CV4
_cn
-00
-r-
Digitized by the Internet Archive
in 2010 with funding from
University of Toronto
http://www.archive.org/details/commentariainsac10lapi
• i
CORNELII A LAPIDE
COMMENTARIA
IN
SACRAM SCRIPTURAM.
COIHIIEIVTARIA
IN
SACRAM SCRrPTURAM
AUCTORE li. P.
CORNELIO CORNELII A LAPIDE
E SOCIETATE lESU
SACR.S SCRIPTOB.S OLIM LOVAMI POSTEA ROHiE PROFESSORE
E D 1 T I O
XYSTO RIARIO SFORTIiE
E) 0 © A T A
T O M U S X.
COMPLECTENS COMUENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM , BPISTOLAS CANONICAS ET APOaLTPSIN.
R E i P 0 L 1
APUD I. NAGAR EDITOREM
in ri4 TKiniTj' db' spjgkoli a.° 33.
n.D.CCC.IilK.
LhQ
•iJo
CHRONOTAXIS
ACTUOI APOSTOLOROI,
ADEOQUE TOTIUS PHIMI A CIIRISTO CHRISTIANI S.ECULI ,
IN OMNIBLS CO.NSENTIENS ANNALIBUS CARDINALIS BARONIl, PAUCIS EXCEPTIS.
Anno a nalivitate Christi 34. Tiberii Imperii 18. \
A^NO Christi 34. pcr tres menses inchooto, qui fuit
onnus mundi 3981. a diluvio 2327. ab Abroham
2ll3o.nb cxilu Hebrseorum exililfjyjito 1530. a lem-
plo Salomonis lOol. ab Isaio el Propiietis 800. Oiyni-
piodis 202. annus quartus, o Roma condito 783. a capti-
vilate Bobylonico 023. o Cyro 505. ab initio 70. hcbdo-
niadum DaQielis i87. puta in mcdio 70. et uitimac hebdo-
niada! , uti proplietavit Daniel cap. 9. 26. ab onnis (ira;-
corum, sive Scleucidarum 344. a MachabKis 199. (Vido
tobulam Chronolof^icam quom prxfixi Pcntatcuchoj hoc
inquom anno xtatis suac 34. Christus Dominus, Princcps
Poutilicum, Ecclesije Hierorcha, redemptor ct salvotor
orbis, sacerdos sccundum ordincm Mclchi3cdcch,espletu-
rus voto et promissa Patriarcharum, legis umbras et figu-
ros.ac vaticinia Prophetorum,perfecit munus suoelegalio-
Act.S.23. nis et occouomix in corne, oc redemptionis nostrse sibi a
Patrc detnandotum : quore pro nobis passus estatrocissi- B
ma tormenta, ct crucilixus inter latrones quosi lotro, nior-
tuus cst, ut nobis vitom doret die 25. Mortii : quo pori-
ter die onte 34. annos obunibrante Spiritu sancto coucc-
ptu9 et incarnatus eral in intcmerato Bcota! Virginis utc-
ro, ut habct communior Doctorum sentcntia: ac couse-
qucntcr resurrcxit dic 27.Martii : ascendit in ca;lum post
40. dics,die quiuta Maii: misitSpiritura sauctum in specie
linguorum igncorum die quinquagcsima, putainPente-
coslc, dic 15. Maii, uti ostcndam Actor. 1. 12.
Paulo post osccnsioncmCliristi anle Pcntccostcn, agcn-
to S. Petro, Mothias sorte sulVectus est in locum etApo-
stolotum ludx proditoris.
Accepto Spiritu sonclo in Pcntccoslc, illico Petrus pra>-
dicons convertit tria millin hominum, Actor. 2. 41. qui
omncs vendcbont posscssiones suas, ct prctia carum po-
iicbnnt od pcdcs Apostolorum, perdurontcs unanimiter in
tcmplo, et frongcntes circa domos panem, sumeboiit ci- p
bum cum ciultotione. Poulo post Petrus od portam tem-
pli spcciosnm sonons cloudum, indcque concionans nd po-
Iiulum , convcrtit quinquc hominum niillia : quocirca a
"ontilicibus inrarceraliis, libcre respondet, oporterc mn-
pis obcdire Dco quam hominibus, Act. 3. ct 1. Inde cop. 5.
Anoniom et Snpphiram sulTiirantcs dc prctio ogri sui,
inorle punit. Mox itcrum cuni cxtcris Apostolis incnrcc-
roliir, sed ab nngclo libcrntus, iubctur concionnri in tcm-
plo: qun de cnusa o niagislrotu rcducliis nd concilium,
exnminotiis et incrcpitus , idom quod prius inlrcpidc rc-
spondct: of^it coiisnni cius (■amnlicl. Ipse et ca;tcri Apo-
stoH llagcllnti , iOant (/audcnlc! a consprclu concilii, quo-
niam diijni iMliiti .lunl pro nominc Icsu cuntumcliam pati.
Aci. G 7. Kodcm niino pniilo post Penlccostcn, ob murmurlira;-
corura coutra ilcbrxos, Aposloli crcaruut scptcm Diaco-
nos: inter quos prjecipuus, et quasi Archidiaconus emi-
nuit S. Stcphonus, qui ardenter et assidue disputaus con-
tro ludxos, eosque eonvincens, tandcm ab eis lopidibus
obrutus, glorioso mortyrio corouatur dic 20. Deccmbris,
Actor. G. et 7.
Eodcm anno, sequenti die, puta 27. Decembris, S. laco-
bus fraler Domini creatur primus Episcopus Icrosolvmo-
rum. Ita illico mirificc post Ciiristi asccnsum et missio-
nem Spiritus sancti crevit Ecclcsia, cum Christus oscen-
dens lantum rcliquerit duodecim Aposlolos, 72. Discipu-
los, et quingeutos Chrislianos, 1. Coriuth. 15. G.
Anno Christi 33. Tiberii Imp. 19.
Ob Stephanum Iuda;i insanientcs , persccuti sunt cKte-
ros Chrislianos: hinc illi omnes dispersi sunt per rcgio-
nes ludaea; et Samaris, pra;ter Apostolos. (Juocirca Phi-
lippiis Dioconus Somaria; pra>dicans, eam convertit. Unde
Pctrus et loaniics eo proiecti sunt, ut bapti^atos a Phi-
lippo Sacromcnto Conlirmatiouis communireiit. Ibi S. Pe-
Irus primum ccrtamen liabuit cum Simonc .Mngo. Philip- Act. 8.
pus ab angclo roptus , converlit Eunuchum Candacis re-
gina; ilithiopum , qui deiudo iu iEtliiopia fidem Cliristi
propagavit. Censcnt niulti cum Cardinale Baronio, inea-
dein persccutioneIuda;os invosissc omicissimosCliristi.ni-
inirum S. Magdulenom, .Martham, Lazarum, Ma\iminum,
Marccllam, et losephum ab .Vrimathia, eosque navi sine
vclis et rcmis imposuisse, ut in olto vi vcntorum et flu-
ctuum mcrgercntur; scd Dei diictu navis,salvis omnibus,
Mnssilinm oppulit,ubiClirisli iideni dissemiiiorunt ; oc tan-
dciii Mngdalcna in prajruplum montem seccssit, ubi poc-
nitciitia;, lacrymis ct coutcmplationi vacans, per 30. an-
nos vilani cgit ongclicom otquc ob ongelis quolidic rapla
in nltum,augelicis hymnis pasta,cibum oninein humanum
fustidivit.
Antio ChrisU 36. PauU AposloU 1. TiberU Imp. 20.
Dic23.Ianuorii Souliis convcrsus, foctus est PauIus.Spi- ^ct. 9.
raiis cnim minnriim cl rasdis in Christianos, ca;litus pro»
strotus iu tcrram, Christo sc dedidit. Unde missus od.Xna-
niain , ob eo cst baptizatus. Anonia) eniin dixerot Dcus:
Vas eleclionis cst mihi istc, ut portct nomcn mcum coram
gcnUbus. ct rcf/ibus , ct fitiis hracl. Poulus mox Damosci
ineipit pra;dicarc Christum. Indc obiit in Arabiam : cx
qua rediit Domascum, Galat. 1. 17.
Anno ChrisU 37. PauU 2. Tiberii Imp. 21.
S. Petrus visioni lintei, in qiio cront omnia quadrupe-;4(.(.|o,i.
dia ct serpculia tcrrse, audicusquc: Surge Pclrc, occidt
Chronolaxis Actuum Aposiolijnim, ctc.
et manduca, cognovit Genliles admittendos ad Ecclesiam, ^
eisque praedicaQdum esse Evanj^elium. Quare vocalus a
Coroelio Cenlurione, eum cum famiiia inslruxit, et bapti-
zavit, itaque ostium fidei publ)lice Gentibus patefecit. Ua-
de eodem anno catliedram suam posuit ADliocliiae, in ea-
que sedit septem annos. Quocirca patefacto iam Gentibus
Evangelio, eodem anno S. lacobus profectus est in Hi-
spaniam , caelerique Apostoli in suas provincias evangeli-
zatum iuxta Christi praeceptum abierunt. Ante separatio-
nem et discessum composuerunt Symbolum, quod ab iis
Apostolorum vocalur, quasi communem fidei tesseram.
Baronius divisionem et discessionem Apostolorum consi-
gnat anno Christi44. Verum causas cur citius eaponea-
da videatur, recensui Actor. 12. 1.
hnno Christi 38. Pauli 3. Tiberii Imp. 22.
Pilatus, Deo ulciscenle necem Christi, a Vitellio Syriae
praeside exauctoratus, et in ordinem redactusRomam mis-
sus fuit, ut coram Imperatore obiecta sibi crimina dilue- g
ret: ubi mortuo Tiberio, a Caio Imper. perpetuo exilio
Viennaj Galliae reclusus, tantisque ibi irrogante Caio lan-
guoribus coarctatus est, utsua se raanu transverberarit.
Ila Euseb. Ado et Cassiod. in Chronico, ac losephus lib.
18. c. 3. Paulo ante Caiphas pontifex , qui Chrislum ad
neceni postularat, vitaj pertaesus pariter mortem sibi con-
sciverat, teste Clemeote lib. 8. Coastit. cap. 1. Sed et An-
nas socer Caiphss, male periit, teste Nicephoro lib. 2. c.
10. Tiberius voluil Christum inter deos referre, sed repu-
gnante senatu, per edictum accusatoribus Christianorum
comminatus est mortem. Ita Tertull. in Apolog. et exeo
Euseb. in Chron.
Anno Christi 39. Pauli 4. Caii Caligulx Itnp. 1.
Moritur Tiberius Caesar xfii. Kaleodas Aprilis, anno
aetatis 78. Successitei Caius Caligula, qui Herodem A-
grippam in vincula aTiberia coniectum, liberavit, eumque „
pro ferrea catena a Tiberio ei iniecta, ornavit aurea eius-'-'
dem ponderis, ac regem ludacae constituit. Tiberio hoc e-
pitaphium Poela nuper posuit:
Hic Livix filius, Awjuiti privignus,
Malris mores tenuit. non vitrici.
Acuto in pessimis ingenio, obtuso in opiimis,
Dextram fortunam, sinistram virtutem habuit.
Triumphator aliorum sxpe, nunquam sui.
Repugnante vitrico, matre propugnante,
Ad Imperium ab exilio venit, in exilium missurus Im-
perium.
Tam sceptri amans cum non haberet, quam amens eum
habuit.
Pauliis elapsis tribus annis ab abitu suo in Arabiara Da-
raasci praedicans, quaesilus ad vinciila a ludaeis et Areta
rege, sporta per murum demissus effugit, abiitque leroso-
lymam, ut videret Petrum,Galat. 1. 18. et2. Cor. 11. 32.
Anno ChristiiO. Pauli S. Caii Imp. 2. D
HerodesAgrippaRoma proficisceus in ludaeam perAle-
xaudriara, ibi a civibus eodem modo illusus est, quo Chri-
stus a ludaeis, quorum rex eral Agrippa, illusus fuerat.
Eodem anno Herodes Autipas patruus Agrippae, qui Chri-
stum veste alba indutum spreveral, ab Agrippa nepote ac-
ousatus apud Caium Caesarem, tetrarchia et fortunis suis
spolialur, ac cum impia Herodiade uxore sua, perpetuo
cxilio damnatur apud Lugdunum Galliae urbem : ubi uter-
que raoerore contabescens inleriil, quia loannem Bapti-
stara occiderat, et Christum illuserat.
Anno Christi 41. Pauli 6. Caii Imp. 3.
Hoc anao, si credimus Eusebio in Chronico, quem se-
quitur Baron. S. Malthaeus scripsit Evangeliuni Hebraice,
quod ad lados abiturus descriptum secum detulitS. Bar-
Iholomaeus Apostolus, illisque reliquit, ait Euseb. 1.5. Hi-
stor. c. 10. et S. Hieron. lib. de Script. Eccles. in Pante-
no caput 36. Illud quoque manu sua dcscripsil S. Barna-
bas: unde iilud cum corpore eius inventum est tempore
Zenonislmp. Teslatur S. Hieron. EvangeliumHebraicura
S. Malthaei, suo sevo extitisse in Bibliothcca S. Pamphili
Martyris , seque illud descripsisse. Ila ipse lib. de Viris
illustr. in Matthajo. Idem Evangelium lerosolymis edi-
tum, a lacobo fralre Domiui expositum fuisse, teslatur
Athauasius in Synopsi. Verum quod de hoc anno asseritur,
mirum videtur, unum Matthaeum eousque haesisse lero-
solymis, cum caeteri Apostoli inde iu suas proviacias di-
scesserint anno Christi 37. Quare verius videtur, eodem
discessisse el Matthxum composito prius Evangelio. Nam
illud secum detulit Bartholomaeus ad Indos. Quin et S.
Matthaeum pra;cipientibus Apostolis scripsisse Evange-
lium testatur Epiphan. haeresi 51. Deniquecommunis Do-
etorum seutentla est , Matthaeum scripsisse Evangelium
antequam Apostoli discederent in suas provincias, quod
factura esse dixi anno Christi 37. Ergo tunc pariter scri-
psit Matthaeus Evangelium.
Anno Chrisli 42. Pauli 7. Caii Imp. 4.
Coepit fames in toto orbe, praedicta ab Agabo Propheta, Act.
diuque duravit, Actor. 11- 28.
Sub idem tempus Barnabas et Paulus evangelizant Aa-
tiochiae per annura integrum, docentque turbam multam,
ita ut Autiochiae primum discipuli cognominali sintChri-
stiani, Act. 11. 26.
Caius Caesar persecutus est ludaeos iuslo Dei iudicio, eo
quod illi persequerentur Christum et Apostolos. Unde sta-
tuam suam poni voluit ia templo lerosolymitauo, et in
ea a ludaeis adorari. Quare a ludaeis missus est Philo cum
sociis ad Caium, qui id deprecaretur; sed Caius ad eos
riogendo conversus: Vosne, inquit, illi diis invisi, qui me
omnium confessione Deum declaratum soli aspernamini?
Vide Philonem io Legatione ad Caium, et losephum 18.
Antiq. c. 12.
Anno Christi 43. PauliS. Claudii Imp. i.
Hoc anno Thaddaeus raissus Edessara ad Abagarum,
eum cum regno convertit.
Eodem Caius Caesar a railitibus Praetorianis occisus est
anno imperii quarto, aetatis29. SuccessiteiClaudius Dru-
si Neronis filius, et Liviae Augustae nepos, qui Agrippam
in regoo confirmavit, eique adiecit Samanam et caeteram
ludaeam.
Anno Christi 44. Pauli 9. Claudii Imp. 2,
S. lacobus ex Hispaoia rediens lerosolymam, occisusAci.
est ab Herode Agrippa circa Pascha. Ab eodem iocarce-
ratus est S. Petrus, sed ab angelo liberatus, evaogelizan-
do peragrat Caesaream, Berytum, Sidoaem,Tripolira, By-
blum, Orthosiam, Anlandrum, Balanaas, Laodiceam.Cap-
padociam, aliasque urbes et provincias, ubique Ecclesias,
Sacerdotes et Episcopos constituens, tandemque Romam
ingreditur.
Paulus iturus Evangelizatum Gentibus, rapitur in ter-
tium caelum, auditque arcana verba, quae non licet homi-
ni loqui, 2. Corinth. 12. 2.
Anno Christi 45. Petri Pontificis Romani 1.
Pauli 10. Ctaudii Imp. 3.
S. Petrus RomaB cathedram constituit die 18. lanuarii,
fundatque Roraanam Ecclesiam.Anliochiaj postS.Petrum
primus EpiscopuscreaturEvodius. Ila EusebiusinChron.
Eodem anno Paulus mittitur evangelizatum Gentibus. ^^g,,
Quocirca iossu Spirilus sancti ordinatus Episcopus, quasi
Chrouolaxis Actuum Apo5lolorum, etc.
Apostoliis ab Antiochena Ecclesia missus, cum Barnaba f^ Paulus separatur a Barnaba : hic enira cum loaune et^j^, ,5
proficiscilur.obilque efangftlizancioGenlescireumquaque. Marco perf^it in Cyprum ; I'aulus vero cum Sila perara-
Herodes Agrippa, ulcisccnle Dco neeem S. lacobi ct in
cnrccrationem S. Pelri, audicns acciamationcs populi,
Vei voccs cl non hominis, eisquc tacite applaudcns , per-
CUS8US ab nngclo , consumplus 0 vermibus inleriit , A-
ctor. 12. 23.
Eodcm S. Petrus Romae scribil primam Epislolam ad
fideles dispersos in Ponto, Galatia, Cappadocia , Asia ct
Bithynia.
Eodem S. Marcus Roma; scripsit Evan{];elium, ct mox
profcclu'! cst Alexandrinm, ibique Evangelium prajdica-
vit, ct Alcxandrinam Erclesiain ercxit, rexitque quasi E-
piscopiis mira sapientia et sanclilalc.
Anno Christi 46. Petri 2. Pauli 11. Claudii Imp. i.
Pnuliis ct Barnabns cum pcrnf^rasscnt Selcuciam, inde-
quol^vprum iiavi{^asscnt,ac venisscnlSalaminain, univer-
bulal Syriam et Ciliciam , confirmans Ecclesias. Pervcnit
autem in Derben et Lystrara, ubi circumcidens Tirao-
theiira.eura comitem sua; peregrinationis et praedicationis
assurapsil. Transeuntes autcm, ait Lucas .Vct. IG. 6. Phry.
giam cl (ialatix regionem, vctili sunt a Spiritii sancto lo-
qui verbum in Asia. Cum vonlssenl aulein in Mysiam, de-
sccndernnt Troadem, ubi Paiilo visio oslcnsa est : Vir ,Ma-
cedo quidam erat slans et deprecans eum , et dicens :
Transicns in Maccdoniam adiuva nos. Quare a Troade na-
vigavit in Samolhraciam, indc Neapoliin, inde Pbilippo^,
ubi Lydiam purpurariain convertit, ct da.-niunem Pvtho-
nem c puella eieril: quare ab hcris puellx quxstum fa-
cientibus ex oraculis Pytlionis, accusatus Paulus flagella-
tur, et in carcerera coniicitur, ubi media noctc eo cuin Sila
orantc et laudante Dcum, immisso a Deo lcrra; molu o-
stia carccris paoduntur, el vincula omniuin dissiliuut.Qno
viso cusloscarceris in Chrisliirn eredidit, Paulique ct Silae
samque insulam perambiilassenl, Paphura denique ve- D pla{];aslavit: .Mafjistratus audicns a l'aulo,cum cssc civein
nicntcs, Serf^ium Paulum Proconsulem ad Christiim con-
vertunt, excajcando Elymain ina{?;uin Evangelio rcsisteu-
tcra, cuiiis occasioue nomen Saiili in Pauli commiitatum
est. Inde perrexerunt Perj^en Paraphylia; et Antiocbiara
Pisidiae; scd a luda;i9 cxpulsi convcrlunt se ad Geatcs,
abeunlquc Iconiura, Actor. 13. 4. c scq.
Anno ChrittiM. Pelri 3. Pauli 12. Claudii Imp. 5.
Iconii Paulus pra?dicando convcrtit miillos Iud3?os et
Gcntilcs, nc inlcr cos S. Thcclam, quam miris clof^iis Pa-
tres cclcbranl. Quocircn multo tcmpore, ait Lucas , ibi-
dem cainmoratus csl, donec concitoto a luda;is tumultu,
ab eis lapidatus confugit in Lycaoniam, Act.l4.1.clscq.
Anno Christi 48. Petri 4. Pauli 13. Claudii Imp. 6.
Paulu9pervcnitLystram,ubicIaudum miraculosanavit:
quocircn a turbis acclomalus est Dcus, piita Mercurius,
ct Barnabas lupilcr, cumque eis sacrificare vcllcnl, totis
viribug re9litcrunt: mox o iuda;is concitata seditione la-
pidntiis, ct pcnc occisus Paulus, pcrrexit Derbcn. Indc re-
icfjcns itcr, rcvisit et conlirmavit lidclcs in Lystra, lcouio,
Antiurhia Pisidio; , oc cvan{jcli/ans transiit Pisidiain ,
Pamphiliara, et Ataliam, Acior. 14. G. cl seq.
Anno Christi 49. Pelri 5. Pauli 14. Claudii Imp. 7.
Paiiliis post quinqucnniura in hac sua peregriootione ct
opostiilnlu positum, cum Bornoba rediit Antiochiam, ibi-
quc bicnnium connnorotur, Actur. 14. ult.
Anno Chrisli 50. Petri C. Pauli 15. Claudii Imp. 8.
Paulus Anliochia; doccl; Pelrus Romae, indcquc pcr
urbcs (!t provincins totius orhis qiinquovcrsiini mittil E-
piscopos el Aposlolos, qui Evon{jelium propafjcnt, ac Ec-
clcsins iibiquc fundent ct rcfjant.
Anm Christi 51. Pctri 7. Pouli IG. Claudii Imp. 9.
Clniidius Imp. Roinn cxpollil ludmos: qiiocirca S. Pe-
triis Dci rniiHillo uibc exrcdons, rrdit in lcriif^nlcm. ()r-
ta cnim conlrovcrsia Antiochiic dcscrvnndn n Christianis
Irpc Mosis , Pniiliis ct Bnrnnlms missi siint lcrosolymnm
0(1 Apnslolos, iit cius drcisioncm pclrrcnt. Eodrin cr{jo
oiino rrlrbrnliiin rsl priintiin Conriliiiin lcrosolvin.v , riii
i)ra>srdit S. Pclriis, inlri fiicninl S. lonnnrs, Incoluis,
'auliis, cl Itnrnnhns, in quo vrnlilnln diii qii.Tslionr, Inn-
dcm Pclriis cnmdcridil, primusqur lulil srnlcnlinrn, rdi-
ccndo lcj^nlin Cliristinnis noncssr scrvnndn : riiiusscntrn-
liam ronlirninvil , illiro S. I:ic(iliiis , ra'lrri(]iic omnrs.
Scntenlinm hanc Autiochiam drfcrunt Paulus. Barnnbns,
Silas cl ludns.
Romanura, veniam precalur, cumque lihcrum dirniltit.
Ef^ressi Paulus et Silas Philippis, aitLueas .Vct.l". 1- aci. n.
cum pcrambulassent Amphipolim ct Apolloniam, vcne-
ru:'t Thcssalonicara, ubi mullos converterunt, et mulie-
rcs nobilcs non paucas. Unde concilarunt 9cditionein lu-
dasi , ct Paulo non invcnlo lasouem pcrtraxcrunt ad tri-
bunal , qui data Eatisfactlone libcr obilt. Paulus et Silas
noctii a fratribus dimissi sunt Berceam, ciiius incolx avi-
dc susccporunt Evan{;cliiini ; sed ludaeis Paulum iuscclan-
libus, ipsc a fratribus deductus cst Athonas.
Hoc anno trcs siiiuil solcs apparucrunl , stntimque si-
mul in euradera orbem coierunt, ait Euscb. iu Chron.
Anno Christi 52. Pclri 8. Pauli 17. Claudii Imp. 10.
Paiilus Alhenis in Areopago pra;dicans converlit Dio-
nysiurn Aroopa[i;itarn , ct insi{^nem mntronam Damarim,
r< Act. 17. 16. Opinanlur inulti tunc qiKiquefuisse conver-
siiin S. Hierothcum , qurm passim in suis libris cclcbrat
et scquilur S. Dionysius, curaque vocat divinum suum
vwr/istrum.
Eodcm anno Paulus Athenisprofectus Corinlhum,mul-
tos ihi convertit, ac intcr cos Crispura priucipcm Synafjo-
ga;. Quare oraculo Dei monitus diutius ibi cvangclizavit.
Ibidcin post advcnlum Silro ct Tiraothei, scripsit priorein
cpistolnm ad Thcssalonicenscs, Act. 18. 1. ct. scq.
Eodcni anno, inqiiit Haron. Agrippina Germanici, fra-
tris Claudii Inip. liiia, qiiarn posl intrrilum .Mrssalinae
Claudius in uxoroin aii:r|)erat, Augusla; litulo au{;etur ,
ciusqiic niius Domilius nl) eodcm Iinpcrotorc ndoplaliis
in fninlliam Clatidlnm, Noro Claudius cst appcllatus. Hic
cst Ncro , qui Claudlo qunsi palri adoptivo, in inipcrium
succcssit: qiio ctiam anno Afjrippina, in oppiduin l"bio-
ruin, in qiio illa, a{;rnto ihldoin cuni cxercitu Gcrmnniro
patrc, {^cnita ernt, roloniam duci iussil, cui noincn hinc
cst inditum, ut cx ipsius noniine Colonin .\f;ripi)ina sil
I) dicta. Porro Af^rippina fiiit lilia Gcrninnici, qui fuit filius
Drusi Gcrmnniri, fratris Tiberii Irnp. ex Livia inatre, uxo-
re Augiisti Imp.
.'Uuw Christi 53. Pdri 9. ra«/« 18. Claudii Imp. 11.
Corintlii scciindiiin annnin c{^it Patilus; ibidcm scripsit
cpistolam scciindnm nd Thc.i^snloniccnscs. Iliidcm liidaei
tumiiltiinntrs prolrnxorunt Pnuluni od tribtinal (iallionis,
qiii fiiil frnlor Scnocn' Philosophi, ct pra;rrploris Ncrouis
Iiii|). (iallio cos roprcssit ct nhr{{il ; uiulo liuKTi fiirentcs
Sosthoncm .\rrhisynago{i;um. quasi Paiilo fnvontcm coram
('■allione vorbrrnruut , ct nihil horum Gallloni cura; crat.
Aildil S. Chrysost. abiisdcm voi-boralum ctPaiilum. I^ou- ^
liis post liinKilliiin mtillo ndhtic tomporc romnnsit Corin-
Ihi. Tnndcm nbiturus in Syrinni, cx voto tolondit caput in
Cenchris, qui crol portus Corialbi, Aclor. 18. 11. et seq.
8 Chronotaiis Actuum Aposlolorum, ctc.
Anno Christi 54. Petri 10. Pauli 19. Claudii Imp. 12. » theo,quein ct priraum constituit Ephesi Episcopum,profe-
ctus est in Macedoniam, Act. dO. 23. Per .Minorem ergo
Paulus navigans in Syriam pcr mare Icariura, quod est
pars maris jEgsei, appulit Epiiesum : ubi parum moralus,
relicto Aquila et Priscilla, solvit Csesaream, inde leroso-
lymara ; ubi Ecclesiam primigeniam, etcseterarum malri-
ccm salutavit: mox reversus Antiochiam, perambulavit
ex ordine Galaticam regionem et Phrygiam, confirmans o-
mnes discipuios, Aclor. 18. 19.
Apoiio vir eloquens el potens ia Scripturis Ephesi in-
structus ab Aquila et Priscilla, pergit Corinthum, ubi fi-
deles confirraat, valideque ludaos reviucit, Aclor. 18. 24.
Eodem anno, inquit Euseb. in Chronico, qui fuit Olym-
piadis 207. annus 4. Philippus Aposlolus apud Hierapo-
lim Asioe civitatem, dum Evangelium populo annuntiaret,
cruci afTixus lapidibus opprimitur. Occubuit ergo20. an-
no a passioue Christi sub Claudio , secunduin Eusebiura
eiusque asseclas:licet Hippolytus tract.de 72. discipulis,
asserat eum passum sub Domiliano Imp.
Anno Chrisli^^. Petri li. Pauli 20. Claudii Imp. 13.
Act. 19. Paiiliis peragratis superioribus partibus Asise venit E-
phesiim, ibique per tres annos, pula per bieunium et tres
menses, residet et prsedicat, Actor. 19. 1. elcap. 20. 31.
Ephesi Paulus fuit obiectus bestiis, 1. Corinth. 15. 32.
Ibidem virtules non quaslibet faciebat Deus per manum
Pauli, ita ut etiam super languidos deferrenlur a corpore
eius sudaria et semicincla, et recedcbant ab eis languo-
res, et spiritus nequam egrediebantur, Act. 19. 12.
Anno Christi 56. Petri 12. Pauli 21. Claudii Imp. 14.
Paulus eecundum annum agit et praedicat Ephesi. Oc-
casioiie ludaeorum exorcistarum in quos insiliit daemon,
magna facta est Ephesiorum ad Christum et Paulum ac-
cessio.
Multi credentes veniebant confitentes et annuntiantes q
actus suos.
Multi qui curiosa fuerant sectati, conlulerunt libroset
combusserunt, Act. 19. 13. et seq.
Eodem anno die 13. Octobris morilur Claudius Imp.
annum agens tetatis 64. Iraperii 13. cum octo mensibus.
Ita Sveton. in Vita Claudii cap. 45. et Dio libr. 60. Sic
igitur defunclo, Agrippin^ uxoris dolo veneno illi propi-
nato, successit in imperium Nero filius Agrippin», annum
agens eetalis 18. lenuitque annis 13. mensibus 7. excluso
Britannico puero, germauo Claudii Imp. cs Messalina u-
xore filio, ideoque legilimo imperii haerede, quem proinde
paulo post Nero veneno sustulit. Ila loseph 20. Autiq. 5.
Porro Nero ex Sabinis oriundus , lingua Sabina idem est
quod forlis ac strenuus, inquit Svelonius in Tiberio c. 1.
et Gellius lib. 13. cap. 21. A'cn'o, inquil, sive Nerienes, ver-
bum Sabinum est, quo sifjnificalur virtus et fortiludo. Ila-
que ex Claudiis, quos cx Sabinis oriundos accepimus, cjui
crat egregia ae prxstanli fortitudine, Nero appellcdus est.
Sabini autem id nomen a Grxcis aeeepisse videntur , qui u
vinculael firmamenta membrorum v£U|oa dicunl: unde nos
quoquc Latine nervos appellamus. Scrvius Claudius vero,
Nerio interpretalur qunsi Ncirio, id cst, sine ira, placidus,
milis, tranquilhis; qualis initio Imperiifuit Nero.
Anno Christi 57. PetriiZ. Pauli 22. Neronis 1.
Sublato iam per mortem Claudii edicto de ludaeis Ro-
ma abigendis, Pauliis tertium annum Ephosi agcns cogi-
tal Romam : sed prius Ecclesias Acliaiae et Macedonise vi-
fiitare, ac lerosolymam reverli dccernit. Ephesoergo pro-
pediem abiturus.scribit prioremEpisloIam ad Corinthios.
Opifices argentarii Dian;», concitanteDemetrio, movent
seditionem contra Paiilum, vociferanlcs : Magna Diana E-
pliesiorum. Sedat eam Alexander. Mox Paulus vocatisdi-
scipulis, exhortatus eos valedixit, ac relicto ibjdeni Timo-
Asiam iter faciens venitTroademurbem, quxadiacet Hel-
lespouto, ubi quaerens Titiim, cum non invenisset, trans-
misso freto abiit iu Macedoniam, 2. Corinth. 2. 12.
Ex Macedonia ad Timotheum quem Ephcsi reliquerat,
hoc auno scripsit priorem Epistolara, qua eunr. instruitia
munere pastorali.
Paulus obilis ct confirmatis Macedoniae Ecclesiis, per
jEgeeum mare Cycladas adnavigans pervenit Crelam, ibi-
que reiiquit et creavit Episcopum Titum, discipulum cha-
rissimum, epist. ad Titum cap. 1. 5.
Anno Christi 58. Peiri 14. Pauli 23. Neronis 2.
Hoc anno gesta sunt omnia qua; narrat Lucas cap. 20. acj_ jo.
Actor. et deinceps usque ad cap. 28. et ult. Paulus euim
peragrans Grasciam, venit Nicopolim, ibique statuit hie-
mare; unde ex Creta eo vocatTilum scribens ad eum E-
pistolam, ad Tilum c. 3. 12. Nicopoli quoque videlur scri-
psisse Paulus Epistolam secundam ad Coriuthios: mox i-
pse videtur adiisse Corinlhum, ibique in portu Cenchrcnsi
scripsisse Epistolam ad Roraanos. Inde perrexit Philip-
pos in Macedoniam, mox Troadem, ubi a morte suscita-
vit Euthychum : inde Asson, Milyleneu, Chium, Samum,
Miletum ; quo convocans maiores natu Ephesi, eis longa
exhortatione ultimum valedicit, Actor. 20. Mileto navi-
gatCoura, Rhodum, Palaram, Tyriim, Ptolemaidem, Cee-
saream , ubi Agabus ei vincula lerosolymitana praedicit:
ac tandem eodem anno sub Pentecosten , uti statuerat,
pervenit lerosolymam ; ubi suadente lacobo purificans
se iu templo, a ludaeis eapitur et pene occiditur: sed eri-
piteum Tribunus, a quo potestate loquendi facta, popu-
lum alloquitur, Act. 21. et 22. Populus audiens a Paulo, ^g, gi.
ipsum relictis ludaeis missura esse ad Geutes , occlamat, ei22.
poscitque eum ad mortem. Quare Tribuuus eum fiagellari
imperat, sed Paulus dicens se civem Romanum, flagellis
se eximit, Act. 22. Mox in concilium adductus Paulus,
positusque inter Pharisaeos et Sadducajos, dicens se Pha-
risffium, et de resurrectioue mortuorum iudicari, dissiden-
tibus inter se iudicibus, indiciuin evadit. Tendunt illi in-
sidias ludaei, quas per indicium sui nepolis Paulus evadit.
Quare Tribunus eum vinclum mittit Ciesaream ad Feli-
cem Praesidem, Act.23. Ibi eum accusatTertulIus orator, Act. 23.
defendit se Paulus ; ac rursum corain Felice dispiitans de 24. 23.
iustitia, caslitale el iudicio, eum percellit. Felici succedif-'' "^-
Porlius Festus, Actor. 24. Cum Festus vellet Paulum le-
rosolymis corara ludseis iudicare, Paulus Casarem appel-
peilans, Romam millitur, cum prius causam siiam egis-
set coram Agrippa rege, Act. 25. et 26. Paulus ergo cum
Ccnturionc uavigatSidoncm,indeCyprum,indeLyslriam,
ac landem nanfragium patitur. Apparet ei Christus , 0-
mnesque in navi salvos evasuros poUicetur: omnes ergo
salvi perveniunt Melitam, Aclor. 27.
Eodem anno paulo post Pauli adventum lerosolymam, ^^^ ^7
B. Virgo agens annum ffitatis 72. ex lerusalem terrestri
abiit acl caclestcm, cum triumpho ab angelis deducta in
paradisum. Vide dicta Act. 21. 17.
Eodem anno S. Lucam scripsisse Evangelium ceoset
Baron. sed anterius id a Luca scriptum esse, ostendam A-
ctor. cap. 16. 10.
Anno Christi 59. Pelri 15. Pauli 24. Neronis 3.
Paulus vinclus ex Melila navigat Syracusas, inde Rhe- Act.28.
giuni, inde Puteolos, inde pedestri itiuere Romam ingre-
dilur die 6. lulii. Hospitatiis est in domo couducta, quae
poslea convcrsa est in Ecclesiam S. Marite iu Via lala.
Postcro die convocatis ludaeis sui suaeque fidei rationem
reddidit: ex quibus aliqui crediderunt, alii non credide-
runt. Mansit Romaj cum custodiente se milite biennium,
suscipiens omues,libereque praedicans Christum; esto ob
Neronis inetum, oranes sui eum deseruissent. Aslilit e-
Clironolaxis Actuum Aposloloriim, e(c. 9
nim illiChrislus,cuniqueconforlavit,ut percuin pracdico- ^ siam. Eius nccem mox ulciscente numine, coepit Iuda?a
tJo iinplcreCur, el audirent omues {jcntes ; quin et cripuit variis casibus et prodi{yiis, ullinii cxcidii pra^nunciis cx
euin de ore leonis, puta Neroiiis, 2. Timotii. 4. 16. el 17. ~"' '^- ■ • ■ ...
Roma scripsil Paulus Kpislolam ad Pliilippenscs, per E-
paplirodituin eorum H|)isropum : ilem Epistolam ad Epbc-
si08, quani misil pcr Tycbicum.
Anno Chrisli CO. Vclri IG. Vttuli 25, Ncronis 4.
Pauliis agens sccunduin annum Rom« in vinculis. scri-
psit Epistolam ad Colosscnses; ct Epistolain ad Phileino-
ncin, ro{;ans cum ut Onesiinuin scrvum fu{jilivum in {jra-
tiaiD, duinuinque recipiat. Fecit id Pbilcmon, quin et O-
nesiinuiu libcriatc donavit, qui virtutibus excresccns, post
Timothcum crcatus csl E()iscopus Ephesioruin. In hac E-
pistula V. 23. inemiiiil Epaphra; concaptivi sui, .Marci, Ari-
starcbi, Dcmaj ct Lucx', eosque quasi adiutorcs suos in
Evan{>;clii propa{;atione commcndat. Eodem anaoscripsit
Pauius Epistolain ad Uebrxos.
Anno Christi Gl. Vciri 17. Paidi 2G. Neronis 5.
Paulus bicnnio in vinculis exaclo a Ncronc dimissus,
varias provincias evan{;cli/.ando pera{;ravit, ac nomina-
tim Hispanias: ubi inlcr alios Xanlippcm et Poljxeuain
ad Christuin cunvcrlit.
Hoc anno Uoina! S. Lucas finicns Acla Apostolorum
( nbi et iina{;in<;s B. Vir{jinis ac Cbristi Domini dcpinxit,
quas hodic ibidcm vencrainur) rcvcrsus in(ira!ciam, c-
vanfjclizando obiit Dalinaliani , (ialliani, Italiam . Mace-
doniani, Lybiain, elc. ac taudcin, coclcbs ad anuuni a;ta-
tis ai. Patrus urbcm .\cliaiaj adicns, ibidcm Apostolalum
suuin nobili martyrio conrlusit. Eodein anno Ncro ma-
tiein suam .^{jrippinain occidit, iusto Dei iudicio, ulpote
qua; Claudiuin linp. niariluin suuin vencno sustulcrat, ut
lilius suus Ncro ei in impcrio succederct : qua; crg;o iiia-
ritum occidit propter lilium, a lilio ipso occisa cst. lusla
enim etcoii{jruu uuininis vindicta, filius inalricida, factus Q
est malris snae inariticida; carnifcx. ct nccis vitrici sui ul-
tor : Hanc illi (jnitium non pro nulioilale solum referens ,
fcrum eliam quodeius arlibus ad imperium proveclus fuis-
scl, ait loseph. 20. .\nliq. 5.
Anno Chrisli 62. Petri 18. PauU 27. tieronis 6.
Feslus ludaia; Pra;scs, qui S. Paulum \inctuin Romam
miserat, obiit: cui surccssor a iSorone dcsi{jnalur Albi-
Dus: ita Euscb in Cbronico.
A{;rippa rex pontiliratu doposuit loscphum, ciquc sur-
ro{»avil .\nanuin , Anani scnioris (ilium : ita loscph. 20.
Anliq. 8.
Ronia variis prodi{;iis concussa fuit : nain ob ortuin re-
ccntis coinela; , ct ob fulincn illupsum in mcnsain Ncro-
nis, quasi ecrtior reddita essct de cius inorlc, uinuia stu-
dia convcrtit in Riibclliuin Plauluin, quod cx lulia !;cntc
pcr inatrcin ori{;iucin ducerct, qui Neronis iussii soliiin
{jitari. Quocirca losephus, licet ludajus, qucm citat Eu-
seb. lib 2. cap. 22. etOri{jcn. lib. 1. contra Celsum. ex-
cidium lerosolyma; ct ludaiO: per Titum, adscribit ncci
huius lacobi, qui ob iosignein sanctimoniam et inoruin
Chrisli similitudincm, coguominatus cst iustus, el frater
Domini. S. lacoho in Episcopatu lerosolyinitano succcssit
Simeon filius Cleopha;, Chrisli propinqiius, qui usque ad
anuum a-tatis 120. sancle lerosolymitanain {jubernavit
Ecclesiam, atque sub Traiaoo cruci aPTixus, supra vires ct
ajtatcin constanter martyrium pro Christo, sui causa cru-
cilixo, subiit, cuius diem uatalem celcbrat Ecclesia die
18. Februarii.
Eodem anno S. Barnabam in Cypro occisum, traditfc.
Dexter et Ouuphrius in Cbrouico.
Anno Chrisli 64. Petri 20. Pauli 29. lieronis 8.
D S. Marcus Evanjjelista Alcxandrise Martyr occubuit,
cuin cniin a S. Pctro Roma , ubi Evaufjelium scripscral ,
Alexandriani Evan{jelii causa amandalus esset, ibidein
Ecclesiam consliluit taula doctrina; et vita; continentia, ut
omncssectatorcs Christi ad sui exeinplum co{jeret. Esse-
nos eniiii quasi primos Relig;iosOS et viros An{;clicos, quos
inire cclebrant Philo, Eusebius, S. Hieron. et alli. insli-
luit. Quocirca (icntiles quadain die Dominica cum Mis-
sain cclrbraret, in eum irruentes, fune in colliiin iniecto
raplunles eum per saxa, carnes cius diiaccrarunt : unde
pcnc spirituii) rcdditurus, in carcercm delrusus, opparen-
te sibi Doiniiio una cum angelis, od futurum ccrtamen \n-
stauratur. Mane autem facto rursum e carcerc educlus,et
per scabra luca raptatus, a{jens Dco grotios, dicensque :
Inmanus tuasconvnendospirilum meum, impollulumcum
Deo reddidit, sepultusquc est honoririce a discipulis suis :
ila .Menolo{;iuin (jraicoruin, Beda et Ado in .\lartyr. die
25. Aprilis.
Eodem aiino Nero Oclaviam uxorcm ct sororcm 'utpote
filiam Claudii lm|)erat. qiii duxerot .\<jrippinain niatrem
Neronis, ideoquc eum in lilium adoptarat) caluinniis cir-
cuinveotain in insiilam relCj^^alam, raori tandem balnci
vapore compulit: ita Tacitus lib. 15.
Eodcm onno Simon ct lndas Apostoli occisi snnt ia
Perside, ait Onuphrius in Chrooico; scd id ne[;alBaron.
ct alii: dc qua rc dicam proaMnio io cpist. S- luda;.
Anno Christi 65. Petri 21. Pauli 30. Neronis 9.
Hoc anno,qui foit quartus,an(ebellumludaicum,et o-
clavus anlc lerosoIym.T; obsidionem, Icsus quidam 'suo no-
miue ct vatucinio lesuin Christum, ob cuitis nccen) exsciii-
denda eral ludxa rcpra;senlans) .\nani filius, plebcius et
nislicus, a Deo instinctus, cladcs urbi immincntcs pra;di-
xil. llcpente euim clamare ccepit: Vox ab Oriente, vox ab
Occidcnlc, vox a qualuor vcnlis, vox in [crosoh/mam el leni'
plum : vox in omncm hunc populum.Q\iocirca a .Magislra-
verlere, et in Asiam prolicisci coactus cst: ila Lurn. la- •-' tu ocriter nagcllatus, non veniam prccatus est, nec illa-
citiis lib. 14
Laodieca urbs Asiie illustris, cuius incminit Aposlolus
epist. ad Coloss. tcrraj motu collo[)sa prosternilur : sed a
civibos, utpote opulentissimls, brevi in intc{;ruii) resti-
tuitur.
Hoc unno Christi 62. S. Andrcas crucifixus cst Patris
Acbaiic, ait Onuphrius in Chronico.
Anno Christi 03. Pclri 19. Pauli 28. Ncronis 7.
Hoc annn , oil Eiiseh. iii Chron. S. Hier. lib. do Scrip.
Eccles. iu locobo, Baronius et alii, S. locobus fralcr Du-
mini, cl lerosolymoruin priiniis Episcopiis , qoi (^anoni-
coin scripsit cpistolam , Chrisliiiii conslanlcr pranlirans,
a Iuda;is c pinna Irinpli dciicitur, cl fullonis vcclc pcr-
cussus.orous pro suis iiiterfcclorihiis [;;loriosiiiii obiil niar-
tyrium, cum 29. oiinis sauetissiiue illam rcxissct Ecclc-
VOL. X.
crymuvit , scd quotidie velul orotionem quamdain mcdi<
lons: Ych, vch krosolijmis, vociferabatur , idqiic pcr au-
nos septem , et quinqiic mcnscs rontinuos, doncr supra
inuruin consislens: \'ch, vch civilali, lcmplo. pnpulo, ae
inilii, inoxiino voce clamitons, lopide. torinenlo Homano-
rum inisso, icliis inleriil: ila loscph.lib. 7. Belli cap. 12.
Hoc nnno Persius Volaterranus, Satyricus Pocla mo-
ritur: ita Euscb. in Chron.
Anno Chrisli 66. Petri 22. Pauli 31. Neronis 10.
Roma liorribili incendio conflagravit, cuius rausam Ne-
ro pcr caliimniam roniccit in Christianos, coque nominc
ilios s.TvissiiDJs, iisdcmquc divcrsis mortis {jcneribus enc-
cavil, ut fcrarum lcrcjis conlccli. lanialu canum intcrircnl.
aul crucibus affixi, aul fiammandi , alque ubi defecisset
10
Clironotaxis Acluum Aposlolorum, clc.
dies, in usum nocturni luminis urcrenlur, ail Tacitus lib. ^ Flori procuraloris ludsDa; avaritiam ct tyrannidem : ita
15. Fuerunt lise Marlyrum primitiaj, eorum calalogo in
Martyrol. Romano ascripta; dio '24. Iimii.
Hoc annooccisum S. Mnttliiam Apostolorum traditL.
Dcxter et Oniiphrius in Clironico. Addlt Dexler: Helena
Adiabenorum rer/ina, Ckristiana florel lerosotymis, prx-
dicatione Apostotorum conversa.
Anno Christi 67. Pelri 23. Pauli 32. Neronis 11.
Nero primam in Christianos persecutionera publico e-
dicto instituit,eamque usque ad Cnem Imperiiet vitfe pro-
rogavit. Quocirca in ea iam anto inchoala , permulti e
Christianis illustreobiere martyrium, qui sparsim in Mar-
tyrol. Uoman. recensentur, uti S. Barnabas, S. Andreas,
S. lacobus frater Domini, caeterique Apostoli, licet diver-
sis annis et locis. Item complures ex ipsius Neronis fami-
Jia, quorum meminit Paulus Philipp. 4. 22. inter quos e-
minuit Torpes et Evellius , qui Marlyrol. Rom. ascripti
losephiis lib. 2. Bulli cap. 13. Chrisliani erf^o iuxta Christi
monitum Icrosolyma cxcedenles , in urbem Pellam se
contulere.
Anno ClirisH 69. Pelri 25. Pauli 34. Neronis 13.
Hoc anno ab incarnalione Christi 69. ab eius passiune
et morte 36. S. Pclrus et Paulus die 29. lunii e carcere
Mamerlino (ubi ProcessumetMartinianum custodes suos,
cum aliis 47. ad Christum converterant , et miraculosa
aqua e carccre subilo scaturiente baptizaranl) educli glo-
riosum obiere martyriurn. S. Petrus in Vaticano crucifi-
xus est, capite deorsum vergente: id enim ipse pelierat,
ne Chrislo crucifixo viderelur assimilari et aequari. Pau-
lus vcro ad aquas Salvias capite truncatus, e cervice re-
cisa pro sanguine lac manavit: caput vero terno saltu
tres foutes elicuit , qui etiamnum visuntur , multisque
sunt saluti.
sunt die 11. et 17.Maii.Insuper S. Processus et Martinia- B S. Linus in pontificatu S. Petro succedit, sedetque an
nus custodes carceris, Herodion, Olympias,ac religiosis- nos undecim.
simae fa;rninae Basilissa et Anastasia, Apostolorum disci-
pulae , quaj Martyribus associatae leguntur in Martyrol.
die 15. Aprilis, quos suis opibus alebant, et sepeliebant,
S. Lucina et Perpetua baplizata a S. Pelro, de quibus in
Marlyr. die 30. lunii. Roraaj Nero plures Senalores et pri-
inarios, eo quod in necem suam coniurassent, interfecit,
ac inter eos Senecam prajceptorem suum, et Lucanum Poe-
tam Senecae nepolem, atque Plautium LateranumConsu-
Jem designatura , qui palalium habebat in Coelio monle,
quod poslea a Constantino Imper. in templum Salvatoris
conversura, ab eo denomiuatum est Basilica Lateranen-
sis, uti testatur S. Hier. ep. 30. ad Oceanum. Secuta est
raors Poppaeae Sabiuae Auguslae, quara licet amatissiraam,
Nero ira percitus ictu calcis percussam occidit. Ita Taci-
lus, Dio, et alii.
Anno Christi 68. Petri 24. Pauli 33. Neronis 12.
S. Pelrus et Paulus Roniam redlerunt, et collabenlem
pene Ecclesiam ob Neronis persecutionem, instaurarunt.
S. Petrus secundam scripsit Epistolam, in qua signifi-
cat ex revclationc sibi constare , velocem fore depositio-
nem tabernaculi sui.
Paulo posl ludas scripsit suam Epistolam Canonicam.
Nam in illa alludit in muUis ad secundam Petri Epistolam.
Simon Magus suis magicis artibus Romanos, et prae-
sertim Neronem den>enlans, ab iis divinos honores est cou-
secutus. Cerlant contra eum S. Pelrus et Paulus, eumque
landem volare couaulem ex alto prajcipitant. Nam cum
Simon a daemonibus in aera raperetur , precibus S. Pelri
prostratus, fracta coxendice et cruribus, pauio post infe-
licem animam exhalavit. Quocirca Nero indignans suas
magiae delicias sibi ablatas, S. Petrum el Paulum carceri
mancipat Mamerlino, praiserlim quia Paulus quoque pel-
licem a Nerone abstraxerat, et ad Christum traduxerat.
E carcere Paulus scribil Epislolam secundam ad Timo
Vespasianus cum exercitu missus a Nerone contra lu-
daeos , gravissimis cladibus eos affecit, quas recenset lo-
sephus lib. 3. Belli cap. 4.
lerusalem civibus mutuo inler se digladiantibus , ac
praeserlim Zelolis in cives grassantibus, maxiinis stragi-
bus afficitur, quas recenset losephus lib. 5. Belli eap. 1.
Anno Christi 70. Lini 1. Neronis 14.
Nero anno necdum elapsoa nece Apostolorum, in san-
guinis Apostolici ultionem, a Senatu daranatus, eo quod
eumdem universum interficere deslinassel, fugiens ex ur-
be in speluncam, pavidus sibi manus intulit, quem aegre
morientem unus ex libcrtis, Epaphroditus , confecit die
10. lunii (eadem die, qua ante decein annos Oclaviam u-
xorem iuterfecerat) agens suae ffitalis annum 32. Imperii
f 14. atque in eo omnis Augusti familia , et stirps regia
extincta est: ita Sveton. in Nerone cap. 43. et seq.
Neroni successit Servius Sulpitius Galba, a militibus,
quibus prajeral , acclamatus Imperator , lenuitque per
menses seplem.
Floret Plutarchus Phiiosophus et M. Fabius Quintilia-
nus Orator. Ita Euseb. in Chron.
losephus IiidEBiis Historicus, dux Belli Iud»orum, cum
a Romanis interficieudus esset, Vespasiano pra;nuntiat
mortem Neronis, eumque in imperium illi successurum,
cuius rei causa vitara dono accipit: ita Euseb. in Chron.
Anno Christi 71, Lini 2. Olhonis 1.
Galba Imp. occiditur a militibus, ab eisqiie eidem siir-
rogatur M.Silvius Olho, qui cuin imperasset menses Ires,
rebellante Vitellio mortera sibi conscivit: Imperium ergo
capessit Vilelliiis, lenctque per menses octo.
Vespasianus inlerea mullas ludcese urbes sibi ac Ro«
— — .- — j-.w u.. .^.. ijuu... «li >(...u _ , ij:?|/u3iuiiiJ3 lllll^l^U iiiuiiu:? xuut.K^u^ uiu\^;3 oii/i uv/ K\yr
theum, vocans eum ad se, ut instautis suaj mortis el mar- IJ manis subigit. Unde multi opinati sunt i|)sum esse Mes
tyrii sit speclator.
Eodem anno Apollonius Tyanaeus Simoni Mago succe-
dens Roniain venit, contra quem Apostoli et Christiani
pari modo certaiuut.
Eodeiii prodigia excidium lerosolymae porlendentia
apparuerunt, nimirum die octava Aprilis hora nona no-
cturna, circa aram et templum tantum lumen effulsit per
mediam horam, ut clarissimus dies putarelur. Bos cum
ad hostiam duceretur, agnum iu medio templi peperit.
Orieutalis lempli porta aenea et gravissima clausa, sponte
aperta est hora noclis sexta. Die 21 . Maii in aere visi suut
currus ferrei , et armatae acies urbi circumfusa;. In Pen-
tecoste audita est vox iu templo : Migremus hinc : ila lose-
phus I. 7. Belli cap. 12.
Eodem anno mense Maio, Neroni et Romanis rebellare
ccEperunl ludaji, orturaque esl bellum liidaicum,ob Ceslii
siam, utpotc ciii regnum luda a Prophelis promissuin e-
rat. Quocirca 0[)era et pra?stigiis Apollonii Thyanaei visus
est ca3cum illuminare, etjegro manuum restituere. Ila ex
Tacito lib. 1. cap. .4. et Svet. in Vespasiano c. 7. Baron.
qui haec mendacia ab adulaloribus couficta esse convincit.
Eodem anno Evodio ex humauis sublato, eidera in ca-
Ihedra Antiochena succedit S. Ignalius, qui post annos
fere 40. sub Traiano, anno Christi 110. Roraas lconibus
obiecLus , glorioso martyrio est coronatus , cum primns
ipse Antiochiae chorum psalmodia;, quo alternis canerent,
instiluisset , eo quod angelos SS. Trinitatem eo rilu lau-
dantes vidisset, et audisset.
Anno Chrisli 72. L'ni 3. Vespasiani 1.
Vespasianiis a mililibiis suis creatus Imperator, Romam
navigaus, ibidem Capitolium bello civili concrematum re-
4
Chronotaxii Actuum Apostolorum, elc.
11
stiluil, ac Titnm filium ad coDficiendum bellum rudaicum ^ iijssu Saturnini Consularis raartyrio coronatur die 23.
dcslinat. Titus ergo Icrosolymom obsidel in Paschate , Septcmbris. Succedit ei Cletus.
cum undequaque eo ludaei ad festum confluxissont, ut o-
mnes ab eo concludorcntur, ct rnaclarenlur, vol capercn-
tur: sicut ipsi eodcni feslo antc annos 38. il)idcm Chri-
stum crucifixerant. In ullioncm ergo sanguinis Christi,
utriusque lacobi Apostoli, et S. Slcphani, ac vinciilorum
Ss. Petri el l'aiili, al((ue porsecutionis ol oxpilalionis Chri-
stianorum, lorusalem n Humanis capta, et cum tcrnplo in-
censa, funditus cversa est, uli ei prBedixorat Chtistus Lu-
CJB 19. 43. K Itidjeis toto bcllo orcisa siinl iindcoios cen-
tena millia, capla 97. ait loseph. lib. 7. Belli c. 17.
Anno Chhsti 73. Lini 4. Venpasiani 2.
Anno Christi 81. Cteli 1. Vespasiani 10. Tili i.
Vespasianus agens onnum xtatis 69. Impcrii decimum,
moritur: siicccdil ci filius Titus, orbis delicise, qui urbis
luxuin el luxuriam casligavit. Unde de eo Martialis lib.
G. cpig. 9.
Plusque libi debet Roma, pudica quod est.
Adeo vcro benoficus fuil, ut, cum seinel super cocnam re-
cordarctur, se eo die nemini bcnelicium coutulisse, eicla-
inarit, Amicidiem perdidi: iis qui in noccm siiam coiiiu-
rariint, pcperccril , diceiij : Periturum sepotius, quam
perditururn; et: Principe^ fatodart: ila Sveton. in Tilo
cap. 11. Dio cap. 8. et 9.
Anno Christi82. et 83. Cleli 2. el 3. Tili 2. et 3.
Titus de ludaca subacta Romae triumpbavit. Extat et
iamnum Romx arciis eiiis triumphnlis, in quo candcla-
brum tcmpli, quod in Iriiirnphiiin diixil , cxpictum cerni'
tur. ludxis in yE<yypto tumulliinntihiis, maiidat Vespa
sianus domoliri eorum tcmplum, Hcliopoli anle 333. nn- D Urbs Rorna, immisso divinitus iuccndio, tribus lolidem
nos acdificatum abOnia ponti(ice,indeqiie vocaliim Onion. qiic noctibiis conflagravil: ila Dio in Tilo. Titiis Aniph
Pcr hsc temporn S. Barlholomi-cus, qui et Nathanael, A-
postolus apud Pcrsas Christum pra^dicans, excoriatus ca-
pite plectitur, ail Onuphrius in Chronico.
Anno ChrisliTi. Lini 5. Vespasiani3.
Ebion et Chorinthiis hjercsiarchse ncganles Christi divi-
nitatem, suas hsereses spnrgunt. Confiitat cos S- loanncs
.\posloliis, tam faclis, quain verhis: idcoque nec balneum
eorum ingredi sustinuit.diccns: Fratres^egrediamur hinc,
ne cadal balneum, et percamus cutn Ebione , qui tntus est
in balneo, propter ipsius impietatem. Ita Epiphnn. haeresi
30. licet Irenaeus 1. 3. c. 4. Kuseb. I 3. 22. et Theod. I. 2.
Hajret. fabul. id non Ehioni , sod Chcrinlho ascribanl.
Eodem anno S. Marlialis Episcopus Lcmoviccnsis, et
Galliorum Apostulus, co amandatus Roma a S. Petro ,
curn Lemovicenscs, Tolosanos, Burdegalenscs, Cadurccn- i- Euseb. in Chron.
ses, Aquitanos, alinsqiic ad Christum convertisset, dicm "^ "
clausit extremum, abiilque in cxlum. Innocenlius Pont.
extrav. de sacra unctione , in fine . scribit S. Martialem
baculo sibi a S. Petru Romac dato, mortuum ad viiam re-
Tocasse.
thoolruin Kumae a^difical , cl in dedicatione eiiis quinque
millia fcrariim occidit: ila Euseb. in Chron. Hoc solum
cura Panlheo, cx vetcris Roina» magnificenlia reliquuiu,
in urbe ctiamnum speclamus.
Anno Christi 83. Tilus Impcr. venono a fratre Doini-
tiano (ut fama fuit ] sublatus est annum agens xlatis 41.
Imperii terliiim. Suorcdil ei Domitianiis nnluin ssvus, in-
gcnio ferox et vafer : ita Sveton. Dio et alii in Tito et Do-
mitiono.
Anno Chrisli S4. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. Cleli 4. 5. 6.
7. 8. 9. 10. 11. Domitiani 1. 2. 3. 4. 5. 6 7. 8.
losephus Iiidaeiis Hisloricus, Romae in honore est apud
Domitianum, iiti fuerat apiid Titum et Vespnsianum.
Anno Christi 84. Titus a Scnatu ialerdcos refcrtur : ita
Anno Christi 75. Lini 6. Vespasiani 4.
S. Apollinaris a S. Pelro Raveimam missus , cum 29.
nnnos illi scdi praefuisset, et continuum pene marlyriiim
porpcssus esset , varie tortus Marlyr in caelum evolavit.
Successit ci in Episcopntu Adoritiis, ct posteum Eleuca-
diiis, olim Platonicus Philosophus.
Philosophi orbem rircumcunt, iit instar Christi discipii-
los post se trahant. Tales fucre Apollonius Thynna;us, Eu-
phrates, Deinetrius, Musouius, Damis Pythagorcus, Epi-
ctctus Stoiciis. Liicionus Epicurcus, Diogcncs iuniur, qu
"b inaledicentiam n Vospnsinno capito miilotatiis cst. Vc
Domitianiis philosophos urbe exegit, ac inter alios Mu-
sunium, Dionem Chrysostomum, Epictctum Sloicuin, et
Perogrinum : nonnullcs vcro occidit. ut Rusticum Prule-
nuni , et Malcrniiin Sophistam : ita Euscb. in Chroo. et
Dio in Domiliano.
Domitianus delubrum lovis Capitolini concrcmalum ,
ingonti suinptu restauravit: ila Sveton. et Dio in Domit.
Anno Christi 87. Anianus, ciim post S. Maroum 22. au-
nos piaefuissft Ecclcsi;e .MoxandrinK, c terris in caeluin
obiit: ita Eiisob lib. 3. rap. 12.
Anno Christi 88. Domitianus sanxit, ut deinceps anni
numerarcnlur per agones Capilolinos; sicque ab hoc an-
no prinius agonalis cocptus cst numcrari. .\gonaIis iostar
Olympiadis qiiatuor continebat annos: ita Censorinus de
die nnloli cap. 14.
Anno Christi89. Domitianus iussit Octobrem mcusem,
Domitianum vocari; sc vcro Deuin ct Dominum appclla-
ri. Unde illud: Ediclum Domini Dciquc nostri: ita Sve-
— ........^....k.u... .■ . <t.|..i.3iu..u ..ui.ibv ....■ivku..... .ofc. ( \^ _ ,,, i^jiivnj lituu . X..UIlt l«f/« M-r^mtlf ixtfiy"^ ...y...... ■•» ..■•»-
ruin hos omncs obtrivit et sopclivit S. luonncs Aposlolus, •' lon. in Dnmilion. cop. 13. Idcm quotidie socrctom qiiie-
Ecclcsiae coluinna cl Pnlriarcha , ciim siiis sooiis ct assc
rlis, S. Dionysio Arcopagita, Ignatio, Horma, Polycarpo,
Clcmcnte, ctc. qiiibus proindc Deus vilam longwain con-
cessil, ct in iniilto» nnnos prorogavit.
Eodcm anno occisum cssc S. Thomam opud Indos as-
seril Onuphrius in Chronico.
.inno Christi 76. 77. 78. 79. 80. Lini 7. 8. 9. 10. 11.
Vespasiani 5. G. 7. 8 9.
Annn Christi 77. teinplum Pnris aiigustissimc .Tdifico-
lum, dodicolum csl, in coqiio ornnmcnln c toto orbo qua:-
sila, scd prfl?sertim r loniplo lorosolyinilano sublala, sunt
rcposita: iln loscph. Iib. 1. Bclli 2i. Titiiliis tcmpli rrat:
Paci aternx.
Anau Cbristi 80. Liaus PoDlifuz cum sedisscl onnos 11.
tcm captabnt, in qiia nihil aliud curabal, nisi muscas pr<e
acuto stylo conligcrc: iln Euseb. in Chron
ApolloniusTyan.Tus Rom.^' a Domiliano incnrcerntus,
per magiain invisibilis f.iotus evonuit, et Putcolis impro-
visus opporuit , indcque Ephesuin cuDcessit, ubi cum S.
looune ccrtavit.
Anno Chrisli 92. Clcti 12. Domiliani 9.
S. loonncs Apostolus EphesoRomom, od Domitionum
Imp. reus impictotis, a Proconsulc .\six vinctus inillitur:
ubi nntc purlam Lotinam in fcrvcntis oloi doliuiii missus,
intogor ct illtesus cxivit, tcstc Tcrtull. lib. de Praescript.
cap. 6. Quare a Dnmiliano rclogatur in insulam Pathmos,
Apocol. 1. 9. Exlat Romac morlyrii S. loonnis locus Ec-
clcsia illuslratus, ac dics in tabulas Ecclesiasticas rcla-
tus est 6. Maii.
12
Clironolaxis Acluum Aposlolorum, etc.
Domilianus, ait Euseb. lib. C. cap. 13. alterara post ^
Neroncra in Chrislianos niovet perscculioneni. Erat enim
crudolis admodum : undn a ricntiiibus vocalus est alter
Nero. Audi luvenal. sat. 4.
Cian iam scmianimum lacercirel Flavius orbem
Vllimus, ct calvo servirel Itoma Neroni.
Sub Domitiaoo ergo, scqucntibus eius annis multi passi
sunt Martyrcs, intcr quos illustriores fuerc S. Eutropius
Episcopiis Sanlonensis, iii (jaliias a S. Ciemcnte niissus,
adscriptus Marlyrol. dieSO. Aprilis, Lucianus Episcnpus
Bcllovacensis dic 8. lanuarii, ac Maxiiiiiainis el lulianus
prcsbvteri : Carnoti vero Ceraunus 28. .Maii, ileni Nica-
fiius Episcopus Rotomagensis , Quirinus Picsbj tcr, Sca-
biculus Diaconus, Palientia virgo; item S. Uomulus, Fe-
sulanus in Tuseia Episcopus, illuc a S. Pelro missus, Pto-
IcmBeus Episcopus Tuscani», Eugcnius Toletauus Episco-
pus, Mancius civis Romanus Eborae, et alii.
Anno Christi 93. Clem. i . Domiliani 10. "
Cletus Pontifex cura sedisset annis 12. martyrio coro-
natur. Succcdit ei S. Clemeus.
S. loannes in Pathmos omncs insulae accolas ad Chri-
sli fidcm et pietatem instituit; ita CHicumeu. proa;mioiu
Apocal.
Sub hoc lempus Antipas martyrium subiit Pergami in
Asia, de quo dixi Apocal. 2. 13.
Anno Christi 94. Clement. 2. Domitiani 11.
Acilius Glabrio superiori anno Consul Romae cum aliis
martyrio aiTicitur: ila Dio iu Domit.
Anno Christi 93. Clement. 3. Domitiani 12.
S. Clemens scripsit epistolam ad Corinthios de pace et
concordia, quam celebrat Euseb. lib. 3. cap. 12. Plures
alias scripsit, atque Constitutiones Apostolicas.
Anno Christi 96. Clement. 4. Domiliani 13.
Hoc anno losephus Historicus, ut ipse testatur ia fine
lib. 20. Romse finit commenlarium de Antiquitatibus lu-
daicis in viginti libros distributum, in quo videns lerusa-
lem cum tcmplo et iudaismo eversam ; videns pariler Ve-
spasianum defecisse, cui vaticinatus tribucrat quod Chri-
sto a Prophetis preenuntiatum erat, imperium ; iamque
tempus MessiK prseleriisse, ipse, licet ludaeus, convictus
tamen rei evidentia, luculentum lesu uostro crueifixo per-
hibuit testimonium, quod ipse sit Messias, sive Christus.
Sic enim de eo scribit lib. 18. Antiq. cap. 4. Eodem tem-
pore fuit lesus , vir sapiens ; si tamen virum eum fas est
dicere. Erat enim mirabilium operum pcdrator , et doctor
eorum qui libenter vera suscipiunt, plurimosque tam de lu-
dxis, quam de Grxcis sectalores habuit. Christus hic erat :
quem accusatum a nostrx gentis principibus, Pilakis cum
uddixisset cruci, nihilominus non destilerunt cum dilicje- p
re, qui ab initio cceperant. Apparuit enim terlia die vivus,
ita ut divinitus de eo vates hoc , et alia multa miranda
prxdixerant, et usque hodie Christianorum genus ab hoc
denominatum non deficit. Hunc locum ex losephi transla-
tione Hebraea, ab ipsis facta , sustulerunt ludaei , sed lo-
sephus scripsit Grajce ; exemplaria autem Graica et Latina
ila habent , ut reluli. Ita Romae cuidara Rabbino id obii-
cienti, respondi.
Anno Christi 97. Clement. 5. Domitiani 14.
Hoc anno S. loannes a Doniitiaoo relegatus in Path-
nios , ibi per exilium pro Christo, meruit ab eo accipere
Apocalypsin, sive revelalionem eorum quae futura erant
in Ecclesia et orbe, praesertim in fine mundi , ut iis fide-
les a fide metu persecutionum, vel blandiloquenlia Ebio-
nis , Cherinti , aliorumque haereticorum aberrantes , aul
vacillanles, in eadem confirmaret, roboraretque eos, eo-
riimque postcros, nd instantes rcliqunsocto generales Eo-
clesiaj persccutioncs , a lolidom impcrutorihus concilau-
das, coiislanli niiiino siisliiiendns. Ipsc enim cx omnibus
Apostolis solus supersles el grandajvus, quasi fideliumo-
mnium palcr et palriarcha, molem lieclcsi», veluti Chri-
sti familia; sibi ab eo coinmissa!, sua nuctoritale, snpieo-
tia et sanctilate quasi Allas sustentabat: ila Iren. lib. 5.
in fine, Raron. et alii.
S. Dionysius Areopogita scripsit Epistolam.qiia! nume-
ro est deciiiia, ad S. loanncm in Palhmos, significans si-
bi a Deo revclatum esse quod brevi ab exilio liberandus
foret , tumque sese invicem essent visuri et fruiluri. Ila
factiim mox post mortem Domitiani, quaj anno sequenti
contigit.
Domitianus eos qui de genereerant Davidinlerfici prae-
cepit, ut nullus luclEeorum regno reliquus foret , itaque
Messiaj expeclationera eis eriperet: ila Euseb. ia Chron.
et alii.
Anno Christi 98. Clement. 6. Domiliani 15.
Flavius Clemens Consul . Rom, cognatus Doraitiani ( cu-
ius sororem Flaviam Domitillam habebat uxorern ) et S.
Clemenlis Pontificis, a Domitiano,co quod rcligionem
Christianam colerel, occiditur, cum antea eius Dlios sue-
cessores Imperii destinasset, alterumque Vespasianum,
ailerum Domitianum appellasset: ita Sveton. in Domitia-
no cap. 13. Eadem de causa sseviit in Clementis uxorem
et neptem, utramque scilicet Flaviam Domitillam, alios-
que eius domesticos Christianos. Hoc ergo anno Flaviain
Domitillam iuniorem, Flavii Clementis Consulis ex sorore
Plautilla neplem , in insulam Pontiam relegavit : ita Eu-
seb. lib. 3. 14. Hkc est illa Domitilla celebris virgo et
Marlyr, cuius mater Plautilla a S. Petro instante marty-
rio conversa et baptizata,filiam hauc Domilillam tradidit
Christianis virtulibus imbuendam S. Clementi, qui eam-
dem, cum virginitatera suaraDeo iucitantibuseara S. Ne-
reo et Aehilleo eunuchis, vovisset, sacro velamine conse-
cravit. Quare Aurelianum sponsum respuens, in Pontiam
relegatur, quo eam secuti sunt Nereus etAchilleus: qui
inde abstracti et Tarracinam missi, ibi post varia tormen-
ta capite mulclali sunt. Flavia vero post longum exilium,
tandem sub Traiano gloriosum obiit marlyrium : ila ha-
bent Acta Ss. Nerei et Achillei.
Hoc anno Domilianus ob crudelitates , praesertim ia
Christianos excitatas a coniuratis, ac nominatira a Ste-
phano S. Flavise Doraitillae procuratore, confossus occu-
buit,annum a!tatisagens43.imperii lo.quare slatuae eius
omnes arcusque illico eversi fuere, noraen etiara e saxis
eradi iussum: ita Dio in Domit. et Sveton. cap. 17. Vi-
dit hanc Domitiani necem Apollonius Thyanaeus Ephesi e-
xistens, per magiara, revelante daeraone. Nam concionans
ad populum, torvis oculis in terram aspiciens, dixit; Per-
cute tyrannum ; ac postea tabellarii Roma venientes nun-
tiarunt, eodera tempore occisum esse Domitianum: ita
Philostr. lib. 8. Vitae Apollonii.
Doraitiano successit Nerva Cocceius tam senatus con-
sensu, quam militum, imperavitque annum unuro, quem
mire laudant Historici ; qui omnes exules in patriam re-
duxit, vetuitque quempiam religionis causa accusari: ita
Dio in Nerva. Quare S. loannes Apostolus tunc ex Path-
mos, ubi exulabat, Ephesum est reversus, atque Asiae Ec-
clesias gubernavit. Ita Euseb. lib. 3. cap. 15. qui etcap.
17. receuset mirura charitatis S. loannis exemplum ia
iuvene, olim discipulo suo, a lalrociniis revocando, cum
diceret Episcopo, cui eum commendarat : Age E^Jiscope,
depositum nobis redde , quod ego et Christus Ecclesia te-
ste, quam gubernas, tibi commisimus. Adolescentem repe-
io, animam. fratris.
Tunc quoque S. loannes certans cum ApolJonio Thya-
naeo thaumaturgo, raortuura suscitavit , aliaque complu-
Chronotaxis Acluum Apostolorum, etc.
13
ra miraculQ in fidci ct fidclium confirmnlionem patravit: ^ anno prscccdente in filium sibi Ncrra adoplarnf. Decrelo
ita Euseb. lib. 5. 17. Sozomen. lib. 7. cap. 26. Baron. ■ »• ■ . > - . „ . ...
et aiii. Quin cl L. Dcxtcr in Cbronico anno Christi 100.
Slacteus, inquit, Zotici , vel Gclulici /i/(«.v; qui Zollcus
Ep/iesi ncgoliorutn causa morabalur : mortuus Stacleus a
Joanne at/ vilam revocalur. Converlilur Zolicus et Stjm-
phorosa curn ftliis ad fidem, qui reversi ad Ilaliam passi
sunt. Hxc illc, de cuius tidc dicnrn in finc Chronotnxis.
Diotiysius Arcopaf^ila Allienarum Episcopus adil S.
loanncni ex Pntliiiios rcduccrn, eiusqiic, ut videtur, con-
silio Komniii ad (^lciiicnlcm Ponlifirem se conlulit, a qiio
cuin Huslico ct Eleutherio in (iallias niissus est, ut .Mar-
liali, Kiitropio, Lniiano, aliisque a S. Pctro eo niissis, et
iam vita mnrtyriociuc perfunctis in Evanfjclii pra>dicatio-
ne succedcret: qiii miiltis convcrsis, tandcm sub Hadria-
no liiip. Apostoiatum illuslri martyrio dccornvit. Porro
Dionjsio in Atheiiicnsi Episcnpalu succcssit Publius, Pu-
blio (Jundrntus : ita Eu.scb. lib. i. 22. et S. Hierooym. de
Script. Eccl. in Quadrato.
Anno Christi 99. Clementis 7. Nervx 1.
S. lonnncs post rcdiliim ex Pathmos, coactus ab Asioe
Episcopis et inullarum Ecclcsiarum lc{^atioiHbus, post in-
dictum piiblicum ieiiinium ct siipplicationcs, scripsit E-
Tanfjcliuni, ct qtiasi filius tonitrui illud prooemiiim e caclo
Tenicns cructnvit : In principio cral Vcrbum , et Vcrbum
erat apud Deum, el Deus erat vrrbum, ail S. Hieronyrn.
prjefal. in Kvan;jcl. S. Mnlth.-ci. Addit Metraphrasles,
quein scquitur linronius S. lonnnem scripturuin Evan;;e-
lium. qunsi nltcrum Moscin, lcfjcin novain c.-elilus acce-
plurum. asccndisse in verticcm niontis, et elcvatis mani-
bus mentem a sonsibus abslra.\isse : Tuncquc horrcnda
tonilrua, inquit, lcrrorcs ct fulrjura, his similia, qu:e an-
tea Mosi lerjem recipienli contiqerant, facla sunt. Ad cx-
tremum tonilrun in vocetn exprimiintur , atque resonanl.
In principio ernt Verbum. Porro Gra>co scripsit Evangc-
scnatus Nervn inler deos refurtur : ita Euseb. in Chron.
Anno hoc s.-cculari mire crevit et floruit Chrisii Eccle-
sia : deoruni fana, dclubra , oraculn , arae velut fulmiue
ieta eollnbebantiir.
Plinius Secundus Prafeclus Bilbynia; scripsit ad Tra-
ianum, qiiid dc Christinnis ficri vellcl ? niliil aliud se de
sacris eoruin comperisse, quam quod antcliicanis coetibus
hymnos Christo canercnt. Uescripsil rraianus : Eos in-
quirendos non esse , obtatos vero puniri oportere , cxliis-
que el sodalilates, quas hxterias vocant, prohiberi: ita Pli-
nius lib. 10. epist. 7. 9.
Troianus Clementcm Pontifirem in Tauricam Chersone-
sum iussit deportari: ubi Chrislianos nd marmora secan-
da damnatos mire consolatiisest,pra;scrtiin cum suis pre-
cibus fontem, ad lcvandam aquarum pcnuriaiii, indicante
locuin .\{jno clicuit: qiio miraculo inire ibidein propagata
est Christi lides ct relifjio.
„ Flavia Domitilla una cum Euphrosyna et Theodora,
" cuin a Christiana relif^one divelli uullaleiius posseol, iu-
censo cubiculo martyrium consumtnarunl. Pcrseeutio ia
Chrislianos clTerbuit. Erat enim Traianus magnus deo-
rum ciiltor, vinolentus, et masculoruni concubitor: atque
inter alios Uadrianus consobrini filius qui in impcrio ci
successit, eius pDcdcrastiaj iuservirit.
Anno Christi 101. Clementis 9. Traiani 3.
S. loannes Aposlolus et Evnngelista, Apostolorum ul-
titniis, corurnqiie quasi .Mathusalcm, Ephesi morilur an-
num nfjens 97. ct iuxta urbcni sepullusesl, cum prius o-
mncs lidcles ad charitatem fralernam crcbro et impense
csset exhortatus; adeoque dum pra; senio non posset ia
plura vocein vcrbn contexere, illud tantum pcr singulas
solebat proferrecollcctas: Filioli allerutrumdiliijite, cum-
que discipuli la;dio aflecti quod seinpcr idcin audirent, ro-
{jarent; cur scmper cadem loqueretur ? dijjnam respondit
liuin, conlrn Ebioncm el Chcrinlum, tunc gfrassanles, qui r lonnne sentenliain : Quia pr:eceptum Dowini est, ct, si so
doeebant Christum esse inerum hominem, et anlc iMariain
nonfuisse.Qiiocirca totusestindivinitateChristiadslnien-
da, atque {^esla Christi ante incarccralioncm loannis Da-
ptist.TP, a c»teris Evnnfjelistis pra;terini9sa,supplct et pcr-
sequitur: itn S. Hicronym. lib. de Scriptor. Eccles. in
loann. cap. 9.
Scripsit parilcr S. lonnnes Ires Epislolns Cnnonicas, e
quibus duas priorcs eontra Hasilidem et nlios Christi car-
ncm ncfjnntcs, docentesquc non veram, sed phnntasticain
fuissc Christi incarnalioncin, passionem , mortem, etc.
exaravit. Undc h.Tresim hanc elidens ita orditur : Quod
fuil ab initio , quod audivimus, quod vidimus oculis no-
slris, quod pcrspeximus, ct manus nostrx contrcclaverunt
dc vcrbo vil:c : rt vila manifestata est, ct viditnus, et lesta-
wur, etc. Qiiocirra S. Hicr.cpist. 83. ad Evafjrium: Clan-
fjit, inquit, luba filius tonitrui, qucm lesus amavit pluri-
mum, qui dc jtcctore Salvatoris doctrinarum flucnta pola-
vil : Presbijler clcct;e Dominx ct filiis eius, quos diligo in
lum fiat, sufficil, iiti refert S. Hicron. in cpist. ad Galat.
lib. 3. cap. (5. Plura vide apud Baron.
S. loauni in Episcopalu Ephesino succcssit Onesimua
Pnnli discipulus, vir cxiinia; charitalis. S. loannis audito-
rcs insi{jnes fueriinl, Pnpins Episcopus Hiornpolilanus, I-
{jnntius .\ntiochcnus , ct Polycarpiis Smyriiifus. Paulo
post S. loannein, iiiiniruin auiio sequenli.qui fuit Chrisli
i()2. S. Cleinons S. loanni amicissimus, iussuTraiani aii-
chora ad collinn nppensa proiectus in inare, mnrhrii lau-
ream obtinuit.Oiantc vero popiilo rctroccssit mnn' ad tria
fere milliaria, quo in<jrcssi Christiani. iuvcnerunl in fi{ju-
rain tcmpli marmorci liabitnculum a Doo paraluin, el il-
lic situm corpus S. (^lcmcntis cum anchora. Singulis de-
indo nnnis simili modo, in die transilus illius relroccssil
iiiaro. (!onli{;ilque semel incuria parcntuin puerum qiicin-
dam illic relinqui , qiii anno vertcnte vivus rcpcrtus csl:
ila habcnt vila ot actn S. (^.Icincnlis.
Nola. .\nlo aniios forc 1200. a;vo S. Hioronymi et Au-
veritatc. Porro siciit ductrinarum, sic et ifjnis ac naiiima- l' {justini.FI. Luciiis Doxlor, lilius S. Palrini, postea Episco
pi Barcinoncnsis, Prxfoctiis prxtorio Oricntis sub Theo-
dosio linpcr. Hispanus ct Hisp.morum cncoiniasles, scri-
psit Chronicon n natnli Christi nsquc nd annum Chrisli
430. quo mortuns est S. Au{;ustinus, illudque dedicavit
S. Hioronymo ( ct co inm vila functo, Pnulo Orosio 1 uti
ipso lestntiir lib. do Script. Ecclos. in finc, qucm libruin
S. Hioronvmus vioissim eidein L. Dcxtro inscripsit. Qu»-
sivit illiid ('nrdin. Itaronius, scd non roperit: post mor-
tcm oiiis invontuin cst in Bibliolhccn Barcinonensi, co o-
lim trnnslatuin cx Bibliothcca Fuldonsi, uti foruut, typis-
quo odilum cst in Hispania Ca;sarau{just,x> anuo Domi-
ni 1(>I9. ciim nppcndicibus Maxiini, Braulionis el Hclc-
c.T, Episroporuin Ca;saraUfjustanorum, qui illud allornn-
tim ot succcssivo usque ad sua loinporn eoulinuarunt ot
proro{^arunt. Multi viri docti , pra^sorlim Hispani , illud
nvidc arripiunt, cilQutque: nonuulli lamen erudili, qui-
rum niionta e (>hristi pcctore potavit : unde totus spirat
amoris. rharitntisquc i^jncs ct inccndin.
Eodom nnno Apolloniiis Thynna;us ma{jus, occnllam
oppelcns mortein ( quo immortalis crederctur in ctIuih
essc trnnslaliis) inccrlo cxitudiem clausit cxtrcmum : ita
Philostr. lib. 8.
Ncrvn vidons so sonio falisconlem, ut consiileret impe-
rio, prn>loritis sibi snn|;uino iunctis , M. Ulpium Trnia-
num Hispanuin adoptavit in filiiiin.ac Ca;sarein nomina-
vit: ita Dio ct Plinius in Panc{;yr. Trainni.
Anno Chrisli 100. Cletncntis 8. IServx 2. Traiatii 1.
Nerva n{jens onnum ictatis G3. ait Dio , senio et mor-
bis consumptus, mn{;no omniiim luctti dicm obiit die 27,
ianuarii. Successit ci Truianus o{jcus A{jrippinaj , quern
n
ETigics Sancti Pauli, sive idea vitae Aposlolieae.
bu8 acris est prisis, spurium censent, vel certe aliorum
laciniis assuluin et vilialurn ; lum quia varia cius circum-
feruulur exenipiaria, quae intpr se evariaot et dissonant:
turn quia 8t\lu9 rudior, Dextii slylum non aequal : luni
qiiia paradoxis et parachronismis inspersuni videlur : lum
quia ubi , quando, ct a qiio post tot sa-cula primo reper-
tum sit, iijiioratur. Sane Fuld:e illud studiose perquisivi,
nec inveni. Nolim cgo in hac lile sedere arbiter, nec tanti
auctoris iudicium mihi vendicare, ut fidem illi derogem ,
vel arron-im. Audio esse in Hispania qui illud recusuri,
4 ct limaturi, eique fidem arrogaluri sint. Subinde, sed par-
ce , illud citabo , preeserlim ubi verisimiliora et rofiora
narrans, alioruin gravium Auctorum tuslinionio fiilcilur
et roboratur.
Denique lotam seriem peregrinationis S. Paiili ordina-
runt, ct ad ainussim conscripserunt rnulti, ut Orontius
Finaeus, Petrus Appianus, Marcus lordanus, Arias Mon-
tanus, et alii; eamque in tabula Chorographica spectan-
dam exhibet Ortelius in Theatro pag. 114. Actum ergo
non agam.
E F I I G I E S
SANGTI PAULl,
SIVE IDEA VI r^ APttSTOLICiE.
jpf ANCTUS Pauhis , caeterique Aposloli adeo virtutibus |j
^^fcomnibus excelluerunt , adeoque singulas continue
k^r pcr actus heroicos exerciierunt, ut a Deo cunctis fi-
delibus per omnia sscula, positi sint in perfectum earum
exeniplar et speculiim, quod oinnes pro viribus semiilari
satagaut. Nain ut ssepe inculcat S. Chrysost. in homiliis
oclo de laud. S. Paiili, Paulus eamdera nobiscuin habuit
naluram, idem corpus, eamdem aniinam, ae proinde quod
ille effecit, et nos efiicere possumus per gratiam Christi,
quam Deus uli Paulo elargitus est, ita et singiilis fideli-
bus eain postiilanlibus, eique strenue collaboraulibus li-
beraliter offert et imperlitur, eainque maiorem seinper et
roaiorem pro merito orationis et operationis. Auxit ille
mirifice Dei giatiam per quolidianos pro fide labores et
afones, nos quoque siiiiili ralione eamdem miris quotidie
per opera praeclara, praesertim heroica, incrementis au-
gere possumus. Fuerunt Apostoli prxcones Chrisli, pugi-
les veritatis, al/delse Dei, organa Spiritus sancti, reUgionis
prsesides, Ecclesix principes, sanclilatis antisliles : nostra-
rum partium est eos seqiii contento passii, ac licet is eis
sit impar, eum lamen iugiter agglomerando, quos eminus _
sequimur, tandem cominus si non assequemur, certe in- *-'
sequemur. Huc nos invilant eorum cerlamina , coronae ,
Irophaea; huc tituli et elogia, quibiis eos condecorant et
Pauli celebrant Patres ad unum omnes. Aceipe pauna e multis
elogia. selecta. S. Chrysost. homil. 1. de laudibus S. Pauli: Ni-
hil prorsus, inqyni, erraverit,f/ui pratum insigne quoddam
virtutum, et paradisum spiritualem Pauli animum nun-
cupaverit : tam mira enim gratia floruit, tamque huic gra-
tix congruente vitx perfectione resplenduil: quoniam enim
vas eleclionis effectus est, el bene seipsum emendare cura-
vit, largissime in eum Spiritus sancii munus effusum est.
Qux aulem lingua inveniatur laudibus eius xqualis, cum
omnia qux sunt in hominibus bona una anima possideat,
et ea cuncta plene ac cumulaie, qux non solum hominum
sunt, sed quod ampliusest, angelorum? Rursuin: Paulus
cxli civis, Eccksiarum columna, angelus terrestris, cxle-
stis homo. Sicut enim missum in igne ferrum, totum pro-
fecto ignis efficitur, sic Paulus charitate succensus totus ef-
fectus est charitas. Idem suavius et uberius in S. Matth.
cap. 10. Misit, inquit, Christus Aposlolos quasi sol radios
suos, quasi rosa suavilates odoris sui , quasi ignis scintil- [)
las suas dispersit, ui sicut sol in radiis apparet, sicut rosa
in odoribus suis sentitur, sicut ignis in scinlillis suis aspi-
citur , sicinillorum virtuiibus Christi poienlia agnosca-
tur. Quis enim videns discipulos bene insiructos, non scien-
tiam magistri coUaudet? Breviter, sed nervose, S. Aug.
in senn. 1. de Apost. Petro et Paulo: Paulus , ait, dum
urgel gladiis sanclos, fidei suscipit iugum, et magisler fa-
ctus est Gentium, forma Marlyrum, formido dBemonum ,
indullor eriminum, fonsque virlulum. Ideiu: Dedit, ait,
Dominus ApostoUs potestatem super naturam, ut eam cu-
rareni : super dxmones, ut eos everterent : super elementa,
ut ipsa immutarent : super morlem. ut eam conlemnerent :
super angelos, ut corpus Domini consecrarenl. Haec etiam
potestas data est eurura siiccessnribus , secunduin illud
Apocal. H. 6. Hi habenl polestalem claudendi cxlutn , et
converlendi aquam in sanguinem.
Porro aeque heroica et admirabilis fuit eorura raors, acMore he-
fiierat vita. Aiidi S. Aug. ser. iain citalo : JSuUatenus, ait, ^'''"-
potest expUcari, quibus modis interfectio Aposlolorum pre-
tiosa pensetur. Moriuntur abiecti , et orbis terrarum ca-
piunl principatum. Moriunlur terrenx dignitatis extranei,
et eorum opificio cxlum reseralur el claudilur.Idcm.scT.
5. de dedic. Ecclesiae: Per iUos ergo est salus confirmala
credentium ; quia videmus eos veritatem, quam annantia-
runt prxdicando , confirmasse moriendo : rebus, non ser-
monibus declaranles, quanlum sit bonum illud spe certum,
in retribuiione gloriosum , in possessione iucundum , pro
quo lux negtigitur , gladius non limetur , anima incun-
ctanter afficilur. Idem lib. 1. de civit. cap. 32. Scipionem Heroe?
praefert diis Roraanorum: Tolerabilius, inquit, divinos ho- dii inaio-
nores deferretis illi Scipioni , quam deos eiusmodi colere-'^''
tis. JSeque enim erant illi dii suo Pontifice meUores. Et
Tertull. iu Apolog. cap. 11. dicitsalius fuisse deos fieri,
sapienliae Socratem, iustitiaj Aristidem , militiae Themi-
stoclem, eloqiienti» Ciceronera, felicitalis Syllam, opum
Crassum, sublimilatis Pompeiura, gravitatis Catonem, hi
enim diis ipsis pra;stabant hisce rebus. Quid iam dicemus
de Apostolis? hi enim non unius genlis, sed omnium, non
uuius virtutis, sed universarum fueruot culmina, irao ful-
mina. Hi ergo Christianis non bumani, sed diviui fuere
Pontifices, Scipiones, Socrates, Aristides, Theraistocles,
Cicerones, Pompeii,Catones. Illisenim vere compelil illud
Psal. 81. 6. Ego dixi, Dii estis, et filii Excelsi omnes. Et
illud Psal. 138. 17. Mihi autem nimis honorificati sunl a-
mici tui Deus, nimis confortatus est principaius eorum. Et
illud Ps. 18. i. Cxli enarrant gloriam Dei, et opera ma-
nuum eius annuntiat firmamentum. In omnem terram exi-
vit sonus eorum, et in fines orbis terrx verba eorum. Ec-
clesia, inquit S Bernard. serm. 27. in Cant. habet ca;/os Aposioii
suos homines spiriluales, vila et opinione conspicuos , fide snni ca.--
puros, spe firmos, Ixtos charitale, contemplalione suspen-^'-
sos. Et hi pluenles pluviam verbi salularis , tonant incre-
pationibus, coruscant miracuUs. Hi enarrant gloriam Dei.
lam particulatira Pauli et Apostolorum niores depin-
gamus, tit eos melius conteraplari, adniirari et aemiilari
possimus. Distinguam eos ordinis et memoriae causa io
tria capita. Primum, eritdeiis, qui Deum coucernunt ;
secundum, de iis qui seipsura; tertium, de iis qui proxi-
mum spectant. Paulum prae caeleris ex Luca pingo. Nara
cum S. Chrysost. hom. 11. in Genes. Flagro amore huius
Effigics SaiKli Pauii, sivc idea vilaG Aposlolirae.
15
I'r„|,l„.l;
ApoMoli
• UiidciJt
viri.etproplerea continuo versaCur in ore ineo, et quasi in
archetypum aliquod exemplar, ita in illius animain respi-
ciens, obstupesco in hoc viro miram affcctionum calcatio-
nem. fortitudinis exccllentiam, amoris in Deum fervorem,
et arbitror quod unus homo omnes virtutes conf/rcjarit et
pcrfeccrit. Idcin lioinil. 22. ad populum : Paulus, inquil,
Apo.itotus, Grntium doctor, etc. Chri.Uum i« se habcns lo-
quentem, terrcstris anyelus et csctcstis homn, reccptaculum
Spiritus sancti, qui in corpore corruptibili parudisum ha-
bitavit : zelo incomparabilis, charitate mafjnus , Ecclesia'
rum Dei sollieitus curator, oralor pietalis , imbecillium de-
ductor, crcdentium pronubus, ludxorum rednrgutio, no-
stri omnium sagena . post morlificationem doctor , ct post
tnortem prxco, qui nobis dcmonslravit quomodo in cxlos
ascendere oporteal. Quocirca Paulus pcr excellenlinin ct
antonomasiain vocatur Apostolus, ait S. Augusl. qui ct
lil). 14. de Civit. cap. 9. Invenimus , ait, doctorem den-
tium in fide ct veritate, qui ct plus oi/inibus suis coapostolis
laboravit, et pluribus epistolis populos Dci instruxit: il-
lum,inquam, verum athletam Christi,doctum ub illo. tin-
ctum de illo, crucifixum cum illo, gloriosum in illo , in
thealro huius inundi, cui spcctaculum factus est, et ange-
lis et hominibus , lcgilime magno agone ccrtamen et pal-
tnam supernx vocalionis in anlcriora scclantem, ctc. Qua-
re quod S. Grefjor. Nazianz. orat. 20. de Laudibus S. A-
thanasii diclurus, ita orditur: Athanasium laudans , vir-
tutem laudabo. Idem enim est illum dicerc, quod virlulcm
laudibus effcrrc : quonium virtutes omncs in unuui colle-
ctas tcncbat, et etiamnum tenct: virtutcm autem landans,
Deum laudabo , a quo virtus hominibus est. Idcin poliiis
de Paulo dicam: Pauluni laudans, apostolatuin laudabo,
imo Deum , qui Pauli et apostolatus est auclor. Nam ul
oit S. Lco, scrm. 1. dc Ss. Petro et Paiilu : De illis Ec-
clesix apicibus, iino oculis, qui omnem loquendi superant
faeullalem. nihil diversum , nihil debemus sentire discre-
tum : quia illos et eleetio pares, et labor similes, el finis fe-
cit xquales.
CAPUT PRIMUM.
DB PAILI HORIBUS BT TIRTUTIBUS DBVH
CUNCEHNEIITIBLS.
Prima dos el virlus singularis Dei electio et vocatio, eiusque
humiltima agnilio, graliarum actio et admiratio.
Primo, Paiiliis sinf>;u)ari Oei (^ratia ab a;terno pra;dcsti-
naliin cst non taiilum ad lidem et sanrtitalein, sod eliam
ad Apostolaluin, eiiinqiic cximiiim iit niiniruin prx cxtc-
ris Aposloliis fieret admirabilis Evaiifyclii prieco, ct do-
ctorCicntiiiin iibilibcl dej^cntiuin. Ila ipse adEphcs. 1.11.
Ofjcns dc pritdcstinalionc Clirisli oiniiia instauranlis : //»
quo. ail, ct nos sortc vocali siiinus sccundum prapnsilum
cius, qui operatur oinniu sccunduin consilium voluntatis
.sux,ut sinius in luudcm glorix cius nos.qui antc speiavi-
tnus in Christo. Et Actor. t). lo. dc eo Dcus ait .Vnani^^e:
Vas elcctionis { ab ajlci no a me elecluiii, ct e tot huiniiium
millionibus sclCcluin ) cst mihi istc. ul porlct nomcn incum
corain gcutibus, cl rrgibus , ct fltiis Isracl. Hic vcriiin cst
illiiil : Son volenlis, ncque currentis, sed misercntis cst Dci.
lluinaii. !•. V. I(>. Porrii Apostoli orheiii cominovi runt a-
iiioic, Prophctu: vcro lcrrorc. ProphcliB cnim lcrniit, A-
poNioli siiadcnt: Dcus cniin nunc virgn ulitur , niinc fla-
gclto. Virga. ut corrigal ; flaijclto, ul suadcat. Ilecla illic.
hic inflrxa pr.rccptio.qua peccatoris conscicntia vclut lcnto
vcrlicrc flagcllatur. \lii sunl cnim tcrrores Prophclici, a-
lix apt).slolir:r suationes : in utrnquc tamcn unius rcrbi cst
disciplina, ait S. Ambros. lib. l). in Lucas cap. ID. in liiic
copilis. Idcin lib. 7. Eos. inqiiit, >/ii.mY ad scminandum /i-
dem, qui non cogcrcnt, scd doccrcnt : nrc vim potestatis cx-
crccrrnt. .scd doctrinnin humilitatis nltollrrrnl.
Secundo, Paiilus endein Dci fjrotia, iii tcinpore ob co
vocatus cst od {jraliom siiuul ct ud Aposlulatuin uno eo-
^ demque inslanti : qua; rjralia fuit exiniio, tum iu se, tura
ex lioc capile, quod ipse \ocatus sit iu ipso ardorc perse-
cutionis, cum scilicet spiraret minas et caedfs m Chrislia-
nos. Tuiic enim subito irradiantc Dco, ex lupo fncius est
ovis, cx Saulo Paulus, ex persecutorc praedicalor, Actor. Dupiex
9. G. imo inox ab occiso et lapidalo a se Stcphano cou- P.<uii to-
versus,illico illi in pra;dicatione succcssil. Aa/// postquam'^^'"'-
siluit os Stcphani, mox sonuil tubaPauli. ail S. Chrvsost.
homil. de Convers. S. Pauli. Hicc fnlt cius antcrcdens, et
quasi in actu primo vocalio ad Apostolatum : consequens
enim, ct quasi in aclu secundo fuit ca, qua Antiochiae coa-
sccratus Episcopus, proxime missus cst evan(;clizatum
Gcnlibus, Actor. 13. v. 2. diccnle Spiritu sancto: Scgre-
gali mihi Saulum et Barnabam in opus, ad quod assumpsi
eos. Porro Paulus abundantiorem caetcris Apostulis acce-
pit gratiam, ut Deus magis oslenderet suum essc quod
dat, noQ hominis: siciil inedicus cxccllentiani artls siiie
ostcndit in segro desperalo , ait S. Aufjustin. iu Ps. 130.
Uiide et caetcros Apostolos Christiis vocavil verbo, Pau-
U luin vcro prostcrncndo ct csecando coegit ad rideni , ait
idem Aug. cpist. 50. ad Bonifaciuin.
Tertio, Paulus hiiic Dei vucationi illico plane pleneque III.
obcdivit, diceos: Doinine . quid mc vis faccre? Actor. 9.
6. Uude baptizalus continuo in Sijnagogis prxdicabat Je-
sum, quoniam hic est Fitius Dci. ibidein vers. 20. et ad
Galat. 1.13. Cum autcin placuit ei qni me scgregavit ex
utcro matris mex, el vocavil per graliam suam, ut rcvela-
ret 1'ilium suum in me, conlinuo non acquicvi carni et san-
guini. etc. Qiiare illico sc pro Chrislo pcriculo vilae expo-
suit, ludxls in ipsum qiiasi apostalam frcndenlibus, ul-
tro sese evnngcllzando oblicicns. Pautus eiiim acri fult in- pj„|u5
{^euio et ardentl indolc, ac nalura ip;ncus, ut patct Act. acri in-
9. 1. Unde, accedente et naturam Informante Dci gralia, dole-
factus csl organum Dci electiim, elTicax et exiinlum. Qua-
re S. Bcrnard. serin. de Conversione S. Pauli : Converstts
Puulus, inqult, convcrsionis minister factus est universo
mundo, etc. et ne adhuc quidcm cessat ab hominum con-
n vcrsione: dico autcm exemplo. oratione, doctrina.
Qiiarlo, Paulus ubique hanc Dci in sc gratiain admira- IV.
tiir, et inira aiiiini dcmlssione, gratiludine et exullalione
cclebrat ct dcpraedlcat. Undc Epistolas ila fcre orditur ;
Paiilus vocatus Apostolus. non ab hominibus , ncque per
hominem , sed per lesuin Christum. Et mihi, inquit , o-
mnium Sanctorum minimo dala cst gralia hxc, in Gcnti-
bus evangelizare investigabiles divilias Christi . el itluini-
nare omnes . qux sil dispcnsatio sacramcnti abscondili a
sxculis in Deo, qui omnia creavit, Ephcs. 3. v. 8.
Quiiito, Paulus hac Dcl vocationc dcmandatam slbi E- V.
vnnjj-clii priEdlcalionem inlelli.Tens.ad cam scobli"ari cen- ''*''''"
siiil, ail''o ul si cain ncgligorct, grave pccculiiin aumille-dicjjj,,^
rcl. Hoc est eoiin quod ait 1. Corlnlh. 9. IG. yain si c-graviier
rangclizavcro , non cst mihi gloria ; nccessitas cniin »/i/7ij P'"""
incuinbit : vx enim mihi est si non evangclizavero. E,\.:Dcus
pjsuil in nobis verbum reconciliationis. Pro Christo rrr/o
lejationc fungimur, lamquam Deo exhortanle prr nos. Ob-
sccramus pro Christo , rcconciliamini Deo. 2. Cor. o. 20.
li Puuluiii imitentur, qui se a Dco ad stalum .Vposloliruni
vocari scntinnt, ut Dco vocnnti olacriler obcdianl , strc-
nucquc coo|)ercntiir. Nam, iil oit S. Basil. in cap. 1. I-
sala; : I\'isi in fundamento Aposlolorum pcrsevcrcmus.xdi-
ficantes prctiosa ct honore digna. quasi nullo subnixi fun-
damento.prxcipitcs ibimus^fietque ruina nobis non exigua.
Secunda dos ct virlus csl missio kgitima.
Primo, Paulus immcdiatc a Christo pcr revclationcm
cdoctus csl, dldlcltqiie Evangclium, uti ipsc discrle asscrit
Galot. 1. 12. Hlnc nonnulli Gnostici dorcbanl, ci .Vpo-
stolis soluin Pniiliim cojjnovissc vcrilatem , eo quod pcr
rcvclalioncm iniiiircstatum ci cssct mjstcrium, quos re-
futnl lreniLM|.i lib. 3. c.Tp. 13.
Sccuudo, Paiiliis proximc ilurus cvangcli/.atiiin Gcnti-
bus, raptus cst iii luitiuin cceluin auno Christi W. a coii-
16
Efilgics Sancli Pauli, sive idoa \ilge Aposlolicae.
Rnpius vcrsionc sua nono, ibiquc audivit arcana vcrba quas non ^ sinapis, prima froiUc vicletur csse parva, vilis, (enuis,non
tium cx-
lum
<]uao(io?
Confert
dociri-
iioni cuDi
S. Pelio
licet homini ioqui, 2. Corintli. 12. 2. ut quasi allcr Mo-
ses a Deo niilti , el qunsi e ca.'lo c;clestis Geuliura doctor
prodire vidcrclur. Undc S. Bcrnard. scrm. 23. in Cant.
Thomas, iuqiiit, in latcre , loanncs in pedore . Petrus in
tinu Patris, Paulus in terlio cxlo secreli huius graliam
sunt assecuti. Thomas in solido fidei, loannes in lalo cha-
ritalis. Paulus in intiino sapieniiie, Petrus in luce verila-
tis. Et S. Ambros. in Psahn. 47. Vidc, nit, Paulum cum
persequerctttr Ecclcsiam Dci, latus Aquilonis fuisse. Vide
nunc cum legitur in Ecclcsia. monteui csse speculatorium
(Siou) pcr quem Chrisli (jloriam cognoscimus ct videmus.
Tcrlio, nihilorainus iiistinclu Dei contulit suum Evan-
gelium ct doctrinam cum S. Pelro aliisque Aposlolis, ut
ilii cara probarent,eique verilatis teslimonium apud fide-
les darcnt. Contuli , inquit, cum illis Evamjclium quod
prxdico in Gcntibus, ctc. ne fortc in vacuum currerem aut
cucurrissem, Galat. 2. 2. Et v. 9. Cum cognovisscm gra-
tiam qux data est mihi. lacobus, et Ccphas, ct loannes, qui
ostendcns potentiam suam : al ubi diversis tentationibus
(eri ca-pcrit, stalim vigorem suum prodit, aerimoniam in-
dicat, calorem Dominicx credutitutis aspirat, et lanto di-
vini ignis ardorc iactulur , u( et ipsa ferveat, et partici-
pantem sibi ardcre competlat.
Tcrlio, Paulus fidcm suam, Prophctarum ct Apostolo-
rum celcbrat passim , ac prsescrtim toto c. 11. ad Hcbr.
Vides , inqiiil , est substuntia rerum sperandarum, urgu-
mcntum non apparentium. Vide coetcra qua; scquuntur.
Quarto, Paulus pro (ide iinincnsos labores, ilincra, pe-
ricula, verbcra . carcercs, ac landcm morlcm et marly-
rium conslanter sustinuit. Cclcbrat S. August. scr. 120.
dc Tcmp. fidem boni latronis, quod in cruce confessus sit
Christum: Solus, inquit, iestis est maicstatis , qui socius
probatur doloris. Maior fuit fidcs Pauli, qui nou lantutn
cum Ghristo, sed et pro Chrislo tot tantaqiie passus est.
Pra;clarc S. Cyprian. Iract. de Mortalitaic: Ad omnia, F\de\ ro-
nquit, te paratum facere timor Dei, et fides debct. Sit '«"p"|'"j(
vidrbantur columnx csse. dederunt mihi dextras societa- v cet rei familiaris amissio ; sit de infestantibus morbis fl!**!- „,a„yri
Con^ulil
Aposio-
los.
tis, ul nos in Genles, ipsi autem in circumcisionem
Quarto, Paulus, ctsi a Dco electus Apostolus, tamen
aucloratus fuit ab Ecclesia. Uude iussu Spirilus sancti ab
eius primoribus consecralus est Episcopus , missusque
praBdicatum Gcntibus, Actor. 13. 2. Ordo enim hierar-
chicus a Deo inslitutus id poscit, ut homines inferiorcs
ab hominibus superioribus regaiUur et mittanlur, ne fraus
et dolus subesse possit. Sic enim pseudoprophetaj et ha;-
retici meutiiinlur se mitti a Deo, cum niillantur a diabo-
lo, ideoque omnem Pontincum Ecclesiaj missioiiem et di-
rectioncm respuiint, dc quibus iurc qiicritur Dominus per
lcremiam cap. 23. 21. dicens: JSon millcbam Prophetas,
et ipsi currebant : non loquebar adeos. et ipsiprophetabant.
Quinto, Paulus in dubiis et controversiis de scrvandis
legalibus, adiit S. Petrum et Apostolos, eorumque sen-
lentiam secutus, eamdem toti Ecclesiaj Antiochenae ea-
pessendam servandamque proposuit, Act. 15. Ita S. Hie
dua membrorum, et cruenta veaatio; sit de uxore et tibe- bos.
ris trislis avulsio: non sint tibi scandaia ista, sed prielia;
nec debilitent aut frangant Christiani fidem, scd poiius o-
stendant in coUuctaiione virtutem ; cum contcmncnda sil
omnis iniuria mcdorum prxscntium .fiducia bonoruni futu-
rorum. Nisi prxcesserit pugna, non potest esse vietoria :
cum fuerit in eongressione pugnx, victoria (unc da(ur vin-
centibus et corona. Gubernator in (empeslate diynoscitur,
in acie miles probatur. Arbor qux cdta radice fundata est,
ventis incumbentibus non movetur. Sie e( Apos(olus Pau-
lus post naufrugia. post flageita , post carnis e( corporis
multa et gravia tormcnta , non vcxari, sed emendari se
dicit advcrsis, ut dum gravius affligitur , verius probare-
tur. Idem lib. 4. Epist. 6. ad Thibaritanos: Gaudere nos,
inquil,c< exultare voluit in persecutionibus Dominus ; quia
quando persecutioncs fiunt, lunc dantur coronx fidei, tunc
probantur milites Dci, tunc martyribus palent cxti. Etin-
ron. licet Doclor EcclesiK, tom.2. epist. 57. ad Damasuin n fcrius : Uoc enim est robur virtutis et fidei, credere et sci
Pontificem, ab eo petit deeisioncm quajsliouis: An in Deo ^ -■-' '''■- ~ '- '- '-'■ -«— •< -.' *^,«/,.
diceudK sint tres hyposlases, an una? Apaslore, inquit,
prxsidium ovis flagito. Cum sitceessore piscatoris et disci-
pulo crucis loquor. Ego nulium primum , nisi Cliristum
sequens, bealitudini tux , icl est cathedrx Petri, commu-
nione consocior. Super illam peiram xdificatam Ecclesiam
scio, etc. Quicumque (ecum non colligit, spargit: hoc est,
qui Christi non est, Antichristi esi.
Teriia dos et virtus fuit, prxstans potensque
fides. etiam ad patrandum miracula.
Primo, Paulus fide escclluit. Nam quasi doctor eam
ubique pra?dicavit, et propugnavit conlra ludajos, philo-
sophos, oratores, raagos, reges et tyrannos. PrKclarc S.
Chrysost. in cap. 20. S. Matlhaii, explicans illud, Atilli
magis clamabant: Talis, inquit, est ncdura fidei, quanto
wagis vetatur, ianto magis accenditur. Virius fidei in pe- „
riculis secura est. in seeuritcde periclitalur. Quid enim sic l) signis ac miraculis facicndis . ad fidei inerementum. Se-
laxat vigorem fidei, sicut longa tranquillitas? Idemin c.
25. S. Matthaei. Fides, inquit, lampas est ; quia sicut lam-
pas iliuminat domum, ita fidcs animam. Idcin in illud
rc fjuod Deus a morte prxsente liberare possit , et tamen
mortem non timere , nec cedere , u( probari fortius fides
possit. Idcin lib. 1. epist. 3. ad Cornelium: Manere, in-
quit, apud nos debet frater charissime. fidei robur immo-
bile , et slabilis atque inconcussa virtus contra omnes in-
eursus, atque impctus obtcdrantium fluctuum. velut petrx
obiaeentis fortitudine. el mole debct obsistere.
Quinlo, Paulus babuit fidein miraculorum , qua pluri-
ina supra naturam, omnemque vim creatam augclorum
et daemonum , miracula patravit, ac mortuos suscitavit,
adeo ut super languidos dcferrentur a eorpore cius suda-
ria et semieinctia, e( recedeban( ab eis languores, et spiri-
tus neciuam egrediebantur , ait Lucas Act. 19. 12. Unde
S. Augustin. lib. Quwst. novi Tcslameuti q. 42. docet A-
postolos Iripliciler reccpisse Spirilum sanctum. Priino, ut
iideles, pcr graliam sanctificantem. Secundo, ut Episco-
pos, ad coufcrcnduin aliis Spiritum sanotura in Sacrainen-
to Confirinationis et Ordinis. Terlio, ut thaumalurgos, in
Fides vi
rfei et V
detur.
Symboli , Crcdo in Deum : Fides. ait, lumen esl animx,
ostiuni vilx, fundamcnlum salutis xlernx.
Secundo, Paulus raplus in tertium Ci-elum, vidit my-
-steria quaj fide credimus, 2. Corinth. 12. 2. Quin S. Au-
gust. lib. 13. dcTrinii. cap. 2. docet, fidein nostrain suo
rnodo et videre et vidcri , iii suis scilicct opcribus et etTo-
fitis. Sic rursura per opera lieroica iugentein suam fidera
toli orbi conspicuain cxhibiiiL Paulus. Sapientcr S. Ber-
nard. scrin. 24. in Cant. Mors fidei, inqiiit, est separatio
fharitatis. Credis in Christum? fae Christi opera, utvivcd
fides iua. Fidem (uam dilectio aniniet, actio pirobet. Fion
incurvet terrenum opus . quem fides exlestium erigit. Et
S. Ambr, scrm. i.Fides Chrisliana, \iif\\i\\.,quasi granum
mina enim sunt fidei virtutes per Aposiolos faetx-
Quarta virtus fuit, invicta in Deum spes et confidentia.
Primo, Paulus in spem contra spem credidit et spera-
vit, duin supra vires humauas, supra naturam inuita co-
uatus est, Deique invocatione et ope pcrfecit. Nain iit ipse
ait Roin. 8. 2i. Spes qux videtur, non est spes. Nam quod
videl quis, qnid spcrcd? Et v, 26. Ipse spirUus postukd pro
nobis gemitibus inenarrabilibus.
Sccundo. Paulus liac spe superavit omnia naturae non
tanlum difficilia, sed ctimpossibilia. Nam utipse aitRom.
8. 31. .S( Deuspro nobis, quis contra nos? De talibus ve-
re S. Bcrnard. serm. 32. iu Cant. Magna, ait, audent ,
qiconiam magni sunt ; et qux audent, obtinent. Magna si-
quidem fides magna meretur, et qualenus in bonis Domini
ElTigies Sancli Pauli, sive idea vilx Apostolicje,
17
fiducix pedem porrexeris, ealenus possidebis. Isliusmodi ^^ cerlaci, cursum consuMniavi, (idein servavi. In reliquo re
magnis spirilibus marjnus occurril sponsus , et mafjnifica
bil fuccre cum eis. I(li;in scriii. 3. de Aniiunlial. Doin. Sola.
ait, spesapud te (Doiniiio) miscralionis oblinct locuin, ncc
oleum miscricordix, nisi in vase fiducix ponis.
Terlio, Fauiug liac spe (jloriab.ilur iii porscculionibus:
Gloriamur, inquit, in Iribulationibus, scienles quod tribu-
latio palientiam opcrutur, patientia aulem probationem,
probutio vero spem : spcs uulcm non confundit, Roin. 5. 3.
S\xs o»<- Quarlo, Pniilus iioii taiiluiii sibi , sed el suis ridelibus
uipoieus. jn qiiibusvis afllietioiiibus s|ieravit, et sperando ubtliiuit
Dci opeui , robur cl vicloriain. Ilaiic ciiiiii speni adluiis
Corintliiis cpist. 2. cap. 1. 0. Quve, inquit, operalur to-
lerantiam earumdein passionum, quas et nos paliinur, ul
spes nostra finna sit vobis, scicntes quod sicut socii pas-
sionum Cftis, sic erilis cl consolutionis. l'ra;elare S. Cjpr.
de Exliortat. Martyr. In pciseculionibus, ait, neinocoijilet,
quod periculum diabolus imporlct, sed consideret quodau-
xilium Deus importet ; nec inenlein labefuclet liumana in-
posita est mihi corona iustilix, quam reddel mihi Domi-
nus in illa die iustus iudex.
Quinta fuit , eximius Dei Chrislique arnor.
Primo, Paulus nrdcbat ainore Dei et Cbristi : unde aie-
bat Uoin. 5. 3. Churitas Dei diffusa est in cordibus no-
slris, per Spiritum sanctutn, qui datus est nobis. Praeclare
Origen. homil. 2. in Canl. inlerpretc S. Hierou. toin. 3.
y'ulncrata charitate eijo sum. Quam pulchrum est , quain
dccorum a eharilale vulnus accipere! Alius iaculum car-
nei amoris excipit, alius terrcno cupidiiie vuineralus est ;
iu nuda membra tua, el prucbe te iaculo cleclo, iaculo for-
moso : siquidcm Dcus saijillarius est. Posuit me, inquit, ut
saijillameleclam. Quain bealuin est hoc iaculo vuinerari!
Secundo, Paulus optabat iiiori, ut suo Cliristo fruere-
tur: Coarctor,\ni\W\\,e duobus, desiderium habens dissol-
vi. et esse cum Christo, Philip. 1. 23. Et: Infelix eijoho-
, , , „ ^. .,- mo, quis me libcrubit de corpore inortis huius? Rom. 7
nusquisque secunduin divina promissa, et fidei sux mcri-
ta, tanlum accipiat de Dei ope , quunlum sc credat acci-
pere ; ncc sil quod omnipolens prxstare non possit, nisi ac-
cipientis fidcs caduca dcfccerit.
Qiiliilu, Pauliis contliiua cxprrienlin opis divinse edo-
ctus, securus erat iii (|iialibel ditlicultatc, dc prospero rei
exitu ct cvenlu. Ipsi , inquit, in nobisinelipsis responsum
mortis hubuimus, ut non simus fidcntcs in nobis, sed in
Deo, qui suscilat mortuos, qui de tanlis periculis nos eri-
puit ct eruit : in quem spcrainus. quoniam ct adhuc eripiet,
2. Cor. 1. 9. Pauluiii secutus S. Cyprianus scribens ad
Demetrianum iudiccin, et Chrislianoniin liostcm: Viget,
ait, apud nos spei robur, et firmitas fidei, et inler ipsas
sxculi labentis ruinas erecta mens est.et immobilis virtu.':,
et nunquam non Ixla putientia, el de Deo suo scmper ani-
tna sccura, sicut per Prophclam Spirilus sanclus loquitur
ct hoiialur, spci ac fidci nostrx firmilatcm cxlesli voce cor-
2i. Paulus ergo crat columba genicns et suspirans in ca;-
lum.qui teste S. August. iu Ps. oi. dicebat cuin Sponsa :
1'ulcitc me floribus, slipate ine mulis ; quia ainore lan-
gueo, Caiit. 2. 5.
Terlio, Paulus provorabat liostes, a?rumnas, pericula,
diabolos, totuiii(|iic inreriiuin et iiiunduiii, quasi ad diiel-
lum pro amore Clirisli: Quis, ait, nos scparabil a chari-
tale Christi? tribulatio? an angustia? an fames? an nu-
dilas ? an periculum ? an persccutio ? an gladius ? sicul
scriplum esl: Quia propler le morlificamur tola die. xsti-
mali suinus sicut oves occisionis. Scd in his omnibus supe-
ramus pioplcr eum qui dilexit nos. Cerlus .vi/;;i cnim quia
ncque inors, neque vila. neque angcli, ncque principalus ,
ncque virtules, neque instantia, neque futura. neque forti-
tudo, ncque allitudo, neque profunduin, neque crealura a-
lia polerit nos separare a c/iarilale Dei , qux esl in Chri-
sto lesu Doinino iiostro, Rom. 8. 33.
roborans: Ego autcin in Domino gaudcbo , et exultabo in P Quarto, e.x tam incenso Dei ainorc maiinbat ardcns a-
r.-_ .../. i..... i-^. 1,^... — .... o_. ....... ^■i...-.j.- — .• „j(jp j^ projtimos, adeo ut lolum orbein ad Christum coq-
vertcrc satajjeret, de quo plura inferius. Verc S. Uieron.
epistoi. 11. ad Celantiam: Grandein, inquit, vim obtinet
vera dilectio: et qui perfeele amatur, lolain sibi amantis
vindicat voluntalem. Piihil est imperiosius charitale. i\os
si vere Christum diligimus, si eius nos redemptos sanguinc
recordamur , nihil inugis velle , nihil oinnino debemus a-
gcre, quain quod iilum velle cognoscimus.
Quiiito, Fuulus adcii Christuin ainabat,ut in cum trans-
fonnalus videretur. Anioris eaim elTeclus, iino apex, est
intiiiia unio, excessus, raplusque ia amaliim: anima c-
iiiin mngis cst ubi ainal, qiiain ubi aniiiiat. Hoc soaaut
illiePauli voces: Mihi vivere Chrislus cst, et mori lucruin,
Philip. 1. 21. Christo confixus suin cruci. Vivo ego, iain
non ego.vivit vcro in ine Chrislus. Qwxl autcm nunc vivo
Deo salutari ineo. Exullant semper iii Doinino Chrisliani,
et Ixtanturet gaudent in Deo suo, et mala alque adversa
mundi fortiter toieranl, dum dona et prospera futura pro-
spcclant. Ila fecerunl Soncli, ullobcap. J3. 13. Etiainsi,
inquil, occidcrit mc, in ipso sperabo. leremias rop. 17. 7.
Benediclus vir qui confulil iu Domino. et erit Dominus fi-
ducia eius. Et Threii. 3. 2i. Pars mca Dominus, dixit a-
nima mca : proplerca cxpectabo eum. Bonus est Dominus
spcranlibus in cum, unimx quxrcnti illuin. Vide Pauluin
dchac spei.quasi uiichor.-p, forlitudine dissereiitem Hebr.
l). 17, ot cap. 10. -23. cl 33. et sequent. Vere Psailes Ps.
31. 10. Spcranlcm in Dninino misericordia circuindubit.
El S. Aup. in Psnl 3. Vila vcrc morinlis, spcs e.tl vilic iin-
morluUs. El S. Rernnrd. senn. !). iii Psalm. Qui habitat :
Si insurgnut advcrsuin ineprxlia, si sxviat mundus, si
frcmat maiignus, si ipsu caro advcrsus spirilum conciipi-
scat, tn te cgo spcrabo.
in carnc. in fidc vivo filii Dei, qui diiexit mc. et tradidit
scmclipsum pro me. Galat. 2. '20. Et cap. 6. 1 i. Mihi au-
Sexlo , Pniiliis hac spe niidaolcr insiliit in qii.^cvis vilaj . tcin absil gioriari nisi in cruce Domini ncslri lcsu Chrisli,
srriminn. Iln iii luiiiiiltii Ephesino conlra se conritato, if pcr quein inihi mundus crucifixus cst , ct ego mundo. Et
\\l.De cxlcroncinomihi molcstussit: Egoeniinstigmata
disr
insiiire voluit iii Ihealrum, riim lameii sciretse nnuiii ca
pulque suiim peli, Actor. 1!>. 30. Itu profeetiis est lero-
Sdlyiiiaiii , Piophetis ubi(|uu prxdicenlibus, eum ibi fuic
vincienduin : qiiibiis ipse respundit : Quid facitis flcnlcs.
et uffligcntcs cor meum? Ego cnim non solum ailiguri, scd
et miiri paiatus suin proplcr noincn Doinini lcsu, Act. 21.
13. Qiincircii liac spe oiiiiiin sun et suuriim perieiiln sii-
pernut. Uiide iii nnufrajjio npparuil ei nngeliis, spoiidens
niin tnnliim ipsi, sed ct umiiibus vcctoribus pruplcr ipsuin
libernlioncm et salutem : AV timcas, in(|uit, Paulc, Cxsuri
te oporlcl assislcre: ct cccc dnuavit tibi Deus omnes qui
narigunt lccum, Actor. '27. "23.
Seplimo, Puuliis certa spe pripeipicbnt gluriain et coro-
iiniii cxlcstcm: Scio cnim, iiiquit, cui crcdidi , et cerlus
sum , quiii potens cst deposiluin mcuin servure in iiluin
diein, 2. Tiniolh. 1. 12. Et rnp. 1. 7. Uunuin certainen
VOL. X.
Doinini Icsu in corpore ineo porto. Christus crgo videba-
turcsse mens, anima, vita, et spiritus S. Pauli, qui per
cuin loqucbatur, opcrubulur, patiebalur. An, inquit, cx-
periincntum quxrilis cius . qui in ine loquitur Christus?
2. Curinlh. 13. 3. HincS. Hieron. Painmachiu hanc vitao
et aiiioris normnin prxscribit: Chrislus omnia , ul qui o-
innia proplcr Clirislum dimi.^crit.unum inveniat pro oinni-
bus. ct libcra possit voce prociamare: Pars mea Doininus.
UeniqiK! Pniilus Christo conflxus cruci , clavis noa ferri,
scd aiiioiis, in ipso vivcbat vitam amnloriam, ut ait S.
Dioins. rnp. i. de Diviii. uoinin. quia Cliristus in eo vi-
vebnt lHiiii|iiam prineipiiiin, regula et liiiis oniuiuin eius
cogilalionuin , desideriuruin , sennunuin et opcrum. £t
hoc esl quod ail : ilihi vivere Christus esl, q. d. Vita mca
cslChristuSjCogilalio inca cst Chrislus,dcsidcriuni incuin
18
Effigies Sancti Pauli, sivc idea vilae Apostolicae.
estChristus; amor meiis eslClirislus; rncdni velle, meum \ Ego eniin immolor, sanguinem utigue suum immolalio-
Paulus.v
niorc: Doi
ebrius.
T iplex
hosti 1
Pjuli.
loqtii, meum operari est Christus; aliud Don volo , aliud
non sapio, aliud non arjo, aliud non cogito et loquor quain
Christum.
Sexto, Paulus et Aposloli quasi amore Dci ebrii, eum
ubiqiie eructabant celcbranles inngiialia Dei, Acl. 2. i3.
Vide ibi dicta. Sive enii», inqiiit, mentc exccdimus, Deo:
sive sobrii suimts, vobis. Ciiarilas enim Cliristi urgel nos,
elc. ut et qui vivunt iam non sibi vivant, sed ei qui pro i-
psis morluus esl et resurrexil, 2. Cor. 5. 13. Hiuc passim
eum a(Ilat,aliisque adlat: Iiiiplcmini, inqiiit, Spiritu san-
cto, loquentes vobismetipr.is in Psalmis, ct hymnis, el can-
iiris spiritualibus. cantanlcs ct psallentes in cordibus ve-
slris Domino, gratias agcntes semper pro omnibus in no-
minc Domini Icsu Chrisd, Deo et Patri, Ephes. 5. 19.
Scptimo, nomen iesu eial Paulo iii dcliciis, ac niel in
ore, melos in aure, iubilus in corde. Unde illud in paucis
suis parvisqiie epistolis ilerat ducenties dccies novies ,
Christi vero qiiadriiigenlies ct semel. Non e.s^inquitChry-
nem vocans. Neque vero his tantum sacrificiis contentus
fait, sed quia seipsum consecraverat Deo, eliam orbem u-
niversum studuit offcrre.
Ouinlo, Paulus Duum, SS. Trinitatem, eiusqiie opera
ct consilia obstupescil et obmulescit: 0 altitudo, inquit,
divitiarum sapientix cl scientix Dei, quam incomprehen-
sibilia sunt iudicia cius, et investigabiles vix eius! Qai$
enim cognovit sensum Domini? aut quis consitiarius eius
fuit ? aut quis prior dedit ilU, et retribuetur ei? Quoniam
ex ipso, el per ipsum,et in ipso sunt omnia: ipsi gloria in
sxcula. Ainen. Rom. 11. 3.3. Prasserlim vero adiniralur
mysterium redemptionis, incarnationis, passionis el cru-
cis Christi, ac vocationis Genlium et reprobationis ludaeo-
rum, iliudque profunde scrutatur el magniloquecircum-
scribit, vocans illud mgsteriutn temporibus xternis laci-
tum , quod nunc patefaclum est per scripturas Propheta-
rum , secundum prseceptuin xternum Dei ad obeditionem
fidei, Roman. 16. 25. Quod oculus non vidit , nec auris
sost. lib. 3. de Sacerdotio , qui Paulo vehemcnlius Chri- uaudivit, necincor hominis ascendil, 1. Cor. 2. 9. R^irsum
stum dilcxerit ; ncinoqui apud Deum graliosiorquam Pau
lus fuerit. Hiuc vici^sim iesus eum ita suis consolationi-
bus mulcebat, ut vohiplales carnis cl miindi sperneret,
imo detestarelur ut slercoia. Dicebat ergo cum Sponsa:
Anima mea liquefucta est. ut dilectus loculusest, Canl. 5.
Et: Dilectus meus mihi. et ego illi,qui pasciiur inler lilia,
donec aspiret dies, et inclinenlur umbrx. Sic li-gimus de
S. Ephrem, eum ita abundasse diilcedine divina, ut ex-
clamarel : Cuntine Domine uiidas dulcedinis tux, quiasu-
stinere non valeo. El S. Xaver. Indorum Apost. Satisest
Domine, satis est. Et B. Aloisius Gonzaga: Recede a me
Domine.
idem vocat investigabiles divitias Christi, dispensationem
sacramenti absconditi a sxcuUs in Deo, mulliformem sa-
pientiam Dei: ut pnssitis, inqiiil, comprehendere cum o-
mnibus sanctis, qiix sil latiludo, el longitudo, et sublimi-
tas , el profundum ; scire etiam supereminentem scientix
charitalcin Chrisli, ut impleamini in omnem plenitudinem
Dei. Ephes. 3. v. 8. el 18.
Septima virtus fuit , plena voluntatis sux eum divina
conformitas, et in eam resignatio.
Primo, Pauliis per omnia se suosque conformabat vo-
luDtati divinx : Ut probelis, inquit , qux sit volunlas Dei
bona, et beneplacens, et perfecla, Roman. 12. 2. Hinc re-
clissimam in omnibus actionibus habebat inleDlionem,
inlendens per omnia soli Deo placere: unde hominum iu-
dicia, laiides et vituperia nihili faciebat; neqne se ullius
omnium versari, agere et loqui. Speclaculum, inquit, fa- C amore vel odio, blandiliis aut minis, a iusto et recto ab-
cti sumus mundo, et angelis et hominibus, 1. Cor. 4. 9. duci sinebat; sed ubique sincerus erat, rectus, constaDS,
Sexla fuit, profunda Dci reverentia et religio.
Primo, Paulus ubique Deuin prae oculis habens, venera-
balur, cogitaut se in divino eius conspeclu angelorumque
Ita S. Bernardiis cum Deo in nube versabatur et habita-
bat. Sic et S. Benedictus, qui proinde erectis in cselum
manibus moriens stelit, et ultimum spiritum inler verba
orationis efflavit, ait S. Gregor. lib. 2. Dial. 37.
Secundo, Paulus profunda cordis corporisque demissio-
ne Deum colebat,et adorabal: Habemus,'m(\\i\l, graliam,
per quain serviamus placentes Deo cum metu, et reveren-
tia. Elenim Deusnoster ignis consumensest. Hebr. 12.28.
Et; Huius rei gralia fleclo genua mea ad Patrem Domini
nostri lesu Christi, ex quo omnis paternilas in cxlis et in
terra nominatur , ut det vobis secundum divitias glorix
sux,virtutem corroborari per Spirilum cius in inleriorem
hominem, Ephes. 3. 14 El: Orabo spirilu, orabo el men-
te: psallam spiritu, psallam et mcnle, 1. Cor. 14. \o.
Terlio, Paulus Deum crebro invooabat, et Chrisliano-
rum orationes poseebat, ut Deus fidelium et iiifidclium,
quibus praedicabal , menles illuminarel: Gratias, iuquit.
immobilis et impcrturbabilis, quasi in Deo defixus, ideo-
que siiperior rebus universis, lam prosperis quam adver-
sis: Mihi, inquit, pro minimo est, ut a vobis iudicer, aut
ab humano die ; sed neque meipsum iudico. Nihil enim
mihi conscius sum ; sed non in hoc iustificatus sum : qui
aulem iudical me, Dominus est. Itaque noliteanle tempus
iudicare, quoadusque veniat Dominus, qui et illuminabit
abscondita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium :
el tunc laus erit unicuique a Deo, 1. Corinlh. 4. 3. Hinc
rursum Paulus in omnibus, sive adversis, sive prosperis
Deo agebat gratias, Coloss. 3. 17. eiusque provideutiam
laudabat, dicens cum Psalte : Benedicam Dominum in o-
mni tempore. Idem S. Hier. praescribit Pammachio: Sa-
nus sum, iaquH, gratias refero Creatori : langueo, et in
hoc laudo Domini voluntatem. Quando enim infirmor ,
tunc firtior sum , et virtus spirilas in carnis infirmitate
perficilur. Ita S.. Servulus pauper et parahticus, ait S.
ago ueo meo, m omni niemona veslri, semper in cunctis »' Gregor. 4. Dial. 14. Sludebat sempcr in dolore gratias a-
orationibus meis pro omnibus vobis, cum guudio depreca- ' ' " ■• •
tioncm faciens, Phil. 1. 3. Ei : De cxlero. fatres, orate
pro nobis, ut sermo Dei curral el clarificelur. sicut et apud
vos, el ut libereiiiur ab imporlunis el malis hominibus, 2.
Thessal. 3 1. El: Oralioni instate , etc. oranles siinul et
pro nobis, ut Deus apcrial n->bis oslium scnnonis ad lo-
quendum mij.tlerium Clirisli. Coloss. 4. v 3. Idem scribit
Ephesiis, cap. 6. v.18. et 19.
Quarlo, Paulus, ait S. Chiysost. hom. 1 de eius Lau-
dibus , semclipsum Dco prr siiigulos dics immolabat : qitam
hoslium duplicitcr offerchal , cuin quoHdie moriens, tum
corpore stto mortificationein sine intermissione circumfe-
rens. Nam ei ad pcricula iugiler p'trubalur, consitmmans
volttnlute rnarlijrium, et naturam in .se mortificando car-
nis, nihil minus quam immolatx hoslix Deo viunus im-
plcbal, imo eliam muUo amplius. Propler quod dicebat:
gere, hijmnis Deo et laudibus, diebus ac noctibus vacare.
L'nde morieus suis psallentibus ait : Tacete. numquid non
audilis quantx resonent laudes in cxlo? Quibus inteu-
dens animam Deo reddidit, cum mira quain spirabat o-
doris fragrantia.
Secundo, Paulus Dei volunlatem ubiqiie execulus est, paulus
qiiasi angelus terrestris. Unde eum augolis comparat S. angelus
Chrjsost. hoiuil. 1. de Laud. S. Pauli : de iis enim scri-j^^^^*'
ptum est Psalm. 103. 4. et Hebr. 1. 7. Qui facil angelos
suos spiritus, et minislros suos flammam igis. Et Psalm.
102. 20. Polentesvirtute, facienles verbum illiwi. Paulus
enim praecepta Dei non lantum implevil, scd et supera-
vil, addeus consilia Evangelica; ut, quod s:ne sumplu
gralis evangelizaret : Quxest. inquit, mcrces mea?rt E-
vangclium prxdicans , sine sumplu ponatn Evangclium,
1. Cor. 9. 18. Paulus, inquit Chrjsosl. hom. 1. de Laud.
Enigies Sancli Paul', sive idca vitoe Apostolicee. 10
S. PquII, velul ifjnis ac fpirilus lolum (errarum percurril \ ct Irisfia: pcr dicm sol non uril eum, ncque luna per no
fin*(;o
itiii *po-
•Uihci.
orbem , percurrendoque purgavit. Et ftoc oinnino mirabi
U : quia talis versabafur in terris, el mortuli adhuc carne
circumdatus.cum incorporalium potestntum virtule cerla-
bat. Quanta crgo sumus condemnatione diyni, cum uno
homine bona omnia in se congregante , ne minimam qui-
dcm eorum parlcm sludeamus imitari? Hu:c as^iducmcn-
le volvenles, el nos ipws inculpaOilcs prxbcamus, ct ad
illius zelum studeamus accedere , ul ud eadem bona pcr-
venire mereamur.
Terlio, Paiilus in omnibus facifbal id quod perfeclius
esl , fl Uco {jralius. Id se facluram voTit B. Tercsia ,
niullo mngis Paiilus. Hiiic cvaii^i-lizans luborabat niani-
bus, ne cui csset oneri. Hlnc vixil in perpclua paiipcrta-
te, caslilale et obedientia instar Ki-li{;iosi, iino quasi dux
et palriarcha Kflifjiusorum, de qiio inoi plura.
Quarlo, Paulus incnlem pcr oialloncin ct conlempla-
lioncm linbi-bnt coniunclam cuin Dco , iiun lantum pcr
diem, sed etiain per noctem. Unde Philippis in carccrem
ctevt. Talis exemplo Pauli fuit S. Athanasius,qui per 46.
annos loto orbe fugilans, Arrianoruni perseculioncs in-
victo animi robore sustinuit, cui proinde merito hoc dat
clo{;ium S. Grej;. Nazianz. oral. 20. .Athanasius fuit per-
cutientibus adavias, dissidentibus iiiaynes.
Sccundo, Pauius hanc paticntlam pcr tolam vilam ubi-
libet exercuit , el cxerccndo quasi in immensum auxil.
Quocirca S. Chrvso>t. homil. 1. de Laud. S. Pauli, euni
prafert S. Inb : Qtii , inquit, c.4 alhleta mirabilis, el qui
Paulum ipsum n lul ex adrerso posfit aspicere, obpalien-
tiam purilatcniqve vtlu^, vb tesiiinonium Dei propter illain
cuin diabulo foriissimam puijnum, propter victoriam qux
pugnam secuta csl ; al l'aulus non mensibus lantum, sed
annis pluriinis in ogi/ne perdurans, tam clarus emicuil,
non lerrx ylrba saiiiem cumis eradens, sed in ipsius inlcl-
ligibilis os teonis frei/uenlcr iiicurrens, et pugnans adversus
lcnlaliones innumeras, oinni erut lapide tolerantior: qui
non a Iribus aul qualuor amiris. sed a cunclis infidelibus.
coniectiis cum Sila, mcdia nocte oraos laudansque Deum, D a fulsis cliain fralribus opprobria suslinebat , consputatus
terrjB motu carccrein concussit, osliaque omnia rcsera-
vit, Act. 16. 25. Ita S. lacobus, frater Dornini, iit habct
ciiis Vila, callosa hubcbal {^enua, ex i rcbra lonfjaque ge-
nunexlone in oratione. Ita S. Paula iiivilans S. .>Iarcellarn
in Bcllilehem, epigt. 17. apud S. Hieron. Ecce, inquit, in
hoc parvoterneforamine cxloruin conditor natus esl! Cuin
per Silo el Beihel ad nostram spcluncam redierimus, ca-
nemus iugiter, crcbro flebimus, indesinenler orabimus, el
vulneratu; iaculo Salvaloris in commune dicemus: Inveni
quem quucsivil anima mea , tenebo euin , el non dimillam
illum. Lt : Quemadmodum desidcral ccrvus ad fonles a-
quarum, ita dcsiderat anima mea ad te Deus.
Quinto, Paulusingcnlcm habcbut zclurn honoris divini
propafjandi : lla ut ab lcrusalem pcr circuitum usque ad
lllyricum rrp/eymm, iuqiiit ipse, Evanyclium Christi,
Rom. 15. 19. Hoc zelo opposuit se S. Petro, suo ct caetc-
rorum Apostolorum principi, eumque libere coram oinni-
ub oiniubus atque malediclus. El post pauca : Scd veriues
et vulnera swvos ac inlolerabiles S. lob dolores inferebanl:
et ego faleor. Veruin si per lam inullos annos Pauli ver-
bera, cl cum iugi fuine, etiam nudHatein, catenas, carcc-
rem, insidias , periculnque comidercs , quse a domesticis,
ab extraneis, a Igrunnis, a tolo poslremo paliebatur orbe:
addas eliam his profcvlo ainariora, id csl, pro eis qui la-
bebantur , dolorcs , sollicitudinem quain pro Ecclesiis, u-
slionem quam pro seandalizatis singulis perferebal, vide-
bis qiinin eiut omni snxo durior anima ista perpetiens, et
fcrrum alque adamuntem superuns.
Terlio , tres siint j^radus palieotix: primiis, pali pa-Tresgrj.
tienler; secundu», lihenter; lertius, cxuilanler; in eoque'1"» P^-
gloiiari, nc passioncs el persecutiones anibirc.His omni- "'"''*•
bus cvcelluit Paiilus: glorlabatur eniin in trlbiilationibns,
Rom. 5. 3. in iisque Dco gralias ngebat. S. Franciscus
Xavcrius in acerrimis pcrseculionibus et Iribulationlbus,
bus redarKuil, diccns: Si tu cum Iud:cus sis , qentililcr C ila consolationibus divinis cxuberabal, ut eas non capicns
vivis , et non iudaice , quomodo Genles cogis iudaizare ?
Galat. 2. M. Quocirca vere Nazianz. orat. io. !\'onne, ia-
quit, Apo^toli peregrini fuerunt? nonne mulluruin nalio-
num alque urbium hospiles? in quas divisi sunt,vt Evan-
gelium quaquavcrsum curreret, ncc quidquam triplicis lu-
tninis ( SS. Trinilalis ) expers esset, ac verilalis luce mi-
nime perfusum, adeo ut iis etiam qui in lenebris cl umbra
mortit tcdcbant, ignoranlix caligo discuterclur.
CAPUT SECUNDU.M.
DB HOKIBfS BT TIBTUTIBIS S. PaULI CIRCA SBIPSl-IH.
Prima virtus, Patienlia.
Primo, Paiilus admirabilis, adamanlina.' el nmplissim{D
fiiit palienlix. Enm cnlin qiiasi fundaiiicntiiin viUp .'\po-
stoliciD in anirna sua collocavit. Quocirca ipse pcrfectuin
diceret : Satis esl, Domine, salis esl ; de laboribus vero et
persecut'onibu3 dicerel, poscerelque: Amplius Domine,
amplius. !Son me libcres liac cruce, nisi graviorem immit-
las. lla babct eius vita.et Acta canonizalionis. Hoc didi-
cerat, hoc hauscrat a S. Paulo, ct a S. lacobo, qui ait cnp.
1. 2. Oinne gaudium existiinale. fratres mei, cum in ten-
tationes varias incidcrilis, scientes quod probatio fidei vc-
strx patienliam operalur, putiinlia aulem opus perfectuin
habet. Ila Putiliis in vinculis exiiltat : Ego, inquit, vinctus
in Domino , Ephcs. 3. 1. hocqiie titnlo magis glorialur
quam diadoinate coronalus, ait Chrysost. Vide ibi dicta.
Hine et S. Petrus, cpisl. 1. cap. \. 13. Communicnntes,
inquit, Christi passionibus gaudcle , ul ct in revelatione
glori.c eius gaudeatis exullunles.
Qunrlo, Paiiliis a Dco clccliis Apostolus, simul aucfo- ''■•^««fr»
rntus fuit dux passioniiin et palicntiaD, ut disccrcmus ••V-*J|l|^''„'g!
posloli insignc esse oinnigcnam paliciitiam : Vas, inquil, ,„ p^.
elcclionis est mihi iste. ut porlcl noincn nieuvi coram (Jr/j- ncuiii.
virum Aposlolicum dcpiinjens 2. (^oiiiilh. 6. 4. In omni- {)tibus. Catisain subdil: Ego cnim oslrndam illi , quanla
bw , ait, exhibeamus nosinelipsos .'cirut Iki ministros in
tnulla palientia, in Iribululionibus , in neccssilatibus , in
angustii', in plagis , in curcrribus , in .'iedilionibus, in ta-
boribus, in vigiliis, in iciuniis. in caslitatc, in .tcicntia, in
liingaiiimitate, in suavilate . in Spirilu ■■>anclo, in charilulc
non fivla. in verbo veritalis, in virlute Dci, prr arma iu-
slilix n dextris et a .unislris, per glorinm et ignobililutcm,
pcr iufumiam el bonavi fuinum : ut .scduclorcs, rl verares :
sicut qui ignoti , el cogniti: qiiusi moricnles , cl ecce vivi-
mus: ut rasligati, et non mortificali : quasi trislcs. srmper
autein gaudcnles: sicut cgcnlcs. mullos aulcm locuplclan-
tes: laiiiqnam nihit liabcnles, ct omnia pos.^identcs. [^mln
S. Hicron. ad iNcpotianiiin : Prr bnnum faviam. inqiiil,
ct VHilum , o drxtris ct a sinistris Ihrisli viilcs gradilur,
ncc laudc exloilitur, ncc vitupcrutionc frangitur : non di-
vitiis tumet, nm contrahitur paupcrtate : ct txta contemnit
oporlcat cuin pro noviinr mco puli. .\ilor. 9. 13. Vidc ibi
dlcta. Hinc Paiiltis 1. Corinlh. l. 11. (\que in hanc ho-
ram. inquil, ct csurimus. cl .<iliinus, el nudi sumus, cl co-
laphis crdimnr. et inslubilcs suvius. el laboramus opcraii-
trs manibus nostris: mulcdicimur, ct benedicimus : jyrsc-
culioncm palimur. et suslincmus : biasphcmainur, et obse-
craiiius. Et epist. 2. cap. 12. 12. Signa, ail, .Ajiostolalus
mci facla sunl supcr ros in omni palicnlia , in signis, et
prodigiis, rt virtulibus. Partlciilaliin vcro siios n{;onos re-
rcnsons, iu iisqiic qiiasi IrnphaMs triiiinphans, c. 11. 23.
In laboribus, inqiiil, plurimis.in cnrccrihus abundantius,
in plagis supra vioduvi, in viortibus frcqucnlcr. .4 ludi-is
quinquics qundragenas una niinus acrepi. Ter virgis cx.<us
suin. scinrl lupidalus sum, lcr nuufrugium feci , nocle cl
dic in profundo maris fui. in itineribus srpe, periculis flu-
minum, pericutis latronum, pericuUs ex genere, pericuUt
20
Emgies Sancli Pauli, sive idea vita; Apostoiicae.
ex gentibus, pericuUs in civilafe, pericuUs tn soUludine, ^ fragiUs, ct cinis futura post modicum, pugnal sola cum
pericuUs in tnari, periculis in falsis fralribus: in labore ' " ......... ...
el xrumna , in vigUiis mullis, in fume et siti , in ieiuniis
mulUs,in frigore el nuditale: prxler illa qux extrinsecus
sunt, instantia 7nea quolidiana, soUicitudo omnium Ec-
clesiarum, etc.
Quinlo, Paulus mira paticnlia suslinuil siios aemulos,
invidos, detractores, ralumniatores. Vide 2. Cor. c. 10.
ct 11. Et Philip. 1. 17. Quidam, inquit, ex conlentione
Christum annunlianl, non sincere, exislimantcs pressuram
se suscilare vinculis meis. Quid enim ? dum omni modo,
sive per occasionem, sive per veritatem Christus annun-
tielur, et in hoc gaudeo.sed el gaudebo, elc. quia in nullo
confundar , sed in omni (iducia sicut semper el nunc ma-
gnificabitur Christus in corpore meo , sive per vilam, sive
per mortem. Et: In omnibus tribulationem patimur , sed
non angustiamur : aporiamur, sed non destituimur : per-
secutionem patimiir, sed non derelinquitnur : deiicinmr,
scd non perimus, 2. Cor. 4. 8. Verc S. (ireg. hom. 35. ia
pluribus : cum autem fuerit dissoluta et venerit princeps
huius mundi, et invenerit in ea nihil, tunc secura audies
per Proplietam: ISon timebis a timore nocturno. Et infe-
rius: Si Apostolus post nuditatem . iniunia, fames, carce-
rem, flagella, supplicia, exclamat : InfcUx ego homo, quis
me Uberabit de corpore mortis huius? tu teputas securam
esse deberc ?
Quarlo, Paulus iugiter studuit omnigenae morlificatio-
ni carnis, sensuum el afTectuum. Semper, inquit, morti-
ficationem lesu in corpore nostro circumferenles, ut et vita
lesu manifestetur in corporibus nostris. Semper enim nos
qui vivimus, in mortem tradimur propler lesum, ul et vi-
ia lesu manifestetur in carne nostra mortali. Ergo mors
in nobis operatur, vita autem in vobis, 2. Corinth. 4. 10.
Causam duplicem subdit. Priorem v. 16. Licet is qui fo-
ris est noster homo corrmnpatur : tamen is qui inlus est
renovatur de die in diem. Secundam v. 17. Id enim quod
in prxsenti est momentaneum et leve tribulalionis nostrx,
Evang. Patieniia,a\i,est martyriuminocculla cogitatione. u super modum in subUmilale xlernum glorix pondus ope-
Sexlo, Paulus plurimas non lantum infirmitates et an
guslias corporis, sed et animi, adcoque graves, el conli-
nuas carnis tentationes heroice sustimiit ct superavit. A'e
rnagnitudo, inquit, revelalionum exlollat me , datus est
mihi siimulus carnis me:e, angelus Salanx, qui me cola-
phi::et. Propter quod ter Dominum rogavi , iit discederet
a me, et dixit mihi: Sufficil tibi gralia mea: nam virlus
in infirmilale perficitur. Libenler igilur gloriabor in infir-
milalibus meis, in contumeliis, in necessilatibus, in perse-
culionibus, in angustiis pro Christo. Cum enim infirmor,
tune potens sum, 2. Corinth. 12. 7.
Secunda virtus, Panitentia et iugis mortificatio.
Primo, Paulus suum infidclilatis, etpersecutionis Chri-
stianorum peccatum, licetex ignorantia commissum, iu-
gitor deflevit, et publice saepe confessus est magno dolo
ris sensu, quem sui
que saecula transmi
stolorum.qui non sum digaus vocari Apostolus: quoniam
perseculus sum Ecclcsiam Dei, 1. Corinth. 15. v. 9. Et:
Fidelis sermo et omni acceplione dignus. quod Chrislus
lesus venit in hunc mundum pcccalores salvos facere, quo-
rum primus [non lempore, sed malignitate, ait S. August.
in titul. Psal. 70.) ego sum : sed idco misericordiam con-
secutus sum, ut in me primo oslendcret Chrislus lesus o-
mnem palientiam. ad informationem eorum qui credituri
sitnt ilU in vilam xlernam. 1. Timolh. 1. 15. Sic S. Pe-
trus siogulis noctibus ad galli cantum procidens in genua
petensque veniam, dcflebat peccatum negationis Christi
uberrimis lacrymis, adeo ut oculi iugiter ruberent, quasi
sanguino rcspersi; et in geiiis canalis, lacrymis qiiasi
excavatus,appareret,uti testatur oculatus teslis, eiusque
discipulus S. Clemens, et ex eo Nicephor. lib. 2. c. 37.
Sic S. Hieron. epist. 5. ad Florentium : Eqo, inquit, cun-
clis peccalorum sordibus inquinatus , dicbus ac noclibus
ralur in nobis, non contemplanlibus nobis qum videntur.
sed qux non videnlur. Quxenim videnlur, temporalia sunt;
qux autem non videnlur, xtcrna sunt.
Qiiinto, Pauliis hanc mortificationcm fidclibus commen-
dat. Qui, inquit, sunt Chrisli, carnem suam crucifixerunt
cum vitiis et concupiscentiis, Galat. 5. 24. Si enim secun-
dum carnem vixerilis, moriemini ; si autem spiritu facta
carnis mortificaveritis, vivetis, Rom. 8. 13.
Terlia virtus, Humilitas.
Primo, Paulus se xstimabat et vocabat, non tantum
ininimum Aposlolorum et Sanctorum omnium, Ephes. 3.
8. sed et peccatorum omnium primum et maximum, 1.
Timolh. 1. 14. Hinc suis non mandat, sed supplicat: Ob-
secro, inquit, vos ego vinctus in Domino , ut digne ambu-
lelis vocatione qua vocati estis , cum omni humililale el
uis scriptis ad omnes posteros omnia- Q mansuetudine, Ephes. 4. 1. Idem Rusticum docet S. Hie-
nisit. Ego, inquit, sum minimus Apo- ron. epist. 4. Servias, inquit, fralribus, hospilum pedes
laves, passus iniuriam taceas , prxpositum monasterii ti-
meas ul dominum, diUgas ut parentem. Credas tibi salu-
tare quidquid ille prxceperil , nec de maiorum sententia
iudices, cuius officii est obedire et implere qux iussa sunt,
dicenle Mose: Audi Israel, et tace. Et inferius : Ne ad scri-
bendum cilo prosiUas, mutlo lempore cUsce quod doceas :
ne credas taudaloribus tuis, imo irrisoribus aurem ne li-
benter accommodes, qui cum te adulalionibus foverint, et
quodammodo impolem mentis cffecerinl, si subito respe-
xeris, aul ciconiarum deprehendes post te colla curvari.
aul manu auriculas agilari asini , aut xstuantem canis
protendi Unguam.
Secundo, Pauliis ima humililale subiecit se non tantum
Deo et angelis, sed et omnibus hominibiis, eorum quasi
servum et inancipium se efficiens. Facliis sum, iuquit, in-
firmis infirmus. ut infirmos lucrifucercm : omnibus omnia
--'i . /"«f/ii.? i!<)«,omnium infirmilales, animi angustias, oppro-
opcrior cum tremore reddere novissimum quadranlem: "'bria, verbera humiliter excepi el toloravi, ul omnes face-
.sed tamen quia Dominus solvit compediloa, el super hu-
milem ei Irementem verba sua requicscit. fornlan cl mihi
in sepulcro scelerum meorum iacenti dicat: Hieronyme
veni foras.
Secundo, Paulus, ut pro hoc peccato satisfaceret, lon-
ge magis inhiavit propagationi fidei , quam prius eius
persccutioni studuerat, ideoque omnes homines, omnes-
que Genles, immensis laboribus ad Christum traducere
contendebat.
Tertio, Pauli vita non fuit aliud, quam continua pa-
tienlia et pocnilenlia . cui voluntarias pocnas a se sponte
susccplas addidit: Ca.itigo, inqiiit, corpus vieum, et in
scrvitutem rediijo . ne forle cum aliis pricdicaverim , ipse
rcprobus cfiiciar . 1. Cor. 9. 27. Caiisam dat S. Hieron.
ad Eustoch. de virgin. custod. Mugnis, ail, inimicorum
circumdamur agminibus, hostiiwi plena sitnl omnia: caro
rem salvos. 1. Corinlh. 9. 22. Hinc esto esset Apostolus
et Episcopus, subditos lamen non tam iitipernndo, quam
obsecrando cl nionstrando regit, docens niagis exemplo
quain verbo, iuxta illiid S. Pelri rpisl. 1. cap. 5. 2. Pa-
scile qui in vobis cst grcgem Dei , providenles non coacle,
scd sponlanee secundum Deum : neque turpi lucri gratia.
sed voluntarie: neque nt dominanles in cleris. sed forma
facti gregisex animo. Sapienler S. Hieron. ad Paulinum :
Quanlumcumque , ait, te deieceris. Clirislo humilior non
eris- Et ep. 7. scribens de monasterio S. PauL-e inBelhle-
hem : Humililalis inler omnes, ait, hic conlcntio e.tt. Qui-
cumque novissimus facrit.hic primus rcpulaiur. Et in vi-
ta S. Paiilae : Paula cum frcquenlibus Virginum choris
cingcrelur, et veste, et voce , cl habilu, et incessu minima
oninium cral.
Terlio, Paulus nihil virtutis et lantorum meritorum si-
EfTigics Sancti Pauli, sive idea vilis Aposlolir.T.
21
bi, sed lotum Deo ciusquc {»ratiae adscripsit. Gra/ia, inquit, ^ filio viduae redimendo Wandalis Iradidil, eaque re meruit
Dei sum id quod sum, 1. Corinth. 15. 10. Et c. 4. 7. Quis
(e discernit? Quid autem habes quod non accepisti? Si au-
tem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis? Et cap.
1. 26. Videte vocalioncm veslram fratres, quia non mulli
sapientes sccundum carnem. non muiti potenles, non mulli
nobiles , sed qux stulta sunt mundi elegit Deus , ut con-
fandat sapientes; et infirma mundi eletjit Deus, ul con-
fundat fortia ; et ignobilia elegit Deus, et ea qux non sunt,
ut ea quie sunt destrueret, ut non rjlorietur omnis caro in
conspectu eius. Praeclarc S. Hieroo. ad Eusloch. de cu-
stodia virfj. Kolo, inquit, tibi superbiam venire de propo-
sito, sed timorcm. Onusla incedis auro; latro tibi vitandus
est : sladium est hxc vila mortalibus : hic contendimus,
ut alibi coroncmur. ISemo inter serpenles et scorpiones se-
curus ingredilur. Et inebriatus est, inquit Dominus, gla-
dius meus in cxlo , et tu pacem arbitraris in terra, qux
tribulos gencral, et .^pinas quas serpens comedit?
Quarto, Paulus in omnibus non suam, sed Christi glo
omnes cives suos e servilute eadem liberare, cuius proin-
de humililalem et charitatem celcbrat S. Augusi. S. Gre-
gor. tolaqye Ecclesia, quasi vivum Christi, qui pro nobis
ex Domino omnium factus estomnium servus, exemplum
et speculum.
Sexlo, Paulus palam prsDdicat sua peccata, scilicet quod
fuerit infidelis, persecutor Ecclesiae,et blasphemus: suas-
que infirmitales et tenlaliones, ut slimulum carnis, 2.
Corinlh. 12. 7. et motus concupiscenliie Roman. 7. 8. ct
sequent. occultat vcro suas visiones, virtules et charisma-
ta, nec nisi coactus ilia prodil, uti raptum in terliumcae-
\\im. Factussum, \a(\yi\\,insipien.t,vos me coegislis, 2 Cor.
12. 11. Eo utique niaior, quo minoresse cupiebat; eo ce-
lebrior, quo occultior : Deus enim eius sapientiam, virtu-
tes et magnitudinein loti miindo patefecit. Nimirum veraVerama.
animi magnitudo est humilitas , qiia quis magniludiiiein ^"j^i^u^^^j.
suam abscondit instar Verbi incarnati, quod se in carnenjj,
celnvit, imo eamdem ignorat. Vera magniludo est in ma-
riam qu.-csivit. An quxro, inquit, hominibus placere ? .S/ B gnis esse,et exhibere se parvum, magna despicere, parva
ambire ; ul, eslo sis egrcgius, nolis lamcn esse siogularis,
sed sis velut uniis c caelerorum grcge , hic enim magnis
omnibus maioresl ctcelsior. Vera magnitudo est, magna
omnia Dco arrogare non sibi ; ac nihil magnum istima-
re, iiisi quod aelernum cst et immensum, Deum inquam,
qui est ipsa rcruin omniuin immensa magnitudo et celsi-
tudo. Hoc est qiiod monet Eccl. cap. 3. 20. Quanlo ma-
gnus es, humilia te in omnibus, rt coram Dco invcnies gra-
tiam. Unde S. August. de Virginit. cap. 31. Mcnsura hu-
mititatis , inquit , cuique ex mcnsura ipsius magnitudinis
data est, cui est periculosa superbia, qux amplius amplio-
ribus insidiatur.
adhuc hominibus placcrem, Christi servus non essem,i'iSL
lat. 1. v. 10. Et : Loquimur non quasi hominibus placcn-
tes , sed Dco qui probat corda nostra , etc. nec quxrentes
ab hominibus gloriam, neque a vobis, neque ab aliis. Idem
docet Corinthios epist. 1. 10. 31. Sive manducatis , sive
bibitis, sive aliud quid facitis, omnia in gloriam Dei faci-
te. Et Roinanos ; Kerno , ait, nostrum sibi vivit , et ncmo
sibi moritur. Sive enim vivimus, Domino vivimus: sive
morimur, Domino morimur, Rom. li. 7. Vere Nazianz.
Humili» cpist. 43. vel iuxta aliam editioncm 30. ad Creg. Nysse-
prsdica- num : Ingloriam vocat gloriam , et dxmonum pessimam
tcbenia. "'"(''fionem. Gloriosa cniin gloria, el angelorum optima,
est humilitas, qua qiiis non suam, sed Dui gloriam quac-
rit. Haec cst legilima ambilio, ul idem ait orat. 33. animi
niroirum iiiorumque modestia ct moderalio. Porro qualis
et quanta debcat esse Apostoli et praedicatoris humilitas,
aureis senlentiis et documentis depingit S. Grcgor. lib.
Quarta virtus , Magnanimilas et animi celsiludo.
Primo, Paulus uti in se rebusque siiis fuit humillimus,
ita in iis quae ad Christiim Dciqiie gloriam pertinent, ani-
mo fuit crecto ct celsissimo. Undc onicium et aposlola-
23. Moral. cap. 1. iu finc : Sanctx, inquit, Fcclcsixprx-C tum suum exallat: In quo, inqiiit, ego posilus sum prx-
dicaior in cunctis qux dicit, solerti curase inspicit: nein dicator,et Aposlolus,ct doctor ('•cnlium, -2. Tim- 1. 11. Et:
eo quod recta prxdicat, vitio se elationis extollat ; ne vita
a lingua discordet; nepacem quam in Eccksia annuntiat,
in seipso dum bene dicit . ct male vivit, amitlat. Sed ■^tu-
det summoprre contra malcdicos rumores adversantium,
et dcfendrrc loquendo quod vivit , ct ornare vivendo quod
dicii. I\'ec in hisomnibus suam,sed auctoris gloriam qux-
rit : alque omncm sapicntix gratiam, quam ut loquerclur
accepit, non suis se xstimat ineritis, sed corum interccssio-
nibus, pro quibus loquitur arcrpisse. Sicquc dum sc infra
deiir.il , suprresl ; quia sux nimirum viagis mercedi profi-
cit, eo quod bona qux cxercerc prxvalet, alienis meritis
reddit. Indignum sc omnibus iudicat, ctiam cum dignius
cunctis vivat. Scit enim qiiod bona qux innotrscunt homi-
nibus, sine perirulo esse vix possunt. El quawvis sapirn-
tem se esse srntiat , vellrt lamrn esse sapiens non videri,
alqur hoc .sibi omnimodo, quod loquendo prodilur , perti-
tnr^ril ; et si liccat tacrre appetit , dum esse multis lutius
Quamdiu quidem cgo sum Genlium Apostolus, yninislcrium
mcum honorificabo, Rom. 11. 13. Vide cap. 3. cpist. 2.
ad Corinth. qiio tolo ministeriiim npostolatus, prae mini-
slerio Mosis et .\aronis exallat.
Secundo, Pauliis honores, opes.gloriam. omniaque ler-
rae bona pedibus calcabat. Qux mihi. inquit Philip. 3. 7.
fuerunl tucra, hrc arbitralus sum proplcr Chrislum de-
trimenta. Verumtamcn cxistimo omnia delrimrntum esse
proplcr cminenlcm scienliam lesu Christi , propler quein
oinnia dclrimenlum frci , et arbitror ut stercora, quac et
vililate, et sordibiis.et foetore odiosa sunt. Ralio est, quia
in ca;lo niente habilans.celsior erat lerra,omniaque ter-
rena sub se dcspicicns.viliprndebat. Idein sc rcliclo saecii-
lo fecisse in monaslerio scribit S. Gregor. libr. 1. cpist. C«>l»iiudo
5. /\/7ii7. inqiiil. in h^ir mundo appetens. nil pertimrsccns, ^i^"^^"
videbar mihi in quodam rcruin vcrticr slarr, ita ut in me
pe.ne impletum credrrrm, quod pollirenle Domino (x Pro-
silentium cernit ; eosque sc frliciorrs putat, quos inlra san- tf phrta ( Isaia cap. 38. 14.) didicissrm : Siislollam te suprr
■ ■ allitudinesterrx. Suprrenim ipsamnltitudincm terrxsu-
slollilur. qui ct ipsa. qux alla ct gloriosa pr,rscnlis vidcn-
tur sxcitli. prr virntis drsjyrrtum ralcat. El . tit idciii «it
31. .Moral. cap. 19. alliludines Irrrx siint liirra irrum.
blandimrnta subdiloriim , diviliariim abundanlia , honor
et sublimitas dignilnUim. qux quisqiiis per ima ailhiir de-
sidrria inccdit. co ipsoalla xstimnt. qiio mngna putat. At
si scmcl cor in cxlrstibus figitur. mo.r qunm nhirrla sinl
ccrnitur. qu.r alln videbnnlur. Undc talcs siml n.iuil.T dc
qiiibiis loh cnp. 3!>. 27. ISumquid ad prxcrpluin tuum
rlevabitur aquila , ct in arduis ponrt nidiiin suuin ? San-
cti eniin tiidum siiuiii hnbenl in c.tIo, dieimlque ciim Pau-
1(1 : i\ostra convcr.ialio in crlis rsl. .Nam, iit ail S. (.hry-
sost. homil. l.i. ad Pop. Siciil si qiii» c siimmo nllissiiiii
munlis vcrlicc dcorsiim prospiciat.omnia ci piisilln vidi-n-
lur, nc DOD solum bomincs el arborcs, scd cliam urlies
etam hcrlcsiavi loctis infcrior prr silcnlium ocrultal : ct
tamen ut sanctnin Ecclrsiam drfcndat. quia ad logurndum
vi charitatis iniprllilur, ex. nrcessitate quidrm ofjirium lo-
culionis susripit, srd rx mngno desiderio. otiuin taciturni-
tatis quxrit. Ihir.servat volo,illiidcxcrcet minislcrio. Ilanc
nutcm dircndi formulnm, arroganles ignoranl. Picque c-
nim loquuntiir quia caiis.-e cvcniunt , .<tcd rausas cvenirc
appetunt ut loquanlur. Quoruin nunc Hcli sprciem si-
gnat, qui in Incutionr sua iminrnsn se vilio elalionis rxallnt.
(Jiiiiilo, Pniiliis nmiiium elinm vilissimoruin exnclnm
gercl)nt curnni : iindi! miillis si-riiionihus servos cl niiril-
Ins, qiiin el nniis instriiit, nd Tiliim 2. 1. ct seq. Ephes.
6. 5. ("oloss. 3. 22. imo propler Oiiesimum scrviiiii fiigi-
tiviim, Rrripsil lolniii Epislolnm nd eiiis heniin Pliilrnio-
ncm, iil illiim ei rcronrilict. \\i\r. ihideiii dicln iii nrgii-
nicnto. Ita S. Paulinus NolsD Episcopus, sc in servum pro
22
Elfigics Sancti Pauli, sive idca vitae Aposlolic®.
inlcgrae et magni exercilus formicaruni inslar super ter- ^ gladios, bestias et cruces. Paulus oecidi pofesf, superari
Tuin ire videnlur; sic qui animo ereclo in superna, tran
sccndens nubes, in caeiis consistit, ibique sedem figit illi
oinnia humaua, oinnis polentia, gloria, opes, ila roinuta
et exigua apparenl , ut ne digna quidcm iudicet, quibus
hauc iininortalis animi nobililalem applicet. Hinc Prinio,
oninibus cst adniirationi. Secundo, si quem habet inimi-
cuin, ab eius teiis et insidiis tulus est, utpote extra, imo
supra omnem teli iactum positua. Tertio, inferiora ista,
tamquam a se lanto intervalio remota, quaedam vix videt,
qiia?dain ne videt quidem. Hinc
Tertio, Pauliis quasi lerra maior, eiiisque turbinibus
celsior, iugiter in adversis, acque ac prosperis, summa a-
uimi pace et tranquillitale fruebatur. Quid enim in eura
humana mutabilitas possit, qui omnibus quje mutationi
obnoxia sunt, relictis, omnes eius adilus interclusit? Quo-
circa quasi supra ventorum flatus in Olympo positus, im-
niobilis semper mancns, oninibusque eventibus superior,
iugi mentis sereiiilate gaudebat. Vere S. Cyprian. tract.
non polest, ait S. Gregor. 31. Moral. 15. Aureae 8. Chry-
hom. 2. de Laudibus S. Pauli, eum non taotum tyrannis
et dacmonibus, sed et angelis superiorera facit. Huius rei
studio, inquit, nori tantum urbes, genles, exercilus, pro-
vincias, pecunias, poteslales velut arenam vilia reputavit ;
scd el pro Chrisli dulccdine non angclorum , non archan-
gelorum udmiratus est dignilalem , nec quidquam simila
concupivit. Quod enim maius eral omnibus, Christi atno-
re fruebatur: cum hoc bealiorem se cunclis putabat, sim
hoc autcm neque dominationum , neque principatuum so-
cius essc cupiebal : sed cum hac dilectione magis esse ex-
tremus oplabat , imo etiam ex numero punilorum , quam
sine hac inter surnmos, el honorc sublimari. Causam assi-
gnat, aitque: Perfrui enim charilale Christi, hoe iltivita
erat, hoc mvndus, hoc angeti, hoc prxsentia, hoc futura,
hoc rrgnum , hoc promissio. hoc bona videbantur innume-
ra. Prxler hxc vero nihil in trislium parle ponebat. HO'
rum enim qux hic habentur nihil asperum , nihil eliam
de Orat. Doinin. Qui, inquit, renuntiaint iam sxculo.ma- ^ suave rcputabat, sic despiciebat universa qux cernimvs.
ior est honoribus eius et regno; et idco qui se Deo et Chri
sto dedicat, non terrena, sed cxleslia regna dcsiderat. Et
S. Gregof. lib. 5. Moral. cap. 34. Magnnsesl, ait, qui x-
terna concupiscit. Huc accedit S. Hieron. inThrenos lib.
1. cap. 3. Is vere et non ex parte magnus est. qui et in e-
remo squalorem solitudinis, et in cosnobio infirmilafes fra-
trum xquali magnanimilale sustenlat.
Quarto, Paulus libere praedicabat philosophis, regibus,
tyronnis, quasi omnibus superior omniumque magister :
quare intrcpide eos monebat, argiiebat, castigabat. Nom,
ut ait S. Gregor. lib. 7. Morol. 15. Sancli velut in magni
verlice montis siti, prxsenlis vilx gaudia ptene despiciu?it,
seque ipsos per spirilualem celsitudinem transcendenles ,
subiccla sibimet intus vident , quxcumque per carnalem
ghriam foris iument. Unde et nuUis contra virtutem po-
teslatibus parcunt, sed quos attolli per elationem conspi-
ciunt, per spirilus aucloritalem premunt. Ita Paulus co
ram Felice praeside aniraose disserens de iustitia, castita- f ut dicam ioferius
ut solet herba iam pulrefacta contemni. Tgrannos vero t-
psos ac populos spirantcs furorem, velut quosdam cuUcei
xstimubat : mortem vero, et cruciatus , et mille supplicia
quasi ludum putabat esse puerorum , dummodo propter
Christum aliquid sustineret. Tune enim ampleclebalur li-
benter, et decorabatur vinctus calena magis, quam diade-
mate coronatus. Etenim coarclatus carcere habilabal cx-
lum, ac libentius verbera excipiebat et vulnera, quam alii
bravia diripiunt: dolores non minus quam prxmia dilige-
bat , cum ipsos utique dolores loco duceret prxmiorum :
propterea enim illos etgratiam nominabat. Qiiocirca Pau-
lus Romae in primis vinculis, multos ex aula Neronis coa-
verlit, de quibus Philip. 4. 22. Salutant , ioquit, vos o-
mnes Sancli, maxime qui de Cxsaris domo sunt; e quibus
plures martyrio laureati sunt, ut dixi in Chronolaxi anno
Christi G7. In secundis vero vinculis pellicem Neroois con-
vertit, et ab eo abstraxit, ideoque martyrii palmain tulit,
te et futuro iudicio, eumdem perculit et tremefecit, Act.
24. 25. Ila in vinculis Christum, propter quein vinctus
erat, audacter praedicabot Feslo pissidi et iudici, qui
proinde exclamans, ait: Insanis , Paule, multx litterx le
ad insaniam redigunt. Cui Paulus: Non insanio , oplime
Fesle,sedverilatis et sobrietalis verba loquor. El .\grippffl
regi dieenti: In modico suades me Chrislianum fieri ; re-
spondit : Opto apitd Deum et in modico et in magno, non
iantum le , sed eliam omncs qui audiunt hodie fieri tales,
qualis et ego sum.exceptis vinculis his, Aclor. 26. v. 24.
et 29. Sic Athenienses Sopiios, et Areopagitas libere vo-
cavit superstiliosos, Aclor. 17. v. 22. Sic Actor. 16. 37.
magistratus Phillppenses per custodem Paulum carcere
eximi iubenfes, magnaiiiine iniustitiae argiiit , dieens :
Cxsos nospublice indemnalos, homines Romanos, miserunt
incarcercm,et niinc occulle nos eiiciunt? Nonita; sed ve-
niant.et ipsi nos eiiciant. Timucruntque audito quod Ro-
mani essent et venienles dcprecali sunt eos. Qiianta Paiili
Septimo, Paulus adeo fuit magnanimus, ut non fuge-
ret, scd sciens et prudens ambiret et adiret certissima vi-
tae pericula, vincula, tormenta et raartyria. Ita certus ex
continuoDei oraculo, se a ludaeis vinciendiim, et, ni Deus
impediret, occidendum, si lerosolymam pergeret, eo ta-
men intrepidus alacerque invitis suis sociis, caeterisque
Christian'3 perrexit, dicens: Quid faeilis flentes, et afjli-
genles cor meum ? Ego cnim non solum alligari , sed et
mori in lerusalem paralus sum propter nomen Domini le-
su, Actor. 21. 13.
Rursura Paulus magnanime excussit pulverem pedum
iufaciemludaeorum,repelIentium Evangelium Antiochiae
Pisidi», ut tam iuipia terra non solum se dispulveraret,
sed et prorsiis expulveraret, Actor. 13. 51.
Oclavo, Paulus iubel Christionos omncs esse genero-
S09 et magnanimos, quasi qui duellum inituri sint cuai
diabolo, imo cum toto daemonum exercilu , omnibusque
nferni viribus. Nonest nobis, inquii, colluctatio adversus
celsiludo, qui iudices sibi fecit supplices? Ita ad Ananiam JJ carnem et sanguinem, sed adversus principes el polestates.
ponlificem inique iubentein se percuti: Percutiat, inquit,
te Deus, paries dealbate. Et tu sedens iudicas me secun-
dum legem,el conlra leges iubes mepercuti? Aclor. 23. 3.
In rcpentinis cniin et improvisis periculis maxime appa-
ret forlitudinis habitus, ait Arist. 3. Elhic. 8.
Quinlo, eadein magnanimitate Paulus magis et daemo-
nibus erat formidabilis, cosqiie plectebat et expellebat.
ItaEIyniam magum avcrlenlem Sergium Paulum procon-
sulcm a lide, perciilil dicens: 0 plene omni dolo et omni
fallacia, fili diuboli, inimice omnis iustitix , non desinis
subverlere vias Domini rectas? Et nunc ecce manus Do-
tnini super le, et eris cxcus, Actor. 13. 10. Ila daemonem
Pylhonem,licetse loudantem.e puella expulit, Act.16.18.
Ila eius sudaria fugabant spiritus immundos, Act.19.12.
Sexto, Pauliis hac animi celsitudine contempsit omnes
Neronis el tyrannorum minas, vincula, eculeos , ignes,
adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiri-
tualia nequitix in cxleslibus : propterea accipite armalu-
ram Dei. Unde mox eis arma suggerit, et panopliam a
capite ad talos, niniirum pro scuto Kdem, pro galea spem,
pro gladio verbiim Dei, pro lorica iustitiam, pro cingulo
veritatem, pro ocreis praeparationem ad Evangelium loto
orbe circumferendum, Ephes. 6. v. 12. 13. 14. Hos Paiili
animos indiiit noster Edmundus Campianus, nobilis fidei
athleta, Angliae Apostolus et Martyr, quando evidentia
causae, el fidei certitiidine confisus, omnes in Anglia Cal-
vini doclorcs provocavit ad disputationem : cuius provo-
calionis rationes decera edens, eas concludit exhortando
omnes, ut salvi esse velint, veritatem fulgentem, oculis
excipiant, illecebras Lutheranas despiciant. At quaeuam
hae? inquit: Aurum, gloria, delicix Veneris : conlemnite.
Quid enim aliud ista sunt, nisi terrarum ilia, canorus aer.
Effigies Sancli Puuli, sive idca \ila? Aposlolicffi.
2 5
popina vermium, beUa sterquilinia ? spemite, Chrislus di- ^
ves es(, gui vos alet. Rex ett, qui ornabil. Laulus ed, qui
saliabit. Speciosus esl , qui fnlicitatum omnium cumulus
larqietur. Huic vos adscribite militanti, ut cum eo trium-
phos, vere doctissimi, vereque clarissimi rcportelis. Prse-
clare enirn Nazianz. orat. 23. ilaynis, ait, el excelsis viris
patria una esC supcrna Icrusakm in quam conversionem
noslram recondimus : omnibus gcnus unum , si infvriura
hxc speclare velis, pulvis : si superiora, spiraculum illud
cuius participcs fucti sumus, quodque conservare iuljcmur,
et cum quo mihi ad tribunal sisti rvecesse est, ut divinitus
indilx nobilitalis imarjinisque rationem reddani.
Quinta virtus, Paupertas Evangelica.
Priino, Paulus el Apostoli Christum pauperem paupe-
res seculi sunt : Egeni in terris. in cxlis diviles, spiritales
divitias credentibus largicbaniur , ait S. Ambr. in 2. Co-
riDth. C. .\udierant eniin a Christo Matlh.o.3. Bcatipau-
Quarlo, Paulus iu tot tantisque Evangelii laboribus, pjubi
Doluit a fidelibus sumplus accipere, sed opcralus est ma- viiit la-
nibus suis sccDofactoriam exercens, ut non tantum sibi,'"''* ■"*"
sed ct suis oinnibus vicluni pararet: quod sane admira-
bilem eius paupertalem, ciiaritalem et zelum liquido de-
moustrat: .Irgentum, inquit, et aurum, aut vestem nul-
lius concupivi, sicul ipsi scitis: quoniam ad ea qux mihi
opus erant, el his qui mecum sunt, ministraverunt manus
istx : omnia ostendi vobis, qwjniam sic laborantes, oportel
suscipere infirmos,et meminisse verbi Domini lesu: quoniam
ipse dixit , Beatiu^ est magis dare quam accipere, Aclor.
20. 34. Paiilum eminus imilatus esl eelebris ille Spiri-
dio TrimithuiUis Episcopus , qui pecuariam eiercuit, de
quo Kunin. lib. 10. cap. o Sozom. lib. 1. c. 11 Niceph.
lib. 8. cap. 42. el Ziuon .Maiumae Episcopus , qui lanifi-
cium eiercuil doq paiipcrtaiis , sed hiimililatis studio el
exemplo, de quo Sozom. lib. 7. cap. 27. et Niceph. lib.
12. cap. 47. Unde et S. Hieron. praefat. in lob, Nepotia-
num et Ruslicum ad opus manuale provocal. Vide Isidor.
peresspirilu, quoniam ipsorum est regnum cxlorum. Unde g Pelus. lib. 1. epist. 470. ubi opus manuum probal c.\ein-
ct eidein dixerunt Matth. 19. 27. Ecce nos reliquimus o- plo Piltaci Milylcnaei rcp;is, qui pistrinum versans, fari-
nam ct panem qiio vescerctur sibi parabal. Quin et Con-
eil. Carthag.lV. cap. 50. ol. et o3. et Concil. Nannelen-
se. alque ex iis can. 2. 3. 4. dislinct. 91. praecipiunt, ut
tnnia, et secuti sumus te, quid ergo erii nobis? Hoc volum
potenlissimi vovrrant, ail S. August. Aposloli ergo fece-
ruat votum paiipcrtatis, uli iam faciunt Rcligiosi, xque
ac castitatis et obediciilia;, uli oslcndain Actor. o. 2. Ipsi
enim fuernDt vilae rcligiosac ct perfeclae anlislites, parcn-
tes et chora,';i. Quin et S. Hieron. vilain Clericoruin ila
ex Apostolis pinf;it Nepoliano: Clericus qui servit Ecclc-
six, intcrprctetur primo vocabulum suutn, et nominis de-
finilione prolala. nitalur esse quod dicitur. Si enim x/r,-
po; Grxce. sors latine appellatur, propterea vocantur Cle-
rici, vcl quia de sorle Domini sunl , vcl quia ipse Domi-
nus sors, id est pars ipsorum Clcricorum est. Qui aulem
ipse pars Domini eat, vel Domini parlem habcl, lalcm se
exhibcre dcbel, ul ct ipse possideat Dominum, el possidea-
tur a Domino, dgd ab auro, aliave re crcala.
Secundo, Paulus vixit in faine, siti, nudilale, faligatio-
nc, 1. Coriuih. 4. 11. cl 2. Corinth. 11.27. El Philip. 4.
Clcrici sibi victuiii veslilumque agricultura , aut honcsto
artificio coinparent: quod iutellige, cum sunt paupcres,
nec Ecclcsia cos alere polesl. Ita oliin: nunc CDiin decre-
to Coocilii Tridenl. sess. 21. cap. 2. et aliorum vetuslio-
rum sancitiim est, ut dciho ordinelur, nisi qui scipsum
ex bonis vel propriis, vcl Ectlesiaj ali-rc poslcs.
Paulum hoc saeculo imilatus est P. Andreas Oviedo, qui idem fe-
e Societate nostra a Ponlifice crealus Patriarcha .Elhio-cii f 0-
piae, ibidem usque ad inorlein vixil in lanla pauperlale ,^1'^^'^^^'
ut propriis mauibus aralrum duceret, sererelqiie fruge3^,h,o-
quas comedcret : unde rcvocatus a Gregor. XIll. Ponlif. f\x-
litteras ad eum dedit exaratas in rnarginibns, quas e Bre-
viario suo pra;ciderat,eo qtiod aliam ad scribendiim char-
tam Don haberel; quibus enixe obsecrabal Pontificem, ut
12. Scio, inqiiit, ct humiliari (inopiam pali) , scio et a- L pcrmitlerel se Ecclesiae sua;, quam sibi desponderat, us
bundare fubique et in omnibus insiructus sumj el satiari,
et esurirc, et abundare, et penuriam pali: omnia possum
in eoqui me confortat. Paulus, inquit Chrysost. hom. 4.
in cpist. 2. ad Tiinoth. homo cral. qui sxpe cum fame lu-
clatus esl, dormivilque inca-natas, homo nudus, el cui ve-
stitus ipse sxpc nccessarius deerat. In frigorc , inquil , cl
nudilate. Vcre S. Hier. ad Heliodor. Affalim, ioquil, di-
vcs est, qui cum Christo pauper est. Hinc S. Paula in Bc-
thlchein p.iuppr cuin Christo in votis habcbat, ut incD-
dicaos inurcretur, ut unum nuinmum filiac ( Eusiochio j
non dcrclinqueret, et in funere suo aliena siudune invol-
vcrctur. Trini buius voti plcne facta cst compos, ilaque
plaue ut oplarat ei, accidlt: ila S. Hieron. in eius Vila.
Chrisiui Tertio, Paulus excmplu Christi pcdcs obivil multas ma-
"l I*''?,. Koasqiic pioviiicias, uti ostcndam Aclor. 20. 13. Aposto-
iiti» ol)i-'*** ergo, iino Chrislum scqiiiintur, qiii cum S. Francisco
b.ini ur- iion in eqiiis ct curribus, srd pcdibus cvangcli/ando o-
"•■' *' beunt pagos ct urbcs. Ilumx in tcmplo S. Pauli, ostcusa n deriis cst omnis otiosus
niihi cst pars baculi S. Pauli , cui iniiixus Uomam pcdcs
ingrcssiis dicilur. Idipsum Cht-istiis .\posloIis ul ficcrciit
nra;9cripsil Mnllh. 10 v. 5. 10. ct 14. Uiide in rcgula S.
Fraucisci, qii.-c Aposlolicum vivcndl inodiim cxprimit, c.
3. iii Constit. Bcncdicli Pupx XII. sub gravissimis pa?nis
intcrdicitur, ne quis obcquitct, nisi gravis cogal necessitas,
aut vatctudo- idcm Sorielatis noslra; Itcligiusis, qui Apo-
sloloruin inore obcunt provincias, gravilcr ac scrio coin-
iiicndnt Coiijjicgalio 3 gcnernlls can. 12. Sic S. Vinccii-
liusFcrrcrius vir .\postoIicus,qui cvangclizando pcragra-
vitltaliam, Galllam, Angliaiii, Hibcruiain, Hispaniain,
clc. itcr non xquitando, scd propriis pcdibus percgit, solo
baculo, cui innilcrclur contcntus: idquc quindecim annis
conlinuis fccit. Vrrum posteu ci quadam xgritudine qux
ci supervcnit in tibia, necessitatc compulsus, habuit asi-
num, gjuo vchebatur , ait auclor Vita) cius lib. 2. cap. 7.
que ad fiDcm vitae assistere. Visis hisce litlcris illacrynia-
tus est Grcgorius, suamque illi beuediclionem imperliit.
Atque huius paiiperlatis et conslantlK iain fruclus vide-
inus, Dimirum iEthiopia; Imperatorem , ciusque fratrem
ct proceres Ecclcsla; Iloinana; rcconrilialos, uovum expe-
tcre Patriarcham, Episcopos el Religiosos, qiii vastum il-
lud impcrium plauc plcneque converiant. Porro S. Hier.
ad Rusticum epist. 4. Facito. inquit, aliquid operis, ut te
semper diabolus inveniat occupalum. Si Aposloli habentcs
polestatcm de Evangelio vivere , laborabant manibus, ne
quem gravarent, el aliis tribuebant refrigeria, quorum pro
spiritualibus debebant melere camalia, cur tu in tuos usus
cessura non prxpares ? Vel fiscellam texe iunco , vel ca-
nislrum lcnlis plecte viminibus: sarriatur humus, areolx
xquo limile dividantur. Apum fabricare alvearia. Texan-
tur el lina capiendis piscibus. Scribantur libri, ut et ma-
nus operetur cibum, ct animus lectione saturetur. In desi-
Scxia, Sobrietas, et Caitilas angelica.
Primo, Paulus in lanta paupcrlate nccessario sobrie \i-
lil. Siccuiin vidcmusopiliccs, qui ci operc manuali fi-
vunt,ut sibi suisquc alimcnta comparcnt,sobric viclilarc.
Sapicnter S. Hur. cpisl ad E'istoeh. de cuslod. virgin.
ci haDC sobriclalis dictain pra-srribil: Sit libi wiof/cra^u^ leiunium
cibus , ct nunquam vcnlcr cxplelus. Plures quippe sutit , prudcn».
qu.i: cum vino sint sobri:c, ciboum largilalc sunt ebriK.
Sint tibi quotidiana ieiunia. et refeclio salietatem fugicns:
nihil prodest biduo Iriduoquc transmisso vacuum portare
rentrcm, si pariter obrualur. si compensetur saluritate ie-
iunium. Illico mens rcpleta lorpcscit , ct irrigala humus
spinas tibidinum gcrminat. Idem ad Paulio. cpisl. 13. Sii
vitis, ait , et vespertinus cibus: oUra tt legumina, inter-
24
EfBgies Suucli Puuli, sive idea vilae Apostolicae.
Apo^luli
tarue et
vino
coiuuni-
ter absii'
iiebaul.
dumquc pisciculos pro summis deliciis ducas. Qui Cftri-
stum desideral, el iUopane vescitur, non quxril marjnope-
re de quam preliosis cibis slercus conficial, quidquid post
(juium non svnlilur, idcm sil libi quod panis et legumina.
Secundo, l'aulus crebro ieiuiiabal, uli ipse agserit 2.
CoiiiUli. 11. 27. deliciis vino el carup abstioebat. Naiii,
ut ait S. Hieron. ad iNepolianuiii : Forlissimum ieiunium
cst aqua et panis ; scd quia (jloriam non habet , et omnes
pane et aqua vivimus, quasi pubticum et coiumune, ieiu-
nium nonputatur. Idein ad Uelidor. epist. 3. ISepotianus,
iuquil, ieiunia in auri(jx modum, pro lassitudine et viri-
bus temperabal. Idem ad Ruslicuin epist. 4. leiunia, ait,
tnodcrata sint, ne nimia dcbilitent stomachum, et maiorem
refcclionem poscentia erumpanl in cruditatcm. qux parens
libidinum est. Modicus ac lemperatus cibus et carni, et a-
nimx utilisest. Idem faciebant caeleri .\postuli; nisi ab a-
iiis invitali, convivio interesseut. Tunc enim ex prajcepto
Cliristi.oiiinibus qucB apponebanlur vescebautur, tum ur-
banitatis causa.tum vilaudae siDg;ularitalis ergo, tum ne
liospiti suo molesli essent. Id liquet exemplo Timolhei cui
scribit Paulus epist. 1. cap. o. ISoli adhuc aquam bibere,
sed modico vino utere proplcr stomachum tuuin. et fre-
quentes luas infirmitales. Jdem palet ex voto Nazaraeatus,
quod fecit Paulus Actor. 21. 26. statimque postero die
expIevit:Nazar£ei enim vino, siceraetdeliciis absiinebant.
Si esca , inquit, scandalizal frcdrem meum , non mandu-
cabo carncni in ;cternum, 1. Corintb. 8. 13. Et: Bunum
cst non nianducare carnem, et non bibere vinum, Rom. 14.
21. Quod aliis cousuluit Paulus, utique et sibi ipsi. Ita
, S. Peirus victilabat lupinis, tesle S. Nazianz. orat. de cu-
ra pauperum. Ita S. lacobum fratrem Domini carne^vino
et sicera abstinuisse, pane et aqua vixisse, ex Euseb. lib.
2. Hisloriae cap. 22. Nicepb. et aliis scribit Baron. anno
Clirisli36.et alii in eius vita. S. Matthaeum carnibus abs-
tiuuisse asserit Clemens Alexandr. libr. 2. Paedag. cap.
1. Katio est, quia Apostoli debebant dare exemplum so-
brietatis, omnisque virtu tis loti Ecclesiae, omuibusque sta-
tibus et saeculis: erant enim ipsi dati mundo iu exemplar
sanclitatis, perfeclionis ac vilae cieleslis, ad quam oinnes
verbo, et magis exemplo incilare dcbebant. Ridicule eniiii
satur hortabitur alios ad ieiunium, deliciosus ad absti-
uenliam.incestuosus ad castilatem, vino inadens adaquae
potum. Ita S. Franciscus Xaverius Indorum Apostolus,
vino et carue abstinebat nisi esset apud hospites, semel-
que iii die tauluin cibum suinebat, euinque viilgarem et
inodicum, ne pane quidein explens famein, ait Tursel. ia
eius Vila lib. 6. cap. 7. Quin et S. Auguslin. Episcopus
Hippouensis mensa usus est frugali et parca, quie inter
olera et leguminaetiam carnes aliquando, propter hospi-
tes, vel quosqup infirmiores continebat, ait Possidou. ia e-
ius Vita cap. 22.
Tertio, Paulus parvi erat somni , magnamque noctis
partein vigilabat, tuiii orando, tum laborando, tum solli-
cite curando salutem omuiiim Ecclesiarum. Unde ipseait,
se vixisse iu vigiliis mulLis, 2. Corinth. 11. 27. Pastoris
euiiii propria virlus esl vigilantia, qua gregi suo invigi-
lat. Qiiare minus vera et plena videlur illa temporis et ho-
rarum distributio, quam uoDnulli Paulo assignant, nimi-
ruin (Jlossa in Act. 9. v. 9. ex Beda (sed in Beda id non
invenitur. ) Tradunt quidam, inquit, quod ab hora quinta
usque ad horam nonam et decimam dispulalionem prolra-
heret Paulus, ila ul horas operi [ scenofactorio ) quinque,
alias quinque doclrime . duas cibo et orationi daret. Sed
addil. nullu hoc auclorilale firmari. Et merito, ait Hugo,
tt Lorinus ibidem Quid enim reliquis duodeciin diei na-
turalis horis agebal? certuiii est euin non dormisse, sed
pust exiguum somnum orationi et operi se dedisse. Uude
iiiedia nocte in carcere inventus est orans, Aclor. 16. 25.
\ere S. Hieron. ad Eustoch. Sanclis, ait. ipse eliam so-
mnus oratio e.<it. Esto cicada noclium : pscdle spiritu, psal-
le et mentc : lava per nocles leclum tuum , lacrymis tuis
slr(dum tuum riga.
Quarto, Paulus castitale fuit angelica. Uude vixit cae-
p^ lebs, imo virgo per omnecn vitara. Hinc fidclibus propo-
neus consilium virgiuitatis etcaslitatis Evangelicae, ait:
Volo ( velim uptarim ) omnes vos essc sicut meipsum, 1.
Corinlli. 7. v. 7. ita S. Ambros. ibidem, S. Uieron. con-
tra lovin. et alii passim. In hac caslitale inire Crevit per
continuain hiclam cum stiniulo carnis, euin assidue coin-
primens ct subiugaiis, 2. Cor. 12.7. Hinc inlcr iuvencu- pauiu,
las et malronas versabatur quasi angelus, easque non cniitaii»
tantum ad ndein, scd et ad castilalcin traducebat: uti a '*''''"'•
Neroue abslraxit pellices, persuadens eiscastitatem, ideo- .
que a Neroiie occisus est, factus caslitalis hostia, uti do-
cet S. Chrjsost,
Quinto, Paulusetsi haberetdoDum castilatis, in eaque
Eeque ac in gratia esset a Deo confirmatus, tamen non tan-
tum studiose vitabat tentationes et pericula, sed etiam
carnem suam severe macerabatet auslere castigabat, 1.
Corinth. 9. 27. Sine hoc enim difiicilc, elqiiasi impossi-
le est servare castitalem, uti asserebat S. Carolus Borro-
„ maeus. Hinc noliiit muliercs pias, quje eumque alerent, se
" comilari. ISumquid, inqijit.7iO« habemus poteslatem mu-
tierem sororem circumducendi,sicut et caeleri Apostoli? 1.
Corinlh. 9. v. 5. et 13. Ego aulem nullo horum usus sum.
Qiiiu el S. Theclain ab orePauli peDdentem.eumque sequi FuRicbat
volenlein prohibuit, eamque domum aiiiandavit , uti ha- '""''^"
bet S. Theclae Vita. Idein fecit aliis ; mox enim ut eas con-
verterat, alio migrans, illas ibi reliDquebat. Magnum e-
niin et castitati et fainae periculum creatur ex crebra cuin
iiiulieribus, eliara piis et dcvotis , couversatione. Vide S.
Cyprian. tract. de Siogularite Clericorum. Quoeirca S.
Franciscus Xaverius, licet vir esset caelestis, nunquam ta-
men cuin fremina ulla , nisi luce palam et adhibitis arbi-
iris, de rebus ulique necessariis colloculus est , ralus mu-
lieres adiri minori emolumenlo quam periculo, ait Tursel.
in eius Vita lib. 6. cap. 6. Quin et S. HieroD. Nepotiauo
Clerico ita praescribit: Hospiliolum tuum aut raro, aut
nunquam mulieruin pedcs terant: omnes pucllas et virgi-
nes Chrisli aut xqualiler ignora, aul xqualiter diliye. iSe
C sub eodcm teclo mansUes : nec in prxlerita caslilate confi'
das. ISec sanctior Davide, nec Samsone fortior, nec Salo-
mone poles esse siipienlior. Memenlo semper, quod paradisi
colonum de posscssione sua mulier eiecerit. Idem ad Ru-
sticuin epist. 4. Matrem, ait, ila vide , ne per illam alias
videre cojaris, quarum vultus cordi tuo hxreant, et taci-
ium vivat sub pectore vulnus. Ancillas qux illi in obsequio
sunl, tibi scias esse in insidiis: quia quanlo vilior earum
condilio, tanlo facilior est ruina. El loannes Baptista san-
clum malrem habuit, ponlificisque filius eral, el tamen nec
matris affectu, nec patris opibus vincebatur , ut in domo
parenlum cum periculo viveret castitatis. Vivebat in ere-
mo. et oculis desiderantibus Ckristum, nihil aliud digna-
batur aspicere. Veslis aspera, zona pellicea, cibus locustx
mclque silvestre, omnia virluli et continenlix prxparata.
Quamdiu in palria lua es, habeto celiulam pro paradiso:
varia Scripturx poma decerpe, his utere deliciis. Si scan-
dalizat le oculos, pes, manus. proiice ea. iSulli parcas. ul
T\ soti parcas animx, etc. Vas eleclionis, in cuius org Chri-
^ slus resonabat, macerat corpus siium et subiicit servituli ,
et lamen cernit naturalem carnis ardorem sux repugnare
sententix.ut quod non vult,hoc agere compelialur, et quasi
viin patiens vociferalur et dicil : Miser ego homo, quis me
liberabit de corpore mortis huius? Et tu te arbitraris abs-
que lapsu ei vulnere posse Iransire, 7iisi omni cuslodia ser-
vaveris cor tuum , et cum Sulvalore dixeris: Mater mea
et fralres mei hi sunl, qui faciunl voluntatem Palris mei?
Crudelitas ista pielas est, etc. Mihi oppidum carcer, soli-
iudoparadisusesl. Et inferius: Volo ergo le non habiiare
cum malre, ne oleum igni adiicias , et inter frequenliam
puellarum pcr diem viilcas quod nocte coyiles. Scribit de
S. August. Possidonius in eius Vita cap. 26. Fccminarum,
inquit, intra domum cius nulla unquam conversata est ,
nulla mansil. nec germana quidem soror, qux vidua Deo
servieiis multo lempore. usque in diem obilus sui prxposi-
ta ancillarum Dei vixit : sed neque palrui sui filix, et fra-
EfBgies Sancli Pauli, sive idca vila2 Apostolicae.
2o
lura cl
figuta.
RiMictO'
ruui^ilti
Uliu vRi
c<i.
PauliniO'
rci cjiU-
• tcs.
//•(i Jt/i ^/i.r, ^ua; pariler Deo servicbanl. Et mox causam
daus : Ob hoc ergo, inquit , diccbat , nunquam dcbere fw-
1/iinas eum scrvis Dci . eliam caslissimis, in una mancre
domo, ne alifjuod scandalum, vet offcndiculum iaticxem-
filo ponerclur infirtnioribus. tt si forte ab aliquibus fcemi-
nis ul viderclur, vct satulurctur.rofjabalur.nunquam sine
clericis testibusadcas inlrabat,vel sotus cum solis unquam
est locutus, nisi sccretorum aliquid interessct.
Septima, Modestia, Gravilas et Comitas.
Priino, Paulus gravilatcm morum hilaritale fronlis tcm-
perabat (quod dc .Ncpoliaiio ad Heliod.scribii S. Hieron.)
crotquc vullu screno cl amocuo, ulpote indice onimi se-
rcni et amccni , eoque oinnes od sc oliiciebat. Vultum
hunc eius reprajscutanl Romse imofjines antiqux , ac in
primis illa S. Sylvcstri Conslantino Imper. pcr visuin cx-
. Iiibilo. Hinc Niccpliortis lib. 2. cap. 37. Paiilum ila pin-
git : Vaulus , inquit, corporc erat parvo ct contracto , cl
guasi incurvo, ac paululum inflexo, facie candida, annos-
que plures prx se fcrcnte, capile tnodico : oculis multa
inerat (jratia , tupercilia deorsum verrjcbant : nasus pul-
chre inflrxus, idemque longior, barba dcnsioret satis pro-
tnissa, caquc non tninus quam capilis coma, canis respcr-
sa. Ambo autcm Christi discipuli ( Pelrus et Paulus ) cum
inspicercnlur, divinum quiddam prie se fcrebant , Spiritu
sanclo et divina tjralia itu rcfcrli, ul qui cos viderent fide-
les, ex aspectu solo urcunam quamdam ct l dcntcm conci-
pcrenl (jratiam, tnoresquc cl vitam una ciim fide conforma-
rcnl, ct in tnclius convcrterent. Hinc semper idem ei erat
animus, idcin vultus, mures per omaia similes. Secus fa-
ciunl levcs ct licti, de quibus dicitur : Inlus Nero. foris
Cato. Et : Vrima Leo. poslrcma draco, mcdia ipsa Chimx-
ra, ait S. Hieron. ad Kusticum.
Secundo, raodestiain lianc ndclibus commcndans, Mo-
destia, ait, vestra nota sit omnibus hominibus, Pliilip. 4. 5.
Et V. 8. De cxlcro, fr(drcs,quxcumquc sunt vcra, quxcuin-
gue pudica, quxcumquc iusla, quxcumque sancla, qux-
eumque amabitia, quxcumque bonx famx: si qua virlus,
si qua laus disciplinx, hxc cof/ilate. Et cap. 3. 17. Imila-
tores mci estole fralrcs, et observate cos qui ila ambulant
sicut habctis formatn nostram. Et 1. Cor. li. 40. Omnia
aulem honsslc ct secundum ordincm fiant-
Terlio, Paulus in verbis mire fuit alTabilis el ^iatiosus,
in eermonc iucundus, iu convcrsationc benigniis et blan-
dus: Facti, inquit, sumus sicut parvuli in tnedio vcstrum,
tamquam si nutrix fjveut filios ruos. Ita desidcrantes vos,
cupide volebam us Iradcrc vobis non solutn Evanfjclium Dei,
sed etiam anii/ias iioslras, quoniam chahssii/ti nobis facti
estis, 1. Thcss. 2. 7.
Quorto, Paulus oiriciosus cst in salutando, tain omnes
in coinmuni inillu epistolarum, t|<iaiii sliigulos numinalim
in finc corumdem ; tum ut suani iii cos coiiiilalem oslen-
dal ; lum quia cllicai esl Sanctorum saliitalio. Salutein
enim qiiam apprccnlur, suis mcritis impctrat ct pra<stat:
uti B. Virjjo snliilans Elisabctham, cam cuin foelu sancti-
ficovil, cl liaptistani Christi prodromuin clTccit, Luca; 1.
41. Undc S. Chrysiisl. in 2. Tlmolh. 1. Suffiril, ait, sola
Pauli salutalio fjralia iinplere cutn. qui ca salutalur. Quin
et Paulus vinctus ad Ncruncai inissus, salutavit IScronis
pocillalorcm et concubinam , ait Chrysost. hic hom. 51.
Creditur illa fuissc PoppiTa Sabina, qiia) pric CTtcris in
dcliciis a Ncrone habcbalur, inqiiil Itaron. or forle pcr
cain Neroncm sibi conciliBvit, iit liber dimittcrctur c pri-
inis Rumx vinculis.
Quioto, Paulus oculis, ore, opere, gcstu, habitu, omni-
quc Qctione ct molu spirobat onimi moruinquc composi-
lioncm, pietotcm, dcvolionem, sanclilalrm vitaiiique ca;-
lcslcm. Paulus, ail Chrysost. hom. 1. dc eius laiidibiis,
scmelipsum inundo crucifif/cns . non soluin humanorum
corporum pulchritudines , sed ctiam omnia qux vidrntur
rtbus clara atquc dccorata , ita ccrncbat , sicut nos favil-
lam cincrcmque dcspicitnus,qui quasi mortuus prorsus ad
VoL. X.
^ mortuum immobHis pcrmancbat. S. Franciscus aniino ct
vultu in cxlum intentus non oliud vito ct voce, habitu ct
Rcstu concionobatur, quam ad cxtum , ad cxlum. Audi
S. Bonav. cap. 4. \'itce eiusdem : Evangelicus prxco civi-
ialcs circuibal et castclla, non in doctis humanx sapienlix
verbis, scd in virtute spiritus annuntians rcgnum Dci. Vi-
debalur inluenlibus homo allcrius sxculi: quippe qui tnen-
te ac facic in cxlum sempcrintentus, omnes sursum trahe-
re conarctur. Et cop. 12. Omnis aias, omnisque scxuspro-
perabat virum novum mundo cxtitus datum ccrncrc et au-
dirc. Sic et illi hoinonymus oc suppar noster S. Franci-
scus Xaverius , Iiidurum Aposloliis , inentc oculisque in
supcrno defixus, uon nisi parodisum cogitabat, spirabat,
prxdicabat, ac quasi humo cxlo lapsus, ad ca'luin omucs
troducere salagcbat. Multo magis horum dux ct princcps
Pauliis, in paradisum raplus ca-lesles induerat inorcs, ac
quosi ang;elus ca;lo lapsus, ad hoinines in ca-luin rcvocan-
dos niissus a Dco vidcbatur. Hinc cum Psalte admirando
clamabat: Eilii hoininum ut quid diligilis vanilalrm ct
U quxrilis tnendacium ? Qux sursum sunt quxrite, qux sur-
sum sunt sapite, non qux super tcrram. Deorsum corpo-
ra, siirsum sint corda. Despice terrena, suspice ca^lcslio.
Qaid cniin mihi cst in cxlo , cl a lc quid votui super ter-
ram , Dous cordis inei , ct pars mca Dcus iii xtcrnum ?
Pr.Tclare S. Chrysost. in episl. 1. ad Timotb. homil. 2.
Huiu^modi, ait, tilji ungucnla eme . qiiorum odor implcre
possit orbcm. Talem fragrantiam Apostoli spirasse noscun-
tur. Odor eniin, inquit, suavilatis sumus, atiis quidcm in
morlem, aliis vcro in vilam.Quid autcm sibi hoc vult ? Fer-
tur nempe el sus fragrantia odoris suffocari. ISon autem
corpus Aposlolorum tantiim , sed cl indumenta ipsa un-
gucnto spiritualis gratix plcna erant. lla cniin Vauli in-
dui/xcnln suavissimum spirabant odorcm.ul etium dxmo-
ncs pellcrenl, Acl. 19. 12. Quod folium, quam casiam,
guam mijrrham huiusmodi oetor non suavitale et utilitate
transccnd.it ?
^ Octava, Studium proficiendi.
Primo, Paiilus, cslo in virtulis culminc consislcrct, ta-
men qiiotidie seipsum superarc, et ad olliora consccndc-
rc sataf;ebat. Hinc sibi pcrsuadebat se essc imperfectum.
I\'on quod iain accepcrim , inquit , aut perfectus sim : se-
guor aulem si quo i/iodo comprehcndam , in guo ct com-
prchcnsus sum a Christo lcsu. Fralrcs , cgo tne non arbi-
tror comprehendisse. Fnuin autcm. qiix rctro sunt oblivi-
scens, ad ca vero qux sunt priora cxtendcns mcipsuin, ad
deslinalum perscquor, ad bravium supemx vocationis in
Christo Icsu. Philip. 3. 12. Sapienter S. Hierooymus ad
Paiilinum : I\'ihil in te mediocrc essc conlcntus sum, loluin
summum, totuin perfcclum dcsidcro.
Secundo, Paulus quotidic aiigebal labores: hinc novas
el novos semper regiones adibnt, ct cvangelizando obi-
bal. Pauliis, ait S. Chrysost. hom. 2. de eiusLaud. quo-
tidie celsior assurgcbal , tnaiorcs ambicns agoncs, maiora
certamina, tnaiorapcricula. inaiora tormenla pro Christo,
T) perindc ac flainma in si/lvam immis<a iiigitcr proserpil,
donrc totain sylvain subigut , ct in immctusum crescat in-
cendium.
Tcrtio, Paultis fideles in spiritu ct virtule provchcreel
porficere sliidebat , oniiiesque od sonctilolls incrcmenla
iucitubal. L'nde Ephes. 4. lo. Vcritatcm. inquil, facicn-
tcs in charitale crescamus in illo {icr omnia, qui e.<t caput
Cliristus. Et v. 23. Renovamini spiritu mcnlis vcstrx, ct
induilc norum hominrm. gui sccundum Dcum crcatus est
in iu.tlilia ct sanctitalc verilalis. Modum crcsccndi pra>«
scribit Hom. 12 II. Solliciludinc, ait, tion pigri, .yiiritu
fcrventcs, Domino servientcs, in tribulalione gnudcntcs, o-
rationi instantes, ctc. Et S. Petrus epist. 2. cap. 1. 10.
Fratres, oit, magis salagite, ut pcr botia opera ccrtam ve-
stram vocationcm el clcctioncin faciatis. Poulus, oit S. .'Vu-
Riist. serin. 11. in Evongel. sccundum .Matlhajum, homi-
iies deos vcl angelos essc cupiebat.
£G
Qiiarlo, Paulus riirabal. ul Episcopi, ol Pastores Eccle- J^
siffi esscnt exiniii in doctrina et virlule. Uiidc non uisi ma-
xiiiie idoueos proinovebat, cos scilicet, qui maxime vide-
bantur Gliristianos in re Cliristiana promoturi. Vide quot,
quanlaque liac de le pracscribnlTimotheo Episcopo Ephe-
sino, cpist. 1. toto cap. 3. el Tito cap. 1. v. 6. ct seq. Ita
S. Grrgorius Thaiiiiintiiifjus , Comanae in Ponto, poslpo-
silis multis nobilibus et priiiiariis , qiii a variis propone-
bnnlur, Episcopum creavit Alexandrum Carbonarium, li-
cet rcluctantem, qui ciim esset vir sapiens, studio lalen-
di, ad carbones in urbeni devehendos se abiecerat; eo
qiiod nullus eo esset iiiagis idoneus: qui prolnde adeo prae-
rlare rexil istam Ecclesiam, iit pro ea sanguinem fuderit,
eamque martyrio suo condecorarit. Teslis estGreg. Nys-
seniis in vita Thaumaturgi.
Quinto, Paulus, et si haberet scientiam a Deo revela-
tani et infusam, tamen per oliuin sacris litteris et lectioni
dabat operam. Unde vinctus in carcere a Nerone, sibi a
Timotheo suos aiTi;rri iubct libros et membranas, 2. Ti-
niolh.4.13. ElidcmprcTscribit epist. l.cap. 4.13.dicens: B
Dum venio atlende leclioni. Et epist. 2. cap. 2. 15. Solli-
cile, inqiiit, cura teipsum probabilem exhibere Deo, ope-
rarium inconfusibilem, rectc traclantem verbum veritalis.
Si hffic faciebal Paulus, qui crat arca virtutum, et pela-
gus sapientiae, spiritus et zeli, quid rios facere convenit?
Ita Nepotianus, ait S. Hieron. in eius Epitaphio ad Heliod.
lectione assidua et medilatione diuturna peclus suum bi-
bliothecam feceral Christl.
Paulus Sexto, Paulus erat quasi homo igneus, ( sic et caeteri
liooio^ Apostoli, ait Chrysosl. hom. 4. in Acta, erant quasi ho-
iiiines ignei ) et quasi flamina immissa in stipulas et syl-
vam, qiiiE quolidie proserpens, in maius et maius semper
crescebat incendium. Unde sicut ignis non timet multitu-
dinem stipularum, vel asperitateni, nec ab ea laeditur, sed
polius augelur, omniaque iii se convertit; ita et Paulus
nulla homiuum hostiuiiique copia,nullis minis et persecu-
lionibus terrebatur, aut laedebatur: sed haec omnia erant
fomenta ac flabra, quae ignem hunc charitatis quolidie r
magis accendebant; ille enim omnia devorabat et in se
convertebat, iuxta illudCant. 8. 6. Fortisest ut mors di-
lcctio, dura sicut infernus xmulatio; lampctdes eius lam-
pades ignis atque flammarum. Aqux multx non potuerunt
extinguere charitatem, nec flumina obruent illam. Hinc
ct Christus constituens Petruin suum Vicariura , Episco-
pam, Paslorem et Apostolurn totius orbis, ler rogavit :
Petre , amas me? eoque respondente : Domine , tu scis
quia amo te ; subiunxit : Pasce oves meas ; ut significaret
pastorem animariim quotidie crescere debcre in ainore, ut
pariter crescat in pastura , adeoquc mensuram araoris
esse mensurara pastiirae. Vir ergo Apostolicus dum apo-
Aposto- stolatum init.et V. g. Indiam, -^ithiopiam, Angliam, Hol-
homo*"''^"'^'^'" ^^'^' ^'''' P^^isuadeat se iani prorsus alium esse
debere ab eo qui fuit, ae cx Saulo fieri Paulum , ex ani-
mali spiritualem, ex terrestri caelestem, ut sit quasi novus
homo e cielo lapsiis,veniens in novum orbein.qiii amorem
et ardorem divinum ore, vultu, gestu, ocuiis spiret, vibret „
et elTulguret; idque ningis semper et magis : ac proinde 0
cum S. Xaverio , quotidie , crebro ardeutibiis suspiriis
iiivooet Spiritura sanclum, eiusque hymnuin ardenter re-
citet, ut is eum magis inn^^isque accendat et igniat.
Septimo, Paulus fidclibiis quibusque qiios ad Christum
convertebat, inspirabat .suum animariim zelum , eliam
plebeis et foeminis. Unde singiiios qiiasi faciebat Aposto-
los, ut singuli satagerent Cbrisli gloriam et fidem propa-
gare, adoamque parentcs, filios, cognatos, servos, ancil-
las, vicinos adducere. Atque hac ralione slatim per urbes
ct oppida mire propagala est religio Chrisliana, granum-
que sinapi crevit in magnam arborem et segetera. Idem
fnciant viri Apostolici : sic cniin non unius apostolatus,
sed pluriraorum habebunt laudem, fi uotum, merilum et
gloriam. Alioqui unus solus parura efficiet.
EfTigies Sancti Pauli, sive idea vitae Apostolicas.
CAPUT TERTIUM.
DE VIRTUTIBUS PaULI PBOXIMUM SPECTANTIBU9.
Prima est, indcfessa Evangelii prxdicalio.
Prirao. Paulus non aliud pri-cdicabat qiiam lesiim Chri-
sliim,et hiiiic criicifixum, 1. Corinlh. 2.2. El Eplies.3. 8.
llJihi, ait, omnium Sanctorum minimo dala est gratia hxc,
erangelizare in Gcntibus investigabiles divitias Christi, et
illuminare omnes, qux sit dispensatio sacramenti abscon-
diti a sxculis in Deo , qui omnia creavit , ut innotescat
principibus et potestatibus in cxleslibus per Eccksiam,
mulliformis sapienlix Dei secundum prxfinitionem sxcu-
lorum, quam fecit Chrislo lesu Domino nostro.
Secundo, Paulus praedicabat non in huinana sapientia
et eloquentia, sed inagna efTicacia et zelo , in ostensione
spiritus et virtulis, 1. Coriuth. 2. v. 4. Nain, ut ipse ait
cap. 4. 20. ISon in sermone est regnum Dei, sed in virtu-
te. Unde S. Hieron. in Apologia ad Pamrnach. pro libris
adversus lovin. Paulum, inqiiit , Apostolum proferam,
quem quotiescumque lego, videor mihi non verba audire,
sed tonitrua , etc. quocumque respcxeris fulmina sunt.
Hinc praedicabat gralis: noii enim quoerebat lucrum, sed
animas. Riirsum intrepide, libere, sincere, fortiter, asse-
veranter. Licet nos, inquit, aut angelus de cxlo evangeli-
zcl vobis prxtcrquam quod evangelizavimus vobis, anathe-
ma sit, Galat. 1. v. 8. Et 2. Timoth. 4. 1. Testificor, ait,
coram Deo et lesu Christo , qui iudicaturus est vivos et
mortuos.per adventum ipsius et regnum eius; prxdica ver-
bum, insta opporlune,importune: argue, obsecra, increpa
in omni patientia et doctrina.
Terlio, Paulus studiose catechizavit infideles et fide-paulus
les, prKsertim rudes et parvulos primi illius aevi Christia- raiechi-
ni , adeoque pleraeque eius couciones non fuerunt aliudjg/' "^'
quam catecheses. Docebat enira et confirraabat priraa fi-
dei rudiraenta: Facti, ait, sumus sicut parvuli in medio
vestrum, tamquam si nutrix foveat filios suos, 1. Thessal.
2.7. Et: Tamquam parvulis in Christo lac vobis potum de-
di, 1. Corinth.3. 1. Idprimitus sanxit et praestitit Chri-
slus: Sinite, inquit, parvulos venire ad me , et ne prohi-
bueritis eos : talium enim est regnum Dei , Marci 10. 13.
Id secutiis S Petrus oplabat onines repuerascere epist. 1.
cap. 2. 2. Deponentes , ait, omnem maliliam , et omnem
dotum et simulationes , sicut modo geniti infantes , ratio-
nabiles.sine dolo lac concupiscite, ut in eo crescatis in sa-
lutem. Nara, ut aitS. Hieron. epist. 12. ad Gaudentium,
ut aqua in areola digitum sequitur jirxcedeniem, ita xtas
mollis et tenera in utramque partem flexibilis est, et quo-
cumque duxeris trahitur. Sic olim , teste Eusebio lib. 6.
Histor. cap. 3. 8.etl2. catechumenis iostruendis inAIe-
xandrina Ecclesia praefuerunt Panlenus, Clemens, Orige-
nes, Heraclas; ac praecedeoti saeculo loann. Gerson Cau-
cellariiis Paris. qui pueros catechismura doccbat, eorum-
que coiifcssiones audiebat. Et S.Vincentius Ferrerius vir
Aposloliciis, de quo ita scribit Petrus Ranzanus ia eius
V^ita : Neque tantum provectos erudiebat, sed etiam pueros
certis ad se horis evocatos instituebat, doccns eos cruce se
signare, orationem Dominicam, salutationem Angelicam,
fidei Symbolum, Deum colere, parentibus et proximis qui-
busque honorcm habere, et debila officia pcrsolvere. Hi e-
nira sunt Reipubl. seminarium, qui in viros civesque pro-
bos adolescent. Quocirca S. Ignatius fundator Societatis
nostrae, cum primis patribus studiose cathechesin exer-
cuit, eamdemque oninibus Sociis impense comraendavit.
Vide Ribaden. lib. 3. Vitae eius c. 24. Uode S, Franciscus
Xaverius apostolatus sui iu India fundamenta iecit per
catechesin rudiura et puerorum, adeoque per pueros, pa-
rentes,famulbs,aiicillas convcrtit : qiiiu et per eosdem mi-
racula magna et mulla patravit, uti narrat Tursellin. in
eius Yita lib.2.c. 3. G. et 7. Xaverium secutus est Gaspar
RarzscTis, qui Armuziarn per pueros quasi convertit, ac
interalia fauura Saraceuorum deiecit, uli refertNicol. Tri- ,
Etrigies Saiicli Pauli,
p;aulius in cius Vila lib. 2. c.i.et 19. Ila Dcus humilibus
favet, ct per paivos piiros cl innocenles inira operalur.
Quarlo, Paulnssociossua; pra'ilicationiscl peregrintttio-
nis plures allcfjavil, ul Barnabain, Silain, Lucain, Tiluin,
Tiinollicuni, Clefncnlcm, eto. quDS oinnes quasi fratres,
inio (ilioi coinpleclcns. Iraiicicbal iii viscera sua, ac si eos
UQUin faceret sccuin: ct scipsuiii vicissiin tiansiiiiitebat
in inlcriora eoruin, qiiasi sc facerct iiiiuin qiiid cuni il-
lis; ita ut in seipso oinncs intueretiir, et seipsiini iii o-
ninibiis, omiiia illoruin buiia ct inala, lamqiiain prupria
vn uuio-aspicicDS. Undc (icbat id (juod de Relifjiosis scribit Cliry-
■>i>. sostomurn hoinil. 77. iii luanncin , nimirum quod miilti
per cliarilatcm sinl unii<> , ila ut per caiiidcin eliarila-
lis unioncm siiigiili siiit multi. L'nio, inqiiil, clecem lleli-
giosoruin efpcil . ul unus sil decem : nam tmus esl in o-
mnihus deccin, el umnes dccem in uno. Quare unusrjui^ijue
habel viijind inanus , vigiitli oculos. el ila rcsjniat et .</?»-
rat per decem animas ; lanlain enim (juisqne curam gerit
dc atlero, quanlam de seipso. Ideoquc oculi. manus, el pe-
des oninium decem, serviunl unicuique ; nullus enim con-
(enlus est cura sui ipsiu.s. sed eliam curam <jeril reWjuo-
rum . \c idcirco unus poiesl multu, quia jwtcst sicul derrm .
Qu'jd si unio est ccnlum Reliijiosorum, unusquisquc jiole-
ril quanhim cciHum possunl. Hajc Chrysosl. Hoc symbo-
licu si^niCicant sancta illa animalia (^iieriibica E/ech. 1.
qua? eraiit nuinero quatuor, ct tamen F^zechicl 10. v. 1'6.
et '2U. vocantur iinum animal : pcr unioncm cuiin oiiiDia
qiiatuur crant uniim , ct ila quatuor crant in ununi, ut
unuinqiKidquc vicissiin essct in (juatuor. Tnde ct ad-
dit cap. 1. V. 9. lunctuque crnnl pennx eorum altcrius
ad altcrum. Paulus cniin se solo non poterat omnia prae-
starc. Pcr Titum crgo calechizabat , per Timothcuin pri-
vatim hos illosve inslruebat, pcr Silaiii aiibi pra;dicabat,
per Lucam scribcbat, elc. .\postolatus crfjo plures, el plu-
rium conspiralioDcin cxi;jil. !d vidit S. I^jiialius fundalor
Socictatis nostra*, niinirum se solum paruin posse in fidc
el piclale Christiuna pcr lotuin inundum propni-jauda.Quo-
circa socios sibi adiunxit, ct Sociclatem instiluit, quo; to-
to orbe sparsa, pcr hnnc unionein ct gratiain Dei tanta
prxstat, qiianla cuin ^audio videmus ct audimiis. Sic S.
Vincciitiiis Fcrcriuscvanfjelizandoobiens provincins, mul-
tos sccum ducebat prcsbytcros, qui euin adiuvarenl, ct
pociiitcnliiim confcssioncs excipercnt. iil hnbfl eiiis A'ita.
Porro Pauliis (idc ct Ecclcsio aliquo loco planlala, ilhco
cidcm nli(|uem cx sociis, aiit cx aliis dabat Episropuin ,
qiii plantata n sc rijjarcl ct proveherct. Ita Ephcsiis dcdit
Tiinotheiim.CrclcnsibiisTitum, Rhc(jinisSteplianum, etc.
Quinto, Paulus adibnt Mclrojiolcs, iit Corinthum iu A-
chnia, Ephcsiin. in .\sia. Athcnns in Grccia, Philippos in
Mnccdonia, Roinam in llnlin. Iliscnim coiivcrsis rcliqufc
urbcs ct pnjji cis subiecti fncilc convcrlunliir, qiKTlibetc-
nim suaj inclropolis ct principis lidcin ac reli<jioucin se-
qiiilur. Itn S. Xoveriiis .Mcocum Inpuiiia! mctropolim, in-
dcquc ad rcjjem Sinnniin conlciidit: co cniin convcrso to-
toin Chinain ct laponiain, qua; Chinx reli(;ioncm scqui-
lur, convcrtissct.
Scxlo, Poiiliis primn ubit]iic iociebat fidci ct Ecclesiae
fundomcnlo. Sic, inqiiit, pr:cdicai'i Kvinujelium hoc, non
ulii nmninalus cst f.hrislus, ne supcr alicnum fundamcn-
Ivm xdificnrem ; scd sicui scrijitum esl : (Juibu^ non est an-
nuntinlum dr co. videbunl ; ft qui non audicrunt. iiUclli-
gcnt, Rom. 15. '20. Ipsc crpo iibiquc iiijjcnli aiiiino ct cono-
tu , primiH jjiocicin el acicm pcrfiin;;cbat : ipse priinus
aratrum lldci in novnlc fjcnlilismi, cviilsis coriim vepribiis
cl spinis, immillcbot. Lndi- scribcns ('urinthiis epislol. 1.
4. 15. ait: AViw si deccm millia p:cdnijo(jnrum hnbcatis in
Christo, sed non tnultos palrcs. Psnm in Chrislo Ir^u pcr
Evangclium rgo vos (jr.nui. Hoc iinitotiis cst noslcr Xnvc-
rius, dc qiio itn scribit P. Nicol. Tri|;nutius lib. 1. dc Wla
(jasparis Rarztci cap. lo. lirnt S. \nvrrius cx iis impera-
toribus. qui non tiwdo nunqunm plus milili suo imponrbat,
quam ipso sibi suiiirrrl : scd qui ut upud I.ucanum Cnlo,
diccrt suis possct: Pcricula vcstra pr:clciilalc mco. Sjlcbat
, sive iJea vilae Aposlollcae. 27
J^ cnim ijjse aliis ad diffwillima quxque viam prxmunire, et
inilia omnia, qux fere solent esse difficiliora, prulibare.
Scptiino, Paulus raptus in paradisuin , illic arcana sa-
crorum discijjlina a verilate initiabatur, atque illinc ad o-
bediendum (idei in omnibus gentibus, viin seimonis acci-
piebat. I nde totius propemodum orbis terrarum pater ex-
sUtit. ait Nysscnus in Lnud. S. Basilii.
(Jcla\o, l'aulus prxdicabot liim verbis, tum ma<jis pre-
eibus, et vita; exemplo. Unde ait: Imitatores tneiestote, et
observate cos, qui ila ambulant, sicut habelis formam tio-
slram, Philipp. 3. 17. Nolat solerter S. Bcrnard. scrm.
2. de Rcsurrccl. Christuin duin Pctro Pastori commcnda-
rcl. suas ovcs, ler ingeininarc: 1'asce oves meas, loan. 21.
15. ut gignincet eum triplieiter pascere dcbere, nimirum
mente, lingua , manu. Pasce , iuqiiit, tnente , pasce ore,
pa\ce opere. Pascc animi oralione, vrrbi exhorlutione, ex-
empli exhibitione. Idein epist. 201. P(isce,a\{, verbo, pa-
sce cj.cmplo,pasce sanclarum fructu orationum. Hinc rur-
_ siim ait Paiilus: linitntores mei eslote, sicut et ego Chrisli,
0 l.Corinth. 11.1. Hoc ex Paulo didirilS. Basil.de quopra:-
clare dixil Nazian/.. iii ciiis Epitnphio : Basilii oratio erat
tonitrH, quia vitacral fulgur. Dcnique Paulus scmper ct
ubiqiie pra-dicabat , etioin in vinculis ct inartyrio , tum
verbis, tuin cpistolis quarum plnres et ardentiorcs scripsit
e carccte.Porro S. (>hrys.lib. -i. de Saccrdotio in epistolis
Paiili o.^ynoscil Isocralis lersum Ixvorein, Demoslhenis ain-
plamsublimHatrm. Thucijdidis verendam maiestatem,Pla-
lonis cxcellenlcm dignitatem. Idein hom. G. de poenit. Pou-
lum vocat Christi rhetorem , mundi piscatorem, qui per
qualuordecim epistolas veluti spirilualia relia,ad satutem
captat.
Sccunda, Prudentia.
Primo , Paulus rcrum occasiones prudenter captabat.
Lndc captus a Iiida'is. ciim vidcrct iudices suos partiin cs-
se Pharisa;os, paitiin Sodduca;os, exclamavit sc esse Plia-
risa?uin, ct dc icsiirrcclione morluurum iudicari, ilaq'ie
Q Pharisxos in suain paricm oltraxit, qui cuin contra Sad-
ducajos tulali siint, .\ct. 23. 6. Rursum Paulo piima sui
erat curo: i\<? forle. inquit, cum aliis prxdicaverim. ipse
reprobus efficiar . 1. Cor. 9. 27. Quid enim prodest homi-
ni si univcrsuiii mundum lucretur, animx vero sux detri-
mcnlum pntiulur .' ,\dde, sui ciira et sanctilas est oplima
dispusitio cl via od curondum ct sanctilicanduni alios.
Sic cniin motcr. qiio maiorcs ct mcliores cibos comedit,
eo plus {jcncrat lactis quod infontibus imperliatur.
Scciindo, Paiilus, ait Chrysost. hoinil. 5. de cius laud.
jTi verbis ct actibus crat varius et multiplex, non mulando
srntentiam, ncc alter fnctus ex allcro : sed ipse quod ernt
semper manrndo. eorum qux dicta sunt usum pro causa-
rum opporlunilale varinbnt. Sic cnim mcdicum vidcmus
nunc urcntem, nunc fovcnlcm : nunc ieiunium, nunc cibuin
indiccntem : nunc aquam calidam, nunc frigidam propi-
nantem : quia hoc .cgri et xjritudinis varinlio dcposcit,
Hiiic Paulus nuiic cuslodil leijem,nunc despicit; nunc ser-
1 vat prxsentem vitam, nunc contemnit ; nunc postulal pe-
^cunias, nunc rrfutat. nunc circumcidit. nunc circumcisio-
ncm excludit. Qnocircn S. (jccp;, N«zianz. Faulum et .\-
postolos vocot ombidcxtros. lionum ductm cffxciunl labor
in ncijotiis,industrin in agcndo, in providendo consilium,
rt celrrilas in conficicndo. oit Ciccro. Talis pcr oinuia fuit
Puiilus.
Tcrtio , Pfluliis prudcnlcr se personis acrommod.-ibat ,
ut cuin lud.Tis vidciclur liuhcus, ciiin (jcnlilibus (icnti-
lis, cuni iniirmis inlirmus: 0//jhi^«.<. inqiiit, omn/n fnctus
sum, ut omnrs salvos faccrcm. Idcin C{jrc[jie imitnliis est
S. Xavcrius. Hinc prudcnlcr utcrque studuit conriliare si-
bi principcs ct mo;jislratus , Inudando coriim olTicium et
politioiii qunsi n Dco institutom , oc iubeudo ut Clirislia-
ni cis, licct Elhnicis, obcdicntiom, honorcm et tribulum
pra;slcnt, Hom. 13. 1. ct scq. Hoc iiiiitcntur viri Aposlo-
lici, ac priiu-i|)es loin lairo.<, quain Ecdcsiaslicos sibi de-
viuciant: illi cuiiu corum operas valde vcl promovere,TCI
28
Effigies Sancti Pauii, sive idea vitaa Aposloiica!.
iiiipedire possunt. Uude el S. Pelrus rpist. 1. cap. 2. 13.
Subiccli, inquit, cslote omni humanx crcalurx propler
Deum, sive regi qua.ii pnccellenli, sive ducibus lamquam
ub eo missis, ad vindiclam malcfaclorum, laudem vero bo-
norum; quia hxc csl voluntas Dei. Hac de causa Paulus
inipense orari iubet pro rcgibus, el omnibus qui in subli-
mitate sunt, ut quictam et Iranquillam vitam arjamus, in
omni pietate et castilalc, 1. TinioUi. 2. 2.
Quarlo, Paulus clccniosynas pro pauperibus Christianis
qni cranllcrosolynicc, perTiinoliicuni et socios colligebat,
ne quis suspicarctur cuni pi o sc petere.aut aliquid iu pro-
prios usus convertere, 2. Corinth.8.20.1ta et S. Xaverius
(iaspari Barziso niandat, ut elecmosynas sibi oblalas ad
eleeinosynarios ainandet, multasque huius rei causas et
utilitates assignat, quas recensetTursellinus ia eius Vila
lib. 6. cap. 12.
Quiuto, Paulus prudcntissimus erat morborum animi
nicdicus; cuique cniin corigrua ct propria exhibebat phar-
niaca, quaj ex eo liausitet accurate descripsit S. Gregor.
lola 3. parte Pastor. ubi fuse docet, qua ralione et modo
adinonendi siut viri, qua foomina; ; qua laeli, qua tristes;
qua subditi, qua Praelali; qua hebetes, qua sapientes;
qua verecuudi, qua iinpudentes; qua asgri, qua sani; qua
pigri, qua prajcipites; qua mansucli, qua iracundi; qua
pertinaces, qua inconstanlcs; qua humilcs, qua elati,etc.
Idem parte 2. vivam vcri Pa.storis ideam ila depingit : Si(,
nccesse est, cogitatione mundus,aclione proccipuus. discre-
ius in silcntio, utilis in verbo, singulis compassione proxi-
mus , prx cunclis conlemplalione suspensus, bene ngenti-
bus, per humilitatem socius , contra delinquentium vitia
pcr zclum iustitix erectus , intcrnorum curam in externo-
rum occupatione non minuens , exteriorum providentiam
internorum sollicitudine non relinquens: quae deinde si-
gillaliin ordine tolo libio prosequitur.
Tcrtia, Zelus.
Primo, Paulus charitate eomplexus est totum orbem ,
eumque sluduit Deo offerre, ait S. Chrysost. hoinil. 1. de
eius laudibus, qui terram videlicel ac mare, Grxciam si-
mulque Barbariam, omnemque prorsus quanta sub cxlo
est regionem, quasi volitans circumivit, non simplici la-
bore, velut in vacuum itinera percurrens, sed pecccUorum
spinas pariter evellens, et verbum seminans nbique pieta-
tis, fugans errores, verilatem reducens, ex hominibus an-
gelos facicns; quinimo ipsos homincs quasi ex dxmonibus
in angelos provehcns. Hinc quasi fulgur, at ait Chrysost.
hom.2. celerrinie orbem pcrtransiil et subpgit. PinxitA-
pelles Alexandrum Magniim fulgur manu tenentem , eo
quodinstarfulguriseum pervaserit et subiugarit.Unde et
Alexander usurpare poterat illud lulii Csesaris; Veni, vi-
di, vici. Paulus supcravit Alexandrum, quia orbem sube-
git verbo, non ferro; Christo, non Alexandro : itaS. Chry-
sost. cuius verba recitabo .\ctor. 20. 16. Ex hoc zelo plus
Cffileris Apostolis laboravit, ut ipse ait 1. Corinth. 13.10.
Paulus Secundo, cor Pauli ita magnum erat, latum etamplum,
^imi.ium ut tolus mundus ei viderelur exiguus. Aiidi S Chrysost
cor^ha- hom. 32. in cpist. ad Rom. in Morali: Cordis illius, ait,
pulverem videre vellem : quod si quis totius orbis cor dixe-
ril, el elementum primariinn salutis nostrx, non erraverit.
tor istud adeo latum fuit, ut in se susceperit inlcqras ur-
bes, populos et gentcs. Corenim, inquit, meum dilatatum
esl; scd ut latum fueril, lamen swpenuniero occupavit el
Cor Pauii prcssit illud. qux ipsum dilatabat dilectio. Ex multa quip-
"meZ P^, ''■.'^«'«''■""e . ""7"'^ ct anxietate cordis scripsi vobis.
eharita- -^' dissotutuni etiam videre vellem cor istud, erga unum-
lis. quemque pereuntium accensum ct ignitum, sccundo partu-
riens {iliorum aborlus, Deum videns,hosliam factum, cxlis
ipsts suljlunius, orbe latius, radiis solaribus exhilaralius,
igne ferventius. adamanle solidius, fluvios cmittens rfluvU
siquidem jlucnt cx ventre eius, inquit, aqux vivxj ubi erat
/ons exdiens, et rigans non terrx superficiem, scd animas
hominum. Uade non solum fluvii, sed el fontes lacr>jina-
^ rum noctes alque dies emanarunt. Cor, inquam, quod no»
vam vitam, non hanc noslram , vixit. Vivo cnitn, inquil,
iam non cgo, vivit vero in me Christus. Cor itaque Chri-
sti, eral cor Pauli, tabulaque Spiritus sancti, atque chari-
lcUis volumen.
Tertio, Paulus habebat zclum admirabilcm animarum.
Hic enim eum inipiilit ad tantos labores pro iiscontinue
exanllandos, omniaque vila; discrirnina aniinosc subeun-
da. JEmulor, inquit, vos Dei xmulatione : despondi enim
tos tini viro virginem caslam exibere Chrislo, 2. Corinth.
41.2. Zelo ergo videbatur esse angelus, imo Serapliinus.
Nam, ut ail S. Ambros. in Ps. 118. serm. 18. Angeli si- p^^x^^,
ne zelo nihil sunl, el sub.stantix sux amitlurU prxrogati-teUerai
vam, nisi eam zeli ardore sustentent. Et paulo post: £<Scraphi-
quid miremur, si angeli eum habenl ? Ipse Dcus Pater ail : '"*'
Zelans zelabo lerusalem zelo magno: quia Deus 7nagnus,
ideo el zelus magnus est ; et pro uniuscuiusque polentix
qualUate, ita el zelus aut mediocris, aut magnus est. Zelo
vindicatur larusalem, zelo Ecclesia congregatur , zelo fi-
O des acquiritur, zeto pudicitia possidetur. Dominus quoque
lesus ait: Zelus domus tux comedit me. Et rursuin: Zer
lum habere debel sacerdos, qui incorruptam servare stu-
det Ecclesix caslUalcm. Ita Phinees sacerdos, zelo suo oc-
cidens principem idololatrantem.idoloiatriam coinpescuit,
indignationein Dei et vindictam sedavit, meruitque pon-
tillcatuni perpetuum, Num. 25. v. 11. Pergit Ambr. Bo-
nus zelus et utilis in sacerdote, prxcipue ne negligens, ne
remissus sit funde vulgo dicitur: Qui non zelat, non a-
malj. Zelus Dei vitn cst. Zelum habuit Elias, et ideo ra-
ptus ad cxlum est. Zeians, inquit, zelavi pro Domino Deo
exercituum, 3. Reg. 19. v. 10. Zelum habuit Mathalias,
qui adversus sacrilegia Antiochi excitavit plebem ad resi-
stendum, 1. .Mach. 2. 27.
Quarlo, Paulus zelum exercuit in idola, daemooes, vi-
tia et vitiosos; illa extirpando, hos corrigendo, seculus
Christum, qiii ait Lucse 22. 49. Ignem veni mittere in ter-
ram, et quid volo nisi ut accendatur? Et Psaltem, qui ait
Q Psalm. 118. 139. Tabescere me fecit zelus meus, quia o-
bliti sunt verba tua inimici mei. Unde S. Ainbr. loco iam
citato : Zclum qui habent, inquit, omnes sibi inimicos suos
putant, qui sunt hostes Dei, quamvis patrem, frcUres, so-
cios. Omnibus dicil: In hosles facli sunt mihi , sicut Da-
vid ait. Et S. Gregor. 2. p. Pastor. cap. 6. Sit rector, in-
quit, per humilUcdem socius , contra delinquentium vilia
per zelum iustilix erectus, ut et bonis in nullo sc prxfercU,
et cum pravorum culpa exigit , potestatem sui pirotinus
priorcdus agnoscal , ut erga perversos iura rectitudinis e-
xercere non formidet. Sic Paulus iubet Tilo cap. 1. 13.
ut duros dure increpet.
Quinto, Pauli quasi hominis ignei, sermo parit<?r erat
igneus, inslar Eliae, de quo dicitiir: Surrexit Elias Pro-
phela quasi ignis, et vcrbum ipsius quasi facula ardeOat,
Eccli. 48. 1. unde et curru igneo raptus esl in ca?lum.
Nain, ut ait Psaltes Psalm. 118. 140. Ignilum eloquium z^iV, pde.
tuum vehementer , et servus tuus dilcxit illud. Hoe igne , cuis.
„ ait S. Ainbros. ibidein, Apostolicum iltud aurum proba-
U tur. Hoc igne calefactus dicit lcremias : Et erat ignis flam-
migerans in ossibus mcis. Hoc igne pretiosi illi lapidcs il-
luminantur, foenum autem et stipula consumitur. Mundal
ergo hic ignis animum, consumit errorem. H/e est ignis qui
ardet ante Dominum : nisi enim quis flagrantiam devotio-
nis sumpserit, prxsentiam Domini habere nonpoterU. Hoc
igne urebcUur rubus, et non exurebatur. Urit enim sermo
divinus, ul eorrigat eonscienliam peccatoris, non esurit ut
perdat. Praiclare S. August. in Psalm. 08. Quis, ail, co-
meditur zclo domus Dei? qui omnia qux forte ibi videt
pervcrsa, scdagit emendare, cupit corrigere, non quiescil:
si emendare non potest, tolerat, gemit. iSon excutit de area
granum, sustinct paleam, ut intret in horreum, cum palea
fuerit scparata. Et S. Chrysost. homil. 32. in Acta : Qui
igne, inquit, Christi captus fuerit, tcdis fil qucdis csset ho-
mo solus super tcrram habilans : adeo nihil ei curx est glo-
ria el ignominia. Tentationes aulcm sic conlemnit, et fla-
Efligies Sancli Pauli, sive idca vilae Apostolic-e.
29
rjella, ei carceres, quasi in alieno corpore palerelur: vel /^ Terlio, Paulus vidensavarioreset arclioresChrisliano-
perinde ac si adumanlinum possideret corpus. Quse autem
suavia sunl in hac vita , ita ridet, et non sentit, sicut nos
ipsi mortui corpora mortua: et sicul muscx in mediuin
flammx non incidunt, sed fugiunt. ita ct a/fcctiones animi
illos accedere non audent. Celcbrant Gentilcs pienis buc-
cis duodecitn labores et lieroica raciaura Uercuiis , quos
ita deoantat Poeta :
Compressit Nemex primum virlule I^onem.
Lxlincta esl anrjuis qux puHulat, Hijdra secundo.
Tertius evictus Sus est lirijmanthius ingens.
Cornibus auratis Cervum nccat ordine quarto.
Dciicit horrisono quinto Slijmphalidas arcu.
Abslulit Hippolijtx sejlo sua vincula victx.
Scptimus Augix slabulum labor erjcrit undis.
Oclavo domuit marjno tuctamine Taurum.
Tuin Diomcdis cquos nono cum rcfje peremit.
Gcnjonem decimo triplici cum Corporc vicit.
Vndecimo abstractus vidit nova Cerberus astra.
Postremo llesperidum victor tulil aurca mala.
Longe verius cl potiori iurc ceiebrat S. Scriptura ho-
roica gesta Samsonis, Davidis, ludae, et fralrum Macha-
bxorum, sed hos omncs superavit Pauius , uon corpora,
sed aninias vinciens ct vincens non brula, nec honiines
dumtaxat, sed et dapmones subiufjans ; noii unam gentem,
sed totum orbcm Christo subiicicns. Paultis cr^o est vc-
rus Christi Hercules, vcrus Sainson, verus David, verus
Machab.Tus, qiii non duodecim , sed inille tropliaea ere-
xit, millc triumphos pcregit.
Quarla, Compassio.
PriiiK), Paulus omniiim innrmilatibus ila compatieba-
tur el cruciabatur, ac si omniiim essct mator : proinde cas
curare, ac in sc susciperc sataj^ebat, seculus iiliid Isaise
Paului jg Christo cnp. 53. v. 4. Vere lanrjuores nostros ipse tu-
prinu- '''» '^' dolores nostros ipse porlavit. Praeelare S. (jrcfjor.
riens. prsedicatores vocat ccrvas et ibices, quK pra; cseteris ani
rum a se conversorum animos addandam ei debilam iu-
re naturaj ct divino alimoniam, non rcfrixit in evange-
lizando ; scd maiori charitate eos complexus, eorurn obla-
tiones et dona recusavit, gratisque eis pra;dicavit, nocte
et die cum lacrymis docens, et monens unumqucmque eo-
rum, uti ipse ait \cl. 20. v. 31. Vide S. Chrysost. hom.
44. cuius verba ibidem recitavi. Hinc rursuin ait Coria-
thiis tenacioribus, epist. 2. cap. 12. 13. Eqo libeniissime
impendam , et supcrimpendar ipse pro animabus vesiris ,
Ucet plus vos dilifjens, minus dilifjur.
Ouarlo, Paulus sicut omncs lapsos beni(^ne in gratiam
recipicbot, ila labantes omni ope sustentabat. Quis, ait,
infirmatur , et ego non infirmor? Quis scandalizatur , et
ego non uror? 2. Corinth. 11. v. 21». et de iisdem sollici-
lus cap. 12. T. 20. Timco, ait, ne forte cum vcnero, non
qualcs volo inveniam vos, ct ego inveniar a vobis, qualem
non vultis; ne forle contenliones , amulaliones , animosi-
iates, disscnsiones , etc. sint inter vos; ne iterum cum vt-
onero, humiliet mc Deus apud vos , et lugeam multos. 0-
mnrm eniin . inqiiit Chrrsost. hom. 3. dc laud. S. Pauli,
prorsus hominem Dco exhibere cupicbal , et omnes quan-
tum ad ipsum spcctid, exhibuil : quasi enim universuin
mundum genuissct, sic perturbabatur , sic currcbat, sic
omnes in rcgnum Dci fcstinabat inducere , docendo, pol-
Uccndo, medilando, orando , suppticando, terrendo, dx-
mones animarum corruptores fugando : aUquando epislo-
Us, aliquando prxscnlia: nunc scrmone, nunc rebus : nunc
per discipulos, nunc per semelipsum conabatur crigcre la-
bantes, slantes vcro firmarc, huini iacenles crigcrc, sanare
conlrilos, lorpenles oleo exhorlalionis animare. S. Paiilum
imitatiis cst Nepntianus , de qiio S. Hieron. in cius Epi-
taph. ad Hcliod. Clericatum. inqiiit, non honorein inlelli-
gens, sed onus, primam curam habuit, ut invidiam humi-
Utale supcrarci, subvcnire paupcribus, visitare langucntes,
provocare hospitio, lenire blanditis, gaudere cum gaudenli-
bus, flerc cum flcntibus : cxcorum baculus.csuricntium ci-
inalibusdillicilliine, maximoquc nisu ct cruciatu pariunt. P bus,spesmiserorum,solamen lugcntiumfuil. Ita insinguUs
t'.. .1- ,1_ _:_ i! ..ir t. :ii i ■^i. Ort _ 4 Jt'. ..^ ^ •t..i.t . •„-!. _i - ..'-^i...... —».. itnh^—^i lwi/j>f mi^ae—
Unde de cis mysticc explicnt illud lob cap. 39. v. 1. Amm-
quid nosli tempus partus ibicum in prlris, vel pariurien-
ies cervas considcrasti? Incurvanlur ad ffvtum, etpariunt,
ct rugilus emiltunt. Video, ait, Paulum quasicervam quos-
dam in suo parlu magni duloris rugitus emiltcnlem : O in-
scnsati, ail, Gulatx, quis vos fuscinavit? Et : Sic stullie-
stis, ut cum spiritu cffperitis, came consummcmini? Cur-
rebatis bcnc, quis vos impcdivit verilati non obedire? Qua-
Us in huius cervie partu rugitus fuil , qu:e diu conccplos
fcctus cum lol diffwultalibus pcperit. ct quandoquc parlus
ad malili:c uterum rediissc cogmvit? Considcremus quid
doloris habuerii, quid laboris, qux ct poslquam poluit con-
ccpta edere, rursum conipulsa est exlinctasuscilare. Vide
euindcm lib. 30. Moral. rnp. 9. et 10.
Sccundo, Paiiliis pcr conipnssionein crebro flobat. Un-
de aliquo in peccatiim labcnto, moeslitia omni verme mo-
lcstior, eum consunichnt, nit S. Chrysost. hom. 1. deeius
Iniid. Uinc et iurjes lucrijmarum fonlcs, iiiquit, cx eo non
virlulibus eminebat, quasi cxieras non haberel. Inter pres-
bijleros ct coaequales primus in opcre, extremus in ordine.
Quinto, Paulns non tantum animarum , sed ct eorpo-pj„iu»
ruin curam gcrcbat. Unde studiosc ia Achaia et Macedo-corpo-
nia collcctani pcruniarum ferit pro pauperibus leroso- J^JJ^*"'
lymilanis, 2. Cor. 8. et 9. Ipse ergo sibi labore manuum
victiim pnrans, alios insuper alcbat: ipse pauper, aliosdi-
Lubat: ipse csuriens, alios pasccbat: ipse pedibus ince-
dens, socios navi imponebat, Act. 20. 13. et 3i. iVom enim
quxro qu:r. vcslra sunl , scd vos : nrc enim dcbcnt filiipa-
renlibus Ihesaurizarc, scd parcnles (iUis, ait ipse 2. Cor.
12. 14. Vere S. Hier. ad Paulinum: Verum Christi tem-
pUim. ait, anima crcdentis cst : illam exorna, illam vesli;
ilU offcr donaria , in illa Christiim suscipc. Idem ad Ru-
sticiiin Epist. 4. S. L.ruperius. inqnit, Tolosx Kpiscopus,
vidiix Sarcptcnsis iwilalor, csuriens pascit alios . cl ore
pallcnle ieiuniis. fame lorquetur niiena, omncmquf sub-
slantiam Chri.ili visccribus erogavit. A/7i/7 illo ditius, qui
dicbus soluin , scd rtiam noclibus n/flurbant, omniquc mu- L' corpus Doinini canistro viminco, snnguiiwm portal in vi-
Ucrc parlurirnle vrhewcnlius affliij< lialur in singulis, pro
ptcr quod cliain diccbal ? TiUuli mri qitos ilrrum parlii-
rio, donec Chri.^tus firmclnr in volus. tlalnt. i. 19. lil in
causa cius qui fucrat furnirulus, oit S. Clirysosl. luiiii. 3.
de Inud. S. Pniili, non niinus ipso qui pro pccculo suo la-
mcnlabulur. dulct. pruquc illo ulios dcprrcalur dicrus, 2.
Curiiith. 2. 8. Cunfirmalc in illum charitalcm. Srd ctiuin
quando illum ab licclcsi:c corpore separabat , quain mul-
tis hoc lucrijmis gcmituquc fucicbal: Exmulla, iiiquit ,
tributatione cl anguslia cordis scripsi vubis pcr mullus la-
crijmus. non ul cunlrislemini. scd ut scialis quam charita-
tcm huhcam abundanlius in vos, ibidoin v. 4. Idcm hom.
G. in .Matlh. 1'autus, inqiiit, crebro fh visse Irgilur, risissc
nunquam , .rqiie ac Chnslus. Idcm hoiiiil. 2. de Inud. S.
Pniili: t\ ull us, a\l, lanio affeciu mala propria, quanlo Pau-
lus drflcbat uUcna.
tru. qui avariliam circil e tcniplo. elc.
Scxto, Pnuliis .*uo it Christi cxomplo. impcnsc Christia-
nis oominondnl, ul nnituns ol nlioriim qnorunilibct infir-
niitatos tolerent, sustonlonl ot rurcnt. Hoc enim non tan-
tum indiciuin ossc iiinj^njc et robustae virtutis; sedetcau-
snni moritorinin. ut D.iis vicissim noslras inlirmilatcs to-
lorct ot rurot. Debcmus, inquit, nos firmiores imbecHUla-
Irs infxrworum suslincrc. Rom. lo. 1. Et cap. 14. 1. In-
firmum aulcm in fide assumite. Et (ialat. G. v. 2. Alter
nltcrius oncra porlatc , et sic adimplcbitis lcgcm Christi.
Vide ibi dicla.
Scptiino, Panlus studiose vilabat cl cavobal quodlibet
scandalum : Sine offendiculo, inqiiit, eslole lud.vis cl Gen-
tibus, sicut cl cgo per omnia omnibus placco. non quxrem
quod mihi ulilc csl, .<:ed quod mullis, ut salri fianl. 1- Co-
rinth. 11. 32. Hinc vetuit idolothvta comcdi ob scanda-
30
Eniyies Sancli Puuli, sive idea \ita3 Aposlolicae.
liiii). Vide Rom. cap, 14. el 1. Coriiilh. 8. Sapienter S. y^ 1. nap. 3. 8. Snbrii, inquit, cstole, et vigilale, quiaadver
HiiTon. in EpHapliio Nci)oliani nd Heliodoruin Episco
puin : Domus, ail, (ua cl convcrsatio cjuasi in speculajcon-
stitula, magislra est publicx (lisciplinx: quidquid fcceris,
id sibi omnes facicndum pulant. Cave ne committas, quod
aut qui reprchetidcre voiunt, digne lacerasse videantur ;
aiU qui imitari, cogantur dclinquere.
Quinta, Amor inimicorum.
Primo, Paulus ludseos hostes et insidialores suos infen-
sissimos, qui eius siliel)aut cruorein,eumqiie quotidie dis-
cerpere ^esliebant, ait S. Chrjsosl. ita amavit, uteisiu-
giter pracdicarit , ubiqiic prius iugrediens Synagogas lu-
dceoruu), quam ad Genles diverteret, ut patet ex Aclis cap.
13. etseq. Ubi admirare hcroirum Pauli constanliam, qua
totics repuisus a ludx'is, semper ad eos rcdiit, sperans se
cos conversuruu). Nan), ut ait S. Ciirysost. hom.l.adpo-
sarius vestcr diubolus , tamquum leo rugiens circuit qux-
rens qucm devoret , cui resistite fortes in fide.
Sexta , Marttjrium.
Priino, Paulus tolo Apostolatus sui tempore fuit Mar-pjui,,,
lyr : longum cnim in perpetuis periculis, aerumnis, perse-icio Apo-
ciitionibus, quas ipse recenset,2.Corinth. ll.obivit mar-""'.'""
tyrium. Hinc ipsc e primis sub Nerone vinculis , quasi'"'"^''
iiiartyrii candidatus , illud avidc expectans et ambiens ,
scribciis ad Pliilip. cap. 2. 17. Sed ctsi immolor, inquit,
snper sacrificium ct obsequium fidei vestrx gaudeo, et con-
gratulor oinnibus vobis , q. d. SaeriDcium meum est prae-
dicalio Evangelii, vos eslis inca hostia quam sacrifico, li-
banien sit sauguis ineus : libens ergo sanguineni pro vo-
bis fideqiie vestra profundam , ut eo vos quasi hostiam
condiam, sanciam, libem, olTeramque Deo. Etl. Corinth.
pulum : Mollis et ignavus cx primo statim impctu concidit; 43. 31. Quotidie tnoriorpcr veslram qloriam fratres.quam
• Ij habeo in Chriato lesu Domino nostro. Unde S. Bernard.
vehemens autem et excitatus, licel millics intcrpelktur, tan
to magis divinis rcbus instabit , quantum in se est omnia
implens. Amantis cnim maxime esl , nunquam ab is, qux
amalo complaccnt , absisterc.
Secundo, oplabat pro eorum salute millies mori , imo
gehennae tormenta subire, Rom. 9. 1. Veritalem, inquit ,
dico in Christo, non mcntior, testimonium mihi perhibcnte
conscicnlia mea in Spiritu sanclo , quoniam tristilia mihi
viagna est , ct conliiiuus dolor cordi mco. Optabum enim
ego ipse analhema esse a Christo pro fratribus vieis , puta
pro ludaois. Vide ibi dicla.
Tertio , Paulus pseudoapostolos sibi invidentes humiii-
tate sustinuit , patientia fregit, prudeotia discussit , ma-
gnauimitate superavit, charilale subiiigavit. Vide totuin
cap.lO.et ll.epist.2.ad Corinth.ct ea quffi ibi dixi. Quan-
to aiiiplius, inquit Chrysost. homil. 3. de laud. S. Pauli,
efferebantur inimici, tanto eorum magis miscrebatur insa-
niam. Ut enim aliquis induJgentissimus pater afficitur cr-
serm. 1. in die S. Petri et Pauli: bti, inquit, sunt prieela-
ri Marli/rcs, Marlijrum duccs, Apostolorum principes, dua
magna luminaria, quos Deus in corpore Ecclesix sux COU'
stituit , quasi geminum lumen oculorum. Jlli mihi Iraditi
sunt in magislros, et in medialores, quibus secure me com'
mittere possim.
Secundo, Paulus laureee .Vpostolatus sui imposuit coro-
nidein martyrii. Ciim euim Romauos a Simone Mago, pel-
licen) a Nerone ad Christum tradusisset, ait Chrysost.
libr. 1. conlra vituper. vitae monasticae , a Nerone anno
imperii sui 13. seciiri in coliimna, quae etiainniim iuxta
Romam ad aquas Salvins visitur , percussus , cursum
suum glorioso martyrio conclusit et decoravit. Quis ani-
ini ipsius in ulliino illo vitae articulo sensa ultima, quis
aniiiue Dei Christiqiie desiderio ardentis vola et preces ,
quis colloquia cum Chrislo , quis suspiria, quis gaudia ,
quis raptus commeinoret , iiiio cogitalione assequatur ?
ga fil/uin phrenesi cowprchensum.cuius quanto mogis con- Q Sane in illo vilae et mortis confinio , in illo temporis et
viciis iclibusque pul.salur , tanlo polius eum miseralur ct
deflct: ita Paulus qui ipsam magniludinein passionum ,
eoruin a quibus affJigebatur, existimaret furorem, maiora
illis adhibebat fomenta pietatis: sxpe lacrijmabatur, vche-
menter pro illis dolebat, volcntes illis insutlare prohibebat,
excusabat. Mordebatur enim. vchcmcnter, ac pcnitus disse-
cabatur, cum eos pereunles videret.
Quarto, Paulus fidelibus impense commendat dileclio-
nem inimicorum quasi nolam Christi el Christianisini. Si
esurierit, inquit, inimicus luus, ciba illum. Si s/lit.potum
da illi : hoc enim faciens , carbones ignis congeres super
caput eius. I\'oli vinci a malo , sed vince in bono mcdum,
Rom. 12.20. Cliristus enim idipsum sanxit pra? geutilibus
Philosophis et Iuda?is, Matth. 5.43. Audislis, inquil.^Mia
dictum est ( ludaeis : ) Diliges proximum tuum, el odio ha-
bebis inimicum luum- Ego aulem dico vobis : Diligile ini-
micos vesiros , benefacile his qui oderunt vos , et orate pro
persequentibus vos , ut silis fitii Palris i>estri qui in cxli
a?ternitatis orizonte iam quasi caeli civis, imo quasi Sera-
phiniis, toto in Christum mentis rapiebalur excessu. Undecap|,is
et ore et voce lesuin ingeminans, caput licet a cervice re- Pauiisal-
cisum, tres ingentes dedit saltus, quibus totidem miracu-l"' "■"
lo ingenti fontes e terra elicuit, quibus etianiunin Ro-e^/j^jum^
ma fruitur, perennibus utique testibus fontium doctrinae
et gratiae , quos vivens in Romam et totura orbcin scatu-
rivit et eructavit. Hinc etiam insolito vultus vocisque ar-
dore, lictores suos militesque ad Ghristum couvertit. De-
nique e cervice recisa non sanguis, sed lac emanavit , ut
non tain cruentatus emori, qiiam lacteus vivere solitum-
que doctrin:e suae lac fidelibus , etiam moriens porrigere
viderelur. Vere S. Hieron. ad Eustoch. de custod. virg.
Pretiosa , inquit , in conspcctu Domini mors Sanctorum
eius. Hxc cst sola diqna relribulio. cum sanguis sanguine
compensalur, et redempti cruore Chrisli pro licdemplore
libenler occumbimus.
Tertio, Paulus marlyrii fidelibus fuitdux el antesigna-
est , qui solem suum oriri facil super bonos et malos , et IJ nus, eoque caeteris Martyribus tanto exemplo praeivit , ut
pluil super iustos et iniustos.
Quinto, Paulus persecutiones , conlradictiones , infor-
tunia, aliaque impedimenta sibi in praedicalione obiecta,
ascribehat diabolo. Unde eius machinationes saplenlerin-
dagabat , et fortiler ac couslanler superabat. Ita fornica-
rium Corinthium a se pxcommunicatum , post poeniten-
tiam iubet absolvi, ne in pusillanimitatem et desperatio-
nem incidat: Ul non circumvcniamur, inquit , a Satana:
nonenim ignoramus cogitationes cius,^.Cav.2. 11. Etcap.
IL 14. Salanas transfigurat se in angelum lucis. Et cap.
12. 7. Datus est mihi stimulus carnis mcx, angelus Sala-
nx, qui me colaphizel. Et 1. Thessal. 2. 18. Voluimus ve-
nire ad vos , etc. sed impedivit nos Satanas. Unde orat
Roman. 16. 20. dicens : Dcus aulem pacis conlerat Sala-
nam subpedibus vestris velocitcr. Et Ephesios cap. 4.27.
nioaet; Nolite locum dare diabolo. Sic et S. Petrusepist.
Rouiae et alibi multa cenleua lidelium millia eum animose
secuta , sanguincm pro Christo fuderint, martyriumque
non tantum obierint , sed et ambierint. VI tu sine offen-
sione gradiaris , discipuli Doinini amictu proprii se cor-
poris exuentcs, inter adversa turbarum viam tibi suo slra-
vere marlijrio, ait S. Ambros. lib. 9. in Lucam. Idem S.
Ambros. lib. 7. epist. 1. quae inter omoes est num. 53.
narrat S. Paulum sibi apparuisse et revelasse locum ia
quo sepulla erant corpora S. Gervasii et Protasii Marty-
rum , discipulorum et asseclarum suorum, ac iussisse ut
ea eximeret , et Ecclesiam eorum nomiue fabricaret , in
qua honorifice illa reconderet. Apparuerunt (S.Gervasius
et Protasius ) mihi, inquit, cum tertia persona, qux simi-
lis esse B. Paulo Apostolo videbatur, cuius me vultum pi-
ctura docuerat, in tantum ut ipse mecum. illis tacentibus,
loqueretur dicens : Isti sunt qui monilis meis obtemperan'
EfCgies Sancli Pauli, «ive idea >ilfe Apostolic.i?.
31
tes, prxdia el divilias respuenles , seculi sunt Domini no- f^ pcUium sulor, vincius, pauper, fameque confectus, Eotna-
itri lesu Christi vestigia, nihil terrenum, nihil carnale con-
cupiscenles, in media hac lUediolanensi vrbc per decem an-
nos in Dei servilio perdurantcs, ad hoc pertingere merue-
re, ut Christi Martyres fierent. Quoriim corpora in eo loco
invenies , in quo stas et oras. Porro Paulus moriens ani-
niam caelo, famam xtcrnilati, fideies Ecclesiae, corpus ct
sanguinem cum fide Romaj transmisit et consecravit, fa-
ctusqtie non tantum civis, sed ct Consul ac Imperator Ro-
rnanus, ibidem arcem imperii oblinuil, deturbaloque dx-
iDonum ct Genlililatiscuitu,Christi crucis vexilla consli-
tuit, ut iam Roma Ethnica facta Chrisliana, Christo non
tantum siium.sed et totius orbis sibi subiecti, caput sub-
miltat. Vere Terlull. in Scorpiaco cap. 15. Orientem fi-
d/^m, ait. Ilomx primus Ptero cruenlavit. Tunc Pctrus ab
altero cingitur, cum cruci astringitur. Tunc Paulus civita-
tii liomanx consequitur nntivitatem. cum illic marlyrii re-
nascilur gcncrositale. Idem do Praescript. adrersus haeret. jj
cap. 36. Romanam Ecclesiam celebrans : Statu felix Ec-
elesia, inqiiit, cui totam doctrinam Apostoli cum sanguine
luo profudcrant. Vide S. Chrysost. homil. 32. in epist.
ad Roman. in Morali, ubi inter alia nil : Quis mihi nunc
dcUtit circumfundi corpori Pauli, afpgi sfpulcro , videre
pulverein oris illius per quod locutus esl Christus ? Volo
polilus esl non in vita. sed post mortpin. Nain corpiisS.
Chrysostoiii. Roiiinm translalum, conditiim est ad limina
Apostolorum Pelri et Paiili , ut eoriim osliarius essc vi-
deatiir: ubi euni qiiosi Pauli discipiilum, ct asseclain illi
associatuin, eo quo par cst ciillii, et devotione veneramur.
Porro Chrysost. homil. 6. de PtEnitentia, Neronem vocat
viclum, Paiilum vero victorcm : Respuebat, iuquit, Cilix
nx opulentix regem imperantem omnibus. Quis ergo cla-
rior ? qui vincebat in vinculis, an qui superabatur in pur-
pura ? qui contemnebatur impcrans, an qui iussus nihil cu-
rabal iubentis imperium ? qui solus cum essel vicil, an qui
innumero vallatus exercitu victus est ? Vinctus catena dia-
dematum proitravit regem. Denique Paulus fuit :
Quidam quasi in lerris obambulans Deus.
El sanctus in carne Angelus :
In regeneratione similis futurus Dei filio,
Suaque mensura Deus.
Ha3c de efligie Pauli breviter dicta sunt. Nam earadem
plenius et copiosius cflbrmat noster P. Thomas .Massutius
inte{^ro opere, quod boc litulo et argumeuto aduruat.
VOTDU ALCTORIS
EX s. hIlar. lib. I. DB Tbi:«it.
Eqo hoc vel prxcipuum vitx mex ofjicium , debere me
tibi Palcr omnipotens Deus con.'!cius sum. ul te omnis ser-
vio meus ct sen<ius loquntur. I\'cqueenim ultum aliud tnaius
pr;cmium , hic ipse usus mihi a te concessus loqucndi po-
tml referre,quam ut prxdicando te tibi serviat, tcquequod
es , Palrcm scilicct Vnigeniti Dei , aut ignoranti sxculo ,
aut neganli hxrclico dcmonstrct. Etin hoc quidem tanlum
voluntatis mcx profes.^io est : cxterum auxilii et misericor-
dix tux munus orandum est, ul cxtenta fidei nostrx con-
fessionisque vela flatu Spiritus tui imp(eas,nosque incur-
sum prxdicationis initx propellas. Ameo.
32
COMMENTARIA
IN ACTA
APOSTOLORUM
ARGUMENTUM.
Ti
IRIA hic prajtnittenda sunt. Primum, de libri nrga-
menlo. Secundum,de fine et scopo.Terlium,de Au-
ctore. Quoad primum: Argumentum liquet ex ti-
tulo. loscribitur enim hic liber a Graecis 7rpa?st;, a Latiuis
Actus,a Syro Historia Aposlolorum: quia eorum gesta,Don
omnia, sed praecipua niagisque illustria circa Evangelii
promulgationem et propagationem enarrat. Quocirca S.
Chrysost. eum coguominat librum dogmatum de Spiritu
Acta A- sancto, elQEcum. EvangeliumSpiritus sancti (perindeac
jiosi.siiiiiltali Pentecosten nuncupaut Pascha Spiritussancti: prius
Evauge- g[)i„, Pascha esl Christi resurgentis. ) Nam uti, inquit,
, ji^ssjJ^Q^.quatuor Evangelista; scribunt Evangelium, Aclaque Chri-
cii. Bli, sic Lucas hic describit Evangelium, Aclaque Spiritus
sancti , quae scilicet ipse gessil in Apostolis, et per Apo-
elolos. Sicut enim filius Dei amore nostri e ca>lis descen-
deus incarnatus est, ut ore proprio nos doceret viam vir-
tutis et salutis, atque arcana Patris abscondila a consti-
tutione mundi; ila post Christum ad nos visibiliter do-
scendere voluit Spiritus sanctus.et quasi Chrisli Kmulus,
quodammodo incarnari in linguis igneis, ut iis imbueret
spiriiub Apostolos primosque Odeles. Quia ut ait S. Gregor. Naz.
''"!'p"A- ^l ^'us interpres Mcetas orat. 44. cum Filius corpore sen-
ITumqiio^*'^''^' ^' conspicuo nobiscutii consuetudinem habuisset, par
inodo \a e/at, ut Spiritus quoque corporaliter appareret; sicut et-
caina^ius ja//j apparuit primum in forma columbx, nunc in forma
|g„g"|,"'*/i>j^«ar«??! ignearum. Et cum Chrislus ad ea qux Deo con-
veniebanl reversus essel, suxque glorix restitutus , Spiri-
ium ad nos post Christum desccndere oportcbat , ut lesti-
inonium Christo perhiberet, eiusque coeptacompleret.Qua
de causa plura et pra;clariora gessit quam ipse Christus.
Christum enim decebat in huniilitatc carnis et passionis
redemptioneni nostramperagere: qua peracta eoiigruebat
ut Spiritus sanclus eum per miracula, praedicationem E-
vangelii, conversionem et subiectionem omnium gentiura
tolo orbe celebraret, et glorificaret, iuxta id quod ait A-
postolus Philipp. 2. 8, HumHiavit semctipsum factus obe-
diens usque ad mortem , mortem aulem crucis, etc. Pro-
pter quod el Deus exaltavit illum. ct dedit illi nomen quod
est super omne nomen , ut in nomine lesu omne genu fle-
ctatur, cselestium, ierrestrium, et infernorum. Spiritus san-
etus ergo a Christo Apostolis proniissus, et post eius in
offilum ascensum in Pcntecosle ad eos missus, quasi alter
Christus, non iam mortalis, sed irnmortalis et gloriosus,
eos implevitsapientia, robore, zelo, virtute miraculorum,
omnique charisniate ca;lesti , quibus ipsi quasi pauoplia,
a capite ad talos armali debellarunt idola, daemones, phi-
losophos,oratores,reges et principes,ac triumphantes to-
tum orbem subegerunt Chrislo. Hoc enim opus fuit non
hominum paucorum et rudium, sed Spiritus sancli. Con-
spicies hic, inquit Chrysost. Apostolos seu volucres terram
mariaque jjercurrentes, ac timidos illos quondam rudcsque
subito in alios homines esse vcrsos, fastu diviliarum, glo-
^ ria, ira, concupiscentia, breviter rebus omnibus superiores
esse factos; utique non alia vi , quam Spiritus sancti eos
agentis et impellenlis. Apostoli, ait S. Hil. in c. b. Matth. Apostou
T.13. sunt rerum cselestium prsedicalores.et xternitatis re/-»aiores
Ut satores, immorlalitatcm omnibus corporibus , quibus eo- s^wmita-
rum sermo aspersus fuerit, conferentes. Ex Aclis ergo di- "'
Ecimus,quantasitvirtus et sanctitasChristi et Christianis-
mi, ac quam apud paucos primaeva illa remanserit.
Disputat hic Valla, el alii, an hic liber potiiis Actus vo-
candussit,an/lcto? Sed hoc leviculura desyllabis liligium
Grammalicis dirimendum relinquamus. Komani , aliique
docli indigitant Actus,qusa vox proprie respondet Graeco
tzpy-lii.;, uti Valla aliique fatenlur. Actus hosce esse Scri-
pturam Canoaicam, de fide est, uti censuil Ecclesia sxcu-
forum omnium , et consentiunt hseretici omnes moderni.
Historia ergo haec certissima est, iucundissima , utilissi-
ma, augustissima. Narrat enim gesta non lam Apostolo-
rum, qui Ecclesiae fuere principes, quam ipsiusmet Spiri-
B tus sancti per Apostolos.
Hoc itaque libro describitur infantia EcclesiaeChristia-Argu-
nae et priraaevi Christianorum mores, fervor et sanctitas ">«?'"■»
aspirataaSpiritu sancto per pr£edicationem Apostolorum, jn^f^n^a
preesertim S. Pauli, cuius comes individuus, et oculatus eccU-
testis, imo cooperalor fuit S. Lucas, quem huius libri Au-'i«-
ctorem esse habet inscriptio Graeca , Complut. et omnes
oonsentiunt.Audi S. Hier. librode Scrip. Eccles.in Luca :
Aliud quoque edidit volumen egregium, quod tilulo -izpot-
Sstj a!ro7o>wv prxnotatur, cuius historia usque ad biennium
homx commoranti» Pauli pertinet, id est, usque ad quar-
tum Neronis annum: ex quo intelligimus in eadem urbe
librum esse composilum. Idem habet inscriptio marmorea,
quam vidi Romae in Eeclesia S. Mariae in Via lata, quae
fiiitstatio S. Pauli et Lucae in primis vinculis. Captus est
eoiin Paulus a ludaeis lerosolymae, et appellans CiEsarem,
a Festo praeside niissus est Romam ad Neronem anno se-
p cundo eiusdem , ibique mansit per biennium: ubi S. Lu-
^ cas hanc suam historiam finit, et concludit dicens c. ult.
V. ult. Mansit autem ( Paulus ) bicnnio toto in suo condu-
cto ( hospitio ) et suscipiebat omnes qui ingrediebantur ad
eum, prsedicans regnumDei, et docens qux sunt de Domino
lesum.cum omni fiducia, sine prohibitione. Hinc sequitur, per 27.
hunc librum 27. annorum circiter acta complecti. Tot e-annos.
nim fluxerunt ab aseensione Christi in ca;lura , quae con-
tigit anno eius 34. a qua orditur Lucas, usque ad annum 4.
Neronis, ubi finit, qui incidit in annum Christi 60. ita S.
Hieron. Quamquam Baronius biennium ( puta Cnem bien-
nii ) hoc carceris S. Pauli consignat anno 5. Neronis, qui
fuit aunus Christi 61. ita, ut 28. annorum hic texatur hi-
storia, qiiot pariter libri sunt capita. Unde sequitur, eo-
dem annoChristi60.vel 61.1ibrum hunc a Lucaessecon-
scriptum, vel perscriplum et Cnitura. brlliar-
DuK sunt praecipuae libri partes. Priore, a c. 1. usque^gj.
Argiimenlum in Acla Apo«loIorum.
33
ad decimum , reccnsetur fundatio fidei et Ecclesiae in lu- f^ ret, et ad eam conseclandam prlmorura Christianorum
Jlirisli Arlor. 1. 8. Po- exemnlo accenderet. Quis cnim noo acceudatur ad eon-
daia ct Samaria, iuxta priccptum Cli
steriore, a cop. 10. usqm; ad liiicin, enarralur propat^atio
Evaufelii perS\ riiirn, L^faonioin, Painpli\liaiii,Cira;cJain,
oliasquegcnles opera .\po->lolorum,pra;serliiii S. Pauli,fa-
ctuni.Lbinolallren lib.3.c.l.i. I.ucaiii ea quajPauii sunl,
qnxquc ipse praesens viderat, imo ciiiii Paiiio {^esscrat,
evacle et scrialim conscribcre, cajlera obiter pcrslringere,
vei transiiire. Stjliis Luca; liisloricus cst, facills el planus:
qaare in eo explicaudu more ineo exactus cro, sed brevis :
qni plura cupit variainquc eruditioneni,len;al nostruin Lo-
riiiuin, quo neiiio fusius, nec erudilius cominentalus cst.
Miiii pruposituiii est lecloris quaquaversuin camniodis con-
salere, ilsque obsequi; Ideoque qux ab allis fuse, vcl con-
fusi;. vel iiivolule et obscure dicta sunt, ea breviler, lue-
thodice,operte et clare dicere cumpleclique conlendo : quae
vero ab alils lacila, vel omissa sunt, addo. Sequor eoiin
brovilatem, melhodum, clarllatem , integrilatein et co-
piain : aii assequar iudicct Icclor. Deiim rogo, ut quod nil- , ^ _-.,
nns ego, ipse plcnius assequatur; utque hx'c mea \ota uni D habentes graliam ad omnein plebem. Quolquol ^ non sacer-
fiplo
tciiipluiii reriim lerrcnarum , ad amorem cilesliura , ad
charilalcm, ad zcluni, ad inarlyriiim, quando legil primos
fidclcs quasi homines ca-lcslcs, et angelos quosdam lerre-
stres opes calcasse, ad ca;Ium suspirasse,iugilcr orationi
el Eucharistio; vacasse; carceres, morles et niarlyria pro
Clirisli ainore non fugisse , sed qujesivisse? Quis non lo-
nammelurad fortiter luclanduin cum carne, niundo et da;-
iMone, ad generosain sui suaruinquc passionum ct ciipi-
dilatuin victoriam, ad aniinarum lucruin, ad Christi re-
gnuiii propagandum, quando classlciiin Luca; audit? lie-
pleti sunl omncs Spiritu sancto , et cwpcrunt loqui variis
linguis prout Spiritus sanctus dabat eloqui illis. MaltUu-
dinis credenlium eral cor ttnum, cl anima una: tiec quis-
quam eorum qux poisidebat aliquid suum esse diccbat.sed
erant illis omnia communia. Quotidie perduranles in tem-
plo.etfrangenles circa domos panem, sumebant cibum cum
exultatione, et simpticilate cordis, collaudanles Deum, et
ipsiusglorisebonoque publico plane plancque servieudi sc
cnndct, prxstel et compleal. Amen.
Pra;l.er Commcnt. S. Chrysost. (JEcumcn. ct aliorum,
polchro carmlnc .Vcla .\postol. vcrlit et e.xpllcuil .\ralor
Uiaconus tempore lusliniani Iinp. sub aunuin Uoinlni 530.
Fini* rt Quoad secundum. Finis et fructus huius libri cst, ut ia
•copus. co aurciiin primltiva; Ecclesix sxculum Inluentcs, videa-
inus quanlum ab lilo dcscivcrimus , omniquc studlo ad
idem redirc couemur. Sane cuin priscos et priina;vos Chri-
stiauoruin mores adeo sanctos, vitainque admirabllciii ct
acliis hcrolcos inlucinur, pudcre ct geincre nos opoitct,
ac cuin lereniia in Thrcnis c. 4. 1. eitclamarc: Quomodo
obscuratum est aurum, mutatus est color optimus. dispersi
iwU lapides sanciuarii in capite omtuum plutcarum ? E-
gressus est a (ilia Sion omnis decor eius. 1-tlii Sion inclyti
et amicli auroprimo, quomodo reputati sunt in i-asa teslea,
(^s manuum figuli? O doinus anlii|ua,quam dispari do
dotes, sed laici et coniugali ) possessores ayrurum aut do-
morum erant, vende)Ue< afferebant pretia eorum qux ven-
debant, et ponebant antc pedes Apostolorum. Dtvidebatur
autem singulis proul cuique opus erat. Ibant gaudentes a
conspeclu Conciiii, quoniam digni habili sunl pro nomine
le»u coniumeiiam paii. Obedire oporiet Deo magis quata
hominibus. Ecce video cxlos apertos , et Filiuin hominis
staniem a dejctris Dci; et plurima talia per singula capi-
ta. Qiiocirca vere et apposite S. Hier. ad Paulinuin: ActusDoctt
Aposioiorum, inquit, nudam quidem videniur sonare Ai-Pl^j^*^*"
sioriam, el nascentis Ecciesix infantiam iexere ; sed si no- chnsii
verimus scripiorem eorum Lucam esse medicum, cuius Bow^im-
taus est in Evangclio, animadverlemus pariter omnia verba ^^* '«•
illius, animx iangucntis esse medicinam , prsesertim quiajijonen,.
passiin inculcatChristi noslramque resurrectionem, et vi-
tam a;tcrnam, qiiae oinnlum dolorum est levameu, et sli-
mulus ad umnia aidiia vel agcnda, vel tolcranda. Lnde
niino dominorlsl Priini Christiani plerique oinucs sancti-P S. August. in Ps 109. Spes, ait, vUx immoriulis ai vita
— ■ ■■ ■ ■ " ■ ■ '■' vitx mortalis. Q.iapropter vere S. Chrys. Quod maxime,
inquit, agit hic iiljer , esi resurrcclionis drclaratio: qux
si credita fiierit, et cxleris aperla e>l ria. Ux-c .\cla crgo
doccnt, iu rruce et morte Christi noii fuissc extlnclam ct
sepullain cius scholam ( ull oplabnnl et piilabant Iuda:'i )
et Ecclcsiam, scd potlus tiiiic ccepissc cius rcgnum et glo-
riam per resurrcctionem Chrisli clusquc fidcllum, caiuque
diiralurain in ajlcrnum, ull prnmisli Dciis pcr Prophclas,
et per angclum, Lucaj 1. 3"2. Igilui -oa-u; hx a:Toro"/A)j
doctnt praxiin Evangclii ct doctrlnic Christi : hanc cniiQ
in praxiin rcdegcrunl, ct in actus coiiliilcriinl .\postoli.
Uude nierilo dolet S. Chrysost. arguin. iii cpisl. ad Phile-
monem, acta corum plurima, etiam mlniilissima iolerci-
disse: Itinam, inqiiit. nun defuisset, qui Apostolorum no-
bis historiam dUigcntissimc traderet , non solum qitid scri-
pseriiU , quidve locuii sinl , scd ut sese pcr omncm vitam
habuerint , quid et quando comederint , qunndo sedcrint,
quo icrint, quod dicbus singutis gessenni. et in quibus par-
talc, et sapicntia erant argentci et aiirei, nunc niulti cu
piditalc sunt terrei , imo a;nei et fcrrel. Unde Iia;c rerum
tanta vicissiludo'? Primi illi hoc prxmcdilatum,et in men-
le fixuin gcrcbant, qiiod ab eis didicit doeuilquc S. Hlla-
rion, testc S. Hier. in eius vila, prxtcrire fiyuram huius
mundi, ct eam esse veiam vitam. qu.e vitx prxscnlis cme-
retur incommodo. .\udlerant a Puulo 1. Corliith. 7. 19.
Hoc itaque dico fralres: Tempus breve cst: rcliquum est,
ut ei qui habent uxores , tamquam non habentes sint; ct
qui flciU, tamquam non flentes: el qui gaudeni, iamquam
non gaudcntes : et quiemunl, tamquam non possidenies :
et qui utunlur hoc mundo, tainquam non uiantur. Prxierit
ennn fxgura huius mundi. Nimiruni mundus hic nou Iiabet
reruin vcritatein, scd umbram dumtaxat el figuram; eius
opcs, pompa; et gaudia uinbratica sunt, ficla et picta, non
>era ct sollda. Hoc scicbant, hoc ruminabant priinl fide-
les, idcoquc lcrrain cl lcrrcna sperncbant,ca:lum et ca;le-
stia ambiebnnt dlccbanlquc ciini S. Hlcron. Tcrra cram,
cxlum fuctus sum per baplismum et Christianismum. Se- \) libus vixerint, quam iiUroicrini domum, quo navigavcrint
Pidi.r
Ap-ijio-
lorum
Lucai.
cus iain faciunt mulli, qui quasi talpx tcrrx inhiant, id-
eoqiic in terrcnis acutuin vidcnt iit lynces, in cailcstibiis
CTCUliunt ut nocliia;. AsscritS. Clirys. in titulum Ps. oO.
Prop/ictas esse velut quosdam piciores virtutis ac militix,
qua conira pcccata ct diabolum dccertamus. Ita scilicct A-
brahani quasi pictur, lii sclpso suaquc vila vivis culoribus
pinxit nobis ndein, Isaac obcdimitiam, luscph costitatem,
lob paticnliain, Abcl iiinoccntiam,Moscs mansiictudlncm,
Davld psalmodiam, Elias zrluin: piclores Chrisli fucrunt
Evangcllsla;. piclor Apostolorum, vita-que Christianai, ct
Pauliua; est S. Lucas. ('iiixil Ipsc pcniclllo imogincs Virgi-
nis Dciparoi , ct Vcrbl incamati , imo infantis, quns ct-
iamniiin Ilomx iiiagna vcncratlune liiluciniir, ct coliiniis :
al longc cxccllcnliiis In hiscc .Vclis pinxit Idcani vita> Chri-
stiona;, prrfcrtai ct Aposlulica;, ut caiii postcris omnibus
quosl sppciilum ct eicmplar quod a;mularcntur, proponc-
VOL. X.
ubinam appticuerint , aique omnia diligenier cj^poncret;
adeo illorum omnia eximia uliliiaie referta sunt. Si eniin
cum loca tatUum cernimus, ubi srderunt, seu vincti sunt,
loca inquam inaniina, illuc .■ixpe dirigamus animum, vir-
tuicsquc illorum coiv^piciumus, et expcrgiscimur, ct prom-
ptiorcs cvadamus, multo id profecio magis ficret. si verba
liiorum. ct reliqua gesta audire coniigisset. Certc dc amico
quis pcrlibentcr interrogat, ubinam degit ? quid facit ? quo
proccdil? non longe dignius dc communibus orbis magi-
stris id fieri dccuit ?
Quoad tcrlium. Auclorhuiuslibri cst S. Luras medicusLuca*
Anliochcnus.inler omnes Evangrlislns liugua; ljra>ca) cru- <!"'*'
dilissimus, ait S. Hicron. cp llo. ad Damasum, qui pa-
trio idiomalc, pula Cira;co, clcgontcr priino Evangeliiira,
dciiidc Acla conscripsil; pcrindi- ac rivis eiiis, ct asscclas
S. loanu. Autiochenus Grajcc coucionatus esl ct scripsit;
5
34
Argumenlum in Acta Aposlolorum.
Pnuli di
scipulus
q\ii ab cmincnli Grsecanica; lin[;ua) cloqucnlia Chnjsosto- \ maioribus acccplam posleris Iradil, a rad. Hp*? lechach,
Wiwsjd est,os rtwre«»),c9tcoji;noiniiintiis. Anliocliiu cniin, '' ■ > ■ ■ ., , . i. ,i , :_ .: r..:
ijljiolc n Gracis, piita al) Aiitiodiis Alc.\anilri Ma{jiii suc-
ccsboiibus coudita cl j^ubcinala, corum idioina Griccuin
suscepit, eslo et proprium baberet, puta Syruin, ulpotc
SyriiC inetropulis.
Quccrcs, quulis fuit S. Lucas? Rcsp. Priino, fuit Evan-
gclisla; scripsit cniiii Evanfjciiuin, in quo pr;c Cictcris do-
cuinenta Clirisli ad inorcs, et pcrfectioneiii spectanlia c-
narrat. Fuil crgo Cbcrubinus, uti iiio.t ostcndam, scilicct
uiius c quatuor Cbcrubin quos vidit Ezccbicl cap. 1. et
S. loanncs Apocal. 4. 7. Ergo Lucas c.x niedico corporum
faclus cst incdicus aniniaruiu.
Sccundo, fuit virgo aut cadcbs: nunquam cnim uxo-
rcin duxit: ita S. Hicron. in Lucain.
Tertio, S. Epipban. ba;r. 51. S. Grcgor. pra^fat. in lob
c. 1. Dorolb. in vita S. Luca3, Mariana et alii ccnscnteuin
fuisse unum c 72. Cbristi discipulis: scd conlrarium insi-
nuat ipsc Lucas initio Evangclii, ubi ait se id scribere non
d est, doclrina acccpta cl tradila: Ilcbraicc cniin clict in
Gioccuiii ct Lalinuin S. liqucscil, uti c.i Masciach fit Mes-
sias. Si Gra;cuni clynion spcctcs, Lucas est lotor, scilicet
pcccatoruiii, a joj',), id est laro, inquit Pagnin. in Noiiiin.
Hcbr. qiii ct addit, Lucas Hcbr. ideiii cssc quod Qp ^*?
to ham, id cst, ei resurrcctio, scilicct conipetit ob labores
ct passioncs : aut Lucas ideiii csse ipiod Lucius, quod La- Lucas
tinuin est nomen a lucc dictuin , qiiasi lucidiis, quod cl- H-br. ost
iam scnsit Orig. in epistol. nd Uoiuan. iii fiiie, ct uosler''."^'"'^'
Sancbez liic. Qiii enim a Grajcis Lucas «ro rr,; /v/.r,;, id|'io-,
esl, a luce, idum Lalinis Lucius a lucc paritcr dici vide-L.uine
lur: quin et Varro libr. 9. elcpbanlcs vocat bovcs lucas, '"'^''^"''
id csl lucentcs. Lucas ergo vidclur cssc iiomen elyinon ha-
bcns Gra;cuin ctLalinuin, scd leniiinutioncm Syram, ut-
potc in Syria. Prajclare S. Aug. lib. 2. de Doctr. cap. 10. Conn.ninb
notat nomina percgrina, ut Hebrxa, non parvain habere^ P.iuii.
vim atque adiutorium ad solvenda xniijmala Scripturx,
si (jitis possit ea interprctari. Nain, ut idcm ait c.G . libr.
ex visu, sed ex auditii. Fuit ergo ipse non Cbrisli, sed A- o de Gencsi ad liltcr. imperfcclo, nomen appcllatur quasi
postoloruin, puta S.Pauli discipiiliis: ita Ircn. lib. 1. c.20.
Tcrtull. lib. 4. conlra Marcion. c. 2. Tbcodor. in praefat.
vit. Ss. Patrum, S. Hieron. in c. Co. Isaiaj Baron. ct alii;
licet .Mariana ad id respondeat, Lucam non omnia Cbristi
notamcn.quodrem ?jo^e^Unde infcrlSancbezLucam fuisse
cognatuin S. Pauli: fuisse eniiii ipsum Luciuin, quem in-
tcr cognalos suos numcrat Paulus Huinan. 10. 21. Lucae
eniiii dcdisse Latinum nomcn Lucius, quia ad Ilomauos
acta vidisse, scdquKdain vidissc,qua;dam audivisse.Unde scribcbat, idcoque forle Pauli comcs fuit individuus
S. Gregor. loco iam citato , ccnset Lucam fuisse comitcm
Clcopbaj , et utriqiie Cbristum sc revelasse in Einaus per
fractionem panis, Luc£e 24. 13. et scq.
Quarto, Apostolus: tum quia apostolatus Pauli, labo-
runi et pcriculorum fuit comes et cooperator, idque ex
sufTragiis et electione Ecclcsiarum , uti asserere videtur
Apostolus 2. Corinth. 8. 19. Undc liquet eum Spiritu Dei
pra; c;eteris plenuin ct eximium fuissc. Idcm patet ex mi-
raculis qux nunc per illum fiunt, ait S. Clirys. Tuin quia
poslquam Roma disccssit, aitCEcum. prooeni. in Lucam,
in Orientem est reversus, rursunique Lybiam petiit, et
Tlicbanns Christiaua religionc inslituit, et, ut ait Epiph
Quinto, S. Lucam martyrio vita functum, et laureatuin njanvr.
indicat S. Nazianz. orat. 1. in lulian. dum ait: Non vicli-
mas pro CJirislo cxsas es reveritus ? non rnar/nos jjwjiles ex-
iiinuisti, loannem illum, Petrum, Pcadum, lacobum, Sle-
phanum, Lucam, Andream, Theclam, eos qui et post illos,
ct ante illos capitis suipericulo veritatem protexerunt : qui
cum icjni, ct fcrro, el belluis , el tyrannis , et prxsenlibus
inalis , et dcnunliatis , alacri animo, veluti in alienis cor-
poribus, imo quasi corporum expertes dimicarunt ? Pauli-
Diis Nolanus his item versibus ipsum norninat Martyrera :
Hic patcr Andreas, et magiio noinine Lucas
Martijr, et illustris sancjuine Aasarius.
baircs. 51. pra;dicavit primum in Dalmalia ac Gallia , et (" Rursum Gaudcntius Episcopus Brixianus, qui claruit eo-
Inler
r.herul)
lO', Cl'
in Italia ac Macedonia. Multos ergo labores , serumnas,
pcrsccutiones in boc suo apostolatu pro Chrislo sustinuit
usque ad anniim a;tatis 84. teste S. Hicron. Quocirca hoc
ei elogium dat Ecclcsia: Qui crucis mortificationem iucji-
tcr in sico corporc, pro tui nominis honore portavit. Idcirco
appositc inlcr quatuor animalia Cbcrubica Ezecb. 1. 10,
r et Apoc. 4. 7. sicut aquila assignatur S. loanni, bomo S.
Mattha;o, leo S. Marco, ita bos S. Lucae : bos enim labo-
rumest paliens,et assidue in agro heri ad scgetem et mes-
sem exercctur. Hinc aliqui viri docli censuerunt, apposile
Lucam prisca lingua Latina significare bovem , decepti
verbis Plinii diccntis lib. 8. cap. 6. Elephantes Italiapri-
tnum vidit Pijrrhi regis bello, et boves Lucas appellavii, in
Lucanis visos anno Urbis cccclxxii. Haec cniin verba si-
gnificare vidcntur bovcs ab Italis vocatoscsse Lueas: sed
longc aliiis est Plinii scnsus, nimirum Italos, qui ante Pyr-
rhum clephantes non videraut, ob monstrorum magnilu-
dcm quo Ambrosius sa;culo, hsec habet: Horum quatuor
habemus in prxseiiti reliquias; qui regnum Dei el iustitiam
^trxdicantes ab incredulis et impiis occisi, Deo semper vi-
vcre operationuin suarum virtutihus demonstrantur: loan-
nes in Sebaste Patxstinx, Thoinas apud Indos, Andreas
et Lucas apud Patras Achaix eivitatem. consummati refe-
runtur. Ita ipse serm. in Dedic. Eccles.
De eodein heec Niccphorus lib. 2. cap. 43. paucis vitam
illius complectens: Lucas Antiochix, qux est in Calesijria,
ortus medicus simul et piclor egregius, Thebis ad Paulum
venit: cdque ibi nuntio pcdrio errori remisso, ad Ckristum
accessit , pro corporum curatione animarum medicus fa-
cius: Evangelium suum Paulo prxcipiente scripsit, atque
itidem Acla Apostolorum. Cum Paulo autem Romx cum
fuisset , in Grxciam est reversus , plurimosque ibi divinx
doctrinx et cognitionis luce illustravit; et tandem a divini
verbi conteniptoribus ex fructiferx olex arbore suspensus.
dinem eos vocassc boves lucas, id est Lucanos , eo quod . quod aridi ligni , unde crux fieret, copia non esset, Deo
in Lucauia in Pyrrhi exercitu primuin eis visi sunt: bo- 'J spiritum commendavit , cum octoginta, ut dicitur, annos
vem enim vocabant maximum aniinal, quale est elephas,
sed cum cognomento Luca, qul in Lucauia primum visus.
Ita Varro libr. 6. de lingua Latina diserte asserit bovem
lucain vocari clephantem, non tam a Lucania, utvultPli-
nius, quam, inquit, quod longc relucebant propter inau-
ratosjegios clijpeos , qiiibus eorum tum ornatx erant tur-
res. S. Lucas ergo est bos lucens: bos, quia victima labo-
ris, mortificationis et inartyrii: lucens, per doctrinam et
Evangclium. Idcin cst bos luca, puta elephas, quia sicut
natus esset.
Pergit deinde Nicephor. narrare miracula ad eius se-
pulcrum patrari solita, deque Chrisli, Deiparae, Petri et
Pauli imaginibus ab eo pictis. Eadem de martyrio in olea
peraclo habet Glycas libr. 3. Annal. additqne liquorem
medicum ex reliquiis scaturire, eoque indice ilias esse re-
pertas. Eadem habet Cedrenus in Compend. Histor. De-
nique in Luca et per Lucam completum est illud Psaltis
Psalm. 18. 5. In onmem terram exivit sonus eorum, et in
clephas intcr animalia csl sapicntissimus el proxime ad fines orbis terrx verba eorum ; ut nierilo ei attribuas quod
hoininis rationem accedit : ita et S. Lucas sapientia excel- de Thoma Aquinale ( quem condiscipuli ob iuge silentium,
lit, nc pra; ca;tcris cvangelistis sapientiam Verbi incarnati vocabant bovera mutum) dixit Albertus Magnus: Bos mu-
eiusquc sapientia dicta , dogmata ac consilia practica, et tus talcm vocem edet, quem audiat totus orbis. Denique ca-
ad inorcs couformandos apposita enarrat. Lucas ergo, si put S. Lucae, S. Gregor. cum esset aprocrisarius Constan-
Latinum etymon usumque scruteris, est elepbas: si He- tinopoli, detulit Romam, ubi etiamnum in basilica S. Pe-
brajuin, Lucas est doctor, qui scienliam vel hisloriam a tri visitur et colitur.
C A P U T P R I M U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
DucD sunl Capitis paries. Prior enarral Chrisli ascertsionem in calum. Posierior, Mathiam per sortem lutae
surrofjatum in Apostolalu.
1. «^niMLM qiiidem sermonem feci de omnibus, o Thcophile, qiiae coepit lesus fucere et docere, 2. Usque in
B^dicm qua pra;cipicns aposloiis pcr Spiritum sanctum, quos eiegil, assumptus est: 3. Quibus et pr.Tbuit
.H. scipsuni vivum post passionera suam in multis argumcniis, per dies quadraginla apparcns eis, et loquens
de rcgno Dei. 4. Et convesccns, praeccpit cis ab Icrosoiymis ne discederent, sed cxpeclarent promissionem l'alris,
quam audislis (inquil) pcr os meum : 5. Quia loanncs quidcm baptizavil aqua , vos autem baptizabimini Spiritu
sanclo non post multos hos dies. 6. Igitur qui convcnerant, inlerrogabant eum, dicentes: Domine, si in tcmpore
lioc restitucs rcgnum Israel ? 7. Dixit autcm eis : Non est vestrum nosse tcmpora vel momenla, qua2 Paler posuit
in sua polcstale: 8. Sed accipietis virtutem supcrvenicnlis Spirilus «ancli in vos, et erilis mitii tesles in ieru«a-
lem, ct in omni ludtea, et Samaria, et usqiie ad ultimum terra?. 9. Kt cum hjcc dixisset, videnlibiis illis, elcva-
tus ost : et nubes susccpil eum ab oculis corum. 10. Cumquc inlucrcnlur in ca^lum cunlcm illiim, ccce duo viri ani-
tcrunt iuxta illos in vcstibus aibis, 11. (Jui el dixerunl : Viri Gulilaei, quid stalis aspicieiites in CEelum? hic le«us,
qui assumptus cst a vobis in crelum, sic vcniel, qucmadmodum vidislis eum euntem in ca;lum. 12. Tuiic reversi
sunt lerosolymam, a monle qui vocalur Oliveli, qui est iuxta lerusalem, sabbali habens iler. 13. Elcum iutrois-
senl in cojnaculum, ascendcrunt ubi mancbaiit 1'clrus ct loanncs, latobus ct Aiidreas, l'hilippuset Thomas, Bar-
thoIom.Tus el Mallhieus, lucobus /Vlplijei , cl Simon Zelotes, el ludas lacobi. 14. ili omncs erant per»everantes
unanimiler in oratione cum miilieribus, et .Maria matre lesu, ct fralribus eius. 15. In dicbus illis cxurgens Pelrus
in mcdio fratrum dixit '^erul aulem lurba hominum simul fere ceiilum viginti): IG. Viri fratrcs, oporlet imi)leri
scriptiiram quam pricdixil Spiritus%anctus pcros Daviil dc luda, qiii fnit dux corum qui comprelieiideruiit lcsiim :
17. Qui conriumcratus erat in nobis, et sortitiis est sortem ministerii huius. 18. Kt hic quidcm pos^edil agruni
de mercede iniquilntis, et suspen<us crcpuit medius : et dilfusa suiit omnia viscera eius. 19. Et notum faclum cst
omnibiis habilanlibus lerusalem, ila ut appellarcUir agcr ille, lingua corum, Hactldama, hocest, ager sanguinis.
20 Scriptum cst cnim in libro Psalmorum : Fial commoralio eoruin deserta, et iion sit qui iiihabitet in ea : et e-
piscopaium eius nccipiat alter. 21. Oportel cigo ex his viris qui iiobiscum sunt congregati in omni lempore, quo
inlravit cl exivit inter iios Dominus lesus, 22. Incipiens u buplisitiate loaniiis u>qiie iii diem qua assumptus est a
nobis, leslem rcsurrectionis eius nobiscum lieri uiium ex islis. 23. Kt slalueruiit duos , loseph qui vocabatur
Barsabas, qui tognoniiiialiis est lustus , el Malhiam. 2i. Et oranlcs dixeriinl : Tu Domine, qui corda nosti o-
mnium, ostemle quem elegeris ex his duobus uiuiin, 25. Accipere lotuin ininislerii huius, et apostolalus, de quo
pr.XMaricalus cst ludns ut abiret in locum suum. 26. Ki dederunt sortes eis, et cecidit sors super Mathiam, et an-
numuratus est cum undecim apostolis.
PniMUM. ) iNomon e.st, non adverbiun» : Giaece enim est J^ Priorem quidem scrmoncm feci, nimirum EvangcUi prsc'
-■',1 t: c.'.,-:a-> , id est priorcm . srilicet sermonem feci: ita dicalionctn inafjnificentius quiddam csse duccns, quam pro
S. Clirysost. q. d. Sropus mcus fuit, etesl, scriberc histo- ipsius diynittilc aut viribus. El tamcn Apostolus cum or-
riani Vcrbi incarnali, piitn Cliristi ct Clirislianisini : Cliri- nut hoc tilulo, Cuius laus est in Ecangctio, imo Ecclesia,
sti hisloriam scripsi in Kvan[jflio, scilicet cius incania- qua? sermoncm lihnirnqiie cius de Christo indigital ct in-
lionem , (ycsta ct mortcm pcr 3i. annos vita;, nunc cius- scribil Sanctum IcsuChrisli Evangcliutn secundum Lucam.
dciii proscqiior {^esta posl mnrlein , scilicct Cliristianismi Ita huiniles, qui sc suaqiic deprimunt, Cliristus ct Kcclo-
et Ecclcsia; institutionem, ct propajyalioncm usquc ad pri- sia exaltant. Eadem modestia Lucas in hisce .Vctis, nullain
nia vinciiln Pauli, qiKT rontifjcrunt vi{;inti oclo annis post operiim suoriim opisquc, quain insignem S. Paulo pr.-csti-
morlcin Clirisli. Eqjo Liicas lam in Evaiijjclio, quain in tit, facit incntioncni , sed sua oinnia nlto silcntio prcmit.
Aclis hiscc pcrtexit historiam Christi el Ecclesijc, per pri- 1)e ommbls. ) Pr.-ccipuis sciliccl mysleriis, vcl punctis,
mos eiiis scxaj^inta duos aniios. qii.i; siiniciiiiil od Cliristi lidem conciliandam , ct ad cius
QuiDEU. ) (irxciim f/sv , id cst, ymV/ew , communilcr doctrinam vilnmquc cxplicnndam. Nam qiia; dc suscila-
poet sc rcquiritur cTj, id cst autcm : at noii scmpcr; sub- to Lazaro, dc absoluta adultcrn , dc c.xco illuminalo, de
iode cnim addilur dumtaxat ad niimeriiin ct pondiis nar- aqiia in viiium inutata, ctc. S. loanncs in Evangclio enar-
rirtionis, pr.Tsertim in cxordio, iit illn nlto qiinsi colliiirno ral , Lucas tacct ct pr.T;lcrit : qiiin cl Evanfjclista; oinncs
iiicessum ordiatiir, uti nntnnl Lcxico{;rnpbi cx Dniicliio r» simiil iiiiicli pnuca Christi {ycsln,dictaquc conscripserunt,
Plmlcrco Ulruinqiie liic facit. .Nam cl liisloriic , iiiaicstn- " pliiriina silucriint : qux si scribaittur per singula, ncc ipsc
lem nddit, ct iiiiplicitc priorcm poslcriori ncctil, ab cnquc mundus capcrc possct cos qui scribendi esscnl libros , ait
nd hnnc transiliim pninl ct fncil, i). d. Priorcm quidcin S. lonnn. in Evnn^;. c. -21. 25.
scrmoncm in Evan;;elio fcci dc vitn (^lirisli; niiiic niilcin () TilKOPnvLE. ) Priino, S. Salvianiis cpistol. nd Snlo--,^
posteriorcm cl suboltcrnum faciam de vita .Apostolorum nium, Theophgtum vertit Dci amorcm, qiinsi Liicas linnc pi,^i„j
Chrisli. Ilhrum scripscril cl dcdicnril nmori Dci, qiii eiini impiililMH'*'
SEniHOtEU FECI. ) In Evnnjyclio o mc scripto. Syrus nd scribcndnm, ut cuindcm mcntibtis lej^enlium imprime- "'"?
virrlil , tibrum scripsi ; /o/o; cniiii ct rcrbum.cl acrmoncw, ri'l. Sic Timolhcus, inquit, »f/rm cxl quod honor Dci. Ilaque
ct liltrum sivc volumcn. iit vcrtil \'alnbl. ct Caf^nciiis, si- rum lcgis Timolheum tid Ecclcsiain scripsisse, hoc intctti-
gnilicat. Sic Ciccro lib. 3. * >llic. 'to-^i-j ct/.ovouixov vcrtil, vo- grrc drbcs. prn honorc Dei ad Ecclnsinm scriptum cssc, iino
cotqiic libriim occonniniciim Xcnopliontis. polias ipsuin hnnorcm Dei scripla misissc: quia rcclc ipse
Nolnl S. Clirys. modcstinm S. LiiciP, qiiod siiiim Evnn- srripsissc dicilur, pcr quem faclum csl ut scriberctur. Hoc
peJium non voccl Evnnfjcliiim, scd scrinoiicm : /Von cnim, ingcniosuni cst, synibolicnm cl jiiiiin, at non litlcrnle, n:'o
inqiiit , dicit, Prius Ecangclium quod cvangctizavi , scd {jcniiinum.Theoplnluseniin elTiinolhcus noroiua coiicic-
36
Commenloria in Acla Apo«lolonim. Cap. I.
IV.
Ecnuina
ta sunt, non nbslracla, ac proindc non Dci aniorem el Iio-
norem ; sed Dei airianteni , eumque honoranlem signifi-
cant. Illi ergo, non Deo, Acta htec inscribit dicatque Lu-
cas. Unde
Secundo, mclius alil censent Theophyli nomen esse com-
mune cuiusvis fidclis , non proprium alicuius: ita Origen.
et Ambr. in cap. l.Evang. S. Lucse, et Epiph.hacres. 51.
^joyi).o; enim Gr.-ecis idem est quod diligens Deum, ut ait
Origen. vel dikcius a Deo, Deoque grahis, uli aitS. Am-
bros. cui recte datur cpithetum xpanro;, id csl, potentissi-
mus. Anior euim facit amantes Deum oinnipotenles: tum
quia amicoi uiu oinnia sunt communia ; tum quin furlis e4
ut mors dileciio, dura sicut infernus xmulatio, Cnnt. 8. 6.
Sic Theodorelus Historiam religiosam Ss. Auachorelarum
inscribit Philolheum ( quod inverse idcm nomeu est qiiod
Theophylus ) quia Anachorela; fuerunt Philolhei , id est
amantes Deum et amati a Deo.
Tertius, Titus BosrenusinLucae 1. censet hunc librum
a Luca inscribi cerla3 personse, sed incertum esse an ea
nomiiie proprio, an vero coinmuni vocata sit Theophylus,
id est, Dei amator et cultor.
Qiiarlo et genuine, S. Chrysost. Theophylact. OLcum.
Euthyin. Tolelus et alii in Lucied. ac 5. S. Augusi. Iib.4.
de consensu Evang. c. 4. censent Tlieophyli iioinen esse
proprium, uon commune ( uli hodie rnulti iioiniiie prtjprio
vocantur Theophyli ) nuinque fuisse virum e.\imium et po-
tenlem: hoc enim sigiiificat epithetum /.paTir; , id esl;jo-
tmlissime; NosLer vcrlit, optime, quod ei dal Lucas E\an-
gel. c. 1. v. 3. olim enim praesides et praefecli vocabantur
zfZTiro!, id est potentissimi vel optimi: ut optime Felix,
Actor. 24. 3. oplime Feste, Actor. 26. 25. Quocirca Theo-
phyl. et Euthym. censent hunc Thcophylum fuisse sena-
torem vel principem, CKcumen. priesidem provincia}, Ni-
cephor. libr. 3. c. 25. Episcopum sexturn Antiochiw. Sed
epilhctura zpanr; potius prajsidem , aut principem ( huic
euim datur ) quam Episcopuin fuisse significal; nisi dicas
ex principe creatum Episcopum, uli S. Ludovico aliisque
couligit. Porro duhitat S. August. an hic Theophylus sit
idem cum eo, cui Evangelium inscripsit S. Lucas. Sed cer-
tum videtur esse eumdem, idque siguificat liic Lucas, dum
seeiposteriorem hunc librum Actorum dicare scribit.quia
ei priorem Evaugelii dicarat: ila S. Chrysosl. Tlieophyl.
(^cum. Tolctus et alii. Forte hic Theophylus fuit is An-
tiochenus vir nobilis, quem S. Pelrus converlens, eius do-
mum vertit iu Ecclesiam, in qua Calhedram suam Anlio-
chenam collocavit, uli narral S. Clemens lib. 10. Uecog.
c. ull. ideoque forle hie omiltit Lucas tituluin /paTir-, id
est, oplime , quo eum eompellaral inilio Evangelii, quod
is magislialu iam se abdicasset, et modeslia; Ciirislian;e
studio vilain privatain et silentem ageret. Ita censet Ba-
ron. cuius coniectura proba cst, quod scilicel Lucas An-
tiochenus videatur ad Tlieophyliim pariter Antiochenum
quasi civem suum ha?c scripsisse. Denique quodTheophylo
scribit Lucas, hoc nobis scriptum cogitemus, prajsertiin
cum omnes simus, vel ambiamus esseTheophyli, Deique
cultores. Addit Theophyl. iac. 1. Kvang. S. Lucaj, Theo-
phj'lum fuisse discipulum et catechumenum.
CoEPiT Iesus facere et docere. ) lesus est nomea
propiium, oon Dei, scd huius hominis a Filio Dei assum-
pti, sive verbi incarnali, sicut meum nomen propriuni est
Coruelius, alterius Petrus, Paulus, etc. Christus enim vo-
calus est lesus , id est Salvator, quia a Deo de^tinabatur
orbisredemploretSalvalor, Malth. 1. 21. Videdicta Phi-
Iip. 2. lOv Sensus esl, q. d. In Evangelio scripsi Acla Chri-
sti, orsus a primis eius faclis et documenlis, imo ab eius
infanlia.eaquepertexui usque ad ascensuin eius in cajlum.
Moral. Nola hic inodum, sapientiam et efricaciam Chri-
sliin docendo, scilicet prius fecit, deinde docuil; prius do-
cuit exemplo, deinde verbo. Undc Primo, nihil docuit, qund
priiis ipse uon fecerit. Idcm fecisse S. Basilium docet Na-
zianzcn. in orat. funebri eiusdem, ac S. Malachiam et S.
Franciscum docent S. Bernard. et S. Bonavcnt. iu eorum
Vita. Principium ergo facieudi , csl via et principium do-
[.
J^ ccndi. Secundo, plura fecil quam docuit. Nam per annos
primos triginta vitse suae fiiit in conlinua actioae, docuit
vero tribus tantum ultimis annis eiusdem , nirnirum vo-
luit Christus docere tamquam poteslatem habcns, ac dare
voci su;c vocem virlutis , iit inntrueret ita alios docere , ut
eliam teipsum doceas, ait S. Bcrnardus serm. 59. in Caat.
et epist. 101. Aureum et regale est ducumentum Pacati io
Panegyr.Theodosii Imp. Exasperal homines imperata eorr-
rectio, blandissime iubelur cxemplo. Porro Christum id f«-
cisse, per exemph dcmonslral S.Chrys. Considera, inquit,
guo pacto Christus dictis suis per opera fidem conciliarit.
Ad mansuetudinem hortalus est dicens: Discite a me quod
mitis sum el humilis corde: docuil nos paupertatem ; el m-
trumque faclis demonstravit. Siquidem filius hominis, ia-
quil, non habet ubi caput suum reclinet. Rursum prxcepit
ut diligeremus inimicos. Exliibuit hoc in cruce, deprecam
pro crucifiyentibus.Dixit, Volenti trahere in ius ul tunicam
eripiat , permitte ul et pallium auferal. Ipse vero non ve-
_ slimenta tantum, sed sanguinem guoque suum dedit.Idem
" ut facerent et discipulis pnecepit. Unde et Paulus dixit :
Sicul habetis formam cx nobis. Piihil enim doctore friyi-
dius, qui verbis dumtaxat philosophatur. ISegue enim hoe
doctoris est, sed histrionis el hijpocrilx. Ideoque ApostoU
prius vitx exemplis docebant, deinde verbis : quin polim
ne vcrbis quidern erat opus, cum damarent opera. Addit
deinde: Piec ab(rrarila vero, gui passionem eius actionem
dixerit. Nam patiendo fccit ingens illud el admirandum
opus, giio mortem deiecit, reliquaque omnia peregit.
UsQCE IN D!EM, QUA PB/ECIPIENS ( Grsece est aoristus V«M. 2.
vj-:u\y.li.z-ioii , id esl, cum priccepisset : posl pr;eceptionem P'"'' *?'•
eniin assumpUis est : ila Syrus et alii. ) Apostolis per "g'^']^'^
SpIRITUM SANCTUM, QUOS ELEGIT, ASSUMPTUS EST. )Toqu;d?
per Spiritum sanctum, habet diiricullalern; quo enim re-^^P-
fertur? quid significat ? Primo, Syrus refert ad quos ele-
(jil, ut sit anaslrophe, hoc modo ordinauda: Prxcipiem
Aposlolis, quos elegit per Spiritum sanctum ; insuQlaodo
enim eis Spiritum sancltiin dixil, Accipite Spirilum san-
Q ctum, guorum remiseritis pcccala, remittuntur eis, loan-
nis 20. 22. Sed hajc anaslrophe hiulca etduriuscula est,
praesertim quia Romani aliique codices to per Spiritum
sa)ictum per comma dirimiinl et seiungunt a quos elegit.
Secundo, Idacius lib. 3. contra Variraadum , refert ad
pr:edicare, quod ipse subaudit : In die, inquit, gua Apo-
stolos elegil per Spiritum sanctum prxdicare Evangetium.
Verum to prxdicare Evangelium , non est in lexlu, nec
apud uUum Inlerpretem.
Tertio, S. Chrysost. refert ad verbum prxcepit , q. d.
Chrisli priEcepta erant sancta et spiritualia, uon carnalia
et lerrena: quia omnia sua priEcepitex inslinclu Spiritus
sancti, quem sibi habuit seniper assistentem et inhabilaa-
tem , imo comitera et cooperalorem. Unde ait Cbristus :
Verba gux locutus sum vobis, spiritus et vita sunt, id est,
spiritualia, et vitalia sunt ex suggcstu Spiritus saacti ma-
nanlia, loannis 6. 64.
Quarto, alii referunt ad to assumptus est, q. d. Christus
.. in cxlum assumptus est virtute Spiritus sancti. Sedtuac
L' durius interiicilur ro quos elegit. Hunc sensum sequeba-
tur Neslorius, ex eo contendens Chrislum non esse Deuin,
utpote qui aliena ope, pula Spirilus sancti, indiguisset.
Verum Spiritus sanclus noa est alienus , sed intimus et
ooiojTioc Chrislo qua Deus est.
Quinlo, gcnuine et proprie referas ad to Apostolis, ut ^-
eorum sit titulus et auctorameotum to per Spiritum san-^^'^"^"^'
ctum, q. d. Praecipiens Apostolis qui a Christo vocati, e-
lecti ct desigoati ad aposlolatura per instinclum Spirilus
sancti paulo post ab eodem Spiritu publice in Pentecosle
reipsa auctorandi, et consecrandi erant Apostoli : inlel-
ligitur cnim Grascus articulus Totj, nimirum q. d. £vT£i).a-
fiivo; Tot; a;roro).ot;, Tot; ^ta rvsutioiTo; a^/eou , id est, prXCi-
jiiens Apostolis , qui tales futuri erant per Spiritum san-
ctum. Est idiolismus Grrecorum, apud quos passim rela-
livum cum verbo substanlivo subauditur. .\ddit hoc Lu-
cas, utauctorilalcm luni Aposlolis, tum hisce eoruni Aclis
11.
IH.
IV.
Commenlaria i(i Acta Apostolorum. Cap. I.
37
conciliet, ulpote gestis per Spiritum saDPluro, cuius ipsi ^
fuerunt orfjana.
.\ddit Valabl. per Spiriltim sanctiim. id est, inquil de
Spirilu sanclo, ut to per Spirilum sanclum parliin refera-
lur ad To Aposlolis, eo sensu quem iain dedi, partiin ad to
prxcipiens : ilaque plenus erit sensus, q. d. Clirislus .\-
postolis a sc eleclis, et raox creaudis auclorandisque per
Spiritum sanclum praecepit de eodem Spirilu, sciiicetex-
peclando, ut nimirum Apostoli eum eiusque advcutum;
et missionem pcr orbem palienter expectareut, et ad eum
quicte et pie se compararent. Ita enim hoc praeceptuni et
hsec verba cxpiicat, dum mox subdit, v. 4. Prxcepil eis
ab lerosolijmis ne discederenl , sed expectarent promissio-
nem Patris, quam audistis ( inquil ) per os meum : quia
Joannes quidem baplizavit aqiia, i:os aulem baplizabimini
Spirilu sancto non posl mullos hos dies. Eccc lioc cst to
prxcipiens Apostotis per Spiritum sanctum, el de Spiritu
sancto: nec euim aliud praeceptum Aposlolis a Clirislo in
die ascensionis datum legimus. Idem connrmat Lucas E- ^.
vang. cap. ult. v. 19. ubi immediate anle uscensum Cliri- "
sti io cxlum praemlttit eius promissum cl prxceplum : £•
go, ioquit, mitlo promissum ( Spiritum saiiclum ) Patris
wei in vos ; vos autem sedete in civitale , quoadu.sgue i/i-
duamini virtute ex allo. Nam illud prcTcepluin : Euntes
docete omnes gentes, baptizanles eos in nnminc Patris , el
Filii, et Spiritus sancti, datiim est .\postol s non in aseen-
sione, sed anteriiis in montc (jaiilxa?, ubi Cliristus post
resurrectioncm se ex condiclo loli discipulorum coeliii re-
divivum ostendit, ut patet Matth. 28. 10. Huc faciKilos-
sa, quaiTo per Spiritum sanctum cx[>\kal.proptcrSpiritum
«Wic/uw,q. d. Prajccpit Aposlolis sederc iu Icrusoleiii pro-
pter Spiritum sanctum, ut scilicet cum ibidcni descensu-
rum in Penlecosle reciperent. Acccdit et Caietan. qui pcr
To Apostolis per Spirilum sanctum , putat undecim Apo-
stulus distingui, ct scccrni a luda. ludas enim fuit clcctus
in .Vposlolotum a Christo, sed non aucloralus a Spiritu
Qtiatuor sanclo : unde eo excidit ct periit. Hinc patet Apostolos
doios A fuissc crealuras Spiritus sancti, sicut Cardinales crealu- Q
posioio- rjQ s,jnt Pontiflcis. Spiritus sanctus enim cis dedit Primo,
j)otestalem pra?dicandi Evangcliiim ex oOficio, ut seilicet
id facerent quasi lcgati ipsius, Kquc ac Christi. Sccuudo,
implcvil eos spiritu suo, piila niculc ct lingua ignca, ut
ingcnti zclo ct eflicacia pra;dicarcnl, perrcllcrent et eon-
vefterent omnes gentes. Tertio, dcdit cis potcslatem pa-
trandi miracula, ut eis quasi sijjillo Spiritus goncti pra:-
dicatiunciii siiam confirmarcntct obsignarent. Quarlo, a-
slilit, el dircxil cos per omnia, ita iit non tam ipsi.quam
S{iiri(us sanclus pcr eos loqui el agcre viderclur, uli pro-
miscrat Chrislus: Non enim vos estis gui loquimini , sed
Spiritus Vatris vcstri qui loquitur in vobis, Mullh. 10. 20.
(Juos ELEGIT. ) (iricce ov; £?£):5«to, quos clcfjerat . sci-
licct iatii piidcin, iiiullo ante, niiiiiruiii Malth. 10. 1. et
2. Hinc Tcrliill. lib. de Pra>scripl. cap. 20. sic Icgit ct
ialciU^ii, quos lalcri suo adlcgit,q. d. (Jiios Christus qiiasi
summiis Poiilifcx , Lcgalos a lalcre inisit pcr lolum or-
btuii. Hoc est qiiod oil Pauliis 2. (^or. 5. 20. Pro Cliristo rx
leyaiione fungimur , tamquam Iko cxliortante prr nos. ^
AssiaPTis BST. ) Non ab angelis, scd sua viitiilc cta
scip^^n, pula a siia divinitatc, pcr dotcm ogililatis huma-
nitoti bcala» cl gloriosa; a se inditam. Assiimptiis esl ergo
sursiim (hoe cniin signilicat (irsecuiii ava iu a-iO.i.fir.) hoc
est, asccndit in ca>lum. Sic avat)i«u,3av£iv tavTov, significal
ad scipsum rcdirc, sripsum colligcre ex melu, in lorutn
suuin se restilucrc, idqiie non cxtcrna, sed inlerna ct [iro-
pria vi ct virlulc. Kccil hoc ChristiiR aniiiim (ctatisagcns
■i\. uti Imbct vcrior cl rommiiiiior riicologorum ct Chro-
nologoruin scntcntia. Scd rur tam cilo assumplus cst ?
CurChii Cur iion pliiriliiis niiiiis suain pi .TNcntiani tcrra», el homi-
V"*''™ nihiis ndro drsidcrnlniii et pioliriiam cxliibuit : iuxln id
«endii' quod qiirriliir |rri'iiii(is c. l.i. 8. F.xpictalio Isracl. quarn
qiiasi rolonus fiiturus cs in Irrra, cl quasi viator declinans
I. ad mancniliim ? Qiinrr futurus rs vrlul vir vikjus? Hcsp.
CiuKn. Varix sunt couscc. Prima, quia Chrislus vcnit maxiine,
ut sua morte nos rcdiineret, et vitam suara pro nobis of-
fcrret. Dccebat autcmillamoirerri cumesseldorentissima,
puta Ilorem a;talis, qui est auno 31. Ha;c enim hostia fuit
nobilissima ct dignissima Deo, praescrtim quia .\dam iu
eadem a;late crcatus , illa abusus est ad olTcnsam Dei,
quam eadcin a?late et flore reparare vcnit Chrislus.
Secuiida, quia 3i. auiiis perfecit opus su» Icgationis, II.
pula evangelizavit.fecit n.iiacula,dedit exeinpla virtutuni
omnium, obivit tolam ludajam evangelizando : nil resla-
bot amplius. Ipse enim solis liidxis prxdicavit, utpote
Messias eis proinissus; ne si ad (icntes diNerteret, ludaei
haberciit ausam calumniandi, quud nun cssct .Me.ssias eis
promissus, scd alius (jentium.
Tcrtia, quia Cbristus paucis annis plurimos et perfe- m.
clissimos omnium virlutuin et officiorum suorum tdidit
actus, adeoque plures quam nos ccntuiii, imo millc anni» :
consuiiimatus ergo in brevi, explcvit tempora multa.
Quarta , quia corpori eius diviuo dcbebatur cxlum , IV,
qiiosi propriiis eius locus , ubi ipsum angeli avide expe-
clabant : ergo noii decebat illud diutius quam necessitas
lcgalionis rcquirerct, in tcrra rclinqui, ubi Iiidxis erat
probrum, Genlibus scandalum : prsescrlim qiiia diutina
conversalio minuit xstimatiouem, el paril coutcmptuin.
.Moral. iit doccrcl nos non desiderare longam vitara,
sed nnlirlare ad cxluin ; illudqiie, Annos viitutibus imple;
ct illud Sapient. 4. 8. Sencctus venerabilis non diuturna,
neque annorum numcro computata : cani aulem sunl sen-
sus hominis, el xtas senectutis vita immaculata.
QliBCS BT.) Hxc recte neetunlur pnecedcntibus. His-vers. 3.
cc eniin cxplicat Lucas to assuniptus e^l , inoduin scili-
cet et seriem asccusionis Christi , eiusque dispositiuoes
praevias , quibus niiuiruin Apostolis probavit vere se re-
Burrcxisse, eorumque animos seusim dispusuit, nc xgre
ferrent suum disccssum abilumque in cxlum.
Pb^buit seipslm TiviM. ) IlaoiriTiv , id est , slilit,
cxhibuit, rcpnc^cntavit ex morlc redivivum, scilicel susci-
tando se, et virlute diviuitatis sux rcsurgendo, ac rcsu-
scitatus sistens se vivum, spectandumqiie oxhibens Apo-
slolis: utrumque enim signilicat raoirr.Tiv. Uiide Fraue.
Suarez 3. p. loni. 1. disp. 45. sect.2. cum D. Thonia du-
ccl Christum resurrexisse virtule divinitatis, quasi causa)
priinx et priucipalis, qux post mortem loto triduo inau-
sit hyposlotice unila tain corpori quain auimx Chrisli :
ac virtute aniinx quasi instriimenti, aut polius causx se-
cundx. Licet cniin nostra resurrcctio futuro sil, uou ab
onima noslra , scd minislerio .\ngcIorum ; tamcn secus
fuil in Christo. Decuit euim animam Chrisli pcr se rcsur-
gcre, ne viderelur egcre ad Iioc ope angelorum. Aninia Anima
crgo Chrisli suffiricns erot principium, sicut ad dispoucu- Christi
duin corpus, ilo etinm nd colligendos parlcs qux 'lisp''r-su"|[a.'
sx erant, imo exlra srpiilcrum.uli erant sauguis.copilli, vii, quj
aliique humorcs in passione sparsim clfusi. Uxc enim o-rauoui'?
innia Chrisli aniina duxitin scpulcrum, facicudo ut pcne-
trorcnl Inpidi.-iii illud oblcgenlem , ac rursum insercrcn-
turcurpoii: quod dcindc ipsn ad iuformationcm dispo-
siiit, et organizavit ad siii unioiicm, ac disposito quasi
socio siinriiin passioniim, cl instrumrnlo merilorum, rur-
siim srsc iiiscruit, illiidqiic animnvil, vivilicavit, bcavil et
glorificovit. Porio hxc virliis roiinalurnlisest animxChri-
sli rntioue unionis Inpostnlicx : quin ex unione ad Vcr-
buin halict illo nniinn polrslolcm prrinancnlrm , ct pcr
modum Iinbitus ud ctliciciula huiusmodi mirocula. Uudc
nniina Chrisli hic se habct non iit mcriiin instrumcntum,
scd inslar rousx srriindx, qux in se vim ogcndi hobet:
lixc Siiarrz.QuocirraChristi morientisct rcsurgcntis hie-
rogh phiruin cst sol occidcns et oricns, cuiiis paritcr sym-
boluin csl Phcciiix, quem avcm finxcrunl ct pinxcrunt cuin
nlis cxpansis, iit iis solis radiosadumbrarcnl. Porro Chri-
sto compctil xnigma Pliaenicis apud Syniposiuin :
UiYa fnihi mors csl , morior si ca^jxro nasci.
Sed prius est fatiini, /.iV.r quam lucis origo,
Sic solos mancs ipsos niihi dico parcnlcs.
I;» aiLTiS ARGliMENTis) Pcr mulln nrgumcntn. nrTro
38
Commentaria in Acla Apostolorum. Cap. I,
rt/.tj.r,pta, id est, indicia signaque cerla, indubilala et ne- ^ riosum est quterere, ct lcmcrarium definirc. Probabililer
ccssaria, ul cx Arislotelc docct Quintil. lib. 5. cap. 9.
quibus Christus probnvit suam rcsurrcclioncm. Talia fue-
runt tot Chrisli ap[)aritioncs, n)anducationes, locutiones,
stigmata plagaruin, i\nx oslcndit langique voluit a Tlio-
ma, miracula, ut, quod clausis ianuis, eas penetrando,
ad discipulos introirct, ct subilo cum vellet, dispareret :
qua; omnia simul sumpta snnicienter faciebant crcdibi-
lem, ct crcdcndam rcsurrectionem Christi, adcoque cor-
pus eius non lantnm redivivum, sed et bealum, sublile et
gloriosum dcmonslrabaut, acccdentibus pra;sertim lesti-
inoniis angelorum et S. Scriplurco, ita ut eis non posset
subcsse dcceptio aiil fintio. Loquor de demonstratione et
evidenlia morali, uon inalhcmalica ; ita D. Thom. ct Sua-
rez 3. p. q. 00, art. G. ubi docet Christum se redivivum
ostendissc per opcra triplicis vitse , scilicet Tegelaliv«,
duin comedit et bibit: scnsitivaj, dum ostcndebat se videre
et audire: intcllectiva}, dum loquebatur, el de Scripluris
disserebat.
suspicantur aliqiii cuin egisse curn Elia et Henoch in pa
radiso, sive illo primigcnio, Gcn. 2.8. sive aliquo simili:
tum quia hic lociis ct socielas dcccbat corpiis Christi
bealum et gloriosum: tuni quia id merebatur Elias, qui
ei astiterat et tcstiinonium perhibuerat in Iranstiguratio-
ne: tum qiiia id qiiasi iurc suo posccbat Elia; et Ucnoch
Iranslatio, remoraque et dilalio beatitudinis ; ul quia pro-
pter Cbristuin per tot annorum miliia vivi remanent iu
lerris,nec ad ca-lum^sicut cwtcri viri sanctl omnes.trans-
feruntur, ut contemplentur Deiim eoque fruantur, saltcm
vidercnt humanitatein Christi redivivam in tcrris agen-
tem,eaquc gloriosa frucrcutur, atque ab ea acciperenl le-
gationcin , qua fungenliir, et inandala, qux cxequentur
in fine mundi, cuni redibunt ut Christi fidem contra An-
tichrislum propugnent et pro ea Martyrcs occumbant. Ila
opinantur S. lustinus Martyr in quajslionibiis ab Ortho-
doxos, q. 7o. 7(>. etSo. Irena^us lib. o. cap. o. Niceplior.
lib. 1. Histor. eap. 31. S. Bonavent. in.Mcdital. cap. 91.
Cliristus
liis 40.
dic-bua
egil in
pariidiso.
Cur dic«
40.
I.
CMisa
III.
IV.
Eymbol
Per dies QUadraginta. ) Non conlinuc, sed per vices B ct 98. Favet S. Thoni. in 3. dist. 22. q. 3. art. 2. in fine,
ct interpolate. QuKres, cur prajcise lot ? Resp. Prima
causa est, quia hic numerus csl pcrfeclus, et saeer, cre-
berque ia Scriptura : sacralus euim est ieiunio Mosis,
Elia; et Christi. multisque aliis.
Secuuda, quia in die 30. puta in Pcntecoste, niissurus
efat e ca;lo Spiritum sauctum ; dccebat ergo ut quadra-
gcsinio die eo ascenderet, ut cum Spiritu sancto in ca?Io
de descensu eius ageret co tempore, quo discipuli, eo ab-
sentc, per preces et suspiria ad Spiritus sancti adveutum
se disponebant.
Terlia , ul quadraginla horariim absentiam in morte
totidem dierum prwscntia conipensarcl, aitGlossa. Mor-
tuus enim cst Cbristus hora nona feria; sextaj, et resur-
rcxit in auroia diei Domiuica; ; ergo a morte eius usque
ad resurrectionem intercesserunt horae 40. quibus aniina
eius fuit ia inferuo ; corpus vero iacuit iu sepulcro duin-
taxat 36. horis: nam post tres horas a morle sepultus est
ubi opinatur auimas Patrum qui cum Christo resiirrexe'
runt, fuisse in paradiso lerreslri ; nam ubi Iia; fueruut,
ibi fuit ct Christus.
LoQUENS DE REGNO Dei.) !!egnum Dci propric est rc-
gnum coelorum : ibi enim Deus per gloriam regnat in Bca-
tis, qui per polentiam et provideutiam regnat in lolo or-
be. .\d hoe regnum Deus creavit et vocavit honiines a
inundi exordio: bie cnim est hominis (inis et bealitudo.
Quocirca S. loannis Baptistae concionis hoc eral thema :
l'a)ii(€ntiam cif/i/e,appropi>iquavil enim rer/nu»i cuiorum,
Mallh. 3. 2. Ideni deinde thema fuit Christi Matth.4. 17.
et eius iussu .Vposlolorum omnium Matth. 10. 7. Verum
quia hoc regniim Dei sese dilTundit, illudque Deus com-
municat Ecclesia;, et fidelibus, Sanctisque in ea mililao-
tibus, binc et Ecclcsia mililaus vocatur regnum Dei, sci-
licet spirituale : lum quia in ea regnat Deus per fidera ,
gratiam, caeterasque virtutes : tum quia ipsa est via.pars
Bcgnum
Dei iu
cxlo.
Elin ter-
ra est
Etcle-
Ita habet sensus Ecclcsiae, et docet S. August. in Dial. n et incboatio Ecclcsife triumphaulis, quaj proprie et per-
ad Orosium C3. qiieestionum, quaest. 23.
Quarta, ut autitypus typo respondcret , scilicet Chri-
stus Deo, Pelrus Mosi. Deiis enim pra^sentcm se exhibuit
Mosi , dum pcr quadraginta dies egit in Sina, legemque
ab eo cxcepit : decuit ergo ut Deus incarnatus, puta Chri-
stus iu Sion totidem diebus cum Petro et .\postolis, quasi
iiovis et Evangclicis legislatoribus degeret, eisque legem
Evangelicam traderet et explicaret.
Syinbolica causa est, quod quadragcnarius numerus sit
symboliim percgrinationis nostra; in hoc mundo. Unde
quadraginta annis percgrinati sunt filii Israel in dcserto,
lendentes in terram promissam : ita pariter Cbristus qua-
draginla diebus hic quasi peregriualus est, et iis peractis
ascendit iu CKlum, ut pari niodo docerel nos percgrinari
tota hac vita, ct quasi percgrinos per sceculiim perlran-
sire, nec ulli rei crcata; ineutem affigerc, sed in ca:lo con-
versari, quo peracto qundragenario exilii uostri, perveu-
tiiri surnus. Hinc rursum quadragenarius synibolura est
fccle est regnum Dei : nam ad eam teudil, suosque fide-
les ducit. Itaque per metonymiam Ecclesia, uti et pra;di-
calio Evangolica, fidesque subinde vocatur rer/num Dei,
ut cum ait Christus: PerveiiH in vos rer/num Dei, id est,
fides Evangelica, per quam Deus in vobis regnat, quee-
que vos facit mcmbra Ecclesiaj, qua; est regnura Dei, ut
iatn ad eius ditionem et regniim pertineatis. Sensus ergo
est, q. d. Christus per 40. hos dics ante suum in ca^luin
ascensum, locutus est Apostolis de regno Dei, tum ciele-
sti, puta de gloria et felicitate a?terna in Ecclesia trinm-
phante; tum lerreslri quod ad cajleste ducit,pula de Ec-
clesia mililante: nimirum docuit Apostolos quomodo Ec-
clesiam instituere, formare, pcrficere deberent per pra?di-
cationemEvangelii in toto orbe; per varios Episcoporum,
Sacerdotum, Diaconorum, Subdiaconorum, etc. ordincs;
per varios populi fidelis gradus et status; per Sacramea-
ta; pcr huinilitatcm, paticntiam, charitatem ca;terasque
virtiites. Quocirca Cbristus bie docnit .\postolos malerias
poenitentia;, purificationis, et iciuuii, quo rite cousumma- u el Jorinas, ritusque singulorum Sacramentorum el Ordi-
lo, curn Christo perveniemus ad Pasclia ca;leste, et ad
. quinquagesimum iubila;i, quasi ad mercedein laboris et
rontinentiffi. Unde S. Tboni. 3. q. 37. art. 1. ad 4. Per
quadraginla dies , inquit, (empus prxsenlis sxculi , quo
Christus in Ecclesia convcrsatur, potest inielligi: quia ho-
mo constal ex quatuor elemends, et erudilur conlra trans-
gressionem Dccalogi.
Moral. Toliiit Christus discipulos sensim ablaetare, et
abdiicere a sna pra;scntia corporali, ne perccllerentur, si
subilo in ca;lum asccnderel. Riirsum , vohiil ostendere
Dcus quanto ipse liberalior sil in consolationibus, quam
poenis et desolatiouibus irrogandis; nam pro 40. horis
absentia; Christi iu mortc , dedit discipulis quadraginla
dies pra;seutia; eiusdera. Horam ergo afllictiouis die"con-
solatipnis compeusavit.
Ubi Christus vcrsatus sit hisce quadraginta diebus,cu-
num.quas in Scriptiira nusquam expiessit ; leiunium qua-
dragesimale, baptismum parviilorum, Eueharistiam non
tanlum esse Saeramentiim, sed et sacrificium pro vivisct
dcfunclis quotidie Deo olTerenduni, aliasqiie Iraditiones
Apostolicas , quas ab illn acceptas .\postoli Ecclesia; et
posleris , ac postcri suis successoribns per maniis conti-
nue pcr singula sajcnla iisque ad nos tradiderunt. Docuit
rursum fideles dcbere continue luetari cum suis conciipi-
sceutiis, cum mundn et diabolo. ferrc cruccm, iniilla pati,
ut ad regnum coeloriim perveniant. Itegnum enim cuio-
rum vim patiiur, et vioknti rapiunl illud, Matlh. 11.12.
Docuit virtules Christianas omues, quibus quasi viis ad
CKlum lendilur. Docuit instantes ipsis et Erelesia; perse-
ciitioues, easque conlinuas, quas mox a Chrislo passa est
Ecclesia per treccntos annos usque ad tempora Conslau-
tini Iinperatoris, etc.
Commenlaria in Acla Apostolorum. Cap. I.
-Moral. docuit nos Christus crebro loqui dc regno caelo- ^ tum paulo ante asccnsionem comedisse ct prandisse cum Chrisiu
rum , coque aclioncs omncs nostras dirigore, et in oiim
Iribulolionc cius spe coiislantiain suslciUaic, ac ad illud
fispirarc. Huius enim fide et spe Sancli omncs tot lieroica
(jpcia patrarunt, qua; rccensct Aposlolus Hcbr. II. tolo
i-ap. Nam, ut aitTcrtull. lib. dcUesurrect. Spa Chrislia'
uoruin cst rcsurrcclio morluorum.
Et convescess. ) Grasci codices hic variant. Nonnulli
lcgimt ijfxjiiivj.iirj; , id cst, conversam cum cis iu eadcm
uuia cl hospitio : uiidc et aliqui codices Latini pro conve-
sccns, icf^uiit convcrsans. Verum S. Clirys. Sjrus, Theo-
ph\l. IJC^^uiiicn. et alii passim lcgiint tjv«/i:o/£vo;: quod
Tigurinn, Erasm. et Pafjnin. vertunt, comjrcguns eos in i-
dem loci, a vocc a.iir, , sive a/i-/, qua; concilium sive con-
ffrcf/ulioncm sijjnilical. Aoluil cnim Clirislus abiturus o-
mncs adrssc, ut omnibus cxtrcmiim vale diccrct, ullima-
que dari.'l monita, oc corom oiniiibus asccndcrct. Scd me-
liiis S. Hicron. ad Hedibiam q. 7. S. Chrysost. Thcopliyl.
C£cum. vcrlunt, convescens. ut tj-jxuU^^ch dicatur a salis
Apostolis, idque docet S. Hicroa. loco iain cilato, ct S. ^>;«osu-
Au;;ust. tract. penult. in loannem. ruspran-
Lausaj fuerunt: rrimo, nc tpsum speclrum et phantas- cumApo-
ma pularcnt, ait S. Chrysost. Socunda, ut abiturus insi-*'»''».
gnis dijjnationis, amicitia;, humililatis ct cliaritatis 'per-*^"''
jnde ac fccerat in ullima cocna iturus ud morlciiij exem-
plum cis daret, ct aculeum ad imilandum et redamandum
infigeret. Quis enim non mirelur Clirislum, non iam mor-
talem et passibilem, sed immortalcm et ^loriosura, qui
cibo an,fjelorum, imo Dei ipsius vcscilur, ad rudium et
pauperum Aposlolorum mensam, escam, et salinum vile
et luteum se demitlere, eis assidere, cum eis convivari,
eadcm esca et sale vesci , quasi socium cum sociis , ami-
cum cum amicis? Ex adverso Lutherus non .\postolicus,
sed apostaticus et fanalicus, ul sui cacan^jelii auctoreni
ostcnderet, iactabat sc cuin diabolo modium salis come-
dissc: diaboli crfjo fuit conviva , sociiis, apostolus. Vide
nostrum Scrarium lib. de Lutheri .Ma.^jislro. Tertia , ut
communione. Nam qui inviccm convescuntur, dc eodem U daret typum , et quasi prxlibationem convivii ca?lcstis ,
sale et salino participanl: a/.,- cnim Grajcis idcm cst quod
sal Latinis. Sicpc enim Graicam aspirationcm Latini in
litteram S verlunt, ut uttjo, super ; -j;, sus ; ioru, scrpo ;
tp:r'j/.).ov , serpillum ; \)).T, , sylva. Eodem utraque leclio et
vcrsio rcdit. Nam qui in eodem hospitio dcfjunt, eodem
hospitii paiic el sale vcscuntnr. Hinc Pylhafjoras , tesle
Lacrtio in ciiis vita, cciisuit salem potissiiiiuiii in mcnsa
opponendum, quod .-cqiiitatis ac iustitix nos adinoncat,
ut quod ct scrvct iiicalurquc qiiidt|uid occuparit, cl liqiii-
g,.,lij dissimis rcbus.aqua mariquc iiat. Kiirsum, sal syinbolum
»ynji>oli. est amiciti;c : qiiia corpora condit . ct diiilissime conscr-
vat. Hinc sal fuHlcris uuncupatur Lcvit. 2. 13. qtiarc lio-
spilibus autc alios cibos apponi solitum, quo amicitia; fir-
milas ac pcrpctiiilas sijjniiicelur. Unde nonnulli omino-
suin habciit, si sal in meiisam profiindi conli^jcrit. ludc
odagium : \on opirlcl Iransgredi salcm cl mcnsam, id i-st,
ius amicitiic. Siciit eniin sal cx inullis aquis, ct fusilibus
iuxta illud: Ecce cyo dispono vobis, etc. regnum, ut eda-
tis cl bibalis super mensum meam in rccjno meo, Luca: 22.
29. Unde sal est symbolum Kternitatis, a;qiie ac sapien-
lia; et discrctionis, quam Chrislo convescentes .Apustoli
nb co parliciparunt, ut fiereul sal tcrra;. Vide dicta Le-
vil. cap. 2. 13.
E.x hoc loco multi eolli.fjunt, Chrislum paulo post per-A^tcnda
actum prondium, qiiod ficri solct in meridie, plena luce *"'"""■'■
et pnlain coram omnibus discipulis in csclum ascendisse:
ita S. Prosper scntcntia 203. inter Scntcnt. ex .\ugustin.
collcctas, qu« habentur iii fme tom. 3. S. Au;;ust. certo
Iradit Chrislum mcridie asccndissc. Qiiocirca muUis iu
locis pia cst consuelndu, nb hora meridici iisque ad ho-
ram primam post meridicm orationi vacare , in memo-
riain Dominica; .Vsccnsionis, ait Franc. Suarc/. 3. p. tom.
1. disp. iil. sect. 2. Nam statim linilo prnndio, quod fa-
cliim cst lerosolyma; in cocnaculo Sionis , cduxit .\posto-
iii unuiii quoddnm ct solidum coit, ila cx divcrso conve- (] los in monlcm Olivcti; in quo itinere, et ia congregandi
nicntes in unum aniini coalcscunt , fitqiie illud Platonis
( imo S. Luca; ) pna l^j/j), inquit Pierius Hicrogl. lib. 13.
cap. 10. quocirca Orig. in Matth. cap. 27. a[;cns de luda
proditorc: i^eque salis eiusdcm , ait, nequc mcnsx , ncque
panis communicali memor fuit.
Insupcr To ijJxHCiiu.iKi; nolat frugalitatem veterum ,
qiiod pani non aliiid obsonium addercnt, qiinm sal, siciiti
potus cis crat aqiia. Hinc illud Diogcnis , qiii vocatus a
Cratero ad hospitium rcspondit, se maUc Alhcnis salcm
Ungere, quam alibi opiparis vesci epulis. Et illud Horatii:
Cum sale panis
J.nlranlcm stomachum bcne leniet.
Idcm alibi Tifjcllium cantorcm ilo loquenlcm inducit:
Sit mihi mcnsa tripcs , el concha salis puri.
Eodcm spcctat qiiod Ciccro lib. de Amicitia, iiiultos cum
co prius salis modiiis siimcndos pra;cipil, cum quo amici-
tiain inirc cogitas. Plinius lib. 31. cap. 7. c.t Varroiic, sa-
lc pulmcntarii vice usos vclcrcs, illosquc salein cum paiic
aliis discipiilis aliqiiid temporls insiimptiim cst: mox in
montc Olivcti vnlediccns ct bencdicens eis asccndit. Cau-
som dat S. Prospcr ex S. .^u^jiist. loco iam citato; Vigor,
ait, fidei Chrislianx Iribus tcmponbus iniliatur, vcfpere ,
vianc ct meridie. Vcspere cnim Dominus in cruce , mane
in rcsurrectione, meridie in asccnsione. Vnum ud palien-
tiam occisi , aliud ad vitam rcsusciluti . tertium perlinet
ad 'jloriam maicslalis in Valris dexlera considenlis. Sicut
crgo in meridie crucifixus cst, sic ct merilocrucis in me-
ridlc ascendit, ut quo tcmporc se hiiiniliavil ad mnrlcin
eruris, codcin et asccndcns cxnltnretur in ca;lo. l'nde sub
idem teinpus moricns A'cn. Rcda sccutiis cst Christuni
Dominum asccndcnlcm in cxlum. Mortuus est cnim V.
Beila ipso fcsto .\sccnsionis Chrisli , idquc sinc morbo,
cum iiitcrcssct Vespcris, cancns Gloria 1'alri et Filio et
Spirilui sanclo; anno Domini 731. aetalis o9, ila .\uclor.
vila; cius, et ex co Daron. nnno (Ihrisli iam diclo.
, , , QuaTcs, qux, ct qualis fucril hsc Chrisli comcstio in i^omesiio
csilasse testatur. Hinc Homcrussalcm vocnt divinum, et U orc et corporc cius iam };lorioso"? Dico prinio, .Vuctor. de'"'ifisii
IMoto, sacrosanclum , de quo vide Plutarch. in Sympos. Mirabil. S. Script. lib. 3. cnp. 11. apud S. .\n,f;ust. ceD-s^"Jl*"
decod. o. Hinc ct /\poslolos sanxisse, ul Christiani fcria set fuissc comcstionem non vcrain, scd appnrcntcm, qua-nionein
quarta ct snbbnto non nisi pnnc, sale ct aqun vesceren- lis fuit Kaphaclis Tobia» 12. 19. dicentis: Vidcbar quidem f'ii vc-
tiir, scribil Kpiphan. libcr. 5. tom. 1. ha;rcsi 75. imo S. vobiscum manducare ct bil>crc , scd cgo cibo invisibili , ct'^-
Nozionz. pcrpclim se non nliud, qiiam ha;c tria sumpsis- polu qui ab hominibus vidcri non polest . ulor. Comcslio
sc, tcstalur Carmiuc 9. dum ita canit
Ilrcrisquc voluplas
JErumnns muilas comita habct. .it n>ihi cordi
Est panis ricjidus, mihi i/rala obsonin prxbet
Sal purum . simplcx nulloquc inslructn labore
Mensn. dein laticcs mihi sobria pocula fundunt.
Ilx mihi divitix summx, Christusquc salutis
Auclor.
lisdcm victilnsse Anachorolos cl Cocnobitas priscos, patct
cx Vitis Palrum.
Porro sigaiQcot Lucas hic, et Evang. c. 21. 18. Chri-
cnim cst actio vitalis, qiia scilicct vi onim» cibus ex ore
in slomachum, et mcmbra qua; onima iiiformnt, vilalitcr
trailcitnr, ct concoqiiitur. Knphacl autcm non informabal
corpus assumptiim, scd ci Iniitum assistclml: imdc locu-
tio ciiis, coincstio, profcctio, elc. non crant actioncs vita-
lcs , id csl. facta; vilnlitcr nb aoima informanle corpiis,
scd cxtrins^cus pcr corpus, ct in corporc qiinsi orrjano
cxcrrilnc, Trniicicbat crgo angclus cibum cx oic in sloma-
rhum: scd sicut os eius ct slomarluis, noii eral verum«"t
humanum os ct stomachus; sic nec vera ct humann crat
cius comestio. Vcrum secus fuil iu Cbristo : Chrislus cnim
40
Coniineiitaria in Acta Aposlolorum. Cap. [.
post resurrectionein verum assumpsit corpus, quod aniiija ^
vere ut prius informabat, ac proinde sictit vera et vitalis
fiiil eius ioculio, visio, audilio, sic et comcslio. Vilaliter e-
niin vi animte traiiciebat cibum ex ore in slomachum. Fuit
ergo hajc eius comcslio non apparcns, sed realis et pro-
pria : quia eam adhibuit quasi certum arf^iimenlum Tila3,
et consequenter rcsurrcctionis suse: ita passim Patres.
Ea la. Dico secundo, hic tamen cibus non fuit a Chrislo di-
meu noii gestus, et in corpus eius conTersus. uti vult Waldensis et
fuit nu- Durandus in 3. dist. 22. q. 6. ad 2. corpus cnim fjlorio-
"""*■ sum ali, et crescere aut decrescere nequit: est cnim im-
passibile et inDltcrabile. Nam ut ait S. Aug. ep. 49. q. 1 .
et ex co Beda : Aliler aquam absorbcl lerra siliens, aliler
solis radius candens; illa indigenlia, isle polcntia. Unde
sequitur, quod haec comestio non lam sitanimEe vegetan-
tis, utpote ciiius acliones cessant in corpore glorioso,
quam anima; seutientis et locomotiva;. Est enim quasi ap-
plicatio qua?dam maleriae, in quam exercre possit virtu-
tem suam facultas nulriliva, si nulrimento egeret, aut e- ..
ius esset capax, uli est corpus mortale, uon autem im- u
morlale, quaie erat Christi. Christus ergo virtute sua di-
vina subito hunc cibum consumpsit, eumque ia aerem ,
aut prajiacentem materiam resolvit: vel per dotem subti-
litatis stomachus Cbrisli penelravit cibum , itaque in a-
lium a cibo locum transivit; ac consequenler cibum a se
exclusit, cumque inlocum quem voluit transtulit : ita Sua-
rez 3. p. tom. 1. disp. 47. sect. 5.
Hinc fuii Obiicies: Ergo non fuit realis et propria Christi come-
aiiima stio, qualis est in nobis, qui ex ea vegelamur et nutrimur.
tiT'non Rfispond. nego consequentiam : nam ad rationem verae et
vegeian- proprise comestionis requiritur, et suflicit, ut per vitalem
*'s. actionem et organa vitee (puta, iinguam, dentes, maxil-
las, fauces.etc. ) cibus ore sumptus transmittatur in sto-
inachum ; quod non esl in angelo, si corpus assumat. Nec
enim in eo est actio vita;, sed tantiim motio localis per
corpus , cui quasi auriga assistit. Verum tamen est, in
Christo non fuisse tam perfectam comestionem, quam est
in nobis. In nobis enirn est opus animse tam vegelantis, Q
quani sentientis: in Christo sentienlis dumtaxat. Media
ergo fuit haec Chrisli comestio inter nostram et angelo-
ruin. Noslra enim est actio animaj sentientis et vegelan-
tis : in Christo sentientis, non vegetantis: in angelo ne«
vegetantis, nec sentientis, sed loco moventis, sive motum
localem circa stomachum etcorpus assumptum exercenlis.
Curlero- Pb^ECEPIT EIS AB IeBOSOLYMIS NB DISCBDEEENT. )
solymis Quaeres, cur Christus lerosolyrais, non alibi miserit Spi-
SpirUus ritiim sanctum ? Resp. Prima causa fuit, qiiia in lerusa-
lem fuit passus; Icrusalem euim elegerat passioni , Be-
thleliem nativitati , ait S. Leo serm. de Pass. Domiui:
quia gloriam suain abscondere, et ignominiam loli orbi
ostendere voluit, ut nos idem facere doceret: passionis
autem merilo missus est Spiritus sanctus: decebatenim,
ut ubiCliristus passus erat ignominiam, ibi subiret et glo-
riam. NamSpiritus sanctus fuitChristi gIoria,eumque iu
Iud«a et toto orbe celebravit,ut nos doceret pali ignomi-
niam, spe certa, quod illam Deus versurus sit in gloriam.
Secundo, quia in lerusalem, puta in moute Oliveti, qui >■'
imminet lerosolymae, in caelum ascendit. Ibi ergo pariter
raisit Spirilum sanctum, ut significaretur ipsura esse qui
mitteret, uti prsdixerat et promiserat, nou alium.
Tertia, quia in lerusalem Christus docuit, instituit A-
postolos, fundavit Ecclesiam. Ibidem ergo venit Spirilus
sanctus. ut haec omnia confirraaret et proraoveret.
Quarta, ut Spiritus sauctus significaret, se abolito lu-
daismo (huius enim metropolis erat lerusalem ) institue-
reChristianismum . In Pentecoste enim Apostoli pleni Spi-
ritu sancto coeperuut legem novara promulgare. Haec au-
tem promulgatio publice Geri debebat in lerusalem, ut o-
nines ludfei eam possent audire et cognoscere, indeque
discere autiquatam esse legera veterera.
Quinta, quia Icrusalem erat caput Synagogae et populi
fidelis, uti iam est Ronia. Sicut ergo aniraa magisest, vi-
gelque in capite quam iu creteris membris : ita Spiritus
sancius
I.
Gausa,
]|.
III.
IV.
sanctus magis erat et vigebat lerosolymae (uti iara vigel
Roma;, dum dirigit Pontiticem, et Cardinales in regimine
Ecclesia;, dumiiue fidclibus ibidem tantuiii fervorem, tot-
([iiB piilatis el charitatis opera aspirat) qiiam in aliis l;i-
<l;ca; uibibus. Adde, iii lerusalem erat Sion et templum,
in liuo lolitur et pia-ses estSpiritus sanctus.
Si^xla, quia in Siou rcgnavit David et Salomon, quo- y|_
rum filius fuit Christus eis promissus. Hic ergo pariter in
Sion rcguare debtiit. lu Siou itaque fundavit Ecclesiam ,
qiiasi suum regniim. Unde illa a Prophelis vocatur Sioii,
ul Isaiae 2. v. 3. De Sion exibil lcx, et verbum Domini de
kritsalcm. Et cap.61. i. Spirilus Domini super me, etc.
ut pncdicarem anniim placabilcm Domino , elc. ut pone-
rem luf/cntibus Sion, et darem eis coronain pro cinere ; et
Sfejje alibi.
Tropol. lerusalem, id est visio pacis, symbolum est a-xropoi.
niinae iusta; , quae pacem colit cum Deo , secum et cum
proximis. Haec enim sedes et lcmplum est Spiritus sancti,
iuxta illud: Faclus est inpace locus eius, el habitalio eius
in Sion, Ps. 7o. 3.
Allcgor. lerusalera typus est Ecclesiae, in qua sola est, ^j,g„Qf
et ostcndit se Spiritus sanctus, iuxta illud : Ubi sunl duo, °
vel Ires congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum,
Malth. 18. 20. Neino ergo se scparet ab Ecclesia, a sua
congregatione, ordine, coUegio, si velit recipere et reti-
nere Spiritum sanctum. Rursum quisque fidclis, Cleri-
ciis, Religiosus frequenlet templa, ccetusque publicos, ut
Litauias, conciones, collaliones, etc. ibi enim sentiet lo-
quentem Spiritum sanctura, eiusque inspiraliones et dona
percipiet. Quocirca nionet Apostol. fideles dicens: ISon
descrenles coUeclioncm nostram, Heb. 10. 2.3.
Anagog. Sion et lerusalem terrestris, typus est caele- Anagog.
stis, in qua Spiritus sanctus suas opes et gloriaj dotes ef-
fundit in Beatos, qui eius gratiae et donnrum in terrestri
fuere parlicipes, iiixta illud Hebr. 12. 22. Accessistis ad
Sion monlem, et civiiatem Dei viventis, lerusaletn csele-
stem, et muUorum milUum angelorum frequentiam, et Ec-
clesiam primiiivorum , qui comcripti sunt in cxUs el iudi-
cem omnium Deum, et spirilus iustorum perfectorum , et
testamcnti novi mediatorem lesum, et sanguinis aspersio-
nem meUus toquentem quam Abel. Videte ne recusetis lo-
gacnlcm.
Sed expectarent. ) Primo, ad acuendum in eis desi-
dcrium Spiritus sancli, oporlebat enim iUos desiderio pro-
missi teneri , atque ita donum accipere , ait S. Chrysost.
Secuudo, oportebai in cxlo compurare naturam nostram,
et perfectam reconcilicUionem fieri , ac tum venire Spiri-
tum, quo merum purumque gaudium fierel. Tertio, quia
noluit Christus discipulos ante Spiritus sancti adventum
tamquam inermes, et sicut absque auriga equos prodire in
pubUcum . ait idem Chrysost. Succubuissent enim labo-
ribus, tentationibus, persecutionibus, philosophis, tyran-
nis, nisi Spiritus sanctus eos armasset, et invictos, imo
omnium victores , eflecisset. Hinc explicans hoc Chrisli
praeceptum Lucas Evang. 24. 49. Vos autem sedete, in-
quit, in civilale quoadusque, induamini virtute ex alto.
Moral. non incogitantibus, torpentibus et dormientibus,
sed expeclanlibus, orantibus et vigilantibus Spiritus saa*
ctus eiusque dona obveniunt.
Promissioem Patris. ) Est metonymia: ponituraetus
fxo obiecto, puta promissio pro promisso, vel re prorais-
sa. Promissio ergo est Spiritus sanclus promissus, tura
a Christo, tum a Patre; modestire tamencausa vocat eum,
promissiouem, uon suam, sed Palris, sicut et in Evang.
apud S. loaunem, vocat eum donum, non suura, sed Pa-
tris : quia scilicet Pater est primus fons, et origo SS. Tri-
nitatis. Ab eo enim haurit Filius suain deitatera, et con-
sequenter vim spirandi , ut scilicet cura Patre spiret et
producat Spirilura sanctum. Huius modestise testes sunt
hi sermones Christi: ego rogabo Patrem, et alittm Para-
cUtum dabit vobis, loann. 14. 16. q. d. Ego fui prior pa-
raclitus, a Patre ad vos doeendos et redimendos missus :
docui, rederai vos : peracta ergo raea legatioue in caelBn^
CofTitriPiit;iria in Acla Aposlolorum. Cap. I.
41
redco: orabo Palrem, cl iinpetrabo , ut rnci loco alium A ad cain inbaptismoChristi recipicndain disposuerit, indu-
Puraclilum mittat Tobis, puta Spiritum saoctum, qui ea cendo lioniiacs el Toce el geslu ad pcjeniteutiain et lacry-
Spirilus
saacius
propriu»
novo Te-
(lamea-
10.
qwaj ego docui illuslrcl el perfieiat, iuxta illud v. 2G. Pa
raclilus autem Spiriltis aanctus, quem millet Paler in no-
mine meo, itle vos docebit omnia, cl sugrjerel vobis omnia
guj:cuin(jue dijero vobis.
Nola. Spiritus sanctus est donum, et dos propria novi
Testaincnti, piita le(;is Cliristiaiix, ct gratia; Cluisti : il-
jius enim cst pignus ct proniissum : illo proindc caruit vc-
lus lcstamcnluin, puta lex Mosis, Sj nagoga et luda-i, ut-
pote duri, lcrreslrcs cl cariialcs: si qiii vcro illuin liabuc-
runt, ut Klias, Moses, David,illi filii fucre novi tcstamenti
potiiis quam vctcris. Hinc illud pra;dixcrunt, el promise-
n-nl Propheta! , ut Ezccliiel cap. 3G. Dabo vobis cor no-
vum, rt Spirilum novum ponam in mcdio vestri, et aufc-
ram cor lapidcum de carne vestra, et dabo vobis cor car-
nctim. Lt Spirittim meum poitam in medio vcslri: ct fa-
ciam ttt in prxceptis mcis ambuletis. Et lcrcm. cap. 31.
33. Hoc erit pactum quod feriam cum domo Israel post
nias.uli docetS. Aug.in c. 1 . S. loannis tr. o. ct alii passim:
Christi vero baptisiuus myslicus dandus sit in ipiriiu san-
clo, oslcndentc se non in aqua frigida, sed in ignc ardco-
ti : quia daturus erat in Pentecoste Apostolis cor igneum
et linguas igncas, q. d. loannes baplizavit iu aqua dum-
taxat.atego uon lantum in aqua,sed et inSpirilu sancto
baptizo. >am brevi inittam in vos Spiiitum sanctum, qui
suo spirilu et sanclitale ita vos opplcbit, ac si in eo loti
baplizarcniini, ct incrgercmini ; ut dcinceps vos etiaiii a-
lios possitis baptizare in aqua et Spirilu sanclo. Ita fa-
clum esl. Nain Aposlolis baplizantibus d<;scendcbat Spi-
ritus sanctus in lidelcs , non tantum invisibilitcr , sed et
visibililer in specie ignis, etc. uti primilus in ipsosnict de-
scenderat in Penlecosle: ila S. Clirysosl. OEcuin. Buda,
Lyran. et alii. Porro missioncm Spiritus soncti Cliristus
vocat baplismum ; quia baplismus signilicat, Primo, pur-
gationcm pcccalorum et allcctionum, quam Apostulis con-
dies illos, dicit Doininus: Dabo lcgem meam in visceribus u tulit, et in dies coiifert Spiritus sanctus. Sicut eniin aqua
corum,et in cordc eorum scribam eam :et cro eis in Deum,
el ipsi erunt mihi in populum. Et non docebit ullra vir
proximum suum, el vir fralrem suum, dicens: Coijnosce
Dominum: omncs enim cof/noscent me a mitiimo eorum tis-
que ad inaximum. Etloel cap.2.28. Effundam Spiritum
vieum super omnem carnem, et prophclabunt filii veslri,
dc qiio cup. 2.
ytlA I0.4J1.1BS QIIDEU BAPTIZAVIT AQCA. ) ludsos
quoslibet, imo et .\posloios antoquain a Christo vocaren-
tur, aitS. Chrysosl. Eulhyin. elTcrtul. lib. de Baplisiiio
cap. 12. (etsi id ncgare vidcatur Bedo) pra;sertiin Au-
dream eiusquc socios, qui erant discipuli loannis.
^'OS AITBM BAPTIZABIUI.M SpIBITU SANCTO. ) Scilicct
^n baplismo Cliristi. Hunc eniin oppooit baptismo loan-
iiis, inquit S. Chrysost. Thcophyl. el Eulhym. in loannis
C.3. qui consequentercensenlApostolQsChristo inoricnle,
resurgcnle elascendente necduin baplismo Christi bapli-
in baplisino corpus langeus cor abluit, ul ait :?. August.
omnequc pcccatum ab co cxlergil, ita Spiritus sanctus ia
Pciilecoste cor nienternque Apostolorum ab oiiiui pecca-
lo, vilio et cupidilatc tcrreua abluit el expurgavit.
Secundo, vox baplismus significal plenam sauclifica-
tioaciii. Sicul enim baplisiiius aniiiia' a pcccatis expur-
gata; iiiserit lidcin, spi-m, charitatcm et sanclilatcm: ita
Siiirilus sanctus iu Pcnlecoste indidil Aposlolis oinneni
graliain, virlutem et saactimoniam, idque iu gradu per-
fccto cl heroico.
Tcrlio, cadcm voi significal pleniludiucm ctabundan-
tiam charismatum. Sicut cuiiii corpus iu baptismo aqua
circumdatur et obruitiir: ila Apostoli Spirilu sanctoeius-
quc donis quasi ciicumdati et obruli fucre.
Quarlo, signiCeat ardoreni et zelum. Hic enim coruin
baplismus fuil igneus, non aqucus : Spirilus sanclus e-
uiin in specic iguis cis insidens igni\ilcorda eoruiu. Huc
zatos, et pcr aquam luslratos fuisse. Accedunt ad hauc p est quod ipse S. loannes Baplista luda^is, euin iotcrro-
scntcntiam alii, qui opinanlur Baptismum Christi non an-
tc , scd post inortem ct rcsurrectionem ab eo inslitiilum
fuisse, Mallh. 28. v. 19. cum dixil: Euntes docete omnes
gcntcs, baptizanles eos in nomincPalris,cl Filii, et Spirilus
sancli. Ila opinalur Tertull. lib. de Baplism. cap. 11. S.
Hieron. Dial. eonlra Lucifcr. Chrysostoin. hoiiiil. 28. in
loanncm, cl obiler S. Thoin. 3. p. "q. 73. art. o. ad 4. Ve-
rum iam diu antc instilulum fuisse baplismum a Chrislo
palcl loaniiis 3. 3. esto promulgatus fiicril post Christi
ascensuin in Pcolecoste, lumquc omncs obligare cocpcril,
ut patel Actor. 2. v. 38. Ita oensent passiin Interpretes,
el Doctores cum D. Thoma 3. p. q. GG. art. 2. ubi id tra-
ctal cx proft;sso. Uiidc ct .\postolos Christi, wquc ac loan-
ncin Baplistain, in aqiia bapti/asse, uliquc baplismo non
loannis, scd Christi, idcoquc urtam csse contentiuncm in-
tcrdiscipulosdcbaptismoloannisetChristi, lcgimus loan-
nis 4. 23. Quocirca S. Evodiiis succcssor S. Petri iii Ca-
Ihedra Autioch. cpist. qua> inscribilur to yw,- , id cst lu
aTuo ".','^'*' "^*'^'''' Cliristurn suis manibus baptizasse ex mulic- U illillcralis hominibus allraclum.
bapiui
ganlibus dc suo baplismo, respondil: Eijo quidem bapti-
zo vos in aqua in pcenilcntiam , qui aulem pjst mc venlu-
rus est, forlior me est , cuius non sum dijnus cakeauien-
la portare: ipse vos bapliaabil in Spirilu sancto el igni,
Mallh. 3. 11.
Hinc Thcologi triplicem distioguuat baptismuin, (lumi-Bapiis-
nis, flaminis, et saoguinis. Fluminis, est cominunis, qiiiniusfla-
lit pcr aquain. Sanguinis , cst martyrium: hoc enim fs^-fljJi^inls
piat omnc pcccalum , icquc ac baptismus. Flaiuiiiis, estei sao-
hic .\poslolorum , ct cliam coruiii qui contriti dcsiderantBuinis-
Sacraiiicntum baptisiiii, sed ob dcfeclum aqu.r. aut mini-
stri illud siiscipcrc ncqucunt. Hi euiin iusiilicanlur sua
conliilione cuiii volo buptismi, qiiod aspiral eis flaineo,
id csl, Spiritus saiiclus. Denique liic baptismus inaximura
fuit innovali inuiidi niiraculuin. Quocirca vcie S. Chrys.
in Gcnlilcs , qui ncgabant Aposlulorum miracula : Hoc
ipsutii, inquit, maximuin esl miraculum, absqne miracu-
lis orbcm lcrrarum accurrere , a duodecim paupcribus el
Baplis-
miis Spi-
riius
«andi
ot ixnis,
rjuis?
ribus solam Virginem , cx viris solum Pelruin : Petruin
autcm baptizassc Andrcam, lacobum et loannein ; et li&s
trcs baplizassc rcliquos Apostolos.
Dico crgo ad litlcrum, buplismuin Spirilus sancti vo-
cari hic clVusionem Spirilus sancli in Pcnlccostc, qtia co-
piose inslur oqu.e in .\poslolos clTiisus e8t,cosque in sei-
pso quusi mcrsit cl absorpsit. Baptismus igitur siguificat
copiam cliarismutum, quain receperuol Apostoli in Pco-
tccoste, odco ut eo nou tingi, non iinbui, scd pcrfundi,
rcplcri ct iucbriori vidcrcntur: /7 cnim is qui aqita mer-
gitur et baptisatur, iindique ab aquis circumdatur, sic ct
illi a Spiritu baplisati sunt pcrfccli, oit Cyrill. catccliesi
17. Oppouil itaqiic Christus mvsticiiin suiiin baptismum
clTiisiiiiiisSpiriliis saiirti,litlcroli haptisino loannis Bupli-
sla>,in co.qiiud illc dumtaxut datus sil in aqua.ncc contu-
lcril rcinissiunem pcccaloruni,graliaiu auliu8liliain,sed
Voi-. X.
NoM POST HCLTOS uos DiES. ) Puta dccimo ab hioc
dic in Pcnlccoslc, scd noluilChristus certuni dicm eis lo-
dicarc,«< scmper c^sent vii/ilantes, ait S. Chrjs.flc follici-
tius promissum cxpcclarcnt , nun enim dalur , nun datttr
inquam gralia.nisi vifjilunti. .An non vides quid dicat Elias
discipulo ? Si vidcris mccum abripiar, sic crit tibi, hoc est.
conlinrjet tibi quod postulas, pula spiritus meus duplex, 4.
Regum 2. Sic et Paulo non stalim dala csl gralia, sed tri-
duum intercessit, quo fuit cxcus, alque inlcriin mclu pur-
gatur ac prxparatur. ISam sicut qui purpuram tingunt,
prius aliis quibusdam coloribiis pruparanl id quod tinctu-
ramaccipict.ncflosdilulus et evanidus fiat: sic ct hic prius
aniiiii .wlliciludinem Dovs prxparal , ac dcinde infundit
gialiam. Eamdem ob causam nec Spiritum illico misil, sed
in dic quiiiqiiagesiiiio.
IGITLB Qll COKTBNEBANT. ) NoD SOli ApOSloli, SCd CtVrri. 6.
G
42
Commenlaria in Acla Aposlolorum. Cap. I.
alii discipuli , coram quibus Christus ascendit. Simnl co- ^ liae suae reconditos habet , quibus facit ut omnes reruni p.-ov
e«n<, ait S. Chrysost. ut pudore quodam , ac reverenlia ' ' -^ '■ •--•■- --'i......
multitudinis, quod scire desidcrant, exlorqucunt. Vox igi-
tur, innuit, quod Aposloli putarint Christum quasi Mes-
siam.iam post resurrectionem suam reslituturuin rcgnum
Israei iampridem collapsum, ideoque missurum Spirilum
sanclum, ut id reslilual, hancque esse promissionem Pa-
tris per Prophelas. Amos cnim c. 9. 11. sic vaticinatur:
//; die illa suscitabo lubernaculum David quod cecidil, et
rexdificabo aperturas mnrorum eius, elc. Et Osee c. 14.6.
Ero quan ros hrael , germinabil sicul lilium , et erumpct
radix eius ut libani. Et loel c. 3. 20. ludxa in xlernum
habilabitur,etIerusalemingenerationeetgenerationem,elc.
et Dominiis commorabitur in Sion. Et Abdias vers. 17. 7«
tnonte Sion eril salvatio , ct erit sanctus; ct possidebit do-
mus lacob eos qui sepossedcraril. Denique Gabriel Archan-
gelus, nuntians Christi ortum Virgini Deiparae, Dabil, in-
quit , illi Dominus Deum sedem David patris eius, et re-
gnabit in domo lacob in xternum, Lucaj 1. 32
temporumque successus invicem apposite ueclantur, acj^'.'''^
velut ansula; sibi inviccm inserantur, ut catcnam clcgan-p„,,ij'"''*'
tem cfTiciant. Quocirca Boclius lib. 4. de Consol. prosa G. rtTnm
providenliam docct csse serictn causarum rerumquc infccasio-
ineute Dci, qua2 omnia suis nectat ordinibus miris arctis- '"■''
que, sed areanis nodis : veteres fatum appellavere. Stoici
enim futum dixere cssc pra;ccdenlium causaruni subse-
queutiumque pcrplexionem quamdam , et inslar catenx
connexionem. Verum quia hoc,ulpotc indcclinabileetine-
vitabile, neccssitatcm inforre, et libertatem volunlati ho-
minis et angcli adimere ccnsucrunt; hinc merilo impii,
imo fatui sunt, qui fatum vel fando usurpant. Audi S. Au-
gusl. Ir. 37. in loan. 0 si cor tuum non esset fatuum, non
crcdcrcs fatum.
Ita Deus congrue et opportune fecit, ut regnum et Mo-
uarchia Cjri et Persarum succederetMonarcliia;ChaldaK)-
rum : Dario dcinde et Persis succederet Alexandcr et Grae-
ci : his Romani, qui regnum Israel per Pompeiuin et Au-
uuii tn uu/nu jui^uu tti i^i^i "'1*1*1, ^^^^ .«.v— . ^^ I> ..." *»^^...«u., .j.-. ..-^«u.». -.j»«... |,v.. ^ ...... |^»..u. ...... »>.»
Si, id est, an, num, ut vertit Pagn. Tigurina, et alii, ogusturn, intrudendo alienigenam rcgem Herodem, capilc
IN TEMPORE noc tu8e resurrcctionis , glori» et triumphi,
KESTiTUES^Graece a.T:oy.!xSi7a-i;i;,idesl,restituis in praesenti
REGMJM ISRAEL. ) Gr£ece T(u iiTjoar;), , id cst , Isrcieli , q. d.
Israel iam perdidit regnum , imo illud Iranslatum est in
Hcrodem Idumajum , et alienigenam. Sciraus ex prophe-
tiis, pra;serliin laeobi Gen. 49. 10. translato iain sceptro
propcdiem Messiam venlurum, ut illud Israeli restituat:
ergone id modo pra?stabis? Scimus enim et credimus te
essc Messiam, id cst, novum verumque Davidem Israelis.
Errant in eo,quod putcnt regniim Messia; fore temporale,
quale fuit Davidis et Salomonis , non spirituale. Sed hic
cominunis Iiidaeorum ( uti iam est omnium ) aevi illius fuit
error. Uude loannes et lacobus petierunt dextram et si-
nistram in regno Christi, Matth. 20. 20. ot duo discipuli
eunles in Emaus : Sperabamus , inquiunt, quod ipse re-
dempturus essel Israel, Lucae 24. 21. Quocirca Christus
ad qu«stionem eorum directam non dat solutionem, quia
minuerent, ct paulo post ob caedein Christi per Tilum et
Vespasianum delerent: ut ita abolilo rcgno Israel et lu-
daismo, succederet regnum Christi clChristianismus, cui
Israel aggregabitur in fine mundi, idqueopportuneetcon-
grue. Tunc euim mittet Dcus Henoch , ex quo quasi pa-
triarcha prognati sunt Israelilaj; et Eliam, qui fuit lu-
dajus , et Prophela celeberrimus ludKorum , cui proinde
Christum annuntianti, quasi civi et Prophetae suo credcnt
ludaei, aeque ac Henoch, utpote palri et palriarchaj suo.
Idem exemplo suo docet nos Dcus, nimirum ut oppor-Moral.
tune omnia agamus, et occasiones rei bene gereudaj stu-capianJa
diose captcmus, nec eflluere sinamus. Nam, ut ail Cato : "' ^**^^
Fronle capillata est, a tergo occasio calva,
ut, cum transierit, eam apprehendere nequeas. EtOvid.
Temporibus medicina valet : data tempore prosunt, ,
Et dala non apto tempore vina nocent.
Phocylidis monitum fuit: Occasioni obtempera,et noli spi-
eius adhuc erant incapaces , sed retundens eorum curio- Q rare contra ventos. Menandri : Occasio legibus est potentior
sitatem, indirecte et tacite earadem solvit, nimirum ven-
turumSpiritum sanctura,ut intrepideChristi regnum spi-
ritale per fidem, inludaeaetSamaria, toloque orbe propa-
gent. Spiritualis enimlsrael est populus fidelis etChristia-
nus,ad quem carnalislsrael aggregabitur in Cne mundi,
quando regnum hoc evadet gloriosum, omnesque Sanctos
in anima et corpore beabit in jeternum.
1\0N EST VESTRUM NOSSE TEMPORA. ) SuCCeSsioneS,
decreta et eventa temporum.
Vel MOiiENTA. ) Graece xatipou; , id est, opporlunitates
temporum: ita Pagnin. et alii; Tigurina, articulos tem-
porum; Vatabl. opportunitates , scilicet rei gerendaj. No-
ster docte eas voeat vertitque momenla, quia momentum
hic non significat instans, sed poudus et inclinationem
temporis. Sic Cicero libr. 5. de Finibus ait, inclinationes
rerum et momenta temporum ; el Horat. lib. 1. epistol. 6.
certis momeniis decedentia iempora. Rursum Cicero lib. 6.
cpistol. 10. ad Trebatium : Omnia, inquit, momenta { id
mullo, et inullarum rerum est causa: celerrime permulat
res, et ipsa celerrime elabitur et avolat. Vegetii lib. 3. de
re milit. c. 26. Occasio in bello amplius solel iuvare quam
virfus. Demoslheuisorat. ad Leplm. Parvx occasiones ma-
gnarum rerum causm existunt. Alterius : Occasio ani-
ma actionum est. Livii lib. 2. decade 3. Armatus intentus-
que his neque oceasioni iux desis, neque suam occasionem
hosti des. Sic qui versantur cum puellis, dant damoni oc-
casionem tentandi se libidine; qui cum superbis , de fa-
stu ; qui cum gulosis , de gula ; nam si vel Clura , aut pi-
lum illi concedas, inde plectet tibi funem, quera omni ro-
bore vix dirumpes.AntigonusPyrrhoadbellura provocanti
respondit : Suam mililiam non magis armorum, quam iem-
porum esse : Pijrrho, si illum vilx sux txdium cepisset, sa-
tis multas ad interitum vias patere ; ita Plutarch. in Pyr-
rho. Themistocles adolescenti qui occasionem neglexerat:
0 adolescens , ait, sero quidem ambo, sed tan\en sapere
ccepimus: ita Plut. in Apopht. Scipionis Africani dogma
v^^i^Lv/i- M.\r, uu .■. 1 i^L>ui,ti4iii * \^ttmn.v, ■uvj^iiLj 1/iui/tt^ii.t/U, I lu I . c-LCY-^cfftuxi . itu i.iui> lu niivLJiii,* 4_r«.^ipii/iJ la iisL ii>uu i uuciiiJU
est, occasiones ) observabimus , neque ullum prxtermilie- '■' fuit : Non esse pugnandum nisi aut invitaret occasio, aut
mus tui iuvandi et levandi loeum. Momentum enim Gram-
niatici deducunt a moveo; momentuin eniin, sive occasio,
est quasi pondus rera movens et inclinans ad rem geren-
dam: hinc vocanturiudiciorum, et rerum maximarum ma-
gna momenta, id est, quae magnum pondus habent et ef-
ficaciam, ut res huc illucve inclinet. Sic et Sapieus c. 11.
23. dixit, momentum slalerx, Grxce ponn, id est, inclina-
tio, motus, propensio stalerx, sive bilancis. Sic vulgo di-
ciraus: Favor iu aulis magnum habet momealum, par-
vuin eruditio.
Moral. Deus regnorum rerumque omnium vicissitudi-
nes, exordia, media et fines peragit suis momentis, et op-
portuno tempore. Opportunilas enim rei gercndae maguura
affert, tum moraentum ct pondus, tum facilitatera , tum
decorem. Quod si ea desil, Deus procurat ut adsit per con-
gruos providentiae suae modos , quos in thesauris sapien-
urgeret necessitas: ita Plut. in eius vita. Quocirca Genti-jjgrussa-
lium prudentia maxiraeinopportunitate captanda enituit. piens.
Egregie Plinius lib. 15. cap. 24. Morus, ait, novissima o-
mnium germinai, et tamenparit inter primas: ita quitem-
pus idoneum operiunlur rei conficiendx, etiamsi serius ece-
perint, tamen maturius conficiunt. Idem libr. 11. cap. 6.
et 10. Apes peragu7it opus suum non staiis diebus, sed qu9-
ties cxli commoditas invitat : ita suo quxque tempore ra-
pienda est occasio. Denique S. Chrysost. libr. 1. de Com-
punclione: Sicut , ait, m corporibus el fistulis , nisi quis
prius humorem influentem sistat, mali fonte non obstructo,
incassum omnia facit: itidem et nos, nisi occasionem qtiasi
fontem mali caverimus. Porro idlpsura non tantum in fa-
ctis, sed et in verbis dictisque locum habet, verbura euim
opportune prolalum pius efficiet, quara raille importune.
Vere Sapiens Prov. 25. 11, itfa/a aurea in leclis argenteis;
Commenlaria in Acta Apostolorum. Cap. I.
43
qvi loquilur verbum in tempore suo. Chrislianus crg;o liaec J^ fugarunt. Ecdesiam ut gregem quemdam collegerunl. Or'
-:i.; -j _. ;»„;u..„ :k..= ^a k...,„ »n.„..HM„, t/iodoxos tumquam frumcntum congregarunt. Uxreses ut
paleas proieccrunl. ludaismum tamquam fanum arefece-
runt. Grxcorum sectam tamquam slipulas quasdam igni
combusserutU. Humanam naturam cruce ipsa tamquam a-
ratro quodam excoluerunt. et verbum Dei ut semenlem
quamdam sparserunt. Ad summam , omnia illorum facla
tamquam sidera quxdam cffulserunt. Quamobrem clara
voce itlis dicebat Dominus : Vos cstis lux mundi. Siquidem
Orienlcm habet Chrislianus homo, illum qui e Virgine na-
tus cH: diluculum habet, eum qui baptismalis parens fait:
splcndorem habet, Christi crucifixi gratiam : radios, admi'
rubiles illas linguas : diem , futurum illud sxcutum : me-
ridiem, tempus quo in cruce ipsa mansit Dominus: occi-
dentem, sepulcri habitationem : vesperam, brcvcm illam
mortem: solis fulgorem , resurrectionem a morluis. Vos
eslis lux mundi. Inluere astra hxc, et illorum splendorem
obstupesce.
In Ierusaleh. ) Apollonius, Telus Ecclcsiaslicus scri-
sibi adaptet, ct occasionibus omnibus ad bcne agcudum
uialur. ul lucra caelestia adaufijeat, quae quolidic mire au-
{jcro polest, si occasiones caplel, uli captat mercator oc-
casiouem ncfjotiandi, miles vincendi. Post hoc enim breve
lempus et occasionem , non erit tempus nec occasio lu-
craiidi.
Sed accipietis vibtltem. ) Avvotfiiv, id esl polentiam,
robur, vim, c/ficaciam, qua lanta fuit in Apostolis, ut re-
ges, tyrannos, {jenles fcras et barbaras, tolumque orbem
subcgoriut Ciiristo; cum ipsi cssent pjjiuci, pauperes, ru-
dcs, i.-^iiobilcs. Hoc rsl quod ait Chrislus Lucaj 24. 49.
Ego milto promissum Palris mei in vos : vos aulem sedete
in civilale, quoadusque induamini virtutc ex alto. Praecla-
re S. Itcrnard. serm. 85. in Cant. Opus virtule habes, in-
quit, et non quacumque , sed qua tnduaris ex alto. Ipsa
cnim si perfecla sit, fucile sic animum victorcm sui, el sic
invictum reddit ad omnia. Esl quippe vigor animi cedere
wcius pro lucnda ralione. Vel sic : Vigor animi, quod in
ic esl, omnia ad ralionem cogens vel dirigens, elc. tclix o plor, ait Euseb. lib. 5. Hist. c. 18. in fine, Meminit Thra-
anima qux angelis spectanlibus prxbuil gaudium pariler
et miraculiim sui, ut audirct de se loquenles: Qux cst isla
qux asccndil de descrto dcliciis affluens, innixa super di-
leclum suum? Atioquin frustra nitilur , si non innitilur.
Et mox: Quidni omnia possibilia sinl innilenli super eum
qui omnia potesl ? Quanlx fiducix vox : Omnia possum in
eo qui me conforlat ? ISil omnipolcnliam Verbi clariorem
reddil, quam quod omnipolenlcs facil omnes qui in se spc-
ranl. El inferius: Ita verbo innixum, et indulum virlute
e^ aVn, nulla vis, nutta fraus, nulta iam illcccbra poleril
vct stanlem deiicere, vel subiiccre dominantem.
SiPEHVENiENTis. ) Grspce i-£>5ovTo;, in aoristo, id cst,
cum sc\ poslquam superveneril. Prius enim datus est Spi-
ritiis sanctus personalitcr Apostolis, deinde existens in
eis,eosque inhabitans,suam virlutem et doiia in eos trans-
fudit: perindc ac sol postquam ortiis cst, suos radios ia
orbem dilTundit, de quo plura cap
sex cuiusdam Marlijris, qui quasi ex tradilione priorum se
accepisse asseruil, Salvalorcm prxccpisse Aposlolis suis, ne
anlc duodccimum annum ab lerosolymis disccderent. Sed
hoc cum grano salis accipicndum : satis enim cooslat ei
Actis, ob necem Stephani, quae paulo post Christi ascen-
sionem contigit, dispersos fuisse Aposlolo»; ac enrum di-
visionem pcr orbis provincias ante duodcciiiiuin annum
ronligisse, mulli Hislorici ct Doclorcs doccnl. Nam S la-
cobum, qui anlc duodccimum annum martyr occubuit,
in Uispanias profectum , ibique evaiigelizasse constamter
asscrunt Hispan. Annalcs, et continua tradilio.
Et CUM H.EC DIXISSET.) .\liaquc quae rccensent S. Lu-Vers.Q.
cas, Malth.-eus et jMarcus iu (iue Evangelii. Verisimile est
Chrisluin finito prandio , Apostolos aliosque discipulos
prius convocalos ( quos 120. rcccnsct Lucas v. 15. ^ e le-
rusalem per mediam urbcm , ludaeis vi diviiia cohibitis.
stupefactis et attonitis, edu.visse in montein Oiiveti, ac ei
Spiritls Sancti. ) Quis, qualis et quantus sit hic Spi- ^ itinerc divcrlisse in adiarcntoin Ikthaniam, ut ait Lucas
ritus, dicani inilio cap. 2.
Et eritis miiii. ) Mihi, meae sciliccl incarnalioni, raor-
ti, redcmptioni, resurrectioni, ascensioni, ca;terisque iiiy-
stcriis quK huc iisque peregi, q. d. Doccbitis et lestilica-
bimini mc esse Fillum Dci, qui pro salute honiinum in-
caruatus ct criiciG.xus sum , ac proinde me esse Saivato-
rein mundi, ideoquc cos in me credere dcbcre ut salven-
tur, ncc cnim extra mc est saius.
Testes. ) Pcr miracula , pcr vitae sauctimoniam , pcr
pra?dicationcm , sapicntiam et efricaciam nou huinanain,
scd divinam, q. d. Vidistis o discipuli , o fllii mci , vitam
mcam , doctrinam audistis, spectastis raca iniracula, ili-
Dcra , labores , contradictioncs, tormcnta, mortem, cru-
cem, rcsurrectioncin, mox spectabitis meam ascensionein
et missionem Spiritiis sancti. Ubiquc vidistis meum in ho-
raincs omorcm ct zcluin , qui rne c caelo in terrain et iu
crucem Iraxit: ite, tcsliflcainini , et doccle ha?c iu tolo
raundo, ut suain salutem ament et curent, sicut ego a
Evang.c.24.o0.ulvalcdiceret.MagdaIenre, Marlha> ctLa-
zaro , eosque sccum pariter eduxisse , ut eis asceusionis
sua» visionem et consolationem impcrtirctur, utpote sibi
aiiiicissimis : ila Suarez 3. p. disp. 51. scct. 2. Qu» omnia
facile horam a prandio e.xactain sipfiiiflcant , anlcquani
Christus pcrvcniret in monleni Oliveti, ibique suis valcdi-
ccns asceudcrct. Qua; fucrint colloquia suavissiina et ul-
tima Deiparae Malris et Christi, item amplcxus eius el dis-
cipulorum, aliaque plura quae studio brevilatis lacct Lu-
cas, contcmplari possumiis, enarrare nequiinus. S. .\u-
{just. serm. G. de ascens. qui est 179. de Tenip. ait .\po-
stolos haec Christo dixissc, ( intcllij^e corde potius quam
ore ) Domine quare nos derelinquis asccndeiii, qui nos cle-
gisli in ripa prxccdens? Domine quando sumus verba lua
super mel el favum eminus pereepluri, et stillanlis roran-
tisque. gralix balsamum de tuis tabiis ac faucibus libalu-
ri ? Aut inslrue quo ascendis, aut ne dcseras cum ascendis :
quasi sculo benignilatis tux rcmansimus in aperlo nudati.
niovi ctcuravi, ut ine ipsos amantcrn redament: ccce a- 1-' tamquam pupilli matris amplcclcnlis pcnnalx velamine
lorum.
seendo, ut parcin cis locum in ca;Io: suadete er{jo,ul va
nas terraj opcs pompasquc conteinDanl,ut timeantDci iu-
diciiim el (^chennam , ambiant aspircntquc ad cxlum.
Eccc qualcs ct quanti hi tesles Christo fucrunt.
Enconiia Vide hic di^uitatcm Aposlolorum, de qua pracclare S.
ApuMo- Chrysost. homil. de S. Andrca, quas exlat apiid Suriuin
die 30. Novcmb. ^/7ii7 tale . inqiiit, unquam fuil, quale
fuerunt Aposlnli. Hi cum D'i vcrbi csscnl minislri. allrecla-
runl incarnalum itlum , qui ti/ Dcus figuram non habel.
Scculi sunl ambulanlcm cum.qui ubique pr.vscni esl. Dis-
cubuerunt una cum ilto , qui nullo loco circumscribitur.
Eius voccm audivcrunl . qui vcrbo fecil omnia. Mundum
ipsum lingua. tamquam sagrna quadam conctuserunt. C.ir-
cumientnl suis cursibus fincs orbis lcnarum. Errorcs ut
zizania cradicarunl. Aras ut spinas quasdam amputarunt.
Idola (amquam feras interfecerunt. Dxmones ut lupospro-
desliluli. Quando venies ad nos, qui rcdemisli nos? Mors
tua fuit pcccalum noslrum . sil asccnsus luus pignus no-
slrum, ne nimis absorpli mccrore mcrgamur, quos eleva^li
de gemilibus inferorum. Christum vcro eis respondissc per
angelos a sc subinissos : Viri Galitxi quid .<italis aspicien-
les in cxlum ? Hic lcsus qui assumplus csl a vobis in cxlum,
sic t'fnif/,etc.L'nde scr. 7. hosce duos angelos voral duos
prn?torc8, et duns palalinos ca-Icstis impcrii. Oporlebal e-
nim. inqiiit, f.r/'',</cs ;«i7/i consolnlorcs. nc rcmanerent tre-
pidi piscalorcs. Noster Liid. dc Ponle mcditat. dc Asccn-
sione, pic et probabililer mcditatur, Christum abcuntem in
r.Tlum, ut inBiorem sui fldcm, spcm, amorem et revcren-
tiom disripiilis iinpriinercl , dedisse eis osculandns suas
mnnuset pcdcs ( ut tangcrent sacra vulnerum in iis stiry-
raata ) cx qiiibus suavissimus odor fragrabat, quo illoruiri
corda mirc rccreabantur et coDfortobontur : niatri yero
H
Commciilnr.il iti Acta Aposlulunim. Cnp. I.
suae oblulissc cliam nsculandum Intus, quae in illud se ab- A rexerunt, ul patet Mattb. 27. 53. ac consequenter in cor-
dere, ia coque cum Cliristo asceodure {jesUebat. Discipu- pore glorioso cum Cbristo ascenderuiil , quasi resurre-
Christus
los ergo summo araore et reverenlia inaiius et pedes Cbri-
sti osculatos cssc, uti osculata fuerat Mag;daluna,eiusquc
comiles mulicres, loan. 20. 17. et Matlb. 28. 9.
Elevatus est. ) Non subilo raptus, ut Elias et He-
ascendli, noch, noti fuHim suiilalus, sed videnlibus illis elevatus est,
quomo- ait S. Bernar. de Grad.buinil. c. 1. Idem ser.2. deAscens.
Quid, ait, pulalis fraires , quanlus dolor et timor irrupe-
rit Apostolica peclora, cum eum viderunt a se tolli, et at-
tolli in aera, non scalis adiutum.non subkvalum funibus,
etsi angelico comitatum obsequio, non lamcn fultum auxi-
iio , sed gradicntem in mulliludine fortiludinis sux? Ele-
vatus ergo a se, suaque virtute per dotein agilitatis, id-
que sensim et pedetentira, ut diutius pasceret oculos dis-
cipulorum intuentium. Hoc enim significat Lucas Evang.
cap. 24. 50. Et elevatis manibus suis bencdixit eis. El fa-
ctum est dum benedicerct iliis, recessil ab cis, ct fcrebatur
in cxlum. Ex quibus verbis liquet Primo, Cbristum ele-
1.
ctionis cius primitia;. Hoc est quod ait Alicheas c. 2. 13.
Asccndet cnim pandcns iter ante eos.
Scptimo, Cbristo perdolem sublilitatis caelos penetraa-
ti, quasi Doinino regique suo occurrit tota cajleslis aula,
omnesque omnino angeli, uti docuit S. Cypriau. Epiph.
Njssen. serni. de ascens. et alii,et satis colligitur e\ illo
Hebr. 1.6. El cum iterum introducit primogenitum in orbem
ierrx.dicil: Et adorent eum omnes angeli Dei; qui admi-
rantcs eius gloriam interrogarunt: Quis est iste quivenit
de Edom, tinctis vestibus de Bosra? clc. Is. 03. ac trium-
pbaiites cecincrunt : Altoilile porlas principes vestrus, et
elevamini portx xlcrnaies, el introibU rex (jtorix, Ps. 23.
Dnde S. .\ugust. serm. 5. de rcsurrect. Viderunl, itiquit,
cxiiies cuncli speciosum vulneribus Christum , spolia e
castris tyrannicis reportanlem , et admirantes fuigentia
divinx virlutis vexiila, taiibus concrepant hijmnis, dedu-
cunlque Ixtantes: Quis est iste rex giorix? Hoc cst quod
VII.
vasse mauus, tum ut Deum oraret, et invocaret ad bene- Biubilat Psaltes Psal. 07. 18. Currus Dei decem miilibus
dicendum Apostolis; tum ut elevando et deprimendo, vel
Christus certe transversim collocando manus, uti fecit lacob Ge-
benedi- ,)es. 48. 14. signum crucis clTormaret, uti docet noster
Gretserus, lib. 3. de Cruce cap. 16. Per crucis enim rae-
ritum omnem benedictionem nobis impetravit. Unde in-
oluit in Ecclesia consuetudo, ut tain in publicis et sacris
ofTiciis , quara in privatis benedictiouis pra;Iatorum, sa-
rerdotum, sanclorum, vcl parentum, is qui benedicit si-
gnum crucis efTormet super eum quem benedicit; quani
esse Iraditionem Apostolicam testatur S. Basil. libr. de
Spirilu sancto c. 37.
Secundo, liquet Christum discipulis benedixisse, id est,
Palris opem, et gratiam eis apprecatum fuisse, qua et i-
psi in fide vitaque Cbrisliana proficereut, et alios ad cam-
dem verbo et e.\emplo provocarent , utque Deus omnia
eorum opera secundaret per omnera vitam , uti de facto
fecit ; fuit enim eflicax haec Christi oratio et benedictio.
xit per
signum
crucis.
JI.
muitipiex. miiiia Ixtantium : Dominus in eis in Sina in
sancto. Et Psal. 40. Omnes Genles piaudite nianibus, iu-
bilale Deo in vocc cxuitalionis. Quoniam Dominus cxcel-
sus, terribiiis : Hex magnics super omnem tcrram, etc. A-
scendil Deus in iubilo , et Dominus in voce tubx.
Octavo, Beda lib. de Locis sanctis cap. 7. lestatur so- yui.
lemnitatem huius diei quotanuis recurrentem, fuisse cas-
lestibus prodipriis, in eo loco quo Christus ascendit, ilIu-„. ,. .
stratam. Nam in die, loquit, ascensionis Domimcx, perascensio-
annos singulos Missa peracta vaiide flaminis procella de- nisChri-
sursum venire consuevit, et omnes qui in Ecciesia fuerint^^'"
in terram prosternere. Tota ibi ea nocte iucernx ardent,
ut non iliustrari tantum, sed et ardere mom, et supposila
loca videantur. De loco ascensionis dicam v. 12.
Quffires, quibus de causis Chrislus mox post resurre-Cur a-
ctionem ascendit in caelum ? Resp. Prima est, ut suara ^'^^"<^_''
lcgem et doctrinam coufirmaret, et ostenderet esse csele- stj^^'"
AdditnosterLudov. de Ponle medit. de ascensione, Chii- (^siem. Se enira e cailis descendisse, ut eara doceret, ideo-resurre
111.
IV.
stum ascendentem discipulis faciera solito amabiliorem ct
radianliorem exhibuisse. Formula vero benedictionis hac
usum esse : Benedicat vos Dominus ct custodiat. Oslcn-
dal Dominusfaciem suam vobis, et misereatur vestri. Hanc
enim Deus prajscripsit Aaroni, qui fuit typusChristi, Num.
6. 23. Aut bac: Pater sancte , serva eos in nomine tuo, quos
dedistimihi, ut sint unum, sicul et nos. Pater quos dedi-
sti mihi, voio ut ubi ego sum, et iiii sint mecum, ut videant
clariialem meam, etc. loann. 17. 11. 22. 24. Autsimili.
Porro Christi benedictio fuitelTicax : quare discipulos re-
plevit bonis illis caelestibus, quae benedicendo illis appre-
cabatur.
Tcrtio, Christum sensim ascendisse : hoc enim signifi-
cat To recessit, et ferebatur.
Quarlo, Manichaji censebantChristum restitisse in caelo
solis, ideoque solem quasi nuraen adorabant, idque ex
eo quod scriptum est Psalra. 18. 5. In soie posuit labcr
quasi unigeuilum Dei filium , iuxta illud '=''''°*-
Nemo ascendit in cxium , nisi qui descen- „
nacuium suum. Refert et ridet boc S. August. tract. 34. iustara daret merceden» et gloriam : corporis enim gl
in loann. Certum est Christum ascendisse super oinncs ^> congruus propriusque locus est caelum, non terra
ceelos : boc enim asserit Apostolus Ephes. 4. 10. Vide
ibi dicla.
\. Quinto, de fide est Christum non tantum qua Deus est,
w horao ^^^ ^''^*" ^"^ ''°'"° ascendisse ad solium Dci Patris, ibi-
ascendit, 1"^ ^^ dcxtciam eius quasi Dominum ca;li et terrae , an-
sedetque gelorum et hominum considere, Id enim docet Aposlolus
?.^.^''d!.^_'^°'°^*- 3- ^- <l"'a enira Cbristus se in cruce infra omnes
.creaturas bumiliavit, hinc et meruit super omnes exalta-
ri, Pbilip. 2. 10.
Sexto, Cbristus sua morte caelura ob pcccatum Adaj, et
postcrorum clausum reseravit; unde et primus eodem a-
scendil. Hinc et secum duxit in triumphuin omnes ani-
mas Ss. Patrura et Patriarcliarura , quos e limbo eduxe-
rat. Hoc cnira est quod ait Psalles Psalm. 67. v. 19. et ex
60 Pauliis Ephes. 4. 8. Ascendens in aitum captivam duxit
caplivitalem. Porro praecipui ex illis cum Christo resur-
ram Pa
iris.
VI.
que eo rcdire
loannis 3. 13.
dil de cxio, fiiius hominis qui esl in cxio. Unde S. Maxi-
mushom. 2. de Pentec. Sicut, mquit, aquiia humiiia de-
serit, aila petit, cxlorum vicina conscendil; ita et Saiva-
tor humiiia infcrni deseruit,paradisiaUiorapet%it, cxio-
rum fastigiapenetravit.
Secunda, ut ca;Ium bominibus peccato Adae clausuni
reseraret, utque ostenderet regnum suum non esse ter-
renura et lemporaneum, uti putabant discipuli, sed caele-
ste et aetcrnuin : quocirca sequacibus suis terrara et ter-
rena oninia essc despicieuda. Nam, ut ait S. Aug. serm.
473. dcTerap. Cum Chrisio non ascendit superbia, non
avaritia, non luxuria , nuiium vitiuni noslrutn ascendit
cum medico nostro. Et ideo si post medicum desideramus
ascendere, debemus vilia el peccata deponere.
Tcrtia, ut corpori cius ila iu terris bumiliato et afDicto,
oriosi
ha;c
enim est locus generabilium et corruptibiiium. Unde S.
August. serm. 107. de Temp. Noster, ait, hic Samson ab-
latis po?-tis imperioque inferni et mortis, ascendit per tur-
binem in cxium.
Quarta, ut angelos sua praesentia et gloria exhilararet,
ac caelum exornaret ; nam iucerna cius est Agnus, Apoc.
21. 23. Unde et ei acclamarunt : Dignus est Agnus qui
occisus est , accipere virtulem, et divinilatem, et sapien-
tiam, et forliiudinem, et honorem, et gioriam, Apocal. 5.
12. Adde , ut scderct a dextris Dei tamquam contuber-
nalis Palri , a qiio in bunc rauudum missus fuerat , ait
Gicum. in cap. 3. v. 21. Praeclare S. August. serm. 37.
de Tempor. Quam tnirifico, a\l, itiijslerio noslcr Jesus Chri-
stus vel tactu corporis sui, vei transitu glorix sux omnem
ad momentum crcaturam sanctificat, vivificat et iiiustrat?
Aquas enim consccrat, dum baplizatur : terram sanctifi-
III.
IV.
Commenlaria in Acta Aposloloruin. Cap. I.
45
VI.
Moral.
I.
cat, dum sepelilur: morluos suscitat, dum resurr/il : cx- x
leslia glorifical, dum ascendit ad cxlum. ct sedet ad de-
xleram Palris.
Quinla, ut e caclis miltcretSpiritum sanctum.nostram-
que causoiii iugiler apudPatreiii ageret, ostcndens ei sa-
cra sua vulneia. Talis enim deccbal, ul nobis esscl ponti-
fex, sanclus, innocens, impoUulus, scgreyalus a peccalo-
ribus, et excelsior cictis faclus, Hebr. 7. 20. SiC ccrpil esse
divinilale pr:csentior ,qui factus est humanitate lomjinquior ,
ait S. Leo seriii. ii. dc Asceus.
Sexta, ut SS. Triuitati ralionem suae lcfjationis in terra
peracta; reddcret , eique redeinplioue honiinuin peracta
honorem, licliliam et gloriain aHcrret. Lnde S. Cyprian.
serm. de Ascens. asserit, /Ncc limjuis hoininum, ncc an-
gelorum , nec cuiusquam acumine ingenii definiri posse,
qux Patris in rcditu hilii hilaritas fucrit : perinde ac si
ulla ad immutabite illud gaudium esse accessio potuerit.
Et S. Epiph. Orat. de Asceus. Christus, ait, ingcnti gau-
dio Iriuwphans, ovem humanx naturx humcris impositam
Palri obtulit, atquc pro tali muncrc munus Spirilus sancti u
guod reddat, impctrat. Et S. Chrysosl. serm. dc Asccus.
Christus asccndcns in cxlum naturx nostrx primitias ob-
tulit Patri, et oblatum donum miratus est Puter, quod et
tanta dignitas ofjerebal, et quod offerebalur nulla macula
fcedabalur. ISam ct suis manibus suscepit oblutum, et sux
sedis fecit esse participcm , etc. llla nulura cst qux audi-
vit : Terra es. el in tcrram ibis. Et infcrius : llodie An-
geli atque Archangeli naturam noslram in sede Dominica
immortali gloria fulgcntcm vidcrunt-
Moral. Chrislus corain Apostolis et discipulis ascendit,
quasi ocuios et cor eoruin ( utinani ct iioslriim I ) seciim
Tchcns in cxlum, docciis nos Priino, ut cum Apostolis
oculis aniiiii eum in astra scquamiir, et meiite in cselcsli-
bus habilemus. Ipsc cnim cst amor nostcr; ubi autcin a-
nior, ibi et oculus et cor. Quocirca Apost. Coloss. 2. 1.
Qux sursum,\n<\\n\., sunt quxritc, ubi Christus est in dex-
tra Dci scdcns : qux sursum sunt sapite, non qux super
terram. Patria enim iiostra caelum est,terra vero exiliuin r»
ct carcer ; ita iudicant sciitiuntquc animx sapientcs et
Bancta3. Christus ergo in fidelibus beatitudinis et regni
cailcslis fidcm sulidavit, ct spem acuit co ascendendo: U-
bicumque enim fucrit corpus , iliic congrcgabuntur et a-
guilx, Matlh. 24. 28. Et S. Aufjust. serm. 3. de Asccns.
Nos , ait, Christi mors vivificavit, nos rcsurrcclio erexil,
nos asccnsio consecravit. Et S. Bcrnard. serm. 2. de A-
sccns. Quxramus, ait, qux sursutn sunt,quia illic profe-
cto Ihcsaurus nostcr est lcsus Chrislus, in quo sunt omnes
thcsauri sapicntix ct scietUix absconditi , in quo habitat
omnis plenitudo divinitalis corporaliter.
Sccundo, ut doccret nos qiianli apud Deum mcriti sit
humilitas, camqiic cflii'aciter nobis persuadcret. Nain ut
uit Aposloliis Kphi;s. 4. 10. Qui desccndil, ipse cst ct qui
asccnditsupcr omncs c:clos, ut implcrct omnia. Ita S. Fran-
ciscus per huniililatem asccudit ad Scraphinos, uti ex vi-
sione cuiusdain Sancti teslatur S. nonavent.Undc S. Der-
iuirdus scrm. 2. de Ascens. IScque enim , uit, asccndcrc _
jiolcs nisi descenderis , quia ut xtcrna lcgc fixum cst , o- l'
innis qui se rxaltat humiliabitur, ct qui se humiliut cxul-
tabilur. 0 pcrvcrsitas! o abusio (iliorum Adam ! quia cum
asrcndcrc difficillimum sit, dcsccndere aulcm facillimum,
ipsi ct lcvitcr usccndunt, ct difficiiius dcsccnUunt.
Tcilio, ut doccret hcroica virlutum opcra palrare , et
dura pati, ctiam marlyria, iuxla illud Apostoli 2. Timuth.
2. 10. Idco omnia su.^ilinco proptcr clcctos, ul et ipsi sulu-
tem conscqwtntur , qu;c cst in Chrislo lcsu, cum gloria cx-
lcsti; quod cxplicans subdit: Hdclis scrmo: nam si com-
tnortui sumus, ct convivcmus ; si sustinebimus, ct conrc-
gnabimus. Dcus Paler crfjo exoltans (^hristum ad suain
dcxl-cram, nos conscdcrc fccil in c;clcstibus in Christo lc-
su, iit ait idciii Ejihcs. 2. G. Nam iit ait S. Lco serni. 1.
de Asccns. Quia Chri.iti asccnsio no.ilra cst provcctio, ct
quo prxccssit gloriu cnpilis , co spcs vocatur ct corporis ,
dignis dilcctissimi exultemus gaudiis, ct pia grutiurum
aclione Ixtemur. Hodie enim non solum cives paradisi fir-
mali sumus, sed eliam cxlorum in Christo superna pene-
travimus. Idcm serm. 2. Sursum vocatos animos deside-
ria tcrrcna non deprimant, ad xlcrna prxelectos pcrilura
non occupcnl, viam vcritatis ingrcssos fallaccs iltcccbrse
non rclardent, cl ila a fidclibus hxc tcmporalia dccurran-
tur, ut pcrcgrinari se tn hac valle cognoscant, in qua cl-
iamsi quxdam commoda blandiantur , non ampleclcnda
ncquitcr, scd transcunda sunt forliter. Et superius ; llanc
fidem asccnsione Domini auclam , ct .''lipiritus sancti tnu-
ncrc roboralam non vincula, non carccrcs, non cxilia, non
famcs, nonignis, non lanialus ferarum , nec exquisita per-
sequcntium crudelitatibus supplicia lerrucrunt. Pro hac
fxde per universum mundum non solum viri, scd ctiam fcR'
minx, ncc lantum impubespueri, scd ctiam lcncrx virgi-
nes usque ad cffusioncm sui sanguinis decertarunt. Et S.
Gregor. hom. 29. in Evang. £cte, ait, li^e venit salicns in
montibus,lransilienscotles,clc.Vultisciussallusagno>cere?
De cxlo vcnit in utcrum , de ulcro in prxscpc, de prxscpi
in crucem , de cruce in scpulcrum , de sepulcro rcdiil in
cxlum. Quia cxullavit ut gigas ad currcndam viam , ut
nos ci diccremus: Trahe nos post te, curremus in odorein
unguentorum tuorum. Vnde fratres cliarissimi oportet ut
illuc sequamur corde, ubi cum corporc ascendisse credi'
mus. Dcsideria tcrrena fugiamus, nthil iam nos delcctct in
infimis, qui Patrcm habemus in cxlis. Et S. Aiig. serm.
3. de Ascens. Ascendamus post illum, et pcr vitia ac pas-
siones nostras : si ultquc unusquisgue nostrum subdere cas
sibi studeat , ac supcr eas starc consuescal , cx ipsis sibi
gradum construit, quo possil supcriora conscendcre. Ele-
vabunt nos, si fuerint infra nos : de vitiis nostris scalatn
nobis facimus, si vitia ipsa calcamus. El S. Bcrn. scrm.
4. de Asccns. Quid, inquit , gravc illi vidcri potcrit, qui
setnper menle tractat, quod non sunt condignx passiones
huius lcmporis ad futuram gloriam? Quid concupisccre
poterit in sxculo nequam, cuius oculus !,emper vidct bona
Dotnini in lcrra viventium, sempcr vidct xtcrna prxmia?
quoniam transibo in locum tabernaculi admirabilis usque
ad domum Dci. Et infcrius : Ascende Dotninc super asi-
num istum, coneulca hos bestiales molus, quta dotnari de-
betU , ne dotninari prxvaleant ; nisi enitn calcati fuerint,
conculcabunt nos : nisi pretnantur , oppriment nos , etc.
Sequere ctiam ascendetitem cruccm, cxallatum a tcrra, ul
non solum super cam , .<:cd et supcr omnctn quoque tnun-
dum mcnlis fasligio coltoceris , ctc. tiulla le tnutidi oble-
ctamcnta inclinenl, nulixadversHates deiicianl. Vide eum-
dcm serm. 6.
Et iMJBES SCSCKPIT EiM. ) Quoircs, qua; ct qualis fui t Nubes
hjGc nubcs? Primo, Cuielaii. hic, et ex co .McdinaS.p. q.Chrisii
58. art. i. ccnscut nnbcm hanc non fuisse uubcm , sodj""^ "
splcndorcm, qucm Chrisli corpiis cx se sparsit cum ca.>lo
appropinquarcl, cuius siiiiile cst in via lactca. Vcruin a-
liud est splendor, aliud uubcs ; ille clarus ct subtilis, ha;c
obscura et dcnsa. Adde, nubcs ha;c vclavit Christum, ne
cum amplius vidcrcnt discipuli : fuit crgo vcra nubcs.
Seciindo, Abulens. paradoxo 5. cap. 'J. pulat hanc nu-
bcm fuisse Christo instar scdis ct throiii, qiia partiin nu-
ditalcm suam tcgcret, partim gloriosiis quasi iu sclla jje-
statoriu c terra in altum asccndcrct, non clcvatus ab an-
{jclis, scd virtule propria. Vcrum nubcs ha;c Chiistum ia
altum evcctuin susccpit , ct abscondit. Undc S. .\u{jusl.
scnii. 179. dc Tcmp. caiii cxcclsam indigilat. Non crgo
fuit ci loco scdis, ncc in tcrra , scd in .icllicrc ciim susce-
pil; Christus cniiii crcclus asccndit, non scdcns : hic cniiii
silus dccct corpiis jjloriosum. Ergo nubcs lucc magis a
Christo fcrcbalur, quam illum fcrrcl, ait UEcuinon.
Tcrtio crgo ct gcnuinc, uiibcs ha;c fiiit vcra , scd glo-
riosa et cximia liirc corusca, ad hoc a Dco adducta , vclgeDuiue.
producta, ut corpus Chrisli lcgcrct, ct ab oculis .\posto-
lorum cximcrct, simulquc suo fnljore maicslatem ascen-
dcntis ostcndcrct. llo Stinrcz. 3. p. disp. 52. sect. 2. et
5. Chrysost. qui ct addit, Uanc nubcm fai.^sc rxli sijinbo-
lum, declurans,quod in ipsosigno divin.r polcutix asccn-
' Resp.
I.
11.
III.
46
Commentaria in Acla Apostolorum. Cap. I.
deret. iuxta illud Psalm. 103. Quiponis nubem ascensutn i
tuum. Passim enim in Scriptura Dei maiestas dicitur tcgi "
el velari nubibus. Unde et Sancti rapientur in nubibus ob-
viam Chrislo in aera, 1. Tliess. 4. 17. Porro nubem hanc
Cbristus secum nou deduxit in cselum , sed suo loco m
aere reliquit.
Nota. Ghristus sensim ascenditeo usqne quo pertmge-
re poterat Aposiolorum visus : deinde subduxit eum nu-
bes : ac mox illico inslar fulguris per dotem agilitatis li-
bravit se in c£elum cmpyreum, non quasi transeundo ab
extremo in extremum sine medio.ut ceoset Abuleris. pa-
radoxo 5. cap. 13. sed successive singulos cselos mira ce-
lerilate transeundo, ut lamquam supremus omnium do-
minus omnium possessioncm acciperet, et quodammodo
sua prsesentia sanctificaret, iuxta illud Ephes. 4. 10. Ut
impleret omnia: ita Suarez disp. 51. sect. 2. Dbi adverte
Tim dotis agilitalis Christi : per eara enim subito in iclu
oculi , inslar fulguris se libravit ex aere in verticem et
cnlmen cali empyrei , qiiod spatinm iugens est et quasi B
iramensum. Alpharabius uobilis inter Arabes Astrologus
asserit, tanto intervallo firmamentura,sive octavamsphae-
ram, in qua sunt stellae fixae, a terra distare, ut vixquis-
Q ^ I quam octo auaorum millibus co pcrveuire posset. Caeteri
disie" '"° Aslrooomi docent, terraui distare a concavo firmamenti
caluma octoginta millionibus milliarium : spissitudinem vero fir-
lerra? mainenli esse eamdem , scilicet octoginta millionum :
quanta ergo debet esse distanlia, spissitudo etampliludo
ca;li noni, decimi, et si qui alii iis sunt superiores, ac ma-
xime caeli empyrei ? lidem docent, stellam quamlibet in
sequinoctiali positara singulis horis conficere 42. millio-
nes milliarium : lapidem molarem, si e firmamento cade-
rct, casurum per nonaginta annos, antequam terram at-
tingeret: per quatuor milliaannorura vix te perventurum
ad convexum Crmamenti, etiarasi quotidie recta asceu-
dens conficeres centum milliaria, uti ostendi Genes. 1.
in opere quartae diei. Haec omnia Christus pene iu mo-
mento transmisit, facitque ut animae sanctee post mortem
eadem quasi iu momento transmiltant. Haec cogita,his te
solare, cum quis labor te fatigat,cum tardum pigrumque C
corpus te in opere pio delassat.
AnChri- Denique Abulens. paradoxo 5. cap. 34. censet , Chri-
siii? nii- sium post resurrectionem, utpote gloriosum, nullas in-
scendc- <lnisse vestes, sed nudum semper, et solo splendore glo-
irit? riae suae Tcstitum discipulis apparuisse, ac consequenter
nudum e terra in caelum ascendisse sola nube et luce cir-
cumdatura. Ratio eius est, quia alioqui non poluisset vul-
nus lateris Thomae ostendere , et tangendum exhibere :
vestes enim manum Thomae exclusissent. Sed responden-
dum est , Christum post resurrectionera tales vestes as-
Bumpsisse, ut illaequinque vulnera non tegerent, nec ve-
stirent ; aut si tegerent, facile retegi possent in locis vul-
nerum, ut eaostenderet discipulis, ex iisque probaret se
idem corpus habere quod vuluera exceperat: Chrislus e-
nim Magdalenae apparuit ut hortuianus, duobus discipu-
lis euntibus in Emaus ut peregrinus. Habebat ergo habi-
tura vestesque , quae intuentibus hortulani, et peregrini
esse videbantur: ergo pariter vestitus ascendit in caelum, pj
quousque visus est ab Apostolis; cum vero nubes eum
suscepit, veslimenta dimisit. Corpusenim gloriosum sua
dote claritalis vestitur instar Dei, qui amiclus estlumine
sicut vesliraento, Psalm. 102. Quare Beati in caelis noa
veste, sedgloria vesliuntur.
An in ve Porro Christum in veste rubra et purpurea ascendisse^
sie ru- censet Fridericus Nausea in Calechis. cap. 36. probatque
hra? ex illo Isaiae 63. 2. Quare ergo rubrum esi vestimentum
tuum? Et Apocal. 19. 13. Vcstilus erat veste aspersa san-
guine, uimirum ut illa significet cruenlam victoriam Chri-
6ti sanguine partara. Alii censent Ghristum in stola can»
dida ascendisse, haeceuim decet corpus gloriosum. Unde
Christi vestimenta in transfiguratione facla sunt candida
ut nix : el Beati a loanne visi sunt vestiti stolis albis. A-
pocal. 7. 9, et byssino candido Apocal. 19. 14. Verum
quia Christus coram Aposlolis gloriam suam pene abscon-
dil, eamque tenuiter lantum ostendif, utcum iis familia-
ritcr agcre, vidcri et taiigi posset ; hinc crediderim eum
in veste comiimui, qua in vila uti solebat, iis apparuisse,
ut idein videretur esse qiii resurrexerat, noii alius; ac in
eadem ascendisse, ita lamen ut ascendendo radiosgiorias
suae in cam transfunderet, eanique radiantem clarilale
pariim candicante , portim purpurascenle cfficeret. Sic
eniin dos clarilalis et lucis Beatorum in caelo erit colora-
ta, et varia. Nam in Martyribus erit purpurea, in Virgi-
nibus candida, in Doctoribus viridis, ait D. Solo in 4.
dist. 49. in fine.
CuMQUE iNTUERENTUR.) Atsvi^ovts,-, id esl,inten(lentes, vert. lo.
et intenlis dcfixi oculis , ac, ut S. Ambros. serm. 60. su-
spensi: csivw euim est tendo, a. vero epitasin addit auget-
qiie. Apostolorum typus fuit Elisaeus, sicut Christi Elias
ascendeos in cxlum curru igneo.Unde in eum intendens
Elisaeus succlamabat : Pater mi, pater mi, currus hrael
et auriga eius. Et : Obsecro ut (iat in me duplex spiritus
tuus, 4. Reg. 2. 9. et 12. Quis hic Apostolorum admira-
tionem, laetiliam, amorem, spem , oiunesqiie aiiimorurn
motus, omneque pathos exprimat,imo meiite concipiat?
S. Bernard. serm, 3. de ascensioiie, addit eos plorasse.
Duo viRi. ) Duo angeli in assumpto corpore appareo-
tes, quasi duo viri eximii et gloriosi.
In vestibus AIBIS. ) Hic enim color eorum puritalcm
Christique gloriam et triumphum denotat. Unde de Beatis
Christum sequentibus ait loannes Apocal. 19. 14. Et e-
xercitus qui erant in cxlosequebantur eum in vestibus al-
bis, vestili byssino albo et mundo. Kotat S. Gregor. hom.
49. ia Evang. Christo nascente non legi candidatos ange-
los apparuisse ; quia in nativilate apparuit Deus humilis,
in ascendenie oslensus est homo sublimis.
ViRi GiLiLiEi.) Apostoli enim e Galilaea erant oriundi ; y^„ n,
sed alludunt angeli ad etymon et significatuin. Galilxus
enim Hebr. idem est quod transraigrans,q. d. Estote Ga-
lilaei,a terra in caelum mente et vita transmigrate, fortiter
depugnantes contra muudum, carnera et diabolura. Erant
enim Galilfei bellicosi et pugnaces, teste losepho, qui Ga-
lilaeorum dux cura iis fortiter contra Vespasianum et Ro-
manos depugnavit, uti ipse narrat lib. de bello ludaico.
QuiD STATIS ASPICIENTES.) Syrus, quid stalis et suspi-
cilis, id est, fixe quasi firmo statoque pede suspicitis? q.
d. Sat suspexistis: Christus enim iam ab oculis vestris
subductus est; eum araplius videre non potestis; sed sci-
tote eum rediturum ad iudicium, ut vos secura assumat
in caelum. Ergo doraum redite, et ad munus Apostolicum
quod ipse vobis demandavit, ac ad Spiritus sancti adven-
tum vos comparate.
Moral. docent nos Apostoli, crebro oculis tam mentis, Morai.de
quam corporis caelum suspicere, ad illudque anhelare, co- aspccin
gitantes nos in hoc mundo peregrinos esse, palriam vero c^''-
habere caelum. Conscripti enim sumus cives Sanctorum,
et domeslici Dei. Sanctis ergo terra est exilium, et uwua
est TcfiK, id est corpus est carcer, ut aiebat Plato: lum
quia in eo anima illigatur, deprimitur, aflligilur, crucia-
tur mille aerumnis quasi in carcere, imo quasi in eculeo:
tum qiiia ob cupiditates et tentaliones,quas animae sugge-
rit,illi creat periculum damnalionis et gehenuae: tum quia
eancti aspirant ad suum thesaurum et araorem, puta ad
Christum, B. Virginem , Angelos et Sanctos, ac ad SS.
Trinitatem, ut eius visione beentur, earaque perpetira ad-
orent, ament, glorificent.
Ita S. Martinus iugiter aspiciebat caelum, eaque nola a Eicm-
caeteris dignoscebatur, adeo ut vulgo cognominaretur su- [la.
spex cxli. Unde et moriturus in ardente febre , supinus
oculis in cjelum inteutis orabat, eumque discipuli peterent
ut converso corpore lantisper, dura remiiteret vis morbi,
pronus conquiesceret: SiJiile me, inquit, ca:lum potius
quam terram aspicere, ut suo iam itinere, iturus ad Do-
tninum spiritus dirigatur: ita Sulpitius in eius Vita.
S. Aulonius in oratione pernoctans, iu iisdem vestigiis
consistens, iisdem oculis sursura elalis solem orientem
aspiciebat, quibus occidentem aspexerat, ait S. Athaaas.
Corameiitaria in Acla Aposlulorum. Cap. I.
.i7
I
S. Mof^dalena non tanlum oculis , scd et corpore toto ^ passionis et ascensionis eius olenra et mel gpreTerunt, ibi
qiiotidie seplins ab Angclis clevabatur in ca;lum , ibique
ca>ies(is iiiclodia; iniisieain audicbat, ut habet ciiis vila.
S. Mai in Oifjniaccnsis versabatiir cum An»^e!is el San-
ctis in ca;lo,ul eos inter se dislinjjuerc possel; quin cl rca-
liter ipsos Sanclos audirct, cum iisque fainiliariter colio-
querctiir, de qiia mira scribit Card. lacobus de Vitriaco
ca(). 8. Vilae eiusdcm.
S. Francisciis ita assidue ct affcctuose in ca;lum spccta-
bat, ut corpore in cxlum asccndcrct : nimiruin tanta crat
vjs amoris et dcsidcrii,ut secum sursum attollcrct moiem
corporis. Quocirca piiifjitur ipse pcdc fjlobum tcrra; cal-
cans, oculis ca:-liim suspicicns cum hoc leinmate: Qux
sursum sunt, non qux super tcrram.
S. P. Ignalius fundator Sociclalis nostra;, solebat in so-
larium asccnderc, unde liberc in ca;lum possct suspicere,
ibiquc fijiis in ca;lum oculis ubertim lacrymans Dcum ad-
orarc. Undc illa cius von : Quomodo sordcl mihi terra ,
cuM cxlutn uspicio! ita Ilibadcn. lib. 5. Vita; eius cap. 1.
Hic Iesis.) Qui vobis fuit, critque scmper lesus, id est
Salvator: cuiiis proinde mclliniiuin iiomen iufjiterin cor-
de et ore g;crite, diccntcs: lcsu nostra redempiio . amor
el dcsidcrium, Deus crealor omnium, homo in fine tcmpo-
rum, qux te vicil clementia, ut ferres nostra crimina? ctc,
SlC VKMBT QL'EHAD.>IODlM TIDISTIS BUSI EI'>°TE1I. j
Propria virtiitc, iion nlicnn opc dcducliiin, ait S. Chrys.
In CfLUU.) Tria hic .\postolis injjcrunt anfjcli, tiibus-
quede causis eis apparucrunt. Priino, ut qiiod disripuli
oculis corporis vidcre nun polcrant, sciliccl Chiislum in
ci'lum pcrvciiicnlcin , vcrbis suis doccrcnl, ac connrina-
rcnl. Secunilo, ut .\poslolosconsolarcntur, cosqiic iiistrue-
roiit, ul (idc potiiis quam visu corporeo Chrisliiin intue-
rcntur, ac cxpccinrcnt. Tcrtio, nt si{jnificarcnt Christum
ad iminulabilciii i|ucindnin statiim, et a;tcrnilatis consor-
tiumasccndissc. lloc enim est quod aiunt: Sic vcnict quem-
admodum ridistis eum cuntem in cxhim , id est, in ea-
dcm gloriam ct niaicstatc, et cum cadcm auinia cl corpo-
dem sentiant gustentque acetum et fcl irae ipsius et vin-
dicta;,
Qiiinlo , quia mons Oliveti , wque ac oliva symbolum y
C8t EcclesiiB, et Sanclorum. Oliva enim symboluin est pa-
cis, concordia;,modcstia;, obedicntia;,eleeinosyna;. splen-
doris, a;lernilatis, qua; dotes omnes compctunt Ecclesiaj
et Sanctis, uti ostendi lerem. 11. 16. et Zachar. 14. 4.
ct Apoc. 11. 4.
Nola tria continua miracula , quibus in moote Olivetitria nii-
Deus illustravit Chrisli asceusum. l»riinum , Christus ad f^ciila
sui sua;que ascensionis monumentuin, huic monti petroso """q'"'
instar ccra imprcssit, et impressa rcliquit sacrorum pe- mcDte
duin suorum vcstigia, qua; nulla rationc tot sa;culis dcle-^''*^''-
ri potuerunt , ibique etiamnum inter mcdios licet Turcas '"
Tisuntur , cum tamen peregrini devotionis causa ea era-
dant,ut terra; a Christi pedibus quasi sacratae particulas,
quasi rcliquias secum auferant: ita S. Hieron. in Locis
Hebr. S. Paulinus ad Scverum cpist. 11. Sulpitius lib. 2.
u Histor. sacra;, Beda dcLocis sanctis cap.T.et reccntiores
Geoj^raphi , ac peregrini terra; sancta;. Porro ha;c Christi
vestigia convcrsa sunt ad Occidentem, et versus Catholi-
cam ex Gcntibus Ilomanam spcctant Ecclesiain,ad quam
ipse cius caput tamquam geminos et illuslres oculos, S.
Petrum, suiim in tcrris Vicariuin. et S. Paiiliim doctorcin
Centiiirn iiiissiirus crat: ita .Vdrichom. ct alii in descri-
ptione Icrusulein. Secundum, locus illc e qiio Chrisliis a- 3.
scendit, nunquam se legi, aut marmoie paviri ornarique
est passus, sciiipcr cxcussis, solo rcspueiilc, qua; manus
hniiiana adornandi studio tentabat apponere, uli lestalur
S. Pniiliniis iam citatus. Terlium , codem in loco poslca 3.
teinplum rotunduin,et magnilicum, in honorem ascensio-
nis est erectum a S. Heleua malrc Conslanlini Impcr.
quod in se includebat Christi vesligia , cuius tectum ca
parlc quaChristicorpiis asrcndit nunquam contcjji el con-
camerari potuit.scd Iransitus eius c terra nd ca;lum usque
iiianct apertus,uti Hoina; vidcinusinPantheo: ita S. Hier.
re, qua; nulla tcniporis diirationc allernri potcrunt aut p el Beda loco iam cilato. Adde quartum flaminis el vcnli,
inutari. Qua; vcrba ita pondcravit Ifjnalius epist. 10. ad qiiod verbis Beda; recensui v. 9.
Sinymenscs, Chrvsosl. et Bcda in Acta, elTcrtul. lib. dc
Carne Christi cap,21. et lib.de Bcsurrcct.carnis cap.31.
Tor«. li. Tl'bc retersi su^it Ibrusoltmam, a monte qli ro-
CATLR Olitbti. ) Ab olcis ct olivis, quibus consitus ct
fcrtiliscst, uti iuxln Roinam mons Tibiirlinus. Hinc patcl
Chrislum, c monte Oliveti in caslum asccndissc , unde nli-
bi hic mons sanctus et inclylus vocatur. Vidcliir huc nllu-
Chrisiu» sisse Zachnr. cap. 14. 4. cum ait: Stabunt pcdcs eius in
fxmonudie illa supra montem Olivarum.qui cst contra Icrusalcm
"cc^ii "^ Orientem. Vido ibi dicla. Scd cur indc? Rcsp. Priino,
cur* 'quia ibi inchoavit passionem, dum in horto orans sudavit
I. aquam et san{;uincm , mox(|iie a luda proditus, captiis ,
Cauio. ligatus ct prolractus est ad .\nnain ct Caipham; ibi cr{;o
pariler dccuit cum nnire, et coronidem impoucre passioni
sua; el vilae tcrrcna;; ut ubi pixnain iuiustc sustinuil, ibi
cl iustitia innuccntiaquc eius declarelur, ct {jlorilicctur
Porro S. Athanasius, vel polii s .\naslasius (nam quxst. AJOriea-
3. ct 8. citat Epiphanium, ct Nysscnum, qui S. Athana-ifm ado-
sio fuenint posleriorcs) in Qua;st. S. Script. qua-sl. 37. '?""'
docet, idco Chrisliauos adorarc Dcuin ct Chrisliim conver- ciusa».
tcndo se ad Oricntcm , qnia Cliristus asccudit in monte
Olivcli , qui csi ad Oriciilciii lorosolyni». .MTcrl ibidcm
duns nlins ralioncs. Prior csl, qiiia in Oricntc oritur sol :
undc ibidcin non solcm, iiti vctcres Roinani et Gcnlilcs ,
scd Dcuiii solis auctorein , cl cum sole nobis qiiasi allul-
gcnlcni vcneramur ct invocamus, ut luccin dicmqiic tolain
nohis prosperet. Poslcrior, ul meinores paradisi, qui crat
in Oricnte, Gcncs. 28. iuxta Scptua(j. cx quo pcr pecca-
luiii cxcidiinus, rot^cmus eo rcstilui.
Dcnique mulli opinantur .\ntichristuin Chrisli, eiusqiie
asccnsionis et {jloria;a;muluin, in montcOlivcti da;monum
oiic clcvnndum iii nllum , iit in ca'luiii vidcatur consccn-
II.
Ecce rursum, ut instrumcnta ct loca passionis Chrisli ci . dcrc, sed sidcrnbit euni Chrislus, spirituquc oris sui in
vcrluntur in (;loriain ct Iriumphuin. L'(crliciet, 2. Thcssnl. 2. 8.
Secundo, quia in hoc montc sa;pc Chrislus oravit et Sabbati iiabbns iter) Id cst. dislans a Icrusalcra tan-Sabb*ii
pcrnoclavil,ul patct Lura; c.21.22. et 23. ajque ac David to spalio, quanlum luda'is in sabbalo liccbnt profiriscen- ""*'"'''•
IV,
fu(;icns Absalonem, 3, Be{;. 15
Teitio, ut in conspectu impiaj ct ludaica} Icrusolem ,
qiias ciim dc|ircsscrat ct occiderat, {^loriosus asccndcrcl,
itaquc abolito ludaisino Chriatianismum snnciret et illu-
strnrct, Mons cniin OlJvcli lanta; allitudinis cst, ut ex eo
omncs pcnc (ilntca; lcrusolcm ( quin ct marc mortuum )
cunspicianliir.
Quarlo, qiiia olivctum ct olcum symboliiin est (^ratiw
ct miscricordia>,qunm Christus nobis in hocmontc patiens
cl asccndcns impcndil. Hiiic |)nritcr in hoc loro iudcx con-
sidcbit, ciiin in linc inundi rcdibit iil iiidicium iinivcrsnle
pcrn(;nt, lloc ciiini fiiluriim cst in vnllc losnphal , qiia;
subiacct monti Olivcti, el cxi(;iio spatio inlcr cum et ur-
beiu lcrusnlcoi interiacet, ut ludaii iulidclcs cl impii, qui
do ronlicerc, (luda^is cniiii lanla rcli{;ionc pra;ccptuin cral
Babbatiim, ul capcsscrc non liccrct ilcr nisi modicum, uti
liqnct Exodi 1(>. 2'J ) qiiod inulti ccnsent diiorum fuissc
milliarium. Millinrc cst snatium millc passiiiiin : Syrus
vcrlil, scplrm stadiorum. id cst, 873, passuum,N'cruiii mi-
niis fiiissc hoc ilcr liqiicl tum ex loscpho, qui lib. G. Bclli
cnp. 3. nsscrit Icrusnlcin a monlcOlivcli dislare stadiis
quinqiic, nb cius vcro culmine scx: stndium aulcm conli-
ncl 12,1. passus : quinque cr(;o sladin fnritint G25 pas-
SII9. Ttim cx S. Hicr. cpist. lol. nd .M(;nsinin qua;st. 10.
uhi cx R. Akibn, Siineon et Hilld, itcrsabbnli dcfinitcs-
sc ninbulalioncin bis millc pcdum : ubi pcr pcdcs non pns-
sus, uti voluiit nonnulli, scd pcdcs, ut vox sonal accipit:
iam quinque pcdcs coDnciuDl passuro ; ergo bis mille pcdcs
48
Commenlaria in Acla Aijosloloium. Cap. I.
faciunt. 400. passus. Tum ex Origene apud CKcumcn. qui ^ in limjuis irjncis ad discipulos deseendil in diePentecostes.
ait iter sabbati esse miilinrc duum millium cubitorura
cubitus est pes cum dimidio: duo crjjo millia ciibiloruni
faeiunt tria niillia pedum, qua; faciiint passus COO. Tum
ex Wilhelmo Arcliiep. Tyri, qui lib. 8. Belli sacri cap.ll.
ait montem Oliveti inilliario dislarc ab urbe lcrosolyma.
Favet huic sentciUia;,quod losuc c.3.3. iusscrit, utpo-
pulus in aciera pro.fjrediens, ab arco dislaret spalio duo-
rum raillium cubilorum: quia scilicct lioc eratiter sabbati,
quod quovis die.ctiam sabl)ato Levila; conficere polcrant,
el ad arcam , cum opus erat , acccdere : quod accedit ad
seutentiara losephi, qui nuraerat passus 623. a lerusalem
Hsque ad radices raonlis Olivcti, scd usque ad culmen e-
ius, ex quo Christus ascendit , numcrat sex stadia , quaj
faciunt passus 7o0. Iter ergo sabbati est mediura milliare
Ilalicum, et iosuper 200. vel 130. passus. S. Chrysost. to
sabbali hahens iler, putat addi, eo quod Christus ascende-
rit diesabbati, q. d. Esto Christus ascendcrit die sabbati,
tamen licuit illi cum Apostolis ire co die in montem Oli-
\eti, quia illud iter e.viguum est, el in sabbato perraissum.
Veruni certum esl Chrislura ascendisse fcria quinla, sive
die lovis. Si enim a Paschate numeres dies 40. incides in
diem lovis: Christus autem quadragesirao die a resurre-
clione sua ascendit.
Porro quo mense, quoloque eius die Chrislus ascende-
rit, non constat, et variant Doctores, quia variant in con-
signando die passionis Christi , et Paschate. Multi enim
opinantur Christura passum esse et mortuum in Aprili ,
alii die 16. alii 2. alii 3. plures in Martio, alii die 7. alii
Chrisuis 23. alii 30. Communior scntentia est S. August. 18. Civit.
Tima'' '^^P- "'"^- Tertul. lib. conlra ludsos cap. 8. Chrysost. ser.
Ma'h.^ de Nalivit. S. loannis Baptislae, D. Thom. in cap. 2. S.
loannis, Antonini, Platina;, Usuardi, etSuarez 3. p. disp.
40.sect.o.Christum passum esse et niortuum die23. Mar-
Hi , sicut eadem die incarnatus cst; ac consequenter re-
surrexisse 27. Martii, asceudisse in caelura quiiita Maii ,
inisisse Spiritum sanctum 13. Maii. Idera diserte airirmat
Lucius Dexter, Praifectus praetorio, in Chronico, quod i
lllic collocata nunc esl magna et sanctissima Sion, Eccle-
siarum omnium maxima. Mcminit eiusdem Ecclesia; ia
Sion posiu-c S. Hicroiiwn. cpist. 27. et Beda in Locis saii-
ctis c. 3. adduntque in eadi^ra positain fuisse columnam,
ad (luam ligatus et llagellatus cst Christus. Hinc liqiiet
ciriiaculum hoc fuisse in monteSion, iuxta aroem David.
Adilil Adricliom. in Dcscript. lerusalcm n.6. 7« eodemcvB-
naculo prima Pctri concione ter mitlc ludxi conversi , et
bnptizali sunt. Ibidem lucobus fraler Domini cof/nomento
luslus, primus lerosolymorum Episcopus ab Apostolis ed
creatus, atque Stephanus cl reliqui sex Diaconi sunl ordi-
nali. Ibidem Apostoli primum celcbrasse Concilium Aclor.
13. cl in sua divisionc Apostolicum Calholicx fidei Si/mbo'
lum edidisse videntur . Eodem loco S. Helenaamplissimum
exlruxil tcmplum, in cuius postico ccenaculum circumclu-
sit : postea in hoc coenaculi loco xdificatum csl monasle-
rium Franciscanorum , etc. Turcx ex eorum monasterio
palalium sibi fecerunt. locumque hunc in tunta habenl re*
l> neratione , ut non nisi discalceali eum intrenl.
Petrl'9.) Pelrus hic et alibi passira ab Evangel. priraus
nominalur, quia Primas Ecclesia;, etcaput Apostolorum:
ita S. Chrysost. el alii passim.
Iacobus AlpH;EI.) Scilicet filius, qui cognoininatus est
liistus, fuilque primus Episcopus lerosolymorum, cuius
festuin celebrat Ecclesia die 1. Maii. Prior enim lacobus,
fratcr loannis, fuit filius Zebedaei.
SiBON Zelotes.) Id est, Cauanaeus: Hebr. euim tOj?
kana signilieat zelari: inde Canana;us idem est quod ze-
lotes: itaGagneius. Addit Baron. eum ila dictum a palria,
scilicet a Cana Galiia;ae: unde cum Nicephoro lib.8. c. 30.
opinalur hunc Simouein fuisse sponsuin in nuptiis in Ca-
na Galila;oe, loannis2. 1. a quibus Chrislus eura avoearit
ad apostolalum. Quidquidsit de sponso, videtur plane hic
Simon diclus Canana;us a Cana patria ; sed quia Cana-
naeus Hebr. idein esl quod zelotes , idque congruebat Si-
moni, utpote qui zelo fervebat , ait S. Hieron. epist. 33.
ad Riparium,hinc pariterZelotes est cognominatus,aequ8
psededicatS. Hieron. uti vicissim eidemdedicavit S. Hie- ^ ac Cephas dictus esl Petrus, quia petra Ecclesiae : perin
' " ' -- . • ' ^< > jjg j^g gj g QregoriuiD indigilares Vigilanliura , Theo-
dorum Deodatum , Phrontiscura Prudentium. Sic Roma
primitus vocata fuit Valentia: Pw.aY; enim Gra;ce vocatur
robur , quo pollebant Romani : ita Plinius lib. 3. cap. 5.
et Solinus Polyhisl. cap. 1.
luDAS Iacobi.) Supple, frater. Hic ludas alibi cognomi-
natur Thadxus, quasi maramaeus: tad enim Syriace.idera
est quod Hebr. *ili; sciad,\d est, mamma, alibi Lebb:eus,
id est, corculum ( Hebr. euim 3*7 leb est cor), sicut Sci»
pio Nasica appellatus est corculum , ob eximiam sapien-
tiara , leste Cicerone Tuscul. i. aut leunculus ( hic enim
vocatur t<»3^ labi). Erant ergo hi quatuor fratres, sci-
licet lacobus , qui dicitur minor , vel Alphaei , vel Frater
Domini ; loseph, Simon el ludas Matth. 13. 33. Marci 15.
47. oranes cognali Christi, e quibus tres in Apostolos ele-
git, lacobum, Simouera et ludain. Ita censent multi : sed
hoc discutiendum Matth. 13.53.
Caetera quae de vocatione, ordine,ofiicio, dignitate, vi-
ron. suuin tractat. de Scriplor. Ecclesiae quod Chronicon
a Baronio et aliis mullis studiose quffisitum, tandem post
Baronii inortem nuper repertum eteditum est,de quo plu-
ra dixi in fine Chronotaxeos. Favet Martyrologium Roma-
num , quod 25. Martii consigiiat diem obitus sancti La-
tronis, pula S. Dismae , hic enim cum Christo crucifixus
est eodera die et loco.
Vers. 15. Et CIM INTBOISSENT IX COENACULUM , ASCENDERUNT. )
Ita dispungunt Romana. Sed cx Gra;co liquet aliter esse
dispungendum,et comma ponendum posl introissent, non
post cce«acu/«)«.Sic enira habetGraecus : xai ozi wjcX^o-',
a-JiSriiav £15 to •jTr-ct.jov, o'J r,<jaj ■A.araiJ.VJfjTi; OTi UiTpo;, zat
Ia/.6)?oc, etc. id est , Et cum introissent , scilicet urbem ,
vel potius Aomnm, ascenderunt in superiorem domus par-
tem, ubi erant manentes el Petrus , et lacobus , etc. quae
leclio perspicua est, el clarura dat seusum. Veteres enira
Hebrasi, aeque ac Roraani degebaot in superiore parte do-
nius, ibique aulas habebant araplas ad convivia, coetus et
coenas, quas proinde coenacula vocabant. Cuius haec do-D laApostolorumdici possent, spectant adc. lO.S. Matthaei
mus ct coenaouluin fuerit, non constat. Nicephor. lib. 1
Histor. cap. 28. et Cedrenus putant fuisse S. loannis E-
\angelista;: Theophyl. in Mallh. 26. ceuset fuisse Simo-
nis leprosi: Eulhym. ibidem ait fuisse losephi ab .•^riraa-
thia, Nicodemi, aut similis viri poleutis et Christiani. Pro-
babilius Baron. anno Christi 34. censet fuissedoinum Ma-
ria; raatrisloannis, qui cognoininatus estMarcus.Fuitque
consobrinus Barnaba; , quo Pelrus e carcere liberatus se
contulit, ubi et ca;teros discipulos ad preces collectos re-
peril. Idera etiam testatur Alexander iu vita S. Barnabae:
Coenacu- -^" ''/" ccenaculo, inquit, Dominus Pascha fecit, in illo ap-
\\xmCVn- paruit Thomx Apostolo, cum a mortuis surrexisset: illuc
siiquaie. ^jg^^^j^foyj i^ cxlum assumptus cst, discipuli cum reliquis
fratribus centum vitjinti, in quibus erat Barnabas et Mar-
cus,ex monte Olivarum convenerunl: itluc Spirilus sanctus
Hl OM>'ES ERANT PEBSEVERANTES UNANIMITER IN OBA-vers. 15,
TIONE. ) Nola hic tres virlutes, quibus vacarunt Apostoli,
ul se disponerent ad adventum Spiritus sancti : priraa, est
oralio; secunda, unanimitas; tertia,perseverantia. Hae e-
nim ad se provocant et alliciuntSpiritum sanctum, utpote
divinae, eique charissimae. Adde quartara, farailiaritatem
el devotionem erga B. Virginem , de qua sequitur : Cum
mulicribus , et Maria Matre lesu. Haec enim cum sit Dei
Patris filia, filii Dei mater, Spiritus sanctus sponsa, quid-
vis obtinet. Quid enim non irapetret filia a patre , mater
a filio, sponsa a sponso ? Nota: Pio perseverantes, Graece
est 77por7/.afiT£f/oj-./T£;, quod significat esse assiduum, per-
stare , insistere rei cuipiara arduae et prolixae, nec ab ea
discedere ; sed sustinere, et fortiter superare molestias ,
labores, fatigationes, ta;dia, tentationes, etc. quae vel rei
I
Commcnlario in Acla Apo>toIorum. Cap. I.
49
diflicullas , Tel hoslis sagacitas , vel naturae itnbecillitas » cii fervidus ? quam cofjnoscit credilum sibi a Chrislo gre
su;j!jcrit, qunlia expprimur in oralione. praiserliiii longa y.in ? qwui in huc choro princcps est, ct ubique priutus o-
Hutnili-
U^ B.
Virginis
mira.
et roniinuR, iiun mons liuinaiia inslnr arciis tenditur , et
continuc cxlcmlitiir ad ca^lc.atia ct divina.
CtM MiLiKBiBUS.) Quiiriiiii antcsignaua et princcps iu
amorc ct frrvorc crnt S. .Mn.fjdnleua.
Et .Makia matrb Iesu. ) Quasi matrcfamilias liuius
sacri coelus et familia; Christi. Cliristus eniin paterfaini-
lias abicns in caeliim, idcirco in terris rcliquit ainantissi-
mam matrcm, iit loco sui cssct quasi inalcr .\poslol(iruin
omniumque fidclluDi. Miinlur S. Dernard. cain liic ultiino
loco poni. Ilane, ait, el mulierum scse ultimam cxhibeOat,
vt novissima omnium poncrelur ? Causam dal : Cum Ma-
ria quanto maior erat , huinitiarct se non rnodo de omni-
bus, sed ct pnc omnilms. Merito facta cst novissima pri-
ina, qux cum prima esset omnium, sesc novissimam facie-
bat. Mcrito facta est omnium domina, qux se omnium ex-
hibebat anciltam. Merilo dcnique super Angelos exaltala
est, qux et infra viduas et pcenitentes , infra eam de qua
hitiiuM incipil loqui? Et infcrius? Primus omnium aucto-
ritclem usurpat in ncqotio, ut qui omncs habct in manu.
Ad hunc enitn dixit Christus: Et tu aliquando conversus
coufirmu fratres tuos. S. Chrysoslom. scquiturOEcumeu.
Surrjit, ait, Pctrus, et non lacobus, taniquam ferventior,
ct vetut is cui discipulorum prxsidentia commissa est. Id
signilicat \ox ex«/-j/en5 , nimirum I'riino, quasi praesos £.^„^.
CECfcris eminens et statu [;;raduque c.xcelsior. Secundo, ^ios no-
exurgens , ut quasi concionaturus , acturusque de repu- «' lum-
blica totius collcgii et Ecclcsioc , attenlioncm audilorum J^J/J'"*'
excitaret , mentesque vultus et aures omnium ad se evo-
caret, accommodcfacilcque a singulis audirctur.Tcrlio, ro
exurijens, sijjnificat pasloralem vi.fjilantinm Pelri, utpote
qui quasi paslor crectus slet , et totum {jrcfjcin circum-
spiciat et circumlustret. Quarto, sifynificat, animi confi-
dentiam et celsitudincm, quod quasi Vicarius Christi aii-
deal eius officio se in.fjerere , imo succedere , ac coelur
eiccta fuerant scptem dxmonia, incffabili sese mansuetudi- B Aposlolorum ab eo inchoatum supplere et pcrficere. Quln
ne inclinnbat. Obsecro vos, ptioli, xmulnmini hanc virtu
tem, si Mariam dititjilis, si contenditis ei placere. Ita ipse
serm. de verbis Apocal. 12. Sirjnum marjnum. Hisce cou-
sonat etrif^ies H. VirE^inis, qiiain cx antiquis imafjinibus,
et ex Epiphanio ila pinp;it Siccphor. lib.2. cap. 23. Mo-
res autem , formxque et stalurx eius modus tnlis { ut in-
quit Epiphanius) fuit: Errd in rebus omnibus honesta, ct
gravis, pauca admodum caque ncccssaria loquens, ad au-
diendum facilis et pcrqunm nffabifis, honorem suum et ve-
ncrationcin omnibus r.ihibcns: statura mcdiocri, quamvis
sinl f/ui enm nliqunntulum mrdiocrem lonrjitudinem cxces-
sisse dicant. Dcccnti diccndi tiberlale advcrsus homines
omncs usa cst , sine risu, sine perturbatione , el sine ira-
cundia maxime: colore fiiit triticum referente,capillo flri-
vo, oculis acribus , subjlrwas tamquam ulex colorc pupil-
las in eis habcns: supercilia crnnt ei inflexa ct decentcr ni-
gra , nasus longior, labin florida , el vcrborum suavilate
plena : facies non rotunda, nec acula, sed aliquanlulo lon- p
(jior, manus siimd et digUi longiores. Erat denique fastus^
omnis expcrs , simplcx minimrque vuUum pnrjens , nihil
rnollitici secum trahcns, sed humililrdem prxccllenlem co-
l^ns : vestimentis qu:e ipsa gcstavil, coloris nrdivi contenta
fuit , id iiuod eliamnum sanctum capdis cius velamcn os-
tendil. El ut paucis dicam , in rclnis cius omnibus mulla
divinitus incrat grrdia. Simili crgo inodo Lucas hic ponit
pinfjitque B. Virf^incin lalcm, qualis ipsa in se erat, qua-
lcinquc se exhibebat, iiiinimam, quia ut minimam se gc-
rebat ; uovissimam , quia novissimam se cxhibcbat. Uoc
imitata; sunt sancta; matrcs familias, ut S. Monica, quaj
crat serva servorum tuorum,oDomine,ctc. ila cwamgcs-
sit, quasi oinncs genuisscl; ila servivil, quasi ab omnibus
genita fuisset, nit S. Auf^ust. lib. 1). Confcss. cap.!). Et S.
Pauln, dc qua Uicron. in eius Ejiitnph. Qux priina, ait,
Chrislianorum virtus est , tanta se humililale deiecit , ut
yui cam non vidisset. ct pro celebritate nominis vidcre gc
stissct,ipsam essc non credcrcl ,sed ancillularum ultiinam
lo, modeslia; studio cxurgcndo toti cffilui Apostoloruin,
ct Ecclesise honorem cxhibuit, eumque salulavit, ac pra>-
serliin B. Virginem.qua; pra;sens aderat, inquit S.Chry-
soslom. Sic pra;ceptor inchoaturus lcctiouciii surgit ut
salutet discipiilos.
Is .MEDio.l Synibol. vox mcdium nolat aurcam niedio-
crilatcin, qua Pastor et Prajlatus debct pra;cellere, ul in-
ler subditos . qui disparis , imo conlrarii sunt humoris ,
iudicii , voliintatis, versctur quasi mcdius, ut iu nullani
parteni n(Teclu suo(|ue favore inclinct, scd omnibus se in-
diirerentem, bcnevoluni ct ainicum, iino patrem exhibeat,
itaque omnes licet inler se diversos in sc nectat et uniat,
siciit ca|)ut in se unit oinnesscnsus membraque hominis.
A'ide dicta HnbnciicS. l.Secundo, ro in mcdio, inniiit mo-
destiam, qua S. Petriis, licct ca;teiis superior inler eos ta-
men se gercbat quasi frater potius quain pater , secutus
exemplum Chrisli , cuius eral Nicarius , qui ait Luc. 22.
V. 27. £go in medio veslrumsum, sicut qui minislrat. Au-
rea est gnome S. Beruard. Si sis cgregius, esto quasi unus
e grcf/c.
Polcrat cnim S. Petrus solus, uti docet Chrjsost. suc-
cessorcm luda; eligere , et .-Vpostolum diiodccimiiin dcsi»
gnare; sed noluil, lum ut oslendcrct se non dominari ia
Cleris, scd modesti regirainis dare ctinitiarc cxcnipluin:
tum ut maius pondus addcret elccto . inaiorciiiqiic ci a-
inorcm et reverentiam conriliarct , iitpiitc qui c.vtcrorinii
calculo fiiissct elcctus : luiii deiiiqiie ut Dci voliintntein ia
lanto ncgdtio , per Ecclesia; sulTragia sorlesque cxquire-
rct. Constituerc eniin .4ipostolum proprium videbalures-
se Dei. Quocirca Summi Pontifices, S. Petri cxcniplo, noa
facilc quidpiam maioris momenti, pra;scrtini circa rcs fi-
dei dcliniunt. nisi ex consilio etdecrelo Episroporum, ad
id e toto orbe congregatorum in Concilio QEi-uincnico.
Spiritus sanclus enim plcnc planeqiie assistit capiti Ec-
clesix, quando illud suis meinbris, lotique corpori (quod
Episcopi rcprajscnlnnt) coniungilur. Tola eniin Ecclesia
El cum frequcnlibus choris virginuin cingerclur, el vcstc, [) cst sponsa unien, uniccque dilecta Spirilus sancli. Hinc
et voce, et habilu, ct incessu minima omnium crat
Et FRATBlBis Btus ) Putocogimtis tam lcsu.quamMa-
ria;: hos cnim Hebra;i vocanl fratrcs. Hi ergo cognati fue-
runt fidclcs, ct credidcriint in (^hristum. ijnde iunxcrunt
se Apostolis , ct cum cis cxpnclnrunt Spiritum snnctuiii.
In DiEBis ILLIS EXunGENS Pbtrus. ) Est hic allcra
pars ca[iilis , qua Liiras enarrnt stirrogationcni Matliia;
in locum ludo;. Incipit hic Pctrus fungi suo ollicio ct pri-
matu, primumquc eius aclum cxcrcct ; niinirum curnl col-
lcgiuni Apostolicum inde lap.su imniiniitum, pcr nltcrius
Aposloli surrogationcm instnurnri cl complcri. Scicbat c-
nim nnn tanlum fidelium, scil cl .\postoloriim sibi, quasi
Pricsidi ct Primati, curnm a Christo coinmissnm, ciiiii nb
eo niidivil : Et lu ntiquando crmvcrsus con^rma fralrrs
<uo.<, Luc;i>22..'12. Hanc piistoralein vigilcmquc Pclri sol-
licitudincm adtnirous S.Chrysosl. Iiomil.3. (}i(r(M,in(|uil,
Voi, X.
rursuni, priscis lemporibus ii dumtaxalordinabanturEpi-
scopi, quos populus [lostulassct, ut cl ipsi populo cliario-
res, ct ipsc |iopuliis cischarinr cssct. Audi S. Lconcm cp.
87. vcl 89. Expcclarrnturvola civium. teslimoniti populo-
rum, honoratorum nrbUrium. clcctio clericorum; qux in
saccrdotum solcnt ordiiialionibus,abhis quinorunt Vatrum
rcgulas, custodiri. Popiilis crgo coinpctebant votn, id cst,
dcsideria cl tcstiinnnia, clericis autem solis ius cligendi.
EBAT AUTEU TURDA IIOMIKUM. ) ("irXCC ovoaarwv, id
cst noininuin, hoc csl , cnpitum qtia; nominatim censcn-
lur. Est mrtonymia. Similis est Apocal.3.^1. Ilabespau-
ca noininn, id cst, capila ct homincs, in Sardis. Vidc ibi
dicln. Scribit Climacusex hiscc 120. in quos dclapsiis cst
Spiritus snnctiis , prodiissc qualuord(>ciin ha;resiarcluis.
Climachum citat nostcr Saltncron in illud 1. loann. 2.19.
i"x nobis prodierunt , scd ex nobis luin cranl ; scd in Cli-
so
Commentaria in Acla Apostolorum. Cap. I.
mnco idipsum huc usque non rcperi. Sane S. Pauluscap. ^ ribus, aptioribus, etc. praetermi,ssis eligere et vocare di-
20. 30. Ex vobis ipsis, inquit, exuvjcnl viri loquentes per- gualus est
versa, ut abducant discipulos post «e. Tanta csl iioniinura
etiam sanctorurn, innrinilas, inconstanlia, vanilas.
3. VlRi FRAinES. ) Priino, S. Petriis Apostolos vocat fra-
tres; quia oiiuics .\postoii in npostolalu erant pnres, et
quasi fratrcs; csto ipsc coruin csset pra?scs. Sic Pontifu.t
Cardinalcs et Episcopos vocat fralres. Scciindo, caeteros
omnes fideles vocat fralres cojjnatione, iion carnis , scd
fidei ; regencralione, baptisini, non ulcri. Fralrcs ergo, id
est Cbristiaui. Sic onincs Ciiristiana; vocabantur et voca-
baiit se inviccm sororcs. Sic Paulus in Epislolis passim
fideles vocat fratres et sororcs. Ratio est, quia Christiis
iostiluit Ecclcsiara quasi fainiliain suam, in qua voluitfi-
dcles sibi invicem esse coniunctissimos , ct sese invicem
ainare ut fralres, habentcs eumdcm patreni Christura, et
eamdera rualrem Ecclesiain,euindcmque uterum baptis-
mi;eamdem domum, scilicct lemplum, eamdem mensara
Eucharistia; , eamdcm educationem, eadein Sacramenla,
eamdeni patriain ccelestem, elc. Vox ergo fralrcs, notal
sumraam fidelium coniunctionem , et coinmiinicationein
mutuain bonorum oninium. Nain,ut ait Arislot. 8. Ethic.
cap. 11. Fratribus communes sunl purentcs, utcrus, san-
rjuis, orlus, educatio, domus, (jeneris clarilas, res familia-
ris,patriinonium, disciplina,morcs ■Qnourc& merilo Psal-
tes iubilat Ps. 132. Ecce quam bonum, et quam iucundum
habitare fralres in unum ! Sicut unguentum in cupite, etc.
Audi Tertull. .Apolog. cap. 39. Quod, ait, fratres nos vo-
camur, non alias, opinor , infamant , quam quod apud i-
psos omne sanguinis nomen de affectione simulatum est.
Fratres autem etiam vestri sumus ( o Genliles ) iure naiu-
rx matris unius, et si vos parum homincs, quia mali fra-
ires. At quanto dirjnius fratres et dicuntur, et habentiir,
(jui unum patrcm Deum arjnoverunt , (lui unum Spirifutn
biberunt sanctitalis, (jui de 2ino utero i(jnorantise eiusdem
iid unam lucem expaverint veritatis? etc. Ex substantia
familiari fralres sumus qux penes vos fere dirimit fraJer-
Hincliquct ludam non tantum apostolatusgradum.sed ruda»
et miiiistcrium participasse, ac conseqiicnter evangelizas- expun»
se, c.npulissc dajinones, fecisse iniracula, perinde ut fece-^^j™""
runt caiteri Apostoli a Chrislo inissi per ludiuam et Ga-
lilifam: ita S. Augustin. lib. 3. contra litleras Petiliani
cap.53. Cyrillus Hierosol. catcchesi 7. S Lco ser. IG. dc
passione Domini. Addit Nazianzen. iu Chrislo patienle,
quod doctrinx suse verbis mullos (jenuit filios. Fuit ergo
primitus ipse non tantum sanctus , sed et zelo pridica-
lionis su£e sanctificans alios, donec procurator a Chrislo
conslitutus loculos habere et amare cocpit, indeque elfe-
clus est fur et proditor Cbrisli : ita Tcrlul. lib. de ootraa
cap. 1. et alii.
Pro sortem, Graece est ylr.pv) : unde Clerus et Clerici vo-
cati sunt, qui scgregati a laicis, quasi Domini sors et hae-
rcditas,deputati sunt pcculiari eius cullui,et Ecclesiae ob-
- sequio ad procuraudas res sacras. Hinc quando Clerici
'j creantur ab Episcopo, et tonsuram clericalera accipiunt,
nudiunt, discuntque ab eo quotidie dicere illud Ps. 13. 3.
Dominus pars hxrcditatis mex, el calicis niei: tu es qui
restitues hxreditatem meam mihi. Sicut enim olira Levitje
nullara habebant haereditatem inter fratres suos, scd Do-
minus, id est, Domini oblaliones et victiraae, erat eorura
hsercditas, Nura. 18. G. et 23. Itain uovo testaniento cle-
ricorum sors est Deus, Deique cultus et obsequiura, ut
proinde discant non anibire bona in terra, sed in caelo.
Quocirca S. Hieron. ad Nepolianum: Clerieus, ait, inter-
prelelur primo vocabulum suum , el nominis definitione
prolata nitatur esse quod dieitur. Si enim y.lr.p^j; Grsece, sors
Laline appellalur, propterea vocanlur Clerici, vel quia
de sorte sunt Domini, vel quia ipse Dominus sors, id est
pars Clericorum est.
Tropolog. disce hic nullam esso tam sanctam sodalita-Tropol.
tein, qua? uon habeat suam fiecera, suura naevura. Quidin colle-
miruin? Christus in suo coetu, in sua farailia habuil Iu-='° ^'
' nnnim
nitatem. Itaque quia animo animaque miseemur, nihil de Q dam. Audi S. August. suura monasterium purgantem aest suus
rei eommunicatione dubitamus: omnia discreta sunt apitd
nos, prxter uxores. Et Jlinutium in Octavio: Fratres, in-
quit, voeamur, ut unius Dei parentis homines, ut consor-
tes fidei, ut spei cohxredes.
Qli fuit dux.) Non ut capitaneus, sed ut dux viai:
hjuc enini proprie siguificat Grwcuin o7/;yo,-. Unde Pagu.
veitit, dux itineris ; Vatabl. commonstrans viam.
Vers, n. ."^ORTITUS EST SORTEM. ) q. d. ludas quasi sortito, vel
sorle obtinuit sortera, id est partein, puta duodecimum lo-
cuin ministerii, hoc est, apostolatus nostri. Nota. Aposto-
lalus hic vocatur sors, quia Apostolis singulis hjec digni-
tas obvenit non ex natura, nou ex prosapia, (uti posteris
Sorsple- '^aronis priniogenitis obveuit pontificatus ex iure primo-
cuouis. genitura?) non ex iure, uon ex merito , scd ex mera Dei
dignationc et gratia, qui sine ullis eorum ineritis, hosce
duodecim ex tot millionibus hominuin selcgit, vocavit et
cnoptavit in suos legalos, et Apostolos ex suo bcneplacito,
ita ut ex parte Dci fuorit destinata voluntas, et decretuin
scandalo quod in eo acciderat, epist. 137. Quantumlibet, ludas.
ait, vir/ilet disciplina dornus mex, homo sum, et inler ho-
inines vivo; nec milii arrogare audeo , ul domus mea me-
lior sit quam arca Noe, ubi tamen inter oeto homines re-
probus unus inventus est. Aut melior sit quam domns A-
brahx, ubi dictum est : Eiice ancillam, et filium eius. .Aut
mclior sit quam domus Jsaac , cui de duobus geminis di-
ctum est: lacob dilcxi , Esau aulem odio habui. .iut tm-
lior sit quam domus ipsius laeob , ubi lectum patris filius
incestavit. Aut melior sit quam domus ipsius David, cuius
fitius cum sorore concubuit, cuius allcr filius contra patris
tam sanctam mansuetudinem rebellavit. Aul melior quam
cohabitatio Pauli Apostoli, qui tamen si inter omnes bonos
habilarcl, non diccret quod superius commemoravi: Foris
pur/nx, intus timores; nec dieeret cum de sanctitate el fid^
Timothei loqueretur: Neminem habeo qui germane de vobis
sollicitus sit. Omnes enim sua quxrunt, non qux sunt lesu
Christi. Aut melior quam cohabitalio ipsius Domini Chri-
eligendi hos, non alios; ex parte vero Apostolorum fuerit U $ti, in qua undecim boni, perfidum et furem ludam tole-
casus et sors felicissima; perinde ac si Deus super eis ie
cisset aleani, eiusque iactus felix incidissct in ipsos: quia
ipsi ad Apostolalum nulluin habebaut ius, meritum,gra-
dum vel ordinem. Simili raodo Saul sorte ex agasone, et
David ex opilionc faclus est rex. Sic quivis fidelis sorte, id
est gratia, non merito. vocatus est ex infidelitate et pecca-
to ad fidein et cultum Dei, iuxta illiid Apostoli : Qui dignos
■ non fecil inpnrtem sortis sanclorum in luminc^ Col. \. 12.
Et : In quo eliam et nos .^orle vocati sumus,prxdeslin(di se-
cundum proposilum eius, qui operatur omnia secundum
consiiium voluntalis sux, Ephcs. 1. 11. Fidelis ergo non
superbiatde sua fide, nec iustus de sua iustitia, nec Epi-
scopus de suo episcopatu, nec Apostolus de suo aposto-
latu : quia hoec bona sors eis obtigit non ex ipsorum di-
gnitate, sed ex mera Dei gratia et liberalitate, qui eos ad
illam iufiuitis aliis,iisque nobilioribus, doctioribus, melio-
raverunt.Aut melior sit postremo quam cxlum, unde angeli
ceciderunt. Subdit deinde experimentum notabile. Sim-
pliciter autem fateor charitali vestrx coram Domino Deo
nostro, qui testis est super animam mcam, ex quo Deo ser-
vire ccepi, quomodo difficile sum expertus meliores quam
qui in monasteriis profecerunt, ita non sutn expertus peiO'
res quam qui in monasteriis ceciderunt ; ita ut hine arbi-
trer in Apocabjpsi scriptum : lustus iustior fiat, et sordi-
dus sordescat adhuc. Quapropter etsi contristamur de ali-
quibus purgamentis , consolamur tamen etiam de pluribus
ornaineniis. Nolile ergo propter amurcam, qua oculi vestri
offenduntur , torcularia detestari, unde apotheex Domini-
cx fructu olei luminosioris implentur.
Et hic quidem possedit agrum. ) ludas proprie non vers. 18.
possedit agruin figuli, quia retulit pretiura. et abiens se
suspendit; sed eo sacerdotes ernerunt agrum in sepultu-
Commcnlaria in Acta Apo?toloriim. Cap. I. 51
ram perrgrinorum : dicitor tamen cum posscdisse figu- ^ scribiint ludam se suspcndisse e ficu, quae suo tempore
rale, quia scilicet possedit prclium , quo poslea emptus eliamnum lerosolyma' cxtabat. Vulgus inter nos , ait
Mariana, ex sambuco suspensum sentit: scilicet Romje
fuil ager. Quia ergo ager hic comparalus fuit pccuoia lu-
dae, hinc ludas dicilur eum posscdisse , per catachresio.
lure enim qund meo sere emplurn est, lioc mcum cense-
tar. Cnde S. Greg. lib. 1. Moral. cap. 9. Posscdil, inquit,
id est, possidcre fecit. Et Gra;ce esl E/.Tr^jaTo, quod Tigu-
rina Tcrlit, paravit ; OEcumen. et Vatabl. acquisivit, per
errptionem sacerdoluui. AliterRaban. possedit, quia sci-
licet in eo sepultus est ludas. Sed lioc inccrlum est, nec
satlsfncil: sepullus enim non possidct totuin agrum, vel
coJTneterium , sed ut summam fossam et loculum suum.
Denique loanncs Alba Elcctorum eap. 98. Vosscdit agruni
de mercede iniquitatis , hoc cst, inquit: De mercede ini-
quitatis eius possessus, vel emplus est ager. Sic cap.8. In
humililate iudiciutn eiu.i suOlatum est, idest, sublatus est
hamilitate iudicii, sive humili iudicio, vel supplicio abie-
cto, hoc est, morle probrosa el abiectissima. Similis hy-
pallage cstEccli. 19. 18. Ossa ipsius (losepb) visitata sunt.
canes quotannis cx sambuco suspendebant, eo quod GaU
lis Scoonibus in Capitolium irrcpentibus non lalrassent,
inquit Plinius lib. 29. cap. i. Et est ea arbor suspeudio
npta, tura ob durlliem, uli tcstatur idem Plinius lib. 16.
c. 30. tum quia infrugifera, ideoque inter infelices arbo-
res, quas reorum suspendio deslinabant, iuxla iilud Livii
lib. 1. I ticlor, caput obnubito, infclici arbori suspendilo.
Elx casu luda; discimus primo, quantura malum sit a- Moral de
varitia: haic enim fuit causa sccleris, et prodillonis. Se-iapsu lu-
cundo, quam profunde ruant qui in allo gradu consistunl, ''*•
indequc prolabuntur, ut de iis dici possit: Toiluntur in
altum, ut lapsu graviore ruant. Vulgo dicitur: Ex vino
dulcissimo, si corrumpalur, fil acidissimum acelum ; ex
Lucifero diabolus, ex Aposlolo apostala, ex iuonacho hae-
resiarcha, ex Sancto nebiilo. Tertio, quantuin peccatum
sit desperatio. Gravius enim peccavit ludas desperando.
et post mortem prophetavcrunt , hoc est, prophctavit lo- u quain Christum tradendo: desperatio enim eiim ad la
seph dc illis ( nempe fratribus suis) post mortem suam
visilandis a Dco, et dc suis ossibus asportandis in Cha-
noan mandavit eis. Nam Gen. 30. ait: Ueus visilabil vos,
asporlafe ossa mca vobiscutn : hrec Alba.
De HERCEDe iniQUiTATis. ) Trlginta argcntei ludx ,
qnibus cinptus fuil ngcr, vocnnlur merces iniquitcdis. qiiia
fuerunt merces el prelium proditionis ct vendilioiiis Chri-
sti,quod fuit summa iniquilas ; puta summa simonia,
suininum sacrilegium , suinmum parrieidium , imo Chri-
slicidium ct Deicidium. Vcndilus enira illa fuit Cliristus
od crucrm ct morlem.
1.1(1« sii Et stsPBNSLS CHEPUIT MEDius.) Pro sui^pensus, Graece
praecipi- esl jrpr.vT,; ■/iMou.iJo;, qiiod Bcza ct Bullingcrus vertunt./jraj-
tio, .10 cipitavit ; pulant enim ludam non laquco, scd prajcipitio
qiicum el gchcnnam adegit. Quia ut laqueo respuatio. ila
prohibctur despcratione Spiritus sanclus , ait S. Augusl.
homil. 27. inter oO. Quocirca S. Leo serm. IG. de pass.
Tu, inquif, impiissime homo, semen Chanaan, et non la-
da, nec iam vas clectionis. sed filius perditionis et morlis,
vliliora tibi diaboli incilainenta credcbas , ut facibus m-
flammalus avaritix. ad trifjmta urgenteoruni lucruin tnar-
dcsccrcs, ctquid divitiarum amitteres non viderts. Et mox:
Vnde facinus commercii tuinon ideo delestandum est, quia
Dominum vililer xstimasli, sed quia rcdcmplorem eliam
tuum. ne libi parceres, vendidisti- Et merilo libi tua p>r-
iia est commissa: quia in supplicium tuum ncmo tc sxvior
poluit inveniri.
Haceldama. ) Syrus KOl "jTl chel dcma, ct ita vi-.
mortaus* Titam finiisse. Vcnira crrant ; naiu Matth. 27. 3. de eo dctiir vocatus hic ager : luda-i eniin post reditum e capti- iiacfW»-
diserte dicitur: Et abicns laqueo se suspcndit , Gra;ce a- vitnte non pure Hebraico.scd corrupte et seinichuidaice, ■>i»<l>»'<'-
iTT/7;acTo, id est strancjulavil: ita Syrus; to ergo irir.vr,; y:- id cst, Syriace vel Syrochaldaice loquebantur : ita Pagn.
vojisvo;, ad vcrbura vcrtc cum OEciira. Erasino, Vnlnblo (^^ in Nomin. Hcbr.
et aliis passiin , prxccj.s. vel dciecto capite , ct in tcrram Hoc est ager SA?iGunis. ) Haec interpretalio norainis
prono. nt lcgit S. .Vugiist. lib. 1. conlrn Eelicein Mniiicli. Syri iiou esl oddita a S. Pelro. ut vult Uugo, ulpotc Sy-
cnp. i. qiii est geslus suspensoruin ; aul sese prxcipilans.
Vidctiir cnim Iiulas ad celeriorcm morteni fune in rollum
inserto, nfQxoque arbori. ex ea se prKcipitasse, ut valido
corporis gravis impiilsu et libralione, illico laqueuin col-
lo nslringercl. ilaqiic se suirocarct.
Addit Theophyl. in Matth. 27. o. Iiidam laqueo rupto
snpcrvixisse, ac landein posl Chrisli resurreclionera pra;-
cipitio vilam Gniissc. Scias, inquit Theophylact. quod la-
gueum quidem posuit in collum, et cum prnderet ab arbo-
re. ea inclinata svpervixit , Deo volente ipsum vel in poe-
nilcntinm comervare, vcl in traditioncm et confusionem.
Dicunt enim quod morbo hijdropico laboraril , ita quod
iransire non potuerit orbilam, et deinde pronitm cecidisse
tive prxcipilalum, et crepuisse medium, id cst essc disru-
ftum, ul in Actis dicitur. Adduiil alii nlia ex Papia, OE-
curaen. et Euthym. in Matlh. 27. ludam ruplo laqueo
ris syriace loqiicnle, sed a S. Luca, qui Graecis graece scri-
bens, Syram vocera Haccldama per Graecara est inlerpre-
talus. .Vgcr hic vocabatur, Primo, figuli : quia c\ eius
argilla figuli vasa ligulioa formabaut. Secundo. ager lu-
d:c; quia pecunia ludae coraparatus, ut dixi v. 18. Tcrlio,
sanguinis ; quia prclio sanguinis Christi emptus, idque
Dei consilio, ut, cum ipsi suum scelus ac emplionc in spe-
ciem pia obruere et scpclire velleut, ipse ager iiige es-
set homicidii, imo Christicidii eorum monumcntun); ut,
quolies agrum sanguinis niuniuarent , totics sanguinis
Christi a se occisi recordarcnlur^ait S. Chrysosl. scirent-
que liunc sanguincin non alio. qunra suo sanguine cx-
piondum, uli facliim a Tito et Romanis.
ScitlPTLM EST EMM, PsoI. G8. 26. FlAT COMMORATIO k'crj. 20.
EORIM DESERTA. ) q. d. Impia parricidarura . iino Chri-
slicidnrum civitas, puta Icrusalcm.in qua ipsi sccure qua-
Chrislo siipcrvixisse, inllnlo tamen corporc, atqiie iln cuin l)s\ inexpugnabiles commorantur, capiutur, surcendntur ct
8c movere non possct, curru occurrcnte fiiissc obtrilum et
disceqitum. ^Vriiin Iiajc parum conscnliiinl ciiin S. Luca
hic, et cum S. Mallh. cap. 27. 5. diccntc : Abicns liiqueo
sc suspendit ; Gra;ce strangulavit, id est, sulTocavit el oc-
cidit se. Nam suspcnsus crcpuil mrdius, iitsequitur. Dico
crgo ludain post rclotos orgcnlcos, ul ub niij^uribiis con-
scientiae sc libcrnrcl, illico se siispcndisse, cl suspcndio
80 strangiilasse, ita ut mole rnrporis, vcl polius vindicta
numinis crcpuerit mcdius: ri gullur per quod vox pro-
ditinnis rxierat, laqiici nodus nccarcl, ait Rcdn; ulquc n-
nima sncrilegn non pcr os, qiio pcrlide Christum oscula-
tus fiicrot, scd pcr visccin iiislnr bcsli.f vcl fcra; Innintae,
•^grcderclur. Siinili inodo .\rrius blnsphcmus, qunsi nltcr
ludas cum visccrihus, et per visccro iiiipinin animnm in
secessum elTudil, ini|uit Na/.innzcniis ornl. in S. .Mhnnos.
Porro luvcncus Pocta, ct Beda in Locis sauctis cap. 4.
dcsolelur a Tilo et Romanis. Idein pra;dixit eis Chrislus
ingcmisccns cl Incrymans: Eccc rclinquetur vobis domus
vcslra descrta, Matlh. 23. 3.
Et episcopatlm Eiis ACCIPIAT ALTER. ) Combinat
liic S. Pelrus duos vcrsus divcrsonim psalinorum. Prior
cnim habctur Psnl. G8. IG. hic vcro lcgiliir Psnl. lOS. 8.
Pro cpiscopatum. Hcbr. est IPlpfl pc/,uddalo.'\<i est pr.T-
fcclurnra, rcgimon cl principatum eius. puta nposlolalum
Iiid.T. accipial allcr, scilicel .Malhias. Nola. Tolo Psalm.
lOS. David duro imprecntur ludae proditori, ct Iuda<is in
l\po cl pcrsona Docg prodiloris sui npiid Saiilom. ut do-
cciil ibidein S. Aiigust. cl Tlicolor. Q:iocirra plcnus cst
ininis cl inalcdictis, adcoquc noniiulli numcrant lot nia-
Icdicliones, quot nrgenlcos accoperat ludns , niinirum tri-
ginla. Priina rst v. G. Con^tiluc supcr cum pcccatorem .
quasi impiuin iudicein et tjrauuum ei prajfice, qui acriler
32
Commcntaria in Acta Apostolorum. Cap. I.
eum iudicct ct puniat. Sccunda : Et diubolus slet a dex- ^ Et statuerunt. ) Aposloli caeterique fideles coromuni
tris eius, q. d. Diabolus, id est, caiuniniator ei aslet, ut
eum apud iudicem criminelur, et mortis reum pcragat.
Rursum in iudicio divino proprie diabolus in eum potesta-
tem accipiat, eum accuset, teneat, prajcijjitct, exa^ilet,
et ad reslim adigat. Sic in ludam ingressus est Satan
loann. 13. Diabolus, ait S. Augustin. in Psal. d08. slelil
a dexlrisludx, cum avaritiam prxposuil supientica, pccu-
niam saluti sum, ut Christmn proderet; et sic noluit pos-
sideri a Chrisio, sed a diabolo. Tertia : Cum. iudicatur e-
xeat condemnatus, ad morlem, pra^sentem et a^ternara.
Qiiarta : Et oratio eius f\at inpeccatum, id est, in olTcn-
sam, q. d. Oratio hominis tam impii, iam quasi conde-
mnati ct desperabuudi, orantis pro remissione, non tam
culpaj, quam pocna;,magis ofTendat et exasperet iudicem,
tum hominem, tum Deum: ita Theodor. Chald. vcrtit, o-
ratio eius sit in condemnationem. Quid boni e.vpectandum
illi, cui nihil superest nisi oratio, quae ei vertitur in tor-
mentum, imo in peccatum? Quiuta: Fiant dies eius pau-
Episco-
patus Iii
dxquis '
consensu norainarunt e toto numero duos excellentiores
in fide, virtute, rerumque Christi cognitione: eos deinde
seorsim statuerunt quasi Aposlolatus candidatos, ut su-
por utrumque iacerent sortem, quae Aposlolum dcsigna-
ret. Hajc omnia facta sunt dirigente S. Petro, qui totiua
huius opcris fuit choragus. Uride S. Augustin. lib. 1. de
Actis cum Felice Manich. cap.4. pro staluerunl lcgit sta-
tuit, scilicet Petrus cum Aposlolis, et per Apostolos. Por-
ro uterque fuit e numero 72. discipulorum,ioquit ex Cle-
mcnte Alexand. Beda.
losEPn.) Hic loseph videtur fuisse frater lacobi Mi-
noris et ludas Apostolorum, ac filius Alpha?i et Mariae, i-
deoque consanguineusChrisli.Unde intermatronasastan-
tes Ghristo crucifixo, nominatur hcec Maria lacobi et Jo-
seph Maier, Matth. 27. oG. Hic loseph postea crcatus est
Episcopus Eleutheropolis in Palaeslina, ait Dorotheus in
Synopsi. Inter Sanctos relatus legitur in Martyr. Rora.
die2(). lulii hisce verbis : Eodem die natalis B. loseph qui
ci: ita paucis horis prodilioni suaj supervixil ludas, illi- " cor/nominatus est lustus , quem Apostoli cum B. Alathia
Vers. 21
coque sc suspendit. Sexta: Et Episcoputum ei.us accipiat
altcr. Vidc, et computa reliquas. ETrta-zorvo; Grajce idem
est quod ;3opo;, id est inspeclor , superintendens , custos,
spcculator, qui alicui rei intendit et invirjilat quasi Prse-
fectus: Episcopi enim munus est zivLrj/.oTzu-j, id est, ititen-
dcre reisibi commissx. Unde 2. Esdr» 11. 22. Azzi voca-
lur Episcopus, id est inspector et prajfectus Levitarum.
Et Ciccro fuit Episcopiis oree Campanioc; sic enim ait fib.
7. epist. ad Alticum: Vult enim me Pompeius esse, quem
1'jta hxc Campania, et maritima ora habeat Episcopum,
ad quem delectus et negotii summa refercdur. Et Arca-
dius Imp. Digest. de muner. et honor. li, inquit, proprie
dicuntur Episcopi, qui prxsunt pani et cxteris venali-
bus rebus.
Qci NOBiscuM SUNT coNGREGATi. ) Pagnin. et Tiguri-
ua, conversati.
In OMNI TEMPORE QUO INTRAVIT ET EXIVIT INTER NOS
DoMiNUS Iesus. ) Id est, quo inter nos versatus cst: est
hcbraismus; ingredi emm elegredi Hebraeissignificat to-
lam vitai seriem et conversationera, puta omnes actiones,
.serniones, gestus etgesta. Secundo, ingredi et egredi co-
rani ccclu vel populo, cst ei praeesse, eum ducere et rege-
re. Ducisenim estegredi ante populum instarpastoris du-
centis ovcs. Sic Moscs ait Deuter. 31. 2. Non possum ul-
ira ccjredi et ingredi, id esl, ducere et gubernare populum.
Et Salomon 2. Paral. 1. 10. Da. inquit, mihi sapientiam
et inlelUyentiam , ut ingrediar et egrediar coram populo
liio; quod cxplicans subdit; Quis enim potcst hunc popu-
iiim tuum digne, qui tam grandis esl, iudicare? Ingredi
eigo et og)-edi idem esl quod iudicare, et regerc populura.
iNCiPiENS A BAPTiSMATE loANNis. ) Indc enim cocpit E-
vangelium, et gesta Christi. loannes enim in suo baptis-
male omnibus annuntiabat et deraonstrabatChristum di-
cens: Ecce agnus Dei . ecce qui tollit pecccdum mundi,
loan. 1. 29. ideoque Christus ab eo baptizari voluit, inde-
q je ordiri suam pra;dicationem
statucrunl ut locum Aposlolatus liuUe proditoris impleret,
sed cum sors cecidissel super Malhiam , ipse nihilominus
prxdictttionis et sanctiicdis offtcio inserviens , multamque
pro fidc Christi a ludxis persecutionem suslinens , in lu-
dxa victorioso ftne quievit; de quo etiani refertur quod ve-
nenum biberit, et nihil ex hoc trisie propter Domini fidem
pertulerit. Eiusdem meminit S. Dionys. cap. 11. dicens:
Ipsa divina pax et tranquilliias quam S. lustus (loseph
enira cognominatus est lustus) sileniium appellat.
Qui VOCABATUR Barsabas. ) Barsabas idem est quod
filiusSabae,sicutiJa/T(66f« idem cst quod filius Abbfe, Bar-
iimxus idera est quod filius T\myi\,Bariona idem est quod
filius lonaj, vel loannis: pater enira S. Pelri vocabatur
loannes, et per crasin lonas. An idem diccndum sit de
hoc Barsaba, quod scilicet pater eius vocatus vel cognomi-
natus sit Sabas, incertum est. Potest enira to Sabas accipi
ut appellativum, non ut propriura, significans vel iura-
mentum, vel saturitatem, vel reversionem, ut Barsabas,
Qidem sit quod filius-iuramcnli (perinde acBersabee idem
est quod puteus iuramcnti, Gen.21. 31. ) vel saturitatis,
vel reversionis, vel conversionis; itaS. Hieron. et Pagnin.
iii Nomin. Hebr. Alius est hic Barsabas a Barnaba con-
sobrino S. Pauli,qui pariter vocatus est loseph, Act.4.36.
Qui COGNOMINATUS EST lusTus. ) Ab insigni eius iu-
slitia et sanctitate, aeque ac eius frater lacobus, ab eadem
cogoominatus est iustus cl fraierDomini. luslus enim noa
Hebrajum, ut Beda aliique putant, sed Latinum est no-
iiien, eslque proprium vel nomen, vel cognomen, sicut ho-
dic multi nomen liabent luslus; quocirca Grajce vocatur
pariter IodTo;. Sic multas voces Latiuas Evangelisla; Graj-
ce scribentes, usurpant quasi Graecas. Tales snai prxio-
rium, flcigellum, colonia, lcgio, sudarium, census.
Vidc hic, ut ad prKlaturas non semper aptiores sint iu-
sti et sancli. Aptior enim estqui habet talentum regendi
et gubernandi, quod magis iu prudentia et gralia, quam
in sanctitale consistit, uti dieebat S. Theresia, quae proia-
clione, qiiasi in suo fineet scopo terminanlur, ct conclu-
duntur. Idco enim natus, passus, mortuus est Christus,
ut rcsurgeret, suaque resurrectione peccatum et mortem
abolcrel, nosque ab iis resuscitaret , iuxta illud Ilora. 4.
2o. Qui traditus est jjropter delicia nostra, et resurrexit
2Jropter tustificationem nostram. Vide ibi dicta. Primitus
enim hic articulus resurrcctioiiis creditu erat ditncillimus:
unde eum maxirae inculcabaut Apostoli, eoque persuaso
acile cKteros persuadebant. Uude S. Petrus vulleligi la-
lem, qui omnium actorum Christi a baptismo loaunis us-
que ad ascensioiicm in ca;lum, sit conscius, eoruraque
aiquc ac resurrectiouis possit csse lestis, ut testetur et di-
cat : Ecce qui edcbat, qui bibebat, qui crucifixus est, idem
ille resurrextt, ait S. Chrysost.
noris, Simonis et Iiidai : hos euim quatuor fuisse fratres
insinuat S. Matth. cap. 13. 33. ac proinde noluisse Cbri-
stum ut in eura sors caderet, tum ne tot cognatos suos
viderctur externis pra;ferre, tum ne qualuor fratres simul
essent in collegio duodecim Apostolorum : pcrinde ac Ca-
nones cavent, ne in cadcm Ecclesia pater et filiiis simul
bencficium obtineant : et plura Capitula in suum Canoni-
corum coetum nolunt admiltere plures fratres, ne ii inter
sc conspirent, caeterisque dominari velint, itaque factio-
nes et schismata concitent.
MATniAM.) Mathias Hebraice idem est quod n* trtD Matliias,
mattan ia, id est, donura Dei, vel donatus a Dco. Undcljl «^t
Beda censet nomen cius fiiisse omen quod donandus cssetQg"™
oposlolatu. Hinc idcm pcne est nomcn Mathias, quod
Commcntaria in Acta Aposlolorum. Cap. I.
Matthania8 etMathinseus : imo Pagninus Mathiam non a- ^ Sciebant enim se, ulpote Ecclesiam Dovellam Christi, ipsi
liter quam Malthamah nuncupal. Idfin est numen {^t-ini-
nala littera Ihau Mathalias, qui fuit paler ladx , lona-
thas et Simonis ,Machab*orum, ideinque sonal quod do-
num Domini, vel interfeclio Domini: iuterfecit enim ipse
ducem .Antiochi ex zelo. Sane Malhntia; in zelo siniilis,
imo superior fuit Mathias. Addit Beda et alii , Mathias
Hebr. idem esse (\fioAparvus Dci, quod .\poslolorum fue-
rit ullimus, quodque merito humilitatis evectus sit ad a-
postolatum iuxta illud Christi Matth. 11. v. 25. Confiteor
tibi Pater, Domine cxli et terrx , quiu abscondisli hicc a
sapientibus.et prudentibus, et rcvelasti ea parvulis.Xcrum
non video unde Mathias idem sit quod parvus Dei , nisi
dicas per commutationem liltersc 7/1 cum p (eo quod u-
traque sit labialis), Mathias idcm csse qiiod Pcthias: pe-
thi enim Uebr. sifjaificat /jrtrfu/MTO ; vel certe Mathias con-
flatum cssc cx f\y 6<nX HQ '"« «''« '«< 'd est, quid lu
DeusPq. d. Quid tu Domine, qiiid eg^o? lu abyssus entis
An fiie- omnisquc boni, ego abyssus nihili omuisque mali.Sic Mi-
cordi et cura; esse, ipsumque in re tanli momenti adfore ;
ac sicut olim undecim .\posloloselegerat, ita et nuncduo-
decimum demonstraturum. Hanc (idueiam sibi ab eo a-
spirari sentiebant, idcoque fidenter orant, nou dubii quia
voti sint fuliiri compotes, et id quod orant impetraturi.
AcciPEKE LociM.) (ir. yjr.pr,j, id cst sor/f;/i,de qua V.17.
De 010 PR^VABiCATLS EST liDAS.) Pagnin. el TigU.\,.r. 25
rina verlunt, inde prxvaricatus excidit ludas, hoc est,
ex quo per pra;varicationem (pula prodilionem, desfera-
tionem et sui strangulationem ) excidit ludas. Est mela-
lepsis. CJriEce, s;/;; -as-Ci:, quod aliqui vertuut, ex quo
aberravit, ut -■xc,'.°r, pro 7t«,os£;Sc, et -itiaCxT;,- pro rasr/.-
SitTt;, id est diijressio, alleratio, ponalur. Est enim voica-
tio nostra el slatus quasi via et stadium , in quo recta
decurrimusad inetam, ut bravium caleslis glori» nanci-
scamur: a quo abcrranl, qui in avia tendunt, alioque tle-
clunt eurvaulcjue cursuni.
Ut ABiBET iN LOCLM SLLM. ) Se dignum , pula in la-
rit Za- chacl idem est quod quis ul Dcus? Cleinpns Alex. lib. i. g queum quein sibi uexuit , ait CKcum. aut in infernum
Strom. censet Mathiam fuisse Zachxum , qui ex arbore
sycomoro a Christo vocatus sit, factusque e 72. discipu-
lis, ac postea ab Apostolis luda; sulTcclus crealusque A-
poslolus, dictus sit .Mathias. Verum cuin Zachacus fuerit
princeps publicanorum, ut patet Luck 19. 2. inulli cen-
scnt eum fuisse Cicnlilcm: ludjcis eniin infamc erat hoc
noinen et oflicium; Christi autem Aposloli omnes luda^i
fucre, nulli Genliles. Ita censet Terlullian. lib. 4. contra
Marc. 37. cui assentiri videtur S. Cyprian. epist. 03. ad
Cxcilium, S. Ambros. ct lieda in cap. 19. Luca;. Scd lianc
rnlionem confulat S. Hicron. epist. 1'lG. ex eo quod S.
Malthieus fuerit publicanus, el tamen ludasus, ideoque A-
postolus : rursuin ludxus fuit publicanus, qui cum pha-
risa>o oraturus ascendit in lcmplum, Luca; 18. v. 10. Quo-
circa Zachaeiim fuisse ludaeum censent Eulhym. Lyraii.
Caietan. Monlon. lanseu. Salmeron et Barrad. in Luca)
cap. 19, tum quia ibidein v. 9. vocatur filius Abruhic ;
tuin quia dicit Chrislo : Si quid aliquem defraudavi, rcd- „
do quadruplum, quod Iiidaeis praiceptum erat Exodi 22. Ij
1. non (lentiiibiis. Magis obslat, qiiod S. Cleinens lib. 1.
et 3. Ilcrogn. iu fiue nsserat Zncha;um a S. Petro oidina-
lum Episcopum Cajsarea; Pal.Tstina;; qiind si verum est,
liquel eum non fuisse Apustoliim: sod dc libri Recognit.
auclorc ct (ide inulli dubitant. Soleluit gloriari Carolus V.
quod natiis festo S. Malhia;, sortem imperii, felicilatiset
victoriaruii» obiinuissel.
Et oba>te8 dixbbl'nt. ) Doccnt Aposloli orationem
coinmunem el pulilicam proimillcndam electioni Pastoris
ct Episcopi, ul dignissimum Deus conccdal ; ab co eniin
pendel saliis vel perditio grcgis. Sic Chrislus dcsignntii-
rus Aposlolos pernoclnvit in oralione, Luca; fi. 12. Sic
Concil. Tridcul. sess. 2i. cnp. 1. iubet ul Episcopatu va-
caute indicanliir |ier totam diuccesiiu publica; preces pro
t4ectione boni Pastoris.
Qli cobda nosti obinilh. ) Gra>ci unica voce eignifi-
<nnlius Dciim >oeaut iiivurniitqiie, xypi£ xa_o'jto7v)e,jra, Do-
qiiia hactenus occupaveral locum alicnum, et ex propriis
demerilis damnatiouis locum suum efficit, inquit Caiet.
Subtiliter S. Bernard. in Psalm. 90. serm. 8. In locum
suum, id est, inquii, ut suspensus in aere creparet aerea-
rum collcfja potcitulum , ulpote quem veri Dei et veri pa-
ritcr hominis, qui de cxLo vcnissct operaturus salutem in
mcdio terrx, huius inquam prodilorem. nec cxlum reci-
peret, nec terra sustineret, iuxla illud : Si non in cselis,
stes ubicumque vclis.
Eratne ergo ludas in locosuo, cum eral in apostolalu?
Nequaquam : uam , ut ait Caiel. Abiit in tocum suum ,
quia hactcnus occupaverat alienum aposlolalus e( minisle-
rii locum. Quainvis enim apostolatu insignis videretur,
re vera aposlolnlum non habebat, quia illo, ut par erat,
Don ulebatur. Ila plane el paslores , qui suis ovibus re-
gcndis non attcndiint ; nihil ininus liabcnl, qiiam dlgni-
tatein pastoralein, de qua ips* sua se incuria ac socordia
dcturbant. Quare D. Bcrn. serm. ad paslores io Svnodo
congrcgatos, in illud DaviJicuin: Cunfusi sunl, quoniam
Deus sprcvit eos, Ps. 52. v. G. sic paslores alloquitur : Et
vos. ait, confusi cstis in aclibus vestris: non honorati. sed
onerati diqnitalibus vcstris , quoniam Dcus sprevil vos.
Qua; moraliter diita accipe: iiain certuin esl ad litteram
ludain verum habuissc aposlolatum , el implos pastores
vcnim hnbcrc pnstoratum.
Et dederlnt sortes eis. ) SiTus, ct coniecerunt sor- fgj^ ^
tes ; I'u;;iiin. cl dedcrunl sorles eorum ; Tigurina , et mi-
scrunt sortes eorum. Gra;ce enini est xjtojv, ij est corum
in gcnitivo, uon eis in dalivo.
Qiiaircs primo, qua; el quales fuerunt ha; sorles? Resp. Sors Ma-
Aliqui, ul (iagneius, ccuscol fuisse scrutinium sulTragio- [hif T^»-
rum. Accedunt nostri Salmeron ct Sauchez, qui censent |^
Apostolos orasse iit Deus illuminarct mcnles eoruni , ac$«DiJat.
declararct cui cos vellet suiini dare sulTrngium, et hoc
vocari sorlein. Probanl ex co, qiiod pro annumcratus est,
Gra;ce sit c-JYy.'xr:'^,:yt-Or,. id est, communibus calculis coo-
t/iine cordis inspcx, qul scilicct soliis cordis, id est mcn- Dplatus cst. Verum sic non fui^sct sors el sortilio, sedele^
tls, sinus, fuiidumque inspicls cl perspicis,qui eius late-
bras omnes scrutaris , qui pcrvidcs liberas et arcanas cu-
iusqiic menlis coi;ilalioncs, ronsilin, desideria, inlentlo-
nes, etiamsi ipsi mcnti sa<pe velatus, fiicatas et incogni-
tos; nc proiiute optiiiie nosli.quls ad hoc aposlolaliis ofli-
ciuin nplissimus sit. Ilomines cnlni iu cligendo sa-pe fnl-
luntur,quiacxlerliirn tanliim resplciunt, corda vcro viilc-
re nequeunl, iii quibussa;pc inulln Inlent, qua; homincm
postorntuetoflicio mnximc digninii, vel iiidignum ernciunt:
Deus ergo soliis esl /.ap-TtoyviuTf,;, noii homo, non nngelus.
()STE:«Dn QLRM ELEGEBI3. ) ^lili-ntiir lii diio , losepli
et M.illiins, (lotibiis fiiissc qiinsi pnre.s, inquit Glossn; niit
sc Imbiilssi' iil excedeiis ct exce8sum,et liccl tiniis in tiuo
8U|)crnrel nliiim, tninen in nllcro nb codein siiperarelur,
ul prolndc .\|ii)sliili iii-scierinl uleralteri pra;ferendus cs-
sct; ideoqiic Dcum iu^ucaruut, utisapliorenidcsignarct.
ctio: nec sors cccldisset siipor .Mathiom , sed iure sulTra-
giorum creotus esset Aposlolus.
Scciindo, S- Dionysius Ecclcsiasl. Hicrarch. can. 3.
pnrt. 3. quem S. .Xntonin.Tiirrion. Haron. Sanchez el alii
Eeqiiuntur, ceuset fuisse slgiiiim quoddnm diviniini ; at
quale fuerit, non explicat. Vidctur mihi, inquit Dionys.
Scriplura sortcm api>cllassc divini quiddam el prxcipui
muncris, pcr qund illi choro sacratissimo insinuarclnr, qui
essct divina ckclionc declaralus. S. .\ntonln. 1. |i. ilt. 6.
cap. 2.censel fulsse radiuin cca;lodemissum in .Mathinm,
slctit radio liicis dciiionslrnlusfuilGregorius.MagnusPon-
llfcx, el nlli uonniilli. Dionys. Carlhus. ccnscl fuisse eo-
luiiibnm coclitus dclapsam in .Mnlhlain, sicul S. Fahianus
illnpsu rolumba; rrcaliis e-:l Pontifex. Alii ccnsenl fuisse
donum projihcti.v, vel sapienti.i; aspirntuni Mathi.-e.
Si obiicias : Quomodo ergo Apostoli dicuutur dcdi<isp
Commentaria in Acta Apostolorum. Cap. I.
III.
eis sortes? Resp. Hoc sensu, quod Aposloli si^jnum hoc ^
ex iastinctu divino praefiiiierint , dicendo : super quem
descendet radius, aiit columba c csclo, ille Dci iudicio erit
Apostoliis ; tunique Dciiin orarunt, ut ipse has sortes o-
stenderet, et cdcret; pcrindc ac fccit Eliezcr servus Abra-
hae, quicrcns uxorcin Isaano,ac persignuin oblalionis hy-
dri.-e cognovit et elegit Rebcccam, (jcn. 24. 14. Simiii
nrodo Gentiles sua oracula ct responsa deorum vocabant
Bortes, quia a diis eorunique sacrificulis, consultore quasi
sorte, ac ssepe per sortilcgia reddebantur. Hinc apud Va-
lerium lib. 1. prxcipi sorlibus , idcin est quod prxcipi
oraculis.
Vcrum dare aut mittere sortes, non hoc, sed longe a-
genulua. li"d significat, ut cuivis patet es communi terminorura
signifieatione et usu. In sorte cniin cventus est fortuitiis
et a casu expectatur, ut is vincat, in quem sors quasi fe-
lix alea ceciderit. Dico ergo x\postolos misissc sortes pro-
prie dictas, ut verba sonant, et sortem cccidisse super
Mathiam. Porro qua re , ct niodo inissaj sint hu) sortes,
inecrtura est. Nostri Loriuus et Mariana censent, nomen d
Matiiiae uni charta;, nomcn loseph alteri fiiissc inscriptura,
itaque utruraque iniectum in urnam, ibique commistiim,
ut ciiius prirao cduccretur, is essel Apostolus; ac primo
eductum esSe nomen Malhiae.Scimiis varias apud veteres
sorliendi fuissc raliones el modos. Nain Proverb. 16. 33.
in siuum coniiciebantur chartula;, lcsscrm, globuli, aut
lapilli : apud Homeniin Iliad. r, in galcam, apud Plautum
in Casiua in silulam, apiid Cicer. lib. 4. in Verrem in hy-
driam, apud Virgil. Jineid G. in urnam. Quo modo et
ratione usi sint Apostoli, iuccrtum est: cerlum est, Deuni
per eam declmasse Matliiam tum dirigendo sortein , ut
caderet in Mathiam, iiixta illiid Proverb. 16. 33. Sortes
tniltuntur in sinum, scd a Domino tcmpcrantur : tam ad-
dendo signum aliquod ca^leste, v. g. radium aut quid si-
mile, quo sortem comprobarct , uti censet S. Dionys. et
alii iam citati. Item S. Augiist. Psalni. 30. conc. 2. et
Orig. hora. 23. in losue ; idque nc Matiiias caeteris Apo-
Btolis, qui a Christo ipso clecti erant, esset inferior. Id P
palet ex oratione Apostolorum sorti pra?via , qtia Deiim
rogarunt ut inagis idoneum designaret: non dubiiim au-
tem, qiiin Deus hanc orationein cominunem Apostoloriim
ei Ecclcsi£e exaudierit, eosque voli compotes fccerit. Quo-
circa sors heec hiimana fuit, si sortienles Apostolos spe-
ctes; eadera tamen divina fuit,8i calculum quem Deus ei
adiecit, consideres. Hoc enim ait S. Dionys. qui utique
sortem illain oplime norat. Et sic hfec tertia seateutia
iungenda est sccundaj.
QuKres secundo, qua conscientia ApostoTi rem tautara
commiserunt sorti, id est casui et fortuuK? Resp, Primo
usi8one?aliqui ex Glossa, id eos recte fecisse, eo quod eligendi in
"'^*'? dotibus externis essent pares : tum enim sorte res decidi
et dirimi potest. Unde S. August. epist. 119. cap. 20. et
epist. 180. docet, sortc decidendum esse, qui sacerdotes
persecuUonis tempore fidclibus assistere debeant, qui ve-
10 fugere. Idera censendum tcmpore pestis, sirailisve ne-
cessitatis. Eodem modo sancit Plato de Republ. dialog. y.
5. sorlis ajqualitate in rcpublica uteudum esse ad multo- '-'
rum offensas vitandas, ita ut Deum et bonam fortunam
in precationibus iuvocemiis, ut ipsi sortein nd id quod iu-
stiasimum est dlrigant ; Deus enim est moderator fortu-
nae, adeoque ipse est fortiina activa et forlunans. Et Plu-
tarchus in Moral. Ut in democralia. inquit, cui sorte con-
tigit imperiuin eum oportet imperarc : sie in vita homi-
num qiiod sors dederit, boni constilcndum est.
Ij. Secundo, Apostoli secnti sunt exempla S. Seripturae,
Sic eaim Saul sorte creatus est rcx, 1. Reg. 10. 20. Sic
sorte deprehensus est Achan, losue 7. v. 16. Sic sorte di-
visa est lerra promissa inter 12. Tribus. losue 13. etc.
Unde S. Hier. in lona; cap. 1. S. August. scrm. de S. Ma-
thia, S. Chrysost. et Beda hic, ac S. Thom. 2. 2. q. 93.
art. 8. censent, Apostolos adhuc rudes et inexpertos , id
fecisse ex consuetudine Patrum veteris lestamcnti, ante-
quam recepissent Spiritum sanctum , ideoque post eum
Quaro
Apostoli
receptum id non fecisse in electione Diaconorum cap. 6.
perindc ac iam omnis sors in electionibus Pastorum et
Ecclesiasticorum est prohibita lure Canonico, ut patet c.
Ecclcsia, de sortilegiis, sub finera. Nani iure natura;, di-
vino et hun)ano ad bcneficia, praesertira habcntia euram
Qnimarum annexain,eligendus est dignior,uti sancitCon-
cil. Trident. sess. 24. cap. 18. de reform. idemque do-
cent passim Thcologi cuu) D. Thom. quos citat et sequi-
tur noster Lessiusllb. 2. de lustitia cap. 34. dub. 14. Si-
mili modo Romani, Gcntiles licet, lcgein lulerunt, ne
quis sacerdos sorte aut pretio crearctur, uti refert Dfon.
lib. 2. Hist. Rom.
Tertio et genuine, Apostoli iecerunt hanc sortem lici- iji
le, quia id fecerunt ex instinetu divino, quo tacite Deus f^enuina.
promittebatsesuam Toliintateni pereamdemonstraturum,
et magis idoneum designaturura. Ila noster Lcssius Iib.2.
de lustitia cap. 43. dub. 9. apud quem vide plura de di-
visione et varielate sortium, quaeque ex eis licita sit, qucC
illicita. Simili enini modo iiissit Deus Samueli dare sor-
tes pro creatione Saulis regis, et losue pro deprehensione
Achan, et pro divisione terr» sancta3, de qiiibus paulo
ante dixi : et S. Francisco sortito capere sentcntias S.
Scriptiira; primo in Evangeliis oceurrentes,easque capes-
sere pro regula vilae, uti refert S. Bonavent.
Pra?clare S. Augiist. in Psalm. 30. conc. 2. explicans
illiid ; In manibus tuis sortes meie. Sors, ait, res esl in du-
bitationc humana divinam indicans voluntatem. Et mox
sortem interpretatur gratiam Dei : Quia in sorte, inquit,
non cst electio , sed voluntas Dei. Nam ubi dicitur ? Jste
facit, iste non facit , merita considcrantur ; ei ubi merita
considerantur, clectio csl, non sors. Quando autem Deus
nulla merita nosfra invcnit, sorte voluntalis sux salvos nos
fecit, quia voluit , non quia dicjni fnimus. Exo est sors.
Et cecidit sors super Mathum.) Ex hac sorle Ma-Ab hac
thiam fuissc priinum Clericum, indeque Clericos originera ^^'^ *^"
et nomen accepisse, censet S. Aiigusl. in Psal. 67. A«)« J.^Jj^^jyn^
et Clcros, inquit, ct C/ericos hinc a^ipellalosptuto, qui sunt cierici.
in Ecclesiaslicis gradibus ordinati, quia Mathias sorte e-
Irclus est, quem primuni per Aposlolos legimus ordinatum.
Clcricus enim dicilur a vlr.po^ , id est sorte, quia sorte in
sorlem Domini asciscitur. Idem cum S. August. senlit I-
sidorus lib. 2. Etymol. cap. 2. ct S. Antoninus loco paulo
antecitato, elsi aliis aliiid videatur. Sane antiquiorem
Clericum Matbia uon legimus : atqiie ex hac seutentia
Cleri noraen coepit cum Apostolis,irao ab .\postolis, pri-
musque clericus fuit Apostolus.
Moral. Primo. sorte hac docuit Christus , in electione jg(,raiit.
ad ofTicia Ecclesiastica se nolle haberi rationem consan-
guinitatis. Nam loseph consanguineo suo in apostolatu
prffitulit Mathiam extraneum. Secundo, quemque vocalio-
nem suam a Deo expectare debere, eaque esse contentum:
eicut loseph non doluit sibi praelatum Mathiam : nec inde
in prsedicatione Evangelii segnior evasit, sed teque stre-
niie Christo in aliis muniis dcservivit, uti superius dixi-
Multi enim rcpulsam passi ab episcopatu vel ofTicio, schis-
ma vel haeresim invexerunt, ut Tertullianus, Novatus, et
nostro sajculo Lulhcrus. Tcrlio, apostolatura, similesque
pra3eminentia3 et gradus uon cadere sub meritum de con-
digno : Deus enim Malliiara c£eterosque Apostolos sorte
elcgit, non merito. Siraili modo alii herocs a Deo missi ad
Ecclesiae vel defensionem, vel reformationem, vel illumi-
nationem, utS. August. Hicron. Basilius, Chrysost. Be-
ncdictus, Bernardus. Dominicus, Francisciis, et similes,
gorle, id est gratia Dei, ad hoc electi sunt. Ad hanc ta-
men graliam se disposnerunt,eamquemeriti sunt dc con-
gruosiia humilitate profunda, agnoscentes se ad tantum
opus plane indignos et ineptos esse , seque ad id desti-
nari sorte et dono Dei ( quod sonat noinen Mathias, ut
dixi. ) Qiiocirca S. Franciscus a mullis rogatus, quid ha-
beret gratias aut boni , ob qiiod a Deo ad tantum sancti-
tatis et auctoritatis fastigiura esset exaltatus,ut totum
mundum ad se siiiqne amorein et venerationem traheret:
Tu eniin, inquiebant, non es nobilis, non dives, non do-
Comraentaria in Acla Aposloluriim. Cap. II. 33
cluB, non eloqueDs.non speciosus; quid crgo tolus rnun- J^ re, cura iustis qui adhuc Tivunt, et daut laudem Deo. In
dus po8t te curril? Respondit: Idcirco Deus ine ad iioc caelis enim perpclua erit iaus Dei
elegit, quia nil habeo in quo gloriari possini, utosteudat
hoc opus non esse honiiiiis, sod Dei.
Hanc cius hurnilitatein iniiteiiiur, eique inf^cntcm zc-
lurn flori» Dei propafjandaj iunjjainus , ct Dcu» pcr nos
macna pniciet. lla David tanlus factus est Prophcta et
Psaltcs, quia scnsit ct dixit : la manibus luis sortcs mex,
Psal. 30. IG. Jla dc Sanctis in hac vila spretis et humi-
liatis, scd in die iudicii exallatis et {jlorificatis adinira-
buiidi dicciil iinpii : Ili sunl quos aliquundo liabuimus in
dcrisum et in similitudincm iinproperii. i\'js inscnsati vi-
tam illorum xstimabamus insaniam, et fincm iltorum sine
honorc. Ecce quomodo compulali sunt inler filios Dei, et
inter Sanctos sors illorum cst. Sapient. 3. 3. Unde scro
pceuitentes gfincnlcsiiiie sul)iun[;unt : Ergo crravimus a
via verilalis. etc, Mcrito erraslis, quia dixislis : Coronc-
mus nos rosis antequam marccscant , nnllum pratum sit
quod non pcrlranseat luxuria noslra , elc. hxc cst pars
nostra, ct huc cst sors. Opprimamus paupcrem iuslum, ctc
Sapient. 2. 9. Ex adverso fclix esl sterilis, ct coinquina
Et AS.fLMEBATCs EST.) Grajce •rvy/.2Tr;,r:j[rj-f,, id est,
coiitmunibus calcutis cooptatus e.<t , q. d. Omnes sortem
divinam, ac per cnm clectionfm .Malhia; consona voce lau-
darunt, ct coinprobarunt. Vatabl. vertit, sujfragiis addi-
tus est ad numeruin undccim .\poslolorum ; Pagnin, suf'
fragiis additus est undecim .4/jostolis. Unde non recte col-
ligas Mathia; sortem fiiisse sulli agia, sed sorli addita fuis-
se sulTrafjia. Triplici erjjo calculo clectus cst Mathias, pri-
mo sortis, secuudo Dei sifjnique divini, terlio .\postolo-
rum, sortem Deique calculuin collaudantium.
Adde, Tjyzars-^i-y-T j/, pcrcalachresin transferri adquam-
libet elcctionem, idemque significare quod cligi, accense-
ri, annumerari, ut verlit Noster, sive id Cat suffragiis, si-
ve sorte, sive alia ralione.
^'idi et vcneratus sum Treviris reliqnias snncti Mathix
in Ecclesia cathedrali, cui hi tituli assignantur, quos re-
censct S, Antoninus loco iam citato: 1'uit in lege Domi-
ni doctissimus, corpore mundus, animo prudcns , in sol-
vendis qucslionibus S. Scripturx acutus, in consilio pro
Triplici.
UT el«-
.. luf Ua-
ibias.
lu, ete. e( spado, qui non opcratus est pcr manus suus ini- g vidus, in sermocinatione expcditus , mullorum signorum
quitulcm, ncc cogituvit udversus Deum nequissiina. Dabi
tur enim illi fidci donum elcctum, et sors in templo Dci
acceptLssima, Sapleut. 3, 13, Quocirca monct Eccles. cap,
17, 2i, Cognoscc, inquil, iuslitias et iudicia Dci, el .ita in
sorle propositionis ct oralionis ultissiini Dci. In partcs va-
de axculi sancti, cuin vivis et danlibus confcssioncm Dco,
q. d. Sta ct conslanter pcrsevern in sorte tibi proposita,
lioc esl, in vocatione tua, tum nova; vila?, tum rcrti stalus
sancti. Siiniliter pcrsisle in sorle oralionis, ut scilicet crc-
bro Deuiii orcs, grnliamqiie iinpclrcs, qiia digne vocalio-
ne tun vivns, Hxc enim est ulilissima oralio, si iugiter in
rebus nmnibus ores : Doniine dirige nie ea sortc, eo sta-
lu, illis viis quibiis rne prxvidcs sauctc victuruin, et iuof-
feuso pede recla ad cxluin sortemquo Beatorurn pervcn-
turuni. In purlcs vudc , q. d. Per bona opcra profice, ut
pars sajculi sancti, id cst futura gloria ca;lestis tibioblin-
gat, adcuquc illani hic inchua Dcuin laudaudo ore ct ope-
palrutor, extensis in cxlum munibus ilartyr spiritum Deo
reddidil. Tria axiomala S, Mathiaj receoset Clemens .\-
Icxandr. Primum lib. 2. Slrom. Oportel admirari prx-
scntia, niinirum ut admircmur opera Dei visibilia, et ex
illis ad invisibllia ascendamus adinirautcs et coutemplan-
tes in eis Dcl inaieslatem, polenliain , sapieutiam , boni-
tatcm. Secundiim lib. 3, Si elccto vicinus peccavit , pec-
cavit clectus. Nam si se ita gessisset, ut iubct vcrbum vel
ralio, cius vitam ita vicinus esset reveritus , ut non pec-
casset. Ita S, Bernardini adhuc iuvenis sanclilatein eius
coa;vi reverebantur, ut eo pra;sente omnes ad modestiani
se componerent diccrcntque: Tacele, Bernardinus adest.
Tcrlium lib, 7, quod et cilat Euseb, lib, 3. Hist, c. 29
Adversus carncm pugnandum , et in nullo prorsus volu-
plali eius ac libidini concedcndum ; animain vero alendam
sapientix pastibus , et scientix cibis in maius semper au-
gendam.
Trei gDO-
mx S.
Haihiii:.
CAPUT SECUNDUM.
SYNOPSIS CAPITIS,
Trm hic agit Lucas. Primo, a v. 4. ad li. describit Spiritus sancti adventum in Penlecosle, sub specie venti vali-
di el Unguarum ignearum. Secundo , a v. li. ad iS. enarral priinam conrionem S. Pelri , qua ronvertU Iria
hominum millia. Tertio, a v. 42. usque ad finem, describit continuas oraliones, sijnaj:es, charilatem ei mores
saniios primorum Chrislianorum.
t. wrj\ T cum compiorenlnr dies l'enlccosle5, erant omncs parilcr in eodera loco : 2. El factus est repente de
Bl.cfclo soniis, tanquam advenientis spiritus vehemenlis, el replevit tolam doraum ubi erant sedentes. 3.
•*-"Et nppuriierunl illls dispcrtit.T; liiinu.T; tamquam ignis, scditque supru singulos eorum : 4. El ropleli sunt
omnes Spiritu sniicto, et cu'pcrunt loqui viniis linguis, proul Spiritus sniiclus dabat eloqui illis. 5. Erant auteni
tn lerusalcm habilantcs Ind.Ti, viri religiosi ex omni natii)iic qti.T siib c.tIo est. G. Eacta aulein Iiac voce, conve-
nit multiludo, ct mcnlc confusa cst , quoniam audlcbat unuMpii^iquc liiiirua sua illn< loqncntcs. 7. Slupebant aiH
lcm oinncs, ct mlrabanlur, dicentes: Nonne ccce omnos isti qui loquuntur, Galil:ci sunt. 8. Et quomodo nosau-
dlvlmus uuusquisquc linguam nostram, in qun nali sumus? ".). l»,irlhi. et Mcdi. ct .Elamlta.\ et qui habitunt Me-
sojKilamiam, luda-um, et Cappadociam, Ponlum et Asiam, 10. Phrygiam, ct P.impliyliain, yEgyplum , et partes
Liby.T, qun; cst cirra Cyrenen, ct advcnte Romani, 11. IikIxm quoque, et pro^iclyli, Creles. et Arabcs : audivimus
eos loqULiitcs nostris linguis magnalia Dci. 12. Slupebant aulcin omnes , ct mirabanlur ad inviccm , diccnles:
Qiiidnam vult lioc essc? 13. Alii autem irrldcntcs diccbant: Quia musto plcni sunt isti. 14. Slans autcm Petrus
cum undccim, lcvavit voccm suam, el loculus cst els: Viri ludiri , et qui habilatis Icrusalem univcrsi, hoc vobis
noliiin sit, it aiirlbus percipitc verba mca. 15. Non cnim . sicut vos a'stimatis, lii cbrii sunt , cum sit Jiora diei
tcrlia : tG. Scl hoc cst qiiod dictum esl pcr prophctam lod : 17. Kt erit in novlssimis diebus ( dicit Dominus ),
(HVundam dc Splritu meo supcr omncin carnem: ct proplictiibunt Glli vcstrl, ct lili.T vcstrjp: cl iuvcnes vestri vi-
siones vidcbunt, ct scniorcs vcstri somiiia somniabunt. 18. Et quidcm super servos mcos, ct supcr Qiicillas meas,
in dlcbus illjs clTiindam dc Spirilu mco, et prophctabiint : 19. Et dabo prodigia in ca^^losursum, et signa in terra
dcorsum , sanguincm, ct igncm , ct vaporcm fumi. 20. Sol convertclur in lenebras et luna in sanguincm, ante-
quam veniut Jics Doinini mugnus ct raoiiifcslua. 21. El cril: omnis quicuinque invocavcrit noraen Domini, sal-
56 Commentaria in Acla Aposlolorum. Cap. II.
vus erit. 22. Viri Israelitae, auJite verba liac: Icsum Niizarenum, virum approbalum a Deo in vobis, virtulibus,
el prodigiis, el signis, qux ffcit Deus pcr illum in medio vc?tri , sicut c( \os scitis : 23. Hunc, definito consilio
et prfCscientia Dci Iraditum, pcr manus iniipiorum allligcntes inleremislis: 24. Quem Deus su-citavit, solulis do-
loribus inferni, iuxla quod impossibile eral teneri iilum ob eo. 25. David enim dicit in eum : Providebara Doini-
num in conspectu meo semper: quoniam a dextris est milii , ne commovcar: 26. Propler hoc laetatum est cor
rneum , et exultavit lingua mea , insuper el caro mea rcquicscet in spe : 27. Quoniara non derelinques animam
meam in inferno, nec dabis Sanctum tuum videre corruplionem. 28. Notasmihi fecisti vias vitae: et replebis me
ii:c.mditate cum facie tua. 29. Viri fratres, liceat audenter dicere ad vos de patriarcha David, quoniam defunctus
est, et sepultus; et sepulcrum eius cst apud nos usque in hodiernum diem. 30. Propheta igiiur cum esset, et
sciret quia iurciurando iurasset illi Deus de fruclu lumbi eius sedere super sedem eius: 31. Providen? locutusest
de rcjurrectione Christi , quia neque dcrelictus est in inferno, neque caro eius vidit corruptionem. 32. Hunc le-
.sum resuscitavit Deus, cuius omnes nos testes sumus. 33. Dextera igitur Dei exaltatus, et promissione Spiritus
sancli accepta a Patre^ etTudit hunc, quem vos videtis, et audilis. 3i. Non enim David ascendit in cffilum: disit
autem ipse : Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis, 33. Donec ponam inimicos tuos scabellum pe-
dum tuorum. 36. Certissime sciat ergo oranis domus Israel, quia et Dominumeum, et Christum fecit Deus, hunc
lesum, qiiem vos crucifixistis. 37. His autem auditis, compuncti sunt corde, et dixerunt ad Petrum , et ad reli-
quos apostolos: Quid faciemus, viri fratres? 38. Petrus vero ad illos: Poenitentiam (inquit) agite, et baptizetur
unusquisque vestrum in nomine lesu Christi, in remissionem peccatorum vestrorura : et accipietis donura Spirilus
sancti. 39. Vobis enim est repromissio, et filiis vestris, et omnibus qui longe sunt, quoscumque advocaverit Do-
rainus Deus noster. 40. Aliis etiam verbis plurirais testificatus est, et exhortabatur eos, dicens: Salvamini a ge-
neratione ista prava. 41. Qui ergo receperunt serraonera eius, baptizati sunt: et appositae sunt in die illa animae
circittr tria millia. 42. Erant aulem perseveranles in doclrina apostolorum, et comraunicatione fractionis panis,
et orationibus. 43. Fiebat autem omni animce timor: multa quoque prodigia et signa per apostolos in lerusalem
IJebant, et raetus erat magnus in universis. 44. Oranes etiam qui credebant erant pariter , et habebant orania
communia. 45. Possessiones et substantias vendebant, et dividebant illa omnibus, prout cuique opus erat. 46. Quo-
tidie quoque perdurantes unanimiter in tempio, et frangentes circa domos panem , sumebant cibura cura exulta-
tione, et simplicitate cotdis, 47. Collaudanles Deum, et habentes gratiam ad oranem plebem. Dorainus autem au-
gebat qui salvi fierent quotidie in idipsum.
veis. 1.
Peiue-
ccsie ca
pitur du'
pliciler.
Duplex
eius cau
ET CUM COMPLERENTUR DIES PeNTECOSTES.) Puta dies
quiuqiKiginta a Pascliate, ita ut iani adesset dies
quinquagesima. Penteeoste enim Greece significat tam
dies 50. praevios, quam ipsam diem quinquagesimara,
quee erat festum Pentecostcs. Latinus ergo Interpres Pen-
tccosten sumitpriori modo,Gra3cus vero le.\tus posterio-
ri. Sic enim habet, ;v tm g-ju.-').t,c,i-j7')ocl rr.-j r.u-p^xj rr,; ;t5-j-
-r,/.o7r,; , in impkri, hoc est , dum implerelur dies PenlC'
costes, id est, dura adveuisset dies quinquagesima a Pa-
schate et resurrectione Christi. Pentecoste enira unica
dunUaxat die, puta quinquagesiraa, celebrabatur ; cura
ex adverso Pascha , uti et Scenoppgia, por septem dies
conliuuos celebraretur, ut docet Pliilo lib. de Decalogo,
et liquet ex Levit. 23. 15. Hinc sequilur, vocem comple-
ri, e.x phrasi Hebra;a sumi hic iu actu inchnato, non per-
fecto. Die enim quinquagesima inchoata, puta mane, ve-
nit Spiritus sanctus non vero in ve.^pera et llne diei. Si-
mile est Luc. 2. 22. Postquum implcti sunt dies purcja-
tionis eius, hoc est postquam impleri coeperunt, cum sci-
iicet advenisset et illuxisset dies quadragesimus a partu
Deiparje. Et lerera. 25. 12. Cum im.pleti fuerint septua-
ginta anni. Nam, ut ex losepho et Chronologis liquetla-
sata est eaptivitas Dabylonica annoseptuagesimo ineun-
te, non finienle.
Nota primo , ludseis indictum erat a Deo festum Pen-
tecostes duplici de causa. Prior fuit in memoriam dataj
illo die legis per Mosen in Sina, Exodi 19. 1. Posterior,
in gratiarum actionempro novisillius anni frngibus.quas
tum raetere incipiebant: unde earura primitias,puta duos
panes ex frugibusilliusanui pistos,Deo offerebant in Pen-
tecoste. Haec fuerunt typus et umbra Christianee Pente-
costes, in qua promulgata est lex nova a S. Petro et A-
postolis per Spiritum sanctum apparentem in linguis i-
gneis : unde in ea pariter primitiae fidei, puta Iria millia
animarum oblata et dicata sunt Christo. Prfeclare S. Chry-
sost. homi!. 2. de Peutecoste in finc tomi 3. Quds igitur
lex, inquit, quam hodie e cxlo datam discis ? Spirilus
(jratia. Qux rationales tux to.hulx, in quibus hxc lex in-
xcu/pitur ? anima et corpus. Qux tva spiriliialis circum-
cisio ? omnis malce concupisceatix excisio, et ab ea aversio.
Quod iuuTii altare? mens tua spiritualis. Quod spiritale
\ tuum sacrificium ? omnis bona operatio. Quis allaris tui
ignis ? compunctionis calor. Quod templum tuum a Deo
condifum ? mundum cor, in quo Deus habitare amat.
Nota secundo, Prima Christianorum Pentecoste incidit
in diem Dominicum : in Dominico enini descendit Spiri-
tus sanctus, aeque ac Christus resurrexit. Numera enim
a Dominica resurrectiouis dies quinquaginta, et reperies
quod Dominica septima sit dies quinquagcsima , id est,
Pentecoste. Unde sequitur, priraam Penlecosten Christia-
norum, quam hic describit Lucas, fuisse diversara et di-
stinctam a Pentecoste ludsorum. Illi enim eam celebra-
rant in sabbato iramediate preecedente : Apostoli vero eam
celebrarunt in Domiuico subsequente ; ut signilicaretur
legem novam veteri succedere, vetereraque in novam de-
sinere, illique quasi peraclo cursu suo, lampada tradere.
Cum ergo ait Lucas, Dum complerentur dies Pentecostes,
Pentecosten Christianam , non ludaicam intellige. Sicut
enim Christiani dilTerunt a ludaeis in celebrando Pascha-
te, ita et consequenter in Pentecoste. ludaei enim Pascha
celebrabant 13. die primi meusis, quaecumque ea sit, ia-
deque dies quinquagesima est eorum Peutecoste, sive ea
incidat in fcriam primam, sive secundam, sive quam a-
g liam. Christiani vero Pascha celebrantin Dorainica, quae
proxime sequitur decimam quintam Lunara , sive diem
primi mensis, sive jequinoctii verni, idque in honorem
resurrectionis Christi, qui in Dominica resurrexit: atque
exinde numerando 50. dies, consequenter Pentecosten ce-
lebrant in Dominica: quia in illa pariter descendit Spiri-
fus sanctus, qui per Apostolos legem novam promulgavit
in Sion. Et hoc enarrat hic Lucas : est enim ipse Histori-
cus primilivcB Ecclesiae, qui eius infantiam, progressura,
festa, religionem.etc. ordine prosequitur.Cnde Evangelio
suo hsec .Vcta subneciere sescribit cap. 1. 1. quasi con-
tinuationera hisloriae Christi et Ecclesiae. Sicut ergo finit
Evangeliura in prirao Paschate Christiano, puta in resur-
reetione Christi ; ita ab illa mos hic in Actis numerat pri-
mam Pentecosten Christianam, non ludaicam, in qna per
Spiritum sanctum facta est promulgatio legis novae: prai-
serlim, qiiia ipse hwc scripsit 2S. annis post Christi a-
scensinnem in cajlum, uti dixi in ProoBmio, quo tempore
abolita erat Pentecoste ludaica, et ubique apud Christia-
Prima
Peiiieco-
sie fuit
OomiQi-
ca.
Commcnlaria in Acla Aposlolorum. Cap. II.
K7
nos cclebris crnl Penlccostc Christiana , cuius origincm . stoiis, dalum vero numcro decuplQto : dccies enim duo-
cn Pea- " decim faeiunt centura viginli. Ea est iidelitas, imo libera-
ipse hic dcscril)it. Cl)ristiani enim audientes nomc
tecostos , non ludaicam, sed suam, puta Chrislianam ,
CDncipicbant el intcllifjcbant. Quare sicut cap. 1. 3. nu-
meravit quadraginta dies a Christi resurrectione usque
od eius asecnsioncin, ita hic ob cadem numerat 50. dies
nsque ad Pentecostcn Christianam, iu qua dcscendit Spi-
ritus sanrtus. Ita Franc. Suarcz 3. p. q. 53. dlsp. 40.
sect. 1. Valabl. ct alii. Pluribus idipsum coufirmavi Lc-
Tit. 23. 13.
Moral. Notat R. Moscs fiiius Maymon, in Resolulione
dubiorutii lefjis iib. 3. cap. ii. Deum statuissc 50. hosce
dics niitc siium in Sina ad Mosen et popuium advcntum,
ut per tot dicriim moram sui advcutus desiderium in eis
Bccenderet : Sicul, ait, qui cxpeclal visionem amici quem
diligil ex animo. numeral dies donec videat ipsum. Llnde
tradunt aliqui, ludxos a Paschate quolidie convcnireso-
lilos ia Synaf^oga , ibiquc post preccs et bcnodiolioncin
litas Christi, doceus nos pauca promittere, sed decuplo
plura prjcstare.
PARiTta. ) Graece o-jlo^j-juuSoj , id est unanimiler. Una-
niinis enim coucordia , consentio et oratio elicuit ad se
Spirituin sanclum, qui cstamor increatus, ideoque ama-
tor coucordiaj.
1n kodem loco.) Cocnaculi, dc quo dixi cap. 1. v. 13.
tT FACTUS KST REPKNTE DE C^LO SOSIS.) HicsonuSy,
symbolum erat sonitus Evaugclii tolo orbe ab Apostolis,
reccplo Spiritu sanclo pra;dicaudi, iuxla illud Psal. 18.
In omnciii tcrram exivil sonus eorum , caelorum sciiicet,
non lam inaterialium, quam spirituaiium, pula Aposto-
lorum, ct in fines orbis lerrx verba corum.
Ad jittcram hic souus excitabat tum animos fidelium,
fld dcvole cxcipienduin Spiritum sanctum adventantem,
tum ludaeos per urbem sparsos, ut cius fragore exciti ac-
numcrarc ct proclamare solitos : Hic cst priinus dics, hic B currerciit ad cccnnculuni Apostoloriim : iu illud enim so
Bccundus, hic tertiiis, etc. usque ad Pentecosten. Ila uu-
nierabnnt Apostoli et primi fidelcs siofjulos dios ab ascen-
su Chiisli, nvide expectantes Pcntcoosten, et Spiritum
sanrtum. Idoin facinnt Christiani. Quid enim optabiliiis
odventu Spirilus sancti, qui sicut priinitus in Apostolos
cum donnrum suorum plenitudine desceudit in Penteco-
8tc, ita in cadem quotnnnis descendit iii lideles, qui ad
pnntero- *''"* advcntiim sc dif^nc prxparant et ospiranl. Est cnim
•le «»t Pentecostc fostum proprium Spiritus snnctus eiusquc iu-
biloium. Sicut cnim onnusquinquagcsimus craliubilxum,
in qiin scrvi (icbant liberi, omncsquc rcdibant ad avitas
hacrcdilatcs, ctiamsi niillies fuissent divendita;, ita pcr
Spiritum sanctum redimus nd f^ratiam ct nniioitiam an-
golorum, ad libcrtatcm {jloriac lilioruin Dci,ad lia;rcdita-
tcin ct rofjniim ca;leslc.
Qiiocirca (irxci ncjjantcs Spiritum sanctum procedere
a Palrc ct Filio, sod a solo Patre, ciiin de hoc crrorc sa;-
pius, ac ullimo in Concilio Florcntino a I.atinis rcprehonsi
fiiisscnt, perstilcrunt tamcn in illo. L'iidc in Coucilio FIo-
fpsiiim
Bpirilus
taiictl et
iiibi-
IxiUD.
nus hic ferebalur, illique incumbcbat; perinde ac tonitm
et fulmen certum locum domumque ferit.
Kepentk. ) Duplioi de causa. Prior est, ut ostendcret
Spiritus sanctus hanc sui pleniludinem , suaque dona.
praisertim linguarum, aliaijue gratis, sine lideliuni rae-
rito aut dispositione suflicicnti, ex mcra eius libcralitate
ipsis infundi. Posterior, ut doclararet suam celeritatem,
vim et eflicaciam, qun rcpcnte hoinines terrenos in cxle-
sLcs transinutat : perinde ac S. Pauluin rcpente ex per-
secutore fccit Apostolum, Magdalcnara ex peccatrice poe-
nitcntem etsanctain. Xescilenim tarda molimina Spiritus
sancli gralia, ait S. Ambros. in cap. 1. Evang. S. Lucx.
Sic in Saiiisooem, quotics palraturus erat opus hcroicaj
et supernaturaiis fortitudinis, dicilur irriiissc Spiritus Do-
inini, quasi eura od id prxparaus, excitans, elevans et
corroborans.
Prajclare S. Gregor. homii. 30. ia Evang. O qualis, in-
quit, est arlifex iste SpiritusJ nulla ad discerulum mora
agitur in omne quod volucrit. Mox enim ut tcligeril men-
rcntino prxdixit cis Nicolaus V. Pont. per litlcras , foreC '<^"* > docel, solumquc tetiyisse, docuisse est. JSam huma-
ul triennio exacto in Turcarum polcslalcin vcnircnt: quod
ila plnne ovenisse tcstnturCicnnndius ipsorum Pntriareha
jn co libro , quom contra (jrsccorum errorcm soripsit. I-
Conji.in. doin iiiiillo prius prxdixerat illis S. Birgilln, ut nolnvit
tinopdii» Thomns Hoziiis in Sijjnis Ecclesia;, signo '^'•i. Et nc qiiis
^J.^P"^". dubitarct eos ob blasphemiam in Spiiilum saiictum liac
Pcninco pina niiilctatos, capla est Conslanlinopolis a Turcis, oc-
sic, cui?cisiis Conslnnlinus iillimiis Grxcoriim Impcrnlor, ct dc-
lelum pcnitus Orienlnle Impcrium dic tcrtin Pculccostcs,
anno Christi 1 153. Iuste Turcis Deum unuin confitcnti-
bus, ct trinum nognntibiis, idcoquc Spiritum snnctuin rc-
spucntibiis, traditi sunt Grajci, qui Lntinis SS. Trinita-
tcm, ct Spirilus sancli divinnm ex Pnlrc ct Filio proces-
sioiiem conlitontibus conscntire, ct subdere se nolucriint.
lusle duriim Turoarum iugum subcunt, qui siiave Eocle-
siaj Ilomnna: iugum exciisserunt. lustc Turcisqiiasi mnn-
cipia serviunt,qui nd Turcnrum crrorcm ncecsscrunt.
num subito ttt illustral , immutat affectum : abnegat hoc
repenle quod erat, exhibet rcpcnle quod non erat. Pense-
mus sanclos Prxdicatorcs nostros, quules hodierna die re-
perit, quales fccil! Et paulo antc : Lcce gaudet Petrus in
vcrberibus. qai anle in verbis timcbat; et qui prius ancillx
vocem requisilus timuit, post adverUum Spiritus sancti vi-
rcs principum cxsus premil.
Db C£L0. ] Primo, qiiin in cxlo cst thronus glori» Dei
ct Spiritiis sniicli. Sccuiido, ut signilicaret se .Vposlolos
ct lidclcs nd cxluin voonre cl evclicrc , eosqiie facerc cse-
lestcs, ut ipsi cajlcros homincs pariter ad c;elum vocent,
et dcducnnt. Aiidi S. Chrysost. scrm. 1. de Pcntccoste iu
finc lomi 3. Hodie , ait, nobis tcrra facta cst cxlum , non
stcllis de cxto in tcrram desccndentibus , scd Aposlolis ad
cxlos asccndentibus : quia cffusa esl copiosa gratia Spiri-
tus sancti, ct universum orbem operala esl cxlum, non im-
mutans naturam, sed voluntatem cmendans. Invenit nam-
quiqiic fralornam unioncm ct gcrmnnitatom cuin Eoclcsia r» quc publicanum. ct Evangclistam cfftcit: invcnit persecu-
Lntina, pcr iminnnc odiuin ct schismn discidoriint : im- torcm, ct Aposlolum rcddidit: invenil lalroncm, et in pa-
plioiic onim tollunt e mcdio Spiritnm snnctuin. Si ciiim
Spiriliis sanctus non prorcdit n Filio, ergo nb co non di-
stingiiitiir, scd cst ipsc Filiiis. In divinis cnim non cst
porsonnrum dislinclio, nisi per proccssioncm : ox hno c-
nim orilur rclalionum oppositiu, ct ex ca pcrsounrum di-
stinolio.
Erant om:»es. ) Chrislinni niimcro 120. dc qiiibiis c.
prn'c. n v. !.>. luic iisqiic cgil ngilqiic Liicns: iln S. Clirv-
sost ol S. Cvprinn. scriii. do Spirilu saiirto, imo lool,
11 Xir^-o qiiom S. Polriis cilnt v. 17. Qiinre inoplo ol imporilc Ho-
iiH^^Sin ^* rcstringit nd solos Aposlolos htinc Spiriliis snnoli nd-
ruum vontiiin, nc nb co oxrliidil H. Virginom, ridolqiio pirlo-
Mncium. ros, (|ui onm piiigiiiit in inoilio Aposloloriiiii roripionlom
Spiriliim snnotiini. Nolnt S. Aiigust. sorni. IKi dc Trnip.
Spiriliim snnoiiim a Christo promissum duodcciin .\po-
VOL. X.
radisuvi induxit: invenil mcrclriccm , ct virginibus cox-
quavit: invcnU magos, et livangclistas ostcndil : fugavit
vialiliam , et induxit benigmlatem : exlerminavit servitu-
tem.cl induxit librrtalrm: concessit dcbitum,et intulit gra-
tiam Dci. Icleo cxluin faclum cst lerra, cl hoc sxpius dicens
non ccssabo. (Ju.v cniin tales stcllx sicut Apostoli ? Stcllx Kpo^^ioW
1« cxlo, Apostoli supcr rxlos. Qii.-e sursum sunl ( inquit*'"^1f^
Aposloliis ) sapile , ubi Christus e^l in dcxtera Palris sc-'' '
dcns. Stcll:e dc ignc inscnsibili, Aposloli dc ignc inlelligi'
bili. Slcllx in nocte luceiU , in die obsciiranlur : Apostoli
17» die ct in noclc suis radiis, hoc est virtulibus. rffiilgent.
Slrllx orlo solc ob.<cnrantur, Apostoli solc iustitix icsplen-
dcnle sun clnrilale liicescunl : stcllx in rcsurreclione cadcnt
siciil fnlia, .Aposloli in rcsurreclionc rapicntur m aera in
nubibtis. Et in illis quidem sideribus ulius .Antifer, alius
8
f,8
Commenlarra in Actn Apoeloldrum. Gip. II.
Lucifer appellatur : in Apostolin autem nullus Antifer esl, jj^ ac proindc cum impelu Teniens el quasi irruens in roB'
otnnes Lwiferi, et ideo stellis maiores Aposloli- Et paulo
post : Vinitores nrant, et illis absentibus corpore, vinea flo-
EloKia Tescit et bolros affert- Etenim vinitores eranl etpiscalores,
Aposioio- et turres, et columnx, et meclici, et duces, et doctores, et
'"" ■ portus, et gubernatores, et pastores , et athletx, et pugna-
(ores, el coronas gestanles. Columnx quidem, quoniam vir-
tute sua Ecclcsix robur sunt ; fundamentum autem, quia
in eonfessione ipsorum fundata est Ecclesia, dicente Do-
tnino : Tu es Petrus , et super hanc petram fundabo Ec-
clesiam meam. Porlus autem, quia lempestates iwpiasre-
presserunt. Gubernatores, guoniam orbem terrarum viam
reclam docuerunl. Pastores, quoniam lupos abegerunl, el
oves conservaverunt. Aratores, quoniam spinas eradicave-
runt. Vinilorcs, quoniam labrusvas eradicaveninl . et se-
mina pietatis planlaverunt . Medici, guoniam vulnera no-
slra curaverunt. Et ut discas me non incassum hxc dixis-
se , adducam Paulum in medium hxc omnia facienlem.
Vis eum plantalorem videre? audi: Ego planlari, Apol-
naculuin,ut repraesenlarel cflicaciani, vehenienliam elim-
petum Spiritus saucli advcnlanlis in Aposlolos, quo eos
facturus erat efTicaces, validos el itnpetuosos ad invadea-
dum , debeliandum et subiugandum lolum orbem Chrislo.
rialus ille a carnali palea vorda purgabat , ignis ille fis-
num veferis concupiscenlix consumebat , ail S. Auguslin.
serm. 188. de Temp.
Nota. Spirilus sanctus varie in variis figuris, pro va-
rietate operalionum et significationum apparuit. Nam Pri-
mo, apparuit in Christi baptisma in specie columbae, ad
signiricandam innocentiam et ffjccunditalem bouorum ope-
rum, qua» Christo et baplizatis facienda suggerit. Secun-
do, in translifjuralione apparuit tamquam nubes resplen-
dens ad sigoificaodam pluviam doctrinae, quam Iradit; et
protectionem , quam occipit suorum fidelium. Tertio, ia
coenaculo a Christo fuil datus tainquam aspiralio ad si-
gnificandain spiritualem vitam, quam per Sacramenta no-
bis confert. Unde et discipulis insiifnans Christus dixit:
lo rigavit, sed Deus incrementum dedil. Vis eum slru-" Accipite Spiritum sanclum , quorum remiserilis peccata.
ctorem videre? Sicut sapiens, inquit, arehilectus funda-
tnentum posui. Vis eum dimicanlem videre? Sic pugno,
non ut aerem cedens. Vis eum videre cursorem ? Ab le-
rosolynta et in circuilu usque ad lilyricum, el indc ad Hi-
spanias , el in uilimas parles repietum e.<:( Evangetium
Christi. Vis eum videre alhlelam ? Non est nobis coliucta-
tio adversus carncm el sanguinem. Vis eum videre ducem?
Assumile arma Dei , el induile loricam fidei, et galeam
salulis, el giadium Spiritus sancli. Vis eum videre certan-
iem? Cerlumen bonum cerlavi , fidem servavi. Vis videre
coronalum ? De cxtero reposita est jnihi corona iustilix.
Et cum esset unus,omnia faciebat, Dominum suuni imi-
tans. Elenim cum sit divinitas unius substanlix, et immu-
tabilis, pro noslra salute omnibus omnia fi(. Idem homil.
2. Spiritus .s«nc^ws,inquit, nostrx imaginis est reformatio,
menlisperfecdo, spiritalis mentalium oculorum nostrorum
sol, interni nostri hominis lumen, Lueifer in pectoris cx-
remiltuntur eis, loan. 20. Quarto, in Pentecoste datus est
in specie tum ignis, qiiia inslar ignis inentes purificat, il-
lumlnat, accendit, et ad res caelesles elevat: tuni spiritus
veheinentis, ad significandam efTicaciam praedicationis A-
postolonim , eis inditam a Spiritu sancto: ita S. Thorn. Spiriiui
1. p. q. 43. art. 7. ad 6. Sicut eniin validus venlus, tiirbo*^'"^""
el procella, prfesertim ecnephias, non lanlum sternit sege- ecne*-"*
tes, frutices, arbores, sed et domos iutegras a fundamen- phia»,
tis evellil, el in altuin rapit, alioque transfert; ita pariter '''"''
omnem mundi potentiam, sapientiam, eloquentiam, elc.
straverunt Apostoli, el a gentilismo, in Christi Ecclesiain
transtulerunt, iuxta illud: In spirilu vehementi conleres
naves Tharsis, Ps. 47. 8. Et : Vox Domini in vir(u(e, vox
Dotnini in magnificenlia, Psal. 28. 4. Qiiocirca sonus hic
Aposlolos et fideles non perculit, nec exanimavit, sed ad
aniorem, reverenliam et desiderium Spiritus sancti acuit
et excitavit, simulque significavit quales ippos et caeteros
EloRia lo, etc. Spirilus sanclus est copula unionis nostrx in Chri- (] fideles esse oporteret, nimirum vehementes in studio vir
faDci'"* *'"' '^'"■^'^^''^''^ exultatio, cordis tripudium, ignis, fons ro-
rulentus. Spirilus sanclus lugeniium co)isoiatio, mcestitu-
dinis depositio, menlis requies , sapienlix communicalio ,
prudentix inventio, prxscientix iiluslratio. Hoc Prophetx
iliustrantur, Reges inunguntur,Sacerdoles ordinantur.Do-
ctores deciarantur, Ecciesix sanclificantur , aiiaria fun-
dantur, unguentmn consecratur, agux purgantur,dxmo-
nes abigunlur, morbi curantur. Et mox : Oslendit animx
intrinsecus quasi in speculo , cum ineffabiii gaudio futu-
rum xternum gaudium, adhorlalurque eam, et dicil : Veni
ad Palrem, veni ad supernam palriam, veni ad supernum
regnuni, veni ad incorruplibiiem sponsithaiamum. etc.
Ex diclis liquet qiiain insana fuerit arrogantia et hsre-
sis Manichaei , qui doccbant Spiritum sanctum non per
Aposlolos, sed per Maaich£eum ad nos venisse, ideoque
banc Lucae historiam, Actaque Apostolorura velut confi-
ria respuebat, quein recte eonfulat S. Auguslin. libr. de
UiilitatR credendi, c. 3. et lib. 19. contra Faustum, c. 31
tulis et salutis : Begnum enim cxiorum vimpatitur,et vio-
lenti rapiunt iiiud: ita CyrillusCalech. 17. Ex adverso E-
liae zelanti et indignanti idololatris, optantique eorum ne-
cem et excidium , apparuit Spiritus sanclus in vento et
aiira, non vehementi , sed leni , ut eius indignalionem et
zelum aimium leniret, eique spiritum patientix el man-
suetudinis inderet, 3. Reg. 19. 11. Nam , ut ait S. Bern.
serm.23. in Cant. Tranquilius Deus tranquiliat omnia, et
guietum aspicere quiescere est. Vide septem dotes et com-
moda ventorum quae recensui Daniel.3.G5. eaque mystice
accommoda Spiritui sanclo.
Denique mulli censent hic realera fuisse ventuni , quiSonus
cum impetu perHaverit cosnaculum Apostolorum : sicut*^"" ^*^
realis luit sonus a vento perstrepente, ut videtur, produ-yentus.
clus. Alii tamen censeut realem fuisse sonum, sed non vea»
tum ; tum qiiia Liicasait, Tamquam advenicnds spirilus:
Tox enitn tamquam , significat spiritus, id est venti, noa
essentiam , scd similitudinem , q. d. Anditus est sonus et
^.. .....«,. V., i/v.i..u\il, \j. u, tl. liu. M.XJ . \,UULia l.aU3l.Ulll, U. tJi.. •-. »-.30\,iln«lli , o>.\J oiiiiiiiL<iuill>.lll , \|. u. X&I1UILU3 C3t ?UIJUS C
ita iuxta nomen suum Manes, id est, insanus, ( hoc enim 'J fragor ingens, qualis excitari solet a vento valido ingruen'
Oraece est fxavv;?: unde mania est insania ) insane; qui
proinde iinpietatis et insaniae sua? meritas dedit pcenas,
eum a rege Persarum vivus excoriatus est, eo quod eius
filium aegrum, quera se sanitati restituturum promiserat,
pro vivo mortuum ( uli nuper fecit Calvinus ) stiterit, te-
ste Socrale lib. 1. Hist, cap, 17, ubi et addit, quod Cur-
bicus, qui se Manem appellavit, se noa tantum Aposto-
lum, sed et Paracletuin nuncuparit.
Tamouam advementis spibitus. ) Graece ttxovjs, id est,
/laliis veii.U.
^ Vehementis. ) Graece piatac, id est, violenti. Unde S.
Cyprian. lib. 3, Testimon, coutra ludaeos, legit, quasi fer-
retur flatus vehemens ; \a{.ah\us, similis flatui violento
gui fertur; Pagnin. (amquam impeiu venientis ( hoc enim
est To o-pQ^ivi);] flalus vehementis. Hic ergo spiritus non
fuit Spiritus sanctus, sed flatus, sive ventus veheraens;
te: esto hic non esset talis ventus. Deus enim fragorem et
sonum, quem causare solet ventus, sine vento producere
potest: quin et homines cerla arte et collisione corporum
similem soniim repraDsenlant, perinde ac uonnulli vocem
philomeiaj, aliarumque avium et bestiarum ila imitantur,
ut a Toce ipsarum avium discerni nequeant. Tum quia si
realis fuisset ventiis, eius veheinentia laesisset et stravis-
set Apostoios, hiimique afflixisset: tum denique quia pa-
riter linguse igiiea; non fueruut reales et propria?, sed ea-
rum species et similitudo dumtaxat, uti mox dicam,
Moral. S. Chrys, hora. de Spiritu sancto in fine tom. 3. Morji.
Da,m\.,mihi navim vacuam, gubernalorem, nautas,funes,
anehoras, omnia disposila , et nusquam esse spirilum ven-
ti, nonne tardat omnis quantuscumque est apparatus, si
desit operatio spiritus? Ila fieri soiet , licet sit ampia ser-
7nonis supeliex, e( mens profunda, et eloquentia, et intel-
Commcnlaria i;i Acla Apoitolorunn. Cap. 11.
59
lijentia , si non adsil Spirilus qui vim suppedital, otiosa J^ Lingi .S. ) Quaeres, cur spccie linfjuae Aposloiis insedit
Spiritus saactus ? Resp. Priino, quia Aposlolos tiic coosti-
luebat praedicatores EvaDgeiii: praedicationis aulem iu-
strumentum est lingua. Per linguas ergo acclpiebaot do-
num linguaruni. Ubi Nola. Donum lingnarum compiccli-
tur tria : primo, ipsam cognitionem vocum variarum; se-
cundo, sigairicalioncm earumdem; terlio, habituatioacm
potentiarum inolivarum et organorum, ad voces diverso-
rum idiomatum rectc et prompteformandas.perquam ha
bituatiooeiii habebant hiibilualem racultalcm dcbite com-
po:iendi. coordinaudi ct pronuntiaiidi, voces et sentenlias
cuiusi-umque linguae. Ujcc enim habituatio alia est iu lin-
gua Hispanica, alia in Germanica, aila in Gallica. Et ia
huc proprie consistil babilus, sive donum habltuale lio-
guarum. Adde quarto, cum linguis, ioditam fuis^se .\po-
slolls perfectain sapientiam , el cognitlonem reruiii lidei
ac subllmium mysteriorum, ad qux prxdlcandum desli-
nabantur, idquc significabatur per linguas : tum quia lin-
guae et vocessymbola sunt rerum et veritatum els signi
sunt omnia
Et BEPLBTiT ( BOiius venti, non Yentus , ut iam dixi )
TOTah DOiii']i ] Ut slgnificaret incolas domus rcplendos
Spiritu sancio. L'nde svmboluni hoc explicans subdit v. -i.
Et replrti sunl omnes S/iirilti saneto Per domuin ex phrasi
Hebrsca intelllge cocnaculum: in eo cnim erant sedentes
Aposloli et fideles: qui enim cxlra illud erant, non rece-
|»erunt Spiritum sanrliim. Uiide S. Cyprlanus lib. 3. Te-
8lim. c. 101 leglt: A7 implevil lotum illum loeum.
SeJeniei Ubi ebant sedbxtes. ] Vcl proprio, uti censct Caict.
quid ? Si*ssio «'nim quletis et colk-clje nientis ( qiiae oplima ad re-
ripiendiim ^plrlliim sanrtum csl di.sposiliolestsymboluin.
Unde in vita S. Bernnrdi lcgimus, eum fere sedendo con-
tein|ilniioni vacassc. Hlnc illiid Philosophi: Anima seden-
do f)t snpiens. Vel scdenies, id est, degenlcs et coininoran-
les, hoc cnlm significat Hcbr. 3^> iasciub,\A est.sedere.
Crcdiblle cnim esl fidelcs oratioui vacasse, et invocasse
Spiritum samtum, cum ipse in eos advenit: ac proinde
L:bjvii
symbo.
Ijm Spi-
riiussan-
CU, car'
I
Causa.
Dooum
lio{:u4-
rum iri-
plex.
vcl geoibus nlxos, vel slantes morc ludxorum idlpsum u ficatarum, tum quia cxdem sunt instrumentum ad eas
L'n(UB
plum
sectilM.
fecirse , iuxla Id quod canit Ecclesia in festo Pentecost
Oranlibns Apo^lolii Deiim venisse nunliat.
Et APPABLEBl>'T ILLIS DISPBRTITA LnGLJt ) Disper-
ltl:e, id e«t, ili«iril)iii,T piT sjiigulos, ila ut qiil«qiic suam
haberet partinlcm lingiiam rapiti siiu insideniem, licct iu-
tegram et indivisam , uli rommuaiter pictores cos depin-
giiut. .Miilil tamen piobabillter censenl, llngiias singulas
propric f lissi- dispertilas, id cst disserlas, ul vertit Tigi-
rina [ hoc cnim .•iignificat Graecum ^iautpil^outvai ) ita ut
seclili forma apparuerint, quam ita possumus concipere,
ut imngini'miir siiigulis incubiiisse plures parlialcs lin-
gaas, qu» taineu iiifernc in uuam qiiasi radirem coales-
cerenl, Ita ul infcrne vidcretur es«e una totalis llngua, de
qiia dlcitur: Seililque supra singulos eorum. qiix exiirgcns
in plurcs linguas quasi culinos et calamos, si'se dispcrli-
rci ct divideret. Unde Eiclesia in Mlssa Pentecostes, infra
Actiouem, dicit liuguas hasce fuissc innumeras. Ignis e-
irilin-
(■is.
prxdicandum. Si eoim Spiritus sanctus dedlt eis instru-
mentum accessorium ; ergo multo magls dedit ipsum prin-
cipale, quod est motor et fons lalis doclrinx et prxdica-
tionis. Hoc autem est clara fides ct conlemplalio verilatis
salutaris ad hominum salutem nccessarix, vcl conveuiea-
lis, inqiiitS. Bcrnaidlnus serm. i. in Pentecoste. lusuper
acccperunt .\postoli bic prudentiam supernaluralem, qua
provlde et prudcnter omnes suos actus et sermones per
lot dlfTicuUates, pericula, rerum et personorum diversita-
tes componerenl, et dirigerent ad suain allurumque salu-
tem. Uenique acccperunl audaciam et zelum, cxlerasque
virlutes et dotes ad tanlum munus necessarias, eaeque ia
aclu pcrfecto et heroico. Cui enim sol ille diviuus fulget,
huir focile cuncla refiilgent.
Secunda causa cst, q;iia, iit alt S. Gregor. homil. 30.
in Kvang. habet cognatloncm maximam Imgua cum ver-
bo. Sicut enim verbum meutis producit vocem Ilngux, sic
nim. ciiius spcciem habobant hx llngtix, ob suam agili-Q a verbo spiratur et producitur Spiritus sanclus. Ila Na
tatcm et volubililatem in varias partes qiiasl lingiias fa
cile sc divldit et dispertlt. Ilatio est , qiiia hx lingux si-
gnificabaiilSpiritiimsanclum incumbcntem Aposlolis.eis-
qiie indentem omnlum Ilnguarum tol goiitium, ad quas
ituri eraiit, cognilioncm: multx ergo lingii.-e mulliplices
gi'nliiim llngiias ( qiias .\poslolis indobat Spiiitus san-
Ctus j rcprxscntabant. .\ddit S. Cyprian. serm. deSpiritu
sanclo, hac miilliplicllate linguariim signilicari multipli-
cilatcm donorum , quain ruiqiie communirnbat Spiritus
sanctus, iuxla illud 1. Corinth. 12. 4. Divisiones gratia-
rum sunt, idem autem Spirilus.
Simile eet qiiod narrat Dlodorus Siculus lib. 2. r. ult.
in insula quadam rcperlri homincs qui habcnl dlsscctam
linguam, ita ut simul dupliciter, idcnquc cum duobuslo-
qui possint: iina enim parle lingiix loqul uni, alia alteri.
Verum viri rordati iure id pro fabula habonl, prxserlim
rum nulli Historici classici tanti prodigii memlnerint.
Porro scrpcntes , quorum prudcntiam imilari nos iubet
zianz. oralione 44. de Pentecoste, per linguam censet si-
gnificari cognationem et vinculum quod est inlrr Filium
ctSpiritum sanctum.Rursum,sicutlingua est elusdera na-
turx cum ore ct cxteris membris: ita Spiritussanctus est
consubstanlialis Palri et Filio, ita ut quasl lingiia eoriim
arcana et secrcla nobis ennnlicl, iiixla illud 1. Cor. 12. 3.
Piemo potest dicere, Dommus lcsus, nisi in Spinlu sanctu :
ita S. Grcgor hom. 30. in Evang.
Tertia, sicut llngua discernit sapoies, et distioguit dul-
ce ab amaro , sapidum ab insipido. ila Spirilus sanclus
mcnlem llluminans, facit eam dlstinguere res c.x-Iestes el
xternas a terrenis et caducis; ut illas eligamus, has con-
lemnamus.Hac de causa ait Apostolus l.Cor.4. /l/Mma/ij
homo non percipit ea qux sunt spiritus , quia scilicet noa
habet guslum sincerum, nec lioguam hanc Spiritus san-
cti. Lingux ergo hx signifirabanl quod Spiriliis sanctus
intimosgustusrerumdivinarum, vimqiicgustativam ipso-
rum dlviuitus Apostolis dabat, ail S Bernardinus ser. 1.
Christus Matth. 10. 16. linguam habent trifidam el tri- " dePentccoste,cuiussormones pios et erudilosmanu ipsius
sulpara, eamque ardcntcm et urentem, ut Irilingues csse propria scriptos anno Domini 1427. magoa cum animi vo
vidcantur
Nota. Volult Spiritus sanctus hoc visibili signo se quasi
visibilem exhibere, et vislbiliter Apostolis illabi Causam
dat Nozianz. eiusque interpres Nicctas orat. 41. iSam. in-
quit, cum Filins corpore sensibili ct eonspicuo nobiscum
eonsuetudinem habuissel, par eral ul Spirilus quoque cor-
poraliter appareret: sicul etiam apparuit primum in for-
tna colombx, nunc in forma linguarum ignearum. Et cum
Christus. ctc, ad ea qttse Deo conreniebanl revcr.fus Ciset,
surque glorix rcstitutus, Spiritum ad nos post Christum
descendere oportebai. Sicut ergoChristus incarnatus est,
ul ore proprio docerpl nos viom virtutls etsalutis, ntquo
criirlarut in sinii Patris abscondila a constllutione mundi,
ita p<)St Cbristum quasl incarnalus esl Spiritus sauctus
ia lioguis igucis, ul iis irobueret Apostolos et fidelos.
luplate vidi, legi ct dcosculatus siim Romx in illustri Bi-
bliotheca DucisdcAItemps, qui pro nde cosdem aureo ia-
volucro ornavit.
Quarta , quia liiigiia multum iuval digcstionem ; nara
riim dentlbus cibum dividit, mnstlcal et qiiasi in rhilurn
vortit. Uudc Pliysirl doccnt prlmam dlgcslioncm fieri ia
ore, secundam in stomacho, oc proindc sanum et perutile
cssc ut cibus bone prius maslicetur in ore , antequam ia
slomachum traiiciatur. Ila Spiritus snnctus fncit, ut per
mcdllationcm quasi liuguam rumiiiomus et masticemus
vcrba Doi, itaque ca in incntem traiiclomus, nobisque in-
corporemus.
Quinta, quia lingiia est mombrum homini vol utilis«i-
muin . vel maxlme noxium, Nam ut dirilur Proverb. 12
Uors et vita in manu lingux. Et S, iacobus ait . c. 3- 8.
lil.
IV.
60
Commentaria in Ac(a
IJnrjmm mllus liominim clomarc potesl: inquieliim tna- J^
linn. plena veneno mortifero. Qiiarc opus csl Spiritu snn-
rto , qiii linfjiiain domet , rcjjdt, sanctifiect, iiixta illud
Prov. IG. Hom/nis ed pricpurare cor , JJomini aitlem gu-
bcrnare linr/uam. Spiritus saiictiis cnim docct i)auca loqiii
cum discretione, cl niulla operari ciim fervore, ac iu{;i-
tcr laudare Ucum. Iq hoc eniin perrcclio vita; spirilualis
consistit.
Pi^rfociio A'ideriint id por umbram Cienliles. Scitum cst illiid A-
"\'',,'"° naciiarsis, qui rofjatus, quid essel in homine pessinnim, cl
(juid oplimumy llesp. lingua: limc cniin ulilissima est, si
rccla ralione {jubernetur; pestilentissima vero, si sccus:
ita Laertius libr. 1. de Vitis 1'hilosoph. cap. 9. Stobaius
serin. 34. narrat TheocrilumChium, cum Anaximenes di-
cturus csset,ita praefatuin essc: Incipil vcrborum jlumcn,
•mcntis yutta ; significans illuin esse multiloquuin,scd pa-
nim sapicntcin. Deinostlicncin vero rogatum, cur homo
habcret taiam linrjuam, aurcs vcro duas? respondisse :
Quoniam duplo mar/is audire homini cxpcdit , (/uam lo-
(jui. Lnde Zcno adolcscenti in convivio loquaci dixit : Au- "
res tibi in linr/uam dcfluxcrimt, ut refert Laert. 1. 7. c. 1.
Tamquam iGMS. ) Vox tanuiuam, videtur significare
has linguas non fuisse verum ignein, sed ignis dumtaxat
habuisse specietn et similitudinem : primo, in colore ru-
bco; secundn, in fulgore; lerlio, in volubilitate et inotu;
ita Caictan. Vcrum inulti probabiliter censent veruni fuis-
se ignem, sicut verus fuit sonus. Vox enim tamquam, vel
sicut, SKpe in Scriplura non similitudinem, sed veritatem
significat, ut, Vidimus glorinm eius qua-i unirjeniti, loan.
An vpta; 1 .1 i. Adde,<aw(/Ma)rt signifieare potius similitndinemfuis-
iiugu.-ef se in linguis, quam in igne.ul sit hypallage, q.d.ii/if/i^a;
tamquam irjnis, hoc est, ignis lamquam lingua;, aiit po-
tius, q. d. Linguce hse non erant veraj linguEe, humanse et
carnca; ( ha; enim fuissenl crassce, ct indccentes, ac in-
congruaj ad reproescntandum S|)iritum sanclum, qui sub-
tilissimus est Spirilus ), sed erant similes igni : quia ignis
hie in lingua) specie apparebat, et insidebat Aposlolis.
Prior sentcntia uti simplicior, ita gerinanior videtur: (]
tum quia vox tanujuam significat fuisse ignis simiiitudi-
iiem, non veritatem: tura quia Grjece est w; Tr-jpoc, id est,
iccmquam ignis, in geuitivo , q. d. LinguK ha> non erant
Tcra;, sed instar ignis, sive erant linguse non carneae, sed
ignis speciem rcferenles; perinde ac si ex igne fuissent
effiotae. Sicut ergo nou fuerunt lingua; carnea; et huma-
nx, sic nec verus fuit ignis, sed eius species et similitudo,
sicut pictores j)ingere solent ignem. Hic autem vivacior
fiiit ignis pictura et species, quia videbatur ardere, agi-
tari, et in altum assurgere instar veri ignis.Tum denique,
quia non fuit vera columba, sed eius dumtaxat species,
qua» descendil in Christum duin baptizaretur iu lordane,
Matlh. 3. dC. uti graviores Doctores censent, et significat
Malth. diccns: El vidit Spirituin Dei dcscendcntem sicut
columbam. Vox enim sicut indicat fuisse columba; simili-
tudinem. Simile fuit de vento, ut dixi v. 2. denique si fuis-
set verus ignis, alTlasset et combussisset capillos et capita
Apostolorura. Videtur ergo ignis hic sirailitudinarius fuis- j^
se aer aut vapor densior, cui Deus indidit lucem roseam "
et rubeam instar ignis, in linguaj speciera conformatus,
ita ut yideretur esse lingua ignea: tum quia ignis per se
pyramidalis est, sensimque se arctans iu conum assurgit,
uti facit et lingua : tum quia Deus hunc ignem proprie in
linguae modum elTormabat. Fuerunt itaque liuguae Trupo;,
id est irjnis, puta fiamma; ignis, qua; louge acutiores sunt,
quam lingua; nostrae.
Liiigu.^ Quare plane pyramidales erant, el in acumen assurge-
]\IZT' bant et desinebaut, idque quinque de causis. Prima est,
Muinque "' significaretur quod Spirilus sancli ardor mentem a-
de cau- cuit, et profunda Dei pcnelrare facit. Secunda, in signum
sis- quod corda discipulorum subtilissime et acutissirae sub-
intrabat et penetrabat. Tertia, in signum quod ea faceret
suspirare et anhelare ad cKlum et cKlestia. Quarta, in si-
gnuin quod linguis eorum ad penetrandum, et innamman-
dum inentes auditorum niiram efficaciara iuderet, iuxta id
Apostolorum. Cap. 11.
quod Christus promiserat Lucjc 21. Ego daho vobis os et
sapientiam , cui non poterunt resistcre el conlradicere o-
mncs advcrsarii veslri. Quinta, in signum quod daret eia
donum discrctionis spirituum, quo penctrareiit mentes,
alfcctiones cl secrcla cordium, ut iis congrue ad salutem
loqui, pra;dicare et consulere possent. Hoc eniin donum
iisqui animas tractant, iit Confessariis, Conciouatoribus,
Rectoribus, cst valde ulile et opportiiniim.
Qiia;res, cur lingu.nc h;e fuerint ignca; ? llcspond Primo, duf j.
qiiia Dcus, ac pra?scrtim Spirilus sanctus, est amor sub-Knea:?
tilissimus, effifacissimiis, potentissiinus, agillimus. Cnde !•
eius symbolum est ignis, iuxta illud Deuter. 4. 24. D^ui *'"""'•
iuus ignis consumens est. Idipsum per multas analogias
oslendi Levit. 9. 23. Rursum, sicut lex vctus fuit data in
Siua per ignem, et cuin igne, imo cum fumo, lonitruis et
fulguribus, ut dicitur Exodi 19. v. 16. et 18. ita niulto
magis eius antitypa lex nova danda fuit per iguem. llle
eniin ignis repraesentavit has linguas igiieas, lonitrua re-
pra;sentarunt sonura venti vehemenlis, fulmina conciones
et miracula .\postolorum, fumus coutritionem et poeniteQ-
tiain Iuda;oriira et Gentiuin. Causain dat Isidorus Pelusio-
ta epistol. 494. Ul , inquit, unus Dcus in ulroque Tesla-
mcnto cognosceretur, quod scilicet idem ipse utriusque es-
set auclor, idcoque pro iure et arbilrio suo velus abole-
ret, novumque ei surrogaret.
Secundo, quia sicut Spiritus sanclus auctoravit Prophc- H.
las per ignein, ita multo magis decebat ul aiictoraret et
Apostolos. De Prophetisliquet. Nain Isaiamc.G.6. creavit
Prophetain, et sui aevi Apostolum tangens purgansque la-
bia eius carbone ignito. Sic de Elia ait Eccles. cap. 48. 1.
Surrexit Elias quasi ignis, et vcrbum cius quasi facula ar-
debat: unde et raptus est in caelum curru igneo, 4. Reg.
2. 11. Et leremias Thren. 1. 13. De excelso, inquit, misit
ignem in ossibus meis, et crudivit me. Et Ezechiel quatuor
Cherubinos stipatores currus gloriae Chrisli ila describit
c. 1. 13. Aspectus eorum quasi carbonum ignis ardentium,
et quasi aspectus lampadarum. Hi autem typi fuerunt A-
postolorum, qui quasi Cherubini, imo Seraphini, currum
Ecclesiae et gloria; Dei egerunt per lotum orbem, dum Dei
et Eeclesiae magnificentiara toto orbe celebrarunt et pro-
pagarunt.Quocirca Christus idipsura praedixit dicensLucae
12. 49. Ignem veni mittere in terram, el quid volo nisi ut
accendatur? Hinc et Spiritus sanctus repraeseutalus fuit
columna ignis et nubis, quae praeivit et deduxit castra He-
braeorum per desertum in terram promissam,uti dixi Exo-
di 13.21.
Tertio, ut significaret legem Christi, quam mox proraul- m.
gaturus erat, esse legem ignis, id est, charitatis et zeli,
iuxta illud Deuler. 3.3. 2. In dextera eius ignea lex. Ignia
ergo siguificat incendium amoris, quod Apostolis et fide-
libus imraittit Spiritus sanclus.
Quarto, ut significaret effectum, quem Spiritus sanctus iv,
operaturus erat in animis Apostolorum, caeterorumque fi-
deliura, nimirum quod in eis torporem, limorem, concu-
piscentias et vitia consumeret, et combureret quasi ignis,
eosque igneos, id est, zelosos, eflicaces et agiles ad omne
bonum efliceret, sicut ignis ignit ferrum, ait Cyrillus ca-
techesi 17. Hic ignis, ait Chrysost. hom.4. mundipeccata
guasi sylvam exussit. Et inferius : Sicut enim igneus homo
si in medias incidat stipulas, nihil Ixdetur, sed magis vim
exeret suam; ita hic evenit. Et S. Greg. hora.30. in Evang.
In linguis igneis, ait, apparuit Spiritus, guia omnes guos
repleverit , ardentes pariter et loquentes facit. Linguas i-
gneas Doclores habent, guia dum Deum amandum j^rxdi-
cant, corda audientium inflammant. ISam et otiosus esi ser-
mo Doctoris, si prxbere non valct incendium amoris. Hoc
doetrinx incendium ab ipso veritatis ore coneeperant, gui
dieebant: JSonne cor nostrum ardens erat in nobis, cum lo-
queretur in via, et apcriret nobis Scripturas? Verum est
illud Ciceronis de oratore praeceptum lib. 2. de Orat. Ar-
deat orator, si iudicem velit accendere. Oportebat ergo
hoc igne ardere Apostolos, ut eo totum orbem frigore tor»
peutem et gelidum inflammarent.
Coramentarfa in Acla Apostolorum. Cap. II.
Cl
VII.
Scilil ,
cur7
I.
Quinto, Cyrillus leros. calechesi 17. I/jnis, a\l, prolen- J^ ditos: ita Ammonius hic. Quarfo, ut ostenderet Spiritus 4^
dit Iribulalionein inagnam el multijAicem . quam passuri
erant Apostotiel fidele.i; sed superaturi per i/jnem amoris
divini, quem idcirco hic eis indidil Spiritus sanctus.
Sexlo, if^nis sifjnilicol acrc cxanien , el lunion quod
mcnti siifjfjeril Spiritus sanclus. Audi S. JJernard. serm.
2. dc Pentecoste : Quid, ait, a le quxril, qui tanla solli-
citudine le quxsivil. nisi le soUicilum ambulare cum Deo
tuo ? Hanc soUicitudinrm non facit, nisi Spirilus sanclus,
qui scrulalur profunda pectorum noslrorum. discrelor co-
ijilulionum etinlcnliunum cordis. quinec minimam palcam
intra cordis, quod possidet, habitaculum palilur residere,
sed stalim igne suljtilissimx circumsprclionis exurit. Spi-
rilus dulcis et suavis. qui noslram volunlalcm jlcctal, imo
erigal.et dirigat marjis ad suam,ut eam et veraciler intel-
liycre, et fcrventer dili(jere,ct rfficaciter implere possimus.
Dcniquc S. Aufjust. scrrn. 185. dc Tcinp. Ipse { Spirilus
sanctus ) inquit, ^postolos suos vivx lucis fonte perfudil,
ut ipsi postmodum universum mundum, tamquam duode
sanctus, inqiiit Cbrysost. se in iis corurnque successori-
bus permansuruin usque ad (incm mundi, iuiia proniis-
sum Christi, loannis cap. l'l. IG. Quinto, scssio haec si-
{jnificabal, prirno, traQquiilitatcm anima; oiiiniurnquc ap-
petituiini; secundo, stabilitatcm et constanliani nicntis,
ne prosperis cle^arentur, el adversis deiicerentur; tertio,
{jravilatcni ct malurilatem morum, quain cis indcbat Spi-
ritus sanctiis. Scxto, addit noster Franc. Turrianus lib.
1. de Hierarch. ordinat. .Minisl. cap. 2. citans S. Dionys.
de Flcclcs. Hierarcli. ct S. Hieron. Dial. contra Lucifer.
Itcm Animonius, DainiaDus et alii, Aposlolos hoc svin-
bolo crcalos essc Episcopos in Pcnleroste, cuin prius a
Christo in ultima ccena dicente : Hoc facitc in meam com-
memoraiionem, crcatiesscnl presbyteri. Halio eorum est,
quia iu Penlecosle, inquiunt, accepcrunt Apostoli pote-
statem daudi Spiritum sanclum, pcr impositionem ma-
nuum, puta pcr Sacrameulum Confirmalionis et Ordinis.
Veruni ad hoe dici potest,.Vpostolos potestatcm hanc tunc
An Spiri.
t .i sao-
clus Apo-
fiolos bic
rrcarlt
Eplsco-
poi?
... .1,.,. ^,„.,.. ..„..„... ».. — , .,- ..., .j- - , ,..,. — ^- ,.«...«. -.... ^^„,^
cim so/is radii, ac lolidcm lampadcs veritatis tlluminent. u aerepisse iu actu sccundo, cuni eam prius accepissent ia
et inebriati novo vino rcpleant, atque irrigcnt sitientia cor-
da populorum. Quocirco idcni toto afTectu cum invocans
in .Vledilat. cap.D. lam, inquit, divini amornuminis, Pa-
tris omnipolcntis prolisque beatissimx sancta communica-
tio, omnipotens 1'araclelc Spiritus, mrrrentiutn consolator
clemenlissime, iam cordis mei penclralibus potenti illabe-
re virlulc. et tenebrosa quxquc larisncrjlecti latibula , co-
rusci luminis fulgorc pius habilator Ixlifxca, tuique roris
abundantia, ton/jo ariditalis marcenlia squalore visilando
faecunda. Saucia inlerioris hominisarcana tui amoris iacu-
lo, el torpcnlis medullas ieeoris flammis snlulartbus pe-
nclrando succende. sanctique fervoris igne iUuslrando, in-
tima menlis ct corporis universa dcpasce. Pola me torren-
te voluplalis tux, ut nil iam mundanorum de/justare libeat
venenatx dulccdinis. ludica tne, Domine. et discerne cau-
sam tneam de gente non sancta. doce me facere voluntatem
tuam, quia Dcus mcus es tu. Credo ergo, quia quemcum-
artu priino ; naiii uon cotif^ruebat eos hac polcslate uti
in actu sccundo, antequani ipsi Spiritus sancti plenitudi-
nciii in Pentecoste rccepisscnl. Tunc enirn ipsi in ^ratia
confirmati, cffiperunl coufirinare et ordinare olios. Qiiare
>erius cst eos crcatos esse Episcopos ab ipso Christo post
rcsurrectionem, cum eis dixit loan. 20.21. Sicut misit me
Pdler, et c/jo tnilto vos. Hiscc enim vcrbis cos creavit suos
Vicarios orbisque Doctores, ac conscquenler suum oflicium
et auctoritatcin, puta omnem potcstatem Ecelesiasticam
eis communicavit, ac proinde eos crcavit Episcopos, uti
ibidem asseruut S. Cyrill. Chrysoslom. Theophjlacl. Ru-
pert. et alii.
Denique aliqui, ut Dionys. Carthus. censcnt .Vposlolos
hic confirmatos csse in {jratia per assistenliani et prolc-
ctionem continiiam Spiritus sancli, qiix cis hic ab illo
deputatur et addicitur, ita ut dcinceps ab ca excidere,
ncc niortaliler, scd venialiter dumlaiat, peccarc fKjsscnt.
gue inhabitaveris . Patris, acpariter Filii domicilium con- Q Confirmatos eniin eos fuisse in {jralia docct S. .Vmbros.
dis. De/itus qui te mercbitur hospitari , quoniam per te Pa- lib. de Benedict. Patriarch. cap. i. et 1
qui le mercbiturhospitari, quoniam per
ter el l'ilius apud euin faciunt mansionein. Fen* iam, ve^
ni, beni/jnissiuic dolenlis animx consolalor, protcgens in
opporlunitalibus, in Iribulationeadiutor. Yeni, mundaior
scekruin . curalor vulncruin , veni , fortitudo fragilium,
relcvator labentium : veni, humilium doctor, superborum
destructor.
Vidcrunt idipsum Gentiliiim Philosophi. Stoici cnim,
oit S. Cyrillus lib. 1. conlra lulian. Deuin vocanl ignem
artificialem. via inccdenlem ad nativitalcm mundi. Demo-
critus asscrit Dcum esse mcntcin in i/jnc orbicularis spe-
ciei. esseque animam mundi.
SeDITQLB SLPnA SINGLLOS EOBUM. ) Sfdit, \A cst, iu-
slitit, incubuit: ncccniin linj^iia, vcl ifjnis propric sedet.
lani sedit, non sonus, aul vciitus: hiccnim nonscdcbat,
sed a;^itabatur, ct perflabat tolaiii doniuin, scd if^nis hic
lin(;uarum, vel liiijjua i(jnca , ac consequentcr Spiritus
sanclus, hiscc lin;^uis rcpra^sentatus, qiii unuscrat iii o
p. 1. ct passim Scholastici :
nec apparet ubi confirniati sint in ca, nisi in Pentccoste:
tiinc cnim Spirilus sancti plenitudincin acceperunt, per-
inde ac baptizali, iu Sacramento Confirinationis dicuntur
in gratia baptismo acccpla connrmari.roborari etpcrfici,
ac rcpleri Spiritu sancto, licct non ea pleniliidine qua A-
postoii. Undc Euseb. Emissenus( vcl quisquisest auctor)
hoinil. de Pentccostc, asserit in Sacramcnlo Confirmatio-
nis iliud robur Spiritus saucli conferri, quod collatum est
Apostolis in Pentccoste.
Et bepleti sl?«t omses. )Qui anleo habebant Spiri-v
tum sanctuin, iam eiiis plcniludiocm accepcrunt, ait S.
Leo serin. 3. de Pcntccoste. Porro non omnes parem ac-
ceperunt {^raliain,scd aliusmaiorem.alius minorem,quis-
quc scilicct pro suo, tum olFi^io et {;rad;i, tuin disposi-
tionc, sirut vasa niinora ct inaiora rcplcntur viuo ; scd
maius plus rccipit capitqiic quain minus. ob maiorcm ca-
pacitatciii. Capacitas autciii maior ad riH-ipicndum dona
mnibus lin{;uis. Uiidc nit scdit, noii sedcrunt : tuin qiiia ^' mniora Spiritussancli,est inaior dispositioct pra?paralio,
una erat linf;ua totulis, licct in varias partialcs dispcrlila,
qutc sinf^ulis iiisidebat, ut di.xi v. 3. luin quia uuus crat
S|iiritus sanctus, cuius indcx crat linfjua. Syrus taincu
vcrlil, rl scdcrunt. scilicct linf^uas i{7nea;,qua; plures erant
in pluribiis, iiiio in codem, scd partialcs, ut dixi. Ila S.
Cyprian. lib. 3. Tcstimon. cap. 101. El visxsunt. inquit,
iUislinguxdivisx quasi ignis, qui ct insedit in unumqucm-
quc illorum. (^omiiiiinilcr Patrcs ccnscnt Iin{;ua3 has in-
scdisse capitibus Apostolorum , licel nliqui cas in os co-
ruin se insernissc ceii<cant. Cnusam dat l^.yrill. lerosol.
catcchcsi 17. Sedit , inqiiit, supcr illos. ul tiovx coroiix
spirilualcs per linguas igwas imponanlur cnpiti iilorum.
Scciindn, (|uin iii Apostolis quasi in Chcrubico Ihronn re-
scdit iiiaicstas Spirilus sancli, oil iNa/.iaiu. orat. 11. Tor-
tia, ut cos auclorarct orhis Doctorcs , cosqiic ostciulcret
cssc Ciclcslcs, ideoquc coilcsti sapicutia ct facuudia pro:-
maior humililas, maius coruin dcsidcrium, spcs, oratio,
etc. Prxclarc S. Auj^ust. scrm. I80. dc Temp. Quanta ,
ait, ct quam inr/fabilispiclas llcdemptoris ! hominem por-
tavit ad cxlum. ct Dcum misil ad lerras. Quanta cst au-
ctori cura pro inslauralionc faclurx sux! Ecce itcrum no-
va de supernis mcdicina tnillilur, ecce itcrum infirmos suos
per scipsam inaicstas visilare dignatur. Eccc ilcrum hu-
tnanis divina inisccntur, id csl, Vicarius sitcccssor Itcdcm-
ploris, ut bcnrficia qux Salvalor inchoavit. pcculiari Spi-
ritus saiicti virlutc consummct: cl quod ille redcmit, iste
.lanctificct ; quod illc acquisivit. istc cuslodial.
Ubi nota. S. Aufjust. Spiritum sanctum vocat Vicarium,
id cst, succcssorcm Christi. Spiritus snnrtus enim voluil
dcsccndcre in munduni.ut imitaretur Verbi. pula Christi
dcsrcnsum , eiusque cccpta cl nrla complcrct. Quocirca
dcsccasus Spiritus sauctiiu Apostolos, similis fuil descen-
Analoiiia
qtiinquc
inrJTi-
liODIS Cl
advtniin
Spiriius
Mucii.
62
sui Cliristi iQ niundum, pula incarnationi. Primo, quoad ^
eubslanliam. Sicut enim Verbi substantia descendit in
carnem, sic Spirilus sanclus substantialiter descendit in
Apostolos. Secundo, quoad modum. Sicut enim modiis in-
carnationis fuit unio hypostatica, sic hypostasis Spiritus
eaucti unita fuil .\pnstolis niodo quodam simili. Uiide sic-
ut Verbum iu carnc fuit quasi ignis in carboue, idcoque
illud carboni ignito assimilantS. Cyrill. Damasc. et alii;
ita pariter Spiritus sanctus fuil quasi ignis insidens Apo-
stolis. Ignis enim quoad splendorem repraesentat Verbuni,
quod est sapientia, luxetsplendorPatris: ignisveroquoad
calorem repraesenlat Spiritum sanctum, qui est calor, id
est, amor Palris et Filii : linguae vero repraesentant car-
nem, quae sunt pars carnis nobilissima, ac connexionem
habent cum pulmone et corde, ex quo omnis spiritus,
sanguis et vita carnis oritur. Tertio, quoad causam. Tara
enim descensus Spiritus sancli quam Chrisli causa fuit
amorimmensus et divinus, qiio ipse quasi Deus, etsum-
mum bonuin cupivit summebenefacere hominibus.iisque
se suinino modo, adeoque substantialiter et personaliter "
communicare ct douare. Quarto, quoad proprietales. Sic-
ut eniin proprietates humanae naturae in Christo attri-
buuntur Deo et Verbo , et vice versa per coinmunicatio-
nein idlomatum, qua Deus dicitur natus, esuriisse, sitiis-
se, passus, mortuus, cruciGxu3,quia scilicet humana na-
lura quam assiimpsit, nata est, esuriit, sitivit, passaest,
morlua etcruciG.va; ac vicissim hic homodicituresse Deus,
otnnipotens, immortalis, aelernus, quia scilicet persona
Verbi cui iiincta est humanitas,esl Deus omnipotens,im-
niortalis, ajternus : ita pariter est quMdam coinmunicatio
idioinatum inlerSpiritum sanctum et Apo3tolos,per quara
Apostoli dicuntur effycti divini, spirituales, sancti ob Spi-
ritum divinum et sanclura quem receperunt; ac vicissira
ipse Spiritus sanctus dicitur Apostolicus, multilinguis,
prophelicus, doctor, prsedicator, quia tales effecit Aposto-
los, adeoque per eorum ora et linguas locutus docuit et
praedicavit. Quinto, quoad fructus et effectus. Sicut eaim
Verbum incarnatum purgavit nos a peccatis, illuminavit, Q
omui gratia donavit, perfecit, beavit,et ad gloriain aeter-
nam perduxit: ita pariter purgat, illuminat, perficit, beat
nos Spiritus sanclus.
Spiritus Spiritu sancto. ) Quaeres, quis, qualis, quantiis est
sanotus Spiritus sanctus? Resp. et dico Primo, Spiritus sauctus
''"'Y vocatur tertia persona SS.Trinitatis,quam spirant, et spi-
Cooc!u- '"^ndo producunt Pater et Filius : sicut hoino spirando
sio. producit (latum, sive anhelilum et spiritum. Sicut enim
cor per os producit llatuin; ita Pater per Filium producit
Spiritum sanctum, ipse ergo est spiritus el aiihclilus Pa-
tris et Filii. Aut potius, sicut aniina ex intelleclione rei
amabilis spirat et producit amorem eiusdem,ita Pater per
Verbjui spirat Spiritura sanctum, Ergo Spirilus sanctus
est et dicitur Ainor castus et sanctus, spiratus et produ-
clus a Patre et Filio. Amor enim est quasi spiritus quem
expirat affectus: uude et amautes apud homineslanguent.
Hiuc et de Sapienlia, cuius fons est Spiritus sanctus, ait
Sapiens. 7. 23. Vapor est enim virlutis Dei , et emanatio i
quxdain est claritatis omnipotentis Dei sincera. '
Nota. Hic spiritus non est extrinsecus Deo, ab eoque
eraissus et elllatus, sed intrinsecus et substantialis. Est
enim Spiritus hic nou creatura, sed vere et proprie Deus,
et tertia persoua SS. Triuitalis, in eadera uumeroDeitate
cum Patre etFilio subsistens, ab iisque ab aeterno ualu-
rali eraanatione spiratus et productus, ideoque utrique
consubstantialis, coBelernus, et per omnia aequalis. Audi
S. Cyrillum lerosol. calechesi 17. Unus, ait, est Spiritus
sanctus subsistens, qui ubique Patri et Filio adest, non qui
ab ore Patris et Filii loquente formetur. vel efjlelur, ul in
aerem diffundatur, sed substanlialis, loqaens ipse et ope-
rans. Hinc S. Gregor. Thaumalurgus iu sua confessione,
quam refert Gregor. Nyssen. in orat. de illius laudibus,
Spiritum sanctum vocat iraaginem Filii , quia scilicet a
Filio, ut a sui principio et excmplari procedit. Unus, in-
quit, Spirilus sanctus ex Deo ortum et existentiam habens.
Commcnlaria in Acla Aposlolurum. Cap. II.
qui prr Filium apparuit, imago perfecta Filii perfecli. Et
S. Athanas. iu Symbol. Spiritus sanctus , ait, a Patre et
Filio non factus, nec creatus, nec genitus,sed procedens.
Idein serm.l. conlia Arrianos, ostendens quomodo in uno
Dro sint trcs pf rsona;, affi;il siiiiile de sole. Sicut enim in
sole et splendor ct lux , qiia! diin ex se emittit, ila in Pa-
Ire cst Filius et Spirilus sanclus quos ambos ex se pio-
ducit, Filium generando, Spiritum sanctum spirando. A'oa
enim, inquit, tria principia,aut tres Patrcs introducimus,
sicut Mnrcionistx, cum non Ires solcs ad comparationem
adducamus, sed tinicum solem, eiusque splendorem, uni-
camquc ex ambobus lucem. Alias similitudines arboris et
fontis affert Tertiill. lib. contra Praxcain : Terlius, inquit,
cst Spiritus a Deo { Palre ) et Fiiio. sicut terlius a radice
fruetus ex frulice, et terlius a fonte rivus ex /lumine , et
tertius a sole apex ex radio : Nihil lamen a matrice alie-
natur, a qua proprictates suas ducit.
Dico secundo , sicut Filius proceditab intellectu etin- u
lellectione Patris, qua se Pater intelligit et comprehendit,
quasi huius intellectlonis termiiius adaequatus, et Verbum
consubslanliale , ideoque genitus el Fillus,sic SpiriluSgpi^jjyj
sanctus procedita voluntale et dilectione, qua se invicem sancia»
Pater et Filius infinite diligunt, quasi huius dilectionis P'ocedit
terminus adaeqiiatiis, et amor consubstantialis, ''ieoque^^|'J'^°"
Spiritus sanctus spiratus, non genltus. Unde RicharduSamor.
de S. Viclore epist. ad S. Bernard. de processione Spiri-
lus sancti : Si tu , inquit, rccte diceris amare ie amore
cordis tui , cur non eliam recte dicantur Pater et Filius
amare se amore cordis sui. qui est Spiritus sanctus ? Et
comraunis est haec senteutia Patrum: Pater ct Fiiiusdili-
gcndo se invicem , producunl Spiritumsanctum, ailFranc.
Suarez de Deo trino et uno lib. 11. c. 2. Spiritus sauctus
ergo ex vi processiouis suae est ainor nolioualis, priinus,
increatus, iininensiis, divinus, ipseque Deus : ac proiade
hunc ainorem nobis eommunicat, dum seipsum cum cha-
rilate creata quam nobis iufundit,uobi3 communicat,iux-
la illud Apostoli Roinan. 5. Charilas Dei diffusa esl in
cordibus nostris, per Spiritum sanctum, qui datus est no-
bis. Hic verum est illud Philosophi : Deus est circulus ,
gui incipiens inse, desinit in seipsum. Incipiens enira in
Palre generare Filium , desinit in Spiritura sanctum qui
idein Deus est cuin Patre et Filio. Deus enim charitas est,
et qui manet in charitate, in Deo manet, et Deus in eo, 1.
loann. 4. 16. Deiis ergo charitas est ei, cui charus ante
omuia est Deus. Rursum S. August. lib. 11. Civ. cap. 24.
Vocatur, ait, Spiritus sanctus tamquam sanctitas substan-
iialis. et consubslantialis amborum. Hinc idem S. August,
llb. 6. de Trinit. cap. o.Spiritunisanctum vocatun«7aiem,
charitaiem et sanctilatem Patris et Fitii. Et S. Bernard.
senn. de Pentec. ait, Spiritum sanctum procedere tam-
quam jirmissimum et indissolubile vinculum Trinitalis. Et
serm. 8. in Cant. eum vocat osculum Patris ad Filium.
Hinc dico tertio, Spiritus sanctus est priinuin et increa- III.
tum douum Patris et Filii, in quo suam essentiam cura
omnibus divinis attributis ei donarunt, ut earadem nobis
douare et coraraunicare posset. Ita S. August. lib. 4. de
Trinit. cap.20. Spiritum sanctum, ail, donum Deiesseest
ex Palre [FiVioque) procedere IdemVib. 5. cap. 15. Quia,
ait, Spiritus sic ab selcrno procedebat , ut posset donari,
iam donum erat antequam esset cui donarelur. Aliter enim
intellir/itur cum dicitur donum, aliter cum dicitur dona-
tum. Nam donum potest esse et antequamdelur: donatum
aulem nisi datum faerit, nullo modo dici potest. Vide D.
Thomam et Scholast. 1. p. q. 38. Audi S. Basii. lib. 5.
cootra Eunomiumsub finera: Spiritus, inquit, Imago Fi-
lii dictus est, et Dei Spiritus, et Verbum, et Spiritus oris,
et bonus Spiritus, et rectus, et principalis, et Spiritus po-
ienlix, et Dominus, et Deus dictusest Dei Spiritus , siout
e/iam ipsum Verbum. Dbi nola, improprie per catachresia
Spiritum dici imaginem et Verbum, quia scilicet Patri et
Filio, a quibtis procedit, est similis, licete.t vi processio-
nis suae forraaliter non procedat ut similis: hoc enim pro-
prium est generationi Filii, qui proinde solus proprie est
Commeritaria in Acla AposiiiloniiTi. C''i|'. II.
C.3
mago el Verbum Palris , ac proinde eiusdem characler, ^ sanctus est, per totam suam subsistenliam receptam , iam
■ ' ^'' • ' • - :i.:i — . -i:...i quasHnnatam sanclificationem fiabcnt ; cliversUas vero i'
jjsis a Spiritu sanclo hxc est, quod Spirilus natura ,<aa-
ctitas^est. illis vero participatione incst sanctificalio. Quo-
circa Cyriilus calecliesi 16. Spirilum sanctum vocal pra-
tiarum parochum, idesl, praebitorem, largitorem ex ofQ-
cio. Parochus enim vocatur, cui olTicium rem aiiquam cu-
randi et praestandi incumbit.
Dico quinto, omnibus quidem iuslis dari Spiritum sau-
clum, sed tamen non dici mltti ad quempiani , nisiquan-
do proficit in aliquem novum actum , vcl novum statum
fjralix , ul puta cum atiquis proficit in ijrutia miraculo-
rum, aul prophetix; vel in hoc quod ex fervore charitatis
exponil se viartyrio, aut abrenuntiat his qux possidel, aut
quodcumque opus arduum aggreditur , ait D. Tlioni. I.
p. quaest. i3. arl. 6. ad 2. Sic in Penlecoste missus est
od Apostolos, quia contuiit eis excellcnliam donorum o-
ninium. Idem significat to repleti sunt , ila nimirum ut
eum quo plcni erant, quasi superelHuentes in alioscfTun-
spiendor ct puldiritudo. Pulchiiludoenim nihil est aliud
nisi summi boni splendor in Veibo , ac per Verbum in
creaturis rcfulgcns.
JV. Dico quarlo, rcipsa et phjsice nobis donari ipsam per-
Spiriius eonam Spirilus sancti, cum {jralia et charitale, acconse-
"afi'i"' qucnter Patrem quoque et Filium. Id patct ex loann. 14.
(jaiur lu 13. Si quis diligil me, sermonem mcum servabit, cl Paler
•n». meus diliyct eum, el ad eum venicmus , et mansionem a-
pud eum faciamus. Ergo mansio Dei et sedes, teniplum
ac tlironus Dei et SS. Trinitatis cst anima iusti, ac pro-
inde proprie maf^isque intiine est iii ca praesens Deus,
quam est in rebus crcatis per essentiam, praescntiain et
potentiam : imo si per iropossibile Deiis non tssel in ani-
ma pcr essentiam, pracsentiam et potenliam, pergraliam
ei iustitiam,incipcret ibi esse realitcr praesens, inquit Sua-
rez loco mox citando : Sicut incipit esse corpus Christi
siib sppcicbiis panis per verba coiisecrationis; elsieut dei-
ta8\'erbica;|)it csse pra;scos humanitati Christi,cum eam
j^ , ..., . derent. Pra;clare Richardus de S. ^ictore serm. do mis-tnfusio,
praesens, per hanc unioncm hypostalicam coEpisset in ea
realiler exislcre, et esse praesens; cocpit enim ibi essc hy-
postatice, id cst, personalitcr : sic et hic. Est enim hic
summa Dei unio inter Deum et animam sanctam , qua
nulla crealiirac purac potestdari maior. Nam ul ait S. Pe-
trus, per eam fimusdivinac consorics naturae. Sicutergo
Beatis realiler est praesens Deus, eum illis siiam esscn-
tiam oslendit, eamque frucndam ct possideodain cominu-
nicat ; sic ct est in anima sancta, ac prolnde mox in ca
suam [T^ratiam, charitatem, aliai|ue dona divina diirundit
et cnmmiinicat: uti sol ubi oritur, mox suam luccm, ra-
dios et calorem spargit. Posila crgo uitima dispositione
ad iuslitiam, v. tj. contritione, statim subinlrat in ani-
mam Dcus et SS. Trinilas, ac dcinde eidem suam chari-
lalem ct {jraliain cummunicat. Hoc siguificat to mansio-
nem apud eum faciemus. Ila S. Bonav. in 1. dis. 14. art.
2. qiiacsl. 1. ibid. Ma{jister, Scutus, Gabriel , Marsilius
sioneSpiritussaucti, trcs in eo {jradus ponit et dislinguit,'''^"!"'.
nimirum sancti Spiritus infusionem, diffusionem, elTusio-|pi*rKu»"
pem. Infiisio est, cum suam gratiam anima; infundit, ct-sancii.
iamsi eam non inip!eat;sicuti cum vinum vasi infunditur
usque ad vasis dimidium. DilTusio, qiiando per totara a-
nimam difTunditur, ita ut nullain eius portcm vacuain re-
linquat. Ellusio , quondo ita eam replel, iit superedluat,
eamque in alios elfundot. Et sic Apostoli hic, aliiqiie fi-
deles in Actis dicuntur repleti Spiritu sanclo. Unde S.
August. serm. 185. de Temp. .Affuil , inquit, in hac die
fidclibus suis, non iam per gratiam visitationis et operalio-
nis, sed per ipsam prxsentiam maieslatis , alque in vasa
non iam odor balsatni, sed ipsa substantia sacri defluxil
unguenti. Idein asseritNozionz. orat.ii. Et S. Leo ser. 1.
de Penlecost. Spiritus sanctus , inquit, inspirator fidci,
doctor scientix. fotis dilectionis, signaculutn castitatis, et
totius cst causa virtutis. Et serin. 2. asserit, Apostolos iii
ac D. Thom. 1. p. quacst. 13. arl. 3. et G. ibidem cius r Pentecoste occepisse constantiam illius charitalis. qux o-
discipiili, ac Grcgor. de Valcntia, Vasquez, etfuseFranc.
Suoriz lib. 12. dc Deo trino ct uno cap. 5. ubi et aliara
ratioiiem nioralem adiungit, sciliiel hanc : Plena, ail, a-
iiiicitia exigit prrosenliani omici: iustitia autem et chari-
tascstamicitia Dei plena:ergo Dcus oniiiiae sanctae,quasi
aniico suo, cst pracscns, in coquc habitat quasi in tem-
plo siio, ul anima euni pracsenlcm colat, amct ct Tcnerc-
tur. Quocirca S. Basil. homil. dc Spiritu sonclo docet,
iustos per gratiam ficri Dcos , ogcrcque vitam divinom ;
quia inhabllat cos Spiritus sauctus, qiii quosi oniino cos
vivificat, cl agit ad omnc boniim. Verba S. Basilii sunt:
Habet homo per inhabilatorcm Spiritum dignilalem pro-
plicticam. aposlolicam et angelicam. cum antca fuerit ter-
ra ct cinis. Kt mox: lluius gralia Deus cst qiiisque San-
ctorum ; diclum enitn illis a Dco cst : Ego dixi, Dii cstis,
et filii cxcrlsi ottittcs. Kt Deus Dcorum f uliqne Sancto-
rutnj loculus cst. El : Vidcbitur Dcus Dcoruui fvidcliccl
Snnctorutti J in Sion. I\cces.<:c esl autetn divinutn csse Spi
mticm fortnidinetn foras millerel , et fiirorem pir^ri/uen-
tium non litneret ; quia Spiritus sancti nova ubiinduntia
repleti, ardentius velle,el efficucius posse cccperunt, profi-
cicntes a prxceptorum scicntia ad tolerantiam passionum ;
ut sub nulla iam letnpcstale trepidantcs. fluctus sxculi, el
elationes mundi fide .•<upcrgredienle calcarent , et mortc
contetnpta otnnibus Gcntibus Evangcliutn veritatis infer-
rent. Invoccmus ergo sanctum hunc Spiritum, dicamus
cum Poela Christiono, imocum S. Ecclcsia:
Aura potetis, atnor ignipotens, spirabile numcn,
Amborutn fPatris el FiliiJ communis amor, cttli
aurca fluinina, ■
Sanctc, veni, .•ianclis accende ardoribus orbem.
O divutn flamcn nostris te mcntibvs affla.
Rcplc tuo nos llainine, flumine, lumine, numine V^cni
creator Spiritus, mcntcs tuorum visila, imple superna gra-
tia, qux tu crcasti pcctora. Accendc lumen scnsibus, in-
funde atnorem cordibus: infirma nostri corporis virlute
rilum , etcx Dco c.i.ie, qui Diis divinitalis est cau.ia. Et 1.) firtnaru! pcrpeti. Itcddc mihi Ixtiliam salutnris tui, ct sp
]W)\o pa^t: Sicul iti ignc calidilas est, partim quam in se
habrl, partim quain affcrt aqux ; ita et Spirilus iti seipso
habct vilatn, et qui participes itlius sunt, divino quodatti
viodo fivnnt, vitatn adcpti divinatn ac cxlestem. Qiiapro-
pier cl otnnia in illo prrfecla suiU, dilectio, gaudium, pax,
tokrantia, bonilas, prudentia, sapicntia, consitium, sccu-
ritas, pictas, scientia, sanctimonia, redcmplio. fidcs, opc-
rationcs virtiilutn, dona .lanalionum , ct quxcumquc atia
iltis iimitia. Qiii .tc illi coniun.irril. ct quasi in unum co-
ierit, audict iltud .■Iposloti : Qui Domino adhxrel , iinus
cutn illo Spiritus esl. Idein lib. 3. conlra Ennoin. Sicut,
ait, frrrutn qund in mcdio ignis iarrt. frrri naliiram non
amisit, vchitnciiti lamcn ignis actionc iijnitum , cum uni-
vcrsam ignis naluram in scmclipsum acccpcril , el colnrc,
el calore, rl uclionc ad ignctn transit : sic sanctx virtutcs
cx communicatione, quam cum illo habent qui nalura
rilu principali canfirma ine. Dcniquc proprietatcs, cpitlic-
la , et dotfs pliiiimns Spirilus soncti rccrnsct Sapieiis
cap. 7. -H. dicciis : Est cnim in ilta [ Sapienlia , ciiius
fons ct nticlor csl Spiritiis sanctiis ) spiritus intcltigentix
sanctus, unicus, multiplcx,subtilis, di.wtus, mobilis, in-
coinquinatus, certiis, siiaris, amans bonum, actitu<,qucia
nihil vctat. bcncfacicns, humanus, bcnignus , slabilis. cer-
tus. sccurus, omncm habctis virtutctn , oinnia prospicicns,
el qui cnpiat omnrs spiritus, intcltigibilis, munilus, subli-
lis. Hinc tocatur Spirilus , non tantuni ratione csscnliiPCur to-
ct inodi proccdcndi, qiiia scilicel spiratiir iit spiritus, nti '.""'".'"
dixi initio; scd ctiain raiionc ctlioacioB etcnicicnti.T», quiasjpj"u,'
subtilis cst, pcnclrans, clTirax, ctc. iit Spirilus, ut patot ex
Tcrbis iain citntis. .\dditur .S<<»r/u.«,quia piirissimusclsan-
ctissimus cst.omnisquc sanclitatis creata> fons ct causa.
Et coeperukt loqui. ) Non polerant se contincre A-
6^. Commentaria in Acla Apostolorum. Cap. II.
Dostoli Si)irilu sancto quasi muslo pleai,quin illico ia\rumnonaudianturvoccseorum.l:iazianz.OTat.M.S.Leo
Doi laudcs etumpcreiit, ac douum sibi a Spiritu inditum
nionstrarcnt, et in nlios elTunderent. Ad hoc cnim eos ur-
gebat vis ct plcniludo Spirilus, pcrindc ac B. Virgo Ver-
go conccplo, Dco picna erupit, ceciniLque ; Blaynifical a-
nima mea Domimm, clc. Pra;clare S. Lco serm. 1. dc
Pentecostc exclamat : O cjuam velox cst scrmo sapientix,
ct ubi lieus mar/istcr est, quam cito discitur quod docetur,
elc. Ab hoc igilur dic luba Evangelicx prxdicationis in-
ionuil : ub hoc die imbres charismatum , flumina benedi-
clionum omne descrtum, et universam aridam rigaverunt.
Et S. August. in Ps. 54. Per supcrbos homincs divisx sunt
lijigux , per humiks Apostolos congregalx sunt lingux.
Spiritus supcrbix dispcrsit linguas, Spirilus sanctus con-
gregavil linguas. Idem lib.de Blaspliemia inSpiritum san-
ctum : Ideo, ait, AposloU linguis omnium Gcnlium locuH
sunt. quia per linquas conslut consociatio gcncris Jiumani.
Et oportcbal per linguas omnium r/cnJium significari islam
ser.l. de Pcntccoste, S. Grc^. Iiom.30.in Evang. et alii.
Addo tamcn,ApostoIos subinde una linp;ua loquenlcs et
concionanlcs, ab audiloribus variarum linrjuarum fuisse
inlelleclos: ac consequcntcr ulroque modo liabuisse hoc
donum linjjuarum quasi duplicalum. Si enim id conces-
sum fuit S. Vinccntio, nliisque viris Apostolicis, multo
nia[^is ipsis Apostolis. Sane S. Franciscum Xaverium
utroque iriodo liabuisse donum linfjuarum, testalur proccs-
sus Cauouizationis ciusdem. Unde llluslrissimus Cardina-
lis de.Monte, in relatione facla in Consislorio ooram
Grep;orio XV^ l'ontif. iln ex Aclis de eo prolUetur: Di-
vcrsarum gentium linguis quas non didicerat, cum eas E-
vangelii causa adiret, ila cleganler et cxpedile loquebatur,
ac si ibi natus cteducatus essel: cl conligit non raro, ut
€um. concionantem divcrsarum nationum homines, sua quis-
que lingua plane ct polile loquentem audiveril: id quod
pro maximo miraculo ab ea genlc liabitum, non sotum au-
societatem filiorum Dei , et membrorum Christi fuluram ^ocit veneraiionem Xavcrii, scd multos eliam ad fidemcon-
in omnibus gcnlibus, ul quemadmodum tunc ille appare- o verlit.
Aposloli,
nnii una,
&ed va-
rii.s lin-
gois lo-
CUtiSUDt
bat acccpisse Spiritum sanclum qui loqucbatur linguis o
mnium, ila nunc illc se cognoscal accepisse Spirilum san-
ctum, qui ienetur vinculo pacis Ecclesix, qux cffundilur
in omnibus geniibus.
Variis LiNGUis. ) Tum quia unus una, alius alia lin
PorroApostoli acceperunt hic cognitionemomnium lin-Apnstoii
guarum tolius orbis; quia ad omnes gentcs destinaban-!>i.cepe-
lur, omniumque eraiit Aposloli etdoctores: ila S. Ambr. f,'^"'jj^'
epist. 33. Numerantur autem a plerisque primajvae linguaj nem o-
septiiaginta : tot enim in divisione lingaarum tempore fa- innmm
Andreas partliice, loaniies grajcc, lacobus per- bricae turris Babel, lotidem familiis ex Noe proguatis in-[,j"^"yj.
gua, V. g. .
sice, Sirnon germanice loquebalur. Ousres, quomodo id
factum ? Aiiqui ccnsent Apostolos una dunUaxat lingua
locutos,nimirum patria,qua3 eral Syrohebraea; sed a va-
riis variariim linguarum genlibus fuisse intcllectos, sicut
S. Vincenlius Ferrerius hispanice loquens et concionans,
ab Italis, Gallis, Finndris et Anglis intelligebatur ; el S.
Xaverius unica responsione duodecim diversa qua>ienti-
bus satisfaciebat. Favet huic sententiaj quod dicitur, v.
11. Audivimus cos loqucntes noslris linguis. Et quia im-
plicat eumdem eodem tempore simul diversis linguis lo-
qui ; uon enim potest quis simut nisi unam vocera el ora-
ditas fuisse censent. Verum Gen. 10.31. ostendi, eo tem-
pore So. tautum fuisse farailias, ae consequenler tolidem bis.
linguas;sed ex illis multae alia; totlabentibus saeculispro-
gnalae sunt, multiB eliain nova; adinventK. Legi in epi-
stolislndicis in una dumtaxatvallelndiae Occidentalis nu-
merari septingentas linguas, adeoque quamlibet urbem
saepe habere propriam liuguam, ne ab incolis vicinae ur-
bis, cum quibus hostilitalem exercet, intclligatur, neve
cum hostibiis vel in lingua communicet. An hae omnes .\-
postolis inditae sint incertum est. Sed certum est omnes
primaevas.ct primarias lateque patentes eis esse inditas:
tionem proferre. Ita censcntS. Cyprian. serm. de Spiritu Q item dialectos earumdem, et particulares alias quae illa
Prob.
i.
in.
sancto, Arator. (Ecum. et Dionys. Carthus. hic
Verum dico, Apostolos et fideles singulos hie vicissim
«t successive variis linguis esse locutos. Probatur primo,
quia id rlare hic dicitur: Loquebantur, inquit, variislin-
guis, GraBce erEpxt; , id est , aliis et diversis a sua palria,
quaj erat Syro-cbaldaica et Galilaea. Syrus : Loquebantur
lingua et lingua, id est, pluribus liugiiis.
Secundo, quia alioquin miraculum hoc non tam loquen-
tium, quam audientium fuisset: non enim fuisset in A-
postolis, sed in ludajis , qui eos audiebant. Deus aulem
hoc dono linguarum ornare et gloriOcare voluit ipsos A-
poslolos: ila Nazianz. orat. 44.
Tertio, quia idipsum promisit Isaias cap. 28. uli ex-
plicat Apostolus 1. Corinth. 14. 21. dicens: Jn aliis lin-
f/uis, et in aliis labiis loquar populo huic. Unde et Aposto-
ius ibidem gloriatiir: Gratias, inqa[t,ago Dco meo.quod
omnium vestrum lingua loquor. Hoc est, quod eis poUici-
tus est Christus : Linguis loquentur novis, Marci 16. 17.
rum gentium ad quasDeus eos ituros praevidebat, erant
propriae. Facile est enim Spiritui sancto haec et plura in-
dere, sicut cidein facile fuit omnibus angelis in primo in-
stanti crcationis indere species,et scientias rerum omnium,
earumque signa et linguas spiriluales, quibus ipsi suos
conceptus aliis enuntiare, et inter se colloqiii possent.
Hine S. Leo serm. 1. de Pcntec. Nec dubium, ait, in illo.
omnium humanarum vocum exultante concentu, maiesta-
tem sancti Spiritus fuisse prxsentem.
Ex quo sequitur, non solos Apostolos, sed etcaeteros_ ^.
(ideles numero 120. tum viros, tum foeniinas, hoe donum .Tcjgpji
linguarum accepisse, proesertim B. Virginem, ac S. Mag-donum
dalenam: ipsa enim fuit Aposlola, ac ut talis praedicavit ''"S"*"
Massiliensibus, eosque convertit, uti habet eius vita. Ita
conlra Caietan. id de B. Virgine negantem, docet inler
alios Franc. Suarez 3. p. quaest. 37. dispul. 20. sect. 2.
Erat enim ipsa Apostolorum, omniumque fidelium ad se,
quasi ad Christi matrem, et toto orbe visendi causa cou-
lY. Quarto, quia Idipsum significat Ecclesia in Missa Pen- U fluentium doclrix et consolatrix, ac consequenter ut eos
tecostes, dum infra Aclionera ila orat: Communicantes ,
et diem sacratissimum Pcntccostes cclebrantes, quo Spiri-
ius sanclus Apostolis innumeris , id est plurimis, linguis
appnruil.
Quinlo, qiiia multis miraculis fuisset opus, si ipsi una
lingua loquentes, a variis gentibiis in variis linguis fuis-
sent auditi : debuissct enim sigilialira vox et lingua cu-
iusque a Deo in aere formaii, ilaqiie ad aures eius dcfer-
ri. Sin autem ipsos variis linguis lociitos dicamus, unum
dumtaxat fiiit miraculum, seilicet iufusio linguarum facta
Apostolis. Deus autem et natura non solent opera et mi-
racula sine necessitate raultiplicarc. Fruslra enim fitper
plura, quod fieri potest per pauciora.
Sexto, quia ila censent Cyrill. catech. 17. S. August.
tract. 93. in loann. S. Ambros. in P.sal. 18. ubi idipsum
probat ex eius v. 4. Non sunt loquelx, ncque sermones,quo-
resalutare , animare et instruere posset, debebat eorum
callere linguam. Addit Suarcz eam ante advenluin Spiri-
tus sancti habuisse hoc donum; nam cuni tribus magis
eorum lingua locuta est. Qiiin et deinceps primis illis Ec-
elesiaj sseculis, multis lioc donum dalum fuit. Nam Iren.
lib. 5. cap. 6, testatiir audisse se mullos universis linguis
loqucntcs. Sic S. Basilius, ait Amphilochius in eius vita,
S. Ephrem Syro-graecaB linguaj cognitionem a Deo poslu-
lavit, et obtiiiuit. Sic S. Antonius Ulysipponensis corain
Ponlifice pra;dicans, a varlarum nalionum et idinmatum
audilnribusinlellectus est. Sic S. Bernardinum in Conc.
FIorentinoLatine loqucntem,Gr»ciLatini sermonis igna-
ri inlellexerunt.In hisergo verum est ilIudSapient.4. S/>i-
rilus Domini replevit orbem terrarum : et hoc ( hic Spiri-
tus Grajcizat : nani --Jvjy-K. id est, Spiritus, Graecis est neu-
trum ) quod continct omnia , scienliam habct vocis : ac
Commenlarla in Acla Apostolorum. Cap. II.
Moral
F'imum
rcKeuJa.
Secun-
duD).
proinde eam siiis, qiiibus vull, communicat ct aspirat. Sic \
iliainnum Patres Socie(alis noslrae, qui quasi Apostoli In-
dias cbeunt, nia,<^nam facilitalcin in addiscendis earum
]inf»uis, ex dono Spiritus santti , ud illas {jentes conver-
tendas necessario, sentire sc scribunt. Si eniin notura noa
decsl in neccssariis, niultu niinus Dcus cl Spirilus san-
ctus. Qui ergo linj^uas if^ncas dcsidcrat, vilam Aposloli-
cam ambiat, easque ardcntcr et crebro edla^itet a Spiri-
tu sancto. Mcmornbilo csl cxcmpluin F. (jcnUlis Franci-
«cani, qui sub annum Dumini 1330. in Persidcin Evange-
111 causa profectus, cum liabjlonc degeret, neque in edi-
sccndo Arabico idiomatc, cuius illic usus cst, mafjnopcrc
proficcrel, decrcvit in Italiam rcfjredi ; in ipsa autcm via
occurrit ei adolesccnlulus, qui causa cojjnita, redireeum
iussit, quoniam Deus iilius linfjuoe iiolitiam ci inderel: i-
taqueabca hora tani bene ct expedite .\rabicc locutuscst,
00 si in Arabia natus fuissel. lla habcnl Cliroiiica Fian-
tiscanorum, ct ex iis Hierou. Plalus, lib. 2. de bouo sta-
tu rclig. cap. 30. P
PbOLT SPIKITIS SA?rCTtS DABAT ELOQll ILLIS. ) Gra;- 'J
cc a:T0iJt77-'T-'-<',id est, pr;eclare ct sententiose luqui ([ua-
si guomas divinas , et apophthcf^inata cxlestia , inquit
Chrvsost. non ad clef^antiam et pompam composila, scd
ordcnlia, ct ad corda aiidcntium cumpunj;;enda, ct indain-
manda, i;;ne S|)iritus sancti succeosa. Iinprobabile est
quod asscrit lacobiis de \'alentia siipcr Mwjnificul, Apo-
slulos liic vidisse Dci csscntiam quasi obitcr el per tran-
sennam.iii cainquc audissearcana verba qiix non licct ho-
niiiii loqiii : ncc enim Mosi, nec Paulo, ncc ulli Piophe-
ta>, vcl .\puslolo, id in hac vita roncessuin fuisse ostcndi
2. Coriiith. 12. i. ct E.xodi 33. 19. Porro loquebantur ma-
gnalia Dei. ut palet v. 11.
Mornl. discc hic Apostoios, et Tiros sanctos tion loqui
ea qua; natura, imoginalio aut voluntas propria, scd qiiae
Spiritus sanctus su;»{jerit. Illu ciiim in ineiite coruin di;-
gil sicut sol in mundo, illuminans eam; sicut rcx in suo
regno.gubrrnans cam; sicut paler in fainilia,rc^cns ciiii;
sicut ma.i^istcr in scliola, crudicns cain; sicut horlulnnus
in horto, irrij^aus cain. Est cnim ip>e lux intellcctiis, ar- r
dor voluntalis, siiscilator niemoria;, frroniim timoris, an-
chorn spi-i. sal giislus spirilualis aniiiix, mcdicina passio-
niim, nauclcrus' appctilunm ct desidcriorum.
Ilursum disce qiiemquc loqiii ex Spiritu intus in corde
domiiiaiite: hic cniin Spiritiis ror ad luqiicndum per os
movet. Si sanctus cst, movet nd .sancta vcrbn : si inalus ct
impurus, nd mala ct impiira. Vis crfjo scirc cor et secrela
cuiiisquc? vis scire qualis qiiisqiie sil? Considera qualia
crebro el libentcr loquatur. Si videris euin dcleclari col-
loqiiiis vanis, curiosis, turpibus, supurbis, invldis, ri.\o-
sis, inaleJicis; scilo cor cius essc vanuin, curiosiiiii, tur-
pe, superbum. iiividum, rixosuin, mnlcdicum: sin fjravi-
bus, p'idicis, hiimilibiis, benignis, bcncficis, sapientibus,
spirilualibtis; scilo curn f^rnvcm, pudicuiii, hiimilem, be-
nignuin, bcncficuin, snpientem, spiritunlcin. Ex abun-
(ianlia cntm cordis os loqititur, ait Christiis. Qiiin et So-
cratcs: Loquere , ail, adolescens , ut tc vidcain. Imago c-
nim et si^f.ciilum incntis csl scrmo. Uinc Apostoli, quin plo-
ni eranl Spiritu sancto , non nisi sanctn, divina, iijiiea D
cructabant. \'as cniin per orificium c.xhulnt odi)rcm cius
rei,qiia intiis plenum esl: si vino pUn iiii.cxhnlnt odurcin
Tini:8i arelo,aci'ti : si mellc, mcllis: si fi-lorcfa-toiis.etc.
Qiiaru ussidiic invof^niidiis cst S|iiritiis sniicliis doclori,
conciunatori, cl cui\i< lidcli, iil cor cius pus-idcnl, cxco-
qiie lin(;iiaiii rcf^nt, iit co modo doccat , conrioncliir , lo-
qiiatur, qiiu audicntiiini mcntcs iViiut, ilinsqiic Dci ru;;ni-
lioiie illuininct. ciusqin- timorc cl iiinore ncccndnt, iili sibi
conciononti acridisso nnrrnl S. .\u;;iist. opiid Possid. in
ciiis \'iln cnp. 1.*). Ila Eslhcr convorsiira .\ssiieruin orut
Dcum diccns: Tribuc scrmoncm rninposilum in ore mco
in confprctu lcouis, Eslhcr. cop. li. 13.
Erakt AiTEU IN Ierlsalem uaditavtes. ) Id cst .
coininoronlos. dojjcntcs ud tcmpiis , nd crlobroiidiiiii ibi
fcstum Poiilcroslcs , iu.\la lc^rcin £\odi 23. 17. oul stu-
VoL. X,
diorum, vel pielotis causa; perindc acmulli Romam ve-
uiunt, ibiqoe oliquot septimanas vel mcDses coinmoran-
lur, ut visitent loca sancla; aiii perplurcs annos studio-
rum, vd uegoliorum causa. Nam ex sequeulibus liquet
hos in nliis provinciis nalos rcsedisse. .\iunt enim v. 8.
Aiidicimus nnusquisque linyuam nostram in qua nali sa-
t/ius, 1'arllii, et Mcdi, et Ailamitie, et qui habilant ilesopo-
tumiam. Unde et o ludaiis iu ludajo natis el habitontibus,
se dislinguunt v. 11. dicentes: Itidxi quoque cl 1'roselyti,
Crelesel .Irabcs. Denique cxpresse v. 7. inlcr eos nominan-
tur adcenie Itomani: ita Nazianr. orat. 41. (JE'.um. et olii.
Noto. In Icruialem, quosi in matrice et metropoli Sy-
nn;jo;;a;, eronl collogia et hospitio omniuin {jenlium : lii-
da;i enim per gentos dispcrsi, seque oc proselyti, in leru-
saloin conlluebant tum relifjiouis, tiim sapientis et lcfjis
addiscenda; cnusa. Talia iam sunt Roma;.
Vmi RELiGiosi.] Syrus, timenles Deutn ; alii, cullui
Dci addicli: alii, Dei et pietatis cultores , quales vulgus
iarn decoios vocat. Nou euim erant lloli.ijiosi votis tribus
Uoligionis Doo roligoti et astricti, quales iom sunt: sed
Hclin;iosi o virtute religionis, cui proprium est , ut Doo
cultuin reddat, illi debitum maicstati, tuin ob eius prae-
staiitiam et excellentiom, tum ob bcneficia qiKC ob eo ac-
copiiiius, et porpetuo accipimus. Cnde Cicero libr. 2. dc Rj|i„ ,,
Natura deoruiii, religionem dioi pulat a relcgendo, ut o-undB°di-
mnia qu.-e ad Dei cultuin perlinent diligcnler pertrocta-'^'"'
roul, ct tamquain relogerenl, Religiosi appcllarentur. S.
.\ugust. vero lib. de Vera religione circo finem , religio-
neiii a relcgando dcducit, quosi haec virtus sit, quae quasi
viiiculuiii Deo nosalligalet religat, ulpole crealuram suo
Crcalori, homiuem suo Numini. Sic ait S. lacobus cap. 1.
27. Ikligio munda el immaculata apitd Deum et Patren
hiec est, visilare pupillos et viduas in tribulatione eorum.
cl immaculatum se cusiodire ab hoc sxculo; quia scilicet
virlus religionis lios actus misericordia;, puritalis et inno*
centi^e noii clicit, sed imperat.
Pra;clare de S. .\ugust. trnct. 29. in loann. Quid, in- .Honl.
quit, lam tuum, quam lu? el quid tam non luum, quam T^ir^ho-
tu.sialicuius cs,quvd cs^^Sam ul iumentum quidquid est, J"" ''*'''.
iiominis csl; sic hoiiio multu magis totus esl Dei. Et S. cius
Grcgor. lib. 10. .Moral. cap. 10. iSccesse cst. oit, tti homo
in cunclis suis molibus sub disposilione disciplinx reti<jt-
tur, et tamquam domesticum animal loris vinctum scrvial,
aiqiie wlernis di^posiiionibus resiricium vivat. Et S. Ber-
nnrd. scrm. de qiiodruplici dobito: Erce . inquit, in ia-
nuis csl qui fccil cxluin ei tcrram ; rt Creaior tuus est, tu
creatura : iu scrrus, ille Dominus: ille figulus, iu figmen-
tum. Toium enjo quod es, illi dcbcs. a quo totuin habcs.
illi prxcipuc Domino. qui ei ie fccit, et bcncfccit tibi. qui
iibi ministrat liidcrum cursus, aeris icmperiem, fcecundi-
tatem terne , frucluum uberialem. Huic rcvcra lotis mc-
dullis, tolis viribus scrvicndum. ne forle indifjnationis ocit-
lo lercspiciat cl dcspiciat, elconteral in xtcrnum. Ita Psol-
tcs, imo Christus Ps. 21. .4n//;i« mca, inquit, i7/i vivet,
ct scmrn meitm scrvici ci.
Ex OMM .vatiosb. ) ludii cnirn ob varias pcrsccutio-
ncs, pra;sortim .\utiochi Epipliauis, tolo orbc dispersi, u-
bivis gciiliuin dojjobant , iili cliamnum dcgunt: itn Na-
zianz. orat. 41. Porro Doiis ita disposuil, ut cxonini na-
lione adosscnl, qui liiiius jirodigii testes, domum rcversi,
illud opud suos cnnrraroLt, ilaque cssent semina futura)
pr.-cdioolionis in loto orbc : ita Chrysost. Hi cr;;o fiicrunt
qiiasi pncursoros .\posloloruni,cisqnc viom ad cvange-
lizandiiin stravcriirt. .Nola ro rxomni, id csl, e\ pliirimis.
Est hypcrbole: non cnim cront absolutc cx omni nalioiic:
qiiia non lc;;imus hic adfiiissc Indos, laponcs, Sinas, imo
uec (inllus, Ciorinanos, Hispanns, Sormalas.
Facta AiTtM UAC TOCB ) rum soui vehomenlis v. 2. vcrs 0.
hic cnim qiiasi luba sonorn, c\ci\it oinncs incolas lero-
solym(c ad ciriinriilum .\poslolorum, cui inrumbebnt, ut
dixi V. 2. iin Syriis; tum lociitlonis .\postulorum variis
lingtiis. Cndo li(|uct, Spiritum snnctum sonornm cl liibn-
lem voccm.wnue oc incutcinardcnlcm .\posl.jllsindidisiie,
9
C6
Commenlaria in Acta Apostolorum. Cap. II.
qnaj procul audirelur, prsDserlim cum lot hominum. pula A screlae ab Asia hic recensenlur, hinc distinclius alii per
«fin r.i.i: . . • i _ .,-.•".. . .» .■ i i r». i i:i_ m . l
120. fldflium, concurrerent, et simul resonarcnl. Sic de
S. Paulo ail S. Hieron.epist.61. ad Pammachium: Pau-
Im vas eleclionis, tuba Evunf/clii, rugilus leonis noslri,
tonilru Gcntium, qucm quotiescumque lego , videor mihi
non verba, sed audire tonilrua. Adde , hanc Tocein a pau-
ris audilam, in plures fuisse divulgatam. Unde Tigurina
vertit. /*• rumorcum increbuisset, convenil mulliludo, non
tantum ob vocis citalionem, sed maxime ob impulsum Spi-
ritus sancti, qui eos interius incitabat, ul causam huius
Tocis inquirerent, eaque ratione Pelri concionem audirent,
converterentur et crederent in Christum: ita Caietan.
MULTITUDO. ) Multorum millium. Nam mox ex ea tria
inilliaconversa esse ailLucasv.41. Coenaculum ergo hoc
per omniura linguarum et gentium condusum fuit quasi
compendium mundi et microcosmus.
Confiisa Et mentb confusa est. ) To mcnte, non est in Grae-
sexuipii co, sed tantiim o-uv£;i^u9i], quod Primo, Syrus vertit, cou'
'^"^''' turbata esl. Secundo, Clirysost. perculsisunt, ob pavorem
Asinm accipiunt Propontidem, de quaPtoiom. lib. 5. tab.
1. Asise.et S. Petrus epist. 1. cap. 1. v. 1. Petrus, inquit,
Aposlolus le.su Chrisli tleclis advenis dispcrsionis Ponli ,
Galatix, Cappadocise, Asice, etc. Ita Salmeron, Lorinus
et Sanciiez hic, qui Secundo addit, Asiam accipi posse ci-
vilalcni in co traclu pra;cipuam, eiusdein cuin provin-
cia nominis, ut in Africa est civitas Africa, a qua provia-
cia nonien accepit; et in Hispania sunt metropoles Va-
lentia,Toletum,Corduba, Hispalis, Murcia, a quibus pro-
vincia; integrae nomen sortita; stint.
LiBTiE QU^ est circa Cybenem. ) Ideoqiie asua me-vers lO.
Iropoli Cyrene, apud Cosmographos vocatur Cyrenaica.
Ex hac ortum fuisse Simouem (Jyrenensem patrem Ale-
xandri et Ruli, quem ludaei angariaverunt ul lesii crucera
baiularet, censet Gagneius et alii; licel alii ex alia Cyre-
ne quse est in Cypro, aut ea quae est ia Syria, prognatum
putent.
Adven* Romani.) Syrus, qui venerunt ex vrbe Tioma,
conscientiae, suggerentis se occidisse Christum , eiusque D nimiruin erant ludaei Romae commorantes , qui lerosoly
Vers.g.
sceleris vindictani Deum eis hoc fragore comminari, et
intentare. Tertio, Beda, confusa, inquit, id est, commisla
esl, sicut olim confusum est labium universx tcrrx, el vo-
catum esl nomen locieius Babel, Genes 11.9. Quarlo, a-
lii, confusa, inquiunt, est pudore , q. d. Erubuit ad tan-
tum prodigium quo Deus glorificabal Chrislum, quem i-
psi occiderant. Quinto, alii, tximulluata est, uti solet fieri
in hominum confluxu et turba ad spectaculum insolitum
el prodigiosura. Alii enim stupebant, alii rogabant, Quid-
nam vult hoc esse? Alii irridebaot dicentes, eos esse mu-
sto plenos, ut patet v. 12. Sexto et genuine, confusa cst
admiratione, stupore, sacroque timore, reverentia et hor-
rore laoti, lamque novi et insoliti miracnli: ita Vatabl.
Caiet. et alii. Nam, ut sequilur v. 7. Stupebant omnes et
rnirabantur . Unde cnusam huius confusionis, simulque i-
psarn confusionem explicans, subdit Lucas :
Quoniam AUDIEBANT UNUSQUISQUE lingua sua illos
LOQUENTES.) Dubitat Nazianz. orat. 44. quo referri debeat
To lingua sua, an ad audiebat, q. d. Qiiisque sua lingiia
audiebat et inteliigebat illos loquenles una lingua, scili-
cet, patria et Hebraica : an vero ad loquentes.q. d. Quis-
que audiebat eos loquentes variis lingiiis, ac consequen-
ter et sua in qua natus erat. Verum dico ad utruinqiie
pertinere: quia enim Apostoli variis linguis loquebantur,
binc audienlium quisque audiebat in eis suam pariter lin-
guam, uti dixi v. 4.
Stupebant.) E?travTo, id esl,extra se rapiebantur qua-
si in exiasin.
GALIL.EI sunt?) Miranlur Galilaeos esse polyglossos,
quia Galilaei hebetiori, sed martio ingenio, inagis ad ar-
ma quam ad litleras et linguas eranl idonei, ait Glossa,
.(Elamit^. ) Diiplex estiElam, una in Persia, altera in
Media,contra quam prophetat lerem. c.49. Vide ibi dicta.
QUI HABITAMT Mesopotamiam et Iud^am. ) q. d. Tam
ii qui Mesopotamiain, Parlhiam, Cappadociam, etc. quam
qui ipsam ludaeara iucolunt. .Mirabaiitur cnim ipsi lud.T
main religionis, vcl ncgotiorum causa vcneraut.
IuDjGi quoque et Prosblyti. ) Paulo ante nominavit Vers. 11.
eos quihabilant ludxnm : hic crgo ludxos vocat eos, qui
ex ludaeis ubivis tenarum cl gentium,quas huc usque re-
censuit, erant prognati. Opponit enim eos Proselytis, qui
scilicet eraul oriuiidi ex Genlibus, sed ludaismum erant
amplexi.q. d. Qiios haclcnus nom\na\i, Parlhi,Medi,£-
lawi!a;,e\.c. tam ludaei fuerunt.quam Proselyti. Caielanus
por ludxos, accipit eos qui orti erant ex tribu luda, ac di-
versa a caeteris ludteam incolentibus dialeclo loquebantur.
Pboselyti.) Est vox Graeca 7rpoTri).yroi, id est advenx,
vel adventUii, qui scilicet ex Gentibus advenientes aggre-
gabant se ludaeis, eorumque circumcisionem el sacraca-
pessebant. Hi ergo erant Genliles nalione, sed ludjei re-
ligione. Nota, Lucas non curat hic silum et ordinem na-
tionum, unde subdit, Cretes et Arabes, qiii a Crelensibus
remoli, pr» Parlhis, Medis, etc. ludceis sunt vicini, imo
rconlermiui. Tantum hac enumeralione significat, promi-
' scue quoslibet populos audisse suam linguara ex ore .\-
postolorum resonantein, non tanlum ludaeos, sed el Pro-
selylos.
Magnalu Dei.) Syru.s, mirabilia Dci facinora, tum o- ^^^^ ^^
liin per Mosen, Patriarchas et Prophetas edila ; tum pau-
lo ante per Christiim, et modo per Spiritum sanctum pa-
Irata. Celebrabant enim Christi nativitatern, vilam, ini-
racula, mortem, redemptionem, ascensionem, missionem
Spiritus sancti, «que ac Spiritus sancti erga se etEccle-
siam amorem, digualionem ct magnificentiam : perinde
ac cecinit B. Virgo Dei erga se inunificenliam qua Dei
mater est effecta, dicens: Mngnifical aniwamca Domi-
num. lidem videre est in cantico Annae 1. Reg. 2. Erant
ergo linguae Apostolorum quasi canorae cithar<e, orgaaa
et pieclra Spiritus sancli, ore quasi decachordo personan-
tia et modiilanlia Dei laudes et magnalia.
Et mirabantur.) .itYiTTopojv, quod Tigiirina verlit, Aas-
silabanl; alii, inlerrogabant: aMKoptu eiiim mtilla signiti-
in ludaea habitantes, Apostolos ludaeos non tanlum iu- Dcat, niiiiirum dubilo, ambigo, ancipilis animi sum et con-
daice, sed tot peregrinis lingnis loqui, esto ipsi cas non
iutelligerent. Nota , Spirituni sanctum Apostolis gentiuin
plurium, quam hic nominentur, linguas indidisse. Nec e-
nim nominantur hic Brasilii, Mexicani, Peruani, Germa-
ni, Galli, quorum tamen liaguas callueruut Apostoli, ut-
pote ad eos propediem mittendi etituri.
Et Asiam.) Asia est tertia pars orbis, sed magnitudi-
ne caeteris duabus, puta Europa; et Africae,par, imo ma-
ior, adeoque ipsa est quasi dimidia pars orbis ; complecti-
tur enim ludias usque ad Sinas inclusive. In Asia, pula
iuxta Babylonem, fuit paradisus terrestris. Asia est du-
plex, maior, et minor. Hugo hic Asiam minorem accipit,
quae hodie Turcici imperii melior, et feracior est portio,
vocaturque Anatolia, eo qiiod <zvaTo)ii;v, id est, Orientem
spectet, inquit Ortelius in Theatro orbis.Verum quia haec
compleclitur Cappadociam et Phrygiam, quae quasi di-
silii inops, admiror, interrogo. inquiro. Ui enim afTectus
connexi sunt: nam cx admiratione sequitur dubitatio, ex
dubitalione interrogalio.
Alii autem irrideba?(T.) Verisimile est hos fuisse Scri- vers. 15.
bas et PharisEPos, eorumque asseclas. Hi enim uti Chri-
stuin, ila et Christianos, praeserliin Aposlolos irriserunt
et persecuti sunt: irrisio enim hfec profecta est, non ex
ignorantia, sed ex malitia, facile enim vidcbant .\poslo-
los non vino , sed Spiritu Dei agi : nulhim enirn vinum
est, qiiod pcregrinas linguas inspiret: ita CEcum.
MusTO pleni sunt isti. ) Graecum 7"/-:v/.o,- et tnustum,
et vinum succumque dulcem significat; unde alii hic ver-
tunt, vino dulci pleni erant. Nam haec dixerunt in Penle-
coste, puta in Maio, cum non sunt uvae, ut ex eis mustum
vinunique recens exprimi possit. Verum irridendo et sub-
sannando hoc dicunt. Uode non curaat congrue, sed ma-
Commentaria in Ac(a Apostolorum. Cap. II.
67
ledice loqui, q. d. Isti videnlur ebrii et insanirc, perindc J^ quam prxclarus est ; el Zach. c. 9. 17. Quod enim bonu
iC si niustunf) bibissent. .Miisliim eniin, quia leiiluin, lur
biduin el fccculeiiluin inagis inebriat turbatque cerebrum,
qiiam Tinum velus el deficcaluin, |jra?serliin quia ob dul-
cedineni aridius et maiori cupia bibitur, atque ob lubri-
citatein facile cerebrum permeat: ita OEcuinen. Unde ab
Ovidio lib. 3. Trislium ele^in 10. vocantur fcrvida musta.
Et PiiniuB libr. li. cap. 20. Pufjnacibus mustis , inquit,
crapul.e plus indilur, lenibus parcius. Uiide et Cicero lib.
de Claris orator. Sic ego, aii, islis censuerim,et novam i-
stam guasi de muslo ac lacu fervidam orationem fugien-
dam : licet alii contrarium ccnseant, scilicet viuum vctus,
ulpotc polenlius, magis inebriare novo, puta miisto.
\'era dicunt lud:ei, inquit (^jrill. catecliesi 17. sed ir-
ridendb. Kovum enim vere erat illud vinum, novi Tesla-
menti gratia. Sed novum hoc vinum est a spirituali vinea,
gux iam antea sirpe in Prophctis frucium fcrebat . et in
novo Testamento refloruit. IJt enim scnsibilis vinea scmper
cius esl, et quid pukhrum eius, nisi frumenlum eleclorum,
ct vinum germinans virgines? Vide ibi dicta.
Sexto. cbrius exhalat et eructat vinuin et crapiilam.quo VI.
plenus est, canlat et vociferatur: sic el Apostoli bulUe-
banl Musto.el musto bulliente lingux gentium profluebant.
aii S. August. ser. 186. de Teinp. El serm. 188. lam e-
jiim facti faerant utres novi , sanctitatis gratia renovati ,
vt vino novo, hoc est. Spiritu sancto repleli. Itnguis omni-
bus loquendo ferverent , et Ecctesiam Calholicam per o-
tnium GcnUum linguas fuluram , evidcntissimo illo mi-
raculo prxsignarent.
Seplimo, ebiius vino aesluans, animosus et pugnax nil VII.
timet, sed inlrepidus ruit in enses et ignes. L'iide°Kosaki
aliique miliies pugnaturi impleut se vino adiisto, eoque
pleni non nisi pugnas et minas spirant: ita Aposloli an-
tea timidissiini, post receptum Spiritum sancluin facti a-
niniosissimi, iion uisi bellum conlra infidelilatem, impie-
manct eadem , succcssu autem temporis novos affert fru- _ tatem et dxmooem spirarunt, ac intrepide in pericula,
clus : sic et Spiritus sanclus . idem semper manens sicuti " carceres et martyria se coniecerunt. Audi ebrium Aposto-
est, qui sxpe in Prophetis operabatur, nunc novum quid-
dam et admirandum declaravit. Et inferius : ISon ita sicut
vos existimalis, isti ebrii sunt, sed sicut scriptum est: In-
ebriabuntur pingucdine domus tu:e. et lorrenle voluplalis
tux potabis eos. Inebriali sunt sobria ebrietute. qux pecca-
tum tnorlipcat, et cor vivificat : ebrietate omnino conlraria
illi corpore:e ebrielali.Illa enim et cognitorum inducit obli-
vionem , h:cc eliam ignoratorum notitiam donat. Inebriati
sunt bibenlcs vinum spirilualis vilis illius.qux dicit: Ego
sum vitis, vos palmites. Considera liic utriiisque ebriela-
Anilogli^'*' corporalis scilicet et spiritualis, analogias. Ebrielas,
ebrietiiisiuquit S. Rernard. libr. de Modo bene vivendi cap. 2o.
eorpora- corpus dcbildat , mcntem illaqueat. Ebrietas generat pcr-
gpifj^lj, tur6a/iV>/iCW menlis. Ebrielas augct furorem cordis. Ebrie-
tas nulrit flammam fornicationis. Ebrietas ita alienal men-
tem, ut homo nescial semetipsum. etc. nec est aliud ebrie-
tasquam manifestissimus dxmon. Similis, sed in opposito
Apost
lum : Quis nos separabil a chnritate Christi? tnbulatio ?
an anguslia? an fames? etc. Koin. 8.
Octavo, ebrietas parit iuraniain. Nam, ut aiebat .\na- Ylll.
charsis, priinus calix qui bibitur est neccssitatis, secun-
du^ hilaritatis, lertiiis voluptalis, qiiartus insaniac : ila e-
brii Spiritu fiunt mundo et mundaois insani. Pulchre S.
Bernard. tract. de .Natura divini amoris eap. 3. .A.udi, ait,
sanctam insaniam: sive menle.inquit .Apostolus.excedimus,
Dro: sive sobrii sumus. vobis. Yis ad hxc audire insaniam?
Si dimillis, inquit, eis hoc peccatum, dimitte: sinautem;
dele me de libro vitx. E\odi 32. Vis aliam ? Ipsum audi
Aposlolum: Optabam, inquil, anathema esse a Christo. Uxe
ad sancti Spirilus adventum Apostolorum fuit ebrietas.
hcc Pauli insania. cum diceret ad eum Festus: Insanis
Paule. Mirumne eral si insanire pronunliabatur. qui in
ipso mortis periculo, ipsos iudices suos a quibus pro Chri-
sto iudicabatur, ad Christum convertere nitebatur ? i\'on
genore, est ebrietas spiritalis : et sicut ebrius vino, vide- Q hanc in^aniam multx litlerx in eo faciebant, sicut dicebat
III.
IV.
tur incarnatus diaholus ; sic cbrius ainore el Spiritu saa
cto, videtur incarnatus angelus.
Priino eniin, siciit ebrielas corporalis rationem natura-
lem adiinit; ita cl spiritalis fncit hnminem ciiiolx meiitis,
an a ratione natiirali ad supernaturalem eiini transfert ,
ut amplius noo sapiat terrena et buinana, sed cu:Ieslia et
divina.
Sccundo , sicut ebrius non cognoscit amicos , sed eos
iinpiignat ct ferit ; ita cbrius Spiritu Dei non curat paren-
les, fralres, cognatos, cum se a Dei cullu. a roligione. a
marlyrio nvocare conanliir, uti feceriint Le\ita; iiissu Dei
occidenles idololatras, cliamsi fialrcs cssent, filii et pa-
Ircs, iuxta illud .Mosis Deut. 33. 9 Quidixit patri suoet
malri sux : ?ic<.cio vos ; et fratribus suis : Ignoro vos, et ne-
scierunt filios suos. Ili custodierunt eloquium tuum, et pa-
etum tuum servarerunt.
Tertio, sicut cbriiis discurrit per plateas, et obvios in-
Tadil; ita .\postoIi discurrerunt per orbem invadentcs rc-
ges et principcs, cosque subiiigarunt Christo.
Ounrto, cbrius l.rtissimus cst, ita et Apostoli. Audi S.
Bcrnard Irnct. de Diligendu Deo: Tunc prorsus, inquit,
inebriat rharissimos suos. tunc torrente voluptatis su:e po-
tat: quoniam quidcm in complcxu itlo arclissimo et castis-
simo sponsi it spons:e , fluminis impetus t:clificat eivila-
tcm Dci.
Quinlo, vinum accrndit homincm, ita et charltas gra-
tiaque Spiritu.» sancti.Undc S. Rernard.ibidcm: //inc a'A,
sobria ilta cbrietas rero. non mero, ingurgilans: non ma-
dens vino , scd ardcns Dco. Kt scrm. 49. in Canl. cxpli-
cans illiid Cant. Introduxit me rcx in ccllam vinariam,
ordinavit in i»e charitatem. Ebria, inquit, est sponsa. .scd
amore, non vino. nisi quod amor vinum csl, clc. Erant .1-
posloli ebrii, sed Spiritu sancto, non muslo. Hanc ebricta-
tem sobriam sanctamquc bibiint cxiinii Saiirti in Eticha-
ristia, de qua Psaltcs Ps. 22. 5. Et catix meus tncbrians
Bex veritulcm inlelligens, sed dissimulans: sed, ut dictum
est . sancli Spiritus ebrietas. in qua et in parvo et in ma-
gno similes eos sibi facere gesliebat. qui eum iudicabant,
Et ut c:etera omillum. qu:e maior, qux magis inopinata in-
sania, quam hoirtincm relicto sxculo dvsiderantem, et ar-
dentem inh:crere Chrislo . pro Christo rursum neccssilate
obedienlix el rharitalis fratem:e inhxrere s:eculo : tcnden-
tem in cxlum semelipsum mcrijcre in ccenum? Hic est Be-
niamin ud'jlescentulus. qui in mcnlis sux exccssu wc suum
aliquid sentil, scd eum solum in quem totus e.rcessit. llnc
insania insani erant Marlyrcs, inter tormcnla ridcnles. Cur
hic non dicam, quod in fcrvore lascivix sux lascivus Poela
dixit: In^anire libet? Sicut ergo vinum.ita et amor facit
iosanos. Videre hoc est in iis, qui perdite amant foemi-
nam qiiampiatn: quid non agunt, quid non tenlant, quae
pericula non adeunt, ut eiiis gratiam consequantur? nil
aliud cogitant, nil somniant, nil loquiintur nisi de ea ,
_ qiiasi insani. Idem, sed potcntius, facit amor inccnsus ze-
L' lusque Dei, qiii homiiiem ita inebriat, ut non allud cogi-
tet, somniet, loquatur, quain Deuin, el ea qua? Dei sunt.
Cupit enim ubiqiic Dfum celebrare,oinnesque ad Dei cul-
tuiii cl amorein pcllicere, iino impcllere, Quocirca multa
dicit ct facit, qu<c mundani icstimant insaiiiain. Denique
optat pro Dcu quolidio subirc mille pcricula, labores ct
mortcs.
tirnphirc hnnc ebriclatem dcscribit S. Augiist. serm.
185. de rempor. ciiius proindosensa plena spiritii hic nd
verbuin, in grntiam ct coinmodum Iccloris ascKibam. Sic
ergo ail : llor mitsto inflammanlur. et hoc pr.rclaro ]>oculo
quolidir inelirinntur etiam eorda pdelium, el nnimx cnn-
vrrtrntium. Qiiod frequentcr ficri ridemu%. quando pro de-
sidcrio salulis su.v parenles ct patriam suam fugiunt. Ex-
eunt niilln comprUenle de lcrra. el de cognnlione siia: et
tnortiii huic mundo alios spiritualiler animarum itujuirunt
poCrentes, ct libcri sub-iugj veniunt, el pauh nnlc elati al-
C8
Commenliiria in Acla Apostolorum. Cop. II.
(/ue sublimes humilia affectant, superba fastidimt. et cu- ^\ Bcda, opii(l Iijcionos crat orationi destinafa, iiti ct nunc cst
pinnteax'; quod anlea despexerant. cl odisse incipiunt quod
fuerant. Vrxsentium hospites, fulurorum appetilores, x-
ternam illam palriam contemptu temporalium falsitate su-
spirant. Hoc ilnque musto, spiritales animx inelmatx, ei
penitus committalx , abstinentiam deliciis, vigilias dulci-
(nis somnis, paupertatem diviliis anteponunl. Arduum con-
ira vitia laborem, iucundissimam compulant voluplatcm:
dulcescunt eis >:ilia, ct qux prius fuerant prctiosa vilescunt:
diliyunt inimicos suos, et benefaciunl his qui se oderunt.
ISon cotivincuntur {{ona legendum conviciantur^indirjiian-
iibus, non irritantur in opprobriis , non frangunlur in in-
iuriis : prorsus horum nihU senliunt propler fcrvorem Spi-
ritus sancti, et propfer u:ternam relributinnem. Uoc spiri-
iali wero calebanl Marlyres, quando abiicienles et post se
iactantes omnia sxculi blandimenta , ibanl ad passiones ,
oblivisccntes facultates, et affectiones, palrimonia ac ma-
trimonia sua, et vincentes armatnm conlra sc parvuloru7n
piynorum fletibus pietalcm, vociferanles guidem parenles.
aptid (Jlirislianos. Qiiocirca liac hora solcnt celebrari Mis-
sa» , quia cadem iu oranles Apostolos dcscendit Spiritus
sanctus, ait Kwperl. liiir. 10. (Jflicior. cnp. 18. Quarto, ■!.
quia hora tcrtia, scilicel finicnlc, crucifixus estChristus,
ail S. Murcus cap. lo. 23. qui proinde cndcm hora im-
plnvil qiiod in vila proniisit, ct in cruce promcruit, scili-
rct missioncm Spiritus sancti , ait S. Cyriil. calech. 17. 5.
5y mbolice H iijyo : Ilora, ait, icrlia siynifical dari orbi ter-
iiam lcf/em. Prima enim fuil lex naturx, secunda Mosis,
tertia Christi.
Effundam de SprRiTu moo. ) Id esl , e/fundam Spi-ycn. n.
rilum meum, ut vcrtit Noslcr intcrprcs loelis 2. 28. Est
hebraismus. Hoc loelis oraculum exposui loelis 2. v. 28.
co enim spectat ; quare qiia; ibi dixi hic non repelam.
VlRU.M APPBOBATU.M.) A7Too"£!?-:r/y.=vov, quod Pa;^n. ver- yg,j ,.,
tit, dcsiynatum ;T\QuT\nii,cxhibitum;yalab\. demonstra-
ium, quem scilicet mullis signis ostendit a se csse mis-
sum; Tertull. lib. de Carne Chrisli cap. 13. destinatum.
jjulverem mittentcs in capila sua, et malrcs facies sitas a- g Syrus , qui a Deo apparuit ; Noster , approbalum a Deo,
vulsis crinibus dihtccrantes. Sed ilUhxc omniatamquam ' •-• - - •
ebrii non vidcbant, nec cognosccbant suos :quia infusoprx-
cordiis suis Spiritu sanclo ad dolores, ad svpplicia, tam-
quam ad consolaliones et ad prxmia fcstinabant.
. Stans autem Petrus. ) Quasi Primas Aposlolorum ca-
putque Ecclesia2. Unde ipse solus pro omnibus loquitur,
ct prodigii ralioncm rcddit, ac legcm Evangelicam sole-
jnniter promulgat. In Pcntecoste a Petro, quasi Christi
Vicario, fieri debuit ha;c prima et solemnis in Sion lcgis
Christi proniulgatio , qua abrogata csl lex velus, ita ut
deinccps obligare desierit, uti docet D. Thomas et Theo-
logi passim. Porro erexit se Petrus stelitque, ul a lot mil-
libus vidcri et audiri posset. Unde el lcvavit vocem, id est,
elala voce clnmavit. Verisimile enim est, tot millia coj-
naculo rapi non potuisse, sed circum illud in locis vicinis
ipsaquc plalea constitisse; nisi quisdicat cum nonnullis,
Petrum ediixisse turbam in templum, ibique concionem
hane ad cam habuisse.
qiiem scilicet Deus multis dcmonstrationibus comproba-
vit esse suuin filium, ct legatum. Non ergo necesse est
diccre cum Erasmo, Noslrum inlcrprclcu) Icgisse a-ooi-
o-yv.;vov, a-0 tov c/.-vji/wm, id est, rccipio, approbo, imo
hKc lectio fiigidum et aiienum dat sensum. Non enim vult
dicere Liicas Christum susceptum fiiisse a Deo, sed orbi
denionslratiim, et coinprobatum per multa prodigia.
In voBis ) Syrus, aimd vos ; Pagnin. et TigurinajCrya
vos, vcstri scilicet rausa, ut vestris animis et corporibus
consuleret, vosque in utroque homine salvaret.
Virtutibus, et prodigiis, et sigms. ) Hipc tria i-
dem, vel peiio idem sunl, connotato dumtaxat dillcrentia,
sed exaggciationis causa iungiintur, ut multitudinem et
niagnitudincm miraculorum Christi sigoificent. Miracula
enim vocantur virtutes, Graece o-j-jccj.zi; , quia sunt opera
virtutis, id est, omnipotentine Dei, qus hominum ct ange-
lorum vires transcendunt. Eadem vocanlur prof/'V/(Vz, quia
portenlosa et sUipenda sunt, prajscrtim cum in aerc aut
Tropol. -roshtns, significat conslanliam, et celsitudi- L cwlis fiunt. Eadcm vocantur .«V/Hrt, quia significant res
nem animi in Pelropost reccptum Spiritum sanctum,qui
prius ad vocem ancilL-c expavcrat, et negarat Chrislum.
Audi S. Chrysoslom. hom. -4. in Acta : Erat, inquit, Pe-
irus os omnium, causam fidci ayit pro omnibtis, doctrina
sua inslruit omnes : ipse prxcipuus fulei assertor cst, prx-
cipuus Catechisla habetur , et primus extllit verbi concio-
nator, et primus coegit Ecclcsiam , eamque non ex lero-
sobjmitnnis . et circumcirca habitanlibus ludxis : sed ex
Parthis, Medis, Phnjyiis, Libijcis, .Eqi/pliis. .Arahibus, ad-
venis Romanis, et atiis. El qui omnium jmstor fuit a Do-
mino inslitulus, ex omnibus nalionibus coyere ccepit oves :
docuit eos fidem, simul ct Apostolicos mores, nempe renun-
tiare omnibus, simul coiwenire in oratione ,et panis a Chri-
sto edocla fractione.
NON EMM , etc. HI EBBII SCNT, CUM SIT HORA DIEI
TERTIA. ) Ab orlu solis liida;is dies eiat duodecim hora-
rum, quas in quatuor parlcs dividebnnt, nimirum pri
vel fiituras. vcl pra^sentes, v. g. Chrislum eorum aucto-
rem, cssc Messiam Dei filiuin : tum qiiia Messiam illa pa-
traUirum pra^dixit Isaias , aliique ProphelK: tum quia
Christus illa hoc fine faciebat, ut iis ludaeis probarct se
esse Dei filiuin.
HuNC DEFixiTO CONSILIO ) Hoc dicit, ne Iuda?i putent \-grs.23.
Christum casu, aut necessitale et violentia crucifixum, q.
d. Ne pulclis vos vestris viribus vim intulisse Christo,
eumque non potuisse manus vestras evadere; fuit id ab 3i-
terno decretum in consistorio SS. Trioilalis,ac consequen-
ter ab ipsoinet Chrislo, qua Deus est ; liberc ergo et spou-
te mortem ipse subiit, eique se oblulil. Poterat enim se
subdiicere, poterat vos omnes arefacere , occidere, imo
annihilare. Merilo Tertull. Apolog. c. 23. ridet Gentiles,
quod deos ct lovein subiicerent fato: Misera, inquit, illa
coniiix luvis el soror, adversus fnta non valuit tueri Car-
thayinem contra Ilomanos. Phinc fato slal Iitppiler ipse.
niam, terliam, sexlam, noiiam, cuiqiic ternas horas assi- T\ Moral. S. Chrysost. Petrus, inquit, icntat liberare eos
O-i.anlQo D„: ■_l._. L 1. _ . |. .__ , •-' . . . ■^ , /. , ^ T , .,
Verit
Spiritus
sanctus
hoia ler
li.i, cur
1.
Causa.
2.
3.
gnanles. Prima compulabatur ab hoi tii solis, et comple-
ctebalur tres horas; qiiibus evolutis succcdcbat tertia ,
cum totideni horis; post quasin ineridic soquebaturscxta,
qu.-e teste Plutnrcho lih. 8. Sympos. qua-slion. 6. apud o-
innes pene Gcntes solet esse lempus el hora prandii. Unde
et prandium, ait Plutarch. dicitur quasi -«o evo^iov, id est,
iuxla meridiem, vel mcridianum. Ita losephus in Vila sun,
ct cx co Baron. tradunl lud;eos in festis omnibus abstine-
re solitos usque ad sextam.
Hinc palct, Spiritum sanclum descendissc in Apostolos
tempore matutino, puta hora ab ortu solis tertia : idque
Primo, qiiia eo teinpore homincs post somniim vigiles, et
ante cibum ioiuni, solont esse aptioros ad recipicndos Dei
illapsus. Secundo, quia iisdom de cniisis audilores magis
idonei erant ad hoc prodigium considerandiim.ct ad pra>-
dicalionem Petri audicndam. TerUo, quia illa hora , ait
a crimine, ut quondam fratres suos loseph, a quibus ven-
ditusfueral, diccns, Genes. io. 8. iSon vcftro consilio, sed
Dei voluntate huc missus sum. Et cap. 30. 19. ^olite ti-
mere: num Dei /iossumus resistere voluntuti? Vos coyilatis
de me mala. sed Dcus vertil illud in bonum, nt exaltaret
me. elc.et scdvos faceret multos populos. Sccundo, per ro
depnito consilio, significat quam Chrislus libenter ac li-
bere passionem subierit, et a Deo pricfinitis cooperatus
sit, ait Ciicumen.
Et PR^sciESTiA.)Imperite et impie Calvinus et Beza,
pro prxscicnlia. verlunt, providenlia cl dccreto. Censeot
enim Deum esse auctorem operum omnium, tam malo-
rum, quam bonorum, v. g. tam proditionis luda", quam
vocationis Petri: tain crucifixioiiis Chrisli, quam couver-
sionis S. Pauli. Dcum enim voluut csse primam rerum et
actionum oinnium causam, ac proinde actiones omues ,
Coramentaria in Acla Apostolorum. Cap, II.
CO
lam malas.qiiain bonas.qux in lcmpore fiunt, ab a;tcrno ^ pnim sua pra;scienlia praverlit exislenliam rcrum fulu-
Obieetio
tli: coii-
L.mlia
I
decrevissc et san.xisse ut fiercnt, atque cx vi liuius dccreti
Dcum easdem in tempore procurarc, et eiriccre ut fiaiit.
Unde seqiiltur, Deum csse auctorem pcccati, xque ac vir-
tulis: qux horrenda etiam Gcntillhus, et saeculis omnibtis
innudlta esl implctas ct blasphcmia. Hoc cxcludit liic l'e-
trus, diceus Tzyy/jn^ii, \d est, prxscientia, hoc est, praino-
tione ct prrcvisionc^qua scllicct pra:videbat impias ludreo-
rum volunlates, qua> Christum eis a se tradilum et obie-
ctum avide suscipercnt (quod signilicat Grxcum loiinrE;)
et niorle afficerent. Hmc crjjo fiiit scrics ct combinatio
prxscientiic cum dccreto Dei. Prxvidebat Dcus pcrsuain
omniscienliam, Scribas et Pharlsa;os lall tempore et loco
fore lam implos el perversos, ut, si Chrlstiiin eis obiice-
ret, pra?9ertlm taxanlem eoruin scelera,ipsi eum invndc-
reiil, et criicllijjercnt. Tnnc decrevit et dlxit, Volo Chrl-
sluiii cis obiicerc, ac volo ut ipse crucciii ct mortem ab
cis Infligendain i>allatiir et subeat, iit por cain satisfiat nf-
fensx, et iniuris mihi factaj pcr peccalum Ad.T et postc-
rorum eius,ilaquc redimaturetsalvctiirfjenus hurnanum.
Pra;scicnlia erjyo fuit impletalls luda;orum, decretum vcro
passionis Chrisli cl rcdempiionis noslra;. Hoc est quod
Tlicolo{ji coiiimuni axiumnle cclcbrant; Aclio di^pHcuit,
passio rjrata fuil. Actio, sciliect occisio ct crurllixio Ciirisli
facta a Iiidxis, sumine dlsplleuit Deo , quia full immane
parricidiiim, imo Chrislicidium et Dcicidium. Vassio vero
Chrisli, sponlc hanc cruccm susclpientis, siimmc placuit
Deo, qula fuit actus sumina; hiimllllalis, obcdicnti.T, cha-
rilalls et rell<^ioiiis, qiia sc In liolocaustum Dco pro uobis
«btullt. Vide S. Leonein scrni. Ifi. dc passionc. 1'olerat
Deus decernf.Te, ct iubcrc alicui Rc{ji aut Prophela», ut
Christum iminolarct, sicut [irx-cepit .\brali.-p immolare fi-
liuin Isaae. Si.-d noiiiit, qiiia non dccult. Maliilt er<;o uti
ad hoc iinpiis ludxoruin voliintatibus, quas ipsc tali tein-
porc certo foie, cerloque id factiiras pra;videbat.
Dices, po>ita hac Dci prwscicntia et deerclo, infalllbile
el uecessarluni erat Chrlsluin a luda;is occldi: pra;seicn-
tla enim Dci f.illi ncqiiit, ideoque impossibilc cst ut non
rarum , atque eminus quasi ex alta spccuin a;lcrnitalis
pra;videt nctus, qul post multa sa;cula futuri sunt. Itaque
tcmpore cos antecedlt, scd obicctlvc eos scqultur. Prius
enim est rem essc futuram , qiiam futuram a Deo pra;vi-
deri : sicut prius est hominem ambularc, qiiam a me vi-
dcri ambulare. Sicut ergo visio mea, qua \ideo Pctriim
ambulantcm, illi non imponit nccessitatcm ambulandi ,
quia ca non obstante, potest quandocumquc vult cessare
ab ambulatione.eamque sistere ; ita ct praescientia Dei non
imponit neccssitatcm actibus libcris fulurls: quia ca noii
obslantc potcst voluntas quaudocumque viilt ab ils ces-
sare,imo contrarium faccre, itaque lollerc Dei pra;scien-
tiam, ac faccre ut eos amplius Deus non pra;viderjt. Ergo
neccssllas prxscientla; simpllciler non est antecedcns 11-
bertatem, sed consequcns, qua; consensum voluntalis li-
berum sequitur ct prcesupponit, ctiamsi tcmpore, imoa?-
lernitate cam antecedat.
Instabis secundo. Impossibile est ha;c duo inter se com-
Ijponi, simulqiic consistcre et esse vera , nlmlrum Deum
pra^scirc actum futurum, el taincn illum non fore, swc
non esse fuliirum. Erf^o posilo quod Deus pra;sciat cuir.
fiiturum , ncccssario ilt : pouitur autem Deus nunc cuin
pra;scire, ergo nunc nccessc est ut quandoque liat, sitque
futurus.
Ucsp. Ha;c impossibilitas et nccessilas est ex supposi-
lione actus futuri, idcoque consequcns, non anlecedpns.
Idco eniin impossibilc est ut non sit fulurum, quod Deus
pra;scit futiirum, qula impossihllc cst ut id quod futuruiii
cst, idcoque pr.Tsrllur a Deo essc futurum. non sitfulu-
rum ; sed sicut futuruin cst libere, ila et Dcus prajvidet
illud libcre fuluruin : nullam ergo ci sua pra;scicntia ne-
ccssitatem imponit, qua nccessario sit futuruin. Ha;c er^jo
necessilas non est alla quam ca, qua res durn est, neces-
sario est ; dunnt est praiterlla, necessario est pra;terita ;
dum est futura, nccessario cst futura; quK rern, reiquc
cxistenliam conscquitur; idcoqiie non tollit libcrtatcm,
scd enm pra;supponil. Sic .\ntichristus peccabit llbere:
ct liberi
aibilrii.
ii.-c,cvcniat, qiiod ipsc pra;scii forc : ergo posita liac Dei prse- Q posito tamcn quod peccabit, nccessarium cst ut pcceet.
scicnlla, neccssariurn erat et falalc Iuda;os occidere Chri
stum.Quarc occisio eorum fuit Dcccssarla, quoinodo ergo
cis fiiit llbera?
llt;sp. Duplcx est ncccssilas, a;qnc ac impossibililas:
una anleccdcns actiiin libcruin, slve consensum libcri nr-
bitrii : allern eumdcm eonscqiicns. Anlecedcns toUlt II-
berlatem, facltqiie iit coiiscnsus voluntatis nonsit libcr,
scd ucccssaiiiis. Tale est Dci decrctum , .tijuc ac f^ralla
eflicax ct pra;delcrminnns, quam ponit Calvlniis. H;er c-
nim sc sola actum producit in volunlatc, ea nihil libcrc
coopcranle. Consequcns neccssitas non tollit libcrtatem
aetus, scd cnm sequitiir cl pra;supponit. Talis cst ncccs-
silas prajsclenti.-c Dcl ; h.Tc cnlm scqiiiliir acliim liberum,
euinquc pr.Tsiipponit. Idco cnim vldit Dciis Iiid.Tos occl-
suros Chrlstuiii, quia ipsi libcrc ciim crant occisuri, si
ipse illiscum obiicercl; non vcro ccontrario, idco Iuda;i
occiderunt Chrislum, quia Dcus pra;vldcrai illos cum oc-
Iiupossibilc cniin cst, ut idcm siinul sil fulurum, et non
futurum, sive ut idcm slinul sit,ct non sit. Slc posiio quod
videam 1'etrum ainbulantcm , nccessarium est ut ambu-
let; nec enim vidcrc possum Id qiiod iion cst; et lamcn
llberc ambulat 1'ctrus, qula polesl visionem meain non
ambulnndo tollere.
Instnbls terllo. Id qiiod videlor et prxvidetur, iam est
extra causas, iamque exislit, el esl in facto esse : ergo im-
possibile est ut non cxistat; ct sit infcctuin: erg-o neces-
sario cxistit, non libere.
Ilesp. Acliis llbcr diiplicllcr polest spectari. Primo, ut
est inficri. Seciiudo, utest infactoesse: priori modoest
liber, poslcriori nccessarius: libere enim e^^rcdilur cx II-
bera cleclionc voliintatis, ita ut in polcslatc voluntatis sit
euin diriTc, vel non eliccrc, irno contrariiim clicere ; post-
quam toinen cf^rcssus cst, non polcst non csse cfjrcssus,
iitrumqiiesua pra;scientla prx>vldet Dous: pra;videt enim
cisuros, hoe ciiim falsum cst. Visio enim scquitur et pra;- ^ eum libi-rc c[;rcdi a volunlale ; ct poslqiiani iam cgressus
Initan
I.
tiupiraiiil rcin visam , qnnsi suum oblcclum: qiiod cnim
iion est, vidcri nrqiiit: priiis erjjo nccesse cst iit slt, ac
dcinde quasi poslerlus sequitnr, ul videri possit, ncluqiie
vidcalur, iili redc dmct S. Auf^ust. ILb. 5. dc Clvit. c. 10.
Iiislabis prirno. Pi>scienlia Dci cst ab a.'tcriio, acliis
vero llber lil in tempore : prior crfjo cst pr.Tscii-nlia, qiiam
sil ai"tus llber: erfjoncccssllns pra'scicnti.T cst anli-ccdcns
libertalcm, nori conscqtiens: erf^o llbcrtalcrn nb actu II-
bero tolllt, eiqiic ncccssilalcm Impoiiil, qnla qiiidquld an-
tcccdll aclum libcnim, iln iit ex co ncccssnrio sequotiir
uctiis, liDc acttim dclcrminat. fariliiiic ncccssarium, non
libcruni. Tnlis niitem vldctiir essc Di-i pr.Tsrienlia.
Kesp. Ncccssitns pra;scienlla; cst nnti-ccdcns lempnre,
sed conscquens causnlltnte. Anlecedlt cnlm actum libc-
rurn tcmjiorc, imo nnleccssit ub .Tlerno; eumdcin tamcn
cunscquitur obicclivc, cl in jjcucrc causoj malcrialis. Deus
est, non possc non esse cf^rcssum , idi-oquc prlori consi-
derntionc csse liberiim, postcriori neccssnrlum: pra;videt
enlm rcin iit In se fit, omncmque elus et dum incipit, et
dum completur.seriem modumquc contemplntur. H<tc dixi
obltcrobquoriimdam obiecliones, qui iis semirctorquenl:
scd uuicn distiuclionc ncecssitotis in antccedonlem et con-
scqucnlcin: cl nlti-ra, qua considernlur actus iuinc in fic-
rl, niinc in facto cssc, res lola fncilis est, clarcqiic perspi-
citur, R;qiic ac concordia fjrati» cnicocis,ct pr.Tdcstinatio-
iiis ciim llbero arbltro: ulraqiic cniin innititur pr.Tscien-
tiai Dci. Ciralia enirn cflioax cst.qu.T ita nllicil miilcelque
libcrum arbilrium.ul illi pcrsuadcal.eliclatquc elTccluiii.
puta llberum arbltrii nsscnsum: quare ctlioax non csl. et
conscqucnler pr.Tvideri nequil, nisi pr.Tvidoalur quod li-
bcrum arbllrium libere slnet sc ab ca lleoti, quodqtie eain
acccplabit, cique libere cousenliel, cuiu faeile possit eam-
III,
70
Commenlaria in Acla Aposlolorum. Cap. H.
dpm refutare, illique dissentire, si Telit. Idem est de prae- J^ inorlui ligabat, et dcliaebat in sepulcro, aniinam vero in
doslinatione, quae gratia; efficaci , et consequenter prse- iiifcrno.
suientiie Dei innilitur. Pra>destinatio eniin non est aliud,
quain gratiae pra;paratio, puta decretum Dei , quo decer-
nlt, T. g. Petro dare graliam eflicacem, eanique continua-
ro usque ad fineni Tiljc. Hoc non intellexit Calvinus, ideo-
que censuit praescinnliam et pra;destinalioiiem Dei esse
quasi fatuin inevitabiic.quod homini liberum adiinat arbi-
trium : sicut ex adverso Cicero ita liberum staluit arbi-
trium, ut Dei negaret praBscienliam ; utque toUeret fatum,
suslulit providentiam, atque ita dum horaines fecit libe-
ro3, focit sacrilegos, ait S. August. lib. 5. de Civit. cap.
9. et sequentibus.
Ex dictis sequitur, falso plebcios nonnullos culpareprae-
scientiam Dei , in camque coniicere suas et sortes et ca-
sus, quin et damnationem vel salutem. Narrat et repre-
hendit S. August. lib. dc Bono persever. cap. 13. quem-
dam sui monasl.erii Religiosam , qui cum de defectibus
suis argueretur, respondebat: Qnaliscumque nuncsim,
talis ero quulem me Deus fulumm esse prxscivit. Melius
dixisset : Talem me Deus fore prxscivit, qualis vel per me
peccando, vel per graliam Dei bene agendo esse voluero.
rVam 8U0 iilo axiomate negligens curam suie saluti9,eam-
que in Deum reiiciens , (andem monaslerium deserens,
facttis est velut canis reversus ad suum voinitum.
Traditum.) E/.^Jotov, id est, exposilum; Synis, segrc'
galum. tVota. Tradilus est Christus, Inm a Palre. Roman.
8. 32. ct a seipso, Galat. 2. 20. tum a diabolo, loan. 13.
2. ac a luda, a luilBeis, a Pilato in mortem et crucem : sed
passive et obieclive a Palre, eta se; a diabolo vero, caete-
risque eius asseclis active et posilive. Rursum fine diver-
so, nam aPatre.et a se traditus est.ut mundum salvaret
a diabolo, ut Iiidaeos ad Cliristi parricidiuni impelleret; a
Iuda per ciipidilalem prelii; alud.Tis per nialignitatem ; a
Pilato per inetum : ila Oi igen. et S. Thom. in Matth. 26.
Per lUANiis INIQUOBUBI.) Haec verba referri possunt tum
ad Iradilum. quod praecessit; Christus enim traditus fuit
Quarto, Caietan. ex S. Thoma censet dolores raortis et
inferni vocari poenalilates, qiias naturaliter, et communi
sorte ac iure paliebalur Christi corpus in sepulcro, et a-
nima in inferno: quae duK craut. Prior, quod aiiima csset
separata a corpore, qnasi a suo compare, ad quod natu-
ralcm habet inclinationcm, itaque qiiasi esset allera sui
parle trunca et mulila. Posterior,qiiod dctineretur in loco
tam vili et infimo, qualis est sepNlcnim et infernus. V'e-
rum dolor et poena omnis Christi finita est in eiiis morte.
Et certum est Christi animam non fuisse detentam in in-
ferno , nec corpus in sepulcro in vindictam, vel suppli-
cium, aut satisfactionem alicuius peccati, sed fuit hoc cor-
pori mortuo quasi naturx debilum, et commoditas: ani-
inae vero fuit polius honor et triuinphus : quia per eam
Christus quasi victor inferoi, et liberator Patriarcharum,
eo descendit.
_ Quinto, alii respondent,quod Christus dolores, vel fu-
Unes inferni paratos ut se constringerent , sicut alios o-
mnes morienles constrinxerant , et constringunt, solvit,
id est, discussit et dispulit, fecitque ne iis constringere-
tur. Rursuin de facto solvit eos in aliis, qui in limbo vel
Purgatorio iis constricti tenebautur, dura eos inde libera-
vit et eduxit: ita S. August. epist. 99. Hic sensus proba-
bilis et appositus est.
Sexto, S. Chrysost. et CEcum. respondeDl dolores hos
non fuisse Christi, nec fideliuin, scd ipsius mortis: Mors
enim, inquit, illum delinens doluil, sicut cetus absorplo
lona quasi indotuil, ideoque eum evomuit, q. d. Deus per
Christi resurrectionem ipsain mortem a doloribus quasi
parturientis liberavit: mors enim et infernus suo utero
lanlum Christi onus, et pondus ferre non valentes, quasi
dolorem patiebantur cum eum clauderent, quem tenere
et capere non poterant. V'erum hoc subtilius est, quam
solidius et germanius.
Seplimo ergj et genuine, dolores mortis et inferni mc-
VI.
VII.
per maous iniqui Iiidae et satellilum eius, Anuae et Cai- r touymice vocanlurdolores gravissimi.qui hominibus mor'
piise poDtlfifibus : tum ad affigenles. scilicet criici, ut ha-
bet Syrus ; Christus enira cruci ailixus est per manus ini-
qiioruin mililum.
QUEM DeuS SUSCITATIT, SOLUTIS DOLOBIBUS INFERNI )
To inferni legit qiioque Irenaeus lib. 3. cap. 12. S. Aug.
et alii apiid eiim epist. 99. ad Evodium, el Syrus qui ver-
lit, solutis funibus inferorum. Hebr. eniin '73n chcbel, et
funem, et dolorem significat: quia dolor esl qnasi funis
ligans,arctans etstringens, acriterque pungens alllictura.
V^erum Graeca habenl Xjast; ra,- wJijo:; to-j ^avaroii, id est,
solvcns dolores mortis; idque clarius et planius est. Sed
eodem res redit: nam idera quasi est mors et infernus ;
quia olira ante Christum oinnes qui moriebanlur, ibant in
infernuBi. Uude tunc teneri morle, vel iuferno, ideiii esse
videbalur: anima enim post mortem ibat in infernum,
corpus ad sepulcrum. Unde de utroque resuscitando sub-
dit V. 27. Quoniam non derelinques animam meam in in-
ferno, nec dabis sanclum tuum vidcre corruptionem.
tem aITerunt,eorumqueanimas in infernum miltunt,iit ibi
qiiasi in tenebris,elcarcereineluctabili perpetuodetinean-
tur el degant. Hinc illiid Ps. 17. 5. Circumdederunl mt
dolores mords , elc. dolores infcrni circumdederunt me ,
prieoccupaverunt me laquei mortis, quo alludit hic Petrus.
Unde pro dolores mortis, Interpnes 2. Reg. 22. 5. vertit,
conlrilione.i mortis; et pro dolores inferni, vertit, funes in-
ferni. Hebraei enim dolores metaphorice vocant >'?3n '"^^-
6/«,idest funes, quia instar funium slringuntet affligunt;
ita S. Basil. et Theodor. in Psalin. 17. et Suarez 3. p. q.
52. disp. 43. sect. 1.
Sensus ergo est, q. d. Deus suscitavit Christum solutis
doloribus morlis et inferni, hoc est, superata per Christi
suscitalionem morte et iiiferno cum omnibus doloribus il-
lam comilantibus, puta tum praecedentibus in agouia,
passione et cruce; tum qui illam subsequi soleut in in-
ferno, q. d. Deus per Christum resurgentem dissolvit, et
destruxit morlis et inferni regnum, cum omnibus suis do-
Dolores
infemi
qui ?
I.
Sentent.
Quaeres, qui sunt dolores mortis et inferui, quos Deus L) loribus et aerumnis. Rursum per hypallagen, dolor niortis
solvit suscitans Christura? Primo, Calvinus censet esse
poenas, anxielatem, et desperationem, quam damnati pa-
tiuntur in iuferno. Hanc enim nobis debitam, in se luen-
dam suscepisse Christum , ideoque in cruce desperasse,
dum clamavil: Deus ineus, Deus meus, ut quid me dere-
liquisti? V^eruin boc non minus stoliduin est,quatn blas-
phemum et impium, uti oslendi Hebr. 5. 7
et inferni accipi potest mors dolorosa, sive dolor mortalis
et infernalis, qiialis est morbus vel cruciatus lethalis, qui
animam e eorpore sua acerbitate avellit et extorquet, q.
d. Per resurreclionem Deus solvit et abolevit raortera ,
quoj in Cbristo fuit dolorosissima. Huc accedit expositio
RiberK in Osee, cap. t3. 14. qui sic explicat: Soluiis do-
loribus mortis, id est, solvens et irritans id, quod per tot
II. Secundo, alii censuerunl hic significari, quod Christus dolores et cruciatus mors effecerat, ut scilicet anima Chri
moriens liberarit damnalos ex inferno, idque videtur iu
nuere S. Aug.ep.99.V'eruin haec est haeresis,quain recen-
setet refutat idem S. Aug. haeresi 79. etS.Greg.lib.6.ep.
179. Melius alii censent Christum morlentera vel oinnes,
vel plurimos ex Purgatorio liberassc, eisqiie dedlsse pri-
inam et plenariam indulgentiam, uti dixi Zachar. 9. 11.
Tertio, alii ex Syro censent dolores vel funes mortis hic
vocari vires morlis, quibus quasi funlbus corpus Christi
sti a corpore separaretur,dum eara separatam rursum in
resurrectione corpori univit. .Mors enim et infernus, suig
aerumnis et doloribus quasi funibus, videbantur Christi a-
nimam et corpus quasi colligata et incarcerata detinere,
ut noa videretur esse spes inde exeundi et remeBndi ad
vitani. Sed Deus haee vincula et hosce funes dissolvit, dum
Christum ex iis ad lucem etvitam redivivum reduxit.Mor-
ti, sive inferno dat epithetum et titulum dolorum: tutn
Commenlaria in Acla Aposlolorum. Cap. II. 71
quia mors in se csl plcna doloribus: unde terribilium o- ^ Nb commoteab.) Sed siabililer in co permaneam , ail
tnnium (erribilissimum est mors, ait Arist. luin quia pro- S. Auf^ust. in Ps. 15.
prie significat dolores Clirisli, quos io passionc et morle
habuit piurimos et maximos, adeo ut superarint omnes
dolores omiiium .Marlyrum. Ila S. Lco ser. 1. de Asccns.
Posl passionem , ioquit, ruplis mortis vinculis, qux vim
suam in eum qui peccati crat nescius, incedcndo perdide-
rat. infirmilas in virtulem, mortalitas in immortulitatem ,
contuiiielia transivit in gloriam.
Tropol. Tropol. S. Hieron. ct S. Auf^usl. in Psalm. 17. dolo-
rcs inferni, inquiunt, siint invidio} dctraheutiutn, ct calu-
mniantium.ct cxprobrantium, qua3 morlem infcrnalem o-
peraatur, auimainquc in inortein secundam et infcrnuin
prscipitant, qualcs a Scribis el ludxis passus esl Cliri-
8tu3 cliain pendens in crucc, dum ab iis audiit: Vah qui
deslruis tcmplum Dci, et in Iridno rexdifiras illud : sulva
temetipsuM. Si fxliusDci es,descende de crucc , .Mnlt.27.10.
V«r».21. llXTA QfOD IHPOSSIBILB ERAT TKIfERI ILLUai AB BO )
Infvrno scilicet, et morte: luin quia Chrislus crat innu-
centissimiis et sanclissimus; niors aulcin ct inrcrnus sunt
pocna, et carccr pcccnloruin: luin quia Christi diviuitas,
Kqiic ac humanitalis vis et robiir claudi et dctincri nc-
quibant morte ct infcrno, scd polius Christus quasi vi-
rtur, domiualor et triumphntor ca sua iiianii ctpotcslale
claiisit, iino dissolvit, ciiprvavil, nbolcvit.
Vcrs. 85. Datid bmm dicit in EiM. ) Dc co: ita Syrus, puta de
Christo. Vel in eum, id csl, in persona cius, nit CaielaD.
David enim in Clirisli persona hxc dixit.
Providebam Dominum in conspectu mbo sempbr. )
q. d. lu oiniii inca octioiie, passionc, cruce ct inorte pro-
spicicbain nd Doininum, cuinqiic inihi propourbam, furti-
tcr, fortiqiie spc oinnia ajjens ct sustincns, quasi deccr-
tans pro l)eo in cius ronspectii ;perinde ac militcs acritcr
puj^naut, diim siinl in conspcctu siii ducis. Scicbam cniin
mc iufjilcr a Uco conspici, ac proindc vicissim iugiter eum
conspicicbam, diccns cum Elia: Vivit Dominus, in cuius
conspectu slo, 3. Rcfj. 17. v. 1. ac proindc omnein nieam
spem, aniorein cl altectum in Domino ine contucnte dc- P atheis ct alheismo.
QlO:xiAM 50^ DEBELI5QI'BS ADIMAM MEAM IN INFEB-Vers.ST.
WO. ) Ergo de fide esl, Christi animam post inorlem de-Cbnsias
scendisse ad inferos , ut habet Svmbolum .\postoloruin :l"jA''
ila 3. Anibros. scrin. /i. de mart. S. Hieron. in Ps. lo. in ii.ier-
S. August. epist. 99. et alii passim. Inepte ergo et impieo™-
Beza secutus Calvinum, vcrtit: ^on derelinques cadavcr
meum in scpulcro ; animatn in cadaver, infernum in sepul-
crum inaudita metamorphusi, histrionica lcvitate Irans-
mutans. Negat enim ipsc cum siio Cnlvino Christum de-
scendissc ad inferos, itaque reipsa lollit hunc articulum
e Syniboli) : Descendil ad inferos; dum ciiin ita iolcrpre-
tatur, ut idcm slt quod dcscendit ad scpulcrum : explicat
enim, iuquit (imo obscurat, depraval ctevertit) id quod
prajcessit, Et scpultus csl. Inepte inquam. Nam. ut alia
laceam , opponitur hic aniina carni. Dc rarnc eniin prse-
ccssil: Caro mea requiescel in spe ; ct sequitur: !Son da-
Yfbis Sanctum luum vidcre corruptionem. scilicct in sepul-
" cro. De anima vcro pcr antithesin subiungil: !Son derelin-
ques animam meatn in infcrno. Sccundo, quia Gra?cum a-
(?r„- scinper infcrnum, nunquain scpulcrum signilicat. Vi-
de Bellarm. lib. 1. dc anima Christi cap. 12. Sota to quo-
niam : ha;ceniin vox dat causam eius qiiod pra?cessit, £l
caro mca requicscct in spc, q. d. Idco caro inea secure in
sepulcro quiescet in spe resurreclionis, quoniam tu Do-
minc Dou dcrelinqucs aniinani meam in inferno, uti pra;-
dixisti cl promisisli per Davidcm Psal. 15. sed lertio die
eam cx infcriio ac scpulrrum rcduces, ulcarnem rursum
iiidiiat, vivilicrt ct glorificct.
Incptc rursuin Calvinus ct Brcntius censent dcscendere
in infernum idcm es«e qiiod exlingui, perire ct intcrirc,
q. d. inquit Calv. NoD sincs animain meam interire et
cxtingiii, quia divinitnte sulTulta est. Unde rccte inferas
cxleroruiii honiinum animas, quo; unionc hypostatica di-
Tinitalis non sufTulciuntur, inlcrire et citiugui, perinde
ac uiiimas brutorum. Vide hic ut CaWiDUs viam sternat
fixi, certus qiiod cx oiiini tribulationc inc libcrnbit, ct n
morle ad vilam gloriosam suscilabit. Unde siibdit: Quo-
niam a dcxlris est wi7ii.tamq>iam hypcraspistcs.protcctor
ct propugnalor, nc commiwcar, ctc. Et caro mea crucili-
xa, mortuR cl sppuHa rcquiescet in spe resurrcctionis,quod
scilicet lc. lio die eam a mortc nd vitam siisritabis. Ila
Snncti oiiincs aiiibularunt iii ronspcrtii Dri, ( ogitantcs so
scmpcrct iibiqnr pr.Tsenlrin liabrrr Dciim.uc in eiiis prx'-
scntia oninia operari ct pali, idroqiic pcr oinnia stiidiie-
riint ci plarcro. Hic cniin acer et slimulus ad virtiitriii.
Unde S. Ephrem serm. dc virtute cap. 10. nsseiit, cunli-
tiun Dci rccordatione anim:e passioncs rcccdcrc. instar ma-
leficorum .Prnlore acccdentc. Hinc Dcuspra-cepit Abrali.-e:
Ambula cvram me , c! csto pcrfcctus, (iciies. 17. 1. Vide
ibi dicta. S. llasiliiis admonit. ad filiuin spiritalein: Mc-
tncnlo, ait, te .<:ub Dnmini conspeclibus stare, qui occulla
cordis prospieit . et abdita mrntium mvit. Quodcutiique
opus inchoaveris , priiito invoca Dominum , et ne desinas
Nec dabis , \r\7\ m al titten, id cst, non sines, non
penniltcs, Sanctiim TitM.) firajce esl vox inasrulina tcv
oTiov, qua notatur Christus, qui est Sanctus per antono-
masinin , utpolc Sanctiis Sanrlorum , q. d. Non sines, o
Domine, mc Christuii) srcundiim corpiis corrumpi: quia
suin Sanrlus Sancloruin, qtiom non decet corruptio, scd
inrorruptio ct immorlalitns. Ubi notn: Sola unio hyposla-
lira iion sullicirbat ( cslo id c^igebat) servare Christi cor-
pus 0 eorruptione; sed prjelcr eam rcquircbatur artio
physicn divinitatis, qii.-c corpiis conscrvarct, ct tueretur
nb acrc, humoribus, aliisqiie rcbus qua; corpora morlua
corriimprrc, cl pulrrfnrere solrut. Unde S. Auguslinus
iii Ps. 15. hunc lociiiii sic exponil, q. d. IScquc sanctifi-
catum corpus, pcr quod alii sanctificandi sunt, corrumpi
paticris. Idipsiim ad sanguinrma Christo patienleclTusum
cxlriidit Durnndus rt Calirirl, quos citat ct scquilur no-
stcr Suarci!, 3. p. toin. 2. disp. 17. srrt. 3. srilicet san-
giiinem hunc iu tridiio morlis Christi nou fuisse corru-
tjratias aijere, cum perfeccris itlud. Quxrc Dominum, et if ptum, uli corrumpi solct sangiiis nb aliis homiiiibus ef-
tnveniesenm : nec diinittus cuin lenucris, ut copulctur mcns
tita M amnre eiiis. Huc sludc in vila tiin, ut oratiiinein pii-
rain offvras Deo. Qnnlcin cupis erya te csse Diniiinuin. ta-
lis esto ipse enjn cnnservum luuin. In oinni opere quod co-
gitas faccre, prius examina , si secuiidum Dominutn csl ,
qund co(/ilns. hl .«< rrctum est coram Deo, pcrfice : si vero
udversum fnirit rrpcrtum, ainputa illud ab iinima tua.
A DF.XTRIS EST Hllll.) q. d. .Milii Clirislo qiin honio
siim, Driis Palrr priiximr ndrsl ct nssislil, ul iiie prole-
gnt, conscrvct, rrsuscitct: Dcus vero Filius inihi assi-
stit qiiasi hypostn^^is, et sii|)pusitun) inc siislcnlans, per
iinioncm liypuslnlirnm. qiiniii nunqiinm dissolvcl; nc pro-
iiidr csto in morlr srpaieliir aniina n rorporr, tniiirn di-
V inilns iilriquc manrbil uniln : prriiidi; nc qiii pnncin nin-
nu frangit, pnrles pnnis a sesr inviccm srparat; srd u-
tramquc luauu retiact: unaui dextra, allcraui siuistra.
fiisus,eo quod cuiii a corruptione lutarctur \ crbi divini-
las, cui, a>que iit nnle, mnnebat hyposlnticc coniunctus,
ut fusc ibidrni probnt Siiarr/., nitqiie id delinitum vidcri
a Clemcnle Vl.et Pio II. Contrnriuin taincn, srilicct san-
guinem Chrisli in Iridiio mnrtis eius corruplum fuisse,
inansisso lamrn unittim hypostnticc Verbo , non est im-
probnbilr : lirrl rniin rorruptus fucrit qiiond fi)rmnm vi-
tolrin ^sivc illn sil nniinn, sivc alin ) quain habiiernt in
rorpore Clirisli vivo, idrm tamen innnsit incorruptus qunsi
siib forina rndnvcris sibi acrommodala ; atque co inodo
qiio mnnsit ille sanguis quasi morluus, sru quasi cadaver
san^iiinis, itn pnriler mansit unitiis Vrrbo.
\iOEHR.) Id rsl, srnlire, experiri. ^•♦t rntachrcsis : vi-
siis riiim oinniiim scnsiiiim nobilissiinus, pro quolibclscii-
su ponitur iii Scriplura: hic pro tactu ponitur.
CosaiTTiUMEM. ) Christi vivcntis corpus vidit corru-
Comrticntario in Acja Aposlolorum. Cap. II.
VcTs. 2S.
Via vite
qus?
plioiicm, quia mnrliium esl: mors cnim esl hominis ct ^
viliu cnrruplio. ClirisU vero moricDtis corpiis non vidit
corruplionom, Grx'ce c/iatj-jojiav , pula pulrcfaclionem et
jucineralionom. Coulcrorum cnim hominum corpora post
niortem pulrpliiint: c.\ putrefaclione nascuntur vermes
et bufones, qiii caniem usque ad ossa depascuntur: quo
faclo ipsi delicicnlc alimento moriuntur, putrescunt, et io
sua elcnienta, terrain et aquam, resolvuntur. Cadaver er-
go abit in putredinem et verrnes, iude in lerrain, itaque
impletur prima Dci iii hominem peccantem senlentia :
Pulvis es, e( iii pulverem revcrleris , Gen. 3. 19. Christi
vero corpus ab hac scnlentia immune fuil ; tum quia pec-
lato iinmune el sanctum: tum quia hjpostatice unitum
erat Verbo; lum dcniquc quia passione sua meruit do-
iiiinium mortis et roiruptionis, eiusque exlercniaium per
suscitalionem sui e,l nostri.
NoTAS MJiii FECiSTi; SjTus, nianifestasH (oslendisti,
exhibuisii ) vi.-vs, Hcbr. ct Syriace, viam vit^.) Id est,
me e.\ tiiorte et iiiferno ad vitam rediixisti et revocasli. p
Resurrectio eniin ct glorificalio corporis, suut viae quibus "
Christus progrcssus est ad vitam immortalem et glorio-
saiii, nosque progredi faciet in universali resurrectione.
IJiide pro nolas mihi fecisli, Hebr. est 'jy^liri todieni,
quod cuin sil futuriim in Hiphil. proprie signilicat^/iaidcs
me docere, notas facere, demonstraie vias vitte, ut scili-
cet eas osteiulnrii et c.«:liibcaiii, tuin Patriarchis et Sanctis
inecum rcsurrccturis, tiim meis fidelibus in die iudicii nica
virtule resurrecturis. Hae vocanlur vix vitx ; tum quia
ducuiit ad novam resurgentium vitain : lum qiiia ducunt
in C8eliim,qu5e est terra vitau et vivenlium. HincTheologi
docent quodChristus in hac vita fuerit viator usque ad re-
surrectionem, operando, et inerendo nobis salutein, sibi
resurreclionem : eslo simul fueritcomprehensor;quia aui-
nifi oiiis videbat Dei essenliam, eaque visione eral beala.
Tiopol. Tropol. S. Augiist. in Ps. 15. exponit, q. d. ISotas fe-
risti per me humililalis vias , ut ad vitam redireni homi-
ncs , unde per superbiam ceciderant: in quibus quia ego
sum, nolas m/hi fecisti. Christus eiiim est via, veritas et Q
vila. Et S. Bernar. ser. 1. in festo Apostol. Petri et Pauli:
Putas,a\l,parva res est.scire vivere ? Maf/num aliquid, imo
vniximum est. JSon vivit qui superbia in/latur, qui luxu-
rin sordidatur, qtii cxferis inficilur pestibus: quoniam non
est hoc vivere, sed vilam confundere et appropinquare us-
que ad porttts mortis. Bonam autem vilam ego puto , et
mala pati, et bona facere, ct sic perseverare usquc ad mor-
tem. Et paulo post: Arbitror autem quod tu qui in con-
grerjaiionc cs, bene vivis, si vivis ordinabiliter, sociabiliter
et humililer. Ordinabiliter iibi, sociabililcr proximo, hu-
militer Deo. Ordinabililer , ut in omni convcrsalione iua
solliciius sis obsarvare vias iuas , ct in conspectu Domini,
ct in conspeciu proximi : cavens et tibi a peccato, et illi a
scandalo, Sociabiliter , ut studeas amari cl amare , blan-
dum te et affabilem. exhibere ; supporlare non solum pa-
tienter, sed et libenler infirmitales fratrum tuorum , tam
morum quam cor^iorum. Humiliter, ul cim hxc omnia fe-
ceris, spirilum vanitalis studeas exufflare, qui ex huius- t\
modi nasci solet ; et quantumcumque illum senseris, nega- ^
rc consensum. Et S. Ambros. serm. 22. Martyres, inquit,
sicut viam passionis Christi experti sunt. ita expcrien-
lur et vitx. Scriplum cst enim: Notas mihi fccisti vias vi-
tx. Hoc utique in rcsurrectione ex persona dicitur Salva-
toris, ut qui dnm posl morlem ab inferis redil ad superos,
incipiat nolam habere viam vilx, qux ante habcbatur i-
gnota. Et mox: ISolas cnim mihi fecit vias vitx, cum me
(locuit fidem, miscricordiam, iustitiam, castitatem. Hise-
nim pervenitur ilincribus ad salutcm : ct licet nos in reso-
lutione corporis morlis umbra circumdct, tamcn gressus
suos vita non deserit, sed inter ipsas mcdias inferni leges,
incuncianter Christi virtutibus ambulamus. Unde ait S.
Propheta: Nam ctsi ambulavcro in mcdio umbrx mortis ,
non timebo mala, quoniam tu mecum es.
RfiPLEBIS ME UCt^DITATE CLM FACIE TIA. ) Id est,
corara facie tua, praescnte facie tua. lia S. Hier. et Chald.
puta, cum faricm tuam, id est, te niilii prBcscnlem et be-
nevolum cxliibueiis, q. d. Replebis me omni goudio et lae-
tilia, tam in corpore, qiiam in anima, cum milii lesusci-
tato oslendes fucieiii tuaiii, ut iain non tantiim anima, uti
factiim csl in triduo mortis mca;, tuain faeiem videat, ea-
que bectiir; scd et corpus per animam eanidem conspi-
ciat, eaque friiatur: pr«sertim qiiia ab ea medianle glo-
rin uniiiia;, hauriet impassibilitatom, claritatcm, aliasque
diilcs gloriosas. Uiide S. Hieron. in Psal. 15. vertit, O-
slendes mihi pleniludinem Ixlitiarum ante vultum tuum.
Qiiocirca subdit Psaltes: Dclcctalioncs in dexlera tua «.<-
que in fincm, q. d. Sedens ad dexterain tuam, id est, in
summis glori.e liiaj bonis, libi proximus et vicinissimus,
pereniies inde delectaliones hauriain.
De Patrurcha David. ) Probat eitattim locum Psal.
15. Ncc dabis Sanctum tuum vidcre corruptionem , non
compctere Davidi , eo quod ipse defiinctus, sepultus et
corruptus sit, scd Chrislo post triduum mortis resurgenli.
Et SEPULCRUM EIUS EST APUD >0S.) q. d. Corpus Da- yers 29.
vidis usque ad hune annuin iaeuit iu sepulcro: ergo cor-
ruptiim, putrefactum, et in pulvercm redactum fuit. Ergo
David non dc se, sed de Christo prophetavit, cum dixil:
Non dabis Sanctum tuum videre corrupddnem. ^ota. Cau-
te dicit S. Petrus, Sepulcrum eius est apud nos, non cor-
pus, aut caro eius: quia videtur David paulo anle ioter
alios Patriarchas puta Adam, Abraham , Isaac , laeob ,
Moseu, ete. ciitn Christo ex sepulcro resurrcxisse, Mal-
tliKUs 27. 53. ac proinde amplius non fuisse in sepulcro.
Nam verius est, Sanctos qui cum Christo resurrexerunt,
non rediisse ad mortem et sepulcrum, sed resurrexisse ad
vitam immortalein,atque cum Christo in corpore et anima
gloriosos et triumphantcs asccndissein ca>luin. Hoc enim
deccbat triumphum Chrisli , ut cutn in corpore glorioso
triuiiipharet, haberet pariter Sanclos in corporc triumphi
sui asseclas et stipatores, quos quasi captivitatem et prse-
dam morti ereptam, triumphans secum duceret in coelura.
Hoc etiam decebat ipsos Sauclos, quibus sane miserius
fuisset rursum tnori , quam opiabile resurgere ad vitam
tam brevein. Adde, animaj eorura iatn erantbeatae, ac
proinde par erat, eas non uniri corporibus nisi gloriosis et
immortalibi]s:itaOrigen.S. Hier. Beda, Anselm.D.Thora.
in Malth. 27. 53. Clem. Alexan. lib.6. SLrom. Euseb. lib.4.
Demonstr. c. 12. Epiph. hser. 75. et passim Recentiores.
De fbuctu lumbi Eius.) In lumbis enim est origo se-^ers.30.
ininis, quod ex iis per venas in membra generationi de-
stinata descendit. Fructus ergo lumbi, vel ventris, ut ver-
lit Syrus, sunt prolcs et posteri. Nola. Textus Graecus hic
addit AccTOi (jap-Aa. cfjaTriTu-j \pi7o-j, q.d. Sciens quod Deus
sibi iurasset de fructu lumbi ipsius , nimirum Christum
secundum carnetn suscilaturum , vel resurredtmtm (nam
To a-ja^no-etv vcl active suscitaturum , vel passive resurre-
cturum vcrtas) qucm collocaret super sedem eius. Vel, ut
CEcumen. q. d. Cum iurasset de fructu veulris ponere
super sedem eius, secundum carnem resurrecturura Chri-
stum praevidens, loculus est de eius resurrectione.Verum
haec verba nec habet Syrus, nec nosler Interpres, et sine
iis sensus constat. Unde Erasmus suspicatur ea inGraeco
ab eruditulo quopiam, cui seusus non videbatur esse adeo
clarus et absolulus, fuisse adiccla in niargine, indequc
postea in textiim esse Iranslata.
Sedere super sedem eius.) Occupare regnum Davi-
dis patris sui, ineiusque throno quasi regem sedere.Hoc
Christi rcgnum uon fuit temporale , uti Davidis, sed spi-
rituale et aeternum. Regnura ergo Christi est Ecclcsia,
primum in ludaja, deinde per lotuin orbem sparsa; iam
militans, qua; in fine mundi erit triumphans. Christus e-
niin stirpem et regnum Davidis eollapsuin restituit, sed
augustius et nobilius: nam pro terreno cfelcste, pro ca-
duco pcreune substituit. Hanc regni sui instaurationein
a Proplietis proraissam, avide ludaci tempore Christi e.x-
pectabant, uti eliamnura expeclant. Uude Gabriel nun-
tiaus DciparaChristi conceptionem et incarnationem Lu-
cae 1. 32. HiCj inquit, eril magnus, el filius Allissimi iv-
Commcntaria in Acla Apostolorum. Cap. II.
73
cabitur, et dalil illi Dominus Deus scdem David polris e- ^ Citant Iiunc Psalmi 109. Tcrsum Cliristus Malth. 22. et
ius : et rerjnabil in domo lacob in u:ternum,ct rcr/ni cius non
erit fiais. Quare fruslra miscri et abiecti luiixi iioc sui
Messia; refjiium carnale, cxile et caducum prxslolaatur.
pROViDESS.) Iloot^t.^v, id est, prxvidens : ita Syrus.
QlIA fiBQVB DERELICTfS EST IN lltPERNO. ! Ouoad a-
niniam, sed illa ex eo efjrcdiens ad scpulcrum carucm
suam rcsumpsit, et cum ea fjloriosa resurrexit.
De3lteka IGITIR Uei exaltatcs.) Dum pcr dcxtcram,
id est, potcntem Dci virtulem et opcrationcm, qiiasi victor
et triumphalnr peccali , niorlis, diemoois et iurcrni, glo-
riose rcsurrexit et ascendit in caelum.
PrOHISSIOE SPIRITIS 9ANCTI ACCEPTA A PaTRE.) q.
d. ChristNs accepit a Patre potestatem promiltendi , et
miltcndi Spiritum sanctum ; vel accepit a Patre, ut pos-
sel mittere ia Apostolos Spiritum sanctum qucm eis pro-
niiserat Nam Deus Pater quasi promisit Christo, Christus
uobis Spirilum sanctum.
Effldit ulkc, Spiritum sanctum, qdeh tos tidbtis
S. Paulus Hebr. 1. 13. ex eoque probant Christum esse
maiorem an{;elis,esseque Deum: hoc enim dominium ia
Davidem, omnesque homines Christus homo obtinuit, noQ
vi huiiianitalis, sed unionis hyposlalica; ; quia scilicet ipse
non est purus honio, sed hoiiio Deus.
DoMEC POAM isiMicosTtos, in die iiidicii, scabelllm^-jj^j ..
pedlu tlorlm. ) Ut scilicet plane vicli, tibi luisque pe- "^
dibus subiecti sint, et subslrati quasi vile scabellum. Sic
Sapores rex Pcrsarum Valcrianum Imper. bello victum
fecit scabcllum pedum; dorsum euim quasi scabelluni,
prsebebat pcdibus Saporis io equum ascensuri, inquil Eu-
tropius et Viclor in A'aleriano. Idein fccit Tamberlanes
Baiazcti Turcarum Imperatori victo et capto. Nota to t/o-
nec non significat, quod cousque dunitaxat sessurus sit
Christus ad dextcrain Dei, qiiasi deinceps uon sit sessu-
rus et rcfjnaturus; sed potius conlrarium, q. d. Sede et
regna apud me donec omoes hostes tibi subiiciam, quan-
do lonjie niafris scdebis ct reKoabis: nam non tanlum a-
iu iinguis igocis, et auditis.) Pcr os nostrum.variis lin- B pud me,sed toto orbe domiiiaberis; quia oinnes hostes ti
guis luqucntem maf^nalia Dei. Hinc Patres probant con-
tra .\rrianos, Christum esse Dcum. Nain quomodo Deus
non Cit, qui dal Spirilum sanctuvi? imo quanlus Deus cst ,
qui dat Dcum? ait S. Auf^ust. lib. 15. de Triuit. c. 20.
v«»f. 34. NoM ERiM David ascendit is c^lum. ) q. d. Erfjo
David cum ait Psalino 10'J. uti iam citabo, Sedc a dextris
tncis, non de se loquitur, sed de Christo rcsuscitato, quia
ascendit in cxlum, sedetque ad dexteram Patris, ac inde
clTudit Spiritiim sanctum io nos. Romse quidam eruditus
Habbino-Chrislionus milii asseruit, S. Pctrum hoc dixisse
contra y£r.-y.yj/_w7i> Pytliafjora;: ccnsuit cnim Pythago-
ras animas de uno corpore in aliud transmi;;rare. Qui er-
ror Hcbrxos quoque pervasit: unde dicunt ipsorum Ca-
balisUe, Adain tres habere litteras, qua; sinfyiilse virum
illustrcm si;;nificant. Prima est A. qua; sifjnificat Ada-
muin. Secunda est D. quaj sif^niHcat Davidem. Tertia est
M. quai sif^nificat .'lessiam, sive Christum. Hos erfjo trrs
lud»o-
rum .*'
Cabala
Adam.
bi subiugabo. Simile esl Jlallh. 1. 25. Ao?» cvgnoscebat
cam donec pcperit filium suum. q. d. B. Virgo non con-
cepit ex loseph, quia non cogoovit cam usque ad parlum;
niulto minus cognovit eam post parlum. Porro inimicos
vocat infidcles, Saracenos, Pajjanos, haereticos, omnesque
impios, qiii Christo nolucrunt se subiiccre, ct obedire.
Om5is domis, id est, tota familia, tota posteritas, tota
gens Israel.) Id est, lacobi Patriarch».
QlIA ET DoMISLM ELM , ET CuHISTLM FECIT DELS, Vcr;. 36.
noc Ieslm. ) q. d. Deus Pater cvcxit lesum ad hoc di-
{^nitatis fastijjium, ut sit Dominus univcrsorum, et Chri-
stus sive .Messias, hoc est, unctus f;ralix plenitudinc, de
qua oinaes accepiraus: evexit inquam, eo ipso quo eum
divinx persona; et naturc in iucarnaliune univit. Quare
perperam Arriani haec verba lorquenl contra diviniiatcni
Christi ; q. d. Petrus: Christus non fuil Deus et Doininus
pcr naturam divinam, sed a Dco Patre faclus et denomi-
fuccre .\dam, id est, unum quasi homincm; eo quod ani- r> natus est per communicationem diviux auctoritatis et
■"" '-'•- •"■ •' '■" ^—■■^ — "' — r>„.;,i„ :„ ni..:...._. '-' potcslatis. Nam S. Petrus loquilur de Chrislo, non qua
Deus, scd qua homo est: lesus enrm est noinen propriuin
huius hominis. etqua homo factus est Dominus omniiim,
et Christus orbisqiie redemplor, duin a ludseis crucifixus
est: ila S. Cyrill. lib. 9. Thesauri c. 3. S. Basilius lib. \.
conlra Eunouiium, et alii. Pcrperam quoque Theodorus
Mopsuestcnus docens Christuiii fuissc meruin hominem,
qui sua sanctitate meruerit coniunctionem cum divina
natura , idipsum cx hoc loco probabat. .\udi ^ igilium :
In suprascripto 39. cap. rursum illad quod D. Petrus di-
xit Actor. 2. ksum a JSazarelh, quem unxit Deus Spiritu
et virtule, exiMnens dicit , pcr unctionem Spiritus quod
meruit, ct immaculalum cum per omnia factum, el ad di-
vinam naluram meruisse coniunclioncm: qusc verba Chri-
slum purum hominem ap?rte siijnificant. (Jui ergo hxc ita
sapit, docct, crcdit, aut prxdicat, anuthcma sit. lla Vigi-
lius Papa in codice Valicano , quein cilat Barou. anno
Clirisli 553. pafj. il7.
QiEM vos crlcifisistis. ) Hic ingcns cst stimulus,
ina .\dae mij^rarit in Davidem, et ex Davidc in Christu
Quocirca S. Pctrum hunc crrorem hic pcrstringere, ac
dicere animam Christi, non Davidis, ascendisse in caelum:
ila ipse. Nam alias, inquit, quis nescit David esse mor-
taum, nec asrendisse iu cailum? Aut quis alius unquam
dcliravit, dixitque quod David asccnderit in caoliim, ut
Pclro idipsum hic rcfutandum essct? Favct, quod siiiiili
ralione Herodes putabal animam loannis Baptistac, a sc
occisi , traiisiiiijjrasse in Christum , Matlh. li. 2. Et lu-
daci animam Phinecs ccnsent transmigrasse in Eliam, E-
lio! vero animam in Inannem Baptistam. L'Dde cum iuler-
rogant: Llius cs tu? loannis 1. 21.
DixiT ALTEM IPSE 1 Hiuc patct quod David sit auclor
Ps. 10"J. non .Melchiscdcch.ncc Eliczer scrvus .\braham,
aut quis alius,uti fingunt Ilabbini. Canit eniin David illo
psalmo non Abraha; , ncc Davidis, ncc Ezcchia!, uti so-
inniant liid;ei, scdChristi rc[!;num pcr resurrcctioncm, ct
asccnsioncm in caelo el in lorra, qiio ex Sion cccpit rcjyna-
rc in omnes gcntes, doncc impios contcral in dic iudicii. i
DixiT.) Ufbr. 0X3 neuux, id esl, diclum, cn'ntum, pro-
nunliatum, dccrelum, oraculum Domini, de Christo Xio-
inino meo.
DoMinLS. Dous, Pater, Domijio meo.) Hcbr. OTTX .1-
Joii, q.d. Clirislo, qiii mcus, puta Davidis.riim sit liliiis,
est laiiicn ct Dominiis , nun taiitum qua Deiis cst, sed et
qua homo. Nam qiia hoino, iure ct titulo rcdeinptionis,
a>quc ac unionis hypostoticip , qiia in immrnsum omncs
homines ct an;;elns antcccllil, omniiim hnminum cl an-
gcloriim, ac roiiseqiicntor moiis, id cst Davidis, est Do-
iiiiniis. Di.i it oi;;o Doiis Patcr Chrislo homini, cum trium-
pho asrondcnti in c.Tliim.
Sedb a dbstris iicis.' Id rs(, milii prnximus in sum-
inn mra [»Ioria rrgna: ita S. Hicrnn. cl Thcodor. in Ps.
109. Qiiomodo Chrislus sedcat ad dexlcrain Dci, fusc ex-
plicui Colus. 3. 1.
VOL. X.
quo S. Pelrus mira lihertate rt sineerilate pupugit corda
luda?orum, q. d. Videte quanlum scclus cominiserilis :
crucilixislis cuiin lesuin, id cst . Sahatorem mundi. qui
est Dominus univrrsorum, et .Mcssias, sive Christus ve-
8ler. Inde notat S. Chrysost. mullos cx iud.vis. qui co-
rnm Pilato roiilrn Chrislum rlamavrrant: Crucifigc, cru-
cipgc rum. huio IVtri conoioni interfuissc. eaquc compun-
ctO'! so ad ("hristiiin, qiicm crurifiverant, convrrtissc.
CoMPi.NCTl Sljst. ) lulimo dolore rt conlrilionc , quodv.
Christum orcidissont et sprevissont. L'trum hic miremiir
inajjis, Chrisline in siios pnrriridas polcntiam? an cle-
monliam? nn polius ulruiiupio? clemonlia onim eos nd
pponitonliam vocavil, et poenitontos in grnliam rcccpit,
habiiilciuo lnco charissimoriim filiortim : polcntia mcutes
coruin hoslilos ot saxrns ooinpunxit , et commutavit, fe-
citquc bcucvolas el aiuicas , ul Christum , quem anlca
10
CumpuD
cliouis
74 Commenlaria in Acta Apo?lolorum. Cap. II.
e oderant, diligercut. Haec mutalio dexlcr» Excel- ^ leciiizasse nos.ac docuisse mysterium SS.Triuilalis.alios-
que s) iiiboii Qrticulos, ac dcinde eos in nomiue SS. Trini-
totis bnplizasse, qua- omnia compendio perstringcns Lu-
cas, ail eum iVnisse: Baplizetur unusquisque veslrum in no
si. H<ec vis coinpuuctionis
Praeclare S. Beru. tract. de Modo bene vivendi ser. 10.
Maria Maydakna, inquit, per coinpwictioiiem el lacrymas
meruil a Uumino audire : liemillunlur tibi peccata tua.
Bvna compunctio Ihcsaurus est desiderabilis , el inenarra-
b/le gaudium in menle hominis. Anima qux in oratione
habet compunctionem, proficit ad salutem. Lacrymx pce-
nitenlium pro baptismate reputantur apud Deum. Com-
punclio cordis sanitas esl unimx. Compunctio mentis itlu-
minatrix est animx. Compunctio lacrymarum remissio est
peccatorum. Compunctio Spirilum sanctum reducit ad se,
quia curn Spiritu sancio mens visilatur,statim homo peccata
sua plorut. Subdit deinde qualuor causas et motiva coin-
punctionis: Ploramus enim , inquit, propler peccata no-
stra , et propter miseriam huius mundi, ac propter com-
passionem proximi, et propter dilectionem cxlestis prxmii.
Propter peccata flebat ille qui dicebat : Lambo pcr singu-
las noctes lectum meum , lacrymis meis slralum rigabo.
Idem de miseriis huius mundi gemebat, cum dicebat: Heu
mihi , quia incolatus meus prolongatus est ! Habitavi cum
habitantibus Cedar , mullum incola fuit anima mea. Do-
minus per compassionem fleril super Lazarum , et super
civilalem lerusalem, dicens: Quia si cognovisses et tu. E-
tiam Paulus Apostolus, qui prxcepit gaudere cum gau-
dentibus , et flere cum flentibus , per compassionem dole-
bat, dicens: Quis infirmatur, et ego non infirmorF Cum
dilectione cxlestis prxmii plorabant iusti dicentes illud
Psalmistx: Super flumina Babylonis, illic sedimus et fle-
vimus, dum recordaremur tui Sion, etc.Actus vero heroi-
cus elTectusque compunctionisest,quem assignat S.Chry-
sost. lib. 2. de Compunctione, dicens: Hxc est humiliali
cordis vera compunctio , magna agere, et humilia loqui:
iusta operari, et super peccatores timere ac tremere.
PoEBiiTENTUM AGiTE.) Poenitentia aule baptismum fe-
quisita et necessaria est contritio, noQ perfecta, quaj est
doior de peccatis ex amore Dei; quia scilicet homo per
mine lcsu Christi. Nam, ut notal S. August. lib. 3. contra
Maximin. c. 17. una pcrsona SS. Trinitatis aliam uon ex-
cludil, sed iucludil: quocirca Scriptura nunc uuam, nunc
aliain, nuuc omnes nominat, ut signiflcet onines tres esse
eiusdem essentiae et potentia}. Et Theoph. in fine Evang.
Christi, id esl nncti, nomen, inquil, in se continet et PU'
trem ungentem, et unctionem Spirilum, et unctum Fitium.
Tropol. S. Chrysost. hom. 12. in 2. ad Corinth. f^«OT, Momi.vi-
inquit, per lesum Christum mortuum vivamus , ei ulique \eniiam
ob quem vivimus, vivere debemus. Et S. Bernard. ser. de*" *''^''"
quadruplici debilo: Christo lesu, inquit, debes omnem w'-*^'
iam tuam, quia ipse vitam suam posuit pro tua, et cru-
ciatus amaros sustinuit, ne tu perpetuos sustineres. .\c post
multa ita concludit : Cum ergo ei donavero quidquid sum,
-.quidquid possum , nonne istud est sicut stella ad solem ,
O gutta ad fluvium, lapis ad montem . granum ad acervum ?
Idem tract. de Dilig. Deo: Si totum me debeo pro me fa-
cto, quid addam iam pro refecto, et refecto hoc modo?
Nec enim tam facile refectus quam factus: nam qui me se^
mel, et tantum dicendo fecit , in reficiendo profecto et di-
xit mulla, el gessit mira, et pertulit dura; nec tantum du-
ra, sed et indigna. In primo opere me mihi dedit , in se-
cundo se; et ubi se dedit, me mihi reddidit. Datus ergo et
redditus, me pro me debeo, et bis debeo. Quid Deo retri-
buam pro se? Nam etiamsi me millies rependere possem,
quid sum ego ad Deum? Idem serm. 20. in Cant. Dignus
plane est morte, qui tibi, Domine lesu , recusat vivere, et
mortuus est: et qui tibi non sapit, desipit: et qui curat esH
nisi propler te. pro nihilo est, et nihil esl. Propter temeli'
psum, Deus, fecisti omnia, el qui vuU esse sibi, et non tibi.
nihil esse incipit inter omnia.
Et accipietis DONiiM SpiRiTUS SANCTi.j Primo, q. d.
Accipietis ipsum Spirilum, qui est primum et increatum
eum Deiim super omnia diligit, quem olim oflfendit: quem C ^^^ donum , uli ostendi^ v. 4^ Secundo, q. d. Accip^etis
tamen requirit Navarr. in Euchirid. c. 1. u. 38. sed im- " ' ""' ' ' ''
perfecla, quae a Theologis dicitur attritio, estque dolor de
pecnalis ob metum geliennae et damnationis. Hac enim
disposilioiie posila^baptismus, qui est regeneratio aniraae,
ei graliam , quasi novam primamque Spiritus vitam in-
fundit : alioqui si coutritio perfecta requireretur, cum haec
nianet ex perfecto amore Dei, ideoque hominem iustificet
et vivificet, sequeretur vitam requiri ante vitam ; nec ba-
ptismum rcgeuerare , sed contritionem illi praeviam. Ex-
citandi tamen sunt poenitentes baptizandi ad veram con-
Iritiouem, utpote perfectiorem , uti Petrus hic eos, licet
compuncli essent, excitat ad compunctionem augendara,
declarandarii et perficiendam.
Baptizetur unusquisque vestrum in NOMiNE Iesu
Christi.) Puta in fide, professione, virtute, meritis et ba-
ptismo lesu Christi (non loannis Baptistae, aut Pharisaeo-
rum , qui sua multaque habebant baptismala) credendo.
gratiam et iustitiam, quaeestdonum Spiritus sancti.Ter-
tio, Frauc. Suarez tract. de Sacramento Confirmationis
disput. 32. sect. 1. per donum Spiritus «anc^* accipit gra-
tiam Sacramenti Confirraationis, quae eximia est, et sin-
giilare donum Spiritus sancti.Unde Sacramento Confirma-
tiouis hunc effectum tribuit Scriptura, quod coiiferat Spi-
ritum sanctiim , ut patet Act. 8. et cap. 19. Olim enim
cum grandaevi baptizabantur, mox a baptismo confereba-
lur eis Sacraraentum Confirmalionis.
VoBis ENiM est repromissio.) Ad vosquasi filios A-vef» 39.
brahae pertinet promissio Abrahae facta de Christo, quod
sdlicet per eum bencdicendae, id est, iustificandae et sal-
vandae, essent oranes gentes, (ien. 22. Haec ergo promis-
sio est de Christo, ac consequenter de Spiritu sancto, quem
aeque ac Aposloli recepturi «rant in baptisono, si crede-
rent in Christum.
OmiMBis Qui longe sunt. ) A Deo, Ecclesia fide et
et profitendo hunc esse Christum, unicumque mediatorem pv saliite , pula Gentilibus , quibus ait Apostolus Ephes. 2.
a DeoPatre propositura ad assequendam remissionem pec- ^ 12. Eralis illo in temporc sine Christo, alienati a conver-
catorum , iiistitiam et salutem. Porro baptismus Christi
est is, qui confertur in noraine SS. Trinilalis, dicendo:
Ego te baptizo in nomine Patris, et Filii, etSpiritus san-
cli. Tres euim personae SS. Trinitatis (huius enira confes-
sio et professio esl baptismus) explicite et distincte in ba-
ptisrao exprimendK sunt. Licetenim de hac re olim noa-
nulli dubitariut, imo negarint id esse necessarium, cen-
sentes sufficere ut baptizans dicat: Ego te baptizo in no-
mine lesu Christi, eo quod id hic dici videatur; tamen coa-
trarium declaravit et definivit Ecclesia. VideFranc. Sua-
rez 3. p. tom. 3. disp. 21. Adde fortasse Aposfolos primis
illis temporibus, formae baplismi addidisse nomen Icsu
Christi dicendo: Ego te baplizo in nomine Patris, etFilii
lesu Chrisli, et Spirilus sancli, ut huic novo nomini fi-
dera, amorem et reverentiam conciliarent. Quare certum
estS. Petruin, antequam hosce poenitentes baplizaret, ca-
tempor
satione Israel.el hospites testamentorum,promissionis spem
non habenles. et sinc Deo in hoc mundo. ISunc autem in
Cliristo lesu vos qui aliquando eratis longe, facti estispro-
pe in sanguine Christi.
Testificatus EST.) AiiuiapTupsTov, id est, quasi testibus v«rs. 40.
adhibilis asseverabal, confirmabat, et coutestabatur vera
esse sua dicta et dogmata de Christo. Testes hi erant, tum
Scriptura et prophetiae de Chrislo, tum commemoratio
sanctitatis et miraculorura vitae et passionis Christi, tum
ipsi Apostoli cjcterique fideles, quin et ipsi ludaei , qui
Christi vitam, miracula et mortem viderant.
ExnoRTABATUR. ) Sytus , postulabat, vel efjlagitabat
ab eis.
Salvamini a generatione ista prava. ) q. d. Per
fidem et baptismum Christi, vitamque Christianam segre-
gale vos ab hoc saeculo infideli et iinpio, puta a ludaeis et
Commcnlaria in Acla Aposlolorum. Cap. 11.
•75
Qenlibus infidelibus et impiis, ul salvetis animas vestras. ^ pro communicalione, Grsce est /oivuv.a. id cst communio. Euch»r
Praoclare S. Eucherius cp. ad Valerianum: Vera, inquit
bealiluclo cst. sxculi bealiludinem spernere, negleclisque
tcrrenis in divina flagrare. Abrumpalur illa interminabi-
lis sxcularium neyotiorum catena. l^ihil est magnum re,
quod parvum lempore: nec longis dilalatur gaudiis, quid-
quid arclo fine conrludHur.
Moral. nola , conversationem cum sKcularibus cl im-
Moral de jjj pggg periculosatn , ac ducere ad inleritum SDtprnum.
Miiono Pauci cnim lam fortcs et constantes sunt, ut lot pravis
maiorum cxcmplis , scrmonibus, invitalionibus, irrisionibus, roi-
fugien- j,jg_ g(p impiornm scmpcr rcsistant, nec iis se ad eorum
mores Oecti sinant. Qui cr^o sapit, cum Lot fugiat dc So-
doma, ne eius inccndio aftletur. Verum cnim cst illud Ec-
clcs. 13. Qui tetigerit picem, inquinabitur ab ea: et qui
communicaverit superbo. induet superbiam. Et illud S.
Hieron. epist. 7. Proclivis est malorum imilalio, el quo-
rum virtutes asscqui nequeas. cito imilaris vilia. Nam, ut
ail S. Cyprian. lib. de Speclac. A//ii7 facilius , quam ut
sive communis unio, quo uominc a S. Paulo et Patribussi'» «'
Tocatur Eucharislia quatuor de causis. Prima esl, quia '^°'''°"'
ipsa esl mensa, rl cibus communis, cui assideiit ct com-druplicl-
mnnicant omncs fideles. Unde Grseci coenam quasi xoivcv, ler.
id CBl communem , nuncupari censent. Secunda, qoia ia '•
Eucharistia communicamus ciboplane eidemetindividno,
puta corpori Christi. qiiod non fit iu aliis ccenis, ubi unus
hnnc cibi parlcm , alius aliani sumit et manducat. Unde
S.Chrys. hom.88. in .Matth. Siilnos per communicationem
cmn Christi corpore fieri massam unam. Et Cyrill. Ale-
xand. Iib. 4. in loann. cap. 17. Sicul, ait, cera eerx li-
quefaclx miscetur, et ignis ferro ignito se insinuat, ila nos
miscemur corpori Christi, ac consequenter eius divinita-
ti; itaque eflicimur concorporei et consanguinei Chrisli ,
imo Christiferi. Quocirca Isidor. Pelus. lib. 1. epist. 228.
asserit communionem vocari, propler coniunctionem cum
Deo, el quia rcgni parlicipes reddil. Hoc est quod ait Pau-
lus 1. Corinth. 10. 16. Calix benedictionis cui benedici-
superbia superbiam, iracundia iracundiam, omne denique » mus, nonne communicatio sanguinis Christi est? et panis
vitium sui generis vitium in aliorum animis pariat, non
tnodo ncscienlibus et non advertcntibus, scd s.rpe etiam in-
vitis. Excmplo cst S. Au^jiist. qui lib. 2. Coufcss. cap. 3.
et 9. deplornt, quod iuvonis inler cosetaneos suos iactan-
tes vilia sua, ipsc ctiam slimulabatur non mudu ad eadem
facienda , sed eliam ad fin(jenda quae non fcccrnt, nc vi-
deretur abiectior, quo erni inuocentior ; ct ne vilior ha-
beretur, quo ernt caslior. Nimis enim contafjiosain rem
esse malos sodales. ciim dicitur: Eamus, faciamus, et
pudet non esse impudentem. Similis huic concioui Petri
est concio S. loannis ppist. 1. cap. 2. dum ait: Nolile di-
ligere mundum , neque ea qux in mundo sunt. Si quis di-
ttgit mundum, non esl cliarilas Palris in eo. Quoniam o-
mne quod in mundo est, concupiscentia carnis est, et con-
cupiscentia oculorvm, et supcrbia vitx. Et S. Lconis ser.
5. de Quadragcs. Plena. ait, omnia periculis , plena la-
qucis. Incilantcupiditates, insidiantur illecebrx.blandiun-
quem frangimus, nonne participatio corporis Domini est ?
Ubi ct lertiam ralioncni subdit, dicens: Quoniam unus
panis, unum corpus mulli sumus omnes, qui de uno pane
participamus , q. d. Eucharislia est communis omnium
fideliiim unio; nam unit omnes eidein cnrpori Christi. ac
conscquenter unit omnes inlerse. Quac enim sunt eadem
uiii lertio sunt et eadem inter se. Quocirca S. Dionys.
Eccles. Hier. cap. 3. Divinissima, inquit, unius ciusdem-
que panis atque poculi communis pacificaque communica-
tio, divinum illis velut convictoribus morum coniunclio-
nem sancit ; addilque, qiiod Eucharislin sil omniura Sa-
cramentorum consummntio et perfcclio. Di-n\qi\e Euchari-
slia iiniendo nos Christo, omnibus et singulis Christi san-
guincm, pnssioiinm ct merita communicat.
Fbactiomis pasis. ) Beza el haerelici, ac nonnulli Ca-
Ihnlici accipiunt panciii communcm, q. d. Chrisliarri ha-
bebant mcnsas commiincs, a^^ilabant convivia coinmunia.
tur lucra, damna dclerrcnl ; amarx sunt obloquenlium ^' Verum haec non est Inus Chrislianorum , sed Epicurco-
lingux, nec scmper veracia sunt ora laudanlium. Quocir
ca sapicnler S. Bernardus epist. 103. Bealus, inquit, qui
post illa non abiit qu.T possessa onerant, amala inquinant,
amis.sa cruciant. Vide S. .\mbr. lib. de Fuga saiculi.
ApposiT.fi SUNT. ) EccIcBi» et coetui fidelium, qui tum
collecti craiit pnuci numcro, puta 120. supcr quos dcscen-
dil Spiritus sanctus. Sic ail Icrem. cap. 50. 5. Apponen-
tur ad Dominum fuedere sempiterno.
AniHfi.) Homincs. Est synccdoche: parscnim ponitur
pro toto.
Tbia millia } \'ide hic fructum eanguinis Christi: vi-
de ct linguam igncam Spiritus sancti , per os Pctri iacu-
lantem ignca verba qunsi teln, quibiis totum auditorum
coctum amore Chrisli nccendit ct inllamniavit. Erant hae
primitiae fervoris cl si^iritiis.
ErANT AUTEM PBRSEVBRAWTBS. ) lIpOTKapTipouvTCT, id
cst, perduranlcs magna conlinuaque instantia e( constan-
tia. Vide dicla cnp. 1. 14
rum. Dico crgo, GraDce csse t&v «pTou, id est, illius panis,
ecilicet Eiicharislici ct divini. Ciide Syrus clnre verlit,
Eucharislix: hoc cnim noincn, licetGraecum, retinuerunt
Syri. uli ct Latini. Et patet cx circumstantiis : haec enim
fractio panis inlcriiritur inter doctrinam Aposlolorum et
orntioncs. Ernt ergo eiusdcm ordinis. pula spiritualis, uti
illa crant spirilualia, non carnalis. .Mliidit cnim Lucas ad
verba sui Paiili, 1. Corinth. 10. 16. pniilo ante cilata, ubi
Eucliaristiam vocat fraclionem panis. ob rausas quas ibi-
dcm recensiii ; quibus adde primos Christianos post Eu-
charistiam agitassc eominunc convivium, quod ob sym-
bolum charitatis vo'abant ogapen , in qua eumdem pa-
nem cibumqiie frangebant et manducabont, de quo dixi
1. Corinlli. -11. 22. Porro hacc mox o Pentecoslc prinia,
dcscensuquc visibili Spiritus sancti contigerunt. Post eam
crgo illico a fidelibus cocpit frequcnlari Eucharislia, in-
deque tantus eorum fcrvor. In cuius rci memoriam , fc-
stum corporis Christi inslilulum abCrbanon . PontiCce,
Vr* DOCTBi:<A Apostolobuii. ) Audicuda , ruminanda, U nb codcm iussuin csl cclebrnri fcria qiiinla post Oclavara
Pcntecoslcs. Nam, ut ail S. Thom. in OfTicio Eccles. illius
festi, congruit ut tanli .Sacramcnti ins/ilutionem illo tem-
pore spccialiter rccolamus, quo Spiritus sanctus corda di-
scipulorum cdocuil, ad plene cognoscenda huius miysteria
Sacramcnti : nam cl in codcm tempore ccepit hoc Sacra-
tncntum a ftdelibu^ frcquentari.
nicditandn.
Et combu:«icatio«b rRACTiosis PAWis. ) Graicc, co»i-
tnunicaiione el fraclione panis. Communicatione , scilicet
bonoriim, inquit Vatabl. et olTicionim mutui obsequii, ait
Caictan. q. d. Priini (>hristiani inutuo suas opes, res et
obscquia magna rhnrilnlc commiinicabant : crnnt enim
ipsis omnia commiinin. Vcrum de hac opcrum commu-
nione dicct Lucas v. 14 Qunrc mclius noslcr Interpres
To et acccpit qiiasi cxcgelicum. pro id cst . uti alibi sa>pe
ttccipitur; aut potius eeiisuil csse hendindyn , qiia unum
per duo dicitur, ul npiid Virg. Aurum frxixosque momor-
dit, id cst , aurcos fra?nos momordit. Sir in communica-
ttone et fraclione panis, id csl, in commimicotione frn-
ctionis panis, vcl qus* communicalio cral fractio, sive in
fractione panis: alioqui to communicationc caret gcnilivo,
oec explicatur cuius rei fuerit baec cofnoiunicatio. Unde
Nola hic Iria primnria primorum Chrislianorum mu-xrij pri-
nia et exercitia, nobis, qiiond possiimus, iinitanda cl fre-iroruit)
quenlnndn Pcrscvcrabant cnim Primo, in dodrina Apo-Jjjj,'"'||^™
slol.Tiiiii : ila ct nos in concionibus verboquc Dci audien- j '
do, le[^endo, ruminando perseveremiis. Qui cnim e.t Dco conoo.
cst, vcrba Dei audit, ait Christus loan. 8. 17. Vcrbum Dei
cst Iiix niiimap,ct semen orationis. medilationis, omnium-
que bonorum opcrum, iuxla illud Ps. 118. 115. Lucerna j|
pedibus ineis vcrbum tuum . Dominr, et lux semitis meis. Ruchiil
Sccundum cst, sancta communio Euchariili»,pcrquani nu.
76
Commcntaria in Acla Apostolorum. Cap. II.
ipsi Christo rcaliter et substanlialiter unimur. Sicut cniin J^
cibus unilur corpori, ct in illud convertitur; ita Christus
quasi cibus unilur nobis : voruin non sc in nos, sed nos
in scipsum converlit, iuxta illud quod dixit S. Augiisti-
nus : No)i mc miitabis in tc, sed iu mulaberis in me. Qua
dc causa primi fidLlcs quotidie coinmunicabant, uli hic
innuit S. Lncas, eaqiic prfcripua fiiit causa tantaj sancti-
latis et pcrfectionis corum. Idern facerc etiamnum dicun-
tur Abyssini sub Prclo-Ioanne. Hoc est quod oramus in
oratioue Dominica : Pancm nostnem quotidianum, Graece
-jrioojTiwv, id est, supersubstantialem , ut vertit Interpres
S. .Nlaltbtei cap. 6. 11. da nobis. Hiuc Tertull. lib. de
Orationc cap. ult. ait, solvendam csse orationem corpore
Domitii accrpto. Hac de causa olirn fideles Eucharistiam
domum defercbant, praesertim lempore persecutionis, ac
quotidie eam sumebant, ut se armarenl ad martjrium ;
caque fuit causa fortitudinis tot Martyrura, uti docet S.
Cyprian. lib. de Spectac. ctExhort. ad Martyr. Quocirca
Conc. Flor. docet effectum Eucharistiaj esse augmentum .
gratiae, et omnem illum clTectum, quem materialis eibus i>
in eorpore clTicit. Et infra subdit Eugenius Pont. Huius
Sacramenti e/jcctus quem in anima efjkit digne sumentis,
esl adunatio hominis acl Chrislum : et quia pcr gratiam
homo Christo incorporatur, et membris eius unilur, conse-
qucns est, quod per hoc Sacramentum in sumentibus digne
(jratia augeatnr. Et Trid. sess. 13. cap. 2. doeet, hoc Sa-
cramentum esse institulum iamquam spiritualem anima-
rum cibum, quo alantur et confortcntur viventes vita illius
qui dixil : Qui manducal me, el ip)se vivel propler me; et
antidotum, quo Uberemur a culpis quotidianis , et a pec-
catis mortalibus prxscrvemur. Hinc vocatur panis ; sed
sacer ct transubstantiatus , uon tantum quia habet spe-
ciem paiiis, scd etiam quia ad omnem cibum adhibetur
panis ; unde panis a pascendodicitur. Hinc et ab Hebrfeis
quilibet cibus et pabulum, dicitur panis. Eucharistia au-
tem omnimodo pabulo aniraam pascit ; est ergo panis et
plusqiiam panis.
Prjeclare S. Cyprian. de Coena Domini : Qui manducat, (]
ait, cx hoc pane , ultra non esurit: qui bibit, ullra non
sitit : quoniam mysterii huius sic sufficit gratia, sic reficit
inielligentia, ut cuicumque tantx rci innoluerit pleniludo,
oinnis consummationis pne invento, Chrisli baiulus ipsum
ferat in pectore, ipsum gerat in mente , et omni iempore
habitalori suo dicta et facia iubilalione consona laudcs re-
sonent, el gratiarum actiones decantent. Hxc ebrietas non
acccndil, sed extinguit pecccdum : in hoc vino non est lu-
xuria, nec movelur ad ludwn piost hunc polum lascivia.
Cum sopivit oblivio cuncta carnis ludibria, mira sunt qux
sentit, magna qux videt, inaudila qux loquilur : quin A-
gnus iste paschalis inhabilat , cuius animam meri huius
fortiludo liilaritate inexplicabili Ixtificat, et delectat.
III. Tertiuiu est, oralio qua Deum laudamus, gratias agi-
Oraiio. nius, novamque gratiam poscimus et impelramus. Ubi
obiler nota, Lucam hic tribus verbis deseribere ritum et
ordinem, quem primi fideles servabant in suis coetibus et
synaxibus : Primo enim audiebant verbum Dei. Secundo, ^.
communicabant. Tertio, Deo canebant hymnos, psalmos, ^)
et cantica spiritualia, uti oslcndi 1. Corinth. 14. Hajc e-
nim tria sunt neeessaria Ecclesia; ct cuivis fideli, eiusque
sunt quasi anima et vita. Sicutenim ad vilam corpoream
requiruntur tria, scilicet sol, panis, et halitus sive respi-
ratio, ila totidem requiruntur ad vitam spiritualem,nimi-
rum spiritualis sol , puta verbum Dei ; spiritualis panis,
puta Eucharistia; ct spiritualis halitus, puta oratio: hac
enim halitura et spiritum divinum e ca;lo attrahimus et
haurimus, iu.\ta illud Ps. 118. v. 131. Os meum aperui,
et attraxi spiritum. Ha?c tria adumbrala fuerunt tribus
vasis in templo veteri, puta in Sancto, qua; erant cande-
labrura septiceps, raensa panum proposilionis, ct altare
thymiaraatis : candelabrum enim reprsesentat verbum Dei :
mensa panura Eucharistiara: allare orationem,hjec enim
est Ihymiaraa Deo odoratissimum, et gratissimum,utpa-
tet Apoc, 8. 3. Porro orcdio perfccta est, ait S. Bernard.
tr. de Natura divini amoris cap. 3, in qua lanta sH fides,
ut spcrel omiiia : tanta devotio, ut Deum vidcatur cogerc
( qu.ilis eral S. Catharinse Scnensis, diccntis, Domiiic noa
dimiltarn tc, nisi hanc illamvc animam,virtutem aut gra-
tiam niihi conccsseris : ) tantus amor, ut omnia qux pe-
til, in ipsa oralione se sentiat obtinere ; tam benigna hu-
mililm, ut in omnibus non suam, scd Dci voluntalem in
se ficri prxoplet. Talis fuit horiim priinorum fideliura, id-
coqiie omnia qiife poposcit a Dco, prolinus impetravit.
Panis. ) Ex hoc loco colli<jilur, sufficere laicis sumere vers. 43.
Eucharisliain sub una spccie panis, nec requiri allerara,Tin;icr
puta calicis. Cresceute eniin in imniensum numero fide-P'" "'
lium, difficile et pene impossibile erat omnibusdari cali-
cem. Adde, multos esse absteinios, qui abhorrent a vino;
csseqiie in tanto numero evidens periculum irrevcrentiie,
ct eflusionis sanguinis, praesertim in turba rudium etru-
8ticanorum.0biiciuntha?retici,sub pane intelligi calicem;
nam ccrtum est Apostolos etsacerdotes obtulisse sacrifi-
cium, in quo rcquiritur consecratio tam vini,quam panis.
Rcsp. Lucas hic nonloquitur de sacrificio sacerdotum, ad
quod rcquiritur utraque species, sed decommunione fi-
delium laicorum: in qua cum dumtaxat uomiuet panem,
coUigimus eura solum fuisse datum, et distributum in tot
niillium turba.
FiEBiT AUTEM OMNi AVmM TiMOR. ) Timor hjc crat
sacer quidam horror et reverentia, qua videntes linguas
igneas, et audienles sermones igneos, limebant et vene-
rabantur Apostolos quasi horaines caelestes et divinos, qui
niiracula patrare, et cura Elia ignem e caelo devocare, et
in hosles vibrare possent. Sic primus in orbe deos fecit
limor, ait Poeta. Sic visis Christi prodigiis dicuntur tur-
baj tirnuisse, Lucte 7. v. 19. Timor hic non erat aliud
quam religio et reverentia erga Christum, exeius miracu-
lis concepta. SicMatth. c.9. 8. sanato paralytico aChri-
sto, ait, Timuerunt turbx, Graece sjscjuxiav, idest, admi-
ralx sunt: admirationis enim effectus est tiraor, sive re-
verenlia. Dnde S. Lucas idera narrans c. 5. 26. Evang.
scribit, Apprchcndit omnes szTao-tc, id est, extasis, puta
tiraor ex stupore manans, et in Dei glorificationein erum-
pena. Ecce ut Spiritus sanctus Apostolos antea tiraidos
veluti cervos, facit oranibus terribiles quasi leones. Ecce
quanta est vis sanctitatis, quam eliam impii verealur et
expavescunt.
Prodigia. ) Hisce enim a Deo erat confirmanda nova
priraaquc fides de Christo, ut per ea credibilis fieret ho-
minibus ; nlioqui teraere credidissent. Quare similia ab
haereticis nova dogmata aflerentibus poscenda, et exhi-
benda sunt, si sibi credi velint. Vere Richardus Victori-
nus lib 1. de Trinit. cap. 2. Si error , inquit, esl quod
credimus, a ie decepti sumus : isia enim in nobis iis si-
gnis et prodigiis confirmala sunt, qux non nisi a te fieri
potuerunt.
Et metus erat magnus in UNiVERSis. ) Haec verba
desunt in Graeco et Syro , quia idem sunt cum eo quod
prfficessit: Fiebat autem omnianimx timor, illudque exag-
gerant et inculcant.
Omnes etiam qui credebant, eeant PARiTEB.)Grae-Vers.i*.
ce Yitrav £T:t to auTo, erant in idipsum ; Syrus, erant simul;
Tigur. et Pagnin. eranl coniuncti, non quod simul habi-
tarent: hoc enim erat irapossibile in taota hominum, pra;-
sertim coniugalorum et raechanicorum turba. Qua; enim
domus tot raillia fidelium coepisset? Erant ergo simul,
quia statis horis simul ad synaxin, puta ad concionein,
communionera et orationem, de quibus paulo ante dixit
Lucas, in templum conveniebant. Id nostri Anabaptistae,
quasi siiniae imitantur in Moravia : quisque enim eorum
suara domum et ofiicinam habet, sed slalis horis ad suas
synaxes coeunt omnes. Adde, Apostolos et capita Eccle-
siae , puta primarios fideles, simul habitasse iuxta tem-
plum in porticu Saloraonis. Hoc est enira quod ait Lucas
cap. S. 12. Per manus autem Apostolorum fiebanl signa et
prodigia mulla in plebe. Et erant unanimiter omnes in
porticii Scdomonis, Denique sociabant se , ut vicini invi-
Commcnlaria in Acta Apostolorura. Cap. I!. 77
cein habitarent circa teroplum, quoad polerant, el quan- ^ nobita er{jo cclsior cst mundo, dominus universi, par an-
tum olTicia rerunique status cuique perniittcbant, uti vi- ' ' " '
dcmus in urbibus recte constitutis, cives qui eiusdem sunt
sect.T, nalionis, inercatura;, Tcl opificii, siniui lialsilarc ia
cadein plutca. Et hoc innuil Lucas dicens v. 40. Fratujcn-
tes circa dotiios panem.
Et iiAOEDANT o.>isiA cojiMusiA.) Meiim cnim cl f uum
cst eausa oiiiiiis discordia;, ait S. Clirvsost. Plato ideaiii
jjcrfccla; rcipubl. describciis dcposcil, ut in ea omnia sint
cummiinia, ad peifectam civiiiiii unioncm et concordiam,
eliam u.\orcs. Scd in co fucde erravit: uxorum cnim com-
niiiiiitas rcpujpial lc(;i iialiira?,qua! sancit uuam cum uno
copulandaiii ad prolis ccrliludiiicra, et dcbitam cducatio-
iiem. Prlnii Ciiristiani crfjo lioc sustulcruiit , oinniaqiie
liabiicrunl communia praiter iixores: ac proinde vixcrunt
quai-i Iteli^^iusi, iino religiosa! vita; fundaincnta ab eis ia-
cla essc, doccnt S. Hicr. lib. dc Viris illustr. in S. Mar-
co, S. Aup;usl. epist. 109. ct S. Basil. in rcf^ul. fusior.
rcfj. 19. et 32. Vidit hoc per umbram rjlha;i;oras, cum
fjelis, civis Sanclorum , domcslicus paradisi. haeres Dci
cohKres (^liristi. Vide S. Chrysost. homil. lo. ad popul.
Hinc uulliiin, licet poientem ct principcm timet, nulli a-
dulatur, scd libere qiiurumvis vitia carpit , audacter ty-
raonis resistit, uti Elias restitil .\chab , Nathan Davidi,
Elisius loram, Moscs Pharaoni , qui proinde a Deo au-
divit : Conslilui te Datim 1'Jiaraoni.i, Exod. 7.
Tertio, parit ineritorum ct bonorum omnium commu-
nionein. Unde S. Basilius Const. monasl. cap. 19. Coin-
inunis, ait, cis esl Deus, comuiunis pictatis mercatura,
cominunis salus, communia ccrlamina, communes Uibores,
communia prxmia , et ccrlaminuin coronce , ubi multi m-
nus, et unus non solus, scd in pluribus.
Ouarto, aufcrt niatcriam lilium, cupiditatuin , vitio-
rum el tciitationuin omniuin ; ac cx adverso materiain,
tempusque et aiititudinein su{];{jcrit vaeandi sibi et Deo,
meditandi, exerccndi opcra pielalis, spei, eharitalis, ct
virlutuin omnium , iiixta illud Psal. 39. £170 nulein mcn-
III.
IV.
rrj,'iiubio
ruiu.
. . ,,. >..„_. . . ,.^. • j „ , _ ., , M. c^,. .j^. i^y^ 11«,..... .,,,.,.■
ouream haiic gnomcn edidit : Amicorum oiiinia commu- 1> dicus suin etpaupcr: Dominus sollicitus cst mei. Vere S
August. serm. 33. de verbis Apost. /l/«or, inquit, rfruw
terrenaruin viscus est spiritualium pciinarum. Ecce con-
cupisli, Iixsisti. Quis dabit tibi pcnnas ut columbx? quan-
do volabis ubi vcrc rcquiescas, quando hic ubi male hxsi-
sli, pcrverse rcquicsccre voluisli?
Quinto, parit animi paecin , serenitatem , ?a?litiani et
iubiiuiii pcrpctuuiii. Haec ergo vita aecedit ad vitam quam
c{jit Adain cl Eva in paradiso, cslque inchoatio vilaj cae-
lcslis, quain Beati a{junt in cajto. Quocirca hic prinio-
ruin Christianorum vita erat angelica , ait S. Chrysost.
iuxla illud Chrisli: Si vis perfectus esse. vade, vende qux
habes, ct da paupcribUs, et habcbis thesauruin in csclo,
Malth. 19. 21. Et illud Psal. 72. Quid mihi est in cxlo,
cl a te quid volui supcr tcrrain , Deus cordis mci. et pars
mea Dcus in xlernuin ? Unde S. Laurcntius lustinianus
opusc. dc .Monastica conversat. cap. 2. pulchritudinem
vitaj cirnobitice, qualem n{junt claiislralcs, describens :
iiia;px qiio Dio{yencs coIIi{yebat,5a/?«Vn<ii esse omnia qux
in orbesunt: \\xc cnim sunlDci, cuius ainicus est sapicns;
tcslis est Sencca lib. 7. dc Bencficiis cap. \i.
Ex hoc crp;o loco, quod primi Christinni habcrent 0-
ninia xoiva, id cst communia, orliim cst y.otvr.Ciov, puta
Cocnobia et Coenobita!, intcr quos prinii fuerunt Essaei,
quoruiii parcns fuit S. Marcus, dequorum sanctilatc ini-
ra scribit Euseb. lib. 2. Hist. cap. 17. S. Hieron. lib. de
Script. Ecclcs. in vita S. Marci. Quocirca recte ideni S.
Hicron. eodcm libro in Philonc: Talis, inquil, primo crc-
dentiuin fuit tcclc.sia, quales nunc Monachi esseniluntur
cl cupiunt. ut nihil usquam proprium sil. nullus inter eos
divcs, nullus paupcr: patrimonia cijenlibus dividantur, 0-
ratioiii vacclur ct psalmis . doclrinxque , cl contincnlix,
quales cl Lucas refcrt primuin lerosohjinis fuisse crcdcn-
tcs. Quocirca cx lunc cocpit vita Reli{;iosa cl coenobitica a
viris pcrfcclionis avidis, qui primxvain .Vpostolorum et fi-
dcliiiin vilam ajmulari conabantur, quorum in{jens fuitQ lisl, inquit, clauslrum horlus conclusus , paradi.^us deli-
Commn-
fructus.
1.
iniiltitudo per orbem sparsa, uli testatur S. Dionys. Eccl
Hierar. eap. 10. Eam deinde post annum Domini 300.
instauravit S. Aiitonius in jEjjypto, S. Basilius in Gra!cia,
S. Hieronymus in Syria, S. Au{juslinus in Africa, S. Bc-
ncdictus in Italia, toloque Occidente, quein deindcsecuti
suntS. Bernardus, S. Dominicus, S. Frauciscus, ctc.
Porro ha!c communio bonorum, nia{jnum est virtutis ct
perfcctionis coinpendiuni. Nani Priino, infjens est chari-
latis mutua! inccnlivum. Uodc S. Laurent. lustinian. lib.
deObcdientia cap. 18. Quid aliud , inquit, esse dixeriin
Kclifjiosoruin wonasleria, et Deo famulantium loca, quain
sladia mililaria , alque spiritualia castra pugnantium ?
Tsonne in cisdem frequcntissimx dcvotionis lacnjmx, coin-
punctionis qcmilus. su.ipiria pictalis, compassionis ct cha-
ritalis ad Dcum incessanlcr r/fandunlur vola ? Et paulo
post : Qnidnro locuplclius, quam nihil habcrc, ct omnia
possiderc ? Carcre rcbus supcrfluis. et iiti necessariis ? Vro-
prium spcriicre palrimonium . ct Chrisli esse h:rredcm ?
ciaruin. thalamus nuplialis, cubile immaeulaluin , virtw
iuin schola, tabernaculum focderis, reclinnlorium sponsi,
bellatorum slatio. sanctilatis domus, castilatis custos, pru-
dcnlix prmaincntum , religionis magisterium. el obedicn-
tix sanclx speculum singulare.
PosSESSio.NES.) .Agroruin nut domorum, ut cxplicat Lu- vcrs. 43
cas eap. 4. unde possessio dicitur quasi pedum scssio, aul
positio, ait Fcstus : fundi enim aut domus possessio ca-
picbatur,iinniitlcndoiu eain pcdcni,quasiinreinprupriain
ct pcdulium.
Et SI'DSTa:»TIAS , bona mobilia, ut pccora cl supelle-
ctilia, VENDEBANT. ) Studio tum paiipertatis ct pcrfcclio-
nis caleantcs terrenas opcs.etanhelanlcs adccclcstes, tuin
Titas commiinis ct charitatis, ut ca in fralrcs, puta Chri-
stianos, praiscrtim Cfjontes dislribucreiit : tum ex instin-
ctu Dci quasi pra!sa;;ientc3 imiiiinentcin persccutioncin,
ne bona ha!C a Iuda?is conliscarentur, sed ut ipsi cx eorum
prelio vivcrcnt , nliisqiic lidclibus in iK-rscculionc bonia
Monaslcriorum quippc rcdditus thesauri sunt Salvaloris, Usuis spolialis succurrcrcnt, iuxla illud .\postoli Hcbr. 11
»«■ profcclo rommunes (iunt omnibus in commune vivcnli-
bus. iSon scccrnilur pcrsona divilis. non polenlis stalui de-
fcrtur ; sed proul cuiquc cxpedit, eroqanlur ; quod est o-
pus divinum. commcndalio gratix. charilatis offlcium, et
naturx cxcmplum.
Secundo, (|uia nmorom ctolTectum ovocatnb opibuset
dcliciis terrenis, qiinsi vilibuset cxilibus, cumquc lotuin
trnnsfcrt in Deum ct rcs cajleslcs : qiio lit, ut in cailo dc-
fixiis qiiasi nqiiiln, poinpns nmnes cl dijjnilntcs tcrra!, vc-
liit formicas nspicint cl dcspicint, nc qiiasi rcx omnibus
cmincal (;t dominctur: iuxtn illud ab Isaia cap. 58. pro-
inissum : SusloUnm tc supcr altiludincs trrnc. ct cibabo
ie h:crcditalc lacob patris iui. Nnm , ul oit S. Cyprinn.
tract. dcOrnt. Domin. Qui rcnunliavit iain s.rculo , mu-
ior cst honoribus cius ct rcgno : ct idco qui sc l)co cl Chri-
slo dcdicat, non lcrrena, scdcxkslia regna dcsidcrat. Ca3-
V. 31. t\um et vinctis compassi c.ttis. ct rapinam bonoruin
vcslrorum cum gaudio susccpistis, coqnosccnlcs vos haberc
mcliorcm ct mancnlcm subslanliam. Uiidc .Melchiades Pon-
lifer 12. q. 1. cap. fuluram, oit, qiiod futuram Ecclesiam
in {jcntibus Apostoli praividcbant, idcirco pra!dia in lu-
d.Ta minimcsunt adcpti , scd prelia tanliiinmodo nd fo-
vcndos o{jcntes: pr.rsertim quia pra!vidcbant Icrusalcm
ct ludn?ani pnulo posl a Tito ot Uomanis plane vastan-
dam. Ideni fcceriint dcinccps Christiani, qiii vifjenteper-
secutione parabant sc nd marlyrium, nl S. Valerianus,
S. Ca>cilin, S. Sixtus, S. Laurenliiis. qui bona ctiam Ec-
rlcsia! divendebant et distribuebant intcr lidolcs cfjcnos,
nc pcrsecutorcs ra coniiscareDt et raperent, prudenti sa-
uc pioqiie consilio.
Pboit CiiQLB OPtS ERiT. ) /Vo/i quod pncrililcr quis
gcstivc polcral : nil ibi oliosum crat, ac viullo minus su-
78
Commcnlaria in Acla Apost.)Iorum. Ca.i. 11.
perbum: quod optts eral, hocesl, quanlum ad indumenla,
quod el nudilalem tegerel, el frigus rcpelleret, ail S. Bern.
Apoi. ad Guiliclrnu.m Abbatem.
Teis.*6. In templo.) Hoc imitanlur hodie Coenobitae, cl saecu-
larespii, taraviri, quammatronse, quae omne tempusquod
a negotiis liberum habent, in templo oralioui, leclioni et
concioni impendunt. Dbi enim quis melius, iucundius, u-
tilius, nobilius versctur, quam cum Deo in eius domo ?
Et frangentes cibca domos, Graece xaT'oi/ov, id est,
circa domum, puta Dei, hoc est templum, ait CEcumen.
PANEB.) Qiii proindecum multis aliis censet,panem hunc
quein in templo frangebant, fuisse Eucharistiam. Unde
pro panem, Sjrus verlil, mmius benedictum, puta panem
consecratum et transubstantialum, Deoque quasi mincha
in sacrificiura oblatura. Idque est valde probabile , quia
Eucharistia a Paulo et Luca vocatur fractio panis. Nec
obstat, quod NosterGra2cum,/ar'ot/.ov,vertat ciVcat/oMOs,
puta doraatim, per domos singulas, idque recte ex grae-
cismo; quia crescente numero fidelium per varias doraos
eos distribuere, in iisque Eueharistiam celebrare oporte-
bat. Atque exinde ortae ct distinctae paroecite, quibussin-
gulis suus praeest Parochus, sive Pastor, cum primitus
uua esset oixoj, sive domus et coenaculum fidelium, uti
patet cap. 1. 13. Alii tamen, ut Lyran. Caiet. et Carth.
significaut hunc panem fuisse usualem et comrauneiB, q.
d. Frangebant, id est, distribuebant per domos panem,
id esl cibum, pro numero, qualitate et quantitate incola-
rum cuiusque domus. Unde Qolat Chrysost. dici panem,
q. d. Alimentum necessarium, non deiicias. Huicsensui
favet id quod sequitur: Sumebani cibiim cum exuUatione ,
sed hoc recte accipias de agape post Eucharisliam, q. d.
Post Eucharistiam sumebant agapen, sive cibum in epulo
et convivio corarauni, iastituto in memoriara ultiraae coe-
nae Christi communis, ad symbolum et stimulum chari-
tatis. Unde pro sumebant, Graece est fZET£>a(.i6avov, id est,
simul sumebant cibum communem, scilicetiu agape, quam
post Eucharisliam cclebrabant.
Cuu EXULTATIONE. ) Tum ob reccptam Christianismi
gratiam, tum ob supradictam Eucharistiam, tum ob aga-
pen, tantaraque in se iuvicem charitatem mutuam. Vide-
bant enim novam in raundo rempublicam Christianam,
qualis nunquam visa fuerat in mundo, eamque similem
vitae caelesli et angelicae ; seque in eam per Dei gratiam
esse cooptatos, ac proindc omnium Spiritus sancti cha-
rismatura in ea factos esse participes. Nullum enim ma-
ius signum inhabitanlis Spirilus est . guam Ixtitia spiri-
tualis, ait S. Bernardus. Rursiim, Secura mens guasi iu-
ge convivium, ait Sapiens. Nirairum, Vox cxultalionis et
salutis in tabernaculis iustorum, Psal. 117. Ita in S. Sy-
naxi exultabat S. Franciscus, utait S. Bonavent. in eius
Vita cap. 9. Flagrabat, inquit, erga Sacramentum Bomi-
nici corporis fcrvore omnium medullarum, stupore admi-
rans permaximo illam charissimam dignationem , et di-
gnanlissimam charitatem : sxpe communicabat, et tamde'
vote, ut alios dcvotos efficeret, dum ad immaculati Agni
degustationem quasi spiritu ebrius, in mentis ut plurimum
rapiebalur cxcessum.
voluptas Porro Tertull. bona et delectationes Christianismi , in
Chrisiia- quibus iure esultant Christiani, ita strictim recenset, et
nisoii. condensat lib. de Spectaculis cap. 29. Quid. inquit, iucun-
dius, quam Dci Palris el Domini reconcilialio, quam ve-
ritatis revelatio,quam errorumrecognilio, quam tantorum
rctro criminum venia ? qux maior voluptas , quam fasti-
dium ipsius voluptatis , quam sxculi totius coniemptus,
quam vera libcrtas, quum conscientia integra , quam vita
sufficiens , quam niortis timor nullus ; quod calcas deos
nationum , quod demonia expcllis , etc. quod Deo vivis ?
Hse voluptates, hxc spcctacula Chrislianorum sancta, per-
petua , gratuita. Et mo.\ : Vis et pugillatus et luctatus ?
prxsto sunt non parva sed muUa. Aspice impudicitiam
deiectam a castitate, perfidiam cxsam a fide, sxvitiam a
misericordia contusam, petulantiam a modestia obumbra-
tam : et tales apud nos sunt agones , in quibus ipsi coro'
Auamur. Quale autem spectaculum in proximo est adven-
tus Domini iam indubitati, iam superbi, iam triumpfuin-
tis ? Qux illa exultatio Angclorum, qux gloria resurgen-
tium Sanctorum? quale rcgnum exinde iustorum: qualis
civitas nova lerusalem ? elc. Qualia illa sunt qux nec ocu-
lus vidil , nec auris audivit, nec in cor hominis ascende-
runt? Unde paulo aole concludil: Delieatus es Christiane
si el in sxculo voluptatem concupiscis , imo nimium stul-
tus, sihoc existimas votuptatem. Dicas velim, nonpossn-
mus vivere sine voluptate , qui mori cum voluptate debe-
bimus? Nam quod esl aliud votum nostrum, quam quod et
Apostoli, exire de sxculo et recipi apud Dominum ? Hxc
voluptas ubi et votum.
Et siMPLiciTATB coBDis. ) Id est, sine malitia, dolo, simpiiri-
suspicione, invidia, moestitia; benevole, candide, sincere, las phy-
integre, hilariter, liberaliter. Sienificat omnia bona fide'"^' "
. 11 • •. » ■ j 1- ■ II ■• moralit
essegesta, nullas exquisitas fuisse delicias, nullas etiamqu',d?
sectas vcl schismata ; scd quemque sua libenti et alacri
animo fralribus coramunicasse, ait Chrysost. ac vicissim
13 qu;e ex distributione sibi obtingebant, simpliciter, can-
dide , bilari et grato animo accepisse, non respiciendo
an alteri melior vel raaior pars distributa fuisset.
Nota. Sicut in rebus naturalibus siraplicia diciintur cor-
pora, quae non sunt mista et composita, qualia sunt cae-
luin et elemenla , ex quibus reliqiia corpora componun-
tur et conflantur ; ita in moralibus simplices vocantur,
qui careut fuco, dolo, et cupiditalum passionuraque mi-
stiira. Quocirca Deus simplicissimus est, tam physice in
natura, quain moraliter in virtute, candore et puritate.
Unde praeclare S. August. lib. 11. Civit 10. Est, inquit,
bonum solum simplcx, et ob hoc solum incommutabile,quod
est Deus. Ab hoc bono creata sunl omnia bona, sed non
simplicia, et ob hoc mutabilia. Creata sane, id est facta,
non genita. Quodenim de simplici bonum genitum est,pa-
riier simplex est, pula Verbum et Filius Dei. Et mox: /•
deo simplex dicitur, quoniam quod habet, hocest, etc. ut-
pote cui non sit aliquid habere, quod vel possit amittere ;
Q vel aliud sit habens, aliud quod habet , sicut vas aliquem
liquorem, autcorpus colorem. aut aer lucem, aut anima
sapientiam. Nam neque vas liquor est , nec corpus color,
nec aer lux, neque anima sapientia est. Hinc est quod et-
iam privari possunt rebus quas habent. Et inferius : Se-
cundum hoc ergo dicuntur illa simplicia , qux principali-
ier vereque divina sunt, quod non aliud est in eis qualitas,
aliud subslantia: nec aliorum participatione , vel divina.
vel sapientia , vel beata sunt. Unde idem alibi : Simplex
eris, si te mundo non implicaveris , sed explicaveris : ei-
plicando enim ie a mundo ( unies te cum Deo simplicissi-
mo, itaque ) simplex, implicando duplex eris. EtFicious
in cap. 7. Timaei Plalonis : SimpUcitas, inquit, suprema
super xternitatem extat, a qua in divinis tnentibus fil in-
tegritas, et in animalibus rationabilibus xternitas tempori
mista , et in mundi sphxris sempilemitas temporaUs : in
his autem qux spheerarum motu virtuteque fiunt, quxdam
portio temporis. Quo ergo quis simplicior est, eo proxJ-
p. mius ad Deum et divinitatem accedit. Quocirca raonet
U Christus : Estote prudentes sicut serpenies, et simpUcessic-
iit columbx, Matth. 10. q. d. ait S. Hieron. epist.ad Ru-
stic. Habeto simpUcitatem columbx, ne cuiquam machine-
ris dolos ; et astutiam serpentis , ne aUorum supplanteris
insidiis : quia non muUum distat in vitio, aut decipere,
aut decipi posse. Idem in cap. 7. Osee : Prudentia, ait,
absque simplicitale maUtia est , et simpUcitas absque ra-
tione stultitia nominatur.
Simplicitati opponitur Rypocrisis, quae virtulum simu- Hypocri-
latione clausum vitium abscondit, et arte palliat, qiiam tx eco-
proinde acriter passim insectatur Seriptura. Hypocrita'''*""'
enim est vulpes, histrio, Mercurius triceps, et simia in
purpura : ut camelopardalis collo refert aequum. pedibua
et criiribus bovem , capite camelum, maculis tigrim aut
pardura ; ita inter hypocritas sunt, qui varias hominum
formas exprimanf. Si cultum inspicias. Sanctum quem-
piam esse existimes: si orationem audias, satrapam loqui
Commenlariu in Acia Apotiolornm. Cap III
79
pules : sj vilam expcndas , nebulonein in^eniea : si scri- j^ (.ollalda5TES Deih. ) Notat eos post cibum graliasvrs »7
pta, bubulcum. Vide S. Grcgor. lib. 10. .Mor. cap. 27. in
iiiud : Deridetur iusti simplicitas , ubi graphice simpli-
cium, ajque ac duplicium sensa et niores depiugit; et Cli-
macum gradu 24. ubi inter alia ait, siinplicitatem esse
habitum anirnae varielale carentem , toliiisque pervcrs»
cogitalionis ignarum , ct qui nulla niala cogilallone mo-
veatur. Sic S. Paulus exhortans ad eleeinosjnara , iubet
ut eam faciant in simplicitate : Qxii tribuit, ait , in i/wj-
plicilate, Roman. 12. 8. Vide ibi dicla. Simplicitatis insi-
gnis, et primasvaj fidelium aemiilae, domesticuin io Socie-
tnte habemus exempliim, et speculum R. P. Paschasium
Broetum, qui unus e decein priinis Palribus S. P. N. I-
gnatii sociis,creatus Nuutius Apostoliciis per Hiberniam,
ac praj cajleris omnibus a S. Ignalio dignus iudieatus pa-
triarchatu iEthiopiae, ob raram sapicntiam et sanclltalem
cum miro candore ct simplicltate coniuuctam ; adeo ut ab
eodem Societatis angelus uuncuparelur. Sic enlm de eo
Bcribit noster Sacchinus tom. 2. hist. Socict. lib. 6. nuin.
97. Propria eius laus dicebatur simplicitas misla pruden-
tix. Uancprincipio comptexus, toto vitx cursu tenuit.Hanc
prsedicabat ipse frequenter , et commendari ab omnibus
cupiebat : idque tribus de causis. Prima , quia materia n
maxime capax cxleslium dononim simplicilas est: peren-
nis fons beatx cordis tranquillitalis, impenetrabile diabolo
munimentum, virtutum cxlerarum conciliatrix, altrix et
dccus. Nam quod in ore formoso esl hitarilas , hoc est in
virlulis quasi vultu simplicilas. Secunda. quod ipsa sil a-
lienx benevolentix rapax illicium. [^ihil enim ita blan-
dum el amabile, ut candidum el apertum, et cui te secu^
rus credas, ingenium ; ut ne.icius cuiquam nocere ac cui-
visprodesse paralus animus. Tertia, quod simplicium con-
gressu et Deus , et homines mirifice delectantur. Deniquc
timplicilas in eum maxime statutn repouit humanam so-
bolcm, unde serpenlis fraus parenlem primum dciecit.Sim-
plicilatis quoqiie illustrc niiper dedit exemplum Illustris-
simus Card. llellarminus ; adeo ut, cum quidain liberius
diceret, eum non fuisse evectum ad pontificatuin, eo quod
haberetur simplex, candide et hllariler respondeiit : I'e-
iix simplicilas, qux me lanto onere liberavit.
egisse Deo, eumque de suis aliraenlis quasi douis collau-
dasse. Hiiic post agapen canebant Deo hymnos et caniica
spiritualia, ut ait Apostolus Ephes. 5. 19. Qui ruisum 1.
Tim. i. i. yHiil, inquit, reiiciendum, quod cum gratia-
rum aclione percipilur. Vide ibi dicla.
Et habe>'tes gbatiau., Id est, araabiles, gratielac-
cepll toii plebl. Pro gratiam, Syrus vertit xcfn racha-
me, quod signiCcat visceralem aflectionem, et ex intimis
visceribus mananlem coinpassionem, amorem et bcDevo-
lentiam. Porro hanc gratiain et dileclioncm populi fide-
libus conciliabal beneficentia eleemos>jnx, et morum can-
dor atque simplicitas . ait S. Chrysost. item modeslia,
mansuetudo, sonctitas in vultu, verbis, oranique actione
reluccns.
DoMi.-^LS ALTBM AiGEBAT. ) ncorjTE^i;, id est, adde-
bal numero coetuique fidelium, piita Ecclesiae, ut habet
Graecus, de quo mox, plurcs alios qui salvi (ierent, inspi-
rando eis fidem, et desiderium baptismi ac Christianae vi-
tse, quibus iustificarentur, el, si in iis usqiie ad vil» finem
persevcrarent, salvarentur.et aelernam beatiludinein coq-
sequerenlur.
Ii» IDIPSLH.) Id est simul, videlicet in Ecclesia, ut ha-
bent Gra;cus et Syrus. Porro Gra;cus etti to «-jto, id est,
inidipsum, reiicit ad initium capitis sequentls. Veruin
videtur Liicas scripsisse hic ez-i to -.cjto, qiiod aliquis ex-
plicuerit addens in inargine, zr, jxz/r.Tia, id est, in Eccle-
sia ; quod deinde ab alio putante hoc ad teitum perline-
re, in textum translatum est, excluso jtti to otjto lii caput
sequens. Sed quocuinque modo legas, idem est sensiis. In
idipsum enim Idem est, quod simul, pariter. p ila in Ec-
clesla, ut dixi. Denique tam exacle S. Lucas hic. el in se-
quentibus enarrat virtutes et vltam prlmuruiu fidellum,
quia ipsa fuit interpretatio Evangelii, et praxis doctrince
Christi, quje eius Icgem nobis ad vivuin factis expriinit,
ac proinde ipsa nobis viva est lex et norma vilae Chrislla-
nae. In Sanclorum vita cognoscimus , quid in Scriplura
legere debeamus , ait S. Gregor. hoin. 10. in Ezcch. Et
vice versa Evangcliuin,et lex scripla esl commenlarius vi-
tx Sanctorum , ail Philo lib. de Abraham.
C A P U T T E I\ T J U 31.
SYNOPSIS CAPITIS.
S. Pelrus claudo gressum restiluil: inde docet populuin se hoc nuraculuin iion sua, sed Chrisli iirluie *■//>. i$s«.
ut in eum credant.
ETnus aulem et loanncs o«ccndebant in tpmplum, ad horam orationis nonam. 2. Etquidam vjr, qui erat
'claudus cx uloro mulris suae, baiulabalur : quem ponebant quotidie ad portam templi quae dicilur Specio-
sa, ut pelcrct elcemosyniim ab inlrociintibus in lcmplum. 3. Is cura vidisset Petrum et loannem incipien-
tes iiitroire in templiim, rogabul ut eleemosynam accipeict. 4. Intuens autem in eum Pelrus cum loanne, dixit :
Rcspice iii nos. 5. At ille iiilcndebat in eus, sperans se aliquid acccplurum ab eis. 6. Petriis autem dixit: Ar-
gaitnm el uuruin iion fi-l inllii : quod aulcm halnu, liuc libi do : In iiomine iesu Chrisli Nazurcni surjre, et am-
ImjIii. 7. El a|)|ireheiisu inniin cius dcxlera , iiilevavit ouni, ct prolinus consollilal.T suiil bases eius ct plantje. 8.
El cxiliens sletit , et ambuiabal : ct inlravit cum illis in templum ambulans, et exiliens, cl iaiidiiiis Deum. 9. Et
tiiiit omnis popuhiscum ambuiuntcm, et laiidaiitem Deiim. 10. Coynosccbanl uutem illum, quod lp?c cral. qui nl
eleemoiijnam scdebut ad Specio«am portam lempli : ct impleti sunt Slupore et txlasi , in eo quml (.onligerat illi.
II. Cum tenerct autcm Petruin ct lounnem, cucurrit omnis popiilus ad cos, ad porticum qux' nppellatur Salo-
mwiis, stupcnlcs. 12. Videns autem Pelrus, re«pondit ad populum: Viri Israelita.*, quid miramini iii hoc. aut
nos quid intucmini, qiiusi nostra virtulc aut poti^late feccrinuis hunc unibiiiure? 13. Ucus Abraham , et Deus
Isauc, et Deus lacob , Dcus palrum no«tr(irum, f^loufnvnil Filium suum lcsum, quem vos quidem Iradidisti*, et
iiegaslis anlc facicm Pilali , iudicunlc illo dimitli. li. Vos aulcm sunclum cl iuslum iiCf.Mstis, et petistis virum
honiicidain doiiari vobis; 15. Auctorcm vcro viiii> inlcifccislis, iiucm Dciis suscilavit a inorliiis, ciiiiis iios tcstes
sumus. IG. El iii fide nominis ciiis. hiinc, qucm vos viilistis, ct iioslis, conlirma*il iiomen eius : ct lidcs qujc por
cum cst, dcdit intcyrnm sunilalein i^lam iii ron-pcclu omnium veslrum. 17. El nunc, frulrcs, scio quia per ipiio-
rantiara fccistis, sicut ct principes vc-itri. 18. Deiis niilcm , qiia? prajnuntiavit per os omnium prophel.irum , pali
Christuin suum , sic implcvit. 19. Pocnitcmiiii igitur. ct coiiverliinini, ut dclcanlur peccata vestra: 2il. L"t cum
»ciicriiit tempora rcfrigcrii a conspci lu Domini, rt mi<crit cuin qui projilicalus csl vobis, Icsnni Ciiri-lum. 21.
Quena oporlet quidcm caelum suscipcre usque iii lcmpora reslilulioiiis omnium , quas iocutus est Dcus per os ^nn-
g3 Commcnto-ria in Acta Aposlolorum. Cap. III.
ctorum suorum a swculo prophctarum. 22. I\Ioses quidcm dixit: Ouoniam prophetam suscitabit vobis Dominus
Dfus vcster do fralribus vestris , timiquam me, ipsum audietis iuxlii omnia qua^cumque lorutus fuerit vobis. 23.
Erit aulem: omnis anima, qufc uoii audieiit pro|jhetam illum, cxtcrminabilur de plebe. 24. Et omnes piophetae
a Samucl, ct deinceps, qui loculi sunl, annuntiavcruiit dics istos. 2o. Vos estis filii prophetarum, et tcstamenti quod
disposnil Dcus ad patres nostros, diccns ad Abraham : El in semine luo benedicentur omncs famili<i> lerrie. 26. Vo-
bis prinium Deus suscilans Filium suum,misil eum bencdiceiitcm vobis : ut converlal se unusquisque a nequitia sua.
Helior
ea ora-
ti'j iii
templo
quam a-
lilji, ob
quiuqiie
PETRUS AUTEM ET lOANNES. ) GrXCUS prrcfif!;!! ert TO j^
a-jTo, id est, in idipsum, lioc esl simul , pariter. Ve-
rum hoc pcrlinct ad fincm capilis piajcedcnlis, uli iam
dixi : licct Caielan. Paf^nin. Tigurin. et alii referant lioc
ad cap, 3. q. d. Pelrus et loauncs asccndcbanl in tcm-
pluin simul et pariler; vcl , ut Caiet. sub idem tcmpus,
quo scilicet gesla sunt ea quaj aiidiviinus cap. 2. Nolat
S. Clirys. coinbinalionem Petri ct loaiinis, tain hic,quam
cap. 8. li. ct loan. 20. S.iudicem niaf;na; inter ulrumque
eoniunclionis ct amiciti» , ut suo exemplo doceant Praj-
latos, et capila congregationum unionem et concordiam.
Erant enim hi duo primarii, et quasi duo oculi, non tan-
tum Ecclcsiae, sed et Apostolorura. Niniirum sequuntur
insUtuluni Christi, qui Aposlolos binos inisit ad evange-
lizandiim, Matth. C. 7. Hoc excmpUim sequantur Reli-
giosi, qui nnnquani soli, sed scmper cunj comite, qui vi-
tse sit teslis et adiulor, incedant; adeo, ut S. ThomasA-
quinas Religiosum, qui solus iQcoderet, vocare sitsolitus
di-cmonem solitarium. Hoc enim inlcrcsetera eius apopli-
thcgmata recensct Casliglius in eius Vita.
AsCENDEBANT iN TEMPLUM. ) Templum enim situm e-
ratedilolocoiu monte Sion,ut toti urbi essetconspicuum,
ad quod proinde per gradus ascendcbatur.in quibus multi jj
eensent recilatos fuisse psalmos, qui inde Graduales di-
cautur. Templum enim est domus, uti Dei altissimi, ila
et orationis, qua colloquimur cum Deo,el ad Deum inenle
ascendimus. Oratio cuim enim est nientis in Deum ele-
vatio: ita S. Chrysost. Porro templum hoc erat atrium
laicorum , non Sanclum , inulto miuus Sanctum sancto-
rum : in illud enim solis sacerdotibus Aarouicis, in hoc
soli pontifici semel in anno patebat ingressus.
Disce hic contra hajreticos, ineliorem esse orationem
qua; fit in templo quam alibi , idque quinque de causis.
Priina esl, qiiod oralio iu templo sit publica Dci invoca-
tio. laus ct adoratio coram lota Ecclcsia, idcoque maior
et houorificentiGr Deo , qiiain qua; fit alibi solilarie. Sc-
cunda, qiiod in templo quasi in doino sua habitet Deus,
ac proinde ibi suain praisentiain exhibcat, et poslulata
exaudiat, iiti precatus est Salomon 3. Wcf',- 7. Deusque
ei promisit ibidcm cap. 9. 3. dicens : Erunl oculi mei. et
cor meum ibi cunctisdiebus.1cv\:\a,^wa. in templo ob con-
sociationem, preces unius adiuvantur a precibiis et me-
niis oinnium pra^sentium , ac prsesertim sacerdutis , qui
speciatim pro omnibus praeseotibus sacrificat. Sicutergo Q
nummus unus non habens iustuiu pondus, si detur cre-
ditori, ab eo reiicitur ; sin vero multis aliis miscealur,
acceptatur, trausitque euin caeteris: ita et oratio solitarii
si sit tcpida, vaga, ncgligens, reiicitur a Deo; sin vero
multis aliis fervcntibus iiingatur, earum vi et quasi alis
atloUitur, ct iu cajlum ad Deum evolat. Quarla, oratio in
templis faclaadiuvatura Sanctis,quoruin corpora ibidera
sepulta suut. Quinta , eadem dat aliis oraudi exemplum,
alinsquc tcdificat.
Quare fauatica est hseresis recenter exhorta inHoIlan-
dia. qua! damnat templa et oratoria publiea, coetusque fi-
deliumct Ecclesise nou nisi in privalis eubiculis cogendos
el celebraudos docet, ibique suos cogit et celebrat, nixa
jnalc intcllectis Chrisli conlra PliarisKos su£e devotionis
oslenlel.ores, veibis Matth. 6. C. Tu aulem cum oraveris
inlra in cubiculum tuum, el claueo ondo ora Palrem tuum
in abscondilo. Ut quid enim iussit Deus Mosi fabricare
tam ampliim labernaculum , ei Salomoni tam augustum
templiim , promiltens se in eo ipsiiis et fideliuin preces
■exaudituruin, 3 Ueg. cnp. 8. et 9. nisi quia in eo volebat
publice coli ct adorari ? Ut quid lolics David , Cbristus,
Petrus cl loannes hic ascenderunt in tcmplum , nisi pu-
blica; orationis causa? Ut quid a tempore Conslantini piis-
simi Imperatores, Reges, Pontifices singulis sascnlis se-
dificarunt lot basilicas, tot tcmpla lanla amplitudine et
magnificentia , quantam ubique lerraruin cernimus, nisi
ut lideles in iis lurmatim adunati Dcuin unanimiter et
propalam invocarent et laudarent? iuxta illud regii Psal-
lis : Confilebor tibi in Ecclesia tiucfjna, in populo cjravi. id
est multo, imo plurimo, laudabo te. Et illud Christi :
Apud te laus mea in Ecclesia macjna : vota mea reddam
in conspectii timentium eum, Psal . 21 . 20. Et iiliid : Omnes
(jenles plaudile manibus, iubilale Deo in voce exuttationis.
Quoniam Dominus excehus, ierribilis, rex magnus super
omnem terram, Psal. 4C. 1.
Quocirca Deus horribililer nlcisei solet tcmplorum vio-
lationem, vel eversionein : quin ctGcntiles Hislorici mul-
ta raraquc exempla narrant eorum. qui in multas graves-
que incidcrunt caiamitates, eo quod reverentiara debitam
lemplis falsoriim suorum deorum non detulissent. Unde
Socrates lib. 7. Hist. cap. 23. sapienter nolat, profana-
tionem templorum certum esse signum irse Dei, et cladis
Ueip. imminentis. Porro quo quis maior est, eo maiorem
debet Deo eiusqiie templis honorem, ut suo exemplo alios
idem facere doceat,
Id snpiebat Theodosius Imp. qiii adeo venerabatur tem-
pla, ut cum armis et diademate illa ingredi noluerit, sed
iitraque ad eorum fores deposiierit, dictilans hanc reve-
rentiam se debere iis locis, in quibus magis resplendet di-
vinitas et maiestas Domini. Ita refertur in Concilio Ephe-
sino cap. 21.
S. Grogor. Nazianz. orat. 19. laudat Nonnam matrem
suam ita vcnerantem Iemp1a,?«< in iis nunquam illius vox
audila sit. quod silenlio Sancla honoraril, quod veneran-
dx mensx nunquam terqa obverteril.nce in divinum pavi-
menlum expuerit. Nam ut recte ait S. August. in reg. et
refcrtur disl. 42. can. G. In oratorio prxter orandi et psal-
lendi cultum penitus nihil ar/alar, vt nomini huic el opera
iuf/iter impensa concordent. Est enim et vocalur domus o-
rationis: ibi ergo non aliud agendum, quam ut orationi
vocetur. S. Chrysost. hom. 2. in epist. 2. ad Corinth. in
fine, agens de Liturgia Ecclesiai: Quidam,a\l,adeo sunl
incoqilnnles. stulli ac dissoluli , ut non solum eo tempore
quo h:ec ar/untur cum catechumenis, se-d etiam in his qux
aguntur cum fidelibus, stent et fabulentur. Hinc sutversa
siint omnia, hinc perierunt omnia, el quidem eo tempore,
quo maxime Deus erat piacandus , illo marjis irritalo di-
scedimns.
S. Marlinus lanla reverentia et devolione versabatur
in templo, ut nunquam visus sit sedere , sed genuQexus
semper, aut stans facie pavida et pallida. Rogatus cau-
sam, dixit: Nnn pavebo, non tremam, scicns me ]uc slare
coram Dco? ita Severus in eitis Vila.
Quin et Abyssini omnes.etiam laici, qtiantumvis senes
in templo ex revereutia nunqiiam sedent, sed gcnuflectunt.
vel cerle stant innixi scipionibus, si senes sint, vel infir-
mi; id Romae mihi asseverarunt virigraves. et Abyssi-
ni ipsi.
Moral. S. Gregor. Nazianz. in Senlentiis: Perpeiuum,
inquit, sil libi hoc studium, ul menlem tuam lemplum Deo
extruas : sic enini eum pro spiriluali stalua in intimo cor-
de habebis. Modum prsescribit idera Naziauz. ia Monasti-
chiSj dicens:
Ar/endonm initium el finis sit Dcus, etc.
Si benrfivis fueris. imitabcris Dcum.
Fac sis benignus, ut benignum habeas Deum,
Commentaria iD Acta Apostolorum. Cap. II!
81
Origo
huraruDQ
Canoui-
caiQffi.
Vide dlcla in fine A«>;saci Prophelac.
Ad hobam OBATio.MS HOJfAM. ) Quas inclpiebat hora
tertiu posl nieridiem, el (iniebalur in vespcra solisque oc-
casu. Iuda;i nnim diern ct noctein dividebant in quatuor
p.artes et vigilias, puta in horam primam , tertiam, scx-
tam ct nonam, el quamquc pic ordiebantur a Dco ct pre-
cibus, iuxta illud: A le prinripium, tibi desinel. Fidclcs
enim omnia sua opera cum Ueo inchoarc, a;quc ac finire
decet. Hinc Psaltcs, licet totius rerjni curis districtus, Se-
p^ scorsim et stato nb Ecclesia tempore, t. g. nocturnas no-
clu, Primam hora prima, Tertiani lerlia, Sejtam sexta,
Noiiam nona recitare.
Narrat B. Pelrus Damiani episf. ad Dcsiderium Cas-
sinensem Abbatem, S. Severinum Colonienscm Archiepi-
scopum posl mortem apparuisse cuidam clerico, ac tactu
inanus sua; tantum ei ardorem indidisse, ut e manu eius
carnes usque ad ossa delluerent, ac dixisse se relegatum
ad ignes Purrjatorii, hoc solo nominc ct culpa: Quiaiii
pties, inquit, in die laudein dixi (ibi, Psal. 118. 1G4. et aula reyia, inquit, constitutus, imperialibus me consiliis
TrM «V-
r.itn cau
II.
111.
Ilornl.
1.
III.
ludaji c Babylone rcduccs, lerjerunt involumine legis Do
mini Dei sui quater in die. et quater confitebanlur ct ado
rabant Dominum, ait Esdras lib. 2. cap. 9. 3. Danicl quo
que in Babylonc tribus tcmporibus in dic fleclebal genua
sua. cl adorabat, confitebalurque coram I)co suo. Daniel
<5. 10. iibi causas Iiuius rci rcccnsui. Uursuin Psaltes Ps.
1 18. (j2. Media. ait, nocte surgcbam ad confdendum tibi.
Ex qulbus locis liquct, discrimcQ horarum oralioni desti-
natarum anle Christum apud iudasos et vetcrcs fuisse, i-
demque Ecclesiam recte imilatam esse, iino perfectius fa-
cere pcr septem Horas Canonicas ; nimirum Primo , ia
honorem SS. Trinitalis, ul tertia quaque hora cam laude-
mus, quain semper laudare debercmus ut anf^eli; scd curn
id cura; et necessilales corporis et vila; non permittant,
idsaltem faciamus inilio cuiusque hora;, puta ad primam,
tertiam, scxtam et nonam, iu.xta illud Thrcn. 2. 19. Con-
surgc, lauda in nocte, in principio vigUiarum.
Secundo.in {jratiarum actionem ob bencficium crcatio-
nis. Soptcm cnim diebus Deus omnia crcavit, (jcn. 1.
Tcrtio, ob septem primaria mysteria rcdcmptionis, qua;
totidem horis recolimus. Nain uocturnis horis tam natus,
qnain captus est Christus. Prima iudicatus cst, et resur-
rexit. Tertia condemnatus cst, ct raisit Spirituin sanctuin
in Pcntecoste. Sexta crucifixus est, ct in cKlum asccndit.
Nona morluus cst, et in limbuin ad patrcs liberandos de
vehementer implicui, Canonicx synaxis ofjicia per distin-
cta horarum spalia nonpersolvi. Manc quippe simul omnia
coacervans . tota dic negotiis ingruentibus secura libertate
vacabam. Ob hanc itaque negligenliam horarum , ardoris
huius fero suppUcium. Idein ex Daniiano rcfert Baron.
toin. 11. anno Clirisli 10C2. ubi tamen recte ccnset pro
Severino lcfjenduin Pcrcfjrinum, qui creatus cst .\rchiepi-
scopus Coionieosisaoho Doniini lU21.etpra;fuitaiinisl6.
_ Magnus ille Sabbas Abbas pro suorum negoliis adiens
u lustinianum Iinp.eaque cum illo tractans,auditahora ter-
tia, illico ab imperature transtulit sc ad statas illius hor^e
preces; cumque socius cius Icrcinias dicerethoc esse in-
decorum ctincivile; rcspondit: Imperator facit officium
suum, nos nostrum : ita habet eius \'ila die 5. Decembr.
ViR. ] 40. annorum, ut dicitur v. 22.
CtALDfS. ) Non dubium plures alios a Petro et Aposto- . „
lis esse sanatos, ioquit S. Chrysost. et satis insinuat Lu-
cas cap. 5. 12. huius tamcn unius curationem cuarrat ,
tum quia csteris fuit illustrior, praesertim quia facta est
iuxta templum, ubi crat turba populi, tuin quia eius oc*
casione concionem habuit S. Petrus ad turbam, qua quin-
que millia ad Christum convertit, ut patct cap. i. -i.
QVEH PONEBAM QtJOTIDlB AD PORTAM TEMPLI. ) HinC
palet apud ludxo^, paupcres, et xfjroset mancos pra; fo-
ribus tcrnpli mendicasse, uti fit Roma;, et apud Chrislia-
nos mullis in locis: idque Pririio, ut Christiauis, qui ra-u ..„.
ro nospitalia et carcercs visuiil,cieemosyna; cojjitationerofUDt ad
Porro apud ludxos priinaria; orationis hora; erant dua;,
nirnirurn prima et noiia, ob duplcx iuf^e sacrificium afyai,
quod iis olVerebant, neri)[ic rnatutinum, quod rnatie hora
prima; et vesperlinuni, quod hora nonn immolabant, de
qiio dixi Etodi 29. 38. liiilium erjjo dici, a;quc ac lincin
Iuda;i dabant Dco, per solemnem udorationem et sacrifi-
ciuin. Idern mullo inafiis faccrc decet Clirislianos.
Morol. disfc hic Priino, pictatem omnia a Deo impe-
trarc: quia eiiim Pclrus nsccndit in tcmplurii pictatis ct
orationis causa, hiric rncruit curarc claudum.
Sccundo, untim opus bonum disponerc, el slcrncrc viam
od aliud: ita hic oratio slcrnit viarii ad clocniosynarn, e-
lcemosyna od sanationcrn et miraculurn. Sicutenim pec-
catum allicit ct ndvocat aliud, ut suporbia invidiam, in-
vidia rixam, rixn ca;dem , ita una virtus provornt alinm:
scendit. Vcspere e eruce depositusest: omnibusque coiu-
plctis scpultus, qiiod rccoliinus (^oinplelorio: ila S. Cy-
prianus scrm. de Oralione Domiaica, Torlul. conlra Psy- P nionlemqiie iniiciaut. Secundo,ul per eleemosynam dispo-for»"*
chicos cap. 10. S. .\thnnnsius scrm. dc virjifiu. Vide Bol- naiit so ad orationem, scianlque se esse nicndicos Dei ; et J^i^pIJjj.
larm. lib. 4. dc Bonis operibus cap. 13. Fraucolinum et abeo vicissim clecmosynain petant,etaccipiont. Uursum, je cju-
Navarrum tract. dc Horis Ganonicis. inendici docent nos niodum orandi, piamque Rhetoricen,si6.
.scilicet afTcctuose, miserabiliter et clamose miserias no- '•
stras Deo proponcre, ciusque liberalitatem ct opcs cele- ^"
brando, opem ct graliam quasi stipem emcndicare. Uude
S. Chrysost. hom. dc Marlyribus, quse cst torno 5. ordine
sccunda: Prxvcniuntur , ait, precibus preces: rogantcm
claudum rogaturi antc audiuiU, quam precentur: nec pcr-
mittil claudus orare illos quos pctit , nisi prius acciperet
ipse quod optavit. Tcrtio, ut admoncautur miscria; el fra« 3.
gilitatis huriiana;, inemores sibi idem coiilinfjcre posse ,
qiiod in mondicis intucntur. Ex cndem carnc constamus
omnes, ct eadcin lojje nnti suiiius, eidcm peccato originali
ciusque pa;ais obstricti nascimur. .\Itos cr^o spiritus cri-
stnsque ponaut, Dcoque fjratias afjant, quod in sortc men-
dicornrn eos non collocarit. Ouarlo, ut mendicorum pre- i.
ccs cniajjitcnt, sciantquc se plus ab eis acciporc quam da
— , ....„ , . — , — ^ , , — .,., ,,...„ ^ — _.„ , .,_ —
t cnim virtulum, a;quo ac vitiorum inlcr se concalena- U rc. (Jaocirca Christus : Ugo, inquit, dico vobis, facite vo-
tio, et qiiasi contosscratio : Somnus somnum adcscat, ct
vigilias vigilix jiariunl, nit S. Doininicus Loricatus, ut
liabct eius Vita.
Tcrtio, devdlis el ciinlibiis ad oralioncm nmnia prospe-
re succcdcrc, Dciim(|iic rnira [irovidcntia eorurn rcs diri-
l]OTc, secundare cl cxnllnrc.
Dcniquc docel hic S. Polrtis (idclcs , pra>sertim Ercle-
siasticos.obscrvaro slatn et nli Ei-closin saiicita orandi, ct
horarins prcccs persolvcndi lonipurn, iit scilicot ens iion
siinul ct coniiinctirii, scd divisini siiis qiiibusqiic hnris ct
lcmporibiis lojjnnt, qiiiinliiiii liori potcst, ot quantuiii uf-
fii-ia cl occupntioncs ciiiusqiic patiunliir. lino ciiiin dc
causa ab Ecclosio por horas dislinrta ct distribiila sunt.
Qiia in ro excolluit llliistrissimus (^ardinnl Itcllarminiis
pia; inoinoria;, qiii liccl tut stiidioriirn, lcotianwni, ounsul-
talioQuin ncrjotiis dislriiifjoretur, solobat taincu sin^ulas
VoL. X.
bis amicos de mammona iniquitalis , ut cum dcfccerelis,
recipianl vos in :clcrna tabcrnacula. Luc. IG. 9. Mcndici
crjjo sunl iauitorcs caeli, cubioularii Dei, divilnm non taiu
cliontes quam pntroni ; ila S. Chrysost. hoin. 28. ad popul.
Porro .Vntiiorpiic.aliisquc multis pcrCcrninninni ct Rol-
{yiiiin bonc ordiiialis urbibiis, non pormiltitiir ut iiiciulioi
forcs toiiipli obsidonnl ; nut publicc, iniilto minus por tein-
plurii moiulircnt, uc oranlcs obturbont, ne irilirmis et
pra>{;nanlibus nauscnrii cl abortum inoveant, ncvc incn-
dici aiidaoos ct clarnosi aliis honestis o;;oulibns, sed tiini-
dis ct vorocundis. clccinusyrias pr.T?ripiunt, iriiu ipsis dno-
libus diliorcs evadant. uti siibiudc dcprchensiim cst. Qua-
rc clocmosynarios publicos constituunt, qiii tcmplum o-
bcant ct clcernosynas pclant, qtias in cjyrntcs pcr hospi-
tnlia a sc dislribiitus, pro ciiiusque ncrcssitalo el meritis
courrrue dislribuant. Quod sane uli Oidinalius. ila et sa-
11
82
Conimentaria in Acla Aposloloruni. Cap. iH.
tius sanctiusque est, idque olirn decrevil Concil. Turon. ^ te, vidcbunl mc, cl Ixtabuntur. Preliosum esl, inquit, vi
Porta
Speciosa
quae?
II. cap.o.iiupcrque Mediolani reuovavil B. Caiolus Bor-
roriiipiis.
QujE dicitur speciosa.) A specie et pulchritudine.
Hauc cniin est quae a loseplio lib. 15. Antiq. cap. 14. iu-
terdeccin atrii porlas pulclierrimadescribilur.quam pro-
inde Baroniiis anno Obristi 34. censet esse illain, quse ab
eodeni losepho Corinthia nuncupatur, eo quod ex ;ere Co-
rinthio, quod apud veleres praestanlissimuin et laiidalis-
simum erat, fubricata esset, quse mullum, ait idein lose-
phiis, cseteras portas argento iuclusas, et inauratas deco-
re et honore superabat, quia crassiori argento et auro
veslicbatur, quod quidem novem portis iiifudorat Tibcrii
paler Ale.tander. Sic et Ribera lib. 1. de Teiiiplo cap. 32.
Verisimile est hanc porlam non fuisse leinpli, piila alrii,
inediam, ut nonnulli volunt, sedextimam : licel enim lo-
sephus lib.6. Bi.dli c. 6. subindicet caecos el claiidos tem-
pliim laicorum, puta atrium, ingredi poluisse; taiiien eos
ibi mendicasse non est credibile: quia id non deccbal san- _
ctitalem loci : tum quia ille locus lantuin erat luda>oruin ti
et inundoruin ; extiinus vero erat Gentilium quoque et irn-
D)undi)riirn. Mendici ergo iit tam aGenlilibus el iiiiinua-
dis, quaiii a liidieis et mundis stipem poscerent, aute ei-
tiinam exlimi alrii portam sese collocabant. El ila eam
extiniain, aiite atrium Gentium graphice depiugit Adri-
chomius in labula chorographica urbis lerusalem : qui et
addit portain hanc fuisse Orientalem , alias Sur, alias
Seir dictain ; et Speciosam cognominalam, quod ornnium
portaruin esset maxima, allissima et pulcherrima, per
qiiam etiam principalis in templum erat introitus. Hanc
collapsain loalhan rex instauravit, 2. Paral. 27.
Incipientes introire in templuu. ) Cur non potius
egressu post oralionem,quam in ingressum hoc miraculuni
palrarunl? Variae sunt causae. Prima, quia ia ingressu
stuliin occurril claudus hic eleemosynam ab Apostolis pe-
tens, quam proinde illico ei prsestiterunt, bis enim dat qui
cito dat. Secunda , ut hac benefleentia pararent se ad o
dcre virum iuatum : plerisque enirn iusli aspectus admoni-
lio correctionis est , pcrfeclioribus vero Ixlilia. Et mox :
luslisanal aspectus, el ipsi oculorum radii virlutem quum'
dam videnlur infundere iis, qui fidetiter eum videre desi-
derant. Ila solus S. Francisci aspectus inluentes coinpun-
gebal, ct accendebat ad amandum Deuni et caelestia, ait
S. Bonav. iii eius Vila. Idein de S. Dominico, S. Francisco
Xaverio, B. Aloysio Gnnzaga, teslantiir eoruin Vitae.
AHGENTUM ET AURUM NON EST Mini. ) Apostoli paU-
peres erant censu, ideo divites erant sensu, spiritu el fi- *"•''•
de, ut ait S. lacobus cap. 2. 5. Audi Nazianz. orat. 27.
de ainore paupert. Adeo pauper vivendi genus sibi Pelrus
prxscripsit, ut lupinis famem expellerel. Lupiui Bunl pisa
amara ct agrestia.
Praeclare S. Ambr. in illud Ps. 118. v. 37. Portio mea
Dominus. Cui, ait, portio Deus est, tolius naiurx posses-
sor esl effectus, videlicet tolus quidam cum Domino domi-
nus. Declarat id exemplo S. Petri, qui quia relictis omni-p
bus sccutus est Doiiiinum , ipse qiioque naturae domi- latis
nus esse meruit; nain claudo pelenti eleemosynam dixit : ope«.
Quod liabco tibi do : hi nomine lesu Christi surye el am-
bula. Ecce Petrus sub Christi nomine quasi unus Christus,
ac adeo omnium Dominus faclus est, qui naturx damna
reparabat. Quomodo ergo poterat nalurx damna senli'
re? Sic recte dixit S. Chrysostom. agrum pauperis esse
crumenam divilis. Et S. August. serm. 28. de verbis A-
posloli : Noii tibi displiceal paupertas tua, nihil ea potest
ditius inoeniri. Vis nosse quam locuples sit? cxlum emit.
Quibus Ihesauris conferri possit, quod videmus paupertali
indultum? Hinc et Clirnac. gradu 17. asseril pauperern
monachum dorninum esse mundi, et quia iactavit curam
suarn inDeuin, in eo per fidem possidereomnesres etgen-
les in servos. Nain desiderium pauperum exaudivil Do-
minus, prxparationem cordis eorum audivit auris tua, Ps.
9. Pergit S. Aiiguslinus, Deo dives est inops auri, virtutes
largilur ct gratias conferl. Etsuperius: Testimonium vir-
ralionein, uti iam dixi. Tertia, ut divina liberalitas Apo- Qtuds secuturx. est professio paupertalis. Unde Apostolus
stolorum preces antevertens ostenderetur. Sic exponit D.
Chrysost. iu fine 1. tomi serm. quodam in cap. 3. Sap. 0
gloriosum, inquit, meritum Apostolorum, qui ante in iem-
pl.o operantur, quam ipsi Dominum. deprecentur : anle vir-
tus oslendilur, quam oratio ad Dominum prxmillatur : ef-
feclus preces prxveniunt : virlulis desideria antecedunt:
nec expectatur ut vola ad Dominum prxmittantur ; quia
Domitius ipse anle efficit, qunm oreiur.
Vers. 3. RoGABAT. ) Quia vidit illos, inquit S. Chrys. miracula
facientes, el pios ex ipso habitu iudicavit.
Veis. 4. Respice in nos. ) lussit claudo Petrus, ut in se respi-
ceret. Primo, ut eius attentionem adfuturum iniraculum
excilaret. Secundo, ut eius spera erigeret et dirigeret, q.
d. Oculos, spem et mentera in nos defige, quasi qiiid no-
vum et magnum a nobis acceplurus. Tertio, ut claiidus
in se respiciens modum miraculi videret, sciretque illud
a se proficisci iuvocato nomine lesu, ae consequenter au-
diret illud: hi nomine ksu Christi Nazarcni surge ct am
loquebatur: Nihil habenles, et omnia possidentes. Qui au-
rum non habet , fidem habet, virtutem habet. Videamus
quid amplius coruscet? Aurum quod nemo tutum habet,
nisi qui semper abscondil ? Aurum, quod in perniciem Do-
mini fulget? Aurum, quod per tenebras quxritur, per te-
nebras cusloditur? Aurum, cuius inquisitio damnatos ha-
bet, cuius amor ludam facit? Aurum quod apud avarum
animum prxfertur Chrislo? cuius gravis acquisitio.xrum-
nosa possessio. Haec et plura ibidem sparsira S. August.
Aliain causam dat S. Ambros. lib. 10. epist. 82. Glo-
rialur, inqiiit, in paupertate , quasi refugiat contamina-
tionem, q. d. Contaminatio erant D. Petro, opulentia,glo-
riatio, inopia: hanc quodainmodo ostentare,iIIam penitus
abdicare cupiebat. Certe lacob pauper et peregrinus ia
-Egyplo, sic abundabal, ut suis filiis omnium bonorum be-
oedictiones imperliret, Genes. 49. 2. De qua re D. .\in-
bros. lib. 2. de Incob et Vita beata cap. 9. Quis, inquit,
tam dives in regno, quam iste in peregrino loco? Denique
Aspeclus
Sancio-
bula ; eaque fide dextera apprehensum erigeret et sana- •' regcs benedicebat. Nec immerilo pauper non erat, qui se
ret. Quare Christo miraculum tribueret,etgratias ageret, . . _. .
jn eumque crederet, ac idipsuni coram aliis profileretur
et celebiaret.
Moral.docuitPetrus quam poteassit vel solus aspectus
banctorum. Sicut enim basiliscus suo aspectu eos quos
aspicit, enecat: ita Sancli suo aspectu virtutem, graliam
et Dei benedictionem eis quos intuentur, aspiranl. Ea de
causa S. Chrysost. in cap. 1. et ult. ad Rora. scribit, S.
Paulura tam offiiciosum esse in salulationibus, quia sola
Sanctorum salutatio eiricax est, potensque alTerre salu-
tein, uti B. Virgo salutaus Elisabelh, eam cum prole
sanctificavit. Unde ipsa exclamavit: Vnde hoc mihi, ul
veniat maler Domini mei ad me ? Ecce enim ut facta est
vox salutationis tux in auribus meis, exultavit in gaudio
infans in ulero meo, Lucae 1. 43.
Vere S. Ambros. explicaus illud Ps. 118. Qui timent
pauperem non putabat. Et quis pauperem dicat,cuius com-
paratione dignus non erat rnundus?
Lcgi vitas plurimoruin Sanctorum, et deprehendi eos
solos excelluisse miraculorum copia et pondere, qui ex-
celluerunt in paupertate el austeritate vilaj , quasi eius
merces et praeinium congrue a Deo decretum, fuerit do-
num miraculorum : tales fuere S. Bernardus, S. Domini-
cus, et tres S. Francisci, nimirum Assisias, de Paula. et
Xaverius, qui pauperriinus, in India 23. mortuos, ut alia
laceam, suscilavit.
Legi apud Auclores graves, S. Thom. Aquiaatem, cum
ad Innocentiuin IV. Pontificem venisset, coram quo forte
raagna vis auri signati numerabatur, et ei Pontifex di-
xisset: Videsne Thoma, Ecclesiam non nmplius, sicut o-
liin cum primum incipcrct, dicere posse: Aurum el ar-
gentum non habeo? modesle respondisse: Faiendum hoc
Corrmeritnria in Acla Aposlolorum. Ciip. lll.
83
eit. Paler sancte ; sed eliam Eccksia modo non pot':sl, sicut k Teslimonium , ait , velocis resurrectionis , fst velocilas ex
, . I ,1- . o i...;,. ..j, f* .»_i .1-. .. - .. _ ._ . . . . . . .
primitiva, ad elaudum dicere: Surfje.ambula, sanusesto.
Et tamcii ccrlurn esl, Ecclesiam licitc et utiliter, imo ne-
ccssario pnssidcre pecunias et prxdia, uli docle contra
loauncm Wiclrf. dcmonstrat Bfllarin. ton). 1. lib. 1. de
Clcric. cap. 26. Veruin Deus pro reruiii cl teiiiporum o-
xi(];cotia ila sapienlissiiiie sua dona parlitus cst, ut Ec-
clesia primitus paiiper roruscaret miraculis, ad inndelium
ronversionem : iis vcro conversis, miiaculis amplius non
Indi^ciis, opibus el donis lidelium suum ius ct di<^nitateiii
tucretiir: qiiin cl nonnuliis e.vimiis in ca Sanctis ctiam
Pontificibus, pracscrliin pauperlatisstudiosis, gratiam ini-
raculorum conccssit, uli S. Martino, qui praetcr alia tres
mortuos ad vitam revocavil, de quo canit Ecclesia : Mar-
tinus hic pauper et mendicus,c;clum dives inrjreditur. etc.
Et ■». <jre<^orio, cuius vitam et miracula loannes Diaco-
nus qualuor libris conscripsit : sed et hic censu licet di-
Tes, spiritu taincn fuit paiipcrrimus: adcoque suurn pa-
debilitute suryentis in momento. in ictu oculi. in novissima
tuba. Hoc miraculum fecit Petrus anno 31. Christi, eo-
dem scilicet quo in Parasreve Cbristiis cst passus, io Pa-
schate resurrexit : iiide qiiadragesimo die in caelum aseen-
dil, ac die quinqria^csimo in Pentecosle misit Spiritum
sanctum: nani paulu post Pentecosten, de qua cap. praece-
denti. Petnis patravil primum hoc suum miraculum. Lu-
cas erf^o hic recensct fruclus passionisChristi.et efrectus.
CossoLiDATi sciT BASES Bics. \ Puta crura el tibiae;
hisee euiin quasi basibus moles corporis fulcitur, ait Lyr.
Et Pla5t.« ; Gra>ce Tfjoz, quod Beza verlil malteoli,
idest, ossa iu.xta lalos extantia: sed fri^jide; sfjcat enim
sig;nificat totum pedem, ut a tibia seceroitur. Uodc afj'
po'.j idem cst qiiod calceo, et rjTsjpo,-, bene calceatus. Qua-
re minutius minusque recte Pagnln. et Tigur. usjia ver-
tunt, tali. Melius Noster et Syrus vcrtunt, planias. puta
pcdes , quibus toluin corpus insistit; qui in paralyticis
trimonium , quod eral amplissimiim, ac factus Pontifc.t u humore aqiieo in eos defluente, resoliili sunt , in claudis
omncs pontirKaliis rcdditus et opes in elcemosynas profu- conlracti, dcbiles et manci
dit, quibus omnes paupercs Romae et per totarn Italiam,
quin et in terra sancla. aliisque provinciis, vere paupe-
runi paler alnil cl siistenlavit.
QiOD ALTEM iiABEO, Doc TIBI DO. ) q. d. Potestatcm
facieiuli nilracula quain linbeo, libi applico, p<.'r cainque
tibi sanitatcm dono. Poleslatcm eniin hanc habebat Pe-
trus permanentem, nnn per habituni (niillus cniin habi-
tus dari polest,qui physire qua^vis miracula patret, )scd
instar habitiis: Dei enim assistcntiain habobat pcr mo-
dum habitiis, ut pcr eius omnipolentiarn sibi paratam,
quoties vellet, totics miraculum ederct. Dcum ergo, Dei-
qiic potentiam Pclriis quasi habebal in manu, ac pcr cam
erat qiiasi omnipotcns. Ecce quid facit Dei amicitia ct san-
rtitas ! Ecce quoinodo Deus se suaque omnia Sanctis coiii-
municat? Dicit crgn Petriis : Qnod habco. hoc tibi do, q.
d. ait Ambros. in illiid Psal. 118. 57. Portio rnea Domi-
ne: Porlio mea Christus est. In porlione mea di»es sum;
in porliune mea polens sum. Quomodo polerat Pelruspor-
Mystice, claudus hic erectus aPetro sifjnificat ludxos,
quos quasi anlmas claudicantes , Petriis hoc sauationis
miraculo ad fidein addiixit, ait Nysscn. orat. de S. Ste-
phano. Et S. .\n)bro3. serm. 2. de S. Petri et Pauli en-
comiis. docet merito S. Petrum primum edidisse miracu-
l'iFn in pi'dura claudi connrmalione, iil osienderel se esse
f'indiiiicnliiin Ecclsia;: Vt sicut, inqiiil, i« Erclefin fidei
fiindiimfntum conlinet. ila et in homine membrorum fun-
damcnla [ quje sunl pedes) confirmet ; ul iam non trepi-
dut, nfc iinbecillis pos^il, supra petram Ecclcsise, sed ro-
bustus cl firtis inccdeie. Quocirca saepius hoc miraculum
in chudis opcratus cst S. Petrus.
Mcinorabile csl qiiod legimus in vila S. Ediiardi rpgis
.\iiglia;,scripta ab .•\telredo,qui floruit annoDumini 1164.
niiniruin conlractum qucmdam ulroque pede , missum a
S. Pctro ad S. Eduardiim, iit ei diceret se curatum iri. si
Eduardiis eum suis hiiineris impositum , ad templum S.
, Pelri pcifcrret. Quare Ediiardum illico id fecisse, itaque
lionis sux damna sentire, qui naturx damna reparabat? C ei inlcf^rain sanitatem gressumque restituisse. Porro re
Imo feliciorest, qui Dcuin possidel, quam qui totam na-
turam possiderel. Hic enim suas sa;pe iacturas patitur,
ille nullas. Unde siibdit S. Ambros. de eo qui Deum pos-
sidct: Portio tua, inquit, non ariditate sicralur , non im-
bre diluitur, non frigorc ulilur. non tempestule quassatur.
ta esl porlio, qunm tcrren:e partes ;tquare non possunt.
&loral. hir docct S. Pelrus. ul in donis acceptis a Deo,
rommunicandis simus libcrales: ideo enim a Deo com-
municaotur. Quocirca qiiisqiie dct quod liabet. Qui ha-
bct opes, det opcs; qiii eas non habct, porrigiit manum,
det linguam, consolando, docendo, etc, porrigal ror com-
patiendo, orando, elc. Eslo calamitoso Deus, ait Nazianz.
oral.27. ul vicissim Dcuin promereare, isque tibi sit Deus,
id est, beneficus et libcralis.
Quare Pelri Dcique dissimiles sunt divites aTari, qui ,
ut ait S.Hicron. adEustnch.de custod. virgin. cap. 11. /r-
cet sermone taceanl, opere Inquuntur: Eidcm et misericor-
velarat conlracto S. Peiriis se velle Eduardum in hnc mi-
raculo habere socium, iilpnle sibi valde dcvoiiiin: nuncu-
parat enim votum visitandi limina S. Pelri Roin.TB; sed
votiim iiissu Pontificis, ad .\ngloriim potitionem . com-
miilavit in templum hoc, quod in honorem S. Petri e.\ac-
dificavit.
Tropolog. rlaudicant qui nunc in Titiiim, nunc in vir- Moral.
tutem. nuiic in fidem, nunc iu hseresim ini'linaut . qaos "''""''«•
consnlidat Petrus, id cst, Pastor et Pra;latus vi verbi etj.J^qJ^''
gralioD (^hristi , Hcbr. 1-2. 13. Claudicatio eniin hiec pe-eiijuiii»?
riculosa est, ut vicina ruinae extrema;, ac Deo vehemen-
ter iniiiria ct cxosa. Componit enim ct coniungit Deum
cum diTmone, eumque Deo quasi aemiilum opponit, imo
antcponit. Quocirca Elias 3. Rcg. 18. v. 21. ail ad po-
puliim : Vsquequo claudicalis in duas partesF Si Domi-
nus est f)eus, sequimini eum : .^i aulrm Binl , sequimini
ilium. Et losue cap. ult. 19. .\on poleritis servire Domi-
diam non habeo ; quod autem habeo argentum el aurum, [\no: Deus enim sanrlus ct fortis , xmulalor est , nec igno-
hoc tibi non do
In NomnE Ibsu Chiisti. ) Qui scillccl csl Cbristus, id
cst Messins, tibi tiiisque Iuda;is promissus.
Nazare^vi ] Sciliccl cx Nazareth oppidiilo oriiindi, qiicm
proindc ludrei per contcmptum vocarunt Na/.arenum.iino
cruci eius hunc tiluliiin pra?fixerunl: lesus Piazarrnus liex
ludscorum. Qiiarc Dcus eiim ita humiliatiim nunc c.inl-
tat , ac in noinine Nazarcni to snnat, tibique a!latis flo-
rcm ct mcmbrorum vif^nrom rostitiiit. i\'nziiren»s onim
Hebraice idcm est qiiod lloridus.et (loridos cnicions. Tn-
lis fnctiis ost Chrlstiis por resurrcctioaem, iuxta illud Ps.
27. 7. lirfloruit caro mra.
PboTIMCS. ) Ut apparcrct esso instanlnnca, ideoquc non
naturalis ot inodicinnlis, sod divina sanatio. Fuil ha'c su-
bita sanalin SYnibnlum nostrie rosiirroclionis.qun» fiet in
iiiomcnlo. 1'ndc S. .\ugust. hom. 28. dc vcrbis A|>ostoli :
scet sccleribus vestris, ctc. Testes ros eslis, quia ipsi elege-
rilis vobis Dominum, ut scrvialis ei. Et .Moses Deuter. cap.
32. 16. Provocaverunt eum in diis alienis, et in abomina-
tionibus ad iracundiam concilaverunt. Et t. 39. Vidett
quod ego sim solus . et non sit alius Deas prxter tne. Et
Christus Matth. 6. 21. !^on poleslis Deo .^ervire el nam-
monx. Et Pnulus 2. Corinth. C. 11. fSoUtf iugum ducere
cum infidelibus. Qu.r enim participatio iustitix cum ini-
quilatr? aut qu.r socirtas luei ad tenebras ? Qux autem
coniunrlio Christi nd Jielial?
Itn Politici in Ropublica coniungiml h.Trcticos cum Ca-
Iholiris, ilaquc fidem et simul Rompiibliram cvortunl. Ta-
les fiiorunt Culhaei, sivc Samnrita', ex .\ssyria trnnslnti
in Samariam, qiii coluerunt Deum Israelis, ct simul dcos
Assyriorum, \ Reg 17. v. 33. Tales sunt quasi chnma?-
Icontcs; nani pro varietate locorum etpcrsonarum omni-
84
Commentarla in Acta Apostolorum. Cap. III.
bus se conformant, ciim ha;reticis loquuntur haeretice , ^claret sacrifioia, Deumque orarct. Atrium hoc duplcx e-
cum Catliolicis calholice, cum piis etcastis simulantpie- rat: priiis liidacoriim,postcrius Gcnlium et immundorum.
tatcm ct caslilatciii, cum impiis cl impudicis impia et im
pudica c(Tuliunl; prscsciUibus adulanlur, absentes lace
rant; bilinfjucs, trilin{jucs,iino omnilinjjucs sunt. Sedent
sollis diiabus,imo omnibus : fidem habeiit lubricam, idco-
qiio niillam. Vitc nostcr Frusiiis do tanta scctarum lin-
ius a3vi varictalo : Cur nunc tol fidibus ludilur una fides?
Talis Protcus luit lulianus Apostala, ait Nazianz. orat.
contra eunidcm, qui cum Conslantino et Christianis crat
Chrislianus, cuin (icntilibus (icntilis : modo palliatus, tno-
do to^atus: troclio vcrsatilior, pulypi mentcm obtincns :
biceps ut amphisbcna: anceps ut inulus: Euripo incoa-
slantior , luna inutabilior, pila mobilior, inagis varius
quam hydra.
Pra}clare Cassian. collat. 6. cap. 12. Mens iusti, ait, non
debcl esse similis ccrx,qux sempcr characteri signantium
cedens, pro eius formn et imagine firjuralur, etc. quinpo-
iius debcl vclul quoddam esse adamantimim signatorium.
Iuda;onim biparlilum crat: prior cnim eius pars viciaa
Sanclo, in qim crat allare holocanslorum, cedebat sacer-
dolibus; posterior laicis, scd mundis. Porro uon licebat
sub po-na inorlis Cicnlibiis , pula Uomanis , ex suo alrio
transirc in atrium ludicorum, nec Iuda;is in atrium sacer-
dotiim, tcste losepho lib. G. Belli cnp. C. lam qujestioni
huic tripliciter respondcnt Intcrprcles.
Piimo enim aliqui censciit, poiticum hanc fuisse exlc- I.
rius adha;rentem ipsi Sanclo, qua; proinde instar Sancli.Senient.
erat lonfja viginli eubilos, lata dceem, uti dicilur 3. Reg.
G. 3. perinde ac videmus Roma; basilicis S. Petri, S. Lau-
rcQtii, 5. Ca;ciliae, et aliis extrinsecus adhjerere porticua,
per quas in basilicas inlroitur; ita Adrich. in Descriptio-
ne lerusalcm. Verum obstat, quod in hanc porticum, imo
ia alrium saccrdotum, quod erat aute porticum, nulli nisi
sacerdoli Aaronico fas erat introire. In hanc autem por-
ticum in^ressus est Pelrus, claudus, totusque populos.
~..*.^ i^^v •, L '. vwv y tvv^t* t. it... ^.^...v^ . v.^i^(rii.tjtti, <..«...■ uLvy i.-vvv... ..»....; _. bii^uiii ilJ^,ll,03U3 tat Xl^liUS, I^IUUUUS, lUtUSilUU UUUUlUBi
7it iniiiolabilcm incns nostra firjuram sui semper custodiens U Secundo, alii censcnt , porticum hauc fuisse ipsum
characleris, univcrsa qux incurrerint , sibi qualitatcm sui
status sifjncl alque transformet, ipsa vero insigniri nuUis
incursibus possit.OhiQch olim iEschincs Demoslheni, quod
commutata facliono, Euripum ipsum inconstantia sua su-
perasset, esselque Euripistes et inccrtaj fidei. Quot hodie
sunt Euripistae, quibus uulla est nisi Graeca, aut Punica
fides I
AMBL'r,ANS ET EXiLiE^s.] lo eo ergo implctum estillud
Isaic-e cap. 33. G. de Ghristo et Aposlolis oraculum : Tunc
saliet sicui cervus claudus, ait S. Cyrill. catechesi 17. No-
la. Hic duplex fuit miraculum. Prius, quod claudo resti-
tuta sit pedum rectitudo et firmitas. Postcrius, quod illico
promple incesserit, imo exilierit. Qui enim diu non ara-
bularunt, esto sani siut et valcant pedibus, ut incarcerati,
lamen ex longa desueludine ambulandi, expedite incede-
re nequeunt ; sed sensim ambulare discunt, eiusque usuni
et facililalem ambulando acquiruut, uti experieutia con-
stat: ila Sanchez.
I. Et KEPLETI SUNT STUPORE ET EXTASI.) QxuSov; y.y.i
Ey.77.niot. Pagniu. et Tiguriu. replcti sunt admiratione et
stupore; Syrus, admiralione et extasi; Biblia GoLhica qute
cilat Jlariaoa, stupore et mentis consternatione. Extasis
hie significat admirationem maximam, qiia attoniti et per-
culsi, quasi eraotae meutis, extra se fierent, perindc ac ia
extasi sive raplu proprie dicto, mcns a terrenis ad eaele-
slia rapitur. Unde S. August. explicans illud Ps. 30. Ego
dixi in excessu (Graece s-i sv.^-xnu, Hebr. ^1T2n3 bechip-
jxtzon, id est , in trepidaiione et pavore) meniis mex: O-
mnis homo mendax. In excessu mentis, inquit, duo inlel-
liguntur: aut pavor, aut intenlio ad superna, ita ut quo-
dammodo de memoria labantur inferna.
. CuM TENERET (ita et Grajca et Syrus : perperam ergo
aliqui legunt tenerent ; alii, vidercnt) altem Petrum et
loANNEM.) Putaclaudus a Pelro sanalus. Sed cur tenuit
eos? Resp. CEcura. ex timore, ne si ab eis disiungeretur,
rursus ia claudicationem inciderct: nam apprehensa dex
II.
trium Iuda;orum, dicique Salomonis; tum quia in eodera
loco et area erectum fuit ab Herode, in quo olim Salomoa
suum erexerat: tum ad distinctionem porticus exlimae,
puta atrii Genlium , quod atrio ludaeorum adiecit Hero-
des: ita Ribera lib. 1. de Templo cap. 46. et scq. Censet
enim ipse Salomonem a;dificasse tautum atrium ludaeo-
nim , non yero atriiim Gentium , sed illud adiectura esse
ab Herode, ac proinde atrium ludffiorum vocari porticum
Salomouis, atrium vero Gentium porliciira Herodis. Qua-
re porlicus Salomonis fuit templum ludaeorum , in quo
Christus docuit, et miracula palravit. Verum obstat, quod
porticus ha;e erat extima, uti eara voeat losephus, quod-
que mendici ante atriuin, non iaterius ludaeorum, sedex-
timum Gentium desidebant, ut lara a Geatibus inlroeua-
tibus, quam a ludaeis slipem poscerent. Non enira dece-
bat sordidos et putidos mendieos ia loco ludaeis sanclissi-
rao, tanto numero iugiter desidere: nec Iuda;i id permi-
Q sisseut, praesertim ue eorum clamore et turaultu in sacri-
ficiis et precibus obturbareatur. Erant eoira ipsi iu sacris
religiosi,imo superstitiosi; et practicabautillud vulgo tri-
tum : Cxci et claudi non intrabunt in templum, 2. Reg.
3. 8. etiam si nulla lege id sancituin esset. Sic et apud
Romanos mendieorum statio erat ad pontem , uti etiam-
num est, ut patet ex luvenali satyra 4. et Martiali lib. 10.
epigram. 5. Ita Sanehez.
Tertio ergo alii censeat, porticum Salomonis fuisse a- HI.
trium Gentium,aut certeeiuspartem. Hoceaim erat qua-HemiiBa.
si lemplura Gentium , in quo ipsaj Deura adorabant , et
aute illud eiusque portam Speciosam sedebant mendici.
Erat hoc atriura tale , qualia videmus Romae in palaliis ,
nimirum sub dio, ita tamen ut ad latera haberet porticus
teetas columnis insistentes , ad quas tempore pluvia; vel
aestus recipcret se populus, eaque de causa vocatur por-
ticus Salomonis, non quod Salomon in eo oraret (orabat
enim in atrio Iudaeorum,utpote ludaeus etludaeorum rex,)
sed quod haec porlicus ex incendio templi facto per Clial-
Ponicus
Salomo-
uis quos !
tcra eius a Petro, saaus evaserat. Melius S. Chrysostom. iJdajos, superstes manserit, saltem bona sui parte , iU ut
censet id eum fecisse ex amore, revereulia et gratitudi- - - ._ .
iie, ut suos sanatores arete complecteretur, stringeret, et
ab eis avelli uon posset, eosque toti populo ostenderet et
depraedicaret.
Ad porticuh qu;E appellaturSalomonis.) Antequam
Petrus sanaverat claudum : claudus enijn iacebat mendi-
cans ante huius porticus portam, quae vocabatur Specio-
sa ; sed a Petro erectus , cuin eo per portam in porticum
hanc introivit, celebrans miraeulum et miraculi auctorem
Petrum. Unde populus, utidvideret, tam ad claudum cu-
ratum, quam ad Petrum curantom cucurrit.
Qua;res, quaenam fuitporlieus Salomonis? Nota. Tem-
plum Iuda;orum proprie duas habebat partes, Sauctum et
Sanctum sanctorum: in illud soli sacerdotes ingredieban-
tur, in hoc solus pontifex serael in anno. Quare pro populo
ante Sanctum adiectum fuit atriura,ut populus ia eo spe-
facile a Zorobabele, ct postea ab Herode instaurari po-
tuerit, inquit CEcumen. Ita Villalpaud. lib. 3. de Templo
cap. 9. ubi idipsum confirmat ex eo, quod Gentiles , qui
non nisi in atrio Gentiuni versari poterant , adierint Phi-
lippura in porticu Salomonis, ut Tidereutlesum. lesuser-
go tunc in atrio Gentium degebat, loannis 12. 20. Idera,
lib. 5. de Templo disp. 4. eap. G7. et68. in fine, idipsum
confirmat es losepho lib. 20. Antiquit. cap. 14. ubi por-
ticum hanc aitfuisse exlimam templi, eamque vocat opus
Salomonis, non Hcrodis. lu hauc ergo porticura iogre-
diente Petro cum claudo sauato, accurrit populus turma-
tim, et concionante Petro conversa sunt quinque millia.
Unde liquet porlicum hanc quaj tot millia eaperet, fuisse
ingentem,ideoque fuisse idipsum atriumGentium. Hoc e-
niin dictum esl porticus, tam quiaerat extimum, tum quia
pro immundis et profanis Geutibus erat quasi immuadura
Commenlaria in Acta
el profaaum respeclu atrii Iiidaeorurn, quod pro fidelibus
et sanclis ludsis quasi mundurn et sanctuni ciat, et vo-
cabauir lcrnpluin, non porlicus. Sic cnim cliamnum vcsli-
b'ila ante leini;ia, (|ijia e\tiina, et quia p,\lra templurn
sunt, vocainus porlicus, non templuni aut ternpli partern.
Atriuin crjjo (jcritiuin vocabatur porticus , ad distioctio-
nem alrii liid.voruin, quod vocabatur trtwptuin, cui atriuin
(jenliiiin exlcriiis adiaccbat quasi porticus.
Ver». 12. AtT POTESTATE.) l-<'!;it liiterpres in Gra;co Ejovria, id
esl polcsl(Ue.Oiioc\rca clSyrus vcrtit, 73C*7Ii)3 bcsciuUa-
fuin, id cst, iinperio nostro. L'nde SuUuni -t[jypti, Baby-
loiiis, Tartaroruin, vocantur eorurndcm principes ct lin-
pcraloro^. larn lofjiinl c'jjiC';t«,id cst/j;>/«/c, itaiiue in I^a-
tinis IJibliis lejjuiit Lyran. Hufyo ct Dionys. Iiicptc Iioee
(^alvinus torqiiet rnutra invocationcm Sanotorum , qiiasi
nulla sit in ciseoruinqiie rdiquiis poteslas. Non cniin lioc
viilt Pelriis, scd tanluin docere potestatcin patrandi ini-
ractila, qiiam c\. cirectu euin habcrc constabat , non csse
suain, id est, suariim virium, sed Dei, ab eoquc sibi {i;ra-
tis eoiiecssam.Snurti enim, inquit S. (Ircfj.lib.S. Diaiog;.
30.runiunt iiiiracula,vcl prcce,vcl polestale,liocest, nunc
invocando Deum.nuiic pcr Dci virtulcin sibi cominuuica-
tam im|ierando dxmoiiibus, niorbis , etc. iit obscedant.
Vers. U. Et lUSTiM.) Tuni fonnaliler, luni causaliter, hoc cst,
iustificuiitem eicteros omnes, ila iit ncnio liominum sit iu-
stus , nisi qiii iustitiain a Chrislo acceperit, ciquc illain
acccplain refcrat.
Ters. 16. Et in fide nomims eius.) q. d. Per fidein ct invoea-
tioiicm noiiiinis Cliristi , per tidcm qiia in Christuin crc-
diiiius , (•iiniqiic Salvatorcm afynoscimus ct prajdicainus:
vel per (ideiii qiiain liabcmus numini Christi , id cst, ipsi
Cliristo a ine nominalo et invocato, hunc claudum, qucm
vos vidislis cl noslis, confirmavil, id cst, eonsolidavit et sa-
navit , nomcn cius , puta Christi, q. d. Chrislus in quern
crcdo, a me nominatiis ct invocatus eonfirinavit, ct eura-
vit liuiic claiidum, iion ef^o inea niodicina, vel virtutc. Est
Jiic triplex Iicbraismus. Primoenim prxpnsitio i/i ponitur
pro pcr: in fulc, id est, pcr fidem. Secundo, fulcs nominis
passivc hic vocatiir fidcs qux Imbctur noinini Christi, id
esl,Cliristo ipsi : non cnim active fidesChrisli hic vocatur
illa, (|uam in sc liabct Christus (in Christo eniin non fuit
fides, scd visio) , scd passivc, quam scilicct nos habcinus
in Christum, qun crcdimus Christo. Tertio, noinen Chri-
sti inetonymice vocalur ipse Christus nominatus ct invo-
catiis : vel certe ipsa invocotio nomiuis Christi.
Nota. Fidei Iribuitur liic iniraculosa sauatio lamquam
causx non priinari;c, sed instrumcntaria;. ridescniin est
causa applicans nobis nicrila Christi, per quo! sanamur:
rursuni lidcs csl dispositio ad sanitatcin nicntis ct eorpo-
ris. Terlio, fides cl iuv ocatio est quasi causa impetratoria
sanitatis: ipsa cnirn cst oratio vcl tocita , tcI cxprcssn ,
quic sauitatein a Dco iinpctrat ; undc ct eain meretur, non
de condic^iio, scd de couf^ruo. Caiisa crf^o physica princi-
palis curulionis claudi fuit Dcus , instrumcntalis fiiit S.
l'etrus, maiiu elcvniis et crif^ens dauduin. Causa vero iiio-
ralis , ptita incritoria, principalis fiiil Christus , cius(|ii(;
iiicrila : iiistrumentalis fuit fides S. Petri, ob Ires ralioiics
et modos, qiios iain recenaui: ita D. Thoinas do potentia
qua<st. (i. ad 19.
Et iriDES. Of-B PER EUM, hoc ost, in cum, est, de-
DIT IJ<TEUI1AM SAJilTATEM.) O).o/.>r,;.ii(j, id cst , intcftrila-
lein corporis et inembroruni, piila iicduin. Alitcr Clirys.
Fides, iiiquil, qua; per eum, pula Chrisluni, cstpra;dica-
ta ct evaiififelizata, dcdit sanitatcm claudo : lides nutem n
Cliristo pra-dicatn , cst lides in ipsiirn (^liristiim ; veruin
rctriiiii iiiodestia» eousa id non slatiin exprimcre, sed ve-
Inre et rircuiiisrrihcrc, ne aversos a Christo Iuda;os olVen-
dat, donec sensiin su in mcntcs coruni iasinuans idipsuin
derlnrct et dan; enunciet.
Mo'.ii. Moral. Noln hic priino, Sanctos sua niirarula ot dotes
'• non sibi nd-ieriliero , sed Deo , euiiis aiiiil , ntldere rtiin
j;ratinruin aetionc ct (^lorilicatione, oc dicerc ciiiii Psnlte :
t^on nobis, Domine, non nobisj sed nomini tuo da gloriam :
Apostolorum. Cap. III. 85
J^ quod cum facimus, Deus novas in uos gratias elTuDdit :
grnlia cnim congruit dalurque f;ralo, qua; aufertur ingra-
t(). Vidc S. (irefj. hom. o. iu E/cch. sub Cufcin : Idcirco,
ait , viri scincli scmpcr laudem Crcatori reddunt . tii veni
siabililale pcrsislunt in ea virtute quam accipiunt.
Secundo, (|uanta sit virtus fidei excellentis et heroicae: Jl,
haec eniin omiiia qiiaecredit et sperat,impetral a Deo, iux-
tu promissuin Christi .Marci 11. v. il. Oinnia quxcumquc
orantcs pclitis , crcdile quia accipictis , el evenient vobis.
Talis est fides miraculoruin, pcr quain S. Petrus, S Pau-
lus, S. (iref^orius Tliaumalurgus, et similes, tot tantaqus
prodigia edidcrunt.
Terlio, quantam fidem, spem et amorom dcbcamus ge- (n,
rcre err;a Christuin, qucni Deus nobis dedit redemptorein,
salvatorcm , inedialorem , omuisque boni datorem , per
quem nos bencdixit onini benedictione spirituali incaele-
stibus, uti admirabundus docet et cruclat S. Paulus tolo
cap.l.ad Ephcs. Ciidc ipse alibi passim non Hisi lcsum et
Christurn sonat et crepat, dicens sc nihil pra;dicare. nihil
1> scirc, nihil sperare, niliil nniare, nisi lesum Christum, et
liunc crucifisuni, imo se iii se non vivcre, scdChristum :
rii-o,inqiiit, cgo, iam non ctjo, vivil vero in me Christus.
Hli/ii absil f/loriari nisi in cruce Domini nostrilesuChristi,
pcr quem mihi mundus crucifijcus est,ct cjo mundo. Mthi
vivcre Christus csl, el mori lucrum.
Idem fiiit sensus primorum fidelium , nt S. Ignalii
cpist. ac Uoin. Ainor yneus crucifixus est, ac conscquen-
ter et Cdes, et spes inea crucifixa cst; S. loannis, qui i.a
Evangelio et cpistolis non nisi Christi ainorem, qucm ca
eius pectore hausit , spirot; S. Polycarpi , S. Dionysii ,
S. Laurcnlii, etc. qui Christi amore ebrii ad ignes,'fur-
cas et lcones ibant quasi nd epulas. Sapicnter S. Nazianz.
in Sententiis: Alii,\n(\\i\i , aurum, alii arfjcnlum , aUi
mensas dclicatas, id est , vit:c ludibria in prctio habeant.
E(jo vcro Christum amplissimarum opum inslar duco: quem
utinam aliquando pura mente mihi intucricontingat: cx-
tcra aulnm mundus habeat. Pra»rlnre S. IJernard. lib. de
C Conscicntia cap. 1. Cum amor Chrisii, inquit, toluin ab-
sorbuil affeclum hominis, ut ne(jli(jens et imineinor sui. uil
nisi solum Icsum Christum ct ea qux sunt Icsu Chris'i sen-
iiat, tunc demuin in eoperfecla est charitas. ^'on est one-
rosa ei paupertas: iste )ion sentil iniitrias. ridet opprobria,
conlemnit damna, mortem lucrum deputal, imo ncc mori
se putai , cum magis dc morte ud vitain transire se sciat.
Et cap. 3. Premat corpus. trahat niundus , frendeat dia-
bolus , sccura erit conscientia, in Christo defixa. Vere o-
lcum eflusum noineu tuum Icsu Christc. Vide euindeni
serm. 11. in Cant.
PeR IGSORAXTIAH FECISTIS. SICLT ET rRISCIPES VB- vcrs n.
STRI. ) Scd loiigc culpabilior fuit prineipum ignorantia ,
quam populi, utpotc crassissima vel etiaiii alTeelata: qiii
tanieu lia?c quoquc aliquo inodo in scelcre ininuil auda-
ciarn , impuilcnliaiu ct irreverentiam in Deuni , eo quod
iiiinuit voiuntarium (gravius cniiii peccassent si t^hristun»
cogniturn , qiiod scilicet ipsc esset Messias ct filius Dei ,
p voliintarie ct dcstinnla malilin occidisscnt) idcirco a Pc-
'-' Iro liic allegalur quasi caiisa Christicidium excusans, noi\
in toto, sc(i in taiilo. Unde Christus pio iis ornns in cru-
rc: Pater, inqiiit, ignoscc illis.quia ncsciunt quid faciunl.
Et Pnulus 1. Coriuth.2.8. Si cniui cognovisscnl.nunquain
Dominum glorix crucifixisscnl.
Deis autem , Qvs (itn Cr.Tca el Rom. non 71/1 , uli vers. I8.
iionnulli legunt) rRjsMXTiAViT, scilieet pati Curistlm.)
l't scquittir , q. d. Pussiones el tormenta Christi , quas
Deus pr.Tiiuntinvit per Prophelns , oiiiniaqiic de Christo
pnssiiri(orueiilu,inii)|evit pcr vos Testramquc iguorantiam,
qiia fuetuin csl, iit Christus de faeto patcrotur ca oinnia,
qu.T etim passtiruni pripnuntiarniit Prophela?.
1't dkleastlr. ) Non tegantur, iit volunt htcrelici , vcr». 19.
non su|ierlirie lenus radantur, sed plane delenntur et a-
lniloanlur, ae, ni Syrus, expungantur, sical lilterse, e tn-
liulis rcratis olini cxpungebantur, ct nunc c uicnibranis
cxpungUDtur.
m
Commenlaria ?n Acla Aposlolorum. Cop. III.
veu.ac. ^^ '^^"^ VENERiNT TEMPOBA REFBIGERU.) Valabl. rc- ^ mailyrium. In cuius apparilionis memoriam , Rom» ex«
fnrillationis , sciliceL a peccatis ct ira Vei, subaudi , salvi
siti<<, vel rcfrigcremini et vos. Bcfrigcrium , vel , ut Syrus
verlil.tranquillilalem et quietem vocat salutem et beatilu-
dlDem aelernam, qua ab aestu tentationum, persecutionum
el aniiclioiium huius vilK , quibus in huiiis vil.T pelago
assidue iactamur et urimur, quicscemus et refrijyerabi-
inur. Alludit S. Pelrus ad excidium lerusalem et ludaeo-
rum mox futurum pcr Titum, ac ad Iiidaeorum serumnas,
quibiis loto orbe va^i continue agitautur, a quibus in G-
ne mundi liberabuntur.
Porro hoc rcfrigcrium poenitentibus , et conversis ad
(]hrislum obveniet a conspcclu Domini , id est , ab ipso
Domino praesente et conspicienle. Pro conspcctu , Graece
est TrpoiTwTrou, qiiod Tertull . lib.dc Resurrect. carn. vertit,
apersona Domini; Caietan. a facic Domini: quia, inqiiit,
facies Christi erit obiectum et causa bcatitudinis. Visio e-
nim divinilatis Christi, esl obiectiim beatitudinis essentia-
)is : visio vero humanilatis eiiisdem, est obiectum prima-
Ira portnm S. Sebastiani, in ipsomet opparilionis Chrisli
loco erectuin est sacellum, cui vulfjo nomen, Z)o»(?ne qiio
vadis? Sic npparuit S. Antonio post vicloriam luctK cum
daeiiionibus, ait S. Athaoas. in eius vita: item S. Tarsil-
lie, tcste S. Greg. in Dial. lib. 4. c. 16. Quocirca S. Thoin.
etCaietan. censentChristum tunc modico tempore Cteluni
reliquisse, ac descendisse in terram ad S. Petrum, Pau-
lum, Antonium, etc. Alii putant has visiones fuisse imajji-
narias; vel eliam reaIes,non corporisChristi, sed corporis
aerei formati ab angelo, quod reprsesentarel Christum ;
sicut ante incarnationem Verbum in corpore aereo Abra-
hae, lacobo, aliisque Patriarchis et Prophelis apparuit.
Verius videtiir, quod Chrislus aliquando simul iu caelo
etsimul in terra fiierit , et utrobique realiter proprieque
sit visus, ut cum apparuit S. Petro et Paulo. Nam, ut hic
dicitur, ca>lum non rcliquit, et lamen in terra fuit, appa-
ruitque S. Petro et Paulo. Ergo tunc simul fuit utrobique.
Insinuat id S. Chrysost. Videtur autem Christus caelum
rium beatiludinis accidenlalis. Unde Valabl. exponit , q. 1* modico tempore reliquisse, cum descendit ad B. Virginem
d. Quae refrigeratio erit, cum rursus conspectus erit Chri-
stus. Notal Sanchez, pro refr/gerii, GriBce esse ava\{<u5£u;,
quae vox et resurrectionern et refrigerium significat : et u-
trumquc huic loco conveuil, q. d. Cum venerit ava^j/u^ic ,
qu39 resiirrectio est et reanimalio {^^yj, enim est anima]
illa ipsa tunc implebit nominis sui mensuram ; nam vobis
iustis erit ipsa refrigerium , aeqiie ac a morte ad vitam
beatam resurrectio.Unde v. 21. eamdera vocat restitutio-
nem omnium. Unica ergo hac voce diios symboli articu-
los complectitur, nimirum, Credo carnis resurreclionem:
et, vitam xternam.
Qui PR^KDiCATUS EST.) Ita et Pagn. Tigurina et Vatabl.
legentes in Graeco T:po/.s,i.r,p-jyu.tvov, q. d. Prxconizatum et
proclamalum ; alii lcgunt 7rj50(TXE;(;£ipt<7jii£vov,id est prsepara-
tum, ut vertit Syrus, itaque lcgil Irenajus lib. 3. cap. 12.
Tertull. lib. de Resurrecl. carn. vertit , prsedesignatum ,
forle legit TrpoMpt!7fi£vo
in eius rnorle : nam cum ea rursum gloriose in caeliim a-
scendit. Obiter ergo tunc caelum reliquit. Quod ergo hic
dicitur, oportet eum caslum suscipere, intellige quod thro-
num glorite siiae in caelo firmiter collocarit , ita ut cx eo
gloriose et publice non sit descensurus, nisi in die iudicii,
cui non repugnat, quod secreto, iovisibililer et obiter ad
B. Virginem descenderit: ita Suarez 3. p. q. 58. in fine.
Quaeres, An simili modo ctelum, purgatorium et infer-Ananim.i
nus leneanl et claudant animas caeterorum hominum, iitcselo ei
inde exire nequeant ante diem iudicii? Aliqui censent a-e"r'e'd°
nimas damnalorum nunquam egredi ex inferno , ac coii-queani?
sequenter nunquam apparere homnibus. Ratio esl, quod
inferno quasi perpetuo carceri et gehennae sint mancipa-
tae. Rursum, quod in inferno nulla sit redemptio: ila cen-
set Dom. Soto in 4. d. 43. q. 1. a. 4. ad 1. Victoria re-
lect. de Magia n. 27. et Abulens. in 4. Reg. cap. 4. q.
56. Verum alii probabilius opinantur animas tam in in-
QuEM OPORTET QuiDOU citUM SCSCIPERE.) Ambiguum P feruo et purgatorio, quara in caelo commorantes, subinde
Ctiristus
cselum
capit, eo-
quecapi-
tur, quo
sensu?
est, ait Caietan. an dicere velit quod lesus caelum susci^
piat, sicul rex suscipit regnum ; an vero quod caelum su-
scipiat lesum, sicut locus suscipit localum; utrumque e-
nini est verum, et utrumque huic loco convenit; ac prius
involvit poslerius. Prior sensus angustior, posterior sim-
plicior est , si cum Syro verlas , quem oportet cxlo capi.
Ex quo contra Ubiquelarios concludas, Chrisli corpus non
esse ubiquCjUli iibique est eius divinilas. Sed ex eo conlen-
debat Berengarius, Christum non esse in Eurharistia, ut-
pote ceelo couclusum ; quem secutus Beza : Nola, inquit,
Christum caelo capi, contra eos, qiii pro eo, quod fide no-
bis ascendendum est in c£elum, ut capili nostro coniunga-
niur, Christum iterum e caelo, velut lovem qiiemdam Eli-
cium evocandum, pertinacissime tuenlur. Sed responden-
dum: Non docemus Chrislum ca?lo evocandum ad Eucha-
ristiam, quasi cselum deserens Incali motu ad nos descen-
dat (hoc enim tantiim fiet iu die iiidicii) sed quod manens
in caelo , per omnipolentiam Dei se praesentein sistal in
egredi et viventibus apparere, idque ad hoc, ul efficaciug
iis vel gloriam caelestem, vel poenas ignesque inferni sive
verbis, sive reipsa per flammas ostendaut , itaque maio-
rem vel spem, vel metum et terrorem eis incutiant. Nec
hoc quidquam de illorum gloria, vel de horum poena de-
cerpit, quia utrique utrumque secum porlant. Damnali
ergo cum apparent, suum carcerem, puta ignem cui alli-
gati sunl, secum ferunt, uti ex pluribus eorum apparitio-
nibus constat. Ita sentiunt D. Thom. in 4. dist. 45. q. 1.
a. 1, q. 3. Abulens. in cap. 25 S. Matth. q. 753. AI-
phonsus Mendosa q. 5. Scholast. de veris mort. appar. et
noster Petrus Thyrc-Eus lib. 1. de Spirit. appar. n. 117.
et 249. qui tamen recte addit,animas e ca>lo, et ex inferno
rarius per se et personaliter apparere, sed crebrius id fieri
per angelos. Rursum,animas e caelo apparere, quoties eis
libuerit: animas vero ex purgalorio el inferno non posse
egredi, nec apparere,nisi ex peculiari dispensatione Dei.
USQUE IN TEMPORE BESTITUTIOJilS OMINIUM.) Usque in
Eucharistia (sive id fiat per corporis eius replicationem , u diem iudicii, quo Deus homiiiem lapsum in peccatum, se-
sive pcr acquisitionem dumtaxat novi loci, de quo inler
se disputant Scholastici) idque invisibiliter et indivisibili-
ter, cum in caelo sit visibililer et divisibiliter respectu lo-
ci : alio enim in loco est Christi caput, in alio collnm, in
alio pectus, in alio pedes ; cum in Eucharistia omnia Chri-
sti membra sint in eodem loco, puta in eadem hnstia, eo-
demqiie hostiae puncto. Chrislus enim in Eiicharistia est
sicut anima in corporc , niminim tolus in tota , et totus
in qualibet eius parte.
Insuper nota, Chrislum post ascensum in caelum sub-
inde visibiliter in terris appariiisse , ut S. Paulo , dum
eum convertit, Aclor. 9. 4. ac S. Pelro. Cum enim ipse
e carcere rogatu Christianorum fugisset, occurritei Chri-
stus , rogantique Pelro: Domine gno vndis? respondit:
Vado iteruni crucifxgi. Ex quo intellexit Pelrus , Deum
■velle, ut ia carcerera rediret, seque pararet ad crucem et
rumnas et mortem, Deo, gloriae et felici immortalitati re-
stituet, ilaqueinstaurabit angelorum ruinas. Pariler tunc
cum homine ca>Ium, elemeuta, totumque orbem primaevae
integritati, incorruptioni et splendori restituet. Erit enim
tiinc renovatio, et quasi regeneratio totius mundi, uti do-
cet Apostolus Rom. 8.21. etS. Pelrus cpist.2. c. 3. v. 13.
Omnium.) Non tanlum temporum, ut vertit Syrus, sed
et homioum rerumque omnium, iiti iam dixi.
A s^cuLO.) Hebr. a"?"iya meolam, q. d. Qui Prophe-
tae ab olim , a priscis saeculis, ante aliqiiot annorum inil-
lia hanc miindi restitutionem, a Chrislo in die iudicii fa-
ciendam, praedixerunt.
MosES QUIDEM DixiT.) E multis Prophetis unum cilat, ver3. 22.
eumqiie primarium, piita Moseii, qiii clare de Chrislo Sal-
valore prophetavit Deuter. 18.18. Eius oraculum ibidem
explicavi: quare hic illud non retexam.
Commentaria iri Acla Apo^tolorum. Cap. 111. S7
ExTEBHiNABiTUB DB PLBBB ) Mi)«ps Douicr.lS. Iiabft: ^ et panilenliam ugal: ita Syrus. Secundo, assertirc. q. d
£^0 ^Deus) vUor ejiftam : i\yiSi verb.i pai aphruslic; hic ^^ > . • . " ... . _ _
exnljpat ct interprelalur S. Petrus : cuin cnini Deus ad ul-
(pliral ct interprela
lionern prosilil, exlernriinat et occidit vel iiiorte corporali,
vel spirituall et aetcrna. Utraque hic sif;iiirKaliir. luda;i
enini (>hrislo increduli cscisi sunl corporalitcr a Tito , et
spiritualiter aiterna rnorte puniuatur In gehcuna.
Vcrs. 24. DiES iSTOS.j Adventus et redemptlouis Messise, puta
Chrisii.
Vmi. «. Vos ESTis FiLU Pbophetabim.; FilU, scilicct spiritua-
les in fide et rclln;ione, q. d. Vos amplectirninl et credilis
ProphctaruMi oracula, eorumque fidein sequiinini , quasi
gennaDl eoruin In plctate filli. Sicut ergo ipsi in Clirlstum
TeDtunim crediderunl, eumque prxdixerunt; ita et vos iu
eumdcm iam natum , passuin et resurrjentein credile, iie
a maiorum vtstrorum lide et spiritu degcneretis , iinu a-
postatctis.
Et testamesti.) Hoc est, focdcris, pacti ct proinissio-
nis divliix. Nola Hebraismum: filli focdcris vocanlur lu
Dum quemlibet vestrum converlii • iia Gagneius. Tertio,
finallter el optative, q. d. Hoc fine mislt Deus Christum,
ut scllicet vos conTertal a peccatis per suam gratlam et
iustitiam. Istc cst cnirn omnis fructus, ut auferalur pccia-
tum , ait Isaias cap. 27. v. 9. Ablatio peccali enim non
fit nisi per graliain , iustitiam et charitatem iQfusam a
Deo. Quoclrca remisslo peccatorum in Scriptura celebra-
lur quasl summiim Dei opus, patrandum a Messia, eius-
que proprius finis et effectiis; ut a Zacharia: lusiuran-
dum, inqull, quod iuravil ad Abruham putrem nostrurn ,
daturum se nobis, ut sine tirnore de manu inimicorum no-
strorurn liberati, serviamus illi in sanctitate et lusldia co-
ram ipso. omnibus diebus nostris , etc. Ad dandam scicn-
tiam salulis plebi eius, in remissionern peccatoruin eorum,
Lucaj 1. 73. Idein celebrat S. Paulus ia Ephes. cap. 1.
cl 2. et passlm alibi.
Quocirca doceiit Theologi , quod remissio peccaloruraQuantum
et iustlGcatio slt maius Dei opus, quam creatio caeli et ler-'"""'"
da;i, ad quos pcrtiiiet focdus a Deo cuin .Vbraliaiii palre O ric : luin quia peccatum inagis dislat a Deo , quam nihil [^^^j*|°
eorum inituin : Deus cnim .\brah8e et postcris ciiis promi-
slt Messiam, eiusque benedictionem, id est, gratiam , iu-
sllllam et salulcm, q. d. Vos estis filii Abraha;, acconse-
quenter fiiii foederls , quod Deus cum Abraham pcpigit;
ac promissionis, qiiam ei dedil de Messin.' rcdciiiptioiie ct
saliite : nunc crgo cum illa per nic vobis a Dco ostcnditur
et ofTcrtur, avide etainbabus, iitniunt, iiianibiis illain cx-
cipite. \'os ciiim siciit cstis filli et hajrcdcs Abialia;, ita ct
promissionis illi a Deo facta». Sic et Chrisliani vocanliir
fjlii novi Tcstamcnti, quia illi adscriptl suiit per fidein, et
nd illos pcrtincnt Sacraincnta , gralio , omniaqiie bona ,
quae in novo Testainento Christus Christianis promisit et
eihibuit.
Irt seiii;«b tuo.) In filio tuo, piita in Christo ex semi-
ne et posteris tuis nascituro. Ita explieat .\postoIus Gnlat.
3. 2G. ct ipse Petrus dlccns v. 2G. Su.Hilans filium suum:
ab entc: tum qula nihil ita Dco contrariuin et exosum,ac
peccalum. Slcut enim peccatum est sunimum malorum
omnium, ita Deus est summuiii bouoruru omiiium. Unde
et pro pcceato Dco salisneri , ac peccatum ipsum expiari
rcmlttique uon potult, nisi per rnortem et cruccm ipsius
unigeniti filii Dei : tum quia per gratlam pcccala reinilten-
tcm et iustincantciii , pcccatur cx abvsso profundissiiiia
siiorum scelerum elevatur quasl in cxluiii eiiip» rciim ,
duiii per eain Ht non tantum sanctus et amlcus l)ci . st-d
et consors divina; naturaj, Del filius et haeres^quod donum
nialus , subllniiiis ct divlnius cst, quain caeluiii el tcrra ,
oiiiniaquc quK in ils creala. Ita dlserte S. Augusl. tract.
72. in loannem, ubi et addit: ludicet, ait, qai potest , n-
trum maius sit iuslos angclos creare , quam impios iustifi-
care: certe si sequulis cst utrumque potentix , hoc muioris
cst misericordix. Et fuse D. Tlioin. 1.2. q. 113. arl. 9.
Vide hic quantum malum, qiiamquc fugiendum etexe-
hio crgo est seinen bcnedicliim .\bralia; promissum
Benedicbntib, id est iuslincabuiitiir, omncnKjue gra- pcrandum sit peccatum; ac ex adverso quanta sit bonilas
jcipicnt, omxes FAUiLia terb.8.; Puta ' Dei el Chri^tl , diim
tiam et gloriaiii acci
omncs gcnles. Dei cnim bcncdlctio est clllcax, ncc verba-
lis tniitiiin , iiti est hoininiiin ; scd rcalis , quae boniiin ,
quod dicit et imprecalur, rcipsa coiifcrt ct pra;slnl : Dci
enim benedlccre, est benefaccre, non quoinotlo libet, scd
eximie et dlvioe. Hoc cnim dccet Driim , Dciquc Inimeii-
sam liberalitatcin et munificcntlain. .Magnurn enim iiiagna
dare dccet, ut aicbat .\lexander Magnus. De hac .\brah;e
boncdicliiinc , vldc ca qua; dixl Gciies. 12. 3.
Vers 26. V'oBis PRIMLM.) Priino enim el dlrectc missus cst Chri-
stus ad ludxos, qiiasl .Messias patribus eorum proiiiissiis.
Undi' ab Apostolo vocnlur minisler cirrumcisionis, Rom.
io. 8. id csl , circumcisoruin , puta Iuda:orum: quia pi;r
sc iis solis pra-dicavlt.
SusciTAHS.) .\v5(r/;7«; in noristo, id cst, cum suseitassct
eum. .\lliidlt Petriis ad lllud .Mosis . Pruphetam suscilabit
V<ibis Deus, qiiod (■ilavil v. 22. lam suscilinis, id cst rcsii-
tcitans, piila pi)sli|iiniii rcsuscitavit eiiin a mortiiis. Post
uos pcccatorcs ex potestate diaboli .
peccati et infTnl transfcrt in regnum gratia! et dilcclioois
filii siii, fncilqiii' liKrcdes, imo rcgcs ca?li, ut illam ineri-
lo adiiiirnri.grail.TS agcre, et cclebrare debeamus tota vi-
ta,uti fecit S. Poulus, S. Mngdalena, S. Pelagla , alliqiie
poeiiltentcs, imo pcr totarn aitcraitalcm, uti faclunt Beali
in cx\o. Quocirca Chrislus a S. loanne Baptisla hoc clo-
gio.quasi iridice totl orbi Indlcalus ct pra'dlcatus cst: fc-
cr .-Ignus Dei, ecce qtii tollit pcccata mundi, loaii. 1. 29.
Qiiciii secutus S. loannes Evangelista, passim in .\poca-
h psi Christum indigilat Agnum pro peccatis uostris occi-
suiii et immolalum,eumquc ut lalcm a Bcatis in cxlo ad-
orari et laudari pronunllat , ut cap. o. G. Vidi Aqnuin
stantcm tamquam occisum, etc. ct viginti qualuor seniorcs
ceciderunt coram Agno , etc. dicentes: Dignus es Domine
accipcre librum,el uperire signacula eius, quoniam occisus
cs, ct redcmisti nos Deo in sanguinc tuo cx omni tribu . el
lingua, et populo , ct nutionc, et fccisti nos Deo noslro re-
resurreclloncm ciiim Chrislus siinm bencdictioiicm, id cst \ii/num ct saccrdotcs, et regnabimus supcr lcrram. Et c. 7.
"" ' " . . g ^^p jj j ^^P j„ g ^,^^ jJJ ^ p^P .-^Q JJ g, .,..,
Quare mertio lioc eximiiini Christi dooum admlians .Mi-
cha-as , oracula siia de Christo ita concliidlt cap. 7. 18.
Quis Deus similis lui, qui aufcrs iniquitalem , cl transis
pcccatum rcliquiarum hxrcdilatis tux? El moi : lieverlc-
tur et misercbitur nostri, ct proiiciet in profundum maris
oinnia pcccata noslra. Diibis veritatem lacob , miscricor-
diam Abraham . qux iurtisti palribus noslris a diebus an-
tiquis. \'idc ibi dicta.
Spiriliim Kniicliim grnlinm ct saliitciii, copiosc in liidxos
cduilit. Itcmirrcclio ciiim (Ira-cc vocatur avaraiij.
ItBNEDICENTBM VOBIS. ) Qiii vnbis bcncdlcal, id cst bc-
iicfacint, dniido lliimina gratiarum In liac vita, ct gloria;
In fiitiira, iit in dic indicil ab eo niidintls: Vrnitc benedicti
Patris mri, pnssidclr parutum vobis regnuni a constitulio-
ne mundi. Ila qui crucifisus est suos crucifijcures bcncdi-
xit. ait S. Chrysost.
Ut COSvertat ) Ev Tw arorpiyi-v. qiiod Iriplicilcr vcrli
potest. Prirno, coudltionatc,q. d. Si convcriat sc quisque
'88
CAPUT QUARTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Petrus el loannes, co quod praidicanl Christum resurrexisse, incarceranlur , alque in concilio veliti prcedicare
Chrisliim, constanler respondenl, oportere magis obedire Deo quam hominibus, Secundo, v. 23. dimissi et re-
versi ad suos laudant el invocanl Deum, impelranlque liberlatcm et robur evangelizandi: in cuius signum ter-
rce motu concussus est locus in quo orabant. Deniquc v. 32. narrat Christianis fuisse cor unum, et animam
vnam, tndlumquc inter eos fuisse egentem, sed ex pretio agrorum et domorum quod singuh offercbanl ad pe-
des Apostolorum, divisum fuisse cwquc tantum, quantum opus habebal.
!,_. oQUENTiBUs autem illis ad populum, supervenerunt sacerdotes, et magistratus templi, et sadductei,
I '2. Dolentes quod docerent populura, et annuntiarent in lesu resurrectionem ex raortuis: 3. Et iniece-
JBLirunt in eos roanus, et posuerunt eos in custodiam in crastinura : erat enim iam vespera. 4. Multi au-
tem eorum qui audierant verbum, crcdiderunt: et faclus est numtTus virorum quinque millia. 5. Factura est
autem in craslinum, ut congregarenlur principes eorum , et seniores, et scribae in lerusalera ; 6. Et Annas pria-
ceps sacerdotum, et Caipiias, et loannes, et Alexander, et quotquot eratit de genere sacerdolaii. 7. Etstatuenles
eos in medio, interrogabant : In qua virtute, aut in quo nomine fecislis hoc vos? 8. Tunc repietus Spirilu san-
cto Pelrus dixit ad eos: Principcs populi, et seniores, audile : 9. Si nos liodie diiudicamur in benefaclo hominis
infirmi, in'quo iste salvus factus est, 10. Notum sit omnibus vobis, et omni plebi Israei, quia in nomine Domini
nostri lesu Christi Nazareni, quem vos crucifixistis, quera Deus suscilavit a mortuis, in hoc isle astat coram vo-
bis sanus. 11. Hic est lapis qui reprobalus est a vobis sedificanlibus, qui faclus est in caput anguli : 12. Et non
est in alio aliquo salus. Nec enim aliud nomen est sub caelo dutum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri. 13.
Yidentes autem Pelri constantiam et loannis, comperto quod horaines essent sine litleris, et idiolae, admiraban-
tur, et coifnoscebant eos quoniam cum lesu fuerant; 14. Hominem quoque videntes stantem cura eis qui curatus
fuerat, nihil poterant contradicere. 15. iusserunt autem eos foras extra concilium secedere: et conferebant ad in-
vicem, 16. Dicentes: quid facieraus hominibus istis? quoniam quidera nolum signum factum est pereos, omni-
bus habitantibus lerusalem : maiiifeslum est, et non possumus negare. 17. Sed ne amplius divulgetur in populum,
comminemur eis, ne ullra ioquantur in noraiiie hoc ulli horainum. 18. Et vocantes eos, denunliaverunt nc omnino
loquerentur, neque docerent in nomine lesu. ID.Petrus vero et loannes respondenles, dixerunt ad eos : Si iustun:»
est in conspectu Dei , vos potius audire quara Deum , iudicale : 20. Non enim possumus quee vidimus et audivi-
mus non loqui. 21. At illi comminantes diraiserunt eos: non invenientesquomodo punirent eos, propter populum,
quia oranes clarificabant id quod faclura fuerat in eo quod acciderat. 22. Annorura enim erat ampliusquadraginta
homo, in quo factum fuerat signum islud sanitatis. 23. Dimissi autem venerunt ad suos: et annuntiaverunt eis,
quanla ad eos piincipes sacerdotum et seniores dixissent. 24. Qui cum audissent, unanimiter leva\erunt vocem
ad Deura, et dixerunt: Domine, tu es qui fecisti caflum et terram, mare, et omnia quae eis sunt: 25. Qui Spi-
rilu sancto per os patris noslri David, pueri tui , dixisii : Quare fremuerunt genles, et populi meditati sunt ina-
nia? 2l). Astiterunt reges terra^, el principes conveiierunt in unum, ad\ersus Dominum, et ad^ersus Christum
eius? 27. Conveiicrunl enim vere in civilate ista adversus sanctum puerum tuura lesum quera unxisti, Herodes,
ct Pontius Pilatus, cum gentibus, et populis Israei , 2S. Facere quag nianus tua et consilium tuum decreverunt
fieri. 29. Et nunc Domine respice in minas eorum , et da servis tuis cura omni fiducia ioqui verbum tuum, 30.
In eo quod manura tuam extendas ad sanitales, et signa et prodigia fieri jter nomen sancti Filii tui lesu. 31. Et
cum orassent, motus est iocus in quo erant congregati : et repleli sunt omnes Spiritu sancto, et loquebantur ver-
bum Dei cum fiducia. 32. Multitudiiiis autem ciedenliura erat cor unum, et anima una : nec quisquum eorura quss
possidebat, aliquid suum esse dicebat, sed erant illis omnia communia. 33. Et virtute magna reddebant aposloli
testimonium resurrectionis lcsu Christi Domini nostri , et gratia incigna erat in omnibus illis. 34. Neque enim
quisquam egens eral inter ilios. Quotquot enim possessores agrorum aut domorum erant, vendeiites afterebant pre-
tia eorum quee vendebant, 35. Et ponebantante pedes apostolorum. Dividebatur autem singulis prout cuique o-
pus erat. 30. loseph autem , qui cognominatus esl Barnabas ab apostolis (quod est inferprelatura Filius consola-
tionis), Levites, Cyprius genere, 37. Cum haberct agrum, venilidit eum, el altulit pretium, et posuit anle pedes
apostolorum.
L0QUESTIBL'S AUTEM ILLIS. ) Solus Petrus dicitur lo- ^ qni omnes in ofllcio conlineret, et eos qui lurbas aut lu-
cutus cap. prBeced. v. 12. sed Petri verba approbabat multus concitabant, in carcerein abduceret. Quocirca S.
loanQes, quasi eius socius et assecla, itaque per Petrutu Chrysost. magistratum hunc vocat ducem militum templi.
loquebatur. Adde,loanaeni nou fuisse eiiDgucm, sed zelo Et boc sigjnificat Grsecuni rpaT/,70,-, scilicet unum aliquein'';^!!'*'^''»-
pleiium idem asseruissc, el praedicasse turbis eum cingea- cseteroruin niilitura ducem: est enim siugularis numeri. |,rj.,or
tibus, quod publice prcedicarat Petrus. Unde palet magistratum fuisse niilitareni pro reis capien-iempli.
SfPERVENEfiCNT. ) Gra;cuiii e7:iCr-,iiav secundo verti po- dis, nou autein iudicandis, vel coudL-mnaudis inslitulum;
test, inslUerunl eis; Tigurina, prsesto faerunt ilUs; Syrus, ita Sigonius lib. 7. de Rep. Hebr. cap. 13. Alque hic fuit,
insurrej.eruni in eos. qui cuin luda prodilore mlttens suos aliosque salellites ,
MAGiSTKArus TEMPLi.] Tigurin. prxfectus (empli; Pa- Chrislum coepit in horto, Luca? 22. v. 4. Videlur ergo hic
gain. Uux teiitpli: in tauto cuiiii sacerdolum , Levitarum unus fuisse e pontificibus, socios et inililes babens iniao-
et populi e tola ludsa, imo e toto orbc ad templum quo- res sacerdotes et Levitas: his euim e Deo commissa erat
tidie conflueniis nuraero , ne quid turbarum tumultus ciistodia templi, Nuiner. 4. Ila censenl Arrias .Montanus,
aut sedilionis oriretur, institutus erat Magistratus, quasi Salmeron , Sigon. lib. 7. de Republ. Hcbr. c. 13. et alii.
prcetor templi, ait Beda, suos babens salellites et milites, Ratio est, quia luda;! noa tolerassent praeloreni Geulilem
Commcntaria in Acta Apostolorum. Cap, IV.
89
ia loco sacro , imo nulli Genlili templum corum infjredi ^ tio : Modicum fermentum Aposlolorum magmm farinx
licebat sub poena capltis, tcste losepho. Habebant tanien massam convertebat : quia non quanlilate numeri, sed gra-
tiaSpintus vim suamiustitenenl.^Sanc aliquot centeni sa-
cerdotes in civitate, vix lotidem centenos cives convertunl ;
quia rcfrixil ulrorumque spiritus. Deniquc Soplironius ia
Frarjmcnto dc laboribus S. Pclri et Pauli, quod eitat tom.
7. liiblioth. SS. Patrum, asserit S. Pelrum constitulssc de-
cem millium virorum Ecclesiam : quia scilicet verba eius
animata erant Splrilu ca?lesli, et quasi iacula igne divino
ardcntia, corda audienlium ftriebant et incendebant.
itctepitque Paulum, ct Ut co.NGREGARESTua PBiNCiPBS.etc.) Fuit hoc magnum fer
in castra,qua! erant in arccAnlonia, perduiit Act.21.33. concilium 72. virorum , quod Gra!ce c-jvi^s^iiov , indequc
Et hoc lantum probant arfjumenta Sanchez, qui opinalur Hebr. ct Syriace Sanedrim vocatura est, prlmitus institu-
llomaoi, suoque prjesidlo (irmabant Antoniam quae crat
arx ampllsslma et munitissima vicina templo , ut docet
loseph. Ilb. lo. Anliq. c. 14. idque tum ad templi custo-
dlam, tum ne ludaii c tcmplo arcem facerent, elUomania
rebellarent. Huic arci ergo et pra;sidio prajpositus dux ,
Tcl tribunus Uomanus, si gravior tumullus in tcrnpio con-
citaretur, accitus a prajtore templi accurrcbat curn suia
niilitibus,inolusquc omnes componebat. Talis vidctur fuis-
86 tribunus Uomanus , qui accurrit ctepitque Paulum, ct
prajtorcm tcmpli fuisse llomanura , pula Antoniaj pra;fc-
Cturn, non Hcbraeum.
SADDiXff.J Ila dicli, quasi iusti cssent, aut polius quod
iuslos se iactitarent (Hebr. enim p>1JC tsaddik vocatur
iustusj aut potius a Sadochcoruni auclore, inquit Epiph.
tura a Deo, Num. 11. 24. et seq. ut ibl dixi. Connatum
erat non ex solis viris tribus luda, uli volunt loannes An-
nius et Lucidus in Brcvlar. tcmpor. nec c\ sollssacerdo-
tibus, ut vult Abulens. scd ex duodecira trlbuum duode-
clm principibas, el ex 2i. principlbus sacerdotum , qui
haeresi 14. Fuit ha;c una c sectis Iuda;orum , a Samarilis lotidem eoi um famillis prKsidebant , iussu Dei inslituti ,
prognata : unde cum iissolum .Mosis Penlateuchum reci- u et in 24. classcs distributi a Davide, 1. Paral. lo. C. Ha-
piebat,doccbatquc non essc rcsurrectioncm.nec angelura.
irlplici-
ter capi
nec spiritum, Actor. 23. 8. ac conscqucnter animam non
esse immorlalem ; ncc csse Numcn rcs humanasdirigens,
pios praemians , impios puniens; scd quemquc sibi sua3
sortis et forlunae esse fabrum. Erant ergo hi ludsorum
quasi Eplcurei, rclpsa dlclilantcs illud: Edc, bibc, lude,
jml mortcm nutlu voluptas. Quocirca Chrislo el Apostolis
prxdicantibus Dei iudicium , ct resurrectioncm bonorum
ad gloriam, malorum ad tormcnla, perpelim se opposuc-
runl. >'ide loscphum Ilb. i3. Anliq. c. 9. el lib. 18. c 2.
DoLE?«TE9 J Ai3tnovo..f/£voi; SjTus, indigmntcs ; TiQuria^
et Paj^nln. moleste fcrentcs; alli, anxii.
In Iesu.J lla Gra:ca cl Roniana , nou in lcsum. lam in
ksu, id est , in nomine Icsu , pcr Icsurn: ila Tigurina et
Pagnin. Secundo, in Icsu, id est, de lesu. Sic enim Hebra^i
el (jrxci sa;pc in usurpant pro dc: proprie enirn Petrus et
loanncs prxdirabant lesum rcsurrcxisse ; indc tarncn col-
rura enlm pra;sldc3 in Evangilils, Actls, Esdra, elc. cre-
bro vocantur Principes sacerdotum: atque cx ca;teris po-
puli primoribus, prxserllm Scribis el Lcgisperitis. In hoc
concilio damnatus fuit Chrlstus, pra;sidentc eodem Caipha
ponli(irc, qui hlc nominalur, ciusque soccro .\nna, .Mallh.
27. 1. Unde mlrum est illos, qui rccenter larn infensi fue-
rarit crantque Chrlslo, milius cgisse cum eius Aposlolis:
sed retincbat corum furorem Dei manus, et populi, magno
numero eis credentis , rnetus , ne eum in se concitarent ,
ab coque lapidarcntur.
Semobes.J Qui tum annoriirn, tum potius prudenli» et
morurn maturitale grandaevr surit, ideoque populo vencra-
blles, ait S. Gregor. 19. Moral. c. 13. Hinc ab his senlbus
leclus et dlclus est Senatus, ioquit Clccro.
ScRiBf.J Sicut Graeci suos sapientes vocabant Philoso-^trs- G.
phos.Chaldaei Magos, Ita Hebra;i eos appcllabant C^SID
soplicrim, a 12D scpher, Id esl , litlera , vcl liber. Scpt.
ligcbant, vel auditoribus colllgendum rellnquebant , Icsu Q^ vocant yoaupiaTei;. id est , litleratos ; eorum enim crat S.
dlscipulos quoque eius ope et virtule resurrccturos. Uude
Tertio, to in ksu, explicari possct, j7j.s/«/' ksu: saepe enim
Hebracum 2i 'd csl in, sumitur pio vicino 5. 'd cst, sicut,
instar. Christus enlrn rcsurgens est causa nostra; rcsur-
reclionis, lam cxcmplarls, quara mcriloria et ciricicus.
PosuERUMT Eos 1» cusTODfAM.) //» cu.i^of/fam, puta in
earcerern; Tiguriua , dedcrunl (miserunt) in custodinm.
Hic esl priinus carccr S. Pctri, quem dcinde multi a-
lii conscculi sunl; Apnslolatus enirn insignc est pcrsccu-
tio et carcer , non minus illuslrc ct gloriosum , quam sl-
goa et prodlgia, uli docct Paulus 2. (jor. 1 1 . 23. qul pro-
iude in vlnculis suis solct cxullare ct gloriari. ^'ide ea
qua; nolavi Ephes. 3. 1. Cum Petro et loanne incarccra-
turn quoquc fuisse claudum sanatum, quosi crimiuis ma-
teriam ct obleclum, patcbll v. 7. 9. ct 10.
Erat EMjf lAM VESPERA.) Ulpotc post horam nonam
ab orlu solis: nona enim sanavcratPclrus claudum, cap.
Scripluram describcrc, docere, interprclari: ItaEpiphan.
hreresi 15. losephus llb. 2. conlra Appion. et alil. Unde
Esdras vocatur Scriba. Sic .Vppion. Phlloponus, el alli vo-
cati sunt Grammalici, id est, litterati etdocti, uonsolurn
in Grammalica, sed ct Rlietorica, Philosophia , omnique
litlcratura.
Et Annas PRfNCEPS sacerdotumJ Vldctur ergo Kn-
nas iam fuisse sumiiius poutlfcx. Ipsc cnim cura Calplia
gcncro suo, alternis annls gerebat pontHicolum, a Roma-
nls, utvidctur, crnplum. Dlccs, Paucis scptimanis nnte ,
summus pontifex crat Caiphns, qui Chrislum condemna-
vit, lonnn. 11. 49. crgo Annas non fuil tunc porilifox. Re-
sponilcnl Cilossa liitcrlincaris , Hugo cl Gagncius post
inorlem Chrisli, piila in Pnschale, de morc Caiphnm au-
niio ponlilicatii perfunctum, cessisse llliirn .\niia;. .Vnnus
cniin saccr (quo utebnntur in pontilicalu incundo. vel dc-
poncndo) npud Iuda;os Incipicbnl a Nisan. id csl .Marllo,
pra;ccd. v. \. et 7. n ''^ " I^aschatc , utpole fcslo prlmo ct rnaximo; idquc cx
MuLTi AUTEU QUf AUDIERANT VBRBLM.) Pra^dicatio- 'J dccrcto Dci Exodi 12. 1. Adilc. pra;poni Annarn Caipho!,
qtiia cral senior, ct socer Calpha;, adeo<iue felix et vene
nern Pelri sarialione clnudl , ct mnjjis intrcpidn hllarique
constantia in cnrcere, inqult S. Chrysost. conlirmatam.
<»)Uf.>'QUE HfLLfA.] Dlvcrsa prorsus sunt Iutc quinque
millin, a Iribus millibiis primn Pclri conciono convcrsis
cap. 2. (Junrc iis ndii-cln, ill.Tcrunt niimcrum oclo iiiil-
lium: tol ergo inox fiicrc lidulcs, convcrsi n Pclro. Iln S.
Uicron. in cnp. 'lO. lsai;i>, 8. Augimt. tract. 39. jn loan-
ncm , S. Chr^sost. hir , Lyrnri. et Itodn , qui nd<Iil , h;ec
quiniiuc niillln ronv<'rl<'iul;i fme lypico pra;sigiiiru-nsse
Chrislum, ciiiii mandnvit .V|i<)slolis, iit quiiiqiic homlnum
nilllla pnucLs pnnihus pnsccrenl, .Mntth. 14. v. IG. Porro
hn^c quini|uu rnillin fiicriint virorum, nil Liicns, quibus si
adiicins riMiiiiias ct pucros.qiios non diihium cst lot viris
plurirnos fuissc pcrmislos, longc riinlor fiilt niinioriis; f<c-
mlncus cnlin scxus pr;c viris riingis sob-l css<> d<<\<itus. Ec-
ce hic Tcrurn cst illud S. Chrvsost. hoiu. de virlutc ct vi-
VoL. X.
ndus, ut lilios stios omncs. numcro quinquc, pontificcs
vldcrlt, tcstc loscpho lib. 20. Anliq. cap. 8. Aliqui hiinc
Annnm piitanl cssc lonnlhnm Anna; (illurn , qiii rcmolo
Cnlplia fnctiis est ponllfcx n Uomnnis , tcsle loscpho Iib.
18. cop. 6. ct vocari cllnm .\nnam de nomine palris cie-
diint. Uiidc et Mccphoriis in sua Chrnnol. sic liuius .Tvi
ponliliccs niiiiicrat : .\iinns,cl cx nllo gcncrc Isma<-I, Elca-
/nr liliiis .\nna?. Simoii , Cniplins .\nn.T gciicr, lonalhas
ct Thcoplnliis .Vnna; lilii. Ponlilicalus culm tunc cratan-
nuiis: iin Mnrinna.
Et CAipn.*s.) Nola. Paulo ante Pctrus in domo Caiph.-c
pn>ldiis , lcr cum iiiramcnto ncgarnl Christum; iam Spi-
rllii Sniicli) in Pcntccostc rcccplo roboralus.corairi cod<'m
n<'gntioncm siinin rclrnclat. cl t".hrls|iim gcnorose conlitc-
lur, itaque priorcin lai<sum et scandalum sarcit ct rcpa-
90
Commenlaria in Acla Apostoloium. Cap. IV.
rat. Caipham, Scribas et PharisaDos Chrislicidii sui iuslas J^ diiudicamur; scd modcstiau causa dicit, Si diiudicamur .
Deo dedisse poenas, adeoque Caiphaiii, seque ac Piiatum , ' ' '^*'
necem sibi inlulisse, indical Nicephorus lib. 2. Histor. c.
10. quia et Cleiuens Rom. lib. 8. Constit. cap. 2. etex eo
S. Alhanasius vcl potiua Anaslasius Episcopus Nica^nus
quaest. 18. in Script.
loANNES.) Uic unus fuit ex quinqueAnna; filiis, adeoque
ponlifex, aiio nomine lonathas appellatus , in pontificatu
gerendo aequus et dexter , unde eum laudat losephus lib.
2. Bclli capite 25.
Alexander.) Hunc opibus seque ac Tirtute et pietate
celebrem, Aleiandriajgessissc magistratum Halabarchae,
id est , Prjefecti salis ( «X; cnim Graecis esl sal , a.fyuv
praefectus, princeps) uarrat losephus lib. 20. Anliq. cap.
3. et ex eo Baron. anno Christi 34. qui et addil : Hic est
Alexander Lijshnachus , cuius paler Tibcrius portas tein-
pU argento et auro sumptuosissirne exornavil.
QUOTQUOT EBANT DB GENERB SACEBDOTALI ) Id est ,
■pontificio, ut vertit Syrus, Tigurina et Pagnin. hoc enim
In benefacto. ) Ob bencDcium , puta ob sanitateni
claudo collatam. Est Hebraismus: Hebrajum enim 3, id
est in , saepe est index prctii vel meriti , significans ob,
propter, q.d. Nos ob meritum in crimen vocamiir: bene-
feciinus enini claudo, et examinainur ut maleDci. Tacite
ergo perstringit, taxatque iudices iuhumanilatis et iniu-
stitiae, qui potius hoc beoeficium celebrare et remunerari
debiiissent. ludaicum ergo et Pharisaicum est, sinistre
interpretari et calumniari benefacta, etiam miracula, ea-
que tribuere, non Spiritui saucto, cuius sunt propria, sed
vitio, imo Beclzebub et diabolo,uti ludaei exprubraruut
Chrislo Matlh. 12. 21. Hoc faciunt invidi virtutum et bo-
noruiu operum ; quod proinde est peccalum in Spiritum
sanctum, uti Christus docet loco citato.
In QUO ) Qua ratione, quomodo, qua vi et virtute. Sic
capilur Hebr. nOD bamme, id est. in quo. Hst enim hoc
3 modi vel instrumenti, Hebraeis frequens.
In nohinb. ) Id est, in invocatione, hoc est , per inTO- yg,,_ ,q_
signiiicat Gra5cum «p/tspaTi/.ou. Erant ergo hi principes Dcationem et virlulem lesu. Vide dicta cap. 2. y. 38
sacerdotum , puta 24. familiarum sacerdotalium capita ,
uti paulo ante dixi. Hi enim principes vocabantur ponti-
fices, quibus praesidcbat unus summus ponlifex.
In qua virtute.) Auvajxjt, id est, qua potenlia: ita Pa-
gnin. et Vatablus.
Fecistis HOC?) Non tam miraculum, quam prodigium
magicum claudi sanati ; unde per despectum , ait CBicu-
men. non vocant miraculum, sed hoc, scilicet vulgo no-
tum et faniosum praesligium , quod in claudo erecto cer-
nimus. Volebant scilicet Apostolos obruere sua auclorita-
le et praeiudicio, ut faterentur se non miraculum in nomi-
ne Chrisli, sed ludicrum quid arte mirabili , sive magica
edidisse: ita Chrysost. Vere Plato in Theaeteto: Antiqui-
talis auctoritas est ssepe malum prxiudicium. Ex dictis
iufert Lyran. claudum ipsuiu cum Apostolis fuisse incar-
ceratum, et e carcere cuin iisdem eductum in tribunal ,
Annaj et Caipha; praesentem astitisse, idque patet v. 10,
Nazareni. ) Oriundi ex Nazareth oppidulo, ac proinde
a vobis despecti: sed a Deo exallati, cum ia resurreclione
eum fecit Nazarenum, id est, efRorescentem vita, immor-
lalitate, fama et gloria. Vide dicta cap. 3. 6.
QuEM vos CRUCiFixiSTiS- ) Nota hic intrepidara liber-
tatam et heroicos animos Pelri, quibus in publico Conci-
lio iudicibus obiicit Chrislicidium,ut eos pungat et com-
pungat: Crux enim Christi unica est roundi salus, ideo-
que intrepide ubique praedicata a Pelro, Paulo, Andrea,
eaeterisque Apostolis.
Moral. disce veritalein, praesertim fidei, cum de ea quis
iuridice et legitiine interrogatur, libere et fortiter profi-
tendain esse, etiam cum periculo vilae. Quaerebant Scribae
v. 7. Inqua virtute, aut in quo nomine fecistis hoc vos?
Respondet Petrus vere et libere : In nomine Domini noslri
lesu Christi . quem vos crucifixistis. Ita fecerunt Marly-
res omnes, ideoque martyrio coronali sunt.
HancenimeiuspraesentiamvideturinnuerepronomenAoc, r Deus. ) Paler, imo et Deus Filius, sed hoc necdura ca
scilicet novum et mirum,quod videtis Ju claudo recte gra- ' ' ■^--^- -' •■■-'-: -■•: ru.-.^,. — :j ; j„
diente. Porro Christum ab infidelibus habitum fuisse ina-
gum et magiae doctorem , patet Lucae 11. 14. et loan. 8.
48. et idipsum de suo aevo testatur S. August. lib. 1. de
Conseusu Evangel. cap. 8. Unde passim in Actis S. Agne-
tis, Luciae, Agathae, aliorumque martyrum legimus, Chrl-
stianos a iudicibus insimulatos magiae, ideoque damnatos
ad ignem : censebant enim miracula eorum, ac praesertim
quod a bcstiis, eculeis, aliisque torraentis exirent illtesi ,
esse opus magicum patratum ope , non Dei , sed diaboli.
TuNC BEPLETUS Spihitu sancto. ) Nova est hajc re-
pletio Spiritus saucti, ab illa quam accepit in Pentecoste :
illa enim fuil habitualis, haec actualis, nimirum qua Spi-
ritus sanctus actu movebat, dirigebat et roborabat Pc-
trum , ut libere, conslanter et prudenter responderet, et
profileretur fidem Chrisli, se scilicet eius invocatione et
virtute claudum sanasse. Hoc est quod Petro et Apostolis
promiserat Chrislus Lucae 12. 11. Cum autem inducent
pere poterant Scribae et ludaei, qui Christum ideooccide-
rant, quod diceret se esse Deuin et Dei Filium; idcirco
subticel hoc Petrus, aitque in genere Deus: ita OEcum.
Adstat. ) Ergo claudus ipse erat praesens in Concilio,
utpole e carcere eductus ciim Apostolis, ut dixi v. 7.
Hic EST LAPis. ) Citat Psal. 117. 22. Lapidem , guemyeti.w.
reprobaverunt xdificantes, hic factus est in caput anguli;
quod Chald. explicat de Davide, q. d. David primo reie-
ctus a Saule eiusque asseclis, deinde creatus rex, factus
est quasi lapis angularis Synagogae, nectens sibi ludam
et Israelem , hoc esl tam duas, quam decem tribus. Ve-
riim licct ad Davidein psalmus ille alludat, est enim in eo
gratulatio solemnis tuin Davidis, tum popiili de Davidis
coronatione in Hebron, vel potius de arca in pace ab eo
translala in Sion , iit patel v. 19. tamen per Davidis ty-
pumdescribit Chrisli resuscilati gloriam et regnum , ac
Cdelium ei acclaniantium v. 17. gratulationem, uiniirum
cum turba in die Palmarum ei, quasi Messiae regi accla-
vos in Synagogas, et ad magistratus, et ad potestates, no- D mavit: Hosanna filio Daivd, Matth. 21. 9. Uti enim Da^
lite soUiciti esse quaUter aut quid respondeatis , aut quid
dicatis : Spiritus enivi sunctus docebit vos in ipsa hora quid
oporteat vos dicere. Simili modo quoties Samson palratu-
rus erat opus aliquod heroicae fortitudinis, dicitur prius;
Irruit Spiritus Domini in Samson, scilicet incitaus eum,
aniiiians et roborans ad illud tum aggrediendum, tum 0-
pere perficiendum.Iudic. 14.v.6.19.el seq. Ad opera euim
heroica non sufTicit communis et habitualis gratia , sed
nova actualis , eaque comniuui maior et potentior requi-
rilur. Saepe enim isla opera habitum gratiae praesentem
superanl, et iransceuduut.
Sl NOS HODIE DIIUDICAnUR.) Avotzpivofi£,3a, id CSt, diS-
cutitnur, in quxstionem et examen vocamur : ita Gra;ci :
hoc est, examinamur,\i\. vertit Tigurina el Pagnin. hinc
Syriis . si in ius vocamur. Vox conditionalis si pendet et
expletur a nolum sit omnibus vobis: poluissel dicere, Quia
vid, ita niulto magis Christus reiectus a pontificibus et
Scribis, qui erant quasi architecti Synagogae, post resur-
reclionem factus est lapis angularis; ulpote qui totum
Ecclesiae aediCcium conlineal et nectat, ludaeos scilicet et
Gentes, imo angelos et homines, uli fuse explicat Aposto-
lus Ephes. 2. 14. et seq. Vide ibi dicta.
Nola primo. Ulitur Psaltes, etex eo Petrus, metaphorachrisiut
lapidis, duin Christum vocat lapidem; quia loquitur delapis
fabrica Ecclesiae; fabrica autem ex lapidibus consrirgit. ^'^1«?
Unde in Hebra;o est elegans paronomasia inter 73X eben, *'J''
id esl lapis , et n33 liana. id est aedificavit; a bana enim
dicitur eben, q. d. Ex eben bana binian, id est ex lapide
ajdificavit suum aedificium , puta ex Christo Ecclesiam :
haec enim est fabiica et domus Dei , non malerialis, scd
spiritualis.
Sccundo, hic lapis esl durior marmore: unde nec ca- Jl,
Commenlaria in Acta Aposlolorum. Cap. IV.
91
rie consumi, nec scalpris concidi polest, sed iilaesus ma- ^ tiam,et ad rclicilatem xternam acquirendam necessariam
not in sterniim : qiiia suslinct actcrnarn fabricam, scilicet
Kfclcsiam diiraliirain in [plcrnum, ciii nulia vis, adcoquc
porta;, id est oiiincs vires inferorum praevalcre ncqiieiint,
uti pctra Chrislus asseruit, et promisit Petro Vicario suo,
Mnith. 16.
III Terlio, hic lapis est probatua a Deo , angdis, totoque
mimdo el prctiosus.iit ail Isaias cap. 28. v. 16. quia ipse
est pretiiim et Ijtnim siciili, hoc est, omniuni hominum.
Unde S. loaiines Apocal. 21. 18. vidit ei injedificatam Ic-
rusalcin caelcstcm exdiiodccim gcmmisprctiosissimis, ias-
pide, smaragdo, ainethyslo, etc. Ecclesia enim lum mili-
tans , tiim maxlme triiimphans , est qiiasi palatium Dei
prctiosissimum, cuius lapides sunt gemmae, puta Aposlo-
li, ct lidi-les omni virtute prsestantes: lapis vero angularis
et primarius, ideoque pretiossimus , est Christus. Dc his
Taticioatus cst Zachar. cap. 9. 16. Lapides elevabuntur
super tcrram. Vidc ibi dicta.
Qi'i FACTUS BST i> CAPt;T ANGULI. ) AUudit ad fabri
esse ncccssilale, non lantum prsecepti , sud et incdii , fi-
dem expliratam Christi: hunc enim Deus proposuit pro-
pitintorew per fidem in sanguine ipsius, Hoiii. 3. 24. (Juo-
circa Elhnici ei Pagani salvari nequeunt, nisi cogiiortfanl
et credant io Christiini, csto alias bene vivcrent. Ita Hu-
go Victoriniis, .Magistcr Sent. S. Thom. Roaav. Alen^is.
Alberlus, .Marsilius el liabriel, quos cilat ct sequitur Gre-
gor. de Valentia 2. 2. quaest. 2. puncto \.
.Moral. ti\r discc, quam rcverendiim, amabile, et desi-
dcrabilc cuivis fideli esse dcbeat nomen lesu Christi ; ut-
pote a quo solo saliilem omneque bouuin expectare de-
heat; quamque ei obedire, eumqiie in oinnibus, quoad
ficri potest, imitari debeamus. Naro hoc >olo constat no-
tnine nostra salus. Vide ea qua; dlxl cap. 3. 6. el Philip.
2. 10. Praeclare Clemens Alex. .\dhort. ad (ientcs : .ip-
paruit, inquit, hominibus hic ip^e Verbum, qui solus eit
atnbo, Deus et homo, et est nobis omnium causa bonorum,
a quo edocti recte vivere, ad vitam xtertuim transmitti-
cam lerusalem, reslaiiratam a Nchemia, de qua Nehemiae u mur. Et siib finem ait, Nultum esse aliud opus Christi .
cap<' 3. 19. dicitur, j£di(icavil , ctc. conlra ascensum fir-
tnissimi anguli : lerusalem enim fuit lypiis Ecclesiae, Ne-
hemias Chris-ti Sed proprie cilat Psal. 117. 22.
In caput ANGiLi. ) Id cst , capitalis el angularis , ut
scilicet diios panctes, Gcnliurn et ludaeorura, in se velut
angulo coniungat.
Nota. Angulusm Scriptura symbolum est principis, rc-
gis et rcgni , qiiia qiiod in fnbrica est angiilus, in ostio
cardo, hoc in republica cst rcx el princeps: onincs eniin
eibi vincit et unit. Clirisliis crgo vocalur angulus, quia
rex el princeps est Ecclcsiae. Vidc dicta Isaia; 19. 13.
Qiiseres, quis esl hic lapis angiilaris, an surnmiis an
imiis in fabrica? Noster Villolpanihis tom.2. in Ezcchiel.
pag. 477. censct esse summum. Christus, inquit, factug
est in caput angiili, id cst, in summum angiiliim, hoc est,
in lapidem qui in domoeminet quasi culmen, ct fasligium,
eive frontispicium, quem Hcbraei et Latini vorant pinnam
quam ut homo salvus fiat. EtS. Aug. in Ps. 101. Conc.
1. Christus , inqiiit, e.^l pellicanus nascendo, nycticorax
moriendo, passer resurgendo: quia natus in solitudine, ut
pellicaniis: passus in tenebris ludxorum lamquam in no-
cte, in pnevaricatione tamquam in ruinis, ut nycticorax:
resurgcndo factus esl sicut passer volando, id est , ascen-
dendo singularis in lccto , id est, in cxlo. Et haec tria fe-
cit, ut nos salvaret. Idem in S. loannem serm. 35. Filius
Dei, inquit, qui semper in Patre veritas et vita est , assu-
mmdo homincm factus est via. Ambula per hominem , el
pervenis ad Deum. Per ipsum vadis, ad ip-ium vadis, etc.
Amliuta morihus, non pedibu<. Mulli enim ambutant bene
pedibvs. et male ambulant moribus. Et serm. o-i. in fine:
Qui Christum possidet pietate , omnia possidct , quia per
ipsum faclu sunt omniu.
ViDBNTES . 5j£upouv7£,- , id est , considerantes , conlem- Vtrs 15.
plnntes. Pbtbi constaihtiaii.) iUppnTtav, id esl, in dicen-
Melius alii passim arcipiunt lapideiii imum. Nam huc al-(] rfo /i6cr/a<ew.itaTigurina; Pagnin. in «/iffrif/orti/daciaw
ludcns Isaias cap. 28. 16. vocal hiinc lapidcm in funda
tnento fundatum : et S. Paulus Ephes 2. 20. dicit fidelcs
omncs huic lapidi 8upera?dificari, quasi ax|]a7uvio(tu,ide8t,
tmo angulari. Christus ergo factus cst caput anguli in
fundamcnto, id est, Inpis angiilaris fundamentalis Eccle-
six. Sic enim S. Paulus, et alii passiin Cbristum vocant
fiindamentiim Ecclcsia", scilicrt priiiniin et imum, cui de-
inde inciimbunt duoderim fiindamenta secundaria, puta
duodccim Aposloli, Apoc.21. 10
Arroganter el impie Calvinus ha;c sibi appropriat , ia-
ctatque se esse lapidcm, qiii reprobatussit a Papa ct Ec-
rlesia Romana, scd a Deo factus sit fiindamentum, et ca-
put Ecclesiae Rcformala!, hoc est deformatae. Ita Thraso
ille audet se comparare Chrislo, seque faccre caput et Pa-
pam Ecclesiae Christianx, cum sit satanicae: alioqui det
ipsc signa, quibus se a Dco missum doccot, puta miracu-
la, prophetias, Scripturas. elc. qurc dedit Christus.
Et Non bst in alio aliquo salus. j Non est alius qui
■alvct homincs, tiim in corpore, uti snnnvit hunc cloiidum:
ila 8. Cyprianiis lib. 2 contra ludaios cap. 10. tiim po-
tius in anirna, daiido illi gratiam, et pcr enm post hanc
vitani gloriom, ct soliitem aclcrnom. Undc Syrus vcrlil,
rion est in alio atiquo rcdemptio. Quopropter explicans
sabdit:
Nbc VS\u aliud noMBK BST.) Id cst, non cst nlius,
qnam lesus Christus, in cuius virtute vcl invoralionc sal-
vemur. Nomen cnim sumitiir pro rc nominoto, vcl pro
persona ciiius est nomcn, puta prn Christo, quem nomi-
ne 8U0 invocamus, sperautcs ct iinpctrantcs nb co salii-
lem. Est Hcbraica melonymia. Sic dicitur Proverb. 18.
10. Turris fnrtissima nomen Domini, id est. Doininus no-
mine stio invncatiis. Sir passim Scripturo iubct invocare
nomcn Doinini, id csl, ipsum Dciim omniiim Doniinum.
Hinc gravcs Theologi docent, post proinulgatiim Evan-
e«lium omnibus homlDibus ad salutein, id est, ad lusli-
Nam .Aposloli, iil ait Chrysosl. non soiis verbis ostende-
bant se non curare de quibus iudicentur. et qnod exlrema
intententur pcricuta : sed etiam habitu, et voce ct aspectu,
et in summa omnibus libertatem apud populum demon-
stralmnt. pcr ea quve toquebantur.
Sii^B UTTERis. ] .\./p'xyiUix-:oi, illiterati, qui non didice-
rant titteras, ulpote mechanici et piscatores.
Idiotje 1 Idiota esl qui proprio ^iTn.- enim est propriusj
tantum naturaliquc idiomale, seu lingua et scientia con-
tentus, nescil .tludia litlerarum , ait Hcda. Unde Cicero
in Pisonfin : Tu , inquit, eruditior qua Piso , prudentior
quam Cotta.abundantior ingenio.consilio. .<apientia, quam
Crassus, ea contemnis qux illi idiotx, ut iu appellas, prx-
clara duxerunt.
ET COGttOSCBBANT BOS, QfOIXIAM CIM IbSU riEBAWT. )
Recordnbnntiir se vidisse cos ciiin lcsu ainbiilanle el prac-
dicantc. IndePngnin. el Tigur. verliml, agn)srtbnnt (Ot
fui.ise disripulos lc.iu . idcoqno eiim pracdicnre el crlebrare.
I) QiiD FACiEMiS HOMiMBLS iSTis ) Vcrba h/ec ViCtiS\t„.l&.
conveniunt, non vincenlibus. ait Isidor. Pelus lib. 3. epist.
182. Vincebanlur eniin tum facti evidentia , ail Lyran
tiim constanti assevcralione Petri et loannis, .•eqn*' ac
claudi, uno ore asscrcntiiim, in nominc Icsu Christi eum
sanalum csse: qiiarc videbant se iuslo non posse eos io
cnrccre detinere, miillo niinus flagellare, vel occidere: et
lamcn exeicati malitia, in Chrislum credcrc nolunt, inio
eius nomcn, pra>dicationem et memoriam opprimere sat-
ngiint. H.Tc cst agnila; vcritatis impiign.itio. qiia; estpec-
catuin in Spirituin sanctum. Unde subdunt:
CoMMiMEMiR. ^ (iroece, minis comminemur . id est, ut\>T. 17.
Tigiirina, minariter commincmur. Pagnin. minnciter »n-
tcrmincmur . .Mrocibus ergo minis eos percellcre,et ad si-
Icntium adigore conantur.
Nb 1'ltba loquahiui 15 noMiBK HOC.) Nc scilicot aiii-
plius lesu Christi nomen prxdicenl, inTocent, et io eius
92
Commontaria in Acta Apostolorum. Cap. IV.
nomine miracula faniant. Eccc quo prorumpit invidiaj et J^ Quare FnEMCBRUNT (aliqui Tertnnt, frenduerunt) gew-
odii riialitia , ut vcritalem luce clariorcm ccrncre nolit,
catnquc aliis invidcal; quin et cius bcucficia ac niiracula
populo tam salutaria, iino uecessaria, inhibcat. Nota He-
braisnium : Loqui in nominc, idein esl quod loqui nomen,
vel de iiominc. Sic Psal. 118. dicitur: In iuis iustificado-
nibus, id est, tuas iuslificalioncs, pula priecepla, doce me.
vcis iS. Deni;>'tiavbbu>t. ) Ilapr.yyiJ.av, quod et denuntiare, et
pnccipcre siguilicat. Unde Syrus et Pagnin. vertunt, pras-
ceperunl; Ti{^urina,P(/u-e/v<«Y. Denuntiatio ergo ha;c 1'uit
non siiiiplex adinonitio, sed iniperiosa prseceplio, et inter-
niinatio cum minis vcrbcrum et carcerum, uli pra;cessit.
ver<. 19. Si !L'STi'M EST. ) Tigurina et Pagnin. an iuslum sit in
conspectu Dei, vos polius audire quamDeum, iudicaie. A-
doo crgo iiistitiK iustKque suse causK prafidunt, ut ho-
stcs suos eius consliluant iudiccs, dummodo dcposila pas-
sionc et prwiudicio, velint ex ratione et veritate sincere
quasi stanles in conspectu Dei eara diiudicare. Qui enim
serio cogital se stare coram Deo, eumque suorum iudicio'
rum , dictorum et factorum credit iudicem et vindicem
liic recle de omnibus iudicat et sentit. Hoc ergo cuique
sapicnti et prudenti in qiialibet re et deliberatione facien-
duin, ut sepositis aficctjbus, coram Deo statuat id, quod
in iudicio extremo coram tribuuali Christi consistens, vo-
let se staluisse.
Kota. Non tenebantiir Apostoli hac in re obedire pon-
tificibus et Synagoga;. Priino, quia iara ei noa erant sub-
diti, eo quod iain per promulgationem Evangelii et Ec-
clesise desiisset et raortua esset vetus Synagoga, ac coa-
sequenter omnis poulificum auctoritas et iudicandi pote-
stas. Secundo, qula Synagoga in hac causa resistebatDeo
niandanti Apostolis ut pra;dicarent Christum , idque per
niiracula confirmanti, ne ignnranliara Synagoga praete-
xere posset. Quid enim ? inquit S. Bernard. epist. 7. quod
iubet homo, pirohibct Deus; et ecjo audiam hominem sur-
dus Deo ?
vers. 20. NoN EMM POSSUMCJS QU.S viDiMUS.)q. d. Chrislus vo-
TES.) S. Hilarius in Psalm. 2. -^tx gentes accipit Genti-
les perseciitorcs Chrisli et Chrislianorum, prsesertira lin-
peratorcs Komanos, qui deccm persccutiones pene conti-
niias, et atrocissimas per trcccntos annos usque ad Con-
stanlinum, conlra Ecclesiam concilaraut : per prjpulos ve-
ro acripil ludajos , quales hic erant pontiliccs et Scribae.
Simplicius alii ccnsent, idem essc genles , quod populi.
Solet enim Psalles posleriori hemistichio idem pei>e incul-
care et exaggerarc quod dixit priori, sed aliis verbis. (jen-
tcs crgo sunl populi (ain ludKorum, quara Gentilium, tur-
matim conspiranles et insurgentcs coDlra Christum et
Christianos. Id ita esse patebit v. 27.
IffANiA. ) Hebr. p>"n rifc accipi potest dupliciler. Primo,
ut nomen, significans vacuum, inane, et sic acceperunt
Septuag. et ex iis S. Lucas, vertentes v.vja, id est vacua.-
Secundo, ut adverbiura, signiGcans vacue, fruslra , ina-
nitcr, q. d. Ponlifjces el Scribae agitant consilia de ever-
~ " minantur extermi-
m tuum, o Doinine,
de ea consiliura et decretura convcllere possunt: imple er-
go quod decrevisti, reque ipsa ostende, quod eorum mi-
nx et consilia inania sint dissipando ea, sicut spuraa a
mari, bulla a vento dispellitur et dissipatur.
AsTiTERUNT. ) Hcbr. 13JC>n* iliatsebu, id est, statue- vers. 26.
runt se, erexerunt se; Syrus, lJ2p kamu, id est, insur-
rexerunt.
CojiVENERUNT IN UNUM. ) In concillum congregali Bunt,
vel conspiraverunt.
Adversus Dominum. ) Quia licet colerent Deum, quasi
unum omnium duminura,taraen persequendo Messiam,si"
ve Christum ab eo niissura, pugnabant contra Deum : qui
enim legalura persequitur, aut iniuria aDicit, regem, cu-
ius vicem et personara gerit, persequitur et iniuria afTicit.
CoNVENEEUST. ) Z-j-jt.v.j-r.uvj ; Syrus, congregali sunt.
Vere.) luxta oraculura Davidis Psal. 2. iam citatum,vers.27.
q. d. lllud iam vere et reipsa videmus in nobis expleri.
-_ tendo Christo etEcclesia, nobisque
, " nium, sed inane, et inaniter: nec eni
luit nos esse testes suos, ideoque nos suos comiles et A- Q^ PuERUM TUUii. ) Syrus, '^'"IS berich, id est , iiliuni
postolos constituit: ergo quae de eo vidimus et audivimus,
licile silere nou possumus. Secundo, quia, ut ait S. Gre-
gor. libr. 1. in libr. i. Reg. cap. 1. Vino cxlesli ebrii se
cotilinere non polerant , et a prsedicationis fervore minis
victi iepeseere nolebant. ISon possmius ergo, id est, non
volumus, ait Glossa.
Veis. 21. QtlA OMNES CLARIFICABANT. ) E(Jo?'y.?ov Tov 0£ov, id CSt
glorificabam Deutn. Ita Pagnin. Tigur. et alii. Ecce po-
pulus hic sapientior est, sincerior, aequior, et pientior
suis principibus, adeoque vox populi, vox Dei.
vcrs. 22. Annorum e.mm erat amplius quadraginta homo. )
Cum enim ab utero fuerit claudus, uti dictum est cap. 3.
2. talisque manserit per 40. annos , cerlum erat, hanc
claudicationem ei fuisse naturalera , versamque in natu-
ram, imo ex natura primitus vitiata roanantera, ideoque
medicinse et naturae, quin et raagiae viribus incurabilem;
ac proinde Petrum, qui eum subito uuo instanti sanave-
rat, non naturze, nec magiae, sed Dei viribus per roiracu-
lum id fecisse.
vers 23. Venerunt ad suos. ) Syrus, ad fratres suos.
QuANTA. ) 0(7a. Syrus, Tigur. et Pagnin. quxcumque.
Nosler significautius vertit quanta, id est, quam magna,
quam gravia et atrocia eis dixissent et comminati essent.
vers. 2i. Unammiter.) Non lantum uno anirao, sed uno quasi
ore eadera verba,non sine magno miraculo proferentes, ait
Dionys. Nam unam eamdemque orationem quae sequitur,
omnes una eademque voce protulerunt, inspirati utique a
Spirilu sancto. Densant eniin preces, itaque armatas of-
ferunt Deo, eique quasi vim faciunt, ut ab eo robur con-
tra instantem persccutionem impetrent, et, ut ita dicara,
extorqueant, utque ipse persecutorum consilia infatuet ,
auimosque et iras vel frangat, vel molliat.
Vers. 23. PcERi Tui. ) Servi tui: ita Syrus. Est hebraismus; ser-
vi enim sunt heris, quod pueri parentibus, discipuli ma-
gistris, iuvenes senioribus.
tuum. Sic enira se explicat v. 30.
QuEM UNXISTi. ) Unxione graliae, lum unionis hyposta-
ticae, tum habitualis et infusae, uti dixi cap. 2. 36.
CuM GENTiBUS ET FOPULis IsRABL. ) Ecce quod dixi
vers. 23. gentes et populos esse eosdem, hic liquet. Nam
gentes, sive populi, vocantur hic ludaei : neque enim in
concilio et coetu hoc ludxorura, intereraut Gentiles.
Facere QU.E MASUS TUA. ) Manus, id est, potentia, ait Vers. 28.
S. Chrysost. opus enim redemptionis nostrae e potestate
mortis, peccati , diaboli et inferni , peractum per Christi
passionem, ulpote rem infirmissiraara, opus fuit ingentis
potentiae Dei. Secundo, manus, id est, providentia et di-
rectio : manu enim omnia dirigimus. Sensus est, ait CK-
cum. q. d. ludaei non prsevaluerunt Christo, nec eum sua
vi occiderunt, eiusque nomen et fidem deleveruat, uti in-
tendebant; sed Deus omnia moderalus est ad suam vo-
luntatem et gloriam, oraniaque ad optimum finem, puta
p. ad Christi laudera, et Ecclesiae propagationem perduxit.
^Tertio, manus , id est, operatio: Deus enim passionem
Christi, et per eam redemplionera nostram, ac Ecclesiae
institutionem operatus esl. Quarto, manus, id est, gratia
et beneficentia (haec enira fit mauu) opus enim redemptio-
nis nostrffi per Christum, fuit opus summae gratiae et be-
neficentiae Dei : ut mirabilior esset gratia et poteniia Dei,
qux de tam duris animis , iam tenebrosis mentibus, iam
inimicis cordibus , fecit sibi populum fidelem , subditum,
sanctum , ait S. Prosper lib. 2. de Vocat. Genl. cap. 13.
Et consilium. ) Bo-jlr,. SyTus, voluntas tua; significan-
tius Noster vertit, consilium. Redemptio enim nostra ae-
que ac Ecclesia a Christo fundata, fuit opus sumraae sa-
pientiae et consilii divini, uti docet S. Paulus 1. Corinth.
2. et alibi.
Decreveritnt.) IIpoupKr:, id est, prxdefinivit.
FiERl.) Pati scilicet Christum, ob salutem et exallatio-
nem tum Ecclesise, tum suam. Perperam ergo Beza pro
Commenlarla in Acta Apostoloram. Cap. IV. 93
iieri passivo, ponit aclivum faccre, vcrlilquc, qux dcfinie- ^ Uarn malorum operibus.quxex illorum prodeunt appetitu
ras facienda, quasi luilaei vi decreli diviai acli et impulsi ad implcnda consilia ct ludicia sua, nultus vel tenuitersc-
Bint ii) necem Clirisli, ilaque Deus primus auclor fuerit
tam iinmanis operis et sceleris, pula Chrislicidii. Gra;ce
cuim est ytvirOxi, id cst, fieri, non facere: ilu Pajjnin. Ti-
{jurin. et alii passim. Unde Sjrusvertit XIHQT deme-
r/ieve, id est, ut ficrct: nialc crfjo Lnlinus S>yri liitcrprcs
verlit acliTe facienda. Dicit itaque 6. Petrus, Deus pas-
sioncin ct nccein Chrisli iain aiile ab aiterno decrevcrat,
sed pravisis prius por pr;escicnllam condilionatam per-
iivuM.l'.,' ^crsis ludworum voluiUatihus, quod scilicct l'oiitiliccs et
sniiiem, Scriba) 8U|H'rbi, avari cl iiiipii Cliristuni esscnt occisuri,
nmi a- gi Dcus illum cis obiicerct vitia eoriim ct scclera rcdar-
nens'"" Cucnlein ; atquc e.x vi huius dccreli iijssit Chrislo, passio-
Clirisii. iiem lianc a liidxis cxciperc, patique crucem etmortem.
Sccundo, Dcus etiam dccrevil posilivc pcrmittere sccicra
luda!orum, et vim quain iilaturi crant Cliristo, uti Cliri-
stus pati possct, itaqiie Ecclesiam redimcre, quod crat
arcanuin Dei consiliuin, ludxis, iino ctdaemonibus inco- j.
fjnitum. Dci enim providcntia ct dccrctum positivum, noa u
tantum versalur ct atliuf^it id quod positivc ab ca dcccrui-
tur, ut ipse vcl per se, vcl per crcaturas faciat; sed etiani
id, quod ab ca dcccrnitur, ut pcrmittatur fieri ab impiis.
Egrcffie id dcclarat S. Lco serm. IC. dc Passione, ubi ci-
tatis liisce Luca; verbis : Qux manus tua cl consilium tuuin
decreverunt fieri : Numquid, inquit, iniquitas persequen-
iium Christum ex Dei est orta consilio!' et illud facinus,
guod omni mnius est crimine, vmnus divinx pruparatio-
nis armavit? i\on hocplanc de summa iustitia scHtiendum
esl: quia multum diversum, mullumque contrarium est
id, quoii in ludicorum malignitate prxcor/nitum, et quod
in Christi est Passione dispositum. i\on inde proccssit vo-
luntas interficicndi, unde moriendi; nec de uno extitit Spi-
rilu atrocitas sceleris, el tolerantia Hedemptoris. ISon eniin
impias furentiitm inanus immisit inseDominus.scd admi-
3il ; ncc pncseiendo quod faciendum essel, coegit ut fieret
cum tamen ad hoc carnein susccpisset , nt fieret. Et infe
cundum pietatcm doclus ignorat , qui videt Dti Patris c
ptimam volunlatem, non parccntis Filio suo, scd pro nobis
omnibus trudcntis eum . pcssima tradilorum ludx el la-
dxorum volunlale complelam. ludasi erj^o, persequcndo
Chrislum ct Ecclesiam, cos exaltarunt: qnia occidendo
Christum, fecerunt cum salvalorcm mundi ct fundatorem
Ecclcsia;; occidcndo lidcles, fcccruot eos marlvres, seque
ct rciiipublicam perdidcrunl; ob hoc eiiim excisi suot a
Tito et Uomanis. Sic Amam perscqucns .Mardochsum,
illum exaltavit, sc perdidit. Sic fiatrcs loscph, vendendo
eum , crearunt principem iEgypti. Ecce quam potecs ,
quam mira, quam fidelis Dei providenlia in suosl
Kespice in MiJiAS EORLM.) L't eas compcscas, et 0 Do- vers. •».
bis avcrlas; aul iios contra eas arines et robores.
Da SERVIS TLIS CLM OMM FIDLCIA LOQCI.j MrTarso-
f>-r,Ti'x;, qiiod primo. Syrus vcrlit, clare, manifeste, pubti-
ce ; sceundo, Paf^nin. cum omni audacia. Unde S. Chry-
sost. ait fidelcs hic poscerc animum imperterritum ; ter-
tio, alii, cum omni liberlale ; quarlo, Nostcr, cum omni
fiilttcia ; ha;c enim libcrlatem, audaciain, fortitudinem et
conslanliam involvit, vel adducit. Qui cnim Deo fidit, li-
ber esl, audax, intrcpidus et constaos.
1n eo olod manlm.) q. d. Dabis nobis fiduciam prae- y^^j .j.
dicaudi, si praidicationem noslram manu tua iuves ct con-
firmcs, oi>crando pcr nos ad invocationem lesu Christi sa-
nitatcs ct sijjna, quibus ci attesleris, Gdemque apud au-
ditorcs concilies.
Et CLM 0RASSE5T mOTCS EST LOCCS. ) PrimO, Ut hoc Vers.31.
sifjno sifynilicarctur eoruiii orationcm a Deo esse exaudi-
tain, ait Chrysost. Beda el Lyran. Sic orante Paulo et Sila
in carcere terra mota est, cap. 16. 26. Secundo. ut signi-Terrx
ficaretur Dcum eis essc pra;sentem , ad openi fercndaiDuioiu»
contra omnes terrores et hostes; Deus enim suam pr^- *•'"'*''•
sentiam ct mafynificcntiam solet ostendcre pcr terra; nio-
.. . tum, ut sui metum ct rcTcrcntiam hominibus inculiat.
nus: Quod ilaque Dominus lesus Christus furorem [rc- C Hioc cum desccndit in Sina daturus legem .Mosi ct Hc-
vientium pntinoluit, in nullo auctoreorum criminum fuit. brajis, mola est terra a facic Domiui Ps. iI3. 6. Exodi
19. 15). Hinc Psal. 7i. 4. dicitur: Liquefacla est tcrra (a
facie Dei in eam dcscendentis) et oinnes qui hahitant in ca:
cgo confirmavi columnas eius. Et Psal. 103. 32. Qui re-
spicit terrain, ct facit cam tremere. Vide Eccles. 16. 18-.
Tertio, ut siguificaret Dcum bostibus corum minacibus et
terribilibus fore terribiliorem, omncsquc coruni minasct
terrores niaiori tcrrore incusso discussuruin. Quarto, ut
indicaret gcntes terrai incolas, audilo Evangelii prxconio
eius metu et revcrentia concuticndas, cique subiugandas :
ita Beda et Lyranus : idquc palet Af;;ga.'i 2. 7. Quinto, ad
acucndas fidelium mentc» coiilra inslanles Iiidajorum pcr-
scculioncs. Sexto, symbol. terra; molus sigiium cst ct cx-
eilamcntum la^tilix; lerra cniin pra; gaudio \idclur sub-
silirc , ct Apostolis Deique servis applaudere. Ila .\ra-
tor canit:
ncc egit ut h;cc vellent, scd cessil ul possent : et sic usus cst
obcxcatx plebis insania, quomodo et perfidia traditoris,
guein ab immanitate concepti sceleris, cl beneficiis est re-
vocare dignatus et vcrbis, assumcndo in discipulum, pro-
vchcndo in Apostolum, monendo signis, consccrando mij-
sleriis, ut cui nihil bcncvolentix deessct ad correctioncm ,
nihil occasionis superessel ad criinen.
Tropol. Tropol. S. Prosper ad obiccla Gallorum respons. 13.
persecii- docct, per niiram Dci providcnliam pcrsecutioncs cedcre
bric.ini" '" bonum Ecclcsiaj, adcoque persecutorcs fabricarc coro-
fiaeiibiis nas iis quos perscquuntur. Inspicialur. ait, primum ipsn
coronas. crux Christi , in qua magno scclere ludicorum misericors
voluntas Dci, ut pro rcdcmpiione noslra unicus filius eius
occidcrelur, imptcta est. Inspiciulur Aposlolorum gloriosa
tolerantia, inter perscqucntium frcmilus hac unanimi voce
ad Deum clamantium : Convcncrunt verc adversus sanctuin
pucrum luuin Icsum, quein unxisti,Herodes, et Pontius Pi- y.
latus cum genlibus et populis Israel, ut faccrcnt qux ma- *^
nus tiia el consilium tuuin decreverunt ficri. Inspiciantur
dcnique innumerabiliuin Martijrum palinx, quibus dc cru-
delissima infidcliitm sxvitia fclix cst parta vietoria. Au-
diatur ctiam Apostolus, Ecclcsiam Dci ad persevcrantiain
pietatis inslilucns: In nullo, inquil, tcrreamini ab advcr-
sariis, qux illis est cau.^a perditionis, vobis atttcm salutis,
et hoc a Dco, Philip. 1. Idem iid Excerpta (icnuens. rcsp.
od dub. 7. cx hiscc Lura; vcrbis docct, quodin maloritin
potcstate est peccare: ut autcin pcccando hoc, vcl hoc illa
tnalitia faciant . non csl in corttm potcstate, sed Iki divi-
denlis lcncbras ct ordinantis cas; ut hinc eliain qitod fa-
ciunt contra voliintntem Dci, non implcatur nisi volunlas
Dei. Malecniin velle facilliinuin cst malis, ct eorttin da-
tnnabilcm voluntatnn non ditbium cst, a Dcipoleslate con-
cludi, ttt fffcctMin cttpiditalis sux nisi ille pcrmiferil. ha-
bcre non possint. Lti aulcm sapientiam ct iustitiam Dci e-
Horum sub grcssibus crgo
Ltcta movctur huinus.
Hinc Christo rcsurgenti tcrra opplaudens tremuit ct
subsiliit, Matth. ulliin. Idcin fecit cubiciilum S. Paulini
Episc. Nolani, co morienlc: fjnudehat eniin terra . quod
tam sancti >iri corpns mox greinio siio exciperct, animani
vcro in ca-luin Irnnsmilleret lliiiiis rci synibolo cum po-
pulus Israel exiret dc tcrra ..Egypli, pergcrctquc pcr sic-
cum maris rubri alvcum in tcrrom proinissam, quo; typua
crot ca'li, Monles crultavcrunt ut arietes,ct collcs sicut a-
gni oviuin, qiiasi \y.x j^audio tripudiantcs, Ps. 113. Sepli-
1110, lerra? motiis sif^num crat advenicntis in eos Spiritus
soncli, qui datiiriis erat cis fiduciam ad concutiendum ct
convcrlcndum terrcna ct dura homiuum corda. Unde ex-
plicans siibdll:
Et REPLr.Ti scjiT oiiJiKS Spiritu sancto. ) lam in
Pcntecoste Spiritu sancto repleti fuerant, sed quasi in ha-
bilu; nunc eodcm rcplcntur quasi in aclii , ut scilicct in
pcrscculiouc loquanlur verbuiu Dci cum liducia, pcr liu-
95, ComTTirnlfiria in Acta Apos!olonim. Cop, IV.
guas igneas quas lunc receperant. Dndc S. Chrys. Eeac- J^ Viidc mciilo cl ipu omnes non solum unum, sed et unus
censi sunt , inquit, Spirilu sancto, et rcaccensum in ipsis
charisma. Quocirca ium non wcluunt , quia cor cis Spiri-
tus sanctus mulavit, ait S. Grcgor. iti cap. 10. lib. 1. R''-
gum. Hinc discimtis g;raliam liabitualem iusli non sutfi-
cere ad viiicnidns ingnientos acres tentationes el persc-
cutiones, sed ad hoc opiis esse novo crebroqiie iinpuisu et
robore Spiritus sancli, ilindque precibus continiiis et ar-
dentibiis ((Tlaj^ilandum , et inipetrandum esse, uti hic fe-
cerunl fideles.
Vers. 32. Ml LTITUDINIS AITEM CBEDENTIUM BRAT COB UNUM ,
KT ANIMA UNA. ) Nola To wultitudinis : iain eniin Chri-
Btiani ad octo millia et ampliiis excreverant, ut patet ex
dictis. Erant tamen pauci, si ciim ludaeis et Gentibus con-
ferrentur. Veriim, iit recte ait S. Chrysost. honiil. 40. ad
populum Antiochen. Non in numcri muUitudinc , sed in
virlulis protjitate multitudo consistit. Eliasunus erat, sed
tolus mundus non erat dignus, qui ipsi rependeretur. '!^on
dicunlur , sicut Apostolm dcsi(jnavit dicens: Omnes qui-
dcm currunt, scd unus accipit palniam, 1 . Corinth. 9. 24.
Vidr-; mrinifcste qitia omnrs isti unus est.
Porro hapo unio inti-r (^ln islianos primsevos diii viguit. Moral.
Ti.stis csl Tertiill qtii vixit siil) annum Chrisli 200. Is e-de chari-
niin .\polng. 39, scribit lolniii Evangiilirain lefjem consi- '^'* ^*'*'
stere incharilate invicem exhibenda,ita utcoinmiinistien-
tiliiim de Christianis esset vox: Vide ut se ditiyanl , ut
alter pro altero mori sint parali. Et S. Pachomius ; hic e-
nim cum Gentilis essel, mililarelqne in exercilu Conslan-
tini magni , vidoretque Christianorum in militcs egeno3
charilatom, curam et munincentiam , ad Christuin con-
versus, monachus, qiiin et monachorum paler el piioceps
efrectiis est, uli habct eius Vila. Uinc Chrisliani olim se
invicem fratres appellabant. Porro melior e.tt, inquit S.
August. serm. 2.t. vel, ut alii numerant, 27. (qui sermo
habetur quoqtie inter Ambrosianos ntiiner. 9. et 29.) de
physice: quia qiiisque habebat suum cor et suara ani- verbis .\po<i\oU, fraternitate sanguinis , Chrisli fraterni-
mam; non enim dalur una anima communis, quasi idea u tas: quoniam illa interdum sibi inimicaest, Christi autem
Platonica, singulis individiiis so communicans ; licet enim fraternitas sine inlermissione pacifica est. Illa inter se com-
~" ■• ' '■ munia cum xmulatione dividil: hxc eliam cum gratula-
tione communicat.
ISefrixit crescente fidelium numero hsec unio. Unde eius
retinendae causa instituta sunt coenobia, in quibus tanla
fuit unio et communio, ut S. Basil. Constit. monast. cap.
19. admiretur homines ex diversis nalionibus el regionibus
profcctos,per exactam morum ac disciplinx similitudinem
adeo velut in unum coaluisse, ut in pturibus corporibus
unus tantum animus inesse videalur, vicissimque plura
corpora unius animi inslrumcnta. Unde et S, Gregor. ia
cap. 1. lib. 1. Regum docet, Monachi noincn non tanlunt
significare soliludinem el uniouem cumDeo, ut ait S.
Dionys. Eccl. Hierarch. cap. 10. sed et unionem frater-
nain, puta unanimem inultorum in eodem Dei cultu et
obsequio consonsum et concentum; haec eniin est musira
Deo gratissima. Sic et S August. in Psal. 132. explieans
id sensisse Platonem dioat passim Aristoteles, lamen alia
fuit mens Platonis: non etiam datur intellectus unus ab-
stractus singulis assistens; licet enim id sensisse Aver-
roem nonnulli pulcnt, lamen longe aliu fuit mens Aver-
rois, uti fuse et erudite explicat noster Dandinus lib. 3.
Concor- ^^ Aniina. Erat ergo fidelium cor unum et anima una, non
dia facii physice, sed moraliter, q. d. Ita animis et sensibus erant
cor u- ^concordes, ac si omnes unuin idemqiie habuissent cor, et
Cauia"'^ unam animam. Ratio erat, Prima , quia per charitatera
) . perfectam, pariter perfectam habebant inter se amicitiam:
haec autem in aeqnalitate et concordia animorum consi-
stit, quasi in omnibiis esset una et eadem anima: sicut
2. amicus est alter ipse, inquiebat Pythagoras. Secunda ,
quia omnes Christura inducrant,in eoque sumrae tam cum
ipso, quara inter se erant uniti: quae enira sunt unum
cura eodera tertio, siint et unum inter se. Ita enim ama-
bant Christum Christique discipulos, ut parati essent pro (] illud : Eccc quam bonum et quam iucundum habitare fra
eo mori, quem ante poposcerant cruoifigi, ait S. Leo ser
II. de passione. Tertia , quia omnes non suam , sed Dei
Toluntatem cognoscere et implere satagebant: Dei autem
voliintas una est et eadein. Unde S. Greg. in c. 1. lib. 1.
Reg. Per intentionem rationis , inquit, solum conditorem
aspiciebant , et per affectionem amoris solam eius faeiem
videre desiderabant. Qiiarta, qnia omnes possidebantur
et regebantur eodem Spiritu sanclo , quem ad hoc eis a
Patre poposcerat Christus, dicens : Pater sancte serva eos
in nomine tuo quos dedisti mihi, vt sint unum, volunlate,
sicut et nos unum sumus, essenlia et substantia, loann.
17. 11. Unde S. August. trac. 14. in loan. sic legit: Mul-
titudinis crcdenlium erat illis anima una, et cor unum in
Deum , quia scilicet vinculum charitatis mutuae eratDeus
et Spiritus sanclus. Sicut ex adverso, nihil seque est mo-
lestuin dxmoni ut concordia, elc. hanc xgerrime fert te-
neri in terra . quam non poluit conservare in cxlo , ait S
Bern. cap. 41. de Modo bene vivendi. Infert S. August. _ di non i
Si charitas, inquit, de tot animabus fecit animam unam, l^ publ. sive dii alicubi, sive deorum filii una plures inco
tres in unum , docet id primitus impletura esse in hisce
primis fidelibus. qiiibus erat cor unura et anima una; ac
deinceps in Monachis, qui inde eortiti sunt nomen, scili-
cet a uovo;, id est unus, solus. ISam qui sic, inquit, vivunt
in unum, ut unum hominem faciant, ut sit illis vere. quod
scriptum est, una anima. et unum cor ; multa eorpora, sed
non multx animx; multa corpora, sed non multa corda :
recte dicitur ■^o-ioi;, id est U7ius. solus. Quare signum flo-(;o„cor-
rentis disciplinae.et virtutis vitaeque religiosae in ccenobiodix duo
vel collegio, evidens est, si in eo magna vigeat animoruin niedi».
unio et charitas. Xd eam vero retinendam et augendain
Cassianus collat. 16. cap. 6. duo neeessaria esse docct.
Primum.utomnesdiviliarum et cuiuslibet rei terrenae cu-
piditates elimineutur. Secundum, ut ita quisque suas re-
secet voluntates, ut alterius potius, quam suo arbitrio
stare velit. Optabat eain Plato iu idea suae Reipubl. dia-
log. 5. sed modum eam in praxim apud homines redigen-
di non inveniebat. Hanc ergo, ait ille. civitatem, sive rera-
et de tot cordibus fecit cor unum , quania est charitas in-
ter Patrem ef FitiumF Qamta, quia omnes uni Petro lain-
quam suo Patri et Pastori Ecclesiae, plane el plene obe-
diebant, Obediontia enim mater est unionis et concordiae,
uti patet in Keligionibus, ubi ea viget. Ergo unum cor et
una anima primorum fidelium, erat primo porfoota ami-
citia etcharitas mutua, Seoundo, idom Christus singulos
inbabitans, et quasi animans. Terlio, eadem intontio o-
mnium in Deiiin Deique voluntatem. Quarto, idem Spiri-
tus omncs agens et movens. Qninlo. eadem omnium ob-
edionlia el reverentia ergn S. Petrum.
Audi Origon. hoin. de Elcana: Cur, ait, non omnes «-
num dicantur, quorum coretanima una esse describitur?
vnam semper omnes sapientiam meditantur, unum sapiunt,
unum sentiunt, unum Deum venerantur, unum Dominum
lesum Christum confitentur, uno Spiritu Dei replentur.
iant, certe beatos oranique gaudio cumulatos esse. Hac
de causa Apostolus toties hanc unionem fidelibus com-
mendat, ac praesertim Ephes. 4. 1. et seq. Vide ibi dicta.
Porro Abbas Anuph hunc modum concorditer vivendi fra-
tribus prsescripsit: Nos, inquit, quiseptem fratres sumus,
si vultis ut maneamus simul, efficiamur sicut staiua hxc,
qux contumeliis affecta non turbatur : ita habetur in Vitis
Patrum lib. 5. cap. 15. de humilitate num. 11. Et lib. 7.
cap, 42- Abbas .\gathon adoleseenti petenti , qua ratione
cura fratribus habilare posset et deberet? respondil : Ob-
serva prx omnitms , ut qualis primo die ingredTis apud
ipsos, ialis reliquum tempus peragas, et cum quiete adim-
plcas peregrinationem tuam. Idem rursiim: Sihabitas, in-
qiiit, cum proximo, esto sicut columna lapidea. qux si in-
iuriatur, non irascitur: si glorificatur, non txtollitur. Por-
ro quam grata sit Deo haec unanimitaSi ex hoc Dei orasu-
Coniraentaria in Acla Aposldlorum. f.ap IV.
Error
PelaRii
••l Calvi
Cur pri-
mi liil»-
lcs am-
ple«i
pauper-
tiitem ?
Caijsa.
].
lo disce. B. Machario Anachoretae cehbri revelaliim fuit, ^
duas rnuliercs, quae eranl uxores duoriiin fiatruin, ipso
esse sanctiorcs , eo quod in cadcin dorno per quindecirn
anncis ila coocorditcr vixissent, ul nunquam iitern aliquarn
iiabuerint, vel verburn asperius invicern dixerint, uti re-
fert UutTinus in Vitis Patrum lib. 2. n. 97.
NBC QUISQ11.&1I EOBt-H QVM POSSIDEBAT, ALIQUID SUUM
SSSE DiCEBAT. j Abdicabant ergo reruin proprictatem et
dominiurn, ex studio ct voto ( ut patebit cap. 5. 1. j pau-
perlatis aeqiie ac cbaritatis et cornmunis vitae. Hoc fcce-
runl prirni Christiani Icrosolymis dumlaxat [ qui csctcris
seculuria sauctiores, eis perfecta; sanctitatis dare volire-
runt heroicum exemplar ) non vero in aliis Genliliurn pro-
vinciis, quibus prasdicabat Paulus. Hos enim possedisse
res suas , et habuisse proprias opes et fundos, palet ex
collectis, quas pro pauperibus fieri iubet, 1. Cor. IG. 1.
et ex elcemosynis in Christianos pauperes erogandis, ad
quas eos adhortatur, 2. Cor. 8. et 9. ct alibi, ac S- loan.
epist. 1. cap. 3. v. 17.
Quare erravcrunt hccrclici, ab aemulationc vita; .\po- •'
stolicx dicli Apostolici, quos tempore S. .\irg;ust. seciitus
esl Pelagius, et nunc Anabaptislx , durn hoc lerosolymi-
larum sponlaneum propositum volunt esse pra>ceptum,
non consilium Evan^clicum. Errat ex adversn Calvinus,
qui censct eos retinuissc dominium boiioriim, sed ea spon-
te et liberaliter cum Christianis ca'teris coinmunicassc.
Non enim babebant qiiid proprium, sed erant illis oriinia
coiDmunia, ut ait Lucas: er{^o abdicabant se ddrninio, il-
ludque iu coinmunitatcrn,id est, in totam Ecclcsiam traiis-
ferebant. Adde. Ananiam et Sapphiram cap. 5. punilos
eese inurte, quia res suas a sc prius abdicatas, rursus si-
bi vendicare et appropriare volcbant.
Quaeres, cur lam sludiosc primi illi fideles lerosolymis
amplcxati sunt paupcrtalem? Rcsp. Prirno, quia audie-
rant a Christo et Apostolis , illarn essc primarn et sum-
mam bratitudincm : Bcati pauperes spiritu, quoniam ipso-
rum cst regnum cxlorum , Matth. 5. Rursum Christus in
paupcrtate coiistituit perfectioncm virtulis et vita; Chri-
slianx, non formalitcr (perfectio enirn hiiius vits furma-c
litcr consislit in charilatc, futuraj vcro in visione el fiui-
Uone Dci), sed causaliter, qiiia scilicot paiiperlas nud.tt
nos amoie reriim lcrrcnarum, iit implcat ornorc Dci n;-
rumquc ca^Icstium. Audi S. Hierun. epist. laO. od Hedi-
biam quzest. 1. Vis, inqiiit, esse perfectu. el in primo stu-
re fastifjio dignitatis? fac quod fccerunt Apostuli: Vende
oiiinia qu;c habcs. ct dapaupcribus, el sequere salvatorcm,
ut nudaiii solamque cruccm nuda scquaris et sola. !Son vis
esse per fecta , sed secundum vis lencre gradum virtutis?
dimilte omnia qusecumque liabes, dafiliis. da propinquis.
Idfiu ad Ncpolian. Optimus. ait, dispensator e4. qui .^/6/
niliil reservat. Idem iu Kpitaph. .Nrpoliani ad Heliodo-
rum: ISepotianus , ait, baltheo posito habituque mutato.
quidquid castrensis peculii fuil, in paupcrcs croyavii . Le-
yerat enim : (Jai vult pcrfectus esse. vendal omnia quic
haliet, et det pauperibus, et sequatur me. Et iterum: !\'on
pdtesfis duobus dominis svrvire, Dco ct mammonx. Exce-
pla vili tunica , et operimento pnri , quo tccto Innlnm
corpore frigus excludcret, nihil sibi amplius rcsorvavit. \J
Cultus ipic, provinci:c niorem sequetis. ncc iiiunditiis, nec
sordibus notabilis eral. El iiiferiiis: Poxsideant opcs sub
Chrislo pnupirc : quus sub locuplcte diabolo non liabuc-
rant : el suspircl cos Errtesia diviles, quos lenuit mundus
ante mendicos: Scpolianus msler aurum calcans, schrdu-
las consectatur : et sicut in carne sui contemptor cst , el
paupertatc inccdit ormitior , ita lotuin animx investii/al
ornatuiii. Idcin iid Riistiruin epist. i. Sertarr vcsligia ro-
rum . quos saccrdotiiim ct humiliorrs ficil et paupercs:
aul si prrfccla dcsideras . cxi cum Miraham dr palria ct
cognalione tua, cl perge quo ne.^cis. tSV habes substaiitiam,
vende ct da paupcribus ; .u non habes . grandi oncre libe-
ralus rs: nuditm Christum nudus scquere: durim, gran-
de . difficile: svd tnaiina sunt prxmin.
Secunda, quia puiipirtas ex diamctro opponitur, cl o-
vertit cupidilatera , quae est radix omnis peccali et mali.
Nam cx divitiis oriuntur vilia omnia, ac prajsertim super-
l)ia et faslus, ac giila ct libido: hisce enim opes, arma et
fomeiila ininistrant. Omne quod cst in niundo , concupi-
scentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et supcrbia
vitx, puta gula ( et libido ) avaritia et superbia, ait S.
loann. cpist. 1. cap. 2. v. 16. Ex a\arilia ajtmi orilur
superhia el gula : cr{jo ipsa est radix oiimis peccali. Au-
di Paulum 1. Tim. 6. Habenles autem alimenta et quibus
tegamur. Iiis contenti simus. JSain qui volunt diviles fieri,
incidunl in tentationem et laqueutn diaboli , et desideria
mulla inutilia et nociva , qux mergunt homines in interi-
tum, el perditionem. liadix enim otnnium tnaloruin est cw
piditas. quam quidam appetentes erraverunt a fide, el in-
serueruiU se doloribus tnullis.
Tcrtia, quia paupcrtas liberat hominem a mille distra- \\\
ctionibus et curis , facilque ut sit libcr et expcdilus ad
vacandum sapientix, coutemplationi, Evangelio el rebus
diviois. UndeS. Rernard. Pioli, ait, amare [bona terrena)
qux possessa oncrant, amata inquinarU , atnissa cruciant.
honne ipsa sunt qux concupila inardeseunt , adepta vile-
seunl, ainissa vanescunt? ait S. August. el S. Chrysost.
homil. 47. in Matlh. Si, inquit, intueri volueris animam
hominis aurum uinanlis , invenies eam ut vestimentum a
decem millibus vermium corrosum , ita eam perforatam
urulique a soUiciludinibus , et a peccatis pulrefactam , et
icruyine plenam. Vcrum non talis esl animn pauperis vo-
luntarii, sed potius fulget ut aurum, splcndet ut gcmina,
efflorescit ut rusa. !\'on est illic tinca, neque fitr, tieque sol-
licitudo negotiorum liuius vitx, scd sicut unylus ila con-
versatur. Son subiacet dx.monibus , non assistit regi, sed
assistit Deo : non mililat cum hominibus. sed cum angelis:
non habet thesaurum terratn, sed cxlum; non indiget ser-
vis. magis autcm hubel serz^os pos.^essioncs et cogitationes,
qux regibus doininnnlur . Quid igitur hoc paupere melius?
At non habet equos et currum ; quid vero his opus est ei,
qui super nube vehi debet, ct esse cum Christo?
Quarta, quia paupertatis merces et pra;riiium a Cbri- iV.
slo promissura sunt opes caelestes, immeusa' ct xtcrnx.
Sicut ergo rnercator sapit, qui aureo uno ernit nierces,
qiias postca decein aureis divendet ; ita mullo magis sapit
Chrislianus, qui pauperlate einit opes divinas. Pauperlas
enirn facil hoininum percgrinuin lerra;, civem ca;li, so-
ciuin anjjelorum, domeslicuin Dei ; paiiper ergo soli, di-
ves est ca-Ii. Uude S. August. in Senteutiis sentcnliu 2j0.
Dives, ail, qui lalis est. ut contcmnat in sc quidquid tllud
est, unde inflari superbia solet . pauper cst Dei: ideoque
humo cailestis, angelicus et diviuus. .\ngcli eiiiin el Reali
ex alto despieiunt et rident cxiguum hoc lerra; puuctuin,
omnesque eius opcs et dotes. Gcncrosi eniin, muynique
aniiiii est , nihil odmiruri prxtcr Dcutn , ait S. C\prian.
Quare vere et praclare Cliinacus gradu 17. Paupertas ,
ait, est abdicatio solticitudinum sxcuii, iter ad Deum sine
impedimcnto, expulsio omnis tri.ftitix, fundumenlum pa-
cis , munditia vitx, qu;c nos liberat oiiinibus cuns vitx
tran.ieuntis, et fiicit ut Dei mandata pcrfcclc cxcquuinur.
Facitcnim paupertas, ul aniinus ub ainore rcniin tcinpo-
roliura abslraetiis, uon pulct se hic liobcrc civilalem per-
manciilein, scd ciiin .\brnliamo fulurani seniper inqulrat,
ciiiiis arlifex et condilor esl Dcus, Hcbr. 11. 10.
Quiiila, quia pnupcrlas fncil ut hunio lolus Dco ailh;e- V.
rcot, in coque oiniicin spciii el aiiiurem collocet: quocir-
ca Dciis vicissiin vicariis providculia* siia; biachiis cum,
ut suum ainplecliltir, dilntquc non lanlum otnui gratia,
sed et rcbiis omnilitis ad \ilniii nccessariis, Uoc csl etiiin
ccnltiplum qiiod paii|)cribus protiiisit Chrisliis .Mnlth. 19.
Et Psalles Ps. 51. 23. lacta supcr hominutn curam tuatn.
ct ipsc lc enutriet: qtiem versiculuin suis fralribus pro via-
lico dare solebal S. Franciscus. Et Psnl 33. Divites. in-
quit, egucrunt et esurierunt. inquircntrs autein Dotiiinuin
non minuenlur omni bono. Quocirca S. Rcinard. ser. 21.
in Cantic. docet quod Chrisius de sc dixit: Si CTalliilus
faero a lerra, otnnia truham ad inc ipsum ; idcm nmnihns
96
Commenlaria in Acta Aposlolorum. Cap. IV.
eius fralribus esse commune, quibus omnia non solurn ^ Chrisli discipulus praestare , quam mundi Philosophus,
VI.
adiiciuntur, scd etiam subiiciuntur, dumniodo sc terrenis
rebus iiberent , ac super illas se elevent. Quod si ila esl,
iuquit, non puleiil diviles huius sxciili, fratres Christi sola
cxleslia possidcre, quia audiunt dicenletn : Beali paupe-
res spiriiu, quoniam ipsorum est rerjnum cselorum. ISon
eos, inquam, leslimcnl sota cxlesiia possidere, quia ea so-
la uudiunt in promissione. Possidcnt et terrena, et quidcni
tamquam ni/iil habenles et omnia possidentes, eopro certo
maqis Domini,quo mimis eupidi . Denique fidcli lotus mun-
dus divitiarum est. Totus planc , quia ptane tam adversa
quam prospera ipsius, icque omnia serviunl ci, et coope-
rantur in bonum. Erqo uvarus terrcna esurit nt mendicus,
fidclis contemnit ut dominus.llle possidendo mendicat, istc
conlemnendo scrvat.
Sexta, quia Christus Dominus, Verbum et Sapientia
Patris iBterni, e ceclis in terram venit, ut paupertatis pre-
tium etdignitatem non tantum verbo,scd et exemplo san-
ciret: Ego, inquit, mendieus sum ct pauper, Psaltn. 39
gloriie animal ct popularis aurx atque rumorum venale
mancipium. Tibi non sufjicit opcs contcmnere, nisi Chri-
stum sequaris. Christus sanctifxcatio cst, sine qua nemo vi-
dcbil Deum. Christus redemptio, idem redemptor et pre-
iium. Cliristus omnia, ut qui omnia propter Christum di-
miserit, unum inveniat pro omnibus, et possit tibere pro-
clamare : Pars mea Dominus, etc. Et paulo post : Sive le-
gas, sive seribas, sive vigilcs, sive dormias, amor tibi sem-
per buccina in auribus sonet, hic liluus cxcitct animam
tuani; hoc amore furibundus, quxre in lectulo tuo quem
desiderat anima tua, et loqucre eonfidenter : Ego dormio,
et cor meum vigilat. Cumqiie inveneris eum, el tenueris,
ne dimiltas. Subdit deindc de Pammachii xenodochio : Au-
dio te ocenodochium in portu fecisse Homano, el virgam de
arborc Abraham in Ausonio plantasse liltore: Primus in-
ter Monachos in pritna urbc ,primum sequeris Patriarcfuim.
Uxc monco, fratcr charissime,pielate qua le diligo , ul non
sotum pceuniam, sed et teipsiim Christo offeras hostiam
Quocirca paupercm elegit matrem, palretn fabrum; nec U viventem, sanetam, placentem Deo , el imiteris filium ho-
Paiiper
talis
Clirisii
in domo, scd in stabulo nasci voluit; nec in cunis, sed in
prajscpio, eoque aiieno reclinari. Tola vita nil propriuin
posscdit, sed alioruin eleemosynis vixit: Vulpes, ait, fo-
veas habent, et volueres cxli nidos: filius aulcm hominis
non habet ubi cuput reelinet, Matth. 8. Discipulos et A-
postolos instituit non divites, sed piscatores, plebeios et
pauperes. Quocirca Ghristum in paupertate secuti sunt S.
Petriis, Pauliis, Aposloli et discipuli omnes, et posterio-
ribus sa?culis Pra;lali et viri Aposlolici, S. Basilius, S. Na-
ipropago 2Jan2enus, S. Chrysostomus, S. Martinus, S. Augustinus,
S. Gregorius, etc.
Floruit hoc pauperlatis sludiura in pace Ecclesise sub
Constantiiio Magno. Postseeculum eniin Martyrum, quod
fuit anle Conslanlinum , secutum est saeculum Monacho-
riiin et Anachoretarum, quorura dux et anlesignanus fuit
S. Anlonius, cuius vitam a se conscriptam Romam detu-
]it S. Alhanasius, eaque multos Romanos divites et po-
tentes commovit ad eamdera imitandam: inter quos pri-
minis, qui non venit ministrari, sed ministrare. Quantum-
eumque te deieceris, Christo humilior non eris. Esto nudis
ineedas pedibus. fusca iuniea vesliaris , xqueris pauperi-
bus, inopum ccllulas dignanter introeas, ipse aquam por-
t£s, ligiia concidas, focum extruas; ubi vincula ? ubi ala-
px 1 ubi spula? ubi flagella? ubi patibulum? ubi mors?
Et cum hxc omnia feceris, ab Eustochio tua Paulaque vin-
ceris, si non opere , certe sexu. Haec et plura sparsiin S.
Hieronym.
Hos in paupertatis institutosecutus estS. Benedict. S.
Bernard. S. Domin. S. Franc. qui paupcrlatem ita ada-
mavit, ut eara quasi sponsam sibi suisque desponsarit.
Unde rogatus sjepe a fratribus, quxnam virtus maxime
nos Christo commendaret gratosque faceret? eum iubilo
respondit: Paupcrlas ; hxc est enim via salutis, humili-
tatis fumes, perfcctionis radix , qux fructus nobilissimos
eosque multiplices producit , sed occullos et paucis cogni-
tos. Quocirca ipse Romse ad sepulcruiu S. Petri et Pauli
ina fuit S. Marcolla, ait S. Hieron. in cius Epitaphio. Sub Q cum lacrymis supplicans, ut sese de thesauro paupertatis
idem lempus Clallicanus, destinatus Constantia; sponsus, inslruerent, meruit
€t Conslautini Magni gener, acRomanus Consul, relictis
omnibus, ad Ostia Tiberina hospitale aediticavit, in quo
ipse paupcr pauperibus et aegris serviebat; qui dciude a
iuliano Aposlala/occisus paupertatis sludiuin marlyrii
laurea corotiavit.
Idein sUidiurn paulo post suscitavit exemplo a;que ac
verbo S. Paulinus ei: Consule Romano monaslicen am-
plexus, indcque creatus Episcopus Nolanus: itera S. Hie-
ronynius, quando cum S. Paula secessit in Bethlehem,eo-
que traxit uobilitatem Romanam. Porro S. Paula ita pau-
pertatis erat amans, ita omnia sua ( quae erant amplissi-
ina et opuloutissima ) erogabat in paiiperes, ut nec obo-
lum sibi relinqueret, sed in aliena sindone sepeliri pero-
ptaret; quod eteicontigit. Matrem secuta est CliaEuslo-
chium, el cieterae, ac geaer Pammachius, qui ex Consule
Pioraano factus monacbus doraumsuain in Ecclesiara con
eos videre, qui et euin osculo salu-
lantes, dixerunt : F. Francisce, quia hoc pelis quod Chri-
stus et Aposloli servarunt , eerliorem le reddimus, tuum
desiderium esse exaudilum : en thesaurus sanctx pauper-
tatis tibi, tuisque asseclis perfecle eonceditur ; ac quicum-
que eum capessent, de rcgno beatitudinis erunt securi, et
a Domino benedicti. Hinc idcm dictilabat: Pauper est ty-
pus Chrisli, qui propler nos egcnus factus est , ut nos sua
inopia divites efficeret.Qui ergo pauperi malcdicit, Christo
tnaledicit. Ex adverso pecunia servis Dei non esl aliud
quam diaboliis et coluber venenosus. Eius discipula, et ia
instituto religioso filia S. Clara, cum esset nobilis et o-
pulenla. sua oinnia distribuit in pauperes, Ordinem pau-
periim Religiosarum instituit, ac palam professa est suuin
hoc collegium fore slabile et Deo gratuni , quanidiu pau-
pertate fuerit opulentura. Quamoljrem ab Iiinocentio III.
Ponlifice novura, et eo usque inaudituin paupertatis pri-
-, XUI1LIIH.C llUyUlll, Cl CU U3UU[^ lUClUVIIllKll l7UUpV-l LUlia
; . vilegiura petiitetimpetravit,quodetPontifexpropria
tur, el nuncupatur S. loannis et Pauli : quem proiude mi
re celebrat uius ineentor S. Hieron. epistola ad euindera
Pammachium dc obitu Paulinae uxoris : Nobis, inquit, post
dormilionem somnumque Paulinx, Pammachium mona-
chum Ecclesia peperit posthumum , et patris et eoniugis
nobilitate pairilium, eleemosr/nis divitem , humilitale su-
blimem. Et inox : Quis hoc crederet ul Consulum pronepos,
etFuriani gerwinis dccus, inter purpuras Senatorum fur-
va lunica pullatus incederel, el non erubesceret oeulos so-
dalium, ul deridenles se derideret? Lucet margaritum in
sordibus, ct fulgor gemmx purissimx eliam in luto radiat.
Etinferius: Nunc omnes Christi Ecclesix Pammachium
loquuntur, miruiur orbis paupcrem,qucm huc usque divi-
tem ncsciebul, etc. Parva dimisimus, ct grandia posside'
tnus. Ccntupticalo fmiorc Christi promissa redduntur, etc.
Fecilhoc Crales Thetjanus, fccit Antiilhenes: plusdebei
nu conscripsit.Cum deindeGregoriuslXPontifes ipsi sua-
deret, ut in Ordinem possessiones admitteret, seque de
facto ipsam a voto, illis adverso, absolvere , respondit:
Nolo, Paler Sancte, a Chrisli sequela in perpeluum absol-
vi. Porro ipsa ca;teris raro praeivit exemplo: licet enim
per vlginti octo annos gravi raorbo aflligeretur, tamen
simplici tunicula et rudi panno vestiebatur, perpetuo ri-
gidoque e setis poreinis ad nudam carncm cilicio uteba-
tur, nudipes incedebat, vili tenuique cibo vescebatur, noa
cubabat in lecto, sed hurai vel super asseres. Haec et plu-
ra habet eius Vita.
Denique tanta, tamque varia et illustria sunt pauper- Geniiles
talis bona, ut eam ambierint Genliles qiioque philosophi P''"'Pe'
et principes, vel ut sapientia , vel ut gubernaculis reipu-j^^jj *^""
blicae toli vacarent, eaqiie clarissimi evaserint. Hinc S.
Chrysost. lib. 2. Contra vituperat. vitae raouaslicae, com-
Commcnlaria in Acta Apostolorum. Cap. lY.
97
nnrat paupcres cum opulenlis recibus, Diof^enem cum A- ^ appcUabat virtulem xj?o5iJaxTav, id est, quae per se disci-
fexandro, Plaloncm cum Dionysio, Socralem cum Artlie- lur. Divilcs indigent multis prBeceplisut frugalilervivant,
lao, docctque illos {jloriosiorcs fuisscsua pauperlate quam
lios suis rcgnis. Laudot quoque Epaminondaui Thcbanum
principeni, qui in concioucm vocatus, cum vcnire iion po-
tuisset, quia veslcm laverat, nec aliam habebat, omnibus
qui eoveneranlilluslribusvirisspectatioreliliuslrior fuit.
(Jratcs Thebanus, ait S. Hieron cpist. 13. magnum auri
pondus proiccit in mare, quod dicerct non posse se divi-
tem satis bcne pliilosophari: Mcrrjam, inquit, tos, ne wier-
^ar a vobis. Sencca mafjnus pauperlalis et frugalis vitoe
encomiastcsepist. 17. Si vis, inquit, vacare animo, aut
pauper six oportet, autpauperi similis. Nonpotest studium
aalutarc fieri sine frugaiitatis cura. .\puieiu8 in Apologia :
Paupertas, inquit, cst apud Grxcos in Aristide iusta , in
Pltocione benifjna, in Epaminonda strenua, in Soerate 5«-
piens, in Homero discrta.
Sed audi ..tllianum breviler eorum hcroicn paupcrtatis
ut corpus exerceant, ne pompis inhient, elc. qu5e omuia
seipsam docct paupcrtas : ipsa ergo cofjit ad virlulem.
HaecStobaeus. Idem Diogenes gloriari solebat, quodesset
avrTio; a~o/i;, «TraTci,-, ay^ocuaro;, «raTis:, i.T.i Einfiioo^to;,id
est, carens domo, civitate, palria, pccunia, nullam habens
certam sedem, secl erratice,et in diem vivens: ita Laert. I. 6.
Sic noslro aevo de se iocantem audivimus Henricuni IV.
postea Franciaj regem, quod rex csset sine rcgno, et ma-
ritus sinc uxore, ac du.t belli sine pccunia. Plutarchus in
Lacon. narrat,Lycurgum rogatum, quomodo Spartasal-
va et invicta contra hostes consistere possel ? respondisse :
Sipauperes fuerilis, nec alius alio plus requirat. Adopu-
lcntos enim spes prxdx invitat hostem , nec facile polest
elabi qui sarcinis et impedimenlis retardatur. Ad hxc tu-
tiores sunt ab hostium incursu apud quos est xqualHas,
et ex xqualitate concordia. Ha;c illi lumine natura; vide-
facinora, sane mcmoranda, rcccnsentcm, lib. 11. Varia; B runt.et fecerunt reipubl philosophia;et laudiscausa: sed
Uistor. cop. 9. Aristides, inquit, Lysimachi filius, qui
niulla pra;clare domi militiacque gessit, et Grajcis tribu-
tum impcravit, non tantum post obilum rcliquit, ut exc-
quiis celcbraiidis sumplus esset. Phocion etiam egenus
erat, altamcn cum mitterct ei Alexandor centum talcnta,
interrognvit: Quam ob causam hxc mihi donal ? Q\i\ cum
respondcrcnt : Quoniam te solum ex omnibus Atheniensi-
bus bonum honcstumque viruin iudicat. Sinat iijitur , in-
quit, mc talcm esse. Etiam Epaminondas Polymnidis fi-
lius, paupcr crat. Cum autcm lason ei quinquoginta au-
rcos uummos millcret : Iniuriam, inquit, iiiihi fucere in-
cipis. Et quinquagiiita drachmas a civc muluatus, ut cs-
gent pro vialico, profeclus est in Pcloponcsuin. Cum vero
niintium allatum cssct.armigcrum cius a captivo quodam
pccunias accepisse: Mihi, inqiiit, da scutum. Tu vero tibi
cauponam cme, in qua vicas. Non cnim ultcrius pericula
subire voles, cum dives sis factus. Pclopidas, cuin obiur-
garcnt cum amici,quod pccuniaris rci ad vilam tuendam
confercnlis nuliam curam gercrct: Et, inquit , mehcrcu
ad paupcrtatem Erangelicam, qux inducit bonorum com-
niunionem, qui-eque unius Dci, ct vit<e ajterna; amore su-
scipitur, assurgere non potuerunt. Ad eain assurrexcrunt
primi hi Christiani, quorum proinde vita fuit interprela-
lio Evangelii et doctrinae Christi , uti docel S. August.
lib. de Mcndacio cap. 15. Divinx Scripturx, ait, non so-
lum prxccpta contincnt, sed etiam vitam moresque iusto-
rum ; ut, si forte occultum est, quemadmodum accipien-
dum sit quod prxcipitur [ vel coasulitur ) in faclis iuslO'
rum intcllir/atur.
Erant illis OMniA COMMUMA. ) Quia propria fccc-
ranl communia. Omnia crgo possidcbant in communi, ct
sic quisquc pro uno prius sibi proprio,confercndo illud ia
communc, possidcbat omnia ca;terorum in commuoi. Hoc
ergo uli commodius est ct lucrosius, ita nil derogat pau-
pcrtati et perfectioni, uti patct in modcrnis Religiosis ple-
risque, qui boua possident in communi : esto aliqui ma-
ioris rcsignationis et fiduciaj in Deum studio, nil omnino,
^ ne in cominuni quidcm, habere velint, sed vivere in dicin
res utilis esl, vcrum huic Sicomcdi, intento dijjilo in ho- C mendicalo. Porro ha;c communio bonorum nascebatur ex
inincni qucmdain clauduin ct mutilum. Scipio oL anno-
ruin vitoc spatium eincnsus, ncqiie cmit , neque vcndidit
quidquam ; adco paucis fucrat contcntus. Cum autcm qui-
dam ci scutum clegauter apparatum ostenderet , dixisse
fertur : Atqui Homanum civem par est in dextra spem po-
nere, non in sinistra, piila in gladio qiii dextra, non in
sculo quod siiiistra geritur. Epliialtcs Sophonida; lilius
paupcrrimus fuit, elsi vero ainici ci dccem talcnta dono
dareut, noii acccpit: Hxc, inquicns,«/je corjerent, siquidem
revercnter vos haberem,aliquid prxter ius concedere : sin
minus ros obscrvarem .inrjratissimum vidcri . HiecElianus.
yEque mcmoranda siint, qua; lecensct Antonius in Me-
lissa part.l. scrm.33. Dcmocrilus, inquit, audicns quem-
dam dc paupcrtate sua conquercntein, dixit : Si non mulla
dcsidcres, puuca tibi multa ridcbuntur. Dcsidcrium enim
contractum . pauperlalem diviliis xquipollentem rcddit.
Jdiuii dictitabat: 1'auperis conditioncm diriliis multobea
communiooc animorum, ut qui codem consortio rcligionis
tenebantur, codcm consortio fruercntur el vitx, ut quibus
erat una fides, esset una substantia ; quibus erat commu-
nis Christus, communis esset et sumptus. Kon quxrit cha-
ritas qux sua sunl, ait S. August. serm. 27. de verbis A-
post. qui in lib. G. Confess. cap. 14. narrat se antecon-
versioncm agitasse consilium cum sociis dc vita communi
ineunda , ut remoti a turbis oliose viverent : l't unam.
inquit, rcm familiarem conflaremus cx omnibus ; ul per
amicitix sinccrilatem non csset aliud huius , et aliud il-
lius, scd quod ex cunctis fieret unum , et univcrsum sin'
gulorum esset, ct omnia omnium. Et placucrat nobis , ut
bini, annui tamquam marjistratus omnia neccssaria cura-
renl, cxteris quietis. Sed poslcaquam capit ( Romanianus
unus c sociis ) corjitare , ulrum hoc mulicrculx sinerrnt,
quas et alii nostrum iam habcbant . et nos habcre vokbU'
mus, totum ilhnl placitum , quod bcne firmabamus. dissi-
tiorem esse. Pauperes quippe maximis malis non infcstan- {) iuit in manibus, alque confractum est. Inde ad suspiria et
tur, ut insidiis, odio, invidia, quibus divites quotidie ex- '" ' ' ■—»-•--
posili sunt. Aristides diviti sibi paupcricm obiectanti, di-
xit : Mihi quidem nihil adferet mali paupertus , tibi vero
divUi:c non paucas perlurbaliones. Arislolelos aiebat, Pau-
pertatem mullis quidem indirjcre, inejplebilUatcm autcm
omnibus. Cato diccbnl, lioneslam pau|icrlalcm iin|)iis di-
viliis longo pr.Terorondain osso ; hoo ciiim opprobrii, illiid
iniscralioiiis caiisa liori soli'1. H;ro .Vnlonius.
Talia (|Uoquo suiil i|ii;i' imri;it Sloliajus, scnn. 9o. So-
crates Archulao ipsum dilaro vulonti , ronnutiari iussit :
Quod, farin:c chxniccs qudtuor oliolo venireul Alhcuis, et
fontcs aquam fandcrcnl. i\itm si res mcx mihi non suffi-
ciunt, at rr/o ipsis sufficio. ct sic ctiam ip^x milti. Dioge-
nos sibi pnupericin exprobraiiti rcipondit : Infclix, quid
nis? At ego nemincm vidi tijrannidein gcrcre proptcr pau-
perlatem. omnes vero propter divitias. idein paupcrtatcni
VoL. X.
gemitus converlcbamur, et gressus ad sequendas tatas, et
tritas vias sxculi.
Et tibtutb magjta. ) (ira;cc ojv«y:n, idcsi.potentia.y^
robore: itn Syriis. Ti-Miriiia ot Pagnin. Robur hoc oonsi-
slebat tiim in lidiiria cl audocia pra;dicandi Christiim ,
tuiii in pnlrandis iniraoulis, iiti rogarnnl Dcum v. 29.
Hkddebant.] (Jiiasi dcpositum sibi a (Ihristo coinmis-
suin. Hiiioiiim o«t z-ri-Jioojv: ila Chrysoslomus.
ET GBATIA MAG^tA EBAT IX OMMBIS II.LIS. Hum ^MlV»
grali'im hnbcbiinl nd nmnem plcbcm. iit dixil o. 2. v. i7.
id ost, toti plobi ernnt nmabilos ot fjraliosi : tuin quia Dciis
cos sua grnlin ot donis spiritiialibus ciimiilabnl. qua; ia
corum vultii, Yorbi$,omniquc acticmc rcsplcndobat ; unde
Pagiiin. vcrtit, gratia magna erat suprr omncs illos: tiim
proprie. quia lidcles in intilua ronvcrsatione ostcndebnnt
niafjnam gratiam, beucTolenliam ct bcuefiientiam, ut vi-
98
Conamentarfa in Acfa Apostolorum. Cap. IV.
derentur esse fratreg, imoangeIi,et graliarum filii.Unde ^de cerlalim eum imitati sunl. Secundo,.obeximiam man-
Tigurina vertit, Gratiaque magna ( Syrus, bonitas ] aderat
omnibus illis. Hunc csse sensum patet ex ralione quam
subdit ; Neque enim quisquam egens erat intcr illos , etc.
Et ponebant ante pedes Apostolorum.) Tum stu-
' dio humililatis el rcverenlioe erga Apostolos: uude Hugo
et Glossa ccnsent, cos flexis gcnibus sua obtulisse Apo-
stolis, tum ut ostcndercnt opum conlemptum, quasi eaj
non maiiibus tractandas , sed pedibus calcandae essent.
Unde Aralor :
Calcandumque docent quod subdunt gressibus aurum,
De quo terrenx veniunt ad pectora curx.
Tum ut ostenderent se non tam gratiam facere, quam re-
cipere ab Apostolis. Audi S. Chrysost. in 1. ad Corioth.
cap. 11. Maioris ducebant qiiod ab eis recipercntur, quam
quod darentur dona ; hoc cnim est potissimum coniemnere
opes, hoc est pascere esuricnlem Christum, si absque arro-
(jantia et fastu id facias , sicque des quasi tibi ipsi plura,
quam danti beneficia dare videaris. Das cnim terram, imo
terrae particulam, et recipis caelum.
Denique S. Chrysost. hic homil. 11. conatur hanc pri-
TTiorum fidelium devotionem , et bonorura communionera
suadere suis civibus Constantinopolitanis, ut omnia sua
in commune conferant vivantque in communi, promittens
eis similem Dei benedictionem, ita ut nihil cuiquam desit,
sed omnia ad vitam necessaria aflatim adsint : scd in tanta
civium [ eraut enim in urbe ut minimum centum millia
Christianorum, ut ipse ait ) multitudine divitibus etopu-
leutis id persuadere non valuit. Quare hsec vitae commu-
ritas etajqualitas apud primos tantum fideles lerosolymis
modico tempore constitit ; mox ab eis ad sacerdotes et
Clericos trausiit : ab his illico digressa est ad Monachos
et Religiosos, qui soli eam retinent et tuentur.
Porro ex hac primorum fidelium reverentia erga Apo-
slolos, videtur mauasse priscus mos demittendi se ad pe-
des, non lantum Pontificis, sed et Episcoporum ac viro-
rum sanctorum,iuxla oraculum IsaiK 49.23. F«Z<m»i ter-
suetudinem, hilaritatem, suaviloquenliam, gratiam, san-
ctitatem, pollebat gratia consolandi afllictos ct miseros:
ita Alexander in eius vita. Tertio, quia pauperes suis e-
leemosynis consolatus est: ila CEcumen.
Nota. Hajc inlerpretatio videtur nonuullis non a S. Lu-
ca, scd ab Interpr«te addita, et S. Lueaj inserta: tum quia
non solct Lucas etyma inlerpretari: tum quia ha;c inler-
prelatio non videtur etymo conscntire. Verum certum est
S. Lucam eam inscruissc, quia ea non tantum in inter-
prelatione et Bibliis Latinis, sed in ipso autographo Grs-
00 Lucae lcxtu , quin et in Syriaco habetur. V'oluit enim
Lucas rationem reddere, cur loseph cognominatus sit Bar-
nabas, quia scilicet erat plenus consolatione, quod He-
braice significat Barnabas. Sic nomen Elym» interpreta-
tur magus cap. 13. 3.
Quajres, quomodo Barnabas Hebraice significat filium Eivmon
consolationis? Primo, Erasmus et alii nonnulli nomen BarnabiE.
P Barnabas derivant a *13 bar, id est, filius, et tiJS3 na- !•
"phas, id est respiravit, q. d. Filius respirationis el rcfri-
gerii, piita consolationis in aestu tentationum et tribula-
tionum : a naphas enim dicitur \i^53 ncphes, id cst, ani-
ma, spirilus, halitus, respiratio refrigerans et consolans
cor : sicut Graecis ■^^-/."f '*^ "^' aniina, dicitur a •li'->x'->, id
est, refrigero, ait Plato in Cratylo. Verum obslat, quod
Barnabas scribatur per b, naphas autem per p, nisi di-
cas has duas litteras, utpote labiales et eiusdem pene so-
ni, esse commutabiles. uti Germani eas commutant, dum
pro b, dicunt p, pro Barnabas dicunt Parnnphas. Addit
Erasmus se dubitare,an proBarnabas legendiim s\l Bar-
nachum, id est, filius consolationis : Dn3 nacharn enim
proprie significat con.w/a/-^'. Verum omnia exemplaria ha-
bent Barnabas, non Barnachum.el ita deinceps audiemu3
eum vocari in apostolatu et comitatu Pauli.
Secuudo, Barnabas proprie dicitur qiiasi X»33 *13 bar II.
nabi, id est, filius Prophetae: Propheta enim dicitur is,
qui exhortatur et consolatur (unde Graece Tocatur filius
ram demisso adorahunt te, et pulverem pedum tuoruni lin- Q 7rapaz>viT;w;,id est, tam exhortalionis, quam consolatio
ffcnt. Vide ibi dicta. Ita S. Domna illustrissima et pul
cherriraa fcemina 24. annorum, gentilitiis deorum sacri-
ficiis praefecta, legens Acta Apostolorum , ad Christum
conversa est, et a Cyrillo Nicomediensi Episcopo instru-
cta : unde quod in Aetis Apostolorum priraos fideles fe-
cisse legerat, qua3cumque habuit, ut geinmas, thesauros
et vestes pretiosas, ad Cyrilli pedes in pauperes eroganda
portavit. Quare accusata et in carcerem detrusa, post lon-
gum agonem raartyrio coronata est tempore Maximiani
Iraper . ita ex Actis Martyrum Nicomediensium Barouius
tom. 2. anno Christi 293.
. loSEPH AUTEM. ) Huius unius exemplum ponit S. Lu-
cas, tum quia vir fuit illustris et inter fideles primarius :
tam quia deiuceps eius crebram et magnificam faciet raen-
tionem : fuit enim ipse socius S. Pauli, destinatus a Spi-
ritu sancto ad evangelizandum Gentibus quaquaversura:
tum quia haec eius oblatio et donum fuit exiraium ; nam
Alexander monachus in vita S. Barnabae, narrat eum cum
nis. Hoc enim est eius ofiicium, ut ait Paulus 1. Corinth.
14. 31. Unde cap. 15. 32. ait Lucas: ludas autem et Si-
las, et ipsi cum essent Prophetx, verbo plurimo consolati
sunt fratres, et confirmaverunt. Hinc et Isaias prioceps
Prophetarum consolatus est lugentes in Sion, ait Eccles.
cap. 48. 27. Unde Isaias cap. 40. 1. proclaraat: Consola'
mini, consolamini, popule meus, dicit Deus vester: loqui»
mini ad cor lerusalem ;etc.6i. in persona Christi: Spi-
rilus Domini super me, etc. ut consolarer omnes lugentes,
et ponerem lugenlibus in Sion, et darem eis coronam pro
cinere, olehm gaudii pro luctu, pallium gaudii pro spiri-
tu mocroris.
Tertio,Pagnin.inNomin. HehT.Barnabas deducita ^3
bar, et yjj naba, id est, eructavit, eraanavit, scaturivit,
ebullivil,prolocutusest. Unde y»2Q»2a66/aestvena,fons,
scaturigo, scatebr^e, ebullitiones, q. d. Filius ebullitio-
nis et eloquii ebullientis, idest, sermone profluus, hoc
est, consolator. Eloquentes enim et verbis proflui, quibus
ditissimus esset, non agellum quempiam, sed iatifundium 'J sermo in ore quasi bullit, solent pollere gratia consolandi
Baraa-
bas , id
est, niius
consola-
tionis ,
cur?
amplissiinum raagnificis decoratum «dificiisChrisli causa
vendidisse, pretiumque ad pedes Apostolorum obtulisse:
atque hac ratione se ad apostolatum disposuit, ad eura-
que evehi meruit, de quo cap. 13.
Qui coGNoaiNATus EST Barsabas ab Apostolis. )
Alius ergo est a Barsaba, qui fuit compositus S. Mathiae,
eique postpositus in Apostolatu cap. 1. esto uterque vo-
catus sit loseph : ita S. Chrysost.
QUOD EST INTERPRETATUM FIUUS CONSOLATIONIS. )
Id est, totus consolatorius, plenus consolatione, ingens
consolalor,consolationera omnibus afferens. Causam dat
cur ei Apostoli mutarint nomen, vel potius losepho dede-
rint cognomeu Barnabas ; quia scilicet Barnabas idem est
quod filius consolationis. Talis autem erat loseph. Prirao,
quia hoc suo prEeclaro oblationis exemplo Apostolis con-
solationem, omnibusque Kdificationem attulit, qui proin-
et exhilarandi. Sunt enim velut vena3 et fontes iugiter e-
manantes aquas dulces blandi et suavis eloquii, quibus
cor angustiatum refrigeratur, reficitur et consolatur.
Forte etiam radix naba illo aevo S. Lucae proprie signi-
ficabat consolari. lam enim valde restricta est liogua He-
braja et Syra, ideoque multa verba el verborum signifj-
eata illius aevi ignoraraus. Id enim exigere videtur hoc lo-
co textus Lucae. Favet, quod exnaba, per aphaeresin lit-
tera; nun, deductnm videtur Syrum modernum X»^ ba-
iia, id est, consolari; unde buioo nostris Syris est conso-
latio. Hinc et Lexicon Syriacura : Barnabas, iuquit, idem
est quod filius eonsolationis, vel filius refugii; sed ety-
mon non indieat, forte quia peregrinura erat, v. g. Cy-
prianum priscura. Barnabas enim fuit Cyprius.
Aut potius elyraon est Syrum iam dictum , puta i<»5
baiia, id est, consolatus est, eshilaravit : unde X>3a me-
IIL
IV.
Commentaria in Acla Aposlolorum. Cap. V. 99
baiia, csl consolalor. Id ila csse patct ex intcrpretc Syro, ^ rone, non mullo prius quam ipse paterelur. Fuil hxc fut
qui Barnabas lioc loco inlcrprelalur t{X'13T X^3 bcra docel M. Maximus ad epistolam S. Pelnj fiUa Aristobuli,
dcLuiaa, id csl, (ilius consolationis. id cst, Zebedxi, et Salomes, socrusAndrex, qui daxitai-
Levites. ) Licet cnim Lcvitao Nuin. 18. 20. TCtcutur tcram sororcm Concordix, et lacobi et Joannis. tuit au-
possidere a{yros in ludaea, non tamen extra cam, imo ncc tem Aristobulus coynomento Zebcdxus. frater Barnabx A-
in ludxa, si ii sint pascualesdumtaxal ad alcnda pecora, postoli Domini. Idem Zebedxus el Barnabas consobrini
ut patct Num. 35. 3. Unde Uugo ccnset hunc Barnabaj loannis cognomenlo Marci, et nepotes Marix, ubi Chrislus
agrura fuisse in Cypro; Alcxandcr vcro, in Vita S. Bar- canam ultimam ceiebravil, ct vbi Spiritus sanctus venii
Dabae, ait cum fuisse in ludaea. in Apostolos. Sic er{jo iuxta Helecam, Barnabas fuit fra-
Ctpbiis CErcERE.)luda;icnim posttotcaptivilatcs spar- ter Aristobuli, qui alio nomiue dictus est Zebedacus, fuit-
si craut per lolum orbcm, ct ubiquc {jcntiuin fixcrant do- que pater S. laeobi cl loanois .^postolorum, quorum pro-
ijios, uti ct modu lixerunt. Addit Alexander, Barnabam indc Barnabas fuit patruus, xque ac uxorum S. Petri ct
DaLum in Cypro, habilasse lerosolymis, ibique una cum S. Andrca; : quare primarii hi Apostoli fuerunt consan-
Stcphano cl Sauio sacris Littcris imbulura fuisse a Ga- guinei, vel affines. Porro de Zebcda;o fratre Barnabae,ha;c
nialiele, ac dcinum ad Christum vcnisse una cum conso- addit Helccas: In Britannia celebris est memoria multo-
brino suo loaune, qui cognominatus cst Marcus, in cuius rum Martijrum, prxcipuc S. ArislobuU, unius de septua-
domo coalescere ccepit nova hajc Christi Ecclcsia, ut dixi ginta duobus discipulis, qui dictus est etiam Zebedxus ,
cap. 1. Unde Barnabam fuisse unum e 72. Chrisli disci- pater lacobi et loannis, maritus Marix Salomes, qui cum
pulis tradit S. Epiphan. hxrcs. 1. Euseb. lib. 3. Histor. _ Petro Romam petivit: inde relictis domesticis suis, missus
cap. 33. ct alii. *> in Angliam Episcopus, occubuil Martijr anno secundo Ae-
Barnahae Porro Soplironius Patriarcha Icrosolym. in Fragmcnto ronis. Et inferius de uxore eius : Cclebris , ait , memoria
prusa- jg laboribus S. Petri el Pauli, quod extat tomo 7. Bibliot. est apud Hispanos S. Marix Salomes, matris S. lacobi, ct
S- Palrum, Iradit S. Petri uxorem fuisse liliam Aristobu- uxoris Zebcdxi . qux cum attigisset annum nonagesimum
li, fralris Barnaba;, cx qua susccperit filium et filiam. So- anno Christi 42. sub lacobo filio Alphxi Episcopo leroso-
phronio astipulatur Helccas EpiscopusCxsaraugustanus, lymitano. die 24. Maii sanctissime decessil ad cxlos in /-
in Addition. ad Chronicon Lucii Dextri el M. .Maximi , talia,diciturque Verulis quiescere.el nwrseius multis uo-
quod anno Domiui 1595. rcpcrtum et cditum csl Cxsa- bilitata miraculis. Idem iradunt Verulenses. Cxteroruiu,
raugustx. Sic cnim scribit: S. Petrus in honore habetur utpotc uovorum, ncc ab aliis traditorum , Gdes sit penea
in ilispaniis, et uxor eius Concordia passa Homx sub iVe- Helecam et Sophronium.
CAPUT QUINTUM.
SYNOPSIS CAPITTS.
Primo, S. Petrus Ananiam et Sapphiram, ob fraudalum agri prelium, morte punit. Secundo, v. i2.recensentur
miracula crebra Pelri el Apostolorum. Tertio, v. tl. incarcerantur Apostoli, sed ab Angelo liberanlur : inde
concionaiUe.<i in templo a Magislralu adducuntur in concUium, a quo increpali iutrepide respondcnl: Obedire
oporlel l)oo magis qwam hominibus. Quarto, Gamaliel v. 3i. sapiens pro Apostolis dal consilium. Denique
V. 40. flagellanlur Apostoli; sed in lis exultanles, alacrius el audacius Christum pradtcant.
1. V jiR aulcm quidam nomine Anania?, cumSiipphira uxore sua vendidit agrum, 2. Et fraudavitde prelio agri,
^^ conscia uxore sua : et alTercns parlem quamdam, ad pedes apostolorum posuit. 3. Dixit autcm Petrus :
W Anaiiia, cur tenlavit Sulanas cor luum, uiciitiri le Spiritui sancto, ct fraudare de prelio agri ? 4. Nonne
maneiis tihi manebat, ct venumdatum in tua erat poteslate? Quare posuisti in corde tuo lianc rein ? Non es meii-
titus hominibus, sed Deo. 5. Audiens autem Ananias ha;c vcrba, cecidit et expiravit. El factus esl timor magnus
super omncs qui audierunt. 6. Surgentcs autem iuvenes amoverunt eum, et effcrcntes sepciierunt. 7. Fdctum est
autcm qu.isi horarum trium spatium, ct uxor ipsius, nesciens quod faclum fuerat, introivit. 8. Dixil autem ei
Pclrus: Dic mihi mulicr si tanli agrum vendidistis? At illa dixit : Eliam tanli.9. Pelrus autem ad eam : QiiiJ
iitique conveiiit vobis tentare Spirilum Domini? Ecce pcdes eorum qui sepclierunt virum luum ad ostium, et ef-
ferent te. 10. Confestim cecidit ante pedes cius, etexpiravit. Iiilraiites aulcm iuvcnes , iincnerunt illam mor-
tuam, et extulerunt, et scpelierunt ad virum suum. 11. Et faclus esl timor magiius in univcrsa ecclesia, et in o-
rones qui audieruiit ha?c. 12. Pcr manusautem aposlolorum fiebant signa et prodigia muila in plcbe. El erant
unanimiter omnes in porticu Salomonis. 13. Ciclerorum autem ncmo audebal se coniungere illis : scd magniQcabat
cos populus. 14. Magis autem uugebatur credentium in Domino muliiludo viroriim nc mulierum , 15. Ita ul ia
platcas eiicereiit infirmos, ct pouerent in lectuiis ac grabalis, ut, vcniente Petro, saitcm umbra illius obumbrarct
qucmquam illorum, et libcrarcntur ab innrmitatibus suis. 16. Concurrebat autem et multiludo vicinarum civila-
tum lerusalem, affcrenles irgros, et vcxalos u spiritibus immundis; qui curabantur oniiics. 17. Exurgens autcra
princeps sacerdolum, et omnes qui cum illo erant (qu;o est ha.'re>is sadducaorum), repleti sunt zelo : 18. Et in-
ieccrunt manus in apostolos, et posuerunt cos in custodia pubiiia. 19. Angelus autem Domini per noclem ape-
riens iaiuias carceris, et educeiis eos, dixit : 20. Ite, et stautes loquimini in lemplo picbi omnia verba vit;e huius.
yi. Qui cum aiidisseiil, intrnverunt diluculo iii tcmplum et doccbant. Ad^eniens autcm princeps sacerdotum, et
qui cum co crant, convocavcriinl concilitim, et omncs scniores filiorum Israel : et miserunt ad larcercm ut addu-
rerenlur. 22. Cum aiitem venissent ministri , et apcrlo carcere noii invenissent illos , re\ersi nuntiaverunt , 23.
Diceiites: Carcerem qiiidem iiivcnimus clau<!um cum omni dilieciitia , cl cuUodes stantcs aiile ianuas : npericn-
tes autem neminem iiilus invenimus. 2i. Ut aulem niuliiruht Ims sermoiics magislratus templi , et priiicipes sa-
rcrdotum, ambigebant dc illis quidnam fierel. 25. Adveniciis aulcm quidam niintiavit eis : Q.iia ecce viri, quos
posuislis in carcerem, sunt in templo stantcs. et docenles populum. 20. Tunc nbiit magistratus cum minislris. et
adduiit illos sine vi : limebant cnim populum ne lapidarcnlur. 27. El cum udduxissent illos, statuerunl in conci-
lio: el interrogavit cos prioceps sacerdoluai, 28. Diccns: Pracipiendo praBcepimus voLis nc docerelis in nomine
100 Commenlaria in Acla Aposlolorum. Cop. V.
islo : et ecce replostis lerusalcm doclrina vestra ; et vullis inJuccre super nos sanguinem hominis istiu'. 29. Re-
sponduns aiitera Pelrus, el apostoii, dixerunt : Obedire oportet Deo magisqiiam liominiljus. ;iO. Ueus patrum no-
strorum suscitavit lesum, quem vos inlcremislis, su«pendenles in iigno. 31. Ilunc principem et sulvalorem Deus
cxaltavit dextera sua, ad dandam poenitentiam Israeii, et remissionem peccatorum : 32. Et nos sumus testes lio-
rum verborum, ct Spiritus sanctus, quem dedit Deus omnibusobedienlibus sibi. 33. H.-cc cum audisscnt, disseca-
bantur , et ccitabant interficere ilios. 34. Surgens autem qiiidum in concilio pharisipus, nomine Gamaliel , le-
gis doctor, honorabilis universcK plcbi, iussit toras ad breve homincs fieri : 33. Dixitque ad illus: Viri Israelitifi,
attendile vobis supcr hominibus istis quid octuri sitis. 3G. Anlc hos enim dics extilit Theodus dicens se esse ali-
quem, cui conscnsit numerus virorum circiter quadringentorum : qui occisus est: cl omnesqui credebanlei, dis-
sipati sunt, et rcdacli ad nihilum. 37. Post Ininc extilit ludas Galilaeus indiebus professionis, et avcrtit populum
])05t se, et ipse periit: et omnes quotquot consenserunt ei, dispersi sunt. 38. Et nunc itaque dico vobis, discedi-
te ab hominibus istis, et sinite illos; quoniam si est cx homioibus consilium hoc, aut opus , dissolvetur: 39. Si
Tcro o\ Dco est , non polerilis dissolvere illud, ne fortc ct Deo repugnare inveniamini. Conscnserunt autem illi.
40. Et convocantes aposlolos , cjeMs dcnuntiaverunt ne omnino loquerentur in nomine ie^u : ct dimiserunt eos.
41. Et illi quidem ibant gaudenles a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine lesu contumeiiam
pati. 42. Orani autem dic non cessabant, in lemplo et circa domos doccntes, et evangelizantes Christum lesum.
Ananiam
fecisse
volum
pauper-
laiis.
1.
ANANiAS.) Hebr. idera est quod donum Domini, quod
scihcet per volum Domino obtulit; vel paupertas Do-
mini, id esl, Domino dicata : sed ex Anania faclus est Ca-
nanias. id est, inslilor et mercalor Doraioi , quia pretii
partem Deo dicatara , sibi quasi mercator retiiiuit, ideo-
que rursum faclus est Ananias , id est, afflictio Domini,
quia a Domino mortc mulclatus est.
Sapphiua.) Hebr. idem quod numerans, scilicet pre-
tiura : aut, ut Syrus, pulchra, vel sapphirina.
Agrum. ) Syrus b<ri'1p kerilha, id est ager et villa:
quB9 vo.\ deducta est ab Hebr. n>"1p kiria, id est, civi-
tas, pro quo Chalda;i dicunt ^T\*S\p kirita; unde Carthajjo
vocata est civilas nova aDidone condita: linguaeniraPu-
nica Hebrajae est alTinis, ulpote ab ea progenita.
Et fraudavit de pretio agri.) Evo7y!<iaTo, id est ,
callide surripuit, ab oculis domini vel heri calide remo-
vendo; Syrus, susiulit. Erat ergo hoc furtura, et sacrile-
gium rei Deo dicatce. Ergo vel diserte voverat, vel cerle
professus erat verbis, aul ipso facto plenara bonorura, eo-
rumquepretiiabdicationera et obIationera,uli faciuntRe-
lif^iosi iara voventes paupertatera. Negat tamen Caietan.
fideles eara tura vovisse: idem negant constanterCalvin.
Marlorat. aliique haeretici, votorura et Religionis hostes,
dicentes Ananiam solo raendacio solaque hypocrisi pec-
casse, quod siraularet se dare totuni cura daret partem,
ideoque raorte punitura esse. Verura errare eos , palet
Prirao, ex verbo fraudavit? fraus enira non fit in re pro-
pria, sed aliena, puta cum rcs alteri data, vel vendita, aut
proraissa surripitur. Unde Greecc est EvoT-jjtTaro, id est, cal-
lide surripuit. Fuit er?;o fur et sacrilegus, quia scilicet
violavit votum, et professionera paupertatis quara fecerat.
Unde S. August. serm. 27. de verbis Apostoli : Dum, in-
quit, ex eo quod promiserat partem subtraxit, sacrilegii
damnalur et fraudis. Sacrilegii, quod Dcum in pollicita'
iione fcfellerit : Fraudis, quod integris muneribus jmrtio-
nem quamdam pulaverit subtrahendam. Secundo, quia Pe-
trus .\naniara culpans ait: Cur tcnlavit Satanas cor tuum,
menliri te Spiritui sancto, ct fraudare de pretio agri? Si
enim non vovisset, nec proraisisset, fuisset tantura men-
dacium officiosum, non perniciosum, utpote ia re propria,
ideoque veniale; sicutqui donaret amico centum aureos,
dicens, Plures darem si haberera, at non habeo; peccat
tantura raendacio ofTicioso et veniali, nec dicilur frauda-
re, raulto minus raentiri Spiritui sancto. Instat ei Petrus
acrius : Quare posuisti in corde tuo hanc rem ? tam nefan-
daiu , tam sacrilegarn. Non es menlitus hominibus , sed
Dco. Ergo Deo voverat et proraiserat. Ille enira dicitur
nientiri Deo et Spiritui sancto, qui id quod ei promisit et
vovit, non servat. Tertio, idem patet ex poena : Petrus e-
nim punivit eum, feque ac uxorem morle, eaque subita,
publica et infami. Fuit ergo lelhale etgrande hocscclus:
fuil ergo violatio voli et sacrilegium. Si enim non vovis-
sent, licile potuissent prelium, vel eius parlem sibi reli-
nere, et etiamsi dixissent hoc totum esse agri prctiura,
A nemini fecissent iniuriam, ideoque non peccassent fraude
lethali, sed mendacio tantura veniali. Quarto, ita passim 4.
docent Palres. S. Basil. serra. 1. dc Instit. raonach. Hu-
manx, ait, glorix cupiditale Ananias quidquid bonorum
habebat Deo palam consccrarat, ut hominum de sc opinio-
nem cxcitaret. S. Augustin. verbis paulo ante citatis, S.
Chrysost. hichom. 12. Quare, inquit, hoc fecisti? Volui-
sti habere? oportebat initio habere, et nonpromiltere; nunc
auteni postquam consecrasti, maius sacritegium commisi-
sti. S. Hieronyra. epistol. 8. ad Deraelr. clare: Ananias;
inquit, et Sapphira dispensatores timidi, imo corde dupli-
ci, et ideo condemnati ; quia post votum abstulerunl quasi
sua, et non eius cui semel ea voverant,parlemque sibi iam
cdienx substantix reservantes. S. Gregor. lib. 1. ep. 33.
ad Venantiura : Ananias, inquit, pecunias Dco voverat ,
quas postea victus persuasione diaboli subtraxit, sed qua
morte mulctatus est scis. S. Fulgent. epist. de debito con-
iugali, cap. 8. Quam, ait, sil malum, quamque sollicile
fugiendum , si quis de hoc quod Deo voverit retinere aut
p raperc aliquid mortifera prxvaricatione pertentet , exem-
■t' plo sunt Ananias et Sapphira. Idera asserunt S. Alhanas.
serm. de passione et cruce, Nazianz. in carm. de Virgin.
prsec. Cyprian. lib. 3. Testimon. cap. 30. Cassian. col-
iat. 18. cap. 7. atque in hoc caput coraraentantes CEcura.
qui peccatura Ananiae vocat sacrilegium : Arator, Beda,
Hugo, Lyran. et alii passira, quin et,quod mireris, Beza,
veritatis utique nimis clara luce convictus.
Porro si prima3vi fideles, etiam coniugali , vovebautApostoU
paupertatem, multo raagis eara voverant Apostoli, eorura ^o"^.*""
in virtute duces, sanctitatis et perfeclionis magistri, ac E- runt.
vangelicorura consiliorura praecones exemplo raagis quam
verbo, idque diserte docetS. August.l7.Civit. cap. 4. De
terra, inquit, suscitatus est ille (Paulus) super omnes divi-
ies jmuper.et de illo stercore erectus supra omnes populos
opulentos ille inops, ut sedeat cum potentibus populi, qui-
bus ait: Sedebitis super sedes duodecim, et sedem glorise
hxreditatis dans eis. Dixerant enitn potentes isti: Ecce nos
Q, dimisimus omnia, et secuti sumus te. Hoc votum potentis-
simi voverant. Sed unde hoc eis, nisi ab illo de quo hic
continuo dictum est , Dans votum vovenli? Et S. Thomas
2. 2. q. 88. art. 4. ad 3. Apostoli, inquit, intelliguntur
vovisse pertinentia ad perfectionis statum , quando Chri-
stum relictis omnibus sunt secuti. Idera raultis probat Al-
varus Pelagius lib. 2. de Planctu Ecclesiae cap. 9. el ex
eo noster Hier. Platus lib. 2. de Bono status Relig. c.20.
Porro licet D. Thoraas loco citato negare videatur Chri- ad Chri-
stura eadem vovisse, idemque diserte doceant Medina etsws vo-
Caietan. tamen raulti coutrariuin censent: licet enira in''""-
Cliristo non fuerit illa causa vovendi quai est in nobis,
scilicct ad firraandara voluntalis inconstantiara, quse in
Christo nulla fuit (qiiod tantum videtur voluisse S. Tho-
mas), tamen multa; aliae fuerunt, scilicet priraa ut Deo
ofTerrct nobilissimum religionis actura. Hic autem est vo-
vere et votura, quo noa tantum res et actus, sed et vo-
Primoj
fijeles
TOViSSO
caslita-
Prob.
1.
Commcntaria in Acta
luntas ipsa in tolum Deo consccratur, ita ut rcm nec ha-^
bTc. , ncc Tclle possit; sicut plus est darc arborem cuiu
fruclibis, quam soloscius fruclus, ait S. Ausclrn. lib. de
Siiiiilit. cap. 8i. Secuuda, ut ii>se perfectioiiis inagister,
eius.Vposlolis iiobistiue darclspeciincn etexcinplum,quod
snquamur, Matth. 19. 21. Lucse li. 33. ubi Apostoli se
Chrisli excinplum iit paupertate sccutos asseruut. Tertia,
quia perfecla opuin abrcnuntiatio nou (it nisi per votum :
ille enim vovens noii tanlum prsscntia, sed et futura bo-
na qua; hnbere polest, libere a se abdicat. Quarta, quia
tria vota Ki'li{;ionis suiit tria pr.-estanlissima holocausta:
Christus autcm scsiiaque in perfcctissimum hulocauslum
Deo Patri oblulit. Unde eius ha;c cst vo\ Psalm. 21. 2D.
Vola mea, id cst, promissa inea , ait ibi S. IJasil. ct Thco-
dor. rcddam in con.ipedit liinenUum euin. Hanc scntcn-
tiani probabilissimaincssc ccusetFranc. Suarez 3. p. qu.
40. disp. 20. sect. 2. ctSalineron. lomoo. tract.i.Videlur
er{jo Christus in primo instanti conccptionis su£e, se et
oinniasua obtulisseac vovissc Deo, pra;sertim per paui)er-.j
tatem, castilalem ct obcdientiam. Nain homini oi)edien-"
liain vovere non poterat, eo quod non habcrct suiwrio-
rein. Sic in vita S. Theresia: quasi quid illustre pouitur,
quod ipsa voverit sc ia qualibet rc facluram id quod erat
pcrfctlius.
InsuixT si primi fideks lerosolymilse Totebant pauper-
tatein, valde quoque probabile est cosdein vovisse tunc
caslitatcm, et uxoribus deinceps at>stiouissc. Probatur id
Primo.quia qui feceruut inaius, feccrunt cl minus. Maius
autcin C9t abdicarc a se bona omnia ad vilam nccessaria,
quam abstincre a coniuffio voluntario.ct non nccessario;
cum multi co nbstincant, quod noliut illo illigari, nec
pati inolestias uxorias ct rei familiaris. Adde, ad alcndos
proles, quK exconiufjio continue suscipiuntur, opus esse
multis opibus, ac proinde non posse eas abdicari. Sccun-
do, quia liodie Tidcmus eos qui faciunt votiim pauperla-
tis, foccre et castilatis; sed non vice versa: multi eniin
castitatein vovent, qui bonis suis frui ToUint. Tcrlio, id
sundet fervor Christianorum illius aevi, et primilioe Spiri- Q
tiis, quas ipsi hauseraut. Uudc dc iis ail Lucas, cap. 2.
42. Eraul perseueranfes in doclrina .iposlolorum : hajc au-
tcm assidua cral, nec tantuin tradcbat prsecepta, sed et
consilia Evanfjelica, inter quae unum prajcipuum erat il-
lud Christi: Sunl eunuchi qui se ipsos caslraverunt pro'
ptcr rcgnum cxlorum. Qui potesl capcre , capiat, Matth.
19. 12. Castratio coim ha;c non solam abstinenliam ab
usu coniufjii, sed et eius impotcutiam signilicat, non phy-
sicam, sed moralem, qux iit per votum , per quod homo
llcite non polcsl uti coniufjio. Qiiarto, quia dc iisdcm ait
Lucas ibidcm, Quod eranl perseverantes in communicalio-
ne fraclionis panis et orationibus. Et v. 4G. Quotidic quo-
que perdurantcs unanimiter in lemplo, ct frangcntcs circa
domos panem. Si quotidie comniunicabant, si pcrpetiin
erant in templo oranles , er(jo sc contincbant. Hoc eniin
iubct Apostulus 1. Corintli. 7. 5. O"'uto, quia ca de cnu-
sa Corinthii putaliaiit fideles omnes deberc vivere c;i'li-
bcs, quia videbant primos Icrosnlymitas ita vivcre, ac pro- pv
inde hoc dubiuin proposucrunt Paulo: quibus illc respon- '-'
det coilibatum non cssc prajceptuin, scd-consilium Evan-
fjclicum, iit palet toto cap. 7. prioris epistolne ad Corinth.
Scxlo. quin Esscni, quos S. Mnrcus Alexandriaj inslituit,
aduistnr primorum ruli'liiiin, qiios vidorat Icrosolymis iii-
stitutos a S. Pelro, uli docet S. Uicron. de Script. Eccl.
in Marco, Essoni , inquam , coluerunt cxlibatum. Audi
Pliniiim lib. 5. cop. 17. Geiis ( Essonorum) so/u in toto
orbe prxlcr arleras mira, sinc ulla fwmina , omni vcncrc
abdicala, sine pccunia, socia palmarum, in dicm rx cquo
convcnarum lurba rcnascilur , ctc. ita gcns xtcrna cst in
qua nemo nascilur : tam ficcunda illis atiorum vitic preni'
tcnlia csl. Et Solinum Polyhist. cap. 30. Interiora ludxx
F.sseni lcnrnt. qui pr.vditi morali disciplina , reccsscrunt
a ritu gcnlium univcrsarum.maicstalis. ut rcor,providen-
iia ad hunc morcm dcstinati: null.c ibi fwmin.v, venerc se
penilus abdicant, pecuniam nesciunt, palinii vicUtant : ne*
Apostolorum. Cnp. V. 101
mo ibi nascitur, nec lamen deficit hominum multitudo. Lo'
cus ipse addictuspudicitix est, ad quem pturimi licet un-
dique gcntium properard, nuilus admitlitur , uisi quem cw
stitatis fides et innoccnlix merilum prosequalur. llaque in-
credibile dictu, fjens xterna esl cessanlibus puerperiis.
lisdem arfjuinentis probaliir. fidclcs priinos professo3
csse obedicntiam Aposiolis et S. Petro. fnde bona sua.
ac sc totos cuiii bonis ad pcdes .\postotorum obtulerunt
cap. 4. 3-'i. N oluil enim Deus in liis priinis dare primum Priml
ct perfectiim cxemplnr vita; Chrisliana;,quod oinaia dcio-*^'"""»"
ce|)s saMJuIa intucrcntur ct imitarcntur. E;jeruntergo ipsi «'<["„' JJ^
nitain relif;iosain, veriqiie fueriint Itclifjiosi, uti docct S.si. '"
Hicron. de Script. Eccles. in Philone, cuius vcrba reci-
tavi cop. 2. 44. et Cossian. lib. 2. dc Instil. Uenunt. c.5.
et collat. 18. cap. o. ubi docet Ca?nobitarum institutum
a lemporc .\postoIorum initium sumpsisse, ciim niulli
pcrfeclionis avidi , non co taiilum contcnti cssent quod
omnes fuccrent, ut sua omnia in commune coufcrrcnt ;
scd eliam his altiora meditontes, in secreliora loca subur-
bana secedcrent, qui quod n coniujjibus, et a suorum con-
sorlio, imo ab oinni mundi coiiversationc abstinerent, id-
eirco a sotitudlue Monochi, a communitate Cocnobitae sinl
Duncupati. Inter hos autem principem, et cselerorum ma-
gistrum extitissc S. Marcum Evanfjelistom in -E.^jypto ;
sicut in .Kthiopia extitit S. Matlha;us, qui Iphifjcniam rc-
fjis filinin cuin sociabus in monasterio Deo consecravit ;
in Gra;eia S. Paulus, qui Theclain ; Roma; S. Clemens,
qui Flaviam Domitillam ; in Callia S. Mortha, qiia; in coc-
nobio 0 sc ereclo cum aliis focminis Dco diratis ca;lestein
vitain duxit. Idem liquet cx S. Dionys. Eccles. hierarch.
cap. 10. ubi ritus consecrandi monachos,suo, id est ,\po-
stoloruin, asvo usitatos dcscribit. Hinc S. Chrysost. Iib.3.
Contra vituper. vita; monast. docet institutum Ilolifjioso-
rum esse Aposlolicuin : sic et S. .Viii^just. Eusob. ct alii
siipcrius citati. His cr;;o parcntibus el ducibus fjlorieutur
RcIi{jiosi,eorumqucTirtutenict ardorcm ■•eniulenlur,scien-
tcs se primcevum christiauismi spiritum , rt porfectionis
apicem consoctari, ut sint sancti tolique Deo coosccrati,
sicut primi illi lideles a Paulo ct aliis passini nuacupau-
tur sancti.
Denique quain rclifjiosa, sancla ct eicclsa fucrit prinio- Easeni
rutn fidclium vita, liquet cx Essenis. qtios inslar '^■■oso-|^JJjjj'j
lymitanim Alexandria instituit S. Morcus. Essa;i cnim,
?cl Esscni niincupati sunt quasi onoi , id cst. sancli , oit
Euseb. lib. 8. Prxpar. Evan^. cap. 4. cx Philonc; vel a
lesu, quasi lessnci, Iesua;i, lesuini, lcsuita?. Ita Epiphan.
ha;resi 29. licct luda;orum Esscni dicti Tideautiir nonnul-
lis, ab Hebr. nDH vhasa, idest,vidlt, quasi vidcnles;vel
a choscn, pro quo losephus lib. 3. .Vnliq. cap. 9. Groeco
vertit t.\r«, id cst rationale, quod ciat in pectore ponti-
ficis, cui inscripta crat doctrinn ct veritas, q. d. Rationa-
lcs, contemplatlvi, qui toti vacabant rationi, inonti, do-
ctrina;, ct veritati rebusqtio diviniscontemplondis: vel po-
tius Esscni dicti sunt ab Ucbra;o chasid , cl Syro chasi,
de quo mox pliira.
Do Esscnis ita cs Philone scribit Euscb. ioco citato : Eonim
^'ullaanimi pcrturbalionc fcruntur . scd vcra soli /loini- *w*lia-
num libcrtatc fruuntur. ISemo propriuin aiiquod possidct.
von domos . uon pecu.<t , iion vas aiiquod , sed omnibus in
mcdio positis communiier utunlur: habitant simui. et con-
vivunt quasi sodales. Cnmquc omnia pro communi utiii-
tale faciant. aiia aliorum ncgotia sunt, qux impigrc sub-
euntes ccrlaiU ; non frigus, non calorcin. non aiiquam ae-
ris mutalioncm formidantcs. Sunt aulcm eoruin aiii agri-
coix. aiii pnslorcs, alii apum cuilorcs, alii aiiarum arlium
vtaqislri. C.umqnc a iaboribus suis mcrccdcm ccp<rint. a-
pud eum dcponunl qui quxstor crcatus cst. Is omnia diii-
gcnter procurat qutbus cgent : cgcnt autcm paucissiims,
cum omiiein iuxum. tainquain animx el corporis morbuin,
««/xTHrji/ur. Et infurius : ?icmo scrvus apud fo< csl . sed
cum univcrsi iibcri sint, aileri aileris serviunl, clc. lilain
phiiosophix partein soium approbanl, qua dc Deo ct crca-
tioHC oinnium serutamur : itorali maxime iiwigiiant. Dic
lOi:
Conimentaria in Acla Apostolomm. Cap. V.
scp/iina ad loca sacra concurrcntcs, ordinc sub scnioribus ^ lem tribuunt. Nonnulli cx cis toto triduo cibi non recor
tuvenes considere solent. Legunlur Scripturxdiligenteret -•—•■■■ --■■ -■ ,.,.,..
€a:ponuntur. Discuni igiiur pic , sanctc, iustcquc vivcre ;
triplicircgula utcntcs.amore Dci ardentissimo, virlutis cul-
tu diligentissiiiio, charitate proximi fervcntissima. Quod
igitur summe Dcuin diligant. midla nobis argumcnto sunl,
castilas pcrpetua, iurisiurandi nulla menlio, mcndacii o-
dium, ct prxcipue quod bonorum omnium , nullius mali,
Deum causam cssc opinantur. Quod virtuti studcant pa-
tet, guia pecuniam ncgligunt, gloriam spernunt, volupla-
tem oderunt, constantcs, sevcri,magnique aniini sunt. Cha-
rilatis autem argumcnta sunt benevolcntia, socielas, xqua-
liias. Nullus cnim domum habitat, qux omnium commii-
nis non sit ; unum xrarium, unus sumptus, omnibus est ;
vestis communis, communis cibus el potus, communis men-
sa, omnis vila communis cst. Haec do Essaeis e.\ Pliilone Eu-
sebius,qui eadeni cl plura de iisdein ej. 1'orphyrio rccenset
lib.9.dePra?par.Evang.c.l.et loscph.lib. l.deBello e.7.
wbi ait eos fuisse opum conteniptores, paupertatis et vitte
dantur, quibus maius scientix, quam cibi dcsiderium in-
sedit. Nonnulti ita Ixtantur ac dclcclantur sapientia pa-
sci; qux dogmata opuknte et abunde subminislrat: ut du-
plicato tcmporis spatio abstincant, ac vix pcr scx dies ne-
cessario cibo gustanles vescanlur. Addit prxterca, apud
ilios. de quibus loquitur , mulicres quoquc rcpcriri, qua-
rum plcrxque grandxvx virgines castitatcm non necessi-
tate , sicut quxdam sacerdotes apud gentes , inagis quam
sua spontc,proptcr zctum ac stndium sapiodix custodiant:
cuius commcrcium studiosc colcntcs,cori)orum votuptates
aspernantur, cum immorlules polius tibcros, quos solus a-
mans Dcianimus ex se gigncrepotcst, quam mortales ha-
berc cupiant. Quid opus est istis adiicerc, quomodo in u-
num congrcgati, scparatimquc viri , ac scparatim mulie-
res, conversati sint, et qux illis exercitia fuerinl, qux ad-
huc apud nos durant, ct prxcipuc circa sulutaris passionis
fcstum diem, in ieiuniis, ct vigitiis nocturnis, divinorum-
que sermonum lectione exercere consuevimus F Et ul unus
communis amantes, religiosos erga Deum, silentio dedi- D ex omnibus consurgcns in mcdio, psalmum honestis mo-
los, psalmodos, mites, lideles, pacificos, coQlinentes, iu-
Btos, abslinentes, longa;vos, in toriBcntis constanles, inio
ridenles, immorlalilali et aeternilali vivenles, quasi he-
roes et semideos : quos origine et genere fuisse ludaeos ;
eed inChristianismum transisse, et fide ac religione fuisse
Chrislianos, docet Epiphanius loco citato, S. Hieron. in
Philone et S. Marco, Sozomenus, Codrenus, Beda et alii
apudBaron. lomo I. anno Christi 64. et fuse idipsum con-
tra Scaligeruin et Novantes osteDdil noster Nicolaus Se-
rarius lib. 3. Trihaeres. cap. 17. et cap. 4. ubi quinqua-
ginta Esseuorum dograata et institula enumerat. Et c. 1.
Essenos nomen accepisse censet ab Hebr. *7*Dn chasid,
a quo Syriacum chasi, et chosio, id esl, oo-to;, pula sanclus :
quod prae caeteris undecim etymis, qu* ibi receuset, vi-
detur probabilius : quin et idem Euscbius lib. 2. Histor.
cap. 17. ubi citans verba Aclor. 4. in fine, quibus primo-
ruin Christianorum vitara cominunem et virtutes Lucas
depingit, docct tales fuisse Essteos. Qiios rursuin ex Phi-
Joue ita describit: Hoc in primis tcstatur, quod facultati-
bus suis renuntiarint, ac bonis ad sc pertinentibus cesscrint
ii, qui philosophari capisscnt, et cunctis vitx huius curis
abstinuerint , relictisque muris, in agris ct hortis solitarie
conversali sint, certo scicntes consortia eorum, qui dispa-
rem sequebantur vivendi rationcm , imdilia et noxia csse
illis, qui tum tcmporis hoc, ut par crcd, agebant. Hueprx-
dictus Philo iestificatus ad verbum subiicit , dicens : Est
autem in multis quidem terrctium locis hoc gcnus homi-
vum l^oportebat enim perfecti boni participcs fieri tam Grx-
cos, quam BarbarosJ, verum in JEggpto in singulis prx-
fecturis, sicuti vocant, abundant.et maxime circa Alexan-
driam. Deinde et habitaliones eorum quales fuerint descri-
bens, de Ecclesiis eius regionis hxc dicit : In singulis au-
tem sacrum domicilium est, quod monasterium vocatur, in
guo manentes sanctx vitx mysteria celehrant , nihil illud
infcrentes, nec potutn, nec cibum, neque aliud quidquam
eorum , qux sunt ad corporis sustentaiioncm nccessaria,
dulis concinat, utquc ei prxcincnii unum versiculum, o-
mrds multitudo rcspondeat : atque in ipsis dicbus in terra
recumbentes, vinum quidcm nemo oinnino , nc gustu qui-
dem contingat, sed ncc quamlibet carnem : tantum autem
aqua sit eis poculum, et panis cum sale vel hyssopo cibus. pane, et
Addit autem quomodo sacerdotcs, vel minislri exhibeani ^'\"'' ^'^-
ofpciasua.vcl qux sit supraomnia Episcopatis apicis sedes. ^*-''*''^
Talcs ergo tantique fuere Essa?i, puta priini fideles tain
lerosolyma;, quam Alexandriae, dequibus veredixit Nys-
senus iuitio tract. Quid sibi velit nomen Christiani: Chri-
stianismus esl vitx dininx imilalio. Et Nysseni frater S.
Basil. hora. 10. Hexamer. Christiatiismus quid est ? j4s- Chrisiia-
similalio Dei , qualenus eum assequi potcst humanx fra-'"'^^^'-
gililas naturx. Votine reus es te Christianuin fore? ne ''"'*• JJ^c^ji'^'
ctere Deo ficri similis : Christum indue. Et S. Aug. lib. 1.
de Symbolo ad calechum. cap. 5. Chrisiianus est tcmplum
Spiritus sancli. Idem ( vel quisquisesl auctor: non euira
(^videtur esse S. Augustin. ) lib. de Vila Chrisliana c. 1.
tomo 9. Christianus est Christi imitalor. Et cap. 6. Chri-
stianus, inqiiit, iustitix, bonitatis, inlegritalis, patientix.
castilatis, prudentix, humilitatis, humanitatis, innocentix,
pietatis est nomcn; et tu illud quomodo defcndis ct vendi-
cas tibi, cui dc tam plurimis rebus ncc ^MUca subsistunl?
Christianus est qui potest iusta voce dicere : Ncmini homi-
num nocui, iuste vixi cum omnibus. Etcap. 14. Christia-
nus ille est, qui omnibus misericordiam facit,qui omnino
non movelur iniuria, qui opprimi piaupercm se prxsente
non palitur, qui miseris subvcnit, qui indigcntibus succur-
rit, qui cum marenlibus mooret, qui dolorem cdterius sic-
ut proprium scntit, qui ad fletum flelibus alicnis provoca-
tur, cuius domus communis csl, cuius ianua ncmini clau-
dilur, cuius mensam pauper nullus ignorat, etc. qui Deo
die noctuque deservit, qui eius prxcepta indesinenlcr mc-
ditatur; qui pauper rnundo efficitur, ut Dco locuplcs fiat;
qui inter homines habetur inglorius , tU coram Deo el an-
gclis eius gloriosus appareat ; qui in corde suo nihil vide-
sed leges el oraculaProphctarum, et hymnos ac rcliqua hu- A-' tur habere simulatum vel fictum ; cuius simplex et immacU'
iusmodi, quibus scieutia et pietas augentur ei consumman-
tur. Et aliquando post dicit : Tolum autem illud temporis
spatium, quod cst a diluculo usque ad vesperam, in exer-
cilium illis insumitur. Saci^as quippe Scripturas legentes
philosophanlur, ac patriam philosophiam allegorice tra-
ctant. Eienim putant ca qux in manifesta sunt Scriptura-
rum expoiilione, quxdam csse absconditx naturx sijmbola
per figuras significaia. Habcnt aiitem et commentarios pri-
scorum virorum, qui cum disciplinx eorum duces essent,
mulla in forma rerum allegorice traditarum post se mo-
numenla reliquerunt. Conlinenliam aidem ijrimum, tam-
quam fundumentum quoddam in anima collocant, deinde
et alias virtules supcrslruunt. Cibum aut potum nemo il-
lorum ante solis occasum usurpat. Etenim jyhilosophix
studium luce,corporis vero necpssitaleslcnebris dignas esse
iudicant. Vnde el diem illi, istis vcro modicam noctispar-
lata est anima, cuius conscientia fidelis el pura est. cu-
ius tota mcns in Deo cst, cuius omnis spes in Christo est;
qui cxlestia potius quam terrena desiderat ; qui humana
spernit, ut possit habere divina. Similia habet S. Ambros.
Bcrm. in die asccnsionis Domini, et Irenaeus lib. 2. contra
hteres. cap. 57. sub finem.
De PRETio .\GRI. ) Partem sibi reservantes, ut huma-vers. i.
na prudentia sibi in tcmpore necessilalis, v. g. Persecu-
tionis, fugae, senectulis consulerenl, diffidentes Deo. Ua-
de S. Hieron. Epist. 8. ad Demetr. vocat eos Dispensa-
tores timidos, ac metuentcs famcm, quam fidcs non limet.
Addit Lyran. voluisse de una medielale pretii expensas
habere communes, uti ceteri ; et de altera lautius vivere
in occiillo;ilaquecommunitatem hac partedefiaudabant.
Afferens partem qlamdaji.) Medietalem, ait Didy-
mus lib. 1. de Spirilu sancto, et Lyran. quiu et Cassiaa.
Commentaria in Acta Apostoloram. Cap. V.
103
collat. 6. cap. 11. censet eum potiorem prelii partem at-^ (lafjrat , estque solertissimus et pcrspicacissimus concu-
tulisse, et etifjuum quidsibi reservasse. Veruni pro par
iem quamdam, (Mrxce C9l if.pi; n, ubi ricst diminutivum,
et slrjnificat parteni unam e pliiribus, hoc est, particulam,
vel parlicellaiii ab eo fuisse alialQin : plurcs ergo partes
prelii sibi retinuit, unam dumtaxot attulit. Aa partcm
lianc prelii accoptnril Pelrus incertum est. S. Chrysost.
in cpist. od Tituin hoin. ult. innuit noa occeplasse, idquc
in dcteslalionem sacrilco^ii. Unde lioc cius exeinplum se-
culi vidcntur S. Grcfjor. ct alii, quos ino.t citabo, qui pre-
tium proprielariorum in eorumsepulcrum iniicicbant,cla-
mantes : Pecunia lua sit tccum in perdilionem.
DixiT AUTEH Petrus.] Qiiasi Primas Apostolorum et
EccIesiK cnput: ita (ilossa el Hiigo.
CiB TE5TAVIT. 1 (ira?ce iT:'ir.yj>7i-j, id cst, implevH. Sic
ct Svrus, q. d. ait Beda, Cor et mcns hominis a solo Deo
inipleri potcst: cur cr{;o tu pcrmisisti illud impleri, id cst,
plene possideri a diabolo, ciiisque prava sugjestione et
consiliis ; cuin ipse illud, eslo velit implere revera non
possit ? Noster cum S. Epiphanio hiresi o9. lcgit stsiox- u
ffiv, hoc est, tenlttvit, id est, lentando vicit, et impulit iu
Bcelus et sacrilegium : verbum cnim lcnlavit sumilur iu
actu perfeclo et consummato, uli ssope fltapud Hebrxos.
^iam alioqiii peccatum non crat lentari a diabolo: nec in
polcslale Ananiae erat facerc, ut ab eo noii tentaretur. Sic
Christus in nralionc Dominica iubct nos orare: Et nc 7ios
inducas in lcntationem , ita scilicet , ut ea superemur, q.
d. Nc pcrinittas nos vinci tentatione, sed da {jratiam, qua
eam, cum injjruit, vincamus. Potcst tamen seciindo, tcn-
tavit accipi simpliciler in actu iuchonlo, q. d. Cur lcnta-
vit Salanas, id est, ciir veslra cupiditnte ct avaritia occa-
gionein dedistis diabolo, ut vos tcntarct ad hoc furtum ?
Diabolus enim non solet tentare nos nisi eo vilio, in quod
nos videt esse proclives, ideoque facile vinci posse : per-
inde utdu.x belli civitalem oppugnat ea parte, qua debi-
lior est. Sic qiii aspiciunt fijcminas, dant occasionem tcn-
talioni libidinis, taciteque volunt ea a diabolo tentari. No
ta hic spiriluni prophetiso in Petro quo occultum AnaDio; P ieguam vcndcretur
piscentiarum nostrarum indagator, ut pcreas nos in rui-
nam impellat, uti docet Cassiaiius collat. o. cap. lo. Qui
ergo a sciendo vocatur daemon, a calumaiando diabolus,
idcm ab adversando vocatur Satao.
.Mestibi tb Spibitii sa"»cto.) Graece est, mentiri te
Spirilum sanctum ; Syrus, mcntiri le in Spiritum sanctum;
ci sic habent nonnulli codices Gra?ci u; to r. iijj.-it. to »710«.
> erum ha!C omnia idem sifjnificanl, nimirum id quod No-
ster, Tigurina, Pa;jninus et alii clare vertunt, mentiri te
Spiritui sanclo. Ponitur enim s.-cpe a Graecis et Latinis
accusativus pro dalivo, ut Bencdico te, id est, benedico
tibi: Evan{jelizo le, id est, tibi. Adde, ^-rjs-airxi non tau-
tum si^tjnilicat mentiri, scd et fallere ac fraudare. Unde
verti potest. fullcre , vel fraudare te Spirilum sanctum.
Aliter Vatabl. et Caiet. q. d. Cur mentituses. id est, cur
pras te tulisti te habere Spiritum sonctum, et ex eius in-
stinctu fecisse hanc pretii oblationem et fraudem,cumpo-
tius feccris eam instinctu Satana;, qui tenlavil cor luum,
uli prajcessit? Porro mentiri Spiritui sanclo, est ncgare
Spiritui sancto rcm illi promissam ct volo obIi;^atam,sive
(idem illi datam fallere, et, ut .Vposlolus ail 1. Timolh.
5. 12. irrilam facere. Undc explicons subdit: Et frauda-
re de prclio arjri. Ita Polres omncs, quos citavi v. 1. Di-
scant hic voventes, quam strictc voto servare debeant : si
enim ea violent, mentiuntur Spiritui sancto. Mcntiturer-
go Spirilui sanclo, qui cum voverit obedientiam, iussus a
Supcriorc aliquid minus placens , vel ininus hoaoriflcuai
facere, respondct, ISon possum pro non volo.
NoMSE MArsENS TiBi MAJiEBAT?) Est Hcbraismus, q. d.^'e«.
Oinnino tuuin mancbat prctium, liberiim tibi erat illud
mihi olferre, vel non ofTerre, si videlicet voli relijjione et
promisso, te proprietate rerum non abdicasses, q. d. Cur
te votoobstrinxistijSi illud violare volebas? poteras enim
non voverc, itaque tuiim tilii agri ct pretii dominium re-
servarc.Perperam ergoex hoc loco Caiet. infert .\naniam
non fecisse votum. Syrus verlit, nonne tuus erat agcr au'
sceliis ex Dei revelatione cognovit.
S3t.in.i; Sata!»as.)S. lustin. cootra Triphon. Ircn. lib. 5. c. 21.
eijmou. ggjg j„ p(,p jg jiaiih. Oleasler in cap. 2G. Gcncs. no-
men Satanas derivant a !mi>J sala, id est declinavit, dc-
fecit, apostatavit, ut Satanas sit idem quod apostata: pri-
Et VEICLMDATtM.) Graece, xati rpa^rj, SCiiicet y.-r.J.i, id
cst, venditus, scilicet ager, in tua erat potcstate: ita Sy-
rus, Tigurina et Pagnin. Dices, si agereral venditus: er-
go iam non erat in polestate et dominio vcndentis .\na-
nise.scd alterius qui eum emerat. Resp.ro vendilus, potest
mus autcm apostata a Deo fuit Lucifcr, eiusque asseclae Primo, accipi materialilcr pro re vendita, q. d. Rcs ven-
daimones, cui proinde antonomasticc compctit uomen Sa
tanns. Addit S. Iiistin. S«/rtnrt.< derivari asala, idest, re-
ressit, apostatavit ; et nas, quod per crasin idem est quod
!iJn3 nachas, id est serpens : ut Satanas sit idein quod
apostala serpens. A'erum Hebraice vocatur Satan : unde
eius propriiim etymon cst |Uiy Salan, id est, advcrsari,
quod expressit Zacliarias cap. 3. 1. Satan stabat a dcxlris
eius [ Icsu poiitilicis ) ut adrcrsarctur ci. Hebr. Ijaty*?
lesitno, a rad. ^Oti) Satan, id est adversatus esl, q. d.
Salan, id cst adversarius, stabat, ut ex nominc et oITicio
8U0 adversarctur lesu. Idem significat S. Pctrus cpist. 1.
cap. 5. V. 8. dicens : Quia advcrsarius vcsler diabolus
dita, puta ager, antequam eum venderes, crat in tua po-
lcstate , q. d. Ncmo coegit te ut agrum vendercs : pote-
ros eum libi scrvare : ciir ergo eum vendidisti , eiusque
pretium Deo vovisti , cum eius pretium maiori cs parlo
tibi contra votum rescrvare velles? Secundo.To vcnditus,
accipi potest formnliter; sed tiinc ar/cr metonyniice sumi-
tur pro pretio agri, q. d. Prctium agri a te vonditi erat
in tua potcstatc, srilicet antequam illud Deo vovercs et
olTerres. Cur ergo illud Deo vovisti et obtulisli , cum cius
partem fraudare et surriperc cogilares? Hinc vidctur quod
ontc votum Ananias vcndiderit ngrum.ac votum emiserit
in pretii oblatione. Cuin enim lidoles prctia rerum suarimi
(Salanas) quasi lco rugicns circuit quxrcns qucm dcvoret: L) ad pedcs Apostolorum dcponereiit, vel cxpresse, vcl ta-
ita Origen. trnctat. 1. in .Matlh. et S. Hicrou. epist. nd
Marrellam. Porro liinc liqiiet minus verum esse, qiiod ad-
dil luslin. et ex eo liilar. in rap. 4. S. Matth. noineu Sa-
tana; primitus a Christo impositum cs.sc diabolo, cum eum
lentavit .Mnlth. 1. Nam diii ante Christum Zacharias c.3.
1 . cum Tocnvit Satanam. Satanas ergo pene idem est quod
diabolus, pro qiio Doricc dicitur Zabulus ( Dores enim pro
Jia; diciinl Ci ) id est cnliimninlor, a oia^»»!,, id cst cnlu-
tnnior. Deniqiie qiiia Salun Hebrnice signilienl quemlibct
adversnriiim et contrarium , hinc (^hristiis Petrum siijo
passioni obsistentein vocnvit Salanam, dicens ; Vadc post
vie Satana, Mnlth. IG. '23. Deniquc iion omne pcccntuin
rninmittitur trntnntc dinbolo, uli nonniilli censucrunt,
quia nd miiltn impcllit nns conrupisrcnlia imintn ; sffpe
Inmcn illi se insinuat dinbolus, camquc cxcilnt ct nccen-
dit, quio iucrcdibili iu Deum odio, ct in homincs invidia
cite proritebautur se oinnem sunm subslnntinm a se abdi-
cnre, camque Iranscribere Deo et Erclcsiai.tit in cius ius
ct dominium transforrctur , dislribiicnda deindo in fide-
los, prout .\posloIi eoriiin prinripcs censuissent. Commu-
nitas ergo, piita Ecclesia, liebat dnmina horum bonorum
a lidelibus oblatorum. .\postoli vero , utpote ct ipsi pau-
pcrtatein professi , non crant domini, scd dispensatores,
iili modo sunt Gcneralcs, Proviuciales cl llcctorcs Reli-
giosonim.
(Ji ARB rosiiSTi m COHDB. ) Cor vel csl inlellcctus.
vcl volunlas: poncrc ergo in cordc. vel esl cogitare: ua-
de Valnbl. verlit, cur conccpisli ? Vel velle et deccruere :
unde Tigur. vcrlit, cur induxisli in animum .'' ciir statui-
sliot decrevisti Iianc rem.hoc sacrilcgiiim el votifragium?
No5 BS MENTiTfs novniBis, scilicct tantum.vol pr.-c-
cipue : alios cnira Tcre Aaanias menticbatur Pctro ct .\-
m
Commentaria in Acla Apostolorum. Cap. V.
Mcnliri
Siiiritui
8I1IICI0
quid ?
1.
•postolis, SED Dbo. ) Pula Spiritui sanclo, ut paulo anle J^ dienli concionem Beali Vincentii Fererii, uli in eius Tila
dixit, cui tua vovisli. Unde recle eontra jMacedonium in
fcrunt Palres, Spiritum sanctum essc Dcum. lla S. Aliia-
nasius lib. de Communi esseutia, Nyssenus orat. de Filio
ct Spiritu sancto, Hicron. in cap. 03. Isaiae, Ambr. lib. 3.
de Spirilu sanclo cap. 10. et alii. Erat ergo lioc peecalum
Aiianise sacrilcjjium, et iniurium Spiritui sancto. Verura
proprie non eral peccatum,quod a Cbristo Mallh. 12.31.
^ocatur in Spiritum sanclum. lllud enim est, cum opera
Spiritus sancti, v. g. miracula Iribuuntur Beelzcbub et
da;niGni, uti ibidem liquet.
Nota. Ananias dici polerat raenlilus quoquc Patri et Fi-
lio, proprie lamcn dicitur menlilus Spirilui sanclo, Pri-
mo, quia post ascensum Christi in cajlum, Spiritus san-
clus in Peutecoste missus in Aposlolos cl Ecclesiam, fa-
'Ctus est eius dominus, sponsus, paslor, itno aninia et vi-
ta : quare fraus ab Anauia commissa in Ecclesiam, cen-
setur commissain Spirilum sanctum. Secundo, quia Spi-
rilui sanclo tamquam primo el increato amori tribuuntur
narratur : nisi dicas cos non expressum volum, sed taei
tam lantum bonorum abrenuntiationem ipsa eorum obla-
tione fecisse ; ac proinde rerum Evaofjelicarum adhuc
rudes censuisse, sine gravi pcccato posse se aliquid ex iis
in suos usus servare : ilaque per ifjnoranliam escusari,
et venialiter lantum dcliquissc: ita Pelr. Damiani epist.
lo. cap. 3. Sic enim Deus percussit Ozam ob arcK con-
tactum, quod scilicet eam labantem sustentasset, 1. Re-
gum. C. 7. Sic Prophetam per leonem occidit, quod con-
tra prajceptum suum in Belhel comedisset, seductus ab
alio Prophela, qui eibi cootrarium revelalum asscrebat,
3. Ilegum 13. 24. ubi tantum videlur fuisse peccatum ve-
niale. Contrarium innuil S. August. serm. 27. de verbis
Apostoli : Ananias, inquit, pariler el viiam perdidit , et
satulem. El S. Basil. serm. 1. de Instit. Monasl. diccns:
Ad pmiilenliam adilum inv-enire nonpoiuit, utpote subita
morte percussus.
Moral. binc discant Religiosi, quam arcte volum paU'
omnes gralia;, virtutes et bona opera, pra!scrlim heroica, v pertatis observare: ilem testamenloruni executores.quara
quale est se elsuaconsccrare Deo. Spiritus sanclus ergo
niovit Ananiam ad hanc tara sublimem consecralionein
€t votum; quare illc rcsiliens, votumque violans, fefellit
Spiritum sanctum eius auctorem. Tertio, quia Spiritus
eanctus se liberaliter in Ananiam et fideles omnes cffude-
rat, dando eis omnia dona gratite, tum gratum facientis,
tum gratis data; : quare iogratus ei erat Ananias, dum
studiose pia legata exequi, nec ea in suos , vel profanos
U6US avertere debeant: Deus enim huius sacrjlegii acer-
rimus est vindex. S. Hierouymus ep. 22. ad Eustochium
de Virginitat. scribit adeo arctam fuisse in Monachis sui
temporis paupertatis professionem , ut nemini liceret vel
necessaria petere; tametsi vigilabat Praepositorum dili-
geotia, ne cui aliquid necessarium deesset.Additque, qua.
Moralia
de CU9IO.
dia voii
paiiper-
laUs.
res suas modicas illi promissas subduxit, et suffuratus dam vice in monasterio quodam Nitriae repertum fuisse
est. Hkc enim erat magna indignitas, avaritia et ingra-
liludo; perinde ac si priocipi daati millc auri talenta,re-
cipiens fiaudaret et negaret unuin obolum ei promissum.
Hoc est quod indignans Deus querilur Isai» 57. 17. PrO'
pler iniquilalem avarilix cius iraius sum, e( percussieu)n;
abscondi a te facicm vieam , et indigmlus sum ; et abiH
vajus in via cordis sui. Insignis enim et iniquissima est
Qvaritia, se suaque ncgare Deo, qui omnia dedit,cuique
mille nominibus obstricti sumus, et lotum debemus quod
monachura iam moriturum, qui aliquot solidos sibi reti-
nuerat: quapropter placuisse Machario , Isidoro et aliis
scnioribus, utcum mortufl pecuniae infoderenlur,cIaman-
libus oranibus: Pecunia tua tecum sit in perdilionem. Nee
hoc, inquit, crudeliter quispiam putet factum, tantus cun-
ctos per totam Mrjt/plum terror invasit, vt unum solidum
dimisisse sit criminis. Idem in simili casu fecit S. Gregor.
«t ipse narrat lib. 4. Dialog. c. 9. Quiu et Ecclesia olim
Religiosos proprietarios punivit carentia sepuUurae. Nam
A. possideinus, iino quod sumus. Quarlo, quia Spiritus san- Q Clemens Ilt. can. Super quodam, de statu monachorum
ctus est spiritus verilalis, quem Chrislus dedit Ecclcsiaj,
ut eara doceret oinnem veritatem, loann. 16. 13. Veri-
tati autera adversatur mendacium , quale erat hoc Ana-
nia2. Rursum Spiritus sauctus est spiritus candoris et
sinceritatis, cui repugnat simulalio et hypociisis, qualis
erat haec Anauii-e.
Aldiens. ) Hiuc Porphirius arguebat S. Pelrum see-vi-
tiaj et cajdis, qiiod occidisset Ananiam, cui respondet S.
Hieron. epist. 8. negando quod Petrus eum occidisset,
cum ne quidem mortem ei intenlarit, aut minatus sit. Un-
deOrigen.tract. 8. in Mallh. censet .\naniam tam gravi
el inopinala Petri increpatione perculsum, ingcnli pudo-
re et moerore aniraam exhalasse: sicul de multis aliisle-
gimus, quod niraia trislitia expirarint: quin ct Plinius,
lib. 7. cap. 53. testatur Diodorum queindam Dialecticae
professorein pudore subito obiisse,eo quod lusoriara quae-
filionem non protinus dissolvisset. Verius esteum ad vo-
cem Petri divinitus plaga lelhali percussum interiisse
sancit ut Canonicus regularis, qui non resignavit pro-
prium, in morte careat Christiana sepultura, et si sepul-
tus sit, exhumetur. Idem sancit Innocentius III. iu Coii>
cH. Lateran. ut habetur ibidera cap. Monacki,
Porro volura pauperlatis in eo proprie consistit, et ad
hoc obligat sub peccato raortali, ut nihil liceat babere
quasi propriura , aut sine venia Superioris, qui bonorura
communium estdispensator.Unde S. Auguetiuus de com-
muni vita Cleric. et habeture. A'on dicatur, 12. qufcsl. 1.
Cerlum est. ait, eos nihil Iiabere, possidere, dare vel acci-
pere siae liccntia Superioris dcbere. Idem in R(^. 3. cap.
28. Quod si. iuquit, aliquid detur alicui, ul vesUs, redi-
gatur in communem rem, et cui necessarium fuerit prx'
bcalur. Quod si aliquis rem sibi collalam celaverit, furti
iudicio condemnetur. Et S. Basil. in Cotislit. monast. c.
33. Furtum, inquit, est privata possessio. Dices, cui fu-
ratur? Respondet S. Basil. Societaiis emm expilalio est,
rei cuiuscumque, et undecumque inprivalum usuvi sevO'
Obligatie
VOli p:iu.
peruiic
in inio
sita?
1.I.III A^l.11 UITIXIILUS lllUCLi* iwi-iJUli ji\.tv.u.j.JULii iii(...i ii..,...i... _, /i.i. t^i«bi»oi.Mr/(i^c(,^, i^v w.i«i.v"....^wv ..v ^. ...^. .
Fuit enim hajc eius mors non naturalis, sed peccati pce- U ca/eo. Quocirca idem S. Basil. uti refert Cassianus lib. 7
An Ana-
iiias $11
na, et plaga a Dco inflicta. Unde Dionys. Carlhus. ait A-
naniani et Sapphiram secreto occisos ab angelo. Vox er-
go Petri fuit lantum oceasio, vel causa iustrumentalisoc-
cisionis, eaque non physica, sed moralis, ut patet. Unde
Terlull. lib. de Ptidicitia cap. 21. censet eam fuisse ty-
pum excommunicationis.
Notant Origen. traot. 8. in S. Matlh. S. Aug. lib. 3.
contra Parme<n.cap. 1. Cassiau. collat. 6. cap. 1. Isidor.
Pelus. lib. 1. epist. 181. hanc morlis pronam Ananiae di-
vinitus inflictam , fld terrorem novella; Ecclesiaj, ut eo
sanciretur publica disciplina crescenle numero fideliura :
neque tanien .\naniam in Eeternum damnalura , sed po-
tius per carnis interitum cousuUum fuisse eius et uxoris
saluti spirituali et wlerni-e : pcenituerunt ergo audita in-
crepatione Petri, anlcquamexpirarenl; el forle contritioni
ct (iolore niraio cxpirarunt, uti contigit raaleficc illi au-
de lostit. Reniint. cap. 19. senatori cuidam, qui abdica-
ta dignilale, ninndo ctopibus, monachum professus erat;
ita tamen, ut nonnulla sibi reservarct, ne manibus, uti
ca:teri monachi, laborarc cogeretur. dixit: Ei semtorem
perdidisti, et monachum non fecisti.
Refi-rt Aucter scrm. ad Fralres in eremo lomo 10. S.
August. (certum eniin esl hos sermones non esse S. Au-
gustini) ser. 5. lanuarium monachum relinuisse sibi se-
creto centum siclos, quos eum post inortcm eius fratre»
iuvenissent, iniecerunt in eius sepulerum plaugentes, et
dicentcs: Pecunia tua tecum sH in perditionem. Non enim
licct nobis servis Dei eam colhcare in victu, vcl in vestitu,
vel in opere monnchoruw, qiiia prctium dnmnalionis est.
Simile refcrl Ca?sarius lib. 9. Hislor. mcniorab. c. 64.
de proprielario monacho. quein exhuniantes et in agrura
proiicicntes cum suis quiuquc solidis conclamarunt : Pe-
Commentaria in Acta Apostolorum. Cap. V.
IOj
cunia tua, quam clam nobisconlraprofessionem luampos- k tia; Dei ; manus enim est oreanum oreanorum »ir Arisf
-'■"■- -• -' - """— " -""'•'■•— «"■■" ^'° '^-■'- " lib. de Partibus animal. Adde.reTera multa miracula fa-
cla esse per maaus, puta benedirtione, extensione, eie-
vatione vei contactu manuum. uti Pelrus, manu elevans
claudum,fium sanilati restituit cap. 3. 7.
Iw PLEBB. ) Simplici, humili, credula, ideoque magis-
disposilaadDei dona pra; principibus superbis,opulentis
et incredulis. Sic eliamnum videmus Sanctos fere per mi-
racula opitulari simpiicibus, plebeiis et pauneribus, noa
item doctis, nobilibus et divitibus.
Im PoaTici; Salomo.ms. ) Ut ibi liberius et pluribus
prajdicareut. Erat eniin ha;c porticus in atrio Genlium,
ut dixi cap.3. 2. ad quod omnibus etiam immundis etGen-
tilibus patebal aditus; cum atrium ludaiorum solis ludsis
mundis et iQConlaniinntis paterct. Adde, porlicura hanc
fuisse amplissimam, ideoque capacem tot millium iam
conversorum ad Christum , qui ad Aposlolos orationis,
Eucharislia; et prajdicalionis causa coulluebant.
C.KTBRORIM AiTE.M NEMO. ) Primo , aliqui siceipo-vc
sedisli, tecum sil in xlernam perdilionem. Plura his simi
lia recensct noster Alfonsus Kodriguez tract. de pauper-
tate in finc. De paupertale el proprio vide S. August. epist.
10'J. et S. Basil. loco citalo, et S. Bcrnard. tract. de mo-
do bene viveudi cap. -48. Scholastice vero et didactice vi-
de nostros Suarium,Lessium ct Thomam Sancium tract.
de volo paupertatis.
Ex hoc loco S. Bonifacius (et post cum omnes Episcopi
cum ordinanlurj dum ordinaretur Episcopus jMo{;uutinus
a Gregorio II. hac formula cidem iuramenlum obedientia;
et fidelitatis pra;stitit: Quod si [quod absit] contra huius
promissionis mex seriem aliquid facere quolibet modo, seu
inyenio vel occasione tentavero, reus inveniar xterno iudi-
cio, vUionem Ananix et Sapphirx incurram, qui vobis
( id esl B. Petro ) etiam de rebus propriis fraudem facere
prxsumpserunt. Ubi vidctur indicare eos esse damnatos.
Kursum S. Grejj. cxemplo Anania; increpat Venantium,
qui ex monacho factus erat Palricius et Canceliarius Ita
Jia;. Sic^enim ad eum scribit lib. y. epist. 33. Ananiaspe- Ununt, q. d. Nemo ludsorum adhuc inlidelium audebat
nomeu dare Chrislo, et se agijrcf^are Ecclesia; cl Aposto-
lis,ob metum principum Apostolospersequentium.Verum
obstatquodscquiiur: Maqisautem aurjcbatur credentium
in Domino multitudo. Sccundo, alii eipiicant. q. d. Ne-
mo fidclium corum qui necdum se bonis abdicaverant,
nudebat se sociare Aposlolis : timebant enim ne in casum
Anania; et Sapphirte inciderent. Scd hoc parum est pro-
babile: ex casu enim Anania; potius incitati suntad con-
trarium, scilicct ad libcralitcr olTcrendum sua omnia A-
postolis: boc enim facicndo, certi erant sibi nihil mali
irrogandum; non faeicndo autcin , dubii , et meticulosi.
Dico crjjo sensum esse, q. d. Apostoli soli dcgebant in
porticu Salornonis, ncmo ca;tcrorum audobat se iis ad-
iungere, se iis iuserere, se profilcri Aposlolum, aut Apo-
slolis familiarein, idque parlim metu .Magistratuum, par-
lim ex admiralione et rcvcreatia Apostolorum , quod ad
eorum dignitalein et virtutcin se assurgere posse diffide-
cunias Deo voverat, quas post diaboUca victus persuasione
subtraxit ; sed qua mortfi mulctatus est scis. Si ergo itle
tnortis pericuto dignus fuil, qui eos quos dederat nummos
Deo abstulit ; considera quanto periculo in divino iudicio
dignus cris, qui non nummos, sed temetipsum Dco omni-
potenti, cui te sub tnonachali habilu devovcras, subtraxi-
sti? Insuper ex ruina Anania; discant Cunfcssorii , noa
facile suis poenitentibus perniiltcre ut voveant, pra;sertim
rem iutrgram et perpetuam , nisi diu miiltumqiie corum
constantiam probarint. Potius suadeant cls vuta partialia
et tcmporaria, v. g. ut voveant se hanc illamve eleemo-
syuam, aut opus pium facturos, se castilalcm servaturos
ad meuscm vel annum , quo exaclo novum novi mensis
et anni volum niincupent, si prius bene cesserit. Sic cnira
liahchunt meritum voti sine pcriculo sacrilcgii.
LXOR IPSIUS, NESCIENS QIOD FACTUH FUERAT.) Quia,
ut ait Chrysost. non est ausus quispiam annuntiare quod
acciderat : adeo Petrum observabant et rcverebantur, ei- q renl. Erant enim, inquit Chrysost. sicut angr.li ila admi
que obediebant.
Nori. 8. DixiT. ) Salutanti mulieri, inquit Caielan. Simplicius
Syrus pro respondil, vertit, dixit, ut et Noster. Sic cnim
Hebra;i respondcre sumwni pro diccre, ctordirisermoncm.
St TANTi.) Expressit Petrus prclii quanlitatcm, (|uiu ab
Anania oblata fiierat: ila Lyran. cain taincn tacet Lucas.
Ven.9. QijiD UTIQIE CORTBSIT TOBIS. ) Ti <J-j-jiy.,-jr.Tf, utJiiv, id
esl, quid convcnil inter vos ? quid cotnpacti cstis? 'it{^ut'ia.
ct Pngnin. qnid con.^ipirastis intrr vos.
Tentarb Spiritum Domini?) S/;/rj7«shic Primo, pro-
pheticus nccipi potost, q. d. Ut quid voluistis lcnlarc ct
expcriri,nu ogo spiritu prophcticopra;dilus sim,sciamquc
occultam veslram fraudem et furtum? Esto eniin ipsi noa
inlenderent hnnc tcnlalionem, re ipsa lamen tcnlabant:
ita Caielan. Scrundo, .'ipiritus hic accipi polcst pro iudi-
cio, condcmnalione, zelo et indignationc Doniiiii, cui pre-
tium oblnlum sulTurati crant, q. d. Ut quid voluistis ex-
pcriri iudicium, indignalioneui ct punilioucm Domini?
Unde soquilur:
ECCB pedes borum, qui sbpelibrunt virum tuum,
AD ostium. ] q. d. luvenes, qui occisum tutmi iiinrilum
sepclicrunt, sunt nd ostium,ut pnri modo ellirant et sc-
peliant tc; Spiritu enim divino vidco cos rcdcunlcs a se-
piiltiira vlri tui,el pcdibus suis appropinquantes oslio
domiis htiiiis.
Vcrs II Et factus est tisior. ) l\'ullus. ait Chrysost. ibi in-
gemuit, nultus ciuliivit , cuw divinum iudicium vcncra-
rrnlur et disrcrcnt Drum non cs.ie ronlcmneudum.
Et IN omnes.) Siiprr omncs: iln Pngnin. Ergo elinm
liida'os noii crcdcnlcs in Chrisliiin linior liic pcrvnsil : co-
gilabaiit enim, si Pelrus (idilcs ila pcrctilil ct occidit,
ergo etiam oos potcst perccllcrc cl occidcrc, si ouin of-
fcndnmus.
Ver. I». Per manus autbm Apostolorum. ) Hoc cst, pcr A-
postolos, qunsi per iuslruiiiuuta thauiuaturga omuipolcn-
Vol. X.
rabiles , intcrrili ad minas ct pcricula , divitiis ct dcliciis
superiorcs, spiranlcs igucin dlvinum, gravitatc et vultu
Tcnerabilcs, alTabilitatc omabilcs, chariiate fervidi , ora-
lione ca;lcstcs, moribus divini. Uude sequilur: Sed »io-
gnifxcabat eos poputus.
Crede.ntium in Domino.) Idcst, credenlium Domino, vers ii
scilicet lcsii Chrlslo. Est hcbinismus, piila belh couta-
ctus, quod Hcbra;i iungtint omnibtis vcrbis quae tactum
aliquem , sive corporalcm, sive spiritualem significant.
Dicunt cnim Inngere in manu, id est, tangcre manum;
perculcre in capite, id est, perculerc caput; credere ia
Domino, id est, crcderc Domlno. Credrrc cnirn sigiiincat
coiilactum spiritunlcin ; qui enim credit, mcntem suain
per fidom exteiidit ad euin cui crcdit, itaque eum spiri-
tunlitcr fide sua tangit. Vidc dicln Ixodi 13. 31.
Is PLATEAS eiicbrent.) Iu plnUas elTcrrcnt: hoc cnira vers. 15.
cst Grxcum iKipuj, q. d. Tanln crnt miraculoruin mul-
P^titudo, laiila a-grorum ad Aposlolos concurrcntiuin co-
U pia , ut cos nec ad Apostolos dcfcrrc, ncc Apostuli cos
domatim obire possent; qiiare elTiTcbant eos in platcas,
pcr qtias transituri eranl Aposloli, ut ibi ab cis curarcn-
tur : iln Caietnn.
(iRABATis.) Grabatum csl spccics lecti simplicior ct vi-
lior, qtinlis est pnupcriim ct .Tgrorum gcslnlilis, dnm in
eo iacciites a bniiilis, vcl iumenlis nd nosodochiiiin por-
tanliir, vol nlio Irnn^ffninlur: iln Ciooro lib. 2. do Divin.
Ut VKMBJITE 1'bTRO SALTEM UMBRA ILLIIS OBIMBRA-
RKT QUEMOUAM iLLURUM.j .Mirn llintiMiniiii gin Polri: iioa
liiiituin corporo, scd ct uiubra sola corporis, qua' res ina-
nis cst, corporisque cl liicis mora privnlio, sanal infir-
inos. Eccc hic implotiim illud Chrisli: ()«i crcdit in me,
oprra qux ego facio el ip*e facict, cl viaiora horum faciet.
Potriis cnim fooit miraciiln innioia qiinm Christus. Porro
non uinbio, soJ corpiis Petri por iimbrnm sunin conlin-
gous xgros, sauabat cos qiiasi lustrumculuiu cl rnusa in-
14
106
Coramentaria in Acla Apostolorum. Cap. V.
strumcnfaria Dei omnipotentis, vel physica , vel potius ^ crebrior q<'am in lolo veleri Testamento: quia vigebat
raoralis, Notal Bozius lib. 18. de Nolis Eccl. rap. 1. (id- tempore Clirisli hseresis Sadducaeorum , negans esse an-
que insiuuat S. Chrysost. ) to qucmquam illorum, cen-
setque eo significari, quod umbra Pelri taugenle ununi
duiulaxat, cajleri omnes qui illi vicini, vel in eadem pla-
tea expositi erant, sanarentur, eslo ab umbra Petri uon
contingerentur. Sequitur enira in plurali : Et liberaren-
tur ab infirmilalibus suis. In hunc sensum pronus est lo-
tU9 hic conlextus noslrse versionis Latiuae.Bon veroGrae-
cus, nec Syrus; uterque enira expungit illud: Et Ubera-
reniur ab infirmitatibus suis. Simplicior ergo et certior
sensus est, q. d. Certatira omnes ambiebant inserere se
in umbram Petri: quolquot enini ea tangebantur, saoa-
bantur. Sic S. Viucenlius Ferrerius, serm. in Parasceve,
ait quosdam censere ideo unum dumtaxat latronem, qui
a dextris erat Christi crucifixi, fuisse conversum, quia i-
psum solum tangebat umbra Christi crucifixi. Causam
dat S. Ambros. lib. 3. Hexam. Hanc viridiialem graliae
semper florenlis in Christo . inquit, secula Ecclesia dicit.
Cant. 2. In umbra eius concupivi et sedi. Hanc prxroga-
tivam doni virentis acceperunt et Jposioli , quorum nec
folium unquam potuil elubi. ul eorum eliam umbra cura-
ret xgrotos. Obumbrabat enim infirmiiali corporis fides
meniis, ei florenlia merita viriutum.
Syrabol. Beda censet per umbram Petri significari Ec-
clesiae Sacramenla ( quae quasi gratiae sunt velamenta )
quorum in prajscnti vita, quae umbratica est, et instar
umbrae pertransit, contactu iustificamur, itaque per ea
deducimur ad res calestes quae umbris hisce figurantur.
Rursum S. August. ser. 29. de Sanctis, infert, si tantum
potuit umbra Petri, quantum poterunt eius catenae et re-
liquiae? Si tam medicabilis, inquit, fuil obumbratio visi-
taniis, quanto magis calena vincientis? elc. plus enim de
corpore meruerunt ailrahere salubriiatis ferreo pondere
sacris impressa membris vincula passionis. Rursum si hoc
poluit unibra, quid poterit imago Petri? Umbra enim est
naturalis imago corporis , sed inanis et evanida; imago
gelos et spiritus; ad hauc refutandam permisit Deus dae-
iiioiii curpora humana possidere, in eisquu se et vim suam
oslenJere, idque aljquando sine cuipa, aliquando ad pu-
nieiidam culpnra vel obsessorum , vel parentum, pracser-
tim gravem et letbalem ; subinde tamen quoque ob ve-
nialem, uli mudicani gulam,iram, acediara, quorum ex-
empla extant apud S. Grcgor. lib. 1. Dialug. 4. Cassian.
Collat. 7. c. 27. et alios. Siraili de causa Deiis nunc per-
mittit tot sagas et raagos, totque eorum maleficia, coutra
atheos, qui pariter ncgant omnera spiritura, imo omne
numen. Porro inter alias dotes et notas Ecclesiae collatas
a Chrislo, una eminens est, potestas eiiciendi dxroones,
uti ex continua experientia Genlilibus obiicit S. lusli-
nus Dialogo contra Tryph. et S. Antonius apud S. Atha-
oasium. (Jnde Exorcislas ad hoc Ecclesia ordinat, ut per
sacros exorcismos daemones expellant: cuin ex adverso
Lutherus anno 1545. voleos eiicere daemonem, ab eo iu
u extremas angustias redactus sit, uti narrat eius tunc di*
scipulus, sed postea hoslis,Staphylus in respons. contra
Smidelinum, et Bredembachius lib. 7. Coll. cap. 40. qui
et cap. 42. et 43. plura similia exempla recenset.
Qvi CURABAKTUB OHNBS.) Verisidiile est multos ex his,
visis rairaculis Apostolorura, credidisse in Christum, ac
cura baptizareutur, vi baplismi, utpote in quo adhibetur
exorcisraus ad expelleodura daemonera, a daemone libera-
los esse. Idenim multis aliis contigisse uarrat hic noster
Lorinus: eos vero qui post baptismum corripiebantur a
daeraone, vi Sacramenti Confirraatiouis, quod suscipie-
bant, ab eo liberari solitos narrat Prudent. in Apotbeosi,
el Lactaut. lib. 4. cap. 27.
QvjE BST HiBRBSis.) Id est, secta; Tigurina, faetio, aty^^, ^,
patet Aclor. 24. 14.
Sadduc^obiim. ) Syrus, qui erant ex doctrina Saddu-
cxorum, q. d. Pontifex cura suis, qui secta erant Saddu-
caei, persecuti sunt Aposlolos, eo quod praedicarent resur-
vero est realis et stabilis. Unde ab urabra ortam esse pin- Q rectionera, quam ipsi, utpote Sadducaei , pertinaciter ne'
gendi , el efllgiandi artera , post Plinium docet Cleraens
Alex. in exhortat.
Denique Petri umbra docel Praelatos debere residere,
ut praeseutes subditis suis eos curent, obumbrent, tegant
et regant. Physice Plinius, lib. 17. cap. 12. docet corpo-
ra suara qualitatera communicare umbrse : quare magnam
vira in utramque parlera inesse umbrae, ideoque in arbo-
Umbra ribus serendis eius exactamhabendara esserationem.f/m-
^'^."«'"■6ra, inquit, iuglandium gravis et noxia, etiam capiii hu-
" '"■ tnano, omnibusque iuxta salis, etc. Ficorum levis, quam-
vis sparsa, ideoque inier vineas seri non veiantur. Vlmo-
rum levis, eiiam nutriens quxcumque opacat. lucunda
plalani, quamquam crassa. Populo nulla, ludeniibus fo-
liis. Pingitis alno, sed pascens sala. Viiis sibi sufjieii, mo-
bili folio iactatuque crebro solem umbra temperans. O-
mnium fere levis umbra, quorum pediculi longi. Non fa-
gabant. Innuil Ponlificera fuisse pariter Sadducaeura, id-
eoque Apostolis iudignatuin.
Repleti stNT ZELO.) Pagnin. xmulatione ; S^Tua, in-
vidia, q. d. Induerunt zelura suae seclae, puta Sadducaeis-
mi tueudi, ideoque inviderunt Apostolis eum per miracu-
la impuguanlibus, et quasi de eo triuraphantibus, eosque
opprimere conati sunt; sed zelus Apostolorum, utpole
caelestis et divinus, vicit et oppressit zelura terrenura et
perversum Sadducaeorum.
In c(;stodu publica.) Auuoffia, id est, populari elple- yg^j ,§
beia, in qua incarcerali tenebantur fures et latrones, alii-
que malefici plebeii et viles, ut eo raaiori ignorainia et
dolore afficerent Apostolos, qiiasi aliis raaleficis similes,
uti in culpa, ita et in poeua. Nobiles enira ponebantur iu
carcere secreto honoratiore et coramodiore, ait Hugo.
Angelus autbm Domiiii ) Aliqui censent fuisse S- Mi-
chaelem, cui commissa est cura Ecclesiae, ideoque el ca-
stidienda hxc scieniia, alque non in uliimis ponenda, quan
do quibusque saiis umbra aut nulrix, aul noverca esl- lu- pilis eius, pula Pontificis, qualis erat S. Petrus. Ita Pan
glandium quidem, pinorumque el picearum, et abietis, U taleon Chartophylax in encomio^ S. Michaelis, quod exta
gusecumque aitigere, non dubie venenum est. Idera lib. 8
cap. 30. scribit, Umbrx hijxnx coniaclu canes obmute-
scuni. Simili modo umbra Petri et Sanctorura salutifera
est bonis, noxia malis, non vi naturali, sed divina. AIIu-
sit ergo Deus iii hoc umbrae Petri rairaculo, adnaturalem
umbrae proprietatera iam recensitam.
;. Vexatos, o/>oufi5voyc, id est, turbaios, perlurbatos, a-
giiatos, a spibitibus iumundis. ) Puta energumenos a
dsmonibus vel possessos, vel obsessos et divexatos. Di-
cuntur iinmundi, quia ardent superbia, ira etodio Deiet
horainum: et quia homines ad gulam, venerem, omnia-
que peccala sollicitant. Hinc et cum apparent, non nisi
in specie asinorum, hircorum, feliura, porcorura sirailium-
que foedorum et immundorum aniraalium apparent.
Nota. Hic et in Evangeliis crebra fit raentio possesso-
rum a daemone, quos curavit Christus et Apostoli: imo
apud Suriura 29. Septcmbris, Sophronius t. 2. Biblioth.
Ss. Patrum in encomio angelorum, et alii. Addit Arator
angelura hunc venisse coruscura ingenti luraine, eoque
carcerem et noclera illuslrasse, alioqui enira eura videre
non potuissent Aposloli.
Aperiens ianuas carceris. ) Rupertus, Dionys. Ga-yj,, ,g.
gneius et alii censcnt ianuas revera non fuisse apertas,
sed per phantasiam: angelum enim eos eduxisse e carce-
re porlis clausis, per penetrationem dimensionum ( uti
Chrislus nascens penetravil clausum malris uterura, et
resurgens penetravit lapidera quo clausura erat sepnl-
crura), sed ita expedile, ac si per portas carceris apertas
eos eduxisset: unde eis visura fuisse quod per portas a-
pertas egressi essent. Verum contrarium est verius , sci-
licet angelum revera aperuisse carcerera : angelus enim
non potest facere, ut corpus unum penetret aliud; sed
moi at C08 edmit, rur»um iaouas cUusit : unde eas clau- ^
■aa invenerunl minislri Magistralus, t. 23.
Moral. disce hic in rebus arcti.s inaimie suis adesse
Deum, tumque suam poleniiain, eliain pcr iniraculuin, in
iis tucndis oslenderc: itaque ncinini lunc dcsperandum,
scd polius acuendam gpem in Ueum, eiusque opcin ma-
xinia fiducia inTOcandam esse, uti hic fecisse Aposlolos
noo esl dubium.
Teri 40 'tb, et stantes. ) Quasi conslanles io fide et prsedi-
calione Chrisli. Stalio eiiim est symbolum et {^estus con-
6taotix et conslantium. CndeSap.5. 1. de iis dicitur: Sta-
bunt iusli in maijna conslantia advcnus eos qui se anrju-
itiavcrunl. Nota hic quantam libertatem et {jcnerositalein
a praeconibus suis requirat Deus ct nnfjcli, ut scilicet se-
se opponanl toli concilio, eoquc iiiTilo prsdiccnt, eius
nec niinas, ncc tornieuta, nec mortcm mcluenlcs.
LOQtlHlM, CtC. OMNIA VEBBA VITjK ntllS. ) Vilx, id
C9t, inslituti, puta Chrislianismi; sccundo, vilx , scilicet
ChristianaB; lertio , vitx, scilicct lelema!: quae nimirum
Commenlaria in Acta Apostolorutn. Cap. V. 107
ADDtxiT ILLO^ SiHE Ti.) PdrueruDt Magislratui, Bive vi
Prattori Apostoli, ctsi noa tenerentur, pos<eiitqi:e eius
rim propiilsare plebis sibi addiclae auxilio, ut darent ez-
emplum Evangelicae humilitatis, patienliae , inlef;ritatis,
constantix et obedlcntiae erga .Magistratus, eliain infide-
Jes el hostiles, iuxta mandatum Chrisli, Mallh. 10. 12.
et loann. ii. 27. Nihil enim timet bona conscienlia nixa
Deo, certaque eius opc et pracsidio, qui tamquam votucres
illos (Apostolos) semper ex ipsorum [iudxoruinj manibus
eripiebat. ait S. Chrysost.
Pr^CIPIENDO PBiECBPiuts.) q. d. Disertc, graviler ety,
severe suh pocnis magnis prKcepimus vobis.
Et TtLTiS I^DIICEBB.) q. d. Vullis nobis imputare et
imponere crimen homicidii, quod scilicel impic et iniusle
Christum vestrum, innocentem et sanclum occidcrimus,
itaqiie nobis aniare infainiain ct pcriculiim vitx, tuin apiid
plebcm, tum apud Romanos rerum dominos, potc nles a-
qiie ac iustos sccleriim vindiccs.luducereenim sanfjuincm
alicuius supcr alium , est eum reum facere homicidii.
viain ostendunt, ducuntque ad salntem ct vilam aetcrnam. I' iusque poenas ab eo deposcere, scilicct ut dct suiim san-
I.ITBAVEBINT DILtCtLO 1!» TEMPLUM.) SyruS, tcmpore
pulchriludinis. Aurora enim est pulcherriina , tum sole
oriente auricomo, tum avium canlu, tum siiavi per lucein
el calorcni e floribus, herbis, germinilnis et rore, exha-
lante spirilu. Scribil Plalo libr. 10. de Legibus, Grajcos
oiunes, aequc ac Barbaros sole tam oriciilc quain ocri-
deute adorare Deum: quocirca Clemens libr. '2. Conslit.
cap. 24. acriter redarguit Chrislianos lardiiig teinpla ad-
cunlcs, cuin Gentilcs et ludaei suas Synnfjog.is dilucnlo
freqiicnlcnt; quin et Sapiens. cap. Iti. 28. docet inanoa
cjDlitiis ninxisse diluculo , l't notum omnibus Cfsct, inquit,
quoniam oportet prxvenire solem ad benedictionem tunm,
et ad nrientem tucis te adorare. Ita hic Aposloli dlmlssi
e carcere, primo diluculo adeunt templum, lum orationis
et gratiarum actionis, lum prxdicationis caiisn, sclentcs
utiquc ludaeos auditores dc more diluculo ad oralionein
venturos in tcmplum.
giiinem , et vitam pro sanguine allcrius qucm iuiuste cf-
fudit. Oblitus cst, ait Beda, Princeps sacerdotum debiti,
quod ipse sibi el suis imprecatus eral, dicens: Sanguis eius
super nos et super filios nostros.
HoHiMS iSTits. ) lesu Chrlsti, quem dcdignantur no-
minarc, vel propter eius clarilatem, inqiiit Glossa: quia
nimirum ci invidcnt, eiusque noincu obscurarc et abolcre
conantur, vel propler odium: quos eniin odimus, nec vi-
dere, nec aiidire, nec nominarc sustinemiis.
Respondess AtTEM PETBts ET AposTOLi ) Lvran. ^^
ccnsct Petrum solum locutum esse pro caetcris, ne si o-
mncs loquerentur, esset confusio vocum,qua: intclligi
nequiret. Mclius Hugo, Dionys. et alii ccnscnt, Petro re-
sponsionem inchoante, alios ei succenturialos fuisse, ac
eiusque rcsponsioncm confirmasse: eranl cnim pleni ze-
lo et ardore, tum praedicandi etprofitendi Chrisiunj, tum
pro eo paticndi.
ObEDIBE OPOBTET DeO MAGIS OUAM HOMlMBtS ) Au-
Praeclare Climachug, ipagnus spiritalis vitae mngisler
gradu 26. docct qucmque debere diem cum orntione ia-r' rcn est haec gnome , modesla el fortis , conlibiis omnium
cipere el finire, ut cuni Dco evigilet, eiqijc indormiat : in- ' insciilpcnda, quae pruxim exigit quotidianam , el iugem
de enim tolum rcliqiium vel diem, vel noctem pondcrc; in qiiovis loco et lcinporc. Ea freli Aposloli et Martyrcs,
ac proinde daemonium vcspertinum vespere, mntiitinuin oppusuerunt sc edictis Impcralorum de adorandis idolis,
Ciim Dro vero manc nobis insidiari. Quoties, inqvul, quiclis caufa aliisqiie rcbus a Deo TCtitis, usqiie ad ignes , rriiecs ct
«Tigiian- leclulo decubuerimus , adveniens immundu< spiritus iui- bcslins. Ila Machabaei rcspondcrunt .\ntiocho mandanti,
ine 10- Quns ac sordidas cogitationes. vclut spicula quxdam iacu- ut conlra legem Dci vcsccrentur carne porcina : .^on ob-
edio prxceplo regis, sed pnecepto legis. qux dala est nobis
pcr Mosrn. 2. Machnb. 7. 30. Huic simile esl axioma Pla-
tonis in Phwdro : Piulli hominum fas est discedere ab eo
tnuncre quod Deus ei impcravit. Nam, ut idein ait in Eu-
typhro: lllud sanctum est, quod Deo gratum est et placet.
' Secundo, Apostoli tacitc hac scntentia, et scqucnti pcr-
■tringiint siios iudiccs ct pontificcs : Mngna enim sapicn-
iia ostendunt, quod illi cutn Dco pugnc.nl, ail S. Chrys^
HlNC PbI>'CIPEH ET SaLVATOBEM.) S-orroa, dc quo S. \ .
Augiist. lib. 3. dc Trioit. cap. 10. qui esl Hcbraicc lesus,
inquit . <}r.Tce auTr.a , no.Ura autem locutionc Salrator.
Sic GtMitiles Antiochum cognomioaruut Soterem, a salute
3Be 10- 9
ormicD- latur in nos, ut cumper desidiam ad orationem non exur-
•*"'"• gimus , neque conlra illum ocyus armamur, in sordidis
obdormiamus cogitationibus, sordidaque vidcamus somnia.
Subdit dcinde de matutino : Est e spiritibus vnus qui Prx-
tursor dieitur, qui nos e somno surgentes protinus excipil,
primumque nostrum cogitalum inquinare nititur, Da Do-
mino primitias diei tux. Erit enim tota eius , qui prior
occupaverit. ilemorabile verbum operarius quidam npli-
mus locutus est : Ab ipso, inquit, matutino tempore cursum
totum meum diei scio. Fidelescrgo illico ut evigilnnl, in-
Blar voliicrum et cum volucribus incipiant iubilare Dco.
ADVB5IBRS.) Ad locum concilio dcstinatum.
CoNvoCATERtsT cORCiLitM.) Svrus, suos socios cl col- D Buis allota
legas , pula Pontifices infcriorcs , qui ei a consilio erant,
uti mndo sunt Cardinales Pontifici.
MAGISTBATtS TEMPLI.) iTpoTc/o;, id cst, dux mililiim,
el qiinsi praetor lempli, nt ex Chrys. el Beda dixi c. 1. 1.
Db ILLIS QCIDNAM riBRBT? ) T( av yivoito touto, quid-
nam hoc essct, vel, quidnnm de illis faclum esset? ila Sy-
rus ; Tigurina, quidnnm hoc sibi veltet? Vnlabl. quomodo
hoc factum esset?iin srilicct Aposloli pcciiniacorrupisscnt
rustodes carceris, ad cum ipsis apcriondiim, nn vi pcr-
frcgissiinl carcercm, an magico pr.Tstigio cx eo evasis-
scnt, uti videtur fccisso Apollonius Tyan.T?ii8, qui Romo)
a Domiliano incarcerntus, subilo Piilcolis nppnruif, lcslo
Philoslrnto, lib. 8. Vitie ciu» cnp.4. Alilcr \erlit Pagnin.
quidnam hoc futurum esset?q.A. IScscicbant quonain rcs
hac «vaderet, quera exitum habitura easct.
ExALTATiT. ) A tcrra in caelum per gloriosnm ascen-
Bionem, ait S. Chrysost. sicut cumdem, v. 30. siiscitavit
a niorto por rcsiirrectioncm. Rursum exaltavit cum ia
tcrrn pcr nostram pr.Tdicntioncm , dando ci nominis cla-
rilatom, oiquo sensim subiicirndo ludacos el (jcntcs, ut in
nomine lcsu omne genufleclatur . cxk.^tium . lcrrestriuM
et infcrnorum : et omnis iingua cnnfitcalur. quia Dominus
lesus Christus in glnria est Dei Patris, Philip. 2. 11.
Ad pandam pobiitbmtiam) L't pcr Christum, perque
Christi nicritn. nd eius gloriam, darct Isracli locum mo-
dumque popnitcnti.T, ot pcrcain rcmissioncm peccatorum,
pula iustitlain ct salutem: non quod iuslilicatio nostra
ronsislnl lola in rcmissionc pcccatorum, per imputatain
iiobis iiisliliain Christi, uli delirat Calvinus, negans gra-
tiam babitualcm ot virlutes infusas, cuius proinde erro-
108
Comtfientaria in Acfa Aposlolorum. Cap. V.
rem damnat Concil. Trident. sess. G. can. 11. sed quod J^ est qtiod relribuUo mca Deus, tcI nblaclalus Dei, vel ca
iuslificatio nostra iii hac vita, polius pcccatoruni remis
sioiie coustet quam perfcclione iustiliae , ait S. Aug. 19
Civit. cap. 27. Nam post peccatum originale remissum in
baplismo, remittunlur nobls pcccata mortalia postbapti-
smum aduiissa, in Sacramento pocnilentiae: post iilud cre-
bro ex innata concupiscenlia relabimur in peccata saltem
venialia , pro quorum remissione quolidie oramus ex prae-
cepto Cliristi, dicentcs: Dimilte nobis debiia nostra, sicut
et nos dimillimus debitoribus noslris. Vide Bellarm. lib. 2.
de luslificatione cap. 3. et C.
Porro Petrus pra3 aliis donis Christi ct Chrislianismi,
proponit iudieibus remissiouem peccatorum,quia eis ob-
iiciebat peecatum gravissimum, quod scilicet Christura
occidissent, ne erjjo eius veniam desperent, asserit Deum
per Christum oninia omnino peecata, etiara hoc Christi-
cidii, eis, si poeniteant et credant in Chrislum, condona-
turum. Nam Chri.stus, inquit QEcum. a Deo exallatus in-
iuriarum obliviscitur.
melus meus fortis, inquit Pagninus in Nominibus Hebrai-
cis, quae omnia Gamalieli egrcgie quadrant.
HoNORABiLis. ) Ttfio?, id est, in prelio habilus: ita Ti-
gurina et Pagnin, idque tum ob sapientiain, tum ob vir-
lutein moruiiique fjravitatem.
luSSIT FOKAS AD BREVE HOMINES FIEBI. ) q. d. PriB-
sidi concilii suggessit, ut iubcret Aposlolos ad breve tem-
pus extra concilium educi : ita Syrus, tum ne collcgis su-
spicionem iniiceret, qiiod Apostolis occulte faveret si eos
in prKseulia excusasset, ait S. Chrysost. lum ut absentes
eflicacius defcnderet: ila Lyran.
Attendite vobis.) Lenil furorem iudicum, suadendovers. 35.
cunctatiouem maturam, q. d. Nolile prsecipitare senlen-
tiam ex passionc et ira, ne cius vos postea, sed sero poe-
niteat: ila S. Chrysost. Sapienter Aristot. lib. 6. Ethic.
cap. 9. asserit, celeriler quidem deliberala agenda esse,
cum mora autem consulcndum.
, „, . ExTiTiT Theodas,) Alii ZVteurfas. Alius est hic a Theu- Vprs. 36.
Et nos sumus testes horum verborum.) Id est, ha- B da, de quo loseph. lib.20. Antiq. cap. 2. qui sub Cuspio '•'''.'=<',''"
ruin reruin et mysteriorum [verbum eniin ponitur pro re Fado Pra;side ludaeje, id est, anno quarto Claudii Caesa-''""'
verbo sigiiificala, per metonymiam) puta Christi resurre- ris Prophetam se finxit, mullis post hanc Gamalielis o-
rationcm annis ( haec enim dixit Gamaliel anno 3i. Chri-
sti, qui fuil 18. Tiberii Caesaris: cui deinde successit Ca-
ius Caligula, Caio Claiidius.) In quo falsus est Eusebius
lib. 2. Uistor. cap. 11, Beda, Dionys. et alii ; nisi dicas
in Chronologia Theudaj errare losephura , ac Theudam
diu ante Claudium rebellionein apud ludaeos coucitasse,
quod tamen eredilu est difllcile, scilicet losephum lot an-
nis in re a;vi sui errasse : fuit euira ipse Claudio coaevus.
ForteTheudasIosephi, fuit filius vel neposTheudajnostri,
qui eius rebellionem sopitam suscitare,patrisque vel patrui
uecem vindicare conatus est, uti et hodie fieri videmus,
Dicens se esse aliquem. ) Graeea addunt (Jisyav, id est
magnum; Syrus, dicens se esse liab, vel Rabbi, iil est, ma-
gnum queradam doctorem et Prophetam. Persuasum erat
populo ex oraculis Prophetarum, et ex sceptro a luda ia
ctionis, ascensionis et exaltationis , ac pcenitentia3 et re-
inissionis peccatorum, a Deo in Christura credentibus pro-
missae: ita Lyran.
Et SpiRITUS SANCTUS.) Graece v.ou to mvJi).oi /.«ito aywv,
hoc est, ut Pagnin. et Tigurin. insuper autem et Spiritus
sanctus, q. d. Noo tantum nos testes sumus Christi, sed
et Spiritus sanctus, qui per nos intrepide eloquitur hoc
de Christo testiraonium, quique per nos in fidem huius
sui testiinonii lot signa et miracula operatur, imo omni-
bus in Christiim credentibus se coramunicat, ac proinde
etvobis, licet Christicida» sitis, se communicabit , si ia
Christuin credalis. Porro Spiritus sanctus non tantuin da-
bat testimoniumChristo per Apostolos,sed et perseipsum:
tuin quia in forraa linguae, ignis, venli, visibiliter illabe-
batur credentibus in baplismo: tuin quia menti credeu-
tium interuam suggerebat fidem,spem etamoremin Chri- r Herodem alienigenam translato, inslare tempus Messiae
stum. Qualis quautiisque leslis sit Spiritus sanctus, do-
cet S. CyriUus lib. 10. in loann. cap. 33.
Hjec cum audissent, dissecabantur. ) Syrus, dilace-
' rabant seprx furore; alii, frendebant et stridebant de?iti-
tws.quasi per eos serram traherent, Optime Noster disse-
cabantur, quasi serra ir£e et furoris per mediura cor dis-
secli et disserrali : hoc euiin est Graecura ^MTzpizaSai. Nain
ingens dolor, livor et ira, est quasi serra raentera irali
dissecans, et discerpens in mille cogilationes, motus et
aestus impatientiffi et indignationis. Ex adverso Apostoli
niites et forles, inter medios hostes constituti surama pa-
ce, mentisque serenitate fruebantur. Tanti est mens sibi
conscia recti, et in Deura defixa.
Cogitabant. ) ESoj),£jo;to, id est, consullabant, ut ver-
tit Tigurina et Pagninus.
Pharis,«us.) Pharisxus Hebr. idem est quod expositor,
cxplanalor, scilicet S. Script. et legis divina; ; vel separa-
tus ab aliis, scilicet religione et vitae subliinitate. Habe
qui ludajis regnum restitueret, et toti orbi imperaret.Hu»
ius persuasionis meminit quoque Tacitus lib. 21. et alii.
Multi ergo impostores eam oecasionem arripuerunt sepro
Messia venditandi, inter quos videtur fuisse hic Theodas.
Audi de eo losephum : Apud ludxam prsestigiator quidam
nomine Thcodas, persuasit magnx vulgi niultitudini , ut
assumptis suis facultalibus sequeretur se ad lordanem flu-
vium fPropihetam enim se iaclabatj poUicens scissurum se
verbo lordanem fluvium, ac facilem prxhilurum trans-
itum, talique promissione muUos seduxit. Al Fadus misit
in eos equilum turmas, qui ex improviso irruentes ex his
multos interemerunt, multos vivos ceperunt, et in his ipsum
Theodam, cuius caput abscissum reportavit lerosolymam.
Sive enira unus idemque fueritTheodas losephi et Gama-
lielis hic, sive diversus, certe uterque similis fuit genii et
ingenii.
Cui coNSEKSiT.) D. jrpo^-TxoWn^M, id est, cui agglutina-
ius est; Pagnin. cui adhxsit.
bantur enim inter ludaeosTegis peritissimi et observantis- D PosT hunc extitit Iudas GALlLiEUS,) Hinc rursumvers. 37.
simi. Unde et Paulus ante conversionera fuit Pharisaeus,
cap. 23, 6, et Philipp. 3. 3. Vide ibi dicta.
. ^ Gamaliel. ) Fuit hic magister S. Pauli, S. Barnabae et
S. Stephani, qui postea credidit in Christum, eiusque fi-
dem publiceprofessusest,ac relatus interSanctos inMar-
tyrol. die 3. Augusli unacum filiosuo Abibone, ut patet
ex Luciauo m Relationc inventionis corporis S. Stephaui,
Nicodemi, Gamalielis et Abibonis, quain recenset Baron.
Luciano enira apparens Gamaliel, locum sepultura3 suae
et sociorum revelavit, lam ergo occulte favebat Christo
et Aposlolis, imo S, Clemens lib. 1. Recogn. cap. 9. et
es eo Beda asserunt, euni iam fuisse Christianura (licet
id neget Chrysost. ) sed Apostolorum suasu fidera celasse,
nt in concilio Apostolos lueri , et Ponlificura contra eos
consilia dissipare posset ; uti fecit S. Sebastianus proChri-
slianis apud Diocletianuin. Porro Garaaliel Hebraice idem
colligas aliurn fuisse Theudara nostrum , aliura losephi : '"<''Y
hicenim fuit sub Claudio, noster sub Augusto: fuit enim^j^jf"*
ante ludam Galilaeura , qui Romauis rebellare coepit na-
scente Christo. Ita Origen. lib. 1. eontra Celsum et Iract.
21. in Matth.docetTheudara fuisse ante Christi nativita-
tem, ludara vero paulo post eam, puta in censu quem fe-
cit Augustus nascente Christo. Sic et Lucius Dexter in
Chronico, anno secundo Christi, qui fuit urbis Rom» 733.
haee habet: Trcs soles apparuerunt in Hispaniis in unum
coUecti. Augustus Tiherium et Agrippam in filios adoptat.
ludas GaUlxus ludxos ad reheUandum Romanis cohorta-
iur: inio et Lucas hic, aut potius Gamaliel dicens: Post
hunc extitit ludas GaUlxus in diehus professionis, id est,
in diebus census, ut mox dicam. Alii, qui volunt euradem
esse Theudam nostrum cum illo losephi, ideoque poste-
riorein luda Galileeo, respondeat: post hunc , idem esse
Commenlaria in Acta Aposlolorum. Cap. V. 109
quod prxler hunc : Graecum enim una, non semper sijjui- ^ Diu hoec secla inter ludaeos vig^it , adeoque erupit ia
ficat ordiuem lemporia , sed rerum conuexionem. Veruru publicum beilum, quo ludaei a Tito et Vespa*iano subie-
Die» pro
fCBSioiliS
qui ?
dura et conlorta videlur hxc expositio: Graece enim lurx
TojTov, proprie significat post hunc, ut verlit Noster, Ti-
purina, P.ifjiiin. et alii passim, non prxler hunc.
. ' l!» DIEBLS PBOPESSIOMS. ) EmytayT,;, id CSl, dCSCripliO'
nia : ila Ti^'urinu. Syrus, in diebus quibus homines descri-
pli sunt inpeeunia capilationis, piila capitalim in censu.
In censu eiiiin fiebanl lia;c Iria.Primo, siii»^uii proiiteban-
tur sc subditos Caisaris Aiifjusti. Secundo, ei solvebant
censiim in 8i{i;num subieetionis. Terlio, describebantur a
Prajsidc in tabnlis Ca;sarcis, ad incunduin nuinerum lu-
dajoriim et aliurum {jentium, quae se Caesari subditas pro-
fitebantiir, iit ex illo scirct Caesar quanta; esscnt pro\ in-
eiarum vires, tiiin ad pendendum veclifjal , luin ad con-
scribenduin iiiililcin, vcl etiam iinponcndum, nc provin-
cias fret;e sua niullitndine et robore, Ca!sari rebellareut.
cti et e.ici9i sunt. Hac de causa Christus et Apostoli, quia
sub idcni tempus coeperunt docere, et quia aeque ac ludas
eiusque asseclae, eranl Galilaei, in haeresis eorum suspicio-
Dein apud ludajos et Romanos venerunt ; ideoque ut ab ea
se alionos oslendcrent, passiin docent iubenlque ut fide-
les principibus, ctiam infidelibus, obcdiant, eisque debi-
tuin honoicin et tribuluin iinpendant. Vide S. Paulum
tolo cap. 13. ad Uom. Quin ct Christus liac dc causa vo-
Imlsolvere tributum, eliamsiad id non oblijaretur^.Matth.
17. -27. Hiuc et Scriba; tcnlarunt Christun", ut eum apud
Pilaluin aecusarent, diccntes : Licet tnbulum dare Cxsa-
ri. an non .' .Matthaji 22. 17. ita S. Hieron. ibidera.
Hi sunt Galilici quos occidit Pilalus misccndo sancui-
nein sacriliciis eoruin, Luck 13. 1. De ii^idem a^,\l Hege-
sippuslib. 2. de E.xcid. lerosolym. cap. o. ubi tanien eos
Hic est ccnsus de qiio Lucas cap. 2. 1. Ejiiit edictum a Sainaritanos vocat. Sed respoiideo, origine fuisse Gali"
Cxsare Augusto, ut describeretur universu-i orbis. Ilac de- K-eos, secla Samarilanos, ideoquc a ludajis separatos tcra
ibant u plo, religione et sacrificiis. Aut ccrte misti erant
Vfcliital
Iiidxi)
vi.'liliim
DeiiliT.
rap 23.
qualc ?
gccll
G'ilila'0
ruui.
scriptio prima favta est a 1'rxside Syrix Cyrino : et
omnes ut profilerentur singuli in suam civitatcm. Ascen'
dil aulem et loseph, etc. ludas ergo, occasione accepla
huius ccnsus, cocpit concitare ludxos ad rebellandum Uo-
manis, dicens indif^num essc ut {;ens fidelis, et filii .\bra-
hae hiic usquc liberi, servire inciperent infideli Caesari et
Roiimnis. Addebat lej^e iis vetitum csse darc Romanis ve-
cti{;al. Nam Deuter. 23. post vcrsum 17. I\'on erit mere-
trix, ctc. Scptua;;. addunt: A'on crit Ts^.i^yjpo; dc filiabus
Isracl, quod Tcrtull. lib. de Pudicitia cap. 9. et S. Hier.
epist. 146. vertunt: i\'o;i eril vectirjal pendens ex filiis I-
srael: t£)io; cnim sifjnilicat vectigal. Verum perperam :
nam haec sentcntia non habctur in Hebraio textu, nec in
Lalino et aliis. Quare vidctur addita a Scptua{;. ad expli-
caudam praecedenlem lc(^em : ISon erit meretrix de (ilia-
bus Israel, ncc scorlalor de filiis Israel, scilicet per mere-
Iricem ct scorlalorein maxime liic intellifji eos , qui se
suamque tiirpitudinem Vencri etPriapo saerilej^e dedica-
bant, qualis fuit maler Asa rcf^is Iiida, ct clToeminati, de Q
quibus 3. Re[;. 1j. v. 12. et 13. Ti/-7yooo; enim non tain
a Ti/o;, id esl vecligal , quain a T£).iTr, , id cst consecratio,
deducilur. Undc S. Auf^usl. lib. 10. de Civit. cap. 9. ait,
liac voce telelarum significari eonsecraliones quasdam,
quao verc erant fullaces ritus daiinonum, in quibus scili-
cet mcretrices et cfrujminali dona, ac pracserlim parlein
prctii et lucri sua; turpitudinis olTerebant Veneri,vcl Pria-
po, sicut caoaphora; apud Athenicnscs; planeque videtur
T£),:a«opo; dictuin de fccmina, non de viro. Sequitur enim,
de filiubus Israel. Et mo.x : Et non erit T£>i7y.o,aEvo;, id est,
tnitiatus, de fdiis Israel. L'bi Theodorclus qiiaest. 28. ia
Deuter. T£>£T'^opov, ait, vocal eum qui mysleriis initiat ;
Ti>t(r/.oft£vov autem eum qui initiatur, id est, consecratur
Vcneris aut Priapi sacerdos, aut cultor vcl cultrin. Tales
cnim Hcbraice vocabantur kades kcdcscia.fyioA Noster ia
Deuler. vcrtit, mcrctri.t ct scortator ; alibi \cto e/jcemina-
ti. Kadcs enim prnpric sij^nificatsanctum ct consecraluin
olicui numini, ut hic mcrelricem Veneri : ita et S. Cyrill.
lib. lo. de Adoralione. I)
ludas erf^o hic fuit aiictor sccta; (jalila?orum , qui pro
libertatc sua tueiida omiie vectifjal ct domiuiiim C»saris,
etiain morte propcisitn abnuebant. Vide losephum lib. 18.
Antiq. cap. 1. qui et lib. 20. cap.S.addit, luda; lilios, la-
cubuin et Simonem, siib Claudio linperature, eadein dc
causa crucifi.vo3 esse. Scd audi eumdein de GaliK-corum ,
etiain piicroriiin, pertinaria scribentem lib. 7. Rclli cap.
29. Omni generc lormcntorum cl vcxalionc corporum in
eos excogitata, ob hoc dumlaxat,ut Cxsarcm dominum fa-
terentur. ncmo ccssil, neque dicere vcllc visus cst ; scd o-
tnnes illa neccssilate t^alidiorcm .<:cntcnliam conscrvave-
re. tamquum brulis corporibus, non animis ctiam crucia-
tus ignewquc suscipetcnt. Maxime vcropucrorum xtasmi-
raculo spectanlium fuit: nec cnim vcl eorum qui>quam
commotus est, ut dominum Cxsarcm nominarcl, usquc a-
deo corporum infirmilatcm vis audacix superabat.
maritis et Galilaeis. Porro quo fioe et scnsu Gamaliel ci-
tet rcbelliones Theudae et luda;, mox patebit.
Atbrtit poplllm.) Grajce additur, wavov, id esl mul-
tum. Sic et Syrus.
Despebsi slst. ] Annihilata est eorum secta et rebel- vprs. 38.
lio, quia omncs vcl occisi, vcl dispersi sunt, q. d. Pari Prudens
niodo aunihilabitur haec .-Vpostolorum secta, si ver{jat ad*'^™*''^
scditionem.vel aliudscelus: eocnim delecto, PraesesRom. i!um?'^
cos comprehendet et puniet, a;que ac nos Ponlifiees et
Scriba;, qui iu eorum doctrinam et mores invi;^ilamus :
sin aulem eorum sccta sit pia ct a Dco , non possumus,
nee debemus ei rcsistere, uti ipse subdit v. 38. Quare noa
pra;cipilcmus eonsilium et sententiam, sed c.xpcclemus ct
videamus quoniam res eorum cvadent: ita in nuilain par-
tem peccabiinus; nee eniin a populo vel Pra;side negli»ea-
tia;, Dcc a Deo imprudenlia; et temcritatis argui poleri-
mus. Hoc cst quod subdit :
Et NLSC ITAQLE DICO TOBIS : DISCEDITE AB HOaiSI-
BCS ISTIS.) Hoc cst, ut Syrus,Tiguriua et Pa{;nin. absli-
nete ab hominibus islis , q. d. Nolile vos misccre eorum
pra;dieationi : uti cam non probatis, ila nee improbate:
tempus quod veritalis est ma[jislcr, docebit nos an ex Deo
sit, an cx spiritu humano: hactcnus nemiuem laeseruut,
nec quid impii aut perversi docuerunt: non enim docent
cultum idolorum , nec blasphcinanl Deuin Israelis: ergo
adhue in cos actionem nullam habcinus : nullum ius per-
scquendi aut puniendi. Discedilc er{;o, Gra;ce arrorc.T.', id
cst absccdite et dcsistite a vestra conlra eos inquisilione,
nolite eorum rcs et acta diiudicarc, nolile eorum concio-
nes impcdirc; nc si novi Prophcla; sint a Dco missi , ia
Deiim iniurii sitis, ab eoque caslifjemiui : sin autcm hu-
mano scditionis aut ostentatioiiis spiritu af^antur, ille sc
prodct, cosque populo contemptibilcs, et mn{;islratibus
reos constitucl; qui proinde cos compescent et punicnt;
itaque hoc eorum opus et consilium pcr seipsum dissol-
vetur ct corruct.
Si VEBO Ex Deo est, no^ potebitis, ncc physice, vers. 59.
nec etiam moraliter, q. d. Lirilc non poteslis, nec debe-
tis, DissOLTERB ILLLD. ) Uude scquitur: i\c forte et Deo
rcpugnare invcniamini. Polerat dicere Gamaliel : Certuiii
cst hoc Apostolorum opus csse a Deo, idquc probant tot
corum miracula. Vcruin qiiia iudices ab eis plane aver-
sos, imo in eos furenles vidit, prudcntcr id tacuit, ne et
siium in Apostolos airectum proderet, et ludaeorum furo-
rem mafjis concitaret, sibiquc et Aposlolis vitae pericu-
Iiim rrcaret. Dirit crfjo couditionalc: Si vcro cx Deo est
(uti re\era csl] non polcritis dissolvcrc ; ut iniecto Dci me-
tu qiiasi nqiia fri{;idn, corum furorem mitijjct et restin-
{junl, quem plane extiii{^uere et solTocare non poterat. Si-
niul hoc diclo iiinuit, ut serio elsine passioiic iuquirant,
nn hoc opus non sit ex Deo: si enim considcrcnl coruin
inurcs sanrtos ac miraciila, facilc visuros hoc esse opus
Dci , q. d. Crcdile quod nonpoteritis dissolvcrc j ait S.
110
Commentaria in Acta Aposlolorum. Cap. V.
Chrysostomus.Esto enira Apostoli docerent novam lcgem J^dius et Ixtius prx amore verilatis torqueri, quam luxurio-
novumque testamentum, quo vetus lei et sacrificia abro- ' ■.j-i-/- .1— .<-<■ i._...-
ganda erant , lamen id ipsuro futurum esse praedictum
fuerat a Prophelis. Huius aulem mutalionis iam lempus
adesse.multis Scripluris et miracuiis probabant Aposloli.
Abutuntur hac senlciilia Gamalielis haeretici , diccntes,
cum accusamur apud Magistratus novae doctrinac, respon-
deodum eis esl: Si hoc opus est ex hominibus, dissolve-
lur: si ex Deo, non potcrilis dissolvere illud. Sed pcrpe-
ram : certum enim est omnein haeresim esse haeresim, id
est, doclrinam falsam et pestilentem, a Deo et Ecclesiam
damnatam, quam proinde Magislratus statim succidere
debenl, ne proserpat, muUosque inficiat et perdat. No-
tum est quanlum induciae a Carolo V. coacto datae hae-
reticis in Germania usque ad Concilium generalc, nocue-
rint Ecclesiae, haeresimque propagarint, ut illa huc usque
radicari non potuerit. Sermo eniin eorum ut cancer ser-
pit , 2. Timoth. 2. 17. Quocirca eos slatim occidi iussit
Deus, Deuter. 13. 5. Secus fuit hic in Apostolis: certum
si prx cupiditate ebrietatis epulentur.
Ita in cralicula exullabat S. Laurentius, irridens lyran-
num ; Assatum est, versa el manduca.
Ila in eculeis ct acerbissiniis lormcntis cxullabat S.
Vincentius, sua la^titia vincens el alBigeus Dacianum iu-
dicem et tortorem.
S. Tiburtius, prunis candentibus insistens nudis pioD-
tis, dicebat, se super rosas ambutare.
S. Theodorus Martyr die nono Novcmbris, tolo corpo-
re dilaceratus cantabat : Benedicam Dominum in omni
tempore.
S. Bonifacius 14. Maii ungulis excarnifiratus iubilabat:
Gratias tibi ago Domine lesu Chrisle fiii Dci.
S. Ignatius damnatus ad leoncs, audienseos rugienles
jn amphithealroRomano, exultans exclamabat : Trumen'
tum Christi sum,dentibus bestiarum molar, utpanismun-
dus inveniar.
S. Barlaam manu Ihure plena, igni a carnificibus ante
enim eral Gamalieli, eorum doctrinam esse sanctam el o idolum imposita, ut, si manum ab igne relrahcret, thus
divinam: Scribis vero et iudicibus idipsum si non cerlum,
certe dubium esse debebat ob tot signaet prodigia, quae
in dies de Apostolis audiebant,vel videbant. In tanto au-
tera dubio non poterant bona conscienlia Apostolos da-
muare, cumque ex praeconceplo contra eos praeiudicio et
aversionc non vcllent eos absolvere , omnino faciendum
eis erat Gamalielis consilium, scilicct: Absistite ab homi-
nibus istis, quoniam si ex hominibus est hoc eorum opus,
dissolvetur ; sin ex Deo, dissolverc non poterilis illud.
Quideuimaliud suadeas hominifurentretin scelusruenti?
CoNSENSERUNT AUTBM ILLI. ) Scilicet, ne Aposlolos in-
terficerent, uti paulo ante furenles cogitarant v. 33. non
tamen furor eorum ita restinctus fuit, quin eos flagella-
rent , et iuberent praedicatione Christi abstinere, ut se-
quitur:
vera 40. C.«sis DBNUNTiAVBRtJNT. ) Flagellarunl ergo vel fusli-
garunt Apostolos; Syrus, verberanmt. Graecum anpu si-
que io ignera excuteret, videretur idolo thurificasse, ma-
num ardentem immotam in igne continuit, psallens: Be-
nedictus Dominus Deus meus, qui docet manus meas ad
prxlium, et digilos meos ad bellum: ita S. Basilius orat.
in S. Barlaam.
loannes Fischerus Episcopns noffensis, damnatus ab
Henrico Vlll. Angliae rege Echismatico ad mortem, cum
duccretur ad supplicium, canebal hyranuni : Te Deum lau-
damus.
Idem fecit noster Campianus in tribunali damnatus, cui
Scherwinus indamnatione socius succinens, in hunc men-
tis vocisque iubilum erupit, Bxc dies guam fecil Domi-
nus, exultemus el Ixtemur in ca. Hoc esl quod ait lere-
mias Thren. 3. 30. Dabit percutienti se maxillam, satu-
rabitur opprobriis, quasi ea esuriens, iisque se pascens et
exultans. Vide ihi dicla.
Quocirca S. Salurninus durum obiens in martyrio do-
gnificat verberare et excoriare. Fecerunt id, quia quoquo (] lorum agonem , aiebat : Breviter patior , libenter patior
modo sux libidini salisfaeere voluerunl, »e nihil egisse vi-
derentur, et insipienter ca lentasse, qux ip.<is impossibilia
erant. ait S. Chrysost. Porra S. Clemens lib. 5. Constit.
cap. 2. huius verberationis auctores ftcit Caipham, An-
nam et Alexandrum, asserilque non semel, sed saepius ab
eis verberatos esse Apostolos. Vere S. Alhaiias. epist. ad
Orthodoxos in persec. Flagetla pali, inquit, Christiano-
rum est, inferre Caiphx et Pilati. Implelur hic oraculum,
quod Apostolis praedixit Chrislus: In Synago/}is suis fla-
gellabunl vos, Matth. 40. 17. Pr«clare S. Nazianz. orat.
23. in laudem Heronis; Philosophi animus ex eo quod pas-
sus est, generosior redditur, alque ut candens ferrum fri-
gidx aspersione, ita ipse periculis obdurescit.
Ne loquerentub in (id est,de) nominb Ibsu.) Ne de
lesu praedicarent, scilicet eum resurrexisse et esse salvai-
torem mundi.
vcrj 41. Ibant gaudentbs.) Tam fortis, »\l Chrysost. invicla-
' que res esl virtus, et dum patitur, affligentea vincit. Et
„ ,. mox: Est quippe forlitudinis excellentissimus qradus,non
in tribu- '(^^^tum patieuter et libenter, sed Ixtanler quoque adversas
latione. res ferre. Hoc est omne gaudium, in varias tentationes in-
cidere, utail S. lacoh cap. 1. 2. Additque hanc fortitudi-
nem et laetitiam in plagis, mirabiliorem esse omnibus si-
guis et miraculis. Cassianus collat. 12. cap. 13. narrat,
Chrislianum quemdam a Genlilibus divexalum, cum illi
petulanter rogarent : Quid miraculi Chrislus vester, quem
colitis, fecit? respondisse : JJt his, ac maioribus, si intule-
ritis, non moveqf, nec offendar iniuriis.
Ita S. Pauius ej^ultat passim et gloriatur in suis vincu-
lis, plagis,flagellis, lapidationibus.Vide totum cap.ll. ep.
2.ad Cor.UndeS.Chrysost. hom.l.in 2. adCor. B. Pau-
ius, ait, eum videret guasi nivis cumulos tentationes guo-
iidic ingruenles, non aliter quam si in medio paradiso vi-
aisset, gaudebat gestiebatque. Et S. Aug. lib. 83. Quaest.
2. asserit iuslos etiam secfuestrata spe futurx viix, iucun-
pU.
gralias ago, nee agere sufficio. Chrisle da sufferentiam.
Tibi laus. tibi decus. Ita habeleius vita apud Suriumdie
11. Februarii.
Marcus Arethusius sub luliaoo apostata excarniGc^-
lus, eo quod idolum confregisset, stylis confossus, melle
illilus et suspensus, ut a vespis comederetur, suos torto-
res irrisit, dixitque eos abiectos esse et humi repere, se
veroerectum et io sublimi positum. Hac constantia ela-
lacritate eos convertit : ita Theodor. lib. 3. c. 6. Idem dixit
nuper Martyr quidam in Anglia, ex alto suspensiis.
QuoMAM DiGNi BABiTi SUNT. ) Est enim ingens Dei do-
nuiri, ut docet Apostolus Philipp. 1.29. pali pro Christo,
ac conseqiienter ingens est dignitas, laus et gloria. Vide
dicta Philipp. 1. ac S. Cyprian. tract. de Exhort. marty-
rii , et epistola nona ad Martyres, ubi eos vocat forlissi-
mos, fidelissimos, benedictos, bealissiraos. Vide et Ter-
lull. lib. ad Martyres, ubi eos vocat pugiles veritatis, mi-
. litcs Chrisli, victoressaeculi. Idem lib. de Anima cap. 32.
^^ Tota paradisi clavis, inquit, tuus sanguis est, 0 Marlyr.
Idem lib. de Cultu foemin. in fine: Stolx, inquit, marty-
riorum prxparantur, angelis baiulis sustinentur. Et Cle-
mens Alexandr. lib. 4. Strom. Mariyria, inquit, suntglo-
riosx conversationis exemplaria.
Pro nominb Iesu. ) Haec est causa taul» dignilatis pas-
sionum et patienliae, scilicet quod pro nomine, honore et
amore lesu patiantur. Hoc est mel, quod omne dolornm
fel dulcorat. Audi S. August. in Soliloq. cap. 22. Tu Do-
viine es dulredo inxstimabilis, per quam omnia amara dul-
corantur. Tua enim dulcedo Stcphano lapides torrentis
dulcoravit : tita dulcedo craticulam beato Laurentio dul-
cem fecit: pro tua dulcedine ibant Apostoli gaudentes a
conspectu concilii, quoniam digni Eabiti sunt pro nomine
tuo contumeliam pati. Ibat Andreas securus ad crucem el
gaudens, qunniam ad tuam dulcedinem properabat. Hxc
eiiim tua dulcedo ipsos Apostqlorum prineipes sicreplevit,
Commenlaria in Acla Apostolorum. Cap. V.
111
Quanlt
diitnilai
p.111 pio
Cliiido.
u( pro ipm crucis patibulum unus tligrrel , alter qaoque ^
caput fcrienti rjtadio supponne non timeret. Pro hac einen-
da Barlolomxui- propriam pellcm dedil. Pro hac quoque
gustanda veneni poculum inlrepidus loannes potavil. Hanc
vero ul gustavit Pelrus, omnium interiorum oblilus, cla-
mavit quasi ebrius dicens: Domine bonum esl nos hic esse;
faciamus hic tria tabernacula : hic moremur , te contem-
plemur, quia nullo alio indigemus: sufficit nobis Domine
videre le ; sufjxcil, inquil , lanla dulcedine satiari. Unam
enim stillam dulcedinis ille guslavit, el omnem aliam fa-
stidivit dulcedincm. Quidpulas dixisset, si magnam illam
muUitudinem dulccdinis divinitalis lux giislassct . quam
abscondisli timenlibus te ? Hanc tuam dulcedincm iiieffa-
bilem el illa guslacerat virgo ( 5. Agalha ) de qua legimus,
quod Ixtissima et glorianter ibat ad carcercm, quasi ad e-
pulas invitata. Hanc, ut reor. el ipse guslaverat, qui dice-
bat : QuaiH magna multitudo dulcedinis tux Domine ,
guam abscondisti timenlibus te ? quique monebat : Gustate
et videte, quoniam suavis esl Dominus. Hxc esl enim illa n
bealitudo Domine Deus noster, quain expeclamus dalu- '^
rum te nobis, pro qua tibi Domine conlinue mitilamus; pro
qua tibi mortificamur tola die, ul in tua vita tibi vivamus.
CoMTUUBLiAM PATI. ) Vcre S. HieroD. A'on quscras glo-
riain . ct non dolcbis cum eris inglorius: qui laudem non
appetil , nec contumelias sentil. Id ?idere est hic in Apo-
siolis, qui speruendo contumelias, verain gloriam adepli
SUDt. Quid enim (;loriosius, quam pati pro Dco , suaque
passione Dei {^loriam iiiustrare? Quid gioriosius, quam
Titain expeiidere.ct saii(;uinero profundere proeo qui eain
Dobis dedil? Quid gloriosius, quani Christo tanta, et tam
dura pro uobis passo vicem reddere ( ut ait Tertull. lib.
de Resurrectiooe carnis ) plagas plagis, probra probris,
cruorein cruori repcndere? C^tsi eniin illius cruor iiinni-
ties maioiis sit prelii quam noster, tamen noster nobis pa-
ritcr maximi est pretli: nec euim habeinus quid pretio-
siiis, quod ei rependainus. Hinc illae laureae, illx coronae,
illi triuniphi .Martyrum in Ecclesia tam militante, qiiam
triuiiiphante. Sanctissirni viri, ut S. Franc. S. Xaver. C
S. .\nloiiius de Padua, ambierunt martyrium, ideoque
ad Barbaros profecli sunt; sed Oeus eos hoc dono digna-
tus non est: hiuc Marlyrcs, qui co dig;ni habiti sunt,suin-
inas pro eo Oeo ep;eruiit gratias, ut patet ei Actis S. A-
gnetis, S. Liiciac , S. Agathao , S. Polycarpi , S. Marci et
Marcelliani et aliorum Martyrum. Quocirca S. Ignatius
Fiindalor Societatis nostrae, Chrisli causa in vincula con-
iectus, cum ab eo quxreret Franciscus Mendosius, postea
Episcopus Burgonsis et Cardiualis, num dolentcr ferret
illum carcerein ac vinciila? respondit: Antantum muUun
(ibi videtur carcer esse? at vero non lam multx Salinan-
ticx coinpedes sunt, non tot calenx , quin ego plures pro
Christo cuipiam : ita Uibaden. in eius Vita lib. 1. c. 15.
Idem rogonti, Quxnain esset compcndiaria via ad perfe-
clionein ? rcspondit ; Ualta pati pro Christo, idque assiduc
postulare o l)co.
.Mcrilo ergo S. Hieron. ad Hedibiam qua?st. II. Trium-
phus Dei, inquit, ed passio Martijrum, ct pro Chrisli no-T\
mine cruoris effusio, inlcr (ormenla tnira perseveranlia
stare, (orqueri et in suis lormenlis gloriari. Idco odordis-
seminalur inter genles. et subit tacita cogilalio. nisi vcruin
esset Evanrjclium, nunquam sanguine defendercn(. Id sa-
piebat Michael illustris in laponia Martyr anno Domini
4C09. Audi eiiis onimos ct ignes, e littcris quas e cnrccre
od 8U0S scripsit : !\'on possum, inquit, Dci in me bcnefi-
centiam vcrbis exnquarc , quod pro cius (ide captus sim.
nimirum ex illo dic dignatam esse augusdssimain illam
maiestalem, et aniinx et corporis mci vclut adire ct capero
possessiunem : inde in summa pace fui. jEstuabat cor meum
in:eslimabili desiderio, se ad oinnem Dei nulum . in pro-
fperis et advenis ad unguem conformandi. Ei noDnullis
inlericctis: A'unc intclligo , irrisiones , contemplus , fasli-
dia, quaslibet denique iniurias pro Dei amore xquo ani-
mo toleratas, omnibus regum et Imperalorum sceplris ac
diademalibusesseinfinitifpartibusanteponenda.Quadrien-
nio fui in carcere ita Ixtus et alacer, ut uno tantum die
mihi fuisse videar. Ecce hl sunt spirituB priinilivK Eccle-
siae, iu novella laponum Ecclesia recalescentes, quos su-
scitat mustum Splritus sancti.
Oii.li AUTEii DIB Nos CESSABAXT. ) Mirare hic tumvcr'. «.
Apostolorum fortitudinem , tum Ponlificum et Magistra-
tuum Stuporem. Paulo ante csesis denuntiavcrant, ne ain-
plius praedicarent Christum : praedlcant nihllominus ipsi
ubique et publice, et tamen taccnt Pontifices et Magistra-
lus, perinde ac si elingues et enerves essent , nimlrum
Deus ligabat eis mentem, manum et llnguam.
CiBCA DOiios. ) \'XT oiJtov. pcr domos, de domo in do'
mum : Tigurina, domcsticatim ; Pagnln. in singulis domi-
bus. Ita boni Pastores non taotuin suas oves pascunt et
docent publlce in teinplo, sed et privatim obeuoles singu-
lorum doinos, eos iustruunt, consolantur, hortautur, et
iDcitant ad oinne bonum.
Nota. Sub hoc tempus occasione perseculionum Iiidaco-
rum.Apostoli ex impulsu Spiritus sanctus quein reccnier
in Peutecostc ad hoc rcccperant, coeperunt cogitare de
implendo testamcnto Christi: Euntesin mundum univer-
surn prxdicale Evangelium omni crealurx , Matlh. 28.
Quocirca Lucius Dexier Priefectus practorio Orientis, in
suo Chronico nuper edito [ si taraen illud ipsum siuceruin
esl ) quod dedicavit S. Hlcrouymo, slcut vicisslm S. Hle-
ron. eidem dcdicavit tract. de Scriptor. EcclesiasticlB, de
iis ita scribit : Anno Chrisli trigesimo quarlo ( quo mor-
tuus est, resurrexit et ascendit in cxluin ) ultima die lu-
nii sancti Dei Apostoli, triginta el oclo diebus plus minus
posl adventum Spirilus sancli ( puta post Octavain Pen-
tecosles ) convcniunl in coenaculo Sion fqux doinus eral
Marix malris loannis, cognomento MarciJ ac habilo consi-
lio sortilioneque divina , provincias mundi prxdicaiionis
gralia inler se parduntur. Contigilque S. lacobo Zcbedxi
filio Hispania, loanni .\sia, Mallhxo JElhiopia, Thomx
India , Philippo Scythia ct Gallia ( forte Gallograecia si-
ve Galatla). Quo (empore Canones edun(ur, ct .Apostolicx
constituliones coinponunlur, ad Sacramenlorum ct (olius
Ecclesix ceconomiam; mullo inagis Symbolum Apostolo-
rum. Cnde subdlt anno Christi 37. qui fuit tcrtius post
ascensuiii Christi in cxluin, S. lacobum profcctum e-^se
in Hispanias, ibique evangclizassc, dc quo plura cap.81.
Addlt Dextcr: Sacra virgo Maria consilio, luce doclrinx, n ^-j,,,
e( mirabili vilx excmplo collrgio prxsidcl Apostolico, «i- Jocun
hilqiie grave gerunt illi, quod non eius consilio ductuque *po*iolo-
geranl. Et mox : Anno Chrisli (rigcsiinoscplimo B. Virgo,"""'
lacobo preces fundenti Cxsaraugustx in columna apparel
in spirilu, vcnienle quoque loanne Thcologo. Et paiilo an-
le: lucobus primum (emplum, vcl oratorium B. Virgini,
cx eius iussu pnesendaque supcr coluinnam Cxsaraugu-
s(x erexU. Et infcrliis ad annuin Chrlsti 86. .\pud Mes-
sancnses celcbris cs( memoria B. Virginis Mari.v, niissa
priusab cadein dulci episiola. Et ilerum ad annum Chri-
sti 35. Ad quam ( B. ^'irgincin ) frcqucnscx Hispania fic-
bat peregrinatio. Hac cniin dc causa Chrlstus malrem sibi
supcrslitein csse voluit, tit quasi sui Vicaria, columcn
cssct Ecclcsi.-c, doclrlx .Vpostolorum, et consolalrix fide-
lium. Vcrum dc his alias. Sanc mox a renlccoste .\posto-
los e Icrusalcm abiissc in suas provinclas, censcnt Gaspar
Sanchcz. Christoph. a Castro, aliiquc viri eruditi, qua de
rc quid scnticDdum vidcatur dicain cop. 12.
112
CAPUT SEXTUM.
SYNOPSIS GAPITIS.
Ad sedandum nwrmnr Gracorum Aposloli creanl septem Diaconos , intcr qnos eminens S. Slephanus v. 9. di-
sputans cum ludais, eosquc convincens, ab eis capitur, et reus violatcB legis Mosaicce in concilio agitur.
1, '_iy diebiis autem illis, crescente iiumero discipulorum, factum est murmur Graecorum adversus Hebraios , co
■jquod despicerentur in ministerio quotidiano viduse eorum. 2. Convocantes autem duodecim muitiludinem
IHdiscipulorum, dixerunt: Non est ^quum nos derclinquere verbum Dei , et ministrare mensis. 3. Conside-
rate ergo fratres, viros ex vobis boni lestimonii septem , pienos Spiritu sancto , el sapientia , quos constituamus
super lioc opus. 4. Nos vero orationi, et minislerio verbi instantes erimus. 5. Et placuit sermo coram omni mul-
titudine. Et elegerunt Stephanum, virum plenum fide et Spirilu sancto, et Pliilippum, et Prochorum , et Nica-
tiorem, et Timonem, et Parmenam, et Nicoiaum advenam Antiochenum. 0. Hos staluerunt ante conspeclum apo-
stolorum ; et orantes imposuerunt eis manus. 7. Et verbum Domini crescebat, et multiplicabatur numerus disci-
pulorum in Jerusaiem valde: multa etiara turba sacerdotum obediebat fidei. 8. Stephanus aulem plenusgratia et
fortitudine, faciebat prodigia et signa magna in populo. 9. Surrexerunt autem quidam de synagoga quse appella-
tur Liberliiiorum, et Cyrenensium, et Alexandrinorum, el eorum qui erant a Cilicia, et Asia, dispulantes cum Ste-
pliano: 10. Et non poterant resistere sapieritiae, et Spirilui , qui loquebatur. 11. Tunc summiserunt viros, qui
dicerent se audivisse eum dicentem verba blasphemiae in Mosen et in Deum. 12. Commoverunt itaque plebem,
et seniorcs, et scribas; et concurrentes rapuerunt eum, et adduxerunt in concilium, 13. Et statuerunt falsos te-
6tes , qui dicerent: Homo iste non cessat loqui verba adveisus locum sanctum , et legem ; 14. Audivimus enim
eum dicenlem : Quouiam lesus Nazarenus hic destruet locum istum , et mutabit traditiones , quas Iradidit nobis
Moses. 15. £t inluentes euin omnes qui sedebant in concilio , viderunt faciem eius lamquam faciem angeli.
I
N DIEBUS ILLIS. ) Quibus incarcerati et nagellali fue-
runt Apostoli , uli pPKcessit : ila S. Chrysost. Lucius
Dexter in Chronico tradit Diaconos lios creatos anno Chri-
sli 34. paulo post cius ascensum in cailum, niitu et con-
silio B. Virginis : Aposloli , inquit, seplcm Aposlolicos
Diaconos ex Grxcis omnes crcant. Eodem auno eos crea-
tos docet Baron. qtii et ex Eusebio in Chronico addit, eo-
dem anno lacobiun Alphsei , fiatrem Domini, a S. Petro
ordinalum esse Episcopum Ierosolymorum27. die Decem-
bris, ac sedisse annis 29.
Cbescbnte numbro. ) Per persecutiones enim semper
crevit crescilque Ecclesia: Plures efficimur, quolies meli'
tmir a vobis : semen est sanguis Christianorum, ait Ter-
tullian. Apolog. cap. ult. Tanta enim modeslia, pietas, in-
noceulia, fortitudo, charitas, tantus lormenlorum et raor-
tis contemptus, tantus ardor patiendi pro Chrislo, eluce-
bal in vullu Aposlolorum et MartjTum, ut Genliles ad
eorum fidcm et vitam capessendam raperet. Videbaut e-
niin lias doles esse supra ualurte vires, ucc ab alio quam
a Deo posse aspirari. Hinc S. Hicron. in vila S. Maiehi:
Perscculionibus , inquit, crevit Ecclesia, marlyriis coro-
nala est.
FaCTLM EST WURMUR Gr.EC0KLM ADVERSUS HeBRjKOS.)
Ecce post persecutiones schismata vexaiUEcclcsiam, qijo-
rum causa fiiit duplcx; Prima, muUitudo et turba: inter
paucos stetit una anima et unuin cor, iuter multos niui-
ta; subintrarunt anima; et multa corda, diversa scilicet
iudicia, desideria, voluntates, cupidilates, quaj uiiionem
hanc ex parle disciderunt. Idem videmiis factum in Or-
dinibus et Monasteriis, iuxtaillud: MullipUcasii rjentem,
non magnificasti Ixtiliam, Isaiaj 9. v. 3. Secunda, diversi-
tas natiouuin : Gra;ci enim certant cum Hebraeis. Solet
enim quisque suafti genlem praj extera amare, quin et
exleram parvipendere, inio subinde aversari et odisse.
Quocirca Paulus crebio fideles nionct, in Christo et Ec-
clesia ponenda esse luvc gcnlium, linguarum, et morum
dissidia : Non esl ludxus, inquit, neque Grsecus : non est
servus, neque libcr : non esl masculus, neque famina. 0-
mnes enim vos unum estis in Christo Icsu, Galat. 3. 28.
GrjiCORUM.) E).).cnCwv, id est, Grsccislarum, sive Grx-
ci:anlium, puta ludxorum, qui extra ludajam in Grajcia
nati, aut in ea diu versati, Gr^ca utebantur lingua, Grae-
cisque nioribus. Hi cniin non M.r,-Jti, id esl Grxci, sed e),-
)xn7c(i, id est Gnccislx, vocabunlur. Hebrseos cnim colo-
nias in Grsciain, ut LacedKmoua; et in loniara duxisse,
* tradit losephus lib. 12. Antiq. cap. 5. et lib. 14. cap. 9.
et lib. 16. cap. 4. Nara Gentiles necdum videntur admissi
fuisse ad Ecclesiam el Christianismum : primus enim ad
eam admissus videtur fuisse Coruelius, de quo cap. 10.
Contrarium lamen ceuset Glossa et atii, qui per Graecos
accipiunl Gentiles: aliqiios enim Gentiles raistos ludxis,
probabile est audita pia;dicationc Petri, ad Christura csse
conversos, de quo plura cap. 10. Notat Boziusde Sigais
Eccles. iib. 19. cap. 3. Grajros uli primi murmuraruDt,
ita primosschisma fecisseetdiscessisse ab Ecclesia.utpole
in novitates el factiones proclives : quamquara Graeci hic,
sive Grfficizautes , voccnlur non solum ilii qui e Graecia,
scd ctiam qui ex Cilicia , Parthia , Media, aliave quavis
Gentiliura regione venerant : nam post lempora Alexan-
dri Magni et Anliochi, ludaei oranes Gentiles vocabant
Graecos. Unde Apostolus Koraau. 1. 16. et alibi, opponit
r, ludffium Gra-co, id est Gcntili.
" Hebe^os.) Qui in ludaja nali Hebraice, sed corruple,
hoc est Syriace, loquebantur.
Eo QUOD DESPICERENTUR IN MINISTERIO QUOTIDIASO
■VIDU.E EoauM.) Quis hic despectus? quod raiuisterium ?
Priino, Raban. censet Grajcas mulieres ab Hebraeis de-
putatas ad viliora raioisteria, niraioque labore oppressas.
Secundo,S.Chrysost.et Beda censent^Grtecas viduas qua-
si rudiores repulsas fuisse ab Hebraeis a ministrando , ut
rarius minislrarent quam Hebrseae. Tertio, CEcum. quem
sequuntur Gagiieius et Caielau. niiaisterium hoc non a-
ctive, ut Beda, sed passive accipil, quo scilicet illis divide-
banlur et rainislrabantur necessaria ad victura, q. d. Ma-
le alebantur viduae Graecorum. Oranes hi sensus probabi-
les et conne.xi sunt. Viduis eniracompelabat rainisterium
non tantum passivum , sed et activum proprie dictum : i-
p psae enim, utpote seniores malres familias , minislrabant
'-' et dividebant aliis uecessaria. Nam in earum locum ad
hoc rainisterium ordinati sunt Diaconi. Apostoli enim
murmuri occursuri.active dicuut: Non est xquum nosmi-
nislrare mensis, ideoque crcant Diaconos, qui loco vidua-
rura iis ministrent. A viduis ergo lolum murniur proser-
psit ad viros: fucraina! enim, uti njinus habent iudicii quara
viri , ita magis privalis ducuntur aflectibus. Origo ergo
murmuris videtur fuisse haec , quod viduae Hebraeae , eo
quod Hebraes essent, arrngarent sibi honoratiora el locu-
plelioria ministeria , praescrlim dislribiicndi cibos et ve-
sles, ut patebit vers. 3. viliora vero et tenuiora relcgarent
ad Gra;cas. Rursum quod iu distribulione ciborum et ve-
ciivumet
passi-
Origo
inurniu-
Comraentaria io Acta Apostolorum. Cap. VI.
113
stiam , magis farere plasque dare viderentur HebrKis , « sost. CEcumen. Beda et Mariana censent hos septem Dia
quam Graecis
^quali- Morai. hinc discc, in omni repiiblica et communilate ,
ta« origopacjg et concordiaj caiisam cssc aequalitalem, si videlicet
Tik'^'^' omnes pari iure cl modo traclcntur; murmuris vcroetdi-
scordix causam csse inxqiialitatcin , si alii aliis domina-
ri, vel pUis habcre vclint. Ita videmus in monastcrils, ubi
hacc acqualitas exacte servalur, perfuctam esse pacem et
disciplioain: ubi vero non, ulramque languerc ct interire.
Nofr EST MQVVit (Tin;urina, non est comwendabile ; Pa-
gnin. non cst placitum Dco et hominibus; Syrus, non esl
res pulchra ; alii, non est convenicns: omnia haec signifi-
Cat apjCov) NOS DEBELI>QL'ERE VERBUM DeI , doccre et
praedicare, et uimstbare messis.) q. d. Nostrum est
pascerc animas vestras cibo spirituali , puta verbi Dei :
ergo par est, ut non detineamur cura pascendi corpora
Tcstra cibo corporaii : aliis erfjo minus occupatis cam de-
mandcmus. Hinc patet minislerium , in quo despicieban-
lur viduac Graecoriim, ideuquc murmurabant, fuisse tni
Vcn. 2.
nistrare mensis, puta curare ca quc-c ad cibuin et polum, Bpiunt Sacramcntum Ordinis
cooos constitutos fuisse dumlaxat mensarum praefectos,
noii autem ordinatiooem aliquam sacram adeptos: itaque
divcrsos cos fuisse a nostris Diaconis qui ordinaiitur ad
minlsteriiimEucharistix et Ecclesiae.Ulterius progrediun-
tur haerelici , quin et e Calholicis Durandus in .1. d. VA.
qu. 2. qui absolute negat Diaconatum esse Sacramentum:
solum enim Sacerdotium ait esse Ordinis Sacramentum.
Durando consentitCaictan. tom.l. tract.ll.et scribens ia
hunc locura .Vclor. ncgat Diaconos fuisse ministros alta-
ris. Idem habct spurius Canon scxtae Synodo afTuus c. 10.
apud Thcod. Balsam. Verum dico utrumque esse falsum ;
et si eniin non sit de flde (eo quod nec iu Scriptura expres-
sum , nec ab Ecclcsia dcfinitum sit) , tamen communis
sententia Patrum etDoctorum est.Dlaconatum esseSacra-
menluin,coque hic initlatos septem hosce primos Diaconos.
Id ita csse patct Primo, quia hi seplem Diaconi ordinati Diaccn»-
Bunt per impositiouem manuum, id est simili rilu quo E- '"^" •■"•
piscopi et Prcsby teri : ergo sicut illi, sic cl Diaconi susci- tteniuui.
Titaeque sustcntationem pcrlinent. Ubi nota, mensas has
partim fuisse sacras, partim profanas ct communes. Pri-
mo enim hi primi fidcles cclcbrabant Eucharisliam, dein-
de agapen, id est,conviviumcomniuneomnium fidelium in
signuin cliaritatis: ct ad utrumquc ministcrium dcputati,
imn ordinali siint Diaconi. dc quo mox plura. A ministe-
rio enim niinciipati sunt Graece Diaconi, id est ministri.
Nolcnt hic Episcopi et Praelati , procurationcm rerum
suarum teinporalium aliis demandare, sibi vero Ecclesiae
regimen et pra!dicationem rompcttre. Id cofjnosccbant S.
Basilius.S. Nazianz.S. August. qui nequidemde rcbussuis
temporalibus loqui , aut earum rationcs audirc sustine-
bant.iit patet in corum Vita,ac prajsertim S. August.apud
Possidon. cap.2.4. Vidc S. Bcrnard. lib. 4. de Consider. c. 9.
Bom TBSTiMONii. ) M^oTjooj.itivoj,- , id est , iit Vatabl.
bono teslimonio probnlos; Tigiirina , speclatx probilalis ,
quibus scillcet populiis pribcat testimonium prudcnliae,
Secundo, qtiia in Diaconos hic non aliiclecli sunt, nisi
qiii a popiilo haberent probitatis testimooium , plenique
essent Splritii sancto et sapicntia: haec aulem non requi-
runlur ad ministerium mensarum, quod antea obierant
cominiines viduaj, scd ad sacram ordinationcra. Hiuc rur-
sum eosdcm ordinaverunt praevia oratione, uti fieri solet
in ordinatione Sacerdotum.
Tertio, quia S. Stephanus paulo post ordinationem coe-
pit praedicare Evangelium, idque tanta vi spiritus et gra-
tiae, quam in ordinalione acceperat, ut nemo ludaeorum
ei possil resisterc.
Qiiarlo.quia S. Paulus semper coniungit Diaconos cuin
Episeopis, sub quibus comprehendit et Sacerdoles, ab eis-
que magnam sauctitatcm et perfectionem exigit. Insupcr
Ephcsi , Phllippis et Crelae cos instituit, ubi la;nen non
erat vita, nec mensa fidelium communis, ac proinde non
erant ibi mensarum prajfecti: crgo Diaconi ibidem aliud
fidei et proba> viti, pula qui sinl bonai famaj. Sic S. Leo p el oltius habebant ministerium. Vide 1. Timoth. 3. v. 2.
epist. 87. cap. 1. in Episcoporum elcctione requirit vota ad Titum 1. v. G, Phllipp. 1. v. 1.
civium, teslimonia populorum, honoratorum arbilrium, e- Quinto, quia Diaconi in absentia Sacerdotum possunt
leclionem clcricorum. Teslimoniiiin crgo ad populum spe- baptizarc, Eucharistiam ministrare,reconciIiare poeniten-
ctat, cleclio ad Clericos , ordinatio ad Episcopos. Refcrt
Sophronius, vcl potius loanncs Moschus in Prnto Spirit.
cap. 149. hiinc S. Leonem ad sepulcrum S. Potri in ora-
lione pervigilasse, ac peccatorum siioriim veniam postu-
lasse , eique S. Pclriim respondisse : Oravi pro le , et di-
tiiissa sunt tibi pcccata tua . prxterquam impositio ma-
nuum : hoc sotum abs te rcquiretur, sive bcne , sive forlas-
se tnale cjrem. Videant ergo Episcopi, qualcs ordincnt,eos-
que diligcnter prius examinent et perscrutentur.
Diaooni Sbptbm.) Ad instar septem angclorum: siciit enim illi
•epirin, DgQ quasi primarii ministri assistunt, et minislrnnt; ita
hi septem Diaconi assistcbant el ministrabant S. lacnbo,
cajterisque Aposlolis. Vidc dicta Apocal. 1. -4. Ergo dcle-
gerunt septem Diaconos in Ecclcsia militantc, uti illi rc-
Bponderent lotidom Diaconis, idcst, ministris Dci, in Ec
tcs pubIicos,pra?dicare,elc.ut patet exConc.Nicxnoc.M.
S. Cypriano lib. 3. epist. 17. S. Gregor. Iib. 4. cpist. 88.
Cone. \'ascnsi II. cap. 2. et ex^'ita Vinccntii .Martyris et
Diaconi.qui iussu Episcopi pra;dicabat: imo olim ordina-
rie Diaconi sangiiincm Dumini populo minislrabant , ut
patet cx aclis S. Laiirentii, et ex S. Cypriano serm. 5. de
lapsis, ct ex S. lustino .\poIog. 2. cl ex Concil. Carlhag.
IV. cap.38. Ergo sicnt ad hxc ordinantur saeerdotcs, gra-
tiomqiie ad Iutcc ritc obcunda recipiunt, ita el Dlaconi.
Sexto, Diaconatus semel susceptus amitti, aul ilcra-
ri nequit; crgo imprimil characlercm: ergo esl Sacra-
menlum.
Septimo, Diaconatus ex Apostolorum instituto habet an-
ncxum cajlibalum, ut docel Concil. Carthag. U. cap. 2.
Idem sancitum est in Concil. Ancyrano cap. 9. vel 10. .\-
cicsia triumphanlc. Utraque cniin h.TC Ecclesia cst una ct D galhensi siih Syinmncho .\rclatcnsi II. cnp. 2. Arausica-
eadem, una aiteri connexa est el subordinnta. Horum ad no I. cap. 22. a Syrieio epist. ad Episc. African. cap. 2.
S. Lconc cpist. 93. cl aliis. Ergo est Ordo sacer.
Oclavo, quia Diaconis cx odicio compclit solemnis re-
citatio vel dccantntio Evangclii,oratio cum Pontificc, cu-
ra silcnlii ct pacis in Ecclesia, ul ait S. Clcmens, lib. 2.
Cnnstit.cap.Cl.curn vnsorum sacrorumet Ihesauri Ecclc-
si.T?, elccmosynnrum dlstribulio; qu« sane postulant mi-
nislnim sncriim ct «acratum.
inslar Uomo; constituti sunt olim scplcm Dinconi vocnti
Rcgionnrii , n scptcm urbis rcgionibiis, quibiis a Fabiano
Pontilicc, iit linbct ciiis vita, pro-positi fuerunt. E\nristu3
quoque Ponlifcx septcm Diacoiins sanxit. qui Episcopum
concionnntcm custodircnt. In ("oncilio llomnnu II. sub
Silvestro, stntiiittir cnn. ti. iit Dinconi (^nrdinnlcs in urbc
Bint scplem. Idcm snnxcriinl nli.T Ixclesise, iit pntct in
( jmcilio.\qiiisgrnncnsi cnp.". Scil crcsccnlc fidcliiim iiii-
nicro, liic Diaconorum numcrus pariler laxalus et ainpli-
licatus cst.
Plbnos Spiritu samcto.) Tiim od pntienlerfcrcndum,
ac scdnndum oblociilioncs cl miirmiirn vidunrum ct or-
phnnoruin, ut vult Otunim. tum nd alia Diaconorum inu-
Bin, dc qiiibus mnx rile obeiindiiiii.
Quos coNSTiTUAMLS SLPBH uoc opus.) Hiuc S. Chrj-
VOL. X.
Nono, id conviiicitur cx Patribus. S. Dinnys. Diaconos
quasi Ordlnis sncri ponit in sua Eccl. Hicrarch. cap. 2.
et seq. nilqiic intcr alia , eos pancm sanctum cl caliccm
bcncdiclionis, id esl, consccrationis Eucharlstia;, impo-
ncre allnri. S. Ignalius epist. ad Heroncm Diaconum, qui
ipsi in Episcopatu Anliochcno siiccessil: Mhit , ait , sine
Episcopis facilo : sacerdotes cnim sunt, tu vcro sacerdotum
minister: baptizanl, sacrificant. eligunt,maHUS imponunt ;
I.
II,
nh
IV.
VI.
VI r.
VIII.
IX.
114
Commcntario in Acta Apostolorura. Cap. VI.
iti vero illis minislras, ut S. Slepiianus lacobo. Idem ep. ^lis esset, erat lamen spirilualis quoque et sacra; tum quia
ud Tralliaiios: Oporlet el Diaconos mysteriorum Chrisli erat appendix et quasi clausula ac coasummatio Eucha»
I
minisiros per omnia placere : nec enim ciborum el potuum
minislri sunt [aola), sed Ecclesix Deiadminislratores. Et
inferius: Quid vero Diaconi.quam imitatores angetica-
rum virlutum? qui purum et inculpatum ministerium il-
lis (Saccrdotibus) exhibent, uti S. Stephanus li. lacobo ,
Timotheus et JJnus Paulo, Anacletus el Clemens Pelro :
qui igitur his non obedit, atheus prorsus et impius est. I-
dem trudilS. Cjprian. lib. 3.ep.9.ubi docet lios Diaconos
ab Aposlolisordinatos esse ad hoc, ut haberent Episcopatus
sui, ct Ecclesix ministros. S. Poljcarp. cp.ad Smyrncnses,
asscrit Diacooos esse ministros non hominum,sed Christi.
Porro seplem hosce primos Diaconos sacrum Diacona-
tus Oidinem suscepisse, docet S. Dion. Eccles. Hierarch.
cap. 5. Cyprianus ep. ad Rogatianum, S. August. serm.
4. de sanctis, Arator. Baron. Salmeron, et passim alii hic.
Quin et S. Clemens lib. 8. Conslit. cap. 17. et 18. tradit
Episcopum ordinare Diaconum imponendo ei maiius et
ristiae; tum quia mensa iitec benediccbatur asacerdote sa-
crificante; lum quia instituebatur communis, in symbo-
lum amoris el charitalis; tum denique quia inslruebalur
ex bonis ndclium Deo oblalis et dicatis, quaj proinde iam
erant Ecclesiaslica et sacra, non laica et profana. Ergo
Diaconl utrique mensaj ministranles, obibant ministeriurn
non profiinum, sed sacrum; ad quod proindo rile obeun-
dum exigebatur peculiaris Dei {jratia, qu« eis dabatur ia
impositione manuum Aposlolorum, puta iu ordinatione.
Denique praiter oflicia Diaconorum iam recensila , eo- Diacono-
rum erat, Primo, circumspicere omnia quse in Ecclesia """ ""'-
fiebant, eaque referreadEpiscopura. Uude S. Clemenslib.'^''''-
3. Constit. cap. 19. Diaconum vocat animam et sensum ,
puta oculum, auditum, os et cor, Episcopi. Secundo, ex 2.
Diaconis eliii^obantur Apocrisarii, id est, nuntii et legati
Scdis Apostolicae, ut patet ex S. Gregorio lib. 11. epist.
43. Tertio, Diaconorum erat obire carceres, et Confessd- 3.
certis prccibus, quibus poslulat ei dari plenitudinem Spi- U res futurosque Martyres consolari, animare, alere, omni'
ritus sancli, sicut eo implelus est S. Stephanus. Et S. Hie-
ron. epist. 1. assevcrat Nicolauin , unum e seplein hisce
Diacoiiis, ministrasse calicem Domini. Concilium Aquis-
graiicuse, cap. 7. docet Diaconos in Ecclesia ordiuari ad
instar scptem horuni primorum Diaconorum,qiio8 reprse-
senlarunt Lcvita) in veteri Testamento: imo Ecclesia ia
Diaconorum ordinatione orat, ut digni existant gradu et
ordine , quo in seplenario numero Apostoli Stephanum
cum sociis elegerunt. Quocirca Conc. Neocaesar. can. 14.
asserit Diaconos ab Apostolis iustitutos regulam esse Dia-
conorum. Insuper Diaconi , uti iuvenes jetate , yigore et
spiritu, sustinuerunt pondus Ecclesiae, praeserlim in per-
secutione, in eaque robore et alacritate corporis et animi
Pontifices superarunt , tolique Ecclesiae exemplum con-
stautiae, et exemplar martyrii dederunt, uti fecit S. Lau-
renliiis temporeS. Sixti Pont. S. Vincenlius tempore Va-
lerii Episcopi Cassarauguslani ; S. Cyriacus, Largus, Sma-
que ope spirituali et corporali adiuvare, ut patet es S. Cy-
priano lib. 3. epist. 15. Quarto, eorum erat geslare et cu-
rare sacras reliquias, ut patet ex Viclore Uticeusi lib. 3.
Persecut. Wandal. Plura eorum oITicia recenset S. Cle-
mens lib. 3. Constit. cap. 19. quae et enuinerantur in De-
creto dist.93. cap. Diaconi Ecclesix. Idem Clemens lib.2.
Constit. cap. 61. Diaconus, inquit, loca videat , ut quili-
bet ingrediens (in Ecclesiam] in suum locum concedal, ac
prxter decorem ne sedeat. Attendat ne quis murmuret, ne-
ve conniveat, vel nutet.'¥.l mox: Diaconi absolula oratio»
ne, alii oblalioni Eucharistix sint intenti, ministranles cor-
pori Domini ; alii turbas videant , quietemque illis impe-
rent. Dicat autem qui assistit Pontifici Diaconus, populo:
Ne quis contra aliquem, ne quis in hijpocrisi, scilicet acce-
dat ad S. Eucharistiam. Idemlib.8.c.7.et9. tradit,Diaco-
num solitura emittere ex Missa energumenos et catechu-
menos stato tempore, uti finita Missa omnes fideles dimit-
ragdus, etc. tempore S. Marcelli sub Diocletiano, quibusP tit, dicens: Ite Missa est. Ac cap. 13. ait, Diaconum soli- 9.
omnibus praeivit et pra;Iuxit hic S. Stephanus quasi eorum
primicerius et choragus.
oijiiciiur Dices, S. Anacletus ep. 2. S. Cyprianus, lib. 3. ep. 9.
I. etDamasus ep. 3. asseruntDiaconos non aChrislo,sed ab
Apostolis csse institutos. Ergo Diaconatus non esl Sacra-
mcntum : omnia eniin Sacramenla a Christo, uon ab Apo-
stolis, sunt instiluta, uti dcfinitConc. Trid. sess.7.can.l.
Ro.=p. Resp. hos Patres lantum velle dicere , quod Christus
nullos ordinarit Diaconos , sicut ordinavit Episcopos et
Presbytcros: inde tamen non sequitur Christum non ia-
stiluissse Diaconatus Sacramentum ; sed tantum eius exe-
cutionem commisisse Aposlolis. Pari modo Chrislus nul-
lum confirmavit, et tamen instituit Confirmationis Sacra-
mentuin, iussitque Apostolis et Episcopis ut illud admini-
strarent.
obiiciiur Dices secundo , Diaconi hic instituunturoccasione mur-
II. muris,et mensis dumtaxat prajficiiintur. Ergo non fuerunt
ordinati ad aliud sacrum ministerium. |-.
Rcp. Resp. Primo , occasionem instituendi hosce Diacouos ^
fuisse murmur de mensis,inde tamen non sequi eos dum-
taxat prfefectos fuisse mensis. Nam Apostoli hac occasio-
re usi, executi sunt praeccptum Christi de creandis Dia-
conis, eisque dcmandandi omnia olTicia a Christo sancita,
tam spiritualia, quam corporalia , quale erat mensarum
et eleemosynarum distributio. Ita Inuoc. III. lib. 3. de My-
ster. Missae cap. 5. et36.
Resp. sccuudo, mensas has fuisse sacras, nimirum ce-
lebrationis EucharisliK , et post eam agapes , sive convi-
vii communis in signum charitalis. Primi enim Chrisliaiii
quotidie communicabant.et post communionem simul coe-
nabant.ul palet l.Cor. H. 21.Uiide non sumebant cibum
corporalem, nisi prius sumpsissent saerum. Diaconi ergo
instituti siint , ut minislrarent tum sacerdoli in mensa ,
hoc est Aitari EucharisLise, qnam constat omnino esse
sacram ; tiim populo in racnsa agapes, quaj licet corpora-
tum indicere preces populo pro Episcopis , Presbyteris ,
viduis, virginibus, orphanis, catechumenis, omnique sta-
tu Ecclesia;.
Porro recte notat Baron. anno Christi 34. hos septem
Diaconos non ita praefectos fuisse mensis, ut (quod mini- 10.
strorum mensarum est) caeteris accumbentibus, ipsi quao
ad cibuin potumque pertinebant, illuc inferrent; sed quod
ea quaj cuiquc essent opus, eleeniosynas dividendo, cura-
rent: quod usu retentura esse S. Leo in serm. de S. Lau-
renlio testatiir,dum dc eo ait: ISon solum ministerio Sacra-
mentorum, sed etiam dispensatione Ecclesiasticx substan-
tix prxcminebat. Idem patet ex Actis S. Sisinnii,Cyriaci,
Largi et Smaragdi, Diaconorum, qui Christianis ad lutum
et lateres in thermis Diocletiani damnatiseleemosynas fide-
lium distribuebant. Sic et Titus Diacouus pecunias pau-
peribus disperticns, occisus Martyr occubuit, leste Prospe-
ro in Chronico anno Domioi 429. Idem de Diaconis tra-
dunt S. Ambros. lib. de OfTic. cap. ull. et S. Hieron. ia
Ezech. cap. 48. Adeo vero erat Diaconis commissa cura
rerura Ecclesiaj, ut adversus Episcopos eas dilapidantes
se constanter erigerent , uti fccit Honoratus Archidiaco-
nus Ecclcsiae Salonitanae, teste S, Gregor. lib. 2. ep. 13.
Hinc et Roinaj, aliisque in locis, ubi Romana Ecclesia Djgi-onia
lalifundia possidebat, diaconiae erectae erant, in quibus e- quid ?
leemosynae a Diacono rectore diaconiae , et fructuum ex
latifundiis collectorum dispensaloredistribui solebant, uti
passim in epistolis docet S. Grcgor. quae diaconiae etiam-
num Romai exlant , priscumque nomen retinent. Romaeoiaconi
ante S. Gregorium diaconiae aeque ac Diaconi CardinalesJ^'"'<ii9a-
erant septein , sed eius tempore duplicatus est numerus, ^"i"»-
creatique quatuordecim, iuxta totidem regiones vel vicos,
in quos urbs erat distributa, ut quaecumque regio suum
haberet Diaconum Cardinalcm , qui sub se alios habebat
Diaconos, per quos pauperibus omnibus regionis sibi com-
missse elcernosynas distribuebat. His 14. Greg. III. Pont.
Commcnlariu in Acla Aposlolorum. Cap. VI.
115
diecit alios qualuor, ul unirersim nssont ootodeciin , te- i serte assi-rit oranes hos Diacouos fuiase Grascos. Favel,
8te Onupiirio io eius \ila. .\tque ha)c csl origo octodecim
CarJinalium Diaeonorum, qui oliin iu colle.^jio Cardina-
lium visebantur: in quo anlc Leonem X. numerabanlur
quioquaginta duo Cardinales. Auxit hwoc nunicrum Leo
X. et sequcntes Pontifices. Quare ne va;jiis et uimiuses-
sel Cardinalium numerus, Sixtus V. in bulla quze incipit,
Vctus il/e, sanxit ut uiiiversim essent spptuan;inta , iuxta
numerum septua^inta seniurum, quos Dcus addidil .Mosi
in regiminc popiili, Num. 11. IG. Idcm in Constit. Po^l'
juaw,quae cst 50. slaluit ul inter "0. Cardinalcs.quatuor-
deciin sint Diacuni, quod fuerunt tenipore S. Liregorii : scx
Episcopi, caiteri presbyteri. Itaque Diaconoruin priini et
principes erant Archidiaconi , qui RoniK appcllabantur
Diaconi Cardinales, uti colligitur e.\ Conril. Uomano IL
cap. 7. Cardinalcs enira in Ircs classcs sive ordines di-
stributi sunt : alii enim sunt Cardinab-s Episcopi, alii Car-
dioales Presbvteri , alii Cardinales Diaroiii : el ad hos o-
mnes, eosqne solos spectat electio Papae, utpote qui eius
quod multorum sententia sit, S. Stephanum fuisse cogno-
tum S. Pauli: Paulu8 autem erat Cilix, puta Tarsensis :
Grsecus enim hic idera est, quod inter OeDtiles natus vel
educatus.
Nota. Primus et quasi princeps Diaconorum fuil 5. Ste- ^- ■
phanus. Ille enim cieieris eminebat plcnitudine gratia; , '*""*••
lidei et spiritus.item vi disputandi el cfTKacia prsdicandi. fjj^,
Hinc et primus pro Chrisio ccrlamen obiil, ficiusque estseiiu-
Protomartvr. Uudc Lucianus cpisl. de invcniioneS. Ste-P'**-
phani, vocat euin priiriireriiiui aLonini et .Vrchidiaconum.
Damascenus lib. 4. de Fide cap. 16. vocat eum primum
DiacoDum, id est ministrum, Christi : ibidrm vorat euin
Apostolum. Et S. August. 8erm.9i. de divorsis, ait quod
inter Diaconos erat primus, ul inler Aposlotos Petrus. Et
Nicetas apud .Mclaphraslfn: Erul. inquit. inler Aposlolos
Aposlolus, Vropheta inlerProphetas, Dijctor inlerDtetores.
Addit S. Augustinus serm. 2. de Sanctis, S. Sleiihanura
fuisse iuvenem spcciosum , ac virginem : unde el faciera
sunt familiares et consiliarii : qui consuetudo coepit an- B habuit angeli v. l.o. Damasccnus asserit euin prxstanti
Pfiioiim
Apoiioli
iniinus
«■«t ora-
lio, cur
Do Domini 1059. si crcdimus Sigoiiio lib. 9. de Hegno I-
lalix, qui ct lib. 3. docet saucituin esse a Slephano III.
Ponlific. anno Domini 779. ne quisaliunde quam ex Car-
dloalium numero Pontifex eligatur.
.Nos VBRO ORATiosi.) Nula hic primum .\posloIorunu
officium fuissc oi are pro se et tola Ecclcsin,atque in oratio-
ne hauriebant a Deo ea qux erant ducturi cl praedicaturi.
Idem imitenlur Episcopi, Prailati, Doclorcs el Conciona-
I tores,i/< quieti contemplanlcs sorbcanl.quod occupali crqa
proximos loquenlcs rcfandant, ait S. <«ri'g. lib. (j. .Moral.
cap. 17. vel iuila aliam editionem "25 Nisi cniin Splritus
sanctus eorum corda acceudat, linguamqiie imbuat et re-
gat, ut eo raodo dicant, quo congruit auditoribus ad fo-
riendum eorum corda, nihil ctlicieni, ut docet S. .\ugijst.
lib 4. de Doctrina Christ. cap. 13 Unde S. Prosper. lib 1.
de Vita contempi. cap. 23. Lacrijmas, inquil,9Ma,« vuU a
suis auditoribus fundi , ipse primilus fundat , el sic eos
fuisse indolc, in eaque Spirilum sanctum graiia» radios
fulgentiores elTecisse. S. Hieron. lib 1. contra lovinian. et
Wyssen. Orat. de S. Stephano, negant eum gralia iuferio-
rera fuisse .\postolis : nara olTir-io, puta Diaconatu,coDstat
fuisse iis infcriorem. S. Augiist. serin. 3. de Sanctis. ait
eum eminuisse castitate. //» hac rc, inqiiit, quod pricposi-
tus est fceininis ^viduis] lestimonium meruit sinceri\iiinx ca-
stitalis. Et serm. 6. Sicphano marlyri el pulchriludo erat
corporis. et flos xtatis, el eloquentia sermocinanlis, et Sj-
picnlia sancti^sim.T 7nrntis. d opcralio divinitulis.
1'LKrfLM FIDE.'; Priiiio , fide Chrisliana: uode eam pro-
piignavit usque ad mortein. Secundo. /ir/c. id est fidMita-
le: hajc enim ma.ximc in dispensalore eleemo<ynarum re-
quiritur. Tertio, fide, id est sapientia Christiana: hajc e-
nim reqiiiritur in diacooalu et dispensalione rcrum Eccle-
siae. Qiiarto, fide id est, fiducia in Deiim , qiiod nccessa-
ria subministraret ad alendum tot viduas et pauperes.
compunclione sui cordis accendat. Ila faciebant Chcrubi-p Quinto, fide, id est, robore fidei, ad siiperandum uon tan-
ni, qui ibanl (ad hominesl et rcverlcbantur (perconlein- tum murmiira pauperum, sed et lapidcs ac tormenia lu
plationem ad Deum ) in similitudinem fulguris coruscan'
tis, Ezechiel. 1. Sic erunt quusi flumina, qux ad locuni
vnde cxeunt pcr conlemplationis secrctum , per publicam
operationis .leu prxdicationis instantiam revertuntur , ait
S. Cregor. hom. 5. in Ezcchiel. Pra;clare S. Bcrnard. cp.
201. Nunc, inquit, manent tria, verbum. exemplum, ora-
tio: rnaior autem horum oratio: ca namque operi etvoci
gratiam et e/ficaciam promeretur.
Elbgerint Stephasus.) Electio hajc non fuit ordina-
tio, ncc lustilutio aut creatio Diaconorum. Haec eniin sspe-
ctabat ad Apostolos, non ad populum ; sed oblalio et prx-
sentatio, q. d. Populus cx omnibus discipulis selegit Ste-
phanum cuin sociis, quasi cxtcris aptiores ad hoc niunus,
eosquc auctorandoset ordinandos obtulil Aposlolis, si illi
eorum electioncm probasscnt. Sic hodic principes iaici ,
qui habent ius palronatusbeneficiorura, scligunt aliqucin
quem pro^senlant Episcopo , ut is ei bcneficium conferat,
da>orum. Sexto, fute, id est.excelleutia lidei tanta, ut et-
iam miraciila patraret, qua? est lides rairaculorum, cadem
cum fide Catholica. scd cxcellens, et annexam habcns in-
genlem fidiiciam in Deum, v. g. patrandi hic el uunc mi-
raculum, uti dixi in Evangeliis.
Et Spibitu sancto.) Puta septem donis Spirilus san-
cti, omoibusquc virtutibus et gratiis, tum gratiim facien-
tibus , tuin gratis datis , ac pra;serlim charitatc et zelo.
Unde Nicetas apud .Metaphrasten ait dc S. Slephaiio. quod
magis ardebal charitate, quam omnes Sancti sui lemporis,
puta fideles cxtcri : cxcipiuntur cnim Apostoli, qui plc-
Qitudlne Spiritus.uti ct apostolatu, cxteris anlecellebant.
Pbilippim.) Hic utpotc Diaconus, alius cst a Philippo ehii.p-
Apostolo. Hic tamcn ab Eusebio lib. 3. Histor. cnp. ult. i"isq>ii»?
Tertull. lib. dc Baptismo. cap 8. Isidoro Pelus. lib. 1. ep.
447. ct scquent. vocatur Apostolus, non quod unus fucrit
et duodeciin Aposlolis.uli nonnulli falso opinati sunt , sed
eumque (^nnonicum vcl Pastorem, etc. creet ct instituat. D Apostolus, id est, vir Apostolicus. Unde idcin rap. 21. 8
Steiiliani
euiuuu
Porro EpiphaniughnreHi 21. ccnsct hos Diaconos elcclos
essc e nuiiiero 72. discipuloruin Chrisli. Sed S. Augusli-
nus serm. 94. dc divcrsis dubitat an Stephanus od Chri-
etum convcrsus sit post eius asccnsioncin.
STEPaAMJU. ) Slephanus (jroicum est noraen, signifi-
cans coronaiii, a r!f«/v.j, id ostcoroiio: licet Beda censeat
0S8C Hebra;um , ct significarc rcgula vcstra, quia primus
martyrium obiit. ca>lcrisque .Martyribus cxemplar paticn-
di et moricndi pro Christu dedit: scd non video a qua ra-
dice Hebraja, vel elymo. Unde Pagnin.et nlii pnssim ren-
sent Slcphanus, uti et castcra horum Diaconorum numina
csse (jra3cn. Uadc videtur qiiod ipsi , licct gcncre essent
Hebra;i, palria tamen fuerint (iraTi. Elegcrunt crgotirie-
cos, non Hebr»08, ut magis satisfaccrcnt murrouri Grn5-
corum. Grtccos Diaconos prajponendo iiicnsis cl cleemo-
synis. Ita Lucius Dcxler iuChrouico annu Chrisli 34. di-
vocatur Evangelista, quia scilicet instar.\postoli Evange-
lium pra-dicavit, ut palcbit cap. 8. Hnbuit qiialuor fiiias
Prophctissas, cap. 21. v. 0. Dc eosic legimiis in Knmano
Marlvrol. dic 6. lunii : C.Tsarcx in Palxslina nalalis B.
Philippi, qui fuit unus dc scplcm primis Diaconis. Hicsi-
gnis et prodigiis clarus Samariam ad fidcm Chrisli con-
vertil, et Candacis .Elhiopum rcginx Eunuchum baptiza-
vit, ac demum apud C.xsarcam requicvit : iuxla qucm trcs
virgincs cius fili.v Prophctissx lumulatx iaccnt : nain quar-
ta filia cius plcna Spirilu tancto Ephcsi orrubuit. .Adhuc
tcmpore S. Hioron. Cssareo; aidicula Philippi, et ccllula;
lilinrum integr.Tc permanebant, qiias omnes S. Paula pro-
fiTtura lerosolyiiiain iuvisit, ut idcm scrihit cpist. 27. ad
Eustochium.
Prochorih. ) Hic intcr sanctos relatus extal in Mar- procho-
lyrol. Itoinau. dic 9. Aprilis , ubi sic dicitur: Antiochix ms.
116
Commentaria in Acta Apostolorum. Cap, VI.
S. Prochori , qui ftiii unus de septcm primis Diaconis, el J^ minet, dirigat iii omnibus suis minisleriis, quaa commu
fide ac miraculis clarus marlyrio coronalus csC. Extat to-
inus7. Bibliolh. SS. Talrum, vita S. loannis scripta a
Prochoro, scd mulla eo indigna et fabulosa continet. Qua-
re Auclor ut sibi fidcm conciiiaret, Piochori nomen emea-
lilus est. CiTteroqiii vcteres tcstantur Procliorum scripsis-
se Acla S. loannis, inter quos Lucius Dexter in Chronico
ad annum Domini 94. ita loquitur : Prochorus scripsit res
gcstas S- loannis, unus ex septem Diaconis. Sed hic Pro-
chorus dcperiit, nec hactenus comparuit.
N.pinnr NiCANOKEM.) De hoc ita legimus in Martyrol. Roman.
die 10. laouarii : In Cypro B. ISicanons Diaconi cie se-
ptem primis , qui gratia fidei et virlule admirandus glo-
riosissime coronatus est.
Timon. TiMONEM. ) De hoc die 19, Aprilis in Romano Marlyrol.
hKC habentur : Nalalis S. Timonis Diaconi de seplem pri-
mis , qui primo apud Berxam Doctor resedit, ac deinde
verbum Domini disseminans venit Corinthum, ibique a lu-
dxis et Grxcis ( ul tradiiur ) flammis inieclus ; sed nihil
Ixsus, demum cruci affixus martyrium suum implevit.
Parme- Pabmenam. ) De hoc 23. lanuarii Marlyrol. Rom. ita
nes. scribit : Philippis in Macedonia S. Parmenx, qui fuit unus
de scptcm primis Diaconis. Hic traditus gratix Dei, iniun-
ctum sibi a fratribus officium prxdicationis plena fide con-
summans. sub Traiano martyrii gloriam est adeptus.
Nicolaus NlCOLACU. ) Hic fuit causa et auetor, ut tradunt Ire-
' nseus lib. 1. cap. 27. Epiphan. ha;resi 25. Tertull. lib. de
Prsescript. c. 46. et alii; vel certe occasio, ut volunt alii,
hseresis Nicolailarum, quse docet licere fornicari, de qua
dixi Apocal. 2. v. 6. et 13. Vide ibi dicta. Nicolaum enim
ab hac turpitudine et hsresi excusat Clemens Alexandri-
nus lib. 3. Strom. c. 3. Euseb. lib.3.Histor. c. 23. S. Au-
gust. lib. de Haires. c. 5. Baron. et alii. Ob hoc dubium,
solus e septem Diaconis Nicolaus nou est ascriptus San-
ctorum catalogo in Martyrol.
Advenam. ) lIpo3-r,>.JT!)v, id est, Proselylum. Erat ergo
hic Nicolaus Gentilis, sed conversus ad iudaismum, talis
euim Grffice vocabatur Proselylus, Latine advena.
Antiochenum.) Oriundum Antioehia.
Vers. 6. Orantes. ) Sub oratione comprehendit sacrificium Eu-
charistiae, uti indicat S. Clemens lib. 8. Constit. cap. ult.
Unde etiaranum non nisi in sacrificio ordinantur Diaconi.
Addit S. Chrysost. ieiunium, cuius expressa fit mentio in
ordinatione Sauli et Barnabae c. 13. v. 3. Unde etiamnum
Ecclesia ordinationi semper prsemittit publicum et sole-
mne ieiunium.
Imposuerunt eis manus. ) Hinc patet Diaconatum esse
Ordiuem et ordinationem sacram. Imponere enim manus
apud Apostolos est ordinare. Unde ordinatio a Greecis vo-
catur ;^eipoTovta, id est, manum impositio. Ergo hi Diaconi
prajcipue non sunt ordinati ad ministrandum mensis ( ad
hoc enim non requiritur ordinatio soleranis, uli patet ia
oeconomis, aliisque raensarum ministris) sed ad miuistraa-
Imposi- dium Ecclesiae et Apostolis in Missa, concione, aliisque
Uo ma- miuisteriis sacris, ut patet ex usu et traditione totius aa-
JJ"g55Pj^_tiquitatis. Secundo, hinc videtur quod impositiomanuum _.
lia ordi-non sit quid accidentale, sed materia essentialis Sacra- L'
nis. menti Ordinis, uti recte contra D. Soto docet Bellarminus
lib. 1. de Ordinat. cap. 9. Imo hic non poterat esse alia
materia : nam liber Evangeliorum, qui nunc datur Diaco-
uis in ordinatione, estque raateria Ordinis diaconatus, ut
definit concilium Florentinum in Bulla unionis, tunc nec-
dum extabat, quia necdum scriptus erat. Hinc S. Paulus,
1. Timolh. 4. 14. et alibi docet, per impositionem manus
dari gratiam ; idque visibili sigao columbae, aut simili
ostendit Deus in ordinatione S. Chrysostomi et aliorum
SS. Episcoporum. Et Concil. Trident. sess.23. c.4. docet
dari gratiam quandoEpiscopus super ordinandum(utique
inanus imponendo)dicit: Accipe Spiritum sanctu7n. Causa.
est, quod impositio manus reprssentet illapsum Spiritus
sancti, eiusque obumbrationem et plenitudinem, quae re-
quiritur in iis qui ordinantur, ideoque postulatur et da-
tur in ordinatione, ut scilicet Spiritus eum roboret, illu-
nc Ecclesiie bonum sppclant: ita ex S. Dionysio Amala-
rius lib. 1. dc Eicles. OfTiciis cap. 12.
Mystice, significatur ordinandum oflcrri Deo, quasi vi-
ctimani et holocaustum : huic enim in legc veteri manus
imponebantur iuxta legem Lcvitici 1. 4. ut moneantur or-
dinandi, se quasi viclimas debore seipsos suaque omnia
consecrare, et expcndere ad Dei obsequium et cultum.
Plura de impositione nianuwm in ordinatione dixi 1. Ti-
moth. 4. V. 14.
Porro viduae ha; amota; a mensis, et cedcntes Diaco- niaco-
nis, aliis minoribus olTiciis dcputatae sunt, facta?que Dia- 1"*»* "■!>
conissK: quarum tria erant inuuia praecipua. Primum,'^'^||'^|'J'"'
nudare foeniinas ad baptismum et sacram unclionein. Se-
cundum,custodire portasfaeminarum.foemiuisquepraeesse
in templo. Tcrliuni, tcmpore perseculionis ab Episcopo,
vel Parocho mittebantur nd fideles, prsserlim in carcere
iuvandos et animandos. Vide dicla 1. Timoth. 5. v. 9.
„ Et verbum DoMiNi CRESCEBAT. ) lu nuuigro, aequeacvers. 7.
" in fide et opcre credentium , ait Glossa : quia Apostoli li-
berati cura mensarum, magis, totosque se dabant oralioni
et pra;dicationi, sicut crescente agricolatione, irrigatione,
et cura agricolaj, crescil seges in agro. Alludit ad para-
bolam seminis et seminantis, cui a Chrislo coniparatur
verbum Dei, Marci 4. 26.
MULTA ETIAM TURBA SACERDOTUM. ) Communium Ct
minorum ( hi enira vocantur turba ) non suinmorum et
principum, uti videtur velle S. Chrysostom. qui et mi-
ratur hic Spiritus sancti graliam, et Christi clcmentiam,
quod eos qui paulo ante blasphemarantChristurn in cruce
dicentes : Alios salvos fecit, seipsum salvum facere nequit,
perduxerit ad fidem et salutem.
Obediebat FiDEi.) Syrus, auscultabal, id est assenlie-
batur fidei , puta crcdebat in Christura. Ad fidem inagis
requiritur voluntatis pia inclinatio, quam intellectus pro-
pensio; res enim fidei sunt obscurae, etsuper rationis ca-
ptum. Unde ad eas credendas pia volunlas movet intelle-
ctum, hic cajcutientem, eumque subiicit et quasi captivat
(]) in obsequium fidei, ut ait Apostolus 2. Cor. 10. 3.
Tropol. obedit fidei Christianus, qui facit ea quae fides
facienda dictat et iubet,qui scilicet iuste, pie et sobrie vi-
vit : pie Deo, sobrie sibi, iuste proximo ; cuius proinde vita
fidei respondet, et mores professioni adaequanlur ; sic e-
nim vivit ut credit.
Plenus gratia. ) SyruB, KjTl5t3 tabuta, id est, boni-
tate. Graeca nunc habent TrtrsM;, id est fide.de qua dixi v. 5.
Et fortitudine. ) Lyran. grcdiam. multa heroica ope- fer«.8.
randi: fortitudinem, multa dura patiendi accipit. Verum
dico, per gratiam, quodlibet charisma et virtutes omnes ,
utpole gratiaj comites et quasi filias (hae enim omnes sunt
gratiae, quia gratis a Deo infusae) intelligi, ac consequen-
ter ipsam quoque fortitudinem ; sed quia in ea excelluit
S. Stephanus, hinc ait, Et fortitudine, q. d. Plenus erat
omni gratia, sed maxime fortitudine, tum ad agendum,
praesertim ad intrepide prKdicandum , disputandum et
convincendum ludaeos, tum ad oITerendum se minis, pe-
ricuIis,tormentis,Iapidationi et martyrio,tum ad patran-
dum signa et prodigia , quibus suam fidem et doctrinam
de Christo confirmabat, uti sequitur.
Nota hic vim et effectum Sacramenti ordinationis ; nam
ante eam, nec gratia plenus fuit Stephanus, nec praedica-
vit, nec rairacula patravit; post eam vero, imo per eam,
omnia haec praestitit, uti advertit S. Chrysost.
De Synagoga. ) Non quod una oranium sequentiumvers.S,
fuerit Synagoga, ut vult Caiet. sed de Synagoga, id est,
de Synagogis. Est enallage nuraeri. ludaei enira Alexan-
drini suam habebant Synagogam lerosolyrais , suara Cy-
renenses, suam Cilices, etc. ita S. Chrysost. perinde ac
Romaj Germani suum habent collegium , Angli suum ,
Scoti suum, Maronitae suura, Graeci suum. Sicut enim
nunc Roma, ita tunc lerusalera erat metropolis fidei, re-
ligionis et sapientiae, ad quara proinde ludaei sparsi per
orbem mittebant suos Clios , ut lege et sapientia Dei im-
ComnientaTia in Acta Apostolorum. Cap. YI.
117
buerenlur, el ad hoc Tariarnm nalionum collegia, quas^ rit ei Deo; accoDsequenter quod Moses menlitus sil.cum
diiit eam esse divinam , foreque iternam : cnnlra Deura
Tcro eum bia=phemasse , eo quod dixisset, Deum Telle
per Christum abolere legcra Teterem, quasi iila non fuis-
set dala a Deo vero et sempilcrno, quodque Deus flnxerit
se Mosi eam dedisse, falsoque proaiiscril eam fore pcr-
petuam.
.Nolat S. August. ser. 93. de Sanclis, hosce falsos tesles
eamdem pene calumniam impin^ere S. Stephano, quam
paulo anle Scriba; impr>p;crant Christo. Nam folsum hoc
Buum testimonium explicantes v. 13. dicunt: Uowo i<te
non cessat loqui advcrsus locum sanclum et lerjem ; audi'
vimus enim euin dicentem , quoniam ksus ^azarenus hie
destruet locum islum. et mutabit tradiliones quas tradidit
nobis Moses. Contra Christum vero dixerunl : llic dixil :
Possum destrucre tcmplum Dei, et posl triduum rexdifi-
care illud, Matth. 26. GO.
Rursuin notat S. .Vugustin. hanc eorum accusationem
j- verum fuisse oraculum, perinde ac fuit sentenlia Caiphje
"contra Christum , loan. 11. oO. Porro eos menliri, et ca-
lumniari S. Slephanum palet. quia Stephanus nihil di.\e-
rat conlra locum sanctum, idest, conlra templum , vel
lerusalcm; qutc erat civilas sancla, neque conlra lcgcm :
nam ct Christus de se dixcrat : Non veni solvere legem, sed
adimplcre, imo perficere, .Malth. o. v. 17. neque dixerat
quod Icsus destrucret templum, vel lerusalem; aut quod
niutarct Iraditiones, rx cjn, id esl, ritus, caeremonias, cul-
tum , lcgesque et inslituta a .Mose tradila. Et esto id di-
sisset, si legcm mutare crat crimen , non Stephanura id
vaticinantein, sed lesum id facicntem invadere debebant.
UndecxclamalS. Gregor. Nazianz. orat. de S. Stephano:
0 iniustam audientium sententiam ! Quoniam , inquiunt,
lesus mutabit teges, lapidetur Slcphanus. Summa ergo ac-
eusationis et criminis quod Stcphano intcnlant, est haec :
Slcphanus dixit, quod lex nostra in Evangclium sit trans-
ilura, ludaismus in Chrislianismum, Moses in Chrislum,
qui cst Dei filius : ergo blasphemavit logeni noslram , ct
Synagogas vocabant, erant instituta
Qvx APPELLATia LiBEBTirtOBiM. ) Id est, filiorum qui
prognati eranl ex porcntibus in servitutcin a Pompcio a-
liisiiue Komain aliove abductis, sed libertatc donalis: ita
S. Chrjsost. Beda, Caietan. et alii. Hi enim, utpote e ser-
vili gcnere prognati vidcntur a caeteris , quasi liberis re-
iecti , ideoque peculiarem constituisse Synagogam. Alii
Libertinos cciiscnt vocari oriiindos ex Libya: ila UEcum.
Glossa, Gagncius, Hugo et Lyran. Unde nonnulli suspi-
cnntur corrupte lcgi Libertinorum.fTO Libyrtinorum, vel
Ijbystinorum, q. d. Libyes, qui inler Cyrenaicam et JE-
gyptuni habilant, quique suam habcbant in 'Icrusalem
Synagogam, qua; a gentc et rcgione vocabalur Libyslino-
rum. Vcrum omnia cxemplaria Gra?ea et Latina habent
Libertinorum , non Libi/stinorurn. Quaie prior expositio
est verior, qua: connrmalur ex eo, quod Roma; ludsi vo-
cabantur Libcrtini , qui libertate donali in Transtiberina
regione habilabant; de iis enim ila scribit Philo in Lcga-
tione ad Caium sub racdium: ISonpassus fuisset Augustus
trans Tibcrim.bonam urbis partetn teneri a ludxis.quorum
plerique erant Libertini: quippe qui belli iure in potcsta-
tem redacli , ab hcris suis manumissi faerant, permissi ritu
maiorum vivcrc : hos sciebat suas habcre proseuchas, in qui-
bus suos catus facercnt, procscrtim sabbatis.
Cyre^essiim. ) Cyrene alia erat in Syria, alia in Me-
dia, alia iu Afi ica. De terlia hic agi censcnt Chrysostom.
OEcum. Gagneius: quia Cyrcncnscs hic iunguntur Ale-
zandrinis, qui paritcr sunt Afri. Sic ergo fama Slephani
Ires orbis partes pcrvagala est. Disputavit enim cum Li-
berlinis Romanis, qui sunt in Europa; cum Cillcibus, qui
sunt in Asia; cuin Cyrencnsibus ct Alexandrinis, qui sunt
in .\frica.
Alexandbimorch. ) Q\i\ oriundi erant Alexaudria mc-
tropoli .Egypli, de qua dixi Nahum 3. 8.
EoBUM QLi EBANT A CiLiciA. ) QuDC hodic Caramania
dicitur , ul patct cx Thcatro orbis Ortelii , in Turcia. Ex
bac Synagoga vidclur fuisse S. Paulus, a;que ac S. Sle- C Deum, dando eius divinitatcin lesu Christo, quem scimus
phanus, utpote Paiili consobrinus,ut censet Sanchez, Sal-
ineron et alii. Fuit S. Paulus Cilix, puta Tarsensis; ideo-
que S. Slephano , usque ad verba et verbcra , ipsamque
niorlem se opposuit, ut palct cap. 7. Erat eniin ipse ar-
denli ingcnio, et zclator legis veteris, ideoquc cuin colle-
gis suis in S. Stcphanum, ulpote cognatum suum,cteius-
dein secuin scholae ac Synagoga;, quasi in nposlatam a-
crius insurrexit. Fratruin enim, ct consonguineorum, ac
collegarum odia suut accrbissimo; amor cnim acuit iras.
Et Asia. ) Minori, qua; Cilicia; adiacet: ea nunc vulgo
Turcio vocatur. Hinc disce quanta fuerit gralia, virtus,
eflicacia, sapienlia, prodigia, fulgor S. Stephani, qua; o-
mnium in sc synagogarum oculos convcrtit, animosquc
et linguas armavit, utpole gloria; ipsius invidentiiim.
Et ko?( potehant besistehe SAPIBNTI.B. ) Divinjc,
qua plenus erat S. Stephanus. Hac cnim cos convinccbat,
et cx S. Scripturis, aliisque notis ct signis demonstrabat
lesum Chrislum esse Mcssiam, orbisque Salvatorein.
Et Spibitli, qui loqlbbatur. ) Lcgit luterprcs, o;
«>«).»; iam leguiit w £>a/«t, idcst^uo, vel pcr quem loque-
batur. (jlossa addit, cum otnni fiducia ct sine timorc. Eccc
in Stcphano impktur illa promissio Christi: Aon enim vos
estis qui loquimini, scd Spiritus Patris vestri, qui loquitur
in vobis, Matlh. 10. 20. Et: Ego dabo vobis os et sapien-
tiam, cui non polcrunt resislere, el contradiccrc omncs ad-
versarii vcstri. Luca; 21. 15.
Tunc 8UBJIISEBUMT.) U-i*a)ov,id cst.ut Tigurinn,JM6-
ornavcrunt ; Pagn. clam acccperunt viros qui diccrcnt, ctc.
Vbbba BLAspueui.g. ) Hl^Tyr.iJna CiTxcc idem cst quod
ojTyr.utx, id cst, iiiala fama ab alio spnrso , vitupcriiim,
ralumnia, malcdiccnlio : scd usu Erclcsiaslico significnt
iniuriam, sivc prubrum iactatuiii in Dciiin ct Sanctos, uli
hie in Moscn, ciusquc lcgcin. Hanc cnim accusalioncin
B. Sic- intcnlonl S. Mcphono, cuin scilicct dixissc contro Mosen,
piijuo. quod lci Mosis a Chrislo iam abolita sit, idcoquc iiou fuc-
Crimen
obicciuni
fuisse mcrum honiinem. ^'erum dicunt in sua scnlcntio,
puta in sua perfidia et iudaismo, et vere ha;c pra;dicabat
Stephanus, et sic vcre corom concilio ludaico ciim capilis
rcum agebant, uli Christum reum cgerant: scd alia im-
miscent falsa: impingunt cnim Stcphnno multa, quse ipse
non dixerat, uli iam dixi. Porro alludunt ad id quod di-
xeral Christus, tcinplum cum urbe vaslandum o Roinanis,
Luc. 19. 44. Sed de suo mcndocilcr addunt, id facturuin
esse lesum , cum id non dixerit lesus { mullo mious Ste-
phanus ) seii potius dixerit id facturas cssc Gentes, pula
Romanos. Denique .Martyr est Stcphanus, qiiia pro pra;-
dicatione Christi et Evangclii occubuit: in illud cnim trans-
ituram lcgein vcterem , .Sloses ct Prophcla; pra?di\cranl :
scd ha?c corum uraculo intelligerc nolebant, et etiaiuDum
Dolunt ludxi.
ViDERUMT FACIBM EIUS TAMQUAM PACIBM AXGELI. ) Vers. 15.
Erot Stcplionus nalurali spccie vultuque spcciosissiraus,
P|ait S. Augustin. scrm. G. de Sanctis; scd supra nnturam
*-^hic ci addita fuit pulchritudo. Fncics cnim angeli signili-
cat eximium quid , augustum ct c.Tlcste in vultu. puta
spccicm ct maiestatcm ongclicam. Patct id ex illo Esthcr
cap. lo. IG. ad .\ssucruin rcgcin: Vidi. inquit, te Domim
quusi angclum Dci . ct conturbatum csl cor meum prx ti-
tnore glorix tux. Valdc enim mirabilis es Dominc.et facies
tua plcna cst gratiarum.
Cuutulil ergo Dcus Stephano novum mirumquc splcn-Facj^s
dorcm , et quasi radios corporis gloriosi, qunlcs contulitSiephani
Mosi Exodi 3i. 1. et S. Antonio, S. Francisco, noslroque J^^f'|j"
S. Ignntio. Unde S. .\uguslin. scrm. flO. do diversis ait, rcm.cur?
Vaciem Strphani radiassc instar solis ; idqiie Primo, ut ex- Caus».
tcrior fulgor vultus indicBrct iiUcrnum fulgorcm, ct pul- ••
chritiidiiicm mcntis. Nam ut oit S. Hilar. .\rclat. homil.
dc S. Stephano, abundanlia cordis transicral in dccuscor-
poris, ct in facici pulchritudincm eandor .^plcndorque ani-
ini cxundabat, ac abscondila pccloris ornamcnla spcculum
118
Commenlaria in Acta Aposlolorum. Cap. TI.
Allegor.
Anigog.
Tropol.
fronlis irradiabant, alque cum haberct in seSpirilum san- \
clum, os prm se gestabat angelicum. Secundo, quia S. Sle-
pfiaiius in moribus et doclriiia, pnla in dispulando et prae-
dicando semulabalur purilaleai, iunocentiam, libertatem,
fortitudinem , sapientiam, zcium et sanctitalem angeli-
cam: quare in amico el Bemulo angelorum angeiica si-
mililudo apparuil ait S. August. serra. 6. de Sanctis. Ter-
tio, ut gloria sui corporis resurrectionem Chrisli iam fa-
ctam , et nostram futurani incredulis reprajsentaret ; ut-
pote de qua cum ludaeis disputaverat, et qiiam £Pgre au-
diebant, praesertim Sadduceei. Unde S. August. loco iara
citato ait, quod S. Slephanus ad confusioncm illorum, re-
velaia facie speculans in ccclum gloriam filii Dei, resurre-
ctionis unnunliabal Sacramentum. Quarto, S. Hilar. Arel.
hom. iam citata, Facies, ait, Stephani assimpsit speciem
resurgentis, adversariis ad poinam peccati , et iormenlum
invidise, el exprobralionem impieicdis , et iestimonium cri-
minis. ludaeis ergo facies Stcphani visa est forraidabilis,
Christianis vero amabilis et admirabilis. Quinto, quia S-
Stephanus iam erat quasi candidatus martyrii, et trium- U
phi gloriseque cselestis : unde eius praelustres quosdam ra-
dios evibrabat.Hinc quasi mox evoiaturus in caelura excla-
mabat: Ecce video cxlos apertos, el lesum stantem a dex-
tris viriutis Dci. Stupeant ergo omnes in vultu Stephani
gloriam triumphantis, ait Petrus Damiani ser.de S. Ste-
phano. Hiuc et Tertuil. lib. de Resurrect. carnis cap. 55.
ait, S. Stephanum instar Christi in transfiguralione, an-
gelicura fasligium induisse.
Allegor. Doctoribus novi Testamenti,quali3 eral S. Sle-
phanus, dictum est a Christo : Vos estis lux mundi, Mat-
thsei 5. 14. Hinc et Christi, utpole Doctoris raundi, facies
resplenduit quasi sol, Matlh. 17. 5. Nam, ut ait Aposto-
lus 2. Corinth. 3. 9. Si minisiratio damnationis ( id est,
legis Mosaicaj , quse minatur roortem et daranatiooem )
gloriaest: mulio magis minislerium iustitix in Evangelio
abundai in gloria.
Anagog. Qui docti fuerint, fulgebunt qitasi splendor fir-
mamcnli, ei qui ad iusiitiam erudiuni mullos, quasi stel- r>
Ix in perpetuas seiernilates, ait Daniel c. 12. 3.
Tropol. Iinpiorura raens et facies nigrescit ut olla, pio-
rum serena est et nitescit ut iubar auroraj: mentis enim
decus vel dedecus in vultu emicat. Unde Chaldjeus Can-
tic. 1. V. 5. paraphrastice hsec addit : Quando Israeliix fe-
eerunt viiulum, denigratee suni facies eorum sicut Mthio-
pum , qui habitani in tabernaculis Cedar; ct quando ege-
runi poenitcnliam , et dimissum iis fuii peccatum , multi-
plicatus esi splendor glorix vulius eorum sicui vulius an-
gelorum. Denique S. Chrysost. commentans in c. 7. v. 53.
censet, Stephanum faciem angelicam induisse ex conspe-
ctu gloriae Dei et Christi. Ait euim v. ao. Ecce video cx-
los apertos, ei Icsum stantem a dexiris Dei. Hanc enim
TisioQem eum ab initio habuisse, sed prudcnter tacuisse,
ne ludseos hoc spectro oiTenderet. Sic JJosi ex aspectu et
consortio Dei alllati sunt radii, et quasi coraua lucis, Exo-
di 34. v. 39. Deus enira quasi sol lucidissimus suis suam
lucem aQlat: nam facies angelica Stephani maxirae sita
erat in radiis lucis et splendore angelico. Idem sentit S. l)
August. serm. 6. de S. Stephano: Slephanus, ait, revelata
facie speculabatur in cxlum gloriam Dei filii , ideo vide..
bant vulium eius ladxi iamquam vulium angeli Dei. £i
•nunc tanlummodo B. Martijr Siephane ierram despice, csc-
lum conspice, ei pontificem sperne, Pairem atiende. Atque
hsec videlur proprie et litteralis causa fuisse faciei ange-
licsein S. Slephano. Siraili modo Chrislus in Iransfigura-
tione radios sui spleudoris et glorise afQavit Mosi et Eliae,
qui pariter visi sunt in gloria et maieslate, ut ait S. Lu»
cas Evang. c. 9. 31.
Addit S. Chrysost. ob hunc angelicura faciei decorera
ludaeos, licet bostes Stephani infeusissimos, permisisse
tamen diulius eura libere concionari, ut tanto decore ocu-
los pascercnt. Verum in sua perfidia partinaces.hocsplen-
dore interius non illuminati, sed raagis excKcati obdurue-
runt , ideoque eius faciem aequc ac doclrlnam cbscurare
et lapidibus opprimere salagerunt.
Simili modo S. loanues Baptista castilate, vita, Berrao-Anooli-
ne, zelo, vultu fuit angelicus, ideoque a Chrislo vocatusforum
est Angclus, Matth. 11. 20. vlewli
Malachias Propheta a moribus, pradicatione et suavi-*^*'"''*'
loquentia vocatus est Malachias, id est, angelus Domini;
imo Origenes eum, aeque ac loannem Baptislam, censuit
fuisse vere angclura, non bomiuem, uli dixi initio Malac.
S. Caecilia familiariter cum angelo virginitatis suae cu-
slode conversans puritatem,alacrilalem, cflicnciam, gra-
tiam, speciemque induit angelicam : unde el ^^ulerianum
sponsum , eiusquc fratrem Tiburliura , ac 400. alios ad
Christum convertit. Quocirca in oflicio Ecclesiastieo de
ea canit Ecclesia: 0 B. Cxcilia, qux duos fratres conver-
iisti, Almachium iudicem superasti, Urbanum Episcopuni
in vuliu angelico demonstrasli.
S. Basilius gravitate, devolione, ordine hierarchico, vul-
tuque angelico perculit Valentcra Imper. eumquesajvien-
lem contra Christianos compeseuil, ct pene exanimavit.
Nam , ut refert S. Greg. Nazianz. orat. de laudibus S. Ba-
silii, cum Valens mullis satellitibus stipatus, in feslo E-
pipbaniae templura ingressus, audicii psalrnodiam insiar
toniirui personaniem, plebisque pclagus vidii , omnemque
ordinem et concinniiatem , angeiicam potius quam fiuma-
nam : aique ipsum Basilium ante populum recto corpore
siantem,nec corpore,nec oculis, nec unimo,perinde ac si ni-
hil novi contigissei, ullam inj)ariem se moveniem, sed Deo
ei altari affixum: eosauiemaquibus cingebatur, cum iimo-
requodam ae rcvereniiastantes : humanum quiddam passus
est, aique oculorum veriigine ac icnebris iotus impleiur, etc.
Ita enim tiiubare coepii, ui, nisi quispiam ex Sucrarii mi-
nistris vacillanlem supposita manu relinuissel, misere uti-
que et luctuose prolapsurus fuerit. Subdit eura tanta sa-
pientia et gratia cura Valcnle prolocutura, ut Dei vocea
esse viderentur, quibus proinde Valentis iras Qexit et se-
davit. Addit Amphilochius in vita S. Basilii, eum dura sa-
crificaret, ab Eubulo visura clarissirao lumine ac angelis
circumdari.
Ita S. Zosymas, cum audisset vilam angelicam S. Ma-
riae jEgypliacae , eamque vidisset supra fluraen lordanis
ambulantem, ac in oratione raptam in aerem, rediens et
requirens cam, orans dicebat: Oslende rnihi Domine abs-
condiium thesaurum, quem m.ihi peccatori manifestare di-
gnatus es. Ostende milii obsecro Domine, in corpore ange-
lum , cui totus comparari indignus est mundus , uti ipse
refert iii eius vila. Vere enim Anaslasius Nicaenus ad An-
tiochum qusest 30. augelum iia definit: Quid esl ange-
lus? Est vivum raiiojiaie, hymnisonum immortale.
S. Thomas Aquinas ab inuocentia et castitale baptis-
mali , quam per oniDein vitam conservavit, ut nunquam
stiniulum carnis senserit ab eo tempore, quo angeli lum-
bos eius ciugulo castitatis accinxerunt: insuper ab intel-
leetus, sapientiae el doctriuae eminentia, nuncupatus est
Doctor Angelicus.
S. Mcchtildis, ait Engelardus in eius vila c. 5. silentium
iantum indixerai sibi , ut muiam crederes : si vero loque-
reiur, cum angelo te conferre putares, quae proinde, cum
quadam vice ei inadvertenter verbum otiosura excidisset,
illud diu multis lacrymis et voluntariis pcenis casligavit.
Silentium ergo angelicuin nos docet cum angelis, et ab
angelis cum horaiuibus angelice loqui.Uude etdeS.Thora.
Aquinate, queni condiscipuli ob iuge sileotium bovem mu-
ium appellabanl, disit Albertus Magnus eius magisler:ff»c
bosmutusbrevi tanlam dabii vocem.ut eam audiai totus or-
bis, imo omnia sa;cula eam quasi angelicara adrairentur.
Nosler B. AloysiusGoDzaga virginitate, modeslia, man-
sueludine, blandiloquio, verecundia, oratione, contempla-
tione, vultu erat angelicus : unde a madre Comilissa Ca-
slillionensi uon aliter vocabatur,quamr/ie«5a«^f/M5. Quia
et Audilores Rot£e in processu Canonizationis eiusdera,
ipsi Angelici titulum uUro et motu proprio dederunt.
C A P U T S E P T 1 M U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Stephanus tuam causam agens, docle et fuse peroral in concHio, aUeque exordiens refricat hislorias Abrahce, 1-
saac, Jacob,Mosis el Prophetarum,qui prainunliarunt Christum,quibus uti restiterunl prisci Iudcei,mulios-
que ex eis occiderunt, ita nunc posteros eorum persequi Christum , eiusque discipulos libere prorlamal. Lnde
ingenli zelo, libertate ac spiritu v. 51. in illos detonal: Dura, inquU, cervice, et incircumciiis cordibus et auri-
bus, \os semper Spiritui sanclo resislilis, sicut Patrcs veslri, ita et vos, tocatque eos prodttores et homicidas
Chrisli. Quocirca illi slridentes et furentes rapiunt cum , ac lapidiljus obruunt: ille lero interritus, oculis in
ccelum intentis videns gloriam Dei el lesuni : Domine lcsu, inquil, suscipe spiritum racum.
1. •v^ixiT autem princeps saccrdotum : Si liaec ita sc habent? 2. Qui ait : Viri fratres et palres , audite : Deus
I ■j^loriae apparuit pntri nostro Abrahas cum esset in Mesopotamia, prius quam morarelur in Charan, 3. Et
•BL^dixit ad illiim : Exi de lcrra tua, ct de cognatione tua , et veiii in tcrram quam monstravero libi. 4.
Tunc cxiit de lerra Chalda?orum, et habitavit in Charan. Et inde, postquam morluus est pater eius, Iranslulit il-
lum in terram i4am, in qua nunc vos habitalis. 5. Et non dedil iiii hceredilatem in ca, nec passum pedis: sed re-
promisit dare illi eam in possessioncm, et scmini cius post ipsum, cum non habcret filium. 6. Locutus est autem
ei Deus : Quia crit scmen eius accola in tcrra aliena ; ct scrvituti eos subiicient, et male Iractabunt eos annis qua-
dringentis: 7. Et gentem cui scrvierint, iudicabo cgo, dixit Dominus; el post hscccxibunt, et servicnt mihi in
Joco isto. 8. Et dedit illi testamentum circumcisionis : ct sic genuit Isaac, el circumcidit eum dic oclavo : et Isaac,
lacob; cl lacob , duodecim patriarchas. 9. Et patriartha; aemuiantes , loscph vcndiuerunt in ./E^yptum: ct erat
Dcus cum co : 10. Et eripuil cum ex omnibus tribulalionibus eius: ct dedit ei gratiam et sapientiam in coii«pe-
clu 1'haraonis regis ^gjpli, ct constituit eum prwpositum super ^Egyptum, et supcr omiiem domum su.nn. II.
Veiiit aulcm fames in universam .(Egyptum ctChanaan, ct tribulatio magna : ct noii inveniebant cibos palres no-
stri. 12. Cum audisset autem lacob esse frumentum in yl]gypto, misit palres nostros primum : 13. El in secundo
cognitus est loseph a fratribus suis, et manifcslatum cst 1'haraoni gcnus cius. 14. .Milleiis aulem loseph acccrsi-
\it lacob patrem suum, et orancm cognationem suam in animabiis scptuaginta quinque. 15. Et descendit lucob
in itgyplum, et defunctus est ipse, et patrcs noslri. 10. Et translali sunt ia Sichem, et po^iti sunt in sepulcro ,
quod einit Abraham pretio argcnti a filiis Hemor filii Sichem. 17. Cum autem appropinquaret tempus promissio-
nis, quam confessus crat Dcus Abrahae, crevit populus, ct mulliplicatus est in .^gypto, 18. Quoadusque surrexit
alius rex in ./^Egypto, qui non sciebat loscph. 19. Hic circumveniens genus noslrum, afllixit patres nostros,ut ex-
ponerent infanles suos nc vivificarentur. 20. Eodcm tempore nalus est Moses, et fuit gratus Deo, qui nutritus
est tribus mensibus in domo palris sui. 21. Exposiloautcm illo, suslulit eum filia Pharaonis, et nutrivit eum si-
bi in filium. 22. Et eruditus est Mose omni sapientia /Egyptiorum, et crat polens in verbis, et in operibus suis.
2'S. Cum autem implerctur ci qiiadraginta annorum tempus, ascendit in cor cius ut visitaret fratres suos filios Is-
rael. 2i. Et cum vidissct qiiemdam iniuriam patientcm, vindicavit iihim : ctfecit ullionem ei qui iniuriara sinti-
ncbat, percusso ./Egyptio. 2o. Exislimabat autem intclligcre fratrcs, quoniam Deus pcr manum ipsius darct salu-
tcm illis : at illi non intellexeruiit. 26. Sequcnli vero die opparuit illis litigantibus : et reconciliabat cos in pace,
dicens: Viri, fralres estis, ut quid nocetis altcrutrum? 27. Qui autcm iniuriam faciebat proximo, rcpulit cum,
diccns: Quis te constituit principcm el iudicem supcr nos? 28. Numquid interficere me tu vis, qucmadraoduni
inlerfccisti hcri il^gyptium ? 29. Fiigit autem Moscs in verbo isto: ct factus cst advena in terra Madian, ubi
generavit filios duos. 30. Et expletis aimis quadraginta,apparuil illi in deserto montis Sina angelus in igne Hjm-
mrc rubi. 31. Moses autem videns, admiralus est visum; et accedcnte illo ut considerarel, fucta est ad cum vox
Domini, dicens : 32. Ego sum Dcus Patrum tuorum, Deus Abraham, Deus Isaac, ct Dciis lacob. Tremcfactus autcm
Moscs, non audcbat considerarc. 33. Dixitautcm ilii Dominus: Solve calcearaentum peJum tuorum: locus onim
in quo stns, lcrra saiicta esl. 3i. Videns vidi nfflictionem populi mei qui esl iii yEgyplo.et gemilum corum audivi,
et descendi liberaru cos. Et nunc veni, et mitlam tc in y^gyplum. 3o. llunc Mosen.quem ncgavcrunt, diccnles:
Quis teconsiituit priiicipem et iudiccm? hunc Dcus principem et rcdcmptorera misit, cum manu angcli qui ap-
paruit illi in rubo. 3G. Hic cduxit illos, facicns prodigia ct signa in tcrra jtgypli.ct in rubro mnri, et in deser-
lo annis quadraginta. 37 Uic est Moscs, qui dixit filiis Israel : Prophelam suscitabil vobis Dcus de fiatribus vc-
stris, lamquam me, ip<>uin niidictis. 38. Hic cst qui fuit in ccclesia in soliludinc cura angelo, qui loqucbatur ei
iii monlc Sina, el rum palrilms nostris : qui acccpit verba vila; dare nobis. 39. Cui noiuerunt obcdire patres nostri:
sed rcpiilerunt, et aversi sunt cordibus suis in jflgyptum, 40. Diccnlcs ad Aaron : Fac nohis doos, qui pra;cedant
iios: Moscs enim hic , qiii cdiixit nos de tcrra ^Eijypli , ncsciraus quid factum sit ci. 41. Et vitulum focerunt in
dicbus illis, ct obtulerunt hostinra simuiacro , cl laMabantiir in opcribus manuura suarum. 42. Convertit autcni
Dcus, et Iradidit cos servire niilitia; ca-ii, sicutstriptum est in libro prophetarum : Numquid violimas et hostias
oblulistis mihi annis quadragiiita in descrlo, domus Israel? 43. Et suscepislis labernaculum Moloch, ct sidus Dei
vestri Keraphnm, figuras quas fccistis adorare cas. El transferiim vos trans li.ibyloiicm. 44. Tabcrn.iculum testi-
inoiiii fuit cum pattibus nostris in deserto, sicut disposiiit illis Dcus, loqucns ad .Mosen, ut facerct illiid sorunJum
formam quam vidcrat. 4o. Quod ct induxcrunt, suscipicntcs pntrcs nostri cum lesu in posscssioncni gonliura, quas
cxpulit Dcus a facie palrum nostrorum, iisque in diobus David. 40. Qiii in^cnit gratiam aiite Doum, et petiit ut
invcniret tabcrnaculum Deo lacob. 47. Snloinon autem jedilicavit illi doraum. 48. Sed non cxcolsus in manufactis
habitat, sicut prophcla dicil: 49. C.Tlura mihi scdes est : tcrin autem scabolium pcdum moorum. Quam domum
tcdificabitis mihi, dicit Dominus? aul quis locus rcquictionis mcBB esl?oO.Nonne manus mca fccit hjcc omnia? 51.
Pura cervice, ct incircumcisis curdibus ct auribus, vos sempcr Spiritui sancto rcsistitis, sicut patres vestri, ita et
120 Commentaria in Acfa Apostolorum. Cap. VII.
vos. 52, Quem prophelarum non sunt perseculi patres vestri? Et occiderunt eos qui prsenuntiabant de adventu
lusti, cuius vos nunc proditores el homicidae fuislis: 53. Qui accepistis legem in dispositione angelorura, et non
cuslodistis. 54. Audientes aulcm haec dissecabantur cordibus suis, et slridebant dcntibus in eum. 55. Cum aulem
esset plenus Spirilu sancto, inlendens in caeium, vidit gloriam Dei, et lesum stanlcm a dextris Dei. El ait: Ecce
video cielos apertos, et Filium hominis stanlem a dexlris Dei. 56. Exclamantes autem voce magna continuerunt
aures suas, et impclum fecerunt unanimiler in eum. 57. Et eiicicntes eum extra civilalcm lapidabant; et tesles
deposuerunt vcstimenla sua secus pedes adolescentis, qui \ocabatur Saulus. 58. Et lupidubanl Slephanum invocan-
tem, et dicentem: Domine lesu, suscipe spiritum meum. 59. Positis aulem genibus, clamavit voce magna , di-
cens': Domine, ne slaluas illis hoc peccatura. Et cum hoc dixisset, obdorraivit in Domino. Salus autem erat con-
sentiens neci eius.
septem TV^OTA. Hisloriae plersequequas hoc capite reccnsctS. Ste-
aniilogisj^^pljanus, petitce sunt ex Gcnesi et Exodo, ubi eas expli-
etMosi"' •'"'= 1"* ^'^SO ibi dixi, bic uon repetam. Porro in multis
Siephanus videlur repugnare Genesi. Septem enim hic oc-
currunt antilogia;, partim in Genesi solutae , parlim hic
breviler solvendae.
Vcrs.2. ViRi FRATRES ET PATRES. ) Fra^m vocat sibi scquales
et cotevos: patres vero, seniores, pontifiees et iudices co-
ram quibus causara suam agebat in concilio: ita Lyran.
et Htigo.
Deus glori*. ) Scilicet origo , fons et causa hoc est,
Deus gioriosissiiuus , cui coropetit oinnis honor et gloria,
eaque divina et immensa, quique angelis et hominibus o-
mnem gloriam quam habent, communicat. NotatS.Chry-
sost. id dicere S. Stephanum contra ludaeos, putantes glo-
riam Dei alligatam esse templo et legi ipsorum, q. d. Deus
ante legem et templum fuit Deus glorise, suamquegloriam
ostendii Abrahae ct patribus vestris : quos divites, victo-
riosos , feiiccs , gloriosos effecit: ergo pari raodo potest
suam gloriam nunc avocare a templo et lege vestra, eara-
que transferre in Christum et Ecclesiain. Vide quae de Dei
gloriaetglorificationedixiRom. 11. 33. el IsaiiB6.v. 6. et
Apocal.4. 8.
Api-aruit patri nostro Abrahjb.) lucipit ab Abra-
bara , quia is Iudaeorura , boc est fideliura et Synagogje,
fuit priinuspaterctpatriarcha, prirausque promissionem
explicilam aecepit de Cbristo ex se nascituro.
Accusaraut ludaji Stephanum, quod locutus esset con-
tra eoruin Deum, legem, templum, Mosen et Prophetas.
Refellit id Stephanus, honoriCce loqiieudo de Dco Abra-
hae, ac vocando eum Deum gloriae; deque ipso Abrahara,
Tocando euin palrein nostrum, ac de lcge , templo, Mose
et Prophelis. Ostendilque ludaeos potius iis obloqui ei re-
sistere, dum ClinstDm a Deo, Mose et Propbetis promis-
sum, ac in lege ct victimis templi adumbratum, eiusque
discipulos persequuntur , q. d. Accusalis me quasi blas-
phemum, eo quod Christus pra;ponam Mosi et Prophelis,
asseramque eum esse Dei filium et redemptorem mundi.
At vero idipsum crcdidit Abrahara , Moses et Prophetae,
qui et idipsum prajdixerunt. Iinitaraini ergo patrem ve-
strum Abrahara, legislatorein Mosen, vestrostiue Prophe-
tas, ac in Christum iam uatura credite, sicuti ipsi iu Chri-
stum nasciturum crediderunt, eumqiie vobis praedixerunt
et promiserunt: alioqui non ego , sed vos a fide Abrahse,
Mosis et Propbetarum degeneres , iis adversos et hostes
Tos ostcudetis: ita S. Augustin. serra. 93. de diversis.
1. In Mesopotamia. ) Est hic prima antilogia. Videtur
enim Steplmnus hic pugnare cum Mose Gen. 42. 1. iun-
cto cum Gen. 11. 31. ubi dicitur quod Abraham vocatus
et eductus sit de Ur Chaldaeorum.
Respondeo, S. Slephauum Mesopotamiani hoc loco late
accipere, pro omui regione quae est trans Euphratera : op-
ponit eam terrje Chanaan ludaeis proraissae, quK se exten-
debat usque ad Eiiphralem ; hic enim cius limes statuitur
a Deo Deuter. 11. 24. Quare sub Mesopotamia . corapre-
bendit hic ChaldEeam. Id ita esse patct ex v. 4. ubi ait:
Tunc exiitde (erra Chaldxorum. Porro quomodo Gen. 12.
V. 4. dicatur Abrahain egrcssus de Haran, ibidem expli-
cui : eo enim pertinet.
Charan. ) Charan sive Haran sunt Charrse, quse fuit
urbs Parthorum, sita iu finibus Mesopotamiae versus ter-
^ ram Chanaan , iuxta quara caesus est M. Crassus a Par-
this, de quo Lucan. lib. 1. de Bello civili:
Assyrias Latio maculavil sanguine Charras.
Exi DE tebra. ) Praeclare S. Hieron. qui Stridooem etvers.3.
Dalmatiain patriara suam deserens , per orbem discendi
causa peregrinatus, tandera in Bethlehem consedit et con-
quievit, epist. ad Paulinum : Credenti, ait, lolus mundus
divitiarum esl , et facile contemnH omnia , gui se semper
cogitat esse morilurum. Et Poela:
Omne solum forli palria est, ut piscibus sequor.
Hinc Socrates dicebat se esse cosmopolitam , id est, ci-sanctis
vera mundi. Et ex Platone Plotinus apud S. August. lib.9. patria
de Civit. cap. 6. Fugiendum est, ait, ad clarissimam pa-^lj,^^^^.
triam: et il)i paler, el ibi omnia: qux igitur classis, autr» exi-
fuga ? Similem Deofieri. Si ergo Deo tanto similior, quan- ''"■»•
to fil guisque propinquior, nulla est ab illo tanta longinqui-
tas, quanta eius dissimilitudo. Sumus enira ab aeterno ab
eo conscripti cives Sanctorura et domestici Dei , quasi e-
ius filii et haeredes, cohaeredes autera Christi ; patria ergo
Tj nobis est caelum, lerra vero exiliura. Hicquefuit commu-
nis Abrahae et Sanclorum omuium sensus, uti mullis os-
tendit Uebr. 11. 9.
TfiASSTUi.iT.) M£T-«xf,7ev, id est, habilare fecit. S. ,\u-Ver».4.
gust. IC. Civil. cap. 16. legit, cotlocavil; Syrus, mutavil;
scilicet Abrahae domura, sedem et habitatiouem transtulit
ex Haran in Chanaan.
1n qva vos nunc HABiTATig. ) Non ego, quia lerram
et omiiia teircDa cum Apostolis reiiqui, et vicinus morti
ad cacluin propero: ita Glossa.
ET NO.V DEDIT ILLI H^REOITATEM IN EA , NBC PA9- y ,
SUM PEDIS. ) Graecuni iSf.fia, Piinio, significat vesligium,
ut vcrtit Syriis, Pagnin. et Tigurina. Secundo, passum,
ut palet cx Plutarcho in Deraelr. passus aulem est raen-
sura quinque pedum: hos enini efficit distcnsio et divari-
catio uuius pedis ab altero, q. d. Ne rainimam quidem ter-
rae mensurain dedit illi. Est hic secunda anlilogia. Nam 2.
Genes. 23. 9. Abraham in Chauaan emil et possedit spe-
luncam duplicem, ad sepulturam Sarae et suorum. Resp.
p Primo, illam non dedit ei Deus, sed pretio suo eam sibi
^ comparavit Abraham : ita S. August. quaest. 56. in Genes.
Secundo, nou possedit illara quasi hajreditatein , scilicet
ut visus eara quasipraedium coleret vel incoleret,sedutse-
pulluram in qua mortuus quiesceret. Sepulcrum enira non
est haereditas nec doraus, vel ager vivorum, sed polius
crypta subterranea mortuorum : ita Glossa.
CuM NON HABERET FILIUM. ) Hoc auget promissionem
Dei et fidem Abrahaj. Deus enim promisit Chanaan Abra-
hae, id est, posteris eius; cura tainen nondura haberet fi-
lium, sed ipse esset senex, et uxor eius Sara sterilis, af-
que Abraham proraittenti Deo credidit ; quia credebat
Deum esse omnipotentem, atque senibus et slerilibus pos-
se restiluere vini generativam , idque hic iuxta promissa
facturum, uti de facto fecit, cuin iis dedit virtutera gene-
randi Isaac, qui cum posteris, Deo dante, futurus erat
faaeres Chananaeae.
Qlia ERIT SEMEN EIUS ACCOLA IN TEBRA ALIENA. )vers. 6.
Pro accola, Graece est ;rapot/.o;,id est.advena, peregrinus,
in terra alicna , non incola et civis in propria , q. d. Po-
steri lui, o Abrahain, erunt percgrini in Chauaan ( uti
exprimunt Septuag. Exodi 12. 40. ) et in .Egypto ibique
./Egyptii cogent eos servire sibi per annos quadringentos.
Commcnlaria in Acla Apostolorum, Cap. VII.
121
AlWis QUADB[5GB!(TIS. ) Est hic lcrtla anlilo»ia. Nam ^ sunl in sepulcro quodemit Abraham, Mi\(]}xz in Hebron, ut
i 12. 4 1 . el (lalat. 3. 17. niiincraiitur anni -430. ct ila palct (jencs. 23. uon iu Sichcm.
Exod
hic lcfjcndum ccnscnl Kabanus, S. Tiiomas, Caiclanns, ct
Glossa. Kcsp. a voinlionc .Xbialiaj qua; facla cst anno \'\-
ta; cius 75. fuisse annos '130. liic vcro cos computari a na-
tivitale Isaac, qui natus cst Abrahamo post 23. annos, pu-
ta anno vilx eius ccnlcsimo. Indc cnim usquc ad cxilum
Hcbracorum cx scrvilute ytoi-yptiaca, tlu.xcrunt anni 405.
praecisc, qiii hic vocantur qiiadringenti, numero ct com-
putu rotundo, omissis quinque, qui hunc computum ex-
cedunt. Scriptura enim sa;pe ponit numcros intcgros ct ro-
tundos, preescrtim centcnarios, ctiamsi pauculi iis dcsint
■vel siipersint. Sic cnim dicimus nos vidisse ccntum mili-
tes, cliamsi duo vcl tres huic numcro desint. Scnsus cnim
est: vidi centum, id est, circiter ccntuin, plus minus cen-
tum. Pari inodo hi anni pra;cise numerantur quadringcnti
infra c. 13. 20. ct Gcncs. •15. 13. Vide ibi dicta.
ItDiCABO. ) Id cst condcmnabo, uluiscar cl puniam : ita
Vatabl. Deus cniin occidit Pharaoncm et jEjjyiitios oppres
pat
Et POSITI SLNT 15 SEPULCBO QfOD EMIT AbbaHAH
PBBTIO ABGBNTI A FILIIS HbMOB, FILII SiCDEM. ; Est
hic scita antilogia , eaque inaximc implicala et diflicilli- 6.
rna : nam Abraham scpulcrum emit ab Ephron Clio Seor,
Genes. 23. ?. IG. non a filiis Henior^filii Sichem. Ab illis
cnim partem ajri in Sichein emit lacob, non Abrahanj,
Gcncs. 33. 19.
Kcsp. Priino, Bcda, Rabanus, et ex iis Mclchior Canus Rejp.
in fine lib. 2. de Locis Theolog. S. Stephanum totum al- I.
teri rei, puta causae suaedc Christo, intentum, hic lapsura
essc mcinoria, ct pro lacob noininasse Abrahain : confu-
disse cniin duas einptiones, et commiscuissc in unam, sci-
licet priorem Abraha;, de qiia Genes. 23. 10. ct alteram
lacob, de qua Genes. 33. 19. Veruin quis hoc credat de
S. Stcphano, qui plcnus crat fide et Spirilu sancto, imo
in quo loquebatur Spirilus sanctus ; pra;sertiin cum ipse
hic publicc coram doctissimis Rabbinis, suis advcrsariis.
sores Hebraeorum , mergcndo cos in mari rubro; Chana- B concionarctur, tractarctque controvcrsiain de Christo,
nseos vero mactavit in prxliis pcr losuc
ExiBUST.) De yEf^ypto in Chanaan , quam eis promisi.
Et dedit illi tbstamentum CIBCUMCISI05IS.) Testa-
mentuin, id cst, fiKdiis vcl pactum : Deus cnim conditio-
nem fuideris inter se et Abrahain, ciusque poslcros initi,
Toiuil cssi- circumcisioncm. promittcns sc Abraha; et po-
sterorum fore Deuin, provisorcin et proteclorcm, si ipsi
e\ cius voluntate et lejje se circumcidcrent , ac vicissim
cum colcrcnt, nnn idola. ^'ide dicta Gcncs. 17. 7. ct seq.
yEMiLASTBS. 1 Invidoiiics: ila Tifjurina.
Iosbfu ve:«diderunt. ) Mcminit loscph , quia is cx-
prcssus pra; ca;teri3 fuil typus Christi, venditi, capti et
afllicti a ludxis, idque tacite bic eis insiuuat et obiicit
S. Stcphanus.
Et ebat Deus cum eo. ) Educens eum e carcere, su-
blimans in principcin yli{jypti, omniaquc cius opera se-
cundans cl prosperans, uti mox explicat S. Stephanus.
Vide Sapicnl. lap. 10. 13. ct 14.
Et in secumdo. ) Scilicet adventu fratrum loseph in
-Ivfjyptum ; Synis, in sccunda vice; Tigurina ct Pagninus,
cuiiique ikruin misissel eos.
In amhabus sbptuaginta quinque. ) Animabus , id
cst, hominibus, puta filiis ct ncpotibus cx lacob profjna-
lis. Iii his cnim slaliai tota cop;natio, id cst prosapia et
posteritas lacob. Est synecdoche.
Esl liic qiiarta anlilo^ia. Nain Gcn. 40. 20 niimcran-
tur lantum 70. non 7;). Kcsp. fiiissc 70 Sed Scptiiafj.
quos scquitur S. Slcphanus, numcrant7o. quia aiinumc-
ranl filios et nepotcs loscph natos in ^Hjvpto, uti dixi
Gen.4G. 20.
Et tba>slati sunt in Sicdem. ) Sichein, sive Sichar,
urbi erat Samariai pra-cipua.qua; postca Mabartha, tesle
loscpho lib. 5.Bclli c. 4. vel iit ait IMinius lib. 5. cap. 13.
Mainorlha dicta cst, deinde Flavia Cxsarca a Flavio Do-
miliano, qui co roloniam dcduxit: dcniquc JScapnlis est
appcllala, nunc Kaplos dicilur, in qua nntus cst S. lusti
quc ac causam suae rcligionis et fidei, vitaeque et necis ?
Erat cnim iam martyrii cailiquc caudidatus, viditque glo-
riam Dci. Minus improbabile cst quod ccnscnt alii, noineu
Abrahae pro lacob hic irrepsisse, aeque ac noincn lereiniae
irrepsissc .Matth. 27. 9. multi viri docti autuinant. Si e-
nim pro Abraham ponas lacob, aut e.xpuncto Abraham
repctas nomen lacob, quod paulo anle praeccssit, tota sen-
tcntia plane fluit, ncc ullum ingerit scrupulum: ita Eu-
fjubinus el Lipomanus in Catcna Gcncs. 33. ac Andreas
Masius in cap. ult. losue v. 32. Verum omoia exemplaria
Gra;ca, Latina ct Syra constantcr habent Abraham , noa
Iacob,ncc ullus vetcrum pro Abraham legit lacob; nec est
quidquam quod ad ita legendiim cogat: sunl cuim alii hxc
loca conciliandi modi, iiqiic magis probabilcs etexpediti.
Unde secundo, respondct ^'alablus, Sanchcz et alii, A-
braham patronymice sumi, ut idcm sit quod Abramideg,
puta Abraha; filius, sciliccl lacob : aut,q. d. Abrahain,
n qui priiiius ct famosissrmiis fuit pareus Israelitarum , ac
ha;res terra; proinissa; a Deo institutus , emit suis hunc
agrum, non pcr sc,sed pcr ncpotem suuin lacob, Genes.
33. Sic Chrislus vocatur Isracl , id cst, Israclitides, sive
Israclis lilius, Isaia; 49. 3. Servus tncus es lu hrael. Idem
vocaliir David, id est Davidides, sive Davidis filius, Ezech.
3i. 23. Suscilabo supcr cosscrvum tneum David. Egoau-
iein ero cis in Deum, el scrvus mcus princeps in medio eo-
ruin. Idem vocatiir Saloinon in titiilo 1'salm. 71. id cst,
Salomonidcs. Sic Troiauus vocatur Tros,a Troe parente,
./Kncid. 0.
Tros .Anchisiade, facilis descensus Averni.
Etlib. 1.
Tros Tijriusvc mihi nullo discrimine agelur.
Idcm vocaliir Dardauus, id est Dardauidcs, puta Dardani
sobolcs, ilincid.4.
Jlaurial hunc oculis ignem crudelis ab allo
Dardaniis.
Sic Troiani vocantiirTcucri, aTcucro progcnilorc; Gracci
uiis Pliilosophus ct Martyr , S. Stcphani in lide propu- 13 vocantur Danai, a Danao rcge Argivorum. Sic Koinani
gnanda a:miiliis : undc jjloiiosum illius ad inslar, pro ea
martyriiim obiit anno actatis circiter 50. Christi 108. ut
habel Chronicon Alcxand. licct Baronius id consignet an-
no Chrisli lO.').
Est hir quiiita onlilogia. Nam Abraham, Isanc et Incob
sppulli sunt in llcbrnn, ut patct Gcncs. cap. 25. 9. ct c.
.^0 13. Rcsp. .\liraham. Isnoc cl lacob scpiiltos cssc in
llcbron , diiodcrim vcro Palriarchas (|iii fucriint filii In-
(•(•b, sepiiltos esso in Sicliein : itn S. Ilieron. in Epilnphio
S. PaiilcT. Aiil ccrtc lii c]iioqiic primiim cx /Egyplo linns-
bti ct scpulti siint in Sirhein, iiule in llebron, uli diserto
docct loscph. lib. 2. Antlq. cnp.4. ubi asscrit oinncs, cx-
ccpto loscph , scpiillos cssc iii Hcbron. loscphum quosi
(;narum et fidum siia< ;;cntis iiisturirnin. sc(|iiiinliir Mo-
jji.stcr Hislor. Scholast. Dionysius ct tingnciiis, atqiic id-
ipsum hic signifirat Stephouus, cuin subdil : tl posili
VOL X.
Romulo, ab Horatio lib. 4. Carm. vocantur (^ens Homula.
Verum ha; phiascs convcniunt Poetis ct Prophclis, uoa
vcro Hisloricis, qualis cst hic S. Stephauus.
Tertio, Caict. ct nlii ccnscnt cssc hypcrbalon ; verba
cniin sic esse ordinanda : Et iranslati sunt in Sichem pa-
tres noslri filii lacob, et positi sunl a fHiis Sichein. (ilii Hc'
mor in sepulcro, quod etnil .ibraham prclio argcnli in He-
bron. Causomque dot, qiiod Sichimlta; iiicmores cladis
ncccpta' a Sinicon ct Lcvl filiis locob, non pnssi sinl co-
rum corpora apud sc mancre in Sichein,ideoqiic ca trans-
tulcrunt in Hcbron. Vcrum hoc lictilluin vldclur: potius
cnlin inscpiilla abierissent; ct hyperbalon illud diirum ct
runlortum apparct. Addc, Caiclan. niutot gcucalogias sc-
ririn. Ait rnlin: .1 fdiis Sichein. (ilii Heinor; cum tcxlus
ex advrrso liobcat : A (iliis Hcmor, filii ^ichcin.
Ouarto, Gajmius rcspondct eumdcin agrum in Sichcra
IC
III.
IV.
122
Commentiiriu in Ac:(a Aposloloniin. Cnp. VH.
prius emplum fuisse ab Abraliam.ctiamsi id non narretur ^ Quam confessus.) Id CBi, professuserat, ulh^untnon-yert.ii.
in (ipnpsi , eumquc abalienatum, rursus emptiim esse
lacol) post 1 17. annos cum ex Mesopotamia rediil in Ciia-
naan. Sed et hoc sine fundamcuto asscritur.
V. Quinlo crfjo et ?erisimilllme, S. Gregor. lib. 7. epist.
genuina 55. Lyran. Lorinus et alii hic, ac fuse Pererius in Gcnes.
23. num, 46. et sequeulibus, censent hic sermoncm esse
de emptione spelimcK facta ab Abraham Gencs. 24. non
agri facta a lacob Gen. 33. 19. Probatur id Primo, quia
Abraham diserte habent omnes codiccs, non lacob. Se-
rundo, quia S. Stephanus loqiiilur de emptionc scpulcri;
hoc autem pro Sara uxore dcfuncta emit Abraham non
lacob : laeob enim emit agjrum ad altare, non ad sepul-
criim. Tertio, quia S. Stcphaniis ait scpiilcrum hoc em-
ptum esse prctio argenli, scilicet qiiadringcntis siclis ar-
genti, de quibus dicit Ephron venditor sepulcri ad Abra-
ham emptorein : lllud est prelium inler me elle, Gen. 24.
13. lacob autem crait agrum non prelio argenti, sed cen-
tum agnis , ut dicitur Genes. 30. 3. Denique Hemor ille „
lacobi, dicitur fuisse patcr Sichem : hic vcro Abrahae,di- "
cilur fuisse filius Sichem. Quare diversus ab eo fiit, eslo
jdem habuerit nomen. Sed ad lioc respondcri pnssct, He-
moris patrem , ajque ac fiiium vocaliim fuisse Sichem :
unde Graece esl rm 'S.-jyjii-, quod tam patrem, quam fi-
lium Sichem siunificat.
Dices. Abraharn sepulcrum emit ab Ephron filio Seor,
Don a filiis Heinor, filii Sichem.
Resp. Ephronis palrem fuisse binomium : vocalus eiiim
est Seor, vocatus est et Hemor. Hebraji enim multi fue-
runt binomii, ut palet, si nomina qiia; initio lib. 1. Para-
lip. rccensentur, conferas eum iis quK pouiintur in Gc-
nesi. Porro Hemor fiiit filiiis Sichem, non illius, a ciiius
filiis emit agrum lacob, sed eo longe antiqiiioris. Hcmor
autem multos habuit filios, inter qiios maior et primoge-
nilus videtur fuisse Ephron, qui nomine caeterorum fra-
trum sepulcrum vendidit Abrahse.
Dices secundo, quomodo verum est quod aitSlcphanus,
nulli codices, hoc csl, promiserat cum iurciuraudo. Sy-
rus, quam pollicilus erat cum iuramcnlo. Graca enim iain
habenl M(/oo-rjv,id <isi,iuraverat. llaTigur. Forte inlerpres
nosler lcgit wfioioyr.TEv, id cst, confcssus, professus erat.
NoN sciEBAT. ) Ifjnorabat qiianla bcncficia loseph He- vers. 18.
brteus contiilisset jEgyplo, ideoque ab Hebrajis aversuB
cos adlij^cbat.
HlC CIRCUMVEMENS GENUS NOSTRrM.) XaTaToyiTaucv»?, y^r». 19.
)d est, sopldsmatibus implicam, dolosis arlibus r/uasi re-
tibuscapicns ; Syriis, dolum compinens; Exodi 1 . 10. Hcbr.
est T7 riD5nn3 nitchackema lo, id est sapientiores si-
miis eo: quod S'osler clare vertit, sapienler, ideslastute,
oppriinamus eum. Nequeenim iEgyptii Hebra>os manife-
sle opprimere audebant,aut potcrant, cum nullam huius-
cc rei causam haberenl. Porro doli hi et fraudes Pha-
raonis narrantiir Exodi 1. scilicet Primo, quod vectigali-
bus et laboribus lateritiis eos afflixerit. Secundo, quod ob-
stetricibus mandarit, iil infanteseorum masculos in parlu
clam occiderent. Tcrtio, quod iusserit, ut iain uatos iti
flumen proiicercril.
Ut exponerent infantks suos ) q. d. Pharao coegit
palres noslros exponere infantcs suos, dum per ministros
suos ila pcrscrulabalur domos Hebrtcorum, ad rapiendiim
ct morgcndum infantes oorum,ut HcbriBi eos non possent
domi abscondcre, sed cogerentur eos in agiis, vel ripis
fluminum exponere, uti a malre expositus est Moses.Ex-
odi 2. 3. Aliuin seosum dat Syrus, qui Grfecum «utmv
verlit eorum, non suos, ut Noster. Sie enim habet, 3Ian-
davit ul essent abiecli filii eorum ne vivcrent, q. d. Pr^e-
cepit Pharao suis iEgyptiis, ut filios Hebra?nrum abiice-
rent in numen, ibique eos mergerent et occidercnt. Utra-
que versio est eommoda et vera. Ulrumque eiiim fccil Pha-
rao: ctGrsecum zy.i-za, tam expositos,quam eiectos et pro-
jeclos, scilicet in flumen, sigoificat.
Ne vitificaiientur.) Refcrt hoe ad Pharaonem,non ad
patres infantium, q. d. Coegit Pliarao patres nostros ex-
lacob et Palrcs nostri translati suut in Sichem , et positi Q, ponere suos infantes, nc vivificarenlur, id est, vivi serva'
in sepulcro .Xbrahae ? hoc enim erat in Hebron , nou in
Sichem , nec lacob ex yEgyplo translatus est in Sichem,
sed in Hebron, Genes. 50. 13.
Respondi paulo ante, dupliciter. Primo, lacob cum I-
saac et Abraham, scpultum esse in Hebron: lacobi vero
filios io Sichem. Est synecdoche : partialitcr cnim haec
explicanda sunt; qiiia S. Stephanus concise loquitur, et
paucis multa conglomerat et perslringit. Cuni ergo ait,
Patres noslri, intelligit non tantum lacobi filios, scd et
parenles, scilicet Abraham et Isaac, quos nominavit v. 8.
ubi gencalogiam eorum descripsit,non morlem,ncc sepul-
luram. Ulramque ergo hicgcneralim coiisignat, dicens,
eos defunctos et positos in sepiilcro quod emil Abraham,
pula iuxla Hebron. Secundo, duodecim lacobi filii primo
Iranslati suut in Sicliem, deinde in Hebron.uli ex losepho
nt aliis asserui. Nec id ncgat S. Hierou. in Epitaphio S.
Paula;. Ibi enim tanlum dicit, duodccim Palriarcbarum
rentur, sed expositi, vel fame morerenlur, vel a lupis et
fcris devorarenliir, vel rcperti a ministris suis submerge-
renliir. Grajce cst, si; to u.» ^woyovsto-^ai, id est, ne vilales
cssent, ne vivi yignerentur, vel producerentur : quia an-
lequam nascercntur, ab eo morte erant damnati, et paulo
post nalivitalem occidendi.
MOSES FUIT GBATUS DbO. ) Graecum 3tT;io; significat Vers. 20.
eleganlem, iit vertit Nostcr, Exodi 2. v. 2. urbanum, fcsti-
vum: scd quia additur t,i 0c«, hinc lioc loco idem est qiiod
■/y.fizit, vcl vr/j/Loi<;, id est graliosus, gralus, charus Deo,
q. d. Moses infans adco crat clcgans, decorus ct gratio-
sus, ut tam Deuni, quam liomines in sui amorem allice-
ret : elcganlia enim corporis prifilcr solilum Mosi a Deo
indila, efTeclus et indiciiim eral elcganti.Te, quoe animfe
erat ab eodem indita et iiidcnda. Uudc Syriis verlit, fuil
dileclus I)eo. Sic et S. Chrysost. et CE^iimRn. qui lamen
secundo «riioc, vertit irreprchmsibilis. Tcrlio, Recentior
sepulcra adhuc siia a?lalc ostendi solila in Sichem : quia ,-. quidam sic inlerprelatur : .¥r»«cs ercd elrgans Deo, id est
cnim ibi primo sepulti sunt, hinc sepulcra corum ibidem *' insigniler elegans, eximie puLch
inanseruut, et religiose a poslerisasservata cl frcqiienlala
sunl; esto ipsi deindc ex Sichem in Hebrou translati sint,
uti assercre videtur hic S. Slephanus.
Paulo aliter respondet Pererius, nimirum, cum S. Ste-
phanus nominat lacob el patres nostros, soliim intcUi-
gere lacobi filios, non parcnles: filios autem sepulloses-
se in Sichcm, lacobum vero in Hebron ; ut sit enallage
numeri, posili, pro poutus; sicut discipuli dicuntiir apud
Matt. cap. 26. v.8. murmurasse contra Magdalenam, ef-
fiindentem unguenlum supcr caput Christi, cum solus lu-
<las murmurarit, iit ait loanncs cap. 12. v. 4. Vcrum hcTC
enallage hoc loco duriuscula est, pra!cedit enim: Et trans-
loli sunt in Sichem . quod io plurali accipiendum esse,
omnes consentiunl. Ergo et id qiiod ei copulatur, scilicet,
Elposili sunt in sepulcro qttod cmil Abraham ,\n plurali ut
sonataccipiendum videlur,non in singulari de sololacob.
lcher: qus enim Dco pulchra
siint, cximia siut opnrtel . Sic in Script. vocantur cedri
Dei, rnonles Dei, id cst, ccdri el monlcs celsissimi. Hinc
Dcus Mosen diligcns, ciim a subineisione el morte, in vi-
ta mirabililer servavit, eumqiie suis donis el graliis cu-
mulavit, ac tandem ducem populi suicreavit, qui per
plagas et porlenla adriiiranda Israelem cduceret cx ^gy-
pto. Aliler Caiel. q. d. Fuil 31oses Deo acceptus , non ex
irropriis merilis, sed ex Dci bonilale, lamquam xternaliter
prwdeslinalus, alque ad plurima bona opera agenda prx-
ordinatus. Oslendit hic Stcphanus se Mosis non esse ho-
slem, ul obiicicbant ludaci, sed amicum et encomiasten.
Allegor. Moses clcgans fiiit typus Chrisli, qui Mlspe-
ciosus forma prx pliis hominum, Psalm. 44. 3. quia cor-
piis pcrfectissimum liabuil, utpote formalum et organiza-
tum aSpiritu sancto, ut index esset animae ipsius elegan-
tissira3e,el pulcberrima;. Divinitasenim velutsol resplende-
Commetitario in Acla Aposlolonim. Cii|>. VII.
12.3
sal per Iiumouitalcin Cluisli.eiqnc suam piikhiiiudiiipm j^ gia»iltT peccnsse ; quia debebal potius uioili be e»jjoue-
ifHubal. Vide Abukns. paradoxo 1. et Nioeph. lib. 1. Ui- re, quaiii furciili populoiduluiii fabricare: ila C\rill. Hie-
Vor; »9,
Ver> Zi
8lor. cap. uU. ubi Clnisti forinain el figuruin describit.
Vere auclor Pancgyrici ad Constunliuuni ; Nalura ipsa,
ait, magnis menlibusdomiciUa corporuin digna melalur .
lit S. Aiiihros. lib. 2. de Vir[jin. Corporis, ait, species si-
viulacrumest mentis,(i(juraquc probitulis. Similc dat Ma-
xiiiius Tjrius scrm. 10. Vl ante sul cxoriens, inquit, prx-
mittit fulyorem, qui cacumina monliain itlustiet, uberioris
lucis spe ; ita splendcscenli animo prxfut;/et in saperficie
corporis decor, spein affercns mutto tiiclioris. Id patet ia
Saloinouc Sap. 7. 11. IJavide 1. Re(j. IG. 12. loscpho Ge-
nes. 30. G. ludilli. 10. 4. Porrospleudidum cst mcndacium
Plinii, lib. 30. cap. 1. .Mosen inag;uin fnisse sociuin luonis
( qui fuit magus Pharaunis, contra .Moscu dccertans ) iino
inugicx factionis apud ludxos aucturciii. Sic ct alii lii-
storici Ccntilcs dc .Mosc ct ludxis, utpote sibi iiivisis, nii-
ras narranl fubulas et caluninias. Ueliqiiu quie dc Mose
hic recciiscl Slcphaiius, cxplicui Exodi 2. et sequcnt. ..
ExiSTlUABAT AiiTEM.) Stephanus tacile perstringil lu- ■'
daios ct iudiccs suos, q. d. Palres vestri in ligura non
cogiiovcruot, ncc rcceperunt Moacn niissuin sibi a Dco
Salvaloreiii : sic ncc vos Chrislum Mose adumbratum, et
a me pra;dicatuin ognoscere aiit recipere vultis; idque nla-
rius siguificat cl iuculcat v. 3o. Hunc Mosen qucm nega-
vcrunt. etc.
J.N TERBO ISTO. ) Ad vcrbum islud, quia vidcbat pro-
'palalaiii cssc suain ca;dem, quain putabat (jcciiltam.
Descendi. ) Descetisus Dei , ait S. August. IG. Civit.
cap. 5. siynificat aliquid in tcrra ficri prscier usilatum na-
iurx cur>um. Ucscendere igilur dicilur Dcus,non quasi de
loco siipcro ad iufcrum sc transfcrat,cuni sit ubique; sed
nnthropopalliws.cum iu lerra insignc quid operalur, prae-
sertimcirca ultionem inipiorum, vcl proteclionein pioriini,
uti hic dcscendit ad liberandum Hebrxos dc tyraniiide
Pharaonis, etad Pharaonem ciiin suis pordcndiiin. Sic de-
sceiidissc dicitur Dcub ad fabricara ct fabros turris Babel,
ros. catechesi 2. .Mclus taraen mortis, clfuror populi qui
eum coegit fabricare vitulum, elfucit ut hoc eius peccatum
miouE essel: coaclio eniin et metus minuuot Toluntariuni,
qiiod rcquiritur ad culpain et peccatum. El hoc tantum
volunt S. Aiiibros. rpist. 32. Thcodor. Lyrau. Abul. Hu-
go, et alii iu Exodi 32. duin .\aronem eicusare conanlur.
Nota. Dciim pcnnisisse duos suminos Poalifices.unum
vctcris, alteruui novi Tcslaincnti , luLi iu re tam gravi,
qualis erat idololalria , el mgalio Christi, scilitet S. Pe-
Iruni et .Varoucm, ut docerel eos, el poslcros compati la-
psibus subditoruin.
Et LiETlBANTlR IS OPBBIBtS UANIVH SUABLM .) PutS
in idolo , scilicet vitulo quein fabiicaiuul, circum illum
quasi Dt-um suum choros et cboreas agendo, caolaudo,
coovivando, etc.
CoMVEBTIT AUTEH DeIS ) ErpEyc,quod Vallbl Tcrtil, Vfn. 4!.
avertit se ab eis Deus; Pagiiia. concertit se ; alii, relraxil
se ab eis. Mclius Noster vertitactive coiwertit ^rc.if,, enim
idcm est quod fleclo, convcrto. inflecto. q. d. Dcus videos
ludxus conliuuc sibi rebellos, conccrtit et tradidit eos ser-
vire mililias cxli. id est adorare solem, Iiinaiii et aslra :
(•onvcrtit, inquam, ct Iradiditcos, non positive irapellen-
do, sed peniiii^sive, et occasionaliter; oimirum descrcndo
cos sua ope et gralia, atque occasiones obiiciendo, idque
in pcenam rcb"llionis et pracccdeuliuin peccatoruiii ipfo-
ruin, niiiiiriim omnes gcntes vicinas, quac idola aslraque
colrbant, dilando et prusperaudo, quac proinde ludxos ad
idolorum cultuni provorariint , spe similis prosptTitat.g
rcriiiiiqiic abuudauiix.Qiifm modum pleoiusexplicuicaD.
3G. ct 37. iii Prophelas Maiores.
In LiBRO Propiietarum. ) .\mos 5. 2o. cuius verba,
qua- hic ri;cilat Stcphaiuis, ibidem e.xplicavi: hic crgo ea
iion lepetam, ncc acluin agam.
MoLOCB.) Moloch. iVelcch, vel Melchom, id cst, rex eo- vers o
rum, cst Saturnus, vel lupiler, vel sol, qiii iii militia caeli
cuin opus disturbaviL per linguarum confusioncm, Gcnes. Q cminct ct cfTulgcl ut rex. Rempham est Liicifcr.sivc stella
11. 5. Sic desccudit ia Sodomam , et protinus sccuta est
urhis ct Peutapolis coiiHagralio , Gencs. 18. 21. Sic dc-
eccndit in monlcm Sina , cum in eo Icgem dedit Mosi el
Hcbracis, Exodi 19. 20.
Qi'EH ;(egavebi;>t. ) Uti vos negntis Chrislum Mosis
autitypijiniscdsicuti iisinvilisDeus Moscn roiistiluit prin-
cipem ct redemptorcm .Vivxcc )yTpi,iTr,.i,\dcsl.liberatorrm,
scilicct populi sui ex iEgyptia scrvilule; ila cl Christuin
nunr vubis invilis constituit priucipcm , et redcmptorem
miindi.
Cvu UAnu ANGBLi.) Id cst, pcr manum, piila pcr opcm,
opeiain cl iiiinistcriuin, sivc ducliim, angcli : Dain manus
sigiiilicut tum potontiom, tuni caiisom mcdiam et execu-
triccm. Maniis eiiiin oninium artium ct operum cst admi-
nistra, nit Circro.
IIlC EST .MOSES, QLI DIXIT FILIIS ISRABL: PbOPIIE-
tah suscitabit vobis Deus. ) Piita Christum, IVopl.e-
Veneris : hanc ciiiiii etianiDum colunt Saraccni elTurri
nomine Cubar : unde odorantcs cxclamaot: Alla ova Cu-
bar. hoc csl, Deus et Vcnus ; quod ipsuni mcmoral CoD-
staiitinus linp. Iib. dc .\dministr. Iiiip. ad Ronianum Ti-
liuin cap. 14 Vidc dicta .\inos o 2'j.
Taberxaculuh testimonii. ) Id est, focdcris; dicilur ^..j^
testimonii. quia contincbat arcain. iii qua crat Icx sive ta-
bula? legis. qiix vocatiir /e5/i//(o;ii«»J , quia ludseis testa-
bntur voiiint.itcm Dci.qiiid sciliret eis perciperct.quidque
ab cis cxigcrct Dciis Tahcrnnrnli f.ibric.Tm videE\.26.1.
Lt FACERKT ILLID SBCUNUIH FORMAM QUAH TIDERAT.)
Drus idrnin labcrnaculi .Mosi ostciiditiuSina.ut inxta caiu
illud fabricaret. Hoc cstcnim quod ei ait: Inspice, et fac
secunduin exemplar quod libi m monte monstratum est,
Lxodi i,'}. 40.
QuoD ET INDUXERUJIT.; q. d. Patrcs noslri tabernacu- v,,,. 45.
Iiiiii cuin nrca durc lcsu,\i\ est losue, induverunt inCha-
laruiii principcm. Eccc hic cst scopus dictorum de .Vlose .. naan, qiiu.- cral posscssio gcnlium, id cst Clianan«aruin,
a S. Stcphano, nimiruin iit ostendut Mosrn proplielosse '-' quos losue co exjiulit. Arca enim pr«ibat castra. et in or-
ca Dcus qiiasi residcns, pro Hcbru.Ms pugnans caedcbat
Chniioiix^os, losue 3. 14.
UsQUE IN DiBBUS Datid. '' Id csl. ut hobpnl Gripca el
Syrioro, usquc ad dies David, q. d. Tnbcrnaniliim Mosis
duravil usque od tcmpora Dnviilis : nom David pcr Salo-
moncm virc Tabernaculi exigiii ct mobilis, slahile cl nu-
Ruslum scdificavit templuni: ita Lyran. Glossa, ct alii.
IJndc explicans siibdil:
Qui INVEMT GRATIAM ANTB DeUH. ) Puta gralUS, di- Vers 16.
lcctus, cl r loto Isrocle in rcgrm clrctus fuit a Deo : el
peliii ul imenircl tabcrnaculum Dco lacob. cum nimirum
iuravit Doviino. et volum vovit Iko larob: Hi inlroicro (id
c.^t, quod nun introibo^ in tahcrnnrulum domus me.r, clc.
donec inveniam locum Dominn. labcrnaculum Deo lacob,
locuni scilicrt. in quo Deo tcmplnm {in quo tal>ernaculum
Mosia includam ) erigan), Ps. 131. 2. ct scq. Hoc aulero
de Chrislo, ac proindc sc nun advcrsari Mosi, scd potius
conscntirc, dum Christum prxdicot: luda^os polius advcr-
santcg Christo. advcrsari qunquc Mosi, Chrisli prxniintiu.
Tert. 33 Hic BST QUI FUIT IN liiccLBSiA. ) Pnta in populi ridelis
coelu cl congrcgnlionc, cui ipsc prxerat.
\'brba viTiB. ) Dccalugiiin aliasqiie Dci Irgrs, qiinruin
obscrvoliunc ad vilam bcataiii ct oitcrnain ia cailis ia-
grcdimur.
Ven. 39 AVEESI SUNT CORDIBUS SUIS IN jTIgVPTUM. ) Scilicct
redirc volentes. Alilcr \'alabl. q. d. Dcsidctio /Egypti lla-
grarunt. Est hrbraismus.
T«ri.4i. Et vitulub fbcerunt. ) Ucrtc : hoc cnim est i(*oT.;^o-
noniav. Syrus vcro pro « lcgrns i. scilicet luoff/onoiraiv,
vertit in singulari, W vitulum fecil, scilirct Anron. Aaro-
Dcm id fecisse, oon niagos jEgyptios, ulviilt l.ypomantis,
patct Exodi 32. v. 2. ct3. Ccituui est crgu Aarouciu bic
124
Coramentaria in Acta Apostolorum, Cap. VII,
Tidetnr Tovisse David in plaga , qua Deus per arifjplutn ^ liic significare sc perfecto odio odisse non ludaeos, sed lu-
percussit populum, ob eum a Uavide nunieratiim, 2. Reg. dKorum pervicaciain
2i. 1. Tuuc ergo ut Deum sibi populoque infcnsum pla
carct, vovit se uon introiliirum domum suam,donec Deus
ei revelaret locum qucm petebat, nimirum in quo ei aedi-
ficaret templum ad solemnem perennemque cultum, sup-
plicationes ct sacrificia. Unde Deus tunc pcr Gad Prophe-
tam revclavit ci, sc velle coli in Moria monte, super quem
conspexcratnngcUimgladium vibrantcm in populum.Quo-
circa David iliico in codem Deo sacrificium oblulit, emit-
que arcam Ornam Iebusa!i,ca;lcraque omnia ad fabrican-
diim ia ea teniplum opportunc comparavit: ita tradunt
Hcbraji.
Deo Iacob. ) Quem scilicet coluit lacob, qui alio no-
nine dictus est Israel, omnesque cius posteri puta Israe-
lita;: quique vicissim se lacobo et Israelitis iugiter Deum,
idestpalrem,protectoremet bencfactorem cximium, exhi-
buit, cum multis cx posteris Abrahaj, puta IsmaelitiB, et
ex posteris Isaac, puta Idumsi, Deum non coluerint, nec
III.
IV.
Terlio, ut declararet libcrtatcm ct forliludinem Evan-
gelici, imo Apostolici spirilus.
Quarto, quiaambicbatetonhelabaladmartyrium, quod
extcrius videbal sibi a ludajis parari, et interius a Deo
senliebat se ad id ogi etincitari.
Tropoh S. Fulgcnt. serm. de S.Stephano, docet S. Ste-xropol.
phanum darc liic formam concionatoribus ct Prajlalis, ut
vilia subdilorumacriter inseclentur,el tamcn apud Deuin
pro eis interccdant ; hanc eiiim essc perfcctam ciiarilatem :
Ita ut ideo, ait, inoratione quam poslea pro eis fudit, aU'
cliri meruerit lenitas eius. qiiia sine charilate non fuit in
correclione severilas; el Ecclesiasticutn dispensatorem eru-
dierit, ut ad corrigendum cuiuslibet peccati errorem, non
dcsit in ore correptio, et ad Dcum pro eo supplex effun-
datur oratio : ut qui malum fccit , per increpationem de
malis operibus confundatur, el per oralionem apud Deutn
adiuvctur. ^Eque acris fiiit obiurgalio Isaiie cop. 1. 1. et
■vicissim ab eo pro populo siio habiti sint. Dei enim Eccle- u 10. Icremiaj cap. 22. et 23. Ezcchielis cap. 2. 3. et alio'
sia, sive populus lidelis, dumtaxat erat domus lacob, id
est populus Israel.
Vers. 47. DoMUM-) Tcmplum. Hoc enim est domus Dei apudho-
mines,
Vers.iS. SeD NOX EXCELSUS IN MANUFACTIS HABITAT. ) q. d.
Deus proprie non eget, nec habilat in domibus, puta tem-
plis manu fabrorum sedificatis ct factis: ipse enim est
^V^yy Elion, id est, Excelsus ct Allissimus: qui uon tan-
tum terram, sed et caelos omnes sua maiestate et gloria,
seque ae situ et immensitale transcendit, ideoque ubique
est, et ubiquc latria colendus. Notat Stephanus ludaeos,
qui Deum templo suo delectari, eique quasi alTixuni pu-
tabant, unde putabant se esse invictos: Deum cnim nun-
quam passurum domum suam capi et possideri a Chal-
daiis. Hinc lercmia;, cap. 7. templi excidiuin prKdicenti,
occlamabant: Templuni Domini , templum Domini, tem-
plum Domini esl. Dicit ergo Slephanus : Ne insolescatis
rum Prophelarum correptio non lanlum populi , scd et
principum rcgumque luda. Similis fuil Machabaeorum in
Antiochum 2. Mach. 7. S. Laurentii in Valcriauum, S.
Vincentii in Dacianum , S. Sebastiani in Dioclelianuin,
aliorumque Martyruin in tyrannos libertas, fortitudo,ze-
lus ct increpatio. Pulchre S. August. serm. 1. de Sanctis :
Eia, ait, S. Stephane. dic aliquid ludxis, ut incipias la-
jjidari, et possis coronari. laculare verba, et exeipe saxa.
Dicaliquiddeincircumcisiscordibus.et morierislapidibus.
Et INCIRCUMCISIS COEDIBLS ET AURIBUS. ) q. d. VoB
estis rebelles et obstinati,qui cor et aures infidelilalis pel-
licula obductas habetis, ut crcdere non possilis, quia il-
lam circumcidere et auferre non vultis. Hinc Constantin,
Imp. rebellibus lud^is iussit ampulari auriculas, uti tra-
dit S. Chrysost.hom.2. contra ludKos. In huius rei sym-
bolum S. Petrus MaIcho,contra Christum prae caeteris in-
solescenti, ainputavit auriculam dextram, ut repraesenta-
vestro templo,eiusqueritibus ludaicis, quasi illi perpetui (]ret ludajos perdituros aurem dexlram, qua spiritualia et
futuri sint; neve despicialisChristum et Ecclesiam,quasi
adhuc carenlem templo. Nam suo tempore non unum, ut
vos, sed plurima et auguslissima toto orbe habebunt tem-
pla. Deus etiim proprie non habitat in templo, ut vos pu-
tatis; sed formaliter habitat in seipso, suaque divinilate,
immensitate ; participative vero et efiective per operatio-
nera habitat in toto mundo, praesertim vero in menlibus fi-
delibusetsanctis,quaIesnunchabentChristiani,nonIudaei.
Vers.49. SicuT Peopheta DiciT.) Isaias cap. 66. ubi haec eius
verba explicui.
Quis Locus requietionis MEvE?) q. d. Ego habito et
quiesco in meipso , uli antequam mundum crearem per
ajterna saecula in meipso habitavi et quievi : nulla ergo
mihi a vobis, o ludaji , aedificari potest domus et templura,
nisi ad hoc tantum,ut in illo a vobis colar, vos exaudiara,
vobis adsim et prosim: vobis, inquam, non mihi.
vers.51. DUEA CERVICE.) Ut eam cum menlc (lectatis Deo, Chri-
stoque eius, q. d. Duri , cervicosi , inflexilcs, pervicaces
eslis in resistendo Christo et Evangclio.
Cur ste- Quaercs, cur Stephanus huc usque lenis et raansuetus,
i'am"a'cer'i"oc subito acer tonet et fulminet in ludajos? Resp. Pri-
■ mo OEcum. quia videbat illos non adverlere animum his
quae dicebanlur, sed persistere in sua perlinacia et perfi-
dia persequendi Christura et Christianos, ipsumque Sle-
phanura occidendi. Duros ergo dure increpat, iuxta prae-
ceptuin Apostoli ad Tit. 4. 13. Forle etiam eos iutuitus,
vidit magis a se aversos, raagisque in vultu et gestu ac-
. ccndi eorum odia et iras, eo quod saepius taxasset patres
eorum quasi Mosi rebelles, ac dixisset Deum non egere,
nec habitare in templo lerosolymitano. lure ergo eorum
duritiem increpat et contundit agens cum eis quasi de-
speratis.
Secundo, ut ostenderet zelum in Christum €hristique
fidem, insectando ludaeorum incredulilatem et perfidiara,
Unde S. August. serm. 1. de Sanctis, docet S. Stephanum
daeos?
I.
Causa.
II.
caelestia Christi dogmala capiant, nec nisi sinistra aure
Dei et Mosis mandata percepturos, qua videlicet res tem-
porales tantum curent, ut ait S. Ambros. in cap. 22. Lu-
cae , donec Christus in fiue mundi per Eliam eis aurem
dexlram restituat, ut tunc omnis Israel salvus fiat. -
lusTi.) Christi. Hic enira antonomastice vocatur iustus, Vers. 58.
quia ila eminenter iustus est,ut omnes in se credeules iu-
stificet. Unde a Daniele cap. 9. 24. vocatur Sanctus san-
clorum, et lustilia sempiterna. Vide Isaiae 45.8.etler. 23.
CUIUS VOS NUNC PBODITORES ET HOMICID^ FUISTIS.)
Quia per ludam eum prodidistis, eiusque prodilioni con-
sensistis , imo eam pecunia emistis. Rursum prodidistis
eura Pilato, postulantes eum occidi et crucifigi.
In dispositione angelokum. )Graecura JtxTayr) signi- vers. 53.
ficat dispositionem , ordinationem , prseceptum : t?i«raTTu Dispoei-
enitn significat colloeare,disponere, in ordinem compone-':'^ ^"^9"
re, cdicere, mandarc. Unde Syrus, Tigur. et Vatabl. ver-dandale-
y^ tunt, per prxcepta et mandata angelorum. Angelus enim ge qua?
'-' vice Dei quasi legatus, proclamans legem ex Siua. iube-
bat eam omniaque eius praecepta servari. Verum NosterRejp.
melius vertit, in dispositione angelorum, id est, Primo, I.
ministerio angelorum. Secundo, proprie m dispositione , II.
quia angeli recto ordine legein disponentes, Iradideruut
Mosi. Nam primo Exodi 20. tradideruntlegera naturalem,
puta Decalogura : inde cap. 21.et22. tradiderunt leges iu-
diciales : denique cap. 25. ct seq. tradiderunt legcs caere-
nioniales. Rursum angeli ita disposuerunt legem Mosai-
cara, ut media esset inter legem natura?, quasi ea perfe-
ctior, et legem Evangelii, quasi ad eam, utpote perfectio-
rem, se suosque dirigens et ducens.
Tertio, dispositio haec complectitur omnes dispositiones III,
( Grfece enira est JiaTaya;, in plurali ) et prodigia , quae
quasi pompa vel antecesserunt, vel corailata, vel secuta
sunt legem, puta quod Angeli iusserint populo, ut se prae-
pararet ad accipieudum legem per purificationem et saa-
Coramentaria in Acta Aposlolorum. Cap. VII.
125
cliricationem.id est, lolionem veslium et abstinenliam ab ^i Significatur hic nova pleDitudo.pnta noTus illapsus el iro-
uxoribus; Mosi vero ut ascenderet io Sina monleiD, quod pulsus Spiritus saocti roborans Stephauum coiitra furo-
angeii daturi lcgem descenderiot in Sina cuin igoe, fuino rem iuda.'oruin, animansque ad iusians marljiium. Unde
ct lerrae molu : quod voce liibali Decalogum ei Sina pro- movit eum, ut dcsercus tcrram et lerrena omnia, utpote
clamariot, elc. quaj narrautur E.xod. 19. Ha;o enim pom- Tilia ct exilia,oculos mentis et corporis inlenderel ligerel-
pa optime disposita, vocaturhic diiposilio: per eam enim que ( hoc enim esl a-ijn-jn] in cilum, quasi eaudidalus
IV.
populo rudi sigiiiticabalur lcgis ct legislatoris dignitas,
terror, poleDlia et iiiagninceutia, ut eaui rcligiose obser-
^arcnt, ncc violare audercnt.
(Juarto, dispositio sigDificat distribulionem legum iu
Ires classes, quae plene ct pcrfccle quoquoversum dispo-
nebaiit, formabanl et componebanl vitam morcsque He-
brajoruin. Prima enim classis erat Decdlogi et lcgis na-
turalis, qiiaj recte cos in se coniponebat, ut actus coruin
tun^inlcnii, lum eiterni esscnt conformes rccta) ralioiii
et logi ajlerna;. Secunda eratlcgum ca;reirionialiuin,qui-
bus nle et sancte colcrent Deum, eique dcbitum honorem
e.\hibcrcnt. Tcrlia erat legum iudicialium, quibus dispo-
glonie, eo anhelans et suspirans: ita Lyran. et Gloss.
siinul e ca;lo opem et robur poslulans, ad inslautein mar-
tyni agoncm forlitcr obcundura. Ccnsel S. Chrysost. S.
Stcphauum ab initio suje concionis vidisse ca;Ium aper-
tum, et gloriam Dci Christique, indeque facicra eius vi-
sam lumine eaelesli radiantem instar aogeli ; sed id inilio
lacuissc, ne ludaios lain insolito uuutio ollcnderet, et a
se avertcret.
Moral. Petrus Damiani ser. de S. Stephano, nolat Spi-
rilum sanctum doccre oculos intendere in ca-lum: Quia,
inquit, (jui Spiritu divinilatis ajjlatur , concukatis terre-
slribus, cxkslibus inhial el xternis: ubi eniin cst oeulus.
ncbantur ut recle se gererent erga proximos, eisque sua B 'b' est et cor et amor. Ex advcrso mundani lcrrara inluea-
iura et debita tribuercnt
.Mysticc et auagogice,ha;e disposilio significabateos qui
legem scrvarent, se disponere ad vitam slatumque ange-
lorum, ut inler augelos cxlestes quasi angeli tcrrestres
aogolice \ivanl, Dcuque serviant,et post hanc vitam intcr
eoruin ordines et hicrarchias pro meritis disponantur et
referanlur. lla OEcum. Christi , ait, prodilores el occisO'
res dicil, quod eorum essent parlicipes qui ipsum crucifi-
xerunt, idque cum kgem accepissenl ordinationes habcn-
tem. qux facerenl eos qui ipsam opere compkrent, angelis
simikin servare polilium.
AnGELURUH.) S. Chrys. Ambrosiasler, Euthym. Thco-
phyl. S. Thum. ct alii comnicutaiites in Galat. 3. 19. per
angclos accipiunt Dci uuntios, piila Mosen , Aaronem et
losue. Verum simplicius illi ipsi, ctalii passim veros ac-
cipiunt aiigclos. Idein docet S. Paulus Galat. 3. 19. et
Hebr. 2. 2. .Viigcli enim siinl adiiiinislratorii spirilus a
Deo in ministcrium inissi, ut ait Apost. Ucbr. 1. Porro
dicit aogclos in plurali, quia etsi unus fueril priinarius
tur, quia lcrrenis inhiant: qui de terra est, de terra lo-
quitur. Kursum, pii in tribulationibus in cailuin aspiciunt,
dicuntque cum Davide: Lcvavi oculos meos in moittes, un-
de veniel aujcilium tnihi, Ps. 120. 1. .Mundani ad huma-
na auxilia respiciuut, eaque conquiruut: ideoque iusto
Dci iudicio ea non iuveniunt. Vidc dicla cap. 1. v. 9. et
11. Causa forlitudinis cst, intcntiu iu cxlum. Uude Plato
iu Cratylo : av^itiz, iDqiiil, id cst, fortitudo, dicitur quasi
avcj fo.;, id est, sursum (laxus: quia fortitudinis cst rnalis
ubviis obnili , sursumque fcrri. (>ui id facit, est avfs, id
est vir, et aspnv , id est mas , nou faviiina. Uudc idem ia
Apologia Socratis, euin iniuste damnalum ad morlem ,
eo qiiod dcos plures negarct, unicumque dumtaxal esse
assercret, ila se consolantein, Ixtoqiie animo morieDlem
inducit, ut dicat : ^ihil unquam bono viro quidquam mali
cvenire posse , nec vivo, ncc mortuo; neque unquam cius
res a diis negligi. ;\ec sane mex res islie fortuito contige-
runl, sed hoc mihi cerlum pcrspicuumque esl, mihi ct mo-
ri,et negoliis adco liberari mclius esse alque conducibdius.
angelus, V. g. S. Slichacl, qui nomine Dei dccalogum pro- C Ulic vcrsabor cum Orpheo, Musxo, Hesiodo, Homero, cum
clamavit in Siua, is tamcn honoris caiisa niultos alios iu-
fcriorcs angclos habuit asscclas, qui ignem, fuinum, ter-
ra; niotum, tonitrua, cxteraque prodigia parlitis ialcr se
opcris excitarunl.
Porro S. Slephanus legem Telerem Tocat angelorum,
non .Mosis. Primo, ut ostendat quanti eain faciat, ct re-
fcllat calumniam ludxoruin , qui eum quasi contempto-
rem et hostcin lcgis Mosaica; accusabant. Sccundo, ut
arguat ludxorum ingratitudiDcm et iDobedientiam , qui
legem angelicam, ulpotc a Dco per angelos datam, non
custodieriiit; ncc Christum in lcgc adumbratum ct prx-
diclum rcccperiut. Blasphcmiain ergo lcgis contemplaj,
quam advcrsarii ipsi obiccerant, in ipsosmct retorquet.
Tropol. Vcrius aiguas Christianos, qui legem Evange-
licam, qua; non pcr angclos, scd pcr ipsum Dei filium, ea
dc causa incarnatum, data est, non obscrvant, qui proin-
dc gravcs ipsi pociias dabuut, uti iiiinatur Aposlolus Ucb.
2. 2. ct cap. 12. 25.
v«ri.5l DiSSBCABANTUB.) Au;rpio»To, id cst, disscrrabanlur , scr-
ra scilicct ir;p, angoris el indignationis. Vide dicla c. 5.
33. NolatS. Chrysost. angoris ludxorura causam fuisse,
quod vcllcnt occidcrc Stcphanum, ncc lamcn ad id iustain
causain invenircnt. Slephanus cnim lcgcni laudarat, scd
ipsos viulata! Icgis accusarat: furiint crgo ct stridcnt,
frcndentquc in cum dcntibus, quod veruin dixerit, ipsos-
que acritcr taxarit, ncc tamcn honcstum sc de eo vindi-
candi lilulum captarc qticant. Eslo cnim euni, utinsuos
nialcdiciim caluiiiiiiari, eiiccrc aiit llagcllare posscnt; nou
tamcu occidere, quod volebant. Pulchrc S. August. scrm.
6. dc Sanctis: Super martgrcm Stcphanum, inquit, dcn-
tibus colubrinis slridebant, qucm quasi scrpcnlcm ia cordc
habebanl.
V«t«. 55. CUM AUTBB ESSET PLBMS SPIBITU S.\NCTO ( SyrilS,
plenus (ide el Spiritu sanclUatisJ ixTGKDfiXS i» cslum. )
Minoc, Uadamanlo, cum .Hace, cl aliis iniuste dainnutii,
uti ego iniuste damnor.
ViDiT GLORUU Dei. ) Primo, aliqui censent Stepha-Giori,
Dum vidisse Dciesscntiam: ila aliqui apud Lyran. Favet nei tj»
Greg. Nysscnus orat. de S. Slephano, dum ait, eum H->sifph»-
dissc ipsuin lumen in lumine Dei, plena mcntis cowpre- Rjjp"* '
hensionc, alque Deum ct Trindatem. Et Hilar. Arclat. ].
hoinil. de S. Slephano, asserit eum iam lunc acccpissc
pra!iuium, ct vidisse Dcum ; et quod spcrabatur deside-
riis, oculis eius demonstratuin, ct spcin in re, spiritu ad-
huc intra carDcin inilitantc, perfcciam. Et S. Augustin.
scrm. 9G.allirmat, eum vidissc rcvclata facie Patrcin, l'i-
lium et Spirilum sancluin. Et ser. 99. Vidisse Dcum.qui
iain migrabat ad Deum, ac Trinilalem ipsam cl divinila-
tcm. Vcrum Exodi 33. 13. ct 2. Corinth. 11. oslendi, ncc
Moscu.ncc Paulum in raplu,ncc qucm aliuni iu hac vita
vidisse Dci csscnliam.
l) Sccundo, alli ccnsent Stcphanuni vidissc Dcum Deique n
gloriam, non inse, scd iii iiiiagiiic aliqua, puta in phan-
tasmalcaDco iu phantasiacius clTornialo rcprxsentatam,
qiioniodo Isaias cap. (i. vidit Dcilnlcm ct Triiiilalcm per
schcma quoddam rorporciiin, uli ibidcm dixi. Undc Ucda
rctract. in Acla, ait Stcphanum fulurx vita; gaudia in hac
adliuc vita, cuin divinilus subliiiiatiis cssct , cssc sppcu-
lalum co niodo, quo Paulus cuni raptus cst ad tcrtium
cailuin.
Tcrtio, Dionys. Carth. censet hanc Stcphani visionera ||j_
non fuissc imoginariam, scd purc iiilcilcctuaiem in apice
inontis, qualis solcl csse contcmplanliiim et cxlaticorum,
por splcudidissimam quaindain irradiatioucm increatie
lucis xtcrnx.
(Jiiarlo ct simplicius, CaiotaD. et alii ceusont Stepha-
nuiii vidissc gloriam Dci, id csl, claritatem quamdam cor-
poralcm exiiuiam el augustam, ita ut Dei prxscutiam tc-
IV.
126
Conimenlaria in Acla
staretur et prae se ferret : hanc enim vidil StophQniis ocu-
lis corporeis, dum eos in crelum inlendit, rpqiie uc iisdcm
vidlt lesum stantein a dexiris virtulis Dci : nulla cniin
est qualilas, qu* nobis Maiestutcm et gloriam Dei magia
repraescntet, qiiam liix, claritas et fulgor insolitus. Etsic
Moses et Hcbra;i siepe dicuntiir vidisse gloriam Dei, quia
viderunt cfcleslein quamdam liicem et splcndorem, qii£e
Dei Maieslalcm rcprwscntaret. Sic Exodi 24. 17. dicitiir;
Erat aulem spccies cjlorix Domini qwtsi i(jnis ardens Si-
niilia sunl Nimi. 14. 10. et 3. Reg. 8. 10. cl alibi. Et sic
Apostoli in transfigiiratione vidcrunt gloriam Christi, quia
resplcnduit facics eius sicul sol, Matth. 17.
Porro cum oculis corporis S. Stephani, elcvati sunl a
Deo pariter oculi phanlasia; el mentis, ut sublimius cieli
empyrei Deique gloriam, qiiasi eius iam candidatus,con-
teniplaretur, uti di.\erunt Auclorcs sccunda; et tcrtia; scn-
tentia;. Undc Pclriis Damiani ser. de S. Stephano : Si, ait,
vidil oculis corporalibus, cerlum esi hunc omne honiimm
genus disparilale ylorix prxlervolasse , el pennis fidci et
Virlidum incorporea corporeis, elsi non comprehendisse ,
apprehendisse tamcn luminibus. Et hoc tantum videntur
Toluisse S. August.Hilarius.et Njssenus citati pro prima
sentcntia: dum enim dicuntStcphanum vidissc Deum.in-
tellige non in essentia sua, scd in imagine vcl specic sua,
partim corporea, qiialis est lux et clarilas ; partim incor-
porea, qiialis est phantasma et visio mentalis.
Et Iesum stantem a dextris Dei. ) Sic lege cum
Romanis ct Grajcis: ergo dele to virlulis , quod nonnulli
interserunt; Dci, id est, gloria;, sive lucis auguslae, qiiae
SiatChri Deum repraesentabat, uti paulo anle dixi. Porro Christus
siui iii dicitur stare a dextris Dei Patris, non quasi ei nou sit
'* consubstantialis qua Deus est, scd qua homo Verbo uni-
tus, co sensu quem dedi Colos. 3. 1. Ubi et addidi , Chri-
stum dici sedere a dextris Dei, ad significandam eius re-
giam maiestatem , dominium et potestatcm iudiciariam :
Cur' stare vcro, Primo, quia hic situs est naturalis corporis
1. valcntis et gloriosi : ita S. Chrysost. CEcum. Beda et S.
Gregor. hom. 29. in Evangcl. el S. August. quaest. 88.
2. inter quaest. novi Testamenti. Secundo, stat qiiasi miles
et dux, cum, et pro Stephano piignaturus conlra ludacos.
Dnde Pelrus Darnian. orat. dc S. Stephano: Chrislus, ait,
cum Palre slante stabal, et cum bellante bellubal, nec mi-
nor eral illo, ut suum iuvaret et propugnarct athletam.
Et S. Arnbros. in Psal. 61. ait Stcphanum inlerritum in-
ter hostes et saxa stctisse, quia immobilis fKle irr.mobilem
Christura vidit, illique se totum animo obtuluque alTixit.
Addit S. August. scr. 98. de divcrsis, Stephanum vidisse
quoque angelos, quasi milites Christum duccm suum se-
quentes, et pro se quasi commililone suo decertanles.Fe-
runt Alexaudrum Magnum prandere solitiim ab tibias,
cumque libicines mulalo tono delicioso bellicum intona-
rent , subito arreclum sine sensu corripuisse lanceam;
quod evidens erat indiciiim piignacis animi, ct virtutis
imperaloriae. Longe verius Cliristus in caelo empyreo de-
liciis aflluens, suorum fidelium rcbus et Iiictis ita inten-
dit, ut slmul ac increpucril luclanliiim clamor, illico a
deliciis assurgat ad arma. Slal ergo hic arniatus omni-
polentia sua, ut Slephanum ludajis insuperabilcm reddat.
lla sletit,aslititque S. Aulonio cerlanti contra da?mones,
3. uti scribit S. Athanas. in eiiis vila. Tertio, stut Christus
quasi advocalus, et quasi saccrdos Stephanum in marty-
rio , quasi victimam et holocaustum suavissimum Patri
.(_ oblaturus, ait S. Ambros. lib. 3. de Fidc cap. ult. Quar-
to, stat quasi agonothela, ut animam Stephani vicloris
cum triumpho cxcipiat, eique bravium victoria; consignel,
ac iuxta nomcn, corona gluriae eum coronet : ita S. Am-
bros. epist. 82.
Porro Slephanus naturali oculoriimacie pertingere nou
poierat ad caelum empyreum, ibique videre lesum in sua
forma et quanlitate, eum mullas stellas quae siint in fir-
manienlo, ac consequenter longe inferiores caelo empy-
reo, videre non possimus, qu£8 tarnen non tantum corpo-
re lesu, sed toto tcrrae globo longe sunt maiores. Ergo vi
Apo?to!oriim. Cap. \II.
^ divina conforlalus et elevatus fuit cius oculus cl tIsus,
ut Icsum integrum in sua specie el figiira in caelo, imo
super caelum empyreum staritcm clare, distincle et pcrfe-
cte videre.
Symbol. S. Augiist. q. 88. super novum Tcst. docet, 5^|„|^p]_
Christum stare ut Slepliano stanti, paticnti ct reo , ipse ' I.
qtioquc stans, quasi patiens el reus compatiatur. Qua;rit
cnim .\ugust. cur Christus ante triiimphos visus sit IsniiB
cap. G. scdens, Stcphano autem post Iriumphos stans? ac
respondct: Quoniam tunc, inquil, in pace erat causa di-
vinilalis eius; in Stephano nulcm .Salvaloris causa vim pa-
tiebalur: ideo sedcnle iudice Deo slans appnruit , quasi
qui causam diceret. Omnis cnim qui causam dicit , stet
necesse est. Al quia bona causa cius est, ad dcateram iu-
dicis stabat : hcuc August. Allusit ad vcteremRoman.,mo-
rcm , quo non tanlum rei slantcs causam diccbant, si.'d
el parenlcs, eognati, amici cum illis simul stabant sordi-
dati, iiitousa barba et capillis, ac si ipsi ctim reo rei es-
..seiit: eius cnim sortcm in se suspiciebant: ita cnim hic
•IjChristum Stephano causain suam agcnti conipali , assi-
stere, et quasi reum cum reo stare, ut eius litcm agal et
pcragat. Sic Deus visus esl Mosi in rubo aidcnti, Exodi
3. ut significaret se ipsi, et Hcbrteis in yEgypto alHictis,
et qiiasi in rubo ardenti constitulis condolere, et re ipsa
compati, eamdemque cum ipsis sortcm et conditionem su-
bire, ut eos consolarelur, iuvaret et liberaret.
Secundo, stat Chrislus, ut insigne et iucundum hoc n.
Stephani spcclaculum el certameii spectcl, euqiie se oble-
clet. Nam, ut ait Apostolus 1. Corint. 4. 9. Spcclaculum
(Graece Iheatrum , scilicet qiio qiiasi damnati ad bcstias,
ignes, saxa, elc. spcctamurj/iric^i sumus tmindo, et ange-
lis, et hominibus. Undc Nysscniis oiat. de S. Stephano,
ait ad eius hoc speclaciilum pr.-cscntes fuisse omnes an-
gclos. Et Pelrus Damiani de codcin: Curramus , ait, ad
speclaculum, ad quod currit qui exultal ut gigas ad tur-
rendam viam.
EccE viDEO c>ELOS APERTOS ) Slcphanus primus post
f] Christum vidit ca;los aperlos; vidit et inlroivit, ut canit
Ecclesia: scd ante eiim in Christi baptismo aperti suut
ca;li, eosque aportos vidit non solus Christiis, scd omnis
astautium turba, aeque ac columbam inde descendcntem
in Christum , qua; erat index Spiritus sancti ; ac vocem
inde in eumdem a Patre delapsam audivit, Hic est filius
meus dilectus, in quo mihi complacui. ipsnm audite. Qure
omnia non iiiiaginaria, sed sensibilia fuerunt, et realiter
cnnligcrunt, idqiie Primo, ad hoc, ut vox e cfelo labens
Chrisli dignitatem loanne ipsuin bnptizanle maiorein si-
giiificaret. Secundo, ut caelum Christo et per Christum oii a-
omnibus aperiri monstraretur, ait ibidem S. Chrysost. P"!'
Tertio, ut vis baplismi caelcstis indicaretur, nimirum, luiJg'"^
per illum graliam CEelestem dari , quae nobis caelos ape- mo ol)
riat, et iu eos inducat, ideoque per baplismum nos ad '[■<!' ""■
ca;Ieslem vilam , et ad ca;lcstia dona et bona vocari: ita"'' '
S. Thom. 3. p. q. 39. a. 5.
Qua;rcs, quomodocaeli solidi aperiri potiierunt? Resp. Quomo;
r. Aliqui imaginanliir eos vere fuisse aperlos, quasi realiler^° '*''
' eorum soliditas divisa et discissa sit. Verum hsec cst vul-'''^'^| '
gi rudis crassaqiie imaginatio: hoc enim naturaliter estsenieni.
impossibile, supernaturaliter superfluum.
Sccundo, alii censent per fulgura et fiilgelra crebro a
Dco immissa , visuin fuisse hoininibus a;therem dividi et
nperiri; iinde vox qiiasi tonitrutim erupit: Hic est Filius
meus, etc. Favet Psal. 28. v. 3. et 6. in sensu ollegorico:
idque ad hoc, ut per haec terribilia prodigia popiilus exci-
taretur ad intuendam hanc caeli apcituram, et audicndam
vocein inChristum illapsam,iuxla \l\adPs. 76. Illuxerunt
coruscaliones tux orbi terrx. Sic aitSiIiusItalicus: liupto-
que polo mical igneus selher. id est, fulgural. Et Statius :
Abrupla tremiscunt fulgura, et altrilus subita face rum-
pitur xlher: ila Prado in Ezechicl 1. 1.
Tcrtio, alii censent ccelos realitcr non fuisse apertos,
sed per visiooem intellectualem. vel imaginariam S. Ste-
phanoaliisqiicinditQm,utiEzechieIi cap. 1. 1. per visioDem
II.
III.
Ci^immcnlnri.i in Acta Apnsloloriim. Cap. YII.
127
IV
V
K*iiuina
M >nPl)
ron?er-
6l.>|iln-
IIIK «llll
lccuoi.
aperti sont cajli: ita Auctor impcrfijcli in Matlh. 3. el S.
'i liomas loco cilato. Vcrum quio in baplismo Cliristi xox
fuit realis, aeqne ac columba ; et Slephanus reaiiter ocuiis
corporeis vidil Christum in CcdIIs apertis: liinc
(juarto, alii mcliiis censcnt in baptismo Chrisli visum
fiiisse Vfriirn queindam hiatum, lioc est, spccicin apertu-
ree scosibilis in supreina aeris re^ione, ex qiia \ox illa do
raelo labi vidcbalur cum coliiniba. Porro hialus hic lioc
modo factus cst: fecit Deus partes aeris extrcmas el su-
premas densiorcs ct lucidiorcs, ita ut ad iilas lermiiiari
posset intucnliuin visus: acrem autcm intcricctiim fi:cit
Hiancre rorioreni.ita ut de more non vidcrctur: hoc cnim
niodo videbutur liominibus in acre essc hiatiis, vacuum
el apertiira : ita Suarez 3. p. qu^st. 39. o. 5. Eiithym.
lousen. el ulii in Matth. 3. Talcs hiatns qiiosi speclra sa:-
pe appariMit in ocre, de qiiibiis Aristot. et Philosophi in
Meteoris, Veriini quia Stephanus liic non tnntum aerem,
»ed et ca;lo8 onines apirlos vidil usqiie ad convexam su-
perliciem cseli cnipyrci, ubi vidil lesiim ; liinc
Quiiilo ct ^ciiuine dico.caclos hic dici ci fuissc non scis-
sos , scd apcrlos , id cst [lalcnles; quia nimirum oculiis
eiu9 per Dei coiicursum siipprnaliiralcm elcvatiis, ctIos
omnes quasi patcntes penetravit, et porrcctus fiiit usqwe
ad cxlum cmpyrcum, iit in eo clare pcrspiccrct Dei ^lo-
riam, et losum a dcxlris Dei. Sicul enim nos per acrcm
aperliim videiiiiis rciiiola, piita solcm, lunain, aslra; ila
Stcphaniis pcr cxlos ap^rtos, id c^l patrntcs cl per.spi-
cuos, vidit {^loiiam Dci ctChristi: ad hoc enini diiintaxat
pi apcrti suut cxU. Porro lioc niofjna> purilalis, ct fervo-
ris Slephoni fiiit iiidiciuin. Ail cniin : Vnlco culof apirlo.i,
(j. d. Son tiiiieo veslras, o liuhci , minas, nec iiiorlcin;
qiiia video cxluin aperliim, iit mc in suum civein ad ^\o-
riain Ktcrnain suscipiol. Seeimdo, his Terbis invitavil eos
ad pocnilenliom, q. d. C.Tlum xtcrni ^audii, salutis ct
felicilalis opcrtuni esl; vidcle iit nccurralis et intrnealis
anlcqiiam claudatiir, iiixla illiid: Dinn liicein hahelis. cre-
diic in lucem, iit filii lucix silis, loan. 12. Et: Diim lem-
pus habemus, nperemur bnnum, (ialnt. C. Qiiod si lempiis
boc poenileiitix ncfjlexeritis, scitolc Dcum e ca?lo aspicere
vestra scelcra, cumquc fore iudicem ct vindiccm, ut c ctIo
iii {jchcnnam et tarloro vos dcliirbet et pr;ccipilct. Ila
Moiicla cclebris Bononire Doclor, ad capcsscndum S. Dj-
minici inslitiilnm pcrmohis est ciiiiisdani cx eo conciona-
toris, ha;c verba S. Stcplmni cxplicantis, vocc, diccnlis-
qiie : Ecre iiiinc c:rli aprrli siinl volcnlibus inlroire ; scd
inox in xlernuiii claiuleniur iis, qni lioc vit.c ct bene a-
genili leiiipus net/lexerint , iiti iiarranl Chronica ordinis
S. Domiiiici p. J. lib. 1. cop. 37.
Et pilil'11 HOMiMS.^ Id esl, Christum, qui anlonoma-
slice vocoliir hoino, quia hoino Dcus. 0"f"it S. .\uf7ust.
scrni. 5. dc Snnclis, ciir S. Sli'plmnus Christiim vncaiit
fiUum hominis. ct nnn poliiis Filinm Dci, qiii di<^niorcst
titulus? ac rcspiiiidt'! : qiiia ludaii coiifilcbantur Filium
Dci, scd ncj;abanl liliiim hominis, id est, incarnnlioncni
Verbi: l'i. oit, cd confnlandum luil.rorum iiirirdiililn-
icm, ille Marlijri nstenderrtur in crlo, qiii a prrf\<lis nr-
ijabatur in mundo: et illi tesliinonium c.rlcslis vrriliis dn-
rrl, cui fidem terrrnn iinpietas dernijaret. Porro soliim
Slephaniiiii vidissc lcsum ct (;lorinm l)ei,docet S. AiijmisI.
scrin. 92. dediversis: Sidi. nit, apjMrrlut, et alii nnn vi-
dcbanl, srd invideliant : inniiilqiic |iida'os vidissc in fronlc
Stcphani crin cm, qiinsi ca sifjiinliis essel tainqiiom sij^no
thau, E/.cch. 9. Criix cniin cst siffniim Christi ct ("hrislia-
norum. Cciiscnt nonniilli Christum cxiliissc dc ra-Io, oc
pro|)iiis ncccssissr, nt scipsiim commndr Slcphano vidcn-
duni cxliilicrct. Vcriiiii conlrnriiim vidctiir vcrius, scilicct
rum 9110 loco mansissc in c.rlo cnip\rco, ibiqiic visiim a
' Stephano. Primo,qiiio Slcphoniis vidit lcsum stontcm iiixla
{^loriam Dci, id est, iuxtn Di-iini Pntrem; f^loriom aiilcm
suam Pater Hcatis ostendil in ca>lo rmpyrco. Scciindo,
quia vidit non r.Tliim, scd ca^os npcrlos. omncs scilicct,
oil Pclrus Diiiiiiniii scrin. dc S. Slcphano: erp;o ct rmpy-
reum, ut scilicct ibi vidcrcl slantem CbriBlum. Tcrlio,
^ quia Stcphanus vidil locum Beatorum, in qiicm iain vo>
cabatur pcr marlyrium, in quo prcsidet lesus.
Dices, naluraliter oculus ho:iiiuis aciem suam ncqiiit
porrigcrc tam alle ct reiiiulc. Respondi iain cl dixi s'iper-
naturaliter a Deo rlevatam, et eo iisque extcDsaro fuisse
acicni visumqiie Stepliani.
Quaeres, Cur id dicii Stcphanus ludieig, qui lesuin non Cur sie-
vidcbant, ncc eum aStcphaiio \idcri crcdel>anl?llcspond. piisnus
Id dicit parliin cx ardenti amorc in lesum , ac dcsiderio ^l', **
eo frucndi. q. d. Vidco Icsum amorem nieum, ine invi-icsucn?
lantcm : ad eiiin anhcio cl propcro; quarc non curo, inioCiuM.
dcsidero vestra saxa, ut per illa Iranseam et Irausvolem '•
«d mcuin lesum. Ila S. August. ser. 94. dediversis. Aoft
lacuil Siephanus qucin vidil. ul pervcnirrl ad cum quem
vidil : quia festinabnt mori pro illo , ul vircrct cum illo,
inquit idem scrm. 9.3. Secundo, id dicit cx injjcnli (idu- ;.
cia, zelo et fortiludine, q. d. Non contra me niurtalem
pugnatis, o ludxi, scd contra Icsum el Dcum iminorta-
lem , qui e cxlis vos vcsiraqiie scclera prospicit, ibique
Listal ut vos iiidicct cl piiniat, si in scclcrc persistotis: ita
S. .Aiigust. scrm. 98. de diversis. Tcrt:o, id dicit, ul cos 3.
invilct ad pcenilentiam , q. d. lesiis slat a dextris Dei,
tamqiiam advocatus peccatorum et pxDitenlium: poeni-
lcnliain cr[;o 8f;ile, ul pcr cum veniam el rnisericordiara
conseqiiamini. Qiiartn, iit resurreclionis Cliristi , quam A.
luda'! pcrnefjabant, non tanlum aiiritum. scd ct oculatiim r^^ujiuj.
lcstcm sc csse ostrndal. ciii poslmodum multos crcdilu-
ros sciebat, qui eiiis palientiam, saDClitalciu, vultum aa-
fjcliciim et martyrium vidisscnt.
KXCLAMASTES AITBM VOCB MAG?lA C0>TI5L'ER15T AU- Vers S-J.
RES SLAS.;(jr»ce /.p-xizvTc,- , id c<t, ho^ribili vocccorvo-
ruiii more crocitaulcs, ail Pctrus Dainiani orat. de S. Stc-
phano. Nam iit ait Ecclesinst. cap. 27. 15. Loqucla mul-
tum iurans [ multo inafyis blasphemans ) hnrripilaiionem
capili stalucf. ct irrecerenlia ipsius obturatio aurium.Wor-
rcnde crj^n clamant. qiiasi qui horrendam aiidieriiit Sle-
phani blasphcmiam, qiiod scilicet viderit cx-los apertos.
Q et fjloriam Dei, ct lesuin slantem a dcxlris Dei, qiicin ipsi
pro malcfico habcbant , ct iit malelicum crucilixerant.
Unde contincDl nurcs, ne blasphcmiam audianl. .\urcs
clauscrunt cl ad lapidcs cucurrerunt. ait S. .\ufjust. scr. 1 .
de Saoctis. Ergo csclamant quasi iuclamaulcs Deum, ut
lantam lilasphcmiam vindicct, etc cselo sidcrcl: ilaGlos-
sa. Addit S. .\uf;ust. srr. 98. de divrrsis, cos exclamasse
contra lcsiiin. quem Stcplianiis cialtabat, ciimqiic bla-
S|)hcmassc. Hinc ct pr.i'lcrniisso ordinc iuris, Slephaniim
nccdum a Concilio daninatuni, furcntcs rapiiint ad nc-
cem : licel Caielan. asserat, id cos fccissc ciim Pilati Pr.r-
sidis cnnseiisii.
EllCIE>TES EIM EXTBA CIVITATEM.) Nc illam Slia bla- Vcr? 57.
splicniia conlaminarit, iii\:n cdictiim Domini Num. 24. |^-^''* ''"
li Ita lud.Ti ccMS!'bant, scd rcvcra cxtra civitalcm cii- r.lpuur
cicbatiir, qiiasi advcna mundi, ct non liabens hir inaucn- inbus «le
lem ri>ilalcm: fiitiiram cniin lota mcntc qiiairebat. Se-"''-'*-
rundo, quia leriisalcn iinpia non rral difjna lain san^-to
1 Martjre , .Tqiie ac iiiundus non cst di;;niis vila cl morle
^' iuslonim. Tcrlio, iit similis in hnc, uti ct in ca-leris essct
Christo, qiii cxlra lcriisolcin passus cst, iit nos eligerct
ct vocorct de miindo ad CTlum : Eaeainus igilur ad eum
raira caslra, iwproperium eius portantcs, Hcbr. 13. v.
12. ct i:{. \"ide ibi dicta.
I.APIDABA^T.') Q;iasi blnsphcmum.Sic blasphcmus tcm-^t''' ^*-
porc .Mosis, iussu Dci cxlra caslra o loto populo, in cri-
ininis cxccrationrm. lapidalus est, Num. i\. 11 Hinc et
ludsri diciiiil (Jiiistu: Dr bnno opere non hpidamus tc.
scd de bla^pheniin, qiiod scilicct dicerct sr csse Dcum rt
Dci filium, lo.-inn. 10. 33. Porro S. Stcplianiis lapidatus
psl in vnllr losaphat , qiia» intcr monlem Olivcli ct lcru-(n T»iie
salcm intcriacct, iuxln torrrnlcm l'cdron: quia iuxla a-lisaphit,
qiias maf;na solrt c.sse lapiduin copia ; ubi etiamnum lo-
ciis saiij^iiiiic S. Slcphani conscrralus, mnrjnn vcncralio-
nc colitur. Liide porlam lcrusalem qu.u od lianc vallein
Tcrgit cl ducit, percfjrini el Chrisliaui lerosolymx degcn-
128
Commentoria in Acla Apostolorum. Cap. 'VII,
tcs, Tocant portam S. Stepliani. Id Lucianus ia descri- ^ nw vero despicicntiam, morlis terrori vitx coniemptum.
ptione invenlionis S. Slepliani, sc accepisse ait ex reve
latione Gainaliclis. Idcm trudit IJeda, Borchardus, Ceve-
rius, Ausingiis, Adriciiom. Zwallardus, et alii in descri-
plione lerra3 Sanclaj (ct cx iis noster Villalpando tom. 2.
iu Ezecli. p. 1. lil). 3. cap. 7. pag. 161.) e quibiis addit
noster Lorinus ( quod et peregrini assevcrant, idemque
milii Homaj asseveravit II. P. JVIelchior ab Hclmont An-
tuerpiensis, Franciscanus , qui quater lerosolymam est
percgrinatus, ihique diu habitavit, qui et addidit, sigoa
ct cliigiem capitis et scapularum S. Stephani lapidi, dum
expirans retrorsum caderet, imprcssa, etiamuum in eo
ostendi, seque illa vidisse ) ibidern ostcndi lapidem, in
B. Virgoquo B. Virgo cum S. loanne pro Stephano, toto lapida-
orat pro tiouis tcmporc preces fuderint. Ergo S. Stephanus suam
^o^ martyrii coronain debct B. Virgini, Kque ac S. Paulus
suam conversionem, qiiam nioriens pariler impetravit ei
S. Stephanus. Insupcr codem in loco in quo lapidatus est
S. Stephanus, Eudocia Augusta ingenlem basilicam exa;-
odio dikctionem , malevolcntix benevolentiam , calumnix
veritalis prxdicationem opponens. Et iuferius: I\'am orbe
lapides undique coniicieniium, quasi corona cinclus, ita
accepit id quod aijcbatur, quasi corona victorix prxmium
in manibus advcrsariorum neclerelur. Hinc pro corona
lapidum fericulium , accepit coronam lapidum pretioso-
rum, iuxta illud : Posuisli in capite cius coronam dc lapi-
de prelioso, Psal. 20. 4. El S. August. serm. 94. de diver-
sis: Quando, ait, B. Stephanus pro Christo primus san-
guinem fudit, quasi corona processit dc cxlo, ul eam su-
mcrcnt sequentes in prxmio, qui prxcedentis pietatem imi-
tarentur in prxlio. Implevcrunt postmodum terram crebra
martyria. Quicumquc postea sanguinem pro Chrisli con-
fessione fuderunt, imposuerunt coronam illam capitisuo,
e£ eam sccuturis inlegrani servaverunt.
Synibol. ibidem S. Augustin. etscrm. 92. Ad iapides,
ait, currebant, duri ad duros; et petris Inpidabatur, qui
pro petra, qui Christus est, moriebalur: et a lapideis, qui
dificavit, uti lestatur Evagrius lib. 1. Histor. cap. 12. et C lerjem acceperant in lapideis tabulis.
Nicephor lib. 14. c. 56. Addit Bcda lib. de Locis sanctis
cap. 3. quod Christiani lerosolymis religiose asservarint
petram, super quam Iuda;i lapidarunt S. Stephanum.
Praeclare S. August. serm. 2. de Sanctis; In ipso, ait,
iuventuiis flore, decorem xtatis sux sanguine purpuravit,
videlur enim fuisse circiter 34. annorum: tot enira erat
eius cognatus, coajvus ct condiscipulus Saulns, ut mox
dicam. Tam ergo Saulus, quam Stephanus, fuit coaevus
Christo. Slephanus Grxce, Latine corona appellatur. lam
coronxnomenhabebat, et ideopalmam martyrii suonomine
prxferebut. Idem ser. 5. Cum, ait, S. Stephanus Diaconus
ab Apostolis ordinatis sit, Apostolos ipsos beata ac trium-
phali morte prxccssit; ac sic qui eral inferior ordine, pri-
mus factus cst passione : et qui erat discipuliis gradu, ina-
gister ccepit esse martijrio, complcns itlud Psallis : Quid
rctribuam Domino pro omnibus qux relribuit mihi? Re-
iribuere enim voluit primus Slephanus Martyr Domino,
Deniqiie S. Aiigust. serm. 31. et 32. de diversis, scri- Lapis S.
bit lapidem qui cubitum S. Stephani ferierat, a quodam *"'P''*"'
viro pio, qui lapidationi eius prajsens fuerat, delatum An- "'•'*"'*•
conanj , Italia; urbem, multis niiraculis claruisse, nimi-
rum decebat ut lapis cubitalis in urbe cubilali poneretur,
eamque lueretur. Ancona enim dicitur ab «yzwv , id est
cubito , qiiia in ipso flectentis se orx cubito sila est, ait
Plin. lib. 3. cap. 13. Huius lapidis accepli feslivitatem a
priscis teinporibus celebrant die 3. Aiigusti, in quem po-
stea diein iiicidit inventio S. Stephani, quam proinde eo-
dem die recolit Ectlesia.
Et TESTE3 DEPOSUEnUKT VESTIMENTA SUA. ) SyfUS ,
ipsorum, non Stcphani, uti ait S. Bernard. serm. de S.
Stephano, dicens perconlactum vestium S. Stephani, x-
que ac per cius preces, Saulum fuisse conversum: vesti-
menta, scilicet extiina, qualia sunt pallia, ut expeditius
lapides vibrarent : h»c enim significat vox Graeca tpiaTta.
guod cum omni humano genere accepit a Domino. Morlem q Secus pedes adolescentis, qui vocabatur Saulus.)
enim quam Salvator dignatus esl pro omnibus pati, hanc
ille pritnus reddidil SaLvatori. Eodem enim anno 34. quo
Christus passus est 25. Martii , Stephanus creatus est
Diaconus post Penlecosten, ac paucis post mcnsibus mar-
tyrium obiit. S. Antonin. 1. p, Hisl. tit. 6. cap. 2. §. 4.
et Adrichoiiiius in Descript. lerrje Sancta; p. 273. censent,
Lspida- ^'''" obiisse die tertia Augusti, feria quarta. Verum er-
IH5 est rant, diem inventionis cum die mortis commutantes: cor-
^'l'''!'^ pus enim eius inventum est die terlia Augusti. Unde Ba-
sfi" De- ''onius et alii passini censetit, eiitn obiisse die 26. Decem-
oombr. bris : tunc eniin Ecclesiaeius diem nalalcm felicitatis a;-
aiin Chri- ternae celebrat, nimirum postridie nativitalis Chrisli.Idem
'" '^ ' testantur omnia Martyrologia, et Patres in homil. de S.
Stephano. Ideo enim Chrisliis natus est in terra, ut Ste-
phanus nasceretur et coronaretur in cajlo, ut docet S.
Fulgent. ser. de S. Stephano. Addit Beda in Martyr. et
ex eo Baron. postridie necis et triumphi S. Stephani, puta
die 27. Decembris , eodem anno Christi 34. S. lacobum
Saulus lapidalionis fuit dux et choragus, quia indigne fe-
rebat Stcphanum cognatiim et condiscipulum suum, a se
suaqiie lcge et schola defecisse; insuper eloquentia, sa-
pieiitia et miraeulis, ab co iam Christiano se superari in-
videbat;qiiaro lapidationis fuit incentor, ideoque noucon-
tcnlus se solo illum lapidare, omniuin lapidantium vestes
servans, per omnes eum lapidabat. Ab ipso, ait S. Aug.
serm. 1. de Sanctis, omnium lapidantium vestimcnta ser-
vabantur , ut tamquam in manibus omnium ipse lapidare
vidcrclur. Idcm confitctur Sauliis iain factus Pauliis cap.
22. 20. Et cum funderelur sanguis Slephani testis lui, ego
astabam (Grajce, £i<£"w;, id est, superslabam, hoc cst, praee-
ram) et consentiebam, et custodicbam veslimenta inlerfi-
cientium illum. Unde S. Fulgenllus serm. de S. Stepha-
no, ait eum occisum lapidibus Pauli.
Porro Saulus vocatur adolesccns , GraBce vfavia; , id
est, iuvenis, aut vir iuvenili audacia et robore praeditus,
quia erat. 34. annorum. Nam post totidem anuos, occi-
fratrem Domiui creatum esse Episcopum lerosolymorum, D sus est a Nerone anno regni eius 13. cum universim es
phani
ibique sedisse anuis 29. irrepsit ergo error in Chronicoa
Glyca?, qui lib. 3. Annal. ex Hippolylo, et Nicephori lib,
2. c. 3. qui ex Evodio scribunt, S. Stephanum anno se-
plinio post Christiim occubuisse; pro anno septimo enim
ponendum est mense septimo.
Enoomia Tropol. ISyssenus tract. de Beatitud. docet S. Stcplia-
?,'k,1'*' o""'' iniliasse illam Christi bealitudinem : Beati qui per-
secutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum
cst regnum cxlorum. Idcirco, ait, magnus ille Stephanus
gaudet lapidibus itndique petitus, ac veluti suavem quem-
dam rorem , crebros lapidum ictus in modum floccorum
nivis incideniium , corpore cupide cxci^nt; ac benedictio-
nibus ncfarios homicidas prosequitur, etc. currenti ei per
confessionem, quod spcrabalur ostenditur, cxlum operlum.
Idem orat. de S. Slephano: Perotnnia. ait, magnitudine
animi atque indolis excellebat, irx quidem lenitatem, mi-
set 68.annorum, iit tradit S.Chrysostom. homil. de Prin-
cipibus Apostolorum lom. 5. Sit Pythagoras adolescen- Aiioie-
tiam exlendebat ab anno vigesimo aetatis usque ad qua- *"■"'"
dragesimum. Unde et Cicero libr. de Scuect. adolescen- "'''"*
tiam extendit usque ad senectutem : Qui enim citius, ait,
adolescentix sencctus, quatn pueritix adoleseentia obrepit.
Idem orat. 23. Isocratem niinc virum vocat, nunc adole-
scentem. Adolescctis, ait, etiatn nunc. o Phxdre , Isocra-
tesest;sed quid de illo augurer , libet rf/cere. Etpaulo post:
Inest enim natura philosophix in huius viri mente quxdam .
H«c de adolcscente Sociates apud Ciccr. augiiratur. A-
lioqiii a Physicis et Medicis adolescens proprie qiiis disci-
tur, a fine puerilia; , ecilicet ab anno 12. usque ad 25.
qiiamdiu scilicel hoino crescit in longitudine ; cum enira
percrevit, adiiltus vocatur.
DosiiNE Iesu suscipb spiritum meum. ) Ut eum victo^vers. 59.
|C»115
siiurum
cxiipil
Bnimas.
llodiii
recio
Commcntaria in Acla
rem, quasi ajjonolhela sislas Deo Palri, corona {^loria; Je-
coranduin, q. d. ait S. August. scrin. 93. Tibi vixi, tibi
moriur: f/nia adiuvisli me, vicit quem suscipis : accipe spi-
ritum Jiicum de mnnu eorum quiodcrunt tuum. Et serin.
51. Fccisti meviclorem, recipc me intriumphum: illi pcr-
scquuntur, tu suscipc : illi eiiciunt, tu intromiltc: dic spi-
ritui meo, intra gaudium Domini tui. Hinc niulli ceusent,
Clirisluin suoruin servorum ct servariiin animas staliin a
morle excipen!. casquc quasi fruclus laborum suoruin Dco
Patri offcrre. Nota liic oplininm moricndi furmam. Prinio,
non dc cnrpore, scd de sjiiritu curani {^crit: conlrariuin
faciunt impii. Sccundo, fidein profitetur. lesuin vocans
Duininuni, scilicct crcalorem, redcmplorem et salvatorem
suiim, loliusque mundi. Terlio. spcin in cum dc(i|;cns, i-
psuin invocat, mcritis suis dillidcns: hinc vocat cum le-
siini, qui scilicct vclil et possit euin salvare. (Juarto, per
aniorcin ci aniinam spiritumqiie rcsifjnat.
Quocirca Christus rcsif^natum sibi a suis spiritum cx-
cipit, ac qua homo peragit particularc eius iudiciuin, in
qiio eumdcin cxlo adiudicat bcalque, ac cum triumpho in
cxlum trodiicit; sin adhuc aliqiiid piir;;andum habeat, ad
Purgnlorium, iit e.xpielur transinillit. Porro haec fncit vcl
per se, vd potius per anj^elos. Nain si pcr se id faccret,
cum sin.tjiilis horis, et sa^pc moinentis, plurimi perorbein
moriantiir, dcberct Chrislus sin{=;iilis niomenlis ad sin{ju-
los niorienlcs c cilis dcsccndcre, imo curn codem inomen-
to inulti in variislocis moriantiir, dcbcrct siiiiul ad varia
loca desccudere , seque multolics replicarc. Qiiare Bar-
Ihol. Sibylla in Spcculo pere.fjrini, qua;st. dccnde 1. cap.
quxst. 9. ccnsel, Christuin hoc parliculnrc iudiciuin cii-
iusquc committcrc anfjrlo custodi ciusdcm , ut is dcindc
cuin pro incrilis vcl ad ca'Ium, vcl ad l'iir;jnlorium , vcl
ad infcrnuin dcducat, aut du.-niuni dcduccndum tradat.
Hoc eniiii ad anfyeli cuslodiain pertincre vidctiir, eiusquc
cssc fiuis ct clnusula. Aiii ccnscnt hoc iudicium ab ipso
Chrislo , mancnle in ca;lo cmpyrco, licri per mcntalein
Chrisli lociitioncm; sicut aiif^clus ad an{^clum, liccl rcmo-
tissiinum , iiicntalilcr loqiiitur, uti dixi Zachnr. 12. lU.
Iiidicium vcro univcrsalc inlinc iniindi pcrsc pcra;;ctChri-
stus; uiidc ad illud omnibus An.^^clis et Sanctis coiiiita-
lus, e c.flo i^loriosus descendct, Matth. '16. 31. Nonnullis
lamen iiluslrioribus Sanctis nioricntibus Christus pcr so
appariiit, coriimqiioanimascxcepit. .\udicxemi)lasclccla.
S. PanlalcDii .Slnrljr in li;;no siispcnsus, fcrrcis Iniiia-
tus iinr^ulis, laiiipadibus ustulntus, ociilis in cxlum intcn-
tis orans, vidil Clirislum in linbitu Ucrinolai sui ma^f^istri,
qiii euin ad iiiartyrium aniinubat: /;V/o cnim, ait, tccum
sum in omnibus, qux proptcr mepatcris; uli habcl vita e-
ius apiid Suriiim die 27. lulii.
S. .Mcnnx Martyri cuin oculi cflbdcrcnlur, cvcllcretur
!in{^iia, caro diliiccraretur, apparuit Christus atijuc oiiiuia
ipsi menibra rcslituit, el sanavit, horlntiisquc cst nd con-
stantiain, promiltcndo ci pra;scnlcm suain opein ct aiixi-
lium, iili liabcl cius vita apud Surium dic 11. Novcmbr.
S. llurbara; in carccre apparuit Chi istiis, suoqiie splcn-
dorecarccrcm illustravit, uc pluj^jassanavil.aniinaiidocam
ad inalans murlyrium, pulliccns pnscntcin suam opcm.
S. Elisubcllm Hun;;aroruin rcfjis (ilia, oculis in ca'lum
intcnlis vidit Christitin, ab coqiie audivil: llono animo e-
slo filia.cijo tccum sum. Cui illu ; lla l)ominc,tumccum,cl
egotccum. Eidein posl vilam innllis annis reli;;iosc Irnns-
octam Christiis appuruit, dixitquc : Vcni sponsa, cuicsti
thalumo polirc.
S. Tnrsilla uinila S. rirCii^orii, ut ipsc rcfcrt lib. 1. Dia-
lof^. cap. IG. inoricns, sursum rcspicicns lcsum vcnientcm
vidil , ct cum marjna animadversionc capit circumstanti-
bus clamare.dicens : licccdite. rcccdile,lcsus venil. C.um-
quc in cum inlciidcrct qiinn vidcbat . .^nncta illa aniiiia c
corpore cst cffrcssa. ianliiqnc subilo fra;/rantia miri odoris
aspcrsa cs(, ut i/)sa quoi/uc suuvitas oslcnderet, illuc au-
etorcm suuvitatis vcnissc.
Sic S. Dionysio Arcopa^jittc crucifixo, in carccrc appa-
ruil Chrislus insulilu luce curuscua, euiiique ad ullimuin
VoL. \.
Apostolorum. Cap. VII. 129
\ martyrii afjonem constanter obeundum animavit.
S. Antoulus de Padua agens auimam cccioit : 0 glorio-
sa Doinina, cxcelsa super sidera, ctc. dcinde sublalisocu-
lis, eos in cxluin lixe intendit. Ro;;atus, quidnam aspice-
rel? Vidco, inquit, Dominum meum, ac moi feliciter ia
Domino obdormivit anno Christi 1231.
•**• Eli;;iu3 Episcopiis Noviomeosis, moriens oculis ia
cilum intcntis: T\unc dimillis, ait, servum tuum Domi-
nc, secundum verbum tuum in pacc. In manus tuas com-
mendo spiritum mcuin. Tu scis quia scmper spcs mea fuil
in tua miscricordia, el pdes rnca in lua credulitate per-
mmsit. Et nunc quoque in confcssione snncti tuinominis,
exlremum Christo anhelitum meum efflabo. Suscipe ergo
me secundum magnam misericordiam tuain.
S. Arnulpho Sucssionis Episcopo c vivis migjranle, cel-
la contrcmuil: contremiscente Everolpho Prcsby tcro: iVc
paveas, ait, dilecle frater ; sunt enim hicc omnia divinx
maieslatis signa. Et mox iteralo terra; motu ; Sub prima,
P ait, quassalione B. Pelrus .iposlolus ad me venit, signifi-
" cans mihi pcceata rcmissa, et vilx ianuam patcre. .Aderat
Ikalorum frequcns ccetus laudcs divinas continenlcrmodu-
lanlium. Sub allera quassalione cum mulHs angclicis spi-
rilibus S. Michael me invisit, polliccns se duce me ad bca-
tam vilam iiigressurum. Tertia concussione adfuit Domina
nostra, vere misericordix mater , multis sli/)ata S. Virgi-
nuin agminibus, bcnignissima me voce ccrtiorem faeicns de
anima mca intcr /Usumptionis eias gaudia in cxlos trans-
fcrenda. Quarc in fcsto AssumptlonisB.Virginis expiraos,
ab ipsa assumptus csl in cxluin.
S. Nicolaus Tolentinas scx lotis anlc obitum roensibus,
paulo anlc nocturnas prcccs sin;;ulis noctibus suavissi-
iiiiiin an;;i;lorum conccntum audivit, qui illi pra>{justum
futura; \ \lx prsbcbal. Cnde ipsc ini^ominabat : Cupio dis-
solvi et essc cuin Christo. laniquc in cxtrcmo spirilu gc-
sticus et cxuUans, rojatus caiisam, atlonitus rci inafjni-
tudinc, vixque pra; {jaudio sui compos, rcspondit: Domi-
nus meus lcsus Christus, S. Mutri sux et Augustino Patri
r nostro innixus dicit mihi : Euge serve bonc ct pdclis, in-
tra in gaiidiiim Domini tui ; in qiiibus vcrbis expiravit.
Ila habct ciiis, et c;eleroruin vila apud Surium ct alios.
Posms Ai'TEU GBMBUS.) L't {jcnullcxione oslcnderetven. i9.
sunuiiuin curain, dolurcm, conipassioncm cl compunctio-
ncm, ul ca Saulo sa;vicnli et Iiidxis obstinalis veniain iin-
pclrnrct, ait S. Chrysost. oiat. 2. de Parasceve. Nola. S.
Slcplianiis pro sc oiavil slans, pro hoslibus vcro g;onu fle-
.\it. Causain dnt S. Au{;ustin. respondcns io pcrsona Sle-
phani seriii. 2. dc Sanclis: Pro me stans oravi , quia pro
vie qui rccle Dco scrvivi. orando et impetrando non labo-
ravi : quia qui /)ro iuslo orat, non laborat, idco pro se stans
oravit. Ventum est ut orarct pro ludxis, pro interfcclori-
bus Chri.sti, pro in'erfectoribus Scmclorum , pro iapidato-
ribus suis, atlcndit tam multam ct magnain csse impicta-
tcin i/)sorum,qux difJicHe condonari posset,gcnu flexit, et
ait: Dominc ne statuas illishoc pccculum.
Clamatit vocb maOJIa.) Quautum vircs illo arliculo
P^ dcricicnlcs, fcicbant: nnm cuin hac vocc expiravil : a!io-
•' qiii iniraciili spocicin habct. quod iu niortc quis clamet,
uti miraculum fuil iu Christo, quod cxpirans clainarit :
Patcr, in manus tuas comiiicndo .•■piritum iiicum. S. Au;j.
scrni. 99. dc divcrsis. addil Strphanum clamori miseuisse
lacrMnns, idcoqiic cfliiax fuit ciiis oralio.
DOMINE SE STATIAS ILLIS IIOC PECCATIM. ) Non orat
Stcpliunus, ut Doiis pccratiiin, pulu homicidium luda^-o-
ruiii, iion n'Slimi'l pi-ccatiim, ncc homicidiuin : hoc ciiim
cst impossibilc, Dcoqiie initirium; qnia tribiiil ci pcrvcr-
suiii dc pi-rcato iudiciuin, ut sriliccl iudiccl pcrralnin noa
esse pcccatuin: srd nc staluns, k\ cst , nc slalis lixisque
oculis illud intucaris, q. d. Nc qiia;so (irmitcr cl pcren-
nilcr cornin le hoc srcliis iiianrnl, scd cilo ab co oculos
nvcrlr, illuilquc conduna.convrrtcndo mcos lapidalorcs ad
pirnitcniiain. Scrundo, nc staluns culpain eorum nd poR-
nnm, hoc csl, uoli cos pnnirc obduraliune ct murtc ilrr-
nn, qiiuui lucrculur: scd pucuam cum culpa cis remillc.
130
Comraentaria in Acla Apostolorum. Cap. VII.
Stant ciiim fixc anle Deum ppccola, quasi vlndiclam pe- A e< singulari munere , iu me clonasU; ego vero multiplici
lenlia : slatiiuutur, quasi inaleficiorum statuae inurmoreae, fruclii auctum tibi illud reddo.
cum peecalor in iis obfirmalur, obduratur ct moritur; ila
ut maneant irremissa, ut picctanlur igne xterno. Ei ad-
verso de bonis Cornelii opcribus dicitur cap. 10. 4. Ora-
tioncs iux et clecmosi/nx iux ascenderunt in memoriam in
conspeciu Dei. Gra?cum iCdui multa significat, nimirum
sistere, staiucre, finnare, finire, erigere , appendere, pon-
derare; et omnibus his modis bic accipi potest, q. d. Ne
sistas, ne firmes, ne finias boc eorum peccatum, ne sci-
licet sinas cos in illo finire vitam, et damnari ; ne erigas
in statuam et monumentum eorum malitiam et vindictam,
ne appendas, ne ponderes in rigida lua; iustitiic lance hoc
scebis, sed excusa quasi commissum per passionein et i-
gnoranliam, ut eis elcmens veniam conccdas
Oratio ergo pro inimicis apud Deum est potenlissima,
cuinque pene cogit ad parcendum inimico: quia pure fit
nd gloriara Dei, itaque e mera , pura putaque charilale
proliciscitur : nuilus enini hic se miscet amor sui, vel a-
nior naliira;; quia contra naturam sua benevolentia et be-
neficentia tendit in hostes naturse, quibus a Deo ignosci
et benefieri optal el orat , ut Dcus per hoc glorificetur;
uti revera liacc snmma est Del gloria, puta clementia di-
vina, qua ex iniraicis suis et nostris facit ainicos, imo fi-
lioset hseredessuos; quam proindeposcenliconceditDcus,
qui gloriae divinx est zelotes magis quain nos, uti par est.
iustum et sanctum.
Probabiliter opinalur Gicum. non solum Saulum, seds. stc-
Stephanus imitatur Christum, quem stantem in cselis et plures alios lapidatores Stephani, per has eius precesP''^""^
intuebatur, ait Nyssenus, qui in cruce pro suis crueifixo- veniara , gratiam et salutem esse adeptos. Hinc denique„r3o°"„„
ribus oravil : Paler ignosce illis , quia nesciunt quid fa- S. Stephanus singularis, potensque est patronus et advo- pro ho-
ciunt. Pulat, ait S. August. serm. 94. de diversis, verba catuseorum, qui suos inimicos seque ac homines seelera-"'''"*'
~i- B tos et obduratos, uti suntludaei, converteresatagunt, uli^.
ista audicit PaulusF audivit subsannans, sed irrisil. H
lar. Arelat. serm. de S. Slephano dicit, nescisse Slcpha-
num iis irasci, per quos sibi videret aulam regni cxlestis
apcriri, pcr quos se xtcrnis sxculis intelligercl comecrari :
et sic ex olraslro novum ramum coepisse infcrri,ui olivam
veierem nollet abscindi.
Aroia Notat S. Fulgentius ser. de S. Stcphano, arma quibus
sicphani conlra ludaeos pugnavit Stephanus, et vicit, fuisse chari-
charUas. tatem , proesertim erga suos hostes et lapidatores: Per
chariiatem Dei, ait, sxvientibusludxis non cessit: per cha-
ritatem proximi pro lapidaniibus intercessit. Per charita-
iem argucbat crranies , ut corrigerentur : per chariiatcm
pro lapidaniibus orabat, ne punirentur. Charitatis virtuie
subnixus vicii Saulum crudeliier sxvientem, ei quem ha-
bebai in' terra persecutorem, in cxlo meruit habere consor-
tem. Sane ardentissima fuit hKc Stephani charitas, quse
furorem ardentissimum Sauli et ludseorum vieit et supera-
vit. Voluit enim Deus in Stephano quasi in Prolomartyre,
caeteris omnibus Martyribus secuturis dare illuslre forti-
multis experienliis constat; id enim ipse suo zelo, exem-
plo et martyrio meruit, eum ergo invocent.
Narrat Baron. anno Chrisli 418. ex Severo Episcopo g^^^j.
Maioricae insulas, reliquiis S. Stephani Maiouam (quaepia.
urbs est in Maiorica) illatis omnes ludaeos, quorura nu-
meriis erat540. per iniraculum fuisse conversos, cuin ni-
mirum viderent suissaxis, quae quotidie iaciebant inChri-
stianos reliquias gestantes et comitantes, neminem laedi;
et Dei vindicta ignem caelitus in Synagogam suam im-
initli. Simile est quod scribit S. August. lib. 22. de Civ.
c. 8. Martialem virum honoratum, a genlilismo ad Chri-
stianismum, cui antea semper restilerat, a genero etiiiia
fuisse conversum per invocationem S. Stephani , perque
flores ex altari S. Stephani desumptos, et capiti Martia-
lis, cum aeger decumberet, suppositos; adeo ut deinceps
perpetim in ore haberet ultima S. Stephani verba: Chri-
sie accipe spiritum meum.
Et cum hoc DixissET, oBDOBMmT IN DoMiso.) Quasi
tudinis, palicnliae, innocentia;, et caeterarum virtutum e-p mori et quiescere uequiret,nisi prius hostibus bene preca-
xemplar, ac praesertim cbaritatis, qna tortores suos con-
verterent, uti fecit S. Paulus, S. lacobus, et passim alii
Marlyres.
vis pre- Notat secundo, S. August. serra. i. de Sanctis efTica-
sl'™i*I ciam orationis S. Stephani: Si S. Slephanus, ait, non o-
„j /'* rasset, Ecclesia Paulum non haberet: sed ideocrccius est
Paulus, quia in terra inclinaius exaudiius est Stephanus.
Et ser. 5. docet longe amplius Stephanum planxisse sce-
lus hostium, quam suos dolores, ideoque pro illis lam ira-
pense et ferventer orasse. Plus, ait, dolebal illorum pec-
cala, quam sua vulnera : plus illorum impieiaiem , quam
suam mortem : Et recte plus: in illorum quippe impieiate
erant multa qux plangi potuisscnt, in illius auiem morte
non erai quod debuisset doleri. lllorum impictaiem mors
sequebatur xierna, huius autem moriem vita perpetua.
oratio Nota tertio, efllcacissimam esse orationcm ardentem ,
pro bo- quae fiinditur pro inimicis, qualis fuit hajc Stephani : tum
iibuser quia jpga ggt actus difficillima; et eminentissimai charita
tus, veniam a Deo impetrasset. Nota. S. Paulus Christia-
nos morientes vocat dormieutes, 1. Cor. 13. et 1. Thess.
5. quia eorum mors non lam mors est, quara somnus, ob
spem brevi futurae resurrectionis , inlerim anima trans-
eunte ad requiem et gloriain aeternam , ut in visione et
fiuitione Deifelix etbeata couquiescat,dicatquecum Psal-
te Ps. 3 Inpace in idipsum dormiam et requiescam. Ubi
S. Augustin. 0 inpace! inqiiit, o in idipsum! o dormiam
et requiescam! Hinc fidelium pius est inos, ut aliquo e
suis moriente non dicant, Talis mortuusest, sed, Obdor-
mivil in Domino. Felix so7)inus, ait Petrus Daraiani orat.
de S. Stephano, cum requie, requies cum voluptate, volu-
2)ias cum xierniiaie. Nam ut dicitur Psalra. 12G. 2. Cum
dederit dilectis suis somnum , ecce hxreditas Domini. Et
Apoc. cap. 14. 13. Bcaii mortuiqui in Domino, id est, \a
Domini fide, gratia et sinu, quasi viva eius membra, mo-
riuniur. Vide ibi dicta.
Hic fuit finis, hic triumphus, haec coronis et corona pri-
Bia, cui?^'^= '""' l"^'* ^3m Deus nobis consuluit, imo imperavitD mi Christi athletae, S. Stephani, quem S. Augiist. Nysse
Matth. 5. 4i. tum quia iniuria haec proprie tangit homi-
nem. Si ergo is laesus, ius et actionera suain, contra lae-
dentem rerailtat,imo oret, ut et Deus reraittat, cogit quasi
Deum ad remittendum : Deus enim homine looge clemen-
tior est, et videri vult. Quocirca haec Stephani oralio ira-
petravit et quasi peperit Paulura , eumque fecit Aposto-
lum orbisquedoctorem.QuocircaCardin. Vitriaco inVita
S. Mariaj Oigniacensis lib. 2. cap. 11. scribit, eara in ex-
tasi cognovisse, S. Stephanura S. Pauli decollati animam
iusuc A ^'^'^^P'*^^' et Deo obtulisse: Dicebat, ait Vitriaco, cum de
animam -B- Sicphano Proiomariyre caneret, quem paradisi rosa-
Pauii. rium appcllabat, illi sub mortem oranti Dominum pro mii-
nere dedisse S. Paulum: et S. Paulo peracio 7nartijrio e
corpore excedenie, S. Slephanum adfuissc, eiusque spiri-
tum obiulisse Domino, atque dixisse : Domine hoc ingenli
S. Ste
phanus
nus, FuIgenlius.Emisscnus.Chrysolog. Bernard.Nicetas
et alii suis homiliis proscculi, iniris encoraiis cclebrarunt.
Miracula post raortein per sacra eius lipsana et reli-
quias palrala inagna et mulla recenset S. Augustin. lib.
22. Civit. cap. 8. et hom. 7. de Sanctis, et Prosper. lib.
de Prcedict. dimidii temp. cap. 6. Gregor. Turon. lib. 1.
Hist. cap. 31. Gennadius, Nicetas et alii plures. Porro iam
inde ab eius obitu, tanto in honore et cultu apud oranes
fideles fuit, ut S. Cleraens lib. 8. Constit. cap. 33. scri-Fesium
bat, Apostolos sanxisse, ut quotannis dies martyrii eiusS. sie-
publice festus celebretur. Unde S. Martialis Apostolorum Ph""'
discipulus altare S. Slephano in Galliadedicavit, uti ipse,^'^/^"^
testatur iii ep. abBurdegal. cuius exemplum secutae mul-sioli».
tae aliae Gallicanae Ecclesiae, nomine et titulo S. Stephani
niagnifica templa et basilicas erexerunt. Primus Hunga-
Commcntaria in Acla Apostdlonim. r.ep. Vlll, 131
rorum Rci et Martyr S. Stcpliauas, a S. Slepliauo el no- ^ caileris praeciinj. Iio Cliristi Evangi.liil» cl prico in «u-
men, ct regoum.etroarlyrii lauream est adeptus.uli ha- lam ca?lestem Christi. llle \icloreni el feliccm tuum spi-
bi;l cius vita 25. Augiisli. rilum excipiet. llle libi saxa in gemmas conTcrtel; pro
Denique S. Dorothcus in Synopsi, asserit eodem die corooa saxorum imponel capiti tuo coroaam carbunculo-
cum Stophano occisum esse a ludxis Nicanorem Diaco- rum, adanianlum, smaragdorum. lllc ab oculis tuis lu-
num, el insuper duo Christianorum niillia. De Nicanore crymas, a vultu sudorcm,a corpore cruorem omnera ab-
idern traditS. Hippolytuslib.de72. discipulis.Verum.Mar- sterget: ilie Doo I'alri viclorem tc sistet, ut pro modico
tyrol. Kom. 10. lanuarii, asscrit Mcanorem in Cypro es- agonis tempore aelerni re«jni diadcma accipias. Ilo Proto-
86 occisum. Idem habel Menologium Graicorum 28. lulii, martyr, ca;teris iter in ca-lum pra?i, riam ad triumphum
quod et addil, id contij^jisse sub ^'espQsiano. slerne: sequcnlur le ul duccra lolo orbe per omnia fulura
Ilo nunc S. Stophane, ito pugil Chrisli, ilo ad Icsum saecula, innunicra Martyrum aj^niina. Paucis horis forti-
tuum, pro cuius lide el amore lanluni agouem obiisli. le- ter luctaiido teipsuni merilis, Apostolos gaudio, Gdelcs
8US te expectat ut coronet, qui spectavil ut vincercs. Bo- e.xemplo, Ecclesiam gloria, orbcm fania, angelos exulta-
num cerlamcn ccrlasti, cursum consuiiimasti, ndem ser- tione, caclum civibus, paradisum .Marlyiibus iuiplcsli et
vasli: accipe coronam gloria. Ilo Martyr fortissime in do- condccorasli. Eia ex allo nos rcspicc , ut tiii cerlamiuis
mum fortiuiii Dei. Ito Virgo castissime iu supernum mou- vcstigia fortiter scqui, ilaquc gloiia; lua; bravium coDie-
tem Sion : scquere cum choris S. Virgiuum Aguum qiio- qui mereamur. Ameu.
cumque ierit : caala cum eis Caaticum novum, imo illud
C A P U T 0 C T A Y U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
A morte Stfphani oritur gravis Ecclesio' persectitio : umle /irfc/es di.ipergunlur, el Samariam converlunl, in eaque
Stmonem Magum: sed ille volens emere poteslalem dandi ^pinium sanctum a S. Pelro increpalur. Denique
V. 2G. Eunwhus Candacis Regiucc a Philippo baplizalur.
1. 'M ■ACT.4 cst aulcm in ilia dic perscculio niagtia in ccciesia, qnae erat lcro=oIymis, et omncs di^persi sunt
H^ pcr regiones ludipac el Siraariae, pr.'Eler aposlolos. 2. Curaverunl nulcni Stcphanum viri limorali, et fe-
JL ccrunl planctum inagnum siiper cuui. 3. Sauliis aulcm devaslabal d clcsiam, per domos iiUrans , ct ira-
liens viros, ac mulieres, Iradebat in cuslodiam. 4. Igilur qui dispcrsi eraiil pcrlransibant, evangelizantes vcrbum
Dci. 5. rhilippusautem descendens in civitiilem Samarice, pnedicabat illis Chrislum. 6. Inlendcbanl aulem lur-
bsB his quai a Philippo dicebantur, unanimiter audientes, et vidcntes signa quaj faciebut. 7. Multi cniin corura
qui habebanl spirilus immundos, clanianlcs voce magna cxibanl. 8. Muili autcm paralylici et claiuii curali sunt.
9. Factum est ergo gaudium magnum in illa civitate. Vir aiitcm quidam nomine Siraon, qui ante fucral in civi-
tate magiis, seducens gentcm Samariae, dicen« se esse aliquem magnum : 10 Ciii auscultabant omne* a minimo
usque ad maximum , dicenles: Hic est virtus Dei , quae vocatur magna. II. Atlcndebant autcm cum , propler
quod mullo tempore magiis suisdcmentassel eos. 12. Cum vcro credidisscnlPhilippo evangclizanti de rcgno Dei,
in nomine lesu Chrisli baplizabanlur viri ac mulieres. 13. TuncSimonct ipsecredidit : ct cum baplizalus esset,
ndliffircbat Philippo. Vidcns cliam signa el virtulcs nioximas licri , slupens admirabalur. 1-i. Cura aulem audis-
j.enl apo>loli, qui eranl lcrosolyinis, quod reccpissel Samoria vcrbum Dci , miserunt ad eos Petrum el luannem.
15. Qui cum venisscnt, oravcrunt pro ipsis ul accipercnt Spiritum sanctum : Iti. Nondum enim in quemquam
illoruni vcnerut, scd baplizati lantum eranl in numine Domini lcsii. 17. Tunc imponebant marius supcr illus, et
accipicbant Spirilura sanclum. 18. Cum vidissct autem Sinion, quui pcr impositioncm raanus apostolorum daretur
Spiritus sanctus, obtulit eis pccuniam, 19. Diccns: Date cl niilii lianc polestalem, ul cuicumque imposiiero ma-
nus, accipial Spiriliim sanctiim. 1'clrus autcra dixit ad cum : 20. Pccunia lua tecum sit in perdilioncm : qiioniam
doiium Dci cxislimasli pecunia possidcri. 21. Non cst libi pars, neqiie sors iii scrmonc isto : cor enim tuum non
cst recluni coram Dco. 22. Pocnitcnliam itaque agc ab hac ncqnilia tua : ct roga Dcum, si forlc remillalur libi
haec cogitalio cordis tui. 23. In fclle enim amariliidinis. et obligatione iniquitalis vidoo lc Cssc. 24. Ilcspondens
auti-m Simon, dixit: Prccamini vos pro me ad Dorainuin, ul uihil voniat super rae horum quaj dixistis. 2o. tt
illi qiiidem leslificali cl loculi vcrbum Domini, rcdibant lcrosulymam.et mullis regioaibus Samaritanorum evan-
Rclizabaiil. 26. Angelus autem Domini locutus csl ad Pliilippiim, dicoiis: Surge, et vaJc contra mcridianuiu, ad
>iam qiia? desccndit ab lcrusalem in Gazam : ha'C cst dcserta. 27. Kt surgons ubiit. El eccc vir /Eihinps, cunu-
rlius, polens Candacis rcgin.x' yElliiopum, qui cral siipcr omncs ;;azas cius, vcncrut adorarc in lerusalcm: 28. Et
rcvertcbalur sedens supcr currum suum, lcgensquc Isaiara proplntam. 20. Dixit autcm Spiritus Pliilippo: Accc-
dc, et ailiunge te ad currum islum. 30. Accurrens aulcra Philippus, audivit eura logcnlcin Isaiam prophctam .
ct dixit: Piilusnc inlclligis qua) lcgis? 31. Qui ail : El quomodo possum, si non aliquis oslenderil mihi? Roga-
vitquo Philippum ut asccndcret, ct scdcrct sccum. 32. L')cus nulem scriptura; quam legcbat, erat liic : Tumquam
ovis ad occisioncm duclus est : et sicut agmis corain londenle se, sine voce, sic non aperuit os suum. 33. In hu-
inilitate iudicium eius sublalum cst. Gencrationcm eius quis cnarrabit, quoniura tollclur de tcrra vita cius? 34.
Rcspondcns aulem cunuchus Philippo, dixit: Obsccro tc, de quo prophela dicit lioc?dese, an dc alioaliquo? 35.
Aperiens aulem Philippns os suiira, et iiicipicns a scriptura isla , evangelizavil illi lesum. 36. Et dura ircnl por
vjom, vcncrunt ad quumdam aquam : cl iiil cunuclius : Ecce aqua, qiiid prohibet me baplizari? 37. Dixit autom
1'liilippus: Si crcdis cx lolo coulc, licot. tt rcspondcns ait: Crcdo Eilium Doi cs?e losum Christum. 38. Et ius-
sit ^lare currum: eldosconderunt ulorque in aquain. Philippus et eunuchus, ct baplizavit cum. 39. Ciim aulcm
asceudissent de aqua, Spirilus Domiiii rapuil 1'liilippum, el amplius non vidit eum eiinuchus. Ibat autcm pcr vium
suam gaudcns. 40. Philippus autcra iavciitus csl in Azoto, et perlraiisicns evaiigclizabat civitatibus cunclis, do-
nec venirct Caesareain.
132 Coratttenlaria in Acta Aposlolorum. Cap. VII!.
FACTA EST AliTEM IN ILLA DiE (id cst, illo lcmpore, cst y^ quc illos ipsos C3se, quibusS.Pctrus et lacobus siins cpi-
synccdotiu! ) rEitSECUTio magna in Ecclesia.) Ejti slolas inscribunt, dicentcs: Advcnis dispmionis Ponti ,
S. Mag-
d.tlcna
qil.inilo
appulit
Massi-
liam.
Tcv £x/.Ar,Tiav, id cst, in Ecclesiain, cunlra Ecclesiam: ita
Ti{5;ur. DoroLlicus tradit cuin Slcpliano occisos essc bia
niille Cliristianos, uti paulo ante dixi. Ccrtc plures tunc
occisos indicat l'aiiliis Act. 2G. 20. diccns : El citm occi-
dercnlur, ci/o dotuli scnlcntiam. Ha;c crgo fuit priina {je-
neralis Ecclusia! pcrseculio, quain inovcruut luda^i liosles
eius cxinde, et deinccps seinper infcnsissiiiii ; ila Euscb.
in Chionico.
Rliilti cciisent hoc tempore S. Map;dalonara cum sorore
S. ]\Iailha, fralre Lazuro, Maxiiiiino, Marcclla, et lose-
pho ab Arimathia (qiii doinde in Britanniain traiicicns,
ibi evangclizans Chiislum, iii pacc qiiicvit) a ludaeis navi
siiie velis ct rcinis ini|)osilos, Dci ductu .Massiliam a|ipu-
lisse, ibiquc Christi fiMcin propafyassc. Ita cx Aclis S. Ma;^;-
dalcnaj, ct hisloria Valicana Baron toin. 1. Annal. et iii
Martjrol. '22. lulii : licct Liicius Dextcr in Chronico tra
Galatix , etc. vel Duodecim Iribubas qux sunl in disper'
sionc, salutem.
Astipulatiir Lucius Dexter. in Chronico, qiiod dedicat
S. Hieronymo (illi eniiii fiiit co.tvus ) sic cnim habet : An-
noChristi3'i.occiso l/ipidiOus Stcphano, ma(jna perseculio
lerosolijmis et in confiiiiis exoritur: plusr/uam quindecim
mille viri, r/ui pnedicantibui Apostolis in Christum credi-
dcrant , furjnnlur. Alii (ul Asiarn , nonnulli nd Europam
veniunt. Ex his plusquam quinr/enli r.avc Ci/pro educli ,
ad portum Cartha(/inensem llispaniic pcrlinqunt : clivisi
pcr Hisprmias, morlem Chrisli resurrectionemque denun-
iianl, el Mariic vitam, ad quam frcquens ex Hispania fie-
bat pcrer/rinalio ; lotamque provinciam •undique inirilicis
et inauditis nuntiis complenl. Ex his primi a beato lacobo
clirjuntur urbium Ponlijiccs et Paslores. Dubium an omnes
Judici fuerint. Ilispani prxcipue Iud;ei,millunl kcjatosad
dat tardius id conlif^isse, scilicct auno Christi 48. qui et Aposlolos. ul rjuam primum alir/uis corum vcniat ad eos ,
subiunj<^il : Anno Christi \8. Maria Marjdalena miraculis 1) qui dc rcbus rcccnsitis dc Christo eos vcrius cl uberius do
clara, tniriftce divinis laudibus ci contemplcdioni dedita
in Galliam mirjrrd. Sic el alii plures scribunt eain gran-
d*vam, octofyesiino£Ctalis sua;anno e vita iniprasse. Post-
quam cniin apostolalu pcrfunctaMassilicnses adChristum
coiivcrtit, inslinctu Doi secessit in inontcin, fulura sa^cu-
lis omnibus pffinitcnliae ct conlemplationis excmplar: ibi
per triginta annos vitain angclicain in oralionibus et la-
crymis cp,it. Hoc eniin ci dcnuntiarat S. Michael Archan-
geliis diccns: Deus quem ianlum o Marjdrdena concupi-
scis, el sem/jcr habcs, io vull hunc locum lacri/mis irrigare
profusis, ul fuluris sxculis cxemplum pocnilenliic pcrpe-
tuo fias. Ae ilcrum angelus, qui ad Purgalorii loca cam
deduxerat, repoQcns ipsam ad cruccin in Bauina, edixit,
et pracdixit : Quanto lemporc tuus ac nosler amor lesus, in
tcrris propler ie evixil, tanto tu quorjue in hac spelunca
morabcris; uli ipsa apparens Eliaj Anachoretie,Baumain
siiain incolcnti narravit, teste Doctore Sjlveslro Prierale
cerd. Undc mox addit, ad eos profcctiim S. lacobuin anno
37. Christi, qui fuit tcrtius ab ciiis asccnsii iii cteliim : S.
lacobus, ait, Apostolus, Zebedxi fdius, pcrarjrrUis urbibus
Hispanix, mullisquc ereclis Ecclesiis. et Episcopis crcatis
cx udvcnis, Pclrum Bracarx reliquil Episcopum ; acpri-
muin orcdorium B. Virrjini , eius iussu prxscnliaquc su-
per columnam Cxsaraurjustx erexit. Idcm lamen Dexter
paulo post addit, plerosque alios .'Vpostolos tardius disces-
siss6 in provincias, quae sibi obligerant, nimirum auno
Christi \\. Sic enim ait: Ex Hispania rcdicns lacobus ,
Gcdliam invisit, cl Britanniam, et Vcnetiarum oppida, ubi
prxdicat, ac lerosolijmam reverlilur, de rcbus (/ravissimis
consulturus B. Virginem et Petrum. lacobus interest pro-
fectioni ad prxdicandum nonnullorum Apostolorum, scili-
ccl Mcdhix, Tliomx, Andrex, Philippi, Bartliolomxi, Si-
monis, ludx, el Malthxi, qui Deo duce profecti sunl hoc
anno, cum codem anno scripsisset is Evangelium. Eodem
apud Siirium dic 22. lulii. Sane Iuda;i pra; ca;teris Mag- n anno loannes Thcoloqus comitanle B. Virqine, Ephesxm
dalena;, eiusque familia; infensi, ob eximium eius in Chri- proficiscilur. Additque anuo sequenti, quifuit Christi 42.
stuin amorem,et ob mirum dolorein,qiiem in morteChri-
sti criici astans ostenderat, ia eain virus odii sui illico
evomuissc vidcntur.
Et OiU^ES DISPERSl SUNT PER REGIONES IVDMJE.) 0-
mnes, scilicet fidcles, qui erant do Ecclesia, de qua prae-
cessit:nouergosoIiseniores dispersi sunt,ut videtur velle
Euscb. lib. 2. Hist. cap. 1. sed et ca;teri: nonnulli taineu
qui potcntcs habebant ainicos, vcl in latebras sese abde-
bant, aut periculis etcarceri se olTcrcbant, renianserunt.
Omnes ergo intcllige coinmode,qui scilicet facilefugcre po-
terant, q.d. Plcrique oinnes, perinulli dispcrsi sunt. Graece
aiiir.apu.tvni., id cst, disscminati sunt, quasi scminanles fru-
mcnta ad pancm supercxleslem conficicndum; universum-
que orbcm pcrarjrantcs, vivificx doctrinx virtutes cfficacias-
que disseminarunl, aitS. Alhanas. hom. de fermento.
Eccc quanlum bonuin ex malo clicit Dcus, quantam es
perseculioQe Ecelesia; dilalationem , et (Jcntium eonver-
lacoburn rcdeuutem lerosolymam, ibidein ab Herode fuis-
se oceisuin.
Porro eonstat Apostolos in hac perseeutione S. Stepha-
ni non fuisse dispersos. Ait eniin Lucas, prxler .Aposto-
los. Ex qiio merito Beda hic refellit Pseudo-.Melitonem li-
bro de obitu B. Virginis, qiii asserit anno secundo a Chri-
sti asccnsione Apostolos dispersos, profcctos esse in suas
provincias. Dei eniin consilio et protectione manserunt A-
postoli lerosolyma;, ut inibi Ecclesiam a Christo , et a se
inchoatam fundarent et firmarent, ne ludaji eam a se dis-
persain et eversam eriminarentur ; sed potius ipsa ibidem
Synagogae succederet, eamque sepeliret. Hine rursum non-
nullis parum probabile videtur, quod aliqui apud Baron.
in Martyrol. 23. lulii, censent in hac dispcrsione S. laco-
bum profcctum esse in Hispaniam, ibique Hispanis nou
Gentilibus, sed ludajis dumlaxat, evangelizasse : fuit enim
et ipse unus ex Apostolis, quos Lucas ait non fuisse dis-
ouem I ita crescil advcrsis cujitida virlus. Unde Nysse- D persos. Nisi dicas unum lacobum hie excipi. Sane Vera
nus, liomil. dc S. Stephano, docet persccutionem S. Ste- -■ - - - - _..._. _ .
phani , Evangclium per orbein evulgasse. Ob eius enim
ca;dem discipuli per alias regiones dispersi , eas conver-
lerunt; et S. Stephanus e ca;lo earum conversionem suis
precibus impetravit, ae pra;cipue ut S. Paulus conversus
orbein evangclizando obiret. Sic cnim impiorum couati-
bus, quibus opera Dei impedire conantur, Deus opcra sua
promovct ct exequitur, uli ostendi cap. 4. 28. Primo er-
go dispersi sunt pcr rcgiones ludxx ctSamarix; sed mo?
inde Innge ulterius se sparserunt. Tcstis est S.Luc. c. 11
IJ. Et dli rjuidem, ait, qui dispcrsi fucrant a tribulatio
lis in Italia valde colitur S. Maria Salome inater S. laco-
bi, qiiam fcrunt lerosolymis tunc eo profugisse, et labore
£Etaleque fractam, ibidem in Doinino pie obdormivisse ;
ila Baronius, et Ribadeneira in Vita S. lacobi. Sed de hoc
plura dieam cap. 12.
CliRAVERLNT AUTEM StEPHANUM. ) ^'^VUS, positum «KVers.
arca scpelierunl. Grajcum zofit?w significat curare, gestare,
porlarc, estque subinde verbum funerale.sigoificans mor-
iuum efferrc et scpclire. Quocirca Noster uti gencralius,
ita plenius vertit, curaverunt. Curare enim funus ct cor-
pus defuneti, est illud abluere, coinponere, ungere, vesti-
we qux faciafuerai sub Slephano.pcrambulaverunt usque re, loculo imponcre, elTerre, sepelire, iusta pcrsolvere, o
flmmccm elLijprum, et Antiochiam. Quare Anliochiae mnemque funeris pompam adornare. Porro Gra;cum (tjve
crescc^nle lidelmm numero, primum discipuli cognominati v.o'j.t7c.v, id est, curaverunt una, seX^Mrilcr, ut vertunt Pa-
sunt Chrisliani : idem ait v. 26. Unde Baron.Tonicctal
dispcrsoruiu nuineruin fuisse ad quindccim niillia, addit-
gnin. etTigurina, significat viros timoratos unauimi con-
seusu, collalisque operis fuaus cooiposuisse. Miuus recte
Commenlaria in Acta Aposloloruni. Cap. VIIF. 1J3
Caietan. inlerprctatur, una cum perseculione eo3 funus ^ 6a< ornatum, ait S. Hicron. ad Paulam , coiisolans eam
de obitu filiaj Blesilla!, ubi eladdil: Gron«//s/« s«oi/!(e^aj.
hoc esl, cffasx nimiuin lacrymx, impictas in Ueum esl.
fertio, planclus liic significal processionem cum accen-
S. Slephani curasse. Alii vertunt, comporlarunt . simul
extulerunt, uli videmus funera muitis simul succollanli-
bus elTerri.
ViBi TiMOBATi. ) Ej).a?i<;, id est, pii religiosi: ita Pa-
f;niu. et Tij^urina. Nain limor Dei in Scriptura, idem cst
()iiod pieta^, relif^io ct cullus Dei: et timcre Dcum , est
eum pic vcncrari el colere. Uoiuin duii fuit liamaliel :
iiam iit ipse revclnvil Lucinno, qui idipsum scribil in in-
Tcnt. S. ?tcpliaiii, liidd,'i corpiis Slepliaiii abicccrunl in a-
{jrum , ut a f.Tis cl volucribus vorarctiir; quocirca per
diem ct noctem ibi mansil inscpultum, et a feris avibiis-
qucDci Dulu intactum; sed (iainalicl noctc scqiionli iiiisit
viros fidclcs ct rclijjiosos, qui illud occultc ad villum suam
defcrrent, qua; cx nomine su» diccbatiir Capliar^ainala ,
Tiginti passuum millibus distaiis a lerusalem, iliiqiie ciim
posiiit in moiiumcntonovo, faciens ei planctiimTO dicbus.
Nota hic propriiim pioruin opiis esse, scpclirc niortuos,
a quo in Scriplura luudatur Tobias, ct iucola; labcs ''a-_
Inad scpclicnlcs Saulein, 2. Ucfj. 2. 4. Cclcbratur in .Mar- u
tyrol. dic 8. Deccinb. S Eulichianus 1'oiilifcx, quod suis
)nanibusscpclicrit3i2. Martyres. Idcm de Mnrtyribussan-
xit Piiis I. l'ontifex et Marlyr anno Uomini 100. epistola
2. ad liistimi Vienncnsem Episcopiim, qii.e cxtal tomo 1.
Biblioth. Ss. Patrum. Cura, ait, Ss. Mwtijrum corpora ,
sicnt membra Dei , quemadmodum curaverunl Aposloli
Stcpluinum. Additqiic: Carceres Sanctoruni visita, ne a-
liquis tcpcscal in fiile. Martijria sancta Spirilu sanctopro-
ba. l't perseverent in fldc, cis incitatar insiste. Vlebs uni-
versa lua sanctilate protcfjatur. Uevelatum mihi esse scias
collega bealissimc , cilius me finem huius vitx esse factu-
rum : scqucnti enim anno martyrio est coronatiis.
Piancius Fecebu.nt pl.\!«ctlsi magslm slper elji. ) Svrus ,
qiiiJ ? planxcranl eum vcUcmcnler. Qua;rcs , qiiis et (lualis hic
j' planctiis? Hcspond. Priino , fuisse luclum et lacrymas.
Quis cnim, ait Chrysostoniiis, non plorasset, vidcns illum
mansuetum agnum lapidari et iaccre mortuum? Planjjunt
sis C(;reis, psalmodiam et hymiiodiam, tum Clcri, lum po-
puli in funere, eliam Sanctoruni, adhiberi solilam. L'udc
Iradit Nicelasorat. de martyr. cl invcnt. S. Slcphani, A-
poslolos ipsos cum frcqucnlia fidelium, iu psalmis cl liy-
ninis translulisse et sepclivissc Stcphaiium, facientcs plan-
clum iiia^-jnum pcr quadrajjinla dies. Sic et S. Hieron.
epist. o3. ad Uiparium, scribil Apostolos cuiani corpori
Stcphani impendisse; funusenim lioc erat non fideliscu-
iuslibct,sed .Martyris.ciusquc primi et illustrissimi.Plan-
ctus erfjo hic signifieat pompam rcligiosam, scd glorio-
sam, Martyris triiiinpho dcbilain et impcnsain. Quocirca
iiicrito ur[jet hunc locum S. Uicronvm. pro cultu Ps. Rtf-
Ii<iuiarum, conlra \'igilanlium, episl. iam citala: Ergo,
ait, Marlijrum immundx sunl rcliquite? Et quid passi sunt
Apostoli, ut immundum Slephani corpus tanta funeris am-
bilione prxcederent, ul faccrent ei planctum magnum, ut
corum luctus in nostrum guudium vcrtcrelur? Ad plaa-
clus liuiiis pompam pcrlinet marlyrium, id cst, .Martyris
tumiilus ct moniimentum, ad quod oralionis causa eon-
vcpirc solcnt lidelcs.
Ita in Actis S. Laurentii, qui S. Slephano fiiil rompar
cl consimllis, tuni diaconatu, tum fortitudinc cl zclo, luiii
inaityrii gloria, lcgimus, co in craticuln aniinam Deo ei-
hnlanle, convcnissc S. lustinum saccrdotem, Uippolytum,
aliosque fidcles, pra;sertim paupcres, in quos opcs Eccle-
sia; iussu S. Xisli Pontif. distribucral, cumque planiisse
lacrymando, ac funebri ct solcmni pompa corpus eiiiscf-
fereiido in agnim \'eranum, ibiquc tuin<ilum honurificum
ci erigcndo, iuxta qucm omnes constilcruiit Iribus diebus
iu ieiuniis.vigiliis nocturnis.ct orationibus. puscentcs eius
opc bcncficia sibi dnri a Doinino Deo: quibus exactis S.
lustinus .Missam celcbravit, in qua onmes communica-
ruiit ; itaquc eos dimisit, ne a persecutoribus comprclien-
cnim pii suos morluos, non quasi omnino pcricriiit, ut^^ dercnlur,co quod rumor huius conTCntus ct pompx iam
niundaiii faciunt,qui cttincto corporc dc salulc actum percrebresceret.
cssc credunt, qiios rcdarguil Aposloliis 1. Thessal. 4. 1.
sed ex amorc el charitalis alTcctu ; quia eoruin prxscnlia,
ope et consolalione vident se dcstitutos. Plangunt Slcpha-
num, ail (JEcumen. qiiod se tanto pra-fcclu, lanlo palro-
no, lauta doctrina, lantisque signis privatos conspiccrent.
Sic .Martha el Magdalcna planxcrunt Lazarum , qiiin et
Christus ipse loann. 11. Sic loscph planxil Incob, (len.
50. Israclita; Mosen, Deuter. ult. et losue cap. ult. Hoc
estquod Sapicns nionet Eccles. 22. 10. Super mortuum
plora : defccit enim lux cius , elc. Modicum .plora super
viortuum, quoniam requievit, etc. Luctus mortui seplem
dicbus : falui aulcm et impii , omncs dies vitx illorum.
Quare nullo inodo mortuis compali, ncc moercrc, misan-
tliropon cst, Tiinonicum cl fcrinum: niinium aulcin dolc-
re , miilicbrc cl Elhniciim: moderatc lugerc, humanum
esl cl pium. Porro ludii in luctu funcbri plangcbant noii
Similcs fuerunt planctiis et pompx funebrcs aliorum
Martyrum, uti vidcre cst in eorum Actis. Denique huc
pcrtinct inemoria ct cclebritns nniiua S. Slcphani el Ss.
Marlyrum, ab Aiiostolis fidclibus indicla cl sancila, te-
sle S. Clemente lib. 8. Constil. cap. 33. Siinilia hgcs de
S. Polycarpo et Martyribiis Lii.rjdiincnsibus , apud Eu-
seb. lib. "i. Histor. eap. 15. et lib. o. rnp. 1. ct scqucnt.
Hkc nota contra h.Treticos , pro cullu Sanclorum et rc-
liquiarum corumdcm. Caute qiioquc hic legendus Caic-
tan. qiii fuiiiis hoc et planctuni Stcphani niere ludaicum
fuisse piitat. Hoe enim ex Aclis liquet essc (alsum.
llursum, ex lioc loro rccle Baronius Iradit originem ri-
lumque funeris Chrislianorum : Exemplo, ait. .\postolo-
rum,laudabilis in Ecclesia Dei,in curandis dcfunctorum
corporibus consueludo permansil, ul cadem in primis aro-
tnalibus condircntur : unde Tcrlullianus: Si Arabix qux
UI.
Mo\ pri-
piiUurx
Chri-
lanliim vocc lujjubri et lacrymis, scd ct gcslibus, complo- runtur, sciant Sab.ri pluris et carius suas merccs Christia-
, clc.i) nis sepclicndis profligari , qunm diis famigandis. Grcgo-
dcndo manus, strinjjcudo bracliin, tundcudo pcctiis
El hoc propric signilirat tjra-cum zo-iTo;, a ■/.ot:-',,, id est,
puho, fcrio. Uinc adhibcbanl tibiciiics, qiii tristc carinen
inodulantcs , clercnt planctum ct ciulatuin , ut pulet
Malth. y. 23.
Seciiiulo, planctus hic significat funcbrcin pompain,
piita alras vcstcs (in funcrc cnim omnia crant furva; un-
de et fiinus noincn ncccjiit, nit Ecslus), nromatn et iin-
giicnta, quibiis corpus un;;cbant : thurilicationem , lu-
gentiiim ratervns, la;das fiincbrcs, exequias, elemosyna-
rum dislribulionem iii pniipcres, convivium fiinebre, cte.
Ad h,x-e orationes et sacrilicia pro dcfiinclo. Scd liis noii
rfjiiit Stcphaniis, utpolc Martyr: quoniam iniuriam facit
Marlijri. qui oral pro Martijrc, cuius nos debemus oratio-
jiibus commcndari, ait S. Augustin. tracl. 81. in loann.
Sic planctus magniis ct firtis tolius .'Egijplipro lacob.non
longas impcrabal .£gijpliis tacrgmas, scd funcrii inonstra-
rius Sijssenus hxc in funere Mektii: Sindoncs mundx, ct
panni serici, ungucntorum ct aromalum largitas, liberali-
tas muticrisornat.r cthoncst:f. ctc. Grcgor. tSazianz. non
sinc mijrrha C.csarium fratrcm sepclivit. Dc qiia cliam con-
sucludine pristina Prudcntius agil his versibus:
Candore nitentia claro
Vrxtendcrc lintea mos est,
Aspcrsaque myrrha Sabxo
Curpus medicamine scrval.
Et in finc:
I\'os lula fovcbimus ossa
Violis ac frondc frequcnti,
Tilulumque et frigida saxa
iJquido spargcmus humorc.
Uursum vero aceensis ccreis , ranlu proscqui ponipam
fiiQcris, apud Cbrislianos antiquo usu rcceptuin esse, niul-
1.34
Commcntaria in Acta Aposlolorum. Cap. VIII.
lis habetur testatum cxemplis, ut quod tiabet Pontius
Diaconus de funere S. Cypriani Martyris tiis verbis: Incle
cum cereis et scholaribus in arca cuiusdam Candidi pro-
curatoris magno triumpho sepullum cst. Quod insuper
GregoriusNyssenusfaclum Iradidilin funereMeletii.cuin
ait: Quomodo utrinque quasi iynci omnes conlinenlibus
facibus, traclu conlinuo perpctuoque fluctde.i, quoad oculi
imgissime prospiccre solent, porrigcbantur. Gregorius Na-
zianzeuus de nmlre stia in funore Cajsarii filii geslantc fa-
ees. hxo Iiabel: Cum mulliplici hymnorum cantu deduci-
tur, cclebrique pompa ad Murlijrum scdem a/f'erlur, san-
ctisque parentum manibus honoratur , matre accensas fa-
ces gestante. Eadem piane habct cum agit de fuocrc Con-
stantii, in orat. 1. adversus lulianum Aposlatam. Hoc e-
tiam idem qui supra Gregorius Nyssenus, cum meininit
de funere S. Macrin» sororis , lcstalur. Idipsum Euseb.
ia fuuere Conslantini: sed ct Hieronymus de funcre S.
Paula;, hxc ait : Trunslata Episcoporum manibus, et ccr-
vicem ferctro subiicienlibus, cum alii PotU/fices cereosjam-
padesque, alii choros psallenlium duccrcnt, in mcdio Ec-
clesix speluncx Salvaloris est posita. Athanasius eadein
feliciter et explicat el probal, cum ait : Si quis diem obie-
rit, licel iti aere ponatur inhumatus, ne omiscris olcum et
ceram, invocatoChristo Deo ad sepulcrum accendere: ac-
cepta enim Deo sunt, plurimamque secum referunt retri-
butionem: oleum et cera holocauslum est ; incrucntx vero
hostix oblatio, propitiatio cst. Quid vero Chrysostonius ?
Quid, ail, ardentes, quxso , lampades sibi volunt? nonne
tamquam alhletas eos comitamur? Quid aulem hymni ?
notine glorificamus Deum, et illi gralias agimus, quia iam
defunctum coronavil, et ab incertitudine sublatum penes
se retinet ? U(im(\\i<i alias laudatissimam Christiauorum
ronsuetudinem in cclebrandis excquiis dcfunctorum sacpe
commendat. Inccnso etiain thure defunclos honorari con-
suevisse, idque prselermisisse piaeulum grande existima-
tum esse, satis declarant Acta sacrosanctae Synodi Chal-
cedonensis: ubi recitalur libellus accusationis advcrsus
Dioscorum, oblalus ab Ischyrione Diaeouo, qiio inter alia
datur criinini, quod eius avaritia factum sit, ut in funerc
Peristeriae piissimaj foemiuae , quae sua legaverat sanctis
locis, oblatio incensi (quanlum ad ipsuni pertinuit) fue-
rit pra^terniissa.
Porro post annos 380. puta anno Christi 413. qui fuit
lanoc.l.Pontificis XIV'. Honorii Imp. 21.inveulac sunt re-
liquiae S. Stephani, per revelationein Ganialielis apparen-
tis Luciano presbytero, qui rem gestam fuse perscripsit,
ex eoque Beda, Mareellinus, Geunadius, Nicephorus et
Baron. anno iam uominato. Addit Lucianus : loannes E-
piscopus Icrosolymorum [ cui quasi Episcopo loci , in quo
erat scpulcrum , iusseral Gamaliel Luciano demandare
translalionem corjMris S. Slephani sepulti) assumpsit se-
cum duos alios Episcopos, Eleulhcrium de Sebaste, et E-
leutherium de Jericho, et venerunt ad locum. Qui cum a-
peruissent Divi Slephani thecam , slatim terrx motus fa-
ctus est, et tanta suavitas et fragrantia odoris inde egres-
sa est , quantam nullus hominum se tneminit vel audis-
se, vel sensisse; ita ut putaremus nos in amoenitate para-
disi esse posilos. Maltitudo namque popvli aderat nobi-
scum, inter quos erant plurimi infirtni variis lunguoribus.
Et ipsa hora mox dc odore suavitatis cius septuac/inta tres
animx curatx sunt : ab aliis fugati dxmones : aliorum fons
restinctus cst sanguinis: alii strumis et furunculis libera-
ii: alii a stringio sanati , alii a terlianis et quarlanis: a-
lios febris reliquit , alios morbus regius : alii a ccphalea
curati et hemicrania: nonnulli a viscerum occulto dolore
liberali : et multas alias curaliones senserunt homines, quas
cnumerare lonrjum. Exosculantes sacras reliquias iterum
clauserunt. Et tunc cum psalmis el hymnis portaverunl re-
liquias B. Slephani in sanclam Ecclesiam Sion, ubi et Ar-
chidiaconus fuerat ordinatus, eic. Tunciugis et infinitasic-
citas erat; sed eadem hora pluvia magna descendit , et a-
bundanler incbriala est tcrra. Ha;c Lucianus. Meminit e-
iusdem S. August. serm. 51. de diversis: Latuil, inquit,
A tayilo tcmpore corpus eius : proeessit quando Deus voluit ,
illuminavit terras, tanta miracula fecit : mortuus vivos fa-
cit mortuos . quia nec mortuus. Idern eniin S. Augusti-
nus 22. Civit. cap. 8. narrat, pcr reliquias S. Stephani
sed raortuos revocatos ad vitam. Naiii Paulus Orosius pe-
regrinatiis in terraiu Sanctam, incidens in tcmpus in\en-
tionis S. Slephani, reliquias eius detulit in Africam ad S.
Augustinum, qui per varias Ecclesias eas disperlitus est.
Parlcm alteram detulilOrosiussecum in Minoricam, in-
sulam Tertiam , el in suam Uispaniam: inde in Lusita-
niam fuere distribulK el Franoiam, ubi mullis claruere
miraculis, tcste Gregorio Turon. libr. de Gloria Marlyr.
cap. 33. et lib. 1. Hislor. cap. 31. Ila Slephanus vila fun-
ctus, quasi primarius Ecclcsia! Diaconus, more iiiaiorum
ex emincnti suggeslu Evaiigclium, quod omnes credant,
etiamnum populo decanlat, fideinque Cathoiicam et Apo-
stolicani prajcouio nunliat,eamdemque sequentibus signis
obsignat. Nimirum sanguis eius instar Abelis, claniat a-
pud Dcum, postulans niisericordiam : idem clamat apud
U honiines, praidicans fidein orthodoxam.
Rursum auno Domini 439. qui fuit Theodosii lunioris
Imp. 32. Eudocia eius uxor, peregrinata lerosolymam,
indg rcliquias S. Stephani secum detulil Constantinopo-
lim, easque in marlyrio, id est templo,S. Laurentii Mar-
tyris coliocavit. Ita cx Marrellino el aliis Baronius, quis. Sie-
et addit ex Cedreno : Cum reliquix dexterx manus S. Stc- phsnus
phccni cssent Chalcedonem perlatx, ea ipsa nocte Pulche-y^^l^^.
ria Augusta [soror Theodosii Imp.) S. Slephanum viditrix.
sibi diccntem: En impelrasti qund precibus tuis petebas ,
et cgo Chalcedonem veni. Itaque ipsa assumplo fratre ob-
viam sacris reliquiis profecta est, iisque in palalium illa'
tis.munificum templum B. Slephano condidit,in eoque rC'
liquiasdeposuit. Uicverum illud quoddeChrisloelChrisli
asseelis prtedixit Is. c.ll. 10. Erit sepulcrum eius glorio'
sum. EtPsaltesPs. 138. .'Viw/s honorali sunt amicituiDeus.
Porro reliquifE S. Stephani Roinam Iranslatae, in mo-
nuinenlo S. Laurentii collocalae, nobile Archidiaconorum
r* Martyrumque par, quasi gcminos , eosque luridissiinos
' Ecclcsi£e oculos, urbi orbique dedcrunt. Id tabulis sacris
in Ma; tyrol. coasiguatuni cst die 7. Maii, ubi sic lcgimus :
Translalio corporis S. Slephani Protomarlyris, quod Pe-
lagio summo Pontifice e Constanlinopoli ad urbem alla-
tum, atque in sepulcro S. Laurentii Martyris in agro Ve-
ranopositum, ibidem magna piorum religione colilur. Fe-
runt S. Laurenlii corpus, veniente S. Stephano, per mi-
raculum se commovisse, ac adventanti hospiti locum ces-
sisse, illumque intra suum loculum recepisse. Ila refcrl f.edii ei
Pompcius Ugonius in Slation. Roman.slat. 19. Pctrus d'-'°'^""'
Natal. lib. 4. cap. 13. el alii, quos citat et sequitur Octa- rcmia».
vius Pancirolius in Thesauris Romae, secundae edilionis,
agens de templo S. Laurenlii exlra muros. Estque liaec
fidelium Romae traditio.
Quid mirura? S. Stephanus toto orbe tot coruscavit
miraculis, ulS. August. lib. 22.Civit. c. 8. multis recen-
sitis, tandcin multitudine victus, reliqiiis recensendis su-
j^^peiscdeat. Sicnim, iuquit, miracula sanitalum . ut alia
^Jtacenm, modo velim scribere, qux pcr hunc Martyrem. id
est gloriosissimum Stephanum , facta sunt in Cotonia Ca-
lamensi el in nostra , plurimi conficiendi sunt libri ; nec
tamen omnia colligi poterutit. Continuum vero et perenne
S. Slephani miraculuin est, quod saiiguis eius concretus
in vitrea aiiipulia ex Africa Neapolim a S. Gaudioso Epi-
scopo delalus, et nutic in Eeclcsia S. Gaudiosi repositus,
quoties inter Missarum solemnia in altari exponitur, li-
quescit fluitquc, ac si receus effusus esset. Testes oculati
sunt cives Neapolitani.
Denique Christiauis lerosolymam invadentibus, S. Sle-
phanus eamdem tradidisse videtur. Nam , ut narrat Gu-
lielmus Tyrius lib. 8. Belli sacri c. 16. et seq. cum Chri-
stiani oppugiiatione iirbis defaligati recederent, et dilabe-
rentur, Ecce rebus desperalis adfuit virlus divina. !S'am
de motile Olivcti miles quidam ( forle S. Stephanus , aut
angelus ab ej missus ) qui tamcn postea non comparuit.
splendidum et refulgenlem ventilando cl'/peum , siymm «
dabal noslris lef/ioniOus ut redirent in idipsum, et conyres-
sum ilerarent. Acccssit oraculum viri sancli, qui habilans
inmonte Oliveti . prxdixcrat urbcm illo die capiendam.
Quo sif^no exhilaralus dux Godefiidus Bullonius, prirnus
cum fialre Euslachio in ni(Eaia coDSceDdit, qucrn alii se-
cuti, illico eius iussu elTregerunt porlam S. Slephani, quae
rnonli Oliveli obversa est, ac per earn totuin in urbcm in-
duxeruntChristianorum exercitum. Ilaque a Godefrido ct
Chrislianis capta cst Icrosolyina oono Christi 1099. die i5.
lulii, feria sexta, qua oliin Christiis moriens ibideni de
morle hoslibusquc omnibus triumpharat, ut hanc Chri-
slianis dc inlidelibus parcret darctque victoriam.
Ecce quantaiii f;loriain in c.xlo et iii tcrra, labore et fer-
vore scptcm mcnsium ( tot cnim circiter nu\cruul ab cius
Diacoiiatu, iisquc ad dicm vi(jcsimum scxtum Uecembris
quo iiiarlyriuin obiit ) consccutiis cst S. Slcphanus. Con-
sumriiatus in brevi explevit tcmpora mulla. \'ere dixit il-
le : Pra^blfd mori ut leonem, quum vivcre ut asinum : pra;-
slat paucis aniiis vivcre in fervorc el erficacia heroieorum u
operum , qiiam miiltis in tempore , vcl torpore. Chrislus
Iribus dumtaxat unnis evangelizans , fundavit Ecclcsiara
per omnia sa?cula duralurain. Tolidcrn annis prsedicnns
S. loannes Raptista in spirilu vchemcDti, contrivit navcs
Tharsis, puta liiinida ct diira Iiidxorum corda, nc gloriam
exiriiiani adeplus cst. S. Xavcrius undccim annis oposto-
latii iu Iiidia pcrfuoctus, qiiot quantasqiie (^cnlcs llde ira-
buit? quanta palravit mira et miraciila? quaiitum noincn
tt dccus xtcruiim sibi peperil ? Gaspar Bar/.a;us scpleniiio
Goae et Armuzia.' exaeto quanla palravit? quantos hiborcs
Gxantlavit? qiiot infidcles od Gdcm , quol ridclcs ad pic-
talcm ct sanctitatem traduxit? stupct qui legit Vitam cius
scriptom a P. Nicoloo Tri{;aulio. Ex adverso quam mulli
Soncli initio fervidi , lonpiludine lcmporis refrixerunt,
imo cecidcriint, ct dederunt maculoni in gloriam suam ;
iiti dcdil SoIomoD, Tcrtullianus, Origenes, etc.
Sallus autem detastabat. ) Eccc Bcniamin, puta
Commentaria iii Acta Aposlolonim. Cip. Vllf. -135
l.M ciTiTATEJi ?ASlABi.E. ) Hoc est, in Sarnariam civi- yj^, 5,
tatem, quae erat .Metropolis provinciae Somariae, aeque ac
reg;ni Isroel , sive decem Iribuum ; oc proinde iill iiomea
suura dcdit. Distat olerusalcm sexdecim leucis: sila crat
in monle Someron, a quo et nomen accepit : iiti et mons
a suo possessore Semer, 3. Reg. IG. 2i. Postca in ho-no-
rem Au<^usti Ca?saris, cui illam dedicavit Herodes .\sca-
loDita, sive infanticida.appellato est 2;?'.(7f,, id est Augu-
sta: fuit enim in fabricis murorum , doraorum , palalio-
rum, acque ac opibiis et deliciis magnifica et superba. la
hoc sppulli sunt Elisaeus et Abdias Prophetae, itcm loan-
nes Daplisto, ad quorura sepulcra cum pcrvenisset S. Pau-
la , multis intrcmuit consternala mirabilibus. Nam vide-
bat dimoncs variis rugire cruciatibiis , et ante sepulcra
Sanctorum homines energumcnos iilularc niore liiporura,
vocibus lalrare canum, fremere leonum, sibilare serpen-
liim, mugire taurorum, alios rolarecapul et post tcrguin
lerram verlicc tongere, ail S. Hieronymo inEpitaphio S.
Paulae, et in .\bdia! c. 1.
Prjedicabat illis CuBiSTiH. ) Prapcepit Christus, ut
se vivo non pracdicarenl Gentibus, nec Samarilis, Matth.
10. v. 5. sed ilurus iu c.xlum pcrmisit, imo praeccpit, iis
praedicari Evangclium, Aclor. 1. 8. Primi ergo post lu-
dios (idem Christi suscipcre Samaritae, qiiio cl ipsi inter
ludacos generoli nomine ccnscbantur, etsi ab eis in fide
et rcligioDC, uti regno, ito et schismote essenl divisi o le-
roboam primo eoriim rege, snbdiieentc se suosque a Ro-
hoom filio Salomonis. Uniie el Christus vivcns.iii Iransilu,
bidiio eis prcTdicaverat, mullosqiie converterat, loan. 4.
V.40. .Missiim fiiisse Philippum Samariam prx^dicatum ab
Apostolis, tradit S. Cyprianus epist. 73. ad lubaianiiin.
Intendebant. ) NoD taalum audieodo, sed et crcden- vcrs. c.
do: ila Syrus, et palet cx scqucnt.
MLLTI EMV EORt'» Qll UABEBAMT SPIRITIS l»HC5- Veis. 1.
DOS. ) Ita lcge cum Roman. id est, inulli spirilus haben-
lium spiritus, hoc est, multi spiritus dxmoniacorum, si-
ve encrgumenorum, clomanles exibant, scilicet ei da>mo-
Saulus oriundus e Bcniainin, quasi lupus rapax saevit et p niacis, siveenerguincnis. Adicclivum ergo multi, non re-
furit iu gregem Domiiii , adco ut non tantuin viros, scd '•-'--' • i ....•--- l-i.-_. :_:....
et muiicres Christianas doinatim pcrscruletur, trahatquc
in carcercs ad tormento el morlcm , uti ipse coiivcrsiis
confilclur cop. 22. 4. Quod eniD) nos habemus per domos,
Ciraece cst, zaTsc rovt oizov;, qiiod Tigurina vertit, domc-
sticatim ; Pognin. per singutas domos: scrutobatur ergo
siogulas domos cl ongulos, ut Christionos pcrseculionein
fugientes et lotcbras qusrenlcs repcrirct, et raperct ad
viiicula, perinde ac faciunt modo praelores et liclorcs Ca-
tliolicorum in Aiiglio.
(^UI DISPEBSI ERAINT , PERTRAKSIBANT EVA^GELIZAN-
TES. ) Ecce qiiain provide pieque primi illi fideles Dci in-
stinctu bono suo vcndideriint, prctiumque ad pcdcs Apo-
stolorum deposucrunt cnp. 4. 31. alioqui CDim illa in hoc
|icrsccutione diripiiissciit ludoii; oc fideles occupati ut ea
tiitnrcntiir, veiiderent vcl conscrvarcnl, iion fuisscnt cx-
pedili ad fugam, ut dispersi cvangelizarcnl aliis gcnlibiis.
Nunc autciii iis vcndilis, cxpcdite fugiiint et ovangclizaat,
dinintqiie illiid Hiantis: Omnia viea mecum porto.
PniLiPPLS. ) Non Aposlolus, ut vull Polycrates npiid
Euseb. lib. ii. Hislor. c. 21. Apustoli cnini monscrunt Ic-
rosiilyniis, uti Lucos dixit v. i. sed Dioconus, cnp. 6. 5.
primus n S. Stephnno, eiusqiin hajrcs, oit Glossa. Undc
non potuit imponere monus Samorilis; scd ad hoc v. li.
iiiittuntur .Vpustoli Petrus ct loanncs. Uic tameD Philip-
pus, licet Dinconiis, voraliir subindc Apostolus, ut a Ter-
lull. lib. dc Biiplisino c. 8. S. .Viigiist. lib. 1. dc Doctrina
Chrisliniin in Proicinio, el nliis, qiiin circumibat rcgioncs
evangclizaiido. Sic ct Pauliis, Ilnrnnbns , nliiquo siiniles
vocnntiir Apostoli , ctinmsi non fiicrint c numcro duodc-
cim Apostolorum, Porro cx huccvangcIizatioDo,quam Phi-
lippus primiis fecit in Samaria, Evangclistas noiuen acce-
pit c. 21. 8. ilo Baron.
Dbscrndrns. ) Icrusalcin cuim alliori loco sita crat,
quam Samuria.
fert substautivum, fiomines habcntes spiritus, puta euer-
gumenos , sed spiritns quod sequitur; hoc ergo hic sub-
auditur, et repetendum est. Nec cnim spiritus ex seipso,
scd ex eiicrgumeno cgreditur. Nosler lcgit 7:o).)5t , vidcli-
cet jrvrupi'/Ti, id est, multi spiritus in uomioativo : iam le-
gunt T:-S>h,,i in genilivo, id est mutlorum, quod clariiis se
nonuulli vcrtere putant hoc iiiodo: Mullorum cnim /laben-
tium spiritus imtnundi clamantes exibant. Uodc Pognin.
et Tigurina vertunt : Spiriliis enim immundie multis, qui
illis tenebantur, exibant. Scd seosus omnium codein redit.
Est licbraismus : Hebraji ciiim saepe rei magis quam ver-
bis intenti, verbuin aliqiiod cx iis qua? pracccdunt vel se-
quuDtur, intclligcndiiin rclinqiiunt.
SiMOJC Qui ASTB FUERAT ( ct ctiamnum erat, ul moiyjrs.g.
potebit, scd exlerius simulabat se velle converli fierique
Chrisiianum ) IN CIVITaTE magus. ) Grice [lor/tjuv , id
csl, magiam cxerccns, magica patram opcra.magicas prx-
.^stigias ostentans, ct seducens. Est hendiodys, q. d. .Magi-
Ucis siii arlibus crat seducens multos. Graicccst, ^iSiiv ro
e9vo,-, id cst, obstupcfacicns cl quasi in cxtasin rapicns vut-
gus. Noslcr v. 11. vertil, dcmcntans.
DicBNS SB BSSB ALiQUEM MACsuM. ) Puln Pfophelam,
vcl angelum, aut scmideiim, imo Dcum el Dei filium. Un-
dc S. Hicron. in c. 24. S. Matth.Ti, ait Simonem hunc iu
tautam prorupisse superbinm. ut dicercl : Ego sum sermo
Dci . cgo sum .yycciosus , ego paraclctus , ego omnipiotens,
cgo omnia Dci. EtS. Augusl. lib. dc htercs. c. 1. oit cum
8C vocassc Christum ct lovcm, id est. Mcssinm lud.Torum
cl Dcum (icntiuin, ut ab ulrisque haberctur Dcus. .\ddit
S. Augiist. Dixcrat, inquit, sc in monte Sina icgcm Mosi
in jKrsona Patris dcdissc ludxis: temporc Tiberii in Filii
persona pulative apparuisse; postea se in linguis igneis Spi'
ritum !:anctum super Apostolos vcnisse : Christum autcm
ucc tvnis.^c, ncc a lud.ris quidquam pcrtulissc. L'bi adver-
tc , qu3:daiu cx his dixissc post audituui Evaugeliura ct
136 Commcnluria in Acla Aposlolorum. Cap. VIII
susccptiim baplismum. Nam anlc illud nescicbat, ulpotc i quteis da-monumjCt anxius roj^aret? Quishoslaq
ludicus ct Samarita, imo nec audieiQt noincn raraclcti, dciy audivit: HumiUlas: ila tj. Athanas. in eius
aut Vcrbi vcl scrnionis Dei ; scd ulrumque didiccrat a
1'liilippo ct Aposlolis cvangclizautibus, a quibus bupliza-
tus, luctus cst aposlala ct bicrcticus,imo liiercsiarcba.is-
que ornuium qiii post Ciiristuni cxtilcrunt, prinius. Liidc
Supfihia
Ibn» hce-
que oiniiuim qiii [i
a S. Isyiialio cpistol. ad Trallianos, \ocalur pninofjenitus
Sata)i": ;!ic a S. Au(juslino,Epiplianio,l'bilaslrio, ct aiiis
qui scribunt de hxnesibus, iutcr hscresiaichas priino loco
collocalur. Illo crjyo Mago qui cum dffimone rcm habebat,
ducc et cliora,'jo jjlorientur Luthcrus, Caivinus, ca'tcrique
lisercsiarcha', qui pariter doemoncs, parlini visibililer, par-
tim invisibililer familiarcs habuerunt, ab eoquc sua don;-
iiiala hauscrunt, uti oslcndi 1. Tiniolli. c. 4. 1. Hiue el a
priscis hfeiclicis Simonis asseclis, puta Alarco, Mcnandro,
Basilide,Carpocratianis,(inoslicis,cullam fuisse inagiam,
teslatur Ircnicus lib. 1. cap. 8. lipipli. contra (inosticos,
Tertull. lib. Oo proescript. icquc ac a modernis noslris ta-
dcm laudatur cl defeudilur. Sanc Lulhcrus ba;resuiii hu-
ius a3Vi pater et princeps, libr. de Missa angulari sa.vonice
scriplo, palaiii profilctur sibi notum et familiarein esso
nialum spiritiim, scque cum co plus quain modiuiii salis
coniedisse. Idem rcfert lacobus Laing;icus in vitaLutheri.
Rursum nola hic superbiam cssc fontem hicrcsis; hxc
enim Simonem iinpulit.nt talia et lanla de se iactaret, se-
que faceret Deiim. Eadero impulit cicteros liaercsiarchas
ad comininisceudiini novos errores, ut coruni haberenlur
invenlores, in eosqiie post se ducercnt discipulorum ag-
niina. Proprium crgo sifjnum ct qnasi slignia ha;relici,cst
suporbia ; icquc ao orlbodoxi, pricscrtim docloris, cst hu-
militas. Hic enim seqnitur S. l'ctrum et Paulum, qui fue-
rnnt huniillimi, iino Clirislffm qui cum in funita Dei esset,
non rapimuH arbitratus est essc sc nfjualcm Deo , id cst,
iiou rnpuit divinilatein , uti fecil Simou; scd semetipsum
exinanicit in simititudinem hominutn fftctus, ct habitu in-
venlus ut homo, Pliilip. 2.7. Deniqiic vidc liic odiuin dia-
boli in Ciiristum ct Ecclesiam , ct cx adverso Cliristi vir-
tulein oiiinia eius tcla supcrantcin. Diaboluscnim hostes
Christo suscitavit, Annain, Caipham , Scribas ct Phari-
sseos: »mulos vero, Theodam in [udica, ludaiii Galilicuin
in (jalilica, SimoRcm hunc io Sainaria, Apollonium Tja-
naium in Asia ; scd bos oinncs supplantavit sua sapienlia,
sanetitate et niiraculis Christus eiiisque Apo.-loli. Ideni
expectct vir sanctus el zelosus qui magna iiiolitur, cogi-
lel se diaboluin totiimque infernuui ad ducllum provocas-
«e : virlulis enim comcs est invidia, luni diaboli, tum ho-
ininum malevolorum. Lbi recle advcrtit Barouius da?mo-
liem esse simiain Christi. Sicuteniin Christus prinium A-
postoloruin suorum creavit Simonem, qucm deiude voca-
vit Petruni, ila diabolus primuin ci antagonistam , suum
pseudoapostoluni opposuit Simonem Maguin, idcoqiie Si-
inon Petriis a Chiisto et Apostolis dcstinatus cst Sama-
riam, ut Siinoncin Magum prolligaret.
Synibol. Sinion Majjus, puta superbus et insipiens, se
iactat csse aliquem , cum sit nullus et nihil. Ex adverso
humilis ct sapiens dicit se esse iiullum ct nihil, cum per
Deum sil omnia. Sapuit boc prudens Uljsses, qui vocando
se Nullum, Cjclopum nianus cvasit. Nam, ul uarrat Ho-
nierus Odyss. 9. Uljsses cum sociis captus a Polyphemo
Cyclope , petensquc ab eo gratiam libere redeundi iu pa-
triam, rogalus a Poljphemo quod cius essct nomen? ve-
spondit : 'jjti;, idest, i\ullus vocor. Cui Polyphemus : Ego,
inquit, !\'ulluM sociorum suorum ultimum comedam, alios
rero prius : hoc nostruni munus Itabeto. Ulysses cigo Poly-
phemuni incbriavit, ebriuinque exoculavit. Evigilans ille
exclamat, advocalqiie alios Cvclopes dicens : Adiuvate,
?iulltis meper dolum excxcavit'. Gui illi : Si nulltis tibi soli
existenti vim afferl.morbum ^narjni lovis non est evitare,
q. d. Si nullus hominuin, scd lupitcr te fcrit, nolumus
rontra lovcni pugnare, ut tibi opem feiamus. Ita evasit
Ulysses lcctus pclle arietis. Simili modo humilis Cyclo-
pum, id cst dreinonum, manus cvadit. Unde S. Antonius
euin vidisset toluui luuudum iisquc ad cieluiu plenum la-
ueos evw
s Vila.
IIlC EST VIBTLS Dei qvm vocatcb macna. ) Tiguri- ve„. 10.
na, Jsle cst potenlia Dci ilta maijna, q. d. Siiiion csl Dei
potentia, noii qualis qiialis, scd maxiiiia el sublimissinia.
Unde Theod. Iibr. 1. de rabulis ha.'ret. asseril Simoncin
se vocasse inlinitain potentiam, id est Deiim omnipoteu-
tem. Et Clemens Koman. lib. 'i. Uecog. Excelsam virtu-
lcm supra crealurem Deum. Audi Tertullian. lib. de Pra:-
script. c. <iG. Simon Mayus, inqiiit, cmsus est summam se
dicere virtuiem, id est, summum Deum: mundum autein
ab anrjelis suis institulum , ctc. Posl hunc Menander , di-
sciptdus ipsius, simililer Mafjus, eadem dicens qux Simon
ipsc : qitidquid se Simon dixcrfU, hoc se Menander esse di-
cebftt, negans habere posse qttcmquam saluteni, nisi in no-
mine suo baptizatus fuisset. Et Ireuieuni libr. 1. 20. Hic
( Simon Magus ) a multis quasi Deus ijlorificatus est , et
ducuit semelipsum esse, qui inter ludxus qttidem quasi fi-
lius Dei apparueril in Samaria , quttsi l'ater descenderit,
B in rcliquis vero Gcntibus quasi Spiritus sanctus adventa-
rit. Esse autem se subtimissimam virtulcm , hoc est , eum
qui sit super omnia Palcr. Uic Selenem quamdain secwn
circumducebat, diccns hanc esse primain menlis eius con-
ccptioncm, per (luam inilio mente concepit Angelos facere
el Archanyvlos, etc.
\'ide hic ingenium ha;resiarcharum,nimirum quam car-
nalcs sint ct mulierosi. Pergit Ireu. de Simone docente:
Cum anfjeli male moderarentur m undum,eo quod unusquis-
quc coi um concupisceret principalum, se venisse ad rerum
emendalionem , et desccndisse Iranspguralum et assimila-
tum virtulibus,ct polestulibus.etangeiis.ut el in hominibus
homo apparerct, cum non esset homo, ct passum in ludaea
pulalum, cum non esset passus. 1'rophetus aulein a tnundi
ffibricutoribus angelis inspiratos, dixisse proplictias: qua-
pruplcr n?c ulteritis curarent eos hi, qui in cum et Selenem
eius spem hubeant, et tit Itberos agcre qux velint: secun-
duin cnim illius gratiam salvari homines, sed non secun-
r dum opera itista. Ha?c fccit post susceptum baplismiim,
sequc pro Clirislo ipso substiluit. Hunc fastum didicit Si-
mou a pnlro suo diabolo, de quo S. .\ntonius apud S. A-
thaiias. Vtdi , inquit, aliquando diabolum excelsum cor-
pore, qui sc Dei virtulem el providcnliam ausus est dicere,
et ait ud me : Quid vis ut a mc tibi donclur AnloniP At ego
spulum vi maxima in os eius ingeminans, toltim me Chri-
sti nomine armatum in eum ingessi: et statiin ille proce-
rus aspectu intcr mcdias manus exolcvil.
Proptek qlod ) Id est, eo quod, proplerea quod, pa-ygi.5 n
let cx Llreco.
De keoo Dej. ) Rcgnum Dci , cst Ecelesia lum mili-vern 12
tans , iu qiia Deus pcr gratiain rcgnat in fidclibus: tuiu
Iriumphans, in qua Deus in iisdein reguat pcr gloriam.
Utrnniqiie praidicavit Philippus et Aposloli.
In .NOMiNE Iesu Chkisti BAi>TizABA?iTLB. ) Ita Roma-
na, q. d, Baptizabantur baplisiiio, non loannis, oon Pha-
risa^oruin, sed Chrisli, iu quo iiiter caiteras jiersonas SS.
Triuitalis, invocaiur oomeu Filii Dei , puta lesu Chrisli.
D Vide dicta c. 2. 38.
Aliter hicc legunt et dispnngunt Gra>ci codices moder-
ni , nimirum : Cum vero credidissent Philippo evamjeli-
zanti de regno Dei et de nominelesu Christi.baptizabantur:
ita Tigur. Pagnin. et alii. Sicque accipi et dispungi po-
tcst nostra versio Latina, si anle baplizubantur , ponas
eoiiima. Tunc enim erit sensus, q. d. Cum credidissent
Philippo cvangelizanli de regiio Dei, seilicet illud acqiii-
rendum esse in noniine, id est per fidein et invocatioueni
nominis lesu Christi, baplizabanlur.
Credidit. 1 Ficte, id cst, simulavit se crcdcre, tum neVers. 13.
a suis di^cipuiis Philippo ciedeiilibiis descreretur, lum ut
poleslalcin loqucndi variis liiigiiiscl faciendi miracula ac-
cipcret, sicul vidcbat eam accepisse Phili|)|)uni et fideles
in baplisino. Audi Euseb. lib. 2. Hisl. c. i. Simon callide
se in Christi religionem insinuavit , et usquc co pdem in
Chrislum vclcratorie simuhtvit, quoad buplismatis lavacro
Commentaria in Acta Aposlolorum. Cap. VIII.
137
(<nc<Ki «^- addilque idem Buo adhuc temporcfaclilari so-^ Tl5C impo^bbast mams SfPEa ILLOS. ) Conferendovers. 17.
lifiim ab eiiis asscclis Simonianis. HincS. Aug. Iract. G. iilis sacrarnentuin Coulirmationis. lla passim DoctoresE>t Sa-
in loannus ait qiiod Simon utcorvus injjressus sit in Ec- conlra Calvinum, qui negat Confirmationem esse Sacra-"^'''"
clcsiam. Idem ccnsenl S. Hicron. scribcns in c. IG. Ezcch. mcntum, aitquc hanc manus impositioncm fuisse meram
Iren. lib. 1. c. 20. S. flrefy. in Ps. 4. poenit. Ambr. lib. 2. orandi pro aliquo ca>reinoniam. Vide Beilar. de hoc Sa-
dePocnit.c i.C^rill. lerosol. catech.3. Clirys. hom.GO.ad cramento. Et patet : qiiia per lianc manus impositionem
populum: qiiia ait, Simonem accessisse ad lidem et Eccle- aCcipiebantSpirilumsanctum.qiiiestclTectusSacramenli.
siam.siculliidas in ullima coena aceessitadEucharistiam. Nota hic primo , solius Episcopi csse conferre hoc Sa- Eius ini-
Nota. Scri|)liira siepe loquilur more hominum, iis enim
se accoinniodat : homines autcm iudlcant et loquuntur
de rcbus et personis prout extcrius apparcnl: interiora
enim ct arcana cordis perspicere nequeunt. Sic erf;o Si-
iiion liic diritur crcdidisse, quia exterius profitebatur se
credure ; esto id fingeret, et revera interius in corde noa
crfderel.
ViBTiTBS.) DuvauHf, id cst, opcra potentia ct miracu-
losa. \nU'. dicta c. 2. 22.
ADninABATUR. ) Tum quia maiora faciebal Philippus,
quam ipse Siinon: tum quia miracula Philippi vcra erant
ad hoc vocavit Episcopos, puta Pctrum ct loannem. Ila5,.opjs.
definit Concil. Florenl. in formula unionis .\rmenorum;
et Trident. sess. 7. can. 3. in necessilale lamen Summus
Ponlifex potest presbyterum auclorare, facereque mini-
slruin Sacramcuti Confirmationis, uti S. Gregorium fe-
cisse lcgimus libr. i. epistol. 33. Vide Franc. Suarez de
Sacrain. Confirmationis.
Porro in tribus Sacrarncnlis iinponitur manus, scilicet
in Ordine , Poenitentia, et Confirmatione; de qua hic agi
patet ex eo, quod conferebatur recens baptizatis.
el realia ; Simonis autem pleraquc erant pra^stigia;, qui- U Nota secundo. Dubiura cst an Petrus ct loannes hic ad
bus oculis hominum illudebat, ut viderctur faeerc quod
revera non faciebat : tum deniquc quia videbal in baptis-
mo Philippl, visibiliter in baplizatos descendere Spirituin
sanctum in specie i[juis, linjjuarum, etc. quod sane uti
novum et divioum, summe erat stupcnduin ct reveren-
dum. Quid onim mirabilius, quid maioris dignationis,
quid oplabilius, quam Deum omnipotenlem in hoininem
descendiTe, in eo inhabitare, loqui, operari ?
Tcrs. U. MlSEBUMT. ) Mittitur hlc Petrus, non tamquam minor,
eui iubcatur; scd ut raput ct superior . qui rof;atur, ut
hoc itcr lam sanctiim ct arduum , ad Dei {^loriam ct Ec-
clesia; propafjalionem cnpessat, quomodo '.* Resp. rogat
refjem, ut proficiscaliir ad k-fjalionem niaximi momcnli,
ul cuin S. Leo Pontif. ut volis fidelluin salisfaceret, pro-
fectus est ad Atlilam, eiusque furorem n Komana Eccle-
sia avcrtlt. Sic Paler misit Filiuin in mundiim, ctcuin eo
misit Spiritiim sanctum in Pentccoste; eslo omncs tres
hibucrint chrisma , an vero pcr solam maiius impositio-
nem eontulerint hoc Sacramcntum. Ulruinlibct est proba-
bile: nonnulli Doctores propendcnl in hoc, quod noo ad-
hibucrint chrisma, dispensante in hoc Deo, eo quod tunc
loco chrismatis e.5set ipsum visibiie sifjnum, per quod il-
labebatur in confirmandos Spiriliis sanctus: ita S. Tho-
mas, Bonav. Scotus, Durandus, Gabriel, Richardus, Sa-
ludan. el Soto in 4. dlst. 7. Suarcz et alii. Favere videtur
Conc. Florent. duin alt Sacramenlum Confirmationis suc-
cessisse loco manus imposilionis Apostolica?.
Verum lonf^e probabilius cst, imo quasi certum, nun-Apcsio-
quam Apostolos hoc Sacramentum sine chrismate exhi- i>s adlii-
bulsse,ut docetHugodeS.Victorelib.2.deSacram. p. 7.J{|^""|,j
§. 2. ct Waldcns. tom. 2. c. 1 13. Et probatur Primo, quia prob.
in cxteris Sacramentis non habiierunt istam liberlatem, I.
nciiuc alia Sacramenta sine sua ordinata materia admi-
nistravcrunt. Sccundo, quia nullus veterum dicit illos hoc
pcrsona: in diviuis, auctoritale et gloria sint parcs. Undc P Sacramcntum vario modo administrasse, nempe nunc per
''-'-■ "' ' — '■ '■'■•■•■ - • --' solam manus impositionem, nunc per chrismatis unctio-
nem, cum tnmen inulti dirantillos usos fuisse ehri^smate,
ut S. Dlonys. c. 4. Ercl. hler. Clein. Rom. llb. 7. Constit.
Apostolic.cap. -44. Fnbianus Papa eplst. 2. dcnique ipse
S. Thoin. 3. p. q. 72. art. 2. Tertio, quia sub noinine ira-
positionismanuuincommodissimesimulcomprehendlmus
uiictinnrm , etinmsi non exprimalur, ut docent Hujjo et
Wald. sup. Nam qiii inunfjit, mnnus imponll: quin mn-
nus imponcre , phrasi Hcbraica sifjnifirnt tanjjere. Unde
Marei 3 2. cuin qiiidam peliissent a Doiniiio, ut luoalico
manus imponcret, ipse id fecit digito tanf^ons linguam
eius el aures. Vide Paf^ninum in verbo *^CD samnch,
qiiod significat ungere, imponcre, eonfiriiiare, fiilcire,
stabllire, seu tanf^ere ad fulciendum. Sic dicilur Sap. 8.
V. 12. Matius ori suo imponenl, id cst.npponent. (juarlo,
quia Patres qui uno loco dicunt Spiritum sanclum dari
mnnus iinposilione, iidcm alio loco dicunt dnri unctione
chrismalis, Inmquam ha;c duo pro eodcin habenlcs. vcl
Caict. Pelrum, inqiiit, Aposloli millunl, non imperio, sed
frulcrna charilule uc impulsione, ut miilli fralrcs inillunt
fjnandoque maiorcm ; cl capitularcs millunl Episcopum ad
Vupam, vel dcsarem. Porro miltilur Pctrus potius qunin
alius; tum ut qunsi pnslor Ecclesia;, in cam gcnlcm ex-
lernm rccijiint : tum iit qiinsi rnpiit oinuium , Samnrllas
unlal ludvis, n quibiis anle implacabili schismale dissi-
dcliant : liim ut se opponat Siinoni Ma[jo et primo hire-
slarrhse fiiliiro.
OBAVERfMT PBO ipsis.) Ut scilicct ipsi con,n;rue se dls-
ponerent ad Sacramciilum Confirmntionis , utqiie in eo
super cos vlsibililcr dcsccndcret Spiritus sanctus.
Ut accipebent Spiritum sanctum. ) Puta plenitudi-
nem Spiritus sancli, pcr sif];num visibilc de quo mox : a-
iioqui enim iam iii bnptismu, invisibiliter arre|)ernnt Spi-
ritum snnctiim,per{^rnliamsanrlificanteni.Undesequitur:
I. NONDUM B:NIM IN QUEMQUAM ILLORUM TEfiEBAT. ) Graj-
ce t>T( nrTw/o;, id est, cral illapsus, piila pcr sifjniim vi-
sibile : liret enim Spiritus snnctus visibllilcr illnpsus sit f) nlterum in nltcro per coinpcndium intclli.fjcnlcs, ut palet
in tcslimonio Tertull. mox cilnndo, ubi meminit unclio-
nis, sif^nntioniset manus impositionis. Idcm aulem lit). 1.
conlra Marrioncm soliim cxprimit unctionera; Cvprian.
rpisl. 70. solum mcminil unrtionis: epist. aulem 72. vo-
cnt maniium iinposilionom ; ct tamcn idem sii^^nificat. Ac-
redil, qiiod Aposloli farilo poluerinl hnbere olcum et bal-
snmiim. utpoto qiiod in luda^a nascilur, illiqiie est pro-
priiim: ex oloo niikni ot balsaino coulicitur chrisma. Cur
er"o illiid n (^hrislo snnrltum omisissont, iibi niilln ur(^-
bat cniisa , vcl iiecossitBS? Socus est do libro Evangelio-
nim ; hunr onim ndhibcre non polueriint in ordinalionc
primoriim ninoonorum, co quod ille ncrdum essot con-
soripliis. (Jiiinlo. quin Pntres quando dicunt solos Episco-
pos dare Spiriluiii sanclum por iinclinncin chrismalis. id
probnnt ex hoo loro Acl. 8. ot 10. iibi soli Apostoli manus
imponebant : crgo apcrle sigoiCcaul iu illa mnnus impo-
in baptismosupor priinos credentcs, ad primas conoioncs
S. Potri, C.2. 41. et c. 4. 4. nlque iu Cornelium eiiisque
famillam, mox ut credidit ante baptismum, c. 10. 41. ta-
inen id iion fuit bnplismo propriiim , idooqiie raruiii ; ac
forle coiicoKsiiiii dumlaxat S. Polro ob primntiis npirom.
In Con- Unde noc hir in bnptismo Snmnritarum, noc v. 38. in ba-
liim.iii»- piismo Eiiniiohi, noc alibi l(if;iinus in baplismo vislbililor
Snir i'""^ "" '""'**"' Spiritiiin sanctiiin. sod id rcsorvnlnm osl Sa-
•aiiciu!. crnmcnlo Confirmalionis , ulpolo in qiin oonforliir robur
ol ploiiltiido Spiritiis snnoli, nd libore profiloiuliim oi pra.»-
(llrnndum tidoiii Chrisli, ul pnlot v.soq. cl o. 10.v..'>. ol G.
Nolnt Epiphnn. Iib. 1. haircsi 0. Samarilanim lin<rosiin
fiiisse , iion osse Spiriliim snnctiim , ilnqiio oo initti Pc-
<ruiii, ul onin ovellnl, non tHin nrf^uinrntis, qiiam roipsa
per (^oiifirinnlionis Sacramentum, visibilitcr cunferendo
ei« Spirilum snucluin.
VoL. X.
138
Commenlaria in Acta Aposlolorum. Cnp. YIIF.
sitione fuisse comprehensam chrismalis uncliouem. Vide * sbyleruin. Rursum Grejjor. Turon. lib. 1. deGIoria Mar
Cypr. ep. 73. laaoc. ep. 1. et Damas. ep. 4. Sexlo, quia
familiare est Scripturse res mullas coaiungi solilas per
compendium perstringere, una tantum expressa, ul Act.
8. et 19. dicit Lucas Apostolos baptizasse in nomine Chri-
sti, relinqucns nobis alias personas coiutelligendas. Act.
8. dicit Euuuchum a Philippo baptizatum, cum dixisset:
Credo filium Dei esse kium; tamen non est dubilandum,
quin dc aliis multis fuerit interrogatus Eunuchus.
Dices, Concil. Florent. in inslrucl. Armen. dicit loco
impositionis manuum Apostolorum, dari nuuc in Eccle-
sia Conflrmationem ; etinnoc. III. c. cum venisset, lit. de
S. Unctione, dicil per froutis chrismationem designari raa-
nus impositioaem Apostolorum. Resp. noa distinguunt isti
ritura a ritu, sed tantuin modum loquendi a modo loquea-
di : nam solum volunt dicere idipsum quod Aposloli facie-
bant, curn dicebantur raanus imponere, nunc facerc Epi-
scopos, cum dicuntur confirniare : quod enim tunc voca-
balur raanus iraposilio, uunc Tocalur Confirmatio ; quam-
lyr. cap. 41. narrat, artcs magicas per prajseotiam cu-
iusdani Christiani qui chrismale confirmatus erat, fuisse
irrilas et discussas.
Tertio, datur animus et fortitudo ad intrepide profiten-
dara fidcm, prxserlim in persecutione el martyrio. Unde
eiusvirtuteMartyresdetyraaais^tormeutisetmorte trium-
pharuut: qua de re inter alia illustre estexemplum .\pro-
oiani, qui cum essct commentariensis, et Sisinniura Dia-
conum prxsidi examinandura sislerct, vocem e eaelo au-
divil: Venite, benedivti Patris mci. percipite regnum quod
vobis paratum esl a constilulione mundi: qua voce conver-
sus, a Sisinaio baptizatus, el a Marcello Papa confirma-
tus, ad raartyrium vocatus , fortiter eius agonem obiit,
uti babent eius acta apud Surium IG.Ianuarii. S. Bonifa-
cius Germanorum Apostolus in Frisia,dum a se baptiza-
tosCoafirmalionisSacramento rauuire parat,aFrisiis tru-
cidatus.eius fidem prior ipse eo confirmatus,suo sanguioe
confirrnavit. Ita habet eius Vita apud Surium die5. lunii.
III.
quam sit idern prorsus Sacramentura. Quod hoc velint di- U Qtiarto, saepe Deus per boc Sacramentum patravit mi- IV,
cere clarissimura est, si loca inspiciantur : alioquin dice
reat tempore Apostolorum nou fuisse Sacrameutum Coa-
firmationis.
Et ACCIPIEB.4NT Spirituu SANCTUM.jNam Sacramsnto
Confinnationis datur plenitudo gratiae acceptae in baptis-
JDO. Undo S. Cypr. cpist. 73. ad lubaianum, illud vocat
signaculum Dominicum quo Christiani eonsummeniur ; ul
qui antea craot fideles, iam fiant milites, athlctx et pu-
giles Christi. Et S. Melchiades ep. ad Episcop. Hispan.
In Baptismo, inquil, regeneramur ad vitam, in Cunfirma-
tione armamur ad pugnam. Et S. Urbanus in ep. Decret.
Omnes, inquit, fideles per manuum imposilioncm Episco-
porum, Spiritum sanclum post baptismum accipere debent,
ulpleniChrislianiinveniantur.(i\iocircaL'S).Q,oTue.\iyisVou\..
ep. ad Fabianum Autioch. apud Euseb. lib. 6. hist. cap.
33.agens de Novato: A'o« fuit, inquit, si^nacu/o chrismatis
consummatus ; unde nec Spirilum sanctum potuit prome
racula, qux sunt opera Spiritus sancti et gratix gratis
datae. Praeler ea quae iara recensui, S. Rerabertussecun-
dus Bremensis Archiepiscopus, ante annos 800. cum ia
Sveciara profectus esset,el ibi Pontificali more sacrochris-
mate cacum inunxisset.illi visum restituit. Itahabeteius
Vita apud Surium 4. Februarii.
Sic et Faro Meldensis Episcopus, puerum caecum con-
firmans illuminavit, ut habet eius Vila apud Surium 5.
Octobris.
Mernorabile est quod scribitOptalus Milevit. 1. 2. con-
tra Dooatistas, nimirum arapullain sacrichrismatis a Do-
natistis impie violatam, et per fenestram praecipitatain,
ab angelis fuisse exceptam, ne frangerelur aut laederetur.
Fideles ergo mature curent suos filios confirmari , ut
haec Spiritus sancti dona percipiaut: Episcopivicissimdi-
ligentes sint, ut illud suis impertiaut, illoque suas, irao
Christi oves obsigaent et confirraent. Celebre est exem-
lii Con-
firmaiio
ne dalui
Spiiitus
sanclus,
quomo-
do?
Re p.
I.
reri. Et S. Dionys. Eccl. hier. cap. 2. p. 3. Perficiens, ait, P plum S. Maurilii Episcopi Andegaveusis, qui vocalus ad
illaunctio facit perfectum. Pulchre vero Tertull. lib. de -"- " " ''- -" ' '■ —
Resur. carnis cap. 8. paucis totum Sacramenti huius ri-
tum, puta unctionem , siguum crucis, et manus iraposi-
tionem perstringil: Caro, inquit, ungitur, ut anima con-
secrelur; caro signalur, ul anima muniatur; caro manus
impositione adumbralur, ut anima Spirilu illuminetur.
In Sacrameato Coafirmatioais datur Spiritus sanctus.
Primo, quia datur augmentum grati» acceptae in baptis-
mo, ac consequenter virtutura omniurn. Unde Euseb. E-
raissen. ( vel quisquis est Auctor. certe priscus est et gra-
vis ) horn. de Pentecostc: Spiritus sanctus, inquit, quisu-
per aquas baptismi salutifero descendit illapsu , in fonte
plenitudinem (ribuil ad innocentiam , in Conprmatione
augmenlum praestat ad gratiam.
Secundo, quia datur iu eo plenitudo septcm donorum
Spiritus sancti, ac praeserlira ingens robur ad Iiictandum
cum diabolo. Audi S. Cyprian. ( vel quisquis est Auctor.)
Iract. de Cardinal. Christi operibus: Huius unctionis be
queradam puerura raoribundum coufirmandura,pauIuluni
tardans reperit puerum iara defunctum.Quare hanc suam,
ut ipse dicebat, uegligentiam raultis annis luxit, ac reli-
cto episcopatu, secreto fugiens longara et moleslam pere-
griuatioaera suscepit, uti referl Venantius Fortunatus ia
eius Vita.
Cu.M TIDISSBT. ) Recte hinc iufert S. Chrysost. visibili vers. !8.
signo, puta ignis, linguarum ignearura , colurabae aut
quo siraili, tuuc iu fideles confirmatos descendisse Spiri-
tum sanctum: uude et visibiles, id est sensibiles, eius ef-
fectus eraanabant, ut quod loquerentur variis linguis,
quod prophelarent, quod iubilarent , psallerent, concio'
narentur supra captum hominum, quasi enthusiasmo Spi-
ritus sancti acli et impulsi. Quocirca Sirnou Magus pe-siiBon
cunia voluit idipsum eraere ab Apostolis, scilicet ut noa parens
tantum ipse reciperet Spiritum sanctum, sed ut et aliis*'°"""*'
quoque eumdem commuuicare, irao vendere posset, longe
utique maiori tum pecuniaj, tum honoris et gloriae pretio:
neficio, el sapienlia nobis, el intellcctus divinitus daiur , ^ ita CEcum. et S. Cyprian. serm.de ieiunio et tcntalioue
consilium et fortitudo cxlitus illabilur ; scieniia.et pielas,
e( timor inspirationibus supernis infundilur. Hocoleo uncti
cum spiritualibus nequitiis colluctamur. Unde forma Sa-
cramenti Coufirmationis est ha>c : Consigno (e signo cru-
cis, et confirmo te chrismate salutis , in nomine Patris, el
Fj7!t,e<Spj>i7Mssanc<«.QuocircainhisloriisIegimus, saepe
energumenos in susceplione huius Sacramenti a daemone
fuisse liberatos. Idipsum quoque teslalur Nazianz.orat.l.
in lulian. Lactant. Iib.4. cap.27. Prudcnt. in Apotheosi.
Quiu et S. Bern. in vita S. Malachiae, sic scribit de eius
praeceptore Malcho Episc. Puerum mente captum ex kis
quos lunaticos vocant, inter confirmandum sacra unctioJie
curavit. Ex adverso Euseb. Iib.6. Hist. cap.35. vel iuxta
aliam editionem 33. scribit, Novaturn reiicientem hoc Sa-
cramentum a daemone fuisse correptura ; et cum esset
presbyler, ia persecutione prae metu uegasse se esse pre-
Multi enira iugens ei dedissent pretiura, si per impositio-
nern raanus couferendo Spiritum sanctum,contulisset pa-
riter ipsis douum loquendi variis linguis, revelandi arca-
na et futura, explicandi S. Scripturam ( haec enim multi
ambiunt magnique aestiraant ), uti faciebant Apostoli.
Hinn sequitur Simonem saltera implicite ( forte etiam
explicite ) ambivisse et voluisse emere Episcopatum : quia
solorum Episcoporiim est imponere manus, et hac impo-
sitione conferre Spiritum sanctum in Sacramento Confir-
mationis et Ordinis; hanc autem potestatem conferendi
Spirilum sauctum emere volebat Simon. Rursum cupie-
bat superbus Siraon inter suos Saraaritas excellere et e-
niinere quasi propheta et vir divinus , uti hactenus per
magicas artcs excelluerat.Quare videtur voluisse a S. Pe-
tro creari Hierarcha et Episcopus Saraariae ; unde ab eo
hodje qui eraunt episcopatus et beneficia, vocanturSimo-
CoTimpn^arfn in Acla Apnslolorum. Cap. VIII.
139
niani vcl Simoniaci. Ila Btllftrm. 1 b. 4. de Noiis Etilcs. J^ lolo Iriduo dxmooes iofeslos vidlsse, naT.rr.ain in se per
cap. 13. Conslat . ail, ex Act. 8. Simoncm Episcopalem
avctorHalem ombivisse , et data pecunia emcre voluisse :
vOi vero exclusus fuit hxresim novam cxcoyitasse, utqui
in Ecclesia non polerat, saitem cxtraeam principatum gc-
rerf/. Sifiiili pniin Miodo.\rrius,Valenlinii«, Murcion.Mon-
tanu3,>'ovatiaiins,Lullierus,c,X'leriqiie lia.'resinrch;e,qiiia
nli cpisropalu, similive officio el gradu, qucm anibicbant,
repulsi sunl, nova dojjmnta el liaereses adinvpnerMnl. no-
Tasque calliodras extra Ecclesiam sibi ercxerunt , uti o-
stendam 2. Pelr. 2.
En libi priiniim posl protnulfyatum ETangelitim [ nnm
anle illud simoniaci fuerunt, Balaam, prelio volens ven-
dere sua oracula , bencdictiones el malcdictioiies, Nuin.
22. 7. et Esau, vcndens ius primo^cnilurae. eiq'ic anne-
xiiin sacerdoliuin fralri lacobo, Hebr. 12. IG. el (liezi, a
Naaman exi^jens prctium miraculosa! c;irnlinnis n lepra,
4.Rcf; 5.20.»-t Ia?on, emens ab .\nliocho ponlilicatini, 2.
Mach. 4. 8. aque ac Anuas et Caipha8,eumdfni rcdiinen-
fistulam iaculanles, adeo pertinacem, ut noster ifjnis in
romparatione illius iocus pulelur, ct nihil calere; sed li-
beratum fuisse a iuvene semiuslulato, scilicet a S. Lau-
renlio cuius Ecrletiam reslaiiraverat. Ita ex Wilhelmo
Malmesburiensi et Mallhaco NVestmonasteriensi refertBa-
ron. tom. 11. anno (^hrisli 10i7.
PeCU«SIA TUA TECIM SIT 15 PERDITI05EH. ) Maledicit vgts ;o.
hic Petius Siinoni, ex zclo iustitix.noo Tindictse.lamquam
iiidex viudexque sceleris, pula simoniae, ad caeterorum e-
xemplum et tcrrorcm.Ex charitaleergo id fecit,et studio
religionis, ut primi Christiani discerenl quantum essel Si-
monis et Simonia? flagilium, q. d. Pereas et damneris, o
sacrilege, cum luis nummis sacrilegis. luslam eiiim in
scelus profcrt sententiam, eique debilam poenaro irrogal;
snbaudi : Nisi pcenitenliam agas , teque emcndcs. Unde
paulo post ad illam cum horlatur, dicens: Pcenitcnliam
itaque age. Magis ergo minando, quam feriendo id dicit,
q. d. Dignus es qui pereas morte praesenti el aeterna : mi-
tes a Romauis.simonia! pnrentem:en primum sarrilegiiin 1« nor tibi, et ex parle Dei denunlio, le perituruin iturum
Hpirilus sancli instilorcm , Simoiiem Mag;im. Tradit S.
Clem. lib. 6. Const. cap. 7. diaboli consiliiim fuisse per
Simonem Aposlolos, pecunia delinitos et captos, dono Dei
privare ; sicut Adamum post deguslalum cilmm inlcrdi-
ctum, promissa immortalilale privaral. Recte notal Tha-
rasius 1. q. 1. c. eos qui, peiorem esse simoniam liaTesi
llaccdonianonim : lllt enim, inquil. crealuram, cl servum
JDei Patris el Filii,Spiritum sonctum delirundo fatentur ;
isli vero eumdern Spiritum fffwiunt suum scrvum , imo
quasi peciis et peculium a se empliim, qiiod aliis diveu-
dere nd libitiim pnssint.
SimoDia- Quocirca simonia proprie est pecratumcontra Spiritum
rus iic- sancluin. Hinc refert Petrus Damiani epist.S.cap. 7. si-
qua pro-moniaciim quemdam scelus suum parTi pendcntem, ius-
j"^*j"1'sum pronuutiare doxologiam SS. Trinitatis: Gloria Pa-
tri, el Filio, et Spiritui sanclo , nequivisse dicere, el Spi-
ritui sanclo; sed lautuin, Gloria Palri, et Filio , eliamsi
ritiK
Mncii.
que in gehennain, nisi ab hoc crimine resipiscas. Alioqui
eniin , si absoluta et efficax fuissct ha?c Petri sententia ,
Don autem comininaloria, utique subilo occidisset Simo-
nem, cjinque trusisset in lanara. uli occidit .^naniam et
.Sapphiram , cap. 5. qui lamen longe miniis peccaverant
qiiamSinion. Scd voluit Deus servaiiSimoiiem.ad iiiaiores
S. Petri cuin eoRomac coraraNcrone agones et triumphos.
Addunt Beda et Glossa, haec verba Petri non tam essc
imprecationem, quam propheliam et prsDdiclionem, quod
srilicet Simon in hoc suo scelere aliisque esset periturus
el dnmnandus; eslo ex officio suo horlelur eum ad pceni-
lonliam, t. 22. Sic maledicit Psaltes impiis ex eodem zelo
Psal 08. Deleantur dc iibroviventium. Sic et iisdem ma-
ledicit Christus,non minaudo.sed feriendo in die iudicii ,
diccndo: Ite,maledicti,in igncm xternum. Porro maledi-
cit Petriis non tanlum Siinoni , sed el eius pecuniae, non
qiia pecimia esl ; sic eniin est Dei crealura, et consequen-
secundo el lertio idem iterando, conotiis fnissel addere, r ter res bona; sed quntenus pretium crat simonix, etsce
et Spiritui sancto , sed frustra. Nam, ut subiicit Damia-
Dus : lUerito Spiritum sanclum dum emit, amisit , ut qui
rxclusus erat ab anima, procul etiam consequenler esset a
lingua.
Porro Urbanus II. Pont. anno Domini 1099. iit gras-
santem illo saeciilo simoniae pcslem n-primercl, conlra
earo Bcripsil epistolnin dccretalem , ad Liiciiim prseposi-
tum S. IiiTentii apud Ticinuin , qna inler alia docel, si-
niuniam esse emere tcI Tendere beneficium Ecclcsiasticum
aut nliam rem sacrain, eo quod Simon idem hic fecerit.
Audi euin : Obiicilur utrum vcnderc Ecriesiiisticam rcm,
simoniacum sil? Hoc simoniacum essc pulenler coiHqilur
ex Itoc , quod lieatus Pelrus Apostolus ait Simoni: Pecu-
iiia tua tccum sit in pcrditionem , quia donum Dci exi.iti'
tnasli pecunia possideri. Donum quippe Dei est Spiritut
sanrtus, et donum Dei esl res ipsius Ecclesi;e obiaia. Et
si bene advertis. Simon Maqus qui (icle ad fidem access:!,
T)on Spiritum sanctum.proptcr Spirilum sancfum,iiuo ip.<c
leris iiialeria. Sic eiiim peconia hsc eral inipia ct sacri-
lega, dignaque perire, jeque ac impius el sacrilegiis eius
nundinator Simon. Unde S. Hieron. in cnp. 3. Micheie :
Oblalam. inqiiit. pccuniam cum uffrrcnle damnavit. ElS.
Clirvs. sic explirat, q.d. P'Tr«/««i tuum tecum sit in per-
ditionem. EtS. Bernar. ep.237. citatishisce Pelri verbis,
exclamans ait: 0 vox tonitrui. o vox magnificenlix et vir-
iulis, ad cuius tcrrorem cunfundantur el convertanlur re-
trorsuiti omnc.t qui oderunt Sion ! Vide de inalcdiclione
el qiioiiiodo crealiirne inalcdicerc liceat , disserenlein S.
TliDinam 2. 2. q. 76.
Nnrral Rnron. anno Christi 10i7. ( quo sceculo ob trcs
pseudopoiiiiliccs valdc grassata est simonia; cui proindc
pra} nliis valide se opposiiil B. Petrus Damiani ) ex Desi-
derio Abbale Cassinensi, Episcopum qucmdim (iallia; n
Leonc IX. Pontifice a sacris suspensuin, rirliin dnla pe-
ciinia a Cnnecllario Leonis absolulioncm cl re?litutioncra
olficii E|)isPopnlis impetrasse. Intellccta fraude Leo , vo-
indignus eral f quoniam scriptum csl: Spirilus sancttK di- l)calo prcsbylero qui pecuniain nomine Episcopi dedcrat
iciplinx effugiet fictum J. sed idco quanluin in ipso cst e-
tnerc voiuit, ut ex venditione signorum, qute per eumdcm
fiebant. niulliplicatam pecuniam qiiam obtuterat, lucra-
relur. Sec Apistoius emplioncm Spirilus sancli, quam bene
novcrat fieri non posse, sed ambilionem talts qtisestus . id
est, avariliam, qu;c est idoiorum scrvilus. in codrni Sittio-
ne ejfiorruit, et vialedictionis incuio perculd. i^uisquis
ilaque res Eccieitiasticas, qux Dei dona sunl, qiioniam a
Deo fidelibus, et a fidelihus Deodonantur, quirque ab eo-
dcm gratis accipiuntur, et idco gratis dari dcbent. proplcr
sua lucra vcndil vel e.mil, cum rodcm Simonc donum i)ei
pfcunia possidcri exislimal, elc. cum principaiis inlentio
Simonis fucrit. soia jtcrunix avarilia, id est, idololalria,
«( ait Apostotus Pauius.
Hinc riirsuin Henriciis II. Imp. nnno Domini 1047. ob
simonioe labcm aSpirilu sancto deBcrtus.professusoslac
ait: Pccu/lia lua tecitm sit in pcrditionem, quia donum
Dei furliin lcntasli pecuniis pjssidere. Ciiius sennonem
divina mox ultio est secuta , iln iit amissa menle ab illa
die usquc nunc, inquit Auclor. ubique Tn<^abiindus ince-
dal, nec ulln doinus, vcl clauslra, ultrn duosdics \el Ires
eum relinere vnleat.
OtOMAM DOWUM Dbi. ) Nomcn propriiim Spiritui san-
cto est qiiod sit donum, quia ipse esl doniim priinum in-
creotiim et notionnle : procedit enim a Patre el Filio quasi
amor utriiisquc: nmor nulem est prinuim optimumqiie
donantis doniini . qiio gniidel ille ctii donatnr. el a quo
caUera dona largiter pronuiinl, eoqiie Inrgius qiio mnior
esl omor. Ita ex S. .\ugust. S. Thom. 1. p. qu. 38. art.
ull. ibique Scholaslici ad tiniim omnes. Simon ergo to-
lebat emere Spiritum sanclum.nt eiimaliis vendcret, puta
dona et gralias Spiritus sancti, non lani gralum facicn-
140
Commentarla in Acla Apostolorum. Cap. VIII.
tes, quam gralis dalasihse enim oslentationem, gloriam A "cc consecutus cst. Sic forte Latini usurpant iu rebus
et quacstum apud homines pariunl; quales sunt, loqiii
linguis, prophetare, morl)os curare, elc. Ita Urbanus II.
cuius verba paujo ante recilavi.
Veis.2l. NOJ( EST TIBI PARS, NEQUE SORS IN SEHMONE ISTO. )
Id est, iu re isla; Tigiirin. \ertit, in hoc negotio, pula in
reccplione et donalioiie Spiritus sancti. Est nictoiiymia.
Sermo enim ponitur pro re, quam suo sermonc cxpresse-
rat Siinoii, a?que ac 1'clrus. Synis iegit, non cst lihi pars,
nec sors in fidc ista ; Clcmens lib. 6. Coustit. cap. 7. Non
esi tibi pars in scnnone hoc, neque sors in fule hac. Sic
qiioque logunt S. Augiist. tract. G. in loaiin. et Ambros.
lib. 2. dc Pocnit. cap. 4. q. d. Tu nou habes fidem veram
Christi, sed fingis te eain haberc , ac proinde Christianse
rcligionis et Ecdesiaj non es parliceps, atque consequcQ-
ter Spiritus sancti non es capax.
Ilursum Vatabl. proprie accipit sermonem pro praedi-
calione, q. d. Pradicalio nostra nihil ad te pertinct: ne-
que enim es ex eoruin numero, qui rcvera credunt, vel,
iion es dif^nus qui admiltaris in consorliura Evaogelista-
rum, quorum est conferre Spirilum sanctum.
Addunt aliqui S. Petrum hac voce Simonem expulisse
cx Ecclcsia, ideoque lure Canonico simoniacos cxcommu-
nicari: ita Turrian. in lib. 1. Constit. cap. 11. Quin et
S. Petrus in Canon. Apost. can. 28. Siquis, ait, Presly-
ier, etc. pier pecuniam hanc obtinuerit dirjnitalem, etc. a
communione modis omnibus abscindatur, sicut Simon Ma-
gus a me Petro abscissus est. Mcmorabile est quod scribit
g |,j,3. S. Hicron. in vila S. Hilarionis, nimirum eum cum plu-
rion le- rimos miraculose curaret, nihil unquam ab eis oblatum
gratitudinis erfjo voluisse recipere , illudque Christi ob-
tendissc: Graiis accepislis, gratis date. Cumque Orionus
vir primarius, quem a logione dajmonum liberaverat, ve-
niret ad eum quasi gratiam redditurus, dona afferens,di-
xit ei Sauctus: ISon kfjisti quid Giezi, quid Simon passi
sint, quorum alter accepil prelium, alter obtulit, ul ille
venderet (jraliam Spiritus sancli, hic mercaretur ? Cumque
Orionus flens diccret: Accipe , et da pauperibus; respon
spuit do-
iia pro
gratiis.
qua; evencriint, sed ineerta de causa; forte enim idein est
quod contingcnler, casu, et veiut per sortem. Sic Teren-
tius in Audria: Vorte, inquil, aspicio militem, aggredior
hominem. Et Livius lib. 1. Forle evenil. Et infra : Forte
ila acciderat. Tertio, to forte significul fortuilam remis-
sionem nun culpaj, si poeiiileat, sed poeiiic, v. g. morlis
lemporalls: Ueiis eniiii sx'pe pocnitenlibus licet condonet
culpain, non tamen condoiiat puonam, ulpaliiitin Uavide
paMiitcnte, 2. Kcg. 12. 1-i. Nun luurieris, vcrumtamc», elc.
lilius qui natus cst tibi, morle morictur. Siiuile fult iu M-
uivitis, quibus intouabal loiias: Adhuc quadraginta dies,
cl Ninive subvertelur ; cqctuiiI. enim poenileutiam, etsi
non essent certi se per eaiu evasuros cxcidium. Lnde S.
August. in Psal. 50. 8. Ninivitic, iiiquit, de incerto ege-
ruiU panilentmin, el certam misericordiam invenerutU.
CoGiTATio. ) ETTivoue, id csl, consitium, conceptus, ex-
cogitalio, machinatio ; Sjrus, dolus.
1n felle exim A3IARITID1.MS.) Id est, in fcile amaris-yj,^5 j-
B simo. lain priiiio, per hoc fci accipi polesl ira et iuvidia: Pel qna-
iraj cnim scdes et materia cst fel, q. d. Video le vehemeu- J"'Pie!'.
ler iratum,esse amaro et iuvido corde,eo quod vidtas te
a tuis desplci , tuosque discipulos a lc ad uos transire :
invldcs ergo uobis excellcntiam, tum gratiarum, tuiu au-
ctorilatis et a;stimationis : ita Vatabl.
Secundo, pcr fel hoc accipi potesl hypocrisis. Sicut e-
nim fel colore est simlle melli, sed sapore dissimillimum,
ila hypocrita; os habent mellcum, scd felleum cor, q. d.
Tu siiiiulas bonitatem, et ambis columbam fellis exper-
tem, id est, Spiritum sanctum suavissimum, eiusque do-
na ; at intus plenus es malitia et impietate:os ergo habes
melleuin et columbinum, sed cor felleum et serpentinum.
Tertio, per fel accipi potcst simonia: hoc enim fuit
proprium Siraonis peccatuni. Simonia enim vocatur fel,
qula ipsa est sacnlegium felleum , id est, pessimum et
amarissimum. Porro Simon videlur non tantum voluisse
emere et vendere Spiritum sanctum , sed et pertinaciler
sensisse hoc esse licitum, quaj est ha;resis. Fuit ergo ipse
1.
H.
III.
dil : 2 « mclius potes tua distribuere, qui per urbes amhu- n hKrelicus, ut habetur 1. q. 3. can. Petrus. Hajresis ergo
las, et nosti pauperes : cgo qui mea reliqui, cur aliena ap- est fel amaritudinis.
petam? Tristi autem et in tcrra iacenti : Noli, inquil, coii
Forte est
vos con-
firnian-
Quarto, fci signlficat quodlibet peccalum, quod ama- jy
ricat conscientiam, et exacerbat Deum ac Spirilum sau-
clum, qui totus suavis est et melleus. Hinc in Scriptura
peccatores dicuntur Deuin suis peccatis exacerbare, aiua-
licare, potare felle et aceto , ut patet Psal. 08. 22. Osee
12. 14. et Deuter. 32. 32. et maximeDeuter. 29. 18. Ae
forte, etc. sit inter vos radix germinan^ fel et amaritudi-
iiem, quo hic alludit S. Petrus. Huius rei symbolo ludaei
fellei,Christo in cruce propinaruntfeletmyrrhara,Matth.
27. 31. Peccator ergo habet cor felleum, id est, pcssinie
aflectura erga Deuin, erga legem, erga virtutem ethone-
stntem : ha;c eniin omnia odit.
Nota. ¥ro fei, locis citatis Hebr. est 12;x"l ros, quodpecca-
trislari, fili: quod facio, pro me et pro te facio. Si enim
hxc accepero, ct ego offendam Deutn, et ad te legio reuer-
tetur. Disce hic,quam Dcus velit sua gratis dari.Sanctos-
que, prseserlira thaumaturgos, ab avaritia esse puros, et
ab acceptione munerum esse liberos.
COR ENIM TUIIM NO:S EST EECTUM CORAM DeO.) Quia
distortum per avaritiam et ambitionem, et fictum per by-
pocrisin.
Si FORTE REMITTATUR.) Diccs , ergone dubilat Petrus
num Simoni,si vere poeniteat, remittendum sit peccatum?
Resp. nequaquam. Nara primo, ro forle non est dubitan-
tis, sed potius expletiva confirraantis particula : Gra;ce
enim cst apa, quod non tanlura /b/-;e, sed et w/Zjue, sane,
profeelo significat, estque sa;pe explcliva particula apud et toxicura: Primo, occidens ipsam animam, quae peccat. ^3^^ll^\
Homerum, iit notat Gaza lib. 2. Grammat, Sic Christus Nam aniina quxpeccaverit, ipsa morielur, Ezech. 18. 20.
ait Matth. 11. 23. Si in Sodomis factx fuisscnt virtutes D Secundo, Deo et hominibus noxium, invisum et exosum,
qux factx sunt in te (o Capharuaum), forte mansisscnt us- adeoque est Deicidium et Christicidium. Si enim veneno,
tain toxicum, quam fel signiCcat. Peecalum ergo est feltuni est
que in hanc diem; ubi xo forte, non est dubitantis ( scie-
bat enim determinate Christus, quid in hoc casu fiilurum
fuissent ), sed confirmanlis : Greece enim est ot, id est,
utique. Pluribus exemplis id deraonstrat S. Arabros. lib.
2. de Pcenit. cap. 4. et 5. ubi docet uullum esse tam gra-
ve peccatum, quod poenitentia non deleat. Secundo , to
forte significat dubium eventum et effectum remissionis,
ex dubia causa : licet enim certum esset quod Simon , si
ageret poenilentiara , veniara consequerelur, tamen quia
anceps et incertum erat, an cssct acturus poinitentiam,
hinc pariter anceps et incertum erat an veniam conse-
queretur. Liberi enim erat arbitrii, ex eoque llbere pote-
rat pceuitere, vel uon pcenitere : ae videlur Petrus perro
forte hic innuere, quod non esset acturus pcenilculiam,
ac proinde veniam non consecuturus, uti revera non egit.
vel telo allquo perimi etoccidiposset Deus,non alio quam
peccato occideretur, uti de facto eodem occisus est Chri-
stus. Hinc vicissim Deus peccaliset peccatoribus erga se
felleis,est fclleus,eisque fel irte et vindictae suae propinat,
iusta illud lob 20. 14. Panis eius in utero iliius verteiur
in fei aspidum. Et lerem. 8. i4. Potum dedit nobis aquam
feilis. Etcap. 23. 13. Cibabo eos absinthio, et potabo eos
feile. Et Thren. 3. 3. Cireumdedit me fclle et iabore. Hoc
fel gehennte longe amarius est omui felle terra?, quodeius
respectu pictum tantum est et fictum. Cogitent hoc fel
gulosi et peccatores, qui hic cupiditatis suse exiguum mel
sorbent, dicantque: Tanti poenitere non emo, non ita de-
niens ero, ut raodico melle teternum et amarissiraum fel
mihi accersani.
Deuique pro in felle amariludinis, Grjece est ti; yjilvt
Commentaria in Acta Apostolorum. Cap. VIII. lil
trtzptst; , id est, /rt fcl acerbitalis video le e.ise ; in fel, id ^ go, Caiet. Gagneius et alii. Perperara ergo Beza putat t
est, ia feile, ut vertit Noster. Sccpe eniin n; ponitur pro hxc esi deserta, irrepsisse in textum, cisciiue delendum
ti, utrumque enim re«pondet Hebraeo beth, id est, in: nisi
subaudias •.!•=.■/',■>-.■>., id est, currcnlew, vei ruenlem. L'udc
Doster Lorinus suspicatur Pctruin pcr rcvclalionem Dci
vidissc el cofjnovissc Simonem fore rcprobum, et addi-
cendum pacnis «ternis, utpotc in quas lioc suo scclerum
felle sponlc ruerct, quxque sunt fcl ouiais amaritudinis.
Lnde et subdil :
Et IN OBLIG.iTIOVe I5IQCITATIS.) Grajce :i; T-jvj:j:iOv,
id cst, in eolliijiUwnc, q. d. Vidco le multis peccalis, qua-
si funibus cl calenis, uiidique colligalum esse. Syrus, in
vinculis iniquitutis te esse vidco. Sif;ni(icatSimoncm mtillis
peccatis obi«lriclum, in iisquc obstinotum esse , scilicet
immersum csse supcrbia;, avaritiae. invidia;, magia;, by-
pocrisi, simouix, sacrilegio , etc. Tulibus intonnt Isaias
c. o. 18. y^, qui Irahitis iniquilalein in funiculis vunita-
//■>■, et quasi vinculum plaustri pcccatum. \'idc ibi dicta.
unam enim tantuin esse Gazam; scilicet quiulam Satra-
piara Pbilislhinorum,quje nunquam plane fuerit delela.ut
dicipossitdeserla.Hocenimfalsurae5t..\udi.\drichomium
in U.-scriptione terra; Sancta;, in Gaza: .Vle.xander Magnus
stalim atque Tyrum expugnnvit, Gazara post bimeslreiu
obsidioiiem occupans, in sempilernura verlit tumulum :
unde ob id deserta appellatur. Nova vero Gaza uon longe
a vetcri a;di(icata, tcnipore -Maclmbaeorum.losephiet Uie-
ronyrai niagnopere lloruit: unde iu\ta eam vixit S. H:la-
rion ; sicut olim ct Samson in Gaza veteri , mirum sui ro-
boris decus, vivens. auferendo eius portas; et moriens
collisionc columnarum domum cum Iribus liominuiu mil-
libus evertcns et occidens oslendit, ludic. 10. 21. et 2!).
Qua;, qualis, et quanta fuerit Gaza, di.\i ler. i". 1.
iETUioPS.) .\byssinus, ubi nunc regnat Preto-Ioannes. ver?. 27.
Unde liquct eum fuisse Geiitilem gencre, an etiam reli- .«ihiops'
Ecce quam acri censura simonia in suo auctorc, Simonc, gionc, dtibium est. AITirraant Beda, Hugo, Caiel. Noster''" ^"^
o S. Pctro perstrieta est et damnata: quam proiudc con-B Loriuus cl Sanchez. Vcrius negant Ircn. lib. i. cap. 40. "'?""•
Vcri. 2;
cionalorcs in eius asseclas, puta simoniacos, pari ralione
et iurc intorqiieant. Deuiquc nostcr .Mariana per fcl et
oblif/ationcm iniquitalis, accipit poennm , non culpara, q.
d. \'idi'o te felli el ubligatioiii , id cst gravi siipplicio et
vinculis, deslinari : quin cniin irrelitus cs peccatis, hiac
vidoo qiioil te mnneat fi-l et supplicium.
Prbcamim. ) Siinon (Ingit se poeuilcrc, ut poenam eva-
dat : timebnt enim nc raortc niulctnretur , uli Ananias
mulclntus ernt ab eodeni Pclro.quem in signis tcrribilein
et thaumatiirguin vidcbat, et inctuebat. Nam post disces-
sum .\pjstoloruin multos Snmaritanos sediisit, ct n fide
Christi averiit, uti indicat Ircna;us lib. 1. cap. 20. Rcfert
S. Clem. lib. G. Constit. cap. 7. S. Pctrum riirsum cuin
Siraone Ca;sarea; congressum , cuin dispulando convicis-
se, ac ad fiigain in Itaiiain coegisse. Inde ergo proficisccns
Petrum prxvcnit, ct Neronein circumvcnit, cui ob suns
pra;stigins in adiniralionc fuit, adco ut illi in insula Ti-
berinn, ubi nunc estleinplum S. Bartholoinsei, statiia po-p
sita fiierit lioc titulo : Simoni Dco sancto . teste Euscbio
lib. 2. Hist. cap. 13. Scd tandnni ccrtans cura S. Pctro,
et volaus per aera, eius precibus deieclus et ad saxum
adlictus, crura confrcgit, tcste Epiph. ha;r. 22. Qua de
cniisa Nero, a"gre ferens suas in Siinone curiosas dclicias
sibi crcptas, S. Pctrura cuin S. Paulo inortc daiunavit,
uti habcnt eius Acln.
Et ILLI QIIDEH TESTIFICATI.) Aia^a',7vpo;iJvot, id CSt,
suo tcslimnnio coiilirmantcs, ca qua; de Christo pra;dicala
fiieranta Philippo, dicendo sc cadem vidisse et audisse a
Cliristo, esscqiie tesles non lanlura auritos, sed et ocula-
los. Sic in iudicio et tribunali oiaua-.r-Jiwv diccbatur is,
qiii nmrmnbnt el lcstificabatur quiddani, nou in sua,scii
in alicna causa, in qua cxccplionein iotcndens liti se of-
ferebal, qiio facto litcm suam faciebat testificando; qui si
niendacii convincerelur, •|<£j5o,iiapTjpi-.)v, id est, falsi tesli-
inonii crimiiic, dnmnabatiir, ait Buda;u3 in Cummcnl.
Et UILTIS REGIOSIBUS. ) GrjCCC xvjptz;, id cst, oppidi.i,
villis. castcllU; Syrus, pagis ; Pagnin. vicis: ncc cniin in
Sainaria erant mulla; regiones, id est, proviiicia>; scd i-
psa unica crnt rrgio intcgrn, sivc provincia. Apustolicuin
ergo est rvaiigclizandi) obirc pagos ct villns, et rusticos
docerc rcs (idci ct salutis. Id cnim feccrunt hic S. Pclrus
Baron. Carthus. et alii , ccnsentque euin religione fuisse
ludwum.pula proselytum; tuin quia legebnt Isaiaiu : luiii
quia vcuerat adornre in lerusalem : tuiii quia primo Gen-
tili, pula Cornelio Centurioni, Evnngelium pra-dicavit S.
Petrus Act.lO. tum quia magna fuit ^Elhiopibus cum lu-
da;is familiarilas, et in religione cousensio.tcslc Slrabonc
lib. 17. Uiide et circumcidebnnlur , a;que ae lud.ri tesle
loscplio libr. 8. cnp. 4. priEScrlim quia rcges .Elhiopi»
scribunt sefilios Saloinouis cl Davidis, ulpote prognatos
a regina Saba ei Salomone, uti fuse narral UainianusGoea
libro de moribus yEthiopum.
Hic adimpletum est illud Ps. C7. 32. .Ethiopia prxvc-
niel jnanus cius Deo : prxvcniet, id cst, prima veniet, pri-
ma cxtendct, manus eius. id est , suns (ut patct cx He-
brao) Deo, scilicct ad lidem, obedientinm, fa;dus el inu-
uera ei olTerenda. Unde S. Hier. vertit, .Ethiopia fcslinet
dare manus Dco; Pnguin. currcre facict manus suas Deo.
Mystice S. August. credcndo prxvenicl manns. id cst,
opera sua; fidcs enim pra;cedit bona opera. Per hunc e-
niin -Ethiopem principem, reque ac paiilo post pcr S. .Mat-
thajuin .\posloluin codein inissuin, .Elhiopia lidein Chri-
sli reccpit: ita S. Hilar. Basil. el alii in Psal. (j7. ac S.
Hieron. in Abdiain.
EtxLCUis. ) Id est priaceps, reginae el gynajcei custos:
quia cnim focminarura rcgiarum pudicitia coniracndaba-
tur cunuchis, liinc illi clTccti sunt aula; principcs, adoo ut
eunuchus idcin fucrit quod princeps, ut dixit Danicl cap.
1. Nani , tcste Aristotelc, cuiu cxtern nulmalia mansue-
scant si caslrcntur, solus homo co fit fcrocior. Unde Eii-
Ihym. in Psnlm. 107. scribit hunc Eunuchum in imperio
yElhiopi.T, post reginnm, fuisse primiim.
Ca?idacis. ) Nazianz. orat. in S. Baplisiua. ct Euthym.
in Psal. 07. ccnsenl hoc csse noracn Eunuohi. \'crura n-
lii onines censent , cssc uomcn rcginae .Ethiopum : nani
hi regebanlur a fueminis quasi rcginis , quas Candaces
_. ntincupnbanl : ita Pliuius lib. 0. cnp. 29. Slrnbo lib. 17.
'-'et Euseb. lib. 2. Histor. cnp. 1. Post rcginam enini Saba
qua; vcnil ad Salomonem, \idclur rcccptum ut rogina; re-
gnarcnt, nil Mnrinna. Sic Pharno, el postcn PtoleinaMis,
fiiit commune iiomcn regum .Egypli; .\ntiorhus, regum
Syria; ; C;esnr, Imporatorum Uom. Trndiint .Elhiopcs hanc
ct lonnncs, imo Christus, dicens: Paupcrcs evangclizan- Cnndaccm.sivc rcginain .Elhiopia?.vocalnm fuisse Indich,
tur, uli recle ndverlit S. Chrysosl.
\'adb comtra mebidianlsi ) Vndc vcrsus meridicm:
ila Tiguriii. el Pngnin. Sniiiarin enim, unde vcDiobal Phi-
lippiis, crat nd Sfplcmlrionem Gnza;.
HiKC EST DESERTA. ) //.Tf , scilicet non via, iil vertil Sy-
riis. scd iirbs (in/.;i. Addit lioc Lucas od dislinctioncm.
Duplcx cnim fiiit Guza : una in Pcrsidc, iln dicla, quod
in on , iitpote muuilissima, t^nmbyscs omnos suns o|ics
congcssorat, ait Curlius lib. 13. nllera Philisthinoriim,
qiiK plnne eversa et vnstatn fiiil ob Aloxnndro Magno,
teste Curtio lib. 1. idcoquc vocatur Dcscrta: ita Bcdn, llu-
cnmquc nb Eunucho convcrsniii nd Christuin, convcrlisse
pnritor .Ethiopinm. Sic cnim aiunl npiid Damianura Goes
cap. 10. de .Ethiopuin nioribus : piios fcrmc prius cxteris
Christianis omyiibus. baptismum ab Eunucho Candacis rc-
ginx .Ethinpi.r, cui nomcn crat Indich, acccpimus. Ideni
rofcrt Orlolius in Thcalro orbis, in Abyssia, qui pro In-
dich, ait oniii voralnm ludith.
QUI ERAT SLTER OMSES CAZAS EltS. ) Q'li pr.Tcrat Iho-
sauro rcgio , qiiasi rogin.t thosnurnrius, sioul Ronia; di-
gnilns crot quKstur» ct quKsloruin, qui prKcraul thcsau-
ro reipublica;.
142 Commentaria in Acla Apostolonim. Cap. VHI.
VeneraT aDOBARB iw Ierlsalem. ) Scilicel Deum ve- ^ infpirolionis el gratiae est avidus, sequatur et cxoqualur
rum ludacorum, lum proprie dicla oratione et adoratione,
tum aacrificio. Hoc enim ex lej^is praescriplo nullibi per-
agi poterat, nisi in templo lerosolymitano; cuni oratio et
adoratio in iElliiopia el qiiovis alio loco fieri posset. Sic
adorare sumilur pro sacrificare, loannis 4. 20. Palrcs no-
slri in monlc hoc adoraveriinl, el vos dieilis, quia leroso-
bjmis esl locus ubi adorare oporlel. Siraile esl loann. 12.
20. Soplion. 2. 11. ctalibi.
I. Legensqce isaiau Prophetam.) Vidctur ergo calluis-
se liuguam Hebraicam, ail Hu^o el Glossa, quasi Prosc-
lytus; nisi dicas Isaiam fuisse conversum in linguam JE-
liiiopicam. Nolat S. Chrysost. diligentiam et devotioncm
Jiuius Eunuchi,qui etiam per iler in curru leclilaril Isaiam.
Et S. Hieron. ep.l03.ad Paulinum: lieliquil, inquit,a«-
lam regiam,el lanlus amalor lcgis divinseqite scientix fuil,
ut eliam in vehiculo sacras lillcras legcrel. Sic hoc steculo
Cardinal. Hosius Concilii TridenLini Pr£cses,ne quid tem-
poris in ilinere perdcret,solebat in eurru leclitare, ac no
hoc S. Basiiii, imo Spiritus sancti, placitum : Lectioni pix
succedal oratio, orationi lectio. Et illud S. Augusl. serm.
112.de Tempore: Quivultcum Deo semper esse.frequen-
ter debet orare et legere. JSam cum oramus, ipsi cum Deo
loquimur : cum vero legimus, Deus nobiscum loquilur. Fe-
cit hoc S. Marcella, de qua S. Hieron. epist. 16. iam ci-
lata : Divinarum, inquit, Scripturarum ardor erat incre-
dibilis, scmperque cantabat : In corde meo abscondi eloquia
tua, ut non peccem tibi. Et illud de perfecto viro : Et in
lege Domini volunlas eius, et in lege eius mrdilabilur die
ac nocle ; meditationem legis non in replicando qux scri'
pta sunt, ut ludosorum exislimnnt Pharisxi, sed in opere
inlelligens, iuxta illud Apo.itolicum : Sive comedilis. sive
bibitis, sive quid agitis, omnia in gloriam Domini facien-
tes. Et Prophetse verba, diccnlis: A mandatis tuis intelk'
xi, ut postquam mandala complesset, tunc se sciret tnereri
intelligentiam Scriplurarum. S. Ambros. ser. 55. Quod,
nquit, sacrarum litlerarum leclio vita sil, Dominus testO'
j..^.-.^ ... ..... .^...^^..-^.....^..w ... - "7-- -.-- — :i---' -■" •-.' —- -.."... — —
minalim lcclitabat paraphrasimOsorii inlsaiaro;qua; tunc li tur, dicens han.G. Verba qux ego loeulus sum vobis, spi-
recens prodierat, ail Protonotarius Rcscliius in eius vita.
I. DixiT AUTEM Spiritus Philippo. ) Scilicet Spirilus
sanclus per internam inspiralionem ct loculionem : ita
Beda, Hugo cl Dionys. licet Caiet. ct nosler Lorinus acci-
piant angelum; bic enim vocalur Spirilus Domiui v. 39.
QfJOMODO POSSUM, Sl NON ALIQUIS OSTENDERIT MIHI?)
Gr. oSr.yr,<7T„ id est dux vix milii fueri/, ut vertit Pngnin.
ct Tigur. Ergo verba intelligebat, non scnsum abditum,
ouius ducem et intcrpretem poslulat. Notcnt hoc hajreli-
ci, qui sacram Scripturam inlelleclu facilem et cuilibel a-
pertam pronuntiaot. Audiant S. Hieron. episl. 103 iam
citala: A'ee sanctior sum hoc Eunucho, nec sludiosior. qui,
ele. ignorabat eum, quem in libro nesciens venerabalur.
Venit Philippus, oslendit ei lesum, qui clausus lalebat in
littera, elc. ut inlelligeres te in Scripluris sanclis, sineprx-
vio el monstrante semitam nonposseingredi. Idem sense-
runt et fecerunt S. Basil. et S. Nazianz. apud RutTinum
•itus et vita sunt. Idem lib. 1. Onic. cap. 20. Cur, ait,
non illa tempora , quibus ab Ecclesia vacas , leclioni im-
pendas ? cur non Christum revisas , Christum alloqua-
ris, Christum audias? illum alloquimur cum oramus, il-
lum audimus cum divina legimus oracula. S. Chrysost.
hom. 35. in Genesim : Magna , inquit, diligentia divina-
rum Scripl. lectioni vaccmus. Nam licetdesit nobis homi'
nis magisterium , ipse Dominus superne corda nostra in-
trans illuslrat menlem, rationi iubar suum infundit, de-
tegil occulta, doctorque fil eorum qux ignoramus, etc. i-
gitur lectioni vacemus magna pielate et attenlione, %il pos-
simus a sancto Spiritu ad seriptorum intelligenliam duci,
et multum inde fructum percipere. Id dcinde probat exem-
plo nostri huius Eunuchi, quod fuse explicat et perurgel.
Tamqiiah ovis. ) Vide ha?c explicata in ipso Isaia.
Apbkiens autem Philippus os suum) Idest, orsusy^
loqiii , docere et prsedicare Icsum. Hajc enim phrasis si-
lib. 11. Histor. cap. 9. Et S. .\ugustin. epist. 119. cap. p gnificat rem,quam quis ore suo prolocuturusest,esse gra
Lectio
pioriira
iibroium
iililissj-
ma.
21. In ip^iis, ait, S. Scripturis multo nescio plura , quam
scio. Ideu) lib. 12. Confess. cap. 14. Mira, ait, profundi-
tas eloquiorum tuorum , Dcus meus , mira profunditas ;
horror esl inlcndore in eam.horror honoris.ct Iremor amo-
ris. S. Ambros. epist. 44. ad Constant. Marc, inq'iit, esl
in se scriplura divina, habens in se sensus profundos, al-
litudinem Prophelicorum wnigmatum. Onocirca S. Hie-
ron. prajfat. in epist. ad Ephes. ISunquam , ait, ab ado-
lescenlia autlegere, aut doclos viros qux nescicbam inler-
Togare cessavi, aut me ipsurn habui magistrum. Denique
vuper Alexandriam perrcxi, lU viderem Didymum , et ab
eo in Scripluris omnibus qux habebam dubia sciscilarer.
Idem dicunt alii, quos citavi Prooemio in Pentateuchum.
Locus autem Scriptur^. ) Direxit Spiritus sanctus
oculos Eunuchi in c. 53. Isaiae, quod totum est dc Chri-
sto eiusqiie passione, ut ex eo explicantc Philippo, Chri-
stum agnosceret , in eumque crederet. Unde discimus ,
quam utiie sit legere libros pios.praesertiiii S. Scripturani.
vem et sublimem, eamque ciim pondere ct auctoritate e-
loqui. Symbol. Beda : Apposite,ait,h8ec apcrtio oris allu-
dit ad nomen Philipphi. Philippus enim Hcbraice idem
est, qiiod os lampadis ; qu« scilicet hic obscuritatem pro-
phetiaj Isaia; illustret, et convertat in lucem scientiae.Por-
ro Philippus hic cathechizavit Eunuchum, eumque docuit
mysteriuin incarnationis et redemptionis Christi, illi an-
tea inauditum. Sic et Apostoli omnes fuerunt catechista?, ^pp„„,j
eorumque concioncs erant catecheses, uti ait Paulus Ga-eram ca-
lat. 6. 6. Hiscc ergo ducibus glorientur nostri calechistae, "'chtstx.
scianlqtie suum muniis esse -^postolicum. Alacriler ergo
et slrenue rudes, puta pueros, plebeios, rusticos catechi-
zcnl. Hoc fecit Christus, hoc Apostoli. Vide dicla Ga!.6.6.
EccB aqua. ) Modesle petit baptismum, q. d. Baptizay-grj 56.
me, pdes plena est , aqua prope, baptizator prxsens, ait
Glossa. Inde ha;c aqua voeata est fons ^Ethiopis , de quo
ex S. Hicron. et Saligniaco audi Adrichom. in Descript.
tribus Dan : Fons jElhiopis, inquit, est in medio ilinere.
Huic enim Icclioni inlerserit se Spiritus sauctus eorum ^quo ilur ab lerusalem in Gazam conlra Belhsuram, vige
aucior, piasque rerum leclarum cogitationes intellectui,
et aflectionesvoluolali iustillat, quibus homoconvertatur,
Tel ad maiorem sanclitatem provehatur. Ita ex lectioue
Titae S. Anlonii, conversi sunt duo illi aulici Imper. ipse-
que S. August. uli ipse refert lib. 8. Confess. cap. 6. ct
7.1ino cum S. Athanasius fugieus -^rriauos, vilam S. An-
tonii a se scriptamRomam detulisset.eamque legcndam
dedisset, mulli Piomaui nobiles, viri et foemina;, spreto
raundo.vitam religiosain instar S. Antonii ainplexi sunt:
quorum dux fuit S. Marcclla, teste S. Hieron. in eius E-
pitaphio cpist. 16. ad Principiam eius fiiiain. Sic Sociela-
tis noslra! fuudalor S. Ignatius, ex vulnere decumbens,
cum casu, vel polius Dei nulu et ductn, vitam Christi et
Sanctorum lectitaret, ex milite SKCuIari factus est dux mi-
liliae sacrse et religiosa!,uti narratRibad. initioVitae eius.
Qui ergo suae salutis et perfeclionis , oeque ac divinse
simo ab urbe lapide, ad radices tnonlis ebulliens, et eadem
gua gignitur sorbetur humo, in quo Philippus Eunuchum
jElhiopem baptizavit , qui dum in curru vetus testamen-
tum rekgrrcl, fonlem reperit Evangclii.
Credo Filium Dei esse Iesum Christim.) Multa a- vers 37.
lia credenda sunt, ut qiiis digne suscipiat baptismum; ut
mysterium SSTrinitatis, Ecclesia Catholica,remissio pec-
catcrum, resurrectio, et cEetera quae Symbolo Apostolico
eontinentur. Quare dubium non est ea evangelizasse Phi-
lippum et credila esse ab Eunucho. Praecipuum ergo ar-
ticulum deChristi divinitatedumtaxat hic nominatLucas,
ct sub eo CKlcros intelligit: quia is unus toti orbi erat
novus ct pene incredibilis, ac recenter peractus: eum er-
go ubiqiie prae c^teris praedicabant et inculcabaot Aposto-
li. Similiter non est dubium Philippum cxegisse, et Eu-
Duchum exhibuisse signa doloris et contrilioais dc pecca-
Vcrs. 39
Pbilip-
put ra-
plui ab
angeio
ob lri<t
cautat.
Commcntaria in Acla Apo'lolorum. Cap. IX. H^
tis admissiB. Hic enim dolor rcquiritur ante baptismum, ^ Euseb. lib. 2. hisloris cap. 1. Fertur ipse suscepiste S
ut quissitcapai rcmissioniseorumdera el iustificalionia: Malthaeum in .Ethiopiam raissum, in urbe Nadaber, iO'
ita S. August. lib. 1. de Fide et oper. cap. 8. et 9. ' " " "
Spibitus DoMni ) Puta angelus, qui nominatus est 7.
26. ila Salmeron, Sanehcz, Lorinus, elinnuit Hieron. in
cap. 63. Isais
Rapuit Philippiii ] Sicut rapuit subitoque cx ludxa
in Babylunam transtulit Habacuc, ut ferret prandium Da-
nieli, cap. 1-1. 3o. sic hic subito cx via Gazensi transtulit
Philippum in .^zotum, quae a Gaza dislat quadraginta miU
liaribus: ita S. Chrjsost. OEcum. et alii- Idque Primo,
ut per hunc raptum scirct Eunuchiis, Philippum esse ?i-
rum admirabilern et divinum, ait S. Chrysost. Secundo,
ut sciret Pliilippuin a Deo ad ipsum ralechizaiidum et ba-
ptizandum, esse missum: undc co facto , ab eodem abri-
pi: iti Lyran. Tertio, quia alias Eunuchiis diutius deti-
niiisset Philippum, quem Deus volcbat aliis quoque evan-
gelizare: ita (licuin. Porro hacc oninia contigerunt paulo
quil Gagneius. Addit Dorotheus in Svnopsi Saoctorum,
et ei eo Niceph. lib. 2. cap. 6. et 7. tiunc Eunuchura in
Arabia Felici , Taprobana, et univcrsa Erylhra Evange-
lium prsdicasse, tandemque inartyrio coronatum ibidem
sepultum: iosuper coemeterium ipsius fidelibus esse mu-
nimentum insuperabile, barbaroset sceleslos fugans. mor-
bos depellens, et sanalioncs operans usque ad praesen-
tem diem.
DosEC TEMBET C-KSAREAii.) Cxsareo urbs PalaeslinaEv,„ jq
sita iuter Doram et loppen, prius dicta est (urris Slra-
tonis; sed ab Herode Ascalonita in honorem .\ugusti Cae-
saris, cui eam dedicavil dicta cst Cxsarea; diversa fuit a,-j5„j,
Caesarea Philippi, quKScilicel a Philippo Herodis filio, inqui?
honorem Tiberii Caesaris, ad radices Libani a;difirata,
inde nomen utrumque accepit , ac postea ab Herode A-
grippa in honorem Neronis, dicta est t^ieronias. Porro ia
Sanciis
Chnsius
e«t gau-
dium.
Eunuchi
vua
post caedcm S. Slcphani , ut patet cx v. i. Unde Chroni- U hac nostra Caesarea Philippiis hic Diaconiis domuro ha
" buit,in qua et habitavit cum quatuor siiis filiabus Prophe-
tissis, de quibus cap. 21. In eadem Herodes Agrippa se-
nior , cum quinqucuualia celebraret , neque adulatorcs
compesceret, qui ei peroranti acclamabant: Vox Dei, non
hominis, ab angelo percussus interiit, Act. 12. In eadeni
Cornelius Centurio a S. Petro baplizatus, primus in ca
Episropus fuisse traditur, Act. 10. Hlc quoque Agabus
Propheta zona Pauli se astringens, eius vincula pradi-
xit: unde paulo post lerosolymae Paulus vinctus, missus
csl Caesaream, ubi coram rege Agrippa et Felice prxside
causam suam cgit, ac detentus in vinculis a Feslo Caesa-
rem appellavit, Actor. 23. et scq. Huius urbis Episropus
postea fuit Eusebius Eccles. Historiae scriptor, qiii inde
Cassareensisest dictus; sicut S. Basilius aItcriusCa?sares,
qux est in Cappadocia, fuit Episcopus: ita Adrichora. ia
Descriptioue lerrae Sanctae.
con Alcxand. asserit, secundo anno ab ascensu Christi in
caelum, conversum esse Eunuchum a Philippo, et Corne-
lium a S. Petro,de quo cap. 10. Idem sentilGaspar San-
chez tract. 1. de Praedic. S. lacobi in Ilispan. cap. 9.
Ibat auteu peb viam slau gaudens. ] Gaudium e-
nim est friictusSpiritus sancti quem in baptismo recepe-
rat. Merito gaudcbat de tam magno Dci dono, et tam mi-
ra et speciali eius providcntia sibi collato. Vcre S. Aiig.
in sentenliis sent. 90. ISon polesl, ait, quisquain fraudari
delecluUonibus suis, cui Chrislus esl gaudium. ^terna e-
nim exuUatio esl ei, qui bono Ixlalur xtcrno. Et sent. 131.
Christiano rccle guudendi causa. non prxsens sxeulum est,
sed faturum. S. Hier. in cap. 53- Isaia; scribit hunc Eu-
nuciium praedicassc Cbristiim in iEthiopia, factumquc A-
postolum .Elhiopum, ac de discipulo magistrum. Idem te-
Blatur Irenacus lib. 3. cap. 12. Cyrillus catechesi 17. et
CAPUT NONUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Desiribittir hic primo conversio S. Pauli. Secundo, duo miracula S. Pelri,sciUcet curatio /Eneaparalytici^v. 52.
et Dorcadis defumta suscitatio, v. 38.
1. ^^ AULCS aulem adhuc spirans minarum et ciBdis in discipulos Domiiii, accessit ad principem sacerdolum, 2.
^^Et petiit ab eoepistolas in Damascum ad synagogas; ut si quos invenisset huius viae viros, ac mulieres,
k^vinclos pcrduceret in lerusalem. 3. Et cum iler faceret, contigit ut appropinquarel Damasco : et subito
rircumfulsit cum lux de cffilo. 4. Et cadens in lcrram uudivit vocem dicentcm sibi : Saulc, Saule, quid rae per-
sequeris? o. Qui dixit: Qiiis es Domine? Et ille: Ego sum lesiis, qiiem tu persequeris; durum cst tibi conlra
stimulum calcitrare. 6. Et tremens ac stupcnsdixit : Domine, quid mc vis facere? 7. Et Domiiiusad eum: Sur-
ge, et ingredere civiiatem, el ibi dicetur tibi quid te oporleal facerc. Viri autein illi, qui comilabantur cum eo,
stabant slupefacti, aiidicnles quidem vocem, ncmincm aulem videntes. 8. Surrexit aulem Saulus de terra. aper-
tisque oculis iiihil videbut. Ad manus aulem illum Iralienles, iiilroduxerunl Damascu.n. 9. Et erat ibi Iribusdie-
bus non videns, el iion muiiducavit, neque bibit. 10. Erat autem quidam diaipulus Damasci , noniine Ananias:
et dixit ad ilium iii visu Dominus: Anaiiia. At ille ail : Eccc ego, Domine. 1 1. Et Dominus ad eum : Surge , et
vade in viium qui vocalur Reclus: et qua^re iii domo luda; Saulum nomine Tarsensem : ecre cnim orat. 12. ( Et
vidil virum Aiianiam iiomine, introeunlem, et imponeiilem sibi manus ut visum recipiat.) 13. Respnndit autcm
Aiianias: Domiiic, audivi a multis de viro hoc, quaiita mala fecerit sanclis luis in lcrusalem: 1-i. El hic habct
potostalcm a prinripituissacerdolum alligandi omnes qui invocant nomen tuum. 15. Dixit nulem ad eum Domi-
nus : Vade, quoniiim vas eleclionis est mihi iste, ut portet nomcii raeum coram pcnlibus et regibus, el filiis Israel.
16. Ego enim oslendam illi qunnla oporleat cum pro nomine meo pali. 17. Et abiit Ananias, et inlroivit in do-
mum, et imponens ei manus, dixit: Saulc frater, Dominus misit nic lesus, qui apparuit tibi in viaqua vcnicbas,
ut vidcas, et impleuris Spiritu sanclo. 18. Et confestim cecidcrunt ub oculis eius tamquam squamn?, et visum re-
fCpit ; et surgens bnptizalus csl. 19. Et cum accepisset cibum, confortalus cst. Fuit autem cum discipulis qui c-
ninl Dumasci, per dies nliquot. 20. Et conlinuo in synagogis pr.Tdical>al lcsum, quoniam hic ist Filius Dei. 21.
Slupebant autem omnes qui uudiebant . et diccbant: Nonne liic esl qui eipugnabat in lcnisulom cos qui invoca-
Lant iiomen istiid : et huc ad hoc venit, ul vinclos illos duceret ad principcs sacerdolum? 22. Saulusautemmiil-
lo magis convalcscebat, et coiifundebal lud.Tos qui hubitabant Dumnsci , nlHrmans qiioniam hic ent Christus. 23,
Cum autcm implerentur dies mulli , consilium fecerunt in unum ludjci , ut eum inteificcrcnt. 24. Nolai autcm
facto! sunt Snulo iiisidiaj eorum. Cu^loilicbanl aulcm cl pnrtasdieac noclc, ut eum interficerenl. 25. Accipicnles
autcm cuin discipuli iiocte, pcr murum dimiscruut eum.submittCDtcs iu sporla. 2G. Cum autem venisset ialcrusu-
Hi Commentaria in Acla Aposlolorum. Cap. IX.
lem , tentabat se iungere discipulis , el omnes tiraebant eum , non credentes quod csset discipulus. 27. Barnabas
autcm apprehensum illum duxit ad apostolos: et narravit illis quomodo in via vidisset Dominum, et quia lorutus
est ei, el quomodo in Damasco fiduciaiiter cgerit in nomine lesu. 28. Et ernt cum illis inlrans et exiens in leru-
saiem, et Gduciaiitcr agens in nomine Domini. 29. Loquebatiir quoque gentibus: et disputabat cum Grajcis : illi
autcm quajrebanl occidere eum. 30. Quod cum cognovissent fratres, deduxerunt eum Caesaream , et dimiserunt
Tarsum. '6i . licclesia quidem per totam ludajam, et Galiiasam, et Samariam, habebat pacem, et aediOcabatur am-
bulans in timore Domini , et consolatione Sancli Spirilus replebatur. 32. Factum est autem ut Petrus dum per-
transirel universos, deveniret ad sanctos qui habilabant Lyddae. 33. Invenilautem ibi hominem qucmdam , no-
inine .^neam, ab annis octo iacenlem in grabato, qui erat paraiylicus. 34. Et ait illi Petrus: JEaaa, sanat te Do-
minus lesus Christus : surge, et sterne tibi. Et continuo surrexit. 35. Et viderunt eura omnes qui habitabant
Lyddffi dt. Saronae : qui conversi sunt ad Dominum. 3G. In loppe aulem fuit qu,Tedam discipula, nomine Tabitha,
quse interpretala dicitur Dorcas. Haec erat plena operibus bonis , et eleemosynis, quas faciebat. 37. Factum est
autem in diebus iilis ut infirmala moreretur. Quaro cum lavissent , posuerunt eam in ccenaculo. 38. Cum autera
prope esset Lydda ad loppen, discipuli audientes quia Petrusesset in ea , miserunt duos viros ad eum, rogantes :
Ne pigriteris venire usque ad nos. 39. Esurgens autem Pelrus venit cum illis. El cum advenisset, duxerunt illum
in coenaculo : et circumsteterunt illum omnes viduae flenles, et oslendentes ei tunicas et vestes, quas faciebat illis
Dorcas. 40. Eiectis autem omnibus foras, Pelrus ponens genua oravit : et conversus ad corpus, dixit : Tabitha, sur-
ge. At illa aperuit oculossuos: et viso Petro, resedit. 41. Dans autem iili manum.erexit eam. Et cum vocassetsan-
ctos, et viduas, assignavit eam vivam. 42. Nolum autem factum est per universam loppen : et crediderunt mulii
in Domino. 43. Factum est autem,ut dies multos moraretur in loppe, apud Simonem quemdam coriarium.
vers. 1. C« AULUS. ) Ila dictus est a Saul , primo rege suse tribus ^ prselatus , Genes. 42. 44. ita et Paulus a Chrislo dotatus
S,iulus OBeniamin. Qui enim Hebr. dicilur Saul, Latine voca-
rege.
3"^s"J"'tur Saulus. Unde v. 4. pro Saule , Saule, Grseca et Syra
liabent, Saul, Saul. Hinc censent S. Chrysost. etS. Hie-
ron. epist. 27. quosdam e tribu Beniamin servatos esse in
communi eius strage et excidio , ludic. 20. 45. ut ex ea
Saulus hic, futurus Paulus, nasceretur. Sicut ergo Saul,
ita Hebraice vocatus est, quasi '7t<11iJ sciaul, id cst, po-
Btulatus, scilieet rex a populo, et commodatus a Deo; ita
dictus est Saulus, quod ad vexandam Eeclesiam fuisset
a diabolo poslulatus , ait S. Hier. in epist. ad Philemon.
Rursum sicnt Saiil pcrsecutus est Davidem , ita Saulus
perseculus est Christum Davidis antitypum , ait S. Aug.
in Psal. 51
Symbolice, Saul et Saulus alludit ad '?"|bttij sceol, id
est infernum, ita dicliim, quod semper poslulet, et nun-
quarn satietur, iu.iita illud: Inferus insaiiabilHer cava cjut-
tura pandit. Saulus enim fuit qiiasi infernus semper hians
fuit pra; aliis Apostolis.
Unde S. Chrys. miratur Dei polenliam et gratiae Chri-
sti virtutem, ulpote qua; Paulum ferocientem et furentera,
in ipso ffislu furoris stitit, fregit et immutavit; nec expe-
ctavit donec furor hic siEviendo subsideret : Ul oslenderet,
ait, potentiam suam vincens , el superans persecutorem in
media insania. Sic enim medicum maxime admiramur,
quando fcbrim, cum infestior, et flammam morbi cum ve-
hementior esl , extinguere el penitus abolere potest. Nimi- Cur a
rum ha;c fiiit vis oratiouum S. Slephani el fidelium.ac ma- ^o <=«"»-
xime B. Virginis pro Saulo, uli dixi c. 7. 57. el 59. Causa *^""' •
flnalisfuit, ut Deus |)er Saulum hoslem acerrimura Chri-
slianorum iam conversum, confunderet ludajorum incre-
dulitatem, eamque per ipsum revinceret. Quis enira non
cr«dat Christo et Christianismo, cui hoslis Saulus tam
luculentum perhibuit testimonium ? ila S. Chrys. CDcura.
et alii. Porro hic ardor sfeviendi in Paulo, oriebatur lum
ad sauguincm et cades fideliura, sed conversus in Pau- B cx zelo legis Mosaica; , uli ipse ait Galat. 1. 19. tura ex
lum factus est ca?lum virtutum omnium, hians ad GeU'
tium salutem. Ita Arator agens de lapidatoribus S. Ste-
phani :
Ad Sauli, ait, posuere pedes velamina ssevi,
Inferymm quod Hebrxus ait.
Saulus Kursum Sauliis apposite GraBca voce et etymo alludit ad
Grsce fsoii-.jira.i, id cst, iuctari et agitari, ut Sauius idem sit quod
(\mA. inquietus, omnia agitans, turbans et vexans, quasi a«)(3s,
*-*''°« » id est, fluclus et concitatio maris; unde Latinum salum,
flucius'. i*^ ^^'' mare et fretum ajstuosum: ita Ambrosiaster in
eap. 1. ad Rom. v. 1. Denique Saulus fuit au-jj.o;, id est,
vitiosus, fluxus, delicalus, Ixvis.
Adhlc. ) q. d. Necdum suam saivitiam et avidilatem
sanguinis Christiani expleverat nece Stephani, et aliorum
Christianorum virorura et raulierum , quos trahebat ad
Tincula et tribunalia, c. 8. v. 2.
Spirans minarum et C.EDIS.] Pagnin. spirans minas p
el cxdem, scilicet instar leonis furentis proloquens, et e- ^
ructans minas atrocissimas et lethiferas. Hic mystice im-
pletum est illud lacobi de Beniamin ( ex eo enim progna-
Panlns tus est Saulus ) valicinium: Beniamin lupus rapax, ma-
l.oni «" "'^ comedet prxdam, et vcspere dividet spolia , ut ex S.
B^nia- Chrysost. Hieron. Ambros. et Bcda dixi Gen. 49. 27. Soe-
iiiiH ob vit ergo ut Iiipus. Unde matri Ecclesia? fuit Benoni, id est,
aMio-"' filiusdoloris : sed mutatus in Paulum factus est Beniamin,
;ilo.
gias.
id est, filius dexterae. Ha;c enim eius mutatio fuit opus
dexterffi Excelsi: ac renascens in Chrislo, matri Synago-
gae morlem intnlit, aeque ac Beniarain matri Racheli. Rur-
sum sicut Beniamin inter duodecim fratres Patriarchas
fuit minimus et ultimus, ita et Paulus inler Aposlolos. Et
sicut Benianiia a losepho multis privilegiis fratribus fuit
ardore iuventutis et indolis, tum ex invidia gloria; S. Ste-
phani, Barnabie, aliorumque fidelium. Hsec enim invidia
in ceedes erupit , nimirum j).5ovoj in ^iovov, uli uoraine, ita
re sibi affinem.
MiNARUM ET C.ED1S. ) Hiac palet Saulum praeter Ste-
phanum, plures alios fidcles occidisse. Unde ipse poenilens
ait Actor.22. vers. 4. Hanc viam ( vitam Christianorum )
persecutus sum usque ad mortem. Et cap. 26. 10. Et cum
occiderentur, detuli senlentiam.
Ad Principem sacerdotuh. ) Qui tune erat Annas,
vel expleto anno Caiphas , aut aliquis ex Annai filiis , uti
dixi c. 4. 6.
Epistolas in Damascum. ) Damascus erat caput Sy- vers. 2.
riae , sita ad latus Libani , distans a lerusalem itincre
quinque dicrum, pula 50. leucis Gallicis. Unde sicut Sy-
ria, sic et Damascus, ludaeis non erat subdita, sed suuni
habebat regem Aretam, 2. Cor. 11. 31. Habebant tamea
Iiidaji suas plateas Damasci, nbi siiis ius dicebant et exer-
cebant : id enim eis concessit Benadad rex Syriaj, 3. Reg.
20. 34. Adde Arelam a ludais persuasum, eis consensis-
ee in persecutione Christianorum, ut patet 2. Cor. 11. 31 .
Nota hic ardorem Pauli , quo grassatus iu fideles lero-
soIyma!,c8eteraque luda;» loca, furorem suum extendit ia
eos Damascum usque. Hoc est quod ipse ait cap. 26. H.
El amplius insaniens in eos, persequebar vsque in exteras
civitates: in quibus dum. irem Damascum , etc. Addit S.
lustinus coutra Tryphonem , Principes sacerdotum alios
quoque in alias regiones misisse, qui Christianos caperent
et persequerentur, forte Pauli exemplo et instinctu. Porro
Damasci potius, quam in aliis urbibus Saulus perscrula-
tus est Christianos, eo quod dispersos in nece Stephani eo
Commcnlaria in Acla Aposlolorum. Cap. IX.
145
confiigisse audissel; ulpolc qui in urbe Gcnlili et regia ^ y. 18. Clirislum sibi dixisse significat. Porro hanc lucem
Iuda?is non subdila, ac remola, putarcut sc immunes fo-
rc a pcrseculiouc liidworuin : nec iii aliis vicinis urbibus,
iilpole liidaea; subdiiis, vcl eonfccdcratis , tutos ab ea se
fore nrliiirarentur.
Hlils vi.« ) Id csl, huius instituti, puta Chrislianis-
mi seclotores et professorcs. Vide dicla c. 2. 38.
^'i?(CTOS PERDiCERET. ) Effjo mullos sceuin ndducebat
coniiies, vcl iiiilitcs, vcl satellilcs, ut patel v. 7. plures
pcliturus ab Archisynajjojjo luda;oruin Damasci , si iis
opus liabcrct.
Im Ierlsaleu.) Tuin quod maiori aucloritale ha;c fieri
Tcllet, inquit S. Chrys. tum quod Icrosolymis sciret .\n-
iiaiii, Caipliam , ca;lerosque luda;orum principes Cliristo
et Clirislianis esse infensissimos : Damasci aulem adhuc
obsciiruiM.et pene incof^nitum cratChristianorum nomcn,
ooruniqiie iiustililas in ludaismuin, uli Saulus ccusebat,
idcoque metucbat nc ibidein initiores in cos forent Syna-
goga; principes
spargebat corpus Christi gloriosum.Christus enim hic ap-
parens Saulo, ut patebit v. o. quasi duellator euin luce
sua siderabat, ciccabat et sternebat, iuxla illud Hab. 3.
T. 11. Sol el luna steterunt in habitaculo suo: in luce sa-
gittarum tuarum ibunt.in spkndore fulgurantishastx tux.
Sic in fransfiguralione, splendor corporis Chrisli radios
suos adlavit .Mosi et Elia;, quin et Aposlolis, LucaeO. 31.
Kt CADE5S IX TERBAM.; Quasi pcrculsus et sidcratus \
a luce fulgurante, ut iam dixi. Fulmen Christi enim ster-
nil homines, imo animalia, arbores, domos, et lempla.
Lucera hanc adiuvit vox Christi lerribilis, instar tonitrui :
Saule. Saule, quid me persequeris ? Nam ut ait lob c. 26.
V. li. Quis poteril tonitruum magnitudinis illius intueri?
Sic Seraphinis altcrna vocc Deo conclamantibus : Sanctus,
sanetus, sanctus, commola sunl supcrliminaria cardinum
a voce clamantis, Isaia; 6. v. 3. el 4. Porro non tantum
Sauius, sed et omncs eius comites hac lucc proslrali sunt
n terram, uli narrat Paulus cap. 2G. 14. S. Gregor. ho-
vers.s. L't appropinquaret Damasco. (Primo,ut Damasci cla-B mil. 8. in Ezcch. opinatur S. Paulum in faciem cel-idisse:
rius convcrsioins ipsius miraculum ac provcntus apparc-
rct, nit Glossa, duin non inilio, scd in tcriniiio ilincris et
perscculioiiissuae, subito ca;litus fcriliir ct immulatur. Se-
cundo, ut ca-citate percussus, illico Damascum inlroduci
posscl ad .Ananiam. qui eum iuvarct, catcchi/arct, et ba-
plizarcl. Dcniqiic Uamascus insigniter nobilitata estcon-
vcrsione S. Pauli. Porro hic locus, in quo conversus est
S. Pauliis, dislat Damasco diinidium milliare; atque iu
eiiis convcrsi mcinoriam, poslcri iii honorein S. Pauli lem-
plum iliidem erexcrunt ; ibidcm cliamuum Cliristiani, qui
Dainasci habitant, scpeliri soleiil. Locus liic aSjris .Mer-
gisaferdicitur. .\tqucChrislianorum excrcitus lu bcllo sa-
cro, duccGodcfrido UullonioDuinascuin petcns, ipso con-
versionis S. Pauli die codein pervenit, ac ibidcra biduo
commoralus esl. Ila ex Ludovico Romano, Brcderabachio,
et Guiliclmo Tyrio, Adricliom. in Descriptione tcrra; San-
cta; in Daiiinsco: quietgrapliice locuin hunc in labulageo-
nir 7
Bosp.
I.
2.
3.
poenilentcs enim ci sanclificandos in faciem cadere, quasi
inox per poenitentiam resurrecturos; impios vero et impoe-
nitentes resiipinari in dorsiim.ut nunquam resurgant, uti
cecidit Iiidas et salcllites Christura coinprehenstiri, loan.
18. G. Ha;c taraen distinctio non est perpelua : nam et Go-
lialh inlidclis moricns in faciem cccidif, 1. Heg. 17. 47.
Nonnulli Paiilura ccnscnt peditem venisse et cecidisse;
sed comniunis opinio ( quam passim expriinunt picturx •
cst cum fuisse equilcm, et ex equo cecidisse: tum quia
longiira facicbat iler, scilicct quinque vd sex dicrum a
lerusalem in Damascum : tum quia vcnicbat quasi praefor
slipaltis salellitibus: ita Sanchez, Lorinus et alii. Tertio,
idipsum siiadct Sauli gencrosifas ct animosilas: fastu e-
nim et ira tumens spirabat minas ct ca^des , esto ex zelo
lcgis, utsibi vidcbatur. Quarto, idem iunuit eius ruina et
piostrafio: nam euin Chrisfo quasi duellans, ab co deie-
cfiis eqiio, gravique casu collisus, scd eodcm ictum rao
Pauliif
aneque«,
anpcdes.
grnphica dclincat. Idem mihi retulerunt Uouia; viri gravcs Q derante et infringente non elisus, nec opprcssus , scntiens
uciilali testcs, qiii Damascuin et loca saiula visitarunf
SlBlTO CIRCIMFILSIT EUU LLX DE C;ELO. ) Augct mi-
rnciilum lciiipiis, liicisqiie magnitudo. Nam in raeridie
lioc conligit cum sol cst lucidissiinus, ac proindc lux liajc
suo fulgorc vicil splcndorcm solis, uti Pniilus ipse tcsta-
tiir e. 20. 13. Fiiit crgo ha*c lux instar fulgiiris et corus-
calionis, ait Lyran. nec tantura S. Pniili, scd oinnium co-
milum ciiis ociilos pcrstrinxil, ul ipse ait c. 2<>. v. 31. Id-
que Primo, uf lux hajc furorem oculorum nnimiqiie ciiis
rcpcrculcret ct stcrncret , itaquc menle scrcnata vocem
Chrisfi nltentius |)crcipcret, aitS. Chrys. hom. de fcrcndis
reprchcns. Scenndo, ut tamquam lupus nocturnis obcr-
rans lcncl)ris,ilVusn liicc ca^carctiir, aitS. Ambros. lib. de
Henedicl. Pafriarch. in Bcncdict. Bcniamin. Terfio, ut lux
ha;c cxlerior intcriorcs mentis fcnebrns ci pandcrct, iuxta
illud Sophon. 1. 17. Tribulabo homines, ct avtbulabunt ut
c;cci , fjuia Domino peccavcrunl. Quarlo, ul lux cxtcrinr
rcpraisenlaref luccm infcrnain qiiain Dciis Pnuli incnti in
potcntcin eius manum, tofo corpore conquassatus et affli-
cfus, illico suos spiritus cristasqiie dcposuit, ct humilia-
tus ac supplex (^hrisfo victori se dcdit, dicens; Domine,
quid me vis facere? Si cnim pcdes fuisset, exiguus et le-
vis fuissct eiiis casus, ncc sullicicns ad eiiis ferociam edo-
mandain. Conlrarium tamcn sentif nosfer Salmeron, et
nlii, cf inniiit S. Aiigust. diccns cum ainbulasse pcdifem,
eslquc probabile: fum quia Scriptur. iiusquam eius cqiii,
vcl cquitis mcminit: fum qiiia Iuda;i religiosiorcs.ufi Pha-
risa;i , qiinlis crat Pnulus, vix equis utcbanfiir, ufi dixi
Deutery 17. IG. tuin quia ipsc erat iuvcuis uti raanu acer,
ila pcdibus cclcr.
.\ldivit vocem. ^ Hebraica lingua, ut rcfcrl Paulus
Act. 2G. 14. et c. 22. 9. asserit se solum hanc \ocem au-
disse, uon comiles suos; corptis enim gloriosum per Dei
virtulcin sibi assistcntem potcst facere, ut ab uno videa-
lur ct aiidiafur, non a cscferis: quia sui sua;que vocis spe-
ciem pofcst dilTundcre ad unum, non ad ra;tcros, uli do-
-. |. .»....,.. .u.... ■uv.-lil llll.. IIIUIII V|IJI1III E^K,lt3 ■ (111 II llll llll III- y.. VI..III |IUH ^l UI1I'IIIUI |C 11 11 UIIIIHI. IIIHI IIU lW.*tl\lJ, u.l uv —
fiindcbat; qunqiic ci tnm semelipsum, qiiam pcrseculio- L' ccnt Scholastici. Vox dc cxlo Saulo allata est , ut osten'
nis ipsius scclus pnlcfacicbnt , iiixla illtid quod ipse ail:
I)ius qiii dixit dc tenebris lumcn splendescerr, ipsc illuxit
1« cordibus nostris. 2. Cor. 4. G. Et illiid : Omnia qu:c ar-
guuntur. a lumine inanifestantur: omnc enim quod mani'
festatur. lumrn csl. l^ro/ifcr qund dicit: Sunje qui dormis,
ct cxurr/c a worluis, ct illuminabil le Chrislus, Ephcs. o.
v. 13. Idcm inlonnt Dciis cuilibct pcrcnlori, ciiin in incntc
cius fiilgiirat roruscnlioncm cl cogitalioncm morlis, iudi-
cii , gchcuna» , clc. Qiiintu, iit cx hnc liice (lisccref, dcin-
ccps sibi ambulnndum cs<n in liicc Fvnngclii , grnlin» et
bonorum npcrum, iuxln illiid qiiod ipsc scribil nd F.phcs.
'■■ o. V. 8. lirnlis aliqunndo lrnvbr:c , nunc aulrm iiix in
]>otiiino : iil fdii lucis ambululc. rrucliis cnim lucis csl in
ouini bonilalc, rl itistilia, rl rcrilfilc. Scxlo, lia-c liix erat
Hv mboluiii docloraliis Paiili, quo illiimiiintiirtis crnt omncs
genles lucc dociriua:, cl vilic Christiaux, uti ipse Act. 2G.
VOL X.
dcrctur prxdicalioncm qu.r ipsi commitlcbatur, esse cxlC'
slem, ait Isidor. Pelusiof. lib. 1. cpisf. 400.
Moralilcr, Deus in Paulo dcdil schcma ct lypum con-
versionis peccotoriim. Lux cnim rcpra^cnfaf grafiam ex-
cifantem, et intcrnam mcnfis illtiminalionem : prosfratio
in fcrram, adversifalcm : vov, rcprehcnsioncm ronciona-
foris, mngislri , socii , clc. stimuliis. conscienlia: rcmor-
siim: .\iiniiias, confessnrium : cwcitas, clausurnm orulo-
rum cl nnimi nd rcs tcrrcnns, ac considcralionpin .■cler-
nnrum ct c.Tlcsliiim : triduanum iciunium, salisfartioncm
pro pcccnlis per iriunia ct prcccs : casiis squaniarum nb
ociilis, pst dcposilio exrusalioniim : ba|itismus cst poeni-
tcniia ct ronfcssio, qux cst sccunda posf nniifragiiim fa-
biiln, cf qtinsi nllcr bnplismus : cibiis, esf Euchnnstiae frc-
qiicnlnlio: vcrsnri cum discipiilis, csl agcre cum probis.
'\'idc S. Uernard. scrni. do (luntuor oraiidi inodis: ita Sal-
19
Horal.
Pauiti*
hir r$t
<chcrr»
pecrnlo-
nim [hx-
niien-
lium. -
146
Coramenlaria in Acta Aposlolorum. Cap. IX.
mcroa liic.FuIsriira.o Dominc.coruscntioncm.PauIina! si- A pcr.scqucris? quid eos a me avcllerc ct perdere snlagls ?
milctn , in animas nostras, ut ad te tolo cordc converla-
mur. Fac nos vasa elcctioDis, ad tuam gloriam lolo orbc
celebrandam.
Saulb, Saule. ) Graice ct Syrc, Saul, Saul; sic enim
Hebraice vocabalur Saulus, et Clirislus hic Hebraice lo-
quebatur, uli iani dixi. Geminatio hxc indcx cst, tum alli
somni, quo iu peccato suo dormiebat Saulus, tum ingcu-
tis amoris et commiseralionis, a>quc ac clTicacis, et ad iu-
lima Pauli pcnctranlis, vocationis Christi, ut durum et
obslinatum cor Sauli feriret et molliret. Clamal Christus,
ut Sauli a sc remotissimi aures mcntcmquc perstrin^at.
Audi S. Au{just. hom. 14. inter 50. Quantum dislal Ortus
ab Occidentc, longe fecil a nobis iniquilates nostras. Quan-
tum distal Oriens ab Occidente, avcrtcre ab Occidcnte, con-
vertere ad Oricntem. Occidunt ibi pcccata, oritur inde iu-
slitia. Iii Occidente velus, in Oriente novus. ln Occidente
Saulus, in Orienlc Paulus. Clamavit crjjo Christus in 0-
riente, ut in Occidcnte audiret et obcdirct Saulus.
QtiD ME PERSEQiEKis?) Christus caput habet in caelo,
corpus in terris : corpus euim myslicum Christi est Ec-
clesia, mcmbra sunt fidelcs. Saulus Christum in ca;lo per-
sequi non poterat , hinc eum in lcrra , pula in lidelibus
suis perscquilur. Audi S. Aug. in cpist. S. loan. Iract.
10. Non expavcscis, ait, vocem capitis de cxlo clamantem
pro mei/iOris suis : Saule, Saulc, quid me persequeris? per-
sccutorem suuin, vocavit persecutorem membrorum suo-
rum. Idcfu serm. 14.de Sanclis: Membris adhuc positis in
terra, caput clamabat in cxlo, et non dicebat: Quid pcr-
sequcris fideles meos? sed, Quid me persequcris ? Adeo
Christus diligit Ecclesiam el lideles; adco cum cisseunit,
ut corum velit esse caput, spiritus, anima et vita, uli dixi
1. Corinlh. 12. 12. Et S. Bernard. serra. dc conversione
S. Pauli : Vere deprehensus est Saulus ; non esl dissimu-
landi locus, non cst facultas ulla ncgandi. In manibus sunt
epistolx crudelissimai legalionis, auctoritatis execrandx,
polestatis iniquac. Quicl me pcrsequeris ? inquit. An non
persequebatur Christum,qui Christi membra Irucidabat in
AIc pcrsequeris, qui sum Icsus, id est, tuus Salvator, tua
snlus ? Cur in me teipsum, tuamque salutem exilialiler
impiignus ? ut cgo peream, vis tcipsuin perimcre ? Haec,
cl longe plura inlerius in menle Puuli loqucbatur, et quasi
fulgiirabat Chrislus.
Quocirea Saulus iam conversus , hanc Christi post se
quasi currentis dignalionem, el amorem immensum pon-
derans, passim hanc eius in se clementiam inlimoanimi
sensu dcpra-dicat, ul 1. Timolh. 1. 13. lidelis sermo, in-
quit, ct omni acccptione dignus, quod Christus lesus venit
in hunc mundum pecccdores salvos facere , quorum priinus
cgo sum. ( Nam ut ait S. Augiist. serm. 10. de verbis .\-
postoli : Nemo acrior infer persecutores : ergo nemo prior
inter peceatores. Hunc compunctionis et humilitatis S.
Pauli spiritum imitctur et induat, totaquevita conservet,
quicumquc aliquaudo peccavit, Deumque oflendit: ita S.
Chrysost. lib. 2. de Compunct. et S. August. lib. de Ve-
B ra ct falsa pocnitcntia cap. 13. ) Sed ideo misericordium
consecutus sum, ut in mc primo ostenderei Chrislus lesus
omnem paticntiam, ad informationein eorum qui credituri
sunt illi in vitain xternam : ut dicant sibi omncs, ait S.
August. scrm. 9. dc verbis Apostol. Si Paulus sanatus
est , ego quare despero ? Si tanto medico iam desperaius
xger sanatus est, ego cur meis vulneribus illas manus non
optabo, ad illas manus non festinabo ? ul hoc dicerent ho-
mines, ideo Saulus factus est ex persecuiore Apostolus. Si-
milia habet i. Corinth. 13. 9. ad Ephes. 3. 8. et alibi.
Vide ibi dicta.
Denique S. August. in Psalm. 72. Ipse, inquit, /jnmo
Sautus, poslea Puulus, id cst, primo superbus, posleahu'
milis et modicus. Saul enim, unde dictum esl nomen Sauli,
nostis quia rex superbus et infrxnis fuit: Paulum autem,
modicum esl. Audi quomodo fuerit Saulus , el quomodo
sit Pautus. Quid fuit prius ? Quid ? blasphemus. et per-
secutor, et iniuriosus. Audisti Saulum, audi et Paulum.
Ego enim sum, inquit, minimus Apostolorum. Quid est
minimus, nisi ego sum Paulus ? Ei sequiiur: Qui non suin
terris? Anvero persccuti sunt Chrisium, qici sacrcdissimumi^ dignus vocari Aposlolm. Qiiare? quia fui Saulus. Quid
Malitia
scandiili
quaina ?
Pallios
vocis
Chrisii.
illud corpus crucis afjixcre patibulo ; et non perscqueba-
tur eum, qui adversus corpus eius, quod est Ecclesia,odio
furebai iiiiquo? Denique si proprium sanguinem dedii in
pretium redemptionis animarum, non tibi vidctur gravio-
rem ab eo sustinere perseculionem , qui suggeslione mali-
gna, exemplo pernicioso, scandali occasione avertii ab eo
animas quas redemil , quam a ludxo, qui sanguinem il-
lum fudil? Agnoscite dilectissimi, et expavescite consortia
eorum, qui salutem impediuni animarum. Horrcndumpe-
nitus sacrilcgium, quod et ipsorum videiur exccdere faei-
nus, qui Domino inaicslatis manus sacrilegas iniecerunt.
Nola hoc dogma morale S. Beruardi de scandalo.
lam si singula Christi verba ponderes et prcmas, ma-
gnura habent pondus, magnum pathos : Saule , Saule,
quid mepersequeris ad necem, qui te persequor ad vilam,
ut ex Saulo elTiciam Paulum ? Ego sum dulcis, melleus,
luique amantissimus : nulla in re le la3si; nc vel verbulo
cst fui Saulus? Ipse dicat: quia persecutus suin Ecclesiam
Dei. Scd gratia Dei, aii, suni id quod sum.
Quocirca Ecclesia quotannis celebrat festum Conver-
sionis S. Pauli. Primo, ut eum omnibus peccatoribus in
exemplum poenitentiaj proponat. Secundo, ut Deo gratias
agat, quod Ecclesiae dederit Paulum doctorera Gcntium.
Tertio, ut Paulum conversum invocet, ul e caelo peccato-
rcs convertat. Adhuc enim, licet translalus in ca;Ium,
plurimos convertit suo esemplo, precibus, epistolis. Tra-
dit ex Fazello Alanus Coppus lib. 3. cap. 28. Dialog. eos
qui nascuntur in festo Conversionis S. Pauli, venenatis
morsibus sua saliva niederi.
Qui DixiT : Quis ES DoMmE ? ) Paulus luce Christi
perstrictus, et cajcutiens vocem Christi audiebat; sed eiim
ingenti splcndore undique circumfusum distincte videre
et agnoscere non poterat. Rogat ergo, quis sit, an Ange-
lus, an Deus; eique tacite se quasi scrvum submittit, vo-
Conver-
sionem
S. Pauli
celebrat
Ecclesia
ob ires
causas.
Vers. S.
Paulus
vidiiChri-
stum.
unquam offendi : quid me quasi hostera pcrsequeris? E- [) cans curn Domine: iia S. Chrysost
go intiraus tiii sum amicus: in manibus et corde meo de-
scripsi te, satagoque ut in intima cordis mei te traiiciam
et recondam, ut in eius centro inhabites: quid me perse-
queris? Ego propter te in terram descendi, factus homo :
iara rursuui propler te solura e ckIo ad te descendo. Ego
pro le lacrymas, easque in horto sanguineas efTudi : pro
te sudavi et alsi: pro te sanguinera et vitam dedi, millies
adhuc daturus, si opus esset: quid me persequeris? Ego
pro te nianus in cruce exlendi ad Patrem,clavis confixus
sum, spinis coronatus, flagellis concisus: quid me perse-
queris ? Ego te clegi in meum ducera , destinavi te Apo-
stolum et vas electionis: quid me pcrsequeris? In passio-
ne etcruce lot probris ct tormcntis aflectus non quere-
lam, non gemiluni, non vocem emisi ; de te queror, et iu-
ste queror : de tc gcmo, dc te voeem lugubrem emitto :
quid me, id est, mcos fidcles, qui niihi vita chariores sunt,
Nota. Saulus hic vidit Christum,esloconfiise.Hoc enini
de eo asserit Ananias v. 17. diccns: Saule frater , Doini-
nus misit me lesus, qui apparuit tibi in via. Et vers. 27.
Narravii illis quomodo in via vidisset Dominum. Quin et
Paulus ipsc 1. Corinth. 13. 8. Novissime , ait, omniuin
iamquam abortivo visus est et mihi: eslo euim sa;pius de-
inceps viderit Christum, hic tamen dumtaxat fuit aborti-
vus, qtiia violenter conversus et renalus in Christo. Ita
Tcrtull. lib. cohlra Praxeam cap. 13. Primasius, S. Tho-
mas ct Glossa in 1. Cor. 13. licet Ambrosiaster, Sedulius
et Haymo id accipiant de visione Christi , quam Paulus
habuit in templo, de qua Actor. 22. v. 17. Porro Chri-
sttis videtur hic descendisse de ckIo, eo tamcn non reli-
cto, ad aerem Paulo vicinum : inde enim vocem emittebat
( quam Paulus clare et distincte audivit, ita ut cum eo
colloquerctur ) ac luccm tantam, qu£e eum ca;caret etco-
In aere
vicino.
Commentaria in Acla Apostolorum. Cap. IX.
147
iniler stcrnerel : i(a S. Anilros. lib. dc Bencd. Pjlriarc. ^ ^"olal liic Priino, S. Ciirysosloraus P&ulum non coactep«uiji
cap. ullimo, S. Tliom. 3. p. q. 5". nrt. G. ad 3. et aiii
^'ide dicla cap. 3. 21. Fuil crfjo Clirisli corpus lunc Id
duobus locis , pula ia exlo et in aere. Quod nola contra
Calvinum el Sacramentarios, qui ne(jant Chrisli corpus
possc esse in cxlo ct in Eucliarislia simul.
Ego sum 1esl'S. ) Nazarcnus, uti addit Srrus hic, et
Paulus Actor. 22. 8. Non dicit, Ego suiii Dcus et Dei fi-
lius, sed , lesus ; quia divioitatein credebat Paulus , sed
incarnationem, id est lesum, impugnabat, q. d. Huinili-
taiis mex infiina suscipe, et tux superbix squamas depone,
nit ei S. Gregorio Bcda.
DrSLU EST TIBI C05TBA STIVULlll CALCITRABB.) Est
ada,'jiuin suniptum a bobus cervicosis, q'ii cuiu ab arato-
ribus, vel aurigis slimulo ( qui ex eo .5o^/j>Tai voeantur ]
pungunlur, illi recalcitrant ; sed eo inagis stiniulum in-
dunt, eoquc acrius punguntur: signilicans, simili modo
eum qui potentiori obluclatur, uti Paulus Christo, frustra
id facere et cuni damno proprio: provocat eiiim potenlio
ct ncccssorio, sed spontc et libere se convertisse; hoc e-iit^fe
nim eius verba sigoilicant. Negantid Lutherus.Calvinus, 1^""*"*
et alii , qui hominis arbitrium non liberum, sed serrura
essevolunl;ac gratiain Paulo datam fuisse lain efficaceni,
ut violcnter euin ad Christum raperet sicul rapiunturfu-
res aPraetore ad carcerem: quos damnal Concil.Trident.
sess. C. can. 4. 5. et 6. et S. August. lib. de Spiritu et
littera cap. i3. Ubi docet, Deum internis exlernisque sua-
sionibus raentem pulsare, ut se converlat ; sed consentire
Tocationi vel disseutire, proprie hominis voluolatis esse.
Nota secundo, raagnitudinem et elTicaciam gratiae,qua Effica-
altractusetconversusest Paulus. Nam ea subito exacer-cissKna
rirao persecutore faclus est sumraus ainicus Chrisli. Uude ^'"' *'*■'
S. .\ugustin. eam saepe vocat elTicacissimam. Audi eum, '
lib. 1. ad Siinplic. quaest. 2. Quam rabida, ait, voluntas,
guam fariosa, quam cxca in Saulo? qui tamen una desu-
per voce raptus est , occurrente utique tali viso, quo mens
illa et volunlas refracta sxvitia retorqueretur , el corrige-
1.
ris iram, ut ictus et plaj^as graviores et crebriores illi in- u retur ad fidem. Hinc S. Gregor. lib. 3. Dialog. cap. 17.
(ligat. lonuit Cbristus Paulum hacteous contra se quasi
slimulum calcitrassc : stimulis enim miraoulorum, san-
clitatis, et disputationum S. Stephani, ac adhortationum
S. Barnabac ( ut habet eius vita) crebro Christus pupuge-
rat roeulem Sauli, ut in se crcdcret; sed ille recalcitraus
impegit in stimulum validiorem, quem illi hic impcgit
Christus, prostcrnenseuin humique alHigens. Verba cnim
fapientium sicut slimuli, el quasi clavi in allum dcfixi,
qux per mugistrorum consilium data sunt a Pastore uno,
aitEctles.c. 12.11. Porro durus conscientia; peccantis sti-
niuluscst, ipse eius remorsus et oblatratio: Durux animo
ipse accusator, iudex.carnifex.vermis remordens, aitQuio-
til. lib. 5. Instit. Nec dubium hunc conscientise slimulum
Don rard Saulum sensisse. Ergo durum esl tibi conlra sti-
tnulum calcitrare, hoc est, durum est tibi contra Deum
pugoare; cuni eniin provocas, qui lacessitus plngas arrcs
et inevitabiles infligit ; perinde ac qui stimulo rccalcitrat,
Maius, ait , csl miraculum prxdicationis verbo, et oratio-
nis solatio peccatorem converlcre , quam carne mortuuin
suscitare. Lazarum quippe carne Dominus suscitavit, Sau-
lum mcnte, quia meniem eius immutavit totam, ut es
diabolica ficret plusquam angelica, uti ibideiu ostendit
S. Gregorius. Hacc ergo gratia fuil lam polens, ut primo
summani Pauli hostilitatcm iu summuiu Chrisli obse-
quium cooverterel.
Sccundo, ut Don tantum peccata, sed et peccatorum ra-
dices habilusquc pravos illico aboleret: sccus fit in aUis
pcrcatoribus. Si quis enim ebriosus, vcl libidinosus con-
vertatur, esto percata praeterita ei per poenitenliam el ab-
solutioiicm dimittaDtur; tamen manent habitus cbrielalis
et libidinis, qui eum pungcre et sollicitare ad prislinara
crapulam ct libinem non cessant, donec longo lompore por
niullos contrarios actus evcllanlur,vel potius refiingantur
ct sopiantur. S. Paulus vero, quia eiricacissiiuain liabuit
non stimulum , sed seipsum Ixdit, iuxta illud Plauli in r gratiam, eique heroice cooperatus est dando totum suum
Truculcn. Si stimulos pugnis cxdis , manibus plus doles
Quocirca sapienter Euripides in Bacchis ait:
Potius sacra illi fecerim, quam calcibus
Slimulos ferire coner, iracundia
Cilus in Deum, mortalis ipse cum siem.
Et tremb^S ac STUPB5S. ) Ad tanlam luccm, vocem,
gloriain, potcntiain et mnicslatem pro^senlis Chrisli, qua
Ec caecari et ad terram aflligi sentiebat, praesertim quia
ob prxlcritas persecutioncs inale sibi conscius, videns se
a Chrislo comprchensum, ac iu eius essc poteslatc, el ina-
nibus, metuebat ne acres et meritas de eo exigcret scele-
rum pocnas. Solet eniin Dcus primo pcccaloribus incutc-
re timorem poenarum, morlis, iudicii ct gehcnnx ; ac ex
eo movere cos ad dolorem ct deteslationem scclcrum ; in-
de ad spcm veniae, Deique amorcm cl obedicntiain. Tiinor
eniiii est velut acus vel scta, qu;c lilum amoris introduril,
ul ait S. August. tracl.9. in cp. 1. S. loannis. Porro lanta
est inaicslas angclorum, ct niullo magis Dei, ut illlco ho-
cor Deo, ac dicendo: Domine , quid vie vis faccre? hinc
omnes vitiorum habilus, et quasi mcmoriam e inenle sua
abstersit. Quocirca ha?c lux et iinpetiis gralia; divinaesu-
bilo eum totum in alium , imo conlrarium homiuem im-
mutavit, ulex lcoue lieret aguus, e\ lupo Pastor, ex per-
seculore Apostolus.
Hinc lertio, haec gratia ei tantum Chrisli amorem in-
didit, ut qui paulo antc Christum et Chrislianos volobat
occidere, iam pro iis oplaret mori, vitamque umiiein pro
iis expfiiidorct, oflercns se omnibus itineribus, laboribus,
persetutionibus, funii, sili, carceribus, torincntis, morli-
bus, ut Clirisli gloriam , et Ecclcsiam propagnrct; adeo-
que totus vidcbatur Iransformnlus inChristuin. Unde ait:
Mihi viverc CJirislus est, et mori lucrum. El : Vivo autem,
iam non cgo, vivil vero in me Chrislus. Hinc non aliud
sciebat, non aliud sapiebat, non aliud spirabat cordc, orc
et opcrc, quain Christum crucilixum, qui iradidil, inquit,
scmetipsuiii pro mc: caetcra omnia qiiae in niundo sunt.
mo cam videns corruat. Ita Dauicl cap. 10. 10. viso an- D arbitrabatur ut stercora. Hinc illc zolus lurrandi animas
PiulUI
coiiln-
tioiie lu
ItllicA-
lul.
gclo: Domine, inqiiit, in visionc tua di.<iSolutx sunl com-
pages mex, el nihil in >ne remansil virium. Et Ezcchiol
cap. 2. v. 2. visa Dci gloria: f.ecidi, inquil, in faciem
nieam. Quin ct .Manuc putor Samsonis : jWyntfmMr,iiiquil,
quia vidimus Deuin, puta angclum vicarium Dei , ludi-
cum 13. 22.
Dixit : DoMi.NE, QUiD ME Tis FACEBE?)Sunt vcrba
hxc aiiiini plcne compiinoti, humilis, rcsignati , devuti,
Iradeulis et dedcnlis se Deo. Unde S. Aiigiisl. serin. 11.
deSanclis: lam, inquil,/;arn< se adobcdicndum,qui prius
sxvicbat ad persequendum. lam formatur es pcrsccutorc
prxdicator, ex lupo ovis, cx hnslc iniles. Ocis audiat, quid
faccrc debcat. Undo patcl, Paulum lunc per contritionein
lantam non tantuin iustincatum, scd cl CTimie instar S.
Mngdolona! Lucac 7. sancliricoluin fiiissp. Ita possim in-
lcrprctcs, ac nominatira S. Grcg. 11. Moral. cap.t). vcl7.
IIL
Chrislo,utomnibusomnia ficrol,ut loliim orbemChristum
pracdicando porciirrcret, iit oinni optali.sexui.conditioni
leges vitaj Chrislianae prxscriboret; ut infatigabilis, no-
cte et die non ccssarct doocrc ct cvangclizare Christum.
In hac crgoprima suiconvcrsioneSauIus accepilgraliam,
Don tantum Chrislianam commiinem cxleris fidelibus, sed
ct Apostolicam proprinm .Vpostulis; atque ca?litus a Chri-
slo elcclus ct creatus est .\postolus, uli patobit v. 13.
Nota terlio, Chrislus liic quasi duellum init cum Saulo, Duoiiuin
cuinquc vincit et slornit : unde iurc duolli potcrat cum oc- *''"'*"
cidcre , scd cius miscrcns vitam ei condonat : quocirca [^"°' ""
Paulus gratias agens ei servura perpctuum se manripat.
Hincct inilio epistolarum forc omnium huiic lilulum prae-
fcrl: Paulus scrvus lesu Christi: ila Bupert. Similis fuit
Tox siiperbi Turni duello vicli ct prostati ab JEnea, quani
graphice cipriniit Virgil. 12. itucid. in line:
148
Comnoentaria !n Acla Aposlolorum. Cap. IX.
Ille ( Turnus ) humilis supplexque oculos, dextramque ^ venire. Terlio, Paulus triduo ieiunans et coecus, Damasci
precanlem
Prolendens: Equidem merui, ncc dcprccor, inquii,
Ulere sorte tua (occidc me si libet), miseri te si qua
parenlis
Tangere cura potcsl, oro ( fuil et tibi tcdis
Anchises genitor) Dauni miserere senectx:
Et me seu corpus spoUcdum lumine mavis,
Uedde meis ; vicisti [et victum lendere palmas
Ausonii videre) tua est Lavinia coniux,
Vlterius ne tcnde odiis. Stetit acer in armis
jEneas volvcns oculos, dextramque rcprcssil, etc.
Sed mox ut agiiovil balteum sui Pallantis, quo se accin-
serat Turnus, iudi^uans et ulciscens eum trucidavit. Lon-
ge ergo milior et ciementior fuit Christus in Saulum ,
quam jEneas in Turnum. Paulus igilur fuit quasi rliino-
ceros superbus et fcrus, quem Deus sibi subiugavit, imo
suum praeconem clTecit, iuxta illud lob 30. Numcjuid vo-
lcl rhinoceros servire tibi? numquid cdligabis rhinocerotem
ad arandum loro tuo?m quem locum vide S. Gregor. 31. B ita S. Chrysost. et CEcum.
edoclus fuit a Deo; sed ad Ananiam mitlitur, non tam ut
edoccatur, quam ut ab eo bapiizelur, et a caecitale cure-
tur. Uude signanter ait: Quid tc oporteat facere, nimi-
rum suscipere baptismum, de quo plura v. 9.
Stabant. ) Dices, cap. 26. 10. ail Paulus comites suos
securn fuisse proslratos : ergo non slabant. Resp. Primo,
stabanl, id est, ibi erant, ibi sislcbantur, ibi manebant;
statio enim hic opponitur, non scssioui aut prostrationi,
scd motui et progressioni. Sic Magdalcna dicitur slans
retro secus pcdes lcsu , lavisse eius pedos; stans, id est,
procumbens, genu (lcxo, Lucae 7. 38. Secundo, stabant,
quia post prostrationem se e terra levarunt, et in pcdes
erexerunt, ut Saulum erigcrent. Solus enim Saulus in ter-
ra iaceus lesum videbat, et cum eo coUoquebatur, men-
temque sibi mutari sentiebat. Pcrmisit ergo Deus comi-
tes Sauli ia ludaismo permanere, ul cssenl lestes ludseis
omui exceptione maiorcs, buius miraculosaeconversionis
S. Pauli omniuraque mirabilium quae in ea acciderant :
Moral. cap. 2. et 3.
Morai. Moral. docet hic nos S. Paulus, cum sentimus divinas
i)T^"iid inspirationes, Deumque ad emendationem etsanctitatem,
cumSau- vel perfectionem nos vocantem, quid ei respondere debea-
io re- mus, nimirum: Domine , quid me vis faecre? Hac cnira
spondea- gubraissionc, resignatione, devotione, promptitudine, ala-
critate animi ad omnia parati, totumque se Deo offeren-
lis disposuit se, et meruit de congruo evehi ad apostola-
tus apicem, fierique doctor Gentiura. Ita Abraham voca-
tus a Deo Genes. 12. 1. respondit: Adsitm. Sic et lacob
Genes. 31. 11. et Moses Exodi 3. 4. Et Ananias hic vers.
10. Ecce ego Domine. Et Isaias cap. 8. 6. Ecce ego, mitle
tne. Sic et Sarauel vocanti Deo respondit: Loquere Domi-
ne, quia audit servus tuus, 1. Reg, 3. 10. Et Psaltes : Pa^
ratum cor meum Deus, paratum cor meum: caidabo et
psallam in (jloria mea, Psal. 107. 2. Solebat S. Franci-
scus audiens Deum iu corde loquentera, etiamsi in itinere
Stupbfacti. ) Syrus, Pagnin. et Tigurina, atloniti; a-
lii, muti ; qui enim stupeut, obmutescuut: pavorenim et
stupor vocem eripit, a;que ac meutera et memoriam: et
Greecum 5v.i;oi, etiara mulos et surdos significat.
AUDIENTES QUIDEM TOCEIU , NEUINEU AUTEU VIDEX-
TES.) Uices, Actor. 22. 9. contrariura dicitur, nirairum
lumen quidem viderunt, vocem auteui non audierunt. Re-
spondeo, additur ibidera, Eius qui loquebatur mecum, id
est Christi, q. d. Meam vocem audierunt, non Chrisli:
ita S. August. in Psal. 07. Lyran. Hugo, Vatabl. etalii
hic. Secundo, dici potest eos quoqtie vocem Christi audis*
se, sed confuse dumtaxat: quia attoniti vocera eius articu-
latam dislincte audire, et intelligere non poterant.
SuRREXiT AUTEU Saulus. ) Parlim sponte sua obediens Vers. 8.
nixusque voci Christi, dicentis, Surge; partim adiutuset
erectus a comitibus.
NiHiL viDEBAT.) Nostef lutcrpres legit ojo.v , id est.
esset, gradum sistere, mentemque iutra se colligere, ut rnihil: iam leguut ouJsva, id est, neminem : quod aliqui re^
totus iili inteaderet, ac mox id quod audierat, opere exe
quebatur: ita ad apicem sanctitatis pervenit, uti refert S
Bonavent. in eius Vita.
Denique S. Bernard. serm. 1. de conversione S. Pauli :
Hxc plane fratres, a\t, perfectae conversioni^^est forma.
Paralum , inquit, cor meum Deus, paratum cor meum :
Domine, quid me vis facere ? O verbum brcve, sed plenum,
sed vivum, sed efjieax, scd dignum omni acceptione, elc.
Heu plures habemus Evangelici illius cxci, quam novi A-
j}ostoli imitatores? Quid vis (ait Dominus ad cxcum il-
lum ) ut faciam tibi ? Absit hoc Domine : tu magis dic, quid
me facere velis? Sie enim decel, sic omnino dignum est,
non meam a te, sed a me tuam quxri et fieri voluntatem ,
etc. Sic profecto, sic mullorum usque hoilie pusilianimitas
et perversitas exigit,ut ab cis quxri oportcat: Quid vis ut
faciam tibi? nonipsi quxrant: Domine. quidme vis facere?
SuRGE.) Sta super pedes tuos, ut habetur cap. 26. 56.
Et ingredebe civiTATEM (Damascum) et ibi dicg-
stringunt ad Christum, q. d. Christum non viditan)plius,
quem paulo ante iacens in lerra viderat. Verum eum ni-
hil vidisse et caecum fuisse, patet ex eo, quod a comitibus
in urbem trahi debuerit, ut sequitur. Chrislus enim sua
luce magis feriit oculos Pauli quam comitum: ille enim
caecalus fuit, non hi, ad hoc scilicet, ut eum ducere pos-
sent in urbem : ila S. Chrysost. et CEcumen. Quare noa
est probabile quod ait Diouys. Paulum nihil vidisse, quia
raens eius a sensibus abrepta erat iu extasim. Nam Pau-
lum non tantum fuisse privatura usu oculorum , sed et
potenlia videudi, patet; quia ex oculis eius ceciderunt
squaraae, cum paulo post miraculose curatus est ab Ana-
nia. Unde sequitur immanem fuisse lucem , quae oculoa
eius instar fulguris ita perstrinxit, utvisura ei aderaerit;
non huraorera crystallinum siccando, aut tunicas ocula-
res laedendo,sed pelliculas quasi squaraas eis obducendo,
de quo v.l4. Dbi adverte, Christura hanc lucem initio tem-
perasse, ut Paulus eum aliquo modo confuse, utpote glo-
TUR TiBi , quid te oporteat facere. ) Dices , Actor. Uriosum et luce circuradatura conspicere posset; at mox
26. 18. dicitur, Christum Saulo id dixisse: A(^ /ioc cw/wj
apparui tibi, ut constituam te minislrum el tcstcm eorum
qux vidisti, etc. cgo mitto te aperire oculos corum, ul con-
vertanlur a tenebris ad lueem, etc. Resp. Christus Saulo
in genere dixit, se velle eura constituere suum prKconcm;
sed in parliculari de baptismo instrui eum voluit ab A-
nania. Hoc enim habet suavis Dei dispositio, ut siculan-
geli ab angelis, ita homines ab hominibus edoceantur :
qua de re illustre extat exompliim apud Sophronium, vel
polius loanncm Moscum in Prato Spirituali cap. 199. id-
que ne quis fanaticus suos errores et somnia tueatur, ob-
lendendo internum instinctum Spirilus sancti, uti faciunt
Anabaptistae: ita Cassian. Collat. 2. cap. 15. Secundo
hic , ait S. Bernard. serm. 1. de conversione S. Pauli, so-
cialis vilx commendatur utilitas, vt edoctus per hominem,
discat et ipse secundiim datam sibi gratiam hominibics sub'
subducens se, eara intendit ut Paulus surgens senseritea
se plane cajcatura : idque Prirao, ut es eo coniiceret Pau-
lus quanta esset Christi claritas, potestas, maiestas et
gloria: ita Rupert. Secundo, ut exterius caecatus, intus
oculos raentis colligeret, ad considerandum ea quae suae
salutis erant, quaeque Deus ab eo poscebat. Tertio, ut per
cajcitatem corporis lueret caecitatem mentis,quara sponle
induerat claudens oculos, irao resistens luci Evangelii.
Unde S. Bern. serm. 1. de Convers. S. Pauli : Felix, ait,
cxcitas, qua male quondam illuminati inprxvaricatione.
tandem in conversione oeuli salubriter excxcantur. Quar-
to,utdisceret oculos claudere rebus bonisque terrenis,et
aperirecaelestibus, q. d. Despice terram, suscipe caelum.
Ad manus autem illum trahestes. ) En trahitur
quasi captivus Christi, qui Christianos tracturus venerat
ad carceres, ait S. Chrysost. Quale spectaculum sui prae-
Commentarfa in Acla Aposlolorum. Cap. IX.
no
buit hic Paulua ludjois et Damascenis civibus? quale vc- » audiri Saulura, oraaemque metum Ananiae adirait, q. d.
. j.._. r..,. 4 „i:. ».,„„,.0 *,^«ai«i.= j|Tg iin,gag Anania adirc Saulum, paulo anle pcrsccuto-
rem Gdelium: iam euim non est Saulus, qui fuil: iam non
persequitur, sed orat, ut se ad raeliorein vitam cl baptis-
inuni disponat: ita S. Chrysost. Hugo el Lyran. Aliter
Syrus, qui haec ncctit sequentibus. Sic enim verlit: Ecce
eniin duin ipseorarel, vidit per visionem viruin Ananiam
nomine: Verum Grajcus textus nostrs Latiaae TersioDi
consenlit et astipulatur.
Et viDiT viRLM.) Uic vcrsus in Bibliis Romanis et Grae- (
cis parenlhcsi includilur: conlinel enim vcrba, uon Chri-
sti loqucntis ad Ananiam, scd Luca» bistorici ca referen-
tis, q. d. Eo tenipore quo Auanias a Dco missus est ad
Saulum, ipse Saulus oraus per visioncm, non corporalem
(eratenim caicus) scd iniaginariam viditAnaniani ad se ve-
nicnlem, seque curanlem; idque ad hoc, ut niox veniente
Anania, cx eius voce, et spccie quam in visione viderat,
ab eo illuminatus cum agnosccret, et reciperet quasi a
Deo ad se missum.
ro et quam iucundum Dco, Angelis, Anani», Apostolis,
oniiiibusqne Chrislianis?
Et EBAT IBI TBIBUS DlEBfS 50S VIDB5S, ET SO.^ MAX-
DLCAViT.) Oralionis et poenitenliaj causa. Nam ut ait S.
Clirysost. cowpungcbat se proplcr ea qux fcceral , confi-
tebulur, precabatur, orabal Deum. Undc in hoc triduo di-
dieil a Dco inysteria fidci Chrisliana: el Evangclii : nam
illa paulo post piiblice cocpit prxdicare v. 20. Ouare ini-
tio cpist. ad Galal. Paulus, in(|uit, Apostolus non ab ho-
minibus, ncf/ue per Itominem, sed per lesum C/iristum. Et
V. 12. ait sc Evanjjcliuni non didicisse ab homine, sed per
revelationem lesu Chrisli. Hinc Beda, Hu{];o ctGlossa ccn-
sent Paulum hoc triduo fuisse raplum in terlium ceelum,
2. Corinth. 12. 2. Vcruin ibidcm ostendi poslerius illum
raptuin conlifjissc. Quod crgoPauIus adAnauiam sit iiiis-
siis, non (am doctrinx, quam curalionis a cxcitalc, el ba-
plismi causa fuit, ut scilicct ab eo illuminaretur et bapti-
zarelur, ait S. Chrysoslom. Idem hom. i. de laudibus S.
Pauli: Pauli, inquit, cxcilas, totius orbis illuminatio ef- B Domikb aldivi. ) Tanta erat Sauli sajvitia, tanla furo-
ris fama, ul ad solum Sauli iioincu Ananias, licct a Deo
ad euin missus, cohorresccrct. Undc sccvcusal, q. d. ait
S. Chrysost. Timco eum ne forte me in krusalcm ducat.
Quid ine proiicis in os leonis ? cur me huic prodis? Timet
ovis irc ad lupum.nescicns liipuin mutatum ia ovcni, uli
paulo ante dixi cx S. Aiigustino.
Et hic uabet potestatem. ) Id est, hoc iii loco, puta
Damasci; Grxcc euiin cst <^ii. IliceTgo cst adverbium,
non pronoincn.
Vas ELECTI05IS, id cst, instrumciitura siogulariter e-
lcctum, est miui iste.) Saulus. Hcbraii euim »"75 chcli,
id est vas, vocant quodlibel instrunicnluni. Sic 1'«.«« can-
tici Amos G. o. sunt inslrumcnia inusica : vasa bclli Gen.
49. 0. suntarnia el arinali, qiiibus bellatur: vasa inorlis
Psal. 7. 14. sunt ^ladii cl tcla quibus mors infcrtur. Hiac
Tiffurina vcrlit, onjanum elcclum , hoc est. homo scleclis-
siiiius ct preesLantissimus, est inihi istc, ait Valabliis.
P Quaercs, cur Paulus vocatur vas, id est, instriimenliira
elcctum? Ucsp. Priino , qnia Dcus eum ex tot millenis ho-
minuin tnillibus pra; ca;teris, cliam .\poslolis, cle{;it ad
evangclizandum ubiquc tain ludoeis, quam Gcntibus. Un-
de hauc cius elcclionem e.xplicans subdil: L'l portet no-
men meuin corain gentibus, ct rcrjibus, el pliis hracl. Hinc
patet Saulum in prima sui conversione accepisse .Vposto-
latum,et f^ratiain Apostolicam, ac a Christo creatuiu essc
Aposloluin.
Secundo, vas clcctionis, id est prajdestinalionis, q. d.
Paulus ab ajlcrno a Deo ad maf^nam (^raliam ct gloriam
fuit prsdestinatus, iuxta illud Galat. 1. 15. Cuin autcm
placuit ci qui ine segrc/javit ab utcro malris incif. ct voca-
vit per gratiam suam : ila S. Hieron. ibidein. Simlli mo-
do .\po.stolu3 pra?de9linalos vorat vnsa in honurom, pula
aurca ct argentca; rcprobos vasa iu conluineliain, puta
lutca et liotilia, 2. Timoth. 2. 20.
Tcrtio, S. Chrysost. censct clcclioncm lianc respicere
lum indolcm acrcm etardcutcm, tum zclum logis divinao
H in Saulo, q. d. Dcus clojjit Sauluin ardentcm et zeloatcm,
ut liiinc ardorom ct zoluin corrigcrct et tran<ferrcl ad
Christum, ut scilicet acor cssct, cl zolosus Christi propu-
gnntor ct prxco. Ad tain arduuin cnim Evangclii et Apo-
stolatus munus rcqiiirebatur indolos horoioa, qua! adiuta
ct imbuta gratia Doi, omnos diHiruItatcs, pericula ct pcr-
seculionos supcrarot. Friii^idi enim cl phlosjmalici, eslo
sanoti, ad tam ardua porfrinj;onda miniis idoiici sunt. Un-
de S. Clirysosl. qu.Tons, cur olectus sit a Doo Saulus sa;-
viis ct forus? Respondot, ut lionio nd csedos conipositus
Christianoruin,convcrtoretur nd ra;dos crrorum,ut scili-
cct iuj;ularot iiidaismum ct gcnlilismum.
Quarto, t(i.< clcctum, id est sanclum, fiiit Paulus; Inm
quin virginilalcm virginctimquc animum iuf;ilor iu corporc
illibnlo, qunsi in vase sanrto, ronsorvavit, nt pntet l.Cor.
rnp. 7. 7. ita S. Gaudcntiiis tract. 8. tom. 2. RibliolhecfO
Ss, Patruin. ISain, ut ailCiccroTuscuI. l.Corpuscsi qua-
fecta cst. (Juoniam eniin videbal male , eum cxcxcavil
Deus, vt utiliter iam viderel in rcliquum.
Tropoiog. S. Rernard. scrin. 1. de convcrs. S. Pauli:
Sane, ait, quod Iriduo Paulus sine cibo tnanct pcrsistens
inoralione, ad eos maxime perlinct, qui noviter sxculo
abrcnuiitiantes, necduin 'in cxlesti consolatione respiranl.
Suslincant ertjo Dominuin et ipsi in omni patientia, orent
sine intcrmissioncquxrentes, petentes, puhanics:quia ex-
audiet cos Pater cxleslis in tempore opportuno.
Vers. 10. AsaniaS.) Fuit hic inlcr ndelcs insignis. ait S. Chry-
sost. imo ipsc Paulus cap. 22. 12. S. Aug. lib. 2. Quajst.
Evang. qu. 47. conset euin fuisse Presbyterum; OCcum.
vero Diaconum dumtaxat, scd ununi e 72. Christi disci-
pulls. Idem habct Dorolheus in Synopsi, qui et addit euin
postea crcatuin fuisse Damasci Episcopum. De eo sic le-
gimus in Romano Martyrol. die 25. lanuarii: .-Ipuc/ Dajnd'
scum nalatis S. Ananix, qui euindem .Apostolum baptiza-
vit. Uic cuin Dainasci. et Eleutheropoli alibique Evange-
lium prxdicasset, subLicinio iudice ncrvis cxsus et lania-
tus, demuin lapidibus oppressus martijrium consummavit.
Mysticc, iniltitur Beniamia lupus rapnx, piita Saulus,
ad Ananiam, id est, ad gratiam ct inisericordiam Dei, ut
ob ca vcniam obtincat, ct transformetur in ovem. Alitcr
S. Augustin. scrin. 14. de Sanctis: Adductus esl, inquit,
ad .4naniam, ct .inanias intcrprctatur ovis ( nescio qua lia-
gua: sane non Hcbraea, nec Syra, ncc Gra;ca). Ecce lu-
pus rapax adducitur ad ovem sequcndam,non rapicndam:
et ne rapientcm ovis expavesceret lupuiii, ipse Pastor de
cxto, qui omnia faciebat, nuntiavit lupuin venlurum ovi,
sed non sxviturum : et tamen tain immanis faina lupuin
illum prxccsserat , ut non posset ovis audito eius nomiiic
non conlurbari. Et mox : Lupo sxvilia inlerdicilur. Lupus
ad ovem captivus ducilur. Ab Agno pro ovibus mortuo, fU
ovis sccura dc lupo.
Vcn. II. Vadb IX vicuM.) In platcam. Urbs enim dividilur in re-
giones, rcgiones in vicos sivc plateas, vici in donios. Un-
dc a vico diritur vicinus, qui in codcm vico hnbitat.
Rbctl'9. ) Qiiia crat longiis ct reetus, uti Roma; Irans
Tiberim i-st platca qua) vucatur Longara, quia longissiina
et roctissima.
Sauliu somine Tabsb5Sbm.)To nomine rcfcr od Sau-
luni, noii ud Tarscnscm. Puuli cniin nomon erat Saulus,
cognomcn vero Turscnsis a potrin , quia notus crot Tar-
si, qua- ost nictropolis Cilicitc. Undc Tigurina , acqiie oc
Grajca poniint commn post to noininc, q.d.Quwre in domo
luda; viriim qiioiiidnm, nii noiiion estSnulus; pntrin vc-
ro cst Tnrsensis. His onim indiriis .\nnnia> indirot Saii-
Inm, ne |)ro co oliiis qiiis oi so olVorat, vol ingcrnl. Porro
Torsus unvigntionibus.incrcibus ct opihiis niloo fuit ocle-
bris, nt oh co mnre vioiniiin, el aliud quodlibct ab Hc-
bra;is vocntum sit Thar.iis: quocirca Soliuus Pulyliist. c>
47. Tnrsiiin voont malrcm urbium.
EccB EM.u ORAT.) Noto, To cniin dot causani cur inbcat
P3U|U>
vas ele-
ciionis.
I.
11.
III.
IV.
loO
Commcnluri.i m Acla Apostolorum.,Cap. IX.
VI.
VII.
Vlll.
IX.
si vas c( aliquod animi receptaculum: tura quiafuit or^a- J^ pulchritudo , ut el Deus illam deprxdicet. Asira quidem
nuni Spiritus snncli. Sicut enim in organo resonat spiri- " ' ^. -■---i---> -!■ ■ -— r^.....- j
tus et flalus follibus illi inspiralus, in eoque suavem edit
melodiain ; sic in Paulo ciusque ore resouabal Spiritus
sanctus, et cajlestcm cdcbat liarmoniam, quee homines,
etiam feros et barbaros, ad se rapcret, et ipsos angeios
oblectaret. Movil Amphion , at longe magis Paulus, lapi-
des canendo. Orplieum celebrat Virgil. 4. Georg. sua vo-
ce et cantu.
Mulcentcm tigres, et agentem carmine quercus.
Orpheus vcrus, Paulus iuquam,modulante pereum Spiri-
tu saucto ferina et quernea saxeaque hominum corda mol-
livit et cicuravit. Ipse ergo fuit vas, id est organum, ci-
thara, tibia, tuba et chelys meloda et canora Spiritus san-
cti. Unde S. Hieron. epist. 61. ad Pammach. Ubi, inquit,
electionis vas, tuba Evancjelii, rugitus leonis nostri , toni'
tru Gentium, flumen cloquenlix Christianx, qui mijste-
rium, relro generationibus ignoratum, et profundmn di-
vitiarum sapientix et scientix Dei magis miratur , quam
loquitur. "
Qiiinto, fuit vas electionis, quia strenue et ardenter vo-
catToni el eleclioni divinse cooperalus est, iuxta iilud :
Gralia eius in me vacua non fuit,sed abundantius illis o-
mnibus laboravi, 1. Corinth. 15. 10. Et illud: Si quis se
emundaverit ab istis, erit vas in honorem sanctificalum et
ntile Domino, ad omne opus bonum paralum. Labor et a-
mor sunt gemelli , ait Plalo: quia quem quis amat, pro
eo laborat, nec ullura pro amalo laborera recusat, uli Pau-
lus pro Christo quem summe amabat, nullum recusavit,
sed omnem ambivit. Fuit ergo Paulus prodigiura naturaj,
miraculura gralia, stupor Gentium, terror ludseorum ,
portentura universi, Dci servus eleetus, Christi Aposlolus
selectus el dilectus. Sic heri servos eleclos el dilectos vo-
cant eos, qui omnia eorum iussa slalira exequuntur, o-
mniaque opera et negotia illico conficiunt.
Sexlo, sicut sol Eccles. 43. 2. vocalur vas admirabile
opus Excelsi, quia sol est vas lucis, quo Deus totura mun-
cum fierent admirabantur angcli : hunc vero Deus ipse ad-
miratus est, dicens : Vas electionis iste mihi est. Ciclum
istud sxpe a nube oblegitur : Pauli vero rnentem nulla ob-
nubilavil tentatio , sed in mediis quoque tempestatibus i-
psam meridiei claritudinem suo splendore superavit. Soi
enim iste qui in Paulo luxit, tales radios 7ion emittebat,
qui tentationum concursu poluerint obumbrari, sed tum
potissimum elucescebant . Unde et dicebal: Sufficit tibigra-
tia mea. Nam virlus mea in infirmitate perficilur. Mmu'
lemur itaque illum, el nihil erit etiam nobis collatum cx-
lum istud, neque sol, neque universus iste mundus.
Idem lib. 2. de Compunctione cordis: Paulus, ait, su-
per terras incedens, ipsum tenebat cxli verticem, etc. A-
mor autem eius, et desiderium quod habebat erga charita-
tem Christi, non solum tres penelraverat cxlos, sed etiam
omnes omnino transcenderat , et usque ad ipsum pervenC'
rat Christum, instar flammx immensx, qux universam re-
pleret terram, et inde ascendens, repletis omnibus, usque
ad ipsa perveniret cxli fastigia ; sed et inde superans o-
mnia, etiam illum qui super cxlum est aerem transcende-
ret: atque ubi et qux ibi sunt spatia compleret, ascende-
ret usque ad tertium cxlum, et omnia hxc uno atque eo-
dem igne compleret; ita ui nec terrx ullum, nec cxli, imo
nec cxlorum spatium vacuum relinquerct. Vide eumdem
in fine epist. ad Rora. et homiliis octo quas de laudibus
S. Pauli scripsil iu fine tura. 3. ubi in oclava Paulum coa-
fert et praifert omnibus non tantum Palriarchis, Prophe-
tis et Sanclis, sed el Angelis, Cherubinis el Seraphinis.
An non hic est vas elcctionis? Quara felices in quos cadit
haec Dei electio? Terque quaterque beati, quos Deus ab
omni sevo destinavit sibi vasa electionis. Ulioam el nos
dignetur vasa sua electione et sancta vocatione Christus
amor noster; ac vicissira nos vocationi et gratiae eius ex.
sequo respondeamus , itaque eara iugiter augeainus et
traDscendaraus. Hsec enim est unica via ad exiiniara vir-
tutem et sanctimoniam.Ora pro nobis S. Paule, ut adrai-
dum illuminat; ita et S. Paulus, ipse enim fuit quasi sol Q rabilis tuse electiouis et vocationis participes eflici me
orbis. Unde S. Chrysost. in cap. 1. ad Roman. Pauli, in- reamur. Amen.
Paulus
ralo ma-
ior.
quit, lingua supra ipsum ctiam solem illuxit , cxteros o-
mnes verbi doctrina exuperans; unde a Gentilibus MercU'
rius esse credebatur, Act. 14. 11. Et lib. 1. de Providen-
tia : Nullus Paulo maior est, aut etiam xqualis. Uode
Septimo, S. Hieron. in cap. 8. Osee : Vas clectionis, iu-
quit, est Paulus, quia est vas legis, et S. Scripturarum
armarium. Sicut S. Antonius de Padua ob periliain S,
Script. a Poatifice vocalus est Arca testamenli.
Octavo , alii S. Paulura proprie vocari volunt vas ele-
ctionis, quia plenus fuit sapienlia etgralia, adeo ut de e-
ius plenitudine omnes gentcs biberint: ita Origenes lib.
3. Periarchon, et S. Ainbros. serm. 11. de S. Petro et
Paulo. Hoc est quod ait Sapiens Prov. 20. 15. Est aurum
et multitudo gemmarum.el vas pretiosum labia scientix.
Noao, S. Thom. preefalione in epist. S. Pauli, de eo ex-
plicans illud, quod ab Ecclesiastico cap 50. 10. diclum
est de Siinone magno pontifice, Quasi vas auri solidum,
ornatum omni lajnde })relioso : Paulus, ait, fuit vas auri
ob sapientiam, solidum ob charilatem, ornatum cxteris o-
mnibus virtutibus. Vide apud eura plura.
Decimo, Paulus fuit vas electionis, quia electus et de-
stinatus fuit ad muUos labores, persecutiones et tribula-
tioues paliendum pro Christo et Evangelio. Hanc enim
causam subdit Christus dicens : Ego eniin ostcndam ei,
quantaoporteat eumjjro nomitiemeopati ;de,quo\hipUna.
Denique vis scire ad quanta, et quam sublimia electus
a Deo etevectus sit Saulus? Audi S. Chrysost. hora. 18.
in cap. 11. ad Rom. in Morali, ubi eum caelo coraparat et
auteponit: Cxlum namque, inquit, licet tanto sit tempore
visum, non tamen admodum promovit: Paulus vero exi-
.guo concionatus tempore, totum orbem attraxit. Cxlum e-
nim smun servans terminum et canonem, eadem statione
consistit: mentis vero Paulinxsublimitas omnes cxlostran-
scendit ipsique Chrisio conversatur. Est autem tanta eius
Ut portet nomen meuu. ) Primo, sicut praeco suo prse-
conio audacter praefert et porlat uoraen sui principis le-
gislatoris, cuius leges ac edicta promulgat. Secuiido, sicut pauius
Propheta suis oraculis portat et praefert nomen Dei di- porf-'"
cens : Hxc dicit Dominus. Tertio, sicut legatus libere por-^^^^*'^,""'
tat et praefert nomen regis, a quo mittitur. Quarto, sicut piictter.
miles etvexillifer intrepide ac fortiter portat, praefertque
nomen et insigne sui ducig. Quinto, sicut doctor portat et
pra>fert noinen sui Auetoris, cuius libros et doctrinam do-
cetetexplicat. PorroPaulus portavitChristi nomen in cor-
de per amorem ardentissimum, in ore per eloquium effi-
cacissiraum,in opere per labores et passiones conlinuas et
gravissimas, in epistolis per sapientiam et zelum ferven-
tissimum. Unde ait: Ego stigmata Domini lesu in corpo-
re meo porto, Galat. 6. 17. haec enim sligmata suat quasi
characleres norainis lesu.
, . CoRAM Gentibus. ) Hinc eius titulus est, Doctor Gen-
^iium, 1. Timolh. 2. 7.
Et REGiBUS. ) Ut coram Agrippa rege ludaeae, Act. 26.
Nerone, et aliis provinciarum, quas plurimas evangeli-
zando obivit, regibus. Sirailis fuit electio et vocatio S.
loanois Chrysostomi. Flaviauo eniin Patriarchae mane o-
ranii apparuit angelus, iussitque adire mouasterium in
quo monachum agebal Chrysoslomus.eumque consecrare
sacerdotem : lile enim , inquiebat , instar Pauli futurus
est vas electionis , ei verbo comprehensurus totum orbem.
Cumque Chrysostomus silentii et monastices adainator,
illum honorein onusque subterfugeret, ei quoque appa-
ruit angelus, iubens, ut Flaviano non repugnaret, sed ac-
quiesceret, dicens: Qux Deus statuit, quis poteril vitare?
ita habet vita S. Chrysost.
Et filiis Isbael.) Hi ultimo ponuntur loco, quasi di-y^,5 ,g^
gniores Gentibus, utpote qui erant filii Abrahae, et con-
sequenter eis proprie promissus et missus erat Christus:
Commenlaria in Acla Apo?(o!oriim. Cnp. IX.
Ibl
hos tamen infcnsigsimos siii, seque ac Chrisli hostes ex- ^ riim Aposloius. Dum eniin Roma» in hospilali donio aegris
perlus est Paulus.
EgO EMM 0STE5DASI ILLI , QUA5TA OPOBTEAT EIJI
Pno NO.iii.tE JIEO paTI. ) Ostendit hoc Deus Paulo, tmn
per internam inspirationem ( solet enim Deus instantia
inala gra\ia Sanctis suf^f^crere, et quasi pra;sa{jire, ut ad
ea paraliorcs et animosiores aocedant ) tum per e.\ter-
nam, ut cum pcr Agabum prxdixit ei vincuia, quaj pauio
post subiit Ierosolymi3,cap.'2l. 11. tum per experienliam
quotidianaro, cum scilicct eum quotidie novas et maiores
cKpcriri et subire fecit persecutioues et cruces. Sic saepe
in Scriptura oslendcre, idcm est quod reipsaexhibcrc, pra;-
slare, faccrc, ut cum tolies orat Psaltes : Odlcnde nobis
Domine misericordiam tuam. Ostendc, idestexhibe, praj-
sta, fac. Et Daniel. cap. 3. 44. Confundantur omnes qui
ostendunt (id esl, faciunt) servis tuis mala. Et Ps. 4. 7.
Quis oslendel ( dnbit ) noltis bona? Et Psal. o9. Oslendisli
(fecisti ) populo luo dura. Et Ps. 70. 20. Quanlas oslendi-
sti ( iminisisli ) mihi tribulaliones.
Aposioii Nola- To enim dat causam prKcedcnlium , eur scilicet
magisestPaulus fulurus sit vas eicctionis, et quomodo porlaturus
pa<> t sit Domen Christi coram iudaiis et Gentibus, q. d. Paulus
«ere"ob" ^'''' '"'''' **^ elcctionis, quia portando nomcn meum co-
sexraiio-ram gentibus et rcgibus, mulla maf^naque pro me gene-
"*'• rosc et constantcr patletur. Unde liquet Pauium, aliosquc
eleclos Dci servos, mafjis a Dco elifji ct dcslinari ad multa
pro co paticada, quain apcnda. Servilus eiiim Dci, ajque
ac apostolatus, magis consistit in mulla passionc, qiiam
operatione ; uimirum: Fortia agcre Romanum esl ; forlia
puti Cltristianum est, iino ,\poslolicum et Paulinum. Nam
j . primo, Paulus et Aposloli evan{;elizaiitcs novam fidcin ct
paradoxam, nimirum Chrislum crucifixum esse Dcuin et
Salvatorem mundi,servandam essc continenliam, sobrie-
talem, morlincationcm, cupiditatuin, elc. muUos scose*
2. runt irrisores, contradiclorcs et perseculores. Secundo
merilo lianc pocnam Saulo pro peccalisionixit Dcus. Audi
S. Augusl. scrm. 14. de Sanctis : Ostendc, ait, pcrsccu-
ministraret, in somnis revclavit et repraescnlavit ei Deus
infjeutes labores et «rumnas, quos in India pro sui no-
miuis ^loria erat subilurus; quos inluens Xaverius ala-
cer : Plus, inquit, Domine, jitus, pius; idque iteravii vo-
ce tam alla, ut P. Simunem Hodcricum cubiculi sociuni
c soinno cxcilarct, ct percellcret. Idcin sibi visus cst in
somnis sa?piu3, huracris geslarc Indum alrura inslar .E-
thiopis, adco {^ravcm, ut sub lanlo oncrc non possct ca-
put atlollere. Id ipse referens P. lacoLo Layoez tura so-
cio suo : .id/iuc, ait, ex hoc somnio lantamcorporis fati-
f/alioncm, ct quasi conlusionem in membris pcrscniisco, ac
si rcipsa cum Indo iilo luctatus essem. Ita intcr alios re-
fcrt P. Liicena {jravis Thcolog. lib. 1. Vita; Xavcrii c. 7.
I1IP05EKS Ei 3!AM'S.) Calvinus censcl .\naniam Saulo ^-^^ 17.
impendisse Sacrameutum Coiifirmationis. Hoc eniiii vo-
calur imposilio manuum. Undc infert, iilud non a solis Imposi-
Episcopis, sed ct a Presbjtcris aliisque ( talis enim erat"° *"*'
_ Auanias ) posse conferri. Scd errat: nam nccdum bapti-!J"i ."^I
u zatus erat Saulus ; crf^o lia;c impositio raanuum non fuit .s .'
Confirmatio, qiia; sequi dcbel baptismiim; scd partimfuit
curatio et illumiiialio Sauli, iuxta illud Christi .Varci ult.
.Supcr xgros manus impon^^nl, el bcnc habebunt : parti:n
fuit dispositio ct prs-paralio ad baplismnm. Sic cnira ca-
tcchumcnis oliin manus imponebantur a saccrdolc, ut pro
cis orarct, cisquc Dei benedictioncm imprecaretur : cuius
c.-cremonia! lesics siint S. Dionys. Ecclcs. Hicr.xap. de
naplismo, S. Cyprian. epist. 06. S. .\ugust. libr. de fide
et oper. c. 4. et Conc. Cartliajj. IV. Can. So. Adde, pecu-
liaria multa fiiissc in Saulo : vocatus cnim e ca:Io, edoctu3
a Cliristo, rcm Sacramcnti perccpil siiic Sacramento. pula
rcpletus cst Spiritu saiicto, qui est cfreetus Sacramcuti
Confirmationis , sine hoc Sacramcnto. Denique repletus
est Spiritu sancto uon per inanuum .\nanix impositio-
nem, ut vult Calvinus.sed per baplisinuin, uti mox dicam.
Sacle frater. ) Olim Christiani invicem vocabant se
fratrcs , et foeminas sorores , scilicet spiritu , non carne :
tori non solum bonitalem,verum etiam sevcritatem tuam: Q, nam omnes eodem baptismo rcnati, eumdcm habebant
patialur , quod fccit et illos pati : qui faciebat , scntiat et
tpse quod aliis infcrcbat. Ego, ait, illi oslendam qux il-
lum oporleat pati pro nominc mco : qui faciebat contra no-
men , patialur pro nomine. 0 sxvilia misericors ! Vidcs
illum prxparare ferrum, sccturus est, non pcrempturus.
Tertio, qiiia Christus mullo plura pro eo, etab eo passus
erat : decuiter{jo, ut et ipse viccm icpenderct Cliristo, et
rnulta pateretur pro eo. Quarto , quia decuit pra;dicato-
rem Christi crucinxi cum ma{;is pra?dicareexemplo, quain
verbo:hoc enim cflicacius est, mafijisque persuadcl.Oiiia-
to, quia actus maiuris fortitudinis est furtia pali , (|iiam
a{»cre, ulpote lon{jc dilficilior. Sexlo, quia amor iUe ar-
dens, ipsi a Cliristo inditus saliari non potcrat, nisi ma-
i;nis mullisquc laboribus ct tribulatiunibiis pro eo tolcra-
lis. Unde ipse ait : Gloriamur in tribulationibus, Iloman.
5. 3. praisertim quia videbat se a Christo tantoperc dili-
gi, tot beneliciis alfiei, ac nominatim divinis consoluiio-
nibus alHucre in mcdiis persccutionibus. Quoniam , ul i- .^
pse cxpcrlus ait 2. (^or. t. 5. Sicut abundant passiones^^
Christi in nobis, ita ct pcrChrislum abumlat consolatio no-
stra: quaiituin er{;o crescebal tribulalio ct dcsolatio, tau-
tum quui|uc crcsccbat Dci consolatio.
Porro qiianta, ct quam {^ravin assidue pro Christo pns-
sus sit Paulus, patct lum ex scqucntibus capilibus huius
libri usqiic nd liiicin, tiim cx Episliilis S. Paiili, ac pra;-
scrtirn loto cnp. 11. cpist. 2. od (^orinth. Cliristus cnim
ci nia{^nam pra>pararat in ca.'lis {^loriam ct coronam, qux
ci promorcnda crnt per mafjiios Inborcs ct dolorcs: Son
cnim txtnt condignx passioncs huius tcmporis ad futuram
gloriam, qux rcvclabitur in nobis. Uom. 8. 18. (jiiorircn
siimma di{;nitas cl {^loria cst , multa mnfynaqiic pnli pro
(>hrislo: qiiam Dcus non omiiihiis, scd selcctis cl dilcctis
Buis dnt, uli S. Paulo ct similihiis. Vidc dicla cnp. 5. 41.
Siiiiili visionc ct miilla palicndi symbolo S. Franciscus
Xavcrius ca;Iit(is cvucatus, ct quasi auctoratus csl Indo-
Palrcm Christum, et eamdcm .M;ilrem Ecclesiam, in qua
magis amice el concorditer vivebaiit, quam germani fra-
Ires in cadem patcrna domo. Esto eniin Paulus occdun»
rcipsa cssct Christianus, quia necdum baptizatus. voto
tamcn eral, eoquc ardentissimo; iam cnim plane fidcin,
amorcin ct spiritum Chrisli ioducrat.
DoJiixts MisiT ■£ Iesis.) A'owc/1 lcsu inlerponit , ut
significct iltius virtuie afferri sanitatcm, sicut significavit
Petrus, cum claudo gressum rcstituit, c.3.6. ait S. (Jhrys.
Manuin erp;o Saulo imponens, nominando ct tacilc iuvo-
cando lcstim, cajcitatem discussit, eique visum restituit.
L't viDEAS, por haiic inanuum mcarum imposilionem,
lesiiquc invocationem, ET iuplearis Spiritu sancto ]
la baptismo, qucin niox tibi conferam. Id ila csse palet
cx eo, quod proximc scquitur: Et confc tim cccidcrunt ab
ocutiscius tamquam squamx.cl visum rceepit. Cbi aihil ad-
ditiir do S|)iritu snnolo, sed de co subdit:
ET COSFESTIM CECIDERLNT AB OCILIS EIUS TAMQIA» i'crj 18.
SQUASI.E ) Similos sqiiamis pisoiiim, inqiiit Lyran. et Ca- ^•^''''*»
ict. Uinc vidclur, (luod cx'ciins Pauli non fucrit intrinse- ,p'; '""'
ca, nimiruin sita iii la;siouc ori;nni, piila in dcsicratioQO
vcl extinclionc humoris crjstallini, vel tuuica; ocularis ;
sed cxtrinscca.scilicct qiioii ooiili cius obducli fucriat pel-
liculis, qiinsi squamis. Similis fuit Tobia; ca;citas, qutc na-
turnlilcr fclle piscis discussn cst. Uudc do ca cop. 11. 14.
Et c(rpit. nil, utbugo cx oculis cius, quasi mcmbrana ovi
cgrcdi, quam apprchcndens Tobias (ruxit ab oculis cius,
stntimquc visum rccrpil. Sicut ergo slcrciis hirundinum
codcns in ociilos Tobia;, ibique cum alTIuonlc ex cercbro
humorc, sivc pituita concrcsccn«, cos pellicula obdiixit et
ca;cavil ; iln ct liic lux illa fericiis oculos Pouli, suo calorc
ct occultavi humorcscx ccrebro in oculosdoduxit, ibique
cos con<;uIavit, ut in polliculas iustar squainarum duras
concresccrent , itaquc oculos obtcfjercnt et cxcarcnt. Si-
inilis ca;citas inultis hodic obvcnit ci huinorc dcfluenlc,
152
Commentaria in Acla Aposlolorum. Cap. IX.
in pelliculam concrelo, oculosque velante, quara perili . Porro ex spcciali Dei dono Saulus, ulpole Aposlolus, et
cliirurp-i saepc arle sua curanl, acu pelliculam aufereutes. "■ mox futurus prscdicator, longe maiorera in eo re
Moral.ile
rarusa-
tiouuui
rgi saepc
Verum iu Paulo pclliculai et caecitalis ablalio fuit iniracu
losa, quia sola impositionc manuura Anania;, et invoca-
tione nominis lesu illico facta: nccenira Anauias fellepi-
scis exlergcnte, vcl acu educente pelliculam et squamara
cxemit.
Tropol. S. Greg;. 33. Moral. cap. 24. pcr squamas ac-
cipit vclau)cn carnalis sapienliae, aut excusationum ct hy-
pocriseos. Carnalis tegumcnii durilia ( ait ) illum (Saulum)
2)resscral, el idcirco radios veri luminis non videbat. Sed
poslquam superbx repmjnaliones eius victx sunt, defensio-
num etus squamx ceciderunt corporis, sed anle iam sub
Dominica increpalione cecidcranl ab ocnlis cordis , cum
prostratus dixit: Domine quid me vis facere ? Hepulsis vi-
dclicct squamis, iam ad cordis visceraveritatis sagiltaper-
venerat. quando deposita clalione superbix, eum quem ini'
pugnaverat Dominum confUcns, el quid ar/eret neseiens re-
quirebal. Unde audivit: Ego sum lesus, q. d. Humilitalis
recepitple-
iiiludinem, quam caetcri fideles.
Et CVM ACCEl-ISSET CIBUM CONFOBTATCS EST.) Nam, vers. 19.
ut ait S. Clu-ysost. debilUatus erut ex ilinere, et ex metu,
et ex iciunio, et cx tristilia, pula compunctione animi.
Qua;res, quoto anno a nativitate el passioue Chrisli,Quoanno
conversus est Paulus? llesp. aliqui, conversum esse annosauius
proximo a passione Christi, qui fuit ab cius nalivitate 3o. <=""J"-
auno enira 34. passus cst Christus in Marlio,et codem in'"'
Decembri dic 20. lapidatus est Stephanus: inde fere post
meusem, pula anno 3o. Christi, die 25. lanuar. convcr-
sus est S. Paulus. Favet, quod precibus S. Stephani duin
lapidaretur, conversus sit Paulus : ergo mox a lapidatio-
ne eius : alioqui euim preces eius per annum integrum,
quo perraissus est in Ecclesias grassari Saulus, fuissent
inellicaces etquasi irriljB. lia Eusebius in Chronico, Guil.
Durandus lib.7. Kalionalis divin.Onic. cap.4.Chrystoph.
a Castro in Chronol. Deiparae, et Adrichom. in Ghronol.
mexinfirmasuscipe,et tuxsuperbixsquamasamiile.Scien- B 4"' *»■' Paulu'" conversum aono 33. Chrisli, feria quarla,
dum tamen est, quod istx defensionum squamx, quamvis
pcne omne humanum genus conicgant , hypocrilarum ta-
nnen specialiter et callidorum hominum mentes premunt.
Jpsicnim culpas suas tanto vehemcntius confiteri refugiunt,
guanto se cilius videri ab hominibus peccatores erubescunt.
Corrcpta itaque sanctitatis simulatio, et malitia occulla
dcprchensa,squamasobiicUdefcnsionis,etveritatisgladium
repellit. Hypocritae ergo, et sui amatores caeci sunt. Simu-
latio eiiim squama est, caha excusalio squama est, amor
sui squama est, quje eis velat oculos mcntis, visumque ve-
rilalis adimit. Sed has squamas lesus per Auaniam, id est,
por gratiam Dei , perqiie conciouatores, coufcssarios, alios-
que viros spiritales dissolvit et disculit.
Et surgens BAPTizATiis EST. ) Ncc enim anle baptis-
mum rcpletus fuit Spiritu sanclo, praiserlim cum hic de-
scensus et repletio Spirilus sancti illo tempore fieret per
sive die Mercurii. Huc etiam reduci possunl Hippolytus,
Thebanus el Evodius, qui dicunt Slephauum 7. anuo a
niorte Christi passum, et mox ab eius nece conversum es-
se Paulum .- ibi enim pro anno videtur lcgeudum mense,
ut dixi cap. 7. v. 37. Porro paradoxura est quod scribit
Chronicou Alexandrinura, Stephanura lapidatum esse an-
no primo Claudii luiper. et Paulum conversum anno se-
cuudo eiusdem. Annus enim primus Claudii incidit in an-
num a Christi nativilate 43. qui fuit a morte et ascensu
Christi nouus.
Ex adverso alii putant Paulum conversum esse anno 2, jj
a murte Chrisli, qui ab eius natali fuit 36. ita ut priecise annnse-
a die morlis Chrisli usque ad diem conversionis S. Pau-cundo a
li, iotercesserit bienuium.exceplis duobus mensibus, qui P'?|'*'°."®
fluxerunt a die 25. lanuarii, quo conversus est Paulus, "" '"
usque ad diem 2o. ]\Jartii,quo passus est Chrislus, uti eo-
signum visibile ignis, aut linguarum ignearum. Hoc au- dem ante 34. annos fuerat aonuuliatus et conceplus, fa
tem signum ordinorie non dabalur nisi inCoulirmatione, /- ctus homo io utero Virginis: ita censent CEcumen. San-
et subiudo in Baptismo ; uti hic in gratiam Pauli, in eo chez, Lorinus, Uarou. et Perer. in Prolcg
dedit illud Dcus. Alia fuit ralio in descensu Spiritus sau-
cli, ad concionem Petri super Corneiium , antequam ba-
ptizaretur, cap. 10, 44. ut ibi dicam. Addit Nyssenus o-
rat. de S. Basilio, et S. Hieron. in 1. Ezech. Paulum vi-
guin reccpisso, non per impositionem maniium Ananiac,
sed per baptismum ; ut sit hoc loco hysterologia. Verum
coutrarium est verius, uti iam dixi : id enim exigit ordi-
nata scries contoxtus. Ita passim Interprctes. Addil Pau-
Jus Actor. 22. 14. Ananiam sibi exhortando dixisse: Deus
palrum noslrorum prxordinavit te , nt cognosceres volun-
taiem cius, ct videres iuslum ( Chrislum ) et audires vo-
cem ex ore eius ; quia eris testis illius ad omnes komines,
coruni qux vidistiet audisli: Exurge et baplizare, etablue
peccata tua.
Et baptizatus est. ) Licet enim iam ante cum dice-
ret, Dornine, quid me vis facere ? per contritionem ei di-
missa essent peccata; tamen haec contritio includebat vo
lcgom. epistol. ad
Koman. disput. 1. Num. 24. Favet Martjrol. Romanum,
et Usiiardi, et Isidorus libr. de Vita et morte Sancloruin
cap. 71. qui dicuul Paulum conversum anuo 2. ab ascen-
sione Christi : licet enim alii ad hoc respondeant, hos Au-
clores computare auiuim 1. ab ascensione e.\im , qui im-
mediate ab ascensione lluxit usque ad Kaleudas lanuarii,
quibus inchoabalur novus annus, isque secundus, tainen
communiler aliter loquuntur et couiputant homines, et
per annum secundum siguificant bieunium. Favet et ra-
lio; quia quae nurrat Lucas post necem S. Stephaui de
porsecutionibus Sauli, de couversiouc Samariae, de itine-
ribus et gestis Philippi, deque Ecclesia iam collecla Da-
masci, non videutur lieri potuisse uno mense , sed facile
unum aunura requirunt; nisi quis dical, multa cx illis
post conversionem S. Pauli contigisse; Lucam vero ea
prajposuisse, ut simul gesta Philippi, qui S. Slephano suc-
cessit, prtetexeret. Haec sententia, uti communior et Mar-
tum et obligationem baptismi : qua proinde hic se exsol- D tyrologiis conformior, ita et verior videtur. Permisit ergo
vit Saulus. Rursum bnptizatus est, ut Christianismo ini-
liarelur, utque fiereteapax Confirmalionis, Ordiuationis,
caeterorumque Sacraraentorum : horuin enim ianua est
baptismus.
Censet S. Ambros. serm. 31. Saulum in baptismo mu-
tasse nomen, vocatumque esse Paulura. Verum contra-
rium veriiis esl, de qiio cap. 13. 9.
Porro per baplisinuin Saulus recepit Spiritura sanctum,
eiusquo plcnitudinem. In baptismo enim omnia peccala,
et omnes pcccatorum poenfe abluuntur, ac infunditur gra-
lia, charitas, onmcsque virtutes et dona Spiritus sancti.
Quarc non est verisimile , Saulum horum plenitudinem
recepisse per nudam impositionem manuum Ananiaj, quae
uoa erat Sacramentum, sed mera Cferemonia et orationis
symbolum. Ergo rccepit cam pcr baptismum, qui est pri-
inum et pra;cipuum Christi et Ecclesiae Sacrainentum.
post preces Stephani Deus, adhuc annura inlegrura saevire
Paulura, ut lotuin malitiae virus cxproineret, itaque faci-
lius curaretur, utque eo maior ipsius gratia et potenlia in
eo convertendo loto orbe spIendesceret:suoruinenimpre-
ces esto exaudiat Deus, non laraen statim adimplet, scd
tempore suis consiliis et decretis opportuno et commodo.
Unde prius permisit eum grassari in Christianos per to-
tQin ludaam, antequam iret ct vexaret exteros, puta Da-
masccnos, ut ipse insinuat cap. 2G. 11. ubi ait se per o-
mnes Synagogas eos esse persccutuin. Idem insinuatur
c. 8. 2. Hoc autcm faccre uon potuit uno mense, scd uno
anno. Iuda3a enim est ampia et vasta, praBserlim quia, ut
ibidem dicitur v. 3. Saulus serutabatur singulorum domos,
et (ideles occiso Stephano dispcrsi sunt pcr omnes regio-
nes ludajae et Samaria;, quos omnes Saulus spirans mina-
rum capere ct extirpare satagebat.
Commentaria in Acta Apostolorum. Cap. IX.
153
Hinc scquilur, Saulum convcrsum cssc anno aetalis 34. \ cxpugnarunt. Miranlur merilo , quod Saulus paulo onle
;ni deinile aunos serviisse Christo; dffuncluscni/n acer nppujjnator '^
ac tolidcn
cst aniio aetalis 08. ait S. Chrysost. qucm citavi Proaem
in S. Paulum. Qiiare quod quidam citant S. Chrys. hom
de Prinrip. Apost. diceutivn de Paulo: Trk/inla quinque
annis servivil Domino cum oinni prompliludine , indeque
colligunt Paulum convcrsum cssc anno Christi 35. incun-
te, non 36. cgo huc usque in S.Chrjsost. non reperi. Sed
Ecclesix, illico (iat acrior, eiusdem pro-
pu.fynator.
SaILLS ALTEM MCLTO HAGIS CO:tVALESCEBAT.l Id CSt, Sers. 2*.
invalcscebul, ut vertit Tigurina, valentior fiebat, maiores
vires et animos sumcbat, validius oppu{^nabat luda;os.
Et co"«ru.>DEBAT iLDiEOS.) "^jii/^jn, id cst, conlurba-
bal : Syrus, (errcbal. Coufundere ergo hic proprie non si-
si id dical S. Chrysost. secwtus videlur Chronicon Euscbii gnificat pudore afTiccre, sed commovere, conturbare, per
vif Spi-
riiu»
Miicli.
tunc recens cdilum, quod necem Pauli consifjnnt anuo
Neronis 14. qui fuit Christi 70. Si enim nuineres nnnos
Christi a 30. quo convcrsus csl Paulus, usque ad 70. quo
in Clironico Eusebii ponitur occisus, invenics annos Pauli
post eonversioncm 35. Veruin errat hic Chronicon. Nam
tj. Petriim el Pauliim occisos cssc annoNeronis 13.Don 14.
ronvineit cx eo Baronius, quod anno 14. dic 29. lunii, quo
occisi sunt .\postoli, Ncro non crat in vivis ; occisus cniin
est sub initium lunii eiusdem anni 14. Hoe ergo Baronii
compulu dicendum est, Puulum 34. uon 35. aunos scrviis-
se Christo.
FlIT ALTEM CUM DISCIPLLIS , OL'I EBANT DaMASCI,
PER dies aliqlot. ) S. Clirysost. Ie|jit, /jcr (/(es^m; pro
riv»; cniin , id est, aliquot, le.^jit Tf£t;, id cst Ircs: qui ct
cousain liuius mansionis subdit: Consolatio, ait, isla ad-
duclu { convcrso) Paulo, compcnsabat moerorcm qucm ex
morle Slephani fidcles conceperanl : ncc facile polest xsli-
viari . quanto cuncli (jaudio triumpharenl , el quas Deo
'jratias ngerent. ct Saulo gratulaliones exhiberenl.
Et cowTiNio ( tvSsKj, id est, confcstim ) is Synagogis
PRiBDiCABAT Ibsl.u. ) tiinc palct Paulum illo triduo quo
ca;cus ninnsil Daniasci, a Christo fuisse edoctum, ct acce-
pissc srientiain infusam, el intclli^cnliam Scriplurarum
de Chrislo: illico enim cocpit eum prajdicarc, et cum lu-
da;is doctissiiiiis dispulare, eosquc convinccrc. Nota hic
iniram mulationcm Pauli, animos ct ignes subilos. JSon
crubescebat. ait Chrysost. mututionem , neque fortnidabal
destrurre ea in quibus anlca claresccbat.
Ila;c niiiiiruiii est vis et encr[yia Spirilus sancti, dc qua n
prxclare S. (ircf^or. hoinil. 30. iii Evan^i'l. licce apcrlis,
ail. oculis (idei Dnvid, Amos.Daniclem, Velrum. Paulum,
Mullhicum inlueor, c( sanctus is(e Spirilus qualis sit arti-
fex con.iidcrarc volo, scd in ipsa mea consideraiione deft-
cio. lmplc( namque cilharxdum puerum { Davidem ), et
Vsalmislain facit. Implel pas(orem armcn(arium s>jcomo-
ros vellican(cm . e( Prophelam facit. fmplci abs(incn(cm
pucrum , c( iudicem scnum faci(. Implct piscatorem . et
prxdicaiorcm faci(. Implet perscculorcm, ct doctorcm Gcn-
lium facil. Implel publicanum , cl Evangelislam facil. O
quali arlifex cst is(e Spiritus! nulla ad disccndum mora
wjitur in omnc quod voluerd. Mox cnim v( tcligcrit men-
tem, doccl ; solumquc lelifiissc , docuissc cst. .\am huma-
num unimum subilo ut iilustrat, iminulal ; abnegat hoc
repcntc quod erat , exhibet repentc quod non eral. Pcnse-
tnus sanctos pr.rdicalores noslros, quales hodierna dic re-
perit. qunles fecit, ctc.
Qlosiam, ort, id est quod, is ESSET FiLiLS Dei.) lla
Tif^urina, Pn(jnin. et alii.
STtPEBAftT ALTBM OMNBS. ) Iiid.Tci scilicet, cl Gentilcs
inlidcles, nit S. Chrysost. quin et fidelcs ac Chrisliani mi-
rabauliir, tanlnm, et tani siibitnm in Saiilo mutationem,
ut,sicut de Saiile prophetantc dicchnnl: A'um cl Saul inlcr
Prophclas/ 1. llen;.10. Sii- cl dr Snulo dicercnl: ISumSau-
lus inlcr .-ipostolost' i\umquid ille lcsum priidicat. qui /''•
suin persfqui .solchal f' n\l S.tiicf;. Ilb.l. in 1. 1. Ucf^. c. 10.
Qil BXPLGNABAT- ) (.).-:opirr.7x; ; Tijjiirin. qui grus<aba-
tur: ^'alahl. qui vaslabat, \el drpopulabalur. l-lxpugnabat
erjjii , id cst u|ipu,'ynnbat , expti|;iiare et c.\tin;;ucrc sal-
n<;ebal: siiiiiiliir enim in oclu inchonto, iiuii perfcrlo: iicc
eiiiin Ecclesia, nec lidclcs in lide conslanlcs ulla pcrsc-
culione e!i|)ii';nari,vel cvcrli possunt. Sic ail Psnltcs Psol.
128. v. 1. S.ipe cxpugnavcrunl inc a iuvcnlute mca , id
csloppiif;na\erunl; iiani scquitiir: l-.lcniin iion poluerunt
iuihi, q. d. Opptiguaruut luc, scd uuu prtcvalucruut, nua
Vol. X,
ple.xos reddere : ut nescircnt quoraodo se expcdirent , et
Pauli arguinenla solverent.
Affirmaits. ) l-jiiCiiaC/j^j , id est, confcrens aptansque,
nempe teinpora promissi Messix, et oracula Prophelaruin
inter se comparans ct componens, confinnansque ex o-
mnium collatione alque convcnientia , Christum crucifi-
xum csse seinen illud benedictum Abralix et Prophetis
proraissum , in quo benediceiidae, id est iustificandae et
salvandse crant omncs gentes, hoc cst,Chrislura esse Mes-
siam , salvatorem et redemplorem nnindi. Congcrebat e-
B niin Saulus tcslimonia de Christo cx Mose, Isaia, leremia,
aliisque Prophctis, ac ostendebat omnia iuler .se congrue-
re; ncc aliud dicere, quam quoniam, id cst, quod hic le-
sus a ludicis crucifixus, est .Messias, sivc Christus.
ClM AUTBM IMPLEBENTIR DIES HLLTI. ) Puta pOStVeiS. 25.
trienuium. Nam Saulus Damasco abiit in Arabiam, iude
rediit Dainasciim, ubi hx ipsi posita; siinl insidise, quas
cffugicns profcclus est Icrosolymam , uli ipse narrat (ia-
lat. 1. ?. 17. el 18. Vidc ibi dicla. Nam si hajc eicctio Sauli
e Damasco conligissct ante hoe triennium, pula anle eius
abitum in Arabiam, uti nonnulli voluut, ila ut tuuc c Da-
niasco occulte dcbucrit fugerc, inio dimitli pcr niurura ira
sporla; certe eodem palam post trienniura non fuisset
revcrsus: coniccisset enim se iu manifestum vitx pericu-
lum: ita Baron.
Clstodiebakt altem et portas. ) Pcrsuaserant e-rers. 8i.
niin Iud;ui Arclai regi Dainasci Saulum esse proditorem
et exploralorcm, uti dixi 2. Cor. 11. 32. A'ide ibi dicta.
ClM ALTEM TESISSET IN IeRLSALEM , TENTABAT SEVers. »c.
iungebe discipllis.) Id cst Chrislianis, pra;scrtim Petro
ct Aposlolis : videndi cniin Pclri , utpote .\postolorum et
Ecclcsia; Principis, causa falclur sc ivisse lerosolvmam,
Galnt. 1. 18. Pro iunycrc, Grwce est y.w/x7jai, id esl, se
aggluiinnre; siciit eniin cliarta chartx glulino, ila Chri-
slianus Christiano charitatc agglulinalur : licct cnim trien-
niuin iam a Pauli eonversionc esset exactuin, tamcn quia
ipse tolo eo tciiipore deliliicral in .Vrabia, idcirco eius con-
vorsio ct ruens inullis adhuc erat inrognila ct suspecta
ob prioroin cius vilain, acremque fidclium persccutionem;
ne forte lingoret sc couversuin , ad explorandos ct dive-
xandos Chrislianos; uli faciuut proditorcs Chrisliauorum
in Aiiglia.
Baknabas altem. ) Qiii noveral inlime Sauli indolcm Vi-rs 57.
cl niores, certoqiie cognovcrat eiiis conversionem, ulpote
Saulo a puero familiaris ct condiscipulus sub Gaiualiele
inagistro, quique conlinuo eum ad convcrsionem sollici-
tnbut, ut habel cius \'\\.a. llic ergo diixil Sauluin nd .\po-
IJslulos, ut ab eis noii tanluin inlcr Clirislianos, sed et ia-
ter Apostolosadiniltcrclur, utpolc a Deo crcatus Aposlo-
lus, imo clectus in vas rlcctioniis.
Et qlomodo i:« Damasco fidccialiter egerit im
N0MI>K Ibsu. ) E-3[5--/;7i5tr»ro, id osl mauifcste, libcre, fi-
dcnter cgissct iii uoiiiinc Icsu, hocesl, tnagna libcrtale,
fiducia, aiidacia et fortitudine in Synagogis luda;orum do-
cuisscl, et dciiionstrnsscl lesuin csse Chrislum, «ive Mes-
sioin. Vidc dc hoc vcrbo en qiia; nolavi c. 4. 29.
Noln . in nominc lesu , hoc csl nomine lcsu , pro lesu :
ila Tigurina. \'cl i;i , id cst, de noininc lesu, dorcns sci-
lirct ciim cssc lesum , id cst salvatorcm mundi. Tcrlio,
vcrti polcsl , quoinodo fiducialilcr docucril in noininc le-
su . id cst , noiiien lcsu , putn lcsum vcre csse lesum , id
cst, snlvolorom inundi. Verbn eiiiiii ronlnrtus, liim cor-
poiaiis, tiim spirilUiilis, qualis c-l doccrc ( \ox enim Do-
cloris taiigit ourcs inenlcmqiie discipuli ) apud Ilcbrjcos
154
Commciil;.r';i in Acl.i Aposlolorum. Cop. IX.
conslruunlur cnm ablativo mediantc prsepositione in, ut
tangere in manu, est tanpere manum ; percutere in capi-
tc, est perculere caput : sic docere in nomiue lesu, est do-
cere nomenIe9u,putalesum: nomen enim metonymice pro
re cuius cst nomcD, pula pro persona nominata ponilur.
Vers 2P. Et erat clm illis i.>trass et exiens.) Id cst, fa-
miliariler, iugitcr et ubique commanens et cooversans :
intrare enim el exire, Hebra;is sifjnificat quemlibct actum,
q. d. Quidquid ageret, hoc agebat cum illis, conlinuo et
perpetim verssbatur cum illis. Vide ibi dicta c. 1. 21.
vers sn LoQi'EBATUR QioQUE Gentibls. ) Vox Gcnlibus nOR
cst in Gra;co, nec Syro, nec Latino Golhico, tesie Maria-
na, nec Beda, nec in Chrysostom. aliisque Gr^Ecis Inter-
pretibus; unde Mariana censet eam redundare. Komani
tameu Codices iussu Clementis Vlll. emendali eam ha-
hcnt uli et cKteri Latini. Porro non est verisimile Saulum
hic prffdicasseGcntilibus; hoc enim primum iussu Dei fe-
cit Petrus Cornelio Centurioni, ut audicmus cap. seq. nec
Iuda?i etiam ad Christum conversi, passi fuissent eum e-
vangelizare Gentibus, uli hac de causa expostularunl cum
S. Petro cap. 11. v. 3. Dici ergo polest Primo, cosdem hic
esse Grarcos cl Gcnles: voluitenim Lucas explicarc, quaj-
nam essent ha; Genles, vocando cas Grrecos. Pro GrKcis
autem,Gra!ce est non Olr.v;;, sed eW.r.virat, id cst grxcizan-
ies, hoc est, Iuda;i in Gra;cia, puta inter Gentes nati, ve!
educati et conversali ; aut, ul Syrus vertit, Judxi qui scie-
bani Grsece. Idem ergo est loquebaiur Genlibus, quod di-
fpuiabat cum Grxcis, puta cum luda;is e Groecia vcnienti-
hus. Genies ergo hic vocantur ludaei inter Genles nati, vel
conversati.Hi enim vocanturGraeci,Gr. £),>r.v(T«!: illo enim
tempore Gra:cus idera erat quod Genlilis, uti dixi cap.6.1.
Secundo, respondet Bellarm. lib. 1. de Romano Pontif.
cap. 22. Paulum disputasse cum Genlibus, non eas ad fi-
dem pertrahendo, sed fidem Christianam ab earum calu-
mniis defendendo.
Tertio, Gentes hic accipi possunt Genliles proselyti, hoc
est, conversi ad iudaismum : illi enim utpote religione iam
ludaei, capaces erant Christianismi.
Quarto, si omniuo velis hic accipereGenliles manentes
in Gentilismo, dicilo cum Sanchoz , hajc contigisse post
conversionem Cornelii a S. Petro c. 10. qui aperuit oslium
fidei et Ecclesiae Gentilibus. Nara ha;c contigerunt post
tricnnium a conversione S. Pauli : triennio enim egit in
Arabia, ut dixi v. 23. inde redicns Damascum, ob insidias
ludKorum fugit lerusalem , ibique locutus est Gentibus,
uthicdicitur. Quarecum Paulus conversus sit anno Chri-
sti 36. adde triennium , habebis annum Christi 39. quo,
vel post quem haec contigerunt: ante quem videtur con-
versus a Pelro Cornelius, de quo cap. sequ. Est ergo hic
hysterologia. V^oluit enim Lucas pertexere res Pauli coa-
t;uuo filo, deinde aggredi gesla S. Petri.
Illi autem qu^rebant occidere eum. ) Propier adeo
acrem efficacemque di.tputationein eius pro nomine Cliri-
stiano, ait S. Chrys. Verisimile enim est cum disputasse
cum sua Synagoga ludaeorum, qui erant e Cilicia, de qua
cap. 6. 9. qui iiti lapidarant Stephanum, ila et lapidare
cogitabant Saulum, eo magis, quod is quasi Synagog»
transfuga ef prodifor, Chrislianorum acerrimus esset pro-
pugnator. Ipse enira, utpote Tarsensis et Cili.x, olim cum
S. Stephano fuerat e Synagogae Cilicum.
Vers. oO. Dedixeeunt bum C^saream. ) Qoae a Philippo Te-
Irarcha cognominala est Philippi. Syrus ait nocte dedu-
cfum, ut scilicet nocte silenti securius abiret. Porro vide-
tur abiisse iussu Dei , sibi apparenlis in templo, uti ipse
ait c. 22. v. 17. illa enim eius visio qiiae illo cap. enarra-
tur, videtur hoc fempore contigisse. Porro fugit Paulus,
non ex mefu , sed ex fortitudine. Forlis enim prxdicator
Dei teneri intra claustra noluit, quia cerlaminis campum
quxsivil. ait S. Gregorius 2. Dial. 3.
Vers.31. EccLESiA. ) Graece s/.zXco-ist , id est, Ecclesis in plura-
■ li : plures enim erant particulares per Iuda?am, Galilaeam,
et Samariara Ecclesiae , quse unam conflabanl tolalem et
universalem.
y\ Kabebat pacem.) lam enim a perSeculione et nce S(e-
phani, qui occisus est anno Chrisli 3i. in finc, agcbatur
annus qulntus, puta annus Christi 39. uli paulo ante di-
xi : quo pariler anno, iniperii sui ultimo Tiberius Cicsar,
teste Eusebio in Chron. audiens mira quaj Christus gcsse-
rat in Syria, cum ut Deum habendum et colendum cen-
suit, qua de re retulit ad Senatum : Senalus quia nonprior
probaverat, respuit. Cxsar in senlentia mansit, commina-
ius periculum accusatoribxis Christianorum , ait Terlull.
Apolog. cap. o. .\lque hac non parva pacis Ecclesia; fuit
causa: ita Deus persecutioni pacem , trislibus la;ta sub-
mittit, nimirum post nubila Phabus.
yliDiFiCABATUR. ) Cresccbat numero et virlute fideliiim :
lii eniin quasi lapides vivi aedificant domum Dei, qua; est
Ecclesia, ad Ephesios 2. 20.
AjiBiLA\s iN TIMORE DoMiNi. ) Timor hic filialis est
idcm cum charilate. Charitas enim sicut unice ainat Deum,
ita suiiime timet et cavet ne qiia re cum ofTiMidat. Hic cst
„ timor5anctorum,dequoPsaltes: Timcle Dominum omnes
" Sancti eius, quoniam nihil dcest timentibus eum Et Ps.2.
Servite Domino in timore , et exultate ei cum tremnre. Pro-
verb. li. Timor Domini fons vilx. Eccli. 1. Timor Domi-
ni, gloria et glorialio. Et c.21. Consummatio timoris Dei
sapientia. Et c. 25. 15. Timor Dei super omnia se super-
posuit. Bealus homo, cui donalum est liabere timorem Dei:
qui tcnct illum cui assimilabilur? Timor Dei inilium di-
lectionis eius. Et c. 40. 28. Timor Domini sicut pctradisus
benedictionis , et super omnem gloriam operuerunt illum.
Et consolatiose. ) Graecum Trapa/^r.Tt; tria significat, Consola-
scilicet, consolaiionem , exhorlalionem , et patrocinium : "° ^l""'
inde Spiritus sanctus est et dicitur Paracletus, quia haeCgij ^^j
tria Sanctis praestat. Unde Grjeca et Syra habent: El con-
solatio Spiritus sancti mulla erat; iuxta illud Psal. 30. 20.
Quam magna muUitudo dulcedinistux Domine, quam abs-
condisti timentibus te! Hoc est manna absconditum vin-
centi promissum et datum Apocal. 2. 17. Vide ibi diffa.
His divinis solatiis abundabat in Indicis laboribus S. Xa-
Cverius, quando clamabat: Satis est Domine, satisest: nec
enim cor humanum in hac vita tantum voluptatis tux tor-
rentcm capit. Et Psaltes Psal. 76. Renuit consolari anima
mea : memor fui Dei, et delectatus sum. Praeclare S. Bern.
serm. de verbis Apostoli : Non est regnum Dei esca et po-
ins. Gaudium, inquit, de regno Dei, etc. est gaudium in
Spiritu sancto. Unde autem hoe gaudium, nisi de iustitia
et pace procedil ? Ipsa ergo procedunt iamquam cellulx
mellis. Et mox : Eoc est duplex gaudium quod habes in
Spirilu sanclo, de memoria futurorum bonorum, el malo-
rum jjrxsentium lolerantia. Idem in vigilia Nativitatis ser-
mon. 4. Gaudele in Domino semper, ilerum dico, gaudete.
Gaudete de exhibilione , iterum gaudele de promissione :
guoniajn et resplenagaudio.et spesplena gaudio esl. Gau-
dete, quia iampercepistis dona sinistrx: gaudeie, quia ex-
pectatis prxmia dextrx. Lxva, inquil, eius sub capile meo,
et dexlera illius amplexabitur me. Lxva quidem levat, dex-
tera suscipil. Lxva medetur et iustificat , dexlera ample-
r\ clitur ct bealipcal. Jn Ixva eius merita, in dextera vero
prxmia conlinenlur. Plura vide apud S. August. concion.
20. in Ps. 118. S. Gregor. hom. 36. in Evang. Chrysost.
homil. 1. in 2. ad Cor. Cassiauum collat. 4. c. 5. S. Ber-
nardum in Canlic. serm. 1. 2. 3. 74. elc.
Dum pertransibet univebsos. ) Tamquam caput fi-vers. 3>.
delium lusfrans universos, sicut princeps perambulat re-
giones sibi subicclas, omnia luslrans, omnibus providens
et iiis dicens. Perambulare enim in Scriplura est princi-
pum, et denotat auclorilatem et ius regendi , uti osteudi
Zachar. 1. 10. et 11. Sicut dux in exercitu, inquit Chrys.
obambulans considerabat qux pars sil coadunata, qux or-
nala , qux suo adventu egeat : vide illum ubique circum-
cursare cl primum inveniri.
Moral. discant hic Paslores a Principe Pasforum, obire
ef visitare suos subdiios, uti inter alia raandat Concilium
Trident. scss. 24. c. 3. dc reformat. nimirura : A bove ma-
iori discil arare minor.
Commetilaria iri Acla Aposlolorum. Cap. IX. 155
Nola. Mulla hic omillil Lura?, ut quod S. Petrus ia hoc \ sauarel: uode Tice Tcrsa iure ob eis posctbal Lanc tiJein.
ponii ca transitu ( qucm ad bicnuiiim duiasse cciiset Barou. ) dc-
Autio-'" ^f^ft-rit ADtiorhiam, ibique quasi iu .Melropoli SyriiC, ad
diix an- quam ma{;DUs erat ludoPuruui conlluxus, el ud quam iuulli
uo r.liri- Lhristiani in dispcrsioue facta posl ncccm Stcphani, pro-
«u oS. fujreraiil, fixeiil calhcdram ponlinciaiii, fundaudo Ecclc-
Eiam Antiochenam ( quain pustea prx'dicando au&cruiit
Saulus ct Barnabas, ila ul discipuli primuui Anliochix
cognominati sini Chiistiaui, cap. 11. ■J.G. ) quod S. Hier.
in c. 2. ad Galal. ct Euscb. in Chron. cum fetissc censent
anno ullimo Tibei ii, qui fuit Christi 38. liccl Baron. et alii
anno scqucnti, qui fuit Caii Calif^ula; Impcr. primus, ct
Christi 30. idipsum factuni putent. Sedilauleiii S. PeLrus
ibidera Ponlifu.t per 7. aunos, scilicct usque ad annum 2.
Claudil, qui fuii Chrisli 44. quo Romam pcr{;cns, ibique
RumaDam Ecclesiam crigcns, eo cum sua persona cathe-
dram pontificiaui, oninequc ius summi Pontilicis trunstu-
lit, uti ex S.Grcgorio, Damaso, ct aliis uslendil Barunius
anno Chrisli 39. L'bi et rcfellit Onuphrium Panvinium,qui
Hic vcro Pelrus ob -Euea non fuit rogalus, scd ipse eum
prxveuil, ut eo illuslrius esset niiraculum, quo liberalius
erat bencficiuin. Addit S. Chrysost. Iioc Petrum patrasse,
nou tam ad paralytici privaiunicommoduin,quamadcoir.-
rnune bunum, ul scilicet co credcutes iu f:dc confirmaret ,
et non credcnlesadtam iDvilaret,eaquc de causa illum ui-
tro et liberaliter curassc , non cxigendo ab eo fidem , ul-
lamve prxparalioncm vcl condilioncm.
Sabo!» JE Saron, .Sa/ o«a e/ Laiiaron , Gricc •l.tsaron.mots yp,.,
est, el urbs cgregia, quam cepil losue cap. 12. rcge illiussar^^n
iutcrfecto. lude tota regio campcstris, qua; a Cssarea Pa- 1"''!?
lestinx usque ad loppcn protenditur, dicitur Saron, est>
que pioguis fcrtilissima, ideoque saginandis pccoribus ap-
posita: quocitca ibi pasccbaDtur rcgls auimalia.Hxc iux-
ta soli gualilatein, 1'elroprxdicanli fidei conltnuo fruclus
germinavit, ioquit S. Hieron. in Locis Hebr. el ex eo A-
drichom. omnes enim Lyddenscs et Saroucnscs viso hoc
Pclri miraculo, coovcrsi sunt ad Dominum, ut subdit hic
coDtra velerum consensum , censet S. Petrum primum >) Lucas. Tunc implctum est illud Isaix de Ecclcsia; flore et
fundassc Ecclcsiam Bomanani, dcindc Anliochcnani. Por
ro dicilur fuisse ibi calbedrain, non quod illi urbi oiruus
fuerit, ct nunquam c.i ea pedem eitulcrit, huc cnim fal-
sum cst: circumibat cnim visitaudo fidelcs aliarum ur-
bium, et cvangelizando inlidelibus. Scd quod illum Ecclc-
siam primam fcccrit Orienlalium omnium , ulputc cuius
ipse crat Episcopus, qui siiiiul erot Puiilifex oibis. lllius
urgo Episcopatui aoneiuit poutificatuiu, dooec utrumque
Romam Iraustulit.
.■\D Sasctos. ) Olim omncs Christiani vocabanlur Sun-
cli. quia vocali ad sanclitatem, et sanclificali io baptismo,
vivcbant vilam sanclam, uti dixi sa>pe iu Commcnt. epi-
stol. S. Pauli.
Lydd^. ) Civitas erat ad mare sita intcr loppcn et le-
rusalem, una ex undecim ludaix loparchiis, ordine quin-
ta. Tempore S. Hicronymi vocabatur Diospolis, id est, lo-
Ti» civitas. Id hac, ait Guiliel. Tyrius libr. 7. Belli sacri
cap. 22. usque hodie cgregii Marlyris Georgii gloiiosum
felici propagine vaticinantis, oraculum cap. 35. 2. Gloria
Libani data e>t ei , decor Carmcli ct Saron: ipsi lideOunt
fjloriam IJomini, et decorem Dei nostri.
Ii« loppB. i loppe, inquil ex S. Hieron. losepho et aliisVers 36.
Adrichomius, quae et lapho dicilur, id est pulchritudo 'OPP*.''»'
aul dccor, urbs anliquissima , a laphet filiu Noe aule di-""'""''
luvium condita, sita ad mare in cdito pruniontorio. litto.-e
eaxoso, allo ct arduo, arce ac mccnibus munila valdc.Eit
purtus Icrosolymx ct ludaex totius, ad quem ligiia et la-
pidcs pro lciiiplistructura de Libano ralibus transfereban-
tur, alquc hinc tcrrcno ilinere curribus pervehebantur le-
rosolymam. Portus autem impcluosissimus csl : ob id ad
excursus piraticos commodus: in quem usum .Machabxo-
rum tempore stepe est occupatus. Hic lonas navein intra-
vit, cum fugeret a facie Domini in Tharsis, lioc est Cili-
ciam. Hnnc .Machab.ti sspe occuparunt cl municrunt. In
hac D. Petrus Tabilhaui a mortuis suscitavit: liic hospi-
tatus apud Slmonem coriarium [ cuius duinus cral sub ru-
scpulcrum oslcndilur, in quo secundurn exleriorcm homi- p pe posila iuxta niare , quo loci postea saccllum S. Petro
DCin iu Deo credilur conquiescere: ad cuius honorem lu- cunstitutum cst ) reccpit viros de Ca;sarca a Cornelio Ccn-
sliniaaus Imp. Ecclcsiam multo sludiu et dcvotionc icdi-
ficari pra;cepil. Erat cniin in ea urbe decullatus S. Geor-
pius: unde cliam nunc , ad S- Georyium dicitur, uti cx
Vitriaco, Bredcmb. ct aliis scribit Adrichom. iu Dcscri-
ptione Tcrra; sancta;.
.'Ene.\ji.) Syrus Aniam:Anias enim Hcbra^uni et Syrum
ost Domcn, significaus pauperem, humilcm , mansuetum
Domini: j^Eneas Latinum.
Sa:»aT te. j Ita asscrlive legunt Graca, Lalioa, Uom.
et Syrus. Cerla enim fide el spe asscrcndo , et asscrtione
gua curando in virtute Christi, Pelrus sanat .'Encam ; S.
Gregor. tamcn 23. .Moral. c. 13. vcl 13. Glossa ct Inter-
pretes Icgunl optative: Sanet tc. Eodem res redit. .\sser-
lio cnim Pelri tacilam continet oplnlionem, preccm el in-
vocationcm Chrisli, cuius virtute sanatus esl .'Eiicas.
Et sternb TIBI. ) q. d. Stratum tuum uon cxtcude. scd
collige: tolle grabatum tuum et aiiibula: uon ciiim iubet
turionc, ad angcli munitum eo transmissos. In liuius llt-
torc monstrantur saxa, ad quje catenis rcligata fuisse di-
cilur Antromcda.dcvuranda a bcllua marina, nisi Pcrseii3^j,j,(,.
illaiii libcrassct. Dcnique in loppe cxceodunl peregrini, meda.
etscsquidiei ilinere lcrrestri pcrvcniiint leio^uiyinaiu.
DlSCiPiLA. ) Id cst Chiisliaua, sicut di^cipuli , scilieet
Chrisli nl .\posliilorum , primitus vocabaulur Chrisliani.
TaBitiia. ; Hebr. >5j» tstbi. idem est quud gluria, dc-
cor , r(;s iiieuiulo , dilecta cl desiderabilis: qua dc causa
lerra 1-rael vocatiir tscbi, Daniel. 11- v. Ib. el leren.. 3.
19. Qiiomodo, inqiiit, ponam te in filios, et Inbuam libi
terram desiderabilcm (Hebraicc tscbi, tsibol] haredilatem
pr;cvliii-am excrcituum Gentium? Xidi: iilrc)bi(|ue dicia.
Inde tsebi ct tscbia , cst capreulus, damula caprca. Syri
uiutanle.<i liltcram Isade in lau, pro tscbia, dicunt tabitha.
tir.Tce dicitur oar,/.^; «rro roj oiszjiv, id csl, a videndo ; dor-
codcs cnim.sive caprea^^acutissinio pollcnt visu. Sic quo-
steruerc , id est componcrc , lcctum , ut in co dccumbot, D que Svro Hcbrxum Tabitha nlludil od t;33 nabal, id est,
cuni eum sanct ct o leclo erigat.
Myslice : Surye et steme tibi, q. d. Torporem in quo /Is-
sus iacuisli , discule . et bona opera in quibus requiesccre
valcas, paia: ila Bida. El S. Greg. 23. Mor. c. lo. (>«iV/
est dicerv. Surgc. nisi mala qux pcrpclrasli. dcrelinque?
El quid est dicere , Stcrne tibi , nisi mercedis cuusas , in
quibus rrquiescere liebeas. operarc '^ ut et dcscrat resurijeu-
do qux fccit , el inreniat slcnnendQ quod feccril. (Juod u-
trumque 1'rophela breviler comprehendit dicens : Declina
a maln. et fac bonum. Declinarc quippc a malo, cst ab co
tn qiio lacuit surgcrc: bonum vrro faccrc, rst merccdis o-
pera in quibus irquiescere de.beiit , pru-pararc.
Nota. Christus sa<pe cxegit lidcm ab iis qnns sanabnt
dicens: Crcdis me hoc posse faccre? quin ipsi ajgri, vel
a-grorum pnreiUcs aut amici rogabanl Cliristum , ut cos
cerno, vidco; quod hoc animal acri sit oeulorum acic. L'n-
de Plinius lib.28. cnp. 11. docct dorcades, nti ct caprcas,
non lippirc: ad ha;c noctu a?quc ccrnere ac die.
Innuil crgo Lucas lianc discipnlam appositc vocatam t)orc4di«
Tabilhnm . id est. Dorrndcm , quia dorcadi cral similis , |i"j''<l>"'
iiimiroin Primo, cnm fiiisse vigilantcm rt sobriam, uti sunt
dorcades, nit S. Chrysost. Scciindo, cam in monlana vir-
tutiim conscendisse cum B. \'irgine, uti dorrodes pelunt
saliunlquo in montes: ila S. Hieron. in Ezcrh. cap. 4b.
Tortio, fuissccnslam, timidam et verocundam, ac fngisse
conspcctns virornni . qualis csl dorras, iuxla illud Cant.
rap. 8. 11. huge. dilcclc mi, et assiitiilarr rnprc;c hinnii-
loque rervorum suiier monfcs aromatum. Ouarto, meotis
ridcique acie pcnetrossccjclos. «c deditam oralioni pcne-
Irasse cjelcslia. Quiulo, fuissc araQbilem, plcnamque opc-
lo6 Commentaria in Acta Apostolorum. Cap. IX.
ribus cliarilatis et miscricordia;. Caprcacniin estsymbo- j^sororibiis, cum iis amice colloquens, operans, sarciens,
lum grnliae, amoris nl bcnevoleiUiu; , iiuta illud CaiUic
2. 9. Simtlis csl dileclus mcus caprcx hinnuloque ccivo-
rum; el Provcrb. 5. 10. Cerva carissima, el gralissimus
hinnulus. Tales siiU nunc puclko, ct crunt dorcadcs.
Talis Dorcas fiiit S. Marfjarila, rcfjiua Scotii-c, tota in
elceinosynas pniipcriim elTiisa,ct in oratione pcreunans,
de qua S. Adalrcdus Abbas in eius Vita apud Surium 10.
luuii : ISihil, ait, illius fide firmius, vullu conslantius, pa-
iientia lolerantius, consilio tjravius, sententia iuslius, col-
loquio iucundius: qua; diim morerelur, audiens maritum
suuin rc{i;ein cum filio in prwlio cecidisse: Gratias,&\\.,li-
hi ago, Vomine, quia hoc dolore me crucias, el hanc iu-
slam pcccafis mcis panilentiam irrogas.
PosuERUNT EAM iN coKNACULO. ) In altiore scilicet et
piiblica domus parte : quippe qux bonis operis ad summa
consccndcral , ail S. Hicron. in cap. il. Ezech.
Ne pighiteris.) Tipurina ct Pagnin. iSe gravcris; a-
lii, ne cuncteris, nc lardcs. Hoec enim oinnia siKuificat o/.-
carumquc opcra uteiis nd vesles pluribus pauperibus con-
ficiendas : ita S. Chrysost. Unde sensit Petrus impetrari
posse, quod sicj)ctebaiur, nec dcfuturum C/iristi uuxilium
viduis dcprecantibus,quando essel in viduis ipse vestilus,
ait S. Cypr. loro iam cil.
EiECTis AUTEM OMMBUS, ) Ut Dcum secrctius cfnca- vert. 40.
ciusque oraict, ail Lyran.
Tabitua, SURCE.) Innomine lesu Chrisli, uti addit S.
Cyprian. non cnim suo, scd Chrisli nomine,vel voce, vel
ineiilc invoculo, eani suscilavit.
At illa aperuit oculos. ) Qui morluis solenl claudi.
Aperiendo oculos, mortein instar somni esse ostendit , ait
S. Chrysost.
Resedit.) q. d. Quse iaccbat quasi mortua, iam su-
scilala se ercxit et viva resedit.
Dans autem illi manum, erexit eah.) In pedcs, utvers.ii-
quoe in lecto rescderal qiiasi viva, sed adhuc debilis, iam
a Pctro erecta e lecto surgerel, et firma pedibus consisle--
vt;7«i. Nou cnim verisimile est eos S. Petrum insimulasse B ret. Dando erg^o ei manum, Primo, signilicavit se sua raa
ChrisUis
osleniat
elepmo-
synns S
Marliiij.
S. Mar-
lyr.
S Fran-
cisci.
S. Caiha
rinae Sfi.
iieuiis-
pigi ilia;; aut eiim vocaturos fuisse pigrum, si vocatus sta-
tiin non venisset.
ExuRGENS autem Petkus. ) Imjjigrc pro Apostolica hu-
manitale vcnil, ait S. Cypr. lib. dc Oper. et eleem. c. 2.
Ostendentes ei tUiMCAS.) Ad oslcndendam tuin chari-
tatein et pietalcmTabithBe, tum suam orbitatcm,quod lali
curalriceetquasi matre destituta; essent,ututraquemove-
rent S. Pelrum ad cam in vitam revocaQdam: ita S.Chrys.
Simile est quod scribit Abdias in Vita S. loannis Evan-
gel. scilicet viduas ostcndisse ei ex Palhmo reverso ve-
stes,quas eis faciebal Druisiaua Ephesina iam defuncta :
qua re commotum S. loannem cam ad vilam revoeasse.
Ila S. Martinus in porta Ambianensi dimidium chla-
mydis discindens, dansque pauperi nudo,meruit nocte se-
quenti viderc Christum, illud ipsum chlainydis fruslum
ostcntanlem,cumque audire coram angeloruiu choris glo-
riantein : Martinus adhuc calcchumcnus hac me veste con-
texil, uli refert Sulpitius in eius Vita cap. 2.
Ita .Martyrius suo pallio involvens leprosum, et hume-
ris asportans, sensit se Christum involvisse et portasse.
Ab eo euiin audivit: Marlyri, lu non crubuisli me super
icrram, ego ie non erubescam super cxlos, uti fuse uarrat
S. Gregorius hom. 39. in Evang.
Ita S. Franciseus suis vestibus se exuens , iisque in-
duens pauperem, nocte sequcnti vidit palatiuni speciosum
et magnura cum militaribus armis, crucis Christi signacu-
lo insignitum, audivilque hoc suum fore milituraque suo-
ruin, uti refert S. Bonaveut. cap. 1. Vila; eius.
S. Calharina Senensis tunica se spolians, eamque dans
pauperi, uocte proxima vidit Christuin gestantem hanc
tunieam,margaritis iam etcoruscantibus gemmis conspi-
cuam,ab eoque audivit: Dabo libi vcslcm invisibilem,qux
a le arceat omne noxium utriusque hominis frigus. Ab eo
tempore nunquam hieinis intemperiein sensit: quare iis-
dem hieme, quibus sestate, vestibus utebatur; atque eius-
dem promisso cognovit, se prajcellenti in ca;lis gloria sine
nu, id est, ope et auxilio eain suscitasse, sicut Christus
puellam manu tencns eain ad vitam revocavit, .Matlh. 9.
23. Secundo, eam qua; resurrexerat, sed adhuc debilis re-
sederat, firinam et validam reddidit, ut stare et ingredi
posset. Terlio, apprehensa manu eara viduis et Chrislia-
nis vivam assignavit. Moral. Arator:
Illa manus meruit Petri contingere dextram,
Pauperibus qux larga fuit.
Inde Petrus eam tangeado, tacite eius beneficealiara com-
nieodavit.
CuM vocASSET Sa^xtos. ) Pula Chrislianos. Taftba
ASSIGNAVIT EAM VIVAM.) llapsrr,x;v, id esl, stilit, Cf, Utsuscitata
Tigiir. cxibuil cam vivam. Verisiraile estTabithara, ut-cenade
pote inisericordera et piam fueminam^ia statu gratiaj de-*"'^'*'
cessisse, ac proiode cselo vel certe Purgatorio destiuatam :
quocirca revocatam a Petro ad vitam, certam fuisse de
sua salule: alioqui enim Petrus ei non beneficium, sed
rpotius maleficium intulisset, si a certo salutis statu ad
dubium cara rcvocasset.
Unde recte censet noster Lorinus, et fuse Bellarra. lib.
2. de Purgatorio cap. 8. certuin videri, eura qui semel e-
vaserit periculura damnationis, illud denuo noa subire.
Rursum, nec denumerodamnatorum,nec deBeatis quem-
quam suscitari. Tabilham ergo vel e Purgatorio fuisse re-
vocatam ; vel , si nihil purgandum habebat, suspensam
fuisse eius beatitudinem , quia desliaabat Deus eam re-
mittere ad vilam mortalem, orante S. Petro.
Ita S. Salvius, qui postea fuit Episcopus Albigensis, Sic et s-
cum defunetus raptus esset ad caelum,ibique vocem Dei s^''''''"'
audisset: Revertatur hic in sxculum; quoniam necessarius
est Ecclesiis nostris ; ingemuil: Ueu, heu Domine, inquit,
cur mihi hxc oslendisti , si his frustrandus eram ? Ecce
hodie eiicis me a facie tua, ut reverlar ad sscculum fragi-
le, et huc ultra redire non valeam: Ne quaeso Domine au-
feras misericordiam tuam a me, sed deprecor ut permil-
ias me hic habilare, ne illuc decidens peream. Et ait vox
line perfruituram. Ita habct eius Vila. Quare merito dice- D qux loqucbatur ad eum : Vade inpace: ego enim sum CU'
bat S. lob cap. 31. 19. Si despexi pere unlem, eo quod non
habucril indumentum. el absque operimento pauperem. Si
non bcnedixerunt mihi lalera eius, et dc velleribus ovium
Jiicarum calefactus est.
QuAS FACiEBAT iLLis DoRCAS.) Tum paunum emendo,
lum ex eo vestes conficiendo, easque consuendo, iiti pau-
peribus fecisse foeminas, etiam principes et reginas, puta
S. Elisabethara filiam regis Huugarorum , et S. Elisabe-
tham leginam Lusitania;, ct similcs, in earum Vita legi-
mus; quas mult£e hoc sa!culo strenue imilantiir magno
pauperum bono, et maiore orbis cxcmplo. Grieca addunt
f/=T' ajTw; o-jTx, id est, dum essct cum ipsis, dum inter eas
versaretur et viveret : quibus verbis nolat Lucas humili-
tatcm et benevolam familiaritatem Dorcadis, quod ipsa
dives et eleemosynaria, intcr viduas pauperes dcgeret a-
geretque quasi mater cum filiabus, vel quasi soror eum
stos iuus.doncc rcducam ie in hunc locum: itaGregor. Tu-
roneus. lib. 7. Histor. Francor. cap. i.
Hinc iu vita S. Slaaislai Episcopi Cracoviensis et Mar-
tyris, legimus quod, cum ipse a raorte suscitassel Petrum
quemdam, eumque quasi testem venditi a se agri ad tri-
bunal Boleslai regis iniqui produxisset, dato a Petro te-
stimonio, ab eo quaesierit: Visne Petre , ut graiitudinis
ergo petam a Domino, ut liceat tibi nobiscum ad annos a-
liquot inlerris commorari? Cui respondit Pelrus: Ego
Paler sancle nolim in hae vila permanere , quam ego re-
ctius mortem appellandam censeo;sed illampeto vere bea-
tam in qua videlur prxsens Dci vultus. Versor in Purga-
torio; spero me brcvi ad supcros migraturum. Tu quxso,
mi Pater, ^iro me ora, ut id cito fiat. Proraisit Stanislaus
se curaturum quod petebat, et ille redieas ad sepulcrum,
aairaam rursus expiravit.
Commenlaria in Acta Apostolorum. Cap. X.
lo7
Et S.
Christi
Sic S. Chrislina Mirabilis , defuocta, et deducla nd ^ tum suum esset beneficium. Forte etiain, quia virgo crat
Purgatorium, \idens horrendas aniraarum pocnas, optio
"'• nciiraccepit a Dco: Oplionon, inquit, (ibi facio,vel nunc
in xiernuin apud me permanere in fjloria, vcl rcdire ud
terras, ibiquc harum aniiiiarum pwnaa lucre, casque illis
liberare, cfficcrcque ul homines lu:e pcenilentix el vilx cx-
eiiipUs ad mc conversi , a suis fucinoribus abslincant et
resipiscant; ac peraelis omnibus ad me inuUis aucla me-
rilorum cumuUs revcrli. llia ?ero iiiico respondit, sc ad
corpus vellu revcrti; ac reversa «dniirahilcs pro aninia-
bus iiiis subiit cruccs ct pfjcnitcntias, quibiis pcractis {^Io-
riosc ad Dcuin transiit. Ita liubct cius Vita apud Suriuin
dic 23. luuii cap. 3. ct scq. qiiaiii laudat lacobus de \'i-
triaco Epispopus et Cardiiialis.
s isnaiii Meinoraliilc cst quod in .\ctis Canonizalionis S. P. N.
"'"""*• Ignatii lL'gimus, euni P. lacoho Laynez, qiii ci in Gene-
ralatu successit, proposuissc hanc qua;slionem: Si Deus
daret tibi oplionem , vcl slaliin eundi ad cxlum, vel ma-
ncndi in hac vila cum dubio salulis. oslenderelquc lainen,
te in hac vita prxckiruin aUquod ipsi obscquium possepre-
slare, utrum cUgeres? Cuinque Layncz respondissct : E-
aut vidua, apud quain non dccebat viruni , pra;scrtim A-
postolorum PriDcipeni, comraorari. Simoniscrryo doinum
elegit, quia ci notus crat Simon, vcl quia ardenlius ab co
invitabatur. .\ddc, quia domus ha;c coriarii erat e.itra ur-
bem iuxta inare, ut dicilur cap. 10. G. ubi ctiainnum pe-
rcfjrinis, cius cs ruinis residuum ostenditur, ait Ga^ncius.
(imo ibidcm saccllum S. Pctro fuit ercctum,ul dixi v. 36.)
Scjregala eniin ab urbibus loca seclabantur ApostoU. ut-
pole soUtudinis el quielis amici. ait OEcumen. Coriarii e-
iiim, ne pcllium maceralarum fffilore publicum acrcm ia-
ficcrent, solcbant oliin c.\lra urbcs, vcl ad loca scmota re-
li^ari, uti etiamnum fil. Audi .Vrtcmidorum lib.l.cap. 15.
Coriariam exercere malum omnibus: corpora cniin mor-
tua Iractat coriarius, idcoquc ab urbc secludilur.
Rursum nota majjnitudiiiem ainoris et animi inSimo-
ne, qui licet coriarius, aiisus cst invitare et cxcipcrc men-
sa ct hospitio continuo ipsum summum Ecclcsia,' caput et
Pontificein, euinquc libcralitcr pro dignitalc pcrsonae ,
qiiantum vires cl opes fcrcbant, alere et tractare.
Prajclare S. Lco scrin. 2. de Quadrafj. JSuUi. ait. par-
Ugerein ire ad cxlum, cl assccurare mcain saUitem. Ego l> vus esl cciisus, cui magnus est aiiimus; nec de rei familia
vero , inquil S. Ignatius, eUgerem mancre in vita ut ex-
plerein Vei desiderium , eique obscquium ab eo cupilum
prsestarem. I^on eniin dubito, quin ipse , qui longe me esl
fideUor et UbcraUor , salulis mcx curain habilurus cssct,
ncc pcrmissurus, ul hxc mca clcclio facla ad cius gloriam
cum mcx saUilis incertitudinc etpericulo, mihi fraudi fo-
ret , sed longe magis eam custodiret et assccuraret. Uxc
tnea de dirina bonilate est senlcnlia et confidentia, utiquc
hcroica, dif^na I{;natio, imo difyna Dco.
Apid Simosem QUEHDAii coRiARiua.) Non curialem,
ut vult Hu{^o et Dioiiys. sed coriarium, qui scilicct coria
niaccrabat vel concinnabat, ul inde ocrcce et calcci , vel
thoraces el tpsIos confici possent ; hic cniin Graice vo-
catiir pjf7£'j,-. Nolal S.Ciirysoslom. modestiam Pclri.qui
non apiid Tahilham aliosque divitcs, sed apud plebciuni
coriarium hospilium elcf;it. Cum cnim csset Princeps Ec-
clcsia;. paupcrcs non cst dcdi{i;natus , sed cum illis coin-
morari pra'etc{^it, quasi eoruni socius et conviva, ut illis
animuin addcrct. Tabitha; domiiin dcclinavit,nc vidcretur
pro miraculo hospitii gratiam rccipere, scd ut purum pu-
ris modo mcnsura miserationis pcndct ac pictatis. i^iun-
quam merilo carct eliain in lenui facuUate,bonx voluntalis
opulcnlia. Voluntas ha;c opulentissima est, quaj a possi-
bililale non pcndct, scd cfjisse putalur, quidquid cllicaci-
tcr ciipit. Hac paupercs Iar{;as cleemosynas crojjant; im-
beeillcs seipsos minime tanjjcntcs , quia pra; infirmitale
non valcnt,multis corporis afHictionibus maccranlur; in-
docli doctrinain Evanfjclicam per tolum orbem pradicant;
quia pro opcribus qua; prwstare non possumus , abundc
substiluitur cllicax bona; voluntatis nflectus. Et unusquis-
que unus cuiii sit , sola voliinlale fit inultiplcx: quia per
cam polest inullorum laborcs et iniuisteria coniplecti. De-
inde hic alTectus excilat ardcntem orationcm.qua potimua
n Dco, ut pcr alios id pr;eslet,(|iiod nos optainiis.et prajsla-
re non possunius: nrdens autcm oratio id quod pelit, im-
petrat. Unde S. Bcrnard. scr. IG. in Psal. Qui habilal: Me-
rilo, ait, non cxauditur qui clamare dissimuUit,aut omni-
no non postulans, aut tcpide postuUins, et remisse. Siqui-
dein in Pci auribus dcsidcrium vehemens. chimor magnus ;
e regione autcin remissa intcntio, vox subinissa.
C A P U T D E C 1 M U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
CorneUiis Centnrio Romanus a S. Petro itissu Dei, pcr visionem Untei ct qnadrupeditim, id siijnificantis, in fi-
de Chrisli iuslruilur el baplizalur; ilaque geiUibus omnibus palam aperuil oslium ad Evanficlium et Ecclesiam.
MR autcm qnidam cral in Cafsarcca, nominc CorncJius, ccnturio cohorlisqua; dicilur Italica, 2. Reli2;iosu9,
" ^r:3.
Is vidil in visii manifcsle, qiiasi hora dioi iiona, angcluin Dei inlrocuntem ad sc, ct dicentem sibi, Cor-
ac limens Dcum ciim omni domo sua, facicns clecmosynas multas picbi, ct dcprccans Deum scmpcr: 3.
ncli. 4. At illc inlucns cum, timore corrcplus, dixit: Quiil cst. Dominc? Dixitaulcm illi: Orationcs lun?. ct c-
JecmosjniK turo, ascciulcrunt in mcmorium in coii«[icciu Dei. .'5. Et nunc miltc viros in loppcn, ct acccrsi Sirao-
iiem qucnidam, qui cognominalur Pclrus : 0. Ilic liospitalur aiuid Simoncm quemdam coriarium, cuiiis cst domus
iiixla inare : liic dicel tibi quid tc oporlcat laccrc. 7. Et cum (lisccssissct aniieliis qui loqucb.ilur illi, vocavit duos
donic<licos suos, el mililcm mclucntcm Domimim, cx his qui illi parcbanl. S. Quibus cum iiarrasscl omnia, mi-
sit illos iii loppcn. 9. Postcra autem dic, itcr illis facicntibus, cl appropinquanlibus civitali, asccndil Pelrus in
«uperioru ut orarel circa lioram sexlam. 10. Et cum csurirct, voluit guslare. 1'araiilibus autem illis, cccidilsti-
pcr eum mentis cxccssus : 11. El vidit cicliim apcrlum, ct dcsccndens vas quoddam, vclut linleum niagmim, qua-
liior iiiitiis siihmitti de ca;lo in tcrram, lii. In quo crantomnia qiuuirupcilia, ct serpcnlia lerrae, ct volalilia ca;-
li. 1.3. El f.icta c<l vox ud cum : Surgc IVtrc, orcide ct manduca. 1 i. Ait aulem Pclrus: Ahsit, Domine, quia
iiuiiqiiain niaiiducavi omno cominuiie ct immundum. lo. El vox ilerum scciiiuloaJ cum : Quod Dcus purificavit,
lii cummuiic ne dixcris. 10. IIoc aulcm factum cst pcr lcr: ct slalim rcccplum esl vas in c.Tlum. 17. Et dum
intra sc htcsilarct IVlnis quidiiam osct visio, qiiam vidijsct: cccc viri qui missi erant a Cornclio, inquircnles
domiim Simonis, asliterunt ad ianuam. 18. El cum \ocasscnt,inlcrrogdbanl,si Simon.qui cognominatur Pctrus,
illic liaberct hospitium. 19. IVtro aulcm cogilante do visione, dixit Spiritus ci : Eccc viri Ires qu;vrunt lc. 20.
Surge itaque, dcsccndc, ct vade ciiin eis niliil dubitans: quia cgo misi illos. 21. Desccndcns outem IVlrus ad vi-
ros, disil : Eccc cgo sum, quem iiuocrilis : quic causa est propler quam vcnislis? '22. Qui dixcrunt: Cornclius
f3S Commcnlaria in Acla Aposlolorum. Cap. X.
centurio, vir iuslus, et timens Deum, et tcstimonium habens ab universa gente ludaeorum, responsum acccpit ab
angelo sancto, accersire te in domum suam, el andire verba abs te. 23. Introducens ergo eos recepit bospilio. Se-
quenti aulem die surgens profcclus est cum iilis: et quidam ex fralribus ab loppe comitati suiit eum. 24. Altera
autem die introivit Cffisareain. Gornclius vero cxpectdbat illos, convocatis cognatis suis et necessariis umicis. 25.
Et factum est cum inlroisset Petrus, obvius veiiit ci Coriielius, et procidens ad pedes eius adoravit. 26. Petnis
Tcro elevavit eum, dicens: Surge, et ego ipse homo sum. 27. Et loquens cum illo intravit, et invenit mullosqui
conveneraiit : 28. Dixitque ad illos: Vos scitis quomodo abominatum sit viro ludnco, coniungi aut accedere ad
alienigenam: sed mihi oslendit Deus neminem communem aut immundum diccre hominem. 29. Propter quod
sine dubitatione veni accersitus. Interrogo crgo, quam ob causam acccrsistis me? 30. Et Cornelius ait: A nu-
diusquarla die usque ad hanc horam, orans erara hora nona in domo mea, et ecce vir stelit ante me in veste can-
dida, et ait : 31 . Conicli, exaudila est oralio tua, et eleemosynffi tuae commemoratai sunt in conspectu Dei. 32. Mit-
te ergo in loppen, et accersi Simonem, qui cognomiimtur Petrus: hic hospitatur in domo Simonis coriarii iuxta
mare, 33. Confestim ergo misi ad le : et tu bene fecisti veniendo. Nunc ergo omnes nos in conspectu tuo adsu-
mus, audire omnia quaecumque tibi priecepta sunt n Domino. 34. Aperiens autem Petrus os suum.dixit: In ve-
ritale comperi, quia non est personarum accepior Deus : 35. Sed, in omni gente, qui timet eum, et operatur iu-
stitiam, acceptus est ilii. 36. Verbum misit Deus filiis Israel , annuntians pacem per lesum Christum (hic est o-
mnium Dominus). 37. Vos scitis quod factnm est verbum per universam Iuda;am : incipiens enim a Galilcea, post
baptismum quod praedicavit loannes, 38. lesum a Nazareth : quomodo unxit eum Deus Spiritu sanclo, et virtu-
te, qui pelransiit benefaciendo et siuiando omnes oppressos a diabolo , quoniam Deus erat cum illo. 39. Et nos
testes sumus omnium quae fecit in regione ludaeorum , et lerusalem, quem occiderunt suspendentes in iigno. 40.
Hunc Deus suscilavit tertia die, et dedit eum manifestum fieri,41. Non omni populo, sed teslibus praeordinatisa
Deo, nobis, qui maiiducavimus et bibimus cum illo, postquam resurrexit a mortuis. 42. Et praecepit nobis prae-
dicare popuio, el teslificari, quia ipse est qui coiistitulus est a Deo iudex vivorum et mortuorum. 43. Huic o-
mnes prophetse testimonium perbibent, remissionem pcccatorum accipere per nomen eius omnes qui credunt in
eum. -44. Adhuc loquente Pclro verba hsec, cecidit Spiritus sanctus super omnes qui audiebant verbum. 45. Et
obstupucrunt ex circuracisione fideles qui venerant cura Petro, quia et in nationes gratia Spiritus sancti effusa est.
46 Audiebant enim ilios loquentes linguis, et magnificantes Deum. 47. Tunc respondit Petrus: Numquid aquam
quis prohibere pole?t, ut non baptizentur hi qui Spirilum sanctum acccperunt sicut et nos? 48. Et iussit eos
baptizari in nomiue Domini lesu Christi. Tunc rogaverunt eum ut maneret apud eosaliquot diebus.
[N CjESarea.) Non Philippi, sed Palaestiuse, quae sita e- * loquentiae, quam laiidat Quintil. lib. t. cap. 1. et Cicero
rat in liltore maris Mcdilerrancijeratqiia munitissima: in Bruto. Fuit ergo Roina; Corneliorum familia non una,
CorDe-
liorum
fainilia.
hiuc et turris Stratonis dicla est; erat enim quasi arx et
antemurale Palaestinse: unde a Romanis firino praesidio
rustodiebatur , in quo Centurio erat Cornelius. Csesarea
conversa ad Christum, fanla est Erclesiarum Palaestinae
metropolis, sub se continens Erclesiam lerosolymitanam:
tum quia Caesarcse convnrsn Cornclio apcrtum fdit oslium
Ecclesiae Gentibus; tum potius quia Caisarea primitus sub
JRomanis erat Palseslinae metropolis, et maxima eivilatum
ludacK, teste losepho lib. 3. do Bcllo cap. 14, Sed postca
anno Chrisli 553. Viojiljus Papa in Concilio Conslantinop.
lerosol ymitanam Ecclesiam fecit Patriarchalem ,eique sub-
iecit CKsariensem: ita Baron. anno iam dicto.
NoMiNE CoRNELiCS.) Videtur hic fuisse Italiis [erat e-
nim centurio cohortis I(alicae) et Romanus Romas enim
illustres celebresque fucre Cornelii, et domus, imo gens,
Corneliorum nobilissima : sicut in Belgio ampla est fami-
lia Cornelinrum, ex qua ego prognalus sum : unde omnes
ox ilia oriiindi cognominantur Cornelii. Romae enim iliii
stris fuit Cornelius Cossus tribunus mililum , qui Tolum
sed plurimae , adeo ut gentera integram conllare posset.
Eius enim familiae, et quasi partes erant Scipionum, Len«
tulorum, Cinnarum, Balborum, Merularum, Rutulorum,
Celhegorum, Mamercorum, Dolabellarum, Mammularum,
Severorum, et alia; plures, quas fuse recensct Ant. Augu-
stiuus lib. de Familiis Roraanorum. Ex his ergo oriuadus
Tidetur hic Cornelius Centurio. A primo cnira illustri Cor-
nelio, fllii, ncpoles et posteri omnes dieti sunt Cornelii.
Porro nonnullis eruditis ita dicti videntur a cornu, qua- ^^^^^ ^
si cornei, robusti et conslantes. Unde S. Cornelius Roma-coruu.
nus Pontif. et Marlyr, S. Cypriano per lilteras familiaris,
pingilur cum cornu in mauu , quia Dccio ct ^'olusiaao
Imp. conslantissime restitit, uti narrat S. Cyprianus ; cor-
nu enim cst robiir auimalium: unde cornu symboliim est
fortiludinis, victori», regni, gloriae et triumphi, iuxta il-
lud de lospph, Corniia rhinoccroiis cornua illius. Deul. 33.
17. Et Psal. 43. 6. Li (e i7iimicos noslros ventilabiMus cor-
nu. EtPs.9l.ll. Exaltabitur sicut unicornis cornu meum.
Et Psal. 131. 17. Illuc producam cornu David. Et Psal.
niuin Laertem Veientium regem occidit,secundoque opi- .B 111.9. Cornu cius exaltabilur ingloria. El Zachar. 1. 21
ma spolia lovi Feretrio relulit , teste Livio lib. 4. decad.
1. Et Cornelius Cenlimalus, qui cum Annibal moenibus
appropinquaret, trepidante urbe, ei occurrens, extra ur-
bera eastra posuit, leste Plularcbo. Et Cornelius Merula
Coasul.qui contra Boios in Galliara missus, duodecim mil-
lia hostium cecidit, teste Livio de beiio Maced. lib. 5. Et
Cornelius Merula, siipcrioris nepos, flamen Dialis, qui in-
gresso urbem Mario.ne in eius, ulpote hoslis, potestatem
\eniret , in lovis aede venis succisis sibi mortem consci-
vit, sacerdolisquesui sanguinefoei veluslissimi maduere,
inquit Valcrius Max. lib. 9. cap. 12. Similes fuere pluri-
ini: inter quos emicuere Cornelii Scipiones, pra2sertim P.
r.ornelius Scipio, cognomento Africanus a devicta Africa,
bis consularis et censorius , ac triumphalis, ter princeps
Senatus, qui fratrem habuit consularem et triumphalem,
nepotem vero filii adoptione bis consularem.bis triumpha-
lem. et censorium. el augurem : cuius soror Cornclia ma-
ter Gracchorum, virago fuit raagni anirai, prudentiae et e-
Hxc sunt cornua qux ventilaverunt ludam. Hinc Psal. 97.
Psallile Domino, a\l, in tubis ductilibus, et voce tabxcor-
nex, hoc est rayslice, in robore virlutis. Duas ait ibidcra
S. Hierou. hubelote tubas, et arrjenteam, el corncam. Ar-
fjenleam. ut habealis sermonem: corneam, uthabealis vir-
tutem. Lcrjimus inLevitico: ISuUum nnimal offeralur , ni-
si quodcumque cornulum csl. etc. Et nos crrjo guamdiu
habemus cornu, meremur victimaesse Dei. Si autem cor-
nu nostrum fueril excussum, quasi debiles sumus. el inter
saccrdotes Dei venire non possumus. Et S. August. ibid.
Cornu, di\t, exccdit carnem, necesse est ut carnem superan-
do sit prmum ad perdurandum , et capax vocis- Qui vult
esse tuba cornea, superet carnem, transcendal carnales af-
fectus. Et inferius: Tubacornea te erigat adversus diabo-
lum, non tuba comea adversus fralrem tuum. Quocirca S.
Cornelius quasi roboris autistes, et Martyrura priraipilus,
ad robur ajque ac ad dccus martyrii impetrandiira, a fi-
delibus invocari solet. Ita ut alios taceam,eum sibi cogno-
Commcntaria in Acla Apostolonim. Cap. X.
139
minfim martyrii causa inrocarc soipbalCornelius Musius, \ tnncl eum , el operalur iuslitiam, acceptus est illi: loqui
Vfl ;
corde
apiid Beljjas Pocla laureatus,qui proinde hunc ei bymaum
sxpc concincbat:
Bente Christi Pontifex, Christique Marltjr inclyte,
Hmc gratiam Cornelio tuo benignus impetra,
T't exprimo quem nomine, te chnrilate, te fide,
Et asserendx audacia te veritatis exprimam.
Af ab co voti compos elTectus csl: nam Liin;duni Batavo-
rum sub annutn Uomini 1572. a Calvinislis naso , aiiri-
bu9, maniium pedumqiie digilis Iriincatus , trabi in foro
alTixus, et laquco straiigulatus, anno ajtatis 7-2. gioriosum
obiit marlyrium, uti referl Aubertus Mirxus in Elogiis
Belgicis.
Vel ccrtc Cornclius dicitur a corde, qiiasi cnrdatus, q.
tur autem de Cornelio. Ergo Coroelius acceplus el gratus
erat Dco: ergo erat iuslus: uullus cnim est gratus Deo ,
nisi iustus. Primus enira elTectus gratiae iusliricanlis est|
fecerc hominem gralum ct acceplum Deo. Deiiidc, qui o-
peratur iustiliam est iustus : Cornclius aulem. teste S. Pe-
tro, operabalur iusliliam ; crgo erat iustus. Quarto, quia
V. 22. de eo dicitur: Cornelius vir iustus et limens Deum,
el tcUimonium habcn^ ab unicersa yente ludxorum, respon-
sum accepit ab anrjclo sancto . accersire te. Denique t. 2.
de eo dicilur: Faciens elcemosynas multas plebi, et dcpre-
cans Deum semper. Ha;c autcm duo consistcre nequeunt
cum pcccato, sed prajsupponunt gratiam sanctificantem.
Quare Cornclius ante adventum S. Pctri, a luda?is quibus-
d. Corncli cor nc linque solo: cor sit in ailherc, non in ae- cum Cajsarca: versabatur, didicit hausitque fidem eipl
re ; in solc et ca-lo, non in solo et salo.Talem enim decuit citam uniusDei,ct implicitamChristi mediatoris,coluitqiie
psse hiinc Coriiolium , primipilum Ecclcsirc (ientilis , qui vcrum Deiim, sicut et lob eiusque aniici: non enim soli
ricntilibiis oninibus quasi dux et antcsignanus viam ad " " '
Kcclesiam, imo iterin ca;lum panderct; nimirum nobilcm
Ttomanum, militum diiccm , qui nobillbus Romanis, mi-
litibus el principibus fidei et virtutis cxempliim daret : un-
de eum pnulo post sccuta sunt tot agmina Uomanorum,
Ccnlurio
quis'
prwscrtim militum ct nobilium, non tantum ad fidem.sed
et ad martyrium. Fuit crgo ipse gloria gentilitatis,et Cen-
tium primilia;, ait Orig. hom. 1-1. in Num. et S. Hieron.
ad Salvinam: Primus,a\\., Cornelius salutem Gentiumde-
dicarit.
Cb:<tcrio.) Qui ccnturia! militum pra?erat, qus primo
ronstabat ccntum mililibus: scd variis de caiisis siibindc
adaiicliis cst hic numerus. Caictnn. opinatiir Cornclium
hunc fiiissc ccnturionom prim.TC cohorlis cx decem, qiiibus
constabat Icgio,qui proindo primipilus dicebatur,cui praj-
fi.Teliatur vcxillum aquilx, qiiod crat Romanorum insignc,
ac 400. militcs in prima acie gubcrnabal, quasi primi or-
dinis diictor, teste Vegi-tio lib. 2. c. 6. Unde et cqucstri-
bus ornnmcntis ccnsuque decorabatur , uti docel Lipsius
lib. 2. dc .Militia Uomana.
ludaei ante Christum , scd ct nonnulli Genliles coluerunt
verum Deum , qui scrvantcs legem naturs et charilatis ,
uiustificati sunt , indoque eleemosynas aliaquc pia opera
praestiterunt. Haec autem facere non polucriint per vires
solius natura;, uti ccnscbant Pelagiani, sed ad hoc cgebant
gratia Dei excitanle et cooperanle, uti rectc docet S. Pro-
sper. lib. dc Libertare arbllrii.
Dices: Si crat iuslus , quid opus erat ad eum mitferc
S. Petrum? Ucsp. Opus crat ad hoc, ut pcr eiim disceret
cxplicitam fidein Christi, omniumque eius mvsleriorum:
nam implicita fides non siifTicicbat. lam enim facta erat
promulgalio nova; legis, cl fidei explicita; dc Chrislo ma-
dlatore in Pentecosle lcrosolymis; illnqiie scnsim serpc-
bat ad alias vicinas urbes, ita ut de illa inaudierit Cornc-
lius, ut patet v. 22. Quare eius obligatio incipiebal ubi-
qiie induci, ct consequcnler obllgare Cornelium, qui hac-
tcnus laborarat eius ignorantia inviocibill: scd illa iam
incipicbat ficri vincibilis, ideoque culpabilis; qui si illam
depellere, et obligationi iam dictaj satisfaccre ncglcxisset,
pcccassct, ct amisissct iuslitiam. Unde ul cain non amit-
C'jr erjjo
nii*su^
e;t a.i
pum S.
Peims?
Rerp.
Cohors
qua) ?
ConoHTis.) Cr.-cce t/. ^riiox,-, id est, ex cohorte: cohors Q tat, sed retincat ct augeat.iubcliir ab angolo acccrscrc Pe
Vcrs i
An Cor-
nejliii
iam frio-
ril iu-
•tn'. ?
enlin pliiros habebat ccnturins ct ccnlurioncs, e qiiibus
uniis fuit Cornelius. Cohors cnim prlmitus crat dccima
pars logionis, conslans qiiinquaginta manipiilis, manipu-
liis aiitcm 2o militibus : quare coliors conslabat 12o0. mi-
litibus: logio 12. mllllbus ct quingonlls, ut patct cx C.t;-
fsarc Ilb. G. dc Rolio civili, Vcllcio lib. 2. et alils. lam co-
hors viilgo a (lallis vocatur rcgimontiim, ct qiii ci pr.TPSt
djcitiir Tribuniis, sive Chiliarchn. Vcrum po.^lca iiti legio-
nis, ila et cohortis numcrus imminiiliis est , idquc varic
pro vnriclate lemporum et locorum. Lcgio tandcm reda-
cta cst ad sex millla ct scxccntos.
Italica ) .Vb Italis mllilibus quibus constabat. Opina-
lur Baron. tianc onhortem ordino fiiisse sexlani, cl cogno-
niinatnm Forratnin: linnc cnim ab Augusto collocalam
fuissc in Iiid»a soribll Dio.
Religiosus ac ti.mens Deim.) Yalah\. pius el religio-
suscrga Dcum. Esl hic problomn: An Cornelius nntcqiinm
nccorscrct Polriim fiicrit iustUicnttis , necnc? Nognt S.
trum,qui explicite cum doccat illa,qu.'e dcChristo scire et
crcdcre neccssarium crat.non tantutn ad acquircndam,Tel
augendam.scd ct ad rctincndam iustitiam: noccssariiim,
inquain, iion tantum necessitate priTcepti^ut vult .Andreas
Vega llb. 6. in Conc. Trident. cap 20. et Dom. Solo lib.
2. de Natura et gratia cnp. 11. ct 12. sed etiam noccssi-
talc medli. Nam post suHicicntcm Evangclli promulgalio-
ncm , nemo potest iustiGcari cl salvari, nisi per cxplicitam
fidcm Christi mcdiatoris , ut habet vorior ct commiinior
Thcologorum senlenlia. Pcrpcram enim Molchlor Canus,
et ex co Dominic. Banncz 2. 2. q. 2. art. 8. scparant salu-
tcm a iuslitia, dlcuntque Cornollum , ct similcs sinc fide
cxplicita Christi potuissc iuslificari , scd non salvari. Sa-
lus enim iudlviduc adha;rcl iustiti.t;: iiistitin enim et gra-
lia cst scmen gloria; , ut qnicumqiie inoritur in gratia ,
certus sit dc salute ct gloria jclcrna. Hoc ost qiiod nit S.
(ircgor. loco citato , (^orncllum prr bona opcra ntcruisse
fidcm, scilicet cxplioitam dc (>hristo : cl siinul pcr fidem.
(.Ihrysost. (JEciimcn. ct Stnplctoniis hic , ct S. Rnsil. in H scilicol implicitain, venisse ad bonaopcra. Rursum per fi
IiAsp ar-
Hrniatl-
Pruli.
I.
Rogiil. bro\jor. rcg. 224. 1'nvol S. Aiig. lib. dc Pr.Tcdost
snnot. c. 7. Hiiic senlcntia; fuvent ca quae dicuntur v. o.
43. 44. ct rnp. soq. v. 14.
Lnngo voriiis nlTirninnt S. (ircgor. homil. 9. ct 19. in
Ezcch. Bodn. Dinnys. ct !..orlnus hlc, Mnglster in 3. dist.
2.}. ibiqiio Allicrtiis, Ronnvonl. ct S. Thom. ibidcm, nc 3.
p. q. ()!). n. 4. nd 2. Riinrdiis Tnppor. nrt. 7. Alfonsiis n
Cnstro vorbo naptismus, h.Trosi 1(J. (ircgorius dc \'nlon-
lia 2. 2. (lisp. 1. qii.Tsi.2. piinclo4. FnvclS. Hicronymiis
in cnp. 5. cpisl. nd (inlnt. Probntur Priino, quin Cornolius
hic vocntiir rclif/iosus ac timcns Dcum : crgo non tnntum
ernt iustiis, scd ct piiis nc rcllgiosus. Sociindo, quin v. 4.
diciinliir oporn ct clooinosyn.T; ciiis nscondissc in mcmo-
rinm in cons|ioclu Doi. Ti-rtio, qiiin id discrtc vidcturns-
sercrc S. Pclriis v. 34. dlccns: In vcrilutc compcri , quia
non cst pcrsonanm acccptor Dcus : scU in omni gcnlc qui
dcin vcnisse nd bona oporn, scd por opcra esso solidnlum
in (idc. Porro bnptiznvit Cornolium Pctriis, ut cum Chri-
slinnismo initiarct, grnliamquc acrcptnm augerct ct coti-
firmarct: iam cnim bnptisniiis inripicbnt eum omnesque
alios obligarc. Nou crgo bnplizatus est , ut rcinissioncm
pcccntoriiin accipcrcl, qiinm nntc inm nccopornt,nisi for-
tc voninllum, sl qii.T irromissn habobal , uli ot pccnarum
pcccalis inorlnlibiis |ir.Tcodcntibus dcbitnrum, si qu.T ad-
iiiic rcmittondn; rcstnbnnt. Addc,culpam poccalorum mor-
tnlium ci rcmissain fuisso pcr conlritioncm. qii.T include-
bat votum implicitum baptismi: undc dcbobnt bnptizari.
iit hop volo sc cxolvcrct: illius cnim iutuitu rcmissa ci c-
rnnt pcccnla.
Diccs socundo : Ad vcrba S. Pclri vcrs. 44. dcsccndit in
eum Spiritus sanctus: crgo aiitc non dcsccnderat. Rcsp.
Tunc visibilitcr dcsccndil , qui prius in eum invisibililcr
IGO
Commentaria in Acla Apostolorum. Cap. X.
desecnderat; contulitque ei augmentum gralia;, et insu-^ Quasi uora diei nona. ) Qua; incipit a terlia pomeri
per fjratias gratis datas, ut donum iin^uarum, elc. de quo
V. 44. Minus recte ergo aliqiii eum tiinc primo iustificatum
censeut. Arp;umenta adversariorum petita cx versibus ci-
latis, in illorum explicatione dissolventur.
Deprecan3 Deum se.mper.) Quantum scilicet pcr ne-
gotia domestica et militaria liccbat , semper crgo , id est
frequcntcr , assidue. Nota hic quatuor virtutes Cornelii ,
cuivis Chrisliano, pra?sertim Supcriori, imitandas, si sua>
vocationi atque ofTicio satisfacerc velit. Prima cst rcligio;
fuit cnim ipse vir rcligiosus erga Deum. Sectindacst timor
Dei. Tcrtia est miscricordia el eleeniosyna; qui enim in
diana, ct protendilur usquc ad vesperam. Unde hora no-
na, crat hora oralionis vcsperlina ; sicut prima erat ma-
tutina, uti dixi cap. 3. v. 1. Vidcturergo Cornelius more
Iuda2orum, inlcr quos agebat, utrumque orandi tempus
observassc ; cuinque vcsperlinam hora; nonae orationera
obiret,apparuit ci angelus.Oranlibusenimse interserunt,
astant et opparent angeli, quorum opus et delicije est o-
ralio: ila Cassian. lib. 3. de lust. Renun. cap. 3. Et S.
Chrysost. qui et causam dat, cur potius vespertina hora
apparucrit angelus, quam inatutina : Quia postrema ho-
ra /i.rc erat, inquit, quandn curx dimiltuntur, et vacatur
proximum rnisericors est, vicissim Dcuni in sc misericor- precibus atque compunctioni. Cor eniin curarum expcrs et
dcm experielur, iuxla iliud promissum Chusli : Beatimise-
ricordes, qiioniam ipsi misericordiam conscquetit ur, Mallh.
•5. Unde Nazianz. orat. de cura pauperum :. Esto, inquit,
calamitoso Deus, nt vicissim Deus in tua calamitate sit ti'
bi Deus. Ila Cornelius pcr eleemosynas nicruil visitari ab
angelo,et a S. Petro, ab eoque percipcre fidem Christi, ut
compunctione saucium, capax est illustrationura rerum-
que ca^lestium, optimeque ad eas dispositum.
Mysticam causain datUeda: Quoniam, \aqmt,inmorle
illius ( Christi ) baptizandus erat.qui spiritum tradidit ho-
ra nona. Hinc Aleuinus lib. de Divinis Onic. cap. de Sab-
. . . t bato sancto,docet catechumcnosbaptizarihoranona:quia
aiteiangclusv.4.Quartaestoratiofrequens;haeceniniest U ea hora ad priraum e Gentibus catechumenum, pula ad
AngcUis
rorpora-
liter vi-
sus Cor-
iielio
nuoiiirrr
<ie cau-
sis.
quasi fistula, e ca;lo eliciens omnem graliarum imbrem.
Tropolog. S. Hieron. epist. 9. ad Salvinam, haec omnia
applicat Ncbridio , eius raarilo iam defuncto , qui fuerat
Iiiiperaloruin nopos, natus ex sorore Augnstae. Quidquid,
inquit, de illo (Cornelio) dicitur , hoc nomine commutato,
in iSebridio meo vindico. Sic religiosus fuit,ct amator pu-
dicitix, ul virgo sortiretur uxorem : sic timens Deum cum
omni domo sua, ut oblilus dignilatis omne consortium cum
monachis haberet-et C/ericis , tantasque eleemo!>ijnas face-
ret in poputis, ut fores eius pauperum ac debilium obside-
rent examina: cerle sic sempcr orans Deum, ut illi, quod
oplimum esset , eveniret. liaptus est , ne malitia mutaret
mentem eius, quia placila erat anima illius Deo. Et niox :
I\ihil nocuit militanti pcdudamentum . et baltheus, et appa-
rilorum caterrx: quia sub habitu alleriusol/eri militabat.
JjKjimus et in Evangelio Matlh. 8. de alio Ccnturione Do-
mini tcslimonium : i\ec in Israel tanlam fidem inveni. lo-
sephpost Pharaonem regis ornatus insignibus, sic Deo cha-
nis fait, ul superomnes Patriarchas duarum tribuum pa-
ter fierct. Daniel et tres piieri sic prxerant Babylonix o-
pibus,ut habilu Nabuchodonosor , Deo menle servirenl. Mar-
dochxus et Esther inler purpuram,sericum et gemmas,su-
perbiam humititale vicerunt ; tantique fuere tneriti, ut ca-
plivi victoribus imperarenl. Et inferius: Mirum dictuest:
nulritus inj^alatio , contitbernalis et co^idiscijndas Augu-
slorum. quorum mensse ministrat orbis, et terra ac maria
serviunt, inler rerum omnium abundantiam , in primo x-
tatis flore tantx verecundix fuil , ut virginalem pudorem
vinceret , et ne levem quidem obscceni rumoris de se fabu-
lam daret. Deinde purpuratorum propinquus , soeius. con-
sobrinus, iisdem cum ambobus studiis eruditus, non est ia-
flatus superbia; sedcunctis amabilis, ipsos principes ama-
bat ul fralres, venerabalur ut dominos. Ministros autem eo-
rum sic sibi charitale sociarat , ut qui merito inferiores e-
rant, of^ciis se pares arbilrarenlur. Notent haec Principcs,
aulici, duces, militcs, notent et imitentur.
Et viniT IN Tisu masifeste. ) Fuit ergo ha>c visio D
corporalis et oeularis : hcec enim sola est manifesta. Ad-
de, factain esse non noctu, sed per diem hora nona in vi-
gilia, cum orarct Cornelius ; ergo fuit corporalis : nam
quando per visionem dumtaxat imaginariam quid videtur,
Golel id jieri noctu. Angelus ergo in corpore assiiinpto ap-
paruit Cornelio. Causae fiicrunt quatuor. Prima, ne Cor-
aelius, aut eius domestici puiarent fiiisse iJliisionem no-
cturnam. Secunda, nc ludaei putantes ad se solos pertine-
re Messiam, fidem et Evangelium , obiicereut S. Petro,
siirreplitiam fuisse visionem , ct vocalionem Coruelii ad
ndem,uti hac de re expostularunt cuin eo cap.11,3. Ter-
«io, ut Genliles e Cornelio scircnt certo et manifeste, sibi
apertum esse ostiiim Evangelii. Quarlo, quia Gentibus
manifeste revelaodus erat Christus, Christique fides- lu-
dai vero excaecandi erant, et ad suk legis umbras rele-
gandi.
Cornelium, veait angelus iubens vocari Petrum, qui euin
baptizaret.
Tropol. S. Chrysost. Cornelius , inquil, vitx religiosx
sibi tempora constituit : non enim est vir pius qui sibi sta-
ta orandi, et bonis operibus vacandi tcmpora non prxfigit.
Et S. Hieron. epist. ad Salvinam viduam, hoc ei dat mo-
nitum : Scmpcr in maiiibus iuis sit divina lectio, et tam
crcbrx oraliones , ut omnes cogitalionum sagittx , quibus
adolescenlia perculi solel, huiusmodi clypeo repellantur.
Inter Apophlcgmata S. ThoniK Aquinatis priinarium hoc
rcccnsetur : Ueligiosus non est , qui non semper versaiur
cum Deo, aut cogilal dc Deo. Quocirca ipse ita assiduus
crat in oratione , ut omnem suain scientiam illi potius,
quam sludio, cui tamen sediilo vocabat, attribueret, dice-
retqiie scientiam siiam magis esse cailitus infusam, quani
humanitus acquisilam. Piursum,4?»»!«, inquiebatS. Tho-
mas, sine orntione non proficit. Jicligiosus sine oratione,
Q^ esl velut miles nudus,quipugnat sine armis, idcoque iner-
mis faciie ab hoste vincitur.
Angelum Dei.) Lyran. et Dionys. probabiliteropinan-
tiir, angeiiim hunc fiiisse Cuslodem Cornelii. Angeli enim
Cuslodis officium esl curare sui clientis catechesin,baptis-
rnum et salulem. Quare falsum est quod censuit Origeoes
hoin. 6. in Matth. angeliira Custodein incipere custodire
clientem siiiini a tempore baptisini. Nain et iiifideles non
baptizali habent Custodem angelura, qui eos a peccatis
avocet, et ad virtutes, praesertiin fidem et baplismum, de-
durat, nti habet conimunis Theologorum sentenlia.
TiMORE CORREPTLS. ) Angcli cniin inaiestas et gloria vers
vidcnlem pcrcellit, uti dixi cap. 7. 32.
QuiD EST DoMiNE? ) Ita Roman . Graecus et Syrus, q.
d. Qiiid a me poscis Domine? qnid ine vis facere? .■Miqui
codices Latini legunt : Quis es Domine? uti dicebat Sau-
lus cap. 9. 5. Sed priorem leclioneiii esse genuinam, pa-
tet es responsione angcli. Ait enim : Orationes iux et e-
lecmosynx tux asccnclerunt in memoriam, Gr£ece, lu; avc,-
MT-i-jvi , ut scilicet quasi raeraoriale a te subinissura ad
Deura, serventiir, et semper obversentur conspectui Dei.
Vatabl. recordalus esl Dominus oralionum ct eleemosy-
varum tuarum, ideoque eas digno praemio remunerari vo-
lens, mittit rae ad te, ut ostendam tibi viam ad fidem et
saliitem. Tertull. lib. de leiuuio cap. 8. addit, eticiunia:
eleemosyna enim et ieiunium sunt quasi duae alse. quibus
oratio evehitur et evolat in cwluin ad Deum. Credibile e-
nim cst Corneliura miscnisse orationi et clcemosynis ie-
iiinium. A ludajis eniin didicerat illud angeli consilium
datum Tobise cap. 12. 8. Bona cst oratio cum ieiunio et
eleemosijna, magis quam ihesauros auri recondcrc : quo-
niam elcemost/na a morte liberat , ct ipsa est qux purgat
peccnla, et facit invenire misericordiain et vitam xternam.
Nota.To ascendcrunt alliidit ad ritura sacrificioruni,prae-
sertim holocausti.quod totiim per ignein el fiiniiim ascen-
dcbat ad Deum, indeque dictura esl n"?1V ola, id est a-
Commenlaria in Acla Aposlolorura. Cap. X 161
snonsio. Oralioncs enim sunl inslar Iiolocausti : inde enira ^ non fuisse oculorum, sed iinaginalioois et menlis
Tocantur vitull labiorum, sacrificium laudis, etc
Et nu.-^c MiTTE.j Noa dicit, Vade lu ad Petrum: quia
volebat cum eu lotam eius famiiiain catecbi/ari ct bapti-
zari: hxc aulcm tota domo abirc non poterat: ita Hugo.
Rursum angclus per se haec nou prtestat, quia bomines a
Deo ordinali sunt ministri rcrbi Dci ct baplismi, non an-
geli.Sic Saulus ab Ananiabaptizatus esl.EunuchusCan-
dacisa Philippo. Porro voluitDeus acccrsiri Pctrum, non
loannem, vel qucm alium, quia dccebat, ut Petrus quasi
caput Ecclesix, sicut primus omnium postChristum prae-
dicaverat ludoiis, Act. 2. et 3. ita priuius prscdicaret et
Gentibus, pulaCorncIioeiusque familix. Ipse cniiu quosi
totius Ecclesix Pastor, debebat in eam quasi in unum o-
vile Christi, congregore tam Gentcs quam ludaeos, ut u-
triquc cuin quasi commuacm patrem agnoscerent, cole-
rent, obcdireat ct sequercntur, iu eoquc utrique, licet in-
ler sc divcrsi, iino odversi unirenlur.
MisiT iLLOS IN lOPPEN. ) Pcrquirere et accersere Pe
Symbolice signincatur hic primo, arcanum mysteriiira
in caelis et Dei prxdestinationc reconditum, de (ientium
vocalione od Christum , iam toti mundo reserandum et
patefaciendum esse, ait Beda. Secundo, Petro quasi ca;li
clavigcro,daias csse claves ad aperiendum et claudendum
c*Ios, Matih. 16. 19.
Et descemdess vas QioDDASi.) F(K, id cst rcceptacu-
lum, non aciicum, nec fcrreum, uec ligneum, sed lineum.
Uudc sequitur, Kc/u^ tinteum magnum. Eratergo hoc lin-
teum sive linleomen, velut uter lineus, coutioens omuis
gcneris escas, inferne concavus ctclaueus, superoe aper-
tus, qui qualuor sui angulis c caclo dcmiltebatur ad Pe-
truin, eique csurienti oiiines has escas ad manducandum
ofTerebat.
Quxres, quid ad littcram significal hoc vas, sivc lia-
teum ? Resp. Primo Glossa Interlin. signiticare corpus
Chrisli, quod est ut iinteum, quoniam sine semine coace-
pluin , caadorem castitatis custodit ; et quia mortuum
Irum , noa imperaado,8ed rogaado, ut dignaretur venire U maguum vero propter dcilatis consortium, et quia resur-
Sancii
orarunl
10 locis
eicelijs
cur ?
ad domum Cornclii.
AscERDiT Petbus in supbrioba.) Ei; Su\ta, id est, ia
tcctuin doaius: tecta enim in Palaistioa sunt plana, ul ia
iis ambulore, scdcre, orare possint, quie Graece domota,
Ilomx soloria, vel mccaioaa oppellantur, oit S. Uicron.
epist. 135. ad Suniam. Ascendit ergo ct secessit, ut libe-
rius ca.'Iuiii intucretur, eoquc o terro oculos et mentein
oroturus oltolleret. Orotio enim est oscensus mentis ad
' Dcuiii, qucm iuvot oscensus corporis. Hinc Christus, Mo-
sc8, Elias, Elisxus, S. Franciscus, aliique Sancti oraluri
oscendebant in inontes, ut sicut loco, sic et cogilalione
caelo vicini elHcerentur, oit S. Ambros. serm. 11.
CiBCA HOBAU sexTAH. ) Noto hic horara sextam ora-
tionis : quia eo uli humu creatus cst, et pcccavit, ito et
recreatus cst a Christo cruci afTixo : et quio eo hora solet
sumi prandium, cui exemplo Petri et Ecclesix pixmittea-
da est oratiu. Vide dicta 1. Timolh. 4. v. 3. et 4.
rexit. Ita el Cossian. lib. 3. de Instit. Renun. cap. 3.
Secundo, melius alii accipiunt Dei serinonem, et prx-
dicalionem Evaogclii, in qua moUiter quiescunt pecealo-
rum animx in cxlcstis gratix illapsu, et supernx giorix
spc: ita S. Ephrcin serm.de S. Basil. tom. 3. et S. Greg.
lib. 33. Moral. cap. 16. vel. 20.
Tertio ct apliasiine, S. August. serm. 26. dc diversis, va, tn
S. Ambr. scriii. 10. Cyrillus, vel potius Origenes hom. 7. Eccl«ii
in Levit. S. Hicron. in epist. 89. ad S. Aug. Grcg. loco '■''"•"•
iaiii citato, Beda el alii accipiunl Ecclesioiu Chrisli. Hxc
enim est quosi vos lineuin, id est purum , propter iucor-
ruptibilem veritotem et fidem; quia purissima et saoctis-
siina est tum in lidc, tum ia vito et moribus, non hobens
niaculom, neque rugam, Ephcs. o. 27. Hxc de cxlo de-
niittitur,quia ipso esl civitas soncto, lerusalem nova dc-
scendens de cxlo o Dco, Apocol. 21. v. 2. Qualuor an-
guli sunt quoluor Evaugelio, quibus per quatuor plagas
vcr». 10. Et CUM eSUBIBBT. ) Cibum corporalem : huius enim P mundi , et quatuor partes terrx disseminatur Ecclosio
fames solet obvenire adventante tcmpore prandii. Quare
quod S. Ambros serm. 10. Beda et alii accipiunt de esu-
rie spiritoli onimaruin , eo quod vidcret paucos ludxos
converli ad Christum, mysticum est, non littcrale, ut pa-
tet ei sequcntibus.
VoLUiT GUSTARE. ) Vox gusture notat sobrietotcm S.
Pelri, quosi cibo non se opplcre, scd cum dumtaxat pro
nccessilate degustarc, ct summis, ut dicitur, lobris dcli-
bore voluerit. llursum, quod in hac vita sil tantum gustus
et dclibatio voluptatis, in futura vero soties, iuxta illud
Psal. 16. 15. Satiabor cum apparuerit gloria tua. Quocir-
ca vir sapiens dixit, cor nostrum esse pyromidole, ita si-
tum in hominc,ut eius basis sursum, conusdcorsum ver-
gat, od signiflcandum, quod tcrram ettcrrenaqux dcor-
sum sunt,tantura obitcr etlcvissimc,quasiiapunctodum-
taxat tangere ct gustore, toluin vcro cordis mcutisque si-
num ct copacitotcm sursura ad cxlcstio erigerc et expan-
dcre debcarous. Undo niysticc S. Uicron. ad Uusticumc-
pist. 4. Pctrus, oit, csuriens m ludxis, Cornclii saturatur
fide, et famem incredulitatis eorum , (jcntium conversione
restinguil: atqueinvase Evangeliorum quadrangulo.quod
de cxlo desccndit ad tcrram, docetur et discit omnes ho-
tnines posse salvari : rursumque quod viderat , in spccie
candidissimi linteaminis in superna transfertur, et crcdcn-
tium turbam ad cxlum rapit, ut pollicitatio Domini com-
pleatur: lleali mundo cordc, quoniam ipsi Deum videbunt.
Cecidit supbb eum mentis excbssus. )q. d. Haptus
Gst in eitasin. Vux cecidit , signilirat hanc cxtasin non
fuissc natiiralciii, qualis esl ca qux cx voliomcnli iro, pa-
vore, omore, studio ct contemplationo nascitiir, scd divi-
nam, nimirum cxlitus S. Pctro immissam fuissr honc vi-
sionem ct raptum. Vidc qux de citasi diii prxfntionc ia
minorcs Prophclas can. 19.
I Et vidit CjElum apertum.) Vidit. scilicct in mcntig
cxccssu , dc qiio urxccssit. Uude scquilur lionc visiuncm
VOL. X.
Uoc vas ler e cxlo dcmitlitur, quia fide et sacramenlo
SS. Trinitalis fideles innovoutur, et ia Ecclesiom admit-
luntur. In eo sunt iramundx et ferx bestis, id est, qux-
vis gcntes, qux prius eront turpibus et ferinis moribus,
atque o legali ludxorum muuditie olicnx. .\udi S. Grcg.
Quid,a\l,signatur linleosindoHis,nisi subfilisinlcxtio »an-
ctx prxdicalionis , in qua molliter quiescilur , quia meiis
in illa fidelium supcrna spe refovetur.
Tropol. pcr vos hoc miilli occipiunt stotum Rcligionis, rropol.
qui constat lino, id esl, maccralionc carnis et inorliCca- J,').',';*^
lione appetituum. Liuum cniiii varie maccratur et carmi- „;, ^.
natur, ut fiat linum ; quatuor inilia sunt quatuor regulac lus.
quotuor priscorum Ordinum, puta rcgulo S. Bosilii , S.
Augustini, S. Bunedicti et S. Fioncisci : iu co sunt aniina-
lia imniunda, id est peccatorcs qui ut pccrato in sxculo
admissa eipieut, poenitentix causa se maacipant Ucligio-
ni: ila Glossa. Porro quomodo lineum ct lintoum sit syin-
1% bolum puritatis, poenitentix. paticulix, forlitudinis, rcli-
•-'gionis, ctc. diii E.xodi 28. 39. ct leroinix 13 1. Siinile
est hoc vas lineum vasi intcnicrato, dc qiio noslcr Causi-
nus Parabol. Hist. lib. 12. cop. 71. cx Pausania. Tradit
cnim Pausanias in Arcadia csse Stygem fluvium, cuius a-
qua odco acris cl polcns cst, ul omnio voso sivc xrca. sivc
forrea, sive Inpidco disrumpat, cxccpto vase quod lit ex
ungula cqui, quod proindc vas intcmeratum dicitur; cst-
quc hicroglyphicum B. Virginis, qux nullo pcrcalo, vcl
origiiioli, vel orluoli (cuius symbolum esl Styx) infici out
Ixdi potuit.Similimodo Rcligiocst vas inlcmcrntuni.quia
oinnia peccata et pcccalorum occasioncs ainovct ct ciclu-
dit, quantum fragilitos luimona palilur.
Symbol. ClEcum. Vas,inquil, lintcum dennlnt lolum or-Symbol.
bcm, qui od Christum vocalur: quntuor inilia sunt qua-jy,"""'
luor clomenta. quibus hic inferior mundus constat et pro- boaio.
pngntur: animnlia varia sunt varii honiinum stalus. (^OD-
Bcqucnter vas liulcum esl Lomo, qui csl raicrocosmus coa-
/62 Commenlaria in Acla Apostolorum. Cap. X.
stans quatuor eleraentis: quare eoj^itet se, uti ex iis con- ^ Tropol. Pritlatus el praedicalor cogilel se dcbcre essoTropol
flalus est, ila brevi iu ea resolvendura, el per niortem re-
diturura. Quocirca Antislites in jElhiopia, cum cruce sibi
praeferri curant vas cincruni, quod eos iugiter memores
reddat suae mortalitatis, taciteque eis inclamet: Memento
homo, quia cinis es, cl in cinerem reverleris: ita Nicolaua
Causimis I. o. Parabol.Hist, c. 4. ex Sabellico 1. 4. c. 4.
QuATUOR iNiTiis. ) Syrus et Valabl. quatuor angulis :
Tigurioa, quatuor exlremitatibus. Graece additur Hioeua-
vov, id est alligatum: cum enim linteanien lioc essetqua-
dratum , nec esset eipansum instar straguli, scd instar
vasis, vel utris constrictum ad capieoda animalia. neces-
sario debebat in quatuor sui exlremilalibus conslringi et
colligari, ne animalia didluerent, vel dilaberentur. Hi qua-
tuor anguii significant quatuor Evangclia, spargenda per
quatuor orbis plagas, uli iam dixi.
Veis \i. In quo erant O.M.MA QUADRUPEDIA. ) Id cst omne ge-
nus quadrupedum: ilaSyrus; estenim Iiic dislribtitio pro
generibus singulorum, non autem pro singulis gcnerum :
leonem, fortera ac matrnanimum in iugulandis erroribus, P''*''''"?
pravis moribus etamonbus, sibiqueaeque ac 5. rctro oi-pojtQUjj.
ctum esse: Occide el manduca: ita S. Gregor. 30. Mor. cho.
cap. 7. vol. 11. Quocirca leonino et calidissimo debet csse
stoinacho, ut instar struthionis ferrum digeral, quin el
serpentcs aliaque venenata animalia in biinuin Ecclesiae
succum converlat. Medici triplicem statuunt stomachum.
Priinuin debilem et innrraum , qui escas boni succi in
malum, puta in bilem aut phlcgma, convertit. Secuudum
boniim, qui cibos boui succi in bonam alimoniam conver-
tit. Tertium optiraum, qui vi caloris res mali succi in bo-
num commutat. lla syinbolice, dcbili charitale sunt et vir-
tute, qui volentes saeculares convertere ab eis pervertun-
tur, moresque eorum induunt. Secundo, alii sunt, qui bo-
nos in bonitale conservant. Tertio,optimi sunt.qui vi cha-
ritatis malos, serpeuliuos, inio saxeos homioes inbooos,
ovinos et cereos convertunt. Talis fuit Chrislus, qui Mag-
dalenam et Sauluin converlit. Talis Paulus CKlerique .\-
nec enim oinnia individua omnium auimalium capi pote- u postoli. Talis ergo sit vir Apostolicus, animarum et Dei
rant unico vase el linteo. Graece additur Sr.pw, id est fe
rse. S. Hieron. in cap. 38. Ezech. el Origen. hora. 2. in
cap. 2. Gencs. censent, in hoc linteo fuisse aniraalia tam
niunda, qiiam immunda,sicul fuerunt in arca Noe; mun-
da significabant Iuda30S, immunda Gentes : ex utrisquc
enira una condalur Ecclesia. Probabilius censet lustinus
quaest. 89. ad Orthod. in hoc linteo fuisse sula animalia
iramunda: nam si raunda fuissent, Petrus non exhorruis-
set, sed ea accepisset relictis imraundis. lam autem videns
omnia immunda exhorrescens dixit: Nunquam manduca-
vi omne commime et immundum. Significabant enim Gen-
tes immundas. Unde volatilia denotant superbos et ambi-
tiosos; serpenlia invidos et iracundos ; quadrupedia ava-
ros, gulosos et lubricos : hi enim oculos mentemque ia
terram et terrena proiectam gerunt: ita Lyran. Sic fere
et S. Basil. in cap. 14. Isaiae , nisi quod per volalilia in-
telligat leves et iustabiles. Erant tainen in hoc vase mun-
da nonnulla, scd perpauca et sub iramundis abscondita: Q
nam munda significabant ludaeos cum iminundis, id est
Gentibus, capiendos esse Ecclesia Christi.
Vers. 13. Et facta est vox. ) Non realis et sonora , sed ima-
ginaria vel mentalis ; talis enira solet fieri in extasi.
OcciDE. ) 0u(7ou verti potest prirno, occide. Secundo,
sacrifica vel immola: ita Beda; olim enira manducabant,
etiam laici, ex victima occisa et iramolata Deo. Unde ap-
posite S. Ambros. serra. 10. In Ecclesia, ait, primum Deo
m animal ex gentibus, Centurio Cornelius esl immolatus. Hkc
occisio et immolatio significabat, in Gentibus occidendam
esse infidelitatem et vitia, utin eis viveret Christus, fides
et virtus. Unde S. Hieronym. vel quisquis est Auctor ia
Threnos. cap. 3. censet, Petro quasi capiti Ecclesiae di-
ctum esse de Gentibus : Macta et mandaca, id est, velu-
stalem earum contere,et in corpus Ecclesix ac lua membra
S. Petiusco«ye?Ve. Comparat Petrum leoni , qui quasi rex anima-
quasiieoiium ea mactat et coraedit : ac leaenae, id est Ecclesiffi ea
gemes'.' transcribit. Unde S. Gregor. 18. Moral. cap. 20. vel 22
glori» zelator.
AlT AUTEMPeTBUS: AbSIT, DoMINE: QUIA RUNQUAMVers. 14.
HANDUC4VI omne commune et immundum.) Commune,
id est, impururn et profanum, ut legit S. Cyrill. lib. 9.
contra lulian. quod scilicel communiter coinedi poterat
a quibuslibet Gentilibus et immundis. ludaei enim ne Gen-
tes ofleuderent, cibos eorum, lege Mosis vetitos ct immuu-
dos, non vocabant immundos,sed communes. Hinc com-
municare, si\e commune facere, est inquinare, vel immun-
dura reddere; ut Matth. 15. 11. ISon quod intrat in os,
coinquinat hominem, Graece ■/.'n-tai, id tsicoinmunicat. Di-
cit hoc Petrus, quia adhuc cum fidelibus, utpote ludaeo-
Christianis, servabat legem .Mosis,et differentiain ciboruni
inuiidorum et immundorum , ea praescriplam Levit. 11.
cuius diflerentiae rationes et causas ibidem assignavi. No-
la hebraisraura, non omne, id est nullum: non manducavi
omne coramune, id est, nullura comraune.
QUOD DeUS PURIFICAVIT, TU COMMUNE (id est,profa- Vers 13.
num, pollutum et immundum) NE DiXERis. ) q. d. DeusCommu-
purificavit omnes cibos hoc ipso, quo legem vcterem ve-p^jj^"''
tantem aliquos cibos quasi legaliter immundos, per no-tum,
vam Christi legein abolevit. Unde R. Moses et R. Salo-
mon apud Lyran. Genes. 9. 4. tradunt, tempore Messiae
nulla animalia fore immunda, uti prius sub Mose, sed o-
mnia fore munda, perinde ac fuerunt tempore Noe. qui
proinde tam immunda, quam munda induxit in arcam ;
Genes. 7. 28.
Symbolice, Irenaeus lib. 3. cap. 12. censet omnia pu-
rificata esse per sanguinem Christi: quia scilicet sanguis
Christi abstersit legein veterem,cum omni sua immundi-
tie. Et S. Ambros. lib. 7. in Lucae cap. 10. censet ea puri-
ficata per baptismum : per illuro enim inserimur Christo,
Ecclesiae et legi novae, in qua omnia sunt munda ; sicut
tempore diluvii omnia in arca Noe fuerunt muuda, etiaia
ea qua; postea Moses sanxit irarounda.
Ne dixeris. ) Graece, ^i-r, /oivou, id est, ne commune fa-
Ipsi, ait, primo Pastori ( Petro ) quasi huius lexnse ori \) cias, hoc est, ne conlamines, ne polluas, id est, ne con
dicitur: Macta et manduca. Quod mactalur quippe,avi-
ta occiditur : id vero quod comeditur, in coniedentis cor-
pore commulatur. Macta ergo et manduca dicitur, id est.
a peccato eos qui vivunt interfice, et a seipsis illos in lua
membra converte, puta tn novam vitam societatis Ecclesix,
ut ait S. August. serm. 26. de Diversis can. 7.
Hinc patel minus esse verisimile quod censent aliqui,
animalia haec in linteo visa fuisse, non integra et solida,
sed in ipso linteo quasi in charta depicta, vel impressa.
Probatur id ex S. Cyrillo lib. 9. contra lulian. ubi docet
aniraalia haec in linteo non fuisse vera, sed efligiata et ex-
picta. Verum S. Cyrill. lantum vult dicere ea non fuisse
realia et viva, sed inslar statuarum fuisse exsculpla et ef-
figiata, ita ut efligiem verorum ct vivorum haberent. De
his enim, non autem de impressis pictisque in ipso linteo,
apte recteque invisione Petro dicitur: Occide etmanduca.
taminaturo et pollutuin dixeris , aut censueris. Est he-
braismus: ponitur enim factura pro dicto, vel censura.
Sic Lev.l3.s3epe dicitur de leproso, Contaminabit eum sa-
cerrfoi.idestconlaminatum euraiudicabitet pronuntiabit.
Hoc factum est per TER.) q. d. Ter in extasi vidit Vers. 16.
Petrus vas e calo ad se demitli. Ter audivit: Occide f'^epeuui'°
manduca. Ter respondit : Nunquam manducavi omne com- cur? '
mune et immundum. Ter iterura audivit: Quod Deuspu-
rificavit, tu commune ne dixeris: ita S. Cyrill. lib. 7. in
Levit. Ternarius, Primo, confirmat visionem, ostenditque
eam esse veram, vercque a Deo imraissam , non somnia-
lam, ait Cyrill. loco iam citato. Secundo, symbolum est
SS. Trinitatis, in cuius nomine baptizandae et regeneran-
dae erant Geutes: ila S. Augustin. Ambros. et alii supra
cilati. Unde in vita huius S. Coruelii,quaj extat apud Su-
rium 13, Septeinb. dicitur, per visioneni hanc ter repeti-
Commenlaria iii Acla Aposlolorum. Cap. X.
163
tam, adumbralam fuisse trinam immcrsioncm Cornciii ct j^ ac caeteros ndeles lerbo el exfmplo docuil; sed maxime
cxtcrorum in baplismo
Et BTATIU RECEPTIM EST TA8 IX CJBLIM. ) Undc pri-
mitus dimissurii eral. Ut si;;nificarel Ecclesiam Christi, io
qnam cooptandx crant Gcntes, e ca;lis descendere, suos-
quefidelesin cKlum ducereet transcribere : ita Lyr. ctalii.
' EccE TiBi.) Deus suavi sua providenlia ita lia;c dirige-
bat, ut Pulro indaganti signincalionein sux visionis, illico
occurrercnt viri quos signilicabat ba;c visio, simulque in-
dicavitilli, propter cos hanc visionem illi iniinissam, eos-
que reprajsentare. Unde ct eorum gressiis ita direxit, ut
nescientes rccta pergereiit ad domuin Sinionis, in qua e-
rat Petrus: Ibique aslilerunl ad ianuam: quia vitis eral
domus, ait S. Chrysost. inlra rogabant, non vicinos. Notat
S. Gregor. hom. 1. in Ezechiclem varios esse prophelia;
modos et species, ac inter eos unum , cum mentein Pro-
phefae Deus ex parte tangit, et ex parle non tangit, uti
hic menlem Petri tcligit visione lintci, et mittendo ad euin
legatos Cornelii : scd quid hxc sibi vellcnt, ei non indi-
in Uomanam Ecclesiam transfudit, io qua proinde et-
iaronum hospitalia el nosocomia visuotur tot et tanta.ut Hospiu-
unum hoc urbis orbisque prodigiura videatur. Ita olim i-iius S.
bidem sirailia erexerunt Pammachius, gcDcr S. Pau'*. Ro^ain'
Fabiola, et Gallicanus gener CoastanliDi .Magni, qui suis iraosfa-
manibus percgrinis serviebat, totamque vitam ct opes ho-'»-
spitibus ct hospitalitati consecravit: qua de causa mar-
tyrii lauream sub luliano Apostata meruit.
Merito ergo hoc elogium Ecctesiae Romanae dat Marti-
nus Papa I. epist. IG. quod quisquis miserabilis homo ad
eam veniat, illum hospitio recipial^omnia ad usum ei prs-
beat, Dcc ullum repvllat, dctque paoem mundissimum et
vinum diversum. Eamdein hospltalilatis laudem Romaas
Ecclesix dat Dionysius Coriuthi Episcopus, apud Euseb.
Iib. 4. cap. 23. Ita sane hoc anno 1G22. quo Italia fame
primum, deinde morbis aHlicta est, Roma non tantum
suos indigenas , scd et omnes cx cxtera Italia, aliisque
provinciis turmatim aflluentes hospitio excepit, aluit, cu-
--„-.«- ............ .=..- .,.....- ...«.V- .,.„. .....1.... , ... ...... _ , .>-..- . — , r--' 1 --
cavit, nisi ipso rei eventu. Spiritus sanctus eniin sensim Oravit;cumque velera xenedochia et uosocoinia turbam noa
per occasiones et evcntus, morc humano voluit docere Pe-
trum et Apostolos. Vult enim Ecclcsiam imilari puerum
lesum, qui xtate crescebat et sapientia, ait Hilarius.
i. Et ci'ii vocASSBnT.) Aliquem ex incolis domus , sive
cx dnmesticis: vel vocasscnt, id cst pulsasseot iaDuani, qua
phrasi vulgo Hispani utuntur, ait MariaDa.
I DixiT Spibitls. ) Puta Spiritus sanclus per internam
inspirationem : ita S. Chrysost. S. Cyrill. catechcsi 17.
S. Ambros. lib. 2. de Spiritu sanclo cap. 11. el S. Greg.
28. Moral. cap. 2. Aliter Dionysius ct Glossa: perSpiri-
tum enim accipiunt angclum vicariura Spirilus sancti,
qai cxterius sensibili voce dixerit: Ecce viri trcs querunt
t«. Veruin sic angclus apparuisset Pelro in corpore as-
sumpto , cuius hic nulla til mcntio, inio contrarium in-
nuitur, cum voratur spirilus. Spiritus enim carnem el os-
>a non habet , Lucx 24. 39. el cum subditur: Ego misi
illos ; Spiritus sanctus cnim mittcbat illos.
caperent, nova instituit, Cardioalibus, aliisque sumptus
liberaliter prxslantibus. Hxc ergo charitalis et misericor-
dix dos, ab iiiilio a S. Pctro Romx aspirala, etiamnura ia
ea perdurat, eslque verx fidei et virtulis priscx ingeus
indlcium. Plura de hospitalitate dixi Genes. 18. v. 1. et
Hebr. 13. v. 2.
Et QUIDam ex fratribus. ) Ut miDimum sex, uti ha-
betur c. 11. 12. Quidam Codices odduot , Vl Petro testes
sinl : sed hxc cxplicationis causa a quopiam ad marginem
addita, postea io textum irrepseruot: ita Glossa.
AlTEBA AUTEH DIB INTBOIVIT CiBSAREAM. ) HxC eoim V«rs n.
distat a loppe itinere quindecim leucarum, sive horarum,
ut patet ex labulls .\drichomii : quare commode hoc spa-
tiuni biduo confici poluit a Pctro et coinilibus, etiam pe-
ditibus, ut vidctur.
Moral. notent hie Coneionatorcs , Dortores et similes, Morai n»
se non debere sncclare copiam et nobilitatein auditoruro, pf^di-
j j I '. . j- . 1 - _ ..u ~ ... cando
Tcis. SP. ^ADB ciM Bis.) lubetur Petrus ab oratione et Deo trans- Q sed cadem alacritate adire et docere paiicos ac multos, ru- pju^,, j,
irc nd opera vitx activx cum proximo, xque ac Moses,
Exodi 32. 7. ut doceat idem nos fnccre, oc cum officiuin,
ncccssitns vcl charitas poscit, a Marin transire ad Mar-
tham, id est, o contcmplntione ad actionem.
Eco Misi ILLOS.) Ego iiioviCorncIium ut initlcret illos.
EccE eco siM QiBM Qi'.fiRiTi$. ) loslinctu Spiritus
sancti desceiidit Petrus, oirerlque se ignotis antequnm eo-
nim qiixsitionem audissot.iit ipsi sciant eum viruin esse
divinum et Prophctain a Uoo cdoctum, ac proinde ei cre-
danl. Insuper mirentur el imitentur eius promptitudinem,
humilitatcm , bcncvolcntiam , charitatem od obscqucn-
dum: ila S. Chrysost.
I£t TB3TIU05IUM UABE!tS AB UNITBBSA GBNTE lUDJEO-
BUM. ) q. d. Oiimcs ludxi tcstantur Cornelium essc virum
probum, iustum et limentem Deum, uti prxccssit, ideo-
quc eum, licet Gcnlilcm (a quo natiirnliter ludxi abhor-
rerc solcnt) amoiit el venerantur. Dieunt hoc, ut sux as-
■ertionis, quod sit iiistus ct timcns Deum , proferaut le-
sticos oc iiobilos , barbaros ac civiles. En libi S. Petrusrudibus.
Summus Pontifex, non dedignatiir adirc unum Cornelium
Gcntilera militein, et hoc uomine ludxis invisum : nomine
enim Romanorum ludxos sub iugo dctinebot. Ineiusdo-
mo corom eo ct paucis e fa:nilia, docct et roncionatur.
Ratio est multiiilcx. Primo, quia in poiicls subinde et ru- I.
dibiis maior fniclus fit.quam iii niultis divitibus. Et Deus
humililatom el cliaritatcm Docloris reinuncrari solet, et
faocrc ut e pauois fruotus in mullns spargalur. En tibi
per Cornelium apcrlum cst oslium Evangolii ad Gentes:
mox enim cxleri Apostoli scciiti excinpUim S. IVtri, in
Geiites se dispcrserunt , easquc oonverterunt. Unius er-
go Cornolii convorsio fuit inillum et cnusa coiivcrsioDis
tot millionuin in Gonlibus. Narrant .\nnaIos Hispanix, S.
lacobuiii siib idom hoc tempiis, in oa novem, vcl, ul olii re-
ferunt, septem dumtaxat convertisse : sed por hosce spnr-
sa cst fides, ac sensiin lota Hisjiania conversa, qtix dclnde
per alias provincias, Indiasque utrasqiie eaiiidem lidem
Btos. Sccundo, ut Petri, utpote Iiidxi, graliam Cornolio L* propagnvit, et cliamnum propagnt, ul inorito ooliimua et
Gentili concilicnt. Tertio, ul ludxo-Christiaiii qui ciim Pe-
tro vencrant.aliiqiic qui lorosol. erant oudituriCornolium
Gentilcm adiiilssum cssc ad fidem ct Ecrloslain, id iiuux-
gro forant, ulpoto qiiom lndx-i cxleri dilignnt et colnnt.
Rbspojisim accepit. ) Ptita oraculum : hoo onim pst t/-
pT.aa-m^c. Sic s;ope alibi rrsponsum capitur pro ornculo.
Et aioibe tebba abs te. ) Verba , »c\Uccl Chrlsli ,
Evangelii, siiliills ct vit.x' xtornx, iili cxplicntur cap. se-
quenti v. 14. Ha'c cniiii anlonomoatice et pcroxcclleiiliom
8unl rrrba. Undc verbum in oplst. S. Pauli sxpc capitur
pro F.Ivangolio, eiusqiic prxdicationc, xquc ac Scriptura
capitiir pro sncra ct diviiia.
Recbpit uospitio. ) EifiiTt,idc9i,hospitioexcepU,
laule hnbiiit, xcniis el muneribiis qiinsi hospites dunavit.
Nota hic hos|)itnlllntom insignem S. Polri, (iunm ipse ho-
spes ct percgriDUS, in pcregriuoa alieua ia domo cxercuit,
coliimen Eoclcsix nuncupari possit : ita Christus uni mu
lieri Samaritanx prxdicavit, sed percam Samariam con-
vertit, loan. 4.
Sccundo, csto nullus, vcl parvus concionis csscl fruclus, II.
lamen intograin laboris et charilnlis sux merrodem con-
cionator a Deo rociplol, qiii roddct unicuique socundum
opera sua, non sccundum frurtum cx opcribus soculum:
liic cnim sxpc in manu cstDci.non noslra.Qtin dc caiisaS.
Francrsoiis.ait S. Boii. in eius vita,eadem spiritiis alacri-
tato roncion.ibatiir paiH-is ac miillis, plobcis ac nnbilibus.
Tcrtio, ad Doi ct Ecclosia magnifiocnlinm spectat, mul- III.
tos habcre dortorcs et concionatores . qiii Deum colcbrenf ,
eslo pauri sint auditorcs; sicut ad dooorem oivitatis facit,
ut in oa pliircs sint fontes .scmpcr scatiirienles , ctiainsi
pouri ox iis nqtiam hoiiriant. Non cessat fons aqiiam ea-
dem copia cmaqarc, eliamsi nemo hauriat: et tu codera
104
Commenlarla in Acta Apostolorum. Cap. X.
spiritueruclayerbuniDei.eslopouciaudiant. Alioquiperj^sa, sicut Abraliam adoravit filios Helh.Gen. 23. 7. el A
omnem vitam inquielus eris et miser, ulpote pendulus ab
audilorum phantasia et mutabilitate.
Quarto, tales iustificant Deum, eiusque causam agunt:
satagunt enim nomine Dei omnes docere, omuesque pec-
catores convertere. Quare si non convertanlur, ipsorum
est culpa, et inexcusabiles sunl. Deus enim in iudicii die
iustificabit se pcr hosce doctores, dicetque: Ecce ego dedi
vobis tot tanlosqueconcionatores: feci quidquid potui ut
vos a peccalis avellcrem. At vos tam illos, quam me spre-
vistis : igitur digni estis raaledirtioue et igne «terno. Qua-
re solentur se concionatores, dura paucos vel refractarios
habent audilores, exemplo Chrisli , qui tales habuit; et
Dei, qui solem facit oriri super bonos et malos, pluit su-
periustosetiniustos,qui tot tantaquc bona in dics in ho
lexander Magnus laddum pontificem ludxorum, testelo-
seph lib. 11. Antiq. c. 8. el sicut modo exemplo Cornelii
fideles adorant Ponlificem, eumque genuflexi osculo pedis
venerantur; quod notent hajrelici. Addit vir doclus, Cor-Cofpg.
nelium proprie adorasse Petrum : putasse enim in Petroiius ado-
esse quid numinis, eumque esse quid super hominera,imo ''*'''' ^**
super angelos , ulpote ad quem ab angelo missuB esset,Qy^Q.
auditurus ab eo verba salutis, el maiora quam ab angelodo?
audiisset. Unde et S. Hieron. lib. contra Vigilantium ait,
Cornelium eo errorc laborasse quo Lycaonii, qui Paulum
esse Mercurium opinabantur, Barnabam vero lovera, A-
ctor. 14. 11. Sic enim Gentilcs, pra;sertim Platonici, he-
roes censebant esse deos quosdain inferiores, terrestres,
et medios inter Deum et homines caeteros. Verum hoc de
mines efTiindit, eliarasi pauci ad ea advertant, pro iisque Cornelio unum Deum cognoscente et colente, iino religio-
Deo gratias agant. Noli ergo animum deiicere, ne sinas so, iuslo et sancto, parura videtur credibile, prseserlim
tibi ligari linguara , cum auditorium minuitur , imo tunc ^ cum ipse haec omnia faceret Deo astante, ducente, guber-
valentiusconcionare:ostende te Deigloriamquaerere, non Onante. Sciebat enira unuin esse Deum, non plures, uti re-
liorainura. Si uni Deo placere et satisfacere in animum ia- cte advertit Salmeron hic, Suarez S.part. lom. l.disp.53.
Audltor
jiosier
cstDeus
V.
dtjcas, non curabis an multi, an pauci audiant. Signum
minus rectse intentionis est, cupere.vel quaerere calhedras
honoratas et frequentes, nimirum quod qua;ras piausura
hominum magis, quam uni Deo placere. Et hoc vanitas
est, a qua nos liberet veritas. Verura est ilhid Gallorura
pTOfeThmm-.Beaucovpdebruit.peudefruil.EgLqaxp^eM-
sum habent, parura habent planctus et fructus. Videmus
in multis Academiis, professores Medicina; et luris pau-
cos habere auditores, et tamen animose docere per mul-
tosannos.imo per tolam vitam hoc noraine,quod Acade-
mia requirat tales ; et quod iulegra semper percipiant sti-
pendia. Idem apud se slatuat concionator. Plato uno Ari-
stotele discipulo contentus, cum is iu scholis adesset, et-
iamsi caeteri abessent.docebat dicens: AudUorium est. Nos
magnura haberaus auditorem Deum , quid ultra requiri-
mus? Stratonicus musicus cura in ludo suo haberet pictas
Musas novem, Apollinem unum, discipulos autem tantum
haberet duos, rogalus a quodam quot haberet discipu
sect. 1. et Vasquez libr. 1. de Adorat. cap. 3. num. 161.
Dices, cur ergo Pelrus hanc adorationem rccusat, cau-
sara allegans dicensque : Surge , et ego ipse homo sum?
Resp. Id facit humilitalis et raodesliae sludio, ad exera-
plum fidelium, praesertim quia apud ludaeos unuro Deura
adorantes, inusitata et suspecta erat hominis quaelibet a-
doratio : qua de causa Mardochaeus noluit adorare, id est,
genua flectere corara Aman. Unde Petro in primis illis te-
nuibus sui pontificatus initiis, hic honor visus est aequo
inaior et immoderatior, ut ait S. Greg. 21. Moral. c. 10.
vel 11. Sensus est ergo, q. d. Surge Corneli : ego enim ho-
Tno sura tui similis, ac proinde nolo ut te ante me proster-
nas. Ha:c enira prostratio nobis ludxis est insolita, nec
fere fieri solet nisi angelo, aut Deo, qualis ego non sum.
Itaque licet tua erga me, id est, Patrem tuum spiritalem,
reverentia et veneratio bona sit et sancta, tamen hoc tera-
pore eam mihi adhiberi nolo: tum ut dem humilitatisex-
emplum ; tum ne ludaeos comiles meos, quibus illa niraia,
los? Cum diis, inquit, duodecim: ita Athenaeus, et ex eo t. nec homini , sed angelo, vel Deo debita videri potest, of-
Apposi-
tiiro ex-
emplam
Maibe-
laatici.
Bruson. libr. b. c. 2. Tu si sex habeas, cogita te totidem
audilores habere angelos, eorum custodes.
Quinto, Deus non tara considerat quantum , quara ex
quanto faciaraus, puta ex quanta humilitate, charitale et
zelo : ex iis enim opus suam vim, valorem et meritum sor-
litur. Qua in re errant plerique : putant enim meritura con-
sistere in raagnitudine operura, cura in eo non consistat,
sed in magnitudine charitatis. Fac opus parvum magna
charitate, plus mereberis quam is, qui facit opus magnum
ex parva charitate ; radix enim , norma et mensura meriti
est charitas. Haec magis puriusque exercelur coram pau-
cis, quam multis; coram plebeiis et rusticis.quam diviti-
bus et nobilibus, ubi saepe se miscet carnalilas et cupidi-
las, cum in illis sit mera puraque charitas.
Sicut Mathcmaticus considerat lineam in se, et abstra-
hit ab eo quod sit aurea, vel a;rea, nec libentius aureara
quara aeream speculatur: ila sanctus doctor etprajdicator
fendam : tua enim tara profunda mentis, tuUus et corpo-
ris ante me demissio,eis videtur numini potius quam ho-
mini competere: quare ergo hunc honorera, roodestiae et
scandali vitandi causa, declino, fateorque roe hominein
esse, ac ut horoinera coraiter et farailiariter velle tecuni
agere. Siraili de causa noluit angelus a loaaae adorari ge-
nuflcxione, Apoc. 19. 10. uti ibi dixi.
Tolerabilius dici posset, Corneliura putasse Petrum esse
angelura incarnatura, et ut talem adorasse, ideoque pro-
hibitura a Petro dicente, Et ego homo sum. Verum Corne-
liura scivisse Petrum esse hominera, non angelura, patet
ex dictis, et ex circumstantiis notisque Petri, quas ei in-
dicavit angelus, iubens eum vocari v. 5. et 6. Adoravit
ergo euin ut hominem, sed Prophetam et Spirilu Dei ple-
num : Petrus vero modeste hunc honorem recusavit, de
quo vide S. Basil. in Moral. c. 59.
Abohinatuu est. ) Graecura a^cuiTov, id est, illicitum ^et%.iZ.
Vers. 25
unura Deum spectat , ilh soli placere inlcndit , illius vo- [) ( ut habenl Biblia Gothica, teste Mariana ) iniquum , ne
luntalem explere satagit, neccuratanidfiat in ofliciis et ' ' ' " •• -
pulpitis splendidis, vel vulgaribus; an coram multis, vel
paucis. DeniqueS.MonicaunumdiscipuIumhabuit, filium
S. Augustinum quot quaulosque pro eo uno formando la-
bores et dolores subiit? At per unum Auguslinura quot
quantosque docuit.et eliaranura docet et convertit? Ana-
choretae plerique unura alterumve dumlaxat habebaut di-
scipulura, in eo poliendo et perficiendo totara vitam insu-
inebant,ut eum suse vila; et doctrius, aeque ac cellse, re-
linquerent haeredera. At unus ille alterve in virum perfe-
ctura evadebat, eratque inslar mille, qui proinde inullos
alios ad vitam religiosam et perfeclara instituebat, uti vi-
dere est in Vitis Patrura.
, Necessariis amicis.) q. d. Araicis non omnibus,sed ma-
gis inlimis, pula necessitudine et propinquitate coaiuuclis.
Adoravit.) Non latria, sed adoralioae civili et religio-
farium.abominabile, deducitur a Sjfxi; id est, lex, ius, fas,
et a privalivo, q. d. Contra ius et fas est. ludaei euim abo-
minabantur et aversabantur alienigenas, id est Gentes,
quasi inGdeIes,impias, exleges,impuras,poIIutas; uti vi-
cissira gentes spernebant ludaeos, quasi viles , singulares,
et lege ac rcligione diversos et separatos a caeleris popu-
lis; eosque per contemptum vocabaat verpas, recutitos,
apellas.
Sed mibi ostendit Deiis,neminem commcreh aut im-
MUNDUU DiCERE.) Neminem scilicet ut immuodum et pol-
lutum, abominandum esse et aversandum. Ostendit autera
id Deus per visionera vasis lintei, et animalium iraraun-
dorum , quae significabant Genliles, diceodo: Occide et
manduca: quod Deus purificavit , iu commune , id est,
pollulum et immundum, ne dixeris.
SiNE DtBiTATiONE. ) .\vr./Tiffr,7a;, id est, ciira conira'Veti.i9
Comnfienlnrfa in Acta Apoftolorum. Cap. X.
16"
diclionem, ul vcrlit Tigurina; Syrus, expedite; Pagnin. J^ siam Chrisli elegerit, sed paralus esl omnes in Clirislum
et Valabl. incunctanter.
IfiTBBROGO. ) Scicbat Petrus cx visione lintei, ct cx in-
slinctu Spiritus sancli, et ex nuntiis praemissis.qiiid vcl-
let Cornelius. Interrogat tamcn eum, ut plenius Cornclii
animum perscrutctur, acuatque eius desiderium audiendi
res fidei et salutis: ita S. Chrysost.
A Rt'Dlt;gOUABTA DIE. ) Aro ttrccpTr,; T.Mpoi; , id Cst,
die abhinc quarta : itaTigur. Pagnin. et Syrus. Prirna die
viderat angdum, ct miserat nuntios; secunda hi pervcne-
runt loppen : tertia iidem inde cum Pctro profecti sunl:
quarta reverlerunt Cxsaream. ait Lyran.
Porro Grajca et Syra sic habcnt: Die abhinc quarto us-
que ad hanc horam eram ( hoc cst cnim t.u.c./, licct Tifjur.
et alii apud (jagncium lepant irpr.v, id est, sedebam ] ie-
iunus, et hora nona prccabar domi mex; quorum vcrbo-
rum scnsus clarus est hic, q. d. Qiiarto abhinc dic cram
iciunans usquc ad horam hanc vcsperlinam, qiiando niore
credcre volentes in graliam recipere, sive (ienlilcs sint,
sive ludaei. Hoc eniiii nalionis discrimen in elcclione hac
ad g;raliam, Ecclesiam el salutem, non respicit Dcus. >'o-
ta. Ha;c pcrsonarum aeceptio hoc loco non est illa , quae
cst vilium opposilum iuslilix dislribulivae : Deusenim hac
iustilia non ligalur: quia homines ad Dei gratiam, fidem
et salulem niillum ius habent. Unde Dcus sine ulla iniii-
ria, et siiic vitio accepliouis personarum potuisset eligere
Iuda;osadChristianismum,el ab eoeicludcrcCicnles. Ergo
ha;c acceplio pcrsonarum hoc loco est illa , qua; fit in re-
bus gratuilis, quae cx mera donantis liborlale pendcnt, ut
si dives velit facere clcemosynain.scd cerlis pcrsonis, dum-
taxat, V. g. siiis civibus, vcl subdilis, q. d. Deus in distri-
bucndis suis fidci et gratiae donis non respifii personam,
an videlicet ludaeus sis an Gcntilis, scd ulri<^libet eain of-
fert, ac prajscrtim, in omni gcnte, qui timet Dnum, et ope-
ratur iuslitiam , acceptus est illi , uti tu , o Corneli , licet
meo orans hora noiia, vidi aiigelum. Alilcr vertit S. Chry- .. Gentilis, quia tinies Deum, et operaris iusliliam [ hoc ipso
sost. scilicet, A quatuor diebus cram ieiunans, cum hora" enim dignior cs ludajis ) acceplus cs illi, idcoque per mc
tibi fidem explicilam Chrisli, baplisinum ct Christianis-
mum impertiet. Videquae de personarum acceptione dixi
Rom.2. v. 11.
Et opebatcr lUSTiTiAM. ) lustitia hic Primo, accipi ^^ "• 35.
potesl gcncralilcr, ut virlules omnes contineat, sitque J4"|'^'*
caium complexio, a qua denominalur iuslus. Sic etiani |^
nccipilur ab Aristotcle 5. Elhic. c. 1.
Secundo, iustUia accipi potest pro elecmosyna : Cornelii II.
cnim iustitia maxime sila ernl in erogaudis eleemosyuis.
Sic accipitur Ps. 111.9. Dispersit, dedil piuperiOus: iu-
stilia eius manet in sxculum sxculi ; iustilia . id esl clee-
mosyna, quam dispersit iii paupercs. Ratio cst, quia perEleemo-
pct initium orationis sua;, qiiando ei apparuit angelus: et elcemosynam e.vplemus triplex ius et dcbilum; nimirum'>". 'o'"
quia iam paiilo ante nb orationc cessarat, scilicet mox ut id quod debcmus proximo, nobis ct Deo: homo enim ho-pgg „(,[,
advenit Pclrus. Veriim hic scnsus disscntit a Grjeco ct Sy- mini dcbet humanitalcm : sibi debct, ut sua; nalura; con- • i pro-
ro : quare ut ei conscntiat vcrsio nostra Lolina, sic cxpo- sortem ac concorporalem el consanguinciim, qunsi suum '^""o-
nenda est, q. d. Nudius quarta die, id cst nudiusquartus, fratrem adiiivet : Deo debct, ut, cum ipsi in se bencfacere
eram orans hora nona usque ad hanc horam, scilicct vc- (^ non possit, id faciat eius imagini, puta homini.qucm Deus
spcrtinam : videturcnim Pelrus vcsperepervenisse loppen, creavit ad suam imagincm el similitudinem, utcssetquasi
Deusquidum lerrestris; pra;serliin cum Dcus in lola Scri-
nona orans vidi angclum. Censct cnim ipse quatuor liosce
dic8 iciunii Cornclii , pra;cessissc apparilioncm angcli ,
quasi eam meruerit Cornelius pcr pra;vium qiiatriduanum
ieiunium. Alitcr quoque ex vcrsione noslra vulgari inter-
prctanlur nlii, q. d. Ab horn nona nudiiisquartiis, quando
mihi ornnli npparuil angrlus.hiic usquc mansi ieiuniis et
orans. Hunc enim sensum exigcre videlur ro a nudius-
quarta dic. Undc scquilur, Coruclium in orationc ieiunum
(ut habenl Graeca ct Syra) pcrstitissc pcr quatriduum, sci-
licet usqiic ad advcnliim S. Petri, itaque sc pra;parassc ad
recipiendam Chrisli fidem ct baptistnum. Dicit vcro eram,
polius quam 8um,vel mansi, aut maneo, quia maximc ur-
Vcr».
ct ingressua domum Cornclii, iit itincrantcs facere solcnt.
Priiiius crgo scnsus cst gcnuiniis. Nudius quartus cnim,
nit Feslus, componilur cx nunc ct die quarto, q. d. Nunc
est dies quartus. Unde a nudius quarta die, idcm cst qiiod,
ci nunc (|uarla die.sivcquarlaabhinc die,ut habcnt Gra;-
cus ct Syrus : nudius ciiim idcm cst qiiod, nunc dies.
Orans eram noBA NOi^A.) Nolnt Beda ct Glossa non-
nullos codices Latiuos ct Gra;co3 sic lcgcre, Adorans eram
a sexta usque ad nonam. Unde ct CKcum. ccnset, cum o-
rasse pcr tres horas antequam nngelus vcnirct, scd vera
leclio et cxpositio cst ca, quam paulo ante dedi.
Is TBSTB CANDiDA. ) Gra;ce >aairpa, id cst splcndida:
color euim candidus cst lucidus et splendidus. Unde ulim
vcslis candidn erat nobilium,et ainbienliuin magistratus,
qui indc vocabnntur Candidali.
,| ExAUDiTA EST ORATio TUA. ) Qiia orasti pro snlulc tim
' et luoruMi : undc suggcro tibi, ut voces Pctruin: hic le
docebit fidcm Chrisli, quo; tc ad salutcin ct bcatitudlucm
perducct.
Et BLBBHOST.IJB tVS COUVBMOBATJS S(]NT.)q.d. DcUS
rccordaliis csl clccmosyiiariiin luarum, ac proptcr cas iin-
perlicl tibi liiccni Kvon[;cIii. >'i(Ic dicta v. \.
13. NUNC KRCO OMIIKS NOS 1!1 COnSPECTU TUO ADSUMUS.)
Quasi proinpti ct parnti nudiru ct facerc qua;cumquc cx
Dco iusscris. Gra^cn inm huhcnl, in conspcclu Dci: qiiod
Tigur. vcrlit, teslc Dco : Vnlnbl. conscio Dco omncs adsu-
mus, q.d.Tcslamur Dciim ct iiiramus nos pnrotos audirc,
ct faccrc ca qua; tibi pra^ccpla siinl n Deo.
Iw TEBITATR COMPKni. ) XaTa>ctuC'a«opiai, id CSt, COmpc-
rio, dcprchcndo. vidco.
34. QUIA I10:« EST PBRS05ABUH ACCEPTOR DbUS. ) Gr.TCC
clcgantcr dirilur una vocc.ou/ i7i rpiTvnoHr^TT.^.q.A.Dcus
non cst pcrsonurcps , uli scilicct ludicos ( ut ipsi pulnnl )
priE Goulibus, sicul ad Syuogogaiu Mosis, ita cl ad Ecclc-
plura id tantoperc iubcat ct commcndet, sibique id fieri
a;stimet: atque huius rci ralionem cxacturus sil in die iu-
dicii, ac luiscricordes ca;lo. immiscricordcs inferno adiu-
dicaturus, Matth. 2o. 35. Hinc Hebr. nlTines sunt voces,
et per melalhesin pone eaedcm ^DH chc.w!, id cst, pietas,
misericordia, cl pTJf tscdck, id est, iustilia. adcoque si-
pe Tcn chasid, id cst, piiis, niisericors, idem cst quod
iustus et sanctus. Cousas dedi 2. Cor. 9. 9. ct Dan. 1. 21.
Tcrtio, iuslilia hic accipi polcst anlonomnslicc.scilicct III.
non qualis qiinlis, sed illustris, cximio ct hcroica. Sic ca-
pitur Eccli. 20. 30. Qui opcralur iustitiam, ipse cxallabi-
tur. El Hcbr. 11.33. Sancti pcr fidcm viccrunl rcgna. ope-
ralisunt iustiliam : ibi cniin Apost. heroica patruin facla,
qiiasi fidei illuslrcs clTcctus ct clogia rommoinorat. Pari
mndo Cornolius non Inntum iuslus crat , scd illustria iu-
p. slilia; ct clccmosyna} facinora cdcbat. Unde pra; cnpleris
^mcruil visilari ob nngclo, primusquc Gcnlilium publice a
S. Petro Chrislianismo initinri. Quocircn S. Clirys. omni-
bus Gornclium in cxcmplum iuslitia; ct bouorum operuin,
aiquc nc remuncralionis divina; proponit.
Verbum MISIT Deus. ) Hic Pctrus fiuila pra;falione rem vcrs St;.
orditiir, nc Ccntiirioiicin ciiin suis colechizat, ait Tcrtull.
libr. deCorona inililis cnp. 11. Prima; cnim Aposlolorum
concioncs fucrunlcnlcchcscs: dc quo (jloricnliir nostri ca-
techista;, sinlquc conim a<inuli. Docct cniin Polrus Icsum
Christum n Pntrc inissum in carncm, nd rcdimcudum lio-
inincs, idcoquc pnssuin, crucifixuin, rcsurrexisse, vcnlu-
ruin iudircin; pcr cius merila rcmitti pccrota, dnri gra-
tioin ct solulcm. Nota. Vcrbum hoc accipi potest primo, vcrbum
pro scriiionc ct pr.Tdicalione Evongclii ; scriindo, pro Vcr- iriplcx.
bo n?lorno, id cst, liliu Dci iucnrnnto, hoc csl, lcsu a Na-
znroth, uli sc cxplicat Pctrus vcrs. 38. Sir cniin de eo ait
loan. ia inilio Evang. In principio crat Ycrbum , ct Vcr-
lf)6
Commcntaria in Acla Apostolorum. Cap. X.
bum erat apud Deum, et Deus eral Verbum , etc. et Ver- J^ monstr. cap. 15. ubi docel graliam Spirilus sancli recte
bu»i caro facim est : ita Hugo, Glossa et Dionys. hic, ac ' ' ' '■ ~ '" '"' '"' -■■•-'-- ' -•
S. Athanas. orat. contra Arrian. in illud, Dcus de Deo.
Tertio et plane, verbum hic accipias pro re vcrbo signifi-
cata, puta pro rebus a Chrislo dictis el factis, de quo mox
plura. Alludit Pelrus ad illud Isaiae 9. v. 8. Vcrbum mhil
Dominus in Iacob,el cecidil in Israel. Est enim utrobique
eadem phrasis, sed dispar scopus et sensus. Vide ibidicla.
ANNLNTIANS FACEU PEH IeSUM CnRISTLM. ) Puta pa-
cem et reconcilialionem cuni Deo, indeque cum proxiniis,
ajque ac paccm conscienlise. Unde angeli Chrislo nato il-
lico cecinerunt: Gloria in allissimis Deo, et in lerra pax
hominibus bonx voluntatis, Luc.'2. Hanc pacem aliatam a
Christo saepe commendat Apostolum, ac praesertim Ephes.
2.14. Ipse enim estpax nostra,qui fecit ulraque unum,elc.
Vide ibi dicla.
Hic EST OMNIUM DoMiNus. ] Hic, scilicet lesus Chri-
stus, qui proxime praecessit. Unde Chrisli divinitatem con-
tra Arrianos ex hoc loco probat S. Athanas, loco iam ci-
tato, et alii.
7. Vos sciTis, id est, rumore audistis, ex fama communi
confuse ( nam dislincte et parliculalim ignorabant: unde
edocentur hic a Pelro) cognovislis qcod factum est ver-
BLm) Verbum hic paulo aliter a nonnullis capilur, quam
V. praec. ibi enim Graece erat ioyo;, hic vero est pr,f/!Z.Ver-
bum enim aelernum, puta Dei fiiius, in Scriptura vocatur
>o-/o; non pr./na: fr,fi5( ergo sigoificat Evangelii praedicatio-
nem faclam a Christo per tolam ludaeaii) : ita Hugo, Glos-
sa et Dionys.
Secundo et planius,rfr6!<m hic capilur metonymice pro
re, puta pro summa diclorura et factorum Chrisli, quam
Graeci vocant occonomiam Chrisli : hanc enim in sequcn-
tibus explic.it el eoarrat S. Petrus: ita Lyran. Caiet. Ga-
gneius et nosler Lorinus, q. d. Audistis famam praedica-
tionis, miraculorum et gestorum Chrisli. Hunc esse sen-
sum patet es textu GrKco, qui sic habet: T(i£i; oioVte to
ysvofievov (!>;pa /.mdy.r,!; tij; Iouo"»!»;, ap|afi6vov «tto Tt,; Ta.'
)i)ata;, fi>j-a TO 6a;rTi(rfia o Ey.ofnj?''^ Iwavvr;;, Ihitouv tov arro P
KaJapST, tai sypitji-j avTOv o Gso; TrvsuuaTi aytiu, etc. id est,
Vos scilis, verhum quod factum est per totam Iudseam,ex-
ortum. a Galilxa, post baptismum quem prxdicavit Joan-
nes. lesum a Nazareth, quomodo vnxerit eum Deus Spiri-
tusancto: ila Pagnin. Tigiirina, Vatablus, Gagneius, et
alii passim. Unde patet primo, verbum hoc esse lesum a
Nazarefh, puta dicta et gesla Icsu Nazareni, quee scilicet
ipse post susceptum a loanne baptismum , acceplo ab eo
testimonio quod ipse esset Messias, coepit docere et face-
re, incipiens a Galilaea, et prosequeus per univcrsam lu-
daeam. Unde id explicans Petrus subdit: Quomodo unxit
eum Dcus Spiritu sancto el virlute, qui pertransiit benefa-
ciendo, ei sanando oynnes oppressos a diabolo. Quare Va-
tabl. per metathesin unius voculae quoynodo, sic exponit:
Vos scitis verbum quod factiim est, sciVicet, quo?nodo nnxit
Deus lesum ISazarenum Spiriiu sancto, elc ut pronomen
eum, per pleonasmum Hebraeum redundet. Patet secuudo,
verbum hoc versu idem significare quod v. praec. scilicet
vocari oleum et unclionem, quia instar olei nitidos facit,
lucidos, fortcs, vegetos et hilares.
Et virtute.) Avvaf/£i, id tsl.potentia. Hanc enim Chri-
stus divinam ostcndit in patrandis roiraculis, eiicieodis
dxmonibus, convertendis animis.
Qui PERTBANSIIT BEHEFACIBNDO. ) Ev£py:T(,>v, id est.Chrislu»
benefaciens; ut recte Cbristus cognomioari posset Ever-cverge-
getes, id est benefactor, utique longe verius quam Ptolo-'"'
rnxus ille rex -ligypti,ordine tertius. Proprium ergoChri-
Bti, eiusque asseclarum est, nemini male, sed cuilibct be-
nefacere , ut ubicumque degit, spargat radios suaj benc-
ficeutiae iostar solis, qui iugiter currit et pertransit, ut lu-
cem, calorem et influxum suum commuaicet homioibus,
animalibus,et plantis toto orbe dispersis.
Vere S.Bernard. epist.2o3. ad Guarinum: Pertransiii, Moral.de
ait, sicut non infructuose, ita non remisse; non p^gre, non beoefi
lenio gressu, sed quemadmodum de eo scripium esl : Exul-
^iavit ut gigas ad currendam viatn. Porro currentem non
uapprehendii, qui ei ipse pariter non currit. Et quid pro-
dest Christum scqui, si non contingat conscqui? Idco Pau-
lus aiebal : Sic currite ut comprehendatis. Ibi iu, Chrislia-
ne, fige tui cursus profectusque meiam, ubi Christus po-
suit suam.Factus est, aii, obediens usque ad moriem, mor-
iem autem erucis. Idem serm. tl. inter parvos: lustitia,
ait, est in duobus, in innocentia et in beneficenlia. Inno-
ceniia iuslitiam inchoal, beneficentia consummat. Idcm, e-
pist. 181. ad Haimericum : Bcnevolus nil sibi cariusipsa
sestimat benevolentia , qua ct bcncvolus nominalur, ei be-
neficus est. S. Chrysost. hom. 27. in Genes. Benefacere,
ait, homini, est beneficium magnum apud Deum depone-
re. Dei enim proprium esl benefacere, sicut diaboli male-
facere. Deum ergo patrem suum imitantur benefici. Audi
Christum, Matlh. 5. 44. Benefaeiie his qui oderunt vos ,
et orate pro persequenlibus et calumniantibus vos, ut sitis
filii Patris vestri qui in cxlis est, qui solem suum oriri fa-
cii super bonos et malos, eipluit super iustos ei iniustos.
Quare Gentilis, non Christiana, est isla Ciccronis vox :
Bcneficium nec in iuvenem, nee in sencm conferendum esl:
inhunc quiaperit aniequam gratix referendie detur oppor-
iunilas: in illum. quia non meminit. Pientius Titus Vesp.
Imper. aiebat: ISon licere quemquam a vuliu Imperatoris
trisiem discedere. Idem recordatus se eo die nemini bene-
fecisse: Amici, ait, diem perdidimus : ita Sveton. in eius
Vita. Pylhagoras rogatus, qua raiione homines diis simi-
les haberi possent? Resp. Si veritaiem amplecierentur , et
cunctis benefacerent : ita jElian. libr. 12. Theophrastug
TO^^Vas^quidnam vitam humamm conservarei?Aesp.Be-
ncficeniia: ita Stobaeus serm. 41. Anaxilaus interrogatus,
quid esset in regno beatissimum ? resp. ISunquam vinci be-
neficiis. Publius Mimus: Beneficium, ait, qui dare ne.icil,
iniuste peiit. Alexander Severuslmp. rogatus, Quis esset
opiimus? resp. Qui amicos muneribus rctinet, et inimicos
beneficiis ambit, sibique conciliai: ita Maximus serm. 9.
de Magist. Epictetus : Sicul sol, ait, non expectat preces
ui exoriatur, scd illico fulgei ac salulaiur ab omnibus ,
dicta et facla Christi. Patet lertio, to incipiens, vel, ut U ita neque tu expeclaveris plausus, slrepitus et laudes ut
alii vertunt exortum, referre verbum, quod praecessit, non
Dcum: licet ergo Latina versio habeat, incipiens enim a
Galilxa, subaudi fuit; tamen Graeca non habent to enim:
60 enim omisso sensus plane fluit.
PosT baptismum quod pe^dicatit Ioannes. ) Pro-
nomcn quod refert baptismutn, quia siciit Gra;cis parTiT-
fia dicitur iu neutro genere, et gaTTTio-yoc in masculino, sic
etLatine dicitur baptismus masculine.et baptismum neu-
tre. uti neutre usurpat ssepe S. Auguslin. S. Hieron, et
alii, Aliter hsc legunt Uabanus et Beda, nimirum sic :
Voi .■icilis ui pncdicavit loannes lesum a Nazareth.
-g_ Iesum a NAZARETn.) Scilicet scitis esse verbum iam
dictura : inde enim connexe hacc omnia pendent, uti iara
ostendi ex Gra!co, De nomine Nazareni dixi cap, 2, 22.
QuoMODo UNxiT eum Dbus Spiritu sancto ) De hac
unctione dixi cap. 4, v, 27. Vide Euseb. lib. 4, de De-
benefacias, sed sponle confer beneficia, et seque ac sol am-
bieris, teste Stobaeo serra. 44. de Magistrat. Praeclarius
S. Gregor. Nyssen. orat. de pauper. amandis: Benefioen-
tia, ait, esi omnium viriutum laudaiarum prxslanlissima.
Hxc esi felicitatis comes. Hxc assidet Deo , et magna est
cum ipso necessiiudine coniuncla.
Et SANANDO OMNES OPPRESSOS A DIABOLO. ) KaTaifv-
varrjofiEvoj-:, id est, potentia et tyrannide diaboli in pote-
stalem eius redactos, oppressos , et sub iugum missos ,
possessos scilicet a diabolo, vel corpore , vel anima, vel
utroque. Diabolus enimerat princeps mundi ; sedeum suo
prinripatu tyrannico deiecit Christus, Luc. 11. 12.
QuoNiAM 'DEts erat cum iLto. ) Primo, per uuioaem Deu* in
hyposialicam. Secundo, per graliam eximiam, singula-*'^''!""
rem et capitalem, qualis decebat unigenitum Dei. Tertio, ["r*"'"
per poteulem operationem miraculorura et sanitatum ,
Commentaria in Acla Apo«tf)Iorum. Cnp. X.
167
pcrque efficaccm praBdicalionem, qua mcnles honiinum j^ mni, iJ csl, prl\aliooe cxlcstis gloriae ob peccatum ori-
Ters. 41
Vers. ti
Ouomod.
iudi-
cium*
illuminabat , cl od Deum converlcbat. Inde vocatus est
Emmanuel, id est, nobiscum Deus, Isaiae 7. 14. Facessat
er{jo Neslorius. qui cx hoc loco el siinilibus infercbal Cliri-
stum csse mcrutn hominem , non Deum; quia Dcus crat
cum illo, scilicct liomine Christo; alia ergo erat persona
hominis Christi, alia Dei qui erat cura illo homiDe. Re-
spondeo enim ncfjando consequenliam : nam to itlo signi-
ficat homioem Christum existcntcm, non subsistcutem in
propria persona, sed in pcrsona Vcrbi, ac proindc noa
sigoificat personam hominis, sed naturam etcxistenliam
hominis in concrelo : in hac enim erat Deus pcr unionem
hj poslaticam, ac cousequenler ci suam hypostasin et sub-
sistentiam di\iiiatii conimunicabat. AlitcrcrfjoDeuscst in
Dobis.oliter inChrislo; in nobis enim tantutn est per {jra-
tiam et oporationem ; in Christo eliatn per subsistenliatn.
Nos oiisi POPULO. ) Suscilalum Chrisluin nemo vidil
impiorum, ait S. August. tract. 76. in loannem.
Qui CONSTITIITL'8 ( woiTucvo;, id cst, (lcfinilus, dcstina-
tus , desiynalus] est a Deo iidbx. j Nimirum qua ho- l»
mo , quia filius hominis esl , ul ait loann. cap. o. 27. ut
scilicct in hutnana natura, (^loriosa, visibiliter iudicet o-
niucs homines in vallelosapliat in ultimo mundi dic. Hxc
cnim potcstas iudiciaria debita est humanitati Christi ob
unioncm cuin Vcrbo : loquitur S. Petrus primario dc iu-
dicio universali, sccundario de particulari; hoc eiiitn u-
, uivcrsali anncxum ct subordinaluin est. Chrislus cnim
parliculalim sinf^ulos homincs iudicat, dum moriiintiir,
non quod sinpjulorum animx dcferantur in c;cluin, Chri-
stoquc iudici iudicando; sistantur, ut vellc vi(li;turS. .\u-
{justin. de Vanitale sajculi cap. 1. S. Clirysost. hotn. iG.
od popul. et S. Bcrnard. in Medit. cap. 2. ncc cuim de-
cel peccatorcs iu cxlum clcvari: non etiam quod Ciiri-
sliis pcrsonalilcr in terram dpscendat, ut quemque mo-
ricntcm iudicct, uti videlur vclle Innoc. III. I. 2. de Con-
temptu mundi , cap. 43. sic enim Christus qiiolibet mo-
mento deberct e ca-do in tcrram , imo in varia terra: loca
simul dcscendcrc : sed qiiod animae defuncti stalim post
ginule non vcro pacna sensus; haec enitn respondet pec-
cato acluali, quod parvuli non habenl.
Remissiosem peccatoblm accipebe. ) Id est, quod re- ^^^8 -
missionem peccalorum accepturus .m7 per nomen eius, quis-
quis credideril in eum, ut verlit Tigurina, qui scilicet ia
eum crcdiderit fide, non mortiia , sed viva, quae iu spei,
limoris, in^ocalionis, charitatis et ca;lerarura virtutum
actus se exerit, ut scilieel crcdat Christum esse mcdialo-
rem intcr Deum et homines , eiusque passionis racrito
Deum rcmiltere peccata, ac ut talcm invocet, araet. ve-
neretur, eiusque legi et praceptis per omnia obediat. Ita
contra hacreticos huius temporis explirat et docct S. laco-
bus cap. 2. 24. Cur Apostoli passiin inculccnt beneficium
reinissionis peccatorum, causas dcdi cap. 5. 31. et cap.
2. 38. licet enim Cornelius iam esset iustincalus, tamea
etiam iuslus sejities in die cadit, saltcm in peccatum ve-
nialc. .\dde in domo Coriiclii raultos fuisse, qui necduni
rcmissionem peccatorum acceperaut, sed iam a S. Petro
crant accepluri per fidetn Christi. Dcnique docet hic S.
Petrus vim baptismi,quod nimirum rcmitlat peccala, id-
eoque nemo iuslificetur nisi cum actu suscipiat, vel ha-
beat in voto, uti habuit Coruelius.
Cecidit Spibitis Sasctls. ) Visibili specie, scilicel inverj.w.
ifjncis linfjuis, incumbcns capiti Cornclii et domesticorum Cecidit
ciiis. Hac cnitn specie desccnderat in .\postolos. Id patet^P"""'
ex cap. seq. v. lo. ubi dicitur: Cecidil Sptnlus sanctu'< Quomo-
supcr cos, sicut et in nos in inilio. puta in Pentecoste, per Jo?
lin^uas ip;ncas. Undc etseqiiitur: Audiebant enim illos
toquentes linijuis. Porro cccidil Spiritus sanclus in eos an-
tp(|iiam baptizarentiir : undc sequitur eos ad calechcsim
S. Petri fidem in Chrislum concepisse, ac contrilionem de
|)cceatis, cum audirent reiiiissioneni peccatorum ?peran-
dam et pctendam a Christo, per eamque sc csse iustifica-
tos. Ita disposuit Deus, ut lud.-ei Petriim non posscnt ar-
guere, qiiod eos utpote ficntiles, baptizasset et Christia-
njsmo iniliassct, utpole cum vidisseut ia eos iam ante de-
sccndisse Spiritum sanctum.qui suo descensu cos sibi ia
niorlcm intellectualiter ioquatur,eique sua facta repra;- Q fiiios adoplabat, itaque sifjnificabat cos in Ecclcsiam suam
senlct, ac pro merilis , Vfl demcrilis cuique scntenliam
quasi iudex dictet ct profcrat. Sicut enim anfjelus in 0-
rieute potest loqui allcri angclo, qui est in Occidenle, per
mcntalem locutionem,ilaChiistus,;;loriosusin ca?lo, mcn-
lalitcr polest loqiii anima; existenti in terris: ila Franc.
Suarez 3. part. tom. 2. disp. o2. scct. 2. lirct nonniilli
sentiant,Christum parliculare cuiiisqiie iudicium perage-
rc pcr an(;clum cius custodem, iili dixi rap. 7. o8.
Nota. Uanc poleslalem iudiciariatn habuit Christiis in
actu primo, a priino instanti conceplionis suae, ct unio-
nis cum Verbo. Ex lunc cnim habuit ius ct polcslatetn
iudicandi omncs, ;cque nc duiiiinium universi ct crcalii-
rarum uniniuui: scd usutn ct excrcitium huius poteslalis
acccpit in rcsurrectione : tunc cnim ncccpit gloriam rc-
(^naotis statumque dominantis, dum eniin viveret liahuit
statutn se humilianli!^ ct palicntis, mocrentis et morirntis.
VivoBiM BT MOBTIORIM.) Id c^V, iustoriim et iniuslo
essc cooplandos: ita S. Chr\sost. Quare itnperile hoc lo-
co arf^iitantur hsretici: Corndius ante baplismum rcce-
pit Spiritum sanclum, erfjo cum non confert baplismus;
sed is lantum est sifjnum iuslitia; ct gralia; pcr fidetn ac-
ccpta;: perindc enim esl ac si sic argumentarcntur. Con-
tritio confcrt Spiritiim sanclum; crg;o eiiin uon confert
baplismus. Incpta enim est ulraque conseqiicntia. Ideiii
eniin eflectus, pula gratia Spirilus sancli a pluribus cau-
sis promaiiarc potcst, pula a coniritione, et a baptisino.
Adde,contritionem includere voium baplismi, ct sine eo
non confcrre Spiriliim sanctum , uti supcrius di\i. Deoi-
que liic iilapsiis Siiirilus sanrti in Corucliuin ante bapti-
smum, fuit privilegium speciale ci soli concessum, quod
rcnjulae Icgiquc conimuui, iuxla quain pcr baptismuni
dalur rcmissio peccatorum et gralia Spiritus saacti, noa
pr.Tiudicat.
Ex CIBCLMCISIONB, cx ludaismo. fideles. ^ Est svncc-vors. 13.
rum, ait S. Chrysdsl. hom. 1 . de Symbolo, el S. Au{;ust. L' doche : poniliir enitn circumcisio pro Idla lejjc .>fo8is. qui
Enchir. rap. ol. nnimarum et corporum, oit Uuffiniis in
Symbolo. Verum ha;c mystica et symbnlira siint. Dico cr-
{;o ad liltcram, vivos hic vocari eos, qui in die iiidicii vivi
repcricnlur, c;plcros vocari inortuos, non quod cl illi vi>i
niorituri non sint, scd quod c morle illico sint rcsurrc-
cturi, ila ul mors cis sit polius trnnsitus ad vilam, quain
inleriltis. Vide dicta 1. Thcssal. 4. 13.
Ilinc palcl omnrs oinnino homincs resurrccloros. pra;-
scntcs forc Chrislo in die iudirii, «b eoque iiidirandos, c-
tiatn parviilns sinc bnplisino in pcccolo ori{^innli mortuns,
uti d(H'ct S. Crcf^or. 9. .Moral. cnp. 12. vel 16. cl S. Au-
Rust. lib. 3. de Libcro arbilr. cnp. 23. et pleriqiic Srho-
lastici in 4. dist. 47. omiics cnim subdili siiiit iudici Chri-
8lo, sicut pro omnibus idcm nnliis et mnrluus csl. Chii-
slus itn^iiic in pnrvulos prorerel scnlcnliani mcdinm: non
enitn admillrl cos in CTliim, ul brnlos; necdamnnbil od
igocm gchcnoac, ut damnalos. Puuict crgo cos pocua da-
psa cius eral inilium et profcssio, uti csl baplismus lc-
gis novae cl Christianismi. Secundo, cx circumcisione, id
est circumcisi, pula Iuda;i fidclcs et Chrisliani. Elsl Grae-
cismus, dc quo dixi Rnm. 4. 12.
Qlia et in ;fATio:<ES (fOvr:, id csl. Gcnlfs et Gcnlilcs)
GRATiA Spiritls sa"«cti efflsa est. ) Pulnbant cniin
luda;i Chrislum Chrislique {^ralinm, cl Ecclcsiam, Iiid.xis
solis esse proinissam cl dcslinatain a Dco, ct licntes ab ca
excludcndas.
Gratia.) A'jct7,idcsl.r/on«»i gratuitum, ideoquc [jratia.
Et magjiificajites Delm.) Loqucnles mnf^nnlia Dei,v«rs ic.
tiiin orbi loli , liim sibi praj ca;lcris Genlilibiis per Chri-
eliini pr.Tslitn , idcnqiie ex intimo cordis, dcvotionis ct
grnliludinis scnsii. \'ide dicln cnp. 2. 11.
Tt^c RBSPOMDiT Petrls. i Id cst , cfppit diccrc. Namvcrs. IT.
rrspnndcre in Scripluro cstordiii scrmonem. etiamsi uul-
la pra;ce8scrit intcrrogatio, uti hic uulla pra;cessit.
Commentaria in Acta Apostolorum. Gap. X.
108
NuMQUiD AQUAM Quis PROHiBEitE POTEST? ) Conlradi- ^ Oinnis quicumque invocaveril nomen Domini, salvus erit.
" "■ ' " Uade et verisimile cst, in Pcnlecosle, inler lot nationes
tot liugiiarum et regionum quot recensentur Act. 2. fuis-
se aliquos Gcntiles immislos , qui ad coDciouem S< Petri
cum ludaeis et Proselytis conversi siut ad Cliristum, aeque
ac in alicra concioue S. Pctri, io quaipse quiuque homi-
Dum roillia couvertit, Act. 4. 4. probabile est nouuuUos
ex eis fuisse Gentiles. Rursum Eunuchus Caadacis regi-
DiB ;Etbiopum couversus a Philippo cap. 8. a mullis pu-
tatur fuisse Gentilis, utpote .£lhiops et .^thiopum prin-
ceps. Huc facit, quod Saulus iam conversus loquebalur
guoque Genlibus.el disputabal cum Grxcis,\xi\ audivimus
cap. 9. 29. Et cap. 11. 2. dicuntur Gdeles ex circumci-
sione, id est, circumcisi ct ludsei, murmurasse coatra Pc-
trum, quod ad Coraelium Geatilem diverlisset: quo satis
sigaificat, fuisse alios fidcles es prxputio, id esl, incircum-
cisos et Gentiles, qui factum Petri laudarunt, et Coraelio,
utpote Gentili et suae gentis ac sorlis, applauseruat. Eo-
dera cap. v. 20. dicuulur Cyprii et Cyrenaei evaogolizasse
cit Petrus prohibentibus ludteis, ait S. Chrysost. q. d. Vos,
0 ludaei-Christiani, putatis ad solos ludaeos pertiuere Chri-
stum, Christique baptismum, ideoque vultis prohibere
Gentes, ne eo abluautur: at non potuistis prohibere Spi-
ritum sanctum.quoniinus illaberetur in eas: ergo nec po-
testis prohibere, quorainus eius baplismo baptizentur, ba-
ptismus enim est Sacramentum Spiritus sancti. Unde S.
August. hom. 23. iuler 30. Ipsa, ait, attestatione rei ma-
gnie quasi acclamatum esl ( a Spiritu sancto et Christo )
ad Petrum : Quid de aqua dubilas ? iam ego hic sttm. Hinc
secundo.per metathesin \ocis aquam, ita plane verlitPa-
gnin. et Tigur. num quis prohibere potest, quominus aqua
baplizenlur , etc. ut scilicet per hoc Sacrainentum iuitien-
tur Chrislianismo, fiantque civcs Ecclesiae.
SicuT ET Kos. ) Visibiliter per linguas igneas , acci-
piendo donum linguarum.
Et IUSSIT eos baptizari) Asuiscomitibus:Aposlolo-
runi enim erat evangelizare, minorum sacerdotum bapli- ^. .. _-.
zare, ut docet Paulus 1. Corinth. 1. 17. SicChristus per D Graecis, id est Genlilibus.
I
S. Cor-
oelius E
piscopus
CiESa-
reae.
An Cor-
nelius
primus
ex Gen-
libus sit
conver-
sus.
Resp.
se pra;dicabat, per Apostolos baptizabat, Lucae 4. 18. et
loaun. 4. 2.
In nomine DoMim lESU.)Puta baptismoChristi. Vide
dicta cap. 2. 38. Cornelium hunc post Zachaeura, crea-
tum esse a S. Petro Episcopum Caesareensem , testatur
Martyrol. Rom. 2. Febr. et Clem. lib. 7. Constit. c. 46.
Ad hsec Cornelii domum conversam esse iu Ecclesiam,
eaaique adhuc extitisse tempore S. Hieron. docet ipse e-
pist. 27.ubi describens navigationem eliler S. Paulee ait,
ipsam CaesarcK invisisse doinum Coruelii iam Christi fa-
ctam Ecclesiam. PorroSanctorum catalogo adscriptus est
Cornelius 2. Februarii, ubi sic habet Martyrol. Rom. Cx-
sarex in Palxstina S. Cornelii Centurionis, quem B. Pe-
trus Aposlolus baptizavil, et apud prxfatam urbem Epi-
scopali honore sublimavit. Vila huius S. Cornelii extat
apud Surium ex Metaphraste 13. Septemb. sed in qua
quaedam apocrypha contineri censet noster Lorinus , et
tale quid redolent.
(Juaeres hic primo, an Petrus et Apostoli usque ad Cor-
nelii vocationem, ignorarint Gentes vocandas esse ad Chri-
slum, eisque praedicandum esse Evangelium , an Corne-
lius omniura oinuino Gentiliiira priiiius sit conversus et
baplizalus? Afiirmant nonuulli, quia id videtur visio et
narratio huius capitis significare.
Veruin contrarium multi modcrni viri docti sustinent,
idque videtur verius. Primo, quiaChristus ascensurus in
caelum diserte dixerat, et iusserat Aposlolis, utevangeli-
zarent Genlibus : Euntes , ait, in mundum universum.
jtrxdicate Evangelium omni crealurx, id est, oiiiui homi-
ni, Matth. 28. Et : Erilis mihi lestes in ludxa et Sama-
ria, el usque ad ullimum terrx, Act. 1.
Secundo.quia Aposloli videranlGentilesdeduciad Chri-
stuin, ab eoque suscipi, loann. 12. 20. rursum ab eo sa-
iiari filiara Chaoanseae, utiqueGentilis, Malth. 15. 22. Ad
hoec audierantprimitus ires Magos ex Orienle a Deo, du-
ce stella, vocatos ad praesepe Chrisli: hi autem erant pri-
Qu^rto, quia idem Lucius Dexter asserit, Aposlolos in- [y
ter 86 divisisse orbis provincias ad iis evangelizandum,
anno Christi 34. paulo post eius ascensum in caelum, ni-
mirum die ulliraa lunii, 36. diebus post Peulecosten et
receptum Spirilum sanctum; et lacobum anno Christi 37.
qui fuit annus tertius a morte, resurrectione et ascensio-
ne Cbristi, profectum esse in Hispaniam, ibique evange-
lizasse : esto enim eo tempore ibidem raulti fuerint ludaei,
ut idem asserit, quis tamen neget eum Gentibus quoque,
quae longe plures erant, prfedicasse ?
Dices, quomodo ergo vulgo asserilur, quod per conver- pubiica
siouem Cornelii, primo Geutibus aperlum fuerit ostiura pradica-
Evangelii et Ecclesiae ? Resp. id accipiendum et limitan- IjJu^^c^.
dum esse ad publicam, soleranem, el ex professo apudpUaCor-
Gentes Evangelii praedicalionem, quam Petrus visione cae- "elto.
lesti accepta, iussus esl publice ludaeo-Christiauis denun-
tiare, ue ipsi Aposlolis ad Gentes ituris obsislerent, et
r Geutes ab Ecclesia repellerent. Docel id diserte hoc loco
S. Chrysost. scilicet S. Petrura secreto scivisse, se et A-
postolos debere praedicare Gentibus : sed id non fecisse,
ne ludaeos ofTenderet, donec visione caelesti admonitus,
hanc esse Dei voluntatem ludaeis persuasit, praesertira cum
ipsi viderunt visibilem Spiritussancti descensum in Corne-
lium et domesticos eius.
Ita et L. Dexter in Chronico anno Christi 40. qui fuit
sextus ab ascensu Christi in caelum : Cornelius, ait, Cen-
turio Ilalicensis, Petro prxdicante replelur Spiritus san-
ctus, lerosolymisque denuntiala solemni Gentilium ad fi-
dem Christi conversione, Cornelius baptizatus floret. Idem
fuse docet Gaspar Sanchez in Appendice ad .\cla Apost.
sive traclatu 1. de Praedic. S. lacobi in Hispania cap. 9.
Porro hic Flavius L. Dexter, fuit Praefectus praetorio, qui
Chronicon hoc dicavit S. Hieronym. uti ipse refert lib. de
Script. Eccl. sed eo morte praereplo, dicavit illud S. Pau-
lino. Vicissim S. Hieron. Dextro huic inscripsit librum de
Script. Eccles.in quo eumdem ponit et dilaudat. Chroni-
initiae Genlilium. Insuper viderant curatum a Christo ser- U con hoc Dextri nuper Fuldae repertum citat et laudat no
111.
\uiu Centuriouis Romani, Matth. 8. 5. quem Lucius Dex-
ter in Chrouico scribit origine fuisse Hispanum, et Hispa-
nis praedicasse Christum. Sic enim ait: C. Cornelius Cen-
turio Capharnaumensis, dominus servi quem Dominus sa-
navit, pater eliam C. Oppii Centurionis , erai Hispanus :
viire floret in Hispania. Et de eius filio : C. Oppius, in-
quit, Cenlurio Hispanus, credidit Christo morienti in cru-
ve. Ex Genlilibus hicprimus a Christi morte credidit, qui
fuit civis Romanus, baplizalusque a S. Barnaba factus est
terlius Mediolanensis Episcopus. Vir quidem Apostolicus,
gui Christimortemeleclipsinadmirabitem primus onmium
Ui.^ipanis genli sux, cum audientium slupore refert.
Tertio, quia ad hoc Apostoli in Pentecoste receperant
Spiritum sanctura iu linguis igneis, iit iis irent praedica-
tum gentibus omnibus totius orbis. Hoc esl eniin quod ex
loele cilat et profitelur ibid. v. 17. et 21. S. Petrus: Ef-
fundam de Spirilu meo super omnem carnem, elc. El erit:
ster Gaspar Sanchez lib. 2. de Profect. S. lacobi in Hi-
span. c. 2. et Christophor. a Castro Hist. Deiparae e. 18.
Vide dicla in fiue Chronotaxis.
Quaeres secundo, quoto anno a morte et ascensuChri-Quotoan-
sli conversus sit Cornelius, et apertum publice Gentibus^" ^Jj|'
Evangelium ? Resp. id definiri non posse. Variant euira neiius
Chronologi. Priino eniin Chroniron Alexandrinum, et Ga- coDver-
spar Sanchez tractat. 1. de Profect. S. lacobi io Hispan. ^"^ ■
cap. 10. ceosent Corneliuin conversura anno Christi 36.
qui fuita morle eius secundus. Secundo, Adrichomius in
Chronolog. censet eum conversum aouo Christi 38. qui
fuit a morte eius quartus. Tertio,alii raoderni censent an-
uo Christi 39. qui fuit a morte eius quintus. Quarto L.
Dexter in Chronico, scribit Cornelium conversum anno
Christi 40. qui fuit a morte eius sextus: anno vero Chri-
sti 41. Apostolos ivisse in suas provincias : anno denique
Christi 42. S. lacobum ab Herode occisum. Quinto, Ba-
Commcntaria in Acta Apostolorum. Cap. XI. 1C9
ronius et nostcr riordonus in Ctironol. censent Cornclium J^ Chrisli 37. vidctur S. lacobus profectus in Hispaniam, uli
convcrsum onno Christi 41. qui fuit a morle Christi se- dlcam cap. 12. Sic cnim oninia oplime cohaercnt. Nam
ptiinus, cl Cnii (inliwiilsB Imp. sccundus, quo et S. Mat- converso iam Cornelio a S. Pelro, sine nola et contradi-
thacus scripsil Evnn;jcliiim. ctione ludxorum potuit S. lacobus publice pracdicare Hi-
R?'p. Wrisimiliiis vidclur, Coruelium conversum sub anno spaois (icnlilibus, ac post quinquc annos rcdiens leroso-
fiiiiio Christi 37. illo anno cnim S. Pelrus fundavit Ecclcsiam lymam, anno Chrisli 13. \cl ul volunl alii ii. occidi ab
37"*" Anliochenam, ulpote apcrto iam (ienlibus publicc oslio Herode:ita recenlissinii quidam,9ed raagni iudicii Cliro-
fidei et Erclesia;. Unde et in vilahuiiis S. Cornolii habe- nologi. Hinc ct nonnulli censcnl sub eumdem annum
tur, quod ipso conversus profeclus sit cum S. Pctro An- Chrisli 37. Aposlolos profeclos esse in suas provincias,
tiochinm. Licct cniin Clironicon Alcxand. Iradat, S. Pe- ulpole qui per Pelrum cslitus admonebantur ad proedi-
trum posuisse calhedram Anliochiae anno 4. post inortcm candum Genlibus. Unde Caiet. Act. 9. 32. ct aliis, scribit
Chrisli, qui fuit annus a nativilale Christi 38. vel 39. i- Apostolos pcr orbem fuisse divisos inlra tricnnium,quo ia
deinqiie de anno Clirisli 39. ccnscat Baroii. omnesque c- Arabia fuit Paulus; hocaulem trienniumcocpit moia con-
ius seqiiacos, ct mulli alii ; lamen mox ostendam id fa- versioue eius, qua; facla est anno Chrisli 3(j. ct lermina-
ctum csse anno 37. Quis autem crcdat S. Petrum in An- tur anno Christi 39. licet Baron. quem mulli soquuntur
tiochin, iilpole urbe (ienlili, posuissc calhcdraiii, anlc a- ccnseat Apostolos per orbem esse dispcrsos postoccisuin
pertuin (ionlibus (idoi oslium, qiiod factum cst pcr con- nb Uerodc Incobum, onno Christi 44. de quo plura Act.
versionem Cornelii? Aut qiiomodo Iuda;i id a-tiuis oculis 42. v. 1. Ilaque ha;c senlentia a posteriori valde cohfir-
et animis nspoxissent,avelli nimirum a se capiilEcclesiae, Jj nialur ex eo, quod omncs consenliant S. Pclrum Anlio-
ircqiic ad Gonles, ac ad eas Ecclesice primaluin, ct Pon- chia; scdisse per annos seplem : scilicct usque ad annum
tificatum Iransft-rre ? pra;serlim cum S. Clcmens lib. 10. secundum Claudii,qui fuit Christi 4S. quo sedem trans-
Rocofjii. Iradnt.S.Pelrumcalhodram haiic .\ntiochia! po- tulit Romam. Compula enim hos seplem annos retror-
suisse in doiiio ThcophNli, cui S. Lucas dcdicat ha;c Acla sum ab anno Chrisli 44. invenies primum eorura annum,
cap. 1.1. qiii (ionlilis fiiit, non luda^us, ut patet ex 110- quo sedcre rocpit Antiochia;, iucidere in annum Chrisli
miiio. Thoophylus enim cst noinen (ira;ciim, sijjnincans 37. Er,i;o eodem, vel certe pra;cedente, pula 30. conver-
Dei aiiinnloin ; ot qiiia Thooplnlus hic magislrntu Anlio- sus cst Coruelius. Ha;c inagis patcbunt cx iis qua; dicam
cbia; fun;;cbatur, testc CI:)cumcnio. Eodcm quoquc anno cap. 12. 1.
G A P U T U N D E C 1 M U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
7ud(to-Chi\sliani rxposluhxnl cum S. Pelro, quod Cornclinm GenlHem induxeril in Enlesiam. Pclrus narrando
suam et Cornclii visionem, eis satisfacU. Secundo.v. 20. narratur incremenlum (idei, pra-scrtim AntiochicB:
uude eo mtltilur Barnabas , qui cum Saulo tolum annum ibi evangelizans mullos converlil: quocirca ibidem
primo discipuli coqnominantur Christiani. Tertio, v. 27. Atjabus prcedicil famem toli Orbi instantem : quare
fideles Anlioiheni faciunl colleclam, cjuam fidelibus lerosohjmitis per Saulum el Barnabam transmitlunt.
1. ^ iDiEiiLNT autcm apostoli, ct fralrcs qui crant in ludcra, quoniara ct gcntes rccepcrunt verbum Dei. 2.
/^ Cum iiuleni a^cendisset Petrus lornsolymam, disccptabant adversus ilium qui crnnl e\ circiimcisione, 3.
x^.Diceiilcs: (Jii.irc introisti ad ^iros privputiuin hiibentes, et manducasti ciim illis?4. lucipiens autem Pe-
trus cxpoiieliiit illis onliiicm, dircns : o. Ego cram in civitale loppe oraiis , el vidi in excessu menlis visionem .
docfiidcns \as qiioddam vclut liiileiim magniim quatuor initiis sunimilli de c.tIo, et veiiil u^que ad me. 6. In quod
intuens coiisidenibiim, el vidi quadrupcdia terrse, cl bestias, ct reptiiia, el volatilia ca?li. 7. Audivi aulem et vo-
ccm diceiilem milii : Surge 1'etre , occidc et manduca. 8. Dixi autem: Xequaquam, Dominc; quia commune aut
immuiuliim nuiiquiini intioivit in os meum. 9. Uespondit outem vox sccundo de CitIo : Qu:p Dcus mundavit, tu ne
ronimune dixens. 10. IIoc aulcm fuclum est per lcr : et rccepla suiil omnia rursum in Cicliim. ll. Et eccc >irl
trcs cniilesliin a<litcruiit in domo in qua eram, missi a C:evirea ad inc. 12. Dixil autem Spirilus milii, ut irein
cum illis, niliil iiiesitiins. Vcncrunt aiilem mecum et scx fratrcs isli. et ingressi sumus in domum \iri. 13. Nar-
ravit aulcin nobis, quomodo vidisscl angclum in domo sua, staiilein cl dicentcm sibi: .Mitle in loppen, et acccrsi
Simoncm, qui cogudminatur Pelrus, li. (jui loquetur libi vcrba in quibus salvtis cris lu, ct universa domus tua.
lo. Cuni aiitem coepissem loqui, cecidil Spirilus saiictus super cos, sicut et in nos in inilio. 16. Recordatus sum
antcm verbi Domini, sicut dicebat : loannes quidem baptizavit aqua, vos autcm bapli/abimini Spiritu sancto. 17.
Si ergoeamdcm gralinm dcilit illis Deiis, sicut et nobis qui crcdidiinus iii Domiiium lesum Chrislum : cgo quis
erain, qui possem proliibore Dcum ? 18. Ilis auditis, tncueruiit: cl giorilicaveruiit Deum, dicenles : Ergo ct gen-
libiis pa-nilentiam dcdil Deus ad \itam. 19. Et illi quidem, qui dispersi fuerant a tribulalione, quae facta fucrat
sub Slcpliano, pcrainbulaveruiit usque PliaMiiccn, et Cyprum, ct Aiitiochiam, iicmini loquentcs vcrbum, nisi so-
iis ludicis. 20. Erant aulem quidain ex cis viri Cyprii et Cyren.i;i, qui cum inlroissent Anliochiam, loquebantur
t>t ad Grwcos , aniiiintiniilcs Doininum lcsum. •>{. Et ciat maiius Domini cuin eis : multusque numerus creden-
tium convcrsiis cst ml Doniinum. 22. IVr\eiiil nulein sermo nd aures ecclesi.r quiv eml lcrosolymis, supcr islis:
et mi^icrunl IJnrnnbnm u^tyw ad Anliorliiiim. 2.J. Qiii cum pcrvcnisscl. et vidis^cl gnliara Dci, gavisus cst : et
liorlnb.iliir omncs iii proposiio rordis pcrmancrc iii Domino: '2%. (juin crnt \ir bouus , et plenus Spiritu snncto,
fl fide. Et apposila esl iiiiiit.i luilui Dnmino. 'ili. Profcclus esl aiitcm Uarnabns Tarsum , ut qu.Tieret Saulum :
quem cum invciiis<cl pcnliixit .Viiliucliiam. 26. Et nnnnin totum coiMCisuli sunt ibi in ecclcsia : et docuerunt
lurbain mullnin, ila iil ciigiKimiiiarcnlur primiim .Vnliocliiip discipuli. clirisliani. 27. In his autera diebus supcr-
veiicrunl ub lerosolymis iproplietic Aiiliochinm : 28. Et surgons unus cx cis nomiuc Agabus. siguificabat per spi-
rilum famcm magiiain fuliiram in universooibe terrarum. quii- f.icta cst subClaudio. 29. Discipuli autcm, prout
quis hnliebat, pnqiusuerunt singiili iii niinislerium milterc habilanlibus in luUiiea fralnbus: 3U. Quod ct fcccruut,
niittentes ad scniorcs pcr muuus Uarnabn cl ISauli.
VoL. X. 22
170
Commentoria in Acta Apostolorum. Cap. XI.
posTOLi ET FRATRES) Fratres. id est, cseteri fideles, ^ GtonincAVEBUNT Deum. ) Ergo, ait Chrysost. liorum Ters. 18.
Vcrs 2.
Cherin-
tus au-
ciormur-
muris
Vers. 4.
Vers. 5-
Vers. IC
Vers. 17.
.^poslolis inferiores et subditi
DiscEPTABANT. J At£/./>tvovTo ; Syrus lUigabant ; Ciirys.
iamquam valde o/fensi expostulabant.S.Ein^han. haeresi
28. tradit, auctorem et iuceutorem huius exposlulationis
cl murmuris fuisse Ciicriutum, qui proximus post Simo-
nem Magum fuit haeresiarcha, eumdemque suscilasse lu-
daeos coutra Paulura, ut eum caperent, quasi qiii Gentiies
iuduxisset in teinpium, Actor. 21. 28. Sic murmurarant
prius luda;! contra Christum, quod manducaret cum pu-
blicanis, Lucse 19. 6. et 7. hi enim fere erant Gentiles.
Porro Cherintus iudaizans pugnabat pro ludaisnio, ut ex-
cluderet Christianismum: unde docebat omncs homines
debere circumcidi, et servare legem Mosis, ideoque coa-
traeum promulgatumest primum Coucilium lerosolymis,
Actor. lo. ita Epiphau. l)aer. 28. et Philastrius lib. de
haeres. cap. 87.
Manducasti cum iLLis? ) Notat S. Chrysost. eos noa
dicere : Quare prajdicasti illis Christum ? hoc euim quasi
impiumel iuiuriuinChristoomnesexhorruissent,sed,OMa- B
re manducasli cum illis ? hoc enim ludajo illicitum vide-
batur. Hi enim si cum Geulibus communicaient in men-
sa, ceusebautur a ludaiis hocconvictu conlaminari, fieri-
que immundi. Sed pariter haec censura frigida erat, lu-
daica et Pharisaica, iamque per Christum cum lege vetere
eiusque immundilie et irregularitate sublata et abolita.
Incipiens autem Pethus. ) Vatabl. rem ab initio re-
petens Pelrus.
ViDi IN EXCESSU.)Graece, inextasi^Va^nm.inraptu:
Vatabl. in abstractione, scilicet, spiritus, id est , spiritus
nieus abductus ( non realiter, sed iatellectualiter ) a cor-
pore meo vidit; Tigurina, raptus extra nie vidi visum. Pe-
Irus hic relexit et repetit totam seriem rei gestaa enarra-
tam c. prasc. usque ad v. 18. quare eam hic non repetam.
Vos autem baptizabiuini Spiritu sancto.) InPen-
tecoste. Vide dicta c. 1. 5.
Eahdem gratiam.) ItTfiv Jwpsav; Tigurina^par rfowMJ»,
cxeinplo bonis proximorum non invidere, scd gaudere de-
bemus, iisque gratulari, et Deum glorificare ; esto ipsi
nos supereut el transcendant,uti Gentiles superarunt lu-
daios iii fide et Christianismo.
Poenitentiam. ) Id est, tempus et locum pocnitentiae,
ait Lyran. Secundo, poenilentiam, id est, gratiam et im-
pulsum ad poenitenliam : ita Glossa. Terlw, poinitenliam,
jd est, elTectum et fructum pcenitenliae , puta remissio-
ueni peecatorum. Utrobiquo est metonymia : in secundo
cnim sensu ponitur eifectus pro causa ; in tertio causa
pro effectu.
Ad vitam. ) Ut vivant, ait Vatabl. scilicet hic vila fi-
dei et gralia), in futuro vita gloriae et felicitatis wternae.
SuB Stephano.) Etti ^xtfx-m, quod primo verti polest, Vers.l9.
propter Slephanum: ita Syrus. S^c\iQAo,post Stephanum:
iia Vatabl. utrumque complectitur JNoster, vertens, sub
Stephano, id est, tcmpore Stephani, ob eius zelum et li-
bertatem arguendi ludaeos.
Puc«.mcem. ) Phwnice, vel Phoenicia regio est Syrije
( unde et incolae Syrophoinices vocanlur ) cuius metropo-
lis erat Tyrus : praecellit nunc Tripolis, ita dieta a triuin
urbium obtentu, scilicet Sidonis, Aradi et Tyri, ait Slra-
bo, Pliuius et Mela lib. 1. Vide Salmeronem tom. 1. pro-
leg. 41. Phoenices, praesertim Tyrii, navigalione fuerunt
celeberrimi ; unde ab eis condita est Carihago in Africa,
et Afri vocati sunt Poeni, quasi Phoeui et Phoenices. Hinc
et Poenorum lingua Syra; ct Hebraeae fiiit airinis, tesfe S.
Hieron. lib. 5. in cap. 25. lerem. et S. Aug. in Ps. 136.
Antiochiam.) Haec, ait S. Hieron. in cap. G.Amos, est
Syrix metropolis, tertium inter omnes Romani orbis urbes
locum obtinens, hoc est,post Komam et Alexandriam.H^Dc
ct S. Petrus ibi primo cathedram suam constituit. Unde
Antiochena Ecclesia facta est secunda sedes Patriarcha-
lis. Prima enim est Romaoa, tertia Alexandrina, quia eam
fundavit S. Marcus missus a S. Petro. Atqiie hae tres so-Origo, et
lae fuerunt prlmae Patriarchales, quibus postea accessit "'''''' **'
vel xqualem rjratiam: par scilicet in substantia, lieet in q quarta, scilicet lerosolymitana : h£ec enim facta est Pa- pairiar-
quantitate pro dispositione vel Dei, vel hominis, dispar et
inaius, vel minus.
Ego quis eram, qui possem prohibere Deum. ) Ut
scilicet gratiae Dei descensum et illapsum in Cornelium
inhiberem, sisterem et averlerem. Hoc enim impossibile
est, aeque ac impium et satanicum, q. d. Sicut non potui
jmpedire descensum Spiritus sancti, sic nec baptismum
eiusdem. Spiritus sanctus enim suam Cornelio communi-
cans gratiain, significabal se pariter velle conferre ei per
me suum baptisraum, ut caeteris suis fidelibus suaeque Ec-
clesiae aggregaretur, q. d. Si ego Gentiles arcere nou po-
tui a Christiaaismo, nec vos poteritis : ita Glossa.
Moral. mirare hic S. Petri modestiam, qua cum esset
superior, imo Suinmus Ponlifex, fidelium de sc querelas
non respuit, nec imperiose refutat, dicendo : Ego scio quid
agam , non teneor vobis ralionem facti mei reddere : ve-
strum est obedire et tacere,etc. Sed modeste et humiliter
seriem rei gestae enarraus, eis satisfacit
triarchalis explicite a Vigilio Papa in Concil. Rom. aano chaliuiD.
Dom. 553. ut docet Daron. implicite vero a Concilio Chal-
cedon. Actor. 7. quod ei subiicit tres Palaestinas, ut eius
litera cum Antiochena dirimeret. Accessit quiata, scilicet
Coostautiaopolitaua, tempore et opera lustin. Imp. ibi-
dem residentis: postea adiectae suat et aliae,uti Aquileen-
sis et Veoeta. Vide Sigonium lib. 1. de regoo Italiae.
LoQUEBAtVTUR AD Gr.«COS. ) IIpo; ClXvnTa.^, id est, adVen. 20.
Grxcistas, hoc est, ad ludaeos inter Graecos, id est,Genti-
les natos, vel educatos,vel habitantes: ita Vatabl. Verum
quia GraecistK hic opponuntur ludxis degeutibus in Phoe-
nicia, Cypro et Antiochia, hoc est, in regionibus et urbi-
bus Gentilibus : hinc per Gra!cislas hoc loco , nou ludaei
iuter Gentes nati, vel viventes, sed Gentiles significantur;
zllrj-Jt.7ai ergo hic idem est quod M.n-n;, hoc est, Graeci-
stae sunt Gra2ci, pula Gentiles : ita Lyran. Hugo et Caiet.
Unde patet, hosceCypriosEvangelistasevangelizasseGen-
tilibus ante conversum Cornelium, scilicet paulo post ne-
Idem imitari debere Praelatos, cum ab iuferioribus re- D cein S. Stephani, uti dictiim cst v. 19. qua de re plura
prehenduntur, ut scilicet eis ex ratione, non ex potestate
satisfaciant, docet S. Gregor. lih. 9. epist. 39. Nainsiin
querela fidelium, inquit, aliquid de sua potestate diceret
( S. Peirus ) profecto doctor mansuetudinis non fuisset.
Humili ergo eos ratione placavit,alque in causa reprehen-
sionis sux eliam tesles exhibuit. Si ergo Pastor Ecclesix
Apostolorum Princeps, signa et miracula singulariter fa-
ciens, non dedignatus est in causa reprehensionis suse ra-
tionem hutniliterreddere, quanto magis nos peccatores cum
de re aliqua reprehcndimur, reprehensorcs nostros ratione
humili ptacare debemus? Sapienter Climachus gradu 26.
hoc dat signum opus esse ex Deo, nosque operari secun-
dum Deum, si ex eius actione plus humilitatis in anima
accipiamus, quam prius habuerimus. Si euim ex eo super-
biamus, signum est, nos id fecisse non ex Deo, sed ex dia-
bolo, puta ex fastu, Tanitate, etc.
dixi in fine cap. 10. Forte Lucas eos vocat M.r.vi;, id est
Grxcistas, quia cum essent Syri et Phcenices,loquebantur
tamen Gr£Bce, hoc est, imbuti erant sapientia et eloquen-
tia Grajcanica : tuoc enim Giaecorum sapientes et orato-
res erant celebres, adeo ut Isocrates in Panegyrico dicat,
nomen Gracorum iam uon nalionis gentisque, sed ralio-
nis esse ac mentis. Unde et Apostolus Rom. i. 14. Grae-
cos vocat sapientes, barbaros insipientes. Et 1, Cor. 1. 22.
Grxci, inquit, sapientiam quxrunt.
Et erat manus Domim cum eis.) Manus, id est, as-Vers.2l.
sistentia, potentia et cooperatio, q. d. Deus sua potenti
manu aderat eis ad faciendum miracula in confirmatio-
nem fidei, ad praedicandum tanta sapientia et efficacia,
ut mullos Gentiles converterent ad Christura : ila S. Chry-
sost. et CEcum.
MULTUSQUE RUMERUS CBEDENTIUM CONVERSUS BST AD
Cominentarfa ia Acta Apostolorum. Cap. XT.
171
DoMiMJi., Credentium, id esl, incipienlium credere: su- A veslram vocaiionem et ekclionem factatii. hxc cnim fa
nutur enim iu aclu inclioalo. Nam anle Cypriorum prje
dicalionem crant tjeiitiles, id est, infldelus, non creden-
tes, imo igDorantes Christuui. Unde Syrus vertit, Idulli-
que crediderunl , el conversi sunt, id cst, credcndo conversi
sunt, a gcDtilismo ad Cliristianismum. Esl liendiadys. Et
Tigurina clare vcrtit,»iw^<UJ(/ue numerusrecepla fide con-
versus est ad Dominum.
Tcrs ii, MiSBBURT Babnabam ) ifcc/e, ait CaietaD. Cyprmpra»-
dicatoribus Cyprium ilem prxdicatorem adiunxerunt. E-
rat enim Baruabas oriundus exCypro. DocclS.CIirys. noa
ivisse eo ipsos Apostolos, propter ludaeos, ne cos oHcnde-
rcnt, conversando cum Geutilibus Cypriis ct Antiochcnis.
CuM TIDI8SET GaATiAM Oei. ) Quod scilicet Gculilcs
Anliocliix per gratiam Dei cxcitali, tam avidc arripcrcnt
fidem Christi, in eaque lam cssent constantcs, dcvoti et
fyrvcutcs. RuisuiM gratiam, id est, gralios gratis datas,
puta loqucndi liuguis, prophetandi , intcrpretandi Scri-
pturas, celebrandi magnalia Dei, elc. Anliochenis a Deo
cum (idc et baplismo coniraunicalas.
Vc,, j- HoRTABATia OMNES IN PBOPOSITO CORDIS PEBUANRBB
isi DoMiNO.] Hoc est, in Domini lesu Christi Ode, amore,
gratia , Ecclesia, puta in Christianismo. Graeca babeot,
exhortabatur eos, ut proposito cordis sui permancrcnt Do-
tnino; Syrus, ut toio corde suo adhoererent Domino; Pa^u.
ut proposito cordis perseverarcnl in Domino. Pro hortaba-
tur , Graecc csl rafc£/.a>a, quod mulla signiflcat. priiiio,
cohorlabalur; secundo, excitabat; tcrlio, consolabatur ;
quarlo.obsecrabat; quiuto.efllagitabat: ila Syrus; sexto,
advocabal et quasi adtocatiis causam rorum agcus cod-
sulcbat omnibus. S. Chrjsoslomus, Horlabalur , inquit,
omncs cum prxconio et luudibus: el forsan in eo quod lau-
dabat et approbabat turbam, ptares convertit: virtus enim
laudata crescit.
DDgm.iia Dogmatice disce hic, perseveranliam, licet sil donum
(lc perse- Dci, lanien pcndere a libcro arbitrio, adcoque in cuiusvis
vcraiiUa. fidclis el iusti potcstale ct arbitrio esse, cuin Dei gratia ia
cicnles non peccabitis aiiquando. Et cap. 3. li. Satajite
immaculati et inviolali ei inveniri inpace.
Moralitcr disce quantum doaum ex parle Dei.elquaala j|.,,| j.
virtus ex parle homiiiis sit perscverantia. S. HierouymusperseTe-
epist. 10. ad Furiam : .Son quxruntur in Christianis initia, '»nut.
inquit, sed finis. 1'aulus male coepil, sed bene finivit. /u-
dx laudantur exordia, sed exitus proditione uamnutur.
Idem lib. 1. coutra lovinianum : Incipere, ail, plurimo-
rum esl, perstverure paucorum. Undc et (jrande prxmium
eorum qui perseverarint. Scuior ille ia \itis Palrum, lib.
0. cap. 7. de patientia nuiuero 35. 5icu/ canis venaticus,
iiiquit, videns leporem sequitur, nec impedilur propter il-
los canes qui post se revcrtuntur , sed neque prxcipitiis ,
neque de sijlvis , neque de vepribus cogilans, radilur. et
punqilur, et non quiescit donec comprehendat : ita et qui
Dominum Chrislum quxrit, cruci indesinenter intcndit ,
qux occurrunt scandula omnia prxteriens, doncc ad cru-
cifixum perveniat. Ibidem libr. 4. aura. 21. Perseveran-
B tia boni, iaquit, victoria esl. Certa, et coronaberis. Nulla
enim re magis viacuatur tentaliones carnis cl diaboli,
quara pcrseveranter cis rcsistendo, vacaadoquc oratioui.
Uinc inler virtutes sola perseverantia coronatur. Piam
qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit , ait se-
lerna Veritas .Mallh. 10. Quocirca perseverantia uti vir-
tutuin est maxima, ita summuin est Dci donum, ut do-
cct S. Aiigust. lib. de Boiio perscveraiilia;, ct Concil. Tri-
denl. sess. 6. cao. 16. Incassum quippe bonum agitur, si
anle vitx terminum descratur: quia et frustra velocitercur-
rit, qui priusquam ad metas venerit, deficit, ait S. Greg.
et habctur de paenitent. dislincl. 3. can. Incassum. Quo-
circa S. Paulus: Qux retro, inquit, sunt obliviscens, ad
ea vero qux sunt priora extendens meipsum , ad deslina-
ium persequor.ad bravium supcrnx vocationis D<h in Chri-
sto lcsu, Philip. 3. 14. Animalia sancla, Ezech. eap. 1.
9. Ao» revcrtebantur cum incedercnt , sed unumquodque
ante faciem suam gradiebatur. Ita Viclor proconsul Car-
fide et charitatc persevcrare usque ad finein vilae, itaqucQ thaginis , ad fidci DcgalioDem sollicitatus a lcgalis rcgis
salvari. Deus enim, nisi ipsi illius gralix defuerint, sicut
ccepii opus bonum, ita perficict operans vclte et perficcre,
inquil CoDcil. TridcDlin. sess. G. cap. 13. Et c. 11. Deus
namquc sua gratia semel iustificatos non deserit, nisi ab
eis prius deseralur. Pie veroS. August. inSoliloquiisc. 14.
In toto tempore, ait, /o/u;/i me simut sempcrquc conside-
ras, ac si tiihil aliud considerarc habeas. Sic super custo-
diam meam stas, sieui si omnium obtitus sis, rt mihi soli
intendcre velis. Quocumquc iero, tu ine Domine non dese-
ris, nisi prior ego te deseram.
Kursum duplcx cst dunum persevcranliae. Prius, quo
quis in lidc ct gratia Dci perscvcrarc potcst, si vclit. Hoc
liabcnl omncs iusli in aclu priiiio, habitiiri ct in aclu sc-
cundo, si assidiie gratiam Dci invoccut, eiqiie strenuc coo-
percnliir. Postcriiis, quo quis in fidc et gratia usqiie ad
iiiurtcm aclu perscvernl ; lioc habent oiniics ct soli |»raD-
dcstiiiali, sivc eleeli ad gloriam. Hi cuiin a Dco accipiiiiit
gratiam cfficacom, sive congruam, qua scilicet praividot _. ,
Dcus 003 non tanlum posse perscvcrare, scd et actu pcr- '.) tnilitix, inquit, plurimum inlcrest, insucsccre militcm non
Arriani: Dicite, inquit. regi veslro , ul subiiciat mc igni.
bus, adigal bestiis, cscruciet omni genere lormcnlorum.
Si consentio, fru.%lra sum baplizntus in Ecclesia Calholi-
ca: ila Viclor Uliccns. libr. 3. Waiidal. Histor. Pcrseve-
rantia ergo, ait S. Bernard. cpist. 129. est vigor virium,
virtulum consummatio, nutrix acl merilum,mediatrix ad
prxmium, soror patientix, constanlix filia , amica pacis,
amicitiarum nodus, unanimitatis vinculum, propugnacu-
lum sanclilalis. Vidc eunidem cpist. 253. ad Guarinum.
Dciiique aiidi Christura Apoc. 2. 10. Eslo fidcli.s ii>qae ad
Morlcm . ct dabo tibi coronam vitx. Et cap. 3. 11 Tene
quod habes, ut nemo accipiat coronam <uai/i. Vide ibi dicla.
Idcm vidcrunt (jcntilcs. Soeratcs apud Slobxum serm GeDii-
1. de Prudenlia: IJl slatua basi, iaquit, ila vir b^mus in-liunjjin"
stituto innixus, ab honeslo nullalenus discedire dcbcl. Ibi- ^*„4-
dcra Cliilon ait larde quidcm aggredieada oinnia, voruiu rauua.
cum scmcl iam incepcris , coustanlissimc in agendo per-
scvcranduiu csse. Livius lib. 5. dccad. 1. Ad disciplinam
severaturos; co quod libcro arbilrio ila sit contcmpcrata,
ut iliud ad coopcrandum pclliciat ct llcctat, idcoque libe-
rum arbitriuiii ei spontc ct continuc usque ad mortcm
cooperetur: ita S. .\ugiist. toto lib. dc Bono pcrsevcran-
tise, et lib. dc Pnudestinationc Sanctoruin. KtCouc. Tri-
dent, sessionc 6. can. IG. i"i quis, inquit, magnum illud
u^que in fincm pcrscveranlix donum se ccrto habilurum
absoluta, et infallibili ccrliludinc dixeril. nisi hoc ex spe-
ctali revclatione didiccrit, analhema sit. Uudc hoc duniim
noD cadil siib raerituiii , scd mcrum cst Dci donum , qui
illud d.it quibus volucril; pcr orationcs tnmcn forvidasot
conliniins illud pustiilando , pcrquc assidun bona opera
illud a Dco iinpelrarc, cl quasi do cougriio emorcri pos-
sunius. Qiiocirca qui hoc donuin ambiL, uti quilibet salu-
tis sute cupidiis ambire dcbct, .scqiiatur monituin S. Pctri
ep. 2. rap. 1. V. 10, Salayile , ut per bona opcra cerlam
solum parla vicloria frui, sed si res etiam lcnlior sit, pati
Ixdium, ct quamvis scrx spei cxpcclarc cxitum . si non sit
xslate pcrfcctum bellum, hicmcm oi>criri : nec .ucut xsti-
vas aves, statim autumno lcctare, recessum circumspice-
re. Addit, urbes inex|iugnabilcs, sola obsidiouis persevc-
rantia , per famem ct sitim cxpuguari. Scrlorius , tcste
Plularcb. in cius Vita : Pcrscverantia , inqiiit, cst effica-
cior vi. multaquc qux uno iinpclu confici non possunt,pau-
lalim absolvuntur: csl cnim assiduilcUis vis invicta, qux
omnem superat cxcinditque polenliam. Sencc. ep. 1. AV-
hil, inquil, esl quod non expugnet prrtinax opera, et in-
lcnta ac diiigcns cura Ideiu cpist. Go. In cxcclso c.s/ vila
bcata, scd pcrsevcranlia pcnctrabilis. Idcm alibi : Turpe
csl cedcre oneri, et luctari cum officio, quod semel reeepi-
sli. IVon est vir fortis ac slrenuus, qui laborcm fugit, tuc
crescil ilti animut ipsa rcrum difjicullate. Ergo
172
Cottimentaria in Acta Apostolorum. Cap. XI.
Perfer et ohdura: dolor hic tihi prodcrit olim.
Sxpe tulit lansis succus amarus openi.
QUIA ERAT Vin DONUS, ET PLENUS SpIRITU SANCTO.)
Instar sui coiKliscipuli S. Stephani cap. 6. 5. TaleseuirTi
aplissirni, inio ncccssarii srint.ut alios exiiortcntur.impel-
lantquo ad ornne boiiurn. Aqua cnirn non fjenerat ignem,
scd aqiiarn : sic lepidiis et frigidus fii{5;idos facit, non ca-
lidos el fervidos spiritii. IMcnus erfjo Ueo sit oportet vir
Apostoiicus, qui frijjida tioiuiauin corda Dei ainore suc-
ccndat.
Unde tales singulis sferulis Ecclesise suaj submittere so-
let Dcus, uti oiiin subinisit S. Augustinum, S. Basilium,
S. Chrysostornum, S. Grcgoriurn, S. BerDardurn, S. Do-
ininicum, S. Franciscum,etc. Ita hoc saeculo subniisit S.
Ignatium, eiusque socios a Deo ignilos, qui refrigescen-
tem in mundo charitalcm accendercnt. Unde de iis P. Pe-
trus Canisius a vidiia quadam ,\rnhcmii celebris sancti-
talis, ante Societatis noslra; auditum nomcn, afflata divi-
no Spiritu, valiciQiiirn hoc acccpit: Tu, inquit, plii coo-
2)tabcris in novuin quemdain sacerdolum Ordinem , quem u
in Ecclesia sua ad reformalionem eius, ac muUorum sa-
lutem parat Deus. Ef/o eos per visum vidi, et te ad eos ad'
iuiKji. Graves erunt viri, docli, modesti, Deopleni.et ani-
marum chariiate prxditi. Talcm mo.\ Moguntiai Canisius
vidit P. Petrum Fabrum, primum S. Ignalii socium,illico-
que ei et Societali nomen dedit, uti refert P. Sacchinus
ia eius vita lib. i. Ad hanc ideam et normam se exami-
net, formet et perficiat vir Religiosus et Apostolicus, ut
alios innammet, Deoque irnpleat.
Sapienter S. Bernard. serm. 18. in Cant. Si sapis, ait,
concham te exhihebis, et non cancdem. Hic siquidem pene
simul el recipit et refundit : illa vero donec impleatur ex-
pectat, el sic quod superabundat sine suo damno commu-
nicat, etc. Vcruin canalcs mullos hodic habeinus in Eccle-
sia, conchas vero perpaucas , ut ante effundere quam in-
fundi velint, prompti docere quod non didieerunC, et aliis
prxesse gestientes , qui seipsos rcgere nesciunt. Et mox
A cl niagistro. Suidas verbo Christiani, censet id factum,
cum S. Pctriis nbitiirus Romam Evodium sibi successo-
rein in sede Antiochcna declaravit: tunc enim , inquit ,
Christiani vocari cocperunt, qui prius vocabantur Naza-
rcni elGalilaji. Gcnehrardus id factuin putat annoChristi
49. qiii fuit a morle eius decimus scxliis.- Vcriirn id ante-
rius facturn esso , sub eurii aiinum quo Antiochia; prajdi-
cariint Pauliis ct Barnabas, satis inniiit hic Lucas. Un-
du Biiron. opinaliir hoc nomon inditum anno Christi 43.
qiii fiiit a moito eiiis decimiis: qiii et addit pcrperam a
Gciitilibus Chrislinnos vocatos C/irestianos , et Christum
Cltrestum. Sub anuurn cniin 43. S. Petrus Antiochia abiit
Romam versiis.
Porro Gcntilcs partim per ignorantiam, partim per ir-
risionem Christum vocabant Chrestum , et Chrislianos
Chrcstianos. Undc Tertull. Si nominis odium. est, quisno-
minum rcatus? qux accusalio vocabuloruin? 7iisi si aut
barburum sonat aliqua vox nominis, aul infauslum, aut
malcdicum, aul impudicum: Christianus vero , quantum
inlerprelatio est , de unetione deducitur. Sed et cum per-
peram Christianus pronunliatur a vohis (nam nec nomi-
nis certa esl notitia penes vos) de suavitate vel beniqnitate
compositum est. Oditur ergo in hominibus innocuis etiam
nomcn innocuum. Et paulopost: Anle odium nominis ,
compelcbat prius de auctorc scclam recognoscere , vel au-
ctorem de secta. At nune utriusque inquisitione et agnitione
neglecta, nomen detinetur, nomen expugnatur el ignotam
sectam, ignotum et auctorem vox sola prxdamnat, quia
noininanlur , non quia rcvincuntur. Eodem modo loqui-
tur Lactantius : Ignari, inquit, rerum nostrarum Christum
Chreslum, ei Christianos Chrestianos vocabant: xp'.^o; (itt-
tem bonus et commodus dicitur. Sic et Iustinus Martyr:
Nominis sane quidem appellatione neque bonum quidquam,
neque malum sinc factis sub nomen ipsum cadenlibus iu-
dicatur. Et quantum ad nomen ipsum pertinet, quod cri-
minis loco nohis obiicitur, optimi certe y^pr.To-cxrii sumns.
Sic et Theophilus Antiochenus: Mihi, ait, crimen vertis
ConcJia imitelur fontem, ISon manat illic in rivum, nec in Q^ quod sim Chrestianus (ita enim Latine Graeca vox reddi
lacum extenditur, donec suis saliclur aquis. Denique ip.se
fons vitx plenus in seipso, primum ebulliens in proxima
seereta cxloruin, deinde erupit in terras, ac de superfluo
homines et iumenta salvavit. Ergo ct tu fac similiter. Im-
plere prius, et sic curalo effundere.
Et apposita est multa tubda Domino. ) q. d. Per
exhortationes Barnabaj multi convcrsi sunt ad Cbristum,
et ad Ecclesiain eius aggregati: qui enim apponitur et ag-
gregatur corpori,pula Ecclesia),aggregatur et capiti,pu-
ta Christo.
• Ut QU^eberet Saulum. ) Saulus enim vetus fuerat a-
niicusBaruabse,eiusque condiscipuhis sub Gamaliele ina-
gistro: longe iam ei amicior in Christo et Chrislianismo.
Prajclare S. Chrysost. Venit, ait, Barnabas ad athletam,
ad ducem belli, ad certantem singulari duello : venit ad
canem venaticum leones oecidentem , ad taurum fortem ,
ad facem claram, ad os orbi sufficiens. Addit deinde ,
Pauli virtulis et zeli fuisse, quod tanta fidelium multitu
tur) et insigne prxclarumque hoc nomen geram. Al libere
confUeor me esse Chrestianuin, et nihil magis in votis ha-
beo, quam ut siin evy_p-n^oi;, id est, bouus erga Deum : non
enini tnild molestum aut odiosum illud nomen est. Certe
Svelonius: ludxos, inquit, impulsore Chresto assidue tu-
niultuanlcs Uoma expulit. Et mihi valde verisimile fit. a-
pudTacitumlegendumesseChrestianoset Chrestum. Vul-
gus, inquit, Chrestianos appellabat: auctor nominis eius
Chrestus, qui Tiberio imperitante per procuratorem Pon-
tium Pilatum supplicio affectus erat.
S. Chrysost. hoin. 3. ad populum, mire exfoHit et ce- Moral.de
lebrat suaiii urbem, puta Antiochiam, quod in ea priraum digmtate
audituin sit nomen Lnnstianura. Uoc enim nomen uti ii- cbrisiia-
deiium proprium,ita illustreestet eximiura.Unde id prse-ni.
videns, in spiritu Isaias exultavit, dicens cap. 43. 1. Vo-
cavi te nomine tuo : meus es tu, puta Christianus a me
Christo. Et cap. 62. 2. Vocabilur tibi nomen novum, quod
osDomini nominabit. Illustriusergo est esseet vocariChri-
do Antiochice sit Ecclesiaj aggicgnla, quodque ibidein or- L' stianum, quam esse et vocari regem vel principem: Chri
tuin sit nomenChristiandriim. Urhem ergo illam celebrat,
quod prima omnium ore Pauli frui meruerit, cum tanto
suo fiuctu, laude et gloria, a;quc ac postea fruita est ore
aureo.ipso inquam Chrysostomo Pauli discipulo et semuio.
Vers.2C. CONVERSATI SUNT.) 2uva;;^r/ivat,id est,ut exponit Syrus,
congregati sunl, hoc est, sacras synaxes , sacros conven-
tus, sacros coetus egerunt, convocando et congregando
populum in Ecclesiam, ibique edocendo fidem Christi, et
pr5!dicando Evangelium. Pagnin. egerunl cum ea congre-
(jatione. Tigurina, consueludinem egerunt cuin ea congre-
gatione. Grajcum cnim ffuvay^j idcm est quod congrerjo, col-
ligo, consocio. Unde d-ria-iwfn, id estsynagoga, congrega-
tio, ccllectio, eoetus, concio, Ecclesia.
Ita ut COGNOMINARENTUR ( Tigurin. mmcuparentur)
TRIMUM ANTiocniiE DisciPULi CHRisTr.ANi. ) A Christo,
sicut Platonici a Platone, Aristotelici ab Arislotele duce
stianus enim est Chrisli diseipulus, imo filius et ha;res re-
gni ca!lestis. Quocirca iurc queritur Salvianus lib. 4. de
Providentia sub initium, Christianos perdere vim tanti et
lam sancti nominis vitio pravitatis. ISam qui Christiani
nominis opus no?i agit , Christianus non esse videtur. No-
men cnim sine aetu atque officio suo, nihil esl.Quid est a-
liud principatus sine meritorum sublimitate, nisi honoris
titulus sine homine? aut quid est dignilas in indi(jno,nisi
ornamentum in luto ? Circulus aureus in narihus suis,mu-
lier pulchra et fcdua, Prov. 11. Etinnobis ilaque Chri-
stianumvocahulum quasi aureum decus est: guosiindigne
utimur, fit, ut sues cum ornamento esse videamur.
Huc pertinet illud Musonii apud Gellium libr. 9. cap.
2. de hominibus improbis, qui se Philosophos vocabant:
Mihi, inquit, dolori ct xgritudini est, quod istiusmodi a-
nimalia spurca alque probra , nomen usurpent sanctissi-
Commentaria in Acla Apostolorum. Cap. XI.
173
mum, et Philosophi ( Chrlsliani j appellentur. Maiores ^ dus, nlhil prxler aurum possideret ; qux H ip^a Phnjgia
Chrisii.i-
Dinllicia.
I.
autem mei Athenienses , nomina iuvenum forlissimorum
Ilarmodii et Aristogitonis, qui libertatis recuperandx gra-
tia Hippiam ttjrannum interficere adorsi eran'. , ne un-
qtiam servis indere liceret. decreto publico sanxerunt, quo-
niam nefas ducerent, nomina libcrtati patrix devota, ser-
vilis conlaqio pollui. Cur ergo nos patimur nomen Philo-
sophix (Christianac )illustrissiinum, in hominibus dcler-
rimis exordefcere ? \)om\i\sin\\s Iinp. .Melium Pomposia-
uuin internmit, quod nomina .Ma{;onis.ct Annibalis, ul-
pole illuslrium ducum , servis indidissct, ait Sveton. in
eius vita rap. 10. .Mexander Mafjnus ignavum militem .\-
lcxandruni vocari vctuil, nisi sc .Mexandri animos et de-
cora imilalurum promillerct, teslc Curlio. Cur erfjo Chri-
sliani voccntur , qui Chrisli vcl lidem , ut hoerclici , vel
morcs et vilam, uli improbi Chrisliani, laccssunf, Iradu-
cunt, violant.dcdccorant, infamanl? Christianus e,«,(Jhri-
slum imitare: vivc ul vixit Ciiristus: vive ut vixerunt pri-
nii Chrisliaui Actor. 3. cl 4. vive vilam S. Petri, S. Pauli,
S. loannis, ctc.
Praiclare S. Hieron. cpist. 10. ad Furiam : Pater tuus,
quem honoris causa nomino, 7ion quia cotisularis et patri-
cius, sed quia Christianus,impleat nomen suum. Idem ad
Paulinum : ;V'/^' respiccrc ad phalcras cl nomina vana Ca-
tonum. Esie Chrislianum grandc cst, non videri. Invidit
hoc nomen ndclihus lulianus .\poslata, Galilxos proChri-
stianis nomiiians, atquc ul ita vocaremur, publiea legc de-
cerncns. Ex quo perspicuc ostendit Chrisli appcllationcm
pcrhonorificam esse, maximique ad gloriam momenti, quo-
niam eam nobis cripere cogitavit. ISisi fortasse hoc ca ra-
tione fecit, qttod huiusce nominis vim ct potestatem instar
dxmonum reformidaret, ait Nazianz. or. 3. contra lulian.
Ex eodem accipc haec Christiani parlim oiricia, partim
elof^ia et axiomala. Primum, orat. 20. quaB cst dc laudi-
bus S. Basil. hanc eius vorem cclcbrat : iSon pcrsoimrwn
dignitate, sed fidc Christianismus insignitur. Cxleris in re-
bus mansueli et placidi sumus. atque omnium abiectissi
est fabuta. ^am quid Htjperborei .ibaridis sagtltam.aut Ar-
givum Pegasum dicam,quibus non tantum erat per aerem
ferri.qnantum nobis mutua opera.el simul adDcum attolti?
Octavum, lambico 18.
iVos (Chrisliani) ab omni re proba omnem glorix
Auram fugamus: ut qtiibus nil sit prius,
Quam ne sinislra. dexlera quid faciat, seial.
Nonum, iu Prajceptis ad Vir[jines:
Quid mirum in medio .si fixus cOrpore Chrislui,
Humanos omnes pellal violentus amores?
Decimum, ibidem :
Christicolis animus circtim prxcordia maior
F.cilit. infcstus quoties movcl arma ttjrannus.
Tum dulces htjmnos noctuque diuque canentes,
^ Sidera sunma petunt, mundoque el carne retictis.
Cndecimum, ibidem :
l't phanix moricns primos revirescil ad annos ,
Jn mediis flammis post plurima lustra renasccns:
Haud secus egrcgia redduntur morte perennes,
Dum pia divinis ardescunl pectora flammis.
Duodcrimum, ibidcm :
Corpore in affliclo sita vis roburque piorum est.
H:cc quisqtiis bene perspiciet, cum corpore fa:dus
iVo/i fcrict. postqtiam mcliore exarserit igni.
Decimum (crlium,inRoalitudincctspiritualisvilxregulis:
rdix qui Christum fortunis otnnibus emit,
C.unctoruiiique cniccm.quam gerit, inst ar habet, cie.
Fclix qui pritnos inter numcrandus ovitis
Chrislicolx. tacitus sc lenet inler oves.
Felix qni ChristuM manibus non segnis honorat,
Mullisqtte est vitx rcgula lcxque pix.
Fclix qui multis iiinclus. noi> pltirima versans
Distrnhitur, pcclus sed d''dit omnc D<'0.
Decimuinquartum orat. 3. i\os (Chrisliani) inquit, ex-
iernam specicm ac velut picturam parum admodum cura-
mus : in inlerno aulcm homine mullo plus nprrx sludiique
mi; verum ubi Deus nobis pcriclitatur ac proponitur, tiim Q ponimus : idque polissimum .<!tudemus , ut spectatorem ad
demum alia omnia pro nihilo pulanles, ipsum solum iidue
mur. Ignis autem, et gladius, et bcslix, et nngulx carnem
lacerantes, voluptati ac deliciis nobis polius sunt, quam
terrori. Mors beneficii loco inihi erit : citius eniin ine ad
Dcum transmittcl, cui vivo.
ll_ Sccundum, orat. 3. Solcnt Christianorum fortcs et gene-
rosi animi, ei qui vim affcrre parat, conlumaciter obsiste-
re, non secus ac ftamma, qux a ventfl excitatur , quo am-
plius perflatur, eo vehementius accenditur. Sic persecutio-
nes Christianam rcligioncm potius illustrarunt, quam de-
bilitarunt , uniinas nimirum ad pictalem roborantcs , ac
periculis, ut aquu calcns fcrrum, obdurantes.
III. Tcrtium.in lambic. lambico 15. Chrislianismusrs/ /<>x,
mtjsterium. cl profcssio crucis Chri>ti. Htimanitas Christi,
mea est rcfcclio. Mors eiiis, morlis mcx est extinctio.
IV. Quartuin, orat. 31. Cur Christiani, inquit, nomcn vc-
ncrabile cst ? An non quia Christus Deus? Pctriim honore
prosequor, nec tamcn Petrianus vocor; et Paulum, ncc ta- p.
men Paulianus nominatus sum: [\'on fero me ab homini-^
bus noinen ducere. qui a Dco sum crcatus. Proinde si quia
Deum ipsum existimas, ideo Christianiis vocaris , voccris
sanc ct muncas in nominc, atqiic adco in rc. Si autcm Dcuin
credis, rebus ipsis qtioil crcdas , ostendc.
S. Ouinlum,orat. 12. Chrislianos Dcus pro diviliis habet,
ct divitcs reddit.
VI. Sextiirn, ibidcm : Chrisliani eodcm fidei et spci chara-
ctcre funnali et consignali sunt.
Vil, Septimuin orat. 20. Cutn aliis alia quxdam cognomen-
ta sint, vcl a parcntibus accrpta, vcl cx scipsis, hoc cst, e.v
propriis vit.v studiis inslilulisqtic comparata, nobis contra
magna rcs ct magnum nomcn crat, Christiunos cl cssc ct no-
minnri: atque ca rc magis cffcrcbamur, quam Oijgcs pal.v
anntili conversione (si qiiidcm hoc fubulosiim non essct)
per quain Lifdiorum tyrannidcm occupavit : aut }lid.is ati-
ro, quod ipsi intcritum acccrsivit, cum voli sui ciMnjm fa-
ea qux animo cernuntur, rctrahainus: qua ctiam ratione
vulgus magiserudimus.
Decimumquintum , orat. 3. Christianis iucundius esl
pietalis causa pali, ctiamsi nemo id re.^cilurus sit, quam
aliis cum impiclate florere, atque in gloria versari. Hoini-
nibus quippe placcre paruin admndum curamus, id unuin
cxpelenles, ut honorem a Deo consequainur.
Decimumscxlum, ibidcm explicante Billio n. 96. Sieut
iuxta Pijlhium oraculum, eqtia Thessala rcliquis omnibus
antccellil, et mulicr Spartana omnibus aliis mulicribus.et
viri Siculi omnibus viris, ila cliam Chrisliani in rcligio-
sis ritibus, alque snnclionibus mortalcs omnes atUcccllunt,
ac principcm honoris locuin merenlur.
Decimumscptimum, orat. 3. contra lullanum: Kos, in-
quil, non in virtulc proficcre. ncc cx veleribtis subindc no-
vos effici, scd codcin statu hxrere, in vitio ponimus, q. d.
Chrisliani est quotidie prolicere in mclius. Kationem dat :
Ita enim nobis idcin qiiod trochis accideret, quos in orbem
volvi, non aittem progredi videmus.
Decimumoctavum, in Carm. de vita sua:
Chri.<stianus improbtis. polissimum
Si si: sacerdus, afficit probro fidcm.
Dccimumnonum, orat. \. coiilrn lulian. Sicut nec ca-
taractx ISili ab .Ethiopia in .F.gijptum cadcntes ulla artc
inhibcri possunt : ncc solis radius, ctiimsi nubc aliquanti-
sperobducatur.sic nec Christianorum lingux vincula inii-
ci. rcs vcslras inscctanli acproscindenti.
ViResimum, Inmbiro 18.
Kon turbulintj tcinpori unquam ccssimus:
Quin pnx habcbat languidi si quippiam.
Aiit si quis aliis moribus pravis crat,
Hic (in perscculionc) cuncti ad unum pcctus obfinna'
viinus.
Alqiic solidati flammeo zelo hostium
Tulimus furorem, splendide cl victi suinus.
VIII.
IX.
X.
XI.
XII.
Xlll.
XIV.
XV.
XVI.
XVII.
XVIII.
XIX.
XX.
174
Commenlaria in Acla Aposlolorum. Cap. Xll.
Exem-
pla.
IVemo salutem nam cupit lubentius,
Pe/icla quam nos, vera latis quibus comes.
Ita nimiium S- Poiycarpus urgenti Praesidi, ut iuraret
per fortunam Caesaris, unum hoc respondil: Chrislianus
sum, cui id non lirct, testis Euseb. lib. 4. cap. 5. Idcm
responderunt Martyrcs Lugduuenses et Vieunenses, de
quibus Eusfb. lib. 5. cap. 1. Ac in primis S. Blandina,
in tormenlis falsis criminationibusiulerrogala, nonaliud
respondil quam: Cliri.fliana sum,nec mali quidpiam a no-
bis commiltilur El alius nomine Sanctus, ad eiincla in-
terrogata respondebal: Chrislianus siim. Hoc ille el no-
minis sui , et civitatis, et gcneris el omnium aliorum loco
frequenler confilebatur, nec aliam vocem ex illo audicbant
Gentiles, ait Eiiseb. DlihU enim tcrribile, ubi Palris dile-
clio : neque triste, ubi Christus est gloria. Chrislianus er-
go est, cui Christus scmper est in corde, ore cl opere.
In his autem diebus. ) Illo anno quo AQtiochiae do-
cuerunt Paulus et Barnabas, ait Glossa.
SUPERVENERUNT AB IeROSOLVMIS PrOPHET.E.) Eccle-
A et Euseb. in Chronico, discrte asserit toto orbe Roniano,
praeterquam in Synagogis ludaeorum, stotuas, iinagioes
et aras Caio Ctesari fuisse consecralas. Hanc ergo idolo-
latriam Caii toto orbe adorari, Deumque sua di^inilale
quasi spolianlis, aeque ac lotius orbis Caio vej applauden-
tis , vel obedientis, generali totius orbis fame plectere et
punire decreverat Deus. Porro cadeni fame «niixil ludaeos,
Caii idololatriseresistentcs : quia ipsi purseqiiebaaturChri-
slum et Apostulos, ait Chrysost. Porro quantum nialum
sit fames, ostendi Thren. 4. 9. Ccrte fauies adducit pe-
stein , Eimirurn At,uoc >oipiov , uti hoc anno Domini lCii2.
Romaj, et pcr totam Italiain expcrimur. Ex faine ergo ho-
mines didicerunt,vel discere debiierunt,panem,victumque
el vitani non dari a Caio, scd a Deo, ac proiode ab eo solo
petendum, eumque solum colcudum et adorandum esse.
Qu^ FACTA EST SUB Claudio.) Anno 2. Claudii,qui
fuit annus Christi 43. et ex parle 44. ait Baron. et Dio
Cassius lib. 60. Alii tainen censent famcm hanc coutigis-
se post biennium, scilieet anno Claudii4.qui fuit Chrisli
a sui initio habuit Prophctas : prophelia enim e- jj 45. forte qiiia usque ad annuni 4. perduravit: ita lose-
rat una e gratiis gralis dalis Spiritus sancti , ac conse
quenter et verae Ecclesiae, quam regit Spirilus sanctus,
index, ut patet 1. Corinlh. 14. Unde et hi missi sunt An-
tiochiam, ut illain Ecclesiam iam eiflorcscentem suajpro-
phetiae dole confirmarcnt et illustrarent.
Vers 2? Agabus. ) Qiiem Doroth. in Synopsi Sanctoruin , ait
Agabus, fuisse unum e 72. Chrisli discipulis. Beda noinen Agabus,
id est lo jntepp[.eiatur nuntius tribulationis ; alii, locusta ; SAH
cur"' chagab enim cst locusta. Apposite: locustae enim depa-
scendo germina et segetes, sunt causa et praenuntii fa-
mis, quam prajdixit Agabus. Alii, organista, ab 3Aiy «-
gab, id est organum. Alii Agabi nomen deducunt ab n^iy
vga, id est torta, vcl panis subcinericius, qui tempore fa-
mis a pauperibus fieri solet, ut illico comcdatur. Alii A-
gabum interpretantur enlhusiastem, vel amatorenn: J^^y
agab enim significat amare, insanire, agi enthusiasmo:
ita Paguin. in Interpret. nomen Hebr. Relalus est Aga-
biis inler Sanctos in Marlyrol. Roman. die 13. Febr.
SlGNIFICABAT PER SPIRITUM FAMEM MAGNAM FUTU-
BAM IN UNivERSO ORBE.) Voluit Spiritus sanclus, ailCE-
cuinen. hanc famem per Prophetas Christianos praedici ,
ne Gentiles eam imputarenl Christianismo,quasi propter
eura dii irati, illam in orbem immilterent. Secundo, ut
Antiocheni fideles facerenl colleclam , qua Icrosolymila-
norum cgestati et fami instanti subvenirenl: uti et fece-
runt. Verisimile est Deum hac faine universali totius or-
bis, voliiisse punire tum alia eius scelera, tuin recentem
r^^^oi^^^^jdololatriam Caii Caligula; Imper. qui Claudium anleces-
uiam sit. Caius enim eo dementijE venit, ut ubique adorari vo-
Caii Cae- luerit ut Deus, adeo ut nec lovi eederel, sed lovis Olyra-
*""■ pii effigiem in suam commutare destinaret, teste Sveto-
iiio in eius vita cap. 22. etDione lib. 59. qui et addunt,
eum saliitatum fuisse lovem Lalialem, templaqiie ei ere-
rta, in quibus cxquisilissimae hoslias, puta phoenicopteri,
pavones,meleagrides,phasiani quolidie ei saerificarentur.
Quin et a ludaeis adorari voluit in imagine, quam poni
iussit in templo lerosolymitano: qua de causa ludsei ad
eum Icgatum misenmt Philonem, qui id deprecaretur, uti
ipse fuse refert Legat. ad Caium: ubi, seque ac losephus
phus lib. 20. cap. 2. Euseb. in Chron. Orosius lib. 7. c.
6. qui duo ultimi addunt, Helcnam Adiabenorum regi-
nam (quam ad Christum conversam esse scribit Orosius)
Iuda?is in hac fame magna munificentia succurrisse. Qua-
re haec Agabi prophetia de fame, videlur facla sub annum
Claudii primum, Christi 42. Porro Caio Caligula anno4. ciau<lius
regni sui a militibus occiso, in imperium successit hic Ti- imp''^''-
beriusClaudius DrususGcrmanicus, Drusi Neronis et Aq-'^''''
loniae filius, Liviae, Auguslae, Augusti Cajsaris uxoris, ne-
pos anuos natus 50. creatus Imperator factione militum
praetorianorum, reguavitque annos tredecim : cui succes-
sit Nero, quem Claudius in filium adoptarat : ita Sveto-
nius et alii. Primus ergo post lulium Ca;sarem, Romae et
orbis Imperator fiiit Oclavius Augustus, lulii nepos. Se-
cundus,Tiberius. Tertius.Caius.Quartus Claudius.Quia-
tus, Nero : sub quibus contigerunt ea, quae in Actis scri-
bit Lucas. Denique Claudius ob hanc famem in inedio fo-
ro, ait Svet. c. 18. vitae eius, A turba conviciis, ac simul
p fragminibus panis ita infestalus est, ut xgre, nec nisi po-
^ stico evadere in palatium valuerit, nihil non excogitavit
ad invehendos, etiam in tempore hiberno, commeatus.
In MINISTI5KIUM. ) Ei? oistxovtav, quod Paguin. Syrus ctvers.29.
Tigurina vertunl, in subsidium : hoc enim est diacoaia,
nimirum niinisleriuin eleernosynae, qua egentibus miai-
strantur neccssaria ad vitain.
Habitantibus in Iud.«a fratribus. ) Tum religionis
ergo : agnoscebant eniin eos quasi patres suos utpote prl-
mos fideles: tum qiiia fideles in ludsea spoliati bonis a lu-
dajis, maiori indigentia laborabant, uli dixi Hebr. 10. 34.
tum quia ipsi spoote se bonis abdicarant, posuerantque
eorum pretia ad pedes Apostolorum, ut vidimus cap. 4.
34. quare praecaeteris merebantur iuvari : ila S. Hieron.
in epist. ad Galat. cap. 2. 10.
Mittentes ad seniobes. ) Ad Apostolos, ait CDcura. vers. 30.
Alii, ad presbyteros et primores fidelium, prssertim Dia-
conos : horum enim erat eleemosynas distribuere, ut disi
cap.G.Nam verisimile est Apostolos iam lerosolymis dis-
cessisse, de quo cap. 12.
CAPUT DUODECIMUM.
SYNOPSIS GAPITIS.
Herodes Agrippa occidit S. lacobum, el S. Pelrum incarceral : sed ille ab Angelo liberatur. Secundo, v. 29. Et'
rodes a populo Deus acclamatus, occiditur ab Angelo.
J . v-« ODEM autem tempore misit Herodes rex manus, ul afiligeret quosdam de ecclesia. 2. Occidit autem la-
■^^cobum fralrem loannis gladio. 3. Videns autem quia placeret ludaeis, apposuit ut apprehenderet et Pe-
JHLJtrum. Erant autem dies azymorum. 4. Quera cum apprehendisset, misit in carcerem , tradens quatuor
qualernionibus militum custodiendum, volens post pascha produccre eum populo. 5. Et Petrus quidera servaba-
Commentaria in Acta Aposlolorum. Cap. XII. 175
tur in carcere. Oratio autera fiebat sine iotermissione ob ecclesia ad Deum pro eo. 6. Cum autem produclurus
eum esset Herodes, in ipsa nocte erat Petrus dormiens inler duos milites, vinctus catenis duabus : et custodes an-
te ostium custodiebant carcerera. 7. Et ecce angelus Domini aslitil: el iumen refulsit in habilaculo; percussoque
latere Pctri, excitavit eum, dicens: Surge vclociter. Et ceciderunt calenae de manibus eius. 8. Dixit autem an-
gefus ad eum : Pr.'ecingere, et calcea te caligas tuas. Et fecit sic. Et dixit illi : Circumda tibi veslimenlum luum.
et sequere me. 9. Et exiens sequebatur eum : et nesciebat quia verum est, quod Qebal per angelura : existimabat
autera sc visura videre. 10. Transeunles autem primam ct secundam cuslodiam , venerunt ad portam ferream ,
quae ducit ad civilalem : quae ultro aperta est eis. Et exeuntes processerunt vicum unura : ct conlinuo discessit
angeius ab eo. 11. El Petrus ad se reversus, dixit: Nunc scio vere quia misit Dorainus angclura suura, eteripuit
me de m<uiu Uerodis, et de omiii expectatioQe plebis ludaeorum. 12. Consideransque venit ad domum Marice raa-
tris loannis, qui cognominatus est Marcus, ubi erant mulli congregati, et orantes. 13. Pulsante autem eo oslium
ianuse, processit puella ad audiendum , nomine lUiode. 14. Et ul cognovit vocera Petri, prae gaudio non aperuit
ianuam, sed intro currcns nuntiavit stare Pelrum ante ianuam. 15. At illi dixerunt ad eara : Insanis. illa autem
alTirmabat sic se habere. Illi autem dicebant : Angelus eius est. 16. 1'etrus autem perseverabat pulsans. Cum au-
tem aperuissent, viderunt eum , et obstupuerunt. 17. Annuens autem eis manu ut tacerent , narravii quoraodo
Dominus cduxisset eum de carccre, dixilque : Nunliate larobo et fralribus haec. Et egressus abiit in alium locum.
18. Facta aulem dic, crat non parva turbatio inler miiites, quidnam factum esset de Pelro. 19. Herodesaulem
cum requisisset eum, el non invenisset, inquisitione fucta de custodibus, iussit eos duci : descendensque a ludaea
io Caesaream, ibi commoralus est. 20. Erat autem iratus Tyriis et Sidoniis. At illi unanimes venerunt ad eum,
et persuaso Blaslo, qui crat super cubiculum regis, postuUibant pacem, eo quod alerenlur regiones eorum ab iiio.
21. Statulo autem die, Herodes, vestitus vcste regia, sedit pro tribunali , et concionabatur ad eos. 22. Populus
autem acclamabat: Dei voces, et non hominis. 23. Confeslim autem pcrcussit eum aiigelus Domini, eo quod nou
dedisset honorem Deo : et consuraptus a verraibus, expiravit. 24. Verbum autera Domini crescebat, et multipli-
cabatur. 25. Barnabas autem et Saulus reversi sunt ab lcrosolymis expleto roinisterio, asssumpto luaiiDe, qui co-
gnominatus est Marcus.
EODEJi AlTBM TEMPOBB. ) Pula inchoalo anno 2. Clau-
dli. el Christi 43. quo coepit fumcs, ul dixi in fine c.
pr<ccodcntis.
Hbbodbs. ) Non Ascalonita, qui infantcs in ortu Chri-
sli occidit: ncc Anlipas, qui luaooem Baptistam dccolla-
vit, et Cliristiim illusit: sed Agrippa, (ilius Arislobuli, fi-
lii Herodis .\scalonilse : ila Syrus et Euseb. lib. 2. c. 10.
Vocalur rex, non Tctrarcha, quia regnum, regisqiie no-
inen a Caio Calig;ula Imper. obtiouerat, eo quod sub Ti-
berio Cajsare Caio faniiIiaris,Tiberio celcrem mortem, ut
Caius Depo8 ei in imperio siiccedcret, oplasset, ideoque a
Tiberio in carcercm dctnisus esset: unde niox raoricnle
Tiberio, succcdeos Caius, .\grippam carcere liberatuin rc-
gem ludxx crcavit, uli narrat losephus lib. 18. cap. 8. ct
lib. 19. cap. 5.
Nota. Qiiaiuor fiicrunt Herodcs: primus, Ascalonila;
secundiis, .Vntipas, filius Ascalunitx; lertius, liic Agrip-
pa, Anlipx ex fratre nepos; quartus, Agrippa iunior, liu-
ius aenioris filius, dc quu cap. 25. IG. qui fuit lcmporc ex-
cidii lerosolymitani, cui luscphiis suain hisloriam ludai-
cam dcdicnvit.
Ut AFrLiGERET.) Qtiia, tcste Insepho, ludaismi et lu-
daeoruni cint sludio-issimus, alqiie a Caio cum rcgno iiis
nliam in res sncras, lemplum ct saccrdotium oblinuerat.
Adeo onim Caio oh oplatum et prxdicluni ci impcrium,
crat charus, iit Caius crcaliis Imperator, mox .\{^rippx
donarit catonam aiircam, pondere parem fcrrca?, qu.i cuiii
onrrnrnl cl vinxcrnl Tiberius, ait loscphus Iib. 1"J. rap.
5. Videliir Afjrippn Komx didicissc crudclilatem a Tibe-
rio CjBanrc, a quo roiiicoliis in vincula, a Caio cvcclus fuit
ad rcf];niim : pcrindc ac Tiberius nb e\ilio Rhodicnsi voca-
tus esl nd imperiuin , dc quo Svetooius iu cius vita cap.
59. Multa, ait, ila ixvc et alrociler factitavit, ut nonnulU
versiculis quoque et prxsentia exprobrarent.et fiUura de-
nuntiarrnt mnta:
Asprr et iwmitis, brevitcr visomnia dicam?
Disprrcnm. si tr matcr amnre potest.
Aurea mutasli Saturni sxcula, Cxsar,
Incolitmi nam le, fcrrea scmper erunt.
Fastidit vinum. quia iam sitil iste cruorem:
Tam l)ibil hunc avide. quam bibit antc merum.
Aspicc Fcliccm sibi, non libi liomulc, S>/llatn ;
Et iltarium, si vis, aspice, scd rcducem.
Nec non Antoni civilia bella moventis.
Kec semel infeclas aspice cxde manui.
Et dic; lioma perit: reijnabit sanguine tnulto,
Ad regnum quisguis venit ab exilio.
OcciDiT AtTEM UcoBCM. ) Cur lacobura prx cxteris fers.s.
Aposlolis? Resp. Primo , quia hic lacobus maior fraterCsusa
e columnis Ecclesix. Sccundo, quia, ut ait S. Chrvsost
et Theoph. in cap. 17. S. .Mallh. lacobus hic quasi' Boa-
nerges, id est filius tonitrui, in prxdicalionc Evangelii e-
rat igneusquasi fulmen.ac ludxis terribilis etgravis qua-
si tonitru confutando ludxos et iudaismum, ideoque ab
eis postulatus ad necem. Tcrtio, quia cx Hispania obita
cclcbris, rcrumqucgestarum gloria clarus, oculos omnium
in se convcrtebat, ac nominatim quod duos famosos ma-
gos, Phylelhum et Herniogenem, ad Chrislum convertis-
sel: forte ctiam ludxi , qui plurimi tum in Hispania de-
gebanl.eius prxdicalione ct gcstis otTcnsi, liltcras ad suos
lerosolymilas dederant, ut lacobum e mcdio lollereiit. De-
nique probabile cst cxteros plerosqiie .\postolos abfuisse
g lerosolymis.imo abiisse in suas proviucias, ut proinde eos
coiiiprehendere non poluerit Horodes, de quo mo.it plura.
Occidil aulem Herodes lacobum , lum ut ludxos ma-
gis sibiconciliarot, tura quia iudaismi, quctn S. lacobus
iiiipugnabat , erat amantissimus. Ciide losephus lib. 19.
Antiq. cap. 7. Quapropter, inquit, libenter et continue de-
gebat lcrosolymis, institutorum ac riluutn palrix servator
rctigiosissimus. Purus cnitn erat a contaminamcntis otnni-
l/us. nec ulla dies ci prxtcribat absque sacrificio. Porro oc-
cisus est S. lacobus a ludxis paulo ante Pascha, puta an-
tc 14. lunam primi mensis Nisan, vel paulo post, ut vo-
lunt alii. Unde Ilom. Martyr. -lo. lulii a\l, prope Pascha,
nou dufiniens anle, an posl. Nam paulo posl cius neceni,
voluit Herodos occidcre quoquc Pcirum posl dies azynio-
rum, id cst post ortavam Paschalis. S. Uicron. io cap.
43. Ezcch. scribil S. lacobum immolatum altera die Pa-
schatis, scilicct dccima quiula luna, iu qua Christus oc-
cisus cst. Ado Trevirensis iu .Marlyr. cl Cnllixtiis Pnpa I.
de .Miraculis S. laoobi, scribunt eum occisum 25. Martii,
Q quo pariler die nnte decem annos, pula anno Chrisli 31.
occisus fucrat Christus.Christoph. tamen a Castro in Hi-
slor. Dcip. cap. 18. censct cum occisum in Aprili in dic-
biis azymorum : festum tainen cius cclcbratur die 2o. lu-
lii, quia eodic translatum est eius corpus Compostc!lam.
ubi roiraculisplurimiscoruscaus,magaaHispaQorum,inio
Ucobi.
I.
ITG
Commcnlaria in Acta Apostolorum. Cap. XII.
peregrinorum c lolo orbe confluentium confliixu colilur, ^cospit sub Aifonso IX. rege Hispan. anno Domini 1158.
quae percgrinalio celcbrari coepit anno Doniini 1220. te
stc S. Antonino 1. p. Hist. tit. C. cap. 7.
Gladio. ) Qiiia licet in veteri teslamento vix lefjamus,
ludseos usos ^ladio in pociiis reorum, tamen postquam in
Rotiianonim potoslalcin vcnerunt, co, morc Uomanorum,
«si siint coriim Telrarcliaj etreges: unde etHcrodes An-
tipas iuiiiis Herodis patruus , gladio occidit S. loannem
fiaptislam.
Porro S. lacobus vadens ad morlem, suum acciisato-
rcin, noinine losiain, sua constantia ct sanctitate ita ob-
stiipofccit, ut cum ad Cliristum convertcrit, Martyreraque
effccerit. Audi ex S.Clemente Euscb. lib. 2. Histor. c. 9.
Is sane gui euin acl Iribunal chixerat, cum marlijrium su-
biturum cernerct, ea re niolus , et sc Chrislianum esse ul-
iro confessm cst. Ducti sunt icjitur simul ulerque. Ille ve-
ro in iiinere pcliit, ut ir/nosccretur sibi a lacobo. Hic curii
parumper clctiberasset: Pax tibi , inquit, et osculatus eU
eum ; alque ita siinul uterque decothUus est. Addit S. Isi
Octava, lacobo debet Hispania.quod a Cbristo buc us-
quc in vera et ortbodoxa Cbristi fide constaus perstiterit,
ul mcrito reges eius Catbolici cognominentur, ipsaque
sil basis ct columcn fidei et Ecclcsia;, quodquc fidem Cbri-
sti cum ajterna noininis sui jjloria per Indias, tam Oricn-
tis, quam Occidcntis, longe latcque propagarit, etin dies
magis magisque propagel.
Censet S. Isidorus, et Lucius Dexter in Chronico, idque
habct Liturgia Mozarabum, et versio Arabica, S. lacobum
hunc, fratrcm S. loannis scripsisse cpistolam Canonicam,
qua; vulgo S. lacobi dicitur; Euscbius tamen, S. Hieron.
et alii niulti ccnsent eain scriplam a lacobo Minore, qui
frater Domini dictus, primiis fuit Episcopus lerosolynio-
rum, qiiod in ipsa eius Epistola discutienduin erit.
Dcnique, sicut S. loann. Baptista occisus est ab He-
rodiade, quaj erat soror buius Herodis Agrippae, eo quod
inccstas eius nuptias cum Hcrode Antipa, patruo suo
culpasset; ita et S. lacobus occisus est a fratre eius A-
VIII.
IX.
dorus, S. lacobum euntein ad martyrium, paralylicum Dgrippa: nimirum S. loannem martyrii socium merebatur
Privile-
K<a S. !a
cobi.
I.
lil.
IV.
suain opem iuclaiiiantein mcmbris et sanitati rcslituisse.
Nota. S. lacobi laus et gloria prima est, quod primus
■ omnium Aposlolorum proCbristo martyrium generose ob-
ierit, caeterisque ad illud dux et choragus fuerit. Ex ad-
Tcrso fraler eius S. loannes agmcn Apostolorum claudit,
et ultimus omnium dcfunctus est graiidffivus anno Christi
101. post Christi passionem 68. post lacobi necem 58.
Qiiare hi diio fratres cajterorum omniiiin Apostolorum vi-
tam et inorlem sua mortc, quasi initio et fine complectun-
tur, incboant et terminanl, eorumque snnt quasi « et w.
Secuuda, quod coguatus fuerit Christi, nnlus ex patre
Zebeda30, eL matre Maria Salome, q\ia3 Sanctorum cata-
logo ascripta, religiose colilur Verulis in Italia, ubieius
corpus rcquicscit.
Terlia, qiiod a Cliristo mutatum sit ei nomcn, ac cum
fratrc loaiino vocatus sil Loanercjes, id est filius lonitrui,
id cst, tonitru cL fulincn : fulmineus enim fuit zelo, aclio-
S. lacobus; atque Herodias loannicida fratrem Herodcm,
et Herodes lacobicida sororem Herodiadem, vclut dignum
patella operculum poscebat, nirairum uterque mali corvi
malum fuit ovum. Uterque enim prognalus est ex Herode
Ascalonita, qui fuit infanticida, et iu eis Christicida. Hic
enim utriusque fuit avus: geiiuit enim Aristobulum, qui
fuit pater Herodis Agrippae et Herodiadis.
Addit L. Dexter in Chronico anno Christi 41. Ex Hi-
spania reclicns lacobus Gallias invisit , ac Britannias, ac
Venetiarum oppida ubi pnedicat , ac lerosolymam rever'
tilur, de rebus cjravissimis consullitrus B. Virginem et Pe-
trum. Et mox anno Christi 42. Prxdicans acerrime lu-
dceis , prius interfuit hoc anno consecralioni xdis sacrua
ISasarelh (qii<e Laurctum ab angclis translata, inde nunc
Laurelana dicitur) iii qua Vircjo Deum concepit, pnesen-
tibus nonnullis Apostolorum: succiso ab Herode capite,
reccns lerosolymam reversus , nobile marlyrium 25. die
ne, prsdicationc, miraculis. Nulli alLeri Aposloio Chri- f 3lartii ( quo et ChrisLus erucifixus cst ) gloriose pertuiit
slus inuLaviL nomeii, nisi Simoui,quem vocavil Ccphain,
id est PeLriini,co quod iilum EcclesiaJ suae desliuaret ba-
sim et priniatein.
Quarta,qiiod a Chrislo prae cajteris AposLoIis electus
fuerit et dilectiis: hi enim tres, Pctriis, lacobus et loan-
nes, quasi triumviri Ciiristi, soli interfueriinl cius trans-
IJgiiraLioni iu nionLe Tliabor, et oralioni ultimre in horto
paulo anlc morlcm, in qua sudavit aquam etsanguinem.
Insuper scmper mansit virgo, oeque ac frater eius loan-
Hcs. Unde de utroque loquens Epiphan. ha;res. S8. Qui-
nam, ercjj, inquit, /;/ fucrint, quam gcnerosi Apostoli , et
monasticam vilain dcgenles, ac dcinceps virgines.
Quinta, qiiod Christi fuerit aniantissinius,eiusque bo-
noris zelosissimus. Uiide Luca; 9. 54. cum Samaritaj Chri-
stuin speruerent, iudignaos et Cbristi iniuriam ulcisci vo-
lens, ingenti zelo, etsi adhuc rudi ct impolito,dixit: Do-
tnine vis dicimus, ut ignis descendat de cxlo, et consumat
illos? q. d. Vis ut inslar EliEe eos igne caelesti et fulmine
aiBemus? Surrexit enim EliasPropheta quasi ignis.et ver-^J ac Petruin incarceratum, sub Claudio Imp
.1)
Discipuli S. lacobi, Dei monitu, Virginisque eonsilio, cor-
piis magislri loppe in navi deponenles, Iriam Flaviam Gal-
lacix ciuilateni felici navigationc pervenerunt. Allare su-
pcr sacrum. corpus erigunt, cl more sacro , Basilius, A-
Ihanasius, Chrysogonus, Agathodorus, Elpidius [qui nun-
tio accepto de corpore sui parcnlis in Hispanias allato,
mox Iriam accurrunlj sacranl, et Apostoio dicant. Subdit
aono Cliristi 50. S. Pelrum Hispanias adiisse mulLis eum
coiiiitautibus, indein Africam et iEgyptum transisse.Ho-
ruin omniuin fides sit penes Auctorein, qiiEe quanta sit
dixi in fine Chronolaxeos.
Qua?res, quoto ChrisLi anno occisus cst S. Iacobus?Qiio an-
Primo, Euseb. in Chronico, ait eum occisum anno Chri- "^^°™'
sti 36. qui fuit Tiberii Iniper. 20. a morte Christi 2. Ve-ts?
ruin irrcpsit error in Chronicon boc. Nam eo tempore Resp.
necdam regnabat Herodcs Agrippa, qui euin occidit: coe- 1.
pit enim regnare cum Caio successore Tiberii. Unde ideni
Euseb. lib. 2. Hislor. c. 8. et 9. ait eiim occisum, aeque
VII.
bum ipsius quasi facula ardebat, Eccli. 48. 1.
Sexta , qiiod B. Virgini charissimus fuerit. Unde ipsa
adhuc vivens lerosolymae, eidem apparuit Csesaraugustaj,
insistens columnae, inssitque ibidem oratorium sibi ex-
trui, prcEdicens illam Hispaniee partem sibi fore devotis-
siinam. Quare S. lacobiis eidein sacelliim, omniura in or-
be primiiin, cxa;dificavit : ita refcrunt Annales Hispania;.
Seplima, quod Hispaniam a Mauris et Saracenis libc-
raiit . visibiliter prajicns aeiein Ramiri regis , duin ille
anno Domini 83i. cum inniimeris Saracenis e recenti vi-
ctoria insolentibus, sibique insuUanLibus, monitu et invo-
catione S. lacobi confligens, eos oinnes vel cecidit, vcl
cepit, vel in fugam egil. Unde et Hispani in prsoliis eura
iugiter invocant, el eius ope ilhistres contra fidei hostes
obtinuerunt etobtineut victorias. Quare in eius honorem
i,astituerunt Ordinem Militarem Equitum S. lacobi, qui
Seciindo.alii lacobi necem contigisseputant annoClau-
dii 8. Chrisli 49. qui fuit a morte eius 15 eo quod He-
rodes Agrippa paulo posteum occisum, et Petrum incar-
ceratuin, sit occisiis ab angelo, cap. 12. Mortuus est au-
tem Agrippa anno 9. Claudii, ait Tacitus lib. 12. Annal.
Sed errat Tacilus; nam Agrippa 3. Claudii anno defun-
ctus est, uti passim tradunt Hislorici.
Tertio, Barouius pulat S. lacobiim decollatom anno
Clandii 2. Christi M- q"' fi^it ^ morte eius undecinius:
Herodem vero percussum ab angelo anno Ciaudii 4. Chri-
sti 46. Verum c«teri tradunt eum lantum tres annos re-
gnasse sub Claudio, ct quatuor sub Caio, hoc est, univer-
sim sppLem annos.
Qiiarto, Onuphrius in Chron. ct Mariana Histor. Hi-
span. lib. 4. c. 2. S. lacobi necem consignaiit anno Chri-
sti 42. qui fuit Claudii Imper. primus. Nam aano sequen-
II.
III.
IV.
Commentaria in Acla Apostolorum. Cap. XII.
1T7
VI.
Scntcn-
11} au-
ci'jrn.
te, pula 2. Claudii, Pelrus slalim a nece lacobi incarce-^ idem tradit: sed Cleraentis huius scripla vitiata eunt ab
raliis, ab angjclo libcralus profectus est Itornam , uti o
mncs tradiiiit. Sic ct L. Dcxter. in Chronico, tradit S.
lacnbum occisurii anno Christi '12. die 23. .Marlii.
Quinto, tjencbrardi in Clironol. lib. 2. cam ponitanno
Christi H>. qui, iiiquil, fuit Claudii terlius, Ajrippae se-
ptimusct ullinjus: scptennium enim eurn rcgiiasse docet
loscplius loco mox cilando; nam paulo post oecisum la-
cobuiii occisus est, ila ut 4. aniios rc^^narit sub Calo, trcs
sub Claudiu. \'crum non slalim a nccc laeobi ab anjjclo
percussus cst Afjrippa : narn ut ait Lucas in fine huius c.
Ag;rippa occisus cst Cajsarea; : eo autem asccndit post
niornm allqiiam aclam Icrosolymaj a ncce lacobi. Rursum
non statim ul asccnditCa:sarcam, ibi percussus est. Nam
Lucas iinrrat intcrim famem accidisse pra;diclam ab A-
gabo; Tyrii cnirn et Sldonii facto concursu, pcr Blastura
ronoli sunt Afyrippam sibi reconcillare, co quod alerentur
eorum rcjloncs ab illo, ut ait Lucas v. 20. Non erjjo paii-
hajreticis, ideoque inler apocrypha relata a (jclasio Pon-
tilice, a;(iue ac Itiuerarium Pelri, a quodam Clemeote
(non illo Kom. Pont. S. Petri discipulo et successorc, uti
prae se fert) composilum, ubi idcm de hisce 12. annis a
Christo .Aposlolls prxstltutis, dicitur: ex quo primo de-
suinpta ct propagata videtur ha;c traditio. Sed eam falsara
esse ct conGctam patct cx liiscc Actis Apost. Nam paulo
post nccem S. Slcphani , Philippus Samariam conver-
til; undc eo Icrosoljmis acciti dlsccsscrunt Ss. Pelrus et
loannes, ut Samarilis Sacramenlum ConGrmationis im-
peDderent. Rursum ex iisdcrn patct S. Petrum paulo post
lustrassc loppcn, Lyddam,aliasque civitatesludaex: dein-
de Cxsarca; tjhristi fidcm praedicassc Cornclio, ac tandem
calhcdram suam Antlochia; collocasse perscptem aunos,
doQCC eam Romarn transferret, quod faclum est anno cir-
citer decimo post ascensum Chrisli in ca;lum.
.._^ .. . _. Secundo, Baronius, quem mulli sequunlur, ac Lorinus H.
cis difbus' A.^jrippa C^sarea; cornmoratus cst, sed par- hic ad v. 20. ccnscnt Aposlolos se dlspcrsisse per orbem ^JJJ'»^.
tem anni scxli rcgni sui , et lotum sepliinum ibi Irans- B post necem S. lacobi, anno Christi 14. qui fuit decimus^^
egit. Quocirca a Chrisli morte et resurrectione : unde S. Matthseum pau-
Sexlo, alii censcnt S. lacobum occisum, et S. Petrum lo antc , puta anno Christi 41. scripsisse Evangelium.
incarccratum fuisse in Paschate, anno Claudii 2. inci- Caiisam dispcrsionis fuisse pcrsccutioiiein Herodis, qua
occidll S. lacobum, ct incarceravit S. Petrum, eum et cae-
lcros occisurus, si potuissct: quocirca illos pcriculum fu-
gientcs, profcctos essc ad Genlcs. .Multo longius abeunt,
qui Apostolos univcrsaliler per orbem dispersos esse opi-
nantur post primurn Coiicilium Icrosolymis habitum Act.
l.j. hoc eniin cclebratum cst anno Christi 51. ut Tult
Baron. vcl oi. ut vult S. Hier. Cilant pro hac scntentia
S. Chrysostoinurn, hom. 25. in Acta, scd falso.
Vcriim ha;c scntenlia dliTicilis est crcditu. Primo, quia Refuta-
Euscb. lib. 1. hist. cap. 13. scribit S. Thadda;um, pro- ""
feclum Edcssam Syria; anno Clirisli 43. conyerlisse Aba-
garuin rcgem et populiim Edesscnum ad Christum, uli
Abagaro olim scripserat ct promiseral Christus. Qiiocirca
Lucius Dcxtcr in Chronic. cl Gcucbr. in Chronol. censent
pienle, qui fiiit Christi 43. nonus ob eiiis morte. Tiinc e
nim A^fjrippa lloina , ubi a Clnudio in regiio fueral con-
lirmaliis, cclcrltcr rcdicns Icrosolymam ante Paschn, vo-
leiis lu(la;is gralificari, S. lacobum occidit, cl S. Pctrum
finxit : scd ille ob angclo libcratus, mullis Asia; provinciis
pcrngrntis Uoinnm iiij^rcssus, Romanam calhedram cre-
xil die 18. laniiar. sub fiiiciii anni 2. Claiidli, qiii (inicn-
dus erat die 24. laniiarii, iuchoalo iain aniio Christi 44.
oc podein iam currcule, ct post dicm 24. laniiarii con-
currcntc cum nniio 3. (Jaiidii Impcr. Agrippa pcrciissus
est ab an»;clo, cuin scptciii annos rCif^iiasset , niiiiirum
qiialiior siib Caio, trcs sub Clniidio. Slc cnim oinnia np-
posile inlcr se pcr annos distribtila conncxa coh.Trcnt.
Ita Insrphus, qui tuin vivcbat, ct ha;c spectabal, lib. 19
Anliq. c. 8. cl cx co Christoph. a Castro in Histor. Dci- r divisionem Apostolorum faclam anno Chrisli 41. qui fuit
jmra; cnp. 18. \\n^^. 530. qiiem vidc. Eodem anno Christi
43. Thadda;iis mlssus est ad Abogarum (uli ci vivcns pro-
iiiiscrat Christiis) ciiinquc cum popiilo Edcsscno fide Chri-
sli iiiibuit, ct baplizavil,tcsle Euseb. lib. 1. Histor. c. 13.
Alihi rnogis piobalur sentcnlia Bnronii , cxccpto aiino
qiio 3b angclo pcrciissus cst Hcrodcs: illiiin eiiiin ccnsco
fuisse Christi 45. Claiidii lcrtium: nnm iillrn tcrtium Clau-
dii aniiiirn non regnnsse, ncc vixissc Herodcm consenliiint
Chronolofji cl Historici. Porro primiis Clniidii nnnus in-
cldit in anniiin Christi 43. non 42. uli Iradit Eiiscb. ct
ca;lcri. Narn (^hrlstus inortuus cst anno Tibciii 18. uti o-
mncs coiiscntiunt , ngcns anuum a;latis 34. Tibcrius au-
leni 22. aniius rc'i;navit, cui succcssil Caiiis pcr 4. annos;
Caio succcssit Claiidius: combina horum oniios cum au-
iiis Christi, invcnics Claiidii 1. annum incidcre in annum
Chrisli 43. non 42. anno ergo Chrisli 41. Pclrus c carce-
rc liber, variis provinciis pcrngratis Romam conlcndlt,
ibiqiic callicdram posuil 18. Inniinrii, iiirlionnle anno45
scptimus a niorleeius. Sed nec hoc salisfacit, ob sequen-
tcs ratiuncs.
Secundo, quia S. lacobus in Hispanias profeclus cst,
iiliqiie anlc annum Chrlsli 41. nain co occisus csl Icro-
soiyma; nb Hcrodc.Eum cnim in Hispania pr.x'dicasse,uni-
vcrsalis cst cl imnicinornbllis non Inntuiii Uispania;, sed
ct fidelium ubiquc trnditio, cui rcfrngari ncmo qucat. la-
cobus er^-^o in Hlspanias profcctus cst sub annum Chrisli
37. Ergo eodcm ca-teri qiioque in sua loca nbiissc vidcntur.
Tcrlio, quia Chrislus iusscral Apostolis, ut maucrent
lerosolyiiiis iisque diim rcciprrcul Spirilum sanctum in
Penlecostc, ulco rcccplo linguis igncis ircnt prxdicatum
pcr toluin orbcm, ut patct Acl 1. si cnim dcccin annos
mansissent in ludrca, lardc admoduin cxccuti csscnt innu-
dnlum Chrisli dc pra;dlcnndo Gcnlibus per totum orbciii,
ct pnrum lcinporis nd id excqiicndum hnbuisscnt. Pleri-
qiie cnim nnno Irigcsimo apostolntum cum viln ct marty-
o linicrunl. Adde. pauri fiicrunl, pula duodccim; et
III.
0.10 v.n
ApoMoli
di^p TSi
K.-|..
1.
Chrisli, ct finicntc onno Claudii sccundo. Nam tcrtius H tameu lii rcmolissimos ct plurimas gcnles, vaslasetam
plas adlre et convcrtcrc dcbcbniit.
(Juarlo, quis crcdat eos omncs dcccnnium integrum
posuisse opud poucos pcrfidos ct obslinatos in sun logc
liida-os, cum sclrcut totum orbcm sibi a Christo prsescri-
jilum cl dcmandaliiin cssc? Snne jiauci anni sullicicbant
ad pr.Tdlcanduin lur lotnm lud.Tam, pr.Tscrlim cuiii ibi-
dcm Dinronos ct Picsbj tcros ordlnnsscnt; quln et S. la-
cobiim frnticui Doinini ronslituissrnt Episropum.
(>iiinlo, qiiin S. Paiiliis Gnlat. 1. 19. ail sc jiost tricn-
nluin n convcrsione siia ( qute contigit aiino Christi 30.
ycl, ul nlii voliinl. 35. ) puta anno Chrisli 38. vcl 39. a-
srrndciilcin lcrosolviiinm, nemincm .\posloloruin vidisse,
nisi S. IVtrum el Incobuin fralrcm Domini: qiiia scilicct
catrri od cvnn^^rlizondum tolo orbc crnnt disjicrsi, inquit
S. Ilirron. Ans.lin. Claudiiis Tnuriucnsis ct Caicl. ibid.
Ilinc ct S. Lucas dcscribcas .\cla S. Pclri, et orlum pro-
23
Cluudli nnnus inchoondus frnl dic 24. Inniinril riiisdcii
iiiini. Id pnlcl cx co, qiiod Pctrus scdrrit Uoiiiir 25. onnis.
Inm iiirlpc ab onno 3. Clniidli, ct niiincra rcllquos cius
12. annos [iiniversiiii cnim rcgnnvil 11. annls) addr aii-
1108 13. Nrronis ( 13. cnlin nniio Ncronis, ob ro orrisiis
psl Pctriis ) qiii siiccessit Claudiu, hnbcbis annos 25. Se-
dis Romon.T S. Prlri.
' (JiiaTcs srciindo, qiioln post Christi in cjcliim ascen-
• siim oniu) .\|)ostoli disccsscriint c Iiut.Tn in siios jirovlii-
cins, iit loto orhc cvnii;;rliziirrnl Grolibus quibiislibrl ?
Ri-sp. vnrii variiim nssignnnl nnniiin. Prlmo, Apollonliis,
qiii vixit onnoChristi 220. srribit apiid Eiiscb. Iib. 5. Hi-
8lor. cnp. 17. (^hristiim iussissc .^postolis, ne anle 12.
aiiiios n iiiorlr siin coinpiitnndds, Iirosolymis discrdrrcnl.
Id arccpit cx Clcm. AIcmiiuI. qni iiniiln niilr vixil ct srri-
psil, scilircl onno Christi 1*J0. Clcuicus cuim 1. ti. Strom.
VoL X.
IV.
178
Coraraentoria in Acta Aposlolorum. Cap. Xlf.
fjressiimque Ecclesi» in ludaea, nullam oliorum ApoBto- A debant Messiam sive Christum, eiusque Evangelium ad
111.
Chriitl
57.
lorum menlionera facit, nisi S. loannis: ulique facturus,
si in ea diulius mansissent.
Ob haic ergo argumenla probabilius videtur, Aposlolos
genuiae, longe ante anuum Cliristi 44. qui fuit dccimus a morle
anno eius, in suas proFincias discessisse:quo anno discesserint,
praecise defiuire uon ausim. Probabilc est eos disccssissc
paulo post conversum a Petro Cornelium : tunc enim aper-
tiira est publice per caileslc oraculum oslium fidei Gentj-
bus, iisque iussus est illico Pclrus, ac couscquentcr et cx-
leri evangelizare.Quocirca ipse mox adiit Anliocliiam, ibi-
qiie calhedram constituit anno Christi 37. Videntur ergo
sub idera lempus quoque raeleri suas adiisse gentes, ia
eisque Ecclesias erexisse, ibique suas catliedras posuisse.
Quis enim credat eos ca;lesli visione Pctri admonitos, iam
esse tempus praedicandi Gcntibua, tardasse et distulisse
nuius nioniti, imo pr»cepti divini execulionem per septein
vel octo aniios, puta ab auno Christi 37. usque ad 44. Vi-
dentur ergo discessisse sub annum Christi 37. mde et
IV.
Anno
Chrisli
Prob.
1.
II.
III.
iV.
se pertinere, nou ad 'lentes : illum enim ad se esse mis-
sum, co quod patribus suis fuisset promissus. Hoc autem
fecerunt ordinando lerosolymae Episcopum S. lacobum,
dispergendo se per caetcras ludxx, Galilica; et Samariae
civitates, ibique evangelizando : tum quia expectabant
occasionem el tempus, quo a Deo disccdere monerentur,
ut hoc Iud*is posseiit oblendere; ne ipsis abeuiilibus ob-
streperent, aut sehisma facerent : hoc autera factum est
per visionein S. Pelro oblalam.
Rursum illa argumenta recle probant, Aposlolos iter
suum non distulisse per mullos, v. g. decem annos, scd
rebus in ludaea compositis inox discessisse. Hoc autem
factum est, cura 1'etrus obita ludaca, Lyddaet loppe, ubi
multos dies mansit, ait Lucas c. 9. raissus est Cacsaream
ad convertendum Cornelium : quod faclum est sub annum
Chrisli 37. ut dixi in fine cap. 10. ac conscqiieuter tunc
pariter videntur Apostoli in suas oras profecti. Sic enim
omni suavi dispositione, et concinna narratione connexa
anno Christi 3C. Deus convertit Saulum, eumque Gcntium B cohaerent. Nam ab anno Christi 34. usque ad .37. Apostol
Apostolum et doclorem dcsignavit. Quod si quis eodem
anno Chrisli 3G. contcndal Cornelium fuisse conversum,
et paulo post .Apostolos, saltein aliquos ivisse in suas pro-
vineias non rcpugnnbo. Sub idem cnim tempus videtura-
pertum Gentibus fidei ostium,quo Sauius conversus, crea-
tus est a Deo Gentiuin doctor.
Imo noster Gaspar Sanchez tract. i. de Praedic. S. la-
cobi in Hispania cap. 6. et Christoph. a Caslro in Hislor.
Deiparae, cap. 18. pag. Sil. censent Apostolos slalim a
Pentecoste, anno Chrisli 3i. ivisse in suas provincias. Pro-
bant id primo, quia ideo in fine illius anni 34. ut Iradit
Eusebius in Chronico et alii, ordinasse videnlur S. laco-
bura fratrem Domini Episcopuin lerosolymae , ut ludaeo-
rum curam pastoralem in ipsum transferreut , ipsi vero
discederent ad Gentes.
Secundo, id probant ex Melitone Sardensi, quem citat
Beda in c. 8. Act. et ex Prochoro discipulo S. loannis :
omnes,per triennium integrum evangclizandoliidaeis, ab-
unde eis satisfecerunt : uude eo cxpleto, anno Christi 37.
converso Cornelio, el patefaclo caelitus Gentibus ad Ec-
clcsiam iogressu, omnes se ad iter iu suas provincias aC-
cinxerunt.
Confirmatur primo, quia Lucius Dexter in Chronico,
et alii tradunt, S. lacobum anno Christi 37. profectum in
suam provinciam, puta Hispaniam : ergo idem caeteri ple-
rique fecerunt alternative. Dico: Plerique et alternative.
Nam non omnes simul eodem teinpore praecise discesse-
runt, sed alii citius, alii tardius, pro rerum et negotio-
riim commoditate, vel necessitate, ut recte advertitChrist.
a Castro cap. 18. Hist. Deiparae. Sic S. loannes diutiua
ibidera mansit, ut serviret B. Virgini, cui a Christo datus
erat custos, irao filius. Sic S. Petrus ludaeis vel praesens, Diutios
vel vicinus esse voluit per decera anuos, ex quibus septera ^^^^11^ '
egit Pootificera Antiochiae, sed ita, ut crebro in ludaeam eis. Pb-
sed utriusqiie scripla sunt viliata, apocrypha et fabulosa. p et lerusalem excurreret. Unde et S. Paulus anno Christi 'r«s in
Tertio, quia Christus ascendens in caelum iussit, dixit- ' 39. venieus lerosolymam, eum ibidera invenit et convenit, [."^ *" '
que Apostolis Marci ult. In mundum universum euntes Galat. 1. 19. S. Petrusenim praecipue erat Iiidsorura A-
docete omnes gentes, q. d. lle, quia iam tempus esl. ait S.
Thom. Hugo et Caiel. qiii et addit, hoc mandato revoca-
tum esse illud anterius: In viam Gentium ne abierilis.
Quarto, quia Ecclesia inOITicio Penlecostes, in Vespe-
ris secundis , ad Magnificat canit ; Uodie completi sunt
dies Penfecostes ; hodie Spiritus sanctus in igne discipulis
apparuit, et tribuil eis charismatum dona : misit eos in m-
niversum mundum prxdicare. Similiter loquitur S. Leo
serm. 1. in Natali S. Petri et Pauli, Iren. Metaphrastes,
et alii. Unde concludit Sanchez , paulo post Penteeosteu
Apostolos prffidicasse Gentibus, et ad eas profectos esse
ante conversionem Cornelii, quara ipsecensetfactam an-
no 36. Christi, qui fuit secundus ab eius morte. Licet e-
nim posterius eam narret Lucas,eam tamen esse praepo-
uendam. Lucam enim per hysterologiam gesta Petri post-
ponere, ul narrala conversione S. Pauli.eius gesta eodem
postolus, sicut Paulus Gentium, Galat. 2. 9.
Confirmatur secundo, quia Apostolos lerosolymis non
discessisse ante conversionein Cornelii, patet ex eo, quod
Lucas cap. 11. 1. dicatillos eam ibidem audivisse : Au-
dierunt, ait, AposloU el fralres qui erant in ludxa , quo'
niam et Gentes receperunt verbum Dei : ergo anle non re-
ceperant, nec eis ex professo praedicarant Apostoli. Quod
vero mox post conversum Cornelium discesserint in suag
provincias, liquet ex eo, quod paulo post Liicas vers. 22.
dical Barnabam missum cssc.\ntiochiam,non abAposlo-
lis, utpote iam profectis et absentibus, sed a presbyteris
Ecclesiae. Pervenil, ait, sermo ad aures Ecclesix, qux erat
lerosolymis , super isiis, et miserunl Barnabam usque ad
Antiochiam.
Coufirmatur tertio, qiiia ideo Herodes anno Christi 43.
apprehendit Pelrum , et lacobura occidit prae caeteris A-
historiae filo pertexat , quibus pertextis gesta S. Petri e- D postolis cap. 12. 1. eo quod caeteri iam abiissent ad suas
Retuta-
tur.
Ad argu
mentuni
1.
narrare aggreditur.
Verum difiicile est credilu Apostolos ivisse ad Genles,
ante apertum iis caelitus fidei ostium per conversionem
Cornelii. Ideo enim Deus illam caelesti visione Petro prae-
monstravit, ut pcr illam Aposlolis iter ad Gentes pande-
ret:aIioqui enim lud»i, qunles erant pleriqueprimi Chri-
sliani, id non permisissent, iino iis restitissent, uti resti-
terunt S. Petro cap. i\. 3. Sed Petrus per visionem a Deo
acceptam eis satisfecit.
Quare argumenla a Sanchez allata probant dumlaxat.
Apostolorum etchrono-
laiis
gentes.
Haec itaque est Chronotaxis Christi
primitiva Ecclesiae.
Christus occisus resurrexit, ascendil in caelum, indequef°^J° °'
raisit Spiritum sanctum in Pentecoste, anno a uat. sua 34.
Eodem anno S. Pelrus praedicans convertit tria, et mox
quinque hominum millia.
Eodem quoque creali sunt primi scptem Diaconi, Act.6.
Eodera anno lapidatus est Stephanus, die 26.Decembris.
Et die sequenti, puta 27. S. lacobus Minor creatus est
a Pentecosle licuisse .\postoIis praedicare Gentibus, uli primus lerosolymorum Episcopiis
recte iudicavit Gabriel Vasqnez quem citat Sanchez, c. 8. Saulus conversus est ad Christum anno Christi 36.
imo eosdem praedicasse Genlibus, quje se ludajis misce- Cornelius conversus a S. Pelro, patefecit ostium fidei
bant iu concionibus S. Pelri et Apostolorum: non tamen Gcntibus initio anni 37.
probant eos statira a Pentecoste ivisse in suas provincias : S. Petrus posuit cathedram Antiochiae eodem anno 37.
tum quia prirao satisfacere debebant ludaeis, qui praelcn- in eaque sedit septeni annos. Hic annus fuit4. ab asceu-
Corr.mcnlaria in Acta ApoMolorurn. Cap. XII.
179
8U ChriEli, ut habet ChronicoD Alcxandrinum.
S. lacobus in Hispnnias piofecliis est, calcriquc Apo-
stoli in suas proviucias, eo(Ji;ni anno Doiiiini 37.
Famcs pradicta ab Afjnbo lolo orbe conpit anno Uom.iU.
S. lacobus rrdiens liTOsolymam occisus esl ab Hcrode
A^ijrippa circa F'ascha, anno Domini ii.
S. Pelrus \inclus eslab Hcrodc, el liberatus ab anjflo
anno Chrisli 4i.
S. Petrus post seplennem sedem Anliochia;, liberatus
e rinculis Hcrodis, rnultis locis peragratis, Roniain ingrc-
ditur, ibique cathcdram colloealdie 18. lanuarii, finieute
anno 2. Clnudii Imp.sub inilium anni Chrisli 4o.
Eodcm anno io.Paulus ciim Barnaba missus,iturusqiie
ad Gcntes, rapitur in (crtium ca?lum ; de qiio c. seq. ?. 2.
APPOSUIT tT APPKKFIENDERBT ET PbTSUM ) To <;/, aj-
qijc ac apposuit , cmphasin habeiit , q. d. Occiso lacobo
orcvit aniinus ct improbilas Hcrodi, ul cliain in ipsum
EcciesiiC Primatem, pula S. Pclrum, audercl maous sa-
crilegas iniicere. Causam datS. Chrysost. vcl poliusPro
J^ occidcrit anle Pascha, ue dics paschoies eiuj iiecectBaa-
fjuiiie funcstnret. Eral cnim ipse iudaismi sludiosi jsimus,
Jdcoque in iis iioluil occidere S. Petruin, scd causam cius
distulil posl Pasclia, id esl, post dics paschales, sivepost
oclavarn Paschae ; Paseha eniin cclebrabaiur per septem
dies. Sectis sentit S. Hieron. in c. 43. Ezccb. Chrisloph.
a Castro, Mariaoa ct alii, quos inilio cap. cilavi, scilicd
S. lacobum occisum esse die primo vel sccundo azvrao-
rum; similicnim modo ludaei Christum crucifucrunt pri-
mo die azymoruin: Petrum vero distulisse post Pascha ia
gratiam luda>orum, ne illos cullu et religione dierura et
aacrificiorum paschalium occupalos, ab iis vcl tanlillum
distrahcret, sed iis elapsis plenius Petri, ulpole Primatis,
causam cognosceret, plcniusquc et iucundius ia eiiis ne-
ce, populo iain a sacris feriantispectaculum daret. Addit
S. Chrysost. in cncomio vinc. S. Pelri apud Surium 1.
Augusli, id eum fccissc, ut diuturniore crucialu carceris,
catenarum, famis, mctus morlis, vcxationis mililum, etc.
S. Pctrum lorqucret: quomodoTiberius Csesar vinctorum
S. Poiri
eluiiia.
clus in Encomio vinculorum S. Pelri, apiid Surium die 1. I» catisas ideo se aicbat serius cognoscere, ne affccti stipplicio
\u^,u3li : l\'a7n putabaiit [hidxi) illud fulurum, ail, ut
si Petrum Apostolum de medio suslulissent, facile rcliquos
Aposlolos superarent- llte enim erat qui contrarias voces
tnitlebat , quique in conciliis , in iudiciis et in synagoyis
cum adversariis ccrtabat, et lesu nomen palam proedivans,
invocato cius nomine prxcipua qusedam miraciila faciebal.
Et infcrius lioscc S. Pctro dat tilulos : Vcre hic est Aposto-
lorum firmamcntam, et sacratus cxlorum magistcr, arca-
norum inlc/pres, nutantium confxrmator , lapsus erigens,
firmos conscvans, pcemtenfix dux ardentissimus : 1'etrus
deniquc, magmim illud orbis lerrarum miraculum, Ecclc-
six iaclalio, discipulorum decus. corum qui recte senliunt
ornamcntiim, TheoLogortim pxdchritudo, Christi os, mens
cxlestis, Trimtatis pulchcrrimum tabernaculum,lapsorum
reconcilialor, honcstc vivenlium ductor, recle currentium
propugnalor, omni cxlesti et humana laude, omni pr.ccO'
nio dignissimus. Cuius si umbra et lintti morboi profliga-
cilo levarentur malis, quxmerucrant anleaclis scelcribus:
nunc dum longiores moras terunt, mullo gravius reddiil-
lorum inforlunium , ait losephus lib. J8. Antiq. cap. 8.
Sed 5. Petrus, ait Chrysost. hisce omnibus forlior evade-
bat, adco ut iucunda el secura hilaritate milites coofua-
deret, et in ruborcm convcrlcret. Ergo in Paschale vin-
clus fuil Petrus, ct lamcn feslum vinculoruin honim ce-
lcbratur ab Ecclesiadicpriina .\ugusti : causanidabo v. 6.
Pboducerb. j Primo, in publicura Iribunal, ut rorain
popiilo causain Petri discutcret, euinqiic publica scnlea-
tia nd mortein danmaret. Secuudo, iu tht'alrum, in quo
piiblice sppclanle el gnudente populo, eum cxcruriarel et
iDorle mulctaret. Gra;ce cst av«-/o<7£iv , quod potest vrrli,
offerrc. Unde Syrus vcrtit, volens eum traderc populo ;
Ljran. volens cum exponcre morti ad vutunlalcm popuii.
Undc aliqui eenscnt Hcrodem, ut magis gratificarelur po-
pulo, voluissc ei traderc S. Petrum, ut ad libitum, eo ge-
runl, cerle catcnx qux vencrandum Apostoli corpus conli-C nerc morlis quo luberct, illum cruciarel et cnecaret.
gerunt, quanlo propiorem tactum itabuerunt, tanto abun
dantiorcm miraculorum vim participarunt , etc. Subdit
hac catcna dinbolum fugnri : Aon eniin ferre potest Spiri-
tus sancli graliam /las calcnas obumbranlem, neqtie scin^
lillas ex divino illarum igne exilientes suslinel, sed ab ipsis
incenditur atque comburitur.
Etkm AUTBM DIE3 AzvMORUH. ] Qui pcr scptcm dics
conlinuos a Paschatc celcbrahanlur; ila dicli, quod in iis
nullis panibus nisi azymis.id est.fcrmculo carenlibtis, ve-
sci ludxis licerct.Addit hocLucas,lum ut dcnotet tempus
necis S. lacobi et carccris S. Petri ; tum ul indicet cau-
sani, cur noii illiro occistis sil S. Petrus, scd diialus post
Pasclia, quia sciiicet cranl diesfesti azymorum, qiios san-
guiae effuso macularc cl funcstare nolcbat Hcrodes: tuin
deniqtie ut indiccl perversilatem Herodis ct Iud:i'orum,
qui in dicbus 07ymoriim,qtiibu8 dcbcbant vacarc Dco,es-
Requc azyini carcntes oinni fcrmcnlo malitixct ncquitix,
ut ait Apost.l.Cor. 5.8. cxarserunt odio ct invidia iii Ec-
In carceke.] Intiino.ait S. Chrysosl. hom. 8. in episl. vrr
ad Ephes. Adrichom. in Tliealro terrse Sauclae, censet
hunc larccrem non fuisse rivitatis ct magistralus.in qucm
inrlusit Petrum et Aposlolos cap. i. 3. sed regis, cumque
situm fuisse in Stratopcdo, id est, in arca regiain Herodis
undcquaquc ambicnte, ubi regii mililes excubias agebant.
Alii olio loco euin collocant. Ila Hoinsc ad radiccs Capi-
lolii vidcinus carcerem Mninerlinuin, profuudiim el tcne-
brosum, iu qucm a Ncrone coniectus fuit S. Pelrus cum
S. Paulu. ex eoque cdurlus nd marlyrium : quem nunc
conversum in saccllum pie vcncramur, pra;sertim quia la
co fontem mirnciilosum S. PcUri prccibus clicilum, ad ba-
plizandiim S. Processum ct .Mnrtiiiiauum carceris custo-
des, cliainniim perennibus ct salutifcris aquis nianaDtcn)
iatuemur et haurimus.
Ab F.cclesia. j Tota ergo Ecclesia orabal pro S. Pelro,
quasi pro capite ct Pontificc suo, qucm inliine diligcbat
ct colebal : a?stimans si Pelrus cnpite mulrtnrelur, noa
clcsinm, summuiiiqtic seelus iii eius cnput S. Pelrum dc- U tam illi, quam sibi captit truncniiduiii. id etiamuum iini
si.i^narunt. Ita ct hodie «aipe fit, ut hoiiiiucs suis ciipidi
tatibus addicti, in maiuribus feslis maiora dcsigurnt scc
lern , liim quia fi'sto se stiamqiie malitiam absconderc el
laterc possc putant: tiim quia od hoc eos instigat dinbn-
ius, ul fcsti sauclilatem nlroci scelerc profiinct et violet.
Do dicbus ozymorum ct l'aschatc dixi Exodi \i.
TbaDBNS QVATtJOB QUATEB?(IU\IBUS. ) SyruB , tradidit
eum scxdecim mililibus custodicndum. Cousom dal OEimi-
nieo. (Jt singulis noctis vii/iliis, hoc est, tcrnis in xquah-
bushoris, qualuor advigilarcnl custodes , ul sriliccl prio-
ribus fcssis ct dormituriciitibus novi ot vigiles Buccede-
rent. Tam arclc S. Pctrum custodivit, quia audicratoum
faccrc miracula , nc per ea elnbcrclur o rarcero, proiser-
tim quia cum oliin cx carccrc , cuin S. loaaac per augo-
lum evasissc oudierot, Aclor. 5. 1!>.
POST Pascba) Uiuc Tidctur,quod Agrippa S. lacobuin
toturEcclesia, qua; in Canone miss» semper, ct crebroin
Collcclis orat pro Summo Pontifirc. Ipsc cnim qiiosi Allas
Ecelcsia! loluin cius pondiis liiimcris suis siisliiict. PorroOrjtio
ha'C oratio fuit ciricax, el pcr miraculuni S. Pelruin e car- ^"^"'g"
cere oduxit: tum quia erat densa ct rommunis omnium i>eira.
(idelium, qui tunc frre erant snncti.imo in sanctitale exi-
inii : tum quia erat fervidn et conlinua, cliam nuctu ; nam
noctu veiiiens c carcere Pelrus (ideles orantes iuvenit. Ad
cuius imilalioncm insliliii solel oralioquadraginln Uora-
rum, in honorcm sepulturx Christi, qui lulidem horis in
sepulcro drrubuit.
CUM AUTEX PBODUCTIBUS El'M ESSBT) DisCC hic, Dcum Vcrs. 6.
•ioerc S. Pelrum . ct lideles adigi ad cxlrmia, ul probet
corum in se confidentiam, iil lunc illuslriori opc cos libe- „
rct. cliaiii per miroculum, si opus sit. (Jiiocirca do eius jr(.i„jj,
ope nuuquom desperouduni, iroo quo magis crcscunlpe-osi.
180
Commentaria in Acta Apostolorum. Cap. XII.
ricula etafflictiones, eomagisaugenclaest spesin Deum. f^lias agere Regi cselorum. Ila habent Acta S. Alexandri
Ipse enim dixit ct proraisit : Cuin ipso sum in tribulatio- die 3. Maii.
ne, Ps. 90. 15. Et: Ctii/i transieris per ar/uas, tecumero,
et flumina non opcricnl te; cum ambulaveris in ignc, non
cornburcris.et flamma non ardebil in tc, Isaiae 43. 2.
Ebat Petrus dormiens. ) Quasi secure quiescens in
Dei providenlia, cui se curte esse sciebat, paralusque vel
Tivcre, vel mori, prout Deus norat expedire ad maiorcn»
sui nominis gloriam, et Ecclesiaj bonum. Dormit corpore
Petrus, corde ad Deum vigilal ; Deus vero cuslos ipsius
nec dormilat, nec dormit, ail S. Chrysost.hora. 8. in ep.
ad P^phes.
Moral. dormit sccure in sinu Dei, qui cum illo seutit ct
dicit: Quo fala trahunl rctrahuntque sequamur. Quidquid
erit, superanda omnis forluna fercndo csl.
ViNCTUS CATENis DUABUS. ) Quatuor difficultates cu-
mulant custodiam, carccr , milite^, catcnx , custodes, ait
Glossa : eo illustrius fuit Dei auxilium et miraculum, haec
omnia momento disiiciens et superans, Petrumque libe
Terlio, vincula S. Petri encomio insifjni cclebrat S.
Chrysost. ( vel potius S. Proclus, ant Gerinanus : nam
temporc S. Chrysost. nccdum Eudocia ha;c vincula repe-
rerat ) quod extat apud Surium dic 1. Aufjusti, ubi prae-
ter alia ex eo iam cilala: Ilas, ait, calenas composuit Dei
Palris Vcrbum, eiusdem xlernitatis ct principii particeps,
ut eius de Deo confessionis prxmium esscnt. Ab his dxmo-
num pravi spiritus ilUgati enecantur, ab his princeps hu-
ius mundi captivus ducilur, a fidclibus hominibus iltudi-
tur. Subdit hisccEcclcsiam cingi,et contrahoslcs inviclam
reddi, iisdem Chrislianorum verliccs coronari, ut ab ini-
niicis sint intacti: His calenis Apostolus ornabatur, his e-
xultans ac gestiens se oblectabat. et tamquam regatem ali-
(juem ornatum circumferensexuttabal. Subdit inodum quo
illaj scrvatae sunt, niinirum per aliquos Herodis ministros,
qiii occulte erant Christiani. Has, ait, in carcere dereli-
ctas ipsiHcrodis ministri, quibus divinx cognilionis lumen
III.
rans. Addit Arias, binos milites, inler quos mcdius vin- " affulscrat. clam sustulerunt, et apud seipsos velul thesau-
honora
vit Deus
ElEccle-
cia.
I.
ctus erat Petrus.singulossingulas Petri tenuisse catenas,
ne quo modo dormienles fallere et clabi posset.
vincula Nota. Has catenas, utpote a S. Pelro principe Aposto-
S. Peiri lorum et Ecclesiae, quasi sacralas, pra; caeterorum Apo-
stolorum et Sanctorum catenis honoravit et honorat non
solura Ecclesia, sed et ipse Deus ; ut cuius cst in ligandis
et solvendis alienis vinculis pra^cipua in Ecclesia potestas,
eius etiam viucula a cunctis fidelibus praecipuo in honore
habeantur, iuxla id quod S. Petro occiniraus in feslo S.
Petri ad vincula :
Solve iiibente Deo terrarum, Petre. catenas,
Qui facis ut paleant cxtcstia regna beatis.
Deus enim eas honoravit : Primo, ex eis miraculose eri-
piendo J*. Petrum perangelum. Secundo, catenam Hero-
dianam cum Neroniana niiraculose connectendo, de quo
mox. Tertio, raulta per eas miracula operando , quaj re-
censent Baron. Ribadeneira et alii die 1. Augusti.
Ecelesia et fideles cas honorant, primo celebraudo ma-
gno urbis conQuxu festura vinculorum S. Petri Calendis
Augusti, non Pauli ( quaj taaicn hic Romae in Ecclesia
S. Pauli videmus et venerainur ), uon aliorum Apostolo-
rum. Cuius festi occasionem dedit, non Eudoxia, uxor Ar-
cadii Imper. quae persecula est S. Chrysostomum, uti pu-
tavit Beda, sed Eudoxia, uxor Theodosii iunioris, qui fuit
filitis Arcadii et Eudoxiae. Eudocia enim, sub annum Do-
mini 437. lerosolymam voti causa profecta, ibidem a lu-
venale Patriarcha accepit duas hasce catenas, quibus S.
Petrum vinxerat Herodes : unam detulit Constantinopo-
lim, alteram misit Romain ad Eudoxiam Augustam suam
filiara, Valentiniani iunioris Imper. coniugern: utrobique
autem festa dies statuta esl, et quasi catenarum dedica-
tio: unde paulo post, anno Domini 438. Eudoxia, filia Eu-
dociae, Roinse basilicam in earum honorem erexit, quae
etiamnum extat iu raonte Esquilino, vocaturque S. Petri
ad vincula, vel litulus Eudoxia; ; aeque ac matcr eius Eu-
docia similem Constantinopoli extruxit. Porro cum Eu-
doxia Pontifici Romano catenam S. Pelri Herodianam o-
slenderet, Pontifexeivicissim eiusdem Neronianam osten-
dit ; quaru cum inter se couferunt, ecce illico una cum al-
tera coaluit ; qualera eliamnum quotanuis intuemur, et
reverenter oscularaur.
Secundo, Alexander Pontifex et Martyr, ordine sextus
a S. Petro, incarceratus, S. Balbinae et sociis eius vincula
deosculantibus dixit : Desine has oscidari boias ( id est, ca-
lenas iam dictas, quasi boum iugum, ait Festus et Isidor.
lib. o. Orig. ) inquire autem Domini mei Petri Apostoli
vincula.et ea potius osculare.Balbina his auditis cum mul-
to sludio ac desiderio pcrvenil tandcm adilla beata vincu-
la. mque inventis gratias egit Domino nostro lesu Christo,
prosternensque se in oratione dixit : Benedictum sit nomen
tuum, omnipotens Deus, qui per famidum tuum Alexan-
drum mihi ancillx tux thcsaurum spiritualem indicasti,
ccepitque illa vincula cum midto timore osculari, et gra-
rum conservarunt. Et inferius veneratiouis causam assi-
gnans : Catenas hasce videntes, Pelrum ipsum, ait, mente
inspicere nobis videmur, et eas langentes, Apostolum a no-
bis tangi existimamus. Nam has et illum mente forman-
tes, el pcr fidem ipsam in unum copulantes, ad eum ipsum
qui pcr hxc passus esl, tolum referimus. Ac iu One invo-
cans S. Petrum : His catenis , ait, nostrarum animarum
vulnera quxso liges. His barbaros ipsos devincias, capli-
vos ducas, et civitati te veneranti hostiles eorum exuvias
conferas. His catenis Imperatorem nostrum armes, munias,
victoriis et irophxis corones.
Quarto, solebat olira limatura catenarum S. Petri, pro iv.
ingenti dono ad reges et prineipes a Roraanis Pont. mitti,
ac per eara Deus multa edebat rairacula. Moris enim erat
eam includere auro clavi, ab altari S. Petri acceptae, sic-
que eam ad abseules transraitlere, uti eamdem ad Chil-
debertum Francorum regem mitlere sescribitS. Gregor.
C lib. 5. epist. 6. et lib. 6. epist. 23. Eamdem ab Hormisda
Papa peliitet impetravit lustinianus, postea Imperalor.
Moral. vide S. Cbrysost. hom. 8. in epist. ad Ephes.
maguis mirisque laudibus celebrantem vincula S. Pauli,
ubi ea praefert regnis et sceptris, regibus et Imperalori-
bus, imo Angelis et Archangelis, adeoque miraculis et su-
scitationi mortuorum.
Angelus Domini) In corpore assumpto, quod in novo Vers.7.
Testamento post et per resurrectionem Chrisli, assumere
solent gloriosum , id est fulgidum et splendidum , adeo
ut hoc splendore suo carcerein totum illuslrarit. Unde se-
quitur: Et lumen refulsit in habitaculo. Ita in natali Chri-
sti, Angelus Domini stetit iuxta illos ( pastores ) et chari-
tas Dei circumfulsit illos , Lucae 2. 9. Et de angelo post
resurrectionem Christi apparente in eius sepulcro.ait
Matlh. c. 28. v. 3. Erat aulem aspectus eiussicul fulgur.
Nonnulli probabiliter opinantur hunc angelum fuisses. Mi-
S. Michaelem: ille enim est praeses Ecclesise : unde sicutchaei li-
p. eius curara gerit, ita et capitis eius, puta S. Petri. Itapg^jJJ,^'
'•' Pantaleon Chartophylax in eneoraio S. Michaelis, quod
recitat Surius die 29. Septerab. censetS. Chrysostom. et
Glossa hoe luinen resplenduisse soli Petro ; quia scilicet
solus ille excitatus fuit ab angelo: custodibus enim.inter
quos medius vinctus tenebatur Petrus, angelus imraisit
gravem soporem, ut nec lumen eius viderent, nec vocem
colloquentis cura Petro, nec strepitum catenarura caden-
tium audirent : alioqui lumen corporis adeo fulgidi reful-
sit per totum carcerem, quod utique vidissent custodes si
fuissent vigiles, nisi ab angelo fuissent impediti. Hinc Ger-
son. 3. part. tract. 8. super Magnificat , hunc angelum
ab effectu vocat Vriel, id est, fulgor Dei; hunc enim pro-
duxit in carcere: alioqui idera addit hunc angelum fuisse
custodem S. Petri, quod et alii raulti censent, pula S. Mi-
chaelera,uti paulo ante dixi: sicut principes Ecclesiae noa
Angelum,sed Archangelura, aliumve principera angelum
custodem habent.
Commcntaria ni Acla Apostolorum. Cap. XII.
181
Pbbcu»SOQUE latbrb Pbtbi. ) Qaia alte dormichat, ^ Thcsaiiro S. Script. verbo co/ce«5. Veram alii passim cen-
Moral d«
vilociU-
ait S. Cliryso3t. quod signum erat aaimi securi et intrc
pidi , ulpote iu Dei providcnliam resignati , ct placide
qiiicscentis.
SuBGB TELOCiTEB.) Non qiiod melucrct angolns, ne si
moras neclcrct, cxcitarcntur custodus : ipsc cnim in cis
soporem ronlinuabQt, qunmdiij volebat ; scd quia anfjcli
sunt \e!oces,alacrc9 ct a{;illin)i, utpote spirilus, et vcloci-
ter Dci iussa pcrn{;iint,iLixla illiid: Qiii fucit anf/elos suos
spiritus. cl minislrus suos /lainitiain ignis, Hebr. l.T.Ln-
do pariter a Pctro, aliisqiie clientibus vcloccni cxifjuiit a-
ctioncm, ct obcdicnliam. Uiirsum ait vclociter , quia so-
mniiii) Pctri c.xculcre volebat : somnolcnti cniiii sunt lcnli
et tardi. Dcniqiie to velociler. sin;ni(icat dcsidcriurn inci-
tatum anjjcli ad libcrandum Pclruin.
Moraliter, docel iiic anjyclus illiid Eccli. 31. 27. In o-
mnibus opcribus luis esto vclox, ct ornnis inlirmilas non oc-
currct libi. Velox cuiin ct cxpcditus cxcutit accdiam, lor-
porcnt, ianfjuorem, indiiitque robiir, valorem et vifjorcm
aiif^elicuin. Sic dc lonathan ct Saulc ducibus Israclis in
prxlio c.Tsis, canit David 2. Ili'(;. 1. 23. Aquilis vclocio-
res, leonibus fortiores. Et de Asncl uno fortium Davidis
dicitur ibid. cap. 2. 18. Porro .4sael cursor vclocissimus
fuit.quusi unus dc caprcis qux morantur insylvis. EtGad-
dil», profupiicntcs nd Davidein, crant viri robuslissimi, ct
pugnatorcs nptimi tew.nlcs cli/pcum et hastam : facies eo-
rum qitasi facies lconis, et vcioces quasi caprcx in monti-
bus : 1. Paralip. 12. 8. Hinc Proverb. 22. 29. dicilur :
Vidisli virum velocem in operc suo? coram regibus stabit,
nec erit ante ignobiles: re<jcs enim delcctantur minislris,
qui vclociter iiissa excquunlur; mullo mai^jis Deus. lere-
mias cap. i. 13. describcns rohiir ct iinpctum Nabucho-
donosoris , cl Chaldaeorura invadentium ludaiam : Eccc,
inquit, quasi nubcs asccndit.et quasi lcmpcstas currus eius:
velociores aquilis cquiillius. Undc et siibdit: Vx nobis,quia
vastali sumus. Et dc iisdeniThrcn. i. 19. Vclociores, ait,
fucrunt pcrsccutores nostriaquilis cxli : supcr montesper-
sent sandalia esse calceos, sivc muaimcnta pcdum , non
tibiarum vcl crurum. Idque ita esse patet priino, ex ver- Probat.
bo ca/cea ; calceamus enim pcdcs caiccis, non libias ti- 1-
bialibus. Secuiido, qiiia vcteres Hebraei, Grscci et Roma- -•
ni non utcbantur libialibus ( imo nec ruinoralibus, uli di-
xi Habnciic 2. 15. ) scd tibiis et {jenibus nudis iocedebant.
Unde lulius Ca-sar cuin occidcrelur, togam manu demisit,
iit inferior pars corporis tecta coltuberetur , ait Valcrius
lib. 'l. cap. 5. Sic llomaj in columna Traiani, videmus i-
psum et mililcs cius nudis tibiis exculplos. Idein dc Au-
{^usto docet Svcton. in Vita cius, cap. 82. Sic Plato, ait
S. Hicron. in cap. 10. S. .Matth. prxccpit duas corporit
summitates non cs>e velandas. nec assuejieri deOere molli'
iiei , capilis cl pcdum. Idcin Spartanis prajccpit Lycur-
{jus, cl .Vlhcnieiisibus Phocion, ait Plutarch. iii eoruin vi-
ta. .Vchillein, Aiacein, Cratclcin, ctalios Philosophos nu-
dipcdcs inccssisse docct Philostratus : ideni Christiauis
.. suadct Cicmens Alcxand. libr. 2. cap. 11. Et ila priscos
U focissc docct Lucianus, dum habituin Christiani dcscri-
bcns in Philopalro ail: Pallium pulre, sine calccis el teg-
tnine. capile nudo inccdens, dctonsa coma. Deniqiie Pom-
peio fascias tiblales gestanti, causainquc ulceris pra;teu-
dcnli, Favonius inquil: Aon referl qua parte corporis sit
diadcma; vocans euin in suspicioncm atTcctati regni, ait
Valer. lib. 6. cap. 2. Tcrlio, qnia expresse S. Marcus c.
C. 9. ait cntcealos .^andaliis. Uode Pclrus Fabcr in Ago-
nist. lib. 2. cap. 8i. asseril sandalia csse caligulas , sive
galliculiis, ut habet Glossarium Grxco-lalinum: unde no-
strum galochcs dcduclum. Et Synodus a S. Bonifacio ce-
lcbrala rnp. 209. iubet, ut unusquisqitc presbylcr Slissam
ordinc Uomano cum sandaliis celebret, id cst, cuin calccis.
liidaei cnim sacrificabant nudipedcs, uti dixi Exod.3.ct 28.
Quneres hic primo , cur crgo Nostcr vertit ca//(/a4-.^Hesp. Caiifam
qiiia caliga olim Lalinis significabat calceuin. Probalur
id jirimo, ei Gen.li.23. ubi ait Abrahaiii regi Sodoinae:
A filo sublegminis itsque ad corrigiam caligx ( id est, cal-
secuti sunt nos. Et dc iisdem oit Habacuc cap. 1. 8. Ae- Q cei: hic cniin habct corrigiam, uou libiale) non accipiain
viorcs pardis cqui cius, et vclociores lupis vespertinis. Dc- ex omnibus qux tua sunt.
ralceam,
Prub.
1.
nique Isaios cap. 18. v.2. Itc, ait, angcli vcloces, ad gcn
iem convulsam ct ditaceralam, q.d. Ito o Pelre,itc o Apo-
sloli velociter ad Gcntcs, ad barbaros a dajinoiie convul-
80S, ct vitiis dilaccralos, ut cos liberelis ct salvelis. Ila
inysticc Vatablus: nam alius cius loci cst scnsus littcralis,
ut ibi dixi.
Et CECIDERUNT CATEMiB DB MAMBUS EIUS.) Quia CQS
frangcndo, vcl npcricndo ct solvendo cxcussit angclus.
Vidclur Pctrus solis monibus fuisse viuclus: nam pcduin
hic niilln fit nicntio.
PnaciNGBBE. ) Propter carceris rigorcm , ait Bcda , U-
gamenta ad horam laxavcral , ut tunica circa pcdcs dc-
missa, frigus noctis utcumquc tempcraret. Non cniin inte-
riorcm vestcm, v. g. intcrulam ctindusium, cxucrat Pe-
Irus, ut nudus inter inililcs iaccrct (lioc enini fuissct in-
dcccns cl invcrccundum ). scd Inntuni tunicam cxlimam :
hnnc crgo indiicrc, caquc sc cingcro iubclur. Undo Pro
Sccundo , Caius Imper. a calcco cognominatiis est Ca-
ligiila: quia nalus in cxercilu fueral, cognomcntum cal-
ccamcnli mililaris (a qiio mililcs caligati vocabantur) id
esl caligulx, sortilus cst, ait Aurclius Victor in Caligula.
Uudc Ausonius in Monostichis :
Caius, cognomcn Caligulx cui castra dederunt.
Hinc ct pnrocmia, ut dc niinis proccro ct longolio dicatur:
Caliga Maximini, id cst , calccus Maximini. Maximinus
cniin, inqiiit Capitolinns in cius Vila, quia crat pcdum o-
cto et propc .icmis, calccamcntum cius rcgium conslat pc-
de maius fiii.^sc hominis vestigio atqitc mcnsura.
Tertio, S. Isidorus Hispal. libr. 19. Origiu. cap. 31.
rcconscns omncs calccoruin spccies: Caligx , ail, vcl a
callo pcduin diclx, vcl quia ligantur : nam socci non li-
gantitr, scd tantum inlromittuntur. Et S. Grcgor. libr. 1.
Dialog. cnp. i. nil S. Equiliiim, cum foenum scraret, cal-
ccotum cnligis rlnvalis: solcbnnt ciiim calccis olligcrccla-
11.
clus in cncomio vincul. S. Petri : Ad cximcndum, inquit, l' vos, nt fortiorcs esscnt, uti etinmnum cos inclavant rusti-
S,iiulaiia
oj.o cal-
CCut.
Pftro mclum, qitomodo per dispositas mililum custodias
pcrtransiret, tanlo angelus illum auxilio cl prxsidio con-
firmat, ut otiose patliuin inducrc, alquc sandalia ct laxa-
tam astringere vcslem possil. Orienlalcs cnim, quales sunt
iudaji, longas gcrunt vcstcs, (|iias ituri vcl operoturi cin-
guiit. quieturi discingunt ct solvunt. Ita faciiint Sin,T3 ct
Tiirca', (|iii non nisi tunicis sc nccingunt, rt fcmornlibiis
cnrcnt. S. Augustin. in Ps. 92. dislinguit hxc quntuor,
cingi. siirringi, praccingi, arcingi; ut priinuin sit opcra-
turi, scciindiim itiiri, lcrliiim minislraturi, qunrtuiu pii-
gnaluri ; scd prajcingi hic et alibi idcin cst, quod cingi ct
succingi.
Et CALCEA TB CALIGAS TUAS. ) Tto-;/;!». Ta irav^aXi»
ai.M, id cst , subliga sandalia tua: ita Pagnin. rt Tigiiri-
na. loin sandalia csse tibialia (qunj vulgiis (icrinanoriiin
caligns infcriorcs vocnl) ccuscl loanncs Ecrdiuandus in
ci. Et crudile nosler .Mphonsus Snlmcron hic: Caliga,
nit, aligando calce. id csl. inio pcdc dicilur, quasi calci-
liga. Et cum calx a calcando dicalitr. ct calceus a calcc,
liquct propric caligas non csse tibialia. scd sol/:as, aut gc-
nus calceorum. quod plantas aut calces muniret.
Quorlo, idcin pntct rx S. Hicron. ad Ageruchiam cpist.
11. Aposloli, inquil, toto orhe percgrini , non xs in zona,
non virgam in manu, non caligas (id csl, calccos plcnos)
habucrc inpcdibns. EtS. August. in cpist. 1. S. loannis
cap. ;i. 1'oiic. inqiiit, caligis (id est calccis) clavalis con-
terct pcdcs tuns. Et Cassian. lib. 1. Inslit. cap. 10. Tan-
tummodo caligis (id rst ralccis) suosmuniunl pedes. S. Be-
ncdiclus in Hcgiiln rap. 53. Indumcnla pcdum. inquit,
pedulcs cl caligas: pcdules vocat soleas, quac planlas pc-
diiiii miiniunt. Fusius idipsiim probat noslcr Iiilius Ni-
grouius iu crudito libcllo dc Caliga, ubi cap. i. uum. G.
IV.
J82 Commcrit'iria in Acla Aposloloium. C.ip. XII.
docet caliram id est caleeiim niililarem , non osccndissc *;"''''«"'' •!• <^- Tunicac iniice pallium. Hunc habilum S.
ad mcdiam usque tibiam, uli nonnulli censent ; sed so- ^ Pctri imilanlur Glerici et Kcjigiosi, qui supra tunicam ia
Sanda-
liiim c-
ratsolca
P/obat.
I.
II.
III.
IV.
Mystice,
usqt;
leam dumtaxat fuisse plantte inhscrentem, pedis caleaaco
alligatam ioris, sive habenis, eiusque elTigiem in Cue li-
bri exhibet. Taiis enim visilur in colurnna Traiaui, et ar-
cu Constantini : unde perooes, et calcei talares diceban-
tur, quod lalos tcgerent.
Quaeres secundo, qua forma fuerint calcei vocali sanda-
lia? Putantatiqui fuisse forma communi, ita ul lolum pc-
dem lam superne , quam infcrne contcgcrent. Talcs e-
nim fuisse Apostolorum, ut iis per totum orbem inodcnso
pedc posseut discurrere. Verum alii passim ccnscnt, san-
dalium dumtaxat inferne pedem texisse instar solefe, qu;e
superne pedi perligamina aslringebalur: qualcs modoge-
stant Capuccini. Tales enim soleas gestasse Chrislum,
docet Clemens lib. 2. cap. 11. Unde etiamnum calcei A-
poslolici vocantur: talibus enimcalceati pinguntur Apo-
stoli in anliquis picturis, ctiam in templis Graecorum et
Rulhenorum, uti mihi Romae oculati lestcs alTirmarunt:
duunt pallium : imo pallium olim erat vestis et insigne
Christiauorura.Unde proverbium: Atoga ad pallium, cum
quks a gentilismo trausissct ad Christianismum. VideTer-
lull.lib. dePallio.
Et nescibbat Qvik TEBuai EST. ) Maximx enim res\f
ficbanl, quxprx iimore vidcnlur incredibilcs, ait S. Chry-
Bost. praesertim cum sunt improvisa;, spemque et expecta-
tioncm supcrant. Sic ludaeorum e Babylooc redeuutium
tanta fuit felicilas et laetilia, ut Psaltcs de iis dicat Psal.
125. 1. In convcrlendo Dominus captivitalem Sion , facli
su>nus sicut consolati, Hebr. Q^D^J^nS chechokmim, id
est, sicut somniantes, q. d. Tam novus, tam iucundiis ,
tam admirabilis nobis fuit reditus e Babylone, ut is nobis
■yideretur esse somnium, ut eum non reipsa peragere, sed
Bomuiare videremur. Sic cum accepisset lacob Dlium lo-
scph vivere , quasi de somno cviyilans, tamen non crede-
bat cis, Genes. 45. 26. Idem contijjit hic S. Pctro. Nam,
irao Treviris'in tcmplo Cathedrali, a R. D. Prieposito o- H ut ait Lyran. Forlitudo carceris, cl diligens cuslodia, fe
fitensumestmihisandaliumS. Andrea; Apostoli, quodpla
ne formam habebat soleaj. Sic el imago Deiparae, quae Ro-
mae extat in basilica S. Maria; Maioris, picta a S. Luca,
puerum lesum exhibet cum sandaliis, id est, soleis, quaj
supcrne per ligacula ciroumligantur pedi , ita iit Christi
pedes et digiti pedum prorsus intecti sint et nudi, uti ego
ipse accurate s£epe inspexi.
Secundo, ita plane cum sandaliis, id est soleis pingitur
Isaias. Ezechiel, aliiquc ProphetcD in antiquis imagiuibus
Basilii Porphyrogcniti Imper. qute exlaot in Vaticano,
quas curavi dcpingi el praeligi Prophetis. Talibus ergo usi
Tidentur Pelrus et Apostoli, cx Pra;cepto Christi Marci
6. 9. Calceatos, inquit, sandaliis : nam calceamenta eis
Tetuit Malth. 10. 10. saltem in ludfea , regione calida et
saxis aspera : soleae enim pedes salis muniebanl, ne in sa-
xa impingerent. An vero proficiscentes el discurrentes pcr
orbem, contra frigora, fatigationem, imbres, et caeteras
aeris terra^que iniurias,non mutariot sandalia et soleas in
calccos plenos et iutegros? merito quis non tantum quae-p
rere, sed et suspicari opinarique potest, ac dicere, illud -■
de sandaliisChristi praeceptum temporaneum tantum fuis-
se, pro eo scilicet tempore, quo in Iuda;a degerent : ita S.
Aug. et S. Chrys. in c. 10. S. Matth. Idem de sandaliis
docet Beda, qui pro iis vertit soleas: imo S. August. lib.
2. de Consensu Evangel. cap. 30. Ita ut pes ncque leclus
sil, inquit, neque nudus. Idem docent Salmeron, verbis
paulo ante citatis, Lyran. Gagneius, Dion. el alii.
Tertio, idem indicat Graecum ujro^os-ai, id est, subliga:
non enim calcei integri, sed soleae dum calceantur, pedi
subligantur.
Qiiarto, idem patet ex imagine anliqua caligae, id est
calcei militaris,quam exhibet noster Nigronius paulo an-
te cilatus. Nam in arcu Conslanlini, ct in columna Tra-
iani milites pinguntur cum solea, ila ut superior pars pe-
dis sil nuda, eed ei solea per corrigiam illigctur, sitque
calccus feoestratus.
Mystice Beda: Jubetur , ait, Pctrus rcsumere insignia
ceranl illi imaginationem de impotenlia evadendi; propter
quod rem gestam somnium xstimabat. Addit Carthus. S.
Petrum non plene fuisse vigilcin, scd semisomnem. Hinc
existimabat se visum videre, putans pcr visioncm ha;c si-
bi in imaginatione pingi , non revera Geri , sed csse ima-
ginationis ludicra, vel somnii ludibria. Unde el Mariana,
wslimabat, ait, se visum vidcre, id est somniare et ludi ia
somuio. Plerumque enim somniamus rcs falsas, ficlas, i-
raaginarias , et aliquando impossibiles , ob specierum ct
phantasmatum in somnio commistionem et confusionem.
Uode Plato in Cratylo, lnvSo:, id cst mendacium, dici pu- i^^io^
tat, quod sit £u(fo5 , id est dormientium slupor. Aliler S. ''"?"
Gregor. lib. 2. Dial. cap. 3. et Macariushom. 7. putant'"""''
hoc visum, vel visionem Petri fuisse extasin : in eam e-
nim raptum S. Petrum, fuisse in conteraplationis culmi-
ne. Verum hic sensus mysticus est: prior vero litteralis
et genuinus, ut patet ex circumstantiis.
TbaNSEUNTCS AUTEH PRIHAM ET SECUNDAM CUSTO- Veri 10.
SIAM. j Militum custodientium Petrum. Unde patct, ab
eis visum non fuisse Petrum, eo quod angelus in eos im-
niisisset gravem soporem , vel certe «opaina, id est avi-
dentia, eos percussisset aeque ac Sodomitas, Genes. 19.
11. ut ibi dixi.
VeNERUNT AD PORTAM FERBEAM, QU« DUCIT AD Cl-Carcer
titatem.) Hinc Arias, Lorinus et alii censent, carcercm"'"'
hunc fuisse extra rivitalera, iuxta monlem Calvariae: ia
eum enim couicctos fuisse scclcraliores morte damnatos,
vel certo damnandos, ut vicini essent loco supplicii, pula
njonti Calvariae. Verum Caiet. Baron. Adrichom. et alii
censent, eum fuisse intra civitatem, uti passim carceres
sunt in ipsis urbibus; adeoque in ipso Herodis regis pa-
latio: in hoc enim erat porta ferrea, et tres turres muni-
tissiraae, scilicet Hippicus , Phaselus et Mariamne, teste
losepho lib. 6. Belli cap. 6. Unde mox ait , Processerunt
vicumunum, puta unam civitatis plateam.Porro ait, QuSe
ducil ad civitatem, scilicet veterem , quae filia Sion , et
Tulgo lerusalem vocabatur. Haec enim fuitprima civilas.
prscdicationis, qux sunt cingulum. et calcei, Malth. 10. D ^ui deinde adiecta est civitas secunda, iu qua erat hoc
Porro mysticam causam, et significalionem duplicera san-
daliorum, sive calccorum fcnestratorum dat Ivo Carnot.
serm. de signific. indum. saccrd. Durandus iii Ralionali,
Alcuinus, Beda, et ex iis Stephanus Durantus lib. 2. de
Ritibus Ecclesiae cap, 9. num. 21. Prior est: quia gressus
pra;dicatoris subter debent esse inuniti, ne polluantur ter-
renis, secundum illud, Excutile pulverem de pedibus ve-
siris;ei sursum aperli, quatenus ad cognosccnda ca?Ie-
slia revelentur. Posterior : sicut sandalia parlem pcdis te-
gunt, partem rclinqiiunl apertam; sic et Evangelii docto-
res partim Evangelium opcrire , parlim aperire debent :
ita videlicet ut fidelis et devotus sutTicientem habeat do-
ctrinam ; infidelis vero etcontemptor uon inveniat blasphe-
niandi niatcriam.
ClBCUMDA TIBI TESTIUENTUM TUUM. ) IpaTio», id est
palatium Herodis, ex quo per portara ferream ibatur ia
civitatem priraam, sive veterem.Vide tabulas Adrichomii.
Sic Roraae qui habitant in urbe trans Tiberim in Burgo,
si in aliam urbis partem quae cis Tiberim est, pcrgant,
dicunt se ire Roroam , quia scilicet vetus Roma fuit cis
Tiberim , illaque etiamnum ita habitata et celebrata esl,
ut ea sola ab indigenis Roma nuncupetur: quo fit ut qui
in Transtiberina urbis parte habitant, extra urbem habi-
tare videantur, esto habilent iuxta Vaticanum ct basili-
cam S. Pctri intra muros Romae.
Q\iM ULTBO APERTA EST Eis. ) Augelo occulte seria
reductis eam aperiente. Feslive Arator:
Ferrea quid mirum si cedunl osiia Petro ?
Quem Deus sctherex cuslodem deputat aulx,
Infernum superare iubet.
Commi-nlijria iii Atta Apn«;(iiloriira. Cap. Wl.
1R3
Mjslice
An Pe
Irus [>(•-
netrjri
osiia
clausa
Mjstice Beda .• ferrea porfa quac diicit ad Icrusalem ca;-
lestein, est cruj, mortiticalio, Iribulalio, martyrium, quae
Petri et Apostolorum vestigiis nobis facta est meabilis et
pervia, qui sanjjuine proprio eam rcscraverunt : sicut
porlw Caspiac, quae et ferreae dicuntur, sunt anfjustiae in-
ter Caspios montcs et rupes, pene iinpervia:, penelrandas
tamen iis qui ia Assyriam pergunt, de quibus Slatius
lib. 4. Sylvarum:
Aul Islrum servare latus, metuendaque portx
Liinina Caspiacx.
Hoc est quod ait Christiis: Jntrate per atignstam portam,
quia lata porta el spaliosa via est qux ducit ad perditio-
riem, Mallh. 7. 13.
Ex hoe loco Ruperl. lib. 14. et Maldonat. cap. 20. S.
loannis v. 19. ccnscnt iiilinia oslia carceris fuisse clausa,
ac proiade S. Pelruin ea vi divina penetrasse, sicut (^iiri-
stus ca penetravit posl resurrectioiiein, quando iis clausis
intravil ad discipulos. Ex eo eiiiin quod Liicas ait cxli-
mam po^^lam scilicet fcrream, fuisse Pctro npertam, vide-
lur coliigi intiinam carccris porlain uon fuisse apertam,
sed clausam, ideoque a Pctro iniraciilose pcnctralom.
Veruinprobabiiiusvidcturcoiitrariuni;iiiaiuseiiim fiiis-
set miraculum pcnetrationis, qiiain apcrlionis: qnaie si
boc expressit Lucas, utiquc nec illud taruissct. Rursiini
Deus non solcl faccre iniracula frustra. Hic aulem pcne-
tratio frustra fuisset: poterant cniin ostia ab anfjelo opo-
riri , siciit aperta est porta fcrrea. 'IVrtio, pcnctratio ost
dos propria corporis «jloriosi : iindc Chrislus ut sc tale
habere ostenderct, clausis osliis, pcnctravit ad discipiilos.
Petrus vcro adhuc habebat corpus moitalo ct crassum,
non siibtile et f^luriosum. Deniqne omnia IicTC (icbanl per
ao^elum. Anp;eliis autem non potesl faccrc, ut unum cor-
pus penetrct aliud; lioc enim proprium est omnipotcntie
et virluti divinn!. Itaqiic res haec sic peracta videtur : an-
gelus assumpsit corpus in stralopedn, id cst, in area pa-
Jatii Herodis, ex aerc vicino: indc seris occulle reseralis,
apcruit oslia carceris, sicquc in{jressus carcerem, Pctruin
solvit, eduxitque per ostia iam anto, tam pro suo corporc
assumpto, quam pro Petri rorpore a se aperta.Aporln c-
nim ea fuissc indicat Lucas v. 10. Transeunles aulem pri-
mam el secundam cuslodiam, venerunt ad pnrtam fcrream,
q. d. Transeuntcs ostia iam apcrta, non suiit visi ab ostio-
rum custodibiis, utpote ub anfjolo sopitis; scd venerunt
ad portam palntii, eiusqnc areae extimam, pula ferrcam,
quam clausam operuit an^^elus, et per eain apcrtain,cxtra
palatium Ucrodis Petrum iam omnino liberum eduxit in
clvilatem.
PHOCBSSBRunT viccM UMlM. ) Non slatim a earcere,
ncc 0 Palatio Herodis an{jelus dimisil Petrum, sed vicum,
id est, platcam intcf^ram, cum dcdiixit, tiim ul eiiin loco
planc sccuro ponerct: nam iuxta Palatium Hcrodis crant
excubitores et mililcs, in quos potuisset Pctrus incidcrc,
qui euni in carcercm rcduxissent: tum ut Pctrus in pla-
tea diutius cum anj^clo doambulando, doinosqiic ct Pala-
tia urbis speclando ct a^i^nosccndo , cx incntis stupore aJ
se pianc redirct.scirctquc sc non visionem vidcre, sed rc-
ipsa al) on(^clo libcrari ct dcdiici. Porro Hcbraei trndunt
lcrusalcni distributain fuisscin24. vicos, sivc plalcas cc-
lcbriorcs.
Et cowTiJiio DiscESSiT A^VGELUS AB Eo. ) Niininim
disparuit, diinittcndo corpus assuiiiptuin, illiidqiio in ac-
rein cl siia cleincnia rcsolvcndo. Sicul cniin natiira cl
Deus noc dcBiint in noccssariis, ncc rodnndont iii siiper-
lluis; sic et nnj^cli. Sati» crnt onj^fclo Petrum in tiito coU
locassc , sibiqiio reslitiiissc : non crj^o nltcriiis ciiin co
profjreditur, scd qiinsi onioio cl lcf^aliono sua porfnnclus
disccdit; reliqiiiim Pctri indiistrixcuminiltit: ilnS. Chrys.
Et PbTRIS AD 8E BBVERSLS.) (iraeco yivojttvo,- IV c»>T'j,
id cst, fuctits in seipso. qiiasi qiii cxtra so fiiissct . inontc
a 8C alii!nntn raptus qiiasi in cxtnsin. Mystico Uichard.
dc S. Viclore, lib. .S. dc (^ontempl. rap. 13. Pclriis, ait,
id est, mens sancla piis cxcrciliis subliinata, nc siiperbiat,
incarceratur ab Ilcrodc, id cst, a stiinulis carnis ct cun-
« cupiscentiae. Herodes cnim Hebr. idem est, quod concC'
plionem triturans, se\ peltis glorians. ail Pagninus. Hwc
euis et aliorum oralionibos liberatur ab angclo, vel pro-
prie diclo, vel mystico, pula a verbo Dei, Deique gratia,
quam raenti iininitlit Deus, ut humiliala et in se reversa
rclegal vesligia pristinae puritatis. oralionis et contem-
plaliouis. Plura vido apud Innoc. 111. et Petrum Blesea-
Bcm, serin. de vinculis S. Petri.
MisiT DoMi.MS ANGELLM SLUM.) Ita invisibililer fide-
les 8U0S a periculis et alUictionibus liberat Deus pcr an-
gelos, quasi siios adniiaistros et nostros custodcs , iit iis
grati siinus eoruinque beneficia celebrcmus. Id multis e-
lemplis ostcndi Exodi 23. 23.
Et de omni EXPECTATio>E;Syrus, machinatione, PtE*
Bis, id est populi iiDfOBUM.) Pracsertim Scribarinn et
Pontificum, qui in Pelro quasi in capite conabaotur ex-
cindere novain Ecclesiam et Christianismum. Haec enim
erat eorum inarhinatio et cxpectatio : hi proinde hic no-
miuc plebis censentur. Scd Deus eorum cousilia et spe»
Bevertit, ac convcrtit in inaius EcclcsiK bomiin, et niaio-
rem Petri gloriain, niittendo angelum e ca.'lo qui eum li-
bcraret. Ila humanis omnibus pracsidiis dcficientibus, in
cxtrcma nccessitate et quasi desperalionesuisadcst Deus;
sicut Davidcm c manibus Saulis, Elisaeum a latruuculis
SyriiE, Danielem c lacu leonuin , E/cchiam e manu Sen-
nacherib, Siisannam a falsis testibus et iudicibus, etc.
iiiiraculose eripnil.
CoNSiDBRANSQUE.) Scilicct Dci hoc pcr angclum beae-
ficium et miraculum, perrexit ad fideles congregalos ia
domn .Mariic , ut eos de sc suspcnsos anxietate libcrarct,
gaiidium suuin in cos transfunderet, omnesque ad Dei
Iniidem ct gratinruni actionem cxcitarcl. Secundo, consi-
dcrans siiuin poriculum, sequc iam ab angclo sibi reli-
cluin: ila considerate gressus siios direxit, ut caveret nc
riirsiis in Herodianorum manus inciderct, ideoque recta
ivit ad domum Maria:, ut intcr suos tutus esset.
Moral. discc hic.sapientis esse, prius considerarc suas
vias, opera ct verba, antequam ea proloqiiatur , vel exc-
p quatur. Verba, oit S. Bern. bis ad limam venianl , quam
scmel ad linyuam. Uoc cst quod monet Sapiens : Valpe'
brx tux prxcedant gressus tuos. Dirige semilam pedibus
tuis, et omiies vix tux slabilienlur, Prov. 4. 25. Omnis
eniiii crror, omne vitiuin, oiiinc pcccatuin oritur ex defe-
ctu considcrotionis. Si enira pcccalor consideraret rir-
cumstnntias, clTecta, pocnas ct damna peccati , utiqiic il-
lud non pcrpctraret. Unde Prov. 14. 22. dicitiir: Erranl
qui opcranlur maiuin. Errant, quia aon consideranl ma-
liliam iiiali, qiiod perpetrant. \'idc S. Thoinam 1. 2. q.
77. 0. 2. in corporc.
Prrcclnrc S. Bcrn. lib. 1. de Considernlionc ad Eugcn.
cap.7. Consideralio, ait, menlem purificat, regit a/[ectus,
dirigit aclus, corrigit excessus , componit mores , vilain
honestal et ordinat. Postremo, divinarum paritcr et hu-
manaruin rerum scienliam confcrt. Hxc est qux confusa
disterminat, kianlia cogit, sparsa colligit, secrcla rimatur,
vera vestigat, verisimilia examinat, ficta ct fucata explo'
D ral. Hxc est qux agenda prxordinat , acla rccogilat, ut
nihil in menlc rcsidcat , aut incorrcctum , aut correclione
rgrns. llxr est qux in pro<pcris advcrsa prxfcnlit, in ad-
vcrsis quasi non scnlil; quorum allcrum forliludinis , ai-
tcrum prudrnlix cst.
Vesit ad DOMiM .Mabim) Iu qua cral Ecclesiaetccp-
lus fidclium ornntiiim pro Petro, de qiia dixi cap. 1. 13.
(Jui cooominatus est Marcus.) .Vlius cst Marcus K-
vangclista, qui coiiics S. Pclri Romae scripsil Evangeliutn,
indc Alexandrinain fiindavil Ecclesiam, ab hoc loaune
Mnrcc», qiii fnit sociiis pcrcgrinationis S. Pauli cl Barna-
bic. dc qiio sappc infcrius: ito S. Bnsiliiis lib. 3. contra
Eunom. cap. iilt. S. Hicron. lib. dc Script. Ecclosiaslicis,
Doroth. in Synopsi, Isidorus lib. deObitu Sanclorum. et
cx iis Bnronius. Perpcrara crgo Origencs, Eulhym. Vi-
ctor Aulioch. CKciimcn. ct alii, quos citatSivlus Senen-
sis lib. 1. ct 2. Bibl. censcnl hos duos csse uauin cuin-
Moral.de
provi-
Jeniia in
actioui-
bus.
m
Commenlaria in Acla Apostolonim. Cap. XII.
demque. loannes Marcus ascriptus est Calalogo Sancto- a rosa inlcr flores, nimirura florumpyropus. hortorum pur-
rura; de eo enira sic legimus iii Martyroi. Rom. die 27
Seplemb. Bijbli in Phaiiicia S. Marci Episcopi , qui et
loannes a li. Luca nominalur.
Ubi ekant congregati et ora«tes. ) Hinc videtur
quod fideles nocturnas egeriut vigilias in oratione; noctu
enim liberalus e carcere Petnis ad eos venit, et oraoles
invenit. Unde hoe prima; sunt fideliiim vigiliae, quas dein-
de Ecclcsia eorum exemplo in festis maioribus olira ce-
lebravit, scd tandera ob abusum abolcvil; pcrdurant la-
rnen Cce in oiricioEcciesiastico triuin noclurnoruin, quod
noctu decanlaut Coenobitaj, de quo vide Francolinura
Tract. de Horis Canon. cap. 2. Vide ct S. Clirysost. hic
et S. Hieron. coulra Vigilantium vigilias improbantem,
qucm proinde Dorraitantium appellat.
. PULSANTE AUTEM EO OSTIUM IAM);E. ) GraCCUm inj>«-
vo;, et ianux et vestibuli cum Syro et Pagnino verli po-
test. Domus enira maiorcs, uti palatia, soleut in ingres-
su habere vestibula et alria, quae suas habcnt iauuas, si
pura , odorum sapphirus , Aprilis oculus , veris phcenix ,
naturx pompa,\i\. aitOralor. Et SymposiusPoeta Loc dat
a;nigina rosK:
Purpura sutn terrx pulchro perfusa robore ,
Seplaque ne violer, telis defendor acutis.
O fclix, lomjo si possim vivere fatol
Est ergo rosa viigo, nirairura:
Virgineus i-oseo cernitur ore pudor.
Sappho apud Achillera Taliura, libr. 2. de Leucippc, ro-
sam indigitat florum reginam, terrx ornarnenturn , plan-
tarum dccus, oculum florum, prati ruborem, pulchritudi-
nem coruscantem, terrx rtsum.
Quocirca S. Dorolhea virgo, martyrium obiens in hie-
mis rigore, puta 6. Februarii, misil ad Theophilum ro-
sas, quibus quasi rhododaphne, id cst rosario, sive rosa-
cca corona coronanda erat cius virginilas a sponso Chri-
slo in Paradiso, uti habct eius Vita.
El S. Ludovicus primogenitns Caroli II. Siciliae regis,
Rosa
fjmbo-
lum vir-
giDhaiii.
\e portas maiorcs, per quas primus fit in doniuin ingres- B ideoque ncpos S. Ludovici, regis Franciae, spreto regno,
P.bodo.id
ost rosa.
Rliodus
iH.cl<; di-
sus, puta in vcstibiilura, et inde iu doniura.
Pbocessit puella. ) UatSir/.n et puellam significat,
quasi fceniioiuura a 1:0.1%, id e.stpuer, et ancillam, uti ver-
lit Chrysost. et Pagninus; ostiaria; enim esse solentan-
cillae. Nostcr autem luterpres, ajqiie ac Syrus , puellam
Tertentes, subindicant non fuisse ancillam, sed lioncstara,
forte filiain , vel neptem domus. Unde et nomen eius ex-
primit Lucas, quod vocata s\l Rhode: ilia ergo vel ex cu-
riositate, vel instinctu divinitus, anne forte esset Petrus
pro quo ficbat cominunis in domo oratio, pra;sertim quia
is noctu veniebat et piilsabat, processit ad videndum quis
pulsaret.
Ad audiendum. ) Ila Roman. idque significat Graecum
uT7a:zoj(Txt ; aliqui tamen codices Icgunt, ad vidcndum, id
est, ad audienduiu; visus enira pro quovis sensu sumilur,
ut aiibi dixi. Nec cuiui noctu pulsanti aperiri solent fo-
res, ut vidcatur quis sit , sed interrogari quis pulset, ut
ex voce audialur an amicus sit, an inimieus.
NOMINE fiuoDE.) Rltode Hebr. idem est quod visio for-
titudinis, ail Glossa. Verius cst lihode essc nomen Gr»-
cum, et rosam signilicare. Sic enim Kiiodus insula ita di-
cta est a losa, vel quod rosae speciem rcferat, vel quod a-
mcena rosis abundet. Unde et soli sacra fuil, ait Diod. lib.
6. qui puellain noinine Hodiam, sive Rhodcin aiiians, ab
ea Rhoduin uominavit. Nam utscribit Soliuus, nunquam
ita caelum nubilum est, ut in sole Rliodus non sil. Aut
quod capulo rosae illic invento sit aedificala, ait Strabo.
Licet Pagn. ex Nica, Rhodum dictam putet a poo;, id est,
fluxu vertcntis pelagi, qiiod antequam insula apparcret,
multiis ibi pelagi fluxus volveretur. Porro rosa esl llos flo-
ruin, quia purpura punicat, candore nitet, et Qammeo co-
lore rutilat. Quare si quis omnibus laudibus sit curaula-
tus, rosa nuucupatur. Unde S. Hieron. lib. 2. epist. 13.
de puella laudatissima: Universa, iaquil, propitiquilas ro-
tam ex se nalam gaudeat.
Talis fuit h«c Rhode, de qua sic scribit Helecas, Epi
Ordinem S. Francisci amplexus, indeque a Ronifacio VIII.
creatus EpiscopusTolosanus, moriens visus est rosam ez
ore emittere ob raeritum virginitatis, qua; tanta in eo fuit,
ut nec niairein osculari, nec foemiuam in vultu aspicere
unquara voluerit, ut habet eius Vita 19. August. apud
Ribadeneiram.
Et S. loscio, vel losbertus, monachus S. Bertini, mo-
riens anno Uoraini 1161 , quinque rosas e vultu emisit,
unam ex orc.cui inscriptura erat nomen B. Virginis Ma-
rise , eo quod vivens quotidie rosarium quinque psalnio-
rum inchoanliura a litteris nominis Maria, in honorcra e-
iusdein recilaret, uti habeut Annalcseius inonaslerii,quo3
ibidem vidi, et ex iis asserunt S. Aulou. Thomas (janti-
prat. et loannes Molaiuis in Sanclis Belgii die 30. Nov.
ipsa eniin esl rosa mystica, ut canit Ecclesia in Litaniis,
et ut ait S. Bernard. in deprecalione ad B. Virginem p.
6i Ipsa est viola humilitatis, lilium castitatis, rosa cha-
ritalis. Ergo
f^ccle ro^as generosa,
Plccte jlorcs, Virgo rosa,
lioHirum pulchcrrima.
Vmm gaudio non apebuit ianuam, sed intro cue-,
HENs nuntiavit.) Priino, iit raoerentcs et niferoie pene
absorptos ob carcerem Petri , eius liberali nuntio exhila-
raret, el quasi ad vilam revocaret. Secundo, ut omnes
ob\iam Petro procederent reverenliae causa,illi liberatio-
neiii lain inexpeclatam gralulaturi; siinulque ut siiae ve-
recundic-e virginali, quam nomine prseferebat, coosuleret.
Nam ut ailS. Uierou. ad Rusticum: Oslendam tibi vario-
rum pulchriludinem florum , ([uid in se lilia habeant pu-
ritalis, quid rosa verecundix jiossideat, quid violse purpu-
ru promiltal in rcgno. Idem ad Salvinam, eius filiolain \o-
cal rosarum el liliorum calaihum , eboris ostrique com-
mercium.
Insanis) Deliras; Syrus, perterrita, perculsa es, scili- y
cet ex imaginatione veiiementi, qua putas le vidisse spe-
scopus Cajsaraugust. in Addit. ad Chronicou Lucii Dex- D clruin , vel umbrara Petri: lerror eniih facit hominera e-
tri et M. Maximi, quod nuper inventum et edilum est :
Rhode, qucc Rosalia dicla esl, in persecutionc Traiani [ ut
idem refert Maximus super Acta) passa est pro fide, cum
aliis Marlyribus in Sardinia.
Simiiis ei el nomine et inartyrio fuit S. Rosula, qiiae
cuin S. Cypriano , Episcopo Carlhagin. sub Valer. Iinp.
gloriosum obiit martyriiim die 14. Septem. ut habel Ro-
maii. Martyioi. El S. Rosa, virgo Franciscana, qua; ve-
iut rosa inler spinas resplenduit virginitate, virtutibus et
miraculis, migravitque ad Dominum anno Christi 1234.
\ iterbii prope R mam, ubi etiamoum eius virgineura cor-
pus non tantuin inlegrum, sed et {lcvile (quod proinde
vesliri se sinit) oslenditur, quM proinde in Martyr. Ro-
reano Sanctis ascripta legilur die 4. Scptem. Rosa cnira
suo odore et colore roseo, typus est virginis et virginila-
tis. Haec quippe inter cDeteros hominuin slalus est, quod
molaB iiientis, iudeque delirum et insanum.
Angelus eius est.) Hinc liquet comraiinem lum fide-
liuin opinionera fuisse, quod quilibet a Deo haberet sibi
depulatura angeluin Custodem, uti ex hoo loco evincitS.
Chrysostom. hom. de Ascensione , quod nota conlra h»-
reticos nostri teinporis, qui id negant, ac perperam pro
angelo accipiunt nunlium a Petro missura. Unde et Isi-
dorus clarius verlit, nunlium. Aul per angelum iinperti-
nenter et conlorte aceipiimt visioncin angelicam Pttro,
vcl aliis de Pctro factam. Ila Beza, qui visionem hanc es
suo ccrebro ctringit , cum nulhim eius hic sit indirium ;
quid enim hsec visio facit ad hanc historiam? .Eque ia-
siilse Calvinus libr. 1. Inslit. cap. 14. nnra. 7. respondet
hunc angcluni fuisse datum cuslodem Petro lempore car-
ceris dumtaxat,non pcr omnein vilam. Sod unde hoc lain
audacter asseveras, iino fingis, Calvine? Uude fideles scie-
Commenlaria in Acta Apostolorum. Cap. XK.
185
bant ci in carcerediimlaxat,a Deo deslinatum csse anfjc- j^ ream, Sidonera, Bcrylhum, Tripolim, Aradum, Antara-
lum? Quis euni viderat? cui Pctrus cuni ostenderat, vcl
reveiarat? Tu niliil admillis, nec credcndum ccnses nisi
ia S. Soripiura cx(irc3sum, ubi hoc scriplura Tcl cxpres-
sum le{^isli?
Nota hic, anp;clos subindc induerc specicm ct pcrsonam
suorum clicntuni, siiniliumTe huminnm, ut eoruin res cu-
rent cl nOj-yolia pcr(i|^ant. Sic Raphacl comcs, imo dux To-
biai, induii spccicm Azariae: ligo sum, ait, Azarias Ana-
nix mayni filius. cap. 5. 18. Sic ciim tribus piicris in for-
naccm liabylonicam desccndit an-jclus similis filio Dei,
puta Cliristu, qui cos ab i(^nc illxsos scrvavit, L)nn.3.92.
Cclcbro est in Annalibus Hispanorum iniraculum l'a-
squalx Vivas, qui .Mauros in prxlio visus cst profligare,
cum taiiicn ipse prxlio non intcrcsset, scd sacrificio Mis-
903, niiiiiriiin aii;;elus eius pcrsonam suscepit, ct eius vicc
piifjnavit oc vicil. Ita audicnte tc dcvotc sacrum,angclus
ncfjotia liia {i;crct, mclius quam tu.
dum, Anliuchiam: inde iu Galaliam, Cappadociara, Pon-g p^(,u,
tiim, Asiain, Bithyniam, ubique cvangclizans,confirmanse carce-
fidelcs, ct institucns Episcopos, ac tandera iis peragralis "■« *o-
hoc codem anno pcrvcnit Romam,uti cx S. Hieron. lib. de J^^.^^J'.'"'
Script. Ecclcs. ct S. Lconc scrm. 1. dc Apostol. Petro etiur.
Paulo, docet Baronius. Hic enim annus est septimus ab
inilio cathedraj Antiochenx: in ea enim sedit septcm an-
nos, post quos eam translulit Romam, uli habeteommu-
nis Doctoruin sentcntia. Hoc crgo anno Pctrus primus cx
Apostolis adiit Romain, Imperii orbisque caput, ut ibi pa-
riter Ecclesix caput statucrcl, ciqiic orbcm, conversis Ro-
manis piincipibus, subiugarct. Quare niinus verum vide-
tur, quod SimeoD Mctaphrastes ia vita S. Barnabx tra-
dit.cuin primum omniuin Evangelium Romae praedicasse.
Undc et S. Clemens initio lib. Rccog. tcstatur se S. Bar-
nabam Romx pra?dicaiilcin audivisse, ct ab eo dcduclum
Cxsarcam ad S. Petruin. Verum hic libcr multa fabulosa
Simile csl in (>hronicis Fralrum Minorum.lib. 1. cap. licontinct, ncc cst Clementis, vel certc ab Ebionc (hic
57. dc F. ioannc Parmcnsi, qui cum (jcneralatu Ordinis
conlcinplaliva; vita; sludio se abdicasset , Rcligiosum sui
Ordinis hubebat Missa; administruin. Contigitcum lem-
porc Missa; obdormiscerc : quare angelus eius spccie et
habitu .Missa; ministravit. Sic quando dcfuncti vivis ap-
parcnt, crcbro id fit per angclos, qiii d<'f(ini-torum formain
assumuiit, iili docct S. August. lib. 1. dc Cura pro nior-
tuis, el noslcr Tliyra;us, lib. 1. dc Spirit. appar. cop.l2.
Sic S. Plocidiis, ciira mcrgerclur aqiiis, vidit S. Benc-
dictum ( qiii absens niiscrat S. Mnuruin od Placidiim li-
bcranduiii ) aslnntcm, scqiie cx aquis cduccnlcm, tcste S.
Grefjor. lib. 2. Dialog. cap. 7.
Sic S. INicolaiis abscns apparuit nautis se invocantibus
in lcmpcslatc, caiiique sedavit, ut liabet eius Vita. Idem
in soinnis appaniit Constantino Magno, iussitquc ut tres
viro^ iniiiste incorccratos dimitlerct.
Sic S. Antonius dc Padua, existens in Italia, visus cst
ia Lusilania patrem suum calumnia ct niortc libcrans.
Sic S. Froncisciis abscns apporuil frolribus in ciirru i
niin testc Epiphan. Ii.rrcsi 30, scriptaClementis corrupit)
corruptus.idcoque a Gelasio iiilcr Apocryphos cl reiectus.
Porro Dcum iiississe S. Petro ul Romam se conferret,
docet S. .Marcelliis Ponl. cpist. ad Anliiichen. ct S. Leo
scrm. 1. dc S. Petio ct Paulo, ac S. Alhanns. Apol. pro
fugo, S. Ambros. orat. conlra Auxent. S. Maximus ser.
1. dc S. Pelro et Paulo. Hoc autcin fuit urbis Romanae
Episcopatura ad summuin orbis tcrr» Pontificatum cve-
hcrc, atqiic cerlo iu loco, qui ad oibcm regendum com-
inodior essct, collocarc, non aulein niaiori ininorem Epi-
scopatum adiungcrc. Dcnique S. Petrus Roma; divcrtit in
dnmiim Pudcntis Scnalorls Romani,euinque cuin filiisTi-
molheo et Novalo, ac filiabus Pudentiana ct Praxedc, ad
Christuin converlil, uti habont eorum Acto. Unde domum
cius in Ecclosiam (qu.Te priina fiiit Roina?) consccravit,
qiia; postea dicta cstTitulus Pasloris, ubi clianinum Al-
tarc in qiio S. Petrus celcbravit, ostenditur. Scdcrc ergo
cflppit Petrus Roma; anno 2. Claudii nuicntc, qui fuil Cliri-
sli .15. scditque pcr annos 25. scilicct usque ad 13. Ne-
gnco. Ha;c cnim oinnia fncta sunt pcr angolos, qui simu- L roiiis , Christi 69. qiio a Ncrone cum S. Paulo mnrtyrio
lacrum, ct spcciom Sanclorum diotorum cflbnnarunl , n
liisque repra;sentarunt, uli docel Tyrajus lib. 2. cap. 10.
pr.Tscrtim quia ipsi qui cxhibcntur, ploruniqiic sc e.vhi-
bcri ignorant. Uiulc liqiict cos non rcplicari, ncc animnin
c corpore egrcdi, iit nlilii nppnroat, uli nonnulli pularunt.
Sic noslro a;vo S. Ignaliiis, fundnlor Societatis nostra;,
Boma; etistcns, apparuit Colonia; R. P. Leoaardo Kesse-
lio, qiii Sooioriim erat Siiperior.
Sic S. Franoiscus Xavcrius in navi cxistcns, appariiit
in scapha vi lcmpcstatis a novi avulsa, camiiuc ciiin vc-
cloribus od naviin rcdiixit, uliquc per angclum. Ita ha-
bet Vila ot procossusCnnonizationis cormndem. Mcinora-
bile esl cxempliim apiid loannem .Moschum iu PratoSpi-
ritiiali oop. 207. dc puclla Aloxandriiia, qiia; cuin sua in
pniiperes oro[;assct, indcqiic dcpaupcrotn, cx fornicotione
viclum qua;rcrc cogerctur, tondom fuoli prcnilcns, baptis-
inumquc posoens, cum nemo cius vcllct esse patrinus ct
est coronaliis. Insupcr S. Pctrum sccum fclicitatem rei-
pub. Romom induxisse, docct Paulus Orosius lib. T. cop.
G. nain eo urbem ingrcsso ccssarunt inlcstini tumultus ,
invcrti o cnidolilntc Caii Caligiila?. Claudius enim ei suc-
ccdcns indixitomnibusajiv/.rist,-, ct iniiiriuriim obiivioncm.
Rursiim Dciis coniprcssilFurium Camilium Lcgnlum Dal-
inali.Tp, eiim pcr mililcs ocridendo, ne lyraunioe invaderct
impcriuin. ,\d haec BrilanniamClaudio subiccit sine pr.-e-
lio ct snngiiine, inlro paiicissiinos dics. Plura habct Dio
lib. GO. \'crum cum idein Claudius anno rogni siii 9. Cliri-
stianos cum luda^s urbe c.xpulit, iiiox fnmos iirbcm inva-
sit, ut populiis in Claudium insurrcxerit, qui furorem po-
ptili pcr poslicum fiigicns, a;gre cvusit in pnlatium , ac
poiilo post 3o. Senalores et trecentos cquilos ronianos
iniiiimis caiisis inlorfocit: ipse aulem manifestis vcncni
signis ost niorluiis. H.tc Orosiiis.
QtlDXAM FACTIM ES9ET DB PeTBO. 1 Gra;CC Ti opa 0,
»ponsor, ongcli aulicorum quorumdam forraam assumcn- [) Ihrpo,- £y-:>tTo, id ost, qiiid (nndcm Pctrus factus cssct.J
lojj, sponsnros sc pro ca pncbucrunt
Simile cst in vita S. Slophani priini rogis Hungarorum.
Cuin onim Conradus Iinp. ci bolliim moverci , inmquc c-
xcrcitiis proccdorct, angeli nuntioruin Rpocic litleras de-
tulcrunl, quasi a Conrndo soriptns, qiiibus iubcbat suos
pcdem rolro r^ forrc, doiiiuiiM|iio riHliro.
Siinilin siint in viln S. NVoiicosloi Principis Bohomiit»,
apiid Diibrnviiim lib. i.cl li. Hisl. Roliciiiicic. II:eo angc-
loriim siiiil crgn lidolos ct Snnctos oflTii-ia ct bciioliria.
liT TACBRBKT. ) Taccrc iiibct . oil Glossn, «c ctamorc
yaudcntiuin advcnlus cius in civitale aijnnscatur.
Ni'!iTiATB Iacobo. ) Miiiori (nnm .Maior iom crnt occi-
sns v. 1.) qui crnt Kpisoopiis lcrosolyinoriim. Undc vi-
dotiir, qiiiid oa;(ori Aposluli iniii nbioinnl in suns provin-
cins, uti dixi inilio cnpilis: ali<ii|iii cniiii cis puritcr suam
llbcralionoin niiiilinrl iussissol Poiriis.
Lgubssis adiit in aliuh LOCiH. ) Nirairuin Cicsa-
VoL. X.
gur. quonam dcvcnisset Vclrus, an vi niagico, vel divina
c carcere evasissct, vcl in nvcm, splrltum, oliamvo reiii
cssot convcrsus; vel nlio raptus. Inoortum ost an nngoliis
npcriens ianuos rarccris, ct portam forream Palnlii Hero-
dis, cas cducto Polro post so rlauscrit, on vcro aporlas
roliqiiorll; ul iil fiioril.iilrumqiio ingcns crat prodigiuin.
Chrvsost. hom.9. iii Mnllli. sonlit oinnia cIousq fuissc. ot
duoniin iiiililiiiii, qiii euiii Polro doniiicbant , inoniis ca-
dcm colonu , qua cum illo couslricli fucraiil , colligatas
manKisse.
InOUISITIOMB PACTA DE CL'STODIBl'S. ) Gra;ce avaxp«va,-yjrs. 19
Tou! y\j>«/«; : avaxptxiv iniiltn signilicnt, scilicet inquircre,
cj:amin(irc. torturx admovcre : ilein iudicarc ct condcmna-
rc Uiido S> rus vcrtit, condemnavil cuslndcs.
lussiT BOS Di;ci.) lu caroorom, nit Rabanus, aul Ca>-
snronm. qiio Hcrodcs ernt vcnlurus: ubi paulo post oc-
ciso Uorodc, cuslodes dimissi sunl. ait Caiclon. Deo ila
2i
m
Conianenlaria in Acla
aniinum Herodis emollienle, ne Pelri solutio aliciii noce-
ret, atit cuslodibus nccis cssct causa. Melius S. Chrysost.
lUSiU eos duci, scilicel ad supplicium. Uiide Syrus, iussit
«os mcari. Pctrus Alexaiidr. can. 13. npiid Theodor. Bal-
suuionciii tradil cos sufTucatos, sive strangulatos fuisse.
Descemdensque a Kdmk in CiESABBAiii. ] Quae prius
Stratuiiis luirts dicta cst : ubi solemnes ludos celcbrnvit
Herodes.\f;iippa prosalulcCeesaris.ad quam niagnamul-
titudo iiubiliuiii et procerum ex tota provincia convenc-
rat,ait Joscphus lib. 19. Antiq. eap. 8. Simul ut se viudi-
caret de Tyriis et Sidoniis, ut sequitur.
, Iratus.) Qjfiofxar^^tuj, q. d. Anirno /noliens ■bellum ; Ti-
gur. belluin aniino agitabal in Tyrios: alii, pugnacem el
infensum (jerens animuin. Causa irae Hcrodis nos lalet.
Baron. suspicalur fuisse, quod Sidonii PeLruin e carcere
elapsuiii suscepissent, ab coque facti Christiani, Episco-
pum ab co acccpissent. Verum id aliis raiiius placet.
BlaSTU , QUl EKAT SLPER CIBICLLUM KEGIS. ) Pula
prafeclns cubicuii, priiuus regis cubicularius, idcoque
ipsi faiiiiliarissiiiius.
£o QUOD ALEnENTUR KEGIONBS EORLM AB ILLO. )
Grjece «7:0 Ti.i ^ccj t/x/.r, ; , scilicet, X'''['''-'^> "'^' prfficcssit, id
est, ex reijione , vcl ditione rcfjis Herodis: ila Syrus. lix
ludxa ergo subiiiiuistrabatur eis fiumentuin omnisque
anuona. Pacem ergo petunt, ne hanc frumenti exporta-
tioncm prohibeat HL-rodes, itaque eos fame conliciat.
Statuto autem dib. ) Syrus, die jjercelebri. Erat e-
niin dies secundus ludorum pro Caesaris salute , ait lose-
phus loco iam citato. IIIo ergo die Herodes in magnificcn-
tia regia sedit pio (ribunali , ul Tyrioruin et Sidouiorum
causuiii et poslulatiunem , aut polius salisfuctionem et
submissioiiem coguosccrct. deque iis ad libitum slatueret.
Unde et concionabalur ad eos, scilicet Tyrios et Sidonios,
uli praecessil: ita Lyran.
Vestitus veste regia. ) Vestis regia, complectitur
purpuram.sceptrum etcoronam; hisce induli iudicabant:
haec euim rcgni, ccque ac iudiciariae poteslatis sunt sym-
bola. Uiidc cl loseplius lib. 17. Antiq. c. 11. de Uerode ad
sepulcrum elaio sic scribit: Eratque ipse morluus circum-
amictus purpureis vestimenlis, caput eius diademate coro-
nalum, sceptrum quoquc in manu eius, vclut si a vivo lene-
retur.eratappositum. Purfo ha;c Agripp» vestis e,\ argento
erat, mirabili opere coQtexla,ail loseph. quaj radiis solis
percusaa divinum fulgorem emiltebat.Gestabat ergo pur-
puram, coronam aurcam in capite, et sceptrura, quce sunt
regum iosignia.eaque supra modum spleudida.Quare mo-
dum et modesliain veslitus excessit superbus Herodes,an-
samque dedit Tyriis et Sidooiis supplicibus, adulantibus
ei, acclamandi dandique divinos lionores : ila Isidor. Pe-
lusiota lib. 1. epist. 74. Quocirca sapienter luslinus Imp.
moriens Tiberium successorein monuit, dicens: Ne te in
errorem ducat veslis splendor, neque iltustris ornatus illa-
rum rerutn qux sub aspectum cadunl, te decipial, quibus
ipse in fraudem impul.^us, meipsum gravissimis suppliciis
obnoxium reddidi. Non elevet te habitus , sicut me. Ecce
Deus qui bcnefecil tibi . hunc habilum dedit libi, non ego.
Uonora ithim, ul tu quoque honorcris ab eo. Teslis est E-
Vagr. lib. 5. cap, 13. Jique sapienter S. Bernard. lib. 2.
de Considcr. ad Eugenium c. 12. eum monens, ne ex mo-
nacho faclus Pontifex, in lanlo culmine sibi applaudat:
Magnus , ait , cui pmsens felicitas si arrisit, non irrisit.
Hsec enim incautis ad disciplinam relaxandam est , quod
ignis ad ccram, quod sotis radius ad nivem vel glaciem.
PoPULus AUTEH acclamabat : Dei voces , et nox
HOIUINIS.] q. d. Agrlppae rcgis vestium fulgor , et oratio-
nis maicslas ita nos perstringit, ut videainur Deum vide-
re et audiie, non hominem. Acclamatio htec orta a Tyriis
et Sidoniis, qui graliam Herodis aucupabantur, proserpsit
ad reliquum Caesariensium populum. Vide hic quantum
malum sit adulalio, quae ex rcge facil Deum, ideoque ex
horaiue cadaver: ipsa eniin regein occidit. Frequens hoe
malum in aulis principum: uude aulator est adulator, sed
et xo>a| est Mpx;, id est, adulator esl corvus, enbdiens ocu-
los eoruin quibus adulalur. Preeclare Gurtius lib. 8. Per-
Aposlolorum. Cap. XII.
A niciosa adulalio perpetuum regum malum esi,quorumopcs
assenlatio sjspius, quam hostis evertit.
Co>FESTiM ( Syrus , eudem hora ) autem PBacussiT'.>is 23.
EUM angelus DoMiNi.) Zclotes ct V indcx houoris diviui,
qui liic a Deo nbreptus , sacrilcgc dubalur Hcrodi. Undc
vidctur fuisse angelus hic bonus, licet noster Lorinus cen-
scat fuisse maltim, et daeinonem.
Percussit. ) Id est, plaga lethuli illiim fcriil. Plaga haec Morbus
fuit dolor visccriiiii et torinina, ait luscphus : ilcm corpo- "eiodi$
ris putrefuclio el fa-lor ; inde enim vcrmes cbullierunt. 'i"'.''
Sic avus cius Herodcs Ascalonita infanticida, qiii sanctos monis
innocentcs occidit, a pcdiculis consumptus inti'riit. .'\ddit p'a:sa-
loscphus, bubonem visum fuisse super caput Hcrodis, t»"''
quasi calamitatis nunlium, uti ei olim Romae prxdixerat
(jcrmanus quidain, lesle eodem losepho libr. 18. cap. 3.
Cllcuin. vero pro bubone angclum fuisse visum scribit.
Eo quod PiON dbdisset ho^orbm Deo ) Id est, eo
quod non dcfcndissct honorem Dei ; scd eiim sibi arrogas-
set, conscntiendo insanae assentationi ct acclamationi po-
li puli. Narrat hanc Herodis piiuitiunem S. Lucas occasione '" ""'o^
occisionis S. lacobi, et incarceratiouis S. Pctri : haec enim p^", ^^
duo eius iinmania iii Chrislum et Ecciesiam scelera ine-iicobi.
ruerunt cius exccccationciii,et prolapsum in lianc idolola-
irium, ob qiiam a Deo, sui honoiis ct divinitalis iusto ze-
lote et vindice punitus est morte, ut appareret esse mor-
talis, iino morluus, qui concupierat esse Deus.
Sic Lucifcr ambiens divinos honores, ex prirao angelo
factus est teterriraus cacodaemon. Sic Alexander Magnus
occisus est a siiis, quod vellet ab eis adorari ut Deus, uti
Hcrmolaus quidamecouiuratiseiexprobrat apud Curtium
lib. 8. Sic Nabuchodonosor, qui in statua aurea a se ere-
ctn, Dunicl 3. adorari voluit, a Deo mutatus est in be-
stiam, Daniel. 4. 28. Sic Antiochus Epiphuues qui cx fa-
stii Deuni terrestrem se putabat, percussu.s dolore visce-
rum et a vermibus corrosus, aeque ut hic Herodes, inleriit,
2. .Machab. 9. 12. Quare omnes hi fuerunt typi Antichri-
sti, qiii sedebit in teinplo, volclque adorari ut Deus, id-
r eoqiie a Dco adigetur iu tartara, Apoc. 13.
Nota. Peccavit Herodcs tacendo : sic cuim tacite assen-
sus est blaspliema; acclamalioni : debebat eniiii Dei hono-
rein tutari , ideoqiie eum a se amoliri , populuiiique gra-
viter reprchendere, quod Deo hanc tam insigncm iniuriain
inluiissct, uti fccerunt S. Paulus et Barnabas , quos Ly-
caonii adorare volebant, hunc ut lovein, illum ut Mercu-
rium. Sei5s/s enim tunicis suis exilierunt in lurbas , cla-
mantes et dicentes : Viri, quid hxc fucitis? el nos mortales
sumus, similes vobis homines, Acl. 14. 13. Tali euim casu
Tcrum est istud: Qui tacet, consenlire videtur: praesertini
si sit Superior, aut vir sapientia el auctorilale pollens.
Et consumptus a vermibus (Gr£ece, factus esca ver-
miumj EXPiRAViT.) Sic superbos deiicit sideratque Deus.
luste Herodes volens esse Deus, fit esca vermium, ut hu-
niiliatus se non tanlum mortalem, sed et piitidum discat,
dicalque illud lobi c. 17. 14. Putredini dixi: Paler meus
es : maler mea el soror mea, vermibus. Per vermes accipe
pediciilos qui e corpore putido et foetido per singula niem-
«^ bra ebiilliunt ; de quo morbo vide Galenum libr. de Com-
pos. medic. seciindum loca c. 7. Addil S. Clirys. hoin.2(j.
in Epist. ad Hebr. quod crepuil el effusa sunl viscera eius.
Hac phtiriasi,id est morbo pediculari et vermiuin mor-
te punire solet Deus blasphemos , hagiomachos, fideliuin
persecutores; sed raaxime divinitatis appetitorcs, uti An-
tiochum Epiphanein , Herodem iufanticidam , de quibus
paulo anle dixi, Hunnericum rcgein Arrianum persequen-
tes Orthodoxos, de qiio Victor Uticcns. Iibr. 3. Wandal.
Hislor. eodein modo periit Pherccydes Pythagorae pra^ce-
plor, atheus et omuis numiiiis coulemplor, dc quo ex A-
ristot. Plutarcho, jEliano et Plinio Rhodiginus libr. 19.
c. .30. et Maxiinianus, in imperio et persecutione sociiis
Diocleliani , de quo Euscbius lib. 8. cap. 28. et lulianus
Apostata , de quo Sozomenus lib. 5. c. 7. et blasphemus
Nestorius, teste Nicephoro lib. 14. c. 36. et impius Cal-
viniis, tcste Bolscco in eius Vita. Praeclare Drogo Cardi-
nalis tractat. de Sacramento Domin. passiou. lom. 2. Bi-
Gomtnenlaria in Acta Apostolorum. Cap. XIII.
187
blioth. S5. PalruiD; Quid vesle, inquit, nitida gloriaris? ^ peliverant inpoblica comoedia Alexandrini: inquaiisdem
subler le sternelur linca, et operimenlutn tuum vermis cst.
Hxc tua veMs est. Illuserunt tibi , qui chlaunjUc coccinea
circumdcdcrunt. Sic Antiochus et Hcrodes duo, alienis ve-
stibus depositis. in suis vestibus cxpirarunt.
Denique hisloriarii morlis huiiis Herodis {jraphice de-
gerihil loscphiis lib. 19. c. 8. ubi tomon in honorem suo;
fjenlis ct rejjis, cani cmollil, et parum fidcliler sequaniini-
latein Herodis commendut: ac lacet cius vcriiies, soluiii-
quc lormina, qua; uiniirum vermes crodciiles visccra cau-
sabanl, coiiiinemorat.Sic cnira ait: lamque lertium Judxx
MoriHr (otius regni annum ejiegerat ( Herodes ) cum pervenit in
«rfpo^ urbcM Cxsaream, qux prius Stratonis turris dicla fuit:
ubi soleinncs ludos celebravit pro salute Cxsaris; ad guam
festivitatcm magna mullitudo Nobilium, ac procerum con-
vencratcx totaprnvincia. l:ius celebritutis dic secunda pro-
cessit mane in thealrum, amictus veate tuta ex argcnto.mi-
rabili opere contcxta. qux radiis exoricntis solis pcrcussa,
et mirandum quemdam fulgorem emittens, veneraiionem
eum horrore inculicbat spectantibus. Moxque adulatores
alius aliundc acclamantes, Deum consalutabant, rogantes
ludibriis eum afTecerunt, quibus ludaei, quorum rei erat
Hcrodes, paulo anle a(Teccraot Chrislura praDponrnles ei
Barabbam, coronantes spinis, veslieoles chlamjdc purpu-
rea.et irrisorie rcgera ludxonini salulantos. Insanuni e-
nim qucmdam, noinine Carabbam ( Baron. suspicalur lc-
{jendurn Barabbam] qui Herodis personam rcforret, io
thcatrum induxcrunl, cuiiis copili diadema imposuerunt
papyaceum, pro paludamento induerunt storea, pro scc-
ptru frustum aruudinis in manum dedcrunt, Manm, id esl
dominuni, euin acclamantes, uti narratPhilo iu Flaccum
c. 31. Ita Dcus iusto suo iudicio, Agrippae et ludaeis ta-
lioncni irrisi Christi rcddidit.
Vebblm auteu Douini cbescebat. ] q d. Porsecutio- rert ti.
ne Herodis Agrippae odco non dccrevit, ut Tebemenler
creverit Cbristianurum uumcrus et virlus, praescrtim nbi
vidcrunl pcrseculorcm a Dco punituin, et a vermibue con-
siimplum. Becte 5. Nilus homil 2. do Christi ascensione,
Ecclesiam comparat viti, quac quo dilijjentius putolur, eo
fil feracior. Succidebantur, ail, Ecclesix palmites, el fidei
fructus augescebal,et florem non marcescentem profcrebat.
vt faveret propitius. Hactenus enim ut homincm reveritos, ii E radice enim illa hi palmites nati sunt , qux verissime
nunc agnoscere et fateri in eo quiddam mortali natura ex-
rellcntius. Hanc impiam adulationem ille nec castigavit,
iiec repulil: pauloque post suspiciens vidit supra caput
suum bubonem, funi extenlo insidenlem : moxque ut sensit
hunc esse calamitatis nunlium, qui olim felicitatis facral,
ex intiinis prxcordiis indoluil. Sccuta sunt ventris lormina
statim a principio vchemenlia. Conversis igitur in amicos
nculis: En.ait, cgn ille vestra appellalione Deus, vitam re-
linquere iubeor, f'Uali necessilate coarguenle vestrum men-
dacium, et quem immortalem salutastis, ad morlein rupior.
Sed ferenda cst volunlas cxlcslis Numinis : nequc eniin ma-
le viximus, iino tanta felicilate, ut omncs me bcalum prx-
dicarenl. IIxc toculus.cresccnte dolore discruciabalur. Pro-
pere igilurrelaloin rcgiam.rumor sparsus csl breviessemo-
rilurum. Quamobrem confestim totus popuius una cum
uxoribus atr/ue libcris saccum indutus , more patrio sup-
plicabat Deo pro salule regis , omnia miscens lamentis el
riulatibus liex autem in celsiore deeumbens cubiculo , et
in facicm slratos humi prospiciens, ne ipse quidem tcmpe-
dixit : Ego vici munduin: Ego sum vilis, vos palmites. Ste-
phanus tamquam ramus cxcidebatur , ct alius Marlyrum
palmcs pullulabat. lacobus et Petrus resecabanlur, et a-
lius rursum Marlyr exoriebalur : et hoc resecto, alius rur-
sum multlfer palmes e radice hac emittcbatiir. Vindemia-
balur Paulus, et alius martyrii racemus malurescens Tho-
mas apparebat : et undiquc r tdix vindemiala, copiam ube^
riorem , prx eo quod isli vindemiarant , ac germen durO'
bilius efferebat. Et quidem isti excisores brevi marcescen'
les exlerminali sunt : h:ec vero semper gravata fruclibus,
terrx fines suis germinibus complexa cst. Prseclare Tcrtul. Smjuif
Apologet. cap. 27. El illos dxmoncs, ait, nunquam magis "'"*-
dclriumphamus, quum cum pro fidei obslinalione damna- '."men"
mur. Et cap. ult. Plurcs efficimur, quotics metimur a yo-Chtiina-
bis. Semen cst sanguis Chrislianorum. Ita cresrebant He- ""■"'"•
bra;i pcrsccutionc .Egyptiorum , gunntoquc oppriinebarU
eos, tanln magis multipticabantur , Exodi 1. Unde S. Chry-
sosloni. hom,40. in luvenliuin et Maximinum Martyres:
Sicut plantx irrigatx, inqiiit, magis crescunt , ila cl fides
rabat sibi a lacrymis. Cruciutu deindc per continuos quin- r noslra oppugnala magis floret , et vexata plus exuberat:
gue dies nihil se remittcnte, confcclus vitam finiil, annum
tiatusquartum supra quinquagesimum,postquam rcgnasset
per tcptennium. Qualuor enim annos sub Cuio Cxsare ob-
tinuit rcgnum , primum in Philippi tetrarchia per Irien-
fiiuin. cui quarto dcmum anno accessil el Hcrodis telrar-
rhia : tribus deindc annis sub Claudio Cxsare, prxter iam
diclam ditioncm , in ludxa quogue regnavit , el Sumaria
simulque Cxsarca.
Subdit deinde liuic Herodi in regno succcssissc fiUum,
Bcilicct Uerodcm Agrippam iuniorem annorum 17. coram
i]uo Paulus captiis causom suara egit cnp. 25. 22. in quu
Uerodis Ascalonitx slirps dcsiit, .Tque ac rcpes rcgnum-
quo ludaex, eTcrsiim a Tito ct Vcspasiano : in<*uper cuin
superstites reliqiiisse trcs filias, Mariamncm, Bcrcniccin,
qu« niipsit Fclici praesidi, ct Drusillam, qunruin mcntio-
neni facil Lucas c. 2.i. 21. ct 23. 13. Addit losephus Ca;-
•arconscs et Scbastcoos mortuuin Uerodem coiiviciis im-
potivisie, Kquc ac viveutem, prxscntein ct TidcDtein im-
ncque ila hortos aquarum irrigatio reddere foecundos solet,
ut Martyrum saiiguis irrigarc natus est Ecclesias. Et S.
Lco scr. 1. in natali S. Pctri ct Pauli: i\'0H minuilur per-
seculionibus Ecclesia , sed augelur. Et scmpcr Dominicus
agcr segelc diliori vcslilur, dum grana qux singula cadunt,
tmiltiplirala nascunlur. Idem a pari, vcl suppari , fit in
quovis fidcli. Hic cnira in tcnlnlione ct ndversitate, vir-
lulp ct Tiribus crescit, instnr palmre.
BaRMABAS AUTEM ET SaLLLS RBVERSI 51°!<T AB IB- Vert »5.
B0S0LVMI8. i Kcvcrsi , srilicot Antiochiani, iil hobcl Sy-
rus, inidi; inissi fuerant, ut eleeinosynam doferrentlcroso-
lymitis pnupcribus et fame laborautibus, uti dictum est
cop. 11. V. 28.
ASSLMHTO lOAlMNB, QLI COGNOMINATIS EST MaBCCS )
Iliiic colligit Salincrnn, Saulum ct Barnnbain laluissc in
doino hiiiiis loannis Marci co temporc, quo Hcrodcs ple-
suit lacobum.ct incarroravit Petrum. Uode TcnieDS e car-
ccre Petrus cusdcm ibi rcperit.
C A P U T D E C 1 M L M T E l\ T 1 U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Saului et Barnabas iussuSpirilut sancti miltuntur ut etangelinenl genlibus : unde in Cypro Saulus convertH Ser-
gium Paulum proconsulem, et Elymam magum excacat. Inde AiUiochnF Pisidio! in synagoga concionatur Pau-
lus, sed per Judaos expulsus, excussopulvere pedum cum liarnaba pergii Jcoiuum.
i.-mr^nKyj mlcm in ccclesia qun? cral Anliofhin?, prophot.T; ct dnctores, in quibusBjriiaba5,et Simon qui vo-
H^ .rabatur Nigcr, ct Lucius Cyrcnonsis, ct Manalien qui crat Ucrodiii tclrarclix cullactancns, ct Saulus. 2.
H ^MiuistraDtibus aulcm itlis Dpisino, et iQiunaqtibu», dixit illis Spiritus sanclus : Segrcgatc mihi Sauluoi
ISS Gomtnentaria in Acta Apostolorum. Cap. XIII.
et Barnabam, in opus ad quod assumpsi eos. 3. Tunc ieiunantes, et oranles, imponentesque eis manus, dimise-
runt illos. 4. Et ipsi quiden» missi a Spiritu sancto abierunt Seleuciam : et inde navigaverunt Cyprum. 5. El cum
venissent Saiaminam, pr.-edicabanl verbum Dei in synagogis luilaiorum. Habebant aulem el loannem in minisle-
rio. 6. Et cum perambulasscnt universam insulara usque Paphum, invenerunt quemdam viriim magnum pseudo-
prophetam, luda.Him , cui nomcn erat Bariesu, 7. Qui erat cum procotisulc Sergio Pauloviro prudente. Hic, ac-
cersilis Barnaba et Saulo , desiderabat audire verbum Dei. 8. Resistcbat aulem iilis Elymas magus (sic cnim in-
terprelalur nomen eius), qna;rens avertere proconsulem a fide. 9. Saulus autem, qui et Paulus , repletus Spirilu
sancto , intuens in eum, 10. Dixit : 0 plene omni dolo et omrii fallacia, fili diaboli , inimice omnis iuslitiae , noa
desinis subvcrlere vias Domini rectas. 11. Et nunc ecce maiius Uomini super te, et eris cacus, non videns solem
nsque ad lempus. Et confestim cecidil iu euro caligo, et tcnebrae, et circumiens qu^rebat qui ei manura daret. 12.
Tunc proconsul cum vidissct faclum, credidit admirans super doctrina Domini. 13. El cum a Papho navigassent
Paulus el qui cum eo erant, venerunt Pergen PamphyiiaB. loannes autem discedens ab eis, reversus est lerosoly-
mam. 14. llli vero pertranseuntesPergen, venerunt Antiochiam Pisidiae: et ini^rcssi synagogam die sabbatorum, se-
derunt. 15. Post lectioncm autem Icgis, et prophetarum, miserunt principes synagogae ad eos, dicentes : Viri fratres
si quis est in vobis sermo e.\hortationis ad plebem, dicite. 16. Surgens aulem Paulus, et manusilenlium indicens,
ait: Viri IsraelitaD, el qui limelis Dcum audite: 17. Deus plebis Israel elegit palres nostros, et piebem exaltavit
cum essent incolss in terra iEgypti, et in brachio excelso eduxit eos ex ea, 18. Et per quadraginta annorum tera-
pus mores eorum suslinuit in deserto. 19. Et destruens genles septcm in ferra Chanaan, sorte distribuit eister-
ram eorum, 20. Quasi post quadringentos et quinquaginta annos : ct post haec dedit iudices, usque ad Samuel pro-
phetam. 21. Et exinde postulaverunt rcgem : et dedit illis Deus Saul fiiium Cis, virum de Iribu Bi-niamin, annis
quadraginta : 22. Et amoto ilio, suscitavit illis David regem : cui testimonium perhibens, dixil : Inveni David fi-
lium lesse, virum secundum cor meum, qui faciet omnes voluntates meas. 23. Huius Deus ex seroine secundum
promissionem eduxit Israel salvatorem lesum, 24.Pr8edicante loanne ante faciem adventus eius baptismum poe-
nitentiaeomni populo Isracl. 25. Cum impleret autem loatines cursum suum dicebat : Quera me arbilramini esse,
non sum ego: sed ecce venit post me , cuius non sura dignus calceamenta pedum solvere. 26. Viri fratres , Giii
generis Abraham, et qui in vobis timent Deum, vobis verbum salulis huius missum est. 27. Qui enim habitabant
lerusalem, et principes eius, hunc ignorantes, et voces prophctarum quae per omne sabbatum leguntur, iudican-
tes impleverunt : 28. Et nullam causam mortis invenienles in eo , pelierunt a Pilato ut interflcercnt eum. 29.
Cumque consummassent omnia, quae de eo scripta erant, deponenles eum de ligno, posuerunt eum in monumen-
to. 30. Deus vero suscitavit eura a mortuis tertia die: qui visusest per dies multos his,31. Qui siraul ascenderant
cum eo de Galilaea in lerusalem : qui usque nunc sunt testes eius ad plebem. 32. Et nos vobis annunliamus eam,
quse ad patres nostros repromissio facta est: 33. Quoniam hanc Deus adimplevit filiis nostris, resuscitans lesum,'
sicut et in Psalmo secundo scriptum est : Filius meus es tu , ego hodie genui te. 34. Quod autem suscitavit eum-
a mortuis, amplius iam non reversurum in corruptionem, ita disit: Quia dabo vobis sancta David fidelia. 35. Id-
eoque et alias dicit : Non dabis Sanctum tuum videre corruptionem. 36. David enim in sua generatione cum ad-
ministrassct, voluntati Dei dormivit : et appositus est ad patres suos, et vidit corruptionem. 37. Quem vero Deus
suscilavit a mortuis non vidit corruptionem. 38. Notum igitur sit vobis viri fratres. quia per hunc vobis rerais-
sio peccalorum annuntiatur: et ab omnibus quibus non potuistis in lege Mosi iustificari , 39. In hoc omnis qui
credit, iustificatur. 40. Videte ergo ne superveniat vobis quod dictum est in prophetis: 41. Videle contemplores,
et adrairamini, et disperdimini : quia opus operop ego in diebus vestris, opus quod non credetis, si quis enarrave-
rit vobis. 42. Exeunlibus autem illis , rogabant ut sequenti sabbalo loquerentur sibi verba liaec. 43. Cumque di-
niissa esset synagoga, secuti sunt multi ludseorum, et colentium advenarum, Paulura etBarnabara : qui loquentes
suadebant eis ut permanerent in gratia Dei. 44. Sequenti vero sabbato pene universa civitas convenit audire ver-
bum Dei. 45. Videnles autem turbas ludaei, repleti sunt zelo, et contradicebant his quae a Paulo dicebantur, blas-
phemantes. 46. Tunc constanler Paulus et Barnabas dixerunt: Vobis oportebat primum loqui verbum Dei : sed
quoniam repellitis illud, et indignos vos iudicatis jeternae vitae, ecce convertimur ad gentes: 47. Sic enim prae-
cepit nobis Dominus: Posui te in lucem gentium, utsis in salutem usque ad extremura terrse. 48. Audientesau-
tem gentes gavisae sunt , et glorificabant verbum Domini : et crediderunt quotquot erant praeordinati ad vitam
seternam. 49. Disseminabatur autem verbum Domini per universam regionem. 50. ludaei autem concitaverunt
mulieres religiosas, et honeslas , et primos civitatis , et excitaverunt perseculionem in Paulum et Barnabam : et
eiecerunt eos de finibus suis. 51. At illi, excusso pulvere pedum in eos, venerunt Iconium. 52. Discipuli quoque
replebanlur gaudio, et Spiritu sanclo.
ANTI0CHI.E.) AdOrontem, qufe erat metropolis Syriae, ^ laicorum; imo Ordinatio Episcopi Tocatur prophetia a S.
et a lusliQiano Imper. vocata est Theopolis: unde aa- Paulo, 1. Timolh. 4. 14.
tonomastice vocatur Antiochia; caeterae vero cum addito, Simon qci vocabatur Nigeb.) A colore atro ut vide-
Aoliochia Pisidise, Antiochia Epiphanise, etc. tur, sicut a Havo vocabantur Flavii, ab albo Albini, a rufo
PR0PHET.E.) Proprie dicti. Spiritus sanctus enim in Ec- Rufi apud Romanos.
clesiae exordiis, inler alia charismata dabat donura pro- Lucics Cyrenensis.) Quem Cyrenae fuisse Episcopum
pheliae, ut patet loel 2. 28. Act. 2. 17. 1. Cor. 14. Licet tradit Beda, Ado, Usuardus. imo Marlyrol. Roman. dio
noster Lorinus Prophetas censeat eosdem esse cum Docto- 6. Maii, ubi Sanctorum catalogo ascribitur.
ribus, puta explanalores S. Script. Turrian. vero lib. 1. Manaben.) De quo in Rom. Martyr. die 24. Maii, sic
de Hierarch. Ordin. c. 20. por Prophetas accipit Episco- legimus: Antiochix S. Manahen, Herodis Telrarchx colla'
pos, per Doctores Prcsbyteros. Episcopi enim, ut ait S. ctanei , Doctoris et Prophetx sub gratia novi Testamenli,
Dionys. c. 6. Eccles. Hierarch. sunt divinorum iudicio- in eadem urbe quiescentis.
rum denuntiatores, quia nihil agerc debent hierarcbicum, Berodis Tetrarch.k. ) Herodis Antipae, qui fuit filius
nisi ut a Deo acli. Et nos rursus in iis quae illi hierarchice Herodis Ascalonitaj, et patruus Herodis Agrippte, de quo
opcrantur,ad eos tamquam a Deo actos accedere debemus. cap. 12.1. Hic Antipas Christum induit veste alba et ir-
Uude et S. Clemente libr. 2, Constit. vocantur Prophetae risit, ac loannem Baptistara occidit,
Commentaria in Acla Apostolorum. Cap. XIII.
189
CollaCTa:»bC8. ) Quia puer cnm pucro Hcrode fuorat J^ spiranlium rosetum, Christi graliarum agcr fertilissimus.
cniitrilus, et eiusdein nutricis lacte iactatus. Signilicat
Maiialien fuisse Insif^nis et illustris fainiliaB, utpote qui
llcrodi fuerit collactaneus.
Ycr, ; Mi:XI3TRA!«TIBtS AfTEM ILLI9 DonnO.) GrtCCe >£IT0V|3-
■jfjiTwi, id est jaer;^crtn//i!/.!, ut vertil Eiasmus;elTigur.
cum opcrarentur Domino. Sacris cnim, vcl Dco opcrari,
csl sacrilicare. Sacrificium eniin est opus Dco soli debiluin
ct propriuin : licct Scliolia \'alablo ascripta , opcrari Do-
mino, cxpnnant pp.c prxdicare Evan//elium , uli ct CEcu-
mcn. ct (^aielan. quod uvide arripit Calvinus el Beza, qui
ncpant Missae sacrilicliim. S)- nis, cum preces auspicaren-
lur Dco, pula piihlicas ct solcmiics, qua; fiunt in sacrili-
LiiurKia. cio. Inde cniin sacrificium Missa; vocalur Liturgia: licct
enini lUurgia si(^nilicet minislcriuiii in {jencrc, lameu an-
tonomasticc sifjnificat sacrificium, ut palot c.t Liluijjia
S. lacobi , S. Uasilii , S. Clirysostomi , Mozarabum, ctc.
Idein eviiicil vox Domino: nulluin ciiliu minisleriuiii lum
proprie Domino cxbibctiir, qiiam sacrificium : Evangcliuni
enim prajdicaliir liominibus, non Dco. Unde et seqiiitur, U
Jmponenlcsque eis manus , scilicct iu Missx sacriDcio pcr
impositioncm manuum ordinaado eos Episcopos, uti Apo-
stolos faccro solilos tradit S. Dionys. Eccles. Hicrarch.
p. 1.0. i. Vide Bcllarm. lib. 1. dc iMissa rap. 13.
Dices. pcr sarrificium liic nceipi possc Aaronicum, puta
immolationcin ovis aut vituli : adhiic cniin fidclcs scrva-
bnnt lcfjem Mosi, non ex oblip;atione, sed ut Iiidxos non
oncndcrcnl. llcsp. id dici non possc : nam sacrificiiim lioc
oblatuin cst .Vntiochia! , cum Anronicum non nisi Icroso-
lymis iii tcmplo Salomonis ulferri posset, iuxla legem Dcu-
tcr. cop. 1(). G.
Ieiii5antibi'$. ) leiiinium enim ex Apostolorum usu et
traditlonc solct prxmitti ordinalioni , tum ut fideles Dei
{^ratlam, ad idoncos minislros Ecclcsia; ordinandos, iciu-
nio implorent: tiim ut ordinandi iciiinio sc disponant ad
recipicndam ordinntionis {jraliam: ila S. Chrysost. hic.
DixiT. j Instioctu intcrao, quem prophetis et primori-
bus Ecclesia) in(i;cssit. P
Segregatb umi Sailuu ac RAHNAnAU in opus- ) Sc-
grcgale Saulum quasi vas clcctionis, id cst, sclectum et
exiinium pcr sinfjularc iudicium Dei , quo ab aiterno de-
rrevit et scfjrcfjavit Saiilum in Apostoluin Gcntiuin et or-
bis Doctorcin: ila S. Chrys. Undc et Paulus Tocat se se-
pre.i^alum Galat. 1. 15. Segregate erg;o eiim per executio-
iiein et missioncin, quom Dcus ab xtcroo sc{;regavit per
cloctioncm ad lianc inissionem.
I*orro Saulus iam nb initio siia: convcrsionis a Dco dc-
sif^nntus cl auctoratiis rrat Aposlolus Gcnliiim, Actor. 9.
T. 15. scd in actu primo ct secrelc: liic vero in actu sc-
cundo ct publico deslfjnalur Aposlolus carumdcm, ul eas
cvan(^cli/.ando obeat ct pcrcurrat. Uactenus cniin Dama-
sci ct .\ntiucliia; dumlaxat prxdiravcrat.
Sc{;rcj;alus fuit quoquc liarnabas, ct sublimatus ad a-
posluiutuin, ob insi{;ncin eius virtiitoin et zelum, quo o-
mncs suas fucultatcs ad pcdcs Apostolorum |iosiicrat c.-i.
3G. ut cxpcditus essct ad iibiquc cvnn{yclizundiiin. Quo-
circn S. liarnubam liiscc clo{jiis ornat Alexundcr inona- U
clius iiiitio Vila! cius : Barnabas, inqiiit, magnus Ecclc-
iix orator. Emngclicx prxdicationis tuba, magna Christi
vox. Spiritus sancti cilliara.divinx gratix plcclrum , Cliri'
sli milcs rubustissimus , Christiani ovilis dux ccrtus , Dei
Paradisus,fidci germcn.charilatis rosa suarissimum odo-
rem cmittcns, spci flos incorruptus, immortalitatis raccmus
Rlo«i.^ S. niel di.^itill/ms , palicntix propugnacnlum. liarnabas con-
nabe" 'olationis fUius. pictatis magister . fidci columna ac fasti-
gium. tnrris firma ct immobilis, fundamcntum stabile, crc-
pido indissolalnlis, fluctuanlium portus, architcctus nobi-
lisumus, i/ui cxlc.ilcm in Irrris tcnuit semitam , ct parem
angclis vilam duxil , adiulor paupcrum, viduarum con-
solatio, orphannrum procuriitor ct patcr. Harnabas Chrisli
mystcriorim thcsnurus, orlhodoiorum minislcr. xgrotan-
tium mcdirus. Christianigregis custos vigtlanlissimus.iien-
lium dux, Evclcsiarum prxco, lirlutum c:i:(cstcm odorcm
virginilatis margarita , caslitatis beryltus . lemperantix
gemma Christum in se loquentem habens, eleclum Dei vas,
SS. Trinilatis tcmplum.
In opus.) Scilicet evangelizandi ubiqoe Gentium.
Ap QUOD ASSUHPSi Eos.) II 6->7Z£/)iy;u2i, id est arcmiw
eos: ita Po.njnin. ct Ti{^iirina ; alii. in aujilium advocavi
eos. Momiucrint er^o Apostoli et viri A|)ostoIici, se in au-
xilium vocari a Spirilu sanclo ad nnimos sanctificandas,
idcoqiie Dci in opcre divino et nobilissimo essc coopcra-
torcs ct adiutores, ut ait S. I'aulus 1. Corinlh. 3. v. 9.
Porro Spiritus sanctus Saulum et Barnabam acccrsivit
hnc ipsa vocalione et iussione, dicens: Scgregate mihi
Saulum , etc. nec eniin aliain uspiam le{jimus. Secundo
planius, assumpsi.id esl, assiimere decrevi, et ab a;terno
pra;destlnavi. Vcrba enim realia apud Hebraeos, sa;pc pcr
nicntalia exponcnda siint.
TuNC lEiu^^Ai^^TES.j Graccc sunl aorisli, qiios Svrus sic
vcrtit^Po.s/^Mam igitur ieiunassent,ac precesauspicati fuis-
sent, iiiiposucrunt ( mclius, et imposuisscnt ) eis manus, el
dimiserunt cos : ita Pafjnin. Vatabl. ctalli.
Impose^tesque eis manus. ) Quaerilur, an haec impo-
sitio maniium fucrit Sacramcntiim Ordinis, pula conse-
cratio in Prcsbyteros vel Episcopos? Nc{jat .\rias hlc, el
Caiclan. rop. 6. G. quin et Franc. Suarcz torn. 3. in 3.
p. dlsp. 34. soct. 1. ( et alii ) ubi lianc imposltloncm ma-
niiiim asserit fiiisse prccaloriam, non ordinativam. Balio
est. Priina, qula inm aule a Dco Saulus erat urdlnatiis
Apnstolua .\ctor. 9. 15. Uiide Gnlnt. 2. 6. ait, qiiod cje-
teri .\posloli nihil slbi contulcrunt. Hic ctc,o Iniiliim im-
poniliir ei apostolatus exccutlo, pula mitlitur nd evanfjc-
Ilznndum : ad quod non opus oral novn ordinolionc. Si-
mill modo Paiilus 2. Corlnth. 8. 19. nit do socio sno, qiiod
ordinntiis, id cst constitutus sit comcs pcrc|jriunlionia
siia". Secunda, quia Paiilus videtur ordliintiis Prcsbvter
ct Episcopus a S. Petro et Apostolis, quorum neino hic
nominatur.
Veriim inelius alii n(Tirnianl,diciintquc Saiiliim et Bar-
Dabnin hic ordinatos esse Episcopos.Nnm plonc vcrisimlle
cst, eos iam nntc ordinatos fulsse Presbytcros. Inm oniin
pcr annum Antiochla! turbain miillam (locuorant, iit ait
Lucas cap. 11. 26. hoc aulem cst proprliim Presbytoro-
rum, ut recte ndvertit Turrianus llb. 1 . dc Hicrarch. Or-
dln. cap. 20. Ratioost Prlmo, qtiio id circuir.slonliae vi-
dentur exiffcre , scillcet liturfjia ,.ioiuniuin praivium, et
iinpositio maniium. Inde enlni qiiasi ex iisii ct excmplo
Apostolorum, Ecclesia solct pra;ii)illere iciiinin ot prcces
nnle impositiouein mnnuum, id cst, ante ron,<ecralioncm
ordliiandoruin , cainqiic pera{;cre in Litur^^ia .Misss. Sc-
cuiidn, qiiin niisqunm Icfyimiis Saiiliim ct Bnruabnm or-
dinntos fiiisse Episcopos, nlsi hio; iinde ct ninx cap. 14.
ct seqiicnt. Episcopalia miinia nbicruut, ordinandu per
rivilatcs Presbytcros. Tortla.qiiia lia;c iiiiposilio nianiiuin
facla cst sub annum Christi15. ul dcducitBnron. cl llquct
cx dlctis cop. 12. 1. quondo Pnulus raptiis csl in tcrllun»
ca-liim, ct nudivit nrcaiia vcrba.qiiae non licct homini lo-
qiii, uli oslcndi 2. Corinlh. 12. 2. niminim quia dcccbat,
ut Saiiliis luin proximc fulurus Gcnlium doclor, ct lcga-
tionom siiain ad cas auspionliirus, in ca^liim rnpcrctur, iit
quasi ca;lcstls doctor, inslnr Mosis e ca-Io ad cas milti vi-
derelur. Qiiarc coiif^ruum fuit luiic qiioqiic ci ullimam
munum ordlnationls , por consocratinncin in Episcopum
imponi.Qiinrln, qiiinChrislus ordinavit ApostolosEpisro-
pos,hi nlios ot nlios: crf;o et Pnuliis ab iis ordinatus esl:
iioe cnlii) poslulnl ordo hicrnrchicus n Chrislo instltutus,
ut cum ipso Pctruin ct .\postolos ordinnrit, c.Tlori omncs
abcis.vcl coriiin siicccssoribus ordincntiir. Sic miilti ccn-
sent S. Inrobiiin .Minorem ordinntum osse Episcopum le-
rosolvmoriim n S. Pctro, loanno ct Incobo Mniore. Cilal
cos Hcnriqucz llb. dc Ordin. Socroin. cnp. 3. Nusquam
aiiloin nppnrol qiiod ab hominibus ordinoliis sil Snulus,
nisi liic. Ilo docct S. Clirysost. hic. Et S. Lcoopist. 81.
vcl iuxta oliani cdilioucin 79. ad Dioscorum .Mcx. sancit
or<lina-
lus iiiE-
pu>T
n»-p »f-
190
Commcnlaria in Acta
A quo'
ao ':
iil ieiunium praemillatiir ordinalionij co quod illud bic
praemiserunt Apostoli ordinatioui Sauli et Barnabae.
Dices primo, quomodo crgo ait Paulus de ca?teris Apo-
stolis, Mihi mhxi contulcrunl ? Galal. 2. 6. Resp. id ia-
tclligi de doclrina et Evaiif^elio ; hoc eniin ipse a Christo
didicit, nou ab Apostolis. Nom alioqui Ananias cootulit
ei baplisinum, Apostoli Confirmationcm el Ordiuem.
Dices secundo, quis hic Apostolus ot Episcopus eos or-
dinavit? Non Petrus, ul vult Aralor : quia iam abicrat
Romam. Non lacobus Zebedaei , quia iam occisus eratab
Herode. Non cKteri Apostoli, quia iam discesseraut in
suas provincias.Resp. Lyrau. Antiochiae fuisse Episcopos
ab Apostolis ordinalos, qui eos ordinarunt. OEcum. cen-
set Lucium etManahen eis maiiusimposuisse.Poluitquo-
que e ludaea advocari S. lacobus Episcopus lerosohmo-
rum, S. loannes, S. Mathias, aul quis alius vicinior A-
poslolus. Unde S. Leo loco iam cilato ait, eos ordinalos
ab Apostolis.
Quwres secundo, quo anno ordinalus fuit Saulus cum
Barnaba, ac aposlolatum suum ad Gentes est auspicatus?
Resp. Beda censet id fuisse auno 13 ab ascensione Chri-
sti, qui fuit a Christi nativitate 47. Secundo, Chronicoa
Aiexand. sive Fasli Siculi , scribunt id contigisse anno
quinto Claudii Iitip. qui fuit Christi 46.
Verius esl eum ordinatum fuisse anno Christi 45 con-
currente cum anno 3. Claudii Imp. iiam inilio huius anni
45. Pelnis ecarcere liber venit Roraam,ibiquecathedram
constiluit, uti ostendi cap. prKced. v. 1. Hsec enim prae-
cedenli capiti subnexa, paulo post carcerem Petri conti-
gisse videntur: ita Baron. cl alii : nimirum congruebat^
ut quo anno Paulus adibat Gcntes, eas subiugalurus Chri-
slo, eodera Pelrus Apostolorum Princeps peteret gentilis-
mi arcera, puta Romam, eamque Christo subderet. Addit
S. Leo epist. citata ad Diosror. Alex. Episcopum , Sau-
lura et Barnabam ordinalos fuisse die Dominico, ideoque
EaDcit,ut idem deinceps fial. Unde hsec Leonis sanctio rela-
la est iu lus Canouicum,el habetur disl. 75.can.5. Quod
die Dominico ordinaliones sacerdolum celebrentur, elc.
Deniquc notat S. Hieron. opisl. 85. ad Evagr. hanc or-
dinationem rainistrorum Ecclesiae adumbratam fuisse ia
Teteri Testamento, ex eoque usurpatam in novo. Quod e-
rim, inquit ipse, Aaron et filii eius, ac Levit» in templo
fuerunt, hoc Episcopi, Presbyteri et Diaconi vendicantin
Ecclesia : unde etiam Aaron et filii eius impositione ma-
nuum Mosis ordinati sunt, Exodi 29. 9. et seq.
Abierunt Seleuciau. ) Quia haec vicina erat Antio-
chia;, unde mittebantur,eratque urbs frequens etcelebris.
Condila et nominata est a Seleuco Nicanore, unoe duci-
bus Alexandri Magni, qui primus post Alexandrum, aa-
no scilicet duodecirao post mortem eius, diadema Asiae
sibi imposuit, indeque incipiunt et numerantur anni Grae-
corum ( id est Macedonum, posterorum Seleuci ) in libris
Machabaeorura.Tradit Volaterranus lib.ll.Geogr. Seleu-
cum urbes sexdecira vocasse Antiochias,ia honorem patris
sui Antiochi : a se, novem Seleucias ; a matre Laodice,
quinque Laodiceas ; ab uxore Apainia, tres Apamias.
Et inde navigarurt Cypbum.) Quia ex Seleucia com-
modus est traiectus in Cyprum.
Salaminam.) Quae postea a Constantino Imp. dicta est
Constantia, cuius Episcopus fuit S. Epiphanius; nunc Fa-
magosta, quasi Fama augusta dicitur, a septuagiuta aa-
nis expugnata a Selymo Tiircaruin Imp.
In Synagogis luDiBOBUM. ) A ludaeis ordiuntur, ne hi
contentiosiores fierent, ait S. Chrysost. si vidissent Gen-
tes sibi in Evangelio praeponi.
Habbbaivt autem et Ioannem ( cognoraentoMarcum,
de q.uo cap. 12. 25. ) in ministerio.) Graece •j-ri.asrr.-j, id
est ministrum, q. d. loannes Marcus minislrabat Saulo
et Barnabae, praesertim in cura victus, vestitus, rerumque
teraporalium, eosque adiuvabat, ut facilius et plenius e-
Tangelizarent.
Cui KOMEN krat BAEiBSD.)Multi codiceslegunt Banew,
tbI Bariehu, q. d. Bar lehova, id est filius Dei, puta lo-
Apostolorum. Cap. XIII.
A vis. Sicut Simon Magus vocabat se virtutem Dei, cap. 8.
V. 10. Uode Paulus huc alludens v. 10. idque refclleos,
vocat eum filium, non Dci, sed diaboli. Vcruin lcgcndiim
cst Bariesu ( ita enim lcgunt Gr£eca et Roinona correcla)
id est, filius Salvaloris, hoc csl Salvator. Hoc enim noinen
jmposlor sibi arrogabat, eo quod per inagiam raultos se-
gros sanarct. Addc, vidclur quod pater eius vocatus sit
lesus : a losue eniin primo Hebraeoruin duce percelcbri,
qui eos induxil in terram promissam , mulLi vocati sunt
losue, sive lesus: ita Sanchez. Quare minus rccte Syrus
pro Bariesu, legit Barschoumo, id cst, Olius noininis, hoc
est nominatus celcbris et famosus, quasi Elymas inverse
idein sit quod Schoumo, de quo niox.
Qui EBAT ci;m pboconsulb. j P/oconsu/ eral quasi vi-
carius consulis, quia scilicet noinine consulis Romani,
potestatc consulari provinciam administrabat : undeete-
ius prjEscs, vel praefectus dicebatur. Rursum proconsules
Kuiiia; tucabanlur excoiisules, qui scilicet prasccdenti an-
no fuerant consules. Hi enim obitse dignitatis uomen ex
B parte rctinebant, el SKpe ut proconsules mittebantur ad
regendas provincias. Vide Sigoniura de Magistrat. Rom.
DeSIDERABAT AIDIBE TEHBUM DeI.) E7re!;/,T£i7£v, id eSt,
studiosc qnxsivit et expetiil : unde et meruit fieri voli cora-
pos. SoletDeus eis quibus fidem et graliara destinat, prius
illius desideriuin iniicere, ul per hoc se ad donum lan-
tiira praeparent, illudque cHlagitent, et obsecrando quasi
emereantiir. Unde S. Chrysost. rairaculo deputat, quod
Sergius Paulus praeoccupatus a niago, adeo desiderarit
audire Aposlolos.
ElYMAS MAGUS [ SIC ENIH INTERPBETATUR HOHEN B-
lus. ) Varii hoc varie exponunt. Priino, Caiet. pro avTov,
id est eius, vertcns suutn (Hebraei enim idem habent pro-
nomen reciprocum, quod absolutum) sic Iransfert et ex-
plicat, q. d. Bariesu voluit dici Eli/mas, id est, Dci men-
sura, vel census, fingens et mentieusid sigoificare Barie-
su. Siceuim ipse iuterpretabatur nomeu suuin Hebrsuro
apud Graecos ; sed quasi magus et impostor racnliebatur,
Q et fallebat eos. Nam Bariesu vocabalur quasi pLius lesu ;
quod ■nihil commune babet cura Elyina, id est, censu Dei.
Alii miaus improbabiliter sic explicant: interpretatur , id
est, alio nomine vocatnr, q. d. Bariesu alio noraiue voca-
balur Elymas magus. Sicut si dicas : Pelrus interpretatur,
id est, atio noinine vocatur Simon. Secundo, alii volunt
Bariesu Hebraicc significare magum ; sed hoc est ignoran-
tium linguam Hebraeara , in qua Bariesu idem est quod
filius Salvatoris. Terlio, Gagneius Elymam interpretatur
caecum: hic enim , inquit, Hebraice dicilur Elimana, vel
Eliman, quia Elymas excajcatus fuit a S. Paulo. Sed et
hoc falsum est, aeque ac impertinens: quia S. Lucas Ely-
mam interpretatur magura , non caecum. Quarto , Arias
ex Syro: Eltjmas, inquit, inverse idem est quod Samuel,
id est, nomeu Dei, -vel nomen forte et magnificum, qualia
in suis incantalionibus adhibere solent magi.Quinto, Ma-
riana: Elyraas, inquit, dicitur magus, ab Elymaide re-
gione Persidis , in qua abundant magi : sicut Chaldaeus
_^ idem est quod Astrologus vel magus; quia Chaldaei Astro-
U logise erant dediti. Sexto, Valablus : Elyinas, inquit, Grae-
ce idem est quod prjestigialor, incautator, impostor: sed
a quo themate? et quo auctore? Aliqui deducunt ab j>u-
po5, id est niger, ut niger sit idem quod magus; sicut
Germani et Belgae arles nigras vocant raagicas, quin et
raagia vulgo nicromantia dicitur, sed forte pro necroman'
iia. Alii Elyraas vertunt, corruptor , perditor , vastator,
quales sunt roagi; ut sit idem quod ^ustjv, id est, perdi'
tor, a 'i.Mur,, id est, pemicies: Tcrbura enim i.ufiatvu signi-
ficail perdere , cornmpere, vastare , idque videtur plausi-
bile. Septimo, alii censent Elyraas esse noraen Hebra;um,
sed varie: nara Prirao, S. Hieron. io Nominib. Hebr. et
ex 60 Beda : Elymas, inquiunt, idem esi quod ad transgres'
lionem, vel transgressionem faciens. Secundo, Beza, £/y-
nias deducit ab yy» •?« el ioets, id esl, Dei consiliarius:
magi enim erant Persarura sapientes et consiliarii ; et
Mahomel impostor iiaxit se esse coosiliarium Dei. Veruia
Baricsu
luis '
Elymaj,
id'esi
roagus ,
qua radi-
ce?
BPip.
I.
Comnienlaria in Acla Aposlolorum. Cip. Xlll.
I9i
Elymas lon[»e distat ab d ioels. Terlio, Lyramis, Elymas,
inquit, ideiu est quod Lli mas, id est, Uei Iribuluin, Dei
census, Dei nieiisura. Quorto, Bibllaiider a(iijd Bullinjjc-
rum.ccnsel Llynias per inetallicsin idein csse quod Elias,
vel EII333US, aut Elia .Moses: lioc eniin ioiiuit vox iit^ip-
,ur.viv!r«t,scilicet lioc noinen pcr aliqnani lilleraruni Irans-
positioiicin . vel coinniulationem exponeiidum esse : ustz
eiiiin sijjiiilical Irans, qnasi Eh mas linxerit se csse Eliam,
aut linbere uniinain Elia; et Mosis. \'erum, quid ha;c ad
nnincii niap;us, qiio vocein Elijinas interpretatur Lueas.
Quinto, olil voluiit csse nomcu Syruin : Elijtna cniin Syro
sigiillicat irncunduin, ira cbriuin et qiiasi furiosiiin , uti
ninjfi et eneigiimcni furiis dxmonls aKuntnr. Sexto, E-
llas Uiittenis in versione H<,braica iiovi Tcslainenli, hoc
loeo pro l.lijinas vcrtit fTtiJQ '"TX iH MiiHuach, id est,
Eli tnessias , hoe est, Deiis iiicus .Messins, qiiasi niagus
hic linxerlt se esse Dimiiii Messlain, sive Chrlstnin, ac pro
ElimesMus per crasin vocarit se Elijmas; idcoque noineii
siiuin llaiifha. vel Uariesii intcrprelalus sit [tec Elijmas,
id est , Eliinfssias. Barichu eniiu est (iliiis Dci , liaricsu
est liliiis Salvatnris, id est, Salvalor; qiii ullqiic iion est
alius qiiani iCllmessias , Id cst, Deus Chrislus; sicut iius
lesuin inlerprclainnr, nddcndo el indi^itando Christuin.
Veruin perperam pro fc7y/««ssubsliluil £// wff<c/ar/i,quod
habet littcram chct, qua caret Elijmas. i\ursuin Eli seri-
bilur per iod, Elijmas prr upsiloit. Niilliis eiiiin per i/y-
mas inlellexil,aut intclllf^it sl^nilicarl Messiaiii. Nusqnaiii
enim Messiai ndiiien per crasin coiitrahitur, sed ubniuu
inte(;:uin ponlturet proniiiillnliir. .Vdde noinen prnpriuin
eiu8 fulsse /;7y//;as, quoil intcrprctoltir ;J/(((/m.5 ; Baricsii
cniiii ciiis co^^jnoiiien fultn parcnlc, q.d. El; mas filiiis Ic-
suSic Simon co^noininatusest ISar ionn.idcsi.filius loiix.
7 Septlino el vei isimillline Sanrhe/.: lilymas.aif, vidclur
Geniiine. essc barbnruiii nomen.ac forte Cypriinn priscum, si^^nlli-
cans maiijuin: sicul Uarnahns olim ("ypria linfjua sijjnifi-
cabat lilliini consolatlonls, ull dlxl cnp. 4. 30. Certe Hiv
briEi Q*7y «/a//J vocant abscondere et occiiltare; et iiule
GraDci jX-vjiv vocanl involvere, iinpliearc, el e/.-j;i« vel u-
'i-jfj.li. vocant involiicrum, occultiim : atqiie .\rabes ab Hc-
braicc alam , snpientiam voeanl alim, vel laliin, id est,
rcin arcannin : acutim voeant sripnlem , litteraliiin , do-
ctum , qiiasi simlllter Elymns apud C\prios ideni fuerlt
qiiod iiiiposlor, praesli(jintor, magiis, inystes, qiii occiil-
lorum scicniinni, inysleria,artesque nrcanas profiterelur.
ila nonnnlli lin;;uaruin pcritl. Sic el l'iif;iiin. in Iiitcrpr.
noinin. Hebr. iioinen I^lymns, alt, sijjiiiliiat maj^nm, si^c
corrnptorcm, vel perniciosiiin, niit ti'{jmen et invuliicriim,
ab £i/'j-o, id est , involvo , in limo implico: unde et tuvo,-,
id est, talibutum, tustrum . spclunca, ubi cum da-mone
colloqui, et maj^ica sun Irnctare solent iiiaj^i; ctji/vffTiT-
iai, id csl, ad modum serfjentis moveri. Dicinon enim sa;-
pc in forina scrpcntis magls npparct. Sane Elymns »idc-
lur ex pere{;iina lin(;iin, iili et alia iniilla , irrepsissc in
Graeeum. Grxcc enlm loqniintiir Cyprli, iiti e( oliiii lociili
videntur, nli n>lhl Boma: asseruerunt Cyprii, ct indlcat .\-
ristol. Ilbr. de l*oellca, c. 21. L'bi tamen innuit eos pio-
prlain habiiissc dinleetum. I'orro slcnl S. iVlro ccrlamen
fuil ciim Simoiie Mnpo, S. lonnni ciim .Xpiillnnio Tynn.TO
pnritcr iiin[;o, slc et liie l'uulo cuiii Elyma 1110(70. Dlabo-
ius eiiiin pcr siins maj^os >alidissiiiie se opposiiil (^hrislo,
Apostolm el Eecleslip, iili ellamnum oppoiiil. Vnlde enini
crescit inn|;arum cl sni;nruni sccla, qiix> in fideliiiin cor-
porn nninwisqite {yrnssaliir.
Ver« a. Sallis ahtbh, yri bt PAi'Lt'8.) Ille primnm Saiilns
Toeatiir 1'iiiiius , qiidd iioinen di-inceps seinpcr rl trihiiit
Lurns. llnde videtur , qiiod orrnsionc Ser{;ii Pniill pro-
consnlis, ct nposlolnliis sni nd (lenles, nomcn iicbra.>nni
Saiiliis, iii Ilomnnum el (ir.Tcum i*niilus coinmnlNrlt, ut
(aeilins el blniidliis se itomnnis et (■rn>cis, (|iinsi rc et nu-
inine l\oinaiius, Inslniinrcl. \'ide dicta Kiim. l. 1.
Urplbti'9 Spibitu samcto. ) Noviiin sensit hie Pniiliiei
Spiiitus snncti nrdorein ct iiislinctum ad npns nrdiiiiiit
ct miraeulosiiin a(;<;rcdienduin, niinirum ad Elymaiu ina-
^ guin eonfutanduin, excaccandumque, eaque ratlooc con-
verlcndumSergium Paulumproconsulem. Videdictac.2.4.
LiTUEKS IM ELM.; Iracundis et ardcnlibus orulis Ely-
mae arcanam malitiam pcDetrans, percellens el castigans.
//i ocu/(5 , ait Pliniiis lib. 11. cop. 37. animus inhabital.
Ardent, intenduntur, nictant, connivenl. .Animo videmus:
oculi seu va>a quaedam , visibilem eius partein acc'piunt
atque transmiltunl. In oculis er^o cernilnr aDiinus, eius-
que passioneset molus ira, indlgnolioiiis, amoris, beni-
gnitatis, etc. Idque verius in Sanclis et .\postolis, quo-
rum anlinos , indeque oculos inhabitat rep-itque Spiritus
sanctus.
O PLB5B OMSI DOLO (interno) bt oii:«i fallacia. Jvers 10.
Eslerna; Pagniii. el Tifjur. omni versutia. Swus, o//ini-
bus flaijiliis : luce enlm fucile insligantc diabolo perpe-
Irant niagl ; et (iraecum catotojsyn! significat propeasio-
nein ad qnodvis faeinus palrandum, uit Valabl.
FiLi DiABOLi ; lili, non generalione, sed iDslinctu et
- imitalionc; quia ciiis conlra Christum suggcsliones el do-
l/ los opere perlicis. Diabolus enim qiiasi serpens, dolosiS'
simus et vufcrriiiius est. Nam, ut alt S. Cyrlll. in cap. 6.
loan. lib. 4. cap. 30. Sicut qui adhxrel Deo , unus fpiri-
lus fit cum itto ; ita qui diaboto , diabolus quodammodo
efficitur. Liidc et ludas , quia dolosus et prodltor Chiisli
ab eo dinbotiis vocalur , loaii. G. 70. Vere S. lustinus a-
pud Damasc. lib. 1. Paral. cap. 24. Vilx, ait, a ralionc
uversx dnx cl 'jabermdor, diemon est.
Imhicb [non casu , non lapsu infirmilalis ; sed sludio, tusiiiia
proposilo, firina malitia , el desliiiala voliinlnle' OMSIS ''I'*''''"'
lUSTlTiA j Primo , qiiia Elymas adversabatiir Evangtlio
Christi, quod tradebat Paulus, in quo contlnelur omnis
iustilla: iln S. Chiys. Seeundo, omnis, id est human,'c et
divlna} ; qiiia impedicbat lidem Christl , pcr qiiani solam
vcra iuslifiratlo datiir , qiix iios iuslos fnrit lam coram
Deo, qiiain eorain hominibus. Terllo, iuslitix, id est vir-
tiilis : nam, ut ait .\rislot. lib. 5. Elhic. iustitla generalis
est virtus, qiia; in sese virtutes continet omnes : omnis e-
(] niiii vera virtiis nititur fide ct gralia Chrisli, cui rcsiste-
bat Elyiiias: ita .\rrlas. Quurto, iuslitix , id est a;qui ac
iusli , piiln legis dlvina;, qiiaj prajscribit id quod iuslum
est, q. d. Tu es hoslis legis Evnngelicje, qua; In se omueni
legeni, seilicct nalura; et .Mosaicain,divinani el humanain
coinpleetiliir: ila Dionys. (,)uinlo, omne siibinde idcm cst
qiiod inlcgrum, pcrfectum: ut Eccles. 12. 13. Dcumtime,
el mandala eius observa. Hoc est enim omnis homo: omnis
id cst lolus, perfeclus, vel qiiidquid est liomo. S.t>pe eniiii
Hcbra;i pcrealacliresin, lotum uoiversale siimunt pro toto
inlcgro, id est, omiie pro tolo, q. d. Oiiioe bonum.omuo
oinclum, oinnis perfectio, finls et felicilas hominis iu hac
vila consistit in limore Dei , eiiisquc lcgls obscrvanlia.
Aul: Hoc cst qiiod spcclare debel oiiinis homo quantus
qiinntus esl, in dictis facllsqiie suis omnibiis el tota vila,
iit sibi iuglter et ubique ob oculos ponat Doi tiniorein,in-
deqiie impcllalur ad servauda eius pra>ccpta. Nam, ut ait
ibidein Salonius , qui nliter vivit et facit , non homo est,
p, sed bestia, quia non ralionaliler, qii.-c cst natiira hominis,
" scd bestialller vivit, nimirum si gulose, iil liipus; si do-
lose. ul vulpes; si siiperbe,ut lco ; si criidclltcr, utligris;
si libldiiiose, ut porciis; si acediose , iil asinus.
NO.N DBSIKIS SUBVEBTEBE VIAS DoillMI «BCTAS t ) Ncr-
vosius Gra;ca ct Syriis habent, non desines i' q. d. Quous-
qiie non dosines siibvertcre.ct, utTlgnrino, inverlerevias
Duminl rcctos? y'i:c Domini sunt Evnngeliiiin, fidos, iex
cl gintia Clirisli.cui rcsi.-lebat Elymns, proeis siipponcns
et n|)|)onens suas artcs inagicas, qulbns colebalur diabo-
liis. lllis enliii ((unsi \lis aiiiniainingrcdllur,eamque quasi
teinpliiin stium inhnbitat.
EccB «AMUS. ) Id est, vindicla ct pnnilio, qii.t? fit ma- vcrs. II.
nii. Est melonymin. Myslice S. Chrys. Eral, inquit, hsee
innnus mediea Dei, qiiia dirigebatur nou nd ullionem, sed
ad sanatlonem Elymjc, ut ille cxc.vcatlonc oculorum per-
cussus apcrirel oculos inentis, Christuinquc pcr fidcni a-
gnoscercl.
192 Cotnmcnlaria in Acla Apostolonim. Cap. XIII.
Et BRI3 CBCUS.lQuia enitn alios in menlis c»citatein ^ vobis in scinine David rcdernplioncm promisit, hanc nunc
PaiiUis
procon-
»ul Epi
btopiis
NarUo-
et crrorcin inducis, iuste et congruc punit tc Dcus caici-
tatc oculoruni, ait Beda.
Nos viDBKS SOLBH usQUE AD TEMPUS.) Temporapiam,
non perpelua/n, ul vult (jlossa,cacciLatem illi inflixit Pau-
lus, ut resipisRcrct. Ccrisent aliqui eum ad lcm|)us resi-
puissc, Pauio ercdidisse, et a ca;citale curatuin csse: ila
Isidoriis Peliis. libr. 1. epist. 354. Scd poslea ad iudais-
inum et magiain rcdiisse liquet: nam S. Dion. cap. 8. de
Divin. noininib. asscrit, Elymani postea rursum rcstitisse
Pauio, ac noniinalim arguisseeius dicliim: Dcus seipsum
negare non polest, 2. Tiinotli. 2. 13. quasi iiide sequere-
tur, quod Deus non essct oinnipotens. Unde Beda El j niain
aeternae Dei ullioni subiicit, ob insanabile pcccalorum
pondus.
Caligo.) Qiiai instar nubis, vaporis, vel ocbula? oculos
Tclaiet, eisqiie vim usuinqiie cerncndi adimeret; unde ea
poslca a Dlo sublata, rursiis recle vidit.
I. TUNC PBOCONSUL CUM ViDISSET FACTUM. ) Pula Ely-
ma; excajcalioncm, et in eo siiperatum a Paulo diabolum, IJ
crcdidil, admirans, sxTr^r.airojjicvoj, id csl, pcrcuhus, allo-
nitus, sacro horrorc perfusus , supcr doclrina Doniini; ni-
miruin eam esse tam potentem, tamque thaumaturgam,
ut illico ei resistentein Elymam, licel inajjum et mirabi-
lium opilicem , cajcitale percutiat. Porro hic procoosul ,
quasi illustrcs primitia; spoliorum Pauli et Genlibus , ei
noinen suum dedit, ut pro Saulo vocaretur Paiilus. Fuit
enim a Paiilo creatus Episcopus , ac spiritu Apostolico
claruit, idcoque intor Sanctos relatus cst. De eo in primis
sic scribitLuciusDcxler in Clirooico adannumChristi76.
Sergius Paulus Hispali, Cordubtc, Barcinonx, Cicsarau-
gustx , Scgnntix , cl in plurimis aliis Hispanix urbibus
pned/cal, totasque Hispanix provincias peragrat. Rursum
eum fartum esse Episcopiim Narbonx> in (iallia , docet
Priident. Peri Stephaii. hymiio.4. Surgcl et Paulo spccio-
sa Narbo. Et Martyr. Bom. die 22. Martii de eo sic habet:
Narbonx in Gallia natalis S. Pauli Episcopi, Apostolorum
discipui
in lesu Nazareno adimplevit: illi ergo ut redemptori cre-
dite et adhaerete.
Et qui timetis Deum.) Primo,quasi hoc sit expositio
et epilhetum Israelitarum, sensus est, q. d. Vos qui estis
Israclila;, posteri Israclis, sive lacobi Patriarcha;, idcoque
timetis Deum: ita Chrysost. Secundo siinplicius , ut hoc
sit disparalum ab Israelitis : illud enira indicat copula et,
q. d. Et vos, 0 prosclyti, sive (jentiles conversi ad iudais-
mum, qui tiinelis, id est reveremini ct colitis Deum ve-
rum; liinor eniiii in Scripluris significat Dei cultum.Nam
proselyli cuin liidaeis in sabbalis conveniebant in Synago-
gam ad audiendam legem: ila Arias, Lorinus, ct alii.
Elegit patres nostros.) Ex omuibus genlibus, ut es- yj„ 17.
sent popiilus et Ecclcsia Uei. Elegit aulem in Abraham,
Isaac et lacob, vocando cos ad sui ciiltum, et promittcndo
eis sese fore eoruin Deum, ac cx semine eorum productu-
riim Chrislum : atque in .Mose, qui in Sina accepit legem a
Deo, ct rilum sacrorum, quibiis Israelita; colerent Deum.
Et plebeh EXALTAViT.) Per Mo3cn,qui decem plagas
Pharaoni iu /Egyjjto inflixit,quibus eum coegit Israelitas e
servitule liberos dimiltere, quique populi ex ^Egyplo ex-
cunlis fuit dux polens, et gloriosus, ulpole ducliis et di-
reclus a Deo, ab eoque inslruetus et oruatus oraculis, et
prodigiis ca'leslibiis.
Brachio excelso.) Maximo robore et potcnlia.
MoRBS eorum (ineonditos, rudes, duros, rebclles) 8U-vcm. i8.
STiNUiT. ) Erat cnim populus duroe cervicis : perinde ac
mater suslinet non lantum pucriles, sed et malitiosos mo-
res et gestiis siii filioli, quem unice diligit. Vide Deuter.
32. 10. el Nunier. 11. 11.
Terram eorum.) Eariim, scilicet genlium. vcrs. tf).
QuaSI POST QUADRINGENTOS ET QUINQUAGINTA ANNOS ) Ver«.20.
Varie hos anuos subducunt Abulcnsis, lulitis , Uilarion ,
Gagneiiis, Caielan. Arias, loannes, Bcnedictus. Dico brc-
viler, eos inchoandos esse a nalivitale Isaac : nam ille fuit
haercs promissionuin a Deo factariim Abrahse patri suo,
discipuU, quern traduni fuisse Scrgium Paulum procon- Q de lerra promissa, non Ismael eius fralcr ex Agar. Inde
sulem, quia PuuloApostolo baplizatus, et cumjn Hispa- enim usqiie ad egressum ex /Egypto fluxerunt anni 403.
quibiis adde 40. annos, quibiis Hebrtei ragali sunt in de-
serlo, ct quinque, vel seplcm, ut multi volunt, annos bel--
loriiin losue , quibus finilis divisa est Hebraiis lerra per
sortps, habebis aiinos 450. aut 432. Solet eniin Scriptura
negligerc parvos numeros excrescenles, et consignare nu-
ineros inlegros et rotundos, qualcs sunt 450. ita Beda,
Glossa, Lyran. Hugo, Dionys. et alii.
Iii Grajcis et Syris hic est error, ut faletur etiam Lu-
Ihcriis et Beza. Habent enim sic : Et posl hxc annis circi-
tcr qiiadringenlis ct quinquaginta dedit cis iudices. Hoc
enim falsiim esse, liquel ex libro et Chronologia ludicum:
constat onim cos non praefuisse 400. annis. Unde nonnulli
pro 430. legondiim eenscnt 330. lot cnim circilcr praefue-
runt Israeli ludices. Vidc de his annis dicta E.xodi 32. 40.
Saul, etc. ANNIS quadraginta ) In his 40. annis in-verj.si.
, , cluduntiir anni Samuelis, qiiibus ipse ante Saulem prajfuit
stil. c. 4. Hinc et in Horis Canonicis post Psalmos , epi- ^, Israeli. Ila loscphus Iib.l3. Antiq. in fine,Euseb. in Chro-
slolaset Evangelia leguntur homiiia; Patrum. Porro sole- L' "
niam pergcrct apud Narbonam relictus. ibidem Episcopali
dignilate donatus est: ubi prgedicationis officio non scgni-
ier explelo , clarus miraculis migravit in calum.
loANNES autem ( cognomento Marcus) discedens ab
eis.reversus est Ierosolymam.) Ex pusillaniinilatcflli-
qua, uoleiis lot itinera conficere, et lanta subire pericu-
la, ait S. Chrysost. et Baron. Hinc ortum cst dissidium et
divisio Pauli et Barnabae, de qiia cap. scq.
. DiE SABBATORUM.) Id est , die sabbati , sive uno die e
sabbalis : varia eniin per annura et menses singulos oc-
currebant sabbala.
POST LECTIONEM LEGIS ET PROPnETARUM. ) Lcctione
enim peracla aliquis vcl e Synagoga, vcl advena habebat
roueiouein , uti in Ecclesiis Parochialibus post leclionem
Epistolae et Evangelii in Missa habetiir coucio , idque ex
inslitulo Aposlolorum,uti testatur S. Clcmens lib. 8. Con
bant advenas , si idonei videbantur , ad hanc concionem
faoiendam ex huinanitate invilare,uti hic invilantPaulum.
Idem de Episcopis, ciim alium Episcopuin aliamque civi-
talein adeunt, ut ad concionem invitentur, sancit Concil.
Carthag. IV. can. 33. ct S. Clcmens lib. 2. Conslit. c. 58.
Exenipla in ^'^iiis Sanctoruin hac dc re passim sunt obvia.
M QUIS EST IN VOBIS SEBMO EXHORTATIONIS.) Tigur.
Si esl vobis in animo .■icrmone cjchortari populum, si lubet
sermocinari et exliorlari.
. Manu silentilm indicens.) SicaitPersius: fecw.?e«'-
lentia turbx maicslale rnanus. Hoc enim gestu olim verba
facluri silenliuin indicebant.
ViRi ISRAELIT*. ) Hic est primus sermo S. Panli de-
scriptus a S. Luca, plenus sapienlia et spiritu Aposlo-
lico, imo Paulino, cuius suiiiina esl haec , ait Lvranus:
Deus ille qui tot patribus anliquis contulit beueficia, olim
nico, Severus Sulpitius lib. 1. Historic-e sacrae, Abulensis
in 1. Paral. cap. 19. v. 9. et alii passiin , excepto Mel-
chiore Cano lib. 11, de Locis cap. 5. elscq. qui posl Sa-
muelein soli Sauli assignat annos rcgni 40. secutus Euse-
bium lib. 10. PiKpar. cap. 3. Sed Eiisebius id retractat
in Chrouico. Paulus eniin hic Samuelem non inter ludi-
ces, sed iiiler Piophelas rcponil, adcoque tcmpiis ludieuin
finit in inorle Heli , qiii Sainuelem praecessit. Ait enim :
Et post hxc dcdil ludiccs usque ad Samucl Prophclam. Er-
go tempus Saaiuelis non Iiidicibus, sed regibiis, qiii ludi-
ccs secuti suut, annuinerat: ae proinde lotum illud tem-
piis quod ab exilu ludiciim, seii a morle Heli fluxil, usque
ad finera regni Saulis (in quo uliqueSamuelis ludicis lem-
pus coinprchenditiir) quadragiula annis definit: ilaTor-
nielliis nnno miindi 2979.
QUI FACIET OMNES VOLUNTATES MEAS.) Id est Omnia vet. i»
volila, pula ouiuia pra^cepta inea, exceplo sermone Urix
Commenlaria in Acla Apostoloruni. Cap. XIII.
193
Ilethxi, uti ndditnr 2. Rr{y. 11. 2. scilicet exccplo adulle-
rio ct iiotnicidio Uavidis : in qiio tamcu rursum fecil volun-
tatcm Dci, cum illud liumiliter confcssus cst, amare plan-
xit, et pcr pocnitentiam abolevit: ita S. Auf^ust. nd Dul-
citiurn quaest. 8. tomol. Nnm peccatum nuinerationis po-
puli, uli ct nlia nonnulla, iicc tnntum fuit, nec Inm Davi-
dis, qunm popiili, de qiio 2. Rc<j. 2i. 1. Omncs cv^o , id
cst, plerasque, pcne omncs; cum cnim in magno cumulo,
V. g. homiiium, uous altcrve tnntum deest, tlicimus o-
mnes ndesse.
vor». B. Edixit Isbael.) Suscitnvit Israell salvatorem lesum:
Graecc cnim est dativus tw Ispar;)..
Tefi »i AnTE FACIEH ADVBSTLS [Gracce, introilus) EIUS.) Id est,
anlo ndventuin cius, id cst, antc cum advenicntem, vcl ct-
iam coram co advenicnteet introcunte ad Israel. loanncs
euim fuit prajcursor Christi, et anle Christum prxdicnvit
pccnilcnlinm, ut venienti Ghristo vinm nplnret, populum-
que pra?parnret nd f;rntinm , iustitinm ct salutcm n Chri-
slo recipicndam.Sicut caim Lucifcr prxit $olem,itaIona-
nc8 Christum.
Bapt!S.«um poe^itenti^.) Id cst, baptismum qui erat
fiymbulum ct incitarncntum pffiiiitentia; , ad remissionem
peccatoriim rt iustitiambaptismoChristi recipicndain. Ba-
ptisniiis (Tf^o loannis fuil pflcnitenlia; , Chrisli vero iusti-
tia;. Vidc .Matth. 3. 11. et Actor. 1. 5.
Verj.M. CuBSUM suuM.) Scilicet tam vita;, quam siii ministerii:
quodcrat.Christo darc testimonium.cuinquclsracli osten-
dcre, nc corda hnminum ad cuin rccipiendum prxparare.
QtB» HE aboitbamini esse.) q. d. Vos putatis mc csse
Mi-ssiam, si\c (^liristum : fallimini, c^^o non sum Chrislus;
sed eccc Christus post me illico vcuiet, quem ego noa
sum di»;nus disralceare.
Nota hic humilitatcm S. loannis, qua non lantum recu-
savil .Messia) noinen et honorcm sibi n ludtcis oblntum, scd
et infrn pcdcs Christi sc nbiccit,diccns,sc non esse dignuin
Christi cnlceos tan{;ere, utpote qui esset noii tantum ho-
nio, srd et Dciis omnipolcns, ntque hnc humilitnle mcruit
cxnltnri, nec tnntuin pcdcs, scd ct caput Christi tnngcre,
eumque bnptizaic, imo esse eius paranymphus et Spoosi
amicissimus.
Veri.27. IiDiCAnTBS, id est, condcmnanlcs Icsiim nd crucem ,
iMPLEVBBUNT.scilicct, vocBS Pbophbtarum. ) Qui uno orc
pndixerunt Chiistuiii pro salutc nostra passurum et mo-
rituruin: iln Syrus. ^'idc dicln rnp. .T. 18.
Tcri.oJ. 0*^'* *"* PATRES BEPBOMISSIO FACTA EST.) Dc Christl
incnnintiunc ct rcdcmptionc miindi.
Viri.55. HaJIC DeUS ADIMPLBVIT FILII9 nostbis.) GraDcc, /?/iVs
earuin, puta patrtim noslroriim, scilicct «o6/,<; ita Pngnin.
Vatabl. Krasiiiiis,et alii. ISoslris crgo, id cst, pntrum no-
strorum , puln nostra; (^enernlioni , nostrae genti, noslro
saiculo. Alii lcgunt, filiis veslris. Eodem oinnes hae lcclio-
nes rocidunt.
\n PsALMO SECUNDO. ) 0"idnm Grocci codiccs lc{^unt
primo : qiiia nonniilli psnlinuin scciindiim ciim priino iti
unum conllant. Mi-lius nlii lc(;unt sccundo: unm commu-
niter alii psnlmuin sccundum n primo dispcscuat,uti fuse
doccl Lorinus ct Franc. Liicas hic in Annot.
Dixit.) Obiicicbnt olim Eunomius, tjuo verbo dixit? Fi-
lius ciiim est primuin unirumquc Doi Vcrbiim, pcr (piod
crcnvit otnnia. Er(;one ."odcin vcrbo dixit ad ipsiiin Vcr-
buin? Ri-sp. omnino; Vcrbuin enim cst id qiiod diritur,
ct dicciidi) prodiiritur ;;i{;uitiirqiic ; nc simiil cst, id cui
dicitur: iilius ineus cs lu. Nnin , ut dixi , diccndo f;i;v»i-
tur: cst cnim vcrbum mciilis, (|<i(id intclli^yciido dicrndo-
qtio (;t{;iiitiir, nun scmiiiniulo , iiti cicnluric siios lilios ct
fiiMus prodiicunl. Ncc alin vcrbo diciiiir, cuin sil primuin
(nlioiiui cniiii cssct profjrcssiis in inlinitiim ) scd scipso.
Siinili iiiodii Pnlcr cl Filius iKin nlio, scd codcin ninorc n-
innnt Spiriliiiii sanrluin qiio ipsiiin spiraiit ct prodiiriinl.
Triplici' Ego IIODIG GBNUI TE. ) lliinc vcrs. Psalmi i. Iripliri'
101 Piicr tcr cxponiint Inlcrprctcs. Priiiio ct optimc.dc divinn Chri-
''""" sli {^cncrnlionc. Scrtindo. dc ciiisdcin incnrnntione Vidc
dicta Hebr. 1. v. 5. Tcrlio,de eiusdciii n niorte rcsuscitn-
VoL. X.
^lione: ha;c cnim in Scriplura vocatur re<»eneratio. Uadc
etChristus voeatur primogenitus mortuorum. Apostoluse-
nim hisceverbis videturvelleprobareresurrectionemChri-
sti : in ea enim totiis est. Nec male congruit hic seosus iis
qu» dicuntur Psalmo 2. dc Gentibus et poptilis contra
Christum insurgontibus.eum scilicet occidendo, q. d. Etsi
ludaji insurgant inChristura eumque occidant, et conen-
tur eius nomen abolere; cgo lamen eum rcsuscitabo , et
secundo quasi gigoam ; nc resuscitnto ob meritum passio-
nis eius et morlis, dabo gentes in ha;reditatera,ut habeat
rcgnum et nomen aitcrnum: ita S. Hilar. Chrys. lansen.
Vatnbl. Flnrainius, Vnrlenius iu Psal. 2. el S. Ambros.
lib. 3. de Saccrd. cap. 1.
Quocircn triplicem htiius loci esse seasum, primum de
generntione divinn, secundum dc incarnatione, tcrtium
de resurrectioae, concedunt Suarcz tom. 2. de lucarnat.
disp. 4. scct. 1. \'icgas in cap. 1. Apocal. Gregorius de
Valcntia 1. p. dc ipsa Theolog. disp. 1. qu. 1. puacto 5.
Molinn 1. p. q, 27. art. 1. disp. 2. ct alii, ut sensus sit.
liPrimo,ego hodie.id cst.in 3;tcrnitale, qux est quasi pun-
ctum scinper durans, el qtiasi uiium idemque hodie, te fi-
liuin meuin Deum genui. Secundo, cgo pai iter geoeralio-
ne humana in B.Virgine, te.oChriste, hominem genui ho-
die, puta in hoc die incarnalionis et natiritatis. Tertio,
ego hodic, id est, hoc die Paschatis, resuscitavi te.Verum
quin nliis durn videtur hxc tertin cxpositio, et quia Apo-
slolus Hebr. 1. v. 5. explicat hunc locum de aeternn Chri-
sti gcnernlione, facilius dici potest, de eadem hic euindem
exponere. Ha;c cnim verbn non est neccsse refcrre ad to
resuscitans . qiiod iinmediatc pra;cessit: scd remotius ad
To annuntiamus eam , qux ad pntres nostros repromissio
fucla est: haec enim repromissio cst Christus, sive Chri-
sli filii Dci inissio in carncm et munduni, Christum cniin
Dei liliuni advenisse rcdeinploreiii.et iam natiim esse.ubi-
qiie probandum erat Paulo ct Apostolis. Alterura vero de
cius resurrcctione, probat in sequenlibus. Id ita esse iadi-
cat id quod scquitur.
Q QUOD AUTB.M SUSCITAVIT EUM A MORTOIS, Ctc. ITA »1- Verj, 34.
XIT.) Ubi nota to autcm. q. d. Probnvi Christum esse ve-
ruin ct onturalcm Dci filium ex Ps. 2. 1'ilius meus cs tu:
eqo hodic genui te. Quod autcm idcin a ludacis occisus, a
Deo Pntre sit rcsuscilatus, probo ex Isai* oo, v. 3. Quia
dnbo vobis saneta David fidclia. Tertio, quia pcr to ego
hodie {/cnui te,[.unliim probntctcxplicat idqtiod pra-ccssit,
1'ilius mcus cs lu, q. d. Filius meus es lu, quia ego hodic,
id est, in instauli a;ternitatis, genui, ct seinper gigno te.
Christtis aiilcm non est filius Dei constilutus per rcsur-
rectioncin,sc(l pcr prinia^^vam gcncrationein. Christi cniin
divinitntcin ubique inculcnnt .\posloli . nc vidcntur fuisse
inerus hnmo, iili crcdcbanl Iiida>i, idcmque poslcn crcdi-
dcrunt Ncstorius, Arrius, nliique h»rctiri: itn CEriimen.
S. Aiigust. Bcdn, Caielan. Lyrnn. Dionys. Kibcrn ad He-
bra^os l. Gcncbrnrdiis in Psal. 2. Brllnrininus lib. l. do
Christo cnp. 5. El huc tnndcm ncccdit S. .Vinbros. qui sic
cxponit, q. d, E(;o hodic proprio gcnui te, et rursuin hanc
_^ tui gcncrnlionem Iiodie conlirmnvi, cura le pcrcmptum in
I.' vitnin rcvocnvi, iteriiinque qiinsi hodic gcnui le. Resusci-
tntio cnim Christi fuit indcx diviiiitnlis ciusdcm, quia vi
diviua rosusritavit sc Chrislus, nobisque cnmdcm rcsiir-
gciuli putcsttttcin ct grntiam clargitus cst. Qui sensiis me-
dius cst, et utrnm(|uc cxpositioncm conciliat, imo iungit.
Sa*pc ciiim vcrba nrtivn Hcbr.Torum non actioncm, scd n-
ctioiiis probnlionciii, oslcnsioncm el confirmnlioncm si-
gnilicnnl, iit illiid tiinr licri dirnliir, cuin fnctiiin cssc de-
iiionstrntiir: iln Snnrhcz, ct Vnsqiicz 1. p. q. 1. disp. 18.
nuin. G. Sic crgo gcnui tc , id csl. oslcndi te gcuiluin ex
me, sivc ostcndi quod cgo genucriin tc.
Vcrum prior scnsiis dc ipsissiina aclcrna Christi gene-
rnlionc, uli siinplirior, itn gennnnior cst. Doi illn cnim
propric dicilur : lujo hodic gcnui tc. Nain in .Ttcrnilntc ct
in irlcrna gcnernlione, m6i dics ncc hcslcrni finc inchoatur,
nrc inilio crastini lcrminatur, scmper hodiemus est, ail S.
Augiist. Ilodic crgo propric conipetil iclcraitati. Nam /lo-
iU
Commentaria in Acla Aposlolorum. Cap. XMI.
die prxsentiam significai, atque in xtcrnilate nec prxteri-
ium quidquam est, quasi esse desierit ; nec futurum, quod
nondum sit ; sed prxsens tantuni : quia quidquid aeternum
esl, semper est, ail S. August. in Psal. 2. Ideiii lainen com-
pelit huiiiaaitali, sive Ciirislo hoinini, tam priinum ex B.
Virgiue gt-uiio, quam poslea a morle resuscitato, quate-
nus per resuscitationein rursuni ractus est hic boino, qui
hypostatice unitur Deo, estque filius Dei. De eo cnim vc-
re dicitur, quod sit ab aetcruo a Deo gcnitus, quod sit Dei
Filius, ouioipotens, immensus.etc. percominuuicalioncm
idiomalum, uli recte docet Molina loco iam citato. Per
hauc ergo coinmunicalionem , hic locus referri potest ad
Christum resurgentem.
QuoD Aureu st]SCiTAViT.)Hic probat Christi resurre-
ctionem, sicut paulo ante divinitatem.
AmPLIUS IAM SON REVEHSUBUM IN COBRUPTIONEM.jld
est, in morlem : mors cniiu est corruptio hoininis et natu-
rs huiuaux. Christus enim semel niortuus et resurgens,
aniplius nou moritur: alioqui nec in prima raorle corru-
ptus,id esl,putrefactus et incineratus cst.uli mox dicetur.
Dabo vobis sancta David FiDELiA ) Suncta , id est
sanctas, piaset inunificas promissiones Dci faclas Davidi,
faciain fideies, id est ratas , firmas et slabiies: quia eas
opere complebo, pisestando quidquid ei promisi de Chri-
sto ex seinine eius nascituro. Inler alia autem quae de
Christo ei promisi , est resurrectio , et regnuin aeternum
illius, et cmuium fidelium per illum , Psalm. 15. v. 10.
Quoniam non derelinques animam meam in inferno, nec
dabis Sanclum tuum videre corruplionem . Cilat Isaiae 53.
3. Feriam vobiscum pactum sempilernum , per Chrislum,
misericordias David fidcles. Misericordias vocat promissa,
quae scilicet Deus misericorditer promisil de Chrislo, quse
Septuag. vocaut otria, id est, sancla,pia, religiosa, uti ver-
tit Tertull. Ubi nola, Hebr. 'J>pn chasid , quod Septuag.
vertuut odiov, id tsi sanctum, significare pium, misericor-
dem, et per metalcpsiin, sanctum , quia signum et causa
sanctitalis est pietas, scu misericordia et eleeraosyna, uli
alibi dixi. Vide dicta Isaice 55. 3.
.„ NoN dabis sanctum tuum (Christura, Chrislique cor-
■^''' pus) viDEBE COBEUPTIONEM.) Id est putrefactiouem et in-
cineratiouem, uli dixi cap. 2. 31. Uudc R. Isaac vertit,
Non dominabitur post morlem scolex aut vermis. Aliter hic
sumitur corruptio quam v. prajced. ibi enim raortem si-
gnilicat, hic putrefaclionem: mors enira est initiura cor-
ruptionis, et via ad putrefactionera.
David enim in sua genebationb (sua Detale, sua vita
'et saeculo) CUM administbaSSEt, id est inserviisscl , vo-
LUNTATI Dei. ) Fuit euim vir secundum cor Dei , facieus
omoes voluntates eius, v. 22. Tigurin. Pagnin. et Valabl.
vertuot, David cum sux generalioni ministrasset , id est,
rexisset populum suae aetatis, voluntate Dei dormivit. Me-
lius vertit Noster : inelius enim dicitur David serviisse vo-
luntati Dei, quam suae generationi.
DOBMIVIT, £T APPOSITUS est ad patbbs suos.) Id est,
niortuus est, relatus in numerum patrum iara mortuorura,
aggregatus mortuis, quasi in lumulum et cumulum ; quod
alibi diciiur, Dormivit cum patribus, vel , Appositus est
ad populum suum, vel, Ingressus est viam universae car-
nis: haec euim via est mors, quae fideles ducitad iiniuor-
talitatem.
Vers. 37. QUEM VEBO DeUS SUSCITAVIT (putaChristUs) NOS VIDIT
COBBUPTIONEM.) q. d. Ergo locus ille Psalmi : ISon dabis
Sanctum tuum videre corruptioyiem, ad Christum pertinet,
non ad Davidem, utpote qui mortuus sit et corruptus.
vers 38 ^"^ ^*^ OMNiBus , q. d. Aununtiatur vobis remissio a
peccatis, aeque ac ab omnibus caeremoniis et legis veleris
oneribus, quibus non putuistis iustificabi ) q. d. Chri-
stusJiberavit vos non tantuiu a peccalis, sed eliam ab o-
ninibus caeremoniis, quae quia innumerae etgraves, erant
onera legis, iion coramoda. Nara eaa vos iuslificare et sal-
vare non polerant, sed solusChrislus, eiusque fides, gra-
tia et Sacramenta.
\rers,39. In hoc, id cst, per hunc, vel in hunc, scilicet Christum,
A OHNts Qui CBBDiT , fide non morlua , sed viva , quae per
charitatem opcralur, iustificatuk. ) Non per imputatio-
nein meritorum et iustitiae Christi, ut argumentatur Cal-
vinus, scd per gratiam et iustitiam infusam, quam scili-
cel Dcus auiinie ob merita Christi infuodit et iudit.
In Pbophbtis. ) lu uno e Prophetis ininoribus, qui a-yers. lO.
pud Ucbraeos siinul in uno codice iungi, ac proinde simul
quoque citari solent, puta in Uabucuc cap. 1. 5.
ViDETE CONTEMPTOBES.) I'aulus secutus Septuag. legityers. 4i.
D^^IAS boghedim , id est praevaricatores, coutemplores :
sed Noster, Aquila, Symmach. Theodot. el Ch.iid. legunt
Q'1^3 baggoim.id est.inOentibus.Vide dictaUabac.l.o.
DisPEBDiMiNi.) Ilalege cuffl Roman. noa dispergimini .
Sic et Graeca habent afxji^^iirn : ayavi^u enim idem est
quod evanesco, deslruor, disperdor , e conspectu auferor.
Opus opebob.) Ad litteram opushoc fuil viudicla.quaio
Deus per Cbaldaeos eiercuit in gentes iinpias, impiosque
ludaeos. Mystice, hoc opus est excaecatio.reprobalio et per-
ditio ludaeorum, fidei et Apostolis rebellium, ac vocatio et
u electio Gentium. Minus recte Thcoph. et Hugo accipiunt
Christi incarnationem , Lyran. passionem el resurrectio-
nem, Caietan. baptismum.
ExEUNTiBus AUTEM iLLis. ) E Synagoga , ut habentvcrt. 4*.
Greeca.
RoGABANT. ) Graeci plerique codices hahenl , rogabant eos
Genles. Per Genles Gagneius et Caielan. accipiunt Genti-
les: sed Chrysost. Theophyl. et alii accipiunt turbam et
multitudinem ludaeorum : ad hos enim pertinebat Synago-
ga. Verisimile est tq Genles e margine in teitum irrepsis-
se. Nam illud omittit Noster, Syrus et multi Graeci.
Ut sequenti sabbato. ) Ita quoque vertit Syrus, CK-
cuinen. Pagnin. Tigurina. Accedit et Vatabl. qui vertit,
inlercurrente, vel intermedio sabbalo. Perperam ergo Sca-
liger in Emend. temp. lib. 6. pag. 259. corrigit texlum
Graecum, sicque legit : ek to f<cTa?u (raeSaTwv, id est, in me-
dio sabbatorum, q. d. Diebus ferialibus, qui intercurrunt
inter duo sabbata.
Q COLENTIUM ADVENABDM. ) Id est proselytorum , Ut ha- Verj 4j.
bentGraeca, qui Deum verum colebant, non idola, quae
prius coluerant cum caeteris Gentibus. Unde vocantur (te-
Softevoi, id est, pii, religiosi.colentes Deum. Aliqui o-igofiE-
vot passive vertunt, cuUi, honorati, celebres, quasi fuerint
viri illustres.
In gbatia Dei.) Qua praeventi coeperant sequi fidem
Chrisli et Apostolorum.
Zelo.) Invidia et iudignalione. vers.io.
Indignos vos iudicatis.) Et iudicando facitis. Dum e-veri. 46.
nim iudicatis spernendain esse Christi fidem, tacite pari-
ler iudicatis vos iodignos vita aelerna. Illa enim nerao di-
gnus est, nisi qui fideni Chrisli capessil.
PB.SCEPIT.) Duin euim praediiit per Isaiam se decrevis- Vert 47.
se, et velle, ut Christus sit lux et salus Genlium , conse-
quenler hoc ipso decrevit et voluit,praecepitque Apostolis,
quos Christi praecones destinavit, ut Gentibus Christum
praedicent , ilaque eius lucein et salutera illis impertiant.
„ Apostoli enim a Deo electi fuerunt ad hoc, ut essent eius
IJ in hoc opere administri, et voluntatis eius e\eciitores.
Posui.) Certo ponam : prophetice enim ponitur praeleri-
tum pro futuro, ob fuluri cerliludinem, quasi iain non es-
set futurum, sed praeterilum. WAg dicta Isaiae 49. 6.
ET CBBDIDEKUNT QLOTQUOT BRANT PB.S0BDINATI AO Vers. 48.
viTAM .«TEBNAM.) Ex hoc loco Diooys. Carthus. et alii P'»ordi-
probare contendunt , eleclionera efficacem hominum ^^"^11^^^.
gloriain faclam esse a libera et mera Dei voluotate, non lernaQj,
ex meritis electorum, imo ante eoruin praevisiooem. Sen-qui?
sum enim e>se, q. d. Quotquot credideruut, ideo credide-
runt,quia ab aeterno a Deo absolute praeordinati et praede-
slinati erant ad vilam aeternaro. Etficax enim inlentio fi-
nis causat efiicacem electionera mediorum, qua ad finern
inlentum assequendum sunt necessaria. Quia ergo Deus
cfTicaciler eos prseordinarat ad gloriam,hinc ut fiuem hunc
assequerentur, dedit eisdem elTicacia media, puta fidem
et gratiam congruam, quibus hoc fine polirenlur.
Cornm^ritaria in Acla Apost(>Ioriirr. Cap. Jil.l.
105
ii»»n
J.
Verum quidquid sil de hac «cnlcnlia, cprte illa ex hoc ^ Secundo, quia sic erit maniresta anlilhcsis rum v. 46
loco eiricaciler probari Bulevinci nequit. Nam primo. pro quam hir spcetare videtur Lucns, q. d. Vos o ludaei, re
prxordinali. firaece est Tira/nivoi, id est, ordinali el dispo
aiti erant veluti militcs in acie et ordioe suo, ut vidcliccl
ro tempore ponorcnliir in ordine et via ad vilam aDtcrnam.
Sic enim -rxiiK foeantur ordines niilitares. Et Leo Imp.
scripsit T4xT(z«, id est, pr.'ccepta et nioduin instruendi a-
ciein ad prxlium; ut sensus sit: Crcdidcrunt, quolquot
iam ordinati et dispositi erant ad vitam xtcrnain, quut-
quot scilicet habobant vcrurn vilje aelernae dcsiderium sibi
o Deo inicctum, quolquot studcbant suae saluli, quotquot
vestigabanl modum ct iter quo se salvare, et ad vitam ae-
ternam pcrtingerc posscnt. Hi cnim vidcnlcs hoc iler ina-
nifeste a Paulo oslcndi esse fidcni in Christum, illico illam
rapcssivcrunt et amplexi sunl. Unde non vidctur obstarc,
quod Noster \crleril prxordinali, quia illud ex Graeco ex-
poni potcst, ut sit idcm qiiod praedispositl, scilicct ex libe-
ra sua dispositione sibi a Dco indita, qiix crat, cx salulis
suac dcsidcrio, ct sincero verilatis studio attendere praedi
pcllitis fidem , idcoque indignos vos faeilis vilae aBternae,
et ab eius via omnioo dcviatis ct aberralis. Gentiles vero
qui crcdunt in Christum, ea se dignos fariiint,unde a Deo
ob aterno pra;ordioati sunt ad eain ; srd incBoalc dumta-
xat et conditionatc, si vidclicet conlinenler credere, et se-
ciindum dictamcn fidei vivere pergant usque ad finem vi-
tae; alioqui si ipsi sponle vel a fide, vel a vita qiiam fid-^s
diclal, rccedant, recedenl pariler a via cacli el vii» xternsc,
et viam quae cos recta ducit ad infernum, inibuut. Sic S.
Paulus Ephcs. 1. omncs Christianos Eph<>sios vocat pre-
dcstinalos et electos,8cilicct inchoate per fidem ct gratiani,
uon completc,alioquicniin omnibus asseciirasscl salulem:
ila S. Prosper lib. dc Libero arbitrio,Salmeron,Stapletonus
et Sanchez hic , Gabr. Vasqiiez tonio 1. in 3. parl. disp.
33. cap. 12. Qui ct adduot, vilam .rlernam hic mctonv-
niice posseoccipi pro via ad vilam a;lernam, uli accipilur
loann. 17. v. 3. Hsec csl aulem vita xlcma 'id est, via ad
catiooi S. Pauli, illam examinare, et videre bene proba- u vitam ajternam ) ut cognostant te solum verum Deum, etv,
lam, consonainquc oraculis Prophetarum, ralioni etveri-
tati : ita Isidorus Clarius , Salmcron et alii. Vox cnim rs-
rzyaevoi, mililaris est.eosque significat qui in censum, nu-
merum et classcm milituni quasi adscripli,8ubChristi du-
cis vcxillo, rccla via et ordinc coolendebant in caeluin, et
cuitebanlur ad vitam aelcrnam.
Seeundo, ro pneordinati ad vitam xtemam. non ex-
primit. ncc dcfiiiit an hic praeordinatio fuerit generalis,
conditionata , inchoata, et communis omuibus fidclibus,
nn vero sprciolis, absulula. completa, et proprin solis cle-
Plis. Vide can. 13. iu S. Pouluin. Rursuin, non significat
an facta sit pcr fidrin et post mcrila, an sine fide et aiile
nierila pra?visa. Undc Dortorrs qui tenent, clcctioncm cfTt-
raccm ad gloriam factatn csse ex praevisis mcrilis, acci-
piunt hic pra;ordinalfonem gcneralcm, conditionatam, et
inchoalam, quae cst omniiim fidclium, hunrque dant sen-
som : Crediderunl quolquot ab aeteruo a Deo praeordinati
crant.ut in tcmpore, praidicante S. Paulo, pcr voeationem r erant ad vilom aetcrnain
quem misisti Icsum Clirislum. Et 1. loann. 3. 15. Ownjs lema .»-
homicida non habet vitam xternam [\A est, graliam, qua? j*'"'' *'
est via ad vitarn aeternam) in semetipso manenlem. Sic sa;-
pe in Evangeliis regnum railorum vocalur Ecclesia , quia
hacc per Sacramenta , fidern et gratiam nos dirigit ducit-
que ad caelum. Vernm id dicere noo est opus,cum haec via
et ordo includatur in vorr prxordinnli.
Porro perperam ex hoc loco colligit Calvinus, omnes fi-
dcles csse praedcstinatos; eo quod fides semrl acccpla noa
possit omitti: mulli enim a fide excidunt, fiuntquc infide-
lcs ; plurcs fidelrs inlidcliter vivunt. Drniqiie Arias sic le-
git et explirat: Cndidcrunt ii (scilicct Gcnliles) qui (non
rninus quam ludaei) pnrordinati erant ad vilam xternam:
videlur enim Lucas agrre hic de vocalionc Grntium. Ve-
nim Graece cst otoi, id est guotquot, ut verlit Noster, Tigu-
rioa , Pagninus, et passim alii: quotquot autem innurt,
non omnes crcdidisse, sed eos dumlaxat, qui pracordinali
gratiac congruae et clTicacis ponercntur in ordine, via et
rursu ad vilam aeternam , ulque iler ad illam,gratiac Dei
r^opcrando^rapesserent et inircnt. Hoc cnim iler est,cre-
derc et obedire Fivaiigrlio, aggrcgari Ecclcsiae , censcri
iiiler fidelcs. Simili modo dicas de duodecim Aposlolis : se-
ciili sunt Christum voranlcin ad aposlnlalnin , qiiotquot
praeordinati orant (ul poncrentur in ordincet viaj ad Inu-
rram Apostolicnm in caelis; ct tamen unus cx iis fuit lu-
das, qui culpa siia ab liar praeordinatione et laurea e.xri-
dit, pnmqiie irrilam fccit: diim enim Christiim prodidit,
npostolntu, gratia Dei, suo ordine et salute privatus est.
Sic rectr diriiur: Omncs fiilelcs pracordinati sunt ad vi-
lam aitrrnam: qiiia Deus pcr (idem el gratinin suarn o-
mnrs eo vofnl ctordinal, omncsque certo ad illain pervc-
nirnt, si ronliniio u«que ad fincin vilse. gratix cl vocalio-
ni Dci obscqiianlur : srd quia multi noQ obsequuntur, hinc
ea eicidiint ct pcrcunt.
1'orro pcr ordinalioncm hic, non absolutnm ct complr-
.■^ddit hoc S. Lucas, nt dcmonstrct dignilaletn fidei ef
Christianismi per eius fioein, scopuin et prae.mium, nimi-
rum Gdeles oinnes qui credunt et obediunt Chrislo, ab ac-
tcrno praeordinatos , et in lcmpnre ordinotos, vocalos et
dcstinatos csse ad vilam a-ternain , bealnni et gloriosam
in cjelis, q. d. Christianismus est vocatio nd vitatn caele-
slein et aeternarn, Christianismus cst siiblimatio fidelium
a trrrn in r.-clinn, ChristiBnismus exallnt fidelcs a vila hu-
rnana ad Evnngclirnm, bralam et divinam, iuxta illud 2.
Pctri 1 . V. 3. Qui vocavit nos propria glnria ct virtute, per
guem (Christum) maxima el pretiosa nobis promiisa dona-
vil, ut per hxc efficiamini divinx consortes nalurx. Et E-
pislola 1. rap. 1. v. 3. Iknrdictus Deus. et Pater Domini
nostri leiu Chrisli ; qui .^ccundum misericordiam suam ma-
gnam rcjcneravit nos in spem vivam , pcr resurrectionem
Jesu Christi cx mortuis, in hxrcdilatem incorruptibilem ,
et inconlaminnlam,et immarccscibili-m, conservatam in CX'
lis 1/1 vobis, qui in virtule Dci roslodimini pcr fidcm in .<a-
lnm,scdronditionalnin rt inrlioatam arcipicndanicssc cot- '^ lutem, paratam revcltiri in lcmporc novissimo. Et c. 2. 9.
Iif^iinl Primo, e\ co qiiod non sit verisiiiiilc S. Liirnin hic,
ubi tantiimdc (idc rt iuiiio saliitis agit, velle dicrre, hos
onincs usque ad uniim pcrscvcrassc in fidc et grntia Dri,
OHsrqiie snlvalos, miillo ininus euin voluisse oiiincs illiis
cerlos cl sccuros rcddcrc de sun solulr. yuocirca iioniiulli
advcrsar scntrnlia; sir exponunt, q. d. Crcdidiriint, q lot-
quot pracordinati crant ad vitain a;tcrnom, sciliccl pcr
piam upinioncm, roniccturain et confidcntiam. i]. d Cre-
dideriint, quotquut (Inbanl signum ct inititiiii sii.t pr.rdr-
stinationis. Scd inrrrtum est , nn hoc signiim ct initiuin
fucrit elficax , ut in omnibus dr fnrlo causnril salutein.
Rursuin id colligunt cx eo, qiiod non vidcatur Lui-as vcllo
direre, ncmincm pr.Ttcr cos «lui iaiii crcdidrriint , essc
■ahaluin; quod ex priina illn rxposilionr srqiiitiir: nain
muJli postca crcdidcriint.rt snlvalisiint. Slaliin rnim sub-
dit Luras: Difsemmabalur autem vcrbum Diiiiiini per uni-
*ersam regionem.
Vos gcnus electum, rcgale .sacerdotium, gens sancta, popu-
lus acquisitionif, ut virlulcs annunliclis cius, qui de (ene-
bris vos vocavit in admirnbilc lumcn suum.
MuLieRts BELIGIOSAS ) Puia zclosas pro genlilismo.vel ^'"'- W.
iudaisiiio, id cst, siipcrstilio.^us. quo; a (icntibus et ludsis
rrligios.-c vidcbniitiir, ct vofabnntur. Mulicrcs cnim sunt
blandiloqiio) , prrtinoccs, illiccs. zclosac pro siia fide vcl
pcrlidia, in piclatcni vcl pictalis spccicm prona; : unde E-
vangclium vnlde vel proinovcrc, si ci credant, vrl iinprdi-
rc, si non rrcdant, possunt, uli hic Pniiliiin iiiipi-diverunl.
iiiio expulrriint. Audi Anastasium Nictcnum lonio 6. Bi-
bliothec. Ss. Potriim q. (52. §. Oninis qiiia^pc.rrrit. Quid Unlietii
csl,a\l,mulier? cordis tancea. Sanclorum calumnia, quies'^"'^'^'
srrpciiHs, fornnx succensa , os cffrxnnUim , dux Unebra-^^^^'
rum , mngiitra detictorum, vcslita viixra, domus lcmpe-
slas, vin iMufragium, immilis fcra. ele. Quocirca S. Hicr.
od ClcsiphoQtcui toin. 2. docet, oinnes hcrescs propaga-
196 Commentaria in Acla Aposlolonim. Cap. XIV.
tas esse pcr muliercs. Simon Magus , ait , haresim condi- ^ sil)i adlKorentem.Qiiarto, ut hic pulvisin aerem exciissus,
dil, adiulas auxilio Hclcnx inei-elricis. JMcolaus Antioche- qnasi in c;eiii(n vindiclain clannet, ac in die iiidieii contra
71US oinniumiinmundiliarumcondilur, choros duxilfctmi- infideles quasi leslis ct accusalor insurgat. Cndc subdit
ncos. Marcion quoque liomam prxmisil mulicrem ad ma- Cliristus, in (estimonium supra illos. Luca; 9, o. Et, To-
ioremlasciviam. .ApellcsPhilomenem comilcmhabuit.lUon- lerabilius erit terrx Sodomorum et Gomorrhxorum in die
tanus Priscam. et iVaximillam priinum auro corrupit. de- iudicii, quam illi civilati, Matth. 10. 15. ita S. Hier. Hi-
inde hxresi polluit. Arrius ut orbnn decipercl , sororcm lar. Chrysost. Anibr. Beda et alii ibidem. Ita S. Franci-
principis anlc deccpit. Donatus Lucillx opibus adiulus est. scus Xaverius .Malaccnsi pra?fecto, eo quod iter suum ia
In Hispania Acjape Helpidium, mulier virum, cxcum cx- Sinas impcdiret, excoinmunicato illico illalaca discedit.
ca duxii in foveam, successoremque sui Priscillianum ha- In urbis porta pulvere dc calceis fuli Christus Apostolis
huil, cui iuncta Galla alierius cl vicinx hxreseos reliquit prxceperalj cxcusso, civilali cxlestem iram, multasque et
hxrcdcm. gravcsdcnunticdclades. El denuntialioni rcspondit eventus.
Vcrs. si. ^"^ "-^'' EXCUSSO PliLVERE PEDUM is EOS.) lusscrat iSam brcvi fame,bellis,morbisurbs exhausta cst.ut fcrc ad
Christus Aposlolis, ut id facerent apud eos qui Evange- soliludincin redicjcrelur, ait Tursel. lib. 5. vitae eius c. 7.
lium admittere nolienl, Matth. 10. v. 14. Idque Primo, Icomlm.) Urbs est famosa inLycaoniaadTaurura raon-
iu signum contempli ab eis Evangclii. Secundo, ut signi- tem, de qiia Plinius lib. 3. cap. 27. Altera eiusdem oomi-
ficarent se frustra pro iis tantum iter, tot moleslias etfa- nis est in Cilicia. De priore hic agitur.
Excussiotigaliones siiscepisse. Tcrtio , ut nihil e lerra hominura Disciplxi quoque rgplebantur gaudio. ) Hoc enimveri.52.
puivens impiorum, quasi maledicla et auathematizala, secum cf- Deus fidelibus aspirare solet in persecutione , prajsertim
de^cau- ferrent, neque in ullo cum illis participarent. Sic 3. Rcg. jj cum vident doctorum suorura (uti hic Pauli et Barnahae)
sis. 13. V. 9. Propheta a Deo missus in Bethel ad idololatras, ia ea constantiam et alacrilatem.
iussus est alia via redire, qiiasi propria et recta via in Be- Et Spiritu sancto. ) Puta robore fidei, spei et chari-
thel esset polluta; neve vir fidelis etsauctus vel vinm cum tatis, aliorumque donorum Spiritus sancti. Tsam crescit
infidelibus haberet communcm. Sic hic exculiunt pulve- adversii agitata virtus : lum quia adversa suntstimuli ad
rem, quasi impium, utpote civilatis impiae, idque in inco- acriorem luctam, roburque colligendum, tum quia Deus
lasimpios, ut hoc signo denotent eos esse quasi anathe- congruum hoc merito patienliae praemiura rependit, ut
jna, execratos, et condemnationis teternaj obnoxios, ac athletae suo generose certanti animos addat, viresque ad-
proinde se eorum nihil, ne pulverem quidem velle habere augeat.
CAPUT DECIMUMQUARTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus et Barnabas IconiimuUos convertunl: inde pulsi a ludwis fugiunl Lystram, ttbi sananles claudum, ho-
iiores divinos lovis et Mercurii, sibi a genlibus delatos refutant : hic rursum opera ludceorum lapidati, fugiunt
Derben, ac tandem relegenles suum iter, confirmatis fidelibus ordinatisque presbijteris, redeunt Anliochiam.
1. -^r-^ACTC.« est autera lconii, ut simui introirent in synagogam ludaeorum, et loquerentur, ita ut crederet lu-
H^ d.Torum et Graecorum copiosa mullitudo. 2. Qui vero increduli fuerunt ludaei, suscitaverunt, et ad ira-
■M. cundiam concitaverunt aniraas gentium adversus fratres. 3. Multo igitur tempore demorati sunt, Cducia-
liter agentes in Domioo, testimoiiium perhibente verbo gralis suae , dante signa et prodigia fieri per manus eo-
rum. 4. Divisa est autem multitudo civitatis : et qiiidam quidem erant cum ludaeis, quidam vero cum aposloiis.
5. Cum autem factus esset impetus Genlilium et ludajorum cum principibus suis, ut contumeliis afficerent, et lapi-
darent eos, 6. Intelligentes confugeriint ad civitates Lycaonice, Lystram et Derben , et universam in circuitu re-
gionera , et ibi evangelizantes erant. 7. Et quidara vir Lystris infirmiis pedibus sedebat. claudus ex utero raatris
suae, qiii nunquam ambulaverat. 8. Hic audivit Paulura loquentem. Qui inluitus eum, et videns quia fldem habe-
ret ut salvus fieret, 9. Dixit magna voce: Surge super pedes tuos rectus. Et exilivit , et ambulabat. 10. Turbee
aulem cum vidissent quod fecerat Paulus, levavcrunt vocem suam, lycaonice diceotes : Dii similes facli hominibus,
descenderunt ad nos. II. Et vocabant Barnabara lovem, Paulum vero Mercurium: quoniam ipse erat dux verbi.
12. Sacerdos quoque lovis, qui erat ante civilatem, tauros et coronasanle ianuas afferens, cum populis voiebat sa-
crificare. 13. Quod ubi audierunt aposloli, Barnabas et Paulus, conscissis tunicis suis exilierunt in lurbas, claman-
tes, 14. Et dicentes: Viri, quid liaec fucitis?et nos mortales sumus, similes vobis homines, annuntianles vobisab
his vanis converti ad Deum vivum, qui fecit coehim , et terram, et mare , et omnia quae in eis sunt : 15. Qui in
prffiteritis generationibus dimisit omnes genles ingredi vias suas. 16. Et quidem non sine teslimonio semetipsum
reliquit, benefaciens de coelo, dans pkivias et tempora fructifera, implens cibo et l^etitia corda nostra. 17. Et haec
dicentes, vix sedaverunt lurbas ne sibi immolarent. 18. Supervenerunt autem quidara ab Antiochia et Iconio lu-
daei : et pcrsuasis turbis, lapidantesque Paulura. traxerunt extra civitatem, existimantes eum mortuum esse. 19.
Circumdantibus autem eum discipulis, surgens intravit civitatem, et postera die profectus est cum Barnaba in Der-
ben. 20. Cumque evangelizassent civitati illi, et docuissent multos, reversi sunt Lystram, et Iconium, et Antio-
chiam ,21. Confirmanles animas discipulorum , exhortantesque ut permanerent in fide: et quoniam per muitas
tribulationes oportet nos inlrare in regnum Dei. 22. Et cum constituissent illis per singulas ecclesias pre«byteros,
et orasscnt cuni ieiunationibus , commendaverunt eos Domino , in quem crediderunt. 23. Transeuntesque Pisi-
diam, venerunt in Pamphyliam, 24. Et loquenles verbum Domini in Perge.descenderunt in Altaliam : 25. Et inde
iiavigaverunt Anliochiam, unde erant traditi gratiae Dei, in opus quod compleverunt. 2tj. Cura autem venissent,
et congregassent ecclesiam , retuieruht quanta fecisset Deus cum illis , et quia aperuisset gentibus osliura fidei.
27. Morati suot autem tempus non modicum cum discipulis.
Vers, 1,
Factuu est Iconii, ut, etc. loquerentur, id est E- T titudo.) Ita S. Chrysost. Inter Graecos bic conrersosiIlu-„
vangelizarent Cbristi fidem et legem, ita ut crederet strissima fuit S. Thecla,miris laudibus a Patribus celebra-sio s
luDiEORU]! ET GRiC0RUM,id estGentilium, copiosa mul- taetnuncupata, Apostolica,acprimogeaitaS.PauIi.HaecTbecl«.
Commenlaria in Acla
cnim desponsa iuveni nobilissimo, dilissimo ct formosissi-
mo, ait S. Epiphnn. hairesi 78. audito Paulo ardcnler dc
■vir^inilale disserrnle, sponso rclirlo, od casturn Chrisli
cselcslis sponsi Ihalamum advoi^avit, eiquc scsc votovir-
pinitnlis sacravit, idcoque a niatrc et sponso nccusata,
j)lurifr)a, et n^axima tormentorum {jcneia constnntcr sub-
lit, ac illaesa supiTavlt, nimirutn ij^nns, scrpcntcs, leones,
uriios, tauros : elc. in quibus aslitit ei Chrislus, prrc sc
forens viillum S. 1'nuli, cam conforlnns. TraditS. Chrys.
hic homil. 20. Tlicclnni, ut cuslodcm carccris, quo l'uu-
lus lionii dctinchatnr inclusus, sibi conciliarct, gcmmis
ac inundo mulicbri distractis, pccuniam inde acceplain
illi donasso, ut ad Pauli colloquitim admiltcrctur. Aticli,
ail.f/e livala Tliccla illa, ul Vaulum viikrct, nurum suuin
dcdit : tu autcm ut Chrislum vidcas, ncc obnlum das. .\d-
dit S. Uieron. cpist. od Oocanum tom. 9. Thecla, ail, post
tenlutionem passionis Antiocltix, a Paitlo prohibctur pari'
tcr pcrfjcre. Nain, ul linhclur in Actis S. Thetlce, qua; pro-
bal Ilaron. Thccla a tormcnlis libcra vcrbi cupida, majji-
stri avida, profccla cst Antiochiam PisidiK ad Paulum :
scd ipsc , ne quod oircDdiculum daret Evangelio , eain
dimislt.
Prwclare S. Ambros. libr. 2. do Virf;. ens exhorlans :
Thccla, ait, doceat immolari , qux copulam fugicns nu-
ptiitrum, ct .«;)0«.v( furorc damnatu. naturam cliam bcstia-
rum vencrationc virginitatis mutavil : namque parata ad
fcras, cum aspcclus quoqne dcclinaret virorum, ac vilalia
ipsa sxvo o/fcrret leoni, fecit, ut qui impudicos dctulcranl
oculos, pudicos rcfcrrent. Ccrncrc erat lingcntcm pcdes be-
stiam cubitare humi, muto testificante sono, quod sacrum
virginis corpus violare non possct. Ergo adorabat prxdam
suam bestia, et proprix oblita naturx.naturam inducrat,
quam homines amiserant. Et S. Zcno Episcopus Vcronen-
eis scrin. dc Timorc : Adversus Thcclam , ait, accuwtor
acerrimus eximil lingux gladium, cum suis sibi ministris
publicx legcs inscrviunt. Stimulis acuitur fcritas in fcro-
citatem, ct lamen mitior hominibus invcnitur. Ne quid sa-
ne lam dirx inhumanitatis decsse videalur , immitluntur
et marina monslra. Laciniis omnibus cxpoliatur puclla,
vestitur inccndio. Intcr tot tnstrumenta mortis, spcctatore
metuente, secura calcat gcncra univcrsa tcrrorum. Iiicolu-
mis quasi orbc subaclo, dc illo feralis cavcx loco iam non
miscrabilis.scd mirabilis funcrco habituexcedit,vicli sxcu-
li triumphum rcportans, quam tot suppliciis omncs crcdi'
deranlperituram. ElS. Na/.ianz.in Proeccpt. ad Virfjin.
Quis Theclam necis eripuil flammxque pcriclo ?
Quis validos ungucs vinxil rabiemque ferarum ?
Virginitas. 0 res omni mirabilis xvo!
Virginilas fulvos potuii sopirc lconcs.
Quocirea ab Isidoro Pclus. cpist. ad Tharasium, et ab a-
liis, Thccla vocatur Protomarlyr , co quod inler focininas
prima proChristoin thcalrum dcsccndcril.iinpictatein per
lormcnla proslravcrit, ct triumphum lidci nc virfjinilatis
c(;crit. Undc idcin Isidor. Pclus. lib. -1. cpist. IGO. Adde,
inquit, mulicbrium vicloriurum ac trophxorum caput, hoc
cst , illam omnibus laudibus cclcbratam Thcclam , qux
tamquam immorlalis pudicitix culumna prostat, qu:vque
e mcdia turbidarum affcctionum tcmpcstatc.tamquam fax
incensa, ad portum ab omnibus ftuctibus immuncm appu-
lit. Hinc S. Hicron. in Chronic. celebcrriinam illain .Mc-
Inniniii compnrat Therlae. Et S. Crcf^or. Nysscn. fratcr
S. Hnsilii cp. nd Olympiuin monnchum, asscrit sororcin
suain Macrinniii , ob cj^rcjjiuin snnctitalis inoritum , di-
ccndnin cssc Thcclam, idqiie c.\ ca;lcsti pra?nunlio. Dcfun-
cta cst Thccla anno «talis circiter 110. scpultn Scloucia»,
ubi mirarnlis clnra, tolins Oricnlis concursu, oliin visi-
tabntur. Kclata inter Sanclos in Martyr. Itomano lcjjitur
dic 23. Scptcmbr.
Prx'lcr iilios scripsit vitnm S. Thocla? nasiliiis Sclcuciaj
Episcopus, siib nnnum Domiiii loO. qiiiConril. Constnn-
tin. ct Chnlccdonciisi iiilrrfiiit, ciiiiis cxcmplnr (ir.Tociiin
lloina' cxlat in lliblioth. Sfortinna, quom niipcr liislrnvi,
quod in Laliuuin idionia IranstulitrclrusrautiiiusDcca-
Apostolorum. Cap. XIV. 197
^ nus Bruxcllcnsis. In ea mulla Basilius narral do S. Paulo.
qusB Lucns pra;termisil,utqiiod Christus Pauli spccie The-
cla; ad i.-jnem damnalie aslitcrit, camque conforlarit, et
ab ignc intariain servarit: quod Paulus ob Theclara a se
conversnm fucrit incarceratus, nagellatus et in exilium
nctus delitucrit cuin Oncsiphoro ciusqiie filiis in scpulcro,
ibiquc pliircs dies cibo abstincns oiaverit pro Thecla ad
rojjum damnala, qua; liborata ad Pauliim accessit, cum
coquc Anliochiam perrcxit, iibi bcsliis obiecla, sed a Deo
erepla, Paulum rcquirons, ab co Icouiiim rcinissa lidei
pro|)a,'janda; causa, postquam mullos ibidcm cl Selcuciae
ad Chrisluin convcrlissct, post mullos afjones cl miracula,
haudquaquam vila dcfuncta cst . scd viva subsidcns, in
terram ingrcssa. qux Vco ita volcnle in eius grtdiam di-
sccssit , scquc illi aperuit co in loco , quo divina ac sacra
Liturgix mcnsa constructa . in orbe columnis argcntoque
undique fulgcntc cincto est conslituta. Lnde tamquam ex
canali virginaWs sux bcncficcntix , copiose ibidcm pro-
fluenlis, conlra omncm dolorcm atque xgritudincm sulU'
D tares remediorum fonles cgcntibus postuiantibusque emit-
iit: ita ut locus illc publica iam medicinx officina, ut com-
mune tcrrarum orbis propiliatorium sit cffcctus. Ha«c Ba-
siliiis, qucm laiidnt Bnron. in .Martyr. die 23. Scptembr.
Eadcin habent Allhcliniis, Mclaphrastes cl alii in vila S.
Tlieckc. Non qiiod S. Tliccla noii sit inorlua, scd quod in-
stor S. loannis, in locum subterraneum sibi a Dco desti-
natum dcsccndcns, ibi nnimain virfjincain uni Chrislo di-
catain dcbilnmqiic rcddiderit. .\diicit doindc Basilius, li-
briiin socundumdc.Miraciilis S.TIiocla}. Siinili modo Deus
Mosi in montc Ncbo, S. Clomcnli in niari, S. Catharina
in Sinn, S. Afjatha;, ct aliis por anj^^olos paravil oi adorna-
vit scpulcrum, imo mausoheum. Doniquo Bnsilius S. The-
clain qiioque vocat Protomai lyrcin, (]iiia priii>,i miiltotics
niarlyriuni paissa c.';t, csto Dous enin miraciilase a niorle
pra;sorvarit. Eamilem vocal .\poslolam, quia lidcin Chri-
sti disscmiiiavit. Eadcm virfjinum fuit dux ct primiccria.
Horiiin omnium doctor, ct inceiitor fiiil S. Paiilus. qui
et S. Thcclae abcunli, iiliimiimqiie sanclitalis et |>ci fcctio'-
p nis nionilum a se posccnli, hoc dcdil: Bcnc se lutbent ra-
tioncs tux, 0 virgo. hi omnibus fidci robur tux excclluit.
cl iam Apostolicos labores curriculaquc supcrasti, ctc. Abi
igitur, cl verbum doce, Evangclicumque cursum perp,-
cc . ct in partem mei pro Chrislo laboris vcni. Eo cnim te
Christus mca opera selegit . ut ad Apostolicum te eliam
munus proveherct , ct urbcm aliquam nondum Christianx
rcligionis prxccplis imbulam tibi commiUerct. Mam el tibi
tua lalcnla mulliplicanda sunl. Ha;ccl plura Basilius.qui
subdit,Thcclain profccta Sclcuciam, ibi inullos convertis-
sc, ac landom ibidoin in pacc quicvissc. (Jiiocirrn S.Chry-
soslomiis dilnudnns S. Thcclam, cnin ob tot tantosquea-
goncs forlitcr siiporalos magnum.anie victoriam martijrii,
martijrium appcllat.
Iconii quoqiic Paiilus convertit S. Tryplia?nam ct Try-
pliosam, quas proindc snliital ct laudat, quod laborcnt m
Domino, puta in promovonda lidc et piolatc (Zhrisliana.
Roin. 10. 12. dc qiiibus in Homano Marlyrologio die 20.
Novcmbr. ila lc^^iiinis : lconii in Li/caonia SS. mulicrum
D Trijphxn:c et Trijplto<x , qux S. Pituli prxdicatione , cl
cxemplo Thcclx, in Christiana di.<ciplina plurimum pro-
fcccrunt. dc quibiis habcntur plura in actis S. Tbeclse.
Ad IRACLNDUU COCITAVF.ni.ST [ sx»zv,<rxv, id CSt,»Ha-Vcr9
lignitatc implcvcrunl, fcccrunt mnlos. hoc est, malevolos,
avorsos,()lVonso3, irnciindos 1 adtersis fratres.) Id cst,
Christinnos, pra'scrtiin A|)ostolos. quasi no\ntorcs csscnt
et turbalorcs Rcipubl. inducontcs novuni Doum criicili-
xuin, ciusquo novnni lidcm ct rclijfjioncm. Noniiulli (jraeci
codircs, tcstc Bedn, et Lnlini innnuscripli nddunt: Deus
autrm parcm frcil, q. d. Dcus iiinlii^nilntcin hniic et m»-
lcMilonliam discussil, converlilqiic in boncvolcnliain, ac
(icntilcs bonij^nos cl benevolos .\postolis clTocil. iiixta il-
liid Proverb. Ki. 7. Cum plncucrinl Domino vix hominis,
iniinicos quoquc cius conrcrtct ad pacem. Idem per omnin
hodic cipcriuntur viri pii. prccscrtim Aposlolici, cl qui
193
Commcnlaria in Acta Apo^tolorum. Cnp. XIV.
animas Deo liicrifaciunt. IJcm exnerla S.TIicresia in pro- A hoc miraculum palravit. Mystice, magna voce evocandii
j_ /~v j. j: L 1 : ;ll- 1« ■'* ._• „..: «~ .._i...l: i:i: c .:
Vers.4.
Vefs.5.
pagaiido suoOrdine, dlcebat se coiiipcrisse, illa monaste
ria fuisse ntilissima , quse initio pliis contradictionis et
perseculionis sustinuissent. Quocirca neminem debere a-
nimo cadere, cum in primordiis magnorura operum odia
iusurgunt : lioc enirn cvidens csse signum secuturi fru-
ctus ; sicut aspera hiems et nives signum, imo causa sunt
copiosae frugis et mcssis seculiirae.
MOLTO IGITUB TEMPORE DEMORATI. ) VoX igUur TC-
spicit versum primum, esto remoliorem,scilicet to ut cre-
deret ludxorum et Grxcorum copiosa multiludo : ha?c e-
nim causa, scilicet copiosa convcrsio, fecit Paiilum et Bar-
nabam diuliusibidcm dcmorari. Autcerle respicit id quod
est in Gra>cis nonnullis: Deus autem pacem dedit. Pax e-
nim sinebat Aposlolos ibidem commorari , ct fiducialiter
cvangelizare. Deiiiquc ad proxime praeccdentia referas hoc
sensu, q. d. Quia IudKi averterant animos Geiililium a
Paulo et Barnaba, hac de causa iidem ibidein diutius com-
niorati sunt, ut sua paticnlia, constantia, sanctitatc, zelo
est, qui per pravam consuetudinein maliliam fere vertit
in naturam, cuius symbolum fuit Lazarus mortuus qua-
tridiianus, quem Chrislus valido clamore et lacrymis e
sepulcro evocavit, dicens: iMzare, veni foras, loann. 11.
43. itaexS. August. Beda.
SuRGE. ) Grseca, Syra , et nonnulli Latini codices ad-
dunl : Tibi dico , in nomine Domini lesu Chrisli, surge,
elc. Ubique enim Apostoli lesum Christum prxdicabant,
eoqueinvocalo miracula patrabant,ut populis ostenderent
ipsum esse Salvalorcm mundi.
ExiLlviT. ) Illico in pedes se erexit, tnm ex agilitate
pedum sibi a Paulo reslituta, tum ex Ixtitia, iuxtaoraeu-
lum Isaiae 33. 16. Tunc saliet sicut ccrvus claudus.
Dll SIHILES FACTI HOMISIBUS ( GraJCe o//oioj56vt£; , id Vers 10.
est assimilali , puta assumcntes speciem humanam ) db-
SCENDERUNT AD NOS.) Sicut Chrisliani e S. Script. et hi-
storiis norunt angelos saepe hominibus apparuisse in cor-
pora assumpto : sic idem de suis diis credebantGentiles.
et miraculis cos ad se et ad Christum convertcreut. Undc |j Uude Poctae mulla fabiilantur de lovis, Saturni, Mercurii,
et sequitur v. 4. Divisa est aiitem multitudo eivitatis, etc.
FiDUCiALiTER AGENTES IN DoMiNO. ) Confidenter , li-
bere et intrepide evangelizantes verbuin Domini : hoc e-
nim est TrappviTia , de qua dixi cap. 4. 29. in Domino, id
ost, in negotio Domini, pula in Chrisli Evangelio propa-
gando: vcl in Domino, id est, ope Domini. Vide can. 23.
in S. Paulum.
Verbo GRATiyB sCiB.) Evangelium \ocdiV\iT verbum gra-
iix, hic et cap. 20. v. 24. et 32. Primo , quia summam
gratiam annuntiatet aflert,nimirumDei amicitiam, iusti-
liam, salutem et vitam aelernam. Secundo, quiadoclrina
eiuset pra;cepla sunt gratiosa , nimirum blanda , suavia
el elTicacia, quae animos etiam duros et ferinos flectunt,
molliunl, inciirvant.
DiviSA EST. ) E(r;(^i(r5i;, id est, scissa est ; schismate se-
cta et divisa eH.
CuM Apostolis.) Paulo et Barnaba, qui a Spiritu san-
aliorumque dcorum descensu in tcrram, amoribiis, praa-
liis, facinoribus et geslis. Porro ignorarunt Gentilcs Filii
Dei descensum in carnpm per unionem hypostaticam,quo
factus est hoiiio. Hinc palet Paulum et Barnabam siipra
hominem, divinum quid spirasse in vullu, voce, moribus,
miraculis,ut viderentur non tam hominesessc, qiiam an-
geli, imo dii de caelo lapsi. Vide Euseb. lib. 3. Praepar.
Evangcl. c. 9. Vir crgo .\postoIicus eos imitetur, ut inter
homines, ait S. Chrysost. quasi angelus angelice vivat,
et angelorum sanclitatem, spiritum, beueficentiam, sua-
vilatem et gratiam imitetur. Hinc Apostolus, ad (lalatas
scribens cap. 4. 14. Sicut angclum Dei, inqiiit, excepistis
me, sicut lesum Christum. Sic S. Petrum quasi angelnm
Dei veneratus est Cornelius, Actpr. 10. 23. Ita S. Ber-
nardus, S. Dominicus, S. Fraocisciis colcbantur a popu-
lis qiiasi homines caelo delapsi. Vide dicta Malach. 2 7.
ubi sacerdos voratur Angelus Domini cxercituum. Sic et
cto, cnp. 13. 2. missi sunt evangclizare, aeque ac duode- /i Alexander Magnusludaeis licetinfensus,adora^it laddum
^: :n; „-: ; _ nu^l^i^ ^ T>__i;n _: ; i..l-i_ :•.
cim illi primi a Christo
Ut contumeliis afficebent. ) Melius transtulit In-
terpres Graecum uSpeaai, quam Pagnin. Erasmus et Va-
tabl. qui vertunt, ut vim faccrent ; quia Apostoli contu-
melias non limebant, hinc eis vim intentant, ait Erasmus;
sed neque vim lapidationem aut mortem limcbant,etGrae-
rum ufipi; proprie significat iniuriam et contumeliam ver-
borum, non vim verberum.
Et lapidarknt eos. ) Quasi blasphemos.
Ixtelligentes.) Apostoli hanc Indaeorum et Gentilium
conlra se conspirationem. Unde Tigurina vertit, re in-
tellecta.
Infirmus pedibus.) A^vvaro,-, id esl, impotens, invali-
dus, qui scilicet pcdibus non poterat consistere, nec am-
bulare ; unde perpetim sedebat, vel iacebat. Similem clau-
dum simili modo sanavit S. Petrus cap. 3. 1.
Qui intuitus EUM.) ATevio-a; «uTM, id est , cumincxm
oculos defixissel , cum ivtento et fixo obtulu eum esset
intuitus.
Et videns QUIA fidem haberet, ut salvus fiebet.)
Nimirum quod crederet dictis Pauli, speraretque se ab eo
curandum et sanandum, ac tacite sanilatem ab eopeteret
et efllagitaret. Nam eius desideria vultus , oculi , gestus,
alteniio, in audiendo, satis prodebant, ait Beda. Rursum
spiritu prophetico Paulus penetravit in animuin claudi,
viditque eius fidem, spem et desiderium sanitatis. Simili
dono discretionis spirituum S. Hilarion videbat secreta
cordium, leste S. Hier. in eius Vila. Idem donum habuit
S. Antonius, S. Franciscus, S. Catharina Senensis, S. I-
gnatius,S.Xaverius,etaIii. HinciufertS. Chrys. animain
huius claudi prius sanatam esse per fidem, qiiam corpus.
Dixit magna voce.) Ut tolamullitudo, et claudusqui
longius aberat, eam audirent, scirentque non esse magi-
eam mussitationem et incanlalionem. Rursum magna vox
indicium et effectus erat maguae fidei et spei, qua Paulus
Ponlificem eorum, eiqiie omni postulata concessit.
Et vocabant Barnabam Iovem.) Primo, Barnabas ver?. ii.
statura, et forte aetate erat grandior, ait Lyran. PauIiisBafa-
vcro parvo, contracto et incurvo corpore. Unde de eo ail tJr^up^j"
S. Chrysostom. tricubilalis est, et cselostranscendit. Idemtfr oh
tradit Nicephor. formam et figuram Pauli describens lib. ''" "u-
2. Hist. caput 37. Secundo, quia Barnabas, ait S. Chry-'*''.
sostomus, vultu erat piilchro et ioviali, oeque ac moribus n
liberalis, benignus, beneficus; sicut lupiter dicitur a iu-
vando, ait Varro, quasi iuvans paler; ac Grajci eum vo-
canl ;>;va, quod viiae sit auctoF. Unde Cicero lib. 2. de Na-
tura deorum: A Poetis, inquit, dicilur Divum atque ho-
minum paler, a maioribus autcm nostris Optimus maxi-
)nus. Et quidem ante optimus , id est beneficenlissimus ,
quam maximus; quia maius est, cerleque gratius prodes-
se omnibus, quam opes magnas hnbere. Nihil enim ita di-
vinitati est proprium, atque benefacere : ipsa enim est ve-
iut mare bonorum, in omnia exundaus, et quasi sol radii»
U suis omnia qiiaquaversum illustrans, calefaciens, foecun-
dans. Quocirca nil hominem ita similem Deo reddit, oc
beneficentia in oranes. Hinc Nazianz. orat. de cura pau-
perum : Esto, ait, calamitoso Deus- Quapropter Genlile»
lovem coronabant corona ex olea, quae semper est virens,
pingiiis, benefica, et multae utilitatis. Nam ut de eo canit
Orpheus:
luppiter omnipotens est primus. el ultimus idem.
luppiler est caput et medium : lovis omnia munus.
luppiter est fundamen humi, ac slellantis Olympi.
Terlio, quia Barnabas sua specio et gravitate sileos as- j^
sislebat Paulo, eique quasi nuntio et praeconi suo annue-
bat, uli lupiter annuit Mercurio, eoque praecone utitur.
Unde nonnulli putant lovera ab Hebr. lehova, et per cra-
sin /oya,qui per Mosen etProphetas est locutus, esse Dun-
cupatum. Certe Varro lovem ludaeorum Deum eaie puta-
vit ait S. Aug. libr. 1. de Consensu Evang. cap. 22. Sie
Commentaria in Acla Aposlolorum. Cap. XIV.
199
Mo9C8 fuit quasi Deus Pharaonis et ..r^pli , cuius Mer- ^ rogl. lib. 33. Deoique proTerbiuro esl, xeipo« «p(i«f, id est,
Paului
Mercu-
nui.
curius, id est os et iolerpres, fuit Aaron. Audi Deum ad
Moseu loquenlem Exodi 7. 1. Ecce constUui le Deum Plia-
raonis. et Aaron frater tuus erit Prophela tuus. Modum
subdit ct explical: Tu loqueris ei otnnia qux inando tibi,
el ille 1'jquelur ad Pharaonem, ut dimiltat filios Israel de
terra sua.
PAtLLJf TEBO MbBCIBIIM, Qll05IAlf IPSB BBAT DIX
rEiBi. ] Mercurius fuit Io?ia filius, ex .Maia Allanlis lilla
genitus; habitus est Deus sermonis el facundix : diclus
esl Mercurius, quasi medicurius, id est medius inter ho-
mines currcns, inquit Arnobius, et S. .\ugustious lib. 1.
Civil.cap. 14. eo quod sermo inter horoines currat medius.
Graece dictus est lour.;, Hermes, (isque Trisniegistus, id
est , ler maximus) airo to-j cpuj x«i ar.^aj-jat, quod ioqui
excogiloTeril et machlnatus sit, ait Plato in Cratylo, et
ibidcrii Proi lus : vel ut Phavorinus, «-o toj uc,'a, id csl an-
nunlio. Unde el Iris dlcta, quasi nimlia Deoruro , ca.'li et
pluviae. Hinc Horat. lib. 1. Carm. ode 10.
Mercuri facunde nepos .Atlantis ,
Qui feros cultus hominum recentuni
Voce formasti catus, et dccorx
More palxstrx.
Te eanam magni lovis, et deorum
Nuntium, cunxque lyrx parcntem.
Dnde et mercibus praeeral: inde Mercurium nuncupatum
esse censel Feslus, quasi merciuin ciirain, eo quud ioler
vendentes et cnientes serino sit medius, quo paciscuntur
et contractuin ioeunt. Ideo et alas in capile et pedlbiis i-
psi addunt,volcnte8 slgnare veloccra ferri per aera sermo-
nem : ideo et nuntius dicilur, quia pcr scrinonem omoia
eounliantur, ait S. Auguslln. lib. 7. Civit. cap. 14. Hine
secuodo, .Mercurius dlclus est Deus oratoruin, mercato-
rum, negotiirrum, pala?stra?, viarum et itinerum dux : uu-
de pedibus eius donl t^laria, eumque .Uitcm et .Alipedem
Tocant. Dcoique dictus est cordis el sennocioationis do-
minus. rationis et veritalis Deus. Hinc victimarum lin-
communis Mercurius, sigoificans opes et booa in coromu-
ne esse confercnda, publicsque ulilitati studeodum, de
quo Lucianus in Votis.
Paulus ergo vocatur Mercurius: Primo, quia Barnabapour'
non tantum erat interpres, sed et dux verbi: facuodia c-Rf.-p.
nim praecellebat Barnabam. Secundo, quia non lantum e- '•
loquens erat, sed el cfTicax in dicendo. Unde S. Hieron. ••
Apolog. ad Pamniach. pro lib. coutra lovio. Quotiescum-
que, ait, Paulum Apostulum lego, videor mihi non verba
audire, sed lonitrua. elc. quocumque respexeris. fulmina
Sttn/.Tertio,quia pollebat Eapientla, eamque verbis expri- 3.
mebat: unde Fcstus prxses cara admlraus dicebat: Insa-
nis Paule; multx le litterx ad insaniam convertunt, Act.
26 24. Quarlo, quia in lerliuin cxluin raptus, caeleslis vi- 4.
debalur oralor, el nuotius e caelo ad hoiiiines missus, qui
non nisi caolestia spiraos, hoiiiines Orco addlctos revoca-
re, caelesles efTicere, et in caelura transmitlere salagebal;
_ ideoqiie draconum, id est daeinonuro, suggestiunes discus-
■D sit, bella et litigia sustulit, paccm pk-uani iuduxit, legeiu
etgraliamChristi propagavit.totlqueorbicummuoemfecil.
Sacebdos QLOQiE loFis, QLi ( scllicct lupiter, ut pa-^'«" '*•
tetexGraeco, non sarcrdos] ebat a^te civitateii.] q.d.
Qui [lupiter ) in suburbiis suam habebal araiu et tem-
plum, aeque ac suura sacerdolem el sacrificuluin: ila Grae-
ca el Syrus.
Tacbos et cobo^as. ) Id est, tauros coronatos. Est
hendiadys, qualis est illa Virgilii 2. Georg. Victori vela-
tum auro vittisque iuvencum, id est, velaluro aurcis vittis.
Et cobonas.) Quas capiti victiraK, pula tauri, impone- *'i<"'io"«
bant, iisque illuin coronabant, ut significarcut victiraam ^^^""„f,
hauc dari lovi, qui est rex reguro. Uode ct apud Pcrsas ,
noo lantum sacerdoles eius coronas gestabunl in capite,
sed et quotquot praejcntes adcrant: quiu ct lcmpli fores,
aras, culuinnas, etc. serlis el coroois exornabaol. Idein
fecere ludaei parla vicloria 1. .Machab. 4. v. 57. Idem fe-
cerunl olim, et ctiamuum faciunt Christiaui. Uodc S. Pau-
guas offerebant .Mercurio, teste Homero: ita Pierius Hie- Q linus in natali 3. S. Felicis ait:
roglyp. lib 33. cap. 40. et 42. Ubi addit, Mathematicos
docere, lioguain regi a stella Mercurii; sicut splen regi-
tur a Saturno, hepar a lovc, sangiiis a Marte, cor et ce-
rebrum a sole . rcnes et geoitura a Venere, slomachus a
luna. Tertio, Ciccro, Aristides el alii traduot, Mercuriuin
iuveoisse non tantum litleras, sed ct mu<:iram et palx-
strain, luclamque ac Geometriam. Uiide a Galeno in Sua-
soria, Mercurius vocatur arliuin omolum parens. Idciico
Maiae et lovis filius dicitur, hoc est, roj voj xxi yoo/r.Ts-jjj,
eo quod ex meolc et prudentia oratlo ducatur: vcl, ut
Phuroutus ail, ideo Maia oalus est, id esl, cx speculalio-
ne et inquisilione; uaii cnim, id est, obsletrix, quae obsle-
Iricandi oni''iuni parlurientibus gcrit, ita dicta est, qiiod
scrulando et loquircodo fuetus lii luccin producot. lunio-
rera quoque ctTingcbant Mercuriuin , eo quod non scne-
scat oratio ; et quadratum, propter firmilalem et vcri ser-
Spargite flore solum, prxtexUe limina sertis.
Porro corooa primilus soli lovi et diis dabatur. Corona ^-
nim symboluin est absoluts perfectionis,cuniuli boooruro,
rcgoi , victoriae, triumphi, fclicitatis et gloiiae , quae soli
Dco coinpctit. .\udi Plioiuiii libr. IG. cap. 4. Antiquitus
nulla corona nisi Dco dabatur: postca hcroibus quoque
data esl.Unde subdil Plioius ; Feruntque primum on.niuin
Libcrum patrem imposuisse capiti suo ex hedera: postea
deorum honori sacrificantes sumpsere. victimis simul co-
ronatis. Idem lib. 12. cap. lO.Coronas ex cinnamo inter-
rasili auro inclusas , primus omnium in templis Capiiolii
et Pacis dicavit Imp. Vespananus. Ita Pausaoias in Elia-
cis memorat lovein ex auro ct ebore facluin, ac olea coro-
natuin iu sede sua sedere. Vide Tertull. libr. dc Corona
mililis. Hoc exemplo Samii ob placatum sibi ab .Esopo
( ut habet eius vita ) Croesum, .Esopo ad eos rcdcunti, ve-
lut salulari cuidam nuinini.coronas attuIeriinl.Hinc irri-
roonis robur. Quarto, .Mercurius erat caducealor, inter
prcs, praeco et nuntlus dcorum ad homines: unde ab Or- p. sus fuit .Metellus Pius, qui sc in Hispania Dcum faciebat .
phco vocatur lov is angclus, cl ab Hesychio «•jotyyi)o;: quia " dum paticbatur sibi in transenna scdenli a dcinisso Victo-
eyaogplium, id est bonum niinlium , airerl. Hlnc cl pln-
gitur curn caduceo ac duobus draconibus virga implica^
lis , quod hoc initium fucrat .Mercurio pacis. Quocirca
Marlinlis de co sic canit llb. 7.
Cj/llenes, c.rlique drcus, facuntle ministcr,
.iurea rui torto virga dracone viret.
Isidorus vero : Mcrcuriiis, inquit, virgam tenet, qiixser-
pentes dlvidlt. id cst vcncna: nam bellanlcs ct dissidentcs
intcrprctum oralione scdantur. Virgilius autem 4. ./Enci-
dos !ilc de eo canit:
Tum virgam capit : hac animas ille cvocat Orco.
Unde a Laertio vocalur quacstor animanini, qiiod cas post
morlcin suscipiat, quasi potestatem habcns lam iii ca»-
lum, quam in infcriiuin. Hinc ct iVomius . id est legifcr,
quod leges ferat.appellatur.aeque ac ;;croiooTr;,id cst, gra-
tix dator. Haec Giraldus Syntagm. Iib. 9. ct Picrius Hic-
! pal
riie simiilacro, cum tonilruum machinato strcpitu, sicuti
capiti cxlesti, coronas iinpjni, sibique adco supplicari, ait
Valcr. Max. llb. 9. cap. 1. el .Macrob. lib 3. Saturn. cap.
13. Victimas crgo coronabanl, quia Deo coronato noa
ni-ii coronata, id est, absolola, sclecla, perfecta ct eximia
olTercnda sunl. Undc Ovld. 15. Mctamorph.
Viclima labc carens, ct prxslantissima forma
Sistitur antc aras, viltis prxsignis el auro.
Ibidcm lib. 1. Fastor.
State coronati plcnum ad prxsepe iurcnci.
Iln ipliigcnia .\ganiemDonis filia , cum immolanda duce-
retiir ad sacrificium, curonala fuil, teslc Eurlpide in I-
plilgenia. Plularch. quoque iu Paulo Eroillo : Post hos, in-
quit, dueebantur auratis cornibus armentalcs boves ccn-
tum viginti. mitris omati ct corollis. Insupcr saepe coronx
hae eraotci illa hcrba, vel llore, qui Deo, cui sacrificaba-
200
Commentaria in Acla Aposlolorum. Cap. XIV,
tur, erat sacer; piila cx hcdera, si Baccho; ex pinu , si \ liara lecum, cum magnificis tuis sepeliet: ita FuIp^os. lib
Pani ; cx olea, si Minerva;, etc. sacrificarctur: communi- 7. c. 2. Aifonsus Arag. rex rogatus, gux res rcges et pri
ler tamcn eront ex cupressu, quia haec erat feralis, index
que morlis. Uiide Prudent. in Apotii.
Ponlificiim fcslis fericnda securibus illic
Agmina vaccarum sieleranl, vilulasque revineta
Fronle coronatas umbrabat torta cupressus.
Ante ianuas.) Tigurina, ad vcstibula; utrumque e-
nim siguificat Graecum 7ru).wva;, et vestibuia, sive atria do-
iiiorum, sunt in introitu carum iuxta ianuas. Syrus, ad
fores alrii, ubi eommorabantiir, scilicct Paulus ct Barna-
bas iu civitale. Saccrdoscrfjo lovis habitans extra civila-
tem iuxta fanum lovis, non ibi voluit sacrificarc Paulo ct
Barnabae, utpote absontibus ct dcjjcntibus in civilate, sed
oomitatus tuiba populi cum ponipa iiigressus est civita-
tein, adiKqiic domum, in quam peracto miraculo fugien-
tes hunianas laudes, ail Caielanus, se reccpcraut Aposto-
li, ibique aule iauuam voluit eis sacrificare : quod illi vi-
dentes, e domo exilierunt, et sacrificium, imo sacrilegium
prohibuerunt.
VoLEBAT SACRiFiCARE.) Tam Mercurio quam lovi, id
est, tam Paulo quam Barnabae: utrumque enim credebant
esse Deum : ila Syrus. Sic Nabuchodonosor Danielem,
cum ei exposuisset suuin somnium, adoravit, ct hostias et
incensum pnccepit ut sacrificarent ci, Daniel. 2. 46.
1. QuoD i'Bi AUDiERUiNT. ) Scilicet tam voces claroantium:
Dii similcs hominibus ad nos descenderunt ; quam strepi-
tum et apparatum sibi sacrificare volenlium. Habebant e-
nim doniim linguarum, aeque ac caeteri .Vposloli, ac proin-
de Lycaones lycaonice loquentes recte inlelligebanl; esto
id negare vidcatur S. Chrysost.
CoNSCissis TU.Nicis suis. ) Solebant enim ludaei audien-
tes blaspheiniam et sacrilcgium (quale hoc erat sacrificare
Apostolis quasi diis) in cius detestationem et cxecratio-
n.em scindere vesles, iit hoc signo sibi cor iulimo dolore
tangi, et quasi sciiidi teslareiilur; ac blasphemiam cum
blasphenio dignam csse qu£e plane dirumperetur et discin
valos, divites cl pauperes , elaros et obscuros , denique o-
mnesprorsus exxquaret? rcspondit, Cinis. Quis enira ei
cineribus, aut ossibus humanis terra crutis dignoscat,
dicatque, Hic fuit rex; ille plebeius; hic dives, ille pau-
pcr? ila Panorm. lib. 4. de Gestis Alfonsi. Nam ut Secun-
dus philosophus, rogatus ab Adriano Imp. quid esset mors?
Respondit : 31ors est xlernus somnus, dissolutio corporum,
divitum pavor, pauperum desiderium, inevilabilis eventus,
inccrla peregrinatio ,latro hominis, somnipaler, fuga vitx,
vivorum discc.tsio, resolutio omnium: ita Laerlius. Quo-
circa Musonius inlcrrogatus, quis optime extremum diem
claudere posset? ait: Qui semper postremvm vilx diem
sibi instare proposuerit : ita .Maxim. ser. 36. Facile enim
contemnil omnia qui sonper cogitat se morilurum, ait Hie-
ron. ad Paulioum. Hinc yEgyplii cadaver ligneum in coQ-
vivio circuiiifcrebant, dicenles: In hunc inluens pota el ob-
lccta te, tulis post mortem futurus, teste Herodoto lib. 3.
D Am«untiantes vobis ab his vanis, a love, Mercurio,
aliisqiie idolis, quce nou sunt aliud quam vani et raenda-
ces dii, converti ad Deuu unum. ) Vivuin et verum.
Nam, ut ait Lactant. libr. 1. de Falsa Religione cap. 11.
Jupiter mortatis fuit, imbecillis et nihili: quippe qui potuit lupiier
cl tunc cum nasccretur extingui ( a patre Saturno ) sicut ^'^"'■^'
fraler eius ante genitus extinctus est ; qui si vivere potuis- '■■^\ >
set, nunquam minori concessissel imperium : ipse autemll^[\^l^
furlo servalus, furtimque nutrilus, ?ev; sive 'Ciai. appellatus e fiiiis
est, non, ut isti putant, a fer>'ore ignis exlestis [ quasi a-nt Saiurni.
Tou 'c^uv, id est, fervere ,i\\ias\ ipse sit igneus et fcrvida sub-
stantia, uti censuit Tertull. lib. 1. contra Marc. cap. 13.)
vel quod vitx sil dator, vel quod animantibus inspiret ani-
7>ias: quam enim possit inspirare animam, quam ipse ac-
cipit aliu7ide ? sed quod pritnus ex liberis Satnrni maribus
vixerit, latitans in specu. Unde Seneca in Hercul. fureute :
Quid? qui gubernal astra, qui nubes quaiit,
Num latuil infuns rupis exesx specu ?
deretur. Quocirca vestes frcqueulius scindebant a collo (] Subdit Lactantius lovis libidines,fraudes, rapinas,elc. Si
secundum humeros usque ad peclus, ubi est cor et doloris
sensus, ut tradunt Hebra;i in libro .NJisnaiolh de volum.
parvo c. 3. Idein fecisse jEneam Iradit Virgil. ^^Eneid. 5.
Tum pius /Eueas humeris abscindere vestcm,
Auxilioque vocare deos, et tendere palmas.
ExilieruSt. ) EicirEir.aav , id cst insilierunt in tur-
bam, ut eam compescerent ; sicut herus insilit in domum
incendio fiagranlem, ut illud extinguat,
Moial. disce hic, qiiani Aposloli alicni fuerint ab ho-
ijoris aiubitu , ac vicissim quam zclosi honoris divini , ut
illum a se aniolircnlur, inviolatumque Deo , quasi debi-
tum et proprium conscrvarent. Vide hic S. (ihrys. araple
de humilitalis laude disscrenlem.
Mortales sumus , siMiLES voBis HOMiNES. ) Graeco
oaoio7rsc.jc-t; iTficv u.aiv av^-pwTrot, id est, nos simiHbus passio-
nibus et malis obnoxii, quibus vos, sumus homines : inter
lias autem passiones et mala, pracipua est niors. Uode
militer Mcrcurius fur ac nebulo, quid ad famam sui reli-
quil , nisi mcmoriam fraudum suarum ? Cxlo scilicet di-
gnus, quia palxstram docuit, et iyram primus invenit, ia-
quit Laclant. ibidem c. 10. Unde Mercurius a Poelis vo-
catur furiim, furtorum, somni ct fraudum deus. Vide S.
August. lib. 7. Civit. cap. 9. et seq.
Dimisit Gentes ingredi vias suas. ) Sequi suas con- vers is.
cupisceiilias, errores et fiota numina. £)/w;s(7 autem.non
quasi eis omne virtulis et veritatis auxilium abstulerit- Sic
enim necessario errasscnt, et impie egissent, ac proinde
non peccassent. Nain usque adeo peccatum volunlarium
est malum, iit niillo inodo sit peccatum, si non sit volun-
tarium, ait S. August. lib. de V'era Relig. c. 14. Sed quod
generalia ot modica dumtaxat, gratiae et fidei praesidia eis
elargitus sit, specialia et inagna reservaus Christo et legi
gratiae; idque ex arcano eius iudicio et beneplacilo. Ita se
explicat i\postoIus dum subdit: Et quidem non sine tesli-
Noster aple vertit, moriales, q. d. Sumus homines morta- monio sem'etipsum rtliquil , etc. Et Roman. 1. 20. docet,
les, non dii immortales; prajsertim quia tola hominis vi- I-' Gentiles potuisse et dcbuisse Deum ex creaturis agnosce-
Moral.
reme-
dium su'
perbiae
osi me-
dit/iiio
nioriis.
ta est cursus ad niortem, imo perpetua et longa quaedam
uiors. Nam ut ait S.Gregor. hom. 37. in Evang. Jpse quo-
tidianus defectus corruptionis, quid est aliud quam qux-
dam prolixilas mortis.
Hinc Aloral. disce, contra superbiam cfficax remedium
esse, raemoriam et medilationem mortis. Ita Salomon in
■omni sua gloria dicebat,Sap.7. 1. S«w quidem el ego mor-
talis humo.siwilis omnibus, elc. El Anliochus humiliatus
et perciissus a Deo : lustum est,a\t,subdilum esse Deo,et
morlalem non paria Dco sentire , 2. .Machab. 9. 12. Ale-
xauder .Magnus, teste Curlio , in morte agnovit se homi-
nem infirmiim et imbellem: En, ait, morior , qucm falso
Deum esse dicebaiis. Constantius Iinp. Romam ingressus,
Hormisda; Persae ostendens eius magnificentiam , petiit
quid sibi de ea videictur? Cui ille: liomx, xque ac alibi,
homines moriutitur, q. d. Mors omnem hanc magoificen-
pot
re, imo mullos aguovisse: Deus enim illis manifestavit.
Jnvisibilia enim Dci, per ea qux facla sunt inlellecta con-
spiciuntur, sempiterna quoque eius virtus et divinitas, ita
ut sinf incxcusubiles : ([uia cum cognovissent Deum , non
sicut Dcum glorificaverunt, nec gralias egerunt:propterea.
ait. Iradidil illos Deus in desideria cordis eorum. etc. Vide
ibi dicta, et S. August. epist. 49 cap. 2. et S. Prosperum
lib. 1. de Vocat. Gent. cop. 4. 3. el seq.
Impie et imperite Calviiius haec adaplat Ecclesiae, quasi
illam pari niodo pcrmiserit Deusire in errores, donec ve-
niret Caivinus, qui illos sua luce dispclleret : aliud cnim
est gentilismus et paganismus, aliiid Christianismus et
Ecclesia, quae est domiis Dci, columna et firmamentum
verilalis, ut ait Aposl. 1. Timoth. 3. 15. cum qua Chri-
slus se niansiirum prornisit usque ad consummationera
saeculi, Mattli. ult. v. ult.
Commen(ariu in Acta Apostolorum. Cap. XIV.
201
Nili cx-
umlauo
a Dto.
Vers. 16. DiNS PLUviAS ) Quaj (crram fecundct, ad producen-
da oiiinin fruclunm gencra. Porro in .E^jyplo. ubi non
pluit, Ueu9 loco pluviae d;it Nilum qui slaiis lemporibus
exundans, cain facil ferlili.ssimam, adco ut olim horrcum
Romaiioruin vocaielur. Mcmorabile csl quod scribit So-
cratcs lib. 1. Histor. cap. 1 i. Cum Gcnlilcs, ait, affirma-
rent Serapidem esse, qui JSilutn ad agros jEgypli irriyan-
dos inlroduceret, propterca quod ulna quxdatn.id est men-
sura, aqux inundantis, in templum Scrapidis essel depor-
tata, Imperator ( Conslanlinus .Mafjnus ) ulnam illam ad
Ecclesiam Alcxandrinam transfcrri iubct , quasi inensu-
ram cxundantis Nili Serapidi ndimens, cl Dco, cuius erat,
aseribcns. Cum aulcm sermo pcrcrcbrcsceret, Nilum prx
Serapidis ira deinceps minime inundalurum, non modo
flumcn anno sequenti extra ripas di/Jluxil, sed ctiam inde
reipsa planum factum esl , lS'ilum non proptcr /luiusmodi
supcrstitiosam reliqioncm, sed proptcr divinx providentix
dccrela inundare consuevisse. Simile cst quod scribit So-
xomcniis lib. 7. cap. 20. Cum Theodosius Imp. ait, ido-
lorum, ac consequenter Piili ( qiicm qiiasi Dcum suum, ob
foecundnlioncm a{;rorura , colcbant yEf^yplii 1 cultum pu-
blico cdieto sustutisset , ISilus tunc solito tardius ad pri-
mum exundalionis gradum constitit. Indignabantur crgo
jEjijpti, quod non liccrel sibi more solito Silo sncrificare,
ut ab eo exundationem impetrarcnl. Verum paulo post
adco prxtcr solitum intumuil et exundavit . ut ^Eggplii
metucrent, ne Alexandropolim, qux Libijx pars eral, inun-
darct. Vnde in theatris exclamabant, qiiod fluvius, vclut
sencx ac delirus, cminxisscl.ac cx eo plurimi jEgtjptii pa-
tria supcrstilionc damnatu , ad Christianismum transicrunl.
Tbvpoba fkuctifeba. )Suiscniin tcmporibus sibi in-
vicem succcdenlibus , \arios fiuctus ct frii^cs producit
Dciis, qiiibus homini faslidium adiinnl, ct peipetua novi-
tate appclitum ncuat ct obleclcl. Sic ccrasis succcdunt
ficus, liriihiis pruna, prunis pyra, pyris poma, pomis uv.tp,
ctc. Unde loanucs Alba Electorum cap. Di. pcr hypalla-
pcn sic exponit : Dans lempora fructifcra, hoc est, dans
fructiis tcmporibus suis. Vidc similcs cap. 1. 18.
Vix SEDAVBiiii>T TUBBAS. ) Saccrdotis lovis nulla liic
fit iiiculio: unde suspicatur Dionys. Carlhus. eum cum
audirct lovem suiim a Paulo despici el \anum vocari,ve-
ncralionem in odiuin Pauli convcrtisse, eoquc relicto du-
mum abiissc.
SiPEHVBNEBOT AtTEM.) Sludio id fcceruntex zclo lu-
daismi, et odio (^liristianisini nc Pauli,ul illiiin evcrtcrcnt.
I*BBSfASiS TiBBis. ) Quod Paulus ct Barnabas quasi
novoium , non dcorum, scd da^nioniim csscnt prreconcs,
idcoqiic cxilium urbi nllaturi, forcnt Inpidaiidi et occidcn-
di.iiti Icuuii, qunsi ma;^i, pniilo ante Inpidali fuernnt. Undc
Gra;ci qiiidam codiccs sic liabcnt : Lt cum illi fortiler di-
sputarcnt . persuascrunt turbis.ul ab eis dcscisccrcnt .diccn-
tes, quod nihil vcri diccrcnt, sed omnia mentirenlur.
Lapidantesqib Pallvm. ) AtTot72/Ti,-, id cst, cum la-
pidassent Paulum. Undc vidctur Pauliissolus, quio dux
crat vcrbi , Inpidalus, nun Barnabas, idque inlra civita-
lcni : nam paulo post traxcrunt cxtra civilatem, exi.^ti-
tnantes eum mortuum esse ; Syrus, proptcrea quod puta-
renl cum mortuum Cisc. Cndnvcra eiiiin elT.Mcbnnt e\tra
civilatcm, nccain contaminarent, ct in a;;ris scpcliebanl,
Lnpidntur liic Pnuliis, qiiin prius la|)idnrnt ipsc Stcphn-
nuin : cuiij;riic cr{^o pnlitur id qiiud nllcri irrogavil. Sed
irriif;n\il iit Snuliis, paliliir iil Paiilus.
Moral. discc hic viil;;i inobililnlcm et iiiconslnnlinin :
paiilo nntc, iino codcm iil vidcliir, die, Pniilum ut Mcrcu-
rium ailorarc volcbat, mnx nd sibilum Iiid.eoriiiii. ciiin iit
sacrilc(;iim Inpidat. \'idc ilirln .Niim. 1 1. \. el Niim. -JO. 3.
ClBClMDAMTIBlS AITEM KIM DISCIPVLIS ) Ul Vcl llior-
luiim scpiliriMil , iili viill Caiclaii. vcl vivuiii lcfjerciit ct
lud.cis abscondcrcnt : itn Lyrnn. cl lliicjo.
SuuGEMS. ) .Mirnciilo Dcus illico rcslituit sanitatcm ct
vircs Paulo, ut qiii lapidibus obrutiis, ronfincliis ct qiinsi
oiiccatus iaccbnt, illiro suri^^eret, ac poslridic qiinsi valcus
validusquc pei;;erct iii Dcrbcn: itu Lvron. Diunvs. cl Lo-
VoL. X.
^Y riniis. Sic S. Sebastianus sagittis coDraus, oc pro mor-
tiio rclictus, illico Dei Tirtule convaluit, adiensque Dio-
clctianum cius impiam crudclitatcm rcdarguit, ut habcnt
eius Acln.
Clmqib bva5gelizaSSE!IT. ) Ecce perscculione cre-Ters.SO.
scit, non decrcscit aniiiius virtusque Paulo, ut iliico va-
lentius ct audacius iisdcin in locis,quibus lapidibus fucrat
appelitus, cvan;jelizct. Unde S. Grcfyor. 31. Moral. cap.
15. vcl iiixla nliam cdilionem 25. Paulum voeat cquum
generosum Dei : Eccc, ait, lapidibusobruilur, nec tamen Piau
a veritalis scrmone removctur. Occtdi potest, superari no/ifervor.
potest : vclut extinetus extra urbem proiicitur , scd intra
urbetn die alio illxsus prxdieator invenitur. 0 quam for-
tis huic viro inesl infirmitas I o quam viclrix pana ! o '
quatn dominalrix pulicntia ! Ad arguendum repulsione
provocalur , ad prxdicandutn salulem plagis erigilur , et
ad propcllendum laboris lassiludincm pcena refovctur. Ita
S. Abraham Ercmila , uti rcfert S. Ephrem in cius Vita,
missus ad converlendum Pa^^janos, foros ct barbaros, ab
B eis assidue irrisiis, vexalus, verberatiis, sed forlior assur-
gcns, et maiorem amorcm semper oslendeus, pcr Iricn-
nalcm hanc palicntiam, amorcm et constanliam taudem
eos convertit. Ergo lu ne cede malis , scd conlra auden-
tior ilo.
QioreiAM PER UULTAS TRiBCLATiosES ) Crux cnim avers.SI.
Deoslatula cst via paradisi,quaiiiChristum inire,ct nobis
prseirc voliiit. Infcrt hincS. Hier. cp.adOccan. dcfcrendis
opprobr. Si , inqiiit, per multas Iribulationcs quibusdain
cxte.<:lis regni aditus apcritur.iUis xilique clauditur.qui no-
lunt suslinere vel paucas. Idcm cp. 1. ad Hcliodorum: De-
licatus, inquit, es, si et hic visgiiudere cutn sxculo, ct po-
slea regnare cum Christo. Scripsit liac dc re lotum caput
ult. lib. 2. de Imilat. Christi nosler Thomas Thcodidnctus
( falso Gerson indigitaliis ) aurcis rcfiTtiim gnomis, illud-
qiie hac scntcnlia concludit : Oinnibus ergo pcrlcclis et
servalis, sil isla fitxalis conclusio : quoniam pcr mullas tri-
bulationes oporlcl nos intrare in rcgnum Dei. Porro dirit
r hoc Paulus orcasione pcrsecutionis sua;,quam assidue
patiebaliir a luda;is, ne Geuliles convcrsica olTensi. rcsi-
lirent a fide, prajscrlim cum similia cis ob lidcm pali con-
tinfjcrel. Pra^miinit ergo eos , ut sciant sibi causa fidci
nuillacsse tolcranda.
Nola To oporlcl, q. d. Ncccsse est, ila ficri dcbct, aliter
fieri ncqiiit: idque primo. quin ita san.tit eldccrcvil Deus,
q. d. .Elerna et irrcvocabili Dci lcgc sancituin cst, utvia
ad ca^lum sil tribulatiu : ct ab hoc dccrclo neiniuem cx-
ccpit, scd co omncs ioclusit: crpfo ucmo ab eo se cxripicn-
diiin pulct : vclis, nolis, crux ab wtcrno a Dco decrcla,
tibi subcuiidn cst : siibi crjyo eam volcns; ne, si nolens ,
pocnain tibi diipliccs.ac merilum ct coronam amitlas. Sc-
cundo, oporlcl. qiiia dcccl et coUifjruit, ut tantiiin Dei re-
{jnum emcrcamur heroicis operibiis, agcndo el paliendo
niulla ardua pro Dcoet ca?lo: nec enim datur corona, nisi
poslajjonem. .Vori cnim sutxt condignx passioncs hiiius tem-
poris. ad futuram gloriatn, qux rcvelabitur in nobis. Quo-
_. circn loann. .\bbas iwit, portam cxli csse iniuriarum per-
" pessiotxem. IIxc, iiiqiiit, r.<< porla Dci , per quam patres
noslri pcr inullas Iribiilationes cl iniurias gaxidcntcs tn-
grcssi suiit civitalcm Dei. Iln in \'ilis Pnlr. libr. 3. n. 81.
auclorc Riiffino. Et niim. 85. nnrrntur dc alio, qui ro;];ans
dicensquc: Da mihi Palcr unam rcm qiiam cuslodiam, ct
salrer per eam : nudivil: Si polucris iniuriari ct affici con-
viciis. cl porlnrc nc laccre. magna est h.rc res. cl suprr a-
litt maixdala Tcrlio, oporlcl. qiiia Christus caput no-^truin
per criicciii iii^jrcssiis est iii ciplum : nicmbrn aulem decct
conformnri siio rnpili. Si ctximcomprxliniur. cl conglirifi-
cabimur, Udiii. 8. 17 Quarto, oporlct. qiiin Pnlriarcha»,
Aposloli. Mnrlyrcs, Vir;;incs, Anachorcta.', Snncliqucad
iiniiiii omncs linc vin in;;rc6si siint in ra>Iiim : nos cr{jo
divcisnm inf^rcdi non convenil. Quinto. opnrlcl, qiiia Iri-
biilntionc vcluli nitro cl lixivio piTcnln cxpianda sunl, el
conciipisccnti.T; niotus rcslin;;iicndi.ct cxpur{;andi.Sexto,
oportcl , uuia vila ba}c pleua csl miscriis, tcutnlionibus,
2G
202
Commcnluria in Acla Aposlolorurn. Cap. XIV.
Xstpo-
pst Ord
raiio E-
piscopi
ron lai-
ci.
Prob.
I.
III.
perseculionibiis, elc. quas nemo cTadcre potest. Quocirca
Ptoicmseus, ut habelur in praefalione Almagesli.inler alias
gnomas hanc cdidit : Qui in mundo permanere volueril ,
cor patiens adversitalibus pneparct. Et Menandcr : Neces-
se esl mortalem multa pcrpeti mala. Soion vero Croeso re-
gi dilissirao bcatum se xstimanli: 0 Crcese, inquit, ho}/>o
esl quxdam gravis calamilas. Quare anle morlcm nemo
bealus censendus esl. .^gre accepit id Crocsus, sed reipsa
id Tcrum esse didicit, quaiido caplus aCyro, rogoquead-
judicatus, Solon, Solon , inquit, quam vera dixisli ! ila
Herodolus lib. I. Quocirca Seneca lib. 1. de Vila beala
cap. 15. Ad hoc sacramentum, inquit, adacti sumus, fer-
re morlalia, nec perturbari liis qux vitare nostrx potesta-
tis non est. Jn regno nati sumus : Deo parcre Ubertas est.
Septimo, oportel, quia qui piclati studet, hostes habet in-
fensissimos, nimirum daimon^s onines, munduin, carneni,
ac sa?pe amicos , cognatos, fratres et parenles, qui eum
tentant, vexant, tiibulant, iuxta illud: Omnes qui pievo-
lunt vivere in Christo Jesu , persecutioncm palientur , 2.
Timolh. 3. 12. Oclavo, oportet, quia dulcia non meruit
qui non gnstavit amara: nemoenim sentil qiiani dulce sa-
piat, nisi qui scnsit quam amaruin dcsipiat. Hinc Chri-
stus favos post fetla (justavit, ait Tertull. de Coroua mili-
lis cap. li. post guslalum cnim fel, optime sapil niel. Sic
cenopolae ut vina sua hospitibus commendent, eislibanda
dant nonnulla insipida el acerba. Cum proCciscerer Ho-
niam per Gcrmaniara, \ir prudens hoc milii dedit consi-
liura : in hospitiis hospiti vinum propinanti, roganlique
num bouum sit, respondeto, csse bonum, illudque lauda-
lo : lum euim melius et mdius dabit, ut oslendat se opti-
niis viuis abundare. Si enim dicas essc malum, illudque
vituperes, hospes dabit peius seniper et peius, ut cogaris
repetere prius, dicereque illud fuisse longe melius. Ita-
que mihi res eveuit. Sic et Deus congrue suis electis dat
liic fel, et vinum austerum tribulationis, ut post illud eis
melius sapial mel, et nectar consolationis et fruitionis Dei
jn cjelo. Vide dicla de Iribulationis utilitale (jen. cap. 22.
1. et cap. 33. in fine, et cap. 42. v. 21. Rom. 8. 17. Da-
niel. 11. 35. el alibi. l:a S. Urbanus Pontifex niagistcr
S. Caecilise, cum cuin in carcere inclusum visitarent For-
tunalus et lustinus Presbyleri, flentesque dicerent : Ora
pro nobis sanclissime Paler, quia tempus persecutionis im-
minet; respondit: Nolite ex hoc flere, sed magis gaudete;
per multas enim tribulationes oportel nos introire in re-
gnum Dei; ac pauloposl productus ad tribunal,gloriosuin
martyrium obiit anno Christi 233. Ita habent eius Acla.
Et cum constituissent illis per sixgulas Eccle-
SUS PBESBYTEROS.jGrSce ;(;£(poTOvr,(ravT:;,qUod ErasmuS,
Pagninus et Tigurina ( et innuit Syrus ) vertunt, cumper
-suffragia elegissenl, vel creasseni eis Presbgteros, quasi hi
Presbyteri creati sinta laicis, puta sufTragiis populi : /n-
poTovia enim est manus extensio; solebat enim populus
manum elevando ferre suffragium. Hoc verura est in crea-
tione Magistraluum civilium, at non Ecclesiasticorum :
hi enim non a laicis, sed ab Ecclesiasticis, puta ab Epi-
scopis, creantur et ordinantur.
Id ita esse patet primo, quia t» ^^eipoTovniTavTs; spectat
Paulum et Barnabam, non populum, ut patet intuenti tex-
tum. Ergo Paulus et Barnabas erant ;^s(poTovr,<7avT5;, id
est, manus extendentes, sive manus imponentes super Pre-
sbyleros, alque hac manuum impositione eos sacro rilu
ordinantes, non populus.
Secundo, quia Paulus 1. Timoth. 4. v. 14. ISoli , ait,
negligcre gratiam, qux tibi dala estper impositionem ma-
nuum Prcsb>jterii,\A est,coetus Presbyterorum. Presbyte-
ri ergo manus imponebant ordinandis.non laici. Et cap.
5. 22. Manus cito nemini imposueris. Et2. Timoth. 1. 6.
Admoneo te ut resuscites graliam Dei , qux est in te per
impositionem manuum mearum. non populi.
Terlio, quia ;^;(poTovia in novoTestamentoest;KJipo3-£7ia,
id est, tnanus imposilio, hoc est,sacra Ordinalio, ut patet
ex locis iam citatis : idque diserte docet S. Chrysost. ho-
mil. 10. in epist. 1. ad Timolh. S. Hieron. in cap. 58. I-
k sais, Theodor. lib. 1. Histor. c. 9. el Grxci passim, qui
;(£epoTovtav vocant Ordinationem, qua Episcupi nianus non
elevanl ad dandum sufl^iagium, sed impoouut ordinaodo,
ut eum Episcopum vel sacerdotcm consecrent. Idem patet
ex can. 1. Apostol. et ex Concil. Nicaeno,quod cilatTheo-
dor. luco iam dicto, ct Concil. Laodicen. cap. 5.
Quarlo, idein patet ex continua et immemorabili praxi ]y.
Ecclesia5,qua! Ecclesiae raiuistrosconstituit per impositio-
nem manuum Episcopi, non pcr sulTiagia populi; esto a-
liquando Episcopi ei indulgeutia concesserinl populo ius
cligendi et praesenlandi ordinaodos, uti etiamnum multi
prineipes babent ius patronatus prxsentandi Abbates et
Episcopos : veruin ita, ut eos uon constituant,nec ordiaent,
sed constituendos et ordinaudos oflerant PontiQci.
Quinto, quia ita Christus per se ordinavit Apostolos ia ^-
Episcopos et Presbyteros, sine ullo populi sufl^ragio. At-
que idem facere iussit Apostolis, non solum suo exemplo,
sed et verbo, dicens in ultima ccena , cum eos ordinavit
Sacerdotes : Hoc facite. Chrislus enim instituit modum
Burdioandi, aeque ac conferendi rcliqua Sacramenta.
Pbesbttebos. j Tum summos, id est, Episcopos; tum
minores, id esl Sacerdotes. Episcopi ergo noinine Presby-
lerorum comprehenduntur, uti dixi 1. Tim. 3. v. 1. et 8.
Et obassekt cch ibiunationibus.] Estbyslerologia;
oralio enim et ieiuniura praemissum fuit Ordinalioui Fre-
sbyterorum,aeque ut praemissura fuit inOrdinatione Pauli
et Barnabae, cap. praec. v. 2. et 3. atque etiamnum prx-
mittitur Ordinationi, quae proiode iit praevio ieiunio qua-
tuor temporum. Idipsum liquet ex Graeco, ubi nou est con-
iunctio el, sed tantum aoristus Trpoo-su^aptEvot, id est, post-
guam orassent, q. d. Cum post orationem et ieiunium con-
stiluissent eis Presbyleros. PorroLyranus per orationem
accipit hic sacrificium Missae : in ea enira est solemnis et
publica oratio , in qua proinde ordinari solent Ecclesiae
ministri. Vide dicta cap. praec. v. 2. et 3.
Commendavercnt ( puta Paulus et Barnabas cos, fide-
les Lystrenses, lconienses,etc. cum Presbyteris quos eis
pconstitueraut j Domino in qubh cbedidebunt. ) Ut is
eos in fide suscepta conservaret et pronioveret. Minus re-
cte ergo nonnulli inverse sic explicaut, q. d. Fidelescon-
Tcrsi coraraeudarunt Paulum et Barnabam Domino, utis
eorum iler et praedicationem dirigeret et secundaret, ut-
pole m qitem crediderunt, id est, cuius providentiae totos
se cominiscrunt et tradiderunt.
Attaliam. ) Perperam Vatabl. legit, Italiam. Sic etven.Si.
Interpres Syri male legit et vertit, Litateia, cum alio pun-
cto legere et vertere debuisset I«<a/*a,id est, in Altaliam.
Longe euim aberant hi Apostoli ab Italia: nec Paulus ve-
nit in Italiam ante anuuin secundura Neronis, quo Romam
nd eum vinctus missus est a Festo. Actor. 27. 1. Errant
ergo qui aliter sentiunt. Attalia urbs est et regio in Pam-
phylia: ita Ptolemaeus lib. 5. c. 6. et Strabo lib. 14. Vel
certe iuxta Pergamum , cuius rex fuit Attalus , unde ve-
stes Atlalicae, quae ibi fiebant. Opus enim Altalicuin est,
in qtio staminibus sericis aurea subtegmina intexuntur :
nos telam auream vocamus: de quo Pliniuslib. 3. c. 48.
D Acum facere Phrgges invenerunt, ideoque Phrijgiones ap-
pellati sunt. Aurum intexere in eadem Asia invcnit Alta-
lus rex : unde nornen Altalicis. Colores diversos picturx
intexere, Babylon maxime celcbravit, et nomen imposuil.
Plurimis vero liciis texere, qux polymita appellanl, Ale-
ccandria instituit. Scutulis dividere, Gullia.
Undb ebant Tbaditi GBati* Dei.) Puta traditi Spi- vers. 45.
ritui sanclo, eos exposcenti ac dicenti cap. 13. 2. Segre-
gate mihi Saulum et Barnabam in opus, ad quod assum-
psi eos. Spiritus sanctus enim est Spirilus gratiae, qui gra-
tis et copiose suis, prsesertim praeconibus, dona quaelibet
gratiarum ad ministeriura hoc opportuna aspirat et sub-
ministrat. Gratia ergo Dei hic significat Spiritus sancti gratia
directionera.roborationem, illustrationem, quibus anima- iripiex.
bat Paulum et Barnabara, eosque suo spiritu et zelo ignie-
bal ad eflicaciter et ardenter evangelizandum, et ad pa-
trandum miracula, quibus converterenlur Gentiles. Se-
Commcnlaria iii Aclo Apostolorum. Cap. XV. 203
cundo, tradtti f;ratix,ides\., graluilo apostolatui et lep;a-^ Et qiia apebiisset GE.tTiBLS ostilii riDBl. ) Hocvers. io
tioiii ad (jeotes: apostolatus eniin ingeos est gralia. Uo' est, Gcntes per pracdicationein tocassct ad lideni, ac per
dc nonnulli per h\pallagen sic exponunt: ubi traditi eranl fidein et baplisirium Tocasset el admisisset in suam Ec-
gralix Dei, id est, ubi tradila erat eis gratia Ordinatiouis clesiam et ccctum fideliuin: Ecclcsis eniro oslium est Q-
et aposlolatus , hoc cst, ubi ordinali erant Episcopi , et des et baptismus. Oslium ergo fidei, est praedicatio E-
constituti Apostoli iussu Dei. Tertio, to gratix Dotatfau- TaDgcIii et fidei, tuin eitcrna per Paulum, tuin interDa
slas .\Dliorhcnsium Presbjterorum et Gdclium apprcca- per Spirilum sanctum , qua Spiritus saoctus iDtellccluui
tiones, qiiibus Paulo et Bariiaba; abcuulibus ad apostola- et ?oluutatem movet, ul inlendat prsedicationi externae,
tum oiiiuia fausta, oinncmque Dci gratiam elbcnedictio- eique credat et obediat ; per preedicatiooem enim quasi
nem apprecabantur, commendantes eos Deo eiusque mi- pcr ostium aurium, sermo fidci fidesque ingreditur in a-
sericordiae et gratiae. Unde hanc gratiam eiplicans Lucas iiimara , ac seipsam auimae iusinual ct persuadct: atque
V. 2G. ait, Quanta fecisset Deus cum illis : Deus enim c- vicissira auima iogreditur io fidem , ei se subiuittendo,
iusque gralia, crat quasi paedagogus et auriga Pauli. Hic credendo et tradendo in obsequium Dei , Christi et Apo-
»ensus>idcturplanissimus,ut Paulusdicalur iraditusgra- stolorum eius. Sic moraliter Deus fidclibus aperit ostiuin
tiae Dei pcr hvpallageD, hoc est, commeiidalus Deo, qui humilitatis, palientiac, charitalis, vitx religiosic et Apo-
omnis gratise liberalissiinus est donator viris .\postolicis. stolicae, dum eis inspirat pias aflectiones, inotus et desi-
1.1 OPLS ( ad opus apostolatus ) qlod complbverumt.) deria humilitatis, palientiae, charilatis, vitae religiosae et
Id est, lidelilcr , plene et perfccte obiverunt. Sic Paulus Apostolicae, iuxla illud quod ait Christus de sua passionc
iubet Timotheo epist. 2. cap. 4. 5. dicens : Miniderium et obedieutia usque ad mortein crucis, Isaix 30. 5. Domi-
tuum iniple. Et Christus angelo, id est Episcopo Sardeusi n 7ius Deus aperuit mihi aurem : ego aulem 7ion co7ilradico,
orguens dicit Apocal. 3. 2. £5^0 vigilans, el coTifirma cx- retrorsut7i non abii.
tera qux i/toritura erant ; non enim invenio opera tua ple- Mobati scnt autem TEaPUS KOS hodicuii Ci'H Di-ver>. 57.
fta coram Deo tneo. Vide ibi dicla. Baronius censet, Bar- SCIPULIS ) Anliochia;. Baron. censet Paulum el Barnabara
nabam et Pauluin in hoc opere peregrinaiionis cl aposlo- post reditura Anliochiae mansisse biennium , puta anno
latus sui posiiisse quinque annos. Exiisse enim Antiochia Christi 49. et 50. usque ad Concilium priinum lerosoly-
fld proedicandum anno Christi 44- qui fuit Claudii Imp. milaaum, quod celcbratum esse asseril anno Christi 51.
2. vcl 3. rcdiisse vero anno Christi 49. qui fuit Claudii sc- dc quo cap. sequcuti.
ptimus, el maiori ez parte oclavus.
C A P D T D E C I M U M Q U I N T U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
AiUiochia: oritur quastio , a/i Gentiles Chrisliani debeanl circumcidi el servare legem Mosi ? Ad eam solvendam
mitlilur adApuntolos lerosolymam Paulus cum Barnaba. Apostoli coyunt primum Concdium, in quo respondent
el defiiiiutil, Christianos non obligari lege Mosis. Responsum hoc Antioihiam referl Paulus et Barnabas ; qui
paulo post separati, Paulo assumenle Sdam, Barnabam, loannem Marium , pergunt evangelizare geniibus.
l. ^rmT quidam descendenles de ludaea , docebaiit fralres: Quia nisi circumcidamini secundum morera Mosi,
B^ iion poleslis «alvari. 2 Facta ergo seditione non minima Paulo et Barnabse adversus illos, slatuerunt ut
B i i (\ iiili II iil Paulus ct Barnabas, et quidam alii ex aliis, ad apostolos et presbyteros in lerusalem, super
hac quaeslione. 3. Illi ergo deducli ab ecclesia, perlransibant Phoenicem et Samariam , narranles conversionem
genlium: cl fucicbant gaudium magnum omnibus fratribus. 4. Cum autera venissent lerosolymam, suscepti sunt
ab ccdesio, et ab aposlolis, et senioribus, annuntiantesquanta Deus fecissel cum iliis. 5. Surrexerunt aulem qui-
dam de haEresi pharisaeorum, qui crediderunl, dicenles: Quia oportet circumcidi eos , prjecipere quoque servare
legcm Mosi. 6. Convenerunlque apostoli et seniores videre de verbo lioc. 7. Cum autem magna, conquisitio fie-
rel, surgcns Petrus dixit od eos: Viri fralres , vos scitis quoniam nb antiquis diebus Dcus in nobis elegit , per os
meum audire gentcs verbum evaiigelii, el credcre. 8. Et qui novit corda Deus, testimonium perhibuit, dans illis
Spirilum sunctum, sicut ct nobis, 9. lil nihil discrevit inter nos et illos , fide punficans corda eorum. 10. Nuoc
crgo quid tentatis Dcum, imponere iugum super cerviccsdiscipulorum, quod neque palres nostri, neqiie nos por-
tare poluimus? 11. Sed per grntiam Domini lesu Chrisli crediraus saUari, quemadmodum et iili. 12. Tacuil au-
tcm oinnis mullitudo : et uudiebant Barnabam et Puulum, narranles quanla Deus fecisstt signa et prodigia in gen-
libus pcr eos. 13. El poslquam laruerunt, respondil Incobus, dicens : Viri frutrcs, audite me. 14. Simoii narra-
vit queinadmodiim primum Dcus visituvil sumere ex gentibus populum nomini suo. 15. Et iiuic concordant verba
propiiclurum, siiul scriplum est: 10. IVl hiec reverlar, et reffidilicabo tabernaculura David, quod decidit: et di-
rulu eius rea.'diricubo, et erigum illud : 17. Lt rcquirant caeleri liuminum Domiiium.et omnes gentes, superquas
iiivocutiim e^l nonien mcum , dicit Domiiius fuciens ha,'c, 18. Nolum a skcuIo est Doinino opus suum. 19. P.o-
ptcr qiiod ego iiidiro , nuii inquieluri eos qui ex genlibus convertuntur ad Deum, 20. Sed scribere ad eos ut ab-
stiijejiit se u contiiminutioiiibus simulucrorum, et fornirulionc, el sulTocalis, et sanguine. '21. Moses eniin a lera-
poribus antiquis linlicl in singulis civilutibiis qul eum praedicent in synagogis, ubi pcromno sabhaluni legilur. 22.
Tunc (ilucuil apostolis , el senioribus cum oinni ecclesin , eligere viros cx cis, el mittere Antiochiam cu.n Paulo
et Burnubu, ludnm, qiii cognominubutur Bursubus, et Silam, viros primos in fratribus, 23. Scribenlcs pcr manus
coruin: Apostoli ct scniores fr.itrcs, his qui suiit .\ntiocliiiB. et Sjri.x', cl Cilici». frntribus ex genlibus, sulutem.
24. Quoiiiuin uudi\imus quiu quidum cx iiobis exeuiites, lurbaverunl >os vcrbis, e\erlenlcs animas ^cslras, qui-
bus noii muiidavimus: 2.'). Plucuil nobis colieclis in unum eligere viros, et mittere ad vos , cum charissimis no-
stris Burnubu ct Puulo , 2i). Uominibus qui Iradiderunl onimus suas pro nomine Domini noslri Icsu Christi. 27.
Misimus ergo liidum et Silam . qui et ipsi vobis verbis referent eo.lem. 2S. Visum cst enim Spiritui snncto , et
nobis, iiiliil ultra imponerc vobis oneris quam haec ncccssario : 2'J. Ul abstineatis >os ab immoi.ilis simulacro-
rum, et saDguinc, cl suilucato , cl fornicatione: a quibus cuslodiculcs vos, bcne agctis. Valcle. 30. Illi ergo di-
204 Commentaria in Acla Aposlolorutn. Cap. XV.
missi, descenderunt Anliochiam ; et congregata multitudine tradiderunt epistolam. 31. Quam cum legissent, ga-
visi sunt super consolatione. 32. ludas aulcm et Silas, et ipsi cum essent prophetas, verbo plurimo consolati sunt
fralres, et confirmaverunt. 33. Faclo autcm ibi aliquanto tempore, dimissi siint cum pace a fratribus, ad eosqui
miseraiit illos. 34. Visum est aotem Sihu ibi rcmanere: ludas uutcm solus abiit lerusalem. 35. Paulus autem et
Barnabas demorabautur Antiochiae, docentes, et cvangclizantes cum alils pluribus verbum Domiiii. 36. Post ali-
quot aulem dies, dixit ad Barnabam 1'auius: Revertentes visitemus frutres per uiiiversascivitates, in quibus prse-
dicavimus verbum Uomini , quomodo se habeant. 37. Barnabas aulem voicbat secum assumere et loannem, qui
cognominabatur Marcus. 38. Paulus aulcm rogabat eum (ut qui discessisset ab cis de Pamphylia, et non isset cum
eis in opus) non debere recipi. 39. Facta est autem dissensio, ita ut dlscederent ab invicem . et Barnabas qui-
dem assumpto Marco navigaret Cyprum. 40. Paulus vero eli^cto Sila profectus est, traditus grutiae Dei a fratribus.
41. Perambulabat autem Syriam et Ciliciam, confirmans ecclesias : pra3cipiens custodire preecepta aposlolorum
et seniorum.
ET QuiDAM DESCENDENTES DE luD^A.) ludsei efgo hu- ^ ditloncm , ac tumultuaiis adortus est Paulum et Barna
ius lilis et qua3stioiiis fuere auclores : nam pro suo
iudaisroo cerlantrs, pra>tendebant solis Indajis promissum
ct missum esse Messiam, eiusque graliam et salutem; ac
proinde Gentiles non esse capaces Messias et Christianis-
mi, nisi prius fiant ludoai. Horum auctor fuit Cherintus,
teste Epiplianio h,Tresi 28. et Philastrio lib. de ha;ret. 8.
Hic, inquit, sub Aposlolis quxslionem sediiionis commovit,
dicens debere circumcidi homines : cuius causa conlra i-
psum el hxresin eius decreverunl de suis Actibus Aposloli
sentenliam, non debere iam homines iudaismo, id est cir-
cumcisioni, aliisque talibus superstilionis vanx parere car-
7ialibus, qui de Genfibus venienles credcbanl in Christum
Dominum nostrum Salvalorem. Idem habet S. August. in
catalogo haeresum, et S. Hieron. epist. 89. Unde et Che-
rintus fideles concitavit conlra S. Petrum, eo quod bapti-
zasset Cornelium, ut vidimus cap. 10. et rursum coucita-
vit ludaeos, ut Paulum quasi iadaismi hostera caperent,
uti audiemus c. 21. Cherinti assecla fuit Ebion qui men-
bam, cosque coegit insurgcre contra ludaizantcs, ac po-
piili liberlatem Chrislianam propugnare.
Ut ascendebet Paulus.) Curn Tito, aitTheod. quera
maxime impetebat Cherintus, eiusque asseclae, eo quod
cum esset Gentilis , et conversus ad Christum a Paulo,
non lanien fuisset circumcisus, uti ait Apostol. Galat. 2.
V. 1. Ubi et asserit, se non tantum missum ab Antioche-
nis, sed et secundum revelalioncm. id est, acccpto Qraculo
iussuque Dei ascendisse in lerusalcm, ut Evangeliuin,
quod praidicabat Gentibus, conferret cum Apostolis, ne
Iuda?i criminari possent, eum quasi Christi poslhumum
dissenlire ab Apostolis, qui cum Christo vixerant, ab eo-
que edocti erant.
Et quidam alii ex aliis.) Ex parte adversa Cherinti
et ludaizantium , ut utraque dissideulium pars suas ra-
tiones proponeret Apostolis, quibus auditis, ipsi pronun-
tiarent senlentiam, litemque deciderent. Minus recle ali-
qui per alios accipiunt Titum et alios Paulo et Barnabas
tiebatur Paulum esse Gentilem , sed factum esse prosely- g adhajrentes. Nam to alii ex aliis . significat eos fuisse ex
tum, ut lerosolymis filiam sacerdotis in uxorem ducere
posset : verum hac spe deiectum, factum esse hostem lu-
daiorum et iudaismi: ita Epiphanius hajresi 30.
QuiA Nisi ciRCUMCiDAMiNi.) Sub circumcisioneper sy-
necdocheu, totam legcm Mosis et iudaismi intellige; hu-
ius enim initium, ingressus et professio erat circumcisio,
ajque ac baptismus legis novae et Christianismi, ut docet
Apostolus Galat. 5. 3.
Secundum morem Mosi. ) A Mose praescriptum in le-
ge. Unde Syrus vertit, rilu legis.
FaCTA ERGO SEDITIONE. ) Grsece '^a.Ttui /ai «ru^nrvjo-swj,
id esl, facla contenlione ct disceptatione ; ^otai^ enim signi-
licat non tantum sedilionem , sed et secessionem , dissen-
sionem, discordiam, certamen, conlentionem : et sic Nostcr
Interpres surnit hic seditionem pro secessione et acri con-
tentione, q. d. Paulus et Barnabas seoesserunt, et dissen-
serunt a Cherinto ludaizantibus, atque contra eos acriter
coutenderunt, Genliles non debere circumcidi et servare
parte adversa; atqui in iudicio debet utraque pars audi-
ri: ita Mariana.
Ad Apostolos.) S. Petrum, lacobum et loannem, ut
patet Galat. 2. 9. cKteri enim Apostoli dispersi erant per
orbem. loannes enim facile Epheso poterat evocari, uti et
Mathias, et si qiii alii in locis vicinis degebant. lacobus
aderat, utpote Episcopus lerosolymorum. Alter enim la-
cobus Zebedfei, fiater loannis, iampridem erat occisus:
S. Petrus Roma expulsus cum caeteris ludajis a Claudio,
ut patet cap. 18. 2. pariter in lerusalem quasi fidelium
matricem, nutu Dei redierat. Hoc ergo Concilium tribus
primariis Apostolis constabat : ita Baronius. Addit S. Cle-
mens lib. C. Constit. cap. 12. omues duodecim Aposlolos
per orbem dispersos, instinctu Dei in lerusalem convenis-
se, et quajstionem hanc definivisse. Verum id magnara
babet difncultatem. Nam lacobus Zebedjei, qui erat unus
e duodecim Apostolis, qiiemque raox cap. 14. expresse
nominat Clemens, huic Concilio interesse non potuit, ut-
legalia. Unde Syrus vertit, ortus est tumultus plurimus et ^ pote iam pridem occisus ab Herode. Quare liber hic a Ba
disceptalio.Ex clamosa enim contentione partium litigan
tium oritur tumultus, schisma et sedilio. Est catachresis
et metalepsis; scditio enim ponitur pro contentione, ex
qua consequi solct: alioqui Paulus proprie seditiosus dici
nequit, sed potius Cherintus et ludaizantes: cum seditio-
sis autem seditiose agendum ; sicut eniin bellum non nisi
bello propulsatur, sic et tumultus, non nisi tumultu, se-
ditio non nisi seditione, contentio non nisi contentione su-
peratur et sedatur. Nisi enim haereticis fortiter sese oppo-
nant Catholici, suosque omnes in partem suam ad resi-
stendum evocent, a factione et furore hajreticorum oppri-
mentur. Dicitur eniin sedilio quasi seorsum itio. Cude Ci-
cero lib. 6. de Rcpubl. cap. 7. declarat seditionem a dis-
sensionc civium dictam csse, quod seorsum eunt alii in a-
lium. Idem actione 3. in Verrem : Malus civis, inquit, im-
probus Consul, scdiliosus homo Cn. Carbofuit. Seditio er-
go bona, vel mala est, prout causa bona, vel mala est.
Dcnique seditio hsec potius populo tribuenda est, quam
Paulo, q. d. Populus fidelis audito iugo legis, quod ei im-
ponere volebant ludaizantes, concitavit tumultum et se-
ronio, Bellarmino et aliis censetur apocryphus. Nam et
libr. 3. cap. 6. distinguit Mariam Magdalenam a Maria
sorore Lazari, cum constet unam eamdemque fuisse, lib.
3. cap. 9. quartas nuptias vocat libidinem et manifestara
impudicitiam, libr. 7. cap. 24. iubet servari festum sab-
bati, aequc ac Dominica», lib. 6. cap. 14. lacobum fratrem
Domini et primum Episcopum lerosolymorum, constituit
extranumerum duodecim Apostolorura; ponitque Ires la-
cobos, primum Zebeda>i, secundum Alphsei, quos ait fuisse
Apostolos.tertium fratrem Doraini,quem negatfuisse A-
postolum , sed Episcopum dumtaxat fuisse asserit. Esto
haec mitigareet excusare coutendat nosterTurrianus,qui
censethosIibrosgermanosesseS.Clementisetincorruptos.
Et Presbyteros. ) Tum sacerdotes, tum Episcopos.
Episcopi enim soli sunt iudices, habeutque ius sufTragii
in Concilio : Presbyteri autem intersunt ut consiliarii et
doctores, qui controversiam in utramque partem agitant
et explicant, ut Episcopi deinde eam decidant. Vide Bel-
larm. lib. 1. de Conciliis cap. 15. et 16.
Surbexerunt autem quidam. ) Hsec verba accipi pos- vers. 5.
Commentaria in Acla Apostolorum. Cnp. XV.
205
stint vel ut Pauli et Barnabse, vel ul Lucoe : ut Pauli et ^ crcti. Et Tlieodor. epist. ad Leonem Papam : Si Paulus,
Barnabae, si cum Syro subaudias, sed inquiunt , quasi
hic incipiant ipsi proponcre suam cum ludccis controyer-
siam: ut Lucae, si dicamus Paulo peroranto, et Gentium
conversionem cclebrantc, cxsurrexissc cius adversarios
cuni crlnilnantes, quod Gcnles admittcrct ad (Zlirislianis-
nium , ncc lamcn coRerct cas circumcidi , (ierique prius
ludxos. Uiinc scciindum scnsuni vidcntur prac se ferre
plaiia Lur.-n vcrbn: ct verisimile cst Paiili acciisatores ct
iiosles, co loqucnle caus.-imqiie suam afjentc, non taciiis-
se. Priorcm tnmen cxijjcre videtur ipsa narratio, ct coii
inquit, prxco verita(is,tuba sancti Spiruus, ad magnum
Pctruin cucurrit, ul iis qui Andochix de Ugalibus insti-
tutis contendcbant , ab ipso alferret solutionem ; multo ma-
gis nos qui abiccti sumus et pusilli , ad Apostolicam ve-
strani scdem currimus , ut Ecclesiarum vulneribus medi-
cinain a vobis accipiamus. Vubis cnim per omnia primos
esse convenit.
QiOMAM AB ASTiQcis DiEBUS. ) Id est , iampridcm ,
ianidiu, ab oliin, pula prinio in actu cxcrcito a conversio-
ne Cornclii, quae conlifjit sub annuin Clirisii 37. uli oslen-
Dcxio liisloria;. Plane cnim vidctur Paiilus loqucns simul di cap. 10. in fine: inde enim rompuUndo usque ad an
Blaltim controversia;, ob quam mitlcbatiir, cxposuisse
Idqut; cipo^cit \o\eos, ciiin siibdil, Diccnles : qnia opor-
tet circuiDCidi eos ; qiios? Cliquc Gcntilcs quoriim convcr-
sioncui celebrabatPaulus. S.cpe cniiii Hcbiaji sii|)positum,
vel noincn subslanliviim intelligondum rcliuquunt ex hi-
storise circumslnniia. Idcm cxposcit narralio liuius hislo-
riw, qiiam fucit S. Pclrus apud S. Clcraentera lib. G. Cou-
slit. Aposlol. rap. 12.
Ub H.ERESI (sccta; PiiARis.COBLM.] Erat haec primaria
secla iudaisini, quac proindc acns puf;nabat pro iudaismo,
eliain post eonvcrsioncm ad Chrislum, ut nobiliiatcm
suaiii, quain habiicrat ct acccpcral cx iiidnismo, luerelur.
Pharisa-i hi litcm moveranl Paulo Anliochite, fiitiiri jiari-
ler aclorcs contra eumdcm, vcl per se, vcl per suos apud
Aposlolus. Sin iiixta secundum seusiira iam datum ma-
vis eos fuissc in Icrusalcm, dicito subornntos fuisse a lu-
daeis Antiochcnis , Pauli hoslibus, iit Iiidaismi causam
contra Paulum Ii'rosolyii;is a^crcnt. Pharisa;i coim crant
honorati intcr Iiidaeos, ac conscquentcr ct intcr Christia-
nos, iitpoie qiii cx Iiid.-cis prodicrant.
CincUMCiDi BOS. ) Gcnlilcs, quorum rausa hic agcba-
tur, qiiosque nominavit v. 3. et cap. prajccd. v. 2G.
PB.SCIPERE QioouB SERTABB, id cst. iit servcnt Gcn-
tiles, LEGB.M Mosi. ] .lCqiie ac scrvanl Iiul.Ti.
CoNVBMERtNTQUE .\P0ST0LI BT SeSIOBES. ) Pula PrC-
sbytcri , de qiiibiis v. 2. Hie er{;o fuit primus convcnlus
num Christi 51. qiio haec dixit Petrus, lluxcriinl anni 14.
de quibus rectc dici polcst, Ab antiquis diebus, puta ab
initio nascentis Evan^jelii, ct pra?dicationis apud Genles.
Secundo,in actu sifjnato .\latlh. 10. 18. ubi Pclrus audi-
vil a Chrislo : Tu es Petnts , cl super hanc pelrain xdifi-
cabo Ecclesiam meam. Id autem dixitChristus sub annum
P vilae sus 33. hoc cst, ante octodecim annos. .Aliqui eipo-
*^nunt, a diebus antiquis, id est, ob aelerno: ila Prosp. lib.
2. dc Vocat Gcnt. cap. 18. ^"crum minus {jcnuine.
DeIS IN KOBIS ELBGIT, PEB OS MEUM.) q. d. Dcus in-
tcr uos inc primum ct princi[)cm elegil.\poslolum,pcr cu-
iiis os Gcnlcs audiant Evanfjcliiim etcrednnt. S. Chry-
sosl. pro 17» nobis, Ic{jit in yoWi, explicalque in Palxstina,
vel prxsentibu^ vobis.
Et Qll NOVIT COBDA DEfS.) 0 xap^ioyvurT;; 0EOj, id est, Verj. S.
Dcus qui cst cardiognosles ,hoc c%l, arcanorum cordisscru-
tator ct inspcctor, scilicel, novit corda Gcnlilium crcden-
lium Evan^t^elio sinccrc qua;rrre Dcum, ct sahilem suam,
ac proindc cnpacia csse {^rati.T, iustiiiae ct salutis allat.'e a
Christo; ac consequenler eos admitlcndos esse ad Eccle-
siam et Christianismuiii. Undc cthuius siucerilalis ct ca-
pacilatis testimoniuin perhibuil , dans illis Spirilum san-
ctum.in visihili spccie irjni>« vcl linguariim i;;nearum,5ie-
Ut et nobis, uti dcdit Cornclio ciusqiic famili.-e, Act. 10.44.
Et niuil discbevit inter 50S ET iLLOS. ) Scilicct in- Vers.9.
ter Iiidaeos ct Gentiles, qiiond {^raliam, iustitiam ct s^ulu-
EccIesia;primumqueConciIium,inquoaclaestcausaChri- Q, lem, q. d. Deus non est acccplor personarui», ut Iuda;os
stianismi contra iudaismum. Porro hoc Conciliiim cclc-
hratuin fuit anno 1i. a conversione S. Pauli, ut ipse ait
Galnl. 2. 1. qiii fuit annus o passione Chrisli 16. nb cius
nativilalc bl. Claiidii Irnpcr. nonus: quo anno n Claudio
Iuda;os cxpulsos fuisse Roma, ct conscquculer S. Pctruni
tradit Orosius lib. 7. Histor. cap. G. ita Baron. Bcllarm.
in Chronol. Loriniis et Pcrcr. prafalionc in cpistola nd
Rom. disp. 1. n. 31. licet S. Hieron. el alii numcrando
illos annos 14. non a convcrsione S. Pauli, sed a tricn-
nio post cam acto Damasci in Arabia, de qiio Galat. 1. v.
18. ceuscant hoc Concilium cclcbratum triennio tardius,
Dimirum anno 17. a conversionc S. Pauli, qui fuit nnnus
Chrisli iii. Claudii Imiicr. 12. vel 13.V'ide diclaGalat. 2.
1. Sic post Ircccntos fcrc aniios, piita anno Christi 323.
sccundum Concilium cclcbratum csl, nimirum Nicaeniim
priinum, sub (^onstantino liiipcr. et Sjlvcslro Ponlif. iii
qiio acta cst causn divinilalis Clirisli conlra .Vrriiim. Dc
iu (^lirisdanismo praefera( (icnlilihus.
FiDB PtBiFiCASS COBDA EORLM. ) Occurrit obicctioui
iudai/anliiim ; dicebant cnim : (ifnlilcs sunt imp^iri, ut-
potc idololatro; et scelerali : cr^,o non sunt aJmitlciidi ad
purilatem Christianisini. Ilcspondct Pclnis , Gcnlilcs iit
f^entilismo fuisse impuros, sed Dcum pcr fidcm eos puri-
flcassc tiim ab idulolairia, tiim asceleribus: pcr lidcm c-
nim affnoverunt idula csse falsos dcos, Deiiiiii|ue verum
cssc uniim in essenlia, et trinum in pcrsonis. Uursum pcr
fidcm purificali, id cst, iiistilicali suiit a pcccalis. Inlcl-
li{jc fidciii, non nudain, sed scse cxcrcntcm iii nctus spei,
contrilionis, charilatis.obscrvaliouis inaudatoriiin ct bo-
noriim operum; sive, ul ail Pauliis, liJcm qiia? pcr chari-
talcm opcralur. Vidc canones i. ct 3. iii S. Pauliim.
NU>C BBGO QUID TENTATIS DeiM?) Tcillnt Dciim , Ver«. 10.
qui cius clara ccrtnquc dicta ct iiissa in dubiiim rcvocal. Teoure
Talis cnim tental Dcum, on vcrc et scrio, non ioco hoc'"P'**-
ndc post onnos oG. pula anno Chrisli 381. siih Tlieodo- U dixcrit ct iusscril; aut cerlc an in dictis et iussis suissit
sio scniorc cclcbratum cst (crtium Concilium dv-umcni-
cuin, piila Conslanlinopolilanum primum , in qiio acla
e.Ht cnusa divinilntis Spirilus sancti contra Maccdoniiini.
^)unrliiiii (^onciliiim {^cncrnle fuit Ephcsinum, celcbralum
onno Domini 430. in qiio acta est causa uniiis persona; in
Christo conlra Ncsloriiim. (Juintum fuit Chulecdoncnse
Buh Lconc 1. Ponl. ct Mnrciaiio Imp. anno Domini 4"jl.
in quo acta csl cniisa duariim naturnnim in Chrislo con-
tra Eutyrhclcm. Hisrc iillimis qiiatuortlonriliis S.Grcf^o-
rius qiiasi qiinluor Evnnf^cliis lionorcm hnhcri voluit.
StBCEMS Petrls. ] Quasi Princcps .\|)ostoloruin ct Pri-
inos Ecclesi.TJ.qiii aiiditacoulruvcrsl.vin u(rain(]ucpnrlcin
disccptationc, hic cam primus, qiinsi iudcx dcrinlt. l;ndc
niox ciiis scntcntiain sci|iiiliir S. lacobus, cl c.-i>leriomnc9:
ila S. Hicronym. epist. 8!).qu.T; 11. cst iiiler cpist. S. .\u-
Cust. cap. 3. ubi nit, rclruin fuisse priucipciu huius De-
lirmiis ct conslaus, q. d. Dcus rlarc ct ccrlo manifcstovit
siiaiii voIuntatcincsse,iitGcnliIos adiiiittanluradChrislia-
nismuin, ciim in cos visibilitcr misit Spiritiim sanrtum ;
quid er{ya, a Iiidaizanlcs.cain in duhiuin rcvocatis, itaquo
Dcum lcntatis, an scrio hoe vclil, aiil in volunlale sua si-
bi constct ct pcrscvcrct? illud cuim cst faccrc Dciim lu-
dioncni et ridiculum, lioc Icvcni ct inconstantcm. Seciin-
do, lcnlatis Dcum: quia conomini cius volunlatcm a{jni-
tain od vcstrom, qii» contraria csl, inncctcre, ut conlra
id qiiod dccrevit, iinponat iiiguin le{^is Gcntilibiis, quia
id vos viillis cl ciipilis. Tcrlio, nit Caict. (rntalis Dcum ,
id cst, ad iram ct vindictam provocatis duin vullis cxpe-
riri on ipsc incrcdulilatcm el iniiiriam, quam nou cre-
dcndo ci irro{;alis, ulcisci possit ct vclit.
Impunbbe. ) EffL^ityai. Tif^uriua ct Pof^nin. vcrtunt, ul
imponatur, sciliccl a Dco, sive, ut impoaat cis Deus iu-
205
Commenlaria in Acta Apostolorum. Cap. XV.
gum legis pene imporlabiie: quod S. Augnst. ser. 9. dc^cum pcr Petrum el Apostolos eas imbuil fide et gratia
verbis Doniini vocat sarciiiam inQumcrabilium obscrva
tioQum, qua dura ccrvix ludseorum premcnda erat, ne ad
idola et idoiolatras respiceret. R. Moses lib. 3. Ductoris
dubiorum cap. G. numerat praecepta legis afllrmaliva 218.
lot quot sunt membra in liomiDe, negativa vcro 3Go. lot
sciIicet,quot sunt dies in anno. Porro Cliristus non abo-
levit Decaiogum , puta praecepta moralia et naturalia le-
gis, sed tantum cacremonialia et iudicialia : quia pro cun-
clislaciniosae legis caeremoQiisdcditverbum abbreviatuin,
id est, brevissimura fidei et dileclioDis praeceptura, ait S.
Hieron. in Isaiae cap. 10.
Neque N03 FORTARE POTUiMus. ) Hoc est, a?gre, dif-
ficuller porlavimus: impossibile ergo moraliter hic cape
pro valde diflicili : Deus enim phjsice impossibilia doq
praecipii, hoc cnim faciuDt tyranni. Qiiocirca muUi hoc
legis iugum porlarunt,ut Elisabelh et Zacharias, de qui-
bus dicitur Lucae 1. 6. quod erant iusti anle Deutn, ince-
dentes in omnibus mandatis et iustificationibus Dominisi-
Chrisli , qun a peccatis iustificarentur et salvarentur. S.
Cyprianus lib. 2. conlra ludseos cap. 7. pro visitavit, ie-
git, prospexil; alii, providil; alii, coffitavit, destinavit;
olii, consideravit, inspexit Uaec omnia enira signiOcat Gr.
£7r£Tz£(/aTo, et Hcbraeum "^pS pakad.
NoMi.ii suo. ) Id est, sibi ipsi. Nomen enim Dei est Deus
nominatus, per metonymiam. Sic dicitur Proverb. 18. 10.
Turris fortissima nomen Domini, id est, Dominus nomi-
natus et invocatus. Unde ct subdit: Ad ipsum currit iu-
stus, et exaltcdur: currit enim ad Deum, ab eoque exal-
tatur, non a nomine Dei. Secundo, nomini suo, qui scili-
cet invocat Domen Dei,et vicissim vocatur nomine Dei, pu-
ta Ecclesia et populus Dei: ila Glossa, Hugo et Vatabl.
Terlio, nomine suo, id est, ad uomen, laudcm et gloriam
suam.perqucmscilicetlaudcturetglorificetur nomeuDei.
Prophetabuiu. ) Prophetae Anios cap. 9. ?. 11. et 12. ygrs 15.
Est enallage numeri pluralis pro singulari.
Rejedificabo tabernaculum Datid. ) Idest, Eccle-vers IS.
ne querela. Idem dicitur de Davide Act. 13. 22. de losue Bsiara, in qua habitat et regnat Chrislus filius Davidis, cu-
cap. 11. lo. de losia 4. Rcg. 23. 25. et aliis
Veis, II. SeD PER GRATIAM IeSU ChRISTI CBEDIUUS SALTABI,
QUEMADMODUM ET iLLi.) Scilicct patrcs Dostri ludiEi :
ergo muito inagis Genliles non nisi per gratiam Christi
saivari possuot. Hinc patet, Dcminem ab Adse lapsu fuis-
se iustificatum , nisi per gratiani Chiisti. Erraruot ergo
Pelagiani , qui docuerunt; homines ante legem salvos fa-
ctijs csse per naturam , deinde pcr legem , postremo per
C/iristum, evacuantes quod dictum est, 1. Tiinoth. 2. 5.
Unus Deus, el unus mediator Dci et hominum homo Chri-
stus lesus, ait S. Aug. lib. 2. contra 2. ep. Pelag. c. 21.
Veis. \i. Tacuit autem omnis multitudo. ) Hoc suo silentio
reveiens Peti um, ciusque dicla approbans, ipsius sentcn-
tia; et deCnitioni acquievit, eanique coofirmaruut Paulus
et Barnabas, narranles quanta Deus fccissel signa et pro-
digia in Geniibus per eos.
Vfrs.is. Respoindit Iacobus. ) Id est, orsus est post Petrum pri-
ius olim lypus fuit tribus luda cum Beniamin, in qua ta-
bernaculum et sedem qiiasi rex et moderator fiiit David.
luda enim adliaesit Deo, cum cajterae Tribus ad idola et
vilulos aureos deflexeruut. Hoc tabernaculum cecidit ia
ludaiis incredulis, qui Christum recipere uoluerunt; su-
scitatum est in Apostolis et aliis credeutibus e ludxa ; sed
plane reslauratum ex Gentibus, quae locu ludxorum huic
tabernaculu et domui Dei, ex toto orbe quasi vivi lapides
iua>dificata3 sunt: ita S. Hier.in Amos9. Il.Vide ibi dicla.
NoTUM A SiECULO EST DoMINO OPUS SUUM.) q. d. Deusvers 18.
ab aeterDosapientissime praecogitavit, prxdisposuit et prae-
destinavit hoc opus fabricae tabernaculi Davidis, id est
Chrisli, puta Ecclesiae Christianaj aedificandae ex Gentibus,
eliarasi vobis, o ludaei, novum id et paradoxum videatur:
acquiescite ergo in Dei sapientissima ordinatione et prae-
deslinatione, nec Gentes repellile a Christianismo cogen-
do eas ad iudaismum , quasi per illum capaces Ceri de-
inussententiam diccre, Petrique sententiam roborare: e-(2 beant Chrislianismi: qiiia si id fcceritis, resisletis Deo,
it eniin ipse lerosolymorum (ubi Concilium hoc agebS'
tur) Episcopus. Unde decebat eum primum post Petrum
loqui. Quare incaule et falso Abulens. in cap. 17. Matth.
q. 13. ad 1. qucm sequitur Calvinus.censet lacobum qua-
si Episcopura Icrosolymorum praefuisse huic Concilio, et
quasimaioremPetrodefinitivaiDpronuntiassesenteutiam.
Hanc enim ante lacobum pronunliarat Pelriis, quam la-
cobus secutus est, adiiingens tamen paucula, quae lu-
daeos, qiiorum ipse erat Episcopus placarent, et Gentibus
r^sdvT ''°"''.'.''3."'"^ Poi''"o Rupert. lib. 1. in Cant. merito censet
qusMio- ^- ^irginem quasi niagistram .\postolorum, omnem hanc
iiem le- qua;slionem defiuivisse, non quod ipsa concilio interfuerit
( hoc enim foeminam Don decebat) sed tiuod privatim con-
sulta ab Aposlolis, prima sentenliam hanc proniinliarit.
. SiMON. ) Petrus: qui eniin antea dicebalur Simon, a
Chrislo vocatus est Ccphas, id esl Petrus, loannis 1. 42.
Grajce esl Zuitiwj. Qunre idem cst nomen Siraon et Si-
meon; Hebraei enim diciint tiyQ^i; per sccva quiescens;
galium
Deiqiie praedestinationi, sed frustra. Deus enim vobis in-
vitis ct inale mulctatis, perficietsuum hoc opus, quod ab
aeterno facere decrevit.Nota. Sxculum non significat hicfecuiuta
Bpatium centum annorum, quod saeculum dicilur a senio, a senio.
quasi spatium senescendorum hominum,ait Varro lib. 5.
de lingua Latina; sed saeculum hic est aeternitas, quod
Hebr. olatn dicilur, Gra?ee aiui.
NoN iifQUiETARi. ) Md jr^pEvo^jjty , id pst , non turban-yen. 19.
dos, vel oblurbandos esse : ita Pagnin. et Tigur. Aut, non
addendam esse molcstiam, vcl non esse exhibendum eis nt-
gotium: ita Vatabl.
SED SCRIBBRE AD EOS, UT ABSTINEANT SE A COKTA- Vcrs «0.
aiiNATiONiBUS SIMULackoruh.) Hoc est, ab idololhytis,
puta a carnibus,et cibis qui immolati erant idolis.ideoque
contaminati censebantur; quos qui comedebat, censeba-
tur immolationis et idololatriae esse particeps, ac conse-
quenter esse idoIolatra.Vide dictal.Cor. 8. initio capitis.
Et fobnicatione.) Qiiia Gentes putabant fornieatio- '^o''"'"-
sed Septuag. sceva illud faciunt mobile.dicuntqueSuttEwv, «J uem simplicem non esse peccatum. saltem mortale: unde "°'"
ut patet Gen. 29. 33. Porro Hebr. Simon idem est, quod
audiens, obediens, a radice yatij sciama, id est, audivit,
obedivit. Tolelus veio in cap. 1. loannis anuot. 64. de-
ducit a rad. \)y^ sciaman, id est, impinguavil, ut Simon
ideni sit quod pinguis, vel impingualus oleo et gratia Spi-
ritus sancti.
Primlm. ) Id est, primitus, sive ab antiquis diebus, ut
dixit Petrus v. 7.
Dbus visitavit suihere ex Gejstibus populum no-
MINI suo.) Est Hebraica melathesis sive transpositio vo-
cum ; illae enim sic ordinandae videnlur: Deus visitavit in
«lentibus, id est Gcnles, ut ex iis sumat populum nomi-
ni suo. AlluditadZachariaeCantieum: Benedictus Domi-
nus Dcus Israel, quia visilavit et fecit redemplionem ple-
bis sux. Lucae 1. 68. Deus enim Gentes miseras, eaecas
et perditas visitavit, quasi doctor, niedicus, et salvator,
idipsum expresse dedocendi erant. Eumdem errorem Grae- oieDits
cis tribuit Guido Carraelita. Quin el Durandus in 4. dist. "<"> «•'«
33. qii. 2. docet, foruicationem non esse peccatum "lor-^^"^^"
talc iure naturae, sed iure positivo, tam divino, quam hu-
nano. Verum certiim est, eam etiaro iure natura; esse
peccatum mortale, tum ob alias causas, tum quia repu-
gnat bona; prolis educationi, ipsique matrimonio: ita D.
Thoin. 2. 2. qu. 154. art. 2. et alii passim.
Et SUFFOCAtis. ) Tum quia Genliles censebant suflb- Suffocata
cata esseda;monum cibum, ait Origen. lib. 8. conlra Ccl-"^'^°' ,
sum: tum quia in suflbcatis non estexpressus, sed adhuc "'^'"'''
inest sanguis, cuius esus vetatur, ob causas mox afTeren-
das : tum quia ludaei a suflbcatis ex legis praescripto ab-
horrebant.
Ut igitur ludaei non abhorrerent a Gentibus, iubentur
et hae a suflbcato et sanguiue absliaere. Ubi nota, vetari
207
Commenlaria in Acta Aposlolorum. Cap. XV.
hic Chrislianis csum sufTocati ct sanguinis, non idoirco ^ Moses Esm. ) Hoc dicit lacobus ad placandam partem vers
quod lei Mosis ludaeis illa velarit.quasi lci illa adliuc ob- adveisam, puta ludaizaoles pugnanles pro Mose ct leec
ligaret, et ad Gcnlilcs quoquc e»tendenda esset: utruin-
que enim est falsum; nani paulo ante cdixit tam Petrus,
quaiiiIacobus,legem et legalia non obligareChristianos :
sed quod illorum esus irelitus esset a Deo anle legem Noe
el posteris eius, paulo posl diluvium, Geu. U. 4. Hoc ergo
pra.>ceptum posilivum a se dalum olim loli muiido, hic
renovat Deus Gentilibus, ut eos cum 1'ida.MS illud obser-
\ontibus conciliel: ita S. .\ugust. lib. 32. contra Faustum
cap. 13. Alioqui, uti di.\i, lex de animalibus immundis
noQ comedcndis, vcl tangendis, lata Levit. 11. in lege no-
va a Christo fuit abrogala. Cnde et Itabbini in Midras Te-
billini, id est in explicatiooe Psalmoruin, ad illum vcrsiim
Psal. 1 io. Dominus solviC coiiipeditos, scribunl io adventu
Messix Hebrxos cibos omnes sinc d)-lectu comrsturos.
Et sanglisb.) Causain dat Cyrill. r^ros. calechesi 4. ul
fideles recedaul a iiiorc liarbarorum. Malli enim, inquit,
hotninet feri et iinmancs more canum vivcntes, sanijuincm
piignanies pro .Mose ct legc,
q.d.Non cst quod nos Christiani sollicili sim is de hono-
rando Mose et lcg..-: .M.^ses enim et lex satis honuiantur et
celebrantur a ludaeis iu Synagogis »uis. ludsei eigo qui
Mosis honorem zelanl, eius Svnagogas adcaul, ibique
eum cclcbrcnt: nobiscnim Christiauis siifncit in Etdcsia
Christiim, ad quem Moses nos remisit Deuler. 18. 18. e-
iusqiie legem celebrare. Pra-cones eigo Mosis sinl Iudaei,
Chrisli vero Christiani: iia S. Chrvsost.
CiM oii>i EccLESiA. ) Qiia; Dccretum Conoilii non con-v<r*
didil, scd ab Aposlolis condiliim probavil et sparsit. L'n-
de el epistola nomiiie .Vposlolorum scribitur, in eaque i-
psi loquunliir, non Eeclesia.
CiM Pailo et Rab5aba. ) Qji in controversia hac pars
unafuerant: unde ut eiscredat parsadversa.iungunlurcis
Silas el ludas, qui decrctiini .\poslolorum perferant, Pau-
loque et Barnabx raiisam ab eis adiudicalam siguificent.
IlOAll, (iUI COOOMIKABATIB BaBSABAS.) AllUS est hic
lingunl inslar bcUuarum, ctc. tu vero Domini Dei scrvus, [} ludas a loscph ; forlc eius fuil fraler: namque uterque co
cum vesceris, vescere cum rcHgione: quasi hic lantum ve
tetur lingere sanguinem more canum. Sic et lustin. ia
Qujcst. cap. 145. Ut separaret, inquit, nos Deus a bellua-
rum siinililudine. Scytha; cnim ctTartari soleiit in sili,c-
quo cui insident Tcaam aperire, eiusque saaguinem po-
tare. Unde Marlial. in Amphithealro :
Venit el cpoto Sarmata pastus cquo.
Et Claudianus in Iluflinum :
Et qui comipedcs in pocula vulnerat audax
Slassageles.
Et Plinius lib.lS.c.lO. Sarmatx,aH, hac pulle alunlur,
et cruda etiam Jarina equino lacte vet sanguine c cruris
venis admisto. Quin el Komani in sanriendo facdere mu-
tuum hauricbaut sanguinem, uti de Catilina scribit Sal-
luBlius. Alias causas dedi Genes. 9. 4. ubi el dixi, omncs
omnino sanguinis esum, vel haustum hic prohiberi, quo-
modocumque is (lat.
gnomiuatur Barsabas ; ludas hic, loseph cap. 1. v. 23.
Et Silam ] Silas, Hebr. sign (icat Apostolum , ail S.
HieroQ. ep. 143. ubi et eumdem esse ceoset cum Silvano
comite S. Pauli 2. Corinlh. 1. 1. Nam hunc Silam socium
fiissc apostolatus S. Pauli , palebit v. 40. et capile sc-
quenti v. 19. et c. 17. 4. Ascriplus est calalogo Sancto-
rum ia Marlyr. Roman. die 13. lulii , ubi hsec ei elogia
dantur: //j Maccdonia B. Sdas.qui cum essel de primis fru-
tribus,et ab .Apostolis ad Ecclesias Genlium una cum Paw
lo et Barnaba destinatus, prxdicalionis olJxcium gratia Dei
plenus inslanler consummavit , atque in passionibus suis
Cliristum clarificans postinodum rcquicvit.
^IROS PBIMOS. ) Eyyj'Mj'jj; , id csl , primarios , prsccc-
dcntes , prxcminentes , et quasi duces cxterorum: ita Pa-
gnin. Tigur. et alii. Sic laulus Rom. 16. 7. vocal nobi-
lcs in Apostolis, id cst, inter Aposiolos.
ScBiBE.STES PEB MANis EOBiM. ) .Non qiiod manus cl Vers
Tropolog. per sanguincm vctatur homicidium ( imo il- p digiti Sauli et Sila; has litteras scripscrint, dictantibus A-
lud hic ad litteram vetari ccnsel Tertull. lib. de Pudij;i- '-'poslolis.sed quod scriplas ab Apostolis quasi nuutii detu-
lia, et Cyprian. lib. ad Quirinum legil, a sanguinis effu-
sione,) per sulTocatum vis el rapina; per idololhyla ido-
lolatria. L'nde cum olim Gentiles criminarcntur Christia-
nos, quod infantes occiderent, eorumque sanguinem bau-
rirenl, eo quod nliquid de Eucharistia,iii qua sub specic-
buB panis et vini cditur et bibilur caro rt sanguis Chrisli,
inaudisscnt, illudque crude et carnalitcr inlclligcrcnt, ai-
quc ac Capharnaiix loann. G. GO. ct Gl. Chrisiiani cos
liaclegcconfulanlclconvincunt. Audi S. BlandinamMar-
lyrem apud Euscb. lib. 5. cap. 1. !HuUum,\nnn\i,crratis,
0 viri, quod putctis infantium carnibus vesci eos , qui ne
tnulorum quidem animalium sanguine utuntur. Et .Minu-
lius Felix io Octavio: I^obis , inquit, homicidium nec vi-
dere fas, ncc audire: lantumque ab humano sanguine ca-
vemus, ut ruc edulium pccorum sanguinem in cibum no-
verimus.
Usu obolita fuit haic lcx ccssantc dissidio ludaeorum ct
lerint ad fideles Anliocheoos. Sic scribimus per tabella-
rium, idesl.scriplam cpislolam miltimus. Est mctalcpsis.
TiBBAVEBiST vos.) Syrus , /c;Tue/-un/ . vcl terroremsen
incusscrunl. quasi in Christianismo non sit tula salus,
nisi simul siiscipiatur iudaismus.
EVBRTBMTES AMMAS TESTRAS.) Id CSt, dcstrUPnlCS pa- Ve s.
cem et qiiictem animarum vestrarum, quain habotis ia
Chrislo ciusque lidc, dum Christum et Evangrlium dicuot
non sufliccre ad snlulem, nisi ci addaturMosesctlex.Unde
Grajcus ct Syrus addunt: lubcnles vos circumridi, et ser-
vare lcgcm. fla?reticorum et Schisinaticonim proprium csf
cvcrtere ct perdereauimas.Talisfuit Novatianiis .\nlipapa
et o-mulus S. Cornclii Ponlilicis, qucm S. Cypriaa. ep. 1.
ad Cornel. his litiilis insignit, dcserlor Ecclesix , viiscri-
cordix hostis, interfcclor pwnilentix, doctor superbix, vc-
ritatis corruplor, proditor charitalis.
Tbadideblnt A5IMAS siAS. ] Id est, scipsos, suasqucvgrt.
uiu «bo Gcnliiim, cum ulriquc planc in unam Ecclesiam ronliie- I) vitas,ut eas vel laborando et pra-dicando.vel moricndo im
runt. Uiide S. Aug. luco iain citalo, scribit eam siio tcm-
pore non nmplius f^iiisse in usu, sciliccl apud siros Hippo-
ncnses, aliosque vicinos Africanos; nnm iionnulli pusl a;-
tatcm S. Augiisl. ad rcverenliam Aposlolorum qiii eani
tulcrant,illaiii observarunt.pra-sertim Gra-ci ( qui ctinm-
num cam observant ) ut patct cx ('oncil. Gangrensi cap.
2. cl Leonc Iinpcr. iu No«el. Constit. 58. ubi hanc Apo-
stolorum legi-m rcnoval: qiiin et Latiui aliqui, ut .\ure-
rclionrnfcs, quibus hoc edirlliir in Concil. .\urelian. II.
cap. 20. ac Wormalirnses, Moguntini, aliiqiie Gcrmani,
ut palet ex Concil. Wormaliensi rnp. Gj. el k\ Zarharia
Papa in cpist od Hnnifarium. Vrriiiii nunr a miillis reu-
lenis onnis lex ista uhiquc grntium (rxrcptis Grxcis) usu
contraiio abolita cst. Unde nunc sanguinrin in farcimini-
bUB , quo! fiiint ex intestiuis porcoruiii ct boum sanguinc
infartiB, comcdimus.
pendant el evprudnnt pro Christo ciusqiic glorio. Sic ait
Psaltes Psnl. 1 18. 109. .inima mea in manibus tncis scmper,
hoc rst, ut cxponit Chald.rus : .4nima tiiea pcriclilalur, nc
si in supcrficic manus me.T c^scl, obvio cuilibet cxposita ia
pra?dam. Qiii crgo amat sinrcrc cl ardcnter Christum, de-
bcl esse prodigiis anima!, ut pro co vilam el valctudincin
perirolo exponal, imo prodigal el perdat ciim rrs poscit.
^ISIM KST KMM SPlBITtl SAT«CTO ET ROBIS. ) Id CSt, Vi rs
visum rst nubis iiispiralis et dircclis a Spiritu sanoto : csl
hrndiadys. Hinc liqiiel Spiritum sanclum in Concilio ad-
cssc ct pr.Tcssc, illiidquc dirigerc, ul in deccrnoDJo non
rrrrt. Unde direrc solent Palres in Concilio ; H.rc S. Sy-
nodus in Spirilu sancto lcgitimc congrcgala drccrnil, elc.
NiniL ILTBA. ) Ex legc .Mosaira ; nam o Dccalogo, si-
vc iurc noluriP, wque oe a legc Chrisli cos absolverc nec
voluit, Dcc potuit.
208
Commenluria in Acta Aposlolorum. Cap. XVI.
) Bene agbtis. 1 Id esl, rcclc el christiane facielis, tcI
felicilcr vivetis. Uiide Syrus verlit, cumque conscrvaveri-
tis animas vestras, bene se hahcbunt, scilicct aninia; vestrte.
Addit S. Clcmcns lib. 6. Coustit. c. 12. Apostolos congre-
gatos niulla alia constituissc. Sic enim ait in corutn per-
sona: ///.« i(jitur litteris missis , remansimus nos pluribus
dicbus krosolijmis, conquirentcs nna guu: in communem
v-tilitatem ad corrcctioncm spectabant; quse ipse dcindc e-
narrat. Addit S. Paulus Galat. 2. 9. se dcxtras societalis
dcdisseS. Petro,ut ipse peculiarcrn ludscornm gcrerel cu-
ram, Paulus vero Gcntiuin. Porro post hoc decretum man-
sisse adhuc «liquid simullatisiiiter luda?osctGeutiles con-
vcrsos ad Christiim, indicat ibidem Paulus, cum ait se Pe-
tro vciiicnli Anliochiam in facicm icstitissc,.eo quod ti-
meus ludacos, subducerct se a Gcntibus, ilaquc suo exem-
plo cas corj-crct iudaizarc. Vide ibi dicta.
Gavisi sunt siPER CONSOLATIONE. ) Quam eis dcde-
runt Apostoii,amoventes ab cis onus et iugum gravc legis
MosaicK; Syrus, gavisi stmt et consotationem ucceperunt.
CiJM ESSENT PROPnET.E. ) Tum proprie dicti , ut ait
Milliades apud Euseb. lib. 5. Hislor. cap. 16. vel 17. lum
inelaphorice, scilicet Prophctsc, id est, doctores, prtedica-
lorcs ct cxhortalores: horum cnim est consolari el confir-
mare fratres. Vide dicta 1. Corinlh. 14. initio.
Vebbo plueimo.) \m\o'/o\) no'/lm, id cst, vcrbo multo,
pula copioso, vehementi et efllcaci ; Syrus, sermone divite.
CtiM PACE. ) q. d. Conlrovcrsia de lcgalibus iam sopila,
cum omncs in derrelo Aposlolorum acquiescerent, ilaque
pacein mutuam colerent. Aul cu})i pace, id est, valediccn-
do iuiprecantcs eis paccm et prosperilaleni, dicentes: Ile
in pace, vcl, Dcus pacis pacifice rcducat vos, vel, Pax vo-
bis. Hsec eniin fuit salutalio Ciirisli, a quo eaiu didicerunt
et usurparunt .\postoli, aliique fidcles.
Ad eos qui MiSERANT.) .4d Aposlolos in lerusalem.
VisiTEMUS FRATRES.) Non eniin suflicit parcre filios
Christo, scd et oportet cosdem lactare ac enutrire, ut in
fide et virlute crescant. Ita Episcopi debcnl crebro visila-
re suas Parochias. Nam, ut ait Arist. i. CKcon. c. 6. Do-
t/tini oculus pascit equum,et vestigia pinguefaciunt agrum.
De visitatione hac multa utilia congessit hicnosterLorin.
Paulus autem rogabat. ) EjtQu, id est, ocquum et di-
gnum censcbat.
Ut Qui discessisset. ) Vel roetu persecutionis, vel fu-
ga laboris, vel amore matris degentis in Icrusalem. Graj-
ce enicacius dicitur, tov airoravTx, id est, qui descivisset,
vel dcfecissct: inde enim aizo^otxrii vocatur desertor, dcfe-
ctor: ila Pagnin. Tigurin. et alii.
Facta est autem dissessio. ) ll!zpo?j(7uoc. Pagnin.
et Vatabl. exacerbatio : Tigurina, acris disceplado ; alii,
irx, vel animi incitatio, sive primus ir£c niolus priniaque
A bilis coinmotio. Ira utrinque bona essc polest, cum utra-
que pars legilima ratione movetur, et pro suo iure vcl de-
sidcrio ardcnter contendit et disceplat, uti hic fiebal ; esto
iu cxccssum venialeiii facilis sil lapsus. Id factum est nutiz
Dei, ul Uarnabas a Paulo divideretur, itaque scparali dU
versis et pluribus evangclizarent, ait S. Chrys. Secundo,
ut loaones, cognomenlo Marcus, hac disccplalione et se-
vcrilate S. Pauli notalus ignominia, suam ciilpam incon-
stantiaj ct ignavite agnoscens, animosior ct constantior
evaderet; uti factuin est. Unde et Paulus eum rcsumpsit,
rharumque et fiduin comilem habiiit: ita idein Chrysost.
Praiclarc S. Hier. Apol. contra RutTinum: Nonne, inqiiit,
Apostoli salvis inter se amiciliis dissenserunl, cum Paulus
el Barnabas proptcr Joanncm , cognomento Marcum , sto-
machati sunt, ct scparavit eos navigatio, quos Evangelium
copulubat ? Talis disscnsio fuit inter S. Pelriim et Paulum
Galat. 2. inter S. Hicrunymum el August. inter S.Chry-
sostoiiinm et Epiphanium, inter S. Cornelium et Cypria-
num circa baptismum htereticorum non iterandum, etc.
n Et Daknabas quidem assumpto Mabco natigabbt
Ctprum. ) Lucas dcinccps Barnabae nou mcniinit, scd so-
lius Pauli, cuius dlscipulus et coines fuit, acta persequi-
tur. Ex pcrcgrinatione S. Barnabse cum S. Paulo, quam
huc usquedi>scripsitLucas,liquet esse falsuin quod ailCle-
nicns in recognit. et Alexander monachus in vita S. Bar-
naba?, Barnabam scilicct primo omnium evangelizasse Ro-
inae, indeque Clementem abduxisse Caesaream ad S. Pe-
trum. Verum post haec S. Barnabam in Italiam venisse,
in Liguria praidicasse, Ecclesiam Mcdiolanensem erexis-
se, longe latcqiie fidem propagasse, firmae traditioues eius-
demque Ecclesise monumcnta, pluresqiie scriptorcs fidem
cerlain faciunt, ait Baron. Tandein Barnabas rediil in Cy-
prum , ibique gloriosum pro Chrislo obiit niartyriiim. I)e
po sic lcgimus in Rom. Martyr. die 11. lunii: ISatalis 5. S.Barna-
Barnabx Apostoli , qui natione Cyprius, a discipults cum ^^ •'»'•
Pauto Getitiuin Aposlolus ordinatus, multas regiones cum "''
eo peragravit, Evangclicx prxdicationis iniunctum sibi o-
pus cxercens: postrcmo Cgprum profectus, ibi aposiolatum
r\ suum glorioso martyrio decoravit : cuius corpus tempore
Z.enonis Imper. ipso revelante rcpertum est , una cum co-
dice Evangelii S. Matthrei sua manu dcscripto. Porro eum
fuisse ununi e 72. discipulis Chrisli, tradit Euscb. lib. 2.
Hist. c. 1. Epiphan. iu Panar. lib. I. sub finem, Beda in
Acl. c. 4. et alii.
Tbaditus GRATI.S Dei. ) Vide dicta cap. 14. v. 26. ver». 40.
Pr.€CIPIENS CIISTODIEE PR^CEPTA APOSTOLOBUM. ) Er-Vers 41.
go non tanliiin Dei , scd el homioum , puta Superiorum,
prfccepta scrvnnda sunl, qiiod negant ha?rctici. Hkc verba
desunt hic iii Gra;'co et Syro, sed eadem habentur et repe-
tuntur cnp. sequenti v. 4.
C A P U T D E C I M U M S E X T U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus ob Iudwos circumcidil Tinwlheiim, eumque socium sii(v pr(xdicaiionis assumil in Asia el Bilhynia. acper
visionem evocatur in Macedoniam. Philippis eryo convertit [jjdiam purpurariam. dcemonemque apuella eiicil:
guare virgis coesus, cum Sila noctu orans et laudans Deuin ciel lerrae mniim, quo oslia earceris pandunlur.
His visis cuslos carceris convertitur, Paulusque a magistralu liber cum honore dimittitur.
1- ■m^ervemt autem Derben, el Lystram. Et ecce discipulus quidam erat ibi nomine Timotheus, 6!iiis mulie-
HLJPris ludaiaj fiJelis , patre geiitili. 2. Huic teslimonium bonum reddebant qui in Lystris erant , et Iconio
■;"• fratres. 3. Hunc voluit Puulus secum proficisci : et assumcns circumcidit eum, propler ludaeos qui erant
in illis locis. Sciebant enim omnes quod paler eiiis erat geiitilis. 4. Cum autem perlransirent civitates, tradebant
eiscustodire dogmata quseerant dccreta ab apostoliset senioribus qui erant lerosolymis. o. Et erclesiaequidem con-
firmabantur fiJe, et abundabant numero quotidie. 6. Transeuiites autem Phrygiura. et Giil.itia? regionem , vetali
sunt a Spiritu sanclo loqui verbum Dei in Asia. 7. Cum venissent autem iii Mysiam, tenlabant ire in Bilhyniam:
et non permisit cos Spirilus lcsu. 8. Cum aiitem perlransissent 3Iysiam, descenderiint Troadem : 9. Et visio per
noctem Paulo oslensa esl : vir Macedo quidam erat slans, et dcprecans eura, el dicens : Transiens in Macedoniara,
Commentaria in Acta Apostolorum. Cap. XVI.
209
edfuva nos. 10. Ut autem visum \idit, stalim quaesivimus proficisci in Maccdoniam, cerli facti quod vocassct nos
Dcus evatigeiizare eis. 11. Navigantes autem a Troade, reclo cursu venimus Samothraciam, et sequenli die Nea-
polim : 12. Et indc 1'liilippos, quaj est prima partis MacedoniiB civitas, colonia. Eramus autem iri hac urbc diebus
aliquot, conferentcs. 13. Dic autem sabbalorum cgressi sumus foras portam iuxla flumen, ubi videbatur oratio
cs?e : et sedentes loquebamur mulieribus quaj convenurant. 14. Et quaedam mulier nomine Lydia, purpuraria ci-
vilatis Thyalircnorum, colens Dcum, audivit : cuius Dominus aperuit cor intenderc his quae dicebanlur a Pauio.
lij. Cum oulcm baptizala cssct, ct domus eius, deprccuta est diccns: Si iudicastis me Ddelem Domino esse . in-
troite in domum njcam , et manele. tt cocgit nos. 10. Factum cst autem cuntibus nobis ad oralionem, pucllam
quamdam habcntcm spiritum pylhonem obviare nobis, qu.-e quajstum magnum praeslubat dominis suis divinando.
17. Ua-c subsecula Paulum, ct nos, clamabat diccns : Isli homines servi Dei excelsi sunt , qui annuntiant vobis
viam sulutis. IS.iloc aulem fucicbat multis diebus. Dolens autem Paulus, et conversus, spirilui dixit: Pr<-ccipio
tibi in nominc lesu Christi exirc ab ea. Et cxiit cadem hora. 19. Videntes autem domini eius quia exivit spes
qusestus eorum , apprchendentcs Paulum ct Silara perduxerunt in forum ad principes: 20. Et ollcrentos cos ma-
gistratibus, dixerunt: ili homincs conturbant civitalcm nostram , cum sint ludaei : •21. Et annuiitiant morcm ,
qucni non licct nobis suscipcre, nequc faccre, cum simusRomani. 22. Et cucurrit plebs adversus eos : et magiitra-
tus, scissis tunicis eorum, iusscrunt cos virgis caedi. 23. Et cum multas plagas eis imposuissent, miserunt eos in
carcerem, pra;cipienlcs cuslodi ut diligenter custodiret eos. 24. Qui cum tule prajccptum accopissct, misit eos in
interiorem curcercm, et pedes eorum strinxit ligno. 25. Media autcm nocte, Paulus ct Silas oranlcs, laudabant
Deum : el audiebant eos qui in custodia crant. 26. Subito vero tcrra; motus faclus csl raagnus, ila ut movercnlur
fundamenta carceris. Et statim aperta sunt omnia ostia : et universorum vincula solula sunt. 27. Expergefactus
autem custos carceris, et videns ianuas apcrlas carceris, cvaginalo gladio volebat se iiiterficere, 3e<limans fugis«e
rincto'!. 28. Clamavit aulem Paulus voce magna , diccns: Nihil libi mali feccris : univcrsi cnim hic sumus. 29.
Petitoquc lumiiie, introgressus est: et tremefactus procidit i'oulo et Sila; ad pcdes : 30. Et prodiicens eos foras,
ait: Domiiii, qiiid me oportet faccre, ut solvus fiam? 31. At illi dixerunt: Credc in Dominum lesum : et salvus
cris tu, ctdomu^ tua. 32. Et locuti sunt ci vcrbum Domini, cum omnibus qui crant in domo eiu«. 33. Et toilens
eos in illa hora noclis, lavit plagas eorum : cl baptizatus est ipse, et omnis domus cius conlinuo. 34. Cumque per-
duxis^et eos iii donuim suam, apposuil eis mensam, et la?talus cst cum omni domo sua credens Deo. 35. Et ciim
dies fuctus esset, miserunt magislratus liclores, dicenles: Dimilte homines illos. 30. Nuntiavit autem custos car-
ceris vcrba ha^c Paulo : Quia miserunt mogislratus ut diniitlamini: nunc igitur excunles , iie in pace. 37. Paulus
aulem dixit eis : Cssos nos publice, indcmnatos, homincs Uomanos raisorunt in carcerom, et nuiic occulte nos cii-
ciunl? Non ita : sed veniant, 38. Et ipsi nos eiiciant. Nuntiaverunt aulem magislralibus lictores vcrba h.-cc. Ti-
muerunlque audilo quod Komani esseiit : 39. Et venioiilcs deprecali siiiit eos, el educentes rogabunt ut egredcreii-
tur do uibo. 40. Exeuntcs outem dc carcere, iiilroierunl ad Lydiam : ct visis frutribus consolati suiil eos, et pro-
fecti suiil.
FiUUS HiLiEBis IfDiK/E.^ Ilo Romana, Gr.-eca cl Sv- * lat. 2. 3. Laudat discrctionem S. Pauli S. Grcfj. 28. Moral.
rus. Aliqnl pro luilxx lcfjuut vidux. >'oeabatur ea Eu- c. G. vel 12. Plerumque enim, inquit, virlus cum indiscrete
nice, id csl Vicloiia, quain a;que ac aviam Timotliei, no-
niiiio Loidcin, loiidat Apostolus 2. Tiniolh. 1. 5.
FiDELis. ; Id cst , Cluisliana! , quie scilicet a iudaismo
conviTsa oiat ad Chrislianismiim.
Pathe <iE\TiLi. ) \(;lita erant Iiidxis mnlrimonia ciim
Cliaiiaiix'is, Eiodi 23. 32. al non ciiin aliisGLMililibus.Undc
Genlilos uxoros duxcrunt lacobticn. 2'J. 23. loscph Gcn.
41. 43. .Mosos Kxodi 2. 21. et posl dalain Mosi lo{join, Dn-
vid 2. Uoj;. 3.3. Saloinon 3. Uo(;. 3. 1. Esthor ludx-a nu-
psit (ientili Assucro c. 2. 17. ^ic prirnitus Clirisliani con-
traliebant rnatrlMionia cum Gcnlilibus, caquc soparari vc-
tal Apustulus 1. Cor. 7. 12. Postca taincu Ecclcsla irrita-
vit hxc niatriinonia: undo inipcdinioutum iioc inalriino-
nii, vocalur disparitos cultiis; cuin lia.'rcticis vero coniu-
{jium non irritavit, sod proliil)ull,ob poriouluin pcrvorsio-
uis. Vido Sancho/ de Mnlriin. tracl. dc dlsparilalc cultus.
tenelur , amitlitur : cum discrcte intermillitur , retinetur
El S. Chrys. tanlam conversloncm quaola secuta est v. o.
adscribil studio conourdlK S. Pauli.
Y.RXT Gbntilis. ) H-r.a/ii. S) rus , fuerut Ocntilis. Pu-
tant onlin nonnuili patrcin Tiinolhci hoc teinporc fuissc
inorluuni ; itaquc diccDdum cst, si matcr eius cral vidua,
utl dixi nliqiios Icf^erc v. 1.
Dogm.\ta. ) Non fidei, sed lcfjum, id est. praicepta. L'a-
dc e.\plloans subdit: Qux erant decrcta ab .\poftolis. Ergt»
oblifTant le.-^es Aposloloruni,EpiscopDrura, Paslorum, elc.
quod nrf;aiil hrerelici.
VeTATI SLST A SpIRITC SANCTO LOQII VERBIM DbI
IV AsiA.] Cur? Porporain allqui rospondeiit : Qui.i, in-
quiunl, Asianl erant a Deo reiccll ot roprubati : Dous onim
vult oinucs horninossalvos lieri. Unde et paiilo post Asia
nis lidcin per S. loannem et Paulum coinmuuiravil. Pri
Vcr. 2 Huic TBSTmoNiUM beddbda:4T. ) Fidoi non fictco, vir- B mo orj^o OEeunion. responJil, quia Pnulus pra;videbal fa
lutls, ot bon.i; educallonls in sliidio saorariirii l.lttoranii
iit pnlot 1. Tiniolli. (i. 12. el 2. Tiinolli. 1. 3. Uudc Pau-
lus Tiinollieurn vocat fillurn cliarisslinurn, et pra> ca;leris
pere[;rinnllorils su.t adiulorein, ol adnilnislrurn lidolom et
Rlroiiuiiin , nc Epliosin.x» Frrlcslic Episropiirn ordlnnvit,
*. Corinlli. 1. 17. Pliilipp. 2. 22. ol 23. Uoiunn. lU. 21.
A'ido dioln in iilrn(|iio F.plslol. nd Tiinotli.
(^IRCl.'HCIDIT El H PRUPTER ItD.COS. ) Sponlc id rocit
PauIus, no qiKid illi iioj^oliiiin Inressoient ludicl, cu quod
Tiniotliouin (■i'n(lloiii asoivlssrl in sorluin priodlrntlunis,
ulqiic oos dciiicrcrelur, fnoiliiisquo nd (^hrisliim Irndurc-
rol: li'{;nlio cniin rrnnl inortiin.sod nordurii rnorlifrrn. Ti-
lurn voro, a^qiio (ionliloiii, Pniiliis iion rsl passus rlrciiin-
cldi: qiila liahol euin nd id volobnnt ronipollrro, iic vide-
retur eoruin senlcnli.T falsa" subsrrlboro.qun docobnnt rlr-
vuincisionein rssc ucccssariaiu ad salulcui. Aidc dida Ga-
VOL X.
incm rutiirnin iii .\sin, qu.T lioiiilnuin curas a fide ad pa
ncm qu.-croudum divcrllt. Undo U.da ct Orijjcu. hoin. 9.
in Levil. oausain danl. quod Paulus pra;vidobat .\siauo3
contempluros vorhuin Dri. Et S. tiroj;. hom. 4. in Evanj;.
no {jrnviiis, inqiiil.do ronlonipla pr.Tdirnlionc niall audi-
loros iudlruri nirroronltir. Sorundo et mollus, S. Chrys.
quia .\sla , inquil. sorvabaliir S. loanni , sicut Bilhvnia
S. Lura;, nlt (inf;uoius. Tcrtio, quia .Xsiniii adliuc inipa-
rati ornt et indlspositi ad recipicndurn Evan{;oliuni, para-
tiorcs voro orant .Mnrcdoues, ut palet v. 9. iln Sodullus
in 0. 1. nd Uoninii. Sirut ex advcrso iiissit Dous Pauluiu
pr.Tdlonro ('orlnllii : Quoniam, nll, popidus cst mihi mul-
tus in liac civitate, .\ct. 18. 10. (Junrlo, S. Prospor. lib.2.
do Nornl. Grnt. c. 3. censcl orrnnain hio fuissc causam,
qiiiC nos Inlcl , ob quam non nr{;atn, scd dilnta cst Asia-
Dis gralio pra;dicalionis Sie Poulus Roni. 1. 13. scribit sc
Vrrs 6.
Veialiir
P.iulu>
prxdica-
re 10 A-
si.i, cur ?
Rc*p.
1.
210
Commenlaria In Acla Apostolorum. Cap. XVI.
gaepe proposuisse Tenire ad eoB, aed prohibitum fuisse. Ubi * exanllalis laboribus, magnam Buae virlutis, verscque san
recte notat S. Chrys. et Ambros. a Uei nutu pendere tura
>erba, tum itinera prajdicatorum suorura: haec enim illi
summae esse curae.
Moral. Moses Abbas apud Cassian. collat. 1. cap. ult.
notat sffipe se expertum, quod sibi volcnli exhortari defe-
ceritsermo, et quasi arefacta fucrit lingua : Quibus indi-
ciis, inquit, evidenkr agnoscilur, Domini gratiam pro me-
rito ( inlellige ex virtute ciusdem graliiE ) ac desiderio au-
dienlium disputantibus aspirare sermonem. Viri ergo Apo-
stolici et praedicatores toti a Deo pcndeaut, eique assidue
se commendent, ul iterlinguamque eorum dirigat eo, ubi
maior erit Dei gloria et animarum fruclus, ac vicissim fi-
dcles orent, ul tales sibi mittat Pastores, doctores, con-
fessarios et praedicatorcs , qui magis eorum salutem pro-
movebunt.
1n AsiA. ) Minori, non tola, quae complectitur Phry-
giara, Pamphyiiam, Lycaoniara, Ciliciam, Galatiara, eto.
totaque mari cingitur, prajter eam partem qua; speclat 0-
ctitatis opiuionem posteris reiiquit. Cum enim annura in-
tegrura supplicassel B. Virgini, ut sibi indicaret quis vilaa
stalus sibi capcsscndus foret, in somnis apparuit ci P. Vir-
go, comilata duobus e Societale lesu, Petro Fabro scilicct
et Fraucisco Slrada, dixitque : Vis servire (ilio meo usque
ad dcfaligationem ? Cui Nunnius : Omnino Domina. Seque-
rc ergo , ait illa, hos viros. Mojt illc eis obvius fuctus, ia
Societatera eoruni adu)itli peliit et impctravit, ac primum
in Uispania, deinde in Africa; demum in India pro Chri-
Blo laboravit usque ad defatigationem : ita P. Maffeius ia
Vita S. Ignalii de Loiola lib. 2. cap. 6.
Moral. Nola somnia esse indicia vigilantis animi, et vir-Horal.
tutis aut vilii. Quce enim in vigilia animus cogilat, agit el
frequeutal, ha;c et somniat : naturaliler enim ea noctu re-
currunt. Somniura ergo est signum rei amata;, et per fre-
quentem actionem, aut meditatiooera animo penitus insi-
tcB ct iuGxae. Quocirca Plutarch. lib. de Profectu morum,
assignans duodecim signa acquisitae virtutis, unura ex Ze-
rientem- sed quae iioitimd cst Epheso : haec euim proprie D none dat cx soraniis. Si enira somnies de Deo , de amore
Asia minor dicitur, in qua paulo post Paulus praedicavit "^ ' ■" •'■ ' -'^ -' '
per biennium , Aotor. 19. v. 1. et 10. ac deinde S. loaa-
nes Apostolus.
Is Mysiam. ) A S. Hieron. in locis Hebr. vocatur Me-
sia. Ptolemaeus dupliccm facit Mysiam , maiorem et mi-
norem, et ulramque extra Bithyniam in Asia, noo procul
ab Ida. Mysos alii Thraces, alii Lydos fuisse dixerunl. Et
quia Lydi fagum acetosam ( quae multa nascitur in Olym-
po ) Mysam vocavere, ab eo Mysos dictos putaverunt, qui-
bus sermo fuit ex Lydo Phrygioque permistus. Haec ergo
Mysia fuit in Asia. Alia Mysia est in Europa, quara aliqui
Tocant Bosniam. Porro Mysi adeo fuere viles et despecti,
ut in proverbium abierint, ac de homine vilissimo dicatur,
Mysorum uUimus. Ubi vide charilalem et humilitatem Pau-
li, qui vilibus, aeque ac honoratis evangelizat, memor il-
lius dicti Isaiae et Christi, Pauperes evangelizanlur.
NoN PERMisiT Eos ( ob causas paulo ante datas ) Spi
Dei, de convertendis animabus,certum cst iotcrdiu te cre-
bro de Dco Dcique amore, et convertendis proximis cogi-
tare, agere et satagorej ac conscquenter arderc amore Dei
ct proximi. lla Paulus iugiter iutcntus praedicationi, ct sa-
luti Geulium, de eadem re somniat. Deus tamen illud su-
muium ita direxit et attemperavit , ut de Macedonia so-
mniaret, potius quam Galatia, vel Asia, ideoque vir Ma-
cedo vocans in Maccdoniam ei appareret, quia eo illum
destinabat. Idera siguum dat S. August. lib. 12. de Gea.
ad litler. cap. 15. ubi et addit exemplum Salomoois , qui
in somnis peliit sapientiamaDeo,3.Reg.3. quiain vigilia
crebro eam desiderabat. Idem alibi : Memor es, ait, Domi'
ne mandatorum tuorum , etiam in somnis peccatis resisti-
mus. Hinc signura est eximise castitatis, si in somnis nun«
quam occurrat turpis imagiuatio; aut si occurrat, statim
ei phantasia resistat, uti fecit S. Franc.Xaver. resisteodo
ei usque ad emissionera sanguinis. Sicut enim equi viam
BITUS Iesu. ) Puta Spiritus sanctus, qui a Patre et Filio, p sa;pe a se initam et tritam ineunt etiam dum auriga dor
putaaChristolesu,procedit,etutriqueestpropriusetcon- *^mit: sic idem facit
substantialis. Unde coiligas, Spiritum sanctum non solum
a Palre, ut voluere Graici, sed etiara a Filio procedere, ac
consequenter vere esse Deura : ita S. Cyril. lib. 2. in loan-
uem, c. 3. et S. August. Iraot. 99. in loannem, ac Concil.
Ephesinum Cap. de resurrectione Chrisli. Idcirco enira vo-
catur Spiritus lesu, asque ac Spiritus Dei patris.
»ers.8 Dbscenderunt Teoadem.) Troas Asiae cst rcgio, Hcl-
Troas re- lesponto adiacens, ita dicta a Troianis, ait Pompon. Mela
*f^,*' lib. 1. Ptolemaeus raiuorem Phrygiam appellat. In ea urbes
nobiliores fuere, Troia, Anlandrus, Smyrua, Clazomene,
Pergamus. Thyatira, Philadelphia, Laodicia, Ida et Tmo-
lus. Porro S. Hieron in Locis Hebr. ac Baron. censet Troa-
dera fuisse urbera in Asia, alio noraine Antigoniam appel-
lalam. Verum Syrus et alii censent esse regionem eam,
quam iam descripsi. Utrumque est probabile. Sane c. 20.
V. 6. Lucas indicat Troadem esse urbem.
Et visio per noctem.) Haec ergo visio fuit somnium a
'ers,9
^isio
Pauli.
seosus, caro et phantasia, etiam dum
meus sopita est et ratio dormit. Perinde ergo as in repen-
tinis secundum habitura operaraur, v. g. si tenlatio aut
periculura ocourrat, illico generose eara repcllimus, si a-
lias eam soliti simus repellere, sic et in somnis. Nara, ut
ait Arislot. 3. Ethic. c. 8. Ars perfecta non deliberat: tam
sibi facilis esl actus suus. Vis ergo cum Paulo pia somnia-
re de Deo, Christo, caelo , elc. eadem vigilans frequenter
et ardeuter cogita, ac rumina. Cum enim huius cogitatio-
nis habitum indueris, is quasi naturaliter, etiam noctu,
in actum suum sese exeret, praesertim si eam sub somnum
renovet, eique indormiat.
Statim QU.SSIVIMUS. ) Scilicct ego Lucas , Paulus, Si- Vcu. lo.
las et Timotheus: hic enim adhaesit Paulo vers. 3. ut per
plures magis spargeretur Evangelium. Sic S. Vincentius
Ferrerius,sui aevi Paulus, provincias Europae evangelizan-
do obiens.ducebat secum mullossaceidoteselfiatres, tum
sui Ordinis, tum aliorum, qui eum adiuvarent, ac praeser- tucas
Deo Paulo immissum perangelura. Angelus enira in ima- D lim poeniteutium confessioues excipereut, ait auctor Vila;ubiadliat-
pit et pinxit virum habitu Macedoni- eius lib. 2. c. 7. Solerler uotat Baron. et alii, Lucam hic '"'j
Hunaii
Viiio.
giuatione Pauli formavit et pi
co, ciusque vocem, ut videretur Macedonice loqui el dice-
re , Transiens in Macedoniam adiuva nos; vel ccrte ipse au-
gelus viri Macedonis spcciem et vocem assumpsit. Vide-
tur hic aogelus fuisse tutelaris et praeses Macedoniae.
Simili visione S. Franciscus Xaverius cognovit se vocari
in Indiam. Visus est enim sibimet saepe per quietem, hu-
meris Indum aliquamdiu vectare, adeo gravera,ut ipso pon-
dere fatigalus excitaretur a somno, uimirum hoc praesa-
gium erat gravium aerumnarum et laborum, quos pro In-
dorum salute subiturus erat : ita Horat. Tursellinus in vi-
ta Xaverii lib. 1. c. 8.
Simili modo ad Africanos, Indicos et TEthiopicos propa-
gandae fidei agones vocatus est loannes Nunnius, ex illu-
stri Gusmanorum familia oriundus, is qui primus Patriar-
cha In iEthiopiam deslinatus a Pontifice Maximo, multis
i--n jj -j Paulo, et
loqui in prima Persona, diccndo, quaesivimus, ac proindeao con-
seipsum comprehendere, cum hactenus loculus sit in ter-iinue?
tia persona: unde videri, quod Lucas primura adhaeserit
Paulo Troade, indeque individuus fueril Pauli comes, ut
ait S. Hier. libr. de Viris illustr. in Luca, ac proinde de-
inceps non tam aiidita, quam visa a se Pauli gesta enar-
ret.HincinfertBaron.Lucam scripsisse Evangelium anno
Christi 58. ilio enim Paulus fuit in Achaia et Boeotia ( ubi
Lucam scripsisse Evangelium asserit S. Hier.) non ante.
Verum alii probabilius censent, Lucam aliquando ab-
fuisse a Paulo. Primo, quia ab hoc versu deinceps pcr
qualuor capita, soilicet usquc ad c. 20. 5. Lucas mutat
pcrsonam, et a prima redit ad tertiam. Cura enim hoc c.
mutasset tertiam personara in priraam dicendo v. 10.
Quxsivimus, elc. ccrti facti quod vocassei nos Deus- Et
Commcntaria in Acla Apostolorum. Cap. Wi. 2t l
11. Venimus Samolhraciam. Et r. 12. Eramus aulem. j^ Qcx bst fbiiia parti» Macbdo^iji citita». ) Par- p.
Et T. 13. Egressisumus, loquebamur. Et v. 16. Euntibus
nobis ad orationem, etc. Ptjthonem obviarc nobis. Et v.
17. Subsecula nos; ut sifjiiilicet sc lunc fuisse comllem
Pauli : idem lamen 8ub finem capitis buius mulal rursum
personam priiiiam in tcrtiam, utsignlficet se tunc a Pau-
lo alinilssc, idque facit conslantcr usque ad cap. 20. 5.
Undo ait boc c. v. uil. de Paulo el Sila: Visis fratribus
consolaii sunl eos, et profccli sunt. Et c. 17. 1. Cum au-
iem perambulassent Amphipolim , venerunt Thessaloni-
eam, etc. qiiihus evidcnlcr signifiral se lunc non fuisse
in comilatu Pauli. Videtur crgo ab eo abfuisse, usque
dum Paulus perambiilaiido rcjyiones , rediit in Grsciam,
navifyatiirus in Syriam cap.20.3. tunc enimPaulus inler
allos socios buius lllncris, qul illo versu nominantur, as-
sumpsit et Lucam Undc de iis, seque ac dc se subdit ibl-
dem Lucas v. 5. Hi cum prxcessissent , sustinuerunl nos
Troade : nos vero navigavimus post dies azymorum. Et v.
15. Vcnimus contra Chium: ac dcinceps seinper eadem
tis, id est, Primo, rpgioois vel provinciae. Secundo, pro-mior
prie partis, id e§t, porllonis lllius Maeedonia;, quae e Thra- 'in»<i™-
cia et Samothracia ( unde venlebat Pauliis ) venleotibus'^'"'*''
occurrit: aropla enim erat .Macedonia, aliasque babebat
urbes aliis provinclls conterminas. Tertio , fi-pot , id est,
pars, sumiiur pro principlo. Sic sumit Virgil. 7. .^neid.
Pars mihi pacis erit deslram tetigisse tyranni.
Ita Budaeus In Comment. linguae Graecae, q. d. Pbilippi
est prima civitas principii .Maccdonlae, sive a qua inclpit,
et princlplum capit Maccdonia. lia Syrus vertit, qux est
principium Macedonix; et Erasm ug, qux est in prima par-
te Maccdonim. Unde qiiis suspicarl posset, in Noslro pro
prima, legendum pr/ma;. qux esl primx parlis Macedo-
nix civilas. Sic enlm scnsus est clarus. Verum exempla-
ria Bibliorum Grxca et Latina coostanler habent prima.
Quarlo ergo planus sensus est hic , q. d. Pliilippi est pri-
ma civitas in conflnio Tbraciae , quae ad partem , id est
sortcm et dilionem Macedoniae pertinet; aliae enim ulte-
persona prima utilur, ut seipsum includat. In llla ergo u riores pertiuent ad partem , id est ad sortem, ius et di-
ex Graccia in Syriam , indeque Romam navigatione , lon-
ga et periculosa , Lucas individuus fuit comus Pauli, uon
ante. Secundo , qiiia csto fuissct Lucas ante comes Pouli
firmus ct stabilis ( quod torncn non liquet ] non idcirco
firmitcr ci adhaesisset. Crebro enim Paulus suos comitcs
aiio amandabat, ad Ecclcsias a se ercclas conGrmandas,
uli Tiluin et Liiram amandavit Corinlbum 2. Cor. 8. 18.
Silam Athcnas, Tilum in Crclam, Timotbeum Ephesum,
Erastum in Macedoiiiam , Aclor. 19. 22. Terlio, qula 2.
Cor. 8. V. 18. per fratrem cuius laus est in Evoiigelio,
qiiem Paulus ait se mittere Coriiilhum, S. Hier. Tcrtull.
Anselm. Imo S. Ignatlus (qiios ibidem citovi) intelligunt
S. Lucam. Unde sequitur anno Christi 58. (illo cniin scri-
psit Paulus Epist. 2. ad Corinth. ) vulgatum iam ct ccle-
hre fiii.sse LuccC Evangeliiim, ac proinde aliquot annis an-
te illud a Luca fuisse conscrlptum, nimirum inter annum
Christi 51. qiio Lucas hic cocpit adhxrere Paulo, et an
tioncm Thraciae ; imo Philipporum urbis pars una ad
Thraciain, pars altera, caque potior ad Macedoniam per-
tinebat.
CoLOniA. ) Romanorum , ut patet v. 21. ideoque iureColonia
Bomanoriim civium gaudens, sicut nobills Ubiorum civi-'*'*'' *'
los Belgio vicina, dicla esl Colonia Agrippina; quia A- """
grippina uxor Claudii Imper. et mater Ncronis, eo Colo-
niam Romanorum dedurl curavit.Coloni enim dicebaDtur
clves Romani ad aliquam urbem habltaodain missi , qui
non propriis, scd populi Roniani lcgibus vivebant, aitCi*
cero lib. 3. de Naturo dcoram. Porro Colonias ducebaat
Komaoi, tum od cxonerandam Komain populis oppletam,
corum cxamiiio alio deducendo; tum od pauperes urbis
alendos; his enini nlibi divldebant iugera terrae; tum ut
iis militlbiis stlpcndia solvercnt, vel priemia largirentur:
tum maxiine nt illi liomanorum iu8 et impcrium iig io
locis, ad qiiae mittebantur, luerentur. Ita Cicero de lege
niim Christi 58. quo illud ore oinnium loudari osseritp Agraria : Maiores, Inqiiit, colonias sic idoneis in locis con
Dikiili,.. V- .!;..•;„ ;»..- ..i..-:u...^ ;» I ..« - n *-< /,.« ......«.-...- — - .-.,../.- ii 1 -.* -.i- ?/,;■_
Paulus. Ex dictis scqiiitiir, pluribus annis Lucam a Pau
lo abfiiisse. Ubi nola Insignein modestiani S. Lucaj , ut-
pote qui nullain sul Evangelii . laborum, et opis quam
navavit S. Paulo, mentioncm facit; cum tamcn cam di-
laudet Paiiliis in suis Epistolis. Sua ergo alto premlt si-
lentio, oc In gcsla Paiill se totuin elTundit: vice versa
Paiilus Liicain suuin ndiutorem vocat et celcbrot Ep. ad
Philem. v. 24. ac charlssimum nuncupat Coloss. 4. 14.
Et In vinculls Roin.i; agcns: Lucas, inquit, est mccum so-
lus: cum lamen de nliis suis sociis mox subdat: Omnes
me dcretiqucrunt: non illis imputctur,2. Tim. 4. 1 l.ctl6.
Paoricisci in MACBDOMAa.) Quam cum dcscrlpsissct
Plinliis lib. 4. rnp. 10. subdll: Hxc esl Macedonia tcrra-
rumimperiopotilaquondam. Hxc Asiam, Armeniam, Ibe-
riam, Albaniam, Cuppadociam, Syriam, Mgyptum, Tau-
rum, Caucasum transgrcssa: hxc in Baclris, Persis, Me-
dis dominala , tota Orientc possesso. Hxc etiam Indix vi-
eirix, pcr vesiigia Uberi patris atque Herculis vagata.Hxc
ira suspicionem pericuii collocarunt, ul non oppidallaliee.
sed propugnacula iwperii esse viderenlur. Et pro Fonteio
de Gallia provincia loqucns : Esi in eadem provincia I^ar-
bo Martius, Colonia nostrorum civium, specula populi Ro'
mani, ac propugnaculum istis ipsis nationibus oppositum
et obieclum. Colonia quoque dicebatur urbs dunala iure
et privilegiis Colooiae, etiamsi ex coloais aliunde missis
non cssrt conflata.
("OKKERKHTKS.) Ita legunl Komana, id est, disscrentes,
dispulontes; Griece eniin est o*iaTf wo-vrs; ; undc Schola-
sticae dispiitatloncs vocantur diatribx, idque probat E-
rasmus. Alii lcgunt consisicntes : uude Vatabl. et Pagnin.
vertunt, commorantes. Hoc cniin quoque sigailicat Gra:-
cum d'iaToiSo-<T-j;. Eodein res redit. Ncc eniin comniora-
tio Pauli fuit otiosa, sed intenta ad disputandum et prea-
dicondum.
UbI VIDBBATl'R ORATIO HS9B.) Graccum r. c:,tvj-/t, Ct O-Tcr». tj.
rationcm . ct oratorium . si\e locum orationis ( ut vertil
*adem e$i Macedonia. cuius uno die Paulus jEmilius Im- D Syriis) signilicat, pnla Synngogam ; h.TC cnim ludaeis erat
peraior noster 72. urbes direptas vendidit. Taniam diffe-
renltam soriis prxslitcre duo homines. Hnnc nunc S. Pau-
lus Clirlstianus Alcxnndcr, ct allcr Paulus yEnulius, non
Romanis, scd Dco et Christo subiecit.
^AMOTHIACIAM. j Ito dicto cst rcglo a Samiis et Thra'
•ibus vicinis ct accolis, vcl ctiam incolis, tcHle Diodor.
lib. 5. cnp. 11. Undc Virg. 7. yEneid.
Threiciamquc Samon. qux nunc Samolliracia fertur.
NBAfOLiH. ) Urbs crot, noo in Caria, ut \ult. Diuiiys.
•cd in cnnlinlo Thracla? ct Marcdoniic contrn Thcsiiin in-
•ulam. Umc enim, non llla, virlno rrot Saniolhracia;: iln
Gagncius, Caiclon. cl Arias; QEi^umcn. ail siio a;vo nun-
cupatam Christnpoliiii.
PaiLippos.) Ila dicto ost urbs n Phillppo pnlre Alcxan-
ilri Magui, quieamiustauravit: conversa cst ad Chrislum
t S. Paulo.
locus oroudi ct prxdicondl. Undc et Paulus in eo priEdb-
corc coepil. Talia loca c.\trn civilatcs crcbro habuisse lu-
daeos et Soinaritoi, tradit Epiphan. haeresi 80. Sic Pliilo
od Cnium, ludxorum Synagogos vocat proseuchas. El lu-
Tcnal. satyra 3.
Ede ubi onsisias. tn qxia ie quxro proseucha.
Sic cn?natio vocalur canaculum, in quo tit coenolio; am-
buhlio voi'atur ambnlacrum, in quo ipsa lit; ca:'us. con-
silium cl Ecclc^ia vocnlur locus, in quo lil roetiis el con-
grcgatio populi , vol consilinriorum. Uiidi' liquct loouin
hunc nrutlonis fiiisse lud,Tnrum, prxscrlim qiiin oo con-
vcnit Lydln , quao cnlobnt Deiiiii , ul dicilur v. 14. Snlmc-
run tnineii rcnscnl fiiissc idolium , ubi Gentes suos doos
colcbniit ct invorobnnt.
NoMiNB Ltoia- ) Censent aliqui Lydiam diclain, quiaL^"!', '*'
oriuuda crot c Lydia prorincia, cuius rcx fuit Crasusqux?
212
Commenlaria in Acta Apostolorum. Cap. XVI.
tcmporc Cyri. Favet quod scribit Plin. lib. 7. c. 56. L>j- ^ fjollatus et incarceratus cst. Scicbat enim, si Paulum pcr-
dos Sardibm primos ralioncm invenisse lanas purpuras dcret, sc plurinios perditurum.
Piirpura-
inficicndi.ycrum obstat to nomine. Nomen ergo proprium
eratLydia, noii cofjnomen a palria. Adde , cofjnomina
non suini a provinciis lam ainplis, ut rcfjna sint, qualis
erat Lydia: polius ab urbo dicenda erat Thyatircna. Ly-
dia Sanclonim calalogo ascripta cst iu Martyrol. 3. Aug.
PuRPUBARiA.) Aliqui ita dictam censcnt, quod purpura
vestirelur, ulpole nobiiis ct proguata e stemmale rcjjio:
rcfjum cnim cst purpura. Alii, quod purpuram tingcret.
Vcrum Graece est ;ropyupo7rw),ts, id est, purpitrx vcndilrix,
quales solent esse divites : imo opcs et gloria Tyri consi-
stebanl in conficirnda et vcndenda purpura.uti di.\ils.23.
CiviTATis TiiVATiRENORUM.) Civitas cst Lydisc, de qua
dixi Apoc. 1. 18. cx ea crfjo oriunda crat Lydia.
CoLENS Deum. ) Lydia erat Gcatilis: cognovit ergo et
coluit Deum vcl lumine naturie, cx creatione et guber-
nalioiie univcrsi; vcl ex institutione maiorum; vel ex fa-
miliaritale cum Iiidseis, uti et Cornelius Centurio Actor
DoLENS AUTE.M Paulus. ) Tiim piicl!a3 miscriam. tum Verj. 19.
diaboli iVaudem, qui divinando populos ad se, et ad ma-
gicas artcs attrahcbat. Graecc pio dolens est oiy.rour.fJiif ,
id est, molef.te fcrcns el indirjnans; Erasmus, ixdio affe-
ctus. Noliiit hanc laudcm et hoc lestimoniiim recipere a
diabolo Paiilus, tuin iit ostcndcret eum patrem esse men-
dacii ; ct verum subindc diccrc, iit deinccps nienticDti cre-
datiir: tum ut ostcndcrcl oiniK^m cuin diabnlo communi-
cationem nobis esse interdielam. Tsam bcneficia eius o-
mnibus sunt nocenliora vuLneribus, ait S. Leo. serm. 19.
de Passione. Deum enim bcnnficia prxstat , mayisnocet,
ait S. August. 8. Civit. cap. 21.
Ad PRiNciPES.) Syrus, ad primores civitaiis, interquosvcr*. 19.
mulli crant e magistratu : magistratui enira puniendum
obliilerunl Paulum, ut sequitur.
CuM siNT IuD.£i. ) Conllant invidiam Panlo: ludjei e-vcrs. 20.
nim Romanis et aliis Genlibus erant exosi ob fidei singu-
.■iiiiuiiv.. Lv. i.uiii AiiuiA.1^, ui. \-.. y^yji ii^ti^j ^ji^.. bu.i... .»^..^^1. _- iiiiii XiiyilluiliS CL U1II9 VJ^UllUUS Uiailt tALIDIUUllUUI 31 IJ'- U-
lO.UndcLyran. Hugo,Glossa et Carth. ceusent eam fais- " laritatem, separationem et morum dissimilitudinem.ldem
se proselylain.
Cuius DoMiNus APERUiT coR.) Puta Uluminavit iutcl-
lectum, ct movit voluntatem eius, ut intendcrel iis quse
dicebantiir a Paulo, eaque vera csse intelligerct , itaque
Christuin cognosceret et diligeret. Oret praedicator, ut
Deus auditorum corda apcriat: idem orent auditores, si
fructum cx concione rcferrc cupiunt.
Si lUDiCATis ME FiDELEM DoMiNO. ) S« , id est , quia
q. d. Quia censuistis mc dignam baptismo et fide Chri-
stiana, quia nie fecistis fidclem et Christianam , divcrtite
ad me , ut ego veslro alloquio, et vos mea hospitalitale
gaudcatis. Ncc cnim decet Chrislianos, prsesertim Aposto-
los, nisi apud Christianos hospitari.
Et coegit NOS.) Hinc colligit S. Gregor. hom. 23. in
Evang. quod peregrini ad hospitiumnon solum invitandi
sint, sed etiam trahendi. Et S. Ambros. lib. 1. de Abra-
ham, a Christianis, prfescrtim Episcopis, requirit ut prae-
odium in Christianos, quasi e ludaiis oriundos, deriva-
runt, ut patet ex Tertull. Apolog. cap.7. ac ex Apologiis
Aristidis, Quadrati , Alheuagorse, luslini, et aliorum il-
llus xvi.
Annuntiant MOREM.) E5/;, id cst, mores instituta, pu-Vers.ai.
ta novam Cdem et religionem, novum modum vivendi ,
novum iiovi Dei cultiim.
CuM SIMUS RoMANi.) Puta coloni Romanorum, ac pro-
inde eoruin iure viventes. Romani enim sanxerant, ne
quis Deus admitteretur, nisi quem Senatus approbasset.
Unde cum Tiberius Caesar, auditis miraculis Christi, vel-
let eum inter deos referre, Senatus rcslitit, eo quod se
prius noa consuluisset , leste Eusebio lib. 2. Hist. c. 2.
Scissis TUNicis EORUM.) Pauli ct Sila;. Id feccrunt tumVe"-22.
ad execrationcm sceleris, quod scilicet dcorum cultum
abolere, etnovum Dcura statuere satagerent; tum ut eos
notareat ignominia; tum ut eos nudarent ad flagellatio-
sto sint advenientibus, occurraut obviam , itinera explo- (]nem, quaj mox secula est. Aliter Tigurina et Clarius;
Pytho
quis?
rent, adsint non qua;reutibus , rapiant prBetergredientes,
uti fccit Abraham. Sic ct discipuli duo coegerunt Chri-
stum secum divcrtcre in Emaiis, idcoque eum in fractione
panis agnoscere meruerunt, Lucaj 24. 29.
Ad ORATiONEM.) Adlocum orationis, ad proseucham,
uti dixi V. 13.
Habentem spiritum Ptthonem.) Syrus, spiritum di-
vinationis , puta daemonem familiarem, imo obsidentem,
ait Caictan. ct Hugo ( nam Paulus illum ex ea expulit )
qui de futuris oracula rcddebat. Apollo enim cognomina-
tus est Pythius, vel a dracone Pythone, quem in Delooc-
cidit, vel a 7rj5£o-5«(, id est, consulere , puta a dandis re-
sponsis et oraculis. Inde spiritus ille quo afflati praedice-
bant futura, Pytho voeari cceptus est. Inde etiara m^m
dicebantur, qui Delphos ad consulcnda oracula mitteban-
tur, qui publice cum regibus cibaria habebant, et vesce-
bantur una, teste Herodoto lib. C. Vide dicta Isaiaj 8. 19.
ISTI HOMINES SERVI Dei excelsi sunt.) Noh ait, le
vertunt enim, scissis tunicis suis; pro «jtwv legentes «jrov,
quasi magistratus non Pauli, sed suas tunicas sciderint,
ia detestationem auditae blasphemise et novae religionis,
quam prKdicabat Paulus. Hanc enim ipsi supersliliosam,
et blasphemam impiamque censebant
ET CUM MULTAS PLAGAS EIS IMPOSUISSENT.) Per Tir-Vers.23;
garum flagellationem. Uude Syrus vertit, et cum mullum
cos flageUassent. Alii praeter virgas, putant Pauium et
Silam partim a populo furenle, partim a licloribus, fu-
stibus ct pugnis fuisse appetitos: hisce enim proprie pla-
gae infliguntur. Praeclare S. Chrysost. hic sub finem ho-
mil. 39. Paulus , inquit , verberabatur , et nihil dicebat.
Hunc el nos imitemur. lieferiamns percutientes mansueiu'
dine, silcntio, longanimitate. Difficiliora sunt lixc vulnC'
ra: maior plaga et oneronor . Gravius enim est percutere
animam quam corpus. Multos percutimus , scd ut amici,
ut delectantiir;scd quem percusscris cmn contumslia, quO'
niam cor tetigisti, valde contristasti. Ita magis cor illoruni
su Christi, quia hic illi exosus est, utpote qui eum rcgno u percutimus. Quod aulem mititas magis verberet quam <e-Mititas
suo dispoliavit. Dixit hoc dsmon pcr puellam, vel coactus
a Deo : ita Beda, Glossa, Hugo et Dionys. vel sponte, ut
hac arte ad se plures pelliceret, quasi qni spiritus esset
divinus, utpote servos Dei iodicans et dilaudans: ita S.
Chrysost. QEcumcn. Lyran. et Caiet. Addit Chrysost. ut
Pauliim adulando sibi conciliaret, ne se a puella expelle-
ret, eumque laudaudo titillaret, et ad vanam gloriam in-
citaret. Verum potior causa petenda videtur ex eventu,
quem di-emon sagacissimus uti prajvidebat, ita et malitio-
sissimus, iutendebat: nimirum prsevidcbat Paulum noa
laturum hasce suas voccs, scd eum cspulsurura , se vcro
hbentcr cessurum, ut heros PythonissiEiam privalos suo
divinationis quKstu accenderet in Paulum, ut eum male
mulclarent vel occiderent. Pauli eniin caput pctcbat dia-
bolus, ut eius prfedicationem, et conversiouem Gentium
iuhiberet; ita factum est: nam Paulus ab eis captus, fla-
meritas, age demonstremus , etc. Idem , hoin. 6. de Lau-n">R'5
dibus S. Pauli, docct Paulum eidem cui nos infirrailati^*!,^',''^!^
carnis subiacuisse, sed eam virtute transcendisse: iVo^uierius.
enim, inquit, habere naturam infirmitalibus subditam, sed
servire infirmitalibus, criminosum est; ut merito magnus
ille habcatur atque mirabilis, gui imbecillitatem naturx
voluntatis virlute superavit; et hoc ipso ostendit, quanta
sit libcrx voluntatis polestas , obstruitque ora dicentium,
cur non natura boni facti sumus, nec cum ipsa virtuie pro-
geniti? Quid enim refert natura esse, quod potes effici ro-
luntaie? Imo prxstat sponte coronis ct amplissi^na laude
decorari. Et raox: Paulus, inquit, fuit slatuaviriutis, quip^^^^^
bona voluntatis in naturx firmitatem certavit abducere. statua
Lolcbat quidem illc corpus, sed non inferior incorporeis''"i.uia,
poiestatibus , ipsos cmitemnebat dolores. Quando cnim di'
cit : Mundo crucifixus sum, quid aliud videlur dicere, quam
Comraentarla in Acla Aposfolorum. Cap. XTI.
213
guoel edam ex eorpore ipso aninii viriute miijrai-erit? ^ articiilis, quse proinde siginalim ei eiposuit Paulus 7. 32.
b'cvi«
DOCIU
Teri.S*. Stri^xit LiGito.] Numella, vcl cippo, cui seorsim sin-
giili p"des inserchaiilur.
Verj »5. .MfDIA AITBII TOCTE PaILCS ET ?ILA9 , 0BA1TE5 ,
' laidadaST DEfM.) Vidc hio Paiili ct Silaj, in najjellatio-
ne ot inrarceratioiw, constantiam el tetitiam , qua entul-
tantps Dco, qtiasi pro inrjcnti dono {yratias aj^unt. Idem
feccriinl oliin .Marlyres. Rursum qiiam brevis somni fun-
rit Paulus, srilicel dormiTil usquc ad mcdiam noctcm.
Terlio, eiim soiiliim media nocle consiirf^cre ad oratio-
nem, inslar Davidis dicenlis Psal. 118 02. Mfilia nocle
surf/fbuM ad cQnjiiendum libi; cl Isaia; cap. 26. G. Ani-
Bt primi Wrt mia desidcraril te in noclc. Hinc fideles olim mcdia
Chrisiia- nocte solcbant nd orationcm siirp;cre: tiim qiiia sub id
»1, cur? lenipus naiiis cst Clirislus, scque ac passiis: tum qiiia
credebant Christiim noclu Tcntiirum ad iudicium, inquit
Laclant. tib. 7.c. 19. Quocirca, inquil Clemcns .\lcxand.
2. Pacdaf^. c. 9. $:cpc noctu e lecto suryendum est . Dcus-
que laudandus: beali enim, qui in ipsum viyilarunt. sci-
psos assimilanles Anfjclis, quos nos v/rr.-/'>oo-j;, id est, vigi-
tantes . vocamus. Idem cxemplo Pauli hoc loco, facien-
dum essc docet S. Basil. in rcfj. intcrroj^. 37. ct S. Hier.
ad Demclrindcm, post alins diurnas orandi horas: Ad ve-
speram. inqiiit, mcdia noclc et mane scmper esl cxerccn-
dum. Quin ct Plinius de Chrislianis apud sc accusatis ilQ
scribit ad Traianiim lib. 10. opist. 97. Afjirmabant autcm
hanc fuisse summam vcl culpx sux , vcl crroris, quod cs-
senl solili itato die ante lucem convcnire, carmenque Chri-
sto, quasi Deo, dicerc sccum inviccm. Unde liquet non lan-
tum Clericos, scd et laicos olim noctii ad orationcm ct
livmnus convcnisse. .Mque liinc orti sunl Nocturni, quos
qiiolidic Icjjimus in Ollicio Ecclesiaslico, idquc c.xeinplo
Paiili et Sila;, qui riwrt, id est, hymnizabant , hymnos di-
cebant. ait Liicas. L'ndc Ecclcsia ia hjmiio Feria! 4. ad
&Ialuliniim sic canit :
Menles manusque tollimus,
Propheta sicut noctibus
pioOis gercndum prxcipit,
Paulusquc rjcstis cen.<iuit.
Hinc ct S. Hicron. Eiistochio scribil el pr.Tscribit dicens :
£ito eicada noclium. Noctu enim eanit cicnda. Ita S. Viu-
ccntius Fcrerius , S. Petriis Martyr Ordin. PrKdic. S.
Xnveritis, aliiqiie viri Aposlolici pcr diem pra^dicabant,
noctu orabant, cicmplo Christi qni erat pernoctans in ora-
tionc Dei, Luc.-c G. Pliira vidc npud Cassianuin, lib. 2.
Francoliniim lib. do Horis Canon. cap. 2. Baronium hic,
ctin Marlyrol. nddiem o. lanuarii.
Ters.SG. SlBITO VBRO TBRR.S MOTIS FACTfS KST MAGNCS. )
Ut eo ostcndcrct Dens, se prcccs Pauli et Sila; exaudissc,
corumquc ciirain gercre, seque cos e carcerc liberaturum,
ac pro cis tcrram , omniaqtic clcmcnta concussurum, si
opus csscl. Vide dicta cap. \. 31. Hic tcrra) molus vidc-
tur fuissc non tantum in carccrc, scd cliam in urbc: co
enim tcrritns mafjislratus, illiro iussit cos dimilli.
1'siTF.BSOBi'M TixccLA soLLTA SUST.) Vcl vi tcrra? nio-
tiis, vcl pntiiis opcrntionc sccrcta aiifjoli : ncnio tamcn
Sed horuni omnium caput et summa, cral fidcs in Chri-
slum: hsec eniin incliidit ct docet caetcra omnia. Fidcs e-
nim Christiana credit traditque Syroboluin Aposlolorum,
quo reliqiia credcnda continentur.
DiMiTTE BOBi>BS ILLOS. ) .Magistralus praecipilaratvcrs. 3».
sentcnliain ronlra Paulum et Svlam : unde rediens adse,
el causa iiicliiis examinata, niniirum quod ob pulsum e
niuliere Pylhonem dc-cnionein, id cst, ob bcneficium in eam
totamqiic urbem collatum, eum tain male cxcepissent ;
forte ctiam scntientes, vcl a custode per nuntitiin edocli
do MiirQcuIo ifrr.t! nioliis, Paulique innoccnlia ct laetitia;
quodipica Dco snliitiis vinculis, carccre cfjrtdi noliiiss<>t.
ciiin illico iussit dimitli, Dco ad id ipsuiii impcllente, ne
prxdicationis Pauli cursus inhibcrelur: ita Lyran. Hugo
et Dionys. L'ndc quidam (ira?ci codices atldunt: Die autern
facto convcncrunt magistratus in concilium , et mcmores
_ ierrx molum factum, timucrunt ac mi.^erunt liclorcs ; quaa
u vcrba si.^^nificant terrae motiim non lantum fuisse in car-
cere, scd per tolara urbem, nli dixi v. 20.
IsDEMNATOS.jTaxat iuiuslitiam magistralus,quodprae-ver«.o7.
cipilarit lam senlentiam , quam pocoain causs iuaudita.
Syrus vcrlit, innoccnlcs.
HoMixES RoMASOS.) In Pandect. Icge 5. tit. 2G. lege
lulia, dc vi piiblica damnalur, qui civem Romanum, an-
le ad pnpiiliini, niinc ad Imperatorem appellantem, necn-
rit, tnrseril, vcrbcrarit, in vincula duci iusserit. Exag-
{^orat Ciccro aclionc o. in Vcrrem, quod Gavim civcni
Romanum Verrcs na,n;cllarit. Ncc ulla vo\ alia, inquit,
istius ini^cri inter dnlorem crcpilumque plagarum niidie-
bnlur, nisi h.x-c : Civis Itomanus sum. Reccns crat Rho-
dioniiii cxcinplum, qui cuin pcccassent in aliquos Roina-
nos cives, Clatidius cos libcrlate plnne privarnl, uli nar-
rat Dio lib. 60. .\nliquo cnim iure Romanorum nelas e-
rat, civem Romnnum subiiccrc nagollis. seu virgis. Id
primum slntuit laln lcge ^'alcrius Publicoln apud \'aler.
Mnx. lib. 4. cnp. 1. Idipsum confirmattim est legc Pnrcias
^ et Icge Senipronia, tcste Ciccronc pro Rabirio. Vide Si-
l> goniura lib. I. de Antiquo iur. Roman. cap. 0.
N05 ITA, SBD TBMANT, ET IPSI >0S BIICIAXT. ) E;3f
yxyiTwTzv, id cst, educant. Hinc patet Paultim posl cibiim
in domo custodis siimptuin, rcdiisse ad carcercm, ul ibi
eum magistraliis invcnircl, ct innoccnlcm pronuntiaret
ac dimiltcrct. Vide hic magnaniniilatem Paiili, qua car-jjjgnj.
cerecgredi non vult, nisi magislrntiis scntentiam fcrat deuimna»
eius innocentia, idque publire. Siniili consilio Socrates •"*"''•
noltiit e carccrc fugcre , nc illn fiiga reum potiiis se con-
vinccret, quam innoccnlem, ait Plalo in Crito. hlem ea-
dcm causa et virtule fecit Ignatius fundalor Sociclatis no-
slra;. Lcge Pibad. lib. 2. Vil.-e cius c. 14. Snpicntcr Mc-
lania a Pra?sidc Palaestina; incarcerala, ut ab ca aiiruin,
qiiod copiosc in monaslcrin crogabat, exprimcrcl: Lgo.
ait, iUius fui filia, huius vcro uxor , qui in tcrra fuit 'je-
ncrc clants, nunc autcm sum Christi ancilla. IScque mcurn
vilcm habilum dexprxcris: possum cnim me, si vclim. ex-
lollcre : ne enjo forlc ignnrans in crimcn aliquod incidas
e/Tiigit, qiiia perculsi crnnt omncs, ndcoqiic non advcrtc- n quxnam sum libi dcclaravi. Additqiie dociimcnlum: (h
bant inrarccrati sc vinculis csso soliilos, nit Chrysost. porlet cnim mlvcrsus stolidos, tnmquam canc et accipitre
CtSTOS CAHCERis. ) CEcumcn. ccnsct hnnc cuslodcin
fuissc Slcplianiim, ciiiiis so domuin bnplizassc scribit Puu-
kis 1. (^or. 1. 10. qucmquc inlcr primilias Achaia! com-
nicmornt ibidcm c. iilt. v. 15. Scd obstnt, quod hxc Phi-
lippis sint gcsta in Macedonia, non in Achaia: nisi dicas
custodem liiinc oriundum cx .\chaia, migrasse Philippos,
ibiqiic convcrsiim a Paiilo, rcdiisse Corinthum in .^chaia.
Teti. SO. •"TROGUKSsrs E3T.) Ei7j:t;.J<:j: , id cst, ut Tigurina ct
Pagnin. irrupil. in.uliil.
Tcii oO (jiiD ME OPORTET FACEBE? 1 Convcrsus cst hic cuslos
pcr tcrr.x' inoliiiii. qiiodqiii; Pniiliis ct Silns soluti vinculis,
in iis tnincii pcrslitissciit liiiKlanlcs Dcuin; indc cnim vi-
dcbnt Dcuin pro Pniilo cl Siln, qiinsi Icgalis siiis piignare.
vors 31. Crede im DoaiM» Ieslm.) .Mulln nlia crcdendacraut
dc Palrc ct Spirilu saacto, do Ecclesia, aliisquc Syiuboli
fi^' animi elationc, cl in tcmpore swpcrbix in ipsos immit-
tcre. Tunc iudrx se excu.<:avit, et cam adoravit, e( iussit
cam absquc ullo impcdimento cum .lanclis viris versari :
ila Pulladiusin Laiisiaca, cap. 117. Hacdccausa Paulus
siibindc aninios, qtiin ct iram assumpsit. Ira cnim rstro9
virtiilis. Iram , inqiiit Chrysosl. hom. G. de laudibiis S.
Pauli, proiidus crcntor nobis inscruit, ut dormicntcs alque
rcsolutas animas ab incrtia ac desidia suseilarrt. Quasie-f^ ,5,
nim glndio aciem, ila menti noslrx ir.v acumat imposuif^co^ et
ut ro cum oportcl ulamur. Proptrrra igilurct Paulus hoc^^>'f.
sxpr usus r.ft affectu . et viodate loqucnlibus crat »if//o/' ""*"'"■
iralus, cum lcmporc omnia faciaisopporttino.pro lucroct
eommodn pr.rdicandi.
Dbpbecati 8i?iT EOS. ) Eccc Pnulus suos iudices faritTcn. 39.
sibi suppliccs. Uodc Gagucius ct Dion, VcDiam, inquiunt,
214 Commcnfaria in Acta Aposlolorum. Cap. XYII.
deprecali siinl pro iniuria, Tlolaloque iure civilalis Ro- A raverunt quxcumque fecit Domintts illis. Nam Philippi»
raanao. Grajci codicos nonnulii addiiol, magislratum ve- hac vice Paulus lantuni Icgitur convertisse Lydiam, et
nissecumamicis.ac dwisse : If/noravimus slalum vestrum, custodcm carceri8;sed hi sj^aiserunt in atios fidei semen.
et quod estis iusti. Et educentes cos rogaverunt dicentes : Unde ad eos scripsit poslinodum Paulus epistolam ad
Exite ex hae urbe, nc furte rursus irruantin vos, el voci- Philippenses, zelo el dcsiderio martyrii ardcntem.
ferentur contra vos. Moral. discamus a Paulo, eadem alacritate et conlen-
Vors. 40. iMTROiBnuNT AD Ltdiam. ) PurpuraHam v. 14. moe- tione praedicare paucis ac mullis, paupeiibus ac nobih-
slam, et oraiUem pio Pauli liberatione. bus, foetninis et pueris ac viris. Idein dico dc doctrina,
Et visis FRATBiBUS. ) Luca , Timolhco, ct si qui alii audiendis confessionibus, catcchesi , et quavis alia occu-
socii erant Pauli; solus enim Paulus et Silas incarcerati patione ac labore. Eslo enim inilio parvus sit fruclus,
fucrant. Unde pro eo soUicitus eral Lucas, et Timolheus. Deus tamen suo tempore indc maiorem eliciet.
Hinc Paulus consolatus cst eos, narrando tcrrsc niolum, Debile principium melior fortuna sequetur.
et caclcr.n, quao Deus in carccre pro se operalus erat ad Ad magna non scanditur nisi per parva : ab iis ereo in-
gloriain Cbristi. Unde quidam Grseci codices addunt; iVar- cboanduin lendenti ad magna. Vide dicta Zachar. 4. 10.
C A P U T D E C I M U M S E P T I M U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Philippis exiens Paulus contendit Thessalonicam , ubi tnullos convertit : sed ludoeis eum persequenlibus abiil Bt'
rcpam , inde Athenas : ubi ex ara Ignoto Deo dicala, demonstrans hunc Deum esse Christum, multos ad eius
fidem Iraduxit, ac inler eos Dionysium Areopagitam.
1. ^^CM autem perambulassent Amphipolim, et Apolioniam, venerunt Thessalonicam , ubi erat synagoga lu-
dasorum. 2. Secondum consueludinera aulem Paulus inlroivit ad eos, et per sabbata Iria disserebut eis de
Ci
Iscripluris, 3. Adaperiens et insinuans quia Christiim oportuil pati , et resurgere a mortuis: el quia hic
est lesus Chrislus, quem ego annuntio vobis. 4. Et quidam ex eis credideiunt, et adiuncti sunt Paulo et Silae,
et de coientibus genlilibusque multitudo magna , et mulieies nobiles non paucae. 5. Zelantes aulem ludaei, assu-
mentesque de vulgo viros quosdam malos, et turba facta, concitaveruiit civitatem: et assistentes domui lasonis
quaerebant eos producere in popukim. 6. Et cum non invenissent eos, trahebant lasonem et quosdam fratres ad
principes civitatis, clamantes : Quoniam hi qui urbem concitant, et huc venerunt, 7. Quos suscepit lason, et hi o-
mnes contra decreta Caesaris faciunt, regem alium dicentes esse, lesum. 8. Concitaverunt aulem plebem, et prin-
cipes civilatis audientes hsec. 9. Et accepta satisfactione a lasone, et a caeteris, dimiserunt eos. 10. Fratres vero
confeslim per noclem dimiserunt Pauium et Silam in Berceam. Qui cum venissent , in synagogam ludaeorum in-
troierunt. 11. Hi autem erant nobiliores eorum qui sunt Thessalonicae, qui susceperunt verbum cum omni avidi-
tate, quotidie scrutantes scripturas, si haec ita se haberent. 12. Et mulli quidem crediderunt exeis, et mulierum
genlilium honestarum, ct viri non pauci. 13. Gum autem cognovissent in Thessalonica ludaei, quia et Berceae pr^e-
dicatum est a Paulo verbum Dei, venerunt et illuc commoventes el turbantes multitudinem. 14. Statimque tuuc
Paulum dimiserunt fralres, ut irel usque ad mare: Siias autem et Timotheus remanserunt ibi. 15. Qui aulem
deducebant Paukim, peiduxerunt eum usque Athenas, et accepto mandato ab eo ad Silam et Timotheum, ut quam
celeriter venirent ad illum, profecti sunt. 16. Paulus autem cum Athenis eos expectaret.incitabatur spiritus eius
in ipso, videns idololatrise deditam civitatem. 17. Disputabat igitur in synagoga cum ludaeis, et colentibus, et
in foro , per omnes dies , ad eos qui aderant. 18. Quidam autem epicuriM , et sloici philosophi disserebant cum
eo, et quidam dicebant: Quid vult serainiverbius hic dicere? Alii vcro: Novorum diemoniorum videturannuntia-
tor esse: quia lesum, et resurrectionem annuntiabat eis. 19, Et ajiprehensum eum ad areopagum duxerunt, di-
centes: Possumus scire quse est haec nova, quae a te dicitur, doclrina? 20. Nova enira quaedam infers auribus no-
stris: voluraus ergo scire quidnam velint haec esse. 21. (Athenienses aulem omnes, et adveiiae hospites, ad nihil
aliud vacabant, nisi aut dicere, aut audire aliquid novi.) 22. Stans autera Paulus in medio areopagi, ail: Viri A-
thenienses, per omnia quasi superstitiosiores vos video. 23. Piaeteriens enim , et videns simulacra vestra , inve-
ni et aram, in qua scriptum erat, Ignoto Deo. Quod ergo ignorantes colitis, hoc egoannuntio vobis. 24. Deus,
qui fecit mundum, et omnia quae in eo sunt, hic caeli et terrae cum sit Dominus, non in manufactis templis ha-
bitat, 25. Nec manibus hunnanis colitur indigens aliquo, cum ipse det omnibus vitam, et inspirationem, et omnia:
26. Fecilque ex uno omne genus hominum inhabitare super universam faciem terrae , definiens statuta teropora,
et terminos habitationis eorum, 27. Quaerere Deum , si forte attrectent eum , aut inveniant , quamvis non longe
6it ab unoquoque nostrum, 28. In ipso enim vivimus, et movemur, et sumus : sicut et quidam vestrorum poetarum
dixerunt: Ipsius enim et genus sumus. 29. Genus ergo cum simus Dei, non debemus aeslimare, auro, aut argen-
to, aut lapidi, sculpturaB artis et cogitationis hominis, divinum esse simile. 30. Et tempora quidem huius igno-
rantiae despiciens Deus, nunc annuntiat horainibus ut omnes ubique pffinitentiam agant, 31. Eo quod slaluit diem,
in quo iudicalurus est orbem in aequitate, in viro, in quo statuit, fiJem prsebens omnibus, suscitans eum a mor-
tuis. 32. Gum audissent autem resurrcctionem mortuorum , qiiidam quidem irridebant, quidam vero dixerunt:
Audiemus te de hoc iterum. 33. Sic Paulus exivit de medio eorum. 34. Quidam vero viri adhaerentes ei, credi-
derunt : in quibus et Dionysius Areopagila, et mulier nomiiie Damaris, et alii cum eis.
. 1. /^*"" AUTBMPEBAMBULASSENT Amphipoltm.) Civitasest g sides Laeedaemoniorum dux bello Peloponnesiaco occupa-
OMacedoniae, vel ThracisB vicina Philippis: ila dicta , vit: ita Thucydides lib. 4.
quod aquis undequaque sit circumdata , isthrao tantum Apolloniam. ) Haec vicina est Thessalonicae. Alis enim
terrae cohaerens: ita Pollux libr. 9. Haoc Philippo Mace- plures alibi fuerunl urbes eodem nomine.
doniet AlhenieDgibus, bellorumcausam dedit. HaucBra- Thb9SAL0!«icam. ) Haec prima, vel interprimas fuilMa-
Cornmcntaria ia Acla Aposlolorum. Cap. XVir,
215
codonia; civitas, iln dicln n vi/n, id cst, vicloria. quam de j^ praeserlitn in re odiosa , ul iudicum , \el nudilorum nni-
Tliessalis ibideni obtinuil Pliilippus , Maccdonuin rex.
>uac pcr apocopen Satonica vocaiur, in qua ludaei sunm
hnbcnt syiiagogam , ty[iog;rapliiam , imo doniinium : ita
Slrobo iib. 7. et Slcplinniis lib de Urbibus.
Secu.^^DCii CONSUETLDISEM.) Coiisucvcral enim Pnulus,
nil Chrysost. ubique pnino adire sjnagof^as ludaeorum,
ibique prxdirare, cliainsi sa^pius nb cis oiTensus , expul-
SU9 cl lupidatus, ut conslnntem iii suom {jcntem aniurcia
ostenderct, bunuinque pro iiialo redderet, ilnque multos
ei eis converlerct, rcliquos nok-ntes convcrli facerct in-
excusabiles, ne, si primo Geutibus prxdicnret, ludxi
praitcndcrc, vel obiicere posscnt, ipsum non annuiitiarc
Tcrum Messiain, eo quod hic proinissus esscl ludxis, nua
Gentibus.
DlSSEniiBAT EIS DE SCBIPTUBIS.) A;ro Twv ypaywv . id
est, e Sviiptuiis: ita Tiguriua el Pa{;ninus. E Scilpturis
eniin probul lcsumCbristum cssc Messinin ct Salvalorein
mundi, cuius fide oinncs iiistifirari cl salvari debeanl.
osaversos sibi concilienf,et quasi apcriani, de qua Ci-
cero lib. 1. de Invcnt. Jnsinuatio. ail, esl oralio quadam
dissimulalione et circuilione obscure subicns audiioris a-
nimum. Et ut Servius in 11. .tlneid. Esl callidus et sub-
tUis aditus ad persuadendum. Sic insinuare se io araici-
liam alterius dicilur is, qui non rccta , scd pcr quosdam
sinus et diverticula lalcnier in amiciliara ingreditur et
quasi irrcpit. '
Et quia hic est Ibsus Christcs, QiEH elc. ) q. d.
Quia hic, scilicet Chrislus,ita celebratus in Script. el ex-
spectatus a Patribus, non est alius, quam Icsus Cbrislus
qucm ego annunlio \obis. Aut, ut Grxcn: Quia hic est
Christus. uimirum hic Icsus qucm cgo annuntio tobis. lu-
dxi cnim ncgnnl lesum cssc Chrisium, sive .Messiam quem
dicunt vcnlurum in line mundi. Alii ex cis fingunt duos
Christos: unuin paupcrcm.patientcmet afllicium.ct hunc
esse nostrum. Unde R. lacob in Collectnncis c Thalmud,
dicit quod Chrislus hic sedeat Roinx intcr paupcres miser
Melius el ncrvosius vertit Noster, de Scripturis. Solebant B et dolens (uti refert Lyran. lib. conlra iudxos); altcruni
enlm IiidJ^i in Synagogis non aliud tractarc quain Scri-
pluras: unde si Paulus aliud Iraclasset, ac prxscrlim di-
rectc et exprcsse egisset de Christo crucifixo, explosissent
eum ludxi. Themn ergo Pnuli erat Sciiptura, sed ita, ut
ex ca opportunis locis seinpcringcreret ctinsinunrctChri-
Slum, ulisequitur.Ubi notasolertinm etdcxtcritalcm Pnu-
li, qua Clirislum artificiosc, qunsi aliud ngcns ludxis ia-
Tilis ct Christum aversnntibus insiniint cl prxdicnt. Idem
facieiidum est iis qui vcnautur nnimns vitiis ininicisas, ct
sermuneiii oinnem de virtiite abhorrcntcs, ut priino dc n-
liis rebus, quas illis gratas csse sciunt, sernioncm facinnt,
deinde latcntcr ad vitia et virtutes desccndant.
Nosler fuudalor S. Ignatius hoc suis dabat uxionia : /;i-
gredimini cum eo quod est illorum, sed exitc cum vcslro ;
significans iuitio nos hoininibus sxcularibus accominoda-
re dcbere, el omuibus omnia fieri, ut oinnes lucrifaciamus,
ac tondein virlulem, qunin intendimus, cis pcrsuademus.
nobilera et splcndidum instar Salonionis; hunc foic .Mcs-
siam ludxorum, et venturum in fine mundi. Ita ludionis
isti nugantur, aut somniant; cum ex advcrso Script. vc-
teres Rabbini.et Patres oinues,unum tantuin cominemo-
rcnt Messiam, sive Christura, sciliccl Icsuin a ludxis cru-
ciiixum.
Et qlideh ex eis (ludxis, de quibus scrmo prxces-ven 4
Sit) CREDIDERUKT , clc. ET DB COLESTIBLS GeMTILI- Colsnte*
busque multitudo hagka ) Colcntes hic vocnntur pro-'l""'
seljli, pula Gentiles ad iudaisinum conversi : opponun-
lur enim ludxis gentc et genere, ae Gentilibus in gonli-
lisino Tivenlibus. Dicit ergo exludxis aliquos fuisse con-
vcrsos; ex proselytis vero etGcntilibus multos: iia Bcda,
Hugo, Glossa, Lyran. etCarlhus. Grxci codices ct Syrus
faciunt hunc versum bimembrem, non trimembrcm: eos-
dem enim faciunt Gentiles et colenles. Sic cnim hnbent:
Et de cotenlibus Gentilibus multitudo magna. ut colentcs
Itn venntores nvium et ferarum , ac piscalores piscium , r vocentur pii et religiosi Gentiles unum Dcuin colentcs. Un
eis esram obiiciunt, sed sub csca retia ct hamos abscon
dunt, quibus cos illnqucant et capiunt: idein faciat vcna-
tor et piscator nniinalium ratioiialium , qux instar fcra-
rum el piscitim vivcntin, terrenis iuhiant.
Ila S. Barlaam Ercmita fingcns se gemmarium, gem-
roamque nfTerre cximii splendoris el voloris (puto fideiii E-
Tongclicnm ) ndituiii sibi potcfccit, convcrtilque losaphat
regislndix filium,uti rcfi-rlDoinascenus in coruin historia.
Ilo S. Abrahainus ncptem suam Mariom lopsain in for-
nicationem, fingens se mcrcatorem, rcduxit in viain salu-
lis, uti rcferl S. Ephrciu in ciiis Vito.
Ita in Vila Aslionis Martyris lcgimus, Vigilonlium pn-
renles ndhiic Genlilcs de Asiionc jilio pcrquirenlcs, mor-
tem ciiis cclnsse, dixisscquc euni vivere in rcgione for-
lium, puta in cxlo, ilnquecos cousolntuin csse.nc tandcni
dextcrc martyriuin cius nobilc cDnrrassc, cosquc ad Chri-
«lum ronTcrtissc.
Ila S. Xaverius a concubinariis avcllcbnl conciibinas,
insiniinn* sc in corum amicilinin, et nunc unam, nunc nl-
terniii al:o prxlcxlu cis adimens, doncc nd iinam omnes
adimcrct Lcge Turscl.in eius Viln lib. G.r.10. sub fincm.
Adaperibns. ) q. d. Sensim ct opporliine apericns eis
Christum in Scripluris lalcnlcm, ct cx iis oslendcns Chri-
stum di-biiisse pati ct cruciligi.
Et iNsiNUA^^s.j ll7faTi3i;iivo{, id cst, proponcnf, expli-
cans, ostendrns : Pagnin. ct Tigiirina,a//<'(7nni ,• olii , cum-
ponrns rt ronfcrcns gcstn cl passioncs Chrisli cum vcrbis
Prophclnrum, qui illa ipsa pradixcrunl; scd ocrtilliiis ct
ohsciiriiis. Nostcr solcrlius et profundius vcrtit, insinuans,
ob cousam iam diclam : forlc cliain ligit Tra^tvTLSiuivo;,
id csl, infcrcns. interiicirns, obitcr el quasi prr vartnthe-
tin insinuans. Sic S. Pctrus cpist. 1. rnp. o. v. 5. ait: O-
mnes autem inviccm humilitatcm insinuutc . id cst, in si-
niim immiltite qiiasi orciillc ct oliiid ngendo , iilpolc iii-
viti» ct rcluclontibus. Sic Illictores uluntur insinuationc,
deSyrusvcrtil,mi///(9Meex drxcis illis qui limcbant Deum.
Qiiocirca .'\postolus postco scribcns ad Thcssalcn. corum
in crcdendo prompliludinem, alacritatem el conslantiam
dilaudat. Sic cnim scribil 1. Thcssal. 1. cl 2. Evungelium
nostrum non fuit advos in sermone tantum,sed in virtuleet
Spiritu sanclo.ct plenitudine multa. sicut scitis quales fue-
rimus in vobis piopler vos. Et vos imilatores nostri facti
estis.ct Domini, cxcipicntes verbum in tribulationc multa
cum gaudioSpiritus sancli, ita ut facti sitis forma omnibus
crcdcnlibus in Maccdonia et in .ichaia, etc. Vidc ibi dicta.
Zblantes autbm Iud£i.) Increduli. ut addiint Grxca^vers 5.
et, ut Syrus, scclerali. \'ide Paulum ludxorum horum zc-
lum,invidiam ct pravitatcm dcscribcutem I. Thcs 2. M.
AsSUME.\TESQUB DE TULGO riHOS QUOSDAM MALOS. )
Pro dc vulgo. Grxce est tuv ayofatwv, id cst. ej- circum-
forancis: ita Tigurin. et Ernsmus. Porro circuinforaocos
vocat cos, qui in foro vcrsari solent, nit Valablus, quos
proindc Pagnin. vocat forenscs, qunlcs sunt vcndcnlcs et
ncinentcs; acl hxc baiuli, homincs incrtcs ct oliosi; itein
paupcrcs qiii hcruin qiixrunt, suainquc npcrnm ad omne
vel fns, vel nefns, ofrcrtinl, qiialcs mtilti sunt c vulgo ia
civilnlibiis nmplis, iiti crat Thcssalonica. Nam,tit ailSnl-
liist. in lugiirthn: Fgcntissimo omnia cum pretio honesla
vidcntur Et Silius ilnliciis libr. 13. Sceleri proclivis egc-
stas. Divinitis vcro Salomon Provcr. 30. v. 9. Mcndicita-
tcm, inquil, fif dcdtris tnihi, ne egestate compulsus furcr,
ci prriurcm nomrn Dci wci.
Porro miilti Thcssnlonira; crnnt incrlcs cl oliosi . indcOtii ir,a-
pniipercs, indc inquicti, lurbulcnti, raparcs ct fures. Qua-'"""-
rc hnnc coriim inertinm utiiimquc ncriter rnsligal \[>o-
stolus 2 Thcssal. 3. 7. ct scq. Prxclarc Diogcucs Cjni-
ctis npiid Lacrliuin libr. 6. Oliosorum ncgotium diccbat
e.<te amorem et cupiditalem : quod hir aflectus potissimuin
occtipct otio dcditos. lla cnim fit, ut dum otio indutgcnl,
iii rciu ncgotiosissimam , quolis est cupidilas ct dcsidc-
216
Comraenlaria in Acta Aposlolorura. Cap. XVII.
riura rei alicriDe, incidant. Et Appius Claudius, teste Va- ^ Qlomam. ) Quod; hoc eniin est oti.'
lcrio jMax. diccbal, Iomjc melius popido Romano commilli
negotium, quam olium ; quia luiba bcllis exeitatur ad vir-
lulcm, in paee el olio dclluit ad voluptates, ct luxum, ex
quibus nascilur seditio, cacdcs, rapin.-e, et reip. cxitium.
MALOSJGitccc ■Kovr.po-j;, id esl, pravos, ncbulones, fla-
gitiosos; itcin, C(/cnos,inopcs,mtscros,:crumnosos. Inipro-
Litas, ait Cbrysost. bom. 7. in Acta , dicitur T.o-Jt.pi'/. , eo
quod n-ovov, id est, laborem el molcslias mille auctori af-
ferat. Adde, quod sKpe orialur ex m-na., id est ex pauper-
late et inopia, uli iam dixi. Idipsum verbo el exemplo do-
cuit Bulas, famosissinuis lalro, qui sub Severo Imp. per
totam Italiam comparata manu sexeentorum lalronuin,
biennio maximas praedas cgit. Cura autem cenlurionein
Titaj sua; insidianleni cepisset , eumdcm raso capite ad
Severum Iinp. remisit dicens : ISuntia dominis luis, ui ser-
vos siios alanl, ne lalrocinentur. Habcbal eiiim Bulas mul-
tos apud se Caesarianos, parlim exigua nicrcede conductos,
parlini uullo slipcndio: ita Xiphilinus in Vita Scveri.
AssiSTENTES DOMiil. ) Ut ia eam vi facta irrumperent,
ex eaque in populuni producerent eos, scilicet Paulum et
Si am. L'nde Gra-ce est ETnravTj;, id est, adorti domum,
sive urfjcntcs, instantes et imminenles domui: ita Tigur.
Pagnin. Valabl. et alii.
Iasoms. ) Apud quem hospitabantur Silas et Paulus.
Undc Bcda censet hunc lasonera fuissc Christianum , ni-
niirum conversum a Paulo, per Iria salibata in Synagoga
Tlicssaloniccnsi disputante de Chrislo et Scripturis v. 2.
Videlur hic lason esse idcm de quo Apostolus Rom. 16.
ait: Salutal vos TimotJicus adiutor weus,et Lucius, el la-
son, et Sosipater, coe/nnti mci. Videlur enini lason cum
Paulo Thcssulonica ivisse Corinlhum, unde illa Paiilus
scripsil ad Konianos anno Cbrisli oS. ita Baron. tjenebr.
in Calendario Gr.-Ecorum quod Psalmis prrefixit, Sixtus
Senensis lib.-2. Bibliolh. et alii. Quod si verum est, patet
huiic lasonem fuisse Chrislianum, Pauti cognatum, disci-
pulum et familiarem. Rursuiii hic lason videtiir esse is,
Hi (scilicet sunt) Qvi usbesi concitint.) GrcEca pro
ttrbem lcgunt oi/.o-jf*£v/,v, id est, orbem, sivc totam terram.
Sicel Syrus, Complut. Clarius, Vatablus et alii. Sed eo-
dem res redit; perorbem eniin intelligunt urbein vastara
ct amplam hyperbolice, q. d. Hi suot qui tota urbc tur-
bas movcnt, ct totum populum ad sedilioncm concilant.
Sic Pharissi dc Chrislo pr.-edicanle in sola Iuda;a dicunt
loan. 12. id.Totus mundus posl eum abiil. Et Athenaeus
lib.l.Romara vocat mxmdi populum .Womaasi enim urbis
populus vidctur esse orbis totius, quia e toto orbe Romani
confluxit. Polesl tamen Gneca lectio aliuin commodiorem
habere scnsuin , q. d. Hi sunt qui ubiquo in orbe conci-
tant tumultus, atque huc eliani venerunt ut eosdem susci-
tent. Alioqui si legas cura nostro urbem, tunc id quod ad-
dilur, Et Ituc vcnerunt, sic accipe, q. d. Sunt extranei et
advcna?, iion cives et indigena;: unde ab eis quasi inco-
gnitis, novatoribus et tuibatoribus omui inodo nobis ca-
U veiidum cst. Reddunt enim eos suspectos , dicendo quod
" aliunde venerint, sintque extranei, ignoti, errones elTa-
gahundi.
Qcos scscEPiT. ) HT^vJi^f/.rxi, id est, clanctdum et fur- vers.T.
tim cxccpit, quasi facinorosos, novatores et turbatores:
ita Tigurina, Pagninus, Gagneius ct alii.
Regem alhm dicestes esse Iesim.) Crassa haec ca-
lumnia cst: aliqua eniin specie id Chrislo vivo obiicere
potuerunt Pharisaei, loann. 19. v. 1. at nou Chrislo mor-
tuo iam in cselis regnante, qui e terra et humanis subla-
tus, oninia hoec sub pedibus velut cxilia despicit et calcat,
queniqne edicta Cajsaris ligare et taugere nequeunt.
Cocitaverunt AiTEM PLEBEM.) Hkc cnim movetur Verj. 8.
solo nomine novi rcgis, sive tyraniii, qualem hic criniina-
banlur esse Clirislum; ncc apprehendil, aut quaerit an is
vivus sit, an mortuus, an in terra, an in ckIo; forte eliam
cogitabant e ca?lo posse redire in terram , ut eam totam
occupet, eique doininelur, prKScrliin quia hoc leropore
regnabat CVaudius Imperator, qui tiinidissimus ad solas
qui ascriptus catalogo Sanclorum legitur in Martyr. Ro- (] unibras et rumusculos novi regni et tyrannidis tolus per
inano die 12. lulii his verbis : In Cijpro S. lasonis , anti-
(jui discipuli Christi ; nam alium lasonem Cliristianum ,
sanetumque, illo avo nusquam leginius, nisi hunc. Ex
quibus verbis probabililev coniiciunl auctorcs iain citali,
hunc iQsoncin eunidem esse cum Mnasone, de quo .\ctor.
21. 10. dicitur: Adducntcs secum apud qucm hospitare-
mur Mnasoncm qucmdam Cijpriuiii,antiquum discipulum.
Haec enim verba planc consenliunt eum verbis Martyro-
logii , nisi quod pro lasone voccnt eum Mnasoncin; sed
nonnulla excinplaria pro Mnasoue lcgunt lasoncm. Unde
liquct lasonem fuisse oriundum e Cypro, domum tamcn
habuisse tam Thcssahmica; , quam Icrosolyinae. Menolo-
gium Graecorum 29. Aprilis, et Dorotheus in Synopsi, as-
serunt lasonem fuisse Episcopum Tarsensem ; Hippolytus
vero lib. de 72. discipulis, eis annuinerat lasonem, facit-
que Episcopum in Syria. Baronius lainen in .Alarlyr. die
12. lulii, lasonem illura Martyrologio ascriplum censet
esse euindein cuin Mnasoue Aclor. 21. 16. fuiss
bcopum Tarsensem, divcrsum vero ab hoc lasone
loniceusi, qui fuit Pauli hospcs et discipulus. Utrumque
est probabile: nihil enim hic esl certum et evidens.
Qu^REBANT EOS PRODUCERE IX POPULCM.) Ut scilicet
a populo, pcr ludaeos cnncitato et fureute, lapidarenlur,
vel niale nailclarenlur Paulus et Silas. Vidcs hic inorem
ludworum siinilem esse mori ha>relicorum, qui per tuiuul-
tus populi cxpclluntCalholicos vel urbe, vel senatu: quia
sciunl, si ex iurc et vcritale causani snam quielc agerent
ia tribunali, apud iudices se causa casuros.
Trahebant Iasonem ) Tumultuarie.ut tumultu furcn-
tis populi eum opprimerent apud primores civitalis. Qna-
re minus recle verlit Syrus. litcm intcndcbant lasoni: lu-
multu enim rcs agebatur a Iuda;is, non lile iudiciali, esto
id prsetenderenl; idcirco eniin ad principes urbis, qiiasi
ad iudices traxeruiit eum.
Et quosDam fratres. j Puta Christianos.
cellcbatur.uti fuse narrat Sveton. in eius Vita e.3o.et36.
Et accepta SATiSFACTiONE.) Qualis ca fuerit.Scriptu- ver*. 9.
ra non narrat. Syrus explicat, ailque fuisse fideiussores. Saiisfa-
S"!/ accepcrunt, inquit, fidciussores a lasone, qui scilicet cuo n^"^»-
fidpiuberenl eos fideles fore Ca!sari et Romano Unperio,
nihilque novi conlra illud moturos,ait Caietanus.Budaeus
vero, et ex eo (iagneius et Sanchez per satisfactionem ac-
cipiuut satisdalionem.id est fideiussionein, qua lasou sei-
pNum pro Paulo sponsorem dedit, vel sisleudi illum' tri-
bunali.vel pro eo salisfaciendi, si in aliquodeliquisse con-
vinceieliir. Tertio , Dionysius et Lorinus per satisfactio-
nem accipiunt escusalionem et purgationem, qua lasoa
ostenderit Paulum non esse seditiosum, nec inducere no-
vurn rcgem terrenum, pula Chrislum, ulpote qui iampri-
dem sit morluus, euiusque regnum sit spiritale, non cor-
poralc, q. d. Cura lason sulTicienler satisque osteudisset
Paulum non concitasse turbas.dimissus est. Quarto, Pe-
cqueEpi- ..trus .\Iexand. serm.de PoGniientia, \}tT satisfactionem ac-
e Thessa- '-'cipit mulclam, pula pecuniam, quam lason pro se redi-
tnendo dcderit. Verum boc paruin videtur probabile , nec
salis dignum generositale et intcgritate Pauli et Evange-
lii. Priores crgo sententiae sunt probabiliores. Miratur
Chrvsoslom. lasonis virtutem, qui se caputquesuum pro
Pauio pcriculo obiecerit.
Berckam. ] Urbs est .Macedoniae, non longea Pella, A-veH 10.
lexandri Magni patria.
In sy.vagogam ItD^OBiM INTROIBRINT. ) -Mirare hieVcri.U.
animos zelumque Pauli, a ludieis enim iferum et tertio
niale miilclatus.ad eos rursus ingreditur ; non cedit per-
secutionibus, sed fortior iis exnrgit ; .4c vchemcntius in ad-
versarios fcrtiir . et incrementa pcrscciUionis inaioris illi
fnail causa conslantix. iiistur flammx, qux vcnto agitata
viagis innrdescit, ait S. Chrysost. hom. 7. de laudibus S.
Pauli. Ila certat virlus cum vilio, amor ciim odio, bene-
ficentia cum maleficiis: ccrtat , et vincit. Hic est mos a-
Cotnnienlaria in Acta AposloIorQm. Cap. XVII.
217
iiianlis,hic animus forlis etgenerosi, ut sibi dicat: Tunc A titudo, iosuper idoiorum abundantia: idque palet ex Poe-
cede tnalii, sed contra audenlior ilo. Praeclare S. Bernar
cpist. loG. ad Eurjcnium l'ont. lygi. ait^apud quemdam
sapienlem: Kon cst vir fortis, cui non crescil animus in i-
psa rerum difpcullatc. Hrjo autem dico: fideli homini ma-
gis est inter flarjetla fidcndum.
fli AUTEM.) q. d. Beroea crat nobilior Thessalonica, et
cives Bcroeenscs erant nobilioresThessaloniceiisibus : ita
S. Chrysost. Gajjneius et Valablus. At vero aplius Syrus,
Lyran. Hufjo et Caielan. ha;c restringunt ad ludaeos, de
quibus proxime pra>cessit, q. d. Iuda;i Beroea; habitautcs
erant nobiliores ludiis habilanlibusThessalonica;: his e-
Dim solis compctit id quod sequitur, Quolidic scrulanles
Scripluras; ha;enim propriae erant ludteorum, nonGenti-
liuMi. Idem confirmat v. 12. ut ibi patebit.
NoBiLiOBBS.) Id est, nobilissimi, lum genere et prosa-
pia, tum gcnerositale et indolc. Saepe enim nobilitas ge-
neris securn afTert nobilitalem animi, puta magnaoimila-
tem, sinceritatem, civilitatein, probitatcm, humanitatem,
larum de suis diis praeconiis et encomiis. Unde Theodor.
de Curan. Gracc. alTecl. primatum idololalria; inter cun-
ctas orbis urbes Athcnis dcferl, idcmque insinuat Paulus
V. iG. et22. Niinc Alhenajsepulla; iaceut, et in vicum re-xtheo*
dactae. Erat ergo Athenis Aposlolo magna messis. prK-qjJLUc'
serlim quia ex Alhcnis quasi ex capite sapientiae, in rcli-
quam Gra:ciam erat derivanda. Unde celeriter eo vocavit
adiutores suos, Silain et Timolheum. Hinc Tcrluil. lib. de
Anima cap. 3. Athenas vocat lin<;ualam civitatem, aitquc
ibi caupones fuisse sapienlcs et facundos. Gra;ci vero eara
Tocant £>/'/oo; £//a'ja, id est, Grxcix Grxciam ; sicut A-
Ihenaeus lib. 1. Dipnosophist. Komam vocal E-eroar.v rr,;
oixoj.ujvr;;, id est, compendium, sive urbem orbis.
InCITABATUR SPIBITUS EIIS I» IPSO. ) \\oia'.,lj,.-i>, idvers. 16.
cst, irrilabalur, cxcandescebat: ila Pagniuus, Tigurin. et
Vatabl. Sjrus, mwrore offlciebatur ; S. Auguslin. lib. 1.
contra Crescent. c. 12. \i:^il,irritabaturSpiritus sanctus
intra se, q. d. iEstuabat Pauli aniinus, hiuc dolure ct com-
liberalilatem : ita Chrysost. CJicum. Lyran. ct alii. Dicit B passione lam docta;, et tam caicae misera;que civilatis ; in-
hoc Luras, utostendat Beroeenscs nobili indolc pradilos,
magis fiiisse dociles , mafjisque capaccs et promplos ad
capessendam doctrinam Evangelii. Uude de iis subdil:
0<i, scilicct Beroeenses, non Thessalonicenses, SCSCE-
PERi:<T TEBBiM Evaugclii pra;dicatum a Paulo, cu.M o-
1151 AViDiTATB. )Graece 7roo.&uuia;,id cst,cum animi prom-
ptiludinc, sivc libenler ct propcnsis animis.
ScBUTANTBS ScRiPTUBAS.) Nou cnim tcncbantur crcde-
rc, imo prudcnler crcdere non polerant initiis Evangelii,
el Paulo novu praedicalori, novum Deum annuntianti ; nisi
re cxaminala compcrisscnt, hanc praedicalioncm csse con-
souam vcrbo Dci et oraculis Prophctarum. Quocirca idein
de se dixit (^hristus Iuda;is loan. cap. 5. 39. Scruta7nini,
ait, Scripluras, quia vos putalis in ipsis vitam habcre x-
ternam : el illie sunl qux testimonium pcrhibcnt de mc. Se-
CU9 est iam cum Evangelium, ct fides primilus sat super-
que examinata, totsa:culis probala et rccepta est, et ta-
nicn eiiam
dcm e.xam
mjslcria, melius et profundiiis pcnclreinus, nubisque et
aliis iinprimaniiis ; imo idipsum diiinlaxat fecisse Beroc-
cnses est vcrisiinile. lain cnim susccperant vprbuiii Dei
cum oinni aviditate: non ergo srrulabantur Scripluras,
ut priniilus ciodcrcnl.sed ut in fidc suscepla se conlirina-
renl, singiila Scriptiirarum tcslimonia dc Christo a Pau-
lo citala cxaminando, etcum dictis Pauli conferendu.Qua-
re perperain iKTrclici conlcndiint e\ hoc loco, h.Trcses suas
cssc cxaininandas ad Script. Cuin enira conslct cas csse
liaircses , id est crrorcs, lidci ct tradiliotii Patrum repu-
gnantes, non cxaminanda;, scd illico damnauda; et cxplo-
dendx siint.
Vcr«. IJ. Et MULTI QUIDBH CREDIDCRUnT EX BIS. 1 Scilicct lu-
dieis Bcrocensibus : hos cnim opponit Genlilil>us mulieri-
bus el viris, qiiorum |iariter non pauei credidcrunt in Cliri-
atum. Vide dicta initio v. 11.
U Ut IBET ISQUE AD MABG. ] GrJECe, (u; t:ri .5a).jrT(Tav, id
de desiderio et zclo eara iuvandi, erudiendi et salvandi ;
aliunde ira et indignatione in idololatriain, ciusque auclo-
rcin diabolum. Sic lerem. cap. 20. v. 9. de scrmoue Dei
ait : Et faclus est in corde meo quosi ignis cxxstuans, clau-
susquc in ossibus mcis, et dcfeci ferre non sustincns. Ubi
S. Hieronym. conceptus animo sermo divinus, ait, necore
prolatus ardct in pcctore. Unde Paulus Alhenis videns i-
dololslrix dcditam civilatem tota mente fcrvcbat.
CoLEMTiBUS. ) Proselytis, ait Chrysost. hoc cst, Genti- vers. I7.
libus ad ludaismum cooversis, aut suae salutis et vere re-
ligionis studiosis.
In fobo ) Syrus, inplatea. Ita priini Societatis noslrse
Patres cl fundalores, inslar Paiili in platcis ct foris con-
cionabantur, uti ctiamuiiin Uoina; faciiint nostri , spiri-
tus patrura suorum asseclae ct xmuli, magoo coulluxu
et fructu.
QiiDAM AUTBai Epicurei.) Epicurus Xcnocratis disci-Vers 18.
inum possumus scrutari Scripluras, non ut li- r puliis, pucr li. annorum philosophari incipicns in hortis, |^PJ|"'^',"*
inemus, scd ut in ea nos conririnemus, ciusquc ' oinne bonum et fclicilalein hominis ponebat in voluplate. ^"
Hinc ucgabat nunicn ct pro^idcnliam Dei : quocirca plu-
riinos habuit sectalorcs : eslo cnini a nonnullis frugalis
fuissc dicatur, el parcus ; a pluribus tamen voliiptuarius
nuiiciipatur et porciis, ait S. .\ugust. de Ulilit. credendi
cap. i. Unde illud Horatii : Epicuri de fjrcye porcus. Ne-
gabat cniiii aiiiina; iiiimorlalitatem , et conscquentcr re-
surrcclioiipiii, dictilabalque : Ede, bibe, lude, post mur-
ICM niiUu voluplas. Unde Sidunius in Epilhalamio Pole-
mii : .A.it Epicureos eliminat undiquc virlus. Tiraocralcs
apud Lacrl. lib. 10. in ^'ila Epicuri asserit Epicurum bis
quolidic pra; crapula vomere solitum, idcoquc corporc mi-
serabiliter alTfclum , sic ut pcr iniillos annos c leclo sur-
gerc non possel; ininaiii qiiotidie iu mcnsam impendissc:
tandcm calculo obiissc. Nausiphaues Epicurum ob cropu-
lam appcllabal pulmoncm, ct iiidoetum, cl circumscriplo-
rein, et srorluin. Porro nalus est Epicurus3. anno cix. O-
lyiiip.7.annis poslquam niorluus esl Plato: vi\it"2. annos.
cst, quasi ad marr : noluerunt cnim fratres, ait Caiclan. D Hajc eius axioinata rcceuscl Lacrllus : Quod ^«•a/ttW Aiif.mi
ul Paulus apcrle fiigcrel, scd dcclinaret, lainquam ilurus
od iiiare. \'erum Nosler pro w;,id osl quaii, Icgil cro;, id
cst usque. Nara hoc itincrc pcrrexit continuc Paulus, et
pcrvciiil .Mhriias.
SlLAS AUTBM BT TlMOTnSUS RBMANSERINT IBI. ) Ut
Bcnrensibus lidci ovidis liilcm aiiiitiiitiiircnt , ct cos (|iii
iain crcdidcrnnt in ca roiiliriniirciil. Solius enim Pauli,
qunsi rliorugi, cnpiil prtcbaiil liid<i'i.
Qui AiTE.M dediceba:4T Paulum.; Tum honoris, tiim
srciirilalis rausa, nc (|iias insidias, vcl pcriculum a lu-
da;is subirct. Hor cnim cst Graicuin niiirwt-.i;. id esl, co-
viilalu suo rum confirwaiilcs.ct sccurilalcm prxslanlcs. Id
rtininMiim fariiint siiis pr<x'dirntoril)Us furvcnles Calholici
iu .\nglia, nollondiu, lii|iiiiiia. Iiidia.
.\TIIB>'AS.] Ubi crat schola (-lnqiiciili.t; ct sapirnlio;, ac
couscquonicr Poctaruiu, Oratoruui et Philosophoruni luul-
VOL. X.
cst ct iminortale. id ncque ipsuin negotii quidquam habel, J»EP'C"-
ncque alleri cxhibet, ut ncque ira, neque gratia movcalur :
in quo cnim eiusmodi insunl, omnc hoc imhccillum esl.
Undc infrras Deum non curare rcs hunianas, nec malos
piinire. l>lors nihil ad nos pertiiict. Quod cnim dis.iolulum
cil, id scnsus <•.*/ ejpcrs : qund vcro scnsus est expers. ni-
hil ad nos perlincl. Undo colligas aniinam post iiiortem
iiil scntire, unnquc ciim corporc interire. Felicilalem «•
tam csse in voluplate: hiinc enim essc initium cl fui^m be-
ne vivendi. vilxqiic bcal.T. Mttndos es.fe innumcrabiles,
eo.squc cx alomis intcr se cocunlibus coaluisse: atomos er-
go esse principium rerttm omnium. csscquc infinilas; quod
haiisil a Drinorrilo suo .Magislro.Unde S. .\ugusl. lib. 3.
conlra .\cadcrairos, cap. 10. Quomndo, inquil, inlcr Ik-
mocritum ct supcriores physicos.de uno mundo ct innumC'
rabilibus litem diiudicabimus, cum inicr ipsum. hxrcdem-
28
218
Coiiimeriluria in Acia Aposlolorum. Cap. XVII,
1.
gue eius Epicurum, concordia manere non potuerit? Nam
isie luxwiosus, cum alomos quasi ancillulas suas, id esl,
corpuscula qux in tcnebris Ixtus amplectilur, non tenere
iiiam suam , sed in alienos limites passim el sponle decli-
nare pcrmiltit , tolum palrimonium etiam per iurgia dis-
.sipavil. Ilaque Paulo et Christianls acre scmper contra
Epicureos fuit certamen, xai ^(rno^iioq TroAjjio;.
Et Stoici.) Philosophi fuere ita dicti a coa.id est por-
licu , in qua docere et disserere solebat Zeno eorum pa-
rens, severi et rigidi, ideoque Epicureis opposili. Uude Gi-
cero pro Murena:
At enim, ait, agit mecum auslere ei stoice Calo.
c.„ „» Stoicorum paradoxa, et errores Paulo convellendi fue-
rum pa- re hi. Prinius: fatum esse,oinniaque regi falo: lalurn er-
radoxa go esse Dcurn. Deum itaque tollebant Deique providen-
tiam, et pro Deo subslituebant fatum ac naluram: omnia
enim flueie censebant nalurse cursu et necessitate. Nalu-
ram, iuquit Laclant. iib. 3. cap. 28. dixerunt esse rcrum
omnium malrem , quasi dicerent omnia sua spoiite esse
nata. PrseclareS. Eircher.epist.ad Valerianum sub finem;
Fatum non esse,a.\i,interrogenl Genles vel leyes suas qux
utique non punianl.nisi factorum voluntutem. Faclum er-
go cuiusque elidit faturn, puta libertas neccssilalem.
Secundus : virtutem, in qua sumrnurn bonum ponebant,
csse in polestate et induslria cuiusque; undcnonesse eam
petendam a Deo, ulpote quae sitasit in arbitrio hominis:
quare cuique in sua virtute esse gloriandum : ita S. Aug.
tom. 6. tract. de Epicur. et Stoicis cap. 4. et seq. Doce-
bant ergo sapientem sibi sufTicere, ac se solo contentum
esse : eum solurn esse divitein, liberum, regeni, beatum,
impeccabilem, apalhcm, imperturbabilem, et Deo parem,
Vide Lipsium Manud. ad StoicamPhiIosophiam,l.3.c.l4.
Tertius : omues virtutes esse pares, et omnia vitia pa-
ria ; ac qui unum habet, vel vitium, vel virtutem, omnia,
et omnes caeteras habere. Rursum vitia, Dei providentia
existere, ad varietalem et ornamentum universi: ita Ci-
cero in Paradoxis, el Plularchus contra Stoicos.
Quartus : non esse ignosccndum reo qui oflcndit, non
esse miserendurn, eo quod misericordia sit passio et aegri-
tudo animi , quse in sapienlem non cadit, quodque iusti-
lise suus dandus sil locus, ut rei puuiautur. Uude Cicero
pro Murena ex Stoicis eM^netninem misericordem esse.nisi
itultum et levem. Et Seneca lib. 2. de Clemeutia cap. 4.
damnat misericordiam quasi vitium.Et cap. 6. iUiimcor-
dia, ait, vicina est miserix: habet enim aliquid trahitque
ex ea. Misericordia vitium est animarum nimis miserix
faventium. Vide Lipsium loco citalo cap. 19.
Quialus : sapientem sumere aliquando mortem posse,
imo decere et debere, ne scilicet uiisere vivat. Unde Se-
neca in Aiace : Aut honeste vivere, aut stalim morigene-
rosum oportel. Ita Cleanthes Stoicus, ulcere in ore nato,
cura suasu medicorum cibo abstinuisset ad biduum, me-
liusque iara factum esset, illis ad ciburn revocanlibus, ab-
nuit, nec maiore vixparle confecta esse rediturum asse-
ruit. Ita inedia obiit. Zeno ipse 98. annos natus, cum va-
lens et inleger e schola veniens pedem oflendisset, lapsus-
que esset, nianu terram pulsans, illud Euripidis occiuuil:
Venio , quid appellas me ? Vide Senecam Philosophum,
lib. 3. de ira Iract. 15. et ep. 70. Idem in Senteut. Bona,
ait, nwrs est homini,vitx qux extinguit mala. Unde ipse
moriens, uxorem suara mori volentem secuin, eam ferro
incidi permisit, et ad id animavit.
Sextus : oranes deos morlales esse, excepto love, et in
lovem transiluros : sic in conflagratione mundi , sol, in-
quiebant , lunam, et cseteras slellas in se transmutabil :
ita Plutarch. lib. Conlra Stoicos. Ubi etiam addit: Stoici
Deum aiuut esse corpus menle praeditum, mentemque iu
materia versautem ; non simplicera esse , neque purum,
sed ex alio et per aliud esse pronuntiantes. Videeuradem
lib. de Sioicorura repugnanliis.
Septiruus: Deum esse spirilum et animam mundi. Ila-
que spiritum qui vegetat mare,e8se et vocari iNeptunum :
qui terram, Cererem : qui aera, lunonem : qui viles, Bac-
]il.
IV.
VI.
VII,
f^ chum : qui oleas, Minervam : qji solem et sidera , Apol-
linem : qiri herbas ct pharmaca, ..Esculapiurn : qui lin-
guas, Mcrcurium : qui xthcra, lovem : ila Plutarch. lib.
de Iside et Osiride. Quia enim videbant rcs omnes spiritu
ct calore nasci, foveri et crescere; hinc hunc spiritum et
calorern, qucm vocarunt ignem, censuerunt csse aelcrnum
ct iucrcatum rerum omnium principiuni et causam, ideo-
que csse Deurn. Idem ante Stoicoscensuit Hippocrales de
Princip. Videtur mihi, inquit, quod calidum, sive iynem
dicimus, immortale esse, et intelligere omnia et videre, et
audire,et scire omnia pnesentia et futura.Quid absurdlus
dici potest? narn iBternitatem,sensum, intellectuin,scien-
tiam et prascientiam Iribuit igui. Hinc Possidoniusapud
Slobajum, Dcum defiuit esse spirituiu igneum. Deus, ait,
est spiritus inlelligens el igneus, formam ip.^e non habens,
sed in omnes se vertens, el omnibus assimilans. El Demo-
critus : Deus, ait, est mens in igne sphwrico. Et Alhena-
goras : Deus est, inquit, fervens substantia iuxta Stoicos.
Et Pythagoras de Stoicis piognatus ccnsuit, ait Cicero,
u lib. 1. de Natura deorum, Deutn esse animum, per natu-
ram rerum omnium intetitum et commeantem.
Oclavus: rnuudura esse aninial animatum, vivum et ra- VIIL
tionale : ratione enlm regi, spirilu vegelari et irrigari. De-
nique mundum esse Deum. Audi Manilium lib. 1.
Vivere mundum,
Et rationis agi motu, cum spiritus unus
Per cunctas habitet partes, atque irrigel orbem
Omnia pervolitans, corpusque animale pgurel,
£t rursum :
Qua pateat mundum divino munere verti,
Atque ipsum esse Deum.
Et Seneca, Stoicorum acutlssimus, epist. 97. Tolum, ait,
hoc quo continemur, et unum est, et Deus est ; el socii eius,
et membra sumus; quem refulaus Lactant. lib. 7. cap. 3. Si
hxc omnia, inquit, qux videmus, Dei membra sunl, iam
insensibilis ab his constituitur Deus. Quiu et Varro , Ro-
manorurn doctissiraus, idera censuit. Audi S. .\ug. lib. 7.
C de Civit. cap. 6. Varro, ait, de naturali Theologia prolo-
quens, dicit Deum se arbitrari animam mundi, ethunc i-
psum mundum esse Deum.
Ex diclis liquet, tarn Stoicos, quara Epicurcos, habuis-phiioso-
se suos atheismos , et in re fuisse alheos, imo polytheos, pbiaihei.
ideoque magis atheos. Qui enirn plures deos ponit , hic
unuin Deum verurn, qui solus est, e medio tollit. Hi alii-
que errores Stoicorum et Epicuraeorum convellendi erant
Paulo, docendo omnem nostram virtutem, bonuin et sa-
lutem consistere in Christo crucifixo, cuius gratia et po-
tcntia resuscitandi simus in vitam immortalem et beatam:
ideoque eum solum esse raediatorem Dci et horiiinum, eo-
rumque Salvatorem : cuius proinde doctrina et vita so-
bria, casla, iusta, pia et saucta nobis sit capessenda.
Moraliler : ila hodie nulli magis Christians disciplinxjKorj] jg
et virluti adversautur, quam Epicuiiei, id est, voluptarii peruicle
et deliciis carnis immersi ; ac Stoici, id est arrogantes, ''.^'"P'*"
suae sapientiae et iudicio praefidentes, qualcs sunt haereti-'"'
ci. Unde experientia constat, haeresiarchas omnes fuisse
l) Epicureos, vel Stoicos, id est, veolrosos, et venereos, vtl
superbos , ideoque in haeresim essc prolapsos. Nuoquam
cnim haeresis est primum peccatum, sed alia ei sunt prae-
via , quae hominem ad hoc malorum baralhrura sensim
deducunt. Apposite Barlaa:n apud Damasceuura in Hist.
cap. 12. losaphat regi dat parabolara roonocerotis,id est,
mortis, qui hominem insequitur: ille fugiens apprehendit
arborem, in qua modicuin est mellis, id est, voluptatis ;
quo se pascens, in subiectum baralhrum, pula, gehen-
uam, corruit :
Heu quam dulce malum mortalibus additum,
Mellis dulcis amor t
Et Boetius lib. 3. Metro 7.
Habet omnis hoc voluplas,
Ubi grata mella fundit,
Fugit et nimis tenaci
Fent icla corda morsu.
CommcnUria iii Aclo Apostolmim. Cap. XVH.
QuocircaDeusIudaeisin8ncrificio?etuitmeI,utdixiLev.2. j^resurreclione, uli faciunl Bonrii apuJ lapoiics
2i9
8p«riD0'
logut
quii^
Vere S. Bernard. serm. 30. in Cant. Epicurus, ail, vo
luptatem. Ilippocrates aulem bonam valeludinem prxfert :
Cliristus vero ulriusque contci/iptum prxdical.cliccns : Qai
amat animam sunm, perdcl eam. Pcrdct, vclponcndo eam
ut Marlyr, vel u/fligendo ul panitcns. Quainquarn gcnus
martyrii cst, spirilu facta carnismortificare, illo nimiruin
quo uiembra cieduntur ferro, horrore quidem tnilius, scd
diuturnitate molestius. Quin et Scneca lib.2. de >'ila bea-
ta cap. 7. Altum quiddam,\n<\\i'H, esl virtus. excelsum et
regak, invictum, infatigabile ; voluplas, humile, servile,
imbecillum. caducum, cuius statio ac domicilium fornices
el popinx sunt. Virtutem in templo invenies.in foro, in cu-
ria,pro muris stanlem,pulverulcntam,coloratam, callosas
habenlem manus: voluptalem, latilanlein sxpius, ac tenc-
bras captantem.
DissEBEBAiiT CiM BO.) SvvsjaWov, id cst, con^rcrficfirtn-
tur et coufliclabantur cum eo: ita Pagn. Valabi. ct Tigur.
QiiD VLLT SEJHHiVBBBius. ) Graecc eleganler dicitur
Ad Abeopagi'11 dlxehl;*t.) Areopagusiirxce idem estvers. 19.
quod Martis vicus Marliacuria. Api; enim vocalurMars. Areop»-
Graece cst sttitov ai:j.-..v rri/w, id est, ad Martium vicum: S^uqui»'
sicut Romx cral cainpus Martius. Athena; cnim distribu-
tae erant in quinquc pagos sivc vicos, e quibus unus erat
Areopagus, ila diclus a teinplo Martis, in quo primurn iu-
diciuin capitis actum fuissc scribil Pliuius lib.7.c.56.Hoc
cnim Areopagi iudicio nihil rrat constantius, nihil scve-
riiis, nihil fortius, ait Cicero lib. 1. ad Attic. ep. 9. ut lot
Marles esse Tiderentur, quol eranl iudices. Hinc dicti suut
Arcopagila?, iiidices severissimi, qui in lemplo, vel iuita
templum Martis iudicabant. Nam cum Mars homicidii in-
simularctur, iudicantibus duodecim diis ia co pag;o , sex
sententiis absolutus est, iit tradunt Graeci ; cum enim pa-
res erant seutentiae^absolvebatur reus, ulpote cui in du-
bio, elin pari favendum est potius quam actori: nam con-
dcmnandusestnemo, nisi convincaturesse reus et nocens.
Rcfcllit hanc sententiain Varro apud S. .\uguslioura
(TKiBuoAoyo;, id cst, spcrmologus, verbisalor, puta semina- B 18. Civitat. c. 10. Unde Ctcum. et Isidorus Pclus. lib. 10.
" ' cpist. 91. ex Pausania tradunt.Marlem eo loci accusatum
a Nepluno de slupro, capltis damnatum fuissc , indeque
diclura Areopagura. Dcmosthenes ?ero orat. contra Ari-
stocr. censct Areopagum dictum esse. quod in eo causae
]Martiae,de pugnis et homicidiis volunlariis, traclarentur;
nam forliiitaj agcbantur in Palladio tribunali. Institutum
est .\reopagi tribunal a Cecrope . ait .\ristot 2. Polit. et
Eusebius io Chronico, auuo mundi 3C94. semperque el-
iain siib Tyrannis perduravit. Solon vero decrevit, Areo-
pagilas esse rerum omnium speculatorcs el custodcs: un-
de eos deiigi voluit ex iis dumtaxat, qui .\rchonlcs,id est,
principcs ct reipiiblic. praefecti fuissciit: ila Plutarch. in
Solone. Eranl ergo Areopagitae fama intcgcrrimi, virtule
spcctatissimi, et usu rerum perspicacissimi. Unde iudica-
bant noctu in tenebris, ne reorum moverentur lacrymis
et aspcctu : qui proinde iubebantur simplicibus verbis cau-
sam enarrare, et ab omni verborum gestuumque fuco ab-
lor verborum , uti lcgit S. Aug, tract. contra Epicur. et
Stoicos. CEcum. censet alludi ad ffnspnoioyov avem quam-
dam vilem c gcnere graculorum, quae scmina colligit,quam
proinde vertere ct vocore possis seminilegam , de qua A-
ristot. lib. 8. Histor. animal cap. 3. Unde Eustachius in
Odyss. lib. 5. censet ab hac ave vocari spermologos, ho-
iniucs inopes ct abiectos, qui in foro colligunt grana c sac-
cis excidcntio et neglecta, indcque victitant. Proprie Epi-
cura:i Paulum hic vocant spermologum, id csl, vcrbosum,
garrulum,qui nil nisi verba rfTutiat, et ad qu.Tstuin quid-
vis garriat, uli faciunt rabulaj forcnses , et ogyrta;, sive
circumforjnci, qui suas nugas verbis apprctiant cl vendi-
tant. Vcre S. August. loco paulo ante citato: Dictuin est
quidem, inquil, ab irridentibus, sed non respucndum esl
a eredentibus : eral enim revera ille seminator verborum,
ted messor niorum. Verbo cnim eius non erant verba ae-
rem fcrieolia , scd tela mentcm sauciantia. SpiTmologi
suntPrxdicanlcs haercticorum,quivere se\ocaul. Vinistros C stinere.Porrosententiamfercbant noo loqucndo.scd calcu
' ■ ... »^ • ..... \fj,n^ Ycl absolutionis, vcl damnalionis dando. Unde pro-
verbium : .Areopagita taciturnior. Quocirca gravissimae
causK toto orbc, eliam a Romanis, teslc Gellio libr. 12.
cap. 7. ad .\reopagilas iudicaod» dcferebantur . eorum-
que lanta erat gravitas et maiestas, ut Aristidcs in Pa-
nath.asscrat, corum scntentias oroculisfuisse adaequatas,
ucfasque duxisse omnes, pric reverenlia ,\rcopagi, iu e-
ius ridere conspectu. Unde ct ter tanluin in niense, in k-
rcopagum iudicalnri consccndcbant. nimirum quartoCa-
lend. tertio, et pridie. Ha;c et plura Budius in Pandeclas
lege ult. dc Sen.
Duclus est crgo Paulus ad .\rcopagam, ut ibi quasi no-
vae rcligionis assertor iudirarctur , et si reus esset, puni-
rctiir . Sic cnim Socrates .Vthenis damnalus cst ad nior-
lem 281. scnlcntiis, eo quod novos dcos vcl dsmones in-
duxisscl. Undc S. Chrysost. Ad .Arcopagum.aM, duxcrunt
Paulum, non ul quidpinm cognoscerenl , sed ut punirent,
ct suppliciis n/ficcrenl: ibi enim capilalia exercebunlur lu-
Udicia. Sed Dci providcnlia h.-cc in contrarium vertit. fe-
citqiic ut mogna dignitas Evongclio ct religioni accresce-
rcl in Areopago, co quod ibi cam probasset Paulus, ad-
coquc iudiceui ipsum , puta Dionysium Areopagitam, ad
camdcin converlisset.
Svmbol. .\rcopn};u3 signifirat eoa, qui sinccrc ct rccte
de re qtiapiam iiiditare voliint. d-bi>re indiicrc aniiiium
virikm ct marlium : ut nulla copiditnle, \cl passionc cf-
f(Vininari ct cornimpi sc sinanl. Idco cniiii f<pininae s.Tpe
dc rebus male iudicont , quia fipmina? sunt , ct passioni-
bus ngunliir, quae rrclnm ludicium obsciiroiil. .Nain. ul
oil ille : Vcemina aut ainal , aut odil : olquc aiiior ct mi-
scricordia in quam pronae sunt rriiiina', non miuus iudi-
cinm pcrlurhant. quoni odium ct sa-vilio.
Possiaus. ) .\slute. ciTililcr el hnmnnilcr inlcrrogant
qunsi postulondo. diciinlque /w.v.turHHi. q. d. Placctne li-
bi h.TO nuva Dubis edibsererc? mox dcindc animum suum
t'fr6i,quia rcipsa non nisi vcrba dant.non Dci.scd diabol
NoTOBUM, J''""», id est. peregrinorum. novorum, inuu-
diloruin, absurdorum , D.SMOMORIII. ) Syrus , dcos alie-
nos prxdical isle. (icntilcs enim da;mones censebant es-
86 dcos niinorcs. Porro cum sinl calodwmoncs et caco-
daemones, id est, dxmoncs boni ct mali, ( daemon cnim
Grtecc idem est qiind sciens, ait Plato in Crotylo ; unde
vocatur daemon Socralis : licct Euscbius lib. i. Pra^p.
cap. 3. nomen dxmon derivel o Jnuaivnv, id esl, percct-
Ure. metum iniicerc- alii o tfaiTao-Sai, id est, regere.eo qiiod
homiuts rcgniil ) hiiic tam dc bonis qiiam dc malis hxc
sententia arcipi polest: ila Syrus, Vatablus el alii. .\pu-
leius apud S. Aiigust. 8. Civit. cap. 16. Djeinones defiuil
esse genere animalia, animo passiva.menlc rationalia, cor-
pore aerea,temporc .vtema. Horum vero quinque.tria prio-
ra illis essc nobiscum cominunia, quarlum proprium.quin-
tum eos cum diis luibere communc. Scd duo ultimn falsa
Bunl, aequc ac primum, nisi per aetcrna occipias aititcrna
iii fatiirum, non in praplcritum.
QlIA leSlM ET RBSUBBBCTIOnEH .tlfMJMTIlBAT. ) Ic-
suin, quQsi Deum : avaraatv, id esl, rcsurreclionem. quasi
deam, rcsurrcctionis proisidL-in, qux sibi devutus facerct
a morte rcsurgcre : ito S. Chrjsost. Olicum. el Sanchcz.
Sic cnim Runiani furlnnam, fclicilotciTi, snlutcin, bono-
rem, ctc. culeboiil ut dcas, qua* lia>c suis ciilturibiis nspi-
rarent. Vidc S. August. lib. \. Civit. cap. 11. et scq. Vc-
rum simplicius, to nuvoruin dxmoniorum annunliator esl,
refcrri polosl ad lesiiiii.qucm anniinliabat Poiiliis ; to vcro
seininiverliius, ad rcsuriertioncm. (icnlilcs ciiim eiim lu-
minc natur.T non cnpcrcnt rcsiirroctioneiii, oo qiind ipia
sit suprn natiiram ot iiiiiaculiim.no proinilc pcr Dci omni-
potenliani, non pcr viiii iiatura; futura; diccbanl Paiiliim,
«•ara pr.Tdiconlem, sorcre vcrbn, id cst, prnnlicarc iiugoSt
fabulns, res impossibilcs, esseqiic iiii|)osloroin , qiii pra;-
senlia lucra caplet, promittcudu montcs aurcos iu futura
220
Commentaria Jn Acla Aposlolorum. Cap. XVII.
Moral.
contra
curiosos.
prodiint, dum eum urgent, et vi pcne responsum extor-^ miis, audienles fabulas expergiscamur, et altendamus
ilw.nt,Aiccado:Volumitscrriosciie,i/uiclnamvclinlhxcesse. '^- ■ — ' ••^■= -■ '----^
. NOVA. ) 3;vi^ovTa, id cst, pcrciirina, puta peregrinam
fidem, peregrinum Deum,pere{jrina doginala, qua; Atbe-
nis inaudita, tu aliunde co inducisct praedicas.
. Et adven^b hospites.) Tigurin. el qui illic versaban-
lur hospilcs, sivc pcregrini.
AD NIHIL AI.IUD VOCABANT , NlSt AUT DICERB , A€T
AUDiRK ALIQUID NOVi. ) Sic ct Plutarcii. tract. de Garru-
]italc, tradit Atheuienscs inire fuisse novorum avidos, dat-
que exemplum tonsoris cuiusdam , qui cum magnam A-
thenicnsium in Sicilia acceplam cladem , quam ex servo
inde fiiga elapso eognovcrat, relicta onicina primus in urbe
annunliassct, nec rumoris huius tristis producere posset
auetorera, ipse quasi eum confmxissct , rotaj ailigatus ad
publicum ludibrium fuit expositus. Mox adfuere nuntii,
qui ex ipsa clade profcigeranl : itaque omnes dissipali sunt
ad suos luctus, miserum tonsorem rotae alligatura relin-
quentcs. ,\tque is sero solutus, e lictore quaesivit: Aucli-
vissenlne eliam dc ISicia duce exerciius : quo is modo perie- U
ril? Adeo inexpugnabile et inemendabile raalum fit con-
suetudinc, novorum avidilas. Idcm tractat. de Gloria A-
tlienieusium, ait eos plus in comoedias novilatis officinas,
quam in bella iosumere solilos. Laco ille, inquit, non ine-
pte dixit : graviter peccare Athenienses res serias in ludi-
crum impendentes, hoc est magnarum classium et exerci-
tuum commeatum et sumptus in thealrumprodigentes. Haec
Plutarehus, qui vixit sub sevum S. Pauli et Lucae, nimi-
rum sub Domitiano Imperatore.
Taks et hodie nonnulli sunt. Curiosilas enim novi quid-
piam vidcndi,vel audiendi, hominibus innata est: nova e-
°' nim placeut, nova delectant. Et quia nova vera non sem-
per suppeluot, hinc multi nova fingunt, nugasque et fa-
bulas narrant, easque sa;pe infames, quibus famam pro-
ximi lacerant, eumque aliis ridendum obiiciunt. Quare
psrniciosa est curiositas, seque ac verbositas. Quocirca
Eurlides rogatus, quales essentDii,et qua re delectaren-
QuASi SLPEBSTiTiosiORES.) Mitigat rcprehensionem To Vcrs. 22.
quasi , et comparativus supcrstiliosiores: roagis enim pu-
pugissct, voeando eos in positivo superstitiosos. Syrusvcr-
tit, video vos nimios esse in cultu dxmonum ; Graece enim
Jsio-rJaitxov cst, qui SiSit ra (?at(iovia, id cst, timcl dsemonia,
aitCEcumen. Adde o-sKTtoatnovta», a;que ac superstilionem
saepe in bonum cupi pro reiigione, uli capit Plular. libr.
rspi (JitTtoaifiovia; , Gicero aclione 4. in Verrem ( cum desupcrsti-
Siculisait, tutam provinciam rcligionemoccupasse,et men-''° ""^''o
les omnium Siculorum siiperstitione pervasissc ) et alii : "'V
alioqui superstitio dilffrt a religione pcr excessum, quod
sit inanis et nimia religio. ISam qui lotos dies precaban^
tur et immolabant , ul sibi sui liberi superstiles essent, SM-
perstitiosi sunt appeUali, ait Cicero lib. 2, de Natura deo-
rum. Sic et Servius : A superstite, inquit, superslitio dicla,
qux anicularum propria est, qux multis per xtatem super-
stiies sunl, et (jux rebus inanibus addictx, dum volunt ni-
mis esse religiosx, superstitiosx fiunt el ila dclirant. Hiac 2.
subiode superstitiosus vocatur rcligiosus, ut apud Terent.
in Heaut. Ut stultx et miserx omnes sumus religiosx. Me-
lius Lactantius lib. 2. cap. 28.asserit dici superstitionem
de colentibus superstitem memoriam defunctorum, tam-
quam deorum : aut de iis qui parentes suos superslites co-
lebant. Isidorus verolib.8.Etym.c.3. Superstitio, inquit, 3.
dicta est quasi superstatuta et superdua observatio. Et
Lucretius apud Servium in S.yEneid. Superstitio, ait, est 4.
tiraor inanis superstautium rerura, puta caelestium et di-
viuarum quaj super nos stant. Denique Nonius Marcellus 5,
superslitiosos nuncupari censet, quod prje cultura deo-
ruin cKtera supersedeant, id est negligant; sicut religio-
sos, quasi relinquosos, quod caeteris relictis, solis sacrifi-
ciis deserviant. Verius S. August. libr. de vera religione
in fine, religionem nuncupari censet a religando : quia ea
fit, ut ipsis { angelis ) adiuvanlibus ad unum Deum ten-
dentes , et ei uni religantes animas nostras , unde religio
dicta creditur , omni superstitione careamus. Ecce unutn
tur? Cxlera quidem ignoro , inquit, at curiosos illis odio QDeum colo, tinum omnium principium, et tinam sapien
esse certo scio : ita Maximus senn. 21. Socrates seraper de
TOoribus disserebat.non de astris,aut de ineleorologis: ro-
gatus cur? Respondit: Qux supra nos, nihil ad nos. Ideni
crebro usurpabat illud Homeri:
JLdibus in nostris qux prava, aut recta gerantur.
Ita Laertius in eius vita. Zeno adolescentem quemdam cu-
riosius quiddam sciscitantem, adduxit ad speeulum, utque
se conlcinplaretur admonuit. Mox rogilavit, an videretur
talivulluiconvenire tales queestiones proponere?ItaLaer-
tius lib. 7. cap. 1. Demonax cuidam roganti, an mundus
rotundus esset et animatus? Vos, ait, de mundo solliciti
estis, et vestram ipsorum immundiliem non curatis: ita
Maximus serra. 21. Narratur de iEgyptio baiulo, qui ge-
stans quiddam velis opertum , cuidam sciscitanti , quid
portaret? sapienler respondit:.Weo obvelaium est, ne sci-
res: tu vero cur curiose vestigas quod occultalum est? Gor-
gias audiens quemdam inepla quaereutera, et alterura ine-
pte respondentem, ait: Ulcr stultior, qui mulget hircutn
tiam qua sapiens est , quxcumque anima sapiens est : et
ipsum munus quo beatasunt, quxcumque beata sunt. Quis-
quis angelorum hunc Deum diligit, certus sum quod etiam
ine diligit. Dicit ergo Paulus: Video vos, o .\thenienses,
ubique nimis religiosos et superstitiosos : quia ubique vi-
deo vestros deos, vota, sacrificia, lumina: illi autem dii
primo, sunt falsi ; secundo, nimis multi ; tertio, incogniti.
Nemo enim prudenter colit id quod non cognoscit, quod-
que ignorat. Ego ergo huc veni,utsuperstitionera vestram
commutem in verara religionera, ut pro diis falsis agno-
scatis et colatis verum, pro multis uaum, pro incogaitis
certum et notum.
Praeclare S. August. lib. 4. de Civit. cap. 30. Agamus.
inquit, Domino Deo nostro gratias, qui has superstitiones
per altissimam Christi humililalem, per Apostolorum prse-
dicationem,per pdemMartyrum,pro veritate morientium,
et cum veritate viventium , «on solum in cordibus religio-
sis, verum et in xdibus superstitiosis libera suorum servi-
ati qui cribrum supponit ? Argule quidam dixit, Athenien- L) tute subverlit. Idein lib. 8. cap. 17. Qux igilur causa est.
ses virtutem habere in labris, non in factis, ait Plutarch.
in Lacon. qiiia loquaces non sunt operosi. Unde qui mnl-
tum garriuut, parum faciunt: animus cnim eorum totus
est in lingua, non in manu. Vide dicta in illud Sophon. 3.
V. 18. iSugas qui a lege recesserant congregabo. Sane tales
sunt tempiperdse, verbiperdae, lucriperdae, auriperdae, et
s£epe animaeperdse ; quibus intonat Christus : Dico vobis:
Quoniam otnne verbum otiosum quod loculi fuerini homi-
ncs, reddent rationem de co in die iudicii, Malth. 12. 36.
Quid nnva quaeris, cum nil novi sit sub sole? Eccles. 1.
v. 10. ISon saturalur oculus visu, nec auris impletur au-
dilu , ibidein v. 8. Celebre est exemplum Machetis apud
Cassian. lib. 5. de Institut. renunc. cap. 29. qui in colla-
lione spirituali longissima nunquam , sed in narratione
otiosa et curiosa illico iucidebat in somnum. Et c. 31. do-
cet daemonem facere, ut audientes spiritualia obdorraisca-
nisi stullitia errorque miserabiUs,ul ei (lovi, Veneri, etc. )
te facias venerando humilem, cui te cupias esse vivendo
dissimilem : et rcligiotie colas, quem imitari nolis ; cum re-
ligionis summa sit imitari quem colis? Et cap. 23. citans
Mercurium Trismegistum docentem , statuas inanimes et
insensibiles non esse deos, ac proinde earura cultum ca-
surum, dicentemque: An ignoras, ait, o Asclepi, quod JE-
gypius itnago sit cxli, ac verius terra nosira mundi iotius
est templum? etc. Omnis eorum (iEgyptiorura) sancla ve-
neratio,in irritutn casura frustrabitur. Subdil .\ugust. Iti
quo videtur hoc tempus prxdicere , quo Christiana religio
quatilo est veracior atque sanctior, tanlo vehemetitius et li-
berius cuncta fallacia figtnenta subvertit, ut gratia Salva-
toris liberet hominctn ab iis diis, quos fecil hotno; et ei Deo
subdat, a quo factus est homo. Quin et Plato in Timaeo do-
cet, animos humanos ab opifice Deo temperatos in eodem
Comraentaria in Acla Apo?toIorum. Cap. XVfl.
221
lirnotus
l»-iia
Mc.p.
111.
cratere, ex iisdemque elemenlis.cum ca?lcstibu9 animis,
puia cum nngelis el deeraonibus; unde cavenduin, nc noa
iilorum serTos velimus, quibus nos fratrcs Deus el nalu-
ra coaptavit.
ViDE!»3. ) Avaji!jpov, id est, adenlius inspiciens ct con-
siflerans.
SiMtL.tCBA VESTBA. ) Simulricrum U9U Ecclesiastico
in molam pnrtcin sumltur, pro imafjine fulsi uumiuis, si-
Tc idolo. Ita dictum n simulando, quia ex dcsidcrio mor-
tuorum, eorum ad inslar ctlictum est.ut qui iam defece-
rant, vivere vidercntur. Lnde Plaulus in Mostcl. Quando
nnlus eU.simiiem esse arbilrarer, simulacrumque liubere.
Sic idolum esse simutucrum, quia simulat et mcntilur se
esse numcn. Lactantius tamen lib. 2. Instit. c. 2. simulu'
crum deducil a siniulando, quod sit siinile rei cuius est
imap-o: scd sic potius diccndum csset simulacrum pcr /.
ISVESI ET ARAM 15 QUA SCRIPTLM ER AT : lOOTO UeO.)
Sic Lucianus iu 1'hiloputro ait, Gentiies iurasse pcr iguo-
tum Atlicnis.
Oua;rcs, quis liic Dcus if^notus? Resp. Primo, S. Cliry-
sost. et fiisius OEcumen. cuius iiic vcrba nolatu digna a-
seribani : Duus , inquit , cuusas rcfcrunt, cur apuU Athc-
nienses inscriptum fucrit arx: hjnoto Deo. Siquidem ati'
qui dicunt, quod Athenicnses Phitippidcm miserant ad La-
cedxmonios dc fcrendo auxilio, cum Fcrsx exercitum du-
cerent in Grxciam . Quorum nuntiis iuxla Parthcnium mon-
tem Punis spectrum obviam fuctum. Athcnienscs accusabat,
quod se nc(jlecto alios dcos culercnl: et uuxilium promisit.
Cum itaque victoria potili cssenl. tcmplum illi ercxcrunl.
aramque xdipcarunt.et tamquam obscrvanfes, ne vcl idem
sane , vel ntiud simile ipsis accidcret , si quempiam irjno'
tum sibi Deum prxlermiltcrent, aram illam erexcrunt in-
scribcnles: l/jnolo Deo; diccntes : Si quis adhuc alius a no-
bis ifjnorctur, in cius honorem hxc ara a nobis erecta eslo,
quo nobis propitius sit, licel. cum ignoretur, non colatur.
Alii vero uiunt.pestem quondam .Uhcnis rjrassalam fuisse,
adeoque illos exussisse, ut ncque sindones tenuissimas pos-
sfnt tolerure. Cum igitur coierenl eos , qui apud ipsos dii
hubebantur. nihil adiumenti senserunl. Mcltigcnles ilaque
quemdam forlussis esse Deutn, quem ipsi absquc honore re-
liquisscnt , qui pestem immisisset , novam extruxerunl a-
ram, ac inscripserunt : Ignoto Dco. Cumque ipsi sacrificas-
scnt , statim curati sunt. Hunc ergo Chrislum lcsum esse,
Veum omnium.dicil Paulus, quem se illis annunliare di-
ccbat. Tola aulem arx inscriptio hxc cst: Qioi; AVw; xa:
EyOiirry;; xat AiCuc;, Qiu ayvoorw xai ^ivu, hoc CSt, Uiis Asix
et Europx ac Libi/x, Dco itjnoto ac pcrcgrino.
Vcrum, ut bcnc obscrvat Haron. Atlicnis multx fuerunt
ora: diis i^notis in plurali inscriptx; scd una in sin<;ulari
inscripta fuit: Ignoto Deo. Id enirn asserit Paulus.
Seeundo,Huj;o,Lyran.etSanclicz hic,ac Michacl Syn-
pclius in loud.S. Dionysii, ccn.sent if^notum Deum Atiie-
nis fuisse Christuin crucllixiim. Cum cnim eclipsin factoin
in morle ct ob mortcm Christi viderct Dionjsius, e.xcla-
niavil : Dcus ignotus in carne palitur. idcoque mundus his
tcnebris obscuratur , ait Syn{yclius. Dcum cr{;o i;jnotum
osse Dcum paticnlcm, pula Christum crucilixum. Huic
cniin pn catcris nram crexisse ,\thcnicnses, qiiin ina-
Rniim putobnnl illum Dcum, cui natura adrairabili inu-
tatioiic luctiiqiic ca;lcsti porcntassct.
Tcrlio, probnbilius Haronius. Lorinus el alii censcnt,
AlhcnicnscsaPhilosophisclSibyllis.forleetinma ludtcis,
intcllexisse Deuin vcrum essc invisibilcm , nbscondilum,
siiblimcm, inncrcssum ct incomprolicnsibilcm , idcoqiie
illi ornm slatuissc hoc titulo : Ignoto Deo. Idcirco cnini
Hfbraii nomcn Dei lchova, diccbnnt csse anpr.rt-j xai avrx-
y,iVf,Tov, id cst incffabilc, uli di.\i Exodi G.v. 3. (Juocirca
Clcmcns Alcxondr. lib. 1. Slrom. c. i). ct S. Au;;. lib. 1.
contra Crcscon. c. 29. doccnl, Athenienscs unum Dcum
vcrum, liccl sibi i|;notum. coluissc. Kt S. Hicr. in c. IG.
Ezcch. oit, Dci maicslutcm obsciire saltcm ("icntilibus istia
incof;nilam non fuisse, nt non crat liida;is ulrntibus incf-
fabili uominc tclra(jrammalo. L'ude Lucau. 2. lib. Inccrti
^ nalura Dei: incerti, id est incogDiti. Qtiod cnim Deus hic
ig^notus fuerit verus, non falsiis aliquis ex diis Gentium,
iuouit Paulus cum subdit: Quod ergo ignoranles colilis,
hoc ego annuntio vobis.
Dices, Curerfjo eos vocat superslitiosos? Rcsp. Primo,
eo quod cum Deo ignoto colcrenl simulacra (Jeuliuin, ea-
quc illi a;quarcnt, iuxta illud Isaia; iO. 2o. Cui assimila'
stis me et adxquastist' dicit Sanclus. Secuudo, quod eum
vocarcnt ignotum : ncmo cnim rnlit vel amat id, quod noa
novit. .Nam<V/no<( n«//«c!//>,(/o.Tcrlio,quod vcreeum non
nossenl, uti potcrant ct debcbant. Non enim agnosccbant
eum csse crcalorcm cali et lerra», dalorcm pluvis, mes-
sis,frugum,rerumqueomnium: eum csse pra;senlcm ubi-
quc: in ipsius monu cs.se nostram vitom el halitum: unde
de his eos instruit Paulus. Dcnique potcrat sub noraine
ignoti Dei lalere , et abscondere sc diabolus; uti Mccpb.
llbr. 7. c. '60. indicat, argouautas, numini eos dirigenli
simulacrum posuissc, ac postea S. Micbaclcm Archange-
lum Constantino Magno significasse, se eos direxisse. Sic
l) Christus loan. 4. 22. arguil Samaritas dicens: Vos ado-
ratis quod ne.Kilis, nos adoramus quod scimus.
Egregiiis plane locus de Deo ignoto extat apud .\rno-
bium lib. 1. contra (ientes, ante medium, his verbis: Pri-
via. inquit, tu causa es, locus rerum ac spatium , funda-
inentum cunclorum quxcumque sunl, infinitus, ingenilus,
immorlalis , perpeluus , solus quein nutla delineat forma
corporatis, nulla dctcrminat circumscriptio quulitatis, ex-
pers quantitutis, sine situ, motu et habilu.de quo nihil dici
el exprimi mortnlium jjotesl significutione verborum ; qui
ut inlelligaris, lacendum est ; alque ut per umbram le pos-
sil errans investigare suspicio.niiiilestomnino muticndum.
Da veniain Itex summe , tuos persequenlibus famulos , et
quod tux benignitatis cst proprium, fugienlibus ignosce tui
nominis cl rcligionis cullum. ISon est mirum,si ignoruris;
maioris est adinirationis si sciaris.
Prajclare etTcrtul. in Apologetico adversus Gent. c. 17.
Quod colimus nos . inqiiit, Deus unus e.«/. qui lolum mo-
Q iem istain cum oinni inslrumcnto ekmenlorum, corporum,
spiriluum, vcrbo. quo iussil , ralione, qua disposuit , vir-
tute, quapotuit, de nihito expressit in omumcntum mnie-
statis sux. 1'nde ct Grxci nomcn mundo /.oTaov accomodn-
vcrunt. Invisibitis cst , etsi videatur: incowprelicnsibiHs,
etsi per gralium rcprxscnletur: inx.^ilimabilis.elsi humanis
sensibus xslimetur. .Ideo vcrus, et tantus est. Cxtcrum quod
vidcri communilcr ; quod comprchendi. qiiod nstimari po-
test ; minus est ct oculis quibus occupatur ; el manibus qui-
biis conluminulur ; ct scnsibus quibus invcnitur. Quod vero
immcnsum est, soli sibi notum esl hoc quod cst : Dcum xsti-
viari facit , dum xstimari non capit. Ila eniin vis magni-
iudinis ct notiim hominibus obiecit et ignotum. Et hxc est
summa dclicti nolcntium recognosccrc, qucm ignorare non
possunt. S. Cyrill. libr. 1. contra lulian. Hcrmcs Trismc-
gislus, inquit, dicit, Dcum inlcttigcre quidcm difficile, c-
/07«* aulcm impossibile. Incorporcum cnim corpore signi-
ficure impossibiie, ct pcrfectuin imperfecto comprchende-
p. rc non possibile, ct scmpilcrnum confcrre cuin momcntanco
L» difficile. Proinde si quis incorporeus oculus rgrcdiatur a
corporc ud contemplulioncm pulchri, ct subvolct ae contcm-
plctur, non figuram, non corpus, non species inlucri qux-
rens, scd iltiid polius, quod omnia faccre potcst. quod quic-
tum, quod tranquillum, quod solilum, quod inconvcrtibi-
lc, quod ipsum omnia ct solnm, qiiod unum, quod ipsuni
cx scipso, quod ipsum in seip.<o, quod sibi ipsi simile. ne-
que alii simile. (hnnis cnim virtus ipse cst, ncque in aliquo
ipsiim cogilcs csse, ncquc iterum quasi cxlra aliquem. Ipse
cniin est qui sine tcrmino omnium est terminus: et qui a
nullo comprchcnditur, omnia in se comprchcndit. Et paulo
posl: ,l(/ h.rc cl sapicnlissimus .\cnophon : Igitur manife-
slum quod magn us sit et jiotcns, omniaquc concutiat ct con-
firmet, ignotum aulcm qualis sit figura.ncquc cnim videtur
esse lucidissimus sol. ncque hic videtur icrmittere. ut ipse
cernatur. scd si quis impudcntcr eum spcclcl, oculis pri-
vatur. H»c Cyrill.
Connmentaria in Acla Aposlolorum. Cup. XVIF.
Morat.de
incom-
prehen-
sibiliiale
Bei.
Sinionides ab Hierone lyranno rojjalus, quid esseL Deus ?
petiit diem ad cogilandiim, mox biduum, deinde quatri-
duura, postca ocliduum, elc. Miranle Hierone, causam-
que rogante: Quia, \af\u'\{,quanlo diulius considero,tanto
tnihi res videtur obscurior: itaCicero lib. 1. de Nat. deor.
Quarto, pcr Dcum ignotum aiiqui accipiunt Deum in
carne appariturum, ptita Cliristum incarnandum. Potiie-
runt enim Albenieoses ex Sibyllis, et ab Hcbrseis discere
futuram Chrisli incarnalionem, illique aram statucre hoc
titulo, Ignoto Deo; Christus enim ante eam liomiiiibus fuit
jgnoliis et incognitus. Id verura est, si vera sunl quae scri-
bit Hilduinus Archiep. Hhemensis in Vita S. Dionysii. Sic
enim ait: Dum Pattlus singula altaria et simulacra falso-
Tum deorum perlustrasset, inter cxteras aras reperit alta-
re unum cui erat titulus superscriptus, Dco ignoto: et con-
versus ad eum Paulus, inlerrogavit illum dicens : Quis
est ille Deus incognilus? Ad qucm Dionydus: Adhuc, in-
guit , non est ipse Deus demonslratus inter deos, secl est
incognitus nobis, et sxculo venturo futurus. Ipse enim est
Deus qui rcgnaturus est in aelo et in terra, et regnum eius
non accipiet [inem. Subiungens itaque Paulus ait : HomO'
ne erit an spiritus? Respondens Dionysius, dixit: Verus
Deus et verus honio, et ipse renovaturus est inundum ; sed
adhuc incognitus est hominibus : quoniam apud Deum. in
cselo eius convcrsalio est. Et ait Paulus : llium Deum prx-
dico vobis,quem incognitum appellatis. Natus enim exMa-
ria Virgine, passus sub Pontio Pilato. pro salute humana
mortuus resurrcxit, cxlosque ascendens sedet a dextris Dei
Patris: verus Deus et verus homo.per quem facta sunt o-
mnia; et venturus est in fine sxculi iudcx omnium qux
geruntur : qui notus est iam in ludxa Deus et magnum in
Israel et sanctum nomen eius. Quamobrem quem incogni-
tum usque nunc habuistis, modo cognoscite; quia ipse est
Deus solus, et prxler eim non esl alter: qui nos de morte
sanguinis sui pretio reduxit ad vitam: qui cxlum et ter-
ram, hominem scilicet el angelos, in unitate regni sui con-
iunxit: qui mortifical iustus,el vivificat piifs : qui claudit
nt nemo aperit, aperit et nemo claudit. Subdit Hilduinus,
hisce aliisquc Pauli verbis Dionysium fuisse conversum,
et Christi amore accensum, praesertim ubi vidit ccecum a
Paulo illuniinari. Verum huius narrationis fides sit penes
Hildiiinum: nonnullis enim videtur apocrypha.
Moraliler disce hic Dei celsitudinem, qua omnium an-
gelorum hominumque aciera superat et trauscendit. Inha-
bilat enim lucem inaccessibilem: quem nullus hominum
vidit . sed nec videre potest ( per oculos aciemque inentis
et naturae) 1. Timoth. 6. v. 16. praesertim si SS. Trini-
tatem in una individua essentiae unilate spectemus, si ray-
sterium inoarnationis, passionis, Eucharistiae considere-
mus. Uode Isaias cap. 45. 15. Vere tu es Deus abscondi-
tus, Deus, hraet Salvator. Et Psaltes Psal. 17. 12. Qui
posuit tcnebras latibulum suum. Quocirca Seraphini vela-
tis oculis acclamaut ei: Sancius, sanctus , sa7ictus, Isaiae
6. 3. Causas duas dat Scneca lib. 7. Natur. quaest. c. 31.
Prior est: Quia, inquit, illi tanta subtilitas et clariias est,
quantum consequi acies humana nonpotest. Altera: Quia
in sanctiori secessu maiestas tanta delituit. Adde Tertiara
fix Damasceno: Cognitio, inquit, eorum esl, qux sunt : at
Deus super ipsum esse est. Ergo et stiper atque extra no-
iitiam, quia super essentiam. Et Quartam , quia quaqua-
Tcrsum iufmitus est et immeusus, sive substantiam, sive
potentiam, sive sapientiam, sive caetera attributa spectes.
Audi Senecara lib. 2. quaest.cap. 45. Vis illum fatum vo-
care? non errabis. Hic est ex quo suspensa sunt omnia,
rausa causarutn. Vis illum providentiam ? recte dices: est
cnim cuius consilio huic mundo providetur , ut inconcus-
sus eat , et actus sitos explicet. Vis naturam vocare? non
peccabis: est enim ex quo nata sunt omnia, cuius spiritu
vivitnus. Vis mundum? ipse enim est totum quod vides ,
totus suis partibus inditus, et se sustinens vi sua.
Divinius S. Dionys. cap. 15. Caelestis hierarch. asserit
Deum comparari vento, imo ambulare super pennas ven-
torum, propler vim moveudi et animandi, ac celerem in-
A Buporabilemque discessum , alque nobilium principiorum
et nniiiin incognitas et invisibiles lalebras. Et S. August.
lib. 10. Confcss. cap. G. Domine, inqiiit, amo te. Percus-
sisli cor meum verbo tuo, et amavi te. Sed et cxtum et ter-
ra, et omnia qux in eis sunt, ecce undique mihi dicunt, ut
te amem. ncc cessant dicere omnibus, ut .lint inexcusabiles.
Allius aulem tu misereberis , cui misertus cris ; el miseri-
cordiam prxstabis, cui misericors fueris. Alioquin cxlum
et terra surdis loquuntur laudes tuas. Quid aulem amo,
cum le amo? non speciem corporis , nec decus temporis,
nec candorem lucis ecce istis amicum ocutis, non dulces
melodias suavium cantilenarum omnimodarum , non flo-
rum, et unguentorum et aromatum suaveolenliam , non
manna et mella, non membra acceptabilia carnis amplexi-
bus. Non hxc amo, cum amo Deum meum: et tamen amo
quamdam lucem, et quamdam vocem, et quemdam odo-
rem, et quemdam cibum, el quemdam amplexum, cuma-
rno Deum meum, lucem, vocem, odorem, cibum, ample-
xum inlerioris hominis mei: ubi fulget animx mex, quod
u non capit locus; et ubi sonat, quod non rapit tem^ms; et ubi
olet, quod non spargit flatus ; et ubi sapit, quod non minuit
edacitas; et ubi hxret, quod non divellil satietas. Hoc est
quod amo, eum Deum meiim amo. Elquid est hoc? Jnter-
rogavi terram,et dixit : Non sum ; et quxcumque in eadem
sunt, idem confessa sunt. Interrogavi mare et abijssos , et
replilia animarum vivarum, et responderunt : Non sumus
Deus tuus , quxre super nos. Vidit id per umbrara Vale-
rius Max. lib. 2. cap. 7. Quidquid, inquit, m excelso fa-
sligio positum est, humili et trita consueludine, quo sit ve-
nerabilius, vacuum esse convenit. Et lamblichus Protrep.
cap. 3. Dei cognitio , inquit, est perfecta felicitas, quata
in hac vita nancisci non possuraus. Cleinens Alex. lib. 5.
Strom. citat et laudat haec Orphaei de Deo carmina:
Uniis perfectus per se, ex uno omnia facla,
Nullus et ipsum
Mortalis cernit, verum omnes aspicit ipse.
Non videohunc, solidus positus nam nimbus in orbe est.
r Et Cleanthis Stoici, qiii Deum ita piiigit:
Quod ordinalum est, religiosumque ac pium,
lustum, sui potens, decorum ac utile:
Quod est severum. grave, semper conducibile,
Expers metus, doloris et molestix,
Juvans, placens, pulchre sibi consentiens,
Clarum, nec insolens ; modestum et vehemens,
Quod permanet, potest nec quis imitarier.
Haec est divina caligo, quam graphice depingit S. Dionys.
lib. de Mystica Theol. c. 1. et sequent. Ubi et summum
animx in Deum ascensum voeat caliginem et lumen: ca-
liginem animae, luinen Deo. Ex quoTaulerus.Suso.Ruis-
brokius, et alii contemplativi , sua contemplationis dog-
mata de intranda Dei caligine hauserunt.
QUOD ERGO IGNORANTES COLITIS, HOC BGO ANNUNTIO
VOBIS. ) q. d. Non sum novoruin daemoniorum annuntia-
tor, uti vos obiicitis; sed Deum vestriim vobis annuntio,
atque ex ignoto facio notum. Hinc patet Deura ignotum
p. Athenis, fuisse Deum verum : alioqui eniin eura refutare
'•' dcbuisset Paulus, eique substituere Deum verura, sicut
Constantinus Magnus Imp. fanum ab argonaulis erecluin
Numini salutifero, indeque Sosthenium appellatum, coo-
verlit in Michaeliura, id est S. Michaelis templum, leste
Nicephoro lib. 7. c. 50. eo quod S. Michael argonautas
iuvisset, nonlupiter, aut aliud Nuraen, uti argonautae
putabant. Id eniin S. Michael apparens Coostantioo os-
scveravit.
Deus Qii FECIT iBtiNDUM.) Taxat Epicureos, negantesver».24.
Deura Deique providentiara ; el Stoicos, qui mundiiin fa-
to aut natura existere censebant. Utrique enim ncgabant,
Deum liberum libere creasse mundura : ila Cbrysost. Ex
creatioue ergo et opificio mundi agnosci polest , et coli
debet crealoreius Deus. Ca;/i enim enarrant gloriam Dei,
et opera manuum eius annuntiat firmamentum, Psal. 18.
1. Quin et Euripides: Stellx , ait, in cxlo , sunt varielas
sapientis fabri, uimirum Dei.Vide S. Aug. lib. 7. Civil. c.
Commeiilaria in Acla Apostolorum. C p. XVII.
29. ubi praecipua Dei opificis opera cnuraeral el cekbrat. ^ bent vilam : uec euim Dcus dat vilam saxi». Rursus vilam
.NOH IM MAMFACTIS TEMPLIS HABITAT.) Quasi COrpO- ' ...
reus lcmplis coiporeis delecletur, iisque sil ulligalus,
eonclusus el circuriiscriplus ; sicut rex babilal iu rcj^io
palalio, eiusquc ainbitu circuiiiscribitur. Deus eniin loco
non alligatur, iiiullo miuus terniiualur; scd super omucs
catlos per iinmeusa Tacui spatia sc extendil.
Ita S. luslinus Philosophus et .Martjr, ceutum annis
S. Paulo poslerior (obiit enim iiiarijriuin auuo Domini
105. tcsle Baronio ) rogatus ab urbis I»ra.'fecto, quein ia
loeum solercnt Chrisliaiii eoovenire? rcspoiidit, eo cou-
veuire quemquc, quo vellel et possel. Chnsliunorum cnim
Deus, iuquit, nullo loco circumscribilitr : ssdcum sil ina-
spcctabiUs, cxluni ct lerram implel , el ubiquc a jidelibus
adoratur, et eius gloria cetebratur. Adiecit tameu , se di-
versari in tliermis Tiinotliiois, sivc Novaliauis ( qua; erat
doiiius 1'udeiilis seualoris, ct communc hospitium adve-
uarum Clirislianorum, nuuc cst Ecclesia S. Pudenliaux:
Pudeus enim fuit pater S. Tiinothei, >ovali, Praxedis et
accipe ample pro qualibet vila, eliam vegetaliTa et scosi-
liva. Minus ergo recte Ljran. vitam limilatad angclicain
ct spirilualem.Per (nji/?jVa/(one//i, Gia:ce Ttvoi;-.., accipe ha-
litum, spirilum, vul, ui Syrus, auiinam seusivilam. quaj
eniin hanc habent, respirant: ila Caiet. Porro recle Cbrv-
sost. id limitat ad auimam rationalem, quain Deus inspi-
ravit Ada; Gcnes. 2. 7. Eo cnim alludit Paulus : agit cnira
de homiuibus uti iain dixi. Simili modo Plalo, Speusippus
et Apulcius apud Uhodiginuin lib. 12. cap. 2. Deuin iia
defiuiuut : Dcus est vivens immortale, per scipsum ad bea-
titudinem sufliciens , essentia sempiterna, ipuus boni cau-
sa, ens incorporeum, aperimctron. beatum,beali(icum, o-
tnnium pater, optimum, nulla re indigcns, cuncla confe-
rens. Porro Deus oinnium entium est causa: primo, e(Ti-
cieus: sccundo, fiualis; lertio, exemplaris. HincTimajus
Pj Ihagoricus Deum vocat munduin eiemplarciu : quia i-
pse est maxiinus muudus sapientiae , sanctilatis, intelli-
geiilise, vitae, ratiouum, formarum, specitTum et rerum.
Pudeutiaux. ) Quod si quis, ait, ad me venire voluil, cum uquas oinues in se cumplcxus servat et contiuet : noii
co verilatis ductrinam communicavi. lla habet cius Vila
et martyrium, quodexaclis publicis reccuset Baroii. an-
1)0 Christi lOo. licct Chronicon .\lexand. quod post mor-
lem Daronii edidit noslcr Uaderus, asseral lusliuum iiiar-
tyrium obiisse anno ab ascensione Christi l'S6. qui fuit a
uativilalc ciiisdem 108.
Clemens .Mex. lib. 5. Strom. cilans banc Pauli scnlea»
tiam, cam ronlirmat dicto Euripidis:
Constructa ab archilectis, quie queat domus
Corpus Dci plexu cohiberc mcenium ?
Et Zeuonis, dicenlis non oporterc templa facere, ticc ima-
gines; nihil enim quod sil compositum es.se diis dignum.
£t Platoais, dicentis Deum cminus habitare in idcarutn
regione, ac mundum esse Dei templum: quare prohibuit,
ut nemo privalim huberct deorum imagines. Aaw aurum
et argenlum, ait, privutim, el in sacris est res invidiosa:
ebur autem quod umisit animam, cst ncfarium donarium:
cus ac mundus nos, el omnia rerum genera suo ainbitu
cingit: cuius rei pulchrum jEgyptiorum hieroglyphicuiii
affert Eusebius lib. 3. de Praeparat. Evangel. tap. 3.
Quamobrem mundus cst Dei liber, ut aiebat S. Anlo- uunj.n
nius, Dei tabula, Dei carmen et cauticum, utait S. Pauesi Dei
liuus Natali 'J. S. felicis, Deum assidue laudans, eto- '■''*' "
mnibus gentibus cius maiestalem ct bencficentiam deprae- ^*""*"*
dicaus : quo fit, ut ncmo tam rudis sil et barbarus, qui
si in ca;lum suspexerit, Deum rectorem uon videal, noa
sentiat, cumque vclut ex ungue leoncm, ex liuea Apclleia
deprchendal. Deus enim est qiiasi sol iinmensus et benc-
(iceulissiinus, quia omnia suo lumine illuslral, oiiiuia suo
calore vegelat, omnia sua omnipolcntia creat et producit.
Hac de causa Hebr. vocalur Sciaddai, id esl mammeus,
coroucopia;, suQicientissimus , liberalissimus. Vide dicla
Gcn. 17. 1. Idem viderunt Gentiles, qui Isidem deam ma-
nimosam, id cst totam ex uberibus confcclam, pingebaot.
ferrum vero el ics. sunt inslrumcnta bcHorum. Ex ligno Q ut tcrrae omnium parcntis et allricis foecunditalem reprae
autem quod uno ex ligno esl compaclum, quodcumque vo
lucril offerat: simititer etiam ex lapide quoque ad sacra
communia. Hxc Plato.
Nec JtAMBUS utVANis COLITLR. ] Ul ci pcr maous ho-
minum fabricculur, crigautiir et dcdiceutur statua;, ido-
la, arae et faiia, in quibus ci sacrificia carnea oflerantur:
quasi idola siut membra et corptis Dei; arx et fana sint
eius domus et palatia ; sacrificia siut cius cibus et delicia;,
uti ccusebant tientiles. Uis tamen nou obslat, quiu Dcus
rite 0 Chrislianis coli possit in imagine et stalua: quia
sciunt Christiani Deum uou pcudere ab imagiue, sed iiiia-
gioein mere csse imaginem , qux Deum bominibus qiii
sensu ducuntur, repra.'scntet. Vidc dicta Dcuter. 5. v. 8.
Olim tamcu cum (Jeutilcs trausircnt ad Christianismum,
Patres sludiose cavebaut imagines ac magis slatuas Dci,
ne Gentilcs recens convcrsi, ex prisliua consuetudine co-
lercnt eas ut dcos. Undc imagiaem Dei fieri vetal Lactaut.
lib. 2. cap. 2. el luslin. Apolog. 2.
Syriis vcrlit, nec pcr manus homimm minislratur ei.
Solebanl cniiii (jciitiles siiis diis cxhibere lulia miiiisteria,
qualia faiiiuli exhibent guis hcris, prxscrliin rcgibus, cx-
citaudu eus, vcslicndo, cumcudo, luvando, cibum putum-
quc porrigendo, periudc ac si dii curuin hoiniucs fuisseut,
Uli rcvera lupilcr, \'eiius, .Mars, Mcrcurius, cl ca>teri ho-
mines fueruut putenles, scd lyranni et scclcrali. \'ide S.
August. lib. 0. de Civit. c. 1(). Deus crgo hoc maiiuum
ministcrio uou iiidiget, nci- oiriciis humauis colitur, sed
angelicis minisU-riis, iuxta illud Daniel 7. 10. MHIia mil-
lium ministrubant ci, ct dccics millics centcna millia assi-
stebant ei. (Juocirca Chrislus looiiu. 4. 24. Spiritus csl
Deus, inquil, ct cos qui adorant cum, in spiritu cl verita-
te oportct adorare.
Indigbns aliquo, cim ipsb dgt 0M<C|BI'S titah bt
mpiRATlo.NEH ( spiritiim, sive liuliluiii viUileiii ) et O-
M."«IA. ) Omnibus, iiilclligc accummodc, puta eis quo) ha-
D
sentarent. Errarunt: nec enim Isis est dea , ncc lerra ex
se mammosa; sed omne quod habct, accipit a Dco. Deus
ergo est tolus uber, tolus mamma, assidue lacte beuificcn-
tia; sua; alens lerraiii, plantas, animanlesct homincs.Hinc
Apulcius .Melam. lib. 11. Deus, inquit, dulccm inutris af-
fectioncm miscrorum casibus tnbuit, nec dies, nec qaies u(-
la, ac ne inomentum quidcm lcn uc eius trunscurril bcneficiis
otiosum. Rursum .tgyptii, ait Horus Apollo lib. i. Hicro-
glyph. cap. G. Dcuiii voiculcs signiGcarc pingebanl acri-
pilicm: luin quod fu'cuudum sit , ac diulurna; vilx hoc
animal: tum quod sulis sit siiiiulacrum, ulpule inlenlis-
siiiiis uculis iu eius radios prospicicus. Sol autem cst vi-
sibile Dei hieroglyphicum. Pulchre Horat. lib. 1. Carm.
Qui res hominum ac deorum ,
Qui mure el terras, variisque mundum
Temperat horis.
Sublimius uostcr Boctius lib. 3. dc Consolat. mclro 9.
O qui perpctua mundum ralionc gubcrnas.
Terrarum cxlique sator, qui tempus ab :cvo
Ire iubes, stabiti.sque mancns Jas cuncta muveri.
Et S. Dionys. de Divinis numin. c. 9. Magnus, aiT, Dcus
dicitur, ium ex sua tnagnitudine. qua sc cl cum omnibus
qux magna sunt communicaf, ct per otnnem magnitudi-
nem di/fundil alque cjlcndil ; locum omncm conlinet , o-
mncm numcrum supcrat, omncm infinitalem trunsilit : tum
cx suinmu vi actionisque mugnitudinc, ac muneribus. qux
ipso quasi funle mananl , qualenus cum omnibiis infinita
prufu.uone communicata, tamen intcgra mancnl,camdcm-
qitv hubcnt mitlliiudinis cxulKranliam, ncc cijmmunibus
miHuunlur, scd potius cliam rcdundanl cl su}Kranl.
V.T OMMIA. ) (ir«ce xati sjvta, id cst. sccundum omnia,
scilicct priucipia rt urgana requisita ad vilam et rcspira-
tionem, ait Caiet. Verum pro y.x-x legendum x«i zx. Sic c-
niiii legit S. Cbrysost. vertcns ul Noster, ct omnia. Quo-
circa Clcmcus .\lcxaudr. lib. 3. Pa'dajog. Laudcmus, iu-
224
Commentaria in Ac[a Apostolorum. Cap. XYII.
quit, umim Palrem, el Filium um cum Spirilu sanclo, \ erudite sc.ripsit de Dei providenlia, sive de Nuraine; et
gui unus est omnia, in quo omnia, pcr qucm omnta, qut
est undequaque bonus, undcqitaque pulclier, undequaque
sapiens, undequaque iuslus: cui gloria nunc et insiccula.
El S. August. senn. 19. iu loanneni : Deus tibi totum esl:
si esuris, panis : si sHis,aqua tibi est : si in tenebris cs, lu-
nien tibi est: si nuduses, immortalitatis tibi vestis est. Idem
in Ps.2G. Quidquid prseler Deum est,dulce nun est. Quid-
guid mihivult dareDominus meus, auferut loium, etse mi-
hi det. Sapide Psal tes Psal. 144. Magnus Dominus el lau-
' dabilis nimis; et magnitudinis eius non est finis. Gcnera-
tio el gcneralio laudabit opcra lua,ct potcntiam tuam pro-
nuntiabunt. Magnificenliam glorix sunctilutis tux loquen-
tur, et magnitudinem tuam narrabunl. Memoriam abun-
dantix suavilatis tux eructabunt, et iuslitia tua exulla-
bunt. Suavis Dominus universis, et miseraliones eius su-
per onmia opera eius. Confileantur tibi omnia opera tua ,
et Sa7icti tui bcnedicant tibi. Oinnia eiiiin sua sponte au-
Ptorem repetunt suuni. Natura euiai duce referuntur ad
Deum a quo nascuntur, ut unde vitam hauserunt, vitse e-
tiam et gloriae alimenta percipianl, origini semper iohse-
rentia suae. Quocirca apposite Ueum dcfiniens Cassiod. ia
Psalm. 47. Deus, ait, esl virtus inexplicabilis, pietas in-
comprehcnsibilis, sapientia ineffabilis , cuius definitio est
pnem in Sunclorum laudibus non habere. Hsec est ergo
Chrisli et Pauli philosophia.acTheologia vera et pia, qute
docet nos ex nobis nihil habere, sed omiiia a Deo; quam
calluit S. Franciscus, qui crebroorando iugeminabat: Do-
minus quislu? quis ego ? Tu omnia,er/o nihil: tu abyssus
entis et boni.ego abyssus nihil ct mali. Tibi ergo me abi/ssa-
li laimililale et revcrenlia prosterno, Dens mcusel omnia.
Vers.26 Fecitque ex L'No.)Graica aAduwi sanguine : (\u\a. es
uno sanguiue et carne Ad;e proto[)lasti, propagali suulet
descendunt omnes hoinines: sanguine ergo, id est hoini
nostrum Lessium de eodem argiimento ; et Cicerouem lib.
2. de Natura deorura; ac S. Anselmum in Menologio et
Prosologio. 1'lato in Cralylo ait r/ziov, id est solem, vocari
a conversione, quod suis radiis, luce, calore, etficacilale,
omncs res omniumque oculos ad se convertat : muito iiia-
gis id facit Deus, qui est sol immensus tum lumine, tuin
calore, tum beneticentia in omnes et omnia. Vere S. lusti-
nus apud Damascenum lib. 1. Paralip. cap. Co. Vt eor-
poris bonum. inquit, cst sanitas, sie animx bonum, est Dei
cognitio: qux est velut quxdam animx sanitus, per quam
divina simililudo eomparalur. Idem apud Antouium ia
Welissa. libr. 2. serm. 43. Finis philosophandi ed, Deo,
quuad eius fieri potest, assimilari.
Sl FOBTE ATTRECTENT EUM. ) Grsece ■^r,>ayY](r£iav , id
est, ixUpent eum , sicut cffcus in tenebris palpando prae-
teutat iier el locum : ita Pagnin. Vatabl. et alii. Signifi-
ral Deum a nobis in hac viia videri et clare eogoosci noa
posse, nosque quasi caecos palpando vestigia Dei, puta
[3 crealuras ad eius notiliam pervenire. Sicut enim caecus
palpandu pervenit ad locum quo teudit, ita nos palpando
et vestigando creaturas, perveuimus ad Deum earum crea-
toiein. Vere S. August. epist. 120. ad Honoratum cap. 3.
et tract. 1. in loanu. Quomodo , inquil, homo posilus in
sole cxcus, pricsens est illi sol, sed ipse soli absens esl : sic
omnis slultus , omnis iniquus, sic omnis impius cxcus est
in corde ; pricsens est illi sapientia, sed cum cxco prxsens
est , oculis illius absens est : non quia ipsa itli absens est,
sed quia ipse ab illa absensest. Idem proportionaliter dicas
de qtiovis homine, eliam iusto: omuis eniin respectu Dei
ceecus est. Licet euiin Deus totus sit lux , tamen sibi soli
est \ux, qua oinnla clarissiiiie perspicit, nobis vero est lux
transcendens et inaccessibilis. Tiberius Cajsar ita lucidos
habebat oculos, ul in tenebris per eorum lucein \iderel o-
ninia vicina, ait Svetonius in eius vita; longe lucidiores
oculos habet Deus: omnia ergo videns a nemine videtur.
Sensus ergo est, si forle homiues Deum attrectent, non ta-
ne, per sjnecdochen. Sanguis nolat niodum propagatio-
nis, videlicet per generatiouem.qna! fit per semen, quod
non esl aliiid quam sanguis niagis concoctus, ideoque pu-
rior et nobilior. Cur Deus voluerit omnes nasci ex uno , n ctu corporeo, scd inetaphorico et menlali, hoc esl, si men-
causain dat S. August. lib. 12. Civit. cap. 21. Ut eo modo te attingant, inveniant, et coguoscant Deum, ut eum ve-
vehementiushominicommendarctursocietatisunitasvincu- nerentur, ameulet invocent: cognoscant,iiiquain, exeius
lumque concordix, si non tantum inlcr se naturx simili-
tudine, verum et eognationis affectu homines ncctcrentur ;
ideoque Evam ex .Adamo produxit.
Inhabitare siPER 1'NivERSAM FACIEM ( id est, super-
ficiem) TERRj£. ) Tota enim terra est habitabilis et habi-
tata : unde adversam nobis terram incoluut Aulipodes.
Vide dicla Gen. 10. q. d. Deus non tantuin creavit homi-
n?s, sed et eos assidue gubernal, locuinque et tempus vi-
tae cuilibel definit.
Definiexs stathta tempora.) q. d. Deus prsefinivit
cuique hoinini, genti et regno suam temporis et setatis
ineusurain, ut videlicet homo vivat septuaginta aut octo-
ginta annis, Ps. 89. v. 10. ut hi honiines primo nascantur
et impereot, deinde illi et illi : ut priinam monarchiam ob-
tineanl Assyrii, secundam Persse, tcrtiara Graeci, quar-
tam liomaui. Notat Paulus Alhenienses, qui se onuiium
operalione,et produclione frugum rerumque omcium.Sic-
iit enim caicus si in sylvis densissimis, vel in domo plenis-
siina sit, si vel leviler se commoveat, in arbores, parietes,
resve alias impinget: sic ubique homini occursat, imo in-
cursal Deus. Quis cnim si penilius suum corpus, eiusque
rnembra et organa, tot tauique varia, si suain auimam,
einsqiie seusus, potenlias, motus et actiooes; si suum es-
se, lam mirum et inultiplex consideret, maxime, cum qua
ratione ha^c facta siut et fiant, nou intelligat, illico uoa
colligat, esse numen intra se, quod fabricam hanc instar
horologii, tot machiuis et organis instructam fabricarit,
ordinarit, tueatur et moderetur; quod admirabiles illos
motus cieat, qiiod harmoniain illam slupendain corporis
et aniraae, sensuum et merabrorum, mentis et carnis ioter
se divina arte misceat, contemperet et arctissiine in unura
compositum cousociet? ita Sanchez. lu omni enim re mo-
honiioum antiquissimos et primos iactitabant, vocabant- l) tuque ad aliquod principiuin immobile, quasi ad primam
que auTo/5ova;, \Aesl,terrigenas e terra sua prognatos: ita
Cicero orat. pro Flacco.
Et TEBMINOS HABiTATiONis EORUM. ) q. d. Deus prae-
scripsit cuique genti terininuin lam temporis, quam loci
io quo habitet, ne vicini locum occiipet, vel invadat. Hoc
est quod canit Moses Deuteron. 32. 8. dicens: Constituit
terminos populorum iuxla numerum filiorum Israel.
. Qljerere Deum )q.d.Hoc finehominesitadistribuit,
et moderatur per tempora et loca Deus, ut eura investi-
gent et quxrant, coguoscant, ament et colant. Mundus
enim est quasi animal, cuiiis spiritus et vclut anima est
Deus : oculi sunt luna et sol : hepar , venae , sanguis et
phlegma sunt fontes, vena; el ftuniina: proles sunt arbo-
res, herbae, flores, aniinalia, homines: qua2 omnia vivifi-
cat, vegelat, fovet alilque Deus. l!nde ex iis facile inveniri
et coguosci potest. VideTheodor. sermonibus decem,quos
caiisam doveniendum est. Unde Plato in Timaeo, Deura
definil esse uuum idem , et seraper sui siinile , unum o-
inniuin principium ingenilum. Si enini essetgenitum, uti-
que non esset priucipium; sed ab alio principio produ-
ctum. WAe. S. August. 8. Civit. cap. 6.
Qlamvis.) KxiToiy:, id es\.,quamvis, vel nam. Unde Sy-
rus vertit, quandoquidem , illudque hic valde est apposi-
tum, q. d. Facileest invenire Deum, quandoquidem ipse
nou longe estab unoquoque nostrum. Noster tamen, Pa-
gnin. Tigurin. et alii vertunt quamvis: hoc ergo sequa-
mur et exponamus.
QCAMVIS NON LONGE SIT AB U.VOQLOQLE NOSTBLM.)
Ne quis putaretexeoquoddixeral Paulus.yuaTere Deum,
si forte atlreclent eum, aut inveniant, Deum esse a nobis
absentem; abseutia eiiim quEerimus et invenimus; quasi
corrigendo id explicat subdens, Deum uou louge abesse
Commentaria in Acla Apostolorum. Cap. XVII.
ab nnoquoquc nostrum, tum silu ct loco, lum polius opc- . epist. \i.ad te Deus: el cum a
rationc : ei hac enim facilc est allrcclarc el cognosccrc ** spiritus sedcl : Deusenim sicu
223
Deum, utpote qui nobis dct vilam, molum, aliincnla et
omnia, ut scquitur, q. d. Sicut inare non lougc est a pi-
scibus, quia pisces iii co ct ex co {;cncrantur, alunlur et
vlvunt ; unde illud scntiunt : ila Ucus nou lonfjc est a uo-
bis.quia inco.ct ex co quasi niari bonorum oinniuin liau-
rimus vilain, niotuin et oiiinia: cx quo facile csl cum at-
treclare ct co;;nosccrc. Eslo cnim ipsc sit spiritus invisi-
bilis, tamcn per clTcclus hosce suos se hoininibus caecis
coguoscenduin ct quasi palpanduin cxhibct. Vcus, inquit
S. Aufjusl. lib. 7. Civit. cap. 30. ubique tolus, nuliis iii-
clusus'locis, nuUis vinculis allifjalus, in nullus partcs se-
elitis, cx nuila parte mutabiiis, implens cxium ct terram
prxsente polcntia, non absente natura. Ab hoc uno et vcro
Deo vitam spcramus xternam. Solertcr notatGabriel Vas-
qiicz 1. p. disp. 28. cap. 4. num. 17. Paulum hic dire-
cte et ex proposito non agere de iminensitate Dei, sed quain
facilc a nobis ex opcribus suis atlrcctari , non inanibus ,
esl, intus est. Sacer intra nos
t est aevum ajvorum, ita est
ct spatium spaliorum, el locus locorum, sine quo nullus
locus cst, vel esse potest. Sicut enim omne esse manat ab
csseutia Dei, ct omne lcmpus, oinnisque duralio manat
ab iclcrnitate Dei ; ita ct oinue spalium omnisquc locus
manal ab iinmensitalc Dei, uli erudite docct uostcr Lcs-
sius libr. de Allributis divin. agcns de immensitate Dci.
Dcus crgo est quasi marc quoddam immcnsura pcr inli-
nita spalia cxlensum, iu quo inundus ct omnia qux in eo
suot iunatant, quasi spongia in oceauo, ait S. Auguslin.
lib. 7. Confess. cap. a.
Quocircadocte et clcganter S. Grcgorius Dci iramensi-(„„gn,i.
tatem describens lib. 2. Moral. cap. 8. Ipse, inquit, »ia-uiiis Oei
net intra omnia, ipse extra omnia, tpsc supra omnia, i/>se ''*'<^""
infra omnia: et superior est per potentiam, ct inferior per P""'
susteiitalionem , exterior per magnitudinem , interior pcr
subtilitatem : sursum reyens , dcorsum conlinens, extra
circumdans , intcrius penetrans : ncc aiia exparte superior.
sed mente, lioc cst, cogiiosci et coli possit. Est cnim Deus B «''« inferior, aut alia ex parte exterior, atque aiia manct
nobis opcrationc sua vicinus,imo intimus sicut aer, in quo
vivimus, quemque respirando altrahimus. Sicut crgo ae-
rem respirando quasi palpainus ct scnlimus, dum ille iios
refrigi.Tat; ila Dcuin iu nobis operantem cognoscimus, ct
An op». qnasi atlrectainus. Quarc minus recte Caict. et alii e.\ hoc
raiiosit loco colligunt, qiiod Dco ralio et fundamentum existendi
niio in rebus, sii ipsa eius operatio, sicut iu corporibus quan-
5^'J."', litas cst ratio rcplcndi locum. Opcratio euim cst signuin
et elTeclus prBCscntia; Dci et angeli, nou causa. Prius cniin
est Dciim, vcl anjjeluiii alicubi essc praescnteiii, quain ibi
opcrari, imo sa-pe est prKsensangclus, et nihil operatur.
Paulus crgo agit hie poliusdc prsscnlia oppralionis divi-
na;, q. d. Scutimus Dci in nobis opcralioncm : nain ipsc
opcratur in nobis vitam, inotum ct cxisteuliain : in ipso
enim vivimus, raovcmur et sumus: crgo nOn cst nobis i-
gnotus, ul vos Athenienses putalis, sed facillime ex ope-
rationc suacognosci etaltrcctari polcst.Vcruin tainencst.
interior ; sed unus idemque totus, ubique pnesidendo su-
slincns, sustinendo prxsidens, circumdando penctrans, pe-
nctrando circumdans : undc superiui pncsidens, inde in-
fcrius suslinens; ct umic cxterius ambicns, inde interius
repiens : sine inquieludine superius rcr/cns, sinc labore in-
ferius suslinens; interius sine extenuatione penetrans, ex-
terius sine extensione circumdans. Est itaque inferior et
supcrior siiie luco, est ampiior sine latitudine, est subtiiior
sinc cxtenuatione.
Et Minutius Fclix in Oclavio respondens Gentilibus,
obiicicntibusChristianosDeumcolere,quein noovidebaut:
Iino, inquit, ex hoc Deum credimus, quod cum scnlire
possumus, videre non j)ossuinus. In opcribus enim eius, ct
in mundi omnibus virtutem eius scinper prxsentcm aspici-
mus, cuin tonal, falyural, fuiminat, cum scrcnat. Et mox :
Qui ipsuin soiis artificem, ipsum iuminis fontem possis su-
slincrccum tc ab eius fulgoribus uvcrtas,a fuiminibus abs-
operaliouem Di.-i coniunclam cssc cuin pra^scnlia substan- rcondas? Et infcrius: Ubique non tantum nobis proxiinus,
; quia cniin Deus csl im- sed infusus est. In solcin adeo rursus intemlc : cxio afjixus,
In Dco
•urlMll.
1.
tia; divinaj,camque prajsupponcre
mcnsiis, hinc ubique cst prxscns sccundum substantiam,
nec usqiioin opciuri potest, nisi sit pro^scns, co quod id
exigat, non opcralio, vel modus opiTandi Dei , scd ciiis
imincnsitns. Si cniiii operaretur alicubi ubi non cst, non
csset iiniiuMisus, ac (•onscqucntcr iion cssct Dcus, ncc o-
pcrari posscl ut Dcus. Porro cx opcratiouc scnliri ct at-
trcctari polcst Deus, noo ex prxscnlin , cum sit spiritus
el invisibilis. Omnia hicc siguilicat liic Paiilus. Sensus er-
go cst, q. d. Dcus adcst nobis, etsi a nobis non vidcatur.
Est cnim imincnsus ct ubiquc: undc et ubiqiie opcratur,
omnibusquc se cognosccnduin exhibet. Ex operntione er-
go cognoscerc potestis Deuin, id cst, primam causnin, pri-
mum et iiiimensuin cns, huc cnim sicut ubiqiie est, ita u-
biqiic opcratur. Sccus cst dc solc, qui absciis in distanlia
opcratiir, quin noii cst iinmcnsus. .\ddc, sicul locuin, pu-
lo acrcm scnlimus pcr rcspiralionein, rcfrigcrium vol ca-
lorcm ; ita ct Dcuin: Dcus cniin csl locus lucoruin. Hunc
scnsiim niox inagis cxplicaho.
; Ik IPSO BNIH TtVIMLS , HOVBHUR BT SUUUS. ) Noil
qiinsi in ipsaDiM siibslanlia siiisiinus.ciusquc simus pars,
uli quidniii slolidc imaginnli siint, ait S. Cyiill. lib. 9. iii
lonnn cnp. 40. S. Aiigust. lib. 4. dc (icncs. nd litt. cnp.
12. Si'd Piiino, in ipso , id rsl , pcr ipsiiiu, nit S. l'yrill.
Probnt cuim Pnuliis Dciim dnrc (unnibus vitnin, inspira-
(loncm ct uinnin ox co , qiiod iii ipso, id csl pcr ipsum,
vi\niiius, iiiovi>niniir cl sliniis. i'!i'j;<> sumus iii ipso lam-
qiinin in cniisa cniiMcntc, ct consir^antc , hor c-;!, conti-
niio qimsi crcnnlc: coiiscrvalio ciiim csi roiiliniiatio crca-
lionis, cl conliniin crcnlin. Dimis ciiim ronscrvnt nnimain,
vilntii, inoluin, scnsiim ct esscntinm noslrnm, cn scmper
in nos iiinucndo, sinil piiinilus cn crcavit ; pcriiidc ac sol
Kiios railios cDiisci^nl, iii;;itcr cos cinnnnns ct prodiiccns.
Sccuudo.coiicoinilunlcr sumusin //),<y,lniimunin in con-
tinculc el loco divino, uti iaiu diii. l'roi>e cst, ait Scncca
VOL. X.
sed terris omnibus sparsus cst: paritcr prxsens ubiquc in-
terest; el nmcetur oinnibus { nusquam eniin ciaritudo vio
lulur) quartto magis Dcus auclor omniuin, ac spccuiator o-
mniuin.a quo nulium polesi esse secrctum,tcncbris intcrest,
cofjitaliunibus nostris, quasi aiteris tcncbris? i\on tantuin
sub iiio aijimus; scd cum ilio, tU prope dixerim, viviinus.
In Deo ergo, quasi in ajthere inlinilo viviinus et move-
rour, intra illum stainus ct habitamus: ille nos pcnctrat
sua csscnlia ct subslnntia, penctrat toluin corpus, et to-
tam animam noslrain,oinncsque cius siuus, augulos et la-
tebras: cxlra illum cxire non possumus quia ubique cst:
et quia cst immulabilis,ubi scmcl cst.scmper est. Hac dc
causa signanler ait Paulus: In ipso vivimus , nou per i-
psuin, ut signiricarct Deum iln essc causam cincicntem
noslrai vit;e, utsiteliain localis etquasi matcrialis. ulpo-
tc qui omucm corporis vila; et csscntiae inaleriain, lolum-
quc subiectuin nobi^ subniinislrat, pcrindc ac uiare sup-
D pcditnt piscibus, scd longc potiori ralionc. Dcus cnim ina-
lcrinin crcavit cx nihilo , ct conscrvnndo quasi conlinuo
crcat: mare vero crcalam n Dco nccipil, cl piscibus iui-
pcrlit Sicut ergo pisces ita vivunt in aqua,et cx aqua pcr
nnlurnlcm sympalhinm ol dcpcndcnlinin. ut cilra cain v i-
vcrc ucqiicnhl: sic nos in Dco ct cx D.o vivimus. ul cx-
Ira euin vivcre non possimus; ndco ut si per impossibile
Dcus non cxisleict in nobis . sive in loco in quo sumus.sj Deui
nos iii codcm cxislcrc ct siib<i8tcre noii posscmus. Siculnone>$ci
cniin uosirn siibstnulin pcndcl a substaulin Dei; sic no- I^Jo^^jj";^
strn exislcnlin iu loco pcndct n Dci cxislcnlia in eodem „5c noo
loco, qiiasi rudius a solc, qtinsi cmbryo a malre et inatri- poss»-
cc, quasi avis ab ncre , qiiasi homo a rcspirationc; ct pla- ""••
niiis siciit corptis nb anima vivit, iiuncliir, cst, cl suslen-
tntiir Siciit crgo dc aniinn dici polcsi. qiiod in ipsa viva-
iniis, inovcamiir ct siinus, ila iniillo in;i;;is idcin dicitur
dc Dco: insc cuim csl auiinn uon lautuiu corporis, sed ct
' 29
226
Coramcntaria In Acla Aposlolorum. Cap. XVII.
animae cuiusque, ubique iUi prseseus , eamque vivifinans, ^ tum meam, sicut oleum super aquam, nec sicul cslum su
ra qua
respjra-
fflus.
III.
Deus est inoTens el suslenlaas. Vide crgo quam Deo iuncli simus
^"■physice, et moraliter iungji debeamus, ut quotics auram
attrahimus, tolies Deum altrahamus, cogitemus et invo-
cemus, in quo sicut in aura vivimus, movemur et sumus.
Jta S. Clii ysost. Sicut, inquit, impossibile est ignorare ae-
rem ubique (Ii/fusum,el non longe ab unoque nostrum exi-
stenlem, ila profecto et omnium opificem. Vide quomodo
omnia illius dicil esse ; providentiam essc illius; conserva-
lionem esse ab illo; operandi vim aclum habere, et nonpe-
rire. Profunde Lyran. Ipse, ait, est nobis intiraior quain
nos ipsi : quoniam ipse eoniungit priucipia intrinseca, qui-
bus nimirum unusqaisque nostrum constiluitur substan-
lialiter. Porro Deus est in nobis, et nos vicissim in Deo,
sicut lumen est in aere,et aer in lumine.VideS. August.
lib. 4. de Gcnesi ad litteram cap. 12. et lib. 14. de Tri-
nil. cap. 12. et S. Cyrill. lib. 9. in loann. cap. 40.
Tertio, in Deo vivimus, movemur et sumus, quasi in
circulo, vel rota nos concludente et ambienle. Unde Em-
pedocles: Deus,a.\\.,esl circulus cuius centrum estubiquc,
circumferentia nusquam. Et circulus symbolum est perfe-
ctionis et a>ternilatis Dei , ut docet Pierius Hicrogl. libr.
39. Divine S. Dionys. cap. 7. de Divin. noniin. ait, divi-
nam monadem, sive unitatem in tribus personis, se a caj-
lestibus in omnia, etiam inia diffundere, ut qux sit pri-
mum, inquit, omnis es.ientix principium el causa, eamdem-
que omnia eximio modo compiexu suo, qui invictus sit,
continere.
Quarto, iuridice in Deo, id est, in Dei dominio et iuris-
dictione vivimus, eoque cingimur, ut eius ius et manus
evadere nou possimus, iuxta illud Psal. 138. 7. Quo ibo
a spiritu tuo , et quo a facie tua fugiam ? si ascendero in
csdum, tu illic es: si descendero in infernum, ades, etc.
sed ipse quasi figulus nos formet, moveat, regal, mutet,
prout voluerit. Unde S. August. in illud Matth. 6. Pater
noster, etc. Deus, inquit, esl in scipso, sicut aetoi: in mun-
do, sicut rector el auctor; in angelis. sicut sapor el decor:
IV.
Moral.
I.
per terram, sed superior: quia ipsa fecit me ; et ego infe-
rior , quia factus sum ab ea. Qui novit verilatem , novit
eam ; et qui novit eam , novit xlernilatem. Charitas novit
erim. 0 xterna veritas et vera charilas et chara xternitas!
Tu es Deus meus, libi suspiro die ac nocte.
Secundo, to in ipso sigoificat Deum in manu sua babe-
re nostram vitam,aoslruin halitum,noslrum esse, ac con-
sequenter nostram graliam et gloriam, noslram felicita-
lem et damnationem aeternam. In manibus tuis sorles mese,
nitDavld Psal. 30. 16. Hoc est quod Daniel intonat Bal-
thasari regi interitum ei denuntiaus: Deos, inquit,«r(/c7j-
teos, et aureos, etc. laudasti. Porro Deum qui habet fla-
tum tuum in manu sua, et omnes vias tuas, non glorifica-
sli, Daniel. 5. 23.
Symbolice,ia Deo ipso vivimus et suraus tamquam in
causa exemplari : nostrum enim omnium ideae, iuxta quas
conditi sumus, proprie sunt in Deo: in eoeniin,ait S. Au-
jj gustinus, vivunt sempiternaj rerura omnium rationes. la
U Deo ergo sum et vivo, quia raei idea et exemplar proprie
est et vivit in Deo. Vide 5. Thomam et Scbolasl.l.p.q.13.
Rursum in Deo, id est, in Dei menle, sapientia, volun-
tate , cura et providentia vivimus, movemur et suraus. II-
le enim semper cogitat de nobis, curat res nostras, regit,
dirigit, nobisque providet de omnibus. Si ergo grali esse
Tolumus, iugiter de Deo nostro vicissim cogitare debe-
mus, illi obsequi et per omnia placere. Sicut enim nullum
est momentum quo oon fruamur Dei beneficiis.sic nulluia
debet esse momentum quo non dc eo cogilemus. Quis e-
nim obliviscatur animse sux, vel halitus sui in quo vivit,
movetur et est? ita S. Dominicus, S. Thomas aliique San-
cti iugiter de Deo, vel cum Deo loquebantur. Ila S. Au-
gustinus in Soliloquiis cap. 18. Omni momento, inquit,
me tibi obligas Domine, dum omni momento mihi tua ma-
gna benefieia prxstas. Sicut ergo nulla esl hora, vel pun-
ctum in omni vita mea, quo tuo beneficio non utar, sic nul-
lum debet es.se momentum, quo te non habeam ante ocu-
Symbcl.
ia Dci
idea »i-
vimus.
Etine-
ius pro-
videmia.
in Ecclesia, sicut palerfamilias in domo : in animo, sicut (] los, in mea memoria, et te non diligam ex omni forlitudi
sponsus in thalamo: in iustis, sicut adiutor et protector:
in reprobis, sicul pavor et horror. Et Arist. vel quisquis
est auctor. lib. de iMundo. Quod, ail, in navi est guberna-
tor, in curru auriga, in choro prxcentor , in civitaie lex,
in exercitu imperalor, hoc idem in mundo esl Deus: ac
consequenter mundus vicissim est in Deo, sicut regaum
in rege a quo regilur.
Significat ergo haec prsepositio in, nos intime a Deo pen-
dere, Deumque esse quasi animam et vitam nostram, iux-
ta illud S. Augustin. serm. 18. de verbis Apostoli: Vita
corporis anima est, vita animse Deus est. Magis enim pen-
det homo et res quaelibet a Deo, quam a seipsa: quia et
inateria, et forma ipsius ex se non est, sed omne suum es-
se habet a Deo.illudque tamdiu babet,quamdiu placet Deo.
Si enim ille nianum suam retrahat, illico res omnis reci-
dit in suum nihilum , unde a Dco per creationera educta
est. Magis ergo penderaus a Deo, quam radii a sole, lu-
inen a luce, calor ab igne, vita ab aniraa, respiratio ab
ne mea. Quocirca Deus sicut est centrura aniinx nostree,
ila debet esse et cenlriim omnium cogitationum, iDtentio-
num et aetionum nostrarum.
Idipsum eleganter docet Cassianus Collat. 24. cap. 6.
exemplo testudinis, sive concamerationis, cuius rotundi-
tas coire et stringi debet in ceutro, alioqui corruet: Ila
etiam, ioquit, mens nostra nisisolam Domini charilatem ,
velut cenlrum immobiliter fixum.per universa operum mo-
litionumque noslrarum momenta, circumagens circino cha-
ritatis, omnium cogilalionum velaptarit, vel repulerit qua-
litatem , nequaquam strucluram illam xdificii spirilatis,
cuius Paulus esl archileclus 1. Corinth. 3. probabili arle
rnolielur ,nec pulchriludinemdomus illius possidebit .quam
B. David in corde suo Domino suo cupiens exhibere: Do-
mine, inquit, dilexi decorem domus tuse, et locum habita-
tionis glorix tux.
Et S. Augustinus lib. de Spiritu et anima cap. 17. vel
quisquis est Auctor. Nam non esse S. .Viigustini , sed a-
halitu. Et haec est causa,cur raagisDeum quara nosipsos, *> licuius eo posterioris, liquet ex capite 37. ubi citat Boe-
id est, viLam et aniinam niistram diligere debemus: quia
scilicet a Deo, quasi a fontali principio, magis pendemus
nos, totumque universum,cuius nos sumus pars,quam a
nobis ipsis: ita D. Thom. et Scholastici 2. 2. q. 26.art.3.
Moral. To in ipso vivimus, significat Primo, nos ex vila
et anima nostra facili gradu ascendere ad Deura. Unde S.
August. lib. 7. Confess. cap. 10. citatis his Pauli verbis:
Et inde, inquit, admonitus redire ad memetipsum, intravi
in intima mea, duce te, et potiii, quoniam factus es adiu-
tor meus. Intravi, et vidi qualicumque oculo animx mex,
supra eumdem oculum animx mex, supra menlem meam,
lucemDomini incommutabilem,non hanc vulgarem et con-
spicuam omni carni, nec quasi ex eodem genere. Grandior
erat, tamquam si isla mullo nmlloque clarius claresceret,
iotamque occuparet magnitudine. Non hoc illa erat, sed a-
liud, aliud valde ab istis omnibus. iSec ita erat supra men-
tium, qui a Theodorico rege Gothorum occisus est anno
Christi 326. cuni S. Augustinus vixerit anno Cbristi 420.
Et cap. 48. raulta citat ex Gennadio lib. de Eccles. dog-
inat. qui pariter Augustino recentior est. Hic,inquara Au-
ctor, pie et eleganter describens Dei beneficia coiBmunia
et propria, curamque et provideutiam , subdit : Hnec et
multa alia fecit mihi Deus meus, de quibus dulce est mi-
hi semper loqui, semper cogilare, semper gratias agere, ut
pro omnibus beneficiis suis possim semper eum laudare et
amare. Cum enim cunclis sit prxsidens, singulos implens,
ubique prxsens, uniuersorum curam gerens, et tam singu-
lis quam omnibusprovidens, ila tolum ad cuslodiam meam
occupatum video, ut, si ego super custodiam mcam stabo,
quasi omnium oblitus sit, et mihi soli intendere velit. Sem-
per se prxsentem exhibet, semper se paratum offert, si me
paratuin invenerit. Quocumque me veriero.non me deserit,
Commenlaria in Acla Aposlo'orurn. Cap. XVil
niii ego prior emn deseram. Vbicumque fucro, non recedil ^ ter Dominum.aul quii Deus prxler Deuui nostrum? Sum
a me, quoniam ubique esl, ut quocumque iero invenmm
CUM, cum quo possim esse. Quidquid fecero, paritcr assi-
stit, utpote perpetuus inspeclor omnium cogitationum.in-
tenlionum et arlionum mcarum. Cum hxc dilifjenler con-
sidcro, timore pariler cl ingenti rubore confundor, quia il-
lum ubique mihi prxsenlem, et omnia occulla mea viden-
tcm intueor. Multa cniin sunt in me, dc quibus coram ocu-
lis eius erubesco, ct pro quibus ei vatde displicere timco.
Kecpro his omnibus quid illi rependam habeo, nisi tanlum
t/t diliqam cum.Kon enim melius, nec decentius,quam per
dilectione repcndi potcst, quod per dilectionem datumest.
Quocirca S. Bcinardus lib. de Modo bene vivendi cop.
29. hoc sorori dat do<jnio piiim ct salutarc : Ibi pecca, ubi
nescis esse Deum. IS'ihilenim cclatur antc Dcum. Videt oc-
culta. qui fccit abscondila. Dominus ubique prxsens. Spi-
rttus totum iniplet. lUuicstas omnipotcntis iJei penetrat o-
mnia elementa. ISullus locus est cxtra Dcum. Dominus scit
uie, optime, potcntissime, omnipotentiisime , miscricordis-
sime et iustissime. secretissime ct prxsenlissime , pulcher-
rime et fortissime, stabilis et incomprchensibilis, immuta-
bilis mutans omniu, nunquam novus, nunquam vetus, i/j-
novans omnia. et in vetustatem perducens superbos, et ne-
sciunt. Sernptr ayens, semper quietus ; collifjens el non e-
(jrn^: porlans, el implens, et protegens; creans, el nulriens,
et perficiens; quxrens, cum nihil desit tibi ; amas, ncf x-
stuas ; zclas , et securus es ; pcenilet le, et non doles ; ira-
sceris, et tranquilluses ; opera mutas, ncc inutas consilium;
reeipis quod invenis,et nunquam amisiiti;nunquam inops,
et guudes lucris; nunquam avarus, et uiuras exigis : el sa-
pcrerogatur tibi ut debcas , et quts habet quidquam non
tuum ? Reddis dcbita nnlli debens, donas dcbila nihilper-
dens. Et quid dicitnus, Dcus meus, vila inea. dulcedo mea
sancta, aut quid dicit aliquis, cum de te dicit . Et vx ta-
centibus de le, quoniatn loquaces muti sunl.
cogitattones hominum. Uursum S. August. serin. 2od. do Atque e.x his colligc el inetire quaiita sil bonitas et be-
Teinp. In nobis, ail, duo altaria sunt cotistituta, corporis u ncficenlia divina.tuni prasens.tum potius fntura, qiiaula-
qiie siul bona et gaudia , quae Deus in cselis pracparavit
diligcntibus se, ea hac mcnsura et uliia inctire. Nain, ut
ail S. Euchcrius epist. ad Valcrianurn : Cum Deus in hac
vita tain prxctara iustis paritcr et iniustis tribuat, qualia
unt pulanda qux iustis reservat ? Cunsideremus qui tan-
sciiicet ct cordis nostri. Duplcx a nobis sacrificium qux
rit Deus: unum, ut sitnus casto corpore ; aliud, ut inundo
corde esse dcbcamus. Ergo in extcriori allari , id est, in
corpore nostro, offcrantur opera bona.in corde odorem sua-
vitalis redoleat cogitatio sancta , ut cor tamquam altare
thymiamalis, iugiter ex Dco cxhalet Ihgmiama laudis et
gratiarutn actionis. Ideiii lib. 1-i. dcTrinitatc cap. 12. .Va-
ijna, ait, hominis miseria est cutn lilo non esse . sine qiio
non polcst csse, id est, subsislere. In quo enim esl, procul-
dubio sine ilio non est ; et tatnen si eius non meminit, eutn-
que non intclligit. nec diligit, cuin ilio non e.il. Ha-c phy-
sice do ciise naturali, quo iiaturaliler vivinius, rnovemur
et sumiis in Deo.
llyslicc, hxc veriora sunt in csse et gradu siipcrnatu-
rali. Supernaturaliter enim in Dco viviinus per {jraliain,
movcmiir pcr cliarilateiii alla°que virtutcs. sumus pcr
summam iinionem rum Dco, qua divinx cun$or(cs natu-
ta dedit , quanla reslituet : qui lam tnagnus est in donis,
quam magnus crit in prxmiis. Si tatn inxstitnabiiis est nu-
mcrantis benignilas , qux illa remunerantis ? Incffabilia
suiit qux prxparavit Dcus his qui diligunl cum : quam ma-
gna rcpendet boiiis, qui tam magna largitur ingrutis !
Ouam crgo Deum scinpcr prxscntem in mcule hnberes^octeia
dpbemtis, ct eius pr.Tsenliam nobis sempcr rcpraesentare, Ueo qua-
uli nil eo indifrnuin. qnod eius oculos ollondat, afranius,*' ""f"*
." • » ' " . ! >3ncuia-
vclimiis, cofjitcmus ! (Jiam sanctos esse nos cunvcnit ! u> ,1,^0-
qui in ipsa sanclitate, iii Deo, inquam, quasi in teinploouai.
increato vivimiis , movcmur et sumus ! Diccbat vicissim
Pliilo, et e.\ eo Lai-tanlius lib. de Ira Dei c. 14. Mundum
rK, facti suihus nuva et siipcrnaturalis creatura. Nam pcr (] cssc tolum temptuni quoddam sanctissimum , ct Dco di-
iustilicationcm novo modo iit pracsens Deus in nnima iu- " »■ >■ • - -■■•- 1 •; —
9ti, adeo ut si per impossibilc prius in ca non fuisset proe-
scns pcr cssenliam, prajscntiam et potentiam, illico virtu-
le fjrati» ci iustilix lifrel pr.Tsens per cssenlinm, prajscn-
liam ct pntrnliam, uli ex D. Tliom. Suarez, aliisque Scho-
lasticis o^lcndi Osee 1. 10. Uiide S Ambros. lib. de Bo-
uo morlis cop. ult. Moremur, inqtiit. in Dco, quasi in via;
sumus quasi in rerilale : virimus. quasi in vita xlerna. Kt
S. Cyprianus libr. de Biiptismo Chrisli, hxc. applicat SS.
Triiiitnti: In Putrc. nil, sumus, in Filio vivimus, in Spi-
rilu sancto movcmur el piolrciimts. Hoc est quod Isaias
ait eap. -20. 12. Dcum iii nobis opernri omnia opern no-
slra,itcni oinnin in oinnibus, ut ait Paulus 1. Cor. 12. G.
ac cum operari iu nobis vclle ct pcrficcrc,Philip.2.13. Hoc
C8l quod discrte osscrit Christus loan.l.i.23. Si quis dili-
git me.serinonem meum servabit ,et Patcr meusdiligetcum:
el ad eum vcnicmus, et mansionctn apud cuin facicmus.
In te erpo, 0 Dominc, vlvirnus, inovemur et sumus ,
gnuin. .Miillo mnfjis microrosinus, piita hoiiio, praisertiin
lidelis et sauctus,est templiim Dei aninialuin et vivum, in
quo subslanlialiler Deus inliabitat, ac proindc in ro seni-
per cmn conlomplari, revereri.colere poiesl ct dcbct. Per-
peluuin, ait Nflziaiii. in Sentcnliis. tibi hoc sit sludium,
ul mciilcm lunm templuin Dco cxlruas: sic enitn pro spi-
rilttli flalua cum in intitno cordc hubcbis. Ila S. Gorg^onia,
soror Na/ion/oni, seipsam vivum Deo templiim exhibuit,
nr proindc iiioriens hanc cygna;arn edidit vocem: In puce
in idipsum dortniatn ct rcquiescam, ull ipse lestatur orat.
11. quiu cst de S. Gorgonia.
1n ipso vivimus, MOTEMiB ET SIMIS.) Hojc Iria quasi
anlislroplin rcspondcnt, ct ronlirmant tria, qiiK homincs
occiperc a Dco dixit Paiilus v. 2j.dum ait : C.uin ipsc det
omnibus vilam. et inspiralioncm, et omnia. q. d. Deus dat
nobis vitani,quia iu ipso vivimus: dat respirutionem.qula
in i])So movemur : ipso cnim rcspirotio est motus: est e-
nim coiitinua inspiralio cl cxpiratio acris . qua; fit per
sicut infans in siiiu, iino in venlre matris, a qua gigiii- " contraclionein et dllalationem piilinonum, quasi follium
tur, formalur, alilur, uinnequc suum cssc uccipit, sicul
pisciculus in mori, sicut ovis in aerc, sicut hcrba) ct p^ra-
inina in lcrra, sicut navigantcs in navi, sicut cquiiaiilcs
in curru. Tu cnim es currus Uracl, ct aitrign eiiis; tii ut
currus nos suslincs cl vcliis: ut auriga modcrnrls,dlri;;ls
et ducis rcclis ilineribus ad ca>lum. (Juid pclo itt vcnias
in me, qut non cssem , nisi csses in ine? An polius non es-
sem, nisi es.<:cin in le ? nit S. Aiigust. 1. Coiif. cnp. 2.
In te, hoc csl, in tiin mcmorlo , intcllcctu ct volunlnle
semper vi>imus : lu dc nobis nsslduc memorntis, oogilns,
disponis et ordinos. D« iil vicissim in mcmoria, inlcllcrtii
el Tuluntnle nostra scmpcr vivns, ut nihil nisl lc mcmo-
rcmur, snplamus, vcliniiis, ninciiitis, ul tc in dies magls
mnglsqiio vcstignndo «•orjnoscnniiis ct dlli;;umus. Quid c-
nitn, oit S. Aiigust. lib. 1. Conf. cop. 4. cs Dcus incus ?
Quid rogo ni»i Dominus Deus? Quis eniin Doininus prx-
nd rcfiigcranduin cor. Uursum respiiutio couiuncta esl
cum motu : qiia; enim habint vim motivam , respirant :
unde et dum forliiis sc movcnt. ma^is rcsplranl : molu
enim excitotur calor, qoi re<plrnlioiic rclVigernndus et
lcmpernndus csl. Ipse dcnlque dat omuio, quia in ipso
suiiuis, id csl.ab ipsu suj;inius ot hnuriniiis oiiine esse no-
struin, omnia qua- habemus. lotuin quod sumus: praler
vilniii onlm ot motiiiii. iiiulin nlia habcmus a Dco.
Noln. In Dco vnimus, non fo.-iiinlitor , quasi ipse sitln n-o
cnusn formnlis vila; nostra<, uli nonnnlli coiisucrunt : ac ^J^*^™^*;
hsrollci Apollinnrista; Chrislo homini adimobant mcntem mainnr,
et nnimain, dircutcs eius vicc fun.i^i diviuilaleiii. Kiirsurascd rSe-
nonnulli Scholastici ccnsucrunt, vitam qiia; ronsistll in ""*•
vi>.ioiio Dci, licrl pcr solum diTinitnlis, vel luminis gloria;
illopsum in aniMiom, ita ul ipsa uil agat , ncc nctivc cli-
cial acluin Tisionis beatifica>,sed mere passivc sc habcat.
228
Comtnentaria In Acta Apostolorum. Cap. XVII.
cum dumtaxat recipicndo. Haec enim et Piiilosophiae et j^duclor, ut sonsus sit, q. d. Si uos qui sumus genus, id
Doiis
Cdiicur-
rit ad '
omnes a
clioncs.
Geims, i
esl opu:
Tlieologiae rcpugnant, quae docct actus vilolcs, qualis est
Tisio, intellectio, amor, clc. cssenlinlcm ordincrn dicere
ad animam vivenlis in quo sunt, ita ut ab ca vitaliter ma-
nare et produci dcbcant: nlioqui non vitales nclus enint,
sed morluoe qualilates ct actioncs. In hoc cnim actus vi-
talis a non vilali sccernitur, quod ille a principio intrin-
seco vilalitcr procedal, hic nou.
Nolasccundo.To inqiio movcnntr Indc enim palet,Dcum
imnicdiale concurierc ad omncm molum nostrum , aque
ac ad omncin opcrationem causas sccundaj, idcoquc ex eo
rccte concludit Apostolus, Deum non longe abesse a no-
bis, sed ubique esse praiscntem ; quia scilicet ubique im-
iiiediate non tantuni nos, sed et motus aclionesque no-
slras omnes conlingit, iisque coopcratur, adeo ut sine e-
ius concursu et cooperationc, nec digitum extendere, nec
ininimum nutum.vel motum produeerepossemus. lla pas-
sim contra Durnndum in 2. d. 1. q. 3. ( ubi docet , Deum
tantum darc et conservare vim motivam, non vero con-
currcre ad ipsiim motum) doccntScholaslici cum S.Thom. iJ
1. p. q. 18. art. 4. ad 1. Omnis enim res pendet et manat
a Deo : ergo et actio : est enim ipsa res et ens quoddam.
SlCUT ET QUIDAM VESTnORUM POETAHUM ( SyrUS, sa-
pienlum : Poeta; enim erant Gentilium sapientes et quasi
Propheta; ) dixerunt. ) Virgil. 4. Georg.
Denm namque ire per omnes
Terrasquc tractitsquc maris, cxlumque profundum.
Hinc peeudes, armenta, viros,f/enus omne ferarum,
Quemque sibi tenues nascentem arcessere vilas.
Plato, et cx eo Virgil. yEneid. G.
Spiritus intus alil, totumque infusa per artus
Mens agitat molem, et magno se corpore miscet.
Indc hominum, pecudumque r/enus , vitxque volanlum.
,Si Deus est anima mundi ct macrocosmi, multo magis i-
dem est anima microcosmi, puta hominis. Lucan. lib. 2.
lupiler est quodcumque vides, quocumque moveris.
Rursiim : — : — lovis omnia plena.
Ennius apud Cicer. lib. 2. de Natura deorum :
Vides sublime fusum. immodcratum xtliera,
Qtti tenero terrani circumvectu amplectitur,
Hune summiim habclo divum ; hune perhibeto lovem.
Similia habet Aratus, dc quo mox.
Ipsius ENIM et genus sumus. ) Sunt verba Arati ia
Phjenomenis. Aratus fuit Poeta antiquus et celebris, An-
tiocho rcgi in deliciis, Olympiade 125. anuo a Roma con-
dita 472. patria Solensis, non longe a Tharso: ac proin-
de Pauli pene concivis. Prajclare scripsit de stellis et si-
gnis caelestibus ; unde eius versus in Latinum transtulit
lib. 2. de Natura deorum Cicero. Aratus crgo sic orditur.
A love principium, quem nunquam mittimus ipsi
Infatum : plena vero lovis omnia quidem compita,
Omnes vero hominum ccetus, plcnum vero mare,
Et portus ; ubique autem indigemus love omnes.
Alii pro indigemus, vertunt utimur , vel fruimur, quasi
■/.Ezpr,[i:T« derivetur a xpaou.at, id est utor; non a XP";?", id
est indigeo. Sed xpocouaii construitur cum dativo, xP':?"
cum genitivo, qualis hic est Aio; id esl lovis.
Huius etenim genus sumus
Quod hemistichium brevilatis causa tantum citatPaulus;
et quia illud sulTicit ad confirmandum id quod dixerat :
In illo vivimus, movemur et sumus . Subdit Aratus, lovem
providisse stata tempora serendi, germinandi, metendi,
etc. Unde concludit : Salve pater, magna admiratio, ma-
gna hominibusutilitas. Moral.exemplo Pauli disce, Ethni-
corum sentenlias Christiano concionatori raro et sobrie
citandas esse : de quo multa noster Lorinus hic.
iJ Gabr. Vasquez , et ex eo Sanchez , genus suraunt non
pro prolc , sed pro opere, q. d. Sumus opus et creatura
Dei. Unde Clemens Alexandr, lib. 3. Strom. sub finera :
Ipsius geiius sumus, inqiiit, scilicet creatione : -/vj-jMi enim
non tantuin gignere, sed et producere significat. Unde li-
ber Genesis vocatur, quo rcrura creatio et productio enar-
ratur. Sic lob 38. Deus dicitur pluyiae pater, id est pro-
est, opus Dci, longe praestamus idolis ligneis ct lapdeis,
imo simiilacra iia?c manu hominis foriiiata sunt, multo
nmgis iis pr.-ccellit Deus : quaro illa Deo a;qiiari, aut pro
Dco coli ncfas est.
A'erum nlii passim gcnus accipiunl pro progenie et so-Genu9,id
bol(!. Sic Giajci Poctae vocant Heroes div/viui, iJioToiyu;, esi pro-
ct otoj;, hoc cst, a Deo genitos, a Deo nutrilos, el divinos. ***•
Homo ergo csl gcniis Dci, qiiia rrfatiis cst ad imagincm et
similitudincm Dci, quasi Dci prolcs ct filius; qui proinde
ab coparticiiiatciiis csscntinm prae ca;teriscrcaturis,sum-
mumqiic cntis gradum, puta naturam rationalem. Vide
dicta Gencs. 2. Longe exccllenlius et perfeclius sumus ge-
nus, id est, filii Dci, per graliam. qua adoptamur in filios
Dei, imo fimus divinaj consortes natura:, ut ait S. Pelrus
2. ep. cap. 1.4. Unde S.Greg. 20. Mor. cap. 16. et Beda;
Genus, inquiunl, sumus Dei, non quia de subslantia Dei,
parsve illiiis, scd quia per Spiritum illius, et voluntarie
pcr adoptionem rccreati; nam io iustificalione non tantura
qualitas aliqiia, puta gratia et charitas, sed ipsissimus
. Spiritus snnctus,ac lota SS.Trinitas nobis datur, uti pau-
lo ante dixi, qua; nos substanlialiter sibi unit, ct qiiasi ia
sc transfurmat, ut simus eius congeneres et concorporei,
ideoque uuum gcnus cum eo, imo uuus spiritus , ut dici-
tur 1. Cor. 6. 17. Ita S. Gregor. Nyssenus scribit de suo
frafre S. Basilio Magno in orat. funebri : Genus quidem
illi ( Basilio ) el necessiludo cum Deo : patria autem, vir-
tus. Porro ex eo quod sumus Dei genus, recte confirmat
siium dictum Apostolus,quod in ipso vivamus, moveamur
et simus, ulpote qui ita simus gcnus Dei , ut illi eiusque
substantia; intime simus uniti, ab eaque loti pcnctremur
et possideamur; ac consequenter qiiod Deus uon sit a no-
bis rcmotus, nec ignotus, ut Athenienses putabant, sed
cognitus et vicinus, non tantum loco, sed et cognatione
ac substanlia: quia nos suraus e genere et stirpe Dei.quasi
eius soboles et propago. Aratus enim ut patet ex versibus
eius paulo ante citatis, ita dicit nos esse genus Dei , ut
ille quaquaversum omnia ( puta macrocosmum, et multo
r inagis microcosmura, id est homines ) se suoque uumine,
id est, sua subslantia, praesentia , operatione, beneficen-
tia continua, impleat et compleat, omnesque eo indigea-
mus, utamur et fruamur perpetira, dum scilicet iu illo vi-
viraus, nioveraur et sumus, uti explicat Apostolus. Deus
enim est velut anima mundi, qu^ se per eum totum dif-
fundit, iu eoque homines quasi filios ex seipsa et in seipsa
producit, sicut mare in se et ex se producit pisces: ita ut
instar piscium in Dei et deitatis Oceano vivamus, nate-
mus, moveamur et simus.
Quarc licet in hominibus et animalibus Glii a parenti-
bus suis sint separati, in Deo lamen etlocoet operatione
ciim eo sunt coniuncti, eo quod ipse sit immensus, omnia-
que impleat, penetret et occupet. Hioc rursum, licet ho-
mo semel genitus a patre, ab eo amplius non generetur,
nec corpus aut vitam accipiat : in Deo tamen secus est :
ab eo enim assidue pendemus uli radius a sole. Ita ergo
sumiis genus Dei, ut ipse assidue nos quasi geueret, con-
servando et iugiter inlluendo in nos vitara, motum, omne-
U que esse nostrum.
Denique recte probat Aratus, Deo nos omnes indigere,
ex eo quod eius genus, id est propago et filii sumus. Filii
enim indigent ope patris, ulpote a quo accipiunt vitam,
victum, vestitum, haereditatem, et omnia: praesertim ve-
ro egent ope Patris divini , ipsiusque Dei , qui est pater
totius entis, omnisque esse et esseutiae, ideoque in eo vi-
vimus, movemur, et sunnis, uti ratiocinatur Apostolus.
Secundo, posset to ipsius enim et genus sumiis , referri
altius more Hebra!0 ad priorera partem v. 27, Quxrere
Deum, si forle aitrectent eum, aut inveniant, ut huius sit
probatio, potius quam eius quod proxime pra;cessit : In
ipso enim vivimus, movemur, et sumus, q. d. Suraus ge-
nus Dci, eius cognati et filii : ergo facile possumus eum
invenire et cognoscere : filius enira naturaliter suum a-
gnoscit patrem, cognatus cognatum, consanguineuscon"
Commenlarfa in Acla Apostolorum. Cap. XVII.
229
«anguiDCUtii, congcner sibi congenerem ; perinJe ac bos ^ Ijneus est ollis nllis, scilicet animabusj vigor , et cx
bovem, pliilomela philomelam, equus equum, leo leonera
a^noscii et amat. Vulgo dicilur : Simile gaudet simili :
Cicada cicadx chara. formica formicor: Asiniis asino, sus
sui pulchcr : Semper graculus assidct graculo.
Terlio, alii ccnsent csse argumenlum a maiori ad mi-
nus, q. (1. .Mirum vobis, o viri sapienles, vidcri non dc-
bet quod dixi, nos soilicet in Deo vivere, movcri el essc ;
cuin \esler Pocta cliam amplius illi Iribuat, maiorcmquc
noslri cum illo doccat esse eoniunelionem, dum dicit nos
Dei cssc {^onus, seu prnj^cniem ; quia sciliect ipse nos, K-
que ac anj^elos, crcavit ad sui imafjincm, suacque liberla-
tls, ralionis ct spiritualis csscntiiE fecit csse participes.
Deuiesi Vcrum primus sensus est {jonuinus, ut palet inluenti
pai<!r ei Aralum. Hinc vclercs Philosoplii et Poetjc, ul Orpheus in
""'"• hymnis,Soranu9, Varro et Philo dicunt, Dcum creaturis
essc patrem ct malrem , nimirum esse arToo-aToat cl r«-
T9ou-;rpa, id csl, Mulripatrem el patrimalrem. Primo, quia
gicut liomo a palre el malre accipit suum esse ct bona o
lestis origo.
S. Paulinus Ausooioep. ii.
Mens quipjye lapsis qux superstes artubus,
De stirpc durat cxltti.
luvcnal. salyra lo.
Sensum a cxlesti demissum traximus arce.
Claud. Paneg. 4. Honorii ait, quod Prometheus ut fingeret
homines, cosque aniinaret, sinceram patri mcnlem furatus
01'jmpo. eam quasi auimam indideril homiui.
Hesiodus et Homerus crcbro dicunl, quod lupiler sit
7T3!T-o av5o<vjvT£ ii'jii-:'., hoc esl, ut Virgil. Homcruni more
suosequcns,vertit.Kneid.ll./iOWi/nu»/i.sa/ora/c/i/ef/foruMi.
CiEStS ERGO CIM SIMIS DeI, 505 DEBEUl S JBSTHIA- Vers. 29.
RE ACBO, elc.) Hoc cst argumenlum Aposloli: Huniu noa
est couflaliis e.x auro, argenlo, vcl lapide , scd cx carne,
el animn rnllonali, qua? longe superat omne aurum et ar-
gcntum. .\lqui homo est gcnus, sobolcs et iiiiago Dei : er-
go et Deus non est conflatus ex auro, vel argenlo, scd spi-
innia, sic mullo magis cadem ipse, et qiiaclibel alia crca- iJrilus purus, increalus, omnlpotens. Si enim homo vivus
tura accipit a Dco. Secundo, quia ui ait Philo lib. de Te-
niulen. palris nomen acnotatpotentiam, malrisscicnliani,
pula idcam, quae rci fabricam concipil cl cflbrmat quasi
inalcr. Dcus crgo est pater pcr omnipolcnliam, est ct ma-
ter per omniscienliam, ct idcam reruin omnlum, qua; at-
tribuilur Verbo, pula Filio. Hic ergo est quasi mcns, et
inalcr omniiini. Tcrlio, qula Dcus cst patcr pcr produclio-
nern et crcalionem universorum : est et matcr pcr boui-
talem el bcncriccntiam, qua cuncla crcat, conscrval, pa-
scit, gubernnl. Uiide Deus Pater, cui atlribuitur crcalio,
cst palcr : Spiritus sanclus, ciii allribuitur bonilas, est
quasi matcr omnium.Quarlo, quin Deus in mundo, et per
niundum,scmina rerum producendarum eniillit quasi pa-
ter : eadem quoqiie recipit qiiasi malcr. Ita Vnrro et So-
ranus, qui tamcn in co errarunt, quod ccnsercnt mundum
ipsum csse Deum. .\iidi eos citanlcm ct rcfiilanlcm S. Au-
gust. Ilb. 7. dc Civit. cap. 9. lovi, inqtiit, universum so
longe pra;slat simulacro aureo, iilpotc mulo ct inauiroi :
inullo magis eo prajslat Deus. Rursum Deus non polest
fabricari nb homine, scd potius vice vcrsa hoino facliis est
a Dco. estque eius genus ct propago. Atqiii simulacra sunt
fabricala ab homine : ergo ncqueunt esse dii. .\ut polius
haecest argumenlalio .\postoli: Anima uoslra.iuxla quain
suiniis gonus D^-i, non polcst pingi, vel effigiari in auro,
argenlo, aut laplde sculplo, cum sit incorporca et spiri-
talls ; ergo inullo minus in iisdem pingi, efligiari atque
rcprxsculari polcst divinitas.qux purissimus esl spirilus,
omniiiinque spirlluuin fons el origo. Dcniquc hac senlcn-
tia porslrlngit Paulus Epirurcos cl Anthroponuirphilas,
qiii (liccbant Dcum essc corporcuin. Nos enini sunius ge-
nus Dci sccuDdum animam ralionalcin, non sccuDduni
corpus. Ergo, ut ait Cato :
Si Deus esl animus, nobis ul carmina dicunt,
llic tibi prxcipue sit pura mcnte colcndus
Anim.t
rirlettii
orlgo.
lent Iribuere. Unde est illud : lovis omnia plcna. Errjo ct n rvos debemi'S .sstimare.) Noair-tv, exisliinare,pularc
lovem, ut Deus sil, et maximeut rex deorum, non alium "^ — - > >- .
possunl existimare quam mundum : ul in diis cxteris se-
cundum istos suis partibus regnet. In hanc scntentiam et-
iam quosdam versus Vulerii Sorani exponil idcm Varro
in eo libro, quem seorsim ab islis de cultu dcorum scripsit,
qui vcrsus hi sunt :
luppilcr omnipotens, rcgum Bex, ipse Deusquc.
Progcnilor, gcnitrixque Deum, Deus unus et omnis.
Exponuntur autem in codem libro ila, ut cum marem exi-
stimarcnt, qui semcn emitterct ; fceminam, qux accipcret :
lovcmque esse mundum, cl eum omnia semina cx se emil-
tere, et in se recipere : qua causa, inquit, scripsit Sora-
nus: luppitcr progenilor, genitrixque, ncc tninus cum cau-
sa unum et cumdcrn omnia esse. Munduscnim unus, inco
uno omnia sunt. Quinlo, volde apposile Verbuin caro fa-
rlum est -iToo^if.Twp. Dcitascnim cst quasi paler, liiima-
nilas in Chrislo est quasi matcr nostra : idco eniin Dcus
fnctus cst hoino, nt qui cral paler, cssct nobis ct maler,
dc quo plura 1. loann. cap. 1.1.
Moral. discc liic, qunnla sit nobililns onimx, nimirum
quini slt ca>lestis, divinn, prolcs et propago Dci ; ac pro-
indc indlgnum cssc si illa ad brutas cupidilates sc abii-
ciat: qunre dcberc eam divinam, cajlcslcm ct angelicam
vilain ngorc, iit Deum palrcm suum iinitctur, ad ciim-
que bcnndn rcdonl. Qnocircn idcm quod .\ratus hlc, dixc-
runt Pocl» ca;lcri, iiiminim a/KM^w hominiscssc (/(i'inx
parliculam aur:c. Ovid. lib. i. .Mctamorph.
Sanctius his animal , mrnlisque capacius allx
Ikeral adhuc, rt quod dominari in cxtcra posset :
l\'alus homo cst, sive hunc divino scmine fccil
Illc opifcx rrrum, mundi mclioris origo.
Mnnilius lib. \.
Xn dubium cst habitare Deum sub pcctore noslro,
In cxlumquc rcdire animas, cxloquo venire ?
Virgil. lib. G. ;£ncid.
SCILPTUR.B ABTIS ET COGITATIONIS nOMIMS. ) VoS
sculpturx non cst nominalivl casus,q. d. .\nrum, argcn-
tum aut lapis, qux sunt sculplurx, sivc simulacra arle
sculpla ; scd dalivi : Graecc cnim est ■/jx^x-jj.u.-ri. Est ergo
apposltlo, vcl cpcxcgesis, q. d. Non dcbcmus exislimare,
ouro, argenlo aut lapidi, pula sculplur^e per arlcni el ex-
cogitationcm hominis elTormalae, Deum ct divinilalein es-
sc simllem. Unde Pagninus el Tigurina verluul, non de-
bcmus existimarc auro et argcnto, aut lapidi arte sculpto,
aut invcnto hominis tiumen csse similc.
CoGiTATlOSiS. ) Ev>jur.a-o,- , id cst cogitalionis. tnedi-
ialionis, conccptionis, imaginationis. puta idca?. quam ima-
ginatus est, conccpil ct e.xcogilavit arllfcx et sculplor. I-
rena;us lib. 3. cap. 12. vcrtit, concupisccntix : lapidi, in-
qiill, pcr artcm vcl concupiscentiam hominis deformalo.
DiviNCM. ) To jiiov, id csl dirinilatcm : ita Syrus ; sive
numcn, iil vcrlit Paguinus el Tigurina.
P^ Et tempora quidbm niiis igsora>ti«( Syrus, K/o-vcr$. 30.
IJ loldtrix ) despiciens Dbis. ) Dcspiciens, id est, ex altoD"?'"-
culmine deorsuin nspiciens et niiscrnns, iuxla illud Luc. I^^^IJJJfj
1 . 78. Pcr viscera misericordi:v Dci noslri, in quibus vUi-
tavil nos oricns cx allo. Hoc cnlm proprie cst •jmiiojiv, id
cst despiccrc , nimirum doorsiim aspiccrc, ut iiolaut La-
tiiii. Et sic nccipilur Psalmoo3. 0. Quoniam ex omni tri-
bulatione cripuisli mr.ct supcr inimicos mcos despcxit ocu-
lus mcus. Sic S. Francisci gnome crnt: Dei^picc tcrram ,
suspice cxlum : ita Emmonuel So.
Secundo, olii ■vntoioVj. idcsl despiciens, inlcrprctanlur
conlcmncns, vel dissimulans, q. d. Deus huc usque hanc
palrum vcslramque ignornnliam noglcxit, cl dlssiinulavit
rounivcndo, ncc vos puniendo, iil hac sua longanimitate
Tos per incnm pra'dicalionein, qiia vornin Doniii vobis on-
nuulio, rcsipisrnlis, pcenitcntiam ngntls, cl nd cum coii-
vcrtamiui: ita Chrysost. ct (JEcumcn. q. d. Hactcnus la-
cuil Dcus, suatnque iniuriani dissiinulavit : at Dunc non
230 Commenlaria in Acta Apostolorum. Cop. XVII.
mplius dissimulabit: unde per me loquitur, iubetquesi- A nicnsibus cxploderetur et irrideretiir ; sicut irrisus fuil ob
mulacra aboleri, et sc vcrum Deum coli.
Tertio, Lyran. to despiciens refcrt, non ad homines, sed
ad deos et idola, q. d. Dcus despicicns et aboiiiiuans idola,
statuit iam eis fiuein iii)poiierc,caque evcrlere, ut amplius
pro diis non babcanlur, nec colantur.
Quarlo,et geuuiue^uTreiiirJwv est aorislus significans citm
despexerit in praelerilo, q. d. Haclenus Deus despexit, id
est neglcxit , Gcntes idololatras, permittcndo eas idolis
servire, quasi eas non curarct, illaeque ad eius pateruain
providenliam nou perlinercnt : at nunc posl Cliristum et
per Cbristi merila, eas non despicit, sed oculis palcrnis
respicit , slaluitque suam in eas curam ostendere : quo-
circa annunliat per me vobis vcram unius Dci fidem, gra-
tiara et salulem. Idem enim hic dicit Paulus, qiiod in si-
inili concione dixit Lycaoniis cap. 14. 15. Qui in prxleri-
iis generalionibus dimisit oinnes gentes ingredi vias suas :
quod enim ibi dicil dimiiit , hic dicit despexil: ila San-
chez. Causas, cur Dcus gentes dimiserit, dat S. August
resurrcctionem Chiisti. Idem imitauduin preedicatori , et
doclori apud rudes, avcrsos et contrariis erroribus imbu-
tos, quales suut Pagani, liicrelici, etc. Denique S. Diony-
sius de Divin. nom. c. 2. el 3. Cum, inquil, summus ille
Deus substuntiam nostrx carnis accepit, et vir est appeUw
tus, etc. in naturalibus nostris supernalurulis eral , in iis
qux nostrx sunt essentix super essenliam, omnia nostra ex
nobis et super nos possidens exccUenler.
FiDEM PK^BE.NS OJBNiBUS. ) q. d. Fidcm faciens et pu-
biice iudicem eum fore dcclarans, per eius resuscitatio-
iicm ad vitara immortalcra et gloriosam. Hoc cniiii cst le-
stiinonium suiricieus ad fide/n faciendara, quod ipse ideo
resuscitalus sit, ut gloriose nomiuetur, silque iiidex or-
bis: ita Chiys. et Caielanus. Sccundo, alii sic exponunt,
q. d. Deus fidelera se in promissis exhibuit, quando Chri-
stum a murluis excitavit: quia id se facturum Ps. 13, 10.
promiserat.Tertio, Lyran. elHugo, q.d. Deus fidem pra;-
buit resurreclioni nostrae per resurrectioncm Christi, quod
episl. 49. cap. 2. ubi respoudet Porphyrio idipsum ca- 'J scilicet nos similiter suscilabit, sicul suscitavit Christu
■villanli.
AureuDi Notat Paulus infelicitatem priorum temporum,et fclici-
j*fj" ""' talem praesenlis, puta legis nova?, qua; est quasi aureum
yss. saeculum, et iuge iubiUeum gralise, laetitiae, virtulum et
bonorum omnium ; ut infinitas Deo gratias agere debea-
mus, quod nos fecerit nasci hoc lcmpore fulgentis Evan-
gelii, quo facile bcatitudinem adipisci possumus ; cum
maiores noslri nati fuerint in teinpore iguorantiae Dei et
idololatriae, ideoquc cum cfeteris idololaliis pericrint, et
damnati sint. (jloriabatur Socralcs se natum Athenis,
quasi in schola sapienliae. Gloriabatur Philippus rex, na-
tuin sibi Alcxandruni tempore Arislotelis, ut ab eo instrui
posset: raulto magis glorietiir Christianus se uatum tem-
pore Christi, quo iii eius Ecclesia, Dei fidem et sapientiain
ediscit: ac tanta; Dei gratiae non sit ingratus, nec eam in
Tacuum recipiat , sed ei slrenue cooperetur ad suain et a-
liorum salutem.
Ut 031NES PCBNiTeNTiAiu AGANT. ) Dc sua iguorantia,
id est, idololatria aliijque pcccalis. P
Veii 3). Eo QUOD STATUIT DIEM , IN QUO lUDICATUBUS EST OE-
BEM.) Idem praidicavit Paulus Fclici prajsidi Act. 24.23.
cl Petrus Cornelio, .\ctor. 10. 42. Prxcepit nobis, inquit,
prxdicare populo, el testificari, quia ipse est qui eonstitu-
ius est a Deo iudex vivorum ei mortuorum, ut nimirum in
eum redeuiplorem credant,eiquc obediant, quein iudicem
expectant. Idem crebro pra;dicel Concionator. Magis enira
iniaas et terrores,quam blandilia; ct promissiones feriunt,
ct percellunl dura peccalorum corda. Audivi in Belgio in-
signeiu potcntemque couciouatorem, qui in omnibus con-
ciouibus mullis efTicacibusque verbis populo refricabat et
inculcabat memoriam iudicii, molusque aniraorum vehe-
mentes eiebat, et multos couvcrtebat.
Pra;c!are S. lustinus apud Damascenum in Paralipom.
]ib. 2. c. 77. Quemadmodum, inquit, corporibus omnibus
a Deo procreatis hoc iimlum est, ul umbrarn habeant; sic
Deum quoque qui iuslitia prxdilus esl, tum iis qui virtu-
Quarto, alii, q. d. Deus per Christym fidem fecit eoruin
qua; credi voluit de se, de iudicio, de pcenitenlia, et aliis
quae pra;cesscrunt. Sed primus sensus maxiine est praece-
denlibus connexus, ideoque geuuiuus. Fides ergo hic noa
fideni Christiauam, sed probationem, vel arguinentuin si-
gnificat, quo modo Aristotcles 1. Topicorum cap. 7. ait:
Vna fides per inductionem est , aUa per syllogismum, etc.
q. d. Deus fidera fecit, hoc est, suflicienter probavit homi-
uibus , Christum esse virum illum per quem iudicaturus
sit orbem, quandoquidem in eius rei probalionem et coq-
firmatioDem , resuscitavit ipsuin omiiium primum ad vi-
tam immortalem. Nam, ut ait ApostolusRonian. 14. v. 9.
in hoc Christus et mortuus esl, et resurrexit, ut et mortuo-
rum el vivorum dominetur.
QUIDAM VERO VIBI ADH^EBENTES EI CBEDIDEBUNT.) Mi- ?eis 3».
ralur Arator hanc Sophorum per Paulum conversionera,
stupensque exclamat:
0 lupe Paule rapax, quod iam remanebit in orbe,
Quod non ore trahas, postquam solertia Graia
Cessit, et indoctas in dugmate vincis Alhenas?
In QUIBUS ET Dio>YSius Abeopagita.) Graece est ar- S. Diooy-
liculos 0 , q, d. llle Areopagita famosus et celebris iudcx ""^ ^ .
DioQysius, in Areopagitaruiu senatu priraarius. Hic est^aquiiiis?
ille, qui subliines illos libros scripsil de Caelesli et Eccles,
Hierarchia, de Divin. nominib. de Mystica Theolog. etc.
ia quibus caelestem angelorum civitalein, Deique altribu-
ta ita graphice describit, ac si ea in caelis oculis spectas-
set. Quocirca a S. Chrysostomo vocatur 7r£T£ivov tou ou(j«-
wj, id esl, volucris cxU : ab aliis divinissimus, patrio prx-
nomine lonicus, et cognomine ChrisUano Macarius, GaUix
Aposlolus. A Paulo creatus est Atheuarum Episcopus. Un-
de propter eum mire floruit Ecclesia Atheniensis, ait 0-
rigen. lib. 3. contra Celsum, protulitque viros doctriua et
sanctitate perillustres, Quadratum , Athenagoram , Pu-
blium, quein sibi in episcopatu Atheniensi substituit itu-
rus Roraara, etc. Libios eius a caluinniis haereticorum
lem sibi colendam proposuerint ; tum iis , qui vitium am- U Scaligeri et Erasmi, erudite defendit Baronius, Delrio, et
Christus
erit iu.
plexari mnluerint, pro cuiusquc merilo prxmia pcenasque
tribuerc consentaneum esl, q. d. Sicut umbra indivulse se-
quiturcorpus,itaDeuracomilaturprovidentiaetretributio.
1n viro in quo STATUiT.) Paguinus et Tigurina, per
eum virum,per quem dccreverat, pula per Christum. Hinc
palet Christum secundum hiimanilatem, qua hoino est et
vir, non qua Deus, fore iudicein. Decet enim hominum
iudicem esse hominein , ut ab iis videri , sentiri et audiri
possit. Christus ergo est vir slatiitus a Deo iudex. Unde
Concilium Ephes. c. 31. in fine: In eo, inquit, qui forinse-
cus apparebit,et ab omnibus qui iudicandi sunt palam cer-
netur,divina nalura occulle latitans iudicium exercebit.
Nolat S. Ambros. lib. 6. in c. 9 Lucae, prudenter Pau-
lum primo pra;dicasse solum Chrisli humanitatem,et sen-
sim per eam gradum fecisse ad eius divinitatem,ne,si sta-
tim eum Deum et hominera esse dixisset, a Sophis Athe-
olim Maximus, Anastasius, Hincmarus, Hilduinus, et a-
]ii. Sane ipsa eorura profunditas, eloquiique sublimitas et
maieslas , qua omnium Theologorum Patrumque scripta
transceiidunt , auctorem indicant virum fuisse Paulinum
et divinum. Rursum hunc Dioiiysium esse eumdem cuni
Dionysio Parisiorum Episcopo, non diversum, uti aliqui
ex .\done volunt, demonstrat Baron. in Mart. die 9. Oct.
Porro magua causa, vel occasio conversiouis S. Diony-
sii fuit visio eclipsis miraculosa; anno Christi 34. in Pa-
rasceve, diim Christus crucifigeretur, quain ipse vidil He-
liopoli in iEgypto, cum Apollophane, uti ipse testatur e-
pist. ad eumdem Apolloph. et epist. 11. ad Pohcarpum.
Tunc enim stupens exclamavit: Aut Deus naturx patitur,
aut mundi machina dissolvitur: vel, ut narral Suidas, et
Miehael Syncellus in encomio S. Dionysii , dicens se id
accepisse a suis maioribus: Deus ignotus patitur in carne.
Comiticotaria fn Acla Apo?lolorum. Cop. XVIII.
231
tdeoque mundus hisee icncbris obscuratur, e( conculilur. ^ vinos honores [ illos qui Marlvribus exbiberi solent ) a no-
Addit S. Dionys. episl. ad Apollo|jhon. se lunc fuisse 25
annoruin : quare cum Pauius praedicarit Athcnis anno de
cimo nono a passione Chrisli, qui fuit ab eius nalivilate
Convcr- 52. ct Claudii 10. scquilur codcm tunc Dionysium fuisse
«u« anoocoDversum cum anniim agcret xtalis M. Iiide per trien-
xiaii» niuiii adbxsit S. Paulo, ut inysteria religionis Christiana;
penitus perdisceret: mox crealus ab eo prinius Athenarum
Jipiscopus, mire ibideni fidem Christi propa{^avit: inde
8ynop*is *'''"' Paulo ascendcns Icrosolymara, morli et funeri B. Vir-
tiia: s. {^inisDciparx interfuit.uli ipscasserit lib.dcDiviu.nomin.
Dioiijsii. cap 3, |)(,st hajg s. loauiicm Aposlolum relegatum a Do-
miliano in Pallinios, anno Cliristi 97. consolatus est per
epislolam,qua ei relerem rcdilum prxdicit: sequcDti cnim
auuo occisus est Doinitianus : moi ab eiilio rcdiit S. loan-
nes, cuius bortatu S. Dionysius profectus cst Homain ad
S. Clemenlem : a quo niissus in Gallias cum Riistico et E-
leutherio, post magnos longosque labores, quibus fidciu
propagavit , et Ecclesiam (jallicanam fundavit, tandem
ilris cousecalus est . quod pro Catholicis eontra perfidiat/i
Arrii morlem sustinueril. Ticini eius carcer, et sepuicrum
in aede S. August. visitur.
Et ni-LiEB 50i!i>'E Dahabis. ) Hanc fuisse uxorera Hjero.
Dionysii censet S. Chrys. lib. 4. de Sacerdolio, Hilduinus ■heus
in Vita S. Dionysii, a'c insinuat S. Ambrosius epist. adl"'*'
Eccles. Vercell. Et Grxcum ■/■></; tam ujcorem, quara mu-
lierem significat. Vcruni sic addidisset Lucas rjToj, di-
xissetque rnulicr eius: iam aulein absolule dicit in gene-
re yjvr,, id est tnutier : unde significat eam non fuisse Dio-
nysii uxorem, sed mulierein primariara: ila Pagn. Tigur.
et alii passim.
Et alii CfH Eis. ) Mulli censent unum ex cis fuisse
Hierotbeum. Eum enim Atheniensem fuisse IradiintGrx-
ci,et ex iis Ambrosius, Morales in Historia Hispaniae, ct
loan. Mariana lib. 4. de Rebus Hispanix c. 3. ct nomea
ipsum indicat cum fuisse Graecum ; i-io.J-o; enim Graece
itlem est quod saccr, vel consecralus Deo. Unde et in Mar-
nobili martyrio coronalus est Parisiis sub annuin Doini- r» lyrol. Roman. die 4. Octobris sic de eo lcgimus: .4'/ifn
ni ll9.imperanteAdriano,cum annum xtalisagcret 110. ^ S. Hierolheidiscipuli S- Pauli. Eteodemdie Mcnologiui
uli ostendit Baronius : quando prodigium a sxculis inau
dituiii contigit, nimirum quod ipse caput suum a carnifice
resectum in manus accepcrit, illudque portarit romitao-
tibus et cancnlibus angclis per duo milliaria, quasi trium-
phans de morle ct tyranno. Ita Labet eius Vita, et tradi-
tio Ecclesix Gallicanx.
SiiDilis Assecla S. Dionysii tiim in criidilionc et sapientia, tuin
8 Diony- in virtutc et vila , tum in marlyrio et miraculosa capilis
uai gcslalione fuitmagnus ille Sevcrinus Boctius, Symmachi
socer, cum co occisus a Theodorico regc Arriano, aiiuo
Domini 52G. Audi luliuin Martianum in cius vita, ct cx
eo Baronium : Ticini incolx sempcr a maioribus Iraditum
conslanter asseverant , Severinum , cum rcgius spiculator
lelhale vulnus intulissel , ulraquc manu divuUum caput
sustinuisse; inlerrorjalumque a quonam se percussum exi-
slimarel ? ab impiis, respondisse : atque ila cum in vicinum
templum venisset , et flexis genibus anle ailare sacra ( S.
Synuxin ) percepisset, paulo posl expirasse. Extinctus di-
Grxcorum sic habet: JSataiis S. Palris noslri Hierolhei,
qui fuit unus e numero Areopagilarum , qui ab Aposlclo
Paulo est inslructus una cum tnagno illo Dionysio, et cum
rcligiose vixisset, migravit ad Dominum. Addunt aliqui,
Hierotheum fuisse Episcopiim Athcnarum : sed nil tale
habet Menologium. Hispani tamen censcnl Hierolheum
fuisse Hispanum, aut potius Hispanix Prxfectuni, ibique
n Paiilo esse conversum : ila Morales, et Ribadeneira iu
A'ila S. Dionysii. Porro miriCce Hierotheus passim deprx-
dicatur a S. Dionysio. Nam cap. 2. de Div. iioniin. ab eo
vocatur inclijlus prscceplor nosler, cj txovov uib-^-t, %ux xat
Traiuv Ta 5m, id cst, non solum discens, scd cl paliens di-
vina, consummatus, etc. Et c. 3. proximo post Apostolos
loco ciim conslituit: Omncs Doclores, iaqnil, superavil, lo-
tus excedens, lolus exlra se positus, divino nuinine afjla-
tus, occupalus a Deo, divinus laudator ab omnibus iudi-
calus, ideoque i=f ojjo,-, id esl sacer quidam Deus, ac divi'
nus prxceptor nosler.
C A P U T D li: C 1 M U M 0 C T A V L M.
SYNOPSIS GAPITIS.
Paulus Alhenis pcrgil Corinthum. Ibi iussti Dei polUcentis tnullorum conversionem.pradicat per sesquianuutn :
inde ver$ 12. accusatus a Judais, se purgat apud Proconsulein, in cuius conspectu ludcei furenles Sosihenem
imputte verberaut. Posthwc ver$. 48. Paulus prwdirando peragral Ephesum, Ccesaream , Antiohiom , Gala-
tiam el Phrygiam. Denique vers. 24. Apollo erudilus ab Aquila, forliler coulra tuda:os fidem Chrtsti propu-
ynal el propugal.
1- '■[^'^^T ''''"^ cgressu'! ab Athcnis, vcnit Corinlhum: 2. Et inveniens quemJam ludxum iiomine Aqiil.im,
■^1'onticum geiiere, qui nuper venerat ab Ilulia, et PrisciJlam uxorem eius, (eo quod praccepijset Ciaujius
ML discedere omncs ludaeos a Roma), accessit ad eos 3. Et qua eiusdem cral artis, mauebut apud eos, «.t
operabalur : (erant aulera scenofacloriffl arlis.) 4. Et dispulabat in synagoga per omncsabbatura. inlerponens no-
men Domini lesu, suadebalque ludseis et Graecis. 5. Cum venissent autera de Macedonia Silas et Timolheus, iii-
slabat verbo Paulus, testiDtuiis Iuda.Ms esse Christum Icsum. 6. Contradicentibus aulem cis, el bl<isphi'manlibiis,
extuliens vestimenta ^ua, dixil ad eos : Sanguis vester siipiT capul vestrum: mundus cgo, cx hoc aJ geiites vadam.
7. Et inigrans inJe, inlravit in doinum cuiusJnm, nomiiie Titi lustf, colentis Deiim, cuiiis domus crat coniuncta
• synagogfc. 8. Crispus aulem urcliisynagogiis creJiJil Uoinino cum omni domo sua : ct multi Corinlhiorum audien-
tes creJebanl, ct haptizubantur. 9. Dixil autcm Domiiius nocte per visioncm Pnulo: Noli limcre, scd loqncre ,
ct ne taceas: 10. Proptcr quod cgo sum tccum: et ncmo apponelur tibi ut noceat te : quoniam populus csl mihi
multus in hac civilute. 11. Sedit aulcm ibi annum ct scx incnscs, doccns apud cos verbum Dei. 12. Guliioneau-
tem proconsule Achaiae, insurrexerunt uno animo luJaii in l'uulum, ct aJJuxerunl eum ad tribunal, IJ. Ditea-
tes : Qiiia conlra legem liic pcrsuudet hoininibus colere Deum. 14. Incipicnle autcm Paulo aperire os, Jixil Gnllio
ad IuJa'os: Si quiJem esset iniquum aliquiJ, aul faciiius pessimum , o viri luJ.ri, rccle vos suslinerem. 15. Si
vcro quce>tioiies sunl Je vcrbo, et nominibus, et lcge vcslru,\os ipsi viJeritis: iudcx cgo horum nolo essc. IG. Et
minuvil eos a tribunuli. 17. ApprclieiiJcntes aulcm omiics Sosthenem principem synagngip , pfrciilicliunt eum
anle Iribunal : ct niliil eorum Gallioni cur® crat. 18. Puulus vero cum adliuc sustinuisset dies mullos. frutnbii*
valcfmieiis , naviguvit in Syriam. ct ciim co Priscilla et Aqiiiln , qui sibi totonderat in Ccnchris caput : habcbat
cnim volum 19. Dcvcnilqiio Ephcsuin, et illos ibi reliquit. Ipse vero ingrcssiissynagosam dispiitabat riim luJipis.
20. Rogunlibus autem eis ut ampliori lcmpore nianerct, non couseosit, 21. Scd valcfaciens, el dicens, Iterum re-
232
Commcnlaria in Acla Apostolorum. Cap. XVIII.
vcrtar ad vos Deo volcnlc, profeclus est ab Ephcso. 22. Et desccndens Cffisaream, ascendit, et salutavit ecclesiam,
et doscendit Anliochiam. 23. Et fucto ibi aliqiianto tempore profeclus est, perambulans ex ordine Gaialicam re-
gionem , el 1'hrygiaai , confirmans omnes discipulus. 24. iudajus autem quidam , Apoilo nomine, Alexandrinus
genere, vir eloquens, doenit Epliesum, potens in sciipturis. 25. Hic erat edoctus viam Domini : et fervens spirilu
loquebalur, el doiebdt diligenler ea qu;B sunl lesu, sciuns tantum baptisma loannis. 26. Hic ergo coepit fiducia-
liter agere in synagoga. Quem cum audisseiit 1'riscillu et Aquila, assumpserunt eum, el diligeiitius exposuerunt
ei viam Domini. 27. Cum aulem vellet ire Achaiam, e.xhortati fralres, scripserunt discipulis ut susciperent eum.
Qui cum venisset, coutuiit multuin his qui crcdiderant. 28. Vehementer enim ludaeos revincebat publice, osten-
dens per scnpturas, esse Chrislum icsum.
Ci^udio
uibp pul
bi, car?
POST HiEC EGBESSUS AB Athenis. ) Quia Alhenienses
novitatis sludiosi, nova Pauli doctrina slalini exatura-
li^ aliis novis de morc suo audiendis ct dicendis intende-
bant, ait S. Clirys. Ha?cenim est novitatis aniantium in-
doles, ut novis auditis slatim illa quasi velera fastidiaut,
moxque nova alia et alia captent: nani quasi febricitan-
tes, insaliabili novitalis sili laborant.
Vemt CoRiNTHLM. ) Quia CorinthDS, ait S. Chrysost.
erat urbs plena Philosophis et Oratoribus. Erat haec me-
tropolis Achaiae, sive Peloponnesi, quae nunc Morea dici-
tur, de cuius situ, opibus, moribus, vide dicta in prsefat.
epist. ad Corinth. Hic Paulus scripsit epist. ad Thessalo-
nicenses, quas omnium epistolarum S. Pauli est priina, si
tempus scriptionis spectes. Paulus enim Silam et Timo-
theurn evocatos ad se Athenas, raiserat Thessalonicam :
illi ad eum redierunt Corinthum; statumque Thessaloni-
eensis Ecclesiae ei retuleriint: quo audito primam ad eos
dedit epistolam : ita Barou. Vide dicta 1. Thessal. 3. 6.
Po>TiCL'M GENEBE.) Oriundum ex provincia Ponti. Per-
peramaliqui \e^m\\.,Pontificiuni(jenere,<\\i9.i\ fiierit oriun-
dus ex pontificibus. Alius hic esl Aqiiila ab Aquila pari-
ter Poniico, qui primus post Septuag. vetus testamenlurn
ex Hebra?o in (jrsecum convertit, vixitque sub Adriauo
Imp. factus ex Gentili Christianus, ex Christiano lud^eus,
de quo Epiph. lib. de .Mensuris , et Philaslr. bseresi 90.
Nam noster liic illo Interprete fuit prior, magnusque E-
vangclii propagator. Uodeeum mire laiidat Paulus epist.
2. ad Timoth. cap. 4. 19. et 1. Corinlh. 16. 19. Quocir-
ca Aqiiila hic cum uxore Priscilla, sive Prisca, Saucto-
rum catalogo ascriptus legitur in Martyrol. die 8. lulii.
[Jbi vide Baron.
Qt'i NUPEB.) IIp'jo-oarM;,id esirecenter ; Syr.eo tempore.
Eo QUOD PKiECEPISSET ClaIDIUS DISCEDEBE OMNES
IuD.£0S A Ro.MA.) Causam dat Svetonius in Glaudio cap.
25. quodludaji Roma; assidue tiimultuarentur; sed in eo
quod addit, impulsore C/irislo, splendide nientitur, uti so-
lent Gentiles historici in rebusIudaicis.Videtur ergo.quod
Ronia; iucrebrescente ri-iiglone Chrisliana,Iudaei se ei mo-
re solito opposiierint, etcum Christianis assidue de Mes-
sia, id est Christo, eiusque regno altercati sint; afTirraan-
tibus Christianis Chrislum iam veuisse, negantibus lu-
dajis. Claudius raetuens, ue quis inde tumultus existeret,
quo ipse imperio pelleretur per Chrislum et Christianos
(erat euim tiraidissimus, et umbras noraenque novi regis
ftxhorrescebat, uti superius ex Svetonio dixi) iussit omnes
Roina excedere. Nani non solum Iuda;os, sed et Christia'
nos e Iudteis oriundos, quasi geuere ludaeos, Roma ex-
cessisse, patet hic exemplo Priscillse et Aquilae, ac S. Pc-
tri, qui ea de causa Rorna discedens veuit lerosolymam,
ibique celebravit priraum Concilium lerosolymitanum ,
uti dixi c. 13. .\udi nuperum Poetam, Claudium suis co-
loribus pingentem :
I fCorsMupidus . priidentibus stultus.stuUis prudens visus;
Clarior erat, si faissel obscurior.
Jn awjulo gladium fugiens, sceptrum invenit.
Dominiumsubdomino gessit,liberti libertus,uxoris servus.
Omnia in imperio habuit prxter imperium.
Aliam causam expulsionis lud.-eorum datHugoetLvrao.
nirairum quod ipsi Agrippinam Claudii uxorem pellexis-
sent ad ludaismum, sicut paulo ante Tlberius eosdem Ro-
ma proscripserat, co quod FuUiam Saturnini senatoris
uxorem ad ludaismum traduxissent, ab eaque auruni et
j^ purpuram extorsissent, uti narrat losephus 18. Anliqu.
cap. 1. et 5. Porro haec expulsio conligit anno Claudii 9.
Christi 51. uti ex Paulo Orosio, Beda, Adone et aliis de-
monstrat Baronius.
Et opekabatub.) Idque per sesquiannnm, continue
prajdicaus, et sibi suisque operans, ut victum compara-
rct. Vide hic generositalem Pauli : poterat alimoniam et
stipendium prsedicationis a Cbristianis exigere, eoque se
sustentare, uti faciebant alii Apostoli; sed noluit, ut o-
mnibus liqueret eum non lucra, sed animas venari, itaque
plures ad Christura converteret. Vide S. Greg. hom. 12.
in Ezechiel. et ea quae dixi 1. Cor. 9. Praeclare S. Chrys.
laboriosam arduamque vitara Pauli coinmeudans : Sic «-
nim palxslra, iuquit, pugili magis vtilis, quam molles le-
cti: et milili ferreus gladius magis , quam aureus proba-
tur. Et oiJerabalur prxdicans. Erubescamus nos, qui etiam
absque prxdiccdione vivimus otiose.
P Eraxt autem SCENOFACTORI.K ARTIS.) Puta tabcrnacu- Ver» 3.
■t' lorura factores; Sjrus, opifices conopceorum; Vatabl. et
alii, aulxorum, quae scilicel huot ex consulis pellibus, uti
sunt aulaea Turcica : haec eoiin omnia sunt eiusdem artis,
Bcilicet sutrinae pellium. Origen. lib. 4. conira Celsum,
Paulum \ ocal phri/gionein, quem vulgus recamatorern ap-
pcllat. Apposite Paulus fuit scenifex, utpote qui tola vila
pcregrinatus.omnes doceret hic vivere ut peregrinos, ac
cives Sanctorum, et domesticos Dei : peregrini enim noa
habcnt domum, scd hospitaulur in taberoacuiis, uti fece-
runt tilii Israel peregrinantes per desertuin, et etiamnuin
faclunt milites iu caslris: ita Chrysost. Porro haec taber-
nacula et conopaea fiebant ex pellibus. UndePaulus ab
Origcne hom. 17. in Numer. ^ OQhinr pellium sutor, qui a
terrenorum tentoriorum sutura ud xterna consuenda voca-
batur. Ubi, et quo consilio hanc artem mcchanicam didi-
cerit, et exercuerit Paulus dixi 2. Thcssal. 3. 8.
Ita S. Franciscus, Pauli discipulus, et paupertatis pro-
p fessor, illara sui Ordiois fundaraenluin iaciens, inquit S.
Bonavent. suos iubebat construere et inhabitare domos
pauperes, non iit proprias, sed ut alienas quasi peregri-
nos : quorum leges suut, sub alieno colligi lecto, silire ad
palriam, pacifice pertrunsire- Ita veleres monachi opera-
bantur manibus, indeque vivebant.Vide S. August. tract.
de Opere monachorum tom. 3. Idem exeinplo Pauli facti-
tasse mullos sacerdoteset Praelalos Ecclesiae, testatiir S.
Epiphau. haeresi 80. Porro miratur Paulum Chrysost. ho-
niil. 4. de eius Laudibus: Homo enim ignobilis, ait, abie-f^a\\
ctus et circumforaneus , qui artem exercebat in pellibus, inaBoani-
in tantum virtute progressus est, ul vix iriginta annorum '°'^^'-
spatio et Romanos, et Persas, et Parlhos, et Medos, et In-
dos, et Scijlhas, el JEthiopes, et Sauromatas, et Saracenos,
et omne prorsus humanum genus sub iugum mitteret veri-
tatis. Responde igitur: Vnde iste opifex vilis ac pubticus,
slans in loco artis sux , ac scaaelium in manu gerens . ita
ut ipsc philosophatus sit, et alios docueril philosophari,
\igenles scilicet, urbes atque regiones; nec vim in se sermo-
7iis ostendcns? Hajc rhelorica amplificatione dicit os au-
reura : nam non legimus, Paulum Indis, .'Ethiopibus et
Sauromatis praedicasse. Addit causam: Ipse enim velut
ignis in fcenum , aut in stipulas immissus, omnia dxmo-
num opera consumpsit , alqne in quod voluit omnia con-
verlit. Virlutem venerare crucifixi. Et inferius, recensens
geutcs et ludsos quasi fcras ubique in Paulura iusurgen-
tus : Beatus tamen Paulus, inquit, in tantos ignes insiliens.
Coramentaria in Acla Apostolorum. Cap. XVIII.
233
atgue in medio talium luporum consislens. quamquam i- /^ Ex hoc.) Arro toj vov. id est, ex nunc, ex hoc tempore
<Hus omnium exciperet, non modo tamen obrutus ipsenon
est. sed eliam omnes illos in pnrtem transtuiil veritalis, elc.
ac sicut irjnc succenso paulatim spinx consumuntur, el ce-
dunt, flammisquc superanlur; sic etiam imoiuinte Pauli
lingua,ct omni ifjne vehemcnlius irruente, cedebant omnia,
fugiebant dxmonum cultus, morcs palrii, popul'jrum fu-
rores. tijrannorum minx, insidix domcsdcorutn, pseudoa-
postolorum opcraliones malignx. Magis aulem, sicut radiis
solis oricnlibus, ct tenebrx fuganlur, el ferx latitanl , et
latrones, homicidx, furcs ad antra suffugiunt, lucidaque
efficiuntur omnia, terra. petagus, montes, urbcs, regiones,
stc etiam lunc prxdicalione fulgcnte , et ubique Evange-
lium disfeminante Paulo, fugabalur error, vcrilasque re-
meabal. Concliidit horlando, utsatagamus Paulo (leri si-
itiiles. IScque iltud. ait, impossibile pulcmus; nam tale il-
li. quale cliam nobis corpus fuit , taiis anima, tales cibi ;
sed voluntas in eo mirabilis, ct prxclara dcvotio: et illud
est prorsus, unde ille talis effeclus esl.
et momeDto ad Gentes vadam prsedicatum. Idem dixit et
fecit cap. 13. 40.
TiTi [cofjnomento) ItSTi.) Forle a iustilia qua praecel-fprs 7.
lcbat, inquit Bcda. Vox Tili iam non est in (jraeco, sed in
Syro. L"nde verisiinilc cst olim fuisse in Graeco : indc enim
translata est versio Sj ra. Alius est hic Titus a Tito Pauli
discipulo, quem Cretae constituit Episcopum, ad euraque
scripsit ep. inscriptam ad Titum : ita Beda, Hugo et aiii.
CoLE>TiS Delm. ) Pula Gentiiis, sed Deum verum co-
lentis, non idola, ut caelcri Genliles, idqtie vcl ex institutio-
iie parcntum, vel ex familiaritate cum ludajis : unde et co-
rum sj najjofjae vicina erot domus Titi : ita Glossa et Hugo.
Crispls auteu ARcmsY.NAGOGis, princcps et pr.-cfe-y ^^ g
ctus synagogEC ludaoruin Corinllii , cbedidit Dosh.>o. )
Eumque solum cum Caio et Stcphana , Corinlhi se sua
manu baptizassc scribit Paulus 1. Cor. 1. 1-i. AdscriptuSg^ ^.
est Crispus Sanctis die i. Oclobris. Miratur S. Chrysost. voc'? '^'*
hom. 7. de Laudibus S. Pauli, eius virtulem et efficaciam, P»uii-
I."st8RP0Se:>9 KOiiB!* DoMiNi Iesu Christi) Hxc ver- u qua Proconsuhs, iudiccs, principcs ludxorum sibi infen
ba desiint in Gra;co et Syro. Sensus cst, q. d. Paulus in
synagogadisserendo morelndaeorum deScriptura.passim
inscrebat mcntioncm de Clirislo : scopus euim eius erat
prxdicare lesum Christum. Vide dicta cap. 17. 3.
CiM AiTBM TEMissEHT DB Macedoma Beroca ct Thcs-
salonicn. \ide dicla v. 1.) Silas et Timotueus, issta-
BAT VEBBO (pracdicatioois) Paclus. ) q. d. Instanter et
crebro pracdicabat nunc pcr se, nunc per Silam, nunc per
Timothcum. Graece est Tjyti/i-ra tu rrvsjuaTc, id cst, cortr-
ctubatur spirilu , prx moicslia quam illi facesscbant lu-
daci , ait Chrysost. Unde Syrus vcrtit, con.tlriclus crat in
sefmone Paulus. guia insurgebant in cum Itidxi, q. d. lu-
daei suis perseciiliouibus ligabant quasi cor ct lioguam
Pauli, ut vix possct proloqiii ct praedicarc : prxsentiabat
eoim se lusurum opcram. Mclius alii, coarclabalur spiri-
iu, id cst zclo, inquiunt, adeo ardcntc, ul ferc eum non
rapercl: ut sit idcm quod de codcm .Vthcnis dixit c. 17
sissimorum, ad se et Chnslum repente convertit. Sicut
enim ignis, inquit, in divcrsas malerias incidcns, augelur
magis, et cx subiecla sibi subslanlia incrementa sorlilur:
sic eliam lingua Pauli quibuscumque faissel admola. ad
seipsum conlinuo Iransfcrcbul. Iinpugnatorcs quoquc cius
ccleriler ip^ius vcrbo capli , pabulum quoddam spirilali
huic cffxcicbantur igni , perque ipsos magis Evangelii fa-
ma crcsccbal.
DlXIT AUTEM DOMINUS HOCTB PER TISIO:«EM [ ia SO-
mno ) Paulo: Noli timebe. ) Poterat enim iure limere
Paulus, nc propler Crispum archisynagogum a se convcr-
sum, lota synagoga ludcTorum conlra sc insurgerct. Prae-
clarc S. August. serm. G. de vcrbis Evangel. secundum
Wallh. Quid limes homincm, inquit, hoino , in sinu Dei
posilus? Tu de itlius sinu noli cadcre ; quidquid ibi pas-
SHS fueris, ad salulem valebit, non ad perniciem. Lania-
tus wcmbrorum Marlijrcs perlulcrunl, et limcnl Christia-
16. liKitabatur spirilus eius, vidcns idolnlfilnx dedilam Qni iniurias tcmporum Chrislianorum?
c/t'<Ya/cw.Undc alii vertunt, comprimcbatur spiritu, quasi
Spiritus sanclus premeret, et urgcret cor et os Pauli ad
pracdicandum. tlxc omnia complexus Nostcr aptc vertit,
instabat vcrbo-
Testificahs 'c tcslimoniis S. ScriptursB ciricaciter os-
tcndt ns IiD.«is, BSSB Chbistum Ieslm.) Quod scilicet
lesus Nazarcnus crucilixus, essct verus eorumMcssias.id
est Christus.
BlaSPBEmamtibus.) Conviciantibus tum Christum, lum
Paulum. Nolanda cst liic aurca gnoine S. Chrysost. Con-
vicium, ait, sire conlumelia est quasi furax anciUa , qux
vas immundum e domo heri furatur (v. g. matulam) eam-
que in publico proponit : qua re magis se confundil. quam
herum . idem facit conviciator : immundis enitn verbis ma-
gis se coinquinal, quam suum hostem. Idem cnim fit, quan-
do cum malis pugnamus, ac si quis slerquilinio obvolulum
percutiat, qui dimistis in slercus manibus, dum illum fe-
rire sludet, sese coinquinat. _..
Excltiess Palxls vestimbnta SiA.) lisdcm de cau- iJ
sis. qiiibus cicussit piilvcrem pcdiiin cnp. 13. 51. Kadcm
eniin iitriiisqiic cxcussionis cst ralio.\'ido ibi dicta.
SaKGLIS VESTBB SLPEB CAPIT TESTRIH.) q. d. Exi-
tium ei iiiors scinpiti.Tna capiti vcstro, ob hostililatcm in
rjiristum ct iidcm, immincns, vobis imputclur : ciilpa ve-
8tr« pcribilis. noii ineo, ncc altcrius cuiuspiom. Egi> cnim
n vobis hoc cxiliiim omoliri conntiis siiin: at vos mihi
contradiritis , ct Christum blasphcmatis. Vos crgo vestri
c<tis pcrciiiptorcs ct homicida:.
MiKDLS BGO ) .\ vcstro saiiguinc ct exitio, qiiia qiiod
mci muncris crnt , pr.xdicnrc scilicct vobis saliitcm pcr
Chrislum, hoc fcci: nt vos Christiim, ct conscqucntcr sa-
lutcm vcslroin, impiignntis : iniindus cnim noii csscm, si
vobis non pra?dicasscMi. llinc infcrl Chrysost. Ergoetnos
rci sumus sanguinis corum qui nobis concrcdili sunl, si it-
los ncgliqamus.
VOL. X.
LoQiERE (pra?dica Evnngclium) NBTACBAS.) Hxc ne-
galio priorcm aflli malioncm morc Hcbraeo conlirmat , et
augct, q. d. Loquerc palam, libere et inlrepide, aperlo
orc, sonora voce, constanti corde. Qui cnim timcus lo-
(|uitur, non diducil os , hacsitat, mussitat, ac vcrba non
lam prouiit, quam prcinit; frangit niagis quam pangit,
ait nostcr Loriniis.
Pbopteb oiOD, tfioTi, id est, propterca quod, quia, ego vcr$. to.
Sl'M TECf.M.) Ut te dcfendam, propugncm, animos cl vcr-
ba suggcrain, ac te hoslibus omnibus, oninique inundi et
infcrni polcntia supcriorcm erTiciam. Sic angelus aii (ic-
dcooi, mittcns cum contra caslra numerosissima Madian:
Dominus lccum, virorum forlissimc, clc. Vade in hac for-
tiludinc lua, ct libcrabis Isracl dc tiianu Madian: scilo
quod miscriin tc, Iudic. G. 12. ct 11.
Et nemo apporetlr tibi. ) tlcKce trL>r,<jsTon , quod
activc vcrti potcst, ncmo imponct,\v\ iniiciet tibi, inaaus
scilicct; iicmo adorictiir, vcl invadet tc.
Ut >ocbat te ) Tibi ; olim cnim noceo regcbat accu-
sativiini. Gr.TCC, t-/j ■/a/-..Tai ir:, id cst, «^ affligal le.
QlOMAM HOPILLS EST UIHI MLLTtS ) q. d. Mulli Co-
rinlhii tiia pra-dicalionc coavcrteatur, fieolque meus po-
pulus, mcaquc Ecclcsin.
Skdit Krscdit, cominorntiis cst. Vi-rs II.
(iALLio«tE ALTEM rROCONSiLB.) L. lunius (jallio. Pro- ^ >'* i*-
consiil .Vrhni.c, foil frnliT gcrinaniis L. Anna-i Scnccop, J'^^'^' ;°
pra}ciptoris .Ncronis, uli lcstolur ipse Scucco iii pra-fat. seoeci-
lib. -1. QiKVst. iiotur. qiii ct cidcm inscripsit libruiii dc He-
nicdiis fortiiitoriini, ct nllcrum dc Vita bcnta : ito Baron.
Ilic cniiii Gnllio fiiit co.tvus Paulo , noii alius scnior, ut
vult Dclno prwfnt. in Scnccam cnp. 3. Ncc cnim scnior,
puta iiiniiiris hiiius (iallionis pntcr, lcgitur fuissc Procon-
siil .\chai.'»' , scd iunior, sivc liiiiis. Ui cniin trcs fucrunt
fiolrcs, vidclicct M. Annxus N'o\atus, L. Anna^us Scncca
Ncroiiis pnccptor, ct L. .\iiua;us .Mcla qui palcr fuit Lu-
30
234
Commenlaria in Acta Apoitolorum. Cap. XVIII.
cani poetje. Novatus autem mox noroen mutavit, et in lu- K vocabant. Rursum Paulus nsserebat, lesutn Tocandum cs
iiii Gallioiiis familiam trausiit, ab eo adoplalus. Vide Li- --»'---=— -■ r-^-- »---• •■■j-- i'-j- ^->i:
psium prooemio in Senecam cap. 2. de vita Senecae.Quo-
circa ab ulraque familia in Eusebii Chronico, hic Gallio
cognominalur, Junius Annseus Seneca Gallio, frater Se-
necx, egregius declamalor. Favet, quod Seneca ep. 104.
asserat, Galliooem fratrem suum seniorem et primogeui-
tum, quem idcirco ( et qiiia Proconsul eral Achaiae ) Do-
ininum suum vocat, ait Lipsius, in Achaia fuisse : sed in-
de ob febrim discessisse, quod diceret non corporis, sed
]oci esse morbum. Per Senecam aulem videtur Gailio fa-
etus Proconsul. Cum enim Seneca a Messaliua Augusta
Claudii uxore ( ut tradit Dio lib. 60. ) iuiusle damnatus
exilio, post illius necem ab Agrippina, allera Claudii u-
xore, et Neronis matre, reslitutus, ac Neroni, quem Clau-
dius in Clium adoplarat, prajceplor dalus esset, in eius
graliam Achaia provincia Gallioni eius germano est tri-
buta. Hinc per Gallionem, cui causam suam probavit Pau
se Messiam et Christum : negabant ludaei. Unde Gallio
ceosebat esse quaestionem de voce el nomine.lnsuper con-
tendebat Paulus cum ludaeis de legis et S. Script. sensu,
an videlicet is esset de Christo, quem praedicabal Paulus;
an alius , ut volebant ludxi, quare Gallio recte censuit
lioc iudicium esse legis ludaicae, ab proinde ad se non
pertinere. Hoc libcrum Galiionis iudicium consenlit cuin
iis, qux de indole, integritate,etadulatiouis odioGallionis
fratris sui, scribit Scneca initio lib. 4. Quaeslionum oalur.
Et MiNAViT.) Id est, abduxit, vel polius abduci iussit. vers. lu.
Aliud est tninare, aliud minari. Nara Pastor ovem baculo
winat, iupus ore minatur. Grseco ar.ntjxivj, id est, depulit,
abegit ; Syrus, amanduvil.
PeRCLTIEBAHT SoSTHENEM PRISCIPE» ST.^AGOG*. ) Vers 17.
Qui videlicet Crispo cunverso ad Christum v. 8. iu prin-
cipalu el primalu synagogaj successerat. Minus enim pro-
babile est quod opinatur Chrys. scilicet Sosihenem eum-
lus, videtur conciliala amicitia inter Pauluiii et Senecam: u dem esse cum Caio ; fuisse enim binomium. Nam Marty
viude utriusque ad allerum circumferuntur liltera>; sed
viris doctis nierilo de suppositione suspectaj, nec salis di-
gnae gravitale et Pauli et Scnecse; scripsisse lamen Pau-
lum ad Senecam, et vicissim ab eo accepisse lilleras, te-
Sencca slalur S. Augusl. epislol. 54. S. Hierou. lib. de Script.
fuit Stoi- £(.(,]gg g[ giij Errant vero, qui Senecam ceusent fuisse
Christia- Christianum: vixil enim Stoicus, et mortuus esl Stoicus,
nus. ac proinde scripla eius nil Chrisliani, sed Sloica dogma-
ta coutinent, uti palet ex diclis cap. 17. 18. Denique mo-
riens sanguiuem suum lovi libavit. Nimirum inflatus opi-
nione sapienlia;, quasi primiis illius a3vi Philosophus, et
Neronis magisler, dedignalus est fieri discipulus Pauli et
Christi crucifixi, alioqui Paulum Roma; videre et alloqui
potuit: nain bienoio anle Paulum occisus est a Nerone.
Boc est quod ait Paulus 1. Corinth. 1. 20. Non mulli sa-
pientes, etc. sed qux stulta sunl mundi elegit Deus. Hic
Gallio cum fratre Seneca a Nerone damnatus, propria se
manu inlcrfecil, morlcm eius Nerone in suam prxsenliam
differente. ail Eusebius iu Chron. anno Chrisli 66.
Porro Paulus iain egerat Corinthi sesquiaunum, ait S.
Chrysost. (licel aliqui ante exactum sesquiannum, lumul-
tura hunc contigisse putent) eo exacto cum novus Procon-
sul in Achaiam veniret Gallio, ad eius Iribunal Paulum
ludsei traxerunt, forte quod putarent Gallionem suum es-
se amicum et fautorein, ajque ac Messalina Augusta nu-
per ludaeis amica et familiaris ludaizarat.
vers. 13. Qi)iA CONTBA LEGEM.) Tum Iuda?orum, quBe colit unum
solum Deum incorporeum; tum Romanorum, quae vetat
sine Senatusconsulto novos inducere Deos.
Pbbsuadet (Paulus) houiixibus colere Deum.) Puta
Chrisium hominem a nostris poutificibus crucifixum, Gal-
lio autera iudex legem Romanorura neglexit, sciens, vel
interpretans illam solura Romaj locum habere, non in pro-
vinciis exteris : legem autem ludaeorum, de qua proprie
contendere ludaeos cura Paulo ludaeo suspicabalur, con-
terapsit, aut certe ad se non pertinere censuit. Unde di-
xit, ludex ego horum nolo esse
rologia distioguunt faciuntque duos.
Porro Beda, Hugo, Caiet. etCarth. censent Sosthenemsosibc-
adhuc fuisse ludaeum : itaque percussum a Greecis, ut ad- "" '*''"
j . ^ . • • . ■ n 1 ■ . ■ . ■ beralur,
dunt Grseca , puta a ministns Proconsulis , ut luxta eius ^^^^
seulentiam, euin cuin suis ludaeis a Iribuoali pugnis ab-
igerent: aut polius percussum insligantibus ludaeis pcr
Graecos, id est Gentiles, eo quod frigidius causam eorum
egisset, Pauloque favere videretur, euraque a ludaeorum
volentiura eura occidere, manibus eripaisset. Incredibile
enim est quod ait Hugo, Sosthenera verberatura a Chri-
stianis, eo quod Paulo et Evangelio resisteret. V'eriusest
ludaeos, cum spe sua Paulum necandi apud Proconsulein
excidissent, furorem suuin evomuisse in Sosthenem, prae-
sertim cum a proconsule audlssent, Vos videritis; puta-
runt enim hac voce sibi permissam esse suae legis vindi-
ctarn. Soslhenes enim Pauli praedicatione conversus, ani-
rao erat Chrislianus, adeoque Paulo favit, eumque defen-
dit: quare eum quasi causae et legis suae prodiLorem, lu-
, daei vel per se, vel per Graecos, id est Gentiles, verberant.
C Unde S. Paulum quoque hoc tumultu ludaico verberatum
fuisse, scribit S. Chrysost. hic, et praefatione in 1. epist.
ad Corinth. Id ita esse liquet ex eo, quod Sosthenem hunc
laudat, sociumque suum facit S. Paulus initio epist. 1.
ad Corinlh. Ad haec .Menologium Graecorum die 7. Decera-
bris facit eum Colophonis Episcopum. Denique Martyrol.
Roin. die 28. Novcmbr. clare haec de eo habet: Apud Co-
rinthum nalale S. Sosthenis diseipuli B. Pauli. cuius men-
iionem facii idem Paulus Corinlhis scribens. Hic ex prin-
cipe synagogse convcrsus ad Chri.4um, ante Galiionem pro'
consutem acriter verberatus, prieciaro inilio fidei suie pri-
mordia consecravit. Vere ergo fuit Sosthenes, id est, sal-
vator robustus, scilicet Pauli: o-w?^ enim est salvo, tevo;
est robur: robustum enim eius (etcuiusvis patientis) pa-
tieuliam et mansuetudinem , qua plagas acriores auiiuis
ludieoruin inflixit, quam ipse ab eis in corpore recipiebat,
egregie laudat hic S. Chrysost.
Et nihil eoeum Gallioni cub.« ebat.) Vel quod con-
Si quidem esset iniquum, etc. ) q. d. Si Paulo obii- u temnerct ludaeos, eorumque rixas; vel qtiod luetueret,
ceretur crimen iniquitatis, v. g. quod esset fur, homici-
da, seditiosus, turbator reipubl. audirem vos et iudica-
rem : nunc autem, cum eura violalae legis et religionis ve-
strae accusetis, nolo huic liti me inimiscere: tum quia ego
legem vestram non inteliigo, tuin quia ego sum iudex po-
liticus, cuius est iudicare causas civiles, non Ecclesiasti-
cas. Sic .\ugustus causas religionis aperto foro cognosce-
re Doliiit, ait Svetonius in eius vita cap. 39. Ex adverso
reges iEgypti.ut de iis iiidicare possent,creabanlur ponti-
fices, ait Dio lib. 53 Idein aliarum gentium reges facti-
tasse tradit Aristot. 3. Polit. cap. 10.
Vers. 15 Sl VEBO QUiBSTIONES SUNT DB VEHBO, ET NOMINIBUS,
ET LEGE VESTBA.) Id est, de verbo et nominibus legis ve-
sirx, uli legunt nonnulli codices. Est hendiadys. Paulus
enim coutendebat, Christum in re esse euradem Dcura,
quem colebant ludaei: ludaei vero eum diversum etalium
ne, si eas diriineret, in ipsummel iras suas verterent: a-
lioqui non satis dignilati su», nec Sostheois innocentiae,
uec reip. quieli hac dissimulalione consuluit, uli ex offi-
cio debebat: erat enim Proconsiil et praeses provinciae.
Paulus vebo cum adhuc sustinuisset (Tigur. co/n-yj
moratus esset ) dies multos.) Post turbas illas ludaeorum
intrepide et constantcr evangclizans. Aliqui hos dies in-
cludunt scsquianno, de quo v. 11. per prolepsin : ita ut
universim sesqniaunum tantum Coriuthi egerit Paulus :
S. Chrysost. vero eos separat et post sesquiannum exactos
hos dies censet: ulrumlibet esl probabile. Porro Paulum
rnulla magna patrasse, et miracula edidisse, quae subticet
Lucas, docct idem scribens poslea ad Cor. epist. 2. cap.
12. Signa, inquit, aposioiatus viei facia suni super vos in
omni patienlia, in signis ei prodigiis, et virtutibus. Quid
esi enim quod minus habuislis prx cxteris Ecclesiis ? De-
Commentaria in Acta Apostolorum. Cap. XVIII.
235
nique CoriQlbi sicul aano priore (sedit enim ibi sesquian- ^ quasi pollulain.et de novo Dazaraealus sui lcmpus inchoa-
^ _--:„.;. „.: „^;.,(.>i»,« »H Ti.»<.cni/<n;/>»n«na ii» ^0, quo 1 quia saepe contingebal, hinc illc, iliiusqtie votum
subindc per plures annos prolrahebalur. Esplelo aulem
volo, debcbal adire teinpluni, tondere coinam, Dcoque sa-
criricla lege Nuin. o. stalula olTerrc. Videtur ergo quod
Paulus habens votuin uazarxatus, ideoquc alens comam,
funere aliquo fuerit polliitus, ideoque iuxla lcgcm toton-
dit coniaiii, ut rursuin nazaracatuni inchoaret, et comain
aleret, usque ad voti sui cxplctioncm, lunc eam positurus
lerosolymis in templo, quod fecit v. 22. ulibi dicam, aut
certe cap. 21. 24. ita Baron. Caielan. ganchez el alii.
Dices, Nazaraeus si pollueretur super oiortuo, tonderi
debcbat, et simul ofTcrre victimas expiatorlas, ut pra?scri-
bitur Num. 6. 9. Paulus autem uullus victimas hic obtu-
lit, nec ofTcrre potuit, ulpote quae solum io templo leroso-
lymis oflerri polerant et debebant. Uesp. Victimas basce
offerre debebant illi, qui erant lcrosolymae, eique vicini :
remoti enim ab ca, uti erat Paulus , id faccre non pote-
rant; nemo euim tenclur ad impossibile, unde hi solum
nura I scripsit priorem epistolam ad Thessalonicenses, ila
unno posleriorescripsitposterioremad eosdrm: ila baron.
Qli sibi T0T0?<de8aT. ) To qui, ad Aquilani refert hi-
dorus lib. 2. OITic. cap. de tonsura, et Baron. irno quidain
codices lcgunt, tolonderant , scilicet Aquila ct Priscilla.
^'crum To qui rcferre Paulum, ccnsct S. i\ugust. ep. \'J.
et S. Hieron. epist. 11. quaceitat loino 2. ep. S. August.
fieda et alii passiro. Unde Romani cudices Priscillam ct
Aquilam parenlhesi intercipiunt, ita ut ad eos hac tonsio
perlincre ncqueal.
Votum Habebat g:<iu ?OTUIi ) Quxres,quaenam haec lonsio,
Pauli et quale votum? Primo, aliqui censcnt fuisse votum Pauli
qiod? peculiarc, distinctum a volo Naznraeorum (illud enim Gcri
j et ejpleri debuissel lerosolymae ] a Paulo rditum Dei cul-
2* tua ct morUncationis sludio. Secundo, alii ceosent fuisse
vutum na/ara-atus.scd editum a Paulo ante conversioncm
in iudaismo : ut eniin everteret Christuin et Christianis-
mura, vovisse eum se fore Nazarxum, id est, a vino ab
3.
ICIIUIIK
Prr,b
I.
slemium etalcntcmcomam,donecChristianam religioncin Btondcbant capiit. Porro id fecii Paulus Corialhi, quia ibi
cxtioxissct. Sicut uostro xvo nonnulli uobiles ex iis qui
suscilaruut primos rebellionis tumultus in Belgio, iura-
runt se non posituros caesaricm, doncc ulli esscnt neceni
aliquot priucipuin Belgaruin, a rcge Uispaniae capite plc-
xorum, eo quod haerelicis favissct. Vcrum hoc votum, ae-
qtie ac iuramenlum, cst iinpium, ct consequenter eiiis e-
lecutio in Paulu fuisset impia : illa enim professus fuis-
set, se volum lllud ludaicum probare, csseqiic Iudx>um et
ludaismi vindiccm, ac pcr voiuiu hoc Deo supplicare, ut
Christiauismum cvcrteret.
Dico ergo, votiitn hoc Pauli fuisse votum nazaraeatus,
quod scilicct absiineret vino, el aleret comani, non lola
vila, scd ad certum tcmpus a se praelinilum, de qiio dixi
Nuro. C. Probatur Primo, quia hoc erat commune et or-
diuarium volum apud Iuda>os. adeoque anlonomaslice vo-
cabalur Volum : perindc ac apud Christianos est votiim
religionis, cuius nazarxatus erat lypus et prxludium
erat ludaeoruin multitudo; ut eis ostenderet se legem non
aspernari, scd venerari et colere. Hinc patct Paulum vi-
no et sicera, id est, ornni eo quod incbriarepolest, absti-
nuissc ; hoc enim faciebant Nazaraei. Ecce sobrlelalem
Pauli io lantis laboribus, ecce charitatem, qua unioibus
omnia fit. Indxis ludaeus, Geutilibus Gentilis, ut omnes
liicrifaciat.
In Cb:<chris. ) Cenchrx, vel Cenchre» est navnle, ait
Slrabo lib. 8. et porlusCorinthi ad Orienlem,cui vicinus
est alter, dictiis Lechcx. .\h his duubus portubus Graeci
IJoi inlhum vocant bimareiii, et amphithalassum, uli dixi
in pra-fat. cpisl. ad Coriiith.
1>EVE!»ITQI'E FPHE.<iM ) Ephcsus crat mctropolis AslaB ve
Minoris, in qiia crat nubile Dian» templum, dc quo cap.
19. ac oratorum et philosopliorurn inultiludo : quare A-
polloniusTyanaeus cclfbris philosophus, vel potius magus,
Ephesi rescdit. Rius Episcopum Paulus postea coustituiC
quare cum oominabanl votum, inlelligebant nazaraeatum. r Timolhcuni , cui successit Onesimiis. Ephcsi quoqiie fre-
j. Secundo, quia votum Nazaraeorum proprie consislcbat in '' 1.-.-.-^ ■ « — i-i n i-; — :-_
i. coma capitis, ut eam alerent, et finito volo londcrent Tcr-
tio.qiiia idco navigavit Paulus in Syriam, ut scilicet Icro-
solymis illiid explcrel. Dat enini causam Lucas, cur Pau-
lus navigarit in Syriam.qiiia scilicet totondcratsibi caput,
id est, ob.strlnxcrat se voto nazarxatus, qiiod explcri de-
■4. bebatin teniplo Icrosulyniilano. Qiiarto, quin praecise ton-
sionem capilis vovcn; leviculiim cst.et indignum rcligione
voli, pacscrtim Paulini : ergo ha;c tonsio erat annexa na-
^- zaraealul. Qiiinto.qiiia votum hoc nazarxatus, vel similc,
oxplevit Paulus in ti-mplo c. 21. 24. Ex quo loco niagna
kix huicversiculoafTulget. Ibi cnimS.Iarobus dicitS.Pau-
lo : Audicrunt dc te ( ludaeo-Christiani ) quia discessiuncin
docea.t a Muse corum, dicens non dcbcre cos circumcidcre
filios suos . neque sccundum consuctudinem iiif/icdi , ctc.
Iloc ergo facquod libi dicimus. Sunt nobis viri qualunr,vo-
tum (Nazaraeatus ) habenles super se. His assumptis san-
ctifica te cum iUis,et impende in iltis ut radant capila : ct
quenliiis morabalur S. loaunes.Vpostolus curn B.Virgine,
cius curae a Chrislo concrcdila, dum tolius Asiae fundaret
et gubernaret Ecclesias, uli asscrunt PalresConcil. Ephe-
sini, c. 27. ad Clcr. Conslant. unde et Ephesi mortuus est.
Illos [ Aquilam ct Priscillam ) IBI BEUQCIT ) Ut E-
phesios fide Christi iinbuercot.
DiCENS. ) Graica addunt : Oportcl omnino festum quod '"*
instut, mc nfjere Jcrosolijmis. Ita quoque lcgunt S. Chrys.
CKciim. Cnietan. Vatabl. et alii passim.
Hevebtar ad vos Deo V0LE5TE ) Hoc exemplo Pauli ver*
et S. lacobi c. \. 13. usurpaut pii Christiani, ut cum ali-
quid se facturos dicunt, addaut, Deo volente, vel, si Deus
voluerit. Creduntenim, spcianlquese suaqiie omnia regi
0 Dco, quo praiciintc omnia succcdunt prospcre, iuxta il-
lud Nazianz. in distichis :
Deo annuente nihil potest hvor.
Dco abnuenlc nihil potcst labor.
Et descbndens Ccsaream )Cappadocia;,inquiuntRa-
scient omnes , quia quw de te audierunt falsa sunt ; sed D ban. Bcda, Lyron. (ja{;nciiis ct alii, quia nccdum in Sy-
ambulus et ipse custodiens leqcin. Idipsum iam ante vide-
rat et pra>viderat Paulus. llaquc utIud;coset Iuda;o-Chri-
stiauos sibi, quasi vctanli legalia servari, olTcnsos rccon-
ciliarct, ac ne cos, quos a iudaismo ad Christiauismum
converlebnt, srandalizarct , ulpotc qui ludaismo nssueti,
tam cilo ciim deponcrc niiii poli-rant, mullo ininus cius
abolitioncm audire, fccit volurn Iudaicuiii,ac ul Nazara;iis
comatiis inrcssit. et abstcinlus vixlt. Nazaraei enim sum-
me erant legis Mosnicio ohscrvantcs, in eaqiie crant id
quod apud nos sunt Monmhi et Keligiosi. Undc vocabau-
tur corban, id est, Dei doniim ; eo quod seipsos Dco di-
casscnt et donasscnt, testc loscpho llb. \ Anliq. cap. \.
Nazaraeatus autem consislcbat in absiincndo a vino, et
olenda coma: in hac enim crat sanctilns nalis illlus sa!cu-
li. Quod si illa contaminarctur pcr funus aliqiiod , aut
coQlaclum inorlicini , dcbebat Nazarajus toudcrc comani
riam pervenerat Paulus. Caielan. vero Baron. Arias et
nlii intclliguntCassaream Pala-slina;. Ccnscot enirn eo ve-
nisse Paiilum : indcque pcrrexissc lerosolymam , ibique
salutasse Ecclesiam, pula lcrosolymitanam. quasi raatri-
cem, ulpolc o qua raeicr.Tc prognalae erant. Id cxigunt ver-
baGra;ca pniilo aiilc cilnla, itcmque profcclio Pauli in Sy-
riain, ct votum nnznrenlus, dc quo v. 18. hoc enim explen-
dum erat lerosoly ina; in lcinplo. Quod si veriim cst, haec
est terlia ( licetaliqiii quartmn vclint ) Pauli postconver-
sionem profcctio in Icrusalcm. Multa cniin brcvilalis stu-
dio siibliccl, vcl pra;tcrvolat Lucas. Nnm prima fuit post
tricnnium n convcrsione sua, Act. 9. 2(). el (ialal. 1. 18.
piitn anno Christi .'$9. Sccunda post 1\. annos. pntaanno
Clirisli .^1 , lunc enim ob qua-stioncm lcgalium adiit Apo-
stolos, inlerfoitque Concilio Icro.solymitauo, Act. cap. 15.
Tcrtia est hic. Quartaui audicmus c. 21. 17. Porro Pau-
236
Commenlaria in Acta Aposlolorum, Gap. XYIII.
p.nilus lus, salutans Ecclesiam, in prirais salutavit B. Virginera ^
<liiater Dciparam , Ecclesiaj matrem ct principem, consilia sua
i!,i',i,™'cum ea communicans, eamque vicissim in dubiis consu-
lens, ac posceus eius opem et preces apuQ lilium in tanlis
suis laboribus. difTicultatibus et persecutionibus. uti par
est credere. Vide dicta cap. 1. 14. et cap. 20. 22.
Et descendit Antiochiam. ) Pisidia:, utpote vicinam
Ccc9are;e Cappadoci*, aiunt Beda et auctores prioris sen-
tenti.-c iam cilati, qui per Ca;saream acccperunt eam quas
est Cappadociae. At vero Chrysost. Baron. et alii passim
accipiuut Anliocliiam Syrise. Ha;c enim absolute vocatur
Antiochia, utpole caput Syria;; reliquae vero cum addito,
ut Anliochia Pisidix. Amabat Paulus, inquit Chrysostom.
Antiochiam , utpote ubi creatus erat Apostolus Gentium,
irao ubi primum iispreedicarat tantofructu,utibi primum
discipuli co^nominali sint Christiani.
Vers. 23. PeRAMBLL.VISS EX OBDINB GaLATICAM BEGIONEM ET
PnRYGiAM.l Vide Apostolura instar fulguris celerrime per
Asia2 regiones discurrentera. Vere S. Chrysost. hom. 8.
de laudibus S. Pauli : Sol quidum, ait, est hominibus Pau-
lus, qui totum prorsus orbem fulgenlibus linguie sux radiis
illuminavil.quiquc universas cireumeundo gentes, cursiirn
Paulus
esi sol.
SciBNS tantuu baptisua Joan.ms. ) Cuius professio
et quasi forma erat, ut credereul in venturura lesuin, de
quo cap. 19. v. 1. et 4. Forte olira baptisrao loannis erat
baptizatus , in eoque audierat lesurn esse Christum : ac
deinde rarius vidcrat vel audierat Christianos, ut baptis-
mum Chrisli, aliaque eius mysteria ignoraret : unde ea
didicit ab Aquila, moxque Christi baptismum suscepit.
HlC EBCO CCmPIT FIDUCIALITER AGERE I> STNAGOGA.) Vcrs.86.
q. d. Liberc et iutrepide coepit ludseis pra;dicare lesum
Chrlslum.
Assumpserl'NT el'm.) In domum suam plenius in Chri-
stiana fide erudiendum. Notat Chrysost. laudatque since-
rara fidem et charitatera .\quilae et Priscillae, utpote qui
non suara, sed Christi gloriam quxsierunt, ideoque A-
pollo instruxerunt, ut ille eloquens et potens in Scriptu-
ris , melius et eflicacius praedicaret Christum. Sicut, in-Charitas
quit Chrysost. in cilhara varias quidem habes voces, itnam ®*' ""
autem harmoniam ; et unus musicus esl qui cilharam in
manum sumil: sic hoc in loco cithara quidem est charitas
ipsa; voces, loquentes verba qux ad charitatem concilian-
dam pertinent ; omnes in unam suavem conspirant consO'
nantiam. Musicus vero est charitatis vis, illa dulcem me-
omnino solis imitatus est, ac mundi regiones omnes quasi g lodiam pulsando affert. Hxc melodia et Dcum et angelos
Vers. 2*,
ApoMo
libero a corpore animo pervolavit ; ei hoc cum amara ei
vulnera crebrius obviarent: ac mox confert et praefert cum
Patriarchis, Prophelis, Angelis et Archangelis. Porro Ga-
latte Paulum quasi angelum de caelo lapsum susceperunt,
uli testatur Paulus ad eosdem scribens cap. 4. 14.
Apollo. ) Quidara apud OEcum. censet hunc esse A-
pellem, Pauli discipulura et ab eo creatum Episcopum Co-
rinthi, de quo idem scribit adRoman. 16. v. 10. Salutate
Apcllemprobum in Domino.Verum aliipassim distinguunt
Apollo ab Apelle. Hic est Apollo de quo Apostolus ait :
Ego plantavi, Apollo rigavit , Deus autem incrementum
dedit, 1. Cor.3.6. Adscriptus est Sanclis in Martyrol. die
22. Aprilis. Porro/l^o//o Graece AVoW.o;, est nomeu inde-
clinabile, ac proinde diversum ab Apolline Gentium deo.
ViR eloquens. ) Aoyio;. Vatabl. vertit, erudilus ; alii,
prudens ; alii, disertus ; alii, historix et antiquitatis peri-
ius. Hffic euim omuia significat ),oyio;.
Potens in Scripturis.) Puta versatus et efTicax ia iis
cilandis, expIicandis,urgendisadrevincendos adversarios.
Pulant aliqui quod ApoUo Alcxandria; (erat enim ipscA-
lexandrinus) in schola S. Marci inter Essaeos eruditus
Ixtificat. Hxc totum in cxlo spectaculum excitat : hicc et
dxmonum furorem compescit, et affectionum demulcet im-
petus, imo eis silenlium indicit : sicut musico choro per-
sonante, omnes audilores, quantumvis garruli et turbidi,
silent et auscultant. ISihil sic facit amicum, ut anima gra-
tiludinis studiosa , os bene loqui solens, anima sine fastu,
contemptus vanx glorix, contemptus honoris.
Et diligentils bxposuerunt ei viau Domini.) Pu-
ta institutum Christianismi aDeo saocitum. >'ota hic hu*
militatem et docilitatera ApoIIo, qui vir eloquens potens-
que in Scripturis, erudiri se sinit ab Aquila et Priscil-
la. Cicero in Catone Maiore laudat hanc Solonis senten-
tiara : Quotidie addiscens plurima, fio senex. Tale est et
illud Salvii luliani lurisconsulti: Etsi alterum pedem in
sepulcro haberem, adhuc addiscere vellem. Diogenes Cy-
nicus ab Anthistene baculo repulsus: Cxde, ait, si vis,at
nullum invenies baculum tam duruni quomeabs te abigas,
dum aliquid dixeris: ita Laertius lib. 6. cap. 2. Zeno o-
raculum consulens, quopacto optime vitam institueret, au-
divit: Si inortuis concolor fieret. Ille sentiens se vocari ad
veterum Iectionem,contuIit se ad philosophiara:nara stu-
fuerit, et exercitatus in sacris Litteris. Verura obstat id Q dium ac victus parsiraonia maciem, et pallorem homini
quod sequitur: Sciens tanlum baptisma Joannis. Vatabl.
vertit : Hic erat doctissimus librorum veteris Testamenti.
Unde Apollo idem est quod vibrans radios, ait Pagnin. ia
Interpr. nom. Hebr. aut perdens et exterminans, ut sit
idera quod Apolli/on Apoc. 9. 11. Nam sua doctrina ve-
hementer ludaeos reviucebat v. 28. et ludaismum exter-
minabat.
Hic erat ehoctvs.) KoLznxr.ii^-jQ;, id esl,caiechimtus.
inslitulus ut catcchumenus . iniliatus, doctus p?imordia fi-
dei Christianx ; nam necdum erat baptizatus baptismo
Christi, sed tantum loannis Baptistae, ut sequitur, ac pro-
inde necdura erat Christianus.
Fervess spiritu.) Unde videtur,quod ante baptismum
per aclum coutritionis ct charitatis fuerit iustificatus : ita
Chrysost.
Docebat ea qu,iE sunt Iesu. ) Scilieet lesum crucifi-
xura esse Messiam, sive Christum a Prophelis promissum,
ex illis ipsis ostendebat.
conciliat: ila Laertius libr. 7. cap. 1. Ita S. Hieronymus
natu grandior adiit Constantinopolim, ut S. Gregorium
Nazianz. audiret, eoque praeceptore saepe gloriatur. Ita S.
Augustinus, sua dubia iu Scripturis proposuit S. Hiero-
nyrao ut ab eodoceretur. Idera fecit S. Damasus Ponlifex.
EXHORTATI FEATRES.) Upo5p£>^a(icyoi. Syrus, /jrasyf ?!«- Veis. 27.
runt eum fratres, exhortando scilicet eum, ut pergeretia
Achaiara, puta Corinthum, ac fidelessua sapientia et fa-
cundia in fide et pietate confirmaret. Noster recte verlit,
exhortari : nara \o-jOi TzpoSpnzriv.o; vocatur oratio exhor-
tatoria.
Contulit multuu his Qui cbediderant. ) Graeca ad-vers. 2S,
dunt, 3i'x Tr,; ya.piro;, id est, per gratiam verbi, spiritus ac
fervoris sibi a Deo aspiratam.
Vehementer.) Eutovu;, id est, acriter, magna conten-
iione, nervose et efjicaciter.
Esse Christum Iesum. ) Quod lesus esset Christus. Est
anastrophe.
237
C A P U T D E C I M U M ]\ 0 N L M.
SYiNOPSIS CAPITIS.
Paulus redil Ephesum: ibi dnodecim circiter disripulos loannis baptizal et confirmat. Secundo , vers. 7. m sy-
nayofja Ires ntenses, mox in schola lyranni per bienniiini pradical , el dicla sua miracutis conjirmal , adeo ut
sults sudariis snis wijros sanet, ct damones pellal; quod dum imitari lentanl ludoei Scevce fHu, invaduntur a
(Iwmone: quare muHi mufjiam damnant, et magicos libros comburunt. Terlio, vers. 24. Demetrius argentarius
Dianw tumuHum concital conlra Faulum, quem sedal Scnba.
1. ^ ■ACTiM est nutem, cum Apollo esset Cortntlii, ut Paulus peragratis superioribus parlibus veniret Ephe-
B^ siim, elinveriiret qiiosdiim discipulos : 2. Dixitque ad eos : Si Spiritum sanctum accepistis credentes?
JL At illidixerunt ad cum: Sed neque si Spirilus sanctus est, audivimiis. 3. Ille vero ait: In qiio ergo ba-
pli/,ili csti»? Qiii dixerunt: In loannis baptismate. 4. Dixit autem Paulus; loannes baplizavit baptismo poeniten-
liffi populiim, diccns: In eum qui veiilurus essct post ipsum, ut credcrent, hoc est in lesum. 5. His auditis, ba-
plizali sunt in nomine Domini lesu. G. Et cum imposuisset illis manus Paulus, venit Spiritus sanclus super eos,
et loquebaiiliir linguis, et prophetabant. 7. Erant autem omncs viri fere duodecim. 8. Inlrogressus autem sjna-
gogam, cum fiduciu loquebalur per tres mcnscs, disputans et suadensde regno Dei. 9. Cum aulem quidam indu-
rarentur, et non crederent, maledicentes viam Domini coram multitudine, discedens ab cis , segregavit discipu-
los, qudtidic dispiitiins in schola tyraruu cuiusdnm. 10. Hoc aulem factum est per biennium, ita ut omnes qui
habitabaiit in Asia audirent verbum Domini , ludffii atque gcntiles. 11. Virtulesque non quaslibet faciebat Deus
per maruim Pauli : 12. Ita ul eliam supcr languidos deferrentur a corpore eius sudaria , et semicinclia, et rece-
debant ab eis languores, et spiritus nequam egrediebantur. 13. Tentaverunt autcm qnidam et de circumeuntibus
ludojis exorcistis, invocarc super eos qui habebanl spiritus malos, nnmcn Domini lc?u, dicentes: Adiuro vos per
lesum, quem l'au!us prmdicat. 14 Erarit autem quidam ludaii Scevtp principis sacerdotum septem filii, qui hoc
faciebant. lo. Respondens autem spiritus nequam dixit eis : lesum novi , et Pauium scio: vos aulcm qui estis?
K). tt insiliens in eos homo, in quo crat da?monium pessimum, et dominatus amborum, invaluit contra eos, ita
ut niidi ct vulnerati effugerent de domo illa. 17. Hoc autem notum factum est omnibus ludaeis, atque gentilibus,
qiii habitabanl Ephesi : et cccidit timor super omnes illos, et magnificabatur nomcn Domini lesu. 18. Muitique
(■redenliiim veniebant, confitcntes et arinuiitiantes actus suos. 19. Mulli autem ex eis, qui fuerant curio^a secta-
ti. contulcrurit libros, et combusserunt coram omnibus : et computatis pretiis illorum , invenerunt pecuniam de-
nariorum qiiinqiiaginta millium. 20. Ita fortiler cresccbat vcrbum Dei, ct confirmabatur. 21. His autcm exple-
lis, proposuil Pnuliis in Spiritu, transila Macedoniaet .\chaia, ire lcrosolymam, dicens : Quoniam poslquim fue-
ro ibi, oportet me et Romam viderc. 22. Mittens autem in Macedoniam duos ex ministrantibus sibi, Timollieuna
ct Eraslum, ipsc remansit ad tempus in Asia. 23. Facta est autem illo temporc turbatio rion minima de via Do-
mini. 24. Demetrius enim quidam nomine, argentarius, fucicns a;des argenteas Dianw, prcestabat artificibus non
inodicum qufpslum : 25. Quos couvocans, et eos qui huiusmodi erant opifices, dixit: Viri, scitis quia de lioc ar-
tilicio est nobis acquisitio: 26. Et videtis, et audilis, quia non solum Ephesi.scd peiie totius.\<i.e, Paulus hic sua-
dens nverlit multam turbam, dicens: Quoniam non sunt dii, qui manibus fiunt. 27. Non solum autem luec peri-
flitaliitiir nobis pars in redargutionem vcnirc, sed et magnae Diana3 tcmplum in nihilum repulobitur, sed et de-
strui incipict maicstas eius quam tota Asia, elorbis colit. 28. His nudilis, ropleti sunt ira, ct exciamavcrunt, di-
centcs: Magnn Diana Ephesiorum. 29. Et implcta cst civitas confusione. et impetum fecerunt uno animo in thea-
Irum, raptoGaio ct Arislarcho Maccdonibus, comitibus Pauli. 30. Paulo autcm volente intrare in populura, nori
permiserunl discipuli. 31. Quidam aulem ct de Asiic principibus, qui crant amici eius , miserunt ad eum rogan-
tes nc sc daret in Theatrum: 32. Alii aulem aliud clamabant. Erat enim ccclesin confusa : ct plures nesciebant
qua ex causa convcnisscnt. 33. De turba autcm detraxcrunt Alexandrum, propeilentibus cura ludicis. Alcxandcr
aulem mnnii silentio postulato, volebat rcddcre rationcra populo. 34. Quem ut congnoverunt ludajum esfe, vo\
facla una cst omnium, quasi pcr lioras duas clamantium : Magna Diana Ephcsiorum. 3o. Et cum scdassct scriba
turbas, dixit : Viri Ephcsii, quis cnim est hominum qui nescint Ephcsiorum civitntem cultriccra csse mngnoe Din-
na-, lovisque prolis? 3G. Cum ergo his contradici non possit, oportet vosscdatos csse, el nihil teraere ngcre. 37.
Addiixislis cnim homines istos , nequc sacriicgos, neque blasphcmanles deam vestram. 38. Quod si Demctrius,
et qui ciim eo sunt artillces, haberit advcrsus aliquem causam, conventus forenscs agunlur, el proconsules sunt, ac-
cuscnl invicem. 39. Si quid autem allerius rei quairitis, in legitima ccclesia poterit absolvi. 40. Nam et pericli-
tamur urKui scditionis hodieriKc: cum nullus obnoxius sit (de quo possimus rcdderc rationcm ) concursiis istius.
Et cuin ha}C dixisset, dimisil u^clesiam.
PEnACBATis SUPBniORiBUS PARTIDU9. ) Galatia et Phry. \ xissel. ct baplismo Cliristi bapliznri curasspt. Adde, ba-
{jin.iioslquani lurosolyinis redissct Antiochiain.do quo plisinuin loannis durasse Innturn usque odChristum: ad
cop. praired. v. 23. iHutn cnirn ducobat rt lendebnt, ideoquc a solo loanno
QtosDAM DisciHiLOS.) Opinatur Caiclnn. Iiosco fuisso collalus est, non n discipulis, vel poslcris cius, uti docct
ronvcisiis, ct biipli/nlos linplisino lonnnis nb Apollo. Hic S. .\uRUst. Irnd. 3. in lonnncrn . ct S. Cyrill. in loann.
cniin nnlo Pnuliiin fucrul Kphcsi^soluiiiquo sciobal baplis- lib. 2. onp. 57. ct snt colliiritur loan. i. 33. ct c. 3. 23.
ina loannis, cnp. prwrod. v. 21. ot 23. Scd obslal, quod Dico or{;o, hos anlc annos vif;inli, nb ipso loanne Ba-
EpliosiApolln instrurlusliicrilpleniusdoCliri.sto.olCliri- plisla fuisso baplizatos in luda-n.Dum cnim exAsialoro-
»li baptisnio ab .Vquila cnp. 18. v. 2(). qunro si lii fiiissont solymnm dc rnorc ad dicni fosturn ascendisscnt, aiidientcs
cius discipuli, utiquc ipsc cos plcuius dc Christd iustru- prjcdicationcrn loaonis, cius bnptismum susccpcruul, ab
238
Commenlaria in Acla Aposlolorum. Cap, XiX.
eoque didicerunt, credendum esse in Chrislura mox ven- A to, quia Griece est f/i«, quod eipressam,
turuni, mox in Asiam domum redeuntes, niiiil ampliusde git anlilhesiu. tJnde posl se poscit os, q.
rebus in Iuda3a a loauue et Chrislo gcslis audieraut: qiia-
re ea hic audiunt a Paulo: ila Chrys. et alii mox citandi.
Si SpiRiTUM SANCTLM ACCBPISTIS.) q. d. Eslisne con-
fimiati Sacramento Confiriuationis ? in eo enim primitus
visibililer dabalur Spirilus sauctus, uli dixi cap. 8. Quia
enini dicebant se esse discipulos Christi ad quem missi e-
ranl a loanne, pulabat Paulus eos baptizatos esse baptis-
mo Christi; sed dubitabat an essent confirmati, eo quod
Epliesi nullus fuisset Episcopus, cuius solius estconferre
Sacramentum Confirmationis. Unde addit:
CREDENTES.jGr. T:i7ii><ix.iTs;,id est postquain credidistis,
et consequenler baptizati estis: itaPagnin. Tigur.et alii.
SeD rfEQUE Sl SPIBITUS SANCTUS EST , AUDIVIMtS. )
Hinc patet baptismum loanuis diversum fuisse a baptis-
mo Christi, uti contra Calvinum et hsereticos defioit Con-
cil. Trident. sess. 7. cap. 1. de baptismo. Baptismus e-
nim Chrisliconfertur iuvocatione SS.Trinitatis, dicendo: ^ __^_ ^
Ego te baptizo in nomine Palris , et Filii et Spiritus san- u Secus esl dc baptismo Christi , qui conferlur parvulis ad
vel lacilam ezi-
_ d. loonnes qui-
dem baptizavit baptismo pocnitentia}, Cliristus »ero bapti-
zat baptismo remissioois peccatorum, iustilia; et salutis.
Perperam enira Beza to fisv refert ad oi, quod habetur v.
5. in Grajco, ubi dicitur, a/ovdavTt; <?;, id est, audientes
vero baptizali sunt. Nam Pauli oialio impcrfecta expleri
nequit per hisloriam rei geslae per alios, puta baplizalos,
sed eiusdem Pauli oratione lacita suppleri debet: alioqui
diccnduin est ro puv csse enciyticum, et leduiidare, uli re-
dundat cap. 1. 1. et alibi. Vide Bellarm. de baptismo c.
22. ubi alia aliorum efPugia coufutat.
lOANNES BAPTIZAVIT BAPTISMO POBNITESTIjB. ) Id est, Ver;.. 4.
baptisnio,qui erat syrabolum,excitatio et protcstatio poc-
nitentise,ad remissioncm peccatorum baptismoChrisli re-
cipiendain. Vide dicla cap. 1. 5. Hinc sequilur, iofanles
et pueros rationis et poenitcntiae irapoles non fuisse ba-
plizatos baptismo loannis, sed solos adultos, ulpote ra-
tionis et poeoitentia; capaces: ita Suarez et alii passim.
cti. loannis vero in nomine Cliristi venturi dumtaxat, ut
patebit vers. 4. ideoque hi non audierant nomen Spii itus
sancli. Vide Bellarm. tract. de baplismo cap. 19. et 21.
Errof S Perperam ergo S. Cyprian. epislol. 73. ad lubaianum,ex
Cvpnani horiim rebaplizalionesumpsit argumentum derebaptizan-
dis ha?reticis: quem errorem passionis falce purgavil, ait
S. Augijst. epist. 48. Peius fingunt Centuriatores lib. 2.
cap. 4. lit. de baplismo, et Keinnitius in Exam. Coneil.
Trident. cap. de baplisn>o, loauneiu Baptislam baptizasse
in nomine SS. Trinitatis: hos vero nou recepisse verum
loannis baptisma , sed mutilum et vitiatuin. Nam ipsi di-
serte asserunt se baplizatos baptisraate loannis, nec Pau-
lus de eius veritate dubitat, quin potius veruin fuisse prse-
supponit: sedadditloannis baplisinum fuisse tantumsym-
bolum pojnitenliae, ideoque insufficientem adreraissionem
peccatorum: eani enim solum pra^stare Chrislum in suo
baptismo.
remissionem peccati originalis.
DlCENS: 1« EtSI QUI VBNTURIS ESSET POST IPSUM, UT fj,,^,^
CREDEBENT. j Hiuc colligunt S. Hieron. io loelis cap. 2. bapneini
D. Thom. Magister Senlent. Bonavent. Palacius el aiii iu loanois.
4. dist. 2. hanc fuisse formulam baplismi lounois: Ego
te baptizo, in eum qui vcnlurus est ui credas , hoc est, ia
lesum Christum. quem vobis mox ostendam. Ghristuin ve-
ro baplizans dixit : Ego te baptizo, in nomine luo, qui ven-
turus es , ait Palacius. Ubi adverte, hanc formulam esse
exhortatoriam, ideoque non propric fuisse forraam Sacra-
menti ( hoc eniin est proprium Sacraraentis legis novx,
qua; quia perfecta sunt, coalescunt ex inateria et forraa)
sed inslar formae. Erat euim proprie exhortatio ad poeni-
tentiaiii et fidem in Christuiu. lla docet Durandus, Ga-
briel, Sotus, et ex iis Franc. Suarez 3. part. qusest. 38.
disput. 2o. seclione 1. tiola,ro qui venturus esl, est peri-
phrasis Messise sive Christi, ut dixi Geues. 49. 12. L'nde
In Qi'0. ) Ei; Ti, id est, in qiiid, in quo, scilicet baptis- Q Graeca et Syra addunl: Uoc est, in lesum Cliristum
Beza perD^^tfi; respondent enim , In loannis baptismate; saepe e-
liaptis- nim 6t; sumitur pro ev. Alioqui proprie in quid, id est, in
mura ac-qug,,,^ puta cuius nomine invocato, baptizati estis? Im-
tinuam perite et inepte Beza et Bucerus hic, baptisraum interpre-
loannia lautur doctrinam loannis a baptismo seclusam, q. d. lu
BapUstai.qijo baptizati estis, id est, cuius doctrinam edocti estis,
a quoinstituti estis?respondent illi, In loanni.i baptisma-
(e, id cst, in loannis schola et disciplina eruditi sumus,
uon tameo ab eo baptizati. Id faciunt, quia censent ba-
ptismum loannis fuisse euradem cum baptismo Christi.
Ne ergo Pauliim, qui eos baptizari curavil baptismo Chri-
6ti, faciant Anabaptistam, dicunt eos non fuisse baptiza-
tos baptismo loannis, sive Christi, ut ipsi opinantur. Ubi
videquis spiritus agat ha;reticos,videlicct invidiLuciferi,
qui eos excsecatet in vertiginem agit. Ut eniraChristum,
eiusqueSaeramenta exlenuent,confundunt ea cum veteri-
bus et S. loannis.imo haec illis adaBquant et identificant.
Confuta- Verum nusquam in Script. vcl Patribus doclrina voca-j^
tur. tur baptismus : aliud enira est docere , aliud baptizare. "
1 • Quis unquam baplizari baptisnio, censuit idem esse quod
2. doceri doctrinani? Secundo, proprie hic baptismum ac-
cipi, patet ex sequentibus: Dixit autem Paulus: loannes
baptizavit baptismopcenitentixpopulum. Rursum: Eisau-
ditis baptizati sunt in nomine Domini lesu ; ubi clarum est
proprie baptismus accipi pro ablutione sacrameiitali, non
pro doctrina. Ergo et paulo ante, cum ait eos baptizalos
baptismo loannis, propric baptismura accipit. Opponite-
nira baptismum Chrisli baptismo loanuis , et baptizatos
baptismo loannis iubet baplizari baptismo Christi. Ergo
clarum est, baptismum loannis fuisse alium a baptismo
Christi, eoque longe inferiorem, nisi Paulum veliraus fa-
3 cere Anabaptislam.Tertio, itadocent et explicant S. Chry-
sost. hic, S. Augustin. lib. de Uaico baplismo cap. 7. S.
Hieron. in cap. 2. loelis, Tertullianus libr. de Baptismo
i, eap. 10. Orig. tom. 8. in loannem, et alii passim. Quar-
His AUDiTis BAPTiZATi SLNT.) Beza conteudjt h;ec esse
fers
verba non Lucae, sed Pauli: eius enim oarrationem coe-
plara v. praeced. hic expleri, q. d. Paulus: Mulli e populo
auditis verbis loannis, ab eo baptizati sunt in nomioe Lbri-
sti. Verum haec esse verba non Pauli, sed Lucae, plane
exposcit tota rei gestae series, quae historica est narratio,
quod scilicet hi duodeciin Ephesii baptizati baplismo lo-
aunis, audientes a Paulo baptismum loannis esse insotTi-
cientem, et complendum per baptisrauin Christi, eodein
inox baptizati sint. Idera evincunt sequentia v. 6. Et cum
imposuisset illis manus, venit Spiritus sanctus super eos ,
q. d. Baptizati sunt, et raox a Paulo conllrroati recepe-
runt Spiritum sanctum : alioqui enim nulla erit horuiu
versuum connexio, sed erunt scopae dissolutae, et arena
sine ealce, ut dicebat Caius Imp. de scriptis et sententiis
Senecae, teste Lipsio in eius prooeraio.
Et cum imposuisset illis manus, impertiendo eis Sa- vers. 6.
craraentuni Coufirinationis, venit, in visibili ignis, vel
linguarum specie, Spibitus Sanctus SUPEb eos. Unde et
LOQUEBASTUB LINGUIS, ET PROPHETABANT. ) Vel proprie
futura praedicendo,veI improprie celebrando magualia l)ei.
Hi eniin erant effectus Sacramenti Confirmatiouis, uon
Baptisnii, uti ostendi cap. 2. 4. et cap. 8. 17.
De regno Dei.) Puta de regno caelorum, deque modis vers 8.
et viis quibus ad illud tendere deberaiis, ut dixi c.1.3. ni-
mirum per fidem, obedientiara et cultum Cbristi crucifixi.
CuM AUTEM QUIDAM, ludaei (erant enim e synagoga, inyj„ 9_
qua praedicabat Paulus), non credere.nt.) Syrus, e.zcan-
descerent.
Maledicentes viam Domini. ) Conviciantes institutum
Christiauismi , Christumque crucifixura blaspheraantes.
Einc discimus, ait Chrysost. quod non debemus nos immi-
scere maledicentibus, sed ab eis discedere. Cum maledke-
retur, non maledixit etiam ipse, sed polius quotidie dispu-
tabat; et ob hanc causam potissimum sibi familiares facie-
Commcntaria in Atla Apostolorum. Cap. XIX.
230
bai, quod quamvis male audiret, non tamen rccederet, ne-
que resiliret.
TyranDU. DlSPCTANS 15 8CB01A TYBA55I CLIlSDlll.) SjTUS, Dio-
quii' uyg. Arjas et.Mariana censeut, Tijrannus esse nomen pro-
^**^' prium viri sic appellatuin ; imo Arias ccuset nomen Ttjrun-
ni raulatis puoclis idera esse quod Tjrni, vel Turni. Sic
Tvrannio dictuscst Grammaticus ille, qucm laudat Stra-
boIib.l3. Forte hic est ille Tjrannus Sophisla.quem scri-
bit Suidae libros decem edidisse de Statu el divisione ora-
tionis: ita Baron. Alii tyranni nomen accipiunt ut appel-
lativura, pro principe, primate aut viro polenle : unde et
2_ io Romanis Bibliis scribilur per t minusculum: ila Lyran.
Caietan. Vatablu8,Gagneius et alii ; quasi studio hunc lo-
cura viri potentis elcgerit Paulus, ut is euni sua potentia
contra ludaeorum audaciam tueretur; undc et biennium
ibidem resedit et docuit. Forte eral en stirpo Androchi ,
quem Strabo lib. 14.asserlt fuisse Codri, .\llienaruin re-
gisGliura.Ephcsumque condidisse,eamque fecisse regiom
loDum , additque : Etiamnum omncs tu hoc genere regcs
vocantur, et quibusdam reyiis fruuntur honoribus. u( qui
primo loco sedeant in certaminibus et speclaculis, purpu-
ram habeant , scipionem quoquc pro sceptro. Tuuc schola
pro aula, vel porticu, in quam otii causa hic tyrannus,
id est, vir potcns, sccedere solebat, accipi debel: ^oAaJ-^j-
enim idem est quod otior.requiesco, ferior,immoror: un-
de ;^i>r, esl otium, vacalio, cessatio, mora^secessus: inde
ludus litlerarius vocatur schola,co quod littera; otium po-
scant. Studiosi enim et scholares, caiteris rcbus omissis,
toli debent vacare libcralibus sludiis. Vidc Brissonium
lib. 17. de Verborum siguificalione.
Vws 10 ^^'^ AUTBM FACTIM EST PER BIEHXIUH. ] Adde trcs
' meDses, quo8 Paulus prxdicando exegil in synagoga, v.
7. habebis duos annos expletos et tertium inchoatum per
Ires raenscs. Unde cap 20.31. ait Paulus, se Ephcsi Ircs
annos rcscdisse.scilicet incompIete,quia tertiura dumlaxat
inchoavit. Porro Paulus venit Ephesum anno Christi 55,
Claudii 13. inde recessil onno Christi 57. Neronis 1. post
Pcntecostcn. Hoc enini scribit Corinthiis epist. 1. cap. 16.
8. Permanebo , inquit, Ephcti usque ad Pentecosten. Ita
Baron. qui el rccte adverlit Paulum hoc biennio non sera-
per haesisse Ephesi, sed ct cxcurrisse ad alias Asix civi-
tatcs, iis cvangelizando. Causa, cur tamdiu Ephcsi haeee-
rit Paulus, fuil civitalis fiequenlia, idololatria, philoso-
phia, magia. Erat enim Ephcsus Asiae metropolis, in ea-
que Diauae lcmplum celcbcrrimum: hanc ergo idololatria}
arcem expuguandam susripit Paulus, utca subact.T, faci-
le reliqua oniuia expugnet. Ephc»i enini scliolam magix
ioalitiiit sub hoc tempus .\poIlonius Tyanirus impostor,
. II .. Chrisli Pauliqiie hostis. Hanc causam dat Paulus Ephcso
•choi.i scribens ad Corinth. epist. 1. cap 16. 8. Permnnebo, in-
mtp'» quil, Ephesi. Ostium enim mihi apertum est magnum et
E|.iic«i. ovidens,ct adversarii multi. Hac eliam de causa scribens
postea ad Ephesios, stylum attollit, profiindc loquitur, su-
blimia ^pcculatur, ut ostcndat se profundilalc sapientix
uon ccdere, scd supcrare mogos et philosophos, uli dixi
Proaemio in epistolam ad Ephcsios. Qiiocirra Hoymo ibi-
dem: Sicut cor, iiiqiiil, in medio ventris, ita ista in medio
corpore epistolarum constitit.
Ommbs. ) Pleriqiic oiiines, plurimi.
In .\$ia. ) Minorc: undt-quaquc cnim cx Asia hac con-
nucbant Ephcsum , tum ob urbis, tum ob lcni|ili Diano:
cclebritatem. Uinc rcctc docct Boroii. onno Christi 97. C-
phesinam Ecclcsium primitus non a S. loannc , dum is
cum cxtcris ndclibus iussus abirc Icrosolymis, una cum
Dci gcnilrire vcnit Ephpsiim, scd oPaiilofuisso fundntam;
hoc enim moris sui fiiissc srrihil Pouliis Rom. 15. v. 20.
Uodc el S. Ignatiiis scribcu'! od Ephcsios, Pauliim loan-
ni in wdincatione Ephesino; Ecrlesiip pripponit. Et Epipli.
herea. 51. oit S. lonnnem in sencctutc curassc Asiauam
Ecclcfiiom: ergo po<t Paulum.
Ver». 11. ViHTiTBSQiB :io:« OLASLIBET. ) Non vulgarcs,sed ina-
ximns, ail Syrus, piitn mirnruln grandin.
Ters M. SEHicncTiA ] O^ido'" putant essc idcm cum sudnriis.
J^ auteorum speciem ; unde ait Ltica8,sudaria vel seminctia. seimciD-
OEcum. auteio sudaria censet fuisse vittas capitis, jewii-cuaqji?
cmctia vero strophiola , quae nos sudaria vocamus, quod
iis sudorem abslergamus.^liiiemiCfnc^uMinterpretantur
velamen lineum, vel pelliceum, quo opiGces peclus et fe-
rnora pracingunt, ne operando vesles commaculent ; erat
enim Paulus opifcx ct scenopegus. Dicuntur semicinctia,
quia non totuin corpus, scd dimidium cingunl et velanl :
ila Solraeron et Lorinus. Denique apposite per semicin-
ctia accipies breviora vel arcliora cingula, aut zon.TC sive
cinguli parles, q.d Seraizonas, semicingula. Uude Isido-
rus lib. 19. Cinctus, ait, est lata zona, et tninus lata se-
micinctium, et ulrisque minima cingulum. Sic .Nicephorus
Episcopus Coustanlinop. inler alias vestes sacerdotales,
quas raittitLeoni III Ponliflci.nominat semicinctia, id csl,
cingula, auro varicgata, uti patet in Aclis Concilii Ephc-
sini cap. 22. Et Petronius, dura quemdara se suspendere
parauteiu dcscribit, asserit eura ad hoc parassc semicin-
_ ctia, idest, cingula. Quocirca Marlialis in .\pophorcto
" 153. cuius titulus est semicinctium, ita describit:
Det tunicam locuples, ego te prsccingerc possum.
Essem si divcs. munus utrumque darem.
Haec ct plura Sanchez. Accedit Nicepbor. lib. 2. cap. 24.
qui scmicinclia inlerprctatur fascias tenues. Nota. In tex-
tu Gra;co sunt Latiua; voces, sudaria et semicinctia, quia
inultx similes ei lingua Romona [utpole dominantibus
in Graecia Romanis] in Grscam .\poslolorum ictale Irans-
ierant, ut libertini, Actor. 6. Prxtorium , Matth. 27. C«-
stodia, ibidcra. Sigcr, Euroaquilo, ccnturio, titulus, loan.
19. Dcnarius, quadrans, legio, spiculator. lin'cum, colo-
nia, flagellum, loann. 2. Membrana. ccnsus, Matth. 17.
/'er/>era7«,l.Cor. 13..4r/f>«on,5ic(jrii, .\ct 22.ila Mariana.
Kecbdebant ab eis lasglores.}S. Clirysoslom. haecnptj pro
Ihcorice exaggerans hora. 8. in cpist. ad Rom. et homil. reliquns.
G. in cpislol. 1. ad Corinth. addil umbra Pauli rcvixisse
mortuos. Hinc patet anliquus usus , vis et energia san-
ctarum rcliquiarum, ncc tantura corpora Sanctorum, sed
0 et sudaria,vestes, aliaque corpori adiaccnlia csse saluti-
fera; uti de floribus feretrum S. Stephani tangcnlibus nar-
ral S. Augustin. lib. 22. Civilat. cap. 8. iis pliires xgro-
tos esse sanitati restitulos. Sic S. Gregorius Constanli^-e
Augusta; libr. 3. ep. 30. et aliis pro sacris rcliquiis misit
brandeum, id cst, velura quod .\postolorum et Marlyrum
rcliquias texerat, vel tctigerat. Tiieodoretus in Philotheo
cap. 21. asserit, oleuin in lychnis ante sepulcra Marlyrum
ardcns, miiltis sanitatcm per miraculura attulisse. Plura
vide npud Raron. hic anno Christi 55.
Il°D£IS EIOBCISTIS.) ludajos ante Christum suos ha-vors. i3.
buissc cxorcistas nd expellendura da;moues, hinc liquet, Bxorci-
cl cx illo Matlh. 12. 17. Fi7<i veslri in quo eiiciunt ? ctex "'^ '"■
losepho lib. 8. Antiq. cap. 2. et libr. 7. Belli cap. 25. ct"^*'"'"'"-
ex Epiphau. ha;resi 30. ubi asserit eos usos nominc tctra-
gramma to lehova . Dc exorcismis Salomonis vide Inscphum
ioco citato, el Dclrio in .Mogiris: qiiamquamS. Thom. q.
G. de potentia arl. 10. ad 3. et cx eo Franc. Vicloria rc-
. lcclionc de magia, num. 28. ccnscnt ciorcismos Salomo-
" nis per cerlam radicem cum adiiiratione. ab cocomposi-
tos csse, postquam factus est idolotatra. Sane hos exorci-
stas magiris nrlibus usos suspicari liret cx co quod ait
Lucasv. 19. Mulli aulem ex cis qui fucrant curiosa stctn-
(i, etc. lam soli Chrisliani hnbcnt el ordinant exorcistas
quorum exorcismi, id csl, adiuraliones dirmonum, simt
spiritunlia eonim flagra rt verborum tormrnta. nit S. Cy-
prinnus ep. nd Dcmelrinniim. Hnnc cniin potes'.alPm rii-
cicndi d.Tinones Chrisliis dcdit .\postolis cl ErclrsiiC Lii-
ca? 10. 19. Errnt crgo Origcnes Irncl. 35. in .Malth. ubi
docet Iiidaiciim esse cxorrizare dirmones. non Chrislia-
niim, hoc argiimcnto: Christiano hoinini cx lege Chrisli
non lirclomnino iurarc, Malth.5. 31.crgo ncc quempiam
adiurarc, sivc eiorcizare. Verum. sicut falsum csl anlcce-
dcns, iln ct conscquens, sive conrlusio inde dcdiictn. .^ooifn
Adiiro vos pkb Iksl'».) Nam, ul nit S. Chrjsostom. i""^ '
homil. i de laudibus S- Pauli, silcsum invoccs .Vonr.r- mon««.
2i0
Commentaria in Acla Aposlolorum. Cap. XIX.
iuitn. veluf ab igne repente cli/fugil dxmon. Et S. lustin. ^hortabahtr prxterirc fiyuramhuius mundi,et eam esseve
Olim
peccan-
ips Qior-
lalitcr
corripie-
bamur
a dacmo-
nc.
de Verit. Ciiristi relig. Eius nominis [\<i%u] potentiam dx
mones tremnnt et rcformidant ;el hodic quoquc illi pcr no-
vien lesu Christi crucifixi adiurali nobis parent. Et Pru-
deutiiis in Apoliieosi contra ludceos:
Torquetur ApoUo
riomine perctissus Christi, nec fulmina verbi
Fcrrc potcst : aqitanl tjiisentm tot vcrbcra lingux,
Quot laudata Dci resonant miracula Christi.
Raiio est, qiiia a lesu victus ct prostratus est daemon. le-
sum ergo et crucem eius horret, sicut canis liorret bacu-
lum qiio percusaus est, et mullo magis percussorem, qui
bacuium in eiim vibrat. Tcstatur S. Dionjs.Eccles. Hie-
rarch. cap. 3. Christianos eum post baptismum in pcc-
calum aliquod mortale incidisscnt, vexari a dseraonibus
consucvisse. Et S. Cyprian. epist. 7G. Sxpe, ait, nonnuUi
de illis qui saiii baplizantur , si poslmoduw peccare ccepe-
rint, spiritu iinmundo rcdeuntc qualiuntur, ut manifcslum
sit , diabolum in baptismo fide crcdcntis excludi ; si fidcs
ram vitam . qux vilx prxsentis cmerelur incommodo. Vi
dens omnium ordinum ad se concursum flebat. Bogatus
cur? llursum, ait, ad sxculum redii, et recepi mercedem
meam in vita inea. Mirentur alii signa qux fecit , miren-
tur incredibilcm abstinentiam, scientiam, humilitalem: ego
nihil ita stupco , quam gloriam illum et honorem calcare
potuissc. Concurrebant enim adeum Episcopi, Prcsbytert,
Monachi, malronx quoque , Christianorum grandis tenta-
tio: at ille nihil aliud nisi solitudinem meditabatur , dx-
mones in encrgumenis ubique eum latere cupicntem pro-
debanl ; scd ille dolcns, ct quodammodo in sui ultionem
sxviens, tanta eos oralionum instantia flagellabat, ut omnes
ab energumcniscxpelleret. ISihil incocunctis ita admiran-
tibus, quam quod post tanta signa et miracula, ne frag-
mcn quidem panis a quoquam illis in locis accepisset. Ac-
ccnsus enim fiducia pauperis conscienlix, in eo magis Ix-
tabatur. el qxiod nihil haberet sxculi, et quod ab accolis il-
lius loci mendicus pularelur. Habebat hanc graliam, ut
postmodum defecerit, rcgrcdi. Haec Cyprian. agens de iisu ex odore corporum, vesliura, et earum rerum quas quis
qui a fide et Christo apostatant.
QcEM Paulus FRiEDiCAT. ) Videntur hi exorcistse ex
pra}siimptione voluisse imitari Paulum in expelleudis dae-
nionibus per nomen lesu, ut inde sibi plausurn et quae-
gtum facerent apud populuro. Unde S. Chrysost. et S. Cy-
prian. ser. de baptismo Christi, vocant eos quajstuarios.
Verum quia suis viribus diffidebant, praete.\unt nomen
Pauli, qtiem videbant dBemonibus esse terrori, eosque ex-
pellere. Porro qiiia erant ludaei, idcoque increduli Chri-
sto. idcirco non ipsi diabolo, sed ipsis diabolus praevaluit,
in cosque iusiliit. Addunt aliqui, id eos astule dolo malo
fecisse, nimirum ut a Paulo eiusque doclrina homines a-
vertcrent, et ad se ac iudaismum traducerent. Si enim i-
psi expellerent daemones, cum ipsi essent liidiei, dicturi e-
rant se virtule iudaismi et fidei ludaicae id facere; ac pro-
inde lesum sive Salvatorem et Christum esse eum, quem
ludaei expcclant, non qiiem Paulus iam venisse prsedicat.
tetigerat, sciret cui daemoni,vel vitio subiaceret. Apposi-
to cicere ciiiiisdam avari : ISon sentis, ait, putorem teter-
rimum , el in cicere hxrere avariliam ? Da bobus. Dedit
altcr: at illi illico ruplis loris fugerunt. Terribili camelo
et feroci proccdens obviam: A'o« me, ait, terres, diabole,
tanta mole corporis ; et in vulpecula, et in camelo unus at-
(juc idem es. Orionus vir potens, a legioue daemonum ab
eo liberalus, oblulit ei multa dona. Recusaiiti ait: Dapau-
peribus. Cui Sanctus: Ta, ait, melius potes lua distribue-
re. qui per urbes ambulas, et nosti pauperes. Ego qui mea
reliqui, cur aliena appetam? Cumque ille dolerel sua re-
spiii: JSoli, ait, contristari, o fili. Quod facio, pro me et
pro te facio. Si enim hxc accepero, et ego Beum offendam,
ct legio ad te reverletur. Adducta est ad Sanctum puella
energumena, qui irrideos dsmonem: Grandis, ah,forti-
tudo tua. qui licio et lamina strictus teneris. Dic quare au-
us es ingredipuellam Dci? Respondit daemon : Ul serva-
Si non expellerent , dicturi eranl Icsu nomen esse inane P '"«'« illnm virginem. Cui Saoctus : Tu servares , prodilor
et invalidum ad expelleudos daemones, ac proiude fruslra
ooli et invocari, fruslraque a Paulo prgedicari, et suis e-
sorcismis pra>lexi.
Principis sacerdotum.) Unius e principibus.sive pon-
'tificibus. Erant enim 24. principes, sive pontifices, puta
primogenili tolidem familiarum sacerdotalium, uli disi
cap. 4. 6.
Vos AiTEM Qii ESTis?) q. d. Vos non estis servi Chri-
sti, aec Panli asseclae, sed nostra mancipia, utpote Chri-
sto incrediili et infideles, lucrum plausuinque ex Chrisli
norainecaptantes: indignum autemest, ut mancipium suo
hero et domino iinperet. eumque domo sua expellat. S.
Cyprianus serm. de baplismo. sic explicat: Chrislum soi-
mus, et Paulum novimus, et in nomine Christi quem Pau-
lusprxdicat adiurati, egredimur ; vos aulcm penitus igno-
ramus. Chrysostomus vero , q. d. Vos non creditis Chri-
sto , sed eius nomine abulentes, hjec verba fingitis: vos
Hon eslis huius nominis praecones, qiiia mei estis. Chri-
caslitalis? Cur nonpolius in eum qui te mittebat esingres-
sus? VI quid, respoudit daemon , intrarem in eurn. qui ha-
bebat coUegam meum amoris dxmonem ? Splendenle luna
cernit cx iinproviso rhedam ferventibus equis super se ir-
rucre: cumque inclamasset lesum, ante oculos eiitsrepen-
tino tcrrx hiatu pompa omnis absorpta esl. Tunc ille ait:
Equum et usccnsorem proiecit iii mare. Et: Hi in curri-
bus, et hi in equis, nos autem in nomine Dei nostri magni-
ficabimur. Puer pene existens, iucidit in lalrones, qui ad
eum conversi : Quid, inquiunt, faceres , si lalrones ad te
venircnt ? Quibus ille respondit : Nudus lairones non timet.
El illi: Certe, aiunl. occicli polcs. Possum, ait, possum;
et ideo lalrones non timeo, quia mori paraius sum.
Et insiliens in EOS.) Pugnis plagisque eos contun-veis. t6.
dendo, vestesque eorum dilacerando, dentibus uoguibus-
que laniando, calcibus impetendo, itaquc vulnerando: oam
nudi et vulnerati de domo effugerunt. Vide hic, ail Chry-
sost. quanlam vim habeat daemon iu corpora infidelium
sti ergo et Pauli herile imperium agnosco, non vestrura : D el irrisorum, indoque collige eumdem similia, imo maiora
HiLiriou
pellitdx
niones,
puuiam ergo veslram audaciam et lemerilalem, atque ut
servos meos mihi insultantes male mulctabo. Quafe, in-
quit Chrysostom. non dixit spiriius malus: Quid esl le-
.1US? Terrebatur, ne et ipse poenam det. Sciebat enim con-
cedi »i, ulcisci illos, quos liuius nominis iUvsores fccerat.
Simili modo Liuherus volens exorcizare daimoucm, ab eo
iovasus in exlreinasangustiasredactus est. uti narratSta-
jjhylus conlra Smideliuum pag. 404. et Bredembachius
Coiiat.7. cap. 40.
Ex adverso S. Hilarion, qui tesle S. Hieronym. in eius
vita, pra? caeteris Sanctis doininatus est daemonibus, plu-
rimosque expulit, hoc in eos imperium acquisivit contem-
ptu sui. fuga opum et honorum: aurum enim pro luto ha-
bcbat. Crebro, inquit S. Hieron. mulabat locum, non ex
levitate , sed Iionorem fugiens et iniporlunilalem , semper
enim silentium el vilam ignubiiem desiderabat. Singulos
exercere in aniinam peccatoris,qiiam per peccatiim obsi-
det, possidet, agilat et exagitat, ut liclor quasi vile suum
Diaocipium. Additque: Peccatum gravius est dxmone . ISam
ille quidem humilcs facit, peccatum autem snperbos: insu-
per vitiosum habiium in aniinam inducit. Sic irati fami-
liarem apud se cdunt liclorem se torquentem , ulciscendi
ijiquain cupiditatem. Sicut enim putredo quxdam aciinea,
ita mcntis nostrx radicem arrodil. Quare besliain intra vi-
scera tua includis 7 Blelius essel viperam et serpcntem in
corde posilam csse, quam iram, vei invidiam.
Dohinatus aiuboruh.) E septem ergo duo hic exerce-
bant exorcismuin , caeteris absenlibus vel quiescentibus:
unde in duos solum insiliit daemon. Graeca tamen iam pro
amborum habent a^Twv, id est,eor«)/i,qiiasi in omaes se-
ptem daeinou insilierit. Verum quidam Graeci codices ha-
bent a.u.-M-:-.a;j-j, id est amborum, uti uotat Velesius.
Commenlaria in Acta Aposlolorura. Cap. XIX. 241
Vers. 18. CoNPlTESTES ET AHllC!»TlA!tTES ACTUS suos ) Perpe- ^ sive privatitn ct secreto : av5r/y-r/'^ enim idem est quod re-
ramLutlierus pro aclus suos,stn\l,miraculasua: mlracu-
la enim non sunt octus nostri.sed Dei qui solus est omni-
potcus, ideoquect Ihaumaturfjus. UndeSyrusclarc verlit,
renuntiabanl oljcmas suas, el confitcbanlur quod fccerant.
Hac dc confcssionc, qua; fit in Sacramenlo poenitcnliae,
accipit OEcum. Salmeron, Sanchez et Gaj^neius liic.Bcl-
lariii. iib. 3. dc pocnitenlia cap. \. Barou. Gregor. de Va-
leolia, Hosius, Uuardus Tappcrus, ct aiii, qui hinc pro-
baut nccessitalem conOlendi contra hajrcticos. Nam ro a-
ctussuos, sif^nificat hanc confessionem non fuisse gcnera-
lem et publicam, dicendo: Fatcor me essc peccatorem, ut
Tult Calvinus et Beza, sed particularem, idcoquc secre-
nuntio, indico, prodo, recito, profileor, pronuntio. Keque
in primis iliis rudibus Ecclesiae initiis, publica poDnitea-
lia videtur fuisse in usu, sed sero ad sarcienda scandaia,
qua; crcscciitc numero fidelium scnsim oboricbanlur, est
iiitroducla.ctab Episcopis iniuncla. Hic vero lidcles libe-
re confessi sunt, ut dajinonis manus et viudiclam evade-
rent: ad quod utilis erat secreta el sacramentalisconfes-
sio, non publica: sic enim sulTecisset, et praestitisset Deo
cordc coutrito confiteri.
Moraliter, nolent hic fideles, se contra omncs salana: in- Horai.
suitus munire sacra confcssione. Ipsa euim omnes eiusConfesMo
vircs cnervat, omnes eius fraudesdetegit, omnes dolosa-'"''"^''
tam; in hacenim.uon in iila enarranturspeciatim elpar- perit, omncs perpiexitates discutit. Uude S. Hieron. infr"' t
liculatim singuli actus inaii a pocnitcnte. Aiii tamen ha;c Ecclesiast. cap. 10. Si guem, inquit, serpens diabolus OC' ^"*'
accipiunt dc confcssione prajvia baplismo. Hi eniin viden- culte momorderil, et nullo conscio eum peccali vencno m-
tur fuisse Gcntiles el Iuda;i,de quibus dixit v. pra;cedcnti, feceril , si tacuerit qui percussus est, et non cgerit pani-
quod pcrculsi illa strage cxorcislarum magnilicarint no- tentiam, nec vulnus suum fratri el magistro votuerit con-
mcn Doinini, ac consequenter credidcrint in Christum. Hi fiteri, magister qui linguam habet ad curandum, facile ei
ergo, ante baptismum compuncti, ostcuderunt signa ve- B prodesse non poterit. Si enim erubeicit vulnus medico con-
ree eompunctionis publice enuntiando sua peccata, quae fiteri, quod ignorat medicina, non curat.
in gcntilismocominlserant; sicutdc loannis baptismo di-
citur loan. 1. 5. Baptizabantur ab illo in lordanis flumi-
ne , confitentes pcccata sua: ubi Grcecc idem est vcrbuiu
Kofto/r/oju!voi, quod hic : ita .Nrator, Caiel. et Lorin. Eu-
seb. libr. 3. Demonst. cap. 8- Beda in Marci 1. Andreas
Vega ilb. 13. dc luslif. cap. 28. et alii.
A|;i hie Prior sentcntia vidctur vcrior et germanior. Primo.quia
de roii- ho8 cunfilentcs non fuisse Gcntilcs vcl ludxos, scd Cliri-
»a"'a'"' slianos, palct ex co qiiod vocentur credentcs, quod primo
iT)<>ni.ili. iilo sxculo erat proprium noincn Christiaiiorum. Est e-
tioii. nim hic altera pnrs, ct ailcr cir«.'ctus, quein causavit iguo-
minia ct plaga ludxis cxorcislis a dxinone iollicta. Nam
T. prxc. dixlt Lucas quod in Genlilibus et ludxis causa-
ril timorcm el doxologlam; hoc vero dlcit, quod in Chri-
stianls causarit pucnilentiam cl exomologcsin, uti etiam-
num caiisat. INamClirisliani timure ailquo cl lerrore dia-
I.
In vlta S. Epictcti et Aslioais haec legiraus : Vidit D.
Astion puerum quemdam nigrum cum ignea facula de si'
nu suo egrcdientem, ac talia sibi dicentem : Confessio tua
Astion magnas meas contrivit hodie vires, et una oratio ve-
stra me inermem in omnibus reddidit ac desolatum.
Narrat Uuirinus lib. 3. in Vitis Pat. n. o7. quemdain
tcntatione blasphemix, elus revelatione et coufessionc,
fulsse icvatum.
Idem de tentalioae fornicationis.Icgimus in Vilis Patr.
lib. 3. n. 13. Nihil enim, ail,i/c extxdial ducmonem forni-
cationis, quomodo si revelentur stimulationes eius: el nihil
cum sic Uettfical , quomodo si abscondantur cogitationes.
Serapion Abbas apud Cassianum collat. -1. cap. 10.
et 11. narrat se tentalionc gulae ct consuctudinc furandi
panem, liberatum per pubiicam huius furli confessiooem,
Ea enim peracta statim, ait, velul lampas accensa de meo
bolico pcrcuisl, iiiico ad cxoinologcsln confugiuul, ut aui- p sinu procedens, tanto fwtore cellam repUvit , ut vix in ea
inx suo! cuusiiiaiit, ciusquc saiulcm in tiilo coliocent. -—■■.' ^-^ .t: j ....
Dices, Gcnliies vocanlur crcc/cn^ei, quia iucipicbant
crcderc el aspirare ad baptlsmum. Ilesp. Id dici oequit,
qiila inGra>cu est pra;tcrltuin TrjTirr../oTi,vi, Id est,muili eo-
rum qiii iam credideraiit, ct consequeuter baptizali crant.
Secuiido, qula inilia liic bapllsmi lil inenlio, quam ulique
fKcisset Lucas, si Gentiliuiii convcrsioaem et initiationcm
(haec enim fit baptismo) significare voluisset. Praesupponit
ergu cos fuissc bapllzatos. Addc, primitus ante baptismuiu
tIx uilus confcssoscsse iii particulari sua peccata : sulficic-
bal enim contrillo. Et unus Paulus cum Sila ct Timothco,
non sullccisscl audiendis tol lanloruin coiifcssionibus.
Dlccs sccundu. Incrediblle videtur Christianos a Paulo
instruclus, lelinuisse adliuc libros magicos el magio! va-
casse, qiiod tamcii dc lils conlilcntibus asscril Lucas v.
.<ieq. Ucsp. Primo, in priinis iiiis fideliuiii a Gcntilisiiio
ad Christianismum conversiunibus, non oinnia slaliin a
Paulo dici, nec a lidclibus dlsci ct pracllcari puleraiit: sic
residere possemus. Erat hic daemon qui eum ad furtum et
gulam tcntabat. Vere Sapiens Proverb. 28. 13. Qui abs-
condit scelera sua, non dirigetur. .\ddit Cassianus hoc
fuisse communc .\bbatum et Seniorum dogma : malam
cogitatioiiein slatim ut irrcpil, rcvelandam essc suo Se-
niori. L'ndc S. Anlouius in Vitis Patr. part. 2. n. 104. Si
potcstfieri, ait, quol passus ambulat monachus, vel quot
calices aqux bibit in cella sua. habct declarare Superiori-
bus. ul non dcvictur in ipsis.
Quocirca Ciimachus grudui. dc obcdientia, scribit mo-
naclios prisci a;vi in ciugiiio geslasse libcilum, in quo co-
gilationes per dicm occurrentes scribeboul, ul eas reve-
larcnl Paslori. Idem vila; spiriliialis dogma ct quasi prln-
cipium assigiiant S. Bosil. iii Constit. monast, ct iii Ue-
guiis fusios disp. respons. 26. S. Ambros. lib. 3. Oiric.
cop. 16. S. Hleron. Ucgul. monach.cap. 3i. S. Bcrnard.
Ir. de Ordlne vit.-c. Qul etiom apposlta similitudinc rcin
dcclarant, Imo dcmonstraiil. Sicut, inquiunt, acr nubibus
utoliamnuminGenlilibusrccensconvcrsisrcmoncutmuIli I) dcnsus et ubtcnebratus, iis per pluviam clTusis screnatur
morcs gcnliiltii, sciisim dcdoccndi cl evcllciidi : qulnimo .... — .
vtlnmnum apud scgiics frlgidosquc ct rudcsCatholicos, li-
bros supi-rslitiosos,magicus ct ha;rcliros cst invcnlre. Se-
cuiido, alii suiit hi conlilcnlcs ab lllis magia} dcditis et
maglconim libroriim posscssoribus. Id palcl ex voce ad-
versativn aulrm. Multi autcm ex eis qui fucrant curiusa
sectati, elc. iln Sniichi-z.
Purro Slapictoiius hic ccnscl, hoscc confitcntcs primo
sccrclniii coiifcssioncm pcrcgissc , dcinde piililicam ali-
quuruiii snltein pcccaloriim. Id enim oliin In pubiicn poc-
iiilcntia lierl suiitiiin, pntcl cx factu Nfclarii, qiil piiblicam
haiic confcssioiicm Constanllnopoli ob c\urtuin cx ca scau-
dalum suslulil, leslc Socrutc iib. 6. cap. 19. Idlpsum iii-
nuit Tox avxy/Ohiv, Id csl, palam,publire annuntiare.\c-
riim non esl nccessc Id asscrcrc: nam xvx/-/s>>'u Idciu cst
quod annuntio, ul vcrtil Noster ct alii, sive uubiice id Cat,
VoL. X.
ctalbcscit, sic ct pcr confi-ssionem , qua alTliclio qiiasi
rlTiindllur in sinuiii aitcrius, cxliianitur xgritudo animi.
Vide D. Thomam 1. 2. qu. 38. art. 2.
Ito S. Durotliciis scr. 5. narrat se in iugi fuisse animi
pacc et la'tilla, co qiiod omncs animi cogltatioucs rcvcla-
rct suo Pnlri spirituali.
M.-morabilc csl quud scriblt Doin. Solo in \. dist. 18.
ql.arl. 1. Norlmbcigcnses mislsse legatos adCorulum Y .
lm|icr. qiii pclcrenl ab co piibllro dccrcto saiiciri pra;ce-
ptiim coiifi-ssionis: sc ciiim cxpcrloscssc, quod. puslqiiain
iiln ■■xuinssct, iiiulli* frnudrs. villn et scclcra irrcpsisscnt
in iirbciii cl rcmpubllcam. Tumdiu, oitCassinn. loco iam
cilnlu, suggestionrs eius ( dinbuli ] dominantur m nobis,
quamtliu celantur in corde . illico eiiim ut patcficta fue-
rit eogitatio maligna, marcocit . et anlequam discrelionis
iudicium proferalur, scrpem tclcrrimus vclut c tencbroso
31
242
Comraentaria in Acia Apostolorum. Cup. XIX.
ae subterraneo specu.virtule confessionispertractusad lu- KDura enim se non crcdunt mcrituros, nisi prius adcpti
veis. 19
r.uriosa
III.
em , el Iraductus quodammodo ac dehonestaius discedit
Uode idcm lib. 4. de Inslit. renunc. cap. 4. Generale, ait,
vt evidens indicium diaboliae cogilationis essepronuntiant,
si eam seniori confundamur aperire. Omnis enira iniqui-
tas oppilaljit os suum, Psalm. lOG. 42. S. Gregor, lib. 7.
Mor. cap. ult. et lib. 3. Pastor. admon. cap. la. Vulncra
clausa, ait, plus cruciant , quia cum putredo qux intrin-
secus fervet, eiicitur ad salutem, dolor apcritur, ctc. Quid
csipcccatorum confessio, nisi vulnerum ruptio? Unde Psal-
les Ps.31.3. Quoniam tacui, a\l, invetcraverunl ossa mea.
MULTI AUTEDI EX EIS QUI FUEBANT CURIOSA SECTATI.)
Vatabl. qui curiosas artes exercuerant. Vox autem signi-
ficat aliam banc esse narralionem a praecedcnti contiten-
tium, uti dixi. Unde cum illi fuerint Ctiristiaoi, hi viden-
tur fuisse Gentiles magiae dediti, aut ccrte Cbrisliani ru-
des, qui tinientes ne a dajnione magorum bero raale mul-
ctarentur, uti illi exorcistae, magiam abdicarunt, magi-
cosque libros exusserunt. Ila Clirysost. CEcum. Bcda et
Syrus, qui vertit, Multi porro etiam ex magis, et Euseb. D busque suisconsuleret.
sint prailaturam quam promiserunt Matbematici, ctiam
lethali morbo icli, ad morlcm sc uon parant : quare im-
parati ct impruvidi moriuntur, qux sanc aperla est dia-
boli fraus, qui pcr divioatioues basce animabus ipsorum
insidialur, et quasi lupus inbiat, ut eas capiat et rapiat.
E.^pergiscimini Pra;lati. Filii huminum, ut quid diligitit
vanilutctn , cl quxrilis mendacium ? imo spepe intpritura
uon tantum curporis, sed et animse. Id sapicbat Alfonsus
Aragonum rex vere sapieus, qui in omnes munificus, so-
los aslrologos ab aula sua arcebat. Rogalus est : Cur ?
rcsp. secretorum eius conscius : Sidera slullos regunt iut-
pellunlque, sapienies vero aslris imperanl. Stultos ergo
principes honorare astrologos consequens est, non sapien,-
tes, inter quos nomen suum Alfonsus oblinel: ika i£aeas
Silvius lib, 4. de rcbus Alfoosi cap. 3.
Idem censit Franc. Sfortia, qui Insubrium sibi suisque
paravit imperium , qui semper astrologi omnes vel odio
fuere, vel contemptui, tantum abest ut eos iu bellis re-
lib. 3. Demonstr. cap. 8. Porro Ephesii niagicis artibus
erant dediti, teste S. Hieron. praefat. in epist. ad Ephes.
Unde Apoilouius Tyana>us Ephesi publice magicae arlis
Judum aperuit, et ab Ephesiis slatua donatus inter divos
relatus est, teste Pbilostrato lib. 4. in Vita eiusdem, qui
et lib. 5. addit id contigisse primis Neronis annis, quan-
do Paulus Epbesi agebat , cui proinde acre contra eum
certamen fuisse non est dubium. Hinc et proverbialiter
Ephesia grammata, vel notx, vocantur signa magica, ad
obtinendam victoriam.et depellenda pericula, teste Suida ;
quin et ad expellendos daemones, leste Plularcho in Sym-
pos. lib. 7. quaest. 3. Has enim not», ait Eustathius iu
Odyss. ij) erant verba obscura inlar aenigmalum, quae ia
pelliculis consutilibus gestabanlur inscripta in pedibus,
zona et corona Oianae. Magiae studiosissimus fuit luiia-
iius Apostata, qui per eam imperium, vitam et auimam
perdidit. Valcrianus quoque Imp. a mago seductus, ex a-
Idem iudicium fuit loannis Pici comitis Mirandulae, ut
videre esl lib. 2. quem scripsil contra Astrol. c. 2. Sane
astrologi reip. sunt perniciosi, et turbant principum regi-
men, dum brcvi eos morituros, et alios quibus adulantur,
eis successuros praedicunt et venditant. Quis enim amet,
obediat, colat principem brevi moriturum? et non potius
captetgraliam alterius,quasi solis oovi moxorituri?Quo-
circa Vitellius Imper. aslrologos hosce morte mulctabat.
Audi Sveton. in eo cap. 14. Nullis infensior quam divi-
naculis et mathematicis : ut quisque deferretur ,inauditum
capite puniebat.
COMTULERtNT LIBR08 , ET COMBCSSERUaT. ) Vt vitent
ignibus ignes,&\l h.Ta.\.QV. Idem magicis libris fecit magus
ille conversus a S. Augustino, dc quo ipse iu Psalm. 61.
sub finera sic scribit : Perierat iste, nunc qusssitus inven-
ius adductus est : portat secutn codices incendendos , per
guos fuerat incendendus ; ut illis in ignem missis, ipse in
inico Cbristianorum factus eorum hostis et persecutor, a rrefrigerium transeat. Sic libros Mathematicorum combu-
Sapore Persarum rege captus, et caveae ferreae inclusus,
orbi ludibrio fuit, aeque ac Baiazetes Turcarum Imperat.
Tamberlano.
Secundo , Mariana censet per curiosa hic accipi libros
et opiGces alchymiae, id est permutandi metalla, v. g. ex
jere conficiendi aurum, ex stanno argeutum. Huius e-
iiim artifices, ut ait Suidas in voce x^^psta, Diocletiauus
in jEgypto comburi iussit, ne ditati abuterentur pecunia.
Optandum esset, ut Magistratus hanc artem eliminarenl :
nihil enim cst aliud quam perditio pecuniae et temporis,
et saepe impostura.
Tertio, alii per curiosa accipiunt astrologiam, et astro-
logos iudiciarios et genethliacos, qui ex horoscopo dieque
uatali, constellatione et astris, divinant ea, qux cuique
in vita et morte sunt eventura ; in quara invehitur S. Au-
gust. lib. 1. de Doct. Christiana cap. 21. 22. 23. et pas-
sim alii Patres. Quocirca Aquila Ponticus, celebris S. Scri-
ptur. interprcs ab Ecclesia est eiectus, quod geniturarum
rendos in oculis Episcoporum sanxit Honorius Iraper. et
Tbeodosius, lib. Mathemat. c. de Episc. aud. Alulto ma-
gis cremandi sunt libri haereticorum, utpote nocentiores,
uli sanxerunt iidem aliique Imp. lib. ult. deHwret. Cod.
Theodos. Idera sanxeruut Canones et Concilia, praesertim
Trident. Vide Bellarm. lib. 3. de laicis cap 20.
Inteneru.nt pecumau denabiorum quikquaginta
HiLLiUM. ) Grajca et Syrus, invenerunt argenti quinque
jngriades, hoc est quiquagies mille nummum. Budaeus lib.
5. de Asse, et alii ex eo censent hoc prctium fuisse quin-
que miiliura aureorum. Sic llomae quinque raillia aurco-
rura valeut quinquaginta millia luliorum, seu regalium
Hispan. Aureus enim contiaet decem lulios : quinquies
autem decem faciuat quinquaginta. Porro denarius pen-
debat drachmam, valebatque unum lulium, sive regalem
Hispan. uti dixi in Gae Pentateuchi. Discant hic Christia-
ni, libros magicos, haereticos, spurcos comburere, quan-
tovis pretio «stinieutur, etiamsi auro appendantur: quia
inspectionibus et nativitatum horoscopis vacaret, ait E- Unoxa quam inferunt nullo auro pensari potesl. Quocirca
pipban. lib. de Ponderibus et mens. imo Auguslus Caesar
Mathemalicos hosce urbe expulit, ait Dio lib. 49. Rur-
sum anno 12. Claudii Imp. Cbristi 54. factum est Romae
senatusconsultum de pelleodis Italia .Matheniatici.s, occa-
sione ( ut videtur ) lunii Scriboniani, qui finem Claudii per
Chaldxos scrutatus esset. Getms hominum, ait Tacitus I.
17. potcntibus infidum, sperantibus fallax, quod in civi-
tate nostra velabitur semper, et retinebilur. Verus fuit va-
tes. Nam,ut aitBaion. humana curiositasmente pruriens,
ac novitatis avida hoc agit et satagit, ut quos Imperato-
res et principes s»pius exagitarunt , revoceatur et reua-
scaatur. Saae paucis aanis quibus Romaj fui, vidi plures
viros raaguos ab astrologis deceptos.dum huic vitam lon-
giorein, illi cardinalatum, alteri papatura pra;dicunt et
promittunt, quos omnes vana spe et raendacio delusos
fuisse cventus docuit, magao eorum pcriculo ct damno.
Paulus et Aposloli magorum, aeque ac idolorum respoosa
sustulerunt, vel sliterunt. Huc facit quod scribit Plinius
lib. 3. c. 2. Neronem a magis tolo orbe conquisitis, nul-
luru responsum extorquere potuisse. Unde et Plutarcbus
librum scripsit de Oraculoruni defectu. Vide S. August.
lib. de Divinat. daeraon. cap. 6.
Proposuit Paulus in SPiniTt;.) lostinctus Spiritusaa-vers.ai.
cto: ita Lyran. Vatabl. Caiet. Dionys. et alii. Syrus vero
vertit, proposuit iti menie sua.
Tkansita Macedonia et Achaia.) Transivit hac Pau-
lus, tum ut Ecclesias ibidem a se fuodatas visitaret et cou-
firmaret, tum ut colligeret eleeraosynas pro pauperibus
lerosolyraitanis, ut patet 2. Cor. 8. el 9.
Ire Ierosoltiiam. ) Tum ut eleeraosynas iam dictas
Sanctis deferret, tum pielatis ergo, ob loci reverentiaro,
ait Dionys. sancturumque locoruni et primitivae Ecclesije,
CoT.menlarfa in Acla Apo«!oloriim. Cap. \[X.
243
praeserlim S. lacobi, Tisitalionem. Amplius enim in liac ^ Poclis Toealur lucifero, clara, succiocta, armala, noctur-
Miet
Dkdx
vila Don erat illa visurus.
Opobtet ve et Komam viDEBB.j Quia Dei insliiietu,
ail Chrvs. Paulus agebatur Komam, ut Komariaui Ecck'-
siam cum S. P<lro m malriteni et caput ca;terarum en-
geret, ac contra SifDonem .Ma>jum et Neronem , primain
perseculionem in Cliristinnos adornnnti-m, dcfertarct.
,^ lIlTTEflS AITEM M MaCEDONIAM , ClC. TlMOTH^El M
BT EbaSTLM ) Ll viam sitd secuturo pararcnt, el simul
oollectam cleemosynnrum pro lerosolymitis facerent, iit
patct 1. Cor. 4. 17. Erastus hic vocatur arcanus, id esl,
quajstor civilolis, scilicet Corinthi, Kom. 23. postea erea-
tus fuit Phihppensis Episcopus , ibique mnrijrio corona-
tus, Snnelis adscriptus |cj>^itur in Martyrol. die IG. lulji.
Ipse behatisit ad TEMPis IN .\siA. j Piita tphesi.
ItBBATio. j layx/ji;, id est, tumullus pluriinus, oit ^y-
rus. Lnde eius gravitaleni uxplicons Puulus 2. Cor. 1. 8.
Supra modum, ait, ijravuli suinus, supra virlutcm, itu ul
Isederet nos etiani rivere. A//licl'ones enim , ait Chrysost.
abstrahunl nos ab a/fectione erija prxsentem mundum. /-
iaque slatim morlein pelimus, et non sumus amalores cor-
poris , qux sane maxima, philosophiie purs est. .\dditque
inulta comnioda tribulationls, ac tandem concludit: Ma-
ijnum bonum cst u//ltctio: noster pxduijofjas est a//lictto.
De via Domi.1I. ) Uc instituto Christi et Christiaiiismi.
DEMBTBas.] Erat hic cxterorum aurilobrorum caput
'et prmccps , oc forte a Magistratu obiinuerat, ut ueino
pra;ter se et suos, posset ciidere iedes Dionie.
Abgbmtabics. ) Ap/vooxoTTo,-, id est, cudeiis argentum :
ila Syrus; puta faber argeiitarius , oit Votabl. qui ounc
vocatur ourifober vel aurifex. (Jui enim cuduot aurum,
cudunt et argentum. Est euim a^yj&oxorD; ob elaburaodo
orgcnto dictus, nisi mavis a xcrTw^id est, incido, deduce-
re: unde et monetaiii (jrdeci vocoDt xofiua.
Facib!«S jsdes abgenteas. ) (JuxDom hx? Primo, oli-
qui ceuseiil fuisse vula et uuulheiiiata,qux ollcrebaol Dia-
rne ob depulsum periculum, velaceeptum bcnelieium. be
na, omnivago, verecundo, integra, virginea, aeria. Vel,
ut Pliniiis , quod oculis pra;sit et luci , sive a luco quem
Koma? in Exqniliis habebat. Plures.inquit Cicero.fuerunt
Diana; , sed illa noininatlssima, quae eodcm partu cum .\-
polline, ex love et Latona nato esl. tixc ob vir^initatis a-
ii.orem fcrtur hominum consortia fugisse; et ul libidinis
tcntationcs evaderet, vcnando sylvas et montes iocolebat,
paucarum virginum comilatu contenta. Arcum ferebat et
pharetram, succincta semper incedens, et colhurno indu-
ta : qua de causa sylvarum et nemorum dca credebatur.
Cicero Act. 6. in Verrem : Fuit, ait, apud Seyestanos ex
lere simulacrum Dianx , tum summa alqw antiquissima
relifjionc prxdilum, tum singulari opera artificioque perfe-
ctum. Et niowErat admodum amptum et excelsum signum
cum stola. Verumtamen inerat in ilta magnitudine xtas at-
que habitus virginalis: sagiKx pendebant ab humero. sini-
.^lra manu retinebat arcum. dexlra ardentem facem prx-
ferebat. Porro Diana Ephesiorum erat TrvjuaTJo;, id est
hmultimammia, oit S. Hieron. pra?fat. in epist. ad Ephe-
sios: ul ex ipsa e/pgie mentirenlur , omnium cam beslia-
rum et vivenlium etse nuthcrm.
Falsaergoet mendax fuit (jcnliliiim Dinna: vera et ve- j;,,,,
rax Chrislianorum Diana , est B. Virgn Maria, virgineis ".hrutia-
siipata choris, qiia; in montnna abiit, ul Baptislom eremi- ^'oruaiB.
colam consecrarel. Hacc eniin esl ajlerni Patris fllia^qua; "^"^
luceiii mundi peperit, ideoque maris slella in nocte huius
sa;culicunctisridelibuspra?fulgens,monstratiterinca;luin.
Eademest multimaminia.qiiia nova Eva mater viventium,
lac suae gratise et consolationls omnibus se invocantibus
impertit. Ipso esl enim mulier amicta sole, ct luna sub pc-
dibus eius , el in cupite cius corona siellarum duodecim.
Apocal. 12. 1. tjuod eiiim in mundo est sol, el luno sive
Diana, hoc in Ecclesia est Christus et Maria. Unde B. Vir»
go hoc ipso anno, vel proxime sequenti, quo Diaua; cul-
tus et templum a Poulo everti coepit, terras relinquens in
caelum abiil, ut iuferiiis ostendam. Diana o Gra;cis dicta 3
ctindo, ohi ccnsciit cum Clirys. fuisse orcos, si\e thecos, r est apTsai; , quasi «iooToar;, quod luna acrem , vel potius
in quibiis gestobontur omuleta, puta signa Dinna;, sive
littera; Ephesia;, quos conlrn febres, morbos, periculo, aut
|iro felici sorte et furtuna , ruilaces saccrdutes Diana; da-
bont odvcoloutibus. Aut polius, utBaron. hu; a;des eront
ipsae argcnteo; stalua; Dioiiu;, cum suis xdiculis seu lucu-
lamcntis. Tertio,et optiiiie, lia; a;des eranl imugines, sive
simulacra templi Diuiia;. Ila enim eius templum venera-
bantur, ut illud iu iinugiiiibus ellingereot, eiusqiie simi-
litudinem in slatuis,piita in a^liculis argeuteis conllarent,
quibus eirigicm,sivc statunin Diana: impunebanl; eas de-
inde vel uirerebont Dinna; in teinplo , vel ad cullum , out
in pilcis et vcstibus uppcitsas gcstabaul , sicut nostri pc-
regrini gestont imugines B. N'irginis Lanrctouu;, out cerle
domi iu lororiis et urotoriis ens repooebaot, pra;serlim si
■olida; esscnt, non planse et in lamioa. Id ito essc potet
ei eo, qiiod eos Lueos tira;ce vocet vaou;, id cst, templa,
et Pulybius vaioia , id est, parva teinpla , templula. puto
dclubra et a;diculas efligic templi, in quibus repuucbaulur
statuas Diaiia!.
Ditn» lut DlANA') Deo ita dicta <x-rt toj oto;, quasi luviono, quia
laoj. lovis lilla cx Lalonn. Diana cst luna, sic oppellutu, quod
quosi dieni noctu luccndo elliciot, oitCicero lib. 2. de iNo-
tura deoruin ; sicut luna dicta est quasi lucens una, quod
noclu sola luceat: undc et noctiluca vocntn cst. (Jiiore
Mocrobius: Diana, oit, dicta est qiinsi Innn, nddiio liite-
ra D. Tcteres eniin lunam vocobonl lonom, oit \'arru lib.
de ro rustico. Hinc et Horotius:
I\'ec par aut eadcm norturn.v forma Dianx,
lUte crescentem facc i\ortilucam.
Alii tanien Dianam dictom ])ulant quusi devionom , qiiia
veoontco pcr sylvos dcviorc solcnt: undc ipso hubito cst
Tiaram dux ct deo. Endem dicla est Lucina ct /urio, ait
Cicero; luno , a iuvnndo; l.ucinn, qund pnrtiim in luccm
prodot: qiiam proinde in porlu Invocont. l'ndc \'irgil. Ca-
ila fave Lucma , tuus iam regnat ApoUo. llinc Diona a
BBtherem incedendo secet, oit Mocrobius. Sccavit hoc tem-
pore cselos omnes penctrando, et super omnes angelo-
rum choros exoltola est B. Virgo. Plato vero in Crotylo:
Diano, oit, dicitur apT-t/i; oia to ap-SJi;, xat Tov zoTao/ ,
oia T/,v Tr,; !rap3-(;vi«; £rijjpiiav, id csl, proptcr iniegrilatem
ct modesliam, propler virginiiatis desiderium: vel quosi
apiTn: :i7',ipa, id est, virtulis inspcclrix el conscia: vel, ut
Strabo lib. 14. aro tou aoxvxsx; rroutv, id e.si, quod integros
etpcrfeclos rfjlciat. Quse omnia non Dioua; (jcutilium, sed
Christiannrum Virgini, inquom Deipora3 conveniunl, iiti
et illud qtiod de Dianx templo olim Koma; in Aventino
monte .'edificato, nunc vero Deo in S. Sabina; honorein
dedicalo, scribil Sextiis Pompeius : Servonim. inquit, dies
feslus cxistimalus Idibus A ugusli, quod eo die Servius Tul-
lius nalus e serva, xdem Dianx dicaverit in Avenlino, cu-
ius tutche sunt cervi.a qiiorum celeritate fwjitivos vocant
ccrvos. Ha;c cst ergo Opis nostra ( sic enim diclo esl Dio-
no ob opitulnndo) cui competit illud Virgilii : Opis ad a»-
^ thcrcum pcnnis auferlur Objmpum. Denique reges et prin-
cipcs thesouros suos in lcmplo Diona; dcponcbont, quos
ncmo, ne hostis quidem urbem diripicns, tangere aude-
bat. lla virlutis el salutis lida cuslos est Deiporo ; ito ut
impossibile sit pcrire cum , qui se suoque ei sedulo com-
mendat , uti ducet rommunis umnium expcrientio, oc S-
Bern. hom. 4. super Mtssus rst : Kx orc tuo [o .Morio, in-
quii ) , pendet con.^olalio miscrorum, rcdemptio caplivorum.
libcratio damnalorum , salus dcnique universorum fHiorum
Adum, lotius grneris tui. Idem olibi sporsim: Muria. ait,
est viola humililalis. liliuin castilaiis, rosacharitatis. Ma-
rix ncc facullas . ncc volunias dandi dona hominibus de-
e.w polcst. Marix pictati non defuil fidcs . voci gravitas,
cfficacia voto. lUarix commendarc mcmenio quidquid Deo
o/fcrre paras. Maria dccusparadisi, gaudium c:eli. Maria
grcmium virgineum. Marix virginitas maior r/uam angc'
iicii puritas. Manain cogitans, non erras. Slariam rogans,
244
Coramentarla in Acta Apostolorum. Cap. XIX.
non desperas. Per Mariam cxlttm repktum est, el infer- ^ Paulo autbm volentb.) Extollit S. Chrys. hom. 7. de ^r^,, -f,
nusevacualus. In Maria Deusposuil solem et lunam, Chri
stum et Ecclesiam.Jn Maria angcli Ixtiliam, iu.iti graliam,
peccatores veniam invcnerunt in xternum. In Maria, per
Mariam, de Maria benigna manus omnipolentis quidquid
creaverat , recreavit : sine Maria nihil refcctum est , sicut
sine Deo nihil faclum: per Marix manus transiit, quod
Deus nos habcre voluil.
Dinnre lam qijod ad Epliesiiiiitn Dianoe lcmplum altiDet, crat
icmpluni, j]] j ^^ aup;uslum et rnafrniricum, ul iiiler septem orbis
raculiim.miracula numeraretiii-. Audi IMinium lib. 3o. c. 14. Ma-
gnificcntix vera admiralio extat lewplum Dianx Ephesix,
ducenlis [ alibi habet quadringentis ] viginti annis factujn
a tota Asia. In soLo id palustri fecere, ne terrx motus sen-
tiret , aut hiatus timercl. liursum ne in lubrico atque in-
slabili fundamenla tanlx molis locarentur ,calcaUs ea sub-
stravere carbonibus, dein velleribus lanx. Vniverso templo
longiludo ed ccccxxv. pedum , latitudo ccxx. columnx
cxxvii. a singulis regibus factx,sexaginla pedum altitudi-
laudibus S. Pauli, eius animi magnitudinem, quod quse- Pauliaa-
silns ad necem in populi furentis lurbani ingredi Toluerit.^l-^cia.
eam vel sedaturus, vel pro Christo occubilurus. Hoc enim,
ait, dccebat duccm fidelium, ut audacia cxteris prisirel,
ac reipsa oslenderet Christianis non esse timendam , sed
anibiendam mortem proChristo. Sic in bellls dux animo-
sus animal lotiim cxercitum , timidiis inlimidat. Unde il-
liid : Forlior est excrcilus cervorum duce leone, quam leo-
nttm duce ccrvo. Paulus enim , ait Chrys. inprxdicandi
ardore ipso igne vehemenlior . plurimam inseflammam ipse
succendit : non pcricula timuil, non irrisiones erubuit, sed
alios accipiens oculos, ulique charilatis, aliamque mentem,
multo cum impelu instar torrentis irrupit, omnia pariler
ludxorum trahens alque convolvens , etc. et quasi semper
satisfaceret Deo pro tempore iam peraclo, sic lucra spiri-
tualia undique colligebat , in locum , qui esset belli pars
maxima, et laborum periculorumque ptena. fidenter insi-
liens. Hoc vero mirabile , quod, cum esset lam audax , et
ne, ex iis xxxvi. cxlatx. Et mox: Cxlera eius operis orna- D quasi ad pugnam semper accinctus , et ignem qucmdam
menla plurium librorum instar oblinent. Eo die quo natus
est Alexander Mognus, templum hoc Dianse incenditHe-
ratostratus, ut ex hoc suo facinore uomen suum ad omneg
posteros transmitteret.Unde nomen eius exomnibus libris
deleverunt, sod tamen mansit illud superstes. Ex hoc in-
cendio coniectarunt augures, illo die natum esse, qui exi-
tiuni afferret Asiae. Tundem Gothi sub Galieno Imp. inva-
dentes Asiam , hoc templuni plane spoliarunt et concre-
iuarunt, ait Capitolinus ia Vita Galieni.
Quos ( artifices aedicularuin Dianae ) convocans, et
EOS Qll HUIUSMODI EBANT OPIFICES. ) \hpi ra Toiaura tp-
7«T«;, id est, et eos qui circa eadem operabanlur, Preeter
enim ipsos artifices, erant alii opifices eorum adrainistri.
Alii enim argentum in lamina deducebant, alii liquabant,
alii purgabant, alii poliebant, alii pingebant, alii inscri-
bebant, alii exornabant. Pagn. et Vatabl. vertunt, et eos
qui si)nilium rerum erant opifices , quasi omnes omnino
bclli coyispirans, ita rursum placabilem se prxbebat magi-
slris , ul nunquam in tanto alacrilatis impetu offenderit.
Unde et suis dissuadeutibus ingressum in theatrum, illico
acquievit. Sic et S. Greg. 31. Moral. c. 14. vel 23. Pau-
lum comparat equo generoso, qui in praelio exultat. Inlue-
ri, ait, licet illum sessoris sui calcaribus excitatum conlra
armatos hostes, quantus Paulum fervor accenderet . quan-
do eum Ephesi ad irrumpendas theatri turbas zeli flamma
rapiebat.
Alii autbh aliud clamabast.) Videtur esse aposio-y^5. 32^
pesis, et aliquid esse supplendum , quod explicat Syrus,
dum vertit, Turbx autem qux erant in theatro, valde tu-
multuabantur, et alii aliud clamabanl. Nam ut sequilur:
Erat Ecclcsia, id est populi ccetus et turba confusa, uti fit
in seditione et tumultu, dum unus boc vult et clamat, a-
lius aliud.
De tubba autem detraxerunt Alexandrum.) Hicver6.33.
aurifabros, sculptores, statuarios, etc. Demetrius convo- Q Alexander videturfuisse Iudaeus,perituseteIoquens,Pau
carit ut maiorem cieret tumultum.
De hoc artificio est nobis acquisitio. ) Tigurin.
Ex hoc opificio nobis est quxstus. Graece enira est eutvojskz,
id est, lucrum, quxstus.
Vers.27. ^O" SOLUU AUTEM H^C PERICLITABITUR NOBIS PARS
( haic sors nostra, hoc opificium nostrum, hic quaestus no-
ster ) iN bedargutionem venire.) Puta in reprobatio-
nein et coutemptum , ut redarguta et confutata a Paulo
quasi vaua et superstitiosa ab omnibus negligatur.repro-
betur et conlemnatur; itaquead paupertatem redigamur
et fame moriamur.AIiqui vertunt, periclitamur hac parte.
MAGN.E DiaNjE. ) Gentiles magnos deos numerabant
duodocim, sex mares, totideui foeminas, quos Ennius hoc
disticho compleetitur:
Juno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars,
Mercurius, lovis, ISeptunus, Vulcanus, Apollo.
Caeteri dii erant minorum gentium.
Destrui incipiet maiestas eius.) Legit Interpres y.£K-
Izi-j (Ji. Sic et Pagnin. Vatabl. et alii. Nonnulli tamen le- L)
gunt fiotWiOj ^i, idest, magisvero, q.d. Non tam angit nos
perditio lucri, quam Dianaj honor et cultus : acerbissimum
euim nobis erit, et omnibus esse debel, si maiestas eius
apud vulgus depereat.
Vers.29. CoNFUSiONE.) Perturbatione, tumultu.
Et impetum fecerunt. ) iijofir.aa-j , id est, impelu uno
concurrerunt in Ihealrum, in illud rapientes Gaium et A-
ristarchum , ut illos, aliosque Christianos ibidem reos et
sacrilegos publice proclamarent et mactarent: ita Aralor,
Beda , Hugo et alii. Gaius hic fuit Macedo , alius a Gaio
Derbeo, de quo cap. seq. v. 4. Aristarchum Paulus vocat
coucaptivum suum Coloss. 3. 10. Adscriptus est Sanclis
die 4. Aug. ubi sic legimus: Thessalonicx S. Aristarchi,
qui fuit individuus comes Pauli , et ab eo Thessalonicen-
sium Episcopus ordinatus, post longos agones sub Nerone
coronatus quievii.
lo tamen ainicitia coniunctus , quem ludaei protraxerunt
in locum aptum ad perorandum pro communi causa. Nam
Ephesios pro Diana certantes non tantum in Chrislianos,
sed el ludaeos, Dianae hostes, fuisse commotos et concita-
tos patet ex sequentibus v. 34. Unde Syrus vertit, plebs
autem ludxorum qui illic erant, statuerunt ex seipsis vi-
rum ludxum , cui nomen erat Alexander. Nam pro detra-
xerunt, Graece est TrpocSi&as-av, id est, prius instruxerunt,
uti vertit Vatabl.Sic instruimus advocatum, vel patronum
causam nostram acturum: unde quidam putant nostrum
Interpretem legisse TrpoeSiao-av^id GS\.,protruserunt.\er\im
etiam TrpoSieaijiTOat, dicitur, qui cogitur prodire et protru-
dilur. Alexandrum hunc putat Baron. Hugo et alii con-
versum fuisse ad Christum , sed apostatasse, esseque il-
lum, quera Paulus cum Hymenaeo ob blasphemiam tradi-
dit Satanae, 1. Tiraoth. 1. 20. Verum alii, ut Caietan. et
Arias, censent fuisse diversum.
Alexander auteu manu silentio POSTULATO. ) Ka-
rao-EiTac t<]v yjipot., id est, agitans manttm.mota manu. Ila
Persius : Et calidx fecisse silentia turbx, Maiestale manus.
Et cum sedasset SCRIBA TURBAS. ) Scriba hic fuit Se-vers.5Jfc
cretarius civitatis, vel consiliarius raagistratus, eiusque
quasi os et sensus, quales in Belgio sunt et vocantur Pen-
sionarii. Unde Graece vocatur 7pau.ua-su;, id est, legis do-
ctor, qui iura civitatis callet et tuetur, ac in iis magistra-
tura inforraat et dirigit. Syrus vertit, princeps civitatis,
quasi fuerit Cancellarius.
Putant aliqui scribam hunc fuisse Alexandrum ludaeum :
ita Baron. Verius alii censent alium fuisse, eumque Gen-
tilem : nam Lucas videtur eos distinguere. Alexandro e-
niin,utpoteIudaeo, occlaraarunt turbaeGentilium per duas
horas. Ut ergo eas sedaret, successit scriba Gentilis, qui
laudans Dianara ( quod non fecisset ludaeus ) eas compes-
cuit. Unde Chrys. vocat eum infidelem. Sane vir fuit po-
lilicus et prudens, qui statim turbas composuit, qualisfuit
Comtnenfaria in Acta Apostolorum. Cap. XIX.
24c
Demoslhcnes, quem mirabantur Alhenx Torrentem,etple- J^ex Epiphauio ba;resi 30. per Ecclesiam acripK Synago-
ni moderaniem frxna theatri, ait luvea. sat. 10. gam ludaeorum, q. d. Si quid ludaicae quffstionis habelit
CiLTBiCBM B93B. ) Svrus , xdituam esse: Uraece vedzo- circa ludaeos et legcm Mosaieam, qualis videtur esse haec
f,j . id est , templi ornatricem et administram. Sicut S. quam Paulo ludaeo inlcDlalis, adile svnagofjam ludaeo-
Pauliiius oplabat esse custos et icdituus lempli S. Felicis, rum, ibi ea optinie decidetur. Iud«i enim Ephesi babilau-
qucm proinde cclebravil decem hymnis nataliliis. tes, eiusdem civitalis municipes crant, ac proinde privi-
lovisQiB pnoLis.) Graece x«i tov ocottjto^;, id est, a love legii% rivium potiebantur, et Ephesii dicebantur, leste lo-
demissi vel delapsi . scilicet «-/a).a«To,- , id est, simulacri sepho lib. 2. conlra .\ppioncm. Verum sic scriba hic ma^
diiim
quod ?
Dianac: ila Syriis, Cbrysost. Pagnin. Valabl. et alii. Fin-
gebanl eniin Dianx simulacrum non ab honiine ('fnctiim,
sed caelo delapsun), idque vuigo creditum fuisse docct Sui-
das iii Toce ofj-t-:'.;. Ita mendacio aucta esl superslitio.
Sic Pailadinm Troinnum, et Ancilc Uomanum c-clo iapsa
Cnxerunt Noslcr legit th,- otorjTOJ,-, id cst, a loi-e profe-
ctx , vcl (lcfccndcntis Dianae. Hoinerus enim reges vocat
otoriT!'.-, qudsi a lovc profeclos et ortos. Forle eliain lcgit
oto-/.'vov;, id e«l, a love gcnit.v.
Nbqub blaspueiia;<tes dbaii vestbam ) Menlitiir of-
gis irrilassel furenlem populuin : ille enim oderat Iiidaeos,
quasi Dianoe suae hostes. Pi ior crgo scnsus est planior.
Nam et pebiclitamlb AEGii SEDiTio:«is. ) Perccliity .(,
eos iiietu Imperaloris et proconsulis. qui in auclores hii- " *
ius tumultuarii concursus et seditionis sit inquisiturus.de
iisque poenas sumpturus.
CtM ifLLLUS obsoxius sit. ) .\iTto,-, id esl rcus. q. d.
Cuin nemo sit in culpa, ciim nullus sit turbator, reip.
proditor, seditiosus, ob quem hic concursus sit facius, ut
propterea ciiin excusare possimus.eiusque rationem red-
ficiose ad sedandum populum, ait Clirys. Paulus euim do- „ derc proconsuli. Enormoenim criinen dcbctesse, ob qiiod
l fjctum; u totus populus concurrat et insurgat. Secundo, atTto;, oon
cebot cam non cssc deam , sed idolum inane e
quod apud Epbcsios crat insignis blasphcmia. Nolat la
meii insigneni Pauli modestiam, qui conviciis et maledi-
ctis Dianam non proscideril, scd nudam eius verilalem
dixerit et dctcxerit. Idcm faciebant ludi-ei, putantes illud
prsceplum esse Exod. 22. v. 28. Diis non detrahcs ; licet
alius ciiis loci sit scnsus, ul ibi dixi. Undc losephus lib. 2.
contra Appionem: ?iosler tnos, ait, esl propria custodire,
non aliena accusare, el ut ncque ridcre ncquc blasphemare
debeamus eos, qui apud alios putantur dii , apcrte nobis
legislalor interdidil. Huc facil illud S. Aug. monitum in
Evangelium sccundum Malth. scr. 6. Prius idola in cor-
dibus hominum, dcinde in idolis cl tcmplis esse confrin
ad hoininem, sed ad rem causamque referri potest, q. d.
Cum nulla sit causa pcr quam excusare possimus hunc
popiili concursum: ita Gagneius, iuxta illud Eustalh. 0-
dyss. a atTio; o-/o«y«; aiTi-/ K^iUcj-otyro : Est reus ascribetu
criminn Caliimacho.
DiMisiT EccLESiAU. ) Coetum populi. Nola. .Mulla et
Tnngnahic etalibi omitlit Lucas. Naintantum itineraPau-
li, et capita rcrum in iis gcstarum summatim pcrcenset.
Sic cap. 9. omittit profcctioncm Poiili recens conversi in
Arabiam, reditum in Damascum, post annos tres, acces-
sum lerosolymam, rcprehcnsionem Petri, quae tamen re-
ceDset PaulusGalat. 1. et 2. Sic 1. Cor. 11. 2i. ait Pau-
Verj. 39,
Con»eii-
lu« fll-
reu4i'^
qui?
St-sp.
I.
il.
III.
genda. Ex hisce verbis colligitur, scribam hunc Paulo fa- lus, .4 lud.ris quinquies quadragenas una m//»«« accepi,
vissc, ciqiie fuissc amicum, vcl bcnovolum. de qiiibus Lucas ne verbuin quidem. Ctimque Paulus ter
CoMVENTiS PORENSES AGUNTUB. ) Graccc a-/opatot ab sc caesuin virgis dicat, dc unica tnntum nagcllationc facta
a-/o,o«, sicut forenses a foro. Qiiiiiam hi? Primo, Syrus Philippis, idem meminil c. IG. De teriio naiifragio item,
verlit. artifices sunt, quasi hi convcntus fuerint arlificum, quo Paulus ait se noctc et die in profundo maris fuisse,
in quibus a Decanis ciusdcm arlis qucestiones et liles de- (^nil habet Lucas: nam naufragium qnod cnp. 27. recen-
cidcrcntur, ul passim in Germania fieri videmus, q. d. Lis set, contigit post scriplam epi?lolam ad Corinlhios. Sic de
IV.
haec pertinet ad collegiiim aurifabrorum: ibi dccidatur.
Secundo, (JEcumcn. forcnses intcrpretatur vulgares et
plebeios iudices, qiii plebcioruin causas dccidcbaut, sicut
divitiim proconsuli.'9.
Terlio, forcnses vocantur, qiii in pnblico loco ct couscs-
8U, pula in foro, fiunt. Sicul vulgo causas forcnses voca-
mus civilcs. Apud Romanos eniin, aliosquc iudicia publica
exercebantur in foro, tcsle Ciceroue, Quintil. libr. 3. ct
aliis. Unde forcnsis opi>onitur domcstico, quasi publicurn
privato. Et scimus Ciceroncm causas suorum egisse in
Ibro, non rerum venalium , scd causarum, quae ia publico
loco, velut siio foro tractabantur.
Quarlo, Baron. e.v Dionysio Halicarn. lib. 4. convenfus
forenses censct fuisse eos, qiiibus slatis per annum diebus
populus convcniebat ad sacra ct ludos Diano} : ubi dcindc
pracsto eranl iudiccs, qiii lites decidcrcnt et coinponcrent.
.\ut potiiis, inquit, npud Lunam convcntus forcnses illi e
calhedra Petri Antiochcna, Uoinana, aliisqiie eius geslis
altum silentium est apud Lucam. Pari modo hic Ephesi PuRna
omisit pugnam Pauli cum bestiis, de qiia Pauliis 1. Cor. Pauii
15. 32. ait: Si secundum homincm (id est, humana au-j^^j""^^,
dacia,contenlione ctrobore.sivc quantiim homini est pos- i.
sibile) ad bestias jntgnavi Ephesi, quid mihi prodest, iiSement.
morlui non rcsurgunt? Nam quod Theoph. OEcum. An-
selm. ct cx eis alii rcccntiorcs (qiiorum unus alium, quasi
ovisovcm scquitur) hanc pugnam mcinphoricc accipiunt
pro contciilione, quam Paulus habuit cum Dcmetrio et ar-
gentariis, qiios ob sccvitiam et fiirorcm, atque ob carna-
lcm et beslialem vitam (qua carni doditi itn vivcbant. ac
si non cssct rcsurrcclio ct allcrn vita in calis^ vocet be-
stias, certum csl eos errarc. Nnm cpislola nd Corinlh. in ;.
qiia pugnao huius mominit, scripta cst Ephesi, ut patct ei
eo qiiod ait 1. Cor. 10. 8. Permancbo autcm Ephcsi usquc
ad Pcntceosten. Rtirsum scripta cst ante contentioncm
rant, cum proconsul in qiiibusdam provinciao civitatibus, l^ curn Demelrio : post cam cniin slatim Ephcso discessit,
qii.T sibi ad hoc peragendiim commodiores vidcbantur,
ccrtis dicbus consislcns, per se vcl legatos causas compro-
vincioliuin rognosccns, iiidicia cxerccbat, et pcr sentcn-
tiam dcnnicbat. Meminit horum Ciccro lib. 3. cpist. 6. ct
8. et losepl\ 11. Antiq. c. 10. Sic in Hungaria, aliisquc
regnis , lites et caiiso) grnviorcs dilYerunlur usque ad co-
niitia rcgni, in quibus a rcgni proccribus dcciduntur. Tcr-
tius sensiis ca;tfris plnnior vitJctur et communior.
. Sl QUID AUTEM ALTBBIUS BBI QU.ERITI9. ) Gravioris,
ad boniiin ct i|iiiclcm piiblirnm speclnntis.
In legitima Kcclesia , in ctctii ct comitiis provinria»,
vpI popiili , Ii>gitimc n lege , vel magislrato indictis, ro-
TBBIT ABSOLVi. ) Id cst, diiliniri, vcl tronsigi ct componi.
Ixgitimaui oppouit tumultiiariaj , qiiam hic ipsi per scdi-
tiouem ronnaronl: ita (iogneius, \atnbliis ct olii. .\ddit
Chrysosl. hos coctus tcr iu mcnse lieri solitos. Baron. vcro
ut pnlct cap. 20. \. itn Raron. ct alii pnssim. Quocirca
iionnulli, ut Arias, ccnscnt hnnc piignam Paiili cum bc-
stiis, fiiisse concertalionem qiinm habiiit cuin ludaeis, et
filiis Sceva» cxorcistis, vcrs. 0. cl 13. \'erum id minus est
probabilc. Exorcislis enim fuit concertalio cum diabolo,
qiii in cos insiliit , non cum Paulo, qiii tacuit: cum lu-
daMs aiitcm ad praedicationcm Pauli sc induronlibus noii
ccrtavit ipsc. Scd disccdcns ab eis segrcgavit discipntos ,
quotidic disputafis in schola tffranni cuiusdam,a\l Lucas.
Longc mnius rerlomcn fuit Poiilo cum ludicis in Dcrbe,
Lystro, (^orinlho, uli ondivimus cap. i\. 15. el seq. et ta-
mcn nusqiinm cos vocovit bcslios.
Quare vcrius vidi>liir, od liltcram Poiiltim Ephesi obic- j^
clum fuissc bcsliis. Priiiio. qiiia id proprie vcrba cius inm p.iuiut
recilnla sonant. Secundo, quia alia; cxposilioncs sunt im- vcr,- be-
propricp, ncc solido fuudamcnto nitunlur.Tcrtio, quia cusi ■ '"* ^^
SiG
Commcn(ar'a in Acta Aposlolorum. Cap. XX.
lectus
fuii.
i.
2.
,3.
Obiicilur
J.
plerique Marfyres, multique Pauli discipuli el discipuliE,
iDter quas fuit S. Tliccla, obieeti fuerint bcstiis, decebal
ut et Paulus corum antesignanus et dux, eis in hac re
praeiret, darelque excmplum. Fuit enim ipse lentatus et
consuramatus per omnia. Quarto, quia ita explicantTlieo-
dor. Ambr. Arboreus et Marian. 1. Cor. 15. Favet quo-
que Chr; sost. dum beslias non nisi bestias interpretatur,
esto ambigue loquatur. Aitenim: Quidest sccumiam ho-
tninem ? quayitxm feritulis in homines cadil , depxKjnavi
cum bestiis. Ubi interpretalur ta securuhtm hominem, non
autcm ro pugnavi cum besliis, quasi per se clarum, et ut
sonat accipiendum. Quinto , quia idcirco dixit 1. Cor. 4.
9. Spectaculum (Gra;ce ^sarcov, id esl, thealrum) facti stc-
7»us mundo, et anyelis, et hominibus, q. d. In Ihealro be-
stiis obiecti, facti sumus speetaeulum hominum, Dei et
angelorum. In theatris enim spectabantur hominum et
ferarum pugoae, gladiatores, et besliludia, uli S. Iguatius
Pauli assecla,post eum Roma; a Traiano ad bestiasdam-
natus , in arnphilhcalrum productus, ^'ideus ciicuiiifu-
sam spectantium lurbam, eamque salutans: O 7?owia«J,
inquit, in thcatrutn hocprodeo, vobisque speclaculum fio,
iion ob crimen aliqvod , cum nihil morte dignum commi-
serim; sed utper leojies ad Deum perveniam, eoque fruar,
cuius insaiiabiU teneor desiderio. Unde et subdit Paulus :
Tamquam purgamenta [taaT^^f, v.cr.Scr.pu.arx, id est, tamquam
analhemata et diris devota capita ] huius mundi facti su-
mvs, omnium peripsema, q. d. Facti sumus ut piaculares
ho^lia;, detrimenta muudi, et bestiarura pabula,quasi vi-
ta, luce, aere et terra hac indigni , ideoque in ferarum
ventres detrudendi et sepeliendi.
Dices primo, non est crcdibile Paulum proprie pugnas-
se, id est, dimicasse cum bestiis, ut ipse ait, esto eis sit
obiectus.
Resp. Sr,pioi/.ayjv/, id esl, pugnare cum bestiis, idera est
quod bestiis obiici: quia enim plerique reorum ila obii-
eiebantur bestiis, ut cum eis depugnarent ad spectautium
voluptalem (populus enim magis spectare avebat has pu-
gnas et bestiludia, quara nudas horainum devoraliones )
hinc pugnare cum besliis, idera est quod bestiis obiici, ut
patet e\ Actis Martyrura. Unde S. Ignatius epist. 11. ad
Ephesios ait: Vt merear Romx cum bestiis dimicare , id
est, bcstiis obiici, ab eisque laniari.
j^ Dices sccuudo, Paulus erat civis Bomanus, ac proindc
iure Uomanorum non polciat ad bestias damuari.
Resp. eum obiectum fuisse besliis, non per legilimum
iudicem et iudicium, sed per furorem populi. Rem geslam
uarrat Niccphorus lib. 2. caput 26. ex antiquis Pauli A-
ctis, quae cital probatque Origen. libr. 1. Periarch. cap,
2. Verum enim vero, ait, qui profectiones Pauli descrip-
serunt, eum quam plurima alia simul et fecisse eipassum
csse , tum hoc quoque cum Ephesi essct , de eo memorix
mandarunt. Cum ibi principem locum Jlieronymus obtine-
ret, multa cum libertate Paulus est concionatus : quare
Hieronymus illum bene quidem et disertediccre,sedoratto-
nem eius non esse eorum temporum testatus esl. Pkbs qui-
dem certc per insolenliam et furorem Paulo compedibus
iniectis, carceri eum includit, ut leonibus vorandus obiice-
relur. Ibi tum Eubula et Artemilla, clarorum Ephesi vi-
rorum coniuges, fidem edoctx aPaulofnoclu enim ad eum.
veniehnni) ilivini luvacri gratiam ab e.opelunt. Itaque vir-
tute divina atque angelici satellitii ministerio , caliginem
noctis exuberanlia splendoris illustrante, Paulus ferreis
compedibus liberatus, illas divino baptismo ad liltus ma-
a ris ijiitial: el cum id nemo omnium quibus custodix cura
mandata fueral, sensisset , ad vincula rursum sua in qui-
bus esca leonibus asservabatur, redit. Sed enim ingentima-
gnitudine et robore intolerando leo contra ipsum immis-
sus, in arenam quidem ille procurrit, sed ad Pauli pedes
consedit. Et cum itidem alix immanes ferx immitteren-
iur , ne tangere quidem ulla sacrum corpus ad orationem.
ereclum, aique composilum sustinuit. His ita actis, de re-
pente fragore multo vehemens quacdam supra naturx or-
dinem grando decidens , muUorum simul et virorum , et
ferorum animaliutn commimiit capita, ipsiusque Hierony-
mi aurem ampulat : qui deinde cum suis per Pautum Deo
conciliatus, salutifertwi suscepit lavacrum; lco autern ille
profugus in montes proximos evadit : et Paulus inde in Ma-
cedoniam et Grxciam transmisit, alque ila tandem leroso-
lymam proficiscitur. Mirandum non est, Lucam hanc Pau-
li cum beltuis pugnam reliquis eius actis non inseruisse ■
nam etsi ex Evangelistis solus loannes Lazari resuscilalio-
nem commemoret, minus lamen de fide verilateque eius
ambigendum. Huc usque Nicephorus.
CAPUT VICESJMUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus Epheso discedens,per varias Asia et Gracice urhes pergit inMacedoniam: inde Troadem,vbi Eutychum
a morle revocal: inde AJilelum ; quo Seniores Ephesi accersens, eis Ecclesiam commendans ultimimvate dtcit.
Nota, omnia qitce hoc capite et deinceps narral Lucas usque ad cap. 28. el uUimum, gesta sunt uno eodemque
anno, scilicel Chrisli 58. Neronis 2. Fide Chronotaxin.
1- i||-^0STQUAM autem cessavit tumultus, vocatis Paulus discipulis, et exhortatiis eos, valedixit, et profectus
■.West ut iret iu Macedoniara. 2. Cum aulem perumbulasset partes iilas, et exhortatus eos fuisset mullo ser-
.M. mone, venit ad Graeciam: 3. Ubi cum fecisset menses tres, factae sunt illi insidiae a ludaeis navigaturo
in Syriam; habuitque consilium ut reverteretur per Macedoniam. 4. Comitatus est autem eum Sopater Pyrrhi
Berceensis, Thessalonicensium vero Aristarchus, et Secundus, et Gaius Derbeus, et Timotheus: Asiani vero Ty-
chicuset Trophimus. 5. Hi cum prsecessissent, sustintierunt nos Troade : 6. Nos vero navigavimus post dies azy-
morum a Philippis, et venimus ad eos Troadem in diubus quinque, ubi demorati sumus diebus septem. 7. L"na
autem sabbati cum convenissemus ad frangendum panem, Puuius disputabat cum eis, profecturus in crastinum ,
protraxitque sermonem usque in mediam noctem. 8. Erant autem lampades copiosae in coenaculo, ubi eramus
congregati. 9. Sedens autem quidam adolescens nomine Eutychus super fenestram, cum raergeretur somno gravi,
disputante diu Paulo, ductus somno cecidit de tertio coenaculo deorsum , et sublatus est mortuus. 10. Ad quem
cum descendisset Paulus, incubuit super eum : et coraplexus dixit: Nolite turbari. anima enim ipsius in ipso est.
11. Asceodens autem, frangensque panem, et guslans, satisque allocutus usque in lucem, sic profectus est. 12. Ad-
duxerunt autera puerum viventem , et consolati sunt non minime. 13. Nos autem ascendentes navem , navigavi-
mus in Asson, inde suscepturi Paulum: sic enim disposuerat ipse per terram iter facturus. 14. Cum autem con-
venisset nos in Asson , assumpto eo , venimus Mitylenen. 15. Et inde navigantes, sequenti die veniraus contra
Chium, et alia applicuimus Saraum, et sequenti die venimus Miletum; 16. Proposuerat enim Paulus transnavi-
Commentaria in Acla Aposlolorum. Cjp. XX.
247
gare Ephe;um, ne qua raora iili fieret in Asia. Festinabal enim, si possibile sibi esset, ut diem Pentecostes face-
ret lerosolymis. 17. A .Mileto aulem mittens Ephesum, vocavit maiores natu ecclesiae. 18. Qui cum venissent ad
eum, el simul essenl, dixit eis : Vos scitis, o prima die qua ingressus sum in Asiam, quaiiler vobiscum pir omne
tempus fucrim, 19. Serviens Uomino cum omni humiiitale, et lacrymis, el teiilationibus, quae mihi acciderunt
ex insidiis ludaeorum : 20. Ouomodo nihil subtraxerim utilium, quo minus annuntiarem vobis, et docerem vos
publice et per domos, 21. Tcstificans ludaeis atque gentilibus in Deum poenitentiam , et fidem in Dominum no-
slrum lesum Christum. 22. Et nunc ecce alligalus ego spirilu, vado in lerusalem ; qua; in ea ventura sint mihi,
ignorans: 23. Nisi quod Spirilus sanclus per omnes civitates mihi protestatur, dicens : quoniam vincula et Iribu-
laliones lerosolyrais rac manent. 2i. Sed nihil horum vereor: nec facio animam meam preliosiorem quam me ,
dummodo consummem cursum mcum , et ministerium verbi quod accepi a Domino lesu , testificari evangelium
graliffi Dei. 25. El nunc ecce ego scio quia amplius non viJebitis faciem meam vos omnes, per quos Iransivi prae-
dicans regnum Dei. 26. Quapropler conlestor vos liodierna die, quia mundus sum a sanguine omnium. 27. Noa
enim subtcrfugi , quominus annuntiarem omne consilium Dei vobis. 28. Attendile vobis, et uni\erso gregi , in
quo vos Spiritus sanclus posuit episcopos, regere ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine suo. 29. Ego scio quo-
niam intrabunt post discessionem meam lupi rapaces in vos, non parcentes gregi. 30. Et ex vobis ipsis exursent
viri loquenles perversa, ut abducant discipulos post se. 31. Propter quod vigilate, raeraoria retinentes, quoniam
per triennium nocte et dic non cessavi , cum lacrymis monens unumquemque vestrum. 32, Et nunc commendo
vos Deo, ct vcrbo graliae ipsius, qui potens est ffidificare, et dare haereditatem in sanctificalis omnibus. 33. Ar-
gentum et aurura, aut vestera nuilius concupivi, sicut 34. Ipsi scilis: quoniam ad ea quse mihi opus erant, ct his
qui mecum sunt, ministravcrunt manus isl£. 3'6. Omnia ustendi vobis, quoniam sic laboraotes, oportet suscipe-
re inDrmos, ac meminisse verbi Domini lcsu, quoniam ipse dixit : Beatius est magis dare, quam accipere. 36. £t
cum hffic dixissct, positis gcnibus suis, oravit cum omnibt.s illis. 37. Magnus aulem fletus factus estomnium: et
procumbcnles super collum Pauli, oscuiabantur eum, 38. Uolentes maxime in verbo quod dixerat, quoniam am-
plius facicm eius non esscut visuri. Et deducebant eum ad navem.
EXHOKTATCS B09. ) Graece tantum esl rpoj/.a/CTatijvo;,
id cst, vocans: unde ci Grxco excidisse vidcluraltera
vox vicina xai Trapaxa/saaiitvoc, id esl, ct exhorlatus ; vel,
ut Syrus, consolalus eos : ideo cnim vocavit eos, ul ex-
hortarclur et cousolarelur iu laula Dcinetrii sedilionc ct
tumultu.
Valedixit. ) Ao-7raiaai»o;. Syrus, deosculatus eos. Pa-
goin. et l'i(^uriua , compkxus eos. Sulcbant cnim Chri-
stiani primilus se salutare in osculo sancto, id est, am-
plecteudo scsu inviceiii, uli ctiaronum corum cxemplo fa-
ciuut Ueligiusi. Vide dicta ad illud : Salutale imicem in
osculo sancto, 1. Cor. 16. 20. el2. Cor. 13. 12.
Pbofbctis bst. ) Sapienter cedcns furori Deinelrii et
ar(;eutariorum, ue iu Cliristiaaos nmnes insurgcrent, eos-
que Diactaruut; sc veru aliis proviuciis el laburibus rescr-
vans. Ita S. Athaiiasius sciens se unum qua^ri ab Arria-
nis, ac in suo capite vcrli rem Christianam dc bomusiu,
prudcntcr ubique fugasesubduxit, \ituiiiquc pcnc oinneiu
ia exilio ct latebris egit ; ac fugicndo, liustiuiii fururcni
freRit ct supcravit.
Lt ihet m .Macboomaii. ) Inde iturus lerosolymani,
ut ipse destiuavit cap. 19. 21.
Factji scnt ILLI insiDliB A luDfis.) Nimiruin obsc-
dcruut vias.ut uleemusynus, quas defert-bat fidelibus Inlc-
ru8alum,eripcrent,ait Dionys. ct utcum uccidereut.ait Lyr.
Couitatus est auteii eum. ) Grxca addiiul , uii^uc
ad Asiam.
Sopatbb.) Nonnulli lcguntSowpafer; hic enim per cra-
sin dicitur Sopaler. Fuil hic cngnatus Pmili, ut patct Ko-
nian. KJ. 21. ila S. Cbrys. Thuophyl. Orijjen. ut olii i«
Koin. c.lG. Adscriptus est Sanclis in .Muityrol. 25. lunii.
Ptbbiii. ) Scilicel (ilius; vel, ut Sedulius Iigil, puler.
Bbbqkknsis.) Beda hue cugnoinen ad Supatrem rcfurt,
non ad Pyrrlium, q. d. Supulur palriaerat Buraceiisis, si-
vo natus Buroc.x' : licel Adu ul L'8uardus in Martyrol. 25.
lunii lugiiut VyrrhiJkra-ensis, quasi civilas hacc dicta sit
Pyrrhi-Ucraea. Veruin dc urbo huius noiniais, nihil us-
pinm repcri.
Tvciiicus.) nic fuit adminislcr Pnuli in pcrfercndislit-
lcria ct mandatisadahsuutes. l'ndo Pnulus euin \urat rha-
rissimum fralrcm, liJclum ministrum ut conscrviini in Du-
iiiino, Kphps. G. 21. Coloss. 4. 7. Sauclis adscriptus cst in
Marlyrol. Koin. dic 29. .Xprilis.
Tbopuiiius.) Ilir fuit Ephesiuscx Gentilihus oriundus:
undc proptcr cuin cnptus cst Puulus, suspicanlibus lu-
l^ djcis, quod Trophimum Gcntilcm induxissct in lemplum
eorum, cap. 21. 29. De eo sic legimus iu .Marlyr. Ilom.
29. Decembr. Arelale natalis S. Trophimi, cuius mcminil
S. Paulus ad Timolh. schbens, quiab eodem .Apostulo E-
piscopus ordinatus prxfatx urbi primus ad Evanydium
prxdicandum directus est : ejc cuius prxdicationis fontc,
ut S. Zosimus Papa scribit, tota Gallia fidei rivulos acce-
pit, qua de causa Arclalcusie Ecclcsia de primatu Galliao
contendit, uti fuse hic narrat Lorinus.
Navigavimls post dies AZTHoauH. ) Hinc patet, hoc Vers c
tempore, puta anno Chrisli 58. adhuc apud Cbristianos
viguisse legulia, saltcm nominc et umbra tenus. Eslo c-
nini Chrisliani celebrarcnt Pascha , nou tauieu dies azy-
niorum : hi crgo crant ludaici.
Nota. Lucas hic niutat pcrsonam tcrliam iu primam,
diccns naviyaviimis, idqiie facit usque ad finem libri. L'q-
j. de liqiiet, Lucam huc usque abfuisse a Paulo ; hic vuro,
" cuin ad (ira;ciaiii rcdiit Paulus, rursum ei udhaesissc ; cun»
cnim cum ca;teris Paulus assumpsit sociuni itineris e Gr«-
cio lurosolymam, indequc Roniain. Vide dicta c. IG. 10.
Causaiu, cur Lucas hic rursuin adlixserit Paulo, silet Lu-
cas cx inodcstia, sed cxplicat Paulus 2. Cor. 8. 19. scili-
cet quod Lucas apud Grxcus tum cx incdicina, tuin es
probitate et fidc , tum ex scripto Evangelio celubris, ab
Ecclusiiselectusessctcomespcrcj;rinationis Pauli, ad pcr-
furcndas clccmosynas fidelium .\chaix et Maccdonice la
lurusalem. Prudcntcr enim nolebat Paulus eas perferru,
sed lalorem designari ab Ecclusiis, ne quis suspicari pos-
sct, euin qiiid ex iis ia suos vul alioruni usus couverlissu,
ut ipse ibidum ait.
Lra altem Sabbati. ) Id cst, priina dic hebdomadx v..r< t.
(qua; a priucipua die \0Qa\.\ir sabbalum ) vcl primadic po>t
— snbbatuin, puta Dominica : iindc ia ca Paulus celcbraul
vj Eiicliarisliain, od quaiii lidulus de morc cunvcnerunt : ita
S. Chrysost. Hcda cl S. .Vugust. epist. 8G. Vidc dicta 1.
Cor. IC. 1. Fuit luTC Dominica una e.\ iis, qua; intcr50.
dics a Pasclmtc usqiic nd Puntcrostcn intercurrunt : et
hoc respcrtu a Chrvsosl. vocnlur Pcnlerosle; alioqui uoa
fuissc ips.Tin Doiiiinicam Pcntcrostcs, palct ex v. 16. ubi
fusllnnt raiilus, ut Pciilecosten culubrut lcrosolvni.T.
Ad FnAXiEMDLM PAIIEM.) .Nou corporalum, ut vult Ly-
rnn. el alii; sud sarrum, puta ad culubrandam ct sumen-
dnm Eucliaristiani, ct post cam .Vgnpcu. Ita Syrus ct S.
.\ugust. cpistol. 86. quin ct Cnlvinus ct Bulliiigcrus hic.
^idc dicla cap. 2. IC. Nula hic prinucvuui morcu) ccie-
2i8
Commentaria in Acta Apostolorum. Cap. XX.
Vcrs.ll
Veis li
Paulus
peJes
profici-
sneba-
ijr.
brandi Missam inDoininica,adquamconveniebantomnes
fideles, in eaque communicabaut ; quod deinde praecepto
universali sanxit Anaclctus Papa quartus a S. Petro, ut
habetur in eius decretis 2. qusst. 7. c. Laici.
Protraxitque sermonem usque in mediam noctem.)
Priniitus euim exemplo Christi, Eucharistia celebrabatur
Tespere posl sermouem sive exhortationem,eratque et vo-
cabatur coena Dominica. Paulus ergo ullimum valedictu-
rus, protraxit sermonem in mediam noctem. Ubi nola fer-
vorem Pauli io preedicando , et vice versa populi in au-
diendo devotionem, ut audircni lubam illam, et amabilcm
vullum inluerenlur. ait Chrysost. Porro incerlum est an
hoec nox el vespera fuerit prajvia , et priucipium diei et
lucis Dorniiiicae, an sequcus, diemque terminans; festum
enim habebal duas vesperas, pula primara et sccundaui,
uti etjainnum habetin OfTicio Ecciesiastico. Terrainanlera
accipere videlur S. Hier. epist. 28. ad Lucinura, dicens:
Vtinam otnni iempore ieiunare possemus. quod in Aclibus
Apostolorum diebus Penlecostes , et die Dominico Aposlo-
lum Paulum et cum eo credentes fecisse legimus. l^ec ta-
men Manichsex hxresis accusandi sunt { qui docuerunt die
Domiuico esse ieiunandum, etiamsi nemo sit comraunica-
turus ) cum carnalis cibus pracferri non debuerit spiritua-
li. leiunaruut ergo die Dominica, non ob praiceptum, sed
ob revereuliam Eucharistiae, quam suiiipluri erant. leiu-
nium autem nuilum est die iuchoanle, sed finiente. Ergo
finiente die Dominica celebrarunt Eucharistiam, non iu-
choante.
Lampades COPiOS*. ) Tum ad pellendas noctis lene-
bras. tum ad decoiauda mjsteria el celcbrationera Eucha-
rislia;, uti etiamuura cereis altaria coilucent in Missa, de
quo ritu vide Baron hic.
DlCTUS SOMNO.) K=(T:v£/_6ii; «770 Tou uirvou, id esl, victUS
a soinno, ait Budaeus. Nam sermo Pauli protrahcbatur in
mediam uoctem. Cclebre est exempluin Machetis iu Col-
lationibus spiritualibus pervigiliis, apudCassianum lib. 5.
de liistit. renunt. cap. 29.
Cecidit de tektio coEiNACULO. ) Sj Tus, de tertia coH-
iignatione. Casus et mortis Eutychi S. Chrys. auctorem
facit diabolum, utfestum hoc gaudiumque Christianoruin,
et fructum concionis Pauli interturbaret, et tam trisli e-
venlu funestaret.
IivciBiiT siJPER EUM. ) Grseca et Syrus, cecidil super
eum, insiar Eliae 3. ilcg. 17. 21. et Elisaji 4. Reg. 4. 34.
qui incumbentes puero mortuo, eum suscitarunt: ita Beda.
Et complexls. ) Vox Graeca ajpiTrcfe/.aSwv, id est, cir-
eumplexus . notat arctissimuin circumquaque Pauli com-
plexuin, ut viscera suae compassionis, charitalis et mise-
ricordiae in euni efTundere velle videretur. S. Eutijchus a
S- Paulo resuscitatus , secutus est S. loannem Evungeli-
stam, Telx passus in Vaccxis in Hispania, compleio mar-
tyrio gloriosus migrat ad Dominum anno Christi 112. ait
L. Dexter in Chronico.
Sic PROFECTus est. ) Syrus, tunc profectus est.
Et consolati sust kon MiMME. ) Id est , maximam
consolatiouem acceperuut. Pulchre Beda: /?i/er verba, ait,
prxdicaiionis occurrit occasio curaiionis,ut dulcedine mi-
raculi ei doctrinx sermo firmetur, ei vigitiarum labor ar-
ceaiur, et memoriu magistri iam discessuri, arctius men-
tibus inflgatur.
AssoN. ) Drbs est in iEolide iuxta Troadem, alio nomi-
ne dicta Apollonia, ait S. Hieron. in locis Hebraicis.
Per tekkam iTER FACTLRUS. ) Chrysost. pedibus per
terram ingresszirus ;hoc enira est :7£?rj£[v,nimirum pedibus
incedere,vel pedestri itinere venire. Unde notat Chrysost.
Pauluin pedibus iter fecisse,socios vero navigare iussisse,
ne laborem pedestris itineris subirent.Ita S. Franciscus,
et viri Apostolici incedunt pedites, quantum possunt, e-
aeraplo Christi , qui pedibus magno labore et fatigatione
obambulabat ludKam et Galilaeain, et discurrebat per vi-
cos et castella , ubique evangelizando regnum Dei r nec
unquam equitasse legitur, sed seincl asino veclus, niini-
rum quando ut Messias Rex ludaese, solemni porapa in-
1 gressus est lerusalem in die Palmarum. Pedes ergo ivit
Paulus, tuiu ut pedeslri itinere amicos lideles salularet,
tura ut ubique evangelizaret, tuin raorlificalionis studio
et excmplo.
AssuMPTO EO. ) Paulo scilicet, in navim nostram : ilayef, n,
Syrus. Omnia haec narrat Lucas in prima persona, quia
i^ise oinnibus his interfuit, el horum pars magna fuit.
Chium.) Insula est nota iuter Samum et Lesbum, prae- ygf, ,5
stanlis vini ferax, quod vulgo Malvasinuin dicitur, de qua
Piinius iib. 14. cap. 7.
Samuh. ) Insula est in mari lonio, palria Pylhagorae et
Sibyllae Samix, invenlrix vasorum fictiiium,qua: inde Sa-
mia vocantur. Unde illud Poetae:
Eictdibus ccenasse ferunt Agaihoclea regem,
Atque ubacum Samio sxpe onerasse luto.
Agathocles eniin ex figulo factus rex , in figulinis vasis
coenabat, ut semper raeminisset se flgulura fuisse et fi-
guli filiuiu.
Addunt Graeca.SyrusetS.Chrysost.acdiVcr/iffiwirro-
^ gyllum. Porro Trogyllum est proinontorium contra Sa-
inuin, habens iuxta se parvam insulam, Trogylium pari-
riler appellatain : ita Strabo lib. 14.
Venimus MiLETUM.) Ucbs haec fuit illuslris loniae, pa-
tria Thaleiis, lanarum optimarum ferlilis, quae inde Mi-
lesix dicebantur. De ea ait Paulus 2. Timoth. 20. Trophi-
mum reliqui infirmum Mileii : quod cum veriOcari uoa
possit de hoc Pauli adventu Miletura ; nam Trophimus
Mileto comilatus est Paulum lerosolymam usque, ac pro-
pter euin ibidein captus est Paulus cap. 21. 29. neque et-
iam de eius itinere quo lerusolymis vinctus, missus est
Roinam ad Neronem , quae prinia fuerunt Pauli Romana
vincula : in eo enim itiuere non Miletura , sed Melilam ,
sive Maltam adnavigavit cap. ult. v. 1. hinc sequitnr, id
contigisse post prima Romaua Pauli vincula, postquam
scilicet iis liber Uispaniam adiit, ac Miletum aliasque A-
siae urbes revisit: tunc eigo Mileti iufirraura reliquit Tro-
phiinum. Unde consequens est, epistolara secuudam ad
r Tiiiio:heura noo e priinis, uti mulli volunt,sed e secundis
vineulis Roinae a Paulo scriptara esse, ut ibidem docui.
Transnavigare (praetervehi) Ephesum.) Vide hic Pau- vers 16.
lum instar fulguris, imo inslaraugeli tol urbes, tot gen-P.Tiilus
tes, tanta terrce raarisque spatia celerrime pervoiantem. ^'''S'"'-
Praeclare S. Chrysost. hom.2. de laudibusS. Pauli: Pau-
lus , ait , in ierra gradiens sic se agebai in cunctis, quasi
angelorum socieiute frueretur. ISam passibili adhuc colli-
gatus eorpori illorum perfectione gaudebat, tanlisque fra-
giliialibus subditus , in nullo inferior supernis virtutibus
apparere certabat. tSam et tamquam pennaius toium do-
cendo pervolavit orbem , et velut incorporeus labores o-
mnes periculaque contempsit , ei quasi iam cxlum possi-
dens cuncta prorsus terrena despexii : et iamquam cum i-
psis iam incorporeis degeret, ita iugi mentis inlentione vi-
gilavil : ei angeiis quidem sxpe diversarum genlium cura
commissa est. sed nullus eorum ita creditum sibi gubema-
vii populum, ut Paulus universum gubernavii orbem.Mi-
chaeli gens commissa est ludxorum, Paulo vero terrx ac
D maris, aique universi orbis habitatio. Et inox : Quomodo
non admirabile hoc atque improvisum videtur, cum ex te-
nera lingua sermo prosiliens mortem fugat, peccata dissol-
vii, tenebras cxeiialis illuminat, et mutatione mirifica ter-
ram convet iit in cxlum ?
DiEM Pentecostes.) Christianae et rilu Christianorum,
ait Epiphan. hjeres. 75. Hugo. Lyran. Caiet. etalii; non
ludaicae rilu ludaeorum. Vide dicta cap. 2. 1. Hinc patet
antiqiiitas festi Pentecosles, scilicet a tempore S. Pauli.
SeRVIENS DoMINO CUM OMSI HUMILITATE. ) Nihil e-Veri. 19
nim adrairabilius, quam in lanla Pauli sublimitate tanla
hurailitas. Rara avis io terris. Praeclare S. Gregor. lib. 2.
epist. 54. ad loannera Ravennatein Episcopura, pallium
sibi arrogantem : Decorari , ail, pallio volumus, forsan
moribas indecori : dum nihil in Episcopali cervice spten-
didius fiilgel, quam humilitas, praesertim si iis se huini-
liat, a quibus exagilatur el couteranilur, ut ideiu ait 1. 2.
Commentaria in Ac(a Apostolorum, Cap. XX.
249
ep. 21. iuxla iliiid Psal. 9. Vide humililatem mcam f/e j^ pcrfeclus di^^nosci possil?respondit: Humililalc, conlem-
._.^.- 1-: 1. c 1 . 4t\ <<-_r.„. * -• c ptu sui, fuga lionorisel iaudis. Si C.1 adverso, inquit, vi-
derisaliquem dum negli{;itur, poslponitur, irridelur, da-
re sensuin doloris vel indignalionis, dciicere vulluni, na-
sutn coutrahere, rufjare fronlcm,scilo liune non esse san-
clum, non esse niagoum, eliamsi niiracuia faeerel. Osten-
dit eniin ia sui contemptu suain supcrbiam, Iristitiam,
jram, impalientiam, ac proinde viicm se facit etconlem-
plibilem. Ex adverso S. Ambros. lib. 5. in Lucain, ad il-
lud : Jieali paupcrcs: llitmililas spirilus, inquit, dicilix
virlutumsunl. (luarlo, omncm iuslitiamM csl, omne in-
crementum iustilia; el humilitatis, ut scilicet quotidie nia-
gis magisque te humilies, donec ad culinen, aul polius ad
centrum huniilitalis perliiigas. Sic Chrislus dcscendit c
cjelo in uterum , ex utero iu praescpium, ei prasopio in
lordanem, ex lordane in crucem , c.v crucc in infernum ;
unde inerito lanti descensus, e.x infcrno gloriosus ascen-
ditet resiliit in cxluin, imo super omnes cxlos, niinirum
docuit te ct me, ut, si ex uno loco, oHicio, gradu in quo
inimicis meis. Vide S. August. 10. Confess. cap. 4. cl S
Bern. scrm. 23. ct 42. in Cant.
Mnrnl.iJe Mcmorabileestquod scribitSophronius.vel potiusloan-
huiuilua- nes .Moscus in Prato Spiril. cap. 210. Duo , inquit, Epi-
*•• Bcopi eraut in simultate; unus ex eis ut illam discuteret,
cuin Clero processit ad altcrum , ad eiusque pedcs proci-
dit dicens : J/jnoscc Domine , servi lui sumus. Ille victus
hac hurnilitaie: Tu meus,a'\t,ct Dominuscl pateres. Con-
cludit .Moscus : Lt vos cum habclis inimicum, ila faciic,
et vincelis. (Juare maiorem habet gloriam humilis , quam
res quia ab omnibus laudalur. Alia similia recenselc. 202.
ct 218. ct 210. Nola Aposlolus ait humilitatein esse scr-
vitium Dei. Nulla enira ro majjis quis sc prolilctur servuin
Dei, qciam si se profunde non tantum ipsi, scdet hoinini-
bus quibusquc propter Deum humilict et substernat. Jlla-
gna potentia Dei solius el ab humilibus honoralur, ait Ec-
clesiaslicua cap. 3. 21.
Itursum iiola to cumomni humililale : non cnim suffi-
cit sc iiuiniliare in una re obiler ct seinel,scd in omnibus I) cmiuebas, colebaris, honurubaris ab oiiinibus, iiiillaris et
profunde ct scinpcr. Humiliavit crgo se Paulus in corde,
io verbo, in incessu, in salulatione, in victu, in veslitu,
caetcrisque omnibus. Adde to omni accipi potest pro plena
et perfecla huinililate, ut sitenallage, qua totum univcr-
sale ponilur pro toto inlegro, pula oinne pro perfeclo, et
Omnii omnibus parlibus numcrisque absoluto. Uinnis ergo hu-
luiiiiia niililas est plena, profunda,ima humilitas. Sic Exodi 33.
j^^|"""''T. 19. ail Dcus Mosi: tgo ostcndam omne bonum, id est,
j summum bonuin, pula incipsum, tibi. Uanc didicil Pau-
lus a Chrislo, camque verbo et exemplo dociiit oinues fi-
deles, Ephes. i. v. 1. Christus enim eum essut iu forma
Dei.propler eos exinanitit se per omnem vilam, nascens
in praesepio , vivens in hospiliu, non habciis ubi caput
suum reclinaret, moriens in palibulo. Quocirca accedens
ad loannis baptismum,cuin ioannes ex suinma revcren-
tia eum prohiberet, dicerelque? Hgo debco a te baptiza-
ri, et lu vcnis ad me? respondil: Sine modo- Sic enim
devolvaris ad aliiim locuin, oflicium, gradum, in quode-
primaris, negligaris, despiciaris ab omnibus, libens eo
descendas, dicasque cuin Chrislo : Sic dccet nos imptere
omnem iustitiam. Quod si feceris,certus eslo, te cumChri-
stoiusummumliouorisgradiimconsceusuruni.uli insum-
mum caelorum sua humililate consccndit S. Franciscus.
Quocirca sapicnler S. .\uguslinus episl.oG. ad Diosco-
nim : IJuie ( Chrislo humili, inquit, ) lc mi Dioscore , ut
tota pictate subdus vclim , ncc aliam tibi ad caj>essendain
ct obtincndam vcritatem viam rnunias, quam qux munita
est ab eo, qui gressuum nostrorum lamquam Deus vidct
infirmitatcm. La esl autem prima humilHas, secunda hit-
militas, terlia humilitas, et quoties inlerrogares, hoc dice-
rem; non quod alia non sinl prxcepta qux dicantur, sed
nisi humilitas omnia quacumque benefacimus, ct prxces-
serit, et comitetur, et consccuta fiterit, et proposita quam
intucamur, el apposita cui adhxreumus , et imposita qua
decet nos implere omnem iustitiam, Mallh. 3. 15. Omnis n reprimamur : iam nobis de aliquo bono facto gaudentibus,
iustitia est humiiitas, ait tjlossn, qiia; se non lantuin su- lolum cxtorquet de manu superbia. Apposiluin datexcra-
plum : Itaque sicul Jihetor ille nobilissimus (Deinosthenes)
perioribiis et icquolibus, scd et ioferioribus subiicil; sic-
ut cx adverso oinnis iniustitia est siiperbia, qiia quis ct-
iain siiperiori se priepoiiit: ius eniin ct subieclionem de-
bitain ci adimil. Sicul ergo in oiiini aclii virtutis iuler-
venil humililas, qiia quis DfO eiusque lcgi liumililer se
subdil, ita in oinni aclu peccali sc miscet supcrbin, qiia
quis superbc iiigum lcgcinquc Dei exculit: humililas ila-
quc solvit, iiiio supcrat omncin iustiliani, oiiineque debi-
liim, quod debet Deo , proxiiiio ct sibi ipsi. Deo eiiim se
subiicit per rcligiouein, proximo per charitalein, corpus
pcr coutiaentiain subdil aniinx, aiiimain spirilui, spiri-
luin Dco. Secundo, S. .\inbros. lib. 2. in c. 3. Lue.//jie,
ait, est iustitia , ut qiiod altcrum faccre velis , prior ipse
tncipias. ct tuo alios horteris excmplo. Si pro nobis Chri-
tlus lavit. imo nos in corpore siio lavil, quanto tnugis nos
noslra delicta lavare dcbemus ? Uoc est quod clamabat
Cliristus : Discite a me, quia milis sum et humilis corde.
cum intenogalus esset , quid ei primum videretur in elo-
gucntix prxccptis obscrvari oporterc, pronuntiationcm di-
citur rcspondisse: cum quxrerelur,quid secundo, eamdem
proHunliationem : quid tertio . nihil aliud qiiam pronun-
liutionem dixi.^ise. Sic si interrogares, et quotics interroga-
res de prxceptis Christianx religionis, nihil aliud respun-
dcre, 7iisi huinilitutem, iibcret. Uuic humililati saluberri-
inx. quain Dominus noster Jcsus Christus ut doceret, hu-
miliatus csl, advcrsatur imperiti>sima scientia, etc. ut do-
cti cruditique videamur.
Et lacryuis. ) (jraecc, et multis lacnymis ; tum com-
punctionis.ob mea et omniuin ndeliuin pci cata: luin com-
passionis, ob tut Christianoruin innrmilales cl iiiiscrias :
luiii oralionis, ut lacrjinis a Dco iinpctrarem, et quosi e-
iiicrem graliam loli Ecclcsix neccssarinm : tum icM ct
cliaritalis.qua dcnobnm ubslinationem ludxoriim cl Gen-
i. .Matlh. II. Tcrtio, omncm. id est sumiiiam iustUiam iiii- U lilium, uon tnni (^hiislo et mihi, qiium sibi et su;e soluti
plcvit Cliristus et Puulus. Naiii mogiia huniililos et iusli
tia cat siibdcre se supcriuri, maior subdcrc se ajqiinli, ma
aiina aubderu so infcriori : uti Chrislus,cuin esset Sanctus
•aucturum,caputlomen inclinovit loanni ad lioplismum,
qiiasi pclons ub eo purilicaliunem et sancliriculiunem .
tam(|iinm pcccolor et piriiitciis, uli facicbaiit ca-lcri, qui
bnptiznbniiliir baptismu pa-nilcnliic a lodiinc. Pratclaro
S. Gregur. Jlxc, ait, est suinma iustitia, ct sanctilas, si
virtulis merito summi, humiltlate simus infimi. llnnc iin-
peiisc et cuutinud duciiit Christiis Dumiiius, qiii est a^ter-
lia Putris Snpicnlia, idcuqiic c siiiii Pnliis ct siimiiiu coi-
lorum in imiim terraj, iilcrumque \'irf;iiiis descoiidil; ad
hoc iit rcfuloret erronciim inuiidi iiidicium, quud folso do-
cel, si quid habeamus supiontix aut virlulis.ut id ostcn-
lcmus, exlollnmus, ainbiamus honorari ct ca;lcris pr.Tfcr-
ri. S. Thoin. .Vquinas rogntus quo indicio vcrc SQUCtus ct
VoL. X.
obluctantiiim. Vidc de lacrjmaruin fructu S. Dasil. Iioni.
i. dc graliurum actiuue, cl cius fumiliarcm S. Ephrcm,
qui tulus fuit \ir coiiipuncliouis ct lacrymarum, toiii. 2.
in illiid: Atlcnde tibi, cop. 0. ct ca quaj dixi lcrem. 9. i.
et Thrcn. 1. 2. ct cap. 3. 18.
Pulchre t^lirysosl. Iioiii. 2. de laud. S. Pauli: Sicut. in-
quit, parentcs qui mortibus filinruin viilncranlur, aliquid
consoliilionis accipiunt , citm fletibus miident : magisque
dolcnt , cum dolere prohibenlur : sic Paulus nocle ac dic
consolationcin accipicbat ex lacnjinis: nullussiquidem tan-
to a/frclu mala propria, quam illc deflcbat alicna. Undo
ait Kom. 9. 2. Trislilia tnihi ttingna est. ct continuus do-
lor cordi tnco. Optabatn enitn ego ipse analhema esse a Chri-
sto prn fralribus mcis, qui sunt cognali tnci secundutn car-
nein. Et 2. Corinth. 2. 4. Ex multa tribulaliotie etangu-
stia cordis scripsi vobis pcr tnultas lacri/mas [ inadcfocicus
32
230
Conimenlaria in Acta Aposlolorum. Cap. XX.
epistolam ) non ut contrislemini, sed ut sciatis quam cha- ^ arce virtutum, omnem tamen flammam prxcipuo charita'
riiatem habeam abundantius in vobis. Nam, ut ait Cluy-
sost. tanta est vis spiritualium in parturitione dolorum, ut
malit sexccnties defatigari qui talem partnm enititur, quam
unum ex hi.s qui nati sunt,videre pcrdilum ac corruplum.
Tesu- £st hxc Paiili oratio ultima ad Ephesios, velut teslamen-
Bientum tuni eius, qiio eis ultima dat monita ideamque vitae suae,
** quam sibi infigant, iugiterque ad imitandum ob oculos
ponant.Similia dedit ApostolisChristus loaDnis 1.3. et 14.
et 15. et 16. et 17. aeque ac lacob, iMoses, Samuel, David
et Tobias morituri. Sunt enim ultima verba parentum ef-
ficacia, haerentque in mentibus filiorum, quasi scrupulus
abeunti, ait Cicero lib. 4. de Finibua.
Et TENTATiONiBUS.) Vexationibus, angustiis, afflictio-
oibus. Sic sumitur <c/i<a<«o pro tribulalione Hebr. 11. 37.
Lapidati sunt, secti sunl, tentali sunt, in occisione gladii
tnortui sunt. Et lacobi 1. 2. Omne gaudium existimale
fratres mei , cum in varias tentationes incideritis. In tri-
bulatione enim gaudendum est: de tentatione autem pro-
prie dicta, utpote peccali illice, non gaudendum, seddo-
iendum est et pavendum.
Vers SO Njhil suBTBAXERiM UTILIUM. ) Puta eorum qux pos-
sent prodesse animabus vestris : ita Syrus. Sicut enim in-
vidix est quxdam abscondere, ita insipientixest omnia di-
cere, ait Chrysost. Uude Deus nonnisi utilia eloquitur. E-
go Dominus Deus tuus docens te utilia, iDqiiit ipse Isaiae
48. 17. Hoc imiteutur Doctores et ConcioDatores, ut noa
speciosa, uon curiosa, non blanda, sed utilia doceant ,
quse animx saluti conferant. Yide S. Basilium hom. li.
Hexam. Praeclare Sidonius Apoll. lib. 8. epist. 4. Modo,
ait, iempus est seria legi, seria scribi, deque vila perpetua
potius quam memoria cogitari: nimiumque meminisse no-
stra post mortem non opuscula, sed opera pensanda.
Secundo, et magis genuine,To ulilium referas non tan-
tum ad doctrinam utilem, sed et ad alia quaevis saluti u-
tilia. Unde Pagnin. Tigur. et Valabl. vertunt, quomodo
nihil suffugcrim , vel detrectarim ( hoc enim est uTrcT£i>a-
tis ardore vincebat. Ut enim missum in ignem ferrum. io-
tum profecto ignis efficitur ; sic Paulus charitate succen-
tus, totus faclus est charitas : qui quasi communis totius
inundi esset pater, ita in amore omnium ipsos eorum imi-
tabatur parentes , imo cunctos non carnales solurn, sed et
spirituales patres sollicitudine ac pietate superabat, et pe-
cunias, el verba, et corpus, et animam, pro his quos dili-
gebat impendens.
Testificaws. ) Id est, publice et libere praedicans, aitvert. 21.
Chrysost. Apostoli enim fuerunt publici lestes Chrisli et
Evangelii. Vide dicta c. 10. v. 42.
In Dbum pobnitentiah.) Pcenitentia, etsi dod sit vir-
tus Theologica, puta fides, spes aut charitas, quae dire-
cte et primario Deum, quasi obieclum respiciiint; tamen
indirecte suo quoque modo tendit iu Deum. Sicut eoim
peccatum est ofleDsa Dei, ita poeDitentia est reconciliatio
Dei : quia ipsa est quasi satisfactio prn ofTensa Deo facla.
_ Alligatus spibitu. ) Noster Mariana sic explicat, q. Vers. 22.
Bd. Spiritus prxdicit fore.ut ligeriu lerusalem. Alii, q.d.
Scio mihi instare vincula : quare periode habeo. atque gi
illis iam essem alligatus. Simpliciiis alii, q. d. Pergo le-
rosolymam impelleDte me Spiritu sancto, cui quasi alli-
gatus et devinctus sum. Ipse enira me ita possidet, ut ooa
tam agere, quam ab eo agi videar, iuxla illud Roman. 8.
14. Quicumque enim spiritu Dei aguntur, ii sunt filii Dei.
Porro Spiritus sanctus naihi indit spiritum, id est, impul-
suro, desiderium, ardorem eundi in lerusalem ; qui me ila
valide eo irapellit, ut ei alligatus, eoque ferri videar; sic-
ut uubes ita aguotur vento quaqiiaversum, ut ei alligats
videantur, iuxta illud Osee 4. 19. Ligavit eum spiritus »»
alis suis. Causa huius impulsus fuit Prima, quia hoc eo-
dera anno posl paucos dies Beata Virgo lerosolymis mi-
gratura erat in caelum, uti dicam cap. 21. 17. Impulit er-
go Spiritus sanctus Paulum in lerusalera, ut ante migra-
tioDcm Beatam Virgioem salutaret, eique tam suos fide-
leset Ecclesias,quam instantes agones curo ludaeis et Ne-
jir.v ) eorum qux essent in rem vestram, q. d. Nihil detre- (] rone coromendaret. Secundo , quia volebat Spiritus san
ctavi neque periculi, neque Iaboris,qui modo ad veslram -•-- n- -1-— i >- — :-..:__..- ...: i> ... —
pertineret utiiitatem.
PuBLice, BT FER Douos.) HIdc patel noD suflicere E-
piscopo et Pastori, ut publice in genere doceat, sed et de-
bere privalim singulos in particulari docere et monere,
ubi res exigit, praesertim cum rudes suut, aut peccatis gra-
vibus vel scandalosis irretiti. Iroitari enira debetPastoreni
ovium , qui singulas oves in particulari agnoscit, fovet,
pascit, curat, medelur si aegrotent, uti faciebat lacob pa-
ecens oves Laban, Gen. 31. 39. Hoc est quod raonet Sa-
piens Proverb. 27. 23. Diligenter agnosce vultum pecoris
tui, tuosque greges considera. Cura enira etprovidentia est
rerum particularium, non universalium.
Ita in Belgio vidi vigilantes Pastores parceciara suam
obire domatim, ac singulos salutare, compellare, solari,
roonere, hortari ; quod mirum eis subditorum amorera,
confideDtiara et revereDtiam coDciliabat. Id fecisse se ait
Paulus V. 31. Per triennum, ait, nocte et die non cessavi
ctus Paulum lerosolymis vioctum mitti Romam , ut cum
S. Petro Romanam Ecclesiam fundaretet stabiliret.
SpIBITUS SANCTUS PBR OMNBS CITITATBS MIHI PROTB- reM.23.
STATUR.) Per ora fideliura prophetantium: primitus enira
fideles multi accipiebant donum propheliae , ut vidimus
cap. 2 17. et cap 13. 1.
VlNCULA BT TRIBULATIONBS IeBOSOLTHIS HB HANBKT)
Ul ubi aliquando persequebalur Ecclesiam , ibi nunc pro
Ecclesia decertet, ait Beda. Hoc BDim gloriosum erat tum
Chrlsto, tum Paulo.
SbD NIHII. IIORUH VEREOR. ) O-jJc-voc )l070v TTOiovuai, idVers. S4.
est, nullius ex dictis rationem facio, nihili duco, non cu- P^"''
ro, non timeo. Paulus, ait ChrysoSt. hom. 2. de eius laud. " °''
ad confusionem et iniurias, quas ob prxdicandi studium
sustinebat , magis quam ad bonorum oblectamenta prope-
rabat ; mortem potius quam vitam appetens: paupertatem
quamopulentiam : et multo magis laborem desiderans, quam
alii requiempost laborem : ac moerorem magis eligens, quam
eum lacrymis monens unumquemque vestrum. Nam , ut '-' alii voluptatem : studiosius pro inimicis orans, quam alii
ait Chrysost. hom. 3. de laudib. S. Pauli : Omnem pror-
sus hominem Deo exhibere cupiebat, et omnes quantum ad
ipsum spectat exhibuil : quasi enim universum mundum
genuisset, sic perturbabatur, sic currebat, sic omnes in re-
gnum Dei festinabat inducere docendo, pollicendo, medi-
tando, tum pro ipsis etiam supplicando et terrendo, et dx-
mones corruptores animarum fugando : aliquando episto-
lis, aliquando po^nitentia, nunc sermone, nunc rebus, per
discipulos.per semetipsum conabatur erigere labantes, stan-
tes vero jirmare, humi iacentes attollere, sanare contritos.
torpentes oleo exhortationis animare, inimicis insonare ter-
ribiliter, hostes minaciter intueri, more optimi cuiusdam
Ducis ac Medici arlis sux instrumenta gestantis ; protector
ipse bellantium, ipse sedulus xgrotorum minister, et unus
omnium officiorum personas et exercitium ubique custo-
diens. Causam subdit: Cum celsus in omnium consisteret
adversus inimicos . Converterat enimorbem terrarum, quem
nosperveriimus. Causam subdit: Quia non tantum urbes,
gentes, exercitus, provincias,'pecunias, potestates, velut a-
renam vilia reputavit ; sed et prx Christi dulcedine non
angelorum, non Archangelorum, admiratus est dignilatem,
nec quidquam simile concupivit. Quod enim maius erat o-
mnibus , Christi amore fruebatur : cum hoc beatiorem se
cunctis putabat; sine hoc autem neque Dominationum, ne-
que Principatuum socius esse cupiebat : sed cum hac dile-
ctione magis csse extremus optabat, imo etiam ex numero
punitorum, quam sine hac inter summos et honore subli-
mes. Perfrui enim charilate Christi, hoc illi vita, hoc mun-
dus, hoc angeli, hoc prxsentia, hoc futura, hoc regnum,
hoc promissio, hoc bona videbantur innumera : prxter hxe
vero nihil in tristium parle ponebat. Horum enim qux hic
habcntur, nihil asperum, nihileliam suave reputabat. Sic
Comraentjria iri Ailn Apostoloriim. Cap. XX.
251
despiciebal universa qux cernimus, ul solcl heria iampu- ^ Palhelice S- Gregor. hoiuil. 12. ia Ezcoh. cxplicans il
trefaclam contemni. llli er^o vivere Christus erat, et pro
eo Mjori lucruiu.
NeC VACIO AniMAU UEAH PBETIOSIOBEM QIAH HE )
Animam, id esl vilani.iiiclonyinice. Lcgit lnlerpres nuio.-
ziouj ifxotuTov, iil csl, pretiosiorem me. q. d. Vitain non plu-
ris facio quain nie: mo autein consecravi Christo el E-
vaiigeliu: ergo et vilain , taiii hanc quain me pro Chrislo
prodigere et perdere paratus. laiii Graeca iiabunt rifiiav ;-
lUTjTu, id est, non habco, non duco animam mihi prelio-
tatn, aul charam; Syrus, nihilo mihi habelur anima tnea,
scilicat pro Christo.q. d. Paratus suin inori pro Evange-
lio. El tamcn moriendo magis eam pretiosam fucicbal, cui
tantum meritum conquirebat, aii S. Aiigust. q. o". iu Lc-
fit. Sic David ait Psai. 118. 109. Aiiima mea in manibus
wieis semper, el legem tuam non sum oblitus, q. d. Pro le-
ge tua aniinain nieani oninibus periculis ciponu, eamquc
quasi in manibus fcro, cuivis hosti obvio eain libenler da-
turus. Heliogabalus Inip. tesle Lainpridio ia cius Vita , _
diccbat: Basilice moriendum esl , ut mors parem non vi- "
deril. Dixit, scd Don praistitit: ot Paulus dixit, et reipsa
prsstitit. Vide S. Bcrnard. serm. 30. in Caat.
Pauluni iniilcntur viri ApoBlolici ct Rcligiosi, ut pro-
digi valctudiais et vit», sc perditos eestiment, et utram-
que libentcr, imo exuitanter oiTcranl Christo, pro eoque
prodigant. Hispanorum axioinaesl: Capitaneum glorix
avidum.debere nihili duccre vitam.Q{i\i\ iain dicain milce,
imo signifer Chrisli, anibiens gluriam cxlestem et xter-
iiain. ut cum Christu rcgnet in uninia saecula? Nimirum
Pauliis prsmcditatas in corde gcrebat hasce aureas S.
Naziau2cni scnlenlias: Solu virtusducenda est vita. Mor-
tetn vclutprasenlcm sempcr tibi ob oculos pone: ita enim fict,
vt cum ipsi occurrcndum eril. superior existas. In sempi-
tcrnum xvum thesauriza. !\'il est vita hxc quam fumus ,
herbx flos. imomnium,rota semper volubiUs. Piudus omni-
no vitx pclngus sulca. Laboru, ut animus natura sua volu-
bttis, in te fixus sit et constuns. Sepulcris opes tuas ne re-
linquat. ISuilus enim funcbris honor cum prxclura fama
Iiid: Spcculalorem dedi te domui Israel, etc. Sanguinem
eiui de manu tua requiram: quia. inquit, ip^e hunc occi-
dil , qui eum tacendo niorti prodidit. In quibus utnsque
pensandumest, quantum sibi connexa sunt peccata subdi-
torum atque prxpositorum . quia ubi subiectus ex sua cul-
pa moritur, ibi is qui prxest, quoniam tacuit,reus mortis
tenctur. Pensate ergo fratres charissimi , pensate, quia el
quod nos digni Pustores non sumus, etiam ex veslra culpa
est , quibus tales prxlati sumus. Et si quando vos ad ini-
quitatem defluitis, etiam ex nostro hoc reatu est, quod ob-
sistentes alque reclamantes in pravis desideriis non habe-
tis. Vobis ergo et nobis parcitis, si a pravo opere cessatis :
vobis el nobis parcimus, quando hoc quod displicet , non
tacemus. 0 quam libcr a commissorum sibi sanguine fue-
rat prxdicator egregius, qui dicebat : Mundus sum a san-
guine omnium. Non enim sublerfugi, quominus annunlia-
rem omne consilium Dei vobis. Si enim non annuntiasset,
viundus a sanguine nonesset. Sed quibus omne consitium
Dci annundare studuit, ab eorum sanguine mundus fuit.
Deinde idipsum sibi et suis applicans subdit: In qua voce
nos convenimur , nos constringimur , nos rei esse ostendi-
mur, qui sacerdote.i vocamur, qui super ea mala qux pro-
pria habemus , atienas quoque mortcs addimus; quia tot
vccidimus. quot ad mortem ire quotidie tepidi et tacentes
videmus. Sanguis ergo morientis de manu specutatoris re-
quiritur, quia peccalum subditi culpa esse prxpositi.si ta-
cueril, reputatur. Eit ergo quod facial, ut etiam moriente
subdilo se tiberum rcddat, surgat. invigilet, malis actibus
conlradicat. sicut scriptum est: Discurre, festina, suscita
amicum tuum, ne dederis somnum ocutis tuis, nec dormi-
tent palpebrx tux.
Omxe coJfSiLiUM. ) Syriis, Omnem voluntatim, scilicel y,^„ ,.
omne quod Dcus n vobis vull Geri, puta utilia ad vestram
saliitem, ut dixi v. 20.
ATTENDITE VOilS, ET UNIVBBSO GBEGI. ) q. d. Invigi- y„, aj.
latc primo vobis, vestraeque saluli et perfeclioni , deinde
ceetcroriiin fidelium vcstrae curae commissorum. Pastor e-
comparari potest. Et illud eiusdern Nazianzcni orat. 19. Q nim primam sui curam gerere debct, deinde sui gregis.
Viia et mors improprie vocantur. Vita enim hxc est mater
rorruplionis. adcoquc continua mors: niors vero et ianua
vitx bealw.fna vitu est.ad vitam respicere. Vna mors.pcc-
catum e:>t enim anim:e intcritus. Denique Paulo vivere
Christus eral, el niori liirrum.
OiHiioDo coMsiHiiEai ccRSUH HEUH ] Grxca addunt
uiT« /a^a;, id cst, ftt;/i gnudio. Gaiidebat enim Apostolus
dari sibi occasionem marlyrii, quo evolaret adChristum,
quein iiingis quam cor suum ct animain propiiam dili-
gebat. Uiiclc ait, Dc>idcriuni habeo dissolvi, el esse cum
Chrislo. Philip. 1. 23. Et dic morlis marlyriiquc instan-
te, exullans: Bjiium, inqnit, certamen certavi , cursum
eonsummavi, fidem servavi: in reliquo rcposita est mihi
aoruna iustitix, quam reddet mihi Dominus in illa die iu-
stui iudex, 2. Timolh. 4. 7.
£va:igblii'H gbatia Dbi.) Quia Evangelinm cst an-
nQnliatio, ct exhibitio gratia; Christi , tum per pra'dica-
tionem elTicaccm Apostolorum, tum pcr Sacramcnta qua;
gratiam confcrunt cxopercoperato, tum percxempla San-
rtorum, tum pcr copiosam gratiam, quam spontc sua Chri-
BtDs in fidiles 9U0S instillal. Undc et vocalur lex gratia?.
Er nunc eccb bgu scio. ) Pcr instinclum ct levclatio-
nein Dei.
Ml!<OLS SLH A SANGLIRE 0M5ILH ) q. d Si qiiis vc-
strum percat, sua culpu pcribit, iion iiiea. Ego cniin nieo
ofTicio perfunclus sum doccndo, hurtando, ninncndo. Hic
Tcrum est illud vulgo tritiiin : /i pa^lorc requiritur curn,
non curnlio, iuxta illud angclorum icrcin. '61. 9. Curavi-
mui Babi/lonem, et non e.^l sniinlu. Alludit Paiiius ad E-
ZBch. 3. 17. Ettii hominis spcciitalorcm dcdi tc domui Is-
rael. Si diccnte mc ad impium: lUorte morieris, non an-
nuntiareris ei, etc. i/).sc iwpius in iniquilatc sua morietur,
sanguiHcin autem ctus dc tnanu tua requiram. Vide di-
cta cap. 17. 6.
Nam quo magis se curat et pcrficit, tanto raagis curabit et
pcrficiet grcgem; sicut maler quo magis se curat, plusque
comcdit, eo plus habet lactis qiio lactet infantem. Unde S.
Gregor. idcam vcri Pastoris pingens inPastorali, primani
eiusdotcm ponit munditiem cordis: 7'a«<uw,inquit, rfc6e/,j^^ p^
aclionem populi actio transcendere Prxsulis,quantum rfi-.ioi».
sture solct a grege vita Pastoris. Sit ergo neccnse fit cogita-
tionc mundus, actione prxcipuus. discretus in silcntio, u-
tilis in vcrbo: singulis compassione proximus, prx cunctis
vontcmplulione suspcnsus : bcne agentibus per humilitatcm
socius, contra delinqueniium viliaper zelum iustilix ere-
ctus: intcrnorum curam in cxleriorum occupaiionenon mi-
nuens. cxlcriorum providcntiam in inlcrnoruin solticitudi-
ve non rclinquens. Ita ipse initio Pastoralis, quK deinde
siDgiila ordinc toto libro proscquilur
Sar
_ pienter Philo in Lcgat. ad Caium : Sicut. inquit, cx-
los rcgunt angcli, cxli elementa, sic rcguntur bcslix ab ho-
U minc , ab anima corpus , res omnis infcrior a .iupenorc.
Mclius S. Chrys. lib. 3. ct G de Sacerdotio, Episcopuin
in populo doclrina cl sanctilate eminere debcre docet, sic-
ut angclus cininct inter homines, paslor inter oves , ma-
gistcr inter discipulos, et. ut ait Narianz. Apolog de fu-
ga, sirut aiiiinus cl capnt in corporc. Vita principis dcbct
eV<f ccnsurapopuli, ait Trcbellius in Valeriano. Q.iocirca
Archicpi^iropi gcslant pallium. lllud enim, ait Isidor. Pe-
luB. amiculum cx lana contcxtum,quod ilti gcstanl hutne-
ris, ovis illius , qiiam Dominus aberrantem quxstvtt , tn-
ventamque humeris suis sustulit, pellem designat Vide di-
cla E/,cih. 3 4.
In OLo vos Spibitcs sawctls poslit Episcopos. )
Episco|>ali9 cnira cura, oflicium, iuriadictio, potesias m-
•tituta cst a Spiritu saocto, per Christum. Spiritus sao-
ctus ergo tingulis Episcopis, dum Episcopatum ineunl,
hjcc oiuuia largitur el impooit. Porro Epnesi unus crat
252
Commcntaria in Acta Apostolorum. Cap. XX.
Episcopiis, scilicet Timolheus. Episcopos er{jo vocat pri- A fcrcbat, cl pulahal quod vocetn omnibus abslulissel, quam
inarios Prcsbyteros: hi enira cum Episcopo quasi Episco- ,«o/(/.<aw/5e/«/.()iiocirpaS.CIemensex menleApostolorum,
pi invi[i;ilal)ant Ecclcsia; , eaiiique rc{jebaut. Uride v. 17.
vocavil cos maiorcs natu, id cst, Scniorcs et E'resbytcros.
Vide dicla IMiilip. 1. v. 1. lam vero Eplicsinum Episno-
purn non advocavit, quia is erat Tirnotlicus, qui crateurn
Paulo, ul pnlet v. 1. et seq. Addc, Paulum advocassc plu-
res rcvcra Episcopos, niniirurn cos qui crant Kpiscopi ci-
vitatiHii provincice Ephcsioc ( rnelropolis cnim erat Ephc-
sius) ; lioc cnim esl qirod ail v. 2j. Amplius non videbilis
faciem mcam vos omnc.s, per quos Iramivi prxdicans re-
gnum Dei. Ita inlellexit S. irenaeus libr. 3. eap. di. di-
ccns : Puulus in Milelo convocutis lipiscopis et Presbijte-
7-is, qui crunt ab Epheso cl a reliquis proximis civitalibus,
viulla testificans cis adiecit, ctc.
Hegere. ) llomotivnv, id cst, pasccrc, iuxta ilhid quod
a Christo dictum est Petro principi Paslorum : Pasce o-
ves mcas , loao. ull. Pascc verbo, pasce oraiione, pasce e-
xemplo, ait S. Bcrnard. idco Christus lcr Petro dixit : Pa-
ib. 8. (]onst. cap. 18. iubct cos extirpari ul insidiatores
Ecclcsiaj.g^rpgis labcfnctores,h;crcditales contaminatores,
qui ludacos falsa rciifjioue, Gracos impiclalc soperent.
Et ex vobis ipsis EXuncENT. ) Paulus liic verus fiiit
valcs: natii adliuc eo viverite , conlra euni insurrexerunt
Hymenocus, Alf.vandcr, Phj[jcllus el Herinofjenes, uti i-
pso tcslalur 1. Tim. 1. 20. "ct cpisl. 2, cap. 1. 15.
^ Ut abducant, 70'j ■x-K',rjr.-xj, abripianl doto cl fraude a
Clirislo, qiii iimis omniiim cst mafjisler, Maltb. 23.10. DI-
SCIFULOS POST SE.) Fons cnim hacicseos est ambilio, et
ambitus mnjijistcrii nc discipulorum. O/hwcs (hjeretici) tu-
ment, ait Teit. lib. de Pricscr. c.41. Omncs scientiam pol-
licenlur.Ante sunt pcrfccli catecltumpni,quam edocti.Ipsx
mulieres iixrclicx quam procaces,qux audeanl docere, clc.
ViGiLATE.) Oportet, ait Anliochus liom. 111. ut Paslory^^^-^^^
totus mens oculusque,virrjam scu baculum (jestel oculaium
et vicjilantem, instar Argi, ut ne una quidem concredita-
„.. ...... __. -- _- -^ ,.-. -- rum sibi pecudum reiicula fiat. Sic Cherubiiii plcui erant
lyicminerint erfjo Episcopi cl Pastores ipsorum regirnen
esse pastum, rcfjcre esse pascere, non se, sed oves.
EcCLESiAH Uei, (jirsece, Ecclcsiam Domini ct Dci; Sy-
rus, Ecctesiam Mcssix, sive Christi. Unde sequitur, quau
ACQUisiviT (Christus) sanguine suo) Hinc patet Chri-
stum esse Deum , contra Arrianos: ipse enim existcns
Dcus in carne assumpta cffiidit sanguinem, quo emit et
rcdemit Ecclesiam. Incpte enim et distorte Erasmus Ar-
rianis arrna rainislrans, sic exponit: In quo vos Spiritus
sanctus posuit Episcopos rejere Ecclcsiam Dei ( Patris )
guam acquisivit (Christus) sanrjuine suo. Si hoc non cst
falsare Script. quid erit? Porro prctium tantum sanguinis
Filii, vehemenlcr solUcitat et flagitat Paslorum custodiam
et curam, monetque fore, iit princeps ipse Pastorum pecu-
tium diUgentissimc tucatur cl servet, ait Vigilius Episco-
pus lib. 2. coutra Eutychem. Rursurn hinc lideles inonet
Apostolus, dieens: Empti estis piretio magno: glorificate et
portale Deum in corpore vestro, 1. Cor. 6. 20.
vers.29. LuPi BAPACES.) Syrus, feroces. Haeretici sunt lupi, ait
Hsereiici S. Ambros. lib. 7. in eap. 10. Lucae ad illud v. 3. Mitto
impii ob j^g, ,^pj(^ agnos inter lupos. Lupi, inquit, beslix sunt qux
lo"ias. insidiantur ovilibus, circa pastorales versaniur casas, ha-
bitacula domorum intrare non audent, soninum canum,
absentiam aut desidiam pastoris explorant, ovium guttur
invadunt, ut cito strangulent: feri, rapaces, iidcmquena-
tura corporis rigidiores, ut se facile non possint inflectere,
impelu quodam suo feruntur , et ideo sxpe luduntur. Si
quem priores hominem viderint, vocem ei quadam naturx
feruntur vi eripere : $i autem homo prius eos viderit, exa-
gitari memorantur. Et raox haec applicans : ISonne lupis
isiis, ait, hxretici comparandi sunt, qui insidiantur ovibus
Christi, fremunt circa caulas nocturno magis tempore quam
diurno? Scmper enim pcrfidis nox cst, qui lucem Christi
scevx nebulis interpretalionis fuscare conantur. Versantur
ergo circa caulas , siabula tamen Christi intrare non au-
oculis, Ezcch. 1. 18. el Apoc. 4. G. Vita ergo Pastorum
vigiUa. Vide S. Gregor. lib. 2. ladict. 10. epist. 33. et S.
Bernard. serm. 76. ct 77. in Canlic.
Per TRiENNiUM.) Noii intcgrum et absoluturn, sed duos
annos integros, et tcrlium inchoatum pcr Ires menses ;
lot cnim resedit Ephesi, ul dixi cap. 19. 10.
NOCTE ET DIE ^ON CESSAVI CUM LACRYMIS M05EN8
UNUMQUEMQUE VESTRUM. ) Vide hic 0 Pastor, Pauli vigi-
lantiam, assiduitatem, lacrymas in monendo et exhortau-
do singulos, eamque imitare. Ita legimus S. Ambros. S.
Bernard. S. Dominicum poenitcntes audivisse, etmonuis-
se cum lacrymis. Quod cor lam saxeiim, ut hisce lacry-
inis non emolliatur? quis non lleat flentc Paulo? Nam ut
haec verba Pauli expendens ait S. Chrysost. hornil. 12. in
epist. ad Coloss. Ex quonam fonte tanla emanarunt fluen-
ia, ul ex ilUus ocuUs lacnjmx? Et paulo post: Quemnam
fontem vis comparare cum his lacrijmis ? Eumne qui est
C in paradiso , qui irrigat universam terram? Sed nihil di-
ces xquale.
Nota To unumquemque : esto enim directe alloquatur
Paulus maiorcs nalu, tamen in illis alloquitur caeteros fi-
deles, quos singulos habebat in corde et ore, q. d. ait Chry-
sost. hic in fine hom. 44. Si Uceret cor nostrum disrum-
perc ac ostcndere, videretis intus esse in inagna latitudine
vos omnes, muUeres, pueros ac viros. Tantaenim charila-^^^^^'^^^
iis vis est, ut cxlo faciat animam latiorem. Capaces nos^ri pauii.
eslote , diccbat Paulus 2. Cor. 7. non angusti estis in no-
bis. Totam Corinihum habcbat ille in corde suo, et dicebat:
Dilatamini el vos. P. Gaspar Barzaeus, S. Franc. Xaverii
discipulus et Vicarius, inio in spiritu Apostolico alter in
India Xaverius , ad Socios in Europam inter caetera haec
scribit: Saluto omnes el singulos e Societatc in visceribus
charitatis Christi: singulorum imaginem menti impressam
gero, adeo vivam, iit ipsi eam intuenles, ex ea sola se a-
gnoscercnt : si cui id non obtingcret , id inde peret , quod
dent. Explorant Pastoris absentiam, et ideo Pastores Ec- j-. ipse ex humilitate non alium se sibi in animo efformarit.
clesiarum vel necare, vel in exiUuin agere contcndunt : quia ^' nimirum vilem, abiectum, inutilcm, cum ego eumdem mi-
prxscntibus PastoribusovesChristi incursarenonpossunt:
menlis intentione duri ac rigidi,ncguaquam solent a suocr-
rore deflcctere.Si quemversuta mentis sux circumscriptione
prxvencrint, faciunt obmulescere; si autem commenta im-
pietatis eius agnoveris, iacturam pix vocis timcre nonpote-
ris. Animam petunt, guttur invadunt, vitalibus vulnus af-
figunt. Gravcs sunt morsus hxreticorum, qui ipsis gravio-
res et rapaciores bestiis, nullum avaritix finem impietatis-
que noverunt. Vestilum ovis habent, facta prxdonis : foris
ovis, intus lupus est. Nonne vobis videtur lupus, qui hu-
manx nccis insaturabili crudcUtate, fidcUum morte popu-
lorum rabiem suam explere desideratFLHuUd iste, nontra-
clat, qui negat vocis auctorem, ct sacrilego sermone bestia-
le murmur intcrslrepit,qui non confitetur Dominum lesum
xternx prxsulem vitx. Audivimus eius ululatus cum in
orbem gladius milteretur, dentes asperos, ora tumidaprx-
ki ut virlutibus donisque Dei conspicuum , illustremque ,
in meo corde pinxerim el sculpserim. Idipsum pra; Gaspa-
re, Xaverio, aliisque omnibus factitabat Paulus, fideles
omnes in meraoria, mente et benevolentiae aflectu , aeque
ac beneOcentiaj elTectu, quasi inater et nutrix assidue ge-
rens et versans.
Et nunc commendo vos Dko. ) Orans ut ipse vos di- vjrs. 32.
rigat, cuslodiat, augeat. Discat hic Pastor a Paulo, sibi
orandum esse pro ovibus sibi commissis.
Et verbo GRATI2E ipsius.) Id est, Spiritui sancto, iD- Verbum
quit Glossa Interlin. Alii, Filio, per quem gratia et veri-g"iis
las facta est, loann. 1. 17. Alii Evangelio, quodgratiami
confert praj Mose et lege, ut sit prosopopocia.Fiugitur e-
nira Evaugelium quasi persona animata et spiritu plena,
Spiritum et gratiam aspirare sui praeconibus, q. d. Evan-
geliura eiusque spiritus vos dirigat et custodiat, formet-
Comraenlaria in Acla Apostolorura. Cap. XX.
2o3
quc lales, ut digni Bilia capessere haeredilalem inter san- . sas refijlavit, dicens : Munera impiorum rcprobal Altissi
clificalos! Hic seosus est plausibilis, placetque noslro San- •«
i-hez. Alii verbo, id est, tTangclio, eiusque praedicationi,
ut sil hvpallago: Commendo vos verbo, id esl, cornmendo
Yobis TcVbum clpraedicalionem Evaugclii,per quam via ad
f^ratiam apcritur, tum quasrendam, lum conservandam et
u'u<;endaMi ; lum si pcrdatur. recuperandam. Verum ha;c
hiulca sunl el duriuscula. Sequitur cnim : Qui potcnscst.
Ergo verbum gratix pcr Hcbraismum est ipsa gialia.sicut
verbum Evang.lii esl ipsum Evangelium, q.d. Commcn-
do vosUco et gratise cius. Sic dixil Luc. c. l-i.2o. 1'aulum
ut narnabam ab Antiochcnis iraditos fuisse gratia; Uui.
Gratiam vocat veibum: lum quia Hebraji omncm rem
mctonvmice vocant vcrbum: lum quia gratia verbo a Dco
per ChVistum nobis proinissa csl: lum quia verbo el iussu
Deidnlur.Sunicitcnim ut Deus vcrbodicat:E3losanctus,
paliens, humilis; et mox talis cro. Verbuiu enim Dei csl
odicax : Dci enim diccre est facerc. Unde sequitur: Quipo-
tens est. Ubi Syrus vcrtit, quodpotens est : tum quia ver-
mus, Eccli. 33. Vix autem vcrba prolulerat, cura vasa
omnia quibus dapes contiucbantur, disrupla sunl: qua re
rex lerrUus,se iu eius potestale iu omDibusrebue fore poi-
licilus est.
Similis fuit continentia et conslantia S. Antonii de Pa-
dua. Ezolinus enim tyraniius, qucm graviter ob ca?dcs et
rapiiias iucreparat .\uloniiis, misit ad emn quosdam ex
Buis cum prxclaris douis, quibus ita mandarat, ut prcci-
bus et omni iinportunitalc id agcrent, ut ea acciperet :
quod si faceret, illico cum oblruncnrcnt; si nou aceiperet,
paticnter fnrrent quidrjuid ab eo dicerelur. lllis igilur (i-
cta humilitatc inslatitibus ut doiia adiiiilterct , Antonius
voce liberrima: Abile, inqiiit, illico cUm vcstris impiisdo'
nis, ne vel ruente tecto, vci dchiscenle tcrra nos ijuoque exi-
tio veslro invdvamur. Ita illis dimissis , Ezeliuus re co-
gnita, scmper illum dcineeps utboiuinem sanctum vene-
ratus cst.
Par fiiil virtus S.Bcrnardini Senensis, qui libcre in con-
1)0, puta Evangelio,gratia exhibctur et annuniiatur, q. d. [J cione redarguens Duccra .Mediolanenscm, cuniabcosub
Commendo vos Deo,ciusque Evangelica; gratia;, qu« vcr-
bo Dei proinissa, vcrbo Prophetarum prsedicta, verbo Chri-
8ti cxhibitB, vcrbo mco vobis annuntiala est. Ita .Mariana,
qui lami-n ait to verbo pcr Hcbraismum redundare. Uuc
accedit Sanchez, qui sic explical : Commendo vos verbo
gratiiv, id est, divina: promissioni, quae graliam omnibus
libcralitcr olVort. Ac si dicat : (Jbsecro Dominum ut ipse
vobistribuat,quodsuispromisit,ha;rcdilalcmscilicctsuain
his qui sanclilicantur. Hoc vcro uihil aliud est.quam pc-
tcre ut illi nquibus disecdcbat Paulus, ita sanctiliceiitur,
ut digni sint quibus Deus prjestcl verbum gralia;, id csl,
gratiam verbo, id est Evangclio promissam, scu Tcrbuin
graliosum. Deniquc verbum sa^pe sumitur in Script. pro
facto et opere, quod polculi Dei vcrbo iussuque fit, q. d.
Commendo vos Dco eiusque poleutis, et potenti opcrationi
gralia; ipsius: ipse cnim polens cst, et per gratiam suam
polentcr a>dilicabit Ecclcsiam vcslram, singulosqiic vc
missum esset poculum aurcum auro plcnum, ipse illud
cum sloinncho rciecit : cumque Irgaii instarent ut acci-
pcrcl, ct urgcndi (incm non faccrent, surgcns Kernardi-
uus, eosque scqui iubens,ad carcercm pcrrexit, quo ob*-
rali tcncbantur, quos co die otnnes a;re quod debcbaut
pcrsoliilo, vinculis exemit.
Et IIIS QLI MECIM StNT, MIMSTBATEBLI«T MASIS I- V<
ST^. ) Ha;c exccllciitia , ha?c gloria Paulo pene propria,
qudd iii lantis laboribus et Kcclcsiarum omoiuni ncgoliis,
iiianibus laincn victuin parurit, non lantum sibi , sed ct
suis omnibiis, qiii sa-pc erant multi, ut vidimus v. 4.
OiiMA OSTENDI TOBIS. ) Omniu , scilicet iion tantumvt
abstinenliam a donis, labores, lacrymas, a;ruiunas, pra;-
dicationcin , scd et opus mnnuum , ul doccain vos susci-
pere inlirmos, eorumquc inlirniilali consulere. Secundo,
apposilc Syrus et Valabl. rcstringunt ■:', omnia, ad opus
nianiiiim, ut per tira;cismiim iiilelligatur 7-«7a, id esl per.
truiii, ut lialis dotnus,imo templum Dei, hic per gratiain, p q. d. Per omiiia oslcndi vnbis, quoniam sic Inboranies,
" ■ ' -=- - sicut cgo laboravi, oportel se nccommodare inlirinis in (i-
de, nce ab illis qiiidipiam accipere, ne ipsi pecunia; stu-c
amanlcs puteiit enm qua;ri, non se suamque salulem. De
hac enim (idei inlirmitnte et animi pusiilanimitatc ad lil-
lerotn loquilur .\poslolu9.
Pra;clare S. lircgor. homil. 18. in Ezech. Quis. inquit,
nostrum , si unum Ituius mundi divilem ad omnipotentis
Dei scrvitium convcrtisset, sequeegere conspiceret. ct ilbnn
sibi vitx subsidia non prxberc , non protinus de cius vila
desperasset? Quis non incassum taborasse se diccret ? Quis
non ah cius exhortatione obmutesccrel.qucm in .^cmciipsum
primum ferre fructum boni operis non videret? Scd Vau-
lus pcr mausuetudinem invirtutum verticc solidalus pcr-
stitit , pr.rdicavit, dilcxit, et bonum quod cceperat cxplc-
vit , caque portando cl persi.ftendo, discipulorum corda ad
miscricordiam pcrduxil. l'nde pro suscipcre , Cira;ce est
avTi).aue«vT;TS^ai,quod ait Valabl. ptoprie est porrccla manu
rclinere Inpsurnm nlioqiii, vel abiturum. Paulus ergo ne
iu fiiluro per gloriam.
Qm poTEMS EST. ] Graeeum tu, Syrus et alii referunt
nd >oyov, id est verbum. Plauius Nosler ct alii referuut
ad Dcum.
.Kdificarb.) EitowiSou.t.aai, id esi, superxdificare , q. d.
Ego aedilicavi fundamenta Eeclcsiae vestra;, rogo Deutn,
ut ille superstrual, et fubrieam eiuscoDSummet, luin gra-
tia, lum glorin et ha;reditate caelcsli.
HfRBDiTATEH.) in caclls, qiia; cst ipsc Deus, qunm no-
bis quosi (iliis suis dabit. Iheredcs Dei sic sunl, ait S. Au-
gU8t. serin. 119. dc Temp. ut ipse Dcus sil hxrcdilas no-
stra. Ilxc hxrcditus non minuilur copia posscssorum , non
fil angustior numcrosilate coh:rredum, sed tanta est viul-
tis, qtianta paucis : tanta singulis, quanla omnibus. l\'on
talis tc fecit hxredem, cui morluo succedas , sed cum quo
in xternum vivas ; imo, ut nit S. Ambr. in Psal. 118. Hla-
net emolumentum intcgrum, cl eo magis singulis crescit,
quo pluribus fucrit acquisitum. Secus cst in hfcrcditnle
nnra ro
•pual.
tcrrenn,qii.Te qiio iu plures dividilur,co singulis (it minor. I) ulliiis oinnino iacturntn facerct, cnvcbat ne qunm ansain
pra-berct inlirmis, cl nlicnnndis a Chrislo, quod nolleut
grnvnri siimplu, scd polius cis porrigcbat mnnum.
Nolent hoc Concionntorcs, et Confcssnrii. A pnri tamcn
polcst idipsiiin nd qiinmlibct iulirtnttntcm,et qtioslibct in-
lirtnos exlcndi : quamlibcl eniin tolcrnrc, iino stipcmre ct
snnare dibct pra-dicntor^ct quicutnque animabiis medcri,
ensqiic salvnre satagit : ndcoqiic signum virtutis heroic*
cst, qiiamlibct proximi inlirmitatein , sive corporis, sive
nnimi sit, palieiilcr cl gencrose suflcrrc, uti multis oslen-
di ("inlat. 6. Pr.Tclare S. Chrysost. hie hotn. 40. in fine :
Hxhibeamus.oU.nos adcoltoquium facites.neexpcctemus
do. qui le preratur ut tribuat, cum acccpcris, viliorcm te proximos : ne dicas : Si videro aliqucm rxpectanlcm, de-
iudicat: et mirum in viodum si rogantcm contcmpseris.plus tcrior co efficiar : sed viagis qunnto videris, assumc, ct er-
tc postcrius vcncrabitur. lingue eius a/fectionein. Vidcs xgrotanlein. et augcs mor-
Ita S. Columbanus obiurgnns Tlieodorieum regem fial- buin ? Uoc maximc faciamus, ul prxvcniainus invicem ho-
lorum de auis scelcribus, dopes regias ci a rcge subinis- nore. liaque si prxueneris honorc, teipsuin viagnu honorc
In sanctificatis OMMBiis.) Syrus, inoinnibussanrlis,
id est iiiter, vel cum omnibus sanclis : soli cnim soncti
liuiiis h.Trcdilntis sunlcapnrcs.
Vtr». :.5 ArGEKTIM BT ALRIH, AUT VBSTBM nL'I.LiL'S COCUPI-
PrKcilca- Tl.) Idcm f.-cit cl dixit .Moscs Niiin. IG. ct Satiuiol 1. Hcg.
»or mu- J2. Hoc ergo Mosaiciim, lioc Propheticum , hoc Aposlo-
lieum opus. liralis acccpistis , gratis dalc , nit Christus
Matlh. 10. Mira liberlns, energin et nuetorilns persua-
dendi pr.Tdicntori et eonfessario nccedit , si omnin dona
refutcl. Pra;clnre S. Hicron. ad Ncpotianum : l\unquain,
ait, pctcntcs. raro accipiamus rogati. l\'escio cniin quomo-
Morosin
oporiel
prjcve-
curare.
2o4
Commenlaria in Acla Apostolorum. Ciip. XX.
Bcartus
««I. dare
quamac
cipere.
i.
111.
ormsti, accelerans ut magis honorcris. Ubique primalus
aliis concedamus : nihil eorum qux erga nos facta sunt
tnaiorum cogitemus, sed si quid bonum. Nihil sic facit a-
micum, ul lingua gratitudinis studiosa, os bene loqui so-
lens, anima sme fastu, conlemptus vanx glorias, contem-
ptus honoris. Et paulo anle dicil hanc charilalis dilatalio-
nem esse slgiiuin , quod certo ostendat nos esse fiiios ct
discipulos Christi, sicul diadema et paludamenlum oslcn-
dit regem. Hiec maguitudo auimi el dilectionis necessaria
est Apostolo.ut ea absorbcatoinnes fideliuni et infideliuin
mores inconditos et insulsos, sicut mater magnitudinea-
moris absorbel omnes serumnas et iueptias sui infantuit.
Ac UEiHiiMSSB VERBI DOHiNi Iesu.) Hoc verbum nus-
quam scriptum exlat: illudergo dixisse Christum,Paulus
Apostolorum traditioae, vel revelalione accepit, utetCle-
mens qui idem Christi dictum citat lib. 4. Const. cap. 3.
licet S. Chrjsost. QEcum. el Lyrau. illud deducant ex illa
Chrisli: Omni petenti teiribue, Luc» 6. 30. Et: Muluum
dale , nihil inde speranles, ibidem v. 35. Et : Cum facis
convivium, voca pauperes, etc. el beatus eris, quia non
habent retribuere tibi, Lucae li. v. 13. Tale est et illud
Cbrisli dicluin, quod nusquam scriplum est, citat tamea
ilieron. ia cap. 5. ad Ephesios, ISunquatn Ixti sitis, nisi
eum fratrem vestrum viderilis in charilaie. Plura citat
Clemens lib. 2. Const. cap. 40. lustin. conlra Tryphon.
Ignaliiis epist. ad Smyrnenses. Unde liquet uon omnia
Chrisli dicta esse scripta, sed nonuulla per mauus tradi-
ta ; ac proiude traditiones esse admillendas.
Bbatius est uagis darb quau acciperb.) Teinpora-
lia boua. Nam in spiritualibus, ut Sacramentis, gratiam
recipit accipiens , uoa dans, ideoque danle beatior est.
Syrus, beatior, vel melior est ille qui dat, quam qui acci-
pit. Primo, quia dare siguum est abundantise, accipere
vero signuui esl egeslatis, ait S. August. lib. 3. contra
Ma&imin. cap. 14. Ubi et addit, hoc axioma noa habere
locum in divinis. Esto enini Pater dct, Filius accipiat a
Patre divinitatero, tamen Filius tam beatus est quam Pa-
ter: quia Filius, inquit, a Palre accipit omnia, ac conse-
queuler ipsam eliam copiam, et sequalitatem.
Secundo, quia dare signum est liberalitatis, accipere
necessitatis aut cupiditatis, q. d. Beatior est impartientis
largitas, quam accipienlis penuria, ait Cassiaaus lib. 10.
de Instit. renuntiat. cap. 18. et 19.
Tertio, quia maior est beaefacientis ad beneficiatura a-
mor, quaiu huius ad illum : quoniam ille nobilius opera-
tur, ail AristotelesO. Ethic.Dnde etliberior est: qui enim
accipit, ob doaum acceptum obligatus, et quasi alligatus
est doaaati. Quae maior beneficii merces? quae amplior
corapensatio, quam bealitudiais incrementum? Quocirca
Seneca lib. 1. de Beneficiis cap. 5. Beneficium, ait, eripi
non potest: non enim res est, sed actio. Et iaferius : Potest
eripi domus, et pecunia et mancipium, in quo hxsit bene-
ficii nomen; ipsum vero stabile et immotum est. Hiac M.
Anlonius apud Rabirium Poetam, cum fortuna sua exci-
disset, ac nihil sibi reliquum videret, exclamavit: Hoc ha-
beo, quodcumque dedi. Quem secutus Martialis:-
Extra fortunam est quidquid donatur amicis,
Quas dederis solas semper habebis opcs.
Quamobrem Plinius in Paaegyr. Traiani, eum celebrat,
quod acceptando imperium a Nerva, tanluro ei dederit,
quanlum acceperat: Imploratus, iaquit, adoptione et ac-
Citus es, q. d. Nerva libi imperium dedit, tu illi reddidi-
sti. Solus ergo adhuc es, qui pro munere tanto, paria ac-
cipiendofecisti,imo ultra dantem obligasti: communicato
cnim imperio sollicitior tu, ille securior factus cst. Hinc
Plutarch. lib. de Praeceptis gerendae reipub. amicos dicit
esse reipiibl. fulcrum, quam tutatur amor, ait Claudian.
lib. 12. Quocirca .\lexauder Macedo rogatus ubi haberet
thesauros, amicos ostendit, quod ii soli veri thcsauri cen-
seri debeant. Hinc Hebra?i hoc Christi et Pauli prover-
bium sic paronomastice afTerunt: Beatius est riSiiJ23 PH
tet misset, id est, dare quam accipere, tollere, auferre : qui
eaim lollit, alium spoliat vel priyat re sua. Beati autem
A est beare et ditare ; non privare, el egenum roiserumque
fdcere: ita Fraacis. Vallesius Sacrce Philosoph. cap. 88.
Bealius, ait, est darc, quia liberalis largitionis extrerouiu,
non est hooorum vacuitas, sed adiectio potiorum, puta
boncstatis et honoris. Acceptio vero est egestalis,Yel illi-
beralitatis. .\tque hac de causa censet Aristot. plusama-
re Ciis qui beueficia couferunt, quam in quos sunt collata,
ulpote maius inde bonum consecuti. Ita etiam a parenti-
bus magis amari filios, quam ab eis redamcntur. Coatra
qui rcceperint, citius recedere ab amicis , quam qui lar-
giti sint, quod scilicet amissa utilitate, uihil illis restet iu
amicitia praeter illiberalitalis luemoria: his vero restet
seinpersuavis recordatiobeneficiorum.HaecexArist.Vall.
Quarto, quia houorabilior cst qui dat, vilior qui asci- )v.
pit, ait S. Hierooyra. ad Nepot. Celebre est illud P. Syri
in Mimo: Beneficium qui accipit, libertatem vendil. Ex
adverso ia malis et iniuriis, bealius est eas accipere, quam
dare. Unde S. Chrysost. scripsit homil. 78. ad pop. hoc
B titulo : Quod melius est iniuriam pati quam inferre. Pa-
iienti enim, inquit, Deus totum reserat cxlum, Sanclorum
civem efficil, a peccatis absolvil , eoronat iustitia. Et moi :
Non es affectus iniuria, sed coronatus, anima redditus sa-
pientior, Deo similis constitulus, cura peeuniarum libera-
ius, cxlorum regnum adeptus. Etanlerius: Hoc ergofac,
et in cxlum respiciens, cogita quod illic super Cherubim
sedenli factus es similis. Hoc ergo paradoxum Chrisli et
Paiili, priori est antistrophon.
Quinto,quia dare est regale et diviauro,accipere plebe- V.
ium et humanum. Deus enim omnia dat, et nihil accipit :
atque ia hoc consistit eius beatitudo, opulentia et bonitas
immensa, qua ut mare redundans sua elTundit ia creatu-
ras: defectus eaim miseriae et iofirmitatis est, accipere;
pleoitudinis vero, beatitudinis et magnificeotia;, dare, iux-
ta illud Psaltis : Dixi Domino : Deus meus es tu, quoniam
bonorum meorum non eges, Psal. 15. 1. Hinc Deus Hebr.
vocatur Sciaddai.\A est cornucopiae.CIemensAlexand.lib,
2. Strom. cap. 9. Dei, ioquit, imago est homo benefaciens.
^Et Nazianz. orat, 16. de cura pauperum: Nihil, ail, udeo
C divinuni habet homo . quam benefacere. Esto calamitoso
Deus. S. Leo serm. 10. deQuadrages. Ubi, inquit, Deus
euram misericordix invenil, ibi imaginem sux pietalis a-
gnoseit. Deus Pater datFilio suam naturam: Pater et Fi-
lius eamdem dant Spiritui sancto: Filius se nobis dedit
in praesepio, et io cruce, ac quotidie se toluro dat in Ven.
Sacraroeolo. Deum imitautur omnes eius creaturae. Caeli
enim dant luinen et influxum, ignis dat calorem, aer dat
auram qua respiramus, terra dat fructus omnis geoeris,
mare tot pisces,aairoalia dantlaaam etcarnes, sol oraui-
bus dat radios, vigorem et vitam. Uade Leo Imper. homi-
nes beoeficos comparabatsoli, qui cuactis suum spleudo-
rem et calorem impertit. lupiter, Mars, caeterique ob be-
neficia inler Deos relati suut, ait Pliaius libr. 2. cap. 7.
Quin et Plolemaeus Philadelphus, secundus ab AlexandroApopb-
.^gypti rex, aiebat regium magis esse ditare, quam dite- ^bes,moii
scere, ait .Elian. Et Artaxerxes Longimaous rex Persarum ^*^*^*^**'
teste Plutarcho ia Apopht. reg. dicebat sibi quasi princi-
ik pi, manuro ad dandum, puta dextraro, esse longissimam,
alteram vero ad detrahendum, pula sinistraro , contra-
ctam esse et brevissimam : regalius enim esse addere.quam
adimere. lla Deus ad dandurn est longimanus,ad accipien-
dum vero brevimanus, iino nullimaaus. Sic Bioo semper
dicebat esse oplabilius suam messem alleri largiri, quam
alienam decerpere , ait Laertius lib. 4. e. 7. Demosthenes
rogatus, quid Deo simile haberent homines? resp. benefa-
cere: ita Maximus ser. 8. Xenophoo dicere solebat: Mul-
to prxclarius ac laudabilius esse beneficiorum , quam tro'
phxorum multitadinem post se relinquere : ita Stobaeus ser.
46. Agesilaus sibi iucundius csse dicebat ditare suos mili-
tes quam seipsum: ila Plutarch. in Lacon.
Seito, quia qui accipit, accipit tantum temporalia, qui VI.
vero dat a Deo recipit spiritalia, puta gratiaro et gloriam;
et ab accipiente recipit preces. benedictiooes, gratiarum
actiones , Deique laudes. Quocirca Agapetus Diacoau»
R«<p.
Paului
paup«r
diut •-
)io<.
Commenlaria in Acla Aposlolorum. Cap. XX. 25D
Rora. int«r roonita quse dal lusliniano Imper. tom. 2. Bi- ^ ret. lu TilaS. .Marthae apudS. .^ntoninometalios legimus,
bliolh.S9.PalrumhocdatordineoO.fosp/a5awa.9ut — • - '
accipere abs le beneficia supplicant, quain qui libi conten-
dvn( offerre munera : his enim debilor referendi graliarn
efjkerii, illi vero Deum danl Ubi vadem, vendicanlem si-
bi, perlinereque ad se putanlem, quxcumque erga suppU-
€escontuleris,el remuneranlem bonis retributionibus tuam
tam piam, quam perhumanam inlentionem. Solis profecto
partes sunl illustrare radiis orbcm; principis vero virtus
est egenorum misereri.
Dices; Ergo Religiosi meudicantes sunt infeliciores, ut-
pote qui accipiunt; saeculares vero et diviles sunt felicio-
res, utpote qui eis dant eleemosynam. Hespon. negando
conscqueutiam. Primo, quia illi non mendicant ex concu-
pisceniia, aut inopia coacli, sed ex virtulc et libera ele-
ctione: elegerunt eniro paupertatem Toluotariam, ut sint
similes Christo, qui earn vcrbo et exemplo suasit, quasi
iDediuro utilissiroum ad perfectionero.
Secundo, quia Religiosi siroul et semel omnia sua de
eara centies per diem , et centics per norlera geoibus fle-
xis adorasse , et iuvocasse Deum. Simiie legimus de S.
Bartholomaeo iu eius vila opud Ribadeneiram et alios. Di-
dicerunt hoc a Chrislo, qui posilis genibus orabat, dictns:
Pater, si vis. transfer calicem istum a me, Lucae 22. 41.
Idem ante Christum fecit Daoiel cap. 6. Tribus tempori-
bus in die, inquil, fleclebai genua sua, et adorabat confi-
tebaturque coram Deo suo. Quin et Saloinon regum ma-
gnificenlissimus : Utrumque enim genu ( nolent hoc noslri
ignobiles el delicatuli, qui corara Deo unura genu flectunt
instar ludaeorum ) m terram fixerat, et manus expunderat
in cxlum, 3. Reg. 8. Sic S. Pelrus Simonem Magum pcr
aera in caelum volanlem , orans flexis genibus praecipita-
Tit, eiusque genua coUisit, teste S. Maximo homil. 5. de
nalali S. Petri el Pauli. Hic enim situs et gestus est sup-
plicis rei, oranlis et reverentis Numen.
Mysticara physicamque causam dat Rupert. lib. 6. ia
. , „ Cantic. quod genua respondcant genis, easquc per sym-
derunt Chrislo et pauperibus, cum ingressi sunl Roligio-B palhiam moveant ad lacryraas: Lacrijmxautem pceniten-
nem : liberaliores ergo, et consequenter bealiores fuerunt
divitibus, qui sensim et parce sua erogant, longeque piu-
ra sibi reserTant. Unde S. Basilius Syncletio senalori mo-
Dasterium ingresso, sed nonnulla sibi reservanti, ne cui
graTis esset.dixit: Syncleti senatorem perdidisti, et mo-
nachuin non fecisti; uti refert Cassian. libr. 7. de Inslit.
renunt. cap. 19. S. Hilarion. teste S. Hieron. in eius V'i-
ta, recusans munera Orionis : Piemo, ait, melius erogat,
quam qui sibi nihil reservat. Vide Hieron. Platura lib. 3.
de bono status Relig. cap. 20.
Tertio, quia Rcligiosus plus dat diviti, qnam ab eo ac-
cipiat, ut aiebat S. Franciscus; dat enira spirilualia, ac-
cipjt corporalia : dat caelcstia , accipit lerrena, dat aeter-
ua, accipit temporalia : dat caelum, accipit solidura, iuxta
illud Christi : lacite vobis amicos de mammona iniquita-
iis, ut cum defeceritis.recipiant vos in xterna tabernacula,
Lucae 16. 9. Praeclare Hermas Pauli discipulus lib. 3. c.
tium el oranlium, vinum sunt angelorum. .\udi Rupertum
explicantera illud Cantic. 6. 7. Sicut cortex mali punici,
sic genx tux. Jn utero, inquit, »105 ita natura formavit, ut
genua genis opposita sint : unde et a genis genua dicun-
tur. Ibi enim cohxrent sibi.et cognala sunt ocutis lacryma-
rum indicibus et misericordix. Denique complicatum aiunt
'jigni formarique hominem, ita ut genua sursum sint, qui-
bus oculi formantur , ul cavi fiant ac reconditi. Inde est
quod homines dum se ad genuu prosternunt, stalim lacry-
mantur. Voluit enim natura nos matemum rememorare u-
terum, ubi considebamus intenebris. antequam veniremus
ad lucem. Profecto qui causam istam diligenler allendit.
ille scienter alque ralionabililer laudal el approbal, san-
clis eteruditis cogilationibus familiare esse , genua frequen-
tius excelso Deo curvare, el genas lacrymosas genibus cur-
vis applicare, ut respiciat ac recogitet Creator habitans in
excelsis, qualiler nos in ulero formaverit. Vnde et illud S.
3. Sicut, inquit, vitis ulmo fulcitur, sic dives oralione pau- r lob commoncfacit his vcrbis : Memento, quxso. quod sicut
peris iuvalur. Libcr hic litulo Pastoris sacpe a Palribus
citatur, et celcbratur; sed a NoTatianis inspersi videntur
eidcm errores de neganda rclnpsis poenitenlia, unde a Ge-
lasio Papa inlerapocryphos reiectus esl : exlat tom. 5. Bi-
blioth. Ss. Patrum initio. Dcnique Paulus utruraque ha-
buit: fuit enim pauper, et tamen dedit ut dives, quod est
perfectissimum et beatissimum. Nam, ut ail Cassian. lib.
10. de Inslit. renunt. cap. 19. Labore proprio non Kolum
sux necessilatis sufficientiam , verum etiam quod tribuat
indigenti pia sollicitudine parare festinat , duplici gratia
decoratus, quod el pcrfectam nuditalem Christi universa-
rum rerum suarum abieclione possideat, et mumficcntiam
divitis labore suo exhibeat el affeclu-
Sunt qui Sanctos iu multis nnilentur, solum boc pul-
cherrimum Pauli excmplura tIx habel ajinulos, vix asse-
clam. Citant hic nonnuIU Sixti III. Pont. lib. de Diviliis,
libi varie ad obiectionera iara factam respondet. Verum
scjat Lcclor, hunc librum inscribi Sixto 111. Pontif. cum
lutum feceris me, et inpulverem reduces me. yonne sicut
lac mulsisti me, el sicut caseum me coagulasti? Et paul»
inferius ibidem: Nec vero soli Deo, sed el hominibus dul-
cis visu, et amabilis est huiusmodi compositio: lantoque
magis quis reverendus existil, quanlo frequentius atque af-
fecluosius genua citrvans, genas suas vel oculos, vel lotum
caput demiserit: ita Rupertus.
Porro Apostolis cl Paulo id farailiare fuit 10 habitu, ut
Taledicentcs cum suis gcnudcxi pariter orarent.tura ut 0-
ratione suam doctrinam obsignarcnt, tum ut Deum invo-
carent ad eamdein in mentibus discipulorum conservaa-
dam et confiriiiandam contra omnes tenlationura ct per-
sccutionum insultus. Unde Paulus idera fecil Tyri c. seq.
V. 5. Positis, inquit Lucas, gcnibus in lillore oravimus. E-
slo enira tunc esset tcrapus pasrhale (festinabat enim Pau-
lus, ut Pentecosten cclcbraret lerosolymae t. 16.] quo ob
honorcin resurrectionis Christi.stantes solent fideles ora-
rc, idque a tempore .\postoloium, ut tradii liistin. q. 113.
Mo«(!e-
nu flft-
«IMi<li
yujc 7
eit cditus aPelagianis.contcndcntibusChristianos oinncs, Uad Orthodoxos; lamcn tunc nccdum iniroducta erat isla
etiam prolibus abundantcs, debere a se abdicare divitias,
essequc paupcres, qui fuit crror Pclagii. Sic enira scxtus
hsresum eius articulus, in Concilio Diospolitano coiide-
mnatus habct : Divites baptisalos , nisi omnibus abrcnun-
tient, si quid boni visi fucrint fucere, non reputari illis,
nec cos habcre posse regnum Dii. Vidc S. Aug. lib. 2. do
pcccato orig. cap.ll. ctcp.106. ad Poulinura. Id primum
de libro hoc notariinlDorlorcs Lovanicnscs, ac LindnniK,
Baron. Posseviniis.Vidc Baron. annoChristi -110. cop. 7.
PosiTiS GBiitBis. ) Familiaro fuil Apostolis et priscis
Christianis, crcbro pcr dicm orarc, idque flexis gcnibus,
uti vidctur fecisse S. Slcphnniis Act. 7 v. 59. et S. Pe-
trus cop. 9. •10. S. lacobus fratcr Domini ex gcnuflcxionc
frcqueuti gcnua hnbcbat calloi^a instnr cnmcli. .\ddit S.
Chrysost. homil. 5. in Mallh. cuni caliosoni quoquf ha-
buisse frontem, quod eain orans proslralus buinu alTigc-
consuetudo: ita Baron. Addcconsueliidincm istara stan-
di temporc paschali, magis cssc in publicis Ecclesia; pre-
cibus et onioiis Ecclesiasticis, uti sanxit Conc. Nica?num
cnn. 20. vcl 29. quain privalis, qualcs fucrunt hae Pauli.
Undc cliamnum multi fidcles tcinpore pascholi in Ecclc-
sia orant gcnullexi. Pauli cxcmplo solcnt nostri Olysip-
ponc in liidinni Evoiigclii causa soluturi, ct Europae ul-
timum valc dicturi, cuin sociis in lillorc orandocxtremum
se saliilarc. Audi nostrum Nicol.Trigautiiim oculatiim lc-
Btcra, imo consortcra in VitaGasparis Bnrzxi lib. 1. cap.
5. Solemne, inquit, liinc eral generosos ilhs tolius mundi
cives, velut olim Christiani Pauluiii , nd littus usaue co-
tnitari, ac subindc posilis genibiis, Dei Virginis el Sancto-
rum auxiliuin iuiplorare in signum communionis el cha-
rilalis, abcuntibus felix iter, aibi eorum mcmoriam et imi-
tationcm, ulrisque uberein Dei graliam comprecantes.
2oC> Commentaria in Acla Aposlolorum. Cap. XXI.
Procumbentes SUPER COLLUM Pauli , OSCULABANTUR A mirum mn{jnes amoris est amor : si vis amari, ama. Hinc
EUM. ) Syrus, cumplexi sunt eum. Amplcxus ergo vocalur ad Gal. 4. 14. ait: Sicut angetum Dei excepistis me; sicut
oscuium, quia caput capiti , et per illud quasi os ori iun- Christum lesum, etc. quia si fieri posset, oculos vestros e-
git. Vide dicla de osculo sancto 2. Corinth. 13. 12. Mirus ruisseiis el dedissetis mihi. Discant hic fideles, quo amore
fuit amor fidelium crga Paulum, utpote qui essct doctor, ct revercntia prosequi debeant suos Pastores , Conciona-
Apostolus, pater causa salutis, omuisquc boui coruni: ni- tores, Confessarios, etc.
CAPUT VICESIMUMPRIMUM.
SYNOPSISCAPITIS.
Paulm navigat Coum, Rhodum, Palaram, Tyrum, Plokmaidem, Casaream; uMAgabus ei vincula lerosolymi-
lana prwdicit : pergit ergo inlrepidus Jerosolymam ; ubi suadente Jacobo purificans se in templo , a Judais ca-
pitur el pene occiditur ; sed eripil eurn Tribunus: a quo poleslale facla populum alloquitur,
1. ^^vn aiitem factum esset ut navigaremus abstracti ab eis, reclo cursu venimus Coum, et seqiienti die Rho-
fl dura, et inde Pataram. 2. Et cum invenissemus navem transfretantem in Phoenicen, asceiidentes naviga-
^>4vimus. 3. Cum apparuissemus autem Cypro, relinqucntes eam ad sinistram, navigavimus in Syriam, et
venimus Tyrura : ibi enim navis exposilura eral onus. 4. Inventis autem discipulis, mansimus ibi diebus septem:
qui Paulo dicebant per Spiritum ne ascenderel lerosoiymam. 5. Et expletis diebus profecti ibamus, deducentibus
nos omnibus cum uxoribus et filiis usque foras civitatem : et positis genibus in litlore , oravimus. 6. Et cum
vale fecisseinus invicem, ascendimus nnvem: iili autera redierunt in sua. 7.Nos vero navigalione expieta a Tyro
descendimus Ptolemaidara : et salutatis fratribus, mansimus die uiia apud illos. 8. Alia autem die profecti , veni-
mus Cfesaream. Et intrantes domum Philippi evangelistae, qui erat unusdeseptem, mansimus apud eum. 9. Huic
autem erant quatuor Bliae virgiiies prophetautes. 10. Et cum moraremur per dies aliquot, superveiiil quidam a
Iiida?a propheta, nomine Agabus. 11. Is cum venisset ad nos, tulit zonam Pauli: et alligans sibi pedes et manus,
dixit: Hcec dicit Spiritus saiictus: Virum, cuius est zona iiiec, sic aliigabunt in lerusalem iudaei , et tradent in
manus genliura. 12. Quod cum audissemiis, rogabamus nos, et qiii loci illius erant, ne ascenderet lerosolymam.
13. Tunc respondit Paulus, et dixit : Quid facitis flentes, et aflligeiiles cor meum? Ego enim non solum ailigari,
sed et mori in lerusalem paratus sum, propler nomeii Domiiii lesu. 14. Et cum ei suadere non possemus, quievi-
mus, diceiites: Domini voluntas liat. 15. Post dies autem islos praeparati, ascendebumus in icrusalem. 16. Vene-
runt autem et ex discipulis a Cresarea nobiscum, adducentes secum apud quein hospitaremur Mnasonem quemdam
Cyprium , antiquum discipuium. 17. Et cum venissemus lesosolymam , libenter exceperunt nos fratres. 18. Se-
qtienti aulera die iutroibat Paiilus nobiscum ad lacobum, omnesqiie collecti suiit seniores. 19. Quos cum salutas-
set, narrabat per singula quae Deus fecisset in gentibus per ministerium ipsius. 20. Al ilii cum audissent, magiii-
ticabant Deum, dixeruiitque ei : Vides, fraler, quot millia sunt in ludceis qiii credideruiit , et omnes femulatores
suiit legis. 21. Audierunt aulem de te quia discessionem doceas a Mnse eorum, qui per genles suiit. lud^eorum :
dicens non debere eos circumciderc filios suos, neque secundum consuetiidinem ingredi. 22. Quid ergo esl? ulique
oportet convenire muititudinem : audient enira te supervciiisse. 23. Hoc ergo fac quod libi diciinus: Sunt nobis
viri quatuor, votum habenles super se. 24. His assumptis, sanctifica te cura illis : et impeiide iii illis ul radant ca-
pita : et scient Oinnes quia quae de te audierunt, falsa suiit, sed ambulas et ipse custodiens legem. 25. De his au-
tem qui crediderunt ex gentibus, nos scripsimus, iudicantes ul abstineant se ab idolis, iramolalo, et sanguine, et
sulTocato, et fomicatione. 26. Tuiic Paulus, assumptis viris, posteru die purificatus cum illis intravit iii templum,
annunlians expletioiiem dierum purificationis, doiiec offerretur pro unoquoqueeorum oblalio. 27. Dura aulera se-
ptem dies consummarentur, hi qui de Asia erant ludaei, cum vidissent eum in templo, coiicilaveiunt omnem popu-
lum, et iniecerunt ei manus, ciaraantes: 28. Viri Israelitfe, adiuvale: hic est homo qui adversus populum, et le-
gem, et locum hunc, omnes ubique docens, insuper et gentiles induxit iii teinplum, et violavit sanctum locum i-
stum. 29. Viderant enim Trophimum Ephesium in civitate cum ipso , quem eestimaverunt quoniain in templum
introdiixisset Paulus. 30. Comraotaque est civitas tola, et facta est concursio populi. Et apprehendentes Paulum,
trahebanteum extra templum: et statim clausae sunt ianuae. 31. Quserentibusautem eum occidere, nuntialura est
Iribuno cohortis.quia tota confunditur lerusalera. 32. Qui statim assumptis militibus, et centurionibus, decurril od
illos. Qui cum vidissent tribunum, et milites, cessaverunt percutere Pauluin. 33. Tunc acceilens tribunus apprehen-
dil eum, et iussit eum alligari catenis duabus: et interrogabat quis esset, et qiiid fecisset. 34. Alii autein aliud
clamabaiit in turba. Et cura non posset certura cognoscere prae tumultu, iussit duci eum in castra. 35. Et cum
venisset ad gradus, contigit ut portaretur a militibus propter vim populi. 36. Sequebatur enim multiludo populi,
clamans: Tolle eum. 37. Et cum coBpisset induci in castra Paulus, dicit tribuiio: Si licet mihi loqui aliquid ad
te? Qui dixit; Grasce nosti? 38. Nonne tu es iEgyptius, qui aiite hosdies tumullum coiicitasti, et eduxisli in de-
serlum qualuor millia virorum sicariorum? 39. Et dixi ad eura Paulus: Ego homo sum quidem luda?us a Tarso
Cilicias, noii ignotae civitalis municeps. Rogo autem te, permitte mihi loqui ad populum. 40. Et cum iile permisisset,
Paulus stans in gradibus, annuit manu ad plebern, et magno silentio facto, allocutus est lingua hcbraea , dicens :
Vers». Abstracti AB Eis.) ATzotTKaa^;^jra;,\d est,avulsi ab cis, g niari jEgJco alia a Chio. Nain inter Cliium et Coum nie-
XXsicut paler avellilur a filiis charissimis; qui proinde dia esl Samos. Porro Cous palria fuit Hippocratis medi-
eura , nayimque niare sulcantein oculis proseculi sunt , corum et Apellis pictorum priucipis. Putaul uonnulli ex
quoad acies eorum porrigere se polerat: ita Arator. Coo Salomouem emisse equos generosos; Hebr. enim est
CouM. ) Cous, Coa , el Cea , insula est e Cycladibus in de Coa, 3. Rcg. 11. 28. Sed hoc ibi examinabilur.
Commcntaria in Acla Apostolorum. Cap. XXI.
257
RBODCI. ] Noltt est ioBula, saceulo praccedenti aouo Do- ^ A.fjaburn sibi ipsi ligasse raanus, ut in se Paulum eiusque
raiui 1522. a Selyrao Turcarum Imp. Chrislianis crepta; vincula rcpraesentaretjforte utruraque fecit, tamque Pau-
de qua Plioius lib. 2. cap. G2. asserit, nunquam in ea tam lo, quam sibi vincula iniecit, sed successive.
nuLilum csse diem, quin sol appareat. Unde in ea colos- Symbolice, Agabus seipsum polius quam Paulum alli-
8us, sive slatua soli ei aerc erecta fuit nltitudinc pedum gavit, ut sign.Gcaret fore ut Paulus suos labores et cru-
centum et quinque, ita ut eius pollicera multi non pos- cialus non magis scnliret, quam si illos in aliena perso-
senl amplecti. Quare hic colossus cral unum e septem na pateretur, lanta ad eos subeundos voluntale fereba-
mundi miraculis, de quo Plinius lib. 34. cap. 7. Hinc ab tur: et proiude quoscumque adibat, parvos iudicans ad
hoc colosso nonnuUi putarunlRhodios vocariColossenses,
esscque eos ad quos Paulus scripsit epistolam: scd falso,
ut ibidcm dixi.
CCM APPABUISSBHCS AtTEM CtPBO. ) Ava^avJvTt; (ft Tov
Kvrpo», id esl apcrientes, vel discooperientcs Cyprum, hoc
est, cura coepisset nobis aperiri et apparere Cyprus. Est
hypallage in raullis linguis usitata,eo quod navigantibus
lerra nunc aperiri et accedere, nunc abscondi et reccdtre
videatur: quia enim navigans in navi quiescil, hinc noQ
scnlit se raoveri et progredi, undc putat caetera raoveri.
QUI PaULO DICEBA5T PEB SPIBITUH (prophelicura) RE
maiores exsorbendos aestuabat.
Et TRADE5T in mancsGe^tiuii )UtiIudaei tradiderunt
Christura Gentibus, puta Pilato etKomanis, ad flagellao-
dura et crucificendum: ila Iradiderunl etPaulumGcntibus,
puta tribuno et praesidi Romano, ac landem fero Neroni.
Qui LOCI ILLIUS EBAST. ) Oi evTorrioc, id est, inquiUni,Vet$. IS.
puta Christiani Caesareae habitantes.
QtiD FACiTis FLE5TB8. ) Ergo cum lacfymis obtesla-yj„ ,3
baotur Paulum, ne pergeret lerosolymam.
ET AFFLIGBnTES COB MEUM.) GraECe OJvSojKTOVTSs ; Sy-
rus, contundentes; alii, contribulantes ; alii, confringentes.
ASCBKDEBET Ibbosoltmam. ) q. d. Dicebanl Paulo ex spi- u conlerenles; alii, discerpcntes cor meum. Nola hic viscera
ritu prophetico, eum si irct lerosolymam, ibi fore capien-
dura. Suadebant ergo cx spirilu proprio, quo eum eius-
que salulem araabant, ne co ascendcret alioqui Spiritus
sanctus volebat euin eo pergere, ibiqric capi, ut captus
luilterelur Uoraain: ita Lyranus.
DEDUCEnTIBUS NOS OMNIBUS CLM UXOBIBtS ET FILIIS.)
Impletura hic est oraculura Psalm. -41.12. de Tyri ad Ec-
clesiam accessu, ait Bcda: Filix Ttjri in mutteri()us, vul-
tum tuum deprecabuntur omnes divites plebis , etc. Nulla
cnira civitas iiiaiori dulccdiiie .\poslolura susccpit,tenuit,
dimisit. Dcniquc hodie monstratur in orenis locus.ubi
cura Paulo pariter orabant, qucm Christiani rcligiose ve-
nerantur, tamquain inaiorum suorum Tyrioruiu pietalis
nionumenlum.
Pbilippi ETARGELIST.S.] Non quod scripserit,8edquod
prajdicarit Evan;;cliura , qui crat unus de aeptem primis
Diaconis. Vide dicta cap. 8. v. 0.
charilatis et miserationis S. Pauli. Obsccrabal illos, inquit
Chrysost. dolcns super tacrymis ipsorum,et qui inpropriis
tentationibus non paticbatur, dolebat prx amore, guia vi-
debat lacnjmantes, et Ixdi se conquercbatur ab ipsis.quasi
censerent eum periculis, qux prxdicabantur, xgre afjici.
Kon tolitus reluctari fratrum postulalis, vt cum sepermi'
sil Damasci per fenestram demilti, cum Ephesi non se de-
dit in theatrum cap. 19. 31. nunc obnixe obnitilur,certus
de Dci votuntale. Sic Christus repulit Petrura revocanlem
86 a passione: rflt/e, inquit, pos^ me Sa/ana, Matt. 10. 23.
EgO EMM N05 SOLUM ALLIGABI, SED ET MOBI l.N Ib-
BUSALEM PABATUS SUM, PBOPTBB NOMB;» DoMISI IeSU )
Haec vox est aiitesignani fideliura cl .Martyrum, digna
Paulo, qua caeleros invitat. et quasi classicura canil ad
carccrcs et martyria. Hoc signuiu est eminentis araoris,
propulsanlis ab se iuxta quadam ira inimicuin, et indi-
gnautis adversus impedimciita perfectionis, ait Abba» I-
Huic AUTBM EBANT QUATUOB FILI£ TIBGISES PBOPHE- (^ saias orat. 21. lom. 2. Biblioth. Ss. Palruin.
Teri 9
VirKinl TASTBS.) Virginitalis enini prsmium est sapieiitia et pro-
n,5|,3"'plielia, ait Clicum. Sic Sibyllas virginitale meruisse pro-
pro|>h«' phetiam, idcuqiie dictas SibvIIas, quasi crtoCov/%;, eo quod
•'■• sola consiliuiii Dei uoril virginitas, asscrit S. Hicr. lib. 1.
contra lovin. loanncs Alba tamen Elecloruin c. 58. r/>-
gincs l\i\s prophctanlcs interpretatiir, divinas laudcs ce-
lebrantes, uti nunc faciunt Mouinlcs: tunc enim harum
condilio ccepissc vidctur. Sic iu libris Rpgum vocantur /i-
lii l'rophetarum,t[u\ psalrais el divinis laudibus vacabant.
Gaudeant virgines tain sanctis ct antiquis suis ducibus.
Extabaut adliiic acvo S. Hieronyrai, Cacsarex doinuncula
et cubicula filiaruin Philippi, qua; S. Paula ituralcrosoly
uiain.c ~ - . _
tcstatu
cruccm Christi, iiiquit, staiim in Actis Aposlolorum, una
Et cum bi suadbrb, in actu consummato, idest, per- vers 14.
suadere, non possemus, quietimus.
PB.EPABATI. ) E-iTz£v«auivo(. Vatabl. sublatts sarcinis ;\eri. i5.
CEcumen. wa//fo ct rcbus necessariis imtructi. Adde, prx-
parati. id est. rcsoluti subire cum Paulo vincula et mor-
lein, omneque id quod Deus nos pati \ellet.
AdDUCESTES SECUM APUD QUEM nOSPITABEMUB ) Nonvers. 16-
in via.ut vult Lvran. ha;c cnim exigua supererat; sed le-
rosolymae, ubi propter inslanlem Pentecoslen, qua ludsi
undique in lerusalem ad templum conduebaut, iuxta le-
gem Exodi 23. 17. Penuria hospitiorum futura cral; et ne
,.,..,^ j gravarenlurfideles.quiinlerusalcmperseculioncmelra-
uin vcnisscl Cwsareara, pio invisit afTectu, uli ipse pinam bonorum a luda-is passi eraiit pauperes; quibus
r ineius Epitaphio,qui et lib. 1. conlralovin. Post proinde Paulus collectam elecinosynarum defercbat.
- MnASo:«EM. ) Alii le^unt /aso/ifw. Aidedicla c. 17. 5.
domus Vhilippi Evangelistx quadrigani producit virgi- Et cum tbmssemus Iebosoltmam) Indicat Chrysost. ven. 17.
num fitiarum, ut Cxsarea , in qua ex Oentibus Ecclcsia Paulum appulissc lerosolyinam post Pentecosten : eara e-
per Centurionem Cornelium fucrat dedicala, etiam virgi- |..nim celebrasse Cacsarcce, ul Caesareenseseum delinenlcs
num puellarum prxberet cxempla. Adscriplte sunt oranes l'solaretur, eiusque aliqua cx parte inorcin gererel. Proba-
catalogo Ss. Virginum. Legimus in Mcnologio, ex cis u- bilius Baronius censet Paulumlerosolymam appulisse «n-
■■ lePentecosten: luinquiaidipsecertodeslinaratcap.-iO.
T. IG. tum quia Ca^oarecnsibus eum reliuere volcnlibus
non acquievil, scd forliter obluclatus cst: lum quia Lu-
cas sludiose cnumerat dics a Paschate, ul signincet Pau-
k
iiam Hcrniionem noniinatain,8ubTraiann gravissima pas-
sain, in Domino quievisse die -X. Soptemb.
cn 10. Agabus) Hic est Prophcta, qui faincin sub Claudio Im-
per- pr.udixil cap. 11. 28.
"•11. Alligams sibi pbdes kt ma^us ) Sic Icrem. cap. 13.
ot 27. gi'slans ralenas et vinnila, iis rcipsa adumbravit
ot vaticinatus cst vincula iiiiiiicnda ludacis, cjplerisquc
gcntibus a ChaId.Tis. Idcin fecil Isains rap. 20. et Ezcrhid
cap '4. ct 12. Vide ibi dirla. Nolo. Pro sibi Gr.Tce osl arj-
toj: qiiod si legas per spiritum aspirntiim, Qvtou signifi-
rat sibi, ul vertit Nostcr; sin legas spiritii l-ni cijt.O signi-
fical tpsi, scilicct Paiilo. Undc S. Grfgoriiis hoinil. 37. in
E>ang. et Dionys. hic, consent .\gabtiin lijfasse monus et
pedes Pauli, nl ipsuin ila lignndmn Icrosolymis porleiide-
rct,et rcipsa reprgcsentaret. Noslcr vcrlcus ji6<, signilicat
VoL. X.
lum diemquinquagcsimain. puta Penlccoslen, cgissc le-
rosolymrc. Nam cnp- 20 1. narral Paulum cum suis in
Pnsclmle.posl7.dics nnmoniin solvisse Philippis.et die-
bus o Trondcm nppulissie, ibique 7. dies commoralum
esse, indeque Iribiis dicbus pcrvenisse .Miletum- Ibi cum
aliqiianuliu h.csisset.prnperasse ut Pcnlicoslcn agcret le-
rosolvin.T : quarc inde rcrcdcntem primadievenisseCoum,
sccunda Rhodiim, inde Pataram, inde Tyrum ; ibi septem
cgi<sc di.-s: iiide Plolcmaidc diem unam: inde venisse Cx-
snroain , ibi hnesissc aliquol dics , ac mox lerosolymam
conccssissc. Nuracra hosce dies omucs el pcrlinges circi-
oj
258
Commenlaria fn Acta Aposlolorum. Cap. XXI.
m]graiiD
cslum
anno
Cbristi
S8 xiatib
72.
ier ad 50. ita ut quinquagesiman), siTe Penlecosten ege-
rit lerosolymBe.
B. Virgo Nota. Pauius pervenit lerosolymam siib Pentecosten an-
no Ghrisli 58 Pclri in Romana Sede 14. Neronis 2. quo
pariter anno B. Virgo Deipara die 15. Augusti ex Ferusa-
Jera terre.stri concessit ad ca>lestera, licetenim in Chroni-
co Eusebii habeatur, B. Virginem vita et lerra decessisse
anno Christi 48. tetatis vcro suae 62. vcl 63. tamen id ve-
rura esse nequit, eo quod S. Dionys. lib. de Divin. nom.
cap. 3. scribat se cum Hierotheo eius funeri interfuisse.
Dionysius autem anno Chrisli 48. necdura viderat Pau-
lum, ac proinde nccdum erat conversus. Paulus enim A-
thenas venit anno Christi 52. lerosoiymam veroadiitan-
no Christi 58. quando illum eocomilatus videtur S. Dio-
nys. et fuueri Virgiois interfuisse. Esto enim probabile
sit, Paulum quoque anterius, puta anno Chrisli 5i. ascen-
disse lerosolymam,uti dixi cap.18. 22. lameu hic subitus
fuit excursus dumtaxat, isque adhuc incertus et dubius.
Quare Cedrenus in Compen.in Tiber. Epiphanius Presby-
ter serm. de Dcipara, Baron. anno Chrisli 48. cap. 4. Sua-
rez 3. p. q. 37. a. 2. disp. 21. sect. 1. Canisius, et Chri-
stoph. a Caslro in Historia Deiparae, censent B. Virginera
decessisse anno Christi 58. xtatis suae 72. qiii fuit annus
a passione Christi 24. die 15. Augusti, ac die tertio, puta
18. Augusti, resurrexisse : licet nonnulli, sed pauci,cen-
seant eam defunctam die 13. Augusli, et resurrexisse die
15. et gloriosam tam in corpore quam in anima ab an-
gelis , imo a Christo suo fllio eura triumpho assumptam
in caelum, ibique supra omnes Angelorum ordines in so-
)io iuxta filium collocalam , cajli et terrae Reginam esse
coronatam. .\tque haec fuit causa,cur Spiritus sanctus ira-
pulerit Paulum fcstinare lerosolymam , nimirum ut ante
eius obitum abitumque in caelum,earadera salutaret,eique
suas Ecclesias suosque agones,praesertim quos Roraae cum
Nerone et Simone Mago propediem subiturus erat, com-
mendaret. Morienti tamen adesse non potuit, utpote qui
paulo post suura lerosolymam adventum, puta paulo post
Peutecosten,inlemplo a ludaeis captus.in viuculisdegeret.
Aliqui tamen suspicantur Paulum Virgini raorienti ad-
fuisse. Si enim verum est quod tradunt luvenalis , Da-
masc. et alii mox cilandi, ad illam cxteros ex toto orbe
per rairaculum traductos convenisse Aposlolos,cur id uni
Paulo vicino, Virginis amantissimo, eiusque benedictio-
ne, consilio et precibus egentissimo, utpote in vinculis,
iara ituro Romara, et cum Nerone certaturo, denegemus?
Tam enira Angelus Paulum e vinculis, quam Petrum A-
ctor. 12. V. 7. el 8. eximere ad modicum tempus poterat,
idque insensibililer, et mox reducere. Licet enim Epi-
phanius haeresi 78. contra Antidicomarianitas , B. Vir-
ginem celebrans, indicare videatur, eam non esse mor-
tuam, sed instar Henoch translatam, vel iustar Eliae cur-
ru igneo vivam raptam in caelum; tamen certum est eam
niortem obiisse, et resurrexisse , ac deiude in caelum as-
sumptam, uti tradit Ecclesia.
Porro ad transitum B. Virginis, mira Dei providen-
tia, convenerunt omnes Apostoli toto orbe dispersi, ut tra-
dit luvenalis Episcopus lerosolyrait. apud Niceph. lib. 2.
cap. 21. et sequent. Damascenus de dormit. Virg. et a-
lii. Non ergo dubium est, quin omnes Apostoli, lerosoly-
mam ad Virgiuem convenientes.visilarintpariter Paulum
in vinculis iam agentem, ac mirifice invicera sint conso-
lati , narrando alternatim suos labores, ac conversionem
omniura gentium. Ex dictis liquet omnia quae narrat Lu-
cas, cap. 20. usque ad 28. et ultimum, a Paulo gesta esse
hoc anoo Christi 58. Hoc ergo anno B. Virgo deserit le-
rusalem terrestrem, itque in caelum, quo Paulus leroso-
lymae traditur in vincula, ut Ecclesiae decus a lerusalem
et ludaea transferat Romam ad Gentes. Dum enim vive-
ret B. Virgo in ludaea, Ecclesiae decus ibidem sua vila et
meritis sustentabat; ea mortua, quasi fulcro sublato ruit
Ecclesia ludaica.
InTBOIBAT PaULCJS NOBISCUM AD Iacobum. ) DetuUl.
inquit Chrysost, digniiati Epicopali, quam lacobus fra-
A ter Domini leroiolymis gerebat.et eximisc sanctilad et au-
clorilati, quapollebat. Unde idem fecit Paulus Galat. 1.
T. 18. et Act. 15. 2. lacobus hic post paucos, puta qiiin-
que annos, nimirum anuo Neronis 7. cum .30. vel potius
29. annos sanctissime rexisset Ecclesiam lerosolymita-
nam, e templi fastigio pra!cipitatus,et fulloois vecle per-
cussus Martyr occubuit, inquiunt Beda, Euseb. in Chro-
nico, et alii; nimirum luda;i iras in Paulum concep[as,eo
Cajsarem appeliante, et Romae ab eo libero dimisso, evo-
muerunt in lacobum sibi praesentem.
Omnesque COLLECTI SUNT SEM0RES.)Tum aelalc, tum
potius dignitate et ordine,puta Presbyteri^ut habet Gr;e-
cus. Non fuit hic celebratum Conciliura ; nihil enira hic
deflnitum : sed cdnventus dumtaxat fuit salutantium Pau-
lum, eiqueadventura gratulantium. Improprie ergoBeda
ait hoc fuisse quartum concilium: primum enim coactum
esse in electione S. Mallhiae, Actor. 1. v. 15. secundum,
in electione et ordinatione septera Diaconorum cap. 6. 2.
tertium et proprie dictum , in quajstione de scrvandis le-
Dgalibiis, Actor. 15. 6. quartum hoc loco.
Quos CUM SALUTASSET.)Syrus,</erfi;Hwsm/ia(;ew.Sa-ver6. t9.
lutatio enirn Hebraeorum.iiideque et Christianorum, erat:
Pax tecum , pax vobis. Pax enira Hebraeis omne bonuin
significat.
QuoT MILLIA.) Grajce (iupia^E!. Myrias continet decemTerj.20.
millia. Sed hic confuse sumitur, significatque multa roil-
lia; prirai enim Christiani a Petro et Apostolis per plu-
res anuos in ludxa, eiTicacissime praedicantibus, conver-
si fuere ludaei, iique plurimi, ut patet ex cap. 2. 41. et
cap. 4.V.4. Unde liquet Deum non ita reiecisse ludaeos,
quin multos ex eie elegerit et salvarit.
Et OMNES jEMULATOBES SUNT LEGIS. ) SsXuTai. Tigti-
rina, sludiosi, seclatores , q. d. ludaei cooversi ad Chri-
stum, magno zelo certant pro Mose et lege,eiusque hono-
re et observatione: verentur autem ne illa per te tuosque
sermones negligatur et aboleatur: itaque ipsi quoqtie a
Gentibus ad Christum conversis,utpote numero et digni-
n tate potioribus, conlemnanlur et proterantur. S. lacobus
agit causam ludajorura, quasi eorum Pastor etEpiscopus.
Licet enim lex Mosis iam esset mortua a 24. annis, puta
a prima Pentecoste , in qua facta est promulgatio legis
novaj anno Christi 34. mox ab eiiis passione et resurre-
ctione; tamen iila necdum erat niortifera. Unde adbuc a
ludaeis observari polerat, quasi honesta et religiosa, da-
taque a Deo ; eslo neminem iam obligaret; ut ab ea quasi
nefawa non essent prohibendiIudaei,uec vicissim Gentiles,
ad eam quasi necessariam, compellendi, ait S.Aug.ep.l9.
QUIA DISCESSIONEM DOCEAS A MoSE EORUH, QUI PER y ,•
Gentes sunt, luD^osuM. ) Clare Tigurina , qxwd defe- "' "
ctionem doceas a Mose omnes qui inter Gentes sunt, ludxos.
Hoc de Paulo spargebant ludaei manentes in ludaismo,
ideoquePauli hostes,sed falso: nusquam enim vetuit Pau-
lus ludaeos circumcidi,etservare legem Mosis; imo vero
ipsemet Timotheum circumciderat, Act. 16. 3. et votum
Nazaraealus nuncuparat, Act. 18. 18. Unde Graece pro di-
scessionem, est ajroCaaia». Paulum ergo vocant legis apo-
IJ statam, uti eum vocavit Ebion haeresiarcha , imo aposta-
tarum incentorem et patrem , quasi qui legem damnaret
ut sacrilegam. Occasio huius calumniae fuit, quod Paulus
elevabat Christum Christique gratiam,eoque tacite depri-
mebat Mosen et legem, docens nos iustificari per Christi
gratiam,non per legem Mosis: hanc enim illius urabram
et praeambultim fuisse dumtaxat.
NoN debebb, id est, non licere eis, cibcumciderb fi-
LIOS suos.) Quod circumcisio sit abolila per Chrislura.
Neque secundum consuetudinem ingredi. ) Tiguri-
na, neque secundum instituta, vel consuetudines palrias
et ludaicas vivere, q. d. Audierunt te non servare ritus a
patribus inslitutos et Iraditos.
Quid ebgo est.) Quid consilii? quid facto est opus? vers.22.
UtIQUE OPORTET CONVENIRE MULTITUDINEU : AUDIENT
enim tb supeetenisse) q. d. Utique couveniet multilu-
do ludaeorum legem zelanlium; utde te tuisque dictis coa-
Cornmentaria in Acta Apostolorum. Cap. XXI.
2o9
tra legcrn inquirant, queraolur, accusent, et forte malc^ racatus, sed finierit se fecisse, ut salisfacerel ludaeis. Ve-
tractent et mulctent, nisi prsevertas, teque ligis studio-
sum oslcndas.
▼eri 2.". Habentbs voTUM.) Nazarseatus, cuius terminus etoon-
surnmatio erat sanclifir-atio.id est.delonsio comae.lustra-
lio.et sacrificii oblatio iuita legem, Num. 6.V.13. et seq.
Addit S. Hieron. ep. 11. ad August. pedum nudationem.
ISonnulli tamen per volum actipiunt votum sacrificaudi ,
uti dicam inferius.
vpr?. 24. SaSCTIfica.) .\-/viTjr,Ti, id cst, purifica le modo iam di-
PjuIu» cto, et plenius moi dicendo. Audierat iam ante lacobus et
larau'»'' *''' 'erosolj mitani, Paulum fecisse votum nazaraeatus. Ita
lemper Baron. el alii, qui censent votum hocPaulu fuisse familia-
TiDo tiy- re, crebrum et quasi coutinuum, ideoque perpetuo absti-
iliouil. • ■ ' -I r r
nuisse vino.
Et impe.ide i.x illis vt badant capita.) Sjtus, pro
tllis. Hiuc censet Caietan. Paulum hic noa fuisse Naza-
raeura, nec solvisse votum nazarxatus : recens enim adve-
nerat, nec voti eius ulla facta est mentio. Paulum crgo
rum boc fuisset raendaciurn, quod absit a Paulo , uti re-
clecontra S. Hieron. qui Paulum asserit simulate tantum
reprehendisse Pctrum tjalat. 2. 11. argumentatur S. Au-
gust. epist. 19.
Quaeres, quaenam fuit haec Pauli purificatio? Valabl. et Porific»-
alii censenlfuisse votum nazaraealus,quod tum vel inchoa-''" •'•"''
ril,veleipleveritPaulus;ul/}uri7ica<uisitidera,quod,pu-^'^p
rificationem inchoans, vel eiplens. Nazarajatus enim voca- i.
tur purificatio,et sanctificatio: quia Nazaraei erant puri a
vino et sicera, ac consecrati Deo. Adde, nazarji-alum su-
scipiebant, ut castigarent luium praetcritum, et ab eose
purificarent. Denique in fine nazaraealus purificabant se.
quia offerebanl victimam pro peccato, ut scilicet eipiarent
defectus tempore nazaracatus in voti observatione com-
Hiissos, Num. 6. 14. Purgatio ergo haec fuit lotio Pauli ,
praesertim comae, eipleto iam voto, cremandae: ita Arias,
q. d. Paulus purificavit, id est, lustravit et lavit se, suam-
que coraam, ut eam inoi purificaret, id cst, Deo conse-
tantum Nazaraeis se iuniisse, pro eisque cipcnsas fccis- B crarct et cremaret in templo, iuita legem Num. 6. 18
se , et quasi patrinum eos praescntassc in templo. Hoc i-
fso cnim publice dcclarabat se Nazaraeorum, ludaismi et
udaeorum esse patrinura et patronum.Verum Lyranus et
alii ccnseut, Paulum quoque hic fuisse Nazaraeum, suum-
que votum eiplesse; illudque innuit to sanctifica le cum
itlis. Hoc crgo votum fccit Paulus Actor. 18. 18. Si dicas
eura illud eiplesse Aclor. 18. 22. ut ibiJem innui, neces-
86 est assererc,eum illo eipleto aliud nuncupasse,illudque
hic cxolvissc: poterat enim quolibet die hoc votum nun-
cupari, et arctari etiam ad uuum diem, alteroquc eiple-
ri. Quod ergo ait, Impende in iltis , id est, cum illis, vel
potius pro (hoc eniin sigoificat Graecura tnt) illis, ut ma-
gis ostendas tc legis ct rituum legalium esse studiosum.
Forte cliaiii caeleri erant paupcres, ut sumptus pro eis fa-
cerc debueritPauIus, uli censenttJaietan. etVatablus. Pro
impende.Cniece Jiarav/;!jov, id est, fac sumptus. expende,
txolve. Porro sumptus hi nccessarii crant,tuin ul radant
Alii, ut Sanchez planius et verisimilius censcnt, hanc
purificatioucm fuisse proprie dictam : ila enim semperin
Grieco hic vocat eam Lucas; nimirum Paulum habentem
votiim nazaracatus, contactu mortui fuissc pollutum, et
ab hac immuiiditia legali sc purificasse. Hoc enim pro-
prie sonat voi purificatus.el hanc purificationem praescri-
bit Ici Nuin. 6. 10. Ubi et scptcm dics ci coustituit, ac
totidcm hic eidein impendil Paulus v. 27. Eadcm dc cau-
sa Paulus totondit caput in Cenchris .Xctor. 18. 18. Sen-
sus ergo est, q. d. Paulus pollutus ci funere, ab hac pol-
lutionc se purificavit radendo illico caput, itaque purifica-
tus adiit templuin, ut ibi annuntiaret et eipleret reliquos
£eptuin dies purificatioiiis suae praescriplos lege Num.6.9.
Alioqui enlm si per purificaliouem votum ipsum nazarxa-
tus accipias , erit amphibologia in vocc purificalus. Nam
hic significat lustrationem: moi cum dicit, Annunlians
expletionem dierum purificalionis sux, significabit votum
capita sua. Unde .\rias vertit, impende riluales sumplus r ipsum. Favet Syrus, qui v. 23. pro votum habentcs super
1/» lotiunem et tonsuram capillorum : tum conscquenter ad
cmeodas et olTerendas hostias in rasura Nazaraeoruin le-
ge Num. G. v. 12. et 11. praescriplas. Vide hic, quamdiu
durarit h-gis, post eam abolitam. observatio, nimirum 21.
annis. Ha.>c enim gesla sunt aiino Chrisli 58. ut diii in
Chronotaii: illu ergo anno lei , licct csset mortua , nec-
dum tamcn erat niortifera, ut scilicct peccarct is qui eam
scrvarel.
Dg HI8 AUTBM QDI CBBDIDBRUNT BX GBRTIBUS ) Oc-
currit obiectioni : ne enim obtenderet Paulus Gentilium
8caudalum,scilicct cos eicmplo suo eiislimaturos,sc qiio-
que debere servare legalia, docet, aut potius rrfrical, iam
ad eos scriptum csse. qiiod legc Mosis non obligarcntur,
ac iussos essc abstiucrc tantiim idololhytis, sanguine ct
suflucato, uti scicbat Paulus, qui huic dccreto intcrfucrat,
imo cius causa eititcrat, Actor. 15.
L't absti!(ba:it sb ab idolis immolato) Graerc, ab
idolothylo. puta a caroc et cibo idolis oblalo et immolato.
Vide dicla cap. 15. v. 20. et 29.
Tunc Pailus asscmptis viris. ) Vide hic facilitalein
se, vcrtit, voto obnoxii ut mundentur. Unde videtur colli-
gi, quod ct hi quatuor Nazaraci Pauli socii, aeque ut ipse,
purificati fuerint a siinili immiindilia legali, uon aulem
cipleverint volum nazaraeatus. Idem colligitur ei co quod
sequitur: .-Innuntians explctioncm dierum purificaUonis
sux, donec offcrrctur pro unoquoque eorum oblatio, scili-
cet in purificatione praescripta : erant ergo omnes impuri
et pulluti, ideoque purificandi.
AS>U>TIASS EXPLETIOMEM DIBBUM PCRIFICATIO."»IS. )
Dc hac annunllalione nihil praescriptum legimus Num.6.
Undc Sanchez censet incertum esse qualis ea fuerit ; et au
ea a Paulo facta sit ludacis, qiiasi ipse eis annunliarit
suam Icgalom in nazarxatus polluliouc purificationem, ut
iis oslenderet se legem Mosaicam non contemncre, sed
scrvare: an vcro Nazaracis, qiiasi sociis, suum volum an-
iiuotiaril: an denique sacerdotlbus , quod ultlmum pas-
sim censent alii. Ad sarcrdotes cnim pcrtlnebant purifi-
cationes et cxreraonix nazarxalus.ulpole in Nazaracis per
Deos ciplcndac. lam si pcr purificationcm accipias voium
nazaraealus, to cxpletionem propric in aclu pcrfecto ei-
Paulii» Pauli, stalim acquiescenlis S. lacobi consillis, ac sludlum pletoquc sumitur, q. d. Annuntians votum suum esse ei
imbiiici-DQ^, tantum vitandi scandnll, sed et concillandl sibi lu- pletum, postulansque iit c.Tremonlae ct oblalioncs pro se
dacos. lla omnlbus oinnla factus est, ut oiiincs lucriface-
rel. InsuperS. Chrysost. hom. 5. deeius latidibus, nolat
oius prudenliam, qiia luita luca et tciiipora, vllac mudum
variat.ac quasi ambideilcr nuncludalce, nunc gcnllliler
vivit et agit. Sic Hoincrus inilio Odysscse cclebral Ulyssis
versuliam, ciimquc vocat avipa noVuTponov, id cst, virum
versatilcm, qui pro rcrum, locoruin ct temporuin ciigen-
tia, uosset sc vcrtere ct vcrsnrc in omncin partcm, ac cui-
libct gcnti, pcrsona;, Inco, lempDri cederr, seque accoin-
luodare. Hxc do» requirilur in viro Apostulico.
POSTBRA DIB PURIFICATUS CUM ILLIS MTBATIT I^ TBM-
PLUM ) Vatabl. Simulans, inquit, sc iMplc.\sc tcnipus na-
iarxatus sui, quasi Paulus verc nou fcccrit voluu naza-
fiaut, qux in explctlonc voti hulus pracscribunlur, Niim.
G. 13. ubi dicltur : Cum dia quos ex voto dfcrevcrat (Na-
zar.TUSi cotnplebuntur , udducct (sacerdosj eum ad ostium
(ubcrnaculi fadcris, cl offeret oblationem cius Domino a-
(jnum anniculum , etc. El v. 18. Tunc radctur Sazarxus
ante ostium tabernaculi fadcris cxsarie consecrationis sux :
lollttque cnpitlos eius et ponet super igncm, qui esl suppo-
situs sacrificio pacificorum.CapxWiergo eius veliil sacri.in-
star hostur oircrebanlur per igncm , et crcmabantur Deo
cum hoslia paclfica. Unde quod sequitur, D'mec offcrre-
tur. sic cipone, q. d. Usqiie diim olferretiir.vpl, ut ofler-
rctur, pro unoquoque corum oblatw : ita Mariana.
£x hac eiposilionc moralitcr clicc, nazarxatura no-
260
Commentarla in Acta Apostolorum. Cap. XXI.
Keligio strum , puta slatum Religionis, esse statum assiduae pu- * ita Beda. Porro aliqui hos septem dies inchoant ab adven
est puri- rificationis ct sanclificaliouis.ac consequenter.Religiosos « tu Pauli inl
usque ad finem voti et vitae, iugitcr piirificalioni cordis et
affectuum studerc dcbcre. Sin purificationem proprie ac-
cipias pro expiutione imniundiliae legalis, to expletionem
sumas oportel iu actu inchoato hoc prajscnti tempore, sed
explendo in futurum, q. d. Annuntians sibi explcndos es-
se scptem dies purificationis praescriptos, Num. 6. 9. ubi
dicitur: Si aulem morluus fueril subilo quispiam coram
eo , poUuctur caput consccrationis eius; quod radet illico
in eadem. die purgationis sux, et rursum sepiima; et in
octava die o/ferct duos turtures , vel duos pullos columbx
sacerdoliin introitu foedcris testimonii, facietque (immola-
bit) sacerdos unum pro peccato, et allerum in holocauslum,
et deprecabitur pro eo, quia peccavit stiper mortuo, sancti-
ficabitque caput eius in die illo, et consecrabit Domino dies
separalionis illius, offerens agnum anniculum pro peccato.
Et htec cst oblatio de qua ait Lucas, donec offerretur pro
nnoquoque eorum oblalio. q. d; Persistebat Paulus in tem
erusalem; ila Lyran.et Vatablus. Alii et rae-
lius a cQcpla Paiili piirificationc: hxc enim, ut dixi dura-
bat septem dics: ita Bcda, Glossa, Dionys. et Sanchez.
Hajc ergo est serics et Chronotaxis rei gestae: Paulus
appulit lerusalcm: postridie invisit lacobum: ille stmsit
purificationem : paret illico Paulus, ac postero die, ut di-
citur V. 26. piirificationis causa ing;rcssus templum, ibi
capitur: quare captus est tcrtio die ab adventu suo lero-
solymam : scquenli die, putn qiiarlo, ut patel v. 30. Pau-
Iiis in concilio causam dicit : sequenli noele confortatur a
Christo cap. 23. 11. facto mane, pula die quinto, conspi-
rant in eius necem ludaei, ibidem v. 12. Qiiare tribunus
V. 23. sequenti nocte misit eum Antipatridem, quas lero-
solymis distabat 17. horis: eo erp;o pervenit Paulus die
sexto ad vesperam : ae sequeoti die, qui fiiit septimus,
pervenit Caesaream (haec enim ab Antipatride tantura di-
stabat octo horis) cap. 23. 32. post quinque dies ponti-
fex Caesaream ingressus, Paulum coram praeside accusat
plo, cum quatuor sociis Nazaraeis per septem dies, donec B cap. 24. 1. Paulus inter alia respondet ibidein v. 11. se a
die octava fieret pro eis oblatio lege praescripta: ita Vata- duodecim diebus venisse lerosolymam. Numeraenim dies
111.
blus. Quod dico in templo, intellige iuxta teraplum , ia
sedibus etcubiculis annexis templo: templura euim nemo
ingredi poterat nisi purus. Unde pro impuris erat atrium
ante templura, In quo degebant donec purificarentur. Hoc
posterius videtur verius, ut paulo ante ostendi.
Tertio, aliqui hic facillime se expediunt, dicendo haec
vota et purificationes non fuisse nazaraeatus, aut sirailes
lege sancitas, sed fuisse alias peculiares, ex devotione po-
puli et traditione maiorum introductas. Tales enira fuisse
npud ludseos, liquet ex losepho lib. 2. de Bello cap. 15.
ubi agens de Berenice sorore Agrippae regis: Venerat, ait,
lerosolymam , ut vota Deo solveret. His enim qui morbo .
vel aliis necessitatibus implicantur, mos est orare per tri-
ginta dies antequam immolent hostias;abstinere quoque vi-
no , et capillos radcre. Quem morem regina exercins illis
dicbus, nudipes etiam ante tribunal stetit, deprecans Flo-
rum. Quae verbalosephi penead amussimconsentiuutcum p ante atriura sacerdotum erat sub dio, e quo populus spe'
hisce Lucae, et secundura ea haecLucae sic exponas, q. d. '-'ctabatsacerdote8orantes,etsacrificante3 in suoatrio.Por
Paulus fecit votum sacrificandi, sive victimas oflerend"
septem iara recensitos, et qiiinque venientis Pontificis,
praecise habebis duodecira, quos Paulus assignat : ideoque
versibus iam citatis, sigillalim Lucas eos digerit eo modo
quo iara recensui, ut ostendat Paulum verum dixisse, ac
pr»cise fuisse dies duodecim.
Gentiles niDUXiT II» TEiBPLUM.) ludaei enira GentilesV^rs.SB.
aversabantur ut alienigenas, idololatras et iramundos; et
si e gentilismo conversi essent adChristianismum,uti erat
hic Trophiraus, nihilominus eosGentilium nomine et pro-
bro censebant, imo peius oderant, quasi directos indais-
mi hostes; hinc capitale eratGentili ingredi templum, te-
ste losepho lib. 5. Antiq. cap. 14. Templum hic vocat ,
non Sanctum: hoc enimsolis sacerdotibus ingredi licebat:
multo miuus Sanctum sanclorum : hoc enim soli Poutifi-
ci patebat, idque semel in anno dumtaxat, scilicet in die
cxpiationis: sed atriumlaicorum, quod ante Sanctum, et
quare iuxta ritum maiorum purificavit se, id est, rasit ca-
put.ac quotidieDeum precaturus interoplum ascendit, an-
nunlians expletionem dierum huius suae purificationis.ut
iis expletis sacrificium quod voverat, Deo ofTerret. Nec ob-
stat, quod losephus numeret triginta dies purificalionis ,
Lucas vero septem ; quia cum numerus hic dierum ex de-
votione cuiusque penderet, poterat ob occupaliones alias-
ve necessitates contrahi, praesertim ad septenarium, qui
ludaeis ob religionem sabbati sacer erat et frequens; ita-
que Paulum Evangelii praedicatioue occupatum eos con-
traxisse ad septem.
Vers.ST. DtJM AUTEM SEPTEIU DIES CONSUUUARBNTUR. ) In a-
ctu progrediente,aut potius inchoante,noa perfecto.id est,
dum pergerent aut potius inciperent consumraari : nec-
dum enim erant consummali, uti mox patebit. Unde Grae-
Ca habent, w; Sz ejiE^^ov ai £;rTa nfjtspai <7\)VTi\iiiTBcii , id est ,
ro ante hoc alrium ludaeorum, adiectum est atriura exti-
raum pro Gentilibus et imraundis : ipsi ergo illud dumta-
sat ingredi poterant : quod proinde dod babebatur locus
sanctus, sed profanus.
Tbahebant eum extra TEMPLUM.)Ut eum liberiuset^ew-SO.
audacius occiderent,nec templum eius sanguine polluc-
rent, aitChrys.Dices,in temploest iiis asyli,ut reum ex eo
extrahere non liceat, nisi sit insidiosus, homicida, aut pu-
blicus latro, vel publicus depopulator agrorura, ut habetur
cap. Immunilatem, Extravag.de Imraun.quo iureergolu-
daeiPaulum e templo extraxerunt?Resp. lus asyli et im-
munitatis, ex lure eanonico et civili proprium est templo
novae legis, non veteris, uti contra Canonistas docet Abu-
lens. in c. 21. Exodi q. 16. nusquara enim in veteri Script.
extat sanctio de hac templi iramunitate. Ex reverentia ta-
men templi,nolueruntPauJum ibidem vulnerare.vel occi-
dere. Adde, censebant Paulum violasse sanctitatem tem-
cum futurum essei ut septem dies implerentur, vel , cum D pli> inducendo in illud Gentilem Trophimura, ideoque eo
inciperent impleri: iislla enim saepe idem est quod inci-
pio, uti oslendam lacobi 2. v. 12. licet Syrus sumat in a-
ctu pene perfecto, vertatque, cum advenisset dies sepli'
tnus ; sed minus vere. Nam Paulus paulo post captus, mis-
sus est Caesaream,ibique roansit quinque dies cap. 24. 1.
quibus elapsis duclus ad tribunal Praesidisc. 24. 11. ait,
Non plus sunt mihi dies quam duodecim , ex quo ascendi
adorare m lerusalem. Nam a lerusalem usque ad Caesa-
ream est iter bidui. Adde septera, quinque et duos, habe-
bis dies 14. non 12. Quare dicendum est Paulum dum haec
diceret , non consummasse et explesse dies septem, sed
eos cffipisse explere, ita ut iam ageretur dies tertius ab
adventu suo in lerusalem, qui erat priraus purificationis
Pauli, quo eara inchoans, illico captus est. Adde enim
tres, quinque, duos et duos alios, de quibus raox dicam,
habebis praecise dies duodecim, quos hic assignat Paulus:
quasi indignum,extrahendura esse. Porro templura caede,
aliove scelere pollutum.expiabatur communi ritu semel in
anno in die expiationis, Lev. 16. 15. et seq. nisi in eo per-
petrata esset idololatria: tunc enim statim expiari debe-
bat.nec ante expiationem licebat in eo sacrificare, ut col-
ligitur 4. Reg. 23. v. 4. et 2. Paral. 29. 3.
Et statim clausa sunt ianujs. ) Ne in hoc tumultu
Gentiles in templum irrumperent, quasi Paulum, vel Tro-
phimumGentilem (ob quera seditioneraconcitarantludaei)
liberaturi et defensuri : ac ne in hoc turaultu caedes aliqua
comraittereturin templo. Aliter Arias:censet enim ianuas
templi divinitus fuisse clausas, ut Paulus adhuc degens in
eo maneret, et servaretur, nec ab affluente populi furen-
tis turba occideretur. Quod si verum esset, utique ingens
fuisset miraculum, aeque ac Dei in Paulum patrocinium.
CoKFUNDiTVB. ) SuYxex^^Tat, commiscetur, conturbatur,yeT%.%\.
verr 3J.
Arx Ad-
lonia
Coramentaria in Acta Apostolorum. Cap. XXI. 261
DbcuBBIT aO iltOS. 1 Scilicet ex arce edila in subic- j^ca. Cnde Cicero oralione 2. et3. in Calilinam : I^on iam,
ot^^iinter lalera nostra sica ilta versabitur,non in campo.
ctum ei ternplum, ubi Paulus a ludaeis roptabatur ad ne
cem. Arx haec non fuit in Sion, ul vuit Caict. sed fuit lur
ris Anlonia, quain ita ex loscptio et aliis deseribit Adri-
chom.in Descrip. lerusaiem : /In/onia orx/irwa c< munita
valde, a Septemlrione icmplo adiacens, qux olim ab Hyrca-
no Machabico in rupe quinquaginta cubitis alta, ct undique
abrupla exlnicta,et Turris Vuris vocata est. Hanc Pmitifi-
ces a Muchahsis orti, usque ad Herodem incoluere : ubi in
cclla ad hoc ipsum slructa, sacra Vonlificis stola scrvuba-
tur.priefecto arcis accendenle ibi lucernam quolidie. Hero-
dcs maior re/fnum adeplus.hanc arcem cum opporluno loco
cohibendis cu-ibus, ne quid rerum novarum per seditionem
molirenlur, silam esse deprehenderet, eam magno sumplu
inslauravit : ct inlus regia mngnifica inslar palatii et civi-
tatis formata, et per quatuor angulos quatuor turribus ex-
celsis [quarum tres quinquaginta, quarla vero septuaginta
cubitis eminebalj communivil,unde totum templum videri
poterat: eamque in gratiam M. Antonii triumviri, amici
non in foro, non in curia, non denique inter dome^icos pa-
rieles perlimescemus. Ecce rursum Pauluni siniilcm Chri-
slo. Christus cum Barabba compositus, inter latrones qua-
si lalro crucifixus est: ita Paulus hic censelur sicariu»,
imo sicariorum antesignanus.
A Tabso CiLiciiB.) Est enim alia Tarsiis inBilhynia,
olia in India. Tarsus olim Tocala est Tersus. quod illic
primum a dilu^io apparuerit terra sicca; vel quod illic de-
lapsus Pefjasus talo frarto, quem illi tiotov vorant, clau-
dicalionem contraxerit. Ita Slephanus lib. de Lrbibus.aut
a serie remig^i et rernigum, quam Grjeci vocant Taijo/.
Tarsus cnim ulpole maritima. remigibnset navibus abun-
dabat. Ciide in Scriptura cekbraotur naves Tharsis.
No5 ig:<ot.E.] Idcst nola?,celebris. E«t miosis; eral e-
nim Tarsus Ciliciae mctropolis. Ita Slephanus lib. de Ur-
bibus: nuDC vero looge celebrior est, eo quod illi Paulum
Apostolum debeamus.
sui, Antoniam denominavit. In qua Homani mililes cum i> Mlmckps. ) lIo>iTr,j, id cst, civis ; Syrus, in qua natus
armis semper excubabant, observantes ne quid novi popu-
lus festis dicbus in templo commillerel. Et sic tcmplum ci-
vitali, lemplo autem Antonia caslrum erat. Eadem habet
Arislfcus lib. de 72. Interpretibus, Hegesippus lib. 1. dc
excidio lerusolcm cap. G. et alii.
vw« 33. Catehis DUABfS.jUna ligahat manus,allerapedes Pau-
li, uli ci prxdlierat Agabus v. 11.
Ver». 3». In caStba.) Castra haec erant praesidium Romanorum
in arco Aoloiiia, de qua iam dixi. Unde Graece cst ti; Tr.v
n-.<pfu€o)r,v,id est.m locum communitum, militumquc sta-
tionibus et lenloriis inlerstinctum.
verj.35. Gradus.) Quibus asceDdcbatur in arcem Antoniam.
TeTi.36 ToLLB Etii. ) Ita clamorunt ludaei conlra Christuin
looo. 19. V. 15. Doo mirum ergo si idem clainent coiitra
Pauium, qui non nisi Christum spirabal. Chrysost. ct C£-
cumen. aiunt aliquos exponere, q. d. In signa eum lollen-
do iniice, piita ia haslos ct eoses militum, sub signis ia
arce congregatorum.
Veri. 38. NONME TU BS i^EGTPTIIIS, QOI ANTE HOS DIES TUBOL- P
TiM conciTASTi? ) Puta anle triennium, nimirum anno
Claudii Iinp. 13. Christi 55. haec enini a tribuno dicta et
acla sunt anno Cltristi 58. Ncronis 2. ita Euseb. in Chro-
nico, qui et lib. 2. Uislor. cap. 21. ex losepho lib. 20. An-
tiq. cap. 20. hunc ^gyptium ita describit: Eodem, oit,
tcmpore quidam ex JEgijpto venit lerosolgma, valcm sc es-
se profilens, ct plebi suudcns ul secuta se in montem Oliveli
ttsccndcret, qui e regione urbis ad quintutn abest stadium:
illic enim visuros suo iussu cadere lerosolgmorum mccnia,
ita ul per eorum ruinas aUilus in urbem pateat. Quo co-
gnito telix iubcl mililes arma sumere : slipalusque multis
equitibus ae pcdilibus erumpcns, invadit turbam scductam
ab jEgrjptio : quorum quadringentis occisis, duccnlos vivos
cepit: /Egyplius ipse pugna elapsus disparuit. Post hxc
lalrones rursum ad rebetlandum Homanis incitabant popu-
lum, dietitanles exculicndum illorum iviperium, et non as-
scntientium vicos direptos absumcbanl inccndiis.
Aeypiii Porro itffyplii olim malc oudicbant, tainquam malaruni
sum. Hluniceps a munere.quasi muDUs capiens, proprie is
dicebatur.qiii in civitalem Komanam receptus.munerum
porticpps fiebat, qiiolcs fuerunt Tusculani, Tiburles, Prae-
ncslioi, Arpinotes, etc. quibiis non liccbat Magistratum
capcre, sed tantum muneris partem: ita Feslus. Mumci-
pcs dicti, qifod munera civilia capiant , inquit Paulus in
lib. Ifunw.slT. de vcrborum el rcrum significalione. Poslea
tamen abusive municipes dicli sunt, cuiusque civilatis
cives, inquit Ulpianus in dict. lib. 1. IT. ad municipales.
Dicit hoc Paulus, q. d. Ego non sum .Egyptius ille sico-
riorum dux , ut lo pulas tribune; quia sum TarseDsis, ac
consequenter Romanus municeps et civi-.
Allocotus est) Mirolur hic merilo S. Chrysost. Pauli ven. 40.
animum iugenlem, qui in tonlo lumullu et periculo sibi'>isi'"<io
prsEsen3,imperturbatiis,celsus et ereclus,ulpole innocea- '"'"''■
liae causaeque suae confisus, ac Deo nixus, tani oppositam,
imo composilom od popiilum fiircntem habiicrit concio-
nem, ut niiro omnium silenlio sit audilus, niinirtim iustus
ut leo confidil, dicitque cuin Psalte: Dominus illuininalto
mea et salus tnea, quem timcbo? Si consistant advcrsum
me caslra, non timcbit cor meitm. Si exurgat advcrsun
me prxlium, in hoc ego spernbo. Psalra. 26. 1. utiqiie di-
cebat Paulus: Mihi vivere Chrislus esl. et mori lucrum.
Kursuro vide hic Pouli peclus ordcns amore sux gen-
tis, licet crgo se ingralissimac, sibique iniinicissim.T, quod
in tantis iniuriis.odhuc de Iuda>orum solule cof;ital, si vcl
aliquos possit Christo lucrifacerc et salvore. Uodc optobat
pro eis anathema ficri a Christo, Pom. 9. 1.
Terlio, vide quantus fuerit in Paulo zelus honorisdivi-
ni, od propagandum nomen el Ecclesiam Christi, ciusque
Maieslatem ctgloriam amplificandi. Nam cliam in mediis
viuculis et tumultibus, ipsoque agone morlis lacere noa
potest, quin lesum Christum pro viribas pndicct, cele-
bret, ct glorificet; esto oudilores orones obstrcpant et oc-
clamcnt.
Deniquc Poulus captus fuit circa Pcntcroslcn, ul dixiZ»losho-
V. 17. ct forle ipso feslo Penlecostcs, quo allusit dicens"^J,'| '"
tnipo»io- aiictorcs orliiim.UDdcprovcrbium : Nectunl stupendasma- D cap. 20. 22. Ecce alUgatus cgo spirilu vado in lerusalem
" . • 1 . . .... ff Spiritussanctus proleslalur, quod vinculaet tribulatio-
nes me mancnt Icrosolginis , q. d. .\lligat el impellit mc
Spiritus sanclus in lerusalein, ut in cius feslo, pula Pen-
tecoslc , pro ipso vinculis alliger. Unde sicut S. Pclrus
onlc 2t. annns , in prima Pcnlecoslc Chrisliana habuit
primom concioDem od populum, Actor. 2. ita in eadcm
habet el Paulus hic; sed causa et eventu dissimili. Pe-
trus cnim habuil ouditores.ob prodigia Pentecostcs, raa-
ximc capacos ctbcncvolos, ideoque illico vi spiritus ct
lingua ignea convorlit tria hominiim millia : Paulus vero
concionatuscstad hostcssibi infensissimos, poscentescum
ad necem: iindc fructum oliuin non rctulit, quam ut iu
cum iaciendo vcstcset pulvcrcm, occlamarcnt: Tolle cura
dc tcrra; uoq eaim fas cst euin vivere.
c/u'nn.«/E!/yp/«',dever9ulis,ct utaitPIaulus.consulisdolis
dictilatum. Et: Lijdii improbi, post hos sccundi /Eggplii,
tertiiquc Cares perditissimi omnium. Et: jEggpti nuptix,
inauspicata; et infcliccs dicebantur. Sumptum e fabula :E-
gypti, qui filios quinquoginla tolidcm Gliabus fratris ma-
rilos dodit: al lii praeter unum, omncs o sponsis iuguloti
sunt. Sic ctiainnuin crrones illi, quos llali zingaros, vo-
cnnt, qiii di>iiiando cuiquc furlunam , evacuant bursam,
jEggplii niinciipanliir, ct cx .Egypto se venissp iactitant.
Olatlor MiLLiA ) Tol initio eduxcrat cx itgypto.sed,
ot lit, alUuentc tiirba prxdonuin,numerus excrcvit ad tri-
ginla millin, uli narrniit loscphua ct Eusebius iam ciloti.
SlCABlORUM.) Ito dicli qiii sicoa gcslnbonl, nd sccreto,
Sira quu-occulle ot cxpcditc alios trucidandum. Sico cniiii crat gla-
•itcca. dius brevior, scd acutior, ita diclus a sccando, quasi se-
262
CAPUT VICESIMDMSECUNDLM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus perorans ad populum, suam de ccelo vocationem, conversionem el missionem enarrat. Siknler audit eum
populus, donec Paulus edicit, se missum ad gentes. Tunc enim vesles et pulverem iaciens in aerem, vocifera-
tur : lolle eum de lerra. Quare Tribunus iubel Paulum flafjeltari, el lorqueri: ille asserens se civem esse Ro-
tnanum, flagris se eximit. Tribunus poslero die eum solulum slaluil in concilio Sacerdolum el Primorum, ul
causam suam agat.
1, w-tIri fratres, et patres, audite quam ad vos nunc reddo rationem. 2. Cum audissent autera quia hebraea
^k/ lingua loqueretur ad illos, magis praestiterunt silenlium. 3. Et dicit: Ego sum virludseus, natus inTar-
W so Ciliciae, nutritus autem in ista civitate, secus pedes Gamaliel eruditus iuxta veritatem paternae legis,
ffimulator legis, sicut et vos omnes estis hodie : 4. Qui hanc viam persecutus sum usque ad mortem alligans et
tradens in custodias viros ac mulieres, 5. Sicut prioceps sacerdotum mihi testimonium reddit, et omnes maiores
natu, a quibus et epistolas accipiens, ad fratres Damascum pergebam , ut adducerem iude vinctos in lerusalem ,
ut punirentur. 6. Factum est autem, eunte rae, et appropinquante Damasco media die, subilo de caelo circumful-
sit me lux copiosa: 7. Et decidens in terram, audivi vocem dicentera mihi : Saule, Saule, quid me persequeris?
8. Ego autem respondi: Quis es Domine? Dixitque ad me: Ego sum lesus Nazarenus, quera tu persequeris. 9.
Et qui mecum erant, luraen quidem viderunt, vocem autem non audierunt eius qui loquebalur mecum. 10. Et dixi:
Quid faclam, Doraine? Dominusautem dixit ad me: Surgens vadeDamascura: et ibi tibi dicelur de omnibus quae
te oporteat facere. II. Et cum non viderem prae claritate luminis illius, ad manura deductus a comitibus, veni Da-
mascura. 12. Ananias autem quidara, vir secundum legem testimonium habens ab omnibus cohabitanlibus ludaeis,
13. Veniens ad me, et adstans dixit mihi : Saule frater respice. Et ego eadem hora respexi in eum. 14. At iile
dixit : Deus patrum nostrorum praeordinavit te, ut cognosceres voluntatem eius, et videres iustum, et audires vo-
cem ex ore eius : 15. Quia eris testis illius ad oranes homines, eorum qute vidisti et audisti. 16. Et nunc quiJ
moraris? Exurge, et baptizare, et ablue peccata tua , invocalo nomine ipsius. 17. Factum est autem revertenti
mihi in lerusalem, et oranti in templo, fieri me in stupore menlis, 18. Et videre illum dicentem mihi : Festina,
et exi velociter ex lerusalem : quoniam non recipient testimonium tuum de me. 19. Et ego dixi : Domine ipsi
sciunt quia ego eram concludens in carcerem, et csedens per synagogas eos qui credebant in te : 20. Et cum fun-
deretur sanguis Slephani testislui,ego adstabam,et consentiebam, et custodiebam vestimenla interGcientium ii-
lura. 21. Et dixit ad me : Vade, quoniam ego in nationes longe miltam te. 22. Audiebant autem eum usque ad
hoc verbum, et levaverunt vocem suam, dicenles: Tolle de terra huiusmodi: non enim fas est eum vivere. 23.
Vociferantibus autem eis, et proiicientibus veslimenta sua, et pulverem iactantibus in aerem, 24. lussit tribunus
induci eum in castra, et flageliis caedi, et torqueri eum ut sciret propter quam causam sic acclamarent ei. 25. Et
cum adstrinsissent eum loris, dicit astantisibi centurioni Paulus: Si hominem Romanum et indemnatum licet vo-
bis flageliare? 26. Quo audito, centurio accessit ad Iribunum, et nuntiavit ei, dicens: Quid acturus es? hic enira
homo civisKomanusest. 27. Accedens aulem tribunus, dixit illi: Dic mihisi tuRomanus es? At illedixil: Eliam.
28. Et respondit tribunus: Ego multa summa civilitatera hanc consecutus sura. Et Paulus ait: Ego autem et na-
tus sum. 29. Protinus ergo discessserunt ab illo qui eura torturi erant. Tribunusquoque timuit postquam rescivit,
quia civis Romanus esset, et quia aliigasset eum. 30. Postera autero die volens scire diligentius, qua ex causa ac-
cusaretur a ludaeis, solvit eum, et iussit sacerdotes convenire, et omne concilium, et produceos Paulum, statuit
inter illos.
ViBi FRATRES ET PATBEs. ) Patrcs vocal Pontifices, aa- * lator Dei, nimirura legis Dei : qui enira zelator est legis,
cerdotes, et caeteros setate, vel dignitate praestantes : zelator est Dei, qui auclor est legis.
reliquos appellat fraires. Vide dicta cap. 7. 2. Nota hic Qm HAiSC viam, hunc vivendi morem, hanc vitae ratio-veri 4.
inodestiam, raansuetudinem et prudentiam Pauli, qua u- nem, consuetudinem et inslitutum (hoc enim significat
biqne decorum servaf, ut omnibus se insinuet. Hebr. *^'T^ derech, id est via) piita Christianisraum. per-
Reddo EATiONEM.) Graeee, «-0)^710:;, id est defensio- SECUtis sm USQUE ad mortbm.) Morti tradens S. Ste-
nemcontra accusatiooem, mihi a ludaeis Asianis intenta- phanum aliosque Cbristianos. Aliter Hugo, q. d. Adeo
lam. Aliqui legunl excusalionem. sectator eram legis, ut paratus essem mori pro ea. Verum
Secls pedes Gamaliel.) Id est, discipulus Gamalia- Graece est tStu^oi, id est liostililer persecutus sum , fideles
lis: discipiilorum enim est stare, vel sedere ad pedes ma- Christi usque ad raortem et internecionem.
gistri in altiori cathedra sedentis. Sic Magdalena sedens SicuT Pbinceps Sacerdotum mibi testimonium bbd- ven 5
secuspedes Domini,audiebat verbum illius, LuccC 10. 39. DIT. ) Hinc probabiliter Sanchez et alii censent, Paulum
Huc spectat illud Mosis Deuter. 33. 3. Et qui appropin- servasse litleras olim sibi aPontifice et concilio traditas:
quant pedibus eius (puta discipuli Dei , qui eura audiunt tura quia eas ad ha;c tempora periculosa et dubia, magao
eiusque pedes et vestigia sequuntur ) accipient de doctri- sibi usui fore arbitrabatur: tum ut iis se aliosque accea-
naillnis. deret ad Christi amorem, qui eum publicum persecuio-
Ebuditus iuxta veritatem zkt' ay.pt§£(av, id est iuxta T> rem, publica fide auctoratum, tam benigne sit complesus,
exaclam rationem, vel iuxta rigorem, patern>s legis. ) tantaque gratia donarit.
Tigurina, institutus accuraie inpairia lege. Forte Noster Ad fbatbes.) ludaeos scilicet, qui erant Damasci, ut
pro a/pi?.iav, legit a).r,Sii«v, id est veriiatem; aut certe il- mihi in capiendis Christianis os et manum , puta consi-
lam prohac accepit; veritas enim rigida est, et in exacta lium et opera praestarent. Aliter Vatabl.a(//>-a^m,iaquit,
ratione, adeoque in indivisibili, et in puncto consistit id est, adversus fratres, puta Christianos.
.£mulatob legis.) Graece ?r,).wTr,s toj ©iov, id est, Ze- Ct puribewtub. ) Sjrus, ut capite mulctarentur. ver». 6.
Commentaria in Acta Apostolorum. Cap. XXII.
261
ClRCl«Pl"lSIT. ) IIep(«rpa'^ai, id esl circumfulguravit. j^ rus apostolalurn ad Genles, Aclor. 13 v. 2. raptus est in
Uode lui tiaec inslar lulguris perculit oculos Pauli.eum-
que cwcavit.
Et Qfl «ECUV EBA?iT, LtMEN QIIDBM VIDERL.ST, VO-
CEM AITEU NON AIDIBBU!»T. J .Vrticulatani scilicet et di-
stinclam : nani coDfusuin vocis soniim eos audiisse, patet
ex iiio cap. 9. v. 7. Audienles quidem vocem , neminem
autem videntes, licel S. Ctirysost. id explicet de Pauli vo-
ce, quasi eius socii vocem Pauii respondenlis audierint,
non Ctirisli obiurgantis. Graeca addunt: /ai [;/yo€oi tytvov-
To, et extcrrili fuerunt : unde et ornnes cum Paulo in ter-
ram corruerunt, uti asserit Pauiiis Afjrippac regi c.2G.li.
Et cum non viderbm pkx claritatb (Graece u\?/;,-,
id est, gloria) luminis ) Significat lucem lianc ingentein
fuissc nt augustam, ulpote quse a divino Cliristi corpore e-
vibraretur eiusque maiestatcm et gloriam reprseseularet.
VlB SECU.^touM LBGEM. ) Graccc t/Aivr,;, id cst revcrens,
pius secundum legem; Syrus, iuslus in lege. Sensus est,
q. d. Religiosus legis obscrvator. Comnicndat Paulus A
lertium coLlum, 2. Corinlh. 12. 2. Verum ille raptus vi-
deturcontigisse .\ntiochiae, ubi Paulus ordinatus est Epi-
scopus, et Apostohis Geniium; haec autem coutigit lero-
solyrais in ternplo, ut ipse hic asserit.
Exi VBLOCITEB Ex ]ebi,salem. ) Prxvidebat Deuslu-^
daeos Paulo inathinaturos carceres ct niortem, si iis in le-
rusalem prsdicaret, per suam oinniscientiam, qua prae-
scit omnia futura, etiam condilionalia, licet nunquam fu-
tura, eo quod conditio nunquam sit futura, uti ostendi le-
remiae 38. 17. lubet ergo Paulum e lerusalem excedere,
quia eius vita el salus sibi curae erat, eaque uti voiebat
ad mullorum conversionem.
Ipsi SCIUST. ) Est modesta Pauli ad manendum Iero-\
solymis, ibique pracdicanduin contra Deum egredi iuben-
tem replica, q. d. ludaei sciunt quam ferventer pugnarim
olim pro iudaismo: nunc cum ab eo tam mire a Deo con-
versus sim ad Christianismum, pro eoque fcrvenlius de-
certera, utique scire possuut et debent, me non privatoo-
oaniam a tribus, scilicet a pielate, doclrina et bona faina. R dio aut afTectu id agere, sed iinpelli a Deo, qui intellectum
Rbspicb.) .\vat?).r^ov, id est, recipe visum, attolle ocu-
los, apertis oculis me intuere. Hac eniin voce .\nanias cae-
citatcm Pauli discussit, eique oculorum usum visumquc
restituit. Unde sequitur: Etegoeadem horare-pej.iin eum:
Graece aviCAr}« ci; a-jTov , id est , recepto visu vidi illum ,
vel intuitus sum et aspexi in eum. Aliqui vertunt, su.ipi'
ce, sive sursum aspice : hoc enira innuit ava. Solentenim
caecutientes sursum aspicere, ut caeli lucein, utpote clario-
rem cjcleris, intucantur.
I B.CORDIKAVIT TB.) Lcgit IntcrpreS Vfoiy.joiir-zro, iam
legunt rpo!/eif tTaro, id est dcsignavit, scX prxparavil te;
Syrus, constituit te; alii, expcdivit te . ut esscs Deo rrpo-
;^Eipo{, id est, ad tnanum, promptus et expeditus ad discur-
renduin, et cvangclizandum pcr totuin orbein.
Et videres lUSTiM. ) Puta Christum, qui esl iustus an-
tonomasiice, puta formaliter in se iustissimus: et causa-
liter iustificans omnes, qui unquam iusti fuerunt, sunt
aut erunt. Unde Chrislus a Daniele cap. 9. 21. vocaturr- Et cossestibbam.
iustitia sempilerna, et Sanctu.i sanctorum. \linc^alc[,Chn- -'---•■-•■ — • -•■■•- -
stum Paulo fuisse viciniiin, ciquc apparuissc, ac suo ful-
gorc eum ctcrasse. Uode et voccm ex ore eius manantcin
auribus suis acccpit etaudivit; quod ulique naturalitcr
fieri non potuissct, si Christus fuisset in caclo, noa iu ac-
rc Paulo virino.
Rursum S. Chrysost. notat Paulum tacite culpare Iu-
daeos iniustitiac, quod Christum iu>:lum occiderint. Nota,
pro Tov (Jt/aiov, id est iustum masciiline, aliqui legunt to
<7txa(oy, id est iuslum ncutre, puta id quod iiistum est, iu-
stitiam , q. d. Ut videas Christi eiusquc legis iustitiam ,
quani antea zclo cxcaccatus non vidcbas. Minus rectc : eo-
dem tnmen redit sensus.
vcr». 16. Ablue pbccata TUA. ) Pcr baplismiim: licct enim vi-
dealur Paulus iam ante lotiim se Deo dedcns. pcr actum
contritionis abluisse pcccata sua, esscquc iuslilicalus; ta-
mcn isactus includebat propositum baptisini,et abeo vim
meum et voluntatem tara potcnter immutavil, ut Chri-
stum, quem prius non cognitum summe oderam , iam a-
gnitum summc diligam ct praedicem : ac proinde mihi tam-
quam ludaeo, Christianorum oliin hosti. sed nunc a Dco
illuminato, et de veritatc certo credere debent: ita Lyrau.
Diooys. et alii. Commemorat hoc Iuda?is Paiilus, ut osten-
dat summum eis amorcm, quo apud eos cupivit manere,
iisque pracdicarc: quod ergo, iis relictis ivcrit ad Gentes,
non es suo voto, scd Dei iussii coinpulsum fecisse: simul
terret eos, ne religionem Christianam, quasi ab homini-
bus invcntam perscquantur, quin polius cain ut divinam
ct a Deo revelalam revcreantur.
Stephams TESTIS TUI.) Graece, Proloniartyris tui. fri-\
mus cnim ex adultis Stephanus sanguine fuso, Christo
testimonium perhibuit.
Ego astabam) Easrw;, id est, assistebam,instabam,el
quasi siipra stabam, velut dux et choragus.
zr, avatcJS-!^ id Cst, com'
placebam ncci eius, comprobabam eius inlrrfcctionem.
Moral. discc hic, quantiis fucrit Pauli affectus in suam
gcntem el patriam, euniqiie imilare. Riirsum, qiiam cius
ingralitiidinem gratia.iram paticntia.livoreni ainore,ma-
levolentiam bcnevolentia,invidiam modestia, inakTicia bc-
neficiis et praeteritis et pracsentibiis vincere ct obrueresat-
cgerit. Multis enim idipsum, quod Paulo, accidit, ut curn
pio rrpiibl. suisque civibus se suaque impendorint , lcvi
dc causa eos ingratos, imo hostcs experianlur. Cclcbrant
Grasci Epaminondam ducem Thcbanoriim, qiii ab .Tmnlis
accusatus quod qiiatuor mensibus diutius quain populus
iusserat, gessisset impcrium, rebus ila exigcnlibu», quod
crat confcssus cst, neque poenam mortis lcgc snncitam ab-
nuit; sed unum ab iis pctivit, ut in occisi sepulcro con-
scriberent: Fpaminondas a Thcbanis morle mulclatusest,
quod eos coegit apud Lcuctra superarc Lncedxmnnios, quos
ante seimperatorem nemo Jixo'iorum ausus fuit aspicere:
ablucndi accipiebat, uli docet Conc. Trident. sess. i-\. c. ^^ in acie uno prxlio non solum Thcbas ab inleritu relraxit,
i. insupcr baplisinus abluebat pcccata vcuialia, si qiici; in '^ .tc(i f/«a»i universam Gr.rciam in libirlalem rindicnvit.
Moral de
cbariiiie
erga iii-
graioi.
Paulo crant rcliqua, oinnciiiqiie pocnain lam iis, quani
ppccatis mortalibus, pcr contritioncm iain rcmissis, dcbi-
tani, uii comniiiniter docent Doctorcs Scholaslici tract. dc
pocnit. ct dc bnplismo.
Invocato NOMnB iPSius ) Oportct cnim baptizandos
ante bnptismum, invoc.ire Cliristum , a quo spcrant gra-
tiam, iustitiam ct salulcra: haecquc Christi invocatio cst
una inter c.Tlcrns rnnijrun ad bnptismum dispositio.
FiBRi ME !>• stui-obe mejitis.) Gr.Tcc, in e.rlasi: h.Tc
eniin sluporcm tnin corpori , qiiain menti inducit. Vide-
lur liaec cxtasis Paulo conligissc lcrtio anno a coiivcrsio-
nc cl haplismo, cuin rcdiit lcriisalcm, .\ct. 9. 26. (inlat.
1. 18. Hoc cnini videtur cnnncxa Pauli narraliu cxigerc.
Tum cniin cnnstitutiis cst Gcntiiim doctor: uutlc ct mox
coE^pit Gcntihus pracdicarc : itn Snnchez. .^liqiii Inmci»
ceDsent cam conligigse diu postea, Dimiruai cum iiiitu-
Haec cuin dixlsset, a^mulis pudorcm iniecit. ac risus o-
mnium cum hilaritale coortuscst, neqiie quisquam iu-
dex ausus cst fcrrc sulTragiuin.sic n iiidicio cnpilis maxi-
nin disccssit gloria : ita .Emilius, Plutarch. et alii in >ita
Epaminondac.
Thcinistorlcs Athcnicnsibns ipsum conlnmclia aflicien-
tibiis : Quid tumulluawini. inquit, adversus eos, n quibui
sxpe magnis c.ilis nffrcti commodis? Dicebnt nutcm sc si-
niilem plalanis. sub quaruin umbratn acciirriinl homincs
nniicti tcmpcstnle, ct casdem simiil iil rcdiit sercnitas,
vellunt: sic cnim popiilus in bcUi pcririrtis , virorum for-
liiim iinplorat opcm ; in pacc conlcmnil, conviciis ct in-
iuriis vcxat: ila Plularch. in Graece Apophth. Hinc .\nti-
sllicncs (liccbat: Uegium cst cum bcne fccrris, audire ma-
lc. tcstc Laerlio lib. 6. cap. i.
Dcmosthenes inter fugicndum rcspiciens subiode ad ar-
26i
Commenlaria in Acla Apostolorum. Cap. XXII.
cem Palladis, exclamavit: 0 Pallas urbium domina, cur ^ ros lapides, ubi id licebit; sicut ipse olira per suos fecerat
iribus infauslissimis besliis delectaris, noctua, dracone el
populo? Noclua cum sit avium inauspicatissima, tamcn
Palladi erat sacra, uti et dracoacm habebat pro gestami-
ne ; populus aulein beliua est multorum capitum, pessi-
mam gratiam referre solila optime de se merilis, ut So-
crati, Phocioni , Ljcurgo et aiiis compluribus: ita Plu-
tarch. in codem.
Aifoosus Aragonum rex increpitus, quod in Alvarum
Lunam homiDeni sibi plane ingratum, lanta beoeficia con-
tulissct: An ignoratis, inquit, ingenti bencficio non nisi in-
genti ingratiludine satis scmper fieri ? lla Panorra. lib. 2.
de Gestis Alfonsi.
Scipio Africanus ab semulis accusatus peculatus io ro-
stris, libere ita respondit : Memini Quiriles nie lali die de
Annibale et Panis egregiam vicloriam consecutum : qua-
re posthabitis litibus, hinc eumdcm in Capitolium censeo,
ut pro Repitblica felicissime gesta divino Numini gralias
agamus. Scipionem ergo in Capitolium secula est tota con-
cio, magistratu cum solis ministris relicto: ita Plutarch.
in Scipione.
Hosce oranes longe superavit Moses, qui a populo sse-
pe lapidibus appetitus, eum tamen dilexit instar matris,
adeoque pro eo se devovit, dicens: Aut dimitle eis hanc
noxam ; aut si non facis , dele me de libro tuo quem scri-
psisli, Exodi 32. 32. Uode et sibi reipsa a Deo iussum di-
clumque censuit: Porta eos in sinu tuo, sicut portare SO'
lel nulrix infantulum, el defer in terram pro qua iurasti
patribus eorum, Nura. cap. 11. v. 12. Hinc et a Deo hoc
elogium riieruit: Eralenim Moses vir milissimus super o-
vines homines qui morabantur in lerra, Nuraer. 12. v. 3.
Mosen aemiilatus est Pauius , cupiens auathema fieri pro
suis ingratissimis ludseis, Rom. 9. 2.Vide illis locis dieta.
. 1» NATiONES LONGB.)Adgentes remotas.Addit hocPau-
lus, ut ostendat se invitum, uec nisi Dei mandato a ludaeis
divertisse adGentes.ac proinde ludaeosin hac re debere si-
bi veiiiam dare,divinaB voluntali cedere.irao obsecundare;
in Stephanum, ipsoraet hic narrante ; ut quem persecutus
est culpa, sequalur in poena.
Moralit. Haj furiae ludaeorura ipsosmet vexarunt, noa
Paulum. Nam, uti docet S. August. in illud Psalm, 9«.
Ignis ante ipsum prxcedct, et infiammabil in circuitu ini-
micos eius : Furor magis cruciat animum furenlis , quam.
corpus patienlis. Et alibi : Maledictum el maleficium />a-
iie?itia repercussum. in suum redit auctorem, illxso eo qui
petebatur. PorroPauIus araore cum furore certabal, perin-
de ac niedicus conviciis et pugnis phrenelici non irritatur,
sed magis ad coraraiserationem, eiusque curalionera inci-
tatur. Scit enim eum esse phreneticuin, id est, sui impo-
tein, nientisque non sanae, sed insanae. Phrenesi ergo con-
vicia tribuit, non horaini.
ItSSIT TBlBliNUS INDUCI EVn IN CASTBA. ) In arcem An-VeM.J4.
toniam, iibi erat prffisidium Romanorum, uti dixi c. prae-
ced. V. 34. Consistebat enira Paulus in gradibus arcis, pe-
.. rorans ad populura inferius ad gradus consisteutem : in-
u de ergo in arcem induci iubetur, ne populus tumultuaas
Paulura, et per Paulura forte arccra invadat.
Et flagellis C/BDi ET TORQCEBi.) Syrus ct Grjeca , ver». !s.
ut per flagra interrogaretur, vel examinaretur. Iniuste ia
Paulura hic agit tribunus: nec enim ob furorera populi
tumultuanlis, licebat Paulura daranare ad torturam et (la-
gra : ita Chrysost. Unde recte Paulus excipit, iisquese e-
ximit. Nam, ut ait Lucas:
Et cuu astbinxissemt ech lobis. ) Ad palum, vel co-
luranam, uli Christus columnse alligatus est dum flagel-
laretur, qu« Romae in templo S. Praxedis religiose ser-
vatur et visitur. S. Ignatius.uti refert Antonius in Melis-
sa part. 2. serm. 89. dlctitabat: Dum cxderis , firmiter
quasi incus stato. Generosi alhletx est cxdi, et vinceie: ma-
xime vero propter Deum omnia nobis palienda sunl, ut el
ipxe 710S patiatur : ita Paulus stabat hic quasi incus pro
Christo tundenda.
DixiT astanti (eyirijri, id eslinslanli.suprastanti, qaBi-
Vprs.23
liciant
luilxi
pulfe-
rem in
Paulum
sed tanlus eral ludaeorura su» nationis amor et tantum (^ si qui tortura3 et Qagellationi Pauli prsesset) siBi Ceh
Uentiura odiura, ut interpretanteshunc msignem essesui
contemptura, quod nirairura Genlibus postponerenlur ,
quodque Paulus Messiae graliani ludaeis proraissam ab eis
transferret ad Gentes ( hoc enira conturaeliosura eis vide-
batur, quasi ipsi indigoi essent verilale, Evangclio, Mes-
sia et saiute : iis autein dignaj essent Gentes, ideoque pro-
inissiouura Abruliaj ludaeorura parenli factaruin, futurae
haeredes) ut illico eum quasi iudaisrai lrausfugam,etMes-
siae proditorem poposceriiit ad necera.
Moraliler, tales hodie raulti sunt, qui tamdiu audiunt
Concionatores, Superiores, praeceplores, confessarios, mo-
nitores, quamdiu nihil contra eos dicunl; ubi vero vilia
reprehendunt, ulcusque tangunt, illico aures animumque
avertunt. Miserisane et miserandi,qui cum in corporali-
bus raorbismedicos adinittant,pharmacaque amara liben-
tes hauriant, in spiritualibus, qui multo maiores et da-
ranosioressunt, oinnera medicura ctmedicinara respuunt.
ToLLE DE tebra huiusmodi. ) ToiouTov , id est talem,
Paulura scilicet apostatain, et suae geutis hostem.
PbOIICIENTIBUS VESTIMESTA SUA , ET PULVEREM lA-
CTAHTiBus m AEREM.)Prirao,iasignumexcandescentiaeet
aetestatiouis, quod execrentur verba Pauli,ait Lyran. Se-
cundo, ut vi quasi a tribuno extorqueant sententiam da-
mnatioms Pauli : ila Chrys. Tertio, ut significent Paulum
lurbatorem esse non lantum lerrae, sed et aeris ac ca;li,ait
taiel. Quarto, io signum furoris et turbulentiK : est enim
Ijocsiguura.imo imago et principium seditionis etpugna::
ita Uionys. lilossa vero Interl. ceuset hoc signura fuisse
iiioerons. Quinto, Sanchez, ut significenl, inquit, Paulum
a tribuno lapidibus esse obruendura quasi blaspheraum
et religioiiis coiilemptorem : nam in lapidationes vestis po-
nitur, et apides mittuntur, cuius oplima imago est ven-
tilatio pulveris: erat cnira Paulus in turba et intra tem-
pli anibitum, ubi lapidibus appeli non poterat. Pro iis er-
go pulverem lactanl, utindicent se primos in eum missu-
TURio:«i Paulus: Si bohii«eh Rohai«uh, et inobhna-
TUM LicBT tobis flagbllare?) Duplex eis criraen ob-
iicit. Prius, quod civem Romanum: posterius, quod ia-
deinnatum velint flagellare. Vide dicta cap. 10. v. 37. Di-
xit hoc Paulus , non quod flagella pro Christo refugeret,
qui in iis gloriabatur; sed ne probnim hoc inChristi fideni
et religionem derivaretur, quasi Christiani flagellandi et
extcrrainandi essent. Rursuin tribuno consulebat, ne is
hac iniquitate couscientiam laederet, et Deura ofTenderet,
simiilqiie dociiit iudices, ne siinplices et pauperes in gra-
liam polentum opprimant, inemores eorum vindicem fore
Deura iiidicum iudicem. Nam, ut ait Psaltes: Tttti dere-
liclus esi panper, orphano tu eris adiulor.
EgO HULTA SUHMA CIVILITATEM HANC CONSBCUTUS Veri S8.
SUM.) q. d. Ego inulta pecunia ius civitalis Romaaae, si-
Tc uthaberer civis Roinanus, coniparavi et erai. Graecum
ro).iT£ia et civitaiem, et civilitalem significat. Sicut enim a
t-v 7ro).iT»ia TTo^.iTr;;, ita a civitate civis dicitur. Unde aliqui co-
'^dices hic legunt c/fi7a^ew,idest ius civitatis,iuscivicum.
Sic luriconsutti dicunt aliquid fieri civiliter, id est, iurc
civili, vel civico; item dari actionem civilera, petere ofli-
cia civilia, etc. Civilitas ergo non significat hic urbanita-jj^jjjjj,,
tera et concinnitatera raoruin, quae rusticitati opponitur; .'st ius
nec etiara socialem intercives conversationera, vel adrai- c'*''*»'»-
nistralionem reipub. ut viilt Reda ; sed ius civitatis, quo
quis particeps fiebat privilegiorum Roinae,sive praerogati-
varum quibus gaudebant cives Romani: inter quas erat
una,ut verberibus caedi,ct in crucem agi non possent,qua
de causa cum S. Petrus Romae crucifixus esl, S. Paulus,
ut civis Roraanus, non criicifixus, sed capile plexus est.
Porro iura et privilegia civiiim Roraanorum erant raul-,|j^^ ^^^
ta et raagna, quae recenset Rrissonius lib. 1. Antiq. iuriscivium
civil. cap. 13. Primuin erat: Ex civiuin Roinanorum te-Ro'»»"»-
stamentis soli cives ca(iiebant,civiumque durataxat Roraae '^'""'
rata habebantur testaineuta. Secundum: inter solos ci-
Commeiitarra in A^-la Apostolorum. Caf. XXlll. 203
Tes Romae, iusla; nuptix contrahebanlur. Cnde Seneca ^ lib. 47. Vide Barou. De Paulo ergo, quasi cive suo, glo-
lib. 4. de Benef. cap. 33. Promisi , inquit, tibi filiatn in rielur Roma et Romani, ulpote quo iliustriorem noQ tia-
watrimonium: postea peregrinus (ita vocabalur qui non buit. ncc habitura sit.
erat civis) apparuisti ; non est mihi cum ejctranco connu- Volens SCIRe dilige!«tils ) To afffa)£;, id esl, cerlumy^^^ ^
*(uw. Tertium: in liberos habebant ius patria; poteslatis: 5Cire yo/eni: ila Tigurioa et alii.
hocque eis crat proprium. Quarlum : Verberibus caedi ci- Solvit blii. ) Quasi civem Romanum hoDoraDS,et prae-
Tes, aut in crucein agi, aut iniussu populi in cos animad- cedenlia vincula iniuste ei iniecla, hac gratia et beneficio
verti fas non erat. Qiiintum : In lcgioiiibus non alii quain compensans. Si ila honoralur civis terrse, quomodo hono-
qtii civitatem accepissent, mililabant. Sextum: Solis ci- raudus civis caeli? si illum nemo impune iaedit, qiiishunc
Tibus licebat honorcs Roma; gerere , sufTragium ferre, et tnngere audeat? ?>'olitc tangere Chrislos meos, ait DeusPs.
toga uti : peregrinis enim fasnon erat indui toga.sed pal- 104. Sic Deus punivit Pharaonem et totum iEgyptam,
lio. Hominis enini Roroani certissimum signum erat to- propter unam Saram Abrahae uxorem, ab eo abrcptam,
ga. Itaque apud Livium a Q. Fabio in invidiani P. Scipio Genes. 12. et Abimelech regem , propter eamdem abdu-
eoQomineadducitur.quod inSicilia palliatusfiiisset. Hinc ctam, Genes. 20. Sichimitas delevit ob violatain Dinam,
etiam regibus, quos amicos et socios appcllabant, inter Gcd. 34. Tribum BenianiiQ pene abolevit ob illatum stu-
caetera togam muncri miltebant, et amicos populos iure pruin uxori Levitae, ludic. 20.
toga) donabant, qiiod novae Carthagini concessum Tertul. Peodicess Paulih. ) KaTa7a-/a)v, id est demittens, sci-
lib. de Pallio significat. Inde Togalac Galliae nomcn quam licel ex turri .\ntonia in locum concilii, qui erat inferior
et ad hoQores aspirasse, et sufTragiorum ius in urbe ha- u et in templo. Ibi enim eral locus Sanedrira, sive concilii
buisse, memoratTacitus I. 11. Haec Brissonius,qui et ad- magni primorum ludaeae, ut colligitur 1. Paral. 2C. 15.
dit, solis civibus Romanis praenomiuibusinsigniri licuisse. voluit enim tribunus Paulum, utpote ludxum, in lite lu-
Moral. si tanti est, lantique emitiir esse civem Roma- daica causam suam agere corara priinis ludxae senatori-
num, quanli est esse civem caeli, quantoque prelio com- bus; ita tamen ut ipse tolam hanc actionem dirigeret et
paranda est civitas caelestis, ut simus cives Sanctorum et moderaretur, quasi concilii praefeclus et praeses, ooinine
domestici Dei : Nam, ut ait Apostolus : Accessistis acl Sion Iinper. Romani : unde et cap. seq. v. 10. Paulura abri-
monlem e( civitatem Dei viventis , lerusalem cxlestem el puit, ne ab eis occideretur, Quam ob causam verisimilius
multorum millium angelorum frcquentiam. et Ecclesiam est concilium hoc, non solito loeo in templo (illud eDim
primitii:orum,qui conscripli sunl in ca:lis,e{otLebr.\2.23. tribuno, utpote Gentili , ingredi non licebat) scd in ima
Natls SLM.) Non in urbe Roiiiana, sed ex patre et pa- arce ab eo essecongregatum, ne Paulus a ludaeis abripe-
tria civitate Romana donatis. Tarsus enim, iibi naluserat retur et necarelur, uti paulo anle in templo faclum, et
Paulus, hoc privilcgium , ct iiis civilatis Roinan» obti- pcDe perfectum memiuerat : ita Sanchez.
nuerat, uti iaiiuit Plinius lib. 5. cap. 27. et Dion. Cass.
C A P U T V I C E S I M U M T E R T I L M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus in concilio suam agere causam orsus, iubetur a Ponlifice percuti. Cui ilie : Percutiet tc Deus paries de-
albale. /nde sr esse Pharisceum proclamans, iaciensque pomum discordics inter Sadducaos, el PhanscBos, ne
occidalur , a Tribuno abducitur. Apparet ei Christus , iubens esse conslantem : oporiere enim eum et RomcD
pr(ed)care. Mox v. 12. ludcei in Pauli necem coniurant; sed coniuratione detecla , Paulus a Tnbuno Casa-
ream ad Felicem Praestdem miltilur.
1 . «5TESDENS aulem in concilium Paulus ait : Viri fratres , ego omni conscienlia bona conversalus sum ante
H Deum, u^quc in hodiernum diem. 2. Princcps autem sacerdotum .Vnanias prcecepil astantibus sibi percutere
JHus eius. 3. Tunc Paulus dixit ad eum : Percutiet te Deus, parics dealbate. Et tu bcdens iudicas me secundum
lesein, et contra legem iubcs me pcrcuti ! 4. Et qui astabant dixcrunt : Summum sacerdotem Dei maledicis? 5.
Dixit autem Paulus: Nesciebam fratres quia princcps est sacerdotum. Scriptum est enim: Principcm populi tui non
maleiiices. 6. Sciens autem Paulus, quia una pars esset sadducceorum,et allcra pharisaeorum.e.xclamavit in con-
cilio: Viri fratres, ego pharisaeus sum, filius pharisaeorum, de spc et resurrectioiic mortuorum cgo iudicor. 7. Et
cum htec dixissct, facta est dissensio inter pharismos el sadducieos, et soluta est multitudo. 8. Sadduraei cnim di-
cunt non cssc rcsurrcctionem , nequc angclura , neque spirilura : pharissei aulcm utraque confitentur. 9. Factus
esl aulcm clamor magnus. Et surgentes quidam pharisacorum, pugiiabaiit, diccntcs: Niliil mali invenimusin ho-
minc isto: quid si spiritus loculus est ci , aut angelus? 10. Et cum magna dissciisio facla cssct, timens tribunus
ne discerperelur Paulus ab ipsis, iussit milites descendcre , ct rapcrc eum de medio corum , ac dcduccreeum in
caslra. 11. Sequenti autem nocle assislens ci Duminus, ail : Constuus csto : sicut cnim lcstiGcatus es dc me in le-
rusalem. sic teoportel cl Romtn testificari. 12. Facta autem die, cullegerunt se quidain cx luJa:is, ct de\overunt
se dicentes, nequc manducaturos, ncque bibituros, donco occiderent Puulum. 13. Eraiit nulem plus quam quadra-
giuta viri, qui hanc coniurationem fecerant : 14. Qui acce<serunt ad principes sacerdotum, el seniores , et di.\e-
runt : Dcvotione devovimus nos nihil gustaliiros, donoc occidamus Pauluin. 15. Nuiic crgo vos notum facite tri-
buno cum concilio, ut producal illum ad vos, tamquain aliquid certiiis cogniluri dc eo. Nos vcro, prius quam ap-
propiel, parati sumus inierCcere illum. 10. QuoJ cum auditsct filius sororis Pauli insidias, venit, ct intravit ia
castra, nuntiavilque Paulo. 17. Vocans autem Paulus nJ se unuiu ex ccnturionibus, ait : Adolesccntcm hunc per-
duc ad tribunum, habcl eniin aliquid indicare illi. 18. El illo quiJcm assumcns cum, duxit aJ tribunum, ct ait:
Vinclus Paulus roguvit me iiuiic adolescenlem pcrJuccre ad tc, habentem aliquiJ loqui tibi. 19. Apprehcndcns
outem tribiinus munum illius, scccssil cuin o<> scorsum, et interrogavil illum : Q lij LMtt quuj liabes indicare mihi?
20. Ille autein dixit : IuiIhms convcnit nigare tc, ut crasliiia die proJucas Paulum in concilium, quasi aliquij cer-
tius inquisituri sint do illo : 21. Tu vero nc crcdideris illis, insidiantur enim ei ex eis viri amplius quam quudra-
ginta, qui sc devoverunt non manducarc, nequc biberc, doncc intcrficiant cum : ct nunc parati sunt, expectunlcs
VoL. X. 31
266
Commenlaria iit Acla Aposloloium. Cap. XXIIl.
promissum tuum. 22. Tribunus igitur dimisit adolescentem, prsecipiens ne cui loqueretur quoniam haec nola sibi
fecisset. 23. Et vocatis duobus ceiilurionibus, dixit iliis: Parate milites ducenlos, ut eaiit usque Caesaream, el e-
quites septuaginta, et iancearios ducentos, a tertia hora uoctis ; 24. Et iumenta praeparate, ut imponeiiles Paulum,
salvum perducerent ad Feiicem praesidem ; 25. (Tiinuit enim ne forle raperent eum ludaei, etocciderent, et ipse
postea calumniam sustineret, tamquam acceplurus pecuniam) 26. Scribens epislolam continenlem haec : Claudius
Lysias optimo praesidi, Feiici, salutem. 27. Virum hunc tomprehensum a ludaeis, et incipicntem interGci ab cis,
superveniens cum exercitu eripui, cognito quia Romanus est. 28. Volensque scire causam quara obiiciebant illi,
deduxi eum iii concilium eorum. 29. Quem inveni accusari de quaestionibus legis ipsorum , nihil vero dignum
morte aut vinculis habenlem criminis. 30. Et cum milii perlalum esset de insidiis quas paraverant illi, misi eum
ad te, denuntians et accusatoribus ut dicant apud le. Vale. 31. Milites ergo secundum prceceplum sibi, assumen-
tes Paulura, duxerunt per noclem in Antipalridem. 32. Et poslcra die dimissis equitibus ut cum eo ireiit, rever-
si sunt ad castra. 33. Qui cum venissent Ceesaream , et tradidis^ent epistoiam praesidi , statuerunt ante illum et
Paulum. 34. Cum legisset autem , el interrogasset de qua provincia esset, et cognoscens quia de Cilicia ; 35. Au-
diam te, inquit, cum accusatores tui veneiint. lussitque in prselorio Herodis custodiri eum.
d
1NTEBDENS AUTEM IW CONCILIUM PaULUS. ) AT£vi7a;, id ^
'' Mesl, fiyens ocalos, fixis.que oculis concilium inluens. Hxc
vox nolat Pauli Priiiio, confidcntiam. Seciindo, innocen-
liam, quod ipse sibi optime conscius esset. Terlio, liberla-
tera.Quarto,prudeutiain,etprudcntemcircijmspeclionein,
ut se suainque oralioncra el gestum auditorum, piita ho-
stium suorum, inenlibus et auribus altcmpeiaret. Quinlo,
auimositatem. Sexto, benevolcntiam. Soleul enim orato-
res hilari viiRu intuentes ia coetuin populi, vel iudicum,
eum sibi conciliare: maxima enim vis dicendi consistitin
obtutu et ardore oculoruni. Hos ergo in Paiilo, aeque ac
Stephano, inhabilans acuebal et accendebat Spirilus san-
ctus, ut sciutillas divinaj sapientiae et amoris vibrare vide-
Oculo- rentur. Unde et vuUus obtutusque Stephani erant instar
luva vif.angeli, Act. 6. 13. Quin et Augustus (^aesar naturaliocu-
lorum fulgore peicellebat inluentes. Nain, ut in eius vita
scribit Svetonius cap. 79. Oculos habuil claios ac nitidos :
guibus etiam existimari volcbat inesse quiddam divini vi-
goiis : gaudebalque si quis sibi acrius contuenli, quasi ad
' Rcsp.
1.
PBINCEP3 AUTEH SACERDOTUM ANANIAS ) Incertura est, Vers. J.
quis sil hic Ananias. Aliqui pulant esse Annain soceruni Ananiis
Caiphae, ad quein primo diictus est Christus , captus et^"^jp
vinctus, loann. 18. v. 13. Favet, quod Paulus c. 22. 5.
innuitab hoc ponlince sibi olim ante annos 24. datas esse
lilteias ad perscquendiira Chiistiauos. Si ila cst, utique
aniiosus fuit Annas 70. vel 80. annorum. Alii forle pro-
babilius putanl Ananiain esse Aoanura, ultirauin Anns
iam dicli filium. Habuit enim Anuas quioque filios, oinnes-
qiie ex ordine vidit Pontifices: ultiinus eorura fuit Ananus,
qui post quinque aiinos, puta anoo Christi 63. ocnidit la-
cobuin fratrem Domini, ideoque ita displicuit populo et
Agrippae regi, ut eum Ponlillcatu privarit. Favet, quod
hic Auanus fuerit audax , saevus, ferus , et secla Saddu-
ca;us, teste losepho 20. Antiq. cap. 8. Terlio, Sigonius
lib. o.de Rcpubl. Hebr. cap. 1. Ananiam hunc Nebedaei
filium, ab Agrippa rege ChalcidiaePontificem datum et re-
raolum scribit, de quo losephus lib. 20. cap. 3. Quarto,
alii censent Anauiam alio nomiue dictura fuisse Isinaelem,
fulgorem solis vultum submitteret. Sic et Tiberii Imperat. tj Phabaji filiura : hunc eniin ultimis annis Felicis praesidis,
oculos lucein evibrasse, idem teslatur in eius vila c. 68. ad quem Paulus viuctus niissus est, pontificalura gessisse
Hinc Varro oculos diotos censuit, quod cos tcgmiuibus su-
perciliorum Deus occuluit. Aut, quod occulta cordis pan-
dant;nara,ut ait Demoslhenes : Oculimorumsuntindices.
ViBi FBATKES.) Non addit, et patres, uti addidit c. 22.
1. sive quia dicendi libertas animusque ei in vinculis ac-
creverat,8ive quiaorationein converlitadPharisaeos, quos
in secta similes.compellatione fratrum sibi conciliare sat-
agebat, uti revera eos sibi conciliavit v. 9.
Ego IN OMM CONSCIENTIA BONA convebsatus sum an-
TE Deum.) Tum in Chrislianismo, tum suo quodain mo-
do in iudaismo : in eo eoim aemulator fui legis Mosi a Deo
dalae, in eoque secutus sura conscientiam meam, liceter-
rantem. Haec enim mihi dictabat persequendos esse Chri-
stianos, ut iudaismus stabiliretur. Fuit ergo ha3C conscien-
tia Pauli bona, id est sincera, sine adulatione et hypocri-
si, ait Vatabl. Secundo, bona ex obiecto et fine bono : quia
intendebat propugnare legem Deique cultum ; sed nou se-
cundum scientiara , ideoque ignorans et errans. Denique ri de secu
fuit bona civiliter et polilice respectu ludajorum et iudi- '-' flalum , non tulisse libertalein Pauli , praesertim quod se
doccl losephus lib. 20. c. 6. licet Baron. etalii ceuseant
errare hic losephum.
PRiECEPIT astantibls sibi percutebb OS EIU8.)Cur7
Resp. Primo, quia plenus erat malevolentia, felle et odio
Chrisli et Pauli, quasi hostium sui iudaismi el PontiGca-
tus, prKsertim quia paulo aute totus Populus coutra Pau-
luin,quasigentissua;proditorem,succIamaral,Tolle euin,
cap. 22. V. 22. Quare non sustinet audire Pauli voccm,
prajsertiin qua suam iunoceutiam suamque conversalio-
uem bonam protestatur : iubet ergo os eius, quasi impiura
et blaspheinum ignominiose percuti et obturari, uti oliin
Marlyrum raultorum ora, ob dicendi et increpandi liber-
tatein, a praesidibus iussa sunt verberari et obturari,quod
sua dicta et edicta, suosque deos spernerent. Hoc eniin
illi sibi contumcliosum, et diis blasphcmura interpretaban-
tur : ora ergo eoruin quasi blaspheraa, rebellia, contuma-
cia et maledica verberando, et obturando puniebant. Un-
de secundo, Dionys. censet, Pontificem huuc superbia in-
cuin , qui putabant iudaismum esse bonuin, Chrislianis-
raum malum. Seusus ergo est, q. d. Nou sum mihi con-
scius, quod in Christianismo, inulto minus in iudaismo,
vos laeserim ; quod quidqiiam mali vobis vestraeque legi
irrogariin, ac proinde nihil dignum hisce vinculis comrai-
si, inquit Chrysost. Sic et Dionys. et Caietan.
Nota. Pro conversalus sum ante Deum, Graece est TriTro-
iiTsufiat Tw 0£w, quod Prirao, Vatabl. vertit, gessi quxDei
erant. Secundo, Gagneius, tnunere meo funclus sum Deo,
id est rauuere raihi a Deo commisso , iuxla eius volunta-
lein , rite ad eiusdcm gloriam perfuuctus suin. Nam, ut
ait Budaeus iii Comra. linguae Graece, Tza).iTvjit!^a.i non ci-
ves, sed raagislratus respicit, significatque ofliciura sibi
concreditum administrare. Munus hoc in Paulo erat apo-
stolatus et praedicatio Evangelii, sicut in iudaisrao erat
cura et propugnatio legis Mosaicae : utrumque suo tem-
pore fideliter et strenue peregit.
omuesque Poiitifices vocasset fratres , nou patres et do-
minos, ac proinde dcbitum sibi honorem deinisse salutan-
do non detulisset. Putabat impius Pontifex, Paulum ex
percussione territum cessaturum : e contra Paulus vel i-
psa voce indicat, se in eadem fortitudine permansurum.
Adversa enira pati, non semper est virtutis : raulti enini
expusillanimitate patiuntur, non audentes resistere.Chri-
stiana aulem patientia coniuuctam habet animi fortitu-
diuem , iuxta illud : Tu ne cede malis . sed contra au-
deniior ito.
Pebcutiet te Deus, paries dealbate ) Sic vocat eura , ver» s.
quod esset hypocrita ; ita ut noinine et stola PootiGcia fo- P»"'' im-
rinsecus niteret,intrinsecus luteis concupiscenliis, hvore ^[,3"^""
et odio sorderet.ait S. August. lib. de Mendacio cap. lo.
Dixit hoc Paulus auctoritate Apostolica, ex zelo iustitiaa
inteutans, et praedicens iniuslo iudici iustam Dei uUionem
et plagam, praesertim ut coram tribuno, qui euin a flagris
ComriDcnlaria iii Acla Afoslolorum. Cop. XXIII.
2G7
cxemerat , 8uum ius et dccus lucretur: iln S. CUrYsoal. ^cliab: ^'oneffo lurbavilsrael, sed lu ct domus palrii tui. Et
Sll-Tli
et QEcum. Myslice S. Aufjust. lib. i. de serm. Dom. in
monlc cap. 19. docct, liaiic l'auli vocem non lam contu-
nieliam sonare quain prophctiam, ul i!li qiii sapcrent, in-
tclligerent dc.slriicndiiin csse per advcntum Chrisli paric-
tnm dealbatuni. hoc rst, hjpocrisin saccrdotii ludaeorum.
Minus probnbililcr S. Hieron. lib. 3. conlra Pela»;. afjno-
scil hic lapsuin Pnuli cx infinnilntc huinana, quod niiii
tam clenicnter respondciit ac Chrislus, diccns danti silii
alapam : Si tnale locutus sum, testimonium perhibe dc niu-
lo : si autem bene . quid me acdis ? Paulum euim scdate
haec dixissc,liquet ex eo, qiiod mox tam mansiicte rcspon-
deril, diccns : Nesciebain quia Princeps esl saccrdotum.
Hoc eniin tain cito ab indi;;nantibus el pcrturbatis lieri
non potest.ait S. Aiigiisl. lib. 1. deserin. Doin. in montc
cap 19. Aliqiii [no percutict, ut habcnt Koniana et (ira?-
ca, lcgunt /J<'/-CM//a< o|ilali\e, nl sit inalcdictuin, hoc esl,
mali non taiituin priTdiclio el cominiiiatio, scd cl iniprc-
ratio, quain Paulus in se agnoscere vidctur v. 5. Et swpn
apud Hcbracos cst cnallagc modi, ul fuliirum ponatur pro IJ
optalivo, oplntivum pro fuluro, vel iadicati\o, uti docct
S. August. in l'sal. 78. ct S. Hicron. in Psal. 11.
Porro paries dealbatus , ?cl incrustatus, esl paroemia,
sigoificans hominem ficlum et fucatum. Sic Christus scri-
lias vocat sepulcro dcalbata, qitac foris apparent pulchra,
iiitiis oulcinrcfcrta$iintos8ibiiscadaveriiin,omiiiqiie spur-
ritia. Sic Senrcu asscrit IMiilosophos, qui cum doocrcnt
lionesta, turpilcr laincn viverenl,8iiniles cssc quorumdom
}>harniacop(Koriim pyxidulis, quarum tituli rcincdiiini pol-
licentur, cuni inlus veuenum occullant. Ex advcrso qui
uieliores sunt intus, qiiain fronlc et serinonc prx sc fe-
nint, hos Plato in convivio Socialis, nssiinilabat Silcnis
.Mcibiadis Silcni erant imagiincula! sectilcs, qux clnusae
ridiciilamet monstrosam tibicinis spcciem liabcbnnl,aper-
tac siibilo numen oslcndebant. Talis, inquit, eral Socralcs,
queiii si dc suinnia cutc vidisscs, non a:stima8scs asse ;
faclcs eniiii crat rusticana, lauriiius aspecttis, nnrcs siinai
Elifxut ad loram rcgem : Quid tnihi et tibi esl ? Yade ad
Prophelaspalristui. lAPetrus ad principes: Siiustum est in
conspectu Dei vospotius audire quam Deum, iudicale. IS'on
cnim possumus qux vidiinus et audivimus non loqui. Et
Paulus adPonlificern: Percutiel te Deus paries dealbate. El
Stcphanus adluditoi: Dura cervice.et incircumcisicorde ct
auribus, vos sempcr Spiritui sanclo resislitis. Sed quia san-
cli viri ad verba tantx alliludinis selo veritatis,non autein
vitio elationis exiliunt, ipsi patcnter indicant ,qui suam hu-
tnilitatem el charitatem inani fcstant . Id deinde persingulos
ostendit, ac nominatim ia Paulo, cx eo quod dicit : Non
enim nosmetipsos prxdicamus,scd Dominum nostrum lesum
Christum; nos autem scrvos vesiros per Icsum. 2. Cor. 4.
Et contra lbgbm iiBES HE PEBCiTi?) Lex eaim oa-
tura?,divioa el huinann iubct,neiniaeiu percuti aut puuiri,
nisi prius audiatur, auditusque damnetur; at ego nccdum
aiiditu8, mullo minus damnatiis sum ; quia crgo tu iniuste
iubcs ine percuti,iuste puniet ct percutiet tc Dcus.S Chrys.
ait Pontificeni hoc Pauli tam iusto responso, quasi fulmioe
iclum obslupiiisse, et eliaguem ac scmimortuum, ne ver-
bum quidcm rcspondere potuissc: uode alios astantes id
pro ipso fecisse, oc dixisse;
SluIIIII SACEBDOTEH DbI UALEDICIS? ) Aotoipu;, idVers 4.
cst, conriciaris: ila Tigur. S. Cypiian. legit. lib. 1. episl.
3. ad Cornelium : Sic in.iilis in sacerdolem Dci maledicen-
do? Malcdictum ergo hic vocalur convicium, srilicct quod
Paiilus Pontiliccm vocarit parictcm dealbatiim. Polest se-
ciindo, malcdictiim accipi pro mali imprccatione, scilicet
8i legas vcl intelligas pcr optativum, hoc modo: Pcrcutiat
te Dcus, uli iam dixi, q. d. Maledicis, id est, maliim noa
tantum prxdicis, sed ei precaris, intcntas et coinminaris
sumiiio Ponlifici.
Ni:SCIEB.\ll , FRATRBS , QUIA PBI5CEPS BST SACEBDO-yjfs 5,
Tim.) ]'otui8sct Pauliis regerere: Ponlifex me non tractat
ut civem, ncc egi) iracto oum ut Pontificcm ; hypocritam
et scurrain agil, hjpocrila et scurra audit; iuxla illud S.
et Rlillantcs, cullus ueglcctus, scnno siinplcx ct plebeiiis, Q Hicrony nii ad Ncpol. Scitum csl istud Domitii : Cur ego
r.eliiiud
Paiili.
furluna tcnuis, iixor vilia et maledica : rogatus quid sci-
jot : respondct sc niliil scirc. Et tamen hic menlcm habe-
batsapienlia ctvirtutc illustrein,adco ut Apollinisoraiiilo
inortalium sapicntissimus sit indigitalus. Tales Silcni po-
tiu8 fiicre .\posloIi, illitterati, riides, pauperes, ignubilcs,
imbeoillcs furis, scd inliis Spiritu sancto, ciusquc charis-
iiiatibus plcni : ilcni .VnarhinTta' , Silcntiarii, similcsqnc
Sancti, iuxta illud Col. 3. 3. Mortui estis, et vila vestra
abscondita est cum C.hristo in l>co. Vidc ibi dicla. Hypo-
crila? crgo et iiiipii siinl parictcs ct sepiilcra Hcalliatn.siin-
plices vcro ct Snncti suiit basilica; dcnigrat:o , et tcinpla
otrata. Sic Lucian. in Galln, regiiin principuiiiquc poin-
pas comparat idolo, quud exlenus aiirenm est, coiona-
tum, sccplroqiie insigoitum, intus luteuin plenumque a-
rancis et miiribiis. Vita cnim regiiin forinsccus splcndi-
da, intus amara cst, pola plena curis, suspiciunibus, mo-
lcstiis, icriimnis.
Moraliier S. Ciregor. lib. 7. Mor. cap. 15. notat miram
habeam tc ut pnncipcm, cuin tu non habcas me ut senato-
rein? Et illudCrassi apud Ciccr. lib. 3. de Ornt. dicenlis,
!S'on csse sibi consulem, cui ipse non esset senator. El illiid
S. Hieroa. cpist. 63. adTheophiluin, conlra errores loan-
nis Icrosolyiiiitani Episcopi : Aut quasi Pontifex cunctis
xqualiter iinperet, aut quasi imitator Aposloli univcrsoruin
saluti ex xquo servial : si talem se prxbuerit , ultro prx-
bemus manus. Sentiai in Christo sicul oinnibusSinctis, tla
et rws sibi esse subieclos, rtc. S^d conlenti sint honore suo :
patres se scianl essc, non dominos , maxime apud cos qui
sprelis ambitionibus sxculi, nihil quicti cl otio prxferunt.
Scd nolnit id dicere Paulus, voluitque modesliae et ro-
verentii" erga Prailatos, eliain inipios el tyrannos, publi-
ruin luiii pra?sentibus quam postoris dare exeniplum , ne
Iiidaii ciiin ut arroganlcm criminarcntur , acriusquc in
cum cuncitarentur, et furibundis onimis et inanibus ia
cuin insiliicnt.
Undi; S. Cyprian. lib. 1. epist. 3 ad Cornelium , qua
fuisse Pauli , Bliorumqnc Prophetarum ct Apostoloruin a- D in editione Pamclii cst 55 Si ita, ait, Paulus rcveritus est
Ponlificcm, qui tanluminane nomenet umbram Ponlificis
gerebal , quomodo rcvcrendi sunt Pimtificcs Catholici ct
Itoinani. quibus sacerdotalis auctorilas el potestas dedivi-
na dignationc firmatur? neque cniin aliundc hxreset obor-
tx sunl, aut nata sunt schismnta, quam inde, quod sacer-
doli Dci non oblemperalur . nec unus in Fccicsia ad tein-
pus saccrdos , cl ad tempus iudex vice Chrisli cogitatur :
cui si sccundum magistcria divina oblempcrarct fralemi-
tas univcrsa, ncmo udvcrsim snccrdotuin colltgium quid-
quain moverel , ncino post divinum iudtcium, post populi
suffragium , post corpiscoporuin consensum, iudicem se
lam non Epi.icopi scd Dei faceret : neino dissidw unttatis
Christi Ecclesiain scinderet: nemo sibi placcns ac fumens,
scorsiin foris horre.sim condcrcl. Pcrstringil Novatiiin et
Novoliannin,contra Cornelium ct Ecclcsiain insurgentea.
Ruiniucal hoc Novatores.
nimi, licct cxtcrius opjircssi, iclsitiidincni indcquc diccndi
et principos rednrgiiciidi libcrtalcm. Num , oit, supcr se
tnterius rapti, in alto animum figunl, quxque in hac vita
paliuntur , quasi lonqc infra labentia , atquc a se aliena
conspiciunt, atque, ut ita dixcrim, dum menlc cxlra car-
neni fieri dcccrtanl , pcnr ipsa qux toleranl, ignoranl. In
horum profeclo oculis quidquid tcmporaliter emincl, altuin
non cst : nam velut in tiiagni verticc tiiontis sili, prxscntis
vitx gaudia plenc dcspiriunt : seqiie ipsos pcr spiritualcm
eetsitudinem Iranscendenlcs, subiecla sibimct inlus vidcnl ,
quacuinquc pcr carnalcm gloriam furis tumcnl. Vndc ct
fiullis contra verilatcm polestalibas parcunl . scd quos al-
tolli pcr elationem conspiriunt , per spirilus auctorilalcm
prein unt. llinc est quod Moscs ait ad Pharaonrm : Hxc dtcil
DMimus : Vsquequo non vis subiici mihi ? Et .yathan ad
David : Tu es ille vir, qui fecislt hanc rcin. El Eiias ad A-
2CS
Commenlaria ia Acla Apostolorum. Cap. XXIII,
Oiiomodo Quaercs, quomodo Pauliis in lerusalem eruditus et ver- \ enira in necem Pauli iniquecoDspirabant, acproindecau
Paulu
non a-
gnovit
Ponlifi
cem.
Resp.
1.
2.
satissimus, non afjnovit summum Pontificem , pransertim
ex ipso sedcndi ordine? Scdebat enira primus in solio au-
gustiore.Rcspondet primOjOlicumen. Paulum eum agno-
vi8se,sed ignorationem simulasse ob aedificationem astan-
tium. Verum sic mentitus esset Paulus, dicendo : Nescie-
bam, fiatres , quia princeps est sacerdotum. Secundo, Be-
da: Nesricbani, juquiL, eum esse I'oiUiricein,eo quod [jcr
Evangelium intn cessasset sacerdotium Mosaicum: et ta-
men ita se corrigit Paulus, quasi peccasset, ut alios do-
ceret reverenliam deberi iis, in quoru:n potestate sumus.
Sic et S. August. lib. 1 . de serm. Domini in moiile c. 19.
q. d. Ego non alium agnosco Ponlificem quam Christum,
cui maledicere fas non est; et vos tamen maledicitis, cum
in me nihil aliud, quam eius odistis nomen. Unde idem
epist. 5. ad Marcellinum, et ex eo Lorinus censet Paulum
hic ironice el irrisorie loqui, q. d. Nesciebam ciim esse
Pontificem, quia ex modo loquendi furioso non videtur es-
se Pontifex, sed tyrannus. Vcrum prius esto sit verum,
polius lamen argutum et mysticum videlur, quara genui-
Dum et litlerale ; posterius non satis simplicitati et candori
Pauli respondet. Sed ad hoc commode responderi posset,
Paulum priidentercum vulpibus vulpinari, nimirum cum
versutis versule agere, ac callidis el irrisoribus callide et
irrisorie responderc, iuxta illud Psalm. 117. 27. Cutn e-
lecto electus eris, et cum perverso perverteris ; proquo Ge-
nebrardus ct Tigur. vertunt; Cum candidis candide ages;
el cum versutis versute :hoc cnimsignificat Hebr. '?nfinn
iilpattal. Et illud : Responde stulto iuxta stultitiam suam,
Prov. 26. 5. Quare hic sensus argutus et acer, moribus
Pauli nnn indignus, imo eius genio et ingenio amoeno et
versatili congmus videtur el appositus. Scitum est illud,
quod apud Plutarchum in Vita Syllae Carbo dixisse me-
rnoratur. Cum enim Sylla, non solum aperto Marte, sed
et dolis bellum gereret, ait : Bellum gero cum vulpe et
leone ( quorum utrumque habitabat in animo Sjllaj ), sed
a vulpe vehementixis angor. El illud Lysandri apud eum-
dem : Si leonina pellis non satis est, vulpina addenda : quo
sam eius, non ut a;qui iudices indagabant, sed ut testes
furiosi prajcipitabant. Melius ergo erat eos inter se divi-
sos contcndere, quam unanimiter veritatem impuguare.
Quocirca pie et prudcnter impiam eorum concordiam, se-
rendo schisma, rumpit Paulus, ut per hoc uiraque pars
eo infirmior ad malum perpetrandum reddatur, qiio vali-
dius inler se dissidet et disceptat.
Nota. Discordiam inter cives serere impium est. Quare Impio-
impium est axioma politicura Machiavelli: Sj ?;w m/na/-e, ^""^'"'jjf
divide. Hoc enim non est principis, sed lyranni. Veriirada." '"
si hostes el impii inter se inique in malum meum, vel reip.
puta in seditione, haeresi, impietate aliove scelere conspi-
rent, licet inter eos dissensionem serere, imo hoc uniciim
est medium impiam factionem et conspirationem dissol-
vendi, uti docet S. Thom. 2. 2. qu. 37. art. 1. ad 2. Et
S. Greg. lib. 34. Mor. c. 4. Noxia, ait, est malorum uni-
tas, ideoque scindenda, iuxta illud Psal. 34. 10. Prxci-
r^pita, Domine , et divide linguas eorum. Sic Deus divisit
*^ linguas fabrorum Babel, itaque insanam eorum fabricam
et turrim discussit. Sic divisit impiam uniooem Abinie-
lech fratricidae cum Sichimitis, ludic. 9. cap. 24. Sic di-
visit Roboara et leroboam , sive luda ab Israel, 3. Reg.
12. Sic Cato.teste Plularcho in eius Vita.serebat disseo-
tiunculas inter servos, nein furta, aliave heri damna con-
spirarent. Idera patet in haereticis : hi enim quasi vulpea
Samsonis caudis conspirant, incenduntqueEcclesiam, ca-
pite vero abeunt in diversa: quocirca discordia el bellumBnnum
hxreticorum est pax Ecclesix. Id sapienter vidit et edixit *'*'■'""
Cardin. Hosius, magni illius Hosii Cordubensis in fidee°["i^j
luenda aemulus. Cum enim in Polonicis comitiis, Cracoviae Eccle-
Liitherani el Calvinistae urgerent, utTrideistae et Anaba-"**
plistae regno pellerentur, restitit Hosius: Coinedani, ait,
potius invicem , ut consumentur ab invicem : bellum enim
hxreticorum, pax est Ecclesix. Aut, simul omnes gui ab
Ecclesia discesserunt proscribantur, aut simul omnes tole-
rentur. Veritas enim falsitatem, non falsilas pellere debet
veritatem. Solos enim Trideistas et Anabaptistas eiicere.
significabat bellum magis stralagemate, quam aperta vi C est Lutheristas et Calvinistas canonizare, eorumque poten
conficiendum. Nam,ut ait Virgil. Dolus an virtus, quisin
hoste requirat ? Tertio, Baronius respondet, praeter sura-
mum Pontificem, fuisse alium ordine secundum caeteris
praepositura,qui princeps sacerdotura dicebatur; huncque
ex adverso summi Pontificis latere sedisse priraum, ita ut
Paulus dubilaverit uter esset sumraus Pontifex. Verura de
hoc secundo Ponlifice nihil uspiam legimus: primogenili
enira familiarura sacerdotaliura erant Pontifices inler se
sequales, quibus solus praeerat suramus Pontifex. Quar-
genuioe. to , simplicius respondet Chrysost. Lyranus, et Dionys.
Paulum non agnovisse Pontificem, quia diulius lerosoly-
roa abfueral, et novus erat hic ponlifex, ac multis astan-
tibus cingebatur. Addit Sanchez et alii, Paulura audisse
Tocem Pontificis, sed prae turba nescisse a quo vox esset
emissa, praesertim quia concilium hoc coactum videtur
non in loco ordinario, pula in templo, sed in arce Anto
3.
A.
tiam augere el audaciam nutrire. Si libet insanire , hanc
potius (iomi naiam impii Trideistss Gregorii perfidiam re-
cipite.et Polonicam quoque (idiculam uppellate ; velsi vul-
tis ad perfectionem Lutherani Evangelii citius, el sine mo-
lestia pervenire, universx fidei Christianx simul abrenun-
tiate, et dicite : Edamus, bibamus, cras enim moriemur.
Quorsum enim tot ambaqes? quorsum istx tot circumitio-
nes ? Lutkerani Evangelii perfeclio, atheismus est, et epi-
cureismus. Nec enim aliud Satanx propositum fuit, dum
Lutherum ab inferis suscitavit. quam ut per eum fidem in
Deum ex animis mortalium exlirparei. Sed noluit staliin
cornua sua prodere , ne homines rei turpitudine illico ab
eo absterreret. Tam est analhema, tam Ethnicus ei publi-
eanus, qui Ecclesiam in mullis , quam qui in paucis non
audit : sicut tam mergitur qui palmo aqux, quam qui a-
bysso maris conlegitur. Hinc ille impostor nequissimus li-
nia, ubi tumultuarie et coufuse sedebatur, ac proinde sum- t\ brum edidit de tribus orbis impostoribus, Mose, Christo et
mus Ponlitex non considebat in solio, sed in sede autsca- ^ Mahometo
rnno, mistus aliis pontificibus et iudicibus.
Principbu populi tui non ualedices. ) Non detra-
hes, non conviciaberis, non vilipendes : hoc enim est Heb.
•j^Jp kalal. Vide dicta Exodi 22. 28. Ila S. Cyprian. I. 4.
epist. 9. ad Florentiam , asserit se in visione hanc vocem
a Deo audisse : Qui Christo non credit sacerdotem facien-
ti, postea credere incipiet sacerdotem vindicanti.
Sadduc«oruu. ) Quodgenus est omnium ludxorum in
iudicando crudetlssimum, ait losephus I. 20. Anliq. c. 8.
ubi et addit, Ananiam ( quem multi volunt esse hunc A-
naniam ) Pontificem fuisse Sadducaeum.
Ego Phabisaus SUU.) Haec enim eratsecfa ludaeorum
melior el honoratior: credebat enim animae iraraortalita-
tera, abstinebat deliciis,vacabat legi et sapientiae. Hoc est
pomura discordiae, quod prudenter iacit Paulus inter Pha-
risae^s et Sadducaeos , ut eos inter se coinmillat : ulrique
Ila a parvis initiis ad summum impietatis gra-
dum ascenditur. Si de regni pace laboratur, primi expel-
lendi sunt Lutherani et Calvinistx. Hi enim in Gallia, An-
glia, Germania, bella civilia suscitarunt. Et ex his nati
sun Trideislx et Anabaplistx. Semina hxc bellorum et
niotuum extirpanda sunt. Dolemus pacem Ecclesix scis-
sam? scidit Lutherus. Dolemus templa diruta, incensa,
profanata, monaxteria eversa, agros, pagos, urbes vasta-
tas ? diruit, evertit, vaslavit Lutherus. Dolemus bella ci-
vilia suscitata 7 suscilavil Lutherus. Desideramus Moros,
Roffenses, Carthusianos ?eripuit Lutherus.\"\de Slanislaum
Rescium in Vila Hosii lib. 2. cap. 21 .
Db SPE ET BESUBRECTIONB uobtlobuh ego iudicob.)
Aliqui dislinguunl spem a resurrectione, quod spes respi-
cial felicitatera alterius vitae cuius obiectura est Deus, Dei-
que visio et fruilio; resurrectio vero significet statum cor-
porum denuo copulandorum, tara dainDatorum,quara Lea-
Commcntaria in Acla Apostolorum. Cap. XXIII.
269
torum. Alii pcr spem accipiunl rem sperotam, puta Chri- ^
stum ludaeis promissum , quem proiade Paulus Acl. 28.
20. Tocet spem Israel, dicens ; Propler spem hrael catena
hac circumdatus surn. Simpiicius et germaoius Syrus t)aec
duo coniuDgit, sicque per hcndiadyn verlit et explicat :
De spe resurreclionis inoriuorum ego iudicor. Spes enira
Chrislianorum non estalia,quam resurrectio mortuorum,
ut ait Terlull. Ncc eiiiio ludaei litem inovtbnul 1'aulo de
spe felicitalis selernas, sed de resurrectione Christi el Chri-
Btianorum. Unde et Vatabl. sic eiplicat, q. d. Propterea
accus(tr,quod dcfendam et asscram spcrandam esfc omnium
resurrectionem : ludai enim ct pracsertim Sadducaei ne-
gantes resurrcclioncm, quorum caput est AuaniasPonti-
fex, me perscquunlur, quod doceam Christum, quem ipsi
occidcrunt, uteum extinguerent, eiusque noinen et seclam
abolercDt, rcsurrcxlsse, ac rcdilurum ad iudicium, ul sit
eorum omniumque iudex et viiidei, atquc ob eo expectnn-
dam essc resurrectioncm uoslrara, uon a Mose, non a le-
ge, vcl aliuiide. Ergo non mcntitur hic Poulus, sed lacct „
ea qua: supplevi; quae prudentcr tali loco et lemporc ta- O
cenda erant. To ergo mortuorum, intellige Christi cl Chri-
stianorum, qui ei morte et per mortem sperant trausire
ad rcsurrectionem et immortalitatem. Impertinens ergo
est Hugonis cxpositio, qu» talis est : MortHorum, id cst,
pro mortuis qui sunt in Purgatorio aut caelo : nec enim
hac dc rc quaistio cral inter ludseos ct Paulum. Rursiiin
qui sunt in cxlo,non liabcul spem,scd rein et ccrtitudiocin
tam ftilicitatis aetcrux , quam resurrcctionis eeteruanda;.
IUDICOB. j Grasce xfxvoptx : quod aliqui accipiunt pro
Jtaxpivofiai, id eal, secernor, separor, quasi Phariseeus cre-
dens resurrectionem , a Sadducaiis eam negantibus ; de
qua eipositione aliisquc multa habet hic Sanchcz. Verum
plane ct gcnuinc vcrtit Syrus, in iudicium vocor; Vatab.
accusor ; alii, condemmr, et inouditus, quasi praeiudicio
damnatus, verberor. Nota hic rursum libcrlatcm et oui-
mum Pauli in vinculis, inter medios hostes, cosque iudi-
ces. Quare ci vere appliccs clogia, quibus Clerinum Con-
NeQIB A5CELIJI, .-«EQLB SPIBITCN. ) ErgO Sadducaei Qnjnqug
negarunt, primo, animam rationalem esse spirilualem eterrores
immortalem ; sccundo, csse daemones ; terlio, esse Spiri- ^^*'''""
tum sauctuiii: itaNnzianz. orat. 5. qiiae est deSpirilu san-"*""'°"
cto ; quarto, SS. Trinilalem ; gcucralio euim Vcrbi cst
spiritunlis, fitque in spiritu ; quinlo, Deum esse spiritura ;
censebant cnim in Doo unam lanlum Pssepcrsonam,aeque
ac naluraiii, eauique corporcaiii, qualis esl hoiuiuis.
Sic Terlullian. censuit angelos csse corporeos, animain
paritcr hominis essc corpoream, imo ipsam esse corpus
effigiatum et coloratum, aerei scilicet coloris et lucidi ;
quod suos habeat sensus, oculos, aures, et cxteros arlus,
per quos in cogitalionibus ulitur , el in soniais fungitur ;
huDcque essc homiuem iuleriorem, quem sspe Dominat
ct celebrat S. Paulus. Ita de Tertulliano icfcrt S. .\iig. Error
lib. 10. dcGenes. ad litl. duobus ultimis capilibus. Ratio ^*'''"""
Tertuliiani erat haec, quod anima videatur csseex lradu-ess< t<.r-
ce. Cum cuim pater general filiura, videtur quod aDimart^rejiu,
patrisex se traducat et proseminel animam fiiii. sicut plan- '""'* '
la una prosemiuat aliam: atqui id quod proscminat et pru-
Ecminatur, est corpus, non spirilus. Addil S. .\ugustiu.
Tertullianum putasse Deum esse corporeum, adeoqje ni-
hil in muudo essc incorporeum: quod fuit h«resis Vadia-
norum, qui inde dicti sunt Anthropomorphitae. Hiuc ct
Tcrtull. dicit animam bominis. puta .\dae, es^e ex matcria
Dci, lib. 4. contra .Marc. cap. 37. Pamelius tamen iu Pa-
radoxis Tertulliani, cum ab hoc errore excu^at, quod ipse
per corpus intcllexerit substaoliam, quae iu Dco et ange-
lis est spiritalis, in hominibus corporalis.
PBABIS^I AITEH UTBAQUE CONFITENTIB. ) SyrUS prO
utraque vertil, omnia : sunt eniin hic Iria qux negabant
Sadducxi , conlilebautur vero Pborisxi , scilicet resurre-
ctio, ongclus et spiritus. Scd Lucas aogelum et spirilum
quasi unuin quid, et ciusdem ralionis ac generis coniua-
git, opponitque re8urrcclioni,qua;estcorporum: ila Chry-
sost. elOEcum.Quare minus rccle Caiet. spiritum.id est,
animam ratioiialem , ccoset unum censeri cumt resurre-
fessorem celcbrat S. Cyprian. lib. 4. epist. 5. ad Prcsby- (^^ctione, et opponi angclo.
lcros li\ttcoi\03 cl ^Uthciu. Uic ad temporis noslri prxlium '^ ■•-
primus, hic inter Christi r.iilites antesignanus , hic inier
persecutionis initia ferventia cum ipso infesiationis princi-
pe et auclore congressus, dum inexpugnabili firmitate cer-
taminis sui adversarium vincil , viHcendi cxtcris vium fe-
cil: non brevi compendio vulncrum vicior, sed adhxrenti-
bus diu et pprmanentibus pcenis , longx colluciaiionis mi-
raculo iriumphator. Per decem et novem dies custodia oflr-
ccris sepius, in ncrvo ac fcrro fuit ; sed posiio in vinculis
corpore.solulus ac liber spiritus mansit. Caro famis ac sitis
diuturnitute contabuit , scd animam fide et virtute viven-
tem nuirimcntis spiriiualibus Deus pavit, lacuil inter poe-
nas pcenis suis fortiur, inclusus includeHtibus maior , ia-
cens stantibus celstor, vincieniibus firmior vinctus , subli-
mior iudicantibus iudicatus ; el quamvis ligati ncrvo pe-
des esscnl, calraius serpens et obtritus et vicius est. Lu-
cent in corpore glorioso clara vulnerum signa , eminent ct
apparenl in nervis homitiis , mcmbris longa iabe consum-
plis, expressa vestigia. Suni magna, sunt mira, quse dc vir
tutibus cius ac laudibus frntrrniias audiat.
Idcm lib. 5. ppist. 0. nd Successum: llscc pclo, «it.pcr
vos et collegis ve.\tris innotcscani, ut hortatu corum possit
fraternilas corroborari , ct ad agonem spiritHalem prxpa-
rari, ut singuli cj: no^trisnon magis mortem cogiteni,quam
immorlalilatem ; ct plena fide ac lola viriutc Domino di-
cata gaudcant magis, quam iimeanl in hac confessione in
qua sciuni I)ei et Chridi mililcs non perimi, sed coronari.
Et soluta BST hvltitddo ] Disccdcndo, noii domum,
scd in varias scntcntias ct fnctioiics. Gr. enim est tcyiain
(Nostcr lcgit «Vjj,;,id cst, soluta esi) n/nOv,-, id c»t, dissc-
cia est multitudo: itn Tigur. ct Syriis, dirisus esl populus.
SAODUCiBI BNm DICUNT riON ESSB BESUBBBCTIONBII )
Uiidc contrailluscnindciii proliat Christus .M<itlli.'22.'23.ct
24. ci illo Ex.3.15. %o sum Dcus .Abraham, Deus haac.el
Deus lacob: non C7iim cst Dcus morluorum, sed vivcnlium.
QlIDAM PHARISiEOBUII.] Grjece, ot -/psruuaTEi; ro-j fucov? Verj b
Twv yapio-aiwv, id cst, Scribx qui erani ex parte Pharisxo-
rum, q. d. Litlerali et doclorcs Pharisa?orum.
PVGNABANT. ] Certabant, conlendebaut, non studio ve-
ritatis, sed seclae sux tuendx.
QiiD si SPiRiTus (putaDcus,vcl Spiritus sanclus; aut
ANGELUS LOCUTUS BST Ei ?) Supplc, quis culpet, vcl incu-
sctPaulum? .\lliiduot ad exlasin.quaPaulus se a Deo ab-
rcptuin.edoctum ct inissum dixil c. 2i. 17. simulque pcr-
stringunt advcrsarios suos clPaiili,Sadducxos,qui ucga-
bant aiigclos et spiritus,q. d. Nos Pharisaei cum I'aulo cf e-
dimusesse ongelos et spiritus, aeque ac resiirrectioneni ,
quam augcli nos docucruul.ipsaque nalura auimx cvincit.
Si enim anima est spirilus; crgo iinmortalis; ergo rcsur-
gct, rursumqiie corpus assumet : nalurali cuim pondere
propcudct ad illud.ct sine eo in aeternum csse nequit: sic
cnim iu aetcrnum csset in statu inuaturali el violento. Quid
p. si crgo idipsum, caetcraque qiix docct Paiilus, ei in cxlasi
^^ rcvelarit angelus aut Spiritus Dci.quid habclis, o Saddu-
c»i, quod iu ipso carpntis, ciquc obiiciatis ? Quod cnim
ipse sentit ct docct, uos quoquc scntimus cl doccmu». Si
ipsum acciisatis , nos accusntis. Si ipsum tangitis, nos
tangitis. UiidcGrxca nddunt «r, .?ioua;(Ofjtv, id est, nc cum
Deo, Dciqiie Spiritu pugnemHS, sicut supcibi illi Olilani
gigautcs, quos proiiidc Dciis dispcrdidit. Vcrum hxc ad-
ditio irrcpsissc vidctur c\ nola marginnli, dcsumpla cx
Biiiiili scnlcnlia Gamaliclis, fua Apostolos dcfondit c. 5.
39. Eccc quid fncil amor patriic scctac. Phnrisxi pro aris
cl foris pugnnnt pro Paulo, alias suo hoslc. co quod ipse
Phnrisaeiim sc profcssus sit, ct filiuiii Pharisxi.
Descendebe. ) Ex siiperiorc loro nrcis .\ntonia; in in-v.rs lo.
fcriorcm, ubi cr«t conscssus pontifiruiu, ut cx co abripe-
rcnl Paulum, quasi civem Uoraanuni, nc a Sadducxis di-
sccrpcrctiir.
SbQUESTI AITE» HOCTB ASSISTB.-^S EI DoMiaCS.) Hinc rcfj. >l.
271)
Commcnliiria in Acla Aposlolorum. Cap. XXill.
▼ idetur Christus per nn^clum apparuisse in visione Paulo J^ lii iaculis, arcubus, aliisve armis; cerlarent ; lanccarii ve-
ro lanceis ; perinde ac iam equitcs alii sunl sclopetarii,
alii lancearii, uti Epirola; sive Albani, quorum auclor et
dux fuit Georgius Castriota , Turcarum terror et flagfel-
liim, qui pioinde a Turcia Scanderbeg;, id esl, Alcxander
Maf^nus est cop^nominalus. Aliqui tainen oeusent, ducen-
tos uiilites cosdem essc cum ducciilis lanceariis, ul to et,
sit Su,fi,ruoi, cxplicelquo to milites duccntos. Favcl v. 32.
ubi praeler equiles, soli noniinantur niililes, qiiasi iidem
sinl cum lanccariis. Scd ad id respondcnt alii, lanccarios
fuissc pedites, vel equites, verum lanceis armatos, poni-
que utiino loco, quia ultinii erant in acie quasi trinrii,
uti eliamnum sunt ullimi. Hic ergo Paulus deductus fuit
a 470. praesidiariis. Timebat enim Tribunus, ne illi qiia-
draginla, qui in necem Pauli conspirarant, secuin trahe-
rent inulta populi agjmina.
C.SSAREAM. ) Ciesarea erat tunc sedes Proesidis, quia
ludaeaj capul: ita ex Tacito lib. 18. Mariana: prsesertim
quia Herodes eam exornatam, in graliain CKsaris Coesa-
dormienli, ac proinde 1'auhis liic realiler non vidit, nec
audivit Christum : ila Dionys.
CoNSTANS ESTO.) ©-/pirsi Wa\i)t,\A cst, audc Paulc, iux-
ta illud loannis 16. 33. Con^dite, cgo vici munduin. Sy-
rus, obfirma le. Vcre diccbat S. Pantaleon Martyr in tor-
mentis : Cum lu sis mecum Domine, quidestquod limcam?
Quid enim times, o homo, in sinu Dei ? ait S. August.
Facta autem dib. ) Syrus, cum factum essel mane.
Vers. li. DEVovEnuNT SE.) Deierantes et dicentcs, velle sc perdi
a Deo , el deleri instar analhematis, nisi l'aulum occide-
rent, ait Vatabl. Grajce enim est «va^ej/a-iTav tauTou;, q-
d. Se velut analhema devoverunt. Sic Decii pro patiia se
devoveruut.
Secundo , devoverunt se fami et morti , seilicel se non
gustaluros quidquam cibi, doncc occiderent Paulum, ad-
eoque fame moriluros, nisi illum e medio lollerent; ita c-
nim hoc eorum devovere explicatur verbis sequentibus:
ita Beda, Lyranus, et alii.
Terlio et genuine, nectendo ntrumque sensum, q. d. u ream nominaral,ineaqucpia;toriumex8edificaral, ulpatet
Diris se devoverunt, deierantes et execrantes, dicendo, v
g. Deus nos perdat, si aliquid comedamus aut bibamus,
antequam occidamus Paulum. Hoc enim est quod aiunt
V. 14. Devolione devovimus nos nihil qustaturos, donec
occidamus Paulum ; ubi Groeca habent, Analhemaie ana-
thematisavimus nos, pula execrando execravimus nos ni-
hil comesturos, quoad necemus Paulum.
Suspicatur Baronius anno Christi 38. cap. 136. hosce
quadraginta coniuralos in uecem Pauli fuisse sacerdotes
illos, quos loscphus in Vila sua scribit a Felice levi de
causa vinctos missos esse Romam , acluros causam apud
Caesarem. Quos. ait, ut periculo eriperem , prxsertim cum
audirem ne in calamitate quidem constitutis curam pieta-
tis excidisse, et ficis ei nucibus cos vilam sustentare ; veni
Romam.ubiper Aliturum ludxumPoppxx u.rori Cxsaris
innotui , et confestim per eam impctravi absolutionem il-
lis sacerdotibus ; magnisque prxterea donalus ab ea mu-
neribus, in patriam reversus sum. Suspicatur Baron. eos, £ noctem in audientia, eliam sub porticibus, lectica quoque
v.35 SicIlavennafuitsedesExarcharun)Italiae,nonRoma.
Vide hic, quam Gentiles et Romani aequiores, sincerio-
res et humaniores sint ludajis in Paulum conlra ius fu-
renlibus. Ecce tibi Centurionis comilatem, qua Paulo vin-
cto obsequitur, eiusque nepotem ad tribuniim deducit.
Tribunus pari comitate eum manu apprehendit, seorsim
audit, silentium indicit , ac ex eius iudicio, ul Paulum a
ludajarum insidiis tueatur, cum 470. militibus stipatum
ad prsesidem Csesaream miltit.
Notent hoc illi , qui magislratu infumescunt et insole- Morai.de
scunt; ideoque non nisi potentes et diviles ad colloquium affabiii-
admiltunt. Magistratus enim est omnes benevole audire, '^J^^P^'""
misericordiam cum iustitia coniungere, ob poteslatem
nou superbire, agnoscere se rainistrum aliorum; orpha-
nos, viduas et pauperes contra iniurias potentum tueri :
contrariura faciunt tyranni. Laudat Sveton. Augustum
Csesarem , in eius vita cap. 33. et 72. quod perstaret ia
eo quod iurassent se non manducaturos nisi occidissent
Paulura, cuni minus voti compotcs facti essent, abstinuis-
se pane, taniumque arida comedisse, ue penitus interi-
rent. Sed ambigua et obsciira est haec coniectura , prse-
sertim quiaPaulo,aFesto Felicis successore Romam mis-
so, ludaji qui Romse erant dixerunt, se nihil de eo inau-
disse, Actor. 28. v. 21. qui utique muUa de eo audissent
a sacerdotibus illis, si ipsi ob Paulum viucti fuissent de-
stinati Romam.
Vers. 15. Ut PRODLCAT ILLIM AD VOS. ) GrSCa addunt auptov,
id est, cr«s, idque diserle habent Latina et Grteca v. 20.
Cupiebant enim illico rem conficere, itaque iuramento vo-
toque absolvi ; ita Lyran.
VefS. 16. Ql-OD CUM AUDISSET FILIUS SORORIS PaULI IKSIDIAS.)
Scilicel a ludseis slrui Paulo. Unde Grwca plane babent:
Cum autem audisset filius sororis Pauli insidias. An casu
audicrit, an de industria, eo quod sollicitns de avunculo
clanculum indagarit consilia, qu.-e ludsei contra eum agi-
tabant, uti censetLyran. incertum est.
Vers.ai. ExPECTANTES PROMissuM TUUM.) Non factum, sed fa-
ciendum, q. d. Expectant ut eis promillas, te cras pro-
ducturum Paiilum in eorum coetum.
Vers. 25. PaRATE MILITES DUCENTOS , UT EANT USQUB C.ESA-
BBAM, ET EQUITES SEPTUAGINTA , ET LANCEARIOS DU-
CENTOS ) Videntur ducenti iiiilites esse diversi a ducentis
lanceariis: forte militcs communi nomine vocanlur levis
ormaturae, ut velites , fundibularii et similcs , qui iaculis
ct arcubus cerlabant: lancearii vero qiii lanceis, vel ha-
stis oblongis depiignabant: hi enim Graece vocantur (fe-
|to>a6ot , perinde ac nunc in exercitii sunl sclopetarii , et
lancca- lancearii sive hastali , qui loricati longas hastas gerunt,
rii quis?suntque quasi triarii, roburque exercitus: utrique ergo
videnlur fuisse pedites, qiiia hi ab equitibus secernun-
tur. Alii lamen censent lancearios fuisse equites, quia iis
iunguntur; sed ab equitibus vulgaribus hi secerni, quod
ulens pro tribunali, si parum corpore valeret, vel eliani
domi cubans. Plin. in Pancg. celebrat Traian. quod as-
siduus esset in Iribunali, adeo ut labore refici ac reparari
videretiir. Demonax rogalus a quodam quomodo provin-
ciara sibi commissam oplimeadmiuistrare posset, respon-
dit: Si minimum loquens, plurima audieris. Artaxerxes
Cyri fraler, cognomcnto Mnemon, id est Memor, non so-
lum se facilem et affabilem praebuit adire volentibus, sed
et uxorem iussit sublalis currus aula?is vehi , ut iis qui
eam conventum vellent, etiam in itinere pateret aditus :
ita Plutarch. in regum Apophtheg. Celebre est Vespa-
siani dictum : Non oportet quemquam a Cxsare tristem
discedere: ita Sveton. in eius vila. Aristippus cum ali-
quando Dionysium interpellaret pro amico, nec ille pre-
ces adinitteret, prostratus coepit amplecli pedes regis, et
impetravit. Id factum cum quidam abiectius, quam ut
Philosophum deceret, culpareut : !Son ego, inquit, sxm in
culpa,sed Dionysius, qui aures habet inpedihus: ita Laert.
l^ lib. 2. cap. 8. Legali Lacaedemonii venientes ad Lygda- ,
niiu tyrannum, cum ille eos differret, et inBrmitatem ob-
tenderet: Per lovem, inquiunt, non venimus kuc cum il-
lo luctaturi, sed colloculuri: ita Plutarch. in Lacon. Anus
a Philippo poslulans ut causam suam cognosceret, cum
ille diceret, sibi non esse otium , inclamavit: Proinde ne
rex quidem esse velis , quare Philippus nou tantum illi,
sed et aliis faciles aures praebuit: ita Plutarch. in Apo-
phth. reg. Inter Christianos illustris fuit Gratianus Im-
per. de quo Ausonius: Laudabile est , inquit, Imperato-
rem interpellantibus faciles prxbere aditus, nec de occu-
patione causari: Tu confirmas adhuc cunctantes; etiam ^
guerimoniis explicalis, ne quid adhuc sileatur, interrogas.
Celebrat facilitatem S. Ambrosii, eam expertus S. Aug.
circumsessum enim eum fuisse catervis imjotiosorum ho-
niinum, quorum infirmitatibus inserviebat: nec vetitum
quemquam ingredi.nec ei venientes nuntiariin more fuissi.
Commenlaria iii Acla Apostclorum. Cap. XXlll.
271
A TEBTIA HOBA :«0CTi5.i ReftTl ad eant. q. d. Ul lerlia a scilicel forlitudine, clemenlia, iuslilia, meritis in Remp
hora noctis incipiant ire et proficisci cum Paulo Cacsa-
ream. l*orro Komani, et ex iis ludi-i, uti diem in quatuor
partes sive horas dlvidebanl, ito ct noctcm in qualuor vi-
gilias sivc horns, quarum quwquc ternas nostrales com-
prehendcbat: in quarum iuilio (iebat in caslris el cxcu-
biis mulalio vigilum et excubitorum. Sicul erfjo terlia
hura djci csl tcrliu abuitobuic, ila leilia iiura uoctisesl
tertia ab occasu solis, quara llali vocant terliain noctis.
Aliler Dionysius, qui tcrtiam iiiterprelatur tertiam post
mediam noctem, vel tertiam vigiliam noclis. Prior scn-
lcntia planior est : nam scquitur v. 31. Paulum duxerunt
per noclein in Antipalriclem, clc.
Et itHBNTA PB.«PABATE.J Puto cquos, asinos vcl mu-
los, ad vehciidum Pauluin et socios eius: ila Dionys. Sj-
rus vertit. parate iumcntum , ut ei Paulum faciatis ine-
quitare, el ereptum perducatis ad Fcticem Prxsidem. \'\-
dc hic, quaiii Dcus Pauluin noii tantum tneatur, sed ct
omniquc virtute optimi el prxstanlisslmi esseol | tales e-
nim olim eiigebantur prsesidcs ) aut esse deberent. Quo-
circo Dio in Traiano ait, eum pra; omnibus hooorum litu-
lis, gavisum noinine Oplimi. Liidc et Imperaloribus ac-
clamari solilum : Yival Impcralor Autjuslo felicior. Tra-
iano melior. Porro, "sicut Candidati. leste Seneca libr. 1.
fpist. 3. lioc iitulo saiutabauiur, Boni viri : lla magislra-
tura iam adepti, iidcm oplimi dicebaotur. Ouocirca Pau-
lus sine mendacio cap. 23. 3. nit. Optime ielix. et cap.
26. 23. Optime Fesle, licct ipsl cssent sctlt-rati, quia tc
opt i mus csl titulus amplissima; dignitalis, non lausper-
sonae; signiDcans tamcn lalem debere esse personam.quae
rlle publlca dlgnilale et magistratu fungi vtlit.
Ebipli, cognito QtiA RoMANis EST ; .M<^ntiiur Tribu- vers. i7.
nus, ut ostendat se nomlnis Komaui stiidiosum, iiaque
Praesidis et Romanorum graliain captet. Nam cum Pau-
Iiim e manibus ludaeorum eripuit, nesciebat eum csseci-
honoret. Ibat CDlin eques septus prxsidlo 470. cqiiiiuin 6 vem Romanum , sed id ab co postea didlclt , cura prxter
et pcditum, qui ei ad corporig custodlain conlra ludsos
erant assignali. Unde Oi?i'y/.aCij;, id esl kincearios, Suldas
ct alii vertuDt nxoa-^u/a/z.;, id cst, corporis custodet. Quis
priuceps, aut rex iucedit stipatus 470. cuslodlbiis et sli-
patoribus? Ita incedlt hic Paulus.Vcre prctiosa In conspc-
ctu Domiiil non tantuiii murs, sed et vita Sanctorum eius.
Ad Fbliceu Pbjssidbm. J Felix hlc, teste Svclonlo ia
Claudio cap. 28. erat fratcr Pallanlis, qul c servo faclus
libcrtus a Claudio Imp. apud euin gratia et poteiitia pol-
lcbal: adcoquc malrimonium .\grippln5e matris Ncrouis
cum Claudio concillavlt, ilaqiie causa fuit iil .Ncro in im-
perium Claudio succcdcrct. Quocirca in gratiain Pallau-
tis , Claudius Fellcem elus fratrem Samarlsc, ac poslea
>'ero toti ludxs prxfeclt. Veruin Fellx ex servo factus
prxses inlumuit , et prolapsus est, de quo cap. sequcnti
T. 3. Sapicnlor Salvianusad Euchcriuni: Pvdisscqua ple-
rumquc novi honoris est arrorjantia. Et AusodIus:
Vortunam rcvcrcnter hube, quicumque rcpcnte
Dives ab exili profjrediere loco.
, TmuiT E!iiii.', Hic versus deest in fira;co el Syro.
Taiiql-aii ACCEPTunts PECUMiAM ] Supplu a liidxls, si
pcrmlsisscl ab cis oceidl Pauluiii. In multis cnlm vcruin
est istud Cutonis apud Gcllium lib. 11. c. 18. Vurespri-
vatorum furlorum in nervo el in compcdibus vitam agunl ;
fures publici in auro et purpura. Pra;clare Naziaoz. lu-
llano .\po8ialx iii piirpiira iu^olesccDli orat. 3. Annon,
inquit, eam Tijiiis otiiicies, a qaibus pasloralis ille canis
prodiil, qui exdo murice labiisque cruore pcrfusis. pusto-
ri florem indicavit ; ac per eos vobis Imperatoribus pun-
nutn illum . improbis luctuosum uc superbum porrcjiil ?
Nam ut explical ibidem Elias, canis fuit invcntur purpu-
ras, ciusquc tinctura-.Cum enliii muriccm devorassct, in-
• dcque cxpregso succo os eius niberet, paslor putaus ca-
ncm Buum ea:gum fundcrc sanguiuein, succum laua cx-
cepit, quam videns co purpurari, ac maiiare ex iiiuricc,
rem cvulgnvit. Porro Naziaiiz. purpuram vucat paunuia
luctuosum ; qula purpura supcrbis priiiclpibus fnstuiii,
ius et raoreni vellel eum flagellare: ila Lyran.
NiBiL. J riraecc, ^vh.i, id est, nullum, scillcet criraen. v-jrs ip
Nola hic, quanla fucrit innoccnlia Pauli,adco ul Iribunus
Geotills tcstctur se in eo, licet a ludaeis caluraQiis ooera-
to, nulluin iDvenisse crimen.
OtXBBt:<T PEB .^OCTEM is Antipatbidem. ) Antipalris\eis li.
distabat lerosolymis septcmdtcim leucis, sivc horis, ut pa-
tet ex labulis Geogruphicls: ergo una uocle id ilerconfl-
ci non potuil, praesertiin cum lertia noctis hora proGcisci
cceperint v. 31- Quare pcr dlem itcr conlinuantcs , post
meridiein, imo sub vcsperam appulcrunl .\nlipatrldem,
ibiquc post longum iter ftssi quicsceutes et pernoctantes,
postera die dimissis equilibus ul cuin co irent Ciesaream,
qua; Antipatride oclo circilcr horis distabal, reversi suni
in eastra, qua; erant Icrosolymis in arce .\ntonia, uti iam
sa;pius dixi. Porro .\ntipatrls, prius Capharsalama dicta,
urbs pulchra el ama?na, sila In optimo campo, divite ar-
boribus ct fluminibus, mari .Meditcrranco adiaccbat, me-
dia Inler loppen el Ca;sarcam , et ab utraque xqualiter
C dislnns, pula octo circiter leucis , sive liorls. luxta hanc
Nicanor a Iiida Machaba^o ca;sus est, 1. .Machab. 7. 31.
Hanc Herodes rcx luda;» exiruens, a patrc suo .\iillpa-
tro .\ntipalrlilem nominavit. Tcmpore b^lll sacri obsessa
a Godefiido Bulloiiio, scd frustra, landcm capta cst a Bal-
duino, qiii posl Gudtfridum crealus est rex lerosiilymae ;
hudle »lllu est, qua; .issur dicitur, ait Brocord. Brcdemb.
ct .\dricliuin. in Descriptlone terr« Sanctie
DiMiSSiS EQtiTiBtS j Scptuoglnta , cuin ducentis lan-Ten. 51.
ceoriis, .sl hi paritcr crant cquilcs. sed lanceis armali : sin
autcm lanccarii erant pedites , cum cxtcris uililibus re-
dlcrunl IiTosolymam, de quo dlxl v. 23.
STATtEBtNT AltTE ILLUM ET PAtLtM. ) UaoiTisai, id Vera. 53.
cst, stitcrunt , ad cius, quasi sumini iudlcls et praesidis,
trlbunal.Merito exclamat hic \i\on)s.OFclix pncies.quam
vcre felix fuisses , si aynovisses qualis et quantus fuerat
isle libi direclus , et manibus tuis ad tempns subieclus!
Quam huinililer eum su.icrpisses, et quain riverentcr Ira-
quo mlgerus oppriiuunt, indcque miscris oppres.<ls \u- ttctasses, sicul Comelius Cenlurio Pelruin .' tl nunc quia id
Vpr» «C
npiinii
Illulut
quili»?
ctuin, runiiljal: luin qula piirpureus color luonct, ut
proiiiplis aiiiiiiis saiigiilncm suiiiii pro subditoruiii saluto
fuiidaiil,quodcuiii nuii niemincrintqui mliilme talcs suut,
fastus iiidc cl arrogantise ansam trahunt.
OpTiBO. ) K/saTiT-.., quod Prlmo, vcrti potest polenlis-
timo, a xpi«To;,id esl, robur, imprrium : ita Vatabl. Sccun-
do, prieslanlissimo , ut sit supcrlativus comparoiivi xp<iT-
Tiuv, id est, melior, prxstantior: ita Pagnin. Terlio, viclch-
riosissimo: ita Syrug, a xoitk., id est, vincere. Quarlo, o-
ptimo: ita Nuster.
Noto, hoc epithctum solerc tribiii pracsidlbus, principi-
bus ctoptimalibus, qui ab optimo uonienacccpcrunt,quud
non novisti. neque pcr Paulum converli meruisli.quem ta-
tnen pro Itia conversione sxpe orasse non ambigo , miser
polius el infelix, quam fclix fuisli.
lissiTQtB IN PBiTOBio Hebodis.) Praclorium cral pa- »> 1.55.
lalluiii in qiio habitabatPrxtor, slve prteses loci, aut priii-
ccps, (|ualls fiicrat Hcrodcs, qui ab Augiislo Cxsare rex
lud.-ea; crcolus, in elus honorein Turrlm Stratonis dllala-
vit el exoriiavit, ac a Cvsare C.Tsarcam nuncupavit, at-
quc intcr olias fubrieos, in ca prxtorium pio sc ct posle-
ris xdlficavit: in quo proinde causa; forcuscs ogebanlur.
rci vlncll servabonlur, ct ius diccbatur; ibi crgo cum c«-
tcris, Paulus, quosi rcus asservatus fuit.
272
CAPUT V1CESIMU31QUARTIJM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus a Tertuth accusalus coram Felice Praskle , suam causam agil el peragit , adeo ut v. 2i. Felix cupierit
a Paulo pdem Christi audire. DisputcnUe aulem Paulo de iustitia, et castitale, et de iudicio [uluro, treme[a-
ctus est Felix, qui tandem provinciam cedens Festo, eidem Paulum vinctum assignal.
1. «^OST quinque aulem dies descendit prinreps sacerdotuni, Ananias, cum senioribus quibusdam, et TertuHo
■^quodam oratore, qui adierunt prsesidem adversus Paulum. 2. Et citato Paulo coepit accusare Tertuilus,
•H. dicens: Cura in muita pace agamus per te , et multa corrigantur per luam providentiam, 3. Semper et
ubique suscipimus, optime Felix, cum omni gratiarum aclione. 4. Ne diutius autem te prolraliam, oro, breviler
audias nos pro tua clemenlia. 5. Inveniraus hunc hominem pesliferum, et concilantem seditiones oranibus ludaeis
in universo orbe. et auctorem seditionis seclae Nazarenorum : 6. Qui etiam templum violare conatus est.quem et
apprehensum voluimus secundum legem nostram iudicare. 7. Superveniens autem tribunus Lysias, cum vi magna
eripuit eum de manibus nostris, 8 lubens accusatores eius ad te venire: a quo poteris ipse iudicaos, de omnibus
istis cognoscere , de quibus nos accusamus eum. 9. Adiecerunt autem et ludaei , dicentes haec ita se habere. 10.
Bespondit autem Pauius (annuente sibi pra?side dicere) : Ex mullis annis te esse iudicem genli huic sciens, bono
animo pro me salisfaciam. 11. Poles enim cognoscere quia non plus sunt mihi dies, quam duodecim , ex quo a-
scendi adorare in lerusalem : 12. Et neque in templo invenerunt me cum aliquo disputantem, aul coocursum fa-
cienlem lurbae, neque in synngogis, 13. Neque in civitate : neque probare possunt tibi de quibus nunc me accusaut.
34. Confiteor autem hoc libi, quod secundum sectam, quam dicunt haeresim, sic deservio Palri el Deo meo, cre-
dens omnibus quse in lege et prophelis scripta sunt : 15. Spem habens in Deum , quam el hi ipsi expectant , re-
surrectionem futuram iustorum et iniquorum. 16. In hoc et ipse studeo sine offendiculo conscienliam habere ad
Deum et ad homines semper. 17. Post annos autem plures, eleemosynas faclurus in genlem meam, veni, et obla-
tiones , et vota. 18. In quibus invenerunt rae purificatum in templo ; non cum turba , neque cum tumultu. 19.
Quidam autem ex Asia ludeei , quos oportebat apud te prsesto esse , et accusare si quid haberent adversum me:
20. Aut hi ipsi dicant si quid invenerunt in me iniquilatis, cum stera in concilio, 21. Nisi de una hac solummo-'
do voce, qua clamavi inter eos slans: Quoniam de resurreclione mortuorum ego iudicor hodie a vobis. 22. Distu-
lit autem illos Felix, cerlissime sciens de via hac, dicens: cum tribunus Lysias descenderit, audiam vos. 23. lus-
sitque centurioni cuslodire eum, et habere requiem, nec quemquam de suis probibere ministrarc ei. 24. Post ali-
quot autem dies veniens Felix cum Drusiila uxore sua, quse erat ludsea, vocavil Paulum, et audivit ab eo fidem
quae est in Christum lesum. 25. Disputante autem illo de iustitia, et eastitate, el de iudicio futuro, tremefactus
Felix respondit : Quod nunc atlinet vade : lempore autem opportuno accersam te; 26. Simul et sperans quod pe-
cunia ei daretur a Paulo, propter quod et frequenler accersens eum , loquebalur cum eo. 27. Blennioautem ex-
pleto. accepit successorem Feiix Portium Festum. Volens autem gratiara praestare ludaeis Felix, reiiquit Pau-
lum vinclum.
POST QuiNQUE AUTEM DiES. ) Noo a captura Pauli , ut ^ Descendit pri!«ceps sacebdotum Ai^anias.) Tum quia
vult Caietan. sed a Pauli appiiJsu Caesaream, ad quam Sadducaeus ardebat odio Pauli et Cbristi: tuni quia sibi
postero die a discessu siio lerosol} ina Paulus pervenit, ut nietuebat, ne accusarelur seditionis in Paulum commolae,
dixit Lueas cap. 23. 32. Ideo eniui omnes hosce Pauli dies praesertim qnia contra ius publice in concilio iusserat os
diserte consignat Lucas, ul series rei gestae et temporis eius perculi, ne causam suam ageret. Sic eoim idein Fe-
constet, utque ostendat fuisse duodecim, uti dicit Paulus lix sub idem tempus occidit lonatham, de quo mox.
V. 11. Vide dicta cap. 21. 27. ubi hosce dies 12. sigilla- Et Tertullo quodam oratore. ) Hunc videtur as-
tim per acta Pauli consignavi. Quare to descendit , non sumpsisse .\nanias quasi advocatum suura, tum facundi»
polest accipi in actu inchoato, ut significet, descendere et causa, tum quia linguse Latinae, cuius ipse, utpote He-
proficisci coepit; sed ia actu perfccto sive fioilo, ut signi- braeus, ignarus eraf, peritum. Apud Praesidem enira Ro-
licet, descendens vel proficisceos appulit Caesareara. Si e- raanum de more causa haec Latine agenda erat. Unde Ter-
nim accipias pro ccepit descendere, sequetur eum uon post tullus ex nomine videtur fuisse Romanus, vel Italus. Pra?-
quinque, sed post octo dies (a lerosolyma enim usque Cae- sides enim secum ducebant procuratores et advocatos I-
saream est iter tridui) appidisse Caesaream : quibus adde talos in provincias, ad quas mittebantur, ut illi causas
septem quos recensui cap. 2L 27. habebis 15. cum tamen provincialiura susciperent.et coram seLatine agerent. Sic
Paulus v. 11. tantum assignet dnodecim. Sin accipias pro Tertullianus, qul aTertullo dictus videtur, causas agebat
descendens appulil, habebis prKcise duodecim Pauli dies: in foro antequara esset Christianus : sed hoc ofiicio factus
quinque enim additi septem, faciunt duodecim. Quocirca jj Chrislianusseabdicavit,ideoqueaGentilibusirrisus,quod
tribunus raisso nocte Paulo Caesareara , ne ludaeos falle- t» togani cuin pallio corainutasset, scripsit librum de Pallio,
ret, audiretque fraudulentus, sequenti die monuil Ponti- ubi cap. 5. Ego, ait, nihil foro, nihil campo, nihil curix
fices, tit ipsi exadversa parteaclores mitterentCaesaream, debeo: nihil officio advigilo, nulla rostra prxoccupo , nuUa
quiPauIura coram Felice accusarent. Pontifices odio Pau- prsctoria observo, cancellos non adoro , subsellia non con-
li ardentes, sibique metuentes, ne Paulus eos apud Feli- tundo , iura non conturbo , causas non elatro: secessi de
cem praeveniret et denigraret, habito concilio secundo die populo, imo unicum negotium mihi est, nec aliud nunc cu-
coeperunt descendere ireque Gaesaream, eoque post tres ro, quam ne eurem. Vita meliore magis in secessu fruar:
dies pervenerunt, ita ut post quinque dies appulsus Pau- ISevio alii nascitur, 7noriturus sibi.
li, ipsi quoque appulerint Caesaream. Sensus ergo est, q. CiM IN multa pace agamus.) Partim verum dicit • vgf
d. Lucas : Paulus pervenit Caesareara, uti dixi c. 23.32. Felix enira jEgyptium pseudoprophetam cura suis factio-
postero die a discessu suo lerosolyma, eodem pervenerunt sis compresserat: partim falsuin; Felix enira looatham
Pontifices quinto post Paulum die, ut eum accusarent. pontificera per sicarios interfecerat, ac deinde eos io alios
Commentaria in Acla Aposlolorum. Cap. XXIV.
impune (^rassari permiserat, tesle losepho lib. 20. Anliq.
c. o. el b'. Terlullus ergo velut rabula garrit, et adulatur
Loiiiiui iniquo et rapaci. De hisce cnirn rabulis ?eruin est
Italoruni profcrbium: Lnuclenses mulli, Veronenses pau-
C(,niiiiiruiu laudatores et adulatores inulti.veridici pauci.
Et mLTA coRBiGAJiTUR ( GraDcus habct, el mulla ofji-
cia huic (jenli prxslentur) per tuab providbntiab.) Ka-
ropioiux eniin idem est quod oOiciuni virtutis , recla elfe-
clio, praeclaruiii facinus: itera opus rite correctura, eraen-
datuiu, instauralum, promotum: denique y.aTo,o5ufiaTa o-
mncs numeros virtulis conlinent, ait Cicero lib. 3. de Fi-
Dibus. Sic Grxci dicuut /aTopSova rr.v awypo(j-'j»»v , id est,
parles omnes tempcranlix iiiiplerc; et to? oizovopta; xaTop-
^.uTizo,-, gui frufjatiter administrandx rei aconomicx pe-
rilus est: ita Budaeus Annot. in epist. in Terbo/'V«^i.
Ver». 3. SusciPmtS. ) A7roc?j;^out.Ja , quod Tigurina ct Clarius
vcrluiil, comprobamus: alii , amplectimur , uirairura tua
xiTopjwfiaTa, id est, oflicia iam dicta. Salineron suspica-
tur lcguudum suspicimus, id est, admiraniur et celebra-
inus. \'eruiii to suscipimus respondet GraBco.
Optiub.) De hoc titulo dixi cap. 23. 26.
Felix.) Corn. Tacitus lib. 5. Hislor. dat ci praenomen
Anlonius : iosephus vero, Zouaras et Suidas , Claudius.
Ulrumque crgu habuit, niniirum dictus csl Antonius t'e-
lix, ab .Vntoiiia raatrc Claudii Imper. cuius fuerat servus
el liberlus. Idem diclus est Claudius Felix, a Claudio Im-
per. cui a malre transcriptus crat. Erant enim liberti bi-
Domines: alias enim principis, alias patronae inortua; no-
nien ferebaul, ail Lipsius in lib. 12. Annal. Tacili.
ven. 4 ''"<* TUA CLeuE.NTiA- ) Grajce, eTruixsia, id est, mansuC'
tudtne, ivquilale, lenitale, modeslia, facilitate, patienlia,
humanitate, clementia.
Tcr«. 5. Hu."«c HoniMEH PESTiFBRUii. ) Grsece, ioi(xov, id eslpc-
$tein. Sic exilialein vocant ouOpn, id esl exitiuin, per an-
tuiiumasiam. Nota. Oratio Tertulli tot pene consuta est
niendaciis, quol verbis, ut patetsingula cxpcndenti.
AUCTOllEM.) llp4iToraT/,v, vcl, ut alii lcgunl, rrpo^aTnv,
id C3t, prxfectum, primipilarcm, primum slantem in acie.
Auclor euim cl inslilulor Christianisnii erat Chrislus, iioa
Paulus; scd hic inter Christi duces, puta Apostolos, erat
priiiiipilaris, ct |)ra;cipuus auctor propagaliouis Christia-
nisiiii, quasi aulcslgiianus et primus slaus in acie Chri-
sti nd prH?lianduiii pro co.
Caiiliua a Cicoroue cousule interrogalus in scnatu, de
coniuratione in Ueinp. an eius esset a>ictor? ut sociis au-
daciain amenlixsua! ostcntaret, consulein hoc a:nigmate
derisii : Cum duo corpora siiit, ait, quorum allcrum tenue
el xgruin sit , caput lamen habeut ; alterum validum ct
tnaynum, sed sine capite, quid mali facio, si ipse me huic
caput superimpono ? uti refert IMularch. in vita Ciceronis.
Omnibus >oro ei obstrcpentibus, hostcmquc et parricidain
inclaniantibus, furibuudus ille: (Juandoquidcin circum-
ventus, ait, ab inimicis prxceps agor.inccndium meuin rui-
na rcstinyuum. Teslis est Sallustius in UelloCalil. Quam
dispar 1'aulus qui adeo a seditione et arabitu crat alioniis,
ul ne novae quidem religionis et Ecclesia; auclor dici aut
habori vellel? u iiiirum agnosccbat ille ct pra;dicabat eiiis
aucturem, et capul iiivisibilo Christum Dumiiiiiiii, visibilc
vero S. 1'elruin ; se autcni Christi dumtaxat esse admiui-
striim, el S. 1'etri adiutorcm.
Seditio:his. ) Ha;c vox separatim non cst in Grnco, sed
includitiir in prn.>cedcnli TpwToranc; , si illud a Coti;, id
0*1 seditiij, ol TTpwTo;, id rst, primus , dcduras, iino con-
flcs. 1'robnt oniiii 1'nuluiii csse roiicilantom scditiones, iiti
dixit, ex oo quod sit TrptuToTaTi);, id ost, prxfoctus soditio-
nis, quasi primus sediliosus, slniis in prima ario scclac
Na^arenorum, quae ubiquc seditiuiios runcitat.dum rontra
iuilaismum ct goiitilismum iusiirgit, ct utruquo excliiso se
supponere ot surrognre rountur. Cum ergo ait, scditionis
seclx. ost hv pall(i{;o, q. d. Scctx scdiliosx, vol quaj cst iiin-
ter seditionis. \ iitc hio quanta, cl quam falsa caluiiinia
oncratur 1'niilus, cum potius ipsimol eius accusnloros Iu-
daci cssonl seditiusi; nain in ouiuibus urbibus cuulra euiu
VOL. X.
273
A seditiones populique turaullus excitarant,ut vidimus, c. 9.
^^23. e. 13. 50. c. 14. 5. c. 18. 12. c. 21. 30. Eiua exem-
plo se solentur Keligiosi, qui eum iraitautes, etiaranum
a sectariis et «inulis vocantur seditiosi et turbatores.\'ere
S. Ambr.orat.de traden. Basil. Scmper. ait, Christt lau-
des verbera pcrfidorum sunt: et nunc cum laudatur Chri-
stus, dicunt hxretici quia seditio commovelur. Dicunt hx-
retici quia his mors paratur: et vero morlem habent in
laudibut Christi. Ita galero Campiani noslri , cum eum
vinclum Londinuni ducerent, titulum uucialibus littens
affixerunt: Edmundus Campiasus seditiosus Iesuita ,
sedibatilleinafQucnte turbainvictus animo.vultualacer,
aucla ipsis in ndversis maiestate, quae et hostibus adinira-
tiouemac reverenliain iniiceret, utihabeteius martyriura.
Nazarenoruii. ) Ita a Christo Nazareno primitus voca-
bantur Cbrisliani, uti dixi cap. 2. 22. Postea Nazaraei di-
cli sunt haeretici, qui Christianismo volebant adiunge-
re iudaismuin, quorura parens fuit Cherintus: sed duiii
volunt et Judxi esse et Christiani , ncc ludxi sunt , nec
B Christiani, ail Epiphanius liaeresi 29. Porro per contem-
ptum 1'aulum vocaot iSazarenum, ajque ac olim Christuni
vocarant ISazarcnum, quasi ex vili oppidulo Nazaretho-
riundum.Verum haecsuinnia est lausChrislietPauli.quod
ulerque sit Nazaraeua, id est, separatus, sanctus, conse-
cratus, coronatus, irao quod nuctur et doclor sit Nazaraco-
rura, id est eorum qui ab xterno a Deo conscripti San-
ctorura cives, impense sanctitati sludent, ut in caelestein
Sanctorum ot Beatoruin coctum transferantur.
Qui etiam templum violahe (GrKce, S-S/iAuTai, id
t&l , profanare j conATtS est. ) Inlroducto in iilud Tro-
phimo Gentili, de quo c. 21. 29. Fallitur rursum et men-
titur rabula, cuin ludaei potius violnsseot tcmplum, dum
in eo violentas et sacrilcgas manus iniecerunt in 1'aulura,
eumquc verberarunt, et tanlum non occiderunt.
Sbcundum LECBli KOSTB AM. ) ludaicam : licet enim Ter-
tullus videatur fuisse Genlilis, tamen ludxorum noraen
et legciii sibi arrogat , quia eoruiu quasi patronus cau-
r sam agobat.
IcDiCAKB.) ludicialiler daraoare, ae damnatum trade-
re occidendum Praesidi Roinano. Mentitur iteruin: nam
ludaei Paulum turaulliiarie occidere volebant, non serun-
duin legera iudicare. Hic versus deest in multis Graecis.
Eripuit bum. ) Sjrus addit , et ad te misit eum- Idem
habcnt nonnulli Graeci codices
A Quo. ) Tribuno: itn Dion. et Hugo; aut polius Pau-
lo, q. d. Paulus ipsc crimcn negare non poterit, si ava-
xpiva;, id esl examinans, intcrrogans et diiudicans eum,
veritateiii abeoelicias, motuque clminisexlorqueas.Nam,
ut ail Chrysost. ne vidcatur mentiri , Puulum sui ipsius
accusatorem adhibel. Ita olTrous el audax est impiidcnlia,
ut reuni percellat, adigatque adcriminis, Iicet fulsi, con-
fossionem. llursura cflVoiis et impudons cst impietas, dura
sua scclera in pios Iranscribit. ludaji eniin hic omnium
scelerum, de quibus accusabaut Pauluin, crant rei : ipsi
enim contra eum scditionem concilarant, ipsi violarant
|.. templum, violentas in eum inliciendo mnnus; ipsi aucto-
•-'res craut schismatuin ol soctarum, ipsi eranl postiferi.
Ita communitcr homines qiii livore, iuvidia, sirailive pas-
sione ncti alios arcusant, vol iudicnnt de certis vitiis ,
vel dofoctibus, ipsi illis magis, quam is qucm accusant,
vel indirant, obnoxii sunl, uti solorter annnolavit Cass.
lib. 3. do Inslit. renunt. cap. 30. Lbi rursum nola mode-
stiam Pnuli, qiii has rnlumnlas vorc polnissct regorere in
ncciisntoros.nc proforre in iiidirio iimiriosa verba ot ver-
bora, qu.T nb eis sustiuucrat; sed uoluit, oiuniaque alto
silonliu prossil.
.\DIECIiRl'>-T AUTBM BT k<D.BI DICE;«TBS, BJSC ITA S8
IIABKRB.] Nolnl Chrysost. porverli ordincm iudicii, dum
luilai qiii ernnt Pauli accusaloros, se fariuiit criminis te-
stos, salaguntque aua aucloritalc et muUiludine oppri-
niorc cum.
Moralit. vide hic, qiiam in periculoso statn sint Praesi-
dcs et iudiccs, uui ab inipiis polcnlibus ct Prylalis, quasi
33
Vers 7.
Vers.3.
■crj.9.
274
Commentaria in Acta Apostolorutti. Cap. XXIV.
annata tnanu adiguntur ad iniquas senlentias , nisi leo- j^ quo ostendit Paulus se non esse hostem legis, nec aposta
ninum habeant animum, quo eis forlissime resistant: tot '""" '^ ""'" -■-"-■-' ^ ■ •i-: --j ^<- . .
enim arietibus pulsantur, quot sunt potentes et tyranni.
Sapienter Eccl. cap. 7. 6. iSoli, ait, quxrere fieri iudex,
nisi valeas virlule irrumpere iniquilales: ne forte exlime-
scas faciein potentis, et ponas scandalum in xquiiate tua.
Respondit auteh i'Atxus.) Soletreis, utpote pavi-
dis, anxiis, luibalis.consierualis dari advocalus^aduo ut
lure civili, si reus neinineni habeat, ei darc debcal Prse-
tor. Verura Paulus Deo suaique causse praefidens, ipsi si-
bi advocatus cst, nirnirum veritas et innoceutia nec po-
teutiam, nec cloquentiam tiraet. lustus enim ut Ico cou-
fidit; leo autem xque ac lupus non timet mulliludineni
ovium, sed quaerit et ambit. lustus enim sceptruni Dei ge-
stat in capite. Ipse enim dixit: Qui vos tangit.tangit pu-
pillatn oculi tnei.VereS. Nazianz.inSententiis: Deo dante,
ait, nihil poted livor : codem abnuenle nihil potcst labor,
Ex MULTis ANNis TB ESSG KJDICBSI.) Grxci codices et
Chrys. addunl Jizaiov, id cst iuslum; quod est epilhelum
lam Synagogae, uli obiiciebant ludaei: sed fidei et religio-
ni palrura et avorum insistere. Rursum patrius Deus erat
custos patriae, proprius ae peculiaris ludaeis, quales a Gen-
tibus vocabanlur penates, indigetes, lares.
Shem babens m Deum (supple curaTigurina, /^ore) Vcn. 15.
QUAH ET Bl IPSI EXPECTANT, BESUBBECTIUNEH MOBTUO-
KtM j Si eniiu addas to fore, plaiia cst seulcntia; quie im-
plicata est, si per spern metonymice accipias reni spera-
tam,puta resurrectionem : nec eniin hanc habemus apud
Deum, sed a Deo facieudam speramus et expectamus.
1n noo. ) Hugo, credens inhoc; S^tus , propter /4oc;Vers. I6.
planius Tigurin. quin et in hoc, q. d. Adco non discedo a
patrio Deo, lege, religione, fide et spe, praesertim resur-
rectionis, ut et in hoc patrii Dei cultu, religiune et insii-
tuto, studeam puram babere conscientiam ad Deum et
ad homines.
Studeo. ) Atxw, id est, tne exerceo, laboro, satago, q.
d. Totus suin in hac re. Sic olim Ascetx vocabantur Re-
proprium iudicis,sigoifiean3,Felicem non csse lalem,8nd B ligiosi qui toti vacabant sibi et Deo, qui toti erant in do-
talein esse deLiere, si lcgitimus iudex esse velit, q. d. Mo-
neo te, o Felix iudex, tacite hoc epitheto tui onicii, scili-
cet ut cum sis iudcx, iustiliae ralionera habcas, non favo-
ris, non turb;e pontificum, qui iniuste contra me conspi-
rant. Nota. Felix multis annis a Claudio Imper. praefe-
ctus fuerat Tiachonilidi, Batanaeae et Gaulanitidi , quao
sunt vicinae ludaeae, sed ipsi ludaeae a biennio tantum ab
eodemClaudio paulo ante rnortem datus fueratPraeses^ita
losephus lib. 2.Belli cap. 11. Allegatboc Pauliis ad suam
innocentiam, q. d. Cum tot anois huic genti praefueris,
nec uoquam a ludaeis de ine querelam ullan) audieris, fa-
cile eolliges me nulli unquam nocuisse.
BoNO ANiHO. ) Legit interpres cum nonnullis Graecis eu-
5u[iwc : iam multi legunt per comparativum £u5jpioTc-pov, id
esl, sequiore, tranquilliore, securiore, hilariore animo. q.
d. Impavide, intrepide, libere, secure et alacriler pro me
respondebo: evSufiMt enim estlaetitia, iucunditas, recta a
mandis aniini motibus, toti in exercitatione virtutum, q.
d. Totus sum in eo, ut inculpate Deo serviam, ut iudicio
divino et huroano nihil in me reprehendi possit; vel , ut
ne homines, ne Deum ulla in re ofleodara. Hsc nimirum
est vera sapientia, vera prudentia, verum oflicium Apo-
etoli, et cuiusque fidelis: Deum time, et mandata eius ob'
serva: hoc est enim omnis homo, ait Sapiens Eccli. 12. 13.
Praeclare S. Gregor. Nazianz. in Seotentiis: Optimus,
ait.e^se contende.Cave ne mquam in via virtutis subsistas.
Tibi enim qui a vitiosa vita excessisli , perinde esse puto
consistere, ac si in imum vitii gurgilem labereris. Age ve-
ro deserto universo hoc mundo, mundique sarcinis excus-
sis, ad vitam cxlestem velapande: prxsertim tibi Trini-
tas curx sit. Idem ep. 57. vel 63. Eudoxium exhortaos,
ut, Rhetorica abdicata, det se studio sapientiae,virtutis et
perfectionis Christianse: Ne sustineas, ait, inter graculos
excellere, cum aquila esse possis. Migremus hinc, efficia-
nimi conslilutio, securitas, delectatio, alacritas, hilaritas, r mur viri, sornnia proiiciamus. Alios occupatos leneant, ia-
et, ut Cicero lib. 5. de Finibus vertit, anirai tranquillitas,
in qua asserit Deinocritum posuisse summuin bonum; il-
lud enim vocasse suBv^ixv, id est animum terrore liberum.
PhO HB SaTISFACIAH. ) Ta Trtpi EjiauTOu av:o'Xoyo\iiJ.ai , id
est, de his qux me spectant respondeo, pro me apologiam
insiituo, accusatus me defendo, causam meam ago.
Ters. 1) Q'"^ "^" ^^^^ ^^^'^ "'^' DIES , QUAM DUODECIH. )
Sigillatim hosce dies,eorumque acta circaPaulum,recen-
sui 0.21.27. Sensus est,q.d. Tam paucis diebus non po-
tui ego advena et ignotus, tot seditiones et tumultus , tot
scelera conflare, quot et quanta ludaei mihi obiiciunt.
£x Quo ASCENDi ADORABE IN Iebusalem. ) Adoratio
generalis est, et coraplectilor varios actus et species, in-
ter quas una est sacrificium : hoc enim est adoratio noa
tara verbalis, quain realis. Est enira protestatio divinita-
tis summique Numinis, quod vitae et necis omnium habet
potestatem ; cui proinde victiinas iramolarous, occidimus,
incendimus,sacrificamus. Paulus enim ascendebat in lem-
plum sacrificaturus.
Vers. 12. Aut concubsuh facienteh tubbjB. ) Nou congregan-
tem turbas, scilicet ad seditionem, ut verlit Pagninus.
Vers. 13. Nbqub pbobabe possunt.) UapaTr.irai, id est, cxhibe-
re,oslendere, convincere. Unde quidain Graeci codices ad-
dunt^E, q. d. Non possunt me libi sistere, repraesentare
et demonstrare talem,qualem pinguntetfinguut, scilicet
seditiliosum, factiosum, sacrilegum.
vers 14 Secunduh sectah.) Ocyov, id est, viam, hoc est, insti-
tutum normamque vivendi, puta secundura Cbristianis-
mum, quam ipsi vocanl haeresim, id est, sectara et faclio-
nera, sed parum aeque, et perperam.
Sic DESERvio [\arpvja, id est, latria colo etadoro) Pa-
TBI ET Deo. ) Palri, tainquara filius; Deo, tamquam crea-
tura et servus latria deservio. Graece tu narputu ©cw , id
est, palrio Deo, quem scilicet patres nostri, puta mei et
ludxorum coluerunt: ila Syrus, OEcum. Tigurin. et alii.
ctent , ludificentur , invidia, tempus et fortuna. Valeant
throni, opes, splendores, vilis hxc et despicabilis gloriola,
ac denique tnagna huius scenx ludicra.nugxque theatri-
cx. ISos verbum arctissime complectamur, ac pro omnibus
rebus Deum habere opternus, solum, inquam , perenne U.
lud bonum suum et nostrum : quia virtutis prxmium esl ,
Deum fieri. .4d hxc conlende volita. Nusquam spes tuas si-
ste, quoadusque ad iliud summe expetendum el beaturn
bonum perveneris ?
SiNE OFFENDICULO.) Id est, inofl^ensam ; Syrus, ;)f<rrt»i.
Moralit. disce hic a Paulo qiiaQla cuique esse debeat jioral.dc
cura integrae et purae conscienliae , de qua vide dicta 1. bono bo-
Timoth. 1. 5. et 2. Timoth. 1. 3. Quin et haec comraunis "* '"""
Philosophorum fuit vox. Bias enim interrogatus, quxnam '"*°"*'
res in vita metu careret? respondit: Bona conscientia: ita
Maximus serra. 24. Socrates interrogatus, quinam tran-
quille viverent? Illi, ait, qui nullius absurditatis sibi con-
scii sunt: ita Antonius in Melissa part. 2. serra. 77. Pe-
D riander percoutatus, quid in minimo esset maximum? Bo-
na mens, ait, in corpore humano.
Agis, rex ultimus Lacedaemonum, ab Ephoris daiuna-
tus, ductus ad suppliciura, videns quemdam suam sorlem
deflentem : Noli, ait, flere propter me, quia prxter ius et
xquum ad dirum hoc supplicium ducor, meliorgue sum iis
qui ad mortem me damnarunt : ita Plularch. in Lacon.
Chilon grandaevus asserebat se sibi nullius facti con-
sciura esse, cuius po?nileret, uno excepto, quod cum es-
set delectus arbiter, ut iiiter duos amicos litem dirime-
ret, nec quidquam vellet adversus leges facere, persuase-
rit alteri amico, ut ad alios deferret arbitrium, hoc facto
et legem servavit, et araicum. Dicebat enira se patronum
legis facere debuisse, eoque off^endere amicum : ita Laert.
in eius Vita.
lulii Drusi domus patebat vicinorum prospeclibus. Sug-
gessit faber se cam sublaturum quinque talentis. Cui Dru-
Commentaria in Acla Aposlolorum. Cap. XXIV.
sus: Docem dabo, si talem reddas domum meam, ut un- a non eyo, quos oporluil sislere mecum coram le, q. d. Ac
dequaque pateat omnium oculis.ut omnes vldeant quomo
do domi nteae viTalur. Plura congeril Stob. ser. 22.
Audi ei multis pauca. Periander rogatus, quid essef li-
bertas ? diiit: Hecla conscienlia. Isocrates dicebat: Omnt-
no sperandum non esse, si quid (urpe feceris, le lalilurum.
Quamvis enim lateas aliot, tule tatnen tibi male con^ci'is
eris. Pythagoras neminem lam audacem esse dicebat qucm
malaconscienlia non facerel timidissimum ; hsec enirn ad
ventum quemlibct eipavescit, uti pulchre in y£gyptiis de-
scribit Sapiens cap. 17. 4. et sequflnt. Idem dicere sole-
bat: Virum impium plus mali pali afjlictum conscicntia,
quam eitm qui corpore castigalur. .Mullo eniin graviores
sunt animi xgri quam corporis raorbi, iuita illud Poetae :
Erasis.se putes, quos diri conscia facti
3Iens habct attonifos, et diro verbrre ctrdit,
Occultum qualicnle animo lortorc flagellum?
Quocirca Chilon asserebat, damnum turpi lucro semper
prxferendum esse. Illud enim semcl dolere. hoc semper
cusalores mei concitarunt tumultum, non tgo: illos ergo
hic sistere oporteret, iudicare et puoire, non me, qui se-
ditionern et iniuriam passus suni, ab eisque plagas peoe
lethiferas cxccpi.
Clh stbm ik cokcilio. ) Quasi reus accusatus a lu-.ers.so
daeis: quare ipsorum est dicere, quam iiiiquitatero in me
infenerint.eamque probare et me conviucere. Syrus ver-
tit, cum starem , scilicct in concilio lerosolymitano reus
coram eis, cap. 23. v. 1. el ila legit Dionys. Caietan. et
nonnulli alii. Grsecum rzvto; curn sit in aoristo,utroque
modo verli potest. Posleriori lectioni valde congrue re-
spoodct id quod subdit Pauius , se clamasse in concilio :
Quoniam dc rcsurrectione ego iudicor.
NlSi DE VNA BAC TOCB j Esl tacita ironia et sarca-
smus, q. d. Nuliam seditionem concitaTi, uisi ita ceose-
re et nuncupare velint vocem raeam , qua clamavi inler
eos stans : Quoniam de resurrectione mortuorum ego iu-
dicor hodie a vobis. Ob illara enim vocem Pharisaei fece-
Ter: il.
ita Laert. lib. 1. cap. 4. Conscientia enim rectse volunla- B runt schisma a Sadducaeis , ac contra eos Paiiluui tutati
Deuscar
d;ogno-
ilei.
tis, maxima rerum incommodarum esl consolatio, ait Ci
cero ad Torquatuni.
Ad Deim bt ad hohires. ) Ut nec homines, nec Dcus
cardiugnosles eamculparc possit: Deus eniin intimameo-
tis et consricntia! aculissimis et lucidissimis divinitotis
oculis inspicit et perspicit. Nam, ut ait Clemcns Alexan-
der libr. 7. Strom. post inilium : Sicut sol non modo cx-
lum et orbem universum illuminal, terram et mare collu-
strans , sed per fcneslras quoque et exiguum foramen, in
abdilissimos xdium recessus splendorem emittit ; sic Ver-
bum quoquovcrsus diffnsum vel minimas vitae actionesre-
spicit. Quocirca S. Leo. serm. 5. de Ouadragesima suos
nionet, vt non sibi blandiantur : Quia nobis, ait, conscien-
tix singulorum patere non possunt; cam oculos Dei simul
vniversa cernentis, non abdila locorum,non parietum sepla
concludant : nec soliim ei acta ei coijitata, verum el agen-
da, et cogitanda sinl cognila. hta ergo scicntia summi iu-
dicit. isle cst trcmendus aspectus, cui pcrviiim est omne so- r
lidutn , et apertum omne sccrrtum; cui obscura clarent ,
mula respondent . silentium confitctur , et sine voce mens
Loquitur. Et S. Bcrnardus de Modo bene vivendi ad so-
rorem : Ibi pecca, ubi Dcus non est , non videl. Si autem
Deum credis le tiiaque ubiqiie videre, quomodo in oculis
taotae .Maicstatis, et iudicis oc vindicis pcccare audes? Sa-
ne si serio Dei prsesentiam et intuitum cogitarcmus, im-
possibile foretcoram co peccare, cum od iram provocare,
eum ad vindictam lacesscre. Studeamus cum Paulo inof-
feosam habcrcconscicntiam ad Dcum,ct ad liomincs scm-
per. Dicamuscum S. Francisco Xaverio: Ubicumque fue-
ro , mcminero me in orbis terrx thealro, in cxleslis regis
ac supcrum oculis vcrsari.
Sbbpbb.) Syrus, persevcranter .
PosT A5JI08 AlTEM PLURBS. ) Puta 22. a convcrsionc
Pouli; ipse eniin eonversus est anno Christi 36. hoc vero
gessit et diiit anno Christi 58. Vide Chroaotaxin quam
Aclis pra>posui
sunt. Verura huius schismatis vos ipsi fuistis causa, noa
ego , qui meam causam egi ac veritalern dixi, meamque
dc resurrectione Christi et Christianorum fidem palain pro-
fessus snm. Quid in hac mea apologia peccavi? Quod in
hoc fldei roeae professione crimen admisi? egi eniiu rem
necessariam, laudabilem, veram, religiosam et piam. Cn-
de nonoutli Graecum r;, id est, nisi, qiiam, vertentes aut,
sic transforuot : Aut ipsi dicant, si quid invenerint in me
iniquitatis, aut de una hac voce , qua clamavi inter eos
staos, q. d. Si nihil aliud habent, vel hoc obiiciant cri*
nien, quod clamarim ine ob Gdein et professioncra resur-
rectionis iudicari ; verura hoc nou est crimeu, sed virtus
et laus roea. .\ddit Glossa, voluisse Paulum rursum lu-
daeos intcr se commissos a se avertere; refrirando enim
nomen resurrectionis, tacite renovabat disscnsionem in«
ter Pharisxos et Sadducaeos, quam paulo ante excilarat
lerosolymis. PharisiEi enim avide nomcn el fidem resurre-
ctionis excipiobant, eamque cootra Sadducaeos palam pro-
pugnabant. Deniqiie resurrectionis meminit, ut PrKses
Gentilis sciat Paulum a ludxis qoq scditionis accusari,
sed nova; rcligionis, puta resurreclionis, quam Genliles
si non credebant, cerle non dainnabant, imo revereban-
tur, metuebant et suspicicbont. Uxc cnini fides signum
cst, causo et slimulus pictatis , vitaequc timoratae, iano-
centis et sanctae. Unde subdit Lucas :
Disti:lit autem illos Felix, certissimg scibrs de^.^^.
VIA UAC .V/oiCtTiso-./, id cst, certius scicns ; sed cornpa-
rativus ponitur apud Graecos et Latinos eleganter pro su-
pcrlativo. Hinc illud Pootae:
Hespcre qui luccs cxlo iucundior ignis,
id esl, iiiciindissima stolla. Plalonici enini censebaat stcl-
las csse ignitas, adooque esse ignes et faces cjelestes. Et
illud Aposloli : Muior autcm horum est charilas. Maior. id
est, nioiima inter fidem et spcm, 1. Cor. 13. 13.
Porro pcr viam oliqui accipiunt ludaismum et ius lu-
doicum, q. d. Felix, ulpoti' diu versatus inler ludaeos,
ELBBHOsr:>iAS FACTDBis.) Puta quas in .\sia a fidoli- I) sciobnf quacnnm essct religio ludaica, quantumque dista-
bus collogcram pro Christianis paupcribus, qui crantlo-
rosolyms?, eas ipsis porlalurus. Vide 2. Cor. cnp 8. rt9.
Elidit suspirionem soilitionis, q. d. .\dou non suiii scdi-
tiosus.ut bonoflcontix ctelecmosyuae oaiisa, facicudaegen-
ti niea!, tantum iler Ii-rosolymain susci-pcrim.
Oblatiojiks bt vota. j Hioc videlur. quod Paiiliis prius
nuuciipQnt votaotolilMlionoR quasdam liTU<iolvnia< iii loin-
plo olTerendas, antoquaiii monerclur a lacnho cop. 21 20.
sed monitiim o lacobo oo aocolerossc, Focit id od invidinin
ludaoorum vitandoin, oorumiiuo graliain cnptuiulnin , o-
stpndondo sc lempli ct logis essc cullurcin, non hostnin.
IlTVETCBRLftT MB PlBiriUATlM IN TBMPLO ) q. d. ErgO
non violavi touipliiiii. iit ipsi ubiiriunt, sod houoravi : quia
purificntus siini iii oo. Siiigulu vorbo Pniili liahoiil ucr-
vum ot ponduR. quo obiocla criniiiia infriugit.
I QciDAH AiTEM Ex AsiA \Knm ] Syrus ct Vntahlua,
Quidam autem ex Asia ludxi cum tumultum concUarunt,
reta Christiana qunm proidicabal Paulus. .Molius olii per
viam nrcipiunl institulum el religionom Christi et Pauli,
q. d. Felii luin e.\ liiioris Ljsia:, luui cx audito Pouli tam
gapionti, modesto et innocenti apologia, ccrto cognovil e-
ius dootrinnm, roligionein ot vilom non cssc scdiliosam,
uli acrusnbanl Iiid:i i, .scd cos ox odio conlro cuin inique
coiispiinsso, uli Pilntiis ajjnovit Chrisli innoceiitiam , ac
contra cnm iniiisle oonspirassc Scribas et Pontifices: ila
S. Chrysosf. Lyrnn. Hugo, Dionys. et alii. Nota hic insi-
gne lcstimonium innoccnliff ct virtulis Pauli. Quarc dc-
buis«ot ciiin nbsolvore, illiooquo dimiflere Folix , sod iu-
sl.ir rilnli, no pontilioos olloiidcrot. ot iit pooiinioin .i l'au-
looimiiigoroi, ouin in <:iistodi8 iuiqii'' detiuuil: il;i Chrys.
It habkrb BeQiirM.] .Vvitv, idost, rehxalionem ,,.^^^ j^
laxiu'» liabori, iiiilius Irocinri, dari ci plus libcrlalis et rc-
cro.-tiiuiii<,
CuM DkVSiLLA vxoRG.) DrusiUa cratliiia Herodis A-v<ir*. S4.
276
Commentaria in Acta Aposlolorura. Cap. XXIV.
grippa} senioris, qui S. lacobum oncidit, et S. Petrutn in- ^ vili ingcnio exercuit. Fiierat enim ipse servus, lEque ac
Driisilla
qujB?
carceravit cap. 12. v. 1. ac coiiscqueiiler erat ipsa soror
Agrippaj iunioris, de quo cap. seq. Cornelius Tacitus lib.
5. Hist. scribii DrusiUam fuisse neptem Antonii et Cleo-
patrse, ul eiusdem Antonii Felix progener , Claudius ne-
pos esset. Unde videtur, quod Cypris uxor Agrippa;, et ma-
ter Drusilise, fueritfilia M. Antonii et Cleopatr*, aitMa-
riana in cop. 25. Actor. Hinc et yiiclur socala Drvsilla,
a Livia Drusilla uxore Augusti, eiusque filio Druso, fra-
tre Tiberii liup. Drusus enim cx Anlonia sorore M. An-
tonii genuit Claudium, qui Caio Caligfiilie in imperio suc-
cessit. Agrippa eniin rex, pater Drusillae, evectus fuitad
regnum a Caio Caligula et Claudio Imper. Unde in Clau-
dii gratiam, filiam Drusillam nominavit: Drusus enim co-
gnomen fuit familiee Claudia;. Unde et Livia uxor Augu-
sti Csesaris, inater Drusi, et avia Claudii, cognominata
fuit Drusilla, quam Caius Ca^sar quasi deam consecravit
habitii Veneris: sicuti eadcm nomine Luuae consecrata
fuerat dea habitu lunonis. Unde ipsa vocata fuit Venus
fratcr eius Ptiilas, a quo per Claudium Imp. libertate do-
nalo et eveclo, Felix pariter ludseee pra?fecluram oblinue-
rat. Hic veruin est illud Proverb. cap, 30. v. 21. Pertria
movetur terra , et quartum non potest sustinere : per s€T'
vum, cuni rcgnaveril ; per stullum, cum saluratus fuerit ;
per odiosam mulierem, cum in matrimonio fuerit assum-
pta; ct pcr ancillam, cum fuerit hxres dominx sux. Quo-
circa Feliceni, ut melius res ludaicas administraret, ssepe
admonuit summus pontifex lonalhas, qiii proinde munita
et monilorem non fereos, eum curavit interfici per sica-
rios ; qui deinde eius connivenlia in mullos alios grassati,
plura honiicidia, imo lalrocinia perpelrarunt , leste lose-
pho lib. 20. Autiquit. cap. 6. Invitati , ait, hac licenlia
sicarii, per singula festa ventitantes, et tela celantes, pari
modo immisli turbis, alios confodiebant propter privatas
inimicitias, alios conducli pecunia, idque non modo in re-
liquis urbis partibus , scd in ipso templo etiam. Vnde fa$
est credcre , Deum tanta itnpietate offensum , adversatum
Trium
regum
spousa.
XU^IUti UUU 11UL/I1.U AUlll^LllO. «^liuw .|/..u ..^uu..» .w..« . — ...^.^w.v, ^w»... ...v'....' ...-^. .,-..-.- •- j / . — -
caelestis, cognomentoPanthea: ita Dio lib.59.et ex eo Li- D esse lerosolymam, temploque utpole non amplius puro dO'
psius in lib. 3. Annalium Tacili sub initium. Porro Dru-
silla haec, teste losepho lib. 20. Antiq. cap. 5. tres habuit
sponsos. Primoenim desponsa fuitEpiphani, Antiochi re-
gis filio : sed hic eam recusavit, qiiia noluit subire circum-
cisionem, quse conditio in nuptiis ipsius , utpote ludaeae,
petebatur. Secundus fuit Azizus rex Emesae, qui subiit
circumcisionis conditionem, itaquecumea matrimoniura
iniit. Tertius fuit Felix , qui eam ab Azizo marito ad se
pellexit. Hinc Drusilla vocata est trium regum uxor, et
ter regina, ideoque forte a Svetonio in Claudio cap. 28.
Felix dicitur trium reginarum maritus. Denique Drusilla
profligati pudoris et fidei foemina, a marito rege ad adul-
terum Praesidem, non solura abdicata coniugali fide, sed
et patria religione spreta, transiit, ac cum Felice Genlili
facta est Gentilis.
AuDiviT. ) Incitante forte Drusilla uxore, quae cnm es-
set ludfea, ex curiositate volebat audire quaenam esset no
micilio, liomanos induxisse , purificaturos id lustralibui
flammis. Subdit deiode losephus tumultum Caesareae in-
terludajos et Syros exortum, in quo Felix multos Iuda;o-
rum immissis militibus occidit. Atque haec semina fuerunt
rebellionis, quae paulo post in apertum bellum eruperunt,
quo a Tito vastata et eversa est lerosolyma. Pergit lose-
phus cap. 7. Cxlerum, inquit, poslquam Felici successor
Porlius Festus a Nerone viissus est, primores ludxorum
Cxsaream incolentium Romam profecti sunt Felicem ac-
cusaturi ; dedissetque omnino panas iniurarium quibus 1u-
dxos affecerat , nisi ISero eum donasset Pallantis fratris
precibus, qui tum inpretio erat apud principem . Vide eum-
dera lib. 2. Belli cap. 12. ubi graphice describit, quanta
tum fuerit sicariorum et latronum copia,.audacia et terror.
Merito ergo Paulus coram iniusto Praeside de iustitiatibertas
disseruit.Ubi rursum nota libertatera et magnanirailatera Pauli.
Pauli. Felicem enim lyrannura libere tyraunidis arguit.
Felix a-
diiUer et
tyraunus.
.a secta.quae a ludajo Paulo pra3dicabatur,ac tjuid difTer- Q scienseadecausaabipsorecenteroccisum lonalham poU'
' ^' ■ ■■ ■ • ' • rT j — :-_= 1.: -..j:. tificem, ac proiude simili se neci pro Deo et iustitia ofle-
rens. Eumdem cum Drusilla arguit adulterii, memor et
conscius loaunem Baptistam accusantera adulterium He-
rodis ( qui erat propatruus Drusillae : erat enim patruus
Herodis Agrippae, patris Drusillae ) cum Herodiade, prse-
mium sucB accusationis tulisse mortem et martyrium : ni-
mirum hoc quaerebat, hoc ambiebat Paulus.
Vere S. Chrysost. homil, 2. de laudibus S. Pauli : Pau-
lus, ait, tyrannos ac populos spirantes furorem, velut esse
quosdam culices existimabat. Mortem vero, et cruciatus,
et mille supplicia, quasi ludum putabat esse puerorum,
dummodo propter Christum aliquid sustineret. Etenim
coarctatus carcere habitabat cxlum, ac libentius verbera
excipiebat et vulnera, quam alii bravia diripiunt. Et infe-
rius : Siquidem Paulus in terra gradiens, sic se agebat in
cunctis , quasi angelorum societate frueretur. Nam passi-
bili adhuc colligatus corpori, illorum perfectione gaudebat
tantisque fragilitatibus subditus, in nullo inferior super-
ret Christianismus a iudaisrao. Unde curiosi hi auditores
nuUum ex ardenti Pauli concione fructum retulerunt, ui-
si maioris damnationis, ob maiorera post agnitam verita-
tem, in errore et vitio culpam et pertinaciam.
FiDEM QU.E EST iN Christum Iesum.) Quse est de Chri-
sto lesu, puta fidem Christi, sive Christianam.
DlSPUTANTE AUTEM ILLO DE lUSTITIA ET CASTITATE.)
Syrus, de iustitia et sanctimonia; castitas enim est sancti-
tas, id est, puritas animae et corporis, uli ostendi 1. Cor.
7. V. 34. Studio Paulus appositum hoc Felici thema di-
cendi accepit: sciebat enira eum esse adulterum et iniu-
stum, ut eum ad castitatera etiustitiam revocaret. Adul-
terum, quia Drusillam ob eximiam pulchritudinem, ope-
raSimonis cuiiisdaraMagi ad sepellexerat, ut relicto prio-
re matrimonio Azizi regis Emesenorum, ad suas nuptias
transiret: unde ex ea suscepit filium, quem a patre Dru-
sillae Agrippara nominavit. Addit Tacitus , eum per o-
mnem libidinem grassatum esse, cuius verba mox recita'
bo. ISec mirum : si enim regium thalamura invadere au- L) nis virtulibus apparere certabat. Rursum : Magnanimi est
sus est, et a rege reginam ad se traducere, quid non ten-
tarit in plebeios et subditos? Merito ergo coram adulte-
ris, Felice et Drusilla, Paulus disputavit de castitate; Pau-
lus, inquam, antistes virginitatis, qui, ut ait S. Augusti-
uus, homines angelos, imo deos eflicere satagebat.
Moral. docet hic Paulus, iudices et praesides debere es-
se continentes, tara a venere, quara ab avaritia, ne ob
lucrum iuslitiam, ob cupidinem castitatera et coniugia e-
vertant. Unde prisci Romani raire ab utraque se coutinue-
runt, eaque ratione propagarunt imperiura, taraque am-
plum et tantum , quantum in historiis legimus consecuti
sunt, uti multis exemplis docet Valer. Max. lib. 4. c. 3.
Iniustura, quia ut aitTacitus 1. 12. Annal. factus Prae-
ses ludaeae insolescebat, cuncta maleficia sibi impune ra-
tus, tanta potentia subnixo. Et mox : Felix intempestivis
remediis delicta accendebat. Idem lib. 5. Histor. Felix,
inquit, per omnem sxviiiam et libidinem, ius regixm ser-
in amore et odio apertum esse, ait Elias Cretensis in orat.
10. Gregorii Nazianzeni. Id hic cernimus in Paulo.
Et de iudicio futuro. ) Hunc stiraulura , qui acerri-
mus est, impuro et iniusto Prsesidi adhibet Paulus, ut ad
poenitentiam eum adigat, et ad iustitiaro, castitatem, fi-
dem, vitainqueChristianara traducat: aut saltem, utfrae-
nura eius cupidini iniiciat, ne tam gravia, ac solebat,
committeret, neve in graliam ludaeorum, contra iustitiam
se innocentem condemnaret, memor iudicem suum fore
Deum et Christum, qui iustitias iudicabit, Psal. 74. 3.
Discant Concionatores et Confessarii, hoc divini iudicii
stimulo pungere et frangere dura impiorum corda. Ita eo-
dem illa pungit et ferit Moses Deuter. cap. 1. 17. David
Psal. 74. V. 3. Salomon, Eccles. 5. 7. Ecclesiasticus c. 7.
40. Machabaei Iib.2.cap.7. etS.Paulus crebro, utl. Co-
rinth. cap. 3. v. 13. Uniuscuiusque opus manifeslum erit.
Dies enim Domini declarabit, quia in igne revelabilur. Et
Commenlaria in Acta Aposlolornm. Cap. XXIV. 2T7
l. T. 1. Qui auiem iudicat rne, Dominus est. Et ep. ^ fortunx dolium. Verum generosus animo Paulus Deo C-
^^^^ p^^ ^^^^^ p^j.^^j. ^^.j^^^ ^^^j.j^^^ 1^^^ ^^^j.^^_
tioaein abuminalus est, maluitqiie ia carcere manere et
▼ox Vir-
gin<jm
cau => 5 T. 10. Omnts nos mamfestari oporlet ante trit>u-
nalChrisli. utreferat unusquisque propna corpons prout
Q<-,si' sive bonnm. s,ve matum. Sctenles errjo timorem Do-
mmi 'suaJemus hommibus. Paulum secutus &.L5pr.anu3
lib 4 epist. 9. ad Florentium : Hxc. ait, pro antmi mci
vura conscienlia , el Domini et Dei mei fiUucia rescnpst.
Habes ta litleras meas, et ego tuas : in dte iudicn ante tri-
bunal Chrisli utneque rccitabuntur . Sic et nostcr Edinun-
du9 Campianus, Ai)[;lia; athlela ct Martyr, m libro Deeem
ralionura ralione 20. Veniet, inquit, bUsabetha. dies ilie,
ille dies qui Itbi tiquido commonstrabit.uln te dilexennt,
Societasksu, an lutheri progenies. Audivi ia Belgio cou-
cionalorem insigneiu , qui in singulis concionibus pallios
\ehemcns cicbat intentationc et cxaggeralione ludicii di-
Tini magno audienlium motu el Iruciu.
TBEJiErACTts Felix. ) Voi enim Pauli eum, nlpote
adultcruin et tyrannum, percellebat instar tomlrui. lalis
?""'"'" enim est vox virginum Apocal. 14. 2. Paulus aulem luit
■ Tirpo ut patet 1. Corinth. 7. 7. Hinc el talis fuit tox S. B
lacobi, et S. loannis intonanlis : In principio crat \er-
bum ■ uterquc eniin fuit virgo. Unde et a Christo cogno-
minati sunt lioanerges. id est, lilii touitrui, -Marci cap.3.
V 17. Vere S. Uierou. epist. Cl. ad Paminachium. Lbi ,
iDQuit electionis vas, tuba Evanjelii, rugitus leonis no-
slri tonitru Genlium. El S. August. serm. 31. de verbis
Aposloli : .iudivimus. ait, dc nube magna tonitrua: nubes
enim Dei verba ista sonuerunt, et tremere nos fecerunt. Si
impium Pr»sidcm perculil Paulus, duni corara eo slaret
Bubdilus, reus et vinctus ; quoinodo percellet eumdem,
quando cum Christo et Apostolis sedcbit super thronos
duodecim, iudicans Feliccin, adeoque omnes Iribus Israe-
lis et lotius orbis , iuxla illud Sapient. cap. 5. 1. Tunc
stabunt iusti in tnagna constantia advcrsus eos qui se an-
gustiaverunt , el qui abstulerunt labores eorum. Videntes
turbabuntur limore horribili , etc. Quocirca in Paulo ve-
ruin csl illud aenigma, et elogium antistrophum :
hnbellis ecce bellat, innocens nocel :
Inermis arma superat, immotus movet :
In pace pugnax, pacis in pugna tenax :
Clemcns in ira, horrendus in clementia :
Rigide sevcrus, et severus comiter :
lidicalus iudicat, et iudiccm percellit :
Vinctus vincit, vinciendo vincienlem :
Iteus fit iudcx, iudicemque facit reum :
Supplex imperat, imperans supplicat:
Terror timct, timor terrct.
0 miram virtulis vim ! o virum, o angelum,
0 novum novi Pharaonis Deum !
QcoD r»usc ATTiKET. ) Perpcram Dionysius legil, quid
nunc attinct. scilicet de istis loqui, ct ita detonarc?(jrx-
ce eniin est, tov ■t-ri iyv>, quod Pagnin. etTigur. Tcrtunt,
in prxsentia , obi scilicet ad libcram custodiara , inquit
Glossa; ita utliberlatem daret cundi pcr ciTitatcm,ait Ly-
ran. Sequitur cnim per antithcsin : Tcmpore autem op-
portuno accersam te,u\. luam causam plenius audiani, e-
lamincm ct iudicein.
vcr». 2C. Spebans olod pbcuria ei daketur a Pailo )Gra>ca
addunt.iTT-j; )jTn ajTov.id csl,«i ioifcrff/ euw.quasiPauIus
sc lytro rcdompturus cssot, ac pecunia cmpturus libera-
tionem ct libcrlalcin. Audicrat enim Fclix a Paulo, ipsuin
pecuniain atlulissc lerosolymam od facicndas cleemosy-
nas, v. 17. oc scicbot fidclcs ct discipulos pro eo redimcn-
do sua omnia impcnsuros. Vidc hic sordidam Fclicis ava-
ritiain.Rcctus Pra;scs facil illud Tacili Iib.l3. .\nnal. />7-
hil in peiiatibus suis venalc.aul ambitioni pcrvium.Vtxcla-
re S. Nazianz. in Sentcnliis: .ivarus, inquil. quidam dixit .
Forlunx gultam malo, quam tncntis ( sapientiic )dolium.
Huic sapiens reposuil : Alenlis gutlam pturis facio, quain
mitti ad Neroncm. Quid mirum ? Socrates apud Platonem
in Critooe docet, non decere ul Tinclus vinculis iniustis,
dato pretio sese eximat, decere potius ut poenam mortein-
que innoccnler ct fortitcr subeat. Nimis rigide Tertullia-
Dus lib. de Fuga cap. 12. boc Pauli exemplo concludere
conatur, illicitam esse oninem in persecutione fugam et
rcdemptionem. Sancte cnim faciunt Catholici , qui suos
sacerdotes ab haereticis tcI infidelibus captos pretio redt-
inunt, seque ac illi qui rcdimi se sinunt. Sanctius tamea
ct gencrosius faciunt, qui Pauluin imitanles rediini no-
lunt, tuin ut plura pro Christo patiantur, tum ne Catbo-
licos sumptu graveut, tum ne inndelibusCatholicos etpi-
loudi, et saccrdotcs capiendi dent ansam , eis omnem lu-
cri spem prajcludendo, quod nonaullos e Societate nostra
niihi familiarcs, in Hollandia captos faclitasse scio, ma-
gua sacerdotalis constantiae fama et gloria.
BiES."«io AUTEH expleto. ) Scilicct a captivilateet io-vers. ;7.
carccratione Pauli,quam huc usque eaarravit Lucas, in-
quit t£cum. Beda, Lyran. Glossa, Saucbez, Caietan. et
Dionysius hic, ac Onuphrius in Chronico : censent enim
Paulum per bicnnium a Felice Cacsareje in vinculis deten-
tum fuisse. Verum hoc diflicile esl creditu. Sic euim qua-
driennium integrum egissel Paulus in carcere, nimiruin
bienniuin Cxsarcse , ct biennium Romx. Quare alii pas-
sim censenl, Paulum auno 2. Neronis, quo et captus cst,
cx ludaeavinctum missum esse Romam ad Neronem. Quo-
circaBaronius, Lorinusct Scaliger bienniiim hoc inchoaut
o Ncronis imperio. Nam olimaCuraani temporibus, Felir
a Claudio Imp. in eam provinciara missus fuerat Praeses.
Veruin boc generalius vidctur, nec satis ad proposiiuni.
Quare magis pertinenlcr et apposile diceinus, biennium
hoc incboandum a praefectura Felicis in luda?a : nain ante
illudpraefueratTrachonitidi,BataneaetGaulanitidi:Clau-
dius euim sub finem imperii et vitae, Felicem proifecit lu-
(^daeae, ut dixi v. 10.
Porro Onuphrius in Chronico. censet Felicem a Clau-
dio missum esse Pra;sidem in ludxam anno Chrisli 32.
Paulum vero lerosolymae captum esse anno Chrisli oo.
qui fuit Cloudii 14. et ultimus, ac biennio captivum apiid
Felicem mausisse, ita ut anno Christi 58. a Feslo, qiii Fe-
lici successit, missus sit Homam. Quae sentenlia non est
incongrua.nec improbabilis. Ex qua colligas, Paulura in-
tegro quadricnnio fuisse in carcere : nam post hoc bien-
nium missus Romain , ibidem alterum bienniura egit io
carcere cap. 28. 30. Slirum sane vidclur, Deum pcrmi-
sisse Pauluin tanlo tempore claudi, et ab aposlolatu im-
pediri. Sed per passiones honoralur Deus luagis, quam
per actiones, praesertim quia Paulus in carecre iiiagis ct
ardentius, quam liber, praedicabat Christum tam litteris,
qiiom Tcrbis et cxhortationibus, ut patcbit in line c. 28.
Sed hic computus disscnlit a chronologia et coordinalio-
nc annorum Pauli, quam consignat Baron. et alii, ego-
j- que itt Chronolaxi seculus sura. Quare prius quod dixi
*■' Tcrius cst.
VOLESS ACTEM GRATIAM PBiSTARE. ) XjoiTOi xorri-
Otiixt, id eslgralam rem ficcic . vcl gratiam inire: ita
Vatobl. ne scilicct a ludxis, quos vexaverat, accusarelur
apud Ncronem. Sed impius gratiam hoininum quam qua?-
rcbat, non acquisivit : nam o lud.xis occusatus, vinctus
missus csl ad Neronem a Festo successore, ut dixi v. 25.
Porro hic in Paulo vcro est illa aurea Nazianzeni iu Sen-
tentiis gnome : Dies ad diem tc transmittit. kvissimeque
volvilur: constantis aulcm hominis sentcntia scmpilemum
dicm habet. Et illa ibidera : l't incus tnaxima ictus non
pertimcscH, sic mens sapieru omne detrimentum txtrudit.
CAPUT VICESIMUMQUINTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
ludcBis poscentibus Festus rogat Paulum, num causam dicere velit lerosolymis. lUe negat,etRomam ad Ccesarem
appellat. Festus priusquam ad Ccesarem Paulum miltal, rogat Agrippam regem ul cum audiat, et quid de eo fa-
ciendum sit suggerat.
i. M »ESTDS ergo cutn venisset in provinciam, posl triduum ascendit lerosolymam a Caesarea. 2. Adleruntque
H^ eum priiicipes sacerdotum, et primi ludaeorum, adversus Paulum : et rogabant eum, 3. Postulanles gra-
JL tiam adversus eum, ut iuberet perduci eum in lerusaiem, iosidias tendentes ut interGcerent eum in via.
4. Festus autem respondit, servari Pauium in Caesarea: se autem malurius profecturum. 5. Qui ergo in vo-
bis (ait) potentes sunt, descendentes simul, si quod est in viro crimen.accusent eum. 6. Demoratus aulem inter
eos dies non arapiius quam octo, aut decem, descendit Caesaream, et aitera die sedit pro tribunali, et iussit Pau-
Jum adduci. 7. Qui cum perductus esset, circumsteterunt eum, qui ab lerosolyma descenderaiit ludaei, multas et
graves causas obiicientes, quas non poterant probare, 8. Paulo rationem reddente : Quoniam neque in legera lu-
daeorum, neque in templum, neque in Csesarem quidquam peccavi 9. Festus autem volens gratiam praeslare lu-
daeis, respondensPaulo, dixit: Vislerosolymam ascendere, et ibi de liis iudicari apud me? 10. Dixit aulem Paulus :
Ad tribunal Caesaris sto, ibi me oportet iudicari: ludaeis non nocui, sicut lu melius nosti. 11. Si enim nocui, aut
dignum morte aiiquid feci, non recuso mori : si vero ni(]il est eorum qux hi accusant me , nemo potest me iliis
tionare. Caesarem appello. 12. Tunc Feslus cum concilio locutus, respondit: Caesarem appellasti? ad Caesarem
ibis. 13. Et cum dies aliquot transacti essent, Agrippa rexet Bernice descenderunt Ceesaream ad salutandum Fe-
stum. 14. Et cum dies plures ibi demorarentur, Festus regi indicavit de Paulo, dicens: Yir quidam est dereli-
clus a Felice vinctus, 15. De quo cum essem lerosoiymis, adierunt me principes sacerdotum, et seniores ludaeo-
rum poslulantes adversus ilium damnationem. 16. Ad quos respondi: Quia non est Romanis consueludo damna-
re aliquem liominem , prius quam is qui accusatur, praesentes liabeat accusatores , locumque defendendi accipiat
ad abluenda crimina. 17. Cum ergo buc coiivenissent sine ulla dilatione, sequenti die sedens pro tribunali , iussi
adduci virum. 18. De quo, cum stetissent accusatores, nullara causam deferebant, de quibus ego suspicabar ma-
lum. 19. Quaestiones vero quasdam de sua superstitione habebant adversus eum , et de quodam lesu defuncto,
quem afflrmabal Paulus vivere. 20. Haesilans autem ego de huiusmodi quaestione, dicebam si vellet ire lerosoly-
niam, et ibi iudicari de istis. 21. Paulo autem appellante utservaretur ad Augusti cognitionem, iussi servari eum,
donec mittam eum ad Caesarem. 22. Agrippa autem dixit ad Festum : Volebam el ipse hominem audire. Cras ,
jnquit, audies eum. 23. Allera autem die, cum venisset Agrippa, et Bernice, cum multa ambitione, et introissent
jn auditorium cum tribunis, et viris principalibus civitatis, iubente Festo, adductus est Puulus. 24. Et dicit Fe-
stus: Agrippa rex, et omnes qui simul adestis nobiscum viri, videtis hunc de quo omnis muitiludo ludaorum in-
terpellavit me lerosoiymis, petenles et acclamantes non oportere eum vivere amplius. 25. Ego vero comperi ni-
hil dignum morte eum admisisse. Ipso autem hoc appellante ad Augustum, iudicavi mittere. 26. De quo quid cer-
tum scribam domino, non habeo. Propter quod produxi eum ad vos, et maxime ad te, rex Agrippa, ut interroga-
tione facta habeam quid scribam. 27. Sioe ratione enim mihi videtur mittere vinclum, et causas eius non si-
gnificare.
FE3TU9 ERGO ciM VEifisSET IN PROViNCUM. ) Tigur. ^ PoTENTES SUNT.) Ad conficiendum iter, q. d. Quipos-ven».
Festus ergo suscepla provincia, puta cura et regiinine sunt proficisci, et tantum iter ( trium disetarum ) perage-
provinciae, nimirum ludaeae. Id fecit adeundo Caesaream: re. Aliter Hugo et Vatabl. q. d. Qui poasunt siae rerum
haec enim erat caput provinciae, si spectes RomaDos; sin suarum incommodo , quibus scilicet commodum est, ire
ludaeos.caput erat lerosol. unde mox eo ascendit Festus. Caesaream. Secundo, pofentes, id est validi oratores, sive
PosTULANTES GRATIAM. 1 Non iustitiam : hanc enim in accusatores lingua pollentes,et validisargumentis armati
tribunali,coram tribuno et Felice tentaranlfrustra, Paulo adPaulumaccusandumet convincendura.Hi enim vocaa-
causaj suae iustitiam et innoceoliam clare ipsis etiam ho- tur S-jvaToi, et hoc proprie ad rem praesentem facit.
stibus demonstrante. Rursum poslulant gratiam, ut sci- Si QDOD EST IN viro CBiMES.jPro crime/i, Graece est,
licet Paulus a Caesarea, quo a tribuno ob insidias ludaeo- aroTrov, id est absurdum, insolens, indecens, infame.
rum raissus erat, remitteretur lerosolymam , ut ei novas Gbaves causas.) kiziwj.xza, id est crimina el crimina-Ven 7.
insidias struerent. Solet enimaPraesidibus et principibus, tiones: ita Tigur. Pagnin. et alii.
dumprimoprincipatum capessunt, vel inaugurantur, peti Vis Iebosolymah ascendebe.) Non iubet, sed rogat. Vers.9.
gratia quaepiam. ludaei hic non aliam petunt,quam Pauli Impudens enim fuisset, si iussisset, et abduxisset illuc,
necera.Ubi vide, quantiPaulum aestiment, puta quantum ubi noa erat redargutus, inquit Chrysost. praesertira quia
ludaismi hostera,et Ghristianismi hyperaspistem,ut cura B Paulus erat civis Romanus, et stabat Caesareae ad tribu-
raultalonge maiora,et publicum bonum spectantia petere nal Caesaris Romani : nomen enim Romanum ia reo ve-
possint et debeant, iis omissis unum Pauli petaat caput. neratur prreses Romanus, ait Hugo.
Ita invidentes gloriae Pauli , nescientes longe magis eam Ad TBIBunal C^sabis STO.) q. d. Caesar suum tribu-Vers. 10.
celebrant. Vere Nazianzenus in Monastichis : nal, quod tu nunc eius vice occupas, o Feste, habet hic
Graium est invideri : at invidere ingens probrum. Caesareae, quasi in Metropoli provinciae, ibi ergo me iudi-
Festus auteu respondit, sebvaei Paulum in Q.M.- carioportet, non lerosolymae. Porro Cxsares nuncupati
SAREA. ) Kefutavit Feslus petitioiiera ludaeorum de Paulo sunt reges et Imperatores Romani , a lulio Caesare , qui
lerosolymam accersendo ; sive quia ex vultu, voce et ge- primus Imperium occupavit, et vocatus est Cxsar a fami-
stu yidit malevolenliam ludaeorum in Paulum : sive quia lia. Fuit enira Caesarum familia luliis ascita, qui ex lulo
audieratde insidiis illi a ludsis structis: sive quia tribu- Ascanio .Eneae filio descenderunt.iuxla ilIudVirg..En.6.
nal Prsesidis erat Caesareae, quo proinde ipse properabat. lulius a magno demissum nomen lulo.
Comfflentaria in Acta Apo«tolorum. Cap. XIV.
2:9
Ccsarii
eiymoD
et ongo.
Cxiar autem primitas dictus esl, vel a caesiis oculis, vel j^ posterioribus saeculis Pontificcs et Concilia CEcumenica
lullus
Cxisr
prodi-
tiium 03
Mtix.
a CsDsarie, seu capillis cum quibus natus sit, rel a caeso
matris utero, quos ideo caesones dici, et auspitatius na-
sci, quam eos qui in pcdes nascuntur asserit Piinius I. 7.
cap. 9. ideoque Seipionem Africanum Seniorem Cxsarem
cognominaluni esse. Spartianus vero et Scrvius aiunt, pri-
mumqui Cxsar vocalus sit, fuisse luiii Caesaris avum,
qui in .-^fiica elephantum inlerfecil: eiuplias euim Ijngua
Punica vocabatur Cxsar. Certe lulius Cacsar, a quo pro-
pagala est familia etnomenclatura Caesarum, non est na-
tus cjeso ulero materno, habuit enim ipse uiatrem Aure-
liam.quam amisit dum in Gallia bellum gererct. .\dde eius
quoque pater nuncupatus est Cxsar, qui praetura funclus
Pisis obiit.
Porro ipse hoc nomen propagavit in poslcros, ob rcrum
a se gestarum splendorem et gioriam, quam multi secuti
sunt, nemo assecutus. Ipse eniin omnem Galiiatn quae sal-
tu Pjrenajo, Alpibusque, ac Rhodano Uhenoque contine-
tur, DOTcm annis in provincia; formarn rcdegit. Ipsc Ger- „ rem, sicul Ap
mauos truns Rheoum habilantcs, primus ^omAnoram*^ cst ab insidiis
sanxeruot, ac reges principesque Christiani approbarunt
et concesserunt. Cum enim ipsi sinl oves et subdili Pon-
tificum, Don decet ut ipsi iudicent suos Pastorcs et Supe-
riores, etiam in civilibus.Verum tempore Pauli principes
erant Gentiles , non Christiani, qui nullo modo tulissent
Apostolos a sua iurisdlciione cximi. Quocirca eis sponte
se subiecerunt Apusi.oli, ue dareui mlidelibus scandalum,
neve principesconlra se et fideles concilarent. Vide Les-
sium lib. 2. de lust. cap. 33. de tributis et vectigal. du-
bio 4. et Bellarm. lib. 2. de Romano Pontif. cap. 29.
Denique Paulus, vira passus a ludscis licite imploravit
Duxilium Caesaris, com aliud Iribunal, et rcmedium se vi-
taroque suam tuendi non haberet, uti docet S. Augustio.
ep. 50. Paulum imitatus est S. Athanasius, qui, oppres*
sus ab Arrianis, imploravit auxilium, Constanlii Imperat.
Arriani. In Apologia enim ad Constantium sic ait : 5i a-
pud alios accusalus essern, ad luam maiestafcm, provoca-
rem, sicul Apostolus dixit : Cxsarem appello, et cessatum
contra eum.
Primus
RnmaD.
Mooar-
ctij, cur
dei iogi
ii(nu<
ponte fabricato invadens, subiugavit. Ipse Brilannos aa
tea ignotos devicit. Ipse in Ilalia Piccnum.Cmbriam, He
truriam occupavit. Ipse validissimas Pompeii copias quas
8ub tribus legalis, M. Pelreio, L. Afranio.el M.Varrone
in Hispania erant, invasit. In Macedonia superavit Pom-
peium, io .Egypto Ptolemaeum , in Ponto Pharnaccm , ia
Africa Scipionem et lubam , in Hispania Pompcii filios,
idqiie citissimc, instAr fulminis omnia pervadens et slcr-
nens, ut merito hoc sibi elogium usurparil : Vcni, vidi ,
vici. Ipse quioquies triumphavit ; primum de Gallia, po-
stea de Aloxandria; tertio, de Ponto; qiiarto, de Africa;
quinto dc Hispania. Denique ipse Pompeium , Senatum,
Romam , totumque Impcrium primus subegit et oecupa-
vit. Porro ipse fuit liberalissimus, maxime post hos trium-
phos: ita Sveton. in eius vita. Quocirca lulius Caesar his-
ceelogiis a nupero Poeta eelebratur:
Lux Cxsarum et paler,
liomanus Alexander, terrx Mars
Victo orbc, urbem victricem orbis vicit.
Jngratam patriam patriis armis puniit :
Eam vicil invilus, qua vixit invita.
Sane vidctur ipse fuisse natura;. ingcnii , prudentix,
fortitiidinis et felicitatis prodigium, adeuque DcusRuma-
, nam aristocratiam per cum in monarchiam convertit, ut
viara sternerct Chrislo supremo Monarchaj paulo post na-
Ecituro, et tolum orhem iam a lulio qtiasi in mnnarcliiam
redactum, per S. Petrutn Romanum Ponlificem, et Con-
stantinura Romanum Imp. sibi subiugaturo.
Vere cnim dixit Tacilus lib. t. l'Hutn rcipub. corpits u-
nius animo regcndum est. EtThucydides I. 6. Inordinata
res est plurium principatus. El Homerus Iliad. 2. et ci
eo Arisl. lib. 12. Metaphys. IVon mullos rcgnarc bonum,
rex unicus eslo. Vcrius S. Leo scrm. 1. iu nativ. S. Pe-
tri el Pauli: Cum duodccim Apostoli, inquil, imbucndum
Evangelio mundum, distributis sibi lcrrarum parlibus. su-
tcepissent. bcatissimus 1'ctrus princcps Apostolici ordinis
ad arcem Romani destinatur Impcrii, ut lux veritalis, q
in omntum gentium revelnbatur salulem , efficacius se ab
ipso capilc ]>rr totum mundi corpits cffunderet : nimirum
sicul iiicm ibidcm ait : ut tol populos cilo pervios /laberel
prxdicntio gcncralis . quos unius tcnerct regimcn civilatis.
Iit «B OPORTET ICDICABI. ) Caute dicit CiCsarcac so
debcre iudicari, iiiin aulcin Cacsarcm essesuum iudiccm,
quie proprius Pauli iudfX ct supcriorcrat S. Pclrus; scd
quiacum iion agiiosccbnnt ludsi cl Romani Gcntilcs.hinc
coram Romanis prirsidibiis nccusatus a lud.Tis Paulus,
coram eis caiisam dicerc dcbuit. Romani eniin lud.Tom
•t Iiidaeos sibi siibcgcrant, cisqiie dominobantur. Addc,
in civilibiis .\poslolos ct Ecclesinslicos primis illis Ecclc-
siae tcmporihus, dchiii.<se parere .Mngistralui civili, ul in-
sinuat Paulus Rom.in. 13. ct ibidcm cxprcssc doccut S.
Chrysost. Tlicod. Tlicophyl.ct S. Tliomas. Nccdum cniin
■ ntruducta crat cxcmpliu cl immunitas ccclesiastica, quam
IUD.CIS R05 SOCUI, SICUT TD ■ELICS 50STI. ) Melius,
quam ut pleuioris cognitionis causa oporteat te ire lero-
solymam, ibique meam causam invesligare, meque iudi-
care.Testatus est tibi Ljsias, Felix,aliique meara innocen-
tiam. Tii eamdcm ex accusalione ludaeorum turbulenta,
qua nihil probare potucrunt, incaque prudeuti et verade-
Jensione cognovisli : sat crgo eam nosti.
NO!^ «ECUSO MOtl.) Nota sincerum elintrepidum Pauli vers. it.
animum et vocem : adeo ius et tribunal non declinat, ut
si quid conlra id pcccarit, poena? et morti ullro se oflerat.
Nemo potest mb illis dohabb. ) Tacite perstringit
Pracsidem , quod nimis ia gratiam ludiorum pendulus,
velit Paulum iudicare lerosolyma;. Hoc eniin erat eum
tradere ludajis : tum quia ipsi l'aulo in via parabaut in-
sidias, ut palet v. 3. tum quia lerosolyma; conspirantcs
ia eum communi studio, tot tanlaque contra eum machi-
nati fuisscnl, ut manus eorum non poluisset cffugcre.
Q C^SAREM APPELLO. ) S\Tas, protectionciii Cxsaris in- p^^^^,^
voco. Appellavit Caesarem Paulus, Primo, quia non vit;ec»$arciB
suae, sed Ecclesiae consulcbat, ait S. .\ugust. epist. 30. 'pp»"»'
Scciindo, quia eum ut seditiosum, et Ccesaris iura tur-^"'"^"
banlcm accusarant Iud»i. L'ude S. Chrjsost. notat miramsu.
Pauli generosilatcin , qiia apud illum queiii accusabatur
laesisse, iudicari velit. Tertio, quia oraculum a Deo acce-
perat, cap. 23. v. 11 se Romae evangelizaturum : huius
crgo occasionem commodam captat appellaodo Caesarem,
scieus id Deum vellc.ideoque appellatioDis huius succes-
sum Deo curae et cordi fore. Quarlo, qiiia experientia con-
linua didicerat Paulus se in ludaea nusquam et nuuquani
tutum fore, nec Iuda;orum insidias et manus evasurum :
ergo Romamet Caesarcin appcllat. Quinto. ut hac appel-
latione Cwsarcm, puta Ncroiicin dcmercretur, sibique et
Clirislianis concillarct: autccrtc, si ab co damuaretur
gloriose ut Martyr Roiiik in orbis theatro occumheret.
.Nnin, ut vcre ait Dionys. Halicarn. lib. 2. .Tul iila libera,
Tuiriis, T\cut mors gloriosa cUgcnda. Polissima causn fu^t, ad vi-
is,qux " tandos ludajorum laqueos. Prudenter euim S. Gregorius
Naziani. iii Sentcnliis: Supiens, iuquil, vitiU omnia grO'
via ac periculosa, .rque ac nauckrus lempcflates. Idem ad
Bosporium epist. VJ. vcl iuxla alios 15. Dcmcns cst. qui
bis ad eumdcm lapidcm impingit. El Thucydides lib. 1.
Insidias anticiparc polius, quam insidiantibus contra insi'
diari oporlct. Et Dcmoslhcncs Philipp. 1. Hcrum occasiO'
iies farditalcm nostram ct ignaviam non cxpcctant. Et Se-
ncca : Sapicns nunquam polentium irasprovocat, imo de-
clinal. non alitcr quam in navigando procellam. Porro Ne-
roncm Poeta iiuper hiscc coloribus pinxit:
Hic inter privatos oplimHs. inter principcs pcssimus fuit.
Ilii/nn dignus. nisi regnassct.
Mollcs illius mores in duns, induruere in moUitie,
Patrix dominus, non princcps fuit.
Domum auguslam fccit, angustam urbem,
Patriam inccndit, ui extingueret.
280
Huic defuit exlincto rogus:
Dcdignatur terra tegere, quiterram dedignatur tangere.
vers 1» T^vac Festcs cum concilio { cum suis consultoribus :
"ita Syrus ) LOCUTUS.)q. d. Festus, audita accusalione lu-
daeorum et defensione Pauli, iussit eos secedere, ac sccrc-
to suos cousiiiarios cousuluit, quid in hac causa faclo es-
set opus, et an adiniltenda esset Pauli appellalio ad Cae-
sareiD, an vero reiicienda. Si euim Paulus fuisset seditio-
num concilator, uli accusabant ludaei, debebat illico ple-
cli, nec mitti ad Caesarero, uti sanxerunt lura cirilia.Cou-
siliarii ergo declararunt eum non esse talcm, ac proinde
appellalionem admitlendam esse, tum ul 1'aulo appellan-
ti, tum ut ludceisqui Pauluin in ludaea vivuni videre non
poterant, aliqua ralione satisfieret; tum ut Caesari liic
appellaiionis lionos aPraJside tribueretur, eoque ipse pro-
fileretur Cajsari se esse subiectum, euraque suum esse Su-
periorera et iudicem.
ClSAREM APPELLISTI, AD C^SAEEM IBIS.) q. d. Quan-
doqiiidem nieum tribunal et iudicium videris recusare, ab
Commentaria io Acla Apostolorum. Cap. XXV.
^ que consilii acprudentis. Atque harum rerum propinquum
exemplum ille ipse erat, utpote qui omnia pro stercoribus
duxisset, ut Chrislum lucraretur.
Agrippa REX. ) Hic Agrippa non fuit senior ille , qui y^„ ^j,
ab angelo percussus inlenit cap. 12. sed eius filius, fra-
ter Drusilla; et Beruices. Agrippa euim senior habuit duos
filios, Drusum el Agrippam iuniorcm ; ac tres filias, Dru-
sillam, Bernicem el Alariamnem : ita losephus lib. 18. An-
tiqu. c. 7. Agrippa iunior ad distinctionem senioris, ab
Hebraeis vocatur Agrippina. Hic raoriente patre puer erat
Romi£, et a Claudio liiip. creatus est rex Chalcidis. De-
inde letrarchia Philippi,puta Trachonitis, ei adiecta est;
ludfea vero mausit sub praesidibus Uomanis. Quod ergo
Agrippa inulavit ludxorum pontificem, eorumque sacris
se immiscuit, ut scribit losephus, id non tam iure quam
connivcntia praesidum Koin. fecit, qui id ipsi tamquani
religione ludaeo, et ludxae regis nepoii ullro permiserunt,
pra;sertim quia ditio Agrippfe censcbatur ad ludaeam et
luda.>os pertinere. Porio Agrippa uterqiie vocatus est, "
eoque ad Ccesarem appellas, ito ad Ca;sarem, ac coram Bs'aliain M. Agrippae qui fuit gener Augusti Caesaris: ab
eo causam tuam age. V'identur enim haic verba Praesidis
nianare ex animo nonnihil iuPaulum concitalo, etsubof-
fenso, quod Paulus praesidis iudicium suspectum, et nirais
in luda.'os propensuiu hac appellatione arguere videretur.
Onsi- Nota hic altum mirumque Dei consilium et providen-
imai Deitiam, quo Paulum per vincula, criminationes, iniurias,
'" ""■ vexationes non tantum Iiidaeorum, sedet iudicum direxit
Pauium Romam, ut cum S. Petro fuudaret Ecclesiara Roraanam,
nomam. eamque iiivito Nerone matricem caeterarum constitueret.
Praeclare S. ^aziaoz. oiat. 18. de S. Cypr. Dicina, inquit,
sainenlia magnarum rerum fundajncntu mullo ante iace-
re , ac contraria per contraria procurare novit , ut maio-
rem sui admirationem tnorlatibus excilet. Exeinpla dat lo-
seph, .Mosen et Hebraeos. Hsccille.. (Deus) inquit, qui lo-
sephum fratrum scelere et iniuria vencdem, in .'Eggptum
duxit , et in fcemina expLoravit, el in frumenti largitione
nobilitavit, ct per insom?iia erudivit, ut in extera regione
Augusio enim Hcrodes Ascalonila , qui fuit Agrippae a-
vus, regaum ludaea^ acceperat. Unde Agrippa senior fi-
liam vocavit Drusillam, in gratiam Liviae uxoris Augusti,
qua; Drusilla est cogooininata, ut dixi c.24.24. Dlium vero
Drusum , in gratiam Drusi filii Liviae , el fiatris Tiberii
Caesaris. Agnppa enim non Uebr3euiu,sed Ruroanum est
noraen, ita dicturo ab aegro partu , vel ab aegritudine et
pedibus. Audi Gellium lib. 6. c. 10. Quorum in nascendo
non caput, sed pedes prirai extiterant, qui partus diOicil-
liiiius «gerriiuusque habetur, Agrippae appellati , ab ae-
gritudiue et pedibus. Confixos auleiii pueros in utero Var-
ro dicit, capiie infimo nixos, sursuin pedibus elatis: noa
ut hominis uatura est, sed ut arboris (unde el hoiuo vo-
catur arbor inversa. ) Nam pedes cruraque arboris ap^iel-
lat raiDOS; caput, stipein atque caudicem. Quando igtlur
conlra uaturain forte conversi pedes, brachiis pleruraque
diductis, relineri solent, aegrius tunc mulieres enituntur.
fidem et auctorilatem obtineret, atque a Pharaone honore /• Et Pliuius lib. 7. cap. 8. In pedes, inquit, procedere na-
Paulus
cosono-
poliu.
afficeretur, paterque maximarum iltarum copiarum fieret,
propter quas Mgyptus cruciatur, mare scinditur , panis
tnslar pluvise funditur, solis cursus inhibetur , promissa
terra per sortem distribuitur. Ita Paulus hic per adversa
extoUitur et glorificatur, adeo ut per eius viacula ipsius
fides, virtus et gloria in aula Neronis, oinnique praetorio
celebrala sit, uti ipse asserit Philip. 1. 13.
Moralit. ideni Nazianz. ibidem docet, quod Paulus et
Saacti sint cosmopolitae civesque niundi, quia patriain
nou habent ludaeam, nec lerusalem terrestrem, sed caj-
lestera, pro qua omnia acerba raortemque subeunt alacri-
ter. S. Cyprianus, inquit, hortabatur omnes fideles in per-
secutione Decii ad conslaniiam et martyrium. Uanc enim
negoliationem omnium prxstantissimam esse, qua exigui
sanguinis pretio cseleste regnum emitur, ac brevia et fra-
gilia bona cum sempiterna gloria commutantur. Unam e-
nim magnis A excelsis viris patriam esse, nempe lerusa-
lem illani qux mente percipitur, non eas quas hic angustis
scentem, contra naturam est: quo argumento eos appella-
vere Agrippas, ul xgre purtos. Unde et M. Agrippa mul-^g|.|ppjj
tas corpoiis animique Kgritudines habuit. iSam fuit arf-eiymoa.
versa pedum valetudine, misera iuvenla, exercito xvo in^
ter arma mortesque, ad noxia successu, infelici terrx stir-
pe omni, sed per utrasque Agrippinas maxime: harum e-
uiiu una genuit Caiuin Caligulain Caesarera, altera Nero-
nein, tolidem faces generis humani. Prxlerea brevitate x-
vi, LI. raplus anno , in tormentis adulteriorum coniugis,
socerique prx gravi servitio, luisse augurium pneposteri
tiatatis existimatur: ita Pliuius, et Sveton. in Augusto
cap. 63. C4. 65. Pari modo iniser, infelix et infaustus fuit
ulerque Herodes Agrippa : sub iuniore enim gestura est
bellum ludaicuin, ac eversa ludaea et lerosolyma a Tito-
Addit Plinius: Neronem quoque toto principatu suo ho-
stem humani generis , pedibus genitum parens eius scribit
Agrippina. Rilu naturx capite hominem gigni mosesl, pe-
dibus effcrri.
finibus circumscriptas esse, atque ab aliis aliisque homi- *J Nola hic idem Herodum ingenium et ofiicium in iudi-
nibus subinde incoli videmus : ununi ilem generis splendo-
rem in eo consistere. ut divinam imaginem conservemus,
atque exemplar noslrum imitemur. Unum porro principa-
tum in hoc positum esse, ut adversus improbum illum pal-
mam obtineamus , ac ne iniis certaminibus qux pielatis
causa suscipiunlur, animos nostros frangi et cxpugnari
iinamus, vbi vttium cum virtute confligit , et fluxus ac
fragilis mundus cum firmo et stabilt ; el acerbus ac trucu-
lentus cerlaminis prxses cum fortibus athletis; et Belial
adversus Ckristum aciem instruit : ob easque causas et gla-
dios contemnere , et frigidum ignem, ac feras quamlibet
immanes ct truculentas , mites existimare, et famem pro
summis deliciis ducerc ; amicorum autem et propinquorum
tacrymas, et luctus ac gemitus, ut diaboli illecebram, vix-
que ad Deum ferentis impedimenta , prxterire suadebat.
Hxc enim virilium et sirenuarum animarum esse gravis-
candis Gdelibus et Chrislianis, conlinua geueratione pro-
pagatum. Prinius enira Herodes Ascalonita fuit iudex et
carnifex parvulorum innocentum, futurus et Chrisli, si
eum nancisci potuissel. Huius filius Herodes Autipas ir-
risor fuit Christi, et carnifex S. loannis Baptistae. Nepos
vero Herodes Agrippa senior, fuit iudex et incarcerator
S. Petri, homicida vero S. lacobi. Abnepos, puta Agrip-
pa iunior, hic quasi iudcx fuit S. Pauli.
Et Bernice.) Hoc nomiue inultae fuere illuslres foemi-
nae. Prima, Bernice fuit uxor Ptolema;i Lagi priroi post
Alexandruin Magnum regis yEgypli,mater Ptolema;i Phi-
ladelphi, rara iiiulier forma, et viro dileclissima. Secun-
da Bernice fuit filia Philadelphi, quae deinde fratri suo
Ptoleinaeo Evergeti uupsit, cuius crines in ca;lum relati
piitantur persuasione Couonis Malhemalici, de quibus e-
legiam habet Catullus. Tertia fuit Bernice celeberrima
Commentaria ia Acta Apostolorum. Gap. XXV.
28 1
Berniee apud Graecos, a qnibas vocata est Pherenice, id est, fe- j^ gtuli et prudentes, in lite se reos faciunt, el hac ratione
"' s*pe litem oblinent, quam aliasperderent: faciliusenim
est gerere bellum defensiTum, quam offeusiTum; sicut
facilius est urbem propugnare, quam expugnare. Accu-
salori enim incumbit probatio criminis, reo eufBcit eius-
dem negatio. Unde si accusator deficiat in probatione,
reus hoc ipso absolvitur. Vita enira innocenti gemel ere-
pta, nunquam restitui potest: vita vero nocenti condona-
ta, quovis tempore repeti el auferri potest, uti ait Theo-
doricus rex apud Cassiodorum lib. 7. epist. 1.
Daii!<abb aliqueu BOMiNBa. ] E<; ttiruXtia/, ad fucem
et interilum, ut addunt Graeca et Syrus. Uode Biblia Ro-
niana recte to donare corrigunt, pro eoque legunt damna-
re. Donare enim aliquem ad necem, ut habent Grxca, i-
dem esl quod damnare. Porro Lucas ait xapiC«<rS«i, id est
donare, quia ludaei petcbant gratiam a Festo conlra Pau-
lum, ut scilicet is sibi donaretur quasi donum ad mortem,
ut ait Paulus v. 3. boc est damnaretur: quo satis agno-
scebant inrirmitatcm et iniquitatem suae causae, scilicet
«oror, etrens victoriam, ulpote filia, mater et soror Olympionica-
"°'^"'"rum, id est, eorum qui in ludis Olympicis victoriam et
Pi.*"'' palmam tulerant, teste Plinio lib. 7. c. 40. Quarta Ber-
nice fuit filia Herodis Ascalonitae, quara Augustus Caesar
in houore habuit. Quinla fuit S. Veronica (hasc enim in
Cbronico L. Dcxtri , et ab aliis vocatur Bemice, Bereni-
ce, vel Beronice ) quse Christo eunti ad crucem sudarium
deditad sudorem cxtergendum,cuiChristusvultum suum
impressit, quod Romae in basilica S. Petri magna vene-
ratione asservatur, et quotannis in coena Domini ostendi-
tur. Sexla fuit haec Bernice Uerodis Agrippae senioris fi-
lia, et iunioris soror, ita dicta a proamita, puta a Berni-
ce , Herodis Ascalonits filia. Porro Agrippae iuniori hic
eam iungit Lucas, ut significet eam non lantum ipsius
fuisse sororem, sed ct concubinam. Fuit eniin ipsa,aeque
ac soror eius Drusilla, inconlinens ct suspecta de incestu
cum fratrc : unde ita se invicem diligebant, ut semper so-
ciati incederent, ut patebit v. 23. Hinc ct Chrysost. eara
Tocat uxorem Agrippx : qiiare Bernice ut hanc suspicio- 0 se cupere damnari Paulum per graliam et favorera, quem
nem dilueret, nupsit Polemoni Ciliciae,vcl, ut volunt alii
Lyciae regi, quem tamen inox ex inlempcranlia rcliquit,
unde inceslam eam vocat luvenal. satyra 6. Barbarus in
cestx dcdil hunc ( adamaotcm ) Ayrippa sorori. Tacitus
autem lib. i. et 2. Uistor. docet eam placuissc Vespasia-
no , et nihil propius fuisse quam ut nuberet Tilu. Audi
loscphum lib. 20. Antiq.c.5. Porro Bcrnice post Herodis
obttum, qui idem maritus eius el patruus fucrat, aliquan-
to tempore in viduitate aclo. cum ipargerelur rumor cum
fratre eam congredi, suasit Polemoni regi CUicix, utprius
circumrisus se ducerel , rata sic se coarguturam menda-
cium. !\'ec recusavit Polemon, inductus maxime mulieris
diviliis. Id tamen coniugium diuturnum non fuil, propter
iniempcrantiam, ut fertur, discedenle ab eo Bernice; qui
tnox desertus ab uxore, el ipse ludaicx religionis desertor
faclus csl.Adda losephus de Mariamne, altera sorore Bcr-
nices, eiusdem cum ea genii : Eodemque tcmpore etiam
reum morlis agere non poterant per iustitiam.
NULLAM CAUSAH ( nullum delictum, nullum crimen jven. 18.
DBFEBEBAMT.) Ita Syrus : hoc enim significat «tria. Unde
Nostcr causam hanc explicans subdh: Nullam causam de-
ferebant de quibus ego suspicabar malum. Quare clare
vcrtit Pagninus , Nutlum crimen intendebant super hisce
rebus, de quibus ego suspicabar, suspicabar, inquam, eo
quod viderem ludaeos tam ardenter eum accusare et de-
poscere ad morlem.
Db sua 8DPBBSTtTlo:tB.) Ita Festus, quia Gentilie, vo-ver: |o.
cat ludaeorum religionem.El vero illa isin perChrisli legem
et rcligioncm abolita , incipiebal revcra esse superstilio.
HiBSlTAMS AITBH BGO DE HCIDSMODI QVASTIORB DI- y ,q
CBBAH, si TGLLET IB8 Ibbosolyuah.) Mentitur Festus,
ut suum factum celaret: nani noo ob haesitalionem , sed
in gratiam ludaeorum volebat cuin ducere lerosolymam.
Et cuin paulo ante vocarit eain superslitionem, quomodo
itariamne dedignata Arclielaum, migravil in thaltimum (^ de ea haesilabat? Unde Chrysost. Sihxsitans, inquit, et
Demetrii. primi inter .Alexandrinos ludxos et .Uabarchx
ex quo filium Agrippinum suscepit. Ecce cum quam impu-
ris et incestis Paulo fuit ccrtamcn, et tamen eos, licet iu-
dices suos, vehementia vcritatis et orationis suae perculit
ct obstupcfecit, ut patebit cap. seq. v. 24. ct27.
Porro Bcrnice, si Graeruin ctyinon spectes, idera est
quod 3apo,- vixr,;, id est, gravitas vel pondus victorix, sive
gravis et ponderosa vicloria: l'herenice vero idcin est
qiiod ferens victoriam. Macedones cnini y in 3 saepe com-
miilant, ct pro Pherenicc dicunt Bcrenice. Siu Hubraeuin
elymon spcctcs,Ce/7iicc idcm est ({uod purilas.innocentix:
^3 bar eniin est purus, ypZ naki est innocens:i(a Pagn.
in Inlcrpret. nom. Hebr- Haec ctyma et signilicala opti-
me coDTeiiiunt S. Vcronicae : in caeteris vcro, ac prasser-
tim nostra hac, significant non quales fucriut, scd qua-
lcs c8se debucrint.
Ad SALiiTANDLH Fbstum. ) Quasi novum Prajsidem,
r.'licMn ci advcntuin in proviiiciain gratulaluri.
POSTILANTBS ADVERSIS ILLIM DAHMATIOKBM.) •^ixr.v,
id (•M,sentenliu>n,quu d»mnarclur ad morlcm ; ita Volab.
<Ti tG. ^os BST RoMASiS cossuETiDO etc. ) Eadcm consue-
tiido fuit apiid alios populos. Est enim iuris natiirae et
gcntiuni, ut rous amisntus noii damiiclur, nisi prius aii-
diatur, duturqiic ri locus npologijc. Lnde illiid : .ludi al-
tfram parlem . Iln Alcxandcr, tc-itc IMutarclio in Apoph-
th('g.scdcn<i pru tribiinnli iiidcx altcramclaiidrbat niireiii,
ut integram servarct reo. UcfTt Ammianus lib. 18. Del-
pliidiiim, cum Numciiuin accusarcl furti^ncc id proborc
possct, eo aiidaclcr ncgnntc, cxclainassc: Ecquis floren-
tissime C.rsar nocens poterit c.wr usquam, si ufijassr suf-
feccrit? Cu\ lulinniis: Ecquis innoccns cssc polcrit, si ac-
cusasse sufficiet ? Qnovifca iiira slalucnint ut rciis, nisi
dc scclere coiivincntur,abs(ilvatur. Saliiis cst enim nocen-
fem obsolvcrc, quom innoccntcm coiidcinnarc, (T. depen.
lib. Absenlcm. C. de accusat. Qua de cousa litigantcs a-
VoL. X.
anxius cs , cur in lerusalem trahis? sic dixit adumbrans
suum peccatum.
Ad Augusti COGNITIOHBM.) Nerohic,uti alibi cuilibet ver?. Ji.
imperator, vocalur Augustus , ab Octavio Augusto, 10' *" „"'0
lulio Caesari successit, sicut a lulio vocatur Caesar. Octa- fC grjgo.
vius enim infans vocatus est Thurinus. Postea, inquit
Svelonius in eius vila cap. 7. C. Cxsaris, et dcinde .\u-
gusti cognomen assumpsit : allerum teslamento maioris a-
vunculi, alterum Munatii Planci sententia, cum quibus-
dam censcntibus Romulum appcliari oporterc , quasi et 1-
psumconditoremurbisprxvaluisset,ut .Augmtus potius vo-
caretur, non tanlum novo, sed etiam ampliorc cognomine;
quod loca quoque religiosa, et in quibus augurato quid
consecratur , augusta dicantur , ab auctu, vel ab aviuni
gestu gustuve, sicut etiam Ennius docel scribens: .iuguslo
auqurio poslquam inclyta condita Roma est. Intcr inulla
enim praesagia imperii et felicitatis Octavii Augusti, quas
fv reccnset Svcton. in eius vita cap. 91. ct sequ. aquila ei
•'prandenli panem rapuit, ct illico rcddidit. Rursuin: A-
guila, tcntorio eius supersedens, duos cervos hinc et inde
infestantes afjlixit, et ad terram dedit, notanle omni exer-
cilu futuram quandoque inter collegas discordiam. qualis
secuta est. ac exitum prxsagienle , oit Svcton. c. 9G. Ni-
mirum nqiiila notabal Aiigusliini. qui duos ccrvos. id est,
Lepidumel Anlonium in Iriumvirotu collcgas dcbcllnvit,
itaqiie se fccit Monnrchani.
Hinc Augiistiis, Gracce aiCaCH, idera cst quod veneran-
diis, et numinis vcliit iiiaioslate quadam colcndus Est
cnim rc.\ vcl Impcralor, viva Dci in tcrris imago. ct qua-
si Dciis quidnm tcrrcnus. Unde illud Iriluni; Principes
fato dari. Iln Virgil. 6 .Encid. canit. Augustus Cxsar
dirum genus . ct Servius in I. 4. Gcorg. Aiigustum, inquit,
idem cst quod oiigurio consccralum.abiisivc nobilc cl roa-
icstnlis plcnum.EtSlaliusIib.l.Silvor 9 otOvid l.Fastor.
Sancta vocant augusta Patres, augusta vocantur
36
282 Commecitaria in Acta Aposlolorum. Cap. XXVI.
Templa, sacerdotum rite dicata manu. A ^""^ c*c'Teral, et sane quosTis alios excivisset. Uiide o-Triavou
El Cicero lib. 3. de Nalura deorum , de diis ait: Quos ptabat S.August. tria videre.nimiriim, Paulum in calhe-S- A"8-
auguste omnes sancteque veneramur. Abusl sunt Genliles dra fulrainantem,Romam innorelriumphantem.Christuia
hisce elogiis el titulis, cum suos reges et Imperatores vel in carue conversantem, uti dixi prooemio in S. Paulura.
raetu, vel adulalione pro diis habuerunt, et divinis hono- l!» auditohilm.) Io priEtorii aulara, ubi audiebantur et
ribus ut saciificiis coluerunt. Unde Virgilius de Octavio agebautur causie et lites coram Praeside pro Iribunali se-
Aueusto ecloea d. dente. lu iliud e carcere inducitur Paulus vinctus, sed
Namque eril ille mihi semper Deus, ilUus aram Pia;side, rege, lotoque consessu celsior, uti audiemus
Sxpe lener nostris ab ovilibus imbuct agnus. ex eius oratione cap. sequ. Nimirum voluit Deus , inquit
Sanius Chiistiani reges el Imper. Augustos nuncupant Chrysostomus, clientis sui in tali Iheatro innoceiUiam pa-
et venerantur, quasi divinitus datos, et religiosa quadain tefacere, totque tamque locupletibus iestimoniis leslatarn
veneralione, humaiia tamen.non diTina,ob merila in rem- facere. L'ode mox subdit Prases v. 25.
publ. observandos. ^*'^ ^^''^ covperi nibil diouu hortb euh ADMi-vers. £3.
vers 24. VoLEBAM ET IP9E HOMIWBM AUDIBB.) Ex curiositate, SISSB.) Comperi tum ei litterisLjsite, tum es testimonio
quae ingens videndi et audiendi Paulum , in Agrippa de- Felicis ante me Praesldis, tum ex accusatione ludaeorum
siderium exacuerat. Pion enim. inquit Chrysost. tiwj con- et apologla Pauli.
cupivisset, quxsisset audire, neque uxorem (sic vocat Ber- Ipso autem hoc ( id est, ipsomet Paulo , ut patet ex
nicem sororem et conoubinara Agrippae ) sociam fecisset Gra;co auT&u t?s toutovi ) appellante ad Acglstlm, iu-
audilionis, nisi magna de illo sensisset. " dicati mittebb. ) q. d. Non ex meo sensu ( utpote qui
Vers ij. CuM MULTA AMBiTiONB.) «PavTaaia;, id est, apparentia, eum innoceutein perspexi, ideoque liberum dlmltteodum
^ ostenlatione, pompa, comitatu, fastu: faslus hlc situs erat censeo ), sed ex ipsiusmet Pauli appellatlone statui eum
in multafamuiorumetnobilium turba.splendore vcstium, mitlere ad Neronem, prseserlim ne ludaei me apud eum
dlademate, coiona, sceptio, alilsque regalis dignitatis in- criminentur, quod reum dimiserira, et appellationem co-
signibus, incessu pompalico.elc. Sic Suidasiya.TaG-ia^ai, gnitionemque Caesarls impedierlm.
inquit, triTo yaivnv Uf/ov, scllicet, pro apparare, pio ap- De Qio QuiD certum scbibam Domino.) Neroni Cse- Vers.SS.
paratu et ostentatione, Artabanus Xerxi dissuadens beU sari: CiEsaris eniin titulus erat Dominus, quera tamea
lum contra Graecos: Ul procera, inquit, el elata animalia Augustus Cajsar recusavit, ait Tertull. Apolog. cap. 34.
fulminat Deus, nec sinit ostentare se (Greece ouJ' ty. yx-^-a.- et Dio llb. oo. quia occulto Dei instinctu . relpsa quasi
rsa^at) ac velul de se spectaculum prwbere : pccrva vero ne prajsagiebat instare ortum Christi , qui futurus erat Rex
scalpit quidem aut vellical ; ita Herodot. in Polymnia. regum et Dorainus dominantlum, culus ipse typus tau-
Quocirca sapienler Isocrates, Paraenesi ad Nicoclem , do- tum eratet umbra. Sic Turcae suum Imperatorem vocantimpera-
cet principum maiestatem et custodiam non consistere ia magnum Domiuura ; Tartari, Persje, aliique eumdem vo- «or cum
stipatorum armis, sed in virtule amicorum, benevolentia cant Sultan , id est Dominum. Porro Imperalores Chri-^f"^'^* '°
civium,et prudentia prlncipis;et ut additPIiniusPanegyr. stiani plnguntur cum globo in raanu, cui infixa est crux, piDgiitir,
Traiani in innocentla : Hanc enim telut arcem inaccessam quomodo primo pictus fuit lustinianus Imper. tesle Pro-cur?
etinexpugnabilemunimentum.munimentononegere: fru- r copio, et ex eo Suida sm\)0 lustinianus. Verum noster
stra se terrore succingere. qui sepius charitale non fuerit: Grelserus Ilb. 2. de Cruce cap. 34. ex Gregora et Glyca,
armis enim arma irriiari. Hic Impletur illud de Paulo o- docet ante lustinianura eodem modo piclos fuisse Con-
raculum: Vt portel nomen meum corarn genlibus et regibus, stantinum, Theodosium, et Eudoxiam uxorem Valentinla-
Actor. 9. Vide, inquit Chrysost. quale auditorium congre- ni III. Imper. quo sigulGcatur Imperatorem noo tam or-
gatur Paulo, cum viris principalibus civitatis. Princeps e- bis esse Dominum (exiguam enim orbis partem sibi subie-
nim etrex stipotoribus suis omnibus congregatis occurrunt, ctara habel) quam fidem crucemque Christi toto orbe pro-
€t cum ipsis Tribuni et primi civitalis affuerunt ; Pauli e- pagare et propugnare dubere.
nim nomen et fama oinnes ad eum videndum et audien-
CAPUT VICESIMUMSEXTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus e vinculis coram Agrippa et Feslo ila ardenter peroral de sua conversione ad Chrislum, pradicalione et
persecutionibus ludceorum, ut Festus exclamel eum insanire; Agrippa: In modico suades me fieri Lhristia-
num. Cui Paulus optare se ait , ul ipse omnesque audUores sibi similes fiant , exceptis vinculis. Agrippa pro-
nuntial Paulum innocenlem, sed quia appellaral ad Casarem, ad eum esse miltendum.
Myslice, Agrippa rex ludoeus represenlat mundum, Bernice eius concubina, carnem, Feslus, quia idololalra, dia-
bolum. Cum his congredilur Paulus, et quisque fidelis, prceserlim Proedicalor. Hi Paulum exagitant , tenlanl
el iudicanl. Agrippa, id est, mundus, eum eiusque conciones irridet. Bernice, id esl, caro curiosa, eius aspe-
ctu el audilu se pascit. Festus, id esl, dmmon, lental eum, insanire dictilans. Paulus hos omnes despicit et re-
fulat, ab eisque laudem innocenlice el virtutis extorquel.
1. ^ GRIPPA vero ad Pauium ait: Permittitur tibi loqui pro temetipso. Tunc Paulus extenta manu ccepit ra-
^k tionem reddere. 2. De oranibus quibus accusor a ludaeis, rex Agrippa, aestimo me beatum apud te cum
XS.sim defensurus me hodie, 3. Maxime te sciente omnia, et quae apud ludaeos sunt consuetudiaes et qus-
sliones: propler quod obsecro patieoler me audias. 4. Et quidem vitam meara a iuvenlute, quee ab initio fuit
in gente mea in lerosolymis, noverunt omnes ludsei: 5. Prascientes me ab initio (si velint lestimonium perhi-
bere)quoniam secuiidum certissimam sectam noslrae religionis vixi pharisaeus. 6. Et nunc in spe quee ad patres
nostros reproraissionis facta est a Deo, sto iudicio subiectus : 7. In quam duodecim tribus nostrae, nocle ac die de-
servientes, sperantdevenire. De qua spe accusor a iudaeis, res. 8. Quid incredibile iudicatur apud vos, si Deus
mortuos suscitat? 9. Et ego quidem existimaveram, me udversus nomen lesu Nazareni debere multa contraria a-
gere. 10. Quod et feci lerosolymis, et multos sanctorum ego iu carceribus inclusi, a principibus sacerdolum po-
Commentaria in Acla Apostolorum. Cap. XXVI. 283
testale accepla; et cum occidercntur, deluli sentenliam 11. Et per omnes sjnagogas frequenter puniens eos ,
coropeiiebam blasphemare : et amplius insaniens in eos, persequebar usque in exleras civitates. 12. In quibus dum
irem Damascum cum poteslalc et perraiisu principum sacerdotum, 13. Dic media in via, vidi, rex. de calo su-
pra spiendorem solis circumfulsisse me lumen, et eos qui roecum simul erant. 14. Omnesque nos cum dccidisse-
nius in lerram, audivi vocem loquenlem mihi hebraica lingua : Saule, Saule, quid me pcrsequeris? durum est ti-
bi conlra stimuliim calcitrare. 15. Ego aulem dixi: Ouis es Domine? Dominus aulem dixit: Ego sum lesus ,
qiiem tu persequeris. 16. Sed exurge, et sla super ped>js luos : aJ hoc enim apparui tibi, ut constiluam te miiii-
strum, et testem eorum quse vidisli et eorum quibus npparebo tibi, 17. Eripiens le de populo, el gentibus in quas
nunc ego mitlo te, 18. Aperire oculos eorum , ut convertantur a tenebris ad lucem , et de potestate Salanae ad
Deum, lU accipiant remissionem peccatorum , et sortem inter sanctos, per fidem quae esl in me. 19. Lnde, rer
Agrippa, non fui incredulus cdelesti visioni: 20. Sed his qui sunt Damasci primum, el lerosolymis, et in omnem
regionem ludaese, el gentibus annunliabam, ut poDnilentiam agerent, et converterentur ad Deum, digna poeniten-
tia! opera facicnles. 21. Hac cx causa me ludoji, cum cssem in templo, comprehcnsura lentabanl inlerficere. 22.
Auxilio aulem adiulus Dt-i, usque in hodiernum diem sto, tcsliDcans minori atque maiori, nihil extra dicens quam
ea quai prophetffi loculi sunt futura essc, et Aloses, 23. Si passibilis Christus, si primus ex resurrectione mortuo-
rum , lumen annuntiaturus esl populo et gentibus. 24. HiEC loquenle eo , el rationem reddente, Festus raagna
voce dixit: Insanis Paule : mull% te liltcree ad insaniam convertunt. 25. Et Paulus: non insanio (inquit; optime
Feste , sed veritatis et sobrietatis verba loquor. 26. Scit enim de his rex, ad quem et conslanler loquor : latera
cnira eum nihil horum arbilror. Neque enim in angulo quidquam horum gestum est. 27. Credis rex Agrippa pro-
phelis? Scio quia credis. 28. Agrippa autem ad Paulum: In modico suades me christianura fieri. 29. Et Paulus:
Opto apud Deum, et in modico et in magno, non tantum te, scd etiam omnes qui audiunt, hodie fieri tales qua-
lis et ego sum , exccptis vinculis his. 30. Et exurrexit rex, et praeses, et Bernice, el qui assidebant eis. 31. Et
cum secessissent, loquebantur ad invicem, dicentes: Quia nihil mortc, aut vinculis dignum quid fecit homo iste.
32. Agrippa aulem Fcsto dixil: Dimitli poterat homo hic, si non appellasset lisesarem.
Tiv»c PAILUS BXTERTA MANt.) NoD vcrsus Afjrippam, ^ Christum tcI ocuIo et aure, vel fama oculisqne et auribus
qiiasi hoc sif^no gratias egerit Agrippee de data sibi allorum viderat et audicral Pauliis; sed niiiiius zelator
ab eo loqiiendi faciiliale, iil vult Caiet. sed Priino, iiiore Mosis et le(»is aure.s mentemqiie illi occlusprat, dunec il-
oratorum exleiila manii silenlium indiccns, utex Apuleio Ins vi leseravit Chrislus, prosternendo eum in terram.et
Jib. 2. de Asino aureo, Persio et aiiis diii c. i'2. Seciin- dici'ndo: Saule, Satile. quid me persequeris? Actor. 9.
do, io signum libertatis et coniidentiae, quod iiinocenti» Pr.£Scientbs he ab initio. } Il.ooyivuTxovTi,-, id est, -
suae coDscius, non dubitaret de victoria in hac sua causa proecognoscenles me. qui scilicet uoveruat rae, et mea fa- "^'
et lite. Tertio, in signum aiictoritatis, qiiod qiiasi Apo- cta ante Christianismuni.
stoliis, dortor et legalusChristi concionatunis essel: uq- Qconiah secundum ceRTlSSlMAll SECTAU.) AtptSt-x-
de exteula manu loquitur, qiiasi poteBlalem liabens. rr.\i,i(iesl,(/ili(/en(issimaM.exactissii)iam.religiosissimain,
.liSTiMO i|B BBATUM. j Quia , ut ait S. Hier. ep. 101. inter ludsuos; tulis cnim erat secta Pharisa.-orum. Aliter
Paulus legerat illud lesu Sirach, Eccli. 20. 22. Bealus Mariaoa: Erant, inquit, septnm sectae Pharisaeorum, te-
qui loquitur in aures audienlis , et noverat tantum orato- ste Thaimiid in tract. Sula. Paulus ex hisce septera am-
ris verba proficcre, quanlum itidicisprovidenlia cognovis- plexus eral oplimam et perfectissimam. Et .-Vrias: Pnii-
set. Vnde et ego me bealum in hoc dumlaxal negolio iudi- lus, inqiiit, a (jamnlicle edoclus erat in doino Uiilel , qu<e
co. quod apud erudilas aures (tuas , o Pamniachi) impe- seleclior habebatur, quam doiiius Saraai, uti patet ex li-
rilx lingux responsurus sum. Ex adverso, ubi audilu.^ non bro Misnaioih.
est, non effurulus sermonem. ait Eccles. cap. 32. 6. Quo- 1m spe qim ad patrbs kostros repromissio^iis fa- vers 6.
circa Xenocrates quenidnm Malhemalicac ignarum, a sua B CTa EST. j q. d. \'ocor iii iuUicium ob fidein et -ipeni sa-
Bchola ad matliesin nblegans.ail: Apud mc vcKus non nia- lutis nsseqiiendo; per Christum snlvatorein, palribus no-
ceratur ; scilicel lana rudis non slatim tradilur vcsliario, stris repromissum : ac prolnde adeo non reccdo a lege,
sed fulloni: ItaLaert. Iib.4.c. 2. Porro Pauliis hic omnein fide ct spo maioruin, ul ilii prorsus insistam, ac propier
Berroonem converlit ad Agrippam, non ad Festum, pri- cam tot tantaquc assidiie patiar. .'Kpologia Pauli cst clVi-
mo, quia coram Fcsto iam caiisam suam egerat; secun- cax : probnt enini su non esse seditiosum, ncc aposlatam
do, quia Fcstiis ad .\grlppam Paull causam reieccral, ca- a lege el lido patruin, quod prwdicet lidein et spem ia
que de caiiso Paulum hic in conspectiim ciiis prodiixcral; Chrisluin quain omnes pntres liabuerunt, per eani(|ue sal-
tcrlio, qiiia Agrippa avidus erat audlendi Pauliim; quar- vati suut. Secundo.et aptius, per metonyniiam spem ac-
lo,quia Agrippaerat liideeuB: unde meliuscapiebnl lilein cipu pro re spcrala, puta pro iuslitia et salute per Chri-
hanc Pauli cum ludfcis de liidalsmo, quam Festiis (icii- stum parta: lia?c enliii patnbus promissa ernt, et ob lianc
tilm ; quinlo, quia sperabat Paulus se A-i^rippam ad Cliri- prsEdicataiii a luda-is acciisnbnlur Paulus. Uiidi- et subdil:
«tum convcrsiirum, demoDstraudo ei e Moseet Prophelis In quam DiODBCiM tribls kostb* nocte ac DiBVcriT.
lesiim esse Mcs.siam; erat cnim Agrippa bonic iiidolis, (Gr;eca addunt, ev t»i7tj'.ir, in assiduiliiie. vcl conlentionej
srdata; nientis, intrlligens et priidens. Cuile et ludseis SESERvientbs, puta iatria Dtium colentes , adurantes et
belliim ronlrn Itomanos omni ratioae dissundere conotus invocanles ; hoc eiiiin csl '/i-:c..j',j-t; ivrus, precibus a.<.<i-
«st, dictitans illiid fore Iiida>is ruina» el eicidio uli cxilus duis vaoanles, spebakt DBVB.^ibb ) ludaji enini sperabant
demonstrnvil: ita lo«ephus lib. 2. Bclli cop 16. P iustlliam et salulem per .Messiam, sivc Christum: veruin
Maxime tb sciefite ohnia. ) Mnxime ciim sciam le uegnbnnt eum inin \enis8e, csscque illum qiiem prxdica-
BCirc oinnia . scilicet qum ad rem prasentem et litlf^iiim bnt Paulus;sed udliur e.\specl«ri,es8eqiieveiitiiruni.Hinc
mcum ciim ludaeis perlinenl. Cnptnt Pniilus bencvolcn- palel Kpem sunil pro rectealiite sperala. necenini ludxi
tlam Agripptc, non tamen ailulondu, uti rociunt rabul.i<, spernbaiit ibMenire in spcni, utpole qiiniii lain liabebant,
scd vcre eiim laiidando, qiiia lucrari eum volebal : quod ct ex qun .sperabant, sed In ipsaiii rem speraiam, pula ad
et cxpartecooseculusest,aitChrys. hoin. 33. in 1. ndCor gnluleiii , resurrcciiooem ot bcatitudiucm Klernam : io
ViTAM. ) Bu.,Tiv, id cst, vit,v uctut et mores , puta con- lianc eniin sperabnnt devenire.
versationem mram, ut vcrtit Syrus. QiiD ihcrboibili iidicatub apid tos , Si DBCsvors.S.
\n Ibrosoi.ymis ) Fugo ibl doccntcra el conciooaotero MORTIOS slscitaT?! Proba>il Apostolus rcsurrectioocm
284
Commentaria in Acta Apostolorum. Cap. XXVI.
Christi, et nostram cx teslimonio Patrum, qui omnes il- ^
lam crediderunt ct sperarunl; nunc eamdem probat ex
oiimipotcnlia Dei,q. d. Deus est Deus, id est omnipoteus,
ac consequenler Dominus vilae et mortis: ergo credibile
est, imo certum , eum posse niortuos suscitare. Si enim
potuit homines cum non essent, ex nihilo creare, cur non
possit eosdem iam crealos, et per morlcm dissolutos red-
inte^rare et resuscilare?
Et EGO QUIDBM EXISTIMATBRAM. ) EcTa^a euLTJTu, id est,
miki ipsi persuaseratn , prorsvsque decreveram. Ostendit
se non ex levitate a iudaismo transisse ad Christianismum,
sed illuslratione et vi divina iinmutatum et adactum.
MuLTOS Sanctordm.) MultosChristianorura.
Et cuh occidbrbntub, dbtuli sententiam.) Latara
a iudicibus, puta a principibus saccrdolum: hanc enim
ego detuli ad officiales, quorum erat eam exequi, et Chri-
slianos a iudicibus dainnalos occidere. Hinc videtur, plu-
res tunc fuisse occisos. Idem patet ex Aclor. 9. 1. Sau-
lus aittem adhuc spirans minarum el csedis. Quod enim
Vincit decore ac lumine,
Venisse terris nuntiat,
Cum carne terrestri Deum.
Et S. Ignatius ep. ad Ephesios, de stella hac ait: Slella
e/fulsil, exuperans omnes quolquot ante fuerant : lux enim
illius inenarrabilis erat , et stuporem incussil omnibus a-
spicienlibus eam rei novitas : omnia autem reliqua aslra
cum sole el luna, chorus fuere stellx illius ; ipsa vero cla-
ritate exuperabat omnes. Haec laula lux Paulo, et Magis
discussit inndelitalis eterrorum tenebras, ut per eam cer-
nerent Christum, qni est via, veritas et vita, ac vcrus sol
mundi. Ijnde probabile est quod nonnulli censent, lumen
hoc fuisse orbiculare inslar solis, ut quasi globus lucidus
ambiret Paulum. Hocenim innuit to circumfulssisse, sci-
licet circumcirca in modum circuli fulsisse. Praeclare S.
Aug. serm. 28. de Sanctis: Dum porlat, inquit, Saulus
fanereum conlra milites Christi gladium , fulmineum de
cxlo accepit teslimonium- Dum grassatur,perculitur: duin
Christi Sanctos persequilur , violento radio cxlestis lumi'
aliqui id adunum S. Stephanuraarclant pcrsynecdochen, u nis cxcatur. Cajtera de Pauli conversione dixi v. 9
quadru-
plex.
violentum videtur, praeserlim quia Paulus in nece Slepha-
ni non detulit scQlentiam, utpote qux tunc nulla fuit. Oc-
cisus est eaim Stephanus, non persentenliam iudicis, sed
per furorem populi. Addit Caietan. Paulum sententiam
mortis a ludscis iudicibus latam in Christianos, detulisse
ad Praesidem Romanum, ut is eam confirmaret, sine cu-
ius approbatione robur non habuissct, atque ab eo sub-
scriplam retulisse, ut executioni mandaretur.
Nota. Pro sentenliam, Graece est -^T.fOi, quod mulfa si-
gnificat, nimirum Primo, computum et rationem, q. d.
Detuli coraputum et rationem damuatorum occidendorum,
V. g. tot esse occidcndos gladio, tot strangulatione, tot
suspcndio, etc. ^tcniiAo, suffragium. Unde Syrus vertit,
suffragabar iis qui damnabant eos , probando , laudando,
et exequendo eorum sententiam. Tertio, calculum, q. d.
Cum iudicarentnr et occiderentur,egointeriudices meum
quoque dedi caIculum,eoqueillosdamnavi.Quarto,Nosler
optime veTlii, deluli sententiam,sc\l\cet a iudicibusadexe-
Dbcidisseuus in tbbbam.) Sed ila ut comiles Pauli^'«rS'>4-
ilico e terra surgerent,starentque attoniti, Paulus vcro in
terra prostralus iaceret, utdisi cap. 9.
Hebraica lingua. ) [Jnde videtur Paulus hic non He-
braice, sed Graece, uti lucutus erat Lysiae cap. 21. 37. vel
certe Latine esse locutua. Agebat enim causam coram Fe-
sto Praeside Romano, et Latine norat Agrippa, utpote Ro-
mae a puero versatus.
Ad hoc BNiM appabui tibi.) Ergo Paulus tunc realilerVers. 16.
vidit Christum sibi praesentem et aslantem,idque ad hoc,
ut ab eo edoctus et missu3,ocuIalus posseteiusesse testis.
Et eobum quibus apparebo tibi. ) Quibus, idest,
quorum causa,ait Sanchez; Pagn. in quibus. Hinc liquet,
Christum saepius apparuisse Paulo, multaque ei revelasse.
NoN Fui IKCBEDULUS. ) Ajrct^Yi;, insuasibilis , incredu--vets. 19.
lus, inobediens, sed statira mihi persuaderi permisi fidem
in Christuro, statim credidi, statim illi obedivi.
Cjblesti visioni.) Graece oTTTaina, quae ait CEcum. est
cutores : Paulum enim non fuisse iudicem, sed iudicum Q pura rei inspectio, quae horainem escedit, et quam qui est
administrum, palet Actor. 9. 1. ubi dicitur; Saulus a?<-
tem adhuc spirans minarum et cxdis in discipulos Domi-
•ni, accessit ad principem sacerdotum , et petiit ab eo epi-
stolas in Damascum ad Synagogas , ut si quos invenisset
huius vix viros ac mulieres, vinclos perduceret in lerusa-
lem, iudicandos a principibus sacerdotum et populi.
. Cohpellebah blasphemarb. ) Cogebam eos negare le-
sum, ut dicerent lesum non esse Messiam, sive Christum,
sed iuste a Pontificibus damaatum et crucifixum : hoc e-
nim est blasphemum, utpote Christo Deoque iniuriura.
Nota hic humilitatem Pauli, qua sua scelera publice con-
fitetur et exaggerat.
In quibus. ) Civitatibus vel operibus iusaniae, ait Hugo.
Unde Pagnin. vertit, quarum rerum studio.
CuM potbstatb et pebmissu) Alii vertunt, cum po-
festate et commissione: eTznpon-n enira significat non tau'
tura permissionem. sei et curationem, procurationem, com
in carne, videre nullo modo potest, nisi caelitus aperian-
tur ei oculi.
NiHiL extba ( id est, ut vertit Pagnin. nihil aliud) Di- vers. 22.
CENS QUAH EA QVJE Pr0PHBT.£ LOCUTI SUNT PUTUBA
BSSE. ) Est hoc tertium arguraentum apologiae Pauli. Pri-
mum enim fuit ex testimonio patrum v. 6. Secundum, ex
visione Christi, oculos et mentem illurainantis v. 13. Ter-
tium,esthoc loco ex oraculis Prophetarum,qui praedixe-
runt futura de Christo , quae Paulus iam facta praedica-
bat. Nota. Prophetae praedixerunt Christum venturura, ac
novara legem, Ecclesiam et Sacramenta sanciturum : quae
autem et qualia illa futura essent, nou explicarunt, sed
id Christo decernendum, et Paulo ae Apostolis explican-
dura reliquerunt.QuareevanescitsophismaKemnitii dum
sic arguraentatur: Paulus ait se non aliam poenitentiain
praedicare, quam quae a Prophetis suo aevo praedicata fue-
rat. Illa autera non erat Sacramentura: Ergo nec ea quae a
missionem. Unde EjriTpoTro; est curator, tutor, procurator, U Paulo in lege nova praedicata est,estSacramentura. Maior
vicarius, praefectus, cui quid committitur. Noster soler-
ter verlit, permissu, ut significet missionem hanc et com-
missionem Pauli ad persequendura Christianos, fuisse non
tara a principibus et iudicibus sponte demandatam, quara
ab ipso Paulo sollicitatam, procuratam, et pene ab invi-
tis, vel certe noa mittentibus, sed permittentibus extor-
tam : quo significalur ingens zelus et ardor Pauli pro lu-
daisrao coulra Christum et Christianos. Utroque ergo sen-
su crescit oratio Pauli.
SUPBA SPLBNDOREM SOLIS CIBCUMFULSISSE mb lumen.)
Erat ergo hoc lumen ingens et eximium. utpote referens
maieslatem Christi, ab eiusque corpore glorioso, quod so-
lis splendorera longe superat,emanans. Sic de stella Ma-
gis missa a Christo qui est lux mundi , ut eos ad se evo-
caret, canit Prudentius in hymno Epiphan.
Quem stella qux solis rotam
enim in rigore est falsa : nam Paulus loquitur in genere,
Don in specie, de poenitentia : Poenitentia enim a Prophe-
tis praedicata, fuit virlus pcenitentiae: a Paulo vero prae-
dicata, fuit virtus et Sacraraentura poenitentiae ; quod Pro-
phetae non praedicarunt, sed praedixerunt in genere, dum
per Christum afferendam remissionem peccatorum , roo-
dumque ea condonandi sanciendum vaticinati sunt; quis
autem ille modus in particulari futurus esset,nimirura per
Sacramentum poenitentia a Christo instituendura non e-
diserunt, sed Christo edicendum resignarunt.
Si passibilis Christus.)To 5inon estconditionale.sedyg„ 33
assertivum, per Hebraisraura significans quod, q. d. Pro-
phetae praedixerunt quod Christus futurus esset passibilJs,
moreretur, et priraus a morte resurgeret, ac deinde per
eum caeteri Christiani : ita Lyran. Hugo, Dionys. Sanchez
et alii. Quid mirum, ait S. Gregor. homil. 26. in Evang.
Commentaria in Acta Apostolorum. Cap. XXYI .
285
Bi osfa , nervos , carnetn , capillosque reducat ex pulvere, J^ fiam Cliristianus ; raodico negotio persuaderes mihi Chri-
gui lignum. fructu». folia iri magna mole arboris exparvo
vuolidie semine restaurat?
LuMEN (verltaiis, vcrteque religionis, fidei etsalulis)
ANNUNTIATLBLS BST POPULO(Iudaico) ET GESTIBUS.) HlDC
Siiiioon (>hristuin vocnt lurnen ad rcvelalionem Gentium,
ct qloriam plebis hrael. Luca: 2. 32.
Vers.2i. iwsANiS, Paulb.) Dijit hoc Feslus,tum ob aUitudinem
mysteriorum , puta passionis Chrisli tilii Dei, et resurre-
ntionis, quae ipse, utpole homo Gentilis, non capiebat, et
deliriacensebot : tum ob visionemChristi,ellucis tam ful-
gida; v. 13. in qua eum deiirare pntabat: tum ob ardo-
rem, vim, ct impctuin dicendi in Paulo, qui tantus erat,
p.inius ut videretur esse cinota mentis. Verum dicebat Festus in
lo.anus gensu, non suo, sed mystico: ebrius enim erat Paulus et
»uiore. jj,5a„|,g^ non mero, scd vero; nou furore , sed amore: a-
mor cnim Dei facicbat eum stultum et insanum mundo.
Audi S. Beniard. tract. de Natura divini amori» cap. 3.
JtHruwne , ait , cral , si insanire pronunliabatur, qui in i
stianismum. Parum abest. quin me feceris Christianum, ki.o ui-
aitCyrillus lerosol. catechesi 17. Caiet. Sanchez et aUi.P'"""'
quin et Chrysost. hom. 16. ad pop. Sancti entm . inquit,
in periculis non considerant quomodo iis liberentur , sed
quomodo persequenles lucrentur. Unde Gagneius et Sal-
meron censenlAgripjiam occullc fuisse Cbrislianum ; ve-
rum huic scnsui non concordat responsio Pauli : Opto a-
pud Deum. ct in modico, et in magno, etc. Unde Chrys.
censet Paulum oon satis asseculum esse raeutem Agrip-
px; quod pariim videtur credlbile.
Secundo, CEcum. q. d. .Modlco tcmpore, labore et ser-
mone, quo mecum locutus es, suades rae fieri Christia-
num. Et Vatahl. et Lyran. q. d. Ei parte et modice sua-
des me fieri ChrisliaDum; sed perfecte uod suades, nec
persuadcs, ut £v o>iy«, sit idem quod cTi ^'tty.j, scilicet ycio-
vou xai /oyov, id est, pcr modicum tempus et sermoncm. Cui
Paiilus coDgrue opponit: El in modico, et in magno, q. d.
j.,., „, , _.. , , , r -4 fy Opto te non tantuiii cum modico, sed et cum magoo lem
pxo morlis pericnlo ipsos iudices, a quibus pro Christo iu- B pore, labore ct sermone meo, fieri Christiauom
dicabatur , ad Christum convertere nitcbatur? non hanc Tertio.et genuine, to sv o>t-/w,id est, «/» modia
insaniam multx litterx in eo faciebant, sicul dicebat llex
veritatem inlcUigens, sed dissimulans ; sed Spiritus sancti
ebrietas in qua et in parvo. et in magno, similes eos sibi fa-
cere gesticbat. qui eum iudicabant. Vlde dlcta .Act. 2. 13.
Nola. Paulushic m multisrefertChristum. Christus vo-
ratus est potator vini, et daBmoniuin habens: ita Paulus
Tocatur hic maniacus et insanus. Christus publice docuit,
idque Poulifici in passione rcspondit Matth. 20. oo. ila
Paulus ait v. 20. I^tere eum nihil horum arbitror; neque
cnim in angulo quidquam horum gestum est.
MULT* TE LITTBRiB AD IMSANIA» COXrERTCHT. ) StU-
diosi enim ct litterati nlmis litteris addlctl facile in me-
Lidcraii lancholiam, phrenesin et maniam incidunt. Quin ct Ari-
«liohci. •""■ asscrit nullum magnum ingenium sine mistura de-
mcntiaj fuissc. Vide eum in Problem. sect. 30. ubi docet
Platonem, Socralcm , Empedoclem, Poetas et herocs la-
bo
ico. opponi-
lur pro 7rapo>iyov, ac respondet Hebra;o r>'C5 chimat.ii
est modice, parum, aliquantutum suades. Cui Paulus cou-
grue opponit: K( in modico, et in magno.q. d. Non tan-
tuin modice.sed et multum, toto corde et afTectii oplo sua-
dcoque te ficri mei similem, puta Christiaaum : nec tan-
tum te, sed et ornnes qui me audiunt.
Nota hic zelum Paull, quo Agrippam regem ludxorum, zeiui
iudicem siium apud quem a Iiidxls accusabatur, qiiod lu- Pauii.
daeos a ludaismo ad Christianismum traduccret, ad eura-
dem traducere et convertcre satagit: sed incestuosus rex,
Tcniens cum tanta poinpa ct faslu, parum aptus crat e-
Tangelio, ciusque contincntia?, inodcstia» et humilitati;
undc illico surgens, Pauli sormoncin incidit ct abrupit.
FlBBI TALES, QUALIS BT E60 SUlf . ) Puta ChristlanOS, Vcr». 19.
imo .\postoIos et praecones Christi, qualis ego sum. PriE-
clare S. August. Iracl. 8. in epist. S. loannis: Audi. in-
rasse inelancholia, nonnullos etiam mauia. Porro di- pquit, apostoLum dicentem de visceribus charilalis: Vctlem
men. Feslus. iiiquit, dijcit hxc lurbatus ac indignatus, ' omnes homines i
quod se despici crederet [eo quod Paulus vultum et vocera
ronverteret ad Agrippam, non ad Festum ), quod regem
qui tanlopcrc cupierat iltum audire, ab illo, adeo prxfra-
ctis oculis conspici cerneret; quod non tam purgare calu-
mniam viderctur, quam gloriari de sua doctrina vel vita.
.Moral. nota. Mundus sui contemptorcs, virosquc zelo-
Eos et divinosccnset insanire, vocatquc insanos. Sic Pro-
pheta uncturus lehu in rcgcm, audiit: Quid venil iste
insanus ad tc? 4. Ileg. 9. Sic dc Christo dicitur: Et dum
audissent sui, cxicrunt tcncrc eum, diccntes, quia in fu-
roremvcrsus est , Marci 3. 21. Sic hodic viri religiosi et
rontcmplativi a miindanis habcntur ludibrio, ct vocanlur
fatui Tsed in die iudicii suum errorcm agnosccnt, seroquc
dicent: A'o.« insensali vitam illorum xstimabamus insa-
niam, elc. Eccc quomodo compulali sunt intcr filios Dci,
et inler Sanctos sors illorum cst. Sapiens. 5. 4.
Sbd tcbitatis bt sobribtatis tbbba loquor.) Pri-
esse sicut meipsum. Quomodo volebat o-
tmies esse ? Mquales. Ideo erat omnibus superior, quia cha-
ritale optabat omnes xquales.
ExcBPTis viNCULis HlS.) Hinc liquet, Paulum vinculis
constrictum ct onustum perorassc: niminim vincuia pro
Christo ci animos non minuebant, scd augebant; unde ia
iis exullare et gloriari solet. Vide ha>c vincula Pauli roi-
re celebrantem S. Chrysost. homil. 9. in cp. ad Ephesios
tom. 4. Sed hanc sapientiam non capicbat .\grippa rex
pompaticu$,idcoque Paulus vincula ab illo cximit.aitque :
Exceptis vinculis his. Capiebatenm S. Ignatius, fuudalor
Societatis nostrae, qui pro Christi praedicatione incarcera-
tus multis ei condolcntibus, rcspoudit: ricscilis quam fe-
lix et gloriosum sil vinciri pro Christo ; non .^unt tot com-
prdcs in urbe. quin ego plures ferre pro Chrislo desidercm.
Quocirca continua cxperientin edoctus,dicebal etdocebat,
conipendiosam viam ad pcrfectioncm esse desiderium mul-
ta patlcndi pro Christo: itaRlbad. in clusVita lib.l.c.15.
Sobrieus mo, q. d. Non sum ebrius et insanus, sed sobrius, sanai D Vide 9. Chrvsost. hic hom. o2. ubi intcr alla eilollit
"»>"! wr.n,.i.a «I ,-..w,.\\n,.a C„K,.:»i... ;_ !.:_ :,.._ : T\ . \ ■ .^: ". • j 1 .. : i_ _..;i :_.!..-
iiiplex. "'cntls cl verldicus. Sobrictas enim hic opponitur insa-
ni» ct furori ; hic enim facit hominem loqui clamosc ct
turbulentc instnr cbrii. Secundo, q. d. Vera loquor, id-
quc moderatc et sobric, non nimis ea exaggcrando, ct su-
pra Tcrilatem extollcndo , q. d. In vcrltate pra;dicanda
modum non cxcedo. Slc Paulus ait; Sivc mente exccdi-
mus. Deo : sivc sohrii sumus. vobis, 2. Cor. 5. 13. Tertio,
q. d. Ealsitas abesl a diclis, pctutantia a factis, qux duo
sunt insanix projyria, alt Glossn.
Teri.!7. Credis, rex Agrippa. Pkopiibtis. ) q. d. Si credis
Prophelis, uli crcdis, quln liidaius cs, ergo credcctChri-
6lo, iisqiie qiiao cgo de ('.hristo prajdico, qiiln cadem de co
pra;dlxcrunt Propheta». Kst in hac apostrophe acer stimu-
lus qiio piingit Agrippnm, iit eredat In Christiim.
ver».28. |j| mqdico Suadbs hb Ciiristianuh fibri. 1 Primo,
" "'" '■ q. d. Modicum abest quiu suadeas ct pcrsuadcas raihi ut
Paull animos et ignes, qiiod bxc vincula quibus vinctus
erat ut malcfnctor , nihili fecerit , idcoque in iisdem toto
atTcclu inciibuerit ad convcrlendum Agrlppam, omnesquc
astantcs. Tali.^, inqiiit, est anima cxlcsti amorc sublimis
nam cum ii qui fadis amoribus capiuntur, nihil putant vel
gloriosum ,vcl prctiosum, quam quod ipsorum concupiscen-
tiis scrvit; id enim solum gloriosum ac honc.^tum ptitant .
et amasia fit cis omnia: multo tnagis qui lali amore fla-
grant nihili faciiinl pretiosa. Si autcm non considcramus
qu.v dicuntur. haud mirum est; impcrili cnim sumus hu-
ius philosophi.T . Qui cnim igne Chrisli caplus fucrit,tal!S
fil .qiialis esset homo solus super tcrram habilans ; adeo nihit
cur.x ci est gloria cl ignominia: scd qucmadmodum si solus
habitarct.nihil curaret; ita et talis quoqiie non curaret. Ten-
talioncs aulcm sic contcmnit, ac flagclla et carccres, quasi
in alienocorpore pateretur : vel quemadmodum siadamai^
osG Commcnlaria in Acta Apostolorum. Cap. XXVII.
tinum possideret corpus. Ea aulem qux suavia sunt in hac fi^ C«sarhm.) Imo dirailli polerat, eliamsi appellasset, quia
vita, ila ridet, el non sentil, sicui nos vel ipsi mortui, cor- appellarat coaclus, et appcliatione sua non nisi dimissio-
poramortua.Tantumaulemabest,ne aba/fecfionequadam. nem quaerebat: quare si eam praeslitisset Praeses , ultro
capianlur. quanlum aurum quod igne probatur, a macula appellalione sua cessisset Paulus. Hoc ergo preetexit rex,
abscedit.Et sicut muscx in medium flammx incidunt, sed quia ludaeos olTendere nolebat dimittendo Paulum, sed eis
fugiunt: ila et affectiones illis accedere non audent. gralificari raitleado eum Tinclura ad Caesarera ad quem
:s.32. DlMITTI POTERAT HOMO HIC , SI NON APPELLASSET oppellarat.
CAPUT VICESIMUMSEPTIMUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus Romam deducendu$ Cenlurioni tradilur : Crelam appellil: prcedicil tempestalem et naufragium , sed ab
eo vectores omnes eripiendos, foreque satvos.
1. •M-TT autem iudicatum est navigare eum in Italiam, et tradi Paulum cura reliquis custodiis centurioni norai-
H jiie lulio cohortis Augustae, 2, Ascendentes navem Adrumetinam, incipientes navigare circa Asise loca ,
HJsustulimus, perseverunte nobiscum Aristarclio Macedone Thessalonicense. 3. Sequenti autem die deveiii-
mus Sidonem. Humane aulem tractans lulius Paulum , permisit ad amicos ire, et curam sui agere. 4. Et inde
rum sustulissemus, subnavigavimus Cyprum, propterea quod essenl venti conlrarii. 5. Et pelagus Ciliciae et Pam-
philiae navigantes venimus Lystram, quae est Lyciae: 6. Et ibi inveniens centurio navem Alexandrinam navigan-
tem in Italiam , transposuit nos in eam. 7. Et cum multis diebus tarde navigaremus, et vix devenissemus contra
Gnidum, prohibente nos vento, adnavigavimus Cretae, iuxta Salmonem : 8. Et vix iuxta navigaiites, venimus in
locum quemdam qui vocatur Boniportus.cui iuxla erat civitas Thalassa.9. IMulto autem tempore peracto. et cuin
iam non essel tula navigalio, eo quod et ieiunium iam praeleriisset, consolabatur eos Paulus, 10. Dicens eis : Viri,
yideo quoniam cum iniuria et multo damno, non solum oneris et navis, sed etiam animarum nostrarum, incipit
esse navigalio. 11. Cenlurio aulem gubernatori et uauclero magis credebat , quam his quae a Paulo dicebantur.
12. Et cum aptus portus non esset ad hyemandum, plurimi statuerunt consiiium navigare inde, si quomodo pos-
sent, devenientesPhoenicen, hyemare, portum Cretae respicienlem ad Africum et ad Corum. 13. Aspirante autem
austro, sestimantes proposituin se lenere, cum suslulissent de Asson, legebanl Cretam. 14. Non post muitum au-
tem misit se contra ipsam ventus lyphonicus, qui vocatur Euroaquilo. 15. Cumque arrepta esset navis, et non
posset conari in ventum, data nave flatibus, ferebamur. 16. In insulam autem quamdam decurrentes, quae voca-
tur Cauda, potuimus vix obtinere scapham. 17. Qua sublata, adiutoriis utebantur, accingentes navem, timentes
ne in Syrtim inciderent, summisso vase sic ferebantur. 18. Vaiida autera nobis tempestate iaclatis, sequenti die
iactum fecerunt: 19. Eltertia diesuis manibus armamenta navis proiecerunt. 20. Neque autem sole, neque side-
ribus apparenlibus per plures dies, et teropestate non exigua imminente, iam ablata eral spes omnis salulis nostrae.
21. Et cum multa ieiunatio fuisset, tunc stans Paulus in medio eorum , dixil: Oportebat quidem, o viri, audito
me, non toliere a Creta , lucrique facere iniuriam hanc et iacluram. 22. £t nuuc suadeo vobis bono aniino esse ;
amissio enim nullius animae erit ex vobis, prseterquam navis.23. Astilit enim mihi hac nocte angelus Dei, cuius
sum ego, et cui deservio, 24. Dicens : Ne timeas Paule; Caesari te oportel assistere: et ecce donavil libi Deus
omnes qui navigant tecum. 25. Propter quod bono animo estote viri: credo enim Deo, quia sic erit, quemadmo-
dum dictum est mihi. 26. In insulam aulem quamdam oportet nos devenire. 27. Sed posteaquam quarta decima
nox supervenit, naviganlibus nobis in Adria circa mediam noctem, suspicabanlur naulae appareresibi aliquam re-
gionem. 28. Qui et summiltentes bolidem, invenerunt passus viginti : et pusillum inde separati, invenerunt pas-
sus quindecim. 29. Timentes aulem ne in aspera loca incideremus, de puppi mitlentes anchoras qualuor, optabant
diem Geri. 30. Nautis vero quserentibus fugere de navi, cum misissent scapham in mure, sub oblentu quasi inci-
perent a prora anchoras extendere,31. Dixit Paulus centurioni et mililibus: Nisi hi in navi manseriut, vos salvi
lieri non potestis. 32. Tunc absciderunt milites funes scaphae , et passi sunt eam excidere. 33. Et cum lux inci-
peret fieri, rogabat Paulus omiies sumere cibum, dicens : Quarta decima die hodie expectantes ieiuni permanetis,
nihil accipientes. 34. Propter quod rogo vos accipere cibum pro salute vestra : quia nullius vestrum capillus de
capite peribit. 35. Et cum haec dixisset, sumens panera, gratias egit Deo in conspectu omnium : et cum fregisset,
coepit manducare. 36. Aniraaequiores autem facti omnes, et ipsi sumpserunt cibura. 37. Eraraus vero universae
animee in navi ducentae septuaginla sex. 38. Et saliati cibo aileviabant navem , iactantes triticum in mare. 39.
Cum aulem dies factus esset , terram non agnoscebant : sinum vero quemdam considerabant habenlem liltus , in
quera cogilabant si possent eiicere navera. 40. Et cum anchoras sustulissent, committebant se mari, simul laxaa-
tes iuncturas gubernaculorum : et levalo artemone secundum aura,' flalura leodebant ad littus. 41. Et cum incidis-
semus in locura dilhaiassum, impegerunt navem : et prora quidem fixa manebal immobilis, puppis vero solveba-
lur a vi maris. 42. Militum autem consilium fuit ut custodias occiderent , ne quis cura enatasset , effugeret. 43.
Centurio autem volens servare Paulum, prohibuit fieri: iussitque eos, qui possent natare, eraittere se primos, et
evadere, et ad teriam exire: 44. Et Cfflteros alios in tabulis ferebant, quosdam super ea quae de navi erant. Et sic
faclum est, ut omnes animae evaderent ad terram.
s I TT'' ^^^^'^ ifDiCATCM EST. ) A Pracside Festo, qui se- g e«j», Graece est, «TOTrkiv >iu«;, id est, navigare nos in Ila'
Ucutus est iudiciuin Agrippae suique concilii. Unde Sy- liam: ita Pagnin. Tigur. el alii. Lucas ergo socius et A-
rus : Decrevit de eo Fcstus, ut miiteretur ad Cse.sarem in cbates Pauli, particeps fuit omnium eius alBiclionum,eas-
Italiam. Porro missus est Patilus Romam non solus, sed que hic utoculatus testis describit.
cum sociis ; inter quos erat Lucas. Unde pro navigare CuM reliqcis custodiis.) Id est vinctis, qiii custodie-
Coromenlaria in Acla Aposlolorum. Cap. XXVIf.
5S7
Cuitodi» •'•°""' '" carcerc, vel cuslodia: hos enini significal Grae- j^ Et tu iixta ; terram J HiTiGi!«TBS. ] Id esl, liltus
id est, cuin iiiyuza.i : custodia eniin oon lauluin carceicni, eed legentes.
»iDcti. ^i fuetooyoiice ipsos incarceratos, sive custoditos signifi
Vers 3.
cat. Ita Svetonius ia Doniitiano: Aec nUi secreto el iolus,
iuquit, plerasque custodias. receptis quidem in manu ca-
tenis, audiebat. Et i\. de rcrum custodia sancitur: A'e quis
receptam cuitodiam sine causa dimittat. El alibi : Si cu-
ituUia, id est viuclus, ie mlei fictrtt, vti pru.t.ipitav('rit,
mititis culpx adscribilur. .\liquaudo vero cuslodia sigui-
ficat ipsos custodes et apparitores, utcum vocanlur acres
vel vigilcs custodise. lla Ca;sar lih 4. de Bello Gallico :
Neque clam transire propter cuslodias Menapiorum pos-
sent. Plautus Capt. Ua vinculis cuslodiisque circummuniti
suMus. Tacitus lib. 1. Acribus namque custodiis domum
el vias sepserat Livia. Tibul. Sedpretium si grande feras,
cuslodia victa est. Catull. Tuo adventu vigilal cuslodia.
Virg. 9. jEiieid. I\'oct€m custodia ducit insomnem ludu.
Porro hi vincli, vel adCacsarcin, xque ut Paulus, appel-
larant : vel ob criminuin cnoifiiilalciii , aut difricullalein
'Ibalassa.) Graeca et Syrus, Lasxa ; Gagneius ait esse vei> 6.
civilatem in litlore Cretaei iuxta locura, qui dicitur Boni
portui. Bonilos enim portus urbem celebrat et locupletat :
jllura eniin ambiunt uiercatores et nautae, ut meices et
portoria eo iiiferant. Qualuor sunt quae dilant, inquiuut
llali, et ex eis Tiraquellus, il pjrto, moilo, porco, horto.
Portus eoim dat portoria : mortuus suas opes relinquit
haeredibus : porcus pinguescit, caroque venilitur: hortus
dat herbas et fruclus.
ClM lAU SON ESSET TITA 5AVIGATI0 , EO QIOD ET Veri. 9.
lEiuniiu lAM PBfTERiissBT.) Nouuulli CUIII Svro el CE- '«^"""■"H
cum. putaut hoc ieiiiniuin fuisse ludaeorum, piita mensc *''"'™'
septimo lu feslo Expiatioiiis, q. d. lam praelerierat a?qui-
noctium autuinnale, urgebatque hiems, quaudo oavifjalio
est periculosa. .Multis id confiriDal Sanchez. Primo, quia
iciunium hoc fuit publicum el solemne : tale aiitem apud
ludaeos erat in die lilxpiatiouis. Loquitur enim Paulus, et
. .... ., -.. , ^ «,«. ... «.^ ...A^.uw.vuiO. «^u^ui.u. ,..,1,,. A auiL
causac, aliave ralione ad Cxsarein mitleiidi eraut. Vidc D Lucas ex Paulo ludxis, quibus plena erat navis lud
hic rursuin Paulum assiinilari Chrislu, qui cum iuiquis
depulatus, et inter duos latrones crucifixus est.
CoHoaTis .\lglst.b. ] Incerlum est unde hxc cohors
dicla sil Aagusta. Uugo ita dictam ccnset, quud missa
essel ab Augusto ; Dionjs. quod a Nerone : hic enini vo-
cabatur .Auijustus, quia linpcratur. Alii, quod csset cohora
linperaloria. Sic euiin vocantur uiillles .iugustalcs apud
Vcgetiuiu lib. 2. cap. 7. asque ac Practoriani, qui prajlo-
reiu stipaut. Alii Augustoe, id est, Imperatricis, cohortcin
hanc fuisse aut ab ea denomiualain aulumant.
Natbii .\dbl'MBTI!«am.] Syrus, qux erat ex Adrumelo
urbe, et forte ad eanidem rcdibat. Adrumeluni urbs esl ia
Africa , dc qua Plinius lib. G. cap. 34. et illam hic acci-
pil S. Hieron. in lucis Ucbr. Vcrum alii accipiunt urbcnt
io Asia. puta in .lEoIide, sive .Mysia, quam Stephaous lib.
dc Lrbibue vocat .Vdramytteum. Perperam aliqui leguut
Ituincntinam, cxplicanlque Homam teTidentem
Secundo.quiapostajquiuoctiumautuiiinaleingruunLrenti
et lcmpeslates, soletque esse periculosa navigatio ; unde
nautae inetuerc solent diem S. .Matthaei. rertio , quia ia
solstitio hibcrno sunt dies alcyonii et sereni, uimirum se-
ptein dies ante illud, et totidem post, teste Pliuio lib. 10.
c. 32. Vide Sanchcz ; alii tamen opinantur hoc ieiunium
fuisse ante fi.stum Tabernaculorum. Alii fuisse ieiunium
die scxlo .Marchesuan, id est, Octobris, inchoalum, quod
ludaei ad aliquut dies protrahcbaut: ila .Mariaua.
Vcrum alii mulii accipiunt ieiunium decirni mcnsis, si- Aut de-
ve quatuorTcmporumin Deceinbri. Illudenim apud Chri-""-
stianos antiquissimum est , utpote in quo solehant ordi-
naii Episcopi , Sacerdoles et Diacooi , ut patet ex Viiis
Pontificum. Post Iioc cnim urget hicms,cstque periculosa
Davigatio. lampridem eniin apud Chrislianos exolcverant
ieiuuia et festa Iiidaica, et pro illis suceesserant Christia-
na. Lucas enim ha:c videtur scripsisse Christianis Chri-
ScsTtLiMts. ) .VuL-horas ; Paguinus, solvimus, vela fe-Q stiane : scripsil enim 24. annis post Christum, sive post
cimus. Piobabile esl naviin hanc solvisse e loppe : loppc
enim non longo aberat Caesarea, undeTioctus uiittebalur
Paulus : ila Maiiana.
ABisTARi:no .Macbdonb) Ct ille in Macedonia omnia,
qua; circa Paiiliim acta eraiil aiinunliaret : ila Chrysost.
Porro Arislarchuni vocat Thessalonicensem urbe , qui
crat \Iaccdo provincia ; Thessalooica eDioi erat urbs io
proviucia .Macedoniae.
Udmamb autem tbactans Iulius Paulim. ) Captus
eximia 1'auli modestia, sapientia et virlute.
S(jb;(atigavimcs CrpRCM.) Id est, sub, vel iuxta Cy-
prum navigavimus; ita Pognin. et Tigurin. non enim vi-
dentur ingressi Cyprum , sed iuansissc in mari. Unde et
sequitur : Et Peiayus Cilicix el Puwphilix navigaides ve-
nimus Lystram.
PbOPTBREA QCOD ESSBNT TB.<(TI C05TBABiI. ) Immi-
nentc iam hicine. Paulus eniin sub Pentecoslen eppulerat
Icrosolymam, ut dixi cap. 21. 17. mox captus inuilo le
porc, gessii quai huc usquc narrola sunt ; ut proindc iam
instarel hirms, idqur palel ex iciunio. de quo v 9. Ita S.
(^hrysost. qiii ct addit : Iterum tcntationes , iterum venli
contrarii. Vide per omnia vitam sanctorum sic contejci. i.f-
fugcrant tribunal. ct faciunt naufragium , ac ferunt tein-
pestatcm. lla Sanctis texilur hic spinea patientiae corona,
ut pnritcr tcxnlur io ca;lis gciiimcuin gloria; diadema.
Ltstram. ) Cira-ca, Syrus, S. Chrysost. Isidor. Hugo,
Ciagiicius, \'nlabl. ct alii Icgunt Mijrum: ha?c eniin cst ia
Lycia; cum Lystra, patrio Timolhci, sit in Lycaonia. Ve-
rum Lotina Biblia, etiaiii a Bomniiis cmcndata coustaiiter
liabcut I.ystram. Hxc cnim licet sit iu Lycnonia, lanion
quoquc cst in Lycin ; ha!C cuiiii gcncraliin siiinpla Lycao-
niam, aliasquo regioues coinplcctilur : ila Slephauus lib.
dc rrbilius.
CoMTRA (iMDiM.) Giiidus cst urbs, aut promouloriuin
Agiaj Cretac ubiectuui.
promulgatam legein novam, Act. 2. Ila Bcllarm. lib. 2.
de Bonis oper. cap. 19. qiii hinc probat anliquitatcm ie-
iunii qualuorTemporum. Adde ieiunium Iioc Christianum
decimi mensis qiiasi coincidisse cuin ieiuiiio ludnico eius-
dem mensis : ludajis enim Iioc mense indictum fuisse ie-
iunium patet Zachar. 8. 19. Vide ibi dicta : ita Baron. Sic
Peiilecoslen nonIudaicam,sed Christiauam ooininat, imo
describit Lucas Actor. 2. 1. et seq.
Sanc verius vidclur hic ieiuniuin non Sepleinbris, scd
Dccembris intclligi ; sive luJaicum illud occipias , siva
Christianum. Priino, quia in Decembri periculosissima est
navigatio ( non in Seplembri ) qualis ha!c fuit, ul patetex
borribili cius naufragio, et ex pr.Tmonitiane S. Pauli. Se-
cundo, quia S.Chrysost. tradit S. l'aulum nuilto posl Pen-
tccosten tempore profcctum Cxsarca , ct ipsa f.Te hicme
in Crelam dcvcnisse. Tertio, iioster Oclavius Caictanus in
Isagogc, cap. 20. urget illud cap. 24. 27. lUennio autem
. ..expleto acrepit successorcm telix Portium Fc.flum, qui
I) ••' paulo post S. Paulum vinrtuin iiiisit Romaiii. Hoc caim
bicnniuiii abinitioiinperii Ncroiiisordienduiii csse censcnt
Baron. I.orinus ct Scaligcr : Nero autcm orsus esl impe-
riiim 3. Idus Oclobris, ut Seucca. Svelonius ct Tacitus
tradunt. Qiiare dc Septembri haec Pauli navigatio accipi
ueqiiit: tiinceniin necdum Ncro cipleverat biennium ini-
pcrii, scd illiid cxpleturus erat proximo Oclohri. Veruin
iia?c ratio non plnue concliidit, uti dixi cop. 21. 27. nam,
vcrisimilius alii biennium hoc ordiuntura pr.x^fectura Fe-
licis, qua> coepit antc Ncroncm , sub finem Iinpcrii Clau-
<lii. Oiiarlo, iiiagis urgct, quod ( uti dicain cap. 28. 16. }
niulti Irndunl Pauluiii llomaiii appulisse scro admodum,
puta diescxla lulii.Ergo serum fiiit hoc iciunium.etpnulo
post seciiiuin naiifragium.putn inDcccmbri. Si enim fuis-
set in Scptcmbri . utiquc in lanuario, ul vult Scaliger,
lloiiiam appulissrt. Ouocirca videtur, ait noster Octavius
Paulus iu Dereiubri Cxsarea disccssissc, ita ul hjec eius
288
Commenlaria in Acta Apostolorum. Cap, XXVII.
navigatio longaque in mari iactatio conligerit proxime se- ^ cdiM brumali Africus flabit, quem Grxci Liba voeant.
quente laauario : lum enim solent flare venti navigauti
bus iafesti, ac tardam, molestam et periculosam ( qualis
fuit haecjeiTicere navigationem:ita ut naufragiumS.Pauli
iociderit in Februarium quando acre est frigus, ob quod
accensa pyra euni naufragum cum sociis recrearunt Me-
litenses. Porro Mclitae hiemavit Paulus, mansitque tres
menses, ut ait S. Lucas : quibus expletis, in vere coepit
navigare. Ver enim, teste Plinio lib. 2. c. 47. aperit na-
vigantibusmaria.cuius in principioFavonii hibernum mol-
liunt cxlum. Videtur autem Paulus non ineunte, sed a-
dulto vere, sub inilium Maii Melila disccssisse, ita ut ia
navigando Melila Syracusas, Syracusis Rhegium,Rhegio
Puteolos, Puteolis Romam, mensem et amplius insumpse-
rit. Adde tres dies Syracusis ab eo insumptos, uaum Rhe-
gii, septem Puteolis, sic fiet, ut Romam appulerit die se-
xta lulii ; qiiod revera ita conligisse, Beda et alii passim
traduat, uti dicara v. 14.
Haec noster Octavius apposite, cui in plerisque assen-
Hinc turbidus est, procellosus, et tempestates ciet. Unde
Africae procellae, quasi ab Afrieo vento excitatse, vocaatur
ab Horatio lib. 3. Car. ode 19. Idem Epod. 16.
Ire, pedes quocumque ferunt, quocumque per undat
l\otus vocabil, aut protervus Africus.
Et Virgil. 1. ^neid.
Vna Eurusque Notusque ruunt, creberque procelUs
Africus, el vastos volvunt ad littora fluctus.
Hinc et Isaias : Turbines, inquit, ab Africo veniunt: ita
ipse cap. 21. 1.
HiEMARE. ) In Phoenice, portu Cretse iam dicto.
C(JM SUSTULISSENT (scilicet antennas et anchoras, hocvers.lS.
est solvisseut j de Asson. j Asson haec noa est illa iirbs
iuxta Troadem de qua cap. 20. 1.3. sed erat urbs, vel lo-
cus et portusCretae ad Seplemlrionem; ex quo solvenles,
et Crclam praeterlegentes versus Occidentem, ad porlum
Phcenicem, qui erat ad Mcridiem, navigare decreverunt:
ita Baron.
tior, excepto exordio navigalionis, quod ipse Novembri, li Misit se contba ipsam ventls Typbonicus, QUI ▼©• vers u.
vel Decembri assignat. Nam nautae et navigantes ( qui
inulti bic erant, scilicet 276.) non solentordiri uavigatio-
nem tam longam in Decembri , utpote instante hieine, et
procellis in mari periculosis. Quare alii verosimilius cen-
sent, navem hanc solvisse Caesarea sub Septembrem, ut
ante byemem possel in Italiam appellere : sed quia ipsa
adversos pene continuo babuit ventos, hiuc sua spe fru-
strata, tarde adraodum navigavit, multosque menses ia
mari insumpsit ; nec Italiam attigit, sed Melitae hyema-
vit. Hoc est enim quod diserte de ea ait Lucas hoc c. 27.
4. Subnavigavimus Cyprum, propterea quod essent venti
contrarii. Et v. 7. Et cum multis diebus tarde navigare-
mus, et vix devenissemus contra Gnidum, prohibente nos
venlo. Deinde subdit vers. 9. Multo autem tempore ( puta
multis raensibus ) peraclo, et cum non esset tuta naviga-
tio, eo qttod el ieiunium iam prxteriissel, etc. cum scilicet
iam essct lauuarius ; sub finem enim laauarii videtur SC'
CATUR EuROAQUiLo) GrBBce tjpov.AuJwv, id est,Eurus tem- Enroa-
pestuosus el fluctuosus^excitansque in mari lluctus et vor- 1".''"
tices, instar Aquilonis : vel qualis est Eurus ad Aquiio-
nem vergens. Unde Noster verlit Euroaquilo, ac nonnulli
suspicantur Nostrum in Graeco legisse ^vipoaxuXeov, itaque
omniuo in Graeco legendum contendilPhilippusCluverius
lib. 3. de Antiqua Sicilia cap. IG.
Eurus sive Vulturnus, (lat ab Oriente: unde opponitur
Zephyro, qui flat ab Occidente: siu medius sit et mistus,
hoc est, flet interOrientem et Aquilonem,est Euroaquilo.
Et talem hic fuisse iudicat Noster, vertens Euroaquilo,
idque coUegit ex eo, quod navis ex Cretico littore, hoc ven-
to parlira Meridiem , partiin Occidentem versus impulsa
sit, puta Melitam, quae inter Africam et Siciliam sita est.
Dices, Melita directe est ad Occidenlem respectu Cre-
tae, et nullo modo vergit ad Meridiem; ergo Euroaquilo
navim S. Pauli non poterat impellere versus Melitain,sed
quens Pauli naufragium contigisse, ita ut ex eo evadens (] versus Africam.RespondetPhil.Cluverius loco citato,Me-
Melitam , in ea hyemarit, haeseritque trcs meuses, puta
toto Februario, Martio et Aprili : ac iiide ineunte Maio
Romam versus discesserit, iuxta id qtiod ait Lucas c. 28.
11. Post menses autem Ires navigavimus. Sic euiin lente
navigans, uti ostendam v. 12. Romam pervenit die sexta
lulii, quod coustanter veteres allirmant.
Cossolabatur. ) ilapr.vjt, id est hortabatur. suadebat;
Syrus, consulebat, eoque consolabatur eos in tam lenta
molestaque, aeque ac periculosa navigatione. Omnia haec
significat vox Tzxpnvii.
vcr«. 10. ViDEO.) Non tam ex aere aliisque naturae prognosticis,
quam ex spiritu prophetico.
Iniuria.) q. d. loiqui et iniurii sumus, non tantum na-
vi et raercibus, earumque dorainis, puta mercatoribus ;
sed et aniniabus.id est, vitis nostris: haec enim perditio-
nis et niortis periculo exponimus , si tempore hiberno et
importuno navigare pergamus. Minus rectealiqui perm
liten esse ad Occidentem Crelae, sedGaulum sive Gaudam,
in quam navim impulit Euroaquilo, esse Cretae ad Meri-
diom versus Occidentem obiectam, teste Mela et Plinio.
Hoc ergo vento a Crela infra dextram Gaulum abrepti,
cum inetuerent ne ulterius eodem cursu in Syrtin impel-
lerentur, demissis velis ita ferebantur , nempe ex ortu in
Occasum versus Meiitam , gubernaculi adiumento eam
regionera tenentes.
Verum huic responsioni obslaf primo, quod Orlelius et
alii Geographi Gaulum, sive Go::o ponant praecise ad Oc
cidentem Melitae, aeque ac Cretae. Rursuin, quod idein Eu-
roaquilo navim S. Pauli ex Gaulo impulerit Melitara. In-
superquod hic Euroaquilo fueritTyphou,utait S. Lucas;
Aristoteles autem negat Typhonein Ceri spiranle Aquilo-
ne, eo quod ille conflatus sit ex sicca calidaque exhalatio-
ne, ideoque frigus geluque Aquilonis evincat, stalimque
extinguat. Fuit ergo hic ventus orientalis, puta Eurus,
iuriam accipiunt Dei oflensam, et peccata a nautis et ve- ,^ seu Euroclydon, quod Noster vertit Euroaquilo, noa quod
ctoribus commissa, quasi ex iis praesagierit Paulus immi- ^ ex Aquilone spiraret , sed quod impetuosus esset et vio-
lentus iustar vehementis Aquilonis. Typhonicus enim
nentem ex Dei vindicla tempestatem.
vers. 12. Phcknicem. ) Phanix haec nou est Phoenicia regio Sy-
riae, cuius caput est Tyrus et Sidon : sed urbs et portus
in Crela ad auslrale eius littus. Ita Ptolemaeus lib. 3. c.
ult. qui urbem vocat yoiviza; porlura yoivwouvra. Et sic per
appositionem explicat Lucas subdens, Portum Cretx re-
spicienlem ad Africum et ad Corum. Africus enim est ven-
tus partim Ausiralis, partim Occidenlalis, nimirum me-
dius inter Auslrum et Occidentem : Corus vero est Occi-
deotalis. seu laleralis vergena in Austrum, de quo luven.
satyr. 14.
Atque habitas Coro semper toUendus et Austro.
Porro Africus dictus est, quia flat ab Africa. Dnde alio
nomine tibycus, Libs, et Notus vocatur. de quo Horat.
lib. 1. Carm. ode 1. Luclantem Icariis fluctibus Africum.
Et Pliuius lib. 18, cap. 34. Ex adverso Aquilonis ab Oc-
ventus, Euroclydon dictus, Eurus est procellosus, vorti-
cosusque et cum impetu vibratus. Eurus aulera ab Orien-
te hiberno spirat, ut Arislot. Seneca et Plinius docent :
ex qua caeli plaga spirans ventus, si navigantes in Adria-
tico mari deprehendat, in Melilara iuxta Siciliam recte
impellit, ut ex tabulis navigationis et Geographiae not-am
est: ita noster Octavius Caiet. in Isagoge, cap. 19.
Ulrumque conciliabis, si utrumque iungas, dicasque Eu-
roaquilonem vocari Eurum,qui procellosus erat, ut Aqui-
lo, et simul nonnihil ad Aquilouem inclinabat, eratque
lateralis, qui a Columella, iib. 3. cap. 11. vocatur Euro-
notus, a Gellio, lib. 2. cap. 22. Vulturnus, flatque abO-
riente hiberno inter Eurum et Notum , sive Aquilonem,
teate Plinio iib. 2. cap. 47.
Adde, ia mari , praeserlim Iiyeme , subito saepe noTOS,
Commentaria in Acta Apostolorum. Cap. XXVII.
289
eiurgere ventos, eosque inter se vices al- » ribus eius procedit fumus, sicul ollse succensx afgue fer-
e connigere.SicEuroaquiloQem tiunc noa ^ venlis. Halitus eius prunas ardere facit, el flamma de ore
TjphOD
quu?
iiDO contrarios
ternare, adeoque
toto letuporc iaclationis nayis spirasse, sed cum Zephy-
ro ?iccs mutasse valde est credibile , ct pene certum.
Kam ventus hic tandem navim ex Cauda iusula, quae est
ad Occidcntem Melilae, uli ioferius dicam, impulit Meli-
tam. Flavit ergo tunc ab Occidente.fuilque Occidenlalis,
pula Zephyrus ; non Orientalis, puta Eurus
eius erjreditur. Ubi vide S. Gregor. 33. Mor. cap. 21. Sic
Seleucus Asia rei Ceraunius, id est, fulmineus, cogno-
rainatus est. ob ingenium acre et fulmincura.
Quarto, S. Gregor. in Cantic. cap. 4. eiplicans illud:
Surge, Aquilo, et veni, Ausler. Quid. inquit, per Aquilo-
nem qui in frigore comtrinfjit, cl torpentes facit, nisi im-
IV.
Typhon est veutus contortus el turbulentus, vorlex seu mundus spiritus de^ignatur, qui reprobos omnes dum pos
Tcrtei, et turbo, quem Graeci orbe molum vocant, vel ec- sidet, a bono opere torpere facit? per Austrum vero. cali-
nephiam, id est, e nube erumpentem per eiiguura nubis dum scilicet ventum. Spiritus sanctus (iguratur, quidum
foramcn ; ideoque impetuusus esl et procellosus , de quo menles electorum tangit, ab omni torpore relaxal, el fer-
Arisloleles lib. 3. Meteor. et Plinius lib. 2. cap. 18. de ventes facit, ut bona qux dcsidcrant operenlur.
repenlinis tlalibus : Sin vero. ait, depresso sinu arctius Quinto, aliquando flatus e diversis nubibus, inquiunt
rolad tffrcgerinl sine igne, hoc est, sine fulmine, vorliccm Conimbr. loco cilato, vel alia atque alia parle eiusdem
faciunt , qui Tijphon vocatur, id est, vibratus ecnephias. nubis protrusi, inter se conglobantur, et dum ia diversa
Defert hic secum aliquid abruptum c nube gelida convol- nituotur, durante pugna in se relorquentur, ac rotati vor-
vens, versansque.et ruinamsuo iilo pondere aggravans, et ticera eHlciunt similem ei quem videmus ia aquis Qumi-
locum ex loco viutans rapida vertigine: prxcipua navi- num, quae in saium ad latus ripae promincns incurrunt,
ganlium pestis,non antennas modo.verum ipsanavigiacon- B ct sine exitu iu sese collectK flectuntur: quo itera raodo
torta frangens. Signuin iraminentis Typhonis, sive ecne- alias, cum ei lato ia angustum in portis.aut viis ventus
teooo
est Ty-
phon ob
quiaqug
inalo-
giii.
f.
II.
phiae cst nubecula quaedara , quam ubi videut nautae, il-
lico vela demittuut ct se in portum recipiunt. Frequeus
est Typlioti Gcuux, ubi sipe naves coufringit; saxa, ar-
bores, lurres, stabula evcrtit, imo a fundaiiiealis avellit,
alioque transfert. Kemedium Typhouis IMinius assignat
acetum, utpole fi igidissimum, iu advenientem Typhonem,
utpote calidissimum, clTusum; unde et diclus est Tijphon
a r'jf,i, id est, inflammo. Idem illisu sui ipsius repcrcus-
sus.correpta secum in cieluin refert,9orbetque in eicelsum.
Porro hunc Typhonem et tempesiatem eicitatam esse
adiabolo, utraergcret et perderel Paulum,inuuit S.Chry-
sost. L'bi syinbolice nota, apposite diabolum insinuassc se
Typhoni; quia ipse sa;pe Typhoni se immiscet, eicilatque
in raari et aere tempestales. Unde et Typhon ita naves a-
liasque res abripit, agit et rotat, ut animatus videatur.
Daemon ergo est spirilualis Typhon. Primo, quia Typho
superbia lurgel. Secuodo, quia tcntando hoinines Typho-
iicm imitalur, tiirbationes iu imaginatione ct aaima su-
scitando, sicul Typhon suscitat tcmpestates in mari , id-
que rotando aiiiiiiam ab una cogitatione in aliam, ab una
passionc in alioiii, ab uiio desideriu in aliud : iain eniiii
melu , iam aiidncia ; iain ira, iam pusillanimitatc ; ioin
tristitia, ia ii laclitia; lam suspicionibus, iam prxstiinptiu-
ne; iam odio, iam amore hominem e.xagital. Cnde S. Gre-
goriiis lib. 32. Mnral. cap. 17. illud lub cap. 40. v. 12.
Servi testiculorum eius pcrplexi sunt. mystice cxplicat de
multiplicibus argumcnlis diaboli,quibus ipsc atiimas pro-
stratas sibi polluit et corrumpit : Tcsticuli , iaquit, eius
sunt suggcitiones pravx, quibus in menlis corruplionc fcr-
vescil, alque in constuprata anima iniqui operis prolcm gi-
gnil. Sed horum testiculorum nervi perptcxi sunt ; quia
suggeslionum illius argumcnta implicatis invcntionibus il-
ligantur, ut plerosque ita pcccare faciat, quatcnus si for-
tasse pcccatum fugere appctant. hoc sinc ulio iaqueo pec-
cati non evadani : ct culpain facianl. dum vitanl ; ac ne-
vi adigitiir, vortcx existil. Igitur (latus magna vi eicus-
8US e nube, si recla descendat, propric ecnephias dicitur:
sin in gyrura lorquealur, turbo vel Typho vocalur, qui
validissiine omnia secum abripit, contorquet, diCTringit.
Unde Olympiodorus Typhona dictura esse ait, Ju» to -\i-
wTsiv (jfiif)oi(, id est, quia valide et vehementer corpora,
in qux incidil, verberal et qualit. Nautae vero, ait, ciywva
appcllant, quia instar (n^^ivc;, id est tubx, maris aquara
ad sc trahit. Ita diabolus honiiaes instabiles et incoastaa-
tes validissime quatit, el ad se suosque casses trahit, iux-
ta illud Ilabacuc 3. 14. Maledixisli sccptris eius , eapiti
bellalorum eius . venientibus ut lurbo ad dispergendam
tne. Et lob 40. 18. Ecce absorbebit fluvium, et non inira-
bilur ; et habet fiduciain quod influat Jordanis in os eius.
Ubi vide S. Gregor. lib. 32. .Moral. cap. 6.
CCMQUB ABRBPTA ESSBT ."1AV1S. ) A VeolO TyphoniCO, Vcrs. 15.
p qui eain agcbat et gyrahat iastar lurbinis.
^ Calda. ) lain Graeca Iiabcnt x/xjonv, id est Claudam. vers 16.
A Pliuio lib. 3. c. 8. G.wlos vocatur, a Mela lib. 2. c. 17.
Gaudos; a PloIema;o Iib. 3. 17. Glaudos ; ab aliis vocatur
Caudos , ab aliis Caunos; Syrus vertit, Cara, vel Cora.
Suidas iudicat Kajcfoj insuiam esse viciaam Creta; hoc no-
miiie mcmorabilem, quod illic generentur ingentes ona-
gri. Alii censeiit, hic intelligi eam , quae nunc corrupto
nomine Gaulo, Gaudico et Gozo dicilur, et vii tribus bo-
ris distal a Melila: tum quia paulo post uavis haec Meli-
tain app:ilil: tutn quia eius iiicolac proGtcntur se conver-
sos a S. Paulo ciitn Melitatn venit, adduutque per miracu-
luin maiorcs suos ex sua iusula Paulum .Melitx concio-
nantem audivisse. Quid mirum? ita aiidita fuit vox S.
Antouii de Padiia, et S. Vinccnlii Fercrii ob absentibus
et longc remotis. Verum huic opinioni obslat, qiiod navis
haec vii post quatuordccim dies, ut dicitur v. 27. appu-
lcrit .Mclitam, cum Gozo a Melita paucis horis distct; ni-
si quis dicat navim contrariis ventis agilatam, nunc an-
quaquam sc ab uno valcant solvero.nisi in alia consentiant D trorsura, nunc retrorsum actain, circa Gozo iactatam per
ligati. Id deinde partirularibus ciemplis in quolibet stalu,
ad oculum dcmonstrat.
III. Tertio, Typhon cst fulmiiieus: per disruptara enim nu-
bem Inxiorein locutn quwrcns, instar fuliiiiiiis niagiio iin-
pctu dcorsuiii riiit: iino siibindc ex cxhalatidniiin ct vcnto-
ruiii rcpcrnissu ct nrctatione igiicin, et qiin*i fulmen con-
ripit, ita iit sitnul ignis et nBtiisdcorsum feranlur:et tiinc
Prcster dicilur( a 7ri;jiror.ui, id cst, incendo) proiiiiia quaj-
qiic non suliim prostcrnciis, scd ct ainburens: ruius ctiain
iuccndio nonnunquam mare clTt'rvcscit,uti doccnt Conim-
bric. Iract. G. in .Mcteora, cap 7. Ita dacmon fiilininciis
cst, imo fiilmcn , iuxta illiid Christi : Vidcbam Salanain
sirut fulgur de cxio cadcntem. Luca» 10. 18. ac fulminis
instar hoinincs invadit, slernil, nrrciulit irn, libidinc, a-
liisquc cupiditatibus, iuxta illiid lob cap. 41. 10. Dc orc
tius iumpades proccdunt, sicut tedx ignis accensx. Dc na-
VoL. X.
tot dics fuisse, uti lieri solcl in tcmpcstate. Ita Caudam
esse eam qiiae nuuc Gozo dicitur, ccnsct Philippus Cluve-
rius lib. 2. de Antiqiia Sicilia cap. IG. miiltique alii.
l'OTLiMis Ti\ OBTiNBBE scAPniM., Id cst vix scapham
c mari subtrnlicrc,ct in naviin iiiiponcrc potuimus. Solcnt
enim navcs oneraria; scnphain sibi adiungere, tum ad ho-
mincs mcrccsquc invchcndos ct evchcndos, tum od spccu-
landiiiii piralas ct vnda, tum iit in naufragio pcr illaiii e-
vadaiit, twin ob olia pliiro commoda. St-aplia dicitur a
(Txir-7-o, id cst cxcavo. Primitus enim scaphns cl naves
fariebsnt cx triinris arborum eicavoiis, uti ctiamnum fa-
ciiint Indi , npiid quos navcs sunt lintrcs excavati. Beda
alitcr dispungit et icgit, nimirum sic: Tunc Iranscurri-
mw insutam, qur dicitur Cauda. quain occupare nonpo-
tuimus.scd .^rapha inissa adiurarr ccrpcrunl nnfim. Verum
hxc lcctio plauc discrcpat a Gra;co el Latino Vulgalo.
37
290
QvA SUBLATA ) In navim.
Commcntario in Acta Apostolorum. Cap. XXVII.
Accinge-
re iiavim
quid^
Syrlis
qus?
Vas
quod!
Adiutoriis utebantur, accibgentes navim.) Caiet.
per adiutoria accipit adiulores niililcs el vectores, qui e-
rant in navi : hosce enini adiuvisse naulasad succingen-
dum navim. Sic enim servos ct operarios vocamus ope-
rasm abstraclo. Alii planius pera(/«u<ona intclliguntca-
lenas, uncos, fune8,aliaque instruraenta, quibus accinxe-
runt navim.
Quajres, quid sit accingere navim? et quomodo id fa-
ctum ? Caiet. censet factiim per dolia vacua , quee utrin-
que navi appcnsa eam sustinebant, nc iu arenani impin-
geret, aut liaereret. Verum haec doiia navim onerariam
sustinere non potuissent.
Quare melius Beda, Gagneius, Arias et alii, censeutid
factura esse, tum per catcnas, funes et uncos quibus na-
vim constrinxerunt: lum per anchoras, saxa,aliaque pon-
dera, quae navi alligala in mare demiserunt; parlim ad
retardandum cursum navis, ne ventorum impeiu acta in
saxa et Syrtes dissiliret, uli iu mari Britannico refreenaii-
dse navi post tergum iugentia saxa subiungere solent, ait u
Beda: hsec enim et navim deprimunt, ut minus vim ven-
torum senliat, et eam dcgravant, ne tam facile vento a-
gitari et rolari possit: parlim ad prsesentiendum Syrtes
et scopuios : partim ut recta rectoque libramine incederet
navis, ne vi veuti acta iu latus , everteretur et mergere-
tur : partim ut funibus, cateuis et uncis latera navis sibi
invicem astricla firmiora essent, validiusque scopulis re-
sisterent: partim ut funibus navis retineri a nautis, et
dirigi aliqua ratione possct. Sic aurigae in desceusu de-
clivi et praecipiti, rotam ultimam catena succingunt, ne
rotari possit, ut ita currus vehementiorem cursum et ro-
tationem remorentur, ne in prseceps actus evertatur vel
frangatur.
Porro tota navis in longum circumcirca accingi nequi-
vit. Erat enim in longitudine ingens et vasla, ulpote quae
praeter onera contincbat276. horaines. Quare in partibus
nonnullis dumtaxat eam accinxerunt, v. g. in raedio, la-
tus utrumque transversim colligando et constringendo,
j^ marc ad allcviandam uavim, ne navis adeo onerata Tenti
Hypoty-
posii
tempe-
statit
mariDge.
impetu aliisa ad scopulos, illico dissiliret.Unde Syrus ver
tit, supellcclilia noslra proiecimus in mare.
Arimamewta i«ati8 PROiECERUNT. ) /4mamen/a vocatvers. 19
instrunicnla naulica, quse navis quasi sunt arma, uti sunt
anchorac, conti, remi, saburra, etc.
Tempestate no» exigua.) Niibium, imbrium, procel-
larum, vcnlorum, tonitruorum et fulminum. Horrisonum
est eam in mari videre et audire: habet enim speciem per»
petuas noclis, erebi et inferni. Nam , ut ait Silius lib. 4
Fertur ab immenso (empestas horrida aelo,
ISigrantesque globos et turbida nubila torquens,
Involvit terras.
Et Virgil. 1. /Eneid.
Talia iaclanti stridens Aquilone procella
Velum adversa ferit, fluctusque ad sidera tollit.
Franguntur remi, tum prora averlil, et undis
Dal ialus, insequitur tumulo prxruptus aqum mons,
Hi summo in fluctu pendent: his unda dehiscens
Terrarn inter fluctus aperit, furit xstus arenis.
Tres Notus abrcptas in saxa latentia torquet ;
Jn brevia et Syrles; urget Ires Eurus ab alto,
Illidilque vadis, atque agere cinyit arena.
Et CUM MULTA lElUHATlO FUISSET.) AjiTia, id cst infi-
dia, tura ob metuin el pavorem naufragii, qui bomini co-
gitalionem cibi fameraque adirait, facitque ut homo non
aliud quam periculum et mortem instantem cogitet: tuni
ad placandum et propitiandum Deura.
Stans PAULUg. ) Corpore, et magis animo et corde.
Nam navis cordis eius in marinis fluctibus inlegra sletit,
ait S. Greg. lib. 7. ep. 127. quia anchoram spei fixerat
in Deo. Notat Chrysost. Pauli laetitiam in tanto periculo;
proposuisse enim sibi Romse conversionera pro praeraio :
modestiam quod non obiurget, non exprobret , se, cum
tempestatem banc praediceret, non fiiisse auditum; cala-
mitosis enim non est addenda calamitas : prudentiara qua
eis sanum dat consilium : misericordiam et charitatem,
qua vinctorum, qui mille faciuorum rei erant, paternam
item proram sive parlem navis anteriorera : hanc enim in /-< curara gessit, omnesque salvavit, ac salutem omnibus
tempestate valida etiamnum accingere solent nautae, ne
iu vada impiugens diffringatur; et ut fluctibus in eam
primo irruentibus validius resistat, eosque conslanter se-
cando iler pervium tuturaque navi faciat. Estenim prora
quasi rostrum et lancea navis, eiusque clypeus , muius
et antemurale.
Ne in Syrtim inciderent. ) Syrtis in singulari, vel
Syrtes in plurali, sunt loca arenosa circa fines Africee iE-
gyptura versus, ideoque periculosissiraa, ita dicta a uupciv,
id est trahere, quod naves trahat et sorbeat. Unde Sire-
nes in Syrtibus naves et nautas incantare, et sorbere fa-
bulati sunt Poetse. Est enim in ea insequalitas maris et
terrae magna,et in uno loco profundissiraa,in alio vero va-
dosa : spiranleque vento cumulus areuae qui super mare
fuerat, in profundissimas residet valles; et qui deprime-
batur, mox super aquas egeritur. Inde arenosa loca iu
mari quolibet, vocantur Syrtes, ait Servius.
SuBHisso VASE.) Primo, Syrus et Beda perDasaceipiunt
prsedixit et promisit. Additque, permissam esse banc tem-
pestatem a Deo, ut per eara Pauli virtus, sanctilas et di-
gnilas panderetur.
LucRiQUE FACERE. ) le fio r,iTa.i, id est lucrari, hoc est,
accersere hanc iacturam sive damnum, et iniuriam; Sy-
rus, penuriam. Hugo et Valabl. per iniuriam accipiunt
maris et C£eli tempestatem. Planius iniuriam hanc acci-
pias pro iactura et damno. Hoc enim erat iniurium tam
nautis et vectoribus, quam heris raercium, quae erant in
navi, praesertim cum Paulus id naulis praedixisset, ideo-
que ipsi illud cavere debuissent, ut dixi v. 10.
NuLLius ANiMiE.) Id cst, vitje corporalis. AdditLyrao. vers 22.
et spiritalis, quasi oranes ha; animse in Pauli gratiam, a
Deo in aeternum salvatsesint.Verumid uonestgeuuinum,
esto sit probabile, uti innuit S. Chrysost. de quo v. 24.
PfiiBTEBQUAH NATis.) Tum ut nautse sua navi raulcta-
rentur, quod non audissent sanum Pauli consilium: tum
ut Deus eain permilleret cursui naturali; in naufragio e-
antennam , sive lignura transversurn in malo, cui veliim U nim solet prse caeleris navis perire et perdi : tum ut ma
alligatur, q. d. Submisimus autennam cum velo: ita Chry-
sost. et Mariana : vela enim submittunt naulae in tempe-
slate , ne a furente venlo navis abripiatur et mergalur.
Secundo,Vatabl.accipit scaphara, q.d. Scapham in imara
navira demisimus. Tertio , Caiet. accipit dolia iam dicta.
Quarto, Gagneius, Dionys. etalii multi accipiunt ancho-
ram, id est anchoras. Anchoraenim estproprium vas, id
est, instrumentum navis et nautarura, q. d. Submissis in
raare anchoris, uti paulo anle dixi, navim retardarunt.
Quinto, Salmeron accipil ipsam navim, eiusque ventrem
et fundum, q. d. Vas, id est, uavim depressimus in ma-
re per anchoras, saxa, aliaque pondera, ut ipsa submis-
sior esset, minusque vira et impetum venti sentiret et ex-
ciperet; quse expositio valde est apposita.
Vers. 18. Iactum FECEauNT.) Sarciuas et merces proiecerunt ia
ius appareret Dei beneficium et gloria Pauli , quod sine
navi omues vectores salvasset: ita Chrysost.
Cuius SUM EGO.) Minisler, cuUor et Apostolus. Dicitvers. 23.
hoc, ne Geutiles qui erant in navi,suo Deo, aut diis, hoc
oraculum aut miraculura tribuerent.
Et cui desertio. ) Aarprji), id est, quem latria colo.
DoNATiT tibi Deus omnes. ) Ergo omnes iam perdili Ters.Si.
eraut, id cst, certo perdendi, tum cursu naturse, ob vim
tempestatis, uti ait CXLcumen. tum ultione Dei, ob eorum
scelera. Unde Chrysost. sic explicat, q. d. Digni quidem
erant, guiperirent, quoniam inobedienies fuerunt: ^'^^^WWJ- iforai.
iamen in tui gratiam servabo eos. sancti'
Quocirca idem Chrysost. iu Morali: Si navigantes, ait, praesen.
periclilantes et naufragium sustinentes, si et ^incii per^^l^^^^'
Paulum servati sunt, coyiia quid est esse virum sanctumaun.
Commcntnria in Acla Aposlolorum. Cap. XXVII.
291
in domo: mullx enim lempeslutes eliam nobt> incumbunl ^ ia iijso Oiuri, vei in lerrQ el lillore, ut verlil Suub; quasi
his mullo fjraviores, sed potesl Deus eliam nos donure, ino-
do crcdamus Sanclis, sicul illi, si fecerimus qux prxci-
piunt. i\on enim simplicikr servanlur, jcf/ elium ipi fii/em
aliulerunl : licel vinctus esset Sanclus, mciora s'jlutis o-
peratur. El considera hoc hic fuctum. Solulus cenlurio
finclo illo habeiat opus: gubernator perilus non (jubcr-
tiante egebat. ISon enim lalem gubcrnabal sccipham , scd
orbis tcclesiam ; qui didicerat ab illo maris iJumino non
humana arte , sed spirituali scienlia , in navi illa mutla
naufragia, multus procellas , spirttus malitix, inlus pu-
gnas , foris timores : ulque ila hic revera gubernator erat.
Sji/aiii modo S. Bcnedictus suis merilis «l precibus obli-
Duit, ut LoD^^obardi monoslerium suum vaslanlcs, uul-
Jum liorainem capereut vcl necarent; eis crgo Deus rcs
trodidit, aniinas cuslodivit. Siinilis ergo l'aulu fuil Benc-
dirtus, oit S. Grcgor. 2. Dial. cap. 17.
Subdit Chrysost. nostram vilam cssc qiiasi conliouam
tcnipestatem, cl xrumnarum vicissitudinem , ac proinde
finxcrint na^iio iam ad liltus oppulisse, esseque iu tuto.
QlAHTADtCIMA DIB BODIE ItlLSI PEBMA.NETIS. ) leiU- y,.j^ 33
ni, nou quod niliil omnino comedissent, scd quod perpa- "^ "
rum ct obiter, quanlum scilieet ad vitam tuendam erat
nccessarium: iia Hugo, Gdgneius et alii. Nam Hippocra-
tes libro de caruibus el priuc. aliique medici doccnt, ho-
niincm sanum non possc sine cibo ultra seplem dies vive-
re. Dico saiiuiii : narn agri, quibus calor uaturalis lan-
guet, ct abundat plilcgina , quo calor pascalur, diulius
iuediam prorogare possunt. Quod crgo nil.mhil sumenles.
id est, pciparum el quasi nihil : vcl nihil pcr moduiii stati
iustiquc prandii aul cocna;, sedcarptiiu qua;dura iibautes
polius, qiiam coinedcnles.
CoKPiT MASDLCABB. ) Nota hic prudeiiliam charilatis..
Pauli : ut aUlictos consolelur, ct incdia pene confectos in- '"'
ducat ad sumeiiduni cibum; ipse priinus publice gratiis
aciis Deo cupit inanducare. Hoc imilalus cst vir quidam
religiosus, iiiilii in Bclgio uolus, qui ut niaiiiacura ouein-
nos pnriler indigerc Paulo, ideoque eius opein oobis con- u dain sibi e.x litsa iinogiualiouc pcrsuadentcin se essc mor
ciliare dcbere credendo ct obediendo eius cpihlolis el prx
ccplis; ac concludil: Uelineamus apud nos Sanctos; ncc
ertt tcmpestas : imo etiamsi facril lcmpestas, erit serenilas
ac tranquiltitas, ct a perteulis Itberatio. Quoniam vidua
illa Sunctum hospitio habcbat, etiam filii cius mors sola-
ta est, el redivivum accepit puerum. Lbipedes Sanclorum
ingrediunlur. nihil eril quod conlristat : eliamsi quid fiul,
id ad probalionem maioremque Dci ytoriam pcrlinel. As-
suesce, ut pavimenta domus a latibus calcentur pcdibus,
et non calcabit dxmon iltic, et vatde mertto: nain sicut
ubi fragranlia est , ibi non habct locitm gravcolenlia; ita
ibi sanctum e>l unguentum, ibi su/foculur duemon, ixtifi-
rat simul agenlcs, unimam recreat, odorcm diffundtt: ubi
spinoe. ibi beslix : ubi hospilalitas, ibi non SU7U spinx. JUi-
sericordia ingrediens quavis fuice melius senles exsecal,
guovis igne vioicnlius exurit. Ae liincas. Hevercntur San-
ctorum vesligia, sicut leonem vulpcs : lustiis enim, ait, ut
tuum, ideoque nuleulein comedcro ct inedia se conficiea-
teni, quod dicerct nioituos noii comedere, sauarel, mor-
lui habiluiaet spcciciii indiiit, cocpilque comcdere coram
inaniaco, ilaque ci pcrsuasit iiiorluus quoque coinedere:
qua ratioiie eum ad coinedendum iudiixit.sibique rcslituit.
Iactantes TBiTiCiil. ) In iactu ergo quein iam ante^,,., .-
T. ly. feceiant, nou proiecerant trilicuiii: quia scilicet "^'
lioc eis iu cibuin eral neccssarium. Sic nee ea iactarunt,
quibus eiialarunt.
Laxa.ntcs ii.^cTiBAS ciBEBSACiLOBLM.) Gubcrnacu-
iu vocuut clavuiii, quo ua\archus rcgit navim, sicut au-'*^ '
riga habenis regit cqtios, et lemone eurrum ; sicul nralor
stiva rcgit aralrum. Laiarunt ergi) clavum, qiiasi naTim
sibi ct vealis pcriiiiltentes, ul faciliiis ad littus vel tcrrani
inslantcm ferrclur: vel poliiis, ul cxpc^dilius clavo ute-
rentur, ad dirigcndum eius impclum, quo vellent.
Abtemone.) .■irlemonem alii irochleain, qua f\jnes tra-
leo confidit. Introducamus /los lconcs in domuin, cl omnes r huntur; alii antcunam, alii aliud esse ceiiscnt. \"eriusest
exigenlur beslix, non clamantibus, scd simpliciter loqucn
tibus iilis. ^on enim leouis '■ugUus bestias sic fugat , ut
iusti oralto dxmones: si loquriur solum, devolant.
Similia habct S. Ambros. lib. 1. de .\brahain cap. G.
Ex diclis nicrito S. Hieron. lib. coiilra Vigilanlium ct ha-
giomociios colligit: si 1'aulus in hac \ila salutein 270. a-
nimabus a Dco iinpetravil: crgo mullo plura potcril iain
f^oriosus impetrarc, codem frucns in ca'lo. Porro propler
1'auluiii iiicc omnia vidc ficri, ait Chrysostom. ut crcdant
vincli, milites acCcnturio: qiios omnes innuit esse a l'au-
lo ad Chrisliim conversos. t\am etiumsi tapidcs fuissenl,
proptcr oracula. miracula el bencficta Pauli, de lilo ma-
gna utique cogitassenl. Ll hoc innuit to donavil ttbi Deus
o»Anes, scilicel tam quoad aiiimx.quam corporis sulutem :
illa cniin liac longc cst polior, propriaque S. 1'aulo.
Ik Adbia. ) In iiiari .Vdiialicu: ila Syrus. llu dictiim
est ab Adria veteri oppido ct portu. ud 1'adum niiviuiii a
Tuscis condilo, teslc 1'liiiiu lib. 3. cop. IG. 1'orro Adria-
esse parvuin aiclunique vclum, ila dictuin ab asra-j , id
cst sinpendo: ila iulius Pollux. 1'arvum fuisse colligitur
cx co, quod uavis propcrabat ud lillus : et quia naulae in
tempcslate niaguuui vclum deponuiit, parvumque expo-
nuiit, ne vi veniorum abripianlur, el agantur in ciiliura.
DiTHALASSLM. ) Grxcc, Laline, bimarcm, ut vertii Ti- ,,
gurina. lla \ocatur locus iuter duo maria, sive isthmus,
qui utrinqiie inari alluilur,illudque quasi sccat et dividit,
qualis cst Corinlhus, de qua Uoratius lib. 1. Carni. odc
7. .Aul lijjlicsum bimarisve Corinthi rnctnia. Purro in di-
thalasso ob tcrram mare secantem ceituni solct esse nau-
iVagii pcriculum. Dilltulassus hic adiacet Mclita", ct cau-
salur a rupe vicina, a Melitensibus nunc Setinon vocatur;
in qiia proinde etiam visilur sacelluin, iu ineinoriaiu hu.
ius naufragii, S. l'auli uoiniue dcdiratiim. In sinu cius
siuistro visitur iu rupc coucha rotuuda, scx palmos pro-
funda, et tolidem lula in diametro, quse commuuilcr plc-
na est uqua dulci , licet paucis possibus distct a man e-
liruiii masc subindc lulo sumitur, nec lautiim sinum Ve- D iusque aqiia salsa, vocaturque fons S. 1'aiili : rrcditur ipse
netuni, sed ct iiiarc Siculum et lonium compleelitur, ait
Slrobo, cuius fcro .tvo \\xc lonligoruut ; ita hic sumilur.
Teri i8 BoLlDEM. ) ISoiis rM pcrpcndiciilum noulicum, puU
plumbuiii i'x fuiio do|iondtiw, quo in mnrc immisso iiau-
ttD cxplorant altci prufunditotoin , nc in vodo, arcuos et
scopulus navis impingal. Diclo boits quasi missilis, a £xX-
>!iv, id est, proiicerc, mttlrrc, tucirc.
T»H «8. ^'«VB^tEBlftT PASSLS VICIJITI, srilicct usqiio od alvcuiM.
ei:ii). sivc fuiidiiin maris. liidc timk\tks nnula-,:«B IN aspbiia
LOCA, pula in aronns et scopulos, nnvis mcidcrct, iecc-
ruiit de piippi a.ncuobaS QLatuub. ) (.'t nuvim sislcrcnl
cl lirmaront, doiico dios illucoscorcl, ul vidcreul quo luco
«ssent, ot quo cursiim lliclore dcberont.
Vtri. ;o. ^i-'' OBTeNTU. ) Suh pra'lcxlii, snliret lingcnlos quod
io scaphara dcsccndcrent, non fiigicndi cnusa, »ed ut un-
choras a prora, id cst priore Davis partc extcndercnt, >el
n exccnsu illum miraculosc produxissc. Deniquc hic lo-
cus iu iiicdio fcre hoc litlorc eliam nunc voratur viilgo ia
Cala di S. Paolo . id cst, portus sive appul>us S. Pauti :
ita 1'hilippus Cluverius lib. 2. de .\ntiqua Sicilia c. IG. et
nuster Oclav. Caict. Isagoges rop. 19.
CtSTUDiAS) Id cst, vinctos roos quos custodicbaut.Vi-vers i*.
de dicla v. 1. Eos ergo quasi reos niortis, occiderc voluc-
runt mililos.
^LPEB KA, QIJI DB nATI BRA5T. ) Puta SUpcr Sarci- Vort u.
uas, ligiia cl tigiiu; Valubl. Super fragmcnta, qujc scili-
cct e iiavi disciiidcbant: nam uavis erat integra. non fia-
cla. Hoc est quartum Pauli naufrogium. Tria oniin prio-
ro recciisct ipse 2. Corintli. 11. 25. diccns: Tcr naufra-
gium feci: nocle cl die lu profiindo maris fui. llla enioi
Kpislola longti oute iter hoc Uoiuaaum scripta csl. An
stepius passus sit, igaoraiuus.
292
Commentaria in Ada Apostolorum. Cap. XXVIF.
Moral. Moraliter disce hic Primo, quanla sint marig periciila, ^ dit S. Ignalius : Prudenlia, domine, non iam est parenlis,
I)e Maris
pericu-
II.
Qiiam
I)L'11S Cll
rcl suoa
in quo, ut ait Anacliarsis apud Laert. lib. 1. cap. 9. et
luvenalis salyra -12. vectores tanlum qualuor digitis ( qui-
bus sciliect navis mari cminel ) distnnt a morte. Hinc Bias
nautam, nequc intcr vivos numcrabat, ncque inter mor-
tuos, leslo Platonc in Axiocbo. Unde Cato de tribus dole-
bat: Primum, qiiod suum secretiim rcvelasset mulieri. Se-
cundum, qiiod vel dles uaus ipsi pcr ncfyligentiam absque
frucUi clTluxissct. Tcrtium, quod eo navi vcctus esset, qiio
poleral pedibus proficisri : ita Plularcb. in vita Catonis.
Eadem tria Aicxandro tribuit StobKus, Arisloteli vero An-
tonius in Melissa p. 1. scrm. 17. nisi quod pro secundo
ponat, qiiod in vlla hac lam caduca et incerta, vel unum
diem mansisset intestatus. l'yttacus roganti, guid fidujn
esset ? respondit, Tcrra. Quid infidum? ware. Laodamas
inde Homericiis nibil miserius esse censebat, quam virum
fortempontoexagitari.Caiimachusdicebatiucundissimum
esse mare, sed si qiiis illud de terra contempletur; quod
imilatus Horalius ail :
Picptunum procul a terra speclare farenfem.
Lucretius lib. o. scribit, aureo Salurni saecuio non fuisse
visum navis et navifjationis. Quocirca vctus fiiit (idelium
consuetudo, ut cousccnsuri navim de peccalis confiteren-
tur, et ciim Deo in gratiam redirenl,itaque vel se ad mor-
tein componerent, vel mortis pericula evaderent.
Secundo,quamDeussuorum habeat curam.Paulum eece
Deus bic praesenti mortis periculo eripit, et propter eum
vectores omnes, eliamsi iolideles, numero276.VerePoeta:
Favenle Nimine, naviges vel vimine.
Ita Deus servavit Noe iustum, cum oclo animabns per ar-
cam, in generali orbis cataclysmo : ita et lonam in vcn-
tre celi. Quin et lulius Caesar ia lempestate navarchum
confortans : A'e meluas , ait, Cxsarem eiusque fortunam
vehis: illa ie tutabitur. Est enim Caesaris , quem numina
nunquam destiluunt , ait Liican. 1. 4. et Plularch. in Cee-
sare. Memorabile est exempliim, quod graphice depingit
S. Paulinus lota epist. ad Macarium : ubi senem quem-
quam imperantis. Pnrcntern seculus est filiiisS. Franci-
scus Xavcrius, qui in Mauricas insulas barbaras conten-
dens, cum amici iter hoc dissuaderent, ac landcm vim fa-
ccrent, negarentqiie navigium, respondil: Se nulla pe-
ricula, nullum genus mortis, itbi Dei cullus et animarum
salus atjalur, formidare : nec uUos hostes ducere, nisi qui
divinoobstent obsequio,sibi ccrtum esse in Mauricam Deurn
vocantem scqui : ncc navigium morari ; si navis desit, .«e-
met Deo incubanlcm ulique Iransnaturum: itaTurscI. 1.3.
Vilae eius cnp. 2. Dixit, et praestiiit. Quocirca in naufra-
glis cum S. Paulo exultabat, rogabatque Deum, utprae-
sens pericuhim et crucem sibi non adimeret, nisi maius
immitteret. Atque hoc siio zelo, in naufragio vectoribus
oninibus vitam ct sahilem a Deo , inslar S. Pauli, impe-
travit. Alias in certum exitium abreplam a navi vi tem-
peslatis scapham, qua infidclcs vehebantur, illis ipsis ia
scapha apparens.eamque revehens ad navim reduxit: quo
miraculoeosnd fidem convertit. Denique Malacae nobilem
" illam duccntis Lusitanis, contra qiiinque Acenorum pu-
gnacissimorum millia navalein victoriam promisit, prae-
dixit, imo eminus inspexit, et precibiis suis praestitit.
Praeclare S. August. in Ps. 132. Mulli, inquit, naufra-
gaventnt cum Paulo. Amatores huius sxculi passi sunt
naufragium, et nudi omnes exierunt. llli et quod foris ha^
bebant , amiserunt, et domum cordis sui invenerunt ina-
nem. Paulus autem in corde ferebat patrimonium fidei sux,
quod nullis fluclibus, nullis tempestatibus potuit auferri.
Nudus exiit et dives exiit. Idem .\ugust. ser. 29. de San-
clis ; Petrus, ait, ambulare super aquas, debita soli Deo
poteslate prxsumpsil.et rerum obslante natura, per insueti
marisnovasviaspenduluminferens gressum, lumenlia ma-
ris dorsa calcavil. Sed non minor Paulus, quem velut novi
testamenti lonam, die ac nocte per maris profunda iacta-
tum, absorbuit fluctus, et reddidit , quasi sacrum dcposi-
tum violare non audens : quia famulatrix eum unda cu-
stodiens , illxsum populorum prsedicationibus reservabat.
dam mire a Deo horrendo naufragio, sociis oranibus et p Quod si quandoque Deus iustum, imo Apostolum, nau-
111.
Sanclis
iii pc-
riciilo
crcscit
spcs et
aiiimus
IV.
QuanU
carinaj retinaculis amissis, ereptura commemorat. Simiie
est quod narrat S.Gregor. 3. Dialog. cap. 36. deMaximi-
Diano Syrncusa; Episcopo,eum post nnufragium nono die
salvum cum vectoribus omnibus in portum,soIa navi mer-
sa, pervenisse. Sic S. Magdalena cuin S. Martha, S. La-
zaro et sociis, a ludaeis navi sine velis et remis imposita,
Deo navim regente, salvis omnibus Massiliara appulit.
Terlio, Paulum et Sanctos in tempestate, naufragio,
prajlio, pesto, lalronibus, farae, carcere etquavis aliaca-
lamitnte vel periculo, stare serenoset securos, prseserlim
cum obeunt opus piura et Apostoliciim ; sciunt enim se
Deo cordi et curae esse. Quare tune adeo non cadunt ani-
mo, ut celsiores evadnnt, eoque magis sperent in Deum,
illique se uniant, quo maius est periculura. Ita Psaltes
Ps. 28. 1. Dominus, ait, illuminalio mea, et salus mea,
guem timebo ? Dominus proleclor vitx mese, a quo trepida-
bo? Si consislant adversum me castra.non timebit cor meum.
Si exurgat adversum me prxlium,in hoc ego sperabo. Et
lob cap. 13. 15. Etiamsi occiderit me, in ipso sperabo.
Qiiarto, quid valeat virtus charilalis et obedientiae. Vo-
lebat Deus Paulum ire Romnm,ibique praedicare: Paulus
ut huic Toluntnti Dei obsecundet, ad Caesarera appeliat,
ac ullro subit tot terrarum raariuraque discriraina. Quo-
circa huius virtutis merito quasi oblignt Deum, ut iter
suum dirigat et secundet. Deus ergo eum, et ob eum so-
cios omnes, per oraculiim et quasi rairaculura, certo mor-
tis pericuio eximit. Celebris est hisloria et gnome de o-
bedientia S. P. N. Ignatii, quain enarrat in eius Vita P.
Ribaden. lib. 5. cap. 4. iu fine. Cum esset, ait, Praeposi-
tus Generalis, dixil : si Summus Pontifex imperaret, ut
ad ostia Tiberina scapbam, vel navim primo obvinm, cla-
vo, mnlo, velis, remis destitutam conscenderera , itnque
siae commealu mare Iraiicerem , id facerem animo noa
solum aequo, sed et libenti. Cumque Praelatus quidam ad-
mirans, regereret, Quae islhaec esset prudentia? Respon-
fragio, aliove periculo non eripiat,sed mergi et eraori per-
mittat, conquiescat ille in voluntate Dei, dicatque cura S.
lobo aHlicto cap. 1. 27. Dominus dedit, Dominus abstu-
iit: sicut Domino placuit ita factum est. Sil nomen Domini
benedictum. Et illud Christi morientis, et ad inferos de-
scendentis: Providebam Dominum in conspectu meo sem-
per, quoniam a dextris est mihi, ne commovear. Propter
hoc Ixtatum est cor meum , et exultavit lingua mea : in-
super et caro mea requiescet in spe. Quoniam non derelin-
ques animam meam in inferno, Ps. 13. 8. Et illud S. Pauli
Rom. 14. 8. Sive vivimus, Domino vivimus:sive morimur,
Domino morimur. Ita S. Franc. Xaveriura.iam Chinensis
Imperii couversionera raolientera, in insula deserta ab o-
mnibus derelictum Deus eraori perraisit. Ita P. Ignalium
Azebediura cura 40. sociis, Brasiliam Evangelii causa pe-
tentera anno Doraini 1570. a Calvinistis trucidari mergi-
que perraisit. Ita nonnullos alios e Societate nostra navi-
gantes ad Indos, naufragio perire permisit.
D Memorabile est recens exemplum Patrum Lusitanorum,
qui ad scopulura allisi, cura navarchus eis scapham ofTer-
ret qua ad littus evaderent, respuerent, malentes veclo-
rum turbae in scopulo raisceri, ut illi fnrae raoriturae ia
extremo agone assisterent, et tandera commorerentur,
qunm iis derelictis vivere: quod sane est genus martyrii,
et heroicae charitatis, qua quis cum Christo pro fratribus
animam ponit.
Legimus de B. lordane, qui S. Dominico in Gencrala-
tu Ordinis Praedicatorum successit, fuitque eximiae san-
ctitatis, eum cura in terrara Sauctam trniiceret, iuxta A-
conem uaufragium pnssum mersumque inleriisse. Cura-
que inulti non tam tanti viri mortem, quam genus mor-
tis deplorarent, ac pene contra Deum, quod Patrem san-
ctum fluclibus hauriri permisisset,murmurarent, ipsurn-
met lordanera apparuisse pluribus, miro lumine coru-
scura, ac dixisse: Ego sum lordanes. Exivi exhoc sxcw
Commentaria in Acta Apostolornm. Cap. XXVIII. 203
lo ad gloriam beatorum, et inter Aposlolorum choros , et j^ splendide divea epiilo; sed hic descendit in gehennam,
Prophetarum evectus sum, missusque sum ul vos consola- ille ab anf^elis sublatus est in sinum Abiabae, Liicse 16.
rer. Hoc firmiler tenele, nec dubitate, quia salvus eril o- de quo vide S. August. in fine Psal. 33. Idem lib. 1. de
««/>-, qui usque in finem Domino noslro ksu Christo ser- Civit. c. 11. Mala mors, ait, pulanda non est, quam bona
vieril : ita liabct eius vila lomo 7. Surii die 13. Februarii. vila prxcesscrit. Pieque enim fucit rnalam mortem , nisi
luslus crfo quacumquc morle praeoccupatus fucrit, in re- quod sequilur mortem. ISon itaque multum curandum est
friferio erit, praDserlim cum iii ilinere et operc charitalis, eis, qui necessario morituri sunl quid accidat ut morian-
Telobedicnliae vitam ponit. Talisenim cuin Deo, irao pro iur, sed moriendo quo ire coqantur. Cum igitur Christia-
Deo, et cx Deo morilur, Ideoque est victiina obedicntiae ni noverint longe meliorem fuisse religiosi pauperis mor-
et charilalis, Dco valde {^loriosa et chara. tem inter lingentium canum linguas, quam impii divilis
Prserlare S. August. epist. 122. in finc : Quid interest. in purpura et bijsso, horrenda illa genera mortium , quid
ait, febris, an ferrum de corpore solverit ? non qua occa- mortuis obfuerunt qui bene vixerunl 't Nam ut ait SapienB
sione exeanl , sed quales ad se exeant, Deus allcndit in cap. 4. v. 7. lustus si morte prxoccupatus fuerit,inrefri-
servis suis. Miscre vixit, mortuus et sepultus esl Lazarus, gerio erit.
CAPUT V1CES1M13M0CTAVUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus MehtcB viperam e manu illcesa excutit , sanat palrem Pubtii et alios , inde posi tres menses navigal, per-
vemlqne liomam. Lbi ludais convoratis causam adientus sui denunlial, ac biennio in libero carcere, quati
hospitio, degens, inlrepide pradical Evangelium.
1. .— -mT nim cvasisseraus, lunc cognovimus quia Melila insula vocabafur. Barbari vero praeslabant non modi-
H^ ciim humanilalem nobis. 2. Accensa enim pyra^reficiebanl nos omnes, propler imbremqui imminebat,
JLJet frigus. 3. Cum congregassel aulem Puulus sarmcntorum aliquanlam mulliluJinem, el imposuisset su-
per ignem, vipera a calore cum processisset, invasil manum cius. 4. Ut vero viderunt barbari pendenlem bestiam
de manu eius, de invicem dicebant: Ulique homicida cst homo hic, qui cum evaseril de mari, ullio non sinit eum
vivere. 5. Et ille quidem excutiens bcstiam in igncm, nihil mali passus est. 6. At iili e.xistimabant eum in tumo-
rem convcrtendum, et subito casurum, ct mori. Diu aulem iliis e\pectaiilibus, et ?idciilibus nihil mali in eo fie-
ri, convcrlentes se . dicebant eum esse Deum. 7. In locis autem illis erant pra?dia priiicipis insulac, nomine Pu-
blii, qui nos suscipicns, triduo benignc exhibuit. 8. Contigit autcm patrem Publii fubribus et dysenleria vexatum
iacere. Ad quem Paulus iiilravit : et cum orassct, et imposuissct ei manus, salvavit eum. 9. Quo faclo, omiies qui
in insula habebant infirmilates accedcbant, et curabantur: 10. Qui etiam mullis honoribus nos honoraveruiit, et
navigantibus imposuerunt quae necessaria erant. 11. Post menses aulem tres, navigaviinus in navi Alexandrina,
quae in insuia hiemaverat, cui erat insigne Castorum. 12. Et cum venissemus Syracusain, mansimus ibi triduo.
13. Inde circumleqentes devcnimus Rhegium : et post unum diem flante austro, secunda die venimus Puleolos:
J4. Uhi inventis fratribus rogati sumus manerc apud eos dies septem : et sic venimus Komam. 15. Et inde cum
audissent fratres, occurrerunt nobis usqiie ad Appii forum, ac tres Tabernas. Quos cum vidisset Paulus, gralias
agens Deo, accepit fidiiciam. 16. Cura autem venissemus Romam, permissum est Paulo manere sibimet cum cu-
stodicntese mililc. 17. Post tcrtium autem diem convocavit primbs ludaiorum. Cumque convenissent , dicebat
cis: Ego viri fralrcs , nihil advcrsus plcbcm faciens, aut morcm paternum , vinctus ab lerosoiymis tradilus sum
in manus Romanorum : 18. Qui cum intcrrogalionem de me habuissent, voluerunt mc dimitlcre, eo quoJ nulla
esset causa morlis in me. 19. Contradiccntibus autcm ludaeis. coactus sum appellare C.-Esarem. non quasi genlem
mcam habcns aliquid accusare. 20. Proplcr hanc igitur causam rogavi vos viJere, et alloqui. Proplerspem enim
Israel catena hac circumdatus sum. 21. At illi dixerunt ad eum : Nos neque litleras accepimus Je le a luJffa, ne-
que advenieiis aliquis fratrum nuntiavit, aut locutus est quid de te raalum. 22. Rogamus aulcm a lc audirc quae
sentis: nam de sccla liac notum est nobis quia ubiquc ei conlraJicilur. 2']. Ciim conslituis-ent autem illi diem ,
venerunt aJ cum in Iiospilium plurimi, quibus exponebat teslificans rcgnum Dci, suaJensquc cis Je lcsu cx lege
Mosi ct prophetis a manc usque ad vcspcram. 24. El quidam credebant his quro dicebaiilur: quidam vero non cre-
debant. 25. Cumquc invicem non cssent conscnlientes, disceJebant. diccnle Paulo unum verbum : Quia bencSpi-
rilus sanclus loculus est pcr Isaiam prophctam aJ patres nostros. 26. Dicens: Vade ad populum istum , ct dic ad
cos: Aure auJietis. et non inlelligetis: et viJenlcs videbilis, et non pcrspiciclis. 27. Iiicra<salum est cnim cor
jiopuli liiiius, et auribus graviler auJierunt, cl oculos su3S comprcsserunl : ne forte videanl oculis. ct uuribiis au-
diant , el corde iulelligant , et converlunlur , et sancm eos. 28. Nolum ergo sit vobis quoniam gcnlibus missum
est lioc salulare Dci, ct ipsi uudicnt. 29. Et cum ha!C dixisset, cxierunl ab co luJici . multam habentes inlcr se
quicstioncm. 30. Mansit autem biennio tolo in suo conducto : et suscipiebat omncs qui iiigrcJiebantur ad cum. 31.
Pra-Jicans regnum Uei, et doccns quae sunt dc Domino lesu Christo, cum omni liducia, siue prohibitionc.
MELITA. ) Iln Romnna cl GrsBca : quaro pcrpcram non- JJ ca hic inlelli(;iliir, qii.T cselo csl clcmenlc, nquis salubri-
nulli Icf^unl Mitijlcncn, nlii Milelum. Dua; insul.-c vo- bus. a(;ro bpnif-^uo ct friij^ifero, a bonitale mcllis laudn-
caiilur iMclile. Unu est in Illyrico: in hnnc e nanfrnj^io tn ; indcque Mcliln, ut vidclur, nppcllata. Ipsa nuoc in-
oppulisse S. Paulum contondunt Illyrici, ct ci cis Con- Ticlum Kquilum Melitensium cst contra Turcas propu-
slnnliniis Porpliyro(^cnilus Imper. ad Unmnnum lilium de (^nnculum: iibi celcbris Pauli,c\ hoc eius in illam appul-
adiiiinislrniulo Imperio cnp. 30. .\rf;umcnla corum pro- su, csl memoria , ct cr{^a cum dcvolio, adeoquc iuxta ur-
fcrt et coiifutat Pliilippus Cluvcrius lib. 2. de Aiiliqiin Si- bcm spcluncn ostcndilur cuin diiobus altnribus . ia qua
cilia cap. 10. Altcra cst viciua Sicilia;, vulgo .Valta dictn ; Paulus cum cileris viactis dicitur hospilatus. Tcrra, vel
294 Coramenlaria in Acla Apostolorum. Cap. XXVIII
potius petrahuiusspeluncse magoa religionc ab iudigenis^ quanliis cst botnbardarum maiorum, adeo ut eodem per-
et advenisexcavaturet eflcrtur, valctqueconlra veneua cl culsiTurca; soiverinl obsidionera,sequeinfugamdederint.
Sepieoi
privile-
gia Me-
)iIoe a S,
P.-1UI0
collala.
J,
serpentes : e.xea raihiRoma; particula data fuit, quasi ra-
rum et insigne donum.
Unde nola hic scptcm eximia beneficia, et privilcgia,
quae S. Paulus conlulit Melilse el Melitensibus; adco ut
Deus eius naufrag;iiim eo ordinasse videatur, ac procuras-
se, ut id iuxla Melitam accideret, ad Mclitensium salutem
etcommoda.quaeper hoceis conferreabajternodeslinarat.
Primum fuit, Melitensium conversio, (ides et salus.Mox
enim a Chrislo sub ipsa Ecclesiae primordia, Melilenses
prae aliis insulis et geutibus prajdicationem Evangclii ac-
cepRre a S. Paulo, eique pra;dicanli et miracula patranti
credentes, ab eo primum nacti suat Episcopum S. Pu-
blium, civem, imo principem stium.
Secundum, quod apudeos27C. navigationis et naufra-
gii sui socios baptizarit. Milliari uno a portu, in quo ex-
scendit Paulus etianiuum visuntur vari» ruina; antiqua-
rum fabricarum, iu quibus cxtat sacellum indigitatum no-
Sextum, quod Melitae trcs extent B. Virginis imagincs
depictae a S. Luca, qui, ut ante dixi, comes S. Pauli cum
eo in ea hiomavit,habitavitque per Ires menses, Quocirca
illns pcr trcs primarias insulae regiones disperliti, magaa
colunt vencratione.
Scplimum, quod Melita a lempore S. Pauli huc usque,
nunquam defecerit a fide aS. Pauloaccepla.etiamsi .Mau-
ri eam occuparint, tenuerintque per centcnos et ampliao
nnnos. Idcm Colonia; Agrippince a Deo datum ob merila
Marlyrum Theboeorum , ac undecim niiliium Virginurn
ibidem quicscentiurn. Unde de ca cauitur:
Ex qiio fidem recepisli,
Recidiva non fuisli
Civilas prxnobilis.
Ha;c omnia de Melita mihi Homs conjlanler viva Toce
aflirtnarunt, et scriplo cousignarunt nostri Palres Meli-
tenses. viri graves ct eruditi, eademque tradidit nnster
VII.
inine 5. loannis Baptislx Tckhercs, id est, inler ruinas: " Octavius Caiet. in Isngoge cap. 19.
ubi S. Paulus 276. iam dictos baptizassc, communis plu- Vide hic muniliceiiliam S. Pauli, qua tanla largilate
hospitiiim el hospitalitalem Meliteosium remuneratusest,
jptizasse, communis pl
rium vicinorum pagorum Iraditiocst. Huius rei indicium
est, quod ante paucos aunos cum saccllum hoc ioslaura-
retur. sub lerra inventus sit fons baplismalis e duro la-
pide. luxta sacellum exlant aiiguli ct pariclcs longi ma-
guique alTabre incisi et elaborati, ubi pulatur fuisse villa
et domus S. Publii.
III. Tertiuin, qiiod S. Paulus MdiliE commoratus sil pnr
tres meuses. Tradunt eum tiiiii S. Uuca, Aristarcho, Tro-
phimo alisque sociis habilasse in crypla quadam suburba-
na civitatis veteris, quam proinde in magna habent vene-
ratione,adeo ul iuxta eam apdificariiitEcclcsiam,quae per
multa sajcula fuit inatrix el Episcopalis totius insulae. Cir-
ca cryptam est cocmeteriuiii iiigcns, in quo non soli Me-
litenses, sed et permulti exteri Nobiles devotionis ergo se-
peliri, eoque se deporlari testaniento mandarunt, prseser-
tim quia ibi se sepeliri curantibus olitn dala fuit Indul-
gentia plenaria, qualis est Romaj sepullorutn in campo Q
sancto: quocirca in eodem perplura visuntur sacelliila.
In hoc coemeterio locus est distans a crypta iactu sagit-
13, in quo fama esl praedicasse S. Paulum : ad cuius rci
nicmoriam in eodem erexerunt crucem lapideam.
jY Quarlum, quod Melitte scoipiones ct serpcntes tam uati
quam eo illati, ponant venenum : imo terra Melitensis sa-
nat morsus quosIibetvenenosos,etiam canum rabidorum,
si in potu sumatur, aut plaga; imponaliir; nec id tantum
in hoininibus, sed etiam in besliis, adeo iit nonnuUi me-
dici Siculi eam praeferant terrae sigillalfe. Valet enim non
tautum contra venena, sed etiam contra febres malignas,
dysenteriam, variolas, quin et toxica, pracsertim e subli-
nialo, vel casu , vel sponle hausta: cuius rei illustria e-
xempla et miracula raihi narrarunt viri graves eorura ocu-
lati tesles.
V. Quintum, quod S. Paulus sKpe Melitam ab incursu ho-
stium lutatussit. Ut alia taceam, sub annum Dominil470.
cumMauri classe octodecim millium militum eam invade- p.
nimirum Sancti se a nobis liberalitate vinci non patiiiD-
tur.scd pro uno exili dono reddunt ingens,scptupl:im, itno
centuplum. Tanti est Sanctos hospitio recipere, eis bene-
facere, eos praesentes habere,eos colere et iuvocare. Hoc
enim beneficio divino S. Paulus hospitales barbaros, eo-
rumque humanitatem remuneratus est, utqui barbariem
in eum exuissent, natales viperas veneno exutas huma-
nas in seipsos haberent; quin et glebas suas quasi anti-
dola contra veuena possidereiit. Qiiocirca tola Melita S.
PauloconsecrataiureS.PauIi insula tutelaris vucariqueat:
illam enim sa^pe peste, fame, bello, liberat.
Baubari.) Incol» Mallae sive .Melitenses, qui tempore
Pauli etiiugua et moribuserant barbari. Uode eo lauda-
biliores, quod tam humanos se praestileriot erga Paulum
et naufragos: ita Chrysost.
Sarmentorum. ) Sarmenla proprie siint segmina vi-vcj-s 3.
lium : iude taiiien quorumlibet lignoriim et siirculorum
segmina significant; haec enimGrcpce vocantur ^p-jyxsa.id
est, li(//m combustibiUa , qua; Latini cretnia uuucupaat,
a fp'J7--i, id est, iorreo.
ViPEBA.) Multi ceasenl viperam dici, quasi vi parien-
tem, eo quod foetus viperae alvum matris erodant, dum ex
nascendo inlucem prodeunt. Verum experientia id doeet
esse falsum, uti alibi oslendi. Unde verius Theophrastus,
et ex eo iEIianus lib. 9. de Hist. aniin. c. 31. et32. cen-Viper.i^
set, viperam dici quasi viviparam, eo quod pariat vivum''"^
animal, non ova.ut alii serpenlcs. Porro vipera adeo vene-
nosa cst et pestilens, ut solo sibito et anhelitu quem ef-
Ilat, hominem obslupefaciat, eique mortein, vel morbum
quasi lethalcm infligat. Vidi Rom£e quemdam e Societate
nostra, qui viperam feriens, ab ea sibilante ita alHatus et
qiiasi sideratus fiiit, ul inultos annos stupore et morbo
qiiasi incurabili laborarit.Arabesviperamvocant Therion,
a Gra;co ^r.awi, id est fera. Unde pharmacum contra vi-
rent, iamque tormenta disponerent ad qualiendam urbera L' perarum et serpentum morsus, ex ipsius viperce carnibus
veterera, tertio die apparuit S. Paulus veste stellata, qua-
li depiclus visitur in Ecclesia Cathcdrali, ac vibransgla-
dium equo insidens, slipatus innuinera iiiultitudine visus
est invadere Turcarum agmina: cumqiie iu eum Turcae
niullas coniicerent sagittas, oinnes iu ipsomet retortae et
repercussc-eresilierunt, eosquevulneraruntetperdiderunt.
Visi pariter fuere duo alii insulae lutelares, S. Georgius,
et S. .\gatha, quam fama est ibidem persecutionem Sicu-
lam fugientem latitassc, ac celebrn illud velum iEtnae in-
cendia compcscens coutexuisse; idque instar Penelopes
ea arte, ul quae per diem lcxuerat, noctu retexeret; eo
quod matri urgeoti eam ad nuptias, eas detrectans respon-
deret, sibi piius velum hoc pertexendum esse. Quocirca
S.Agalhae marinoream statuam tuuc ia murocollocarunt,
sed facie a Tiircis aversa , et ad urbem conversa: verum
illa suapte vi faciera ad Turcas converlit tauto fragore ,
confectum , vocatiir Theriaea : cuius compositionem sub
Nerone Imp. (qui inatrem interfecit,uli vipera fertur ma-
trera enecare) invenit .\ndromachus medicus, uti narrat
Galenus, qui paulo post vixit sub Anlonino Imper. tom.
5. libr. de Theriaca ad Pisonem cap. 5. Sed ante Andro-
machum Antiochus Philometor rex Asiae.Theriacain, qua
contra otnnia venena utebatur, confecit ex serpyllo, ani-
so, opopanace, milio, trifolio, aneto, foeniculo, ammio. a-
pio, ervo, vino generoso, iminislis et in pastillos digestis,
uti refert Plinius lib. 20. c. 24. et Galenus libro citato.
Intasit.) Syrus, momordit, uti solent serpentes. dum
quem 'xas&Ayini: pendebat enim de manu eius : ita CEcum.
cl Lyran. hic, ac TertuII. in Scorpiaco cap. 1. et Ambr.
lib. 6. Hexam. cap. 6.
Ultio.) Numinis vindicta. Haec enim prae caeteris faci-vers 4.
norosos homicidas persequi solet, iuxta illud Christi Mattb.
Coramentarfa fn Acta ApoMoIorum. Cnp. XXVIII.
295
iQ.^i.Omnesgui aeceperint gladium, gladioperibun(.S\c j^ scrpenlibus esse iulactos el illaesos.non per antipathiam
iiltio Dei ubique persecula est Cain fratricidam , Geu. 4
7. et seq. Plura hiiiiis uilionis exempia recensui Deuter.
21. 4. Pro uUio, Graice cst our,. Syrus verlit, iuslilia: a-
lii, iudicium: alii, vindicla. Videnitir barbari lii aeslimas-
se Jwr.v, sive iustitiam et viudictam csse deam, quam He-
siodus in Ergis, facit lovis ct Theinidis filiam, uli et alii
Poctse, qui eam Aslroeam vocant. Unde Ovidius libr. 1.
Metamorph. apjcns de ferrco improborum sseculo :
luiiiiiae Uitimn cxkslum, inquit, tcrras Aslrxa reliquit.
»]n.iici* Cujus clTi^icm ita pinfjit (jcllius ex Chrysippo lib. 14. c.
e '(>""• 4 lustida, ait, pinrjilur formn atquc filo virginali, aspe-
ctu vehementi ct formidabili, luminibus oculorum acribus:
neque humilis, ncquc alrocis, sed rcvcrendx cuiusdnm tri-
slitix dirjnitate. Ex imaginis autem istius similitudine in-
telliiji voluit, iudiccm r/ui iustitix anlistes est, oporlcre cs-
se rjravem, sanctum, severum, incorruptum, inndulabilem,
contraque improbos nocentesquc immiscricordcm atquc i-
nexorabilcm, erectumque ct arduum ac polenlem, vi ct ma
naliiralem, ut qnidam censent, sed per incanlaiioues et
artcs mafjicas. Quin et Dclrio Salutalores, qui verbis. et
Ensalmatores, qui halitu varios morbos sanant, suspectos
habet, multaque in iis nolat siispicione et periculo plena :
etsi Navarr. in Manuali cap. 11. nuraer. 36. Salutatores
exciiset, pulctque donum sanandi in cis, esse gratiam
gralis a Deo datam ad bonum reipublicae.
Porro immunitatem hanc a venenis aliqui volunt esse
naluralem Melita?, uti naltiralcm esse Hiberniae Iradit Be-
da lib. 1. Hist. Anjjiic. cap. 1. et Sardinis tradit Solinus
Pdlyhist. cap. 35. Sed errant. Nam incolse .Melitae niirali
suiit S. Paulum a vipera laclum non inllari, neo emori ,
ut aliis accidisse vidcrant. Ergo anle S. Paulum Mclila
obnoxia crat vcnenis. Paiilo ergo hanc immunitatem de-
bet, et ultro acceplam refert.
AT ILLI EXISTIMABANT EU.M IS TIMOBBM C05VEBTEI»- V
DUM. ) E.\ incensione et innammaliune, quam creal vipe-
r.x- morsus: hoc cnim sif^nificat Grsecuni 7:i-iTc.'/.-jz7n. Un-
iestate lequitalis vcritatisquc tcrrificum. Vide Lilium Gi- u deTi^,ur. elPa^nin. \erlunl,.lt illi existimabant fulurum
raldum de Diis Gcnlium Syntag. 1
£t ille quideh excutibns bbstum. ) Praeclare OE-
cumen. Vipera, ait,f«m in manum Apostoli dentcs iniecis-
set, et nullam peccati in ea molliliem ct laxitalem invenis-
set, stalim (ab eo excussa) resiliit, ct in ignem sese proie-
cit , quasi prenam de se exegeril, quad nihil ad se pcrti-
nens corpus invasisset. I\'os vcro bcstias timcmus, propter-
ea quod armatura virtutis tnuniti minime sumus. Adain
enim in innoccntia a bcstiis et serpcnlibus Kx'di non pote-
ral, imo cis dominabatiir. Uiidc Sancti qui ad priinscvam
eius inuocentiam acccdunt, idem sa^pe dominium a Dco
nanciscunlur, uli nactus est S. Paulus, S. Antonius, S.
Macariiis, S. Franciscus, ct similes, uti dixi Gencs. 9. 2.
Vipera ergo hsc ullronca siia nccc sibi temeritatis sup-
plicium, Paulo innocentioi dedit cncomium. Neque enim
ab ea inorsus Paulus mortem obiit, scd famam consccutus
est immorlalitatis, iino ct divinitatis. Nam qui adcrant,
-ut incendcrctur, aut concideret repente mortuus.
Et mori. ) Id cst, illico moriturum, uli iam diii ex Grae-
00. Porro quam cito serpentes, prxserlim viperae et aspi-
des homincm neecnt, docet Galenus libr. de Theriaca ad
Pisoncm cap. 8. in Hne, excmplo Clcopatra>: C.leopatram,
ail, fcrunt magnum primo ac profundum vulnus brachio
fuo dcntibus intutisse : deinde vcncnum quod prius ex a-
spide paraverat, in pijxide quadam ad sc allalum, vulneri
infudisse ; nlquc ita vencno corpus subeunle . non mullo
post insciis cuslodibus, vitam leniler finivisse. ^am revera
scrpcntes itli velocitcr interficiunt, sicutcrjo s.rpe in magna
Atcxandria expcrtus sum. Cum enim aliquem hoc supplicii
(jenere condemnatum, sine longo cruciatu ditationeque ne-
carc volunt. a^pides illorum pcctoribus admovent. ambu-
lareque parumpcr faciunt , alque sic ipsos brcvi perimunl.
Confertbntes se.) Ad invicem, mutata menle et ser-
one: hoec enim omnia significatGrjccum a-TaSaW.ouevot:
videntcs «ihil niali in co ficri , diccbant eum csse Deumtr ila Syriis, Chrysost. Tigiir. Pagnin. Lyran. el alii.
ibid. v. G. Unde oplime D. Chrysost. in Psal. 90. Iclus. Dicebant eum essb Dbum. ) Vide hic subitara Mel
ait, a vipera Paulits, Spiritus sancti virlutcm qux in ipso
habilabat, ostcndit . usus vipcra tesle : qiiasi vipera Apo-
stolo fiicrit, non pcstis od mortem, sed teslis ad gloriain :
et volens lclhale vcncnum Aposlolo infundere, sibi hau-
scrit. Vere Arator dc Paulo hic :
Christique cruci sua mcmbra relegans,
Nescit ab angue mori.
Ilic implctur promissio Christi Marc. 16. 17. Signa eos
qui crcdiderint , h:ec sequcntur. etc. scrpcnles loilent : ct
si morlifcrum quid bibcrint, noncis noccbit. Unde Tertul.
in Scorpiaco cap. i. Iloc modo, inquit, eliam Ethnicis sx-
pe subvenimus, donali a Dco ea potcstate, quam Apostolus
dedicavil, cum morsum vipcrx sprcvit.
Porro cx huc lenipore, quo Pauliis Melilo) vipcram ex-
cussit, insultc illi divinitus impcrtitum cst , iit in ra ser-
penles omnes vcncno careant, ct (iiiantiimlibet aliiiucm
nenosfr- '""'""■■ucnnt , nil prorsus iiifcrant delrimenti: eaini|iio
Gratla
8. Pauli
Mdiu
tcnsium mulationem. Ex homicida faciiint Deum, ait S.
Chrysost. Sic Lycaonii videntcs miraciilum Pauli clama-
bant cum essc Mcrcurium, Act. 14. 18.
Principis iNSULiB.) Gr.xce tw TrpwTu.id est,primi, Eratvcrs -
crgo Publius primarius inler .Melitcnses, ail S. Chrys. at
non princcps absolutus et dominus.Mclitas: h.-ec enim pa-
rebat Romnnis.Publius nomen eslRomanumUnde videlur
ipse fuis,<e Romanus.qui prselura, vcl prajfoctura Melilie
fiinctus, ibidem prsdiis comparalis scdcm fi.xit. .Mciita e-
nim subcratllomanis, ffqiie ac Sicilia, ct aSicilix Pr.ttoro
regebatur pcr vicarium, qui rp-.jTcj,id est primus, anlece-
dcns.primarius, princcps insul.nc et insulanorura voraba-
tiir, idque docet autiqua Inscriptio: /.. Ca. filius C'/r. e-
qites liomanits. TypuTo,- MiMrxm, id cst, primiis, vel prin-
ceps lUelitensium, quam recenset Philip. Cluverius lib. 2.
de Antiqiia Sicilia cap. 16. Quam divcs fuerit Piiblius, li-
qiiot ex eo, quod hosce 276. naufraf^os pcr triduiim iio-
p«aium. insulani vocant |i;raliam S. Pauli, qiii hac ralione nbundo I) spitio exceperit, tcste S. Chrjsost. Eius doinus fuisse di
ei.s hospitii et hospitnlilalis inerilum compcnsavit. Mc
taj erf^o nulliiin iiiali;licum scrpcntis gcniis nascilur, ne-
quc nopct aliundc invectum; iino glcha Mclitcnsis antido-
lum est rontra vencna, ndi-oque ipsi Melitenses quasi lcr-
rori sunt scrpcntibiis: iln Thoinas Fazcllus dc rebus Sicii-
lis Decad. l.Iib. 1. rap. 1 . Huron. Gnfjncius ct alii. Sic dc
S. Plioca inartyre iii Roinano .Marlyrol. dic 5. Mnrtii ila
legiinus : Qualitcr dc anliquo illo serpcnte triumphaveril.
hodic quoquc populis co miraculo dcctaratur. qitod .ii qitis-
piam a scrpcntc morsusfuerit, ut ianuam basilic:i: Martijris
crcdcns attiijrrit, confcstim cvacuata virtutc vcncnisanatur.
Sunt in ilalia qui so de geiicrc ct cognatinne Pauli cssc
iactitant, ct serpcntcs impiino contrcctant. Sed hos iinpo-
fltura; orf^iiit Delrio libr. 1. Maf^ic. cap. 3. q. 4. et cx co
Loriuus hic,eo qiiod comportiim sit eos se rontrn morsuni
•ntidulis pra.Mnunirc. Addit Luriuus, .Marsos cl P^yllos a
cilur, qu.-c in urbc .Melila ffilcs maxinia S. 1'aulo dedicala
cst: pr.xdia eius fuisse pulantur^qujo Ucidie licnuerrnt di-
cuDtur, iuxta sinum ad qiiein navis nppulit, non longe a
pafjo !\'a:ar: ila nosterOclav. Caietan. Isagofjescap. 19.
Silct hic Liicas , Pauluin pcr tres menses, quibus .Malte
fiiit, pndicassc, ct converlissc .Mclitenses, ipsuiiique Pu-
blium, dc qiio .\rator itn canil:
Mciisibus hibcrnis Iribus in rcgione Melitx,
Mullipliccm dai 1'aulus opcm.
Sie el Chrjsostointis.
Porro Publiuin liiinc a Polilo creatum essc Episcopum
Mclitcnsem, docet Adu iii Mortyrul. die 21. lanuarii; et
Reda 18. lanuarii : adduntquc cumdem deindc creatum es-
sc E|iiscopuMi Athenienscin, esscque illum Publium, qui
post Quadralum, Alhcnis iu Episcopnlu succcssit Diony-
sio Arcopa(;itx, ac uobili luartyrio laurcatus dcccssit, dc
206
Commentaria in \cta Aposlolorum. Cap. XXVlIl.
quo Euseb. \. Histor. c. 23. et S. Hicr. ia Calal. Script. A in profundo maris fuit, S. Clementera in mari mersum
Eccles. in Quadrato
Ters. 8. Salvavit eum) laaaro, id cslsanavit. utique perml-
raculum, prjcsetllai quia febris et dysenteria sunt morbi
contrarii, ui notat S. Hierou. in cap. 56. Isaia;. NotatS.
Gregor. 27. Moiai. cap. 11. vel 14. Paulum sanasse pa-
trem Publii, quia is erat infidelis, ut eum hoc miraculo
et beueficio converteret ad Christum : Timotlieum vero »-
grum non sanasse , quia is iam erat conversus. Morbus
ergo ei relictus est ad exercitium patienliae, et augmen-
tum coronse.
Vers. 10. MULTIS UONORIBUS NOS HONORAVERUNT. ) NoQ tantum
reverentiam, ct honoris signa exbibendo, sed ct alimenta
nummosque submiuislrando, ut sequitur: htec enim bo-
nor complectilur, ut patet Proverb. 3. 9. Honora Deum
detuasubslanlia, dandoei oblaliones,decimas,primilias,
viclimas. Vide dicta Deuter. 3. 16.
Vers.il. Cui ERAT INSIGNE Castorum. ) Perperam Glossa legit
' castrorum. Dsitalum eral, ail Sanchez, ut nautse in pup-
pi gestarent deos tutelares, id est, eorum slatuas et ido- U
)a, y-el edigies. Hos Phcenices Palxcos vocaut, tesle Ue-
sychio, de quibus Persius:
Ingentes in puppe Dei.
EtOvid. lib. 1. Trist. eleg. 3.
Puppique recurvse
Insilit, el piclos verberat mda Deos.
Unde etChrys. opinatur, Caslorum efTigies in navi fuisse
caaiores depictas. Cuslores vocantur gemini fratres Castor et Pol-
qui' lux. Castor enim, utpole senior, iuuiori Polluci suum no-
men commuuicavit. Hi duo uati sunt ex love et Leda ,
Tyndari regis coniuge: unde et Tyndaridx vocantur, et
Jioo-vtovipoi, id est, lovis filii. Fiugunt eaim Poetae, lovera
cygni forraam induisse, et ex eo Ledam ovum concepis-
se : ex quo nati sunt gemini,Castor et Pollux. Unde Ho-
rat. lib. 2. serm. satyra 1.
Caslor gaudel equis, ovo prognalus eodem
Pugnis.
S. Nicolaum, S. Franc. Xaverium, qui perpetua quasi na-
vigatione immensa Occani spatia, a Lusilania in Indiam,
Molucas, laponiam et Chinam cmcnsus et remensus est,
ct S. Hermelem, vel S. Telmum. Sic enim vocatur a nau-
tis Tclmus, vel tlmus, a loco, qui proprio nnmine dictus
fuit Petrus Consalvus Ordinis S. Dominici , et ad caelos
migravit anno Domioi 1246. cuius vitam et miracula con-
scripsit Ferdinandus Castiglius p. 1. Bistor. S. Uominici
lib. 2. c. 23. 24. et 25. et Uibadencira iu eius vita, quam
habet in Appeudice Sanclorum extravag. Porro invocant
eos, nou ut deos,ct numina, sicul Gentiles, ut obiicit Cal-
vinus, sed ut suus apud Deum palronos^et advocatos, id-
quc iu ea re,in qua ipsi olim Deo servientes,meruerunt ut
aliis in eadem opltulari posseut.Vide Staplet. hic inAntid.
Porro insigiie Caslorum sic erat elligialum. Pingcban-
tur Castor et Pollux quasi duo iuvcues; cuique dabalur
ovi pars dlniidia,et iaculum iii mauu, cquusquc caudidus,
superne eminebatsteila : ita Luciau. in Ueor. Dlal.in Dne.
Syracusam,] Clvitas esl Slcilix tnaxiina et pulcherri- vers. u.
ma siib Pachyno monle sila, ubl fous Arelhusa. Nunquam s. PauU
tam nubilus esldies iu aono, quin in eo Syracusis, *q"«i"3map-
ac Uhodl sol ceruatur, alt Pllnius lib. 2. c. 62. lam nobili- puisus et
tata est S. Lucise palria et martyrio. Uinc patet Paulura gesia.
in Slcilla fuisse et Siculis profuisse. Unde S. Chrys. Porro,
iuquit, prxdicalio etiam usque in Siciliam pervenit.
Scrlpsit de Sauctis rebusque Siciliae opus magnu labo-
re et sludio, e priscis Siculorum monumentis erutum et
elaboratura noster P. Octavius Caietanus, sed morte pra-
vcntus iu lucem dare non potuit. Eius ergo posthuraum
edendum suscepit P. Alfonsus Caietanus , qui opus raa-
turat, ut avidse lougseque mullorum expectationi satisfa-
cial: iuterim excerpta ex eius Isagoge de S. PetrietPauli
in Sicillam adventu et fructu, Pauormo ad me Roraara
luisil ; cui pruindc cum gratiarum actioue hxc mecum ac-
cepLa referat caodidus Lector. llla hic summatim inse-
rain, ulpote quee S. Luc% historiam praesentem valde il-
Castor euini fuit egregius equorum domilor; Pollux vero p lustrant, multaque addunt et supplent, quae S. Lucas stu-
pugil. Ambo post mortem iater sidera relati sunt: quo- '^ "' ' '■—-'-'= ■' "^ --^i..-- i._..:j. _:j c
rum signum , Gemiiii dicitur, in quo sol deglt in lunio.
A gentibus pro diis habiti sunt, prasertim a Romauls.
Unde etiamnum eorum ingentes statuae visunturRoina; in
aditu Capitolii. Hlnc et Cicero in Verrera Actor. 7. Vos-
que, ait, omnium rerum forensium, consiliorum maximo-
rum, lcgum iudiciorumque arbilri el tesles celeberrimo in
loco prxtorii locati, Caslor el Pollux. Habiti sunt dii ma-
ris, ideoque in navibus picti a naulis in tempeslate invo-
cabantur; sive quia sunt stellae in cielo hoc nomine,quaj si
utraque appareat,serenilatis,sin uua du[ntaxat,teinpesta-
tis est indlcium : slve quia Castor et Pollux mare piratis
liberarunt : sive quia iidem fuerunt argonautae.cum caete-
ris sociis Colchos navigantes, et orta tempestate cum cae-
teri timereut, duae stellae super caplta Castoris et Pollu-
cis visae suiit, ilicoque mare sedari coepit: unde se eoruin
gratia a diis tulandos, cajteri persuaserunt, indeque in
siniili periculo eos invocare cocperunt, uti ex Diodoro Sicu
dio brcvitatis omlsit. E quibus liquido videas priscam S.
Petri et Pauli in Siculos benevolentiam, ac vicissira Sicu-
loruui incensa erga .^postolos studia.
Uuic igitur de S. Pclro scribil Isagoges cap. 18. Cer-
tum est Sicillam primitus a S. Petro accepisse fidem, Ec-
cleslas priinosque Episcopos. Unde Innocentius 1. epist.
ad Decent. constanler atrirmat in Sicllla nullum homiauni
instituisse Ecclesias, nisi quos Vener. Aposlolus Petrus,
aul eius successores constituerunt. Metaphrastes orat. de
S. Petro et Paulo die 29. lunii, tradit S. Petrum ex Sy-
ria Romain uavigantem, in Slciliam Tauromenium appii-
lisse ; et apud Paacratium Episcopuin, quem antea An-
tiochiae agens eodem praemiserat, divertisse; quod anno
2. Claudii Imp. contigit. A S. loaune Chrys. idem fuisse
scriptum, Constanlinus Lascarls in schedis suis firmat,
quas in Thesauro Mamerlinae urbis legimus. Metaphra-
stis testimoniuin doctissirai viri, Viucenlius Belluacensis,
Guilielraus Spirensis, Petrus Galesinus et Cardinal. Baro-
lo et Valerio Flacco narrat Giraldus Synt. 5. pag. 182. Dnius anno Christi 44. Crmavere. In Siciliam una cum S
Hae fabulae ortae sunt ex eo , quod nautae observare so-
leant stellas Castoruin, ac credere eas, si appareaut, na-
vigautes servare. Unde Horat. lib. 1. Carm.
Dicam et Alcidem, puerosque Ledx,
Hunc equis, illum superare puynis
I^obilem; quorum simul alba nautis
Stella refulsil,
Dejluxit saxis agilalus humor,
Concidunt venli, fugiunlque nubes
Et minax [ quod sic voluere) Ponlo
Unda recumbit.
Idem alibi :
Tyndaridx sidus ab infimis
Quassas eripiunt xquoribus rates.
na*uiai"u!ii^*'" nautae Christianl post B. Viiginem , quae est stella
qui? raaris, in periculo iuvocant S. Paulum , qui die ac nocte
Petro, ul ait Metaphrastes, venere eius discipuli, Marcus
Evangelii scriptor,Apolliuaris poslea a S. Petro Ravennatn
niissus, Martialis ab eodem deinde amandatus inGallias,
Rufus Capu£e creatus Episcopiis: Mensea adduntBeryllum.
Tauromenii cum esset S. Petrus, Maxiinum catecbesi pro-
be instructum baptizavit et Episcopuin ordinavit, consti-
tuitque ut Pancralio succederct. Idein Syracusis .Marcia-
num dedit Episcopum,CatanaeBerillum, ut habet Marty-
rologium Romanum et Menologia Graecorum. Hae ergo
tres primae sunt Siciliae Eccleslaj a S. Petro erectae. His-
ce proxima est Agrigentum , cuius primura Episcopuin
Scriptores S. Libertinum Martyrera memorant, sed quo
anno id factum, nos latet. S. Libertini Encomiastes Sy-
racusanus, fide digous, ipsum synchronum faclt S. Pere-
grini Martyris, qui S. Marciani Syracusarura Episcopi a
S. Petro instituti, fuit discipulus.
Cominenlaria in Acla Apostolorum. Cap. XXVIII.
20-
Isagoges vero cap. 20. Iradit, S. Paulum Syracusis n^de ubi Chrisli fides adolevit, parvam, sed mafjnae pielalis
Marciano (quem eodem anle aliquol annos miseral S. I*e- indicem Ecclesiam, D. Paulo sacram conslruxerunt, qnae
trus, urbisque Episropum ordinarat) Episcopo incrcdibili
Ixtilia excepluni, ct ClirisliaQoruin omnium cius Ecele-
Biae 8ludii9,oniciisque obviam euntium inclylo Aposlolo in
Tinculia triumphauli. Certum mihi est, Ircs illos dies in
eodem cum .Marciano hospitio eommoratum, ea in spe-
lunca, qiiam illn pulsis dxmonibus Christo consecraverat,
D. Paulum sacris opcralum esse; Syracusanam Ecclesiani
primilias Occidcnlis, Dco obtulissc; multos ad Christuin
convcrlisse ; eamqiie Ecclcsiam adspectu colloquiisque re-
creassc, alque iu Dei amorem inccndisse. Vicina cliam
Syracusis loca , vicosque obivisse credimus: qtiamquain
eiiim viuctus Uomam ducerelur, humanilale tamen lulii
Centurionis, cuius custodia tenebatur, multuni Apostoli
revereiitiae dabatur. Sidone enim ab eo permissus est ad
«micos ire, et sui curam a{;erc, Melilas apud Publium tres
dies hospilari. Super humanilalem cenlurionis accedebat
Apostoli in illud liitus desccnsum testificarelur, reique
memoriani ad posteros derivarel. Rhcjjium Apostolus ea
cx ora inarilima solvit, qua; rcs a maioribus per inanus
nobis Iradita, a D. Pauli navigatione non abhorrct. Eius
eniin teslis ac scripior D. Lucas in Actis Apost. ait Syra-
cusis solvenlem, ora raarilima Siciliaj navigata, Rhegium
pervenisse. Verosimile est iiavim insula; littus circumve-
ctam illuc applicuisse, ubi adverso njaris sestu ventisque.
sive urgcnte nocte conslilit , duin sccundus esset sestus
Tcnlique, vel illucesceret dies, nc fretum illud infame nau-
frafjiis, Charibdisqiie vorlicibus formidalum caeca nocte
traiiceretur, atque iis maxime qiiibus satis esset tiinoris
cx proximo ad .Melilam naufraj^io. Sinus aulcin ille . in
quem fama est .\postolum descendisse, ad id videtur na-
tura factus; neque illo opporlunior niaris traclus, Rhe-
gium ex ora .Mamertina solventibus; sed et naves quibus
UICS I1U9I'IIUII. ../UJILI li*JIII«iI»l*JH-«». v.%-. ...«•.«....-. ..^..^UV.L>u.. _. ^.u... ...» v.« .•■u...l..«...u 0\.>,\.liki..UO, v..,V* Vfc ■iUii.J \|UiL/U;
pietas et Christiana relipfio , quam omncs profilcbantur u ex Oriente iter est perSiciliam inOccidcntem, insula praB'
quicumque socii navif^ationis D. Pauli fucrant, eorumqiie
amor crp;a Aposlolum, ulpole ciiius beneficio naufragium
evasissenl, et in Christum crcdidisscnt: nam in Pauli gra-
tiam omnium qui navi vehebantur, non solum corpora
naufragio, sed animas infidelilali eroplas, cx Actis Apo-
Blolorum et D. loannis Chrysostomi interprclatione supe-
rius docuimus. Ex his non ambigimiis doctori Genlium
perroissum Syracusis libereagerc, prajdicare rcgnuin Dei,
quin et proximos urbis vicos obire. Certc quidem procul
Syracusis fere oclo passuiim milllbus, in agro cui Solari-
no nomcn , Ecclcsia est D. Pauli Aposloli tiliilo insigni-
ta ; ct sane antiqua est archilectura , in qua puteiis visi-
tur, ciiius aqiia hausta, ablutisquc xgrolis, invocatione
Apostoli Pauli multa in dies miracula palrantiir, vota-
quc et tabellx pendcntes sanctissimi .Vpostoli collala ad-
fcrsum mortales beneficia contcslantur. Apud Syracusa-
nos vetus tradilio est, D. Pauliim Apostolum, cum Syra-
cusas vcnit, eum in locum cxcurrisse, Ecrlesianiqiie a
Christianis in eius rei memoriam fuisse cxlructam ; in eo .,
sanc tractuantiqua;habitationis vesligiareperiunlur, for- Li
tasse a;TO illo oppidum ibi fuit, quod Apostolus pro cha-
ritale sua invisit.
Isagojjes vcro cap. 21. docet, S. Paiilum oram Sicilii-o
legisse a Pachyno ad Pelorum, ac moniimenla ab co ibi-
dem relicta recenscl. Navigationcm, inquit, cx insiila .Me-
lita Syracusas lenlam fuisse non desunt qui probcnt: an-
lequaro enim ilie navi vectus in Syracu^anum porliim ap-
pelleret, in orain cis Pachyniim promontorium dcsrendis-
se existimamus, et vicina bica colliislrnssc. 'Vetus est tra-
ditio apud Hctinos et Pachiui aecolas, Paulum Apostoluin
in eam oram pervcnisse, alqiie inlus ad milliaria quatiior
in agrum Elorinum pcnelrassc : qiio loco a;dificala est a
poslcris Ecclesia iiixta fluvium Elorum, D. Paulo dicala,
quae adhiic manet in advcntiis eius memoriani; ncqiic ab
ea procul putcus cst in vcncralionc summa habitus, cuius
aquam qui biberint, vcl laverint se , variis e niorbis eri-
piuntur, inaximequc valct advcrsuin vulncra, morsus-
qiie noxios bestiariim. Eodein in a^jo, cui nomcn IJilli- T)
scalis, aller puteiis cst, ad qucm ciusdcin .\posloIi virtiilo
ct gralia inulta miraoula patranlur. Porro cx acccssu D.
Pauli ad ha!c loca, illud oinnino constat, tardam eius na-
Tigationem pcream Sirilia» oram fuissc, non sine magna
Dei providenlia , ut Apostoliis Siriliam collustrarct , ct
quos possct sua pra^dicationc adChrislum pordurcrct, scd
et Aposlolum Syracusis profecluin, insulam circuinlegis-
se D. Luras docct.
Igitur Paiiliiia novis posteaquam Syracusis solvit, oram
Sicilia; maritimnm pra;tcrvcrla , rursiim c cursii siio de-
fleiit in liltus, iiilra Taiironienium olqiic Mcssniinm; iibi
nunc aedcs cst l'aulo Apnslolo sacra. Aiilii|ua ca fama cst
apud loci accolas, D. I'aulum cuin Sicili.T orain logcrel,
in sinum illum appulissc, cui monnsleriiim D. Placidi in
edilo coIIp incumbit. in eoqiic commorntum lillorc, quod
deccm passiiiim millibus ob urbe .Mcssona dislnt, ipso in
iiltoro lucoque Aposloli pcdjbus calcalo, Chrisliaui dcin-
VOL. X.
tcrnavigala, eo ex sinu qiii niinc xde D. Pauli .\posloli
nobilitatur, Rhegium de more transmittunt.
Isagoges cap. -i^. ostendit, S. Paulum frctum Siculum
naviganlem, conspexisse Mcssauam, sed non adiisse, uti
coniendil Conslantinus Lascaris : adiissc vero cam post-
quam e primis Neronianis viiiculis liber, rursum provin-
cias ct Siciliam (ut vidctur, innuitque S. Chrysost. ) per-
ngravil. Traditioenim est Messanensis EcclesiaB, S. Pau-
lum McssaneusibusBacchylum Episcopum praefecisse.Sa-
ne quolannisca in urbe suppIicalioneshabcnturfcstoCon-
versionis S. Pauli, in memoriam Bacchyli Episcopi, .Mes-
sanensi Ecclcsiae a S. Paulo pr.xpositi; ac vctus nios ia
ca Ecclcsia est dcducendi pcr iirbcm rcliqiiias S. Pauli.
Ha;c noslcr Oclavius. .\ddunt alii, in dilionc .\voIa, quain
nnilli ccnsentesse Uyblem vel Uyblam, in qua tbymi et
salicum est copia; unde apcs pastffi niel optimum conO-
ciunl,indeque apcs Hybla^a; ct mel Hybla;um nuacupatur,
de qiio .Martial. in Xeuiis:
Ciiin dederis Sieulis medix de eollibus Hyblx,
Cecropios dieas lu licet esse favos.
luxta Hyblam, inquam , pergcndo versiis Syracusas, si-
milis illi Elorino cst puteus qui a S. Paulo nomen acee-
pit, eiusdcm virtulis et vencrationis : ad qiiem quia multi
scrpeutes bibcndi causa acccdunt, hinc iuxla cum multao
cernunlur viperae et serpentes mortua?, potu huius aquaj
occisa». Similis el nomine et virlutc est puteiis iuxta Sy-
racusas, eiiius aqua miiltas curat infirmilalcs. Hoc acce-
pi n iioslris Patribus Siculis, oculalis teslibiis. L'bi vidc
qiianlx dignitalis et meriti fuerit S. Pauliis.quanlac ctiara
bonilatis ct beneficentia;, qua; cum nusquam smebat esse
oliosiim ct vaciium, sed sua; virtulis semina, et vitales
radios inslar solis ubique spargere compellpbal, ul imita-
rctur Christum , qui pcrlransiil benefacicndo , el sanando
omnrs oppressos a diabolo , ut nit S. Pclrus .^cl. 10. 38.
Vere de S. Paulo diras, quod oflicium Ecclcsiaslicum ca-
nit de S. Ca-cilia : C.rcilia famula tua, Domine, quasi a-
pis tibi argumentosa descrfit.
Denique Syracusis triduo commornns Paulus cvangc-
lizondo maiorem incolariim partcm ( ac pcr cos, vicinos
Siculo3;ut Sicilia fidem S. Pnulo dehoat)adChristum con-
vcrlit.uti narratUicr. Marafiot. inChron.CaIab.l.l.c.20.
BnEGiUM.) Civilas Cnlabriao obinccnset vicina Siciliae, v.v». is,
ita dicla xr.n tvj pr.yjvit, id cst abrumperr, eo quod lcr-
ra; motu vel inaris cliivione abrupla sit a Sicilin, cui prius
colKTrobnt, crntquc conligim. iino conlinua. Sic ct Sici-
liam dictnm voliinl qiiasi Sicilitam,\A est, resectam ab I-
talia, ciii nntoa coh.Trebat: ita Plinius lib. 3. cap. 8- Si-
r//irt, inqiiil, quondam lirutio agro cohxrens, mox inlcr-
fiiso mari aruUa Xll. lU. in longiludinem frclo, in lati-
tudincm autcm IHD. iuxta columnam llheginam. Et Isi-
dorus Clariiis lib. 13. Orig.cap. 18 Frctum, it\i, appella'
liim est. quod ibi srmper marc frrvcat: frclum enim est
angu^fum el quasi fcrvens marc. ?iam frela Varro dicla ait
quasi frrrida.id esl. fcrvcnlia ct molum fervoris habentia.
trctum Sicilix, quod lUicgiuin dicilur, Sallustius cx tali
38
298
Gommentaria in Acta Apostolorum. Cap. XXVIII.
causa vocari scrihit dicens, Jialix olim Siciliam coniUTi' ^ ITajXou o\i.^t,fMi, id est, xmulalor et similis zeli cvm S.
clam fuisse, et dum esset una tellus, medium spalium aut "— '- ■ ~~-...-:. — : — ..- j:- h •.-i:.- —
per humililatem abruptum est aquis. aul per angusliam
scissum; et inde pr,-/iov nominatum, quia Grsece abruptum
hoc nomine nuncupatur. Eadem quasi ad verbutn habet
S. Hier. in Notnin. Aclor. Apost. et ex eo Beda hic. Recte
ergo frelum hoc vocatur Rhegiura, indeque urbs freto ad-
iaccns pariter vocalur Rhegium, quia hoc spatio ante fue-
rat isthmus, quem mare perrupisse dicitur. Porro Thu-
cyd. lib. 4. hoc fretum vocat Charybdin: sic et Mela lib.
2. cap. 8. et Plinius lib. 13. cap. 18. Eo quod gurgilibus,
itiquit, occuUis naves absorbeat. Ter autem in die erigit
fluctus, et ter absorbet: nam accipit aquas, ut vomat , vo-
mit, ut rursus accipiat.Wde Philippuni Ciuverium lib. i.
de Antiqua Sicilia cap. 5.
Porro Rhegium vetusta et Dobilis est Calabriae civitas,
de qua multa Hieron. Marafiotus in Chronicis Calabriae
lib. 1. Bkegium , inquit, prima Italix civitas, olim fuit
una e quatuor Rebusp. magnse Grxcix, metropolis Cala
Paulo; eiusque martyrium consignatur die 8. lulii: quo
pariter die Rhegini eius festum tota dioecesi celebrant:
quae, ne aequo sim longior, oraitto. Addit Hieronyraus Ma-
raflotus in Chronicis Calabrisc lib. 1. c. 20. hac de causa
RhegiensemEccIesiamCathedralera esseinsignitam titulo
et sede Archiepiscopali, eique olim subiectas fuisse omDea
Calabriae Ecclesias, eo quod ipsa prima inter Calabros E-
piscopum S. Stephanum acceperit a S. Paulo, quodque
S. Stephanus Episcopos, Presbyteros et Diaconos aliis
Calabriie civitatibus dederit et ordinarit.
Porro constaDS et antiquissima apud Rhegienses est
traditio, hac ratione et rairaculo S. Paulum Rhegienses
convertisse : navi quae Paulum vehebat Rhegium appel-
lente, eius visendi causa ad liltus concurrerunt Rhegien-
ses, prxserlim ut in ea sua numina Castoris et Pollucis,
quae prxferebat navis, venerareutur. Mox Paulus de mo-
re orsus eis praedicare Evangelium, cum ab eis, utpote
idololatris, non audiretur, postulavit ut sibi praedicanti
brix, ut liquet ex eo, quod cum in Calabria sint quatuor B vel ad modicum aures commodarent, tantillo scilicet tem
Archiepiscopatus, antiqu>ssimus sit Rhegiensis, qui decem
habet Suffraganeos , Consentinus quatuor , S. Severinx
guinque, Rossanensis nullum.
Silet hic multaLucas, ac praesertira Rhegiensium a
Paulo conversionem uno die, quo apud eos haesit, factam:
quae ex Ecclesia; Rhegiensis monumentiseodem aevo Grae-
ce conscriplis, ac deinde in Latinura idioma translatis,
et in Archiepiscopali archivio asservatis, a Rhegiensibus
viris erudilis et primariis ad me Romam transmissa, hic
transcribam, quia ad historiam praesentem faciunt; ut ex
iis liqueat tum Rhegiensiura priraaeva erga Christum et
Paulum Cdes et devotio, tum S. Pauli erga eos amor, si-
mulque eius insatiahilis, etiam in raediis itineribus et
vinculis, ubique evangelizandi sitts et ardor, aeque ac e-
nergia et fructus. Sic igitur habent in vita et martyrio S.
Stephani, qui S. Pauli coraes et discipulus, primus abeo
creatus est Rhegiensium Episcopus. Hic S. Martyr Ste-
phanus fuit e civitate Nicem: petente autem Paulo Apo-r Eleetro et auro dilior,
stolo Romam, comilalus est eum usque ad civitatem Rhe- lllaque Mosis ignea
yii Calabrix. Cum autem Apostolus civitatem invenisset
idola colenlem, prxdicavit in ea verbum Domini; et sicut
terra bona acceplum semen centuplum reddit , ita et eius
civitatis incolx verbum Dei receperunt : quos eum Paulus
instruxisset , el plurimos illorum in nomine Patris, et Fi-
lii, et Spiritus sancli baptizasset, creavit ipsis Episcopum
Stephanutn : qui sibi crcditu)n gregem bene pascens, mul-
tos ad fidem Christi suis doctrinis convertit. Cum autem
in hac civitate decem et septem annos moratus esset, et E-
piscopos et presbyteros ordinasset, Deique gratia Ecclesia
aucta fuisseC, postea persecutione eontra Christianos mota,
captus fuit ab Hierace duce Sanctus, tamquam prxcipuus
fidei Christianx ; et coactus fuit ut abnegaret Christum et
■immolaret idolis: ipse autem non admillebat, quinpotius
intrepide Christum Deum confilendo et factorem omnium,
idola autem Gentium ligna et lapides sensu carentia, ope-
ra manuum hominum esse asserens et diaboli inventiones.
pore, quantulo candela exigua arderet. Eo impetrato, can-
delulam accendit, aflixitque coIumDae,cui naves appellen-
tes solebant alligari : cumque stalim absumpta caudela
evanesceret, illico per miraculum coepitardere ipsa colu-
mna, quo portento perculsi et compuncti Rhegienses, Pau-
lum ut hominem divinum auscullantes,ab eoadCbristum
traducti sunt. lu huius rei fidem et raeraoriara columna
in Ecclesiara S. Pauli (quae in littore erecta est) transla-
ta hoDoriflce supra Altare maiiis reposita est: ubi mira
veneratione colitur, multisque miraculis coruscat, uti li-
quet ex hoc deeaRhegiensium hymno, quera typis excu-
sum vulgarunt, mihique exemplar trausmiserunt.
HTUNUS
IN COLUMNAM RHEGINAM
S. Pauli Apostoli.
Ave columna nobilis, Haustusque pulvis illico
Mgris salutem contulit.
Ergo columna Rhegia,
Columna fortunatior. Hebrxos ut Israetica
Quod ore Paulus prxdicat, In terrx opima transtulit,
Te fulgurante comprobat : Tu nos in astra ducito.
Te conflagrante Rhegium Summo Patri sit gloria,
Christi fidem complectitur. Natoque Patris unico,
TePalmatangens languida, Et Paracleto numini,
Sensit medelam cxlicam : Cunctis in xvum sxculis. Am.
Jf. Paulus Apostolus devenit Rhegium. Alleluia.
j^. Et seminavil verbum Dei. Alteluia.
OHATIO.
Deus, qui ad Pauli Apostoli prxdicationem, lapidea co-
lumna divinitus ignescente, fidei lumine Rfieginos popuios
illustrasti; da quxsumus.ut quem Evangeiii prxconem ha-
buimus in terris, intercessorem habere mereamur in cxlis.
Insuper loannes Angelus Spagnolus Canonicus Rhegi-
nus, de rebus Rheginis lib. 4. cap. 1. narrat vulgo credi
Paulo praedicante pisces littus egressos ei auscultasse, uti
idcirco indefesse percutitur una cum Socra Episcopo, et iJ auscultarunt S. Francisco et S. Antonio Palavino. Ad'
saxis quoque vultus eorum confringuntur , in caminumque
ignis coniecti exierunt illxsi. Unde multi crediderunt in
Christum, et acclamaverunt dicentes: Magnus Deus quia
Pontificibus Slephano et Socra prxdicatur. Inter quos e-
rant mulieres pudicx Agnes, Felicitas, et Perpelua nun-
vupatx, discipulx divi Stephani, qux intrepide coram Hie-
race duce confessx sunt, nomen Christi Dei, veri creatoris
omnium prxdicantes ; tunc ira pleiius dux, ipsas una cum
Stephano et Socra Ponlificibus gladio discindi iussit: quo
facto illico tradiderunt sanctas animas suas Domino, gra-
tias agentes et exultantes, quod digni facti cssentpro Chri-
sto mori. Addita erant elegautia Troparia et Protonia
Graecolatina , puta Antiphonae, versus et hymni in lau-
dem S. Stephani, ex pervetusto codice Vaticano raanu-
acripto numero 1543. Menaeo nuncupato, quo Ecclesia
Graecorum inOITiciis divinis recitandis utitur, accepla, ia
quibus S. Stepiianus vocalur Hierarcba, Hieromartyr,Tou
ditque, nonnullos dicere cicadas a S. Paulo tacere ius-
sas, nunquam deinceps eo loci comparuisse; sed se id
non credere.
PuTEOLOS.) Civitas est Campaniae iuxta Neapolim (itavj„ ,.
Syrus) nobilis S. lanuarii martyrio. Hinc traduntetglo-
riantur Neapolitani , S. Paulum ex itioere Neapolim di-
vertisse. Puteoli dicti, ab aquae calidx ibi ebullieutis pu-
tore, ait Festus; vel, ut alii, a multitudine puteorum ea-
rumdem aquarum gratia factorum. Haec etiam vocata est
Dicxarchia, aiustitiaeadministratione: a Sainiis condita,
ut vult Eusebius, eo tempore quo Tarquinii Roma a Bru-
to sunt expuisi. Pari modo S. Petrum Romam navigan-
tem appulisse Neapolim , ibique Missam celebrasse tra-
dunt Neapolitaui, et Card. Barou. anno Christi 44.
Et sic, hoc est, non mari, ut hactenus, sed terra pe-
destri itinere, tenihus, ( id est, venire et pergere coepi-
mus ) RoMAlf .) Uade pedites primo Teaimus ad Appii Fo-
Commenlorfa in Aclo Apostolorum. Cap. XXVIII.
299
rum, deinde ad Trei taberuas, dcnlque Romam , ut moi ^ Paulus dedit quieli , ulpote fessus tam longo itinere , ac
ciplicat Lucas v. 16. Unde mious recte Caictanus per Ro-
roam accipit portum Romanum, sivc oslia Tiberina , ubi
scilicel Tiberis in mare iDfluit, qui Roma distat duodccira
milliaribus Ilalicis. Nam inler portum Romanum et Ro-
mam non interiacct Forum Appii et Ires Tabernae, quo
prius devenisse Faulum narrat Lucas. Melius alii per lio-
tnam, accipiunt ao;rum Romanum, pra!scrlim quia olim
suburbia Romana longissirac sc quaquaversum e»tende-
bant. Denique polcst hic essc anaccphalaeosis, qua Lucas
^'•neralim primo dical Paulum Puteolis venisse Romam,
dcindc parliculatim itincra media cnarrct,quibus Romam
contcndit et pcrvenit, nimirum pcr Appii Forum et Tres
tabcrnas: ubi ei occurrerunt fidclc8Romani,euraque Ro-
mam deduicrunt. Hoc enim frcqueus est Hebraeis, uti vi-
dere est in libris Rcgum, et alibi.
Teri 15 ^"^ '■^*' *1">ISSEKT (forte ex liltcris Christianorum Pu-
'tcolanorumj fraTBES. ) Puta Chrisliaiii, quod Paulus ia
urbem adventarrt.
AppiiFo
rum
quod ?
comparando liospitio, cxterisque rebus accommodandis.
Addii Gagneins ex OEcumenio per hosce dies eum explo-
rasse , num ludxi aliquas Romae ci struxisseDt insidias,
aut contra eum litteras dcdissent ad suos Roma» degen-
tes ; cumque roffnovisspt nil tale eos factitasse, convocas-
se primos luda;oruni. Vide hic curam et charitatem Pauli
in ludjDos , a quibus lanta , el haec ipsa vincula palieba-
tur: ubique primos cos salutat, et salutare satagil.
NOR QIASI GENTEM UEAM BABE5S ALIQLID ACCfSABE ) Vers. 19.
Non quasi habeum de quo ycnlem ineam aceusem : ita Ti-
gur. Adimit suspicioncm ct metum Iuda?is, ne putent eum
Romara venisse, ut Iuda;os accuset apud Cajsarem. itaque
ipsi conlra eum se arment. Tales cnim multi e ludxa Ro-
mam venicbant, Pontifices, Scribas et ludoios accusaturi
apud Imperatorem, ut patet ei loscpho.
PrOPTER SPEU EMU ISBAEL CATErfA BAC CIRCCXDA-Vers *0.
Tl'S SCM ) Spes metonymice ponitur pro re sperata. NamSpis h
spem Israel vocat Christum , quia Messias, sivc Christus,'^'"' '■"■""
UsQiiB AD Appii porum) Hoc Plinius lib. 14. cap. 6. B uti Israclitis a tempore Abrahse fuit a Deo promissus, ita
ponit in agro Sctino, dictum ab Appio Claudio, qui cst
auctor viaj Appia;. Ortelius in Thealro censet cum Rlon-
do et aliis, esse Fossam Novam, ubi diem obiit S. Tho-
mas Aquinas. Accedit Raronius, qui Forum Appii censct
fuisse iuxla Pontinas Paludcs, ac Roma distare uno et
quinquaginla passuum millibus; Tres tabcrnas vero tri-
ginta tribus, easque hodie vocari Cistcrna, quae urbccula
nst iiiita Vclitras, patriam Augusti Cxsaris. Eas cnim
fuissc contro Anlium, qiiod niodo i\'cltuno dicitur, docct
Cicero od Atticum lib. 2. cpist. 29. Emersimus. inquit,
commode ex Antio in Appiam , ad Tres tabernas. Porro
Isidorus Pelus. lib. 1. cp. 337. ct ex eo CEcumenius hic,
trodit Forura hoc dici Appii, quod fuerit Appii slatua in-
signitum. Romani cnim loca, in quibus rcgum ct priuci-
fum statua; posila; crant, vocabant foro. Sic vocatum est
orum Cornclii, quod hodie Imola dicitur : Foruni Clau-
dii,hodic Tolfn: Forura lulii, hodie Friuli: Forum Livii,
assiduc per Iria annorum millia ab eisdem fuit expecla-
tus, et ctiamnum expectalur, et expeclabilur usquc ad fi-
ncra mundi. ludaei cnim in tol xrumnis suis non aliud
sperant, non aliud orant, non aliud clamant,quam ut vc-
niat Messias , qui eos libcret et salvet. Vocatur aulcm
Chrislus spes Israel, quia per Christum sperabant, et spe-
rant veri Isroelitae iuslitiam, graliam, salulem, resurre-
clionem, felicilatem et gloriam sempiternam. Haec cnim
a Christo spcronda et expcctonda esse promiserunt Pro-
phetae. Scnsus ergo est, q. d. Ego Poulus hac catena vin-
ctus sum, quia praedico lesum esse Christura, ab eoque
spcrandam et petendam esse remissioncm peccatorum,
gratiam et salutem. ludaii crgo mc vinxcrunt, quia oltuli
eis suam spem. At v(J9 speni vcstram , pula Christum,
quem vobis annunlio, et proptcr qucm vinclus sum, ei-
cipite, el in eum credite, ut solulcm selernam ossequami-
ni. Sic Apostolus Coloss. 1. 27. Christum vocat spem glo-
hodie Forli: Forum Scmpronii, vulgo Fossumbrone: Fo- r rioe ; et i.Timoth.l. 1. spem nostram,<\n\a ipsc cst obie
rum Segusianorum, vulgo Jiourg en Bresse : Forum Tibe
rii, Tulgo Schuvits, civitas apud Helvctios.
Accbpit fiduciam.) 0ip7o,-, id est prxfiderUiam , ani-
mos, audaciam, q. d. .Maiores accnpit aniinos Borax prae-
dicandi , ct maiurem spom Roinanos convertendi: tum
quia Romanos fidclcs tam crga se propcnsos et dcvolos
vidcbal: tum quia cx eis colligcbat indolcm Romauorum
bcnignara, arairain, docilern ; tura quia eos habiturus e-
rat in pra:dicotione coopcratorcs ct adiulorcs.
Viri. 16. Clm autem vemssbmls Romam.) Grxca addunt, tra-
didit centurio vinctos Tp7.7oi:'.oapyn, id cst, principi exer-
citus ; ita vocabatur Prajlor, vcl Pracfoctus rcorum, vin-
cloruin et corcerum; sicut nunc Romaj vocalur liarzel-
ius , qui post sc diirit agmcn sbirromm, sivc Batellitum
instar cxercitus. Undo vir crudilus censot Darzellum, dici
ab Hebra>o Barzcl, id esl fcrrum, co quod fcrro el arinis,
armatisquc raililibus slipatus inccdat.
i'orro Paulus ingressus cst Romam anno Christi 59.
ait F.uscb. in Chronolog. S. Hicron. de Script. Ecclcs. in D
l*nulo , Darun. ct alii. Addit Bcda, Ado, Usuardus et O-
niiphrius in Chronol. ingrcssuin csse dio sexla lulii. Ba-
ronius tarocn ct nostcr Loriuus cilius id fuclum putaut,
et verc putaut, si Poulus, ut vult Arator, iiiilio vcris sol-
vit Mclita. Scd hoc inrerlum cst. Potius crcdendum cst
priscis, Bcda?, Adoni, Usuardo. Vidfl dicta c. 27. 9. Pri-
sci cnim intcr sc hic ronsculiunt.
SibiheT Uanbbb. ) In suo hospilio, q. d. Non ductug
cst in carccrcm cuin r.Ttcris vinrlis, sed in sua dumo ina-
nerc pcrmissus cst; ito tumcn iit geslorct ratcnain, ut
palctv. 19. ot liaberct rustodicntcni so iMilitcin, ne fiige-
re vcl flobi possct. Id houoris prn<slilum vidotur Paulo,
quod viruin inognuin, ct, ut oit Chrysost. admirobileni
ccnscrnt ccnturio ct ca>lori ; tiim ex occiirsu rl revoren-
tia , qiiam ci ubiquo a Christianis cxhibcri cerncbaDt ;
tum cx cius cxcelso aniino sapicntia et virtutc.
T(ri.i7. )>Q|.|f tbrtilh autm DiBH. ) Trcs coim dics prlmoi
ctuni et causa spei nostrae: pcr illura eniin hoiia sperata,
putagratiara et gloriam consequimur. Hinc illaj Prophe-
tarum ardentes de Christo prcccs et voccs, Isaias c. -15. 8.
Roralc cxli desuper , ct nubes plunnl iuslum: aperialur
ierra, el germinet Salvatorem.El r. 6i. 1. IJtinam dirum-
peres cxlos et descenderes : a facic lua monles dcfluerenf.
iacobi : Salutare ( Salvatorem ) (uum expectabo Domine,
Gcn. 49. 18. Mosis: Obsecro Domine mitte qucm missu-
rus cs, Exodi 4. 13.
Tropologicc.Chrislum est .ipcs Isracl. id est, dominan-
tis Deo, Deumqiie videnlis, aut polius visuri ; quia fide-
lcs non nliud sperant quara vidcre Deuin et Christum ia
caelo, eiusque prajsentia et gloria bcari el frui, iuxta il-
lud Apoc. 21. 23 Clarilas Dei Hluminavit cum jca>!estcin
icrusalcni ) et lueerna eius est A(/nus. Et illud Ecclesia :
lesu nostra redemplio,
Amor et desiderium,
Deus creator omnium,
Homo in fine temporum.
Et illud Isoiae cap. 26. 8. Domine n^^mni luum et memo-
riale titum in desiderio animx. Etillud Psaltis Ps. 15. 5.
Dominus pars hxredilatis mrx, et calicis mei, tu cs qui re-
stitues hxrcditatem meam inihi. Quid mihi est i« cxh, el
a te quid volui supcr tcrram, Dcus cordis mci, clpari mea
Dcus in xtcr/ium 'f
ROGAMLS ALTEM A TB AIDIBB Ql'.E SEJiTIS ) Dc SpC ^.^jj^
Isracl, quam dixisti, puta de Mcssia, au vcncril, au ad-
luic sit vcnluriis.
Nam db sbcta iiac ( Christi ct Christianorum , quaj
Christum inm vciiissc crcdit, quamquo tu o Paulc lacile
ccmmendossc vidcris, idcoquc a Iudsi'. csse vinclus ) RO-
TUM BST KOBIS QllA IBIQUB EI CO!«TR.vDlCITUR.) Id di-
cunt, ul Pauli animum praMccupcnl, infringanl, et o Chri-
sto pra?dicando avertant, q. d Tu o Poulc orcullc viderm
Christi scctoin sequi, ct prajdicore : at vidoris decoptus:
nam ubique viri sopicutes, ialer quos sumus ct nos, ei
300
Commentaria in Acla Aposloloriim. Cop. XXVIH.
contradicunt. IUis erg;o nobisque assonlire, menlem olTe- \ rari in publicum cgnsms, idgue velata parle orls, ne sa-
cluiii(|iie erf;a Christum dcpone, ac nobisoum perge cole
rc Moson el rolijjioncni ab co saiicilatn.
Moraiiler liic liisce sig;num Clirisli el Christianismi csse
coulradiclionem ct porsocutioncm. Hoc cnini prfcdixit Si-
incon dicens : Eccc posilus esl hic in rxiinam ct in rcsur-
rcclionem multorum in Isracl.ci in signum cui contradice-
tur, Lucae 2. 34. Vcre S. Hicron. in Ezcch. cap. M . Iii-
cipit, ait, possessio a Thnmar, a palnia vidclicel victoria-
que vitiorum , usque ad ar/uas contradictionis. Scmpcr e-
nim virtulilms conlradicilur. Ac cilalis iiiscc ludocorum
verbis, subiunp;it : Omnis contradictio est snnclilalis, qux
interprctatur Cadcs, diccnte Psalle Psal. 28. 8. Concutiet
Dominus desertum Cades. Hoc est quod ait Paulus : O-
mnes qui pie volunt vivere in Christo lesu, persecutionem
pcdicntur, 2. Tim. 3. 12. Vide ibidicla.
;, Testificans regnum Dei. ) Multis tcslimoniis Mosis
el Prophetarum ostendcns , rejynum Dei csse Ecclesiam
Chrisliananj, camqucesse viam ad regnum ca;lorum,quod
iiaret aspectum, vel quia sic decebat. Quocirca Paulug in
priiuis iiisce vincuiis, plures c famiiia Neronis ad Chri-
stum converlit, de quibus ipsc ait Philip. 4. 22. Saluiant
vos omnes SancU, inaxime qui de Cxsaris domo sunt. la-
lcr Iios cminuore Torpes et Evellius, quos postca Nero sae-
vior factus occidil et inarlyrio coronavit : ul Martyres e-
nim adscripli lcjjunlur Marlyr. Rom. dio il.et 27. Maii.
Nola hic prinio, l*aulum in vinculis agentcm Philippcn-
sos Christiani ronsolati sunt, mittcntcs ad cuin Epaphro-
ditum suuui Episcopum cuin pecunia, ut neccssitatibua
eius subvcnirent: quibus ipse {jratias egit, scripsitque c-
pistolam ad Philipp. Vcnit quoque Iconio ad eum Onesi-
phorus, ut ei ministrarct, uti Paulus teslatur 2. Timolli.
1. G6. Nam Pauli comites omncs, exceplo Luca, metuen-
tes Neroncm, euin deroliqucrant, uli ipse ibidcin ait c. 4.
16. Sed Dominu.s ei astilit,euuique conforlavit. Ex vincu-
lis quoquc scripsit Paulus Epistolam ad Colossenses, ad
Ephesios, ad Philemonom, ad Timotheuin. Unde illae cae-
plenum et p,loriosuin esl Dci rcfjnum. Vide dicta c. 2. 40. l) lcris ardentiorcs, spirant Marlyrcm et martyrium.
Vers. 26
Vers. 28,
Vers.5<
A MANE tSQUE AD VEsrERAM. ) Fuit crgo lia;c prolixa
Pauli vel lectio, vcl concio; sed nimirum de Christo loqui
iion satiabatur, in eius pra;dicatione non fatigabalur ; zc-
lus et sitis salutis Iuda?orum , omnern ei corporalis sitis
et famis mcmoriam adimebat. Si enim inercatorcs iu dic
nundinaruni toto die ncgoliantur, et usque in noctcm ic-
iuni permancnt, noc fainem scntiuut, ob lucri terreni si-
tim ; inulto magis Paulus captans animarum Iucra,omnis
cibi, potus, laboris et faligationis obliviscebatur.
Unum veubum. ) Appositum, insigne et illustre. Sic de
Fabio Maximo dixit Eiinius: Unus homo nobis cunctando
reslituit rem. IJnus, id est, insignis ct eximius.
AuRE AUDiETis. ) Sunt verba Isaiee cap. 6. 9. ubi ea
explicui : quare liic illa non repokini.
GeNTIBUS MISSUM EST HOC 9ALUTARE DeI. ) Id CSt,
haec salus Dci, puta Christus salvator, cuius Evangelium,
gratiam et salutem ego pr.-edico. Sept. enim, quos sequi
Nola secundo. Ccnsct Baron. Ncronein causam Pauli,
quia sacra crat, et religionem speclabat, ad Pontificcs Ko-
nianos leiecisse; qui cum Gcutilcs essent, el ludocos odis-
scnl, Paulum ab eis accusatum absolverunt. Et hoc vide-
lur innuere Paulus Philipp. 1. 13. dicens vincula sua, Q-
dcnique et prffidicationein Christi, nota facta fuisse in o-
inni Pra;torio.
Nota lertio. Olim Marsilius de Padua tcmpore loannisAn Pau-
XXII. Ponlificis, scripsit librum , cuius tilulus Defensor^"^ ^v^'
pacis, in quo contendit S. Pauliim fuisse Episcopum Ho-rq^^»
niae non S. Petrum ; eo quod S. Lucas Paulum biennio
Romae vcrsatum dicat, Pelri vero non memincrit. Euin
hoc sKcuIo secutus est Udalricus Velenus aliique haereti-
ci, qui impudcnter negant S. Petrum Romae fuisse; quein
fuse refulat Bellarminus lib. 2. de Rom. Ponlifici, c. 1. et
sequent. Nam, ut alia taccam, eius impudenliam refutat
continua Ecclesiae Romanaj et casterarum oninium fides,
tur S. Paulus, Hebr. nyili)' iesciua, id est salus, vertunt r et sajculoruin omnium traditio. Ad hajc omnes Historici
_ ,,i „_i „,.;.. j ... ; . __i..i.,-i et Patres, quos operose citat Bellarrainus. S. Petrus ergo
fuilRomanus Episcopus.ac episcopatui Romano aunextiit
Pontificatum totius Ecclesia;, in eoquesibi sequenles Ro-
manos Episcopos succedcre voluit, etsanxit, ut, quicuin-
que eligcrctur in Romanum Episcopum , is pariter esset
Episcopus et Poutifex totius EccIesiK, uti a S. Petro huc
usque, continua Episcoporum et Ponlilicum Romanorum
successione factum esse constat. Paiilus ergo Roma; in
vinculis pra;dicando, Petrum in fundando Romano episco-
patu et pontificatu adiuvit,eaque de causa S. Epiphaniua
hseresi 27. Pelrum et Paulura vocat Romanos Episcopos,
quia scilicct uterque tamquam ApostolusRomanamEccIe-
siam erexit, docuit,fundavit, ibique munia episcopalia ex-
ercuit: sed Petrus,ut proprius Roinee Episcopus; Paulus,
ut Petri adminisler et adiutor, praesertim quia Roma;, ex
professoPaulus sedem non fixit, sed per accidens dumta-
xat et quasi transiens; uti ipse Romanis scripserat c. 15.
P 24. dicens : Cum in Hispaniam proficisci ccepcro, spero
U guod prxteriens videam vos, et a vobis deducar illuc , si
vobis primum ex parte fruitus fuero.
Nota quarto.Lucas hic finit ActaPauli in biennio vincu-
lorum eiusdem, puta anno Christi 61. Neronis 5. quid
deinde ab eo geslum sit, nec ipse, nec alius aulhentice
conscripsit. Nam Acta Liiii, quae haec conscribunt,de fide
suspecta et apocrypha sunt. Illud constat, Paulum a Ne-
ronis vinculis fuisse solutum. Hoc enini ipse Paulus te-
slatur 2. Tim. 4. 17. Dominus , ait, mihi astitit, el con-
fortavit mc, ut per me prxdicatio impleatur , et audiant
omnes gentes, cl liberatus sum de ore leonis. id est Nero-
nis. Ad quod iuverunt litterae Fosti pra;sidis Syria;, quas
ad Neroncm de Paulodedit, quibus utique significavit se
nuUum critnen in eo dcprehendissc, nec Fclicem, nec Ly-
siam. Causam aliam ex Tacito lib. 14. dat Raron. anno
Christi 01. in fiue. Cum , ait, publica adulatione laetitia
quoque publica omnium esset,ut de saluteparta Impera-
toris ( ac forte ut suam crudelitatem specie humanitatis
o-wTr/piov, id est salutare , ut inuuant salutein hanc esse
Chrislum Salvalorem: ila S. Basil. in Psal. 65. etS. Au-
giist. lib. 1. Contra advers. legis et Prophet. eap. 15.
Qu.«STiONEM. ) Z»iTr!(Ttv, id cst disquisitionem, ob scru-
pulos de Chrislo, quos eis iniecerat Paulus.
Mansit autem BiENNio.) Ergo usque ad aunumChri-
sti 61. qui fuit Neronis quintus.
In suo C0NDUCT0.)Ila legecum Rom.Grajcis etSyris,
non conductu, ut perperam aliqui legunt : conducto, sci-
licet hospitio et domo. Sic conductum substantive pro loco
conducto,accipit Cicero orat. pro Cluentio, dicens: Solet
cnim extra portam aliquid habere conducti. Unde Syrus
vcrtit, conduxit sibi Paulus domum, et fuit in ca duobus
annis. Domus ha;c versa in Ecclesiam, vocatur nunc Dia-
conia S. Marix in via tata, cui inscriptum est, hoc fuisse
liospitium S. Pauli, S, Luca;, et postea S. Martialis ; ac
S. Lucam in eadcm pinxisse iraagines B. Virginis : ubi
etLucas huncActorum librum conscripsitetabsolvit. Dia-
conia ha;c vicina est Collegio Romano, in quo pariter hunc
in Lucam Commentariuin , eiusdein ope, et quasi vicini
spiritu afilatus elucubravi.
. PR.EDICANS, elc. CUM OMNI FIDUCIA. ) M;Ta Tzappr.uiv.;,
id est, libertate, audacia, ^(/Mcm.Verisimile est quod scri-
bit Eusebius lib. 2. Histor. cap. 22. Neronem primo im-
perii sui quinqucnnio lenem et facilem, apologiain Pauli
clemeuter excepisse ; prajsertim, quia qua;stio hase de Chri-
slo conlra Iuda;os, quos ipse parvi faciebat, agebatur. Ad-
de Paulum sibi conciliasse familiares Neronis. Sic enim
de eo scribit S. Chrysost. hic hom. 54. Dicitur salutasse
Neronis pocillatorcm. et coneubinam, quam Baronius et a-
lii ccnsent fuisse Poppa;am Sabinam,de qua ila scribit Ta-
cit. lib. 13. Huic mulieri cuncta aliafuere ^^rxter honestum
animum. Quippe mater cius, xtatis sux faminas pulchri-
tudine supcrgressa , gloriam pariter ct formam dedcrat.
Opes claritudini generis sufficiebant: sermo comis, nec ab-
surdum ingenium,modestiam prx sc ferre et lascivia uti;
Commenlaria in Ac(a Aposlolorum. Cap. XXYIII.
301
tegercl : codem cnim anno occidit Agrippinam malrem ^ crucem Chrisli.qucmPaulus reniensinHiipaniam secum
suain i forlesjc ex ea causa accidit, ul Paulus in carccre
iam insuMipio bicniiio, una cum caeteris vinclis soiulus
viuculis, libcr iuberclur abirc.
pnuli in >ola qiiiulo. Patrum ( quos citavi Rom. 13. 24. ] tra-
UitpiDia jjijg ygj_ pauluin viuculis solulum, inter alias provincias
***'*■ adiissc Hispaniam, uli proposucrat Uom. 15. -21. ibiquc
praedicasse, praesertim ut apud Hispanos iam quasi dcser-
109 supplcrct locum S. lacobi, ab Uerodc capite truncati.
Nonnulla qua; ibi (jessit sigillatim cnarrat L. Dc.\tcr ia
Chroiiico. anno Christi 61. L- Annxus Seneca, ait, C.or-
dubcnsis Ilispanus. tnissis ullro cilroque ad S. Pautum lil-
leris, de Chrisliana re bcne sentil, faclusque Chrislianus,
occullus cius discipulus fuisse credilur, dulcilerque scri-
bil ad Vauluin in llispania moranlcm.
S. Piiulus ad llispanias veniens secum fert Philcmoncm,
Timolhcum.aliosque discipulos: Libtjsocic Laminiiquc ur-
bibus provinciie Arenatium prscdical : Philippum cogno-
mcnlo P/iilolheum ( qucm anno Christi 91. asscrit scpe-
addusit. .-Xddit probatque Salmeron tom. 12. tract. 39.
Paulum post priina vincula visitasse Svriani, Asiain, Ma-
cedoniain, Griciam. Paulus cnim ad Hebr. cap. ult. srri-
bcns e vinculis: Corjnoscitc , inquit, fralrem nostrum Ti-
motheum diinissum, cuin qwi si celerius ceneril , videbo
vos. Et ad IMiilip. c. 2, 24. Confido in Doiiiino. quoniam
et ipse vcniam ud vos cilo. Et ad l'hilcm.v.22. Para mihi
hospitium: nam spcro pcr oraliones rcstras doiiari mevobis:
ita Tlieoph. pra>f. inep.ad Hebr.CILc. iue.lo. Ilora.et alii.
Nota seslo. Paulus e primis hisce \inculis dimissus, p3„|i
vi.iit adhuc 8. annos, quibus Uispanias atiasquc provin- oiaiiy-
cias evanf^elizando pcrarjravit : quibus exaclis Komani rc- ''"■"•
diens, ccrlansqiic cum S. Petro conlra Simoucin Ma^uin,
ct Neronem , ab ipso, co quod pcllices a sc ad Chrislum
traduxisscl, damnalus, gladioquc pcreussus, gloriosum
Aposlolaluin gloriosiore inartyrio coronavit anno Chrisli
C9. Ncronis 13. die 29. lunii : sed illico Ncronem pcrsccu-
ita est divina lam sancti effusi sanguinis ultio. Nam nnno
tncnto Pliitolheum [ qucm anno i,iirisii vi. asscrii scpc- la est Oivina lam sancii eiiusi sanguinis uiiio. .>am nnnt
llsse corpora S.Gervasii etProtasii martyruiii,civium suo- ''sequcnli codem mens'; lunio, dic dccima, qiia olim Octa
Tum }i\cdio\an\) Probum, .Xanlipamqueeius uxorem ad fi-
dem convertil, presbijteros ibi relinquit.
S. Paulus { Proconsul olim Cypri, Act. 13. 7. conver-
sus a S. Paulo] ISarbonensis Lpiscopus , qui cum Paulo
Apostolo venil in Hispuniam, ibidim prtcdical
Et mo\ anno Christi GG. Sanctx fceminx, virgines lia-
silissa el Anaslasia, Hispanx, ex urbe Selabi in Edetanis
secutx sunt S. Paulum Apostolum, cuius et Pelri corpora
curantcs, a IScrone Cxsarc huius rei gratia prxclaram co-
ronam ( marlyrii ] oblincnt.
S. Paulus scripsil epistolam ad llcbrxos Uispanos con-
versos.
Et inferius anno Christi 100. in Hispania discipulos
Pauli nominat Xanlippen , Poly.xcnam , M. Liipiim, Phi-
lippum.Lucium maritumCandida; el marlvrcin.addilque:
Ftoret Q. Marcelta. .V. Marcelli Homx Prcfccti filia . M.
Marcelli Eugenii Toletanorum Ponlificis soror. quam S.
viam uxorcm occidcrat, a Scnatu proscriplus qnxsitus-
que ad nccem , ex desperalione semetipsum ronfodit aii-
no oelalis 32. ita Svcton. Dio et alii in cius vita.
Moroliter S. Clirysoslomus hic homilia oi. docet, Pau-Moral.
liim et fideles per viiicuta, advcrsitatcs et tentationes glo- 1,"^^^,
rio?iores fieri : Pcrinde enim csse, ac si quis calamo prx- •^iatum.
lietur contra ignem. Hic cnim igncm vidctur verberare,
sed ignis clarior fit , ct calamus consumitur. Atimentum
enim et fomes clariludinis cst malitia virtuti. Iniustitia,
quando opus fuerit ulitur Deus , ut rcs nostras ctariorcs
rcddat. lleruin quando diabolus operalur late quiddant,
clariorcs facit sustincntcs; uti Pharao pcrsequendo Moseu
ct HebrcTos, eos illustriores clTecit; et diabolus a(Tligendo
S. lob, cius palicnliam cclcbravit. Gijmnasium ergo phi-
tosophix. ac cos virtulis sunl afjlictioiips et curx. Probat
id exemplis, et similibus. Eapropler, ail, pauperes diviH-
bus sunt sapienliores , ulpolc viultis fluctibus vexali ct e-
Paulus visis in eius fronle aurcis titteris, ad pdem Lami- Q^xerciti. A'a»i corpus quod oliosum est ct immobite, morbis
nii convertit. Eius mater Ctaudia, Xantippes civis, fuit
corpore supcr iustam staturam procero , in quam iocatur
Martiatis. Ha:c illc, dc cuius iide dixi in fine Chronoia-
xeos. Illi adstipulantur alii. Nam Marlyrol. Roman. die
13. Septembr. asscrit, Paulum euntem in Hispanias, du-
xissc secum Paulum, olim Proconsulcm Cypri, cumque
Narbona; reliqiiisse Episcopum. Addit Ado in Chronieo
onno Chrisli 59. Paulum rcliqnissc Trophimum Arclalc,
Vicnna; vcro Cresrentem. Mcnologium Cira;coriiiii die 23.
Seplcmbr. Iradit, Xantippen cl Polyxenam in Hispania a
l'aulo ad Chrislum essc convcrsas. Idem tradit Mclaphra-
stes iii vila S. Pauli . addilquc riiin Isidoro et aliis , cum
pcr Ilnliain cl Frnnciam cvaiigelizassc. Adiungunt Hispa-
ni, et (ira;ci liilcrprctcs S. Dionysii, Hierolhcum, qucm
ut vlruin diviniim suumque magislrum cclcbrat Dionys.
Arcopag. Iib. dc Divin. nomin. cap. 3. fuissc Hispanum,
el a S. Paiilo ad Chrislum conversum. Quocirca Lucianus
Christi, Pauli cl Christianismi irrisor, ita Pauliim qiiasi
magis obnoxium el fcedum est: quod aulem tnovetur et
taborat. et xrumnisexercelur, formosius est cl saniits.Hoe
eliam in anima rcperire licet. Et ferrum quidem si iaccat,
corrumpilur: si exerceatur autem sptendct. El simititer
anima qux movctur. Motio aulcm aiiimx, curx ipsx, el
artes ipsx percunt, si non movcatur anima. Fortcs nos fa-
ciunt contraria. Idem homil. 53. Suscepit , inquit, i7/«wi
(Paulum] Roma vinctum a mari vcnicnlcm, cx naufragio
scrvatum, et libcrata csl ab crrorum naufragio; sicut rcx
quidam post navalcm pugnam ct ficloriam , in rcgatissi-
mam istam aulam asccndit.Susccpit ittuin Uoma vinctum.
cl vidii coronatum ac cclcbralum. Hoc uulem initium cur-
sus ilerum crat , cl triumphos triumphis incxpugnabites
coniunxil. Et mox : Cxtuin crat ilte ( iwo oiiinibus cxlis
subtimior ) sotcm habcns iustili.x. Cui compaiuvcrit quis
iltius verba ? mari vct Oceano ? scd nihit par e.<t : i7/o sunt
vcrba cius copiosiora . puriora cl profundiora : ct sic non
peccarit quis. si cor Pauli murc cliaiii ac cxtum dixerit.
ra;lestcm ct c.Tlilcm pingit iii Philopalro; Quando aulcm l' cum ob puritatem. tuin ob profunditatcin. Marccst, navi
gantes non a civitate in civilalcm , scd a tcrra in cxluin
vchcns. Si quis in hoc inari nuvigavcrit, secunda aura na-
vigat. I\'on cst in hoc inari ventiis . scd pro vento esl Spi-
ritus sanclus, qui in itto navigantes aniinas vchit. Mare est
pnrlu trunquittiiis cl sccuriiis . nihit liabcns satsum : .«frf
dutccm ucpurum taliccm. sotc limpidiorcm ct inngis per-
spicuum. ctc. Ac Paulnin vocans os igneuin, concludens-
quc, nit,^irmM/t'wi*r Pautum, ct imitemur fortein ittatn
ac udamantinam nniiiium, ut per vcstigia eorum, qui sie
vixcrunt cunlcs. pnssinius vitx istius petngus prmavigare,
et in porlum sinc fluctibuspcrvcnire. tnmaquc ditigcnlibus
Dcum promissa asscqui, gratia ct humanitulc Domiiii iio-
slri lcsu Christi, cum quo Palri simut ac sancto Spiritui
gloria , imiierium , honor nunc , ct sempcr , ct in sxcula
s:rculorum. .iincn.
^iTB .Etkrmtati. Pcrpctuam setnpitcrnx glorix cu-
ram habc. S. Grcgor. Nazianz. in Scnlcnt.
mr (iatitxus ilte convcnit recatvaster, naso Aquito, qui in
tertiitin usque cxluin pcr acrem iiigrcssus cst ; qiix oplima
et putchcrrima sunt. inde didicit ; per aquam nos rcnova-
vil. et bealorum vcstigia insistere fecit, et ex inipiorum re-
gionibus nos irduxit.
Hiscc conscnlit Sophronius Palriarchn Icrosol. qticm
citol Salmeron hic tract. 39. qui asserit Xantippen vidis-
8C in fronlc Pnuli inscripta hn>c verba , Paulus Apnstotus
prxdicalnr Chrisli. quo viso cuin aiidiissc.ct Chrisli fidcm
riim iiiiirito Probo siiscc|iissc. El S. Ansclm. in cjiist. nd
Iloiii. r;ip. 13. nssorcns Paiiliim in His|)nnin pra'dicnssc,
siibiiiiigit; Pcrvcnit igilnr usqiic ud Hispanias, cl a mari
riihro usquc ud Occanum prxdicando cucurrit, imitans
solis cursum nb Oricnlc usquc ad Occusitm. ul aiile ci ler-
rn drficcrrl, qiiam sludium prxdicandi. liiiic Dcrlos.^nsis
Ecrlesin iii llispnnia, ngnoscit ct rclcbrnl priinum siiuin
Episcopuin ilufuin, Oliuiu Siiuonis Cyrcacnsis baiulantis
303
COMMENTARIA
IN
EPISTOLAS CATHOLICAS
ARGVME NTUM.
Catholi-
cc.id e>l,
uoiver-
•ales.
Encycli'
cae ec-
dem.
Catboli-
ctim e«l
not.1 BC'
'•le»iB.
SEPTBH sequenles Epistola*, nimirum una S. lacobi, A
dux S. Petri, Ircs S. loannis, iina S. ludae, vocaa-
tur Cathoiica;. Cuius cpitheti varii varias dant cau-
sas.Vcra et genuiaa est,niiniruin Catholicas hic non op-
poni hxrcticis, q. d. Epistolae hae Christianse sunt ct or-
thodoxa;, non haercticae. Quis cnim hoc negat aut nescit?
Simili enira ratione Epistola; S. Augustini, Basilii, Hiero-
nymi, Nazianz. Cypriani, Bernardi , etc. vocandx essent
Catholicx. Catholicum ergo hic non opponitur erroneo,
'sed privato, et particulari , idcmqiie est quod universale
et commuDe, q. d. Epistolae hae non suat particulares et
privatx, v. g. ad amicum; ncc tractaat particularia nc-
gotia, uti faciunt epistoiae Ciceronis et aliorum, quae in-
de Familiarcs vocanlur; scd sunt uaiversales et oecurne-
nicx, tractantque res omnibus Catholicis et ndelibus coin-
munes: unde per eos ubiquc terrarum spargendae, reci-
tandx, crebroque lemndae et rclcfjendae sunt.
Similes, iino eaedem fuere Epislolae encyclicaj, sive
circularcs, quas Episcopi dc rcbus g;ravibus et publicis v.
g. de pcrsecutione ct inartyriis, scribcbant et niittebant n
ad omaes Ecclesias totius orbis, commuais fidei et aedifi-
cationis causa, ut talibus exemplis et moaitis fidclcs uhi-
que ad constantiam animarent : undc et publicc in Eccle-
siis lcgebantur. Tales suul eiicyclica! S. Ciemcnlis, Thco-
phili Alciand. S. Ignatii, S. Polycarpi , etc. Sicuti enim
ludsei et hostes Ecclesiae mittebant litteras contra Chri-
stianos, et Christianam fidem pcr totum orbcm , iit eain
cunclis exosam rcddercnt, teste S. Hieronymo pr.xfat. in
Epist. S. 1'auii ; sic ex advcrso Apustuii et Episcopi mitle-
bant cncyclicQs, id cst orbirularcs, ad fideles lolius mun-
di, ut eos in fide ct virtutc confirinnrcnt. Hinc Apollonius
apiid Euscbium lib. 5. cap. 17. dc Themisonte nit : Audc-
bat, Apostolum imitando, Cutholicam ad omncs hVclcsias
Epistolam contexere. Idcm Euscbius ait, Dionysium Co-
rinthiurum Episcopiim , Catliolicas ad Ecclesias scripsis-
Bc Epistolas Calholicas, id est universalcs, ct encycliras
sive circulares. Catholicum cnim vox Grajca csl (composi-
ta ei xaT2, id cst, iuxta, secundum, per, propler. circa,
el oXo/,id csiftotum ,communc .univcrsumj sxzmiicitns com- p
munc, {^encrale ct univcrsalc. Sic oi xoivoi zai x2jo>ixoi )o. *-'
701 vocantur ah Hermoecnc. Calholicum erf^o cst , qiioil
circa omnia vcrRatur.InucMcdici vncnntCalholicuni phar-
inaciiiii, quod oinnibus simiil hiiinoribus vncuandis utilc
csl. Inde prxccpta univcrsalia, vcl pcrpctualia vocanlCa-
tholica, ait (Juintil. lih. 2. cap. 13.
Inde fidcs , et Ecclcsia vocotiir Cntholica; cstqiie hmc
cius noto , ct iiidicium prTcipiiuin, quod scilii'i>t ipsa sit
univorsalis, omnium niinirum n;cntiuin, luroruin ct lom-
porum; cuin hacrcscs particularium siut pcrsonarum, rc-
gionum et aelatum , suis liinilibus et aogulis circumscri-
ptse. Audi S. August. epist. 170. ad Severinum : Jpsa est
Ecclesia Calholica ; undc /azolun Grxce appcllalur, quod
pcr lotum orbem terrarum di/funditur. Hanc ignorare nut'
li licct; idco secundum vcrbum Domini nostri Icsu Chri-
sti nbscondi 7ion potest. Idcm Augustinus contra Epistolam
fundamcnti c. 4. [n Ecclesix Catholicx grcmio me iustis-
sime tcnct consciMO populorum alque gcntium ; tenet au-
ctoritas miraculis inchoata, spe nutrita, charilate aucta ,
vcluslate firmata. Tenet ab ipsa Sede Petri Apostoli, cui
pascendas oves suas post resurreclionem Dominus commen'
davit,usque ad pncseiUem Episcopatum succcssio sacerdo-
(um. Tenet postrcmo ipsum Catholicx nomen , quod non
sine causa intcr tam niultas hxrcses, sic i.sta Ecclesia sola
obtinuit, ut cuni omnes hxrelici se Catholicos dici vclinl.
quscrenti tamen peregrino alicui, ubi ad Calholicam con-
vcniatur; nullus hxreticorum vel basilicam suam , vel do-
mum audeal ostendere. Venerab. Beda in Canlic. cap. 6.
Sicut, ait, unus Dominus, itna fidcs, unus baplismus,unus
Deus ct Pater omnium ; ila csl una Catholica omnium e-
lectorum mulliludo pcr omnia et mundi loca, el tempora
sxculi, cidem uni Deo el Patri subiecla. S. Parianus Bar-
cinoncnsis Episcopus epist. 1. ad Senipron. Novatianuni
de Calholico nomine : Chrislianus, inquit, mihi nomcn cst,
Catliolicus vcro cognomen ; illud me nuncupat, istud osten-
dil. Uoc probor, indc significor, ctc. Catholicus, ubique «-
num, vel, u( docliorcs putant, obcdienlia omnium nuncu-
palur, mandatorum sciliccl Dci: alque ila Calholicus Chri-
stianus est. S. Hilarius ad Constanliuin Iniper. Ccrle, ait,
voccs c.vclamantium a tua mansueludinc exaudiri decef,
Catholicus sum, nolo csse hxreticus : Chrislianus sum, non
Arrianus: el mclius est mdii in hoc sxculo mori,quam a-
licuius privali polcnlia dominantc caslam vcritalis virgini-
talcm corrumpcrc. Hiirsuni S. .\u{;. in Psal. 60. ad illud:
lubilatc Deo omnis terra : i\cmo, ait, iubilet in parte, 0-
mnis tcrra iubilet, Catholica iubilet.Catholica (o(um tenct.
Quicumquc parlcm tcnct, ct a tolo prxcisus esl, ulularc vuit,
nun iubitarc. l'ra;clare vcroVinccntiusLirincnsis iu aureo
libello contra profanas hsresuni novitatcs: In ipsa, ait, Ca-
tholica Ecclesia magnopcrc curandum cst, u( id lcneamus,
quod ubiquc ,quod scmpcr.quod ab omnibus crcditum. Hoc
est cnim vcre proprieque Calholicum,quod ipsa vis nominis
ratioque dcclaral , qux omnia vcre univcrsalilcr comprc-
hcndil. Sed hoc ila dcmum fit, si scquamur universitalem,
antiquilatcm , conscnsioncm. Scquimur autem universila-
lcm hoc modo, si hanc unam fidem vcram esse faleamur,
quam lota per orbem confiletur Ecclesia. Antiquitatcmvc-
ro ita, si ab his nullatenus sensibus recedamus. quos san-
ctos maiores ac patres twstros cetebrasse manifcslum cst.
304
In Epislolas Catholicas Argumentum.
Ganoni-
Conscnsioncm quoque ilidem. si in ipsa vetuslatc omnium, ^ cil, dicunt et cieteri,uli in Prooemio eorum ostendi. Qua
Concen-
tiis episi
Canoui-
carum.
vel ccrle pcnc omnium sacerdotum pariler et magislrorum
definitioncs scnlenliasquc seclcmur.
Hanc Calliolicam (idem, legem, Ecclesiam describunt,
et Calholicis ubivis locorum et temporum demonstraut,
etcommendant hteEpistolae: idcirco Calholicae nuncupan-
tur. Unde esedem quoque Canonicae cognominantur : quia
scilicot fidelibus ApostolicumCanonem, regulara, normam
et formam rccte credendi, et Christiane vivendi prajscri-
bunt: etquia Canonicam S. Scripturae,verilatisque aDeo
revelatae auctorilatem dignitatemque obtinent, iiti contra
nonnullos olira hac de re , tcste Eusebio libr. 3. Histor.
cap. 25. dubilanles, dcfiuiunt Concilia, Laodicense, Car-
thagin. III. cap. 47. Floreut. et Trident. sess. 4. Hinc et
a Patribus calalogum librorum Canouicoruin S. Script.
recensentibus, eidem inscribuntur , ut ab Innocentio I.
Gelasio, Origene, Epiphauio, Athanasio, Hieronymo, Au-
guslino, Damasceno,et aliis, quos cital Bellarminus I. 1.
de Verbo Dei cap. 18. Pra;clarc S. Hieron. epist. 103. ad B
Paulinum : lacubus, inquit, Petrus, loannes, ludas, septcm
Epistolas cdiderunt, Ivm mijsticas , quam succinctas, et
brevcs paritcr ac longas : breves in verbis , lonyas in sen-
tentiis; ut rarus sit, qui non in earum lcctione cxcutiat.
Nola. Similes, irao eaedem saepe senlcntia; reperiuntur in
Epislolis Canonicis, quse in Paulinis. Ralio cst, quia idem
Spiritus peromnes Aposlolos loquebatur; et quia omnes
eodem aevo, iisdem populis, eadem de re , fide et virtuli-
bus scripserunt. Eadeni de causa,quod unus Propheta di-
re Paulinje Epistola; magnam lucem hisce Canonicis afTo-
runt: Paulus enim uberiorest, et uberius mores fidelium
8Ui aevi expressit , et correxit. Igitur dogmata , et senten-
tiae Pauli antislrophce suntsentenliisS.Pelri,Iacobi,Ioan-
nis, et luda;, uti suis locis oslendam. Voluit enim Deua
hanc consensus harmoniara , et quasi concentura in Epi-
slolis aeque,ac in Evangeliis existere, ad indubitatum re-
ritalis Evangelicae testimonium, ut nemo de ea dubitare
possit, dum omncs .^poslolos et Evangelistas, locis licet
et temporibus disiunclos, idcm tamen de ea scribere et
conslanler asseverare legit, imo conspicit. Epistolae crgo
hae conllnent medullam Evangelii : carum enira scriptores
Aposloli, fuerunt praicones Cbristi : unde passim ad ver-
ba et dogmata Christi in Evangeliis descripta alludunt,
imo eadem citant, ac fidelibus iu lueraoriam revocant et
inculcant.
Porro S. ludas lolus est in fide orlhodoxa, S. loannea
in charilate, S. lacobus in oratione ct patientia, S. Petru»
in sanctitate Christiana fidelibus comraendanda. Extanl
inter opera S. Thomae Aquinalis Comment. in Epislolas
Canonicas; sed ha;c per errorem adscribi S. Thoraae Do-
ctori Angelico.cum sintThoraa! Auglici, uli et Coinment.
inOenesim, Isaiam , lereraiam et Apocalypsin , doccot
Sixtus Senensis et Possevinus in Biblloth. noster Lorinus
et alii : licet Bellarm. et nonnulli alii opineutur ea e»se
genuina S. Thoma; Aquinatis.
IN EPISTOLAM
SANCTI lACOBI
305
P RO OE MIUM.
Rplit S
lacnbi est
CanoDi-
TRiA hic praemiHcDda sunt: primum, dc auctorita- ^
le huius Epistoix; secuDdum, de argumealo; ter-
liutn, de auclore.
Qiioad primum. Lutherus hoc loco , hanc lacobi Epi-
stolain a Canone S. Scripturaj rcsecal, eamijuc vorat stra-
mincain, aridam, et Apostolo indignam. Ralio cius est,
quod ipsa coininendans opera bona, adverselur doclrinao
Lulhcri doccnlis, nos sola fido iustificari, imo S. Pauli ,
qui idcm docet Iloiuan. 3.28. inquil Lutherus. Lutherum
sequitur Bienlius, Kemnitius , et Centuriatorcs iMagde-
bur{;cnscs, quin et Erasmus hoc loco asscrit.cam noa re-
doicre Rravitatcm Apostolicam.
Vcrum de fide est , hanc Epistolam esse Canouicam,
partemquc gcnuinam S. Scrip. Id enim definiunt Concilia
paulo anlc citala: idein doccut Palrcs citati, adeoquc hic
csl scnsus et consensus totius Ecclcsi» , uti mullis vctc-
rum cl recenliorum lestimoniis ostendit lodocus Coccius
in Thcsauro Catholico tom. 1. lib. 6. pag. 713. Ad argu-
iiieiituin Luthcri respoiidet S. August. lib. de Fide et o-
pcribus c. 14. idco S. lacobiim, Pclrum, et loannem siias t»
scripsissc Epistolas.ne quis legcns Epistolas S. Pauli, prae-
icrliui ad Roinanos, pularet cuin Lulhcro solam fidcin suf-
ficere ad saliilem. Explioaiit erf^o Pauluin, doccntque cuui
pcr fidcin non e.vrliiderc,sed includere opcra ex fidc manan-
tia ; sicut arbor non cxcludil.scd includit fructus quos pro-
{jifjiiit el portal.QuocircaCalvinus lib.3. Iust.c.17. §-11.
ell2 elCalviiiisl;t'Epi«lolnm S. lacobi admiltuiil uttJano-
nioam. Soii crfjo Luthero cum suis vidclur Rlraminoa, vo-
rcquc lolis esl: tum qiiin ut straincn acccnsuin urit et c-
Tcrtit strainincam eius fidom; lum (luin iit strainen ifjni-
tum coinburit, ct iu iterniiin comliurcl blnisplicinam cius
lin{;uain, qua hanc Epistolam Spiritui sancto adiinit, et
diabolo crrorum auctori ascribit. Vidc Bcllarm. lib. l.de
Tcibo Dcic. 18. ubi octo orf;uincnla, qu.-c Luthciaui liuic
Epi^tulx obiiciunt, dissolvit et confulnt.
Porrro in collocandisEpislolis (]nnonicis in Bibliis.non
rst Rcrvatiis ordo dif^nilatis: sic cniiii pra'poni dcbuisscnt
Kpistolo) S. Potri.ulpote Priucipis Aposlolorum, scd tcin-
porig. Pr<Tponiliir cr[;u caiteris Epistola S. lacobi , sivo
quod prius sit scripla , sive quod priiis inter Canonicns
Scripturas post inortcni riussil rclato. Mortiius csl enini C
lacobus scx annis nnle S. Pclriim, ct 38. nnnis aiitc S.
loanncm: S. larobiis cniin nbiit niino Chiisti G3. S. Pclrus
69. S. loanncs 101. Vidc t^hniiiulaxiin. Douinue si enriiin
voritatoin ot nuctoritatcm sportcs , aurloremqiic piiiiin-
riiiin, nullus intcr ens ost oido; scd oinncs siiut pares ct
iBqualos. Oinnos cniiii linbonl vcritaloiii ot nurtorilntcm
cannnicam, qiiia oinnoa dictnla; suiil n Spiritii sniirto.
Qiiond sooundiim. Qn.Triliir, qiiodiiain sit nrjjumrnium
I hiiius Epislol.T ? Uosp. Soopiis ot orjjiiiiioiitiim oiiis ost:
Primo, nnimarc lidolos nd ronstanlinm in pcrsi-riilioiic ,
qiiam pnticbnntiir n IiuKTis ct (iciililnis : lioo oniin cst e-
iu» cxordiiim : Oinne gaudiurn cxiidmatc fralra, cum in
VOL. X.
varias (entaliones inciderilis; ac dcinceps, graphice iDvi-
clie paticntiae decus et inaiestatem depiugit. Secundo ,
cominendare opera boaa,et exercitium virtutum, praeser-
tiin pielatis et charilatis.Quia enim S. Paulus in Epist. ad
Roinan. et adGalatas,adeo extulerat fidem Christi,el de-
presserat opera le{jis: ne quis id acciperet, et extenderet
ad opera fidei et charitalis, ideoque otiose ia fide el gra-
tia Christi conquiescerct , explicat, docetque opera Ddei
requiri ad meritum et ad salutem ; pra^serlim quia Simoa
Ma{jus (quein hoc aivo secutus est Luthcrus.Calvinus.eo-
rumque assccla; ) occasionem ex Paulo nactus palam do-
cuit non requiri opcra ad salutem, solamque fidem sutR-
cere. Audi de eo Irenaeum lib. 1. cap. 20. Z)ofe6«^inquit,
eos qui in eum, et Selenem (uxorem vel merclricem ) eius
spem habcbant, ut liberos agere qux velint: secundum e-
nim ipsius gratiam saloari homines, sed non secundum o-
peras iuslas. Hanc primam priini haeresiarchae (quein raox
secutus est Menandcr, Carpocras, Valentinus, Euuomius,
Guostici, aliique plurimi ) haeresiu statim iu eius exordid
coavellcre et confularc afjgrcssi sunt Apostoli, puta Ss.
Petrus, lacobus et loannes , lam vcrbo quam scriplis E-
pistolis. Tcrtio, quia idem Simoa docebat libertalcm car-
nis, Eeque ac Lutlicrus, ac proinde Christianos a lege libe-
ros , libore posse vocare vealri ct veoeri ; solam eaim fi-
dcm surficcre ad salulem: lacobus eidom fortitcr resislit,
docclque contrarium, nimirum concupisccntiae mortifica-
tionein, conlincutiam, abstincntiam , modcstiam ; mullis
cnim laboribus, .xriimnis, pcrsecutiouibus, ct saepe mor-
tc ac martjrio coniparandum csse rcf^num cxlorum. Ita-
quc verbis, srriptis et fuctis, advcrsus lluvium carnis li-
bcrlate latc fluenlom et exundantcm , validissimum op-
ponit afji-^orem. Simon eniin Mau;us crat Samarita, suos-
que errorcs sparfjcbat in Samaria , quaj virina est lero-
solyma), coquc oosdcin dcrivabat. Dcbuit itaquo ex olTi-
cio Pnslorali S. laoobus, quasi Ierosolyuia> ct luda;.-e E-
piscopus , ci , qiiasi {i;rcfjis sui lupo, palaiii omni cona-
tu scse opponere. Fuit crjyo ipsc verc lacob , id csl , pa-
stor fidLliMin.siipplnnlator infidcliuni. Hinc ciusEpislola
est Cnlholicae fidei vita;quc cauon ct rcgula. lulcr alia c-
niin dorct priino. omne malum a nobis oriri, omne bo-
nuin a Dco Palrc luniinum. idcoquc illud ab eo postulan-
diiin; seruiido, sapionliam Christianam distio{;iii a niun-
daiio; lcrtio, muiuluin advorsari Christo, et Christum
inundo; qiinrto , inorlilicandas csse nnimi ciipidilatos;
quinto , vaunm et inamni es.oc aiiibilioncm , cl prosperi-
lalcm huius vila;; scxto, Druiii forc sccloruin ct scelera-
loriiin iiidircm ct vindirom, idooquc cavendam porsona-
ruin nrrcplioncm ot rouleinptum pnupcruin; sr|itimo, am-
biiiulam osso nmirilinm Dci, s.Toiili voro fu{;irndnm; o-
ctuvo, viloiHlam cssc nnxiom solliritudiiiem dc rrbus fu-
tiiris, ct qiiirsrrndum iii palrrna Doi rura rt providenlia.
Quarto, illiistria omniiim virluluiii dat docuiiienla, pra*-
scrliiii fidci, spci, rcliiriouis, luansuctudiuis, simplicilalis
33
E«( rt-
Dou CJci
306
Prooemium Commentarforum in Epistolam S. lacobl.
ct candoris , beneficenlise et curae paupsrunri , eilcntii el J^ ter S. loannis, occisus ab Herode, Aclor. 12. 2. patronus
fraenandaB irai ac linguae, mutuee charitalis el benevolen-
tias; fugicndam esse avaritiam et iuramenlum; in tribula-
lione patienler expectandum csse Dei adventum. Quinto,
sancit sacram unctionem infirmorum, item precandi et
psallendi sludium: insuper sacram exomologfsin. Dcni-
que , Qui converti, inquit, feceril peccatorem ab errore vise
SU3S, salvabit animam eius a morle. eloperiet muUiludinem
peccatorum. Ex dictis liquet.hanc Epislolom scriptam es-
se post Epistolam S. Pauli ad Romanos; quam cum il-
le scripserit aiino Cliristi o8. sequitur post illum annum
hanc scriptain esse a lacobo, ac consequcnler non diu an-
te mortem et martyrium qiiod obiit ipse anno Christi 63.
Nam, ut ait S. Irenaeus lib. 3. cap. I. Aposloli toti inlenti
erant prsedicationi , ideoque sero eoeperunt sua dogmata
scriptis mandare.
Porro videri possct haec Epistola scripla Hebraice , ut-
eit Grae- pole ab Hebroeo lacobo od Hebr£cos per orbem dispersos.
'*• Verum communior sententia est, scriptam esse Graece;
Scripta
Hispania), qui cogoominatur Maior. Alter Alphaei, qui
fraler Domini Galat. 1. 19. et a S. Marco cap. 15. 40. Mi-
nor ( sive aetate, sive vocatione, ut vult noster Lorinus;
sive statura, ut vult Fevardentius: sive quo alio respectu)
cognominalur, fuitque primus Episcopus lerosolymee. la-
cobo Zebedxi hanc Epistolam tribuunt Hispani nonnulli,
utLucitiB Dcxterin Chronico.ubiasserit S. lacobuin prse-
dicasse ludsis pcr Hispaniam dispersis, iisque hanc scri-
psisse Epistolam. Additque qux fuit prima Scriptura no-
vi testamcnli, tanto Apostolo digna. Idem habet versio A-
rabica et Mozarabes in Liturgia, ac eorum Patriarcha S.
Isidorus lib. de Vita et morte Sanctor. cap. 73. quos ci-
tat,quoriimque sententiam probabilem esse censet noster
Gaspar Sanchez tract. 3. de Profectione S.Iacobi in His-
paniam cap. 12. Idera habet Syriaca versio Widmansta-
dii, quse hauc Epistolam tribuit S. Iaeobo,qui cum S. Pe-
tro et S. loanne interfuit transfigurationi Christi : ille au-
tem fuit Zebedaei , non Alphaei. Idera censet Sixtus III.
tum quia lingua Grseca eo tempore erat eommunis, etiam I) Pont. Epist. de Malis Doctoribus. quae entat tom. 5. Bi
ludaeis , praesertim dispersis. Unde utebantur ipsi promi
scue Graeca versione Sepluag. aeque ac Hebraeo Bibliorura
textu : ideoque Christus et Aposloli, quin et losephus ac
Philo citant Mosen et Prophetas iuxta versionem Septuag.
non iuxta Hebraeum textum : tum quia lacobus hanc Epi-
«tolam, et si primario scripserit ludaeis.secundario lamea
scripsit Gentibiis, adeoque saeculis omnibus: Genlium au-
tem lingua tum latissime patens, eratGraeca, tum deni-
que quia S. Athanas. in Synopsi scribit Evangelium S.
Matthaei a S. lacobo translatuni esse, utique ex Hebraeo
in Graecum, quasi universalius idioma. Ergo eodem vide-
tur S. Iacol)us scripsisse suam epistolam, ut plures eam
legere et inlelligere possent. Sic S.Petrus, S. loannes, S.
Iudas,S.Paulus omnes suas Epistolas,excepta ad Hebraeos
et ad Romanos, scripserunt Graece.
Comaien- Commentati sunt veteres pluresin hanc Epistolam. Pri-
«aiores. mo,S. August. scd intercidit hic eius Coramenlarius. Aiidi
eum lib. 2. Retract. c. 32. Iriter opuscula mea reperi expa
blioth. Ss. Patrura. Sed, ut bene notant ibidem Doctores
Parisienses in ulliraa editione, Bellarm. de Scriptur. Ec-
cles. Baron. et alii, Epist. haec falso ascribitur Sixto III.
Pont. ( quod nomen multos viros doctos decepit) cum sit
Pelagiani cuiuspiara. Omnia enim tribuit libero arbitrio,
et gratiae nihil : asserit horainera posse vivere sine orani
peccato, etiam levissimo. Denique totus scatet erroribus
Pelagianorurn.
Verum alii passim, et veteres et recentiores, banc Epi-
stolam tribuiinl S. lacobo Alphaei, primo lerosolyraorum
Episcopo: ita S. Hieron. in Catalogo Script. Eccles. in la-
cobo, Eiiseb. lib. 2. Hist. cap. 22. vel 23. S. Aug. in c. 2.
Epist. ad Galat. S. Ambr. lib. 7. in Lucara cap. 9.
Hic lacobiis fuit frater ludae et Simonis Apostolorum,
ut patet ex Epist. lud^e v. 1. ac loseph lusti, qui opposi-
tus fuit S. Mathiae in sorte Aposlolatus, Actor. 1. v. 23.
Matth. 13. 55. Filius fuit Alphaei, qui alio nomine dictus
est CIeophas,et Mari«, quae a fdio cognominata est, laco-
sitionem epistolx lacobi Apostoli, quam retractans adverti^ bi, a marito,CIeophae:Iicet nonnulli velint Cleopham fuis
annotaliones polius expositorum quorumdam eius locorum
in librum redactas fratrum diligentia, qui eas in frontibus
codicis esse noluerunt. Adiuvant ergo aliquid , nisi quod
ipsam Epislolam, quam legebamus quando ista diclavi,non
diligenter ex Grxco habebamus interprelaiam. Secundo,
Didymus Alexandrinus praeceptor S. Hieronymi, brevem et
erudilum scripsilCommentarium in hanc Epislolara etin
caeteras Canonicas. Exlat is t. 8. Biblioth. Ss.Patrum.Ter-
tio, extat in hanc Epistolam Catena Graecorum Patrum ,
scilicet S. Dionysii, Athanasii, Ireoaei, Chrysost. Nazian-
zeni, Basilii, Nysseni , Epiphanii, Cyrilli, Theodoreti et
aliorum, qiiam loannes Felicianus in Latinum converlit.
Quarto, V. Beda. Quinto, Oicumenius. Sexlo, Thomas,
nonAquinas necAngeIicus(iIle enim Lyrano fuit anterior:
mortuus est enim anno Domini 1274. Lyranus autem flo-
ruit anno 1320. Hic autera Auclor citat Lyranum, cora-
mentans in Ep. 1. S. Petri c. 2. 16.) sed Anglicus Doctor
Angelico non absirailis,sive acumen.sive doctrinam, sive
se patrem Mariae, et consequeoter avum lacobi. Quod e-
nim nonnulli distioguunt lacobum Apostoliim ab Episco-
po lerosolymae, tresque faciunt lacobos, primura Zebedfei,
secundum Alphaei , tertium Episcopum lerosolyinae , qui
fuerit Auctor huius Epistolae, uti faciuut Epiphan. haeresi
76. Doroth. in Synopsi, et insinuaut S. Chrysost. Theod.
Theoph. et clarius Clemens lib. 2.Constit. Apost. cap.oO.
refelluot S. Hieron. Euseb. Clemens Alex. Baroo. et alii,
et ex iis Franc. Suarez 3. p. t. 2. disput. 5. sect. 4. Irao
Conc. Trideut. sess. 4. ubi auctorem huius epistolae asse-
rit esse lacobum Apostolum, de quo plura cap. 1. v. 1.
Porro quia, ut aitS. Ainbros. lib. 2. de Virgio. jP/""»«^ jacobus
discendi ardor est nobililas magistri, lacobus hic fuit mi-fraier
rae sanctitatis et sapientia. Id patel Primo, ex eo, quod "ptniDi,
vocatus sit fraler Doraini ; tum quia cognatus erat Chri-'"
sti : luin quia Christo siinillimus moribus, forina et vultu,
tesle S. Ignatio epist. 2. ad loan. et Origene lib. 1. con-
tra Celsum, ac si Christi frater et gemellus fuisset. Qua-
stylum, sive professionem (fuit enim Ordinis S. Dominici) U re necesse estlacobum eximia fuisse forma et pulchritudi
spectes, sed eo posterior: (loruit enira anno Doraini 1400.
teste Sixto Senensi in Biblioth. Ex recentioribus scripse-
runt perpliires passira noti, recenlissime et exactissime
Balthasar Paes Lusitanus , Franc. Fevardenlius, Petrus
Stevarliua, Gregorius Primaticcius,qui breviter, sed ner-
vose S. lacobi sentenlias per syllogismos stringit et con-
nectit. E Societate nostra P. Alfonsus Salmerou, Benedi-
clus lustinianus, et loannes Lorinus. Hos omnes sequar,
sed more meo per compendiiim et raellilegium.
Auctor Quoad tertium.Quaeritur,quis sit huiusEp'slolaeauctor?
lacobus Negat Lutherus et Erasmus esse S. lacobi; dubitat Caie-
'"*' tanus. Verum Concilia iara citata, aeque ac Patres, tota-
que Ecclesia ascribit eara S. lacobo. Quare de fide est,
eam esse S. lacobi. Sed dubium est utrius sit. Duo enim
ioter Apostolos fuerunt lacobi, unus (llius Zebedaei , fra-
ne. Talis enim fuit forraa Christi, teste Psalte: Speciosus
formaprx filiis kominum, Psalm. 44. 3. Rursum hinc se-
quitur, lacobum Christo , Apostolis, el Christianis fuisse
percharura. Similitudo eniin, aeque ac virtus est concilia-
trix ainoris et amicitiae. Addit Epiphan. haeresi 78. laco-
bum a puero simiil cum Christo fuisse educatum.Hinc co-
gnominatus est Iiistus, ab eximia iustitia et sanctimonia,
teste S. Hieron. in Galat. 1. Euseb. lib. 2. Hist. cap. 1.
Chrysost. hora. 5. in Matth. et Antiocho monacho hom.
72. qui addit, hoc iusli cognomen a singulari iustitia illi
esse inditum communibusomnium suffragiis. Unde cogno-
minatus est a Graecis Patribus a(?£)!po5£oc,id esl, fralerDei.
Hinc et nonnulli dicunt lacobum instar loannis Baptistae
etleremiae, sanctificatum fuisse in utero matris. Ita S.
Epiph. haeresi 29. Hegesippus apud S. Hierou. in lacobo,
ProflBTiiiirn Commcntarioruin ia Epiitulam S. lacobi.
307
et S. AnloDinus 3 p t. 31. c. 8. penes quo«sit huius rei ^ fuit, uteum suis ludaei» acc«plum facoret «t conciliaret,
eius Maria lacobi ganclissima, e leru- ilaque saluli Pauli , comraunique paci et concordi» coa-
Cdes. Certe raater — .
salem Verulas in Italiam translata, raultis mnfjnisque cla
rctmiraculi3,uthabetMarlyr.Rora.die2o.Maii,etChro-
nica V'eru!ensium.
Episcop Secundo, sicut Chrislus fuit minister circumcisionis, ut
leruii- ait Aposlolus Rom. lo. 8 hoc est, Bolis pra^dicovit ludaeis,
'°'°- tamquam genti fideli, sancla et a Deo electac.cui per Pro-
phctas eumdem.tamquara Messiam et Salvalorem promi-
aerat; ita et lacobus quasi Chrisli fraler,successor et ha:-
res, ex omnibus Apostoiis, ab iisdem iussu Christi, leste
Eusebio lib. 7. Histor. cap. 14. in fine electus et consti-
tutus cst sanclaj civitatis, pula lerosoljmae, Episcopus,
ac Iuda!orum Pastor. Unde Hesychius in oratioue , qua:
extat upud Photium iu Bibliolh. nuraer. 833. lacobum vo-
cat novae lerusalcra summum ducem, sacerdotum princi-
pem, Aposlolorum verticera , in larapadibus resplenden-
tera, et inlcr astra maxime illuslrera. Porro iostitutus est
lacob
bo fra
taliac; idque postridie necisS.Slephaui.ait Bcdo inChron
puta die 'i7. Dec. anno Christi 34. ut scilicel libertatc et
incrcpalioneS.SlephaniexaccrbalosIudxorura animossua
benignitate, modcslia et raansuctudioo lenirct: idque ila
praestilit, ut pacifice in ra qiiasi Episcopus rcsederit, Ec-
clesiaiuque rcxcrit per 29. annos. Successit ergo laiobus
Chrislo, quasi frater fralri, ut illi scraen suscilaret; quud
proiiidc Christianoruin , non lacobllarum uoineu soitire-
tur. Uiidu et eidera Chriatus ad Patrein Todcus, lilios ma-
tris Ecclesia! commcndavit,alt S. Hier. in c. 1. Ep. ad Cal.
Obii3t . Tertio, S. Epiphan. hacrcsi 78. asseril eius co<^nonicu
"" ' Tulgo fuisse Oblias, id est muru? (pcrperam aliqui lcgunt
mxinusj cl prxsidium ; pro qiio olii legunl 0/*A(/a5, ab "7Sy
ophel. id est arx, turris ceisissimaet inunitissima, qualis
erat illa tcmpli, caput nubibua penc inserens, cuiiis pro-
inde verticcra intiicntcs caii^abant oculis. Unde Hebr. di-
cta cst Ophel, id est calif^o, dc qua losephus lib. 2. Belli
cap 18. et lib. G. cap. 6. et lib. 7. cap. 13. Et Pocta : i
Aspice surgcnles obscura in nubila molcs,
Templaqae sidereis inoidiosa globis.
]. Idquc primu, quia S. lacobus oralioni addictissimus , in
ea quasi in cslura rapicbatur ad Deiiin pleno inentis n-
2 sccnsu; sccundo,quia sua oratione ct sanctilate crat quasi
arx ct prxsidium, tulans ct propii^nans tolain Ecclesiara,
totuiuqiic iudaiorum populum. Hinc ex frcqncnti et con-
tiniia oiationc non lantuin ^cnua habcbot callosa, sed et
frontcm, utpote quum ex profunda humililalc rt rovorcn-
tia terras allii;ebat, tesle S. Chrysost. homil. S. iii Matth.
Testoiur S. Epiph. hx-rcsi 78. S. lacobiim urpenle ina^na
siccitalc clevanlem ad caDliim manus. quasi oltcriim Mo-
sen Deuiu precatum csse, ac inox pluviam impctrassc.
Wit» Quarlo, S. lacobus erat Nazaroius: unde vino, carnc,
riu». aniinatis omnibus, olco, balncis, vestihus lancis, caetcris-
qiiQ deliciis abstinebat : ita Euscbius, Epiphanius, et alii
citati. Addit Epiph. hxrcsi 78. cum scmper virginem per-
maosisse, pulatquo hunc illum fuisse, qiii relicta sindonc
nudug ti-mporc passionis Christi aufuf^il: idcirco id opina-
tus , qiiod S. lacnbuin liueara sinduncin sempcr indiiere
solitum constet. Tradit iosuper eum nudis pcdibus incede-
re consucvisso.
CaiMmoa Quinto, S. lacobus fuit post S. Petrum Ecclesiae et Pi-
IJci. dei columna, uti cuin nuncupat S. Paulus (lolat. 2. 9. ubi
qiioqiic osscrit so ciim oodi"in oontulisse Ruum Evan;;e-
liiiin . ne m vacuuin currcrcin. iiiqiiit, aut cucurrifscm.
Unde Petrus o carcero por an{^rliim liboratus, illico huius
roi niinciuin inisit od larobum, Art. 12. 17. iiiiir ot ludas
srribit et (jloriatur se fiatroin locobi ; ot matrr eiiis. ot-
iamsi pluros linbuorit iilio-t, <-om]uo Aposlolos, a dit^uiuri
tainon vuraliir inulor laiobi, Mnrci Iti. 1.
Sexto. S. lacobiis fuit proprius liidiooruin Pastor rl pa-
trouus. Undo ul cos sibi cnnriliarrt, ct nd Cliristum tradu-
ccrel, scrvavit lrf;oiii Mosi , lirrt iain mortuam, «cd ncc-
dum niorliferain:quio ot SPaulo eamdcui lici vaodi auctor
lii.lro'
rum fi
Buleret, Actor. 21. 18.
Seplimo, Clemens Alexand. lib. 7. Hypotypos. el ex eo iiiumiai-
Euseb. lib. 2. Hislor. c. 1. tradunt Christum post Ascen- "« •
sioaem suain, singularem quaradam cogoilionem imper- '" "•
liisse lacobo luslo, loanni et Petro, quara deinde illi cae-
teris Apostolis commuuicoriot,hi 70. discipiilis.Unde Ra-
banus lib. de Uuiverso cap. 5. ait lacobuui liac Epistola
legentibus immeusain scieutiae claritatcra infundere: ea e-
nim complectilur omnein Christionae doctrina et vilae per-
fectionera.
Oclavo, S. lacobus erat vitae adeo sublimis et exempla- Viia m-
ris, ut viderctur esse speculum et imago caeli vitaeque cae- tliau».
Iesti3,quam agunt Angeli etSancli in Paradlso.Hinc per-
dius et pernox in oratione cura Deo ct Angelis versaba-
tur. Hinc et Christi vultus raoresque in eo quasi in vivo
anlitypo resplendebant. Quocirca fideles post Christi ia
us Episcopus lerosolymK a S. Petro, loanne et laco- caelum ascensum, e variis provinciis certatim Icrosoly-
ilribus, ail Anaclctus Ponlif. Epist. ad Episcopos I- » mam pergcbant S. lacobi videndi causa, ut in eo ^'"erent
" ~ et iutuerenturChrislum, ob miram quam cimicohabebat
per omnia simililudinem. Ita S. Iguatius Ep. ad S. loan.
Evnngel. (vel quisquis est Auctor: nam mulli docti cen-
sent non cssc S. Ignatii ) scribit se cogilare pergerelero-
Bolymam , ut videat S. lacobum quasi vivain Chrisli cffi-
gieiu. Hiiic etiam ludas Chrislura prodilurus Iud»is, eis
osculi signum dedit.uteoChristum agnoscerent.ne pro eo
lacobum Christi simillimum comprehendorent. Vere Plato
in Thea;leto : Dco, ait, nihil est similius, quam cum ex ho-
minibus aliqitis iuslissimus est. In hoc enim vera hominis
pr,rslanlia vcrsatur.
Nono, trodunt inulti vcterum S. lacobo concessum fuis-iog.g,,
sc inn-redi in Sancla sanctorum . quod ex loge Dei Levit. sas in
16 i'. Hebr. 9 7. soli Pontilici licebat, idque somel tan-»»";^''
tum in anno. nimiruin in fcslo expialionis. Id S. lacobOrun.
conopssum IraduiilS. Hieron. in Calalog. Sriipt. Eccles.
in Incobo. S. Epiphan. haeres. 29. Euseb. Iib. 2. Histor.
"• c '>-2- vel 23. Hegesippus lib. o. et ex iis Nicoph. Abdias
^ et alii. Hoc multis viris doclis videtur incredibile, tum
quia Iuda;i crant suae legis et rituum observantissimi; tum
quia iidem summi erant Chi isli el Christianorum hosles.
Sed tanta o«l Patrum quos iam cilavi. fidcs et aucloritas,
uli ei rofrn<-ari non liceat.O"id orgo? Temperamcnlo res
egct suaderiquc potest. si dicarous, non pnssiin el rom-
Diuniter id S. lacobo fiiisse pcrmissum , scd raris dumta-
xat casibiis utsi v g. fulmen inridissct in Sancla sanclo-
rum ; si casii Chorubim, propitialorium, vel arca corruis-
sef si qiii« locum sanclum violasset : sicuti enim Pilalus
staluam C,T>saris in urbo , ot fartc in lcinplo colkx-avit .
tcsle losepho lib. 2. dc Beilo cap. 8 sic forte et Prajses,
vel milcs aliquis Romanus. ut gratificaretur Caio Caligu-
\x Impor. fqui ludacis iofensus erat, ab cisquc aeque ac
a c»leri* renlibus. volcbat adorari ut Deus, idcoque sui
ima-inem collocari iusscrat in templo lerosolymitano. ut
pal^l ox Philonc Logat. ad Caium] slaluam cius colloca-
T.yitiu Sanclosanctorum,ctc.Tunrcnim ut illud violalum
Dvcl mutilalum purgarent et inslaurarent, aut inccndii ct
ruin« perioulo oriporcnt. noco.se crat co .ramitti virum
cminentis dignitatis. sanctitalis ol sapionti». qu. id pr*-
Blarct, autquid faclo opus rcnuuliaret. lacobo autcm ne-
mo orat diguior. nemo sapimtior, ncmo »""/"<>■•• Adj^-
quod ip.o proprius orat l-pisropus «' r°"'"f''» .'""/."'j-
Iliir ot iil talis colobatur non sol.im a Christianis, sed et-
iam'a Iiid.Tis qui cum ob lonilalom. sanrtilalcm, chari-
tatcm otr. amabant ct revcrcbanlur ut Parcnlem ; prae-
arrtim qiiia ip«o lud.Torum ot ludaismi oral obscrvans ot
lutor. uti pnulo nnto dixi. Imo lon<;c pra>fcrebant eum .suo
Pontifiri .\i.nno.ol similihus,qui vcl intrus. erant aRoma-
n.s vrlsimouiaoiporunioPmcrantPontilicalum,vcliIlura
avnrc. impuroel indigne administrabant. Donique h. la-
robus ob nbslinrntinm orationem ct zclum, non lam vidc-
balur ooso homo quam Angelus. cui sol. lurc deben adn
tura in Saocta sanctorum censebant Iuda;i. Alquc hinc
30S
Prooemium Commentariorum in Epistolam S. lacobi*.
nonnulli, ut Salmeron hic, opinanlurhanc fuisse causam ^ scripsit. Extat etiamnnm Missa S. lacobi, quam non a-
raartyrii S. lacobi , nimirum quod Ananus Ponlifex non pocryphi cuiuspiam, sed ipsius S. lacobi esse, palet tum
fcrens Ponlificatus sociuni et xmulum S. lacobum, dolens-
que eum sibi a populo anlcferri, eum quasi ludaismi ever-
sorem, et Cliristi ac Chrislianismi prajnonem citarit, ela-
pud suos legis Mosaicae zclotas reum capilis cfjerit. Cou-
lirmat ha;c omnia teslimonium loscphi , qiii eversionem
lerosolymaj factam a Tilo ascribit cacdi S. lacobi lib. 20.
Auliq. cap. 16. uti eidem eamdem a.scribunt S. Hicron.
in lacobo, Eiiseb. lib. 2. Hislor. cop. 22. Origcn. lib. 1.
contra Celsum, Isidorus lib. de Vita el morte Sanctorum
cap. 79. Ex quibus facile colli{5;QS, quanta S. lacobi fue-
rit sanctilas, oequc ac sanctilatis et dignitatis opinio apud
ludajos. Tauti est virtus, tanla vis sanctitatis, quae ami-
cat amicos paritcr, et inimicos.
Sic S. Frauciscus Xaverius sua sanctitate admiralioni
fnit Bonziis, licet Christi hostibus, ac etiamnum est infi-
delibus in India, qui eum Patrem sanctum vocant et in-
vocant, ac saepe eius intercessione sanitatcm,vitam,alias
ex scQsu ct consensu Doctorum et fidelium iu Concilio
Trullcnsi, tum ex Proclo Archiep. Constant. in Concilio
Ephesino, tum ex Cyrillo lerosolyma; pariter Episcop. qui
catechesi 5. orationes mystagogicas habet acceptas ex
Missa S. lacobi; ut illud, quod sacerdos alta voce dice-
ret, Sursum corda; et q(i£e de immensa {ifloria Dei prae-
fari soleat ante sacra mysteria; quod idcm diceret: Ora-
ie pro vivis et defunctis; quod Diaconus ante sumptionem
divinorum mysleriorum inclamaret: Osculaminiinvicem
in osculo sancto: atque ea acccpturis intonarct: Sancta
sanctis, populus vero rcsponderet: Vnus est sanclus; quod
canlores inter sumptioncm S. Eucharistiae illud Ps. 33.
concinerent: Gustate ct videte, quoniam suavisest Domi'
nus; et plura huiusmodi. Vide Sixtum Senensem lib. 1.
Bibl. in lacobo, et Claudium Sainctes praefal.in Liturgiag
cap. 8. Hinc et S. Ignat. Epist. ad Hcionem , ait S. Ste-
phauum fuisse Diaconum S. lacobi , eique ministrasse.
, _ j. j. , , |iimiiuiii luisse Lfiacunuiii :?. lauoui , eique minisirasse.
que gralias per miraculum a Deo nanciscuntur. Audi Tur- o jjg^ l^natius Epist. 5. ad Trallianos : Quid vero, inquit,
selhnu^m in eiusyua hb^ 2. cap. 11. Vulgo, inquit, Ma- Diaconi,nisi imitatores angelicarum virtutum? qui purum
ct inculpatum minislerium illis ( sacerdolibiis ) cxhibent.
gnus Pater vocabatur. Rex Travancoridis tolo regno suo
cdixit, ut Magno Palri omnes oblemperarcnt, xque ac sibi.
Idem cap. 9. narrat Brachmanas , licet infideles, audita
Franeisci doctrina, eura amplcxalos esse, illamque miris
extiilissc laudibus.
Sic et eius discipulus Gaspar Barzasus, ob sanctilatem
quasi Propheta, vel angelus ckIo lapsus, cultus fuit a Sa-
racenis iuratis Christi iniraicis. Nam et (lexis in terram
usquc poplitibus illum salutabant, et manum eius, quiu
ct vestem ac pedum vesligia osculabanlur. Vocabanl eum
Zacharix filium. quasi allerum S. loannem Baplistam,
magnumque Christianorum Caciz: quin et nocte intempe-
sta, cum multis facibus in templum suum (Coranum vo-
cantj magno comilatu induxerunt, et ad summum usgue
deduxerunt, idque spectanle et admirante tota civilate Ar-
musiensi. Et tamen eliam proposila morte, ne ex aliena se-
ut S. Stephanus B. lacobo , Timotheus et Linus Paulo,
Anacletus et Clemens Petro. Qui igilur his non obedil, o-
theus prorsus et impius est. Porro S. Stephanus servivitS.
lacoho, anteqiiam ipse crearetur Episcopus lerosolymae.
Nam creatus est postridie necis S. Slephani, pula die 27.
Dec. ut superius dixi ex Beda. Olim extabat, et etiaranum
extat Evangelium titolo S. Iacobi,sed supposititium: fuit
enim pseudoevangelium : ila Baronius.
Undecimo, S. lacobus interfuit primo Concilio leroso-
lymitano, primusque post S. Petrum, utpole lerosolymae
Episcopus, senlenliam dixit, uimirum Christianos noa
obligari lcge et legalibus Mosis, Actor. 15. 13. Unde ad
Episcopalis dignitatis ornamentum, S. lacobus in capiteGestavu
gestavit lamina:n auream, qiiasi insigne tam Pontificatus, '^"'"^™
quam regni Christi , inslar Melchisedech , ita ut regnum
cta quisquam ingrediatur , Mahometanis legibus est inter- C David una cum Pontificalu transiuleril , ac largitus sit
dielum. Verum illi sic Mahometem explicabant , noluisse
illum iam insignem virtute virum excludere, ait Noster
Trigautius in eius Vita lib. 2. cap. 14. Simili modo legem
explicabant lud^i, noluisse illam S. Iacobum,tam eximiffl
dignitalisetsanctitatis virum, ea comprehendi. Nampro-
pler summum sapientix et pielatis studium, quod in vita
assiduc excoluerat, ab omnibus iustissimus putabatur ,
ait Euscbius lib. 2. Histor. cap. 22. Unde et populus fim-
briam vestimenti eius certatim cupiebat attingere, ait S.
Hicron. Quare quod S. Epiphan. loco iam citato asserit,
S. lacobum fuisse sacerdotera legis veteris, ideoque admis-
sum ad Sancla sanctorum.merito ab aliis omnibus reiici-
tur quasi falsum, cLquasi insufTiciens. Soli enim Pontifici
liccbat ingredi in Sanctum sanctorum. Conslat autem S.
lacobum non fuisse Pontificem Aaronicum. Denique opi-
nantur nonnulli legem illam Levil.16 2. ut nemo ingre-
diatur Sanctum sanctorum nisi Pontifex semel in anno,
limilandam esse ad ingressum solemnem.quo scilicet res
divina solemniter facienda erat in Sancto sanctorum: nam
transacto illo lempore licuisse iis, qui in sanctitate eraut
insignes, qualis erat S. lacobus, ingredi Sanctum san-
ctoriim. Probant ex eo, quod S. Evodius successor S. Pe-
tn in Cathedra Antioch. apud Niceph. lib. 2. c. 23. Ger-
inan. Const. Patr. et Georgius Nicomed. orat. de oblat.
Mariee, ac Andreas Cretensis de dormitione Deiparce, as-
serant B. Virgmem praesentatam in templo, habifasseia
adytis et in Sancto sanctorura. Ita censetnoster Christo-
phor a Castro iu Hist. Deip. c. 3. Verum lex illa Levit.
10. 2. non videtur hanc limitationem pati , uti graviler
docct ibidem Abul. nec caeterae virgines. inter quas dege-
bat B \ iigo habitaruutin Sancto sanctorum, sed in atrio
ad ostium tabernaculi, ut dicitur Ex.38 8.et 1 Reo- ^^ 22
Liturgia Decimo, S. lacobus primus Missae sacrificium solemnt
S.lacobi. ler celcbravit, ut indicat sexta Synodus de consecr. dist.
1. 0. lacobus, eiusque celebrandi formam, et ritum pra-
servis suis, id est, Pontificibus Catholicx Ecclesise, inquit
S. Epiph. ha;r.29.et 78. ac S. Hier. in Iacobo,et ad Galat.
2. Pontifex enim Aaronicus cum cidari, sive tiara quam
portabat in capite, ei alligatam laminam auream gesta-
bat in fronte, cui inscriplum erat, Sanctum Domino ; ut
significarelur eum esse Pontificem Dei summi et sanctis-
simi. Sic et S. loannem Apostolum gestasse lamiuam au-
ream instar coronse, tradit Polycrates apud Euseb. lib.
5. Histor. cap. 23. Eamdem gestasse caeteros Aposlolos, Miirae
indeque nunc Episcopos gestare mitram pretiosam, eo°"So-
quod regali fungantur sacerdolio, tamquam Christi reges
et sacerdotes.eensetCardinal. Baronius anno Christi 34.
cap. 263.Unde Euseb. lib. 10. Hist. cap. 4. ita Episcopos
compellat : Amici Dei et sacerdotes, qui sacro podcre cx-
lestisque glorix corona , et divino chrismate , denique sa-
cerdotali S. Spiritus stola decorati estis. Tradit Eusebius
lib. 7. Histor. c. 14. cathedram S. lacobi ad sua usque
|-> tempora religiose asservatam. Quam , inquit, Episcopi
•' qui illic ordine successerunt , permagni xstimant. Unde li-
quet, Chrislianos eam extulisse lerosolyma ante obsidio-
nem Titi: alioqui enim cum caeteris in ea confiagrasset,
inquit Baron. anno Christi 68. cap. 51.
Duodecimo , S. lacobus pro Christo gloriosum obivitMartjr.
martyrium. Epiphanius ha^resi 78. tradit S. lacobum ad
decrepilam vixisse aetatem, et occubuisse anno aetalis96.
post Ascensionem Christi 24. Sed alii passim tradunt eum
occisum anno Neronis 7. qui fuit a Nativit. Christi 63. a
Passione et Ascensione 29. ac consequenter totidem pu-
ta 29. annis, eum praefuisse Ecclesiae lerosolymitanae.Vix
etiam credibile videtur, eum occisum anno aetatis 96. Sic
enim cum a Chrislo vocatus est ad apostolatum, fuisset
pene septuagenarius. Quis credat tam senem electum ad
iabores Aposlolicos, praesertim cum caeteri Apostoli a
Christo electi fuerint iuvenes? Historia
Porro vitam, mortem et martyrium eius graviler et gra- manyrii.
ProoBmium Commentariorum in Epistolam S. lacobi.
309
phice ila describit et enarrat ex Clemente Alcxandrino et \ mines inde perterrefacii. nuUam fidem cius doclrinx adhi
Hegesippo Eusebius lib. 2. Hist. cap. 22. lacobus. inquit,
ab ulero malris sux sancius fuil , vinum el siceram non
btbU.animalium carnibus se abitinuil: novacula capuleius
nunquam rasum fuit , nequc corpus oleo perunclum aut
balneis lotum. Huic uni licebal in Sancta sanctorum in-
gredi ; veslibus enim utcbatur non luneis, sed lineis dum-
taxat. In templum solus intrare sotilus est . atque ibi ge-
nibus huini posilis pro populi peccalis veniam poslulare :
cuiusgcnua, quod lam assidue.tum ad Dcum augusle san-
cleque adorandum, lum ad veniam precibus populo cxpo-
scendam procumbcbat, cameli instar lubcrculis contractis
obduruerunt. Qui propter singularcm iustilix prseslan-
liam , lusli et Obtix fquod Latine populi prxsidium dici
potest. el iuslitia ) nomen, sicut Vrophelx de eo memorant,
invcmt. Quibusdam igilurex septem seclarum fauloribus
in pijpulo sparsarum, et a mc in hisloria anle declaratarum,
ab eo scixcituntibus. qundnam esset oslium Icsu ? Itespon-
dit, Icsum essc Salvalorcm. Fx quorum numero nonnulli
beant. Deinde clamare ac dicere: 0 o iustus etiam erravit.
In quo eloquia sacra apud Sapienliam scripla plane exple-
tafuere: Tollamus e niedio iustum , quoniam nobis mole-
slix csl el incommodo. Quocirca fructus operum suorurn
comcdent. Tandem ergo adolescenles luslum prxcipilem
dederunl. dixerunlque ipsi inler se, lacobum iuilum ob-
ruere oportere lapidtbus. El quoniam deieclusinprxceps
non stalim morlem obiit. sed vuUu sunum sublato gcnibus-
quc flcxis dixit: Obsecro Domine Palcr, du illis vcniam ;
nesciunt cnim quid facianl ; capcrunt saxa in eum conii-
cere; cumque lapidibus illum obruere pergerent, unus ex
sacerdotibus ex filiis liechub, filii Iiechabim,qui sunt lere-
tnix tcslimonio commendati, voce cmissa contenlius diiit :
Quid agilis? lusluspro vobis Dcum dcprecalur. Hominera
Toro qui hacc dixit, fuisse Simeonem eius ncpolem ex so-
rore, filium Cleophae, Iradit Epiphan.
Prosequitur Eusebius : .4llamcn unus ex illis, qui fullo
eral , arrcplo vecte. quo vesles solebat premere , in caput
crediderunl quod lesus essct Christus. Seclx aulcm supru- |J lusti impcgil; ila vitam beato et felici marlyrii crucialu
dictx neque carnis resurrectionem fore. neque uUum ven
turum, qui cuique sitpro his, qux reclc aut secus gesseril
in vita, mercedem redditurus,omnino crcdiderunt.Verum
guolquol crediderunl, lacobi prxdication'' el horlalu cre-
didcrunt. lirgo cum plerique eliam cx principibus viris
fidem e.iisenl amplcxati, nonnulli ex Scribis, Pharisxis, et
reliquis ludxis lumulluari atque adeo vociferari cceperunt,
quod universus fcre populus lesum exislimabal verum esse
Christum. Qui eliam ad lacobum profccli, sic eum com-
pellarunl : ie obnixe oramus , vl quoniam populus fide
in lcsum, pcrinde ac si vere essel Chrislus collata, in gra-
vem crrorem delapsus est, eum ab hac opinione avoces;
atque ul omnes eliam , qui hodie ad fcstum diem Pascha-
ti$ celebrandum convenerunt , de Icsu recle vereque cru-
dias, teeliam alque cliam oblestamur: libienim omncs fi-
dcm adhibemus, nec nos solum , sed lola eliam multiludo
perhibet lestimonium quod iuHus sis . quodque personam
non respicias. Persuadeas igitur popuio dc lcstt. ne crrel:
etenim et universus populus. el nos omnes tibi credimus.
affcclus. afflictusque amitit. In quo loco prope lcmplum,
ubi columella eius nomine inscripla adhuc mancl, corput
tumulo mandalum est. Istc lacobus lum ludxis. tum Grx-
cis charus et incorruplus fuil lestis, Icsum verefuisse Chri-
slum.^on multopost Yespasianus ludxamobsedit, ludxos-
que redegil in servitutem. Uxc Clementis historix mirt
consenlientia Hegesippus uberius plcniusque expticavil.
Huc usque Eusebius dc nece lacobi ex dictis aurtoribus.
Quod vcro ad sepulcrum eius spcclat, hxc addil Hie-
ronymus: Eius sepultvra lilulum usque ad obsidionem
Tili, el ullimam Adriani, nolissimum habuil. Quidam e
noslris in monle Oliveti eum pularunl condilum : sed fal-
sa eorum opinio esl. Addit S. Hieron. in lacobo, cx Evan-
gelio secundum Hebracos: Dominus. inquit, cum dedisset
sindonem scrvo sacerdolis. ivit ad lacobum el apparuil ei.
luraverat cnim lacobus. sc non comeslurum panem ab illa
hora. qua biberat calicem liomini, donec viderel eum re-
surgentem a mortuis. Ilursusque post paululum : .Afferte,
ail, Dominus, mensam et pauem, statimque additur: Tu-
Idcirco slatue te ipsum super pinnam templi, ut de supe- C lit panem, et benedixit. et fregil, el dedit lacobo luslo, et
riori ioco cunclis pcrspicuus sis , alque adco tua verba a
tnta mulliludine faciie et sine impedimento audiantur.
Propter festum namqucPaschatis non sotum omncs ludxo-
rum tribus, scd mulli eliam ex Genlibus convcncrani.Pro-
inde Scribx et Pharisxi, quos supra posuimus, lacobo su-
pra pinnam tcmpli collocato cceperunl cxclamare. el dicc-
re : 0 lusle, cui mcrito omnes debemus fidem adiungcre ;
quoniam populus lesum crucifixum imitando aberravit;
tu idcirco nobis commonslra. quod sit ostium lesu crucifi-
xi. Qui clara voce sic respondit: Quidme inlcrrogalis de
lesu filio hominis ? Ipse scdet in cxlo a dextris magnx vir-
tutit ct polcnlix Dci, cl in nubibus cxli vcnlurus cst. Hoec
expressa et publica Chriali profcssio causa fuit eius mar-
tyrii, quod proinde cvidcns fuit et iilustrc. Subdit cnim
Euseb. Alque cum mulli plcne esscnt prrsuasi, et ob lacobi
teslimonium Dcum laudibusin c.rlum fcrrent,dicerentquc:
Hosanna filio David : Scribx ct Pharisxi dc inlegro ccrpe-
runt primum ila inler se colloqui: Malc ccrte et infclicitcr
cecidit. ut istitd tcslimonium nostra opera lesu tribuerclur.
Al conscensit gradibus illum deiiciamus prxcipitem, ut ho-
dixit ei: Fraler mi comede pancm tuum, quia resurrexit
filius hominis a dormientibus. Qiiin ct Adrichomius ex
»redcmbachio, Salij^^niaco, el aliis in Descriplionc Icroso-
lymac numcr. 218. dcscribit aulrum, in quo ieiunus Iri-
duu Dominicae passionis dclituit lacobus, additque: Ideo-
gue Dominus ctiani ci post rcsurrectioncm suam scorsim
hic apparuit. In cuius honorem Christiani isto loco post-
tnodum Ecclesiam erexcrunt. Sed hoc iuramcntum et ie-
iuuiuro lacobi respuit S. .\ugust. lib. 3. de Conscnsu E-
vang. cap. 23. et aiii, hac rationo, qiiod apparilio Christi
facta lacobo, de qua Aposlolus 1. Cor. lo. 7. contigcrit
post apparitioncm faclam quingcntis fratribus. Post illam
ciiim subdit Paulus: Deinde visus cst lacobo. Illa autem
apparilio Christi facta quingentis fratribus, contigit diu
post rcsurreclioocm, quousque lacobi ieiunium naturali-
tcr cxlcndi non potuit: nisi dicasrs dcindc. numcrumsi-
gnificare, non ordincm apparitionum ; sic ut idcm sit quod
insuper. prxterea. q. d. Christus apparuit quingCDtis fra-
tribus, insupcr ct soli lacobo.
310
CAPUT PRIMUM.
SYNOPSISCAPITIS.
Veteri Epislolarum more, varia et disparata de mriis virtutibus dal parlim moniia , parlim pracepia. Primo ,
V. 4. usque ad v. 42. docet gaudendum esse in lentatione, eo quod illius patientia opus perfectum habeat : po-
stulandam esse a Deo sapientiam certa spe et fide: humiles el pauperes gloriari debere in sui exakatione futu-
ra, divites vero et superbos confundi in humilialione, quce eos mox excipiet. Secundo, v. 42. usque ad 49. do-
cet, bealum esse qui svffert (entationem : tentationem vero non esse a Deo , sed omne donum et bonum ab eo,
quasi a Patre luminum descendere. Tertio , v. 49. usque ad 22. docel frcenandam esse linguam, iram et ini-
mundiliam. Quarto,v. 22. usque ad finem, docet iuslificari factores verbi, non audilores tanlwn. Religionem
enim veram esse, visilare pupilios, et viduas in tribulatione eorutn, et immacuiatum se custodire ab hoc saecuio.
1. wACOBUS Dei et Donaini nostri lesu Christi servus, duodecim tribubus quse suot in dispersione, salutem. 2.
■ Orane gaudium existimale, fratres mei, cum in tenlationes varias incideritis; 3. Scienles quod probatio fi-
JBdei vestrse patienliam operalur. 4. Palientia autera opus perfectum habet : ut sitis perfecti et integri, in nul-
lo deficientes. 5. Si quis aulem vestrum indiget sapientia, postulet a Deo, qui dat omnibus affluer.ler, et non im-
properat: et dabiturei. 6. Postulet aulem in Gde tiihil haesilans: qui enim hiesilat, similis est fluctui maris, qui
a vento movetur et circumfertur; 7. Non ergo assliraet homo ille quod accipiat aliquid a Domino. 8 Vir duplex
animo, inconslans est in omnibus viis suis.9.Glorietur autem frater humilis in exaltatione sua; 10. Dives autem
in humilitate sua, quoniam sicut flos foeni transibit; 11. Exortus est enim sol cum ardore, et arefecit foenum ,
et flos eius decidit, et decor vultus eius deperiit : ita et dives in itineribus suis marcescet. 12. Beatus vir qui suf-
fert tentalionem; quoniam cum probatus fuerit, accipiet coronam vitae, quam repromisit Deus diligentibus se.
13. Nemo, cum tentatur, dicat quoniam a Deo tenlatur: Deus enim intentator malorum est: ipse autem nerai-
nem lentat. 14. tlnusquisque vero tenlalur a concupiscentia sua abstractus, et illectus. 15. Deinde concupiscen-
tia cnm conceperit, parit peccatum : peccatum vero cum consummatum fuerit, generat mortem. 16. Nolite ita-
que errare fratres mei dileclissimi. 17. Omne dalum optimum , et omne donum perfectum , desursum est ; de-
scendens a Patre luminum, apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio. 18. Voluntarie enim
genuit nos verbo veritatis, ut simus initium ali([uod creaturas eius. 19. Scilis fratres mei dilectissimi. Sit autem
omnis homo veiox ad audiendum; tardus autem ad loquendum : et tardus ad iram. 20. Ira enim viri iustitiam
Dei non operatur. 21. Propter quod abiicienles omnera immunditiam et abundanliam raaliliae, in mansuetudine
suscipite insitum verbura,quod potest saivare animas vestras. 22. Estote autem faclores verbi ; et non audilores
tantum fallentes vosmelipsos. 23. Quia si quis audilor est Terbi, et non factor, hic coraparabitur viro consideranli
Yultum nalivitntis suse in speculo : 24. Consideravit enim se, et abiit, et statim oblitus est qualis fuerit. 25. Qui
autem perspexerit in legem perfectam libertatis, et permanserit in ea , non auditor obliviosus factus, sed fartor
operis; hic beatus in facto suo erit. 26. Si quis aulem putat se religiosum esse, non refraenans linguam suam, sed
seducens cor suum, huius vana est religio. 27. Beligio munda et imraaculata apud Deum et Patrem haec est : Vi-
sitare pupillos et viduas in tribulatione eorum, et immaculatum se custodire ab hoc sseculo.
Vers.
lacob:
t. TacobIS.) Nomen hoc accepit a primo duodecimTribuum ^ puta lesum Christum , vocari hic Deum et Dominum, ot
id J.parente et Patriarcha.qui dictus est lacob, id est siip- duae Christi naturse significentur; in Deo divina, in Do-
planu-'' plaiitafo'"' ^ Rebecca matre, eo quod in utero, dum na- niino humana. Aul certe, quia epithetum Deo proprium
tor. sceretur, tenuerit plantam fratris sui Esau; quo portento est, Dorainus: Deo enim proprie competit plenum, tran-
significabatur, quod eum esset siipplantalurus, eique ius scendens et universale doiniaium in res omues, iuxta iU
primogenitur» callide pra3replurus,uti dixi Genes. 25.25. lud Virgilii vEneid. 1.
Simili modo S. lacobus diabolum , eiusque filium Sirao- 0 qui res hominumque Dcumque
nem Magum cum suis siipplantavit. Sic Saulus nomen ac- Mlernis regis imperiis. et fulmine terres.
cepit a Saule primo rege suse tribus Beniamin. Et sic- Unde et illud Martialis irridentis Domitianum Imper. qui
ut Saul Davidem , ita Saulus persecutus esl Christum et Deus haberi et coli volebat:
Chrislianos, Edictum Domini Deique nostri.
Mystice, lacob, id est luctator, est quivis Christianus: Teste enim Svelonio in Doinitian. cap. 13. taata arro-
hic enira adduellum, et singulare certamen provocat dae- gantia dictabat Domitianus epislolain, ut sic inciperet;
niouem , carnem et mundum , totumque infernum. Uode Dominus et Deus nosler sic fieri iubet.
est ptigil et athleta Chrisli , ait S. Dionys. cap. 2. Eccl. Notat S. Chrysost. hom. 9. in Epist. ad Coloa. nomen
Hier. et a Christo dicitur Christianus , quasi ab ungente Domini, Trinitatis, aut Christi Epistolis rebusque omni-
nnclus ad spiritualem luctam, quo tota vita cum hosti- n bus a fidelibus praefigi solitum. Quia, inquit, ubicimque
bus confligere debet: ita S. Augustin. tract. 33. in loan. fuerit nomen Domini, ibi prospcra erunt omnia; mulioque
Idipsura repraesentavit lacob luclans cum Angelo, Genes. magis nomen Christi quam Consulum, securitatem titteris
32. 24. ut docet Tlieod. ibid. quaest. 91. addit. Ita Christianos solere quibuslibet litteris et monu-
Est qui- ^^^ ^'^ DoMiNi NOSTRI Iesu Christi.) Primo, Grsci menlis praefigerenoineuChristi. aut signum crucis,doeet
yis fide- apud CSLcumea. per Deum intelligunt Deum Patrem, per nosler Gretserus lib. 3. de Cruce cap. 9. et seq.
!"• Dominum, Deum Filium, quasi utriusque personfe divinae Moraliter et nervose Primaliccius notat, per to Dei si-
servum se profiteaturlacobus; ulpote quarum unaeadem- gnificari etcommendari nobis excellentiara Maiestatis di-
que sit, uli essentia et opcratio, ita et auctoritas ac di- vinae; perro Domini, iminensam eiusdem potestatem; per
gnitas. Secuodo, alii per Deum accipiunt SS. Trinitatem ; to nostri, infinitam eius charitalem ; per ro lesu Christi ,
per Domimm, Christuin qua homo est. Terlio, et genui- regalem et sacerdotalem eius dignitatem.
ne S. Cyrill. lib. 12. Thesaur. cap. 13. Thomas Anglicus. Ibsu Chbisti servus. ) Non se vocat Aposlolum , sed ^n irei
Dionys. et aliicensenteaindem personam,seilicelFiliura, servum Chrisii. Hinc aliqui opinati sunt, lacobura , quiiacot)if
Commenfaria in Epistolam S. lacobi. Cap. 1.
311
fuit aaclorhuiusEpislols.non fuisse Apostolum. Distin-^ quod Aposlolus. Servas enim hic non qualem qualem
^UDt eoim, ponunlque Ires lacobos, primum Zebedaei.se- gmlicat, scd hcro, pula Cbrislo, fidelissiraum dilectii
nundura Alph^ei. utrumque Apostolum , lerlium fratrcm ' '
Domini, qui fucritEpiscopus dumtaxat (non Apostolus) le-
roBoljmae, scripscritque hanc Epistolam: ilaClemens lib.
2. Conslit. cap. 5'J. et libr. 6. cap. 12. et Turrianus ibi-
dem, S. Hieron. in Isaia 17. Cyrilliis lerosoi. calechesi
14. Favet S. .Anacletus, quartus a S. Petro, Epist. 2. ubi
docet, lacobum fratrem Domini ordinatum esse Episco-
pum lerosolymae a S. Petro, lacobo et loanne fratribus;
cum lamen communis sententia Anaclcli ibidem , Cyrilli
catechesi 17. Ammonii, et aliorum quos cilavi Act. 2. 4.
sit, oranes .\postolos ab ipso Christo immediate ordina-
tos esse Episcopos ; nisi quis dicat lacobum hunc a Chri-
sto quoque ordlnotum Episcopum , sed in genere totius
orbis, uti et cajtcros Aposlolos: a Petro vero ordinalum,
id est, dcputatum et institutum esse Episcopum proprium
primac EcclesiK, puta lerosolymitanse, non vero primitus
ab iis consecratum, uti recte observavit S. Chrysostom.
hom. 87. in loanncm.
Verum communis sententia est, duos tantum fuisse la-
cobos, eosquc Aposlolos, Zcbedaei scilicet, et Alphxi,qui
fuit Episcopus Icrosolymae, et auctor huius Epistolse. Id
iiium proximum et iutirouro, qui eius res omnes curat, ab
eoque quovis gentium ad eas convertendas mittitur, qui
sane noo aiius est, quam Apostolus. Binc ludas exemplo
fratris sui lacobi, paritcr initio Epistola; se vocat servum
Christi. Denique Sixtus Senensis libr. 7. Biblioth. et Fe-
vordentius hic opinantur nomen Aposlo/iiic erasum e.'«e
ab aliquo falsario, ut sublalo Auclore lolleret auclorita-
tem Epistolae. Nam mulii codices Lalini , GrKci, Svri et
Arabici haboiit hic nomen Apo.itolus.
DUODECIM TBIBIBIS QIM SL!»T IR DISPBRSIO-^E. ] Oua
sunl dispersae inler Centes: ita Syrus. lam (nbubus, id "est,
ludcxis quibuslibet qui prognati sunt ex duodecim tribu-
bus. Nec enim tribus tota; dispersa; fuerunt, sed multi ex
siiifjulis tribubus.
Nota. Incob Patriarcha duodecim habuit filios, parilcr
Patriarchas. Quisque enim unam familiam et iribum fi-
liorum et nepotum ex se prognatorum constituit, eique
usuum nomen attribuit, ut Iribus ludo, Levi, ISuben, dici-
tur familia prognala ex luda, Levi, Kuben, etc. Inter has
duodecim tribus divisa fuil terra saiicta, sive ludaea a lo-
sue cap. 15. Ex ea saepius illae in captivitalem abductie,
patet cx S. Paulo, qui (ialat. 1.19. dicit se aliiim Aposto- et inter Gentes dispersaj fuerunt, praserliin per reges .\s-
lorum non Yidis8e,nisi lacobum fratrera Domini: ct c. 2. syriorum, Rabvloiiiorum, Syroruin, .Egypliorum el Grae-
9. lacobum hunc cum Ccpha et loannc vocal columnam " '■' ■■ ■ ' ■ ■
Ecclcsiae. Ila sentit ct docet Coneil. Trident. sess. 4. Eu-
sebius libr. 2. Histor. cap. 1. et 22. Cleinens Alexandr.
6. Stiom. Ciirysost. hom. .33. ct41. in .Matlh. S. Epiph.
harpsi 29. et alii passim, imo tola Ecclcsia , qux lacobi
.Minoris fcslum celcbrat 1. .Maii, asserens illum Aposto-
lum, fratrem Doinini, Alpiiaei filiuin, fullonis vecte a lu-
dajis occisum. Quare S. Hieronym. sentenliam mutavil:
corum. Mulli etiam sponte sua e Iiida;a in exteras regio-
nes vel lucri, vel quietis, vel parentiim, etc. causa abie-
runt, ibique sedes fiierunt. lusuper Iuda»i fidelps pene o-
mnes, exccplis Apostolis, in persecutiooc ob S. Stepha-
nuin excitata, e lerusalem ad alias civitatcs et regiones
profugerunt et dispersi fiierunt,ut patet Actor.8.2. His-
ce omnibus, ac praeserlim disporsis ob necera Slephani,
ut ccnsel Beda, Gagneius, et Ribera iu Osee cap. 1. hanc
nam Episl. 103. el lib. 2. contra Pelag. lacobum aucto- Epislolam scribit S. lacobus (aeque ac suam S.Petrus' ut
rem Epislolae vocat Aposlolum. Clementis libri Recognit. sicut praisentes verbo, ila absenles srriplo doccret, cor-
dubia; sunt anctorilatis. Uode idem Clemens Epist. 1. ad roboraret et exhortaretur ad vitam Christiano dignam.
larobum hunc , asserit eum a Christo immediale ordina- Erat enim ipse proprius ludaeorum Episcopus : unde pro-
liim. Idem asserit Eusebius, Dorotheus in Synopsi, et a- /■ prie eorum curam pastoralem egit. Hinc patet primo, S.
lii. Hinc a S. lacobo Ecclcsia lcrosolymitana dignitatcm lacobum hanc Epistolam directe scripsisse Iuda;is fidel
Voc»l »*
•erium
ChrliU,
cur»
Meip.
1.
Patriarchalis Ecclcsiae oblinuit, o^que ac .\ntiochcna et
Komana, ulpote in quibus per se scdit S. Pctrus; atque
.Mexandrina, in qua sedit S. Petrus pcr S. Marcum suum
discipiiliim. Palriarchalcs enim Ecclcsix siint Apostoli-
ca», el ab ipsis Aposlolis fundata; ct inslitutx. Porro le-
rosolyma iion tempore S. lacobi, ulpole mox everlenda a
Tito , sed diii postea a Vigilio Papa hanc digoilalera ob-
tinuil, uti dixi Act. 11. 25. et 2G.
Causa) ergo cur S. lacobus scribat se servura Christi,
non ApostoJum, sunl variiB. Prima est studium humili-
tatis et modcsliae, uli ex eodem B. Virgo vocavit se an-
cillam Dei, Liica? 1. 38. Sccunda, qiiod Apostolus proprie
vocelur is, qiii iiiissus a Christo, pcr orbem evangeliza-
tum discurril : lacobus aulem non discurril per orbem,
uli caeteri undecim Aposloli, scd oniius fuit luda-x el le-
rosolyma;, riusquc proprius a Chrislo et Apostolis crra-
tus fuit Episropus cl Paslor. Tertio, quia ingciis dignilas
csl, et suinmi honoris lilulus csse scrvum Christi. Nam,
ut ait S. .\nibros. lUagna dignUas esl scri-um csse poten-
lis- ergo sumnio dignitas cst servuin esse summe polen-
li«, piila Christi; scrvire enim Dco rcgnarc cst. Qiiocirca
Apostoli omnibus munili rcgnis pra>fcrcbant servitutcm
Christi, magisqiie gloriabaiitur quod csscntscrvi Christi,
quam si fuissent rcgcs totius orbis, inquit Didymus cl OE-
cum. Uudc ct S. Agalha Quinliano prajsidi dixit: Hlulto
prxslanlior esl Christiana humililas cl scrvitus regum opi-
bus ac superbia. Essc enim serviim Chrisli, rst esse ser-
▼um aelerno! sapicnlia;, iuslitia;, vcrilalis, bonitatis, el o-
mnium omnino virtiitum, qua» (^hristus cst, uti rerte di-
lit Origencs. Quorta , qiiia cx Apostolis soli S. Pctrus
quasi Primas, et S. Poulus qiiasi Apostoliis doctorqiie o-
mnium (ieiiliuin, antonoinaslicc Aposloli titiiliim occupa-
runt. Unde nec S. loanacs, nec S. ludns in siiis Epislolis
se Tocant .\poslolos. Quiuta, quia servus Christi idcin cst
bus, indirecte lameu eliam infidelibus, ut vult Bcda, con-
sequcnter lameu eamdem scripsit et fidclibus e gcntilitate
conversis. Hi enim omnes eamdeinChrisli fidem et vitam,
quara hic inculcat S. lacobus, profitcbantur. AdditLucius
Dexter in Chronico, pluriiiios luda;os dlspcrsos fuisse per
Hispaniam iisque maxime hauc Epistolam scriptam esse
a lacobo, ulpote quein ipse censct fuisse, non Alphaei, sed
Zebeda;i, Hispanorum Aposlolum et magistrum, de quo
dixi in Proocmio.
Palet secundo, S. lacobum non scripsisse hanc Episto-
lara ad dccem tribus, qiiae post schisina factum pcr lero-
boam a diiabus, puta Iiida et Bi>niamin, landem a Salma-
nasar abduclae sunt in Assyriam , quas liida;i fabulautur
Caspiis inonlibus imperviiis concludi et abscondi. Nam S.
lacobus ait se scribcreduodeciro tribubus: ergolam dua-
bus, quaiii decem iam dlclis scribit.
p. Salutbm.) Subaiidi oplat et prccatur.Gra;cc est ;(aic£iv,
Uquod tria significat, scilicct gaudere, salvere , et valere.
Salutantis est vux : unde ea lirajci utiintur initio Episto-
lariim, quod iniilatus Horalius initio lib.l. Epist.
Celso, inquit, gauderc, ct benc rcm gcrerc, Albinovano
lUusa rogala refer.
Sic et hic ^^aicn-/ alludil od x^^cav, qiKt sequilur, q. d. ()•
pto vos gaudcre, ut tribulaiioncm qua; vos occupat, aesli-
melis non dolorem, scd gaudium.
Porro saliilatio Aposlolorum cl Sanclorum, non cst aii-
lira ct vrrbalis, scd cllicax ct rcalis. suHlcilque saliitc iin-
plcrc eiiiii qiii snliitotur, iiti ex S. Chrysost. dixi Rom. I.
sub initium. Salus oulem pncem, gratiam, omnequebc-
num, qiiod ad salutcm pra;scnlem ct a>tcrnam ducil, com-
plcctitur ; ac ronsequentcr ipsum Icsum, qui cst salus. ct
Snlvntor miindi. Hoc responsum silCaiclano, qui hanc
saliilem (ac conseqiicnter Epislolam) profannm , non .\-
postolicam censuit, ct parvipcadit. Nam cadcra usus cst
312
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
S lacobiis et Aposloli in Concil. lerosolymilano Act. 15. ^cmplo, quam verbo. Tota enim vita Christi fuil conli
SaIms Pu
rice esc
Trjuitas.
23.Unde cadem utunturPontificesRomani in suislubilaeis
et Epislolis cecumcnicis: prccantur enira et impertiunt o-
mnibus fidelibus salutem et Aposlolicam bcncdictionem.
Symbolice nnlat S. Au^ust. iu Expos. Epistolx ad Ko-
man. ante mcdium, \ocem Sctlus lingua Punica (qua; af-
finis,cl filia estHcbraese.in qua tiJl'?!^) scialo.i pariter de-
notat tria) signiiicare tria.idcoque lacile indicare SS.Tri-
nitalem, a qua oinnis salus dinianat. Jn quorumdam, in-
quit, rusticanorum coUocuUonc, cum allcr alleri dixisset,
Salus: quxsivil ( Valerius Episcopus Hipponensis ) ab co
qui et Laline nossel el Punice, quid esset SalusF Hespon-
sum est, tria. 'l\m ille agnoscens cum gaudio salulem no-
stram esse Trinilalem, convcnientiam linguarum non for-
iuilo sic sonuisse arbitratus est, sed occullissima dispensa-
iione tlivinx providentix, ut cum Laline nominatur Salus,
a Punicis inlelligantur tria: et cum Punici lingua sna Iria
nominant, Latine intelligatur Salus. Subdit S. Aufjustin
Chananxam Matth. 15. cuin a Chrislo postulavit (ili^ sa
nua ainictio, crux et martyrium. Paradoxum ergo Christi
et Chrislinnismi, a S. lacobo c»terisque Aposlolis praedi-
catum et practicalum csl: Tribulalioest summum bonum,
idcoque in ca summe gaudendum. Igiiorarunt hoc prisci
sapicntes, nescivit lioc Arisloteles, non intcllexit Plato,
falsum censuit .\naxagoras, stullum Epicurus. Natura e-
nim ct naturalis ratio horret Iribulationem , quasi natu-
rse et naturali statui, cominoditati ac felicilati inimicam,
et e diainetro contrariam. Qiiocirca homo , eliamsi lotis
nalurae viribus connitatur, non potcsteo assurgere, utia
tribiilalione n;aiidcat, et summe gaudcal; esto nonuulli
Philosophi in ea se gaudere siinularinl et (inxerinl, ut vir-
tiitis palienliae et constantiae , nomen , famam et fumum
inanem apud homines auciiparenlur. Hinc illud Catoois
ad militcs siios iu Africa , cum arenis et serpentibus lu-
ctantes, apud Lucanum:
Serpois, sitis, ardor, arense,
Dulcia virtuli: gaudet patientia duris.
" — f .._.. „ ■'UfL-tlC ^t.bUtC. yL^MUl.t' JyiCtCt.riilU' M W/ IJ.
lutem, implicite poslulassc SS. Trinilatcm, eiusque fidcm u Vere Terlull. lib. de Patienlia cnp. 16. Chrisliano, inquit.
Vers. 2.
Oainc
pro loto,
et opein, qua filia non taulum in corpnre, sed et in ani-
ina salvanda erat.
Omnb G.iUDiuM. ) Omne, id est totum, perfectum, ple-
num, suinmum. Est enallage quanlilalis: ponilur enim
totuin universalc pro loto integro,quod suis partibtiscom-
pletur et intcgratur, q. d. In tentatione et tribulatione no-
ii(e trislari o Christani, sed gaudete, non quali quali, sed
pleno summoque gaudio. Aliqui imperfecli in tribulatione
partim dolent, partim gaudcnt. Hi unum pedem figuntin
patientia,allerum in impalienlia; S. lacobus ergo vult u-
trumque animi pcdem figi in patientia, eiiisque summo
gradu. Tres enim siint patienlise gradus. Priniiis, susti-
nere palienler. Secundiis, sustiuere libenter. Tertius, su-
stinere gaudenter. Sic omne sumitur pro toto Eccles. 12.
T. 13. Dcum time, et mandata eius observa: hoc est enim
omnis homo , id est, totus homo, q. d. Totum hoininis bo-
num consistit in Dei timore eiusque raandatoruiu obser
patienlia cxlestis cst et vera,Gentium fulsael probrosa.qux
ianti boni nomen fcedis operationibus occupant: patientes
rivalium, ct divitum, etinvilalorum, impalicntessolius Dei
vivunt. Et S. Cyprian. libr. de Patientia: Apud Gentites,
ait, tam falsa esl patientia quam sapientia.
Christus ergo sua doctrina et gratia supernaturali na-
turam adeo alte evehit, ut contra naturam de malo na-
turae, pula de tribulatione, gaudeat; ideoque permisit la-
psum Adae iu peccatum, et per illud in mortem, omnem-
qiie tribulationem, ut in ea ostenderet, quasi perilissimus
et potentissimus medicus, vim gratiie suse, quantumque
pharmaciim sit paticotia Chrisliana. Haec euim in sta-
tu innocentia3, ulpote immuni ab omni tribulatione , lo-
cum habere, cerni et demonstrari uon potuisset. Plus er-
go virtutis a Christo accepimus, quam in Adamo perdi-
dimiis, uti ostendi es Aposlolo Roinan. 5. Quocirca S.
Hieronym. in illud Ephes. 5. v. 20. Gratias agentes sem-
vatione ; ac proinde totus ipse, totisque animi viribus Dei Q per pro omnibus, s\c ait: Christianorum propria virtus est,
4 „. i_,.- ,_.__j-__ j___ 1 ■ . . etiam in his qux adversa pulantur , gratias agere creato-
ri. luxta Apostolum hxc virtus est maxima, ut in ipsis
periculis atque miseriis gralix Deo referantur.et semper di-
camus: Benedictus Deus, minora me scio sustinere quam
mereor ; hxc ad mea peccata, parva sunt ; nihil mihi di-
gnum redditur.Hic animus Chrisliani est,h/c crucem suam
ioUens sequilur Salvatorem, quem nec orbitas.nec damna
debililanl: quem, ul ail FLaccus, si fractus iUabatur or-
bis, impavidum ferient ruinx.
Antesignanus huius in (ribulationis prjelio gaudii, fuit
Christus, qui anhclans ad crucem dicebat: Baplismo ha-
beo baplisari , et quomodo coarctor usque dum perficia-
tur? Lucffi 12. 50.
Primipilus fuit S. Petrus, qui Ep. 1. cap. 4. 13. Com-
municantes , ait, Christi passionibus gaudcle, ut et in re-
velatione glorix eius gaudealis exuUanles. Si exprobrami-
ni in nomine Christi. beali erilis: quoniam quod est hono-
ris , glorix et virtutis Dei, et qui esl eius Spiriius , super
tiinori et mandatis inlendere, seque impendere debet, ut
ea impleat, iuxta illud Dci mandatuin: DiUges Dominum
Deum tuum ex tolo corde tuo, Deuter. 6. 5.
Secundo, to omne proprie capi polest, tuucque erit sen-
sus uervosior, q. d. Tcntatio et tribulatio adeo non est
niala, nec fugienda, ut in ea sitiim sit omiie boniim, ac
consequenter omne obiectum omnisqiie maleria gaudii,
adeo ut omnis iila quam natura, vel Deus per alia bona
sparsit, iu iino hoc universali etsummo tribiilalionis bo-
no collecta ct adiiiiala videatur; ita ut iu sola tribulalio-
ne magis gaudendum sit, quam si solus oinnes inundi o-
pes, honorcs et voluptates possideres. Unde seqiiitur, tri-
^bulationein esse summum bonuin huius vitaj: summuni
enim gaudium nequit csse nisi de sumino bono. Tres e-
nim passioues, sive alTectus suut, qua; pro obieclo habent
bonuin, nimirum amor, desiderium, gaudiuin. Amor spe-
ctat bonura iugenere: desiderium cstcupido boni absen-
tis : gaudium est fruilio boni pra^senlis; et quanlo maius
Psrado-
xum S.
. iacobi.
est bonuin, tanto maiores sunl hi afiectus. Ex adverso af- D vos requiescit
fectus his oppositi , qui pro obieeto habenl malura , sunt
odium, metus, tristitia. Odium est mali absolute: metus
est fuga mali absentis: tristitia est dolor ex Iristitia ma-
li praesentis.
Est hoc priinum S. lacobi paradoxum, a quo incipit, ut
atteutionem leclorum conciliet etexcitet, utque fideles
suo sevo a ludccis aliisqiie afQictos , ctsecuturis s.-oculis
affligendos plene consolelur, doceatque quomodo afllictio-
nein capessere, iu eaque se gerere debeant, nimirum ani-
inum non deiiciendo, sed erigendo ; non dolendo, sed gaii-
dendo, non conquerendo, sed gratias agendo. Alta est h£ec
sapientia et Philosophis incognila, quam S. lacobus didi-
cit a Ghnsto, qui illam velut arcanam ct crelestem e sinu
Patns in mundum detulit, dicens: Beati qui perseculio-
nem patiuntur, ete. Mallh. 5. 10. idcoque e caelo in car-
nem descendit, ut eam hoiniaes docerel, idque magis ex-
Signifer est S. Paulus: Gloriamur , inquit, in tribula-
iionibus, Rom. 5. 3. Et: Placeo mihi in infirmitatibus, in
contumeUis, in necessilatibus, in persecutionibus, in angu-
sliispro Christo, 2. Cor. 12. 10. Et: Mihi absit gloriari
nisi in cruce Domini nostri lesu Christi, per quem mihi
mundus crucijixus est, et eqo mundo, Galat. 6. v. 14. Pau-
lus ergo hoc amore et gaudio criicis, in Christuin cruei-
fixura transformatus videbatur. Sic et S. Franciscus; un-
de et ab eo stigmata quinque vulnerum eidem iiiipressa
sunt. Paulus. inquit Chrysost. hom. 1. in 2. ad Corintb.
Cum videret quasi nivis eumulos, tentationes quolidie in-
gruentes , non aUter quam si in mcdio paradi.io vixisset,
ila gaudebat gesticbalque : ac proinde ut qui hoc gaudio
gaudet , non potest ab animi perlurbalione vinci, ila qui
hoc non tenelur gaudio, a quibusUbet facile capi vincigut
polesi: ac prorsus huic idem evenit, quasi si quis arma gt-
Coramentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I. 313
$tans imbeciUia, qualibet leviplaga vulneraretur : nuUum ^ S. August. ia Sent. sent. 186.Vere Seneca ad Luciliura :
PM\iS
»incpndi
teauiio'
DU».
armalurx rjenus validius, quam (juudere secundum Deum
Ccnlurio est S. lacobus hic, ca;lerique .\postoli, qui, ut
ait Lucas .\ct. o. 41. lOanl rjaudcntcs a conspcctu concilii,
quoniam dirjni habiti sunt pro nomine lcsu contumcUam
pati. Vidc ibi dicla. Unde S. Bcrnard. scr. de Iripl. gen.
bona: Aon modo paticnler , inquit, scd ct libcnler, verum
et ardenter ad tormenta sicut ad ornamcnta , ad pcenas,
sicut ad delicias />'. Andreas properabat.
ExiSTlHATE j E/r.TajOii id csl, arbilramini, ducilc, pu-
tate ; Syrus, X^nn tchcbe, id est, habealis, q. d. Hoc gau-
diuni sitiim est non in sensu naturae: hjec enim in tribu-
Jationc sciilit dolorcm, sed in rationis, per lidcm ct gra-
tiam illuininataj et roboratae, existimatione, dictaniine et
iudicio, qiiod varias naturje tentata! et adlicta! fjravcs con-
sidcrationcs et causas, quas mox icccnsebo, sugfjcrit^ ob
<|uas iii tentalione ad {jaudiiim scse cxcitarc dcbcat. Vere
Seneca cpist. 78. L:vis est dolor, si nihit itli opinio adic-
ccrit. Omnia cx opinionc suspensa sunt.
CiJi IM VARUS TE?«TATiO!«ES.) Uni cnim tcntalioni suc-
cedit alia ct alia, altcriiis sa;pc gencris et matcri», sicut
fliictus succcdit lluctui, ventus vciilo, annulus annulo in
calcna, adi.-oquc plures sa?pe simul honiincin invadiint.
Tenlatio cnirn esl vita hominis supcr terram, ut ait lob c.
7. 1. iuita Septuag. Quocirca loan. Picus .Mirandiila spi-
rituali pufjna; dans arma duodccim, intcr ca scxtum as-
signat: Unu tentatione supcrata rdiam cxpectct, cum dx-
vion sempcr circumrat. Septimum: Non tantum dinbotus
vincendus est, scd faciendus cum tcntatione provcnlus, ac
tcnlatio v. fj. superbix, accipiendn ut ad humilitatcm ad-
hortatio, et invilutio. Octavum : Dum purjms. pugna qua-
si pcrpctuam dcinde paccm habiturus: (luia.^icpe hoc ge-
nerosis animis Deus Lirgilur: sed cum vicisti.rjcras le quasi
mox pugnaturus. Undccimum: Cogita dulcius esse vincere
tcnlalioncm, quam ire ad peccata ; alque ila compara dul-
cedinem victorix cum dulcedine pcccati, non pugnam cum
voluptule.
Quantum possumus a lubrico recedamus: in sicco parum
firmiter stamus. Et Ep.[>o. in fine : Quasi inier se contra-
ria sunt, bona forluna et mens bona : ita melius in malis
sapimus, secunda rectum auferunt. S. Chrj sost. hom. 14.
ad popul. Dormitantcs nos, inquit, cxpenjefacere sotet, el
religiosiores facerc tcnUitionum nalura.
Secundo, quia tribulatio signuni est lilialionis, electio- II.
nis, et praidestinalionis Dei: Quem enim ditigit Dominus,
castigat: flarjcttal autem omnem fitium qucm recipit, Heb.
12. G. Unde S. August. lib. de l'astor. Si , inquit, exce-
ptus es a passionc flarjcUorum, cxccptus es a numcro fide-
lium. EtS. Ambros. iib. 1. Episl. 4. paticntiam tribula-
tionum vocat matrcm (idelium. Uode angelus nd Tobiam
cap. 12. 13. Ego obluli. inquit, oralioncm tuam Uomino:
el quia acccptus eras Deo , necesse fuit ut tenlalio proba-
rcl te. S. Chrysost. hom. 32. in Gencs. jYe exislimemus,
inquit, cssc signum quod nos dcretiqueril, et dcspicial Do-
_ minus, si lentationcs nobis infcranlur; scd hoc maximum
u sit nobis indicium quod Deus nostri curam gerit , quia
pcccala cxpurgal, ct luclam ac exerccndi malcriam nobis
proponit, ut siquod nostruin cst'dcctarcmus, targiori di-
gnelur nos cura. Quod cum scimtis , ne trislemur in ten-
lationibus, sed gaudcamus cum U. Pauto dicenle : ?iunc
cnim gaudeo in afjlictionibus , Culoss. 1. v. 24. Idem S.
ChrysDst. in dictum Aposloli : Habenlcs autem eumdem
spiritum. Hoc gcneros:c, inquit, ac Deum amanlis animx
offlcium cst. aiflicliones et advcrsitates fcrre generose, to-
lcrarc tenlalionem, atqtte insuper gratias wjcre ei, qui sc
tentari permitlil, demum summx fortitudinis esl, animx-
que vigitantis. et qux omnibus humanis affcclibus superior
sit. Unde S. Ephrem de Fide tom. 1. Chrislianus, inquit, Fidolis
intcr diversas tribululiones et lcnlationes slct, sicut i«c'iw, "eiquasi
qux licet semper verberclur, non lamen dat tergum. ncque ""■"'^'
concavilalis formam in sc recipit, sed eadcm semper ma-
nel. Pro munilione ac caslro sempcr Christum Doininum
habent, ail eumque bcUi lcmpore confagial, dicalquc: E-
Tenuilio
I.
E«l iri'
II.
Perjccu
tio.
III.
Incilaiio
cilum.
Tb:*tationes ikcidebitis. ) Quajres, quidnam hic pro- (^slo mihi in D:um prolcctorem, et in tocum refugii, ul sat-
pTui lenlatio si;;iiilicct? Ilesp. Priino , tenlalio idciii est vum mc facias.
quod alllictio el tribiilntio, piita paiipertns qua prcmeban
tur priini ndcles, faincs, morbus, liifamin, aestus, frigiis,
ca!tera>qiie advcrsitatcs et aerumna;, sivi; a Deo , sive a
da;monc, sive ab hostibiis, sivc ab amiris, sivc a iinlurn.
sivc aliundc iminissa;. H;cc vocnnliir tenlalio, quia tciital
ct cxploraiit huminis virlutcm, palicnliaiii ct robur.
Secundu. magis propric ct dircclc, S. larobus tcntatio-
ncm voeat hic persccutioncm . qiiaiii suo a!vo fidulrs pn-
ticbantur a Iuda>is aliisqiie infidclibiis. Ul cniin ilios iii i-a
corroborarct, scripsit lianc Epislolnm, idcoquc stalim a
tentatioiic hac orditur. Huc rcfcr laborcs, fuligationcs,
pcriciiln, innuinc^rasqiic molestias et diinriillalcs, iii quas
incidcbanl.imo spontc se coniiciebant .\posloli, priiniquc
liJcles causa Evangclii, ut scilicet illiid toto orbc prxdi-
cari'nt cl propagarcnt.
lerlio, tcnlalio ha^c exlcndi polcst nd vernm tcnlnlio-
iiein da!inonis cxlcrnnm . ct inlcriiam cnrnis sive roiicu-
Tertio, quia tribulatio Christo crucifixo, Dci unigenito
nos assimilat, eiusqtic opem acccrsit. Nam non habcmus
Pontificem qui non possit compnti infirmilatibus nostris,
tenlatuin aulem liT omnia pro simiUludine absque pecca-
to. ait Paulus Hebr. 4. lo. Christianuin crgo nullibi nisi
in cruce Clirisli gaiidere et gloriari cum S. I'aulo dccct.
Tot enim bona Dcis abscondit et conclusit in cruce Chri-
sli et Clirisliaiioriim, ut cn scrutans 1'aulus passiin in E-
pislolis olisiupcscal. Uursum Christus sua cruce dulcorat
nostrns crupcs, adcoque non tam nos, qiiam ipse in nobis
pntitur. Quocirca S. Kphrcm cruceni gestabat in fronte;
cl serin . do cruce inagnifica ei dat clogia , qiia; rccitari
Ezcchiel. 9. intcr qu;e pra!cipua, et liuic loco apposita
sunt ha!c : Crux s)ics Chrislianorum, crux rcsurrcclw inor-
titorum, crux aljlictorum consolutio. Crux triumphusad-
vcrsus dxmones, crux desperalorum spes, crux oppugna-
torum murus. Crux infanlium cttstos, virorum capul. se-
III.
piscentia;. Ha;c euim propric vocatur Inilalio, qu.c liomi- ^ nttmcorona.rcgum mugnificcnlia.Crux Vrophetarum prx
niuni lio
iium hu-
Hc.(..
I.
iicm ad pi'ccotum tentat el sollicitat ct de hnc siibdil In-
colius vcrs. 13. Acmo cuin lenlatur dicat. quoniam a D'o
<('n'a/M/'. .\ddc,tnbnlalioncmquamvis pnri modu csse tcn-
tntioncm proprie dictam , qiiin homincm nd pusillaniiiii-
Intcm, im|)ntirnlinm,irnni,nlinquc pocrnta sullicilnt. {In-
dc de hac concliidit v. 12. diccns: liralus vir qni siiffert
tenlationrm, quoniam cuin probalus fucril, accipiet coro-
nam vilx.
Qua!res snciindo , ciir in Iribulatinnc ot pcrscrulioiic
Cliristiaiio sil ;;niiiliMidum, noii Inlilcr qunliler, srd omiii
siimmoque gnudio'? idcoqiic cur Iribulnlio sit siiiiimiiiii
bonum, in quo fclicilas Chrislinni in linr viln sitn sit?
Kcsp. Primo, qiiin tribiilatio avcllit nos ob hocsicculo, c-
iusqiie nmorc, illcrcbris ct Mandimoiilis, nc viam pro pn-
Iriii dUigamus, ul ait S. <irc|7or.23. Moral. rnp. 23. et ne
dicrUio, Aposloloruin comc^, Marlijrumgtoriatio. Crux vir-
ginum pudicitia, sai-crdotum gaudium. C.rux Ecctesiarum
firmaincntum, el orbis terrarum securilas. Cntx imbecUlo-
rttm fortitudo, xgrorum medicina, monachorum fiducia.
Quorto, qiiio Iribulnlio lollit duo sumnia hominis inn-
la, scilirel pcccnluin, ct roncupiscentiam. Est crgo suni-
miim hominis boniim : csl cnim ipsa pienitcnlin pro pcc-
cnlis coinmissis, est ct aiitidotum conlra fiitiiro, qiiia di-
rcclc advcrsntur concupiscenlia». Siciit cr.^jo sal conservat
cnriics n putrcdinc, iln tribiilntio conscrval corpus et a-
niinam o conrupisrcnlia ct pcjcato. Idcoqiic Dous tot Iri-
biililionibus vitam noslram opplcvit, qiiia illa: in statu
hoc nolura: laps.v et corruplw, ad cam crigendam et sa-
naiidam stiiil iitiles. inio plaiic ncccssjria; ; idcoque uni-
cum cius sunt rcmcdiuin , summumque boniiin. Nonnc
IV.
viator tcndens ad patriam, stal/ulum pro domo dilirjal, ait gauderet lapis, si sensum liabcret. quod scalpello poliatur,
VoL. X. il)
3li
Commentaria In Epislolam S. lacobi. Cap. I.
fialqiie slalua elegans regis? lignum, quod runcina lasvi- J^ optabiiiiis CBt, nil iucundius, nil dulcius quan) mulla prUAmanti
Tribub'
tio est
via ad
graiianic
getur , fialque Ihrouns principis? patinus, quod lixivio
perfricetur et emundctur? etc. utique gauderet : ila pror-
8US iusto gaudendum cst in tribulalione. Quod enim est
ignis auro . lima ferro, scalprum lapidi, caulerium can-
cro, runcina ligno, lixivium panno, venlilabrum Iritico,
sal carni, fornax pani, malleus conlignalioni , hoc iusio
esl tribidalio. Hinc tribulatio est trituraDei,ilaqiie dicta
est a tribula,qua scgetcs Iribulantur et triluranlur.Isaiae
21.20. AudiS. August. deTempor. barbarico cap. 3. S«
aurum es, quid times paleam , quid times ignern ? simul
guidem eritis in fornace, sed ignis paleas in cineres vertet,
tibi sordcs tollet. Si frumentum es, quid limes tribulam ?
Pion apparebis qualis antca eras in spica, nisi iribula con-
terendo a te separavcril paleas. Si oleum es, quid times
pressuram prxli? non dcclaralntur species tua, nisietiam
pondus lapidis a te scparaverit amurcam. Unde B. Anlio-
cbus homil. 79. Siciit cera, ait, nisi recalescat , aut per-
moUialur, non facile in se recipit sigilli impressionem ; ita .,
et homo, nisi laborum et rnullivarix infirmilalis probetur u
exercilio. Hoc est quod ait Dominus Isaiae 48. 9. Laude
mea infrxnabo te,ne intcreas: laude, id est, tribulalione:
haec enim est fra;num concupiscentise, ideoque laus Dei.
Et Thren. 1. 13. De excelso misit ignem in ossibus meis,
et erudivit me : expandit rete pedibus tneis. Tribulalio e-
nim est rete Dei, quo homines piscatur, et invitos ad se
trahit. Tribulatio est disciplina generis humani , uti fuse
ostendit noster Gretserus lib. 5. de Cruce cap. 22. et seq.
Quocirca nullam gratiam dat Deus hoininibus, nisi prae-
via tribulalione, ut ait S. Marcus Anachorcta.
Quiuto, quia si in Iribulatione tristeris et doleas, auges
tribulationem et dolorem, ac minuis nieritum per mislio-
nem minoris palientiae, vel impatientiae. Sin autein in ea
gaudeas et exultes, rainuis tribulalionis sensum, et aiiges
meritum per incrementum patientioe. Summus cniin actus
gradusque patientia; est, pali exullanter. Si ergo sapis,
tribulationem animose excipe cura gaudio.nou torpide ct
VJ.
Vil.
eo pali Cuius rci causa est mulliplex, sed maxime tri- "*"•""''
plex. Priina, quod anima; sancta: intcnte amant Deum ^guim^Da-
amorem aulem in eum, nulla in re magis oslendere pos-ii,obtrei
suut, quain si pro co dura paliantur vel agant. Rursumci»"-'"-
vident Chrislum pro se lanla passuin ; tit ergo eum inii- '•
tentur, utquc ei vicein quain possunt reddant, et amorein
ainori repcndant, desidcrant pati cum eo et pro eo, sitiunt
cruces ct dolores, dicunlqiic curn S. Ignatio: .li/ior meus
crurifixu': est. Ita S. Laurentius ad tyranniim : Vara, ait,
eculeos, bestias, ignes, craticulas , el quidquid lornientO'
rum excogitare potes : hxc omnia aveo el ambio. ISon eU
famclicus qui ita desideret cibum, sicut ego tormenla tua.
lila ergo expedi, et famem mcam exsatia. S. Xaverius cum
Gcntiles eum persequerentur ad necem, ideoque subinde
in arboribiis pcrnoctaret, item in naufragiis, cum in me-
dio mari natans fluctibus iactaretur, orabat: Dornine, ne
hanc crucem mihi auferas, nisi maiorem immittas .QwcK'
ca ita cajlestibiis consolationibus afTluebat, ut eas non ra-
piens exclamarct: Satis est Domine, satis est ; in tribula-
tionibus vero : Non satis esl Domine , non satis : da plus
pati: ita P. Lucena in eius vita libr. 1. cap. 7. Edinun-
dus Campianus primus in Anglia e Societale Martyr, ve-
re Campianus, id est, pugil Christi, audila scntentia mor-
tis, Deo sibique gratulando cecinit, Te Deum laudamus,
ac protractus ad siippliciura in thcatro consistcns : Spe-
ctacxdum, inquit, favti sumus mundo, angelis et homini-
bus. Gaudeoetgraiulor mihi de kac felici sorte, quod Mar-
tyr moriar: nunc vivo, nunc triumpho. Qiiare instar Sam-
sonis, qui plures moriens quam vivens occidit, plures in
morte quam in vita, siio zelo ct martyrii exemplo ad fi-
dem orthodoxam convertit, titi habet eius vita. Eximius
et choragiis in hac re fuit S. Andreas, qui visa cruce sibi
parala iubilans exclaraavit : 0 bona crux , qux decorem
ex membris Domini suscepisli, diu desiderata, sollicite a-
mata, sine inlermissione quxsila. et aliquando cupienli a-
nimo prxparata : accipe me ab hominibus , el redde tne
invite cura tristitia : sic enim minuet libi poenara , ct au- Q tnagistro meo, ut per le tne recipiat, qui per te me redemil.
gebit coronam.
Sexto, quia tribiilationes omnibus virlutibus, qua; in
arduo sitaj sunt, tibcrem materiam et exercitium sugge-
runt : virtutes autem gaudent, cum occasionem et obie-
ctura habent, in quod suum vigorem exerant, suumque
decus ostendant Unde Philo lib. de Quaerenda cognit. e-
rud. gram. asserit animain festum agcre, quando aemu-
lando res oplimas capessit laborem, quo ad perfectionem
conlendat : quare virtutem amanli dulcescere laborem,
tribulationes esse gaudio et voliiptali.
Septimo , tribulatio facit hominem excelsum , et saecu-
lo maiorem , ut in cailo res et spes suas ponat, quasi n-
quila despiciat hoc tcrrae punctum, oranesque in eo fortu-
uae flalus, (luctus et ludibria videat et rideat, iuxta illud
Isaiae 50. 14. Tutic delectaberis super Domino, et sustol-
lam te super allitudines terrx, et cibabo te hxreditate la-
cob patris lui. Vide ibi dicta. V^idit hoc per umbrani Se-
Secunda, quod Deus eos qui amorc sui patiuntiirvi
siin amplectatur, soletur, et fel passionis inelle consola-
lionis divinae dulcoret. Id experti sunt Marlyrcs, qui in
eculcis et tormenlis iKtitia gestiebant, hymnos et laudes
Chrislo canebant. Id experiuntiir omues, qui libenter ad-
versa pro Deo sustineul. Ita Psaltes: Secundum mullitu-
dinem, inqiiit, dolorum meorum in corde meo , consolatio-
ncs tux Ixtificaverunt animam tneam, Ps. 93. 19. et Pau-
lus : Sicut abundanl passiones Chrisli in nobis, ita et per
Christum abundal consolalio nostra, 2. Cor. 1. 5. Mensu-
ra ergo passionis, raensura est consolalionis, et quo ma-
ior passio, eo maior accedit consolatio. Huius rei typo
DeusMosi in Mara dedit Iigiiiim,qiiodduIcoraret aquas a-
niaras, Ex.I5.2o.Lignura enira hoc figura fuit crucisChri-
sti, quae omnes adversitatum amariludines dulcorat, ut
ibidem dixi. Qua de causa Sancti cruccs non tolli, ncc mi-
tigari, scd augeri postulabant, diccntes illud Pii V. Pont.
neca lib. de Provid. cap. 4. Pro.ipera^ail, in plebem et vi- . acribus calculi doloribus aniicti : Domine. auge dolorem,
lia ingenia deveniunt , at calamitates terroresque tnorta- ' ' auge et palientiam. Ita S. Theresia orabat : Da aut paii.
lium sub iugum tnillere, proprium magni viri est. Et c. 5.
Militares viri gloriantur vulneribus, calamitas virtutis oc-
casio est : dux lectissimos millit , qui noclurnis hoslcs ag-
gredianturinsidiis.Prxccptorespluslaborisabhisexigunt,
in quibus certior spes est. Nutiquam virtutis molle docu-
menlum est. Verberat nos et lacsrat fortuna : patiamur,
non esl sxvitia , certamen est. Et cap. 6. Labor optimos
citat. Ignis aurum probat, iniseria viros fortes. Vide quam
alte ascendere debeat virtus. Nazianzenus Ep.64. ad Phi-
lagrium, laudat illiid Stoicorura : Vir bonus bealus est,
etiamsi in Phalnridis tauro concremelur. Prceclare Gerson
p. 2. serm. de omnibus Sanctis; Ut, iuquit, arca Noe, quo
tnagis abundarunt aqux diluvii , tanlo altius ferebatur ;
sic mansuctus animus, quo maiores erunt iribulalionis a-
qux, tanto erit excelsior.
Quocirca aniraae generosae Deuraque fervide amanti nil
aut mori. Vitam enira meam aliud esse nolo, quara te a-
raare, pro te laborare, pro te pati. Alia Sancta dicebatse
non desiderare brevem vitam et celerem mortem, quia ia
caelo nulla est passio : desidero ergo vivcre diii, quia de-
sidcro diu pali pro amore Dei, non tantum martyria, sed
et niorbos, calumnias, infortunia, et quaevis adversa. A-
manti ergo dulcis est virtus, dulcis palientia, dulcis for-
titiido, aiebat Cato. Diviniiis S. Marcus ct Marcellianus:
Nunquam tam iucunde epulati sumus, quam hxc libenter
Chri ti causa perferimus.
Tertia, quod cogitcnt passionera esse modicam et bre-
vem, ac mox pro ea se recepturos immensam et aelernam
gloriam. Habent enim illud praemeditatum : Non sunt con-
dignx passioncs huius lemporis ad fuluram gloriain, qux
revclabitur in nobis. Id eniin quod inprxsenti est tnomen-
taneum et leve iribulationis nostrx, supra modum in sui
II.
III.
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
315
blimUale xlernum glorix pondu.': operalur in nobis, 2. Co- ^ Sccunda , quod patialur pro Dco eiusque lcgc, honore y
rJQth. 4. 17. Ilo S. Stephano Tidcnli caelos aperl03, Cbri
Btumquc coronain caDleslcm 0:jlcnlantem. lapidcs lorren-
tis duices fucrunt. Ila S. Franciscus: Tanta. ait, cst glo-
ria quain expecto , ut mc omnis morbus, oninis mortijica-
tio, omnis huinilialio, omnis poena dclectet. Nimirum sen-
tirbat quam dulcis sil crux Clirisli ; ac proinde crux oon
eral ci cru», scd vita; et paudii dux. Fclix, cui tribulalio
djltcscit, qui cum B. Calharina Sencnsi dulcia huius vi-
tae pro amaris, arnara pro dulcibiis accipit. Sanc qui tot
tantaquc boiia, qiiao in cruce et tribulatione Deus recon-
didit, pervidet ct ^u.stat, cam duleissimain iudicat, cxpe-
rilur et sentit, cruciquc concinit : Dulce licjnum , dulces
elavos, dulcia ferens pondera. In cruce er^jo esl vera dul-
cedo, vcra coiisolatio, vcrum fjaudium. Amplectcre eam
libens, et ita essc cxpericris.
Experlus id cslS. .\u{^u8t. iinde in Medit.cap. 7./V(Ai7,
»U,qux.so sine te Dominc mihidulcescal, nihil complaceat,
nil preliosum, nil prxter tc mihi arrideat spcciosum. Vi
et amorc. Unde facit se victimam oobilissimam et bolo-
caustura Deo, immolans ei corpiis, sanguinem, vitam et
naortem. iu.\la illud Sap. 3. 6. Tamquam aurum in for-
nace probavil eos, et quasi holocausti hosliam accepit eos.
Deum errjo mire honorat , seque ac delectat patiens , ac
vicissim Dciis cius qnasi hostix sibi dcvotx et consecra-
la", posscssionem capit, iino ciim ipso et in ipso patitur,
vincit el Iriunipbat. Unde S. Hieron. nd Hedibiani q. 12.
Triumphus Dei, '\nqu'a,est passio Marli/rum,et pro Chri'
sli nnmine cruoris effusio, et inter tormenla Ixtilia, elc.
Hic triumphus est Dci , Aposlolorumque vidoria. Quocir-
ca inartyriiim cx singulari Dei privilegio oninia peccala,
quanlumvis mulla et enormia , cxpial, oinnesque pceaas
eis debitas abolet, Marlyremque illico iii caelum Iransmil*
lit. Hoc est baptisma in gratia muius , in potestate subli-
mius, in honore pretiosius. Baptisma, in quo angeli bapti-
znnt. Bapli.ima in quo Deus et Chridus eius exullant :
quod fidei nostrx incremcnla consummal, quod nosde mun-
lescant, obsccro, absr/uc te mihiomnia, sordeant univcrsa: D do rccedentes staiim, Deo copulat, ait S. Cyprian. ad Foi-'
guod tibi adversum est, sit mihi molcstum: el tuum bene
placilum sit milii indcficicns desiderium. Txdcat me gau-
dere sinc te,et dclectet conlristari pro te.Quocirca S. Chry-
sost. hoin. 4. dc Pceiiit. docct, tribulalioncin esse spiri-
tualcm mcrcaliiram , in qiia nniina palieiitis in^ens sibi
parat lucruni. Ila in morbis, inortnlilnte el morle fortiter
standiim ct gmidendum esse Chrisliano docet S. Cyprian.
lib. do Mortalitate. Nisi prxcesscrit. a\i, pugna non putest
isie victoria : cum fuerit in pugnx congrcs<tionc vicloria,
tunc duntur vinccntibus cl coronx. !\'am gubernator in tem-
pestate dignoscitur, in acie miles probatur. Delicata iacta-
tio e.st, cum periculuin non eH : conflictatio m adversis,
probaiio esl veritatis. .\rbor qux alta radice fundata est,
vcHtis incumbentibus non movetur: et navis qux forli com-
page tolidata est, pulsaUir ictibus ncc foiatur : ct quando
area fruges terit .vciitos gruna fortin etrobusta contcmnunt ,
inanes patex llalu portante rapiuntur. Sic et Apostolus
tun. pr.Tfat. de Exhort. martyr.
Terlia, quod Chrislo amoris vicem reddat, reponeudo
illi corpiis pro corpore, snnguinem pro sano;uine , vitara
pro vita. Undo S (^hrysost. homil. 4. in Epist. ad Phil.
Pro Christo pati, inquit, munus est maioris admirationis,
quam sil revcra moituos suscitare, et signa miranda pa-
trare. Nam illic quidem debitor snm , hic vero dcbitorem
habeo Christum. Basilius Selcucise Episcopus in vita S.
Theclse scribit cain post superatae pro Christo bestias, i-
pnes, carceres, etc. Dcum orasse pro perseverantia. Et-
iamsi, inqiiit,m singulos dies mihi cum igne, belluis, vincu-
lis, carceribus rem esse contingut : adco mihi omne etiatn
mortis et di.scriminis genus pro pietale subeundum, ipsis-
met paradisi deliciis epulisque instructissimis potius duci-
tur : iantummodo digna qux pro te el nomine tuo crucia-
tus tolerare seinprr possim, habcar.
Quorla , quod subeat marlyriuin , qwi cst nobilissirous
Paulus post naufrayia, post flagclia, post carnis et corpo- f actm fidri, chnritalis, relifjioni.s, fortitudinis, ac proinde
ris mulla el gravia tormenla,non vexari, sed emendari se
dieit in adversis , ut dum gravius nffligitur, verius com-
probetur. Vide iiostruin (irctscruni loto lib. 5. dc Crucc,
qui est de crucc spiritiiali sive Iribiilatione. Quin cl Scnc-
ca cpisl. 78. contra dolores hoc d/il remedium: Vir ma-
gnus ct prudcns . iiiquit, aniinum dcducit a eorpore, et
multum cum mcliore et divina partc vcrsatur. Hoc sola-
tium vu'ti dolorii cst, quod necesse est desinas itluin sen-
lire, si nimis sem^eris. Et ino\ : Toto confra illum pugnet
animo : vincctur, si ccsscrit : vincet, si se contra dolorcm
tuuin intenderit. Si longus e.sl, habet intercapcdinem, dal
refectioni locum. lirrvis morbus ac prxceps alterutrum fa-
eiet , aut cxtinguetur . aut extinguH. Ita Afjcsilaiis rox
Spartao, tesle Pliit. in Lnron. ciim nrdcret podnfjra" dolo-
riliiis, eiimque invisisscl Carnpode9,ntqiie exirct Irislis :
i/anc, inqiiit, Carneades : niliil cnim iltinc huc pervenit,
uttcndis pedibiis cl pcctore. Senlicns pcdcs quidera dole-
re, Hcd pcctus anlinumque dolure vacuuin cssc
nobilissiinnm in c;elu et tcrra dat palinam el coronam.
Vide dicta Osea; 11. 12. et Tertiill. in Scorpiaco, Cypr.
de Exhort. mnrlyrii,ct Epi.st. ad Martyres. Quocirca Mar-
tyrcs in tormenlis iion laiiluin cxullubnnt; sed eliamquo
m.ifjis illa crcscebnnt, co maffis paritcr crcscebat exiilta-
tio, ut vidcrcnlur sibi esso in atnis et infjrcssu eseli. Uu-
dc videntcs eos, eliara earnificcs et Praesidcs, stupebant,
tnulliquc adChristura convertebantur,alii indignabalur et
frendcbant, ningisque torquebantur eorum fjaudio, quara
eos ipsi siiis suppliciis torqiiobant. Insullabdnt, inqiiitS.
Eplirein in encoinio Marlyrum , iudtcibus , quasi scruui
doloris expertes, et qua.si in alienis corporibus patercntur,
diccntcs : Si graviora habetis tormenta, admovete nobis.
H:rc rnim nullius momenti sunt. Ignis vestcr frigidus ap-
p:irct, tormcnta incfficacia, pr^rcussorcs imbecilUs , gladii
vestri sunt ligna marcida : nihil quod nostrx respondeat
promplitudini et alacrilati habclis . ad plura et maiora io-
leranda consistimus. Et inforius: !S'on rogus ardens , non
|n p»r»e Ha;c oinnia vcriorn ot inniora siint io ca tontationc, qu.TS >J stridens /lamma. non ignitx sartngines, non ollx cbuUien
«uiione» oritiir rx perseculioiic, de qiia proprie loquitiir S. laco-
^^^'''"'f.bus. Huic enini proprio mntcria (jnudiorum cst mulliplex.
Il„p. Prima, quod lalis paiialur ob lidoni , eiiisijiie sil piigil
1. flt dofonsor, aut ob iustilinm : qiiBlibiis Chrislu» dicit : Beati
qui perseculionem patiuntur propter i«,</i7iVim, Motth. 5.
Talis crgo est hyporaspislos.ntlilotn el propiignator priinio
cldivinx' veritatls, vorj> roligionis, ao 8. Ecclcsia? , pro
iisquc opcs, virog ct vilnin dal pr,i<d;r, lolis viribusdimi-
cal, cl sa?pe occumbil; qiiod longn digniiis et diviniiis est,
qiiam pro rege, pntrin ot republion dimicore ot oocuinbo-
re. Unde S. Aiigust. iii Psolin. (17 Marti/res, nit, in Kc-
rlesiis summum locuin tenrnt, atqucnpicr sanctx dignita-
tis excellunt. El S. Bnsil. hom. in 40. Mnrtyres: O .^an-
etum, inquil, chorumf o sacrum ordincml o cuneum iiicx-
pugnabilem I o communcs gcneris humani cnstodrs. legati
apud Deum potentissimi, astra mundi. flures tcclcsiarum I
te>, non candentes lamin.r,non fcrralarum ungularum den-
tes, etc. deterruerunt animosissimos ac fortissimos C.hristi
mUites, etc. Cxsi quippe magno cum gaudio rerljerum t-
ctus, tamquam summas delicins excipiebant. Nam cum li-
ctorum manus eorum membra torqucrcnt . visccraquc nu-
darent , non tristi eos facie afpcicrunt . nrqur mler tor-
menta gcmitum edidcrunt ; vcrum hilariore ac l.rtiore vultu
gaudia interna testati sunt : quippe quibus illi cruciatus
pro consolationc erant ac reqiiie : afflicli . irntati , vrrbe-
rati, exqui^itisquc tormentis cruciati, Dcum toto corde ac
tota mcnte scmpcr dilcxcrunt. El pauln post : Lxta quip-
pe ac iucunda vobis fuit futurnrum r.rpcctalio , qux vos
ita animavit ct corroboravit , ut singulis horis nova vobis
et acriora adhibcri cuperetis supplicia, nrque uttis satiari
potucntis.
Dcuique passio ct paticntia noa cst ia cslo, nec para-
III.
IV.
31fi
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
diso, scd cst iii terra el stalu lapso. Pcr palientiam er^o J^ spc ct amorc (lcfixis : ila Dionys. Carlh. libr. de Remed.
hoitio siipcrat non lanlnin Ailaiiuiin, sed ct aiiJ^elos: aii- lcntat. art.7. Hiiic lJa\id J*s. 25.2. P/oba me, Domine.in-
gcli cniin stalus fdicior, sod patiniilis est fortior. Quarc
S. Laurentius, v. p;. forlior fuit an{;;nlis, qui pati ncqueunl,
forlior, inquam, per paticnliam, non unain ct simpliccin,
scd variam ct mtiltiplicem. Ha;c eximia sunt tribulationum
et pcrsecutionum bona el f^atidia, atqtie ideo ambienda ct
invidonda ; adcoquc si in anjjelos cadere posset invidia,
utiquc iuvidcrcot nobis tanla passionis ct paticntia: dona :
quin et iiomines bcati, si tristari posscnt, de lioc uno tri-
starcntur, scilicet quocl non pluru pro Ueo passi sinl, ncc
omj^lius pro eo pati possint. Cuiii ei{;o manc evi{jilamus,
gaudeanius, ct iubilcmus Dco, quod dicm illuin nobis fc-
eerit illuccsccrc, quo multa eius atiiorc pali, niultosque
ci patientia!,meritoruin clvirtutum cumulosolTcrre possu-
mus: uti S. Mechlildcm a Beatis sibi apparcntibus edoctaiii
et monitam fuisse, in n;estis eius lcfjiiiius, idemque de ea
refert Dlosius lib. 4. Spir. n;rat. c. i. Oinne ergo (jaiidium
exidimale fralres, cuiii in varias lcnloliones incidcrilis.
Quomodo Quasres tertio , quomodo licitc possit {jaudere Christia- u scerctur victoriam ; et Cato censuit Carthafjineiii non es-
Kaiiilt
iiccai iii
temotio-
Resp.
J.
H.
nus in propric dicta tcntalione concupisccnti», v. g. for-
nicationis, gulaj, supcrbia;; cum eain fugere eldeprecari
nos iubcat Christus, ut orcmus scilicet , Et ne nos indu-
cal iti ienlationcm ? Resp. lubct Christus id nos orare,
Primo, ut non consentiamus tcntationi, ait S. .\ugustin.
Episfol. 121. cap. 11. qui enim conscntit, non qui sentit
inducitur in tentaliouem. Unde S. Ijcrn. de Inter. domo
ait : Molesla esl lucla, sed frucluosa: qiiia si habet posnam,
habcbit et coronam : non nocel sensus, nbi non est consen-
sus : imo quod resisientcm fatif/at,vinccnlem coronat. Se-
cundo, iubet simul orare, ut Deus amoveat a nobis ten-
talioncs, prtesertim graviorcs et periculosiores. Homo e-
nim nicmor et conscius sua; iinbecillitatis, ac periculi con-
sensus quod ingerit lentatio, communiter eam vitare et
dcprecari dcbet,non optare, vel accerscrc,uti exponuntet
docenlTertull. C\pr. Nyssen.et Chrys.in orat.Dom.Nunc
Dico prinio , licet eommuniter oporteat fugere et de-
sc deiendam, ut ipsaRomauis daret iuge arinorum exer-
citium, ne otio elfcEminarentur, eisqiie iugis esset cos vir-
tutis. Marcet cnim sine adversario virtus. Hinc tcntatio li-
bidiuis, guloe, superbise, ete. in Sanetis qui ei resistunt,
inagis auget firmatque caslitatem, sobrielatem, huinilita-
tem, etc. Elegantcr et vere S. Cyprian. lib. de Bono pu-
dicitia; : Nihil, ait, animum pdelem sic delectat, quam in-
iegra immaculafi pudoris conscienlia. Voluplatem vicisse,
votuptas est maxima: nec ulla maior est victoria, quam
qux de cupiditatibus refertur.
Sccundum, quod tentatio sit cos virlulis, mentis indu-
slriam Deique amorem exacuens, periude ac cos ncuit a-
ciem gladii, et aqua modica iniceta in ignem, eum magis
accendit. Hinc Apostolus ait: In his omnibus superamus
propter eum qui dilexit nos. Certus sum enim, quia neque
mors, neque vita, neque angeli, neque principatus , ncque
virtutes, neque instantia, neque futura, neque fortitudo.
precari tentationem ob periculum lapsus, e.x huniili agni- r neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia po-
^: — r — :i:._.: . — . : ,i r> .:. — ^^^^-^ ^^^ scpurare u cliaritcUe Dei, qux est in Christo lesu
Domiiio nostro, Rom. 8. 38. Sanctus ergo optans tenla-
tionem, optat bellum, in quo gratia Dei vincat: qua;rit
pugnam, in qua a Domino adiulus, hosteni proslernat:
desiderat occasionem , qua se fidelem Domino osteudat:
ambit tcntationem, in qua suain in Dei obsequio et amo-
re constantiam toti mundo, angelis ct hominibus mani-
festet. Ita miles optat praelium, ut suam fortitudinem et
fidelitatem suo duci commendet, ut gloriosam victoriam,
nomen, spolia et opes sibi parel; sic et Sanctus, Dei a-
raore fervens, optat tentationem, ut cum ea duellans. o-
stendat quam Dei sit amans, et in eius araore fidelis et
constans, ut luctando vires exerat, virtutes augeat, et rae-
ritorum acervos accumulet. Nam, ut ait S. Leo serm. 1.
de Quadrag. l\ulla sunt sine tentalionum expcrimcntis o-
pera virtutis, nulla sine perturbationibus fides, nullum si-
ne hoste certamen, nulla sine congressione victoria. Si vo-
lumus superare, pugnandum est.
tione fiagililatis nostra;; tamcn posito quodDeus velit nos
eam subire et pati, subeunda esl eum gaudio; tum ut vo-
luntali divinse nos magis conformemus ; tum ut eara fa-
cilius sustineamus et vincaraus ; tuni ut da;monem, qui
eam siiscitat, fortius profligemus. Nulla enim re ita vin-
citur da;mon, ac la;tilia spirituali etgaudio, utiaiebatS.
Autouius. Huius rei symbolo de ]\Iacliaba;is invictis, imo
Iiostium numerosissimorum victoribus dicitur 1. Machab.
3. 2. El prxliabantur prxlium Israel cum Ixlitia. Ha;c
enim la;titia dsernonem intimidat et deiicit, spemque vin-
cendi el nocendi ei adimit. Nam, ut ait S. August. 1. 20.
Civit. 8. Dxmon est quasi canis a Chrislo ligalus, qui la-
irare jiolest, sollicitare polest , mordere omnino nonpotest,
nisi volentem : persuadcre cnim potest , prxcipitare non
jjotest : spcm autem persuadendi amiltit, cum videt homi-
nem in tenlatione constanlem, gcnerosum, Ixtum et hila-
rem. Audi S. Antonium in hoc genore exercitatissimum:
Si quod, inquit, in peeloiibus nostris malx mentis cl pa-
serta obtinent loca, cccptos cumulanl timores, et crudeliter
imminentes infelicem vexant animam : sin atitem alacres
fuerimus in Domino , el futurorum nos bonorum cupido
succenderit ; si semper omnia manibus Dei commitlimus,
nullus dxmonum ad expugnandum valebit accedere : ita
S. Athauas. in eius vita. Quocirca S. lacobus non ait, O-
litate tentationes, uli notat Abulens.in S. Matth. cap. 4.
*]ua;st. 70. sed caule dicit, C«?« in varias tenlaliones inci-
deritis, gaudium exislimale, q. d. Nolite vos ultro iniice-
Te in tcntaliones, sed ubi incidcritis, susliuete eas cum
gaudio : ita Salmeron.
Dico secundo, lentatio qualemis sollicilat ad pecca-
tum, appetibilis non est; sic enim proxima est causa pec-
cati, quod summe est odibile: quatenus vero eadem est
materia lucta; et victoria;, augenda;que virtutis et merito-
rum , appetibilis est, proeserlim a viris gcnerosis in Dci
deprimat, et in humilitale Deique timore contineat, ne in
superbiam erectus, omnia secum perdat. Ita Paulus: A'e
magnitudo, inquit, revelationum extollat mc, datus esl mi-
histimulus carnis mex.angelus Satanx,quime colaphizct,
2. Cor. 12. 7. Et Eccles. cap. 2. 4. Omne guod libi ap-
jMcitum fuerit accipe, et in dolore sustine, et in humilitate
tua patientiam habe; quoniam in igne probatur aurum ct
argentum, homines vero receptibiles in camino tribulatio-
nis. Et Sap. 3. 5. Deus tentavit eos, et invenit illos dignos
se. Pra;clare S. Gregor. lib. 2. Moral. 37. Mira. ait, hoc
nobiscum dispensatione agitur, ul mens noslra culpx non-
nunquam pulsatione feriatur. ISam esse se magnarum vi-
rium homo crederet, si nullum unquam earumdem virium
defectum intra iiienlis arcana sentiret. Sed cum teniationc
irruenle qualitur, et quasi ultra quam sufficit faligatur ,
ei contra hoslis sui insidias munimen humililalis oslendi-
1.
qiiit, ct tcnla mc : ure renes meos et cor meum ; multa e-
nim, eaquc grandia bona confert tcntatio. l'ra;ter enim
gencralia illa qua; de tribulatione iam reeensui, particu-
laria tcntalionuin coininoda sunt ha;c. Primum, quod vir-cornmo-
tutein cxplorat et corroborat. Vasa figuli probat fornax ,ii lema-
et homines iustos lenlulio tribulationis , ait Eccles. cap. ''""J""-
27. G. Sicut cigo vasa figuli.si haberent rationem et sen-
suiii, appctcrent ignc cxcoqui , ut eo perficercntur et so-
lidarentur; ila iusti , Dci gratia ct virtute suflulli , pos-
sunt flaininam tcntationis ciipere, qute in eis quidquid iin-
purum est excoquat, cl in virtute corroboret. Sicut enim
in hieme et frigore calor per antiperistasin sese intendit,
ita pariler virtus cuin tentatione colluctans scse inlcndit:
j)eriude ut pugil omnes vircs exerit, qiiando cum acri an-
lagonista ei congrediendum est. Lnde lulius Caesar opta-
bal forlissimos hostes, ut in eos virtulein suam exerere et
ostcndere posset, utque eos debellans gloriosiorem nanci-
II.
rorissemeninvenerintdxmones,moxquasilatronesquide-U Tertium, quod lentatio hominem virtutibus illustrcm '''•
CommentarJa in Epistolam S. lacobi. Cap. l.
317
(ur , et unde se pcrtimescit cncrviler cadere , iiide accipil s^
forliler slare. Ila vidctnus subinde viros doctos et virtute
tfninentes pulsari tenlalione pusiUanimilatis, ulique pro-
vido Dei consilio, nc scientia inore suo eos indct, ne vir-
lus oxtollat. Sic sjope una tenlatio csl cuncus nd vincen-
(Inni alinin {^raviorcni ct periculosioreni. Ita lcf^iinus in
>itis 1'atruin, adolescentein stimulo carnis valde exagi-
tnlum, cum fruslra remcdia ca;lcra tcntassct, falsis cri-
minationibus a sociis iussu Abbatis assiduc appetilujn euni
cxcussisse. Post nliqiiod cnim lempus, rofjalus ab Abbnto
an adhuc ea pulsaretur, rcspondit: Vivcre non licel, for-
nicari libcut i'
IV. Qunrtum, lcntnlio est slimulus spei et oralionis : cogit
enim bominem nlUictum et pcriclilnntem, ad Dei opem et
grnlinm implorniidam coiifuf^ere, utpote sinc qua videt se
tcnlalioncm iion possc superare,sed certo viuccndum.
l jide Eccles. cnp. 2. 2. tentalis reiiicdium ct confugiura
nssifnans : hcprimc, inqiiit, ror tuum, et sustine, etc. Su-
ntiiicsusteniulioncs Dei : coniunqcre l)eo et sustine, ut cie-
scat in novissiino vita tua; et mox: Crede Deo, el recupe- u
rabit le ; cl diriye viain tuam, cl spcra in illum, etc. ViC-
spicite. filii, nationesliominuin, cl scitote (juia nullus.tpe-
ravil in Domino, et confusus csl. Undc Isains cap.l2 i-or-
titudo mca, inquit.ci laus mea Dominus: et c. 38. Domi-
tic, viin palior , responde pro inc. Lt 1'salles, Psalm. 09.
Dcus in adiulorium meuin inlcnde: Doinine ad adiuvan-
dum mc festina;cl Psal. 117.7. Dominus tnilii adiutor, el
ctjo dcspiciam inimicos mcos;cl Psal. 120.1. Levavi oculos
tiieos in montes, undc vcnict auxilium tnihi ;cl l's. 22. 1.
Doininus illiiminatio mea ct salus mea, qucin timcbo ? Si
cjnsistant advcrsum me castra, non tiinebit cor mcum. Si
exuryat advcrsum mcprxlium . in hoc cgo spcrabo. El Cliri-
stus: Confidilc, C(jo vici mundum. loann. 10. 33.
V. Quintum, Dcus suis in tentatione prxsentissimus cst,
l.Hii^Deiadest et astnl, ut prolc{;nt, iiivct et coiifirmct. Unde Ps.
"'*' '"" 90. dicit: Cum ipso sum in Iribulalione; locus erfjo Dci est
'" """■ tribulnlio. (Ju.-cris Deum ? in tribulationc et tentalionc in-
vcnics. Unde lercinins cap. 10. 11. Doininus, ait, viccum r
est (/uasi bcllalor fortis: idcirco qui perscquuntur mc, ca-
dcnl, cl infirmi erunt: confundcntur vchemcnter . Haec e-
iiim ingcns est et majijninca (jloriu Domini, quod sua gra-
tia ila roborct bomincs debilcs cl fra{;iles, ut omnia dia-
boli cl cnrnis polcnlissima nrmn superent: qua dc causa
ipse cli{7it inrinna inundi, ut confiindal furtia. E(jo cro ei
tnurus in circuilu, nit Dominus Zncb.2.o. uli Elisxo inisit
eurrus igneos an{;;clicorum exercituum , qui cum contra
Syros defcnderent, i. Rc{;. (i. 17. Vide Dionys. Cnrtbus.
lib. de llcmcd. lenlnt. art. 23. Quare S. Cbrysost. Iract.
<le Pocnilcnt. rorliores, ait, nos tcntainenla faciunt, pcr-
suadenlquc familiaris.<!imos Dco ficri: torporem enim cxcu-
Uunt. ct sanctum fcrvorcm immittunt.
Yl_ Scxtum, Dcus nmplissima prjcmia lcntationcm vinccn-
tihus proinitlit. {)ui viccrit , inipiit , faciam illuin colu-
tnnam in lcmpln Dei mci, Apocal. 3. 12. Ita S. .\ntonio
Cbristus nppnruit, dixilque, se cum {;audio cius pu{;nas D
BpcclasBe, eiiiiiqiie adinvisse : (Juia, inquit, dimicando vi-
rililcr non rcs.w.Wi, scw/icr auxiliabor tibi, cl faciain lc in
tolo orbcnoininari: iln S. Alban. iii cius Vila. Hinc ten-
tntionem vincens,aliisenindcm vinccndi illustredntspecu-
lum ct cxcmplum, discilquc tcntalis compati, consulcre,
ct npportuna rcmcdia adhibere. Quocircn Conon .\bbns
euiii a suo iiionnsterio reccssissel, ne bnpli/.arct pucllnm
speciosam, cuiiis specie scnliret stiinulum carnis, ubviuin
liobuit S. Iiinnncm Itnptistnin, qui lllum cruce si{;nnns di-
xil : Crcdc mihi Vrcsbijler Conon, volebnm tc pro linc pu-
f/na merccdv donuri : sed quia non vis , cccc alistuli a lc
hoc bcllum: mirccdc aulein huius opcris carcbis: itnlonn-
iies Moscus iii 1'rnto spir. cnp. 3. ilinc Sniicti in cii-lis
rnnunl cum iubilo : Tran^iivimus jicr iijncin (conciipiscen-
lia<] ct uquain ( dL-solntionis ct dcspcctus) cl cduxisU nos
in rcfriijcrium, Ps. 05. 12.
VII. Scpliinuin, tcntnlio mire mcnlcm illuminnt in vin vir-
tulis. Nain qui non cst tcn((dus, quid scitF Eccli, 3i. 9.
Rursum euin cautum facit , circumspectum, vigilem. ut
undique carni et pcccato resistat. Unde S. Laurentius lu-
stin. in Li<jno vit» tract. de Patientia cap. i. Sicut, ail,
caro si sale non asperrjitur, quamvis sit inaqna el prteci-
pua, corrumpitur ; ita et anima nisi tcnlationibus assidue
saliatur , continuo resolvitur et rclaxatur. l'er ipsa narn-
({ue lenlamenta anima ne(jli(jenlix putrcdinem exculit, et
in spiritus vivacitute conservatur. O quanlos vidimus mo-
dicis tcnt(dionibus u nuKjnis periculis protcqi, et lenlatiO'
nc quadam timoris el corporali (/uadam ineplitudine a pe-
slc superbix libcruri. qui alias quasi cqui cffrxnes suis ta-
lentissuperbirent. Dcnique tenlniio aniiiiam consolaturct
trnnquillat, quia post nubila 1'hacbus, post di-solationem
consolatio, post tcnlationein serenitas el exuitalio . Deo
ila iusle ordinanle succcdit.ul aitSaraTobi» 3. 22.Quo-
circa, ut recte notat nusler lacobus .\l\arez tract. de \"\-
ctoria tentatiouis cap. 2. mentium fortissiinaruin indi-
cium est, liostiuin incursus non timere, nec tentationum
moleslia Iristari , scd {^audere. Quaruin robur Domiuus
apud lob cap. 39. 21. et seq. sub figura illius cqui ge-
nerosi mystice eleganter dcscribit, dicens: Terrain unqu-
la fodit, cxultat audacter , in occursUm percjit urinatis,
contemnil pavorcin, nec ccdil (jladio. Ubi vide S. Grego-
rium, qui inter alia ait: Cum ccrtamen passionis sibi ap-
pro/)iiiquare considerat, de exercitio virlutis exullat ; nec
terrclur puynx pcriculo, qui victorix Ixtatur triumpho.
llursiis Climacbus gradu 27. Nullum, ait, certius argu-
mcnluin cst, quod dxmoncs a nobis victi sunt, quam si nos
acerrimc oppucjnenl. Si enim illis omnino resistas fortissi-
me , oppu(jiiubunt te omnino acriter , ul quasi nihil profi-
cientem a cerlaminibus revocent ; et inferius: S. Arsilaites
dixit : Aolavi mane ut plurimuin inanis (jlorix cl concu-
piscenlix .ynritus solere advcnire : rncridie vero acedix, i-
racundix cl Iristitix; vespere aulem infelices venlris stcr-
coruin ti/rannos.
Vis talium pugilum et heroum cxempla? .\ccipe. S..\n-
toniusa da?monibuslaniaLuset seinimortuus relictus, pro-
vocabat eos, diceus: Ecce cjo hic sum Anlonius, non fu-
(jio vestra certamina, ctiamsi maiora faci(dis : nullus ine
separabit a charilate Christi ; psnllebatque diccns : ^i con-
sistanl advcrsum me castra, non timebil cor mcum: ila S.
Allian. in eius vita.
S. Hilarion S. .Vntonii discipulus, In tantum cxesocor-
porc.ul vix ossibus hxrcrct,a\{. S. Hieronym. in eius Vi-
la, quadam nocie capit infantum audire vagilus, balatus
pccoruin, mwjitus boum , planclum quasi mulicrum, lco-
num rucjUus, murmur cxcrcitus, ct rursus variarum por-
tcnla vocum, ut anle sonitu, quain a.^pcctu territus ccdc-
rcl. Intellcxil dxmonum ludibria , cl provolutus (/cnibus
Christi crucein sicjnavit in fronte : talique armatus cassi-
dc, cl lorica fidei circumdatus, iacens fortiusprxliabatur.
ainodo vidcrc desiderans quos horrebat audirc, ct sollicitis
oculis huc illucque circuin.<:picicns, cuin intcrim cx impro-
viso splcndcnte luna ccrnit rhcdam fcrventibus cquis su-
per se irruere : cumque inclainassct lesum, ante oculos eius
re/)cntino terrx hialupompa omnis absorpta cst. Tunc illc
ait: Equuin ct asccnsorcin proiccil in marc ; et : Hi in cur-
ribus, et hi in equis, nos autem in nominc Pci nostri tna-
(jnipcabiinur.
S. loann.Cliinaehus narrnl S. Ephrcm.cuin senliret se
in altissimn pacc el Iranqiiillilate mentis, quasi iu caelo
lerrestri impnssibilitalis eoustitulum, rogasse Deum, ut
prislinn leiilalioniiin cerlamiiia cl prwlia sibi rcslitueret,
ul non perderel inalcriam merendi, el perlexendi suam
coronam.
lonnncs Mosciis in Prnto spir. cap. 161. narrat Abba-
lcm Victorcin dixisse cuidam a pusillaniinitalc tcnlato:
Pusillanimes cx modica tcntalionc pcrlurbantur, ct ma-
gnain illain cssc cxislimant : qui vcro anima sani sunl, ma-
(jis in tcntationibus qaudent.
In Vilis Patruni lib. o. libcllo o. ( sequor editiouem no-
stri P. Ileriberti* n.lO.quidam discipulus tenlntus a spiri-
tu fornicalionis, adiit acacin suum,a quo rojatus : I is ro-
pii^ilum
Cliiisii.
318
Commentarla in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
go Dominum , ut sublevel a te molesliam islam ? respon- j^ stonte operalur conlrarium, scilicel impalienliam et indi-
dii: Video Abba, quia si laboro, tamen expondere laboris
huius considero fructificare me: sed hoc roga Deum , ui
del mihi (olerantiam, per quam sustineam. Cui Abbas :
Nunc agnovi, quia in magno profectus es (ili, et supergre-
deris 7nc. Ibidem num.lO. narralur, qiiod Sara Iredecim
aunis a spiritu fornicationis impugnala, nunquam orave-
rit ut recederetase huiusmodi pugna.scd solum dixerit;
Domine da mihi fortitudinem. Per tentalionem enim sen-
sim purgatur et purificalur anima , ut perTcniat ad puri-
tatera, el perfeclionem pene angelicam.
S. Dorolheus doclrina 13. narrat, monachum quem-
dara ir.doluisse, quod Deus ci adcmisset tentalioncm qua
pulsabatur, ac lacrymando amice dixisse: Ergone Domi-
ne indignus sum qui patiar, affligar et tribulcr pro no-
mine tuo ?
Palladius in Lausiaca rcfcrt, monachum similera suo
Pastori dixisse; Dominus Uberamt me tentationum pugna,
mikique pacem resiituit. Cui Pastor: Revertere, oraque
gnalionem. Audi S. Bcrnard.Ep. 32. ad Abbatem S. Ni-
casii : Fa.?a figuliprobat fornax,et homines iustos tentatio.
ISee idcirco tamcn immerito his quos in anxietale posilos
vidcmus, amicis nostris compalimur , quibus utique dum
ezitum ignoramus, defectum metuimus. Quoniam quidem
sicut Sancds et electis Iribulalio operatur paticntiam, pa-
tienlia probationem , probatio spem , spes autem non con-
fundit ; sic damnandis et reprobis tribulatio parit e contra-
rio pusillanimitatem , pusilianimitasperlurbationem, per-
turbalio desperationem ; ct illa interimil, elc. Quocircaslu-
deat humilis prudentia tua non vinci a nialo , sed vincere
in bono malum : vinces aulem, spem tuam fortiter in Deo
figendo, el rei finem longanimiter expectando.
Nota. lacobus ad gaudium in tribulatione excitat, to-
cando eam probationem fidei, q. d. Tentatio non tam est
tribulatio et aQlictio, quam probatio et exploratio fldei le-
strae. Gaudete ergo, quod per eam Deus fidem vestram
probet et exploret; ac vos vicissim eam fortiler et exultan-
Deum, ut pugnam tibi resiituat, ne incidas in teporem et D ter sustinendo, probate et ostendite vos illi esse fidele».
negligentiam ■ Reversus relulit ad Deum verba Pasloris
Cui Deus: Becte dixit Paslor, simulque ei tentationcrn
restituit. Nam, ut ail S. Basil. orat. de Patientia: U( gu-
bernatorem navis tempeslas, athletam stadium , militem
acies, magnanimum calamilas ; sic Christianum hominem
tentalio probat.El siciit athlclas certaminum labores coro-
nisadse alticiunt, ita eliam homines Christianos probatio,
qux ex tentationibus descendit , ad perfectionem ducit, si
tnodo cum deccnli tolerantia, ac onmi gratiarum actione.
guse a Domino ordinanlur . snsceperimus. Et S. August.
in Ps. 60. Vita noslra, inquit, in hac peregrinatione non
polest esse sine tenlatione, quia profcctus noster per tenta-
tiotiem nostram f,t ; ncc sibi quisque innotescit , nisi tenta-
tus : nec polest coronari , nisi vicerit : nec potest vincere,
ni.ti certaverit : nec potest certare,nisi inimicum et tentatio-
nes habuerit. EtS. Ambr. lib.4. inLucam c.i.Non timea-
rr.us tentationes. sed nuigis gloriemur tentationibus, diccn-
ac paratos pro eius fide et amore longe plura et niaiora
tolerare. Gaudium enim in tribulatione, signum est per-s;g,inm
fectae fidci et virtutis. Nam , ut ait Aristol. signum habi-h^bii"»-
tuatee et radicatae virlutis est, si quis eara operetur et ex- 1™ ^^'^^'^'
erceat.non cum tristitia, sed cum delectatione ct gaudio. laiiiia.
Sapienter Seneca lib. 1. dc Provideutia: Deus. ait, bonos,
ut severi patres, durius educat, aitque : Operibus, dolori-
bus ac damnis colligant robur, elc. Ecce parDeo dignum,
vir fortis cum mala fortuna compositus, speclaculum Deo
dignum. Fortuna,ut gladiator , furtissimos sibi pares qux-
rit, alios fastidio transit. Ignem experitur in Uulio. pau-
perlatcm in Fabricio, exilium in Rutilio , iormcntum »»
Reguio, venenum in Socrale, mortem in Caione. Gaudenl
magni viri aliquando rebus adversis, non alitcr quam mi-
lites forles belli triufhpho. Dicant ergo: digni visi sumus
Deo, in quibus experiretur quantum humana natura pos-
sitpati. Et superius: Sapiens manel in statu, et quidquid
tes : Quando infirmamur, iune potentes sumus. Tunc enim (^evenit in suum colorem trahit, ut mare flumina. Idera lib
nectiliir corona iuslilix, elc. Ergo qui vult coronare, tenta-
tiones suggerit.Et si quando tentaris.cognosce quia paratur
corona. JSonne tentatio loseph, virtulis cst consecratio ? non-
ne iniuria carceris. corona csl castilatis2 Cassian. collat.
25.C.25. Maiora,gL\\.,nobis pcr colluctalionem tcntationum
laudis contulit prxmia.benigna erga nos gratia Salvatoris,
guam si omnem a nobis necessitatem certaminis abstulis-
set. Eienim svblimioris prxslantiorisque virtutis est . pas-
sionibus wrumnisque vallatum manere semper immobilem.
et acquirere quodammodo de inp-mitate virl.utem,quia vir-
ius de infirmitate perficitur. Idem collat.l8,c.l4.celebrat,
Religiosam quamdain petiisse a S. Alhanasio foeminam
pauperem et infirmam, sed molestara , ingratam et rixo-
sam, cui serviret, ut in ea haberet exercitium patientiae.
Cumque ei diu magna et charitate et patienlia servivisset,
rediit gratias relatura, eo quod ei secundum desiderium
suum tnagistram patientix dignissimam providisset, cuius
iniuriis iugibus, ut quodam palxstrx oleo , quotidie robo-
rata, ad summam animi palicntiam perve.nircl.
SCIENTES OUOD PB0B.iTtO FIDEI VESTR* PATIBNTIAH
OPEBATUE. ) Probatio fidei, idem est quod tentatio quaj
praecessil: tenlatio enim probat eius qui tentatur fidem,
virtutem. Dei amorem et constantiam ; dat enim causam,
ciir dixerit io ea esse gaudendiim. Hajc ergo est lacobi ar-
gumentalio: In lenlatione et tribulalione nolile tristari,sed
potius gaudcle; quia tribulatio, quae non est aliud quam
fidei veslrae probalio, operatur patientiam, quae praestans
est virtus, ac huius vil» quasi beatiludo. Ita Beda : Cuius
patientia. ait, vinci non polcsl, ille perfectus esse probatur:
ei illa ratio facit per palientiam exerccri, ut per hanc fides
^'i/am^Vper/etYfflprofte^Mr.Poriotribulatiooperatnrpatien-
tiam, non effective, sed materialiter etobiective; perinde
ac ligna operantur igaem , quia ei fumitem et pabulum
suggeruot. Qiiare eam tantum operatur in viro fideli, pa-
tieate etcoastaate. Nam ininstabili, impatiente et incon-
de Ira siib initium: Invalidum omne, inquit, nalura que-
rulum esl ; nec quidquam magnum, nisi quod simul et pla-
cidum. Et ioferius : Naufragio nuntiato Zeno, cum omnia
sua audiret snbmersa: lubet , ait, me forluna expeditiut
philosophari. Idcm lib. de Tranqiiillitate : Minabatur, in-
quit, Theodoro philosopho Tgrannus mortem . et quidem
insepullam. Tum ille: Habes, ait, unde tibi plaeeas. He-
mina sanguinis in tua potestate est. Nam quod ad sepultu-
ram atthtet, o te ineptum. si putas interesse, intra tcrrania
an supra putrescam . Canius lulius a Caio Cxsare duci ius-
sus: Gratias, ait, ago tibi optime princeps ; lamentantibu.*
amicis: Vos, inquit, quxritis an animx immortales sint,ega
iam seiam. Et Alteri: Observare, ait, proposui, an sensu'
rus sit animus exire se, etc. Fortunx ergo dic: Cum vira
tibi negotium est, quxre quem vincas. Haec locis citatis Se-
neca, sed sparsira , non iunctim : selegi enim ex eo acui
tiora et meliora.
PbOBATIO FIDEI VBSTB* PATIENTIAM OPEBATfB.) Di-
U ces, contrarium dicit Paulus Rom. 5. 3. uimirum : Gtoria-
mur in tribulationibus, scientes quod tribulatio patientiam
operatur .patientia autem probationem, probatio vero spem.
Ergo probatio non causat patientiam, utait lacobus; sed
polius ab ea causatiir, ut ait Paulus, eiusque est eflectus.
Resp. Priino, ssepe duae res sibi invicera sunt causae , ut
una alterara quasi causa producat, et vicissim ab ea pro-
ducatur quasi efTectus. Sic calor producit ignem, et ignii
vicissim calorem. Sic vapor causat pluviam, et pluvia vi-
cissim vaporera. Sic ex aere humido fit aqua, et ex aqu«
vicissim fit aer.
Secundo, probatio causat patientiam materialiter et ob-
ieclive, uti iam dixi; patienlia vero causat probationen»
elTcctive, quia facit hominem probatum, ut nimirum eius
fides et virtus omnibus sit probata et explorata.
Tertio et geouine, pro probatio hic, Graece est Joxijiiov,
apud Paulum vero est <foxipii: (Toxi^iov autem est ipsa res,
Commenlaria in riiistolnm S. larobi. (^ap. I.
319
pula Iribulalio, qu» perscrulalur, cxamioat, probal, lcn- \ lii-utia vestra habeal opug perfeclum, id est, sit constanB,
tal et explorat hominis animum.fidem el virlutem; sicul
Jox-uaTia est ipsa rei examinalio, perscrutatio, probatio,
inqiiisitio et exploratio : Soxi^n Tcro esl terminus probatio-
nis et examiualiouis, puta ipsum experimenlum,documen-
tum, spccimen. Rectc crgo lacobus dicit, quod ipsa tribu-
lalio quasi ^ozi/xtov, id est, probalio, hoc cst, proba, qua
probaluret expioratur hominis fidcs.opereturpaticntiam,
id esl, 6Ufjf»erat iiiateriam excroenda!, confirmandac nt au-
{jcndae palientiae. Recle quoque dicit S. Paulus, quod pa-
ticntia opcrelur t?oziutov, id cst, probationem, hoc cst, ef-
fectiim et terminum probationis; quia facit ut probatus ct
exploratus sit animus palientis, nimiruin qiiod Dcum,fi-
dem,etcaelum rcbusomnibus loetisct tristibus anteponat ;
utpole pro quo lanta sit passus, et plura pati pnralus.
Ouocirca liKC probatio opcralur, excital acuitque spem,
quia facit ut patiens, qui suaiii virlutcm in tot advcrsis
Deo probavit, cerlo ab eo speret cornnam et bravium glo-
riae cailcstis, quod in agonc patienliae legilime ccrlaDti-
bus promisit.
Nota. Pro patienliam, Graece esl ■nnoao-jvj, id esl, susli-
nentiam el pcrseverantiam , ut scilicet constanter et pcr-
severanter tolereiniis lon{jas durasque perscciilioncs et
tribulationes, longnnimiler expcclantcs I)ci opcm, conso-
lationem et liberalioncm , q. d. Eslo, o Chrisiiani, diiili-
na et conliniia sit ha!c vcstri pcrscculio, cslo gravilcr vos
alTlif^at, pcrscTerale lamen in fidc ol pnlicnlia, ut cnin per-
ficialis ct protrahatis usqiic ad ulliniurn vltic s|)iritum ,
si opus sit, expectantcs rcfrij^erioin non in hac vita, scd
in fjtura, eaquc a;tcrna. Et hoc sifjnificat Gra;cum ver-
bum composilum yaTipyaCirai, id csl, peropcratur, hoc est,
plcne et perfccte opcralur, qiiia plcuam , continuam et
pcrfcclam paliciiliam, in caqiie pcrscTcrantiniii iisque ad
mortein operatiir. Pra-clarc Isidorus Pclus. lib. 3. ep. 26.
ad Cassium : Prxccdit, ail, coronam probatio, probationem
vicloria , patientia victorium , afjlictio atque ientatio , scu
exploratio patientiam. Et Laurcnt. Iustinian.de Paticntia
conllnua et plena, nullis aeruninis, vcl doloribus cedens,
nulla duratione fullsccns, scd fortis, sui ecmper similis,
crcscens et invicta, ut silis perfecti et intcgri. Multi enim
Christiani illo sevo initio feiventes, stabant fortes in pri-
mis perseculionis insullibus, scd illis quasi arielibus con-
tinuo iteratis pulsali, fatigabontur animoqiie cadcbant.
Hos ergo animat et roboral laeobus, ut quod bene cccpe-
runt, conslanter pcrficiant usque nd morteni et marty-
riiiin, iuxta illud Tertull. dc Patirntin rap. 8. Futiijetur
alicna improbilas patientia tua. Et : In omnibus patiens
ero, alioqui cruciabor iinpaticnlia mea. Sic hodie miiltos
vidcinijs paticntes, scd imperfectos, idcoque ex parteim-
patientes, qui dicunt : Vellem pali istam persecutionem,
istam tribuIatioDCm, istain iniurinrn, istum morbum, i«lud
inalum ; at pati ncquco illain et illain : vellern pali ab hoc,
vel isto, V. fj. exlero el hoste rneo; at nb amlco, fillo, di-
scipulo , in qucm tol bcncficia contuli, qurm promovi et
evcxi, tanta pati non possum: vellcm pati ad unumalte-
B ruinve diem, menscm, vel annum ; at tot aunos sine spe
exitus et finis pali, intolcrabilc est: vcllcin pati hoc isto-
ve modo: al ille modus qui mihi olTertur,"noTtiscst, inau-
ditus, ct vires ineas superaus. Hic esl paliens impatlcn-
lia, et iinpaticns patientia, nec pi<cis, nec raro, scd mi-
sluin ex utroque.quje onus sibi adaugct, dolorcm etcru-
clatuin diiplicat. Paticns vero et pcrfecta paticDtia cupit
pati quidqiiid inali a quocumquc, qiiantumcumque, quo-
inodocumque irrogalum fuerit. Tales fuerunt .Marl\res,
■ de quibiis cnnit Ecclcsia :
Hi pro te furias, atque ferocia
Calcarunt hominum sccvaque vcrbcra,
Cessit /lis lacerans fortilcr unijula,
?iec carpfil pcnctrulia.
Cseduntur ijladiis more bidcntium,
I\'on inurmur resonat, non querimonia ;
Sed corde tacito mens bcne conscia
Conservat palientiam
Psiiens
l:ljpu-
iieui.a
qul.
c. 3. Quemadmodum, ait, in corporibus reparat sanitalem p Porro palicntia habcre debet opus pcrfeclum triplici
medicina. sic in animabus patienliam tribulatio rjcncrat. ter. Primo, pcrfectum in se, puta in furtitudine et conli
Huius probationis eausa Supcriores, praeserliiii llclifjio-
soruni , eis siibinde ardua ct naturac rcpuf^nnnlia praeci-
piunt, vcl olferunt , iit eorum virtutcm probcnt, excitcDt
et aciiant ; adcoquc in Vitis Patruin lcgimus, illiid apud
eos viilj^nrc fuissc. Censuisse ciiim cos, Siipcriorcm qui
siibdiluin non exercct.eiquc morlificationls,paticnlia!,obe-
dientia!,allarurnqiieTirtutumoccasionernelcxercilluinnon
siifyfjerit, inhuiiianum essc; perindc ac inhumunus cst pa-
ter, qui tillo famclico eibuin poscenti ncjjal : pari enim
modo ha;c probalio clbiis et pabulum cst aniinoi, eam in-
slar panis roborans cl confortans. Qiiocirca in nunniillis
UelifjioDibus rcjjiila ct praxis est, ut Su()erior qiiolannis
subditis sinfjulis linnc probntionis iMalcriam infjcrat, eos-
que tcntet, ncfjnndo noiiiiiilla nlias durl sollla, vcl sublrn-
liendo concessa, vcl iubcndo insucla. Subditiis erf;o, cum
quid talc inf^riiit, non cadul aniino; scd cnjjltct, honc cs-
8c solilam Siipcriorum lcfjcin et prnxim; illud(|iic accipiat
niiationc tolcranlia» usque ad finein cruciset vita?, ut non
deficiamus in tribulationibus , scd oudlamus a Christo :
Vos estis qui pcrmansislis mecum in tcntationibus meis; et
ideo eijo dispono vobis, sicul disposuil inilii Pater meusre-
i/num, Liica; 22. 28. Secundo, pcrfcctum in fine, ul sci-
iicet patiatur pro Chrisli fide, iiistitia, aut virtutc. Terlio,
perfectum in cornitatu innoeentiaj , Cictcrarumque virtu-
lurn, ut scilicet paticns sit innoccns , ct purus ad omni
peccato et vitio. Qnid enirn prodest tibi pnli iniuriam, si
avaritia;, fjula;, luxurix> indii|p;ea3 '? ita Salmerou.
Ita S. Lvduina cum vifjcsimum octavum io sua inlir-
mitale annurn ofjeret ( possa cst autem annis 38.) ardcns
dcsiderio iiiartyrii, in extasi vidit coronam prctlosissimam,
f^cmmisdlversoruin colorum cfjrcjjic voricfjalam, nccduin
tnmcn in orbcin pcnilus obsolulam : pctiitcrfjo multn pali
pro Christo, ut hiiuc oibem absolvcrct. Exaudivit eani
Ueus, misitque mililes, qui cam conviciis ct vcrberibus
Paiionti»
perfecli
iriplici-
qiiosi probalioncm, qua; patlcnllam opcrntiir, nc lllo cn- D uinle mulctarunt. Anfjclus deinde ad eain vcnit instar so-
rens excrcitio, desiictudlnc riiblfjlncm obducnt. Snnc non
tanlum iiovitiatus, scd et rclifjio ipsa, non aliud est, quam
contiouo probotlo. Lcfjc Dorntbcuin rt Climochum fjrodu
de Obedlcntia, Cagsioniim lib. 4. de Instit. c. 23. ctscq.
PaTIBNTU AtTBM OPt.S PERFECTLM DABBT. j Est hic
diiplex lerlio rt intcllcclio. Aliqiii cnlm codiccs lcfyiinl /la-
liel in indicolivo, nlii habcut iii o|)lntivo, vcl impcrntivn :
Gra;ca cniin hnbcnt «^^itu, iil cst, hubcat vcl htibeto^ci itn
lcfjunt Didymus, Olirum. Ucda, l*nf;i)in. Tifjiirinn, Vntnb.
ct miilln Hlblin Lnlliin. Syrus verllt, /labrbil. id est, ha-
beal, vcl /lahrl, plirnsi lleliin>n cl Syrn; llcbra;i cnim fu-
turo utiintur Iniii pro im|)ernlivii ct oplnlivn, qiinm pro
indirntlvo, quo rnrcnt. Iliiic ollqiii iitrnmqiic leclluncm
ita conrlllant: /labct, inqiiiunt, id cst, hnberc dcbcl, npor-
tet iit habeal. Idquo valdc coDfjruitcumcuquudscqullur :
l'l silis pcrfccti, el integri, in nullo dcficicntcs , q. d. Pa-
lis splcndidus, oilque od cani : Salrcc/iarii^sii/ia soror. Ec-
ce nunc absoluta cst corona, quain nuper impcrfectam vi-
disti ; propter inverecundos conlactus virorum Utorum, no-
vcris te positam fuissc in vcsligiis Salvaloris. Ludibria et
vulncra corpori ttio imposita fucrc gcvmx.quas in illa co-
rona ct adesse vidisti.etdccs.^^c. Ita hobct eius vila t.2.Surii.
Sccunda lectio cst: Poticntia opus perfcctum /labct. Ita
lcf^unt codices Homnni, Lyrnn. Thoinos Anfjlicus, llufjo,
Dionys. el alii miilli. Scnsus est, q. d. Gaudetc in tribu-
lationibus, qiiin illa; policntiom opcrontur: patienlia au-
lcm est res cximia ct perfccta: illa cnim focit, ut sitis in-
teijri et prrfccli quaqiioversum.
Qua;re», Quomodo paticulia sola prx tcmpcranliQ, fide,
s|)c, charilatc, cxlerisqiie virtulibus dicatur pcrfccla , cl
lioberc opus pcrfectuin ? Kcsp. Cerluni est charitalem ct
rcllfjioncm, ulpotc qua; proiimc Dcum rcspiciuul, c\ ob-
Op 15 <•-
illl p^T-
rcciuia.
320
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
iecto esse nobilioros ot pcrfecliorcs palientia: aliunde la- ^ re S. Bernard.Epist. 129. Perscvcrantia, inquit, cstvigor
Nulla
virius !
ne pi.
tienlia.
men palicnlia liabet opus perfeclurn, idquc mullipliciter
Primo, quia paticnlia omnia siistinens et in fiQcni nsque
perseverans ( lianc enim sijjuificat Gra^cum uroy.ovr, ) vir-
tutum ronsumrnationcm cflicit ct conscrrtit : crux cnim
continua cst vdut instrumentum, v. g. runcina, scalpcl-
lum, pcnicillus, quo nox expolit perlicitque Deus. Sic c-
iiim Chridus pcr jmssionem consuvmaliiscst, Hcbr.-2.10.
Patienlia crjjo est in choro coctuijuc virlntum id, quod in
domo cst tectum. Sicul enim tcclum incolas doiiius alj ;c-
stu, frigore, proccllis, inibribus, vcntis, ctc. tulalur, c.i-
que propulsal; ita patientia liomincm a |iroccllis quaruni-
libct tcntationum ct advcrsitatum defcndit, caquc in sc
cxcipit et clidil : pcrinde ac lana tnoliis cxcipit et clidit
jmpetum tormcnli et globi ferrci. Quocirca nulla virtus
potest csse, vel consistere sine paticntia. Vcra cniiii iiu-
niililas essc ncquit,nisi per paticntiam tolcrct contcmplus
et probra. ^era paupertas esse ncquit, nisi pcr paticniiam
toleret iuopiam, fauicm, silim, nudilalcrn. A'cra charilas „
iessp ncquit, qiinc pcr palicntiam nmi lolerct inlirmilalcs u
proximorum, quiii et hoslium. Unde Tcrliill. lib. dc Pa-
ticntia cnp. 11. et 12. docel nullam esse virtutcni, quoe
noncomilem.imo ducem liabeat patienliam.adcoque com-
plexioncm virtutuui quam Apostolus 1. Cor. 13. assigna-
vit charitati, ipseassignat patienti». Dilcclio, inquit, sum-
mum fulei Sacramcnlum , Christiani nominis thcsaurus,
quam Apostolus totis iu'ribus Spiritus sanc/i commendal , cu-
rus, nisipatientixdiseiplinis cruditur? Dileetio,mquil, ma-
gnanimis ( Noster vertit, paiiens) est : ita patientiam excr-
cet. Benefiea est : malum palientia non facit. ISon ocmiila-
iur: id qiiidem paticntix proprium est. ISce proiervum sa-
pit : modcstiam. de patientia traxit. Non inpalur, nonpro-
tervit : non eniin ad patientiam perlinet. ISec siia requirif,
sulfcrt (alii lcgunt, si o/fert) sua, dum alleri proxit : nec
mvlatur. Cieterum quid impalienlix reliquissel? Ideo, iii-
quit, dileclio omnia sustinet, omnia tolerat : utique (juia
patiens. Mcrito erqo nunquam cxcidet ; nam cxtera eva
virium. virtutum consummatio, nutrix ad meritum , ine-
diatrix ad prxmium. Soror est patientix ,constantiie filia,
amiea pacis, amicitiarum nodus, unanimitalis vinculum ,
propuqnaeulum sanetilatis. Tolleperseverantiam, necob-
seqitium merecdem habet,ncc bencficium qratiam,nec iau-
dcm fortitudo. Denique non qui cicperit, sed qui perseve-
raverit usque in fmcm , hic salvus erit. Idem lib. 5. de
<^onsider. cap. ult. Quis sustinet, inquit, ct pcr.w,verat in
auiore, nisi qui xmulatur xlernilalcm charitutis ? nempe
xlernitatis quaindam imaqincm perseveranlia prx sefcrt.
Beiiique sola est, cui xlernitas redditur , vel potius qux
xtcrnilati hominem reddil. Idem (vcl quisquis est auctor)
serm. de obedientia eiusque gradlbus : Incepere, ail, mul-
toruin esl,perseverare paucorum. rerscverantiu sinqularis
esl filia summi rcjis, virtutum fruclus, earumque consum-
tnatio, tolius boni repositorium, virlus sine qua ncmo vi-
dcbit Deuin, neque a Deo videbilur : fmisesl ad iu4itiam
omni credenti, in qua virlutum conventus rcvcrcndum sibi
thalainum consccravit. Quidenim currere prodest.et ante
mctam cursus dcficere? Sie currite ul comprehendatis, di-
cit Apostolus.O quam perscveranti pede eursum suum per-
fecerat,qui diccbat: Bonum eertamen certavi,cursum con-
suinmavi, fidem servavi : in reliquo reposita est mihi co-
rona iuslitix . 2. Timoth. 4. Plura de perseveraulia dixi
Actor. 11. 23.
Tcrtio, quia palientia est quasi lorica et clypeus , qui
omuia mala, quasi tela, ab homine avertit et repellit, ac
contraria bona conciliat. Ipsa enim oinncs animi niotua,
ajstiis, concupiscentias, passiones regit, mitigat, sedat,
coinponit, omnesque aniinje affcctus ad aequitatem redi-
git, ct quasi complanat. Unde sequitur mira aniinae pax,
plenumque sui dominium.Paliens enimest sui suorumque
alfcctuum dominus, iisque quasi rex imperat. An uoq
ergo pcrfectus est? Hoc est qnod ait Christus : Inpatien-
tia vestra possidebitis animas vestras. Caiisam dat S. Tho-
inas 2. 2. q. 136. art. 2. ad 2. Per patientiam , inquit.
III.
cuabunlur. Exhauriuntur seieniix,linqux, prophetitc: pcr- Q dicitur homo animam suam possidere, in quantum radici
manel fides, spes, dileelio. Fides, quam Christi palientia
induxil : spes, quam hominis patienlia expeetal : dilectio,
guam Deo magistro palientia comitatur. Nullus eniin, nisi
Tehementer ainans Deum, fidem et virtutem, polcst per-
fectam paticntiam obtinere. Unde S. Ignatiiis, Laurcutius,
Vincenlius, ctc. qiii fuerunt specula paliciitia;, fuerunt
pariter spccula charitatis; ut niorito Traianus Iiiiper. vi-
dens S. Ignatii ardores ad martyrium,dixerit: ISuila qeiis
pro Deo suo tanla loleravit, alque Clirisliani pro suo Chri-
sio.kmim ergo palientia; Christiaua3,uou nisi in fornace
charilatis coqiiitur cl formalur.
Secundo, quia ■jrro^ojy;, id est, pcrscvcrans palicnlia, ct
paliens perscverantia, coronat et perficit stadiiim agonis
et vitse huinana? : durat cnim usqiic ad linem vita>, ideo-
que quasi omnium victrix patienteiii deducitusqucad mor-
tem , el saepe ad marlyrium , ae per illiid ad meritum iu
ca;lis paticnliaj et victoriK bravium. Hoc est quod aliig
verbis explicans ait lacobus v. 12. Bcaiu
tus evellil passiones adversitalum ( puta tristitiam, irani,
invidiam, vindictam , etc. quae suscitantur per adversa )
quibus aniina inquietatur. Ex adverso impatiens non pos-
sidet suam animam, sed cum ipsa possidetur ab ira et
impatientia, ac consequcnter a Satana. Duro ergo lyran-
no dure servit instar mancipii. Patienlia, ait S. Gregor.
est aliena mala xquanimiter pcrpeti , et conlra euin qui
irrogal nullo dolore moveri. Audi Tertull. lib. de Palien-Patien-
tia cap. lo. Patienlia (idem munit, pacem gubernat, dile-^l^ ^'^^'
ctionein adiuvat, humiiitalem instruit, pcmilenliam expe- ^ "*'
ctat, exoinoloqesin assiynat : carnem rcgit, spiritum ser-
vai: linquamfrxiud,manum continet,tenlationes inculcat,
scandaia pellil, martijria consummal : pauperem consota-
tur, divilcm tcinperat : infirmum non extendil, valentein
non eonsuinit: fidc/em delectal, Genlilem invilat: scrvum
domiiio, doininum Deo commendat: fmninam exornat, vi-
rum approbat : amalur in puero, laudatur in iuvene, su-
2. Bcatus vir qui suffert ...spicitur in sene : in omni sexu, in omni xlale formosa est.
ientationeinj quoniam cum probalus fucril, aeeipict coro- L' Magistrum Tcrtullianum imitatur discipulus S. Cypr.
nam vitx. Tritum est illud : Omncs virtutes certant. sola
perseverantia vincit et coronaiur. Vcrc S. Augiist. Nemo
potestcustodire spem futuraj vita?, nisi qui patieutiam ba-
bucril in laboribus prssentis vitK. In hoc stadio patientia;
nobis quasi dux prajivitChristus. Caiisam dat Apost. Hebr.
2. 10. Decebat cnim eum propter quem omnia, ctpcr quem
omnia, qui multos fiHos in gloriam adduxercd, auctoreni
salulis eorum per passionem consummare ; Syrus, perfe-
clum fucere ; Cjrsicii ■zaci'„Txt, id est, pcrllcerc, immolare,
consecrare, coronare, glorificare. Ecce h.-cc omnia prajsti-
tit Christo, nobisque pra^stat passio et patientia: vide ibi
dicta. Itaquc palienlia hic significat perseverantiam in
patiendo ; hanc enim significat ■j-w.nr, ; et h«c habet o-
pus pcrfectum,quia tola.m vitam complcctitur,et durat ia
finem usque ad niortcm. Undc ipsa sola corouam gloriae
plcne ineretur, raerilaraquc illico accipit, de qua prajcla-
lib. de Bono patientiaj: Patienlia , ait, est, qux nos Deo,
et commendat et servat. Ipsa est qux iram temperat, qux
linguam frxnat, qux mentem gubcrnat , pacem custodit,
disciplinam regit, libidinis impetum frangit, tumoris vio-
lcntiani eomprimit , incendium simultatis extinguit, coer-
cet polcnliain divilum, inopiam puupcrum refovct, tuetur
in virqinibus bcalam inlegrilatem, in viduis laboriosam ca-
stitalcm, inconiunctis et marilatis individuam charitalcm :
facil humiles in prosperis, in adversis fortes, contra iniu-
rias et contumelias mites , docet dclinquentibus cito igno-
seere ; si ipse dclinquas, diu el mullum rogare: tentaliones
expugncd, persccutiones tolcrat, passioncs et martyria con-
summat.
Quocirea S. Basil. in Admonitione ad filium spirit. do-
cet patientiam esse singulare medium ad acquirendam
perfectioncm. Fili, ait, patientiam arripe, quia maxima
Coinmentaria in Epislolam S. lacobi. Cap. I.
321
etl virlus animx.ut velocHer ad sublimilalcm perfcclionis f^ lins iii Psychom. duellum irs etpalienlis describeos, ila
possis ascendere : palienlia grandis est mcdela animu:: im- cam clTiiiial :
palienlia autem esl pernicies cordis. Et S. Thomas Aqui-
nas rogalus,quisessel perfeclus? respondil: Qui vananon
loquilur, el facile patitur se conlemni. Qucm enim videris
«n sui conlemplu indignari, vel contrislari, hunc tu ne di-
xeris perfcclum, etiamsi videris eum miracula palrantem.
Paiicn- Virlutcs cnim sine patienlia siint id, quod murus sine cal-
lu viriu-ceet caemeulo, qui proinde illico ruet. Virtutum ergocalx,
""°"'* TJDculum ctstalumcu est patienlia Unde Redahic: Cuius,
iaquii,patientiaviHCinonpotesl,illeperfcclusesseprobatur.
IV. Quarlo, Perfectum et totum e>t, ait Arisl. lib. 4. Phys.
id cui niltil deest. Patienli» aulcm nihil deest, imo ipsa
omncs virlutum reriimque aliarum defectus supplel: crgo
non tantum est perfecta, sed el virtutes rcsque alias pcr-
ficiens et consummans; ipsa crfjo opcra iiniicrfecla alia-
rum virtutum complet elperficit. Unde S. Cyprian. troct.
de PatientJa: Tolle , oit, charilati palientiam , el desotata
non durat. Et S. (Jregor. hom. 3o. in Evaiif;. Palicntia ,
Ecce modesta gravi stabat patientia vultit
Per medias immota acies, variosque tumullus,
Vulneraque ci rigidis vitalia pervia pilis
Spectabat defixa oculos, et lenla manebat.
Clemcns Alexand. in homilia qua; refertur tomo 1. Con-
cil. pag. 1205. miris laudibus elTert patientiam, ac tan-
dem concludens ait: Omne itaque bonum patientia nobis
suppeditat. Et Climacus gradu 27. Patientia, ait, est in-
fractus animi labor, nullis vel proximis fragoribus agila-
tur. Patientia esl vexationis quolidie expectata definitio,
ctc. patiens ante monumentum mortuus est: sepulcrum e-
nim ccllam suam fecit.
Sexto , patientia Deum habet agonothetam et debito-
rera. Adeo (inquit Tertull. loco ciiato) satis idoneus pa-
tientix sequcster Deus : si iniuriam deposueris penes eum,
ullor cst : si damnum, restitutor est : si dolorem, medicus
cst: si mortem, resuscitator est. Quanlum patientix licet.
a\i,est radix et custos omnium virlutum. Ilationem dupli- " ^i Oeum habeat debitorem? Causam siibdit : Omnia enim
ceni dat Dionys. Carthus. Priinam, quia adversa quae lo-
Jerat palientia.cxtinguunt amorcin propriuiii.qui est cau-
sa oiiinis iinperfectionis et mali. Scciindam, quia patiec-
tia sex opcra perfecta producil: primum, ira;, invidix, a-
liarumquc passionum subiugationcm ; sccundum, proba-
tiuneui hominis ct virtutum cius; lerliuro, sui ipsius pos-
sessioncm; quarlum, gaudium spiritus; quintuin, gubcr-
nationem omniuin actionuin, ut in iis honio sit inodcra-
lu3 et circtimspcclus ; sextum, conseculioncm vila; a;lcr-
na*. Acrcdit S. Tlioin. 1. 2. q. 64. art. G. ad 2. ubi docet
palieiiliain habcre npus pcrfoclum, qiiia ipsa extirpat in-
ordinatam trisliliam, quse esl causa ct radix irx, odii,vin-
dicKp, omnisqiic mali.
Vere Boclius lih.4. de Consol. prosa 6. Q«»/aw,inquit,
suppliciis inexpugnabiles exemplum cxleris prxtulerunt,
inviclam malis esse virtutem. El Lactanlius lib. 3. Instit.
Bealus est igitur sapiens in tormcntis: sed cum torquctur,
pro fide, pio iustilia, pro Uco , illa paticntia doloris bea-
tissimum faciet.
Alludil S. lacobus ad priscos alhletas in Olympico a-
gonc. Perfeclus cnim athleta nominabntiir, qui perfectc o-
nincs excrcilationcs sui ccrlaminis, adhibita laburiiiii por-
pessionc, conlinonlio, ct logilima vicliis rationc obivrral;
ac pruindc ad oiiinia cumposilus, ad oinncm partcm qiia
traduxisset adversnrius, ipsi praeslo crat, co manus opo-
raiiiquc Irnnsiforrc loiigo usu didiccrat ; talos eniiii allilc-
tx suiit paliontes. Unde S. Ephr. oral dc laiid. Ss. .Mar-
lyr. cos vooat perfeclissimos allilelos. Il.cc sunt, ail, o fir-
tnosi mililes Chrisli. insignia veslrx victorix: isla o athle-
tse probatissimi, perfectique divini bellatorcs, veslrx fidei
ac forlitudinis prxmia. Quocirra Gentilcs videnles ct ad-
mirantcs tantain pationtinin Christianoriim , pra^sortim
Martyriim pcr cain ad fidem Christi convcrlobantur. Dicli-
tiibnnl enim , virtulcm Iniii licroi<'am ct piTfoclam , uon
possu inanaren natura.scdaDcosolo.ciiisqucfiductgrnlia.
(^>iiinlo,sicut truncus porlat arborciii eiiin omnibus suis
placita eius tuetur: omnibus mandatis eius intervenit. Et
paulo ante cap. 14. laudans patienliam S. Job : 0 fclicis-
simum, inquit, illum, qui omnem palientix speciem aU-
versus omncm diaboli vim expunxtl. Quem non abacti grC'
gcs, non filii uno ruinx impetu adempti, non ipsius deni-
que corporis in ulcere crucialus, a palierUia et fide Domi-
no debita exclusit, quem diabolus totis viribus frustra ce-
cidil, elc. Quale in illo viro feretrum Deus de diabolo ex-
truxit? quale vexillum de inimico gtorixsux extulit, cuni
ille homo ad omnem acerbum nuncium nihil ex ore pro-
meret, nisi Deo gratias? Quid? ridebal Deus. Quid? dis-
secabalur malus (diabolus). Annon crgo perfeclum opiis
habct patientia, quae S. lob et Sanctis perfectam dc dia-
bolo.carne, mundo, vitiisque omnibus dal victoriam. cx-
lilcmque triumphum? S. August. in Psal. 42. ait palien-
liam esse citharam, tribulationes esse chordas, qux dum
pulsantur, mclodiam eduut: pari eniin modo melodiain
sunvoin in uuribus Dei cdit paticnlia, dum in tribulatio-
C nibus laudat Deum, ciquc gratias agit. Omnis enim pa-
tientia, inquit, dulcis esl Deo: si aulem in ipsis tribula-
tionibus defcccris, cilharam fregisti.
Scplimo, paticntia opus perfectum habet : quia eius o-
piis et actus priinarius est martyrium, inquit Tiiomas Aq-
glicus, quod est opus nobilissimum et porfcctissiinum.
Mnrtyr eniin est pugil Dei, athleta Chrisli, victor mundi,
triiiinphator mortis , idcoque ct pra;senlem et a;ternam
martyrii laiiream meretiir, illicoquc eain accipit. Patiea-
tio crgo .Martyrcs crcal cl coronat.
Pari modo paticnlia vincit et superat qiiidquid in muo-
do est terribile cl formidabile, ideoque vitam honiinis fa-
cit scrcnam, placidam, coinposilam el pcrfoclam. Tota c-
nim vita noslra , adeoqiie octionos singula;, ct momciita
singiila plcna siint a;riimnis, doloribus ct crucibiis : has
omncs sustinct et superal paticatia continua usquc ad li-
nom vila;. Ipsa crgo cst uniciim asylum, columen ct co-
ronis uli vita;, ita ct pnssioiium omnium, hominemqiic
ramis ct fructibiis ; itn paliontia portnl lotiim hominis ct L' (ranscribit vila> iinpassibili ct iminorlali, ilaqiic cum per-
virtuluin umiiiriiu oniis ct ponJus, piiln oniiiia dillicilia,
oiiinia ardua, omnia nd>orsa, ctc. idquc sercno nnimo,
ore et vultu. Uiide paticnlia) clTigiem ita pingil Tcrtull.
loco iani oitalo: \'ullus illi tranquUtus et pl.icidus, fions
pura, nulla m>rrorii aut irx ruyositate cmliacla: remissa
.rqiie in Ixtuin modum supfrcilia. oculis humililalc , non
uifelicilate , deieclis : os tarilurnitatis honore signalum.
Culur, qualis sccuris ct innoxiis. lUotus frrquens capilis in
diiibolum, et minax risus. Cxtcrum amictus circa pcctora
randidus . et corpori impressus, ut qui nrc inflatur, nec
inquietalur ; sedel cnim in Ironn spiritus eius milissimi, et
mansuetissimi, qui non lurbinc glomeratiir, non nubiloiu-
nr, sed esl lener.e serenilalis. apcrlus et siiiiplcx, qiiem ler-
tio vidit hlias, 3. Uogum 19. 12. l\'am ubi Dcus, ibidcm
et alumna cius, paticntia sciiicel. Cum crgu .'■piritus Dii
desccndit. individua paticHtia comilatur eum. Et Prudcn-
VOL. X.
licil ct bcat. C.Tetora;crgo virtutes sa>pc tantuin sunt uti-
lcs homini: palicnlia vero scmpor ct ubique est neccssa-
ria. Quocircn Bion, lcsto Lacrtio libr. \. cap. 7. dicobat
mngnum ninluiii csse non posse forrc maliim: absqiic hoc
eniiii nulli poto^t os<o viln siiavis .Vnlisthcncs vcro npiid
ouindom I. (i. 0. 2. dioihal, \irliitoin sibi suniccre nd foliri-
Inloin, noo iilla ro opii-» haborc, nisi robore Sooralico: So-
crolos auloiii ad omniiiin reruin pnlicntinm obdur.ivcrnl.
Oclavo, q'iia ('.hristo paticntissimo nos fncit siinilliinos,
iiuln ilhid -.Quos pr.v<cirit et pr,rdestinavit conformcs fieri
iinaginis filii sui. ul sil ipse primogenilus in mullis frairi-
bus. eto. iltns et glorificavit, Rom. 8. 30. q. d. Dous pra;-
dostiiinvit nos iit similos simus Chrislo in Ecclcsia , lam
niilitante, qunin (riumphaiitc: ibi in grntia, hic in gloria :
ibi in palicntia, hic in corona; ac consequenler ut simus
perfecli ; quia palicolia oDgclis cl Deo uos assimilat. Dcus
41
VI.
vir.
\Al.
322
Commentaria in Epislolam S. lacobi. Cap. I.
ait Sencca in Snpienle ) extra paiienliam , sapiens siipra ^ ininime cware visus, loto fere die sustinuit: deinde vespere
palientiam est. TcrluU. lib. de Palientia c. IG. Amemus ,
ail, palienliam Dei, patientiam Christi. Dependamus illi
quam pro nobis ipse dependit. Offeramus patientiam car-
nis,patientiam spirilm. qui in resurrectionem carnis et spi-
rilus credimus. Hac de re egregie philosophatur Marsi-
lius Ficinus lib. 5. ad BastiaDum Salvinum : 0 miram, ait
patientix potestatem ! virlutes quidem alix contra fatum
quodamrnodo puynant ; patientia vcro vel sola, vcl maxi'
me oinnium expugnat falum : qux enirn fatum immuta-
biliatiecessariaque fore decrcvit,patientiacum divinx pro-
videntix volunlate consenliens ita quodaramodo mulat, ut
ex necessariis faciat voluntaria: sicul qui male agit, bona
sibi converlit in malum; ita qui bene patilur niala, ea sibi
verlit in bonum, nempc in perfcrendis malis ipse bonus e-
«arf/MIudecouchidit, paticnliamboaura usquc adeo per-
feclura essc, ut absque ipsa ciEtera hominum perfici ne-
queant. Qux eniin ab alils virtulibus inchoanlur, ab ipsa
perficiuutur. Et post multa Ep. ad Antonium Cocchiura :
iam discedentem cum lumine comitatus est,n€ quid in phi-
losophix stadio admitteret. Kursus quidam Euclidi MegU'
rensi animo concitatus iuravil , se mortem illaturum. lUe
vero contra sc patienter laturum iuravit, plucatumque et
ei quamvis infesto se conciliatum iri. Quare valde ud nos
excitandos refert , ut talia virorum cohibentium iram ex-
empla noslram memoriam subeant. Et paulo post : Qui-
dam veheinenti impetu Socratis faciem cecidit: hic autem
minime commotus, farentem debacchari ct iram satiare
permisit : ex quo eum totum ex plagis tumidum atque con-
tusum reddidit. Ubi vero ille cedendo deslitit, nihil aliud
Socrates fccisse dicitur, quam fronli proprix inscripsisse :
'falis fecil ; veluti slaluse cuidarn auctoris nomen; et eo mo-
do vindicasse. Sicut ergo Apelles suis picturis perfectis et
exiiniis inscribebat, Apeiles fecit ; ita paliens suis loleran-
lisc facinoribus perfectis et heroicis, quibus eam qiiasi he-
roinain in anima sua depingit et ornat, inscribat : Patien-
tia fecit.
Paiienii.T Tria, iafiuil, prxcipue patientia prxcipil. Primum, utma- l' Denique Epicletus in Arriano cap. G. Quidnam quxso.
falutn
(|uasi e
piignai
la libenter pati velis, qux ipsa natura iubct ut pati nolis
Secundum, ut ipse tibi voluntaria facias, qux falum (Dei
providcntia eldecretum) nccessaria fore decrevit. Tertium,
ut mala quxlibel vertas in bona ; quod Dei solius est offi-
cium. Iii primo quidem repugnare nalurx, in secundo ve-
ro expxtgnare fatum, in teitio denique iubet (ut ila dicam)
xquare se Deo. Et paulo post: Tota hominum vita in hac
mundi regione maligna, cxlestibusque contraria mentibus,
nihil aliud esse videlur, quam morbus quidam, dolorque
perpetuus. Accedit impatientia summa inalorum, qux a-
deo mala est , ut nihil nobis absque illa sit malum , nihil
cumillasit bonum;patientia vero mala bene ferendo ,trans-
fert in bonuin; cl bonis uteiido bene.felicissime fruitur. I-
psa ergo est oinnium niedicina malnrum : quia per illain
coniungimur et consentimus Deo, qui esl oinne bonura ,
elc. In hoc uiio paiientix vis tota consistit, nl bene patia'
mur tamquam bonum, quidquid sub infinilx boniiatis yu-
bernalione contingit.
E.\eniijU Viderunt id per umbram Gentiles quoque. Burus prin-
eisuoinaEceps cum inviscrclur a Nerone, a quo ferebatur veneno
l^aii^n- faucibus illito, quasi remediuin adhiberelur|, in morbum
et morlein adactus, aversatus est iliiim Burus, qui iain
scelus intellexerat, muUaque percontanti niliil aliud ro-
spondit, qiiam : Ego bene mehabeo, quia sequor fatum
Deique providenliam , qux hanc morlem , licet per iuum
scelusadoriiatam, mihidestinavit: tibiergo erubescendum,
mihi conquiescendum in numiiiis de mea morte decreto.
Alexandcr post iuterfectum Anlouinum Rom. Imper.
Gum audisset barbaros maguis copiis se et Romanura Im-
perium invadere: Decet. inquit, viros fortes et moderatos
oplimaquidem optare, sedferre quxcumque incidant [qua-
si a Numine venientia) ut enim is qui prior lacessit, ipse
sibi iniurius videlur: ila qui propulsat iniuriam, confidcn-
iior ex conscienlia fit , atque ex iustitia spem bonam mu-
iuatur: ila Herodiau. lib. 6.
Zcno roganti, quo pacto ferret convicia? Perinde, in-
ait, esset Hercules, nisi taurus leoque extilisset, et hgdra,
et cervus, et ursus?
Ut sitis pebfecti et i;«tegbi , et in nullo defi-
ciENTES. ) q. d. Si sitis patienles, et in patientia usque
ad finem vitae perseverantes, uli dixi, erilis perfecti et in-
legri: palientiae enira perseverantia habetopusperfectuiD,
facitque perfectos et inlegros.
lam Primo, Thomas Anglicus haec tria ila distinguit.
Perfecti, inquit, sunt, qui sufierunt longam diirationeni
tentationum: iniegri, qui earumdem acerbitatem et pon-
dus in nullo deficientes.qiii earumdem varietalem el mul-
tiplicitatem. Secundo, idem : Perfectio, ait, consistit in a-
gendo, integrilas in patiendo, absenlia defcclus in perse-
vcrando. Terlio et genuine, h«c tria idem, vel pene idem
significant. Est eiiim unius eiusdemque rei per alia eta-
lia verba exaggeratio, q. d. Patientiae perseveranlia fa-
ciet undequaque perfectos, iiitegros et in nullo deficien-
Q tes,ut scilicet in fide et virtule Christiana constanter us-
que ad mortein profitenda, prosequenda et propugnau-
da sitis integri, omnibusquc olTicii Christiani partibus et
numeris absoluti, quantum fragilitas natiir:e lapsa; etcor-
ruptce palitur, ul ab ea niilio melu et terrore, nullis poe-
nis. nullis promissis vel illecebris iUccti deficiatis, atque
nullum in ea tsedii vel pusillanimitatis, nullum impatieu-
tice, trisliliae, similisve perturbalionis vitiique molum vel
in mente, vel in phantasia, vel iu appetitu, vel in volun-
tate sentialis, quem non illico superetis et compriraatis:
spiritus eniin per patientiam subditus Deo Deique volua-
tati, per eamdem subdct sibi animam, anima subiget sibi
sensus, corpus et membra. Deus enim per patienliam saa-
ctificabil, sibique subiget et perficict veslrum spiritum, et
per spirilum animam, et per animain sensus ct membra,
facietque nt omnia sancta, integra ct perfccta illi, quasi
intcgram palientiae victimam offeratis. Hoc est quod ait
Paulus 2. Thessal. o. 23. Ipse auiem Deus pacis sanclifi-
cel vos per omnia, ut inleger vesler spiritus , el anima et
quit, atque si legatus absque responso dimittatur: indicans ' ' corpus, sine querela in adventum Domini nostri lesu Chri
cos,qui uon habent quod respondeant,ad convicia solere ^jti serveiur. Vide ibi dicla.
confugere, eaqiie proinde non pluris oportere fieri, quam
si niliil esset responsum : ita Laert. lib. 7. cap. 1.
Unde Pbilippus rex Macedonum gratias agebat convi-
cialoribus: Quia, inquit, dura conor illos mendacii factis
meis coiivincere, evado meiior: ita Plut. in Apoph. Reg.
Alfonsus Aragonum rex, missa ad eum historia Titi Li-
vii, moiiitus ue acciperet et legeret, quod veneno infeclus
esset codex, accepit et legit, dicens : An nescitis reguin a-
nimas non privaloruin libidini subiectas esse, sed sub cu-
ra Dei securas ei Ixlas agere? Est enim rex Dei in terra
vicarius, inio iniago cl speculum: ita Panorra. et yEneas
Sylvius in gestis el dictis Alfonsi.
S. Basil. tractatu de Utilitate capienda ex libris Gen-
tiliuin, celebrat patientiam Periclis et Euclidis. Quidam,
ait, inforo Periclem probris omnibus incessebat. Isautem
Nota. Pro perfecti, Grajce est tuhoi, quod Secundo.verti Xi/cio;
potest selccti , exiinii , summi. Sic eaim apud Lucianumquiniu-
T:),£ioi 0£ot vocantur Dei perfecti, id est, praeeipui et suin- pliclier.
mi: heroes enim habebantur a Gentilibus dii, sed mino-
rcs. Tertio, adulti: nam n/no; avr.o vocatur vir adultus,
integrae a?tatis et magnltudinis, ut sensus sit: ut sitis in
palientia et virtute Chrisliana, non pueri , sed viri et a-
duiti, ut virtiis vestra non sit leucra et puerilis, sed con-
staos et virilis, iuxla illud Apostoli Ephes.4. 12. Ad con-
summationein Sanciorum . etc. donec occurramus omnes
in uniiatem fxdei et agnitionis Filii Dei , in virum pcrfe-
ctum, in mensuram xialis plenitudinis Christi, ut iam non
simus parvuli , etc. Quarto, solidi. Quinto, sancti ei sa-
cri, quasi hostiae patientes et pacificae cousecratae Deo :
Ti).£M enim u-px vocabaat hoslias eximias, luculcatas, lar-
Commenfaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
323
giorcs et sancliores: el Tduuji;, id esl, perfectio ct cod- ^ tia.Ecclesiasle etEcclesiaslico iradit; quamque nunc vo-
Paiicn-
iic pei
frangi-
tur ,
qaaDdo
Bummatio, vocatur ipsa purificatio, consecralio el sancti-
ficttiio, ipsunoque martyrium, quo patienles et Martyres
Deo consecranlur et iramolanlur. Unde S. Greg. Nozianz.
Martyres vocat rotiu^ejTa; oi atfiaTot , id est, Deo conse-
cratoi suo sanguine. Hinc el Tt)ei6jT/,;, vocatur ioiliatus sa-
cris, sacerdos.
Nota secundo. Pro deficienles. Grmce est )inrwuivo[, id est
ccdcntes, cadentes, Tieti, fracti , diminuti: );incf*ai enim
idcm est qiiod dfficio, cado, defatigor, succumbo, vincor,
impar el infcrior sum, linquor animo. Viilt ergo lacobus,
ut IJhristioni oulla pcrsecutione, niilla odvcrsilate, nullo
onere, nulla diulurnitale, nullo ta?dio defaligcntur ani-
rnisque codant, ut vel lantilluin a fide aut offlcio Christia-
no recedant, vcl recedere destinent; sed corde forli , ae-
neo et marmor^^o in eo persislant, omniaque adversa con-
slanler evinrant et superent; ilaque integritatcm fidei,
patienlio! el virtutis omni cx parlc iotaclani et iliibalam
conservent, ne quid in ea sit inancum, mulilum, inngiii- .
duin, cnervc, fatiscens , vel quoquo modo iininiiiuluni et "
deficicns. Patientiae eniin pes frangitur pcr impatientiom,
cum iniuriis succumbit : manus frangilur, cum in aliis o-
pitulando defatifjatur : lumbi luxantur, cum larda fit et
ipigra, etc. Idem cst de corpore el mcmbris, inl<'gritate
et mutilatione cxtcrarum virtutuin, qux sxpe defectum,
mutilatioucin, ct quasi deliquium qiioddam paliunlur in-
slar lunse. Talis est illa, dc qua S. Bcrnard.serm. dc obe-
dienlia. palientia, el sflpicnlia : Cxlcrum, ait, ncc lepro-
sa obrdientia, ncc caninii palicntia commendalur : illa ni-
inirum cutcm exiilcornl, liajc iecur rodil ct fcl cirtindit.
Sl QLIS ALTEII VESTRI !d INDIGET ( ).!i;7iT£, id CSt dc-
stituitur, deficit, faliscit, uli jiaiilo antedixi ) Sapib.mia )
Ul roi^noscant qiianla sit utilitas tribulationis.quam alla
et profunda mystcria in tenlationc et crucc a Deo sint
abscoodita, qiix iam dcprxdicavi, nimirum tribulalionem
esse summuiii bonnni, idcoque de eu summe gaudendum:
tribulationem enim porere pnlioiiliam, quse opus habet
cat sapientiam, nunc scientiam, nunc iotellectum, nunc
discipiinam , nunc eruditionera, nunc doctrinom, nunc
prudentiam, niinc lcgem. Hinc Sapient. tO. 10. vocalur
scienlia Sanclorum , et Luc. i. \1 . prudentia iustorum,
quae est limere, colere et amare Deum, bonaque cxlestia
et xterna, non terrena el caduca.
De hac scripsit Lactantius libros quataor de vcra et
fulsa sapientia, ubi lib. 3. c. 9. Venio, ait, nunc ad verx
sapienlix summum bonum, cuius nalura /loc modo deter-
minanda est. Primum, ut solius hominissit, nec cadat in
vllum atiiid animal. Deinde ut solius sit animi, n(c cotn-
tnunicari possil cum corpore. Poslremo, ul non possil cui-
piam sine scientia et virtute contingere. Unde reprchendit
Anaxagoram,cui cumab eo quxrerelur.cuius rei causa na-
tus esset? Hespondit, cxli ac soiis videndi. Quis . ait La-
ctant. Ic in hoc spectaculum induxit ? aut quid cxlo , re-
rumque nalurx vi.^^io tua confert ? nimirum ut hoc immen-
fum et admirabite opus laudes. Confilere ergo rerum o-
mnium esse constitulorem Dcum, qui te in hunc mUndum
quasi testcm laudatoremque sui operis induxit. Maynum
esse credis videre cxtum ac sotem ; cur crgo gralias non
agis ei, qui huius bcncficii auclor esl ? Cur non ipsius vir-
tutcm, providenliam, pole.ftalem meliris animo, cuius ope-
ra miraris. El inferius : Quare si quis hominum qui vere
sapit, inlerrogcl cuius rei gralia natus sil ? Respondcbit in-
Irepidus ac paratus, coiendi se Dei gralia natum. qui nos
idro gcneravit, xtl ci serviamus. Servire autem Deo nihil
aliud est , quam bonis opcribus tucri el conservnre iusli-
tiam. Et inox : Quia quanlo pluris est anima quam corpus,
tanlo pluris est Deus quam mundus : quia mundum Deus
fecit el regit; et rursum : Expedita csl igitur hominis ra-
tio, si sapial cuius propria est humanilas. Piam ipsa hu-
manilasquid esl. nisi iustilia ? Quidesl iuslitia. tiisipietasF
pietas aulem nihil aiiud est, quam Dei parentis agnilio.
Oiiocirca cap. IG. ridet philosophos, qui suam pliiloso-
phiam larde commenli sunt, ut sapienliam invenirent,
perfeclum, ut silis perfecti, inlcgri et in nullo dcficicnies: Q sed falsam, non vcram; ait ergo: Di.ril Seneca: ]Sondum
ut cognoscat, inquam, hxc non tantum speculalive , scd
ct proctice, nimirum reipsa constanler onmes tribulalio-
nes patiendo, in iisque gaiidcndo, ac nullis molestiis, vel
doloribus ccdendo , vel animo cadendo; sed intcgra et
perfecln fortiludine in lide et virlule persistendo. Hiec est
eniin vcra sapientia, nun philosophica et huinana, sed
Chrisliano ct divina, quoin proindc mulli, etiam Cliristia-
ni, ignorabant, et ctiamnum ignorant, saltem practice,
nonoulli eliain spcculativc : ignoranlia cnim proctica sen-
sim parit spcculalivom. Dum cnim quis iii polientia foti-
•cit, sensimquc lil impalicns, fit iit hxc impatientia men-
lem excxccl, ut non vidcal, iicc cognoscot qiiantum bo-
num sit palicntia. Quocirco sopientio dicto est o sapore
rt gustu, quasi snpida scicntia, oHcctuosa scilicet.amans
ol ardens rcm qnain cognoscit ct snpit. Porro to si non
tam conditioncm sigDifirnt dubitantis, qiiam causam siip-
ponenlis, uli el Malochix 1. 6. Si (id est, quia, cum) Pa-
sutit mille anni, ex quo initia sapientix na!a sunt. Mullis
ergo s.rcuiis humanum genus sine ratione vixit. Quod ir-
ridcns Persius : Postquam, inquil, sapcre urbi cum pipere
el paimis vcnil: tamquam sapientia cum saporis tnercibus
fueril invecla : qux si secundum homini.'; naluram est, cutn
hotninc ipso capcrit neces.<:e est. Idem lib. 3. cnp. 28. 0-
tnnis sapicnlia hotninis , ait, i« hoc uno cst, ul Dcum co-
gnoscat ct coiat. Hoc nostrum dogma, h.rc sentcntia est.
lloc est iilud, quod Phiiosophi otnnes in tota vita sua qux-
sierunl, nfc unquam investigare , comprchcndcre , tenere
vaiucrunl : quia reiigionem aut pravam tcnucrunt. autto-
tam penilus susluicrunt, elc. Huc ergo nos otnnes, quibus
est cura sapienlix , conferamus. An expectabimus donec
Socralcs niiquid sciat? aut Anaxagoras in lenebris lutnen
invcniat? aut Drmocritus verilalcm dc puleo cxtrahat?
aut Empedoclcs dilalet animi sui scmilas? aut Arcsiloi
et Carneades vidcant , sentiant , pcrcipiant . Ecce vox de
ter eyo sum, ubi csl honor meus? et si (cuin) Dominus ego p. cxlo verilatem doccns , ct nobis soie ipso clarius iumen o
sum , ubi rst timor tncus? Omncs cnim homincs. quon- '' slendens. elc. Qui vutt sapicns ac bcalus csse, audiat De
Dei
lumvis snpicntes, indigiMit sapicntin, vcl quoad inchoa-
tionem , vcl quoad incremcntum ct pcrfectioncm. Hinc
Ploto in Hippia Inudat Heracliti dictiim, homincm sapien-
tissimum si cum Deo conferalur, simiam apparere : simiam
autem pulchcrrimam esse dcformem, si cum aiio quopiam
animanlium gencre comparrlur : perindc ac oiiu puiclicr-
rimn liirpis c<:t, si cum vinjinum generc conferalur.
ilipirntij Nota primo. Sapienlia lain dicio non cst aliud, quam
"""'' rognitioDeiet ultimi linis.ac medioriim nd eiim ossequon-
ilum, corumque dcsidciium, ninor ct pius olTcctus, indc-
qiie tisus et prnxis. Uiide Prov. 1. 7. (liritur: Initium sa-
pientix liinor Pomini ; ct Ecd. 1. "20. Plcniludo sapicnltx
(•«r limtrc Deum ; ct c. 19. 18. Oninis sapienlia timor Dei,
el tn illa tiinero Deum, et in omni sapientia dispositio ie-
gis. Hxcest sopientio, qiiam Sapions in libri«,qui ob ca
TTulfjo Sopicntinlcs vocanlur, puta iu Provcrbiis, Sopicn-
quid
vocein,discal iuslitiam, sacramenlum nalivilalis sux norit,
humnna contcmnat , divina suscipial , ut summum illud
botium ad qiiod tialiis esl, possil adipisci. Idem lib. 4. c. 4.
Quibus rebus npparct, quam inter se coniuncla sitit sa-
pientia el religio: sapienlia spcctat ad filios , qux exigit
amorem : rcligio ad .'tervos, qu:c exigil limorctn. lyiam sic-
ut iili palrem diiigerc dfbetit ct honorare, sic hi Dominum
colere et vcrcri. Dcus nulem qui utius est, quoniam utram-
que })ersonam smtinet, ct palris cl domini; ct amare eum
debemus, quia filii sumus ; el timcre, quia scrvi. P>'on po-
lcst igitur rciigio a .snpicnlia secerni : quia idcm Dcus cst,
gui el intelligi dcbrt quod cst sapicnlix : rt honorari, quod
est religionis. Sapientia prxcedit, reiigio seguitur ; quia
prius est Deum scire , consequens colrrc. Hinc snpienti»
hicroglyphicum fucrc Chcrubini, posili iiixla arcam ct
propitialorium, uti dixi Eiodi 23. 20. in fine, ubi sapieu-
324
Commcntaria in Epislolam S. lacobi. Cap. I.
tite apophtegraala, exempla et documenta rccensui. J^pluni, quam cx ipsius doetoris trislissimo casu, qui dum
Porro modum el media acquircndi siipicnliam, ef^regie his Philosnphoruin pricceplis obtemperare gcstit . ipse se
Patientia
esi sa-
pieutia.
cx sua praxi describil S. Tbomas Aquinas Epist. ad aiiii-
cum, qua; sic habel: Quia qutesisti a me, in Christo mihi
charissime, qualiter te studere oporteat i?i ihcsauro scien-
tix acquirendx; tale a me tibi super hoc iraditur consi'
liuin , ut per rimdos non statim in mare elir/as iniroire,
quia per faciliora ad difficiliora oportct devenire. Uxc
est crgo monilio mea, ct instructio tua: Turdiloquum te
esse iubeo , et tarde ad locutorium asccndcntem conscien-
iix puritatem ampleclere , orationi vacare non dcsinas,
cellam frequentcr diligas, si vis in ccllam vinariam inlro-
duci. Omnibus te amabilem eochibe , nihil quxrc pcnitus
de factis aliorum, neinini (e multum familiarcm ostendas :
quia nimia familiarilas paril contemptum , et subtractio-
nis a sludio materiam subminislrat. De verbis et factis
sxcularium nuUateniis te intromitlas. Discursus super o-
mnia fugias. Sanclorum et bonorum imilari vcstiyia non
omittas: non respicias a quo audias , sed quidquid boni
dicatur , memorix recommenda. Ea qux agis et audis,
fac ut intelligas: de dubiis te certificcs ; et quidquid pole-
ris in armariolo mentis reponere salage, sicut cupiens vas
implere. AUiora te ne quxsieris.llla sequens vesligia, fron-
des et fructus in vincam Domini sabaolh utiles , quamdiu
vitam vixeris, proferes ac produces. Hxc si sectatus fue-
ris, ad id conlingere poteris quod affectas. Breviler vero
Hugo de S. Viclore lib. Didascal. c. 13. sex media adipi-
sceodse sapientiae praescribit hisce versibus:
Mens humilis, studium quxrendi, vita quieta,
Scrutinium tacitum, paupertas, terra remota:
Hxc reserare solent muUis obscura legendo.
Nota secundo.Licet hsec sapieatia exigat et complecla-
tur omncm virtulem, tameu prae cKteris sita est in pa-
lieutia , ob causas nimiruin bona patieutiae quas attuli
V. 1. Verus ergo patiens verus est sapiens, et summe pa-
tiens.summe est sapiens.iuxta illud Prov. 19. 11. Dodwia
viri per patientiam noscilur. Hinc et :ra5r,fiaTa sunt fj.rxin-
f/ara, id est passiones et Iribulaliones , sunt doctrinse et
perdidit. Quod si kicessitus iniuria ( ab Antonio ) patien
tiam tcnuissel, si dissimulare , si ferre conlumeliam boni
viri essc didicisset, nec illas nobiles oraliones alieno titulo
inscriplas , impalienlia , lcvilate et insania profudisset,
nunquam capite suo rostra,inquibus ante florucrat,cruen-
tassct; nec remp. fundilus proscriptio illa delesset. Unde
concludil: Sapientis ac boniviri non est, vclle ccrtare, ae
se pcriculo commitlcre. Summa igitur virtus habenda pa-
tientia est, qua tit non carerct homo iuslus , voluit illuin
Deus pro inerte contemni. ISisi enim contumeliis fucrit af-
fcctus, quantum habel fortitudinis in seipso cohibendo i-
gnorabilur. Si autem lacessitus, iniuria Ixdentem pcrse-
qui caperit, victus est. Si vero molum illum ratione com-
presserit, hic plane imperat sibi, et hic regere se potesl.
Qux sustentatio sui recte palicntia nominalur : quia una
j^virtus omnibus est opposila viliis cl affeclibus. Hxc per-
" turbatum ac flucluantem animumadlranquillitatem suatn
revocat, hxc miligat, hxc hominem sibireddil, ctn. Deni-
que lUarcus TuUius contra suum prxceptum obUvionem
iniuriarum in magnis laudibus posuit. Spero, inquit, Cx-
sar, qui oblivisci nihil solcs, nisi iniurias. Idem cap. 49.
refellit eos , qui dicunt iram esse comitem virtulis, quia
ignorant caiisam, cur homiui iram tribuerit Deus: alio-
qiiin eoim quid immanius erit homine? quid similius fe-
ris , quam id animal, quod ad communionem el innocen-
tiam Deus feeit? Tres sunt igitur affeclus, qui homines in
omnia facinora prxcipites agunt , ira, cupiditas , Ubido.
Propterea Poetx tres furias csse dixerunt, qux mentes ho-
minum exagitant. Ira ultionem desiderat: Cupiditas opes:
Libido voluptates, etc. Quicumque igitur affectus iUos in-
tra fines suos rcdegerit, quod ignorantes Deum facere non
possunt, hie patiens,hicforlis,hic iustus est : hacteuus Lact.
Palientise ergo sapientia praecepta, et prudentia dicta-
niina inter alia sunt hsec. Primum : Pax prmstat quibus-
vis opibus et bonis: iUorum ergo iactura est emenda. Se-
se et pcundura: Nutlus peior animx hostis, quam tumultus x-
disciplinK. Quocirca merito Lactant. lib. 6. de vero cultu *-' stusque cogitationum, irx et impatientix. Nam, ut ait Cas-
Patien-
iiaBdicia-
naina.
1.
'2.
ulcisci-
lur.
Probat.
I.
cap. 18. reprehendit Ciceronem, qui in Oniciis detinit vi
rum bonum esse qui prosit quibus possit, noceat nemini,
nisi lacessitus iniuria. O quam simplicem, inquieus, ve-
ramque senlentiam, duorum verborum adiectione corru-
pit! quid enim opus fuerat addere: Nisi lacessilus iniuria,
ttt vitium bono viro , quasi caudam turpissimam appone-
ret, patientixque qux omnium virtutum maxima est, fa-
ceret experte.m? Nociturum esse dixit bonum virum,si
fuerit lacessitus: iamhoc ipso boni viri nomen amittat ne-
cesse est, si nocebit. Probat id Primo, non minus enim mali
est referre iniuriam, quam inferre. Secundo, quia impro-
bitati opposita impatientia, magnas sxpe concitat tempe-
states. Quod si patientiam qua virlute nihil verius, nihil
homine dignius inveniri potesl, improbilati opposueris, ex-
iinguitur protinus, tamquam si igni aquam superfuderis.
Tertio, quod se vindicare non sit iiominum, sed pecudum.
Nam et pecudes si tacessas, calce aut cornu repugnant, et
sian. col. 18. cap. 16. Lxdi ab homine quamvis malignan-
te non potero, si ipse in pacifico adversum ms corde non
dimicem. Si autem Ixdor, non est vitium impugnationis a-
Uenx,sedimpatientix mex.TeT\\\im optimum vindicta ge-
nus est, laedenti benefacere, ut aiebat S. loannes Eleemo-
synarius. Quartum est sublime Abbatis Stephani apud S.
Gregor. homil. 35. inEvang. Virtus, ait, patientix vehe-
menter in eo excreverat, ila ut eum sibi amicum crederet,
gui sibi molestix aUquid irrogasset. lieddebat contumeUis
gratias. Si quod in ipsa sua inopia damnum fuisset illa-
tum, hoc maximum lucrxim putabat. Omnes suos adver-
sarios nihil aliud, quam adiutores xstimabat. Quintura :
Mansuetudine subditi vincitur asperitas Prxlati, uti eara
vicisse Libertinum scribit S. Greg. lib. 1. Dial. c. 2. Sex-
tum : Iniuria nobis illata animarum nostrarum est medici-
na. Ita S. Monica, cum ab ancilla per convicium vocare-
tur meribibula, quasi stimulo percussa, sibi indignans,so-
serpentes ae ferx, nisi persequaris et occidas, negotium [) litara vini cupidinem prorsus a se abdicavit, et bibacita-
nonexhibent, et imperiti quoque et insipientcs si quando ac
cipiunt iniuriam, cxeo et irrationabili furore ducuntur, el
iis qui sibi nocent vicem retribuere conantur. In quo igilur
sapiens ac bonus vir a malis et insipientibus differl , nisi
quia habet invictam paticntiam , qua stulti carent; nisi
quod regere se ae miligare iram suam novit, quam ilU,
quia virtute indigent,refrxnare non possunl /"Quarto, quia
qui referre iniuriam nititur , eum ipsum a quo Ixsus est,
gestit imilari: ita qui malum imitatur , bonus esse nullo
pacto potest. Duobus igitur verbis duas virtutes maximas
bono et sapienti viro, innocentiam patientiamque detraxit.
Quinlo, quia ipse (Cicero) caninam illam faeundiam [sic-
ut Sallust. ab Appio diclum refert) exercuit , voluil quo-
que hominem canino modo vivere, ut rcmordeat lacessitus.
Sexto, qux retributio contumeUx, quam perniciosa sit, et
quas edere soleat sirages,unde opportunius petetur exem-
tem extinxit, leste S. August. lib. 9. Confes. cap. 8. Se-
ptiraum: Maleficium compensandum est beneficio. Ita fe-
cit S. Liduina, dicens: lllis ego debere me fateor , qui
viam majidatorum Dei, quorum plenitudo est dilectio, me
currere compellunt: ita habet eius vita apud Surium. O-
ctavum : Prudentis est modica de brevi poenx prxsentis vi-
tx, per patientiam redimere longas et graves Purgatorii,
vel inferni, uli in morbo dicebat Stephanns monachus cir-
ca Mareoten in hist. Trip. iibr. 8. c. 1. Nonum : Crucem
hanc si merui, feram, ut pro peccatis satisfaciam : si non
merui, feram eamdem, ut coronam augeam: ut ut erit, lau-
dem habebo, decusqite vel pcenitenUx, vel patientix. De-
cimum : Prxstat patiiniuriam, quam facere: quienim no-
cet alteri,plus nocet sibi, uti B. Slephan. dixisse narrat S.
Greg. lib. 4. Dial.c. 19. Dndecimam: Deus suscipit patro-
cinium patientis calumniam, et iniuriam; ita Senior ille in
10.
11.
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
32t
12. Pralo spir. cap. 2!9. Daodecimum : Seneca lib. 2. de ira : ^ eamdem solam peliit a Deo Salomon, cam data esset ei o-
Slagni, ait, animi est iniurias despicere. Pusilli hominis el
miseri est repelere mordenlem . ut mures el formicx , ad
quas si manum admoveris. ora converlunl, Imbecilla se Ix-
•3. di putant, si tanguntur. Decimumterlium : S. .\mbr. Ep.
8-2. ad Eccl. Vercell. iSon hxc sola est forma iustitiw, ait,
ut non Ixdas eum , qui te non lieserit; sed eliam illa , ut
etiam remittas ei qui Ixserit. Piiliil intcrat cui male fa-
cias, vtruin iusto, an iniuslo, cum te male facere non o-
porteat. i\'ihit distat, quomodo malifjnus sis, ulrum iuslo
vindicandi studio, an voto noccndi, cum maliffnitas in u-
troque gcnere non careat reprchensione. Plura afrerl IMut.
14, lib. de Llilitale capienda ab inimicis. Decimumqiiartum:
Patienlia prudens in quavis difpcul/ate sucjrjeril consilium .
Docet hoc S. Ambros. lib. 2. de lacob el vita beata cap.
4. exemplo Rcbccca, qua: lacob filio suasit fu{^am, duin
Esau ciim Tcllcl occidere. Veniat , ait, hebecca, hoc est,
inducntur pntientia. hona cusios innocentix, suadeat ut
irx lucui/i demus . offensioni subrepat oblivio. mater pia
abesse sibi dilectissimum (ilium tolerat. plus ei collatura,
quam Ixsit : utriquc tamen consulens , ut alteruni immu-
nem a periculo , alterum intecjrum prxstaret a crimine.
Quii sic poluit consulerc , nisi prudcns tolerantia? Quis
ulrique utite consilium apponcre , nisi sapiens paticntia?
10. Decin)umquintum: Seneca Epist. 60. r//- sa/)«cns ( ulique
patiensj ad omnem incursum invictus: non si paupertas,
non si luctus, non si ir/nominia, non .si dolor impctum fa-
ciat, pedem referct. Usque adeo paliens estvir .-apiens. et
perfecla patirnlia cum sapientia rcperitur. Hoc est quod
oit Sapiens Prov. 11. 29. Quipaticns est, multa guberna-
tur prudentia : qui autem impatiens est, exaltat stultitiam
suam. Kx quo J>. Chrysost. homil. 33. in 1. ad Corinth.
Palicnlia, ait , ■universx philosophia, csl radix, ctc. cha-
ritas omnia suffert, duce uliquc patienlia.
Allof^oriam huius rei «•Iffjonlem ex (lenesis cap. 20. af-
fert Philo libr. dc Plantationc Noc, scilieel quod Abime-
lccli rcx vidcrit Isaac iocantcm cum Ilcbecca : Isaac enim.
ptio petendi quidquid vcllet, ac cum ea Ct-clera oninia im-
petravit. Quia postulasti, ait, vcrbum hoc, et non petisti
iibi dies multos, nec divitias, aul animas mrmicorum tuo-
rum ; sed postulasli tibi sapientiam ad discernendum; eccc
feci tibi sccundum sermones luof, el dcdi tibi cor sapiens
et inlelligens . in tantum ul nullus ante te similis tui fue-
rit, ncc post te surreclurus sit : sed et hxc qux non postu-
lasti dedi tibi ; divilius scilicet. el gl-jriam, ul nemo fuerit
similis tui in regibus cunclis relro diebus, 3. Rfg. 3. 11.
Porro in sapienlia coniprehendit pnlicdliam; hanc eaitn
docct cuique postulandam csse a Deo. Praiclare enim O-
ri{^. in Psalin. 36. hoin. 3. Expectamus , ait, Dominum,
quia ipse est expectalio noslra et patienlia, sicut scriptum
est Ps. 38. 8. Et nunc qux cst expectatio mea ? nonne Do-
minus? Sicut ergo Salvator sapientia est, et pax, et iusti-
iia ; ita esl el expectalio . vcl patienlia. Et sicut partici-
padone iustitix eius iusti ejficimur. el parlicipatione sa-
_ picntix cius sapientes ; ila el participaliom patienlix eius
" patienles elfxcimur. Est ergo telut fons quidam perennis ,
dc quo haurire possumus et palienliam, et iustitiam. et sa-
pienliam et omniu quxcumque su7il virtutum bona : si tamen
bona. digna et pura va.<!cula nostra dcfcramus ad fontem.
Sccundo, docet eain pctendam non ab alio, qiiam a Deo,
sive iinmediatc, sive mediante invocatione et patrocinio
Sanctorum. Ila Salomon, licct iam promissa el data es-
selei sapientia a Deo , eam tamea, id est eius conserva-
tioncm et aii;^mentum pcliit a Deo. dicens, ct nobis omDi-
bus dicendum proponens: Da mihi sedium tuarum cssi-
slricem sapicnliam,et noli me reprobare apucristuis: quo-
niam servus luus sum ego, et filius ancillx tux, homo in-
pnmts et cxigui temporis. et minor ad inlelkctum iudi-
cii ct legum, ctc. Milte illain de cxlis sanctis tuis. et ase-
de magniludinis tux, ut mecuin sit. et mecum laborct, ut
sciam quid acceptum sil apud te, etc. Cogitationes eniin
viortalium timidx. el incertx providentix nostrx. Corpus
enim quod corrumpitur aggravat animam . et terrcna in-
sapien-
t>>in a
Uf 0 obii-
uu:tSalo-
moD.
id est risus, rcpra;senlat f^audium: Rcbecca, id est sagi- Q habilulio deprimil scnsum mulla cogitanlcm. Et difficile
nata, paticntiam: Abimelech, id est pater rej»is, siipra
niundanam sapienliam, q. d. Gaudium in brachiis sapicn-
liaj rcperitur, inviccm sc amplectuntur, ut dixit S. laco-
bus v. 1. O prudentem ludum ac disciplinam! risus ato-
leranlia adiuvatur, aitClemens 1. Padaf;. cap. 5. Hunc
autcin utriusquc, laetitix scilicet,et palientiae,compIexum
nemo considcrarc potest, nisi Abimclech, id est sapicnlia.
(juod cnim aliiid ncf^otium sapientem dccet, quam lude-
re, (jauderc, hilarcscere cum honcsla tolcrantia? Et ha?c
est ralio, ciir iii solis sapicnlibus sit tolcranlia: qiiia ct
illi soli luinc liidum spectant. Denique invicli palicntis em-
bleina cst adaiiias, qucm dccussatim stringit {^ladius et
flamma, cum boc lcmmatc: Acc fcrro cedit. nec igni.
PosTULET A Dbo) Dciis cniin est ipsa aitcrna, iiicrcata,
inimcnsa, esscnlidlis sapicntia, qiii quasi fons coiii coin-
niuoical anf^clis, hominibus, oinnibusquc crcaturis, ciii-
que pro siia condilionc ct cnpacilate. Undc Loclant. lihr.
■1. de Vera sapientia cop. -4. Eons, ait, sapicnlix cl reli- n
gionis Deus est, a quo hi duo rivi si aberravcrint, arescant "
necesse est- quem qui nesciunt, nec sapicnlcs esse possunl,
nec religiosi. Idcm fiisc ct clc{;anlcr docct Rariich cap. 3.
12. ct scq. ubi causam oninis innli Israclls assif^nnt, quod
if^norarit Dcum fontcm sapicnliao: frustra enim illuin a
Philosophis et miindi sapicnlibus rcquiri.ac tandem con-
cludcns v. 36. Ilic. nit, est Dcus noslcr. ct non xstimabi-
tur alius ailveisus cum. Ilic adinvcnit omncm viam disci-
plinx. ct Iradidit illam lacob pucro suo , et Isracl dilccto
suo. Vost hxc in tcrris visus cst , ct cum hominilms con-
vcrsalus cst , pcr incarnntioncm, iit snpicntinm e cn^lis in
lcrrain ( qiiod Proiiiclhcuiii fccissc linf^iint Poct.ne) dcfcr-
rcl, cain(|iic hoininihus coinmunicnrct. Id fccit Chrislus,
qiii cst sapiciilia Pnlris .Tlcrnn ct incnrnnln.
Doccl hic priino S. Incobus, prsc rcliipiis donis postii-
londnm cssc n Doo sapicnliam; quin lia;c cstorifjo cl ina-
trix oinnis scicnlia:, omnis virtulis, uinnis boui. Ludc
xstimamus qux in tcrra sunl, et qux inprospeclu sunt in
venimus cum labore. Qux aulem in cxlis sunt quis inve-
stigabil? Sensum autein tuum quis sciel . nisi lu dederiJ
sapientiam. et miseris Spiritum sarwlum luum de allissi-
mis.et sic correclx sint semitx eorum qui sunl in terris,et
qux placent didiccrint homines ? nam per sapienliam sanati
siint quicumque placucrunl tibi Domine a principio. Sap.
9. -i. el scq. Unde c. 10. mira sapicnlia; facinora per.\da-
mum,Loth,lacob,Ioseph, Moscn etHcbrreos cdila dcprae-
dicat. Hxc (sapientia) ait, illum qui priinus formatus est
a Dcopater orl/is terrarum ( .\damum ) citm solus crcatus
esset, custodivit, et cduxit illum a deliclo suo, ct dedit iUi
virtutem conlinendi omnia : cl v. 6. Hxc iustum (Loth) a
pcrcunlibus impiis liberavit fugicnlem , desccndente igne
in Pcntnpolim; ct v. 10. Hxc profugum irx fratris (la-
cob fujjicntcm Esaw) iustum dcduxit pcr vias reclas, et
oslendit illi regnum Dci, et dedit illi scientiam Sanctorum:
honcstavil illum in laboribus, ct complcvit labores illius.
etc. ut vinceret, et scirct quoniam omnium potcnlior est
sapienlia; et v. 13. Ilxc vcndilum iuslum { loscph ) non
dcrcliquit, scd a pcccatoribus libcravit cum. dcscenditquc
cum illo in foveain , ct in vinculis non dcreliquit illum .
doncc affcrrct illi sceptrum rcgni, et polcntiam adversus
eos, qui cum dcprimebant, el iiiendaccs ostendit qui macu-
lavcrunt illuin. cl dedit illi claritalcm xlernam. Hxc po-
pulum iu.slum ( Israclilas J ct semen sinc qucrcla, libera-
vil a nationibus (.E{i;ypliis) qui ilium deprimebant. Inlra-
vit in auimain servi Dei (Mosis) et stetil contra regcs hor-
rcndos in portcntis cl signis, etc.
Iln hnuc sapicnliam a Dco pctiit cl impetravil S. An-
loniiis, dc quo S. Athan. in eius vita : Eral, oit, valde sa-
picns, ct hoc in se mirabile /uibebal, quia cum littcras non
didicisset, ingcniosissimus et prudcnlissimus. immobilisct
mansuclus erat. Venerunt ad eum Gcntilcs Philosophi. pu-
tantes se eum posse dccipcrc , quibus ille ; S« ad sluUum
EtS Aa-
lOCIUS.
326
Commentaria in Epislolam S. lacobi. Cap. I.
venistis.super/luus est labor vesler.Si aulempuiads me es- \ Pracclare Philo libr. dc prsemiis et poenis : Solem , in
Rupcr-
S. Tho-
inas.
S. Eplii
S Equi'
lius.
se sapientem , imilamini quod probatis. Si ego ad vos ve
nissem, vos imitarer: scd quia vos ad me quasi ad sapien
tem venistis, esioie sicutegosum, Chrisliani. Philosophi
mirati sunt acumen ingenii. Rursum Antonius interroga-
■vit eos : Quid prius sensus, an litterx ? et quid cuius c-
xordium ? scnsusne ex lilleris, an lilterx oriuntur ex sen-
su? lllis asserenlibus quod sensus esset auctor ct inventor
lHterarum, inquit: Igitur cui sensus incolumis esl, hic lit-
tcras non requirit, q. d. Talis ego sum iitterarum expers,
sed theodidaclos.
Sic S. Atiibr. ail Paulinus in eius vita, cum 43. Psal-
Vium dictaret, me excipienle ct vidcnte, subito in modum
fcuti brevis ignis (index Spiritus sancti) caput eius coopc-
ruit.atque paulatim per os eius tamquam in domum habi-
tator ingressus est: post qux facta est facies eius quasi nix.
Rupertus Tuitiensis Abbns lib. 12. in Matth. obiicienti-
bus sibi: Qui sunt patres et magistri tui? respondet : hoc
profifeor, quia visitalio ab Altissimo melior mihi est, qiiam
decem palres et magistri; loquor ad scribendum, quidquid
ille monitor suggcrit.
S. Thomas Aquinas palam professus est, se suam sa-
pientiam magis oralione infusam, quam studio acquisi-
tam caelitus acccpisse.
S. Ephrem orans dicensque: Largire Domine flumina
gratix tux, ab angelis in visu accepit librum, cum eoque
caelestera sapientiam et facundiam, adeo ut, quantumvis
ei perpetui quasi verbonim fontes suppeterent, rebus ta-
men quas menteconceperatexplicandis, paresnequaquam
essent. Siquidem doctrina; profundilas et cogilationum
celeritas linguam ipsius absorbebat, ut sensa animi effer-
re nequiret, ait Nyssenus in eius vila.
S. Equitius sapienter et ardenter prfedicans, rogalus
unde hoc haberet? respondit : Quadam nocte speciosus mi-
hi per visionem iuvenis astitit, atquc in lingua mea medi-
cinale ferramentum , id est phleboiomum posuit , dicens :
Ecce posui verba mea in orc tuo , egredere ad prxdican-
dum. Alque ex illo die etiam cum voluero, de Deo tacere Q
non possum, ut refert S. Gregor. 2. Dialog. cap. 4.
S. Ignatius fundator Societntis nostrae, Minoressae o-
rans, ita in Deum abreptus est, ulTrinitatis ipsius nu-
ijien aiigustissimum cerneret distinctum personis, unum
essentia , adeo ut licet litlerarum ignariis , non dubitaret
librura de Trinitate conscribcre, indeque miro rerum cae-
lestium sensu afliciebatur, quoties SS.Trinitati sacra per-
agerel. Oblatus quoque est eius mcnti niodus ipse, quem
jn huius universitatis molitione summus ilie rerum opifex
tenuit. Prteterea sacrificium Missoe audiens , dura a saeer-
dole de more hostia salutaris attoliitur, aperlissime vidit
illa specie Christuin Deiim et hominem verissime contine-
ri, ait Maffeius in eius Vita lib. 1. cap. 7.
S. Trudo illustri prosapia in Bclgis ortus, TovitDeo, si
Christo opitulante sacras didicisset litteras, se in fundo
suo Ecclesiam aedificaturum , illicque Domino perpetuo
servitunim. Missus ergo a Deo ad eum angelus: ISoveris,
qiiit, hunc visibilem, num alia re quam sole ipso adiuti
cernimus ? Lucis aspectum nonne luci debemus? Ad eum-
dem sane modum Deusper seipsum illustrat sui notitiam,
cooperante nemine, quod ea res excedat vires omnium. Et
S. August. lib. 4. Confess. c. 16. Scis tu Domine quia et
celcritas inlclligendi, et discernendi acumen donum tuum
est. Idem Soliloq. c. 5. Semper cxcus fuissem, nisi tu me
illuminasses.
Qvi DAT OMNIBUS. ) Haec dos propria est Deo , ut det
omnibus omnia, et a nemine quidquam recipint, idcoque
Hebr.voeatur Sciaddui, id est, mammeus, cornucopix, uti
fusius dixi Genes. 17. 2. Unde Deus nounuiiis a dando di- Deus a
citur, ant potiiis agnoscitur. Hoc est quod ait Psaltes Ps. dando.
13. 1. Dixi Domino: Deus meus es tu, quoniam bonorum
7neorum non eges. Deus enim est quasi pelagiis bonorum
omnium redundons et exacstuans, quod in umnia vicina
sese largissime effundit.Vere Thom. Anglicus : Deus, ait,
jydat Primo, liberaliter, non vendit, sicut multi. Secundo,
o dat generaliter , non uni, sed omnibus. Terlio, dal abuH'
danter , nonparce. Quarto, dat curialiter, vulgo cortese-
mente , quia non improperat. Erubescat ergo humana pi-
griliu : plus paralus est Deus dare, quam nos accipcre, ait
idem ex S. Augiist. Erubescat ergo huroana ingratitudo
et avaritia, quze Deo tam in se liberali, tam parce et avare
eius obsequio sc suaque impendit. Propria ergo natura et
indoles Dei est, dare, ut doeet S. Thom. libr. 1. contra
Genles c. 39. ubi asserit liberalitatem esse virtutem ma-
xime propriam Dei , quia solus se largiter communicat,
quasi fons bonitatis. Et S. Aug. Iract. 19. in loan. Deus,
inquit, tibi lotum est. Si esuris, panis tuus est. Si sitis, a-
qua tibi est. Si in tenebris es, lumen. Si nudiis, immortali-
tate tibi vestis est. Et S Bern. serm. 3. de circuracis. To-
ius, ait, mihi datus, ei totus in usus meos expensus.
Simili, sed longe exiliori de causa, nirairum ob reddita
sibi praedia prius erepta , Virgilius Augustum Caesarem
adulando vocat facitque Deum, ecloga 1.
0 Melibcee Deus nobis hxc otia fecit.
Namque erit ille mihi semper Deus, illius aram
Sxpe tener noslris ab ovilibus imbuet agnus.
Et Cicero P. Lentulum vocat Deum , id est, servatorem
suae vitae: sic enim ait, postreditum adQuirites: P. Len-
tulus consul , parens , Deus , salus nostrx vitx , fortunx,
memorix, nominis. Prscclare Boelius lib. 3.
Unus enim renm pater est,
Unus cuncta ministrat.
Ille dedit Phcebo radios,
Dedit et cornua lunx.
llle homines etiam terris
Dedit, et sydera cxlo.
Quem, quia respicit omnia solus,
Verum possis dicere solem.
Et S. Bern.ser. id. in Cant. Yerus, ait, beneficus est, dans
afjluenter et non improperans : non improperat dona, quia
dona sunt; et benefieia sua mihi dedit, non vendidit.
inquit, fratcr ea vota qux Christo nuncitpasli, ei esse gra- «v Affluenter. ) Graece aTr/w:, id est, simpliciter. Suspi
ta, nec dubiles quin quod prxvcniens tibi aspiravit, eiiam canturaliquiinterpretem Nostrum legisse a^foojg, vel tt)»'
.S. lusti-
nuit.
sit prosecuiur7is, et affecium perducturus in cffecium. Ille
inquam, sapientia sua imbuei cor luum, ct erudiet te prx-
ceplis suis, et legem siiani inscribct pectori tvo : ita Notge-
rus Episc. Leod. anno Christi 850. in vita S.RemacIi c.6.
Illustie est quod de se scribit S. lustiniis philosophus
etmartyr, Dial. contra Tryphonein, nimirum cum sapien-
tiae stiidiosus pervagatus esset omnes Philosophorum scho-
lasetsectas, frustraque eam apud Pythagoricos, Platoni-
eos, Peripateticos requisisset, a sene quodam ignoto au-
disse , iliam non uisi in schola Chrisli reperiri. Tu ergo,
ait. votis et precibus libi ante omnia lucis porlas aperiri
opta : neque enim ab ■diquibus perspiciuntur aui intelli-
guntur , prxterquam si Deus el Chrisius eis concesserint
inlelligeniiam. Qiiare eonversus ad Christum, eumque in-
■vocans, tantam sapientiam quautam iu libris suis osteu-
dit consecutus est.
crit.j;, id est, diviter, copiose, largiter, afjluenter ; quia sim-
plicitas in Scriplur. cura de dando agitur, significat dandi
iiberalitatem, afTluentiam, magnificentiara, ut patet 2.Co-
rinth. 8. 2. Allissima paupertas eoriim abundavit in divi-
tias simpliciiatis eorum; et c. 9. v. 11. Ul in omnibus lo-
cuplelati, abundetis in omnem simpliciiaiein. Rora. 12.8.
Qui tribuit, tribuai in simplicitate, id est, simpliciter sine
restrictione, copiose, largiter. Vide ibi dicta. Alludit S. la-
cobus ad illud invitamentuni et proraissum Christi: Si
guis sitit, venial ad me, ei bibat. Qui credii in me , sicut
dicii Scriptura, flumina de ventre eius fluent aqux vivx.
Hoc autem dixii de Spiritu, quem accepturi erant creden-
tes in eum, loan. cap. 7. v. 38.
Nota primo. In Deo est infinila propensio et amor se?"."» '"•
coinmunicandi : qua: provenit ex infinita perfeclione elpf^p^^.
plenitudine essentiae suae, quae tanta est, ut io alios se ef-dei ad se
Commentaria in Epistolim S laccbi. Cap. I.
1-21
conitnu-
njcan-
(lum.
fundere gesliat; et quanlumcumque aliis impcrliat, nihil ^ nim materia prima esl iunma inler res corporeas, ila ani-
ipse de sua plcnitudinc atnittat. Hinc primo, ad inlra pro- ma esl in(ima iutcr res spirituales. 5i qualitalem abimx
pcndet naluralitcr et iulime ad communionem sui inlini- considcres, sunt pcccatores, inimici, superbi, ingrali. car-
lam ; sicul rcs crealse et corporcs propendent, ut se com- nales, inepti ad omne bonum, proni ad orane nialum : si
municcnt, generondo sibi simile.Vcrum quia id quod in- corporis, sunt mortales , morbidi , viles, sordidi, putidi,
finilum est, iriulliplicori ueqiiit, idcirco divina esscutia inox futuri esca vcrmium, ut incrilo exclamet Psaltcs Ps.
nou se coraiiiunical gcnerando aliam sibi similem nume
ro dislinctam , uli facit liomo ct animalia; sed lorgicndo
scipsara , el vclul replicando , ita ut eadem numero sim-
plicissima essciilia diviua sit iii tribus distiuctis numero
Tum Fi- personis, Patre, Filio, ct Spiritu sancto.
,"lu\ua- Secuudo, ad cxlra propendct ul iufinite se suoque bo-
cto nacommunicclcrealuris,pr«scrtim rationalibus.puta an-
TuinAn. geiis et homiuibus. Nam, ut ait Nazianz. SicuC in rebus
homini-' sensibiiilius csl sol , ila in inlelligibilibus at Deus. Sicut
bus. crgo sol ubiquc radlos suos spargil, ut omuia illuininet,
calefaciat, vivificet, fuecundct; ita Dcus radios bencficcn-
lia; susa io omucs ct oinuia, prascrtim angclos ct homiucs
spargit, ul eos luce sapicutia; sua; illumiiict, indequc sui
omorc innammet, vitaque gratia; et gloria; vivificet, ut et
ipsi oliis camdcm impcrtiaiit. Quocirca S. Dionys. dc Di-
via. Nomin. c. 4. pai t. 1. ait, ainoiein diviuum csse vim
motricem cl sursum trahcntcm in Dcum, (lui solus est
ipsura pcr sc pulchruni cl bonum. Huius amoris, benefi-
ccntix ct communicalionis cvidcutia indicia et ctrcctua
sunl, Verbi atcrni od bomiiics doccudos cl solvondos in-
caruatio, pra?dicatio, miracula, passio, mors, Sacramcn-
ta, missio Spiritus soncti, cura siiigularis lulius Ecclcsiie
et singulorum fidclium. In iurartialionc enim scipsum to-
lum, ct omnia visccra sua cirudil in uos, iuxta illud Za-
cliaris : Per viscera miiericordia Dei nostri, in quibus vi-
sitavit nos Oriens ex allo, Luca; 1. 78.
Itursum in iustificalionc cl sanrtificationc cuiusque,
Deus non tantum se animxcommunicat per gratiara,cha-
rilalcm et virtules; scd cliaiii pcr seipsum: rcipsa cnim
dalSpirilum sonctum.et cum co cxlcras persouasdivinas.
iuxla illud : Churitas Dei diffusa csl in cordibus noslrisper
8. Quid est liomo, quod memor es ciusF aut (ilius hominis,
quoniam viiit/is cuin > Tcrliuni est, bonum iiigeiis et inul- 3.
tiplcx quod illis partim coiifcrl, parlim oftcrt. Homini e-
nim dcdit aoimain raliouaicm crcntaiii ad sui iiiiaginem,
gratlam, proinissioncra gloria;, augclicam custodiam. to-
tam mundi iiiacliiuain , dcnique unigcnilum suuio. ?iain
sic Dcus dilcxit mundum, ul filium suum unirjenitum da-
ret, ut omnis qui crcdit in eum, non pereat, sed habeut vi-
lam xternam , loaun. 3. IG. qua; vcrba si expcndantur ,
siuguia magnam habcut emphasiin, novamqiie Dci bene-
ficeutiam significant. Quocirca Psaltcs Psal. 33. G. Accc-
dile , ait, ad eum, et illuminamini , et facies ve.y(rx non
..confundentur. Quarluni cst, fiuis ob qucin coufcrt, qiii i.
l^cst, ut homini bcne sit, non Deo : Dcus euim de hoinine
nullum lucrum, niillum commodum CApeclat, vcl accipit.
Quintum est, modus quo se coiniiiuuical et clTuodlt, qui ""
est multiplex. Primus, quod sc communicct nobis, nun
tamquam scrvis, scd qiiasi fillis, qiios instituit suos ha;-
redcs ct coha;redes Cliristi. Secuudus, quod beniguilalis
divina; ingcuium sit dcmittere se ad infiina, curare inlir-
inn, colligere ablccla, alloilcre humllia. et ubi raaior est
inopla, ibi iiiagis opcs suas crogarc et openi feire. Quo-
clrra S. Bcrnard. lib. o. de Consider. cap. 11. ila Dcuni
dcfinit, aut pollus Dei alBucntiam circumscribit : ()««/?*' <**-
cst Deus ? volunlas omnipolens , bencvolentissiwa virlus ,^"'^""'
lumen iclernum, incommulabilis ratio, summa beatitudo,
creans mentes ad se purlicipandum, vivificuns ad sentien'
dum, alliciens ad appetendum,dilatuns ud capiendum, iu-
slificans ad promerendum , accendens ad zclum, fcecua-
dans ad fructum, dirirjens ad xquitalem, formans ad be-
nevoleniiam. moderans ad sapientiam. roborans ad virlu-
Spiritum sanetum qui dutus est nobis, Roman. 3. o. et: 5« Q lem. visitans ad consotulionem, illuminans ud coijnilionem.
nei mu-
nlliconlin
qiiinlu-
ulox.
1.
quis diiiijit me sermonem mcum servabit , et l'uter mcus
diliijet cum : et ad eum veniemus, el mansionem apud eurii
faciemus, loan. 12. 23. Quocirca hac sui communicatioue
iustum ad sc clcvat, in sc transfoniml, facilquu divinum,
pra}sertim eos qui sc tolos dcdunt Deo, illlquc vacant. A-
nior cniiii dlviuus facit citasln ctcxccssum omanlls a sc-
ipso, ut illuiii iii amatuni tronsfcrat, ci illi arctlssiroc u-
niat, unumque cum illo eflriciat , ut in co vivat, senliat,
gaiideal, quasi llli incorporatus. Ainuus enim Dcum pror-
8US a scipso dcficiciis iu Dcum transit , et vclut colliquc-
scit, nihil oliud cogltuus , iutclligcns aut scntlcns pra;lcr
Dcuiii, nihll allud appclcns aut desideraus, nulla alia rc
gaudcns quam Iioiiis Dci. Qui sic odhsEret Dco, unus effi-
cilur spiriliis:quiiu scipsum exuit.clDcum induit; perindc
00 si in divinniii imturam traiisfurmatus essct. Quocirca
lotus cogilalionc ct offcctii cst in Dco, uti ei precalus Cliri-
stus itjan. c. 17. v. 11. Vutcr sancte , serva eos in nomine
luo quos dedisli mihi. ut sint unum sicut et 7ws. Et v. 21. j.^
1 1 oiiincs unum sint, sicut tu 1'ater in mc, et eijo in tc, ut ^
et ip^i in nobis unum sint. Ratio est, quia bonum cst sui
commuDicalivuiii ct difTusivum. Si ergo sit summuin bo-
niim, tili cst Dciis, summc sc commuiiicubit ct dilTundct:
ha;c cnim boni ct suiiimi boni cst notura et indiilcs. Deus,
inquit S. Lco scrm. 2. dcNutiv. cuius nalurubonitas, cu-
ius voluntas potcnlia, cuius opus misericordia est.
Notn sccundo, ha;c bcncficcnliai Dci largilos (;l olHucn-
lia ingcns est, ct admirondn cx qiiiii(|ue capilibus, ut rc-
ctc nutnt noslcr Lcssius libr. 9. tlc Atlrib. divinis cop. 4.
Primiiiii cst , m.iicslas nmnnlis ct Inrgicnlis. Qiiid cnliu
moius ct inai^nlliccnliiis Dru , ()ul lanluin ( imu inliiiilics
ampliiis j ti nnsccndlt omiics ongclos ct hiimincs, quaiitiim
ciidtim trniisccntlit lcrratii, qun; rcspcctu vnstilolis cadi so
hobct ut ccntrum ct punctiim. Scciindum csl, condilio co-
riiiii iu quo .sc suaquc ciruudil; qui si nuturani spcclcs,
sunt homincs, infiiui intcr crcaturas ratiunalcs : (sicut c-
perpetuans ad immortulilutcm , implcns ad fclicitatem, cir-
cumdans ad securilalem. Tcrtius, quod sese communicet
sa;pe autcquam rogetur, uti patel in oinnibus graliis prje-
venicutibus, quodquc iis moveat nos ad postulaudum sub-
sequcntcs. Ncmo ciiim potcst orarc Dcuiii co modo quo
oportct, nisi ad id moveatur a gralia Spiritus saiicti, uti
passim docct S. Aug. ct Concil. Arausican. iino S. Pau-
lus Rom. 8. 20. Rursum quod rogalus, plus dct quani
rogctur, iuxta id quod orans profititur Ecclesia, Dcus qui
abundanlia pietalis lu:c mcrila supplicum excedis ct vola.
Et S. Ainbros. in Luc. 23. v. 42. rcctc advertit latronem
in cruce tantum pctiissc , oc dixissc : Domine memcnlo
mei cum vcncris in rcgnum tuum ; Christum vero lougo
plus ei prajstitissc, diccodo : Hodic mecuin cris in para-
diso. IS'am uberior, inquit, est gratia quam precatio ; scm-
pcr enim Dominus plus tribuit quam rogulur. Ita Ezcchias
pctiit u Dco sanitolcm.scd Deuscum illa adiccit ciquiii-
dcrim annos vita;, et vicloriom mlraculosam c.tsIs 185.
milllbus Assyriorum, Isaiic 38. Saloiiion pctiit snpicoliam;
scd Dcus cuin cn dcdlt illi ingcntcs opcs ct gloriam , 3.
Rcg. 3. Danicl pctiil llbcrationcm populic caplivitote Ba-
l.ylonico ; sed Dcus dcdit illi oraculum et promissum de
odvcntu McssiiC ad rcdlmcndiiiii totum inundum c capli-
vilatcdiaboll, Dnnicl 9. 21. David pctiit filium; scd Dcus
pra?slllit ci ^lcssiam : iilum cnim ci promislt, fcrilqucex
co noscl, 2. Rcg. 7. \i. ct Ps. 83. 4. Quartus, quod suu
dona confcrnl sicpc iu cos, quos pra;scit fore ingralos, imo
in impios, infidclcs, ha;reticos. ntheos, blasphcmosct ic-
probos, iiixln illud Chrisli : Diligilc inimicos vcslros, bc-
ncfucile his qui oderunl vos, ctc. «^ sitis filii Patris vestri
qui in c.rlis cst, qui solem suum oriri facit super bonos et
malos, et pluit supcr iustos et iniu.</o.«.Mallh. 3. 41. If.rjl de
Morolitcr discamtis hic Primo, libcralcs essc in Deum. jj™|'J";;[*
liheralitcr ei scrvicndo, cum ipsc tom libcralis sit in nos;riiii.ite.
quia 00 Ticissiin libcraliorcin iu nos iugilcr cxpcricmur. I.
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap
consolatiotiis cius : ut mulgcatis ct deliciis alJluatis ab o-
Kinimoda rjloria eius. Quia hxc dicit Dominus: Ecce ccjo
dcclinubo super cum quasi (luvium,ct quasi torrcntem in-
undantem gtoriam gentium, quam sugctis; ad ■ubera por-
tabiinini , et siqjer genua blandientur vobis. Quomodo si
cui mater blandiatur, ita ego consolabor vos. PraDclarc Nn-
ziauz. orat de aniorc paiiperum : Mliil, a\l, tam divinum
homo liabet, quam de aliis bcne mcreri. Fac catamitoso sis
Deus, Dei miserieordiam imitando. Et Nysscnus de Pau-
per. ainandis : Bcneficentia, inqult, est omnium laudata-
rum virtulum prxstantissinia. Hxc est felicitatis coincs.
Hxc assidet Dco, el magna cst cum ipso ncccssitudine con-
iuncta; uli ipsamet per visum apparens S. loauni Elce-
synario, incitans eum ad elecmosynain, alTirmavit. Qiiiu
et Scneca lib. 3. de Beneficiis c. 23. Qiii dat, ait, bcneficia,
deos imitcdur ; qui repetit, fwneratorcs.
ita Maximus serm. 9. de Magistratu. Hiac liberalitatem
ab Alexandro didicit eius dux Ptolemaeus Lagi, primus
post cum ./Egypli rex , qui amicos suos locupletabat, di-
cens : lUelius est ditarc, quam ditescere, tesle iEliano lib.
13. Variae Hist. Antonius triumvir cum Lepido el Augu-
sto, adeo in donis erat profusus, ut diclitaret, amplitudi-
nem iraperii Romani non pcr ca quae acciperet, sed per
ea qute darcl, illustrari, ait Plularch. in eius vita.
Verum Christiani heroes hac in re Innge superarunt EiempU
Gentiles. Nota est oninibus profusa munilicentia S. ioan-Chnsua-
nis Patriarcha» Alexandrini, qui inde cognomen tulit E- '"'"'"■
lecmosynarii. Experienlia eniin contiuua didicerat,se cum
duplum darct, quadruplum recipere.
Et S. Paulini Nolani Episcopi,qiii viduK petentistipem,
partcmquelytriad redimendum rilium,sciiielipsum,quan-
tus quantus erat, pro fiiio in servilulem Wandalis tradi-
Hinc secundo, cum Dco in se nihil reddore possimus, C dit, ideoque nieruit omnes Nolanos, cives suos, secum a
reddamiis ei idipsum in sua imagiiic, piita in pro.\iinis no- servitute libcrare.
!1I.
Ejompla
stris; ut in eos libeialiicr sapieuliam.graliam, c<Tteraque
bona qua? a-Deo accepimus cfTundamus: ideo cuim ea ille
nobis dcdil, taiito plura daturus, quo plus iu alloseffun-
demus. Sicut eniin fontcs quo plus eflluunt, eo plus af-
fluunt : si enim noa cfTluerct aqua, nova uoa alllueret ;
prior enim canalem occuparet, et aflluentcm excluderet:
ita prorsus se rcs habet in doctore, praedicatore, eleemo-
syuario, etc. ut quo plus dat proximo, eo plus recipiat a
Deo, utl ex S. Paulo et Basilio docui 2. Cor. 9. 8. etseq.
Terlio, imitemur Deum, ul peleuti simpluin demus du-
plum. Sic Christus petcntibus sanilatem corpoiis, addidit
et animse ; de quo proiude S. Petrus Actor. 10. 38. Qui
pertransiil, inquit, bencfaeicndo et sanando omnes oppres-
sos a diabolo. Uude Christi et Pauli axioma fuit: Beatius
esi magis darc quam accipere, Act. 20. 33. Vide ibi dicta.
Hiiius rei illiistria exempla dederunt Gentiles ; pudeat
Memorabilis quoque fuit liberalilas Adriani Secundi
Ponlificis, qui ingenti turba peregrinorum coQfluentium,
cura ceconomus dlceret se non habere taQtum,ut vel dena-
riura singulis erogaret, quadraginla enim denarios dura-
taxat habebat: Vtrtute, iuquit, Christi, qui de quinque pa-
nibus et duobus piscibusquinque millia hominum satiavit,
non singulis singulos , sed ternos singulis denarios eroga-
bo. Dixit, et feclt; ac superfuerunt sex denarii. Tum ad
occonomum conversus: Vides, inquit, quam largus, et sua-
vis sit omnipotenlissimus Dominus , qui quadragenariam
quantitatem nummorum, et fratribus nostris per lernos di-
stribuit, et mihi ternos, et tibi ternos aequa sorte servavit :
ita cx Anastas. Biblioth. Baronius t. 10. annoChrisli 867.
Et vov iiUPKOPERAT. ] NoQ exprobrat , dicens: Tu inEipro-
nieo es aere, tu mihi debes animara , hoc ego beneficium t"'*'io«'«'
in teiramerenlem contull, plura dedi quam merebaris.etc. neiicii.
Genii- tlinstiauos, si eos non superent, sed ab eis liberalilate se p exprobatio enim beneficii est linea et £erugo liberalitatis,
llUni CMnor,Tll n.<ltl..»Illlir Ila Dloln n;/^n.nr,: .,o,,l,.l..„ .i..; „1 V-" "^ ... ". . '
superari patiautur. Ita Plato Diogeni paululum viui et
carycarum petenti inlegram lagenam vino plenam mlsit.
Sed Diogenes more suo cynicas, id est caniuas, ei egit
gratias, dicens: Cum interrogaris, quot sint duo et duo ?
respondes viyinli ; ila non sccundum ea qux rogaris das,
nec ad ea qux inteirogaris respondes; utl refcrt Lacrt. I.
6. cap. 1. qiii et addit Diogeucm diccre solitum , manus
non essc porrigendas amicis complicatis dlgilis , sed ex-
plicatis ct liberalibus. Demosllienes rogalus, quid Deo
simiie habarenl homines? rcspondit, Benigne facerc. Ita
Maximus serm. 8. Cicero orat. pro Ligario: Homines, iii-
quil, ad deos nulla re propiusaccedunt, quam daiido. iSi-
hil habet fortuna tua maius, quam ut possis; nec natura
melius, quani ut vclis servare quampturimos. Anaxilaus
rogatus, quid in lyrannide essel felicissiuum? respondlt:
Jn conferendis bencficiis nunquain vinei: ita Slobaeusser.
46. Cyrus Persarum rex ornamenta ad se mlssa dislribult
in amicos,nihil sibi reservans. Rogalus cur? Ornatu
qux omnem eius gratiam exugit, omuem eius colorera et
speciem deforinat et decolorat. Unde monel Sapieus Ec-
cli. 41. V. 28. ut caveas ab amicis de sermonibus impro-
perii , et cum dederis , ne improperes. Et cap. 18. v. 18.
Slultus acriter improperabit, et datus {S0171:, id est, datio.
donatio) indisciplinatus iabescere faeit oculos ; quia eum
cui dedit conlrislat, et pudefacit suls improperiis, impu-
denlia et duritie; et cap. 20. 24. Datus insipicntis non e-
rit utilis iibi: oculi enim illius septempliees sunt, id est.
mulliplices, q. d. Miiltiplici oculorum iu te iactu et aiclii
significat, se plus a te expectare qiiam dederit. Exigua
dabit, et multa improperabil: et apertio oris illius inflam-
tnatio est, id est cholera, q. d. Tibi dure, aspere , cliole-
rice loquetur, Graece ajoiHsi ro ron« ajyoj ii; zf,ij£. id est,
aperiet os suum ui prxco. vocifcrabitur ut praeco, ubique
pra;conizabit suum beneficiura, et tuain iQdigenllara, vel
ingratiludlnera. In qualera iutorquerel Democritus suum
illud spicuium : Male pereas, quia gralias virgines, mere-
quit, anucorum ornatus meus est: Ita Maximus serra. 6. U trices effecisti, de quo Maximus serm. 8
Dionysius ad filium ingressus, videns copiam vasorum au-
reorura: Pton est,m([uH,in tc regiusanimus, quihispocu-
lis qux a me tam multo accepisti , neminem tibi amicum
feceris: ila Plularch. in Regum .\pophlh. Alexander .Ma-
guus rogalus, iibiuam suos thesauros haberel? amicos 0-
stendens, ait: In his scriniis: ifa .Maximus serm. 6. Idem
oinnia in amicos distribiiens, rogatus a Perillo, qiiid regi
supercsset? respoiidit: Spes acquircndi niaiora. Idem cui-
dain donans urbem , cuiii i!le diceret , id non conveuire
fortuuaj suK, respondit Alexander : Non quxro quid ie
aecipere, sed quid me, qui rejc sum, dare deccat. Idcm Pc-
rillo pro dote filiarum postulanti decem talenta.iussitdari
quinquaginla, dicens : Tibi quidem satis est, tantum acci-
pere , mihi vero non satis est tantnin dare : ita Plutarch.
10 Regura Apophth. qui et addlt Alcxandrum Xenocrati
quinquaginta talenla misissc, ut ea suis amicis elargire-
Qtiocirca sapienter Chlloa Lacedaemonius dlcebat, Dati
beneficii decere oblivisci, acccpti autem meminisse, teste
Laertio Ilb. 1. cap. 4.
Alexander Maguus vero reglura esse dicebat, a quibus
niale audias. in eos saepe et inultum conferre, teste Pon-
tano cap. 30. de liberalilale.
Ex adverso Arisloteles Cyrenensls asserebat, Non opor-
iere benefieium oblatum a qnoquam recipere. Aul enim, ut
repcndere possit, molestias habilurum: aut si non referal,
inrjratum auditurum: ila ..Elian. lib. 10.
Huc spectat cavllliis Antlgonl, quem refert Seneca lib.
2. de Beneficiis cap. 17. At> Antigono, inquit, Cynicus pe-
iiit talentum, respondit, plus esse quam guod Cynicus pe-
iere deberet. Repulsus, petiit denarium : respondil, minus
esse quain quod regem deceret dare. Turpissima est eius-
modi caviliatio. Invcnit quomodo neutrum daret: in de-
Teri 8.
Triplol
fide* el
huiu-
UO.
Commcnlaria in E(>i«(oIara S. lacobi. Cap. I. 329
nario regem. in lalenlo Cynicum respexil: cum possel ct ^ orationn prllmu!, dalurum, ulpole cum idipsum promise
clenarium lamguam Cijnico darc. et latenlum tamquam -■-•-■■
rex. Idem Seueco ibidcm cap. 10. Hxc, ait, beneficii in-
ter duos lex est : alter slalim oblivisci dcbel dati, aller ac-
cepti nunquam. Laceral animum ct premit frequens meri-
torum commemoralio ; ci cap. 11. Quousque dices: Ego
te servavi, ego le eripui morti? elc. Admonilio txdium
facit, exprobralio odium; et cap. li. 0 superbia vuignx
forlume! o stullissimum malum I ul a te nihil iuval acci-
pere, ul omnc bencficium in iniuriarn convertis; quidquid
das corrumpis. Deus crgo cum sil liberalissimus, nemini
rit, qui, uii seipsiiiii negare nequit, ita nec promissa sua
viol.irc. Haiic lidein passiin exegilChristus ab iis qiii po-
Bcebnnt sanilalem, ut a cjecis .Mallh. 9. 28. Credilts, in-
quit. quia hoc possum facere vobis^cximq^ie rcspondereut.
1'liquc Doinine. audieruiit: Secundum fidem vcstram fitl
vobis. Et aperti sunl oculieorum. Dices, crgo vera c^t li-
des spccialis hserelicorum, qua se credunl iuslos, prade-
slinatos ct infullibilitcr sakandos. Cum enim petant a Deo
iustitiara,saliitein el gloriam, utique ha;c a Dcoassrquea-
tur : Deus eniin promisit se praeslitiirum, qiiidqiiid ab eo
exprobrat doniiin, quod scilicct uiinis, vel plus dederit pclimus. Respondeo, promissio haec Dei non est absoluta,
quam homo merealur, si dono suo uli, poenilere et san-
ctc vivere velit, uti videmus in Saulo, Magdalena, Pctro,
elc. Exprobrat tainen impio ingratiludinem, quod lot bc-
nenciis alTcctus, malelicia Deo rcpcndal, iisque cum Dei
beiielicentia certct, ac in improbitnle sua durus et obsti-
nalus persistat. Talis cxprobralio Dei cst Michaerc 6. 3.
Popule meus, guid fcci tibi ? elc. leremiae 2. 1. Isnia; 1 . 2.
scd conditionala, si videlicet oremus et pclamns eo roodo
quo oportet, puta cum debita fide , humililate, puritate,
rcverenlia, dcvolione, perseverantia, etc. Ignoramus au-
tem et iucerli sumus, an has in oratione conditiones prae-
stemus ; ac proindc pariter incerti sumus,aa iustitiam et
saliitcm quam pctimus, simiis obtcoluri.
» „,,„ ^„, ,.,_... ,.,.,. _ Secundo, fidcs hxc, ut docel S. Cyrillus catech. 3. po- \\
et seq. Sic in die iudicii Deus eiprobrabil rcprobis, quod U scit paritquc fiduciam : unde Apostolus Gdem defiaieosFidM est
gratia sua abusi sinl ad suain pcrnicicm et damnaliuncm,
ut patct ex parabola dcbcntis deccm millia talcntorum, ct
exigentis a conscrvo ccntum denarios, Matlh. 18. 24.
Et dabitub ei.) Si vidclicel pclal pro sc, nccessaria
ad salutcm, pie ct perseveranlcr. Hascnim quatuorcon-
ditlones si habeat oratio, cerlo impetrabit id quod pelit,
ait D. Tliom. 2. 2. qua;st. 83. artic, 15. ad 2. qui et ad-
dil ex S. August. in Sentent. seul.212. Fidcliter suppli-
cans Deo, ail, pro neccs.^^itaiibus huius vilx, et misericor-
ditcr audilur, et misericordiler non auditur. Quid enim in-
firmo sit utilc, magis nouil medicus quam xgrotus. El pro-
pter hoc eliam Paulus non fuil exauditus, petens amoveri
slimulum carnis, quia non cxpedicbat. Et S. Basil. serm.
de urandu Deuin ; IJco, ait, quandoque petis, et non acci-
pis, quia perperam po\tulasti, vel leniter , vel infideliler,
vel non conferentia tibi, vel destitisti. (Juocirca 1'lalo in
Bccundo Alcibiade hunc oraudi modum assignat: Deus
Hcbr. 11. 1. ait, quod ipsa sit substantia rerum ^peran- fijjcia.
darum : fides ciiim omnipotentia; et fidelitatis Dei in pra:-
standis promissis, cst substantia, id est, basis ct fulcrum
gpci, ct reruin sperandarum. Hoc est quod ait S. August.
scrm. 36. de verbis Domini : Si fides deficit, oratio peril.
Unde et Aposlolus cum ad orandum exhortaretur , ail : O-
tnnis quicumque invocaverit nomen Domini , salvus erit :
iit oslenderet fidem esse fonlem orationis (ac consequenter
et spei , quae est mater oralionis : nemo enim orat , nisi
qui sperat se accepliiriim ) nec posse ire hvum. >tbi caput
aqux siccaretur. adiunxil : Quomodo invocabunt in guem
non crediderunt ? Hanc fiduciam pariter popuscit Chri-
slus, ut a poralytico Matth. 9. 2. Confide fiti . remitlun-
tur tibi peccata tua : et ab HKmorroissa, vers. 22, Confide
filia, fides tua te salvam fecil. Vides hic, iit Christus cum
lidc poscat confidenliam , quam parit fides qiiasi maler
filiam. Unde S. Thom. 2. 2. q, 83. art. lo. ad 3. Oi-atio.
opt. max. oplima quidem nobis vovenlibus, et non voven- p inquil, cfficaciam merendi habel a charilnfe, nt vero cffi-
tibus. Iribue. mala autcm poscenlibus guogue abesse iube
Nam,ut ait S.Bernar. serm. contra vitium ingratitudinis:
Sxpe miscricordix est , subtrahcre misericordiam ; quem-
admodum irx ct indignalionis , misericordiam exhibere.
Et S. (iregor. lib. 13. Moral. cap. 12. Maioris , ait, ira-
cundix esl cum hoc Iribuitur, quod male desideratur , at-
gue inde repcntina ultio sequitur , quia hoc quogue obti-
nuil guod Deo irascentc concupivit. Beneficium ergo tunc
ncgare, non malcficium, scd beneficium est: sicutparen-
les bcnignc ncgant cultros pueris posccnlibus, ne iis se
laedaiit: iis enim darc benelicium qiiod postulant, essct
cis ingens faccrc malcficium.
POSTILBT ALTE» MFIDE PliniL n«SIT*SS ) F/rf« hic
tripliciler sumitur, vei polius tria compleclilur, quae in
oralionc poscil S. lacobus. Primo, fidcm proprie dictam.
Sccuudo, fiduciam, sive spom ccrtam, Tertio, crcdiilita-
tcm el firmam pcrsuasioucm obtincndi quod pelimus,
Huic triplici lidei opponilur hajsitatio pariler triplc.v, Pri
caciam impctrandia fide et fiducia, ul ait hic S. lacobus,
Porro ccrtiludo spei nequit cssc tnnta , qtianta cst fidei "
Qitod cnim videt guis , per fidem divinam . guid spera! ?
ait Paul. Rom, 8. T.2i. Uiide S. Chrysost. imo .\posln!i:s
nd Hcbr.C.v. 18. ell9. fidem assimiiat columna; doniiiin
sustcntanti : lia;c cnim suslcntatio est firmis-inia: spem
Tcro anchorac.quaj navim in fluclibus siistcnlat ; sed ita,
ut iis iactetur et Huctuet : sic enim et spcs nostra inler
nuclus timoris cl confidentix iactalurel niirtiint. Verum
quo maior est fidcs, co maiorem gignit spem ; et qno ma-
ior cst spes , eo valulior est oratio , ecrliusqiie impolrat
rem postulatam, uti fuit iu S. Dominico, qui diclilabat ,
se nihil unqiiam postulasse a Dco,quod non impetrasset ;
et in S. Thom. .\qiiinate, qiii asscrebal sc asscciitum o-
ninc id.qiiod pcr intcrcessionem B. Virginis cfringitasscl.
Quocirca S. Catharina Senensis in orando hanc spcm a-
cuebat, dicens: Domincnon dimillamtc, nisi id guod po-
slulo. v. g. conversionem huius vcl illius peccaloris, n le
nia, est h.Tsitatio iii lidc, qua; est incredulilas et infidcli- \i obtinuero : ilnque omnia obtincbal. Porro hsec fiducia o
Fidei
propric
dlcii.
tas : dubitnns cnim in (ido, si in dubitationc sil pcrlinax,
cst in(idi;lis el hn;reticus. Scriindn, cst hxsilalio in fidii-
rin,qiia:esl difTidenlia vel dcspcratio.Tcrlia,cst hxsitalio
in cipdiilitatc, qiia; cst dubitatio, aul opinio et persiiasio
uon obtincndi id (]iiiid pi'limiis.
Primo ergo S. Inrobiis adoralioncm rcquiril fidcm pro-
pric dictnm, non tniituin gi-ncrnleiii de Dci omnipotentia,
providentia, iniinifircnlin. vcritnlc, pntcrna cura ot ainore
erga nos , quod scilicct iit Dcus possil, cl ul pater volit.
nobis qiiasi liliis suis bcncfnrcrc ; scd ct parliculnrcni . qiioil
scilicel id qiiod pclimiis, dnbil nnbis, si id c\|icdiul. Idi-
psiim enim ipse priimisit, qiii mcntiri , falli , nut fallcre
ncqiiil, diceiis: Omnia guxcumque aranlcs prlitis. crcdilc
quia accipiclis, ct cvemcnt vobis, Mnrci 11 22. Mntthxi
21. 21. cl alihi sxpc. Crcdimiis cnim fidc diviiin Dcum in
proinissis cssc fidclcm, ac proindc (nim uobis id quod in
VOL. \.
ritur parlim cx puritntc ct snnctiinte vilx, pula c\ libcr-
tate sanct.T ct fmniliaris Dco i unscicntiac , iuxta illiid 1.
loann. 3. 21. Si cor Jiostrum nnn reprchendcril tios. fidu-
ciam httbcmus nd Pcum: fl quidguid pcticrimus. accipic-
mus abeo: guoniam mandala eius cusloditnus. rl ea qu.x
sunl plucila coram co, facimus : parlim ct polius cx in-
slinclii Dci. qui oranlcs nnimnl, ct quasi promittil se da-
tiiriim id. nd quod pclcndum eos impellit cl inslij^at Ouo-
cirra hic fidcs mngis fidiiciam, qiiam fidcm significnt.Spci
cniin ct fidiici.T prnprius acliis csl oralio: qiinrc quo ma-
ux cl itTi •(i(ii)r csi lijiicia , co inaior ct cdi.-nrior cril o-
ratio, Uiidc ct in ornlione mnxime cxcilanda cst fidiicia,
i((que dorcl hic S, lacohus. q. d. Postiilale sapienliam
ningna ccrlaqiio ndiicia, ila enm certo inipctrabilis. cnrOe-u
Pcles.(3iir Dcus ndco cxigit in orntioncspcm? Ucspond. jiiVanic
Primo, qiiia cnngruiis ordo cl dispositio cam poscit : decet pojcai
42
330
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
1.
Cluciam^cniiiorantci spcrarc id quod orat, inio sinc spo rile orari ^ plicnns quisquc non duhilel, cum se dubitaveril exaudiri.
■" ' ''■ ' Addit dcinde varias caijsas, ob quas cxauditur oralio.
Moralilcr discc hic mcnsiiiani oralionis et impetralio-
nis csso fidem et spcm ; qnod ccrto spcras, lioc ccrlo im-
pclrabis: maj^nn spera cl postula, magiia impclrabis.Quo
ciiim inarjis dilalas Qnimam pcr spcni, co illam doDorum
Di'i capaciorcm cllicis, co magis Dciis cam illis implebit,
iiixla illiid oraculuin : Dilata os tuum , el implcbo illud,
Psalm. 80. 11.
Qiiocirca sapicntcr S. Bern. scrm. 15. in Psalm. 90.
Spcratc in eo , inquit, omnis conrjrcrjalio populi. Quem-
cumque cnim locxim occupavcril pcs vcsler , vcster eril :
pes vesler , uliquc spes veslra cst , et quantumcumque illa
processerit, obiincbit : si (amcn in Dcum tota firjalur , ut
firma sit, el non litubet. Quid timeat aspidem. aul basili-
scum ? quid lconis rugilus.aut draconis sibilos expavescatf
Quoniam in me speravil. liberabo evm. Idcm clarius 8er.
32. iii Cant. loqucns dc Sanclis mafynis ct magnauimis :
Magna, inqiiit, audent, quoniam marjni sunt, et qux au-
" denl, oblinent. Magna si quidcm fidcs mayna meretur : et
gualenus in bonis Domini fiducix pcdem porrexeris eate-
nus possidebis, Jstiusmodi marjnis spirilibus magnus OC'
currit sponsus, et marjnificabil faccre cum eis.
Ita Iiidas iMachabaeiis cum paucis illustres de .Anliocho,
eiiisqiic maximis copils habuit victorias , ^ed in ultimo
prBDlio videns suos dilabi, confractus spe et animo, di-
ccnsquc hKsitantcr : Eamus conlra adversarios nosiros, si
pugnarc polerimus contra eos , succubuit et occubuit, 1.
Machab. 9. 8.
Hac fiducia pollens Sisois Abbas, orans pro Abraham
discipiilo suo tcnlato ct lapso, lldenter dixit : Dcus , vis
non vis, non dimilto ie, nisi curaverimus eum. Et curatus
est discipulus, ut habetiir in Vilis Patr. I. 6. c. 3. n. 14.
Eadem armatus Thcodorus diccbal: Sicxlum terrxad-
hxreal, Theodorus non formidat ; poposcerat cniin a Deo,
ut auferrctur ab eo forniido. Ibidein lib. 5.c. 7.n.6. Plura
illustris huius spei et rci exempla recensui Icrem. 7. 8.
esTceru *^ fiducix ponis.Qm ergo hoc Dei decretiim novit.et hanc (' Porro haec non solis iustisdicuntur,sedet peccaloribus
ncqnit : nemo cnim orat id, dc (|uo dcspcrat. Sicut crfjo
in vasc, iit capiat infjcnlcm vini copiain , rcquirilur in-
gens capacitas; ita in orante ut rccipiat iuf];ens doniim a
Deo, requiritur ingcns fiducia. Ha>c enim in anima idcm
est, quod capacitas in vase, uti docet S. Bernard. verbis
2. mox cilandis. Secundo, quia spcs cst qiiasi fisliila et ca-
nalis, qui ab homine e terra in ca:lum ad Dcum crifjitur,
ut pcr ciini defluant ct depluant aqiuB ca;li'Sliiim {jratia-
rum in ipsum. Sicut erf^o aqua» cfelcslis pluvia; nisi in
canali rccipiantur, in cumquc coiifluant, dillluunt ct dis-
pereunl; ita et imbcr {jraliarum Dci nisi in canali fidiiciaj
haurialur et acervetur,iii alia quffilibct sc diirundit ct dis-
3, perfjit. Tertio , qiiia spes et oralio spcrans cst qiiasi pc-
cunia, qiia jjratiam a Deo cmimiis : nihil cnirn aliiid ipsi
pro ca offerre et dare possumus. Hanc vcro spcm magiii
ipsc a;stimat : quia ea ipsc suiiimc linnorutiir. Ea cniin
profilemur, nos nobis diflidere,co indio;crc, ipsuniquecs-
se omnipotenlem, fidelcm, liberalcm, imo Dciiin, palrcni,
gubcrnalorcm, provisorem noslrum, omniuinque crcatii-
rarum. Sicut crfjo inendicus spcrans, et laudans opcs ct
liberalilatcm divitis, ab eo emcndicat, emit et impetrat
eleemosynain ; sic ct nos a Deo. Itaque spe, quasi honore
Dei, emimus amorem opesque Dei,
Fides cst Tertio , sicut fides poscit, paritque spem et fiduciam,
persuasioita spcs parit fidem, id est, credulilatem et persuasiouem
di qiiod obtinendi id, quod petimus. Sic (idcs subinde sumitur pro
peiuur. credulilatc, non divina et cerla, sed humana et probabili,
ut Rom. 14. 23. Omne quod non esl ex fide (id est, ex cre-
dulitate, pula ex conscientia.qiia! diclat et crcdit hoc il-
ludve sibi licere, v. p;. manducare idolothyta ) pcccalum
est, q d, Quidquid facis contra diclamcn et pcrsuasionem
conscicnliaj, in eo peccas. Quo ergo maior est spes in af-
feclu, eo maiorem gignit fidem et credulitatem obtinendi
in inlellcclu. Ratio est, qiiam dat S. Bernard. serm. 3. de
Praesa- Annunliat. Dom. Sola, ait, .spes apud te (Domine ) mise-
gium iai- rat/o)iis oblinet locum, nec oleum. miscricordix, nisi in va-
pelrandi
spei vim , ulique cx ea concipit fidcm , id est, persuasio
nem obtinendi id quod sperat et postiilat.
Fides ha!c triplex ad orationem cfTicacem requiritur.
Unde solet eara Deus prius quam donet rem postulatam,
postulanti aspirare, ac proinde illa ingens est donum Dei,
et quasi certuni pra?sagium rei consequendEB , etiam per
iniraculum,si opus sit. Hajc est enim fidcs miraculorum,
nimirum fides coniuncta cum certa fiducia divinaj opis ad
patrandum miraculum , quam fiduciam parit instinctus
Dei Ihaumaturgum animantis, eique quasi promittentis
suain opein ad miraculum, quod patrare tenlat, de qua
Christus Matth.21. 22. Sihabu€rilis,\n(\u\\., fidcm, et non
hxsitaveritis, non solum de ficulneafacielis; sed et si monli
huic dixeritis : Tolle , el iacta te in mare, fiet ; et omnia
quxcumque petieritis in oratione credentes, accipietis.
Vult enim Deus nos sibi plane fidere, ut fiducia nostra
honoreinus eius de nobis palernam curam et providentiam.
Quare gaudet se ea vinci, caque sibi piam quasi vira in- p.
fcrri. Orans enira colluctatur cuin Deo, sicut lacob cum '-'
angclo, qui eum vincens, ab eo beuedietionem oblinuit,
et vocatus est Israel, id est, dominans Dco, Gen. 32.28.
Ex adverso Deus difEdentiain odit, quasi ininus digne de
se suaque benignitate sentientem. Quocirca Sapiens c. 1.
Senlilc, inquit, de Domino in bonilate , et in simplicilate
cordis quxrite illum ; quoniam invenitur ab his , qui non
tentant illum ; apparct autcm eis, qui fideni habenl in il-
tMm,Gra;ce toi; f/.o aTriToyo-iv «uTw.id est, qui non difjJdunf
ipsi. Unde Cassian. coll. 9. cap. 31. hoc dat signum cer-
linn exaudit.-c orationis: si oblinuisse nos inipsa oralionis
effusione quod poscimus, scnscrimus. Tantuin enim quis
exaudiri alque oblinerc merebilur, quantum vel inspici se
a Dco, vel Deum credideril posse prxstare. Jrrelractabilis
namque est illa Salvatoris senlcntia: Quxcumque oranles
pelitis, credite quia accipielis, el cvenient vobis. Ex adver-
so cap. 33. Pro cerio , inquit, non exaudiendum se sup-
His enim si poenitere velint, certa a Deo vcnia, gratiaet
salus (in quibtis vera cousistit sapientia) promissa est ; ac
proiiide illi eamdem cerla fide et spo postulare debent, uli
pnstulavit S. Magdalcna, ideoque impetravit dum a Chri-
sto aiidivit: Fides iua le salvam fecit , vade in pace, Lu-
c» 7. 50. Et Paraly ticus, dum audivit a Christo : Confide,
fili, remilluniur tibi peccata tua, Matth. 9. Hoc est eniiu
quod passim per Prophetas clainat et pruinittit Deus: Con-
vcrlimini ad me, el cgo convertar ad vos, Si impius egerit
2)ccniienliam , etc. vila vivel, et non morietur: omnium ini-
quilalum eius quas operalus est ,non recordabor, Ez.18.21.
NlHlL HiESITANS.) Mr.rJrj StoL/.pivoazjo;,\d est, nihil diiu-
dicans, nihil disceplans, nihil disquirens (secum enim di-
sceptat ac diiudicat, qui non plane confidit ) nihil ambi-
gens, nihil addiibitans, nihil disputans, nihil hsesitans :
qui enim dubitant,secum ipsidisputant alteruantibus sen-
tenliis, ut patet in iis qui perplexi siint, scrupulosi, anxii,
meticulosi, pusillanimes, melancholici.
Hajsilatio ergo ha3c, vcl fidei opponitur, et est incredu-
litas ; vel potius fiduciaj obtinendi rem pelitam, et est
dilTidentia. Si sit incredulitas, revocat in dubium Dei po-
lentiam, bonitatem, veritatem, et quod non exaudiet, et-
iamsi adsint requisita ad oratiouem. Si sit dilTidentia, ha;-
silat, et dilTidit non potentia; et promissioni Dei, sed suis
merilis, quodscilicet ob suam iodignitatem rem tantara
quam pctit a Deo non obtinebit. DilTidentia haec oritur ex
acedia et pusillanimitate, Sic haesitavit Moscs ob populi
rebellis indignilatem , dicens : Num de petra hac poteri-
mus vobisaquamclicereF^tiumer. 20. •10. ideoque mulcta-
tus est morte in deserto, nec permissus ingredi terram
promissam. Sic hsesitavit Petrus videns ventum in mari,
idcoque mergi cffipit, Matth, 14. 31. unde audivit a Chri-
sto : Modicx fidei , quare dubilasti? Quocirca hajsitatio
haec non coinprehendit timorem, qui spei coniunctus, mo-
deratus et sanctus est, donumque Dei. Sicutenim Sancti
Commentaria in Epislolam S. lacobi. Cap. I.
331
in csElcris Qclionibos, sic et in oralione habcnt fiduciam, J^ IiaBsitatio qiiasi ventus excitat, impellitur et iactatur; ut
•pei tpi
rilui II-
Borit.
sed iimctam cum limore. .Nam ul Tulfjare habet prover
bium: Spcs in nobis esl, i« Deo cxiliu. lam varii Sancto-
rum fucrunt, el sunl spirilus, et virlutes. Alii enim excr-
cueruntseetexcclhieruntiiispirilu tiiiioris.utiS. Ephrein,
S. Arsenius, et Auachorclse, dc quibus Ciimaehus {^radu
do poenilentia. Alii vcro magis exercuerunt se in spiritu
liducia; et amoris, uti S. .\ntonius, cuius hsec crat to.\ :
Jigo Deum mcttm amo. non limeo. Hinc factum cst, et lit,
ul aliqui Sancii in oralionc ostciidnnt tiinorcm ct inetum
non oblinendi quod petunl, procscrtim si sint res lcinpo-
rales, quas animae saliitcm non tanfjuiit. In his eniin sx-
pe Dciis ridcles non exaudit ad corum voliinlatein, ut cx-
audialad salulcin. Sic David cum mclu oravit pro vita
pueri a se fjcnili cx Bcrsabcc, dicens : Si forle donet eum
tnihi Dominiis, 2. Kccj. 12. 22. et Ninivitse orarunt pro
nunc speret se obtcoturum, nunc dcsperct, sibique di-
cat allernante animi aestu : Obtinebo quod pelo, non obli-
nebo : dabit Dcus quod postulo, non dabit; sero dabit,
niodice dabit: mereor obtinere, non raereor: dignussum,
imo indi^nus: miscricors et libcralis est Deus, sed est et
iustus rigidusque, niiscricordia Dci inagna cst, sed pec-
cata mea niinia siint, quam utcxaudiri merear. Unde fit,
ut uunc paliens Deuin invocet, uunc impaliens quera-
lur et murinuret: nunc expectet, nunc abiiciat aniinum,
et irascatur, quod non statim cxaudialur: hisque turba-
tionuin aislibus ccdit, rapique se sinit, ncc conlra eos
Tclis rcmisque coiinititur, uli in tali re facto opus est.
Hoc verius estcuin quid adversi aut tribulationis iiisur-
git, quod spem vidclur clidere aut minucre. Tunc enim
pusillauimes cadunt animo. cum polius tunc animos ad
\cnia, non ciilpa; ( hanc cnim sciebant a Dco promissam Deuin, qui in arctis invocatus adessc solet , per fiduciam
pcDnitcnlio! ) scd pceiiaj ct cxcidii, diccntos ; Quis scit, si ct orationein magis atlollerc, planequein co defi^^jere de-
convertatur et ignoscat Deus, el revertiilur a farore irx .. berent. Sic ab oialoiibus proverbialiter vocalur Evst-tro,-,
5«a», et non peribimus ? loiiaj 3. 9. Vide ibi dicta. " vei Euripus, homo varius, mutnbilis, dubix fidei et ineon
Vcriim |irxslat spiritus spci el amoris spirilui timoris
et formidinis : undc quo innp;is crescit spcs ct amor, co
magis minuitur metus ct tiiiior. Deniqiie limor non csl in
eharitule, sed pcrfecla charitas foras inillil limorcm : quo-
niam timor pcenam habcl: qui autem limet, non esl pcrfe-
ctus in charilaie, 1. loan. 4. 18. Sif^nificat erf^o hic S. la-
<iobus, orantcin pitius spcrare dcbere, qiiam tiincrc, se
rem qiiam pclit obteiitiirum. Uiidc ail: Pos/ulet in pde
nihil hxsilans. Quarc si vis fructiioso orare, ante cain ct
in oa excita in^jcntein lidcm ct nduciam, pro caque Deum
invoca, diccns ciim Aposlolis : Adauge nobis fidcm , Liic.
17. 5. Va cum patrc lunatici : Crcdo Domine, adiuea in-
rredulitalcm meain, Marci 9. 2i. Uinc S. Bern. serin. 4.
d<; Quadr. tria vitia ct iinpcdimenta orationis consig^nans,
docct primo, cam non debcrc esse limidain ; secundo, nec
cx advcrso tcmerariam; lertio, ncc tcpidain. Timida e-
niin oralio. nit, c.rlum non penetrat : quia restringit ani-
tnum limor immodcrutus , ul orans non dicain non ascen-
stans , qiii inslar Euripi af^itatur et fluctuat; ntinc ait,
nunc ncgat; nunc vult, niinc non viilt; nunc amat, niinc
odit; niinc fidit, nunc dimdit. Euripus enim maris parsearipnt
cst intcr Aulidein ct Euboeam, scplies die ac nocle reci-"iincon-
procans, de quo Cicero pro .Murcna : Quod enim fretum, ''*"'•
inquit, qucm Euripum lol motus, lanlas , tain varias ha-
bere pulatis agilaliunes fluctuum, quantas pcrturbationes,
et quanlos xstus habet ralio comitiorum ? Fcrunt Aristo-
telcm in inda^anda caiisa tantae rcciprocationls Euripi,
ab co essc absorptum. Hinc illud vulgo tritum : Euripus
habel Arislolelem ,non Arislotcles Euripum. T. Livius 1. 8.
bclli 1'unici, Euripum a ventis qiiibiisdam illic flantibiis,
ita ropi crcdit. Obiicit .iischines Dcmostlieni, quod sub-
indc cominutala factioocEuripum ipsum laconstantia sua
Ticisset.
Tales hodie sunt naulti, qiii coastanler sunt inconslaD-
tcs. Talis quoque est Euripus humana: fciicitatis, vel in-
folicitatis, qiicm grapliicc dcpingit Nazianz. Epist. ad So-
dcre. scdncc proccdcre qucat. Tepida vero in ascensu lan- n phronium: Vides , inqnil, qux sit conditio rcruin nostra-
guescit et dcficit. eo qund non habcal vigorcm. ISam teme
raria asccndit, scd resilit: resistitur cniin ei ; ncc tantuin
non obtinet graliam, sed ei mcrelur offcnsam. Qux vcro
fidelis, et humilis, el fervcns oralio fucrit, cxlum sine du-
bio penelrabit. Uiide certuin est , quod vacua redire non
poteril. Porro tiinida ex eo oritur , cum sic cogitat homo
propriam indignilalein , ut non convcrlal oculos ad divi-
nam bcnignilalem : abgssus enim abijssum inrocat : abgs-
sus luminosa abij^sum lcnebro^am, abijssus misericordix
abyssum miserix. Profunduin iiamqne est cor hominis ct
inscrulabile : scd si magnn cst iniquitas mea, mullo maior
est Diiinine pietas tua. Idcoque cuin ad ineipsum turbala
fuerit anima mca , mcinor sum mulliludinis miscricordix
fu.r, et rcspiro in ea : et cum introicro in polenlias mcas,
tiolo meinorari iuslitix tux soliiis.
Qll EMH II«SITAT, SIMILIS EST FLICTLI MARIS, QOl
A VBNTO MOTBTIR ET CinCLJI FEnTt R . ) (ir.XTIim z> jjojv,
Bif^nificat nuctiiatioiicin, tcinpcsl.itcm , lurbaliiincm, im
rum , ulqite rola quxdam uegotiorum humanorum cursu
circumagatur, nunc his, nunc illis florcnUbus ac marcen-
tibus; dum ncque prospcrilas, neque advcrsitas nobis con-
slal, sed quain ocijssime in divcrsum mutatur, ac transi-
lil ; ul auris, ac litleris aqiix inscriplis (idcrc liccat citius,
quam human.r fclicilali.Tahs dcniquc sunt impii et inun-
dani, qiii a^stibus cupidilalum continuo a^ilanlur ac in-
ctantur, qui proindc simiics fliictus ct sstus in oratlone
subcunt, dc qiiibiis Isains cnp. 57. 20. Impii , ait, quasi
tnare fervcns quod quicsccrc non pnlest.et rcdundat fluctus
eius in conculcalionem et luluin. ISon csl pax impiis, di-
cil Dominus. E\cinplum illiislre est in Cnin fralricida,
Gcn. 4. 13. Piis vcro cst pnx, indcquc pacifica. ronslaos
ct felix incns, fiJucia, ornlio, operatio, ac vita. Talis fuit
Annn innler Snmiiclis, qua' pro eo orans cum iiiipctra-
Tit: Vallusquc illius non sunt amplius in diversa inulati,
l.Ucf;. 1. 18.
NOS ERGO jBSTIMBT HOMO ILLB QUOD ACCIPIAT.) PrOVers 7.
pctuin, xstiim undnrum , pra-scrtim ruiii a valido vcnto D ergo, (ir;cca hnbcnt y/o, id cst cnim. scd doclc Inlcrpres
«mtJiTai, id est vcntilatur, a{;ilntur, iuclntiir. Tiinceniin
fluctus nuctum continuo propcllit, adco ut reciprocnnti-
hus undis nqiinrum montcs {^lomereiitur , ct navi|;antcs
vidcantiir iiiiiic in cj-luin nltoUi, niinc in infiTnuin di-sccn-
dcrc.iuxta illiid Psnlini U)G. v. 25. Exallali sunt /luctus
tiHs: ascendunt usque ad c:rlos.et descciidunt usquc ad a-
bysios. El illud Ovidii lib. 1. TMstiiim:
Mc miscrum quanti montrs votvunlur aquarum ?
lam iain tacluros sidcra sumina putcs :
Quanlx diducto subsidunt xqiiore vallcs ?
lam iam tacturas tartara nigra putcs.
Nec lcvius lalerum tabul.r fcriuntur ab undis,
Quain grare balisl:e mrrnia pulsat onus.
Siniili cniin modo in orationc lixsitans, ct diflidcns, vnriis
cogilatiouuiD, otToclioDuin cl passiouum flucllbus, quos
non vcrbum vcrbo.scd scnsiim rcddidil, q. d. Nc qiiis hse-
sitct postiilnns, siinilisqiic sit flucliii maris; si enim tnlis
sit, cdico illi, qiiod iiiliil accipict. Hoc autcin est Id. quod
clnre ct ciiin cinplinsi dicit Inlcrprcs : !\'on crgo xslimcl
homo illc quod accipicl. .Addo (ir.t>cum yajs, ct Lnlinuni
cniin, inulla si{i;iiilicnri', niiniriiin u:ique, profcclo, enim
vero. certe. nimirum, quidcin. igilur; ctomnibus liis ino-
dis hic vcrli polcst, q'i.T; oinnia Noster com|)lcxus cst, vcr-
lcndo crgo. Sir eniin Lntine, siibindc inclioat scnlcoliaiii,
idcmquc vidctur cssc qiiud ergo, ut apud Paiiliiin in Tri-
nimimo: Eniin ine nominat ; et iu Pcrsn : Enim non ibis ; et
in Mil. Eniw cognori nunc. Deniqiie hcbraizat S. lacobus.
Ucbr. cnim T rc ( iit verlit hic Syrus) id csl,r/. si{;nificat
enim, quia. ccrtc, ulique, igilur, ctc. Est ar^jumcntum a
coDlrario, q. d. Postulcl in Cdc; sic cuiiu iinpetrabit; quia
332
Commenlaria in Epistolam S. Licobi. Cop. I.
qiii poslulut hoeslians cl dirfidens, nil impclrabit. Nain sola J^ Quarlo, Jifj/o; , id cst, bianimis, cst hypocrila, para- iv.
quuluor
II.
oratio (idens et constans, ineretur inipelrare qiiod pelif
Nola. Loquitur S. lacobus de acceplione et iinpptiatio-
ue quantuin est ex vi,el quasi nierito oralionis. Naiii alio-
qui Deus subinde ex sua libcralilalc supplct fidei et fidu-
ciae defectuin, ac hscsilnntibus poslulala largitur, uli lar-
gitus est reguio dubilanti, au Chrislus absens filiuin ab-
senlein curare posset, mullo magis an inorluuni possct
resuscilare, loan. 4. v. 49. Abscns cniin cuin curn\it, ut
hanc illi de se lldcni et spcni insereret, se niniirum csse
filium Dei omnipotentis, Messiain, Salvalorem niundi.Ha;c
enim fides tuin in inundo crat nova, recens ct iiiaudila :
uude a Christo miraculis probanda el coufirmanda erat ,
uti nolat S. Grcgor. hom. 28. in Evang. Eadrin de causa
curavit luuaticum post increpationem incrcdulitotis : 0
gmeratio , ait, incrcdula ct perversa, quouxque ero vobis-
cum ? usquequo vos patiar ? Matth. 17. 17.
ViR DUFLEX ANiMO.) Spcctat hoc ad praecedcntia: un-
de S. Pelrus apud S. Clementem lib. 7. Conslit. cap. 12. ..
huc alludcns ait: A'e sis in precatione lua duplici unimo, "
ambicjenli utruin sit juturum , an non. Mihi enim Petro
dixit Dominus in mari: Modicx fidei, quare dubitasti? Et
S. Ignalius Ep. 13. Hieronem: A'e, ait, 5/.? dvplici animo
in precatione tiia : bcalus enim qui non ambigil. Unde Sy-
rus \tT\M,vir divisus nnimo,\A est dubius,Graece (J^ux^fi
id est, bianimis, duas quasi habens aniinas. Qui eniin du-
bitat et htesilat, videtur habere duas aniinas; unam, qua
sperat futurum id quod petit; alteram, qua dilTidit etde-
sperat : unam, qua credit Deum potentem et misericor-
dem; alleram, qua credit eum severum, nec facliirum id
quod pctitur. Opponitur haec duplicitas simplicilati, qua
fidelis in uno Dco fidem suam et spem firmiter locare et
figere debet. Rursum duplex animo, est limidiis et irre-
solutus, qui ex timore animum habet divisum, utin aeru-
mnis spem nunc ponat in Deo, nunc in homine, duin nunc
Dei,nuuc quasi a Deodcsertus, hominuin opem iinplorat.
Secundo , Si-J^Myji:; , id est, bianimis, et bicors , dicitur,
situs, oinnisquc vafer el versipellis. Hicenim duplct ha-
bet cor, unutn vcruin, allcriiin fictum. Nam, v. g. fingit
sc Dcuni aniare, cuni ainet seclera ; fingit sc fidclem et
piuin, cuin sit iinpius el inlidclis. Tales suiit haerelici,
itcm polilici, qui cuin Calholiiis sunt Catholici, cuiii hae-
relicis hxretici, cuin athcis alhei. Ilcm qiii cuin caslis
suiit casti, ciiin inccstis incesli, cum sobriis sobrii, cum
cbriis cbi ii : siium enim pnllium ad oinncm ventuin oliver-
tunt. Hi sanc cxosi sunt Dco , ac proiude corum orntio-
nes, ob hypocrisim ct impielatcin , Dco siint cxecrabilcs.
Opponitur hacc duplicitas simplicitati , id est sinceritali :
huic cnim adversatur hypocrisis.
Talcs quoquc suut bilingues et adulatorcs, de quibusHypocri-
Psalin. 11. 2. Labia dolosa in corde el corde, id est, du-" hahet
plici corde, locuti sunt. Unum cniin cor habeul in orc,''"'"^''^'
mcllcum et adulalorium, altcruin in meute fclleum et ho-
slilc. Unde horum symboluin est perdix , avis dolosa, uli
oslendi lerem. 17. 9. et 20. quam in Paphlagonia , vere
liabere duplex, vcl bifidum cor, tradit Pliuius lib. 11. c.3.
cKicllius lib. 16. 15.
Bilingucs ergo sunt bicordes, idcoque bicorpores, iino
bicorncs : sinceri vcro et siniplices sunt unanimcs, nni-
cordes, unicorpores, unilingucs, ideoque fortissimi etin-
victi qunsi unicorncs. Hoc optabat Psaltes, dicens Psal.
85. 11. Lxtelur cor meum, ut limeat nomen tuum ; pro
Ixtetur, Hebr. est ^pl* iached, id est, unicitm aut unilum
fac cor meum. ut vertit Symmachuset S. Hieron. utsci-
licet libi uni adhaereat, itaque tibi uniatur, tccumquefiat
unum. Nam, ut ait S. Gregor. p. 3. past. cap. 12. Deus
cum simplicibus sermocinari dicitur, quia de supernis mij-
steiiis illorum mentes radio sux visitationis iUuminat, quos
nulla umbra duplicitalis obscurat. Quocirca recte S. .\-
thanas. Epist. de Nica;na Syn. hanc S. lacobi senteatiani
prae ca^teris ascribit .\rrianis hajreticis, qui nunquam, in-
quit, unam eamdemque sentenliam, sed alias aliarn fovent,
dictaque sua nunc laude, nunc vituperio prosequuntur ; ul
qui animum et cor partim Deo et caelo, partim inamino- £ quod iam probarint,e vestigio damnent; niinirum hmresis,
111.
iiae et ierrae; parliin virtuti, partim vitio et cupiditati af-
iigit. Huius euim aniinus in duo distanlissima dividitur,
et quasi discerpitur in duos; ita CKcuin. Tangit ergo S.
lacobus hic radicera mali; puta haesilationis in oratione.
Ideo eniin haesitanles fluctuant fide et spe in orando, quia
nuctuant incnle.dum simul volunt placere Deo et mundo,
simul amare caelcstia et terrena,simul gaudcre bouis praj-
senlibus et futuris: hos redarguit Christus, Malth.G. 24.
diccus.' Piemo potest duobus dominis servire, etc. Non po-
testis Deo servire et mammonoe. Non poteslis uno oculo
caeluin, alLero terram spectare. Opponitur haec duplicitas
simplicitati aflectus et ainoris, quaj totum cor ct ainorem
in uno Deo et virtute collocat. Porro radix huius duplici'
tatis est varietas, imo contrarielas affectuura, quajoritur
ex 60, quod anima hominis partiin sit rationalis, partiin
sensitiva: quatenusenim ralionalis est, amat bonum ho-
nestuin : quatenus sensitiva, boniim dclectabilo , quod
saepe honeslo rcpugnat. Uude nonnulli Philosophi videu-
tes in homine tanlain contiarietalera anectiium et nino-
ruin, ex ea collegerunt in honiine esse duas auimas sibi
invicem contrarias , unam rationalem , qua communicat
cum angelis ; alteram animalein , qua communicat cuin
besliis. Verum hic est error.
Tertio, Sr^-jyr>;, id est bianimis. vel ditplex animo, est
levis et mutabilis instar polypi, vel chamaeleontis, qui 0-
mnium reruin quibus sc applicat, colores in se suscipit.
Ha!C eniin lcvilas est maler inconslanliae , de qiia subdit
S. lacobus diccns: Iiiconstans est in omnibusviis suis.}Axc
levitasquoqiieparithaesitationem in oratione,de qua pra;-
cessit sermo. Uude Cassianus lib. 7. Instit. cap. 15. et S.
Bernard. cpisl. 99. hanc lacobi senlenliain applicant a-
postatis, qui habitum Religiouis qucm susceperunt, ex
levitateexcutiunt,et ad saeculnm redeunt. Opponitur ha?c
duplicitas constantia3,quaquissiinpliciler,absoluteetcon-
stanler rectae lationi et bono houesto sancloque adhxret,
quia falsa, ioconstans est semperque variat; sicut ex ad-
verso fides, quia vera , constans est semperque sui simi-
lis, iino eadein ubique. Ergo
IJl quid tot fidibus luditur una fides ?
Moraliter hanc animi duplicitatem , duplicumqne leges,
mores et actiis graphice depingit S. Greg. lib. 10. .Mor.
cap. 27. Derideiur, ait, iusti simplicitas: huius mundi sa-
pienlia est, cor machinationibits legere, sensum verbis ve-
lare. qux falsa sunl vera ostendere , qux vera sunt fulsa
demonstrare. Hxc nimiritm prudenlia usu a iuvenibus sci-
lur, hxc a pueris pretio discitur : hanc qui sciunt, cxleros
despiciendo superbiunt : hanc qui nesciunt, subiecti el ti-
midi in aliis mirantur : quia ab eis hxc eadem duplicitas
iniquilatis nomine palliata diligilur , dum mentis perver-
sitas , urbanitas vocatur: hxc sibi obscquentibus prxci-
pit, honorum culmina quxrere , adepla temporalis glorix
vanitate gaitdere, irrogata ab aliis mala mulliplicius red-
I dere;cum vires suppetunt,nullis resislcntibus cedere; cum
' ' virtutis possibilitas deest , quidquid explere per maliliain
non valenl, hoc in pacifica bonitate simulare.
Inconstans est in o.vinibus viis suis. ) Putainonini-
bus actionibus et sermonibiis suis, q. d. Origo haesitalio-
nis in oratione est duplicitas animi ; qiii cnim hanc habet,
in omnibus actionibiis snis haesitat, estque inconslaos.
Pro inconslans, Gra;ce est «xxrjtraTOi, id esl, confusus,
incomposilus , inconslans , instabilis, turbalus , infirmus.
Unde az».T!zrxTi5t est seditio, inconstantia, lumullus, con-
fusio , turbalus rerum ordo. Huic opponitur a/aTaasirc.;,
id est, inconcussus, firmus, composilus. conslans, stabilis.
Glorietur autem frater HUMiLiS. ) Et si non sit
necesse omnes lacobi senlcnlias inler se connectcre, cuni
more epistolari variae sint et disparala;; tamen nonnulli
hanc connectunt cum versu proxime prscedenti , qtiasi
humilem opponat duplici, qui ad rnagna contendit, ideo-
quc est supcrbus, q. d. Glorientur superbi et duplices in
Commcnfaria in Epislolam S. locobi. Cap. F.
?3:^
sua prxsenli supcrbia , scd radiica cl brevi duralura : al ^^ fi.Tcbant lii/inililalernel modesliain.Quarlo.quia Chrislia
vero huinills et simpiex {jlorielur in cxallalionc sni fiilu-
ra, sed duralura in gcnipilcrnuin. A duplicilnte eigo gra-
diini facil, tran.silque ad ci conncxam supcrbiam ct opu-
lcntiam , eiquc oppoiiit pauperlalem cl humililalcm; id-
(luc salis Tidcliir apposiluin.
Alii apllus ct concinnius hoc rcmolius rcfcrunt ad v. 1.
Omne gaudium exislimale fratrcs , cum in i-arias lenla-
tiones inciileritis, quasi hic a ihcsi ad hypothcsin, a R;ene-
rc ad spcciein vcl exeniplum, pula a tribulalione ad pau-
pcrlatem et abieclioncm , qua prcniebantcir primi Chri-
stiani, descendat, cl transoat S, lacobus. Prseripiia cnim
IribulQtio primorum fidtliuni erat jiaupcrlas , tiiin quia
spoole bonis se abdicarant, eaque posucrant ad pcdcs .\-
poslolorum, Aclor. 1. 31. idque pcrfectionis sliidio : tum
quia a ludaeis Christianos perscqiipnlibus, bonissuiscrant
spoliali. Hoc enim est quod ail Aposlolus Hebr. 10. 3i.
Rapinam ionorum vestrorum cum yaudio suscepislis. Hos
er^o hic consolalur, et ad constanliain animat. Cndc sicut
nisiniis tunc habcbaiur sccla nova , vilis, abiecla, idco-
que exosa mundo, piita Gcnlilibus ct Iuda;is: el talis el-
iainnum habclur apud miillos lapones et Indos.
I.f EXALTATIOMB siA.; .Nostcr Scrarius Iripliciter hoc
cxplicat. Primo, q. d. Hiimilis si conlingat eum exaltari,
humililer se geral.ct in hac sua huniililale glorietur. Se-
cundo, q. d^ Humilis Rloriclur in siia humililalc, quia hu-
militas perCbristum fucla est siiblimilas,summcquc Chri-
stianum celcbral et exallat. Tcrlio, q. d. Humilis glorie-
tur in sua abiectione, quia haic erit ci causa suinmae ei-
allatiouis, ut melonyinice ponolurolTccUis pro causa.sive
merces pro merilo, niminiin exaltalio pro humilialionc.
quae meretur et caiisat exaltationcm. Quarlo, simplicius
et germanius, q. d. Humilis glorietur iu sui exallalioiie.
qiiam cerlo expectat, hanc cnim Detis humilibiis promisit,
idcoque eam praestal saepe in hoc saeculo, el scmper in fu-
turo. iEterna CDiin iustaque Dei sanclio esl: Quiseexal-Oftifi^n'
lavcril, humiliabilur : el ijui se liumiliaverit, exaltabilur,'"'^'-^'^-
. i.dixit: Omne gaudium existimatc . ita hic simili modo, " Matth. 23. 12. Unde canit B. Virgo: Deposuit polentts t/i;''"'
iroo amplius dicil: Glorielur, q. d. Non tantum gaudeat,
sed et glorictur fidclis in tribulalionc, v. g. in abieclionc ct
pauperlote. Undc malcriam hanc concludcns subdii: Bea-
tus vir qui sufferl tentutioncm. Glorictur crgo humilis ct
pauper, qiiia confurmis cst Chrislo humili et pauperi :
humilitas ciiiin et paupertas honorata, et gloriosa eirccta
csl per Chrislum, adcoque regum opibus et splendorc il-
lustrior. Chrisli eniiii \o\ cst: Di<cite a me , quia mitis
sum el humilis corde , .Mntlh. 11, Sccundo. glorietur hu-
milis, quia humililas scala esl cxli, viaque cerla ad exal-
lationcm, de quo mox pliira.
Frjirr Fratbr ) Id est Chrislianus. Omnes enim Christiani
pro Cbri fralres siinl, quia eumdem hobcnt palrcm Chrislum, eain-
tiiano, jp^ nialrem Ecclcsiam, eodein baplismo qiiasi utero re-
nati sunt, camdem hiprcdilatem ca.>Icslem cxpectant ; quio,
ul ail Tertiill. Apol, 39. Cnurn palrem Dcum aynoverunt,
qui unum spirilum biberunl sanclilalis , qui dc uno ulero
sede. et exallavit humiles. Luca; 1, 52.
Ila Saul humilis evectiis est ad regnum, sed supcrbicns E^em-
vila cum regno privatiis esf. Unde audivit a Samucle : '''''■
!\'uy/tquid cum parvulus esses in oculis luis , caput in Iri-
bubus hrael factus es? 1. Rcgiim lo. 17.
Sic David ex pastore oviuiii factus est rcx.
Sic B. Virgo humilitate sua meruit fieri raaler Dei :
Quia respexit. inqiiit, humilitatrm ancilLr inre, Luc. 18.
Proprium enim opus Dei esl alla sternere . humilia erige-
ret, ul ait Philnsophus.
Ita S. Franciscus, quia infra omnes homioes se deiecit,
supra omncs cvcctus est. Narrat S. Bonav. in eius Viia.
viruin sanctum vidisse throiium in ca;lis sublimem cl glo-
riosuin, cumque quaererel, cuiusnam ille essel? audisse :
Sedes hsec unius de ruenlibus fuit, el nunc humili servalur
Francisco.
Ita Deus exallavit vilem et humi'em S. Equitium, ut
tgnoranliie eiusdem, ad unam lucem expaverunl verilalis.r narral S. Grcgor. lib. 1. Dialog. cap -i
HiMiLiS. ) Tareiyo,-. id est, abicclus, pula paiiper: He-
braeum enim »3y ani. et abiectum sive humilcm, et paii-
pcrein signincat. Haec cnim duo ordinnrie coniiincla siint.
Unde humili S. lacobus opponit divilem, dicens: Dives
aulem in humilitate sua, q. d. Dives, ideoqiic superbus et
gloriosus : Vermis enim diviliarum csl supcrbia, ait S. .\u-
gust. serin. o. de verbis Doinin. seciindum Malthxum. Et
S. Bern. de Convers. ad Cleric. c. 30, Quidni, ait, pcricli-
tetur castitas in dcliciis, humilitas in divitiis, pielas in nc-
goliis , verilas in mulliloquio , charilas in hoc s.rrulo nc-
quam? Sic vicissim hiimilcs per pauperes significat Chri-
8tus, dicens, Mallh, 5. 3. Beali piiuperes spiritu. quoniam
ipsorum esl regnum ctelorum. Hoc lacobus allis verbis di-
dicit: Glorietur humilis in exattutione sua.
Porro T«i:iivo,-,siguificat tuin vilcm ct abicctum^tiim hii-
milem sive hiimilitatis virlule pra:ditum: hic ulrumqiic in-
cludil, Significat cnim abieclum, qiii siiam abicclioiuMn rx
virlutc tolerot, eainque humilitcr suscipit ct capcssit, Tali
cnim glorinri licct in sui cxallntione : alioqui qiii in ca iii-
digiialiir, aiil est animo lumido et supcrbo, cxnllntioncin
■pcrnrc iif((uit; srd polius confusioiicm et abicclioneiii
maiorcm. Tulis cuim Dco et hominibus est odibilis, iuxta
illud Fv-rlcsinstici 25. 3. Tres .ipecies odivit anima mea, ct
aggravor valde animir illorum : pauperem superbum . di-
vilcm nicndacem, sencm faluum el insensatum: ita OEcu-
incn. Dion. ct nlii,
Notn, Dicit ha'c Incobiis , qiiia commiinis primoriiin
Christinniiriiiii lcntntin et trihulnliu fiiil,quod ubiqiic dc-
spiccrcnlur, qiinsi vilcs cl abiccli, idqiic priino, qiiia ipsi
paiici cranl.pnupercs, ct paiipcrtotis stiidiosi: spciiicbant
enim nprs tcrrciins, ut acqiiircrcnt ca^lcslcs, Sccundo, qiiia
Tcslitu modcsto ct simplici iilcbnnliir, Undc Liicianiis iii
Philopntro ita (.ihristinnum pingit ct ridct : l'iillium pulrc
sine culceis ct tcgmine, capitc nudo inccdcns, dctonsa co-
ma. Tcrtio, quio in verbis, omniquc molii ct gcslii prx sc
Ita sancta illa virgo in monasterio Tubennosialaruin
stullam se simulans , idenque vilis et despecta , ut tolius
domus videretur esse spongia, ab Abbalc Piterio iiissu au-
gcli dcclarala, ct cclcbrala est omniuin sanclissima el sa-
pienlissima, idque ob humilitalem dumtaxat, yunquaui
enim cum c.xlcris mens:e assedit , sed inicas lanlum ex ca
delergens. et abluens ollas, his solis alimoniis conlenla vi-
vebat ; nunqunm calccamenlis usa est. nulli unquam frcit
iniuriam : nulla ipsius murmur audivil, cum lamen ab o-
mnibus cxderclur , cl omnium irrisiones el maledicta ta-
cens sustinerel: ila Hcraclides in Paradiso c. 21. et Palla-
dius in Lausiaca c. 41.
Ita S. Antonio revclatum est coriarium qucmdam co
essc sanctiorcm , qui omnes se soncliorcs cacloque diguos,
sc outcm solum ob pcccata infcrno dignum, reumque a:-
slimabat: ita \\\.x Patriim lib. 7. cnp. 15.
Ibidcin c. 13. prlsci illi Patrcs hxc humililati daut clo t\cs}i
.. gia: Humititas esl arbor vitx in atlum excresccns. /Vr/ir-hu^jii-
D ctio hominis esl huiiiililas. Ilumililas nrc ip^a irascilur, '"'•
ticc alio.i irasciprrmiltit. Tcrra in qua Dcus dixit sibi sa-
crificium offrrri, humitilas e.<:l. Omnis tabor sine humitilate
ranus esl. llumititas cniin priccursor est charitalis; sicut
liianncs pr:icursor crat Irsu. oinncs Irahcns ad eum : ila d
humililas altrahit ad charilalcm. idcst, ad ipsum Deum :
quia Dcus charilas cst. Qiianluincumque sc dcposuerit ho-
mo in humitilale. tanluin quoquc propcit in altum. Sicut
enim supcrbia si asccnderit in c.rtuin. usquc ad iiifernuiii
dcducilur ; ila et huinitilns si dcsccndcrit ad infernuni.
tunc rxnllabilur nd c.rluin. Ibidem ,\bhas .Macnrius audit
n diabolo : Magnam vim a le patior Macnri, qui cum te cn-
pio nocerc . non possum. Tu s.r/x' iciunas ct vigilas . cg>
semprr : scil una rc inc vincis. llogaiite .Macario , Qaa ?
ail : llumililns liia sota me vincit.
S. Bcriiard. troclal. dc 12. gradibus Iiumilitatis, docet
scalam lacob a terra in cieluni porrcctam, significare hu-
334
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
mililalcm, qua per duodecim eius fjradus ad Deuin ascen- ^ el anni renascentis, flos gaudium arborum. Tune se novas
dimus. E( Dominus desuper innixus apparuil , quia in '' .....
culmine humililalis consliluilur cognilio vcrilalis. Idem
serm.27. in Cantic. Quid , inquit, volunlaria paupcrlas,
quid humiliias? nonne altera regnum xternum, allera x-
que exallalionem promcrclur xternam? Idcin in anuun-
tiat. Dointni serm. 3. doccl Christiim c caelis in lcrram et
iitenim D. Virginis descondissc, vl onmes eius paupertale
locuplclemnr, eius humililatc sublcvemur, cius minoratio-
ne mafjnificemur, eius incarnalionc adhxrenles Ueo, inci-
piamus esse unus spiritus cum eo- Idem de rnodo bene vi-
vcndi c. 39. Quanto humilior fueris, tanto te maior scque-
iur glorix alliludo. Descende ut ascendas, humiliare vt cx-
alteris, nee.raU/tla humilieris. Humililccs casum nescit,scit
asccnsum. ()unrc idem alibi graviler arguit faluifalem lio-
minuui qui per faslum ascendere volunt, cuni ad asccn-
sum non sil alia via, quam humililasel descensus, eaqiic
faeiliima.
'. DlVES AUTEM IN HUMILITATE SUA.) TaTreivojTJt, id PSt,
humiliatione, abicclio?ie sui.Varn varic hoc exponunt. Pri-i>
ino, aiiqui censenl esse ironiam, q.d.Dives, si lubcat, f^lo-
rietur in siiis diviliis, scd sciat certo se iis brevi privan-
dum ct huiniliandum : ita Bcda, Thom. Anglicus, Hugo,
Lyran. Dionys. (jaj^ncius.
Secundo, alii, q. d Divcs si bonis suis spolietur ab hO-
8le, aul naufrajjio aiiove casu privctur, hanc humiliatio-
nem et iacturain patienter ferat, eamque cum jjaudio sus-
cipiat, adeoque in ea glorietur.
Tertio, alii, q. d. Dives etiamsi opibus affluat, non la-
men iis supei biat, nec insoiescat, scd in humililatc se cou-
tineat, memor illas instar flnris mareescere, et instar foeiii
statim exarcscere, id est, diflluere et dcperire : ita Valabl.
Caiet. Salmeron ct alii.
Quarto, G^lciiin. subaudit verbum humilietur, vcl con-
fundalur, pudefiat , ct demisse de se senliat , ut sit anti-
thcsis, q. d. Huiiiilis glorietur in spe suae exaltationis, di-
Tes autcm confundatiir in humiliatione , quse illi parata
aliasquc quamsunl, ostendunt: tunc variis colorum pictu-
ris in ccrlamcn usque luxurianl. Idem lib. 21. c. 1. doeet
(lores esse lusum laseivum et picturam nalureo, eosquc
sua frogilitate et rnodica duratione hominem admoncre
mortis. Quippe reliqua, inquit, usus alimenlique gralia
genuit natura ; idcoque sxcula annosque tribuit iis : flores
vero odoresqne in diem gignil: magna fut palam cstj ad-
monilione hominum, qux spectatissime floreant, celerrime
marcescere.
Secundo, sicut hcrba \iridis, aliasdulcis, si exarescat,
fialquc fu^num, amarescit: qua de causa eam secandam
auteqiiam arescat, iubet Cato , el e\ eo IMinius lib. 18.
cap. 28. ila ubi divilis gloria transierit, amara est eius
memoria et recordatio.
Tertio, siciit sol suo aestu illico florem arcfacit; ita in-
cendiiim, rnpina, naufiagium, aliusve siunlis casus et in-
fortiinium subitr) aiifert diviti opes et gloriam.
Qiiarlo.sicut llos et hcrba foeni rcsecta, renascilurquot-
annis in vere et autiimno: unde Varro lib. ti. de Lingiia
Latina, el Fcstus censent fujiium dictum a fuenore, quod
qiiolannis in pratis novum foetum pariat: ita divilix et
gloria ab uno divite sublata), transcunt ad aliuin: in co-
que qiiasi renaseuntur et repullulanl; ab hoc iteruin brevi
Iransituraj ad alium et alium.
Qiiinto , sicut Ilos octilos dumtaxat suo colore pascit,
nulliim vero habet fructum , quo os et vcntrem impleal;
ita divitiae ociilos avari pascunt, mcnlem non satiaut. Quo-
circa Sapiens c. 5. 8. impiorum res et spes comparat um-
brw, nuncio, navi, avi transvolanli, sagittae emissae, lanu-
gini, spumae et {\iino. Qiiid nobis. inquiunt, /)ro^«j< stiper-
bia? aut diviliarum iaclanlia quid contulit nobis ? Trans-
ierunl omnia illa tamquam umbra, el tamquam nuncius
percurrens, et tamquam navis qux pertransit fluctuantem
aquam, cuius cum prxlerierit, non esl vesligium invenire,
neque semitam carinx illius in fluctibus: aul tamquam a-
vis, qux transvolal in aere, cuius nullum invenilur argu-
esl, quamque certo expcctare debet. Tacuit autein laco- Q mentum itineris, sed tanlum sonilus alarum verberans k-
busTo confmidalur.ex modeslia. Hic sensusest uei vosior,
eumqiie poscere videtur antithesis humilis, sive pauporis,
et divitis iii sorle, qiiae coiilraria alterutri obveniel. Itein
id quod sequitur: Quoniam sicut flos faini transibit , etc.
Dives in itineribus suis marcescet. Aridilas ergo ct marcor
est humililas, id est confusio divitis. Ifa dives Epulo hu-
miliatus est , ciim sepultiis est in inferno: Lazariis vero
roendicus clevatus est nd siniim Abraha?, Lue. 16.22. Ve-
re Scneca in Herciil. Furente; Scquitur superbos nllor a
icrgo Deus.
Taxat S. larobiis Iiac sententia maxime Gcntiles et lu-
daeos, qui opibus sludebant et gloriabantur; ideoqiieChri-
stianos paupcres et censii ct spiritu aspcrnabautur , imo
persequebaiitiir, bonisquo et vila spoliabant.
QlONIAM SICLT FLOS FOEM TRA^SIBIT. ) q. d. Ideo hu-
milielur dives in humilialione sui futura, quia scilicet, sie-
ut flos foeni trausibit, iiiinirum ipse dives, uti legit S. Au-
gust. in Speculo, non huniililas eius: haec eniin in inferuo
nem venlum, e( scindens per vim itineris aerem, commotis
alis iransvolavil, el post hoc nullum signum invenitur iti-
neris illius: aut tamquam sagilla emissa in locum desti-
nalum, divisus aer conlinuo in se rcelusvs est , ut ignore-
iur tranutus illius : sic el nos nati continuo desivimus es-
se ; cl virlulis quidem nullum signum valuimus ostendere,
in malignilale aulem nnslra eonsumpli sumus. Talia dixe-
ruul in inferno hi qui peccaverunt : quonium spes impii
tamquam lanugo est , qux a venlo lollitur: el lamquam
spuma gracilis , qux n procella dispergitur : el iamquam
famus, qui a venlo diffusus est : et lamquam memoria ho-
spitis unins diei prxlereunlis. lusti autom in perpetuum
vivent , ct apud Dominum est merces eorum , et cogitatio
illorum apud Altissimum.
Sexto. idem Ilos colorem mutat, idque subinde pcr diem
saepius. Sic polii folia mane candida, meridie purpurea,
sole occidcnle cxrulca aspiciunlur, ait Plinius lib. 21. c.7.
Pari modo opes et dcliciae speciem saporemque mulaiil,
Ope.=, ct
{;ioria
suniqua-
si flos
foeni.
I.
semper perdurabit. Notat OEcum. divitis opes el gloriam L) gc progustu divilis aliler aliterque sapiunt: famenti mei-
hic comparari, non foeno, sed fiori foeni, qui speciem ha-
betelsplendorein ; sed cilius quam ipsa viridis herba foeni
a sole siccatur, arescil et dccidit : pari enim inodo divitum
opes splendorem habent et gloriain, sed iis a Deo privan-
lur illico, transciint et evanescunt, uti graphicc describit
S. Ambros. lib. u. Hexnin. cap. 7. Sic Poeta iuveututera,
brcveinqiie hoiiiinis viiam coiuparat flori, dicens:
Collige virgo rosas, dum flos novus, et nova pubes,
Et memor eslo xvum sic properare tuum.
Et Virgil. in carm. do Ilosa :
Quam tonga una dies, xtas (am longa rosarum.
Hinc hemerocallis , id est, uno die pulchra, dicitur; et
Mantuanus:
Mirabar cclercm fugiliva xtaie ivvcntam,
Et dum nascunlur conscnuisse rosas.
Piinius libr. 16. c. 25. Flos , ail, est pleni veris indicium
lcae, saturo fclleae vidcntur, suique faslidium ingerunt.
Septimo, florum Ires praecipiii siint colores; coccineus
in rosa, ianthinus in viola, purpureus in iride. Hos tres
colores ars imitatur in vestibus quas divites nunc tingunt
geslanlque coccineas, nunc ianlhinas, nuno purpureas,
ait Pliniiis lib. 21. c. 8. Hi tres colores repraesenlanl pa-
riter tres opum interemplorcs, niminim coccineiis ignem
ct incondium, violaceus aquam et uaufiagium, purpureus
CKdcsetrapinas.Opes euiin vel pereunt incendio, vel nau-
fragio, vel rapina.
Octavo , arbores et herbse in flore sibi invicem succe-
diint. Primo enim floret anvjgdalns, deinde pyrus, cera-
sus, prunus. Sequitur lauriis, illanique cupressus: deinde
punica, fici. Fluret antem sotstitio vilis, cl qux paulo se-
rius incipil olca. Deflorescunt omnia seplem diebus , ait
Pliuius lib. 16. cap. 25. Sic inerces divilum sibi invicera
ill.
VII.
VUI.
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
335
Buccedunt in (lorc, usii, et pretio ; sed omncs seplenis, id ^ Ducit opet animumque ferro.
est, paucis diebus deflorescunt, perduDlque florein, usum Vcre Cassianus Lollat. c. 18. 13. A passionibui el susten-
et pietiiim. iatione , ait, patientiam dici nullus ignorat, idcoque con-
FxoBTts E8T B.1IM SOL CUM ABDOBB. ) Tum mane, ttatpatienlein pronunliarineminemposse. nisieum quiu-
tum polius ineridie; tunc enim ardel, prjcserlim cum est niversa qux sibi fuerinl irrorjala . absque indiqnalione to-
in cancro, vcl leone. leraverit. El inferius.- ?ieque enim esiCt alicuius laudabilis
V.T DBCOR TULTUS EIU8 DEPBRIIT. ) Vullum floris mc- fortitudo,si vincerct intentatus; cum utique victoria locum
tnpliorico vorat, eius forrnaiii ct specicm. Sic decor vultus habcre non possiL absque adversitate cerlaininum. Beatus
divitig, ciusqiic opum, cst splcndor veslium, lautitia mcn-
»38, fulfjor ilomus et siipclleclilis, pompa iiiinistrorum,
amicoruin ct nsscclarurn, et ut ait Thomas Anglicus, liu-
mana {^ralin cl fuvor. Oinnes enim divilis gratiara am-
biunt, ciquc applaudiint: sed h;cc omnia instar floris cilo
dceiilunl.
Ita kt dives in iTinEBiBUS Siis (Rccle: hoc enim si-
{jnilicat Ijrax. Tioodai;. Aliqui lc{;uiit Tiopcai?, id cst, divi-
tiis ct copiis suis. Porro itincra divitis siint, tum eius a-
clioncs, orciipationes, recrcnlioncs: tum inodi ct via? qui-
|)iis iid opps, lionori-s el (^lorinin contcndil, iino curril : at-
qiie in qiiiljiis (;loriose inrcdil, vivit et Iriumphat, q. d.
Divcs in siia opiilcnlia, splendnrc ct (^loria ) harcescit.)
Syrus XJ2in ciiuma, id cst, arcscct inslar floris. .Marcor
enim esl laiifjuor, pulrcdo, consumplio, tabcs, qiia; sajpe
a fehri ct culorc, huinidum radicnle dcpnsfcnte et aicCii-
cienle, proveiiit, uti patet in plithisicis et hccticis. Sinii-
lcm erfjo opiim cl fjloria» siia; tabem, phlhisim et hecticam
sive ah hosle, sive a morte, sive a furc, etc. expcclent di-
vites. Unde S. Aiifj. in Psal. 52. citans dictuin impioriiin
Sap. 2. Coronemus nos rosis anlcquam marcescanl . Quid
deiicatius , inqiiit, quid lenius? Sperares de hac lenitate
crttces.qladiosi' noli mirari, lenes suntelradices spinarum.
Si quis eas contreclet, non pungitur, scd quo pungeris, in-
de nascitur.
BbaTUS VIR Qll SCFPBRT TERTATIOnBa ) Est hlC COIl-
clusio dicloruin de tcnlationc a v.l. hcic usquc.Qua;oam
et qiiotiiplcx hic intcliifjalur tentalio, dixi v. 1. uimirum
lcntatio cst pcrsccutio, et quajvis tribulatio, quin et ten-
eniin vir qui su/fcrt lcntaHonem, quoniam cuin probatus
fuerit accipiet coronam vita:.
Plularch. in Lacon. mira scribit dc sun^erentia puero-
rum Laconum: Pueri, ait, npud Lacedxmonios in ara Dia-
nx, cui ab indeiicibiti virtule cognomen Orlhia, flagellis
quolannis slalo festo ex more totuin diem cxdcbantur, ila-
que frequcnter durabant ad morlcm usquc hilares ac Ixti,
concertanles inler se de vicloria , quis ipsorum diutissime
forlissimcque tolcrarct verbera: unde ncc gcmitum.nec vo-
ccm dabant, nec scapulas aut corpus contraliebanl, tantum
adhoc. nl viclorix huius nomen et dccus oblincrent. Quid
AJ iam facial ndclis, ciii non insanae tolerantia; oslentatio,
ct inodicn hominum luus, sed actcrna in caelis gloriae co-
rona, nr laiis a Oco, Angclis et honiinibus pro suflereatia
proinillitur?
Quocirca S. Athanasius per 4G. annos pcrscculiones
Arrinnnrum,ac tolius pcne orbis, inviclo animo stistiouit.
Scio. ait ipse orat. 1. contra .\rriau. prxinium his qui su-
stincnt retribuendum esse a Salvalore, el quod vos ubi su-
stinueritis, habrbitis gloriam,qua dicere licebit. Fidem ser-
vaviinus. Hecipielis autem coronam vitx, quam repromisil
Deus diligentibus se.
Et S. Basilius prxfecto Valcnlis Imp. minanli roortem
ni .^rrinnis consentirct, inlrepidus rcspondil : Clinam mi-
hi aliquid csset digni muneris, quod offcrrem huic, qui lia-
silium cilius dc nodo follis huius absolverel, ut ad Deum
evolaret : ila Hist. Tripart. Iib. II. cap. 9.
Conslantius linp. minabatur abscissionem dexterae Eu-
scbio Samosaleno, ni traderct dccretum Arrianorum con-
Pro rIo-
ria seier-
na p.iu
•■51 f»ci-
le.
Kiem-
pla.
tnlio proprie dicla, quam vel conciipiscentia, vel daemonP tra .Meletiiiin factuni, mox Eiiscbius ambas manus porre-
suscitat. Quigquis enim hanc constanter suflert, ut ei non
cedat, accipiet coronam vitae: ita Theod. Sludita Ep. 59.
el 118. et liesych. lib.-2. in Lcvit. c.7. Porro ha>c scnten-
tia Incobi cst niilistropha sentcnliae Christi, qiia ait: Jieati
qui liigrnl, quoniam ipsi consolabuntur, tic.Beati qui pcr-
sccutiuncm patiunlur prnpler iusliliam, quoniam ipsorum
esl regnum cxlorum , Matih. 5. v. 5. et 10. Paticns ergo
suITerens tcDtationcm, dolorem et perseculionem cst bea-
tus, tum in re, ob Tirtiitcm pntientix, quaj est summuin
boDum et bcalitudo huius vilx, ut dixi v. 1. tum iu spc,
To «iri ob coronam vilae ci repositain iii cxlis. Hinc et vocatur
tijioaa. tiir, a virili nnimo, virlute et virore siistinendi omnia.
Nam. ut ait Plinius libr. 11. c. 49. Mares in omni qenere
forliores sunt. prxterquam in pantheris ct ursis. Sub voce
vir , el faMnin.Te qua; gcncrose ndvcrsa suflcrunt, intelli-
{^untiir: ha; cniin siint virafjincs, imo viri; quia viros vir-
tiitc vicerunt et etininnum vincunt. Tales fucrc S. Akiics,
S. Ca}cilia, S. AfjSlha, caeteracquc omncs, qux pro Cliristo
ct vir{;inilate gloriosum obicrc martyriuni. Hoa inundus l) lib. 3 Wandal.
vorat miscrns, sid Chrislus cl lacobiis bcatos.
Nota. Su/fcrt, iiiquit lliiKo, idcin cst quod sub Dco fert,
»cl sursum fvrt. Vcruiii (irxce est urrofjjvjt, id est suslinet,
siiircrt, perfcrt . dural, pcrslat, moram tolcrat, perseve-
rat , pra.'Stolntiir , cxpcctat, pcrsislit: indc cnim uttouovii
Tucatur pnlicntin, non quaivis, sed quae coniunclam ha-
bel per»i-vcraiiliom cum spc, qua niniirum toleraniiis ma-
In pcr pnlicntcm cxpcclalioncm, diim scilicet spe prxmii
diiramiis in mnlis, cl nos rcbus inclioribiis servamiis, iiti
dixi viTs. 3. Pnlicns cr{;o si pcrscvcrct, cst velul incus,
ut nit S. Nn/innzcn. in Distichis, qua; omncs mallcorum
ictus constnnler siiirerl, ncc cedil; ct vclut riipcs qii.x' o-
innes maris fliictus cxcipil cl repellit; et, ut ait Uoralius
lib. 4. odc 1.
Duris ul ilex icta bipcnnibus, etc.
Per damna, per cxdes, ab ipso
xit, imiuicns: Decrelum non dabo: ila cadein 1. 5. c. 49.
S. Lucius ob Odcni dainnntus ab Drbicio, cuin ad sup-
plicium duccretur: Gratias ago, ait, quod me nequissimH
dominis absolulum ad summum cxliregem mittas: ita Eu-
sebius lib. 4. cap. 17.
Simcon Stylitcs in columna stelit per multos anno5,pa-
tiens frigus, aestum, venlos, pluviain, fnmem, elc. iminoto
corporc et animo : quia assidue cxluin spcctabat : ita
Thcod. in cius vila.
Valens Impcr. pcr pracfcctum Edcssae orthodoxos octo-
ginta cOifjcrc volebat ad lidein abne<^andam. Cum cr{jo di-
cerct Elof^io : Communica possidenti regnum : respondit:
Et mihi rcqni quoque ac sacerdolii consortium cst : ita Tri-
part. lib. 7. cap. 33.
S. Dionysia inalronn nobilis, cum ab niincrici ministtis
ncriler c.vderctur, ct rivi san{^uinis tolo iam corporc flui-
turent, libcra vocc dixit: Minislri diaboli. quod ad oppro-
brium meum facitis, ipsa est laus mca: ita Victor Uticens.
Abbas .Vloxander ciiidnm scnlienti acediam et tidium
in solitudinc, dixit: htud fili signumcst. quiancc rcgnum
cxlorum, ncc xlernum cruciatum in mcnle habes. ^am si
i.sta sollicita intcntione cogitares, nuHam in cclla tua ace-
diam senlircs: ita loan. Sloscus in Prato spirit. c. 142.
Abbns loanncs in Vilis Patrum lib. 7. c. 4. n. 12. dice-
bat : Porla cxli cst iniuriarum pcrpcssio , cl patres no.Uri
per multas iniurias in cam gratulantcs ingrcssi sunl. Naiii,
ut ait S. Au{;ust. lib. 10. de Civit. cap. (i. Ip.sc homo , iu-
quit, Dci nomini conscrratus et Dco derotus, in quan-
tum mundo moritur . ut Dco vivat , sacrificiuin cst. Idcm
in Ps. 1 18. concione 23. loquens de Mnrtyribus ait : Mulli
piti volucrunt . ncquc potucrunt : nulli tamrn potucrunt.
nisi qui voluerunt. clc. quia non est eis gloria tcmporalis
hominum vana quxrentium . scd xlcrna gloria esl brevi
temporc patienlium, et siiic (ine rcgnantium. Unde sequi-
336
Cofnmenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
tur- Quoniam cxultaUo cordis mci sunl: ct si affliclio cor- j^ rnm. Illico ipsa clcp;il spincam, eainque copili suo ila in-
t)07-is cxuUalio tamcn csl cordis. linil, ut per plurcs dics gravcs dolores scnserit. Idcirco
j)er Bpiiieam in lerris meruit gcmmeam in caelis; nam ut
ait liocles. cap. 1.11. Timor Domini gloria el gloriulio,
cl lu:lilia,el corona exullationis. 'l'iwor n\i\i\riiin quo qnis
(idclis limeDS amansque Dcum, pro eo quailibet advcrsa
por.. , -„ . , ,
Paticntia ergo paliens est quasi palma, quK quanla-
vis ei pondera imponos, non deorsum cedil , ail Gellius
lib. 3. c. G. ncc iiilra /lccUiur, sed advcrsus pondus resur-
git. el sursuiii nililur reeurvalurquc. Propterea, ait Plu-
tarcli. in ccrlaminibus palinam signum esse placuit viclo-
rix; quoniam ingcnium eiusmodi ligni est , ul urgenlibus
opprimentibusque non cedat. Id sapicbat Germanorum sa-
piens P. Petriis Canisius, qiii in omnibus morbis et advcr-
sis bcncdiccbal Deum, dicens : Bencdiclus sil fons ille bo-
norum, per quem avgetur senibus torpor, fastidium, obli-
vio, incuria, molestia, elc. qux nos in fragili labernaculo
I abilare, et ad mcUorem vitam lendcre horlantur: ita rc-
fert in eins vila P. Sacchinus lib. 3. p. 375.
QUONIAM CUM PBOBATCS FLEBIT. ) Cum scilicct pcr
mullam paticnliam fuerit exploratus, purgalus, expoliuis
et perfectus, ul dixi c. 3. Nam , ut ail Eccli. c. 2. 3. la
igneprobatur aurum et arijentum, liominesvero receptibi
patilur; et cap. 6. 32. Slolam glorix indues eam (sapien-
liam) el coronam gratulalionis svperpones illi; et Sapienl.
5. 17. Ideo accipient regnum decoris, et diadema speciei
de manu Domini ; et Isaioe G2. 3. Eris corona gijrix in
vianu Domini, et diadcma regni in manu Dcilui; ct cap.
28.0. In die illa erit Uominus exercituum corona glorix,
ct serlum exultationis rcsiduo populi sui. Vide dicta Apoc.
2. 20. cl cap. 3. in fiiie.
Pracclare S. Augusl. hoin. 14. inlerSO. Cum Deus, ait,
coronat merita tua , nihil coronat nisi dona sua. Quid e-
nim habes quod non accepisli? unde inferl idem ser. 50.
de Temp. Sludeamus ul membrorum (Chrislianorum) vi-
ta, capilis (Christi) sil corona. Idem coronam hanc vilae
les in camino humiliationis. Et Sopiens c. 3. 6. lainquam Ij et gloriae, eiusque decus et praestantiam pathetice descri
aurum infornacc probavil iHos,et quasi holocausti hosttam
acccpit iltos. elc. invenit Mos digiio se.
AcciPiET COBONAM V1T.E. ) Nam, ut ait S. Leo ser. J.
de Quadiagesmia: Cerla atque secura est expeclatio pro-
tnissx bealUudinis, ubi est parlicipatio Dominicx passio-
nis, elc. Sicui ergo totius est corporis pie vivere. ita loltus
rst tcmporis cruccm ferre. Gloria caelestis vocatur corona
vitx, quia datur vincenti lenlationes; sicut olim olympio-
nicffi, id est, qiii in agone Olympico vincebant, eoroua-
bantur corona myrtea, laurea, hederacea. Vocatur vitx,
scilicet beat«, gloriosse et Eelernae. Unde a S. rctro Epi-
stol. 1. c. 5. V.4. corona haec vocalur immarcescibilis, ut
opponalur coronae diviUim; hoc est opibus, deliciis , et
."loriae quibus diviles qiiasi corona cinguntur et coronan-
tur: nam hsc est foenea, et velut llos foeni illico marces-
cit, uti dixit lacobus v.ll. illa vero palientum est immar-
cescibiiis, ideoque semper virens et florens. Secundo, vita
bit lib. de Diligendo Deo, (vel quisquis est auclor; stjlus
enim non redolct Augustinum ) cap. 18. tom. 9. Exulte-
mus, ait, et cogitemus quale el quanlum eleetorum sit, u-
nicum el singulare gaudium. lllud scilicet summum bo-
num, quod vila, lux, beatitudo, sapienlia et xlernilas, ncc
tamen non est nisi unicinn et summum bonum, omnino si-
bi sufficiens, nullo indigcns, quo omnia indigent : ut sint,
el bene sint. Hoc bonum esl Paler, Filius, et Spiritus san- Hypoty-
ctus. Hoc bonum continel iucundilalem omniuin bonorum, pof» '«•
sed tanto diffcrcntem, quanto differt creator a crealura. Sijjl^ *"*'*'
enim est bona vita creata, quam bona est vita creatrix? Si
iucunda est salus facla, quam iucunda est salus qux fecit
salutem? Si amabilis est sapienlia cum cognitione rerum
condilarum, quam amubilis est sapientia qux condidit o-
mnia ex nihiio ? Denique si multx el magnx sunt delecta-
tiones in rebus dcleclabilibus , qualis et quanta est delecta-
ctio in illo qui feeit omnia dcteclabilia? 0 qui hoc bono
ha3c congriie qiiasi merces redditur tentationibus, plagis r- fovetur, quid illi erit, el quid illi non erit? Cur ergo per
et morti pro Christo toleratae, iuxta illud Apocal. 2. 10. »ni«
Christus
coroBat
paiieii-
pro
Esto fidelis usque ad mortem , et dabo tibi coronam vitx.
Terlio, vilx, quia coroua haec est viva et animata, vivit-
que in aeternum. Haec enim corona est visio et fruilio Dei,
qua Beati pascunlur, deliciantur et beantur in aeternum.
Cur gloria caelestis vocetur vita ajterna, dixi Rom. 6. 23.
quia scilicet vila haec complectitur omne gaudium, omnes
delicias, omnem sapientiam, omne bonum. Unde Didy-
nius hanc coronam vocat spei , deliciarum et gratiarnm.
Quarlo , addunt nonnulii vocari vitx , quia est prajmium
■Tita; laudabilis in palientia et sanctitate Iransactae.
Alludil S. lacobus ad 4. Esdrae 2. 23. ubi Esdras vidit
Christum singulorum paticntium et Sanctorum capitibus
imponere coronam.7/j sunt, ait, qui mortatem tunicam de-
j)Osucrunt, et immorlalem sumpserunt, et confessi sunt no-
inen Dci. Modo coronantur, et accipiunt palmas. El cap.
7. 6. vidit lerusalem cKleslem , eiusque iter strictum et
ingustum, puta per tenlationes, tribulationes et marly
lla vagamur, quxrendo bona corporis et animx noslrx?
Amemus unum bonum, in quo sunt omnia bona, et suffi'
cil. Et mox : liegnum namque Dei omni fama maius est ,
omni laude melius , omni scientia innumerabilius , omni
gloria qux putalur cxcellcnlius. Regnum ilaque Dei plc-
num est lucis ac pacis, charilalis et patientix , honestatis
et glorix, dulcedinis el deleclationis, Ixtitix el beatitudi-
nis perennis, et omnis boni incffabilis , quod nec dici, nec
cogilari polest. El inferius : Ergo futura vita credilur es-
se sempiterna, el scmpilerne beata, xihi est ccrlasccurilas,
seeura tranquillitas , tranquilla iucunditas, fclix xterni-
tas, selerna fclicitas; ubi amor est perfeelus, limornullus,
dies xternus , alacer motus , et unus omnium spiritus de
contemplalione Dei sui , ae de sua cum illo permansione
sccurus: ubi ipsa civilas, qux est angelorum omnium at-
que Sanctorum congregationc beala, merilis fulgentibus
tnicans, ubi xterna salus exuberat, verilas regnat, ubi nec
fallil quispiam nec fallitur : unde beatus nullus eiicitur ,
ria. Civitas, ait, est xdificata et posita in loco campestri: l) ubi nullus miser admillilur. Et sub finem : Intellectus erit
estaulemplenaomniitmbonorum: introituseiusangustus,
p.t in prxcipiti posilus, ut esset a dextris quidem ignis , a
sinistris aqua a^^a (unde Psaltes : Transivimus pcr igncm
ef aquam, ct cduxisti nos in refrigerium, Psalm. 65. -12.)
Semila autem esl una sola inler eos posita : hoe est, intcr
ignem et aquam,ut non capiat semila nisi solummodo vc-
stigitcm hominis, quod explicans v. 18. lusti, ait, ferent
angusta, sperantes spaliosa.
Hkc est corona de qua Psaltes Psal. 20. 4. Posuisti in
capite eius coronam de lapide prelioso; et Psal. 102. 4.
Qui coronat te in misericordia et miserationibus , qui re-
plet in bonis desiderium luum, renovabitur ut aquilx iu-
ventus tua. Christus Domiuus S. Catharinae Senensi ob-
tulit duas coronas , unam spineam , alleram auream et
gemmeam, dicens : Eiige utramvis, sed scilo quamlibet
elegeris, te alteram illi oppositaoi in futura vita habilu-
sine crrore, memoria sine oblivione,cogitatio sine pcrvaga-
tione, charilas sine simulalione, sensus sine offensione,inco-
lumitas sine debilitalione, salus sine dolore,vita sine morle,
facilitas sine impedimento , saturilas sine fastidio, et tola
sanitas sine morbo.
Pkomisit dii.igkstibls SE ) Qui nimirum ita diligunt
Deum, ut eius amore omiiia adveisa fortiler et alacriter
lolerent. Alludit ad illud Isaiae 6i. 4. quod eital Paulus
1. Corinth. 2. v. 9. Oculus non vidit , nec auris audivit,
nec in cor hominis ascendit, qux prxparavil Deus iis qui
diligunt illum. Vide ibi dicta.
Charitati ergo et amori velut merito et eausae inerendi,
qiiasi .iierces proinissa est corona gloriae. vila?que aeter-
iiBU. Hinc palet coulra Calvinum, iiislos sua palientia et
bonis operibus mereri ca?lestcm gloriam. Hoc cnim meri-
tura significat hic 6. lacobus, tuin nomine coronae : haec
Commcntaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
337
eni
bet
m vinccnli quasi prjemium cl mcrccs ccrtaminls dc-^^ runt, virtutcm et raerilum adaugcnt. Hac scntenlia da
iir; undf! 0 Paulo vocatur corona iuslilia;. /ionuw, ait,* innat S. 1
certamcn cerlavi, cursum consummavi , fulcin scrvavi ; in
acobus haercsim Simonis Ma;^i , diccnlis Deuin
cssc auclorein lciitationis et peccati. Eamdcm docucrunt
Tcliquo reposila est milii corona iustilix, quam reddet mi- niox post Simoncm Fiorinus, Apellcs, Hcrmojjencs, Se
hi Dominus inilladie iustus iudex, clo. 2. Timotii. 1.7. leucius , Valonliuus, Marcion, Manichaeus: scd hi duos
Tum vcrborcpiomisil; quod cniin rcproiniltitur sub eon- Deos linxerunl, unum bonum.auctorcm oranis boni ; alle-
ditionc ccrlnininis et opcrum, cst mcrccs eoruindcin. rum maluin, auciorem oinnis mali.
.Moralil. S. Aufyust. scrm. G4. in Evanf^. S. loann. Rc- Quarc his insipientior el impicntior est Calvinus, Me-poccaii
gnum l>ei. ait, venale esl. Eme, si vis. Aec tnullum cxx- lanthton , aliiqiie uoslri temporis hscrelici , qui docent i"" au-
itues de re marjna propler prctii magniludinem. Tantum Dcuin unum elverum csseauclorcm omniumopcrum.tam'^""'
valct, qnanlum habcs. ISoli quxrcrc quid habcas, scd qua- rnaloruin, quam bonorum, nou tamcn pcccati , cslo illud
■ '^ ' ' ' opcri inalo indivulse eoniunclum sit, eo quod peccatum
orlaturcx voliintate llbcra hominisvolcntis peccare; opus
aulcm slt ciilitas piiysica cuius auctor cst Deus. Verum
liinc scqiiitur Dcuin csse auctorem malllia;. Nain si Deus
esl auclor operis mall; erjyo quoquc auclor est peccati,
qiiia peccaturn iiillme conluiictum est cum operc inalo, et
relpsa non cst aliud quain opus maluin. Nam, v. fj. odium
Doi, cst opus lla mnhiin, ut a peccalo ntilio inodo, ne co-
C«lipfWM sis. Iles ista tanli valct, quanlum cs tu. Te da, ct ha-
"""«" bebis illnm. Sed malus sum, inquies , el fortc me tion ac-
" ' cipil. Drtndo le illi, bonus eris. Cum aulem bonus fucris.
prelium ipsius rci cris. Dainus aulcin nos Deo pcr aino-
rem. Amor cr(jo est preliiim, qiio einiinus coronam glo-
ria?. Idcm in l'salin. 118. conc. 23. Si, ait, dilifjendo ope-
ramur bona, xterna cst ipsa dilcclio, cique xlcrna csl pa
rata relribulio. 1'roplcr quam relribulionem dicit sc incli
nasse cor suum ad facicndas iuslificalioncs Dti , ut in x-\3 {^iialionc quidcmscparari posslt.Si crf;o Deusinvoluntate
ternum diligcns, in xlcrnum mcrculur habcrc quod diligit
Af;e crfjo o pufyil , o allilela Dci , qtii ctim Christo et
pro Christo dura diuquc palcris. Attolle aninios, pcctus
ubtirma.
Pcrfcr et obdura, dolor hic tibi proderit olim.
Expccta Dominum, virililcr agc, et confortetur cor luum,
el sustine Dominum : stadlum pallcniuu infjrcssus cs, in
eo anlniose coucerla , ut palinam referos. Spcctaculum
factus cs Deo, iiiiindo, anfjolls ol huiiiiiilbus. Spcclnt tc
Christus, spcclant tc Anf;oli Sancliqiic omncs, spoctat te
SS. Trinilas: cndem piifjnaiilcm adiuvnl, ut vinccntcin
coronel. Bentum tc pronuntint S. lacobtis, post proballo-
nem brovem el exilcm, coronnin vlla3 tibi pollicclur, dili-
{^entibus Dcum proinissnin. 1'atere crfjo pro Deo, pro ca»-
lo, pro amorc Christi. llle lc dilexit usijue ad inorlom, et
mortcm criiris: dilccllonem dileclioni' rcpontc. Diiloe est
Chrlstum dilif^cre, dulciiis pro dllccto pnli, dulclssimuin
crit post modicum patienllas afjoncm eo friii, ct folicissi-P sit nuclor malorum
caiisat hoc optis. puta odluin Dei, cliisi(iic cst auctor: er-
^o quoquc niictor est mnlilio! et pocrati, quod inlrlnsecc
et CfScnlialilcr in hoc opcre incladilur. .\ddc, Dcus cuui
sil caiisn priina , sccunduin ipsos prjcvenit el prajmovet
vnluutalem nd omnia opero , ita ut vuluntns ci rcsisterc
ncquent: orfjo operuin oinnlum causa cst Detis , non vo-
liinlas libora, ulpotc qua; ila movetur a Dpo, ut motum
hiinc amollri, nllove se flcctcre nequcat. Quocirca Deus
concurrit qtiidom ad cnlitatom physicam, qiia; cst in pec-
ralo, v. fj. odio Dci, scd concursu fjenerali ot indclcrmi-
nalo, quo tain ainorDci, quam udium Dei a voluntate pro-
duci potosl, optalquc ipse cl intcndit, ut co amoreiii Doi
prodiioat, non odiuin : sed voluntas hoc Doi concursu a-
buliltir, euniqiic divcrtil, dislorqiiot ct dotcrminat ad o-
dliiin Dol ; quare ipsa sola odii Dci ost aurlor, nou Deus.
Vlde D. Thom. cl Scholast. ac B.Ilarm. lib. 2. dc amls-
sionc f^raliic cnp. 8. el S. Bosiliuin houi. Quod Deus non
me friii in oninoin .Tlcrnltntcm. !\on sunt condignx pas
sioncs huiut tcmporis ad futuram gloriam, qux revelabi-
tur in nobis.
Nbiio cum TBfTATUR DICAT.) Efjit S. laoobus haclc-
nus de pnllonlibus cl fortlbiis qiii tonlaUonom, piila pcr-
seculionoin ot spolialioncm bonoruin lidci causa conslan-
lor el f^onoroso sustiiiobnnl, idonqiio inorcbnntur ooronam
\\lx : niiiic aifil di' iiiibeoillis, (|iii tonlnlioni codobnnl niit
Biiccuinbobnnl. idooquo morobaiitiir inorlom. l't eniin por-
aeculloncin ovndorcnt, suaquo bona rolincrenl, lontnban-
turad fidcinChrisll vol nof^nndam.vol dissiinulandam.qtio-
lcs hodie multi no<lro .•evo fueriinl in Anf^Iin. Dooctcrfjo
eos,tenlalionem hnnc pusillnniinilalis.tiniidilalis ot avnri-
11» nou cssc a Dco, scd n conciipiscenlia opiim, honoruni
el vnluplntum huius vita», qiiam ex animo oxlirp,ire ct e-
radicaro dcbeant, si tonlnlionoin hanc siiporare vellnt
DeLS BMfl INTENTATOn HALORUSI EST. ) GrJCCe ajrei- D»u« in-
paro;, quod Prlino, allqiii cxponiinl pnssivc, ut sil idem "^^'|'^"°'
quod inlpnlabilis, q. d. Doiis In se iiialo nliquo pulsari, ^,|.,j,^,.
oiit lenlari neqiiit: cst enjin impalibills cl optimus, qui piitltcr.
nce pati, ncc poccnre, ncc ooncupisocre polcst, ac consc-
quonlor ipse noiniiiem tontal; sod Id faolt d.uinon, quia
ipsc nrdol concupisoenlin et mnlitin: itn CHicum. el Ca-
iot. Undc qiiidam suspieantnr pro in'enlalor lc<^endum in-
tenlalus in noslra Latina edilione. Sed hoc cst conlra o-
raniuin Codlriim fidcm.
Sccundo. alii aociplunt arlive, q. d. Dcus nulli inten-
tnl mnln, putn tonlnlionos nd inalo af;ond;iin; Deus nul-
luin excilnl ad malolioln. Uiidc cxplicans subdit : lp'e an-
tem ncminem tcnlat. Ita Svrus vcrtlt, non csl »DJQ mc-
nassai, id cst, lcntator mnlorum. quia sclllcet nulla mala
tentat, nc conscqnentor ntillis mnlis tcnlalur.
DiCAT, Qio.iiAM (qiiod) A Dko tb^itatuh. ) (irieoa ha- '-' Torlio, nlii, q. d. Dcns inlrnlntor malorum rsl , id est
bcnt, ISemo cuin tenlalur dicnl , qitoniam a Dco tcnlor;
et ita lcf;it S. Hicron. lib. 2. Contrn iovininn. Eodein rc-
dit sonsiis. Trnnsit hlc S. Incobus n [^enere nd speoiem,
piila a tcntationc f^cnorica nd tontntionom spoolfii-ain ct
pKiprlo dlotnin, qua qtiis tontntiir tontatlnnc qti.-c siii na-
tiira, nut lonlnntis innlilla inoltnt ad pcroatiim, qiinlls cst
qihC Inlorlus a oonoiipisoontla. cxlcrliis a d.oniono siif^f^c-
ritur. Dlverol Inrobiis v. 2. lonlnlionoiii (piamlibot esso
ninlorinm oiiinls f^aiidii, ao oonsoquonlor osso honniii; cl
V. 12. boatiiin osso oiiin, ijiii illnm siiflorl; Inm no (luis ox
ro inforat: Si lonlalio oinnls ost lionn, faoili|ue bonliim ;
orf^o omnis ost n Doo : Doiis onlin est fons oinnls boni.nc
priusorlim bonlltiidinls Uospondot, id non soqiil ; teiitn-
lio cnim proprio dirtn por so ot nnliirn siin cst ninln, qiila
nd innluin lllirit et im|)o||||; llret per arcldons in iiislis
ol patlonllbiis sit bonn, qnia illl pi'r siiniii virtuloin cx ma-
lo cliciunt bontim, cx vonono modiolnnm , ox vipora Ihc-
rlacani, dinn contra lcutatiunciu luclaudo victoriain rcfo-
VoL. X.
Dcus non tentnt mnlos, sod bonos dumtnxat, ut Abraha-
mnm, Davidcm , lobum . Tobiain. Uiidc S. Clcincns I. 2.
Con<lit. cap. 8. legit : Vir reprobus non tcnlalur a Dco :
ita Siilmcron.
Ouarto, nlli aT.ioiro,-, id cst /«/«•«^i/or, inquiunt, idcin
cst qnod dissiiasor, rcvorator. Undc aple subdit: Dcus
aulcin ncmincm lcnlnl. q. d. Doiis a malis rovornt, non
aiitom ad cn inipillit. Nam, iil nit Innoroul. 1. Fpist. nd
Conoil. Carih.i;; jYciV'.«<c csl ut quo auj:ilianlc vincimus ,
eo rursus non ndiuvante vincnmur.
Secundiis sonsus est {yonuinus : arTKpiro,- cnim snmitur
artivcTquo nc 7-/iV»ro,-,uli voonliis osU'nto, eo qiiod nun-
qiiain ridorol, esto riderclnr ob allls. Doniqiie plenlor ct
norvosior orit scnsiis, si priiniim iiin.rjas secundo; a:r:ip»-
To; cnim Inin pnssive, qiiam octivc suinilur : lam cuim in-
lonlntiim. qiinin intcnlatoroin si.^^nifioat ; artip»ro; cniin ,
Tcl aiTiiDaTo; dirltiir, Inm qui tentnri neqtiit, qiiam qui
uon lcDiat. uutaincxi)crtum,intcnlatum,quiexpctienliam
'^ 43
333 CommontarJa in Epistolnm S. lacobi. Cap. I.
non l)abcl. Deus crj^o csl artipy-To; zw.mv, <juia nullum ma
li sensuni vcl cxperienliam in se habet, scd lotns est bo-
nus, ipsaquc bonilas, ac proinde aliis mala inj^erere, aut
ad mala itnpcllere nequit ; perinde ac ignis ncquit liume-
ctare, aul fri{jcfacerc: sol ncquit obscurare : liuinililas nc-
quit supcrbirc; bonilas, vel bcneficenlia nequil malefacc-
re, sed lanlum bcncfaccrc: lioc enim proprium cst boni-
tali et Dco. Ilnqiie Deus dicitur inlcntalor malorum, quin
nulla niala lcnlnl, id esl , cxperitur ct scntit, vcl in sc, vcl
jn aliis, quia niillam mali Iiabcl Trsipj, id est lenlalioncm,
explorationcm , experienliam ; sed esl «TrEtoo/.K/oj, id cst
mali expericnlia carcns, mali expers, malilire ignarus ,
simplex, rcclus, bonus; ac proinde lianc mnli cxperien-
liam in oliis non facit, ncc cos lcntat ad malum.
Ipse attem neminem tentat.) Pro autem, Hu{^o, Dio-
nys. cl Caiclnn. lcf^unl evim: ulrumqiie oniin sifjnificat
Graecum y-/t ut Iradunt lcxica (jricca. Verum nlii pnssim
Grjeci ct I>nlini lcfyiint nufem , qiiod esl nsspvcrnnlis ct
confirmanlis prio-cin scnlcnlinm, q. d. Dcus inlcnlnlor
malorum csl ; i[)sc inqiiam riim sil oplinuis, nomincm lcn-
tat: vcl (it(jTiC adeo ( lioo onim qnoque sif^nifiool v.yi ut pa-
let cx Lc.xicis ) ipae nemincm tcntat , iuxln illiid Eccl. 13.
12. Noti (licns: llle (Dous) we implavavit , (id cst, fccit
crrarc: lioc cnim osl Timm). !Son enim necesxnrii sunt ei
homines impii: nmne execmmenliim erroris odilDiminus.
Habiiruc 1. Miindi sunt oculi tui ne videant maliim. Ps.
144. 13. Fidelis Dominus in omnibus verbis suis, et san-
ctus in omnibus operibus suis. Causa est, qiiod Deus pcr
cssentiam sit honus, ipsaque bonilas, ciii ropiifjnat omne
maliim , omnisque malilia. Bonum enim idern est quod
perfectum; ot bonilas rci, cius esl perfectio.
Bonitas Porro in Doo triplex cst bonilas. Primo, naluralis. Se-
Dei ui- cundo, moratis, |)ula virtiis et sanctitas. Tcrlio , bonilas
P'^^- beneficenlia!, iit suiim boniim aliis communicct. ronilas
naturolis in Deo, ut recle docet noslcr Lcssius lib. 7. de
Allribulis Dci cnp. 1. est excellentia naturai divinaj, per
quam liabcl perfeclionem omnem in tolo gcnere cnlis, id-
eoqiioinfinilam ct immcnsam; cumcrcaturajpcrfectionem
accipiont a Dco limitatam ad cerlam speciein,v.g;.anf5;e-
lus perfectus esl in spccie creaturarum spiritualium, leo
in specie brulorum, liomo in specie aniuialium raliona-
lium: Deus vcro omnium specierum ct {^encriim bonila-
tem et perfectioncm continct perfeclissime,vel formaliter,
Tel eminenter; unde hajc bonitas Dei compleclitur san-
clitalem et bcni{jnitatem,oIiaque divina attribula,quate-
nus ad divina; naturse perfeclionem speclant. Co^ita in-
finilam lucom, infinilam sapienliam, infinitam pulchritu-
dinem , infinilnm dulcedincm, infinitum {jaudium, infini-
tas opes, infinilam gIoriam,infinilam maiestatem, iiifini-
tam puritntem,infinitum omorem.infinitomsanctitalem;
hsec omnia coiilinel bonilas divina, lamquam infinitum
bonorum omniutn pelagus, a quo omnia bonum , quod
habent, participant.
Deiisper tJbi nota primo, Deum omnimodam hanc bonitatem ha-
e-3cn- bere modo emincntissimo, nimirum non acccssoriam, per
iiur i"' '"""s* P' diversos formas, vel qualilates; sed intimam ef
psumquecssentialem per unam simplicissimam et cmincnlissimam
bonum. fjrmam, nompe per essentiam suam. Quocirca Deus sine
quanlitate ma;^niis est, sine qualilale boniis, sine iiume-
ro infinitus, sine fi{jura formosus, sine tempore soternus,
.sine loeo imniensus, sine exlensione difTusus, sine inulti-
plicitate porfectus, sine situ allissimus, sine babilu san-
ctissimus. Iii ipso ergo est omnis amoris illicium, omnis
desiderii consummatio, omnis sanctitatis apex, omnis rao-
lionis lerminus, omnis appelitus satictas.
Exuberat Secundo, ab hac Dei bonitate omnes ang;cli,homines et
Dei bo- creatura; suam ornnes bonilatem emendicantet hauriunt.
res om- I*^"^ enim, inquit S. Dionysiiis de Divinis nominibus c.
ues. 13. est uTTipT;/.!:; , id cst , supcrpcrfcctus: quia scilicct ila
plenus et superplenus esl omnibus bonis, ut velul fons
inexhaustus cxuberet et redundet perpetua et inccssabili
largitione donorum iu omnes res creatas. Exuberans, ait
S. Dionys. tina incessabili.el eadem,el superplena, et im-
^ minuibiU largitione, per quam omnia perfccla perftcil, ct
unumquodquc congrua sibi perfcctione adimpkt. Et pau-
lo onte: Pertingens ad omnia pariter , ct super omnia in-
dcfectibilibus largitionibus , et nunquam finiendis opera-
tionibus. Unde patet Deum dici bonum et pcrfectum, qiiia
cst aiictor omnis iierfeclionis naluralis et supcrnaturalis
in rebus omnibus, o summis et ipsi vicinissimis usque ad
cxlrcmas, a prima siibstanlia soparoto usque ad infimam
matcriam; ct ipsius radiiim pcrlin^jore ad omnia , idque
non semcl tnnlum, scd assidiie ot indesinentcr.
Tu cr{jo, o Domine,cs ipso boni plenitudo ct universi-
tas, ac conscquentcr oninis niali cxpcrs. Si cnim vcl mi-
nimiim moii habcrcs aut faccros, a bono deficercs, imper-
fuctiis csses, irnn malus, quod horrendum est co{jilare. Tu
cnim cs omnis, cl solius boni fonlalis ori{jo, cui omnia bo-
nuni qiiod liabcnt, acccplum ferre dcbcnt. A te omnia lu-
cida suam trahunt lucem, omnia sapienlia suam sapien-
tiam,omnia sanctasuam 8anclilatcm,omniapulchrasuam
j^ pulchritudinem, omnia perfecta suam perfectionem. Tu
1> cnim omnis perfectionis non lantum es caiisa efficicns.sed
et excmplar, ac mensura, ut tantum quilibet onfjclus vcl
homo perfecliis sit, quanlum suam mcnsuram, puta tuam
pcrfeciionem cminus rcfert et imilatur. Tua enim sancti-
las, sanctaque voliinlas est rcf^ula omnis rectitudinis, vir-
tutis et sanctitatis. Tu omnis boni auclor, forma, finis et
conscrvator, omnem terminans infinitatem, omnem Iran-
silicns finem, omnem definiens mensuram, omnem fin-
gens speciem , omnem perficiens perfectionem , omnem
sanctificans sanctitatem. Trahe nos post te, ut curramus
in odorem ung;uentorum luorum. Vilescant nobis omnes
opes, omnes honores, omnes delicise, ulpote vanse el fal-
laces , qum speciem habent boni , sed verilalem mali, ad
qiias nos allicit spurca caro, d»mon et mundus: quia tu
cs lionor, opes, delicia?, duloedo, beatitiido nostra.bonum
omne, mali omnis expers. lunge ergo nos tibi vinculo a-
moris insolubili, astring;c nexu charitalis aelerno. Qiiid
cnim mihi est in cxlo.et a te qiiid volui super terram ? Deus
Q cordis 7nei, et pars mea Deus in xternuin.
Videriint idipstim lumine nalurae Gcntilcs, qiii Dciim
oplim. Maxim. co{»nominarunt,de quoCiccro lib 2. de Na-
lura deorum: lupiter, ait, id csl, iuvans puter,quem con-
versis casibus appellamus a iuvando lovem , a Poetis pa-
ier Deumque hominumque dicitur ; a maioribus autem no-
slris, Oplimus Maximus, et quidem ante optimus,id est be-
neficentissimus, quam maximus: quia maius est,certeque
gratiits prodesse omnibus, qiiam opes magnas haberc.
Pari modo Socrates dicebnt Deum esse optimum ot f;-
licissimum: ad eius similitudincm quo quisqtie propius
accederet, hoc et mcliorem csse et beatiorem. Socratem
secutus esl Plato discipulus, q'ii Deum bonorum dumta-
xat caiisam esse asseverat: malorum ergo causam alibi
quoDrendam, nec permittcndum esse in civitale bonis le-
gibus inslitula,ut quis doceat aut dical,Deum esso auoto-
rcm malorum: ita ipsc Iib.2. de Ropubl. Plularohus lib.de
Stoicis contrariet. exagilat illtid Chrysippi dinliim: Deus
,,. operatur bella et malilias. Iiomines incitando et perverten-
'^ do. Hinc illa impii apud inferos cxcruciati vox ^l^ncid. 6.
Discite iustitiam moniti, et non iemncre Divos.
Pliira vide apud Theodoret. libr. G. de Graecan. afT^iol. et
Euseb. libr. G. Praeparat. Evang. cap. 7. iibi inler rsele-
ros adducit Homerum, apiid queni Iiipiier ronquoritur,
quod hominos diis impingant causam malorum. Et iusle,
nam, ut recte ait S. Fulgonl. lib. 1 . ad Monimum : Deus
non est auctor eorum, quorum est itltor. Est autem ullor
malorum;crgo eortimdem neqiiil csseauclor.Qiiin etipse
Calvinus libr. 1. Instil. rap. 17. §. 5. Sicitt , ait, fcetor
cadaveris a sole putrefacli et reserati, radiis solis excita-
tur. tamen eos non coinquinat, nec ipsi fcefenl: sic ct mala
hominum opera a Deo sunt, tamen ipse peecatorum sordi-
bus non faedatur. Dbi expresse fatetur Deum non peccare,
auctorem tamen esse operis peccati , quje diio suut «ijTcc-
zu. Alia enim est raliosolis, utpote agentis naturalis; a-
lia auctoris peccati, qui est agens libcr; ac proinde mani-
Commcntaria in Epislolani S. lacobi, Cap. I.
fe»le peccat, cl peccato suo sordidalur sordd inorali. A
Nemiseii TE.ntaT. ) Proprie, iit alliciat ad peccatuin:
sic euim tentat daBfiiou. Deus vero tenlat iustos, ut Abra-
liamuin, Davidera, lobuin, etc. ut eoruin virtutcin orbi
demonstret, perficiat et coronct, uti dni (Jt-u. -l-I. I. Uoc
psi quod ait Js. Aujjust. lib. 2. de Conscnsu Evaog. cap.
30. Alia significaduue intclligitur lentalio, de qua tlictum
eit : Deus neminem tenlat ; el alia, dc qua dictum eU : Ten-
tal vos Dominui Deus tester, ut sciatn ditiyitis eum. Dcu-
teron. 13. Illu seductionis est, hxc probalwnis. Sic pater
tenlat filiuin, lierus servuin, vir uxorcin, inagister disci-
piiluni, ut cius iii,^ciiiuiii, ct studiuin, et aflectuin partiiii
etplurct, pai liui acuat et accendat. *
LMSQLISQLE VBBO TB."«TATLa A CONClPISCE.>TIA SLA
IBSTBACTLS ET ILLECTLS) Pro lilectus, Gra;ce esl 6i/:x-
c,:n,',-. iJ est, inescatus, csca captus, illcccbris delioitus
et doce|)tus; sicul pisces et avcs cupiuntur csca, et sicut
£gau iliculus csca lentis vendidit (jriinuj^ciiila sua,licncs.
2o. 30. aique sicut Eva ct Adani illccli pulciiruudinc po
339
Cupido eaindem dulcamarui (v).jxyTi/e5,-) vim ttnet,
Pro rnelle felleum propinans pocutuni.
T. g. iudulsisti gulae et te inebriasti, moi senties in corpo-
re dolores capitis, stoinaclii, nervoruin, etc. iu auiina ve-
ro verinein conscieutiae, Dei oneasau), reatuui gelieDnx,
ipsainquc gehennain.
Nola priino. Coucupiscentia est causa intrinseca tenla-
tionis et pcccati: extrinsccae vero sunt dainou et inundus,
pula pravi socii,coguati,amici,etc. 6ed lia; extrinseca: tea-
tantpcriutrinsecaiii.suscitando nimiiuiu concupisceutiara
propositione boni delcclabilis, ut illa ad illud voluntatein
sccum abripiat. Lude a S. Ephrern tora. 2. Parajoesi oO.
Concupisccntia vocatur germen dialoli , vulnus aaiinx ,
percussio cordis, arbor malitix, vipera. Eadein aGersone
tractat. 2. de cognit. pcccati cousid. 2o. vocatur nuncius
dia'joli a uobis consensum requirentis. Naiii sinc concif-
pisccntia niincius hic iinbecillis est ct invalidus; sicutiVu-
slraquis follc llatuiii in lignissuscitat nisi subsit iguis.qui
lioc llatu cscilatus ligna acceudat, ait Tliomas Auglicus.
nii, lliud cuiitra iiianduiuin Dei coiiicdcruat, ideoque luor- u Porro pcccalum varias habet causas uobis intrius^cas, 5.
teiii incurruruiit. Porru uua cuuuupisccnlka supcrata, suc-
cedit el tcutut uos alia, ul sempcr conira eain vigilare ct
dimicare debeamus. Vcrc S. Cvpriau. serni. de Opcre et
eleemus. Obsessa niens hominis, ait, el undi(/ue ZaOuii in-
festulione vatlata, vix occurr.l ^imjulis, vix rcsistit. Si a-
varilia proslrata e^t, exunjit libido. Pra;claie S. (jiegor.
Naziaiiz. iii Tctrastichis:
(Juid culpain in liostem scinper ipsi tertimus,
Cuin noslru pnestent lobur ipsi vrimina.'
Te criininure prorsus, uul ccrte niajis.
Iijnis tuus nain : flumina vcro dxmonis.
Nuia. Tcutat iios coucupiscciitiu, Priino, sicut Eva ten-
rceuiii" lavii .\damum, eumquc u Icgc Dci absiraxit, et illcxit ad
nof ica- coincdcnduni pomum vclilum. Cuncupisccntia euiin est
£,',*" quasi Eva, quam inleruam, intimequc nobis culixrentein
iu carue et anima gerimiis. Ludc sicut diabulus per Evaiii
decepit.et ad pcccalum illcxil .Adamuin ; ita idem per con-
Concupi-
niiuirum vulunlatciu, iutcllectura, passioueiu, imagiuatio- ^"■''.cjti
nem , iiabitum iiravum, ignorantiain , et acluiu alterius '■'"'*•
pcccati. Primo cniiii voluntas est causa iuiiuediate elicieos
actuin peccali, eumque in se suscipiens. Secundo.inlelle-
ctus esl causa peccati, tamquain propouen3,seu consuleos
voluntati, ut ampluctatur bouuni sensibile relicto honesto,
alque lamquam iiuu consideraus rcgulain legis divinae,
quac hoc bunum ainari velat. Tertio, imaginalio et passio
est causa eiusdcm tumquam repraesenlans vivacilcr volun-
lati pulchriludiuem boni scusibilis. Quartu, habilus pra-
Tus est caiisa , tamquam iiiiiiicdiatc lucliuaus iu actura
peccati. Qiiintu, ignorautia est causa, ut occultans niali-
tiain peccati. Sexto, actus alterius peccaii quaJrupliciter
est causa peccati; primo, auferendo gratiaiii, per quain
homo pcccato rcsislebat; secuudo, incliuando ad siiniles
actus; tertio, prxbcudu inaleriam alteri pccralo, sic gu-
la est causa libidinis, supcrbia rixarum , avarilia furto-
Ctfebrii
cupisccotiaiii decipit et illicit iius, uti ait S. -Vug. iuPs.48. i^rum; qiiarto, lamquam (inis, ut eum quis ex iDtentione
Sccundo, sicut febris tcntat fcbri xstuanlciii, abslrahit-
que et illicit ad bibendain aquam sibi nuxiaiii, ct subiiide
lethifcram. Cuucupisccntia eiiim est quasi febris, et calur
innaturalis a'Stiisque auiinac. Nam, ut ail S. Ambr. lib. -i.
iu Lucam cap. 4. Vuriis vriininuin fubribus caro nostra lan-
guet , ct diversaruin cupidilatum iiamodicis xstuat ardo-
ribus. !\'ec minorem fcbrem amoris esse dixerim, quam ca-
toris. Ituquc ilta animum . hiec corpus inflammat. lebris
enim nostra avaritia est , febris nostra libido est, eo quod
ignitx sint cupiditales. tebris noslra ambttio est , fcbris
noslra iracundia cst. Qux ticet corporis vitia sunl, ignem
tamen ossibus implicant , mentem , animum , sensumque
pertentant.
Tertio, sicut vulpcs colligala cani, euni tentat, secum-
que abstraliit et illuil ad iinadonddm et dcvorandaiii gal-
liiiaiii occurrcutem. Couciipiscenlia euiiii cstquasi vulpes,
qiia> ratiuneiii ut vulunlatem humiuis specie boiii dclecta-
bilis illicil ct dccipit, ut a boiio lioucsto cam abslraliat,ad
unius peccati cli;;it aliud peccutuni, tuinquain mcdiura,
sic aiiibilio est cuusa siinoiiia;, et comessatio cst causa
furtorum. Scplin.o, propria et potcnlissima causa lenta-
tioiiis,et cousc(|iieiiter pcccati,est concupiscentia. H*c e-
Diiii movet et sullicitat vuluutalcm, iulellcctuni, iiiiagiua-
lioncin , ad secuiii cooscnticndum peccato: cadeiii parit
passioneiii, habituin pravum, iuconsidcrationem, et igno-
rantiaiii, caque iiialilium pecrati tcgit et velat. Quocir-
ca iure concupiscentia vocatur fuines, orijjo, scmiuarium
peccati, ct a Pauio lluinau. 7. 23. lex niembrurura repu»
giiaus lcgi mciitis.
Nuta sccundu. Coucupisccutiam non esse pruvaiu ali-
quain substantiam pruduclam a diabulo, qux pravos ap-
pelitiis scnsitivi iiiotus suscilcl,et quasi cxhalct,uli Iscus
exlialat putidus vuporcs; siculi opiuatus est lll^ricus. sed
stolide. Nulla ciiiin substantia potcst esse pcr sc niala, oec
pruduci a diabolo, iiec cssc pcccatuin ; peccatum rnira est
accideus, pula actus liber vulunlatis. Ladcm fuit h.Tresis
vulendum et amandum bonuin coucupiscibile et illicitum. IJ Mauicha}oruin, qui teslc S. -Vug. lib. dc Uajrcs. ceuseba
(^)iiarlo. sicut lcna virum tenlat, abstrahitque ab uxore
ad lurnicanduin secum ; sic et concupisceulia aniiiiam a
Deo sponso suo Bbs(ralii(, ut cum bouis crealis dclicietur.
('ouriipisccntia crgo csl lcna vitioruin. ait S. .\mbros. luco
iam citalo : siniilis enim est mulicri lcnocinanti.quam gru-
jjliirc describit Snpiens Provcrb. 7. G. et cap. 9. 13. Lnde
in Vitis Palrum lib. '.i. cap. de foruiratione num. 23. Ic-
fjiinus, carnalem coiicupisccntiora cuidam apparuisse iii
specie mulieris yEthioplssx.adco turpis et firtida;, uteius
foBtorein forre nnn pusset.
Ct ptuii- Quinto, conriipisrciitia ost ul scobics et prurigo, qiiaiu
go. si scabas, titillatiunem , sed oiox dolorera senlies. Lndc
emblema :
Fadare strictis unguibus cutim cave
Pro vielle mox leponet urens tibi piper.
AssiJuus est prunginis comes dolor.
in Iiominc duas cssc animas, unam bouam a bono Dco ,
altcram malam piuductam a diabulo, haucquc csse coo-
cupisceuliain, fdiitum omnis mali in humiue. Huc spectat
vesanus errur Paternianurum et VcQustiaooruiu hxreti-
corum, qui ut ait S- .\ugust. lib. 5. contra lulian. cap. o.
Dicunt a lumbis usque ad pedes diaboluin fccissc corpus
hominis , supcriores vero partes Deum, velut supra basim
aliquam cotlocasse : addunlque nihil ab hominis studio re-
quiri, quam ut anima, quam in stomacho et capite habita'
re dicunl, munda servelur. Pubcm vero si omnium flagi-
tioruin sordibus oblinatur , aiunt ad suam non pcrtinere
curam. Ita seinper, ut ipsi libidini turpiter servianl, tilu-
lum ei proprix polcslalis affigunt. Rursuin roncupiscenlia
uon est ipsum pvccalum originale : eo cnim pcr baplis-
mum coudonato et abulito, ipsa tamen in hominc iuslo re-
manet, uti patet quolidiaua cxperientia. Dcuiquc codcu-
540
Commcntaria in Episfolam S. lacobi. Cap. I,
pisccnlia non cst prava qualilas prof^onita a pcccalo ori- ^ !ann;uor, etc. ita Mcdina 1. 2. q. 82. a 1. el 3. et fuse Bel
Concupi-
scciilia
quid?
ginaii, qnx sit velul fornax porpelLio sciiilillas peccatorurn
exbalnns, uli vull Caiviuus lib. 2. Instit. cap. 1. §. 8. 9.
10. 11. etfuvcl Maijistcr sentcnl. iu 2. dist. 31. §. 2. et
3. ubi ait pcccalum orirjinale essc niorbidatn quaindam
qualitatcin in aninia cxistcnleni, qua; perpctuo prava de-
sideria cxcilct. Addil Grop;or. Ariinin. in 2. dist. 30. q.
1. qualitatcin lianc in nniina oriri cx nlia quadain inorbi-
da qMnlilate, qucn sit in seinine parentuin. Seinen cnim
per lianc qualitalem inficcre corpus, ct corpus inficerc a-
nimain: porro semcn infcetiim cssc ex llalii serpculis. \c-
rum liiTc frivola sunt, ac vere IMiilosophia; et Tlicolojjia;
rcpup;nanlia. Unde
Nola tcrlio. Concupisccntia in re nnn est aliud , quam
ipse appelitus sensilivus, ciusqiie naturnlis inclinalio nd
bona sensibilia, qua; contraria sunt rationi el lc^^i Dei, id-
poque illicila et velita , qiiatenus aiipetilus bic ob pccca-
lum originale, privatus cst iustilia ori°inali, Nam si liomo
fuissRl coudilus iu statu purae natur», latis fiiissct qiinlis ..tui
niodocst,siinilesque appclitusmotus l)abuissel,qualcs iam ''cu
habct ; scd illi moliis lunc non vocati fuisscnt conciipisccn-
tiae, eo quod uaturalcs ei fuissent, ncc pcena pcccali: iam
autern vonantur concupiscentios , quia siiiit poeiia peccati
orip;inalis. Deiis eiiim noluit homiucm coudere in slatii
pura; natur», nc iinperfcclus essct cl miscr: scd condidit
eum in stalu natura; inlcj^ra;, nimirum addcndo iUi n;ra-
tiam el iuslitiam orifjiualcm, qua> omnes rnotus appetitus
conipesccbat et subdebat recta; ralioni, ita ut eam prcTve-
nire, illique reluclari non possent, Verum peccante Ada-
moDcus hanc gratiam ct iustitiam orip;inalem illi, omni-
busque posteris in piEnam peccati sustulit, idcoque cum
quoad appetitus et polenlias rcliqiiit sibi in statu puras
naturic : quo fit ut appctitus sensibilis feratur in bona sen-
sibilia prcTter rationem , ct rationis voluntatisque dicta-
nren , ac utramqiie seciim ad sua bona abripiat; itaque
caro couciipiscit adversus spiritum. Ergo nunc vocatur
concupisccntia, quia orta est ex |)eccato originali. Quare
larm. iib. 5. de nmissione gratia; cap. 15. Hinc
Qiiarlo sequitur, concupiscentiani non cssc a Deo, ut-concupi-
pote qui naturam inlcfyram et pcrfectam condidit; sed ascciuia
jicccato et diabolo, qui peccati fuil nuctor. Hoc est quod^^p^"'
docct hic S. Incobus, nimiruin lcntnlionem peccati noa
esse a Dco, sed a concupisecntia. El hoc cst quod ait Chri-
stus parabola hoininis incidenlis iii latrones, quod ab iis
vulncratiis sil et spolialus, Luc.10.38. Nam,ut ait ibidem
Glossa: Adam peccans spulialus csl donis rjraluitis, et vul-
ncratus in nuluralibus. Uum enim privalus csliuslitia ori-
ninali, iicccssnrio vulnus acccpit iu natiira, ulpote quam
^tcjyrabat iuslitia originnlis. Dcus cnim primitus poten-
tias liominis condidit inclinatas ad siiuin obiccluin , ac
consequcnlcr nppctilum scnsitivuiri nd appetendum obie-
cta scDsibilia, quasi obiccta sibi proporlionala et commo-
da : atque insupcr addidit [^ratiam , qiia) subordinaret il-
liim ca!terasque polentias rectae raliuni : qua pcr pecca-
m spoliatus hoino, rclapsus esl in suarn alaxiam et con-
lisccntiam.
Quinto, concupiscentia non tnntum estin appclitu sen-concnpi-
silivo, licet in eo niagis appnrcnt, sed et in intellcclu acscenna
voluntnte quatcnus iu bona sensibilin ct nntura; commo-"'*''
da fcriintur et propendent, qua; bono bonesto ct rccla» ra-
lioiii rcpugnant. Itaque intellcctus et voluntasin huiniuc
virlualiter est quasi duplex. Est enim in ea pars supcrior,
quce houcslum, Deum et cailum inluctur ; et pars inferior,
qu.T bona terreua et eaduca spectat. Coucupiscentia ergo
intcllectus est curiositas, vanitas, inflans su|)erbia. Con-
cupiscentia voluntatis cst cupiditas honoiis.gloria?, opurn,
dcliciaruin. Quocirca voluntas hie secuin luclntur et pu-
gnat, dum , ut ait Aposlolus, caro concupiscil adversus
spiiitum, et spiritus adversus carnem. Hanc duplicem vo-
Junt.item in se sensit ct cxpressit Cliristus orans in hor-
to : Palcr si vis, Iransfcr calicem istiim a me: verumla-
men non mea volunlas, sed tua fxal, Lucae 22. 42. Pars e-
nim infcrior voluntatis Christi appetebat vitam, horrebat
concupisccntia non est aliud , qiiarn ipsa naturalis incli- Q morteni aPatre decretam: pars verosuperior eiusdem pla-
natio appetitiis, quatenus per abscntiam iustiticTj origina'
lis proxime disposila est, ut fcratur pr»ter, tcI contra or-
dinem ralionis in sua obiccta delectabilia : unde dicit lia-
biliidincm ad peccatum, quasi ad causam suam.
QuadccausaS. Augustinusconcupisccnliam vocat mor-
bidiim arfectum , et affectionalem qiialitatem : quia ipsa
inclinatio appetitus est qualitas qiiajdam carens debilo or-
dine, ex privatione iustitia» originalis, non tamen quasi se-
mini permisla Irnnsfundatur, uti dicebat Arimin. Unde
lib. 6. Contrn Iiilian. cap. 7. dicit concupiscentiam esse
sicut malam valeludincm : atqui mala valctudo humori-
bus niliil addit, nisi privationem dcbita; commcusuratio-
nis. Quod aulern S. Augustin. non volucrit concupiscen-
liam esse aliquam qualilatcm positivam superadditam po-
tentiis animrc, videlicct nppetitui iuferiori et volunlati,sed
ipsarn inclinalionem naturalem carenlem ordine rationis,
quem velut in habitu efTicicbat iustitia originalis, patet cs
variis eius locis, quibus non aliam reddit causam concu- r.
piscentiae, quatn absentiam iustitia; originfilis, ut lib. 1. ^'
de Peccato mort. cap. 16. lib. 4. contra lulian. rap. ult.
lib. 13. do Civit. cap. 13. Idein patet ex co, quod S. Aug.
lib. 4. contra lulian.c. 5. ctlib. 2. de Peccatoorig. c. 40.
et alibi doccat id quod in homine est vitium, in belluis es-
se naturam, et loquitur de concupiscentia. Atqui concu-
piscentia in bclluis non est aliquid distinctum supcrad-
ditum nppctitui naturali: ergo nec in honiine. Katio cst,
qiiia appclilussensitivus natura suapronusest nd ca,qucT3
sunt dclcclnbilin cnrni : movetur enim ex apprehensione
rei deleclabilis.Undc non requiritur aliqun qunlitas super-
addita, quajcum nd hoc inclinct, sed solum requiritur ab
sentia iustilia; originalis, quse eum retincbat, rectum fa
ne crat conformis voluntali et decreto Pntris, appeteuset
ambiens rnortem : unde secundum eam Christus est exau-
ditus, eademqiie noluit cxaudiri desiderium et appetilum
partis inferioris mortcm deprecnnlis, utdocle aunotavit
S. Athanas. tract. de Cruce et passione.
Ex dictis patet, concupiscentiam esse vim appetendi im- ifomo
niodcratnm lum in voluntate, tum magis in appctitu sen-quasi
sitivo. Homo enim est quasi compositiim conllatum cx an-"^°"''"""'
gclo et bcstia, et quasi utriusque participium, iino nexusioeiba-
et unio. Anima eniin rationalis est infima in gcnere crea-siia.
turarum spiritualium.ideoque animaesensitivae animalium
vicinissima, in camque quasi degenerat : iungit enim in se
rationem, quam habent angcli, et sensum , quem habent
beslia;; sed ita ut inagis propendeat in sensum , quam in
rationem : unde plus habet bestiaj, quam angeli. Quocir-
ca prudentcr monet S. Bernard. serm. 5. de ascens. Ordi-
nemus, ait , et custodiamus in nobis slatum ulriusgue sub-
sfantix, ne animam nobiliorcm utique hominis porlionem,
Tarlaro pars devolvat inferior, sed secum potius aelo san-
ctifiratum corpus acquiral. Nam, ut ait Clemens Alexand.
lib.4. Stroin. homo videlur composilus exCenlauro (adeo-
que csse Centaurus) scilicet ex rationis parlicipe el ralio-
nis expcrte, anima scilicel el corpore : corpus tendil ad ter-
ram,anima adDeum extollitur. Poelx enim finxeruntCen-
tauros esse conflatos ex homine et equo, vel tauro.ul eques
cum cquo esset Centaurus, uti dixi Isaiae 34. 14.
DeINDE CONCUPISCENTIA CUM CONCEPERIT, PARIT PEC-Vers.l5.
CATUM.) Cassiau. collat. 5. cap. 4. legit: Concupiscenlia
cum fucrit conccpta (scilicet in voluutnte) parit peccatum.
Bcda etTheologi passira ex hoc loco dislinguunt trcs gra-
dus teutationis, nimirum suggestionem, deleclationem, et
ciebcit, el rationi velut in actu primo eonformem. Ergo i- consensum ; suggestio cnim est, cum concupiscenlia in se
psa inclinalio appetitus privata ordine illo, et conformita- ct quasi in utero"suo concipit, et excitat hoscc pravos coii-
te ad ratiooem rcctam, quam conformitatem in ipsa effi- cupiscentiae motus. Talis est titillatio gulae, libidinis, irae,
ciebat iustitia originalis, dicitur qualitas morbida, tabes, superbi£D,etc. autequam eos ralio advertat: unde hi motus
Commenlaria in Epislolam S. lacobi. Cap. I. 341
Tocantur primo primi et iQdeliberali, in qiiibus proindc ^ nit parlum, vitlL-licel peccatum aliquod.v. j;. veniale;qua
nulium est pcccatum , scd conceplus lantum peccali ma
lcriaiis, qui parit peccatum formaie, pula dciectationcm,
qiia ratio et voluntas illeccbris concupiscentia; et pcccali
incipil delectari : in quo si !ia>rcat et plcne advcrlcus coa-
scntial, crit conscnsus el consummatio peccati.
iJicil cr(^o S. lacobus: Concupiscentia cum bona dcle-
ctnbilia, quasi mnlum semcu pcr oculos, aures, aut pliau-
tasiam , sive a d;omoiie, sive aliunde suf^f^estum haurit,
ex co concipit peccatum , dum sciliccl ex libcra \oluiita-
te, ceii palre, consnnsiim nliqiiem, v. g. semiplcnuin, ceu
prolem , ijisa qiinsi malcr elicuerit et elTormnrit. Undc S.
Conco- Aupust. Iiomil. 4i. iiitcr oO. cap. 8. ISoli, ait, consenlire*
ptio con concupiacendx lux. ISon ed unile conripiul . nisi de te ?
«Tniii. Comcmisli ? quasi cuncubuisli in corde luo. Surrexit con-
cupiscenlia? nega te iUi: noli eam sequi: concupiscenlia
cum concepcrit, paril peccalum, etc. Jirt/o ne ubslraharis
a concupiscrntia tua : nrrja te illi: noli eam fcqui: illicita
cst, lasciva rsl, twpis cst, alicnat tc a Deo. Kijli dare con-
sensionis amplexum, ne plangas partum : quia si consense-
ris, si amplexatus fueris, concipis.
Nota. Conceplio peccati fit pcr fortcm rei concupita! i-
ma^inatiunpiii , quain excilat nppetilus scnsilivus , sivc
concupisrenlia. Ihec unim iii)a[;iiiulio rcm concupilam, e-
iusque pulchriludincm ad vivuin ralioni cl voluntnli rc-
praiscnlal, eiqiic ostendil quain sil suavis et deicctnbilis,
ac fatit eamdcm iterum itcrumque cof^itari, iuspici, nni-
ino volvi ct rcvolvi : qiix co,"fitalionum ilcratin et re\olutio
paril rei dclectatloncm, non Inntuni in ipso appetilu sensi-
tivo, sed et in ralionali, putu in voluntatc; eo quod utcr-
quc in endeiii sit nniina: unde ralio ct volunlas inripiliis
affici, sed impeifccle, quia nccduni plene advcrtithoc es-
«e grave malum, quod Ueum {jrnviler olTeudat. Pcccat er-
{jo venialiter c)i indcliberatioiic: dcindc porfyens in liac rci
coDCupitx cofjilalioneeldclcclationc, plcne ndvertens eius
maliliaiii, victa dclcclalionc ci dat manus cique conscnlit,
tUDcquc est pcccaliim consunimnlum cl inoi lalc. Conce
lis est deleclalio prjDveuiens plenam deliberalionein; ler-
tio, ponit mortcni, seu pcccatum morlale, cum vidclicet
acccdit plenus conscnsus.
Praiclare S. Au{just. lib. 5. contra lulian. Profr.cto, ait,
I» his verbis (S. lacubi) parlus a pariente discernitur. Pa-
riens enim est concupiscentia , partus peccalum : sed con-
cupiscenlia noupurit, nisi concrperit : non concipit, nisi il-
texcrit, id est, ad mulum perpclrandum obtinuerit folun-
talis assensum. Idcm lib. l.contra duas Kp. Pclajj.c.lO.
l\'uHa ergo damnalio est iis qui sunt in Chriito lesu: non
cniin damnutur, nisi qui conciipiscentix carnis consentit.
Secundo, quia isti molus non sunt in noslra potestatc,
uteos nvertere aul evitnre possimus: non cnim in nostra
polcstalc est, qiiibus visis lan[jainur. Peccntiiin aiitcm cst
iu Dostra potcstate, puta volunlarium, adeo iit si noQ sit
volunlariuiii, non sit peccatuin, uti docct S. Aug. !ib. 1.
lU'traet. cap. 13. ct lit). 22. coiilra Fausluin cap. 27. L'n-
dc hi motiis invrniuiitur etiam in iustilicntis etsanclis,
L) uli docct .\poslulus Uom. 7. ia quibus aihil est daraaaUo-
nis. ut idcin ait cap. 8. i.
Terlio, qiiia Pliilosopbi et Thcolofji, ipsaqiie c.vperien-
tia docct , talcs aclus non essc humanos, id est, liberos,
qui a ralionc adverlcntect voliintale conscnlicnlc proce-
dant, scd csse actus imaginationis et appctitus sensitivi.
Unde S. Paulus, licet sanctus, senlicns tamen in se hosce
iiiotus, aiebal Uom. 7. 20. Si quod nolo illud facio , iani
noii rgo opcror illud, .sed quod hnbilal in me peccalum, q.
d. Si concupisco rcpugnantc voluntaie. nnn cgo censeor
lioc facere : nam conscnlio legi Dei ; scd roncupiscentia,
qu.X' meain ralioncm cl libertalem anlevertit. Cum ergo
hi actiis non sint liumaai, homini ad culpam ct pccaaiii
impulari ncqucunt.
Ouarto, id docct Conc. Trid. scss. o. Manere, inquit, in
baptizalis concupiscentiam, vcl fomilem, hxc S. Synodus
futctur ct senlil : qux cuin ad agonem rclicta sit , nocere
non consenticntibus , sed virililcr per Chrisli lcsu gratiam
ptio autcm hi-c peccali , matcrialis tanlum cst, quamdiu (^ rcpugnanlibus non valet ; qninimo qui lcyitime ccrlarent
hxTcl in sola imnginalione et appelilu sensilivo: inoii ve-
ro ut nd sc allicit rnlioncin et voluutateni, est conceplio
pcccali formalis, salU m vcnialis.
Ouocirca loanncsAlba Elcctorum cap.Oo.Concupiscen-
lia, imiuit, pcccntum concipit, ciiin illud cogitat: conce-
plus eniiii pbanlasia; ct mciilis, est ipsa eius cogilatio.
Nani concupiscenlia priino lcntal suggcrendo homini ille-
cebras. Deinde homo sic tcnlatus coucipit, id cst, cogitat
ct versat animo id, ud quod invitatur a concupisccnlia,
uuuc cogitniis illud aniplccti, nunc cogitans illud rcfula.
re, itaqiie sccum luctatur ct animo flucluat, pcccatqiic se-
mipleno conscnsu, ac tandem victus illcccbrarum appcti-
tu dcllbcratc eis conscntit, ct plcno volunlatis consensu
peccatum consumiiiat.
Qui crgoviilt tcnlalioncs concupisccntia; vinccrc et eva-
derc , imaginationcm coliibeat, et n bonis concupiscibili-
biis violentcr nvcrlat, camqiic rebus bonis sanctisqiie oc-
coronubitur. Uanc concupiscentiam, quam uliquando .\po-
stolus pcccatum appellat , S. Sgnodus declurat Ecclesiam
Calholicam nunquum inlellexissepeccalum appeltari, quod
vere el proprie in rcnalis pcccaluin sit, scd quia cx pecca-
to est, et ad peccatum inclinat. Si quis autem contrarium
senscrit, analhcina sit. Hinc S. Uasil. lib. de Constit. mo-
nasl.cnp. 2. asseril oinnes aiTcctiuncs carnis essc natura-
les. nc(|ue in iis csse pcccatum, nisi ex ncglifjcntia animae
proccdanl : siciit si cquus pelulans, inqiiit, dciiciat sesso-
rem, ciilpa non est cqiii , ulpotc qui rationc non utitur,
sed iinperili ct incauli sessoris : ita si homo per concupi-
sccnliam tralialur in pcccatum, culpa non est carnis, sed
spiritus. Et S. Cbrysost. Iiom. 19. od populum : Concupi-
sccrc, inqiiit, nalurale cst, al mulc concupiscerc iam volun-
tatis csl. Et S. Prospcr. lib. 2. de vita contemplat. cap. 3.
agens de stimiilis cnruis: i\'on has, ail, a/fccliones habcn-
do,scdcis malc utendo delinquimus. Et lib. 3. cap. X. Pec-
cupet, ac in primis lcclioni el stiidio S. Scripturse, Palriim, caluin pcrpclrare non possum. nisi malx dckrtutioni con-
ilii*, ''*eH^/rt//i. S. Gregor. lib. 21. Rloral. cap. 3. .VfH/cw, oil,
vitarum Sanclorum,hislorinruin, Theologi.D, Philoso|
etc. addicat. Amu scicnliam Scripturarum, ct vilia curnis
non ainabis. nit S. Ilicron. Ouin et Seneca scnior (qui fuit
patcr Scnccx' Philosopbi , pra-ceptoris Ncronis : patris e-
iiim cssc hoc opiis, |intct cx litulo, et docct Lipsius ) in
Conlruv. Sapirns ( .Mcla filius ineus ) hoc unum, inquit,
concupiscit. nihil concupiscere.
Hinc patct primo, moliis concupiscenlia; qui ralionem
prwveniiint, idcoquc iunnino sunl involiinlarii , niilla cs-
eii |M!c- ^*' pcccnla. i*iiiiii), (luja S. lacobiis ponit progrcssum quo
caiiim. Q tentalionc vcnitur ad pcccnluui, nimirum prinio. ponit
ipsniii lllcccbram conciipisccntiir nntc omnc pcccalum,
qiia» csl i|)sa lciilntio, diiiii dicit: Innsquisquc vcro tcnta-
tur a concupiscrnlia sitn : qiinni pnlct noii cssc peccnlum:
quin pnulo aiitc dixit, cuin qiii sulTcrt lcnlntioncm csse
bcatuin; id cst, qui cnin pntilur invilus: quia Inlis teuta-
lio uou esl fonics pcccati, scd inatcria uieriti: dciudc po-
Concu
pUcon
Probnt.
i.
ncqunquam cogilulio immunda inquiiuil, cum pulsat , sed
cum hanc sibi pcr dclcctalionem subiugat. S. Cvril. lib. 4.
in loanuem c. 51 . Si voluplas quxdam ante onine peccatum
prxcurrit, ct frrvcns cupidita.t ad dclicla solcl Hliccre, qux
antr pcccati actum insidct.el mrnlis conscnsum arripit, pcr-
suadrns farilc har via vcnicnduin nobis c.isc quo gliscimus.
Quod discipulus Christi verum ostendit, diccns: Inusquis-
que a sua cupidilale distractus alquc seductus trntalur.
Ex diclis patelerrarc Caictanuiii comm.in D.Thomam,
loco mox cilando, qiii scnsit motus conciipiscenti,-c in ap-
pclitu scnsilivo pcr sc, et sinc oiiini volunlatis consensu
essc pcccata \cnialia. Ualio cius cst, quod appclilus infc-
rior habc.it aliqiiam pcr sc libertatcm.uli indicnlD.Tbum.
1. 2. q. 71. a. 2. nd 3. ela.3. ad 1. Undcviiljjo dicitiir,
appelituin movcri poUtice a ralionc, vicmbra vero despoti-
ec.Vcruin cl bic csl crror. Oiuais caiiu libcrtasesl ia vt>-
ill.
34-2
Ojmmenluria in Epislolam S. lacobi. Cap. I.
lunlalc , et a volualate, uti docel schola Pliilosophorum ^ Spera in Deo , quia confilebor illi, salutare vullus mei et
el Tiieologorum ; nec dissenlit D. Thomas.uti patet ibidcm
ort. 1. et2. od 1. ubi expresso ex S. August. docet nou
nisi voluntate peccari.Quod ergo tribuit peccatum vcnia-
le appetitui, mortolc voluutati, id facit per quamdam at-
tributioncm, scu appropriatiouem : quia enim pecccatuiu
veuialc est imperfecte huiiiaaum et voluntarium, ac seu-
sualitas est prima eius origo, idcirco illi tribuitur : mor-
tale vero, quia perfeclam libertatem requirit, tribuitur
volunlati.
Porro diclturappetitus infcrior moveri politice.notiquod
in se liber sit, scd quia potcst aliquo niodo resistere vo-
luutali, ut civis magistratui, saltcin mutu iuefllcaci: re-
pugnaate enim volunlalc et invita, noa cessat appetere ct
coucupisccre boaa sensibilia et illicila.
Moial Je Moral. S. lacobus laLite liic docet primo, resistcadura
resisien- csse concupiseeutiic,ait S. .Vusust. lib. i- de Civit. 21, ui-
do coa- niirum concupiscentiain esse iiialam et peccali illicem.id
fJeus meus. JSulo sinas corjilationem cresccre : nihil in le
Babijlouium , nihil confusionis adolescat- Dum parvus est
hoslis, interficc: nequitia, tie zizania crcscanl, elidaturin
semine. Auili Psalmistam: lulia Babijlonis 7nisera,elc.bea-
tus qui tencbit et allidet paruulos tuos ad petram ; quia e-
nim tinpossibile est in sensum hominis non irruere innatum
medullarum calorem , ille laudalur , ille pnedicalur bea-
lus, qui ul cmperit cogitare sordida, statim inlcrfictl cogi-
talus, et allidit ad petram ; pstra aulem Christus est. Sub-
dit de se e.x.cmpluiu : 0 quoties ego ipse iu eremo patabam
vie Romanis interesse deliciis, etc. llaque omni auxilio de-
stitutus ad lesu iuccbam pcdcs , riyabam lucnjmis, crine
tcnjcbam , et repurjnanlem varnem hebdomadarum inedia
subijebam. Meinini me clamantem, diern crebro iunxisse
cum nocle, nec prius a pectoris cessasse verberibus, quam
rcdirct Domino incrcpanle tranquillitas. Post mullas lacry-
tnas, posl cxlo inhu:rentes oculos, nonnunquam videbar mihi
1
eoque non amandain et sequeudam , scd suinine odien- arjminibusinteresse anjelorum, et Ixtus 'jaudcnsquc canta-
dam,ot assidiia coulra eam lucla inortificaudam esse. lu- D ba
de enim passim homiaes velut c»ci et iusaui ruunt m pec-
cata, quod velut bruta sequaatur concupiscentias , sicut
Adam secutus est suam Evam, iuxta illud Psalm. 48. 21.
Homo cum in honorc csset, non inlellexit: comparatus est
iumenlis insipientibus, ct similis faclus est illis. Coucupi-
scenlia enim in homine similis, imo eadem cst, quae in be-
stiis, V. g. in sue est concupiscentia gulae, in leoue super-
bi», in lupo rapinse, in asino acediae.lu boiuiae enim ap-
petitus inferior est sensibilis et vehemens; ralionalis vero
est spiritualis, insensibilis ct debilis : unde fucilc sinit se
trahi ab appelitu inferiori, quasi a poadeie graviori. Qui
ergo sapit, suicquc auiniK et salutis curam gcrii, sciat
coucupisceatiaiii , licet iutiine auiraae infixam , licet blau-
dieatem.licet suaveiii,esse sircucm exitialem.csse hostcm
capitalem ; ac proinde eain ut hostcm iusectetur, cura ea-
que gerat ao-TrovJov 7ro),;u.ov, irrcconciliabile bcUuin. Ipsa e-
nim cst vipera, suo couceptu et partu matrem.id est, ra-
m: Post te in odurem umjuentorum tuorum carremus.
Saue coutra oiimes coacupisceutice raotus et tenlatio-
nes, nullum est prxsentius el efllcacius reraedium, quain
oralio, qua nostris diflisi viribus, Dei opeiu humiliter el
ardcnter iinploramus, diceutes cum Psalte: Deus inadiu-
lorium meum intcnde ; Domine, ad adiuvandum n.e festi-
na; uti docet Cassianus, imo Chrislus ipse, diceas: Vigi'
late, et orate, ut non intrctis in tenlalionem, Mallh. 26. 41.
Quocirca dxmoa id sciens, ut Iikc arraa tentalis eripiat,
solet eis iniicere alias cogitaliones, ut ad huinaaa auxilia
respcctent, ac Dei et orationis obliviscaatur. Qui sapit er-
go, illico ut seutit coucupisceutiaj stimuluin , ad Deum
mentem attollat, eiusque opem per Beatain Virgiuein sup-
ple\ iinploret; et statiin illam sibi adesse sentiet. Porro
ordiaciii gradusqiie teatationis egregie describit noster
Thomas Theodidactos, iib. 1. de Irailat. Cbristi cap. 13.
Primo, ait, occurril inenli simplex cogitalio: deinde fortis
imaginatio : poslea deleclaliu et inolus pravus, el assensio:
tionem et voluntatcm enccans. Hiuc quocumque pcrgimus, n sicque paulatim ingredilur hostis malignus ex tolo , dutn
nobiscum portamus inimicum,ai\l S. Hieronym. ad Eusto- illi non resistitur in principio. Et quanto diutius quis ad
chium. Unde semper et ubique per oraQcm vitam , nobis
cum eo colluctandum et acriter diraicandum est: quare
semper in eum oculos defigere debemus, ne clanciiluin ia
animuin se insinuet, nimirum ut quasi hostein observe-
mus, repellamus et iiiortificemus.
Secundo, innuit piimis concupiscentiae motibus statim
obsistendum esse, idque stalira ut ab iis illico fidelis mea-
tem avertat ad Deura, eiusque opein ad illos superanduin
imploret: conciipiscentia eniin blande irrepit , et iuslar
serpeatis quo caput infert, eodem lotura reliquum indu-
cit corpus , eoque totus illabitur. Quare hic verissiiuum
8st istud:
Principiis obsta, sero medicina paraiur,
Cum mala per longas invaluere moras.
Et istud Senecae Epist. 117. Non obtinebis ut dcsinant, si
incipere permiseris : imbcciilis csl primo omnis affectus,de-
inde ipse se concitat, et vires dum procedit paral ; exclu-
resistendum torpuerit , ianto in se quolidie dcbilior fii, ei
hostis contra eum potentior.
Tertio, quisque seipsuin aorit, Diinirum qua masimeQjjjquc
coucupisceatia laboret, et pulsetur: in his eaim domina-suum \\
tur coucupiscentia gulae, in illis superbiiE, ia oliis ^^ori-JI^" '"^'^
tiae, in aliis acedise. Dum ergo golosusseatit cogitatiooem je,]aa-*
et coacupisceatiam deliciariim, superbus houorum , ava-tur.
rus opum, acedus timoris et torporis, sciat hanc suam es-
sc concupisceutiara, suam teutatiouem, suum vitium,cui
illico totis viribus resistere debeat. Magua pars victoriae
est, aosse id quod suggeritur, esse teatationem : si euim
scrupuIosi,acedi, tiraidi,melanchoIici scirent cogitationes
et motus timoris, angoris, tristitiae, pusillanimitatis, qui
eis crebro suggeruntur, esse a scrupulo, acedia, tiraore,
melaucholia ; illico eos aversarentur et repellerent : at dum
metus et auxietas raeutem percelluut et obnubilant , id
nou videat.timeatque ne quid veri dubii, timoris et peccati
diiur facilius, quam expellitur. Et Plutar. lib. de Profe- Dsubsit aut lateat ; ideo anguntur et cruciantur. Credant
ctu virtutura, hoc profectus signum evidens assigiiat: Si
proficiens 7iullum iam peccatum exiguum putat, sed omnia
.Uudiose vitat et observat. Et S. Chrys. hora. 22. ad pop.
Cani, inquit , similis esl voluplas : si pellas , fugii ; si nu-
trias.permanet. Idem ser. 3. in verba Isaiae, Vidi Domi-
Jium: Sicut,iaquit,cervus iaculo confixus in vitalicorpo-
ris parte,etiamsi venatorum manus effugiat,aihil iude fert
lucri; sic et aniina accepto concupisceatiae iaculo,si cum
eo permittatur abire, ipsa per se corrumpitur, ac perit.
Praeclare S. Hierou. Epist. ad Eustochium de custodia
virgia. post initiura: Slatim, ait, ut libido titillaverii sen-
sum , aul blandum voluptatis incendium dulci nos calo-
re perfuderit , erumpamus in vocem: Dominus auxilialor
meus, non timebo quid faciat mihi caro. Et cum paululum
interior homo inter vilia, alque virtutes caperit fluciuarc,
dicito: Quarc tristis es anima mea, ei quare conturbas me?
ergo suis coofessariis, virisque prudentibus, credant sua
esperientiae, sibique dicant: Ego laboro nimio metu, aa-
gore, scrupulo, hic meus est morbus, hoc meura maluni,
hoc meuin vitiuin: crebro eius motibus e.\agitor: hactenus
re discussa espertus suin et didici, metus qui raihi sugge?
runtur inanes esse et vanos: in re nihil esse metuendum,
hunc ergo pariter ut iuauein et vanura cootemaam. Siout
euiin hydrophobi,qui metu et nielancholia laborant.omnia
tuta timent, ae v. g. domus iu eos cadal, ne pavimentum
eis dehiscat, ne tegula decidens eos feriat, ideoque eis di-
cunt raedici: Erras.ista tibi suggerit humor melancholicus,
domus noa gyrat, firraa consistit, non cadet, sed tuum ce-
rebrum gyrat, laboras capilis vertigine et raania: ne ergo
credas illis suggestvonibus, quas tibi tuus tinior et mania
parit: vides eaim caeteros illis oou credere. imo ridere ut
vauos et futiles Ita pi^rsus accidit scrupulosis, meticu»
Commcnlaria in Epislolam S. lacobi. Cap. I.
343
losis cl Irislibus, qui proindc siiis apprplipnsionibtis cl nn- ^ Ex hisce disce concupisccnliie ronditioncs , el tnorcs.
goribiis lolis viribus rcsislerc debenl, oc imilari Clirislufn,
qi)i orans in horlo adeo volide limori et horrori niorlis re-
stitit, ut ci lucla el conlcnlione sudorit sanfjuineni , Lu-
rx 22. 44. idcoque plane horrorcm Iiunc \icit ct prostra-
vit. Si simiii coiiatu tirnoribus nostris rcsislercmus, uti-
qiie eos debellarcmus.
Idem est in nliis concupisrcnliis rt Ipnlationibiis: nam,
ut ait S. Ambr. Iib. i. in Lucam cap. 4. Honorum fjrntia,
sublhnitas potcftatutn, cpularum siiavilas, forma utcrctri-
cis laqucus esi diatioli, et guasi qniilam ncquitirc spiritua-
lis illecebrosus cffectus, qui prr carnis illcccbram , qux
cilo faminca quadam knilale tnollitur, animum quoque
de gradu deiicil : ncque enim formam tnulicris animus
prius, quam corporis oculus concupiscil. Dcnique quod
non vidcris, nun amabis: scd uhi caro coneupicrit, com-
palientis quoque animi constantia drfaliscil, ct mcns con-
sorlio amoris inflcclilur. Duo enim in carnc ttna sunt ; at-
gue ila mors irrcpil sccleris cffeclu, lcntanlc diabolo, car- _
ne suadrnle. Vchemcnlior lamcn cst animi quam corporis "
febris. Dat excinpliim : Tlicotimus cum qravi oculorum
incommodo Inboraret , ct amarel iixorem; inlcfdicta sibi
a medico facullate cocundi , cupidilalis impalicns , alque
impetu libidinis raplus: Vale, inquit, amicum lumcn, sic
febre libido flnqranlior cst , graviusquc pr.rcipitat ct in-
flammat. Scd ubi quis resipucril a furorc, tunc conscicn-
lix inlerioris nperitur vi^us, facliquc pirnilrnlia surccdil,
et pudenda sui quisquc fiicinori< crulicscil. Qjorirrn sa-
picnti^r S. Mclhodiiis nptid ."^. Epiplinn. h^rcsi 01. Vidcs,
inqiiit, quod coijHalionrs. proptcr inhabitans in nobis prc-
rntuin, forinscrus tiobis inslanl vclul cancs rabiofi, nul fe-
ri, V(l audenlcs lalronrs ronlra nos scmpcr inslir/ali a lij-
ranno . ar principe iniquilalis , probnnles nos an rcsi>lerc
ipsis possiinus , ct acicm cnnlra inilrucre. Agc igilur o a-
nima, firlilcr resislc ; nc forlc rcmillcns capinris. Sic con-
ropisccnlia irac a^,\l homines, fop;ilquc insilirc, cl rabic
nflTi-i ul rnncs , piinf^cre ut scorpioncs, mordcrc ut scr-
Conciipisccnlia enim iirimo amabilis videtur inslar ele-
gantis pueri; alque instar pucri mutabilis cst, nunc hoc
volens, nuuc aliud: caqiic de causa pucr hic a nounuliis
pinfjitur mullicrps: mulla enim capita nujltitudincm et
varictatcm alternanlium ciipidilalum rcpraeseDlant.
Secundo, eadcm ca?cn cst , qiiia imprudcns nascitura
cx se domna non prospicil, ncc ravcl, ail Sorratcs in Sym-
posio Xrnophontls. Lt Plato: Amor, ail, cst accus, quia
amantes in re amala cxculiunt. Et Thcocrili int^rpres in
decimo Idyllio nd illud Theocriti: Ciccus non modo Plu-
tus, vcrum ctiam dclirus Amor. Nota, inquit, quod anti-
qui duos cxcos diccbanl. Cupidinem ct Pliitum : nam qui
amal, cxcus cst: quid facial non vidcl ullus amans ; nani
drformem amat muliercm , qurc illi vidclur esse pulchcr-
rimn ; nmor cnim facit turpe vidcri pulchrum.
Tcrtio, cadem alala csl, quia cclcrrime ad obiccta con-
ciipitn avolal ; imo involal inslar accipitris, aut vulturis.
Oiiarto, cndcm pharrtrala cst , quia suariim illrccbra-
rum cupidilole snuciat cor honiiuis, quod ferit cl occupal.
Oiiinlo, cadcm -r-jcwy,: est, cl fnccm acccnsam gcslat,
quin rcrum cujiilarum in aninio scslus cl inccndia s:iscitat.
Scxto, cadcm nuda est, quia seipsam inanifeslat, ct ce-
lare neqiiit ;
Quis cnim cclavcril ignem,
I.uminc qui semper prodilur ipse suo?
Ita Alcxand. Aphrod. in Prohlem.
Scplimo, fiiit ct in Ciiria Octa^iae ( ul scribil Plinius )
Cupido fiilmcn lcncns , id(]iie frncliim : quia fulmine po-
tcnlior cst nmor cl cupidilas. Undc Pocla:
Atif/crum fulmcn frcijil Dcus aliyr [Ciipido) ignc.
Dum deinonslral uti cst, fortior ignis .Amor.
Hinc el Theraisloclrs in sciito {jcstabat Cupidincm tcnen-
teni fulmcn, tcsle Alhen. lib. 12. quia majjis bcnevolca-
tia, qiiam frrro omncs sibi subiugare sataj;ebat.
Oclavo, Ciipido cofjnoininatus cst cuitaTio,-, id csl, ocu-
lcus, vel oculatus, quod oculis feriat: aspcctus cnim rci
pcnles, Porro concupisccnlin nascitur nobiscum , uli do- C pulchra? inlurnti sui iniicit amorrm quasi sajjillam : unde
rcl S. Aiifjiist. libr. 1. Confcss. cap. 7. ncc dcserit anlc
mortcm. ilclicta csl crp;o nobis n Dco iii pcrnom peccati
od nfjDiicm, iit cum ca ossidiie colliictanlcs inertiom de-
ncllnmiis, vifjilcsqiie simus in Dci obscquio, ar crescamus
in virtiilc, victoria et ineritis, ntqiie n tcrrcnis incntcm
nvocnntcs Buspiremiis ad caclimt , in{;nmisccntcs cum A-
po^lolo: Infrlix cgo homo, guis mc libcrabil de corpore
morlis huius? Roman. 7,
Porro qunni concupiscenlia valida sil, cfTera, cl indo-
milo, liqiirt Primo iii odolesccntibus, qui immcnso libidi-
num inccndio lla(;rnnt, iit pcne nd insaniam rcdijjanlur.
Secundo, in invcntionc novnnini illoccbrnrum fjula;, ct
obsrccnilntis, qiiibiis conrupisccnlin hominum lonfjc su-
perat conrupisccntinm brstinrum, uti ostcndit Plnlarch.
lib. Qiiod bruta ratione utanlur. Trrtio, qiiin Anachore-
ta», Snnrtique omnrs ut conrii|)isrciiliam domarrnt, miris
inodis sripsos continiio nlTlixrrunt iciuniis, vifjiliis, cili-
riis, hurni ciibationibus, spinarum orulcis, Bnfjrllis, clc. n
Lcfjr vilns Putriim ct mirubcris corum ouslrritnlcs , ct
niorlinrntioncs. Quorto, idrm liqurl cx Inpsihiis viroriim
sanclorum, snpicntiim, ct fortiuin, quavis a?tatc, cl qiia-
vis niiinili plnfja. Quis fortior Snmsone? Quis snpicntior
Solumonr? Quis soiirlior Davidc? ct tnmcn hos prostra-
vit ronriipiscentio firminnnim. Qiiin ct Ploto lib. 3. do
Rcpuhl. qiicm cilot Clrmciis Alcxniul. lib. 3 Slrom. ns-
seril forporis volii|)lnlcm snpirnli.T rrpiifjnnrc,rl rs.^c do-
minom sirvissimnin , n qiin fi-liri-isimiiiii sil possc lihrr.i-
ri. Et Sophorlrs, trstc Cirrronc libr. de srncctutc (nit )
nulloin rnpilnlinrcm pcslcm , quam vuluptatcin corporis
liominibiis n nnlurn diilnm.
Hinr Pi)i't;i> cx ronriipisrcnlin fi)rmnriinl cupidincm
qunsi Driim, \'riuTis liliuin: cuiqiir clrnim Drys cst siia
diro fupido. Pinxcrunt ciim qiinsi pucrum vrlntis ocii-
lis, oluliim, orinaluin orcu ct sogitlis, gcstaatcin fuccm,
rt nudiiin.
III.
IV.
Y.
VI.
VII.
Plotinus: tfw,-, inquil, id cst, amor, diciliir quasi oom;,
id psl, aspcctus et visio- Nnm, ut oil l'ropcrt.
Si ncscis, oculi sunt in amorc duccs.
Kono, Cupido o Plalone voratur Tyrannus, quod in oo-
biles Ccflcslrsqiie animos bacchctur, cl tyrannidcm excr-
ccnl.drprimcnscas a lcrrcna ct sordida; iindc Eiiripides:
Tuquc o Dcum Tgrannc et homi^ium, Cupido.
Quin ct Prorliis in Plnlonis Sophisla, Cupidincm vocat
iiiafjiim : qiiin inrnnlal animos, iit Mafji, ct non rara ma-
fjiris nrlibiis siii ninorrm cxcilat.
Dccimo, Hnrpys Dms, n rnpncitalc, vocatus est .Amor.
Tradunt ct fiibiil.T Erinnyn furiam nb .\more aniatam
fiiisse, ut impolciitiam ct impctum signilicarcnt insanc,
ac pcrdile nmanliiim.
rndccimo, Ciipido nppcllalus est, n-avjauarw.o , id cst.
omnium domitor ; undc hxc cius cst vox,
Pcrfringunl, penclrant, urunt mca spicula fulmen.
Sciliccl hinc nomcn cs( mihi rrr/oaaaTuo.
Nnm omnin vincil nnior.
Duodrcimo, Cupido hicct amor tcrrestris cilesli supe-
raniliis, ct enccnndus cst: nimirum te-j,- pcr .\ntcrola. dc
quo Alcint. iri Emblem.
Aligcrum, aligrroqnc inimictim pinxit Amori,
Arcu arcum, atquc iqncs igne domans Kemcsis.
Vlque aliis fccit, pntiaiur rl hic puer olim,
Inlrcpidus gcstans tcln. niiscr laenjmat.
Trr spuil. inqiie sinus imos fres mirnj crcinalur
Iqne ignis, furias odit Amoris .\mor.
H.Tc riyrnldiis dc Diis fjcntiiim synlofjmatc 13. Hinc S.
Dnsil.in Constit. Monost. rnp. 3. Affcctioncs, ait, corporis
lunc violrnlx sunt , cum ralio ccssnt: casdcm illa modc-
ranlc cl impcrium suum cxcrccnlc. facillime obtcmpcrant.
Ilnlio crfjo pcrvifjil cns domnt rcfjitque, pcrinde ut aun-
r,a vifjilans cquos : si enim durmiol. cqiii ibunt in ovio.
Idcm od Cbiloncni: luam, nit , voluptalrm cxpup;nalo:
Vlll.
)X.
XI.
XII.
3H
Commentaria In Epistolam S. lacobi. Cap. I.
ne si oninci? siinul, oinncs ofjminaHm in te iriilatoe coa- ^tiludo mea, et ponef pedes meos gnasi cervorum: et super
riantiir,lurbuli'ntainqiie ncccrsaiitmrntilucc tentalionum ' ... ...„,. . „ .
jntemperiem. Corpus subslcrne laborum c.vercitio; ani-
mam lcntationibus xqnanimiter tolcrandis assuefacito.
Deniquc ul Ciipidiiiis et Anioris cnicaciam , ictiini(|ue
fulniincijm siffiiiiicarcnl, pinxcrunt cmblcma, in quo pio
love tonanle Ciipido ornatus fulnicn ciaculatur in inarc,
Neptuno interim posilo tridcnlc, et {jcuibus nixo Ainoris
nunicn revcrcnte; sic cnim caiiil;
Sol calct ijne meo, Neplwins flagrat in vndis:
Quamvis tiber erat, feci servire Tonanlem.
Quamvis liber erat, Marlem, sine Marte subegi.
Et aiius:
Amor Deum gubernat,
Amoris omnc regnum est.
Amor de Dro Iriumphat;
ait S. Bcriiard. Nimirum ainor ct ij)i).av5p-j7ri3( vicit, vin-
excclsa mca deducet mc victor in Psalmis canenlem. Cervi
cnim quanlavis rctia et laqueos, in^yenlibus saitibus con-
tincutcr Iransiliunt, doncc in tutuin evadant : ila et Dobis
in lentalione omni cst facienduin.
Idcm S. liasil. lib. de S. Virgiii. sapientcr monet vir-
ginom ut cavcal a consortio virorum, cliam spiritualiuni;
quia lioriim aspcrtii cxcilatur concupiscenlia, ut landein
ainor spirilnlis dcfjencrct in terrenum, ct cbaritas fiat
carnalitas. Proxima enim, inquil, ct velul conliguis ia-
nuis Genliles quoque aiunl vitia esse virtutibus. (Juxtibet
denique virtulis ianua simiUimam invitia ferentem utrim-
que speciem apcrit, ut qui ud virtulem ingredi nititur, e-
ius priinum iunux assislcns,dum hanc se pulsare arbitra-
tur, aperla sibi hinc , aul inde allera ex vitiorum ianuis.
dcccplus maxima simililudine, ingrcdiutur vcluti virtutis
domuin. cunclis eius errorein irridenlibus. Sic saepe amo-
xitqiie Deum, tit in carncm , niortcm, cl cruccm pro lio- ris divini inuuain ptilsantibiis, vicinuiii ci ostium aperil
minibus adco aiiialis dcsccndcrct. Hic est nosler sanclus iJamor mundi, ut nd amorcm mundi divcrtat pulsans, pu-
Cupido, cx cuiiis passionis fontc si hauriamus aiiunin,iino tans se divf rlcre nd amorem Dci. Hoc niodo eos qui au-
san^iiincni, reslinfjucl ille oinncs impuri Cupidinis faces,
perinde ac Mutianus upud riinium lib. 31. cap. 2. scribit
Cyzici fontcm Ciiiiidinis esse et vocari, eo qiiod ex eo po-
tautes amorcni ct cupidinera dcponant. Vide S. Augiist.
lib. de Conlincnlia, el serm. 43. de Tcmp. nbi inler alia
docet concupisccntiam ccdendo augeri, rcsistendo miuui.
Pugnat, inquit, rcpugna: noli eam crdcndo saliare, sed
rcsislendo necare : si ei non conscnlias , minor el minor e-
rit quotidie ; nam sunl virea illius subicclio tua: si enim
cesseris, das ei vires. Et inferiiis: Consueludini ergo sem-
per repugnanduw esl: quia ipsa cnncupiscenlia cum qua
nati sumus, pniri non polest quamdiu vivimus. Quolidie
niinui polesl. finiri non polest, etc. Et in isto bello c.H lota
vila Sanclorum. Qiiocirca sapieiilcr S. Bcrn. ser. 56. in
Cant. Cura, ail, eoncupiscenlix lotis rcsistere viribus; ut
non perlrahat in conscnsum, et omnis deinccps inalignila'
tis wachina evanesccl : ncc esl omnino, quod sponsum pro-
hibeal appropinquare libi,prxter solum parietcm eorporis;
denles ad virlulcm es.ie cupercnt, fallens, tcmcrarios ar-
guit : qui vcro lemcrilnlis probra metuerent , eos timidos
ac pusillaniines prodidit. El qui miserieordes esse siude-
renl, ad vilia male mollivil: qui vcro miserieordcs esse re-
nuerent, immites immanesque declaravil: ila et qui chari-
talis pulchriludincm sequuntur, eosfatso dileclionis nomi-
ne. vel ad volupkdes corporis, vilamque cunctis execrabi-
lcm deiicil, vel einsee probra ct opprobria pcrtimescentes,
odisse fralres . el absque ullo boni sensii persislere facit.
I/aque ne dcclines ad dextram, scu ad sinislram. ne forte
crrore seductus in aliquam ex viliorum porlis devolvaris.
sed mcdiam el regiam inccdas virliilis viam. Hicc S. Basil.
PeCCATUM VBRO CUU CONSUHIUATCJai FUERIT , GBNG-
RAT MORTEM.) Hic euiin, ut superius dixi, tcDtationis et
peccati Iriplex est gradus, et ordo. Priinus est suggestio,
SGU cogilatio rei inalK, in qua nullum plerumque est pec-
catuin, quia sa<pc a daemone immittitur et suscitalur sine
noslra culpa. Secundus est, dcleclatio; videlicet cuin vo-
id fit per circuincisionem non cariiis, sed cordis, de qiia Chintas negligit illam rcprimerc, vel imperfccte consentit:
- . .... et in lioc cst peccatum veniale. Tertius est consensus de-
libcratus, in quo est peccatum mortale, si materia sit gra-
vis, et sub gravi obligatione vctita. Unde S. Isidorus lib.
2. de siimmo bono cap. 23. Islis, ait, fomitibus quasiqui-
busdam gradibus convalescil omne peccalum. suggestio o-
peratur delcctalionem. cleleclatio conscnsum, consensus o-
peralionem, opcratio consuctudinem, hxc necessilalem.
Ubi advertc, pcccatum diiplicitcr consummari. Primo,
cum voliinlas interius, deliberate, et plene in illud con-
senlil; hoc generat niortein anima;: quia per peccatuin
morlaie anima privalur gralia , quasi vila siia, ilaque
spiriliialilcr moritur, fitqiie rca mortis a?tern£e. De bac
niorte hunc locum acccpit S. August. hom. 42. intcr 50.
Bellarm. et alii iniilti.Uude Nazianz. Orat. 19. ait unain
dumlaxat esse verain mortem, nimirum peccatum; quia
ipsum est interitiis aniinae. Et S. Augnst. 3. Civitat. 11.
Mors, ait, animx fit, cum eam deserit Deus ; sicut corpo-
lerem. cap. 4. 4. Circumcidimini Doniino, el auferte prx-
putia cordium vcslrorum viri luda, el hubilalorcs lenisa-
lem , id est, visionis pacis, quain parit hiec circumcisio,
et mortificatio.
Porro vehcnientes conciipiscentise et dajmonisinsultus,
cuin phantasins illecebrosas ex visu, aiidilii, vel niemoria
rerum prwlcrilanim , ad extrioandum difficiles imagina-
tioni , et p;'r eani incnti ingorit, quasi inciila quredam i-
gnita, vcli;'inentiori agilique imagioationis mcntisqnc rc-
suUu, maiorc, iiiquam, contenlione, et nd alia obiccla a-
nimi applicnlionc elidcre ct eludcrc oporlel ; alqiie, ut ait
S. Basil. in Conslit. I\Ionast. cnp. 18. Pcrilorum alhlela-
rum imitanda cst comuehido , qui summa tum animi at-
ientione , tum corporis agililale celeritaleque adversario-
rum suorum apprchensiones eludunt, et belli omnis cvasio,
et telorum declinatio oralioni, ac divinx ojjis imploralioni
committenda. Uocenim Vaulas nobis prxcepit. cumdixit:
In omnibus sumcnles sculum fidei, in quo possitis omnia n )i,<;^ cum id dcseril anima.
tela nequi.ssimi ignea extinguere: el mo\: Si vero per ad- - - . •
versarii impntdentiam , flagiliosarum istiusmodi cogita-
tionum vis vehementior etiam insurgat, ne sic quidcm est
succumhcndum . aut dciiciendus animus , ncque suscepla
certamina ex dimidia parle confceta relinqucnda : sed eo
nsque obfirmafc perdurandum, quoad Deus perspecla no-
.■^tra cnnslanlia. gralia Spirilus sancli nobis affulgeat, nos-
quc iUustret , qux et insidiatorcm in fugam propcllal , ct
menlcm nobis puram cfpciat , ct divino luminc compleat ,
et ralioni noslrx in pacalissima tranquitiilcde constitutx
otium ad Deum eolcndum suppedilel. Id experti sunt S.
lob, S. Anlonius, S. Athanasius, S. Hilarion, ca?teriqiie
Sancti, qui lentationibus cunctis conslanter restileriint,
usque ad ullimiiin \ita} spiritum; nc proiiide cum Haba-
cuc c. 3. 18. victores cecincrunt: Ego aulcm in Domino
gaudebo, et exultabo in Dco Icsu mco. Deus Dominus for-
Secundo, cuni in eo voluntas hKret et perdurat usque
ad finem vita;; tuuc cnim plcne consummatur generat-
que mortem «ternani in gehenna,ad quain illico animam
transmillit; licet enim ibi anima vivat, dicitur tamen
mors, quia , ut ait S. August. 6. Civit. c. ult. Si anima
in pcenis vivit xternis, mors polius illa dicenda est, quam
vila : 7udla quippe maior et pcior cst mors, quam ubi non
morilur mors : iuxla iliiid Poeia>:
Immortale malum nulla delebile morte.
Huc qiioqiie respcxit S. lacobiis, quia mortem hanc pee-
cantium, qiii tenlalione vincunlur, opponit coronae vitae,
qiiam patientcs qiii tentationcm vinrunt, el in hac viclo-
ria conslantes perdurant usque ad morlem, post eam il-
lico adipiscuntur in eslis, uti dixit v. 12. Ha?c est morg
secunda et aeterna. cuiiis illa prior est quasi conceplio et
iachoatio. De hac accipit huuc locum Theodorus Studila
Comraenlaria in Epislolam S. lacobi. Cap. I.
34E
serm. 113. S. Fulgent. lib. 1. ad Monimum cap. a. Lo- ^ nes, a Deo puniti sunt morle, et sepalli in sepulcris con-
cupiscentia;, Num. 11. 33. Plura el recentiora liuius rei
cxeinpia rccenset B. Petrus Damiani lib. 7. Epist. 19. ad
Blancara Comitissam. Vectiijalergocupiditatis est calami-
/05, ipsaque mors, iuxta illudhai» 14.11. Subter te ster-
neturtinca, cl operimenlum tuum crunt vermes. Dum ergo
tenlaris concupiscenlia, co.-jita mortem, cogita tineas, co-
gita vcrmes et bufones, qui carnem tuam depascentur ;
in eaquc lanto ma{;is deliciabunlur, quanlo delicatius eam
nutriveris et impinguaveris. Sed liajc exilia suut, et prae-
mnium cousummalio, et finis. Undo et Christus pro pec- ludia lanlum mortis ajternaj, ignisque gehennae, de quo
,q.d. Hac Uaiasc. 33.il. Quis poterit habitare devobis cumignede-
rinus cl alii.
Consum- Consummatur crgo peccatum, Primo pcr plenum et de-
maiur Ijberatum in illud consensum internum. Secundo, etma-
fam^itu (T's. <!"'" consensum hunc opcre externo cousummat, v.
drupiici-g. dum homicidium mentc designatum reipsa perpetrat.
*«•■■ Tertio, cum In eo sc obfirmat, vcl iterat, ul consuctudi-
ncm sibi iudiicat, cl dc hac S. lacobuin hic loqui ccnsct
Thomas Anglicus. Quarto, dum in eo moritur, transitque
ad morlem xtcrnam : mors enim est vita;, rerumque o-
ProMpi
calo moriens in criice, dixit: Consummatum est
mei holocausli, lytri, obedicntiae et patientia! consumma
tioue cl inortesatisfacio^et aboleopeccatum.eiusque con-
summnlionein quas in mortc consistit. Opponit S. lacobus
concu|)iscciitiam paticnlio: in co.quod sicut patientia per-
fectum o|)iis habet ; sic et concupiscentiaj perfectio ct
consummatio sit ipsa mors.
(jbxbbat hortbm. ) Nola hic insignem metaphoram
pcccau. petitam a gencralione humana, qiia peccati gcneratio et l»
prosapia describitur: narn mater poccali cst concupiscen-
tia: pater est libera voluntas: semen malris cst siigfjcstio
et litiIlatio,vcl volupt.is qiiain ingcrit cxcitatque couciipi-
scentia : semen patris esl ipsc conscnsus vuluntatis, prout
est in ficri. Prolcs est ipse consensus, prout consideratur
in faclo esse ; hic enim cst ipsummct peccatiim. Proles
autein hajc primo est impcrfecta , velut embrjo ct fcetus
incompletus ; talis est conscnsus semiplcnus, sive pccca-
tum veniale cx indelihcrationc. Sccundo, cst prolcs omni-
uo furmata ct pcrfi-cla : tulis est consensus plcnus, sivc
peccatum mortule dcliberatuin. De pcccalis enim qux ex
ubiecto et levitatc malcria; tanliim siint vcnialia, hic di-
reclc non agit S. lacobiis. Ncpos pcccati cst actus cxter-
nua, T. g. ipsiim hoinicidium. Proncpos cst consuctudo
peccandi. Abncpos cst more in peccato. Trinepos cst mors
aiterna gnhcnnK.Eccequam inala ct miserasoboles a pec-
cttto, quasia tritavo prosi-minata succrescit.Quocirca vcrc
i igneL.
voranle/ Quis habitabit ex vobis cum ardoribus sempiternisF
NOLITB ITAQUE EBRABB PRATBES.) \lr, 7:\x;x7je, id CSt, Veri. 16.
non sinatis vos seduci, et in errorcm abduci a Simone Ma-
go, ha;reticis aut philosophis, ut scilicct cum tcntamiui,
dicatis cuin Siinone, vos a Deo tentari : Deum enim au-
ctorcm cssc omnium, tain malorum quam bonorum; aut
ut dicatis, sapientiam et paticutiam proprio ingenio et vir-
tule comparandam essc, non autem postulandam a Deo,
uti dociii V. o. tota enim disputalio lacobi huc usque fuit
de patientia et concupiscenlia, niinirum docuit patienliam
in qua sapientia (^hristiana consislit, flagilandam a Deo,
ut concupisccntiam vincamiis: Deum enim esse auclorciii
omnis booi et nullius inali, omuis virtulis ct nullius cou-
cupiscentia;. Unde crrorcs hosce onincs uua sententia et
axioinatc, quasi lethifero telo prosternens, subdit: 0/;i/ie
dalum nptimum, et bmnc donum perfectum dcsursum csl,
desccndens a Putre luminum. Paris cnim erroris et impie-
talis cst.vel cum Siinone aliquid mali Dco adscribere.vel
cum Philosophis et Pclagianis aliquid boni adimerc. Im-
pia enim et athca est illa Philosoplii vox dc love, sivc Deo:
Dct vitam, dct opcs. animum xquum mihi ipse parabo.
Ex adverso magna sapientia cst sapcre, et praclice iu- vtra »«-
telligerc hanc veritatcm, nos a uobis nil boni habere, nil piona
sapicntia;. nil virtulis; scd totuni id Dco douaoti cum hu-*'- ""
mili ognitione el gratiarum aclione acccptum ferre. Sa-cogQiiio.
Aug. lib. a. contra lulian. c. 3. Concupi<ccntia carnis, Q puit hoc S. Franciscus,cuiiis per noctes iutegras hoec una
inquit, adversus qaam bonus concupiscit spiritus ct pec-
catum est, quia inest ilU inobjdienlia contra dominatum
menlis : et poena peccati est, quia rcddita cst meritis ino-
bcdicntis : ct causa peccati esl , dcfcctione consenticntis,
vel conlagione nasccnlis.
Prosapia Conlraria cst gcneratio cl prosapia boni operis, et vir-
Tiriutn. lutis. Eius eniiii malor esl volunlas, putergratia Dci, se-
nieu sancln; cogilationcs ct inspirnliones. Haruin ciiiin
dulcedine allccta voliintas pcr grutiain D<'i parit boiiiiin
opus, V. g. pirnitunliam, ct propositum elTii-ux lutitniula;
Tits, quasi prolem spiritualcm, iiixta illiid Isaix i(S. 18.
A timore tuo conccpimus.ct pcpcrimus spirilum salnlis, uti
ei Sfptuag. legit S. August. serm. 20. de vcrbis Domini.
Nepos est ipsa propasiti executio, vitu;quc mutnlio. Pro-
nepos est pcrscvcrantia , et prof^rcs.siis iu hoc bono pro-
pnsilo. Abncpos esl mors in eo. Trincpos cst coronn vitjc,
cl gloria actcrna. Hn;c crgo est generntio Dei, et filioriim
cius.quam diubolus qiiasi simia nicdianlc concupisccnlin
cral mcditatio, et oratio: Quisego Domine ? Quistu? E-
go abijssus nihili, ignorantix, miserix, malitix ; tu abijs-
sus omnis essenlix, sapientix, felicitatis et bonitatis. Abi/s-
sus ergo mex inupix tuam abgssum copie invocat. Sic et
Christus S. Catharina; Sencnsi haec duo documcnta dcdit ;
Cogita qux tu. quis ego. Cogita de me, ct ego cngitabo de
ie. Idipsurn ca?Iesti illustratiooe didicit noster Petrus Ca-
nisius, (icrmania; .Vpnstolus: nam, ut in eius vita lib. 2.
pag. 2o7. scribit P. Sacchinus, cum Laurctum pcrgcret
Dcipara; cellam veneraturus , Ancon.v in tcmplo apcruiC
Dcus oculos mcntis, nnvumque de cxlo lumcn infudil in-
gcns, fidcla, magnorum caput , ac fonlcm laudum. Mon-
strubat id lumcn intcriori oculo vcrum. firmumquc funda-
mcntum rcligiosx vitx. simulquc doccbat, qncmadmodum
consilia ci sua omnia imponcrc . et studia omnia ac facta
dcbercl. Fundamcntum autem erat suimet cognitio iiilima,
pcr quam pcnitus comprchcnderet vilitatcm , inanitutem-
que siiam ; quain forct ipfC nihil ; quatn boni nihil nequr.
imitari , imo evertere ct occidcrc satagit, sicut occidit A- »1 nossct , ncquc vcllet pcr se , nequc posset , ncque habcrct :
damuin per Evam.
Sapicnler S. August. homil. 42. inter JiO. Vcl inorlrm,
inqiiit, time, si peccatum non timcs : pcccatum cnim cum
consummittum fucrit. gcncrat inortem. ISondum timct pec-
catum : timc quo peniucit peccatum. Dulrc csl peccatum,
led amaru cst inors. Ipsa cft infllcilas hominnm. pruptcr
qaod pcccant mnricntcs, hic dimittunl, rt ipsnin pcccatum
iccum pnrtanl. Vcccas prnplcr pcvuniam . villam , mulic-
rein ? hic diniitlcnda sunt, quaiido oculos in morte clau-
seris, el ipsum pcccatum quod commitlis, tccum portas, ut
te comburat in omncm xtcrnitatcm. Conciipisccnlia; enim
Bunt folles, et fomenta gchcnna;, iuxta illud Isnia» 50. 11.
F.cce vos omncs acccndcntcs igncm accincli /himiiiis , ain-
bulate in liiininc ignis vcstri. et in flammis quas .uicccndi-
slit. De manu mca factum cst hoc vohis, in doloribus dor-
mictis. Il
cum omnium bonorum initia. mcdia. extrcma in uno sita
Dco, ncc usquain alibi, prxtcrquam in Dco ab ratione u-
tentibus collocanda sint. Hoc liimcn noviim ct insolilum
niagna gratiariim actione celebravil Canisius, eique quasi
fundamcnto omnos siias nrtiones superstruxit, soli Deo
dans gloriain : sihi vero dcfcctiim , corriiplioncin , iiiisi'-
riaiii. Inde lantu molos a;dilicii , tanta graliarinn ct ani-
mariim mcssis siici-rcvit.
Umne DATiM OPTiMm.) Ayx^c, jd cst, 6onum ; idquc ver^
Priiiio, siiiipIicitiT, q. d. Oinno datum boniim cst a Dco
dnnlc : omiie vcro dnliini mnlum uou cst a Deo , scd vcl
a il iMiionc, vcl a roncupisccntia.
Serundo, bonum hic xar'i;o;^i;v insignc, ct pra;slans, o-
ptiniumque intclligitur ; nimiriim donum pcrfcctum . ut
subdit : qiialis est palientin, sapienlin ct vii-torin concu-
Itn Israelita; luurmuranlcs ct concupisccutcs cnr- pisceulia; ; dc quibus huc usqiic cgit S. lacobus.ac gcne-
VoL. X. 4i
3^6
Commeutaria in Epistolam S. lacobi. Cap, f.
t filiatio divina, de qua mox explicaus subdit: Vo- ^ manal lolius bonx volunlalis non iantum principium, scd
lunlarie enim genuit noi verbo verilatis , ut simus tnilium
( «Trap^at, id est, primitise ) crealurse eius. Haec cnim est
donuin perfectum, et datum optiraum, uti ad illam rcspi-
ciens recte el solerter vertit noster Interpres : ita datum
hoc et donum ad sapieutiam refert S. Cyrill. 1. 4. iu loan-
nem cap. 23. et alii.
Hoc donum desursum est, quia descendil a Dco patrc
lurainum.qui gloriae suae thronura sursura posuil in caiiis,
de quo ail Moses Deuler. 33. 27. Ascensor cxli auxiliator
tuus. Uabitaculam eius sursum. Vide ibi dicta.
Nota primo. Pro dalum, Graece est ^oti?, id est,c/o;ja-
tio; donum vero Graece vocatur ^wp/ifxa, q- d. Nou tautuin
donum omue est a Deo, sed etipsadoui Jocri;, sive dona-
lio. Multi cuim donanldoua non sua, sed aliena; vel sua,
sed aliunde acccpla; aut siia non tam dant, quam ven-
dunt: Deus autem doni omnis quod douat, etsimul ipsius
donalionis graluilae, et libcralis est auctor, imo crealor.
Verum NosLer (?oji; vcrlit dalum, quia saepe per metooy-
Donum
pe: fe-.
cluni.
1,
et perfeclio. Id probat ex S.Iacobo, dicenle: Omne datum
uplimum, clc. Deus enim est qui operatur in suis et vctle,
etperficere. Et S. Hieron. lib. 1. contra lovin. ac S. Au-
gust. lib. de virgin. cap. 4. pcr donum optimura et per-
fectum accipiuut virginitatcm, quam virgo non sibi , sed
Deo liumilitcr adscribere debeat,uti docet Aposlolusl.Co-
rinlh. 7. 7. Cyiillus vero lib. 4. in loannem cap. 25. per
donum oplimum et perfectum accipil perfectain coguitio-
nem Chrisli etveritatis; hanc enimessesuinraam gruliam,
ideoque a solo Dco expeclandain : cognilioneiu (iuquani)
nou imdam et aridam, sed Dei amore inforiualain ct ar-
denlem. Summum enim Dei donum est charitas, 1. Cor.
13. 1. (ilossa vcro accipit giatiam robustam, et virtulein
perfectam ; qualis baplizatis datur in sacrameuto Confir-
niationis. Alii idipsum adaptanl vitae religiosae : haec eniin
oplima est, et peifecla: ita noster Alvares lib. o. pag. 1.
cap. 1. Alii per donum optimum accipiunt tribulalioncs,
et criices: has enim v. 2. vocavit omne gaudium. Alii ac-
miain ipse acius significat obieclum, pula datio significat B cipiunt Eucharistiam. Quid enim bonum eius est, el quid
dalum, sive doiium. Idcm ergo est datum oplimum,nwd pulchrum eius, nisi frumentum electorum.el vinum ijermi-
donum perfectum ; utitur cnim exaggeralioue S. lacobus, nans virgines? Zachar. 9. 17. Haec partialia doua suut,
iperfecth .
ut donum Dei amplificet. Sapienter Trisraegistus m As-
clepio : Omnia Deus , inquit, el ab eo omnia, et cius vo-
luntatis omnia : quod totum est bonum , decens , immuUi-
bile, prudens, ipsi soli sensibile et inlelligibile : el .sine hoc
nec fuit aliquid, nec cst, nec erit : omnia enim ab eo, et in
ipso, et per ipsum.
Nola secundo, per dalumet donum posse eum Didymo
quodlibet accipi , sive illud sit naturae , sive gratiaj , sive
gloriae : omnia enim dona et opera Dei oplima , et perfe-
cta sunt, Genes. 1. 31 . Deuter. 32. 4. Proprie taraen duo
posleriora speclat S. lacobus; alloquitur enim fidcles qui
donum fidei, gratiae, sapientiae et patientiae a Deo acccpe-
rant, certaque spe expectabant donum gloriae: unde Tho-
mas Anglicus dalum accommodat donis, quae daiitur in
via: donum iis quae in patria. Quocirca recte Primo hiino
locum conlra Pelagiauos, negantes gratiam ad beuo yi-
venduin a Deo postulandam esse,iulorquet Conc. Arausic.
can. ult. et sa-pe S. August. quin et Theophjlus in Cou-
cilio Ephesino per donuin accipit Spiritum sanctum, eius-
que dona, pula reinissionem peccalorum, sanclitatera,
sapienliam, etc. quse Chrislus e caelo in fideles suos de-
mittil. Alii accipiunt ipsummetChristum, qui seipsum cura
siiis donis iminenso araore nobis dedit,et in dies dat. Hic
eniin est datum optiinum et donum perfectum, idque mul-
tipliciler : nam, ut canit Ecclcsia ex S. Thoraa:
Se nascens dedit socium,
Convescens in edulium,
Se moriens in pretium,
Se regnans dat in prxmium.
Secundo, recte quoque Auctor Imperfecti hom. 39. iu
Matth. donum perfectura adaptat ad potestatem regiam,
Principura et Praelatorum: hcec euim omnis a Deo descen-
dit et datur ; uti docet Apostolus Roman. 13. i. quin el
Titus Imp. apud Sveton. non timebat insidiatores.dicens:
non omnedonum, ut ait S. lacobus.
Deiiique humilis et verax fidclis sapiat, et coufilcatur
cura S. Aug. Soliloq. cap. 15. Si quid boni e^t, purvi vel
magni, donum luum esl Domine: el nostrum, non nisi ma-
lum est. Unde igilur gloriabilur omnis caro ? Numquid de
malo ? Hxc non esi gloria, sed miseria. Sed numquid glo-
riabilur de bono? numquid de alieno? Tuum Dumine est
bonum, tua est gloria: qui enim de bono luo gloriam sibi
quxril , et non libi quxrit , ille fur est el talro , et similis
est diabolo, qui voluit furari gloriam tuam.
Descedens a Patrb LUMiNUM. ) Palreui luminum vo-Lu„en
cat Deuin et SS. Trinitatein. Primo, quia respicit ad sa-qujdru-
pientiain , quam dixit postulandam a Deo: sapientia au-P'"^"-
tem est lumen menlis,cuius pater, idest, auctor, eslDeus. •
Secundo, quia respicit ad solem : hic enim est paler o- 11.
r mnis luminis in luuudo. Nulla enim creatiira corporea ita
repraesentat Deuiu , sicut sol: Deus enim est sol qiiidani
iucreatus,lucidissiiuus etbeneficcutissiinus,quioniniasuce
beueficentia) luce ct radiis illuiniiMt, vivilicat et perficit.
Unde S. Dionys. cap. 4. dc divin. nom. Clara, inquit,ex-
pressaque divinilatis imago est magnus hic sol , totus lu-
cens, ac semper splendidus, omnibus etiam qux eius lucem
cajjere possunt, collucet, habetque lumen per omnia diffu-
sum,sursum etdeorsum,ac siquid esl quod deeonon par-
tieipet, id eius luminis tenuilati, aut parvHali non esl Iri-
buendum, sed iis , qux quia apta non sunt ad capiendum
lumen, ad id capiendum non explicanlur. Ilaque illius
radius immensa splendoris inagnitudine penetrat, ad vitam
excital, alil, auget , absolvit, purgal, renoval: ac iumen
mensura esi et numerus horarum , dierum , toliusque no-
stri lemporis: colligit convertitque ad se omnia qux viden-
tur, qux moriunlur, qux illustrantur , qux caiescunt , el
uno nomine ea qux ab eius splendore conlinentur : itaque
r,Xio;, id est, sol dicilur, quod omnia aoVAr.TToiit, id est, con-
Principatum fato dari. Melius Agatho Pont. Epistol. ad D greget, colligatque dispcrsa : eaque omnia eum expetunt
111.
Heraclium etTiberium, per donum optimum accipit sa
picntiam Prinripum, qua cognoscant et confiteantur se
potestatem a Deo accepisse,nec eam posse sua prudentia
et viribus recte administrare ; sed ad hoc egere directione
Dei et sapienlia ab eo infusa : hoc eniin esse donum Dei
optiinum.
Tertio, S. lacobus vult fideles poscere a Deo non quale
quale datum et donum, sed Optimum et perfectum ; tum
quia Christianisinus est status et professio vilae optimae et
perfectae : tum quia Chrislianos vult enili ad omnem Chri-
slianisrai perfcctionera : uti revera enitebantur eius oevo
priini Ghristiani. Vult enira eos pollere eximia sapicntia
et patientia, ut summe gaudeant in tentationibus, perse-
cutionibus et martyriis. Quocirca Cassianus lib. 12. Inst.
cap. 10. per donura perfectum accipit perfeclionem vir-
tutum; et S. Fulgentius lib. 1. Epist. 4. A Deo, inquit, e-
qux sensu percipiuntur, aut quod cerncre cupiant, aut sen-
tire, iltustrari, calescere, omnique contineri a lumine. Ec-
ce hic est pater luminum , hic est sol lucidissimae divini-
tatis. Perperam ergo Anaslasius Sinaila lib. 4. Hexaein.
censet r,/tov, esse nomcn Hebraeum, idcmque quod Eli, id
est, Deus meus, ideoque Christum in cruce sole obscurato
exclaraasse: Eli Eli lammasabaclani? Vide octoderiin a-
nalogias solis et regis, ac raagis Dei, qui est Rex regum,
quas recensui Isaiae 45. 1.
Tertio, Deus est Pater luminum, id est, bonorum : o-
ranis enim boni causa, et symbolum est lumeu. Ex ipso
enim bono lumcn est.ct bonitalis imago. Ilaque lucis nomi-
ne ipsum bonum celebratur, quasi in imagine exemplar
expressum. Divinitatis enim bonitas onmia iltustrat , effi-
cit, vivi^cat, continet, perficit; estque eorum qux sunt et
mensura, et xternitas, et numerus, ct ordo, et complexus,
III.
Comnr.enlarla in Epistoldm S lacobi. Cap. I.
347
e/ causa, pI finis, ait S. Dionys. de di?ln. nom. cop. 4. ^ enim Paler luminum, apudquem non ett eomtnuialio, nec
Hioc Ecclceia ad Primam , orans pro ope et direoUoQe
Dei ad omncbonum tolodie pcragcoduni,ait : Elsitsplcn-
dor Domini Dci noslri super nos, el opera manuum noslra-
rum dirige supcr nos. Splcndor enitn et scrcnilas faciei si-
fnum esl favoris etopis, bcnevqlcnliae et bencficentiae.
(Jude idenlidem oratFsallcs: lUumina facicm tuam supcr
servum luum; et Psal. 75. 4. liluminans, ail, tu mirabi-
liler a montibus xte.rnis, scilicct ut nos a tenebris obsidio-
nis iiberes.cxdendo castra Sennacherib cx montibus Sioa
«■t Moria, ait Thcodor. et Euthyra. ibidem.
Hinc Inannes .\lba Elcctorunicap. 16. Pulrem luminum
inlcrprelatur auctorem omnium bonorum. Lumen enim
est primum muudi bonum, per quod friiimur cactcris. Un-
de ct pri.Tio crcatum est a Dco, diccnle: Fial lux- Et fa-
eta esl lux; illicoque additur: /iV vidit Deus lucet/i, quod
csset bona, Gen. 1. 4. Hinc ex adverso Tobias Raphacli
apprccanti {jaudium : Quale, ail, gaudium nii/ii crtt, qui
in tenebris sedeo, ct lumcn cxli non video? Tob. 5. 12. et
momenti obumbratio. Deniqueab Apost. Hebr. 1. 3. fiiius
Dei vocatur splendor glorix, et (igura substantix Patris.
Secuodo, quia Dcus ad exlra producit Angelos, qui toti
Bunt inlelligentcs etiucidi, de qiiibus proinde ailNazianz.
Orat. 2. do Pascha: Sccundi splendores procreati sunt,
priini spletidoris comministri, primario Dei fulgore coltu-
centes. llle ob splendorctn Lucifer, etc. ilcm homincs. qui
paritcr nalura; sunt intelligeotes: unde et homo a Grae-
cis 5iw{,id cst, ZMwen.vocatur, propter ralionis iisum, ait
Nazianz. loeo iam cilalo. Insupcr Dcus producit homines,
aves, pi8ccs,et animalia quae pollcnt luinine oculorum,x-
quc ac imaginalionis et phantasiae.
Terlio, quia Deiis est paler auctorque solis, lunae, slcl-
lariim,oinniumque luminum ; adeoque priino omnium lu-
cein crcavit, diccndo : Fial lux, Genes. 1. inquit Nazianz.
Orat. 43. Hoc est qiiod canit Baruch cap. 3. v. 33. Qui
emittil lumen , cl vadit; el vocavit illud, et obedit ilti in
iremore : stctlx aulem dedcrunt lumcn in custodiis siii.t, et
rap. 10. 4. liliuin votal lumen oculorum suorum, id est, JJ Ijetalx sunt. Vocatx sunt , et dixerunt : Adsumus. Et lu
uphr,
lir.
I.
omne suiim bonuin. Uinc sicut vidcre bono, Ucbracis si
giiificat potiri bonis; ila et videre lijincn, idcm deuolat,
ut Psal. 3o. In lutnine tuo videbintus lumen, id esl, in tc
Bummo bonn frucmur oinni bono. Sic ait Pacaliis in Pa-
ncfjyr. Thcodosii : In ipsis stalim impcrii auspiciis priva-
torum doinos adibat , et urbis angulos, qui nunquum im-
peratoriuin solem vidissent , pio tumine coniplcbat. Uicscn-
«us suiibolicus nia(;is cst, qiiam lillerulis.
Quarto, quia S. lai ub.is o|iponil Dciim concupiscentiae,
quaiii luccm tcncbris ; conciipiscenlia ciiirn cjeca cst, ho-
miuciiique excaecat: unde Dcijg, inquif.qiiasi Paler lumi-
num invocandus cst, ut siia luce omocs concupisccnliae
teocbras illuminel, nl dispcllat.
Quajres, quol inodis ct rationibiis Dcus, et SS. Trini-
■ tas dicitur Patcr luminum ? Resp. scx. Primo, quia ad in-
tra, sive iu csscntia stia Deus est lu.i incrcala,orig;inaIis,
et immcnsa. Vide S. Dionjs. cap. 4. de divin. nom. Unde
xerunt ei cutn iucunditutc qui fecit illas. Jlic est Deus no-
sler. Rursuin cst auclor cuiusvis lucis, id est, vitrp, pula
anjjelicae, humanac, animalis et vcgelalivae. Dcnique o-
mnescrcaturaesuo lumine, idcst, sua pulchriliidine osteo-
dunt suiim Crealorcm quasi palrcm luminum. Kam, ut
ait Sapicns cap. 13. 5. A mayniludine speeiei, et crealu-
rx cognoscibilitcr poterit creator horum videri.
Quarlo, quia producit omnia lumina supernoluralia ,
pula fidem, sapicnliain ct paliealiam , caelcrasqiie viilu-
tes; quae noo suiit oliud quam lumina menlis, a Palre lu-
minum deiivola; utquidam Sonclorum dixit. Huc m8\i-
me rc8pe\i( S. lacobus: vult cnim patienliam , snpirn-
tiain, casterasque virtules non nohis, sed Deo adjcribi, ob
coque postiilari. Undc ct Baptisnuis a S. Dionvsio, olii«-
que Giiecis vocatur foru^o.-. ( quin el a S. Paulo Hcbr. 6.
4.) id cs(, illuminatio ; quod per eum Deiis (idelibus in-
fundat fidcm, sapientiam, graliam, charitatein,omue.«que
et S. Paulus ait Dcum habilarc lucem iuaccessibilein , 1. r- virtutes Christianas; quae sunt Iiimina quaedain supcriia-
Timolh. 6. 10. Rur.sum singulas persouK SS. Trinilatis '-' luralia. Vult cr{;o S. lacobus fideles a Palre luminum po-
Bunt lux immcusa; sicut ciiiin a luce proccdit lumcn, ita
a Patrc procedit filius, iuxla illud Symboli Nicaeiii:Lu»?e»
de lumine ; sic cl Spirilus sanctus a Patre et filio proce-
dit ut lumcn. Uiidc Ecclcsia jn hymno Pcntecostcs eum
invocans: Xcni, inquil, liimrn cordiuui. Quocirca S. Dio-
nys. cop.2. dc divin. nom. Tcrtull. lustin. Nazianz.nt alii
roysterium Trinilalis per lumcn cxplicant, ulpole in quo
s;int Iria distincla ctcosva; qua.- tamcn unum quid vi-
dentiir, nimirum liimen, splciidor, ct calor. Rursuiu sicut
lumen sinc iillu stii imiinnutiuiic prodticit sccunduin ct
teriiuin;i(a Pater sine ulla sui ia<'tura gencrat Filium.ct
spirat Spiritum sanctum , cisqiic suam Dcitatcm com-
miinicat. Audi Na/ianz. Orot. 40. Lumcn, inquil, hoc in
Palre rt Filio et Spiritu sancto cotuideratur , quorum o-
pulentia natur.r, identitas est, atquc una eadcmque .splen-
doris prosultatio. Idcm Oral. 43. Dcus, inquit, est lumen
inaccessibite , ac successioni minime obnoxium , ticc prin
sccre lunien inlclligcntiap, ul cognoscont et sopiant vir-
tutcs illas subliines mundo parodoias, quas panlo aiile
dociiit; nimiruiii Iribulalionem esse gaudium, et fclirila-
tem : pnlientiam liabcrc opus pcrfcclum: humili glorinn-
dum CBsc in sua e.xaltationc; divili nulcm in sua hiimili-
ta(e erubcsccndum : bea(um essc qui su(Ter( (en(a(ioncin,
ctc. Hxc enim sunt axiomota quae omne ralionis e( phi-
losophiae liimcn e(dic(nmcn (ransccndun(, nec nisi Itimi-
ne divino a Pntre Iiiminum infuso c.Tpitin(ur. Undo Na-
zionz. Ors(. 40. docet Dciiin csse lumco qiioddam. qvo
princcps aniini noslri pars illustratur, ac nostri sccundurn
Dcum grrssus diriguntur : inio Chrislus: Ego , ait. sum
lux mundi: qui scquilar me. non ambutal in lenebris, scd
habcbit Inmrn vitx. loannis 8. 12.
Qiiinto, quia omnc luinen prophcdcum dcsccndi( n Deo,
quasi Pa(re et ouclorc luminuiii ; Deus enim omnibiis Pro-
phetis siiu oracula iiispiravit, et quosi luinina revclavil :
eipium hnbcns, ncc finem habiturum, ncc in dimciwonem Ddc quo di\i intdo Commcnt. in Prophetas. Unde S. Dlo
eadens, perpetuo fuliiorc rulilans, Irino splendore micans,
et lale ut paucis,imo nc paucis quidem.perspicua sit ipsius
nagnitudo. Undc rursum S. Dionysius i(a ordi(ur suam
Hierarchiam cfflcstein: Omnc datum optimum, inqtiit, ct
omne donuin perfcctum desursum est dtscendens a Patrc
luminum, elc. Itaquc appcltaio lcsu , qui lux esl Patris .
qux est, qux vcra esl, qux otiincm hominem in hunc mun-
dum venienletn illuminat . cuius bcnignitate nobis ad Pa-
Irem liicis auctorem adilus patuit. ad illustraliones sancta-
rum Scripturarum veniamus. cxlcsliumque mentium. at-
que uaturaruin hicrarchias considrremus, luineiique illud
priinnyeniittn, c(c. ac rursus nos cx en ad simpiiccm ip^ius
radiuin sptendoretnque referainus. Et S. Augtis(in. scrm.
122. de divorsis ca|i. 13. Ipsuin Yerbum, iiiquit, Deus iti-
eommutalnlis esl, sicut Dcits, apud qurm est Deus. Nihil
in illa persona cogites detrimenti, vcl commutationis: Dcus
nys. cop.i.de divin. noin. oil honiim vocnri lucero mcnli-i,
qiiod tiicntcin spiritiiali liice iinplcat, ciquosacriim lumen
largiatur. Lux ergo menlis. iiiquit, dicilur bonuin . quod
lucem omncin superal. quod qiiasi radius foniis, tuci.^que
mananseffusio mentcinomnetn cx suaplenitudhic illustral ,
omneque mcntis facutlates rrnoval , omncs complcxu sito
conlincl. eongrcgal et colligit. Idcm cap. 7. doccl modum
intclligcndi divioa csse, S< non loti cxtra nos simus, loti-
quc Dei fiamus : prxslat enim nos Dei esse, quam nn.ftios.
Ita cnim drmutn noltis divina trndcntur , si cum Dcu n-
mus. K( infcniis nsscrit, snpicnti.i! univers.T, nicn(i.squc
oiiinis. ac ralionts et sensus omnis divinam snpientiam
principiiim cssc, causaro procrcalricem, perfectioncm, cu-
Btodem ot finem.
Scxto , qtiia lumen glorisc , quo nngcli ct hcati ninncs
vidcnt Dcum, eoque fruuntur ct bcanlur, promanat a Deo
lU.
IV.
348 Commentaria in Epistolam S. Tacobi. Cap. I.
qiiosi Patre lumihura; de quo Psalles Psal. 33. 10. Quo- ^ mobilis; quarlo voluntalis, qtiia conslans est; qiiinlo o
Vicissi-
tudinis
obum-
bratio
quadru
plex.
I.
111.
ninvi, itiqiiit, apud ie cst fons vilx, el in liimine luo videbi
mus lumen. Honim omniuin auctor csl Deus: mcrilo crgo
Paler luminum inili^italur ; nimirum, ut ait Poeta :
ipse cst. vcrus fons lucis dans lumen inocciduum.
Porro lioc liimpii f^lorix in elcetis Dcus ex anima dcriva-
bit iii corpus, iiludqiie fariet splcudidum et p.ioriosum
per dolcin clnrilalis in illud transftisam. Unde Clirisli fa-
cies in Transfigiiratione resplcnduil sicul sol, Maltb. 17.
Et aii^eli in corporc assumpto rcpra-senlnntcs gloriam
corporis Cliiisti rcsurfjentis,ap|)nrucrunl fulgidi, iino fiil-
guranles. Erat, imiuit S. Maltb. cap. 28. 3. aspccius e-
ius sicul fuhjur. Dcniqiie iusli futf/cbunl sicui sol in re-
gno Palris corum , Matlh. 13. 43. Quocirca Ecclesia in-
vocans Cbrisluni quasi Patrem Iuminuin,in festoTransfi-
gurationis ad Laudes, ita iubilnt:
• Amor lesu dulcissime,
Quando cor noslrum visilas,
Vellis menlis catigivem,
Ei nos replcs dulccdine.
Quam fclix cst qucm satias,
Consors ^Mlcrnx dextcrx!
Tu verx lumen patrix,
Quod omnem sensum superat.
Splcndor palernx glorix,
Incomprchcnsa bonitas,
Amoris lui copiam
Da nobis per prxsentiam.
Apud qubm (Gra;ce vrap «, id est, in quo,ye\ aquo, vcl
usilalius opud quem) non Esr teansmutatio, localis,
qualis cst solis, dum miitnt locum, ct ab Oricnte movc-
tur in Occidentem: nec vicissitudinis (Grajce TpoTrt;; ,
quod C8icum. explicat, conversionisj obumbratio.)
Dupliciter enini sol cnusat tenebras, et umbrain. Primo,
molu diurno, dum co finilo abit, et occidit iu vespera :
lirec cst transniutatio localis. Secundo, quadam vicissitu-
dinc ct vicaria stii convcrsione a tropico Cancri in tropi-
cuin Cnpricorni : bac enim vnrias apud varios generatum- r
bras: quo cnim mngis accedit, eo minores; quo magis re-
cedit, eo maiorcs parit umbras; Deus vero nec inutatio-
nein, nec conversiouem uUain subit: unde plane tenebra-
rum est expors, nuUasque secura vebit umbras.
Scctindo, Thomas Anglicus: Apud Deum , iuquit, noa
est transmutatio in nalura , quia omnino immortalis est :
nec vicissitudinis obumbratio in cffeclu, quia ab ipso sem-
per proccdit lux, nunquam teuebraj.
Terlio, alii : Apud Deum, inquiunt, non est mutatio ac-
cidentaljs, ut quod prius voluit, postea nolit; ut amet,
quod prius oderat; ut ira, metu, aliave passione agntur.
Nnm, ut ail S. Augustin. Deum alloquens 1. Confess. 4.
Amas, ncc xstuas : zelas, et securus es : pcenilet te, et non
doles: irasceris,et (ranquillus es: opera mutas, et no)i mu'
tas consilium.
Quarlo, germanius alii, q. d. Apud Deum non est mu-
tatio, ncc vicissitudo luminis, gratise, et umbrse peccati,
ut seilicet nunc catiset gralinm,nune tentet ad peccatum :
perationis et ostensionis sui , quia codem tenore semper
operntur,eumdcinquc sesempcr os'endit; quatuor ultima
ex prima promanaut ; quia euim Dei nntura plane esl im-
mutabilis in se, binc et talis cst quond qualitates, loca et
volitiones. Omnis enim. mutalio quxdam morlis imitatio
est, ail S. ncrn. ser. 81. in Cnnt. ct S. (ireg 12. mor. 17.
huuc lociim sic cxplicat: Quid, ait, mutabililas, nisimors
quxdam cst? qux dum rem quamlibel in uliud immutat,
quasi occidil ,quod fucrat.nt incipiat cssc.quod non crat.A-
]/ud qucm non est Ironsmulalio.ncc ricissiludinis ubumbra-
tio : ipsa enim mutabililas umbra cst,qux quasi obicuraret
lucem, si lianc per aliquas vicissitudines j)ermularet. Sed
quia in Deo mutabililas non vcnit,nulla eius lumen umbra
vicissiludinis inlercidit. Uude in Cant. c. 4. 6. gemit sponsa
donec aspiret dies, a?teinilalis ; el inclincnlurumbrx, mor-
tnlilatis ct mutabililatis. Ilnqiie S. lacolius non loquitur
liie de qunluor primisDei immutnbililalibus,scd de quinta
qiioad opcrationem , q. d. Deus iii opcrando non mutat,
13 ncc vaiiat viccs, ut iam causcl sapii:ntiam et paticntiam;
iam concupisccntiam , impatientiam ct peccatum : sed
idem scmper, sibique per oninia similis non nisi bona con-
slanter producit, eaqtie oinnia, mala vero nulla. Confcrt
puiiii et prafert Deum soli, qui licct in esscnlia, et qua-
litatc sit immutabilis, mutatiir tamen loco, aspectu et o-
peratioiie , ut nunc diem , nunc noctem; nunc calorem,
niinc frigus; nunc a;statem, nunc iiyemem cfficiat. Deus
aulem uli essentia et (iualitate,ita et loco, aspectu et ope-
ralione immiilabilis est, niminim ut seniper lucem, id est,
bonum producat, nunquam tencbras,id est, nialnm. Unde
tiraicum T.a.vx}l'/.jc, Proclus in sph^era, pro solis conversio-
ne usurpat. Sensus ergo est, q. d. Deus est Paler lumi-
num, et sol increatus; sed non patitnr, ut sol noster, il-
lam reciprocationem motus, illuminationis et opcrationis,
ut niinc accedendo lucem gratiae, nunc recedendo tene-
brns errorum et peccati inducat; sed pcrpetua est lux,
conslansque fons omnis luminis.
Nec vicissitldinis oblmbratio. ) Grjeee -cfdTt.i ano-
o"/i«i7p.5;. S. August.pro rpoTrr.q vidctur legisse pin-K; nam
lib. de S. Virg. cap. 47. vertit, 7iec momenti, id est, mo-
menlanca obumbratio: poTrr, enim significat lancis in libra
momcntum, hoc est, inclinationem, libcratiouem, iinpul-
suin. Unde Sapiens c. 11. 23. Tamquam poTzi), id est, ?«o-
mentxnn stulerx, sic est ante te orbis terrarum, et sicut gut-
ta roris antelucani. Verum alii passim iegunl Taor.n, id
est, conversio, vicissitudo, fuga, solstitium ; explicat enim,
quam vocarit mutationem, nimirum vicissitudinis obura-
bratiouem, id est, vicissitudinetn umbrae, hoc est, instar
umbree obumbrnntem ; aut vice versa obumbrationera vi-
cissitudinis , id est , vicariain , et per vices succedentem
luci et illuminationi ; uti obumbratio noctis suo tempore
et vice succedit illuminationi diei. Est enim hypallage in
utraque voce. S. Hieron. lib.l. contra lovin. \cg'\t,nec con-
versionis umbraculum ; et lib. 2. contra Pelag. c. 3. Deus,
ait, lux appellalur , et tenebrx in eo non sunt ullx, quia
omnium aliorum lumina aliqua sorde maculantur. .ipostoli
de eo cuim egit S. laeobiis. Et Grcecum -aoa),^«yYi, sive tzci- l) lux sunt mundi, sed tenebrx in eius sunt aliqux; nam,ut
pa),>x?is, idem est quod alternatio , id est, per vices com-
mutalio, varintio, vicissitudo, din'erenlia,diversitas, aber-
ratio, prajterilio, commutatio : uti ferratorcs lignorum al-
ternnut, mulnnlque vices, dum nunc serram elevant, nunc
deprimunt. Unde S. Hilarius lib.4. de Trinit. vertit; Ajmd
quem non est demutalio. S. Hieron. libr. 1. conlra lovin.
Aptid qucm non esl diffcrentia. Vatabl. Apud qucm non est
tmmutatio. kUuiit ad Astrologos qui observant stellarum,
et prajscrtim cometarum parnllaxin, id est, variationem
in motu, situ, nspeclu: sol enim, ad quem quasi patrein
lumin,um hic alludit S. lacobus , suam babet parallaxiQ,
iion in essentia, nec in luce sibi intrinseca, sed ia motu,
situ et lumine, qtiod diflundit.
nwllms ^"^^' .<I"i"t"P'cs est immutabilitas in Deo : primo na-
f|iiintu- turw, quia immortalis est; secundo qunlitatis, quia inal-
piiciicr. terabilis est; tertio loci, quia iinmensus est, ideoque im-
ait lob cap. 25. 5. Luna non splendet, et stellx non sunt
mundx in conspectu eius.
Seosus ergo est, q. d. Noster sol , qui est Pater lumi-
num, palitur non in se, sed quoad nos, saepe vicissitudi-
nis obumbrationera : mulat enim viees, Primo dici et no-
ctis: utnuncbemispbaerium nostrum,nuncoppositura illu-
minet; nunc in nostro.nunc in oppositocauset umbramet
tenebras. Secundo, niutat vices,Gr£ece Tpo-»;v,id cst, con-
versionem, et a tropico Cancri in tropicum Capricorni re-
ciprocationem:quare nunc habitantibusstibCancro, nunc
habitnntibus sub Cnpricorno alternnt, alternisque auget
luceni et umbram, causatque hyemem ct KStatera. Tertio,
sol palitur eclipsin per inlerpositionem lunse inter eura et
terram ; idemque lunara eclipsat, si inter utrumque inter-
iectiis sit globus terrae. Quarto, sol saepe uubibus, ventia
et procellis obducitur, obumbratur et obscuratur. Quin-
Solis Ti-
cisiiiudo
(]uinlu-
plex.
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
349
to, sol diim cst in solstifio hibcrno, causat brcTissimos ^ Uudc de Verbi incarnatione dixit Gabricl ad B. Virginem
dies, iii icslivo longissimos, in wquinnclio sequales nocti-
bus. Hursutn caiisat cl alternat qualuor anni temporn,
sciliret ver, acslalem, aulumnuni ct hycMiem. Hisce suis
moiibus, accessibuset reccssibus varias et niullipliccs cf-
fifii umbras,imo quotidie in sin^^ula monienta umbra cor-
porum omnium in lcrra, iuxlo nioluni solis mutnlur: iim-
bra enim scqiiitur ^uum corpiis lucidum, pula solcin, ci-
qiie pcr omnia so acroinmodnt : al Dcus qiii csl sol fixus,
iinmolus el iinmcnsiis, nullas in illiiminalione ct opcra-
tione caiisnt umbrns. nullns lcncbrarnm et lucis liabtt vi-
cisfiiludincs, iit niinc bonum opcrclur, niinc malum, scd
Deiparam : Spirilus sanclus supervftiiel in te, et virtus Al-
tissimi obupibrabit libi, Lucae 1. 35.
Quarto, hinc S. Au>just. in Spcculo cap. 30. docet SS.
Trinilalem esse veruiii luincn, et to ov, id est, ipsum ens
inimobile, Imnicnsiim, subsistens et coiislans. l'nus. ait,
a se (Patcr) unus ab uno (filius) unus ab ambobus (Spiri-
tus sunclus) ab uno omnia . per unum omniu , m uno o-
mnia, id e^l, a se 1'uter : ab altero, id est, a Patre litius:
ab ulroque Spiritus .sanclus ; ov a ie : n ab allero: ov ab
utroque : omne aulem ov semper in tnbus , ct omne ov x-
qualtter in singulis: vcrax genilor. veritas grnilus, amor
nuantum cst cx sc illuininnl oiiiiicm homincm vcnicnlcm ai/iborum Spiri/us sanctus. una virtus, xnualis maiestas,
• . ,1 j <» .11 :.. l„ :ll : -,,... «/ .-,. i'..i- i ■•. ..' . .
jn huiic miindum, loon. 1. 9. niillam in opcrando, illiimi
iiandoct bcncfnciciido pntitiir Tporr.v^idesl^ro/iren/oncm,
Yarialioncni, fiif^nm, solsliliiim, diminulioncm, umbrain,
eclipsin; scd scmpcr cl ubique iii omncs ct oinnia bcni-li.
centi.ipsua> rndios cxplicnl ct cxpnndil ; iiiinqiiam tcncbro-
siis v(-l nmbrosus cst, id cst, nunqiiaiii iiiali-lii-us aiit iiii-
nus bcncliciis ; iino nunqiiain consistcns quasi in solslitio,
et a bcncfacicndo ccssans; scd iiiii^itcr opcrnns ct bcncfa-
facicns cxislit: ila Ikda. Vcre S. Fulf^cnt. Epist. 4. c. 5.
llle, ait, nobis otnnrm boni sufjicienliam subminislrat, cu-
ius non winuilnr plcniludo. cum donat. >'ain, ut ail Sa-
picns c. 7. 10. dc snpicntia incrcata, quac est Deiis : In-
extinguibilc csl lumcn illius. Qiinnlum cr{];o cst ex parlc
luminis ct solis huiiis, illc pcr sc omnibus pra'fiilp;cl , in
omncs rndios siios sparfjit : si quis sua durilic claiidat fc-
ncstrnm cordis sui, lcncbrns siins sibi, non soli hiiic nscri-
bal, uti siipcrius dixi ex S. Dion. Ha;c dos soli Dco con-
venit, non anj^clis: iiain, iil ail S. (Ircjjor. lib. 5. Moral.
r. 27. iSalura .\ngflica ctsi contcmplalioni auctoris inhx-
rendo , in slalu suo immulabilis pcrmancl , co tamen ipso
quo crcutura est . in semetipsa vicissitudinem inulabilila-
tis habel. Hinc Lucifcr cuin suis cx anjyclo faclus cst dia-
bolus. .Multo maj^is homo fugil vcluf nmbra, et nunquam
in eodcm slalu perwanel, lob. l't. •!. Hinc Dci nonicn est
par gloria. Uiide eam invocans subdil : Ucus Irine cl une,
Deus omnipotcns, apud quein non est transmulatio. et ideo
apud te cursus lemporis diei noclisque allcrnalionc nequa-
quain vnrialur. Deus lux vcra , qux sine accessu ea qux
eligis. illuslras; ct sine rccessu ea qux re-puis, deseris: el
jV/co in le nullus dcfectus, nulla tnutabililas venil. Deus
iJqui in lemetipso mancndo immulabilis es, iic in se transi-
toria condidisli, ul apud te Iransire ncquaquam possinl :
el idco in conspectu luo lempus non defhiil , quod apud
nos fine decurrit. Dcus in cuius xlernilalc fixa manent ea,
qux non fixa exterius sxculorum volumina emananl ; et
idco xtcrnitas tua dies cst una , qux ncc fine clauditur ,
nec initio aperilur. Deus qui sine mulabilitale lui simul
cuncla respicis, sine dislensione comprehendis. et bona qux
iuvas, el mala qux iudicas, cl qux iuvans rcmuneras, et
qux iudicans damnas, in his qux diverso disponis ordine
diversus non es. Deus qui opera lua exlra circumdas. et
intra rcples ; supra regis, et infra fers: el licel sis supe-
rior per polentiam , inferior tamcn per suslenlationem ;
exlerior per magniludinem, inlcrior per sublililalem ; cau-
sa superior et inferior es sine loco ; amplus sine laliludi-
ne ; sublitis sinc extcnualione ; et ideo pcr molcm corporis
nusquam es, sed pcr incircumscriptam subslantiam ct im-
inensibililalem incommulabilis naturx nusquam decs. De-
hhova. sivc, Ef/o sum qui sum. Exodi 3. 14. cl, Ego Deus, Q, inde cap. 33. sic Deiim alloquitur : Dcus supra qucm ni-
et non mutor, Mnlarh. 3. G. Vidc ibi dicta. Quocirca rccte
Ecclesia Pntrcm liiminiiin invocansorat fcriaS. adMatut.
Consors palcrni tuminis,
Lu.r ipsc lucis et dics,
.ivfer tencbras menlium, ctc.
£t ad Laudcs fcrix 2.
Splcndor palernx glorix,
Dc luce lucem proferens,
Lux lucis et fons luminis,
Dies dicm illutninans.
Verusque sol illabere
Micans nitore perpeti,
lubarquc S. Spiritus
Infundc nostris scnsibus.
Hac de caiisn Dri filius siisccpit humanilatcm facliis ho-
mo, ut in ca possct iimbras passionum , laboruin, criicis
et morlis suscipcre, quariini incapax crat dcitas, uli do-
cet Anaslasius Sinaila in 'Jr/',,, id cst , vix ducc. c. 13.
hil, extra qucm nihil, sinc quo nihil. ullra quem nihil. in-
fra qucin nihil. Deus sub quo totum, cum quo lolum , in
quo totum. Deus a quo omnia, pcr quein omtiia, in quo o-
mnia. Dcus cuius nos fides excilat , spcs erigit, charilas
iungil. Dcus qui pelere iubcs. el invcnirc fucis, ct pulsati-
tibus apcris. Deus a quo averti, cadcre e.<t ; in qucin con-
verti , resurgere ; in quo manere , consistere. Dcus quetn
nctno amillit nisi deccptus. ncmo quxrit nisi admonitus,
ncmo invcnit nisipurus, aut purgalus. Dcus quem nescire
tnori est ; quctn nossc vivere est ; quem sperncre pcrire est ;
cui scrvirc rcgnare est- Deus cuius piclatis ope et bene ser-
vit subicctus, el dotninatur prxlalus ; et ideo sinc te nemo
eorutn recto incedit tramite. vcl ordine. Deus invisibilis el
iWHicn.se , ineffubilis et xternc , incomprchcnsibilis ct cor-
pore immortatis ct pcrpetue, incommutabilis et incircum-
scriplc, mirabilis ct bcncdictc , indicibilis: cui cssc est vi-
vcre, sapere, et intelligere , scire ct posse , pulchrescere et
,.,-..- .„. p. clarcscere ; unutn el idcm cs, quia simplex es, et dividi
Undc S. Dinnysiiis visacdipsi solis iniraculosn iii inorle ^ non potes, Tu es ipse Dcus meus vivus, el vcriis; Deus
Lhrisli, rofynns Apollophnncin qiiidnain lioc sibi vcllcl; pius, rcx nimis tnagnus
ab 00 nudivit: //.r sunt, obnnc Dionysi, divinarum vicis
situdinrs rcruin, uli ipse refcrl Episl. nd Apolloph.
Hinc seciindo, (inoslicas cl .Manichsoos doccnlcs ani-
mam hiimannin cssc divina» parliculam aiir.T, ct dc ijisa
Dei siibstnnlin dccidi, confulnt S. Aunjust. lib. dc H.Trcs.
cap. G. ct 4G. sic cnim dcilns iniitarctur ct minucrclur.
Creat erjjo animnm Dcus ct crcando infundit, uuilquc
corpori liiiinanu dcbilc orf^nniznlo.
lcrlio, Dciis in Scripliira siibindc dicitur obiimbrare,
non qiiod inslar U(iibrn> piilintur dcfrcliim, aiil vnriatio-
nein liiniinis; scd quod iiislnr iimbraj siios nb a><tii lcnln-
lionuin ct Iribulnlioniim prolc;;nl; iuxla illud rsal.!)0..1.
Scapiilis suis obumbrabit libi, cl sub pennis rius sperabis.
Aul qiiod in unibrn, id csl, nrcnnc cl obsnirc qiiond lio-
niines, hominumque iulcllcctuni sua luysleria opcrctur.
Dcniqiie hiuc S. tlrc,';. 12 Mornl. cnp. 17. docel viamMpni»
et ralioncm acquircndi incnlis slnbililalcin cl constantiam ''^'"^'If *
essc, si cam in Dco slabili ct iinmiilabili dcfifjainus: qui Imirjiufj
cniin in crcaliira cor cl spcs suas poiiit , cuni lobili fit la-
bilis; qiii vcro in Dco , ctim slnbili fil slabilis, ut nulla
rcruin, tcmporuin, pcrsonarum , occupnlionuni , passio-
num vicissitudinc ufjitctur; scd idcin seinpcr, suiquc si-
niilis sil, codcm viiltu cl uniino consistcns in advcrsis ct
jirospi-ris. Dc Sanrtis. inquil S. tlrcp;. scriplum cst : C.eU
cnnrnint glorinm Dci : qui pcr naturam oinncs in setncti-
psis propriam mulabilitatctn habcnt : sed dutn immutabili
vcritati studiosc scmper inh.vrcre dcsidcrant , inh.rrcndo
agunt ut immulabilrs fianl. Cumque ad hanc toto affectu
sc tcncnl , qwindoque accipiunt ul supcr scmcHpsos ducli
vincant hoc, quod in seuietipsis mutabilcs extilerunl, eic.
350
Commentaria in E[ji5lo!am S. lacobi. Cap. I.
Verbum
vcriiaiis
q'iint«-
picx.
1.
IpK enim in semelipso sjIus immulabilis cst, de quo pcr
Jacobum dicitur: Apud qucm non cst transmutatio , ncc
vicissiludinis obumbralio. Sancli ergo dc Deo dieiinlciitn
Psalle Psaltii. 4. in quavis occiipatioue cl perpiexitalc :
ln pace in idipsum dormiam ct requiescam. Quoniam tu
Tiomine singularilcr in spe consliluisli me; qiia; fuerunt
nltima vola ct vciba S. Gorgoiiiaj sororis S.Grcfjor. Na-
zianzeni, iisque immorlua est, teste NazJanzeno Oral. 11.
quae est funebris S. Gorfyoniae.
, VoLCNTARrE ENiM GENUiT [\0S.) Probat Dcum non cs-
se auctorem lenebrarum , id est, lentalionis et percali;
sed lucis, id est, sapienlice, patienlia;, omnisquc dati opli-
mi et doni perfecti; quia genuit nos, feeitque fiiios suos,
lucis, inquam, sicul ipse est pater luminum. Hacc enim
generatio cst datum optimum, omneque donum perfectum
ambit et araplectitur. Quid cnim Deus neget Oliis suis?
fiola.Tovoluntarie S.Bem.scr.^.ad Fralres, super boc,
Ha;c est generaiio quxrenlium Dowinu>n, reterl ad voiunta-
temhominis, non Dei, q. d. Deus genuit nos reformando
Toluntatem nostram, ut illa ex impia fiat pia ; ex carnaii
iusta et sancla.In Baptismo enim regeneramur involunta-
rie, utpote infanles; adulli vero per poenitentiam sponte
assumptam regeneramur voluntarie./Vane <;/e»)«)/!,iuquit,
voluntaria generatio volunlarium exhibet sacrificium ; iu-
sta illud Psalm. 53. y. 8. Volunlarie sacrificabo tibi , et
conpebor nomini tuo Domine , quoniam bonum est. Haec
est generatio quxrenlium Dominum. Quxrentium, an ha-
bentium dicam ? Habenlium utique et quxrenlium ; alioqui
non possent querere non habentes. Verbo geniti, verbum ha-
bent. Nam Deus erat Verbum. Verum Gra;ce cst po-jh.9c;,
id est, volens, ut vertit S. Hieron. lib. 1. conlra lovin.
CKcum. destinatn voluntale; alii, quia voluil ; aVii, gralui-
tabencvolentia. Vox crgo voluntarie , primo seccrnit ge-
nerationem nostrain a generalione filii Dei:Deusenim
ab aelerno genuit filium, uon voluntarie, sed naturaliter
et necessario : nos vero geuerat voluntarie et libere: ita
S. Allianas. serm. 4. coutra Arrian. et S. Fulgent. lib.3.
ad Monim. cap. 8.
Senundo, to voluniaric significat gratuilam Dei cyo^oxiav,
id est , bencplacilum et benevolentiam , qua sioe mcrilis
nostris, imo immerenles et indignos clementer et libpra-
Hter vocavit. elegit, iuslificavit, regeneravit, iusta illud
Osee 14. 5. Diligam eos spontanee.
Tertio, voluntaric significat nos non casu, aul forfuita
Dei voliinlate, sed cerlo consilio, deliberalione, proposilo
et prsedestinatione Dei ab eo esse geuitos: hoc enim signi-
ficat ^o-Ar, : ita OTnumen. Hoc est, qiiod ait Apostolus E-
phes I. 9. Ut nolum faceret nobis Sacramentum volunta-
iis sux secundum beneplacitum eius, quod proposuil in eo
in dispensalione plenitudinis temporum, in<laurare om7iia
in Chri.sfo,elc. in quo eliam et nos sorte vocati sumus, pras-
destinati secundum propositum eius , qui opcratur omnia
secundum consilixm voluntatis sux , lU simus in laudem
glorix eius.
Genlit nos.) Ter geniti sumus a Deo. Primo, natura-
liter dum nati suraus: tunc enim g^nuit, id est, creavit,
et formavit nos Deus:ita Dionys. Sccundo.in Baptismo,
dum in eo renati sumus. Tertio, in poenilentia, dum post
Baplismum in peccata relapsi pcr poeniteutiam rennvali,
ct regenerati sumus.AIiqui pulantS. lacobum ad tres has-
ee generationes rcspexisse. Veriira verius est eum duas
posteriores durnlaxat spcrtasse: has enim fecit Deus ver-
bo verUaiis. Hoc est quod ail S. loanncs cap. 1. 12. Quot-
guot autem reccperunt eum. dedil eis potestaiem filios Dei
fieri, h!.'^ qui credunt in nomine eius: qui non ex sanguini-
bus, neque ex voluntate carnis,neque ex voluntale viri,sed
ex Deo nati sunl.
Vebbo vebitatis. ) Primo, q. d. Per Vcrbum, id esf ,
per Filium suum incarnatum; eumque veritatis . id est.
verum et veracem: ilaS. Alhanas. serm. 4. contra Ar-
nan. S.Bernard.vcrbis iam cilalis.ct OGcum.hic. Nam,ut
ait S. loan. cap. 1. 17. Lex per Mosen data est: gratia et
veritas per lesum Chrislum facta est. E conlrario genera-
^ lio diaboli fit verbo falsitatis: promiltit enim suis bona ,
scd faisa ct fallacia.
Secuudo, aJii verbo, id est, iussu suo vcraci, Cdcli el
efficaci ; ut vcritas hic idem sit quod fidelilas, qua Deus
fideliler generationera hanc spiritalem in Cbristo promig-
sam praistilit et adimplevit.
Tertio, alii verbo, scilicet sacramenfali, dicendo in Ba-
ptismo: ligo te baptizo ; et in sacramento Poenitcntiae: E-
go le absolvo. Unde Apostolus ait: Mundans eam lavacro
aqux, in verbo vitx, Ephes. 5. v. 19.
Quarlo, simpliciiis et germanius, verbo (Vatab. sermo-
nej vcritatis, id cst, per Evangelium ef veram Evangelii
pra^dicationcm , tura exfernam, tum magis inleroam per
inspirationcm et gratiam Chrisfi: ila passim Interprefcs.
Unde S. Hier. lib. 1. contra lovin. Chrislus, inquil, Vir-
go virginifafcm docuit verbo veritatis, quod successit um-
brae, ac speciei qua; prscessit in lege, dedicans in seipso
Virgine primitias virginum suarum. Riirsiim verbo veri-
Ij talis, id est, perfidem veram : h£ec enim est inilium iusti-
" ficationis et regenerationis : diciturque verbum metony-
mice, quia ex vcrbo Evangelii prsedicato et audito conci-
pifur et cfrormatur. Peccator cnim audiens verbum Dei ,
ex fide Chrisfi medialoris coucipit timorem efspem vcniae,
et ex ea dolorem do poccatis,contritionem et amnrem Dei,
quibus disponitur ad iustificationera, quasi ad gcneratio-
nem spirifualem Dei.
Denique Caiet. to verbo explicat ad Derftam, q. d.Geni-
ti sumus non ad fabulas , sed ad verbum veritatis vita et
voce prsDdicanduiu, et celebrandum.
Moral. Disce qualis quantaque sit haec generatio et G-
liatio divina; utpofe per quam fimus divina; consortes na-
turoe, filii et haeredes Dei, ac cohaeredes Christi. In ea er-
go pater est Deus : semen esf grafia praeveniens, per Chri-
sfi passionem et merita aspirata: mater est voluntas no-
stra: semen eius est consensus in gratiam et vocafionena
Dei; proles est homo novus vivens vifa grafiae, imoipso
Deo ef Christo. Hic enim per iustitiara.realiterct substan-
C tiallter mentem iusti inhabitat, sanctificat,informat quasi
anima, dirigitque et agit ad omne bonum , uli dixil Osee
4. 10. et 2. Pelri 1. 4. Vere S. Bernardus ad Fratres de
inonte Dei: Formalio hominis, ait, inslilulio est moralis:
vita eius, amor Dei. Hunc fides concipit, spes parturit, cha-
ritas formal ct vivificat. Amor enim Dei , vel amor Deus
Spirilus sancius amori hominis se infundens, afficil eum si-
bi. Et amans semetipmm de homins Deiis, secum unum
cfficit , et spirilum eius, et amorem eius. Amorem ergc Dei
in homine ex gralia genitum lactat lectio, medilatio pascil,
oratio confortut et Htuminat.
Quocirca Chrislus Dominus ut hanc generationem et C-
liationem nobis procuraret, adeoque ut ipse quasi pater,
imo maler oos parturiret et pareret, immensos dolores et
cruciatus tota vifa, sed prassertim in cruce et passione su-
sfinuit: adeo iit viderefur esse abysstis at mare dolorum,
ut mcrito dicere possif cum Paulo : Filioli mei,quos iterum.
parlurio, doncc formetur Christus in vobis. Et hoc signi-
. ficat hic Graecum r>.-tv.-jT,ai-i , id esl progenuil , parturiit,
' ' prperil,in luccm emisit. Unde S. Bernar.ser. 16. in Cant.
Volunlarie , ait , gcnuit nos verbo veritatis , non stimula
carnalis cupiditatis excussit , quemadmodum genitor car-
nis mcx. Dcinde ctiam non pepercit unigenito pro sic ge-
iiito. Ila ipsc quidem patrem se exhibuit mihi.sed non ego
me illi vicissim filium. Quanam fronte attollo iam oculos
ad vullum palri': tam boni, tam malus filius? Pudet indi~
gna grssisse gencre meo, pudet tanlo patri vixissc degeae-
rem. Idem in lracf.de diligendo Deo: Si totum, ail, me de-
beo pro me facto quid addam iam pro refecto,et refecto hoc
modo?Nec enim tam facile refectus, quam faclus:nam qui
semel ci tantum dicendo fecit.in reficiendo profecto et dixit
multa, et gc^sit mira, et perlulil dura; nec tanlum dura,
sed et indigna QuidDeo retribuam pro se?nam etiamsi me
niillies rependere posscm , quid sum ego ad Deurn ? Deus
enim,ut ait S. August. plus me dilexit quam se,quia vitam
suara dedit pro niea. Quanti est ut bomo valeat Deum ?
III.
(V.
IHoral,
qualiscit
ppoera-
(io Dei.
CornmeritBria in Epislolam S. lacobi. (!ap. I.
3D1
nl pretium morlii no.s(rae sit mors Dei ? ul Ijtrntn »itaD ^^ Secundo, pressius el neryosius pcr erealuras accipe 0
mcsc sit vita Dei? Video, ail Euscbius Einissen. hum. 6.
io Pascha, ipsum transihse inprclium meum. quandoqui-
Uem tam predoso muncre ipsa redcwplio arjitur, ut homo
Deum vakra videatur. Quocirca meiilo Pelrua Chrysol.
serin. 70. Ilomo, ait, redi ad Deum sic amatus a Deo, et
ad illius gloriam da lotum te, qui se totum propter te ad
suam deduxit iniuriam: et vocapatrem fidens. quem tan-
to amore tuum probas, sentis , intctlirjis esse gcnitvrcm.
Ut 8IMLS mTIUH ALIQUOO CBBATLRiS BIUS. ] Primo,
q. (i. Ut simus inilium Ghristianisini, Ecclesiae et fldi-liuiD.
Aul ul initieinur, consecrcmur, eldcdiceinur Doo. Quare
perpcrain el impic Luthcrus censuil iustiliain noslrain
Yocari initium, qiiia inchoata est tantuin, non compieta,
eo quod iierinisla sit cum concupiscenlia ct pcccalo raor-
tali : unde non tain csse iustitiam, quam tcgnien cl pal-
liuin iniuslitix : uon enim csse aliud quam iuslitiam Chri-
sli nobis iniustis iinpulalain. Hxc ciiiin noii renoral mcn-
tein, ncc rr.ijcnerat, ncc facit novam crcaturam, ut aitS.
Pauius Ephes. 1. il. et lacob. bic. Vidc Bcllarm. lib. o.
de Ainiss. f;rat. cap. 11.
Secundo ti {^ernianius, pro inilium. Grfece est rt.r.xo/r.,
id eal primi/iu' , ut vertil Sjrus et S Hicron. lib. 1. con-
tra loviii. l.'t simus , inquit, primitix cicalurarum eiu.^ ;
aul iil Vatabl. ut principatum obtineamus inter creaturas
eiite ; et, ut Uticuni. ul nmus primi et honoratissimi ; el,
ul Bcda , ut simus caicris crcaiuris mtliorcs. nimirum ut
«imus priiniliie e\ reliquo hoiiiinum accrvo Deo selertx,
ac pnucipiia pars totius crcalura; ciiis, cuiii angelica iia-
liira sortem et locum accipicntcs dij^iiilatis glorii» eius,
ut gcilicet simus {jciius cleelum, rojjale saccrdoliiiin, °;ons
sancta, populus acquisitiuniri , ulpotc clcvali ad filialio-
nein divinam, et ail iiis liicrcdilatis fcternx; ut laiiiqiiain
lacriliciorum priiiiiti», qux cx optimis rebus selifji suleiit,
oireraiiiur Dco, participcs clTccti jjralice, charitatis, ami-
cilia-, iino ualur.c diviiiir : ita Beda, Titeiman. (iup;neiu9
ct alii. Sic behemol, id est, elcphas, socalur principiurn
delcs rccrealos et rcgeneralos in Baptismo. Hi euim pcr
Christi graliam fiunt novi honiines, el novae creaturis i-
psius, ut ait Apostolus Ephcs. 2. 10. Ipsius , inquit, su-
mus factura. creati in Christo lesu in operibus bunis, gux
prseparavil Deus, ut in illis ambulcmus; et c. 4. s. 2-t. /«-
duite novum hominem, qui secundum Ueum creatus est in
iustilia, et sanctilale verilatis. Vide ibi dicta. Dicit ergo
lacobus, priiiios fidelcs a Cliristu gcnitos csse primilias
crcalurariim, id est flliorum eius, pula fldelium deioceps
fulurorum; idcoque priinitias Spiritus Christi accepisse,
quas in posleros verbo et exemplo transfunderent, et pro-
scminarent: uti reipsa feceriint Aposloli, .Marljres et Vir-
gines, qui primo illo sasculo in oiiini sanctitate elHorue-
runt, ac perfectae virtutis illustre exemplar futuris omni-
bus dederunt : ita S. Fulgentius contra obieciioncs Arria-
norum cap. 3. eenset AposloluS hic vocari initium crea-
lurx, quia primo a Chrislo fuere vorati et regenerati, ac
per eos cscleri fideles : Aposloli enini acceperunt primitias
•' Spiritus Chrisli. Uiide addil lacobus to uliquod, quod.si-
gnificat primitias has, tum esse paucas , qui£ magna dc-
inceps fideliuin subole propagandic cL niuliiplieauda: siul;
tuiii e inultis selectas cssc et eximias; tuni caruin gra-
tiain ot dona esse tantuin inchoaia, coniplonda enini esse
per gloriain in ci-Io. Sic Siinon .Magus diccbat se esse a-
liquein , inagnum scilicet et eximiuin, .\clor. 8. 9. Sicut
ergo elephas crealiis est princeps bestiaruin, honio ani-
inalium, Lucifer ongelorum et populoruin , Christus o-
ninium crealiirunim ; uti paulo nnte dixi; ita .\postoli et
viri Apostolici a Deo elecli et eneeli sunt principes filio-
rum Dei, pula fidclium, toliusquc Ecelesia;. quae ostrrea-
lura, id est, nova piogenies, familia et prosapia Dci. quos
proindc Palris lumiDum inyslicos csse inonles. de qiiibus
ait Psaltes Psal. 73. 3. Illuminans tu mirabiliter a mon-
tibus xternis, censcnt ibid. 3. August. et S. Hieron.
Mysticc OEcum. per primitias accipit sacerdoles, quos
Deus in Ecclesia voluit csse prineipes et honoratissiraos:
viarum Dei , lob. 40. 14. qnia sua inagnitudinc est ani- (' sic enim Deus ex duodccim Iribubus Isracl pro coruin pri-
nialium princeps ct rex: atquc ut ait S. Basilius in He-
xaein. elephantes videnlur esse quidam aniinali montes.
Sic Prov. 8. 22. sapientia a;terua vocalur inilium viarum
Dei. Sic (^hristus Coloss. 3. 13. vocatur primogcnilus o-
mniscreaturx : et Psal. 109.4. Tectiin prinvipium JHebr.
m3lj ncdabul. id csl principalus] in die virliilii tux. Al-
hidil lucolius ud illud ler.2.3. Sunclits Israet Domino.pri'
milix frurjum cius. Israelitas enim ex oinnibus genlibus
elegit Deus qiiasi primitias in gentcm et Ecclesiain suain.
Pi;r creaturam, vel, ul Gra;ce est, creaturas, Primo, ac-
cipe tuni liomines et aniinanlia, tum oninia crcata: ho-
rum cuiin priinus el princeps est liomo iustus. (^Jiristus
crgo est qiiusi sol iustiliie exiinie fulgcns, oinuiaqiie col-
lustrans: iusLi suiit sicut stcllic; scd ita ladiis huius so-
lis aspersi, ut inlcr oinniu lucida lucidius rcsplendeanl ;
suoque splciuloro, licct purlicipalo, sed mirifice coruscon-
le, sulcm ipsuni qundaiiileiius rifcrant. Nain, ul dooct S
Thoaias 1. 2. q. 113. art. 9. ad 3. bonuin jTiuliiC cst ina
inogeuilis elcgiL et acccpil Lcvitos, uLsibi in labernaculo
deservirenL, sacraque cL sacrificia peragercnt, Num. 3. 12.
Hinc infcrL S. Alhauas. tracL. de Passione cos qui de-
noininati sunL quasi primitia?, si qiiid cx sc prufanis usi-
bus Iribuant, id Dco suffurari. Illud, ait, sciendum quoil
quxcumque promisimus Deo, iam noslra non sunt , .<ed in
lere Dci sunt ; adco ut si quid inde subtraj:erimus, haud-
quaquam id faciamus vclut qux noslra sunt usurpantes .
sed ut qux Dci sunl sacrilegio dcprxdantes. Et S. Bern.
ad Fratres de inonte Dei: !S'olile, ait, ncgligere, nolite tar'
darc : grandis vobis restal via : non sulum vovistis omnem
sanctitatem , sed omnis .sayictitatis pcrfcctionein , el omnis
consiimmationis finem : non est vestrum solum allendere
qnid prxcipial Deus, sed quid velil. Atiorum esl Deo ser-
vire, vcslrum adhxrere.
SciTis ) Legit ir:, iain leguntwTc, id est itaque , volvers. i9.
quaprr)pter, q. d. (}uapropter iValrcs nici sit omiiis hoino
velox ad audicnduin , tardus ad loqiicnduin. >"cruin La-
iiH buiio naluiie lotius uiiivcrsi. Iino S. .Viigiisl. libr. 2. D lini passiin lcgiint t7;,id cs\.,scilis. Estclnusula dictorum,
ad Bunif. enp. G. Gratia Dei, uil, nun sotum oinnia sidC'
ra ct omncs cxtus, vcrum ctiam . omncs angelus supcrgrc-
ditur. Sic siiiiiiliir/;/-(;ic/7j/uw pro principntu, .Vpocal. 3.
V. 11. Qui est principiuin (id cst, praicipuiis et princops)
creaturx Dci ; et Prov. 1. 7. el ulibi dicilur: Timor Do-
tnini principium sapienliie, hoc est, priecipiiuin quiddaiii,
utinsapienlia prirslnntissimiiin. Sic sapientindicitiir/j/'//i-
cipiuiH viaruin Domini, loh 10. li. ot, Initium vilx ho-
ininis aqita cl panis, Eccl. 29. 28. et, Urcvis in volalitibus
est apis. et inilium dulcuris habct fructus illius, id cst, oli-
linct primati |iartcs iii dulccdinc, inter omiiia duloio diil-
«issimuscst, Eocli. 11. vcra. 2. ita no^^ter Aiigusl. ()ui-
ros hic. Alludit ud primuluiii cl doniiniiim Ada; dutuin in
ouiinalia, oajtcrasque crcaluras, Gon. 1.28. (iund pecoa(o
perdituin rccu|)craut iusti pcr (^hriblum. iuchoiitc in hac
Tiln, pcrfccle iu fulura.
q. d. Sat scitis, o Christiani, ea qiia; dixi esse vera, et a
(^hristo Christianis Iradita ; ac proindc ca planc in cor ve-
ptrum demiLtite, eliii praxim operando rodigite.
SlT ALTEM OMSIS UOMO TELOX AD AlDIBMDtlM.) Trnn-
sit hic S. Incobiis inure epistolori ad alia doginala de for-
manda lingtia et ira. Occasionem autcm commodam co
Iranscundi accipit ex iis quiB v. 3. dixit de sapientia, ac
inodo tuin ouin coinpnrnndi, nimirum por oralioneni; lum
00 utendi,niiiiiruiii por paliontiam in sulVcrcndis tcnlntio-
nibusct porsocutionibus. Hic oniin tres alios niodos cafn-
dom coinparandi, caquc utendi subnectil; c quibus pri-
nius est vcluccin essc adaudicndiim ; seciindus tardum es-
sc nd loqiiondiim; teilius laidum essc nd iram. Nnm nihil
ita impcdiLsapiciilinin.alqiio Iria vitia virtutibus iam di-
ctis opposita; nimirum, primo, tarduin essc ad oudien-
duiii; secundo, vcloccm essc ndloqucndum; terlio,veIoccin
352
Cottimentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
esse ad iram. Ira cnim turbat menlem, ul rcm plenc et se- i discipuli ; itaque ordinem naturse et disciplinae invertant.
fcratur incofjilalio-'" Moncl er}jo Ciiristianos ordinis, humililatis ct modeslife,
dato coiisiderare nequeat, sed impctu
ncs iudi{^uabunda'i el viiidicalivas ; ac proinde sapicnliai,
quajquietem menlis rcqiiirit,incapaccraellicit.Porrorcspi-
cilS.Iacobusad coelusctconventus (idclium in Ecclesia,in
quibus promiscue docliores, ma{;isque ardeutcs doccbant
et exliortabanlur, prout Spiritu sanclo agebaulur, ut pa-
let 1. Cor. 14. 29. in qiiibus subindc aliqui audaculi di-
cendi ct doecndi locuin aliis modcstioribus prairijHcbiint,
ut siiam ostendcrcnt sapienliam cl spirituin. Qiiarc moiict
eos hiclacobiis, ul in illis coctibus humilitalis potiusqiiarn
doctriofcdentspecimcn, malintqueaudireeLdiscere, quam
loqui et docere alins. Alioqiii enim in audiendis nugis, ob-
scoeuis, detractionibus, erroribus, pravis consillis, iion u-
porlet vcloccm csse ad audiendum , sed clauderc aiircs,
iuxla illud Ecclesiastici 28. 28. Sepi aures tuas spiuis, ct
linguam nequnm noli audire.
i'orro in vclocitate audicudi S. lacobus subinlellifjit ve-
locitatem obcdiendi, et aiidila opere excqiiendi; uli ipse
explicat v. 22. ISon e.nim, iit ait S. Paulus lloman. 2. 13. 0 mus cap. 3. 5. Unde Cato :
ut potius ciipiant aiidire docenles , quam docere audieo-
tes : sapicDtis enim est, non nisi post mullam audilionem,
mcditationem etstudium prosiliread d()cendum,idque tar-
de, et non nisi ro<yatuin, imo iussum. Unde Pytbajjoras a
suls dlscipulis exigebat quinquennale slleutium,ait Beda.
Celebre cst illiid Publii Miini:
'facerc quisquis nescil, hic nescil loqui.
Sublimius S.,Aug. Ep.13-2. et inPs.139. Verbi /)ei,inquit,
inanis est forinsecus prxdicator, qui non esl intus uuditor.
Seciindo, quia velocitas audlendi fucit, ut bomo mulla
audiendo liauriat et cop;noscat : tardltas autcm luquendi
facit, ut pauca et bene pra;meditata loqiiatur: quoruin u-
triimque cst actiis ct praxis sapientia; ; priesertiin qiiia lo-
qiicndo facile peccotur: la mulUloquio (enini) non deerit
peccutum, qui autem moderalur iabia sua, prudenlissimus
csl, ait Sapieus Proverb. 10. 19. Nam ex voUibilitate et la-
psu liii^fjiise imiuniera seqiiuutur mala el clades, uti audie-
audilores iegis iusli sunl apud Deum, sed faclores lcrjis lu-
.itijicabunlur : iln OEcum.Et S. Beruard. serm. de virtute
obedientia;: Tu crgo, inquit, cum voluntatem cordi , sim-
plicitatem operi, hilaritalem vultui coniunxeris, adde ve-
locilutem, ut sis iuxla lacobum Apostolum vclox ud au-
diendum, et ad implendum velocior. \'ide Plutarch. libr.
de OlFicio auditoris. Alludit, imo citat lacobus Eccli. o.
13 Esto mansuetus ad audiendum, ut intelligas, et cum
sapientia proferas responsum vcrum. Ubl Syrus etGraicus
habent, Esto velox ad audiendum, et cum tarditate da re-
sponsum ; pro quo lacobiis ait: £4^0 velox ad audiendutn,
tardus autem ad loquendum.
Taedis autem ad loquendum.) Hoc etiam ad concio-
natores spectat, nt cavcant nimiam verborura volubilita-
tem, quam nonniilli vnne consectantur , ul facundi appa-
reant magls, quam ul populum moveaut: licet cnim sub-
inde ad pathos incitanda sit vox et oratio, tamen reliquus
AVo/i 7iulli lacuisse nocet, nocel esse locutum.
Scilum est iiiud Epaminonda;: Homo debet esse cupidus
audiendi, potius quam loquendi; quia ex audiendo doctri-
na.ex ioquacitate pcenitenlia nascilur. llursuin audita re-
spul possiint; dicta revocari.et indicta csse neqiieunt: nana
volat irrevocabile verbum. Qiiocirca Sapienter S. Aug^ iu
QuKstionibus ad Dulcitium tom. 4. q. 3. Ego , &i\.,plits
amo discere quam docere , citansque hunc lociim lacobi:
Ul ergo discamus, inquit, invilare nos debet suavitas veri-
tatis; ut aulem doceamus, cogere necessilas charitatis. Vbi
polius orandum est, ut transeat ista neccssitas, qua homi-
ncm docet aliquid homo , et simus omncs docibiles Dei.
Terllo, quia Deus, qui est sapieotissimus, huuc modum
sapiontia; non tantum verbo, sed et exemplo suo pr^escri-
bit. Ipse enim per a;terna ssecula in sua sapientia contein-
pianda el fruenda conquievit, et tarde, puta initio mundi
et temporis, coepit loqui, unicoque verbo fiat, creavit C£E-
sermo potius sit sedatus et solidus , qiialls fuit S. Grego- <■• lum el terram, omniaque quae eoruin ambitu contlneatur
rii, Chrvsostoini, Leoiiis, Aueriistiui et aliorum Patrum in Rursus
Audire
et silf re
faciunt
frapien-
tem.cur
Besp.
1.
concionando. Carpit Seueca volubilitalem orationis in Se
rapioue Episl. 40. Vis isla , inquit, diccndi rapida alqiie
abundans aplior est circulanti, quam agenlirem magnam,
ac seriam docenli. Movere vult turbam, et inconsultas au-
res impetu rapere.Quomodo autem regere polest oralio.qux
rcgi non polest ? Quis mcdicus xgros in transitu curat? lie-
niedia non prosunt, nisi immorentur. Haheal vires maynas
oratio , modercctas lamen: perennis sil unda, non torrens.
Senec£e consonat S. Ambros. lib. 1. OlRc. cap. 3. legcns
enim cum lextu GrKco Eccles. 28. 29. Alliga sermonem
iuum, subdit: A'e luxuriet, ne lascivitd: sit rcstrictior , et
ripis suis coercealur. Cito lutuni colUgit amnis exundans.
Quaeres hlc Prinio, cur S. lacobiis ad sapientiam praj
reliquis rcquirit volocitalem audiendi , el tardilalem lo-
quendi ? Resp. Priino, quia auditus est sensus disciplinaj,
, teste Aristotele: unde videmus discipulos omnes audien-
do doctriuam magislri , eain haurire, fierique sapienles,
us Deus per quinque anoorum millia , quibus stetit
mundus, paiicisslma locutus est, nimirum ea duiutaxat
qux in Blbllis continentur; adeo ut plcrique homines plus
loquautur uno anno, quam Deus locutus sil per tot anno-
ruin millia. Deuin ergo iraitantur qui inuUa audlunt, et
pauca sed etricacia loquiintur; qui multa agunt.pauca di-
cunt. Iusuper Verbiim Inearnatum eumdera sapientia; mo-
dum relpsa nos docuit.dum Verbiini hoc infans et ellngue
factuin esl ; diim scilicetpuernalus est inBethlehem:dum-
que idcm usqiie ad anniim aetatis trlgesiinum multa audi-
vit, pauca loculus cst; nara quasi fabor vitam egit in si-
lentio: anno vero trigesiino coei>it docere, sed qiiain pau-
ca siint elus verba qiiae Evangcliis contiiientur, si cum a-
bysso sapicnliiE, quain in se contincbat, conferantur ? Sic
et B. Vlrgo pauciloqua fuit, adcoquc paiicisslma eius ver-
ba in totis Evangeliis invenies: audicudi vero fuit avida,
pra;scrlim Cliristum. Unde de ea ait Lucas cap. 2 ol. Ala-
fer eius (lesu ) conservabat omnia vcrba hxc in corde suo.
iiixta illud Prov. 1. 5. Audiens sapiens, sapicnlior erit. Ita U gic elS. Magdalena lota intenta erat audiendisChristi ser-
monibus in silentio, ideoqiie a Christo dicitur oplimam
partein elegisse, Lucoe 10. 42.
Quarto.qiiia angeli, qui proxime inter creaturas ad Dei
sapieotiara acccdiint, mulla audlunt a Deo, sed pauca lo-
quuntur. Lege in Scriptura dicta et nuncia Gabrielis ad
B. Virglncin et ad Zacliariam, Raphaelis ad Toblam, Mi-
chaelis ad Dauielem : videbis verba eorutn esse rara et per-
pauca, ac siibinde nulla. Siraili inodo regum et principum
est multa audire , pauca loqui , ait Philoso|)hus. Rursuin
angeli duin invicem loquunlur, uno conceptu quasi una
Toce, et uno mentis in ictu id faciunt; ut docent Schola-
slici in Iract. de locutione angclorum. Idem imitantur viri
magni, et sapientes.
Quinto, quia nalura hune sapientiae niodum nobisinsi-
nuat. Priiiio eiiim aoimalia sapientiora paruin vocalia ef-
fecit, ut elepbaQtes,siuiias, leones: hienim raras,sed efii-
S. Thoinas Aquinas attente ct sllcuter audiebat Albertum
Magnum , adeo ut a coudiscipulls per scoinma vocaretur
bos 7nutus ; sed defcndit eiini Albertus, dicens : Bos niutus
mox tanlos edet mugitus, nt cos totus audiat mundus. Ita
factuni vidiinus, et etiaiiinum fieri videmus. Audltioni au-
tem contraria ost loculio: lum qula audilio sapicntiam
inagistri recipit, infuudilque iu auimum audientis; locu-
tio autem eain uon infondit. sed potius effundit: tuiii quia
auditio est discentis , loculio doceutis : saliiis autein , tu-
lius et ulilius cuique esl discere, quam docere: qiiia qui
discit, soipsum; qui docet, allos sapientia iinplet. Et hoc
hlc intcndit S. lacobus, niiniruin docere Christiauos , ut
potius ambiant sapientiw Christiante esse dlscipull audien-
do, quam doctorcs loquendo. Diu eniin multumque disci
debet, quod doceatur. In qiio multi pijecipiles errant qui
docere voIuqI, qu» nou didicerunt; prius magistri, quam
U.
III.
Cotnmenlaria in Epislolam S. locobi. Cap. I.
353
caccs dant voces. Rursum aves canorae stato raodicoquc » ne audire. Sic el Sapiens Proverb. 1. 8. Audi, inquit, fili
tempore caDunt, ut philomelac, mcrul», cygni; garrulac
vcro et stridulac, ut passeres ct hiruodines, perpetuo pi-
piunt et garriunl. Quocirca S. Grcgor. Naziauz. Epist. 1.
ad Cclcusium arguentcm eius taciturnitalem, respondet
per apologum cycnorurn ct liirundinum, tritumque de eis
proverbium : Tunccantabunt cjgni, cum graculi lacuerint.
Sane una in inortc cygnea cygni voi gralior esl omnibus
graculorum stridoribus.
Simili inodo inagna et pracstanlia corpora, uli orbeso-
mnes caclestes, motum omnem, qui maxiraus, continuus
et vclocissimus est, sine voce et stiepitu in silcntio pcra-
gunt. Alqiie hic est silens harmonia, et harmonicum si-
lenlium calorum , quod celebrat lob diccus cap. 38. 37.
Quis enarrabil cxlorum ralionem, et concenlum cxli quis
dormire faciel? Hursum in Script. legimus caclos subinde
apertos, scd raro, et non nisi gravi de causa, ad Dei lau-
dem ct hominum salutem, ut cuin cxli pluerunt inanna
Exodi 16. cum Patcr e caelo voccm dedit in baptisrao Chri
nii disciplinam patris lui, etc. fructum subdit: Vt addatur
(jralia capili tuo , et torques collo tuo. Porro res oranium
dillicilliniai sunt taccre ei audire, ait Gellius lib. 1. c. 9.
Vere S. Bernard.de Interiori domo cap.50. ilultum loqui.
inquit, stuUilia est: Imgua dicitur, quia lingit adulando,
mordet detrahendo, occidit mentiendo. Ligat. et ligari non
polest: labilis est, et leneri non potest, sed labilur el falli-
tur. Labitur ut anguilla,penctrat ut sagitta: uno iclu mul-
tos perculil el interficit.
Septirao, hunc sapieutiae modum docuewut omnes pri-
8ci sapieutcs, tam Gentilcs, quam Chrisliani. Accipe Gen-
liles paucos sclectosquc c inultis.
Apollodorus dicebat, oplimos homines in dicendo bre-i_^,.„
r/5i«/nose«e,aitSlobaeusserra.34. Qui et addit, Zeno phi-cigo
losophus audiens adolcsccniem nimis garrulum : Huic in- ■"* P"*"
quit, aures in linguam diffluxere,s')Qa\Cicans adolescentis rum''"°*
esse multa audire, pauca loqui : ideoque eum unicum ha-
herc os, et binas aures. Idem alteri stulliloquo: Awi /in-Gcoii-
VII.
' Ctempla
ti: Ific est Filius meus dilectus, Mallli. 3. l(j. cuin Ste- B gua, inquit, in mcntem intincta disserueris, adhuc wu/^o''"™
phanus obiens martyrium vidit caelos apcrtos, ac Christura
stantem a dextris Dci, ad ci opltulanduin , ad daudum ei
victoriam ct coronain. Mystici caeli sunt .Vposloli et Saii-
cti.iusta illiid Ps. 81. 1. Cxti cnarranl gloriam Dei. San-
cti ergo caclos imilentur, ut os non apcriant nisi ad lau-
dcni Dci ct salulcm proximorum, iil srilicct manna caelc-
stis sapicntiiu et charitatis in cos cirundant. Id dc se iacta-
bal Maoes hxrcsiarclia, qui sc propterea vocabat Mani-
chaoum, quasi inannac clTusorem ; scd revera erat ftavr.j, id
est, insanus ; ct Manichxus,id esl, 7nanix ct insanix e/fu-
sor: sanctus vero sit Mannachacus, id esi, mannx effusor.
Scxto, quia fabrica huinmis, puta organa audiendi et
loqucnJi, idipsum homincm duceut. Priino cniin solus lio-
mo ratiunalis inter omnia animalia vim loqucndi, voccin-
que articulatam clTormandi accepit; ut discerct ralionis
amplius dicendo delinqucs. Idem dicebat c discipulis suis
aliquos esse o>i)o).o70'j?,id est,studiososrationisetscientix,
alios vero ),o/oj>tXo</;, id cst, luqucndi dumtaxat cupidus.
Thcocritus audiens Anaximenem , dixit: Incipil verbo-
rum flumen, mentis gutta: sigoificans eum esse niullilo-
quuin, scd parum sapcre.
Deinocralcs avaritiam quamdam csse dicebatomnia vel-
le dicere.ct nihil aiidirc.Uxc omnia rcfcrtStobaeus ser.3-1.
Dcmosthenes in convivio cuidam multa loquenti: Si tam
tnulta, inquit, sapuisses, nunquam tam multa lucutus fuis-
ses. Idcm rogatus cur unam habeainus linguam, sed duas
aures : Quia, inquit, duplo plus audicndum, quam loquen-
dum: ita .Maximus serm. 47.
Isocratcs a Gareone loquaci discipulo dupUcem merce-
dem poslulavit, AUeram, ioquit, ut ioqui discas, aUeram
ut lacere. Ibidcm.
Nicostratus dicebat : Si conlincnler muUa et celeriler lo-
comitein et pedissequam cssc linguam , eamque nihil e
loqui dcbere, nisi quod ratio prius loqucnduin dictarit
ct iusseril. n qui supiendi Signum esset.hirundlnesdicercnturnobis mul
Secundo, Dciis homini dcdil aurcs apcrlas , ut multa "" to sapientiores. Ibidem
aiidiret; lingiiam vero diiobus claustris circumscpsit, ni
miruin dentibus et labris, ut cssel tardiloquus.
Tertio , Deus homini dedit duas aurcs, et unicam lin-
guom ; ut innueret diiplo plura illi oudicnda csse , qiinin
proloqucnda. Lnde S. Hasilius lib. de ^ura virginit. Duas
aures , inquit , unam linguam nobis cffinxit , quasi el du-
plum disciplinx cau.^a audirc dcbcamus. et ad ea qux in-
terrogamur scsquiaUcra prnportioncconlractum rcfcrre ser-
moncm.Casligalarrgo locutione prudcnsvirgo ulclur.cum-
qiie iempcstivc oporluerit quempiam aUoqui, muUo audiet
plura quam dicet.
(Juarlo.aurium officium unum est, scilicet audire: lin-
gux plura, vidclicet loqni, cibum noxiiiin a commodo di-
•ceniere, sapcre, coincdcre, et in stoniachuin traiicere.
Lnde Varro lingiiam a lingendo cibo dictam piitat : ita La-
ctanl. lib. de Upilicio Dci cap. 19.
Deniquc loquaccs etgarruli sunt piicri et firinino;, in
Xcnocrates in raalcdictis silcns, rogatus causam, dixit:
Quia dixisse me aliquando pcenituit, tacuissc nunquam. I-
dem de obscoenis interrogatus,cura tacercl.causam postu-
latus ait: De lalibus le rogare decel, me aulcm non respon-
derc : ita .Maximus serm. 31.
Solon cuidam diceuti, ideo illura non loqui, quod iosa-
Dus essct ; respondit : StuUus sUcre nequit.
Plato Dionysio tyranno roganti, nuin Alhenis de se lo-
qut^rentur? Vhilosophi. inquit. AtUenis nunquam ila va-
cant, aut de tam vili maleria Iraclant. ut loqui de Diony-
sio valcant ; libere suggillans eius vitam et tyranoidem:
ita Fulgos. lib. 6.
Laccdxmoniis propria crat verboruin paucilas, unde
brcviloquentia vocatur Laconismus. Cum crgo .\bdcrita-
rum legalus apud Agidem diccndi finem non faccret , ac
respoiisum postiilnrct, Agis respondit: lUud tuis rcnun-
tia, quantum temporis tibi opus fuit ad diccndum, tantum
quibus minus cst ralionis, snpienlix; et ccrebri: viri vero Vi mc silentcm audisse. lla ei loquacitatem cxprobravil, lcste
sapicntiorcs.inagisque cordali sunt paucilnqui.Garrulilas Pliitarch. in Laron.
••igo signum cst insi|)icnlia;,aut minoris apiaiw,-: sileiilium
vcio sapienliac, cl liinati iudicii. Unde et noniiiilli faluura
derivanta fando,quod fari gcsliat.ct qiiidvis clfulint.Nnin,
ut nit Sapicns Prov. 17. 27. Qui modrralur scrmones siios,
doctus el prudcnsesl, cl prcltosi spiiitus (qni sciliccl spiri-
tuni uovit cohibcre, ne in vcrba lemcrarius erumpnt, seu
ciiiiis pretiosi . id ist rori el mnturi , siint scrmoncs ) vir
rntditus: sliiUus quoqite si tacurrit , sapiens reputabUur ;
et Proverb. 2!). •20. Vidisti homincm velocem ad loquen-
dum? sluUilia tnagis spcranda cst, qitnm ilUus correptio;
Pt Eccli. 21. 29. In ore faluorum cor Uloritm, ct in corde
sapicnliim os illorum.m os non opcriant nisi cordc ronsul-
to. Hinc (pii pucros instiluiint, doccnt eos miilla nudire,
et pauca loqui, ait Plutorrh. dc Odic. nudil ; qiii rt Iracla-
tuin concliidens : Kectc viveiuU, iuquil, tirocinium cst be-
VOL. X.
lidcm Snmiorum lcg.ilis mnlliloquis dixcrunt : Prima
sumus obtiti, postrema non inicUexiinus, quia prima tion
mrminimus. Idem ibidem.
Laebotiis ciiidam prolixo in scrmonc dixit : Quid mihi
de re pusilla lonr/a tcris procrmia ? Lncon dc lusciiiia dixil:
Vox es. prxlrrca nihd. Ideiu dicas gnrriilo: ct tamcii lu-
scinin dirilur philomela,eo quod lugeoscanat. Audi Mar-
tialcni lib. It.
h'Lcl philomcla nefas inccsti Tcreos ; ct qux
Mula piflla fuit. garrula fcrtur avis.
Ibidcm Chnrilliis roganti, rur Lycurgus tam pnucns lcgcs
dcdissct I^accdxinoniis? Quia. inquil, pauca loqucnlibits
paucis rliam lcgibus csiopus: sensit nimirnm plcraque ma-
la nx niiiltiloipiio nasci. Ibidcm. Chriiiia-
Accipe lidcles ct Christianos. Sponso Ecclcsia a Cbrislo nuram.
15
354
Commenlaria in Epislolam S. lacobi. Cnp. I.
spoDSO audit Psalm. 44. 11. Audi filia e( vide,e( iticlim J^ Maximuin remcdiuni est irm mora : desinel, si expec(al :
aurem tuam, et obliviscere populuni tuum, et domum pa
iris (ui, e( concupiscei rex decorem (uum ; quoniam ipse
est Dominus Deus (uus. Deut. 27. 9. Aiiende e( audi Is-
rael; Scpt. Audi Urael ei (ace, quod prajceptum pulclier-
rimum vocat Phiio lib. Quis rerum divinarum hicres. S.
loaDDCs Baplisla luan. 3. 29. se nuncupat amicum sponsi
( Christi) qui stat et audit eum, et gaudio gaudet propter
vocem .iponsi.
S. Gregor. Nazianz. Epist. 98. nd Cledonium: Scrmone,
ait, tacemus, ui qux loqui opus sit discamus; ct Ep. 102.
ad Eulalium : Tu solitudini et immodico ieiunio das ope-
ram, ego silentio. S. Ambros. lib. 1. OfTic. cap. 2. Lex di-
cit. ait: Audi Israel Dominum Deum tuum. ISon dicit, Lo-
quere, sed Audi. Ideo Eva lapsa est, quia locuta est viro,
qux non audierai a Domino Deo suo. Prima vox Dei di-
cii (ibi : Audi, si audis, custodi vias (uas; e( si lapsus es,
cito corrige. Tace ergo prius e( audi, e( non detinques in
lingua iua
nec nniversam illam ientaveris (ollere : graves habet im-
pelus primos. Tola vincetur, dum pariihus carpUur. Ha;-
rcant vcro in animo ad hoc prxstaodum , luculeDli illi
vcrsus Ovidii 3. Tristium elcjj. 3.
Quo quisque est maior, tnagis est placabilis irx :
Et faciles motus mens generosa capit.
Ita lulius Caesar omnes eoniuralorum epislolas simul ex-
ussit, quod tanlopere celcbrat Seneca lib. 2. de Ira c. 23.
Gradssimum enim pulavii genus venix (adde eliam tutis-
simum ) nescire quid quisque peccassei.
Et tardus ad iRAiu.) IJt ira veiox et prsedominans non ira prs-
pra;vcniat,securaque in prajceps trabat rationem etvohm-cipiiai
talem; sed tarde eam velut pedissequa sequatur, nec nisi^*'^'^'*'
iussa aculeum suum exeral.ubi opus arduum,iram quasi
colem virtulis exposcit. lungit S. iacobus tardum ad iram
lardo ad loquendum, Primo, quasi suggerens remedium
tardiloqueotise, q. d. Vis esse tardus ad loquendum, esto
lardus adiram.Comrauniterenim praecipitatiolinguae ori-
S. Basilius in monasterio silcntium coluit per tredecim I) tur ex prxcipitatione mentis, quara parit ira, et vicissim
auDos, totus vacaus lcfiioni sacraj Scripturae et oralioni:
silenlium enim est vcrbi nntrimentum, uti docet S. Grcg.
Jiom. 12. supcr Ezechiclcm, qui el lib. 3. Mor. c. 8. Si-
lere, ait, est mentem a (errenorum desideriorum voce re-
stringere, ut ad superna altollatur : iuxta illud Psal. 45.
Vacate,et videte, quoniam ego sum Deus. Tertull. in stilo
strictus est et concisus, ideoque nervosus et elTicax, aeque
ac S. Hieron.
S. Aug. in Ps. 51. Sicut, iuquit, eligisquo vescaris, sic
elige quod loquaris.
idem in Psal. 139. explicans illud , Vir linguosus non
dirigetur : Qitalis, inquit, esse debe( servus Dei ? ut ma-
gis optet audire, qiiam dicere; sicid scripium est: Sitau-
tem omnis honio velox ad audiendum,, (ardus auiem ad
loquendum. Et si fieri potest hoc cupiat , non habere ne-
cessiiatem loquendi et docendi; sed audire illum cui dici-
tur : Auditui meo dabis gaudium et Isetitiam. Gaudium
praicipitatio linguae parit iurgia.iras et rixas : sicul ex ad-
verso lardiloquentia facit hominem tardum ad iram. Se-
cundo,quia,ut ait S.Greg.S.Moral. 'AQ.Per iram sapientia
pcrditur, ut quid, quove ordine agendum sit omnino nescia-
tur: quia nimirum inleliigentix lucem subtrahit.cum men-
iem permovendo confundit. Idem docet Sapiens Eccl.7.10.
Ne sis velox ad irascendum, quia ira in sinu slulli requie-
scit. EITicacissiraum enira irae remedium est, vindictae, vel
operis in ira concepli dilalio, ait Seneca lib. 3. delra c.l.
Uode Athcnodorus philosophus abiens ultimuin hoc mo-
nitum dedit Augusto Caesari: Iratusnildicas, aut facias,
priusquam alphabetum iniegrum reciiaveris, lestePIutar-
cho in vila ,\iigusti. Sapientius S. Ambros.Theodosio Im-
per. qui ira, licet ex parte iusta,commotus Thessalouicen-
ses iusserat necari, prsecepit ut legein conderet,qua neci
a se adiudicalos vetaret plecti ante trigesimum diem a
lala sententia elapsum. Ita nirairum Deus laneos habet
auiem (aciturniiatis inius habea( in volun(ate, vocem do- n pedes, sed ferreas inaDus ; quia tardo ad vindictam pede
clrinx in necessitaie. Et niox : Quare vis loqui, audire non
vis ? semper foras exis, intus redire deirectas. Qui enim te
docet, intus est: quando (u doces; (amquam foras exis ad
eos qui foris sun(. Unde concludit: ISon ergo amemus ma-
gis exieriora, sed inieriora. De inlerioribus gaudeamus, in
cx(erioribusnut€mnecessitalemhabeamus,non voluptalem.
Idem in Evangelio secundum Lucaiu serra. 32. Prxdesti-
nati in vitam ieternam. inquit, operibus loquantur,non vo-
cibus; et serm. 69. de Tempore : Noe, inquit, etsi tacebat
voce, opere toquebatur: silebai lingua, fabricatione clama-
ba(, scilicet imminere diluvium : ut hoc enira evaderet,
fabricabat arcain.
S. Bcrn. serin. 18. in Cant. ait doclorem debere esse
coDcham andiendo el retinendo, non canalem elTundendo
dumtaxat verba sapientiae, instar Christi, de cuius pleni-
tudine omnes accepimus. Disce, inquit, et tu non nisi de
pteno effundere. nec Deo largior esse velis. Concha imite-
tur fontem. Non manat ille in rivum. nec in lacuni exten-
progreditur, sed cum accedit acriter punit, et tarditatem
vindictae gravitate corapensat.
Prajclare S. Gregor. lib. 3. Moral. cap. 30. damnairas
recensens : Per iram, inquit, gratia vilx socialis amitti-
tur. concordia rumpitur, lux veritalis amittitur, Spiritus
sancti splendor exeluditur; irx slimulis accensum corpal-
pitat, corpus tremit, lingua se prxpedit, facies ignescit, ex-
asperanlur oculi, et nequaquam recognoscuntur amici; et
Cassianus collat. 16. cap. 27. Hxc, ait, natura est irx ;
ut dilata languescat el pereat, prolata vero magis magis-
que conflagret. Dilaianda ergo alque amplianda sunt pe-
ctora, ne angustiis pusillanimitalis arctata, iracundix tur-
bulentis xstibus oppleantur ; el paulo aute docet, iram vin-
ceodam esse, Don fuga, sed araplexu eius cui irascimur.
Nisi enim, inquit, iracundia proximi humili statim satis-
factione vincatur, provocai eam fugiens potius, quam de-
clinal. Idem lib. 8. de Inslit. renunt. cap. 6. docet iram
nobis dalam, ut irascaraur vitiis, eaque perimamus. Unde
ditur. donec suis satietur aquis. etc. Implere prius, et sic D Nazianz. iu carraine de Ira : Irascor. inquit, irx dxmoni
curato effundere. Idein in Octo punctis perfectionis : Bis,
ait, ad limam veniant verba,quam semel ad linguam.Plus
diligas audire, quam audiri; ut interrogatio magis aperiat
os tuum. quam ad non interrogata responderc. De silentio
plura dixi Threnor. 3. 26. Isaiae 30. 15. et cap. 32. 17.
Mora itaquepensandasuntverba,et ad rationis obrussain
examinanda, ut non nisi clave nientis os pandaraus. Ita
S. Chrysost. in Psal. 50. Osnostrum. ait, perpetuocusto-
diamus, rationem ei lamquam clavem adhibenies. Prov.
29. 11. Totumspiritum suumprofert slultus.sapiensdif-
fert et reservat in posterum. Quera locuin illustrant Se-
ptuag. Totam iram. suam profert insipiens: sapiens autem
dispensatper parles. Explicat Cassianus collat. 16. c. 27.
quid sit per partes iram dispensare: Sapiens autem pau-
latim eam mcc/urilale consilii ac moderationis extenuat et
expellit. Nec luiuus congrue Scneca lib. 2. de Jra c. 28.
intus condito ; quia ira ex homine facit feram , puta leo-
nem, tigridem, serpentem, irao diabolum; ut iratus etfu-
rens non videatur esse boino, sed dxmon incarDatus.
Remedia quibus viocenda est ira, assignavi Ephes. 4.
25. Plura vide apud S. Basil. Senecara, et Plutarchum
Iract. de Ira, Cassianum toto lib. 8. de Instit. renunt. et
S. Gregor. 3. Moral. 30. ad illud lob 5. Virum stullum
interficit iracundia; et S. Ambros. lib. 1. Odic. cap. 21.
ubi inter alia ait: Morum tranquillitas usu quodam affe-
clionis proposito in naturam vertatur, ira ratione reprima-
iur. Si prxoccupaverii meniem, ne relinquas locum tuum.
Locus tuus patientia est, locus tuus sapientia est, locus tuus
ratio est, locus tuus sedatio indignationis est. Si nonpo-
iueris mitigare mentem, reprime linguam. Etinferius: Si
irascimini, nolite peccare,sed vinciie radone iracundiam.
Vel certe sic : Si irascimini, vobis irascimini, quia com-
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
35J
moli eslis, et non peeeahilis. Qui enitn sibi irafcitur, quia ^ quitur, non debet qvasi domina prxire. sed posi rationis
cilo commolus est, desinil irasci allen • qui aulem vult ircnn
suam iustam probare, plus inflammatur, el cito in culpam
cadit. Melior est aulem secundumSalomonem, qui iracun-
diam continet, quam qui urbem capit: quia ira etiam for-
tes capit. Ail eDim Salomon Prov. 16. 32. Melior est pa-
tiens viro forti; et qui dominatur animo suo, forlior est ex-
pvgnatore urbium.
ven.M. '"* """ ^"' iiiSTiTUM Dei No^f operatlb. ) Deus
Ira iuf(i-eDim aioe ira cum tranqiiillitate iudicat, Sapient. 12. 18.
«iaeiDinii[jnde S. ClemeDs iib. 2. Constit. cap. 37. Ubi est ira, in-
moJo'?' 1"''' '*' "<"' ^*' Dominus, sed amica Satanx. Hinc Elias
iralus cultoribus Baol, vidit Deum in gpccie non turbinis,
sed aurx lenis, qux symbolum est mansuetudinis, animi-
qne placidi et sereni.S. Keg. 10. 12. Kominat iustiliam
pra> aliis virtulibus, quia ira induit nomen et prxtextum
iustitix : iratus enim putat asseritque se iustam sceicris
et iniurix sibi irrog;atx ultioncm deposcere. Ira er{jo iu-
stitix specie se velat ct palliat
III.
IV.
tergum vclut ancilla famulari, ut ad faciem xussa veniat ,
nam si semet menlem eeperit . luslum esse deputat etiam
quod crudeliter fecit. Hinc enim senptum est ■ Ira viri iu-
stitiam Dei non operatur. Ex adverso de S. Mose dicitur
Ecclesiastici 45. v. 4. In fidc et lenitale ipsius sanctum fc-
cit illum, et elegit eum ex oir.ni carne. Ita S. .\ugustinis
Epist. 73. ad Auiilium Episcopum iuvenem, qui ex ira
vidcbatur prxcipilasse senlcnliam excommunicalionis in
Classicianum; monet ut oret,et eiclamct ad Deum: Tur-
batvs est prx ira oculus rneus. Miserere mei Domine, quo-
ntam infinnus sum ; ut porrigat dexleram suam. et com-
primat iracundiam luam , et Iranquillct mentem tuam ad
videndam faciendamque iustitiam. Sicut enim scripium
esl: Ira viri iustitiam Dei non operatur. lla S. Ambros.
lib. 1. Offic. cap. 21. laudat Architam philosophum. quod
ad villicum suum dixcrit: 0 le infeliccm.quam te afjlicla-
rem nisi iralus essem ! Sed eliam David armatam dexte-
ram in indignatione compresseral: et bellatores advcrsus
lam varii varios hic dant sensus. Primo, Caiet. q. d. D An6a/ ad nllionem paratos, Abigail deprecatione revoea-
Oeus ad operandam ct exerccudam iustitiam non consti-
tuit iram, sed iudiccs : illi crgo iuslitiam iustamque vin-
diclam cierccanl, non ira ct iratus.cslo possit, viresque
habeat ad sc ulcisceiidum.
Secundo, Nilus Abbas tractat. de ira eiplirat. q. d. Ira
non amal, sod odit iustiliain , ac proinde adeo non opc-
ratur iustitiam, ut iniuslitiam, sxvitiam et crudelilalem
operelur: est enim raiosis: paruiii eniro dicitur, sed plus
eigniricatur.
Tertio, S. Hieroo. I. 2. conlra Pelag. Ira, inquit, Dei
iusla est, et iustitiam opcraliir ; quia Dei ira quieta cst,
et ralioDc ducitur : nec eniin in Dco aliud cst ira quam
appetilus iustilix, iustxque vindictx: ira vero viri iniusta
est, quia dc perturbnla inente procedit.
(Juarlo, S. Gregor. lib. 5. Morai. cap. 30. Ira viri, in-
quit, iustiliam non operatur: quia dum perlurbata mens
iudicium sux ralionis exasperaf. omne quod furor sugge-
veral, 1. Rcgum 23. Idem Ambr. de obitu Theodosii Im-
per. eum laudat a dominatu irx, dicens: Beneficum se pu-
tabat , el tunc propior erat venix . cum fuisset commotio
maior iracundix. Prxrogativa ignoscendi erat indignatum
fuisse, el optubatur in eo. quod in aliis limebalur, ut ira-
sceretur. Idem lib. 2. Oflic. cap. 7. David , inquit, fortis
in prxlio, mansuetus in imperio , paliens in convicio, fer-
re magis promplus quam referre iniurias. Ideo tam cha-
rus erat omnibus, ul iuvenis ad regnum etiam peleretvr
invitus,resistens cogeretur, senex ne prxlio interessel a suis
rogaretur, quod maltenl omnes pro ipso periclilari, quam
ipsum pro omnibus.
PrOPTBB QUOD ABIICIBHTES OBNEM IMMISDITIAM. ET fe,
ABUNDA^TI.^M HALITIf, IN MARSUETLOINB StSCIPITE l>-
SITUM TEBBUM. ) .Mulli hxc referunt ad iraui, ile qua pru-
xime sermo prxcessit, q. d. Ut abiiciatis iram, abiicite iin-
inuDdas cupiditates: hx enim dum amantur, excitant iras
rit, reclum putat. Ita ergo pro iustitia substituit furorem, r et rixas contra eos qui easdem ambiunt, ct nobia eripere
eumqiie rpugpt csse iustiliam : quia adco cxca est, mca
lemque excxcal, ut unurn contrariorum pro altero cer-
nat ; velut si quis turbalo visu, id quod album est ccrne-
ret nijjrum, et vice versa.
Quiiito geniiine ct adxquale,iiis^//rt hic {jencralira su-
loitur pro quolibel virtiilc, q. d. Ira non opcralur,id quod
iuslum , xquum, ratioui consonum ct sunrtum esl, sed
multa perpetrat contra mansuetudinem, charitatem, pa«
tienliam, prudcnliam , xquitatcm, cxteiasque virtutes,
quas e.iigit et roinplectilur iiistitia Cliristiana. Alludit S.
lacobus ad Ecclcsiaslici 1 . 28. Qui sine timorc cst, Grx-
ce avcp ^rx-Mr.i, id cst, vir animosus , audax et iracundus
( audacia enim, eique aflinis ira opponilur timori, ut do-
rent Elhici ) non poterit iustificari • iracundia cnim ani-
mosilatif illius, subversio illius est. Ira crgo extingiiit ia
auinio irati oroncm patieutiain,hunianilalem,charitalem,
iuslitiam. ctc.
Rectc S. Thorn. 3. p. q. 15. o. 9. ad 1. qucrens an in
aul prxripcrc sala,<jiint. Alii, q. d. Cum ira non iuslitiain.
sed iniustitiam, omncroqoe itiiquitatem operetur, hac de
causa cam abiicite; quia ipsa animam facit immundam ,
camquc sordidat, cxcitaudo motus anibitionis, avaritix,
invidix, luxurix, omniumque cupiditaturn ; sed prxsor-
timnialitixclmaliguilati3,puta odii, vindictx,calumnix,
bomicidii, ctc.
Aplius hxc referemus ad omnia prxcedentia, etiam re-
motiora, nc prxsertim ad v. 18. ubi dixit, Voluntarie nos
gcnuit verbo verilatis; hoc enim Torat hic insituni verbum
quod potest salvare anima^, q. d. Cum regcnerali simus
verbo vcrilatis. cffectique filii Dei, satagamus hanc reg<--
nerationem, novaroque vitain et filiationcm divinam tueri
et couservarc, ideoque abiiciamus omncm immunditiam
et maliliam, qux eain vel maculant, vel infirmant, vel in-
terimunl. Porro in nomine immunditiam respicit ad con-
cupiscentiam, a qua nos tenlari, trahique ad morlem di-
xit, V. 14. et lo. in nomine vero malitix rcspicit ad iram.
Christo fuerit ira, ciim S. lacobus dical irain non opcrari U quam iinmcdiate anlc cavcndam monuerat : tam cnim con-
iustiliam ; Rcspondet iram lunc proprie dici operari, cum
prxvcnit rationcm, eomquc sccum ropit od opcrandum:
secus cst ruin sequilur rationem, eiusqucest instrumeu-
lum, uti fuit inChristo ct Sanclia Ira, inquit, dupliciter
se habet in tiominc : quandoque enim prxvcnit ralioncm, et
trahil eam secum ad opcrandum , el tunc proprie ira dicitur
operari: nam operatio tribuitur principuli agenti. Et se-
cundum hoc intelligitur, quod ira viri iustitiam Dei non o-
peratur .Quandoque vero ira sequitur rationcm.et est quasi
tnstrumentum ipsius, ct tunc opcratio qux cst iustili.v. non
attribuitur irx, scdrationi, qtix ira ulilur quasi cotc ani-
mi ad opus arduum, v. g. itistx viiidict.v. Accepit hoc S.
TbomBsaS.Grcgorio,qui l.7.cp. 12G. Kerhnredum rofyem
CiOlhorum , moneiis einn nc in rrpfcndo irntn niliuisce.it:
Curandum , iDqtiit , est , ne ira surrrpal. !Se fint rilius o-
rnne quod licet. Ira quippc cum dclinqucnlium culpas cxe-
cupisccntia, qtiam ira filiationi divinx. novxque Christia-
Dortim vilx rcpujjnat.
Pro immunditiam, lirxce est ojTi-.ia.id est. spurcilia. p,,-,a,,
sordes, fxx, rctrimenlura, silus, squalor, illuvics, pxdor: ^,,,j«
cuin vero transfcrtur nd auimum, sifjnificat avariliam, a-
nimum illibcralom. parcuin ctsordidum. Inde cniin ovti-
po; vocntur sordidus, spurciis, illiberalis, avarus. 1'ropne
ergo S. lacobus laxal hic avaritiam: hxc enim suscilat
iras, lites el iurgia; hxcque erat prima tentatio Chrislia-
norum : duin cnini ob fidcin Chrisli a ludxis et Genlilibus
palicbnnlur porscculioDcm et rapinam bonorum, lentabat
eo^ avarilia, ul cn conservarenl, non Innlum ad impalien-
tiain, srd ct nd fidcm, vel negandnm vel cerle di«simulan-
dnm. Tnngit itoque tentationis, dc qua initio fuse ogit,
fontem et radircm, uteasuccisa succidat tf^ntationem, q
d. 0 Christiaiii, paliiiiini spoliatioiiem bonorum proplcr
356
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
Christum: ea spernite, omnemque eorum cupidilalcm elj^ Scptimo, alii censent per exaggeralionera hic addi a- yn^
avaritiam ex animo evellile : ila facile suslincbitis oinnem
hanc pcrsccutionem; ita slabilis firmi etconslantes in fi-
de, gralia, novaque geueralione Chrisli, quam ultro su-
scepistis; p\)naptct. enim, et sordidi animi cst, ut bona ca-
duca rctincas, perdere fidem, gratiam , animam, ipsum-
que Dcum. Sic bodie punapoi sunt avari, qui ut aliquot o-
bolos.dcnarios vel aureos lucrentur.fnlliiul.fraudaul, pe-
ierant, negligunt sacruni Miss» oflicium die fosto, alias-
que Dei leges violant. Hi enim obolo, vel denario inslar
ludae vcnduot Cbristum, id est, Chrisli legem, gratiam,
amiciliain, suan)que conscicntiam ct vilain aeternam. Un-
de merito de ca dixit Apostolus 1. Timoth. 6. 10. lladix
omnium malorum esl cupidilas, Grscce yi).apyupta, id est ,
cupido pccunix, sive avarilia. Hoc sensu accipi potcst iin-
mundilia, nt verlit Noster, pro sordibus avaritiae; ut o-
muem iiiiinuudiliem abiiccre sit idrm, quod omnes sordes
avarili» abiiccre. Porro haec avaritia non in solis opibus,
Msliua
sepiu-
plex.
i.
II.
111.
IV.
bundanliam malilix : idem enim esse quod immuaditiem,
scd eam aggravare el exaggerare: Gentes enim in im-
niundiliem ct luxuriam erant profusse, idcoque abuudan-
tcs in malitia,
Omncs hi sensus probabiles sont, probabiliores tameD,
nostrxque Lalinx versioni congruenliores videntur ter-
lius el qiiartus. Ubi aii\ene, abundantiam malilix hic ve-
lari a lacobo, non quasi parcitas niaiitiu} periiiillatur; sed
To abundardia sigoificat proprictalera malitia;, q. d. Abii-
cite malitiam, quia ipsa ex sua natura et iiidole ebullit,
abuodat et redundat in oinne malum: sicut enim vinum
recens ebullit, egcrilque conlinuo spumas et faces: sic
malitia semper ebullit, eructat et suggerit quaslibet ma-
las cogitationes,locutioneset actioncs, omuesque fraudes
et nocendi arlcs. Sic peccaluin inalitiae opponitur peccato
inrirmitatis,vel fragilitatis: Tlicologi eniiii peccatum ex siia
causa in tres dislinguunt spccics : aliud enim committi-
sedinqualibelaliare locumhabet,uti mo.x pluribusdicam. tur ex ignoranlia, aliud ex infirinitate, aliud ex malitia.
;cundo tamen puTrapia, id est, spurcilia. polest signi- o Deuique
VI.
Seci]
ficare luxuriain, gulani , oinniaque vilia carnalia , quas
proprie vocantur immundilia, quia in se spurca sunl, et
corpus animiimque conspurcant, iuxla illud Apostoli 1.
Cor. 6. 18. Omne peccalum quodcumque feceril homo, ex-
ira corpus est : qui autem fornicatur, in corpus suum pec-
cat. Ita per immunditiam viliacarnis accipit Beda, Tho-
nias Anglicus, Salmeron, et alii passim. PraeclareClemens
Alexand. orat. ad Genles: Ego, ait, calcare ierram didiei,
non adorare.
Et abiindantiam Maliti«.) Perperam Beza yertit, Et
excremenlum malilia: ; TvsptTTctotenim abundautiam signi-
ficat, non excreinentum. Qutercs, quajnam haec malitia?
Primo, aliqui accipiuut nimiam sollicitudinem rerum tem-
poralium, quam ex anirais fidelium volens evellere Chri-
stus, dlcit Matlh. 6. 34. Sufjicit diei malitia, id est, sol-
licitudo et aflliclio sua: hajc enim sollicitudo inflamniat
iram, impatientiam, aliarumque tenlationum, de quibus
egit S. lacobus, est causa.
Secundo, alii pro malilix.y^vimi limiditatis, ignaviae,
probri,dedecoris ; haecenim significatGrfecum /azta apud
Thucydidem et Demosthenera , q. d. Abiicite uimiam ti-
niiditatem et ignaviam quasi ingens probrum et dedecus;
htec eniin facit vos persecutioni cedere, patientiam per-
dere, fidera prodere : ita Catharinus.
Tertio, alii proprie maliiiam accipiant pro animo ina-
lo, pravo, fallaci, versuto, duplici, superbo, nocendi cu-
pido. Ila Hugo per abundantiam malitise accipit abundan-
lein pravitalem cordis, sed latentem ; quae proinde dicitur
abuttdans.quia simulata sequitas est duplex iniquilas. Sic
et Glossa loterlinearis: Abundantia malitiae , inquit, est
interior pravitas, peculiaris improbis qui abundant divi-
liis, prKsertim cupido vindicta?, ait Lyran.
Quarto, zazia, id est malitia, sumi potest pro v.xm<tu,
id est malignitale, maledicentia et raaleficentia, qua quis
fit maledicus et calumniator, aliosque vexat et turbat. Sic
Calliraachus pictor dictus est /.azt^oTej^vo; , quasi za/t^wv
Tc,v T£;^i;v , id est , maledicens, improbans, accusans suam
artem et picturam. de quo Plinius lib. 34. cap. 9. Ex o-
mnibus, ait, maxime insignis est Callimaehus calumnia-
tor sui, nee finem habens diligentix: ob id /aztJjoTs^^vo; ap-
pellatus .memorabili exemplo adhibendi curx modum.Ta-
les xazti;oTi;/vot, sunt multi, qui omnia censent, carpunt,
improbant, spernunt: itaque omnibus nioleslias, sibi o-
dia et rixas creant. Quocirca Hiigo aitimraunditiem esse
in cogitatione prava, malitiam in voluntate perversa,ab-
undanliam malitiae in operatione iniqua.
Quinto, OEcum. et Beda per abundantiam malitix ac-
cipiunt peccandi consuetudinem, habitum,pertiuaciam et
destinatura propositum.
Sexto, Caietan. Serarius et Salmer. malitiam genera-
litcr accipiunt pro quovis vitio quo volunlas ad malum ac-
cenditiir; ideoque vocari abundanliam malitix, quia sci-
licet malitia abundet, imo esuberet in perniciem aliorum.
^ue Einmanuel Sa, et Maldonatus in Notis ad no-
vum Testamcntum, quas vidi legique in Collegio Roraa-
no, censent hic esse hebraismum, ut abundaniia malilix
idem sit, quod abuiidantia mala, id est, quidiiuid inale a-
bundat, omnis supcrduitas; hanc eniin sigoificat Tr^pio-je-
la zzzta; ; 7r«-pi(7(T£ia enim est superfluitas,reduudantia,es-
uberanlia, et omne id quod modura exeedit, puta exces-
sus qiii honesti et rationis limites transgreditur; sicque
recte opponitur ei pjn-apia: haec enim sunt duo extrema,
ideoqiie viliosa, nimirura pyrapia etmpiT^ua, id est ava-
ritia et superfluilas, parsimonia et prodigalitas, quae ca-
venda monet S. lacobus, ut teneatur medium in quo con-
sistit virtus, q. d. Nolite esse parci nec prodigi; nolite es-
se sordidi et avari, nec superflui et profusi in vestris opi-
bus, sumplibus, familiis, actibus et rebus quibuslibet; sed
in omnibus auream mediocritatem servate, ac cor ab o-
rani aflectu seque ac defeclu vilioso liberum, ut sit capar
seminis divini.et facile suscipiat insitum verbum salutis.
Q Hic sensus valde congruus, nervosus et connexus est. Ubi
nola, To zazia; tam ad pu7raptav,quam ad Ttepto-irsiav referri
posse, q. d. Cavete omnem malam, tam avaritiam el te-
nacilatem, quam copiam et superfluitatem : est enira utri-
que adversa bona tain tenacitas, quam copia, v. g. Tena-
citas veritatis bona est, aeque ac copia Iiberalitalis,sive e-
leemosynae. Docet ergo S. lacobus malitiam et vilium iii
extremis consistere, puta in excessu et defectu ; bonitateiu
vero et virtutem in luedio, puta in moderatione et medio-
critate: ideoque oranes surculos et fibras malitiae e corde
nostro esse evellendas,ut ei virtus inseratur; ut nirairuin
semen verbi diviui ei inseri, cohaerere, radices agere, et
bonorum operuin fruges germinare ac producere possit.
1n MANSCETUDiNE. ) Mansuctudinem opponit malitiaezMansue-
mansuetudo euim facit cor docile, capaxque semiaisTer-'V'''''''
bi divini, cuius incapax et indocile facit malitia, iuxta il-""^ "*'
lud Eccli. 5. V. 13. Esto mansuetus ad audiendum ver-
bum,ut intelligas el cum sapienlia proferas responsum ve-
p. rui?i. Mansuetudo enira est raentis serenitas,tranquillitas,
*■' claritas, quae facile capit sapientiam, cernitque oraneve-
rum : unde ipsa est quasi aqua limpida, vel speculum ter-
sum , in quo rerum imagines clare perspiciuntur; ex ad-
verso malitia et ira est raentis turbatio, tumultus, tempe-
stas etobscuritas : undesimilisestaquae turbidae,etspecu-
lo pulveribus obducto, in quo nihil recte videri potest,prae-
sertim quia sicutmaliliae et irae individua coraesestsuper-
bia, ita mansuetudinis comes el socia est hurailitas, quae
necessaria et optiraa ad sapientiara est dispositio,adeoque
eara a Deo emendicando meretur accipere. Insuper raan-
suetudiuem exigit S. lacobus uti matrem patienliae, quae
fidelibus illo ajvo in tantis persecutionibus et tribulatio-
nibus erat necessaria ; quain proinde eis v. 1. et deinceps
impense commendavit.
SusciPiTE.) Id est, susceptum retinete; signifieatur e-
niin actus non inchoatus, sed continuatus et perfectus.
Loquiturenim fidelibus, quiiam Terbum&deisusceperant,
G)inmentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
337
quos monel ut illud sludiose conservent, augcant et pro- ^ colliffata est divinilas humanitati per Tinculum unionis
inoveaot.
HgiTim VBBBCM ) Male CEcum. Xovov vertit.rationcm,
quae opponitiir ira:: agitur cnim tiic de verlio.non de ra-
tione; unde Syrus vertit : Verbum quod est insilum in na-
tura noslra, Graece e;/yvTo», quod CEcum. et Vatabl. ver-
tunl, naturale, nativum, vcrurn, non lictum , sicut Sap.
12. io. cx advcrso vocatur eu.YJTo; Trovnpia, naturalis ma-
litla obstinnlorum. Melius alii passim hic suyjTov vertunt,
inditum, iusertum, implanlalum, sicul fit cum ranius u-
niu8 arboris altcri inseritur, el, ul agricolae loquuntur,
inoculatur, vel implastratur, quain Gra;ci ct Latiui vocaot
hypostatica;. Prseclare S. Bernard. serin. 3. de vigil. Na-
tivit. I\'ihil Deo sublimius, inquit, nihil vilius Itmo, et ta-
men tanta dignatione Deus descendit in limum, tantaque
dignitate limut ascendit ad Deum, vt quidquid in co Deas
fecil. limusfecisse credatur ; quidquid pertulit limus, Deus
in illo pertulisse dicalur.
Sexlo, sicut in vere flanle austro cum arbores sudant,
ac in (^einnias proruinpunt, facicnda est ramorum iositio:
ila incarnatio Verbi facta cst iu vcre, pula -25. die Martii,
quo conditus cst inundus.ut euin rcpararet et rcnovaret.
Hinc secundo, nunaulli per insitum verbum accipiuut
VI.
H.
emphytcusin. Sicenim viderauspomo arbori inscrirainum Eucharisliam. In ea cuim Chrislus nobis noslroque sto-^'"" ^^'
_!_? _ 1 ..;.« c;„:i; ..,„,1,. r«l,.„ioi; „i.« „. .; i:. .-. ...i,-.....:-!:..- : : _. chari-
piri, pcr euinque produccre pira. Simili modo volunlati
noslrao inscrilur Dei verbum, lides et gratia quasi surcu-
lus ct raiiius diviuus, per euinque volunlas noslra produ-
cil opcra supernaluralia fidci, spci, charilatis, paticnlio:,
marl\rii,c*lrraruinqiie virtutuni. Ubi advcrle, Tdinsitum,
sifjiiiiicarc vcrbuin Dei, fidcm et {jraliam non esse nobis
niacho et menti realilcr et substantialitcr iuscrilur, ct qua- 5,,jni.
si iuoculatur; scd ita ut nos potius converlat in sc.quam
ipse converlatur in nostram subslanliain ct qualilalciu,
uti ait S. August.Veruin hoc inysticum est, non litlerale.
Alii pcr vcrbum insitnm acciplunt Christuiu cruci arTi-
xum. .\rbor eniin crucis erat lignum sylvestre et slerile.
luralia, sed aliuudc, puta divinilus insila, idcoque u iuxta illud: Malediclus omnis qui pendet in lirjno. tialot.
gratuila el supernaluralia. Secuudo, upcra fidei et ^va.-
tia; uon lam esse tribucnda voluntali, quani fidei et gra-
liai: ex voluntale enim tantum accipiuiit libertatem, sci-
licct quod sinl opcra vilalia, huinaiia cl libcra : cx fide
Tero ct gratia accipiunl suam di{];nilalein ct spcciein, sci-
licct quud siiit opcra supcrnaturalia fidci charitalis et
gratix: sicut arbor ponius cum pcr inscrtuin ramum pi-
ri pruducit pira, esto succum suuin ci coinmuoiccl; la-
men quod pira producat, non ponia, ranio piri iuserlo ac-
cepluin ferre debct, non sibi. Aiibi S. Paiilus et Script.
Tico vcrsa dicil nos inseri Christo, quasi Christus sil ar-
bor, cui nos quasi raini, vel surculi iuscramur, ut ab co
\itam,succum ct vifjorem gratiae sugamus,iuxta illud Ro-
mau. 6. o. Si complantati facti sumus similitudini mor-
iis eius. simui el rcsurreclionis crimus; ct 1. loannis cap.
4. 16. Qui manet in charilate, in Dco manct. cl Dcus in
60. Sic S. Paulus Iloman. 11. 17. ait gcntes infidelcs et
3. V. 13. Christus aulcm gcuerosuni el fu^cundum fjit vir-
gultum, iuxla illud Isaiae 4. 2. In illa die erit yermcn Do-
inini in magnificentia. et gloria, et fructus tcrrx sublimis.
Hoc ijjitur virfjultum per clavos insitum et innexum fuit
incrucem, luncque crux uberrimos orbi protulit fructus,
iusla illud lerem. 33. 13. Germinare faciam David ger-
mcn iustitix. Vcrum hic scnsus aceomniodalilius est et
concionalorius, non genuinus.
Tertio, verbum in:>i(um est Vcrbum Dei, pula S. Scri- IIF.
ptur. ct Evan{;clium : ita Bcda, Glossa, Gagocius, Cathar. E<se ver-
ct Caictan. Dicitur insitum, ul di$linf;uatur a congenilo, ''"°' ""'
puta a luinine rationis nobis a natura ingencrato. Uude
S. Thom. cxplicans illud Eplies. 6. 18. Lt (jladium spiri-
tus, quod csl verbum Dci. Prxdicalio, inquit, dicilur gla-
dius spiritus, quia non pcnctral usquc ad spirtlum , nisi
ducalur a Spiritu sancto. Diciiur ergo insitutn, qiiia per
Aposlolorum praedicationcin el audicntiiim fidem animis
impias, quasi olcastros, per fidera ct {jratiam insertos cs- Q crcdentium a Spirilu sanclo inscritur et inspiratur.
se in bonam olivam, puta iuChristum, ut dulccs pingues-
quc charitatis el bonorum operum olivas producant.
Quajres, quodnam cst hoc insitum vcrbum, quud a no-
bis suscipi itibct S. lacobus? Resp. Primo, Concil. Vien-
nensc essc Christum, sive Verbuiu incarnaluni : hoc enini
1. si per fidem ct gratiain suscipiamus, salvabit nos : cius e-
E««e in- nim incarnatio siinilliina est insitioni, sive inoculalioni
neiii°qua! ■'"borum. Primo cnim.sicut arbori agrcsliori aut steriliori
«t qu;isi iuscri solct surculus arburis mclioris et feracioris, ut per
ioiiiioobeum ponat suain agrcstcm slcrililatem, fructusque melio-
logia*" '*'^ "^ copiosiores producat: ita carni nostrae et humani-
' ' tati iiifoccunda! etslcrili,in horlo uleri bcala Virginis, o-
pcranteSpirilu sancto,iosertum fuit Verbuin divinum, ut
es humanitale et divinilate ficrct una hypostasis, unnm-
quc suppositum quasi una arbor, quod per ramum Verbi
divini fructus divinos dulcissimos ct oplimos prodiixil ;
>ice vcrsa dici potcst, qiiod humanitas quasi rainus in Chri-
slo inscrta sit Verbo cl Divinilati quasi arbori cl trunco
Iniitiim
Terbiim
quoJ ?
Sesp.
i.
Ubi nota appositas analngias inoculalionis surculi ini|,5|,;„Qj,
arborem, et insitioois verbi in animam. Mull;c eniin con-et prxdt-
ditioncs in iusitione arboruin servandae sunl, qnas recen- tauoms
set Columella lib. 5. cap. 11. Varro libr. 1. de re rusl. unje"/!'*.
Plinius libr. 17. cap. 14. ct alii. Prima est, sicut ramus i.
per insitioncin arbori inserilur: ita Chrislus per praedica-
tionem et Udcm mcnti inditur. Secunda, sicul rainus na- 2.
tivus prtEscinditur ut alter mclior inseralur: ita in \ef,e
veteri circuracidcbatur caro prxpiitii, ut lideles inscreren-
tur Ecclesiaj et gratias Dei : in lc{je oulem nova circum-
ciditur anima rcsecando peccata et vilia , ut Dei fides et
gratia menti inseri possit. Tertia.ut rainus unius arboris 3.
commode olteri inseri possil, dcbcl ei siinilis csse in cor-
tice: ita Christus nobis inseritur, quia cxlerna spccie et
qu.Tsi cortice, pula huinanitate, nobis esl similis. Quarla, i.
(indendus cst rainus usquc nd medullam.ut ci altcr surcu-
lus inscri ct a{^glutinari possit : ila findcnda csl aniina us-
qiic nd cor, ct iutimuin eius sinuin per ainorcm Christi,
...w ■■■.i.^ihu £,,1 Vt^lUU tl «..1,11111^^1 UUU9I U..^..ll 1 L IIUIILU. j-v III1U<11ILUI,1^1.1I1^II11^'U1 \.IU7 ^...ui.i ['*-■ u...^.*... ^
Dcilas enim et hyposlasis divina sustcntat humanitatcm, '-' ut ei ipsc Christus inscri et inoctilari, ac ut ita dicam, in
II.
III.
IV.
el hunianam imtiirain in Chrislo, nou autcm vicc vcrsa
hyposlasis liumana sustcntat divinam ; hic cniin fuit cr-
ror Nestorii.
Secundo, sicut romus resecalur ob unn arbore ut altcri
inscralur: ita Chrislus dcsccndcns in carncin quasi abla-
tus fuit, ct rcscctus a sinu Patris, ulccxlesti parodiso
Irausplanlarctur in lcrrcslrcm.
Terlio, siciit arboris, cui insitio fnciendn cst, rainus
pra?scinditiir, ut oi nllcr isqiic mclior inscrntiir: ila nb
huuianitatc Christi ablaln et qiiasi pr.Tcisa csl hyposlosis
huinaua ct crcuta, iit ei hypostasis diviua conimuuicare-
tur, ct quasi iuscrcrctnr.
Ouarlo, siful rainiis nrbori iusitus cuin cn conlcscit,
fitquc unu nrbor: ita iiumauilns Vcrbo iiisitu cuiii ca coa-
luil in unam ennulcmque pcrsunum.
Quiulo, sicut raiuus cullijjulur arbori ul coalcscat: ila
cordiari,intimcquc uniri |)0ssil,sicul vicissiin usqucad cor
fi.-isus ct transfixus csl in crucc, ul noslro cordi uniri pos-
sct. Unde Cautic. 4. 9. dicit: Vuhicrasti cor mcum soror
inea sponsa, ubi pro vulncrasti, Hcbr. est 'JPw^*? Hbba-
ihani, id cst.abslolisli inihi cor, Iransfixisti inihi cor, ex-
cordiasli nic: nmans cniiii nmalo darc dcbct cor.ut, sicul
in oculalione raini, eius mcdullu medulU-e arbori ; ita cor
amnntis cordi ainnti uuiatiir cl inscratur. Quinta, ramus
iusilus arbori, ci bubulo fimo etluto coUigandus, ct con-
Irn frijjiis JTSIumque muniendus cst: ila mcdilatione no-
slri fiiiii el luti, id est, iniscriaj huinnn.-e mortis et novis-
siinorum , aniina Christo colli{;anda, el coutru oinncs a-
ccdi.T, {TuI.TC, Iiixuri», aliorumquc vitiorum teutnlioncs
iiuinicnda cst. Scxln, insitio nrbnrca facicndo cst in vcre,
nanle Austro : ila iusilio spiritualis oplime fil iu iuvcotule
cl aetatc florida, afllautc Spiritu saacto. luvenlus euiiu
358
Coranaentaria in Eplslolam S. lacobi. Cap. I.
18.
Qexilis cst, omnemqno insilioncm recipil: scneclus vcro /\ et sanctificationcra.quam in dies innovarect augcrc pos-
si in viliis enulrita consenuit, difTicile inolilos mores et suinus ct dcbcmus. Hoc est quod ait Paulus, Roraao. 1.
Titia dcponit, ac proinde perdiflicile est virlulcs oppositas
ei iuscrere. SepUma, surculi inserendi pra2scindendi sunt
ex arbore ut niinimum Irieunali: ilem ex ramis novis,qui
speclantOricntcm,iidemque ramis altcrius arborisOiien-
tera parilcr spcclanlibus inserendi sunl: ita verbiim Dei
animx indendum,hauriendum est a sanctaTrinilate,et a
Christo, cuius nomen est Oriens, Zachar. 6. v. 12. ac vi-
cissim anim;e ad Orientera, hoc est, parti supcriori, qua
caelum et caelestia spectat, vitamque novam et spiritualem
desiderat, inserendum est. Oclava, sicut.arbor sjlvestris
quae prius nihil producebat, aut non nisi pruna agreslia,
per inoculationem piri producit pira dulcia et sapida : ita
anima inculta et cupiditatibus luxurians, qum prius non-
nisi opera gulae, luxuriie, superbise, etc. producebat, per
jnsitionem verbi et gratiae Dei producit pira suavissima
sobrielalis, castitalis, humilitalis, charilaUs, etc. ita Cle-
niens Alexandr. 6. Stromat. 6. ubi quatuor insitionis cor-
poralis species recenset, easque mjsUce toUdem specie-
bus insilionis spiritualis accommodat. Nona, ramus inser-
tus ramura, arborcmque cui inseritur quasi maritat, et
arcUssimo coniugii vinculo sibi copulat: ila Christus per
verbum Dei despoudet sibi animam fidelem, iuxta illud 2.
Corinth. 11. v. 2. Despondi vos uni viro virginem caslam
exhibere Christo. Rursus ramus insertus ramura alterum
cui inseritur quasi adoptat, iuxla illud Ovidii libr. 1. de
rernediis Amoris:
Venerit insilio, fac ramum ut ramus adoptet :_
ita Christus per verbum , fidem et graUam nos sibi in fi-
lios et haeredes adoptat. Decima, sicut ramus inserlus a!-
teri cui inseritur, firrae cohaeret, adeoque unus cum eo fit
idemque : ita Christus per fidem et gratiara firme anim»
nostrae copulatur et unitur, ut nisi per hoslilem volunla-
tem abiiciatur et resecetur, perpetuo animae coniunctus,
et quasi coniugatus maneat. Undecima, insilio arbori est
inslar culturae : facit enim ut melior slt, mclioremque ac
V. 16. Non cnim ertibesco Evangelium: virtus enim Dei
est in salutem omni credenti ; et cap. 10. v. 10. Corde cre-
ditur ad iuslitiam : ore autem confessio fit ad salutem. Vi-
de ibi dicta. Porro verbum Dei salvat animam , non pcr
solam fidem ei credendo, ut voluut hjereUci; sed ei obe-
diendo, iiludque opere ct vita complcndo, ac praesertim
muita pro eo paliendo, uli passi sunl primi fideles etMar-
tyres. lllud ita esse docct S. lacobus duin subdit:
ESTOTE AUTEIU FACTORES VEBBI , BT NON AUDITOBES Vers. S2.
TANTUIB. ) q. d. Quod dixi: Suscipite insitum verbum, in-Audiior
telligo sic, ut non tanlura illud audialis et crcdalis, sed^'fjj,j^f_
et ut idem opere perficialis. Scienti enirn bonum et non
facienti, peccatum esl illi, ait S. laeobus cap. 4. 17. et
Christus Luca; 11. v. 28. Beali, inquit, qui audiuntver-
bum Dei, et custodiunt illud, adeoque leszts ccepit primo
facere, et deinde docere, Act. 1. v. 1. Chrislo enim scien-
_ iia erat norma vivendi, vita docendi. Non enim prajclarius
iiscivit, quam sanclius vixit; nec docuit maiora quara fe-
cit. Christum ducem imitati sunt omncs Sancli. Ita S.
Paulus : Imitatores, ait, mei estole, sicut et ego Christi, 1.
Corinlh.11.1. S.Gregor. hom. 29. in Evang. dicenti: Ego
inm credidi, ergo salvus ero ; respondet : Verum dicil , si
fidem operibus tenet: vera etenim jides est, gux in hoc quod
verbis dicil, moribus non contradicit. Hine enim est quod
de quibusdam falsis fidelibus Paulus dicit, ad Titum. 5.
Qui confitentur se nosse Deum, factis aiitem negant. Hinc
loannes ail Ep. 1 .c. 2. Qui dicit se nosse Deum.et mandata
eius non custodit , mendax est. Tunc enim veraciter fide-
les sumus, si quod verbis promittimus , operibus comple-
mus. S. Augustinus ser. de blasphemia in Spiritum san-
ctum : Scopus , ait, Christianx religionis est , ut qux ex
doctrina veritatis didicimus, opere impleamus. Non enim
auditores legis iusli suni apud Deum ; sed faclores legis
iustificabuntur. Nervose Nazianz. orat. 27. Opus, inquil,
sermone forlius est. Et S. Bernardus ad Eugenium Pon-
raagisdigestumsuccum trahat.indequemeliorcmfructum Q Uf lib. 2. de Consid. cap. 7. Audi, ait, canlicum meum.
producat : ita insitio fidei et gratiae animam animalem ex
colit,innovat,perpolit, ut succura caeleslem iinbibat et in-
duat , indeque cKlestcs acUones producat. Hinc disce
quara ulile sil audire, legere, ruininare verbum Dei: sic
euirn illud menti inserendo, eara innovamus, caelestem-
que faciraus, ut oranis eius succus, id est, cogitatio, et
affectio, et fructus, id est acUo, sit spiritualis et caelesUs :
sieut ex adverso legere, audire, ruminare verba vana,car-
nalia , laseiva, raaledica , horainem facit vanum , carna-
lem, lascivura, maledicum. Unde S. Ambrosius lib. 9. in
Lucara cap. 20. Vt tener surculus, inquit, veteri excisus
ab arbore in alterius foetu radicis inseritur : ita populus
sanctus surculi veteris cicatricibus enodatis, in novo illo
crucis ligno tamquam gremio pix parentis fotus inolescit,
Spiritusque sanctus in hoc carcereum corpus infusus,velut
in al/as demissus terrarum scrobes, aqux salutaris irri-
guo diluit quidquid est fcetidum, membrorumque nostro-
rum habitus in cxlestem erigit disciplinam.
et quidcm minus suave, sed salutare. Monstruosa ret gra-
dus summus, et animus infimus : sedes prima, et vita ima:
lingua magniloqua, et manus otiosa : sermo multus, et fru-
clus nutlus: vullus gravis, et actus levis: ingens auctori-
ias. et nutans stabilitas. Vide dicta Actor. 1. 1.
FaLLENTES VOSMETIPSOS. ) llapa),07i?op.evoi sauTOuc, id
cst, paralogismo et fallaci arguraentatione decipientes, et
in errorera seducentes vosmetipsos, uti faciunt Sophistae.
Hoc enim est sophisraa diaboli et haereticorura ; scriptum
est: Qui crediderit, et baptizatus fuerit, salvus erit: ergo
bonis operibus non est opus, sed sola fides ad salutera
sufficit. Rursura : Beatus est qui audit et suscipit verba
Dei : valeant ergo opera et labores, abeant cruces in ma-
lam crucem. Sed respondendum est, neminem prudenter
audire et credere, nisi audiUs et crediUs obediat, eaque
in opus redigat. Porro infelicius est decipere guam decipi,
ait S. Eucherius Ep. ad Valerianura ; sed infelicissimuro
est decipere scipsura, et decipi a seipso, praesertim ubi
Mystice haec omnia facile adaptes verbo Dei inspirato, 'Jaeterna salus agitur. Ita hodie plurimi seipsos fallunt;
hoc est inspirationi divinae : hanc enim inserit menti Spi
ritus sanctus, adeoque verbum Dei frustra a coneionato-
ribus praedicatur exterius, nisi illud interius prfedicet ,
menUque inserat Spiritus sanctus: sive autera ipse illud
per concionatorem exterius , sive per se solum interius
raenti inspirct et inserat, parum refert : idem enim utro-
bique est gustus et fructus. Transit enim in naturam no-
stram, facitque nos Deo frucUficare, ut ait Thom. Angl.
QuoD POTEST siLVARE (Syrus,ii(y/^ca;r) ANiMAS ve-
STRAS. ) Nimirum eas regenerare, eisque tribuere novam
nativitatem,earaque supernaturalera, hic per graUam,in
futuro per gloriam. Respicit S. lacobus ad id quod dixit
veritaUs '• ^^- ^ojuntarie enim nos genuit verbo verilatis; verbum
quid? snim veritaUs est verbum insitum auimae nostrae a Spiri-
tu sancto, ad peragendain hanc divinam generalionem ,
quae fit per reraissionera peccatorum, infusionem iusUtiae
auditoribus enim verbi Dei plena sunt templa, sed facto-
ribus vacua. Tot millia crebro audiunt conciones, et vii
unus est qui vitara in raelius comrautet; nirairum quia
audiunt verbum Dei ut carraen musicnm aures tiUIlans ,
non mentera feriens, uti quaeritur Ezech. cap. 33. 32.
QUIA SI QIIS AUDITOB EST VEBBI , ET HON FACTOR, yg ^ .53,
niC COMPARABITUR VIRO COSSIDEBANTI VULTUM NATIVI-
TATis SVM. ] Id est, nativum cum quo natus est , non fi-
ctum, non pictum, non personatura. Nola to viro, innuit
viros uon uti, sed abuti speculo: raulierum enim yOo/oa-
fiorj, non virorura, est speculura et imago. Unde S. Pau-
linus Nolae Episcopus, et eum imitalus nuper Cardinalis
Bellarrainus, rogantibus amicis ut permitterel se dcpingi,
suique iraaginem suis operibus prsefigi, acute et religiose
respondit: Vel cupilis depingere meum veterem hominem.
vel novum. Si veterem, ille deformis est; nec pictura, ted
Commeularia in Epislolam S. lacobi. Cap. 1.
lakbris dignus: si novum, ille necdum pcrfectus esi. j^ duru conformamus nos Terbo lum aDimato el iiicariialo.
In SPBCILO.) Nola. Sicul spcculum dicitur in quod in-
apicimus, et specicm, id est imaf^inem, noslram conlem-
pjamur ; sic hic verbum et icx Dei vocQtur speculura, quia
m eo nos inspiciraus et speciera animse contemplamur;
ut vidcamus quantum a virtulis perfoctione dislemus, et
rnacuias animaD intucntcs cas abslergamus et cluamus.
Verbum enini ct lei Dei oslendil clare sinc fuco et adu-
latione prKcepta virtulum, et proliibitiones vitiorura o-
ninium; illis addcns promissa cl prxmia, bis rainas et
supplicia; ul illas nobis imprimat, iia;c e mentc eradat.
Undc S. Augustinus scripsil librum qucm vocavit Specu-
lum, quia in eo colligit sentcntias morales S. Scriplura
de Virlulibus et vitiis; ut in co Crcdcns, inquit, qui Dco
obcdire volucrit, se inspiciat ; quantumquc in bonis mori-
bus opcribusque profcccrit, et quanlum sibi desil atlcndat.
Idem in Psalm. 103. concil. 1. Vide, ait, si hoc es, quod
dixit ( Psaltcs ) si nondum cs, geme ul sis. T\enuntiavH ti-
bi speculum facicm tuam: sicut spcculum non scntit ndu-
tatorem, sic nec ic palpes. Et S. Lco serm. 11. de Qua-
drag. Arlifex misericordia Dei, inquil, splcndidissimum
in mandatis suis condidil spcculum.in quo homo suse men-
tis faciem inspicerei; ct quam conformis imagini Dei, aut
quam dissimilis essei, agnosccrct. Speculum enim ita piu-
git Virgilius in Epigramm;
Imago in unda.
ncddilur cfftgies liquida spccianlis in unda,
Qualem reicctai spcculi niiidissimus vrbis.
Effxgies liquido rcspondcl ab xquore funlis.
Quatis ct a spccul^j simulatrix umbra rcsuliai.
Pari modo ait S. Bcrnard. scrm. 1 . de scptem panibus:
Evangclium specuium vcriiatis,ncmini blanditur,nullu?n
seducit, talem in co se quiique reperict, qualis fucrit , ut
nec ibi timore trepidei ubi non est iimor; nec Ixietur cum
male feccrit. Et cilato hoc loco S. lacobi: Ao5 autem fra-
tres considcrcmus nosmclipsos in ca quam audivimus S.
Evangelii lectione, vt proficiamus cx ea, et corrigamus,
si qua in nobis deprehendimus vorrigenda.
Uuiua rci syinbolo iusscral Dcus Exodi 38. 8. iieri la-
brum a!oeura ex speculis mulierura ; ut in eo saccrdotes
sacrificaturi sc Ia\anles inspiccrenl, el si quid macula-
tum,vel incoiiiposiluiii inveuireut, delergcrenlct coinpo-
nercnt. Nam, ut ait S. Gregor. homil. 17. in Evangclia:
Specula mulierum sunt prxcepta Dci, in quibus se sanctx
animx sempcr aapiciunt , et si qux in eis sunt fwditaiis
maculx, dcprehcndunt. Cogilationum vitia corrigunt , et
quasi reniientes vultus vclul ex reddiia imagine compo'
nunt : quia dum prxceptis Dominicis solerier iniendunt,
in cis procul dubio quid in se cxlesii viro pluceat, vel quid
displiceai agnoscunt.
Sicut crgo ficmino) dum sc comunt clornant, sludiosc
sc in spcculo inlucntur, ut oinae quud fLcdum in facie vi-
derinl eluant, camquc pulclire pcr uniuia componant : ila
Chrislianus dcbet assiduc iuliicri speeuluiii vcrbi cl Icgis
divinx, ac iuxta eain se toluin niorcsquc oiiiucs rcforina-
re cl cxornarc. Scribit Lud. Vivcs in S. August. lib. 18
pula Ciirislo, lum srripto, praeccplo et audilo; de eo enioi
ait Psaltes Psal. 118. 105. Lucerna pedibus meis vtrlum
iuum, el lumen semilis meis. El Prov. 6. 23. Mandatum
lucerna est , ct lcx lux. it via viix increpaito disciplinx.
PrjDclare S. Leo serra. 1. de Quadiag. Hxc, ait, nostn
generis esi digniias, si in nobis quasi in quodum speculo
divinitatis forma resplendcai. Hinc ulilissimum est cre-
bro inlueri, legere, vel audire vitam Christi et Sauctorum.
qui; cst quasi Itx viva et speculum animatum, ut ei co
morcs nostros rorriganius, ^itaequc Christi el Sanctorum
conformemus. EHicacia enira sunt sanclitalis exempla,
quia Sancli fueiunl humines debilcs et infirmi, uli su-
inus nos; etquod illi pcr graliamDei potucrunt,nos quo-
que possumus.
Nota To vultum nativilalis sux. id cst, nalivum et ge-lp?a u-
nuinum (hunc euim significat Gracca vox ■/iHBn,^;], signi-"^' '"
ficat nos in speculo non iulueri imaginem vullus nustri^t-^ejjjr
P ut vulgus pulat, sed ipsummet vultum per speciem nonnon na!
iJdircctam, scd rcncxam..Vliter ergo vidciuus rera io spec'u-'°'^£'^'
lo, aliter in iinaginc: quia ad iinaglncra quasi obiectum
ada?quatuin teriiiinatur vlsio, ex qua meus assurgit ad
rein, ciiius est imago, imaginandam el contemplandam:
in spcculo vero imago qujc viJelur, non est imago, scJ
est ipsissima rcs obiecia spcrulo, \isa in eo per sui spe-
ciem, a spcculo ad oculum vidcntis refltAani, ila ut visio
proxime terminetur ad faciem propriam, illaque sit obie-
clum visus ( iion iinago spetuli ) in quod ipse immcdiatc
per spccieni iJiara rcllexam ftrlui : illa ergo imago visa
in speculo nou cst imago, sed est ipsissima liominis fa-
cics, prout per speciem in spcculo, el a spctulo renoxaru
vidctur. Quare dclira fuit .\tco auus, qusc in spoculo sei-
psam quasi in imagine iutucus, cuin ea quasi cuiu alia
muliere coHoqucbatur, arridcbat, minabalur, etc. de qi;a
Rhodiginus lib. 17. c. 2. Ferunt et cos qui rapiunt calu-
lurn tigris,illi inscqucnti spcculum e vilro obiiccre.in quo
ipsa se intuens, visa sui iu speculo imagiuc, putans illam
Q esse suum catulum, in eo coutemplaudo haertt, raptorem-
quc cura catulo abire pcrinitlit.
Sed audi hauc quKstioucm ulrimque vcntilantem , ct
definicntem nostruniFrauc. .Sguilonium lib. l.Opticorum
proposit. 46. An imago illa, inquit, qux in specalo cerni-
tur, species sii, an res ipsa? .\lii aiunt, alii negant. Spe-
ciem esse his argumentis probari videtur. Primo , quia id
quod in spcculi profandilaie oberrat, non tam verum aL-
quod corpus, quam phantaiticum ci imayinabile esse fo-
tesi. Unde illud a S. lacobo usurpalum cap. 1. Si quiis
audiior esi verbi, el non factor, hic comparabitur viro con-
sideranti vulium nativilatis sux in spcculo, elc. Deindc
res vcra minime ibi est, ubi idvlum upparct. Esi crgo hoc
aliud a re ipsa : at nihil aliud cssc potCit quam specics :
crgo quod in speculo ccrniiur spccics cst, non res vera.Con-
ira non speciem, sed rem ipsam in speculo videri, argw
mcnlo csi, quod phantasia in profundilak spcculi immcr-
sa appareat: si autem species csscl, ca in spcculi supcrfi-
cie ubi ierminatur, ncccssario viderciur. Ao/j est crgo spe-
Civit. c. 13. basiliscum gic ocridi : ciicumdunt vcnatores " cies , sed res ipsa quam in spcculo cernimus. .H q:iomodo
se undique Bpeciilis, in quiu cum illc sc introspicit, vcnc-
nati spccicrum visualium rodii cx oculis cgrcssi, vi spcculi
ad ipsuinnict reflectuiitur, ilaquc euiii infitiunt ct eiie-
cant: ita peccolur scclerum siioruiii radiccs in lcge Dei
iutuens ct ad se rencctcns compuuctus intcriiuit illa pec-
roto, quac tom fa-dii et legi Dei rcpugnanlia ronspicit,
novumque hominem indiiit. Ilor cst qiiod ait S. Puulu3
2. Cor. 3. 18. I\'os vcro unmcs revclala ficic gloriam Do-
mini spcculanics, in camdem imagmcm traniformamur a
claritate in clarilaltm, tamquam a Domini spiritu. Noin,
ut ail S. August. 13. Trinit. c. G. Spcculanles dixit pcr
speculum videntcs ( hun cniin cst /.otTorTpiJopivoi ) non de
specuta prospicicnlcs. Trasformamur crgo. dicit, dc forma
«n formam mutamur . alque Iransimus dc forma obscurn
in formam lucidam ; ul scilicet simus imago Dci, euinqiio
quasi cxemplar ad quod crcali sumus repra.'scnlciuus;
res intra spcculum videlur, cuin ibi non sit? Rap. in o-
mni spccierum inflexionc rcm alio loco, quam rcvera sit.
apparcre. Idcm cst de imagine , sive de viruoculo ( unde
ob Hebrseis vocatur ^TiJX iscion) qucm in allerius pupilla
cernimus. Est cnim illa vclul a convexo speculo rcpcrcui-
$a iniucntis simulacrum : cornea cnim lunica proplcr /.■»-
vorcm formas rcrum obicclarum rcmiiiU,atrcbus ipsis mi-
norcs proptcr sphxricam convexilalcm. Sic myslitc in ver-
bo ct legc Dci nou iiiiagiuera aliquam, sed ipsissiiuara Doi
voluntalcra, Dcuinquc ipsum quosi in speculo inluemur,
ani^ilecliinur ct rcvcremur.
(.OSSIDEBAVIT EMISI SB, ET ABIIT , ET STATIM OBLI- Vers. 2*.
TLS EST oi-'ALis FLEBIT.) Uiuc lioiiuT? vir iiuidain solcrs*'"^'*'""'
I quxslioncm |)ropusuit, an speculum vim aliquamriat obii-
Iiabeat inducendi oblivionem sui potius, quam alteriusvioaem
iibitcti in co visi; id enim vidctur innucrchic S. bcobiis "" ■
360
Commenlaria in Epistoiara S. lacobi. Cap. F.
Vcrum nil tale est, nec tale quid significat S. lacobus: . qujc solis quoddam est speculum, ut nit Seneca lib. i
sneculum enim codem modo , cadem claritate et eflicaci- " Natur.
tate repraesentat vullum proprium, atque alienum: ac
proinde tam quis obliviscitur vultus alieni, quam proprii,
si eum in speculo dutnlaxat inspexerit: sed quia vultum
alienum, quein in speculo inspexit, cominus in se sine
spcculo per specicm directam intueri potest, et ssepc in-
iuctur; liinc magis menti et memoriaj imprimit imaginem
eius, quam proprii, quem in se directe intueri nequit, sed
tantum rellcxe in speculo, Reflexa) enim species rcfran-
guntur, ideoque debiliores sunt, et debilius feriunt ocu-
lum ct mentem quam directae: unde Apostolus 1. Cor. 13.
visionem per speculum vocat obscuram et aeniginalicam.
Videmus , ait, nunc per speculum in xnigmate, tunc au-
tem facie ad faciem. Ila Dionys. Carlhus. Imago, inquit,
in specuto habet debile esse , et intenlionale polius quam
reale; ideo debilem facit impressionem : quia modiis agen-
di sequitur modum essendi, ac proplerea cx tali impres-
sione sequitur labilis in menlc cognilio, indeque facUis o-
qua;st. cap. 4. sed imperfectum et evaoidum, quia
partes aliqua; nubis sunt crassiores quam ut solem trans-
mittaut, alite tenuiores quara ul cxcludant : quo fit ul ia
iride sit color igneus a sole, caeruleus a nube, caeteri ab
ulriusque niistura.
JVlcmorabile est quod scribit Theodor. in Hist. Ss. Pa-
trum cap. 4. de Eusebio Anachoreta speclante arantes ia
agro: Cum, inquit, divinus Ammianus legisset locum E-
vangelicum, sciscitaretur autem inlerpretationcm, iussit
magnus Euscbius ut repeteret lectionem. Cum is autem di-
xisset : lllis qui arant forte delectatus, minime exaudisti;
suis deinccps oculis legem tulit, nt neque campum illum
unquam conlemplarentur , neque cxlesti pulchritudine et
chori astrorum aspectu fruerenlur: sed anguslissima utens
semila, cuius mensuram aiunt fuisse uniusp)almi, ferente
ad oratorium, extra eani deinceps egredi non esl passus.
Dicunt autem eum ptusquam quadraginta annis vixisse
posl hanc lcgcm. Quinet cum lumboszona ferrea alligas-
blivio. Idem docet Aguilonius lib. 1. Optic. propos. 46. Msel , et gravissimum collare collo imposuisset , alio ferro
Cur , inquit, adeo debilis figura in spcculo ostenditur?
Kesp. quia repercussionc languescil. Unde cum eadcm cx
uno speculo in aliud et aliud refleclitur, secunda reflexio
obseurior esl quam prima , el tertia quam secunda, alque
eodem ordine cxtene.
Quapropter speculum divini verbi et legis identidem
nobis inspiciendum est; ut eius memoriam in mente re-
novemus, nutrianius, acuamus, adeoque vivaciter irapri-
mamus, ut volunlatera feriat, compungat, et ad opera bo-
na adigal. Hoc significat S. lacobus cum dicit: Conside-
ravit enim se, et abiil, q. d. Obiter et iu transitu contem-
platus est se in spcculo; ideoque abiensetin alia obiecta
incurrens, statim oblitus est qualis fueril, id est, qualem
se viderit in speculo: unde nec maculas eluere, nec iu-
composita componere curat. Simili enim modo qui obiter
Terbum Dei audit, et iliico ad uegotia terrena resque ca-
ducas animum transfert, statim obliviscitur et speculi et
coniunxit zonani collari, quod eral collo iinpositum, ut
hoc modo inclinalus cogeretur assiduc in tcrram respicere.
Has ipse dc se exegit poenas neglectee auditiouisEvaogelii.
Moraiiter exspeculo et speculante se in eo, disce quale AnaioRiae
sit verbuin Dei,eiusque auditor.Priiiio enim,sicut in specu- ^P'^'^''''
lo videtur, non imago rei , sed res ipsa per specicm nonoei*"''^
directam, sed reaexam : ita in verbo Dei videtur ipsa Dei I,
voluntas, ipseque Deus, uti verbum mentis cemitur ia
verbo oris, quasi in speculo. Hiuc tritum est senigma
speculi apiid Symposium :
]\ulla mihi certa est, nulla esl peregrina figura :
Fulgor ijiest intus radianti luce coruscus ;
Qui nihil ostendit, nisi quidquid videril ante.
Secundo , specula plana imagines exhibeut ipsis rebus II.
sequales, convexa vero minores: utraque quo longius ab-
sunt, eo minora reddunt idola, uti docet Aguilonius lib.
5. Opticor. propos. 56. et seq
sui, id est, et legis divinse et morura suorum, ut eos cor- P Unde et Plinius lib. 33. cap. 9. Eadem , inquit, vi t«
rigere et legi diviu^ adaequare non ciiret, praesertim si
speculum hoc legis divinse intueatur uon tam utilitatis,
quam voliiptalis et curiositatis causa, niniirum ut pascat
oculos et aiires vana eius cognitiooe et eloquentia; nou
autem ut illam in praxiin redigat, vitamque illi confor-
inet. Sic enim ciiriose multi, viri pr^esertim ( unde soler-
ter ait S. lacobus, similis esl viro, nou nuilieri: hajc enim
se aspicit in speculo ut mundet, ct ornet ) intiientur se in
speculo, ut videant an senes appareant, an iuvenes; an
pulchri, an deformes ; an sereni, an morosi et rugosi; uli
Claudiao. lib. 1. in Eutropium , de Laide se in speculo
cootemplanle ail :
Seque rcformidat speeulo damnante senecta,
EtOvidiusIib. Trist.
Vlet quoque, ut in speculo rugas aspexil aniles
Tyndaris.
Videre ergo in speculo , est proverbiura significans vi-
dere superficialiter duralaxat, ita ut peuitus rera non per
speculis usu polila crassitudine, paulumque propulsa di-
latatur in immensum magnitudo imaginum. Tanlum inte-
rest, repercussum illum respuat, an accipial , etc. Pluri-
mumque refert si concava sint el poculi modo. an depressa,
an elata, an aversa, an obliqua; supina, an recta. quali-
tale excipienlis figurx torquente venientes umbras. Nec e-
nim est aliud illa imago , quam digesta claritas materix
excipientis umbram.
Pari raodo verbura Dei plane, aperte et candide audi-
lum, lectum et ruminatum, Dei voluntatem oinnino nobis
exhibet, et quasi adaequat. At vero si verbuin Dei lumore
quodara sapientiae et eloquentiaj huinauae exornatum, fu-
catumque audias vel legas, minus in eo Dcum Deique vo-
luntatem cernes, minusque pios erga eam meutis et vo-
lunlatis motus persentisces.Quocirca prsecoues verbi Dei
debent esse sinceri , liberi, nec curare auditorum quere-
las, iuxta illud S. Hier. ad Nepotian. de vita Clericorum :
Neminem specialiler meus sermo pulsavil, generalis de vi-
spicias, nec eius intima penetres : unde 1. Cor. 13. 12. iJ tiis dispuiatio est ; qui mihi irasci voluerit , ipse de se quod
Videmus , inquit , nunc per speculum in xnigmaie , tunc
autem faeic ad faciem, q. d. Videraus nunc divina per fi-
dem superficialiter, scd in cselo et visione Dei per speciem
intima eorum conspicieinus. Hioc et S. lacobus visioui iu
speculo quasi superficiali opponit perspectionein,qua pe-
nitus rcs inspicitur et perspicitur , cum subdit : Qui au-
tem perspexerit in lege.
ve'rb!'au'- .Q"ocirca apposite Petrus Biesensls serm. 51. ait, tri-
(iiiores. plices esse vcrbi Dei auditores, pigros, activos, contein-
plativos: primos audire, et conteninere: secundos audire,
et audiiis obedire: tertios audire.et in amplexu obdormi-
re. Priinos esse quos hic taugit S. lacobus, qui nimirum
audito vcrbo Dei cogitautes de morte, iudicio et ioferno
compunguntur; sed mox conversi ad terrenas curas etil-
lecebras, eius obliviscuutur. Eosdem noster loannes Da-
vid ia imagin. duodeciin speculorum comparatcum iride,
talis sit confilcbilur. Nam, ut ait Clemeus. Alex. lib. 1.
Paedag. cap. 9. Sicut speculum non est malum deformi,
quod ipsum ostendal, qualis sil : et sicut medicus non est
xgroto malus, quod ei febrim annuntiel: non enim medi-
cus est causa febris, sed ipse ffbrim arguit : ila nec is qui
reprehendil, ei male vull, qui laborat animo. neque ei de-
licta adiungil; sed ea qux adsunt peccata oslendit, ad hoc
ut avertal ab huiusmodi sludiis.
Tertio, uli virgines nubiles pulchritudinis, et ornatus
studiosaj, diu multumque seipsas speculantur in speculo,
omnesque nsevos et rnaculas, eliam rainiraas, quas in eo
vident, emaculant et extergunt, ac totani faciem, vesles,
gestus et motus ad speculum formant etcomponunt: ita
fidelis qui salulis et pulchritiidinis animae suae studiosus
est, has virgincsaemulari, iino superare debet, utassidue
se in verbo Dei intueatur, moresque et vitam omnem cum
Conamentaria in Epistolam S. lacoLi. Cap. I.
361
IV.
VI.
VII.
lege et Toluatate Dei conferat et componal, idque in dies J^ dam apud Arsenium quereretur.se verba S. Script. audire
_-i: . _.i:... ggj ^j,^ capere, nec ex ea fruclum pcrcipere, responderit
Arscnius : fili mi, necesse esl ut mayno ardore medilalio-
ni divinx doctrinx insistas: audivi enim a Palribus, quod
serpentum incantalores vcrba quibus serpenles efjfascinant.
non tnletlifjanl ; serpenles autem audientes verba, ea inlel-
ligant , eorum vim percipiant, eique obediant. Idem et no-
meiius semper et melius
Quarto , Specula concava adversa soiis radiis facilius
acccnduntur, guam uilus aiiusignis, aitPlin. lib. 2. cap.
107. adeo ut stupas, cliarlam, manum, aliaque opposila
adurant et inflamment : ita si humili cordc humilem Dei
legein, ideoque radios divini ardoris excipientem, diutius
ct pcnilius inlueainur, ab eadem aniorc divino acccnde- bis faciendum esl,etiamsivirtutem et efficaciam sacrarum
raur. Nam , ut ait Psalles Psalm. 11. 7. Eloquia Domini
e-loquia casla ( sicut ) argentum igne cxaminatum ; et Ps.
118. 140. Ignitum eloquium tuum vehementcr, et servus
tuus dilexit lilud.
Quinto, spcculorum acics ct fulgor menslruis mulieris
hebetalur, ait Plinius lib. 7. cap. 15. ita luxuria et vitiis
carnalibus inanima olTuscaturct quasi hcbctaturverbum
Dei, ut a luxurioso et cariiali vix cerni et co^nosci qucat.
Uude idcm Plinius lib. 11. cap. 37. Hominum denlibus,
ait, quoddam inest virus. iSamque et specuii nttorcm ex
adverso Itebetant, et columborum foetu^ implumcs necant
litterarum piene non inteiiigamus . attamen virtutem ver-
borum diaboli percipiunt et fugantur.
Ita S.Chrysantus assidue lejjens sacros libro3,in iisque
BCse intuens, ct Odelis, et sanctus, et .Martvr, elTeclus est,
uti habet eius vita apud Surium die 25. Octob. cap. 2.
Ita S. Antonius audiens in Ecclesia : Si vis petfectw!
esse, vade . vende omnia qux habes, et da pauperibus , el
habelisthesaurumincxlo: atque hoc speculum iugiier in-
tucns, ad illud totam vilam ronfonnavit, tcste S. Alhan.
Idem dc S. Fr.incisco scribit S. Bonaventura. Nam, ut ait
S. Paulus 2. Tinioth. 3. 16. Omnis scriptura divinitus in-
Dentes enim symboium sunt gula;, acque ac dicacilatis, IJ spirata utilts est ad docendum, ad arguendum, ad corri-
caluinnia} et detractionis , quibus quasi nubibus verbuin
Dei obvclatur, ut aigrc pers|iici queat. Porro idom Plin.
lib. 28.cap. 7.rcinedium assif^nat, aitque hebctata aspc-
ctu spccula recipere nitorein.si mulluin pisccin secum ha-
beant, qui, ut idem ait lib. 9.c. 18. durus cst,ut nunquam
percuqui possit, nisi ferula verberatus; ita duritie et aspe-
ritate vituisupcratur{;ula etlibido, ac verbum Dci inluenti
pristinus eius ful<;or rcdditur.
Sexto, miilluin iiitcrest quo situ , qiialibusve oculis
spcculum inlucaris: alitcr cnim videbis rcm in spcculo si
ad Ixvain, vcl ad dcxlram ; alitcr si directc et xqua di-
slanlia illiid inspcxeris, rursum alilcr videbis si obliquis,
iiniis, avcrsis, clc. oculis illud intuearis, plancque quali-
ter spcculum inspcieris, taliter illud vicissim se, iino te,
luique ima^incm tibi exhibebit. Si acccdis, accedit;si rc-
cedis, rcccdit; si transis, transit; si procumbis, procum-
bit; si irridcs, irridet; si irascoris, irascitur; si pcrculis,
repcrcutit. lla qualciii le Doo Deique verbo cxhibes, ta-
li-m vicissim ille se libi cxhibebit, iuxta illud Ps. 17. 2G.
Cum sancto sanctus eris, etc. et cum perverso perverteris.
Intucre ergo hoc speculum , puta Dci verbum , in eoqiie
Deum ipsum directis, fixis et benignis oculis ; et iile iis-
dcm vicissim te aspirict.
Septimo, Plinius lib. 33. cnp. 9. .S/jccw/a, inquit, opfi-
ma apud maiores fuerunt llrundusina , slanno et xrc mt-
slis: prxlata sunt argenlea. Primus fecit Praxileles Magni
Pompeii xtate , nuperque credi ccepttun ccrtiorem imagi-
nem reddi, auro opposito aversis. Ita opliina virtulum ct
Titioruiii spccula sunt lcges et senlentiae illae S. Script.
quae iiistar argenti clare, ct instar Kris nc stanni forti-
lcr et constanlcr intonaut minns ct supplicia, li-gum vio-
latoribus a Deo decrcta. Hisce cnim acies nientis reper-
cussa in sc reHecti tur, humiliatur, coinpungitur, cum Deo,
Deique lcge in gratiam rcdit.
Ila iu oraculo et minis lonsB, qiinsi in spcculo Ninivilae
intuili sua scelera, poenitiicrunt in sncco et ciiiere. vitain
piendum, ad erudiendum iniustilia, ut perfectus sit homo
Dei ad omne opus bonum instructus.
Dcnique in hoc verbi Dei speculo assidue et ardenlcr
speculaotes et excolentcs sc S. Laurentius, Vincentius,
Ciecilia ( qua; assidue Evangclium gestabat in pectore) .\-
gnes, Augustinus, Basilius, Gregorius, Chrysostomus, o-
innesque sancti Doetores, Murtyres, Virgines, Confcsso-
res ad heroica martyrii, virginitalis, rcligionis, contein-
ptus inundi , c^terarumque virtutum opera sese cxlimu-
lantes, taiiti evascrunt.quantoseosiegiinuset suspicimus.
Dehisce rcspcclu noslri verc dixcrisilludPIauti in.Moslell.
Qaid opus speculo tibi, qux tute speculo specuium cs ma-
ximum cis cniin speculo lcgis non erat opus, qui nobis
ciusdein viva facli sunt spccula.
(Jui ADTEM PBBSPBXisRiT.) Intus, usquc ad mcdullas, y^^
ait Hugo; Tigurina, Qui autem prospexerit. Graece enim
est Ti/5a/j^2;, id est, qui fixis inlenlisquc oculis incuinbens
^ pcnilus introspexerit: opponit hunc ei, qui obiter ct levi-
ler se considcravit in speculo, el abiit. ideoque oblitus est
qualis fuerit, et quiJ in se corrigere dcbeat: nipaxjn^Tsty
enim cst inclinalo rapite, ct collo ciirvato. pronoque cor-
poic, intenlo vultu et oculis in obliquum aspiccre, uti fa-
ciunt, qui per fcneslrom proui et procunibeiites transver-
sis ocuiis vcnieiitcs eunlcsqiie curiose ob<ervant. Unde
proverbium : rspt ovovi Trioxxvyiu;, de asino qui cum ab a-
gasone ncglcctim ageretur, iu Iransilu cnput in tabernain
vcl oflicinam inseruit, et vasa evcrtit. Ila Bud.-eus in Coin-
mcnt. liiigiire Graeea;. Sensus ergo est.q. d. Qji non obi-
ter, sed studiose; non negligenter, scd atlenlc; non con-
fiisc, aed accuratc quasi tutus iiicumbens in sprculum le-
gis Christi. in illudquc oculus obliquans ct rclorqtiens, il-
liid iutrospexeril,expIorarit, viinque eius ct cfTR-aciani pc-
netrarit,hic id qiiod vidit in op'is conferet. fucictqiic quud
lex docet et iiibct ; ilaquc in ficlo suo bcatus crit. Ocio-
circa minus rcctedicum. jrap«/j-^a;, verlit qui transpexe-
ril, et quasi in transitu aspexcrit : licct enim Graecum r.aax
niularunt, cxcidiuin a lona comminntiiin Ptnserunl, lona; U aliquando significct trans, obiler, cursim. I.inicn hic noa
3. Idcm fi;cit David in oraculo Nnthnn, 2. Ucg. 12. 13. et
Naburhodonosor in oraculo Donielis, cnp. 2.i(i. et Cornc-
lius ad praedicationcm S. Pelri, Actor. 10. 25. Iln I?abyln9
mimus et magus, habcnsque duas concubinns, adicns Ec-
clcsiaui, oudicnsquc Evangcliiim,dicen9 : Pipnitrntinm a-
qite. appropinquavit cnim rcgnum cxlorum, .Matth. 3. o-
innibiis sese abdicavit, faclusqiie cst iBonnrhus, ar coii-
eiihiuis ul idcm fnrercnt pcrsuasit, lcstc loanno Moscho
in Prnlo spirit. cap. 32.
.Mcmorabilc est qinid scribit So/omcn.Iih.2.r.l. et cx co
Baron. Aniio. inqiiit.DoininiU.iO. .Milcsfiiitin Pcrsia civi-
latiscuiusdam Episcopus, cuiiiqiic in ra prjcdirnndo niliil
proficerot.rivitatcm cxrrrntus iiide discrssit; quare Snpo-
rcs urbemobscdit,evcrtit,et in ngrum cnnvrrlil: ila iillus
o^t Dcus ncglcrtiim vcrbi siii ct Irgis E^nngrlir.T. Siiiiile
cxlalin vilaS.Lniirciilii liisliiiinni \'rnclioruiii Putriarch,i>.
lu Vilis Prtir. lib. 3. cop. 90. rcfertur quod,cum qiii-
VoL. .X.
transitiim, scd fi\am contcmplalioncrn signiiicat; opponi-
tur cniin obiter considerunli , ct nbeuuti. Significat crgo
trampicerc, id est, od fundum usquc inspiccrc , sicut fa-
ciuntqui toli incuinbunt spcculo, vel alleri rei inspiciend.T.
I.t LEGEII PBRFKCTAM ) In Irgrm Evangclicatn : hs-c
eniin perrccln cst, ciiin .Mosaira fucrit iinpcrfccta : qiiia
pcrfcrta vila; ct virliilis dat nun Inntum documcntoct prs-
rrpla, sed cl auxilin gratia' , eaqiie copiosa et cfli-acia.
Vidc 2. Cor. 3. Undc (^hristus ail .Malth. 5. 17. A'o;i veni
lcgem snlrcre . .«•(/ adiniplcrc. Qiiin el Circro gra\ilcr in-
rusnt Cloiliuin Oral. pro domo siia, quod in sua doiiio,
quoin libertati consccravcrat, libcrtatem cnigians.cfligias-
scl siiiiiilnrrum merciricis. Quienim mcrctrici cl volupta-
tibiis indulgrt , non libcr csl, srd scrviis : maxiinis cnira
hoslibus.rt impotcntissimis dominis scrvil. Aliqui legUDt,
in icgcm pcrfrclx librrlatis : vcriim (iracra lcguut ri)«iov,
ct Romaun, perfeclam .'sic ct Svrus.
46
362
Commeiitarla in Epistolam S. lacubi. Cap. [.
LiBEBTATis. ) q. d. Lex Evaogelica et perfecla, est lex /^ NoR AUDITOB oblitiosus. ) Graece ejra»;<r(iovr,;, i
lerlaiig, non servilutis, ut fuit vetu8,Galat. 4.24. Porro oblivionis, qui scilicet ca quK audivit, tradat oblii
Libertas
Cbri^tia'
ua qua-
druplex.
1.
III.
libe
liberlas hiec noQ esla lege, quasi Evangelium faciat Chri
sliaaos liberos ab observatione mandatorum ut nulla lege
teueantur, sed pcrpelrare possint quidquid lubet, uti do-
cent Lutherus el Libertini: si enim in Evangelio esl ler,
eaque perfetta; ergo et subiectoa obligat, et a Christianis
servaoda est, uli docet Christus Matth. 5. Nam Christus
venit in mundum , non taiitum ut eius esset redemptor,
sed etiam ut esset legislator novae legis, uli contra Luthe-
Tum definit Concil. Trident. sess. 6. can. 19. 20. et 22.
Libertas ergo haec legis Evangelicae quatn attulit Chri-
slus, Priino,est a lege veteri, puta a praeceptis iudiciali-
bus, et caeremonialibus Pentateuchi : illis enim exolvit et
liberavit uos Christus, non autem lege Decalogi : haec e-
nimobligalChristianos,oou quatenus lata est per Mosen,
sed quateuus esl lex naturae saacita a Deo, et renovata
per Christum, Matth. 5.
Secundo, est libertas a peccato, et a potestate daemonis
d est
vioni.
Syrus, non esl auditor, qui audial, et obliviscalur ; sicut
lupi cognominati cervarii , pracdae oblalae obliviscuntur,
aliamquc quaeruot, teste Solino ia Polyhist. cap. 18. Et
lynces tergum respicientesnon meminerunt priorum .elmens
perdil quod oculi videre desierint, ait S. Hier. Epist. 44.
ad Chrysogonum.
Hic BEATCS IN PACTO ( £v 7roi>i<rci, id est, in faclione et
operatione ) suo bbit. ) q. d. Bcatus erit non in conlein-
plalione, sed in facto, praxi et exercitio legis : beatus,
inqiiam, beatitudiue viae, quae recta diicit el perducit ad
beatitudinem patriae. Hinc liquet beaiiludinem nostrairi
in hac vita consistere in facienda et adimpleuda lege Dei :
haeo enim est iustitia nostro; ex adverso miserum etinfe-
licem esse peccatorem, qui violat legein Dei, adeoque in-
fulicilatem huius vitae consistere in transgressione legis
Dei ; quia parit oQensam Dei, quae ducit ad aeternam da--
mnationem, ubi est omnis miseria et iofelicitas.
OCCUIIUU, eSl IlUei las a pCCCalU, Ul a pULCaian; ua:nnjiii3, luuuvii/ 11^1(1, uui coi uiuiiis iiiiat^iia vfc luiciii^ivus.
et inferni, Rom. 6. 20. Sote (enim) apud Deum libertasesl, O Ad hoc factum et factorum legis spectat quod Icgimus
non servire peccalis, ait S. Hier. ad Celantiain
Tertio, esl liberlas a coaclione et metu , ut legem iin-
pleanius non ex timoip vindictae, sed ex amore iustitife,
luxta illud 2. Coiinth. 3. 17. Vbi spiritus Domini, ibi li-
bertas; et 1. Timoth. 1. 9. Lex iusto non est posila. Chri-
stiani euim non sunt servi , uti ludaei, sed filii ; non siib
spiritu serviluiis in limore, sed sub spiritu adoplionis in
amore, Galat.4. 5. Sic oliin Stoici,et Cicero Paradoxo 5.
censuerunt, solum snpientem esse liberum, et omnem stul-
tum servum; quia sapiens sequens rationem, legem facit
facile, libere et libenter ; caeteri vero difficuller, invite et
coacte. Ita Seneca de Vila beala cap. 15. In regno, ait,
nati sumus : Deo parere, iibertas esl. Et Ovidius lib. 1. Me-
tam. auream mundi aetatem ita pingit :
Qux vindice nullo
Sponte sua, sine lege fidem rectumque colebat.
Divinius S. August. lib. de Continentia c. 3. ISon sumus,
in vita ( apud Surium die 23. Aprilis ) S. .^gidii ( qui fuit
socius S. Francisci ) viri rarae sanctitatis et valde illuini-
nati a Deo. Nam S. .iEgidius audiens dominum vinea; vi-
nitores suos obiurgantem , iisque dicentein Italice : fute
fale , e non parlate : Audite, iaquit, concionatorcs quid
isle vir dicat : facessant verba, el manus operi admovete.
Concionamini opere potius, quam verbo. Sienim tolam ter-
ram possideres, nee tamen eam eoleres, quid fruclus ex ea
perciperes ? Certe nihil. Ex adverso si parvum haberes a-
gellum, eumque diligenter excoleres, multum inde fructus
pro ie tuisque perciperes. Sic pariter scienlia legis divinx
et cuiuslibet rei, licet eximia, nihil tibi conferet si eam per
opera non excolas ; sin iila exigua sit, sed opcribus exco-
latur, magnara meritoruin et glorije messein producet.
Sl QUIS AUTEU PUTAT SE KELIGIOSUU ESSB ( Syrus, Vcrs. 2C.
servire Deo: Graecum irpoo-xo; et religiosum ct generosum,
nobilemque significat ) non bbfr^nans linguau SUah,
ail, sub lege bonum quidem iubenle,non tamen danle; sedQ^ sbd sbducbns cor suum, huius Vana est religio.^EisI
lY.
sutnus sub gralia, qux id quod lex iubet faciens nos ama
re , potest liberis imperare. Idera tract. 91. in loannera :
Noli libertate abuti ad libere peccandum, sed utere ad non
peccandum : erit enim voluntas tua libera, si fuerit pia :
eris liber, si fueris scrvus; liber peccali, servus iustitix.
Qiiarto, in resurrectione erit libcrtas a morte, omnique
miseria. Vide dicta Rom. 6. 20. ubi ex S. Bernardo tri-
plicem assiguavi libertatem , scilicet naturae , gratiae et
gloriae. Praeclare S. Agatha tyranno exprobraati: Nonne
tepudet nobili genere nalam.humilem et servilem Christia-
norumviiam agere ? ves[)oadil: Multoprxstanlioresi Chri-
stiana humilitas et servitus, regum opibus ac superbia. Na m ,
ut ait S. August. lib. de Quautitate aaimas cap. 34. llle
ab omnibus liberat, cui servire omnibus utiiissimum est,
et in cuius servilio piacere perfecle. soia iibertas est. Ille
est Christus.
Ex adverso infideles et carnales non ingeaui sunt, sed
suarum cupiditatum servi, imo mancipia. Ila libertas li
non sit necesse omnes Epislolae sententias inter se conne-
ctere, saepe enim sunt disparatae, et more Hebraeodispa-
rata dant monita j tamen hac sententia respicit S. laco-
bus et confirmat id quod dixit v. 19. Sit autem omnis ho'
mo veiox ad audiendum, tardus ad loquendum. Rursnm
iinmediate aate dixerat factorem operis beatuin esse: fa-
ctori autem repugnat loquax, qui non refraenat linguam
suam. Huius enim aniina occupatur in lingua, et defluit
in vcrba, ut manum deserat, et opera negligat: sicut vi-
demus loquaces parum operari. Alios vero, inquil OEnum.
videmus de factis suis gloriari,et vaiie se iactare, qui lau-
dein operis hac iactaatia perdunt, eo quod non refraeneot
linguam : alios vero etiam probos , et in bonis operibus
assiduos sentimus subinde garrulos,et pronos ad censen-
dum, detrahendum, malediceodum, ait Beda. Hos mouet
hic lacobus, ut linguam refrjeoent. Denique commenda-
rat lacobiis factorein legis ; nunc ostendit quis sit factor
lcgis, nimirum religiosus, qui refraenal linguam. Religio V.itWgto-
bertate perit , adeoque summa libertas siimma est servi- D enim iuxta nonnuUos, a lege, pula a relegenda lege, dici- ^'^j^*''"
Maiere
in lcge
quid in
«acris?
tus; sicut summum ius summa est iniuria, et summa sa
pientia summa est insipientia: quia iu ea tot serviturty
rannis, quol cupidinibus.
Et permansbrit in EA.) Eam assidue contemplando,
meditando et opere exerccndo. Hoc enim in Scriptura si-
gnificat manere ia lege, in Deo, io Christo, nimirum iu-
giter meditari et facere ea quae lex, Deus et Christiis iu-
benl ; uti explicat Moses Deuter. 6. 7. Sic ait Christiis
loannis 15. 7. Si manseritis in me, et verba mea in vobis
manserint, quodcumque volueritis petetis, et fiet vobis. Et
Moses Deiit. 27. 26. Maiedictus qui non permanel in ser-
monibus iegis huius, nec eos opere perficit. Et S. loaanes
Epist. 1. cap. 2. 5. Qui dicit se in ipso manere, debetsic-
ut ilie ambuiavit, et ipse ambuiare. Lex enim est quasi a-
nima, quae hominem, in quo manet, quasi informat, et a-
nimat, agitqiie ad omne bonum quod lex praescribit, opere
perficiendum. Uade subdit S. lacobus:
tur : sita enim est in observatione legis divinte. Oslendit
ergo lacobus Dei legem, cultum et religionem ia omnibus
quidem mandatis, sed praesertiin in tribuscerni, aimirum
primo, ia inoderanda lingua : secundo, in visitatione pii-
pillorum et viduarum; tertio, ia custodieudo se immacu-
lalum ab hoc saeculo.
Nota. Reiigiosum nonnulli accipiunt stricle pro eo quiR^.|ij,Jo.
sludens perfectioni, arcte per vola se Deo religavit et ob-sus (luis?
strinxit : hunc enim hodie vulgus religiosum vocat ; hu-
ius enim proprium cst silenlium, non colloquium, ait Gil-
lebertus Abbas serm. 7. in Cantic. qui exlat inter opera
S. Bernard. Ita explicant Auctor. sermonum ad Fralres in
eremo ( qui falso tribuunlur S. Augustino ) serm. 3. Hu-
go, Thomas Anglicus, Dionysius, Catharinus, etalii. Sa-
ne religiosorum horum prae caeteris est fraenare linguam,
adeoque irreligiosus videtur, qui eam fraenare nescit. Ve-
rura S. lacobus geueralius accipit nomen religiosi pro quo-
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cnp. I.
363
Tis fideli, qui Deumcolit: ac primaeTiChrisliani inlerGcn- ^ muf, hunc solum noverimus , hune seguamur : hoe vineu
tes ?idebanturrcIigio«i;iino Terccranl rcligiosi, uli oslen
di Act. 5. 2. Quare plaoe decebat eos pauca, prudenler
pieque loqui , ut et Christianos et Gentcs sedificarent, ac
ad fidem Christi allicerent. Unde S. Cyrillug 1. 3. in loan.
cap. 26. pro religiosus legil Hdelis. Ait enim : Si guis in
vobis fidetis videtur, qui non refrxnai linguam, etc.
NoN BBraJt.^iANS LiNGUAH ) Significat lacobus linguam
Mse qiiasi equum indoinitum el etrraeoem , qui nisi fra;-
00 rcfraciictur a sessore, pula a ratione, euin agat in
praeceps ut ruat in cxiliuin, iuita illud Thcophrasti apud
Laerlium lib. 5. Magis credendum infrxni sequo , quam
verbo incomposito. Quocirca sapienlcr monet Eccles cap.
28. 29. Aurum tuum, inquit, et argentum tuum confla.et
verbis tuis facito stateram, et frxnos ori tuo reclos, et at-
tende ne forte labaris in lingua, et cadas in conspectu ini-
micorum insidianlium tibi, et sil casus tuus insanabilis in
morteik. Vide S. Thom. in serm. Dominicae 4. post Pa-
■rba , ubi baoc lacubi senlentiam egrcgie perlractal, o-
•teodens quae damna ex efTra>ni,quae coinmoda ex fraenata
liogua consequantur. Porro fraenum linguse est mens et
ratio, cuius proinde hoc est aenigma apud Symposium :
Ijfx bona dicendi, lex sum quoque dura tacendi,
Vis avidx lingux finis, sine fine loquendi.
Ipsa flueiis, dum vcrba fluunt, ut lingua quiescat.
Sbd sbducbns cor suub.) Syrus XV120 ma<«, idest,
errare faciens sibi cor suum. Aliqui vertunl, fornicans ;
•lii, K/o/o/a/ran^, quasi loquax ctgarrulus fornicetur cum
lingiia sua, eamque colat quasi idolum : sicut gulosus pa-
latum colitquasi iduIum,libidino9U8 Tentrem.supcrbus sui
«8timatiooem,aTarus pecuniam. Radiienim xyt3'ae,Tel
nytfl taa Chaldaicc, Syriace et Arabice significat errare,
et per metapboram fornicari; inde per aliain mctaphoram
idola colere ; summus cnim error iii carnalibug est forni-
calio, in spiritualibus idololatria. Verum primus sensus
esl genuinus : nam Graccum aisxruv, et Latinum seducens,
proprie idem est quod crrarc faciens, dccipiens, scducens ;
to pielalis obstricti Deo et religati sumus. Unde ipsa reti-
gio nomen accepil. Et ad id dicimus nomen reltgionis a
vinculo pielatis esse deduclum , quod homines sibi Deus
religaveril. et pielate constrinxerit : quia nos sen-ire ci, ut
domino , obsequi , ut parenti necesse est. Idem asserit S.
August. lib. de Vera religionc c. 55. Sensus ergo lacobi
csl, q. d. Loquax frustra sc Christiaoum esse profitetur.
frustra se religiosum, id est , Deum timeotem et coleu-
tem, iactital; inanis est eius professio, inane religionis
Christianae nomen prae se fert, cum totam virtuluo) stru-
cturam deiiciat garrulilas, et vana iniustaque loquela:
nihil enim ita Chrislianos ct Christiauam religiooero apud
Gentiles commendabat atque moderatio pielasque verbo-
rum. Dnde S. Hieron. ad Marcellam de Asclla ait: Ua-
bebat silentium loquens , quasi silendo magis suam san-
clitatein, quam loquendo explicaret.
Caiisam dat S. Grcg. 7. Moral. 7. citans explicansque
~. hunc lacobi locum: Aqux more, inquit, se habet humana
O mens.Sicul enim detenta aqua sursum elevatur,sic humana
mens circumclusa ad superiora colligitur, et relaxata de-
perlt , quia se per infima inutililer spargit. Quot eniw su-
pervacuis verbis a silentii sui censura dissipatur, quasi tot
rivis extra se ducitur ; unde et redire interius ad sui co-
gnitionem non sufficit, quia per multiloquium exterius ex-
pansa, vim intimx consideralionit amiltit; unde scriptum
esl Proverb. 25. Sicul urbs palens absque murorum am-
bilu, ita vir qui non potest in loquendo cohibere spiritum
suum. Quia enim murum sileniii non habet. patet inimici
iacutis civitas mentis , et cum te per verba cxtra semeli-
psam eiicit , apertam se adversario exhibet : quam tanto
ille sine labore superat, quanto et hxc eadem qux vincilur
contra semetipsam per multiloquium pugnal.iloc est quod
ait Isaias c. 32. 17. Et erit cultus iustilix silenlium.\iA^
ibi dicta. Et Cantic. 2. laudalur sponsa a tacilurnitate :
Labia, inquit, tua sicut vitla eoccinea.scilicel non loqueo-
do disiuncta et divisa sunt, scd silcndo coniuncla et uni-
quia garrulus non tam alium decipit quam seipsum: nam Q ta inslar vittae. Praerlare id in sacerdote pra; caeteris re
per loquacilatcm seipsum a vcra salutis, virtutis et quie-
tis pacisque via avertit, ac inducit in rauUas lites, rixas,
pericula corporis et auiinae, mortemque praesenlem et »-
ternam.
Secundo, seducens cor suum, id est, ex ■^j.onnia et Dimio
8ui amore sibi persuadens se religiusum esse , licet petu-
lans sit, garrulus et maledicus. Iiitcndil S. lacobus digi-
tum ad fontem, uodc lluit pctuiantla linguae, nempe ad
cor scductum. Qui cnim aberrare sinit cor suuin, ut ver-
tit hic Tigurina, huiuslingua! nuiiquam rationis fraiouin
iuiicitur: Ex abundantia enim cordis os loquitur, Matth.
12. 31. Quarc si verba non expenduntur aberrante corde
ruent ccco impetu sine fraeno. Sapicnter cnim scribit Gel-
liiis lib. 1. cap. 15. garruiorum orationcm iu ore nasci,
non in peclore. Contra Hoincrus Ulyssem virum sapicnti
facundia nraeditiiro, vocem mittcre ait non ex ore, scd ex
pi-ctorc Quae ticllii sententia valde illustrat illud Eccli.
i21. 28 Labia imprudentium stulta narrabunt : verba au-
quirens Nazianz. orat. de silcntio Quadrag. Providendum
est, ioquit, nc quem sonum edamus, qui a Dei laudc dis-
crepet. Equidem ipse puris sacrificiis , quibus magnum
iltum regem mortalibus concilio , puram.linguam servabo:
neque enim committam , ut ab alicna lingua, fada afque
ob<:coena mente, vivificum illud sacrificium purissimum
Deo millam.
Nota , religio proprie idero est, quod cultus Dci. Keti-*'-' gia
gio, ait S. August. lib. 83. quaest. 31. est qux suprrioris t>'^P'^'
cuiusdam nalurx.quam divinam vocanl , caram cxremo-'*''
niamque affert. Vide eumdem lib. 10. dc Civit. 1. Religio
enim esl virtus qua Deum ut crcatorcm, dominum et pa-
trem rile colimus, eique debitum honorem dcferimus,
tum intcrius per odorationem , invocalionera , reveren-
tiam. clc. tum cxlcrius per vola , sacrificia, gcnufleiio-
nes, hymnos, elc. Rcligionis initium ct fundanicntuiii est QujJu.
fides, quia coiin fide cognoscimus vcrum Dcum, hiur eum plet.
ut talcm rcligione colimus. Undc S. Cyrillus lib. 3. in ••
tem prudentium stalera ponderabunlur. In ore fatuorum '' loann. cap. 26. legit: Huius inams esl fidcs. Nain, ut ait
Trismegislus: fie/igrio «r no/i7ia A)('i. El D. Thom. Opusc.
19. cap. 1. ait primuin vinculum qiio Deo ligalnr hoino,
rssc fidein. El Lactant. lib. i dc Vera Sapicntia . c. \.
Sapientia, inquit. prxredil , rcligio scquitur ; quia prius
est Deum sctre. consequenler colere. Unde religio subinde
vocotur pielas, ct rcligiosi vocantur t-AaSti^ , id est, pii,
ut patct Aetor. 2. 5. et c. 10. v. 2. Huc spcctat religio-
nisetymon, ut dicatur a rcligando , sicut iam diii : per
eam eniiu nos religamus cl obstringimus Dco. ul auctori
oninis lum natiirac. tum grntis et gloriae.
Hinc seruudo, religio eitcndit se ad lcgcm Dci, ct re-
ligiosi voraotur, qui sludiose Dei lcges omncs oliseriant:
reli.^jio cnim includil Dei timorcni cl revcroniiam. Timor
imperat. el cogil nos gcrvnrc cius loges ct prirrrpin. Unde
in Scnptura viri religiosi vocantur timcnlos Dcum. iuxta
illud : Bcatut vir qut timet Dominum, in mandalis eius vo-
cor illorum, el in corde sapientium os illorum. Prudenles
Dimirum de corde suo profercnt cloquia, lob 7. 10. lio-
nus homo de bono thesauro cordit sut profcrl bonum, Lu-
ec 6. 45. Stiilti routra inipracmedilala ciTunduot vcrba.
Psal. 51. 2. Totadic iniustilium cogilavit lingua tua. Rc-
etc Origenes apud Agellium ibi : Cor faluorum, ait, in
tuperficic silum est, mn in profundo : ad labia exilit.
B,lig,o Huius TAiVA BST HBLiGio ) Syrus, AuiMs vanum est
fcoc loco (^sequium, vcl varta servitus. lieligio ct^o liic significal
^*''*' tum virtutem rcligionis, qua Deo dcbitiim cullum deferi-
mus, quae prima est inter morales virtulcs.sicut charltas
prima est inler theologicas , tum profcssionem Chrislia-
nitmi: hxc enim vocolur religio Christiana , qiiia Dciiin
vcrt roligionc, vcroquc sncroruin ciiltu colit. Nam ut oil
Lactant. lib. 4. Divin. inslil. cap. 28. Hac conditione g\-
^mur, \U generanti Deo iusla el dcbtta obstqnta prxbca-
11.
36i Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. I.
let nimis, Psal. 111. 1. Qui enim Dcum honorat et rcTe- ^ immodcslia el intemperanlia lingnse.index est et cffectu»
111.
rctiir, utiquc satagil ut eius voluiilalcm el legeni impleat.
Hinc de pcrsonis rciijjiosis, Zactiaria el Elisabeli), dici-
tur, quod erant inceclentcs in omnibus mandatis Domini
sine querela, Lucse 1. 6. Huc spectat etymon religionis
quod alTcrt Cicero lib. 2. de Natura deorum, utdicatur
a relcgendo, quia religiosus assidue legit et relogil jcgea
Dci. Hoc csl quod ail Sapieus Eccles. 12. 13. Deum time,
et mandata citis observa: hoc csl enim omnishomo. Ita di-
cjmus retigionem iniiccrc, id est, scrupulum conscientiae;
aliquid essc religioni, id cst, dcbilo conscientise, ac curae,
ne Deiim offendat. Sic otTicium ad quod tenemur, -voca-
lur rcligio. Unde Ciccro actione 4. in Verrem: Ego , in-
quit, quos adhuc magistratus mihi populus Komanus man-
davit, ita accepi, ut me omnium officiorum religione ob-
stringi arbilrarer : ita Franc. Suarez 1. 1. de Rclig. c. 1.
Hinc tcrlio, religio vocatur ipsa profcssio fidei, legis ct
cultiis Dei : unde religio Clirisli vocalur Christianismus,
et professio Clirisliaiia. Nam, ut ait S. Auf^ust. lib. 8. Ci-
mmodestisB ct inlemperantiaj animi
Quarta, quia loqiiucitas signum est animi vagi, diBsa>
luti, iinprovidi, irreligiosi: qui enim linguam non frsenat,
quomodo fraenabit iram, curiositatem, gulam, superbiam,
aliaque potcntissima vitia? Quamobrem S. Hieron. ( vel
qiiisquis est auctor, certe non est S. Hieron. ) in Regula
iubet monachos crebro relegerehanc S.lacobi sententiam:
rcligionem eiiiin sanctam non posse esse in loquacibus,
qiii iingiije moderari nequeunt: nam mors et vita in manu
lingux, Proverb. 18. 21. Quocirca S. Bernard. ser. 1. de
mutatione aquje, silentium vocat custudem religionis, in
eoque sitam esse fortitudinem Religiosorum, sicul Sam-
sonis fortitudo sita erat in capillis. Hinc et in Ordinibus
penc omnibus arcte, etsub gravibus pccnis prxcipitur si-
lcntium : et qui monasteria rcformare volunt, primum cu-
rant reslitui silentium. Sane S. P. N. Ignatius fundator
Societatis uostrx, dictitabat : Vis uosse, an in aliquo Or-
dine vigeat religiosa discipllna? aspice an in eo rite ha2C
vit. cap. 17. Retigionis summa esl imitari quem colis. Et B tria scrventur, nimirum silentium, clauaura et mundities
IV.
ligiosus
1.
IIl.
S. Hicron. in cap. 9. Amos, ait religionem hoinines quasi
iu unuin colligare gregcm; ac propterea iustorum, seu
eleclorum fasciculum appellari, quia una Domini religio-
ne constrictus est. Unde et ipsa religio a religando, et ia
fascem Domini viaciendo noinen accepit.
Quarto, reiigio vocatur e&cellenlia religionis, qua quia
tolum se Deo alligat et obstringit, uti faciunt Religiosi
per tria vota. Hi enim dicti sunt Religiosi a religendo, et
ab eligendo eligentes, et a diligendo diligentes, et intelli-
gendo inlelligentes, «t ait Cicero lib. 2. de Natura deo-
rum. Et Isidorus : Religio, inquit, dicilur a religendo, id
cst, eligendo, ut religio dicatur quasi eligio; religiosi er-
go dicuntur ab eligendo, quasi religentes Deum fontein
beatiludinis omnisque boni, quem perpeccalum amisera-
mus ncgligentes,ait S. Aug. lib. 10. Civit.c. 4. Hinc rur-
sum Gellius, lib. 4. c. 9. religionem dici censet a relin-
quendo, ut religiosum sitid quod propter sanctitatem re-
lictum, remotum et sepositum est, uti sunt religiosi, et /'
claustrales. ^''erius lamen elyraon est, ut religio dicatur
a religando, quia nos religat Deo: uode Religiosi vocan-
tur qiiasi Deo religati : ita S. Augustinus, Lactant. et alii,
ac S. Thomas opusc. 19. contra impugn. Relig. cap. 1.
Loquacis ergo qui linguam non refraenat, vana est re-
ligio quadruplex iam recensita.
Prima, quia oslendit se Deum non colere, nec raagni-
facere: tuin quia in eius praesentia, et ab eo audiri se
sciens non verelur, nec verecundatur loqui ea, quse Deo
displicent: tum quia ore, quod Deus ei dedit ad sui cul-
tura et laudem, abutitur ad vana, turpia, maledica, etc.
Lingua enim nobis a Deo data est quasi organum religiO'
nis. ut sit cilhara et plectrum laudis divinx.
Secunda, quia loquax religionem , id est, legem Dei,
crebro multlsqiie modis violat, mentiendo, detrahendo,
irritando, iurando, elc. Rursum religionem, id est, stu-
diosain et anxiam curam servandae legis divinae habere
nequit, qui religiose, id est studiose linguam non fraenat,
ne leges divinas violet, Deumque olTendat
Si enim haec tria repereris, scito vigere in eo disciplinam:
si non, scito eam languere.
Vere S. Beruardus ( vel quisquis esl auclor ) tract. de
Passione Domini, cap. 27. lieliga, ait, linguam tuam, si
vis esse religiosus : quia sine lingux religalione religio va-
na est. Et raox : Sciunt homines spirituales, qui hoc exper-
ti sunt, quantum auferat devotionis, quantum afferat dis-
solutionis intrinsecus, frequens lingux resolutio. ISam sic-
ut fornax, cuius os semper apertum est, non potesl in se
retinere fervorem : sic nec cor devotionis in se gratiam po-
terit conservare , cuius os non fuerit ianua silentii reclu-
sum. Claudamus igitur os nostrum, ut cum devotionis fer-
vore Christum devotionis largitorem in ferventi affectu pos-
simus conservare; et paulo post: 0 qHarn bonum et iucun-
dum est tecum o dulcissime lesu, habitare in unum; te-
cum colloqui, tibi revelare causam animx nostrx, tuxque
consolationis responso perfrui.
Religio uunda. ) Alludit S. lacobus tum ad ludaeosVen.ST.
quorura ipse erat Episcopus, qui suara religionem et mun-
ditiem collocabant in caeremoniis et puriGcationibus lega-
libus, tum ad Gentiles qui religiosos se putabant, si co-
lerent inultitudinem deorum nefandis sacrificiis et rilibus.
Opponit ergo religionem mundara Cbristianorum vauae et
imraundae religioni ludaeorura, aeque ac impiae supersti-
tioni Paganorura, Saracenorura et haereticorum : videlur
enim lacobus iu spiritu praevidisse, et taxasse impuras
religiones et ritus Gnosticorum etCarpocralianorum, qui
in suis ccetibus incestu, infandoque concubitu sese inqui-
nabaut, teste Eusebio I. 4. c. 7. et Ophionitarum, qui Eu-
charistiam suara consecrabant contactu serpentis; hunc
enim credebant csse Christum, teste S. August. haeres. 6.
et 17. Sic hodie Lutheri et Calvini impura est religio, qua
damnant Ecclesiae ieiunia, leges et vota ; ac raonachos in-
citant, imo cogunt ad sacrilegas nuptias. Sensus ergo est,
q. d. ludaei suae religionis munditiem collocant in multis
l^ lustrationibus; Pagani in multis inultorum deorum victi-
L' mis ; haeretici in impuris sui cerebri figmentis et turpitu-
dinibus; Saraceni nunc in cultu Luciferi, postea Mabo-
meti, etc. At vero munda et immaculata religio et pietas
Christi et Christianorum maxime cernitur et consistil ia
misericordia, et charitate: nimirum in visitando pupillos
et viduas, ac immaculatura se conservando ab hoc saecu-
lo. Munda enim est visitatio pupillorum : quia hoc est c-
pus pur£e misericordiae et charitatis, cum a pupillis nihil
lucri, gratiae.honoris aut mercedis speretur; unde et Deus
et angeli et homines hoc opus pietatis ut purum et mua-
dum, dilaudant et celcbrant.
Nota primo. Religio hic quatuor modis paulo ante di-j{j,|gj„
ctis accipi potest, q. d. Et cultus Dei, et lex charitatis,etprocuUu
professio Christiana, et excellens religio consistit maxime fei.
Tertia, quia loquax sua garrulitate dedecorat et infamat
religionem Christianam , utinfideles dicant: Irapossibile
est hiinc Christianum ( et consequenter caeteros ) esse re-
ligiosura , Deique cultorem modestum , et mente compo-
situm, qui in verbis lam est cfTusus et incompositus. Un-
de S. Petrus Damiani serra. de Spiritu sancto scribit va-
niloquio non tantum animam sauciari, sed et ipsam ho-
nestEc vitae rationem, quae hominem Deo iunxit, evacuari.
Quin et S. Petrus apnd Clementem Epist, 1. ad lacobum
hiinc nostrum, asserit S. Petrum crebro praedicasse Chri-
stianis, ut studiose os et linguam custodirent et modera-
rentur. Ex lingua enira quasi ex porta conspiciraus quis
indomo, puta in mente, habitet, ansanctitas vel vanitas, j, oo.„ ,.., , ... — „ - -
an Deus vel diabolus. Sicut enim modeslia corporis, prae- in visitandis pupillis, ac in immaculala conscientia. Pro-
sertim lingu», arguit et indicat modestiam animi, ex qua prie tamen religio significat cultum Dei : hic enira Graece
illa quasi ex fonte promanat et resultat: ita ex adverso vocatur dpr,<:Y.iM ( Hebr. HllSy aboda, id est servitus,
Commentarfa ?n Epfstolam S. lacobi. Cap. I.
36L
cnltura, opiis, minisleriam ) a Thracibus quod hi cselcria * in exilium aul carceres Iradebanlur : ac jjlcrique omnes
religiosiores coeperinl cerlo sacroque ri(u, institulore Or
pheo, colere Deuni : ita Suidas, 3pr,T*ii7c. inquit, esl la(ria,
tdemqiie cullus e( Dei ob'equium. cl deorutn veneralio.
IS'nrran( eniin Orpheum Thracem primum arie quadam
mtfsleria Grxcorum (radidisse.et cullum deorum sai.ii.uxi
nominasse, r/uod Thracum esset invenlum.
Posset denique rcUgio hic sumi pro pielate. Sic enim
viros pios vocainus roiij^iosos ; pietas autem est pius afle-
ctus oon tantum erfja Deum , sed el erfja homines, prae-
serlim miseroset aflliclos; iindc Hebr. "JDn '"''^■"'^ piela-
tem et misericordiam sifjnifical, ac IDn chasid vocatur
fir pius ei misericors. Hic enim duo coniuncta sunt: qui
enim pius est in Deum, piiis quoqiie csl ct miscricors in
proximuin : sicut qui amal Deura, amat et proximum
propter Dciiin.
«eligio- Nola secundo. Virlulis religionis aclus propriiis et eli-
BiiT^rtui(.j|„, pgi^ colere el honorare Deum, tiiin inlornn mcnlis
'"" submissione ct reverentia, lum extcrna, puta adoratione
bonis privabantur, uti dixi Aclor. 8. i. Hi ergo filios re-
linqiiehaut pupillos, et uxores vidiias. Horuin derelicto-
rum curam suscepit S. lacobus quasi eorum Episcopus,
ideoqiie eos Chrlslianorum rharitati commcndat. quasi
Martyriim vel (^onfessoruin filios, sed pupilios; aut uxo-
res, sod iam viduas. lam eoim ressarat illa communio ct
distributio bonoruin Erclesise, de qiia dixi .Aclor. 6. el 3.
Creverat eniin niimerus ('hristianorum ad plurima millia,
iiilcr qiia; impossibilis erat ha;e vita coinniuuis .\dde, bo-
Dorum comniunio tantum lerosolymjB fuit recepta iu pri-
nio paucorum Chrislianorum fervore, non vero in caeteris
Ecclesiis et urbibus, uti dixi ,\ctor. 5. 2. Quare cum pa-
pilli et viduae nullos adhuc haberent cura!oros, tutelam
eorum hic susripit ct Chrislianis comniendal S. lacobus.
Ita S. Liiria, ut habel cius vila, cum opes suas in paupe-
res, vidiias et piipillos distribuisset , easque sponsus per
Paschasium praefectum reposceret, respnndit : Sacrificiun
._ _, , , i^ivum et immaculaium apud Deum e( Pa(rem hoc es(, vi-
vlctimis, hyiiinis, votis, iuramentis, etc. Actus vero a re- Hsiiarc viduas e( orphanos in (ribuladone eorum: et quia
ligionis virtute iinperatus, cst visilare paupercs, ieiuna-
re , morllficare carnem, ctc. in honorem Dei cl Sancto-
nim. Poteral ergo S. lacobus dicere: Rcligio miinda est,
orare, psallore, vovere.perej^rinari lorosolyniam, Romam,
Compostellain, etc. bi enim sunt actus religionis eliciti.
Polerat qiioquedicere: Reli{;io mundaest abstinere carne,
vioo, pcslare cilicium, ieiunare, etc. Scd maliiit dicere:
Religio munda esl visitare pupillos et viduas, quia hoc o-
pus niaxime lunc, ut mox ostcndam , necessarium eraf,
Deoque f^rallssimiim , et summae a^dificationis apud infi-
deles; adeo ut mulli propter Chrislianorum charitatem et
misericordiam ad Christi fidem se converterenl: alioqui
visilare pupillos proprie est actus misericordiae; ab ea e-
nim elicitur, sed a rclifjione, iit dixi, imperatur. Perpe-
ram erf^fo haeretici hunc locum inlorqucnt contra niona-
chos soiitarios, qiii pupillos non visitant : relif^io enim cst
muUiplex, multasque speeics coinplectitur, adeoque reli-
^io monachorum esl vcra, et propric dicta. Ipsi enim toti
nihil superest, offcro meipsam in sacrificium Deo hosiiam
viventem, nimirum per martyrium, quod ipsa paulo post
heroicc subiit.
Ultimis hisce saeculis in hac virliite eminiiit S. Ivo,S Ivoois
qucm proinde eius nierilo Clcmons VI. Ponlif. retulit 'iT^j T
Sanctorum numeriim anno Domini 1317. die 29. Maii. De
eo enim sic inier alia scribit auctor gravis Vitae eius apud
Suriiim die 29. .Maii. Pupillos el orphanos egregie tucba-
(ur. e( eorum causa diversis in locis adiba( iudicia. patro-
num se illis exhibens, neque tamen id spc alicuius mu-
neris aut prxmii, sed pietale et iustilia permolus. tmo v«-
ro suis impendiis illorum causas defendebat apud iudices,
vt posset a Domino audirc : Qaod uni ex minimis meis fe-
cisli, mihi fecisti. Inde factum est , ut in illa rcgione me-
rito appcilalus sil, Advocatus pauperum : et anlerius: Or-
phani, afflicti, calamilosi homines eius fovebantur huma-
nilalc et palrociniis; inlcr discordes conciliabal pacem et
amiciliam ; eos qui carceribus delinebaniur hortabatur ad
suut in Deo adorando, meditando, laudando, sequuntur- C patienliam : et cum proferenda ab ipso essel tn iudirio sen-
que sortcm .Maf^dalenae, quam Christus laudavit, et prae
tulit Marthae, Liicae 10. 42. unde suis meritis et praeci-
bus sustentant Ecclesiam, iisque magis prosunt viduis,
quam divites suis eleemosynis : ut merito de iis dixcrit
Ruflinus praefat. in Vitas Patr. Qui dubitet stare mundum
precibus Sanclorum ?
Mdhda. ) Scilicct parit hos elTectus, visitare pupillos,
et immaculatuin se conservare ab hoc sa!culo. Aul, q. d.
Religio miiQda esl si visitet pupillos, et immaculatum se
custodiat.
AnD Dbim et Patrem.) Syrus, Apud Deum Patrem.
Idcm enim est Deus et Pater: Deus enim eslpaler, id est
rreator, {^iihcrnalor.consorvator, ct provisor omnium, q.
d. Apud Deuni qui et 1'atcr nosler est. Aliqiii lamcn, ut
Dionys. Carihus. haec distinf^uunt, ct por Deum accipiunt
»el SS.Trinitatem, vcl Deiim Filiura, et por /'a/rrm Deum
tenlia, sine lacrijmis id non faciebat: in misericordia ope-
pera totumse impcndebat, toto pectore qux sunthuiusmun-
di despiciens, el cxlfslibus sempcrque mansuris bonis tn-
hians. Va inferius: .Alienigenas, paupcres. item egenos, ma-
la affeclos valeludine, dcformes, kaitd sccus ac fraires suos
humani(er excepii, ad mcnsam sibi assidere voluii, dc ci-
bis suis illis apposuil, lcctos apparavit, propriis manibut
illorum pedes abluil.Vnde et pcrmiractilum pancs injiau-
pcres erof^andos sibi mulliplicari.ac Christuiu ipsum, aut
certc anjjelum Christi vicarium, specie pauperis raeDSje
socium habcre mcruit.
PupiLLOS ET TjDiAS ) Ha8 cnim personae ab omnibus
dereliclae,caetcris afllictis miserabiliores sunt;sedsub his
a pari vel siinili, quoslibct miseros, puta paiiperes, igro
tos, uudos, incarceratos, famclicos, sitibundos, pcregri-
_ __ nos, Tcxatos, oppressos, tentalos, elc, accipc: ila Diony-
Patrem, q. d. Apud SS. Trinitatemcl Deum Filium, qui sius. Horum enim omnium iden et specimen sunt pupilli PoMH
ut Vcrbum orania videl, ct apud Dcum Palrem, qui ut r» el vidua>, qiii proinde mystice rcpr.-pscntant peccalorem, .„g,p,'^*
l'atcr omiiibus, ctinm roiseris, quasi liliis suis consulit, qui pcr peccatum Deo,quasi palre ct spooso nrbatus, fa-myiuca.
religio munda censclur, magnini, ct honoralur, visitare ctiisque pupillus ot viduiis, pra}da lit d.-emonibus.
Plurima enim siinl viduaruin rt viduitatis incommoda,
ait Nvssonus Iract. dc Virgin. cap. 3. niinirum viduita».
a?rum'na, solitudo, caligo, tcnobroe, lucltw. lamcntabiles
ploratus, oppressio, etc. Undc Deus eas sibi adscisccns ,
vocatiir palerorphanorum, et iudcx viduarum, Psal. 67.
6. et Exodi 22. 22. Vidux cl pupillo non noccbitis : si /ae-
scrilis cos, vorifcrabnnlur ad me . ct cqo audiam clamo-
rem eorum. Voro S. Ambros. lib. 1. Offic. cop. 11. Piihil,
nil, tam commcndat Chriftianam animam, quam miseri-
cordia, ncc quisquam magis bcatus . quam qui intelligit
suprr paupcrum necessitatcm. Id praestilit lob; unde ait
cap. 31. IG. S/ oculos vidu.v expcctarc fcci.
Porro liaec voratur roligio, qnia roligio vorsalur cirrt
Dcuiu, utei dcbituui honorera prxstet. Ad Deum autcnt
pupillos etc
VisiTARB PUPILL09. ) Visitore pcr metalepsim signifi-
cal visitando consolari. consulcrc, iuvare, pasccre: ha!c
eniin omnia signilirnl Hcbr. *|PS pakad, id est visilare:
Hcbraeus onim S. Inoobiis hcbrai^at: imo pauper qui pa-
«cere noqiiit, visitaiido solalur pupillum, iuxta velus pro-
Tcrbium : l-'arrc litcl qiii thure non potesl. (irmce est i-i-
ff/iirtjiSii, id ost, providiTc. prospiccro; Syrus, ciirare ;
cl pro virili suble»aro. Indo npud Cicnlilcs Kpiscopi vooa-
bantur mngistratus.qiiibus inciiinbehat rcipiibl. providcre
de frumenlo el annonn, iili dixi .4clor. 1. 20.
Noroinat pra) ciBlcris paupiM'ibus ct miscris pupillos et
vidiias, quia in prima illa Iuda:ortiiii el (iontiliiim porso-
cutiouc multi viri Chrisliaui parliin occidobautur, partira
366
Commenlaria in Epislolam S. lacobi. Cop. I.
quasi ad patrem el tulorem perliuent pupilli et vidu»; y^
qui ergo eos laedit, Deum laedit: qui eos pascit el curat,
Deum pascit et curat. Quocirca Heliodorus caelitus flagel-
latus fuit, quod ex «rario templi bona viduarum diripere
destinasset, 2. Machab. 3. Hinc et Plalo lib. 12. de Le-
gibus, ait misrrorum causas proprias esse Dei, ac proin-
de nemincm debere pupillos aul viduas affligere, ne Deum
ullorem et liostem senliat. Hac de causa S. Ignatius in
Epist. ad Tarsenses, viduas appellat altare Dei, quia sci-
licet sicul in altari ofleruntur sacriflcia : ila et eleemosy-
nis in viduas collatis maxime placalur Deus. Quocirca Sa-
piens Proverb. 23. 10. Agrum, inquit, pupillorum ne in-
troeas: propinguus (Hebr. 'JXIJJ goel, id esl rcdemptor,
Tindex, qualis in lege veteri erat propinquus el coguatus)
enim illorum fortis est, el ipse conlra te iudicabil causam
illorum. Idcirco S.Basilius, Ambr.Chrysost. Gregor.elc.
se exhibuerunt patres viduarum et pupillorum.EtS.Pau-
lus Hebr. 13. 16. Beneficeniix, ait, et communionis noli-
ie oblivisci: talibus enim hostiis promeretur Deits. .^
Elecmo- Si beneficentia est hostia, ergo eadem est actus religio- u
syua est nis, isque nobilissimus, puta sacrificium. Unde hanc ho-
saoriti- gtiam cajtcris prseferens Deus: Misericordiam, inquit, vo-
""" lo, et non sacrificium. Osee 6. v. 6. Eleemosynarius er-
go visilans pupillos et viduas, est quasi sacerdos, victi-
ma est eleemosyna, sacrificium est ipsa eius donatio, al-
tare esl pupillus et vidua. Unde Apostolus in carcere re-
cipiens eleemosynam a Philippeusibus: Repletus sum, in-
quit, acceptis ab Epaphrodito qux misistis odorem suavi-
tatis, hosliam acceptam, placentem Deo, Philipp. 4. 18.
Sicut enim sacrificium est quasi cibus et potus Dei. ul di-
xi Levit. 2. sic est et eleemosyna : in ea enim Deus coine-
dit et bibit per ora pauperum , pupillorum et viduarum.
Ipse cnim dicit dicetque iu die iudicii : Esurivi, et dedi-
slis mihi manducare ; siiivi, et dedistis mihi bibere, elc.
Amen dico vobis , quamdiu fecistis uni ex fratribus meis
minimis. mihi fecistis, Malth. 25. 40.
Ita S. Gregorius prandio inler alios pauperes excepit
Myslice S. Chrysost. in Psal. OS. enumerol dccero reli- Decera
gionis etsacrificii epecies. Primum.inquit.sacrificium esfllig'»-
proprie dictum, de quo Apost. Ephes. 5. Christus dilexit ^^'^^'
no^.et Iradidit semetipsum pro nobis oblationem et hosliam
Deo, in odorem suavitatis. Secundum, est martyrium, iux-
ta illud ad Romanos 12. Obsecro vos fralres, ut cxhibeatis
corpora vestra hostiam vivenlem, sanctam, Deo placentem.
Tertium, est deprecatio, iuxta illud Psal. 140. Dirigalur
oratio mea sicut incensum in conspectu tuo: elevalio ma-
nuum mearum , sacrificium vespertinum. Quartum , est
laudis el hymnodicx-, iuxla illud Psalm. 49. 14. Immola
Deo sacrificium laudis. Quintum , est iustitix, Psal 50.
Tunc acceptabis sacrificium iustitix. Sextum, est miseri-
cordiae et elemosynae, lacobi 1. Sacrificium (sic enim le-
git Chrysosl. ) mundum et immaculatum esl, visilare pau-
peres et orphanos in affliclione ipsorum. Sepliroum, est iu-
bili, Psalm. 26. Circuivi, et immolavi in tabernaculo eius
hosliam vociferalionis ; Chrysost. legit, zMii/a^/onjs. Ocla-
vura, compunctionis, Psalm. 50. Sacrificium Deo spiritus
conlribulalus. Nonum, humililatis, ibidem : Cor contritum
elhumiliatum Deusnondespicies. Decimum,pr8cdicatioDi8,
Rom. 16. 16. Sacrificans (Graece upoupyouv, id est, sacris
operans, sacrificans ) Evangelium Dei, ut fial oblatio Gen-
tium accepla et sanctificata in Spiritu sancto.
ET IMUACULATUH SB CU8T0D1BB AB HOC SJtCULO) Atto Mundas
Tou xoffftou, id est, a mundo. Mundus sive saeculum meto- P'". '*''''■
nymice sumitur pro saecularibus, puta pro saeculari, ani-'*"""""
mali etcarnali vita,qualis est hominum mundanorum,qui
se opibus, deliciis et honoribus huius mundi ambiendis et
fruendis dedunt, ac proinde conscienlias suas sxpe roa-
culant avaritia, gula, libidiue, ambitione, elc. Hiuc iu ba-
plismo abrenuntiamus omnibus mundi pompis, ideoque
induimur veste candida, moneraurque eara candidam ser-
vare, referre, el sislere Cbristo iudici iu ullimo mundi die.
Hinc el deSanclis Agnum sequeniibus dicitur Apoc. 14.
5. Sine macula enim sunt ante thronum Dei. lasinuat S.
lacobusChristianos, cum siut in saeculo, debere cum sae-
angelum, ipsumque Christum in mensa , quae etiamnum Q cularibus coaversari, et facile hac conversalione inqui
Roraae in eius domo, nunc Ecclesia , osleuditur, et reli
giose visitur. Sic S. Martyriusleprosuin suscipiens, Cbri-
stuin suscepit, tesle eodem S Greg. hom. 39. in Evang.
lam vero qui viduae et pupillo consulit, sibi consulit.
Nam, ut ail S. Ambros. de obitu Theodosii: Bonum est
minericors homo, qui dum aliis subvenit, sibi consulit, et
tn alieno remedio vulnera sua curat Et S. Basilius hom.
6. in ditescentes: Benefactorum gratix, inquit, ad dan-
tes reverlunlur : dedisti csurienti, iibi consuluisti : quod e-
nim dedisti, cum auctuario revertetur.
Estcise- Eleeraosyna enim est velut semen sparsum in agrum,
men roa- quod in raesse magaum dal fcenus spargenli , ad euinque
goaeDies iQgenti cum foenore redit, uti ex S. Paulo dixi 2. Cor. 9.
'"■ 10. Qjocirca Clemens Alexand. lib. 1. Ptedagog. eleemo-
synam comparal. ludo pilae , in quo pila proiecta per re-
verberalionem redit ad eum qui proiecerat. Et S. Ghrys.
hom. 84. in loan. Eleemosyna, inquit, est vestis qux cum
mortuo resurget. His vestibus fulgebunl, qui tunc audient :
Esurienlem me vidistis , et dedislis mihi manducare : hx
tnsignes faciunt,hx conspicuos, hx securos. Idem hora. 33.
ad pop.hunc dat titulum: Quodelcemosynaestarsomnium
quxsluosissima ; m qua iuter alia haec ei dat elogia: Me-
iius est scire elemo.^ynam , quam esse regcm et diademate
coronari: domos icdificat in cxlis, sed permansuras. Hxc
te docet quomodo possis Deo sitnilis fieri. Idem homil. 7.
de Poeuitentia : Eleemosyna, ait, artifex est,optimaqae il-
lorum propugnatrix el lutela, qui eam exercent: elenim
Deo amica est, et cominus ei semper assislil : quos ainave-
rit , his facillime graliam impeiraverit , modo non patia-
iur a nohis iniuriam. Quomodovero palitur? cum eam fe-
cerimus ex rapina. Idem hom. 16. in 2. ad Cor. Magnum,
iaquit, et pretiosum quid vir misericors. Ista maior est
gralia quam mortuos excitare : nam hic quidem tu Chri-
sto benefacis , illic autem ipse tibi. Illic debitor efficeris
Dei, hic eleemosyna Deum debilorem constituis.
nari, ut eorum vitia ipsis afTricentur. Nam, ut ait S. Leo
serm. 4. de Quadrag. Necesse de mundano pulvere etiam
religiosa corda sordescere ; quin et visitando pupillos et
viduas periculum esse a vanilale, avaritia,)uxuria. Ergo
sapienter monet ul inter eos, caeterosque omncs ita ver-
Sentur, ul iramaculatos se servent.
DifTicile enim est in raundo versari, et ab eo non inqul-
uari: qui enira tangit picem, inquinatur ab ea. Diflicile
est versari in igne el non aduri : mundus enim immun-
dus est, plenusque sordibus, ut signifieat hic S. lacobus :
inquinat enim pice vanitalum , adurit aestu cupiditatuib.
Unde ait Thomas Anglicus:
Mundus non mundus, quia mundos poUuit : ergo,
Qui manet in mundo, quomodo mundus erit ?
Quaeres, cur religio munda sit servare se immacuIatumMundum
ab hoc saeculo , sive cur Deus raaxime colatur puritate cor esi
conscientiae et vitae! Respond. Prirao, quia Deus esl spi-De'"cur?
P ritus purissiinus, et a faece terr^e remotissimus : decet er- aeip.
L' go eum victima purissima, pula mundissima conscientia, 1,
talique bonoratur et gaudet, iuxta iilud priocipium Elhi-
cae Calonis:
Si Deus est animus, nobis ut carmina dicunt,
Hic tibi prxcipue pura sit mcnte colendus.
Hinc angeli, qui sunt purissimi spiritus, purissirae et
perfeclissiine coliint Deura, adeoque loti suut in eo aman-
do, fruendo et laudando, ac iugiter ei accinendo, Sanclus,
sanctus, sanctus, Isaiae 6. 3.
Secundo , quia Deus est ipsa per essentiam sanctitas ; n,
decet ergo eum vicliina saucla. Sancta autem est ea quae
illibala est et pura. Unde Origen. ayiov, id est sanctum ,
derivat ab a privativo, et yn, id est, terra, q. d. Siue ter-
ra, seniolus a lerra, lerraeque iuquinameotis. Et S. Dio-
nysius de Divinis nominibus cap. 12. Sanclitas , inquit,
est, ab omni immundilia libera, et perfeela, el omnino im-
T/iacuiala muadiiia. Hoc est quud suis uinislris iubel san-
Commenlaria in Epislolam S. facobi. Cnp. I.
367
cllque Deus: Erilis mihi sancli, quia nanclus sum ego Do- J^conscienitavn. Ila dc Fabricio consiile Romano vulgi erat
minus. el fparavi vos a cseteris populis, ut esselis mei
Lcvit. 20 2t). Vide ibi dicla.et cap. 21. ac 22. ubi Deus
tati) victifnas, qiiani sacerdoles requiril puros, oinnique
niacuia carenles.
Tcrlio, qnia reli{»io Christiana, ac consequenter Deiis,
qucm illa profitelur cl colit, primo illo Ecclesiae aevo val-
de honorabatiir et celebrabalur apud Genlilcs el ludaeoa
loto orbe per innoccntiam ct purilatem vitae Christiano-
ruin,u( palet eirerlulliann, lustino, .\thenagora iu Apo-
logct. Dicebant eniin Genlilcs: Quam sanctus est Dcus.qui
tam pure et sancte a Christianis colitur, imo qui eos fa-
cit lam puros et sanctos? Id eliamnum fit.
Qiiartd, qiiia qui abstrahit se a saeculo, unit se Deo, et
quo minus servit saeculo, eo pius servit Deo, odcoquc sae-
pe totum se Dco Dcique cultui mancipat. Hinc vicissira
Deus in puris corpnribus et menlibus, quasi in doino ct
teinplo inhabitat. An nescilis quoniam membra veslra tem-
plum sunl Spirilus sancli, qui in vobis cst. quem habclis a
sermo : Facilius est solem a suo ciirsu , quam Fabricium
a suo proposilo averlere. Tcstis est Plutarrh. in Apoph.
Similis fuil Calo, de quo ait Valer. Maxim. lib. 4. cap. 3.
Exeodcm nalurx ulero el conlinenlia nata est el Calo. Et
C. Piso, de quo idem Valer. lib. 3. cap. 8. Muita, ait. el
terribilia Piso conlempsil, dum speciosum mentis sux (le-
cti non vull rigorem. Et C. .Mrcvius centurio .^ugusti, qui
captiis ab Antonio, rogatusque quid de eo statui deberet :
Iwjulnri me , inqiiit, iube, quia non snlulis benefirio, aut
morlis supplicio adduci possum, ulaul Cxsaris mil^s desi-
naw, aut luus esse tncipiam: ila Valerian. ibidem. MuKo
magis tenlanti saeculo dicit fidelis illud S. Pauli : Quis noi
separabil a chariiule Chrisli? Tribulalio? an anguslia?
nn fames? elc. Certus sum quia neque mors, neque vila,
etc. Roman. 8. 35.
Qiiartum, est saeculum qiiom minimum lanjere: hinc IV,
cor habcmus pyramidale , cuiiis orificium spertat caelum, ?"«»
conus tprram; ut per lioc significet Deus nos corde , icl»*';"''
Deo, el non estis vestri? ait Aposlolus 1. Cor. G. 19. De- u est ainore et alTictu tnntum in punclo debere lcrram et
niqiie : Beali mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunl,
Matlh. 5. 8.
Mrdia id Porro modi et media conservandi se immaculatuin io
cor muD gjjcuio et g saeculo, sunt mulla. Primum est. timor D''i, c-
I iuaque iudicii et vindiclae, iuxta illud Ps. 118. 120. Con-
£i\ umoi fise timore luo carnes meas : a iudiciis enim tuis timui-
fei \'crc S. August. in S. loannem ser. iO. Spes, ait, noslra
non esl de hoc sxculo : non amemus sxculum. .Ab amore
sxculi huius rocali sumus, ul aliud sacculum speremus et
diligamus. Idcm serm. 13. de vcrbis Domini secunduin
Motlh. Allendiie, ^\i,sxculum esl quasi mare,venlus va-
lidu< el maejna Irmpeslas.fniruique sua cupidilas lcmpe-
slas esl. .imas Dcum .mnbula^ supcr mare. sub pcdibus luis
csl timor sxculi. Amas sxculum, absorbebit le. Amalores
suos vorare novil, non porlare. Sed cum fluctuat cupidi-
tate cor luum, ut vincas luam cupidilatem , invoca Chri-
sti divinitatem. Et mox : Magnx virlulis est cum felicilale
terrena langere. Id sapiunt et faciunt Religiosi , qui to-
tum olTectum cl conversationem a mundo abstrahunt, ist
omncm spem et amorem in Deo collofcnl. ot cum PsallPS
Psalm. 72. dionnt: Mihi aiilcm adhxrcre Deo bonum ct :
et: Quid mihi esl in cxlo, el a le quid volui super lerraui,
Deus cordis mei, el pars mea, Deus in xlernum? Ita Ah-
bas Olympius npud Sophronium (vcl poliiis loannem Mo-
schum) rap. 12. hoc saliilis monituin altcri dedit: C.or.-
line linguam et venlrem ; ac ubicuinq'ie sederis dic w^si-
due: Pcrrgrinus sum: ila S. Grcgor. Nazianz. Epist 51.
alias 17. Caesarium fratrem obiurgat, qiiod !ioooruin cii-
pidine diiinilus, se in luliani .\po#talae familiani rontiile-
rat, piibliciquc aerarii curam susccperat; iirgt cum ut
ab illa rccedat: Hanc enim esse veiain gloriam, securita-
tem et opes, nimirum forliter et slrenue adversits lempus
slare, el quam longissime sc ab scelere el piaculo remote-
re. .ilioqici, iiiquit, honores expelens, in rebus maioris mo-
luctari, magnx felicilatis est a fdicilale nonvinci: si titu-n menti delrimenluin cupies , fumique saltem. si non ignis.
II.
Mortifi
caiio.
ba<, si rnergi incipis, dic: Domino pereo , libera me; dic,
Domine pereo, nepereas.
Secunduui.mortificalioappelituumctsensuum. Iminun-
dilia cnim ct macula non est in saeculo, id est siBculari-
bus opibus, deliciis ct honoribus,8ed in appctitu nnslro,
qtii niinis ea amat el ambit, rclicto et spreto saepe Deo.
.\ppetituin ergo inortifica et rectifica , ila a sacculo non
mnculabcris. Cnde S. August. lib. 10. Confcss. cnp. 31.
jVoH ego immundiliam obsonii limeo, inqiiil, scd irnmun-
ditiain cupidilatis. Itcm consideratio vanitatig et brcvi-
talis vitae, omniuinque bonnrum tcmpnralium; ac cx ad-
Terso veritalis et aelernitatis gloriaj cselestis, ac gchcnnso
et infcrni. Hoc enim est sal, quo condienda; et morlifi-
caodao sunt Toliiplatcs sxculi, iuita illud Eccli. 7. 10.
Memorare nnvissima tua, el in lelernum non peccabis. Quid
amas saiculuin, hoc cst, senium? \ senio eniin dicitiir
ixculum, quod non esl aliud, quam xlas senesrendontin
SmeuUm hominum, ait Vnrro, rcrumque ornniuiii. Alii steculum o
iiuJr ...
fies parliceps, q. d. Iiiliauus idololatrix si noa culpaiu ,
cerle famam el suspicionein tibi asperg'^t.
\'\s ergo iinmaculatus esse a saeculo? esto percgrinus
in saeculo, et civis ac domesticus in ca;Io. Peregriuus ho-
spitio cor suum non aITigit,non inhacret,non fruitur: quia
scit se qiiasi pcregrinuin pcr illud transire, ac post hora.'ii
in eo non fore : oinnibus ergo utitur velut in Iransitu. Far;
similitcr et tu : edis, bibis, clc. cdc, bibe, etc. necessita-
lis causa : iis ulcre, non fruere. Si voluptas se miscea;,
illa ciim coinestione et bibitionc transcat. Noli cibo ct po-
tui alTici , inhacrcre, odJicerc cor tuuui: uoli de iis eitra
prandiuin cogilare, ea desiderarc, eoruin appetilu te ob-
lectare ct pascere : ita non maculabuiit tc. Ideni dicluiii
acstiiiia de ^iiauTia, id cst, amore sui, et yuooojia, iJ cst ,
amore favoris, benevolcntia;, laudis el glorix huniaiix ;
qux uliud non esl, qiiam evauida aura popularis, mcra-
quc vaniias. Cogila illud Psalu). 118. 90. Omnis coiisuni-
tnalionis vidi finem, et finein celcrciii ; tulum mandaluui
sequendo derivant, eo quod sequaliir sc, ct in se rcvolvn- U tuum niwi.s. Id cogitabat S. Agutlia, cui proJDde aogili
tur. Vcre S. Augustin. in Psalin. 30. conc. 1. Da\id ait: hoc ■•piliiphium posucrunt: .Ut/i/f//i sanclain spontancatn ,
Deii hoiiiiiem, et palrix libcrationcm. Vi\erat eniin in cor
Accelrra, ul hoc lulum, quod nnbi< videtur. quamdiu vol
vilur sxculum.inleUigas punctum esse. l^on est diu quod
habcl cxlremum : si aUhuc viveret Adam, el hodie morere-
tur. quid ei prodessel lamdiu vixissc ? Ergo crlcritas h:cc
quarr? quia transeunl leinpora. cl quod libi lardum est ,
•n oculis Dei breve cst. Cur crgo amas voluptalcin ct ho-
norciii? duin oritur, scnoscil ct occidil: Fitii hominum ut
quid diligilis vanilalem. ct quxrilis mendacium? .Mciiti-
lur voluptas: noii voluplas cst, sed dolor ct angor. Mcn-
titur rcruin ropin : noii rnpia cst, scd iiiupia vciarum o-
pum qua; in ra.'lis suiit. .Mentilur houor: uon iionor est,
sed oniis el sajciili liidibriiiin.
,. , ' . Tertiiim, est couslans rcsoliilio cl fortiludo ad resislcn-
raioiu- uum sociis illccebris, omnibusquc inundi invilanicntis,
tlo. quibus nos allicit illicitquc ad pcccatum et uiaculandain
poie quasi carens corpore , quasi angflus in corpore as-
suinplo. Et S. Barlaam , qui losaphat rcgi inundilic:n
inentis quasi ingcntis prctii thcsaurum coniiucudal apuj
apud Damascenuin in Hisluria cap. 39.
Dcniqiie S. .Viigust. in Psalin. 68. Quis , ait, no/j con-
temnat dulcedinem s.rcuti, inhians dulcedini vilx xtenix ?
nam, ut idein ail in Psal. 123. Dulccdo huius sxcuU ad
lenipus fauccs indulcal, sed in magnam amariludincm pu-
stea convcrlclur. Dulcedo aulcm vilx sclcrnx conslans e.<7 ;
idooquc c.xpers omnis lain amaritudinis.quam finis, incn-
lem iiiiplrt et satiat. Quocirca S. Grrgor. .Nazianz. iu Di-
stichis: Pcrpctuum, inqiiit, libi sit hoc studium, ul mcn-
lein luam tcmplum Deo extruas: sic enim eum pro spiri-
luali slalua in inlimo corde habcbis. Et nonnullis inleric-
368 Commentaria in Epislolam S, lacobi. Cap. 11.
cUs : Age vero deserto universo hoc mundo, mundique sar- ^ Eudoxium ut Rhetorica et mundo reliclo, se det vitae pu-
einis excussis ad vilam cxleslem vela pande: prxserlim li- rae ac perfeclEe: Migremus, ail, hinc.viri efficiamur, somnia
bi Tfinitas curx sil. Alii aurum, alii argentum, aliimen- proiiciamus.umbrasprxlereamus: aliosoccupalosleneant,
sas delicatas , id esl , Vilx ludibria in pretio habeanl; ego iactent, ludificentur invidia, et tempus et fortuna. Valeant
vero Christum amplissimarum opum inslar duco: quem u- throni, principatus, opes, splendores, vilis hxc et despica-
iinam aliquando mihi conlingat pura menie intueri; cxte- bilis gtoriolu, ac denique magnie huius scenx ludicra, nu-
ra autem mundus habcat. Causam dedit pauio anle: Pa- gseque theatricx. Nos verbum arclissime cotnplectamur; ac
iris verbum esl homo nosler, ut huiusmodi mislione Deum prx omnibus rcbus Deum habere optemus: solum, inquam,
hominibus misceat: unus utrimque Deus est, hactenus ho- perenne illud bonum, et nostrum; quia virtutis prxmium
moeffectus, ut me ex mortali Deum efficial. Et S. Euclie- est, Deurn ficri. Ad hxc contende et volita. ISusquam spes
rius Epist. ad Valerianum : Vera, ait, beatitudo est sxcuti tuas siste, quoadusque ad illud swnne expetendum et bea-
beatitudinem sperncre, ncglectisque terrenis in divina fla- tum bonum pervencris.
grare. Rursuin Nazianz. Epist. S7. alias C3. exhortans
CAPUT SECUNDUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Transil a reUgione ad pdem. qva; rchgionis est principium, et fundamenium. De fide ergo Iria docel. Primum ,
fidem non admiltere acceptionem personarum, ul divitem prceferal paiiperi , nobilem ignobili: hoc enim recle
cohceret ei, quod paulo ante dixeral: Religio munda , elc. esl visitare pupillos et viduas in Iribulalione ipso-
T^m, et immaculatum se custodire ab hoc soeculo. SacvXum enim prcpferl divilem pauperi , nobilem ignobdi,
hocque est eius vilium el macula. Secundo, v. 40. asserit fidem docere, eum qui violal unum legis praceplum,
fieri omnium reuni, Terlio, v. U. usque ad finem, mullis argumenlis el exempUs docet, fidem sine operibus esse
inanem el tnortuam, inslar cadaveris.
1 w-^RATRES mei , nolile in personarum acceptione habere fidera Domini nostri lesu Christi gloriae. 2. Ete-
U4 nim si inlroierit in conventum vestrum vir aureum annulum habens in veste candida; introierit auten»
jBL et pauper in sordido habitu, 3 Et intendalis in eum qui indutus est veste praeclara , et dixerilis ci : Tu
scde hic bene : pauperi autem dicalis: Tu sta iliic ; aut sede sub scabeilo pedum meorum : 4. Nonne iudicalis a-
pud vosmetipsos, et facti eslis iudices cogitationum iniquarum? 5. Audite fratre^ mei dileclissimi, nonne Deus
elegit pauperes in hoc mundo, divites in fide.et haeredes regni.qiiod repromisit Deus diligenlibus se? 6. Vos ai*-
tem e.xhonorastis pauperem. Nonne divites per potentiam oppriraunt vos, et ipsi trahunt vos ad iudicia? 7. Non-
iie ipsi blasphemant bonum nomen, quod invocatum est super vos? 8. Si tamen legem perficilis regalem sccun-
dum scripturas: Diiiges proxiraum tuum sicut te ipsum: bene facitis: 9. Si autem personas accipitis, peccatum
operamini, redarguti a lege quasi transgressores. 10. QLiicumque autem totam legem servaverit, offendat aulem
in uno, factus est omnium reus. 11. Qui enim dixit: Non moechaberis, dixit et: Non occides. Quod si non moe-
chaberis, oceides autem, factus es iransgressor legis. 12. Sic loquimini, et sic facile, sicut per iegem libertatis
incipieiites iudicari. 13. ludicium cnim sine misericordia illi, qui non fecit misericardiam : superexallat aulem
iTiiseTicordia iudiciom. 14. Quid proderit fratres mei , si fiJem quis dicat se habere, opera autem non habeat?
Numquid poterit fides salvare eum? 15. Si aulem fialer et soror nudi sint.et indigeaot victu quotidiano, 16. Di-
cat autem aliqiiis ex vobis illis: Ite in pace , caiefacimioi et saturamini: non dederitis aulem eis quoe necessaria
sunt corpori, quid proderil? 17. Sic et Gdes, si non habeal opera , mortua est in semelipsa. 18. Sed dicet quis:
Tu fidem habes, et ego opera habeo : ostende milii fiilem tuam sine operibus: et ego ostendam tibi ex operibus
fidem meam. 19. Tu credis quoniam unus est Deus : bene facis: el diemones creJunt , et contremiscunt. 20. Vis
autera scire, o homo inanis, quoniam fides sine operibus morlua est? 21. Abraham pater noster, nonne es operi-
bus iustificalus est. offerens Isaac Glium suumsuper altare? 22. Vides quoniam fides cooperabatur operibus illius:
et ex operibus fides consummata est. 23. Et suppleta est scriplura , dicens: Credidit Abraham Dco , et reputa-
tum est illi ad iustitiam, et amicus Dei appellatus est. 24. Videlis qiioniam ex operibus iuslificatur homo, el uon
ex fide tantum. 25. Sirailiter et Rahab meretrix, nonne ex operibus iustificata est,suscipiens nuntios, et alia via
eiiciens? 26. Sicut enim corpus sine spirilu raortuum est, ita et fides sine operibus morlua est.
, \_ "riRATRES MEI, NOLITE IN (id est, cum : polest tamen m "R fit iaiuria, Kque ac Ecclesiae, quce iure inaius decus, i
0- Jr proprie acoipi, ut dicam inferius ) personarum acce- iusque auxilium a dignioribus expectabat. Quare hoc
\'or3. 1. Ijii^A.^ nc.3 oici, nuLiii Ci li^ ^iu cai, ua//( . jjulcsi lajucu uc u lii luiui ici, tuquc av r,L't'iesi(jU, \\iliK luic uiaius uccus, IDa-
ffirso- Jr proprie acoipi, ut dicam inferius ) personarum acce- iusque auxilium a dignioribus expectabat. Quare hoc est
iiarutn pxiONE HABERE FIDESI. ) Acceptio pcrsonarum est vilium peccatum morlale, uti docet nosler Lessius de luslitia et
iii^s^^vi-*' opposilum iustitiae distributivae, quo quis in distribuendis iure cap. 32. dub. l. Beoedictus lustiaianus liic, et alii ;
uijm. oSQciis, diguilalibus, beneficiis, muueribus, locis, etc. non unde graviter velatur a Coacil. Trid. sess. 24. cap. 1. de
respicit nieritum, nec dignilatem, sed qualitatem personse reforinat, Verum S.Iacobi sententiageneralisestel omnes
ad rem non pertinentem.ut metioraet maiora det consan- perstringit, qui quocumque modo diviles prjeferunt pau-
guincis, aiiiicis, divitibus, uobilLbus; pcioia el minora ex- peribus; hoc solo nominc qiiod divites siut, sive id fiat
teris, inimicis, panperibus, ignobilibus. Aliquando etiarn dando eis honoraliorcni locum in lemplo, ineusa, conses-
opponitur iuslitia; commulativfe, ut cum iudex lilcm ad- su publico,sive in iudiciis, favendo pliisaniicis, quam ei-
iudicat amico, qii» ex iuslilia adiudicanda erat iaimico ; teris; sive in vecligalibus aliisque oneribus, gravando ma-
et tunc inducit obligationein reslitutionis. gis pauperes, quam divites; sive in dislribuendis otTiciis
S. AugustinusEpist. 28. hanc sententiam lacobi refert et beneficiis, dando illa cogualis licet indigiiioribus , etc.
ad eos, qui ad Episcopatum, aliosque Ordines et beneficia Maxime autem S. lacobus speclat hic honoiem quem mul-
promovent consanguineos. amicos, aiil divites, poslpositis ti divilibus deferebant, neglectis vel spretis pauperibus iii
eiteris et paupcribus, licet diguioribus : quibus proiude commuuibus, ut ipseait vers. 2. consessibus et conviviis,
Commenlaria in Epislolam S. lacoLi. Cap. II. 369
prasertim sacris, puta in agape, in qua diviles post Eu- ^ tiam, acquitalem, amorem, curamque pauperura, quibus
cbarisliam iiilcr se splcndide cpulabantur, non expectatis omnibus rcpugnat acceptio personarum, quae difites prae-
Tcl enclusis pauperibus. Unde idem hoc corum vilium ta- ^rt, pauperes spernit. Unde Vatabl.sic exponit: Cum sitis
xat S. 1'aulus 1. Cor. 11. 21. dicens: Unusquisque suam Chrisliani , ne habealis personarum deleclum; alii, q. d.
canam prxsumil ad manducandum; cl alius quidem esu-
ril, alius autem ebrius esl. Vide ibi dicta. Hoc est enim
quod T. 3. subdit lacobus eos dixissc diviti : Tu sede hic
bene; paupcri autem : Tu sta illic , aut scde sub scabello
pedum mcorum.
8. Mjrti- Memorabile fuit exemplum S. Martini.qui ut inquit Se-
nutii- yerus Sulpit. lib. 1. Dialog. cap. 23. a Maximo tyranno
w.fen^^feroce et victoriis insolenti ad convirium invitatus, cuni
regi. niinister rejji patcram obtulisset, ille cam S. Martino dari
iussit, expectans et ambiens ut ab illius dcxtera camdcm
reciperet; sed vir sanctus ubi ebibit, pateram presbjtero
suo paritcr pauperi tradi4it, nulluin scilicet existimans di-
holtte putare vos vcre Christianos , si accipiatis personas.
PriEpositio enim in sipe apud Hebracos sumitur pro cum:
tn accept ione crgo, id esl.cum acceptione, personarum. q.
d. Prolessio Christiana non patitur acceptionem persoua-
rum, eamquc uon adraittitCtiristianismus; sed vetat, cul-
pat ct damnat. Potius tamen ait in . quam cum , ut vitii
gravitatem exaggeret, q. d. Nolite in eodem corde vestro
ponere Cdem et vitium acceplionis pcrsonarum.imo nolite
lidcm ponere in vitio hoc, id est, in corde vitio hoc imbu-
lo et pleuo: nolite balsamum nobilissimum lidei in vase
lam impuro et sordido collocare et inquinare. Uoc cnim
iniurium cst fidci , ipsique Christo, qui pauper pauperes
gniorem qui post se bibcret , nec integrum sibi fore, si aut vocavit ct elegit,eosque bcatos praedicavit. Simile est quod
regem ipsum, aut cos qui a rege erant proxinii presbylero ait Paulus 2. Cor. 6. 13. Qux societas luci ad tenebras?
praBtulisset.Quod factum rexoinnesque quiadcrant ila ad- qux cntem conveiilio Chrtsli ad Belial? Aut qux pars fi-
mirali sunt , ut hoc ipsuin eis , in quo contcmpti erant, u deli cum in(ideli? Qui autein consensus templo Dei cum i-
placerct, pcrque totum palatium celebraretur fecisse Mar- dolis? Idipsum recte cuivis vitio adaptes : nec enim in co-
fientilai
piupe-
re« X-
qu>Ter«
diTili-
bul.
tinum in rcgis prandio, quod in iniimorum iudicum cod-
viviis Episcoporum nemo fecisset.
Idom videriint (lentilcs. Lycurgus intelligens aequalita-
tem et ad frugiililalcm.et ad coiicordiarn in primis condu-
cere, Sparlae novam fecit agrorum partitionem, ctiusia-
gulos civcs acquam portionem distribuit, ut tola Laccdac-
mon vidoretur inullorum esse fralrum qui inlcr se divise-
runt h^eredilatcm.Eadcm derausa iostituitsyssiiia,id est,
convivia publica, in qiiibus inler omocs, poliis ac cibi a}-
qua erat portio: quin et in vasis,et alia rc quacumque sta-
tuit, ut dives noa plus haberet, quam pauper : ita Plu-
larch. in Lacon.
Curius cum dcvictis Sabinis,ei a scnatu plus agri ofTcr-
retur, rccusavit.et gregalium porlione rootentus fuit, di-
cens, csse inalum civern , cui non esset salis id quod cae-
leris erat satis: ila Pliiiius lunior in Viris illuslr. cap.33.
Epaminoiidas Simouidi aliqiiid iniquuiii poslulanti re- r
spondit: Keque lu bonus pocla esses, si numeros carminis
nerjligeres : nrque ego bonus prxtor, si graliam cuiuspiam
legibus unteponercm.
Socratis ( qui oraculu .\pollinis sapientissimus morta-
liom est iudicalus] opcs crant mina argenti, ait Plato in
Apolng. Socralis, lioc est, dcccm aurci coronati. Mina e-
nim Graeris csl libra,conlincnscenlum drachnias, hoc cst,
rentum dcnarios Komanos, seu quadringcntos scslertios,
qui faciunt decem coronatos: ita Budacus de .\sse.
Theiuistoclcs admonitus audiit a viro sapientc: Bcrie
principatum gercs. si cuncti.-i xqualis ct communis esse vo-
lcs: ittt Plulnrch. in Apophth.
p,Hei Habkbe fidbm DoaiiKi nosTBi Iesu CnBiSTi. ) Yarii
q.ndro- varie liic exponunt, sed pauci rcm acu tauguiit. Priino,
•"'•* aliqui fidcm hic sumunt pro opininnc ct cxistimatione, q.
d.Noliloopinari et cxistimare deDomiuo nostro lcsiiChri-
8to, qiiod in ipso sit acccplio pcrscinaruiu, ila iit ad lidem
et galutcm vocaverit divites, non pauperes. Ipse cniiii est
dem corde poni potest virtus et vitium, fides el inOdelitas,
Cbristus el diabolus.
Quocirca aliqui nervosius sic exponunt, q. d. Nolite fi-
dem Chrisli pouere in acceptione personarum, id est, in
acceptis personis ( per melonymiam, vel hypallagen ) ut
scilicct fidein et liduciam vestram collocetis in personis
divilibus et potentibus, quas colitis et honoratis, seque,
vel magis, quam in Christo. Nolile transformare fidem et
spem Christi in fidem et spem hominum, ut pliis eis crcda-
tiset lidalisquamChristo: inulli enim fidem.aeque ac cor,
magis habent in aere, quam in aethere : quia pluris faciunt
aes, id est, pecuniam, qiiam opem caeli et Dei, plusqiie fi-
dunt a;ri quam a:lhcri. Tales sunt de quibus ait l'salles:
iSolite spcrare in iniquilate,el rapinas nolite concupiscere ;
divilix si affluant, nolile cor apponere, Ps.61. 11. Et baec
videtur esse mcnsHugouis iuxta secundam expositionem.
Deuique planissimus erit sensus, si per facilem meta-
thcsiii verba ila connectas: Nolite fidem habere gloriae
Christi in acceptione personarum,q.d. Nolite credere quod
Chrisli gloria consislat in acccplione personarum , quem
scnsum mox plenius explicabo.
Hoc esl quoJ ait S. Uier. ad Celantiam: Nescil religio
noslra personas accipere, nec conditiones hominum, sed a-
nimos inspicit singulorum : servum el nobilem de moribus
pronuncial. 6jla apud Dcum tiberlas est, non servire pec-
catis. Sumina apud Deum nobilitas est, clarum esse virtu-
tibus. Et S. Bernard. lib. 2. deConsid. cap. G. .Argenti.et
auri, inquit, usus bonus, abusio mnla, sollicitudo maior,
quxstus turpior. Unde S. Pclrus dixit : .\rgentum et aurum
non cst mihi. quod autcm habco, hoc tibi do, Act. 3. Quia
ct Apuleius: Laudas, inquit, aiiqucm quia gcnerosus et,
parcntcm eius luudas: si vero quia div?s. forlunx hoc de-
bctur: si cuin laudas quia bonis moribus sil, tunc ipsum
virum laudas . non aliena. Libcre vero S. Bernardus lib.
2. de Considcrat. ad Eugenium Pontificcm c. 14. i\'onsil.
Dominus glori.-c; nc proindc nullius ipse, sed omncs ipsius iJinquit, in te acccptio personaruin : non parvi te reum pec-
fifore et gratia indigenl: ila Hugo.
Seciindo, idrm fidein propiie accipit, huncquc dat SCD-
«um: Nolite fidcm (^hristi poncrc in persoiiis arccplis, pu-
ta in divilibus , ut illos qiiasi deos , aut iiumina quajdam
pra? aliis oinnibus rolnlis.
Tcrtio, Diony». Carthiis. to fidem rcfert ad glorix, q. d.
Nolite liabcre lidcm glori.-c Christi, hocrst, nolitc crcderc
<|iiod gloriam aeternam a Christo silis acccpturi.si accipia-
tis personas.
Qiiarto, alii arripiiini fidem pro spc ct fiduria, q. d. Ne
• pcretis graliam Ctiristi, si accipiendo pcrsonns ustcnda-
lis Tos spein cullocarc in hominibus, pula iii divitibus:
ita Bcda.
Quintoct gcnuinc, q. d. Nolitc fidcm Christi coiiiungc-
re cum acceplionc prrsonaruiii , ut pulclis lianr cuni illa
posje consisicrr. Fides cniin Chrisli docct iubetquc iusti-
VoL. X,
cati existimes.si facics peccatorum,el non potius causas lu-
dicas mcritorum. \cccplio ergo pcrsonarum iustitiam pcr-
vcrlil, charilalcm lidit. scindit unitalcm Chrislianisnii.
Cum eniin fides ct lex Christi sit lex charilatis, omncs ei
aequo debcl comprchcnderc, et in se unire ; ac conscqucn-
lcr ncc divitcm ob divitins honorarc ct exlollcre : nec pau-
percin ob inopiaiii dcspiccrc. ('ontraria ergo opinio, ct ac-
ccptio pcrsonarum, conlraria csl Chrislo.ct indigna ('hri-
slianiiiino.Vere Clemcns Alex. 3. Pa;dag. c. 6. SolusChri-
stianus. inqiiil,c.</ divcs: quia i'cr.r divitix sunt in anima,
pula fiilfs, gralia el virtutes, quibus pollet Christianus.
t'iLOHi.B.j("ira!ce to 9o5f;;,quod Erasm.etTigur. verlunt,
cx opinione. scilircl non Christi, sed vulgi, qiiod di\itias
et divitcs roIit,paupcrlalem ct paupercs spcrnil.^'erum hi
addunt To (/, miiliaqiie siipplenl, quae non sunt in textu
Grscco Quare alii passiin verlunt,^/oria",illudque rcferunt
370
Coramenlaria in Epislo!arT:i S. Iccobi. Cap. II.
Tel remoUus ad fidem, q. d. Fidem glorite, hoc esl, glorio- J^ tantum quod eliam Propheta dixit: Mihiautem nimis ho
sam, quasquR ducit ad gloriam aeternam. Vel proximius et
conciunius ad Christi: Cliristus enim vocatur glorix, sci-
licet rex et domiuus, hoc est, glorlosissimus in se. suisque
electis et Beatis, q. d. Accipiendo personas in fide Chri'
sti, facitis inluriain Christo gloriosissimo, quasi scilicet
ipse peodeat a divitibus et non potius divites ab ipso : aut
quasi ipse vos iuvare , tutari et promovere non possit, ut
divitum favorem et gratiam caplare debeatis; quorum u-
trumque iniurium est gloriae Chrisli, Christoque gloriosis-
simo. Simili modo Christus vocatur spes glorise, Coloss.
1 . V. 27. Et Christi gratia vocatur gloriae, id est gloriosa,
Ephes. 1.8. Sic Dei proprium est esse^et dici regem glo-
riae, Psalm. 23. 10. Unde Cjrillus lib. 12. Thesauri cap.
13. probat Christum esse Deum ex eo, qiiod hic vocelur
Dominus glorix. Denique loannes Alba Electorum cap.
96. To glorix exponit secundum, vel iuita gloriam, q. d.
Nolite aestiraare Christi fidcm et fideles iuxta gloriam, id
norificati sunt amici lui Deus. Hos enim ego omnes non
ttliler quam imitatores Christi honoro, non aliter quam
Christi imagines colo, non aliter quam Chrisli membra s«-
scipio. Eosdcm lib. 3. vocat nummularios Christi : Chri-
stiaoi enim qui opcs ca;Iestes ambiuiit, terrenas conle-
mnunt; imo illas emunt harum contemptu. Uiide Christi
prseceptum cst: Dimitle lerrena, el accipies cxtestia , ait
S. August. serm. 233. de Temp. Est enim pauperlas re-
gni cxlestis pretium, ait idem serm. 28. de verbis Aposlo-
li. Et S. Gregor. hora. 18. in Ezech. Volant, ait, qui tcr-
ram quasi non iangunt , guia in ipsa nihil appetunl. S.
Prospcr lib. 2. de Vita contempl. cap. 26. Quivult , in-
quit, Deum possidere , renunciet mundo, ut sit illi Deus
beata possessio.
AUBBUM a:<nuluii babers.) Barooius anno Chrisli 34.
et Pineda de rebus Salomonis lib. 6. cap. 5. cepsent an-
nulum hunc fuisse ia veste, nimirum fibulam auream (haec
est, iuxta opcs, honorem et polentiam eorum, ita ut acci- . enira circulo aureo quasi aunulo inseritur, et constringi-
- " tur) quam geslabant regum et principum alTines, vel sin-
pialis personas, diviles et potenles colendo, pauperes ve
ro spernendo.
Verum , ul ingenue dicam quod sentio , hae omues ex-
positiones remotie, durse et hiulcaj videntur. Quare planis-
siroe sic exponemus, q. d. Nolite fidem habere gloriae Chri-
sli , id est, uolite credere quod Christi gloria sita sit in ac-
ceplione personarum; niinirum quod glorietur vel gloriG-
cetur Christus, cum ad agapes et coelus vestros admiltilis
solos diviles, nobiles el gloriosos, spretis vel exclusis pau-
peribus et squalidis, quasi gloria Christi et Chrislianis-
ini consistat iu gloria vesliura aurearum et purpurearum,
in splendore aulicorum et famulorumjn pompa equorum
et curruum. Haec enim est gloria muudi, non Christi ; lu-
dseorum , non Chrislianorum ; gentilismi , non Chrislia-
nismi: itaThomas Anglicus. Notent hoc confessarii, con-
cionatores, doctores, prxsides congregationum, qui glo-
riantur dum habeot p(BDitenles,auditores,discipulos, as-
seclas nobiles, divites, splendide vestitos; plebeios vcro
gulares amici in veste, ut patet ex losepho 14. .\Dliq. 10.
Sic Alexander rex dedit auream Gbulam lonathx in sum-
ma; benevolentiae aeque ac honoris indicium, 1. Mach. 10.
88. uli apud Romanos erat latus clavus. Formam huius
fibulx fuisse instar fibulfe auralae et gemmalae Pluvialis
Abbatum et Episcoporum, qua unum latus alteri ad pe-
ctus connectitur, censet noster Radenis in lib. 3. Mar-
lial. epigram. 42. unde et Virgil. ^Eneid. 4.
Aurea purpuream subnectil fibula veslem.
Verum Grcecum (?ai(Tu>.io; non fibulam, sed annulum digi-
talem significat: ^axTuXo; enim Graece est digitus ; unde
fructus palmae vocantur daelyli, quia praelonga gracilita-
le curvati, humanis digitis similes sunt, teste Dioscoride
lib. 1. cap. 67. Inde JaxTuAto; vocatur annulus, qui digito
inscritur. Ergo ^j^ovioJa/.Tv/io; ad verbura idem est quod
auroaanuleus, vel aurodigifalis, qui scilicet aureum an-
nulum in digito gerit. Ab olim enim divites et potentes
et squalidos aegre vident, aegre audiuat et admittunt. Qsolent anDulumaureum gestare,tum ab obsignanduraepi-
Scianthunc essesensum vanitatis, non veritatis; mundi,
nonChristi: saepe sub vestibus sericismagnae latentsordes:
Posthume non bene olet, qui bene semper olet.
HuDc ergo vilem affectum exuant, et contrariura Chrisli
discipulo dignum induant.
EtEMM SI INTROIEBIT in conventum vestbum ) Tum
privatum, tum publicum; tura civilera, tum sacrura, pula
in conciouem, Lilurgiam , S. Synaxin ( quae Graeco (tuv«-
yuyr,, id est, conventus, coetus, congregatio, Ecclesia, uti
etymo, ita significatione aple respondet: Synaxis enira fie-
bat in synagoga , id est, convenlu et Ecclesia) et agapen
uti superius dixi, docentque hicThomas Anglicus.Salme-
ron, Serarius et Gagneius. Declarat acceptionera persona-
rum exemplo illorum, qui divites in conventu et consessu
honorant; pauperes vilipendunt: quod comraune olim fuit,
et eliamnum est vitium, iuxla illud Ovidii 1. Fastor.
In pretio pretium nunc est, dat census honores,
Census amicitias: pauper ubique iacet.
stolas, tum ad ornamentum, tura ad cordis hilarilatem :
unde eura gestabaut in digito penultimo manus sinistrae,
qui auricularis dicilur, eo quod ab illo nervus, vel arleria
ad cor tendat, teste Gellio lib. 10. cap. 10. aurum enim,
ac praeserlim hyacinthi,carbunculi, smaragdl, similesque
gemmae, quse annuli palo inserunlur, cor aeque ac oculos
exhilarant ct confortant. Episcopi tanien gestanl annu-
lum in digito medio raanus dexterae , qui ludex dicitur,
quia silentium indicat, ut docet Apuleius lib. 1. Causam
dat ipsa forraula donationis annuli in consecratione Epi-
scopi, quae sic habet : Accipe annulum discretionis, et ho-
noris fidei signutn , ul qux signanda sunt signes , et qux
aperienda sunt pandas : gux liganda sunt liges, qux sol-
venda sunt solvas. Vide Alexandrura ab Alexandro lib. 2.
Genial. cap. 19. et Pierium Hierogl. 41.
Porro annulos divitum vani esse splendoris, docet S.
Augustinus 3. Civitat. 19. ex facto Hauaibalis iu victoria
Cannensi, ex qua tres modios annulorum aureorum Car-
Et Euripides: In paupertate ignobilitas est , et timiditas, U thaginem misit: quo intelligerent tantam in illo prxlio
et ignominia vitx. Vere Sapiens Eccles. 10. 19. Pecunix,
ait, obediunt omnia; Septuag. humilianlur omnia; alii ,
cantant, id est, adulantur, et applaudunt,o»i»ia; alii, te-
stificantur omnia; alii, respondent omnia, sicut famuli re-
spondent domioae vocaDli et raandaDti : haec enira orania
signifioat Hebr. nJV iaane. Hunc vulgi mundique sen-
sum, hunc paganismum corrigit Christus et Christianis-
mus, qui in fide, gratia et gloria paupertatera divitiis et
pauperes divitibus aequat , imo anteponit. Quod plerique
pauperes dicimur, non est, inquit Minutius in Octavio, ««•
famia nostra, sed gloria : nec pauper est qui non eget, qui
non inhiat alieno , gui Deo dives est. S. Salvianus lib. 2.
de Eccles. Cathol. De illis, ait, qui expediti omnibus, aut
pene omnibus sarcinis Salvatoris viam sequuniur , ei Do-
minum lesum Christum non sanciitate solum , sed etiam
paupertate imitantur, nihil est guod dici possit, nisi illud
dignitalem cecidisse Romanam, ut facilius eam caperel
mensura, quam numerus. Et mox : Tum etiam stipendiis
sufficiendis cum defecisset xrarium, in usus publicos opes
venere priuaix, adeo unoquoque id quod habuit conferen-
ie, ut prxter singulos annulos aureos, singulasgue bullas,
miserabilia dignitatis insignia,nihil sibi uuri senaius ipse,
quanto magis cxteri ordines tribusgue relinquerenl. Olim Annulo-
enim apud Roraanos soli senatores et equites annulis u-J,"|^"*"^
lebantur, teste Dione lib. 48. Quocirca Clemens Alexand. ^j,die.*
lib. 3. Paedag. annulum Christianis tantum permitlit ad
hoc, ut eo res suas obsignent. Alii autem, ait, abiiciendi
sunt annuli, ut vult Scriplura. Aureus prudenli mundus,
est disciplina. Et mox ; Sed neque est a viris annulus in
articulo ferendus fhoc enim est muliebrej sed in parvo di-
gito, atque adeo in extrema eius parte : ita enim erit mo'
nvs maxime ad operandum expedita: neque facite exeU
Commcntaria in Epistolam S. lacobi. Cap. II.
87t
de( sigillum, quod maiori arliculi ligamenlo cuxtoditur.
In TBSTB.) Id esl, cum feste ; nain, ut iam dixi, aonu-
lu8 non erat in Tesle, sed in digilo : lam enim festis can-
dida, quam annulus eral dignilatis insigne.
Candidi Candida. ) Aauffpa, id cst, splendida, qualis erat can-
»e»iii dida. Candor enim prae caeteris coioribus splendct, eslquo
hooora- jpje gpiendor: ita splendet candor cygni.nivis, fulguris,
"""^ Bolis. Hinc Romee olim candida erat veslis ambienliuni
magistralus, qui inde Candidali dicebantur: candidali e-
Dim descendcbant in campum .Martium, ubi populi comi-
tia agebonlur. Sic ct principes candida aeque ac purpura
utebautur. Undc Herodes illusit Christum induens eum
»este alba, Graece )«firpa, id est aplendida, quo tacile in-
■imulabat eum , quod fatue affectasBet regnum ludaeae ,
Luc. 23. 11. Hinc el Cliristus et Apostoli Apocal. 6. 2.
repracaeotantur per cquum album. Ecce,inqii\l,equus al-
bus. el qui sedebal super illum habebat arcum, et data est
ei corona, et exivil vincens ul vinceret. Albus enim color
est pulcher, laetus, lucens et splendens; unde vestia can-
A Audi S. Bcrnard. aer.m. 4. de Adrentu : Aurum el ar-
genluin nonne terra est rubra el alba, quam solus homi'
num error facit faut magis repulatj pretiosam ? Verx er-
go divilix non opes suni . sed virtules. quas secum con-
scienlia portal,ut in perpetuum dives fiat. Et S. Cyril. lib. Di»iiia
4. iu loan. cap. 4. Sancti considerandi sunl non came,''"^,
ted inlrinsecagtoria.
Ita Sisinnius Novatianorum Epi8Copu8,homo moUis re- njem-
prchcnsus fuil a fidelibus, quod quolidie bis lavaretur, el pn-
veste candida induerelur, abutens illo Etcl. 9. 8. Omni
tempore sint vestimenta lua candida: ita Soc. I. 6. c. 22,
S. Asellam laudat S. Uier. Epist. li>. ad .MarccUam :
Sermo. ail, silens, el stlentium loquens: nec citus nec lar-
dus incessus, idem semper habitus. neglecta mundilies, et
incuUa veste eutlus ipse sine cullu.
Arislotcles videus adolescentem sumptuosiori toga ia-
dutuin : Adoiescens, ait, num aliquando a cultu islo «m-
modico temperabis, ovium virtule parto ? Plato diiit Ari-
stippo : Tibi uni et cMamydem et pannum ferre dalum esl.
dida esl fesliva, lieta, splendida, raagniQca. Audi Pru- B Chlainys vcstis erat principuin, pannus pauperum. Unde
dentium contra Symmachum:
ExuUare palres videas, pulcherrima mundi
Lumina, conciliumque senum gestire Calonum
Candidiore toga, niveum pielatis amictum
Sumere.
Et Martial. 8. Ep. 28. candidissimam praestantissimara-
que togam, sibi a Parthenio cubiculi Domitiani praefecto
donatam, ita dilaudat:
Litia tu vincis. nec adhuc dilapsa ligustra,
Et Tiburtino monle quod albcl cbur :
Sparlanus tibi cedcl olor, Paphioeque coturnbx,
Cedct Erylhrscis erula gemma vadis.
QuocirraS. loauni in rselo visi BuntSaocti ac Beati aroi-
eli slolis albis, Aporal. 7. v. 9. nam colores albi roaxime
decent deos, ait Plalo lib. 11. de Legibue. Denique Cbri-
itus triuinphator gloriosus post sc cxercitum ducil alba-
torum, Apoc. 19. 14. Exercitus, iuquit, qui sunt in cxlo
Horatius : Omnis Arislippum decuit color. Teslis Laer-
tius lib. 2. 8.
Diogcnes divitera indoctum,sed splendide veslilumxp"j-
a!>j.rMv, id est ovem auream, vel, ut alii legunt ;i^p'j<ro_iiaX-
Xov, id est vcllus aureum, appcllabat. Testis Laert. lib.6.
Deinonax cuidam purpura vcstito iasolesccnti in aurem
dixit: Heus tu, hoc anle gestabat ovis, et ovis erat ; signi-
licans illum acque slupiduin esse in purpura atque ante,
nec purpuram ei ingenium oddidissc. Tritum est illud :
Simia in purpura. Et. Simia esl simia. eliamsi aurea ge-
stetinsignia. ArtaicrxesTeribazoveslibus insolesccnti ail:
Tibi ut mulicri aurum, ut insano regium amictum yestan-
di ius concedo. Augusti Caesaris axioma fuit: Ve.Uilusin-
signis ac moltis superbix vexillum est nidusque luxurix.
Testis Sveton. in eius vila.
Alcxander Scverus Imp. humili vestitu incedeus, cuta
ob id ab aulicis reprchenderetur, ait : Imperaloria maie-
tequebantur cum in eqvis atbis.vestili byssino albo et mun- n stas constat virlute, non corporis cultu
do. Vide ibi dicta. Candor ergo vestium est divinae gloriae
quaedam aemulatio : nam candidus fulgor est diviuitatis
ornamcntum, Daniel 7. 9.
Tjniian Porro quam vanum sit gloriari , out honorare vestes
««Mium splcudidas, et vcstilos splendidc, patet Primo, ex eo, quod
• pieniii. Tcslis sit poeoa et tegnicn peccati. Adam enim innoccns
daruin. crealus est nudus, scd ir.ox a peccalo crubescens suam
roDcupisccntiain, tcxit se vestibus consutis ex foliis ficus.
Sicut ergo rcx conicclus in vincula compedcs gestans au-
reas, iis non honuraretur, sed magis vilipenderctur: licet
cnim sint aureao, coinpedos tanion sunt; quodquc sint
«urca;, rcfricant ei prislinum regui deeus, e» quo in com-
pedcs decidit, quasi e summo honoris fustigio in imum
dedccoris dcicctus: sic pariter erubesccrc debet dives in
Testibus splendidis; quia illa; non sunt aliud nisi sligma
;. peccali, vclaincu concupiscentiai, tcgmen pudoris.Sccuu-
do, quia prims vcsles quibus Deus vcstivit Adamuin, fue-
runt sinipliccs et nativa.', puta crudje pelles animalium, .
(lencs. 3. 21. uldocerct cuin ac posleros, vcslcm homini ^
datani tantuin ad necessitnlcra , esscquc spmbolum poj-
nitcntiac et mortalitalis, cui pcr pcccatum obnoxii eflfecli
«umug, uli dixi (icn. 3. 21. Non magis crgo dives in ve-
3 atc byssina extolli debct, quam fur in laquco byssino.Ter-
tio, quia sinipltx ct rudis fuit vestitus Lli.-c, Elisaci, Prc-
phetarum, S. loannis Baptisla; , Christi Donuiii, ApostO'
lorum, Essenorum et priiiioruin fidelium. Unde hnbitum
Chrisliani duscribcus Luiianus in Philoputro: Valtium
putre , inquit, stne calceis cl tcijmine , cupite nudo ince-
dens , delonsa coma. (Juarlo , quia fiemineus o«t vcstium
ornatus, faBiniuasquc indicat, non viros: hurum enimor-
notus est iotcrior iu iudicio , snpientia ct virtute. Nom
quid cst auruin ct argentum , nisi terra albo , et rubraT
Quid est byssus , nisi vcniiiuni , puta boiiib}ciiin, pulre-
du?Quid udiunes, nisi conrliarum cxcrcoicota? Quid la-
D* prietiosx, iiiiii ovium vellera?
4.
Simile fecii et dixit Alfonsus Aragonuin rex: Ualo, ia-
quit , moribm et auctoritate meos exceUere, quam diade-
rnalc cl purpura. Ita Pauorm.lib. 1. degeslis Alfons. Plu-
ra dixi Isaiae cap. 3. in llne.
Denique Clemens Alexand. lib. 2. Pidag. c. 10. nar-
ralCaeum sopliislam improbitalem repraesentassecandida
Tcste velatain , virtutcm vero sola verecundia vestitam :
perinde ac pictor ille , qui cum Uelenain elcgantein pin-
gere non possct, pinxit eam veste aurea gemineaque noa
tam decoratam, quam sepullam.
Noia, veslis praiclara sa^pe signum est magistratns,di-
gnitalis aut nobililotis : tuucque non ci, scd dignitali ct
olTicio dcferendus est honor , sed eam ab hisce abstrahit
hic S. lacobus, tanlumque considerat, ut indiccm divilia-
rum, aeque ac dcliciarum, laulaeque vitae. Solcbant cniin
olim in feslivis epulis, ludis, sacriliciis, etc. indui veste
candida quasi indice iKtitiae, uti docet Valer. Mai. 1- 1-
cap. 1 et indicnt Ecclesiastcs cap. 9. 8.
Qiiocirca S. lacobus per vestitum candida,intelligit hic
non laiilum divitem, sed et voluptuarium, qui feslis, lu-
dis, epulisque vitam transigit cum despectu pauperum :
qualis fui dives Epulo qui bysso induebalur, el cpulaba-
tur splcndide, ac Lazarum spcrncbat, eique micas men-
Ba> sua; ncgabat. Sicut ergo Chrislus Luc. 16. taxat hunc
divilem spernentem La^arum, ita lacobus taxal eos, qui
divites ct delicioiios honoraut cum conteraplu et luiuna
paupcriim et fgenorum.
Intboibbit avteu bt pau peb in sobdido babitu. )
firicc c„raf>-i. id cst. squalido, detrilo, sordido habitu : de
puirapi«di\ic. 1.21 nLriquendeliumiu primitiva Ecclosia
erant pnuperes vel condilione. vel expoliatione bonorum
qtiam pati.bautur a ludais, vel voluiitate el spiritu. Audi
S. luslinum Epist ad Diognclum , inores Chri.stianoruin
»ui a!vi degcril)eiiteni : Omuis peregrina rcgio. oit, palna
eorum cst , et omnis patna est peregnna In carne suni.
372
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. II,
sed non secundmi carnem vivmt : in terra degunt, sed in ^ ro occupandis prsesil Diaconus , ut quisque eorum qui in
exlo conversantur: pauperes sunt.el multos ditant: omni-
bus indigent. el omnibus abundant.
Prbclaba. ) A«fi7rpav, id est, splendidam, puta candl-
dam, de qua paulo aule dixi. Praeclare Seneca Epist. 37.
Qtiemadmodum , ait, sluUus est qui equum empturus non
ipsum inspicil, sed stralum eius ac frxnos : sic et stultissi-
mus est qui hominem ex condilione, qux veslis modo no-
bis circumdala est, xslimat. Servus cst? sed forlasse libe-
ro animo. Servus est ? hoc illi nocebit, aliis non nocebit.
Parvi crgo iudicii esl, qui lioniinem non ex seipso, sed ex
veste oestimat, uti faciunt slulti et pueri. S. Clirys. Iiom.
47. ad popul. Yesles, ait, et aurum cl argentum sunt ver-
mium pensa : virlulem autem indutiis talem habet vestem.
quam non tantum tinea, sed et mors ipsa Ixdere nequit.
El merito : non cnim hx animx virlutes ex terra originem
irahunt, sed sunt fruclus spiritus.
Et DiXEniTis Ei : Tu sede hic bene.) Graece ■/.«Xw,-;
Syrus 1>B\i) sciappir, id esl pulchre , scilicet loco non
grediunlur, in locum suum se conferat, et nemo prxter de-
corum scdeal : simililcr Diaconus populum speculetur, ne
quis murmure obstrepat,dormilet,aut nutus faciat. Opor-
tet enim stare in Ecclesia sapienler , sobrie , et vigilanter,
auribus ad verbum Uominiinientis. Deinde cuncti pariter
consurgenles , et in Orienlem speclanles, egressis calechu-
tnenis et pcenitenlibus, precentur Deum, qui ascendit super
cxlum cxli, idque ad Orienlem. Et inferius : Si autem cum
iam sedelur , alius quispiam adveniat honeslus et nobilis,
sive exlernus, sive cius regiunis, elc. Diaconus iuniorer»
loco moveat prudenter tainen, el non irate, et illum sessum
recipial : xquum enim est ut qui est in fralres benevolus,
sponte sua hoc faciat : qicod si recusaverit, move eum co-
gendo, et in extremum locum reiice, ut discant cxleri ce-
dere loco honoratiuribus. Si aulem pauper , aut ignobilis,
aut peregrinu» quispiam senex vel adolescens advenerit,
neque sil locus vacuus , his quoque Diaconus ex toto ani-
03 • "=> i^ij^u o^^^-i^iJ^, , .v^ ^=1. ij^v^... ^ , ».,...>-.,v .^^^ w^.. .. mo locum faciat , ut non fiat adversus hominem acceptio
tantuin commodo et honorato, sed el cleganti, pula in se- " personx, sed fiat ministcrium Dco acceptum : cum mulit'
de primaria vel alliore, pulvinari byssino instrata, aulxis
ct conopaeo rediniita. Sedebant Iuda?i in syuagogis: ma-
jjistri quidem altius, auditores auteni et discipuli demis-
sius, uti tradit S. Ambros. in d. Cor. 14. 30. et insinuat
ibidem Aposlolus. Philo quoque Essenos sedisse tradit lib.
de Vita contempl. Idem de Christianis Romanis IraditS.
Clemens lib. 2. Constit. cap. 57. Nam in Africa uoa li-
r.uisse laicis in Ecclesia sedere, testatur Optalus Milevit.
lib. 4. sicut etiamnum iisdem iu templo sedere non licet in
yEthiopia, sive Abyssinia, ne senibus quidem et infirmis:
his euim solum scipioni iuniti conceditur, uti Komae ab
Abyssinis accepi.
Memorabile est qiiod de Constantino Magno in Vita e-
ius scribit Euseb. lib. 4. cap. 33. ipsum in Ecclesia con-
cionem audivisse stantem, ac noluisse sedere, licet ab E-
piscopo ad id invitaretur, imo iuberetur ; quod diceret,
res divinas erectis animis, auribus et pedibus audiri 0-
porterc.
Apiid Romanos in theatro suus cuique pro dignitate e-
rat locus: undeinter equites nemini considereIicebat,nisi
equestrem haberet censum , nimirum sestertia quadrin-
genta , hoc esl, decem millia aureorum. Audi Martialem
lib. 5. epigr. 26.
Quadringenta tibi non sunt Chxrestrate, surge,
Lectius (locorum ceusor) ecce venit: sta, fuge, curre, late.
Simili modo apud S. Clementem lib. 2. Constit. cap. 57.
et 58. Apostoli sanciunt, quos operae pretium est audire,
nt ex iis ordinem synaxeos et sessionis in ea discamus.
Ordo cu- Cum Ecclesiam Dei, inquiunt, convocas (0 Episcope) tam-
oimi^i^n y'"^"* magnx navis gubernalor iube cum omni prudenlia
Ecclesia. congrcgari, prxcipiens Diaconis veluti nautis, ut loca fra-
iribus tamquam navigantibus valde accurate el honeste di-
sponant. Ac primum quidem sit xdes oblonga ad Orientem
versus navi similis, utrimque pastophoria in Orientcm. Sil
solium Episcopi in medio positum. et ex utroque eius la
tere sedeant Presbyteri.et adstent Diaconi succincti et expe-
res, vice pauperes, sive diviles advenerint, utrumque ho-
rum faciat Diaeonissa.
Addit S. Clemens Christianos sedisse dumtaxat in eon-
cione et lectione, in oratione vero et liturgia stelisse, aut
certe genuflexisse. Posterius hoc diserte docet TertuII. lib.
de Orat. cap. 12. Irrevercns est, ait, assidere sub conspC'
clu, contraque conspectum eius , quem maxime reverearis
ac venereris, quanto magis sub conspectu Dei vivi, angelo
adhuc orationis astante, factum istud irreligiosissimum est?
Nisi exprobramus Deo, quod nos oralio fatigavcrit. Atqui
cum modestia et humilitate adoranles.magis commendamus
Deo preces nostras. Videdicta Act. 20. 36.
PlUPERI AUTEU D1CATI3 : To STA ILLIC , ADT SBDB
SUB ( Tigur. subter ; alii, iuxta ; Syrus, ante ) scabbllo
PtiDUU MEORUM.) Siguificatur contemptus pauperis, q. d.
Sede non in scabello, sed sub scabello pedum meorum :
adeo enim vilis es, ut non sis dignus qui pedes roeos, imo
(^ Dec eorura scabellum tangas. Ibi ergo sede, aut quasi al-
ter Alexius sta in angulo, aut cum Lazaro quasi cauis
procumbe ad iaauam divitis Epulonis : qui contemptus sa-
ne est gravis, ideoque peccatum lethiferum. Inde seque-
batur pauperum oppressio, quod est peccatum clamans
in caelum, de quo v. 6. ait S. lacobus: Nonne divitesper
potenliam opprimunt vos ?
Nota primo. Honor est bonum commune, aeque ac of-
Ccia et beneficia. Nam in mensa, iudicio, concilio, aliove
consessu publico cuique suus debetur honor et locus, qui
si non detur, fit ei iniuria, estque peccatum acceptionis
personarum. Secundo, honor debetur creaturse rationali
ob excellentiam, quse consistit in sapientia, virtute, offi-
cio, dignitate et potentia. Divitiae ergo per se non sunt ho-
norandae, quia per se non faciunt hominem sapienliorem,
niagis virtuosum , digniorem et excellentiorem caeteris :
tantum ergo honorantur divites per receptam consuetudi-
nem, vel quia divitiae comitantur diguitatem et principa-
tum. Quare si quis ex interiori reverentia erga divilias.
dili sine multa veste : sunt enim illi similes nautis, hi il- U divitem hoc solo nomine quod dives est, praeferat pauperi
lis qui per foros navis cursilant. Sil autem hortim cura
ut laici inalteraparle, ordine, et decore et quicle sedeant :
ilem ut sedeant mulieres separalim , ac cum silenlio. Et
paulo post : Si quis autem repertus fuerit qui sedeat loco
non dccenli , increpetur a Diacono , tamquam a proreta ;
iraducaturque in locum qui eum deceat. Est enim Eccle-
sia non solum similis navi , sed gregi ; nam ut Pastores
sinrjulas pecudes,capreas dico et ovespro generis ei xtatis
ratione locant. et quodque eorum simile cum simili congre-
galur: sic in Ecclesiaadolescenlesquidemseorsumsedeant,
si locus sil : sin autem non sit, stent ; xtate vero provecli
ordine sedeanl : pueros autem stantes, patres et malres eo-
rtim suscipiant : rursus adolescentulx seorsum , si fuerit
locus ; si vero non fueril , post mulieres locentur. Nuptx
iam el matresfamilias item seorsum: virgines autem, et vi-
dux, et anusprimx omnium stent, aut sedeant. Locis ve-
fideli, peccat vitio acceptionis personarum : fierique potest
ut peccet morlaliter, nimirum si fiat cum notabili paupe-
ris contemptu, vel iniuria et oppressione, ut dicitur v. 6.
alioqui peccat tantum venialiter. Ita noster Lessius de
lustitia et iure cap. 32. dub. 1.
No:\NE (Graece ou, id est, non, de more ponitur pro ou;i;t, vers. i.
id est nonne ) iudicatis. ) Aia/pi5T]T£, id est, diiudicastis,
id est, delectum personarum habuistis extollendo summe
divitem, deprimendo in imum pauperem : ita Vatabl. Un-
de Syrus vertit ^W^^^SnX etpalgetun, id est, divisistis,
discrimen fecistis, discrevistis inique inter pauperem et
divitem, quod Noster vertit, iudicatis; quia iudicis est in-
ter partes aequitatera dividere, ut cuique ius suum tribuat,
nou vero unum alteri inique praeferat, eique totum per
fas et nefas attribuat .• nec enim pauper ob paiipertatem
suo iure est spoLiandus, ut illud per iniuriam detur diviti
Coramenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. II,
373
ob iolas eius dJTitias. Secundo , Tigur. Erasmus et alii j^ res, magisque ia hominum pretio; ergo diTilPS praeferendi
iia*t,i3r,ri, accipiuot passive, Tertuutque assertive, noa
interrojjaliTe : tt non diiudicati eslis apud vosmelipsos. q.
d. Non seiisislis conscientiae iudicium et remorsum, quod
BCilicct in hac personarum acceptione Deum offenderetis.
Uode Caiel. Non estis, ait, iudicali in vobis ipsis, sed estis
iudicati in vestibus, dum divites ob vestes spiendidas ho-
noratis, pauperes ob squalidas spernitis. Alii Tcrtenlcs in-
lerrogative slc explicant, q. d. Nonne vestro iudicio iudi-
cati, convicli et damuati estis? q. d. Nonne recla ratio et
iudicium vos condemnal, ar{;uitque qiiod inique faclalis:
ita Beda. Verum verlendum esse active iudicatis, patct
ex eo, quud cxplicando subdit S. lacobus : Et facti estis
iudices cogitalionum iniquarum ; iudicis enim est iudica-
re, non iudicari : uiide suspicatur Gag^neius nostruin la-
terpretem legisse outtoiim, in Indirativo, id esl, iudica-
tis : scd iudicatis idcm est quod iudicare solctis, id est,
iudiraslis : qiiod sif^nificat Grsecum JmxoiJ-cTt.
Urfjet Hu{;o et Dionys. to apud vosmelipsos, q. d. A vo-
pauperibus. Secundo, dives me iuvare, commendare, pro-
raovere, di(are polest, non pauper : divites ergo colendi,
non pauperes. Tertio , divea sui cooleinplun) ulcisci po-
test, non paiiper: illlus er^o otlensa curauda est, non hu-
ius. Quarlo.a paupere nlhil cxpecto: ergo mihi negligeo-
du3 est. Quiiilo, pauper iiiihi est dcdecori et oneri, quia
a me peilt el emendicat eleemosynain , itaque opes meas
minuit: divcs vero mihi cst honori et coniroodo; crgo bic
sequendus, ille fugiendus est.
Hap sunt ratiocinationes iniquae ct fulsae, pula paralo- Syllogi-
gismimundiet mundanorum. Ei adverso Deus contra hos, '"" '"'
ait Phiio lib. l.dc.MonarchiasancitExodi-20. Aon /acie/«j ■"","""•
vobis deos argcnteos et aureos, in sensu m>jstico : Hi enim,
ail, adoraturi inanead xdes divilum quasiad sanctissima
templa cursitant, bona petiluri ab illis quasi numinibus :
cum tamcn vcrissimum sit illud Aug. o. Civit. G. Hemota
iaclantia quid sunt omncs homincs , nisi homines Y Ergo
conlra hos primo argumenlatur Christus, dicens : Facite
bis, vestraque prava phantasia iudiciiim hoc perversum u vobis amicos de mammona iniquitatis. ut cum defeceritis.
sumitis, non a Deo : Deus enim iubet tam pauperibus,
quam divitibus suuro ius et locum tribui. Sapientcr 1'lato
in Protagora : A'e prius, ait, in alio tribunali iudicaveris,
quam ip^e coram iustitia (coram Dco) iudicalus faeris.FA
Seneca Eplst. 37. Si vis tibi omnia subiicere , subiice te
radoni { et conscquenler Deo ). Multos reges, si ratio te
rexeril : ab illa disces quid.et quemadmodum aggrcdi de-
beas. Et Socrales apud Slobsum scrm. 18. Optimus, ail,
rex esl, qui suis affectibus imperare potesl.
ET rACTI BSTIS lUDICES COGITATIO.TUH iniQtlABlB. )
Syrus KJty^SQ mepharsane ,\d est, separalores, discrclo-
respauperis et dlvilis. Pro cogitalionum, Gra>ce est Sixio-
■/iffiiwv, id esi,ratiociHatioHuvi, dlsputationum, discepla-
tionum,con9ullalionum,reputationum,sermocinationum,
q. d. Facti estis iudices iniqui pervcrsarum ratiocinatio-
Dum, id est, iudiccs pervcrse ratiocinantes et concludcntcs
pauperem contemnendum esse, quia pauper est; divitem
recipiant vos in xterna tabernacula, Luc. 16. 11).
Secundo, S. August. serm. 55. de Tcmp. Isle mundus,
ait, aut ridct nos, aut ridelur a nobis. Melius est ut calces
mundum, et calcato co gradum tibi facias per quem in su-
blime conscendas.
Tertio.Seneca lib. de Vita beata cap. 26. Divilix apuU
sapienlcm virum in servitute sunt , apud stultum in impe-
rio. Sapiens divitiis nihil permittil, vobis divitix omnia.
Unde et Alexandr. Magnus, teste Plutarch. orat. i. de
Fortuna .Mexandri, dixit : Si .Uexander non essem, Dio-
genes esse vellcm.
Oiiarto, Auctor imperfecti apud S. Chrysost. hom. ^.
Si divilem hqnoras, ail, propler personam ipsius, honoras
eum: si autem pauperem honoras, propler personam Chri-
sli honoras.
Quinlo, S. .Vmbros. lib 2. Olfic. 25. docet multis ra-
tionibus favorcsct bcncCcia pauperibus potius exhibenda
onorauduro,quiadi?es est. Ergo facti estis iudicesiudi- (^esse, quam divitibus. Primo, quia Christus, ait, docetot/
- ■ ' • =■-----■:--■--■-= :■-- epulas non eos qui divites sunt , sed paupcres invitandos .
Liica; II. Secundo, divites enim rogari vidcnlur. ut ipsi
quoque nobis reddant : pauperes quia non habent quod re-
stituanl, cum acceperinl remuneratorem nobis faciunt Do-
minum.qui se pro paapere obligandumoblulit.Tcviio.quia
dives dcdignatur beneficium, el pudel eum debitorcm esse
gralix. Quin eliam id quod collatum est sibi, meritis suis
arrogat. Quarlo, ^uia in accipiendo benefiuio eo ipsoquod
acceperint, divites dedisse se mugis quam accepissc existt-
manl : pauper vero etsi tion habel unde rcddat pecuniam.
referl gratiam : in quo certum est, quod plus reddat. quatn
accepcrit. Pccunia cnim niimmo solrilur , gratia nunquam
exinanilur. OwnKo, quod dives rc f ugil, pauper fitctur quod
sil obligalus debilo. sibique subventum, non honori sito de-
latum putat : donatos sibi arbilratur filios , vitam reddi-
tam, servatam familiam. Idcm ibid. cap. 1. Tantus, ait,
splendor honeslatis cst. ut vitam beatam cfpciaiU tranquH-
lilas conscicnlix. ct sccurilas innocenlix. Et ideo sicui ex-
ciorum iniquorum, quia inique iudicatis iniqua cogitan-
do, ratiucinando, conrludendo, sermocinando, eaque ope-
re exequcndo ; dum scilicet pauperem pr» divite sperni-
tis, plusque spleiidori Testium, quam fidei et virtuli tri-
buitis, honorando impios divites, et dcspicicndo sanctos
paupercs, ait S. Hicron. in cap. 5. Isaia;. Hoc ipso cnim
tacite iudicatis, quod dives tanto paupere sit melior, quan-
lo est dilior, ait S. August. Epist. 29. ad S. Hier. quod
utique falsum ct |>erversum est iudicium, inslarque mon-
stri. lucongruus enim sermo est, ait Epictetus, si dicas:
Ego sum ditior te : ergo le melior. Ego sapientior . ergo
melior. Hi vero sunl congrui : Ego te dilior ; mea igitur
possessio mclior est tua. Ego sapientior: mea igitur oralio
melior est tua. Tu autcm neque possessioes, neque oratio:
ita ipse Enchirld. cap. 59.
Scneca lib. 10. Epist. 77. Gladium. ail, bonum dices,
non cui deauratus est ballheus, nec cul vagina gemmisdi-
stinguitur; sedcui est ad sccandum subtilis acies. Ucgula.
Pjnlogi
>mi i\'
TUuai.
non quam formosa, sed quam rccta sit quxrilur. Ergo in D ortus sol, lunx globum et cxtera slcltarum abscondit lu
mina, ita fulgor honcstatis ; ubi vero et incorrupto vibrat
dccorc , cxtera qux putantur bona sccundum voluptatetn
corporis, aul secundum s.xculum clara ct illustria obum-
brat. Et cap. i. loqucns de Elia, riii pauperi corvus defe-
rcbat pancm 3. Ileg. 1". JSumquid idco, ail, minus bca-
tus quia pauper erat sibi ? Mmime . imo eo magis bcatus,
quia Dco divcs. Aliis enitn quam sibi divitem esseprxstat,
ut iste eral. qui lcmporc famis cibum a vidua pctcbat, lar-
gilurus ei, ut hi/drin farinx pcr tricnnium et scx menses
non dcficerct, cl }X'r quittidianos usus olci vas vidux inopi
sufficcrrt ac mmistrarct.
Sexto, in paiiperc honoramusChristum quasi exemplar
in sua imaginc. Uude Chrysol. serm. 14. explicaus illud
rsalm. 110. Kcatus qui intcUigil supcr cgcnuin cl paupe-
rcm. Non dicit, ait, Qui vidct, sed Qui intelligit. Arcan»
cuini rc9 csl, et occullura uiuudo paupertalis prcliuiu. O-
homine nihil ad rein pertinct quanlum aret. quantum fe
neret , a quain multis salutetur, quam prclioso incuinbat
lecto, sed quain bonus sit. Ncmo istorum quos divitix ho-
noresque in allo fasligio ponunt, magnus est. Quare ergo
magnus videtur? cuin basi sua iltum metiris. Parvuspu-
milio , licel in monte constiterit. Coloi:sus magniludinein
tuain servabit, etiamsi steterit in puteo. Hoc laboramus er-
rore, quod neminem xstimamus ea quod cst. sed adiicimus
illi et ea quibus ornatus est, imo cx illis ipsuin xstimamus
et metimur.
Porro ait S. lacobiis cngitationum. non rogilationis,Gr.
ifia>o-/iTuwv, id rsl, raliocinationum, consultationum, con-
clusionum : quln hn;c una, qua divitiio prTforunlur pnii-
pcrlati, multas includit,et ex hac una qunsi princlpio inut-
tas alix cdiiciintur, v. g. qtii divilias prxfert pniiperlnti,
Mcuui ita raliocinabitur: Primo, divilin sunt coiuniodio-
II.
IIL
IV.
374
Coramenlaria in Epislolam S. lacobi. Cap. II.
Vi!
remus fratres ut ipse nobis inleUigere inlelligrnda conce- ^ nrmant, a mundo dislerminant , Deo commcndant, diianl
dat, qui se inlelligi in paupcre sic demonstrat , quod ipse
qui cxlum tegit, sit nudus in paupere ; quod in eniriente
esuriat satielas rerum; quod sitiat in sitienle fons fontium.
Beatus proinde illc ccnscndus est, qui koc intelligit, ut su-
per pauperes inlelUgat eorum necessitalibus occurrendo,
eosquc a necessilalibus eruendo.
Sepliino, S. Bern. serm. 1. de vigilia Nativit. Pauper-
tas. ait, non inveniebatur in caelis, porro in terris abunda-
bal hxc species, el nesciebat homo pretium eius. Hancila-
que Dei Filius concupiscens dcscendit ul eam eligat sibi ,
e( nobis quoque sua xslimalione faciat pretiosam. Hoc esl
quod ail Chrislus Isaite 61. et Luck 4. 18. Spiritus Do-
mini super me, propter quod unxit me, evangelizare pau-
peribus misil me. Plura dc bono paupertalis diii Aclor.
cap. 4. et 5.
NONNE DeI'S BLEGIT PAKPEBES 1N HOC lIUND0.)SyrU9,
pauperes mundi. Probat non esse accipieadas personas ut
animas nostras alque nobilitant, nobiscum sunt, intra nes
sunt. Divitix nostrx credendx sunt: pudicitia, qux nos pu-
dicos ; iustitia, qux iustos ; pietas, qux pios ; humililas,
qux humiles ; mansuetudo, qux mansuelos ; innocentia,
qux innocentes; puritas, qux puros; prudenlia, quxpru-
dcnles ; tempcrantia, qux temperantes ; el charitas qux nos
facit Deo et hominibus charos ; virtutum polentes, sxculi
contemptores , ac bonorum omnium sectatores. Ilnc non
sunt omnium, sed Sanctorum sanclx virtutes, non divilum
superborum , sed humilium pauperum facultates, patri-
monium cordium, divitix incorruptibiles morum , quibus
non abundant,nisi illi qui illis carnalibus ex corde renun-
iiant. Et inferius : Propler hoc igitur eis qui militant Ueo,
fugiendx sunt ex toto corde divitix : quas qui habere vo-
lunl , sine labore non quxrunl , sine difjicullate non inve-
niunt, sine cura non servant, sine anxia deleclatione non
possident, sine dolore nonperdunt. Apostolus autem Chri'
divites honorcinus, pauperes aspernemur, exempio Dei, sti militibus dicit : Volo vos sine solticitudine esse. Et: Ra
se inslar normae et pra>cepti. Deus e- u dix
quod uobis debet esse
nira elegit pauperes iere, eosque diyites effecil fide ; ino
pes censu,eosqueopuIentosfecit rerum diviuarum sensu.
Dnde S. Leo ser. 10. de Quadr. Quos viles, ail, facit car-
naiis sapientia, nescimus quam preliosos spirituatis sit fa-
ctura gratia.
DiviTES is FiDE. ) Ut sciiicet fierent diviles, ipseque
faceiet eos divites in fide. Nam simili modo addit, Ethx-
redes regni. Clarura autem esl, Deum neminem elegisse
qui iam eral haeres regui, sed eiigendo haeredem regni fe-
cisse, q. d Pauperes non sunt speruendi, quia Deus coa
sprevit, scd elegit pauperes, eosque eijgendo ditavilfiJe,
fecitque haeredes regni. Nihil ergo hic habent Pelagiani,
quo probent fidem esse ex nobis, non ex gratia Dei, quasi
ob fidem viribus naturae elicilam Deus fidelcm eligat, in-
fidelem respuat. Fides enira est priinum Dei donura, quo
pauperes ,\poslolos primosque fideles dilavit Deus: ita S.
August. lib. 1. de Praedest. Sanct. cap. 17. Agilergola-
omnium malorum est cupiditas. quam quidam appe-
tentes erraverunt a fide, et inseruerunl se doloribus mul-
tis , ac sic census iste terrenus eis a quibus vitiose diligi-
tur, non est voluptatum materia, sed dolorum-
Breviter, sed nervose S. Gregor. lib. 6. Epist. 190. nd
Andreara : ISon ergo, ail, honores aut divitix quxrendx
sunt, qux dimittuntur: sed si bona quxrimus. illa diliga-
mus, qux sine fine habebimus. Si autem mala pertimesci-
mus, timeamus qux a reprobis sine fine tolerantur. Idem
in hom. 18. in Ezech. //te, ait, pauper est, qui eget eo quod
non habet. Nam el qui non habens habere non appetit, di'
ves est. Pauperias quippe in inopia rnenlis est non in quan-
titate possessionis : nam cui cum pauperiate bene convenit.
non esl pauper.
Habedes begri. j Id est, destinatos od regnura caele-
ste; illudque certo adepturos, si in fide operibusque fidei
ad fiaem usque vitae constanter perseverent. Praeclare S.
Ambr. ser. 10. Cum regnum Dei, ail, pauperum sit, quid
cobus de electioue tam ad fidem et gratiam, quara ad re- Q locupletius esse potest. Vide hic niirau harraouiam lacobi
gnum et gloriam. Quos enim Deus elegit ad graliara, eos
cousequenter deslinavit ad gloriam, ut fiant haeredes re-
gni caelestis. Hic seusus esl genuinus. Secundo taraen
Gobnel Vasquez 1. part. disp. 89. cap. 2. sic explicat, q.
d. Deus Apostolos pauperes censu, sed divites fide et vir-
tute, elegit ad gloriara, puta ad haereditatein regni caele-
stis, et ad vitara «ternam ex meritis ; quia scilicet prae-
vidit quod ipsi bene ulendo et slrenue cooperando fidei,
et gratia; sibi a Deo datae, per bona opera mererenlur re-
gnum caeleste. Unde sequitur , Quod repromisit Deus di-
ligenlibus se. Censet ergo hic agi de eleclione ad gloriara
dumlaxat , eamque fieri ex meritis probare ex hoc loco
conlendit; gloria enim est haeredilas, quia datur filiis; ea-
dem est et corona iustitiaj, ac merces, quia datur meren-
tibus et vincenlibus. Hinc et lacobus prius ait, quod Deus
elegerit divites in fide , deinde quod hxredes regni; quia
per divilias fidei deslinavit nos ad regnum in prinia ele-
clione, quam fecit ab aeterno
et Pauli. Idem enim eodem aevo intonuit Parulus scribens
1. Cor. cap. 2. 26. Videte. ait, vocationem vestram fratres,
etc. qux stulta sunt mundi, et ignobilia, el contemptibilia
elegit Deus, etc.Porro regnum Dei est ipse Deus cura orani
sua felicitate et gloria. Vide S. Augustin. serra. 119. d»
Temp. et in Ps. 136. et 149. ubi ait : Hxredes Dei sic sunt,
ut ipse Deus sit hxreditas nostra. Hxc hxreditas non mi-
nuitur copia posscssorum , non fit angustior numerositalt
cohxredum ; sed tanta est muUis , quanta paucis ; tanla
singulis. quanta omnibus: non talis te fecil hxredem cui
mortuosuccedas, sed ctm quo imeternum vivas. Et S. Ani-
bros. in Ps. 118. Omnes possidcnt, nec minuitur hxredi ;
manet emotumentum integrum, ct eomagis singuliscrescit,
quo pluribus fuerit acquisitum. Charilas enim perfecta ia
caelis facit omnia coramunia; unde quisque bealus de n-
lioruin singulorum gloria ita gaudet, ac si sua esset. Qua-
re non semel, sed millies, et millesies millies est beatus
et gloriosus. S. Bern. de triplici genere bonorum : Qux
Moral. docet hic S. lacobus veras divitias non esse au- l) est, ait, copia ubi nihil quod nolis sit , et totum sit quod
re/w.'' Idem serra. de fallacia prajsentis saeculi: i« rmw
ope^suni'^""^' sirS*'^''^"'! vestcs splendidas ; sed fidein et fidei vir-
*iriuu3. tutes : sicut ex adverso paupertatem et pauperes non facit
cgestas, sed cupiditas et impictas. Unde S. August. hoin.
de cenlum ovibus ; Deus, ait, omnibus xqaaliter adest,
sed apud Deum plus habel loci, qui plus atluterit, non ar-
•jenti, sed fidei. Et S. Gregor. hom. 13. in Evang. Solx,
ait, diviliie sunt,qux nos divites virtutibus faciunt. Et Cle-
naens Alexandr. lib. 6. Stromat. Verx, ait divitix est a-
bundanlia in iis qux sunl ex virtule acUonibus . paupcrlas
autem est in'jpia in moderatis aclionibus. S. .\mbr. lib. 3.
Epist. 10. Solum illum Deus divitem novit, qui sit dives
xternilali.
Praeclare vero S. Prosper lib. 2. de Vita contemplativa
«■ap. 13. Illx, ait, nobis sunt ambiendx divilix, qux nos
ornare pariter possinl , et munire; quas nec acquirere pos-
sumus inviti, nec perdere; qux nos contra hostHes itnpetus
neratione, ait, torrens est voluptatis. et fluminis impetus.
Fiumen plane est, sed quod affluat, non quod fluat. vel
efjluat; flumen vocatur, non quod transcat, vel pertrans-
cat , sed quod abundel. Rursum S. August. lib. 3. de li-
ber. arbitr. sub finem: Tanta, ail, est iucunditas lucis x-
ternx, ut etiamsi non liceret awplius in ea manere, quam
unius diei mora , propter hoc solum innumerabiles anni
huius vilx pleni deliciis, et circumfluenda temporalium
bonorum recte meritoque contemnerentur. Idem in Manuali
cap. 14. 0 anima mea, si quotidie oporteret nos tormenla
perferre, si ipsam gehennam longo tempore toterare , ul
Christum in gloria sua videre possemus, et Sanclis eius so-
ciari, nonne dignum esset pati omne quod triste est, ut tanti
bom, tantxque glorix partictpes haberetnur y Insidientur
ergo dxtnones, purenl suas tentaliones, frangant corpus ie-
Comraenlaria in Epiilcliim S. lacobi. Cap. If.
CurChri
•lui ele-
gii pau-
perei ?
tausa.
I.
III.
IV.
iunia. prtmant earnem vestimenta, lahores gravent, vigi-
lix exsiccenl, clamei in me iste , inquietct me ille vel ille,
friijui incurvet, conscientia murmurel. culor urai, capui
Uokat, pecius arcleat, \nflelur stomachus, pallcscal vuUus,
infirmetur lolurn corpus , deficial in dolore viia tnea , ei
anni mci in gemilibus, inyrediatur pulredo in ossibus meis
et lubler me scateai, ul requiescam in die tribulatiunis, el
ascendam ad populum accinctum nosirum. Qux cnim eril
luslorum gloria. quaw grandis Sanciorum Ixtitia, cum u-
naquxque facies fulgebil ut sol? cum ordinibus distinctis
populum suum Domtnus in rcgno patris tui caeperii rccen-
sere,et meritis alqueoperibus singulurum promissa prxmia
resliluei, pro ierrenis cxlestia. pro temporalibus sempiler-
na , pro modicis magna? lievera cumulus fcliciiatis erit,
cum Dominus adducet Sanctos suos in visionem paternx
glorix, ei faciel in cxlestibus considere, ut sit omnia in o-
mnibus. 0 felix iucundilas, ei iucunda felicitas : Sanctos
videre, cum Sanctis esse, et esse Sancium; Deurn videre, ct
Veum habere in xternum et ullral
Porro causx cur Dcus ad fidem el rejjnum elcgeril pou-
peres potiuB, quam divitcs, sunt variae, exque con^yrux.
Prima, quia id requirit apta distributio donorum, ut qui
carent terrestribus, abundent cxlestibus , ct vice vcrsa.
Uude S. Hier. Epist. 31. ad lulianum: DilJxcile, ait, imo
impossibile est. ut prxscnlibus quis ei futuris fruatur bo-
nis; ut hic venlrem, et ibi menletn explcat : ut de deliciis
transeal ad delicias: ui in utrvque suculo primus sit : ut
in cxloet terra appareai gloriosus. Et S. Cbrysosl. bom.
2. ad populiini docet S. 1'auliiin, ciiiii noniinal divilcs bu«
iuB sxculi 1. Tlm. 6. 17. hoc ipso si{;nificare alios csse di-
vitcs fuluri BXculi, nimiruin paiiperes huius sxculi. Sic
dives hulus sxculi fuit Epulo, futuri vero Lazarus, Liicx
16. v. 24. sic Nozianz. oral. 16. rclijjiosos \oca\. propler
humiliiaiem exullaios, ei propier pauperlatcm lucupleia-
ios. Quocirca Patres paupcres E^anffclicos vocant divilcs,
eosque veros el solos: ita S. Nazianz. orat. 20. de S. Basi-
lio: Diviiix, ait, illi eranl, nihit hubere. Et S. Leo serm.
1. de Qiiadrag. Christiana paupertas dives est : quiaplus
est quod habci , quam quod non habct : nec puvel in isto
mundo indigentia laburare,cui donatum in omnium rerum
Domino omnia possidtre. Et S. Ambros. libr. 4. Ep. 24.
ad Simplic. Vere, ait, dives est, qui m conspeciu Dei po-
test dives videri, in cuius conspeclu terra exigua. mundus
ipse angusius esi ; sed solum illum Dcus divitem novit, gui
sit dives xiernitatis; qui non opera, sed viriutum frucius
recondat. Vidc totam Epistolam, in qua demonstrat, lioc
paradoxum : Quod solus sapiens, licet pauper, sil divcs.
Secunda, quia divilix sunt foinites cl illccebrx ambi-
lionis, avaritix, {julx , luxurix, omniumquc vitioium,
quibus itur in gchcnnam: paupcrtas verosuggerit inale-
riaiu humililalis, contincntix, inodcstix, sobrielatis, ca-
8titati!i,oniniumque virtutuin,qiiibus tcnditur adgluriam.
Unde Christus Malth. 19. 24. Facilius, ait, est camelum
iransirepcrfuramen acus, quam divilcm intrarcinrcgnum
cat/orum. Sicutcrgouon nisi pcniiiraculumcanieluslrans-
ire polcst pcr foramcn acus; ila et dives non iiisi per nii-
raculuni intrare polcst in regnuin cxlorum. WAe ea qux
dc pcrnicie divitiarum dixi Isuix 5. 9. Paupcrlas ergo o-
pibus viciuior cst cxlo. Mugna qu:cdam penna paupi-rta-
tis esi, qua tam cilo volaiur in regnum cxlorutn , ait S.
Bcrnaid. scr. 4. de .\dvenlu.
fcrtia, Dcus ut ostcndcret divitias bonilalis, iniserieor-
dix cl magiiificciilix sux, clcgit paiipercs potius qiiam di-
vitca; n(i|ue paupcros cxtimularct ad magiiaiii humilila-
tcni, gralitudincm , houorein el ainurcm Dci. Vide dicta
1. Cor. 1. 26. cl scq.
Quarla, quia paiipercs conlomptu inundi cmuiit n Dco
cxluiu. Dcus crgo cis (il dcliilor: riiiii ciiiiii oiiinia pro-
pler Dcuiii rcliqiicrint, par cst ut Dous iis siium rogiiiiin
repcndat. Undc Na/.innz. in Cariii. de Boalitud. /'(//.r.ait,
qui Chrislum furtunis omnibus emit. Et ornt. 18. Ilxc.
«il, ncgotiatio prxstantissima. qua breviu ci fragilia bona
cum sempilerna gloria commutanlur. Et S. August. scr.
\ uli. de dtversi : Quid, ail, gloriosius homini quam sua ffn-
dere. et Chrisium emere? Vide Matlh. cap. 19. 28.
Quinta, quia Deus vacuum requirit cor, ut tolum illud v.
possideat; paupcrura autem corda suut vacua ; divituui
vero plcua diviliis xque ae vitiis : illa ergo capacja suct
fidei, glorix et gralix, hxc vcro iucapacia. Divcs itaque
qui cor habet in xre , ineptus cbI ad capicndas res xtlie-
reas : pauper vcro cuin cor ucqueal habere in xre quo 'a-
ret, transfert illud io xthera qucm speral: liberum ergo,
amplimique, et Dei capax habel cor. Vide S. Chrysost.
hom. 2. ad popul. Vidii idipsum per uaibram Seneca Ep.
8. i^emo alius, ail, est Deu dignus, nisi qui opes conlem-
psii; et ideo olim Flamini Diali non mudo langere hede-
ram criminosum erat, verum eliain uowinare. yam hedcra
symbolum erat lenacilatis, el adhxsionis ad tcrreoa, le-
sle Pierio Hierog. 51.
Prxelare S. August. lib. de 12 grad. abusionum, g,'a-
du 8. Becia , ait, di/pemalione miscncors iudex rcgnum
. c:dorum illis commitlit, quibus regni lerrarum parlicipq-
1j iionein inier moriales abstulit, ut ipse dives in cxli sedeap-
pareai , qui in terra nihil peniius procurat. Et rooi : .\o-
bilis ergo inopia, esl meniis humilitas; el incptx divilix
sunt animorum enormilas. Idem (si tamen ipse est auclor)
lib. dc Contemplu mundi cap. C. Regnum cxlorum ncn d:-
vitum, scd pauperum esi. Dicit namque pauperibus : Beatx
pauperes spiriiu, quoniam ipsorum esl regnum cxlorum.
Si est regnum cxlorum pauperum; restal ut infcrnus sit
divilum: idquc probat exemplo dititis Epulouis, qui se-
pullus osl iu inforno, Luc. IG. 24. et seq.
QiOD REPaoMisiT Deis diligentibus sb. ) IdeoquR
sux b gi oblemperantibus. Qui ciiim diligit Ueum, dcbct
ea diligere, qux Deus diligii; et ea odirc, qux Deus odit,
ail S. Angiist. iino Chrislus loan. 4. 13. St diligitis, a I,
me, mandata mea servate. Hinc disce Prirao, uon soli G-
dei el crcdenlibus, ut voluul hxrelici, sed dilectioni et di-
ligcnlibus, id esl, opera charitalis erga Dcum et proxi-
mura exercenlibus, promissum esse rcgoum Dei : ac pro-
(■] inde volonli illud assequi nccossaria osse cbarilatis opc-
ra. Secundo, rcgnum cxlorum promilli et dari quasi mcr-
cedcm pro meriloopcrum cliarilatis Tertio, sauctum es-
se hxc obire intuitu huius mcnediset prxmii,ul fecit Da-
vid Ps. 118. 112. dicens: laclinavi cor meum ad facien-
das iustificationcs tuas in xiernum propter retribulionem.
Alludit ad Isaix cap. 64. 4. qucm sub idoin (cmpus quo
laoobus hxc scripsit, S.Paulus scribens Corinlbiis Ep. ).
c. 2. 9. ex Scpt. ita citat: Ocutus non vidil, nec auris uudt-
vit, nec in cur hominis asccndit, gux prxparavit Deus t:s
qui diligunt illum. Ultinia enim hxc Isaix ct Pauli vcrba
antistropha sunt verbis hiscc lacobi, uimiruio quia idcox
Spirilus sanclusperora triuin horuui testium.iuioProiihc-
tarum Buoriim, loquebalur.
Moralit. Disce quain facili prelio Dcus vendat rcguum|ior»i.
cxlorum , nimirum amore: amor cius est pretium. AmQcaiuin
Deiini, et Deuin Deique regnum incrcbcris, cmes ct obti-j^p^J"
nebis. Ama Dcum ct regiia, luiu in cxlo, luui iu terra,
p. uti Israeii promitlit Moscs Deut. 11. 24.
'-' Porroquis uonamctDcum summc aniabilcni,sun)muni-
quc bunuin suuin, qui est gaudium omuiuiu augeloruui
et hoiiiiiiuin: in quo sunt oiiinos dolicix, omues opcs, o-
mncs houorcs, omnis snpicntia, oiiiuis gloria, oninia bo-
na io gradii iiniiienso ct iufiuito? Quis uon omet Deum
qui prius tain imponsc aiiiavit nos, ul nus ex uihilo crca-
rct, porditos por filium suuin recrcaret et redimcrct, a-
versos rcviicaret, ruonlos in gohonnara rctraheret ad cx»
liim?Quis non aniot Doiiin, qui suiim aiiioiem, se totuin,
suuquooharitatis visoera in nos largissiiiieolTudil? qui nos
in dics, iiiio singulis monicntis animat, vcgolat, pasci'.,
sua gralia doiiis(|uc innumcris cumulal? Quis non aiiirt
Douiii, qiii a nubis aniari optat, imo iubet, ao amanti pro-
iiiitlit ca.>liim, non omanti ininatur iiifcrnum? Quare incx-
cusabilcs sunt pcccatorcs et rcprobi, imo slulti sunt cl lu-
soui, qui, ut croatura ciigua, puta rili voluptate, tcI ho-
norc fruanlur, canniuc diligant, Crealorcin odcrunl: q- ■■
376 Commentaria in Epislolam S. lacobi. Cap. II.
terram paradiso, homincs et brula angelis , regnum dae- ^ ram enim quosvis pauperes inlelligit, ut patet ei tolo ser-
inouis ref^no Del , iufornuui cselo anleponuut. Quid de- monis discursu.
inentius? quid insanius?
Praeclare S. Augusl. hom. 9. de vcrbis Apostoli docet
pauperem sola bona volunlale, id cst dileclione, emere
caelum : Quia quod valdc neccssarium est, inquit, haljct :
pauper est in arca, sed dives in conscientia ; ijauper cst in
domo,scd dives inanimo, elc. Quamparvoconslatrer/num
cselorum, quam vili pretio tanta possessio proponitur .' Pro-
ponitur in lerra, quod possidcas in cxlo : proponitur in lem-
pore, quod possideas inxlernum. Et mux: Duobusminu-
tis emil quxdam vidua regnum cxlorum, qux misit inga-
zoplvjlacium duos nummos, Marci 12. IHisititlosindomum
Dei, et emit regntm cxlorum. En daobus nummis valet.
Plus adclo, valel et vilius: vilior est calix aqux frigidx ,
vilior esl sola bona voluntas. Audi clamanies angelos . In
ierra pax hominibus bonx voluntalis. Bona cnim volunlas
ipsa dicilur charitas. Totxm ergo habel, qui bonam volun-
tatem habet. Idem hom. 13. Rcgnum cxlorum venale pro-
NONNE DIVITES PEB POTBNTIAM OPPBIMUNT VOS ? ) O ref». 7.
pauperes. Compcllavit divites oppressores; uunc compel-
lat pauperes oppressos. Graece , y.azaSuta^TcMTtv u//ejv , id
cst, dominantur in vos, lyrannice vobis imperant, violea-
lcr opprimunt vos oneribus, rapinis, iniuriis, vectigalibua
iniquis: dum ut ail Salvianus iib.4.de Pco\id. dccernunt
polentes, quod solvant pauperes; decernit gralia divilum,
quod perdit turba miserorum. VereEccl. c. 13.23. Venalie
leonis, onager in eremo; sic et pascua divitum sunl pau-
percs, q. d. Sicut leo venatur et prsedatur onagrum, sic
et diviles pauperem. Diviliae enim iuflant animum divitis,
ut pulet sibi omnia licere, se posse caiteris dominari, sibi
oportere pauperes subiici et parere, sibi omnia deberi; ac
proinde pauperes esse quasi servos et mancipia , quibus
suas opes et pompas adaugeat: denique eorum opes de-
voranl, sicut piscis maior devorat minorem.Quocirca Sal-
Uistius in Catilina: Divitix et imperia, ait, bella atque
posuit, et pretium eius calicem aqux frigidx esse voluit, Ji certamina inter wortales excilant. El: O urbem venalem
Matlh.' 10. 42. Qiiocirca idem in iManuali cap. 10. suspi- ■ ■ • • ■ •. , r:-. i .
rans ad Deum: .imo, ait, le Deus mcus, aino te, et magis
atque magis amarc volo. Da mihi Dominc Deus meus, spe-
ciose prx fiUishominum.nt desidercm te, ut amem ie quan-
tum volo et quantum dcbeo : immensus es, et sine mensura
debes amari.prxsertim a nobis, quos sic amasli, sic salva-
sti,pro quibus tanta ac talia fecisii. 0 amor qui semper ar-
des, et nunquam exlingucris, dulcis Christe, bone lesu,
charitas Deus meus, accende me tolo igne iuo, amore tuo,
dulcedine tua, dileclionc tua, desidcrio tuo, charilale tua,
iucunditale et exultalionc tua, piclate et suavitaletua.volu-
ptate ei concupiscenlia tua .qux saiicta esi et bona,quxcasta
est el munda, ut tolus dulcedine amoris tui plcnus , totus
in (lamma tux charitatis vaporatus, diligam te Dominum
meum dulcissimum et pulcherrimum ex toto corde meo,
ex tota anima mea, ex totis viribus meis.et ex omni inten-
Uone mea, cum multa cordis contritione et lacrymarum
et mature perituram, si emptorem inveneril! Et lurenal.
satjra 6.
Luxuria incubuit, victumque ulciscitur orbem.
Piullum crimen abest facinusque libidinis, ex quo
Paupertas liomana perit.
Tbahunt vos ad iudicia.) Ad tribunalia, etiam Gen-
tilium et infldelium iudicum, quos vel consanguineos et
amicos habent, vel muneribuscorrurapuul.Hoc enim illo
aevo a Christianis factitatum fuisse docet, et graviter cul-
pat S. Paulus 1. Cor. 6. 1. Vide ibi dicta. Hoc est quod
nionet Sapiens Eccl. 5. 7. Si videris calumnias egenorum
et violenta iudicia, el subverti iustitiam in provincia, no%
mireris super hoc negotio, quia excelso excelsior est alius,
et super hos quoque eminenliores sunl alii, et insuper m«i-
versx lerrx Rex imperat servienti.
NONNE IPSI BLASFBEHANT BONUM NOMEN. ) Blasphe-
niant, id est blasphemari faciunt, sunt causa ut blasphe-
fonle, cum mulla reverentia el tremore, habens te in cor- p metur. Est hebraismus, cal ponitur pro hiphil. Seusus
de, in ore, et prx oculis meis semptr el ubique; ita ut nul
lus in me aduUerinis amoribus paleal locus. Et cap. 12
O dulcedo amoris, et amor dukedinis, comedat le venter
meus, el nectare tui amoris repleantur viscera mea , el e-
ructet mens mea verbum bonum.Charitas Deus meus, mel
duice, lac niveum, cibus es grandium; fac me crescere in
te, ut sano palalo possis manducari a me. Tu es viia mea
eui vivo, spes cui inhxreo, gloria quam adipisci desidero.
Tu mihi cor tene, mentem rege, intcUectum dirige, amo-
rem erige, animum suspende , et in superna fluenla os si-
tienlis te spirilus trahe. Taceat quxso tumutlus carnis.
Conlicescanl phanlasix lcrrarum ci aquarum, aeris el po-
li, taceanl somnia et imaginarix revelaliones, omnis Un-
gua, omne signum, el quidquid iranseundo fil. Sileat sibi
el ipsa anima, el transeat se, non cogiiando se, sed te Deus
meus, quoniam tu es rcvera tota spes el fiducia mea.
Vers.6. VOS AUTEM EXHONORASTIS PAUPEREM. ) E-:v^a<jaTt, id
est, inhonorastis, contempsislis, sprevislis: ila Syrus; ac
est, q. d. Divites Christiani suo fastu, avaritia, tyranni-
de, oppressione pauperum faciuot, ut Gentes haec eorum
scelera videntes blaspheraent nomen Christi et Christia-
nismi, ipsamque fidem et religionem Chrisli ; quasi illa
talia doceat, aut certe permittat, nec castiget vel puiiiat.
Nola. Pro 6ontt?«, Graece est -/st/ov, quod non taotum bo-
num, sed et prsclarum significat, q. d, Blaspbeniant no-
nien lesu , quod prajclarum est et divinum , aeque ac bo-
num, inellifluum et salutiferum. Nomen enim Jesu est mel
in ore, melos in aure, iubilus in corde, ait S. Bern. serm.
io. in Canlic.
NOMEN QUOD INVOCATCM EST gUPER VOS.) Id est. DO-
men quo vos vocamini, quodque invocare soletis, pula no-
men Christi et Christiani : a Christo enim vocamur Chri-
stiani, quasi asseclae, discipuli et filii Christi. Est hebrais-
mus creber in Scriptur. uti saepius mouui. Alludit ad Isa-
iae 62. 2. Et vocabilur libi nomen novum, quod os Domi-
ni nominabit. Vere S. Arnbr. serm. 12. in Psal. 118. He-
eonsequenter inhonoraslis Deum, qui auclor est pauper- \j spondcndum , ait, esl lam glorioso nomini: Christianum
latis, palerque pauperura, iujtta illud Eccl. 11. 14. Bona
el mala , vita et mors, paupcrlas et honeslas ( id est opu-
lentia ) a Dco sunt. Et Prov. 22. 2. Dives et pauper ob-
viaverunl sibi, ulriusque operator est Dominus. Unde in-
fert idem cap. 14. 31. Qui calumnialur cgcntem, expro-
brai faciori cius : honoral aulem eum, qui misereiur pau-
peris. Quare mLrilo e.\c]amat Daniasc. parallcl. 3. c. 37.
0 quanla esl dignilas paupcrlalis .' Dei vclut larva cfjicitur:
delitescii enim sub pnuperlale Deus : ac pauper quidem
supplicem manum exicndit, Deus aulem est qui accipit.
Porro S.Iacobus rautat personara lerliam in secundam,
dicens: Vos aulem exhonoraslis, ut acrius corripiat, pun-
gatque divites superbos, et in pauperes iniurios.
Denique aliqui per paiiperem accipiunt Christum qui
pauperum fuitpauper ( id est, pauperriuius ) ideoque eo-
rum paler. Verum Loc arctius est el mysticura: ad litte-
dum dico, perfcctum dico : in Christo enim plenHudo di-
gniialis est, cuius nomen usurpas: qui vocabulum geris,
inlerprelalionem voeabuli perfectionemgue currefugis?
Si TAMEN ( :i pevToi, id est, si quidcm , sitamen, w-vers.S.
rumlamen si, equidem si ) legem perficitis begalem)
Occurrit tacitae obieclioni : ergooe divites odio habendi et
eonlemnendi sunt? Respondet minime, q. d. Verumta-
men nou veto, quiu lege coramuni charitalis et divites di-
ligalis: si enim hoc facitis, bene facitis, dummodo perso-
oas non accipialis , nec pauperes aspernemini ; praesertina
quia ut ail S. Arabr. in Luc. c. 16. Negue omnis sancia
paupcrlas, aut divilix criminosx, sed ui luxuria infamat
divitias, ita paupertaiem commendat sanc/itas. Et Eccl.
cap. 13. 30. Bona est subslantia cui non esl peccatum in
conscientia ( est euim instrumentum eleemosynae etbeoe-
ficentiae ) et nequissima paupertas in ore impii.
Conmentaria in Epislolam S. lacobi. Cap. II. 377
Secundo , u ftevrot exponi polest igilur si , tcI porro si, ^ nis, qua omnes inccdunt, non aTia, vel devia : sic lex cha-
Ke>p.
i.
II.
eerle si. sane si, q. d. Porro si perficitis legem regalem
quse dicit: Diliges proximum tuum sicut leipsum , bcne
facitis. Sic cnim vilabitis occeptionem personarum; hanc
eoira excludit dilectio , quae proximos omnes eodcm clia-
ritatis sinu complectitur, tamque pauperes quam divites
amore et lionoredebito prosequitur.Videtur enim hic as-
sifjnare rcmedium accepiionis pcrsonarum, nimirum cha-
rilatem. L'bi enim est charitas, ibi exulat cupiditas, ac
consequentcr personarum acceplio.
Lexrcga- (Juaercs, quaeuam lex hic vocctur regalis, et cur? Pri-
» qu*- rao, aiiqui, ut Caiet. censent legem regalem mari eam
qua reges iubent suos praefectos, nuntios, amicos a sub-
ditis honorari ; iuxta illud Assueri regis de Mardochaeo
edictum : Hoc honore condignus est, quemcumque rex vo-
lueril honorare, Estber G. 11. q. d. lacobus, dura veto
acceptionem personarum ne divites honorelis, paupcrcs
spcruotis, non veto honorem deferri regibus ct magistra-
tibus, qui divitcs sunt; hic enim eis dcbitus, ac lcgc na-
turae, divina ct humana praeceptus est. Vcrum nulla re-
gum hic praeccssit aut sequitur mentio.
Sccuudo, alii legem quainlibct censcnt vocari regalem,
quia prxcipit ct sancit id quod iustum est. luslilia cnim
est virtus regalis, basisqiic regni et reipub. Unde Orpheus
in hyiiino vofzou, vof*ov , id est legem, vocat deorum homi-
numque rtginam. Et Cicero Philipp. 1. legem definit re-
clam, et a numine deorum ralionem. Et Aristot. 3. 1'olit.
c. ult. ait quod lcx iinpcrat, hoc imperare Deum. Omnis
enim lcx est derivatio et radius legis aelcrna!, quae cst in
Deo. Quocirca Archidamiis roganti : Quinam esscnl Spar-
tanx civitalis prxfecti? Leges, oil, et lcgitimi magistratus.
Demaratus vero percunctanli : Cur exularcl Sparta, cum
esset rex ? Quoniam, inquil, lcges in ea sunt polentiores;
regalcsergo sunt legcs, quio regibus imperaut.
Tertio, alii ccnscnt legem regalem vocari , quia od re-
gnum caeleslc ct aetcrnum nos ducit, lalaque est a Deo,
qui esl Rex regiim el Doininus doinioantium ; undc Syrus
pro legem rfgalcm vcrtit, legem Dei.
Quarto, Hugo, Thoinas Anglicus et Clossa: Lex rega-
lis, inquiunt, est lex gralix, puta lex Evangclica: hxc e-
oim lcgc natur.-c el Mosaica eminet quasi rcgina, facitque
nos reges, Apoc. 5. 10.
V. Quinlo gcniiinc, lex rcgalis vocntur lex charitatis ct
geauiae. dilcctionis iiiiituaD : de eo enim cxplicat lacobiis duin illi-
co subdit: Diliges proximum luum sicul teipsum.
AiBor Proximi ergo dilcctio est lcx rcgalis ; idque Primo, quia
proximi charitas cst oinnium virtutum regina et prineeps. Lex cr-
regDin, R*' charitalis cst rcgia ct rcgalis, hoc est, exiinia, splen-
aida, magnifica, omniunique pracstautissima : sic dicitur
animiis rcgius, virtus regia , munus rcgium, id cst, ma-
gnificuin et excellens: tale enim decet regcin.
Secundo, quia iixc virtus decct ct ornat omncs homi-
no9, pricserliin potcntcs principcs ct reges : hi cnim iiti
caelerig virlutibus, ita charitalc tnaximc cmincre dcbcnt,
utpotc quain «ubditis omnibus cxhibeant oporlel. Ilinc
Clirislus cunstituturus S. 1'etrum principcin Ecclesia;,
VI.
III.
IV.
Ke.p
I.
ritatis inccdit via regia, quia nil habet obliquitatis, nec
dcclinat ad dcxteram, vcl ad sinistram: ita Hugo etDio-
nys. Unde pcr eain omncs iusti et sancti inccdunt, len-
duotquc ad caclum.
Quinto, quia rcgibus omnibus et tvrannis eorumque
mmis et suppliciis est supcrior. Hinc Christiani olim sese
pro Confessoribus captis et damnatis offerebant morti et
martyrio. Unde eiclamat S. Nilus hom. 2. de Christi a-
sccnsionc : 0 religionem omnibus regibuspotenliorem. ma-
gisque rcgiam I qux enim reges armis cxcitabanl, hxc abs-
que armis dissolvebat : qux isti maclando prohibebant, hxc
dum mactaretur excilabat, ct suorum cxdibus Irophxa
contra mactantcs erigebat.
Scxto, cst regalis. id cst inviolobilis, ait Vatabl. lepes
enim regum sunt inviolabiles; nam qui legem charitatis
violat, culpam luet gehcnna, et incendiis aelernis.
Seplimo, Mosis lex fuit timoris, idcoque scrvilis; Chri- VIL
sli vcro est amoris, ideoque regalis. Amorem cnim vele-
D res pinxere undique coronis aureis cincturo, quasi totum
rcgalcm.
Octavo deniqiic Icx charitatis est rcgalis : quia, nt ait Vill
S. Bcrnard. scrm. 83. in Cant. Amor ubi vcnerit , omnes
in se Iraducit et captivat affcctus, quasi rcx omnibus af-
fcctibus imperans. Et inox : Sotus est amor cx omnibus a-
nimx sensibus, molibus atque affectibus in quopolest crea-
lura, ct si non ex xquo, respondere auclori, vel de simili
mutuam redderc viccm , elc. [<am cum amal Deus , non
aliud vnlt quam amari: quippe non ad aliud amat , nisi
ut amelur, sciens ipso amore beatos qui se amaverint.
Moralilcr, lcx rcgolis choritotis et Chrisli, significat o- jf„rji
mnes ChristiauosChristi subditos,caqiic pra}dilos csse re- Chriiii,
gcs, nc hnbcrc aiiimiim rcgium, hoc est ampliim, pracstan- "' *""
tem, bcncficum et muiiificum in omncs, ut singulos tamrpg^o"
pauperes, quam divites; tam citcros, quam cives; tam ^ 1"
malcvolos, quam bencvolos amare, iuvare, protegcrc, pro-
moverc gcstiant: arctuni cnim , strictum el frigidum cor
£ cst privntorum, qui siia dumtaxat quserunt commoda.id-
coque iniuriis, malcficiis, caluraniis sese contrahit, ct ab
iniuriaiilibus averlit : regum vcro et principuin cor cst la-
tiim, libernlc, excclsum . aestiians instar solis , qiii in o-
nincs, sive amicos, sive ioimicos radios suaj bencficcnliaa
spargit. uti dixi Isaiae i'6. 1. Hoc cst quod ait S. Pctrus,
S. Incoho concincns: Vos gcnus eleclum . rcgule saccrdo-
lium, gens sancta. Epist. 1. cnp. 2. 9. Quocirca Saul vi-
dcns clinritnlcm Davidis, qua sibi inimico.qucm in pole-
statc hnbcbat , pcperccrat, cam acccpit ut certiim regni
omcn. ISunc scio. ait, quod cerfissime rcgnaturus sis, e! ha-
hilurmin manu lua rcgnum Israel. 1. Iteg. 21. 21. Simili
modo diciturDeusdedissc Salomoni regi lalitudinem cor-
dis, 3. Ileg. 4. 29. hoc cst , auimi mngnitudincm et ma-
gnificcnliam , ut inlcr ludacos cl homincs cssct ct emine-
rct animo, snpicnlia, consilio, iiidicio, aequilntc, rharita-
te, providcntin , rcgimine qiiasi angelus; cssctquc qtiasi
pater intcr pueros, qiiasi magisler intcr discipiilos, qunsi
paslor intcroves, quasi diii intcr milites: ila cx Abul.
hanc unain charitalis virliitcin quasi i-onditioncm ncccs- U Lyran. Caict. ct aliis nostcr Pincda lib. 6. dc rcbiis Sa-'
111.
IV.
soriain ob eo poslulnvit, dicens? Simon loannis diligis me
plus his? coqiie respondcnlc, Etiam Dominc: tu scis quia
amo le ; subiiinxil: Pasce agnos meos. loann. 21. 15.
Tcrtio, qiiia ha?c cst pra!cipua lcx Clirisli Ucgis rcgum,
qiiam impcnse ct crcbcrrimc commcndovit, iit loon. lii.
17. JIxc mando vobis ut inriccm dHigatis. Et c. 13. 3i.
Mandatum nnvum do robis, ut diligalis invicrm, sicut di-
lexi vos. Et Hom. 13. 8. Umne mandalum in hoc verbo in-
stauratur: Dilnjcs proximum tuum sicut leipfum. Dilc-
clio malum non opcralur : plcnitudo ergo lcgis est dile-
clio. Lex ergo charitatis rcgalis est, quia cietcras iu se
complcclitur.
Quarlo, lex charilnlis cst rcgalis, id csl, communis ct
iiniversalis, (|iiia omncs obligal, aliiuc od omncs oinnino
hoinines, clioin iniinicos, barbaros, paupcres, sc cxlen-
dit. Sicut crgo dicitur via rcgio, id cst, publica, cominu-
VoL. X.
lomonis cap. 9. Prxclnre Plinius in Panegyrico Traiani ;
VI fclicitalis csl , inquit, quantum vclis posse: sic magni-
tudinis, vcllc quanlum possis.
Porro hacc magnitudo onimi inducit eiusdem rectitudi-
nem,.Tqiiitalcm,traiuiuilIilnlcin in omnibiis cl pcr otnnia ;
ut nullis blaiiditiis. muncribiis, virilnis, uiillis convioiis ,
iniuriis. ingrntiludino, etc. n rectitiuline a-quc nc n benc-
ficcnlia diiiiovcatur. Uoncstum. nit Polyb. scrm. (i. deo-
rum csl, aul corum qui diis proximi censcntur. V.x ndvcr-
80 : Tijrannis servirc pr^r.itat. quam affcclibus. oit Pylha-
goras. Quocirca pripclare lomblichus Episl. od .\grippnm:
Oporlel , nit, lcgibus pr.rfcclum sumtnc purgatum essc .
iuxla sumtnam lcgutn recliludinetn : ac nequc .<:educlione,
ivqur fraude falli pcr ignoranliam. neqw vim infcrioribus
infcrrc, nec ulla occasione iniusla allici: nam scrvalorcm
cl custodem legum tam incorruplum oporlet rsfe, quavt
48
378
ComnieDtaria in Epistolain S. lacobi. Cap. II.
svmv.e fieri polest m hvmana natura. Qaamobreni lei re- J^ eodem cbaritalis gremio complectilar. Hanc ergo ubiqoc
111.
IV.
galis eadem est qiiae perfectao liberlalis , uti eamdem ap
pellavit S lacobus cop. 1.25.Liber enim a metu.elamo
re, omniquc alia cupidilate, quae sibi obsequenles servi-
tuli siiae mancipat, facitque servos, regalem habet ani-
njum et rcgalia opera, ac proinde regaliter legem adim-
plet. Lex aulem cfiaritalia, quia enecat cupidilatem.paril
hanc liberlatem, ideoque est lex perfectaa libertalis, ad-
eoque regalis.
Secundo, lex charitatia et Christi esl regalis et aurea,
non (antuin quia obiectum cius est regale, aureum et ex-
cellena, sed quia modus eius pariter esl regalis aureus, et
eximius. Voluit enim Christus dos eam implero liberali-
ter ex amore iustitiae, non serviliter ex timore vindiclae.
Insuper Christus, iuxta illud Osee 11. 4. Infuniculis A-
dam iraham eos, in vincuUs cliaritalis, legem regaleracha-
ritatis quam nobis imposuit, ipse exemplo suo praetvit,
quaado pro nobis ingralis el peccaloribus ex immeaso a
inoreomnem suam vilam,
ut no8 idem eius amore e
Tertio, charitas est regalis, quia nunquam velut serva
iaborem eenlil; sed ul domina voluptatera habel etiam ia
morte et tormentis. Cnde S. Aug. tr. 65. in loan. Quam
mirandi gineris mors e^t, ait, cui non saiis fuii non esse in
paenis, nisi essel insuper in deliciis? Id adumbralum est in
Samsone ludic. 14. 8. qui ad dileclam suam Philislaeani
profectus leonem occidit, ac remeans in ore leonis reperit
favum mellis; quia amor quaecumque dilBcillima sunt,
dulcia facit et mellea. Ita Martyres ibant gaudentes ad
cruces et ignes; quia urgebat eos lex , urebat, iuquam,
charilas regalis.
Quarto denique, charilas regalis est, quia amantesfa-
cil reges, eisque coronas et diademata regni in cajlis im-
ponit. Maxime vero amor iniraicorum facit animum excel-
suin et regium. Uude Didyraus, Chrysost. et Euthym. in
Psalm. 4. asserunl Davidem ibid. cum ait v. 1. in tribula-
tione dilatasti mihi, postulare dilatationein cordis et ma
exerccte, ita non pcccabitis acceplione personaruni,vcl alio
peccalo. Omne eniin peccalum violat Icgem charitatis.
Bbnbvacitis.) Si nimirum legem perficitis, ut praeces-
sit. Unde ovidens cst nos posse cum gratia Dei Icgem p<r-
ficere. Perperam ergo hoc ioficiantur hairclici.
Redarguti a LBGB.)Lex enim vetat acceptionem per-
sonarum Levit. 19. 15. Deut. 1. 17. et alibi. Alii, a lege,
scilicet aaturaa, quae scripta cl sculpta esl in coascientia.
Conscientia enim dictat acceptionem pcrsonaruin esse pec-
catum : unde de ea dixit Menandur : Mortalibus omnibut
conscientia est Deus.
QUICCIIQUB AUTBU TOTAII LEGBU SBBTAVBBIT , Or-Ters.lO.
PSnDAT AUTBU 1« URO, FACTUS B3T OMNIUM BBUS) Oc-
curritobiectioni. Ne quisenim dicat;Ego reliquain legem
servo, cslo accipiain personas divilum; ergo sum iustus,
ergo salvabor. Fuit enira hic error Pharisa»orum , et po-
stca R. Mosis, et R. Salomonis in Deut. tit. 1. de paeoi-
, coipus et sanguinem expendit, . tent. nimirum salvanduin fore qui maiorem partem legia
texemplo facercmus. " serraret, etsi non tolara: eo quod maiorem liabeat acer-
vum operuin bonorum, quam malorura. RespondetS. la-
cobus, eum qui unam legem violat, omnes violare, fieri-
que omnium reum ; ac proinde esse iniustum, et reuin ge-
liennic: i(a Bcda et S. Aug. Epist. 29.
QuKres, quomodo hoc sit verum? Multi enim unam le-Q,,, „•
gem tanlum violant, caeteras observant. Ergo iinius lan-nam '«•
tuin fiunt rei, non aulem caeterarum oinnium. Primo, Au-^'^'" *'°'
clor apud S. August. lib. de vera et falsa poenit. cap. 14. reui^im-
respondet fieri omniuin reum, quia omnia peccala dimis-nium.
sa quodammodo per ingratitudinem redeunt, et imputaa- ' •
tur. Secundo, Dionys. et Richard. Victor. lib. de Incarnat. 2.
Verbi part. 1. cap. 14. dicunt fieri oinnium reum, quia o-
mnia merita amittit, ac si lotam legein violasset, iuxta il-
lud Ezech. 18. Omnes iustitix eius non recordabunlur. Ter- 3.
tio, alii ceuseat fieri omnium reum, id est, laedere oinnes
virlutes acquisitas,quia destruit earum statum perfectum,
generando scilicet debitum viliosum, qui earum operatio-
goanimilatis donum, ac lalitudinem charilatis, qu» etiam (] nes impediat. Verum hae respousiones ad rein non faciuat.
I
iuimicos diligeret. Charitas ergo regalis est, quia omne
bonum, omnem dignitatem, omnem eminenliam comple-
ctitur. Porus rex captus ab Alexandro rogatusque quomodo
se Iractari vellet? Regio more,respondit. Rursumque inter-
rogatus. an aliquid aliud vellel ? respondit, Nihil; yiam in
Tcgio more insuni omnia, inquitPlutar.orat. l.deFortuna
Alexaudri. Multo magis in regali charitatis lege, et amo-
re insunt omnia.Quocirca si qua ingruit in nobis vel cuin
proximis pugna cupiditatum, litiura, bellorum, illam di-
rimat, vincat et triuinphet charitas quasi rex, lex et iudex
omnium.iuxta illudColos. 3. 15. Super omnia autem hxc
charilatem habete, quod est vinculum perfeciionis; et pax
Christi exuUet in cordibus vestris. Vide ibi dicta.
Sbcukdum Scripturas.) q. d. Lex regalis quara perli-
ciendam monui, est ea quain dictant et sanciunl S. Scri-
pturae tam veteris, quara novi Testainenti, nimirum : Dili-
ges proximum tuum sicut teipsnm; haec cnim lex scripta
et sancita est Levit. 19. 18. ubi dicitur : Diliges amicum r.
tuam sicul teipsum. Amicus enim est quivis proximus, qiii '■
nobia natura coniunctus est, ut ibi dixi ; el Matlh. 5. 43.
ac Roin. 13. 9. S. lacobus enim hauc Epistolam scripsit
post Epistolam Pauli ad Romanos, ut ostendi in prooemio,
ac consequenter post Evangelium S. Matlhaei. Hoc enim
scripsil S. Matthaeus aono Christi 41. ut tradit Eusebius
et S. Hieron. Epislolam vero ad Romanos scripsit Paulus
anno Chrisli 58. uti ibidem cx Baronio docui.
p.^^oxi- DiLiGES pboximuu tuuu sicut teipsuu. ) Proximus
miuquis, est quivia homo : hic enim coiiipos est eiusdem naturae no-
biscum ; ideoque factus est ad imaginem Dei, atque a Deo
ad eamdem destinatus est graliam, gloriara et felicitatem
seternam. Vide dicta Levil. 19. 18. el Rom. 13. 9. Sensus
est, q. d. Lex regalis charitatis, quae iubet dicitque: Di-
liges proximum luuni sicut teipsum, nou accipit nec exci-
pit personas, sed omnes lam pauperes quara divites; tam
aoaicos , quam iaimicos; tam exteros, quam domesticos.
Cura enim aitlacobus omniuin fieri reum, omnium intel-
lige praeceplorum , non peccatorum, merltorum , aut vir-
tutum acquisitarum. Quarto, verisimilius Glossa , Lyra-
nusetalii aiunt fieii omnium reum,quia eamdem poenam
damni incurrit, scilicet privalionem graliae,charitatis, vir-
tutum moralium infusarum, meritorum, ac ipsius gloriae
et CBDli : perinde ac si omuia praecepla violarel. Verum nec
hoc punctum atlingit, tuin quia non explicat quomodu o-
mniiim inandatorum fiat reus, cura omnia noa violet: tum
quia reatus proprie culpam significat, non poeoam, esto ex
culpa sequatur obligaiio ad poenain ipsaque poena.
Pro rcsponsione, Nota quod paulo ante de Pharisaeis in-
Dui ex Burgensi et aliis, nirairum iilo tempore fuisse erro-
rein et haeresim Pharisaeorum, qui uti in cxplicandis prae-
ceptis docalogi multis modis errabant, uti ostcndit Chri-
stus Matth. 5. ita pariter ceusebant unuin aut nllerura le-
gis praeceptum transgredi non esse grave peccatum, quo
Deus oflenderelur, nisi quis omoia praecepla aut potiorem
coruin partem transgrederetur : a potiore eniin parte
quam 8ervat,censendum esse iuslum potius, quam ab uoa
violata iniustum: nec omue pcccatum esse iniquitatem:
nec uUum csse crimen si quis charitatis ofiicium proximo
denegaret, duinmodo amorem erga Deum retinerct. Con-
tra hos asscril hic lacobus eum qui in uno offcDdit, fieri
omnium reum, Deique olTensam etiram incurrere, ulpote
qui tam unum, quam alterum prajceperit: qui enim uui-
versam legein condidit.singula quoque eiuspraecepta con-
didit. Contra eosdem scribit S. loan. Ep. l.cap. 3. aitque:
Omnis qui facil pcccatum , et iniquilatem facil : et pecca-
ium est iniquitas. Rursum : Qui non diligit fratrcm suum,
in tenebris est, et manel in morte : qui odit fratrem suum,
homicida est; lege cap. 3. quod totum est de hac re.
Similis fuit error nonnullorum Christianorum temporc
S. Aug. uti ipse refert Euchir. 75. qui putabaut se san-
ctos et salvoa fore ai facerent eleemosynam, etiamai caete-
Ceisnentaifa fn EpfBtoIam 8. laeobi. C«p. 11.
379
ra pracepta Tiolarenl el flBgiliose TiTcrcnt, ex eo , quod ^^ »ef lit se a Bararao bono , ia qoo einnia babent qnamdam
i.
leauiae
Chrislug diicrit Luc. 11. 41. Dale eleemosynam , el ecce
omnia munda sunt vobis. Sicui uunc hxrclici doceat se et
«uos sanclificari ct salrari per solam fidem, ctiamsi legem
DetTiolcot.et multa peccalacooiinitUat.ContrahosomDes
docct bic S. lacobus impium ct iniuslum csse, ac damua-
tioDis reum, qui vel uDom lcgcm Dci violet; et ut radiceni
erroris iofringat, ait eum omnium Geri reum, lantum ab-
est ut pa scrvasse, iudeqnc iustus dcnomioari aut dici pos-
•it. fioDum eoim, ait S. Dioays. de Divin. nomin. c. 4. est
•I iutegra causa, malum et siugulis defectibus. Ut enim
opus (it bonum, dcbct omncs conditiones requisilas babe-
re : qiiod si vel una desit, malum erit, nou booum. Siuiili
modo ut quis dicalur bonus el iustus, debet totain legcna
aervare. Si enim rel unam Tiolet, erit malus et iniuslus,
oioniumquc reus.
At qua roiione omDium,cum unom dumtaxat Tiolarit?
Resp. To omnium inlelligc coniunrtim,sive cupijlatimsum-
plorum , Don copulativc. Omncs eniin legcs et prxccpta
conoexionera: oinnia eaim ab eo njaoant, et eodem teo-
dunl; ita ut «i aaum negl:gaB, summum boaum non sis
adepturue.
Uinc quarto, fit omnium reus, quia perdit Dei «roici- s.Cfcrjf.
liam, gratiam et vitam 8piritualem,atque incurrit mortem
epirilualem animoi ei reatum geheuni; periude ac qui
toto corpore armatus exccpla una parlc, io illa lelhalem
plagam accipit, quse illum occidil aeque, ac si in caeterii
omuibus plagam lelhalem accipisset. Sicut ergo plaga u-
nius membri, vitam adimit et citeris; ita unum pecca-
tuio, V. g. ebrietatis, noa tanlum adirnit vitam sobrietati
contrariae, sed et coelcris omoibus virtutibus: ita Auctor
iroperfecti apud Cbrysosl. hom. 35.
Hinc quinlo, Uugo.q.d. Fit omnium reus, id est, per-Etnojo.
inde damnabitur quasi hostis Dei , ac si esset omnium
reus, Iicel non tam graviter tantaquc pcene: sicut qui ii-
nam portam hosti apcrit, oinnes, totamque urbem opcrit:
hostis enim per unam ingrcditur, urbemque occupat ct va-
lotegrant et conilant unam totalem Iegem,8icul dccein Bstal. Sic uua scintilla igois totam domum comburit :
pra?cepta iutrgranl el connant decaloguin, q.d. Qui unara
legem violat, totani legis universitatem , qusc cxsingulis
lf>gibusintcgratur,violat, spcrncndo Iegislaioris,puta Dei,
roaiestatpm et potcstatcm; ut scquitur. Violat ergo omnia,
noD singiila, quatenus omnia couflant unum tolum: tolo
poiin violato. violanliir oiiines parles qusc illud intcgrant,
quatenug illud iutcgrant. Est ergo enallage tolius univcr-
salis pro tuto integro; nimirum omriium, id est, lottus le-
gis. q d. Violat ouinem, id est, lolam legcm, violal inte-
grilatem Irgi.s : totum euim dcpcrit desiaitque csse totum,
si una dumtaxat pars ei eo dcmatur, esto caelerae iu eo
mrianeaut. Sic qui furiiicalur, totum decalogum, qui de-
nomioaliir a dcnario mandalorum, ex iisque instar uaius
compositi coalescit, transgrcditur. Ksto eaiiu cxtera o-
moia servet, non tainen potest dici servasse et implesse
rfccalogiiin. Simili ciiallago dixit lacobus cap. 1. 2. Omne,
id est totiim plcniimquc, gaudium existimale fralres, cum
untim forameo in aggere focit eluvionem totius fluniinis,
ut oinnes agros inundel: sic modicum ferinentura totam
Diassam corruinpit, ait Apostol. 1. Cor. 5. 5.
Oninea ergo Ui sensus connexi sunt, ct ei primo quem
proprie inteudil S. lacobus, quasi rivuli efoote, et quasi
conclusiones e suo principio deducunlur. Omoes cnim e-
liduni errorem Pharisaeorum et Kabbiuorum paulo ante
ciialuin, et nonnulloruiu rudiuni ChrisliaDoriim, qui cen-
senl salvaudos fore eos, qui plura habucrint opera bona
quain mala. El ad hoc prubandum abutuntur diclo Cbri-
sli : Dale eleemosynam, et ecce omnia mundu sunt vobis,
Lucae 11. 41. Quos refellit S. Aiig. Eiicbir. cap. 75. uti
iam diii. Longe euiin alia est mcns Chiisti, nimirum a-
varos Pbarisaeos borlari ad eleemosyuam; illani cnim e-
liirre peccala, iion Baplisinos et luslrationes legales, uti
Pliarisaei putabant, q. d. Omnia inlerna ct exterua, quaa
Tos o PharisKi putatis elui aqua vestra luslroli, non illa.
invarxas tentationes incidenlii. Ita Bedn. Q«i, inquit, o/'- p sed polius eleeiiiosyna eluuutur. Eleemosyna eniin si a
fendtt in uno, fil omnium reus: non quod omnia lcyis prx
cepta violarit. sed quod lcgis auclorem conlempierit, eoque
prrmio meritocareat,qrod kgiscuUoribus proposilum est.
Huoc es.so 8cns'un potcl nianifcste cx ralione qiiam sub-
dit lacobus: Qui enim dixU: iSon machuberis , dixil et,
Non occides. (juod si non moecliaberif, occides autem, fa-
clut es transgressor legis . (\ux scilicct quasi totuin quod-
dain qiiantum intcgiatiir ex siogulis logibus, quusi sui
parlibus. Siinili iiiodo in musica unica vo.\ dissuua totam
musirnni ct hnrnioniam corrunipit. Scnsus crgu luiobi est,
q. d. luBlilia consistit in ubserMilionc tolius lcgis : quare
ut quis iustus sil ct dicatur, dcbct lolam legciu obscrva-
rc ; adco ut, si tcI in uno, puta in pcrsunaruin acceptione
ofTeiidat, sit et dk'atur iniuslus, Icgisqiie praevaricator;
ideoque ir.^e diviiiT reus, et coiidemnatiuni obnoxius. Lcx
cnim ot iustitia legis cst quasi una corona, una vcstis,una
''yclas aiirea Tcsticns ornaosque loluiii homincin; quas
tola vinlatiir si vel unam cx ea partein denias aul violes :
sic ciiim tollitur cius integrilas, spccics ct deror.
Coti»cnai Hinc sccundo, S. Aug. Ep. 29 (quae tola cst dc hac la-
• A»|. cobi seolenlia): Qui in uno,a\l.offendit, fit omnium reus,
quia ronlra charitatcin farit, uudc tola lex pondet. Rcus
ttaque (it omnium. fuciendo contra cam. iti qua pendcnt o-
wmia , ulpotc in qua conneia sunt, Guntquc quasi unum
integruin chorilalis mandatum: charitas enim cbI furii:a
Ifgum ct Tirtutiim oinnium. Sic et (JEciiin. ot S. G:«gor.
boniil. 27. iii Evang. Omnia, ail, prxcepta unum sunt in
radice charitatts. Sicul crgo haeroticus, qiii non crcdit u-
num articulum ndcl, pcrdit lutaiii iideui non tanlum tll:us
arliculi , scd ct cacteruriim omniuin : csto eniin cus dirat
se credcrr, tamen oon crcdit eus lide divina, sed hiiinana:
«ic qiii violat unam Icgcm, pcrdit cbarilalcm ; non tnntuin
iilius legis , ted cxteiurum omnium : ut iiietcas uhscrtcl
rl fneiat, lamcn uullam obscr\ct et fuciat ei cbarilatc.
D,«i,yt Uinc lertio, Diooys. Fit, ioquit, omoium reus, quia a-
peccatorc flat uli debet, nimirum praeinissa contritione
peccatoruin, ct propoiito rcstilueudi boua inale parta, ab-
stergii ciilpain oiniiem : aut certc eo liominera disponit,
illiqiie ad pueniteudum Uei graliam cl misericordiaui cou-
ciliat et iinpet:at.
Noto, agit S. lacobus de offensa gravi et pcrfecla, pula
quac sit peccatum inortalc. Hoc enim est pcrfecta legis
Tiolatio, facitque omuium reuin: tale vero non est pccca-
tuin venialc. Uiide recte ex hoc loco colliguut Duciores
distinctioncm peccali veoiolis a mortnli. Sccundo, ei hoc
dicto lacobi uou sequitur dugiiia Stoicoruiii et Luthera-
uoruni, uiinirum omnia peccala essc paiia, aut couneia ;
imo lacobus supponit possc ticri, ut quis scrvet tolain le-
gem, ct taotuinofrcndal in uno : ita D.TIiom.l.2.q.75.a. 1 .
MnsIicc et moraliter, in uoo olfcudeus Gt omnium reus, tfonl.
quia viulatio uiiius legis seusiin allitit et trahit ad viola- "'"'"'
tionein allerius et allerius, tandemque omniuiu : v. g. ni- [^^"iijj
mius anior pecuniac trahit ad fraudes, illicitos contractus, piura.
I) lites, pugnas, verbeia, cxdes; rursum ad fastuin, gulain,
libidinem . tandein ad blasphemiam, hsrc.Nim, ct atheis-
mum : peccata enini sunl colligata quasi funcs, quia im-
piuiii coustringunt, iu.xla illud: Funibus pcccalorum suo-
ruin constringUur , Prov. 5 22. Et : Vx qui Irahitis im-
quitatem in fnniculis vanUatis. el quasi vinculum plausln
pcccatum , Isaix 5. 18. vide ibi dicta. Uoc est quod ait
Auctor. lib. de vrra et falsa pcenitentia tonio 4. oporum
S. August. cap. 11. Offcndcns, mquil, in uno fit omnium
reus, quia omnis virtus palilur dclrimentum ab uno vilw
iiam ii qui^ cadil in avaritiam, largitalem dcstrui', rl ei-
tain aulilaltin mtnoruvit : amorc cniin pecunix vet Viola-
rel caslilatem, vel yaltrm minus amar<-l. Hinc rursuin u-
niim peccntiiiii rcniitti iicquit nisi rpniiltnntnr cxlrra o-
ninia, quia ununi icmilli nrquil nisi infundntur graiia et
cbanla:!, qiix tain c«li<ri8 oninibus, quam uni suli rcpu-
gnat. Uinc disce quaaU. cura et studio quodlibet pccca-
380
Commenliaria in Epistolam S. lacobi. Cap. II.
tum evilare, tolisque animis virluti et cliaritali sttidere^ plene cor coeperit. mox ipsum septem principalibus vitiit
debcamus. Quia, ut ait Nazianz. in Carm. ad Virgincs :
Qui parvis obvius ibil,
Is nunquam prxceps scelera in graviora feretur.
Doa vir- Nam licet una virtus imperfecla possit esse sine alia,
tiis per- tamen una pcrfocta ceeteras omnes plerumque adducit :
^"'1" °^;virtutC9 cnim in statu perfccto sunt connexae, utdocetD.
leras. Tliotn. I. 2. q. 73. art. 1. ad 1. Sii7iilitpr cx adverso u-
num vitium pcifcctum adducit cielera : unde S. August.
Epist. 29. Quanlo, ait, quisque gravius lcviusque pccca-
ril, lanto inpeccalo cotnmillcndo waior, quanto in diligcn-
do Dco cl proximo minor. Tanlo itaque plcnior itiiquita-
lis, quanto inanior charifalis. Et tunc perfecli sumus in
charitale.quando nihil reslat ex infirmitate. Et onterius es
sententia Sloicorum ita virlutum et vitiorum concatena-
tionem ostendit: Cerle hinc persuadent qui unam virlutem
habueril.habcrc omncs: et omnes deesse cui una dcfucrit :
guod prudcntia, m:c ignava. nec iniusta, nec intemperans
polest esse : nam si aliquid horum dcfuerit, prudenlia non
guasi guibusdam ducibus suis devastandum Iradit, quos
videlicet duces exercitus sequilur, quia ex eis proculdubio
imporlunse vitiorum mulliludines oriunlur. Et inferius :
liadix quippe cuncli mali superbia est, de qua Eccles. 10.
dicilur : Inilium omnis peccali superbia. Prima autem e-
ius soboles, nimirum septem principalia vitia, de hac vi-
rvlentaradice proferunlur.Vide eumdem 1. 7. mor. e.l2.
in iilud lob 6. 18. Involutx sunt scniitas gressuum eorum.
Qui ENiM dixit: Non MOKCIIABKBIS, DIXIT ET, NONVert. 1
OCCIDES.) Probalet ostendit euin qui in unooflendit, fieri
omnium reum , ex eo quod oinnia praecepta sancita sint
ab eodem legislatore Dco, cuius proinde ouctoritas con-
temnitur et oiTenditur, si vel uaum Iransgrediaris, perin-
de ae si omniatransgredereris.In legislatore ergo unole-
ges omnes coeunt, suamque Iiabenl unitatem, ut si unam
violes, omnes violare censearis , eo quod legis inlegrita-
tem violes, eo raodo quo paulo ante cxposui.
Sic LOQUIMINI, BT Sic FACITE.) Concludit lacobus lior-Vers. :
erit. Porro si prudenlia tunc eril , si et fortis et iusla et 1» tando utiam dicia faciant,necpersonasdivitumaccipiant,
temperans sit.profecto vbi fuerit, secum habet escleras. Sic
et fortitudo imprudens esse non potest, vel intemperans.vel
iniusta: sic temperanlia necesse ut prudens. fortis et iusla
sit : sic iuslitia non est nisi prudens , forlis et temperans.
Ila ubi esl una vera aliqua earum , et alix similiter sunl.
Vbi autem alix desunt, vera illa una non est, eliam si a-
liquo modo similis e.ise videalur, elc. Si enim virlus essel, a
cxlcris virtutibus lamquam inseparabilibus comitibus nun-
guam relinquerelur . S. Ambros. lib. 5. in Luc. ad illud:
Beati pauperes, etc. Connexx, ait, sibi sunt concatenatx-
que virtutes.ul qui unam. habeat, plures habere videatur :
el Sanctis una compclil virtus;sed eius qux fuerit uberior,
uberius est prxmium.
Seneca Epist. 67. JSihil invenies rrctius reeto, non ma-
(jis quam verius vero.quam temperaio temperatius, omnis
in modo est virtus ; modus certa mensura est. Constantia
non habct quo procedat, non magis guain fiducia. aut ve-
scdlegem regalemdilectionisproximorum lam pauperum,
qiiam divitum impleant, memores iudicii divini, in quo
gravius damnabuntur Christiani qui cam violarunt ; eo
quod ipsi a Christo legem libertatis acceperint, eaque in-
grate abusi , imo eam transgressi siot. Sensus ergo est,
primo, q. d. Quae huc usque docui, prajsertim de acceptio-
ne pcrsonarum vitanda, et ei opposila dilectioneomnium
consectanda, nimirum, acceptionem personarum repugna-
re fidei et religioni Christianae ; ac proinde non licere fi-
deli spernere pauperes, et divites extollere; sed lam circa
illos, quam hos implendam esse legem , quae sancit: Di-
liges proximum tuum sicut teipsum. Ha;c, inquam, acci-
pite ut dicta non mea, sed Christi : itaque credite, ac sic
loquimini cum de iis serrao incidit, et sic facite fidem et
sermonem in opus conferendo, cura res poscit opus. Ad
qiiod stimulum vobis suggero, nimirum memoriam et me-
tum divini iudicii , in quo Deus exactam a vobis tam de
■itas, aul fides. Quid accedere perfecto pulcsl? nihil. AutQ verbis, quam de factis singulis rationem reposcet; eoque
perfeclum non cral cui accessit. Ergo ne virtuti guidem ,
aut si quid adiici potesl , defuit. Crescere posse imperfe-
ctx rci signum est : bonum omne in easdem cadit leges:
iuneta est privata et publica utilitas. Idem Ep. 68. Cum
aliquis tormenla fortiter paiitur. omnibus virtutibus uti-
tur , fortasse cum una in promplu sil et maxime appa-
reat palicnlia. Cxterum illic est fortitudo. cuius patieniia
et perpessio et tolerantia rami sunt. Illic est prudentia, si-
ne qua nullum initur consilium, qux suadet quod effugere
non possis, quam fortissime ferre. Illic est conslo.niia qux
deiici loco non potest, el propositum nulla vi extorquente
dimittit. Illic csl individuusille comitatus virtulum. Quid-
guid honeste fit, una virtus facit. sed ex consilii sentenlia.
Quod autem ab omnibus virtulibus comprobatur, etiamsi
ab una fieri videatur, optabile est.
PliJtarch.orat. 1. de fortuna Alexandri Magni : Alexan-
der, iaqult, confirmavit Sloicorum illud decretum: Quid-
raaiorem, quo vobis dedit legem Evangelicam, quae rega-
lis est, el perfectse liberlatis, uti iam dixi : hoc enim mo-
do vicissim a Deo diligemini, et misericordiam in eius iu-
dicio consequemini : ita Beda.
Secundo , Thomas Anglicus haec reslringit ad praece-
ptum dilectionis proximi, quod praecessit, q. d. Loquimi-
ni proximis tam benigne, tam affabiliter, tara araanter,
ac opera talia dilectionis eis exhibete et facite, ut ipsi sen-
tiant se a vobis diligi, vosque implere dilectionis Divioae
mandatum.
Terlio, Fevardenlius, q.d.Loquimini honesta.Christia-
na, religiosa, uti decet discipulos Christi ; non inhonesta,
gentilitia, mundana: talia enim congruunt carnalibus,
Gentilibus et mundanis.
Quarto, generalius Dionys. et noster Lorinus, q. d. la
rerbis et faclis omnibus tam prudenter, honeste et arden-
ter vos gerite, quasi mox sitis iudicandi per legem liber-
guid agit sapiens, omnibus eum virtutibus agere, vnamque „ tatis, id"est, Evangelicam quae a suis tanta libertate do-
virtulem aliquam primas obirepartes, reliquas aulem so- ^' natis, maiorem exigit perfectionem. Dnde concinens la-
ciassibi perficiendxreiadsciseere. ItainAlexandrovide- ' ' ' - -
re licel bellicam virtutem humanitaie lemperatam . man-
.fueludinem fortem, liberalitatem in donando rei familia-
ris rationibus accommodafam. iramplacatu facilem. amo-
rem temperantem. remissionem non otiosam, tolerantiam
iaborum non vacantem solatio. Quis miscuit bello festivi-
tates, quis comessationibus expeditiones, quis obsiclionibus
et rebus di/ficillimis gerendis nuptias et hymenxos ? Quis
peccantibus se magis infcnsum, adversas res passis huma-
niorem prxbuit ? Quis pugnantibus gravior, veniam neten-
tibus benignior fuit ?
Siimli modo peccatum unum nisi illico per poenitentiam
deleatur, iUico suo pondere ad aliud et aliud trahit, ac
taodem caetera inducit. Est enira uti virtutum, ita et vi-
liorum catena ac nexus. S. Gregor. 31. mor. cap. 31. a-
lias 17. ait : Ipsa vitiorum regina superbia cum deviclum
cobo S. Petrus Epist. i. c. 4. 11. Siquis loquitur, inquit,
guasi sermones Dci (quod lacobus ait, sic loquimini) si
quis ministrat, tamquam ex virtute quam administrat Deus
(quod lacobus ait, et sic facite) ut inomnibus honorifice-
tur Deus. Primus sensus magis genuiuus, magisque tex-
tui adaequatus videtur.
SiccT PER LEGBH LiBERTATis ( Evangelicam , de qua
cap. 1. 23.) INCIPIBNTES 11'DICABI.) Graece ueXXovte; xpivEff-
Oxi, id est, futuri iudicari, hoc est, iudicaodi. Verum ^ieX-
Xu in Script. ssepe idem est quod incipio, ut patet Apoc.
3. 16. Actor. 3. 3. et cap. -18. 14. loan. 4. 47. et alibi:
eaque sigoificatio hic est aptior et efficacior, q. d. Instat
iudicium, illudque moxinchoandum est: ad illud ergo vos
assidue coraparate : quare sic facite, et sic loquimini, qua-
si memores vos brevi iudicandos,omniumque dietorum et
factorum rationem Christo iudici reddituros. Lex enim
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. II.
381
EvaD^cIica cum sit lex liberlatis, uoq lantum exactam , ^ misericordis, cui herus omne dcbilum decem millium la
sed et iiberam ac liberalem exif^it mandatorurn Christi ob-
serfantiam. Incipit erf^o Deus nos iudicare illico in hac vi-
ta per iudiciura consricntiae, quod suum quasi tribunal in
menlc hominis conslituit,ac saepc per plagas exlcrnas.et
internas minas quas peccatoribus infligii; proprie vcro per
iudicium particulare, quod anima subil in mortc: perri-
ciel Tcro illud in extremo mundi die, in quo nos iudica-
bit sccunduin legcm liberlalis, id est, Evangclicam , noa
Mosaicam.
Morai.de Moraiitcr docet lacobus nos in omnibus diclis et faclis
meoDori» recordari ludicis Chrisli, ct iudicii divini : illud euim vi-
iudi(.ij. cinurn esse , imo ex nunc incipere. Inspiralioncs enim et
minai a Dco interius menti immissae, ac nionitiones et re-
prehcnsioncs conrionalorurn , confcssariorum , superio-
runi ; ilcm adversilalcs et plagaj a Dco inOicta;, sunt quasi
inchoatio iudicii cxtrcmi mox scculuri. Adde , vita hsc
brevis non cst aliud quain cursus ad mortem, morlisquc
inchoatio ct conlinua prosceulio: in moilc autein lit iu- ^.
diciuni anima; particulare, quod est inchoalio, imo com- "
peudium,et praiiudicium ccrtum iudicii univcrsalis et ex-
tremi. Hoc cst quod ait lacobus c. 5. 9. Ecce iitdcx anle
ianuam asustit. Et S. 1'aulus Areopagiias impcllit ad poc-
nitcntiam nictu diei iudirii, .\ctor. 17. 30. ajquc nc Fcli-
cem prajsidcin .\ctor. 2i. 25. Idcni Ucbr. 9. 27. Slatu-
tum e.-t, ail, hominibus semcl mori , post hoc autem iudi-
cium. Kursum iudicium hoc inculcat Iloiuanis cap. 2. a.
el Corinlhiis indigne communicanlibus, 1. Cor. 11.19 et
Thcssal. Ep. 2. cap. 1. 5. et S. loan. Ep. 1. cap. \. 17.
VI fiduciam hnbcumus, inquit, in die iudicii. S. ludas v.
■14. ex Henoch Prophcla : Eccc, inquit, vcnit Dominus in
Sanctis miUibus suis facere iudicium contra omnes. S. Pc-
Irus Ep. 2. cap. 3. 10. Adveniet, inquit, dies Domini ut
fur, in quo cxli magno impetu transienl, elc. Ifjilur qiia-
les oporlet vos esse in sanctis conversalionibus et pielaiibus
txpectantes, et properantes in advenlum diei Domini?
S. Clemens Epist. 1. narrat S. retrum dlccre solilum :
Bttm
Pl».
lcnlorum iam condonatura revocavit, co quod conserto
suo noliiisset condonare ceutum denarios, .Malth. 18. 34.
Gra>ce est elegans Paronomasia: c -/«p /oiti? aviiiij; tw ^r,
■nw.Txiri iii-i-,, q. d. Iramisericors et crudele iudicium su-
bibit crudelis et immisericors. Causam dat S. Grcg. hoin.
13. in Evang. Pensate, ait, fralret . quia conclusit pictas
Dei duriliam nostram : non est iam quid hoiiio excusatio-
nis invenial: Dcus dtspicitur, ct cdpcclat : contemni se vi-
det.el revocat: iniuriam dc contemptu suo suscipit , et la-
men quandoquc revertcntibus etiam prxmia promittit : id-
eoque postquam lacobus dixit misertcordiam superexai-
taie iudicium, rectc addidit: iudicium dislriclum subitu-
rum eum, qui hanc ine/fabilem misericordiam non fuerit
imilatus. Qui ergo non facit misericordiam in egenos, ei-
cludit a sc Dci misericordiain, ait CEcuin.
SlPEBEXALTAT AITEM MISEBICOBDIA IIDICIIM. ) Po-
lest accipi liic misoricordia , vcl diviiia, vcl liiiiiiana. De
divina mulli cum S. Gregnrio iara cilalo accipiuut, q. d.
Misericordia Dei superat Dei iustitiam et iudiciuin; qula
Dei proprium est misercri ct parccre. Unde lapso gencre
huinano pefcantc Adamo, cuin iudiciuin vcllet omucspu-
nirc ct damnare, accurrit, vicitque miscricordia , decer-
ncns ut homo rcdimcrclur pcr Vcrbi inoarnationem et pas-
sionem: hcet cnim in Deo oiiioia allributa siut a;qualia,
ac tanla sit iustitia, quanta misericordia ; tamen magis
ipsculilurct cxercet misericordiam,quainiustitiam.Narc.
ut ait Psallcs rsalm. 114. 9. HJiscrationes eius { Dei) su-
pcr omnia opcra cius. Unde et misericordia Dei impios pu-
nit cilra condignum, et pios pra;mial ultra condignum ;
ul Iiahet communis Scholaslicorum senleulia.
Hinc aliqui apud Bcdam sic cxponunt, q. d. Plurcs per
Dei miscricurdiam salvanlur, nimiruin qui fecerunt mise-
ricordiam, quain periudicium damueutur; plures sunte-
lecti quam reprobi. Hoc in Angelis verum est: plurcs e-
niiii stcterunt. quam ceciderinl; unde Apocal. 12. 4. di-
ciliir draco lran.\is9e tautum tcrliam paricm stcilarum.
Quis peccare poterit, si semper ante oculos suos iudicium Q id est, .\ugcIorum, rajslicc; nara alius litleralis eius loci
Dei ponat? Pra>clareClimachus gradu 20. Sicut, ait, qui estsensus, uli ibidem dicam.
esuril. recordatur panis ; sic qui salvari cupit. non polcst
non recordari ejlremum iudicium. Undc illud obvcrsans
iugiter menli S. Auguslini anle conversioncin , ardorcm
coucupisccotio! in co si non cxlingucbal, cerlc refra>nabat
ne tot laiitaquc pecrarct, ut ipsc rcfcrt lib. G. Conf. cap.
ult. Et S. Hieron. Episl. ad Florcntium: Eqo , ait, cun-
ctis peccatorum sordibus inquinaius , dicbus ac noclibus
opperior cum tremore reddcre novissimum quadrantem. S.
Ephrein assiduc mcnle vcrsabat Dci iudicium, ideoquc in
conlinuo crat tiraorc, compunctione, et lacrymis, quibus
pleui sunt cius libri, ct tractatus omncs. J>apiens ergo cst
qui hosce sapiculcs.ac noiniuatim S. lacobum hic scciitiis,
sic loquitur, sic facit nmnia sua sicut in dic iiidicii dc iis
Dco iudici rcspondcre, et exigcnti ratiuncm rcddcre cogi-
lat, ct dcslinai, uti sapienlcr monct S. Grcgor. homil. 1.
in Evang. Illum ergo t/ic//i,inquil, fratres charissimi, tota
inlentione cogilale , vitam corrigile , mores viulate . mala ..
lentanlia resistcndo vincite, perpetrala aulem flelibus pu- "
nilr : advenlum namque xterni iudicis tanlo securiorcs
quandoque vidcbitis.quanlo nunc dislrictionem ciustimen-
do prwvenitis.
Tm 15. IVDICIUII B5ia SINB ■ISBBICORDIA (supplc, Crit ) ILLI
QUI NON FECIT ■iSBRicoBDiAa. ) Uoic aptc prxccdcnti-
bus cohaircnt. Dixcrat cnim lacolius sic nos loqui, sic nos
facerc dcberc oinnia, ut scinpcr mcmorcs iudicii divini il-
lud nobis conrilicmus, ilaqiic bcnignum ct propitium ex-
periamur. lam docct inodiiin illud conriliandi, cssc iiiise-
ricordinm, iiixln promissum Christi : licali misericordes,
quoniam ipsi miscricordiam coiuequcnlur. Matlh. 5.7. V.\
ndvcrso ciiim qiii non facit iniscricordiam , cxperictur il-
lud rigidum, ct sine misericordia , id cst, immiscricnrs.
Sub iudicio intclligc incton ymice ipsam damnAtioncm,qua>
iudicin divino impiis, ct immiscricordibus infligi-tiir, >Iat-
lh»i25.42. Ideni docelChristus parabola illa servi im-
In hominibus falsum est. Certum euim est longe maio-
rcm hominum partein damnari, si omnes omniuo, etiam
Gcntilcs. Saracenos, et Haereticos comprchcndas. At si
tribus hisce exclusis solos Catholicos accipias , censent
nonnulli plurcs cs eis salvari, non modo parvulos ( hi e-
nim omnes penc salvantur, cura omncs pcne baplizentur)
sed et adultos- ; co quod plerique oinncs in finc vit« susci-
piant sancla sacraincnta, quibus pcccala omnia expiant,
itnque cxpiati in stalu gratia; et salulis dccedunl. Favcl
parabola nuptiarum regni cjelcslis, a quibus unus solus
ex invitatis oxrlusus fuil, co quod uon habcrct veslcm nu-
ptialcm , Mallh. 22. 12. ubi uous illo rcpra;scnlat tolani
mullitudinein rcproborum: ila cx S\lvcslro Frauc. Sua-
rc7 dc Dco trino el uno lib. G. cap. 3-
Verum cx adverso plurcs ci Chrislianis adullisdamnari
qiiain salvari, suadcrc vidotur ralio el aucloritas. Ralio
Prima: quia longc plures fucre damnali lam in «talu le-
gis natura? ; ulpole in quo omnes pcrioruut pcr diluvium,
ex quo solus Noo iustus cuin suis filiis corumque uxori-
bus cvasit, quam in slatu Icgis .Mosnicc; utpute in quo
oinncs cgressi ex -Egypto , pula scxccnla hominura mil-
lia ct am'plius,ob murmur cl peccata pericrunt in dcser-
to, tantumquc duo, puta losuc cl Calcb, ingressi sunt ter-
ram promissam: filii aulcm pcreunliuin qui iugressi sunt
cnmdcm, non fucrc mcliorcs parcnlibus : mulli cliam Chn-
slinni iis non suut incliorcs. Secunda, quia longe inaior
pnrs Christinnorum vivit in slalu pcccati morlalis: iuxla
rogulam nutcm S. Augustini, sicut quis vixit, ila et mo-
ritiir; iil raro qui innle Tixil, benc morialur; ct vice ver-
sa. niics, omnos suscipiunt snncla Sacramciiln in fine vi-
ta;. Rcspond. non omncs: nam mulli iu pr,Tliis, navibuf .
Tnonlihus, pngis, clc. inoriuntur siiic Sncraiucntis. Rur-
sum cx iis qiii oa suscipiunt. multi ca male suscipiunt,ac
proiuJe pcccala non expianl: niulti euira laboraut igno-
Anplurrs
Chnstw-
ni d.im-
neniur
riuari
!jlve;i-
I if.
R«-»p nlii
oegau-
.*lii jffir.
ni.iiivp
382
Commcnlaria in EpisloIaTi S. lacobi. Cnp. II.
rantia crassa arliculornm Hilei, qtios cjpliclle Bcire elcrc- ^ passionem Christi, misericordism Dei, largitionem elee
dcre lenentur, aeqiie ac Sacramcolorum ; ac prescrtim igno-
rant eificax proposilum abslinendi a pcccatis rcquiri ut quis
sit capax absolulionis, el ncsciunt quam forlis et couslans
resolutio aniini rcqiiiratur, ut proposituin ccnsealur esse
absolutum et efGcax. Alii csto sciant necessaria salutis, ta-
men vivunt incurii suao salulis, loti inlcnti collijjendis divi-
tiis,et dignilatibus, fabricandis domibus, horlis, vincia.etc.
ut raro , vcl nunquam de Dco et vita aeterna , deque con-
scicntia siia cogitent nisi in Paschate, idque idcirco tantuin
quia cogiinlur praecepto Ecclosiaj confileri ct comnmnica-
re; peracto Paschate illico ad res terrenas redeunt, iisquc
se iramergunt.imo obruunt. Alii irrctiti suntusuris, simo-
niis, bonis iniustis quae reslitucre nolunt. Alii habcnt pcl-
lices, vcl obsccenis amoribus sunt impliciti, ut iis se ex-
pedire neqtieant, quia serio sc expedire nolunt. Alii fo-
Teut litcs, rixas et odia iminortalia. Dcnique muUi csto
sciant propositum eflkax rcqiiiri ad absolutionem, tamen
illud procurare et habere non salagunt, sed habere so si
n.osynariim, el cultum B. Virginis, quod iila sui cultores
non sinat pcrire, nec dcsccndunt ad vitia huic, illive loco
propria, ut conlraca toneatetfulminent, caqueextirpenl:
nnde uibcs et populi mancnt in iisdem malis legibus, cou-
siietiidinibiis , proposilis, vitiis, nec ullum , vel exiguum
ex concionibus oinnibus fructum referunt. Mutenl ergo
modum concionandi si Deo, con cientiae, Ecclesiae el au-
diloribus consiilere sataguut, ut conscientias feriaat, ex
iisqueomnc malum semea,quodia talilocograESarisciuot,
slirpitus cvcllant.
Quartiim , esto aliqui in morte confitentes eoncipiant
vcrum propositum, tamen post confessionem, si pluribus
diebus, ut fu, decuinbant, rccurrit mcmoria pristinarum
cupiditatiim, quae animuin iis se pascere solilum, ad coa-
sensiim flectunt, ut in pravam cogitalioncm et delecta-
tionein morosam praeteritae ct solitae voluplalis illicits
consentiat; praesertim quia daeinon tunc camdem meuti
obiicere et refricare solet, gravissimeque hominem lenla-
mulant, imo sibi ipsis falso pcrsiiadsnt. Est enira propo- " re in ultimo illo ducllo, adeoque in ipso agone, quo ani-
HuUi«
proposi-
tum se-
riu
cndan
11.
situm boc seriiim rcs ardua, subliniis et diflicilis: mulli
aytera nolunt viin sibl adhibcre, et ad rem lam arduam
tolis viribus conniti, prssertim in morbo et articulo mor-
tis cum ratio,iudicium,sensus el vires homini debilitantur
et sopiuntur: undc ex habitu tot annorum, in morte for-
noant tale quale solcnt in Paschale, scilicet superficiale,
verbale et inefficax.
Hac enim iuxta animadversione punilur peccator , ut
qui vivens oblitus est Dei, moriens obliviscatur sui, ait S.
Gregor. et S. August. libr. 3. dc libero arbitrio. Illa est
poena peccati iuslissima, ut qui rectum facere cum pnsset
nolit, amittat posse cum velit. Porro multos carere hoc
serio proposito, coUigitur cx variis indiciis. Primum est,
quod hoc propositum obiter semel eliciaut in Paschate ad
hoc ut confitcantur; quia ad hoe a pastoribus coguntur:
undehocpropositum magis extorti)mestetcoaclum,quam
liberum et spontaneum: hinc mox aPaschate et confessio-
ma e corpore migrat: perraitlit enim id dacmoui Deus iu-
8to indicio in pocnara scelerum et negligentiae, qua sani
ct vegeti cupiditales illas mortificare non curarunt, sed
eis indiilscrunt quasi equus ct mulus: quare tunc molli
succumbunt et pereunt, cuius rei plura funesta extant
exempla. Verc cnim dixit nosler R. P. Franc. Villaoova,
uti rtfert P. Sacchinus tom. 2. Hist. Soc. lib. 1. n. 131.
Passio et viiium quod in vita mortificare neglexisli, acri-
ter lentabit le ingruente morle.
Quintum, virtiis, salus el gloria caelestis est res snbli-
mis et ardiia, superans omnes naturae vires; ex altera
parte hoininis natura per peccatum corrupta, et plane ad
res terrenas depressa est, tamque vivi in ca sunt affectua
lerrcni, et cupiditales opum , honorum, commodilatuin,
deliciorum ; ut vix apprehendat, aiit capiat res caelcetes,
raullo minus ad eas se erigat, et tolis viribus counitendo
assurgat. Esta enim gralia Dei praevenialur; tamen illa
ne ad suas cupidilates, vitia ct scelera redeunt, uti multi Q perinde se habel in hoinine lapso, ac medicina in homioe
redeiint ad eadem post confessionem in periculo mortis
peractam, si periculum hoc evadant et revalescant: qui
rediius signuin est illud propositum fuisse coactum, et
coetu mortis cxtortum, non sincerum et serium.
Seciindiim, quia mulli malos habent habitus inebrian-
di se,fornicnndi,etc. rixandi,peierandi, maledicendi.quos
deponere notunt; aut si volunt, non adhibent remedia ad
rem lam inolitam dcfricandam nccessaria. Porro pr£e re-
liquis viliis passim in homiiiibus dominatur luxuria et su-
perbia : ha?c duo potenlissima sunl implentque infernum.
Tertium, quia multi habent principia politica, aut vi-
tiosa, proposito huie directe contraria, in quibus a puero
cuutriuntur, adolescunt et vivuut, v. g. iuiuriara libi et
tuis factam talionc esse vindicandam : inglorium , vileiu
et infamem essc qui id non faciat: ducllum si offcratur es-
se acreptandum, ne honor perdatur: in conviviis cuilibet
ad aequale? haustiis propinanti essc respondendum, ideo-
infirmo et prostrato, ut illum vix erigere qiieal; et si eri-
gat, facile rursiim collabatur et corruat. Quare in hae
generali nalurae corruptione, facile est cuilibet inler tot
occasiones et lentationes carnis, raundi et daemonis, labi
in aliquod peccatum mortale : ex eo autem resurgerc per
poenilentiam et propositum efficax, ardiium estet pcrdir
ficile. Atque ha; sunl duae causae, et quasi duo poli , ifii
quibus vcrlitur huius qu.-estionis cardo, piita damnaodo-
riim mullitudo, et salvaudorum paucilas. Vera est enii»
gnome S. Iiistini apiid Daniasc. lib. 2. Paral. eap. 87. A'
nimus ad ea bona quibus excidil, scgre revocari potesl ; ac
rurfusab iis quibus assuevit t»alis, non facile extrahi po-
test. Sane harum ralionum momenta et experimente coe"
gerunt viros sapientes, ac intor eos noslrum Benedictum
lustinianum routare sententiara; ut cum prius sensisset
plures e Ghristianis salvari, hoc loco sententiam revocet,
censealque plures damnari. Roinae plures audivi idem
que inebriandum: ante omnia consulendum esse statui, p. seulientes; ac inler eos nuper celebris quidam Doctor et
;au-'' coneionator passim praedicabat, confessiones eorum qui
prolibus, familiae, ut statum, honoremque retineas vel i
geas, omni modo enitendum , nec curaiidas leges Eccle-
sias, vel Dei, si obsislant: vilam et fortiinas tuendas esse
praj omnibus, etiam cum dispcndio legis Dei : non esse
lolerandas ignominias, calumnias, verbera, sed par pari
refercndum. Haec autem dictamiua et principia data oc-
casione saepius actu cogitant, deslioant, confirmant, ac
nunquam deponunt, ne in confessione quidem, adeo ut si
a confessario de iis praccise rogentur, respondcant se in
iis perstiluros : quia ubi agitur de honore, lucro aut com-
raodo.noncurant conscientiam, nec Deum,nec infernum.
Porro haec proposita habitualitcr, irao virlualiter scmper
la iis manentia, ex diametro repugnant proposito serio
cavendi omnia peccala , Deique legibus per omnia obe-
diendi: atque concionatores saepe haec non docent, non
explicant, non inculcant; sed communem tramitem ex-
plicandi Evangelia sequuntur, peccatoribus ecmmeDdant
iiiiminente raorte confitentur, cum male viierint, cxteris
antea tota vita factis esse deteriores. Quin et S. August.
serra. 57. de Tempore : Nec illud servet, inquit, ul i» tx-
tremo vitx sux tempore, tunc poenilentiam petal , quanda
eam agere nonpossit.Inutilis est enim dileclissimi istaper-
suasio. Et mox : Ideo pcenilentia quse ab in^rmo petilur,
infirma est. Pcenitenlia qux a moriente tantum petiiur, ti-
meo ne ipsa moricdur. El ideo dilectissimi quicumque in-
venire vult misericordiam Dei, sanus agat pcenitentiatn in
hoc sseculo, ut sanus esse valeat in futuro. Idem hom. 41.
inter 50. Agens , \xir\tx\i , painitentiam, et reconciliatus $t
securus hinc exit, ego non sum securus. Causam subdit:
Si vis agere paniteniiam lunc quando peccare non potes.
peccata te dimiserunt, non tu illa, etc. Ergo tene cerlum,
dimitte incertuvt. Idem de verbis Domini secundum Lu-
cam serm. 24. Vivite bene, ne male mcriamini. Eaed«i»
IV.
Commentaria in Episiolam S. lacobi. Cap. II. oS."}
raliones h\em milii pcne persuadenl; ul licct in DODnull.s^gi qusc in ea principia et dictamina galoll conlraria inre'
oppidia, locis, populi<i boox iDdolis ct cdiicatioiiis, ubi 8( i
licel insigncB suiil Magistri, Pastorcs, Confcssarii, Scna
lores, Gubernatores, qui assiduea puero populum iu fiJe
et pietate cnidiunt, nulriunt el fovenl, pliires salvari cre-
daiti ; tamen in muUis aliia uhi haec dcsunt, ubi srilicct
rnagna est ig^noranlia et inctiria salutis, atque ubi iiidoies
{Tenlis perverfia , prava edncalionp aut societate nulritur
pt roboratur, plurcs damnari quain salvari opiocr, aut
Rietuam.
Rt s»cri Accedit auctorilas, priiiio S. Script. Hoc sxculum fecit
Scrjpi Deus propler rnallos, futurum aulem propter paucos : sic-
ut lerra dat mullam maleriam ex qua fiant fictilia, pau-
cam vero ex gua fiat aurum ct argenlum. Multi quidem
creati sunt, sed pauci salvanlur, alt libcr 4. Esdrae c. 8.
T. 1. 2. 3. qiii Uber elsi non sit canonicus, tamcn suam
habet auclorilalcm. Rursiim: Mulli sunt vocati, pauci ve-
ro elecli , Maltli. 20. IG. ubi passim inlerpreles doccnt
iiiat, prorsus abneget et evellat, cor el volunlatem a ni-
rnio opum et honorum amore abstrahal, cupiditalibus {^e-
nerose resislal, totumquese Domino, Dcique lcgi aflfij^at,
malcns omnia pali , omnlum iacluram facere, et minies
mori potius, quam eum ofTLndere, aut eius gratiam el a-
iniciliam perderc. Cum enim (am mulli etiam Chrisliani
dainncntiir, tam pauci salvcnlur, quis non timeat?Qjis
non inler paucos csse salajal? qiijs non pericula salutis
studiose dcvitet? Quis non cam omnimodo assecuret?C-
nam enim habcnius animam, non plures : una pcrdila, o-
mncs perdimus, idque irrevocabililer in omnera aBleroi-
talem, utpercam fiitura sit miserrima, urendaque aeter-
nis incendiis. Ex adverso si unam salvas, orniies salvasli
ac in a!tcrnum eris felicissimus et gloriosissimus. Hoe co-
giia, quisqiiis haec legis. Vive Deo, vive jetcrnilati.
Sccundo olii, iit Dainasc. 2. rarallel. cap. 10. Calha «Iseri.
rinus et Salineron hic,accipiunt hacc de misericordia hu-'^""*'»
■ ■ ■ •uperat
plureg Christianos d.imnari^ pnui-os salvari : ila Origcn. mana, ut sit antilhesis cuin hemislichio prjDcednnti, q. d '"h*'
' " ulcn l»io-o Iiidicium rigiduin el sine misericordia crit ei qui non fe- qao^a
Eillhymiiis, Beda, Haynio, S.Thom. Ljran. Ab
nys. Arias Mont. et alii, ac Moldon. in c. 21. S. Mnlth
V. 14. Ludov. Molina 1. p. q. 23. art. 7. Unus Caiclan.
eiplicans parabulam quinque virginum faluorum ct quin-
que prudcntiuiii, .Matth. 25. 3 opinalur niimcrum sol-
vandorum el dainnandorum essc a;qiialem, lolquc salva-
ri quot dainnari. Insupcr clora sunt \crba Chrisli : Intrale
pcr angustam portam ; quia lata porla et spadosn via cst
qux ducit ad pcrdilionem , el mulli sunt qui ivlranl per
rit miscricordiam: qui aulem facit niisericordiam , habe- <•<>'
bit iudirium mistuni magoa misericordia, adcoque mise-
ricnrdia supcrabit iudiciuin, ciusque sevcritatem fleclet et
iuolliot. Undc Vatabl. vertit: Jllisericordia non reformidat
iudicium Syius rlarc: Exatlali eslis per miserivordias
super iudicium. Misericordes enim impclranl per miseri-
cordiam et clcemosynom rcmissionem, vel mitigationera
pmiae jicccaiis suis debita , et in iudicio Dii eis infli'
eam. Quam angusta porla et arcla via '■sl qux ducit ad <ix: atquc si in pcccato leihali sinl, pcr clccmosynanV di-
vitam! el pauci sunt qui inveniunt eam. Matih. 7. 13. sci- sponiinl se ad iniscricordiam, gratiam cl iustiliam o Deo
recipicndam, eamque dc congruo mcrenlur cl a Dco im-
pctranl: quo fit, ut in iudicio ob hoc percatum noii ia-
mnandi, sed absolveudi sinl. Misericordia crgo siiperat
el elidit rigorcm iudicii , alque e manu iudicis q.iasi vir-
gam et nagclhim exlorquet, ut reus eo flagellandus ira-
iiiunis ct liber abcal.
Hoc est quod ait Sapiens Proverb. 14.21 Misericordin
licel, ut ait Isaias cap. 21. 13. Quomodo si paurx oliux
qux remanserunt .rxculiiintur ex olea.ei racemi cum fue-
rit finila vindemia. Et Michcas cap. 7. 1. Ve viihi. quia
factus sum sicuf qui coUigit in autumno racemos vinde-
mix. S. Anselinus ilcr fnciens iucidit in venalorcs ct ca-
neg pcrsequcntcs lcporein, qui cuin iom pcne cssel in orc
ranuiD, accurrit ad pedes Saiicti lotus tremens et sudans.
.Manu ciim exccpil S. Ansclmus, diiitqiie sociis : Tatis est Q et vcritas prxparant bona. Et Psalm. 40. 1. Beatus qui in
anima in extremo periculo vitx , quam canes infcnialcs
perscquuntur, et devorare contendunt. Ila habct cius vila.
Deindc favet liuic senlentiae auctoritas Patium. S. Au-
giist. lib. 3. cuiilra Crescon. c. 06. Ipsi, ait, boni verique
Ckristiuni qui per seipsos multi sunt, comparatione mato-
rum falsorumque itidem pauci sunt. Sic mulla grana qui-
bus horrea mulla complcnlur, pauca dicimus in compara-
lione palearum. S. Clirjs. hoinil. 40 ad pop. Mutlosunt
plures gehennam ingredientes , sed matus est regnum cx-
lorum. Idein clariiis lioin. 40. Quot , inquit, pulalis c^se
ifi hue civitate nostra (.\ntiochia) qui salvi fiant ? Infcstum
etl quod dicturus sum, dicam tamen : Non possunl inreni-
ri in tot millibus centum qui salvenlur, quin et de his du-
bito.Quanla enim in iuveuibus malitiu ? quanlus in senibus
torvor, etc.
i». Greg hom. 19. in Evang. .id fidem plures vcniunt,
sed ad c.rleslia re.gna pauci perducuntur. Idom fuse pro-
bal .\lphunsus .Mcudora quoest. 1. posltiva, .4n numcrus
lelligit snper egcnum et pauperem, in die mala liberabit
cum Dominus. Et, Beati misericordes, quoniam ipsi mise-
ricordiam consequentur , Matlh. 5. 7. Dcniquc Chrislus
in die iudirii electos omnes, ob cxcrcita opcra niisericor-
dla> adiudicabit ealo, rcprobos veio ob ea neplecta iufer-
no, Matlh. 25. 3i.
Tertio, plcniis et adaequalus eritscnsus, si priinum cum
secuiido iam dato iungas, et miscricordiam hic accipias
laiii hunianam qiiain dlvinam, q. d. Miscrieordia bominis
misericordis provocat iniscricordiain Dci, eamquc sibi ad-
Vdcatam et patronain adsciscit: ulraque aiitcm lani po-
tcns et clTlcai est apud Deum , ut eiiis iudicio el iuslitia
rcsislal, eainquc vincat et elidat. Est prosopopoeia. ludi-
cium eniin ct miscrlcordia fiuguutiir quasi dua; personar,
liligaiilcs apud Deum dc homine pcecatoro ct reo : iudi-
ciiiin quasi actor eum accusat , rcumquc damiialioiiis a-
git: dcrcndit et excusat miscricordia, impclratqueel facit
ut absolvatur, libcrque abeat.
prxdcstinalorum superrt numerum reprnborum ? conclii- •' Sic visa est S. loanni Elcemosynario misericordia qiia- Visios
sione 1. i|iii liiicr c.vlcra, dcpravalos sajculi noslri iiiorcs
riMjcnionH : Adl, Inqiiit, oulus, tribunalla, oflicinns, nuii-
diiian, inlllllam, furo, navcs,curru8.otc. ct ibi pucrorum,
adulcsccnlium, viioruin, scnumqiic corruptissiiiios mores
inluerc , pcriurin, iiividlns , dclraotlones, fiaudcs, convi-
cia, lixas, ohsodMiilalos, corrupta dosidorla, superbiam,
aTaritinm, cdaoltntoin, vinuloniioin, clo. profoolu mocuin
BontioH, dlccsiiuo , nemo, nut unus allorvc liorum csl.qui
«alulia gua« momor ml Douiii nllquando rcverlalur, iuxla
illud Psalm. 13. 1. Corrupli sunt . cl nbominabilcs fucli
sunl in sludiis suis. i\on cst qui fnrinl bonum, non est us-
jue ad unum : ot Michcir 7. 2. /Vr/iV sanctus de tcrra, et
reclus in hominibus non es(. Haj rationos. ct lia-c sciilon-
tia magnuin culque do saliilo iniioil nictum sanrtiiniqiic
limQrciii ; ut itixta Apostoluin cuin tiinorc cl trcmorc oam
operelur, ac proindc couscicnllam suam scrio indogol ; ct
si viigo pulchcrrima, splcudidc vcslila ct olcojjina corona|""°
in onpitc rcdiinita, incilans eum ad clcemosynam, dicen-
do, se cssc riliaro summi Hcgis, ciquc familiarissimam ct
graliosissimnm, omniaqiic quse vcllot ab co obtinerc; uli
lefcrt Lcontius in ciiis vila. Excilans, inquil, loaiinem a
somno, ctimquc subridonti cl la?to viillu hilaritcr intucns,
dixit; Sum prima ex filiabus n.agni Kegis. Si lu me tibi
amicam paraveris, potcro (e ci efficere familiarem. Nulti
cnim maior cst apud cum quam mihi fiducia; quoniam ei
xit e cxlo dc.wnderet in terram . et carnem acciprrcl hu-
mannm, ego persuati. Quocirca loanncs dcincops in pau-
percs foil libcrallssimus , eosqiie vooabat dominos suos,
rausamque dabal: Nam illisol», inquit, mihi possunt opttn
fcrre, ul a Christi rrgno non excidam. Ila cxplicat S. Au-
gusl. in Psal. 143. diccns: Superponitur miscricordia iu-
dicio , in quo inventum faerit opus tniscricordix : etsi ha-
3g4 Commenlaria iri Epistolam S. lacobi. Cap. II.
buerit aliquid forle in iudicio, guo pimialur , tamquam « cordiam; ita quifecit, remuneratus exultabit atgue gau-
unda miscricordix peccali ignis cxtinguilur. Et S. Hier. debit. Qui enlia lilera vincit, gloriatur et exultat super
ad Nepolianum : Aom monini me leyere, ait, 7nala morte iudicium , quasi qui iilud vicerit, q. d. Sicut qui non fa-
mortuum qui libenler opera charilatis exercuit: liabct e- ciunt inisericordiain, damnabuntur a Dei iudicio, et ab
nimmultosintercessores;etimpossibiteeslmultorumpre.
ces non exaudiri: ut impetrent ei contrit.onem e pa-m-
lentiam, si sil in peccato mortali, ue in eo decedat et da-
mnetur iuxla illudTobia: 4. 11. Eleemosyna ab omra pec-
calo et a morte liberat. et non palietur animam tre in te-
nebras; ubi vide Serarium etBell. I. 3. de bonis oper. c^3.
lam verba ipsa prascise expendamus et expiicemus. bu-
perexaltat autcm misericordia iudicium, hoc est, raiseri-
rordia exaltat se supra iudicium, superat et vincit ludi-
cium, eiusquc rigidam damnationis senlenliam, cui pec-
cator obnoxius est, iufringitet abolet, dum facil ut mise-
ricordes secundum misericordiam salventur, et nou per
iudicii rigorem et severitalera damneutur. Interprcs no-
ster legisse videtur /aTau/.aTai (et sic habent aliqui Lodi-
ces Graeci) id est, cervicera erigit , collum attollit coalia a ludicio, cuin non habeat patronam misericordiam qu»
judicium : auvr.v enim Graecis est cervix, vel collum: un- u eum defendat : misericors autem iudicabitur misericordi-
de vWjv«idemostquodcem:cewa//o//o, sw/je/-6io.-etpo-- :---.-.•
v-Oauy^t quod Nosler vertit, magna exaltal. c. 3. 5. su-
perexaltat ergo misericordia iudicium, id est exaltat se
contra iudicium , super iudicium cervicem altoll't q. d.
Misericordia est iudicii victrix, et quasi ludex illuddiscer-
nit et iudicat: habct enim altius tribunal, ut ludicii seu-
tentiara irritare aut rautare possit; sicut Rex et Pontitex
irritant, aut mutant senlentias Cardinalium vel Prmci-
pum. Sicut ergo a Cardinalibus ad Papam, ita a ludicio
ad misericordiam a misericordibus fit appellatio; adeoque
qui iu iudicio ob peccata stabant capile demisso et pavi-
di , quasi damnandi, in tribunali miseiicoidiae ob miseri-
cordiam, quara fecerunt, caput erigunt, certamque abso-
lutionis, gratiee et gloria; sentenliam expectant. Unde no-
ster Mariana sic explicat, q. d. Misericordia ludmo supe-
rior est. Et Emmanuel Sa: Misericordia, ait, supcrexalta! ,
scilicet hominem, id est, collocat eum super iudieium, hoc
ipsa eius miscricordia; ita ex adverso qui faciunt miseri-
cordiam, non rcforinidabunt Dei iudicium et damnatio-
nem, sed ipsi iudicio, id est, damnationi, morti, gehen-
nae, peccato et dlabolo quasi victores insultabunt, dicen-
(es cum Christo eorumdera triumphatore suoquc salvato-
re : Absorpta est mors in victoria. IJbi est mors victoria tua?
Vbi est rnors stimulus tuus? 1. Cor. 15. 55. et illud Rom.
8. 31. Si Deus pro nobis, quis contra nos? et v. 33. Quii
accusabit adversus electos (misericordes) Dei 7 Deus qui
iustificat, quis est qui condemnet?
Huiic sensum poscit antilhcsis cura hemistichio proece-
denli: ludicium enim sine misericordia ei qui non facitmi-
sericordiam; huic enim opponit: Superexullat autem mi-
sericordia iudicium, q. d. Immisericors iudicnbitur rigide
ter, et misericordiam consequetur, quia defendet eura mi-
sericordia, causamque eius in iudlcio aget et peraget, ut
vincat et triumphet. Eumdera sensum poscit counexiocum
v. prsecedenti: eius enim dat rationem, ut patet ex vocula
ralionali enim: versu autem preecedenti dixil: Sic loquimi-
ni et sic facite , sicut incipientes per legem Ubcrtalis iudi-
cari, q. d. Sic loquiraini et sic facite, ut locutionis el fa-
ctorum vestrorura Deo in iudicio exactam rationcra vos
reddituros ineraineritis. Subdit deinde rationem, diceus:
ludicium enim sine misericordia ei qui nonfacit misericor'
diam, q. d. Qui accipit personas divitum, pauperes vero
aspernatur, in eosque immisericors est, ac proinde vio-
lat legem cbaritatis, Diligesproximum tuum sicut teipsum,
quam paulo ante commendavi, hic pariter subibit iudi-
cium rigidura siue raisericordia : qui vero nou accipit per-
sonas, sed oraues tam pauperes, quam divites diligit, ia
eosque raisericors est; hic pariter experietur iudicium Dei
est facit evadere condemnationem. Aliqui legunl supere- Q misericors, adeoque misericordla omnem iudicii vim, me-
xaitat iudicio, id est, prxvalet iudicio, scilicet liberans ho- • " " ^" "* -'•-- ''--■ ~:-^~:~~-
mtnem a condemnalione. EtThomas An^hcus : 3Iisencor-
dia, ait, exaltat iudicium, quia maior est veluli curia mi-
sericordix quam iustitix: sicut licct a minore curia appel-
lare ad maiorem , ila a curia iustitix ad curiam miseri-
cnrdix. Sicut Romae multi causam quam perdiderunt in
signatura iustilia;, impetrant in signatura gratiBS. Quo-
circa suadetPaulus Hebr. 4. 16. dicens : Adeamus ergo
cum fulucia ad thronum gratix, ut misericordiam conse-
guamur, et gratiam inveniamus in auxiiio opportuno. Un-
de S. Cvrillus, vel potius Clictovaeus (hic enim medios o-
rtoCvriili libros deperditos supplevit) lib.S.inloan. c.l4.
Supra iudicium, ait. exaltalur misericordia , sicutoleuni
super aquam; sicut ergo oleum aquae supernatat, ita mi-
sericordia superat iudicium.
Porro Graeca nunc habent non xaTaux"'''". sed zaTaxau-
xo.ra.1, quod respondet Hebr. '7'7nr)!3 tnithallel,\dest,glo-
riatur misericordia contraiudicium, quasi illud superans
et in causa triumphans: sicul qui lilem vincit, solet glo-
riari de victoria contra partem adversam. Gloriatur ergo,
id est, vincit, expugnat, obtundit, hebetat iudicium, ait
OEcum. y.aTa/.avp^aTsti enira ponitur pro vixa per calachre-
siri. qiiia vicloriam comitari solet gloriatio. Rursum glo-
riatur contra iudicium, id est, damnalionem, hoc est, da-
mnationi quasi superior et victrix insultat. Huic lectioni
Rt sens;)i aliqui adapLaut nostrura superexaltat , subau-
diendo Graecum y.cza, id est , contra, q- d. Superexallat
misericordia iudicio, vel contra iudicium , id est, ipsa se
effert et glorialur adversus iudicium, gloriose se extoUit,
ac superiorem facit iudicio. Verum Latinis insolens est
subaudire to contra. Quocirca Erasmus, Gagneius et alii
suspicaatur pro superexallat .\c^eudum esse superexullat.
Sic enim S. August. Epist. 29. legit, supcrexullal iudi-
cium, et Ep. 89. supercxultat iudicio ; oc Beda hic, dum
sic explicat : Sicul in iudicio dolebil qui non fecit miseri-
D
tumque superabit et auferet, ac faciel ut misericors noB
tantum damaationera evadat, sed et prEemio gloriaque cae-
lesti donetur. Hic sensus est verus et genuinus: ex quo
discimus quanta sit vis misericordiae et quara illa Deo sit
grata, quamque iliam amplecli el exercere debeamus, si
salvari velimus, cum in ea salus nostra consistat.
Tanta enira est vis misericordiae, ut in iudicio exaltare Uoral de
valeat misericordes per pauperes , qui eos recepturi sunt''.' n''^<'-
iu aeterna tabernacula, ait S. August. lib. 21. Civit. cap. '''"'™'"-
27. qui et idipsura adurabralum fuisse in arca et propi-
tiatorio scribit quaestion. 105. in Exodum : In arca , in-
quit, iussa sunt poni lex, et manna, et virga Aaron: in le-
ge prxcepta sunt, virga potestatem significat, manna gra-
tiam : quia nisi cum gratia non esl polestas prxcepta fa-
ciendi. Verumtamen quia lex a quovis proficiente non ex
omni parte completur, propitiatorium est desuper. Ad hoc
enim opus est ut propilius sit Deus, et ideo desuper poni-
tur, quia superexaltat misericordia iudieio. Duo vero Che-
rubini pennis suis ohumbrant propitiatorium , id est , ho-
noranl velando. Et vidtus eorum sunt in propitiatorium ,
quia misericordiam Domini , in qua una spes est , valde
commendant. Pulchre CSicum. ex vocum analogia quae est
inter sXatov, id est, oleum, et eltof, id est, misericordiam,
utriusque vim et usum declarat. Sicut, inquit, oleum a-
thlelis iliitum dat eis elabi , ne ab adversariis teneantur;
sic et in universali iudicio misericordia noslra erga egenos
dubit e/fugere impetus.acpericula qux a dxmonibus uccu-
satoribus nostris imminebunt. Sicut ergo sardius lapis pre-
tiosus, sed rubeus et crueutus, ideoque symbolum iudicii
et vindictae, hebetatur oleo, tesle Plinio libr. 37. cap. 7.
sic iudicium Dei hebetatur et refrangitur per misericor-
diam. Rursura S. Aug. hom. 39. inler 50. Ante fores ge-
hennx, inquit, stat misericordia , et neminem permittit in
carcerem miHi. Est ergo ipsa domina caeli, terrje, et in-
ferni, omniumque claves habet. S. Chrjsost. hom. 33. ad
Conamentaria id Epistolam S. lacobi. Cap. 11.
385
popul. Eleemoti/na,iaqnit,adstat tribunali non lantum pa- ^ corripit, id facial potias per misericordiam, ostendendo
trocinans. sed et ipsi iudicipersuadens, ul reo patrociniutn
prxstel, et pro eo senlentiam ferat. Pelrus Clirysol. serm.
42. IUanducat, ait, Deus panem in cxlo. quem perceperit
pauper in lerra. Da eryo panem si Deum debitorem, non
tudicem vis habere. Misericordiam nescit divinus ignis ex-
vrere. Vide S. Leonem serm. 5. dc leiunio, ubi inter alia
praeclare ail : Mquatur plerumque merilo, quod dislat im-
pendio: quia potcst essepar animus, ubi impar esl census.
Idem serm. 10. de Quadrng. «6» Deus curam misericor-
dix invenit, ibi imaginem sux pietatis agnoscit. Nazianz.
Orat. 16. de cura pauperum. Esto,\n({u\t,catamitoso Deus.
Idem in Monostichis : Eris si bencficus, imitabcris Deum.
Fac sis bcnignui, ut benignum habeas Deum. Ueiiiquc rni-
sericordia secundum se est maxima virtutum, ait D. Thom.
2. 2.q. 30. art. 4. Unde et misereri ponilur proprium Deo,
et in hoc maxime dicitur cius omnipotentia manifestari;
et mox : Inler omnes virtutes qux ad proximum pertinent,
potissima est misericordia. Nam supplere dcfcctum alte-
rius, est superioris et melioris. Et S. Ambros. in illud 1.
Timoth. 4. Pietas ad omnia utilis est : Omnis, inquit, sum-
ma disciplinx Christianx in misericordia et pictate est. Et
S. Mallli. cnp. 12. 7. Misericordiam, inquit, volo et non
sacrificium.
Vocro Hugo Card. quatuor nlios aiTertscnsus in se ve-
ros , scd huic loco incongruos ct irapertincntes. Primus
parergi. ggj^ ^ j Misericordia superponitur rationi ct iudicio ho-
minis,ipsumqiie illumiiiatsicut lucerna candelabrum. Se-
cundus, q. d. Dei miscricordia plus super condigoum pra-
iniabit iniudicio bunos ct iniscricordcs,quain malis ct im-
miscricordibus dc poena relaxet et remiltat. Terlius, q. d.
Plurcs saWantur pcr misericordiam quain pcr iudicium;
plures eniin deccdunt in pcccalis vcnialibus qua3 pcr mi-
sericordiam Dci rcmittenda sunt; pauciorcs moriuntur ita
puri iit slalim evolent iu cxlum. Quartus, q. d. Miseri-
cordia fuoict allius ^raviusquc iudiciuin cins,qui magnatn
miscricordiam consccutus est a Dco, si fuerit immiseri-
HujcDii
lenitalem, quam per iudicium dure increpando; ne et i-
psum eadem invadat lenlatio, uti docet Apostolus Galat.
6. 1. Vide ibi dicta.
Anagog. raire exaltabuntur, ideoque mire exultnbunt^injjof
misericordes in iudicio, cura a Christo iudice cjgneam
hanc vocem audient: Venite benedicti Patris mei, possi-
deteparatum vobis regnum a constilutione mundi. Esurivi
enim, et dedistis rnihi manducare, etc. Mntth. 25. 35. Hoc
est quod dixit lacobus cap. 1. Gtorietur autem frater hu-
milis in exallatione sua; et Petrus Epist. 1. cap. 5. 6. Ul
vos exaltet in tempore visiiationis ; et Psnl. 74. 11. Exal-
iabuntur cornua tusti; et: Cornu eius exaltabitur in glo-
ria, Psal. 88. 25. et: Exultabunl Sancti in gloria, Ixta-
buntur in cubilibus suis; et: Exaltationes Dei in gutture
eorum, Psalm. 149. 5. el: Transibo in locum tabernaculi
admirabilis usque ad domum Dei. In voce exultutionis et
confessionis, sonus cputantis, P8.41.5. et: Vox exultatio-
nis el salutis in tabernaculis iustorum, p8.117.d5. et: Lx-
13 tabuntur coram te, sicut qui Ixtantur in messe, sicut exul-
tant victores capla prxda, quando dividunt spolia. Is.O.S.
QUID PBODBBIT FBATBBS UEI. SI FIDEM QUIS DICAT SB Ver» 14.
nABEBE.OPEBA AiTEU Nos HABEAT?] H*c esl tertia pars
capilis, in qua contra hxrcsin tiinc eiorientem docet, nd
salutem nou sufTicere fidem, sed el requiri opern bona. Ad
ca ergo trausit S. lacobus occasione operum raisericor-
diK, quae paulo ante commendavit, dieens: Misericordia
aulem superexaltal iudicium. Ab iis ergo assurgit quasi
a specie ad genus nd quorumlibet bonorum operum ne-
cessitatem; simul explicat illud quod dixitcap. 1. 22. B-
stote aulem factores verbi. et non auditores tanlum; nimi-
rum docendo fidem verbi non siifficere, eed requiri ut ver-
biim in opera couferatur: etillud hoc cap. v. 8. Si lamen
legem perficitis regalem secundum Scripturas, Diliges pro-
ximum tuum sicut teipsum, bene facitis, nimirum docendo
hanc legem impleri non per nudam fidem, sed per opera
charitalis. Insuper explicnt legem libertatis, quam uomi-
rors. Quinlus cst Diunysii Carlh. q. d. Plus placet Dco P navitvcrs. 12. puta Evangelicam, nimirum illam non ila
I.
11.
charttativa miscralio quam iudiciaiis districtio. Unde o
portet ut iura sint in misericordiam prona , et stent ma-
(;is iuramemciito accusati quam acciisantis, ac in dubiis
casibus ad miscricordia parlcin inclincnt. Scxlus Caiet.
q. d. Sicut in slalcra una lanx poiidere aliquo depressa
elevat altcram ct ndvcrsam, ita iniscricordia cleval iiidi-
ciuin, q. d. Apud Deum plus pondcris ct inomcnli habct
miscricordia , qiiam iudicium, adcoquc ipsa iudicii viin
exteniiat et elevat.
Hi oinnes scnsus parlim detorti sunt , partim nceom-
modnlitii , partim symbolici: quare litternlcs ct gcnuiui
essc nequeunt.
Myslicc, Priino, EliasCretcns. in orat. 10. Nazianz. n.
23. lUisericordia superexaltat iudicium; quia miscricor-
dia: opern, inquit, ascendunt ad Doiiin ct oxallant misc-
ricordein ; qua» vero in volnplatcs pfrtinduntiir, abscedunt
et ad crucintus transmitlunl, pnla iii gchennam, ubi cst
a«dc8 iudicii ct damnnlionis. Et Dion. Carlh. .Misericor
Clirislinnos facere liberos, ul oinni lege soluti libere face-
re possinl, quidquid lubct, quasi sufficiat fides qua cre-
dant in Christum Salvatorem. Hoc cnim dorcbal illo xvo
Simon Magus, teste Irenxo libr. 1. cnp. 20. et Theodor.
libr. de hxrct. fabul. et post cum Valcnlinus, Basilides,
Eunoinius, Aelius, lesle S. Irenxo el Theodoielo locis iam
citalis, ac S. Aiigust. lib. de hxrcs. cap. oi. ct S. Hier.
libr. 2. conlra luvinian. Siinonem, ciusque asseclas iain
dictos sequunlur nostri lixretici quasi dignum patella o-
prrculum, qiii doccnt ad salulcm suflricere lideni, qua cre-
das Christum pro te csse mortuum, pro tuis peccalis sa-
tisfecissc, tibiquc meruisse graliam et gloriain ; quare ad
salutein non rcquiri opcra bona. Probabat id Simon, uti
eliainnum probant nostri hxretici, cx Epist. S. Pauli ad
Itoin. in qiia Paiiliis ronlra ludxos gloriantes in .Mose et
opcribus legis, ac ridem Christi dcspicicntcs, depriinit o-
pcra lcgis ct fidein Christi exlollit. Ul ergo huncerrorcm
clidcrcnt S. Pclrus , S. lacobus , S. loanncs scripserunt
III.
dia, ait, esl altior iudicio, quia reliicct in beatis in cxlo, iJ Epistolas Canonicas. in quibus Pauli mcntcm explicaot
iudiciuin vcro incet in damnatis in lortaro.
Sccundo, S. Thom. 1. p. q. 21. art. 3. ad 3. Miscricor-
dta supercxaltat iudicium: quia Deus. inquit, miscricor-
diler agit. nun contra iustitiam suam faciendo, .tcd aliquid
super iusliliam operando: sicut si alicui, cui debenlur ccn-
tum denarii, aliquis ducrntos del de suo, non facil contra
lustiliam, sed liberalilcr vel misericorditer operalur. lit si-
mtliler si aliquis offensam in sc commisxim remitliit : eum
enim donal ct comtonat. Ex quo patct, quod tnisericordia
non totlit iustitiam.scd est qu.tdum iuslitix pleniliido, un-
dc dicilur lacobi 2. quod misericordia supcrcxaltal iudi-
ciutn : sicut opera Bupercrogotionis supcrnnl innniiflta, ac
consilin Evangclica Iransccndiint prxrrpla : iniscrirordia
cnim axpc est consilii.iudicium voro prxccpli apuJ huiiii-
ne», sed nnn apud Dciim.
Tertio, Pctriis nicsens. lib. dc Poenit.et sotisf.irl. hnnc
ficuleutiam appliral corrcclioui fraluru», q. d. Qui aliuui
VOL. X.
nc impense coinmcndanl, ct exigunt sludium bonorum o-
pcrum, uli discrtc afnrmnt S. Augustinus lib. de iide et
operibus cop. 14. ct 15.
Undc liqiiot Paiiluin, dum ait Rora. 3. t. 28. nos iiisti-
ficari 01 (ide siiie oporihus legis, non adversnri Pclro. la-
cobu ct loanni, qui diciint nos iuslificari non ex fidc sola,
8cd cl cx operibus. Pniiliis oniin intclligit oporn lofyis, fa-
rla viribiis nnliirx sine rule ot gratia Christi, quaha la-
rlabaul liidxi. Potriis vcro, Incubiis cl loannes iiitclligunt
opora lidci, puta farla ox lide et gratia Chrisli, qux Pau-
liis noinine lidei coniprohrndit et inlclloxit: ita S. Aiigu-
stiniis lib. 83. qu.-pst. 7G. Paulus, inqiiit, iotclligit opcra
qnx lidom pr.vcodiint ; Incobus opora qiix fidein scqiiiin-
tur. Porro diipli-x est iuslificatio : prinia, qua honio es
iniiisto lit iiisliis; scoundn, qiia ox iustu lil iustior ct san-
rtinr; qiix proindo non ost aliud qiiam augmenlum iusli-
lix. lain opera tidei couferuut priraam iustitiam disposi-
49
386
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. II.
ti»e, secundam yero merilorie : iuttus enira per opera bo- ^ Qui confilentur se nosse Deum. factis autem negant. Bine
na meretur augmentuni iusliliae; iniuBtiis Tero per opera
ipe),limori8,poeDitenti«e disponitseod primam iustiliam,
non vero eam merelur de coudigno, sed tautum de con-
gruo. Vide Concil. Trident. sess. 6.
Nola primo. Per fidcm S. lacobua intelligit veram fi-
dem, non umbram fidei.pula inanem cognitionem arlicu-
lorum Cdei, uli exponit el eludit Calvinus : fides enim fi-
dem Teram.DOD umbrara fidei significat; et talem hnbuit
Abraham , quem hic cilal et urget S. lacobus t. 21. ila
conlra Calvinum fidem veram hic intelligil S. Auguslinus
loco iam cilato, Nazianz. Orat. 27. Chrys. hom.2. in Ge-
nes. Cyrill. lib. 10. in ioaun. c. 18. S. Bieron. in c. 5. ad
Galatassub finem, et alii passim. Hinc palet fidem Teram
posae esse sine operibus, quod negant hseretici, sed perpe-
ram. Quot enim sunlChrisLiani qui Tere credunt iiiCbri-
stum,et tameocarentoperibuabonis.imoabuudanl malis?
Nola secundo. Calvinus cum suis coactus hoc loco et
similibus , fatctur opera rcquiri ad salutem , Tcrum non
loannes ail : Qui dicil se nosse Deum, et mandala eius non
cuslodii. tnendax esl. Quod cum ila sil, fidei noslrx veri-
talem «n vUx noslrx consideralione debemus agnoscere.
Tunc enim veraciter fideles sumus. si quod verbis promit-
timus, operibus compleamus. Diadocus de perfcctione spi-
rituali cop. 20. el 21. Fides , inquit, in aclione per cka-
riiaiem posila, magniludo virlulum est. S. Isidorus lib. de
difl"erenl. spirit. iu 30. Fidcg, ait, sine operibus non pro-
dest , quia non poiest per pdem Deo placere , qui Deum
conlemnil in opere.
Si AUTBM VRATBB, BT ( id est, aut, et sic habcut noD- Tert. 15.
nulli cudices : hoc enim slgnificat Grsecum >;) sobob ru-
Di 8I1IT.) Fraler, id est, Christianus; soror, id esl, Chri-
stiana. Uic cnim est fraler et soror coguatione, non na-
turse et sauguinis, scd Ecclesis el fidei, ul dixi Actor. 1.
T. 15. Est hoc primum argumeutum pro Dccessitate ope-
rum, petitum a simili, imo ab exemplo, q. d. Sicut si quis
dives esurientidicerel,Saturare; nudo.Veslire etcalefias;
tamquam causas et mcrita salulis, scd tanlum ut Tera fi- B non Tero daret panem quo se saluraret, nec Testem qua
dei Terae signa el indicia. Verum hoc quoque eliditS. la
cobus, dicens v.21. Abraham paier nosier nonne ex operi
bus iusiificalus est, offerens Isaac filium suum super alia-
re ? Et : Credidil Abraham Deo , et reputaium esi illi ad
iustitiam. Videlis quoniam ex operibus iusiificaiur homo,
et non ex fide lanlum. Similiier et Rahab meretrix nonne
ex operibus iustificaiaesi, etc. Quid clarius? Vide Bellar.
lib. 4. de lustific. cap. 18. et seq.
Oper» Nota terlio.Opera rcquiri ut fides prosit, probat S. la-
requiri cobus sex argumenlis. Primum est v. 16. Sicut pauper
fJ°jrg"J. uon Testitur, nec saturatur verbo, sed opere eleemosynse,
a«ati». dando scilicet ei paucm et vcslem; ila pariter animse uu-
ditas el inopia merilorum non vestitur, nec saluraliir fi-
de , sed boDorura operum exercitio. Secuudum t. 17. Fi-
des sine charitate et opere est sicul corpus sine anima,
puta mortua : ergo non tantum inutilis, sed et foeda quasi
cadaTer. Tertium v. 18. Fides non nisi per opera se osten
se Tesliret, nihil conferret, nihil prodesset paupcri. Nain,
ut ait Valerianus Cemelieusis humil. 7. Non pascunt esu-
ricntem blanda eolloquia, nec vesliuni alienam nuditaiem
infructuosa consilia: ita et fides quae dicit, Credo in Deum
et Christum, adeoque credo bona opera facere ad salulem,
si eadem non operaretur, uec reipsa exerceret, nihil con-
fcrret, nihil prodesset ad assequendam saluiem. Dixi Di-
ves, qui potcst succurrcre: nain paupcr paupcri magnam
dat eleemosynam, si ei comraiserationis non efiectum, sed
afleclum oslendat, eique bene precelur. Dade S. August.
in Psalm. 125. Si corde miserearis, inquit, etiamsi non
habeas quod porrigas manu, acceplat Deus eleemosynam
tuam. Et S. lob cap. 30. t. 25. Fiebam, inquit, super eo
qui afjlictus erai . el compatiebatur anima mea pauperi.
lo quem locum S. Gregor. 20. inoral 26. Vir sanclus,a\l,
apud omnipoleniem Deum, aliquando maius dalum nove-
ral menlis esse quam muneris. Exteriora enim largiens ,
dere et communicare polest: ergo si demas opera, esl in- rrem exlra semetipsam prxbuit. Qui aulem fletum et com-
Tisibilis, insensibilis, ac consequenter nulli utilis. Quar
tura T. 19. Fides siue operibus est dasmoniaca. Nam et
dsmones credunt et contremiscunt. Quinlum t. 21. A-
braham fuit iuslificatus non ex fide sola, sed et ex operi-
bus, oflereudo scilicet filium suum super altare. Atqui A-
braham fuii paler credenlium, et norma iustificandorum
et salvandoruni. Ergo et hi quasi Abrahae fiiii , iustiliam
et salutem sperare debent ex operibus , non ex nuda fide.
Seilum T. 25. Idipsum patet ex Rahab, quse ex operibus
iustificata est, excipieos et prolegens exploratorea missos
a losue cap. 2. 10.
NuHQUio POTBRIT riDBS ( sola sine operibua ) salta-
BB BOii?) q.d. Minime. Salvare, id est,iustificareet bea-
tificare: iuslilia enim est salus inchoata; beatitudo et glo-
ria est salus consumniata. lustitia enira salrat et liberat
nos a peccato et diabolo; beatitudo vero a roorle, miseriis
ct inferno.
Praeclare S. Gregorius lib. 3. in 1. Regum c. 3. Arca,
passionem proximo tnbuil , ei aliquid eliam de semetipso
dedit. Idcirco aulem plus compassionem quani datum di-
cimus, quia rem quamlibei plerumque dat et qui non com-
paliiur; nunquam auiem qui vere compalilur, quod neces-
sarium proximo conspicil, negal.
QvjB, NECBSSAKIA suNT coRPOBi.) Quia corpus egetvi-Ters. 16.
ctu ad sustentatiouem, veste ad legendain nuditalem : in-
uuit S. lacobus Christianos in hac vita tautum quaerere
debere necessaria vitae, non Tero ambire delicias, luxum-
que Tcstium. Idem docuit S. Paulus : Est, inquit, quxsius
magnus pietas cum sufficienlia. Nihil enim inlulimus in
hunc mundum; haud dubium quod nec auferre quid pos-
sumus. Habenies autem alimenia ei quibus tegamur, his
contenii simus. Nam qui volunt divites fieri , incidunt in
tentationem, et in laqueum diaboli, ei in desideria mulla
inuiilia el nociva , qux mergunt homines in inleriium et
perdilionem. Radix enim omnium malorum esl cupidiias,
Grasce if0.apyaptai, id est, cupido argenli ei pecunix, 1 . Tim.
inquit, Tacua esse non debet, hoc est, scienlia sine bona Ll 6. t. 6. Hinc severe S. Basilius Orat. in illud, Destruam
operatione : ficuloea enim in qua sunt sola folia sine fru-
ctu , a Christo raaledicitur, Matth. 21. t. 19. ac serTus
piger, otiosus et deses damnatur a Christo, Matth. 25. v.
26. S. Fulgenlius lib. 2. de remiss. peccat. cap. 1. Vila,
ail, bona non veraciter diciiur, qux perversx credulilatis
vitio depravatur; neque suf^cit ad salulem fides recie cre-
deniis, si conversatio moribus atquc operibus iurpatur ob-
scoenis. S. Bernardua serm. 51. in Cantic. explicans illud :
Fulciie me floribus, stipaie me malis; fidem assimilat flo-
ri, opera fructui et pomo. Sicut enim inutilis esl flos, qui
non excrescit in fruclum ; ita inutilis est fides, quae fru-
ctum bonorum operum non producit. DiserteTeroS. Gre-
gorius hom. 29. in Evangel. Foriasse, iaquit , unusquiS'
que apud semetipsum dicai : Ego iam credidi, salvus ero.
Verum dicit, si fidem operibus tenet. Vera elenim fides est,
guse in hoc quod verbis dicit, moribus non contradicit. Hinc
est enim quod de quibvsdam falsis fidetibus Paulus dicit:
horrea mea, sub finem : At iu, inquit, nonne spolialor es,
qui qux dispensanda accepi.Hi, propria repuias ? Est pa-
nis famelici, qucm iu tenes ; nudi tunica, quam in concla-
vi conservas; discalceaii calceum, qui apud ie marcescit ;
indigenlis argentum, quod possides inhumaium. Quocirca
iniuriam tol pauperibus facis, quot dare valeres.
SlC ET F1DB8, SI »011 BABBAT OPERA, MORTUA BgT.)Ters.l7
Quasi non habens animam, ipsam dileclionem, qua vege-
teiur et moveatur ad opera, ait S. Bernardus Epist. 42.
Talis ergo fides est quasi cadaver exaDime, ut ait idem
serm. 24. in Cantic. et corpus mortuum, quod tamen ve-
rum rtt corpus, sicul fides sine operibus Tera est fides,
quod falso negat Calvinus, sed elumbis, exanguis, deses,
inanis, otiosa et quasi mortua: sic radix dicitur mortua,
e qua non germinant frondes, flores, etfructus: sic aqua
stagnans, quia stat, nec fluit, dicilur mortua, quia caret
motu, qui ia TiTealittus est index eteffectus vitae. Sic Tir-
Co:rmen!arfa in Epiitolatn S. lacoW. C«p. 11.
38T
totesdicDnlurmortoB.BidesilcharitQsthjec enim earum J^ Ckristi opera, ut vivat fldef tua Fldtm fuam dileelio ani-
Pidei 0'
liosj non
ex H Iii9 ,
quo ICD-
est qtinsi fornia el TJta , oon physica , sed morali» , quia
BDa pracscnlia tribuil eis dignilalcm et statum Tirtulig, oc
▼im mcrcndi, ut homo coram Dco censeatur virtute pr»-
ditus, iustus, amicus, fiiius, cuius opera digna sint et rae-
ritoria ?ila5 iclcrnac; aiioqui charilalein noncsse propriam
fidei et Tirtulum formam, nec csscnlialem nec accidenta-
lcm, sed extrinsccam dumtaxat et moraiem, palct ex eo,
quod fidcs sit in intcllcctu, charilas vero el alix virlutea
«int in voluntatc: rursum.quod fides in suo gcncre sit spe-
ciegpcrfocta,a;qiie ac rharita8:charitas tamcn fidem alias-
que virlutes diri{;it ad Deiim qiiasi ad summum bonuiD,
ultimumque fincm.idcoque eis difjnitatem slalnmque vir-
lutis tribuit.Vide Grcgorium deValentia 2.2. dispulat.l.
q.4. pimcto 3. ac disput. 3. q. 1. punnto 3. Prajclare S.
Chrysost in 1. Timoth. 5. Vivcntes, ait, noneo tanlum a
morluis diffentnl, gitotl nolem et c.erem vitlent. sed eo quod
boni aliqitiil faciunl : nisi enim id ad^it vivenlibus, nihilo
defunclis mcliores sunt. Est hoc serundum argumcntura,
quo probat lacohus ad fidcm ut saUet, requiri opera.
Ex hoc loco S. lacobi coIli(»it S. Cyrill. in Concilio E-
phesino p. 3. cap. 43. Sicut fides absque operibus morlaa
est , ita vicissiin opera mortua sunt, si dcsit vcra fidcs.
Rursum : crgo fidcs habons opcra, viva est.
Denique multi Patrcs asscrunt fidem carentem oppribos
non cssc vcram fidcm, qiiia srilicet non est fides viva, ar-
dens, pcrfccla cl charitate formala. qtiJB per dileclionem
operatiir, ul ait Apnstnlus Galal 5. t. 6. sed informis ct
mortua ; et quia fidclis desrs nd bono opcro, facilc labitur
in peccata, adco (jravia, nt landcm ipsom fidem omitlat,
liatqiie infidclis. Tcrlio, qiiia fides docct et iubct facere
opera bona. Sl ergo ea non faciat, fallai videlur el men-
dax. Ila Didymue hic ; Fidcs, ait , mortua non est fides,
sicul komo mortuus non est homo. S Bernardus ser. 24.
in Canlic. Munus, inqiiit, mortuum offers Deo. etc. bene
honoras Deum munc.re fcclido ? bcnc ptacas tux fidei in-
««'■/{'^•/orPCyrillus Alciandriiuis in cap. 4. Malacli. num.
met, probel actio. Non incurvet terrenum opus, qaodfidei
cxicslium erigit. Qui te dicis in Christo manere, debes sie-
vl ipse ambuiavit, et tu ambulare. Quod si propriam gla-
riam quxris, florenli invides, absenti detrahis, reponit /«-
denti tc: hoc Chrislus non fecit. Confiteris te nosse Deum,
faclis aulem negas. Non recte plane, sed impie linguam
Christo, animam dedisti dtaboL. Vila ergo, linguaque G-
dei sunt opera: opera eniin loquuntur, ail S. Aiigustinus
tr. 3. el6. in Epist. S. loaunis. Loquimlur, inquam.Te-
rain et probam esse fidem , quae tam profca parit opera.
Nam, ut ait Naz. orot. in plagara grandinis: Prxslanlior
esi sapientia qux factis indicaiur, quam qux verbis splen-
descil. Intelleclus enim bonus f inquit ille J omnibus fa-
cienltbut eum, non item prscdicantibus.
Fidcscrgo anpijucvcl carensoperum praii, oiortuaest;
qiiia quando debet operari et idipsum renuit, signura est
eam non es?c vivam, nec babere animam et vitam chari-
tatis : charitas eniin operalur, si est: sin rrnuit operari,
u chariias non est, ait S- Gregorius: tum quia vita anitns,
pula iuslilia, charitas et graiia operibus bonis ali, eonaer-
vari et augeri dcbet ; sicut vita corporis cibo alenda et
conserTanda est. Si cnim is desil, fonie conlabescet et mo-
rielur : ila Tridcnt. sess. 6. cop. 10. Simili phrasi bomo
diciliir vivcrc ex respiralione et halitu , adcoque carens
halilu cssc inorluus; qiiia halitus ita comilatur, fovetque
aniinoin, ut lixc sinc illa consistere neqiieat : nam refri-
gerondo cor. conscrvat corpus, animam ct vilam. Intelli-
gc bxc de adultis, scilicet cos diu non posse vivere vita
grolijB, si bene opsrari nrgligant. Nom in parvulis et «-
diiltis iuslificatis, si slotiin o fioptismo, vcl iustificatioae
inoriantur, patet cos salvari sine operibus. Cum crgo ait
lacobus, fidcm siiie operibus esse inortuam, inlellige 6-
dein qiiso rcniiit opcrari,cum lex charilatis aut alia.opus
oliquod iubct ct poscit : ita Caictoniis. Quotidic enim lei
divina, vcl huinana non unum, sed plura opera ficri prae-
cipiiint, quae si qiiis faccre contemnat aut negligat, pcc-
43. Si quis. ait , post iuslificationem recidat in prccata, n cat; itaquc amittit Dei grnliam, qus vita est anima;: quo
fidem in seipso quasi occidit. S. Hicronymus in cap. 5. ad ■* fit ut fides in co iam non sit viva.sed mortua. Hoc est quod
7Mfietj
aau.
lialat. CuM ditectioprocul abfuerit, fidcs pariler abscedit.
Cyrillus lerosol. Fides, a\t, sine operibus est quasi lampas
sine oleo- Sicut crgo hic luccre neqiiit, ila nec ilia snlva-
re : hoc enim solum pntc<;t fidcs dilcclione ardens. Quare
fidcs bonis oprribus alcnda est, alioqiii emorilur, uli lain-
pas ardensdcficicnlc olco. Unde S. Hicronymus in Ezech.
cop. 3. ait hjeroliros proptcr impiiros morcs et opcra fi-
dcm omisiasc. Idcm Christinnis iinpic vivcntibus non ra-
10 accidcre docct S. Grcgoriiis 25. moral. 10. Symbolice
quoniK» fidcs olicsn fidcs non cgt. qiiia fidcg dicitur, co
qiiod fial quod diciliir. Si ergo non fiat quod dicilur, fi-
dns iion est, si fidci etymon spcclcs ; inqiiit Thoino.s An-
glicus. Undcet S. Gregorius: Probalio. inqiiit, dileclionis
{ conseqiicntcr cl fiilcl ) cjhibitio csl opcris. Simili plira.'»i
dicimus homincs fcros cl borboros non esso homincs, «cd
belliias; hirreticos non essc honiines, sed lupos; lyrannos
C88C li^^rides et leones.
alt S. Augiislinus lib.de Cognit. verre vitjG cap. 37. Hxc
fidc; spe nnlritur, sicut corpus cibo rcficitur ; dilcclione
animalur, sicut corpus anima vivificatur. Idem dc Spiritu
et lit. c. 32. Charilas, qu.r est vita fidei, ipsam non prx-
ccdit. sed sequHur. S. Bcrnardiis Epist. 42. Mortua fidcs
eH qux non operatur ex dilcclionc, quasi non habcns nni-
tnam ipsam ditcdioncm.quavegclelur et movcalur ad opcra.
Sed dicbt quis. ) Erasmus puiatcsse occupalioncm, ^<'» '8.
qunsi lacobiis ut ostcndal ncc fidcm absque operibus, nec
opcra sinc fidc valcre, inducol hic diios CDlloqucnles. quo-
rum alter frctus fide ncgligit opcra. Huic dicitur : Tu ti-
dcm habcs. sit hoc tibi salis. Rursus alter fidens operibus
neglccla fidc , rcspondet illi : Et ego npera habeo . niihi
satis cst. lacobiis aulem utriiisque sermonem rcfellit, di-
ccns : liiio neutriim quod altcruler habet. siiflicit ad sa-
lutcm. Scd tu qiii lidom tuam iaclos, docc fdclis ipsis tibi
Cdem es.-se, qiiip ccrte res otiosa non est : et ego factis ipsis
MoKTUA «ST IN SBaBTiPSA.) Kx>' tmmv, id est.smm- Ddcclarabomihinealrum doosso.Verum hoc intricatius est.
dum scip.<am. hoc csl, pcr se sola, ac soliloria , qiiia ro-
mota 0 charilotc,eiii8que opcribus: licctenim fides actus-
que fidei in se sil vivus, tuin naturnlitcr, qiiia scilicct
cat Bctus a vilnli potonlin, pulo inlclloctn et vnliinlatc vi-
taliler proccdcns; tiim supornnliirulitcr, qiiia scilicct est
actii» fidci, qiiae cst virtiis supernnliiralis ct grntia inchoa-
ta ; gralia cnim dnt vilnm siipornnluralcm anima) .• qua-
tenus tamcn chnriloto , qiiai plcnnm ct pcrfcotam vilam
supornnturolnm tnin lidoi quain hnmini tribiiit, dosiilui-
tur, ratenus morluiis dioiliir; sicnt brnchiuiii stiipofncturo
mortuum dicitur quod ob animn vcgclatiuncm et nutritio-
nem, non vcro motuin ot sensationrni recipil : mortuiim
euim Rst quoad animam scnsitivain, vivit Tcro quoad tc-
jjctativom.
Pr»clarc S. Bcrnardus scrm. 24. in Canlic. Morsfidei.
uiquit, est teparatio charitatit. Credit in Chrittumi' fac
ncc triiiin pcrsonaruin colloqiiium hocin teilu reperiri po-
tcst. Noni pronomon ego, cum ait, Ego opera habeo , est
idem ct ciusJcni ( non aiteriiis ) pcrsona» loquonlis.ac moi
diccnti» : Ego oslendam tibi ex operibus fidcm meam: ac
conscqucutcr trcs pfr8on<T, trioque horuoi dicta hic inre-
niri ncqucunt.
Srcundo.Glossa, Hiigoet Tboraas Anglirus rensent hjcc
irridcndo ct improperando diri , quasi is qui fidrm et ope-
rn liobcl, irridcal ruin qiii dc sola fide sc iactat, ex eaque
salutrm itpcrat, ut significet tnlom essc risu et probro di-
gnum, idrnqiic ciplodondum.Verum, ut alia taccam, hiBC
irrisio indigna videlur graTilatc Apostolica et modestia
9 Inrobi.
Toriio ergo et grnuine, cst hscc tota scntcntia ct obie-
ctio S. larobi. qua novo, puta terlio argumcnto, vel nova
orguuicoti iam allati confirmatione rctuodit iactaniiam
388
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. H,
eius, qiii sola fide glorialur ; to enim a»a, id est, scd, est ^ tiat iustidam. Verum fides ibi sumilnr pro verilate et fi
particula lon adversanlis, sed confirmanlis , vel exagge
raulis suum dictum ; ut sit idcm quod sed sane, verum-
tamen, certe, insuper, prjEterea ; vel quippe, quare, quam-
obrem ; vel quinimo, imo vero : haec eniin omnia signi-
fical a)>a, et hsec omnia huic loco congruunt, q. d. Sed
sane, verumtamen, vel praeterea, vel quippe, vel quinimo
dicet, id est, iure dicere et recte obiiccre poteril quis ei,
qui fidem iaclitatet opera negiigil (ailque nudis et fame-
licis: Ite in pace, calefacimini, saturamini.) Tu fidem ha-
bes et iactas, at ego fidei adiuncla habeo opera. Ostende
ergo mihi fidem tuam sine operibus : certe eam nudam
iisque deslitutam niinquam mihi ostendes. At ego ex ope-
ribus clare tibi ostendam fidem meam, itaque simul osten-
dam tibi me esse vere fidelem , et e coetu Ecclesiaj vero-
rumqiie fidciium , ac pariter osleudam fidem meam noa
mihi soii.sedel tibi aliisque prodesse vel ad auxilium, vel
ad exempliim, Ostensio enim fidei per opera ad haec duo
requiritur in Ecclesia.scilicet Primo,ut iis fideles sibi niu-
Osien-
deudi
\erbum.
dciitate, q. d. lustus patefacit veraciler et fideliler ipsam
fidein, id esi, rci verilatem sibi patefactam et demoustra-
tam. Hoc est enim quod Noster vertit : Qui quod novit lo-
quilur, index iuslitix est , id est, indicat id quod verum
et iuslum est; cui per antithesin de more Sapiens mox
opponit: Qui aulein menlilur , teslis est fraudulenlus. Si
ergo eo alludit S. lacobus, vcrbolenus lantum alludit, aut
certe mjslice et symbolice dumtaxal.
Symboiice ha?c adaptes ha;reticis, eisque dicas: Oslen-Symbol.
de mihi fidem tuam novam, imo perfidam, sine operibus
divinis, id est, miracuiis: ego ex iis oslendam tibi fidem
meam etorlhodoxam.Miracula enim fidei orthodoxae sunt,
ex mortuis suseitare vivos, ex ca;cis facere videntes, ex
surdis audienles; haerelicae vero fidei miracula sunt, ex
vivis facere mortuos, ex videntibus caecos, ex audienti-
bus surdos.
Ita Caivinus volens suscilare vivum, fingentem se mor-
tuum, eum vere mortuum eifecit, uti narrat Bolsecus eius
tuo ostendant suam fidem, itaque coeant et condent unum B discipulus in ipsius vila cap. 13. idem fecissc Cirolam E
coetum fidelium eumque visibilem. Fldeles enim quia ho-
mines sunt, non angeii, fidem mentis videre nequeunt :
operibus ergo illam ostendere, aliisque spectandam exhi-
bere debent ad hoc, ut se invicein nosse, et ab infidelibus
distinguere, ac in unum coeturti convenire et coalescere
possint. Quocirca Salvianus lib.3. de Prov. tractans huuc
lacobi locum, ait : Bonos attus esse testes fidei Chrislianx.
Secundo, ut fldes unius non illi soli, sed et caeteris fideli-
bus prosit, vel eos iuvando, vel bonorum morum et virtu-
tum exemplum prajbendo. Idcirco enim in Ecclesia, ut ha-
bet symbolum, est Sanctorum communio, puta bonorum
mutua communicatio, ut in ea singuli aliis sua communi-
care, eisque prodesse salagant. lam quid mihi prodestfi-
des quam in corde gerere dicis, si eam in operibus non vi-
deam, non sentiara , nec ullum ex ea emolumentura per-
cipiam ?
Alque utrumquesignificatToos/enrfe.Oslendere enim ia
piscopum Arrianum, docet Gregorius Turonensis lib. 2.
Hislor. Franc. cap. 3.
Sic S. Macariura disputantem cum Eunomiano hsereti-
co provocasse ad miraculum , ut ex operibus quisque o-
steuderet fidem suam, ideoque mortuum suscitasse, cum
Eunomianus dilfidens suae fidei, imo perfidize, se subdu-
xisset, narrat Cassianus coll. 15. c. 3. Efficacius arguit
eosdem Georgius dux Saxoniae: cum enim a Luthero in-
vilaretur ad suam haeresim, respondit: opera Lulheri et
Lutheranorum ostendere ipsius fidem noo esse a Deo, sed
ex dlabolo: opera euim qua; fidesLulheri docel et suadet,
sunt, violare vota, ieiunia, festa, profanare templa et al-
taria, imagines Sanctorum confringere, S. Sacramenta
conculcare, blasphemare B. Virginem , omnesque San-
ctos, imo Deum ipsum , quem omnis operis mali aucto-
rem facit. Quando unquam , inquit, facla sunt tot sacri-
legia Sacerdotum, religiosorura et virginum Deo dicata-
Scripiura significat non tautum rem spectandam propo- p rum, quot sub tuo, o Luthere, Evaugelio? Quando cre-
nere, sed et reipsa exhibere, dare, donare, largiri ; ut cum
dicimus Deo : Ostende nobis Domine misericordiam tuam.
Ostende, id est, exhibe et elargire , ut scilicet tua dona ,
beneficia et opera misericordiae nobis impertias. Cura ergo
a^t lacobus: Ostende mihi /i(/c?n,exigit non tantum ut illa
oculis videnda subiiciatur, sed et reipsa mihi communi-
celur.mihique commodum etutilitalem aliquam conferat,
vel eleemosynas impertiendo, vel adiuvando, vel consulen-
do, vel aliis quibusque modis. Rursum, q. d. Ostende mi-
hi fidem tuam esse vivam, et charitate animatam vivere,
non aulem esse mortuam et cadaver ; vita enim ostendi-
tur ex habitu et motu. Si enim animal se inoveat et respi-
ret vivit, si sit immobile est mortuum: ita pariter fides o-
stendit se vivere, si se moveat et agat ad bona opera; sin
ab iis quiescat et sit immota, ostendit se esse mortuam.
OSTBNDB HIHI FIDEU TUAM SINE OPERIBUS.] lam COD-
Irarie legunt Grteca ez tw> ipyu-j, id est, ex operibus: sed
pro £/ legendum sxtos, id est, si7ie ; sic enira legit noster
briores in principes extitere rebelliones? Quando lot sa-
crarum aediura expilationes, tot furla et rapiose visse sunt?
Quando tot maritis ablalee sunt uxores aliisque traditx?
Quando tot fornicationcs, aduiteria, incestus, etc.
Tu CREDIS QUONIAM UNUS EST DeUS : BENE FACIS ; BT Vers. 19.
D^MONES CREDUNT, ET CONTREMISCUNT. ) Est hoc quar-
tum arguraentum probans ad fidem iustificanlem requiri
bona opera, quod fides operum expers sit daemonum, noa
fidelium et Sanctorura. Obiicit Calvinus, S. lacobum per
fidem accipere umbram fidei , quia daemones non habent
fidem veram et divinam , sed humanam. Respond. multi
probabiliter censent in daemonibuset daronatis remanereAn d«-
habitum et actum fidei divinae; quia ipsi , exceptis haere- "JJ^°" ,
ticis, nunquam habuerunt actura infidelitatis, qui utcon-g^eBi?
trarius fidei , eara expellit; et quia in damnatis remanet
character Baptismi, qui est quasi nola Cdei et fidelium:
ita censent Durandus in 3. dislinct. 23. quaest. 9. art. 2.
Alensis 3. p. q. 64. membr. 7. Catharinus et Salmeron
Syrus et multi Graeci; idque exigit antithesis: Ostende l) hic, Magisler sentent. in 3. distinct. 23. §. Aliud est, ubi
7nihi fidem tuam sine operibus, et ego oslendam tibi ex o-
peribus fidem meam , q. d. Tu fidem sine operibus mihi
ostendere non poteris, ego vero ex operibus plane tibi o-
stendam fidem meara. Ita Apostoli, Martyres et Virgines
eontemnentes opes, honores, delicias, ipsamque vitam,
oslendebant se credere vitam futurara . opes, honores, et
delicias cielestes.Ideo enira hic paupertatem amplexi sunt,
humiliati, afflicti, ut in eaelo ditarentur, exaltarentur, et
gaudiis aeternis afiluerent.
Censet Salmeron nlludere S. laeobum ad Proverb. 12.
17. ubi pro eo quod Noster vertit: Qui quod novit loqui-
tur, index iustitise est, Sept. vertunt, £!Ti(?£ixvufisvy;v Tnr.v
ajrayyinti Jixato; , id est , demonstratam fidemannuntiat
iustus, quasi demonsiralam idera sit quod operibus de-
monstrabilem. Symmachus £z«atvwv tti^iv arar/M.ei d\x«t8-
o-JVi-.v, id est, qui patefacil fidem, puta per opera, annun-
id probat ex S. Augustino iu Psalm. 77. Idem probabile
esse censet Gregorius de Valentia 2. 2. qusest. 5. art. 2.
puncto 2. ac magis lustinianus hic, qui idem ascribit S.
Auguslino Enchir. 8. et S. Thoraje 2. 2. q. 18.a.3.ad2.
Verura verius est iu daemonibus et damnatis non re-
raanere fidera, quia Deus eam, uti et caeteras virtutes su-
pernaturales, ab illis aufert; eo quod hae virtutes homi-
nem ordinent et dirigant ad salutem et vitam aeternam,
qua indigni et incapaces sunt damnali : ita censet S. Tho-
mas 2. 2. q. 5. a. 2. quera Thoraas Anglicus, Gregorius
de Valentia et passim Scholastici sequuntur.Favet S. Dio-
uysius de diviuis nominib. c. 4. ubi ait naturalia in dae-
monibns mansisse integra , periisse vero gratuita : fides
enim est unum e gratuitis.
Dico ergo, argumentum lacobi non peti ab eadem spe-
cie et fide, sed peti a pari vel simili, q. d. Nou est quod
Commentaria in Epislolam S. lacobi. Cap. II. 389
iactes le credere Deam c»lerosque fidei arliculos; quia ^ Nola secnodo. Abrabam iam erat iuslus: iain enim di
etiam daemoncs eorum cTidpnlia ( unde Plalo in Craljlo,
• it docmones dici ^ar.fiovaj, id esl, scienles ) coacii eosdem
crediint , sive id faciant fide divina , sive humana : et la-
meii hacc corum credulitos nil cis prodest, niai ad maius
lormenlum. Pari erfjo modo fides tua, etsi difiuilus indi-
ta, libi non proderit, nisi ad maiorem damnalionem , si
gecundum eain non Tixeris, ncc bona opera quae lides fa-
cienda dictat cxercueris; sed cum daemonibus erit uti fi-
des, ila el sors ac gchenna tua, infra dacmoncs subside-
bis, cum dacmonibus llominaberis : aeque enim tua, ac dae-
iDonum fides non csl oliud nisi inanis cognitio, imo iners,
ac socors crcdulilas, qua credis Deum iussisse, ut haec ct
illa facias, quae lamen facere et operari uon vis. Quocirca
S. Augustinus Enchirid. 8. fidem sineoperibus Tocal da;-
moniacain, caiiiquc opponit fidei quae per dilectionem o-
peratur. El S. Anselmus in cap. 5. ad (ialat. fidcm ope-
ribiis deslilutani vocat daeniooum, non Christianorum.
Et contbemiscunt. ) il>oi7TO'j(Ti , id est, exhorrescunt ,
ctum erat de eo Gen. 15. 6. Credidil Abraham Deo, et re-
putalum est ei ad iustitiam. Quod ergo postca Gen. 22.
10. offerens filium, dicilur hic iuslificatus, inlellige ma-
gis; quia scilicel valde in acccpla iiistilia per actiiin tam
heroieuin obedienliae, religionis el charilalis prcferit et
crevil, ut palet ex eo, quod lu pra?inium laiili aclus Deus
euni sua benediciione cumula\il, promilleiido ei filium
Messiam, sive Cbristum. Ail cnim (icnes. 22. v, 16. Per
memetipsum iuravi, dicit Dominus, quia feciMihanc rem,
et non pepercisti filio tuo unifjemto prupler uic. benedicam
tibi et muttiplicabo sewen tuum sicut stcllas cuii, el velut
arenam qux est in littore maris : possidebit semen luum
portas inimicorum tuorum. Et benediccntur insemine iuo
omnes gentcs tcrrx, quia oOedisti voci mese.
Ex quibus rerellunlur Calvinus et Beza [quod et Cal-
vinistae Bibliis Valabli inseruerunt) qui censent S. laco-
buin praeler fideni opera requirere, non ut rausam iusti-
licationis, scd ut eius eflectum; quasi opera sint signuin
quia vidclicel taolam Dei iudicis et vindicis inaiestatem, Udumtaxot et oslcnsio fidei iuslificantis, quae, inquiunt, n
polcntiam, severilatem non tantum credunt, sed et reipsa
expcriunlui', ac sentiunt.
Veri tO. VlS AUTEM SCIRB 0 HOUO INANIS. ) Instat acrius S.
lacobus, quintumque argunientuin oITert, quo rem coiifi-
cit, nimiruni proponendo Abroham palrein fidei ct iusti-
tiac, qui ex opcribus, uon ex fide sula iuslificatus est. I-
Daneiii vocat bomioem, qui inancm iaclat fidein, utpole
fructuum, id est, opcrura expertem, ideoquc inanis, et ex-
pers est prudcntiae, sanaeque inentis.
MoRTi'A EST.) Ito Romana, Graeca et Syra; mious er-
go recle aliqui lcgunt, otiosa est.
Virs.ai. Abrabam patbr NO$TEa.)Tum secundum carnem, tiim
secunduni lidem et spiritum. lacobiiscnim ludaeus loqui-
tur praecipue ludacis, quasi eorum Episcopus. Producit A-
brabamum.tuin quia ipse fuit palcr credentium, et exem-
plar iusloruni; luin quio Poulus Rom. 4. 3. produxerat
Abrahamum, dixeralque eum pcr fidem iustificatum essc;
undc inferebat Simon Magus, euin sine operibus iustifi- r"est: ergo opcra alTeruntfidei perfeclioncm et consuir
catum esse. Explicat ergo hic lacobus Paulum, niiniruni liouem ; quia scilicct merentur nngmentum et perfe
fidem Abrahae non fuisse otiosam, sed bonis operibus ni-
mulotam. Ita quoqiie seipsum explicat Paulus Ucbr. 1 1 .8.
et 17. ubi heroica fidei Abrahae opera recenset et celcbrat.
()ffbrb:<S ISAAC) Offerens. id est, ofTerre parans, niini-
rum euin ligons, imponeos altari, et slringens in eum gla-
dium; sed ab angrlo prohibitus, cum reipsa non obtulit,
nec immolavit. Offcrcns ergo in actu destioalo et inrlioa-
lo , non perfeclo el consummato. Fuil hic Abrahae heroi-
cus fidei, fortitudinis, obedientiac, charitatis et religionis
actus, quo Deo iubenti immolare filium,euinque unicum,
illico poriiit. Unde Sapicns cap. 10. 5. vocat Abrahom in
filii misericordia fortem, quia forlitudine vicit misericor-
diom. Quorc octus Abrahac immolantis filium longe ex-
celleolior fiiit artu Icphte, Agamcmnonis, Codri, Iphigc-
niac, Harniodii, .\ristngitonis, Leonidac, Epaininondae, Lu-
cii Bruli, Dcciorum, Creontis, Idomenci, el similiuin, de
quibiis Cicero Tusciil. 1. et Scrarius uoster in ludic. 11.
q. 17. qui se, vel filios, vel filias immolarimt, out inorti
devovcrunt, quio id fcccrunt vel concti, od lucndnm pa-
trio: Bolutcm , vcl cupidlne fama» et glorix. Abroham aii-
tcin libcre id fccit,sola Deuobediendi voluntateet zclo ira-
pulsiis. Adde,Abrahoin immolavit filiuni,ex quo Deus pro-
miscrat illi postcrilatem inaximom, ipsuinqiic Christum.
Crcdidit crgo, quud Dcus filium a sc immulatuni resusci-
tarct. Undu Aposlolus oit , quod contra spem uoturaa, in
spem grotia; et rcsurrcctionis a Deo proniissae crcdiderit,
Roin. i. 18. .irbitrans quia ct a morluis suscitarc potcns
esl Dcus, Hcbr. 11. 19. vido dicln Gencs. 12. rt 22.
Noln primo cum Ilcdo , lariihiiin produccrc hnc cxcm-
pliim .\btiiha3, iil eo lidcli-s animct nd illud imitnndiim,
ut scilirct in perscculionc iiigrucntc siinin et siioriim vi-
lam Dco in inartyriiiin olTfrant, iniilto mngis ut cidcm in
pauperibiis bona sua elorgiuntur, itaqiic opera rharilotis
aliarumqtie virlutuiQ cxcrccant, ct cum fidc cooiungaDt.
choritaie separari neqiiit. Ergo ro iuslificalus csl, inter-Abraham
pretantiir iM«/«5 dcclaratus est. Scd pcrperam ; quia hae^' "!*'''•
bencdictioncs et h«c praemio ex Gencsi iani recensita, a ['"sij'^^'.
Deo non siint data .\brahae ob iustiliae declorationcm, sed tiim pro-
ob insigiiem eius virtutera et iuslitiom, qua ofTcrendo fi '"iit
lium c.xiiiiic Deo placuit, eximiainque eius gratlam el 111-2"!"?"°
stitiam roiiseciiliis est. Qiiis cnim neget .\braliom cum menii».
lanto fidc, charitale et obedientia filium suum voluit im-
molare, magis Deo gralum, ac prolnde magis iustificatuin
fuisse? Scruiido, idem patet ex eo quod subdit lacobus,
Abraham iiistificatum esse ex opcribus, non tantum ex fi-
dc. Alqiii ex fide non tanluin iustus dccloratus, sed vere
iustificatus dicitur, ut fatenlur ha.'retiri: ergo et ex ope-
ribiis non tantum iustiis dcrlaratus, sed et vere iustifica-
tus cst. Tertio, quia subdit larobus ex operibus fidem A-
brnhx esse consuinmalani ; qiila scilicct vere iis consum-
niato est, non aulem quia ex eis consummato dcclarota
inma-
clio-
nem iuslitiae. Qiiorto, quia v. 23. oit Rohab mcrclricem
ex opcrlbus iustificalom: neque cnim meretrix derlarari
potuit iusla, sed vcre iuslificata, id est, ex infidoli fidclis,
ct ex meretrice costa iustaque facta cst. Quinto, ita ex-
plicot Concil. Trident. sess. 6. rop. 8. ct 10. oc S. Aug.
i. de fide rt operibus c. 11. et od Dulcitium q. 1. et olibi
scepc, ac passim Patrcs, omncsquc Doclores urlhodoxi.
Moralitcr S. .\mbros. lib. i. de Abraham cap. 8. docet.Hnral.de
Dciim ad hiine tenlationis et pcrfectionis gradum , ut fi. »f iii*iio-
liuni suiim immolaret, sensim provcxissc .\brahamum pcr^y^"'"**
mullas praivias probationcs et expcrimenta, sicut duces
solent millles per velllotiones inslruere,el formore ad
prfflium et vicloriam. Et sanctum, inquit, .Abraham pro-
bavit ante, el sic tentavit; ne si ante tentarel quam probas-
sct, (jravaret. Probavil eum, cum exire dc Charra iitssit ,
et obedientetn repcrit : probavit ciim fidei titulo frctus li-
p, bcravit ISrpotem.cum de prxda nihil attigit , cum promi-
'"^ sit seni fiUum : et cum esset centum annorum, quamvis Sa-
rx genilalia considcravit , emortua taiiicn crcdidit, ncc fi-
de hxsitavit : probavit eum sedulilalc hospitii. Probalum
igitur quasi fortiorem tentandum putavit maioribus , et
quibu.^idum imperiis durioribus , iubendo immolari filium
unigouitiim.
Disconl Pracloli et siipcriorcs a Dco, non subito tentare
suhdilos, Dcc onerarc grovibus praiceplis, sed sensiin a
minoribus eos provchcrc od Diaiora. Subditaliud morole
dorumcnlum S. .\mbrosius: El hoc quidem cxemplo do-
ccinur. quia vcris probatur quis, tcntaliir autcm composi-
tis ct fictis. ?<cc cniin vukbat Dcus immolari a palre fitium,
sed tcntabat affcctum patris, si Dci prxccpla prxfcrrct fi-
lio, .si palcrnx pictatis conlemplationc vim dcvutionis inflc-
clcrct. In mngnis orgo voluisse sat csl, sufTicitque Deo af-
fecliis. Idcin imitciitur Praeloli.
ViDBS QUo;«U)i (quod) fides coopbrabatcr (Syrus, vcrj.ss.
390
Commentariu in Epistolam S. lacobi. Cap. II.
auxiliala est) OPBniBOS n.tiC3. ) Siciit rodis cooperalnr J^ amico secreta sua reTelavit Deas, oli excidiiim Sodomae
ramis, instillando eis surcum ad producendiim fructus :
qi;od enim radix cBt in arbore , hoc cst fides in serie vir-
tutum elbonoruiii openim : (ides enim est quasi fax osten-
dfins ct suadens quid facicndum, quid fugicndum sit, ut
gchnnnam vilcmus et cailum adipiscamur, ac eo ipso ad
bona opera capcssenda, et mala declinanda impcllit. Nam
fida; eU substantia rcrum sperandarum, argumentum non
apparcnHum. Hcbr. 11.1. Vide ibi dicla.
Et EX 0PERIBU3 FIDES COBSUMHATA BST. ] Graece £TC-
>!:w5/), id est, primo, perfecla esl; secundo, finem suum
nacta est; tcrlio, Tictoriam consccuta; quarlo, coronata
pt roronam adepln; qiiinto, consecrnta est. Vide dicta c.
1. 4. Opera ergo Iribuunt fidei pcrfectionein et consum-
nationem, quia Iribuunt ei meritum Titae a^tern», ilem
augmentum etperfcctionem charitatis,cKterarumque vir-
tutum. Ex earum enim actibus itcralis scseque intenden-
tibus intenditur, perficilurquc carumdem babitus. Huc fa-
cit quod my.stice nolat Origen. hom. 10. in Gen. Famu-
tiVenln^oWs: Numquid,\Ti<\wi,celare potero Abraham{%>
pluaginia addunl.amjeum mcum)qux geslurus sum?(ltTi.
18. 17. Vcre Philo lib.in illud, Resipuit lS'oe: Cuicumque.
ait, hxc sors contigeril ut amicus Deisit, is humanx fe-
licitalis terminos transcendit.
Rntio huius amicitise fuit, Prima, quod Abrnham Deum cur?
mire amans et colens, eum vocnntem sccutus, ex patria Cauta
exicrit in Chnnaan, ibique quasi peregrinus, scd civis ctEli '•
ct domcsticus Dei vixeiit. Secuuda, quod Dci voliintati ia 2.
omnibus se conformaril : ila S. August. ser. 46. de Temp.
cap. 4. Vcra enim amicitia est idem vclle et idem nolle,
oit Aristot. Tertia, quod ardua et hcroica virtulum opcra i-
ediderit , et ia tentatione vnlida fidelis Dco et conslana
pcrmanserit, uli ail ludilh verbis paulo ante citatis. Nam,
ut ait Seneca lib.l.deProvid. Bonum virum Deus m deli-
ciis non habet; scd miris modis probat, purgat et exagi-
lat. Quarta, quod Deo fuerit similis: sicut enim Deus im- 4_
molavit Filium pro salule mundi, sic et Abraham immo-
luin scilicet AbrahiE, dum iussu domini sui sponsani Isaa- u lavit Isaac , qui lypus erat Chrisli , uti Abrahara Dei Pa-
co elegit Rebcccam, stalim obtulisse ei inaures, et armil
las, ut aures manusque simul ornatas haberet. Idque my-
stice explicans : Vult enim, inquit, Christus sponsus ani-
mam sponsam suam aurea in auribus suscipere fidei ver-
ba, et aureos actus in manibus hnbere.
Et suppleta est ScRiPTORA. ) Hugo et Thomas An-
glicus Icgunt, implela est: utrumque significatGraecum t-
wXrp.,j3n. Sensus est, q. d. Ne pulnremus ex sola fidp A-
hraliam el fideles iuslificari, eo quod de eo Scriplura Gen.
15 6. dicat: Crerlidit Abraham Deo, et reputatum est ei
ad iustiiiam ; ecce tibi alin Seriptura idipsum supplet, et
Jmplet, addens ad fidem requiri opera, nimirum cum di-
cit Abraham obtulisse filium, multnque alia heroica vir-
tutum opera edidisse, quibus magis magisque sibi Dei gra-
tiam, iustitiam et amicitiam eoncilinvit. Alii Icgentcs, im-
plefa esf, simpliciter sic explicant, q. d. Atquc hac ratio-
iie impleta est Scriptura, quce dicit Abraham pcr fidem iu-
stificafum csse: per opera enim impleta et pcrfecla est fi
tris. Similitudo autem est illex ainoris et amicitis, teste
Arislot. Quinta, quia Abraham in oitines fuit beneficu8 et
h'beralis. Id autem mire Deo placet, eiqiie nos facit per-
eimilcs: Deus enim ia omnes bencficentissimus est. Tilug
Imperat. cum vesperi recordaretur, ee eo die nulli benefi-
cium contulisse, exclamavit: Amici, diem perdidi. Quod
recitans S. Hicron. in cap. 6. ad Galat. El nos , inquit,
non puiamus perire nobis horam, diem, momentum, tem-
pus, mtatem, cum otiosum verbum loquimur, pro quo red-
dituri sumus rationem in die iudicii? Sexla, quia conver-
satio eius erat in caelis cum Deo et angelis: unde mente,
lingua et moribiis non tam terrestris erat, quam cxlestis
et divinus. Septima, quia Dei fidem, cultiim et gloriam
docendo, orando, sacrificando, ideoque sedificando altaria
per totam Chananaeam propagavit. Rursus, eadem imbuit
totam suam familiam, et posterilatem amplissimam, quse
Abrahami PatriarchBe disciplinam secuta in Dei religione
constans et firma stetit per annos bis mille usque ad Chri-
di^.a. et consequenter iiislitia Abrahoe. Verum ro suppleta «jstura. Octava,quia insigni fuit in rebus omnibus, etev«n-
pxposcit priorcm scnsum, praescrtim quia laeobus hic ur-
get iiistifiealionem fieri ex operibus, nou ex fide dumta-
xat, hic piiim pst s"opus ipsius.
CbeDIDIT AbRAHAB DeO, KT REPITATDM BST ILI.I AD
KtSTiTiAM.) Ha;c vcrba PxpliouiGpn. 15. 6. Moral. Philn
lib. Q 'is rcr. divin. sit haeres, ai(, D/fficile esse crcderc soli
Deo, prnpfer cognalionem quam habennis cum rcbus mor-
talibus , quse nobfs persuadent ui credamus , fidamusque
gloriiv. pnnc!pa'7i!,amicis, sanifali, robori. etc. Has per-
sua.siones eluere, et diffulcre creaiurx per se infidissimx,
ac soli T)ro fidere , qui solus vere fidus est, res cst animi
tnagni cselcsti.^quc, non inescaii ullis rcbus nostratibus. I-
dein libr. de praem. et poen. Quisquis, ait, Deo credit ex
animo in nulla re creafa eorruptibilique collocat fiduciam,
ne in his quidem quibus sibi maxime placei. Idem lib. de
Abraham : Solnm igifur, inquit, cerium firmumque bonum
est fides qua Deo crediiur, vitx solaiitim , bonx spei sup
tibus animi moderatione et aequitate; qua uti praecellit
Deus, ita ea praedilos qiiasi amicos diligit. Hanc in Scu
pione Africano celebrat Seneca Epist. 87. Animam eius ,
inquit, in cxlum , ex quo erat, rediisse mihi persuadeo ,
non quia magnos cxerciius duxit (hoc enim el Cambyses
furiosus et furore feliciter usus habuiij sed ob egregiarf,
eius moderationem.
lisdcoi de causis S. lonnncs , quasi alter Abraham no-
rae Icgis, vocatur discipulus illc quem diligcbal lesus, loac.
13. 23. quin et Apostoli omnos a Christo amiei vocantur.
Vos auiem, inqnit, dixi amicos ; quia omnia quxcumque
audivi a Patre meo, nota feci vobis, loan. 15. v. 15. Sic et
caeteri Christiani non tantum amici, sed et filii Dei nun-
cupantur, de quibus S. loannes quasi admirans ait Epist.
1. cap. 3. 1. Videle qualein chariiaiem dedil nobis Paler,
vt filii Dei nominemur et simus. Eosdem prasvidens ia spi-
ritu Psaltes exultans canebnt : Mihi autem nimis honoratt
plcinenium, depulsivum calamiiatum , feliciiatum conci- \)5xini ainici (ui Deus, nimis conforialus est principatus eo-
liadviim , supersiilionis abnegniio , piciatis asseriio , piv-
speriiatis hwrediias, profecius in bonis omnibus fullus uni-
versorum auciorc, qui poiesl omnia , vi/lt tanium opiima.
Abraham Et amicus Dei appellatus est.) 2. Paral.20.7. et lu-
a^mcu» dith 8. 22. Memores , inquit, esse debent, quomodo paler
iioster Abraham tenlatus est , et per mulias tribulaliones
probaius et amicus effeclus est; et Isaiae 41. v. 8. ^/ ;« Is-
rael, serve meus lacob quem elegi, semen Abraham amici
"mei: ne Daniel. 3. 35. Neque auferas a nobis misericor-
diam tuamproptcr Abraham dilectum tuum. et Isaac ser-
vum tuum, ci Israel sancium tmm.
Nota Licet omnes iusti sint et vocentur amici Dei, pro-
pne tamen et quasi anfonomnsticehic titulus et epithetum
«tatur Abraha), ut ait Epiphan. haeres. 78. qnia mira Dei
cum Abraham fui! familiaritas et amicitia ; ut patet in Ge-
nesi a e. 12. usquc od 26. Hinc et ei quasi singulari suo
rum. Ps. 138. 17. et Spoosa Cant. 5. 10. Dilectus meus,
inquit, candidus et rubicundus, electus ex millibus; et v.
16. Toius desiderabilis : talis est dilectus meus. et ipseest
amicus meus. Porro hominum, etiam principuro, araicitia
inOda est, fragilis, caduca, inutilis, et saepe nosia, non
tantum corpori; sed et animae exlromam perniciem afTert:
Dei vero amicitia fida est, stabilis, secura,utili9, salutem-
que et corpori et onimae, tam praesentem qunm aeternam
conciliat. Quocirca sapienter Aulicus iste npiid S. Aug.
8. Confess. cap. 6. lecta vita S. Antonii , ad sociura con-
versus: Dic quxso te, ait, omnibus laboribus nostris quo
ambimus pervenire? quid quxrinius ? cuius rei causa mili-
tamus ? Maiorne esse poieriC spes nostra in palalio, quam
iit amici Imperatoris simus? Et ibi quid non fragile ple-
numque periculis? El per quot pericula pervenitur ad gran'
dius periculum ? Etquamdiu istuderit ? Amicus autem Dei
Commentarfa in EpMolam S. lacobi. Cap. II.
391
nvoluero. ecee nunc fio- Voluil. el factug est. Porro inler 4 pag. le.asserunt tantam fuiue fidem Rabab.adeoqup Deo
Deuin cl iuslum non est ainicilia rigida , quae soiuin est acceplam, ut eliainsi ducentos ha!)ui8sel coosanguiaeos,
iolcr aequales: Deus enira in iinnicusuin siipcrat omnea et ducenlas cxteras familias eis offiuilate coniuQclas , o-
homine», angelos el crcaturas; sed qualis esse polesl et mncs illse ob Rahab salvaudaj fuissent.
Bolct intcr principem etsubdilum, inlerpalrcra elfiliuni, Hinc nota primo. Rahab Justificalam esse asserit hic
ialerCreatorera el crealurain, quae tola summa dignatio- S. lacobus et S. Paulus Hebr. II. 31. ei communi Syna-
ne et bcuevolentia Crcaloris nitiiur, in eaque fundatur et gogse cl ludacorura cousensu , atque ex fide eius tain ge-
consistit. Et hoc sensu accipe ilhid S. Hieron. io cap. 7. nerosa, qua et Titam, siiaque omnia pro populo Dei cfi-
Tert tS
lab<b
OMreirli
Micheaj: Awicilia parcs aul accipit, aut facit ; pares sci-
licel in ofljciig amicitiae.
RiBiB MBBETBix ) Chald. Lyraa. Abulens. Pagnious,
Aria», pro meretrix Tertunt cauponam, vel hospitora.
nwreirii |je|,r ^QJip -|j^| zona, ct cauponam cl meretricein si-
u. *"'" gnificat: utruinquc hic congruit, quia non roro hospitae
dum marito careot, tam se quain sua prostituunt. Porro
Rahab mcrctiicem fuisse cx Clemenle Romaoo, Origone,
Irenaeo, Naziaiizeno, Ephrein, Chrysost. Theodor. Ambr.
Auguslin. Uicron. et aliis docct nosler Serarius in losuc
c. 2. quxst. 3. cl seqiicnl. Dude excmplo Rahab convcrsae
denli exposuit pcriculo, ac ex idololatra el Chanauaea fa-
cta est fidelis et proselyta, adcoque in vcrom Dei religio-
nem , Ecclesiara el ludaismum iransiit: unde et nupsit
SalinoQ Priocipi tribus luda, ex quo desccndit Chrislua.
Salmon enim ei Rahob gcnuil Rooz, hic Obed, hic lesse.
hic Davidem, Malth. 1. 6 Quare meruit esse genitrix et
avia Davidis, Saloinonis, ipsiusque Christi. Addunt Rab-
bini, penes quos sit fidcs, Rahab sua fide proineruisge ut
ex cius slirpc procrearentur Prophel» et Sacerdoles, iere-
niias, Helcias, Saraias, Maasias, Barachias, Uanameel.
Selluin, Ezcchiel et Uuldam.
od Cdcm et caslitalcin, aquc ac S. Magdalcna;, S. Ephrcm B Nola sccundo. Rahab ante advenlum exploralorumau- I»»hab
toroo 1. serra. 2. dc Pocnit. invilat peccatorcs omncs ad diens prodigia.quac Deus pro Ucbraeis fecerat ia iEgypto,''''"'^'*
it S. Chrysost. homil. o. dc 1'oeni- et in transilu maris rubri, Dei instiactu in eum credidit, IJ' '"*"
pcenitentiam. Idem fac
lentia, ubi dc Rahab ait: Eral in fornice velul in volula-
bro confusa margkerila, aurvm in luto abicclum, flos spi-
nis confossus, religiosa anima reclusa impielalis loco , quia
scilicet lalis crat non actu, sed in Dei praisciciilia et prao-
destiuatioiie. Uiidc cl Raliab H>br. idt-m cst quod robur,
vel latttndo. Orig. Iioni. 3 in losue cain vocat Propheti-
dein. Cyrill. I<'rnsoI. Catccli. 2. aitcain snlvatam; quiu et
S. Paiilus Hcbr. 11. 31. eain in catalogo Sauntoruin ve-
teris TeDtaincuti rullocal, ct ob insigni fide commendiit.
Fnle , inquit , Kahab merclrix non periil cum incredulis,
excipiens exploralorcs cum puce , q. d. Cuni omnes cives
lericbuulis iocreduli pcrsisicrcnt , nollcnlquc sc dcdere
llebra'is , quibus Dcus urbem tolanique Chananaeam do-
nodcdcrat, pcricrunt et ab HebraMs occisi suui; sola Ra-
hab credcus,et Hcbraeis dcdens se et palriam,saivata cst.
Moral. S. Ambros. lib. 3. Epist. 23. sub fincin : Uospi- .
latilatem. inquit, ditigilc, per quam S Abraliam invcnit
yratiam , Christum hospitio suscepit , filium Sara meruil
effoela iam scneclule, Ljlh quoque Sodumilani excidii eva-
fil ignem: et lu poles su.-cipere angelos , si advenienlibus
hospitium tuum uffcras. Quid de Jtahab dicam , quie hoc
viunere invenil salulem ?
Opor» NoKNK EX oPERiBus IU8TIPICATA BST ? ) Opera fidei
bou» Ba Rahab fuere illustria. Pilino, insigiiis fuit eius hospilali-
'"'' las, quao cxlerus ct ignotos exploratores lerichuutis, pa-
Irio; licct hostcs, hospiiio exccpit, abscondit, servavit; eo
quod divino inslinctu intellcxisset Deum vellc civilalein
Hebraeis tradi. Quarc fallitur Abulens. in losue 1. q. 10.
el41 ubi ait Rahob siue pcccato potuissc cxploratores
prodere, tcI occidcre : Dro cniin, ciusque voluutati cogiii-
;_ te repiignarc non potcrat. Scciindo, fuit in co amor ia-
SCQ8 Dei, qiiu vicit amorein patrix, adcoquc ilio patriain
iebracis prodidit cl pcrdidit: amur autein palrio: in civo
vehcincns est, ainoriquc pati is et matris prxpoiiilur, ait
dicens : Dominus Deus vesler ipse est Deus in cxlo sursutn
et intcrradeorsum, loBw.2.11. Sed problema est.an ante-
quam cxciporcl esploialorcs , fidem conlriiione et chari-
tate pcrfcclam habucril, ideoquc iuslificata sit; aa vero
post coruin advcnlum el colloquium eam coaceperit, ita
ut eos excipicndo non sit primo iustificata, sed iam iusta
facta sil iustior et sanctior. Utrumlibcl est probabile et
graves habet auctores: fuisse iiislificatain an;e eoruui ad-
vcntum videtur indicare narratio historica losue 2. Noa
fuisse iustificatain, suadet quod liic, et a S. Paulo Uebr.
11. 31. vocelur meretrix, quae.ut ait S. Ambr. ia Ps. 40.
Perfidise el intemperanlix se alcbat stipendiis , tamen ubi
exploratores vidit quos miserat lesus Nave , fidem induii,
et periculo imminente iustitiam servavii. Secundo , quia
non potuitvelle mutaregenlilismum in veram religionem
ct ludaismtim, nisi visis et auditis exploratoribus ludaeis.
ab eisque de ludaisino edocta. Atqui dcbuil inutare gen-
tilismum in culluin et religionem veri Dci Hebraeoruro,
antcquam iuslificari possel: ergo debuit prius cos audire
et ab eis edoceri. Quare inulla inter eain cl cxploratores
colloquia de Deo, ct Hebraeorum religione coruinque por-
tentis intcrcessissc non est dubiuin, licet ea sileanturlo-
8ue c. 2. Hoc si verum est , sequitur Rabab post, el per
udvenlum exploralorura fuisse pleue ad Deum convcrsam.
primoquc iuslificalam , quain iustitiam dcindc auxil abs-
condcudo ct dimilleudo c.xploralorcs. Quocirca S. lacobus
agit tam dc prinia, quam secunda eius iustificatiooc, puta
de auginenlo iustitiae.
ScsciPiBNS NUMTios. ) Duos cxploratorcs ia lerichu
inissos a losiio. Hcbrxi noanulli tiadunt hos duos fuissc
Calcb , ct Phinecs filiuin Elcazari , qucm aliqui ccnscut
fuissc an;;cluiu. vcl instar angcli, qui cum vcllel vidcrc-
tiir,cuin nollctabscondcrctur; ac proindecum Rahab cuiu
vcllcl abscoudcre, rcspondissc : Ego saccrdos sum ; sacer-
Plato In Clituue. Ita pru palria inorli se devovcriint Co- U dolcs vcro, quippo angelorum similcs.si volunt, aspccia
drus rcx Athcnarum, Curtius, Dccii, Brutiis, Trasybulus,
Thcinislocloa et alii, quos niire colebral Valcr. Max. I. 5.
cap. 6. cl Ciccro Tuscul. 1. Tertio, cnituit in ra fortitudo
ingfiis, qua se suasquc fortunas, cl lotain fumiliain ei-
Ircino dlscrimini obiccit pro Dco eiusque populo. Nain, ut
ait S. Aiiibros. in Ps. 37. Animam suatn non sotum con-
(emptu omnium qux habcbal, sed etiam vilx pfriculis pu-
tavil esse rcdimciidum. qu.r cxpluralores lesu ISave civibus
suis quxrenlibus dcncgavit, ct hoslespatrix, legatos tamen
fidei , tnaluit occultarc quam prodere. fion cain tninx ci-
vium , non bcllorum pcricula , non inccndia patrix . non
suorum discrimina terrucrunt. Di.scc vir, discc Chrisliane,
quomodo vcrum Icsum scqui dcbcas ; quando fcemina con-
tempsit omnia sua , et lesutn in figura propter siinilitudi-
tMm tiominis esl secuta.
Quociroa K. Simcon et R. lohai apud Masium iu losue 2.
biles sunt;si noliint,nou ccrniintur: ilaqucRuhab abscoo-
dissp laiitum Calcb , non Phiuccs. Scd hoc Rabbinicain
olct fabulam, et repugnat vcrsioui Lalinx losue 2.4. ubi
utorqup a Rahab absrondilus dioilur.
SicuT Bxm CORPLS siMB SPiRiTU [ id cst, halitu vila- vtT» 16.
li. qui indcx cl fomos osl aiiiiiia.-. ac vita; indiciuin ) «OB •*"''■""
TCm EST: ITA ET PIDKS SISE OPERIBIS MORHJA BST.)""",,,,''
Uinc patot erraro cos, qui virlulom iu vorbis, nou robus><>d in
pouunt, dc quibus Plularch. lib. dc superslitiouo; et Ho-<'P*fe"-
rat. Yirtulem , ait . verba pulas , ul lucum ligna. Ex ad-'**
vcrso cniin Paulus 1. Coiinlh. 4. 20. Aon ir» sermone, in-
quit. csl rcgnum Dci, sed in virtutc. Philo lib. dc Migrat.
Abraham : Yerba, inquit, Dei, opcra sunt supicntis : quod
cniin Deus loquitur. hoc sapirns opcratur. S. Ambros. in
Ps.43. Virlus, ait, non in verbis cl vocc, aui simulatione.
sed in re ac in manibus et operibus consislit. S. Ephretn
352
Coramentaria in Epistolam S. lacobi. Cop. III.
lib. de vita spirituali : Considera, ait, ulrum haheas opera ^ gis et naturse , seclusa fide et gratia Christi ; ex quibus
fidei congrueniia. Nam si dicendi lantum el audiendi s(u- uos non iuslificari manifestum est. Porro Pauius sub fide
diosus es.iUud in te iacietur: Fides sine operibus mortua est.
Hinc Christus ut necessitalem operum nobis commen-
daret, In vita passiva habuit uclionem, el in morle passio-
nem aclivam suslinuit,dum salutem operaretur in medio
terrx, ait S. Beru. serm. feriae 4. Hebd. paBnosai; quia,
ut idem inquit scrra. de obedienlia , patientia et sapien-
tia, Cliristus dum operabatur simul paliebatur, el dum
patiebatursimul operabatur; ut utrumque nos ambire et
iungere doeeret. Idern serm. de Resurr. Fidem, ait, ve-
ram opcra tcslantur. Sicul enim corporis huius vitam in
inotu suo dignoscimus, ita et fidei vilam ex operibus bonis.
Itaque vita quidem corporis est anima, per quam movetur
et sentil: vita vero fidei charitas, quia per illam operalur ;
unde et refrigescenle charilate, fides morilur, sicul corpus
anima recedente. Tu ergo si vidcris homincm in bonis ope-
ribus strenuum vivere, in eo fidem esse non dubiles, tenens
fidei illius argumenla. Hoc est quod ail Pauius Ephes.2.
?. 10. Ipsius enim sumus factura , creali in Chrislo lesu g
in operibus bonis, id est, ad opera bona peragenda et ac-
cumulanda , qux pneparavit Deus ul in iiiis ambulemus,
q. d. Idcirco Christus uos fecit Chrislianos tantaque gra-
tia donavit, ut ea nou sit iners et otiosa, sed operosa, ac
in opera bona studiose couferatur.
Horai.B- Moral. Thomas Anglicus: JSota, inquit, quod oportet
dei sex nos habere fidem veram, non ficlam, 1. Tira. 1. Finis prx-
•'""'*• cepli, ait , est charitas de corde puro et conscientia bona,
et fide non ficta. Certavi, non dubiam, c. 1. 6. Postulet m
fide nihil hxsitans, Matth. 14. 31. Modicx fidei guare du-
bilasli? Unam, non divisam, Epiies.4. 5. Unus Dominus,
una fides, unum Baplisma. Vivam, non mortuam ,B.^hac.
2. 4. lustus autem in fide sua vivet. Magnam, non parvam,
Matlh. i5. 28. O mulier, magna est fides tua. Fervidam,
non tepidam, Matth. 17. 19. Si habueriiis fidem sicut gra-
num sinapis. Operosam, non otiosam, ut hic, fides sine o-
peribus otiosa est. Firmam , non infirmam, Coloss. 2. 5.
Videns vestrum ordinem , et firmamentum eius qux Chri
comprehendit opera fidei, ez iisque nos iustificari non ne-
gat, imo asserit, seque ac lacobus. Ut alia taceam^idipsuoi
plurimis exempiis confirmat toto c. 11. ad Hebrxos, ubi
heroica Cdei Patrum facla enarrat, per quae ipsi Dei ho-
rainumque gratiam et gloriam meruerunt. Uude per ana-
diplosin concludens v. 33. Gedeon, inquit, Barac, Sam-
son, lephle, David, Samuel, etc. per fidem vicerunt re-
gna , operaii sunt iustitiam , adepti sunt repromissiones.
obturaverunt ora leonum, exiinxerunt impetum ignis, ef-
fugerunl uciem gladii, etc. lapidati sunt, secti sunt , ten-
taii sunt , in occisione gladii mortui sunt. Circuierunt in
melotis, in pellibus caprinis, egentes , angustiati , afjlicti,
quibus dignus non erat mundas, in soiiiudinibus errantes,
in montibus et speluncis , el in cavernis terrx. Ita S. Au-
gust. dc fide et oper. c. 14. qui et libr. 83. quaest. 9. 76.
ait Paulum intelligere opera quae fidem prsecedunl; laco-
bum vero opera quse fidem sequuntur.
Adduntaliqui Paulum loqul de prima iuslificalione,qua
quis ex iniusto fit iustus; lacobum de secunda, qua quis
ex iusto fit iustior: sed Rom. 4. 3. ostendi tam Paulum
quam lacobum loqui de utraque. Vcrura tamen est, la-
cobum magis loqiii de secunda, puta de augmento iuBli>
tiie: conatur enim fideles et iustos excitare ad studium bo-
norum operum, Paulum vero magis loqui de prima, qua
quis ex impio fil iustus. Id liquet cx c. 3. ad Rom. t. 23,
ubi sic ait: Omnes peccaverunt et egent gloria Dci, iusti'
ficati gratis per gratiam ipsius , etc. propler remissionem
prxcedentium delictorum. Et c. 4. 3. Credenti, inquit, i»
eum qui iustificat impium , reputatur fides eius ad iusti-
tiam. Idque probat ex Psal. 31. 1. Beati quorum remissx
sunt iniquilates, et quorum tecta sunt peccata.
Denique Paulus per opera proprie intelligit legalia. Cum
enira ludaei censereot se iustificari ex circumcisione, et
caeremoniislegeMosaica praescriplis,PauIus idipsum coo-
futat, docetque baec omnia sine fide et gratia Christi esse
ineflicacia, et inutilia ad iustitiam et salulem. Idipsuni
sti est fidei vestrx. Animosam, non timidam, Kphes. 6. Q patet Rom. 3. 28. ubi diserte ait: Arbitramur iustificari
^' ■ " ' ' hominem per fidem sine operibus legis; ac subdit.: An lu'
dxorum Deus tantum ? uli ludaei pulabant, nonne el gen-
tium? imo et gentium. Idem liquet ex eo, quod Rom. 2.
c. 3. e.4. et Epist. ad Gal. cum nomioat opera legis, sem-
per affert exemplum circumcisionis, quae fuit praecipuum
opus legale veteris legis. lacobus vero per opera intelligit
Evangclica et Christiana, quae fiunt ex fide et gratia Chri-
sti , ex quibuB nos iuslificari tara Paulus quam fides docet.
In omnibus sumentes scutum fidei. Perpetuam, non transi-
ioriam, Tob. 2. 18. Filii Sanctorum sumus, et viiam iltam
expectamus, quam. Deus daturus est iis , qui fidem suatn
nunquatn muiant ab eo.
Concilia- Ex dictis liquet quomodo conciliandus sit S. lacobus,
110 PauiidiceQg nQg fi(je et operibus iustificari, cura S. Paulo, qui
et laco- asserit nos ex fide, non ex operibus iustificari. Nara laco-
I. bus per opera intelligit opera fidei ; Paulus vero opera le-
CAPUT TERTIUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
m.
ffoc capile S. lacobus a fide transil ad fidei doctrinam, pula ad magislerium ; ac conientioni el ambitioni oppo-
nit sapientiam humilem et mansuetam. Primo ergo taxal eos qui officium docendi ambiebant, quorum occasio-
ne in linguae vilia excurrit, aitque linguam esse indomabilem , ignem omnia comburenlem, adeoque universi-
tatem iniquitalis.'Denique v. 13. docet veram sapienliam discendiel docendi non consislere in conlentione et zt-
lo, sed in mansuetudine et pace.
1. -i^TOLiTE plures magistri fieri fralres mei, scientes quoniam maiiis iudicium sumitis. 2. In mullis enim of-
^^fendimus oranes. Si quis in verbo non offendit, bic perfectus est vir: potest etiam fraeno circumducere
i-^ tolum corpus. 3. Si autem equis fraena in ora mitlimus ad consentiendum nobis, et omne corpus illorum
circumferimus. 4. Ecce et naves, cum magnee sint, et a ventis validis minentur, circumferuntur a modico guber-
naculo, ubi impetus dirigeiitis voluerit. 5. Ita et lingua modicum quidem membrura est, et magna exaltat. Ecce
quanlns ignis quam magiiam silvam incendit ! 6. Et lingua ignis est, universitas iniquitatis. Lingua constituitur
in mcmbris noslris, quee maculat totum corpus, et inflammat rotam nativitatis nostrae, inflamraata a gehenna.
7. Omnis enim natura bestiarum, et volucrum, et serpentium, et caeterorum domanlur, et domita sunt a natura
humana: 8. Linguam autem nullus hominum domare potest; inquietum malum, plena veneno mortifero. 9. In
jpsa benedicimus Deum et Patrem : et in ipsa maledicimus homines, (pii ad similitudinera Dei facti sunt. 10. Ex.
ipso ore procedit beoedictio, et maledictio. Non oporlet, fralres raei, haec ita Geri. 11. Numquid foos de eodem
Commenlaria in Epislolam S. lacobi. Cap. III. 393
foramine emanal dulcem et amaram aqiiara? 12. Numquid polcsl, fratresmei, ficus uvas facere, aut vitis Gcus?
Sic neque salsa dulcem potest facere aquam. 13. Quis sapiens et disciplinatus inter vos? OstenJat ex bona con-
versnllone operalioiiem suam in munsuetuline sapicnliae. 14. Quod si zelum amarum habetis,et contentioncs sint
in cordibus veslris: nolite gloriari, ct raendaces esse adversus verilalem : 15. Non est enim i«ta sapientia desur-
sum descendens ; sed terrena, animalis, diabolica. 16. Ubi enim zelus et conlcntio, ibi inconstantiu, et omne opus
pravuin. 17. Quae aulem dcHirsum est sapientia, primum quidem pudica est. deiiide paciGca, modesta, suadibi-
iis. bonis con^cntieiis, plena misericordia et fructibus bonis, non iudicans sinc simuialione. 18. Fruclus autem
iusliti;c in puce seminutur, fucienlibus paceni.
ver. 1 IV*"''^" PLUBBS PiBBi MAGiSTBi.) Grooce, tie mulli do- ^ ludxa Anliochiam, non bene erudili in lcge fidei, docebant
Piure. ' Viclorcs fiutis. lUafjisler Latinis appellalur quilibet pra;- credentes ex Gentibus debere circumcidi . et alios errores
"»!!"'" feclus; unde vocatur mafjislcr moruin, inagister cqiiitum, inducebant, dc quibus in Actis Apostolicis loquitur Lucas.
^^'""'"'''magistcr navis, mafjisler populi, id cst,dictalor, inagislcr Tales fuere Ebion, Cerintbus, Simou, et similes, uli di-
pecoris, id cst, pastor. Uinc magisliare cst rcgere, iudc- xi Act. 15. Hosce crgo vitandos docel S. lacobus, »que
que noincu mofjislralus, ait Fcstus. Inde Primo,aliqiii per oc S. Paulus Act. 20. 29. Ego scio. ail, quoniam intrabunl
Maf;istrosaecipiunt Episcopos: Episcopuscnim cstdoclor posl discessionem meam lupi rapaces in vos , non parcen-
populi, ut ait Apostoliis 1. Timoth. 3. 2. q. d. Nolitc plu- '" • '•'---'•• ....
Keip
I.
rcs ficri Episcopi eiusdem loci ct urbis: una cnim urbs u
num poscil Episcopum, et unus Episcopiis unain urbem;
sicut sponsiis unam sponsam, ct sponsa unum sponsum.
Inde euim nala; siint hairescs ct schismala, ait S. Cyprin-
nus lib. 1. Epist. 3. adConielium, quod plurcs volueruot
esse Episcopi ct Pontillccs, ac conscqucnter quod uni su-
cerdoti Dci non oblcmperatur,nec unus in Ecclcsia ad tem-
pus saccrdoa iudex vice Cliristi cogilatur : cui «1 sccundum
magistcria divina oblemperaret fralernitas universa, nemo
adversus saccrdotum colkgium quidquam moverel. Et La
tes grcgi. Et ex vobis ipsi exurgent viri loquentes perver-
sa, ut abducant discipulos post se, ut scilicct eorum vocen-
lur mafjistri.
Alludit S. lacobus ad illud Christi Matth. 23. 6. ubi ta-
xaus arrog.inliam Pharisioruin: Amant , \u<\a\i , primas
cathedras in sijnagogis. et salutationes in foro, et vocari ab
/lominibus liabbi: vos aulem nolite vocari Rabbi. Unusest
enim magister veslcr ( Christus ) omnes autem vos fratrcs
estis, q. d. Ne arrogetis vobis houorem et titulum Rabbi
pr» Cbristo, imo cxcluso Christo, ut faciunt Pharisa?i, scd
potius quasi discipuli unum majjistrum Christum sectami-
ctantius lib. \. cap. ull. llxrcsiarch:c, ait, augcndis opi- Uui ct nuncupale, eius^iie, iion vcslra dofjmala pra?dicalc
bus et honoribu.i studentes , affectabant maijnum sacerdo-
tium.cl a polioribus victi ■<eccdere cum suffiugutnribus sttis
vialiterunt, qitam eos fvrre pntposilos, quibus concupierani
ipsi ante pr.vponi. Huc acccdil Thomas Anglicus, qui sic
cxponit, q. d. Neino in pluribus Ecclcsiis velit esse inagi-
«tcr, pluraquc benclicia conscqui.
Secundo, plauius ct plcnius, q. d. Nolile plures ambi-
rc calhcdram dortornlein , sciliccl, nolile sinjjuli e pluri-
bns ambire inaj;isteriuin , fieriquc mni-^istri lidcliiim. Per
pliires cnim inlcllifjit sin<;ulos e pluribus, per syUepsin,
qua uti pro multis ponitur unus, ut ;Eucid. 2.
Armato mititc complcnl,
id cst, armalis milidbus; ita vicissim pro uno ponuntur
mulli, ut yEncid. 9.
Vos 0 Calliope precor aspirale canenti.
Sed dicit plurcs, iion sinfjulos, quia plurcs concurrebant
uon tam quasi magistri , quam quasi Chrisli discipuli et
prajconcs. Scripsit S. Aufjust. lib. de .Maffistro, in quo do-
cet non alium esse magislrum qui docct homincm scicn-
linin, qunin Deum. Homincs eniin exterius tantiim adino-
ncre, Christum vero intcrius docere verilalcm. Dum euiin
loquiinur et docemus,nos loquendoasserit nihii aliud agc-
re, quam commonere , cum tnemoria, cui vcrba inhxrenl,
ea rcvolvcndo facit vcnire in menlcm rcs ip.ui, quarum si-
gna sunt verba. Uude sic concludit : Ego vero didici admo-
nitione verborum luorum , nihil aliud verbis quam admo-
neri hominem, ul disciit , el perparum esse quod per locu-
tioncm aliquanla eogitatio loquentis apparct.ltrum autem
vera dicantur, cum deeere solam , qui se intus habitare,
cum foris loqueretur, admonuit. Quem iam fivente ipso
tanlo ardcnliu< diligam, quanto ero in disccndo proveclior.
Idem serin. 122. de diversis cap. 2. Tutiu.i cst ergo ul el
ct nmbiebant mafjisterium , uti etiamniiin concurrunl ct n nos qui loquimur, et vos qui auditis, sub iino magistro con-
ambiiinl, q. d. Solent plures aspirare ad inn;jislcrium, il- -'■•■■-■■' • , .■ ...
ludqtic anibire: velo id lieri; quia pauci ad id a Praelalis
Ecclcsia; destinati ct auctorati sufliciunl: plures vero si
liant, paucos iinpcdiunt,idquc Primo.quio in pluralitate
sempcr csl confusio. Scciindo, quia iiitcr plures fncile ir-
repunt indocti, indisereti, pcrvcrsi , sfandalosi. Uiirsiiin
inter plurcs lcvi de causa oritur ambilio et conlentio, duin
nniis aliiim cxcellcre vcl supprimcrc satn;;it. Tertio. quia
pliires pliiia et divcrsa habcnt iudicia; undt! facile diver-
sa ctcontraria doccbuiit, ex qiio orientur lilcs el scniida-
la Qiiarto, qiiia inter plures facilc inserit se nliquis hcte-
rorliti et stipcrbi cerebri , qtii solus snpcre , ac disciptilos
pmt se tralierc satnfjct, ut nova; schol.x', senlcnlia;, et se-
clx' aiictorct princcps habeatur; ituqiic h.Tcrcsim inlrodu-
cot, nelqiie liaTfsinrcha. Ha!c eniin aiiibilio impiilit Siiiio-
ncin , Arriiim, Prlnfjiiim. ('nlvinum, Liilhcriiiii, cxlcros-
que NoTBtorcs, ail romminiscciidum suns h:cri'sos, iili do-
discipulos nos esse noverimus : omnino tutius est et hoc ex-
p/^dil, ul nos non tamquam magislros, sed tamquam condi-
scipulos vestros audiatis. Hinc ha;rctici volenlcs esse ma-
{jistri , ab uno mafjislro Christo desciverunt. Cum enim
Phnjgcs aut i\'ovatiani, aut Valcnliniani, aut Marcionistx,
aut .Anthropiani , scu quilibcl alii nominantur, Christiani
esse desieritnt.qui Christi nomine amisso,humana aul ex-
ierna vocabuia induerunt. ait Lnctanl. lib. 4. cap. ult. Ta-
les fiierc qui se supcrbe Gnoslicos, id est, scientcs omnia,
indifjitarunt, lcstc Clemcnle Alcx. lib. 1. PicJafj. cap. 6.
Itnqiic lacobiishic tnntiiin vctatdocendiainbitiouein, prae-
scrtiin iuvcnum et indoctorum , qiii prius doccre volunt
qtinm disrere , ct iil sint doclorcs dedifjnantur osse disci-
ptili : in qiios invchitur S. liicron. Epist. ad Paulinum, si-
nuilipic do>'ct tuliiis csse disccre qiiain docrre. iutta illud
Psnl. oO. l.i. .luditui mco dabis gaiidium et l.vtitiam. Vi-
de quo; conlra ainbilionein divi I. Tiinoth. 3. 1.
ccl Tertiill. hb. i\<' IVn-sciipt. h;piel. cnp. il. ct S. Iiisli- f) Qiinrc incplc hntic Incobi scntcntinm hxrelici torquonlS. Iiro.
nus. q. 4. nd Orthod. L'nde S. Aufjiist. in piolojjo. Iib. !.
Kelracl. Itfagi.tlri, inquit, lunr plurcs ficri dicunlur, cum
dwersa el inter sc advcrsa srnliunl: cum vcro idipsum di-
tunt omnes , el vcrum diciinl . ab uniits veri magistri ma-
gistcrio non recedunl. Offcnditnl aulcm, non cum illi mul-
la dicunl . sed citm additnt sua: sic quippe incidunt ex
mulliloquio in falsiloquium.
Occasio id scribcndi larobo fuit ca quain dal Rcda: Mul-
ii, ait, faerc temitoribus Aposlolorum, qui dcscendcnies de
VOL. X.
cnntrn .Vrudcmins, coruiiiqiic fjradus, qiiasi lacobus vetet*»» "o»
rrcari Ita.cnlaiircos, Liecntiatos, Doctorcs ; eos cniin nou^,„5jJg'.
pliis prodcsse Ei'clesi,-c qiiam di(iboluin,asseruil\Vielcf,lc-listico(.
stc Pratcolo, ct .\ndrcns Carolstadius ex Doctore fuctiis pi-
Rlor,calhedra>NVitlcmberffic(e, inqiia doctorandi stabant,
insrripsil: Kolilc vocari tnagistri .qiMi.\ lcfjcnsLuthcrus di-
xit,linc(^hristi et lacobi scntentin non aliud sant'iri,qiiam
iin qtiis novtiin d-ifjiiia cxcojjitct ct docenl , uti rcf;'rt ('o-
chlaius in (jeslis Lulhcri. lucptc. inquain. Nain Paulus fuit
.'50
39i
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. III.
doctor Genlium, aitque Deum io Ecclesia postiigse docto- ^ 122. de Diversis cap. 2. Videle, quia tollicitudo nobis itn-
res Ephes. 4. 11. et tales in Sciiola Alexand. fueruot Cie-
raens.Origenes, Heraclas.Panlenus.Dionysius/niconag,
Achillas, elc. ac similes Parisiis Carolus Magnus insti-
tuit, qnos secuti sunt Albertus Magnus, Alexander Alcn-
sis, S. Thomas, S. Bonavcntura, qui et doctoratus insignia
susceperunt. Vide Middentorpium lib. dc Acadcmiis, et
decreta dc magislris in Synodo Viennensi, Basileensi, La-
teranensi el Tridenlina. Denique Nazianz. orat. 1. in lu-
Ijan. S. August. lib. 18. de Civit. cap. 5. et passim veto-
res taxant lulianum Aposlalam , qiiod vetuerit Christia-
no8 docere.ut arma iis eriperet,quibus gentilismum suum
dcstruebant.
Misiice. Mystice S. Aiigust. in Psal. 144. Breve,a\l,magis(erium
est, ul semper laudes Deum, veroque corde, non falso di-
cas: Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus
eius in ore meo. Breve myslerium (alias magislerium) cst,
scilicet ut noveris eum misericorditer dare cum dat, mise-
ricorditer auferre cum tollit: nec le credas a misericordia
eius derelinqui, qui tibi aut blandilur dando ne deficias ,
aut corripit cxullnnlem ne percas. Sive ergo in eius donis,
sive in eius flngclUs, lauda cum. Laus ftagellunlis medici-
na e.st vulneris.
SciENTES QIOMAM GRAVIUS lUDICIUM SUMITIS ) GrM-
re W^f^u.iBv., id est, sumemus, scilicet nos inagislri, q. d.
Magisterium est )r)r/u.o<, id est, omis et pondus, quod quis
imprudenter iu huineros assumit,nisi a superiore impona-
tur. Dat causam cur magisterium polius fugiendum sit,
quam ambiendum ; quia scilicet magistri apud Christiim
iudicem gravius et severius iudicium et condemnationem
subibunt, quam discipuli, si arrogantes gloriam caplent,
aliosque contemnant,aut si mala doceant,veI male vivant:
niagistrienim discipiilispraelucere debentnon tanlum ver-
bo, sed et exemplo. Unde caute monet S. Augiist. lib. de
Pastoribus cap. 10. Ne lacereris a spinis, id est , ne facta
imileris malorum; lege uvam inter spinas pendenlem, sed
de vite nascenlem. Ad te perveniat bolri alimentum. spinis
sermtur ignis tormentum. Idem tr. 46. in loann. Botrum (]
carpe, spinam cave : doclrina vera per malos.palmes in se-
pe: botrum inter spinas caute lege, ne, dum quxris fruclum,
laceres manum , et cum audis bona dicentem , ne imiteris
mala facientem. Auclor imperfecti apud S. Clirys. homil.
43. Numquid, inqmt, propler terram vilem pretiosum au-
rum contemnitur ? Non: sicut aurum eligilur, et terra re-
linquitur, sic et vos doctrinam accipile, el mores relinqui-
te. Et nonnuUis interieclis: Apes. ait, flores coUigunt, her-
bas relinquunt: sic ct vos flores doctrinx colUgite , et con-
versaiionem relinquiie.
Porro magnum, inquit Hugo, est iudicium, si magister
sit illiteratiis: maius.si immorigeralus: maximum,si de-
liciens in utroque,quodSapiens cap. 6. 6. durissimum as-
serit fore ei qui pra?est. Quocirca formidabilc est qiiod
scribit S. Ghrysost. hnm.3. in Acla: Nontemere dico: sed
ntaffeclus sum ac senlio. Non arbitror inler sacerdoles jnitl-
tos esse qui salvi fiant, sed mullo plures quipereant. Quod
aUi peccant, sacerdoti imputatur. Si vel unus ianlum de-
cedat non initiatus, nonne tolam ipsius subverlit salulem ?
Etenim si unius animx salns tanti est , itt ob hanc FiUus
Dei fieret homo, tanlaque pateretur, perditio cogita quan-
tam conciUabit poenam ? Quod si quis ob hominem in hac
vila perditum morle dignus est, quanlo magis ille?
Recte itaqiie monet Imperator lib. Si quemquam, C. de
Episcopis et Clericis : Tantum ab ambitu debet esse sepo-
situs, ut quxratur cogendus , rogalus recedat, invitatus
effugiat. Profeclo enim indignus est sacerdotio, nisi fueril
ordinatus invitus.
Vers 2. In MULTIS ENIM OFFBNDIHUS ( Graece rTaiOfiiej, id est,
Netno &i-cadimus] OHNBS) Tum verbo, cum alios docere volumus,
Mio!" ^^ ^^° proprie hic agitur; tum exemplo, q. d. Cuin quis-
que, etiam sibi soli et Deo vivens, ia raultis ofTeudat, sa-
ne imprudenter ambiet quis aliorum magisterium, cum ia
eo in loage pluribus sit ofTensurus, de quibus ia Dei iudi-
cio exactam ratioaem est redditurus. Audi S. Aug, aerm.
posita esl, ubi dicitur : Nolile plures fieri magistri, in mul-
tis enim offemlimus omnes. Quis non contremiscat cum A-
postolus dicat, omnes? ctc. Oporlet ergo vos esse non solum
loquentium audilores, sed timcntium miseratores ; ut in eo
quod verum dicimus , quoniam verum a verilate est , non
nos, sed ipsum (verum et verilalem quse est ipse Deus) lau-
detis: ubi aulem sicul hornines offendimus. eumdem ipsum
pro nobis orelis. Hoc est quod ail Ecclcsiaslcs cap. 7. 21.
Non esl homo iuslus in terra, qui faciat bonum, et non pec-
cet. Et Proverb. 24. 16. Seplies cnim cadcl iuslus , et re-
surget. Dnde Clemens Alex. 1. Pedag. cap. 2. Nilomnino
peccare, inquit, proprium est Dei. Clare vero S. loanncs
Epist. 1. cap. 1. 8. Si dixerimus, ait, quod peccatum non
habemus, ipsi nos seducimus, et verilas in nobis non est. Et
S. Paulus 1. Cor. 4. 4. Nihil mihi conscius sum, sed non
in hoc iuslificalus sum. Unde S. Gregorius 24. Moral. c. 7.
vcl 18. Quid ergo, ait, facient (abulx. si (remunt colu'
.ytnnx? Aut quomodo virguUa immobilia stabnnt, .n huius
" pavoris turbine ctiam cxli qualiuntur? Qiiocirca singula-
ritcr ex praecepto Christi quoUdie oromiis: Dimitle nobis
debila nostra; idque vere , non ex ficta humililate, ac ia
persona propria , non aliena , ut contra Pelagium deflnit
Concilium Milcvitan. can. 6.
Itaque de fide est, hominem iustum non posse , etiam
cura auxilio speciali , quod ordinaric confertur, sine sin-
giilari privilegio omnia peccala veniala ad longuin tempus
evitare. Ita definit Couc. Trid. sess. 0. can. 23. Si quis ,
ait, hominem semel iustificatum dixerit posse in (ola vila
peccala omnia, eliam veniaUa vitare , nisi ex speciaU Dei
privilegio, quemadinodum de B. Virgine tenet Ecclesia, a-
nathema sit. Ubi nola Primo, posse hominem iustum ca-
rere omni omnino peccato ad tempus, v. g. cuin baptiza-
tur, cum de omnibus ex toto corde conleritur et confite-
tur,curaiadulgentiamplenariam consequitur,etc.Sed non
potest per omnem vitam, ut volebant Pelagiani, imo ncc
ad longura tempus se continere ab nmni peccalo veniali.
Ratio est, quia auxilium omne gratiae quod Deus ordina-
rie confert, non tollit concupiscentiam, ut palet in S. Pau-
lo, Rom. 7. et 2. Cor.12.9. Ac proinde non impedit omnes
molus ralionem praevenicntes quibus rapimur in illicita.
Motus autem hi coucupiscentiae varii sunt, et plene innu-
meri, ac dum unura superamus, exurgit et quasi ebullit
alius et alius quasi conlinue.Ubicumque autem sunt tales
tantique motus ad peccatum illices, fieri moraliter uequit,
ut spectala humana infirraitate aliquando non peccetur
venialiler. Nam si vel parum quis negligens in uno fuerit,
illico est peccatum veniale : non est autem humanae indu-
striae,istain extrcmam diligenliam etvigilantiam in omni-
bus animi motibus praestare. Ergo moraliter fieri nequit
ut per auxilium speciale ordinarium, qiiod etiam sanctis-
simis confertur, honio evitet io lota vita, imo od unum an-
num omne peccatum veniale. Miniina enim negligentia
sufficit ad peccatum veniale; quia non requirit perfectam
deliberatiouem, aut advertentiain. Sic impossibile est, ut
|-, quis opus aliquod magnum conscribat vel imprimat, aut
'■' navim, domum, teinplum aedificet , et nullum.ne minimum
quidem errorem commitlat; quia impossibile est ul mens
huraana ad omnia eliara minima vigil excubet, vigilque
consistat. Unde illud : Quandoque bonus dormitat Home-
rus. Sicut ergo facile in cithara chorda aliqua per longum
teinpus laxatur, facitque dissonantiam , ita et in homine
contenlio animi diu durare nequit, quin se remittat et iii
aliqiio hallucinetur. Rursum sicut qui in .\lpibus per mon-
tes asperos et saxa niultis diebus incediint, impossibile esl
ita semperessecautos, utaliquandoinaliquod saxum non
irapingant et offendant: sic homini inler tot lapsuum occa-
siones et scandala, aliquando non impingere et offendere
moraliter est irapossibile. Licet enim siuguli actus et la-
psus sint liberl, ideoque in horainis potestate sit eos evita-
re, tamea omnes simul surapti non ita suut ia homiois po-
testate, ut oraaes vitare possit. Libertas ergo est singulo-
ruin, uecessitas vero peccandi aliquando, est omnium co-
Nocesse
est iu-
.slum ali-
i|:i3ndo
pcccare.
IJiide'
Comreeritaria in Epislolam S. lacobi. Cep. III.
39c
fulalirn et limul aumptorum. Denlque peccatum veniale j^num. Qualis eoim egt Ti(a, talis e»l loquela. Uude Hugo
Necfisi
lai bvc
Don tollil iustitiara , aut gratiam Dei , eed cum ea consi
«lit, cslque qiiasi niETus in facie pulehra: unde pariler
Dou iinpcdit, quo minus iustus ceuseatur implere iegem
iuxta possibilitttlem huius vita. Praelor enim.et multo ma-
gis Deus, non curat errata n)inima, ut ob en graviter in-
dignelur, homineraque odio prosequotur ct inorle puniat.
Dicc», si hoino (antummodu moralitcr hanc a lopsu ve-
oiali immunein integritatcm pra-slarc non potcst, phjsice
(ainen potesl: crgo non cst ei absolute id impossitiile; ac
"proinde fieri poterit, ut aliquis in toto genere humano,
per auxilium Dei cominune ?ilct omne peccaluin veniale.
Rcspond. Cuin dicimus boininera moraliter iioc non pos-
8C,non sic intclliginius.quasi aliquo modo.raro tainen.aut
ooa nlsi cum suunna dillicultatc ficri nou possit,ut homo
omne oinnino peccatuin cavcat ; sed quia nou caret pole-
state inlriuseca, puta libcrlatc et voluulale physica, quas
secunduiu se cum Dei gratia suflluiens est ad hoc praeslan-
diim : ha.'C tamen tot difTicultalibus et mutatlonibus cst
Victoiin. Annot. in c. 13. Epist. ad Rom. docet ia mode-
ratione linguae uoa tam consistere perfectiouem, quam
cuinulum perfectiuuis: sicut senem vocamus, qui cenlesi-
mum aonum agit; ctsi enim soluB centesiuius non indu-
cat senium,lamea id facit,si iungatur cseteris prscedea-
tibus.Talein viruin quasi vix inveniendum requirebat Ec-
cles. c. 19. 17. Quis est qui non deliquerii in lingua sua?
Ratio est, Prima, quia inter vilia corruptae naturae huma-Offeua
nac uaura uon minimum est innata loquacilas, ut quod l'"f'j"
cupit et concipit, hoc proloqui gesliat; uti videre est in o»'
pucris et mulieribus: hanc auteiii quia innala et quasiOode'
naturalis est propensio.compescere et regere est diflicilli- *'*"'*
muin. Ex abundunlia enim cordis os loquilur, iil&u. 12.3^.
Secunda,quia lingus vicina est cercbro, os phantasie, u,
ut quod illa cogitat mox derivet in os, et iu verba eflluat :
quare nisi pliaatasiani regas ( quod est perdillicilc ) lio-
guam non rexcris. Verbuin eniin oris est partus verbi
mcutis : sermo est fructus cogitationis, imago cordis, ia-
obvaliala, ut speclala huiiiaoic fragilitatis condilione nun- B dex sensorum animi. Hinc Socrates dicebat: Loquere a-
</o/e5cenj «He vtWeoOT.Unde Psaltes Ps.38. l.Z)(Xi,inquit,
cuslodiam vias rneas. ul non delinquam in linyua mea.
Terlia,quia inagna rerum et circumstantiarum omnium
circumspcctioue opus est in loqiiendo, ut dicas accommo-
dote loco, lcmpori, personis audientibus ne quem oITea-
das. Uaec autem circumspectio actus est niagnae prudea-
tiae et perfectiuuis , ac viribus naturae iu oiuui sermone
longo tempore praeslari nequit, scd ad id gralia Dei sia-
gulari opus est. Quocirca vere S. Aug. Epist. 7. ad .Mar-
ccllinuni: Quamvis, ail, Tullius ful scribilurj nullumver-
bum unquam emisenl, quod revocare velkl.hxc lamen taus
credibilior esl de nimium faluo.quam de sapiente perfeclo.
Quartn, quia hoino pronus cst ad sc laudaudum cl aliis
detrahendum : item ad adulandum, simulandum, fallen-
dum, menliendura: rursuiu ad loqucndum curiosa, fabu-
Iosa,oliosa,clsupcrflua,cum tamcn (Jhristus edicat ilal-
thaei 12.36. Dico autem vobis,quoniam omne verbum otio-
quam possit rcdiici in acluin: et ideo diciinus moraliler
boc essc iinpossibilc,physice tumen possibilc; uli rccte do-
cet Andreas Vega lib. 14. in Concil. Tridcat. cap. 25.
in omne Si quicrus, ao iuslus cuin aiixilio speciuli possit vita-
»eunie re saltcm oinnia percata venialia ex geuerc , quae plena
rV *;*"r"dcliberatione Cdmmitluntur. Iksp. Durund. in 2. disl.28.
podiir q- 3. nuin. 8. id ficri posse, idquc noa est inipiobabilo,
si dc allquo viro sanctissiiiio loquamur, iit de S. luanne
Baptislu, qui nunqiiain videlur dixisse verbum otiosuin.
Undc de co canit Ecclcsia , qiiod a pucro ivei it in descr-
tum, ne lcvi sallem maculare vitam famine possel. Idem
forle dici possct dc S Paulo primo eremila et S. Antonio,
eos ad aliquot annos lijec vilare potuissc: licet de lola vi-
ta iion ausiin id uflirmare: facillime eiiiin laiilo tcmpoie
contingit aliquis liugua;, vel phantasix el ineotis lapsus,
uti duccl hic S. lacohus. Ita oliin seusil ducuitquc nostcr
Lessius iii tract. dc Gralia.
Morii. Moral. boic peccandi neccssitas est materia prufundx p sam quod loculi fuerinl homines, reddenl ralionem de eo
NeccMi- humilitalis, acuitquc liominis vigilanliam, studium et lu- •" ''•■* -••-'—■
j" ^"1)- *^''"" • "•• q'""" niinime peccet; alque ideo eora in iusto
■Diini permitlit Dcus ; uti S. Pauius ait, sibi stimuium carnis rc-
boiii- lictuin, nc magniludo revelationum cuin exlollcret, et ut
"""' virtus diviua iu ciiis iulirmitate perficeretur, 2. Cor.12.9.
Uic ergo lebusxus in corne uosLra babilans.subiugari po-
test, cxtirpnri oon polcst, sicut olim idcni rclicliis fuit a
Deo Hcbrxis, ut in eo experirelur I.sraclcin, Iudlc.2.22.
Uic rursum monct iios iniscreri aliorum, eisque qui nos
offfuderuiit focilc darc veuiain, ulpolc conscios fragilita-
tis loin nostrx, quain alicnae: oc pariter pcccantcs corri-
pere in spiritu lenitalis, (jalat. 6. 1. Unde S. Aug. lib. 2.
de serin. Domini in inoiitc cap. 20. hunc corripicndi nio-
dum proescribit, ut corripiens considiMct an aliquando i-
dcin vilium habucril, on uon : Si non habitit , cogilct se
hitmincm esse, habercque poluissc : si habuit el non habet,
tamjal incmoriam commuuis fragitilas . ut obiurgalioncm
nou odium.sed tnisericordia pra-ccdal. Si est in eodcm vi-
in die iudicii.
Hoc est quod pronuntiat Sapicns Prov. 16. 1. Hominis
est prwpararc animam.et Domini gubcrnare linguam. Uoc
orat Psaltes Ps 140. 3. Pone Dainine custodiam ori meo,
et oslium circumslanlix iabiis tneis,ut non declinem in ver-
ba malitix ad excusandas excusationes in peccatis. Quo-
circa unus e Seraphira calculo iguilo adussit labia Isais,
ut ea piirgala discerent rccta ct igiiita luqui, Isaix C. I-
dein vidcruntGeutilcs. Intcrrogalus Aristoteles apud Sto-
bseum ser. 33- quee res homini csset diflicillima? respon-
dit, Silere tacenda. Longius progressus est idcm Anstot.
apud Antouium io Mclissa 1. p. ser. 73. toin. l.Bibliolbe-
ca) Ss. Patrum: cum enim ex eo qiiaereretur, quisnam pos-
8ctarcanuuisibicreditumconlincrc?()u)Crtrd)onem,inquit,
ignilum lingua relinere polesl. Couscntanee refcrt Cicer.
Iib.2.de Orat. Fnniuin dicerc soIituin,flammam a sapien-
tc facilius ore inardente opprimi,quam boua dicta lcneri.
Atqiichxc Philosophoruin apopbthrgmata illustrant il-
tio, non reprittendat , vel obiurget . scd congrmiscal et ad 0 lud Eccles. 19. v. 12. Sagitta infixa fcmori carnis, sic ver
paritcr cavendum invitet. Uinc dc S. Prancisco muUisque
aliis Sauctis legimus , quod assiduc sc vocarint pcrcato-
ri'S,ct quidcm niaxinios.adeoquc nostcrFranc. Boigia suis
Epistolis iion oliud subscribcbat, qiiam Franciscus pecca-
lor, uti refort Kibadcn. iii ciiis vila : dc aliis legimus cos
optassR liborari hoc cxilio ot transirc adCbriHtum.ut hauc
eum olTcndcndi niiscrabilein neccssilotcni evadcrent.
S( QUIS (N TERBO NON OFrBNOIT, niC P8RFBCTUS B9T
Tta.) Didyinus id accipit do vcibo intcrno cordi.-i, non cx-
teruo oris: qui cnim, iii(|iiit, linbct vcrilutcm scnsus dc re-
bus quoi suiit, is inon'i-nsibilc hubcbit verbum: atquc pnr-
fcctio consistit in moderadonc cl fracno non toin vcrbo-
rum, qiiam cogilutionum ct po^sionum. Vcruiii hoc sjib-
bolicum cst. Agit onlm Incubus dc iisu nt vitio lingii.T>,ut
patel ci scq. pcrpetua cniiu liiigua! modoratiu clTcctus^ct
sigoum ccrtuiD est niodcrationis cogitationum ct pasaio*
III.
IV.
bum in corde slulti, id cst, qualis imprcssa fugai taurus
bipcnne , vulnus ct telum fercns ( ut loquitur Scneca in
Uorculc furcnlc Act. 3.) accrbisslmc saucius cxlum bor-
rido mugitu complct, doncc adactuni oc penitiis infixum,
vcnabuliim cxcutiat : sic stultus, qiioad vcrbuin sibi crc-
diluin clTiitiat iustar parturieulis, aut haustu vcncno nau-
scaulis ( quas etiaiu similitudincs usurpat ibi Spirilus san-
ctus) nulla capit intcrvalla rcquictis. Ergo tam iinpolenti
bellua! fra>uum rationis iniiciendum cst,Kccks.28. n. 30.
Facilo franos ori luo reclos, el attcndc nr forte labaris in
lingua. Ps. 38. 2. l'usui ori meo custodiam, Ucbr. frxnum.
i'orro ralio ei inodus dirigcndi lingiiam ne olTondat, cst siiflotiuiB
silcutium. V13 disccre loqui? sile, ct iu silenlio cogila quid <l'«:«i 'o-
< t qiioinudo sit loqueuduni. Hac dc causa in omnibus re- '^^''
ligiuiiibus tontu C3t disriplina ct cura silcolii, quod id nd
caveuduoi ollcnsas, ct ad cordia purilaleiu ac innocentiam
396
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. III.
bU ulilissimum, irao necessarium. Itali prudcnler suis hoc ^ sim senex, quanto minus cum iuvenis capi scribere , vel
proverbium occinunt : Odi, vcdi e laci, sc vttoi vivere in
pace ; hoc csl, Audi, vide et lace, si vis degere inpace.
Exem- Lege vitas Palruin el innumcris exemplis id ita esse de-
pla. prchcndcs. Intcr alios eximius fuit Abbas Panibo, qui suo
silenlio eo perfeclionis pervcnit, ut in morte protestatus
sit, nullurn sibi vcrbum unqua:ii cxcidisse, cuius se poe-
niteret. Rudis enini cum esset, inquit Socrales lib. 4. c.
18. iiiag^islrum adiit, a quo audiens primum versum Ps.
38. Dixi. cu.slodiam vias meas, ul non delinquam in lin-
(jua viea ; secuudum audire noluit, sed disccdcns dixit :
Unus hic versus satis csl, si tnodo cum reipsa et opere di-
scere poluero. Cumquc post scx mcnses rogarctur a ma-
gistro, cur ad se tanto tempore non rediisset? respondit
se versum Psalmi noudum reipsa didicisse. Post plures
annos rogatus an eum didicissel? ait, se dcccm ct novem
onnis inlegris vix didicisse eum n[)ere cxplcrc. Quocirca
inoriens, iiiquit Palladius in Lausinca cap. 10. dixil: ISon
memini me ab aliquo pancm gratis dalum comedisse, ncc
ad populos dicere : tantumque mihi (rihutum est, ut ubi-
cumque me prxsente loqui opus esset ad populum , raris-
sime tacere , alque alios audire pcrmillerer , et esse velox
ad audicndum, tardus autem ad loquendum.
POTEST ETIAM FB.«N0 CIBCUMDUCERB ( SyrUS, SubUce-
re, et in servilulem redigere ) totum cobpus.) Gra?ce S\>-
va.zoi, id est, potens ; sed eodem rcdit sensus, q. d. Sicut
qui fra;nat os cqui, per illud frKuat, regit et circumducit
quocumque vult lotuni corpiis cqui, totumque equum: ita
qui fra;no franat os et liuguarn. polest fra;nare, regere.et
quocumque libuerit gyrare et circuinducere totum corpus.
Aliqui pcr corpus accipiunt corpus peccati, puta conge-
riem viliorum, qua) quasi totum quoddain corpus ex va-
riis speciebus et antibus peccatorum, quasi partibus et
membris couflatur et integralur, uli docet Cassian. coll.
12. cap. 1 . et 2. Alii per corpus accipiunt cougeriem pas-
sionum.qux ex ira, odio,spe, metu, aliisque passionibus
nlegratur: passiones enim sunt quosi equi iudomiti, qui
we in hanc horam poenilct alicuius scrmonis qucm dixe- ii fra;nis domoudi et circumducendi sunt: ila Origen. hom
rim ; et sic ad Dntiin rcccdo, ul qui nec pius quidem, nec
rcligiosus esse cccpcrim. Subdit Paliadius, quod nunquam
de S. Scriptura,vcl de re aliqua inlerrogatus statim respon-
derit, sed dixeril : Nondum inveni quoil respondeam. Prx-
teribant tres menscs, et non dabat responsum, dicens: No7i-
dum comprehcndi. Tam considerate ex Deo dabat respon-
sa, ut a Deo cum omni metu omnes acciperent: dicebatitr
enim hanc viriutcm supra magnum Antonium etsuper o-
mnes Sanctos exercuisse, nempe ut essei in loquendo acvu-
ratus ei perfectus.
- Similis fuit Arsenius, olim prajccptor Arcadii et Hono-
rii Iinp. qui eorum irain declinans abiit in eremum, au-
diitque ab Angelo : Arseni fuge , tace, quiesce ; hsec stint
principia salulis : qua; in praxin rcdigens, vir mirse san-
ctitalis evasit. Similis fuit Evagrius, qui a quodam sene
dogma salulis poscens dicensque: Dic mihi Abba, sermo-
nem quo salvus fiam, ab eo audiit: Si vis salvari, quan-
15. in losue. Tertio, alii accipiuut corpus actionum o-
muium, q. d. Qui fraenat, regitque lingiiam, polest pari-
ter freenare et regere passiones motusque aoinii, atque a-
cliones oinnes. ISam, ut ait S. August. serm. 17. de ver-
bis Apostoli : Ream linguam nonfacil nisi mens rea. Quar-
to genuine et proprie, q. d. Qui frKnare novit linguam,
hic perfectus est vir, ideoque frjenare potest ca:tera cor-
poris membra, omnesque actioncs et molus moderari et
componere ad lcges modestiae et virtutis. Causam cur per-
feetus sit paulo ante dedi.
Si AUTEM. ) Legit interpres cum nonnullis ekJ: ; iamVen
plures legunt iSt, vel i§o-j, id est, ecce , vide ; illud enim
mox repetit lacobus in altera navium siraiiitudine,diceus:
Ecce [iSom) el naves, etc. Aliqui pro si, legunt sicut : est
anandapodoton : deest enim altera pars comparationis,
quain ila supplet et explet Beda, q. d. Si equum fraeno in
os misso regimus : ergo multo magis decet homiuem frae-
do ad aliquem vadis, non prius loquaris antequam te ille P nando os et linguam, totum corpus, omnesque actiones
-• ,„,.( ii- i,_i..i..„ :„ „:i:- n.t i:u c! ja j_ j: suas rcgcre ct modcrari. Au t , ut Gagueius : si aulem iQ
ora equorum fraenos mittimus, omne iilorum corpus cir-
cumferimus ; ita qui lingufe frajna imponit, quoquo vult
eam agit, nec sinit prajcipilem ferri. Verum haec supple-
tio uimia est, nimisque multa subaudit etsupplet. Quare
tam huius,quam sequentis de navi similitudiuis redditio-
nem et comparationem explet lacobus, cum post utram-
que subdit : lla et lingua modicum membrum est, et ma-
gna exaltat. Id ita esse palet es textu Graeco. lacobus e-
nim duplici similitudine declarat,quanti momenti sit frae-
nare linguam : prior petitur ab equis, posterior a navibus ,
q. d. Sicut equos licet generosos,fortes,et iodomitos frae-
no in os misso domamus, gyramus et flectimus quo volu-
mus: rursum sicut clavo modico navim vastissimam diri-
gimus quo volumus; ita pariler si linguae, quae modicum
est membrum, fraenurn iniicias, fraenabis et reges totum
corpus auimumque hominis.Autcerte dicendum est,To au-
tem poni pro enim, ut et alibi fit; unde Syrus vertit: Ec-
inquiral. lla habelur in vitis Pat. lib. 5. cap. 10. de d
scretione num. 19.
S. Antonii monitum salutis fuit : Contine linguam ct
ventrem. Alius senior in vitis Patr. eos qui linguam non
contineut , vocabat stabulum sine ianua : quia quodcum-
que eis ascendit in cor, id ore loquuntur. Ibidem Abbas Si-
sois ait : Triginta annos non deprecor Deum. propter pec-
cata, sed orans hoc dico : Domine lesu Chrisle protege me
a lingua mea. Et usque nunc per singulos dies corruo per
ipsam el delinqao. Ibidem Abbas Hiperichius ai'. : Mona-
chus qui non retinet linguam in tempore furoris , neque
passionum corporalium retentor erit aliquando. Et Abbas
Lucius cuidam volcnti peregrinari ait : Si non tenueris
linguam tuam, ubicumque perrexeris.non eris peregrinus:
sed refrxna hic linguam tuam, et eris etiam hic peregrinus.
Abbas Agalho per triennium lapidem ore gestavit , ut
coactus disceret silere ; idque ita didicit, ut postea cum
vellet loqui, vix posset
r ce enim ; ct Eugo : Quia si ; ul del causam eius quoA di-
Optimus, ait, est homini lingux thesaunts, et ingens
Gratia, qux parcis mensurat singula verbis.
■ Anacharsis rogatus quid in horaine esset optimum et pes-
simum? respondit, Lingua , tcste Laertio lib. 1. cap. 9.
^gyptii sacrificantes Harpocrati Deo sileutii clamabant:
Lingua forluna, lingua dxmon, teste Plu(. lib. de Iside.
In raultiloquio enim non deest peccatum. Quocirca S.
August. proffiinio in lib. Retractat. testatur se libros re-
tractationum scribere, ut multa locutus male dicta ca-
stigaret. Neque enim, inquit, ea reprehendere deberem, si
dicere dcbuissem: sedquiprimasnon potuit habere sapien-
tix, secundas habeat partes modestix : ut qui non valuit
omnia impcenilenda diccre, saltem pmniteat qux cognove-
Ttt dicerula non fuisse.Ei mox : In multis enim offendimus
omnes. St quis in verbo non offendit, hic perfectus est vir.
Ego mihi hanc perfeclionem nec nunc arrogo , cum iam
xit : Potest etiam frxno circumducere iotum corpus ; quia
scilicet simili modo si in eqiiorum ora mittarausfraenum,
totum corpus eorum circumducimus: ita Franc. Lucas in
notationibus ad hunc locum. Hinc illa Theophrasti gno-
rae apud Laert. lib. 5. cap. 2. Fidendum est magis equo
effrxni, quam verbo incomposito, q. d. Ab hoc plus periculi
est, plusque noxaj, quani ab equo effraeno. Perstat laco-
bus in sirailitudine eqiii fraeno recti , quara quia paiilo
ante verbo innuerat, hic fuse et elare explicat et pertra-
ctat, docetque non tantum linguam esse fraenandam, sed
et ipsararaet esse fraenum, quo fraenantur omnia membra
totumque corpus, q. d. Quod fraeuum est equis, hoc est
hominibus lingua : sed fraeno reguntur, diriguntur, ct cir-
cumnecluntur equi ad sessoris arbilrium : igilur et lingua
Dei timoris et araoris proximi legibus coercita et tempe-
rata , omnes facultates et acliones huraanas , tam corpo-
Commentarfa i'n Epistolam S. lacobi. Cap. III.
397
ris quam anirai , in suum fincm moderabitur , diriget ct J^ Nola hic primo, sicut fraEno doinantur equi. cameii, ur
perducet.
Ad co."«SEnTiB5Di'B. ) ripot To iti^iTSai, id esl, adobe-
diendum, hoccst.nd obedire faciendum (est hebraismus:
poiiiturCal pro Hipliil, sciiicct verbum neutrum pro ncti-
vo ) (7/o5 no6/.s,qd. Fraenofacimusequosiudociicsdocilcs,
indomitoB domitos, inflexilcs flexilcs et ductilcs, ut nobis
j)er omnia obcdiant, iuxta illud Ovid. 4. Trislium Elc{;.G.
Tempore paret equus lenlis animosus habenis,
El placido duros accipil ore lupos.
Hinc Cassiodorus in Psal. 31. fra;nuin censet dici a fcro
( id est, cquo ) retinendo: ferum quippe anliqui caballum
dixerunt , licet alii a frnngendo dictum putcut, quod equo-
rum ora franfjat.
Et 0M>B COBPLS ILLORLM CIBCUMFERIMLS. ) MoTayo-
;i2»,id Cil,circumajimus. Kalio cst, quia dum sessor fra;-
no rcgit os cqui, rcfjil pariter totum eqiii caput, ciusque
phaiitasinm: ha-c autem rcfjit tolum cqiii corpus, omnes-
qiic ciiis uircctus.motus ct {jrcssiis: cquus cniiii pcr oiiiiiia
phaiitnsiam suniii scquilur,eoquc ferlur, qiio illa cum dii-
cit. Siiiiili modo fra;nnndo liufjunm pcr contincntiam, fric-
nnmus paritcr caput uostruni, ciusquc phantasiam, mcn-
tem et voluntalcm, qua; refra;nata fra;nat paritcr lotum
corpus.uiiiiicsque cius iiiotus cl actiis: tum quia oinnium
idem cst fra;uuni, scilicet conliucnlia, qu;u si parlcm fra;-
natu dini>:illimam , puta lin^^iiam rcfra-nct , facilc ca;tcra
nicmbra miuiis rebcllia ct dilVicilia fra;nabil : tum qiiia
linj^ua fra;uari ncquit, nisi prius fra:nelur pronitas ct avi-
ditas loqucndi qua: cst in phantasia ct appctitu: fra>nuta
autem phantasia ct appctilu, fra;nantur omncs aclidiies
cl motus qiii ab iis manant : tum dcniquc quia lin^^iia vi-
cina cst ccrcbro,in quo residct uti phantasia clappitilus,
sic ct vis motiva lotius corporis pcr nervos, musculos ct
spiritus, quos cx sc in rcliqiia mcmbra dcrivut cl trans-
niitlit. Hefra;nala erj^o linj^ua, rcfrxnatur pariter ccrc-
brum, eius(|ue phanlasia.appctitus et vis motiva, omucs-
qiie ncrvi, musculi ct spiritus moliv
ei, aliaque animalia fera et iudomita, iuxla illud Martial.
lib. 1. I::pigram. 105.
Picto quod iuija delicata collo
Pardus susiinel, improbseque ligres
Indulgent palicntiam flugello :
Mordent aurca quod lupata cervi,
Quod frxnis Lybici domantur ursi,
Et quantum Calijdon tutis.<e fcrtur,
Parel purpurcis apcr cupistris :
Turpes esseda quod Iraliunl bisontes.
Ila nulln csl liui^iia, phnulasia, el cupjdilas tam saeva et
vchcmcns, qua; non Christi gratia ct contincntia domelur,
cicurelur, iugumque ralionis etspiritus diviui subcat.Hoc
est quod monet Eccles. cap. 28. 29. dicens : .\urum tuum
el argentum tuuvi confla, ct verbis tuis facito staleram, et
frxnos ori tuo rcctos. Quk verba explicaus S. Ambr. 1. \.
Offic. cap. 3. Possessio tua, inquit, mens lua cst : aurum
tuum, cor tuum est: argentum tuum, eloquium tnum est,
u ctc. lugitm sit verbis tuis et statera, hoc at, humilita^, at-
que mcnsura, ul lingua lua menti subdita sit. Hestringa'
iur habenx vinculis : frxnos habeat suos, quibus revocari
possit. Ad mensuram sermones proferat, libra examinatos
iustitix, ut sit gravilas in sensu, in sermone pondus, atque
in verbis modus. Hxc si custodial aliquis, jit milis, mari'
suelus, tnodestus.
Porro 1'hilo lib. Quis divin. rerum hxres, siib initium,
fra;num linfjiia; asscrit esse mcditationcm rcrum divina-
rum. Idcm alibi : Qui, inquit, nnrrant qux non decenl.
non eloqucntiam oslcntant, scd silendi impolentiam.
Nola sccuiido. Sicutequus fra;natur ct fra;no inhibeturFrxnum
cuiii dohuc, idcoquc fra;uum a frangcndo orcdicitur, uli <i»' •iolc-
iam indicnvi : ita et lingihTe vis infcrcnda cst pcr silenlium ""^-
et conlinputiam , cum dolore. Unde Seneca lib. 4. de be-
ncf. c. 30. Eccc, inquit, ut dolcas, utpostea consideratius
loquaris, quod diccre solemus, linguarium, id est, liugue
viiiciilum ct rctinaculum, v. {j. capistruin ( quo equoruin
Myslice, equus cst corpus hominis: sessorcst Chrislus, q mordacium os ct lahra claudi et constringi solent j dabo.
qui illud sua gratia fra;nat ct rc{;it: ita S. loanncs .'\po
cal. 6. 2. Ecce. iuquit, equus albus, et qui scdebat super
illum habcbat arcnm , ct data est ei corona, et exivit vin-
cens ut vincerct. Hic cquiis sunt .\postoIi, scssor esl Chri-
stus, qui per cum vicit ct subcj^it lotuin orbcm. Eqiiiis cr-
{^0 notat Apostolorum crga Christum priino obcdicnliam :
sccuudo palicutiam laborum : tcrtio alacrilatem : qiiarto
fcrociam conlra da;monc$, inlidclitatem et pcccala : quiu-
to vclocilatem in cvangelizando : scxto quod Christiim
Christiiiuc nomcn ct rcgnum per totum orbem portarint:
▼ide ibi dictn. Hinc S. (jhrysost. hornil. 32. in Matth. lin-
gUBin nostram vocnt rcgiuin cqiium, qucm si fra;nes,{;ra-
dnrium cnicics, di{^uuiiiquc cui insideut et inequitct Cliri-
slus. S. Aiiibros. lib. 9. in cap 19. S. Luca; v. 30. qua;-
rcns cur l^hrislus asina in die pnlmnrum vchi, itaquc Ic-
rosolyuiam in{;rcdi voluerit? rcspondct : A'o«, inquil, mun-
di Dominum forensi spccic gesturi dorso asinx dclcclavit,
sed ut latcnte mysterio pcnetralia nostrx mcntis inslernc
Voluptas cnim, nviditas et qunsi pruritiis loqucndi qux
Tidimiis, audivimus nut scimus, ndco nobis iniiata cst, ut
sinc dolore inhibcii nequcat. Multis enim prurit lingua
ad loquendum m.i{^i$, quam incns ad co;.;itnudum , aut
nianiis ud opcrandiim. Quocirca sapicntcr S. Grcg. lib. 3.
inoral. cap. 11. alias 12. Boni viri, inquit, frxno consilii
retincnl prxcipitationem verbi, ct caute considerant ne re-
laxantes lingu:c lasciviam, auditorum conscientiam incau-
ta locutione transfigant. Unde bene per Salomonem dici-
tur : Qui dimitlit aquam, caput est iurgiorum.Aqua quip-
pe dimittitur , cum lingux ftuxus c/frxnatur : scd dimi.^-
sor aqux caput iurgiorum cfficitur , quia per lingux in-
continentiam discordix origo propinatur. Igilur sicut pra-
vi in sensu leves sunt, ila in loculione prxcipitcs , ct reti-
cere pertraclando negligunt qux loquantur; scd quod lecis
concupisccntia concipit. lcvior protinus lingua prodit.
Nola tertio. Sicut sessor Inxnndo fra;nuni , ct calrari-
biisstimulandocquum incitntad cursum:ila paritcrChri-
rel,cl in secrctis animorum intcriorc conscssu mi/slicus ve- 1) stus iiibct iucitalqiic suos pra?concs, ct fidclcs iil tempore
ctor insidcret , quasi quodam corpore divinilatis infusus,
regens mcntis vestigia, lasciviam carnis infrxnaiis, ut du-
ctu pictalis assuetum populi gentilis edomarct affcctum.
Felices illos, qui talem internis renibus rccepere vectorcm.
Feliccs plunc illos, quorum ora nc multiloquio solvcrcntur,
vcrbi cxlestis hidwna rcstrinxil. Qux cst isla habcna fra-
ires? Quis mc docral qucmadmodum ora hominum aul rc-
siringat aut solvat ? Monstravil tnihi habenam illam qui
dixil : l't dctur mihi sermo in apcrtione oris tnci. Svrmn
ergo habcna cst, scrmo stimulus c.it : cl ideo durum cst tibi
adversus stimulum calccs mittcrc. Docuit igitur hic nos a-
perire ora, slimulum pcrpcti, iuijum duccre. Doccat ct a-
lius lingux rctinacula pati. Ilarior cniin tacendi virtus esl,
quam loqucndi. Doceat plane illcqui vclul mutus adver-
fus dolum tion aperuit os suum , paratus in JluijcUa , ei
Virbera non recusans, ul esscl pia scssio Dci.
con{;ruo loqunntur, ac lidcntcr cl nniniosc pr.Tdiccnl, mo-
iicaiit, cnrpanl vitia homiiiiim. Quocirco ro{;andus cst ut
inittnt in nos Spiritiim sanctiim.qui lingi as igneas ct Sc-
raphicus nobis indnt, qiiibiis tum ciiis n.agnnlia cclebre-
nius, omnc^quc ciiis nmorc aercndamus: lum Deuin fi-
dcntcr ct aiidactcr iuvoecmus. ac pia quadam libcrlalcet
vi quasi cognmus ut postulata ronccdat; uti fccit Moses
Exodi 32. 32. Quia, ut ail Philo loco citato : Libertas lo-
qucndi coijnala est amicitix: nam nrrogantis cst temeritas,
amici rcro fiducia- Qiiocirca S. itern. dc Passionc Domini
cnp. 26. Oitium, ail, non sempcr palct, ncc .scmpcr clau-
ditur : scd in domo sapicntis patct sapicnlibus. clauditur
vcro stultis : sic ct os nostrum quod esl ostium cordis no-
stri , per quod vrrba quasi quxdam nuntia cgrcdiunlur ,
nuntianfia quid inlcrius agnlur in cordc, quod verbis pru-
dcnlibus ct utilibus est in tcmporc rcserandum ipravis vc-
39S
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. III.
ro verbis quse de tnalis tnoribus eordis surgunt, iugiler est ^ utriusque simililudinis, scilicet frani regentis eqnuin, el
claudendum.Tempus enim loquendi et lempus tacendi.Nec
minus peccat is qui sublrahit verbum in (empore opporlu-
no, quam qui prava loquendo alios scandalizat. Idein do-
cet S. Greg. lib. 7. nioral. iu fiDe. Huc speclat iliud Theo-
ptirasti ad quemdan),qui in coavivio perpetuo silebat: Si
indoctus et imprudens es, inquit, prudenter facis; sin do-
ctus, imprudenler : ila Laert. lib. 5. cap. 2. Plularchus
■vcro sic dixisse scribit : Si slullus es, rem facis sapientem :
sinsapicns, stullam. Est enim sapientix pars non levis,
tegere silentio stulliliam.
EccE ET NAVE3. ) Est secunda similitudo pelila a na-
fium gubernaculo, ideoque simiiis primae petit* ab eqiio-
rum fraeno. Nani navis in niari cst id quod in leira equiis
et currus; ac sicut equus regitur fiiEno, sic navis guber-
naculo: unde navis a Piauto in Rudeate actu 1. vocatur
equus ligneus. Et Homerus Odyssea 4. Celeres , ait, in
mari naves equorum loco sunt. Hinc et nautse a Varrone
apud Novium vocantur equisones : ac Seneca in Medaea
gubernacuii regcntis navim, quibus linguam comparavit.
Pro «ja^naexaZ^a^GraeceestfiryaXauxtt.quod primo multi
iuxta propriam verbi signiGcatiouem usu communi reee-
ptam vertunt, magaifice glorialur; Syrus, seexloUil, ui>
mirum, ut ait Poeta:
Proiicit ampuUas et sesquipedaUa verba,
q. d. Puslllum membrum est lingua, sed iactabundum,
quod verborum suorum quasi totidem verberum iactu,
impetu et pondere tota regna , totosque populos inter se
commiltit, ac proinde maxime curanda est eius directio
et moderalio. Hinc Beda et alii pro exaltal legunt exul-
tat ( pcrperam auctor comm. in Fsal. 119. opud S. Hier.
\Qg\l exulcerat ] id est, impolenter gestit, glorialur, et
iaciantia sua quasi in altum exilit, ferocit et saevit, ut
contineri non possit, nisi frsenum rationis et conlinentiae
adhibeas. Sic Cicero4. deKepub. dixit: Omni crudeUla-
te exuUare, quod Nonius interpretatur sxvire. Rursum
Cicero lib. de Seaectute: Fabius , inquit, Annibalem iu-
actu i. rati sive navi dat freenum, quo instar equi frae- U veniUter exuUantem, id est, ferocienlem et saevientem,
nanda sit. Et Pindarus Pithyor. Odc 3. ait anchoram es- paUerUia sua emolUvit.
se fraenum navis : quin et Horatius lib. 4. Carm. Ode 4.
ait Eurum Siculas equitare per undas Pulchre vero Ca-
tullus in carni. de nupliis Pelei , navim vocat voUlanlem
flamine currum, quia flatu venlorum agitur:
Ipsa, inquit, levi fecit voUlanlem flamine currum.
Pinea coniungens inflexie icxta carinx.
Vtce versaMartianusI.2.remigium navisvocatsolisequos.
CuM MAGN* siNT. ) T(Xi./--t'JToi. ovra , id est, cum tunix
sint, pula tam magnae et vastae.
Et a ventis VALiDis.) 2x>,/;pwv; Vatabl. sxvis;Paga.
duris; alii asperis, rigidis.
MiiVENTUR.) EXauvoueva, id est, agantur ; Pagn. vekan-
tur: alii proprie impetlantur .
CiRCUMFERUNTUB A MODico (£).a;i;irov, id est, minimoj
GUBERNACULO. ) Puta clavo ; quod euim in equo est frae-
num, ia curru temo , hoc in uavi est clavus. Unde pro-
Itaque S. lacobus f*eyaiau;(;si hic non sumit pro inani ia-
ctantia, ostentalione et gloriatione ; haec enim parum bo-
ni vel mali elBcit, sed pro iaclautia impetuosa et etficaci,
qua liogua niultos, adeoque integros saepe populos ad ma-
gna vel bona, vel mala impellit et concitat. Hinc per me-
talepsin itr/akz\iyjt. idem est qiiod magna exaltat, ut verlit
Noster, id est, inagua erigit, eflicit, operalur. Unde Pagn.
et Vatabl. vertunt: Magna iactat, videlicet verba et ver-
bera. Qilcumen. magna operatur, bona videlicet el maia :
sic et Mariana et alii. Emmanuel Sa : Magrias turbas ex-
cilat. Alludit ^i-/a.\'x\i)(ti ad au;i;/]v, id est, cervix, collum,
q. d. ^iyalx. «.^jyji, id est, magna in cervicem alloUit, ma-
gna in altum erigit, magna exaltat: uade eodem allusit
in voce xaTaoy^aTat, id est, superexaltat , ut dixi c. 2. 13.
Rursura au^^ov est pars clavi, sive gubernaculi in quam
gubernator incumbit, ait Pollux, idem pene quod A<;<?aAic»
verbia, ad clavura sedere, clavum lenere Reipub. id est, ^ nominatum hic a S. lacobo; ut f*E7aXau;(;£( sit idem quod
Vers. 5.
Liugui
Reipub. prtesidere, eatnque gubernare et regere. Ita Ci
cero ad Papjrium lib. 9. Epist. 15. Sedebamus in pitppi
elavumque tenebamus ; nunc aulem vixeatinsentiyia locus.
Ubi iupetus DiRiGENTis VOLUERIT. ) Impctus, id est,
voluntas ; sed dicit optin, id est, impelus, quia gubernator
volens recta dirigere navini, debet sippe obniti,- ventis et
undis, ideoque vi et impetu clavum iis opponere, aut cer-
te illis eum tolamque uavim ita aptare et acconimodare,
ut si non rectum, cerle lateralein cursum teneat, feralur-
que ia locum a se destinatum. Adde,opu/; accipi posse pro
iinpetu , id est, impulsu, studio et conalu voluntatis: in
nauclero enim ad clavum sedenti, ut eum recte gubernet,
magis opus est auinii altentione et dexteritatc, quam bra-
chiorum impetu viriumque impuIsu.Vere Plato Epist. ad
Axiochum : Frxnis, inquit, ac flagcUo equos dirigimus, et
navigamus aliquando velis navim expandentes, aliquando
anchoris frxnantes retinemus, seu dcgravamus : sic guber-
nanda Ungua, Axioche, modo ut verbis armemus,modo nt
silentio reprimamus.
ITA ET LINGUA UODICUai QUIDEM MBUBRUH EST.) Ve-
re Nazian. in carra. de silentio inter alia ait: Lingua qui-
dem parva est, at viribus omnia vincit; praesertim in sa-
cerJote, cuius Ungua, inquit, est musicum instrumenlum.
S. Bernard. serm. de custodia linguae, manus et cordis:
Lingua , inquit, modicum est membrum, sed nisi caveas,
magnum malum. Idem de luteriori domo c. 50. linguam
a lingendo,vel ligando deducit: Quia, inquit, Ungit adu-
lando, mordet delrahendo, occidil menliendo, etc. Ugat et
Ugari non potest ; labiUs est, et teneri non potest : sed la-
bitur et fdUlur: labitur ul anguiUa, penetrat ut sagitta :
tolUl amicos, muKipUcat inimicos, movel rixas, seminat
discordias , uno ictu muUos perculit et interfieit : blanda
est et subdola, laia et parata ad exhaurienda bona, et mi-
scenda mala.
£t UAGNa BXAltaT. ) Est bic apndosis , sive redditio
magna: navis clavum gerit et regit. Sensus ergo est, q. d.
Sicut fra;num cervicem equi, totumque equum agit, etin
altum erigil; et sicut clavus se totamque navim regit et
erigit supra aquas et uudas, ut iis non obruatur et nier-
gatur, sed iis superferatur et inequitet ; ita quoque lin-
gua non tantum hominem totuni sua iactanlia in altuin
sustollit, sed et coetus, ac Respub. integras iu allum eri-
git, agitque quo vult, ac proinde magua vel bona, vel ma-
la exaltat, id est, erigit, eflicit, producit; perinde ac au-
rigae currus in profundo limi deSxos modico instrumento
ferreo, quod instar vertebrae gyrando sese exerit, sensim-
que assurgit, facile elevant et educunt. Simili vertebraet
rota exigua vidi inBeIgio,a puero uno maximos ponteset
naves in altum attolii. Itidem facit et lingua; licet enim
miniraum sit membrum,magna tamen potest et operatur.
Dicit ergo lacobus ; Sicut sessor peritus equitandi frae-
no regit equum, ut eo vehatur quocumque libuerit; im-
peritus vero sessor aut negligens fiajnum , facil tam se
V) quam equum et currum, omnesque qui eo vehuntur pe-
riclitari, ut cursu praecipiti allidantur, excutiantur, aut
ruaat in praeceps. Rursum sicut nauclerus peritus clavo
regit navim et omnes qui ea vehuntur, ut superatis flu-
ctibus et venlis salvi perducanlur in portum; imperitus
vero aut negligens clavum, se,et navim, ac omnes qui ea
vehuntur certo periculo naufragii exponit, ut in scopulos
illisa dissiliat, aut ventis, fluclibus et vorticibus hauria-
tur: ita pariter vir prudeas qui linguam rite moderatur,
se multosque alios ad inagna bona attollit : imprudcns ve-
ro qui eam regere nescit, sibi aliisque pluribus magna
maia invehitet accersit: linguae enim effraenis petulantia
excitat liles, iurgia, odia, bella, ejcidia familiarum, ur-
bium et genlium ; lingua vero fraenata et moderata salu-
teni sibi, domui, urbi, totique genti conciliat. Sicutergo
direclum fraenum et clavus saluti est equo, navi et vecto-
ribas: neglectum vero utrumque, periculum et perniciem
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. III.
399
ulrigque affert: ila pariler ct lingiia a prudeiili prudcnler ^ ne ad quemibimus (nisi ad le?) Derfta vitxxternx habes.
Eiempli
faonx
dirccta, pacem el omne bonum, ab iirprudenti Tcro im
prudcnler directa bellumclomne malum sibi, multisque
oliis coQciliabit. Comparatcnim linjuam fixno ct clavo;
virumBcssori et nauclero; domum, urbcm ct Rcinpub. e-
quo cl currui , ae navi et vccloribus. Haec omnia inlelli-
git, nnoque vcrbo magna exallal , brevilalis studio com-
pleclitur S. lacobus. Unde CEcum. Kon esl adeo, inquit,
explicalut sermo, quoniam abbreviati verbi discipulus esl
is qui hoc scribit.
Mjslice Brdn, Hu{jo,Lyran.cl Tliomas Anglicus. ii/i-
qua magna exailal, inquiunt, id cst, magna praemia, vel
ino(;nas pocnas olTert.
Excmpla hnnx linfjuiB mapna bona concilianlis sunt
«pud \'alcr. Mnx. lib. 8. cnp. 9. Primnin de Valcrio, qui
cum plcbs a senalu pcttifera scdilione divisa in moutcm
socriim secessissel,enindem sun orationeet blandiloquen-
lia nd saniora ronsilia revocatam senatui subiecit , id est,
urbem vrbi iunxil. Verbis ergo facundis ira, consternatio,
anna cesserunt.
Seciindum de Hcfjcsia Cyrenaico Pliilosopho, qui sic
mala vilx sua eloquentia repr.rscntabat , ut corum mise-
randa imagine audienlium pecloribus inserla , mullis vo-
luntarix morlis appelendx cupidilatem ingeneraret : id-
eoque a rege Plolomxo ulterius /lac de re disserere pro-
hibitus est.
']"i rtiws sit Amphion, qui siia oralionc snxa ad slruen-
dos iniiros Th(;banos traxissc dicilur. Uiide Horatius de
Aric 1'oclica :
Diclus cl Amphion Thebanx conditor urbis,
.Saxa movere sono tesludinis, el prece blanda
Ducere quo vcllet.
Idem lib. 3. Carm. Ode 11.
ilovil Amphion lapides canendo.
El Stalius lih. 8. Tlieb.
El duras aniinanlem Amphiona cautes.
Sic Orphcus ct Arion pcrliibcnlur suo carniinc el suavi
loan. 6. 69. Hinc Apostolis linguas dedit igneas, ac prae-
serlim S. Paulo qui Reges et Principes, Oralores ct Phi-
losophos, ludaeos el Graecos, adeoque fjentes totius orbis
perlrnxil od Christi fidcm el cultum. Eius discipulus fuit
S. loanncs 1'alriarcha Conslant. qui ab aurco ore et lin-
pua persuadcndi quidlihel cognominatus est Chrysostom.
Talcs postcrioribus saeculis fuere S. Anlonius de Padua,
S. Vincentins Fercrius, S. Bernardinus, qui suis concio-
nibus saxea hominum corda ad pccnitenliam ct sanctirao-
niara inneicrunt; adeo uteorum linguae essent plectraet
orjjana Spiritussoncli.
Excmpla malae linjjuae magna mala conciliantis recen-g,p^pi,
set Volcrius loco citoto. Pisistratus , ioquit» tanlum di-mi\x
cendo valuisse tradilus est, ut ei Alhenienses rcgium impe-
rium oratione capti permitlerenl ; cum prxsertim ex con-
traria parlc amanlissimus patrix Solon nileretur : sed al-
lerius salubriores erant concionea, alterius diaerliores. Pe-
ricles liberis Athenarum cervicibus iugum servitutis impo-
lisuil: egil eniin elversavit illam vrbcm arbitrio suo, cim-
que adversus volunlalem popuii loqueretur, iucunda nihi-
lominus et popularis cius vox eral : unde fatebanlur in la-
bris hominis melle dulciorem leporcm habilare. Quocirca
senex quidam exclamavit caveri illum civcm oportere ,
quod Pisislrali sitnHlima eius forel oralio: vcc hominem
aut xsiimatio eloquii.aut morum augurium fcfellit. Quid
enim inter Pisiflratum el Periclem inlcrfuil? nisi quod
ille armatus, hic sine armis lijrannidcm gessit.
Coius Grarchus suo cloqucntia perturbovit Rcmp. ait
A'olcr. libr. 8. cop. 11. Inter (idclcs qiiid Evo et Adamo
loloque {jcnere hiimaiio niiserabilius? Quid illud iu has
niiscrios roniccit? lin^iia scrpcntis.Geii. 3. Qnid cxitialius
lingua ludx? qiiae prodidit et pcrdidit Christum, unicum
hominum ct ongclorum bonum et goudium. Quid slolida
linguo Roboam vcsanius? qiiae sua saevitia tolum Israclis
regnuro a sc, a luda, a tcinplo ctDco nvertit? 3 Rcg. 12.
Quid hodic bella iiilcr rcgna et regcsChristianos, quae u-
loqucnlia nio^issc orborcs, s}lvas ct fcros: non quod ve- P trisquc innumeras colainitatcselclades atTerunl.siiscilat
re id fcccrint, scd quod hnmincs duros, stupidos et bnr
baros instar fcrarum in sylvis vivcntcs, sua orotioue pcl-
lcxerinl nd vilom civilcin, humanam et socialcm, ac ad
iirbes co dc causa conslriicndas cl incolendns.
Qiiartus sit Cicero, qui Uoin<-e oinnia polerat, ct Roina-
nis pcrsuadcbat quxcuinquc volebal. Catilinoin, Anlo-
iiiufu, oliosque lyronnidcm anibicntes urbcexpulit. Aiidi
1'Iutarch. in cius vila : Piempe hic vir quantum affcrat ho-
neslo condimenlum eloqucnlia ostcndit populo liomano :
alque invincibile csse . quod iustuin cst , si recle dicatur:
debercque euin qui scdulo Iraclare Uemp. intendil. semper
quidcm >n rcbus agcmlis honeslum blandicnli anteferre, scd
i'i diccndo accrbum eximcre conducibili.lil iufcrius: luil
iUceronis ca tempcstule polentia Komx maxima; et cum
omniaefficcrcl qux vcllcl. Antonium faclionc oppressil , ctc.
Subdil Aiigusluin, posteo Cajsarcm, pcr Ciccronein puslti-
lassc ct impctrassc Cunsiiloluni, quu viam sibi stravit ad
triumvirntum, deindc nd iiionorchiom
linguaj pesliferx iuvidorum ctinquictonim.qui suoui qiiie-
tcm aestirnanl bcllum rommune, qui sua lucra acsliiiiant
damna alicna, qui rapinas et sjiolia nuciipautur. Vide hic
qiiol incendia, qtiot stiipra, quot furla, quot exitia. quot
funera cumulet, ottoUat, ct exallct parva, sed iioccntissi-
raa lingua. Vcre Sapiens Prov. 18. 21. JUors et vita, ait,
in manibus lingux.
EccE.) In Grajco cst hoc tcrtium iioj,id cs\, vide, ecce.
Est cnim hxc tcrlia siinililudo, qiia docet quanlo studio
nioderanda sil lingiia ; priiuo euiiii assiinilovit liiiguain
ori cqui frwnato, sivc fr;cno cqui; secundo, guberuaculo
navis; tertio, Iiic assimilnt eain inudico igoi, sive scintil-
Ix qux totain doiniim, s\lvam ct urbcin inccndit.
QuANTts.) Id cst, quantulus, quain exiguus: Graecc c-
niin cst oJiyov, id est, modicus, parvus. \'idetur intcrprcs
lcgisse K/tzov, id est, quantus ; sic eniin habet tcxltis Grae-
cus \'croncnsis, testc Gagncio, qui ct cxplicans oddit : Et
hoc modo ironice lcgcnduin : vidcte quanto cl quam magno
Similis (jcironi in suavitole dicondi.scd in ciricacia di- D igni opus esl ud incendcndam si/lvam, q. d. .Son multo opus
ecndi Buperior fuit Alhcnis Dcnioslhcncs ; de cocnim sic
scribil 1'lutarrh. in cius vilo : Uuius oraloris vis qux ex-
cilabal animos el incrndcbat ad gloriam , obslruxil omni-
bus rctiquis, ul quasi Igmphali ab eius oratione rapli ad
honestum. melum. ralioncm, grutiam abiicerent , ut lega-
tos millcrct Philippus ad paeem pclcndam, omnis Grucia
Tigeret se ; accommodarrnt sc vcro Dcinosthcni non modo
Prxtorcs Athcnicnses diclo ci audienles, sed cl Dxotarchx,
concionibus illic prxesset omnibus, Thebanorum xquc ac
Atheniensium.
Vcnim hos omncs suporarunt oralurcs Chrisliani , ac
in immensum Chrislus ipsc, qiii lurbas ncctcbat qiiu vo-
lebat; ut missi a Phorisa>is od cuin capicndum stupcfacti
redircnt, diccrcnt(|uc: Nunquam sic locutus esl homo sic-
ut hic homo . quia scilicct crat vcrbiiin in carnc loqucns
liugua caelcsli cl divina, loauuia 7. 40. ct 1'ctrus : Voini-
esl, scd inodico, iino una sciutilla dumloxat. Ila, ut ait S. <
Hieron. in cop. 3. ad Galat. Arrius in Alcxandria parva
^cintilla fuit ; sed quia non slatim opprcssus cst, lotum or-
bem flamma eius cst populala. Ila Faustus Manichxus sua
eluqucntin , ait S. Aug. libr. o. Confcss. cap. 3. Magnus
eral laqucus diaboli, ct multi implicabanlur in co per il-
lcccbrain suaviloquenti:e.
Ila Ltilheri lingiia qiiasi ignis srintilla.quia illico noa
rcpressa, proscrpt-iis inccndit totani Gcrmaniam, Calvini
(ialliam, Wiilcph Bohciniam, clc. .\nnon ha; faccs orbis?
Et I.INGIA IG^^IS EST. ) Et, id esl, .'!ic simili modo, pa-Vers.6.
riler. Incipil cniin hic apodosis sivc rcdditio similitudinis.
q. d. Sicut modictis iguis totam sylvam accendit, simili
■nodo ignis cst lingua, 8)Iva cst uuiversitas ioiquitalis,
quam lingua acccudit, duiu domos, urbcs, resp. et rcgna
implet rixii, litibus, bcllis, aliisque scclcribus; iuita ii-
400
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. III.
lud Prov. 16. 27. Vir iinpius fodit malum, et in lahiis eius » igni , ita mundura iDiquum comparat sylv» , in quam a
jVy/iijT a;c/wci/; et Eccles. 28. 11. i/oMo i>«e«nrf«i2«m!(/(Y ^ gii in;nis Iingu£c; alioq
Linjiia
!-IIIllliS
igni.cul
1.
Aiialo-
gia.
2.
3.
4.
5.
lilem, etc. secundum cnim liyna sylvx, sic icjnis exarde
scit. Eo alludit iiic lacobus. Sic iu Proverbiis passiin Hebr
1 vau, id cst, cl, sumitur pro sic, iit patet iatucnli.
Comparat linguam igni, Primo, ob Ibrmam ct speciem :
,utrumquc cnim formani habet pyramidalem. Secuudo, ob
■similem colorein; utriimque enim rubicundura est. Tor-
tio, ob vclocitatcm , volubililatcin et agililatcm siinilcm.
Quarto, ob parein elTicaciain : vcrbiim enim mordax urit
et cruciat proximuin instar ignis. Qiiinlo , ob simiicm a-
gendi modum: unde flumina aiqiie ac lingua dicitiir lain-
bere rem quam accendit, iuxta illud Claud. 1. rapt.
Lambil continuas innoxia (lamma pruinas.
Sexlo, quia lingua se prodit internus ignis, id est, aiiior,
vel impurus el carnalis, vel puriis etdivinus, qiii proindc
Apostolis indidit linguas igiieas.Qiiocircn sapicnlcr et pic
S. August. lib. 10. Confcss. cnp. 37. Quotidiana fornux
nostra, inquit, csl liumana linrjua. Imperas nobis ct inhoc
ui quid igni cuin universitate ini-
quitatis? lain t.ta^o^;, id est, mundus, Primo, cum nostro
intcrprcte accipi potcst pro universo, sive universitate,
q. d. Uti rnundiis omniura reruin vnrietatein et univerBi-
tatcm complectitur, ita liugua omnera iniquitatera parit
et continet: aut polius,q:d.Lingua lotum hunc muadum,
qiii noa est aliiid quain sylva qiixdara iniquitatis et iniu-
stiiia;, vclut ignis mfernalis accendit. Kursum, q. d. Lin-
gua iinplet toluin universuin iniquitate. Nullaenim est re-
gio , nulla civitas, nulla platea, imo saepe nulla domus
quain malcdica lingua non impleat detractionibus, calu-
inniis, litibus, tumultibus, bcllis, concnpiscentiis, libidi-
nibus. Ad haic mundus iniquitatis accipi potest ipsa con-
gerics iniuriarum ct scclerum : huius eniin follis etcausa
esl lingua; adeo ut ipsa tribunalia, qiia; sunt asyla iusti-
tix implcat falsis teslibus, iniustis advocalis , procurato-
ribus, iudicibus. Ita lingua impia ct haeretica Deum bla-
sphcmat, Saiictos omncs probris atTicit, verbum Doraiai
genere continenliam: da rjuod iubes, ct iube quod vis. Tu [] corruiiipit,auditoruin mentesexcxcat, voluntatesadquid
Slli-nliuni
niala lin-
nosli dc hac rc ad le gcmitum cordis mei, et flumina ocu-
lorum mcorum : ncquc cnim facile colU(jo quam sim ab
hac pesle mundatior , ct multum timeo occulia mea qux
norunl oculi lui.mei autem non. Esl enim qiudiscumque in
aliis generibus lentationum mihi facultas explorandi me.
in hoc 23ene nuUa est. Et inferius: ConfUcor v\e aeleclari
laudibus, scd amplius ipsa verilate, quam laudibus. Deni-
que uti ignis, ita linguae damnum sxpe est irreparabile.
Faina enim seinel perdila, recuperari uequit, Prov. 25. 8.
Moral. Sicut lingiia ct loquacilas ignem et incendiuin
iramane excitat, ila silcnlium et linguaB modcratio idcin
sopitet exlinguit. Unde Sap. Prov. 'iC. 20. Cum defece-
rint ligna . inquit, exlinguetur ignis: (sic) el susurrone
sublracto iurgia eonquiescenl. Et Eccles. cap. 8. 4. Non
lHiges cum homine lingualo, et non strues in ignem illius
ligna. Qiiocirca S. Basilius graviter dcceplus ct oflensus
ab Eustathio ha2retico, quein simulantem conversionem
vis audcnduin accendit, fidcm exterminat, spem in prae-
sumplionem vertit, charitatcm exlinguit, humanitalem
tollit, seditionem bcllorumque faces aecendit; facit super-
bos, invidos, rixosos, avaros, gulosos, luxuriosos, corpo-
ra commaculat, et auiinas in lartarum demergit. Annon
ergo ipsa est universilas iniquitatis? omnes euiin ioiqui-
tates et scelera per linguam aut perDciuntur, aut per-
suadentur,autdefenduntur,autexcusantur: Lingua (eniin)
esl lena, et conciliatrix peccatorum, ait S. Basil. in Psal.
33. Deuique lingua est mundus el universitas iniquitatis,
qiiia maculat tolum corpus, totainque vitam hominis cu-
iusque, uti subdit et explicat S. lacobus. Addunt aliqui :
liiigua cst universilas, id est, academia iniquitatis ; quia
sicut in academiis docentur oinoes artes et scientise ; sic
lingua docet omnia genera iniquitatum. Sed xo(7,uo;, noa
significat academiam.
Secundo, ■/.on^j.oi;, id est, nutndus , verti potest ornatus
Jpsum-
quc 1-
gDem.
Boiversi
iis ini-
quiiaUs
nd communionem admiscral, per triennium siiuit, el ne p et ornamentum ; sic enim inundus muliebris vocalurmu
ycl lilterulain ad eum scripsit, ne polius ex dolore quam ' '- ' - ' '' '-' '
ex rationc cum eo expostulare viderelur, ueve novas ri-
xas suscitaret: ita habct eius vita. S. Basiliuin qiiasi so-
cium et fralrem iraitatus est S. Gregor. Naziaiiz. Cuin e-
niin uonnulli probra in euni iacerent, ut ignem , id est,
iram elicerenl, ille se siluisse narrat orat. de serm. suis.
Negant, inquil, ulpyritem (qui lapis estintcrniim habens
ignem, quem percussus excrit, aitNicelas) sic mc convi-
ciis tundere desiluros, doriec ex parva scintilla ingcntem
sermonum flammam excilarinl.
Huius rei syinbolo, Deus incendium voce sileutis extin-
xit. Eral is Uodulphus, ob silenlium ronlinuum cognomi-
natus Taccns. Pcr sexdeciin enim annos nulium verbum
cx ore emiscrat. Hnbilabal ipse in nionaslerio .\ffliginien-
si, quod Bruxella; adiaceni, Belgis notuin esl et celebre.
In eo, casu exortuiu et incendium, quod cum nulla vi
restingui posset, Rodulphus silcntiuin solvens fidenter c-
dixit: Stcs ignis, (lamma penitus conquicseas ; illico stetit
ignis, ut stetit sol ad impcriiim losue : ita Thom. Cantip.
libr. 2. de Apibus cap. i3. §|. 4. Quocirca S. Ephrera de
Pass. aniini, sie nos antequam loqunmur pro liugua mo-
deranda Deura orare docet: Digilus gratix iux Domine
semper moveat linguam meam, tamquam nervum citha-
rx ad gloriam tuam. Concede mihi Salvalor petilionem
cordis mei, fiatqice linrfua mea velul cilhara ad resonan-
dum iugiter laudes luas. Et Esthcr cap. 14. 13. Tribue
sermonem compositum in ore meo. Et Psaltcs Psal. 50. 17.
Domine, labia mea aperies. et os meuni annuntiabit laic-
dem tuam. Et Psnlm. 70. 8. Repleatur os meumlaude,ut
cantem gloriam tuam.
Umversitas iNiQUiTATis.) Vniversitas,id est.cumulus,
congeries; simili proverbio vocamus malorum Oceanum,
maloruinlliadem.Grjsee o xoTp.oc tos «(?i/.ta;,id esl,mundus
iniusdtix, scilicet est lingua, aul potius sylva, quam lin-
gua quasi ignis incendit. Sicut enim liuguam comparat
lierum ornatus, q. d. Lingua est velamentum et ornamen-
tum iniquilatum. Sicut enim meretrix sua dedecora et
sordcs tegit vcslibus sericis et aureis; sic multi sua sce-
lera velant, excusant, iino exoroant sua garruiitate et fal-
siloquentia: ita CHcum. etlsidor. Pelus. lib. 4. Epist. 10.
Hinc lolies in Script. lingua dicilur concinnare, id est,
comcre el adornare, mendacium vel dolos, ut Ps. 49. 19.
lol) 6. 2G. Prov. 12. 19. verum prior sensus aptior est et
nervo>ior, ac plane genuinus.
Symbolice Primo, Thomas Anglicus: Lingua, inquit,
lotum univcrsum, puta csluin , terrain et infernura im-
plet iniquitate. In caelo eniin Lucifer, dicens : In cxluia
conscendam . super aslra exallabo solium meum , etc. si-
milis ero.illissimo. Isaiae 14. 13. suisque asseclis idipsum
suadens et persuadeus, caelum implevit seditione et apo-
stasia. Sic et impii posuerunt in cxlum os suum, Ps. 72.
9. malediceudo Deum et ctelites. Rursura: Lingua eorutn
transivil in terra, quia terram implent rixis, bellis, periu-
Driis, etc. Dainnati vero infernum implent suis blasphe-
iniis, iurgiis, sannis, maledictionibus. Secundo, lingua
impetitDeum bIaspheinando,proxiraura caIumniando,sei-
psum iactando. Tertio, noster Salmeron et Paes hoc loco,
per litteras alphabeti ostendunt linguara esse alphabe- j^i^,
tuin et congeriein omniuin viliorum ; ex lingua enim ori- esialpha
tur adulatio, blasphemia, calumnia, detractio, excusatiobetum
in peccalis, glorialio, hajresis, hypocrisis, irrisio, 'amcn-^^^*'
tatio, mendacium, nugs, otiosa veiba, periurium, qu»-
rimonia, rixa , susurratio , secreti revelatio, scandalum,
taciturnitas, noxia, vituperatio , zelus amarus. Scripsit
loannes Pellecyus e Societate nostra librum hoc litulo, P-
niversilas iniquitatis, in quo quot quanlaque sint vitia lin-
gua; ostendit.
LiNGUA CONSTITCITUR i?( MEMBRis. ) Graeca addunt ou-
TW5 , id est, sic. Hic enim finitur apodosis. Explet enim
hic laeobus cceptam gimilitudineui ignis et svlvse cura lia-
Conimentarla }n Epfstolam S. lacobi. Cap. III.
iOl
gua et uniTersitate iniquKatia. Vcrutn quia coDcisus cst, ^ nim inficit aures , et per anres phanlasiam, caput, inen-
LiDKua
II.
Lingiix
•Ijrinon
III.
IV.
multa subaudit, uli superius annolavi ei CEcuin. Quare
tota haec eius scntentia ita rcddenda et conncctenda vide-
tur: Ecce quantulus ignis quantam sylvain accendit : una
enimscintllla polest acccndere totam sjlvam Herciniam,
nuius, ut alt Cacsar lib. 6. Comment. latitudo ad novem
diatas, longitudo ultra sexaginta diaetos extenditur. Pari
modo et lingua ignis cst, univorsilas iuiquilatis est svlva,
in quam lingua instar ignis agit: sicutcrgo modicusignis
in s)lvaconstitulus cam tolam accendit; sic lingua quasi
modica corporis particula inslar scintilliB in mcmbris con-
atituitur, quao totum corpus putida sua exhalalione ct a-
dustione commaculat, tolamque vitae scriem malitise Oara-
mis succcndit. Huuc essc scnsum patct ex Grico, eumque
exigit huius versus cum praeccdenli cohserenlia ct conue-
xio, nec alia idonca causa alTcrri polcst, cur lacobus di-
cat linguam constitui in mcnibris nostris.
Nota. Lingua a Dco posita esl in orc hominis et anima-
liuin quatuor dc causis. Prima est, ut sit interprea animi
lem et volunlatem pravis desideriis, cupidilalibua, odiis,
inimicitiis, erroribus, etc. ex quibus sequuntur crapulae,
fornicationes, adullcria, pugnae, verbera, csedes, etc.qu»
corpus comniaculant. llursum lingua inGcit trcs appetitus
hominis, et per eos totum homioem: inGcit enim appeli-
tum concuplscibilem coDcupiscentiis; irascibilem ira et
rixa ; ralionalem crrorc, odio, baeresi , etc. In huius rei
signum et symbolum Deus Mariam sororem Mosla lin-
gua abiitentcm , et nuirmurantem contra Mosen percus-
slt lepra in toto corpore, Num. 12. 1. Siinili enira inodo
lingiia impudica, rixosa, blaspheina, etc. totam meotem
et totura corpus, id esl, totum horoinem commaculat, et
quasi lepra inGcit.
Et IRFLAUMAT BOTAB NATIVITATIS KOSTBi Pf" 7«" BoW ax-
vETcu;, id est, generalionis, nadvitatis, nonnulli apud OE-ii<iiaiis
cura. legunt ynvvr,;, id est, gehcnnae , q. d. Lingua in-<i°*
cendit et excitat in nos gehennam, veluti grassari faciens
adversus nos ignem. Sed et ipsa incendilur a gehenna. ul
,Reip.
JlUIIIUUUlliUI UUl^aUSlO. XllfllUCSL, UlOllllll.l^ipi«.OUUlitii, uuci;/ 0(4d H\Ji tt/HCI/l' kJCU. Ci t£J^lA t llt, ^lHJHiUI U yCf(Cf|/(U. Uk
eiusquc cogitationes et oirectiis enunliet. Nam , ut ait S. u manifestum est ex divite. qui lingua cruciabatur. Luc: 16.
August. prxfat. in Psal. 93. Quid velil cor, lingua testa-
lur. Et Aristolcles libro Pcriherm. docct vocca ecce sigaa
conccptuura et passionum animao.
Secunda, ut scrvlat cibo et comestioni : lingua enicn
contritos et commolilos dentibus cibos colligit, et colle-
ctos vi sua dcprimit et transmittlt ad ventrcin. Qiiocirca
Varro ccnsct linguam dici o llgando, quod ligcl cibum :
licct aill n lingcndo dictam vellnl.
Tcrtia, lingua saporcs scntimus et disccrnimus, ut ci-
bos commodos ab Incoinmodis ct noxiis secernamus: lln-
gua ergo est quasi prslibalor et praegustator slomacbi.
Qiiarta, lingua beslias in potu adluvat ; illc cniin cxtcn-
ta, cavataque Ilngiia hauriunt aqiiam, eamqiic coinprc-
hensain lioguao sinu , nc larditatc ac mora dcfluat, ad
palatum celcri necessitate complodunt, ilaque in ventrem
traiiciunt.
Vcruin horao corruplus ct vitiatus his omnibus abuti-
ait OEcuraen. Huc spectat illud Christi Matth. 5. 22. Qui
dixerit, fatue, reus erit gehennx ignis. Verum alii passim
legiint ytjfriroi , quod Primo, Syrus vertit, genealogiam.
Inflammat, inquit, series genealogiarum nostrarum. gux
currunl in modum rotarum; llngua enlm serens odla in-
tcr famillas, urbcs et rcgna, eaacm transmittlt in poste-
ros per multas gcnerationes et sxcula, ut pcrpctuo: inter
eos, immorlales, et irrecouciliabiles lites et ioimiciliae ea-
se vidcantur.
Secundo , alii per zptyiv yttttfn', accipiunt universum
orbem conditura,ut rfn/ti ponatur pro /.■jxXou, id rst, circB-
lo et orbe, ytitijtr.,^ pro ;tTiT:cj;, id est, crcation» et condi-
tioue: respicit enim et explicat id quod dlxit, llnguam es-
se ignem a qiio accenditur xoauo; aJixia;, id est, mundut,
vel universitas iniquitatis, q. d. Lingua totum orbem lar-
tareo igne ionammat.
Tertio, Vatabl. per rolam nativitatis, id est, rotara na-
r , caque in vitium et scclus vcrtit , priraum scllicct in r lam ct gcnitam, non artc a fabro factain . accipit lotum
M.
III.
mendacia, pcritiria, dctractlones, rixas, ctc. secundum,
lcrlium ct quartum in gulam ct crapulam.
QvM UACLXAT. ) Perslstlt in melaphora ignis. Ignis c-
nim duin rcin adurit, eam atro colorc, aeqiie ac odore in-
ficit ct maculat: ita lingua dum adurit totuin homincm,
eundcin lelro libidlnum , rixarum , vulncrura , omnisqiie
vitii , eeqiie ac infamix colorc et odorc firdat et maculat.
Ito OEcum. probat mundiim sive univcrsilatem iniquitotis
psscsylvam.quom linguo instar igiiis acccndit.cx eoqiiod
liugua lolum corpus, toloinquc vilain , omnesqiic actio-
ncs hoininis ciiiiisque commaculct cl succcndat : ex oinni-
biis cnim hominibus conQalur iniindus ; ct cx iniqua tota
vila culiisquc hominis, conflalur univcrsltas inlqullatis.
ToToii CORPUS.) Pcr hoc aliqui accipiunt omncs hoini-
nls pulciitlas,habitus, passioncs, qiiao sibi inviccm subor-
dioalac uniim qiiosi corpiis coiistituiint. Alii toloin octio-
iiuni huraanarum congcricm, oc corpiis. Vcruin hoc cor-
pus mysticum cst polius, qiiam liltcrale. Alil, q. d. Lin
corpus, quod esl vehiculum animae, q. d. Lingua adducit
in dlscrimen lotuin corpus ct auimam, id est, lotuin ho-
minem, si inconsulte moveatiir : siculi niolce molendino-
rum totiiin molcndinum incendunt, ttbi niiuio motu igncm
conccpcrlnt.
Quarto et geniiine, rolam natlvitatis noslra; voeat laco- [V.
bus universiim vitae nostrae cursiim, qui a lingua in0am-6«°""'«'
matur irn, llbidine, siipcrbla, allisque srcleribus, alque
uritur multis iTrumnis, morbis.niolestiis et malls, ait Va-
tabi. Hic cursus dicilur rolo; quio inslor rotaj o nativi-
tate usquc od niorlcm semper volvitur cum rolationccjc-
11 , cui subiacet, ct o qua rcgilnr et rolatur. Grojcum e-
nim zooyr,! si acccnlura gravem poiios in ullima.signiGcat
tam rolalionem quam rotom: sin vero per occcntura in
proiillima lpgas,srribasquc Tai/jyi, signllicnt currum. Un-
do Ikda: Cursum, inquit, humanx vitx lingua contami-
nat. quoad mortem usquc vcluli currcnti rotaagimur: ita
dicum. liola, inquit, dicilur vita. quia in seipsam revo-
, _ .- j — . I ,..,, ,|,.„ „.„,„ .,. -. — v^ ..^ ..,...., ,..,.,,.. ....... ,,,.... ... — , . ---
gua vitia onimi profert in lucem, itoque tolum qimsi cor- Iflulii. Et Isidor. IVIus. lib. 1. Eplst. 158. Tcmpiis, inqiiit.
pus hoininis publicc dchonostot. Ego proprlam maciilain
ot hominis corpus hic iiUclligo, quod suis mcmbris con-
stot ol inlcgratur: in liis enlin dixlt conslitiilain ossc lin-
guom, q. d. Lingiia exlguo in incmbris hominis constituta
est,non lom qiiasi incmbriiin.qiiain qiiasi porllcula et pe-
nc punctum mcinbroruin. Qiiod oniin in circulo csl cen-
truiii, in roto modlolus, hoc in copitc cst linguo. Slcut cr-
go molo ccnlro movotiir lotus circiiliis, cl ccnlro vitioto
vitiotur circuliis ; iln inota ct maciilota lingiia movcliir ct
maculutur totum cnpiit, toluiiiqiic rorpiis lioininis. Porro
por corpus synccdDcliice aniinain, totumqiic homincm in-
tclligc, q. d. Lingiia inaciilot corpus ct oaimnm , id cst,
totuiii hnmlnein, omncsqiie cius Hrtloncs: nuin, uloxpli-
cat S. Chrysost. hom. 22. od popul. mociilato corpore ne-
rasse cst inaciilari animam, iuxta illud: C'>rrumpunt bo-
nos morcs colloquia prava, 1. Corinlb. 15. 33. Liugua o-
VoL. X.
vilac noslr.T3 roti speciem imilalur; ulpolc quod In sc tor
qiicatur ct convolvatur. Dies ciiiin succcdit diei, mcnsis
mcnsi, onniis anno, ul uno Gniente altcr incipiat, itoquo
ad siii princlpiuin dics.mcnsis ct onnus qiiasi redcant, ct
in se perpeliio rcvolvonliir , ut chorcam iugcm agere vi-
dcontur. Slc ct Lyran. G!os<o, Hugo, Thoinas .\nglieus,
Calctan. Salincr. Calhar. A'atabl. ct alli passiin.
j^Elascrgo vitaquc noslra voratur rola, Priino, quia nun- ^ j,^
quain consistil, scd scmpcr instar rot» circumvolvilur. iir»
Audi S. Grcgor. Nnziant. in Scntcnt. Hola, inqiiit, esl i»-fou
ccrtc fija. brevis h.rc ct multiplex vita. Sursum movetur '
ac dcorsum trnhitur : neque enim stabilis cst, quanlumvis
ita videatur: fugirns tenetur, ct manens cfjugit : saltat ple-
rumque, nec tamen fugcre polest : stationem suam tnolu
Irahil ac retrahit. Quocirca ipsius inanitas nullo modo r«-
ctius dcscribi polcst.auam si vel fumus.vcl insotnnium.vel
51
m
Commenlaria in Epislolam S. lacobi. Cap. III.
^erbx flos appelletur. Alque olim quidem avarus quispiam ^ vis cst, hunc continuo ludum ludimus : rotam voluhili or
li.
111.
JV.
VI.
Eiem-
pla.
his verbis usus esse fertur: Fortunm gultam malo, quam
tnentis dotium. Sed eiprxclare sapiens quidam hoc oppo-
suit: Mentis guttam pluris facio, quam fortunx dolium
Alludit S. lacobus ad rotas curruum, et ad laminas fer-
reas, qu» iguitae circuincirca rotis a fabris afliguntur, ut
rotae sint forliores, et lapidibus, duin per cos rolantur,
diulius resislant. Hisce enim laminis ignitiscomparat lin-
guam, q. d. Quod lamina ignita est in rota, hoc lingtia
est in rola vilae: sicut enim lamina hxc ignilur in forDa-
ce; ita lingua ignitur in fornace gehennae: ctsicut lami-
na ignita a fabris dum applicatur clavisquc affigilur rolac,
undique vomit flamnias, videturque totam rotam ligneam
circumcirca ii)flaminare; ila pariter lingua inflammat to-
lam rotam vitaj nostraj. Ila de lingua iaudante dixit S.
August. lib. 20. Confcss. cap. 37. Quolidiana fornax nO'
stra lingua humana. Quid de pclulanti , impudica, raale-
dica, invida, rixosa dixisset?
Secundo, sicul rota iu puncto tantum lerram attingil;
be versamus, infima summis, summa infimis mutare gau-
demus. Ascende si placet : sed ea lege, ne utique, cum lu-
dicri mei ratio poscet, descendere iniuriam pules.
Sic et Theodorus Prisci medicus apud Nicephor. lib. 18.
29. recilat quemdam regem, Sesostris regis iunclum cur-
rui, rotarum eius conlinuas voluliones speclanleni, et his
Tilam nostram comparaDtem, se suosque in libertatcm as-
seruisse. Sesostris cnim quatuor reges devictos instar e-
quorum currum suum trahere iusserat; sed hac unius sa-
pienti orationc fleius iilos hoc iiigo exolvit. Vere Pjtba-
goras apud Diogcnem Laerlium lib. 8. ait vitam huiuanam
similcm esse foro et nundinis , ad quas dum alii veniunt,
alii revcrluntur, alii vendiluri, alii einpturi. alii speclaturi.
Porro caelcra vitia certam aelatis et vitae partem occu-
pant, ut gula pueritiam, libido iuventutem, ainbilio viri-
lem aDlatem, etc. omniaque fere ciim homine senescunt
et emoriuntur: solum lingux vitium omnem vilam occu-
pal, ut ait hic S. lacobus, et in seniu perdurat. Senum e^
Linguc
viiia lo-
um »1-
lam oc-
cupaat.
ila hominum vila res lerrenas leviler lantum degustat : Dnim propria est loquacitas, qua narranl omnia per tolaui
illae enim mo.v rotantur et abeunt.
Tertio, sicut rota niaior ropit minorcm sibi subdilam
et subalternam; ila rotalio ca;li secum rapit et rolat ro-
tam vitae noslrtc, ailCaiet.
Quarto, quia instar rotoe velocissime ad melam et mor-
tem decurrit. Vocatur autem rota nalivitalis . qiiia ab i-
psa nativitale ad mortein properamus, ct instar rotae cur-
rimus. Unde ex Isidor. Pelus. CEcum. Lingua, ioquil, in-
flammat rolam nalivitatis, contamiiiat vitani, dum teine-
re, ac pelulanler movetur; uude eArpayuviTxi. id est, exa-
cerbatur, eiasperalur, atque innumeris rerum varietati-
buset aerumnis succumbit; vel ut alii legunt exTa;<^vvsTai,
id est, acceleratur vila nostra, sive tempus et fiuis vilae
nostrae. Simili metaphora Eccles. c. 12. 6. dicit in morte
conleri hydriam super fontem, et confringi rotam super
cisternam. Ubi interpretes per hydriam accipiunt venas,
aut fel, per fontem iecur: aut per hydriam corpus, per
vitain a se gesla, visa el audita; quare putant se sapcre
suumqiie esse loqui, iuvenum vero tacere, audire aul di-
Ecere. Inter omnia autem lioguae vitia noccnlissimum, ac
perpetuum et quasi per omnem vilam perennans est de-
tractio. Haec iuflammat totain rotam et cursum aetalis no-
strae, ac denigrat et maculat alienae. Haec est quae turbat
domos, urbes et regna : haec est quae concitat odia, liles,
rixas irnmortales et bella internecina. Haec est quae ubi-
que grassatur et dominatur : unde quidam eam comparat
lingulje chalybeae sclopeti , quae collisione ad rotulam, i-
gnem elicit, qui sulphureum pulverem iuflammans glan-
dem plumbeam eiaculatur,quainstar fulminis illicoquem-
libet percutit et occidit : sed perperam censet S. lacobuin
de ea loqiii : hxc enim noa est rota nativilatis, nec co-
gnita aetaleS. lacobi, sed nuperrimum inveotum Germani
anonymi, qui illud primo ostendit Venetis in bello contra
Genuenses anno Domini 1330. uti uarrat Polydor. Virg.
Delra-
clionii
oiala.
fonlem elemenla, in quae moriens homo abit et resolvitur: (], lib. 2. de Inventor. rerum cap. 11.
per rotam caput, per cisternam cor, ex quo caput haurit
omnes spiritus vilales. Corde enim exlincto, etiam cere-
brum deCcit et exlinguitur. Hinc noster Serarius hic: Uo-
ta, ait , est naliva quoelibet perlurbatio, qua tamquam ro-
ta, huc illuc rotamur et agitainur.
Quinlo, sicut rola rotando redit ad sui principium; sic
vita nostra tum ageiido, tum niorieudo redit ad sui prin-
cipia. Duin enim una actio finitur, incipit alia : sic labor
laborem paril, et ssepe durn credimus eum finire, de no-
TO idem inchoandus est, iuxta illud Eccles. 18. 6. Cum
consummaveril homo. tunc incipiel: ila Lyran. Hinc ve-
teres pinxerunt annum quasi serpentem actum in gyrum,
qui caudam ore mordet: qiiia ubi cauda et finis unius an-
ni desinit, ibi os et principium altcrius incipit.
Sexto, sicut in rola dum una pars dcprimitur, advcrsa
erigittir, sic iii hac vita. dum hi deprimuntur, ilii exal-
tantur; et vice versa. Hoec est rola fortunae. Rotam hanc
quisquc continuo subit, iit nunc humilietur, nunc exalte-
tur, nunc rursum humilietur.
In huiiis rei symbolum .\rchicpiscopus Hlogtinliniis pro
stemmate gerit rotam: cuius origo el auctorfiiit WiUigi-
sus, qiii cum ex carpentario etfabro rotarum crealus es-
set Archiepiscopus Mogunlinus, rotam pro insigni sum-
psit, ut perpetuo prioris suae lenuis fortunoe memor, in hii-
militate se conlineret, quod deindc siiccessores eius reli-
nuerunt, uti narrat nosler Serar. in Moguntia 1. 4.p. 723.
Similc est quod Glycas refert lib. 4. Annal. dc Sulta-
no capio a rege Francorum, qui cum in vinculis Dunquam
nsisset, visa rotatione currus in risum se cfTiidit; roga-
tus causani, di.tit rotalionem hanc ei repraescntasse suain
et rerum humanarum vicissitudinem ; qua nunc hi, nunc
illi, imo quisque nunc erigilur, uunc deprimitur: quocir-
ca vinculis liberalus in Consiliariorura numerum a rcge
Hanc Ecclesiasticus c. 28. 16. vocat linguam tertiam,
quia discordiam serit inter duos, et quia detrahit tertio
absenti. Alii tertiam, exponunt trisulcam, quia instar
tridentis et gladii tricipitis, ac fulminis trisulci tres uno
ictu ferit et conficit , niinirum detrahenlem, audientem
et absentem cui detrahitur, iiti notat S. Bernard. serm.
de triplici cuslodia, manus, linguae et cordis. Sed audia-
mus utrumque: Lingua tertia, ait Ecclesiast. tnultos com-
movit , el dispersit illos de gente in genlem: civitates mu-
ratas divitum destruxit,et domos magnalorum effodit: vir-
tutes populorum concidit, el genles fortes dissolvit : lingua
terlia mulieres viratas (Graece avJp-ia;, id est, viriles, vi-
ragines) eiecit et privavil illas laboribus suis. Qui respicit
illam , non habebit requiem , nec habebil amicum in quo
requiescal. Flagelli plaga livorem facit : plaga autetn lin-
gux comminuel ossa. Malli ccciderunt in ore gladii , sed
non sic quasi qui interierunt per linguam suam. Beatus
|-j qui leclus est a lingua nequam , qui in iracundiam illius
" non Iransivit, el qui non ailraxit iuqum illius, et in vincu-
lis eius non est ligatus : iugum enim illius iugum fsrreum
esl ; et vinculum illius vinculum leroum est. Mors illius
mors nequissima: et ulilis poiius infernus, quam illa, q.
d. Salius est mori et ire ad inferos slaturaque defuncto-
runi, puta ad limbum, quam pati vexationes iinguae ter-
tia3, puta detractoris.
S. Bcrnardi verba sunl: ISumquid non vipera est lingua
isla ? Ferocissima plane, nimirum qux tam lethalitcr tres
inpcial flatu uno. Numquid non lancea est ista lingua ?
Profeclo. ct acutissima, qux trespenetrat ictu unoLingua,
inquit Psaltes, eorum gladius acutus. Gladius equidem
anceps , imo triceps est lingua detracloris. JSec vero eius-
modi linguam ipso etiam mucrone , quo dominicum latus
confossum est,crudeliorem dicere verearis. Fodit enim hsec
coaplatus est. Hoc est quod Boetius in seipso expertus , quoque Christi corpus et membrum de membro , nec iam
de rota fortunae ait lib. 2.'de Consol. prosa 1. Hxc nosira exanime fodit, sed facit exanitne fodiendo. Jpsis quogue
Commentaria in Epistolain S. lacobi. Cap. III.
403
noeentior est spinis, quat illo lam sublimi capiti furor mi- ^ ficbal, iil ?iscera el merobra omnia mi»erum in moduin
litaris imposwt : sex etiam clavis ferreis. quos sanclissimis
tnanibus tilit el pedibus consummatio Judaiex iruquitatit
infixtt. Nisi enim huiut quod nunc pungitur el transfodi-
tur. corporis sui vitam , illius vitx corpOris prxtulitset .
nunquam illud pro isto mortis iniurix, crucis iqrwminix
Iradidisset. Et dieimus: Levis rei sermo, tenera, mollit et
txiguacaro, lingua hominit: quis sapiens magni pendat ?
levis quidem rei scrmo, quia levUer volat. sed graviter vul-
nerat: leviter transit, sed graviler unl : leviler penetrat
animum, sed non leviter exil: profertur teviter , sed non
teviter rcvocatur : facile volat, atque ideo facile violat cha-
rilatem. Vilis res est musca moriens, sed exterminat olevm
tuavitatis. Tenerum membrum lingun. attamen vix teneri
potest substantia quidem infirmum, alque exiguum, sed
usu magnum et validum invcnitur. Modicum membrum
■ou.pro'*'' lednisi caveas, magnum malum. Deuiquc nosler Au-
■oriuea- gust. Quiros bic noTe , sed ingeniose et npposite hanc
"' rolam eiplicat. Arbitror, inquil, hic rotam gumi meta
iaclareotur et diTellerentur, iuxta illud Seaece io Hercu-
le furente :
Rapitur volueri tortus Ixion rota.
£t SlaliuB 8. Theb.
Ixiona frango
Vorticibus.
Denique non raro homioi sic rolc aflBxo subiiciebatur
ignis, uli faclum esse Macbabaeis tcstatur loeephus ia
eorum Tila. Talis est et rota vils oostrx, ab igiie liogu»
■uccensa.
iRFLAitHiTA A eBHBHifA. ) Caiet. Tertit active, inflam'
mal sub gehenna, q. d. Lingua inOaramat rotam nali»i-
tatifl nostrs, id est, yitam prxsentem quoad culpam, sed
fuluraro quoad paeoam: in gehenoa enim cl siib gehen-
na, piita supposita cl subiecta igni geheons, rola ardena
ct sulpiiurea ioflammabil homioem qui liogua tota «ita
abusus est, pcr omnem sleroitalem. Sic dives Epulo ia
gehenna cruciabatur in lingua, qua delicate TirensBpre-
phorice pro acerbissimo ilio antiquissimoque cruciatu u Tcrat Lazarum: unde petebat eum ad le roitti, ut iniecla
quein trocbon Grsci, rotaro Latini nomiuarunt: cuius
1 upplicii mentio fit ProTcrb. 20. 26. Et incurval super eos
fornicem: ubi in Hebraico textu et in edilioue Sept. lcgi-
mos : El immiltet illit rotam, GriEce trochon : observatque
ibi Valablus, genus fuisBc supplicii ufiitatum apud He-
brsos. El Tero in eo supplino non soluin dislentis, laia-
tisque membriB homines atrocissime excarnificabanlur,
ted urebanlur etiam admotis flRmmis, ut aperle cnnslat
ex lusepho in lib. de Machabseia, cuius ha'C sunl Terba:
Vt eral affixus rolx , igni in catasta obiicilur . alque ila
tendentibus corpus radiis , et conlrahentibus flammis , et
costii deinde palenlibus . laterum vilalia rumpunlur. Et
ex Apulcio lib. 3. de Asino aureo: ?iec mora, tgnis ct rola:
tum omne flagrorum genus inferuntur. Ab hoc Bupplicii
genere Tocilatos aflirmat Christiaoos per irrisionein sar-
meolitios Tertullianus in Apologetico c. 50. Quia ad sti-
ptlem , inquit , dimidii axis revincli, sarmenlorum ambi-
frigida mitigaret incendia lingux, Lucs 16.
Verum passiTC Tertendura est infiammata, uli TertitM»!» lin-
Noster et alii passim: passiTum enim est Graecum f ^ioyi;»- K"^ >■'
fitvn, apposilum acliTo f/oyi^ouaa, quod dixit de rota na-,jj'""*j^
tifitaliB, q. d. Lingiia adeo est exilialis, adeo omnia a-henoa.
durit, adco inflammat rotaro totius Tits nostrs, ut Tidea-
tur conflata in fornacc gebenns, ibique igne tertareoin-
flammata inflanimare rotam et cursum totius Tils coius-
que, ac consequcnter totius uoiversi: sicuti Pofts Goxe-
runt furias acceusis ex Erebu facibus totum mundum in-
flammare. Est catachresis, non enim Tcre et proprie lia- \.
gua malcdica inflainmatura gehcnna, sed per similitudi-
nem ; quia scilicet tam moledica et tam pestilcne urfos-
que est, ut Tideatur non terreno , sed iDfernali igoe suc-
censa. In inferno enim damnati ex desperatioue lingua i-
guita et furibunda maledicunt Deo, Sanctis, ac creaturis
omnibus. Simili Iropo dicimus: Hsc tjranni supi^rbia, hsc
tu exurimur. Tractant de hoc supplicio Baronius iii Mar- r ira, bxc invidia tanta est , ut non Tideatur humana, sed
tyiolugio die 23. Aprilis , Pontanus in lib. 6. ..£neidos ' iofcrnalis et diabolica.
lul. 1485. Turnebus lib. 7. AdTen^ariorum cap. 16. 0-
mnium Tero utnoTisBime, ita accuralissime ooster Cerda
10 iib. 6. i£oeid. t. 616. num. iO. Bisciola tom. 2. Ho-
rarum subseciTarum lib. 12. cap. 9. Rolam itaquc nali-
Titatis explico pcr mctnphoram, supplicium naturs oo-
8tr» : nam etiam Plaulus metaphorice usus est et Toca-
bulo et supplicio Rots iu Cistellaria Actu 2. scena 1. /a-
ctor, crucior, agilor. slimulor , versor in amoris rota mi-
ser. Eodem gignendi casu usus esl lacobus c. 1. t. 23.
rum faciem nalivom appellaTil Tultum naliTitatis. Quod
aiilcm supplicium atrocius, quis carnifex oaturs nostrs
truculentiur excogitari potest , quam impotentcs anirai
perturbationes? Ex nnlivs curo siot, id est, ab ipsa na-
tura ingenils, ubi moduin intemperanter excedunt, bo-
mioein roiscrrimc el accrbissime lorquent: utmerito ro-
ta natiTitatis,hoc est, natiTus cruciatus noinineutur.Sub-
oluil hcc explicatio sagarissimo ingenio Serarii nostri ,
Adde, linguam dici inflammari a gebonna per melony-
roiam, quia scilicet inflammatur a diabolo, qui est rei et
prsscs geheuns. Sicut ergo Saiicti, prssertim doclorcs et
prsdicatores, loquunlur lingua an^clorum.imo angcli per
eorum liOi^^uam loquuntur: ita ei adverso perTcrsi, prs-
sertim doi'tores, ut hsrctici, scbismatici, susurrones, se-
mioantes rixas etbella,docentcs obscoena, famam alienam
inordentcs, ctc. loquuntur lingua dsmonum, imo dsmo-
nes per eorum ora et linguas luquuntur. L'nde hsrcsiar-
chas omnes suas hsrescs didicisse a doctore diabolo do-
cet S. Aiig. lib. 2. dc Genesi contra Manicb. cap. 25 et
26. Irensus lib. 5. cap.23.S. Alhanas. orot. contra Ar-
rianos, iino ipso» habuisse dsmones parcdros, id est, as-
sessorps et faniiliares, tradit Ircnsus lib. 1. c. 9. ct lib.
2. cap. 57. Eosdcm habuissc Bpiongariiim, Luthcrum ,
CaWinuu), Zuingliuin. ostendi 1. Tiin. 4. 1. Hoc est qiiod
ait lob ca[i.M.i2. de Bcbemoth, id est elcpbante, qui est
dum ait in Lommentario huiiis loci : Vel rota est naliva '-' typus diabuli : Halilus eius prunas ardirr facU, ct flamma
de ore eius egredilur.FASh^tn. Apor. <:ap.O. M.Vidi e-
quos in visione, el qui scdebanl snpcr cus habebani loricat
igncas. et hi/acinlhinas. et sulphureas , et capila equorum
eranl tamquam eapita leonum.el de ore corum procediti-
gnis , el fumus , et nilphur. \'ide ibi dicta. Concludat S.
Chrysost. hom. ad baplizandos, lom. 5. l'ndiqu( . ail. no-
bis insidias dxmon prrparare consuefil . scd facilius lin-
gua el ore peccante nullum enim xque congruum illt or-
ganum tn ministerium est tnterilus atque peccali.
Dcnique gchenna csl proprius locus ignis ct in^^cndio-
rum , eoruniqiic qiinsi funs , imo oreanus rt barntlirum :
ardent coim damnati uli omoi culpa rl sri-lerc, ila cl oinni
poena et ignc: quocirca sicut y1''tna , \'csuvius, Hecla, si-
milcaque montes qui igfles CTomunl, dicuntur a mullis in-
flammari ab iguc inf<.-rDi. ciusque cssc qiia^i os, comiui
ct spiracula: ila et liugua qus ardurcs liliuui, bcllorum,
qHselibet perturbatio, qua lamquam rota huc illuc rolamur
et agttamur. Hsc ipse.
Vila crgo noBtra est rnla, non quslibet, led torqucns
<>t diBcrucinns, adeoque ip«a est tormentum rots , quia
non CBt aliud, quam conlinua rotalio laborum , morbo-
nim, dolorum , anxietatum, pcrturbationum , rurariim,
timorum, cupiditatum, misenarum et malorum omnium,
quc hominem conlinue, sed Taric rolant, lacerant, di-
acerpunt, cxcerebrnnt ; huic Tero tormcnto rotm aliud,
ignis scilicet , addit lingon petulans, dum hominem lot
malis rotatum inslar ignig uril, rrucint, cousumit: pcr-
iode ac lormentum rntn rral, quo rorpiis ot rota aptnrc-
tur, debebat nccessario frangi, exossnri , exvcrtrbrari.
Deinde corpusaic rots illigaluin ct pcndcns rotabiitiir iu
gTrura, idque Telocissime et couTcrsim, ut inm in iinara
partem Tcraaretur, iam ia controriam mulato molu : quo
401
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. III.
iDcendioruni, oroniumque scelerum et raalorum lam cul-^ fraeno equi ; secundo, gubernaculo navis; (ertio, igni rao
pee quam pcense suscitat, dicitur iDflamraari a gehenna,
quasi illa in vicinam sibi superpositara terrara eos exha-
let, per catachresim, qua res quasqiie suis assignaraus lo-
cis, quibus abundant. Sic flumina omnia dicunlur oriri a
mari, Eccles. 1. 7. quia mare aquis abuodat. Igilur sic-
ul faber lignarius, vel carpentarius contundendis caeden-
disque lignis et lapidibus praeparans raalieum, euradem
prius ad ignitara raittit incudem, ut ibi aptctur et exa-
cualur: ita raaledicus horao, impetu furens, odiisque ar-
raatus ad incudera inferni,ad cacodaemones gehenna; mal-
leatores suam mittit linguam,ut furiali quodam splende-
Bcat acumine , quo deinde mores hominum contundat ,
honorem, famam, vitamque prorsus coraminuat, discin-
dat, laceret; quin et caedes, rapinas, incendia doraorum,
urbium et regnorum suscitet, acuat, inflammet.
fiEBENNA. ) Ila per crasin dicitur Hebr. geben cnnom,
id est, vallis filii Ennom, qu% eratiuxta lerusalera.in qua
parentes crcmabant filios idolo Molocb, et ne eos eiulan- ..
tes audireot, pulsabant toph, id est, tympanum ; unde lo- B
cus dictus est Tophet. Ibidem caesa sunt ab angelo occul-
to ardore et igne 185. millia militum Sennacherib: unde ob
similem crudelilatem, slragem et incendia infernus dictus
est Gehenna et Tophet, uti dixi Isaiae 32. 33. et lerem. 7.
31.etcap. 19. 2.
Denique totam hanc lacobi sententiam egregie per-
tractat Gilbertus Abbas in Appendice ad Cantic. S. Ber-
nardi serm. 24. dicitque: lacobus ail: Lingua modicum
membrum inflammat rotam nativitalis noslrx, inflammata
el ipsa a gehenna. Quomodo polest bene inflammare lingua
tam pessime inflammata? vilialx nalivilatis mobilis corru-
ptela per se nimis rolatur ad malum, et volubilitate pro-
pria ferlur in prxceps. Et quid necesse esl inflammari ro-
tam hanc, qux firmari non potest, sed per se fertur in ma-
lum ? Denique diligenter appositum est cor hominis in ma-
lum ab adolescenlia sua. A prima naiivilate impulsa ne-
scit cursum inflectere , et tu illam lingua prava impellis
dico sylvam incendenli: unde quarto hic comparat eam-
dem bestiis ferocissirais, aitque iis raagis cfferam , et in-
domitam: idque apposite ad elyraon linguse in Ilebraeo :'''''B''«
lingua cnimHebraice dicilur ^ltiJ"? lascion, quod videtur|"'|![*|l|"
essediminutivum a^ij»*? /aw, id est,fco.-(sicut ab \i;>x ts, id e»t,'
id est, w'r, dicitur ^1li;>X iscion, id ssi,virunculus, et pu- '«"ncu-
pilla oculi: in ea enim apparet virunculus.) Undc lascion, '"'■
id est, lingua, idem est, quod lcuuculus, parvus leo; quia
sicut leo saevus cst et fortissimus animalium,ac bcsliarura
oranium rex ; ita et liogua sxvissima, el fortissiraa est,
oraniuinque princeps et domina. Rursum , sicut leo latet
in spelunca, ex eaque in prxdam a se visara iraprovisus
insilit; ila lingua lalet in orc quasi in insidiis, ex eoque
obvios quosque.et iguaros invadit. Porro lais,\i. esl, leo,
dicitur a ti;^'? lus, id est, subcgil, eo quod praedam subi-
gat , omnesque feras sibi subiiciat. Onde alii tascion, id
est, linguam, derivant per metathesin a "JliJj nascial,'\i.
est, delraxit . deiecil: utrobique enim Ccedem prorsus
sunt litterse,sed transposit;e: lascion cnim nascial, id est,
lingua, omnia detrahit, deiicit, subigit, et slernit quasi
leo. Porro abHebraeo lascion nonnulli deducunt Grxcum
yluaaa, id est, tingua, addito y, et a «/Xwo-aa deducunt La-
tiaum gloria, quasi glosia: lingua enim cst, quae gloria-
tur, ipsaque unicum gloriationis et iactantise est instru-
raentum. Simili modo noanulli linguam Latine dictam
volunt a ligando, quod ipsa quasi iadoraita fera et leo,
dentium et labiorum septis, tamquam raiiris vallata, ac
ligala sit. Hinc de lingua raaledica ait Eccles. cap. 28.
V. 27. Immittelur in illos (iniustos, et irapios), quasi leo,
quasi pardus Ixdet illos. Ipsa est ergo quasi leopardus ,
saevior leone et pardo, utpote qui utriusque sxvitiam ex-
Buxit, et in se coniunxit. Hinc et illud Prov. 20. 2. Sicut
rugitus leonis, ita el terror, puta lingua, et vox tcrrifica,
regis : qui provocat eam, peccat in animam suam, q. d.
Anima;, id est, vilse suae crieat periculum. Et Isaia; 3. 29.
de Nabuchodonosor : Rugilus eius ut leonis, rugiet ut ca-
\
amplius el inflammas ? lingua prava iracundix et indigna- Q tuli leonum. Siinile est Ezech. 19. 7. Zachar. 11.3
tionis occasiones requirit, iniurias vel falsas simulat, vel
veras exaggerat, quas debuerat dissimulare : ad offensam
ofjicia etiam interpretatur , et venenali sermonis scrulillas
adhibet ad commovcndum cor suum. Quid lingua nequam
cordi tuo talcm adhibes flammam ? sufficiat illi flamma
sua, sufficiat illi concupiscenlix ardor carnalis, et levila-
iis calor innatx, quibus cor tuuni ac si voiubilis rola im-
pellilur. Deinde eius originem el terminum recenset. Hanc
tibi flammam nativilas prinxa ingenuit,sed renascendi gra-
tia refringit. Noli ignem igni adhibere , et concupiscentix
addere malitiam; ignem hunc quem evomis, hauris de ge-
henna: inde incipit, et illo rapit: Lingua, inquit, inflam-
mata a gehenna. Lingua hxc mala coccinea est, sed vitta
non est. Non enim ligat, sed dissipal. Male succendit.quia
succidit unila, quia dissidii verba scintillat, et flamma ta-
lis de inferis est: nam flamma, qux desursum est piidi-
ca est, pacifica est, bonis consentiens, et bonos faciens. Ver-
Nola. In statu inuocentiee, et integrae naturae, iu qualiperx o-
conditus fuit Adam, positusque in paradiso, omnia ani-bedie-
malia , etiam ferae , homini obediebant ad nutum. Uude^'"' *"
singula venerunt ad Adam , quasi servi ad dominum, abuna»?
eoque singula nomen acceperunt, Genes. 2, 19. Id ficbat
per instinctum obediendi horaiui, quein eis indebat Deus
per angelos : per talera euim instinclum canes, equi, asi-
ni , muli, et boves parent homini, et catuli ferarum pa-
rent raatribus feris. Hunc instinctura perdiderunt besliae,
peccante Adaino, qui proinde ius heiile, et dominium in
eas per peccaluin amisit. Sancti tamen emineutes, qui
proxime accesserunt ad primaev am innnocentiam, hoc do-
minium recuperarunt, ut S. Paulus, S. Antonius,S. Fran-
ciscus. Caeteri homines longo usu, arte et induslria simi-
lera instinctura feris indunl, itaque eas aliquo raodo do-
mant et cicurant.
Primo ergo feras quaslibet domari ab homine, muItisAra 6<>-
bum enim dulce et mtdtiplicat amicos, et miligat inimicos. _ docetur exeniplis. Experientia constal , et docet Plinius "'"'"''
- L» lib. 8. cap. 16. oc arte domari, et vinci leones, etiam fu- ^*""*'
Quasi flammam flamma consumit, inferiorem superior,in
fernalem cxlestis; dum sapiens, elsuave verbum vincit jna-
lignum, et dulce durum emotlit, el ideo dicit: Sicut vitla
coccinea labia Ina, et eloquium tuum dulce.Nonenim de-
cent sponsam nisi verba dulcia, verba amoris, verbaqux
delicati funiculi vice funganlur, verba qux sponsum irre-
tiant, et Irahant vinculis charitatis. Felix anima, qux hu-
ius novit dulcium verborum nectere retia, quibus lesum
illaqueet, alliget Verbutn Patris, animi affectibus, vel af-
fatibus Christum includat, amatorio deliniat sermone ei
delectet, ut eius eloquium dulce sit ei qui habet verba vi-
tx xternx.et esl Verbum xternum, quod cum Patre et Spi-
ritu sancto vivil , et regnat Deus per omnia sxcula sxcu-
lorum. Amen.
Omnis enim natuba. BBSTiABUiu. ) S. lacobus, ut oslen-
dat quautam vira et eflicaciam habeat lingua, ac proin-
de quauta ei sit adhibenda cura , primo coraparavit eam
rcntes, et irruentes, si quis in caput corura pallium, aut
vestcm obiiciat, quaoculi eorum velentur: guia omnisvis
et feritas consistit in oculis. Addit Plinius: lugo subdidit
eos, primusque Romx ad currum iunxit M. Antonius. et
quidem civili belto, cum dimicatum esset in pharsalicis
campis. Primus autem hominum leonem manu Iractare
ausus, et ostendere mansuefactum Uanno e clarissimis Px-
norum tradilur, damnatusque illo argumento. quoniam ni-
hil non persuasurus vir tam artificis ingenii vldebaiur; et
male credi libertas ei, cui in tanlum cessisset cliam ferilas.
Mentor Syracusanus in Syria leone obvio suppliciter vo-
lutante attonitus pavore, cum refugienti undique fera op-
poneret sese, et vestigia lamberel adulanti similis, animad-
vertit in pede eius tumorem vulnusque, et exlracto surcuh
liberavit crucialu.
Siinile est , quod de leone obediente Androdo , ob spi-
Ccmnnenlaria in Epislolam S. lacobi. Cap. III.
40J
nam e pede sibi ab eo eicmptam, recitaTJ Isaia i. v. 3. J^ in quibus circumvento latronum instdiis, agnitoque voce.
Et talc subdit Plioius de Elpide Samio, ac c. 17. de De
mocrito 1'hysico, qui panlherse blandienli catulos e fovea
eximens, aO ea Ixta et gestiente usque ultra soUtudines de-
ductus est, ut facile appareret gratiam rcferre. Subdit de
infantibus ferarum lacte nutritis, cum essent exposili, uti
Romulusct Remus alupa. .^lianus lib. lo. cap. 14. nar-
rat Indos suo rcRi offerre cioures ligridcs, pardos, et
oryges quadricornes. Paulus Vcnetus in Historia Tarta-
rorum narrat, magnum eorum Cham cicuratos habere
leones, ligrides, pardos, ursos, etc. quibus in venatione
se oblcctel, vcnelurque ciusdera spcciei feras. Uhinocero-
les cicuratos Domitiano Imper. Romam advectos narrat
Svelon. etalii. Dc elephantum docilitate stupenda, qua
fidem videntur excedcre, e.x itliano, Piinio, Oppiano, A-
ristotcle, el aliis recenset Lipsius cenluria 1. epist. oO.
Denique bestiarii, sive praifccti bestiarum Romae alebant,
et regebaot leones, tigrides, pardos, ursos, omnesque fe
ras, quas e caveis in ainphitheatrum ad pugnas et spe
ctacula educcbant, et reducebant
iacobus ergo comparaos linguam cum bcsliis, innuit in
ea quid esse irratiooale, stultum et bestiale, idcoque iu-
Loqntci- domitum. Ita Phiiosophi censent loquacilalem signum es-
'" "■ se parvi ccrebri, et iudicii, adeoquc stullilia:. Unde Solon
•luimix. cuidam diccnti, illum ideo non loqui, quia iosanus esset:
Nullus, inquit, stultus tacere potest. Thcocritus audiens
initium orationis Anaximenis: Incipit, inquit, verborum
flumen, mentis gutta, significans illuiii csse multiloquum,
licd parum sopicntem. Ita Slobxus scrm. 31. Alphonsus
Aragonum rcx, tcste Panormitaiio in cius gestis lib. 4.
homines ad loquendum turgidos ct quasi distentos voca-
bat utres ct vesicas: turgent cnim , donec ea eructent.
Quare prudcnter j£neas Sylvius lib. 1. de gestis eiusdcm
Alphoosi ait: Sapientius esse agere quam fari ; nunquam
coim nisi cum necessitas poslulat, sapiens luquitur: ne-
que vana, sed punderata profcrt. Stulto aulem uulluni est
tempus sermoni clausum ; scd quovis loco et tempore
quidquid in buccam venerit, elTulit.
Secundo, voiucres quaslibct ab homine domari, puta
falcooes, aquilas, accipilres, mcruIas,graculos, lusciuias.
etc. patet expericntia : quin ct mullne carum huiiiauum
scrmoiiem addiscunt tam Graicum, quam Latiniim: uti
de sturuo et lusciniis Csesarum narrat Piinius liLr. 10.
cap. 42. Idem dc perdice alfirmat Plularch. iu Symposiis.
De Psittacis res clara est. Idem de picis certi gcncris as-
serit Plinius loco cilalo: Adamant, inquil, verba quse lo-
quantur; nec discunl tantum, sed diligunt, mcditanlesque
intra semet cura atquc cogitalione intcntionem non occul-
lani. Constal emori victas difficullate verbi, ac nisi subin-
de eadem audiant , memoria fallit quserentes , mirum in
modum hilarari, si itilcrim audicrint id verbum. Lepida
8uut qusc narrat .Mucrobiu^ lib. 2. Suturn. cap. 10. iu H-
ne de corvis Auguslum gfilutaiilibus : Are Cxsar, victor,
Imperator , nuos vigiiUi millibus nuinmum emit. Siaiilo
lucrum aucupans sutor, Curvum instituit ad parem salu-
tationem. llac audila dum transil Augustus , respondit
subvenit. Idem lib. 10. cap. 74. oarrat de aspide rem mi-
ram : Ipsam ( enim ] cum ad mensam cuiusdam in Mgy-
pto veniens aleretur assidue, enixam catulos, quorum ab
uno fitium hospitis interemptum ; illam reversam ad con-
suetudinem cili intellexisse culpam, et necem intulisse ca-
tulo, nec postea in tectum id reversam. Psyllos et Marsos
domare serpentes tradit Pliuius, et alii : licel oonnulli vi-
ri sapientcs ccnscant eos esse incanlatores. Crocodilos
mansuescere tradit iEIianus lib. 8. c. 4. addunt alii Tcn-
dyritas eis iuequitare, qui et addit murcDam piseem a-
goovisse vocem Crassi Romani, et ab co alilam et dile-
ctam adeo, ut in eius morte luxcrit. De Delphini in ho-
niines amore etobsequio mira narrat Plinius lib. 9. c. 8.
nimirum quod ipse puerum a quo alcbatur, in dorsum re-
ceplum, Puteolos pcr magnum xquor in ludum ferebat; si-
mili modo revehcns pluribus annis : donec morbo exlincto
pucro.subinde ad consuetum locum ventitans tristis et mce-
renli similis, ipse quoque desiderio expiravit. Et infra :
u Quse faciunt ul credatur . Arionem quoque cithartedicx
innsi c
carin-
artis interficere naulis in mari parantibus, ad intercipien'
dos eius qusestus, eblanditum, ut prius caneret cilhara ;
congregatis cantu delphinis, cum se iecisset in mare, exce-
ptum ab uno Tsenarum in litlus pervectum. Subdit dclpbi-
nos evocatos a piscatoribus accurrcre, et cogere mugiles
in eorum retia. Quid ad Iiaec bomines indociles, loquaces
ct indomili ? ulique eis dociliores sunt delpbini et beslix,
Diagisque domari et regi sc sinunt.
Et CiETBBORCH.j Animalium: ita Romana ; Icgit iater-
pres T!jv a/.).i>v, id est, aliurum ; vel tva//ujv, id esl, vario-
rum: iain Icgunt ijalLuj , id est, marinorum: ila Syrus.
Cude nonnuUi pro cxterorum censent legeodum cetorum:
ila Caietanus, Clarius, Salmcron, Gagneius, Calhar. et
alii.Gctorum enim variae sunt species, quas receusct Ron-
deletius ct Aldrovandus libro de piscibus. Maxima est ba-
Ixoa, quam dumat, inio rcglt pisciculus, cui nomen mu-
sculus. Hic enim eain ducit et praeit, eiusquc est qaasi
p oculus, dux et monilor, indicans vada et pericula qux ca-
'^ vere debeat, cibum ostentaus, caeleraque omnia praesen-
ticns et prajmonens : unde eo morieute moriturpariter ba-
lajua, teste yEIiauo lib. 2. cap. 13. et alii. Verum to cc-
torum noa respondet Gra;co »va/iuv, id est, marinorum :
innumera cnim suntgeneraanimaliura mariQoruiu,e qui-
bus unum duintaxat est cetus.
DoMAKTLa.) Non aitcicurantur, quia aliqus bestix a-
deo ferx sunt, ut plane cicurari nequeant ; sed domantur,
ut scilicet eorum feritas coinpescatur et refraeuetur. Do-
inaotur aulcm inultse pastu: illi enim a quo pascuntur,
obsequuntur: alia; fra;nisct capislris; alia; flugelliset ver-
beribus; aliaj pcr res quas mctiiuut, ut leoncs terrenlur
flaiiimis, rotis, et voce galli gullioacci: alise faine et ine-
dia. Undc illud: Quis docuit psittacum suum /jnail fames .
\\\x porauimalia sibi iniinica. Sic inquit Plinius lib. 10.
cap. 71. Dissident olures cl aquilx, corvus et milvus, cor-
nices et noctux, mustela el cornix, turlur et pyraln, una-
tcs et gavix, sorices ct ardeolx, xgilhus avis minima cutn
Satis domi salutaturum tulium habco. Siiperfuit corvo me- D asino, vulpeset !\'iliangues,mustetx ctsues : distident thoes
tHoria, ut et illa quibus quercntem dominum sulelmt au-
dire, subtexercl : Opera ct impensa periil. Ad quod Cxsar
risit, emique avem iussit , quanti nullam adhuc cmcrat.
Subdit de graculo, qui Cxsari solcbat porrigere honorifi-
cum cpigraiiimu, ac hiiiiilc subiiiissiim o Ca;sarc lcgendo
laudavit, adinirans tuin \i)ce quoin vultu, el Ca;sari pau-
cos denarius dcdit, adiecto hoc scrmuiie: ISon sccundum
fortunain tuam Auguste : si plus hnberem , ptus darem.
Quare Augustus scslertia ceiiluiii millia graculu numerari
iussit. Veruia pru graculo k-gcnduni est (ira;culo, puto
boinine (iruico, ut patet cx narraliunis serie, ct ex cincn-
datis Macrubii codicibus.
Tertio, scrpentcs doinari patct cx Plinio lib. 8. cap. 17.
qui Thoanlcm inArcadiu scrvatum a dracone narral. Eum
nutricnU puer , diltctum admodum , pavcnsque serjKntis
naturam et magniludinem, tnctucns in solitudintt tulcrat;
et leiincs, ct minima xque ac maxima.
LlNGllII AUTEM NILLUS OOaiNia DOMABB POTBST.)\>ri f.
OKcuiii. logit interrogative, q. d. Fera; donianlur, cur lin-
giia ab hominc domari uuu possit? umuino putcst: huiua-
uior eiiim et docilior cst, qiiam fera;. .\butcbantur hac le-
ctioiie et expusilionc Pclagiani, ut probarent gratiam Dei
non rsse ncccssariam,scd hoininem suis ct natura; viribus
posse refrxnareomnes tamliiigu.T.quamanims passiunes
etconciipisceiitias.\'crum perpernm : uain ca;tcriGra;ci et
Lutiiii legunt a<iscrtive,non intcrrogativc. Sequitur enim,
Ini/uielum malum plcna vcncno mortifero: ita S. .\ug. de
nat. et gratia c.l j. Idem ser. 4. dc verbisDomini sccuudum
]tlatth. Homo, inquit, domat feram, nun domat linguam : Deui do
damat lconem, el non refrxnal sermoncm, Domal ipse , «;<">«' iio-
non domat seipsum. Domal quod timebat, et ul se domet, 8"*°''
uun limcl quod timerc dtbcbal. Et mox ; Ergo inielliga-
jQg Commentarfa in Epistolam S. lacobi. Cap. IH.
inus charissimi, quia si linguam nuUus hQminum domare ^ aliorum noxam grassctur. Unde Nazianz. loco cilalo ait,
Pcr tn-
bulatio-
ues.
poiest, ad Deum confugiendum est, qui domet linguam no-
slram. Si enim tu eam domare volueris, nonpoles.quia ho-
nio es : linguam nulius hominum domare poiesl. Slc Chri-
slus Matth. 19. 24. ait tani irapoasibile esse divitem sal-
vari, quam impossibile est cameiura transire per foraraen
acus. Miranlibus discipulis ac diceutibus : Quis ergo po-
terit salvus csse? respondit seque explicavit Chrislus, di-
cens : Apud homincm hoc impossibile est, apud Deum au-
tem omnia possibilia sunt, q. d. Non hominis, sed Dei vir-
tute ac gralia polest dives salvari, aeque ac camelus per
forameu acus transire. Pergit S. August. Altendite sinii-
litudinem ab ipsis besliis quas domamus. Equus non se rfo-
nrat, camelus non se domal, elephantus non se domat, as-
pis non se domat, lco non se domat, et sic homo non se do-
Tnat. Sed ut dometur eguus, bos, camelus, elephuntus, leo,
aspis, qumritur homo. Ergo Deus quxratur ut dometur ho-
mo : ergo, Domine. refugium tu factus es nobis, etc. Quid
ergo, fiatres mei, dubilare debemus,quia mansuetos nos fa- „
ciet Dominus,sinos domandosei prxbeamus? Domuisti leo- l>
nem quem non fecisti, non domat te qui fecil te?e\.c. Jmago
Dei domat feram, et non domat Deus imaginem suam.
Subdit raodum domandi Dei , scilicet iribulationes. In
illo, ait, spcm nostram ponamus.et donec domemur etper-
domemur, id est, perficiamur, domitorem feramus. Pte-
rumque enim profert domilor noster etiam flagella. Si e-
vim tu ad domanda iumenla fid est , adiumenta infirmi-
tatis tuxj lua,profers virgam, profers flageUum; Deus non
profert ad domanda iumenta sua, quod sumus nos, qui de
iumentis suis faciet filios suos ? Et paulo post dat stirau-
lum praemii: Domiio tibi Deus hxrediiatem servat , quod
est ipse Deus: et constituet le cum angelis in seternum, ubi
iam non indigeas domari , sed ianttwmodo a piissimo pos-
sideri. Eril enim tunc Deus omnia in ornnibus : nec erit uUa
infeUcilas qux nos exerceat , sed feUciias sola qux pascat.
Subdit exeraplum filii quem castigat et erudit pater, ut
eum bononjm omnium relinquat haeredem: Deus autem
se ieiuniis, vigiliis, ciliciis, huroi cubatione domuisse gu-
lam, libidinem, iram, etc. sed non linguam.
tiamque mihi, &il, effrxnis Ungua estetgarrula:perquam
Livor me innumeris afficit usque malis.
Verura loqui videlur de lingua noa sua, sed invidorum
sibi delrabentium, seque exagitantium.
Praeclare hanc lacobi eententiam pertractal B. Pelrns neligio-
Dami«ni lib. 2. Epist. 18. adCardin. additque Religiosissii pe-
per caetera fere securis, a sola lingua csse periculuin da-"^"'H"
mnatioois (quod etalii viri sapientes olim asseruerunt, 61",»^,
etiamnum asserunt.) Fateor , ait, fratres mei, nil fere in
Monasleriis agitur , unde mens mea terribilius super mO'
nachos imminere Dei iudicium suspicetur: nam continuo
meatus impulsu, quasi torrens per decUva deveza proee'
dens eorum Ungua decurrit . et eum tintinnabulum sonat,
sic iUis est, tamquam si de repentino protinus ictu eorum
caput iUidat. Quod tamen de quibusdam, absil autem ut
de omnibus dicam, etc. Omnibus horis laborandi, ac le-
gendi, studium quidam postponentes , abuluntur infabu-
Us, et quidquid laboribus, ac lectionibus debent, totum va-
niloquis sermonibus exhibent. El mox cilato Proverb. 18.
Mors et vita ib manu Ungux: Quam inhonestum esl, ait,
ut in hoc munere , quo creaturis omnibus homo prxponi-
tur, ipse largilor ab homine frequenlius offendalur? Et
cum naluris reUquis homo prxsideat , easque sux ditionis
legibus subdat, quanti pudoris est, ut carunculam tenuem
guam intra fauces includil, edomare non possit? Undt et
lacobus dicit ; Omnis natura bestiarum et volucrum doma-
bilis esl, Unguam autem nullus hominum domare potesl.
NulUus quippe frxna docloris coercere valent Unguam st
cohibere nolentis (est hsec eius nova et terlia huius loci S.
lacobi expositio) aUoqui si pulsai et nititur , quod optat
proculdubio consequetur. El ioferius : Serpentes sunt de
quibus dictum esl: Venenum aspidum sub labiis eorum.
Ubi ergo supervacuis vacatur ineptiis, et quasi symbola
congeruntur verbis otiosis, apud intrinsecus auscultantem
tuus, redemptor tuus, domitor tuus,castigator tuus, pater Q^non sermones hominum, sed quasi muUigena decernitur
tuus erudit te. Quo? ut accipias hxreditatem, ubi non ef-
feras patrem, sed hxrcditatcm habeas ipsum patrem. Ad
hanc spem erudiris et murmuras, et si quid tristc accide-
rit, fortasse blasphemas? ISonne meUus est, ut flagellet le
et recipiat te , quam parcat tibi et deserat te? Unde con-
eludit : Dicamus ergo: A ie non recedemus, «um Uberave-
ris nos ab omnibus malis nostris, et impleveris nos bonis
tuis. Bona das, blandiris, ne fatigemur in via. Corripis,
cxdis, percutis, dirigis ne aberremus a via: sive ergo blan-
diris , ne fatigemur in via: sive castiges, ne aberremus a
via, Domine refugium tu faclus es nobis. Hoc est quod ait
Sapieas Proverb. 16. 1. Eominis est animam prxparare,
et Domini gubernare Unguam. Nam, ut ait Ecclesiast. c.
19. 17. Quis est qui non deUquerit in Ungua «Ma? adeo ut
et S. lob ita laudatus aDeo dicat c. 42. 3. Insipienter locu-
tus su7n, et qux uUra modum excedercnt scientiam meam.
Tauta eniin est lingux cupido et pruritus ad loquendum,
quanta esl eiiisqui hausilvenenum ut illud evomat; quan-
vociferalio bestiarum. Ipse nimirum est , de quo in Cant.
cap. 2. dicitur: Dilectus meus respicit per feneslram, re-
spicit per canceUos. Et ipse per Prophetam : { lerem. 8. )
Atlcndi, inquiC, et auscuUavi ; nemo quod bonum est lo-
quitur. Sed ut noster sermo ab ea quam semel ccspit tna-
teria non recedat, et loguentiu7n vitia per non loquentium
animaliu7n prosequatur exempla, nunquam fauces hydrus Linijm
ingredilur, nisi cum crocodilus oscilans invenitur: nam «2ydf|j,.
clausum os teneat, insidianlis impetum non formidat. Au-
thalopus cum excla^nat, ad suum ignarus interitum, glo'
dios venatoris invitat; qui donec obticuit, perseguentis in-
dustriatn fugacis cursus opinione delusit. Atque ut hoc in-
feram, quod cancer ostreo, fecit plerumque diabotus mo-
nacho, etc. Solerter explorat, si quando ostreum se contra
solis radios aperiat: tunc ergo calculum clandestinus in-
eursator immittit, sicque hiantia claustra reperiens,viscera
oslrei inter7ia decerpil. Ostreu7n significat 7nonachum qui
nimiru7n vivit, du/7i sub silentii censura concludilur: pe-
ta est raiisti bullienlis et diffringentis lagenas; quanta est *-' ril autem cu7n ad loqaendum immoderatius aperitur. Quid
mulieris gravidse ad pariendum; quanta est vulnerati ut
sagitta exiraalur. Audi Ecclesiast. cap. 19. 10. Audisti,
inquit , verbuni adversus proximti/n tuu7n? co7nmoriatur
in le, fidc7is quonia7n non te disrumpet- A facie verbi par-
turil fatuus, ta77iqua/n gemitus partus i/ifatdis. Sagitta in-
fixa femori cafnis, sic verbum in corde stuUi. Unde Eliu
lob 32. 18. Plenussu/n, inquit, sermonibus, et coarclat me
spiritus uteri mei. En venter meus quasi //lustum absque
spiraculo, quod lagunculas novas disru/npit. Hinc liogua
a Naziauz. tract. de silentio vocatur aifafiaro;, id est, indo-
mabiUs; a^^^a/ivo;, id est, effrxnis; a^Etrpog, id est, exlex ;
quia scilicel fraeuari non polest a natura, sed a gratia;
non ab bomine, sed a Deo. Rursum quia cum gratin com-
muni et ordinaria nemo, id est, pauci et vix ullus ita eam
frseaare potest, quin aliquando exorbitet , et fraenum ex-
cutieosinstar effrsenis equi buc iliucque discurrat, et ia
enirii designat calculus qui ostreo ne recludatur iniicilur,
ni^i duritia consuetudinis, qua quisque ne sese ad pani-
tenlia/n emolUat indaratur. Nam quasi quidam lapiUus
piavx consuetudinis obstat, ne is gui fabularum vacat ine-
ptiis, a sua se vanitate recludat. Cancer qui post .« natu-
ratiler graditur, est apostala spiritus, qui poslquam semel
a conditore recessit, in posteriora relabi nunguam desiit.
Inqiietuii malom.) AxaTa(7;^aTov, id est, ut Pagnin. et
Valabl. incoercibile; S. Hieron. lib. 2. contra Pelag. in-
continens, scilicet passive, quod contineri et cohiberi oe-
quit. Alii, incohibibile.Sycue, initnpedibile . irremorabile .
Alii, inlolerabile .
Nonnulli legunt axaTararov, id est, inconstans, instabi-
le, consistere non potens ; sicut cor et pulmo, quibus lin-
gua respondet, et quoad formara assimilatur, consistere
uequeunt, sed perpetuo agitantur : cor , ut spiritus vit«-
Commentoria in Epistolam S lacobi. Cap. 111,
407
le» toli corpori Bubminislrel; pulmo, ul cor refrigcrel: J^ Ila S. Augusl. lolis tredccim libris Confessionom assidue
uode Poeta
Cor sapil, el pulmo toquitur, fel commovet iram ;
Splen ridere facil, cogit amare iecur.
Idem axararaTov est sediliosura el tun)uiliiosum: nam a/«-
TaTaffia est sedilio, inconstanlia, tumultus, confusio, lur-
batus rerum ordo. Hincelsequitur P/en^ vcneno mortife-
ro. Porro cur lingua sit inquieto, causam dat S. August.
serm. 31. de verbis Apost. Lingua, inquit, facililalnn ha-
bet motus, in quo posita est, facile in lubrico labitur. Quan-
to illa citiHS el facilius movelur , tanto tu advcrsus dlam
fixusesto. Domabis si vigilubis: viyilabis si timebis : time-
bis si Christianum te esse cogitaveris.
Plb:<a TB.ne>0 MOBTiFEBO.jQuo proximi famam, suam
et audipnti» aniinam , ac seepe mullorum corpora occidit
per odia, rixas cl beilu qua; suscilal: unde Psal. 139. 4.
lioKu» Acuerunl, ait, linguas suas sicut serpentis: venenum aspi-
maiedics ^^^ ^„^ labiis eorum. Et Ps. 5.11. Sepukrum patens esC
Vrlim'" gultureorum,linguissuisdoloseagebant,iudicaillosDeui, ., liiigua:, Deum laudQrunt pcriude ac si
1. Sepulcrum est, Priino, quia lelbiferum esl gutlur male- " fuissenl, uti fecerunt Mnrljrcs Africani,
dicuin, et qiios teligerit occidil, et in sepulcrum infert, ~
iuxta illud lerein. 5. IG. Pharetra eius qiinsi sepnlcrum
patens, q. d. Nabuchodonosoris sagillae sunL lethifer», el
omnes quos conflxerit occidet et scpelict.
Secundo, qiiia iostar sepulcri tetrum ct lelhalcm hali-
tum, ac virulenliam calumniarum, dolorum, el iinpia-
runi machinationuro cxhalat.
Tcrlio, qui obscoeno loquuntur, ait ibidem S. Chrysosl.
ora liabcut quosi scpiilcra, quia foctor illc spiritalis qui
ct anima; putrcfucliune oritur, focture sensibili roaior ct
gruvior est.
Eitquasi Lingua ergo siuiilis cst hydrargyro, sive argenlo vivo,
argeDtuoquod consislerc ocquit, sed perpetuo agitatiir: ac si tan-
»ivuDi. gatur in mille et miniilissimas partcs dissilit; cstque ve-
ocnum exiliale, ut si vel minimum quid ex co hauriatur,
illico intcrimat: uliolim I.uvanii iuveuem ciiriositatis cau-
sa illiid delibanlem, iliro inlerimi conspexi. 1'orro alludit
lacobus ad linguam aspidtim ot scrpentiim, quM venena
11
III.
bencdicit, laudatque Dominum: unde ita orditur: Ma-
gnus es Domine et laudabilis valdc- magna virtus tua, et *
sapientix tuac non est numerus. Et laudare te vull homo,
aliqua portio creaturx tux, et homo circurnferens mortg-
litalem suam, circumferens teslimonium peccati sui, quia
superbis resistis: et tamen laudare te vult homo aliqua
porlto crealurx tuse. Tu enim cxeitas ut lavdare te dele-
ctet : quia fecisti nos ad te, et inquielum est cor nostrum
donec requiescat in te. Et lib. 9. c. i. Laudet te cormeum
et lingua mea, et omnia ossa mea dicant: Quis similis ti-
bi ? Quocirca iinpius Neslorius lingua obuleus, et male-
dicens Chrislo, eiusque Matri, dicensquc el doceos Chri-
stum nou esse Deum, ac conscqucnlcr eius matrem noQ
esse Dciparam.sed Chrisliparam,in eadeiti a Deo ninlcta-
tus est: lingua enim eius a vcrinibus corrosa et excsa est,
tcste Ccdreno et Evagrio lib. 1. cap. 7. Ex advcrso Mar-
lyres plurcs, qiiibus ob fidei confessionem execlx erant
Deum laudanint pcriude ac si illx cxecta non
teste Victore U-
licensi in pcrseculione Wandulica. Tola ergo vita Cde-
lium, prajserlim clericoruui, religiosorum, et praedicalo-
rum non aliud esse dcbct , quaiu continua Dei laus et
prxdicalio.
Dicit hoc Incobus, ut ostendal proprium fiocm et iifum
Iiugux,qui cst bcncdirerc ct laudarc Deum, ul ex ilio os-
leodat gravitatein abusus.quo homines passim eadem im-
pie et quasi sacrilegc abutiinlurad maledirendum. Nam,
ut ait S. Chrysost. hoinil. 11. in Epist. ad Ephes. Ov ha-
bes, inquit, spiritale ob.<ii(jnatum Spiritu sancto: cogita qux
sit oris tui dignitas. Putrem vocas Dcum, et fiatrem mox
vitupcras? Cogita qua mensa dignatum sit os luum? qux
conlingut ? qux dcgustct ? quo cibo fruatur? Perpende cum
quibus lempore mysteriorum adstcs,ncmpe cumCherubim,
ac Seraphim. Seraphini neminem vituperant , scd unus
el idem usus ora illorum adimplet , nempe bencdicendi et
ylorificandi Deum. Quomodo ergo potes cum illis dicere ,
, S inctuf, Sanctus, Sanclus, qui ore luo ad vilupcriuni a-
duin
B%em
pl».
._ — „ _, , — — ^„ , ., — — _ ., , , ., — -. - — — . .^.. .. ..
ta est, et vcnenum inorsii elTundit. Nam animalin qiiaj ^■■buteris? Portcnlum ergo cst qui lingiia prxdicat Dei bo
nilntem, eamdem vero exacuit in consortes, et proximos
s jo<. Indignus est hominis titulo qui pacem habel in orc,
opcre aulcin serit lites ct bella : qui semeu cxlestis doctri-
i\x pollicctiir, et merum scminat aconitum. Idem Chry-
sostoiniis hom. 21. in Epist. ad Rom. Quomodo, inquit,
sacram oblnlionem sumes, qui linguam humano sanguine
cruenlfisli? Quomodo paccm das ore. bcllis adeo rcferto?
Dblm et 1'atrem. ) Doum qui est pater omnium. Vi-
dfi dicla cn|). 1. "27.
Et in IPSA MALEDICIMIS B0M1SES. ) KiTaa^uiir^i, idcst,
c.recramur, iiiala imprecnniur, diris devovcinus : rursum
calumniamur, conviriamiir, irridemus, subsannamuB, etc.
ha;c rnim omnia significat to malcdicimus per catachre-
8.11. \'idcrunt idipsuin por umbram (icnlilcs. Anacharsis
rogalus qiiid in homiiic csset oplimum, qiiid pcssimum?
ro-i[iondit, lingua: testis est Lacrtius lib. I. cap. 0. Bias
Aiiinsi regi -Egypti poscenli optimum el pcssimum ex vi-
Tcncno noccnt, veneniiin in vcsica sub lingua iiicliisuin
babent; qna: ctim mordent, rumpitur, el inorsii vene-
Dum efTiindiinl, ait .Mcrrurial. di; Vcnen. iu\la illtid lob
20. 12. Cum enim dulce fueril in ore eius mulum, abscon-
det illud sub lingua sua.
vcr«.9. Ii» IP9A (id C9t, ipsa, per ipsam) benbdicimus Delm )
Lingua Tum psalleiido, luin docendo, liiin concionando, ctc. Hic
ad'Deuni **"'"' '^''^ ^"''^ ''"«"•'^ "b qucm nobis a Dco cst indila, sci-
laudan- l'cct ut illa Dcum glorilicemus , aliosque glorificarc do-
ceamus. Ita fecil S. .\nlouius dc Padua, qui ardcnti cor-
de et lingim concionandu innumcros ad Dcum convcrtil.
l'nde 32. anno a mortc eiiis, lingua eiiis incorrupla, re-
cens et riibiciinda invcnlu est a S. Ronaveotiira , qiii la-
«•rymando cam deosrulnns : O lingua benedicla, inquit,
qux Dominum semper Ijenedijisli. aliosque bcnedicerc do-
cuisti, nunc tiquel quam grntn ci fucris. quunlique apud
cum merili. Ila liabcl eius vita cl Chronica Ord. S. Frnn-
risci, qiiiceladdunl ipsiusS. Honavcntiir.c linguam, KiO. |)cliiiin, liugiinin rcinisit; seuticns linguain si rationc rc
nnois post morleni, piiia anno I)oiiiini 1131. inlcgrninct
rcccntem csse rcpcrtam .-eqiie, oc coret capiil in Iransla-
tione eiusdem. Ita Psulles Ps. 33. 1. licncdicam, inquit,
Dominum in omni lcmpore, scniprr laus cius in orc meo.
Ita Sancli in cxlis non aliud lingtin cnnriniinl qtiam Dci
laudes, ct magnnliu, Ajiornl. 1. 8. ct c. o. 8. cl c. 7. 12.
Vidc ibi dictn. Quocirrn S. Pnulus quasi angclus tcrre-
slris, salogens fidelcs cniccre c.Tlilos ct nngelos: linple-
inini, '\n<\\i\i,Spiritusancto,loqurnlcsvobismctipsis in psal-
mis, et hijmnis ct canlicis spirituatibus, cantantcs el psat-
lentes in cordibus vestris Domino, gruliiu aqcntcs .•:empcr
pro omnibus in nominc Domini nostri lesu Chrisli, Den et
Patri, Ephcs. 6. 18. ita S. Nazianz. iu carm. dc silcnlio
de lingua canit:
Sum li/ra suprcmi regis, modulisque canoris
Uunc cano, qui Iremulo cuncla pavore quatit.
galnr, esse optimuu) liominis iiicmbriim; sin ira , aliave
pnssione insligclur, essc pcssiniun): ila nfcrt Plutarch.
iib. dc ("inrrulilnte. Vidc Pieritim lib. 33. tit. de lingua.
Qii AD SIMILITIDINEM, id cst, imagincm. Vide dicla
CiiMns 1. ifi. Dbi facti sist. ) q. d. .Malcdicendo horai-
ncs, malcdicimiis Dciim: qtiia homines sunt opus, rrca-
tiirn «t imngo Dei. Pr.Tilarc S. Ainbrosiiis libr. de digni-
tnlc humnuic condit. c. 3. O'"' mnior, inquit, honor ho-
7/iiiii p)tuil c^.H' , quam ut ad Similitudincm sui factori^
rniiilriclur. Et S. Lco serm. 1. de ieiunio 10. nicnsis: 5i
fidcliler atque sapicntcr crcationis nostr.x intelligamus ex-
ordium, invenicmus: homincm idco ad imagincm Dci con-
dilum. vt imitator sni cssct auctoris: ct hanc essc natura-
lem noslri gcneris dignitatem, si in nobis quasi in quodam
spcrulo, divin.r benignitafis forma re.«/j/c»K/fa/.ExpIical ve-
Meooiu raortiferum linguse, taiatque proprie eos qul pii
408
Commentaria i'n Eplslolam S. lacobi. Cap. III.
videntur, Deumque benedicunl psallendo, orando, prsdi- A nc cognoscit. ncxu secum charilalis astringil, sicque su
cando, et interim proni in maledicentiam assidue eadem — -' — '•■- '^■~ "-"" '-'•-■ — ' j--'.,.-. ../ _......
lingua pelulanter maledicunt proxirais, eo ulique nocen-
tius, quo ex pielatis specie, quam prse se ferunt, iuste et
pie id facere videntur. Tales sunl non pauci qui frequen-
ter sunt in olTiciis divinis, et domum reversi eam implent
rixis, iurgiis, calumniis, malediclis, ut in templo videan-
tur esse angeli.in domo dsemones.Contra quos rnagna pa-
tienlia certandum esl, etcogitandum iliud Senecaj de re-
mediis fortuilis: Bene nesciunl loqiti: faciunt non quod
mereor, sed quod solent: quibusdam enim canibus sic in-
naium esi,ut nonpro feritate ,sed pro consuetudine latrent.
Sensus ergo est, q. d. En liogua adeo plena est veneno
niortifero, ut eliam tunc cnm Deuni laudat, non cessot a
maledictis in proximos, itaque in Deum sit iniuria, adeo-
que Deum simul maledicatethcnedicat. Qui enim imagi-
nera, imo araicum el fiiiura regis violat.aut maledicit, re-
gera violat, aut raaledicit; multo magis qui Dei. Unde
OEuumen. haec Icgit inlerrogative: In ipsa benedicimus
spicit csclum. Sic ergo feliciore loco medietatis est positus,
ut qux infra se sunt diligat, ipse a superioribus diligatur.
Elementis velocitate misceiur: acumine mentis in marit
profunda descendit: omnia illi lucent. ISon cselum videlur
allissimum , quasi enim proxima sagacitale animi inlue-
tur. Jnteniionem animi eius caligo aeris non confundit,
non aqux altitudo aspeclum eius obtundit: omnia idem
«sl, et ubique idem esl. Nam, ut aiunt Theologi: Factus
est homo ut Deum intelligerel, intelligendo amaret, aman-
do possidcrct, possidendo frueretur.
EX IPSO ORE PROCBDIT BENEDICTIO ET MALBDICTIO.) v„, jo.
Exaggeral mali indignitatera , illudque insisteudo et re-
peteiido perurget, q. d. Ex eodera ergo ore procedit be-
nediclio ct maledictio; quod in se tam iniquum et indi-
gnura esse liquet, ut aliis verbis magis exaggerari non
egeat, imo nequeat: unde C£cura. rursum bxc legit et
iutelligil inlerrogative: An iustum est ut ex eodem ore et
benedictio et detestatio egredialur? non profecto. Hinc et
\
Homa
magii
Deum, et in ipsa maledicimus homines? q. d. Fierine pot- \j leni piaque, scd efBcaci corrcplione idipsum studiose ca-
est , ut eodem ore et lingua laudemus Deum et vitupere-
mus homines, qui sunt peculium et imago Dei? Fierine
potest ut simul laudes et vituperes Deura? laudes in se,
viluperes in sua imagine. Unde subdil lacobus : A'on opor-
tet fratres jnei hsec ita fieri; sed si laudas Deum , lauda
et hominem, qui est magna Dei portio. Hoc est quod ait
Sapiens Prov. 14. 31. Qui calumniatur egentem, expro-
brat factori eius: honorat autem eum qui miserelur pau-
peris. Et Psaltes Ps. 49. 16. Pecccatori autem dixit Deus:
Quare tu enarras iuslitias meas, et assumis testamentum
meumper os tuum? elc. Os tuutn abundavit malitia,et lin-
gua lua concinnabat dolos, sedens adversus fratrem tuum
loquebaris. Tales similes sunt pantherae, quje eum homini
nocere nequit, imagiuem eius dilacerat, teste S. Basil.
orat. 10. de invidia : ita et hi cum Deo nocere nequeant
in seipso, nocent ei in sua imagine, puta in homine.
Nota. Etsi homo quoad naturam inferior sit angelo, ita
vendura mooet S. lacobus, dicens: ISon oportet fratret
mei hxc ita ficri; sed ore ad benedicendum tantum ( ad
hoc enim nobis a Deo inditum est } non ad maledicendum
uti nos convenit. S. Maxiraus ser. 43. et alii hanc laeobi
sententiara apposite exponunt de adulatoribus qui palatn
laudaut, occulte vituperant, et ex eodera ore calidum et
frigidura, ut vulgo dicitur, efSant. Verura prior seneus
videtur gcnuinus: loquitur enira de eadem benedictione
et maledictione, de qua locutus est iramediate ante.
Disce hic raansuetudinem in corripiendo a S. lacobo, Morai.
quara ipse didicit a Christo, cui per omnia similis erat, mius sit
ideoque vocabatur frater Domini: unde et subditos vocat '^°.''''*"
fratres. Praeclare S. Chrysost. bom. 52. ad popul. ait lin- ** '
guam noslrara Geri liaguara Chrisli, si in loquendo, do-
cendo et corripiendo imitemur mansuetudinem Cbristi.
Ita David de se: Memento, inquit, Domine David,et omnis
mansuetudinis eius, Psal. 131. 1, Et Paulus 2. Cor. 10. 1.
que minor imago Dei, tamen quoad quaedam angelum su- /• Jpse ego Paulus , inquit, obsecro vos per mansuetudinem
perat, magisque quam ilie est imago Dei. Priino, quia el modesliam Christi. Et Ephes. 4. 1. Obsecro itaque vas
angeLus
1
^i^g^^^^j^raundus hic visibilis creatus est propter hominem , uon
propter angelum ; utpote qui spiritus est invisibilis. Ho-
mo ergo in mundo est quasi princeps, rex et Deus qui-
dara terrestris. In eo ergo magis refert Deum, quam an-
gelum.Secundo, quia omnes beslite, aves, pisces,elemen-
ta , sidera , caeli , quin et angeli serviunt homini perinde
ac serviunt Deo. Terlio, quia homo per tot rerum inven-
tiones, per tot fabricas et machinas, per tot fruetuum sa-
tionem et productionem, per tot artes mechanicas quibus
nihil non efQcit, videtur imilari Dei omnipotentiam, o-
mniscientiam, rerumque oranium creatiooem. Quarto,
quia hominis productio refert SS. Trinitatem, Adara sci-
lieet ingenitus reprsesentat palrem ingenitura, Eva pro-
ducta ex Adarao Clium genilum, Seth Spirilum sancluin
procedentera ex ulroque, uLi iimuit Naz. orat. 39. Quin-
lo, quia sicut in Deo sunt onines rerum species et gradus
vel forraaliter, vel eminenler: ita sunt ot in homine. He-
mo enim habet esse comraune cum inanimis, vivere eum
plantis, sentire eum Qnimalibus, intelligere cum angelis.
Denique homo est afTinis, consanguineus et frater Dei per
Verbum incarnatum, non angeli: Chrislus euim nascens
non angelos apprehendit, sedsemen Abrahx, Hebr. 2. 16.
Noli ergo o homo te abiicere, et lanli generis esse dege-
ner, sed divinee consors naturse despice hsec vilia el exi-
lia, suspice illa magna et divina: Deum Inum iraitare.
Esto quidam quasi in terris obambulans Deus, etsanctus
in carne angelus.
Vidit heec per urabram Trismegistus ; unde scribens ad
Asclepium exclamat: O Asclepi, magnum miraculum esl
miracj- homo, animal adorandum.IIic enim in naturam Dei transit,
guasi ipse sit Deus. Hic humanx naturx pariem in seipso
despicit, allerius partis divinilate confisus: Diis cognata
divinitate coniunctus,partem sui qua terrenus est despicit:
extera omnia quibus se necessarium esse cxlesti dispositio-
Homs
mundi
ego vinctus in Domino , ut digne ambulctis vocatione qua
vocati eslis, cum omni humililate et mansueludine. Et 1.
Tiraoth. 6. 11. Tuveroohomo Deihxc fuge, seclarevero
iusliliam, pietatem, fidem, charitalem, palienliam , man-
sueludinem. Et ad Titum 3. 2- Omnem ostendenles man-
sueludinem ad omnes homines. Aurea est sapientis vox :
Fili in mansuetudine opera tua perfice, et su^ier hominum
gloriam diligeris, Eccles. 3. 19.
NUMQUID FONS DE EODBM FOBAHINE EBA^AT DLLCBB ^^^ j,
ET AMABAM AQUAM. ) q. d. Non. Ergo nec homo ex eo-
dem ore debel proferre benedictionem, quee est qiiasi a-
qua dulcis, et malediclionem, quse est quasi aqua aroara
amaricans Deum et horaines; sed solum benediclionem.
Rursum, sicut aqua araara immissa dulci eara effieit a-
maram; ita dulcedinem benedictionis maledictionis ama-
ritudo in eodera ore consumit, ait Beda; sieut modicum
. fermenlum totara massam corrurapit, 1. Cor. 5. 6. Huic
'-' tamen non obstat quin concionator populo nuuc blandiri,
nunc minari, et obiurgare; nune dulcia Dei promissa,
nunc amaras eius mioas et poenas proponere debeat: quia
haec omnia indiicunt populum ad Deo serviendum et bene-
dicendura, ideoque sunt Dei benedictio, nou maledictio.
Nota. Quidam fontes dulcem et amaram fuudunt a-poniei
quani. scd diverso tempore, vel loeo. Aurfi Plinium lib. 2. dutce«e«
cap. 103. Jn Troglodytis fons solis appellaiur dulcis, el^^^^
circa meridiem niaxime frigidus; mox paulatim lcpescens;
ad noctis media fervore et amaritudine infestotur. Et moi:
Lyncestis aqua qux vocotur Acidula, vini modo temulen-
tos facit. In Andro insula templo Liberi patris fontem no'
nis lanuarii semper vini sapore fluere Mvtianus eredit.
Addunt iiostri Conimbricenses tract. 9. in Meteora c. 9.
In Troglodylis lacum esse qui ter die fil amarus salsusque,
ac deinde dulcis, toliesque etiam noctu. Similesin Arden-
na non longe a Lsodio suut fontes Spadani aciduli, qui
Coramentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. III.
409
ferri, nilri, snlphuriB el vilrioli saporem rcferunt ; eo qiiod ^^ quiE ex se non polest dulcem diffundere. Verum si diffun-
" "' ' <lit, ei go fons cst el fontis rationem habet: quore eadem
esl liBcc siinililud.) ciim prima. Ex hiscc siinilitudiiiibus
oslCDdiliacobus innaturalcesse el praeter rcruni ordinem,
oc quasi cuin ipsa nnliira puf^nare, ut ei ore a Dco cl na-
tura dcstinaloadbciicdicciidiiin procednt molcdictio; sic-
ul cum natura pu;ji.aL, ut cx foute diilci procedat aqua
amara, cx vilc ficus,ex ficu uva, idcoqueidipsom fieri ne-
quit. Rursum sicut aqua amara immista dulci eam facit
amaram, ita malcdictioncm inislam bcncdictioni in eodcfn
orc eam Titiarc , ac qiiasi convertere in nialpdiclionem ;
quia scilicct malcdiclum cst os, qiiod cum sit soli bene-
dictioni dcslinatum,cx se cmiltil nialediclioncm: bonum
enim est ex intcfjra causa, ninlum cx sin^ulis dcfcclibus,
ut ait S. Dionysius. Insupcr sicut ficus uoii profcrt uvas,
nec vitis ficus; sic maledicum, licet aliqiiid boni ad tcra-
pus loqui vidcatur. fruclum bcncdictionis liabcrc niiila-
lenus possc : ila Bcda. Porro octo diCTercntias et quasi
spccies maloe linfj^uae assinjnat Thomas An{^Iicus, nimirnm
eoruin aqua pcr vcnns fcrri , n.lri , 8ul()huris et viuioli
pcrlabaliir.corumqiie viin clsaporcin imbibat, uli e tricn-
nali cxpcricnlincos frequcnlando didici : quocirca inviccm
vicini foiitcs, divcrsos habciit saporcs, ob divcrsas vcnas
quas pcrtranseunl: iiiio idem fons si pcraliara vcnam la-
botur, soporcm mutabit.
Talis quoqiic cst Arcthusa foiis et tlumen Syraeusas ,
qui divcrsis in loi;is f.Ttur di*eisuni liabcre saporcm, eo
qiiod olii fonlcs in cam inlluanl ; ct qiiia sub mari labi-
tur, si cx eo quid haurint, marinam et salsam dulci iin-
mixlam cmannbit : dc qiio Virfjilius cclojja 10.
Exlrcmum hunc Arelhusa mihi concede laborem,
Sic tibi, cum fluclus subler labcrc Sicano.i,
Dorii amnra suam non inlermiscral undam.
Scd audi Tliomam Fazellum ociilntuni tcslcm, qiii de A-
relhusa ila scribit lib.4.de reb. Siculis pn{j.89. Crassas.
salsioresquc cl ad polum iniucundas habct aquas, quarum
ifum, cum durx ct incoctilcs sint , incolumilati humanx
••■••"•' -" ; ~ — n ' — t,"— ".^^.^.j,..". > ■■u..iuo .>..),.. V. ...7, ...11. ■■ ,1111
minus confcrre lib.2. docel Athenxus. I\on procul ab Are- 1> lingua tcrtin, inquil, dc qiia Eccles. 18. 16. cst dctraclo-
thusa in mcdiis maris fluctibus fons uqux dulcis mire cx-
undal, caputque inler aquas sal.ms altollit. oculusCilicix
vutjo appcltalus. El mox: Quod si cx Arethusx fontibus
hic nnn est unus , ex aliquo cerle vicino monte gigni , et
ex petagi vadis , expellente cum inlcriori vento , sursum
emergere ncccssc est. Et nnterins caiisam apcrit , scilicct
qiiod aqua Arethuso) non oriatiir in Sicilia.scd in Achaia
ct Peloponneso. Siqiiidem Alphaeum, inquit, Achain; re-
{jionis nuvium tcrra obsorptum, siiblcr inarc iii Siniiiam
per passiiurn iiiillia fcre qiiinfjenla flucrc , nlqiio cx lioc
fonlc ArclhiisaD nirsiiin eincrfjcre primiim Piiidarus, <lc-
inde Timasus, quos Gra?ci el Latini seculi sunt, tradide-
runt. Sic dc Ascanio lacii et fanlibus Clialcidis scribil Pli-
nius lib. 31. cnp. 10. eorum supcrficicm dulccm essc ct
polahilcm, infcriorcs vero parlcs nilrosas ct amaras.
Vcruin S. locobus loqiiitur de foutibus communibus et
ordinariis. Hi eniin siiniil aqiiain dulcem ctainaram non
rum, solumque delrahit ; fnlsa cst adulalorum Eccles.20.
18. mafjniloqiia siiperborum Psalm.ll.i. viperea ha;re-
licorum Iob'i0. 16. blasphema malcdicorum loblo.5. do-
losa hypo'Tilarum Psalm.119.2. coinquinata luxurioso-
rum Ecclcs. 51. 3. iniqua advocaloruni Proverb. 17. 4.
Nota. S. lacobus noxoin ct damna linjjuJD deinonslratDuode-
cx duodecim partim arfjiimenlis, partim attributis; pri-cimaii-i-
mum,est v. 3. qnod insiar equi sit pffr.Tnis; secundum,T. ^''" *'
1. qiiod modica licct, maf^na taincn exallct; tcrtium, ibi-nui.r
dcin, qiiod sit inslar scinlillaj qua; lolam sylvom combu-luifn.
rit; qiiartiim, v. 6. qiiod sit univcrsilas iniquitatis; qiiin-
lum, ibidciii, quod maculct totum corpus; sextum, quod
innainmcl lotam rolain nativitalis et vitse nostra;; sepli-
muin, quod innammctiir a gehcnna; oclaviim, quod nia-
gis indoniila sit qiiam omncs fcra;, idcoque a nemiue do-
inari possit; nonuni, quod sil inquictum maliim; deci-
mum, qiiod sit plcna vcncno mortifero ; undecimum, quod
reddiinl: paiici iamnominati exlraordinarii siint, ctqiiasi Q ciim sit data et dicata bencdiclioni D»i, simul tamen ma
porlcnta ct monstra naliira;, idcoqiie siint typi ct symbo-
la linj^iK-cquae siiniil fiindit nialcdictionein et bencdictio-
nem, idcoqiie ipsa pnrilcr ostcnlum cst et monstruin na-
turse. Addc licel in iam diclis fonlibus,cxtcrior fons, puta
foiilis orilicium sit idcin qiiod emanat aqiiam dulccm et
ainarom , taincn interior fons , hoc est, ipsa prima vena
ct scatiiri;^o, qiia; cst qiiasi cor aiit hcpnr fontis , est di-
vcrsn. ut palet ex diclis de fonte Arelhusae cui nomcn ocu-
lus Cilicix. In hominc aulein secus se res habct. Sicut e-
nim in eo iiniisest fons exlerior, piitn iinum os, proferens
bona ct mnla ; sic ct uuus cst fons intcrior, puta unum cor
et iina aniina, ex qiio ulrnqiie mannnt. Uoc crgo inslar
portcnti est et prodif^ii.quod scilicct idem cor percamdein
lin(^iiam iniuriam ct laiidem , piclatcm ct iinpictatem ,
mortcm ct vitain, vcrilnlcin ct incndncium dcpromnt.
NUHQIID POTBST, FRATRES UBI, FICLS tVAS FACfCBB }
(jracca ct Sjrus pro was lcf^unl tXaia:;, id cst , olivas , ct
tnnr maior cst anlithesis : licus enim sunt dulccs , oliva;
Icdicat proximis; duodccimum, quod sit quasi fons nioa-
etrosiis; cruclans simul aquam dnlcem et amaram.
Ouis SAricss {tojio;. id cst, erudilus, sriliecl rcrum di-V«is 13.
vinarum ) bt disciplinatis. ) Erirr,uwv, id est, sciens ca
qua; ad piaxiin el inorcs pertincnt, non tanluin spccula-
tivp, scd ct praclice, hoc cst. disciplinte stiidiosus.
Porro idcm est sapiens cl disciplinntus : scd hic ilii ad-
ditur, iit si.i^nificclur sapicntcm nou spcculalivuni dum-
tavat. spd ct practicum esse debcre , pula disciplinatuni
et benc inslitulum: unde v. ullimo discrtc asscrit sapicn-
tinm csse pudicam, pacificam, modcslain, suadibilcm.etc.
Disciplina cnim est morunt ordinata corrcctio , et rcgula-
rum a waioribui traditarum .<itudiosa observatio. Ita Cicc-
ro Tuscul. 4. Sapiens, ait, csl qui rerum divinarum ct hu-
manarum (ad quas pcrlinel morum disciplino) scientia est
pr;idilus.
OsTR^DAT F.X BOXA C05VBRSATI0SB 0PBRATI05EM SIAM
IN MAfesfETiDiNB SAPIENTI.E ) Svrus, o.<tcndnt opera sua
h,,,,, ,i,ui,.i ,.w^ uii,iLii,.?i3 , in..u3 fjiiiiii 3UIII uuin:3 , in 1 1 ic p» i [1 01 A ^ M. 1. 1 L u 1 ^n K 3Ai'ic.nii.s j oiiis, f)>tcnuat oucra SUCS
vero umara;: scd sc([iipntia indicnnl de uvis agi. Subdit " in convcrsalionibus bonis. Hcdil S. lacobus ad docloresct
cniin, Aut vilis ficus ? q. d. NiiIIo modo: ncc ciiim vitis
pcr Bc aliud quam uvas profcrt, nec licus viti inseri po-
tcst, ul in ca producat (iQus, uli pyrus inscritur pruuo ,
atqiie in priino profcrl pyra.
SlC NBQUE: SAI.9A Dll.CBM POTBST FACEBB AQUAM. ]
Salsa , id cst , fons snlsiis; undc (jr.xvc csl : Sic nuilus
fons saUus satsain ac dulcem potcst edere aquam : ita Ti-
(»ur. Pa(;nin. ct alii. Probnt cnini priorcm simiiiludinem,
scilicet quud cx eodiMii fuiitc non nianct nqua dulcis ct
amara (ox qun priibiit et concliidil, moralitcr non possc,
id csl , iion dcbiTc c\ eodcni orc prodiic bcncdictioncin
rt malcdictioncm ) olin siinililiidinc viti.s ct ficus, qua-
nim illa non licus, scd iivas dumtnxat ; luec noii uvos ,
scd ficus dunitnxot prufrrt. Biir(^cnsis laincn ccnsct hic
«9S0 aliain, pula tcrtinm siinililudincm : primair. cuim peti
ji fonte, Rccundam a vitc cl ficu, tcrliam hic cx uqua saUa
VOL. X.
ina(;islros, dc quibus Cf^it v. 1. quoriim occasione huc U8-
qiic difjrcssiis csl ad vitia lin[^iia'. Eis crgo impcnse com-
mendat mnnsuctiidinem et mndosliain , ut plus doccanl
exemplo qiiam vcrbo; plus modi-sla cl miti convcrsationo,
qiinm mnffiia ostcntationc sn[iiculia;. Ma{;is enim doccut
cl movcnt opcra quain scrinoncs, inaRis vila qunm vox.
Ita Christiis prius rocpit faccrc, dcinde doccrc, Act. 2. 1.
Christiim imitaUis S. Pi-trus pasturibus hanc lcfjcm prs- .W.tKisifr
fifjit Episl. 1. cnp. 5. 3. l'orma. inquil, facli gregis e.rrt-P'""'°-
nimo ; pr.Tmiumquc assi{;nat : Etcum apparucrit princcps '^''^^^^^
fnstorum.percipictis immarcescibilem glorix coronam. Etv!«o.
S. Pnulus Philip. 3. v. 17. Imitalorcs mci cstole fratrcs. et
obscrvalc eot qiii ila ambutanl sicul huhetis formam tio-
strnm. Ilinc Pontifcx Aaronicus in Ilalionali ad pcctus pc-
stobal Vrim el Tiimmim, id cst, doctrinacl vcrilas, ulsi-
gnificaret in PonliUcc rcquiri tani vorilaicm, id est, iule-
iio
CommeDtarfa In Epfitolam S. lacobf. Cap. III.
griutem vitae et exempli, quam doclriaam legis et Seri< j^ lectus ; fili! Inobedieatia et diiBdentie TOcaDtar Glii ioO'
ptursc, Eiod. 28. 30.
Eiem- losiguis in hac re fuit Origenes, de qao scribit Euseb.
P'^- libr. 6. Hist. cap. 3. quod qualis eius eral sermo.lalet et
mores; tt quales mores , talis sermo; ideoque habilus est
Ecclcsise oraculum orbisque miraculum , ac plurimos ad
fidem et sanclimoniam convet lit. Ex adverso probro fuit
jlle qui audivit: Verba lua sunt verba Dei . sed facta tua
suni facla diaboli.
Illustrior fuit S. Lucianus Marlyr, qui adeo moribus
erat compositus, pius, hilaris et sanclus, ut angelus vide«
relur, omnesque ad sui et Christi amorem alliceret : quo-
circa Maximianus Imper. dod nisi eminus et per velunt
eum agpicere et alloqui est ausus, timcns nc et ipse ab eo
Tirtulis quasi philtro demeutaretur, vclletque fieri Chri-
stianus. Vide dlcta Philip. 4. v. 5.
Siffiilis fuit S. Bonaventura, in cuiua funere perorans
in Conciliu Lugdunensi anno Domini 1274. Pelrus Taran-
tasius Cardinalis ex Ordine S. Domiuici, qui postea crea
bcdientes et dilDdentes.
Nota.Verffi sapientise propria dos et quasi flos est maD«
suetudo. Vide dicta cap. 1. 21.
Quxril Pe^rusDamiani lib. de Contemptu sxculi c. 28.
cur 4. Rog. 4. 31. Elisxus nequiverit puerum susciiare
per baculum illi applicitam, sed per seipsum incumbeudo
ilii eum revocarit ad vitam ? ac respondet : /s quem terio-
ris virga suscilare nonpoterat, per amoris spirilum ad vi-
tam redit, duinque se parvulo accommodavit el composuil,
facile erexil el suscilavit. Sic subditi saepe magis moven-
tur amore prselati, quam terrore, si leuiter se eis accom-
modet, moresque attemperet et beoigne componat. S. Au-
gust. ser. 6. de verbis Dom. durum Praelatum vocat ten-
tatorem subditorum. Vide S. Dionys. Epist. 8. ad Demo-
philum, et S. Bernard. ser. de S. .Magdalena.
QuOD si ZBLUH AMARUV HABBTIS ] Zelus amaruB estven. u.
invidia, zelus dulcis est ferveas charitas.a qua Simoa Cha-
nanaeus cognominatus est Zelotes. Oppooit mansuetudini
tus Poutifex dictus est Innocentlus V. inter alias eius lau- o sapiciitice zelum amarum, id est, amarulentam aemulatio
des dixit: Quotquot aspiciebant vel audiebanl S. Bona-
Yenfuram, eius amore capicbanlur, illi cedebant, illius
sententiam el consilium aniplectebanlur ; eo quod esset
benignus, afTabilis, humilis, charus omnibus, pius, pru-
dens, castus, pacificug, omnique virtute ornalissimus.
Sapienter S. Hieron. Ep. 3. Heliodoro Episcopo hunc
vivendi canonera praefigit: In te, inquit, oculi omnium di-
rigunlur: domus tua et convetsatio tua quasi in specula
constituta, magistra est publicx disciplinx. Quidquid fece-
ris , id sibi omnes faciendum putanl. Cave ne committas
quod aut qui reprehendere volunt, digne lacerasse videan-
tur; aut quiimilari, coganlur delinquere. Talis fuil Gre-
gorius senior Episcopus Nazianzi , pater S. Gregorii Na-
zianzeni. Nam , ut hic de eo ait orat. 19. Ferinos homi-
num mores haud magno negotio mitigavit, tum pastoralis
artis sermonibus, tum etiam quod velul spirituakm quam-
dam statuam ad optimx cuiusque actionis pulchritudinem
nem et invidiam, quae nata ex supeibia et ainore excellen-
liae parit contentiones et schismata, ideoque abit in erro-
res, haereses ct mendacia, ex quibus gloriosum, sed va-
Dum doctoris nomen aucupatur, ut scllicet inaniter de nu-
va secta a se iuventa, de no«a sohola, novisque discipulis
glorietur et se iactitet.
Notat Isidorqs Pelus. lib. 2. Epist. 90. plures fuisse et
esse seclas, contentiooes, schismata et ha;reses io Chri-
stianismo,quam fuerintin ludaisraoetgenlilismo; eoquod
diabolus sectarum auclor invidens, et indiguans ulilitali
et excellentiaB Christi et Christianisrai, ul eum evertat,
illa magis nunc serat et succendat quam ante, praesertim
quia gentilismus tolus erat diaboli; ludaeorum eliam lon-
ge maior pars. Accedit Primo, quod inter Cbristianos
luaior sit sapientia raaiugqae sapientiae sludium : inter
studiosos autem sapientiae oriri soleot variae sententiae et
sectae. Secundo, quod in Christianismo omnes errores se
xpolitam ad imitandum proponeret. Idera in Laudibus S. Q tegant sanctissimo Domine Cbristi, et praetextu verae 6-
iasilii: Oralio Basilii erat tonitru, quia vita eius erat fal- dei et pietalis, quem diabolus magistris superbis et novo-
Bas
gur. Ex adverso S. Bernard. lib. 2. de Consid. ad Eugeo.
Pont. Monstrosa res. inquit, est locus summus, et anitnus
infimus; sedes prima, et vita ima; lingua magniloqua, el
manus otiosa ; sermo multus, et fruclus nullus.
Idem eminus viderunt Gentium Philosophi. Arislides a-
pud Platonera in Theag. profitetur se ex alloquio Socratis
sihil didicisse, ex conversalione et mohbus plurimura. A-
gesilaus rogatus qua ratione quis maxime apud horaines
probaretur? Si dicat, inquit, optima, el faciat honestissi-
ma. Praeclare Seneca lib. 1. Epist. 6. Plus, inquit, tibiet
viva vox, el convictus, quam oratio proderit. In rem prx-
sentem veniasoportet. Primum. quia homines amplius ocu-
lis, quam auribus credunt. Deinde , quia longum iter est
per prxcepta, breve et efficax per exempla. Zenonem Cle-
anthes non expressissel , si euin tantummodo audissel ; vitx
eius interfuit, secrela perspexit, observavit illum an ex for-
mula sua viverel. Plato et Aristoteles.et omnis in diversum
Tum opinionum avidis obtendit, itaque eos excscat, ut
vere, recte et pie se agere putent.
Adverte to amara: nam invidia cst amarulenta, et iis,
quibus invidet, et magis sibi. Invidus enim mire crucia-
tur cruciatu invidiae suae, quo torquet et afOigit se de ex-
cellentia alterius, quem dolet sibi prxferri vel aequari ia
sapientia, virtote et gloria: tuoc enim, ut ait Statius 2.
Theb. trucem secrelus coquit invidiam. Hinc nota coodi-CoDditit»-
tiones invidiae. Prima est: Invidia signum est animi par- °.'J. j^°'
•vi et abiecti: invidendo enim agnoscil aliura esse se supe- jj
riorem, vel parem. Et qui invident, fere sunt inertes, pu-
sillanimes, depressi, iuxta illud Ovidii lib. 5. de Ponto:
Livor iners vitium, mores non exit in altos,
Utque latens ima vipera serpit humo.
Unde Plinius lib. 6. Ep. 17. Disertior es ? inquit.^anto ma-
gis ne invideris. Nam qui invidet, minor est.
Secunda, id quod excellit et eminet ferit oculos invidi, H.
itura sapientium turba. plus ex moribus , quam ex verbis \J estque obiectum invidiae. Unde Ovid. I. 1. de Rera. amor.
Socratis traxit. Metrodorum, el Erymachum et Polyxnum.
magnos viros non schola Epicuri, sed contubernium fecit.
Idem alibi: Eum, ait, doctorem eligequem magis admire-
ris cum videris, quam cum audieris. Scitum est illud De-
mocriti apud Laertium lib. 9. cap. 7. V/os sp^ou (sm,, id
est, oralio operis est umbra. Sicut ergo se habel urobra
ad corpus, ita oralio ad opus: opus ergo est quasi cor-
pus solidura, oratio et sermo quasi umbraticum et evani-
dam,puta corporis virtutisque umbra, non corpus et so-
lida virtus.
In hansubtddinb SAPiBNTiA. j In mansneta sapientia,
quae mansuete audit, respondet, monet, corripil etdocet.
Talis enira estChristi et discipulorum eius, iuxla illud e-
iusdera : Discile a me , quia mitis sum el humilis corde .
Matth. 11. Est hebraismus. Sic charitas fraternitatis vo-
catur charilas fraterua ; Glius dilectionis Tocatur fiiiua di-
Summa petil livor, perflant altissima venti^
Summa petunt dextra fulmina missa lovis.
Quocirca Themistocles iuvenis dolebat sibi non invideri :
hoc enim signum est, inquit, me nihil adhuc praeclari
gessisse. Sicut enim cantharides rosx, sic invidia virluli
innascitur: ita Anlonius in Melissa ser. 62. ubi et addit
Aristoteiem rogatum quidesset invidia? respondisse, es-
se antagonistam fortunatorum.
Tertia, invidia saepe res maximas impedit et everlit, uti
in urbibus, bellis.congregationibus etiam boQorum sub-
inde experimur. Trita est Belisarii duciB lusiiniani Irop.
tot victoriis inclyti, sed per aemulos ad extrema redacli
mendica et miseranda vox: Da obolum Belisario, quetn
extulil virtus.cxcavit invidia. Ita multi, licetnonnulli viri
docti ex Zonara et aliis id refutent, asserantque Belisa-
ri ura hoDoratum semper rixisse et obiisse.Y ere Silvitis 1 . 1 .
ill.
Commentaria in Epfstolam S. lacobi. Cap. III.
411
IV
0 dirum exUiutn morlalibus, o nihil unquani
Crescere, nec magtuu paliens exurgere laudes,
Invidial
Ila duos primos fralres Cainum et Abelcm una domus,
imo lolus mundus capere non poluil.
Quarla, inTidiam liquet esee amaram etfelleam: com-
movet eoim fel et bilcm utramque, scilicel tam flavam
quam alram ; hoc cst, lam choleram, quam melancho-
liam; adeo ut invidus in rultu atrum, felleum lividum-
qoe colorem prx sc ferat. Dnde Mertial. lib. 1.
Eccc iterum nigros corrodil lividus ungues.
Omnibus invideas livide, nemo tibi.
EtSiliusIib. 11.
Alra veneno
Invidise, nigroque undantia pectora felle.
Quinta , duo sunt actus invidiac, videlicet: Insultare
malti, rebusque xgrescere Ixtis, ait Staliua lib. 2.
Sexta. invidia summum estlormentum invidi, eumque
ienla longaque tabe exedit et rensumit, indcque invidia
Tocatur edax. Unde Claudian. lib. 3. de raptu Proserp
Invidus alterius rebus macrescit opimis.
£t Horat. lib. 1. Epist.
Invidia Siculi non invenere lyranni
Maius tormentum.
Hinc Socrates dixit invidiam essc ulcuB.imo serram «ni-
me, teste Stobxo ser. 36. et Antonio in Meligsa scr. C2.
et Uortial. lib. 9.
Rumpitur invidia quod amamur, quodque probamur;
liumpatur quisquis rumpitur invidia.
Et Orid. 2. .Mclamorph. graphice cam dcpingit:
Lentaque miserrima tabe
Liquitur, ut glacies incerto saucia tole,
Felicisque bonis non lenius uritur Herses.
Quam cum spinosis ignis supponilur herbis,
Qux neque dant ftammas. lenique (epore cremantur.
Hioc Pocix nnierunl invidos apud inferos serpen^ibus
Tesci, et hydris rccreari. Quin et Cassianus coll. 18. c. 17
VII.
Rrmt-
diuo 10
j^ Laert. lib. 6. cap. 5. Praclare S. Ambrosius lib. 2. de A-
brahara cap. 4. Grande, ait, virlutis mysterium, eui cilo
invidetur. Et ideo ut invidiam reprimat , humiliorem se
prxstare debel. Non sibi principatum super omnes vendi-
cet : non sibi soli sapienliam prxcipuam arroget. Idem ia
conflictu vitiorum et virlutum: Invidia, inquit, dicit : la
quo illo vel isto minor es ? Cur ergo eis vel xqualis , vel
superior non es ? Quanta vales, qux ipsi non valent ? Non
ergo tibi aut superiores , aut etiam xquales esse debent.
Verum ditectio fralerna respondet : Si cxteros o homo vir-
tutibus antecellere te eiistimas, tulius in in^mo, quam m
summo loco lemetipsum servabis. Semper enim de altope-
ior fil ruina. Quod si tibi, ut asseris, quidam superiores,
alii xquales sunt, quid ie Ixdit ? quid te nocet ? Cave pror-
sus ne dum aliis locum celsitudinis invides. illum imileris
de quo scriptum est: Invidia diaboli mors intravit in orbem
terrarum. Imitantur autem illum qui ex parte eius sunt.
Oclava dcnique. invidia solet morte eius cui invidelur
(iniri, et in commiserationem quin et admiralionem verli.
ii Pascitur in vivis livor, post fata quiescil.
Et: Virtutem incolumem odimus. sublatam ex oculis qux-
rimus invidi. lla lulius Caesar audiens tragicam necem
Pompeii sui xmuli, illacrymavit.
Et cortbrtionbs sint iw cobdibds. ) Contentioneg
«olent esse in ore et linguis , non in cordibus : per con-
tenliones ergo hic accipe studia et proposita contendendi:
unde Grsce est tpi3ua, id est, contentio in singulari, hoc
est, voluntas et cupido contendendi, quam parit zelus a-
marus, id est, invidia. Qui enin) fel invidim gerit in men-
tis stomacho , illc gostit illud ore cxhalare, omnibusqoe
contradiccre, et cum omnibus contendcre. Praeclare Sa-
piens Proverb . 20. 3. Honor est homini qui separal se a
contentionibus: omnes autem stulli miscentur contumeliis,
id est, contentionibus quK pariuct, iaclantque vicissim
contumclias. Puerilis enim animosilalis est contendere, ait
S. Augustinus Epist. 174. et sludere ut aller allerum Tin-
cat, cum apud Christianos Tincere debeat verilas, pax et
VIII.
illud lerem. 8. Ecce ego mittam vobis serpentes regulos, Q humilitas. El Seneca lib. 2. dc Ira c. 34. Cum pari con-
quibus non est incantalio, et mordebunt vos, mystice acci-
pit de invidia. Vide eum. Agis rex Lacedxmonum audiens
sfbi ab smulis invideri : Geminam igilur,inquit, habebunl
molestiam : nam ipsos et sua ipsorum mata discruciabunl,
ac insuper meis et meorum bonis torquebuntur. Magnifica
Tox, sigriificans cos quos lcnct iiividia, magig esse mise-
ncordia dignos qiiam ira ; ac invidum satis dare paena-
rum , cliamsi aliiis cius ultor non exislat : ita Plutarch.
in Lacon. nam, ut ail Antistlienes apud Lacrtium lib. 6.
cap. 1 . Sicut ferrum consumit rubigo ex ipsomet nata, ita
irnifdui suo ipsius vitio contabescit. Elegantius vero Chry-
sologus serra. 172. Invidia suorum carnifex semper exti-
tit: extendit sensus,torquet animos, discruciat mentes, cor-
da corrumpit. Quid plura ? llanc qui receperit, sua susli-
net sine fine supplicia : qnia in se domeslicum sempcr di-
ligil habere torlorem. Quis ibi matorum finis, ubi altcrius
bonum paena est ? ubi cruciatus est aliena felicilas ? Pro-
ptcrea acute dixit Na/ianzenus orat. 27. Solus ex omni- p.
bus affectibus, iniquissimus simul ct xquissimus est invi- ''
dia : iniquissimus, quia bonis omnibus adversus est : xquis-
simus, quia dominos suos exest et conficit.
Scpliina. remcdium invidia) cst humilitas, modestia ol
glori» contemplus. Hinc Calo dicobat eos qui inoderate,
Bobricqiie furtuna ulerentur, iniiiiinc pcti invidia. Non c-
nim, inqiiit, nobis, scd bunis qiiic nus circumstant, invi-
dcnl humines. Exlorna boua exlra homincm sunl; olin-
•olcnlcr iilenti viliiim intra hominem cst, qui co sibi con-
flnt iovidiam, scqiic facit invidiosum ct cxosuin; itn PIu-
tarch. iu Apoplit. Iloman. Diogoni Cynico, utpotc omniiiin
contcmplori, ncino invidcbat. Cralcs ''''icbanus diccbat so
pro patria habcre gloria; conlPmptuni cl paupcrtalem, in
qu«e nullum iiis exerccret forluno. Aichat itcin «c Diogc-
nis C88C disripulum, qui nullis invidia; patcbat insidii<i.O-
pe» eniin et liunores plcruiiiquc conciliant invidiam, pra;-
uertim subiti , si sorteui, slatumque valdc cxcudanl : ila
tendere, inquit, anccps est, cum superiore furiosum. cui
inferiore sordidum : pusiiti hominis et miseri esi repelere
mordenlem. Imbecilla se Ixdi putant.si tangantur, ut mu-
res et formicx ; quas si manu amovcris, ora convertunt.
Qiiid quaeris o Christiane, dum contra Christi legcs ciim
fralre conlendis? utique scientlae ostentationem et victo- Coi"»-
rise laudcm apud tui similes, superbos et stolidos. Egre- j'°""
giain sanc laiidem uancisceris, ut audias contentiosus ,
arrogans, oslentator, sophista : quanlo gloriosius tibi fo-
ret abslinere iurgio, ut apud cordatos audires sapiens,
pacificus, rcligiosiis , menlis linguiCque compos el domi-
nus. Sapienter Papias S. loannis Apostoli discipulus et
S. Polycarpi sodalis, audicns multorum clamoribus Dei
Tcritatein lacerari : !Son mulla dicentibus. inquil, sed vt-
ra tradentibus auscultandum est: ila Enseb. Iib. 3. c. 59.
Rcllgiose S. Ignatiu.') fundator Sociclatis ooslrx hoc suia
dociimentum dabat :
^m//i vel minimo quavis ralione repvgnes :
Cedcre tc potius. quam superare iuvet.
Et S. Dcrnardus lib. dc Modo bcne vivendi cap. 17. Viri
mitcs . ail, scmper despiciunt lites. El mox : Si delraclio
et iurgia stint in claustro . ubi Csl tacilurnitas regutaris,
ubi sanclilas retigionis, ubi silcnlium Ordinis. ubi religio-
silas Monastcrii. ubi vincuium rhariiatis , ubi pax unila-
tis , ubi concordia fraternilalis , ubi amor tocialis? Heu
proh dolor ! periit taciturnilas regularis. abtataest iancli-
tas rcligioiiis, dcfecit sitentium ordinis. ad nihiluvi deve-
nit religio.utas IHonasteni , annullata chanlas fralernila-
lis : seil si tlti qui in pacc debenl virere incipiunt conlen-
dcre. titigare. dclrabere, ubi cst vita tranquitla, ubi vila
quieln, ubi vila pacifica, ubi vita honesta, ubi vita mode-
sla, ubi vita casla, ubi vita conlemptalira. nbi vila ange-
l:ca ? Et infcrius : Contcntio lites pnrit ■ conlentio pacem
cordis rxtinguit • conlenlio rixas gignit ■ contentio iurgia
scminat : conttnlio faces odiontm acccndit : conlentio con-
412
Commenlaria in Epislolam S. lacobi. Cap. III.
cdrdiam rampil : conlentio conlurbal oculum ■menlis. Mo- j^ ad tcrlium purilas rapit , qua ad invisibilia sublevamur.
dum eaii) excludeudi subdit, si quis ubiqiie cligat viliora,
ac concludcns ait : In nulla causa decertare sludeas, nist
■ut soli Deo placeas.
NOLITE GLORIAR!, ET MENDACES ESSE ADVERSUS VE-
RITATGM.) q. d. Si scntilis in mcuto ardorem contendca-
di, noiile iliuni scqui , eunique pcr os, verbaque efjcrcre
et excrere, nt gloriose et inendacitcr oppufjnctis vcrila-
lem, scd potius ardorera hunc silenlio rcprimite, et ratio-
ne compescite. Undc Grxca hnbent : Ne gloricmini cl men-
tiamini conlra veritalem. Syrus : A"e inlumescatis advcr-
sus vcritatem , et menliamini. Quis enim libidinc conlcn-
deudi agilur ex studio contradiccndi, ut scilicct vidcatur
esse prudenlior, vcl doctior eaetcris omnibus, lam vcris,
quam falsis contradicit, omncsque ct omnia impugnat ;
acproinde neccssuni est utsoDpeinanitcrgloricturet men-
tiatur contra veritalem ; uti clare vidcre cst iu sophistis
et haeretici3,qui agnitam vcritatem impugnant. Significat
lacobus zclum, sive invidiam iuatrcm et fontcm Csse con-
teutionis, iactautiao , et nieudaciorum. Porro sicut suin-
Decus mum dccus csl tueri vcritatcin, ita suininum dedecus est
veriuijs. ggu^ iuipuguare, et propugnare falsitulcm, quud faciunt
invidi et contcntiosi. Qjocirca cuni qua;rerclur quiduam
esset fortissiinum, unusquc rcsponderet esse rcgem, aiius
esse vinura aut mulieres; Zorobabel rein acii tungcns rc-
spondit esse vcritatem, de qua perorans coram Dario re-
ge,impetravit ab eo toti genti suaj plenam solulioncm ca-
ptivilatis Babjlonica; et templi reajdificationcm. Vide 3.
Esdrai 3. v. 12. ct seq. usque ad v. 47. cap. 4.
Praiclare S. August. Epist. 9. ad S. Hieron. Incompa-
rabilHer, ait, pukhrior esl veritas Christianorum , quam
Uelena Grxcorum : pro ista enim fortius nostri Marljjrcs
advcrsus hanc Sodomam, quam pro illa illi hcroes adver-
sus Troiam dimicaverunt. Idem Ep. 7. ad Marcellinum :
Nimis. ait, pcrvcrse scipsum amat , qui el alios vult erra-
re, ut erior suits laleat. Deraoithenes rogatus, quid Deo
simiie haberenl homines ? respondit, Benigne facere, et ve-
Tropol. licda explicat, q. d. lacobus: Nolitc o Christia-
ni mcnliri Deo, cui in Baptismo promisislis vos abrenun-
tiare Satanaiet pompiscius: hisee enim non abrcnunlia-
tis si bona vcslra insolcntius iactelis,ct gloriosiiissupra,
iino contra veritalcm mcndacilcr praidicclis. Mngis ad
mcnlcra S. lacobi dicas, cos Dco racnliri, qui cuin eius
cullorcs se prolitoantur , proximis taincn, qiios Dcus ut
seipsos diligere iubet, irascuntur, indigiiantiir, invident,
cuin eisque coutcnduiit et rixantur,in eoquequasi rc prae-
clare et animose gesla glorianlur.
NoN ENiM EST ISTA SAPiENTiA ( zcluin amarum ha-Ver». 15.
bcntis et conlenliosi, qui gloriani aiicupatur, ideoqiie ve-Sapiemia
rilatem incndacitcr oppiignat, ut vidcatur coiteris sapicn-^*^"*"*'
lior ) DESDRSUM DESCENDENS, cajlitus a Dco Patre luini-
nura, ut dixit cap. 1. 17. iiifusa : sed terrena ob avari-
tiam, qua qiiKril opes tcncnas : ammalis , ob gulam et
luxuriam, qiia conciipiscit voluptales sensibiles venlris et
veneris, ideoquc illius Deiis vcntcr est, ut ait Apost. Phi-
U lipp. 3. 19. DIABOLICA. ) Ob siiperbiani, qun ainbit pr»
caetcris exccllcre ct honorari, atqiie ad id subtilcs raodos,
dolos, ct astus adinvcnit.quorum auctor et antesignanua
est diabolus. Ex advcrso sapicntia vcra viri et docioris
humilis, pacifici ct sancli cst ciclestis, spiritalis, divina.
Antislropha huic lacobi srnlentite est illa S. Inan. Ep. 1.
cap. 2. IG. qiii raundo tribuens id quod lacobus sapieii-
tio! terrenaj et mundanx , ait : Nolile diligere mundum,
ncque ca qux in niundo sunt, etc. Quoniam omne quod est
in mundo conciipisccntia carnis est, puta gula et luxuria,
et concupiscenlia oculorum , avaritia ; ct superbia vitx,
qux non est ex Palrc, sectex mundo. Antislropha quoque,
et magis est illa S. Pauli 1. Corinth. 3. 3. Cum enim sit
inter vos zelus et conlcntio, noniie carnalcs eslis, et secun-
dum homincm ambulatis? iibi Tlicodor. Carnnlis, inquit,
est, qui conlentus est propriis cogitalionibus, el spiritus do-
clrinam non admitlil. Ambrosiaster vero: Qui pecoribus
similis, inquit, sensum suum in terram deprimit. ideoque
rilatem amare: ita Maximus scrra. 8. Pythagoras assere- Q non assequitur nisi ca qux videt , nec putat aliquid posse
bat ha;o duo divinitus hominibus data esse longe pulcher
rima, verilatem amplecli , et beneficiis operain dare : u-
trumque eniin cuin deorum iramortaliuni operibus com-
parari posse: ita yElianus lib. 12. variai Iiistoria;.
Cljpeus Denique veritas et charilas sorores sunt, adeoqiie Deus
ventaiis per essenliain tam est veritasquamcharitas: quicrgo veri-
cliariias. jajgp^ oppugnat, oppugnal paiiter charitatem, ipsumque
Deum,qui est priina verilas ct incicata charitas.Remedium
igitur contentionis et clypeiis veritatis estcharilas. Nam,
ut ait Apost. 1. Cor. 13. 4. Charitas non semvlalur, non
aqil perperam, non inflatur, non est ambiliosa, non quxril
qux sua sunt, non irrilatur, non cogitat malum, non gau-
del supcr iniquilaie, congaudct autem verilati. Et S. ISer-
iiard. Iract. de duodcciin gradibus humililalis: Bona, iu-
qilit, est via humilitalis , qua iwritas inquiritur , charilas
ucquiritur, generationes sapienlix participantur. Denique
sicul finis legis Cliristus, sic perfeclio humililatis cognitio
verilatis. Christus cum venit attulit gratiam : veritas qui-
hus innotuit, dut charilatem; inyiotcscil autem humilibus :
humilibus ergo dat gratiam. Trcs igitur socia; et comilcs
inseparabiles, ac quasi tres Christiauae Charites, sunt hu-
iiiilitas, veritas, et charilas.
Idein paulo post tres veritatisgradus assignat.Primum,
quo Deum et Christum ac nos ipsos ngnosciinus, ideoque
eum sumine reveremur,et nos sub eo summe hiirailiainiis.
Secundum , quo proximoriim culpas et iniserias pervide-
inus, eisque compatiraur. Tertiura,quo Deura contempla-
mur, partim hic in aenigmate,partim in caelo facie ad fa-
ciem per visionem beatificam, iiixta illud : Bcali mundo
corde, quoniam ipsi Deum vidcbunt. Ad primmn, inqiiit,
ascendimus per laborcm humilitalis, ad secundum per af-
feclum compassionis, ad tcrtium per excessum contempla-
tionis. In primo veritas reperitur sevcra, in sccundo pia,
in tertio pura. Ad primum ratio ducit , qua nos discuti-
mts; ad sccundum affecius perducit , quo aliis miseremur;
fieri nisi quod scil : ideo quidquid aliud audit quam norit,
stultum iudicat. Talis est ha;rcsis et hajreticus , qui noii
capit nisi terrcna, non capil nisi qiiae sentit sensibusqiie
tangit, non sapit nisi veutrera et venerein, non ambit nisi
primas cathedras, ideoque plenus est invidia, odio, cou-
teniione, fastu, ostentalione, falsitate.
Nota primo, animalis , Grajce .pu/izoc, est is, qui nonAnima-
cupit, ncc capit et sapit aliud, quain id qiiod familiare et ''*■
gratum estanima; et aniraali, pula scnsui, gustui ct ta-
clui, inslar bcstia;, qiiales sunt gulosi et libidinosi : et ut
ait S. Bernard. vel quisquis est auclor lib. de solitar. »i-
ta, qui corporis sensibus et animae sensitivae desideriis ser-
vit, et pascit ac uutrit sensualilatem siiam, adeoque ne-
scit nisi corporeas voluptntes imaginando cogilare : ubi
et addit, tres esse gradus (ideliiiin, nimirum primum, in-
. pientiuro; secuudum, proficientium; terliiim, perfccloruni:
priinum esse animalem, secuiuium rntioualem , tertium
, spiritualein. SicTerlulI. inm factus Monlanista, ortliodo-
^ xos per scoinma vocabat Psijchicos ( innle Rhenatus legit
Phijsicos ) id esl, aniinales, se vero et iMontauistas spiri-
tuak'3, eo quod tres quadragesimas ieiunarent, dainna-
rent secundas nuptias, ete. quas admiitebaut orliiodoxi.
Uudeseripsit libruii) de leiuniiscontra Psychicos. Rursuin
aniinales aunt hajretici , qui nil crediint nisi quod vident
et inlelligunt. Naui, ut ait S. Aiig. serm. 151. de Teinp.
hi homine curnali tota regula intcUigendi esl consuetudo
cernendi.
Secundo, ha;c mundi sapicntia \ orMur diabolica , tiiin l>i3boli-
qiiin diabolum imitatur. Primus enim diaboliis in ca;lo in- ^^'
vidit Deo suuin thronum glorise, eumqiie voluit invadere.
ac contra euin , eiusque augelos conlendit ei dimicavit ;
sed victus deiectus est in tartara : tum quia a diabolo sug-
geritur et aspiratur. Unde invidia diaboli mors intravil in
orbem lerrarum, Sapienl. 2. v. 24. Jpscque princeps est
super omnes filios superbix, lob 41. 25. iusuper est mea-s
Commentaria in Episloiara S. lacobi. Cap. III.
^l"
«iax cl mcndocii paler, loan. 8 4i. Sic Pa;iliis Elymam ^ li, paci, chorilali et idificalioni sludenliura, eiusque no
sibi ct Cliristo rcsistcnlem vocavil filium diaboli , Aclor.
13. 10. S. rolycorpus Marcioncm vocavil priinorjcmtuin
Salunx, teslc Eusebio lib. 4. hislor. cap. 14. Iren. Iib. 3.
cap. 3. eiimdem vocal os diuboli. Porro olludit lacobus ad
elymon dacmonum: dccmoiies eniin dicuiitur quasi oir.^^j-
»f{, id cst, 5cien^e<;el his antiqui iribucbaut sciLnliarum
ct arlium liuMianaruiii inventionem; sed propiie ipsi pri-
vem, partim sifjna, partim edectus et dotcs assi^nat. Sa-
pientiarn inteiligit cofjnilionera sapidam ( puta tum a(Te-
ctu, amore et praxi coniuuctam) reruin divinaruin , quae
fidcles ad salulem et bcalitudinem perducuut. Sapicnlia
ergo ha;c compleclitur omnia mjsteria fidei, lolam do-
ctrinaia Christianam, Thcolojjiam, S. Scripturam, Ethi-
cam, ca:teraque qua; ad Chnslianc sancleque vivcudum
nii «uctorcs et invenlores sunt sapienliaj muiidana; , qua> conducunt. Ua:c desursum c.U, quia a Chrislo tradila, quia
docet sc, suaqiie extollcre, olios dcprimere, idcoque ini
scerc lites, eontcnlioncs et bclln.
I{;itur sapienlia caileslis est Theodora , id esl, Dci do-
num ; terrena vcro est Dscmonodora, id est, diaboli do-
nnin. Ila Tluodora u\or sapicns Instiniaiii liiiper. Cucla
dictaqiie est Uajinonodora , luim lusliniunum aJ h.-eresiu
Eutyrhianam inllexit, Concilium Chaleedoncnses proscri-
psll, S\lvcrium Ponlificcm eoepit morique cocf^it, aliaque
anfaiida perpelravit: ila Thcoph. in vita lustin. Quocirca
coelitus icla misere piriit. Audi Vielorcm Uticenscm in
hac de causa e ca;lis dcsccndil, ut cam nos docerct. Rur-
sum, quia sinc supcrnalurali Dei lumine ct grnlia intelligi
ct eapi ucquit ; requirit tanien ipsa hominis cooperationem
et studiuin: licet eniin Aposloli cam inf.isam accepcrint,
tamen posleri eorum proprio sludio ct luborc earn acqui-
rere ct augerc debent : unde qui plus ei vacant, sapionlio-
res evadunt iisqui ininus ei studenl: uti videreestinTlieo-
logia etlheologis. Hi enim lumen etdogmata fidei scqucn-
tes, ex iis spcculando alias vcrilalcs scrulantur, et quasi
conclusiones theolojjicas c\ suis principiis eliciunt el co!-
Africa Episcopuni in Chronico: TheodoraAugusla. inquit, " iigunt. Denique desursum est , qiiia earum sapor el aradr.
T«r» )G
'Chalcedonensis Sijwjdi inimica , canccris plarja (uto cor-
jMjre perfusa, vilai/i piodiijiose ftnivit.
Ubi b?iim ZELis ET co:«TENTio ) Contcndere , nit S.
Aufjust. lib. 4. dc doetr. Christ. cap. 28. esl non curare
quomodo error veritate vincalur , sed quonwdo tua diclio
diclioni prsrfeiatur allcrius.
Ibi ncoMSTANTiA.) (ira;ce ax«T5tCa7ia, id cst, incunstan-
lia, inquicludo, inordiiiatio, luibulcntin, pcrtnrbatio, a-
gilatio, tiimullus, sedilio, ut dixi v. 8. Probul lucobus su-
perbain invidurum et contcntio.sDrum sapiciiiiam essc ter-
renani, aoimalem, ae praicipue diobolicam, ex eo quod sit
incouslans et turbulenta,cicat(iue lumulluset sedilioncs:
id qiiod in Irarcsi ct hx-rclicis omni sxculo visuin cst, qui
interneciua bclla cl scdiliuncs ublquc suscilarunl. Lnde
hic verum est illiid Tertull. lib. de Pallio eap. 3. Plus to-
gx txsere Hewpubl.quam loricx; plus scilicct in pacc ha;-
rcsiarchse la;scrunt Ecelesiam, quum iii peiscculione ty-
ac praxis sine gratia Dei haberi ncquit.
Porro eonferre libet hasce novem aulithcses Tcra; et fal- reri et
sa; sapieutiae , quas hic assignat S. lacobus, easque in sy- UUx 5»-
nopsi leclori spcclandas proponerc. Prima cst, sapicnlia P'*.°"*
vcra esl pudica : fulsa esl aniinalis et impudiea. Sccunda, sc."'oo-
vera est pacifica: fulsa contenliosa. Terlia, vera cst ino-^eai.
desla: falsa pclulans et superba. Quarla, vcra csl suadi-
bilis : falsa csl impcrsuadibilis, quia ncc a vcra qiiidquam
sibi suadcri sinit, ncc scipsain cordatis pcrsuadere potesl.
Qtiinta, vera est bouis conscnliens: falsa cst bonis invi-
dcns, advcrsans et riiosa. Sexla, vera est plcna miscri-
cordia: falsa immiscricors, crudelis et impia. Sepiima ,
vera est pleua fruclibus el opcribus bonis: falsa plcna ope-
ribus malis cunclisque scclcribus. Octava, vera neniincni
lemere iudicat: falsa iudicium pra;eipitat,quia omuia ccn-
surul et carpit. Nona, vera est sincera : fulsa est simulata
cthypocrita. Siinili inodo ail Apost. 1. Cor. 13. Charitas
IlTrcin
incoii-
raniii: nain hiiic .Marhrcs extilcrc invicti et gloriosi.inde Q (quaiii includit sapientia ha;c practica) paticns cst.bcnigna
csl , non xmulaturj congaudet veritati.cic. lam si sapicn-
iia pudica csl, pacifica, modesta, suadibilis, ctc. crgo et
sapiens pudieus est, pacificus, modestus, suadibilis, elc.
£st argumentum a coniugatis: sapiens, inquain, tuin di-
scipulus, tuni doctor: doctorum euiin et niagislrorum cau-
sa ha;c dicil lacobus, ut patct v. 1.
Pldica est.) Ayv/;, id cst, pura, casta, intemcrala csl
instar agni, tum a libidinc, tuin a qua\is impurilatc pra-
va; doctrina;, sceleris et vitii, nt possit pingi specic S. A-
giietis, qua- pudicilix a;quc nc sapienlia; Christianx fuit
excmplar et viva cfligies . ut iurc \occlur silquc Agnes.
Nulia cnim rcligio aut sccla docct iubclque tantain puri-
talcin lam castilatis et moriiiii, quain verilatis el dugina-
tum, alquc Clnistiana. Hxc enim dc Dco docct oiiiuia au-
{jiislu, divina, coque digna. Ha;c saiicit omnc quod lione-
sluiii est. Ha;c iubct couinges casle in coniuj;io vivcre, si-
bi servarc fidein, nec eo uti ad voliiptalciii , scd ad susci-
pieudam educandamquc Dco prolem. Ha'C consulit virgi-
perfidi et scditiosi apuslata; , qui Rcmpubl. ct Ecclcsiam
disciderunt.
Porro qiiam bieretici in hxresi sint inconslantes, palet
ex en quod in dies nova eudant dogmala prioiibus cnntia-
•uo» in ria. Uxide S. Hilarius lib. ad Conslantium cl Conslniilem
ciusit. ''"pcr. asserit , Arrianis annuas et incnstruas esse fidcs ;
circumfcruntiir cniin oinni vcnlo doctrina;, ut ait Apost.
Ephcs.d.li. lil iii Liithero clare oslendit Coclila;us in lil).
1 eui tilulus, Lulherus sppliccps. Ratio est prima, quia ha;-
;. rclici aguntiir spiritu verliginis. Seeunda , qiiia hx-resis
cst mendax : omne aiilem iiicndaciuin dcbilcs habct |)c-
dcs; mox enim eius falsilas dcprelicnditur, lumqiie uliaiii
3 adinvenit, qna sc obvelet el sustcnlet. Tcrtia, quia dia-
boliig cius aiictor iiniidux est et palcr mendacii , ulquc
suos ad nova scinpcr et inaiora sreleia , ac blaspheinuis
iinpellil ex odio imiiiani qiio llu^rat in Dcuni , cl in\idia
qu« uritur iii homiiics, nein thronos ca:lestcs quibus ipse
uxridil, snccednnt.
Et ohkb opus pravum. ) Ex invidia cnim ct cond
lioiie oriuntiir rixa-, cinitiiineli.i; , tilusphcinia; , pi.;pi;i',
fa)dca, rn[)iiia;, scliisiiintu, liKreses, sariilc}»ia, oinniuqiie
seclera : iiaiii , ut ait S. Cypriaiius scrmone de zelo el li-
TOrc: lUuta c.xtera habenl lerminum , el quodcuniquc de-
linquitur , delicli consummalionc finilur : inridia tcniii-
num non hnbct, permaitens iuijiter mnlum. cl sine finc pec-
calum. \'ide qiiunta scelcra ct rtodcs seeula siiil cx lia;-
rcsi Donatistariim apud Oplatum conlra Parmen. et Ar-
riannrum npud Allionns. Apolojj. 2. cl >'irtorein Uiiecns.
in Wniidnliea. Qiinle inrendiuin (inlli.-r, (■ermanio;, An-
C,\'ia!, ete. inliileriiit l.iilherus et (^nlvinus, iiuper spccta-
vimiis, alqiie ndliiie speetnmiis et lii.-jeiniis.
QU£ AUTBU DBStnSLM EST SAPIE?<TIA, PRIMVll (IDIDBSI
' PVDICA BST. ) Oppoiiil fuls^e iii\idoriiiii , siiperboiiim et
conlciiliosuriim snpicnli.v.qii.t; terrrnnesl.nniiiialiset dio-
bolic», Yurain ct sauclam fidcliuni ct ducturuin huinilila-
D|«.\...vjU,il «UIIV UIIUUIIIU UC LHIU UlVIVill. 1I.lv. ..Ull^lllll lilC^I-
nilalcni, cuclibatuin el conlineiilinm, cnmque omnibus sa-
ccrdolibus et Relijjiosis severe pra;cipil et indieit.
Qiiorirca h;ec puritas doctrina*, caslilalis ct vitjo csl u-
na c uotis vcro; fidci , rclijjionis ct Ecclesix. Ab ca enim
loiifje abcrrorunt ct oberranl Geutiles, Maliometani^hacre-
liei: doeent eiiiin cwlibatum ct contincntiam homini essc
impossibilein: fornicationem essr licilam ccnsucrunt Gen-
tiles, iit coIli;;itur Act. 15. 2'J. .Mnhomctauis tol in .Mco-
raiiii pcrmillunlur conrubin.x>, quot possunl alcre. lidein
de Deu etCliristo iniilta durcnt insulsa.ridicula, blasphe-
mn,a;>|iic ne ludxi in Thnlmiid. Ha;resiarchas omnes suas
linbuisso ainosias, docet S. Hicron. Epist. ad Ctcsiphon-
tem: scilicct Siinon .Majjus, inquit, liobuit Hcleuam nic-
rctriccm : Nirolaus .\nlioclicuus choros diixit fiemincos;
Apellcs habuit Philomenein; Montanus, Priscam ct Ma-
ximillam; Elpidius .\;japcn ; Priscillianus, Gallain , elc.
GDuslici doccbanlficqueutaadauicsscforoicaliuQcm quasi
414
Commentaria in Epistolam S. Tacobi. Cap. III.
palmare vitinm , conceplum yero impcdiendum esse per f^ cura Susonem, qui proinde inler olia scripsit ofliciuin de
obortum, foetumque enecandum , lcste Epiplian. hjeresi
26.qui el haeresi 27. traditCarpocralianos docuisse quera-
que satagere debcre ut anle mortem omnibus scelcribus
se commaculet, alioqui tolics rcTOcandum ad vitam, do-
nec id perfecerit et perpelrarit. Quam impia et impura
doceant Lutherus et Calvinus, omoibus liquet, ut Deum
esse auctorem opcrum tammalorum quam bonorum:Chri-
stum iu criice perpessum esse poenas gehennse, ideoque
desperasse : Rcligiosis el sacerdolibus violanda csse TOta
rastitalis: non esse liberum arbitrium; sed electos a Deo
ia caelum; reprobatos in tartara unius Dei decrelo, quasi
fato agi et impelli : si uxor nolit rem uxoriam, Tocandam
.-incillara: omnia opera fidclium, eliam pia et sancta, esse
peccala : nulla esse eorum merita : sola fide quemque sal-
vari : quemque fidelem certum esse de siia fide, gralia et
salute , ac credere debere fide divioa se iturum iu cxlum
ad gloriam aeteruam
xterna Sapienlia, omnibus eius studiosis et discipulis quo-
lidie recitaodum ; indeque vocatus est Minisler xternx Sa-
pienlix, ut habet Vila eius cap. 4.
Simili, scd reali et Tisibili spccie, Sapientia incarnala,
pulaChristusIc8U8,despondit8ibi S.CatharinamSenenBem
virginera caslissimam , quae licet litterarum rudis, iode
facta est sapientissima ; qniii et prophelise spiritum acce-
pit. Annulus huius eius desponsationis Romx in monte,
qui Tulgo dicitur Magnanapoli, religiose asserTalur, ubi
n>ihi ostensus est.
Causa est, quod sapienlia sit cselestis et pufissimx sa-
pienliae Dei participatio, Deiquc filia, ut aiebat AlfonsDS
Aragonura rcx apud Panorm. lib. 3. Requirit ergo cor
purum et cieleste, non spurcum et libidinosum : boc enim
in coeno liixiirise demersum, caelestem hanc lucem intne-
ri neqiiit. Dnde Sapiens pingens sapientiam cap 7. 25.
Vapor est, inquit, virlulis Dei, el emanatio quxdam eU
I
Denique Dionys. Carlh. ait veram sapientiam, pula fi- _ claritatis omnipotentis Dei sincera, et ideo nihil inquina-
m et professionem Christianam, csse pudicam, eo quod " tum in eam incurrit ; candor est enim lucis xternx , et
speculum sine macula Dei maiestatis , et imago bonitatif
illius. Ex advcrsoOsee c. 4. ii. ait: Fornicalio, el vinum,
et ebrietas auferunt cor. Ita Bersabee demcntavitDaTidein
pudicitia de
sapicu- jinrspicial quanla cuiusquc peccali sit foeditas, ideoque
"*■ jllud cane peius et angue fiigiat ct execretur; ac eo quod
sunimae veritatis, ac prims lucis pulchritiidinem, purita-
temqiie contemplans, pariat in mente castum pudorem et
timorem, quo homo limet et cnibescit se in divinae Maie-
slatis praescnlia el aspectu vilitcr turpiterque gerere, aat
aliquid cogitare, dicere, agere qnod Dei oculos ofTendat.
Insuper quia dc prieteritis ciiipis salubrem iniicit pudo-
rem , ut eas contritione ct laerymis deleat. Tertio, quia
facit ut ad contemplationcm Dei reTerenler, pure ct tc-
recundc quis aceedat, non praisumptuose, impudenterac
temerarie ingerens se ad diviuorum ac incomprehensibi-
lium persorutationem.
- ,-,,, Moral. Disce bic comitem individuam et quasi sororem
comejsa-sapientiJE esse podicitiain. Hincambae apparuerunt in so-
pieotijc. mnis S. Grcgorio Nazianzeno, eumque compleclcntes di-
xerunt : Ne moleste accipias, iuvenis ; notx tibi et familia-
Tirum secnndum cor Dei : et mulieres dementarunt Salo-
raonem mortalium sapienlissimum ; caecitas enim meotis
est proles luxuriae, ait S. Gregor. lib. 31. Moral. Nimirum
cum in aliquem supercecidil ignis concupiscentix , videri
ab eo nequit sol intelligentix, ut docet S. Aug. in Ve. 57.
V. 9. Ita Dalila excaccaTit Sarasonem, ludic. 16. et libido
Sodomilas, Gen. 19. 11.
Idem TideruntGentilium Philosophi. Seneca praefat. ad Eipmph
ControTersias, asserit nil lara mortiferum esse ingeniisGeoti-
quam luxuriam. Plato semper fuit continens ob sapientiae""""
stiidium, ait S. Aug. lib. de vera relig. Idem Academiam
locum morbidum,ideoque aptum libidini reprimendx, ad
scholam elcgit. Hinc PlatoiiisadMusas monitum fuit, te-
ste Laerlio: Vencrem exhorrescite . ritjmphx. Cui Mug»:
res sumus: altera enim ex nobis sapientia, allera castitasQ Aligerhuc adnos volat illepuer. Hinc et Musas vocaruot
dicitur;et missx sumus a Domino tncum habitare ; quia
iucundum nobis ei mundum in tuo corde habitaculumprx-
parasli: uti refert RufTinus in prologo Apolog.
S. loannes Aposlolus, quia Tirgo, meruit ex pectore ae-
fiJelhiai! ternae sapienti») Christi Domini haurire arcana caeleslia.
Unde quasi aqiiila libraTit se ad throuum SS. Trioitalis,
Verbique aeterni generalionem enarraTit. Ibi qiioque di-
dicit Apocalypsin>, quae tot habet sacraraeuta , quot ver-
ba; iiide unus ipseApostoIorum cognominatus estTheolo-
giis. Similis ci fuit loannes Baptista aeque ac Elias uter-
qiie virgo, uterque Prophela : nam, ut aitCIemens Ale-
xand. 3. Pacdag. cap. 5. Domi, foris, semper comes est sa-
pienlis pudicitia.
S. Tliomas Aquinas Doctor Angelicus, angelicam ba-
buit tara castitatem quam sapientiam, adeoque ab ange-
lis in extasi cingulo castitatis ( quod Vercellis io lemplo
P. Doniinicanorum rcligiosc asserTatur) acciuctus, omni
deinoeps libidinis seiisu caruit.
Camoenas, quasi caslx mentis. Sybillae sapientissiraae fue-
re Tirgines, imo ob Tirginitatem adeptae sunt donum pro-
phetia!, ait S. Hieron. contra lovin. et Lactant. lib. 1. Di-
Tin. instilut. Averroes lib. 7. Pbysic. ait castitatem et a-
lias virtiites quibus concupisceutia carnis coraprimitur,
plurimum valere ad acquirendas scientias speculalivas.
Hippocrates copulam carnalem vocabat parTam epile-
psiam: quia in ea homo ita a turpi voluptale abripitur,
ut videalur esse epilepticus et rationis mentisque impos.
Libido enim, ait Nysgcous lib. de Virg. cap. 4. et seq. fa-renert?
cit homines quasi porcos, quorum oculi in coenum demer-ctjmuu.
si caelum ct caelestia aspicerc uequeunt. Cicero in Hortea-
sio, asserit luxuriae rootum uti maximus est, ita inimicis-
simum esse sapientiae. Hinc Venus, iuxta nonnuUos, di-
cta est a ve quae est particula privativa , significans sine,
et »ojc, id est, wjen?, quasi sine mente, amens; aut potius,
ul Varro, a viendo, id est, ligando et vincieodo, quia ligat
rationem, mentem et voluntalem amantis. Venus cnira ex
Iliustre est quod legimus in vita S. Laurenlii lustinia- 1^ homine facit brutum: ex adverso castitas ez horaine fa
ni : hic enim cum annum ageret decimura nonum, qui ae- cit angehim
tatis (lexus lubricus esse solet, apparuit ei Sapienlia, pa
ta Christus Dominus, specie virginis, cuius splendor so-
lis spli^ndorem superabat, eique dixit: Cur adolescens ,
cor tuum effandis , et pacem sectando teipsum per multa
.ipargi.f ? Ego , si me sponsnm accipere decrevcris , pacem
hanc certissime polUceor . IIIc tam magnifica specie et pro-
niisso delectatus, quscsivit quod ei nomen, quod geaus es-
set? Tum illa : Ego sum Dei sapientia, qux ad homines re-
formandos humanam formam assumpsi. Qiiare cum Lau-
rentius,se vpro eam libeolissime accipere respondisset, il-
la dalo osculo laeta et gaudens abscessit : ipse autem non
multo post in monaslerium ad oblatas nuptias sapienliae
et castitatis se contulit, in quibus abunde id expertus esl,
qaod promisso acceperat.
Siraili visu et schemale sapicQtio despondit sibi Heuri-
Pacipica ) Et/>r,vix», id est, pacis ajnara, pacem eolensgapieD-
in se. et consequenter eamdera aliis communicans el con- '" pa^i-
cilians ; Syrus, plena pace. Ex adTcrso falsa sapientia, ut ^^^ ^^^
baercsis epir<xin,id esl,contentiosa, est amans liiium, rixa-,».
rura et bellorum ; uti omni aeTO, sed praeserlira nostro ia
Galiia, Scotia, Germania,' Hollandia, etc. Tidimus. Causae
sunt, Prima, quia Tera sapientia est donum Spiritus san- 1.
cli qui concordiae ct pacis est auctor; falsa est enin» do-
num diaboli , qui discordiae, belli et sedilionum est pria-
ceps.Secunda.quiasapientia haec fide etcharitate nititur, 2.
quae una eademque est in omnibus fidelibus: unde mul-
liludinis credentium erat cor vnum, et anima una , ait S.
Lucas Act. 4. 32. Ila sapientissimiis morlalium fuit rex
Salomon, id est pacificus. Hinc Christns Marci 9. v. ult.
Habete, inquit, in vobif tal, et pacem habete inler voj.Sat
G^ratnentaria in Epistolain S. lacobi. Cap. III.
«15
««t symbnlum lapieDtia, cDias comes eet paz : Sal quippe J^ Bapienlia, ut hcresis, est antiSiK, id est, impersuasibilis.
linepace non est virluUsdonum.seddamnalionisaugmen
tum. ail S. Gregorius. Undc ct aal priscis erat syinbolum
amiciliae, ideoque honpilibus ante alios cibos apponi solc-
bal, tcsle Piero Hierogl. 31. Undc proverbiunj : .\on opor-
lel transgredi salem et mensam, id est, ius amicilia. Std
audi S Gregorium 2. parle Pastor. c. 4. Per tal, inquil,
sapienlia designutur. Qui loqui igilur sapienler nilitur ,
magnopere meluat ne eius eloquio audienlium unitas «on-
fundalur. Hinc Paulus ait : ^on ptus sapere quam opor-
tel, sed sapere ad svbrietatem. Hinc in sacerdotis vate iux-
ta divinain vocein tintinnabuUs mala punica coniungun-
tur. Quid enim per mala punica, nisi fidei unilas designa-
tur ? l\'am sicut in malo punico uno exlcrius corlice multa
interius grana muniunlur ; sic tnnumeros Ecclaix popu-
los unilas fidei conlegit , quos intus diversitas meritorum
tetiel. Tertia, quia pai non est aliud, quain tranquillilas
ordinis: ordiimro autcin cBt sapienlig, ail Aristot. lib. 1.
Metaphysic. Quarta, quia sapieniia iucrcata, a qua nuslia
creaia derivalur, cst Christus, qui est pa\ nostra, Ephes.
2. 14. et priiiceps pacis, Isaiae 9. v. 6. Uiide suis \aledi-
cens loaanis 14. 27. Pacem, inquit, relinquo vobis,pacein
neam do vubis. Hinc de Cherubinis ( qui creatse sapien-
tite priiuum vivuinque suat exeniplar) dicitur Ezech. 1. 9.
luncticque erant pennx eorum allcrius ad alterum , in si-
gnuin pacis et concordiac. Quinta, quia sapieulia cst hu-
milia, huinilitas auleiii est inaler pacis: undc huiniles iu-
gitcr sunt in pacc; cuni inter supcrbos seinpcr siiit iurgia.
Seila, quia sapicns scit oinnia bona pacc conslare ; oinnia
vero roala dissensione, lite ct bcllo couflari: oinni ergo
coaatd pacein seclatur, lites fugit. Uinc Apostolus Phi-
lip. 4. 7. El pax Dei, inquit, qux exuperat omnem sen-
sum, custodiat corda vestra et inlelligentias vestras. Vide
ibi dicta. Et S. August. 19. Civit. cap. 13. Pax corporis,
ia(\}i\i,esl ordinata teniperatura partium.Pax animx irra-
tionalis, ordinata requies appetitionum. Pax animx ratio-
nalis. ordinala cognitionis actionisque conscnsio. Pax cor-
inlraclabilie, cerebrosa, dura, cervicosa, pertinai, obsli-
nala in sua sentcntia et errore. Sapienlis ergo est ralioni
ccdere, Terilali cor pandere, errorein agnoscere, seDtea-
liam inutare. Cnde Aposlolus Episcopuiii, qui cst doclor
populi, vult esse docibilem, 2. Timolh. 2. 24. Et SalomoD
poslulans a Deo sopicnliam , pctiit cor docile . Hebr. au-
diens. 3.Reg. c. 3. Docihtas eniin est pars pradentiae, ait
Plato apud Alacrob. libr. 1. in Somnium Scipionis, Quia,
ut ait S. Cyprian. Epistol. ad Stcphanum Episcopura, et
doctorem, Oporlet non tanlum docere , sed eliam discere :
quia idem mcLius docet qui quolidie proficil, et crescit dis-
cendo meliora. Ita S. Aug. S. Damasus, oliique doctores
coDsulucrunt S. Uicron. in diflicuUatibus S. Script. Vido
S. Aiigust. in Epistolis, quas plurcs de eis dedit ad cum-
dcm. Ideni August. od Dulcitium qusest. 3. Ego, inquit,
plus amo discere, quam docere.
Porro To suadibilis dupliciter accipi polcst Prirao, pas-
sive, ut sil idem quod quae facile sibi persuaderi sinit. Se-
li cundo, active, qux facile persuadetur aliis, quia ipsa fa-
cile seipsain iis persuadet : sapientia cnim taolain veri et
honesli habetspecicm, ut illico audieuli se suaque persua-
deot. lla religio Christiana nil docet absurdi, nil turpe. nil
inopiaabilc; sed omnia naturaeetrectae ralioni conformia;
iiti contra Geutilcs doceiit Euseb. in libr. de DcmoDstr.
Aiigust. in lib. de Civit. et alii.
Ex adverso philosophi et hacrctici plurima doccnt oh-
Burda, lurpia, iucredibilia. Lycurgiis dnLat iinpunilatcm
adulteriis. Persae cuin sororibus et fratribus inibant con-
iugia. Plato, qui a suis nuncupatur sidus sapicDtiae, uxo-
res voluit esse communes, et praeposlcrain libidincm com-
mendat lib. 3. de Republ. In solo fere Timwo haec habct
paradoxa, imo contraria. Priinum, mundum crcatum esse Parado-
nou ex nihilo , sed ei atomis. Secundum , munduni facit" pi 'i'-
aniinal intelligcns aeternuin, eo quod pulcberrima crea-"" ^"
tiira, qualis est inundus, non possit essc sinc intellcctu.
Tcrliuin, hoc animal a Deo creatum esse ad ideam alle-
poris el animx, ordinala vita et salus animantis. Paxho- P rius animalis. Fingit enim ipse animal aliiid universale
minis mortalis et Dci immorlalis , ordinata in fide sub x-
terna lege obedientia. Pax hominum. ordinata concordia.
Pax doinus , ordinata imperandi atque abediendi concor-
ilia cohabilantium. Pax civitatis, ordinata iwperandi at-
gue obediendi concordia civium.Pax cxlestis civitatis, or-
dinatissima et concordissima societas frucndi Dco et invi-
cem in Deo. Pax omnium rerum, tranquillilas ordinis. Or-
do esl parium dispariumque rerum sua cuique loca tri-
buens dispositio.
MooBSTA.) Emiixr.; ; Syrus, mansueta.dimissa.humilis :
Tigurina, xqua ; Vatnbl. ct Pagnin. morigcra ; alii, mo-
derata, humana, facilis. civilis: nam inundi sapicniia fa-
cit superciliusos, iiiorusus, diflicilcs; alii, moderata, seda-
la, honetta , laudabiUs; ha;c eniin omnia signiOcat to c-
"«utr,;. Modeslix molcr csl huiiiililas, filia verccundia, so-
ror palieiitia, magistru exerccnda ; nain, ut ait Ciccro pra
Roscio Comoedo, quo qiiisque esl sulei tior ct ingeniosior,
hoc docet iracuiidiug ct laboriosius; ct quod ipsc celcriter
aeteraum, separabile et idcalc , cuius cvemplum Dcus sc-
cutus sit in crcando. Rursura, Deum csse animam mun-
di. Quartum, ignem et tcrram ccnset primo fabricala, dc-
inde aere et aqiia quasi vinculis fuisse colligalo. Quinturn,
terram antiquissimam deorumcaelocontcntorum facit Sex-
tum, munduin oit ali senio et consumptiooe sui ipsius, ct
tamen a;leinum essc. Septimum, mundum appcllat Deum
bealum.Octavuin.animam miindi ponit in cius mcdio,ab-
ieclissiiiia scilicct parte. Nonum, stellas censct animaiia
csse, imo dcos. Decimum, solcm in secundo a tcrric circu-
lu slalim a luna posilum, quod Astronomi ct ratio ipsa
confutat. Undeciiiium, oslra ex ignc csse fabricota, idco-
que ignea. Duodecimum, lerram essc circa polum suspcn-
sam, antiquissimam et primam dcoruin (id est, stcllarum)
qui intracacluin sintgcniti. Decimuin lertium, fabiilosam
da>iiionum gcnerationcm ei lcrro et ca-lo, ct prosapiaiit
pcr Oceanuin ct Thelidcm prodiiclaiii, fidclcm csse. Idciii
in Apolog. Dxmoncs , ait, sunt deorum fiUi spurii, undn
_- — . , , — .„.,, >,>.,„„„ .|,..v, ^« .... ..... p. ••• ..[-■•.v.^. .^.. ......... , — , — , r
arnpuit, tamquam tarde a discipulis porcipi vidciis, dis^ U dcos facil adiilteros. Decimum quartiim, omncm animaiu
crucialur. Porro mudcstia in schola et disputalionc cst ne
ce«garia, ul refrainct iuvcnuin petulaiitiain el audaciain ;
undc modcgtia ct oraluribiis vocatiir: /705 et decus ado-
lescenlum ; ab Eiiripidc, Donum pulchcrrimum deorum ;
a S. Ambrosio, i'Mr^ura viriutum. Eius hiec cst ganctio :
Sic habitum, vocem, viiltum. gressum componc, ut dcceat
Dcum , ut te omcl , ut proximum u-dificet : aUoqui decus
lalcl in animo. dedecus patct in vocc, vuttu, habilu. Vido
dicta Philipp. 4. 5 ct S. Nazianz. orat. '2G. qu.T csl de mo-
derationc in dispiilationc servanda. Vcrc S. flcrn. scr. 30.
ia Cant. MuUa scientia, inqiiit, ingcsta stomacho animx, si
charitale decocta non fucrit, convcrtilur in pravos noxios-
que humores. atquc inflationcs mentisqnc turmina facil.
SuADiBiLis. ] Id est, perguasii facilis. (iraecc tJitu^.-.i;
Syru», obcdiens, obsequcns; Pognin. tnorigera : Tigiirin.
tractabiUt; alii, facile cedens cl crcdciu. Ei advcrso falsa
slotiiit a;terDam el iugenilam. Dccimum quinlum, iniquos
Iransinutari iii ortu sccundo in mulicrcs, aves et bcstias
pro cuiusquc dcliclo. Decimum scxtuin, dclicta eipiari per
igncm ct rcliqua clcmenla. Decimum septimura, deos iu-
niorcs fccissc hoininig corpus cx quatuor elementis sccun-
dum otomos. Decimum orlavuni, raundi gcneralionem ait
ci noccssitntis ct mcnlis coetu niislam.quasi Dcus coactus
fiiissct mundtiin gcnerarc, aut farcre. Huc spectat quod
di' nercssitalis liliabiis, scilicet Porcis, scribit lib. 10. do
Hcpiibl. cl quod alibi habct de fortuna paritcr gubcrnnnle
inuiidinn : ct qiiod Dcus ncccssitali non rcpiignct. Undo
Morsilius Platunis intcrprcs. duplicem Platonicorum ecn-
tcntiam aflcrt. Priraam Procli, mandum faclum esse; se-
ciindam, mundum non esse factura, scd scmpcr fuissc et
fluiissc a Oeo, quasi Gat scmpcr et fluat. Dvcimum no-
num, ante muadum elcracnta in suis fuisse scdibus inor-
410
Commentaria i*n Epislolam S. lacobi. Cap. IIL
dinate mola; Denm ordinera atlulisse et ornatum. Vige- ^ curare, si millc Cypriani, mille Aug^sliui, mille EcclesiaB
siiiiuin, mundura esse Deiim sibi ipsi sufficicntera.Vigesi- conlra se starent.
mum piimura, liomini dat plurcs animas, unam a Oeo fa-
ctam, alias duas mortales, pcrlurbalioni et iibidiui obno-
xias, factas a Uei liliis, id cst, stcllis ct d;cmoMibus, qua-
rum unam iccori, alteram cordi indiderint. Vigcsimura
secnndiim, in iecorc, ait, dii vaticinia explcri slatiierunt,
menibro scilicet rationis experle, nc quis sit sapicns siiiiul
ct vates. Qiiare ncino dum sanM est mentis vaticinatur,
sed cum vis priulonlia3 somno, vcl morbo opprcssa aut di-
vino aliquo raptu e siin statu est diraota; vaticiuia eniin
essc pronunliala furentis ingcnii.Vigesiinum tertiuin,ho-
minein acquirerc immortalitatemcx veritalis intcnlissimo
intuilu : uiide colligas animani pcr se non essc immorla-
lem. Vigcsimura quarlum, anima, ait, ciira semper divi-
niim coiat, ipsiimquc fHmiliarcm dffiinoncin in sc liabcat
ornalissimiim, fil bcata. IIoc familiari daiinoue valdc gau-
dent Plalonici, ob id magioe suspccti, ut ct Socrates. Vi-
gesiiiium quintum, idcm alibi docet animam ante corpus
Moral. S.Aug.ser.l2.de Verbis Aposl.iY//i//,ait,ja/eaJ-
teri resiitU ? vide nc forle idco non sii belluin.quia pax per-
vcrsa est, forte in totum carni conscntiens ,el nulla rixa est.
J^LE.^A MiSEBicoBDiA.) SjTus, "icni racliame , id est,
miserationibus ex intiinis visccribus mananlibus. Sapicn-
lia eniin novit, didicitque illud Christi : Jicati niisericor-
des, quoniam ipsi misericordiam consequcnlur, Matlh. 5.
7. lla S. Cyprianus scr. de lapsis : Boleo, ait, fratres, vo-
biscum. Cum sinyulis copulo pectus mcum, cum iacenti-
bus iaccre me crcdo , cum proslralis fratribus ct me pro-
slravit uffcctus. Talisquoqiic fuitS. lob, ut patetcap. 31.
et S. Paulus 2. Cor. II. 29. Quis, ait, infirmatur, et f^OBencfici
non infirmor ? Quis scandalizatur , et ecjo non uror? Et S. •" '''!'"
Lco ser. 10. de Qiiadragcsima : Pulclirum valde est et di- '^ ^""
vinx. bcnevolentix comparandum , sui quemque in altcro
meminisse. Porro Pliuius lib. 2. cap. 7. omnem divinita-
tcm ponit in bcneficcntia: nam quasi alheus dubitat de
exlitissc, idcoquc cognilioncin nostram non esse scicn- H Deo ct numine, deos vcro censet ab hominibus faclos,
tiam,aut potius disccnliam.ul ita dicam,sed reminisccn
tiain , etc. Vigesimum sextum , ponit Tra^.r/ytvsatav , sive
reditum rcriim omniuin, nimiruin post duodcciin raillia
auuorum ( quod spaliiim ipsc magnum annum nuncupat :
hic cnim praicise conlinct annos 12534. ait Cicero lib. 2.
de Natur. dcor. ) omnia pra;tcrila in integrum rcvocanda
esse, ut iterum fiant eo modo quo facla sunt.
Aristote- Aristotelis, qui a S. Hicron. et aliis vocalur miraculum
lis uode naturae el ingenii, paradoxa sunt. Primum, mundum fuis-
'""• 86 ab aeterno. Secundum , primum niolorem Orienti afTi-
git. Tertium, asserit eutn moveri falo ct oaturali necessi-
tate. Quartum, futuroriiin conlingentiuin noa esse deter-
minatam veritatcm,nec Deum ea dcterminate scire. Quin-
tum, de animaj mortalilate ila subiiide loquilur, ut non-
Dulli asserant eum pulasse animam esse mortalem : licet
alii verius contrariura opincntiir. Sextum , eenset lieere
partuin abigere , et liberis ncccra parare. Septimura, do-
fuisse non alios quam viros fortes et beiicficos. Deus, ait,
cst morlalis iuvans morlalem : et hxc ad xtcrnam gloriam
via. Hac procercs iere liomani: hac nunc c:cleslipassu cum
liberis suis vo,dit maximus omnis xvi rcctor Yespasianus
Augustus, fesais rebus subveniens. Hic est vetustissimus re-
ferendi benemeritis gratiam mos, ut talcs numinibus ascri-
banlur. Quippe ci aiiorum omnium nominn deorum, el qux
supra rctuli sidcrum ct liominum, nata sunt merilis.
Misericors ergo etbencficus suis clientibus cslApoIIo,
yEseulapius et lupiter, id est, iuvans patcr. Idem de be-
neficis in deos relatis censet Cicero libr. 2. de legibus et
ex eo Lactantius lib. i. Inst.
Et fbuctibus boms. ) Puta bonis operibus; htec enim
sunt effectus, partus et fructus sapientia;.
NoN lUDiCANS. ) Multi codiccs et intcrpretes delent to
non: et to iudicans nectuol sequcnti, lcguntque iudicans
sine simulatione , q. d. ludicans siucere, non ficte et si-
cet Dci providentiam non se extendcre ad singularia. O- p rnulate; verum eodiees Romani, Lovanienses, Lugdu
"■" "^ ■"- " ' ' '^ "" nenses, Regii et cKteri, aeque ac Syrus et Grscus legunt
non iudicans ; Paguin. et Tigurin. nihil diiudicans, sci-
licet teraere, non usurpans sibi munus iudicandi, noa
faciens se iudicein aliorum eos carpendo , eensurando,
spernendo, iuxta illud Christi : JSolite iudicare, ut non iu-
dicemini, Matth. 7. 1. q. d. Nolite in aliorum facta et mo-
res ciiriose inquirere, carpere, censurare, damnare: ita
fiet, Deo iuste disponente, iit vicissina ab aliis uon iudi-
cernini, eensuremini et damnemini.
Secundo,Gra?cum «JiaxptTo; quasi passivum noslerTur-
rianus lib. 4. de Dogmat. charact. vertit passive.gMasnon
iudicalur, quia scilicet certa et indubitala est, ut ipsa po-
tius de aliis iudicare debeat, quam iudicari; quomodo A-
postolus ait spiritualem a ncmine iudicari, 1. Cor. 2. 15.
Hine S. Aug. lib. de Gratia et lib. Arbitr. ad Valent. c.
ult. afJia/.piToj vertit, inxstimabilis , q. d. Sapientia adeo
sublimis et pretiosa est, ut superct omne hominum iudi-
eiura et aestimationem; de qua re videBarueh. cap. 3. 16.
IJ et seq. et lob 28. v. 13. et seq. Tertio, aliqui aJiaxptToc
ctasum, lib. de Bonor. fortun. negat Deura curara gerere
forluiloruni. Nonura, negavit Dci providenliam se extcn-
dere infra lunam , Deumque curare sublunaria, si crcdi-
mus Clein. lib. 5. Stroraat. Nazianz. orat. 1. de Theolog.
Anibros. 1. OfTic. cap. 13. Decimum, tnotum et teinpus
censuit esse perpcluum, ideoque iufinitura. Undecimum,
cx uihilo nihil fieri : unde inferuut Deum non creasse mun-
diiin, sed omnia fecisse ex proeiacente materia. Plura vi-
de opud S. luslinum lib. de Error. Arfstotelis. Stoieorum
et Epieureoriim absurda dogmata recensui Actor. 17. 18.
Vcre Psaltcs Psal. 118. 85. Narraverunt, iuquit, }nihi
iniqui fabulationes , sed non ut le.r tua: nain in vera sa-
pientia tura increata, tum creata et derivata,est Spiritus
intelligentix, sanctus, ait Sapiens e. 7. 22. unicus, multi-
plex , subtilis , diserlus , mobdis, incoinquinatus , ccrtus,
suavis, amans boniim, aciitus, quem nihil velat, humanus.
benignus, stabi.lis. serurus, etc. inlclligibilis, mundus, sub-
tilis: omnibus enim mobilibus mobilior est sapientia,atlin-
git autem nbique proptcr suam munditiam.
BoNis CONSENTIESS. ) Hoc cpithetum non est in Graeco
et Syro, illudque expungit Prosper de lib. Arbitr. Dion,
Caiet. Catiiar. Gagneius et alii: legiint tamenRomani co-
dices. Vidclur ergo additum ad explicandum et determi-
nandum to suadibilis , uimirum quod sapientia sibi bona
persuaderi sinat,noa mala.ut bonis tain rcbusquam homi-
nibus sit consentiens, iion malis , nimirum eis credendo,
eorum boaa consilia et opera probando, imilando, diligen-
do et promovendo, nulli invidendo aut resistendo, nemi-
neni viluperando, et a sancto opere irapediendo. Ex ad-
verso baereses ct hseretici bonis dissentiimt, raalis consen-
tiunt. Ila Lulhcrus in Colloquiis mensalibus respuit Chry-
sostomum ut loqiiaccra.Basilium ut abiectum,Cyprianum
ut infirmutn Thclogum , Hicronymum ut crrantem et de
haeresi suspeetum, ac omnibus prxfert Apologiam sui Me-
lauchlhciiia : qui et alibi satanico fastu iutouat, nihil se
vertunt, nihd hscsitans, non dubitans, non nutans sed re-
solula, certa et secura de veritate.
SiNE siMULATioNE.) AmKov.pLToq,sine ht/pocrisi; Pagn.
nihil simidans. Ex adverso falsa sapieutia, ut haeresis et
hoeretici siinulant veritatetn, sinceritatetn, caslitatera, pa-
cera,sanctilatem, cuin moliuntur, docentque falsitatera,
hypocrisin, libidinera, bellum, omneqiie scelus: sunt er-
go lupi vestiti pelle ovina, ut ait Christus Malth. 7. 15.
Vere Sap. cap. 1. 5. Spirilus sanctus, ait, disciplinx ef-
fugiet fictum, et auferet se a cogitalionibus quse sunt sine
inlellcctu. Et cap. 7. 13. Quam sine fictione didici, et sine
invidia commnnico, et honestatem illius 7ion abscondo.
Vide actus et mores hypocritarum graphice depingen-
tem S. Grcg. JO. Moral. 16. alias 27.
FrUCTLS AUTEM IUSTITI^ IN PACE SEMINATCR, FA-Vers. 18.
CIBNTIBUS PACBU. ) Syrus, iis qui suiU pacifici. luslitix.
Commentaria in Epislolam S. lacobi. Cap. IV. 417
id cst sapientiae; sapientia enim praclica, de qua hic a- ^ Moraliler. Nota quanla sint commoda pacis. Priraum, Pacisbo
^ilur, cst iuslilia, id est, complcxio omiiium virtulum. qiiod Deo sit gratissima, unde ipse vocaturDeus pacis etnMu'»-
(Joncludit lacobus tolius capitis de sapieutia et magistris
discursum lioc quasi epiphonemale, quo sapientiae usuin-
fruclum ct prajiiiium assi{jnat et compleclitur, q. d. Dixi
sapicnliam plenain esse misericordia et fructibus bonis,
quia sapicntia et sapiens cerlo scit hos iustilias, id csl vir-
lutis boiiorumque operuin, fruclus csse quasi semcn a;ter-
nsD felicilatis ct glorias, quam quasi copiosam segelem, ac
praimium mclct in ca;lo : scit pariter se hoc semen screre
deberc in pace, pacem et mutuam concordiam studiose
colendo, et inlcr dissidcnles conciliando; cum scges ha!c
et inerces solis pacis culloribus proposita ct promissa sil,
non supcrbis, non coutentiosis, non facienlibus schisma-
ta, non sc et sua doginata faclaque iactantibus, qui alios
contemniint ul soli sapere vidcantur : hosenim toto capi-
tc taiavit S. lacobus. Nam, ut ait Origen. homil. 13. in
Lcvit. Deo grala opera nostra, quantuinlibet in se bona,
csse ncqiieuut, ni-ii in pace peragantur, adeo ul et sacri-
ticium eius qui a fratre dissidet, ei non placcat, inxla il- g ipse est capuC, nos corpus: ipse fundamcnlitm, nos xdlfi
., . - . r-- pacis ~.
dilectionis, 2. Cor. 13. 11. Secundum, quod pax sit vial"*-,
ad ca;lum, adeoque inehoalio vitjeca;lestis. In ca;lo enim
uoum e suramisSanctorum gaudiis cst summa a;tcrnaque
oinnium pax. Tertium, quod pax sit ipsa Dei et SS. Tri-
nitatis sirnilitudo: in Deo enim cum siut tres personK,una
tamcn voluntas cst, unus omor, unus omnium scnsus et
consensus.Audi Nazianz. orat.2. dc pace.Aor» minus ait.
guam tp.-!a secum divinitas fnisi hoc nimis magnitice di-
clum videaturj mter nos consenltmus . concordesquc su-
musjabiumquc unum et vox una existimus : conlrario ta-
men modo atque illi qui lurrim olim extruebant ; animo al-
que orePatrem.et Vilium.ct Spiritum sanctum celebramu^
idquc de nobis prxdicitur, quod vere in nobis stl Deiis, eos.
a quibus unitur, uniens. Quartum , quod Christus ideo e
ca-lo dcscendil, ut pacem hominibus cum Dco et secum af-
ferrct. Unde S. Chrysost. hom. 18. iu 1. ad Corinlh. Vt
in Christo, ait, uniamur, mulla moverc nosdebent, quia
lud Clirisli Matth. o. 23. Si ergo o/fers munus tuum ad
altare, ct ibi recordatus fueris, quod fratcr tuus habet ali-
quid adversum te , vade prius reconciliari fratri tuo , el
tunc vcnicns offeres munus tuum. Antistropha huic lacobi
sentcnlia est illa S. Pauli, sub idem tcmpus ad eosdeiii c-
dila Hebr. 12. H. cum de disciplina ail: Qund fructum
pacatissimum exercilatis pcream reddcl iuslitix. Et : Qux
seminaverit homo, hxc et metet. Qiioniam qui seminat in
carne sua, de carne et melct corruplionem ; qui autein se-
tnmat in spiritu, de spiritu mctel vitain xternam, (ialat.
6. V. 8. Kt illud 1'saltis dc Apostolis et doeloribus: Euntes
ibant el flebant mittcnlcs semina sua: venientes autem ve-
menl cumexullalione porlanlcs manipulos suos,?s.V2o.(i.
Nola To facienlibus pacem, id est opera pacis, quiesci-
licel ad paccin conciliandain ct augendam faciunt, qui sci-
licet el sibi et aliis pacifici sunt, ul vertit Syrus: sic eniin
in Script. iubcinur facerc misericordiam, iustitiam, iudi-
ciuin, pietatcm, elc. id est, opera iniscricordia;, iustili»
iudicii, pictalis, etc.
cium : ipse vitis, nos palmiles: ipse paslor , nos ovcs. etc.
Quinluin, quod pax vitain sua>issimam clTicit. Vide S.
Bernard. ser. 5. dc Assumpt. 15. Virg. Unitas. ait, San-
clorum alia est qux iusli^cat, alia qux glorificat; una me-
ritum, allcra prxmium : unitas qux in hac vila /labetur ,
est decus siiavitatis. de qua scriplum est : Ecce quain bo-
num et quam iucundum hubitare fratres in unum. Cum e-
nim descripsissct Propheta pulchritudtnem, non tacuil u-
tilitalem : quoniam illic mandavil Dominus benedictionem
et vitain ; hic bcnedictionem, illic vitam xlernam. Plura dc
pace dixi Isaiie 2. 4. et Philip. 1. ct seq. Ephes. 4. 3. Co-
iuss. 3. 15.
Porro ul hi-cc pax cum Deo, nobiscuin et cum proximis
habeatur, nobis , id cst nostris concupiscentiis, inferen-
diim est bellum. Unde S. Aug. scr. 6. de verbis Apostol.
Et si spiritus, ait, concupiseit adversus earnem, et si mo-
do rixa est in ista domo; maritus Uligans, non perniciem,
sed concordiam guxrit.
C A P U T Q U A R T U M.
SYNOPSIS CAPITiS.
Cap pracedenti insectatus esl fideliwn, prasertim mafjistrorum, coiilenliones, (pmiilationes et lites; hic mali ra-
dicem indicat el amputat , niniirum conciipiscentias , amoremqne mundi et cominodorum prwsenlis vitce, cui
oppouu amorcm et accessum ad Deuin. Jijitur v. 4. coiicupisceiUias qiiasilitium el bellorum fomites perslrin-
gil. Inde v. 4. docel amicitiain mundiesse inimicain Deo. Ad Deum aulcm , qiii supcrbis resisiit , per hunuli-
latem el mundiliem cordis accedendum esse, ul ipse nos exallel. Terlio v. 41. invehitur m detraitores. Quar-
to V. 45. ostendil vanilatem conrupiscentiarum ex vanilale viuv, cui inhicrenl el adha^reiit. S'iinma enjo capdis
esl, concupiscentiam honoris et excellenliie, sive anibilionein qiuv maler est invidiiv , liliuin, bellorum tt detra-
clionum, sanare et exlinguerc per sludium humditalis el modestice.
* ■MrTNDE bclia ct lilcs in vobis? Nonne hinc? ex concupiscentiis yeslris, qna; militnnt im mcmbris veslris?
■ I 2. Concupiscitis, et non liabelis : orciditis et zclalis, cl non polcstis adipisci : litigalis cl bclligpralis, ct
^LJ non liiibcli< proplcr quod non postulatis. 3. Pclilis, ct non accipilis: co quod male petalis: ut in con-
rupisccntiis vcslris insumatis. 4. Adulteri, nc-cilis quia ainicilia huius mumli inimica cst Dei? Quicumquc crgo
voluerit amicns csse siculi liuius, inimicns Doi constiluitur. '6. An pulalis qiiia inanilcr scriptura dicat : Ad in-
vidiam concupiscit spiritus qui iiabilat in Nubis? G. Maiorcm aulem dat gratiam. 1'ropler quod dicit: Deussupcr-
bis rcsistit, Imniilibus auteni diit graliam. 7. Siibdili crgo cslole Deo : resistilc aulem diabolo. el fugicl a vobis.
8. Appropinqualc Deo. ct nppropinquabil vobis Kmundale maiius, pcccaloics: cl purilicalc corda. dupliees ani-
mo. 9. Miseri cslole, et liigele. cl ploralc : risiis voter in luctum coiivertalur.ct aaiidiuin in inaTorcm 10. H.i-
miliamini in conspcclu Dumini, ct exnllabil *os. ll. Nolitc dctruherc allcuilrum fralrcs. Qui detrahil rratri.atit
qui iudicat fralrem suum, delrahil lcgi. ct iudicnt legem. Si autem iu.iicas lcgom, non cs fHClor lcgis, scd iudex.
ia. Unus esl lcgisiator ct iudcx, qui polest perderc cl liherare. 13. Tu aulcm quis cs. qui iudicas proximiim?
Kcce nunc qui dicitis : llodic, nut craslino ibinuis in illjm civitalem , el facicmus ibi quidcni aniium . ct merca-
binuir. cl lucrum fnciemus : 14. Qui ignorntis ipiid erit iii crasiino. 15. Quob e>t cnim vila veslra? vapor est ad
modicum parens, ct dcinecps cxlcrmiiKibilur. Pnp co ut dicatis: Si Dominus volueril ; et : Si vixerimus, fucic-
miis hoc, aut illmi. IG. Nuuc aulem cxullntis in siiperbiis vcstris. Omnis cxullatio lolis, maiigna est. 17. Scie:iti
igitur bnniim fucere, et noo fjcicnli. pectalum esl iiii.
Voi, X. 53
418
Commenlaria in Epislolam S. lacobi. Cap. IV.
vers.i. TJNDE BBLLA BT LITES iNVOBis?) Piimi Christiani lujl- j^ NoNNE HiNC.) Scilicet cx concupiscenliis.ul seqiiitur
U
\n fjcsscruiit bella, ncc gcrcro poterant, ulpote pauci
cl Gcutilibus subditi : bclla ergo vocat lilcs, rixas ot pu-
gnas : ut to ct sil cxplicativum , q. d. Bella, id est lilcs:
ita Lyraii. Sccuiulo, lites accipi possiinl verboruni , bella
verbcrum ; luide Tliomas Anf^licus, litcs, inquit, pcrlinent
ad lilifjanles coraiii iiidice, diini voluiit obtincre caiisaiii
per caluinniain, jirietcxtii instltia; : bclla pcrlinent ad vio-
lenlcs,qiii rem per violenlain iniiiriam sibi viudicare co-
iianliir. Terlio, per bella accipe puj5;iias et dnella: duel-
luni enim est diioruin bellnm. Dcnique pravidebat laco-
bus inler Christianos pnst Conslantinnm forc beila, eaque
hic tollcrc sata;^it. Scnsns ergo cst, q. d. Capile prceccd.
cuipavi invidiam cl conlentiones, qiix' suscitant bella ct
liles; ac suasi studium inodeslisD, concordiai et pacis :
nunc profundins raditcm eorum dijj^ito commonstrabo, ut
ea a vobis ampulala, ainpntenlur paritcr lii iiiali ciiis ra-
iiii. Unde eip;o et e.\ qua radice orinnliir bclla el lilcs in
vobis? utiqne cx cuucupisccntiis vcstris: diim cuim plu-
Ex CONCCJP1SC8STII8 (firajce r.Sovav , id est voluplati-
bus) VBSiRis. ) Quas scilicet concupiscitis, hoc esl, cx
concupiscentiis opum , scilicet hononim et deliciarum :
quia licet ira sit in appetilii irasclbili; oritur lamen es
appctitn concupiscibili. Ex co cniiii qiiod obtlncre neqiiit
rcni coucupilam, irnscitur, liles et l)clla movet.Porro pax
dcdit maleriam concupiscenliap, concnpisccntia bello : uu-
de lempore perseciitionum niilla inicr Chrisliauos fnerunt
Ijelin iisqiie ad Constauliniim, scd pacc ob eo dala Ecclc-
sia", illico in ea lites et bcllo moveic coeperunt Arriani E-
piscopi et principes, ne mox cajteri. L'nde vcrc S. Leo
scrm. 6. in Epiplian. Terrures, ait, proscriplionum dia-
bolus in avarilix mulal inccndium , cl quos damnis non
fregit , cupiditale corruwpil; inflammat concupiscenliis,
(juos non polest veaare tonnentis. Et Tcrtull. Magis togx
Ixsere remp. quam loricx. Liiet eniiii lis et bciluiii iustum
dcbito modo susccplum , ctiam Clirislianis licilum sit et
saiuMum, ut conlra Erasmum et Anabaptistas docet S.
res eamdem rem concupiscitis, eamquo simul omncs oliti- U Angustinus Enchirid. 78. tamen vix caret pccratis, sal-
nere non potestis, quisque pro ea oblineiida, sibiqiie viu-
dicanda coutendlt, litifjat et pugiiat. Ciipis proferre limi-
tcs agri et doiiiinii lui, aspiras ad dignitatcm, ainbis offi-
ciuin : resistilur tibi ab aliis qui cadem rcliuere, vcl ob-
tincre satagunt: incilaris ergo utcum eis litiges, eosque
pcssiimdes, itaque rein conciipitam assequaris. Omnes er-
go lilcs et bella oriuntur propter meum ettuum: tolle
iiajc duo pronomina e mundo, aut saltem e mentibus ho-
minum, nullie crunt litcs, nulia bella, iuquit S. Chrysost.
Hinc. ut ait Virgil. 12. jEneid.
Limes agro positm, lilem ut discernerel arvis.
Saiic priscos principes et tyrannos non alia causa incila-
vit ad beiia, quam ambilio profercndi imperii et cupiditas
opum exlernaruin. Id significat Hebrajum S»"! rib, id est
lis: derivatur enim vcl allndit ad 5n*l ra/iab, id est su-
■perbivit, et ad jni rachab, id est muUiplicavit. Ex su-
perbia enim et cupiditate excellendi, ac mulliplicandi o-
tem vcnialibus: fere eniin snscipilur ex uimio amore re-
riiin terrenarum. Insuper facile se interseiit cupido vin-
dicl.T», invldia;, nialevolcntia.', superbia?, glori», ctc.
QVM WILITANT IN MEMBBIS VESTBIS.) Licct cnlm pas- CoDCupi-
siones et roncupisccntia! sint in aiiima etappctilu, vel"j"'"'*
conciipiscibili, vel irascibili; lainen quia hi appclitus se-" '"
dcm habent, et quasi caslrn sua figunt in mcmbris, per
eaque se exerunt; hinc pariter concnpiscenliae in mem-
bris suam habent sedem, ut ira in felle, libido in membris
generalioni destinatis, Irislitia iu liene, anior in iecore,
etc. Hinc coucnpiseenlia ab Apostolo vocatur lex inem-
brorum, Rom. 7. 23. Porro concujiiscenliae mililant ad-
versus inentem et spiritum. Nam, ut ait Apostolus Galat.
5. V. 17. Caro, id est concupiscentia, concupiscit adver-
sus spirilum, et spiritus adversus carnem. Hi ergo sunt
quasi duo milites, aut polius duo belli duces, qui assidue
inler se confllgunt, suosque milites in aciem educunt, ni-
pes et honores oriuntur omnes lites et bella. Audi Sallu-(] mirum concuplscentia cducit omnes passiones, sensatio
Eelluni
iHide di-
ciuin.
slinm in Coniur. Catil. IJna, ait, et ea velus causa beilan
di. profunda cupido imperii et diviliarum. EtTacitum ia
lil). 4. Histor. Aurum ct opes prxcipux bellorum causx.
Et Lucanum in lib. 3. Pharsal.
At pars vilissima rerum
Certamen movistis opes.
Et Ovid. 1. Mclamorph.
lumque nocens ferrum, ferroque nocentius aurum
Prodierat, prodit bellum, quod pugnat utroque.
Porro sapieoter S. August. lib. 4. de Civitat, 6. Inferre,
ait, bella finitimis, et inde in cxtera proceclere, ac populos
.sibi non tnolcslos sola regni cupiditate conterere , quid a-
liud quam rjrandc Mrocinium nominandum est? Talia
fuere olim bella Alcxandri, Nabuchodonosoris , Caesaris,
et passim reguin Assyriorum, Babyloniorutn, Persarum,
Medorum, Gifecorum et Romanoriim. Uude licet Priscia-
ues , imaginatioues et meinbra: spiritus educit fidem ,
spem, charilatem, omnesque virtutes raorales, quae cum
coneupiscenliis singulis decertant, uti graphice describit
Prudenlius in Psychomachia, id est aniniae pugna.
Dcnique concupiscenliai hae in niembris ila militant, iit
doininentur quoad actus subitos et indellberatos, qui ra-
tioiiem et liberlatem praeveniunt; quoad actus vero hu-
manos, liberos et deliberatos non dominantur: sed tam
ipsae quam membra subsuot volunlati et libero arbitrio,
a quo reguntiir non despotice, uti brutum regitur ab ho-
mine ; sed politice, uti civis regitur a magistratu, cui con-
tradiccre et reluclari potest. Unde Apostolus hortatur fi-
deles iam baptizatos et iuslificalos Rom. 6. 12. dicens:
ISon ergo regnet peccatum (peccati fomes, puta concupi-
sccntia) in vestro mortali corpore, ut obediatis concupi-
scentiis eius. Sed neque eahibeatis membra vestra arma Perfe-
nus belluin dictum putet per antiphrasiin, quasi minime iniquilatis peccato ; sed exhibete vosDeo tamquam ex mor- '^''° *''*
bcllum, id est pulchrum; Festus vero quasi belluinum et tuisviventes, et membra vestra arma iustitix Deo: peeea-ficaTo"
feriniiin ; alii tainen censent dictum a Belo, qui primus U tum enim vobis non do/ninabitur.Vide ibi dicta. Hinc ve-coDcupi-
.\ssyriorum rex coepit bello vicinos appetere et subiuga-
rc. Porro Belus proprio nomine vocatus est Nemrod, cu-
ins lyrannis dcscribitur Gen. 10. ,\ppellalive vero voca-
tus est hebraicc Baal, Bal, Bel et Belus, id est dominus,
qiiia omnibns dominari satagebat. Vide dicla Gcues. 10.
10. Ita Cassiodorus hb. 1. Variarum Ep. 30. ISon erant,
inquit, prius armata cerlamina, sed pugnis se quamlibet
fervida lacessebut inlenlio; undeet pugna nomen accepit.
Postea Belus ferreum gladium primus produxit; a quo et
bellum plncuit nominari. Consilium atrox, crudele prxsi-
dium, ferina ccrtatio. Crimini applicandum est, quod in-
de postcritas potuil inlerire. lujellige post diluvium ; nara
ante diluvium gigantes bellis et csdibus fuere infames
leste losepho 1. Antiqu. cap. 13. Ubi et primum qui mi-
Iitarem artem excrcuit, censet fuisse Tubalcain , qui iu-
venit artem fabrilem in cuncta opera seriset ferri,Genes.
4. 22. losephum sequitur Glossa.
re et sapienter ait Laurent. lustin. lib. de interiori con-"^*°"**
flictu cap. 8. Gmnis disciplina Chrislianx professionis non
in 7niraculis faciendis, non in futura prxdicendo , non in
eloquio composito scripturarumque explanalione , sed in
resecandis concupiscentiis commendatur. Quantum Chri-
stum quis diligat. in hoc spiriiuali certamine recognoscat.
Et S. August. lib. de Agoae Christiano cap. 2. Ibi ergo,
in(\a\\.,vincuniur inimicx nobis visibiles potestaies , ubi vin-
cuntur visibiles cupiditates. Et ideo qui in nobis vincimus
temporalium rerum cupiditates, necesse est ut in nobis i-
psis vincamus et illum, qui per ipsas cupidilates regnal in
homine. Quando enim dictum est diabolo: Terram man-
clueabis. dictum esl peccatori: Terra es, et in terram ibis.
Datus est ergo in cibum diabolo peccator. Non simus ter-
ra, si nolumus manducari a serpente.
CoscupisciTis, ET NON HABETis.) Docet coucupiscen- Vers. S,
tiam, quse ciet lites et bella, iaquietum esse malum; quod
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. IV.
419
aDimam iugi rerum concupitarum dcsiderio et sili cru-^ Sexlo , quia ssepe cupidus re cupita uti fruiquc noa
ciat, ac nuDquam explet et satiat. Rursum concupiscen-
tiani coneilare lites et bella, ut rern concupitam sibi via-
dicct, al frijslra: rcseoim concupita non ariiiis paranda,
sed a Deo rerum omnium auctore et dalore postulanda
est. CoDcupiscentia crgo non nisi tuinullus iraruin ct li-
tium in aniino suscilat, eosque inancs et evaiiidos ; ulpo-
te quibus re desideraln potiri nequit, mogisque angores,
roeius ct doloros sibi asciscit.
Coneupi- Concupiscilis ergo el non habclis. To et potest Primo,
•ceoiuonaccipi iiiore Hebra?o pro quia , q. d. Concupiscitis, quia
i'*^'"' nou hal)elisidqiiodconcopiscilis: concupiscendo ergo si-
concupi- gnilicatis vos essc egcntes et miseros.
»cii«i- Secuiido, el siinplicitcr accipi polest ut vox copulativa,
lupi.ci- q j Cimcupiscilis , et laincn non habetis, non oblinclis
'"l_ quod concupiscilis, idque primo, quin sa;pe aliena et illi-
jl, eit» concupiscitis, qua) pcr ius ct fas, et sxpc per iniu-
riam et iirfas aequircre non potestis; sccuudo, quia con-
cupiscentia est iiisatiabilis; nam habilo eo quoJ concu-
audet; ita avarus opes congerit, et sordide vivit, nec eas
expendere audet, oe minuat. Opes ergo quas habet , ve-
re non habet, scd aliis habendas cuslodit. Hoc est quod
nit Sapicns Proverb. 13.7. Esl quasi dives, cum nihd ha-
beal; et est quasi pauper. cuin in mullis divUiis sit. Unde
Democritus tcste Hippocrate Epist. 2. ad Dormagelum,ri-
debat hominum insaniam, quod dum non habcnt opcs,
expetant; dum habeot, occultant ; quod omnia pervcrtant
ad propriam cupidilatein; quod ex omnibus anTectionibus
Jegrotent; quod eoncupiscant ea quae tristiliain et noiain
inferunl; ideoque fcris sint deteriores et stolidiores, ul-
pote qus; intra sufficientiam se continenl. Denique Sa-
piens Prov. 30. 15. Sanr/uisugx, ait, dux (iliue, dicentcs:
Affer, affcr. Sanguisuga est hirudo, quse ab ha;rendo di-
citur, iuxta illud :
iSon missura cutem nisi plena cruoris hirudo.
Duse ergo filiK sunt duo ora, quibus hirudo sanguinem
sugit. Symbolice sanguisuga est concupispcnlia, pr«ser-
vr.
pivit, illieo aliud ct aliud in imincnsiiin conciipiscet. Id I) liiii ovarilia in paiipcres, de qua imini'diate ante fgerat
Sapicns, qua; quasi hirudo paupcruui sanguinem sun^il.
lla;c dicit: Affer niuuera, ul vendain iiistiliam: affcr 6o-
na, ut vciidam graliam, ail Caietan. Bcda vero: Saiigui-
suga, ail, estdiabolus, cuiiis dua; rili.c dicentes; Affer,
ttffer. sunt luxuria et avarilia. S. Bernard. autcin in de-
rlamat. sub inilium : 1'roprix voluntatis, ait, suncjuisug.x
dux sunt insatiabilesfilix, clamantes: Affer. affer. Siqui-
dem ncc animus vanitate, nec x^oluptale corpus aliquando
salialur. Fiige sanguisiigam hanc, ct omuia reliquisli. Ve-
re Scneca I. 8. de Bencf. c. 26. Aspice, a\\,quemadmodum
immcnsx hominum cupiditates hient semper , et poscant.
!\'on miraheris ibi neminem reddere.nbi nemo salis accipil.
OcciDiTis ) Legit interpres cum Syro, Complut. et Ke-
giis ipovsiTs, vcl fovsuir;. Alii lcgiinl, » Jov.-i7£, id c.«t inride-
tis: iia Coict. Clarins, V'alabl. non enim videntur fiJclcs
adno iovidisse a;mulis,ut eos occidcrcnt.Scd resp. in lanto
niimcro (idcliuni aliquos in ca;des erupisse, uti cruperiint
vidcmus in mercaloribus, qui rum centuin lucrati sunt,
nppetuut mille, indc decciii niillla, inde centuin millia,
indc inillioncm, etc. iuxla illud:
Quo plus sunt polx, plus sitiuntur aqux;
et in ainbiliosis; nam qiii amhit essc scnator, ubi id ob-
tinuil, nmbit esse gubernator, indc Coincs, inde Duy, in-
dc Princcps, iudc Kcx, inde Impcralor.
Tertio, quia concupiscenlia est instabilis: nain ubi rem
roncupitain oblinuit, fastidit, et aliam concupiscit: ila li-
iiis concupisrentiu; iinius, cst initiiim altcrius, iuxta illud
Tliren. 1. 8. Peccalum peccavit Icrusalem. prnpterea in-
stabilis fucta est , ubi iiiiillas hiiiiis instabililulis causas
atluli. Ideiii vidit Seneca lib. de Vila boala cap. 7. Volu-
plns . ait, tnnc cum maxime dcleclat , exlinguilur. Nec
viullum loci habet: itaque cilo implel ei txdio csl, ct post
priinum iiiipetum marcet. ISec id unquam certiim est, cu-
lus in inotu naliira est. Ita non potest quidem ulla eius cs
se substantia qund venil transitve celcrrime , in ipso usu r- in h>crcses et schismata; quorum licet paucorum srelus
sui periturum. Eo enim pervenil, ubi desinil ; et dum in- hic larnbus exaggernt, pt quasi indignum omnibus exc-
cipit, spectut ad finem. idcm lib. 3. de Benefic. c. 3. No-
vis. ait. semper cupiditalibus occupati non quid habeamus,
sed qitid petimus iiispicunus: non in id quod est, sed in id
qitod appelitur tnlcnli. (Juidquid enim domi est, vile cst.
Ergo ;io/» habetis, quia licct hnbcalis, habere vos non e\i-
slimalis; el qiiia nliud conciipiscitis, qiiod revcrn non hn-
betis. (]oncii|iisreiis itoque est qiiasi chnma<icon, qiii \i>it
fcnlo siii dcsidci ii, ct re desiderala noii friiiliir: cstqiie, iit
ille ait, vir dcsidcriorum, sed alio sensu quaiii Dau.r.'J.23.
Quarlo, quin ciiuciipisccns non Inm habct rem concu-
pitam, qunm nb ca hnbrtiir ct possidctur quasi ab hcro,
iiiio tyraono. Audi Scncram dc \'iln brnln cap. li. C.x-
teruin non ipu voluptulem, sed ipsos voluplns hubet. cuius
aut inopiu torqucnlur. aut cupia strangulantur. iUi.scri. si
deseruntur ab illu: miscriorcf. si obruuntur. Sicul drprc-
hensi mari Sifrtico.modo in sicco relinquuntur, modo tor-
renle unda fluclitantur. Kl mox : Vl fcras cum labore pe-
rraudum proponit. Rursuiii occiditis , in aclu non perfe-
clo, sed iochoato, id est , occidere cogitatis. ca;dcm ma-
rhinainini. Invidio eniin rt ira sempcr crescunt, ac tan-
driii in cTdes orumpunt. Unde vicina siint, uli nomine,
ita et re or opcrntione, ^ovo; x-/i y3ovo;, id est, invidia et
occisio. Sulrnt oratores, cum viiiiiin insettan ur, extre-
ma ct gravissima eiiis dnmna, liret rnra. rerensrre et ex-
aggrraic, ut niiditorcs mngis ad vitii odiiiin imprllant:
ila facit hir Inrdbiis, prxserlim qiiia srribil ctiain poste-
ris, quos prxvidebnt ex irn ct invidia patraturos honiici-
din, uti siciic nunr fiori videmus.
Et zklatis.] Primo, et, id cst quia, ut paulo ante di-
xi, q. d. Qiiia invidolis, ideo occiditis ; alioqui enini de-
rresccrot oralio; ininiis cniin mali esl invidrrc quam oc-
cidrrc. Seciindo proprie, q. d. Poslquam occidislis, per-
gilis aliis invidere, iino zrlari : zrliis cnim non qiialeiu
qiialem.srd vehrmeulrm el nrrem invidiam signilicat.qua-
riculoque vcnamur. et cuptarum quoqite illarum sullicita l) lis fuil inCain fralricida. QiiocircaEuscb. Iib. ll.de Pras-
posscssio est . sxpe cniin lanianl dominos: itahabcntcsma-
gniis voluptatcs, in magnuin malum cvasere, cnptxque cc-
pere . qux quo plurcs maioresquc sunt , eo ille viinor ac
plurium .lerrusesl. ^uem vulgus frlicem appcllat, ctc. fice
voluplitlcs sibi rmil. sed sc vuliipliilibits vcinlit.
Qiiinlo, qiila cupidoriim viln in rorum riipilariim pro-
scculiono sa-pc tota pciic riinsiiiiniiir. Ouo.silam, nlt Sc-
nora dc Brevit. vila;rnp. 19. cum insummum ambitionis
tniterentur, inter prima luctanlcs xlas relinqiiit.Qiiosdam
cum in consummalionem dignitatis per millr indignatio-
ncs (nlii Irgiint indignilatcs) erupis.icnl, miscra subil cogi-
tatio, ipsos labora.ise in titulum srpulcri. Qiiornmdam ul-
lima senertus duin in novas .■spes. ul iiivcnta. dispnniliir,
inter conatus magnos rt improbos invalida dcfccil.\)c Imr
concupiscentia ainbilionis innximo hic aglt Inrobus: Ikcc
euim iiiuumeros suscilat sibi tiiinultus, oliis lltcs rl bcila.
par. cap. 4. Cuin cx Hcbra;o inlcrprotatur invidiam et
zclum. a rnd. X3p kana, id esl cr/<(r/(undc Simou .\po-
sIdIus dictiis csl Chnnana^us, id est zclotes ]. licct ninior
Eva cuin vocavorit Cain, id catpo.t.^cs.sionem, a rad. ri3p
Aana, id osl po.s.vrr/iV, dircns: l'os.^edi hominem per Dcum,
Gcn. 4. 1. Nimiriim portendil , quod amor po.ssidondi iu
Cnln caiisnrcl iiividlnin, invldia r.rdrin, iino parrlcidium.
Et rco:« potestis adipisci.) Id quod conoupisritis, et
ol) quod 7rlnlis et orridiiis. Causas drdi paiilo anle.
Litigatis kt bblligrratis. ) An, et quantuin dislet
lis n iirjlo, dl\i iuilio rapilis.
Proptkr Ql'OD [ proplrren quod ; fir.Tce cnim est Jia
T, ur. aiT4iT.?ai, id cst quia ] B05 postulatis. ) Significat
rncisnm, cur rem ronrupllain non oblinrant, essc quoj
onm litihus et armis prr iniurinm ocriipare sntogant, uou
vcro postulcut a Dco, qui solus est dator oinDium.
420
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. IV.
vert. 3. Pbtitis, et kos accipitis : EO QUOD MAiB PETATI9, J^ Platonis oralio eral: lupiter da nobis hona, sive ea peta
vr IN coNCUPiscENTiis ( Graece T,Jovai; , id est voluptali- '
bus ) VESTBis INSUMATIS. ) Syrus , ul eas alatis, cibetis,
pascatis et nulriatis. Est occupatio : occurrit enim obie-
ctioni concupiscentium ac dicentium : Ecce nos petiimus
sBepe a Dco rcs quasconcupisciinus,elnoa impetravimus:
frustra ergo nos moncs petere eas a Deo, non per liles et
bella occupare. Resp. S. lacobus: Pctitis quidem, sed non
accipitis : eo quod male petalis, ut iis abutamini conlra
Deuin ad veslram libidinem. Audi Bedani : Male pelil a
Deo, ait, Primo, qai iussa Domini contemnens, a Domino
beneficia superna desiderat. Secundo , qui amisso amore
supcrnorum, ivfima tanlum quxrit bona percipere. Terlio,
et hxc non ad suslentationem humanx fragititatis, sedad
redundantiam liberx voluptatis ; quod est velle insumere
in concupisccntiis. Modus recle petcndi est, quem docct
Christus Matlh. 6. 33. dicens : Quxrite primum regnum
Dei et iuslitiam eius, el kxc omnia adiicientur vohis, quoe
scilicet necessariasuntad vilam,nonad coucupiscentiam :
Deus enim dat lantum bona et salutaria, non mala et no- D aptissima possunt
mus, sive non: arce vero mala, etiamsiea ex errore peta-
mus. Secus eniin vidcmur velle Deo legem sapiendi et dan-
di pracscribere. Sed audi de Socrate Valer. Max. lib. 7.
cap. 2. Socrates humanx sapienlix quasi quoddam terre-
stre oraculum , nihil ullra petendum a diis immortalibus
arbilrabatur , quam ut bona iribuerent : quia ii dcmum
scireni, quid unicuique esset utile ; nos aulem plerumque
id votis expclere, quod non impetrasse melius foret. Etenim
densissimislenebrisinvolutamortalium mens.in quam late
palentem errorem cxcas preeationes tuas spargis? divilias
appelis, qux multis exilio fuerunt : honores concupiscis,
qui complures pessumdederunt : regna tecum ipsa volvis,
quorum exitus swpenumero miserabiles cernuntur : splen-
didis coniugiis iniicis rnanus ; at hxc ut aliquando illu-
strant, ita nonnunquam funditus domos evertunt. Desine
igitur stulta futuris malorum tuorum causis, quasi felicis-
simis rebus inhiare, teque iotum cxleMum arbitrio permit-
te : quia qui tribuere bona ex facili solent, etiam eligere
xia, qualia sunt ea quibus expletur coucupiscentia. Eis
ergo qui talia pctunt, Deus aures piane obstruit. Ilia enim
odit, quia turpia , ac proinde ea largiri oequit; nec dul-
cedinis fons amarum aliquid scaturire potest, ait Cyrill.
lib. 9. in loao. cap. 43. et S. Aug. tract. 73. in loannem,
et ex eo S. Bernar. serm. contra vitium ingratit. Miseri-
nordi8e,ait,est aliquando sublrahere misericordiara.quem-
admodum iras et indignationis misericordiam exhibere,
uti fuit Hebraeis in raurmure pcleutibus carnes, eas dare:
mox enim ira et ultio Dei ascendit super eos, Ps. 77. 30.
Quocirca Cassian.collat. 9. c. 23. docet a Deo non esse
postulandas opcs.honores, delicias, polentiam,rohur,etc.
Nii cadu- ISihil enim caducum, ait, vult a se, nihil vile, nihil tempo-
cura pe- j.^ig xlernitatum conditor implorari. Itaque magnificentix
a Deo. C'^' (i'^ munificentix maximam irrogabit iniuriam, quis-
guis sempilernis petitionibus prxlermissis transitorium a-
liquid et caducum ab eo maluerit postulare, et offensaspo-
Quocirca misericordiam suara ostendit Deus, cum no-vcri. 4.
xia quaj petimus, negat ; iram vero, cum ea Iribuit et con-
cedit. Mutlos Deus non exaudit ad voluntatem, ut exau-
diat ad salutem, ait Isidorus lib. 3. de Summo bono c. 7.
et S. August. Ep. 34. ad Paulinum : Bonus Dominus qui
non tribuit sxpe quod volumus, ut quod mallemus attri-
buat. S. Bern. serm. contra vitium ingratitudinis : Mise-
ricordix res est, hac in parte subtrahere Deum misericor-
diam. Denique S. Gregor. 15. Moral. 12. Maioris iracun-
dixest, inquit.cum hoc tribuitur.quod male desideratur;
atqueinde repentina ultio sequitur: nam quanlo citius ma-
lum votum impleri permittitur,tanto celerius punitur ; sic-
ut punivit Deus ludaeos concupiscentes carnes, dum eas
illis dando , illico plagam mortis in poenam eis immisit,
Num. 11. 33. ideoque loco datum est noraen, Sepulcra
concupiscentix.
Adulteri. ) Graeca addunt, y.ai i).oiyaW:<;, id est, et a-
tius qitam propilialionem iudicis sui, vilitate orationis in- Q dulterx: tani enim foeminas, quam viros obiurgat. Dices,
currel. Eleganter S. Gregor. hom. 27. in Evang. expli
cans illud Chrisli, loan. 14. Si quid petieritis in nomine
meo : Nomen, inquit , Filii lesus est : lesus autem Salva-
tor, vel etiam salutaris dicitur: ille ergo in nomine Sal-
vatoris pelit, qui illud petit quod ad veram salutem perti-
net , etc. Pcnsate, quxso, petitiones vestras , videte si in
nomine lesu petitis, id est, si gaudia salutis xternx poslu-
lalis. In domo enim lesu lesum non quxritis, si in xterni-
ialis templo importunipro temporalibus oratis. Ecce alius
in oratione quxrit uxorem, aliuspetitvillam, aliuspostu-
lat vestem, alius dari sibi deprecatur alimentum. Et qui-
dem cum hxc desunt, ab omnipolenti Deo petenda sunt ;
sed meminisse debemus quod ex mandato eiusdem nostri
Redemploris accipimus : Quxrite primum regnum Dei.
Subditaliquosorare prohibila a Deo, utvindictam et mor-
oi atio in '•6'« inimici, aitque : Quisquis itaque sic orat, in ipsis suis
pecr.3iua<precibus contra Deum pugncd ; unde et sub ludx specie di-
i''"^- citur : Fiat oratio eius in peccatum. Oratio autem in pec-
vocare aliquem adulterum , est grave convicium. Resp.
Convicium est, cura in aliquera torquetur ut probrura, ad
eura infaraandum vel dehonestandum : cum vero iacitur
in aliquem ad eum corripiendum et obiurgandum, ut ille
se emendet,correctio est et disciplina, quse ex amore, non
ex odio et ira proficiscitur. Talis est haec lacobi aeque, ac
illa loannis Baptistae Matth. 3. 7. Progenies viperarum;
et illa Christi Lucae ult. v. 25. O slulli et tardi corde ad
credendum ; et illa Pauli Galat. 3. 10. 0 insensati Gala-
tx ; et Actor. 13. 10. ad Elymam Magura : Oplene omni
dolo et omni fallacia, fili diaboti. Duri enim dure sunt in-
crepandi, uti iubet Apostol. Tito cap. 1. 13. Sicut enim
longi et pertinaces morbi non nisi ustione, seclione et cau-
terio curanlur ; sic et amor rauudi , puta concupiscenlia
omnibus innata , quam homines quasi bruta sequuntur,
Don nisi acri obiurgalione, longaque mortificatione quasi
perfricatione et sectione curari potest. Porro si parenti-
bus et raagistris licet filios et discipulos (lagellare virgis
atum est illa petete qux prohibet ipse qui petitur. Chry- 'j et verberibus, multo magis licet eosdem verbis acrioribus
sologiis serm. l32.Quimalaa Deo postulat.incimt, Deum
mali iudicat et sentit auctorem.
Sanxeruut idipsum Genliles. Seneca Ep. 10. ex Athe-
uodoro: Tunc, ait, scito esse te omnibus cupiditatibus so-
iutum, cum eo perveneris, ut nihil Deum roges, nisiquod
rogare possis palam. Nunc enim quanta est dementia ho-
winum : turpissima voia diis insusurrant ; si quis admo-
verit aurem, conticescent ; et quod scire hominem nolunt,
Dco narrant. Et mox : Sic vive cum hominibus, tamquam
Deus videat : sic loquere cum Deo, tamquam homines au-
diant. Et luvenal. satyra 10.
Orandum est, ut sit mens sana in corpore sano ,
Fortem posce animum, mortis ierrore carentem,
Qui spatium vitx extremum inter munera ponat
Naturx; qui ferre queat quoscumque labores,
Nesciat irasci, cupiat nihil.
castigare : imo, ut ait S. Chrysost. homil. 7. ad popul.
iunc maxime patres sunt,cum filios mensa prohibent, fla-
gella infligunt, afficiunt ignominia.
Quaeres, quo sensu et qua veritate Vocat eos aduUeros?
Resp. Eo quo idololatrae a Prophetis vocantur adulteri ;
quia scilicet relicto Deo animae suae sponso adhaerent ido-
lis, quasi adulteris ; ila hi relicto Deo sponso adhaerebant
mundo, quasi adultero. Nam, ut ait Apostol. 2. Cor. H.
2. Despondi vos uni viro virginem castam exhibere Chri-
sto. Aut, quod eodem redit, adulteri dicunlur, quia ad
amplexus mundanae sapienliae turpiler denectebaut, spre-
ta cffilesti, quam paulo ante S. lacobus celebravit: de qua
etiam ait Sapiens cap. 8. 2. Quxsivi sponsam mihi eaffiAmor
assumere, et amator factus sum formx illius. ^sf^fi \.
Moraliter hic disce, quam mundum odisse et fugere de- leriuDi"
beamus, nirairum quasi adulterum : amor ergo muadi estcur?
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. 17.
421
adullerium spirilole et myslicum, quod tanto gravius cst ^ leslia, qux nos ad Dominum ducunt, qux nobiscum apud
carnali cl liHerali, quaolo Deus, qui hic contemnilur, uo
bilior est hoinine.cui uxor se despondit. Amans ergo mun-
diim vere roram Deo cist adullcr, et ut aduller plectelur.
Omncs euim eius ariiores sunt odullerini, qui caslo Dei a-
mori et charitali, quae per Spiritum sanclum difTusa est
jn cordibus nostris, e diametro repufjnant. Hoc est quod
Syna^of^am idololatrantem incrcpous leremias intonat
cap. 3. 2. 7'« autem fornicata es cum amaloribus viutlis.
El Osce cop. 2. 2. ludicate matrcm vestram, iudicate: quo-
niam ipsa non uxor mea, el erjo non vir eius. Auferat for-
nicationes suas a facie mca , cl adulleria sua de medio u-
berum suorum. V.o alliidit hic lacobus, concupiscentiae e-
nini, de qiiibus hic aR;it, sunt mysticae fornicationes et a-
dulteria anima : unde qui eis obediunt contra Dei legem,
potius diaboli qiicm iinitontur et scqutintur filii dicendi
Bunt, quom Dei, oit S. Iren. lib. 4. c. 79. Ila S. Nazian.
in lambicis corin. 3. divitios vocot mcrelriccrn : quia ut
Deum perpelua possessionepermaneanl. Cxterum quseum-
que lerrena sunt , in sxculo accepta et hic cum succulo re-
tnansura, tam contemni debent, quam mundus ipse conlt-
mnitur, cuiuspompn et deliciis iam tunc renuntiamus, cum
tneliore transgressu ad Dominum venimus. Idem tract. de
Mortfllitate : 1'orro. ail, cum mundus oderit Chrislianum,
quid amas eum qui le odtt, et non marjis sequens C/irislum
qui tc redemit ct ditirjit? Mundus ecce nutat et iabitur, et
ruinam sui non seneclutc rerum, scd fine testatur, elc. Con-
siderandum est et idenlidem cogilandum renuntiasse nos
mundo, el lamquam hospiles el percgrinos hic tnlerim de-
gere. \'\(ie S. Ambr. toto libro de Fuga saeculi, qui et de
Virgiuis forma vivendi cap. 1. hisce lacobi verbis urget
virginein Deo oddictam, ul plane fugiat saDcularium cod-
sortia. Et S. Gregor. hoin. 28. in Evaug. Eccc, ait, mun-
dus qui ditigitur. fugit. Sancti «^i (Nereus et Achilleus )
adquorum tumbam consistimus, (lorentcm mundum tnen-
merctri\ niinc huio oinasiu blandilur, nunc illi, nunc al- p iis despcctu calcaverunt. Erat tunc vita longa, salus con-
leri, omnesqiie ludit et dccipit, sic et divilix. " tinua, opulentia in rebus, fcecunditas in propagine, tran-
Sccundo, alii sic explicant: adulteri, id cst, spurii, de
genercs et adullerini (ilii videmini ; qiiia non Deura patrcm
vestrum.scd mundiim adullcruin ainalis et colitis. Sic ait
Paulus Hcbr. 12. 8. Quod si extra disciplinam estis, ctc.
ergo adulleri, (jrajce voOot, id est, adullerini, ct spurii, ct
non filii cstis. Verum prior senaus est gcnuinus : quia Grae-
cc est fioi/«)oi, id est, adulteri, noo voOoi, id est, adulte-
rini. ct spurii.
Nbscitis. ) Hoc vcrbum emphasim habct acrilerque
pungit, q. d. Ilonc iguorolis, aut non consideratis iura-
tum vcslrum hostcm , puta intindum , iino eum amicuni
putatis,qiii vos Dui vestri inimicos constiluit? Et sanc mi-
ra est hoininum ignorantia , inconsideratio et demenlia ,
quod inundum cum Dei et bonoruin cxiestiuin seterno di-
spcndio seqiioiitiir ct diligunt.
QUIA AMICITIA HUIIS MU>(DI INIMICA BST DbI. ] Ali-
qui eflicocius legunt, ««iwiiciVfa est Dei: si enim iyjjp-x lc
propagi
guillilas in pace : el tamen cum in seipso florerel , iam in
eorum cordtbus mundus aruerat. Ecce iam mundus in sei-
pso aruit, et adhuc in cordibus nostris florel. IJbique mors,
ubique luctus, ubique desolatio, undique percutimur, un-
dique amaritudinibus replemur: et tamen cxca mente car-
natis concupiiccntix, ipsas eius amaritudines sequimur ,
fugicntem sequimur, labenti inhxremus. Et quia labentem
relinere non possumus, cum ipso labimur quem cadenlem
tenemus.
QUICUMQLB ERGO TOLUERIT AMICUS ESSE S.SCULI [mUD-HoMM
) DLius, iMMicus Dei co>stituitlr ) Ergo contrariiets-iniD»"
di
antflgouisla suut, hoslesque interuecini,Deus et mundus, *' °""''
amor Dei ct anior mundi. Ita Didymtis hic: Sicut, oit, im-*'^^'
possibile et servire Dco el mammonx , ita amicum Dei es-
se simul et mundi. Et S. August. 14. Civit. 28. Fecerunl,
ail, civitates duas amores duo; civitalcm lerusalem amor
Dei, usquc ad contemptum sui, civilalem Bab>jlonem amor
gas cuin Syro accenlu penacuto, significat inimiciliam; Q^sui, usquc ad contemptum Dci. Hinc ad aiiiorem Christi
Amicliia
mundi
qujB?
ain cum aliis passini legas acccntu grovi iyOpa, significat
inimicam.
Qua;res, qiixnam cstainicilia mundi? Primo, aliqui a-
clive accipiunt eom qiia miindus imprubos amat,fovcl, cx-
«Itat; probos vero odit, deprimit, persequitur, Ioa.15.18.
Secundo, alii mclius amiciliam mundi accipiunt passi-
ve, qua scilicct mundtis a mundonis amatur ct colitur prae
Deo, imo sprela Dei lcgc. Unde apposite subdit lacobus:
Quicumque ergo volueril esse amicus sxculi huius, inimi-
cus Dei constituitur. Amicitia ergo mundi cst, qua quis
ainat miindi bona , pula opes, honores, dclicias; ita ut
proptcr illa Dei lcgcin violet, aut violare, cumque morla-
liter offendcre sil parotiis. Ilem co quo quis omat ctcolit
homincs miindonos, piito superbos, divites, potentes, iit
ad eoniin grotiam coplandoiii, oiit rctinendoin pra>ccpta
Dci ct EcrlcsiiC tronsgrcdialur. Id ilo cssc polel, co quod
quos paulo aute vornvil coiicupiscentias, easdcm liic vo-
cel mundiim. Unde hunc lurobi locuin antistronhn scn
t»ni;.k «-..i: L! ■ w^ , ,-. ... -! ...
classicum canens Apostolus: Mihi, inquit, absU glijriari
nisi in cruce Domini nostri lesu Chrisli, pcr qucm mihi
Mundus crucifixus est, et ego mundo. Vide ibi dicta, quem
quasi magislrum sccutus S. Ignatius Ep. ad Kom. .\mor
meus, inquit, crucifixus est. Sapicnter Hichard. Victorin.
de Gradib. charitot. cop. 3. Columbinus, inquit, tere pii
oculus amor est, qui in rcbus humano usui concessis nulla
libidine fijitur, sed in transitoriis contemplalur xternum.
Vere cnim Beda hic : Omnes. inquit, amatores mundi, o-
mnes inquisitores nugarum. S. Aug. ( vel quisquis est au-
ctor) lib. de Duodccim abusionib. gradu 7. Mundi amor,
inquit, et Dei.paritcr in uno corde cuhabitare nonpossunl.
quemadmodum iidem oculi cxlum pariler ct tcrram nequa-
quam aspiciunt. S. Cyprian. Ep. ad Donat. Arridcl mun-
dus, inquit, ut sxvial : blanditur. ut fallat: illicit. ul oc-
cidat : cxtollit, ut dcprimat : fanorc quodam noccndi, quam
fucrit amplior summa dignitatis et honoriim , lam maior
exigitur et usura prcnarum. Dcniquc iiiiindi lypus fuil So-
tentia cxplicons S. loonnes Ep. 1. cop. 2. lo. Pioiite, in- ^ domo, plcna oinnibus el infundis sccleribus.quac proinde
1"il.diligercmundum,nequeraqu:cinmundosunt.Quo- '" " ■ -• . . . .
niam omnc quod in mundo est, concupisccntia carnis cst,
et concupisccntia oculorum. el superbia vitx. qux non cst
ex 4'atre. srd cx mundo. Vcre Scncca Ep. 85. Itclinque,
oit, ista ad qux discurritur: relinr/ue divitias periculiim
possidcntium. aut onus : rclinque corporis atque animi vo-
tuptatcs . molliunl ct cncrvant : rclinque ambitum ; iuwii-
da rcs est. vana , vcntosa , nullum habct lcrminum : tain
soUicita est, ne qiicm antc sc vidcat. quam nc alium post sc :
laboral invidia, ct quidem duplici: vides aulcm quam mi-
ter sit. si is. cui invidctur ct invidet, Confragosa in fasti-
gium dignitatis via est.
Qiiociico Christimie et snpienlerTcrtull. In hoc mundo,
«it, nil nostra intercst , nisi ut quamprimum rx eo rxcc-
damus. Et S. Cyprion. lib. de llabitii virg. cop. 2. Sciant
Christiani bona illa csse qux sunl spirituuliaj divina, cx-
cxlitus sidcroto coullagrovit. Sicut ergo Loth Sodoms in-
cendiiim ongclum seqiiens clTiigit ; ila iios graliam Dci se-
qticntcs inundi pericula ct incendio fugiomus.
Ha Tlioodorus Archimandrila odhuc piicr, hoc locobi
scntcntia commotusetcompunctiis mundum opcsquecoii-
tcmpsit, iil halict ciiis Vita; ipquo ac S. Nicolaus Tolen-
linns audilo concionatore Augiisliniano dissercnlc de illo
S. loannis 1. Epist. I. I\'olile diligcrc mundum. co spre-
lo, monasticcm Urdinis S- Augiislini romplcxus cst.
Nota. l'ro ro/i.\iiiM(Vu/-,Graece est xaOirarxi, id est. planc
ct firmitcr constituilur, puta sempcr et iii omncs a?lprni-
tates, ni Deus inlinila suo clcmcnlia amatorcin mundi in
gehennom nicntcm cxcipiot, ct ad se c.Tluniqu.' rcvocel.
Am PUTatis. ) Gr.Tce r., id est aut, el sic le;;iiut nonniilli
Codiccs. Veriim r., id est aut, sacpo idem est quod an, ut
inultis cxcmplis doccl Thcsaurus liugux Grxcac.
422
Commentaria in Epiaolam S. lacobi. Cap. IV.
QuiA iNANiTEB (ffustra, sinc causo) Scriptuba dicat.) ^ eoim alibi in Script. invidia tribuitur Deo , sed nec pro-
Quid? Respoiidcntaliqui.idquod proxime praiccssit; sci- prie tribui potcst. Qiilnlo, apposite alii interrogalionem
licet ut mundi amiciliam, lcgcs et consortia fufyiamus, ac refcrentes ad to Spirilus concupiscil, exponunt, q. d. An
Dei {jraliam et amiciiiam ambiamus : hoc enim passim
concionantur propiieta! et alii libri S. Script. ila Beda. A-
lii cum CCcum. rcferunt ad id quod paulo post sequitur:
Dens svperbis resisl.it, humilibus aulem dat gratiam. Ve-
rum alii passim referunt ad id quod proxime seqiiitur : Ad
invidiam concupiscit spiritus qui habiial in vubis , q. d.
Deus csl zclotes, ct quasi zelolypus anima; vcstra;, velut
sponsa» sii» : uude non patitur rivalem, mundum scilicet :
nam ad invidiam eoncupisccre ideni cst , quod esse zclo-
typum. Qui enim zclolypiis est, ita rem amatain conciipi-
scit, ut camdem rivali cuilibet invideat, cupiatque ea so-
lus potiri, nec quemquam in amoris partem admitli pa-
tiatur: Deiim autcm esse zeloteni.scriptum csl Exod.20 5.
Nahiim I. 2. et alibi. Si velis pliis velle S. lacobum, ni-
mirum hanc sentenliam ab eo recitalam, in Sciipt. prre-
putatis Spiriliim sanctum vos inbabitnulcm et regentem
vestri csse zeiotypiim, vobisquc mundi amicitiam, qiiae e
re vcslra sit, invidcrc, ul ipse solus corde vestro poliatur
ct frualur, quasi ex hoc ilii infjens bonum accedal? q. d,
Aitsit: imo vero niaiorcm dat {^raliam qiiam vel accipi,
vcl sporari possil a mundo; qiiam tamen ipse mundi a-
nintoribiis, iilpote tam sibi, quam proprie saluti eontra-
riis, ncfrnt. Propter quod scriplum est: Deus superbis re-
sislit, humilibus aulem dat gratiam: ila Franc. Titelman-
nus et Fran«. l.iicas Nntat. 593. Scxto, Gagneius, Caiet.
Catbarinus, Snlmcron, Mariaua, et Loriniis interrogatio-
ncm referenles ad Topulalis, censent sifyiiificantius el ner-
vo-iiis liic nnlhro()npalhos Spiritui Dei tribui invidiam, id
cst zelotypinrti, qux' Dco tribiiitur a Propbetis et Aposto-
k(\ invi-
diamcon
ClipitCil
s|iiritus
quis ?
lis 2. Cor. 11. 2. Exodi 20. 3. Iprcm. cap. 2. et aiiis locig
cise et in lerminis scriplam esse, fatcor ubi ca scripta sit mox citandis. Invidia enim subinde iu bonain parlem ca-
me lalere, nec quisquam bactenus idipsum indicare po- u pitur, ul ciim diiorum virtiitis a?mulationein , et in anle-
tnit. Qiiare nova et contorta videtur QEGum. dispunctio, gressu conlentionem voctiiniis sanctam iiividiam. Talis
versio et expositio. Ipse eniin sic dispungit, verlit et ex-
plicat : ,4n putatis quia inaniter Scriptura dicat.aut ad in-
vidiamFq.d. \n pulaiis quod Script. dilTicilia iiobis prae-
cepta et vires excedcnlia de odio miindi et concupiscentiEe
tradat, eo quod illa nobis invideat? Erratis: non enim id
facit inaniter aut ex invidia, sed quia eoncupiscil TrvEupia
in accusativo, id est spirilum, scilicet rectum, id est, bo-
num propositum, bonainque voluntalem sua exhortatione
in vobis excitare et babilare; quam ubi per spiritualem
modestiam invenerit operanlem in nobis, maiorem dat
gratiam. Ca?teri enim oinnes aliter dispiingiint et vertunt,
exceplo Franc. Lura Annol. 594. qui CBicum. seqiiitur.
Ad INVIDIAM CONCUPISCIT SPIBITUS QUI HABITAT IX
VOBIS.) Ita per inlerrogationem haec legiint Codices Ro-
nianietalii plerique: nonuulli lameninterrogationem tol-
liint et legunt assertive. Rursum alii interrogationem re
qiioque esl ea quK vitiis et vitiosis invidet opes et bono-
res, qiiibiis ipsi coiilra Dcum ad scelcra abuliiutur. Talis
quoqiie esl ilia Tlinii libr. 2. Ep. iili. Quid invidetis bo-
nam morlem, cui dare vilam bonam nonpolcslis? Sic Deus
invidct muiido, quod animas a Deo ad se pclliciat et per-
dat, qii.-e uliqiie est sancta invidia. Sensiis ergo est, q. d.
Piilatisne, o Chrisliani, frustra in Scriptur. Deum vocari
zelolypiim veslri, ae osorem muudi, illique quasi inviden-
lem possessionem eordis veslri, eamque ad invidiam, id
est, ciim invidia mundi, sive ila ut eam invideat miindo,
conciipiscere? non sane friistra ita vocatur. Keipsaenim
esl zelolcs, consorlis impatiens : non patitur ut alios ame-
mus praeter ipsum, non fert nos diligere miindi/m quasi
adiilleros. Dcus ergo concupiscit cor nostrum instar ze-
lotypi, inagnoque zelo illud affeclal, idcoque doleletqua-
si invidet muudo, qiiod animas Deo despoosatas per ille-
ferunt ad to pulalis, alii ad to concupiscit spiritus. lara p nebras ad se nelliciat. Probal lacobus id quod dixit, sci
Besp. di
VIQUS.
nonnulli per spiritum accipiunt humanum, sed vario sen
su. Primo, aliqui, q. d. Spiritus hominis mundo deditus,
9t concupiscens ea quse sunt muudi,sibi suaeque saluli no-
cet et quasi invidet; sedDeus copiosius impertit gratiam,
quam ipsi ciipiainus. Secundo, q. d. Spiritus humanuset
niundauus iinpellit nos ad aliena concupiscenda, et ad a-
liis ea invidendum : ita Lyr. Hugo et Tbomas Anglicus.
Terlio, Eminanuel Sa,q. d. Spiritus hominis ad invidiam,
id est per invidiam, conciipiscil bona proximi. Quarto, a-
lii , q. d. Spiritus zeli et fervoris habilans in nobis adeo
concupiscit, id est, concupiscere nos facit virtutem et san-
ctimoniam, ut sanctam in nobis cxcitet invidiamaequandi,
imo superandi eos, qui nos in stiidio virtutis prsecurrunt.
Verum alii passim aecipiunt hic Spiritum divinum et
Spiritum sanctum.idque meliiis. Illi enim soli compctit id
qiiod seqiiitur: Maiorem aulem (ktt graliam. Primo ergo
Beda inter alias exposiliones hanc affert, q. d. Putatisne
licet amicitiain miindi esse inimiciliam Dei, ex eo quod
ita nos amat Spiritus Dei, ut solus velit ainari, nec patia-
tur rivalem: ainal enim nos tamqiiam sponsas siias cha-
rissimas. Unde si aliiim , puta mundiim , ainemus, nobis
quasi adulteris irascitiir. Ardet ergo nostri amore:si qiian-
do igitur aliquid nobis postiilanlibus neget, nou id facit
qiiod nobis invideat, utpote qui usqiie ad invidiain amat
nos , sed ne id nobis obsit, nosqiie ab amore suo ad amo-
rem mundi avertat.
Ubi mnraliler nola, quantus sit amor Spiritus divini in Morai.
nos : nimirum ardenti zelo amat nos, et eodeni viilt amari 'le »elo
a nobis; ac si non ametur, indignatur et ssevit tamqiiam *'"
ursa raptis catulis raptori occurrens, Osee 13. 8. Praecla-
re S. Aug. hiinc zclum ex Script. in Deo ponit, et defen-
dit lib. contra Adimanliim cap. 13. ToUe, iuquit, de zelo
errorem et dolorem, quid remanebil aliud nisi voluntas cu-
sfodiens castitatem, et corruptionem vindicans coniugalem?
quod Spiritus divinus nos exeitet ad concupiscentiam et Quo igitur verbo nisi zelo Dei melius posset insinuari? quo
invidiam? Erratis, si id pulalis: ipse enim est spiritus i-> vocamur ad coniuqium Dei , et non vull nos turpi amore
continentiae, charitatis et concordi», ac maiorem dat gra-
tiam, quam sunt bona et gratia mundi, qiiam concupisci-
tis: ergo maliis sit spiritus oportet, qui ad concupiscen-
dum et invidendum vos eoncitat. Seeundo Glossa , q. d.
Spiritiis Dei cupit et coneupiscit ut invidearous mundo,
eumqiie odio proseqiiainur. Tertio Hiigo, q. d. Spiritus
eoncupi>Jcit ad invidiam, id cst contra invidiam, ut scili-
cet ea quasi opus diabtili tollaliir e mundo. Quarto noster
lustinianus, q. d Spiritiis sanctiis quo in baptismo im-
buti eslis ad invidiam concupiscit, hoc est, ifa afficitur
erga vos sui cultores et amicos, tantisque donis vos cu-
mulat, ut mundi amalores merilo vobis invidere queant,
luxta illud Isais Co. 13. Ecce servi mei comedent, el vos
esurietis. Ecce scrvi mei bibent , el vos silielis, etc. Hoc
sensu invidia dalur mundanis, non Deo, ut fit in aliis ex-
positionibus ; quaeproiade duriusculae videnlur. Nusquara
corrumpi : el punit impudicitiam, nostram, et diligil casti-
talem. Non enim frustra eliam vulgo dici solet: Qui non
zelat, non amat. Hie ergo Dei zelus sanctus est, haec san-
cta invidia. Simili schemale et figiira Deo tribuilur i«di-
gnatio, ultio,fiiror in peccatores.qui inundum Deo aotc-
ponunt: rege enim furorem ratione, uti Deus regit,eum-
que pro iiistilia exere, saucliis eril; nec tam vindicts fu-
ror, qiiam iiistitiae rigor. Sic et S. Hieron. in Sophon. I.
Nisi Deus , inquit, amarel animam humanam, nunquam
selarelur eam.et in simililudinem marili peccatum ulcisce-
relur amoris. Qiiin et S. Paulus 2. ad Cor. 11. 2. ^mu-
lor, inqiiit, vns Dei xmulatione: despondi enim vos uni
viro virgincm castam ea:hibereChristo. Quocirca decet nos
simili, cum pari non possimus, passu, huic Dei aniori oc-
currere , vicemqiie vici et zelum zelo rependcre , ut to-
tum cor, totumqiie amorem a creaturis roundi avocan-
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. IV.
423
tcs in eum unum lola anirai conlentione et ordore con- J^ fundil? ?lulile. Clnvi isti non mihi infit/uiii dolorem . sed
nimj! a
Zolut
Cbrjiti.
Ancela-
vestram mihi infigunt allius charitatem. Sanguis meus noti
mihi deperil. sed vestrum prorogntur in prelium. Nec mi-
niis clejyanler Itcniard. luiti Spiritus saucli , tuiii Ctirisli
cliarilatcm c.\tollit Kpisl. 107. 0 geminum ipsumque /?r-
niis.\iinum Dei erga nos amoris argumenlum! Christus mo-
ritur . et mciclur amari ; Spirilus ufficit . el fucit amari :
ille facil cur amclur ; isle ut amctur : ille suam multam
dilettionem nobis commcndal ; i.ste et dal : in illo cernimus
quod aniemus ; ab isto sumimus unde amemus: charilatis
igilur ab illo occa^io, ab isto affcclio.
Qui HABITAT. ) (iraece ■/.'x-cani.ivi . id csl habitavil. q.d.
Oliiii in bnplismo liabilavil Spiritus iJei in robis; at lam
in multis vpslrum non habitot, quia ab eo (icicivi^tis et
niiinduin dili[;itis : in cx'teris tnmen, qiii in gralia baplis-
ini perscvcrant, ctiaiiinuiii habitat.
.Maioreh autem dat gbatiam.) S\tus, prastanlioremytrt.s.
autcm dat gratium dalus nobis Duminus no.-^ter, puta Spiri-
_lussnnclus osteiidil spiritum Dci ad invidiam, id esl, ar-
l^dcntissime et qiiasi zclolype nos amareelconcupisccre.ex
eo quod lonf^c maiorem del {jraliam, dona et bona, quaiii
iiiundus, ci quam mereamur, ut nos a mundi. i-inuli sui,
nmore aTcilat, el nd sui amorem invilet, et pene cogal.
Invidet crj^o miindo, quod pauca donaiis, mullum ame-
tur : se veio inliuita donanlcm paruin et vix a nobis aiiia-
ri. Uursum occurrit obiectioni mundanorum dicentium :
Amor mundi i!o nnbis innatus est , ul eum abiicere ne-
queomiis. licspondcl cnim: Dcus maiorem dat fjratiam,
qiiam sil amor mundi, ut per eam amorem inundi facile
Tincere el rx animo ciiccrc possiiis, si graliae Dci vos sub-
dere ct strcnun cooperari velilis. Nain , ul oit .\postolus
Philipp. 4. 13. Omnia possnm in eo gui me confurtat. Et:
Potens est Deus omnia fucere superabundanter. quam pe-
timus aut in'rtligimus. E|)ties. 3. 20. Alludit lacobus ad
illud Exodi 20. i). 1'aciens miscricordiam in viillia his qui
diliqunt mc ; sicul iii tw .id invidiam concupiscit spiritus,
alliisit ad to Ego sum Dominus Deus luus fortis zclutes ,
r ibidcm v. 5.
Propter QiOD dicit: hic versiis in nnnnullis Griccis
dccst; undc eiim omittil Tif^ur. et Pagn. Veriim Roinani
nliiqiie plurcs (jra}ci ct Latini eum legiinl. l'robat Spiri-
tum Dci maiorem daie graliam iis qui ipsuiii amant. re-
Tcrcntiir, invocont, ipsique lotos se siibdunt, cx co quod
dicit Soripturo et Spiritiis sanctus : Deis slpereis, qui
spreto Dco iniindum mundiqiie houorcs et pompas seclan-
tur, resistit; vel , ul Cnssian. lcfjit lib. 12. Instit. c. 6.
adversalur; vel, ut Cv pr. Ep nd Novatianiim. ron//-aJM<iV .
Sjrus, drprimit, conlcrit: IIUMII.IBIS altem . qui sprelis
mundi pompis et fastu, humilitcr sc Spiritui Dei subdiint
et per oumia ol)cdiunl. nb coque se in omnibiis duci rcgi-
que sinunl, dat gratiam. ) Porro id dicil Spirilus san-
clus Prov. 3. 3i. ubi enim nos lc{jimus: lllusores ipse de-
ludet, et man-suctis dabit gratiam. Septuofj. quos more suo
cilat ct scquitur S. lacobus hic.clS. Petrus 1. Ep. c. o.Ter-
tunt : Deus supcrbis resi^tit. humilibus autem dut gratiam.
„. „ _. „ , __ . „ _ lllusorcs cuim sunt supcrbi, ct mansucti siint humiles.
pnnaum: Volote scire me .\ngclum Dei habere umicum .qui^) Anlislrophas huic lacobi {^uomas habcnt omnes aucto- n^ai^hu-
fcromii .
lla f.;cit S. Agnes, quae Christo sponso totam se addi-
xit, idi-oqiie iuvcncm nobilissiiiium nuplias eius ombien-
tcni, ac oiiuiia |iromillcnlcin donlemque quosi diaboli sa-
lcllilim cum Buis muneribus iiidignobundQ repulit: Dis-
ccdn, iiuiuit, a me fumes peccati , nutrimcntum facinoris,
pubulum mortis. Discede a me, quia iam ab ulio amatore
prxvcnta sum. qui mihi salis mcliora te obtulit ornamen-
la, et nnnulo fidei sux suljarrhuvit me , longe te nobdior
el gencre el dignilate. Cuius csl generosilas celsior. posn-
bilitns furtior, aspcctus pulrhrior, amor suaviur . et omni
gratia elcgantior: cuius }luter Virgo e.sl , cuius Vatcr fa-
minnm ncscit, cuius pulchritudinem solct luna mirantur.
cuius odore reviviscunt mortui. llli soli scrvo fidci^ illi me
lola devolionc cowmilto. Quem cum acccpcro, casta sum ;
cum tctigero, munda sum ; cum tctigcro, virgo sum , uti
rcf.-rt S. An.brosius lib. 4. Ep. 3i. Idem nobis diccndum
muiiilo, cnrni et diabolo, euin nos tcutant, ct o Christo ad
se pelliccre solngunt. (Jiioeircn S. Afjii(!S post morleui op-
parens parcntibus cum clioro Virginum, cjcladibus au-
reis el Ingenlilumincradiantium.consisteDsiuxta Agiiiim
iiivecandidiorem, iisdixit: Congaudcte mihi ct congratu-
lamini.quiu cum his omnibus lucidas scdes accepi: illisvm
iuncta m cijclis. quem in terris posila tota animi intenlione
dilexi: ita S. Ambrosius. Similis est sjionsa in Canlicis,
quao ubiqiie non nisi omoris ordorem , languorem , dcli-
cins, el zcliim spirat : Fulcile, inquit, me floribus. stipale
wc mali^ quia amore langueo. Punc me xtt signaculum su-
per cor luuiii, ut signaculum super brachium tuum. quia
fortis e.it ul mors dileclio , dura sicul infernus a-muhtlin:
lampades eius lainpudcs ignis atquc flummarum, Cant. 8.
V. G. clc. Et Psaltes in cpilhalnmio Clirisli ct EcclcsiiC,
sive aniiiiK saiicta; : Aslilit, iiiquit, regina a dextris litis
in veslilu dcaurato circumdata vurielalc. Aitdi filia, ct vi-
de , el inclina aurem tuum . cl oblivisccrc populum tuum
el domum pnlris tui: et concupiscet rex decorem tuum.
Porro Cliristus usqiie ad ogoniam ct sanguineuin siido-
rem zclaliis est nos. Paticns cnim el orans pro nobis in
horlo, sniijjuincm copiosum sudovit cx angore non tnm
doloris, qiinm aiiioris nostri, qiiodque plus oinans nos pa-
riim nmcliir o nobis , imo a iniiltis odio hnhealur. Hwnc
suuiii iii iios zclum pnssiin iu Proplictis c.xplicnt, ut Isnia;
9. G. Parvulus. inquit, nalus cst nobis, etc. Zclus Doinini
exercituum faciel hoc. Et c. 59. 17. Opcrtus esl quasi pal-
lio zeli. Zachor. 8. 2. Zclatus sum Sion zelo magno. et in-
dignntione mngna zclatus sum cam. Ezech. 3G. G. licce cgo
in zelo meo ct furore meo locutus sum, co quod confusio-
nem gcnlium suslinueritis. El v. 5. //» ignc zcli inei locu-
tus sum de rcliquis gentibus. Psnl. 78. 5. Accendclur velut
iynis zctus tuus. Sap. 1.10. Auris zcli audit omnia. E/.ech.
23. 25. Poniim zelum mcum in tc. Sophon. 3. 8. In igne
zcli mei dcvorabitUr omnis terra. Ad hxc loca alludit hic
S. lacobus.
Hunc zcluiii pro Dco el vicc Dei ostcndit anfjelus eu-
ntos S. Ociliii'. De co enim ipso sic nit ad \'olcrianiim
summo zeto corpus meum cuslodil. Is si vel minimum fuc-
rit su.<piralus , qund tu incesto me amorc contingas. irain
suain prutinus in tc accendet. el iuventulis tux florem per-
del ; sin aulem cugnoveril quod tu simplicict iinmaculuto
mei amorc tenearis, et virginilatcm mcam integram ct iin-
poUutam rustodias , te sicul me diliget , et ostendcl tibi
iuam grntiam , iiti rcipsa prxstitit, dum visibiliter ipsi
apporcns cum Christinnum, virfjincin et mnrlyrem elTecit.
Porro pic el piilchrc Chrysologiis oxplicnt nrdciitissi-
miiin 7.cliim cxlcstis spnnsi (jhrisli pcndcnlis in criico, ct
adultcrns onimas bciiigne od sc vocnntis scrm. 108. Di-
stendit mrinbrn, dilalnt viscera. prctus porrigit , offrrt si-
num. iSunne dicit : Vidctc in me corpus vcstrum ? ct .11 quod
Dci cst . timctis ; quare vcl quod vcflrum cst non amntis?
ti Dominum fugilis , quarc non rccurritis ad pnrrnlein ?
Sed forto vos passionis mcx, quain fccistis, magnitudo con-
rcs hagiographi. ut hoc do|Tina verissimum, scd in praxi ^^j,
obscuriim ct diiricilc, tot ronsonis lcslibiis nobis persua-
dcant. Primn cst, Davidis Psnlm. 17. 28. Populum humi-
lcm salvum facics, et oculos supcrborum humiliabis. Se-
cuiuia, Salomonis ProT. 29. v. 2. ct 3 Superbum scquitur
humililat.rt humilem spiritu suscipiet gloria.Terlia, IsaiK
c. 2. 12. Dies Domini supcr omnem arrogantcm et supcr-
buin. Et c. GG. 1. Ad qucm respiciam, nisi ad paupercu-
lum et contritum spiritu , et trcmentem scrmones meos?
Quarln, Ann.T inalris Somuelis : .ircus fortium su/Kratus
est , et infirini accincti sunt robore. Suscdat dc pulvcre e-
gcnum , ct dc stcrcore erigit paupcrem . ut scdeal cuin prin-
cipibus, et solium glorix tcncal. Quinta, ludith. c. 9. 16.
i\'cc superbi ab initio placurrunt tibi, sed humilium et mati-
surtorum semfKr libi placuit dcprccntio. Sc\la , \ irginis
Dcipara;: Dcposuit potentes de sede, cl exaltavil humi-
424
Cotnmentaria in Epistolano S. lacobi. Cap. IV.
lc.i. Kxuricntcs impUvit bonis, et divites dimisil inanes , j^ Christus, cassus, crucifixus et occisus.Istaeslvia. Ambula
Cau.s.i
J.
III.
IV.
VI.
Lucae 1. 51. Accedat septitnus, unus ex Septuag. sacrae
Script. ialerprelibus, qui rogatus a PtolemBeo Philadelpho
rcge ./Egypli, qua ratione quis posset cavcre superbiam,
respondil: Si cogilct quod Deus superbos dcprimit, man-
suetos autem el humiles exaltat. Deuiquc omnes diviuorum
voluminum paginse hanc ubique senteuliam spiranl,ail S.
August. 3. Doct. Christ. c. 23. Quocirca apposite Isidor.
Pelus. 1. l.Epist.l64.moaetMarlyrium, dicens:,S«/je?W»'
Deus resistil-.nam eliam ipsorum principi ub inilio sese op-
posuit. Considera igitur quanlum est.et Deum hostem ul-
que adversarium habere, et veterem hostcm socium.
Causoe sunt mullae. Pi ima, quia uli radix omnis peccali
el maii est superbia, Eccli. 10. 15. ita radix ct fons omnis
boni et virtutis csl humilitas.
Secunda , quia supcrbus est vas tumidum et vento ar-
roganlia; plenum, ideoque gratiae incapax: huinilis vcro
est^vas demissum et vacuum, ideoquc gralia; el liquoris
divini capax. Sicut ergo pluvia a collibus desceudit in val-
les; ita gratia c ca;lo dcpluit ia humilcs.
Tertia, quia Dous est zeloles gluiiu; suae : unde super-
bos eam ambienles deprimit et sternit iu gehennam, hu-
niiles vero eam adoranles exallat ad gratiam et gloriam.
Rursum humilitas meretur ditari et sublimari, superbia
spoliari et deprimi. Sicut ergo umbra sequentem fugit, fu-
gientem sequitur; itaDeus,gratia et honor,superbos qui
eum ambitiosesequuntur.fugit; humiles qui eum fugiunt,
sequitur.
Quarla,quia gralia est gratia et gratuilo datur,nec nisi
gratis, quales sunt humiles, qui de ea gratias agunt ; noa
superbi, qui eam suis viribus et merilis altribuunt.
Quinta , quia regum , et prssertim Dei , sublimilas et
raagniricentia poscit illud Virgil. yEneid. 6.
Parcere subiectis, et dcbellure superbos.
Deuique humilitas est vii tus propria Christi etChristia-
nismi, iuxta illud Matth. 11. 29. Discite a me, quia mitis
sum et humilis corde; ita S. Bern. tract. de Grad. humil.
Unde humililas lam potens est, ut resistat Deo, iuxta il
per humititatem, vt pervenias ad xternitatem. Deus Chri-
slus patria est quo imus : homo Christus via esl qua imus.
Ad illum imus, per illum imus, quid timcmus ne erremus?
non recessitaPatre, ct venit ad nos : ubera su(jebal,et mun-
dum contincbat: in prxsepi manebat, et angclos pascebat
Dcus homo. Idcm homo qui Deus : idem Deus qui homo.
Idcm serm. 8. de Epipliania: Tola , inquit, Christianx
iapienlix disciplina non in abundantia vcrbi, non in astu-
tiu disputundt, ncque in uppelilu luudis cl glorix , scd in
vcra el volunlaria humililale consislil . quam Dominus le-
sus Chri.^ilus ab ulero matris ^isque ad supplicium crucis,
pro omni fortitudine elcgit et docuil. Idem Epist. 56. ad
Dioscorum doccl non essc aliam viam ad verilatem, qiiam
huiiiililBlem : ct sicut Dcmosthenes dixit, omnem vim e-
loquenlia; consistere in pronuntiatione, sic omnem vira
Cbrislianismi consistere in humilitale.
Idein viderunt Genliles. .<Esopus rogatiis a Chilone, Gnomae
qiiidnam ageret Deus? respondit : Ta xai:u-i% uij-oi, ra v^tla. Genii-
u T«7r£ivoi , id est humilia exallat , alla huniiliat : ita habct
eius Vita. Artabanus, ut Xerxi dissuadeat expcditionem
in Grajcos, ait Deum altas arbores, turres et montes ful-
minare, humiles vero servare et tueri; magna et superba
castra parvis copiis sternere, necsiuere alium praetcr se
altum sapere: iLa Herod. lib. 7. Vere Tragicus : Sequitur
superbos ullor a tergo Deus.
Porro h»c signa et effectus humilitalis assignat S. Ba-
silius orat. 17. de humilitate: Qui, inquit, summa mode-
slia est prxditus, el qui dum conviciis af^citur, fatetur se
longe esse infcriorem, quam dicalur; eius animum nulla
unquam convicia percellent et perturbabunl : sed siappel-
labitur inops, novit se inopem esse, et omnibus rebusindi-
genlem, ac quotidiana Domini suppedilatione opus habere.
Quod si acceperil ignobilem et obscuro loco nalum se dici, ECBgies
iam animo mullo anle percepit fictum se esse ex limo. Et Ji^"'''""
mox: Consequilur aulem humilem animum visus sublri-
stis et in terram dernissus, habilus ncgleclus, copillus pas-
sus, vestis sordida,ita tamen ul videantur hxc casu ac for-
liid : Dixit ul disperderel eos, si non Moses electus eius ste- L, tuilo fieri, qux lugentes de indu.stria faciunt
SuperbUS
esi 1
QJS
ii.isel in confraclione in conspectu eius. Coufractio enirn
cordis est humilitas, virtutum regina , quae Deum vincit
pro sua reverentia, ait Rupert. lib. 4. in Exod. cap. 26.
Quocirca S. Chrysost. homil. 20. in Epist. ad Roman.
Ls'a-''»it superbiam esse summam stuUitiam el insaniara, nec
superboquidquamesseinsaaius.Quideoiminsaniusquam
Deo resislere, et cura Deo instar gigantum velle bellum
gerere?Quidinsanius quam se Dei, a quo omnia pendent,
favore, gratia et ope sponte privare et spoliare? Quid in-
sauius quam non hominem, non angelum, non dsemonem,
sed Deuin habcre antagonistam et hoslem, eumque qui in
superbos lonat et fulminat, ad duellum provocare? uade
S. Hieron. Epist. 45- Quale, ait, malum sit oportet, quod
adversarium habet Deum? Superbus enim suo fastu quasi
Deum laccssit, et ad singulare certamen provocat. Unde
Deus zelotes illud acceplat, aitque: Meus est hic anlago-
nista, meum hoc duellum : hic exerendse mese vires, hic
- Slbditi ebgo estote Deo. ) TTTOTa/sTE, id est subordi- vers.T.
namini; Syrus, servi estole: rectus enim naturae ordo po-
stulat, ut creatura subordinetur et serviat suo creatori:
Deo ergo servite, ut Dei graliam et amicitiam obtineatis.
Nam, ut dixi, Deus humilibus dat grcdiam. Qiiocirca Psal-
tcs Psalm. 61. 2. Nonne Deo, inquit, subiecta erit anima
mea? ab ipso enim salulare meum. Nam et ipse Deus meus,
et salularis meus, suseeplor meus, non movebor amplius.
Resistite, a-jTiriiTc, id est, conlraslate, opponite vos,
odvcrsamini; 's'jr\is, insurgilein e(»«;DiABOLO. jQui qua-
si rex super iiniversos filios superbia;, ut ait lob cap. 41.
25. vos sollicilat ad superbiara , pompasque mundi ara-
biendas. Rcsistere autem non possumus acriori et loogiori
teolationi, sine novo gratiae Dei auxilio, uti ex S. August.
docent Doclorcs. Ergo ante omnia iuvocanda est assiduQ
Dei gratia, ac parta victoria illam non nostris, sed Dei
viribus acceptam ferre debemus. ISain ulique ul diabolo
prolerendus novus Lucifer. Ita Cassian. lib. 12. de instit. [) resistamus el fugiat a nobis, ideo precantes dieimus,Ne nos
renunt, cap. 7.
Unde S. Ambros. serm. 7. iu Pe. 118. de superbia lo-
cutus : Quid, inquit, hoc peccato polest esse delerius, quod
a Dei eapil iniuria? ideoque Scriplura dieil: Deus super-
bisresistil, lacob. 4.6. Tamquam su3e conlumelix propul-
salor, veluti quoddam suscepit adversus superbiam specia-
le cerlainen ; tamquam dicat: Meus isle adversarius est,qui
tne lacessit ; mihi debelur ista congressio.
Sapienter ergo S. Fulgent. Epist. 6. c. 9. Crescat, in-
quit, in le humililas animi, qux vera est et inlegra subli-
mitas Christiani; et tanto magis in le cognosccs graliam
Dei crescere, quanto magis tibi humilitalem cordis videris
abundare. El S. August. serm. 16. de Martyribus: Alti-
tudinem, iuquit, quxrilis ? per vallem pcrvenitur ad mon-
tem. Sedem quxrilis elaritalis? prius bibite calicem humi-
lilalis. Idem serra. 3. de verbis Domiui. Comprehensus est
inducas in tenlationem, ait S. Aug. de Nat. elGrat.c.38.
Et flgibt a vobis.) Si homini te invadenti resistas,
non idcirco illum fugas et vincis: at si diabolo resistas,
illum fugas et vincis. In tua ergo potestatc, libique faci-
lis est de eo vicloria: quia, ut ait S. August. homil. 12.
inter 50. Suadere diabolus et soUicilare potest , cogere o-
mnino non potesl: et ideo cum per T)ei adiulorium in tua
poleslatc sit, ulrum comenlias diabolo, quare non magis
Deo, quam ipsi obtemperare deliberas?
Porro diabohis noslris ipsorum desideriis nos oppugnat, Artei
ait S. Basil. hom. 23. Et ut ait S. Ambr. lib. 1. de Caindiaboli.
et Abcl cap. 5. Oculos delectat. aurcs demulcet, sed men- '•
iem inquinal; multa mentilur, fuUa adiungit, verasubdu-
cit : spondet pecuniaot, aurum offcrt , sed aufert discipli-
nam. Ad ha;c illa est calliditas diaboli, ut ea parte qua 2.
inlirmiores sumus nos oppuguel; sicul dux oppugoat ar-
Coramcnlaria in EpiMoIam S. lacobi. Cop. lY.
42i
ccra ea parfe qua dcbilior csl, ait S. Grcgorius 31. Mor. ^ dco Primo, rcccdcndo a diabolo eique resislendo, ul prae- uodi ap-
17. alias 30. qui et addit : Dolosus adversarius simul fe- cessil : Deus enim ct diabolus sunt duo citrcma summc propin-
rirc nititur, et aperte sxviens et in insidiis latens, elc. Sx
pe enim lentationem proponit de libidine, et subilo fraudu-
lendus cessans elationem sufjgeril de servata castitale. Et
sunt nonnuUi, qui dum multos ex castitatis arce in foveam
elationis cecidisse con^piciunt , vilx sux castilatem negli'
gentes in immunditia libidinh demerguntur. Sunt vero e
diverso nonnulli, qui dum libiuinis immundiliam fugiunt,
per castitatis culmen in voraginem elationis ruunt. Quo-
circa semper vigilare debcmus, seinpcrque parali ad di-
micandum , oc nascenti tenlationi illico resistere: nam,
ut idein ait 21. Moral. 7. 5» tentationi in corde nascenti
festive non resistitur, hac eadem qua nutritur, mora robo-
ratur : et exiJens foris in operibus vinci vix prxvalet, guia
ipsatn intus membrorum dominam mentem captivam tencl.
Kursum dimon semel vintus et fngatus, iterum itcrum-
que redit ad nos tcntandum, uli rediit ad Cliristum Matth.
4. T. 5. ct 8. Si lamen fortiter ct conslanter repellalur,
-_(1uaodi
gis ab uno recedis, eo magis accedis ad aliura oppositum.
lla Orig. lib. 4. in Episl. ad Roraan. cap. 5. Bellum, in-
quil, contra diabolum, pacem parat ad Ocuin; tumque
huic appropinquamus, cum illi resisliinus.
Secundo, humiliandonos : Deua cnim humilibus dat gra-
liam, ut praeccssit. Ita S. August. serm. 2. de Ascensio-
ne: Videte, fratrcs , ait , magnum miraculum. Altus est
Deus: erigis te, et fugit a te: humilias te, et dcscendit ad
te. Quare? quia excctsus est et humilia respicit, tt alta,
id est superba, de longe cognoscit, ut deprimal. Ila Hu-
go: Pcr humilitatem, ait, et bona opcra appropinquara
dcbemus Deo, ut peccatores ad misericordiam,ul nudi ad
divitem, ut famelici ad panem, ut infirmiad medicum, ut
servi ad dominum, ut discipuli ad magistrum, ul cxci ad
lumen, ut frigidi ad ignem.
Tertio, purificando nos a peccatis pcr pccDitcntiam. Un-
non tam facilc ct cito redit ad tentandum nos saltcm eo- £> dc quasi explicans subdit S. lacobus: Emundate manus
dem lenlalionis gencre, ne iterum Tincalur et pudefiat.
Unde S. Ambros. in cap. 4. Luca;: Cederc, ait, solet ve-
rx virtnti, etsi inviderc non desinat, tamen instare formi-
dal: quia frequenlius refugit triumphari.
Quocirca S. P. N. I^jnalius in Exercit. spirit. diabolum
comparal Primo, foemino: procaci , qux viro timido im-
potenter dominatur et insullat, audacem vcro Tcrctur. ei-
que silons sc submitlit. Seciindo, S. Gregor. lib. 5. .Mor.
cap. 17. ac Olympiod. el alii eiponenlcs illud lob 4. 11.
Tigris periit, eo quodnon habcrel prxdam; ubi pro ligris,
Diibolii* gcptuag. Tcrtuut, myrmijcoleon , id esl formicalco: Dia-
i°g"'" jbolus, inquiunt, est mymiycolcon, qui corain piis clcoa-
atantibus qui ci rcsistunt , timidissimus est ut furmica ;
impiis Tcro et iuconstanlibus qui ei ccdiint, tcrribilis in-
slat ul leo. Sic etXhcodorus Studila Epist. 68. Timidus,
ait, est diabolus, reiiculus, imbetlis , ideoque animosilate
quadam longe abigendus, ut idcirco gcrmanus Dei clamet
peccatores,et purificate corda; quo enim magis a peccato
et impuritate recedimus,eo magis ad Tirtutem, puritatem
et Deum acccdimus; iuita illud Psalm. 33. 15. Declina a
mato et fac bonum. Ita Concil. Trident. sess. 6. cap. 6.
docet peccatorein acccdere ad Deum per actus fidei , ti-
moris, spci, dilectionis, contritionis ct propositi nOTse Ti-
lae; iuxta illud Zacharia; 1. 3. Convertimini ad me, elego
convertar advos. Ita .Magdalcna poenilens accessit ad pc-
des lesu rigans eos lacryinis, osculans et ungens Luc. 7.
Quarto, amando Deum et opera charitatis cxerceDdo.
Aniorenim iungitamantem amato.imoeum in illum trans-
format. tlndc S. loaoncs Epist. 1. cap. 4. 16. Dcus, in-
quil, charitas est, el qui manet in charitate, in Deo manet
et Deus in eo. Et Sapiens Pror. 8. 17. Ego diligentcs me
diligo, et qui mane vigilant ad me, invenienl me. Et Apo-
slolus Roin. 8. 35 Quis nos separabit a charitate Christi ?
An tribulatio? an angustia? etc. Nimirura magnes arao-
lacobus : Resislite diabolo,€t fugiet avobis.Ter\.io,S.Chr^' r ris cst amor: ainor Irahil amorem, uli magncs ferrum.
803t. conc. 3. dc Lazaro, dioboluin comparat cani, qui
mensx assistit quamdiu quid inde ci proiicilur; sin nil ei
proiicialur, quin ct haculo fortilcr abigatur, fugit, nec te-
mcre rcdit. Idem hom. 22. ad pop. Cani, inquit, simtlis
cst voluptas : si pcllas, fugit : si nutrias, permanet. Quar-
to, diabulus est similis militi qui acrius scquilur fugicn-
tps, ut ignavos et iinbellcs. Ita S. Rernard. Epist. 1. ad
Robertum, qui Cisterrio fugerat Clunfncum: An, inqiiit,
quia fagisti ex acic, putas le manus hostium evasissc? li-
bcntius tc insequitur adversarius fugicntem , quam susti-
neat repugnanlem : ct audacius insistit a tergo, quam resi-
stat in faciem. Quocirca sapientcr S. Cypr. serm. dc zelo
el livore: Tam paratus, inquit, ad repugnandum scmper
animus debet essc, quam ad impugnandum inimicus.
Diibolui .Moral. Nolat S Gregor. 3. .Mor. rap. 8. diabolum quo
»irtu» valcntius vincitur, eo ardcnlius od itisidias insligari , ut
rd"i'n?i- "l"' ''"bus Ticlus cst, insidiis et dolis vincat. Uude Cas-
iut, sian. libr. 5. Instit. cap. 19. inonel athlelam Christi, ut
Qiiinto, per oralionein ac pcr studium perfcctionis. lla
Origen. homil. 1. iu Gencs. Sieut, inquit, non jeqiialitcr
illuininanlur oculi corporis a solc, scd tanto magis, quan-
to allius quis in alliora loca conscenderit : ita mens qiian-
to excelsius appropinquat Christo, tanto clarius eius lu-
mine radiatur; iuxta illud Ps. 33. 6. .Accedite ad eum et
illuminamini. Proprie vcro appropinquamus Dco , rum
qiiasi obscquentes serTi, amici ct tilii nos noslraque oinnia
olTorimusDco tamquam suinino omnium domino,amico et
palri; dicimusque ciim Psalte: Mihiautcm adhxrcre Deo
bonum est, Ps. 72. 28. Ex ndverso enim queritur Pciis de
nonnullis, dieens Isaia; 29. 13. .ippropinquat populus isle
ore suo, ct labiis suis glonficat me ; cor autcm cius longe
est a me. Et lerem. 12. 2. Prope es tu orieorum, et longe
a rcnibus corum. Vidit id pcr umbrain Plotinus Platoni-
cus Philosophus Enncade 6. libr. 7. cap. 7. cum ait: O-
portct nos animam abomnibus rebuscxtcrnis scpararc tatH'
quam a sarcinis et obstaculis , ut possit a Dco itlustrari.
quanto magis triumphorum succcssibus crevit, tanlo col- D Sicut cnim oportet tnateriam primam omnibus formis esse
luctationum rubusliorem ordinem successurum expeetct.
Hinc sicut Tulpes prucuinbunt, qiiasi mortuao, ut gallinas
quasi securas allii-iant ct dcvorcnt : sic el dicmon subindc
ae quasi victuin fugerc simulat, ut hoinincm quasi dc vi-
ctoria securum,ci iinproviso invadat ct prostcrnat: pcrin-
de ac Uoratius unus c tribus supcrstcs. fogicns, Ires Cu-
riatios vicissim occidil, iln(|iic Romnnis duminium in Al-
banos consignavit. Et .\nligonus ccdens hostibus, dicc-
bat 9C noii fu ge rc ; sod roiiiinodum suum a tergo pcrse-
qui, tcste Pliitarch. in Apuphth. Dcnique sanctiorcs nia-
gis infcstat diabolus, iisqtie iiingis insidintur ; ulpotc quos
sibi dissiiniliorcs, nr; Dco siiiiilioics vidct ct invidct : pccca-
torcs euiiii quasi sihi similcs negligit, qtiia ros possidet.
Apphopimquate Dbo (non corporis , sed cordis mcn-
tisquc passibus , id cst alTectibtis ) , bt appropinquabit
TOBIS. ) Quxrcs qua via appropiuquciuus Dcu7 Kcspoa-
VOL. X.
vacuam, tit ita pguras omnium rerum possit recipere; ita
oportet animatn hominis cssc informctn, ut a Deo informa-
ricotnmodc possit.
Porro appiopinquamus Doo non piiris naturx et liberi
arbilrii viribus, qiiasi iis iios priFparemus ad Dei gratiain
rccipicndam : uti contendobant Semipeln;;iani facientes
graliam pcdissequnm liberi arbitrii; scd prancnil ct ex-
cilali a Doi gralia. Ila;c cniin nostr.i? convcrsionis ct ac-
rcssus •id Doum cst, ct dux, et principiiim, uli dcfiiiit Cou-
ciliuin Tridcnt. scss. 6. cap, 5. Et Christus ipse .\pocal.
3. 20. Ego sto ad ostiuin ct pulso: si quis audicril vocem
mcam, et apcruerit tiiihi ianuain, intrubo ad itlum.et cce-
nnbo cum illo. cl ipse tnccuin. Et Psaltcs Ps. 58. 11. Mi-
scricordia eius pr.xrcniet mc. Discrte vero Chrislus asse-
rit ioann. 6. 44. l\'emo pnlest venirc ad mc, nisi Patcr qui
misU tne, traxeht eum. Vere S. Hieron. in cap. 2. adE-
51
11.
IIL
!V.
426
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. IV.
phes. Absque cruore (id esl, meritocruoris) Domini lesu, \ circa S. Paulus 1. Tim. 1. 3. Finis, &\l, prxcepti est cha
Per pcc
cata ve-
nialia re
cedimus
a Deo.
nemo appropinqual Deo.
Et APPROPiNQUABiT VOBIS.) Deu8 cum slt ubique, non
longe est ab uuoquoque noslrum. In ipso enim viviraus,
reovemur etsumus, ut ait Apostolus Act. 17. 28. Locaii-
ter ergo et substantialiter uulli appropinquat, scd acci-
dentaliler per gialiam, el causaliter per operationem vir-
tutum. Sicut enim peccator per peccatum recedit a Dco
et apprupinquat diabolo, morti et inferno; sic idcm per
poenitenliam etbona opera accedit ad Deum. llaCain post
occisum fratrem vagus et profugus exulavit a Deo, Gen.
4. 12. Et filius prodigus abiit in regionem longinqiiam,
Lucae 15. 13. Sed, ut recte notat S. August. lib. 4. Con-
fess. c. 9. Qui amiltcns dimittit Deum, fugit ab ipsopla-
cato ad ipsum iratum. E conlrario ad Clirislum accesse-
runt Apostoli, dicente Petro: Domine, ad qucm ibimus?
verba vilie xlernm habes, loannis 6. 69.
Porro non tanlum peccatores per peccatura raortale, sed
et iusti per peccata venialia elongant se aliquatenus a Deo, p
prfesertim per tepiditatem et torporem, cum in bonis o- t»
peribus et sludio proficiendi intepescuut: appropinqiiant
vero Deo, cum deiectus suos lacrymis abluunt, fervorera
resumuiit, bonis operibus sedulo inlendiint, perfectioni
studeut. lain quia multiplex nobis quotidie obrepit negli-
gentia.iiiuc iugi eius expurgatione,raentisque excitalioue
nobis opus est, uti docet S. Leo ser. 5. et 1 1 . de Quadr.
Nota. .\ppropinquat Deus pa;nitentibus et iustis ferven-
tibus per mulliplicem operationem et effectum,quem qua-
druplicem assignatThomas Anglicus. Primus, inquit, est
illurainatio mentis respeclu cognoscendorum, ut cura cae-
cus illumiuatus cst a lesu, Luc. 18. 40. Secundus est, in-
structio respectu operandorum, iuxta illud Deuter. 33. 3.
Omnes Sancti in. manu illius sunt : et qui appropinquant
pedibus eius,accipient de doctrina illius. Tertius est, re-
cuperatio divinx gratiae,puta iustitiae,vel primae.vel aug-
menti illius. Quartus est, delectatio interuaj laetitiae, qui
dicitur hymnus omnibus Sanctis Dei, populo appropin-
ritas de corde puro, et conscienlia bona, et fide non ficta.
DuPLiCES AMiuo. ) In Psalmis vocautur duplici corde.
qui aliud quasi cor in visceribus abscondunt, aliud in ma-
nibus et opcribus ostendunt. Grajce 3i-^j/oi, id est biani-
tnes, iuconstantes,qui nunc boc.nunc aliud cupiunt et vo-
lunt: unde Syrus vertit, divisi vel dubii mente.WAt dicta
cap. 1.8. Pra^clare Nyssenus: Simplicem menlem, ait, et
unius modi voco, eam qux in solo bono animadverlilur, et
nullius mali communione permisla est. Et Cicero lib. de
Senect. Animus, ait, omni admistione corporis liberatus,
purus et inlegcr csse cupit.
MlSERI ESTOTE. ) Uod.xnzupr.dixrs , id est afjligile VOS, ver« 9,
vel aniigiinini, tura per internum dolorera , raentisque
corapunctionem; tum per externas corporis aHlictiones ,
ut ieiunia, orationes.humicubationes. Syrus, humiles ef-
ficiamini. Docet raodum eraundandi manus et corda, ita-
que appropinquandi Deo, essc poenilenliam, compunciio-
nem , aflliclionem , qua miserjas aoimae nostrae non tan-
tum cognoscamus et confileamur, sed et deploremus, pu-
niamus, castigemus, extirpemus per poenas et miserias
partim huius vitae patienter toleratas, partim voluntarias
et sponte assumptas.
Miseri estole ergo, primo, miseriam veslrain humiliteroctnpiex
agnoscendo; secundo, miseriam culp% et peccati deplo- miscria
rando et castigando; tertio, miserias huius vitae patien- *''"""''
ter tolerando; quarlo, raiserias et tormenta aeterna ge-
bennae per modicas et breves poenitenlias redimendo; quin-
to, tentationes et perseculiones fortitcr cura Christo su-
stiuendo ; scxlo, alienis calamitatibus compatiendo; se-
ptimo, per labores praesentis vitae alacriter adaetema gau-
dia transeundo: octavo, a miseriis huius peregrinationis
et exilii ad Christura et cselum suspirando. Unde Thomas
Aoglicus octo huius vitae recenset miserias, nimirum cul-
pae originalis, peccati actualis, innatae fragilitatis, mun-
danae paupertatis, huraanae persecutionis, diabolicae ten-
tationis, setern^e calamitatis, poenitentiae salutaris. Sumus
quanli sibi, Ps. 148. 14. Bonus es, Domine. animx qux- Q ergo hic in valle lacryraarum et miseriarura, ideoque nos
renti te, quid ergo invenienli ? Vis ergo inveniri ut qusera'
ris, quxri ut inveniaris, ait S. Bernard. de Diligendo Deo.
Et Psaltes Ps. 83. Beatus vir cuius est auxilium abs te ,
aseensiones in eorde suo disposuit , in valle lacrymarum,
in loco quem, posuit.
EuiiNDATE MANUS.) Ab oraui rapina, pugna, libidine,
gula, oranique peccato. Per manus enim intelligit meto-
nymice omne opus externum : hoc enim manibus fit et
perpetratur; sicut percordaintelligilopus internum. Ma-
nus ergo significant externas actiones, cor internas affe-
ctiones, q. d. Purificate corda ab omui prava cogitatione,
iiiachinatione, delectatione, ac vicissim, et manus ab o-
luni pravo opere, ut nec inali quidquam agatis, vel veli-
tis. Alludit ad Psal. 23. 3. Quis ascendet in montem Do-
viini? Innocens manibus el mundo corde. Sic Paulus iu-
bet orantes levare ad Deuin puras manus, 1. Timoth. 2.
V. 8. Vide ibi dicta. Huius rei symbolo sacerdotes et fide-
les ante sacram communionem lavant manus, ut prote
ipsos miserari, gemere et deplorare debemus, iuxta ilUid
Eccles. 7. o. Cor sapientum, ubi tristilia est: et cor stul-
iorum, ubi Ixtilia. Quin et Seneca in Consol. ad Polyb.
Larga, ait, ubique flendi est et assidua maleria. Lacrymie
nobis deerunt antequam causa dolendi. Quocirca Heracli-
lus semper flebat suam hominumque miseriam ; Democri-
tus vero eorumdera ineptam stolidamque in tantis ieru-
mnis laetitiam et risum perpetim ridendo deridebat.
Solerter colligit S. Bern. serm. 3. de Nativ. ex Christi
exemplo : Ipse est promissus olim per Isaiam parvulus ,
sciens reprobare malum et eligere bonum : matum ei'go vo-
luptas corporis; bonum afflictio est: siquidem et hanc eli~
git. et illam reprobat. lam quod ad promerendam pecca-
torum veniam atlinet,asseveranter aftirmatNazianz. orat.
18. p. 490. Neque enim Deus ulla re, perinde alque cor-
poris serumna concilialur. Et B. Virgo Maria affirmavit
S. Elisabethae apud Bonav. in Vita Christi cap. 3. Pro
certo habeas quod nulla gralia descendit in animam, nisi
stcnlur se poenitere de culpis per manus commissis ; nam, ''per orationem et corporis afflictionem.
ut BiH.Beda : Hoc est "eraciler nosappropinquare Dotnino, Et lugetb et plorate. ) Syr. T75n PH «t abbetu,
" " " id est, /«grete /ns/ar /i6e/(s, qui persecutlonem passus, et
occisus a Cain fratre typum gerit lugentium, sicul Cain
operis videticet munditiem et eordis simplicilatem habere.
Et purificate (Syrus, sanctificate) cobda. ) Menles
ct animos. Dicit hoc Primo, contra ludaeos, qui omnem
purificationemgonebantincaeremoniisexternis,cumChri-
stus etChristianismus praecipuam sanctitatem ponant in
puritate cordis et mentis. Secundo, ut doceat quomodo
debeant emundare raauus, id est opera, nimirum purifi-
cando eorum fontcm el radicem, puta cor. Nam, ut Chri-
stus ait : De cordc exeunt cogiiationes malx , homicidia ,
adulleria, fornicaliones, furta, falsa testimonia : hxc sunt
gux coinquinant hominem, Matth. 15. 19.
Sicut ergo medici curant externos raerabrorum raorbos.
expurgando internos viscerum pravos humores qui eos
causant: ita fideli expurganda est mens, ut sordes raa-
auuin, id est operum, iude manantes expurgeutur. Quo-
gaudentium; undeAbei, Hebr. "^Sn chabel, significalva-
nitatem, vel luctum (a rad. '73^4 abal, id est luxit. Saepe
eniui Hebr. t< cum n coramutant) inquit Orig. tr. 26.
in Matth. et S. Aug. 18. Civ. 15. Causae luctus sunt octo
miseriae iam recensita;. Unde Beda sic explicat, q. d. A'o-
lite locupletari et gaudere in hoc sxculo, sed memores sce-
lerum qux fecistis, hoc potius procurale, ut per brcves vi-
tx huius miserias, paupertatem, ac lamenlationem transi-
toriam.ad sempiterna gaudia cxlestis regni pertingatis. Et
S. Aug. in hunc lacobi locum: Vtique, inqiiit, regio ista
scandalorum esl,et tentationum, et omnium malorum, ut
gemamus hic, et mereamur gaudere ibi; hic tribulari, et
consolari ibi, et dieere: Quoniam exemisti oculos meos ^
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. IV.
427
Tret la-
neniium
gr.d.,..
lacnjtnis^pedes meos a ruina,guonlam plavebo Domino in ^ lis.ioois.slultiloqulo.scurrilitale.OTDntquc Toluptali lurpi
regione vivorum: in regione mortmruin labor , dolor, (i- •--' ' ' — ' n_..;.._.:_ --
mor, Iribulalio, gemiius, suspirium. Cliristianos crgo in
hac Tito decel luclus ct doior, non risus ct {^^audium ; sed
illud in caclo eipectant. Ex adverso inlidcks et iinpii hic
gaudent ad modicum, sed in gehenna .Ttcrnum ciulahunt,
luxla illud Christi : Vx vobis qui ridetis, quia flebilis, Luc.
6. 23. El: Bcdli qiii liigent, quoniam ipii consolabuntur,
Matth. 5. Sanclus crgo hic luclus opponilur risui ct ri-
dentibus, ac f;audio, omnique fclieilate aniucnlibus, qui-
bus mundiis ul beatis applaiidit, Christus vac iutcDtat ; lu-
gentes vero bealos pronuntiat.
L'bi nola tres huius beatitudinisgradus:Beatienim8unt,
qui adversilales lugubres a l)eo immissas aut permissas
patienter tolerant.ait S. Aiif;. lib. 1. descr. Dom.ioMonte.
Bealiorcssunt.quisiia aut alicna peccata lujjcnlct dcflcnt:
ita S. Chrys. Ambr. Hilar.el Hier. in .Matlh. o. Bcalissimi
sunt, qui prae dolore luclae quam habent eiim cariie, mun-
do ct diabolo, ac prae desidcrio cajlestis patria;, ct amori.s
ndul.^fcnleg) iw LiCTiM cosvebtatib.) PoeiiitcntiaB, ac
f^ravioriset geverioria vitaeChrigtiQnae.iuKta illud Christi:
Mundus gaudebit , vos vero conlristabimini ; scd Iristitia
restra vertetur in gaudium, etc. el gaudium veslrum nemo
lollel a vobis, loannis 16. 20. et illud Apocal. 7. 17. Abs-
terget Deus omnem lacrymam ab oculis eorum. Et illud
Psal. 125. 5. Euntes ibani et flebant milientes scmina sua:
venienlcs aulem venient cum exultatione porlantcs mani-
pulos suos. Et illud Psal. 136. 1. Suprr fiumina liabylo-
nis illic sedimus el flevimus, dum recordaremur Sion. Cbi
sparsim S. Augiisl. Ftumina, ait , liubijlonis sunl omnia
qux hic amantur el transeunt. Amas honores, opes, deli-
cias? anias flumina Babylonis, id est confusionis, quae ce«
lcrrime instar fluminum pertranseunt. Atii ergo cires san^
clx lerusalem inletligenles caplivilatem suam , altfndunl
fiumana vota , el diversas hominum cupidilales hac alque
itlac rapienles, trahenles, impellenles in mare. Videnl h.rr,
c( non se mitlunl in flumina Babgtonis, sed sedent super
Dci et Chrisli , lup;cnl siium hoc in corporc exiliiim • ila u flumina Babytonis. b.\ancla Sion. ubi lolum slal, el nihit
Nyssen. orat. 3. do beatil. Talis lugciis fuit Paiiliis, d
ccns: Infelix egohomo, quis me tiberabil de corpore mnr-
tis huiusy Hoin. 7. 2-4. Et : Pesiderium habens dissolvi et
esse cum Chrislo, Philip. 1. 23. Vide ibi dicta. Talis quo-
que fuit David, dicens: Fuerunl viihi lacnjmx mex pa-
nes die ac nocle, duin dicilur mihi quolidic : Ubi esl Dctis
tyvs!' Ps- 6. 7. El leremias totis Thrcnis, ac praeserlim
c. 2 18. Deduc, ait, quan lorrentcm lacnjmas pcr dietn el
noclem : iion des requicm libi, neqne laceal pupitla ocuti lui.
Talcs fuere vetcrcs .■Knachorclac , qiiorum liicliim re-
censet Climachus {jradu 7. ubi luctum sanclum ila dcfi-
nit : Luclus secundum Deum eit maror animx. afjlicli cor-
dis afficlus, sempcr id qiiod silil ardentissime inquirens ;
quo non potilur, summo id eum tabore perscquilur, alque
posl ipsum moercns utulal. Deindc hacc liietus assif^nat
partim signa, partiin clTcclus. Proprium iltorum esl qui
in bealo lactu proficiunt conlinenlia . tabiorumque sitcn-
tium. Eorum vero qui iam profeeerunt , non irasci, iniu- r
riaruinque omnino obtivisci. Eorum vero qui perfecli et
consuiiimnli sunl , profunda animi hiimililus , ignnminix
silis, vxalio vc.ralio-iumqiic invitis advenicntium sponta-
fifi esuries. peccanlium non condemnatio , sed uttia vircs
tniseralio- El mox praxin luclus tradil : Sla in oralionis
prece tremcn^, nec alHer quam iudici assiitens, ut et inte-
rinri el exleriori habilu favorem iiisli iudicis concities, elc.
Inter priscos liij^cntcs excclluil S. Ephrein, qui tolus
est in compunctinne ct liictu, ut patet ex oinnibus cius o-
peribus, ac prseserlim tract. dc Com^Hincl. 0 lacnjmarum
virtutem.'\Di\ml.qux medicinatis offlcinn es peccatorum , per
le jjeccatores efficiunlur bcali: ct: Litclus animam lacrij-
mis (ergil. mundamque reddil, voluptates exrindit el vir-
tules perficU. Et S. Bcrn. ser. 16. in Cant. Paceo, inquit,
gehfnnam ; con(rcmisco a denlibus bcslix infcrnatis , ac
venlre inferi , a rwjienlibus prxpnratis nd cscam : honeo
vermem rodenlem el ignem (orrenlem. fumum et vaporem,
el sutphur e( spirilum procetlarum , horreo lenebras cxte-
fluil/ quis nos in i.Ua prxcipilavit? Quare dimisimus con-
ditorem luum, et socielalem (uam? Ecce inler fluentia ct
labenlia consdluti , vix quisquam raptus a flumine, si (e-
nere lignum potuerit, evade(, etc. Sede super flumina, no-
li in fliimine, noti sub flumine , sed lamen sede humilis.
Inde oporlel fleas recordando Sion. Mulli enini flcnl flelu
Babijtonico, quin e( gaudcnl gaudio Babytonis : quia gau-
detU lucris , e( flen( damnis: ulrumque de Babijlonia esf.
Ftere debes, sed recordando Sion. 0 pax illa, quam vide-
bimus apitd Deum ! o pax itla, el suncta xqualitas ange-
torum! o illa visio d speclaculum putchrum ! Ecce in Ba-
bijlonia pulrhra sunt qux lenenl , non (e leneanl , non de-
cipianl. .\liud cst sotalium captivorum , atiud gaudiuin
liberorum. Nimirum illud ad quod suspirat Psalles Psal.
83. 1. Quam dilrcla labernacula tua, Domine virtulum!
concupiscil et drficil aniina mea in atria Domini.
Et GAUDifM i;* MoeBOBE» ) Svrus, in angusliam.
HvjiiLiAaiini IN CONSPECTU DoMiNi. ) Tigurina clarc, Vpri 10.
Humitiate ro.?. Syrus, Humites vos rcddite coram Dmi-
no. Redit ad dicla v. 6. ct 7. dc humilitate; et qiiia liii-
militas cst filia veri luctus, dc iiiio cgit v. praei-edcnli.();(«
enim flet, non superbil ; qui lugrl, humitialur, ait S. Ainbr.
lib- 3. in Lucam. Siinl enim nonniiili qtii falso el-ficlc lu-
gcnt , nimirum qiii dum lamcnlaniur, conlra proximum
vel Dciiin siipcrbiunt et murmuianl, ait S. Grcg. 9. mo-
ral. 10 alias28.
Alludil lacobiis, imo citat illud Chrisli Lucae \\. II. O-
mnis qui se exatlat humiliabilur ; e( qui .«• humitiat cxat-
tabilur: sicut Chrislus humilians sc infia omnia, cxalta-
lus est siipcr oinnia, Pliilip 2. 8. Nain, ut ail S. Augusl.
tract. lOi. in loan. llumitilas claritatis esi meritum. cla-
riias humilitalis est prxmiiim.
Nota To in conspeclu Domini.q. d. Primo, humiliaminiTcrp hu-
noii ficle, non cxterius, sed sincerc ct interins ei loto cor- 1»:''»
de coram Domino, qiii cor intuclur. Secundo, q. d. Stu-'''"
detc prnfiinda» el inlimac huinililali; hacc cnira ante di-
riores. Qais dabit capiti mro aquam.et oculis mris fonlein I) stricti iudicis ociilos caetcris virtiilibus pra>cmincl, ail S
lacrijmarum.ut prxveniam flelibus fletum elstridorrm den-
tium? Pathetire vero S. Augiist. in Mcdilat. cap.3C. Da
vuhi, inqiiil, Domine, irriguum supcrius rt irriguum in-
ferius : u/ sin( mihi larnjmx mex panes die ac nocle. l'rx-
sla mihi hanc graliam proplcr le , ul quolies de le cogito,
de (e Inquor, de (e scnbo, quolies lui rcminiscor , tibi as-
sisto. taudes, preces et sacrificium offcro.totus oborlis ta-
crymis tn coifipeclu liio rnpioie el dutciler flcain . ita ut
rfficianlur mihi lacnjmx mex panes die ar noctc,elc. Et S.
Lanrcnliiis lusliii. iii Li;^no vitac cap. 9. O lacn/ma hu-
milis ' iiiquit, lua csl potenlia, (uutn regnum : Iribunal iu-
dicis noii vrrcris , ntniroruni luorutn arcusatoribus siten-
(ium imponis. Quid plurn ? Vinci< invincihilcm . tigas n-
mnipotentrm, inctinas fiiium Virginis. ajtcris cxtum, fu-
gas dialiolum.
Risus TB9T8B [quo risistis iD gGDlillsmo gaudcDles cpu-
Grcgorius loco iam cilato Tcrlio. q. d. Hiimiliamini non
laiilum coram hoininibus vos pMistcrncQdo , pcccalores
profilcndo . pcdos osculanJo . scd ct coram Dco faslura
mcnlis dcpriinciulo , ac calcando, de qua rc vidc Cassia-
niiin collnt. 19 cap. II. F.l S. Rcrn. scrm \2. in Cantic.
Uumililas, inqiiil, iuslificat nos non humiliatio. Quanli
humilianlur cl huniiks non stint ? Alii cum rancnie humi-
lianlur , ntii palicntcr. cl alii libenter. Priini rei siint, se-
qurnlrs innoxii. tillimi lusli : quamquam el innoccntia por-
lio iuslilix cst : sed consummalin cius apiid humilcm. Qui
aulem dicrrr jMlrsl : Boniim tnihi quta humiliasti me , is
vrrr humilis rst. (Jiinrlo, qiiia humilitas vcra nihil nliud
cst, qiiam >cra cl praclica cognilio siii et Dci; nimirum
ul homn cognosrnt suiim nihil, ct immcnsilnlcm Dci.Vc-
rus orgo huinilis non homincs, scd Dcum rcspicit: sei-
psum eoim iu ocutis Dei considcrana , vidensquc *c essa
428
Commcnlaria i*n Epistolam S. lacobi. Cap. IV.
abyssurn nibili, ignorantiac, pcccalorum el vitiorum, pro- J^ unde nulli detrahit, nisi sibi : superbus antem aliis detra
fundissi/ne coram Deo se deiicit: ct si quid boni babet,
ab eo sibi gratis dalum agnoscit, eique lolum acceptum
refert. Ila S. Franciscus per uoctes inlegras non aliud di-
cebat, non aliud mcditabalur quam : Quis tu, Domine ?
Quis cgo ? Tu abijssus omnis boni ; ego abyssus omnis ma-
li et nihili. Denique bumilis cum Dcum cognoscat et re-
vercatur, semper Dei prajscnliam cogitat, omniaque ila
humibtcr aj^it cl loquilur, ul Dei se inluentis ocuios nus-
quam olTendat, sed placel ct oblcctet.
Et EXALTABiT vos.) In coilo, ct eliam in hac vita per
graliam , et sa;pe pcr famam et gloriam apud bomines,
praesertim post mortem, q. d. Ne vereamini studere hu-
inilitati , qnasi ilia vobis depressioni et dedecori sit futu-
ra. Hic enim est exploralus error, qui multos hominum
occupat: nam iila sola vos exaltabil ct decorabit, idque
ea proportione et mcnsura, ut quantum dcscendendo vos
hurailiaveritis, tantum ascendcndo exaltemini : uli Cbri-
fitus super omnes ca;Ios ascendit, quia moriens descendit est spiritale homicidii
od imos infcros. Hoc enim suis ipse promisit, qui csl a;- IjEp. l.adlacobum; qu
lerna verilas et iinmutabilis fidelitas, Luc. 14. 11.
Ralio est prima.quia congruum humilialionis prajmiuin
alieniur. cst exaltatio. Secunda , quia hiimiles sumine honorant
Deum: mcrcntur ergo vicissim ab eo bonorari. Undc sapicn-
ter Ecclesiasticus c. 3. 21. Quanto magnus M,inquil,/t«-
milia le in omnibus, ct coram Deo invcnies gratiam : quo-
niam magna potentia Dei solius , et ab humilibus honora-
iur. Hurailis enira sicut coram Dco suain summam vili-
lalem, sic et Dei summara niaicstatem videl et agnoscit.
Tertio. quia gloriosa res est humilitas, qua ipsa quoque
superbia palliare se appetit, ne vilescat, ait S. Bernardus
de Gradibus humil. in nono.PIures rationesdedi v.6.et7.
Anlistropha huic lacobi sententias est illa S. Pctri 1.
c. 5. 6. Humiliamini sub potenli manu Dei. ut vos exal-
tet in tempore visitalionis. Et illa Sapientis: Humilem spi-
ritu suscipiet gloria, Prov. 29.23. et lob 22. 29. Ita Vir-
go Dcipara mcrito humilitatis facta est raaler Dei,et ex-
Cur ho-
minesex
hit, ut iis maior et melior apparcat, ilaque concilat odia,
lites et bella, quaj taxavil lacobus v. 1. Porro hoc detra-
clionis vilium adco proclive ct commune est, ut omnes
pcne doinos et fideles, etium pios, occupet, adcoqtie vix
sit colloquium aliquod longius, cui scse non immisceat,
tanluquc huius muli libido mentcs hominum invasit, ut et-
iam qui procul ab aliis vitiis rcccsserunt , in istud tamen
guasi in cxtremum diaboli laqucum incidant, ait S. Hier.
Epist. ad Celanliam.
Fit autem quintupliciler. Primo, falsum crimen alteriDetra-
impingendo. Sccundo, veriim nimis cxaggerando.Terlio, '''? "'
occultum prodendo. Quarto, benefactum male interpre- p^j"}"^^
taodo, vel exlenuando, vel frigide laudando. Quinto, re-
ticendo \irtutcs et laudes, cuin cas dcberet pandere et re-
cilare.Cirave esl hoc crimcn, quio proximo adimit famam,
qiiaj mclior esl opibus et bonis furtuna; : unde muius est
furto, et proximum homicidio : imo ipsum manans ex odio
est spiritale homicidium , ail S. Pctrus apud Clementem
Ep. l.adlacobum; quiascilicet occidil aniniam tamdicen-
tis, quam audienlis, si consenlial : quin et eius cui detra-
hitur, si eum vicissim ad odium et detrahendum concitct.
Hinc detraclor diciturodibilis et abominabilis Dco,Pro-
verb. 6. v. 16. ct 17. Uom. 1. 30. Ratio est triplex. Pri-
ma, quia Ia;dit noa tantum charitalein, sed et iustitiam,
quam debcmus proximo : aufert enim illi famam , qua; in-
gcns est eius bonum. Secunda, quia Dei legem id vetan-
lem conlemnit. Lex eniin Christi est: Nolite iudicare , et
non iudicabimini, Matlh. 7. v. 1. Et Mosis Levit. 19. 16.
Non erit criminator , nec susurro in populo. Et Sapientis
Proverbiorum 4. 24. Remove a le os pravum, et dctrahen-
iia labia sint procul a te. Rursum detraclor et iniquus
censor iniqiie usurpat iudicium Dei, cuius solius est de
factis et intenlionibus hominum, praesertim occullis, iu-
dicare. Terlia, quia nemo est sine peccalo. Dum ergo quis
peccatum alterius censet et iudicat, hoc ipso suum ipse
coudemuat, et simili ceusura dignum iudicat. Adde, de-
altata super omnes Angelorum choros. S. loannes factus Q traclor ordinem perverlit: deberet enim prius sua vitia
est Baptista Christi , quia indignum se putabat, qui sol-
veret corrigiam calceamenti eius. S. Petrus se quasi pec-
calorem indignum iudicans hospitio Christi, factus est
Christi Vicarius, et primus Apostolorum, caputque Ec-
clesise. S. Paulus senliens se abortivum et novissimuin
Aposlolorum , uti seipsum poslea vocavit, factus est vas
eleclionis. Quocirca merilo S. Cyprianus ait lib. de Zelo
et Livore : Exaltationis apud nos non polest esse contentio:
dc hutnililate ad summa creseimus; didicimus unde plu-
ceamus.Vianc. viam munierat nobis caelestis Magister,Mar-
ci 9. 34. Si quis vuU primus esse, erit (id est, sil vel fial)
omnium novissimus. Eamdem munit Augustinus serm.
213. dcTempore. Esto parvulus in oculis tuis, ut sis ma-
gnus in oculis Dei. Et S. Bernardus scr. 2. de Ascensio-
De: Sola est humilitas qux exaltat; sola qux ducit ad vi-
tatn: hxc est via, et non esl alia prxler eam.
Nota, Haec lacobi seiitcntia et sequenlesaliquot ad ver
carpere et emendare, antequam carpat alterius : subit er-
go illam sententiam Christi contra Pharisaeos dictalam:
Qui sine peccaio est vestrum, primus in illam lapidem mil-
tat, loann. cap. 8. v. 7.
Merilo ergo qaa;rilur S. August. serm. 202. deTerap. Detra-
Maxima, ait, pars generis humani indiscreto iudicio arf''''°"i'
reprehendendum prompta etparata esse probatur, cum ta- '"*'"'*•
men non ita se velit ab aliis iudicari, quomodo vult alios
iudicare. Violat ergo illud nalurae et Chrisli praeceptum:
Prout vullis ut facianl vobis homines, et vos facite illis si-
militer, Lucae v. 6. 31. Et S. Hieronymus Epist. ad Ru-
stic. Nulli detrahas, nec in eo te sanctum putes, si cxteros
laceres. Accusamus sxpe quod facimus, et contra nos ipsos
diserti in nostra vilia invehimur, multi de eloquentibus iu-
dicantes. Idem ad Celaoliam: Est sane hoc vitium quod
vel in primis exlingui debeal, et ab eis qui se sancte insti-
tuere volunt , prorsus excludi. Nihil enim tam inquietat
bum citantur a S. Clemeute Ep. 2. ad laeobum fratrern p. animum, nihil estquod ila mobilem mentetn ac levein fa
Domini; ac ab co tribuuntur S. Pelro, non lacobo: unde '-' cial, quatn facile totum ci
Epistola; illa; Clcmentis uon carent scrupulo; ut advertit
Bellarmin. de Script. Ecclesiast. in Clemente, prsesertiin
quia Epist. 1. dicit iam mortuum esse S. Pclrum; cum
constetlacobum ad quem scribit,occisiim esse aute S. Pe-
trum: quare videtur auctor illarum Epislolarum censiiis-
se lacobum fratrem Domini, et primum Episcopum Icro-
solymae ad qucm scribit, diversum esse a lacobo Aposto-
lo auctore huius Epistolaj , uti dixi in Prooemio. Idem E-
pist. 5. citat Pialonem dicentcm arnicorum omnia debere
esse coramunia,etiam uxores; nec idipsum rcftilat, quam-
quam in exemplari Vaticano id non invenittir: uude vi-
detur a sciolo aliqiio insertum, et huc translatum ex lib.
10. Recogn. ubi ClcracQS idem citat et rcfutat.
l_ NoLiTE DETBAUERE ALTERUTRUM . ) Trausit ab humi-
litate ad delractionem , qtiasi ad vilium oppositum. Hu-
niilis enim se omnibus iuferiorem et peiorera aslimal;
credere , et obtrectatorum verba
temerario mentis assensu sequi. Hinc enitn crebrx dissen-
siones, hinc odia initisla nascuntur. Hoc est quod sxpe de
atnicissimis etiam inimicos facit, dum concordes guidetn,
sed credulas animas maliloqua lingua dissociat. S. Ber-
nardus serm. de triplici cust. linguam detractoris vocat
viperam et lanceam, qux tres penelrat ictu uno. Gladius
equidem anccps, ait , imo Iriceps est lingua detractoris.W-
de eumdcm serm. 24. in Cant. S. Cbrysostomus hom. 3.
ad pop. ait vilandum esse detractorera , perinde ac vita-
mus stercora commoventes, quae nil nisi foetorcs excitant;
iuxta illud Sapientis : Sepi aures tuas spinis, linguatnne-
guam noli audire, Ecclesiast. 28. v. 28.
S. Franciscus, ail S. Bonavent. iu eius Vita lib. 1. c. 8.
Delractionis vilium inimicum fonti pietatis ct gratix, tam-
quatn serpentinum abhorrebat tnorsum et atroeissimam pe-
slem : et piissiitio Deo abotninabile fore firmabat , pro eo
Commenlaria in EpisJolam S. lacobi. Cap. IV.
429
guod deiraelor animarum sanguine pafcilur , quos gladio p^ lacobus, ul doceat hominura non esse iudicare fralrcs.
ludicat
delra-
clor Ib'
ttm.
I.
lingux necal. Tanto maior esl aiebat, delraclorum tmpie-
tas, quam lalronum; quanto lex Chrisli qux in obiervan-
tia pietalis impletur , magis animarum quam corporum,
nos aftringil optare salulcm.
Qvi DBTBIDIT FBATBI , AIT QUI ILDICAT FBATBEII
SUUll, DBTBAUIT LEGI, ET ILDICAT LEGEM.) Lt COnSe-
queiitcr ipsuni Kfjislalorein Dcum iudicat, id est, arguit
ct condemnal: ila GEcumcn. Scd quo sensu ? l'rimo, aii-
qui sic cipouunt, q. d. Detractor condcmnat lcfjein, qiiia
quos peccautes lcx sustinct ut poenileant, ipsi iilico ul pu-
Diendos iudlcant, et supplicio dignos clamitant. Seciiudo,
S. Tliomas 2. 2. qu. 7o. art. 1. ad 3. Delraclor, inquil,
detrahit lcf;i, id cst, eam contemnil.Sicut cnim is qui ser-
vat lif^cm, cam liouoral; ila qui transfjrcdilur, quasi de-
traliitet infamat eani. Terlio, ctgenuine, q. d. Dclractor
iudicat lcgeni in actu, non signalo , sed excrcilo: quia
non verbo, scd faclo dicit legcin noii rccle sanxisse, ne
sed Uei, qui suos, suaeque legi obedientes ( qui scilicet
non detrahunt, nec iudicant fratres suos ] saUabit et bea-
bit in ailernum; inobcdientes vero, scilicet qui detrahunt
ct iudicant fratrcs, idcoque tacile iudicant kgera, el in
ipsuin legislalorem iniurii sunt, perdcl et domnabit ad
gehennain, ut omnes hac spe et raetu a dclractione ct iu-
dicio leracrario avocet. Kursum occurrit obiectioni delra-
hentis ac dicentis: Si ergo non castigo pcccatuni el iniu-
nam fratris, illa manebit impunita. Kcspondet enim doq
forc impunilara, sed punicndam a Deo, q. d. Cuin ergo
frater pcccaus suum habcat iudiccra et vindicein accrri-
mura, is tibi sulTitiat; lu noli cura iudicare: siu is velit
eius raiscreri, eumquc convertere et sahare; tu velle non
dcbes, nec potes euin perdere: ila Hugo. ^on eadcm est
sentcntia triOunalis Christi; et anguli susurronum, ait S
Hieron. Epist. 39. et S. Ephrcm Parxn. Ao» iudicemus
quemquam, inquit, quiu non novimus eius pcenitenliain:
cui dolrahainus, aul nc quciiipiam iudiccmus. ludicat cr- ., in teslaccis vasis aurum sxpe reconditur.\u\\s\Ton\\A hiiic
go legein non iudicio formali et explicilo, scd virluali et Ij lacobi sententix est illa Pauli ad Roinan. 14. 4. Tu (fuis
tacilo; quia rci|)sa et praclicc iudicat sibi hic ct iiunc es-
«e faciendura id quod lex veiat, sciliccl essc dclrahcndura.
Undc videtur lcgcm divinam inaculare, carperc et repre-
hensibilcra rcddere.qunsi iinpossibilia vcl incongrua prx-
cepcrit: ita Dion^s. Caietan. Catharin. Salmcrun. hic, ct
Cossian. collat. 16. cap. IG. Lcx cuiin dicit : Tibi nun est
iudirandus frntcr. E cuntrario detraclor scicns lioiic le-
gcin, reipsa dicil: Imo vero niihi hic et nunc iudicandus
cst fiatcr. ludicando ergo fralrciii, iiidicat legcm hor fra-
tris iudicium vclantem, illamque lacite arguit et condc-
inoat, quasi ipsa perperoin hoc vetarit. Siniili inodo qui
furalur, tacitc iudicot lcgcm qua; dicit: Non furabcris;
sed magis proprie is qui iudicat fralrein, iudical lcgciu
id Tetantcm; quia format sibi formalc iudiciuin de fratrc,
de coque conlra legcm foi inalitcr iudical : quod non facit
fur, qui neminem iudicat. Dcniquc detractur in terminis
iudicat lcgcra , cura alicui dctrahil ob opeia virtutis Kge
cs qui iudicas alienum servum ? Domino suo stat, aut ca-
dil. Et V. 10. Tu aulem quid iudicas fratrem tuum ? aut
tu quare spernis fratrem tuum ? omnes enim stabimus ante
tribunal Christi.
TU AUTEM OIIS ES Qll IIDICAS PBOXIMIM?; Oui.?. id Vers 13.
csl qualis, quain temerarius et oudax es, qui cuin sis vilis
hoinuncio, siinilibusque et saepe iisdera pcccalis obnoxius,
audcas tameu dc iis fratrem iudicare, et Dei de co iudi-
cium usurpare? Sic ait David: Quis est hic Philiilhxus
incircumcisus, gui exprobravil acies Dei vivenlis ? I. Ree.
17. v. 26.
Moraliter nola hic quam vitanda sit delraclio el iudi-Moraide
ciuin lenierarium proximi. Quocirca in Vitis Patrum Ij. fjga Je-
bro 5. §. 1. Abbas iMoses: I»c^W,inquit, homo quusi ;»or-"^"'°
tuus essc socio suo, hoc est, mori amico suo , ul non diiu- ""'
dicel eurn in aliqua causa.
Et S. Anlonius: ^olite, ait, ante tempus iudicare: de-
Evangclii sancila aut consulta, caquc in probrum et irri-^^ l^cnl enim omnes Chrisli, cui soli occulta patent, reservari
sioncra vcrtil: quod tunc frequcns crat, uti el nunc est;
utdum fratrem pietati studentem vocat Lypocrilam ; duiii
patientcr probra tolcraulera vocat ignavuni; dum silcn-
tem vucnt vccordem; duiii niodcstum vocat idiotain ct sliii-
pliccin ; dum sua omnia dantcm paupcribus vocat prodi-
gum, et seccdcntein in monaslcrium vocat insunum. Hoc
ipso eniin opcra virtulis et sanclitatis quac lcx commcn-
dat, condciiinat, faritqiic vilia: novam crgo Icgcm sancit
Dei lcgi conlrariam, scd ipsius lcx cst lex vitioruin: Dei
lei cst Icx virlutis : ita OEcuiii. Lj ran. Hugo ct Gagncius.
Quocirca sapicnter monct S. Beriiard. scr. 40. in Cant.
Cave, nit, alicnx conversationis curiosus csse explorator,
aut temerarius iudex , etiamsi perperam actum quid de-
prchendas; nec sic iudiccs proximum, scd magis excusa.
Excusa intcnlionem, si apus non pulcs; pula ignorantiam,
puta subreplionem ,puta ca^um.Quod si omncm omnino dis-
fimulalionem rei ccrtitudo rccusat, suude nihilominus ipse
tibi, cl dicilo apud tcipsum: Ychcmens fuit nimis tcnta
iudicio.Aliud eniin hominum,aliud Dci est iudicium. Quis-
que seipsum iiupiciat ct iudiccl: ila S. Alhan. in eius Vita.
Abbati Isaac, qui quemdam peccanlcm iudicaverat, oc-
currit angelus diccns: L'bi iubes ut mitlam fratrcm illui/i
culpabilcm, qucm addixisti? Mox Isaac: Peccavi. inquit.
ignosce mihi. Cui angelus: Surge. ignoscit tibi Deus ; sctl
vide ne dc cxtcro adiudiccs qucipquain priusquam Dcus
adiudicct cum : ita in Vitis Patr. lib. 5. libel. 9.
Ibidem alius dicit : Pcccata inea sunt post me currentia,
cl non vidco ea ; et veni ego hodie iudicarc peccata aliena.
El ulius: Quacumque hora lcgimus peccatum fratris no-
stii, teget ct Deus noslrum , et quacumque hora /.rudidc-
rimus culpas fralrum, ct Deus noslras simiiiter prodet.
Alius: Ac iudiccs fornicatorem, si caslus es: quoniam si-
viililcr lcgem prxvaricaris. Elcnim qui dixit : ^un fomi-
ceris. dixit: iSe iudices. Alius vidit grolioin, quse visibili-
lcr in cclcbrationc Eucharistia! solcbat iii vinim sanrtum
dcscendere, ab eo rcccssissc; qua dc re rum admoucns.
/ — i ... ^. ..-,.....,..,,..' .^,,.x»~ - -,«« ^w, ..^.-^...j^v , ^uu u^ 1 1 t uiii aiiiiiuui ii:
lio. Quid de me illa fccisset , si acccpisscl in me siiniiilcr "ciira ille dctractionis culpam ngnosccrct et pucniteret, v
polestalcm ?
<, UmUS B8T LEGISLATOR ET IIDEX.) Puln DcUS ct Chri-
stu3, 8HC Dcus homo: illi crgo iudiciiim rclinqiic, ncc ti-
bi arrogu, q. d. Dum fratrein iudicas, lcgcin et legislalo-
rcra iudicos, in cumque pcccas diiplicilcr. Primo, quia
lacite ciiis lcgcni rcdarguis. Sccundo, quio eius iudiciuin
libi arrogas ct usurpas; cum ipscsolussit lain lcgislalur
quain iudcx omniuin , siiliccl priinus et sumraus, a quo
Moses, Abraliam, Solomon, cactcriquo regcs et lcgislaio-
res, qiiasi cius ininistri, sunm vim ct potcslatcm lcgcs
condendi occcperunt, iuxla illiid Proverb. 8. 15. Pcr me
reges regnanl , cl lcgum condilorcs iusta dcccrnunt : per
V)c principcs impcrant, cl polcnlrs dccernunt iuslitiam.
Qui POTBST PBBDERB BT LIBEBABB.) GrCCCC, <rr.>72i xsri
«TroXjffai, id cst salcarc cl pcrdcre : scilicct tam in pr.Tscnli
>ilo, quam io fulura el ailcruQ; sic el Sjrus. Addit hoc
sa csl gralia ad cum re\erti. \crum maxiinc omnesa le-
iiicre iudieando ubsterrcre dcbct illa ougusta Christi scn-
t<nlio et promissio Matth. 7. 1. ^olilc iudicare . ct non
ludicabimini : nolitc condcmnarc, ctnoncondcmnabimini.
jMrmornbilc cst cicmplum quod scribit S. Anastasius
SiiKiiio, Lpiscopus Antiochcnus tcmpore S. Grcgorii (eu-
ius piisloralccx Lotino iii Gra;cum ronvcrtil) orat. de S.
Sjiiuxi. cl cx eo Baron. lom. 7. anno Christi 599. Qui-Eipm-
dam, inquil, monachus, qui nrgligrnlissiine pcr summum^^"^ "*
olium vijcrat, cuin iid mortcm infirmarclur. cam nonper-'""''
horrcsccns suinma vuluplalc, magnaquc cuin qraliarum a-
clione cxolutus vinculis cxccdebat. Ad quetn assidcnlium
Palruin unus: Fruter, inquit, scimus tc sumina negligen-
lia huc usoue vixissc: undc crgo tibi huc tanta securilas?
Cui illc: lla ctt. ncgligentissimc vixi: sed angeli Dei hac
ipsa hora pcccalorum mcorum ad mc chiroijraphum atlu-
430
Commentaria in Eplstolam S. lacobi. Cap. IV.
leriinl ; cumque ea qux fecissem postguam steculo rcnun- ^ xitu volvuntur , et quodam sale flucluant. Nam , ut ait
tiassem, peccata legissent, numquid agnoscercm, rogave
runl. Quibus cgo : Itlaxime vcro, inquam, agnosco : sed
idem ex quo renunliavi sxculo vitamque institui tnonasti-
cam, nec iudicavi qucmqnam^ncc ab ullo milii factam in-
ixtriam meminisse volui. Igitur Domini verba ad me quo-
que pcrtinere opto ct oro, qui dixit : Nolite iudicare, ct non
iudicobimiin. El: Dimiltite. ct dimitlclurvobis. Quxpost-
quam angetis dixi, chirogrophum peccatorum meorum con-
sciderunl ; ct indc nunc summa cum Ixtitia et securilate pro-
ficiscor ad Dominum, IIoc ubi frater ille narravit Palribus,
Domino inpacc spiritum reddidil. Plura reconsui Icr.37. 12.
EccE. ) Ayc. Qiise vo.t tiansilionis esl notn, novuinqiie
sermonein el niatcriani inrhoat.q.d. .\g;itc, vidctr vrstrnin
prudcntiam, supcrbiam ct stullitiam, quain votiis denioii-
stro. Uiule v. 16. concludcns , ait : Omnis exultutio tatis
maligna est.
Qui DICITIS: HODIB, AUT CRASTINO IBIUUS IN ILLAM
ClviTATEM.) Disparala vidclur ii,TC scnlcntia a prajredcn
S. Clirysost. Iiom. 39. in Geues. Mare fluclibus non ita
intumcscit, ut talcm animam a cogitationibus ct affectioni-
bus infcsturi videmus. El S. Gregor. vocat lianc plagam
muscarum yEgyplo a Mose inllictam : Musca enim, inquit,
nimis insolens et inquictum animal cst, in qua quid atiud
quam insolcntes curx dcsideriorum carnalium designan-
ttir?[jnAc lios culpans Sapiens c. 15. 12. /Estimaverunt,
inquit, lusum esse vitam nostram, el conversationem vitx
composilam ad lucrum, et oporlcre undccumque etiam ex
malo acquirere : cum tamen inala liicra semper damnuin
airiTnnt, ul ait Hcsiodus et .Mcnander.
Facikmls ibi quidb» annum. ) S. Ignatius fundalor
Societatis noslrse, cuidam dicenli sc post aliquot menses
qiiidpiam facturum : Bonc Dcus, inquit, tamdiu te victu-
rum pulas ? cui mors certa, scd die incerto imminet, et
icleriiitas.Quidenim est annus vitie tuae,nisi annulusqui
scmper in orbem rotatur, doncc ad numerum sibi a Deo
pr«fi.\um dccurral? .\udi Scrviiim : Annus, iuquit dici-
te : vcteres enini sua dojjiiiala clhira docebant per gno- IJ tur quasi anus, id cst annulus, quia in se redit :
mas dispnratas, iit patct in Provcrbiis ct Ecclcsiaslico
Romani tniiicn codiccs codcm versu ciiin proeccdenti hBcc
conncctunt, quasi ad iiidlciiini tcmerarium ha?c speclcnl,
q. d. Tii qiiis cs qui iudicas fnitrcm tuum ? nimirum cs
liomo libcr, prKceps, inconsidcratiis, qui lungam tibi li-
beramque vitam polliccris ; ncc cogitas libi imminere inor-
tcm, in qiia iudlcii temci-arii.omniumquepeccatoruin exa-
ctain iudici Dco redditurus cs rationcin. V^crum esto ita
coniieclamus, gcncrnlis tamcn hscc est sentcntia, ut no-
tat Boda , qua lacobus ta.xat miiltorum sloliditatem , qui
toti lucris inundique negotiis intenti diu se victuros aesli-
niant, ideoque pro arbitiatu futura disponunt, quasi li-
bcrl, vilseqiic et tcmporis domini; ncc cogilaiit haec omnia
pcnderc a Dei nutu, qui singulis celerem fincin vita;, cer-
tuinque diem mortis pra?stltiiit,qui omncs has dispositio-
ncs ct spes suceidot ; dc quibiis celebratur feslivus isle
Apologiis Apolofjus rustici, qui lactis amphoram portans ad foruni
.\.lque in se sua per vcsligia volvitur annus.
Vel xzo Toj avavEojTSai, id cst, «6 innovatione, quod sci-
licet assiduc innovelur ct alter fiat.
Qui IGNOBATIS QUID BRIT IN CRASTINO. ) Jlagna ho-yef, 14.
minum est Ddentia, qui de craslino ita secure disponunl, vanitas
atque si crastinum in sua haberenl maau el dominio, cuin P''o'ni'-
ncsciant an crastino sintvictuii, rcs suas habiluri, liber- 5*^j"|"™
tatc ct sanitate usiiri. Sapienter crgo moiict Sapiens: Fie gzviia-
gtoricris in crastinum,ignorans quid superventura ( c-iojo-a, '«o"-
id cst, craslina ) pariat dies, Prov. 27. 1 . Et Psalles : Deus
mcxis es tu, in manibus tuis sorlcs mex. Hcbr. tempora
mea, Psal. 30. 15. Et Christus Matlh. 25. 13. Vigilatt,
qui'i ncscilis dicm ncq'ie horam.
Quocirca saplenler inonct S. Grcgor. lib. 4. Dial. cap.
•i9. di.iboliim illaqucare homines promitlcndo longam vi-
tam, dalque excmpiiim dc qiiodam: Qui dttm somnia. in-
quit, vrh"menler altrndercl , ci per somnum longn spatiu
iiaB tacitc sccum cogltabat: Tanli vcndani lac mcmn.ex prc- r^ huius vilx promissa sunt. Cumque mullas pecunins prn
tio cmnni gallinam, illa mihi generabit piillos : illos nlam,
et grandiores clTcclos vcndain,cx prctio cmam porccllum,
quoin implnguatiim vendani ; emamquc viluliim , illuin
saginabo cl vcndain. Qiiid lanlo pretio faciam? oninm e-
qiiulum cui filiiis mous iiioqiillct, ac geslicns siibsullare
coDpil, ac cxprimerc speciem filli in cqiio exiiltantis. Sub-
siliensnmphoram c caplte excussit,et lac omne in terrain
effiidit, ac ciiiii lactc pariter oinncs suas spos, conccptus
ct gaudla clTndil. Ila hodic nuilti magna molluntur, ma-
gna sibi polIicontur,aura auloo vcIiitchama?Iconles vivunt,
spes nltissiinas sibi ofToiii!niit , sod chimericns ; quas vcl
morbus, vel mors, vcl sinistcr aliquis casus evertit, el in
ipso s»pc cxortii succidit. Nimirijm,
ISescia mens hominum fali sortisque fulurx.
Excmpluiii divitis extat Lue. 12. v. 17. qui sibi applau-
dens dicensque : Quid fueiam , quia non habeo quo con-
gregcm fruclus meos ? El dixit : Hoc faciam . deslruam
horrea mca ct maiora faciam ; ct itlue congrcgabo omnia
qux nata sunt mihi el bona mea , et dicam animx mex : U
Anima,habes multa bona posita in annos plurimos ; rcquie-
scc, comede, bibe. cpularc. Sed eadem die audivit a Dco:
Stu/le, hac noctc animam tuam rcpetcnt a te : qux aulem
parasti cuius crunt ? utique iminemoris, ingrati et ssepe
ignoti incerlique haeredis.
Notn. Hajc fiitura, ibimus, faciemus, mercabimur, lu-
crum facicmus, accipi possunt pro optativis : eamus, fa-
ciamus, inerccmur, lucruin faciamus, ut vertunl Paguin.
et ligurin. significaut cnim non tantuin siiain de futuris
dispositioneiu, sed el ( idque magis ) suain lucrandl cupi-
ditatcm ; sciliccl se non Dcuin, uou ca?luin , sed lucruin
duralaxat cogitare et ambirc ; quos merito miserans S.
Ambros, lib. dc Naboth oap. 12. Servitis, inquit, divites,
ac miseram quidcm servil u!cm . qui scrvitis errori, cvpidi-
tati, avaritix. qux expiai non potest. Capliva est opulcti-
tia, paupertas libera. Et cap. M. Desideriormn suorum
longioria vilx slipcni/iis cnttegisscl , ita rcpente dcfunctus
est , ut inlactas omncs retinqueret , el ipse secum nihil ex
bono opcre portaret ■ Ila miiltos decipi vidcmus n Mathe-
maticis , qiii diim falso promlltunt amplos honores, me-
tuin morlis adlmunl : qiio fit iit eis crediili ad niortem se
non paront, qiiia promissos ab cis honorcs expeclant; ac
ingnicnlc morle non lanlum honoribus, sed el vita pri-
venlur praeseuti, ac s.Tpe aeienia.
Vore Pindarus in Nema;is odeS. Vanx spes. inquil,eX'
itus habenl futiles. Idem in Isihmiis ode 3. Tcmpus,dum
volvuntur dics, aliam uffert rerum vicis.titudincm : sed ta-
men invulncrahiles sunt filii deorum. El ode 5. Mortalia
morta/es decent. Et ode 7. Velus beneficium dormit: im-
memoresque sunt mortales eius rei, qux non pervenerit ad
florem .lummum sapienlix.
Egiogio Scnooa lib. 17. Ep. 102. narrala subita morte
Seneclonis Cornelii, qiii totus divitiis iniminens, in ipso
procurrcntis pecunioe impetu raptus est, sub^it :
Insere nunc, Mc/ihac, piros, pone ordine vites.
Q:iajn slu/tum est xtatcm disponere! ncc crastino quidem
dominamur. 0 quanla demenlia est spes longas inchoan-
tium! Einam, xdificaho, credam. exigam ; honorcsgeram,
tum dcmum lassam et plenam senectutcm in olium refe-
ram! Oiiinia, mi/ti crede, etiam fe/icibus, dtibia sunt. Ai-
hi/ sibi quisquatn de futuro debel promittere ; id quoque
qttod tencturper manus cxit; et ipsam quam premitnus ho-
ram, casus incidit. Vo/vititr tempus rata quidem /ege, sed
per obscurum. Quid atttem adme, an nalurx certum sit,
quod mihi incertum est ? Navigationes longas, et pererra-
tis /ittoribus a/ienis, seros in patriam reditus proponimus.
mililiam, ct castrensium laborutn tarda manupretia,pro-
curutiones, officiorumque per officia processus ; cttm inte-
rim ud tutus mors est , qux quoniam nunquam cogilatur,
nisi alicna subinde nobis ingcrantur morla/italis exemp/a,
non diutius quam dum miramur, hxsura. Et mox: Stat
Commentarla In Epistolam S- lacobi. Cap. IV. 431
euidetn terminus nobis, ubi illuin inexorabilis fatorum ^ Terlio, sieutTopor adeo exilis, tenuis, el pene invisibi-
necessitas fixit; sed nemo scit nostrum, quam prope vcrse- lis est, ut non tacn res, quam rei \ideatur esse umbra et
tur tcrminus: sic ituque formcmus animum, tamquam ad
extrcma vcntum sit : nihil diffcramus ; quotidie cum vila
paria faciamus. Maximum vilue vitium esl, quod impcrfe-
ctn semper est, quod in al\ud ex alio diffcrtur. Qui quo-
tidie vitx sux summam maniim imposuit, non indiget tem-
porc. Ex hac autei/t indigmlin. timor mscitur, ci cupidi-
iai futuri exedens animum. Nihil est miserius dubitatio-
ne volutantium quorsum evadanl, quantum sit illud quod
reslat, aut quate. Qiia;rit deinde : Quomodo effufjicmus
hanc volutationem ? Uno , si vitu nostra non promincbit,
si in se colligetur. llle enim ex futuro suspenditur. cui ir-
ritum cst prxscn^. Ubi vero, quidquid mihi debui redditum
eil, ubi stabilia mcrts scil,nihil interesse inler dicm et sxcu-
lum . quidquid deinceps dierum rcrumque vcnturum est,
ex atto prospicit, et cuin mullo risu scricm temporum co-
gital. Quid enim varietas mobilitasque cusuum pcrturba
bit, si certus sit adversus incerla ? Ideo, mi Lucili, prope
[II.
Eimulacrum; sic et vita nostra, adeoque omnis res creala
respectu entis iucreali et aeteroi, pula Dei , est tantum
umbra, unde Dei nomen est, Ego sum qui sum ; nostrura,
Eijo sum qui non sum, ut dixi Eiodi 3. 14.
Quarto, sicut vapor adeo debilis est, ul omni venlo et-
iam roinimo hoc iilucquc feralur; sic et vita nostra mini-
raa re impellitur el mutatur. UndeS. Grcgor. inPrologo
Psal. 6. Poenit. Laboriosa, ail. est vita temporalis, levtor
fabulis, velocior cursore, instabililale fluctuuns, imbecilli-
tate nutans ; cui nulla est furlitudo, nulla /jropositi con-
stantia , nulla a turbationibus requies , nulla a laboribus
reclinatio. Quis denique est , quem non excruciet dolor,
sollicitudo non urcjeat, non subruat liinor ? Risus flelum
scquitur, (jaudium tristitia comitatur: esuriei succedit sa-
turitas, saturitatem itcrum excludil esuries . in nocte dies
oplatur, in die nox quxritur, in alrjore calor, in xstu re-
frigerium: ante cibum suspiria.post cibum tribulalio, ir.x,
ra vivere, el singulos dies singulas vilas puta. Qui hoc mo- B indignationes exagitant, et innumerabiles miseros homines
do Ke aptabit . cui vita sua quotidic fuit lota, sccurus est. motus perturbant
In spc viventibus, proximum qundque tempus elabitur, su
bitque avlditas temporis, et miserrimus. ntque miserrima
omnia efficiens metus mortis. Inde illud Mxcenntis turpis-
timum votum. quod et debilitatem non recusat, et dcformi-
tatem . et novissiwe acntam crucein , dummodo inter hxc
tnaln spiritus prorogctur.
Quocirca Plutarc. lib.dnTranquil! docet sapicntcm ita
modcrari vitam per prospera ct advei sa, iil iis non insoie-
9cat, his non dciicialur; sicut musicus chordas et fistulas,
quarum ali» acutum, aliae gravem , alia; mcdium soiium
odunl, ita contcmperal, ul snnvcm armoniam cfliciafit.
Quji EST EMiM viTA VESTBA. ) Ul audeatis de en in
crastinum et futurum certo disponere? Qux, id est, qua-
lis et quanlula, puta quam instabilis, brcvis, caduca et
misern est. Tamquam sempervicturi vivitis; nunquam vo-
bis fragilitas vestra succurrit, ait Seneca de Brevit. vitaa
c. 4. Oinnia
immortales conc
Quinto, sicut vapor obscurus est ct coalescit in nubero,
sic et vita uostra plena est ignorantia, errore, impruden-
tia. Unde S. Grcgorius 23. .Moral. cap. 12. Isaiam citans
cap. 2G. Propheta, iuquit, ad videndum Dominum qua-
dam se prcmi caligine senliebat, dicens : Anima mea desi-
deravit te in noctc. q. d. In hac obscuritate vitxprxsentis,
videre te appelo; sed adhuc infirmitatis nubilo circumscri-
bor. David quoque huius noctis catiginem videns, cltiritu-
temveriluminis prxstolatusait: Mane astabo libi et videbo.
Scxto, sicut vapor coufusus est, ita et confusa ct pcr-
turbala est vita nostra; idque pio Dei consilio,ail S. Gre-
gor. 25. Moral. cap. lo. ISe viam pro patria diligamus ,
ne, dum viator dclectatur in via, obliviscatur quod desi-
derabat inpatria. Idem lib. 31. cap. 17. lustus, ait, vi-
tam suam bonis malisque permistain conspicit, et cogila-
tiones suas aiiquo modo spc et timore confundit.
tamquam mortalcs timctis. Oinnia tamquam n Septimo, sicut vapor resolutus iu pluviani desceudit,
oncupiscitis. Idera Epist. 121. Kihil, ait, iin- reditque in terram e.x qua exhalando ascendil; itaet vita
prudentius aul stultius fingi potest, quam si putrc corpus
sortiti, xterna tumcn proponamus ; cl in quantum potest
xtas huinana protcndi . lanlum spe occupcmus. Et mox :
Ideo magnus animus sibi conscius mcliorisvitxdat quidem
operam, ut in hac stalione qua positus esl , honeste sc at-
queindustrie gerat ; cxlerum nihil horum qux circa ipsum
sunt, suum iudicat ; sed ul commodatis utitur peregrinus
et propcrans.
Vapor est, id cst, quasi vapor, vcl vapori similis, ad
HODICtJU PARBN9, ET DEINCBPS EXTBRHINABITUE.) GrOiC.
aTfii; , significat primo, vaporeu); sccundo, flatum ; ler-
tio, fumuin; quarto, halitum ; quinto, aurain tenuem; ab
«T(xii;-.j, id C8t cvaporo, cxhalo, expiro. Alludit ad illuda-
xioma elcpiphoucma Hrcl. cap. 1.1. y'anitas vanitatum,
<t omnia vanitas ; pio qiio Aquila, Symmachus. Thcodo-
tion, oajtcriquu oinnes, cxccptis Scptuag. ut ait ibidcm S-
Hicrunymus, vcrlunl, vapor vaporuin , ct omnia vapor.
noslra ac corpus. piT morbuin et mortem resolutuin, re-
dit in terram, ex qua sumptum est. Uiide Salomun con-
cionem suam de vanitate mundi, quam prae ca;teris exper-
tus erat, ila coiicludit Eccles. 12. 1. Mcmcnto creatoris
tui in diebus iuventutis lux, antequam venial lempus affli-
ctionis, elc. Et revertatur pulvis in terram suam unde
cral, et spiritus redcat ad Dcuin qui dedit illum. Vanitas
vanitalum, dixit Ecclesiastes, et outnia vanitas. .\lii . ut
dixi, verlunt: Yapor vaporum, ct omnia vapor.
Oclavo,sicut vapor lerreuus putrescit, el vooalur situs,
ait Arisl. lib. 5. du Gencr. animalium, cap. 4. Situs, in-
quil, caries vaporis tcrreni cst: nam si vapor se effirens
concrrscit. fit pruina: sinpulrcscit, situs.Sic comadi setu-
clulis silum pruinam nominant. Undc iiifert: ftccle dixe-
ris morbum esse adventitiam senectutein.scncctutem aulein
c.Me morbum naturalem. Sic et vila noslra vaporibiis, lum
corporalibus in catarrhos, phlcgmala et llatus resolulis
VIII.
Vlta 09t
Tnpor oli
ocioana
loglii.
I.
II.
Quid cnim vanius vaporc, qui illico teniiis vancscit iii au- D liiin spirilualibus, pula coiicupisrcntiis cnrnalibiis, quas
108? Porro vnpor, ait .\ristot. 1. Meteorol. cap. 1. lil cuin
liuiiiidiim qiiod circa tcrram est, a radiis, et ab ulin quo)
dosiipcr CHt caliditatc evaporans ferliir siirsum, ubi infri-
(^idalUH vi-l iii rurem et pliiviam resolvitiir, vel cunslriclus
in nivein, pliivinm , glncicm ct grnndiiiein dcnsatur, ct
coaloscit. Undu hiinc vurnt qunsi lluvium pcrenncm, qiii
circulariter flunt siirsuiii cuiii fit vnpor; et dcorsum, cuin
resnlvitur iii pluviam, qux in terrain, c qua vapor ascca-
dit, dcpluit.
Tnlis vnpor est vita nostra. Primo cniin ul vapor caloro
cogitiir, nscundit ct consislit, scd iiiodico; ita ct vitn no-
strn cnlore consistit, scd mudico , cstquc quasi scintillo
ignis, ut nit Snpicns cnp. 2. 2.
Socundo, sicut vnpor statim in auras dispcrgitur ct c-
vnncscil ; sic ct vita uustra. Et hur proprie hic intendit
S. locobus.
qiinsi vnporcs cxlinlnl, cnrrunipitiir ct piitrcscit. Unde .A-
vicenna ct Mcdici doeenl iii montibus puriorem esse ne-
rcin, idcoqiic ibi homines diulius, sanius el robuslius vi-
vore : iu vallibus vcro aercm cssc impuriorom, ob oonli-
niios vapori-8 ex cis ascendciites.idcoquc hominum iii val-
lihiis hubitantium vitnm ininus cssc lungicvam, sanam et
robiislnm. Pnri inodo in hnc lacrymarum valle brevis,
iogin ct infirmn cst viln nostrn ob vaporcs corporales, qui-
biis rorpus ; ct spirilnlcs, quibiis nnimn infiritur. In cxlis
vero qtinsi in montibus a;lcrnis nb oinni vnpore ot oxha-
Inlioiic libcris, vita cst aitcrua , sanissima, fortissima et
gloriosissimn.
Porru S. Script. ut brcvitalem, instnbilitalem. cxilita-vu.i <-.(
lom cl miscrinm vila> nostrie nobis rcpra;senlct, vnriis u-iiiom<>n-
titiir similitudinibus. Primo, comparnl onm niomento. >d|j°j|."*'
i-9t, inciiuatioui slatcro?, cuius lances coutiuuu asccndunl
432
Comnaenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. IV.
Xt gutts
roris.
Et um-
bra.
et dcsccndunt, Isaisc 40. 15. Secundo, gutlse roris anlc- ^ sophiis, est forlunx l>isu.i, tmporis spolium, inconsfandx
Et iiihi-
lum.
Ei pal-
Et ara-
oea.
lucani, quse illico a sole oriente sorbetur, uli vita a febri
aliove morbo, Snp. 9. 13. Tertio, fumo. Sap. 2. 2. Fumus
aljlalus est in narihus nostris, et sermo scinlillx ad commo-
vendum cor noslrum, quia extinclus cinis eril corpits nO'
strum.et spiritus (li/fundelur tamquam mollis aer.el trans-
ibit vila noslra tamquam vesligium nubis, et sicul ncbula
dissolvelur qux fucjala est a radiis solis. Quarto, umbra;:
Vmbrx enim Iransitus est tempus nostrum, ibidem. Quin-
to, flori illico marcescenli, et foeno arido. Isaice 40. 6. O-
mnis caro fcenum, et omnis gloria eius quasi (los agri.Xidc
ibi dicta. lob li. 1. Jiomo natus de miiliere brcvi vivens
tempore, repletur multis miseriis, qui quasi flos egredilur
et conteritur, et fugit vclut umbra, et nunquam in codcrn
statu permanet. Sexlo, slillBe et pulveri. Isaiae 40. 15. Ec-
cc gcnles quasi stilla situlx, elc. Ecce insulx quasi pulvis
exiguus. Septimo, nibilo. Ibid. v. 17. Omncs gcntes,quasi
non sint, sic sunt coram eo, et quasi nihilum ct inanc re
imago,imbeciUitatis cxemplum, invidixet calamilatislru-
tina, reliquum piluitaet bilis. Rursum: Homo bulla. Sic-
ut ergo pueri conclias saponc et aqua plenas indant, bul-
lasque tremulas excitant, qua: mox tenues difllanliir in
auras ; sic et oninis Titaj nostrae decor ct honor bulla est,
quoe mox in auras evanescit. Ambis erg^o sponsam? bul-
lam ambis Ambis dclicias ventris ct vcncris? bullarn am-
bis. Ambis Canonicatum, Episcopatura, etc. bullaui am-
bis. Horat. lib. 4. Carm. ode 7.
Pulvis et umbra sumus.
Hnmerus apud Plutarch. in Orat. consol. Quale est folio-
rum genus,tale est et hominum ; sicut enim illa vento, ila
homines levi advcrsilate decutiun tur. Zeno : Dei ludibrium
est homo. Quotidie, ait Scneca Epist. 24. morimur , quo-
tidie enim demitur aliqua pars vitx, st tunc quoque cutn
crescimus, vita decrescit, infantiam amisimus, deindepue-
ritiam, dcinde adolescentiam: usque ad heslernum quid-
putalx sunt ei. Octavo, palmo, id est mensura) quatuor quid transiit temporis , periit : hunc ipsum quem agimus
digitorum transversorum. Psal. 38. 6. Mensurabiles po- U diem , cum morte dividimus. Idem lib. 6. Natur. quaest.
cap. 32. Fluit tempus, ait, et avidissimos sui dcserit;nec
Et Tani-
tas.
Et ven-
tiis.
Et flu-
meii.
Et nun
tius, na-
■»is, avis
et sagit
ta.
suislidics meos; Hebr. mnStD tepachot; Sept. TraAa
id esl palmares; Symmachus,/)a///j«m posuistidies meos.
Nono,araneae. Ps. 89.10. Anni nostri sicut aranea medita-
buntur: Grajcum apax.vn potius telam quam araneam si-
gnificat : sicut ergo tela aranese scopa everritur ; sic vita
nostra telo, aut morbo. Hebr. est n.!in heghe,\d est rae-
ditatio, vel sermo loquentis, ul verlit S. Hieron. Sed Se-
ptuag. vertunt, aranea ; quia ipsa est animal cogitabun-
dura, et quasi mcditabundura.Subdit Psaltes: Diesanno-
rum nostrorum in ipsis, septuaginta anni: si autem inpo-
tentatibus, octoginta anni, ct amplius eorum labor et do-
lor. Decimo, imagini et vanilati. Ps. 38. 7. Vniversa va-
nitas omnis homo vivens : verumtamen in imagine per-
transithomo, sed et frustra cort<M/-6a;ur.Undecimo,venlo.
lob 7. 7. Memento quia ventus est vita mea. Duodecimo,
pluvi» aut flumini. 2. Reg.14.14. Omnes morimur,etqua-
aqux dilabimur in terram, qux non revertuntur. Decivao
quod futurum est, meum est, nec quod fuit : in puncto fu-
gientis iemporis hxreo. Et Episl. 99. rHihil firmum infir-
mo, nihil fragili xternum et invictum est; tam necesse est
perire quam perdere. Idem Ep. 59. docet vitam nostram
non consistere, sed iugiter fluere : Ncmo nostrum, ait, t-
dem est in sencctute, qui fuit iuvenis : nemo est mane, qui
fuitpridie: corporanostrarapiunturfluminum more.Quid-
quid vides currit cum tempore : nihil ex iis qux videmus,
manet. Ego ipse dum loquor mutari ista, mutatus sum.
Boc est quod ail Heraclitus : In idem flumcn bis non de-
scendimus. Plura recensui hac de re Ezech. 2. 1.
Ad modicum parens.) Modicotemporeapparens: Grae-
ce yaivo[x£VD, q. d. Vita haec est vapor, qui nullam habet
soliditatera, nullara quasi substautiam et consistentiam,
sed tantum apparenliam modicam et modici lcmporis ;
perinde ae spectra qus in aere, et person» ac larva; quae
terlio, nuntio percurrenti, navi sulcanti mare, avi per ae- (^ in comoediis repraeseotantur , nullam pene habent subsi
rem transvolanti, etsagittae emissa;, Sap. 5. v. 9. et seq.
Ite nunc, raortales, erigite familias , titulos , palatia,
arces; aeternos vos credite, cras morituri. Mors ultimum
■vitae veslra! actum claudet : cum ad raortalitatis finem ve-
neritis, finis pariter erit honorum et opum : discedet am-
bitio, nullus erit avaritiae iocus, omnis cupiditas in aeter-
num conlicescet. Ut quid ergo caduca ambitis,quaj mors
adlmet, imo extinguet?
0 curas hominum I o quantum cst in rebus inane !
O quam angusti sunt mortalium termini !
O quam angusti mortalium animi!
jElernitati creati estis; cur tempori lam modico vivitis?
Caelo destinati, cur terrae quasi lalpae incumbitis? Deum
possessuri, cur muudi possessioni inhiatis?
Quid metitem traxisse polo, quid profuit allum
Erexisse caput, pecudum si more pererrant
Avia, si frangunl communia pabula, glandes ?
ait Claudian. 3. de "
stentiam : sed sunt res durataxat apparentes et fictae, quse
proinde a Philosophis vocantur os:ivo/.-va, quales suntpa-
relii, sive tres solcs apparentes, aeris hialus, halones, co-
lores iridis, etc. de quibus Proclus in sphaera, Aristot. inviiaest
Meleorol. et Aratus in Phjenomenis : haec enim fiunt excomce-
radiis solis iu vapore et nube varie reccptis, transparen-'''*-
tibus et reflexis. Sic Augustus Ca?sar moriens, omnem suae
vitae pompam dixit esse comoediam iara transactam. Audi
Svcton. in eius vita cap. 99. .imicos admissos percuncta-
tus: ecquid his vidcretur, mimum vitx commode transegis-
se 7 adiecit et clausulam : Aotc zpo-ov, xat TravTe; -just; \>.trx
yaai^ y.pirr.uxTz, id est, datc pluusuni , et otfines vos cum
gaudio plaudite. Finita enim comoedia, valedicendo spe-
ctatoribus dicunt Actores : Valete el plaudite.
Et DEiNCEPS EXTERMiNiBiTUR.) lu Graeco cst clegans
et emphalica paronomasia inter yaivoucvr), id estparens,
et ayavtJ^ofisvn, id est evanescens ; q. d. Vita ha;c est quasi
vapor apparens, et subito disparens , ita ut nullura eius
J
Raplu Proserp. Glaudes sunt deliciae, j. vapor a[
opes, honores, pompa;: has porcis et pecudibus relinqui- »-' vestigium ceroatur, sed prorsus evanescat et exterraine-
te ; escara angelorum qua^rite ; Christi neclar et arabro- tur; hoc euira est ayavi^jiv; undeSyrus verlit, qui citoap-
Gnoraa
PhilQSO-
pborum
siam arabite.
Idera uno ore clamitant Gentiles. Manilius lib. 4.
ISascentes morimur, finisque ab origine pendet,
Martial. lib. l.
Si sapis, utaris totis, Coline, diebus,
Extremumque tibi semper adesse putes.
Seneca in Hercule Furente :
Vivite Ixti, properat cursu
Vita citato, volucrique die
Rota prxcipitis vertilur anni, etc.
Cerlo veniunt ordinc Parcx.
ISulli iusso cessare licet,
Nulli scriptum proferre diem
Recipit populos urna citatos.
Menandcr : Umbrx somnium eU homo. Homo, ail Philo-
paret et deiicitur ac evanescit. Sapienter S. Antonius a-
pud S. Athanas. Ad inertiam, mc^mi^calcandam, Apostoli
prxcepta replicemus , quibus se mori quotidie iestabatur :
similiter et noshumanx condilionis vitam ancipitem retra-
ctanles non pcccabimus. Cum enim excilati a somno , ad
vesperam nos pervenire dubitemus; et quieti corpora con-
cedentes, de lucis non confidamits adventu, et ubique na-
iurx ac vilx incertx memores, Dei nos intelligamus pro-
videntia gubernari. Hoc modo non delinquemus, aut ali-
qua fragili cupiditate raptabimur; sed nec irascemur qui-
dem adversus aliquem, nec terrenos congregare thesauros
ambiemus : quin potius metu quolidiani recessus, et seiun-
gendi corporis iugimeditatione, omnia caducacalcabimus.
Vis exempla?
Scribunt Plinius lib. 7. cap. 7. et Valer. Max. lib. 9. c.
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. IV.
433
12. Anacreontern pofitam acino utie passae pertinacius in ^ quid (imemus oplamusque ridentem, exleslis potentia agi
faucibus ha>rcnte, Fabium vero senatorem unico pilo ia
lactis haustu putluri transverso,strangulatos.Chilon Spar-
tanus dum victorem 01 ympicC filiuin amplcclitur, pra; gau-
dio inter fiiii amplexus animam cfllavit, ait Plinius lib. 7.
cap. 32. Sophocles in certamine tragfEdiaj victor renun-
tiatus, prac la;lilia expiravit, ait Valer. libr. 9. cap. 12.
Clidemus dum viclor auro coronaretur, repenle obiit, ait
Tertull. de Aiiima cap. 52. Diafforas cum tres filios eo-
dem Olympia; die vincere coronarique videret, illiquc co-
ronas sibi dctraclas capiti patris iniponerent, animam ex-
halavit, ait Gellius lib. 3. cap. lo. Ite nunc, mortales, qui
tam frapilem ordimini texitisque vitao telam, et Nestoris
aunos vobis promiltile, cras raorituri. Sapienter TertuU.
de Anima c. 32. Vis esl et illa navifjiis, inquit, cum lonrje
u saxis,nuliis dcpugnala turbinibus,nullis quassala decu'
manis, adulante flatu, labente cursu, Ixlante comitatu, in-
testino repente perculsu. cum tota securilale desidunt. i\on
secus naufragia sunt vitx eliam tranquillx.mortis evenlus.
tat: non potest res tanla sine adminiculo numinis slare.
Idem libr. 1. de Uencficiis cap. 6. IJnde tibi islurn quem
trahis spirilum ? Inde istam, per quam aelus viiie tux dis-
ponis atque ordinas, lucem ? inde sanguinem, cuius cur-
su vilalis conlinctur calor? Inde isla palalum luum sa-
poribus exquisilis. ultra saliclniem lacessenlia ? Lnde hscc
irritamenta iam lassx voluplalis ? Unde ista quies in qua
pulrescis ac marces ? Nonne si gratus es, dices :
Deus nobis hxc olia fecit.
r^amque erit ille mihi semper Deus : illius aram
Sxpe tener nostris ab ovitibus imbuel agnus :
Jlle meas errare boves (ut cernisj el ipsum
Ludere qux vellem calamo permisil agresli.
Saraceni el Turcaj toti a Dei voluntate quasi a fato pen- Et Tur-
dent; ideoque in prxlia et pericula pra;cipites ca>cique"-
ruunt.Agunlur enim hoc dilemmate? AutDeus «taluit me
hoc prxlio raori, hoc periculo obrui, aut non. Si statuit,
non possum evadere: si non slatuit, ergo non moriar,
D«i pro-
Yidcniia
t<il illb
Diitlunt
Cbriiln-
ni.
Pbo eo ut DiCATis: Refert ha>c superius ad v.l3. Ecce B non obruar. Nullum enim bonum, vel raalum cuiquam e
venire potest, nisi volente et immittenle Deo. Sed para-
lo{jizant: Deus enim mulla non statuil,nisi praevisa homi-
num libcra actione,disposilione,merito,vel deraerito. Sic
non statuit ut moriaris in prajlio, nisi illi te ingesseris:
non slatuit ut periculo obruaris.nisi le spoute in illudcon-
ieceris. Scd hanc arguliam Turca; non capiunl. Quocirca
Solymanus Imp. cum filium habcret refractarium et regi-
men lurbantem , ac quidam e principibus consuleret, ut
illum quasi perniciosum rcipub. e medio toUcret, illico illi
capiit coram se prajcidi iussit, eo quod non addidisset : Si
ita Deo placueril; nam postea eius consilium seculus, fi-
lium intorfecit: ila n^fert P. Salmeron hic.
Et si riXERliius. j Agit contra superbos, sibiqne pra;-
fidcnles, nec Deo innilenles. His iubet addi : Et si vixeri-
mus ; ut memores frafjililatis sua; ct mortalitatis, cristas
ponant, ac a Deo se suaque pendcre profiteantur. Nam
alioqui fideles in omni sua deliberatione ct proposito idi-
nunc qui dicitis : Hodie aul craslino ibimus in iltam civi-
tatem, ctc. q. d. Vos veslras actiones et lucra ila dispo-
nitis, quasi a nullo pcndeatis; ideoque dicilis: ibimus,
mercabimur, lucrum faciemus, cum cofjitare deheretis vi-
tam, omnesque actus vestros pendere a iiiitu Dei , ideo-
que addcre ct dicere: Si DoMnus vollerit. ) Ut hoc di-
cto Dei providenliam confilcamiiii, rcvcrcamini, invoce-
tig, illiquc vos vestraquc omnia huinili, lotoquc corde sub-
dalis el committalis. Ipse enim cst vcster Klohim, id est
Dominus, crcalor. provisor, {^ubcrnalor, conscrvator, pro-
teclor, iudex etvindex. Ila suis decretis et propositis ad-
dere solcnt: Si Deus voiueril, non tantum Chrisliani, sed
et ludxi, Gcntilcs, et Saraceni. Christiani ex doclrioa S.
lacobi hic. Uude S. August. in Psal. 32. conc.l. Discite,
ait, habere in corde , quod habet omnis homo in lingua:
Quod vull Deui. Ipsa lingua popularis plerumque esl do-
clrina salularis. lla S. Paiilus 1 Corinth. 4. 19. Veniam,
inqiul, ad vos cito,siDominus volueril. Et c. 10. 7. Spero P psum tacite subintelligunt: qui vero religiosiores sunt et
emm me aliquanlulum tcmporis manere apud vos, si Do-
minuspermiserit.VXMM^.^i.X^. Spero in Domino lesu Timo-
theum mecito millerc ud vos;e.\. alibi.Hxc ergoChristiana,
hajc Paulina est vox : Faciam hoc Deo volente.si Dnminus
volueril, permiscrit, cum Dei ope, per graliam Dei, etc.
Iiidxi, ut ludasMachabaius init(iruspra;liura ait: Sicut
fuerit votunlas incxlo,sic fiaf. 1. Mach.^.GO. Eadom est
praxis et phrasis ca;lcrorum Iuda;orum, ut aliquid facturi
dicant: Si Deus voluerit; cuius originem ex BenSyra nar-
rat hic noslcr Scrarius. Quidam,inquit, dicens : Cras in-
ibo nuplias, monitus fuit ab amico , ut adderet: Si Deus
volueril. .\l ille: Sive, inquit, Deus vclit, sive nolit, ego
cras cum sponsa sedcbo in thalamo raco : seditque cum
ea tola die; nocte vero morlui sunt arabo. Quos cum raor-
tuos invenissent, dixerunt: Vere dixit Bcn Syra : Sponsa
ascendit ad Ihalamum , neque novit quid accidcrit sibi.
Quicumque ergo cupit aliquid facere foliciter, dirat prius:
Volcntc Dco; vel: Si Dcus voluerit. Diserte lerem. cap.
10. 23. Scio, oit, Dominc, quia non est hominis via eius.
ncc viri est ut ambulel cl dirigal gressus suos. Et c. 17. 8.
Jiencdiclus vir qui confidU in Domino, ct eril Dominus fi-
ducta eius. Et v. II. Sana me, Dominc, ct sunabor . sal-
vum me fac, et salvus cro . quoniam laus mca lu es.
Gcntiles: Socralrs siium Alcibiiidom dopuit nnte opus
diccre: Si Dcus volueril. nit Plalo in .Mcibiade. Vide Bris-
son. in Form. lib. 1. png. 57. ubi ostcndithas vocesfuissc
farailinres Augusto, Ciceruiii , Caloni, Ennio , elc. Si Dii
volcnt, Diis volontibtis. Sonoca E|)isl. 41. Prope, inquit,
cst a le Dcus . tccum cst, inlus rsl. Ila dico . Lucili . saccr
tntra nos spirilus sedcl , maloruin bonorumquc noslroriim
obsernator el cuslos : hic prout a nobis Iraclatus «sl, ita nos
tractnt . bonus vir siiic l)eo ncmo cst. An polest aliquis SU'
pra fuiiunnm, nisi ab illo adiulus, exurgrre ^ llle iial con-
silia mngnifica ct rccla. Et infcrius: Aniinum cxccUenlcm,
modcralum, omniu lamquam miiiora Iranseunlcm, quid-
VOL. X.
modestiores. idipsum expressc addunt excmplo angeli.qui
ad Abraham ait: Revertens veniam ad le tcmporc islo, vi-
ta comile, Gcnes 18. 10.
Idipsum monere et rcprfcsentarc volueruut Gcntiles , pjri-ic
quando tres Parcas vita; necisque nostraj pra;sides exco- 'ymb»
gitarunt : quarum una colum goslabat lana obvolutum, *"" '"•
altcra fila sensim e lana deduccbal, coloquc agglomera-
bat: tcrlia denique cum fato prfcstilutum adcrat tempo-
ris momentum, repcnte stamiua sccabat, vitamque pri-
cidcbat, iuxta illud Poela;:
Clotho colum retinet. Lachesis nd, et Alropos occat.
Cicero lib. 3. de Natura deorum , Parcas Erebi cl noctis
filias facit, et casdem fata esse existimat. Uude cst illud
Clcnntis : Ducunt volentem fala. nolenlcm Irahunt. Et Virg.
CoHCordcs stabili fatorum numinc Parcx.
Huc subinde alludit Script. ut Ezechias Is. 38. 12. Prxeisa
est vclut a texente vita mea : dum adhuc ordirer, succidit
vie. Ezcch. 37. 11. Periit fidcs nostra, et abscissi sumus:
D ubi nonnulli vertunt , periil glomus nostcr, ct succisi su-
mus. Hinc prima dicta est Clotho . a circuravolvendi ofTi-
cio, eo quod contorta ct coordinatn oinnia leneat: xiufiu
enira Gra;cis idcm cst quod circumvolvo, glomero, contor-
queo. Secunda dicla est I.achrsi», id cst sortilio, a )a-//.«-
■>iiv, id ost sortiri. quHsi sortito vila> spatia hoinimbus ob-
tingant ; ha^c cnim cst qii.-c filn ducit. Martial.l.l .Epig.89.
C.um mihi supremos Ijichesis pcrnevcril annos-
Iluius item nominis vosligium in sacris monumentis re-
pcrimus Nnm ubi lcgitur in Hcbraico tcxtu Ps. 30. 16.
In mnnibiis luis tcmpnra mi-a, roddidcriint Scpt. i« mani-
bus Ihis sortcs mex Voliiorunt niiniriim sapionti»simi viri
( ut docte ibi observat Agclliusl 1'arcarum fnbulas rorri-
gcro. ad vornmquc sontentiam Iradiicorc. Assorobant Poc-
t,T, spntia vila; cuiquo. vol falo oblingere , aiit sorle sua
lemore cvcuir», undc Pnronnim iin.im Lnohosim, hoccst
sorlitioucm, appcllabont. Uoc incndacium rcfutnruul Se-
43i
Commentarfa ia Epistolam S. lacobf. Cap. V.
Vcrs. i6
pluag. cl sortitiouem omnem in Dei manuessc dixerunt; j^ Ulpianus in Demoslhenem. Hinc pro exuUads, Grcceest
ab eo vitaj spatia inortalibus tribui, ab eo propagari, ob " ' ' '- ' ' " j -. . .
eo denique pro a?tcrno suo consilio arbitraluque tiniri ; li-
cctsortito clquasi tcmero lioininibus haicaccidere videan-
tur; quia lalentcs in abdilo Doitatis pectore lanla; varie-
totiscausasinvestifjare iion possuinus.TcrtiadcinumPar-
ca vocabalur Atropos : ad vcrbuni rcddas inverlibilis, aut,
si latiniiis niavis, inexorabilis, implacabilis, iuflexibilis;
quia futalis illa nioricndi necessitas.ubiadcstinstans prae-
stitutum.nullo niodo flecti aut immutari polcst.Unde Mar-
tialis lib. 3.
Lraiificas nulli Ires exorare puellas
Condgil, observant quem slaluere dicm.
Quocirca sopienter Sencca Epist. 61. Id ago , inquit, ut
mihi instar iotius vHx sil dies : sic illum aspicio, tamquam
esse lel nllimus possit. Sapicntius S. Gregor. hoin. 12. in
Evangel. Qiii poenilenti, ait, veniam spopondil , peccanli
diem craslinum nonpromisil: semper crgo extremum diem
dcbemus metuere , quem nunquum possumus prxvidere.
iuxta illud:
Omnem crede diem libi diluxisse supremum.
Praemonuit oinncs Christus, dicens: Vigilate itaque, quia
nescitis dicm ncque horam, Matth. 25. 12.
NUNC AUTEM EXULTATIS IN SUPERBllS VESTRIS. ) GraB-
ce aXa^ovsiKi?, id est, iaclanliis et arrogantiis vestris, qui-
bus iactatis vos hoc illove die hsee et ista facturos, tantas
merces et lucra caplaturos. Secuudo, Glossa et Thomas
Anglicus: In superbiis, inquiunt, id est, in divitiis quaj
faeiunt superbos, et in quibus supcrbitis. Vcrmis enim di-
viliarum est superbia, ait S. August. A'X«i;ov£ta euim est
hominum plura quam pracstare possiut poUicentiuin, ait
'.«.•j/^aaBi, vel, utolii legunt, naTa.itt.vyoi.iTis, id est, gloria'
ntini coDtrooliuni, putaDeum,quasi vestro marte tot vobis
opcs paretis. Facete Socrates irrisit Alcibiadem sua prse-
dia iactanlein, cum ei obiecit tabulam cosmographicain
Atlicx, pctiilque illa sibi in ea ostendi: cum enim ea os-
tcndere non posset: Vide, inquit, quantula ea sunt, qux in
iantilla labula oslcndi nequeunt: ita jlZlinn. 1.3.variae hist.
OmNIS EXULTATIO TALIS (GriEce y.rxM/i,at;, id csl glo-
rintio) maligna est. ) Suggesla a moligno spiritu, Gr»-
ce novnpa, id est tnala, improba est.
ScIENTI IGITUR BONUM FACEBB , BT NOIf FACIBlfTI , Vert. IT.
PECCATUM est iLLi. ) Tacitc significat S. lacobus fideles
ha;c suo mouila scire, q. d. Credo vos haec scire; quore
monco ut ea opcre perficiatis. Sciens enim bonum quod
Deus ct lex prxcipit, si illud non faciat, peccat, et ut reus
a Deo puuietur. Recte S. Ephrcm ex hac sententia colli-
git ser. de pcenit. Si scienti bonum et non facienti pecca-
tum cst illi; multo magis malum scienti et illiid facienti,
g peccatum erit. S. Bernord. ser. 36. in Cant. Scienti, ait,
bonum et non facienti , peccatum esl illi; ac si per simili-
iudinem dical: Sumenti cibum et non digerenti, perniciosum
esl ei. Cibus siquidem indigeslus maloi generat humores,
et corrumpil corpus , non nutrit : ita et multa seientia in-
gesta stomacho animx. qux esl memoria, si decocla ign$
charitatis non fuerit, et per quosdam arlus animx, mores
scilicet atque actus, transfusa atque digesla, etc. reputa-
bitur in peccalum tamquam cibus conversus in noxiospro'
vosque humores. Annon inflationes et torsiones in conscien-
tia sustinebit, qui huiusmodi esl,sciens videlicet bonum tt
sion faciens ?
CAPUT QUINTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Pergil perstringere divUum in pauperes savitiam , insolentiam el luxum. Inde v. 7. pauperes el afflictos horla-
tur ad patienliam, exemplo lob et Prophetarum. Mox v. 42. velal iurare , trisles iubel orare , lcelos psalle-
re, oegros ungi oleo, peccalores peccala sua confiteri. Denique v. t6. commendal sludium oralionis et salutis
proximorum.
1- • GiTE nunc divites, plorate uluiantes in miseriis vestris quae advenient vobis. 2. Divitiae vestrae putre-
y^ factse sunt : et vestimenta vestra a tineis comesta sunt. 3. Aurum et argentum vestrum seruginavit : et
■^ ™-aeriJgo eorum in testimonium vobis erit , et manducabit carnes vestras sicut ignis. Thesaurizastis vobis
iram in novissimis diebus. 4. Ecce merces operariorum qui messuerunt regiones vestras, quse fraudata est a vo-
bis, clamat: et clamor eorum in aures Domini sabaoth introivit. S.EpuIali estissuper terrara.et in luxuriisenu-
tristis corda vestra, in die occisionis. 6. Addixistis, et occidistis iustum.et non reslitit vobis. 7. Patientes igitur
estote fratres, usque ad adventura Domini. Ecce agricola expectat pretiosum fructum terras, patienter ferensdo-
nec accipiat temporaneum et serotinum. 8. Patientes igitur estote et vos, et confirmate corda vestra : quoniara
adventus Domini appropinquavit. 9. Nolite ingemiscere fratres in alterutrum, ut non iudicemini. Ecce iudex ante
ianuam assistit. 10. Exemplum accipite, fratres, esitus mali, laboris, et patientise, prophetas qui iocuti sunt ia
iiomiiie Doraini. ll.Ecce beatiGcamus eos qui sustinuerunt. SuEferentiam lob audistis, et finem Domini vidistis:
quoniam misericors Dominus est, et miserator. 12. Ante omnia autem, fratres mei, nolite iurare,neque percae-
lum, neque per terrara, neque aliud quodcumque iuramentum. Sit autem sermo vester: Est.est: Non, non: ut
non sub iudicio decidatis. 13. Tristatur aliquis vestrum? oret. iilquo anirao est? psaliat. 14. InOrraatur quis in
vobis? inducat presbyteros ecclesiffi, et orent super eum , ungentes eum oleo in nomine Domini : 15. Et oratio
fldei salvabit inQrmura, et alleviabit eum Dorainus : et si in peccatis sit, remittentur ei. 16. Coofitemini ergo al-
terutrum peccata vestra, et orate pro invicera utsalvemini: multura enim valet deprecatio iusti assidua. 17. E-
Iias homo erat similis nobis passibilis; et oralione oravit ut non plueret super terram : et non pluit annos tres ,
et raenses sex. 18. Et rursum oravit: et caelum dedit pluviam, et terra dedit fructum suum. 19. Fratres mei, si
quis cx vobis erraverit a veritate, et converterit quis eum : 20. Scire debet quoniam qui converti fecerit pecca-
torem ab errorc viae suae, salvabit animam eius a raorte, et operiet mullitudinem peccalorum.
poenain, puta miserias eis obventuras: unde quod cap. prae-
ced. v. 3. hortatus cst eos ad luctum et ploratum, hic per-
urget. Sicut enim faber insistit tunsioni ferri , doneo il-
ctat. Per divites accipe philodivites, id est, divitiarum cu-
pidos et tenaces; sieut per sophos intelliguntur philoso-
phi, id est, amatorea sapientise. Qui eaim cor nou habeat
Comrnentaria in Epistolara S. lacobi. Cap. V.
43S
diritiis afnxum, scd caelo, ii divites licct sint censu , paii- J^ mnni domus urbisro ruina , qoia yixistis nt raulieres ha-
peres tamen sunt spiritu. Vocat taroen dlvites, quia divi-
tes soleul csse ptiiiodivlles: dlvitiae enim sunt viscosi, sl-
bique cor possldenlis illijjant, ut sxpe eas cupiat pcr fas
et nefas. Unde illud : Dives, aul iniquus, aul iniqui hxrcs.
Hinc Tliomas Angiicus divitcs explicat, in pccuuia aeque
ac inpeccalis. Nam, utait Eccles. 11. 11. Sidivcs fueris,
non eris immundus a peccalo. Et Cbristus Luc£c 6. v. 24.
Vx,a\t,vobis divilibus.quia habetis consolationem vcstram.
Ubi pondcranda est particula causalis quia,\u\\.A illud E-
puloni dictum : hilii rccordare, quia recepisti bona in vi-
la tua. et Lazarus simililer mala; nunc aulem hic conso-
latur , tu vero cruciaris. Nam , ut ait S. Hier. Epist. 31.
Difficiie. imo impossibile est, ut prxsenlibus quis et futuris
frualur bonis : el hic ventrem, et ibi mentem expleat, ut de
deliciis transeat ad delicias.
Porro vx illud ploratura cicns, a Christo et Script. di-
Titibus intentatum, non tantum esl futurae, scd et pr«scn-
tis vitae; quod explicans S. Cypr. lib. 2. Ep. 2. ait: Uos
bcnles cor afnxum rebus vilissimis, puta tcrrae et luto.
Unde S. Chrysost. homil. 23. in Matlh. ^ihil, ait, mulie-
rosius. quam vinci ab avaritia. Quocirca Beda censent hic
nioueri divites, ut flelibus et elcemosynis inferorum sup-
plicia redimant: Divites cnim qui pietatis et vtisericordix
opera nerjlexcrint, inquit, non modo visibilis gehennx ignis
cruciabit, sed etiam memoria inanium divitiarum, quibus
suas culpas redimere potuerunt; et anle iudicium animas
eorum, et post resurrectionem etiam carnes exurct, cum si-
bi irasci caperint , quare culpas eleemosynis non redeme-
rint; unde dicitur diviti: Fili recordare. quia recepisti bo-
na in vita tua.
Ik uisebiis (cm, id est, super, proptcr miscrias ] QDiBMiier
IDTBMENT T0BI9.) A vindicc Deo, tum in hocsaeculo, lural'"»'
in futuro. Miser dicitor qui omnem felicitatem amiserit,
ait Isidor. libr. 10. Etymol. Unde OEcumen. censet hic
praedici excidium lcrosolym» et Iudae«,quo divites omnes
lam Christiani quam lud^i bonis, libertate et vita spoliati
inter divitias suas trcpidos cogilationis incerlx soUicitudo U sunt. SicProphcta; divitibusinsolcntibus sui ajvi intentan»
cladem et coptivitalcm Babylonicam , ut Amos cap. 6. 1.
Vx qui opuleni estis in Sion, et confidilis in tnonte Sama-
ri.e optimales, capila populorum , ingredientes pompatice
domum Uracl. Et Isaias cap. 5. 8. Vx qui coniungilis do-
mum ad domum. et agrum agro copulalis, etc. Numquid
habitabilis vos soli in medio terrx? Et Christus Lucae 6.
24. Vx vobis divitibus qui ridetis nunc , quia lugebitis et
flebilis. Pathetice auctor serm. ad Fralres in eremo tom.
10. S. August. serm. 62. Cogitate, ait. fratrescharissimi,
ubi sint reges. ubi polentes, ubi amici, ubi parentes. Ecce
quomodo de tanta polentitt,vel Ixlitia tanla provenit mise-
ria et angustia : de tanlis divitiis tot inopix : de tantis sa-
ttelalibus tanta fames : de larn lcvi delectalione tam longa
infirmitas: de tam brcvi luce iam longx tenebrx: de tain
parva suavitate odoris, vel luxvrix tanli dolores, ac fceto-
rcs damnationis perpetux : et de vesiimentorum abundan-
tia tanla nudilas. Istas catastropbas sipc Dcus iustus sce-
discruciat : non cibus securo somnusque conlingil: suspirat
ilte in convivio, bibat licet gemma.et cum cpulis marcidum
eorpus torus mollior allo sinu condiderit, vigilat in pluma:
nec intelligil miser speciosa sibi esse supplicia, auro se al-
ligatum teneri,et possideri magis quam possidere divitias.
Consentanee Ambros. lib. de Nabothe cap. 14. Bene, in-
quit, viros divitiarum appellavit David, Psalm. 7o. G. iVon
divitias virorum; ut ostendat eos non possessores divitiarum
esse , sed a suis divitiis possideri. Rcclc itcin omnino Se-
neca Epist. 119. Sic divitias habent.quomodo habere dici-
mur febrim, cum illa nos habeal. E conlrario dicere de-
bemus ; Febris itlum tenet. Eodem modo dicendum est :
Divilix illum tenent . imo et torquent. Acute obsorvat S.
Gregor. expendens verba illius divitis Liicie cap. 12. v. 17.
Quid faciam, quia non habeo quo congregcm fruclus meos?
O anf/uj/irt, inquit (iregorius lib. 15. Moralium c. 11. ex
tatielatc nala! de ubertate agri angustiutur animus avari.
Concludat S. Auj^ustinus tract. 9. in loonnem: O ho- P lcrum vindex facit in hac vila,uli oculis ccrnimus,ct sem-
MO , qui laboras , amando avariliam, cum labore amatur per facict in futura.
qaod amas: sine tabore amatur Deus. Avaritia iussura est
labores, periculu, tristitias, tribulaliones ; et obtemperatu-
rus es. Quo fine ? ut habeas quo inipleas arcam.ct perdas
ucurHatcm. Securior forte cras anlequam haberes, quam
eum haberc ccepisli. Eccc quid libi iussil avarilia. Imple-
$ti doinum, timentur lalroncs: acquisivisli aurum, pcrdi-
disli somnum. Deus sine labore cum amatur , acquirilur
et tenetur. Lp{;ondusomiiino etiain eiusdcm sermo vigcsi-
mus secundus dc verbis Aposloli, ubi ct de soiuno qucin
caperc lalcs ncqiicunt, pliira ingcril.
Plobatb ULULANTBS.j S^ru3, ploralc ct ululate. Ulula-
re proprie est luporum et canum cum rabida fnme cru-
fliantur:indc trosfertur ad summos in extrema rlade coin-
plorationes et ciulatus.quales solcnt csse ffleiniiiariim cum
hostis urbem capil, omniaque fcrro ct flamina voslat, q.
d. O divites crudelcs, more luporum fame rabidoruin ulu-
latc; miia cum Titus vastabit ludaeam, ct map^iscum Deus
Symbolice Hugo: Rccle, ail, dicitur, Qux advenient :
guia miseria pcenx vcniet ad miseriam cutpx, ut simul
coniunganlur.et quamdiu durat culpa,durct cl pcena: quia
vero in infcrno culpa perennis crit, sic elinm pana.
DlVITIJK TESTR.B PCTREF.tCTJi! SCNT.) Hl>C Cst iuxta ^er» I.
causa luctusctploratiis. Syrus, opes veslrx corruptx sunt,
et fceliicrunt ; ex torrupliouccnimoritur putredo,ex putrc-
dinc foctor. Divites avari maliint sua frumenta, vina, pa-
ncs, cnrnes, pisecs, ova , ctc. in arcis pulrcsccre, quam
ea darc paiipcribus,iisquccmcrc cajlcstcsctajternas opes,
quas sane ingens cst slolidilas, a;que ac crudclitas. S. Au-
giisl. (vcl qiiisqiiis cst Auctor ) lib. dc Duodecim obusio-
uibus tom. 9. iutcr duodccim hanc ponit quarlam. Prima
abusio, imiiiit, est sapicns, et praedicotor sinc bonis ope-
ribus; scciinda, scucx sine rclij^ione; lcrlia, adolescens
sinc obodicntia; qiiarta, divcs siuc clecmosyna; quinta,
foemina sine pudioitiu; soxta.dominus sine virtute; septi-
■ u%.^, iiumi.uiii Aiiua Tuaiuuii luuoruill, (ri |[IU{', l» <.'U [ii L't u» _ iu:niMiuMiir ^iuuioiliu, st.\ui,uuiiiiiiua sinu Tiiiuiu, 91.-^11
detriidct Tosin tnrtara,exlrema inopia, dolorc et qiiasi lu- 1^ ma, Christianus conliMiliosiis; octava, pauper superbus
pino ac conina fnme ct siti cruciobimini, adeo ul in ardon-
tissimis flamiiilHcum divitc Epiilonc postiilautcs vol {',\i{-
lam oquaj ad rofri.^^orandam liii(^uoin, non silis oblonturi,
co qiiod pniiporibus fnme ot siti oniiotls pancm ct |(olum
postulaulibus no|;nverilis, imo morccdem opcrao ot laburi
ipsorum promissam doliitnmi|iio fraudavcrilis : ita Hur^o.
Ita pootao fijjuiit Tanlaluiii qiinsi srhcmn nvori ol avnri-
tiae, npud inforos siti lorqucri cl fnme. IHrnto suminam a-
guam attingcns siti enectus Tanlaliis, ait Ciccro 4. Tuscul.
Hl Virfjil. 6. yEnoid. de Tnulnlo:
— —F.pul:rqite anlc ora paratx
Regifiro luxu : furiarum maxima iuxla
Accubat, et manihus prohibct conlingere mrnras.
ninc Plato in Crnlylo Tniitolum dictiim cousot qiinsi t«-
Aa»T<«Tov, id csl, inftlicissimum. Socimdo, ululnlr. o divi-
t«f, \a tauta cladc, sicut pucri ct mulicrcs ululanl iu com-
nono, rox iniquiis; dccimn,Kpiscopus nojjli^cns; undeci-
nia, plobs sine disciplina; duodecima, popiilus sinc le^e.
Hinc Soncra avoros vocat opum orcas, lib. de Rcined. for-
Itiit. Miignam, inquit,/)ffim/am habet, hominem illum iu-
dicas? arca cst. Quis icrario , quis plenis loculis invidet ?
Et iste, quein doininum pecunix xslimas, pccunix locu-
lus est. Mullum habrt: ulrum avarus, an prodigus est ?
Si aviirus, non habet : si prodigus, non habebit. Islc quem
beatum crcdis, i.rpe dolct, s.Tpe su.^piral ; viulti iltum co-
milanlur: met muscx scqiiunlur , cadavera lupi, frumenta
formir.v: prxdam sequitur isla turba, non hominem. Nam,
ut oii Isoorolos in .Eginelico: Multi pccunix, non homi-
nis rngnati .nint.
Notat S. Chrys. oral. de divit. ct pauper. pccunias Gra-
cc dici yjtiiarx a jjpr.T^ai, id csl, w/«, quod iis ulondum sit,
illtEquc cxpeudeudge in Doslromctaliorum utililalom:6cr-
436
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. V.
Moral.
eleenio-
syna di-
tat, ava-
rilia de
paupe-
rat.
vi essc, asservare eas quasi in custodia; doraini, cas ex- l^2G. Qui abscondil frumenta maledketur ; benedictio autem
nendorc. Avaris ergo quasi servis yj>r,u.^-z non sunt ypr,- super cnpul vendenlium
I
/.taTK, sed y.Tc.ii'xrxa.yjic,'7iiL'x, id esl possessioncsinuUlcs, \mo
>;oi5!,id esl, formicarumdomicilium. Quocirca idem Chry-
sost. homil. 13. in loannem, prudenter raonet, ut opes
fugaccs per mauus pauperum in caelum, quasi in asylum
transmittamus, eas ibi post mortem reperturi.EtS. Aug.
serm, 50. de Tempore: Quid, ait, sunl pauperes, nisi la-
turarii nosiri.id est, baiuli? Das laturario luo, ad oxlum
portat quod das. Et mox : Perdes quod dedisli, sed seque-
ris quo misisli. Non sinc thesauro rcnianebis, sed quod ha-
bebas in terra sollicitus, habebis in cxlo securus. Et S. Am-
bros. lib. dc Nabothe cap. 14. Custos, inquit, es, non do-
minus facultatum, qui aurum terrx infodis : minister uli-
que eius, non arbiter. Vende polius aurum,et eme salutcm ;
vende tapidem, el eme regnum Dei; vende agrum, el eme
tibi vitam icternam. Et raox : Nescis, o homo , slruere di-
vitias: si vis dives esse, esto pauper sxculo, ut sis dives Deo.
Dives fidei , dives est Deo. Qui dives est in misericordia ,
Ita loannes Moschus in Prato Spir. c. 83. narral in mu-
nasterio Abbatis Theodosii triticum omne fuisse corru-
ptum, co quod monachi consuetam et stalutam a Theodo-
sio eleemosynam, ob annonx charitalem pauperibus sub-
traxisscnt, ac pro quingentis modiis, quos de more da-
turi erant pauperibus, quinque millia modiorum perdidis-
se. Unde Abbas cos arguens : Quantum, iuquit, nobis ipsis
nocuimus? Duo profeclo mala eyimus; unum, quia man-
dalum 1'atris nostri prxterivimus : allerum, quia sjjcm in
Deum non habuimus, sed in horreo nostro. Vet ex hoc di-
scamus fratres, quia Deus est qui disponit omne genus
humanum; quodque S. Thcodosius invisibiliter pro nobis
filiis suis curam sollicite gerit. Noster Delrio tom. 2. Magic.
lib. 3. p. 1. q. 7. ex Pelro Bisaio narrat Svevura quein-
dara opulentum,instante annonse charitatecoeraisseomne
frumentum, ut caro veuderet: cumque pauperi illud solu-
to pretio nollet vendere, pauperem ei diras imprecatum ;
hic dives est Dco. Dives in simplicilate, dives est Deo. Di- i» atque illico visos fuisse nigros boves ( utique daemones e-
ves sapientix et scientix, dives est Deo. Et cap. 13. Qui-
cumque igitur palrimonio suo lamquam possessione non u-
titur. qui largiri pauperi, et dispensare non novit, is sua-
rum servulus esl,non dominus facultatum : quia aliena cu-
stodit ul fumulus, non tamquam dominus suis utitur. In
huiusmodi ergo ajfectu dieimus , quod vir diviliarum sit,
non divitix viri.
Et testimenta vestra a tineis comesta sunt. )
S»jTogpojT« yvjojt-i, id est, facta sunt tineosa, sive tineis ob-
noxia, puta talia ut a tineis rodantur, quibus pauperes
nudos vestire debebatis, qui proinde in die iudicii scelera-
tam vestram avaritiam accusabunt et damnabunt. Unde
CEcum. haec referens ad sequentia: Diviiix, ait, vestrx
quas sicul ignem thesaurizastis , comedent carnes vestras:
putredo aiUem divitiarum, et corrosio indumentorum a ti-
neis, et xrugo auri et argenti contra vos tesiificabuntur, et
avaritiam. veslram arguent, quod neminieas distribuere vo-
rant specie boum) in horreo, qui omne frumentum absum-
pserunt. Idem de multis monasleriis legimus, imo vidi-
mus, scilicet ea fuisse opulenta quamdiu liberales dede-
runt eleemosynas; al ubi eas restrinxerunt, Deura pariter
restrinxisse suam manum, ac proventus annuos rainuisse.
Festivequidara cuidam huiusdepauperalioniscausamper-
quireuti, hanc dedit: Date, inquit, et dabitur vobis. suat
sorores iugiter sibi associataj a Ghristo, Lucae 6. v.38. vos
unaraexpulistis,nimirumrfa<e;sororem ergo expulsam se-
cuta est soror altera, nirairum dabitur vobis.
S. Paulinus Nolae Episcopus integram in raari perdidit
navim frumento onustam, eo quod uxor eius iussa dare
pauperi panem qui unus domi erat reliquus,eura non de-
disset; uti habet eius Vita.
Memorabilius est quod scribit Sigebertus, et ex eo Ba-
ron. anno Domini 603. omnia edulia navis cuiusdara fuis-
se conversa in saxa, eo quod nauclerus pauperi peleuti e-
lueritis. Idcirco, inquit , in extremis diebus, adventus sci- Q leemosynam dixisset,se ia navi nil nisi lapides habere, ac
iicet Domini, divitias vestras sicut ignem, in pcrnicietn ve-
stram reconditas ct thesaurizatas reperietis. Hinc avaris
istis et tineosis Deus minatur se fore tineam , eos corro-
deutera. Et ego, inquit, quasi tinea Ephraim, et quasipu-
tredo domui luda, Osee 5. v. 12. Nota physice ex Plinio
lib. 11. c. 33. Pulvis, inquit, in lanis et veste tineas creat,
prxcipue siaraneus una includatur : sitit enim, et omnem
humorem absorbens, ariditatem ampliat, Hinc Horalius
lib, 2, satyra 3.
Cui stragula vestis,
Bluttarum ac tinearum epulx, putrescat in arca.
Quae stultitia, quae saevitia, dare vestes comedeudas tineis,
quibus iu pauperes distribulis, emisses caelum? iu quibus
ronciliasses libi graliara non tantura pauperum , sed et
Dei caelitumque oranium ? Vere euim dicat Gdelis illud M.
Antonii: Hoc habeo, quodcumque dedi, teste Seneca I. 6.
de Beuef. cap. 3.
pauper diras ei iraprecatus, oplasset omuia verti in lapides.
Aliis prodigiis idipsum saepe declaravit Deus, quibus o-£jg^.,^
pes et bona a se huic illive provinciae data subtraxit, eorara.
quod aliqui sibi solis tyrannice ea vindicarent, aut tribu-
tis ea onerarent. Audi tria talia recensentera Athenaeum
lib. 3. Primura: Philarchus, inquit, scribit cum antea et
nunquam etnusquam ^gijptia faba sereretur , aut sata
cresceret.prxterquam inMgypto, Alexandro tamen Pyrrhi
filio regnante in Epiri palude quadam enatam casu fuisse,
ae toto biennio abunde fructus peperisse. Cum vero prxst-
dium Alexander ibi collocasset, quo arcerentur, non ii tan-
tum qui decerpere vellent,sed ilti etiam qui eo commearent
videndi gratia, exsiecatam fuisse paludem, et in posterum
non solum eius fabx non genuisse planlas, sed nec iam in-
dc aquam in ea fuisse conspectam.
Secundum; Accidit ct in Epiro par miraculum. Natn
procul a cxteris aquisrivulusmari vicinus.gelidam aquam
Porro tiueas a vestibus arcent herbae odoriferae iis ap- ^fundens emicuit,cuiuspotus xgris plurimumauxiliabatur
sitae, utlavandula, rosmarinus, mentha: autamarae, ^ideo confluentibus multis etiam e locis remotioribus , ut
~ ~ aquam biberent, Aniigonivero duces cumresprincipisad-
posi
ut absiuthium , teste Plinio lib. 27, cap, 7. aut si olei a-
iDurca decocta cistam perlinas,teste Catone lib, de Re Ru-
slica cap. 98. Ita rayslieara tineara et cariera, id est, cor-
ruptionem aniniae, quce fit per otium et avaritiam, arcent
odorata virtutum opera , et amara carnis mortificatio , et
oleata charitatis et misericordiae exercitia.
Moraliteruota, Sicut eleemosyna eleemosynariosefiicit
divites, uti patet ex Vila S, loanuis Eleemosynarii, et ex
S, Chrysost, homil, 33, ad populura, cuius hic cst tilulus:
Quod eleemosyna sit ars omnium quxstuosissima ; ita ex
adverso iinmisericordia et avaritia avarum, licet divitera,
depauperat, adeo ut opes eius seipsas inslar tiueae consu-
nmnt: sicut feruntur pennae aquilae, si pennis aliarura a-
vium raisceantur, eas vorare et consumere. Solet enira
Deus segetes, fruges et opes avarorura immissis locustis,
tineisj aurugine, hostibus disperdere, iuxta illud Prov,ll,
ministrare diligentius cuperent , et bibituros vectigalis no-
mine pendere quidpiam iussissent, evanuit illa scatebra.
Tertium : In Troade cum antea cuivis permitteretur sa-
lem Tragasxum auferre gratis, mox ut Lysimaehm inde
salarium tributum exigi mandavit , illic postea nihil salis
visum est. Admiratus id Lysimachus tributum remisit,con-
iinuoque sal rursum extitit. Haec AthensBUS. Similia plu-
ra exlant iu historiis. Avaritia ergo dona Dei aufert, et
fonlem divinae liberalitalis exsiccat: quia non patitur Deus
ut quas ipse oranibus liberaliter erogat, a paucis usurpen-
tur, onerentur aut restringautur.
AURUM ET ABGENTUM VESTRUM ^RCGIJiAVIT. ) Custo- Vers.
ditum in arca situm el aeruginem, vel potius aurugiuem
contraxit. Sicut enim aeris vitium et corruptio dicitur ae-
rugo, ac ferri ferrugo ; sic auri dicitur aurugo.Verum sic-
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. V.
437
ut as significat quomTis pccuniam, eliam auream, et ar- ^ Praeelarc Seneca lib. 3. de Ira cap. 33. Avaritia. inquit.
genteam, quia prima Telcrum pecunia fuil jerea, lestc Pli-
nio iib. 33. cop. 3. unde et aerarium vocatur gazophyla-
cium; sic paritcr eius vitium vocalur a.'rup;o. Fernnn et
ees, ait Philo lib. de Mundi opificio, aliasque huiuscemodi
naturas cotnpertum habcmus sua ipsa sponte exolescere.
cum videlicet rubigo gliscens eas absumit instar tnorbiser-
pentis. Scnsus est, q. d. Vos, avari, aurum ct arpcntum
in arcis asservatis ut corrumpatur et a?ruginct ; quare il-
lud quasi idolum vestrurn eolilis,ac Dcum verum sperni-
tis; quia non vultis communieare ea qua3 ipsevoluit esse
communia; scd pccuniotn quasi numcn quoddam custodi-
tis et conditis in arca, adco ut illara tan^crc et cjpende-
re Don audeatis. Unde Aposlolus avariliam vocatirfofo/-«m
*■ senitutem.Qai- 5. 20. et Ephcs. o. T.Vide ibi dicta. Hinc
vetcres pecuniam fccere deam, ac deos fecere yEsciilanum
el Argenlinum, teste S. Aug. 4. Civit. 21. Unde Proper.
lib. 3. eleg. 13.
Aurum omnes victa iam pielate colunt.
Hinc S. Basil. hom. 7. contra divites avaros, eos compa-
rat gryphis et draconibus, qui gcnerantur in locis ubi gi-
gnitur aurum, ut illud custodiant; uti narrant, vel potius
fabulantur l'octa!.
Aan vf. Nota,aurum ct argentum verc seruginem controhere ; id
raarugo enim docct S. lacobus hic, et Baruch cap. G. v. 3. ct 23.
ac Sapicns Prov. 2.^.4. Ilcm cxperientia et ralio; quia sic-
ut alia metalla, sic et aurum vctustatc vitiatur, minuitur,
consumitur: quod vitium vocat lacobus airuginem: pro-
pric tamen ajruginem et rubiginem, id cst, situm coloris
iclerici, sive viridis et humidi, conlrahit a;s ct fcrruni, non
«urum et argcntum, uti docct Plato apud Uhodiginum
lib. 13. 21. Et Sappho ita de auro canit: Quia love pro-
gnatum aurum, ipsum neque tinca ncque co.<!sus rodit. Et
Plinius lib. 33. 3. Supcr cxtera, inquit, non rubigo ulla,
non xrugo, non aliud ex ipso, quod consutnat bonitalem,
minuatve pondus, scilicet tam facilc ct cito, ac flt in aliis
metallis : aigro tamcn et tardu consumitur quoque bonitas
itcrum sub terras refert.qux male egesserat. Pra;clarius S-
Basilius hom. 7. in divites avaros: Grandis profeclo insa-
niaest, inquil, prirnum . in metaUis aurum lalitans omnt
diligentia in luccm proferre, ac ex humo recludere: dein-
de semel effusum rursus in terra occuUare. ISam guicum-
que hoc facis, profecto et cor simul fodere videris; dicilur
enim Malth. G. v.21. Ubi Ihesaurus tuus. ibi et cor tuutn.
Congruenter S. Ambr. lib. 2. de lacob el Vila beala c. 7.
Mullidcfosso auro incubant: aurum corum sub terra. et
cor eorum sxtb terra : cave ergo ne ct tu cor tuum terruc vi-
vus infodias. Depingil hic S.lacobus avarorum ingeniuni:
quo plures corrascrunt opcs, eoillos amanl ardculius, eo
diflicilius erogant in rgenos, adeoque sibi putrcscere nia-
lunt, quam aliis prodesse. Verissimuin cst illud S. Hier.
ad Paulinum: Avaro tam deest quod habet, quam quod
non habet. Et illud Seneca Epist. 108.
Desunt inopiie mulla, avaritix omnia :
P In nullum avarus bonus est. in se pessimus.
ii Et illud P. Mimi : Avarus nisi cum moritur, nihil recte 'fa-
cit; moriens enim opes aliis iis usuris relinquit. Vere Ho-
ralius lib. 2. Carm. ode 2.
Crescit induUjens sibi dirus hijdrops,
JSec sitim pellit.
Quia nimirum, ut ait Ovid. 1. Fastorum :
Creverunt el opes, et opum furiosa cupido :
Et cum possideant plurima. plura petunt.
Sapienter ilaque Seneca lib. 2. de Bcneliciis cap. 27. Eo
maiora cupimus, quo maiora vencrunt: multoque conci'
iatior cst avarilia in magnarum opum congeslu colloca-
ta: ut flammx infinito acrior vis est,quo ex maiore incen-
dio emicuit.
Manducabit cabnks vestbas sicut ignis.) q.d. Quia
vos ex avaritia permisistis a-ruginem inanducarc auruni;
hinc paritcr a;rugo manducabit carnes vestras iii gehen-
ua: nam per qua; quis pcccat, per haic et torquetur. Sap.
11. 17. Manducobit, inquam,noD physice.scd moralitcr;
auri, et pondus minuitur. Uursum nola to cx ipso: quia Q quia eius dcmerito, ac propler illam ardebilis in igne ge-
cxtcra mctalla scnsiin cx sc ciiciunt sordes et quosi ficces,
uti oleum eiicit omurcam, quo? causant ajrugincm : auruin
vero si purum sit, nihil surdiuin ciicit; aliunde tamen, pu-
ta cx terra locoquc humido, viscoso, mucido situin ct mu-
corem a!quc,ac quaivis alia res conlrahit ; olquc cx calce,
vitriolo, aqua furti corrosioncm ct vitium quasi ierugincni
patitur, ul cxpericntia conslot. Deniquc auruin saepc uon
est puruin,scd aurichalco, aliaque rc inistum; et tunc a;-
ruginem conlrahcrc oinncs conscntiuiit: imo qui cudunt
uionctam aurcam , auru misccnt les, ut illud colligct,id-
quc ca proportionc, ut undecim partcs sint auri, duodc-
cima sit oiris.Hinc Fcstusccnsctaurunidici ncuslodiL-iulo,
t^uod scilicct sc custodiat.aut quod custudiatur ab avoris:
Aiiri ci\ draicc enim &jt,jKv, cuslvdirc dicitur; undc et thcsauri no-
inen. Alii aurumdici ccnscnt.qiiod mcntcs hoininum aver-
tal. Uippocratcs ab invcntorc, qucin vocaluin dicit .\u-
ryon, putat dici auruin. Alii ab niirora, quod illi colorc
bit siniilc. PrsDcIarc Isidor. Pclus. lib. 2. Ep. 1 iG. ct 233.
liennx, ila tamen ut eo non consumainini, sed vivi sem-
per ardeatis in jeternum, uti ardct dives Epulo Luc. IG.
V. 2i. /Erugo enim erit causa cur ignis gchenna; luandu-
cet, id cst, urat et crucict, carnes vestras. Hoc est quod
ait Isaias cap. 50. 11. Ecce vos omnes accendenles ignem.
accincti flammis.ambulalein lumine ignisvestri.et in flam-
mis quas succendistis.
Ita Grcgor. Turon. dc Gloria Martjr. cap. lOC. nar-Avarii!e-
rat. cx scpiilcro cuiusdam foiinina? ovara; oudila laineula, <unci>
et voccin diccntcni sc in in;nc aurco torqucri.coiiuc onerlo "'"''"■■"■
rarochuin vidissc auruin liqucroctuin cuui sulfurc in os
dufiiucta; infundi.
Et locobus de Vitriaco Card. in Spec. excmp. disl. 9.
cap. 21G. norrat quod aperto scpulcru cuiusdom usurarii,
visi sunt bufoncs aurcos ardcntcs pcr os cius proiiccrc. et
dc vciilre itcruin citrahere. Alii ilicunl dajinoucs pccu-
iiiain in sarlnginc liqiicfccissc, el in os dcfuncti infudisst,
diccnlcs cum clamorc horribili : .lurutn silisli, aurum iu-
oslcndit diviteiii dics iioclcsque lain dirc criiciari.ul infc- U bv. Nolciit ha?c avari. Caiisa csl , quod iustc cl congruc
roriiin siipplioiiiiii iQin prrpcti vidcalur. lugi enim lorro-
re ogilatur dum lolroncs limel, polcutiorcs vcrelur, fainu-
iis non credit.ct oliquaudo a filiis uod solum luortui, scd
«t vivi spoliantur.
Et jKruco EonuM iJi TBSTiMOMiuM voBis (Syrus.con-
tra vos) EBIT.) q. d. .!';rii(;o iii Dei Iribunali tcstiserit vc-
strjD crudclitalis ct avaritia,', lacilc>|uc vos accusnbit ct
damnationis rcos pcragct,qiiod aiiruin vcHlruin nmlucritis
corrumpi ct pcrirc potius, quniii in poupcrcs cxpcndcre.
Ila Coisarius Arelnt. hoinil. 2. ogcns dc clcemosyna, ait
se lcrrcri hoc lacobi Henlcntin: t)uia furtr itliquolirs, in-
quil, cvcnit, ut pcr ncgligcntiam vvstimcnta mca, quie de-
buerutU accipere paupcrcs. devorarcntur a tincis: rt titnco
ne mihi ipsipanni ad fcslitnonium prufcrantur in dic iudi-
cii, scctttidum illudquod laeohus Aposlolustcrribililcr in-
crcpal, dicens: Agite nunc, divitcs, pluratc vt ululutc, clc.
igiiis nvnrilia! punitur ignc gchcun;c, ct ignis cupidilntis
igiic cunflagrolionis. Avuritia cnim, nit S. Basilius hom.
Ja. dc avoritio , malutn cst quod slarc ncscil aut quicscc-
rc : scd ignis natursc sitnilc. Et inox : Ignc vchcmcntior cst.
omnia conlinuando finibus suis occupat ; ca qux sunt vi-
cini sibi aufvrt : tno.r ubi aliutn sorlitur vicinum , et qux
illiiis sttnt, ad se rapit. El S. Grcg. lib. 15. Mor. cap. 12.
olins 10. Avaritia, ail, dcsidcralis rcbus non exlitiguilur.
scd augctur: natn morc ignis cutn ligna qux ronsumit iic-
ccperit, accrcscit : et utuic vidctur ad tnomcntum flamtna
cotnprimi. indc pauio post cernitur dilatari.
Triplici crgo ignc nrdct nvarus. Primo cupiditatis; sc-
cundo, curarum ct sollicitndinum ardciilium od opcs coin-
poroiido»<-t augcndas; tcrlio, gchcuna;. Alludil S. loco-
bus od illud Michea>G. 10. Adhuc ignis in dotno impii Ihc-
saurt iniquitatis, cl tncnsura minor ir:c plcna. ^idc ibi di-
*38
Commentiiria in Epistolam S. lacobi. Cap. V.
cta Hiuc et Syrus to sicut ignis refert ad scquens, thesau- ^ irx ct rcvelationis iusti iudicii Dei. Illa enim Epislola an
ri-aslis ■ vertit enim, ifjnem coacervastis vobis in dies cx- - ' ■•-'- -"' • — '•■" :u._j„ r..:. =. ..
tretnos.\\ioA CEcun». sic explicat, q. (1. Opes vestr» quas
aicut ignem thcsaurizaslia, comedcut carnes vcstras, ct in
novissimis dicbus, advcntus scilicct Domini, repericlis o-
pes vestras sicut ignem, in perniciem vestram recoudilas
et thesaurizatas.
Huc spcclanl exempla avarorum, qui auro suo punili
Tcl occisi sunt. Parlhi CKSO Crasso aurum in os occisi in-
fudernnt, asque ac Tomyris regina Scylharum in os Cyri
cassi, dicens : Aurxim silisH , aurum bibe. Idcm fccit Mi-
thridatcs Aquilio Romano duci. Eodem supplicio avorum
memoria Sisismundiis Imp. mulctavit 1'liilippiim Florcu-
tinum, ducem siium coutra Vcnetos, qiiod in liunjjariam
re infecta auro corruptua revcrtisset: ita Sabcll. Ennea-
<ie9. lib. 9.
Mcmorabile cst quod scribit Hailonus Armenus in Hi-
storia de Tarlaria cap. 26. Anno Christi 1238. inquit, Ca-
liphas Babylonis rex turrim habebat rcfertam auro, ar-
gento et variis lapidibus prctiosis : atquc obsidione cin-
ctus, ne Ihesauros altingcret suos, contempsit milites e-
vocare. Vcrum pxpugnala dcmum urbc caplus, et vincu-
lis constrictus, in illam ipsam turrim, omnl prorsus sub-
ducto cibo inoliisus cst: ea insupcr obiurgatione increpi-
tus : l nunc et famem depelle Ihesauris isds, quos tam a-
vide sitisti. Paulo post fame cnectus, inter aurum el gcm-
mas miserandum in modum expiravit.
THESAuniZASTis voBis (ad vestram damnationem) iram
Ijr worissiMis dikbus. ) q. d. Voluistis studiose coacer-
vare aurum vcruni : at coacervaslis non aurum, scd Ihe-
saurum irse , et consequenter viudictaj Dci , puta thesau-
rum ignis infcrni, ad quem ille vos damnabit in die iudi-
cii, ut eo ardealis per omnem Ecternitatem. Thesaurus no-
tat tria: primo, ingentem copiam iree et ignis; secundo,
quod ea impiis reservetur in locis reconditis, pula in in-
ferno, a;que ac in mente et decreto Dei; tertio, quod ab
olilano tempore, puta ab tetemo, illa ipsis reservata et
te hanc scripta esl, imo huius scribend» fuit occasio, ut
dixi in Proocmio. Sapientior fuit lob, qui libens pro Deo
omnia sua perdidit, dlxilque : Nudus cgrcssus sum de v-
iero malris mae, el nudus revertaritluc. Quae verba pro-
fundc expeudens Origcn. lib. 1. in lob : Non ridebit, in-
quit, de me diabolus. ISudus ezivi de utero matris mex,
nudus ibo sub lerram. Ni/tilhabui cum venissem, nihilre-
quiro cum iero. Nihil attuli natus, nihil hinc auferam suh-
tatus. Nudus ibo, nudus peculio , scd et pcccato : nudus
divitiis, sed et impietalibus: nudus subslantiu, sed et iniu-
stitia:ha;c enim subslantiam consequilur. Non comitantur
mecum neque malignitas, neque iracundia , neque super-
bia, neque cupiditas : nudus ero. Non sum ut illi de qui-
bus dicttur : Quia non habuerunt tegumentum, infemo ve-
slili sunt : mtdus malis omnibus ibo , bonis vero omnibus
indutus, iuslilia vestitus.sanctitate circumdatus, charitate
ornatus,misericordiaetbonixoperibuscoronatus.Beatisunt,
et beali crunt, o gloriose lob, qui te imitati fuerint, omnes
D qui post le cum fiducia potuerint dicere : Nudus exivi de
utcro, nudus et ibo in terram. Vx autem illis qui nudive-
nerunt, innumeris autem iniustiliis et impielatibus prx-
gravali ibunt in terram : tales vestientur catamilate et mi-
seria, in die iusti et personam non accipientis iudicii Dei.
ECCB UCBCES OPEBABIORUM, QUI HBSSUEBUNT KEGIO- Tera. 4.
NES VESTBAS, QVX FBAUDATA EST A TOBIS, CLAUAT. )
In ca;lum poscens vindictam a Deo tara atrocis iDiuriee :
operarii enim pauperes sunt, et laborando per sestus et
frigora exhauriunt suum succum et sanguiuem : nec ha-
bent unde ea restaurent. Victitant enim ex mercede diur-
na: quare si ea illis negctur, fame, siti etnuditate perire
debent tam ipsi, quarti eorum coniuges et filii. Unde hoc
pcccatum comparatur homicidio Eccli.34.27. Quieffun-
dil sanguinem, inquit, el qui fraudem facit mercenario,
fraires sunt. Et cap. 7. 22. Ne Ixdas servum in veritate
operanlc?n,nequemercenariumdantemanimamsuam.QaQ-
circa Deus ludsis prajceperat, ulautc vesperam operariis
prseparata sit ; nam , ut ait Paulus luriscons. de acqui- Q egenlibus debitam mercedem solverent : Non negabis, in-
rendo rerum dominio, L. nunquam: Thesaurus vocaiur ve-
tus quxdam deposilio pecunix, cuius non extat mcmoria,
ut iam dominum non habeat: thesaurus enim vox estGraj-
ca ; dicilur cnim quasi ^ifisvo; et; avpiov, id cst, reposilus
in crastinum, id est, in futurum. Vcre S. Bernard. ser. de
tripl. miseric. Tibi, inquit, ( peccatorem alloquitur ) the-
sauros irx thesaurizas pro prorogalis thesauris misericor-
dix, quos contemnis , et cvacuas in te misericordiam Dei.
imo vero pro denegatis Ihesauris misericordia;, etexhibi-
tis immisericordiae, quibus pauperes vacuos a te abegisti.
Denique vox thesauri significat avaros quolidie eum, con-
tento et indefesso studio, per inodicas additiones accumu-
lare et augere, ita ut tandem in iugentem cuniulum ac-
crescat. Tu minutalim imponis, sed postea cumulum inve-
nies ; noli attendere minuta peccala quotidiana ; de minu-
tissimis enim gutlis flumina implenlur, ait S. Aug. contra
advers. legis et Prophet. cap. 1. Idem in Psal. 49. docet
quit, mercedem indirjentis et pauperis fratris tui, sive adve-
nx qui tccitm morcttur iti tcrra et inlraportas tuas est; sed
eadem die rcddes ei prclium laboris sui ante solis occasum ;
quia pauper cst, el ex co sustentat animam suam, ne cla-
met contra te ad Dominum, et reputetur tibi inpeccatum,
Idem refricat iubetque filio suoTobias cap. 4. 15 quia
et Christus in parabola operariorum Matlh. 20. 8. iubet
singulis vespere dari dcnarium diurnum.
l*orro in voce clamat est calachresis el prosopopoeia.
Fingitur enim fraudatio mercedis esse persona tam cru-
delis, adeoque crudeliter in pauperes saeviens, ut eius ty-
rannis et sMvitia non tantum hominibus sit exosa, sed et
Deo; alque fraudantes apud eum accuset, et contra illos
ab eo postulet vindiclam. Clamor crgo hic non est aliud,
quam enormitas et atrocitas sceleris ut excusari, vel oc-
cullari nequeat, qua; Dei aures et oculos verberat, cum-
que ad iram et vindictam impellit, adeo ut vincatur pie-
iustosomniasua misericordiajopera railterein Ihesaurura r\ las Dei , ac punire cogatur, nec possit posnam differre,
, •■' ait Salvinnus lib. 1. de Provid. cap. 1. et 2. sie terra op-
caelestem ; impium vero opera raala, ut immisericordiK
mittere ia thesaurum gelieDnalem, qui eum post mortem
eipectat.
Ita ex adverso Tiberius Impcr. effususeratin pauperes,
ac Sophia; Augusloe obiicienti liao profusione ininui fiscum,
respondit : Hic est magnus ihcsaurus . diccnle Domino :
Thesaurizate vobis thesauros in cxlo. Ergo de quo Deus
dedit, congrcgemus per pauperes in cxlo, ut Dominus no-
bis augcre dignetur in sxculo. Ila factum : nam niox in-
gcntem sub crucc dcfossuni rcpcrit Ihesaurum, uti narrat
dregor. Turon. lib. 5. Histor. cap. 19.
Alludit lacobus parlim ad illud Deuter. 32. De vinea
Sodomorum vinea eorum, et de suburbanis Gomorrhx, etc.
fel draconum vinum eorum, ct vcncnum aspidum insana-
bile. Nonne hxc condila sitnt apud me. et signata in the-
sauris «im? Partim ad illud Rom. 2. 5. Sccundum duri-
tiam tuam ei impanilens cor Ihesaurisas libi iram, in die
pressa dicitur clamare lob 31. 38. Si adversum me terra
tnea clamat (peteus vindictam pro iusto suo Domino, qua-
si iniquc a me possessa, aut quasi non solverim operag
mcrccnariis iustamque mcrcedem colonis) et cum ipsa
sulci eius dcjlent hanc meam tyrannidem, qua colonis la-
crymas fletumque excivi : Si fructus eius comedi absque
pecunia, et animam agricolarum eius afjlixi: pro frumen-
to oriatur viihi tribulus , et pro hordeo spina. Notent hoc
principes, qui suos rolonos vel siibditos cogunt laborare
gratis. Ilem ministri principum qui mililibus non solvunt
slipendia, itaque eos cogunt vcl fame et aerumnis mori,
vel furari et opprimere agricolas, vel rebellare; unde o-
ritur periculum et exitium Reip. uti in Belgio saepius ocu- peccau
lis meis ingenti dolore conspexi. quatuor
Porro quatuor suntenorroia peccata, qua; in Seriptura'^"^'^^'*"
dicuutur clamare in caelum. Primum est, homicidium To- ua.
Commentaria in Epislolam S. lacobi. Cap. V.
435
luDtarium Genes. 4. 10. \ox sanguinis fralris tui (Abel, f^ vinum inphialis, el optimo mguenlo ddibuti, et nihilpa-
auctn occi'di8li o Cain) clamat acl me de terra. Secundum, iiebantur super contrilione loseph.
peccatum Sodomiticum, Gencs. 18. 20. Clamor Sodomo-
rum et Gomorrhx multiplicalusest. etc. Terlium, mcrccs
operariorum dcfraudatn, ul palct hoc loco. Quartum, op-
prcssio pauperum. Exodi 2. 23. Ingemiscenles filii Isracl
propter opera. vociferali sunt, ascenditque clamor eorum
ad Deum ab operibus. Et Eccles. 3o. 18. iSonne lacnjmx
vidux ad maxillam dcscendunt , et exclamaiio eius su-
per deducentem eas? A maxilla enim ascendunt usque ad
exlum. Sic lcremias minatur ludaeis captivitatem Baby-
lonicam, eo quod servos suos oppresserint , cap. 34. 11.
et Aiiios cap. C. G.
QUiB FBALDATA BST A TOBIS.) GrlCC a;7tr-pr.u:vo;, id
e«t, quae ablata ct ercpta est a vobis sivc pcr fraudom,
eiTC pcr Tiui, siTC pcr calumniam: quicunique enim da-
DiDum allcri iniusle infcrt, quomodocumqiie id faciat, di-
citur cum sua re defraudare. Syrus: Quam perverse de-
ncgastis. n
Et clavor ( Grsece ai poai, id est, clamorcs ) eoriu "
(qui mcssuerunt: hoc enim csl Graccum ^ipiTavTwj) irc ac-
■ BS DOMiM SABAOTH iNTROiviT. ) q. d. Clomor eorum
exauditus est a Deo, qui citam eorum facict vindictam.
Ingressio orationis acccptatio eiusest, ait S. August. in
Psal. 87. Ex ndvcrso, Excommunicatur ub Ecclesia cxli
oratio eius, qui ad pauperis clamorem obturat aurem, ait
Hugo Cardin. ibidcm. Porro to sabaoth habct emphasiin:
Deus enim dicitur sabaolh, id cst, cxercituum, puta an-
gelorum , fulininum, grandinum, lconum , luporum, fe-
brium , pcstilentiarum , omniumquc crcaturarum: ha; c-
niin militaut Dco, ut ad cius nutuin insiiiant in cius ho-
stes, puta peccatores, cosque quasi cnrnifices plcctant.
Ita Deus sideravit rharaoncm et ./Egyptios fulminibus ct
tonitruis in mari rubro, corumque opcs et spolia dedit
Uebrxis, ut rependcret mcrcedcm opcrum etlaborum eis
debilnm, et iniiislc ab iEfjypiiis nogatam; iuxlaillud Sa-
picnt. 10.17. lieddidit Deus iustis merccdem laborum suo-
rum, etc. inimicos autem illorum demersit in mare, et ab C
altiludine inferorum eduxit eos. Ideo iusti tulerunt spo-
lia impiorum, et decantaverunt : Domine.nomen sanctum
tuum, et viclricem manum tuam laudaverunt pariter.Vi'
de dicta Exodi 11. 2. ct cap. 12. 35.
Epolati B8TIS. ) EToayr.uaT;, id cst, deliciali cstis. E-
pulae si{jnificnut tum dclicias, ct copinm ciborum, vino-
rum , odorum , florum , unfjucntorum ; tum splendorera
meusarum, iancium, scyphorum aurcorum, nrg;entcoriim,
elc. quibus irrilatiir fi;ulo, libido, ira, rixa omnisquo cu-
piditas: undc cpulns diclns volunt qunsi cdipulas, ab e-
dendo ; vcl cpulas qunsi epulcntins vel opulcntias, qiioJ
non nisi opulentorum sint, ut patet in divile Epulone, Lu-
ca> IC. l'J. ila Isidor. lib. 2. Etymol. cap. 1. Idipsum si-
gniQcat GrKcum Tpvyn , scilicet luxum ct delicias. Undo
Sap. 19. 11. Postulaverunt, nit, cscasepulationis. Gra!ce
rp'jy)i;, id cst, cibos lautos, dolicalos et cxquisitos, qua-
le» habcbat illo divcs Luca» 12. 19. diccns animas sua> :
Hequiesce, comede.bibe, epulare. In quaivcrba scribeus S.
Basil. exclamol: O verba stultissimal o dcmentiam singu-
laremf Nam si porcinam habuisses animam, quid aliud
enuntiarc potuisses ? Itane pecuinus es, ita bonorum anim.x
ignarus. ut eam exceptes carnalibus epulis? Porro opiilo-
ncs sibi loiiti et libcralcs, oliis parcis ct crudeles siint, iis-
que non tantum clecmosynas.scd et mcrccdem labori dc-
bitam nof^ant, ut corroj;entopos quibus epulas instruanl:
undo ap|)ositc nicrocdi opornriis ncfjota! laoobus subiioit
epulas qiiasi oousnin ot finoin: comilea rrj^o individuas
8unt opulatio el immiscrioordin.oroptila ct crudclilns. Au-
di Ezcchicl cop. 10. 19. Ecce hxc fuit iniquitas Sodomx
sororis tux, supcrbia, saturitas panis, ct abundantia, el o-
tium ipsius ct filiarum eius: ct inanum cgcno ct pauperi
non porrigcliant. Et Icrom. cop. 22. 13. dc lonkim roii^c
ludo: Vx, u\l, qui .rdificat dumum suam in iniustitin.ct cce-
nacula sua non in iudioio : amicum suum opprimet frustra,
el mercedem eius non reddel ei, £l Amos G. G. liibentes
Porro dainna epuiorum sunt: Primum, hebetudo men- Damna
tis : racns enim in epulis et ventre quasi scpelitur, unde ep'''»-
eius virtns et vipor enervalur. Quocirca Cbristus Lucae """',
21. 34. Allendite. ait, vobis, ne forte graventur corda ve-
stra in crapula et ebrictale. Et Osce cap. 4. 11. Fomica-
tio, el vinum, ct ebrietas auferunt cor. Vide ibi dicla.
Secundum, quod capilis slomachique dolores , febrea,
pnralyses, apoplexias et innumeros inorbos concilient, vi-
tamquc abbievicnt. Unde illud vulj^o IrHum: Plurcs occi-
dit crapula, quam gladius. Quocirca .\ntistlicncs quodam
pra;dicantc lautitias: Hoslium, inquit, filiis conlingat in
deliciis vivere : ila Laert. lib. G. c. 1 . Crates videns quem-
dain epulis impio^uari: O miser. inquit, desine adversus
temelipsum carccrem munirc: ita Maximus ser. 27. Rur-
sum dclicio: gulnm longa irritntionc cruciant. Undc Cy-
rus Pcrsa avo suo Astyngi lautain coenam instruenli ro-
gantique: Annon cccna ista Medica mclior essel Persica?
respondit: t\cquaquam,ave ; sed cst mullo simplicior et di-
rectior apud nos via ad satietalcm. quam apud vos. I^'am
ad hanc nos dcducit panis el caro : at vos codem quidem
guo nos, tcnditis ; scd per multas ambagcs sursum deor-
sum vaganlcs, vix tandcm eo perlingilis, quo nos iam du-
dum pcrvcncramus: ita Xcnoph. lib. 1. Huc spcctat illud
Dionysii Sicilia3 tyranni apud Eusebium libr. 8. Praepar.
cap. 3. Illis animalibus similes sumus quibus comedendi
bibendique non ad aliud, quam ad pernicicm suam copia
solel ofjerri. Ardcnter vero intonat S. Chrysost. hom. 54.
ad populum Anliochcn. Tempus est bclli, tempus certami-
nis; tu vero scdcs in dcliciis? Slat stridcns dentibus adver-
sarius, tu autem 7nensis vacas? Christus fame tabescit. et
tn voracilate iemetipsum dislendis ? IS"umquid mactafldi
sumus, quoniam nos ipsos saginamus ? Et Clemens Alexan-
drinus lib. 2. Pa?dagogi cap. 1. circa mcdiura : Est autcm
valde a ralione alienum, et inutile. el nequaquam huma-
num, pecudum more pinguefactum morti nutriri.
Tcrtiiim, quod epuloncm nd paupcrlatem redigat. Hinc
monet Sapicns Prov. 23. 20. Ao/i esse in conviviis polato-
rum , nec in comessalionibus eorum qui carncs ad vcsccn-
dum confcrunt : quia vaeanles polibus, et dantes symbola.
consumentur , et vcstietur pannis dormitatio. Helio.tjnba-
lus, postea Imperator, cum deliciose viveret, roprchensus
a quodam qiii diccbat: An non times ne post dclicias pau-
per fias? respondit: Quid mclius, quam ut ipse mihi h.t-
res sim. et u.iori mcx? Ex cpulis crgo oritur paupcrlas.
ex paupertalc furta, piodilioaes et eveisioncs urbium et
rerurapubl. Quocirca Lycurgus cx Spartasustulil delicias
onincmqiic liixuin, tcsle Plutarcho in Lacon.
Quartum, quod auimi h.irnioiiiam dissolvat, faciatque
protcrvuin, procaccm , liligiosum. rixosum, pugnacem.
Cui vx? cuius patri vx? cui rixx? cui fovex ? &ui sine
causa vulnera ? cui suffossio oculorum? ^onne hls qui com-
tnoraiitur in vino.elstudcnt calicibuscpotandis? IScintuca-
ris vinum quando flavescit. cum .^plenducrit in vitro color
,. eius: ingrcditur blunde, scd in nori.ssimo mordebit ut colu-
''fier, ftsicut regulus vcncna diffundcl. Proverb. 23. 29.
Quocirca vere S. Basil. hom. de Paradiso : Corj)Us. inquil,
abunde saginatum, et anima illi immer.^a, ct ad pcccan-
dum proclivis facta , compcndium quoddam est ad lasci-
riam et procacitatem, ac simul omnia ca qux yetila sunt.
Ita Diogcnts cogooracnto Cynicus. id ost canis, ycl oani-
nus, rognnti: ())«i/isi;Mfi r.w/ fani.i.^rcspondil: E.^uricns.
sum Jtleiilxus: .<:atur, sum Hlolosseus: eo quod esuricns blan-
dirotiir.satiir mordoiel.omnosquecarpcrct^ita Lacrl.l.C.
Quinlum,quod hominom faoiatineplum od vigilandum,
Inborandum, pugnandum, studcndum, orandura, cumquc
mldnt qunsi bostinm ct porcum, imo cadaver vivum, ut
ail Sophorlcs in Anlignno; undc epuloncs ol cbriosi in-
copaccs sunldisoiprma».raonitionis,grati.-c divinne.Snora-
mcnloruin ct rerum sahitis .Tternae; ut pcnc corum salus
sit d"sprrola. Toln onim oorum mcns, lotus scnsus csl in
palato ct orc, uoq iu cordc. Dcliciai crgo nou sunl aliud
lll.
IT.
440
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. V.
quam perdilio sanitatis, temporis, honoris, castitalis, cor- J^ tes hrael cades tu, et omnia agmina tua, et populi qui sunt
poris et mentis. Deliciosi enim plus sapiunt palato quam
cerebro, iuxta illud :
Suiit quibus in solo est sapientia totapalato.
Quocirca Clemens Alexand. lib. 2. Strom. cap.l./(S, in-
quit, gui ad luxicm mensarum propensi sunt , et suos sibi
morbos enulriunt , prxest dsemon helluo maximus , quem
cgo non verebor appellare venlridxmonem, dsemonum au-
tem pessimum et perniciosissimum. Et inferius citat Pla-
tonem dicentem : Mihi autem cum venissem, qux illic bea-
ia vita dicitur, llalicis et Syracusanis mensis plena, nullo
modo placuit , bis die saturum vivere, etc. Ex his enim
nullus homo ex iis qui sunl sub cxlo potesl esse prudens,
utpote qui menlem in venlre infoderit, similis pisci qui o-
vo?, id est asiniis, dicitur, quem dicii Aristoteles solum cx
animalibus habere cor in ventre. Tales sunt ii qui in ven-
trem crediderunt, quorum Deus venter est, pnis inleritus,
ut ait Apostolus Philip. 3.
Et in hjxuriis enutristis corda vestba.] Luxuria
iecum : feris, avibus, omnique volatili et bestiis terrx dedi
ie ad dcvorandum.
Alii permulti, to in die occisionis referentes ad sequen-
tia, explicant de Chrislo et Chrislianis, q. d. In die occi-
sionis, id est Paschalis, quo occidere soletis agnum Pa-
schalem, addixislis etoccidislis iustum, pula Christum ve-
rum agnum qui tollit peccata mundi: ila OEcum. Beda,
Hugo, Dionys. Gagneius, Caliiar. Scrarius, Salmeron et
alii. Rursum simplicius: lustum, id est, iustos Christia-
nos, occidistis in die publico et solemni , quem occisioni
eorum deslinalis, inquit Lyran. ac deniqne rae lacobuni
cognoinenlo lustiiin sirnili die mos occidelis.
Addixistis.) Morti: Grsece enim est Aixriouxijxri, id est, Vers 6.
condemnaslis: ita Syrus ; unde sequitur,e/ occidistis. Sic S.
Gregor. hom. 17. in Erang. A'e npud iuslum iudicem, in-
qiiit , nostra nos tacUurnitas addicat , id est, condemnet.
Quin el Cicero in Pisonem : Huius ipsius domum evertisli,
iuquit, cuius sanguinem adduxeras , effusioni scilicet, et
hic significat luxum epularura, vestium, omniuraque de- Ij morli. Perperam ergoBeda, Lyran. Hugo, Dionys. et alii
liciarum: hisce enim enulriunlur et saginantur corda et
corpora epulonura, atque incitantur ad libidinem. Hoc e-
nim significat voxGrxca sT7ra),aT«o-aT£ ; Syrus vertit, san-
nas cgistis, per metalepsin ; quia scilicet epulones ubi me-
ro incaluerunt, solent lascivire, protervire, et in dicteria,
scommata et sannas erumpere.
In die occisiONis. ) Grseca addunt u;, \Acsisicut, q.d.
Continue epulati estis adeo splendide, quasi quotidie age-
retis epulum solerane et diem festum, in quo solent Deo
offerri et occidi victim£E,ex iisque oonvivium instrui,per-
inde ac si omnes dies essent festi et epulis destinati. Se-
cundo, tollendo to ws, id est sicut, uti lollit Noster, sensus
est, q. d. Crebro instruxistis splendidissima couvivia, in
iisque vacastis ventri et veneri: uti taxet non tantum fre-
quentiam, sed et nimium luxum conviviorum: dies enim
occisionis est dies solemnis sacrificii et epuli, quo multeo
mactantur pecudes, aves et pisces ad instruendum magni-
pro addixisiis,\(i^vinl adduxiitis. ludaei enira ad Christum
conversi (quibus directe hjec scribit lacobus, ut patet c. 1 .
1. et seq.) per orbera sparsi multis in locis erat potentes,
ut pecuniis testes et iudices corrumpere possent ad con-
demnandos innocentes et iustos ; quin et ipsi in nonnullis
urbibus snos habebant iudices et magistratus.
Et occidistis iustcm.) Tum Christum, ut paulo ante
dis.i: unde Graece est toi/ oizaiov, q. d. Illum iustum, exi-
mium scilicet , et antonomastice, qui est princeps et pa-
rens iustorum omnium: ila OEcum. Hugo et alii. VeliM-
stum, scilicet S. Stephanum, qui fuit plenus fide et Spiri-
tu sancto, ac Diacunus S. lacobi : vel potius iustura quera-
libet. Est climax sive gradatio: crescit enim oratio, q. d.
Vos 0 divites non taotum mercedem operariis negastis,
sed et occidistis iunocentes et iustos per calumnias, fal-
sos testes, corruptos iudices, ut eorum bona invaderetis.
Loquitur cnim directe Christiauis divitibus et avaris, ut
ficum convivium. Tales dies apud Gentiles erant Calendae, Q patet ex precedentibus, non ludaeis Christicidis ; nisi quis
T4linr!n ^aliimalia r^li TiT^ia f i o d-trtrkoolio T}an«^tia IVIal'!- r^Iim MorlM rltitril ^xA nna n\-%f\rw\ycx ynA\r-nnka nvlnrtH! cormn —
Hilaria, Saturnalia, Charistia, Sponsalia, Repotia, Nata
lilia, ludi, triurophi, aliique leeti et celebres, quibus in-
struebant epulas sumptuosissimas.
Sic hodie noanullis in locis ii qui de raagistratu sunt,
perpetua quasi agilaut convivia, eaque splendida, idque
ex asrario non suo, sed coramuni populi, quod taxat hic
lacobus; tum quia excedunt in frequentia et splendore
ferculorum : lum quia extruuntur ex labore et sudore pau-
perum ; tum quia eos faciunt ineptos ad agitandum con-
silia et iudicia, quae illis ex officio incumbunt ad recte ad-
ministrandam rempubl. tum quia dant scandalura sub-
ditis, quibus praelucere debent exemplo modestiae et so-
brietatis. Sic alii privati festa Paschae, Pentecostes,Nati-
vitatis Christi celebrant pompa vestium et conviviorum,
ad eaque se praeparant mullis diebus; ila ut negligant
sacrara couftssionem , communionem , devotionera , etc.
quia caro sufTocat spiritum, in quos invehitur S. Bernard.
ser. 3. de Adventu.
Mystice, q. d. Epularaini et saginatis corpora vestra
quasi hostias ad mortem, ut paretis epulura lumbricis et
bufoaibus, aeque ac daemonibus etgehennae. Sirailes ergo
estis porcis, qui saginantur ad mactationera, ait Theodo-
rus Studita ser. 37. Unde Syrus vertit: In dcliciis vixistis
■iuper terrain, ct sannas egistis, ac nutrivistis corpora ve-
stra tamquam ad diem mactationis. Sicaitlerera. c.12.3.
Sanctifica eos in die occisionis, id est, deslina et prfcpara
eos ad occisionem , ut scilicet irapii ludaei raactentur a
Chaldaeis: unde v. 9. iuvitans bestias ad cadavera eorura
devoranda quasi ad epulum solemne : Venite, inquit, con-
grcgamim omnes bestix tcrrx, properate ad devorandum.
Et Psal. 'l3. 22. JEstimati sunius sicut oves occisionis. Et
Ezech. 32. 4. dc Pharaone: Proiiciam, inquit, te in ter-
ram, super faciem agriabiiciam te, et habitare faciam su-
per te omnia volaiilia cxli , et saturabo de te bestias uni-
versx terrx. Et cap. 39. 3. de Gog et Magog: Super tnon-
cum Beda dicat ad eos quoque indirecte extendi serrao-
nem. lacobus enim ita fideles instruit, ut infideles non ne-
gligat; sed eos satagat adChristum convertere. Esto eniin
PontiCces lerosolymis agentes proprie occiderint Chri-
stura ; lamen id fecerunt per plebem coram Pilato claman-
tera : Crucifige, crucifige eum : plebs autem haec collecta
erat ex ludaeis toto orbe dispersis,ad quos scribit: hi enim
convenerant lerosolym.ut ibi de more celebrarentPascha.
Denique nonnulli occidistis exponunt expoliastis,deprx-
dati estis, ut ex eius opibus et praeda epulas veslras ( de
his enim egit paulo ante) instrueretis. Tam dira enim bo-
norum deprsdatio, quae pauperes saepe fame et miseriis
eraori cogit, in Script. vocatur oceisio, ut Eccles. 34.25.
Pa)iis egentium vita pauperum est: qui defraudat illum ,
homo sanguinis est: qui aufert in sudore panem, quasi qui
occidit proximum suum. Et lerem. 2. 34. In alis tuis in-
ventus est sanguis animarum pauperum, ubi de pauperum
praedonibus loquitur. Similis locus est Prov. 22. 22.
l* Et non restitit VOBIS.) Exemplo Christi, de quo ait
Isaias c. 33. Sicut ovis ad occisionem ducetur, et quasia-
gnus coram tondente se obmutescet, et non aperiet os suum.
Ita fecere Sancti patientes et Martyres. UndeTertuIl. lib.
de Patientia c. 14. patientis os in adversis tacens, ait ta-
citurnitatis honore signatum. Alludit lacobus ad illud I-
saiae 57. 1. lustus perit, et non est qui recogitet in corde
suo. Ita olim lezabel per falsos testes occidit Naboth, ut
eius vineam occuparet, 3. Regum 21. Graece est ajTiraa-
o-sTxi, in praesenti, q. d. Christus adhuc tacet, et non re-
sistit vobis, o ludaei; sed post paucos annos resistet, ru-
gietque ut leo^quando per Titura lerosolymara et ludaeam
excindet.
Christum ergo secuti sunt patientes et Martyres, quiMariyr.
tvrannis non resliterunt, etiam cum possent; imoadra-"?" ''^^i-
.... • siit Dftr-
tionem et laureara martyrii requintur, ut non resistat, jjgjjjri
sed morlem pro Christo sponte acceptet, itaque volunla-
Commentaria in Epistolam S. lacobl. Cap. "V.
441
ria morle leslimonium perhibeat (Idei , earaque suo san- i bcres nobis fruclus prolulerunt ! Isaiae 9 3. Lxtabuniur
guine quasi obsifjoct, uli docet nosler Lessiu» Ijb. 3. de
lustitia c. 1. dub. 3. Hinc Theoiofjoruni est axioma: Mar-
tyr non pugnat. .Militcs ergo qui pro fide pugnantes oc-
cumbunt, agunt ut nillitcs, et inilitum locum et coronam
sortiuntur, non .Martyrum. Hoc est quod de Martyribus
canil Ecclcsia:
Cieduntur fjludiis morc bidentium,
Non murmur resonat, non querimonia ;
Sed corde tacito mens bene conscta
Conscrvat paticntiam.
Quocirca Tli';b.Ta legio duce Mauritio, cum posset resi-
stere Maximiano Imper. noluit, sed depositis armis, ac
positis {jenibus, iugulum ei pracbuit. Idem fecerunt de-
cem millia militum duce Zenone, ab eodcm niaetati Ro-
ma; ad aquas Salvias: lii enlm oiilitlbus non resislendo
facti sunt .Martyres.
P.*TIBNTES ICITUR ESTOTB. ) Graece '^7.xpoJjJ.r,7ari, id
est, longanimes cstote. Convertit sermonem a divitibus af-
fligeiitlbus ad pauperes afHlclos, q. d. Tolerate , o Chri-
Btiani, cum videlis vos a divitibus avaris et superbis et-
iam Cbristianis, opprimi, ac tam iniusta et dlra pati: li-
cet cnim diu videatur persistere eorum tyrannis el gloria,
a;que ac vestra oppresslo et scrumna, durale tamen, quia
brevi advcniet Christus iustus iudex , qui illorum lyran-
nidem acriter punict, ct vestram paticoliam large reiuu-
oerabitnr.
UsotE AD ADVENTUM DoMiNi. ) q. d. Palicntes eslole
per tolam vitom usque ad iiiorlem ct ludinum, lum par-
ticulare, tiim universalc: lioe enim alibl passim vocalur
advrntus Domini. yuare minus rccte UEcum. advcntum
Domini dici censet, quo Clirislus venit ad e.xcidium lero-
dolymx per Titum et Vcspasianum. Graece £w; Tr.: raooj-
a-ia;, id cst, usquc ad prxsentiam Domini, q. d. Adveuiet
Dominus seque prxsentein vobis sistel, ac sua pra>seotia
■vos plane consolabilur.
EccB AGBicoLA. ) Exemplo agricola: docct, quam de^
coram te, sicul qui txtantur in messe. Psalm !2o. 5. Qui
seminant in lacnjmis, in exuitatione metcnt, etc. Slat ni-
mirum fna .\postoli senlentia ad (jalat. C. 8. Qux enim
seminaveril homo. hwc et metet. El 2.Cor.9. 6. Qui parce
seminat, parce et melet: et qui seminat in benediciionibus,
dc benedictionibus et mclet.
Pbetiosum fructum terkx.) Preiiosum, primo, quia
fruclus his agricolis magni laboris etoperarum stat pre-
tio ; secundo, quia in se pretiosus est, ulpote vilam tiomi-
ris sustenlans, roborans et recreans; lerlio, quia inagoo
pretio venditur.
Notat Clemens Rom. 2. Const. cap. ult. S. lacobum et
fratrem eius ludain fuisseagrlcolas, ideoquesxpius exem-
pla el simllitudines mutuari ab agricullura. Sed huius rei
penes auctorem sit fidcs.
Patienteb ferehs. ) .Ma/oo>ja.„v. id est longanimiier
uagens, iouganimiler laborans, longanimiler expectans :
ita Tigur. Pagnin. et alii; unde codices Gnci addunt<-'
avTO'j, id est in ipso, id est, ipsum scilicet fructum espc-
ctaos ; Syrus, .wpcr ipsos, scilicet fruclus.
DOSEC ACCIPIAT tehporakeum et seeotiwum.) Grap-
ca addiint j.-to-./, id cst, imbrcm et pluviam: ila Syrus. Im-
ber temporaneus, id est praeproperus, estqui tempcstivc,
puta in Oclobri.dcpluil iacla semente, ut eam faciat ger-
minare : serotinus, qiii sero, p')ta iu Aprili vcl Maio, ad
maturandas frugcs. \'ide dlcta lcrcm.5. 2i el()see6. i.Sfees
Segeles enlm suum habent diem, cuius quasi aurora el """"'"■
mane sunt germlna, serum et vespera esl inessis. Porro jj',™ 'j?
omnis spes fnigum omneque bonum agricola; consistil iQruro.
pliivia, semenle ct inesse opporluna, ut, rum hanc habet,
videatur mcssem habere iu maiiu. Lnde Moses : Apeiict,
inquit, Dominus thesaurum suum optimum. cxlum. ut tri.
buat pluviam terrx in tempore suo, Deuler. 28. 12. Qun-
circa nonnulli per temporaneum et serollnum acclpiunt
fructum dc qiio pricessit ; ac per fiuctum temporaneuni
accipiunt pri-ccoccm et primiiin, per scrotinum lardum et
beant essc longanimes, simulque docet eos hac in re de- p posterlorcm. Slc sunt ficus pra;coces in Iiilio, ct serae ia
bere imitari agricolas, eorumque spe aesolari, q. d. Sic-
ut agricolis miiltos magnosquc subeunt labores arandi,
serendi, sarricndi, occaiidi, elc. ob spcm messis el fru-
ctuum,licct remotam cl distanlcm, qiiam palienler et lon-
gunimiter expeclant, ideoquc duraiit in coiitinuis labori-
bus : ita et vos, o fideles, sustinete fortitcr et longanimi-
ler omnia adversa, pra;sertim qua; a diviilbus et potentibus
tnt tanlai|ue iniiistc pallmini, spe mercedis et corouic ca;-
lestis quam dabit vobls Chrlstus iudex, ac licet ea dllVe-
ratur aliquantiim, durate tamen in vcstra toleranlia, quia
veniens veniet, ct non tardabit multum, Habacuc 2. 3.
iuxta illud Christl promissiim : Ecce venio ciio, ct mcrces
mea mccum cst.reddere unicuiquc iujLta opera sua, Apoc.
22. 12. Verc Eurip. apiid Sloba;um scrra. 5o.
Agricolarum vila voiuptatem capii,
Dum tristitiam spe futurorum solalur.
Et Tibullus elcg. G. lib. 2.
Spes fovet agricolas. spes sulcis crcdit araiis
Semina, qu:c maijno ftenorc rcddat ager.
Pra;clare S. .\mbr. in Psul. 72. quem inscribit: Deintcr-
pellaiione David, ad illud v. 1 Quam bonus Israel Deus.
clc lionus, ait, huic semper csi Deus, qui novit quo tcm-
porc mcial : ci ideo quasi bonus aijncola . htc arai agrum
suum quasi qiiodam rigidiorc ab.^linenli.v vomcre; hic stir-
put quadam falce virtutum ampulalrice rilwrum; hic stcr-
corai humiliando so usqitc ad tcrram, scicns quia Dcus dc
terra suscitai inopem, ct de slcrcorc crigit paupcrcm : hic
custodil fructus suos. ut illic sccunus ncoudal.^ec ininiis
elcgantcr Chrysol. serm. 103. C.rcdamus quod crux nostri
corporis sit aratrum : fidr.f. scmrn . sulcus.scpulcrum : re-
intulio. gcrmcn: cxpccliitio. Icwpus- ut ciim vcr Dominici
advcntus arriscril, corporum nostrorum mutura iunc viri-
ditas vilalem rcsurijat in messcm . ncscituram inin finrm.
Quanta crit tunc ct qiiaiii bcatii horum spiiiluuliiim agri-
tolariim la>titia? O felices, iuqiiicut, labores, qui lain u-
VOL, X
Scplenibrl. Sic in eadem arbore alia poina, pira, cerasa,
et pruna prlmo maturescunt, alla sero el lardc. Idem est
in agris et scgellbus: ila Hugo,Thouias Anglicus, Salme-
ron, Fevardonlius, et alii.
Unde myslice Beda hcec npplicaus pntienti : Frurtus,
inqiiit, iusll et patientis tempurain.-us, est gloria anima; ;
hxc eiiiin statim dalur post morlem : fructus vero seroti-
nus est gloria corporis ; hjpc enim dabitiir scro, puta in
fiiie iniindi in die iudicii. Rursus, lemporancus est aug-
menliim grnlia; ct iustitla;, quod illico datur in hac vita;
serolinus cst corona caelcstis, qua; dalur post vitam. De-
nique npposite ad priorem scnsum dc imbre: Imber tem-
porancus cst gratia praevcnicns, serotinus est gratla sub-
se(|iicns, oil Hugo Onde orat Ecclesia : Tuanos, qu.Tsu-
mus, Domine, gralia pnxvcniat cl scquatur. ac bonis ope-
ribus iugilcr faciat essc intcntos. Idcm in tentationc, ari-
ditatc nl desolationc orandum insinuat hic S. lacobus.
-. Rursuin, imbcr tcmporanciis cst initiiiin fidci et virtutis,
*-' puta iiichonlio vit.TC sancla;; sorotiuiis est ciusdcm profe-
ctus ct pcrfccllo. .Mlcg. S. Hicron. in lcrcm. 5. ct Cyril.
in Zaeliar. 10. pcr iemporancum imbrcm accipiunt vctus
Tcstamciitiim, qiila prius datiiiii : \)cr serotinum , noviim
Testniiiciitiim , qiiin scrius datum , et quia nos ad pcrfo-
ctloiicm gialiiC cl glori.T pciduclt.
PaTIK>TKS IGITIR KSTOTB ET TOS. ) Msxpo>j,ai;T»TJ , jg,, g
id est, longanimcs csiolc iu pntiendo iniurias dlvitum et
potentiim .• q. d. Si agricolx hxc patientcr fcrunt pro icin-
poralibus fniciibns, quanto magis vospro xicrnis palientes
esse dcbctis ' hslitte ergo palicntcs.el confirmatc corda ve-
slra, ul ndvenicntc iudire Christo Ixti ct probati cs.^a va-
lealis, alt Anaclclus Pnpa Epist. i. Simili compnrutionc
athlcla;, pugilis et stadlodromi Pauliis incitat fidclcs ad
conslantlam in pnticndo ct ccrlando : Oinnis, inquil, qu:
iH agime contcndii, ab omnibus sc abstinci : ct illi quidcm
vl corruptibiiem coronam accipianl , nos autcm incorru-
56
442
Commenlaria in Epislolam S, lacobi. Cap. V.
ptam, 1. Cor. 9. 25. Sane si quis altente considoret dolo- ^ getnilurn el tristiliam nmnem esse inutilem , excepta en
res et labores quos subeunt agricolae, alhletee, mililes, o
pifices pro modico lucro, erubescct quod pro Deo et ceelo
tam niodica, tam fiigide ct acgre palialur et agat.
Et comfibmate corda vestea. ) Ut firniiter durotis
in vestra toleranlia. Sic ail Apostolas : Confoiiamini in
Domino, cl in pofcnda virtutis Dei. hiduite annaturam
Dei, ul posntis stare adversus insidias diaboli, Ephes. 6.
10. vide ibi dicla. El David: Expecla Dominum, virilitcr
ttfje; et confortetur cor tuum, et sustine Dominum, l's. 20.
14. Anlistropha huic lacobi sententia; est illa eodem kvo,
iisdciii fidelibus a S. Pctro scripta Epist. 1. cap. 3. 10.
Deus autem omnis qratiie, qui vocavil nos in xternam suani
gloriam in Christo lesu, modicum passos ipse perficiet, con-
firmabit solidabitque. Quae sane niirse est consolationis ,
simulque docet Primo, hanc confirmationem niagis esse
gratiae Dei, quam noslrarum virium gratiae Dei cooperan-
tium. Secundo, Deum post modicam tolcrantiam, copio-
sam immiltere cousolalionem et robur, quo nos in palicn-
qiiee suscipilur propter peccatum: huius enim ipsa pro-
prium cst reniediiim. Pecunia, ait, quis mulctalus est, do-
luil, non cmendavit. Filium amisil; doluil , non resusct-
iavit mortuum. Conlumeliis affcclus cst ; doluit, non revo-
cavit contumeliarn. Infirmatur; dolet, morbum non auferl,
imo augcl. Al peccavit quis; trislatus est, peccala delevit :
nam qux secundum Deum tristitia esl, pmUtentiam in sa-
lutem stabilem operatur. Ergo tristitia tantum facta cst
propter peccutum, a quo nata est; ideo ul tinea ipsum cor-
rodit et absumil.
Eccb iudex aste lAMAM ASSisTiT. ) q. d. Christus
iudcx c cailo omnia vcstra cominus iutuetur, perinde ac
si aule ianuam vcstram apcrtam consistens, intuerctur o»
mnia qua; in domo veslra geruntur; nolite ergo iugcmi-
scere in alterutruin, quia ipse uli vidct vestras atTlictio-
ues et iniurias, ul eas iilciscalur; ila pariler videt vestros
gernitus et impatientiain, ut cam casliget. Sic dicimus li-
tigantibus et pugnantibus : Quicscite; nam prajlor est an-
SUIII llliilllLLt^L^ UUUSUiaLIUllCill CLIUUUI, i|UU UUO lU pULIl.ll- y^ Ll^ailllUUa Cl UUKUailllUUa . \JUIUaUlLC, Uaill UILCIUI Cdl UU-
tia ct virtute perficit, confirmat et solidat, ut proinde, in " te ostium, qui vos comprehendet et in carcerem coniiciet.
ludicare
idem
quod
conde-
ninare.
qualibet tribulalione et lentatione debcamus esse patien-
tes et generosijCerlo scieutes,si id fecerimus, Deum illico
afTore, et omnem vim tribulationis elisurum, uli quilibet
in seipso experitur.
QuoNiAU ADVENTUS ( TrapouTta, Id est, prxsenlia ) Do-
MiNi APPROPiNQUAViT.) Ut post brcvem hanc vilam iudi-
cet et praemiet noslram patieutiam Sic Apostolus : Ego,
inquit, iam delibor, et tempus resolutionis mese instat. Bo-
nuin certamen certavi, cursum consummavi , fidem serva-
vi. In reliquo reposita cst milii corona iustilix, quam red-
det mihi Dominus in illa die iustus iudex, non solum au-
tem mihi,sed et iis quidiUgunt advenlum eius, 2.Tim.4.6.
NOLITE INGE.MISCERE. FRATBES, I!I ALTERUTEUM, UT
KON lUDiCEMiNi. ) q. d. lu iniuriis et pressuris nolite ni-
mis dolere et flere, impatientiam ostendere, murmurare,
et irasci vobis inutuo, ne propter impatientiam a Domino
coudcmnemini : hoc enim significat Graecura v.aTa/.o
Hoc cst quod ait PsalLes Ps. 101. 20. Dominus decxloin
icrram prospexit , ut audiret gemitus compeditorum , ut
solveret filios interemptorum.
Secundo, Christus ante ianuam assistit: id cst immi-
nct, brevique veniet ad iudicium tum particulare, tum u-
niversale, quo veslram patientiam laudabit etcorooabit:
persequentium vero tyranuidem damnabit et puniet. Nam
ex iudicio particulari, quod cito adveniet, pendct senten-
tia cuiiisque in iudicio universali. Quidquid enim de me
staluetur in morte, idipsum publice confirmabit Christus
in die iudicii, ut ratum et fixum sit per omnem a;ternila-
tem. Atqne hac ratione verissimum est iudicii diem prope
esse respectu siuguloruni, adeoque illurn cuilibet immi-
nere. ItaS. August. Epist.80.ad Hesychium: Inquo,a\l,
guemque invenerit suus novissimus dies, in hoc eum com-
prehendet mundi novissimus dies: quoniam qualis in die
isio quisque morilur , talis in die illo iudicabilur . Unde
licet aliqui legaut zpi^oTs, id est iudicemini, et ita legitp concludit: Vigilare debet omnis Christianus , ne impara-
Noster : sed iudicare in Script. saepe idem est quod con- ' ■* ' '^' "" ' — ' " ' ' '"" ''"
demnare, per metalepsin.
Nota To in alterutrum. Solent enim pauperes et afilicli,
cum cor plenum habent dolore, erumpere in gemitus, ac
queri nunc de divitum et forlunatorum nimia felicitate,
potentia et tyraunide ; nunc de sua iniuria et aflliclione;
nunc de proximorum meliori sorte et conditione. Ingemi-
scendo ergo divitibus obmurmurant, sibi sunt impatientes,
proximis invident, itaque tandem de Deo queruntur, eius-
que provideuliam accusant, quod alios fortunet, se vero
iniseros efliciat et iniuste opprimi sinat : quin et subinde
iniuriam passi ab uno, alleri inuocenti similem inferunt
iniqua talioue, ut vel iniuriam suam sarciant, aut socium
in poena sibi adsciscant, ilaque suum dolorem levigent ;
solatium enim est miseris in poena habere socium, sed hoc
nianifesta est iniustitia. Denique afflicli utrinque stimu-
lante dolore subinde ingemiscunt, suasque iniurias expo-
nunt Deo, et apud eum se invicem accusant, postulantque
ium inveniat eum Domini adventus : imparatum autem in-
veniet ille dies, guem imparatum invenerit sux vitx huius
ultimus dies.
Moral. Cum tentamur a concupiscentia ad peccatum,
cogitemus: Ecce iudex ante ianuara assistit: ludex. in-
quam , qui accerrimus peccati est vindex. Nobis magna
est indita necessitas iuste recteque vivendi, qui cuncta fa-
cimus anle oculos iudicis , cuncta cernentis, ait S. Aug.
in Soliloq. cap. 14. et Boetius de consol. lib. 3. prosa 6.
Addit S. August. Sic gressus meos semitasque consideras,
et die noctuque super custodiam meam vigilas,omnes semi-
ias meas diligenter notans speculator perpetuus , velut si
totius creaturx iux csli el terrx oblitus, tantum me solum
consideres, et nihil sit iibi curx de aliis: quia sicut unum
iotum simul perfecte consideras, sic singulu quxlibet: sic
igitur super custodiam meam stas, sicut si omnium oblilus
sis, et mihi soli intendere velis.
EXEMPLUM ACCIPITE, FRATBES, EXITUS MALI, LABO- Vers.lO.
Gemitus
est.iniiioi
mulie-
bris.
vindictam : Deus autem non raro ulrosque exaudit et pu- " bis et patientij;. ) Exitum malum vocat asperam San
nit. Hic ergo gemitus oritur ei impatientia : eius auclor ' " •-•-•." -^ ,. •.
et choragus cst diabolus. Nam, ut ait Tertull. lib. de Pa-
tientia cap. 5. ISatales impatientix in ipso diabolo depre-
hendo iam tunc, cum Dominum Deum universa opera sua
homini subiecisse impalienter iulit. Decepit homines, quia
inviderat; inviderat axitem, quia doluerat ; doluerat, quia
patienter utique non tulerat. Eius remedium assignat A-
postohis Galat. C. 2. Alter alterius onera poriate : et sic
adimplcbitis legem Christi.
Porro gemitussignura est et elTectus animi debilis, iu-
lirmi el fccminei: Omne enim invalidum natura est gue-
rulum, ail Seneca. Viri enim fortes et generosi , quales
tuerc Martyres, in advcrsis et tormeulis quibusque non
gemiiut, sed slanl quasi incudes, imo exultant , Irium-
phant , ct tvrannos irrident , uti fccerunt Rlachabtei 2.
Wachab. 7. Proeclare S. Chrysost. hora. 3. ad pop. docet
ctorum mortem, ait Gagoeius. Sic Sapient. 3. 2. dicilur
de Sanctis patienlibus et Martyribus: Visi sunt oculis in-
sipientium mori, et xstimata est afflictio exitus illorum ,
et quod a nobis est iter exterminium , illi autem sunt in
pace. Sic Gentiles olira Christianos etMartyres vocabant
ptoOavarov.r, biothanatos, id est violenta morte morientes.
Gra^ce est y.ay.o-nu^itx, id est malorum passio, afllictio, do-
lorum perpessio, quae summa est in violenla morte et mar-
tyrio; quod in veleri Teslamento fortiter subierunt Abel,
Isaias, leremias, Ezechiel, Zacharias, etc. in novo loan-
nes Baptista, S. Slephanus, S. lacobus Zebedcei, etc. Hor-
talur fideles ad patientiam et conslantiam exemplo Mar-
tyrum tum veteris, tum novi Testamenti, ut illud velut
speculum intueantur, et ad illud vitam suara conforment.
Ila Alexandr. Magnus ad magna se incilabat legendo
et considerando heroica facta Achillis : Alexandri Scipio,
Commenloria in Epislolam S. lacobi. Cap, V.
443
Scipiouis et Alexandri luliusCaesar, testc Plutarch. in \- ^fracfis (ad inslar militum Gedeonis ludic. 7. 20.) maior
^
empli.
oph Uom. et libr. de Profeclu virtut. Hoc est quod ait
'aulus Hebr. 13.7. Memenlole prxposilorum vestrorum.
fjui vobii luculi sunl vcrbum Dei . quorum inluentesexi-
tum convcrsationis itnilamini (idem. Et cap. 12. 1. Idco.
f/ue cl nos tantam habentcs imposilam nubem testtum. de-
ponentes omnepondus el circumstans nos peccalum, curra-
mus ad proposilum nobis certamen, aspicientes in aucto-
rem fidei cl consummalorem lesum, qui proposito sibi fjau-
dio sustinuil crucem confusione conlempta.
Ouocirca recle ait S. Aufjust. ser. 47. de Sanclis : So-
lemnilates Martyrum exhortutioncs martyriorum sunl, ut
tmitari non pirjeal quod cclebrare detectat. Ita S. lustinus
Apolof^. 1. cl -2. leslalur se forlitudinc Martyrum convcr-
8UII1 csso ad Christum. Vita cnini et mors Sanctorum ost
quasi lcx viva , quK suis faclis ct moribus cdicit quid fa-
U3, quid lei, quid relif^io vclil. In Sanclorum vita
eorum fjlorix fulgor emicuit, qux impios Evangelicx prx-
dicationis inimicos, inopinata iliis Christi clarilale supe-
ravit. ail idom August. q. iu lib. ludicum cap. 20. Idem
lib. 13. dc Civit. cap. 6. Mors. inquit, cum sit paina na-
scentis, si pro iustitia pictateque pendatur, fit yloria re-
nasccntis. Idcm ser. 2G. de Sanclis: lieddere , ait, debe-
mus Mfirtyribus honorificentiam, qui nobis salutem effu-
sione sui sanguinis prpererunt, qui tam sacratam hostiam
pro noslra propiliatione Domino se obtulerunt, prxsertim
cum dicat ftd Sanctos suos omnipolens Deus : Quis vos ho-
norat, me honorat : et qui vos spernit,me spernit. Quisquis
erfjo honoral Martyres, honorat Christum; et qui spemit
Sanctos, spernit Christum Dominum nostrum.
SuFFBRESTiAM loB AUDiSTis.) T^owvf.v, id cst tolcran-
tiam, suslinentiam, paticntiam. Producit e multis patien-
tibus uuumlob.quiaipsefuitspeculumctexcmplar singu-
lare palicntia;, ut ait S. Hieron. Epist. 103. quod Deus
cto op— , -, T .. ■ c r
cognoscimus quid m Scripl. legere dcbeamus. ait S. (jre-
gor. hom. 10. in Ezecli. Hinc Philo lib. de Abraham, ait toli mundo omnibusque sajculis speculandum et imitan-
legcs scriptas esse commentarios vila; Sanclorum. Vicc B dum proponere voluil. Unde Suidas, vcrbo lob , euni to-
versa S. August. libr. dc Mendacio cap. 15. docel vitam
Sanclorum esse intcrprelationcm Scriplurariim.
Rursum S. Grcj^or. 23. Moral. cnp 7. ait igncm olim
iussum in altari ali lignis, ut 8ip;nificelur ignem charita-
tis nobis alcndum pcr cxcmpla Sanclorum. Ignis cnim i-
ste, ait, in alltiri Domini, id est, in corde nostro citius ex-
tinguitur, nisi solertcr adhihilis excmplis palrum rt Do-
v)inicis lestimoniis roberetur. Et lib. 27. cap. 5. vel 6. e.t-
plicans illud Ps. "3. o. Illuminans tu mirabiliter a mon-
tibus xternis: Ex xlernis, ail, montibus Dcus ?ios illumi-
nat, quia per admiratam vitam patrum prxccdcnlium ra-
ilio nos sux claritatis illustrat. \'idcruiil idipsum Genti-
lcB : undc ^Cncas ad Ascnnium lilium 12. iEneid.
Te pater yEneas. et avunculus excitel llcctor.
Et nlius:
Tunc bene fortis equus reserafo carcere currit ;
C.um quos prxlcrcal, quosque scquatur, hubet
cat firmissimam columnam ct incutlcm : S. Cyprian. Iract. s. loi*.
de Bono palicntia»,o(/ summum fasfigium laudis paticnlix
virtute proveclum ; S. Basil. hom. 4. dc gratiarum actio-
nc, adamantini cordis hominem, et ut scopulum in wari
emincntem, et exemplum fortitudinis ; S. Hilar. in Psal.
68. et 1 18. universarum passionum humanarum gloriosum
et bcatum vicforem; Tertull. lib. de Patient. cap. 14. qui
omncm ptiticnlix spcciem adversus omnem diaboli vim ex-
punxcril, id est expresserit ; in quo Deus feretrum de dia-
bolo exlruxerit, vexiltum de inimico glorix sux extulerit;
S. Chrysoslom. hom. 2o. ad pop. Marfyrem, imo multis
Marfyribus maiorem. Mcrito crgo bealific^araus lob , qui
tam multa generose et invicte sustinuit. S. .\iiibro?. lib.
2. et inlcrpel. lob. cap. 2. o. lob. iiit, quasi athlffa forlis
in slcrcore sedcns. in tanfis vibicibus et s;cri doloribus vui-
neris, totum corpus diris perfusus ulceribus, mystcria lo-
qucbatur : nec acquirendis propri:c remediis xgritudinis
Jiiunquani Thescus nec Saronein, nec Proccstcm, ncc Crc-(^ sed sacris vacabat sermonibus. Fortiores ifaque sermones
oiitem lyraniium, nec bicorporcm Miiiolntinim inlcrfccis
scl, nisi sibi Herciilis excmplum proposuissct, ciusque fa-
cinora faclis expriincre decrcvisscl.
Laboris. ) laiii ha.'c vox non esl in Gra;co, sed comprc-
Iiendiluriii \na;ci'dcnl'\y.T/.rji!xiii.ix,\{\i'slmalorumpassionc.
Et patibnti£.) Mxy.pt^jyi'/;, \i\ (ts{ lonr/animifatis.
Ofi LOCITI SLNT 1!» fiOMiSE DoMiM.) Dicenlcs : llxc
dicit Doiiiinus. ?iomen crgo significnt personam, aiictori-
talem, iussum, volunlateiii, instinclum Domini. Prnphc-
Ix cnim inspiruti a Dco proincbant oraculn ct mandata
Dci, iioii siia.
EccE.) Ha}c vox primo,csl nota admiralinnis, scque nc
liclitia) ingontis, qiiod pcr tnntnm niiseriam pervcnliim
sit nd taiitnin (jloriam , ait Thomas Anglieus ; sccundo,
»'st ndhorlanlis ad imilandum Snnclorum pnlicnlinm , ut
pi.T caiii oniiiilem cum illis coronani adipisci mercnmiir.
BEATiFiCAMfS (bcatoi pr.fdicamiis; Ssrut^damus illis
X2^0 tuba. id esl bonum, piitn siimmiim, hoc est benti
xgri hominis, quam illorum qui non xgrotabani. Et mox :
Et quid dicam fortiorcm inventum cxferis ? fortior scip<o
inventusest. Fortior xger, quam cum sanus fueral, secun-
dum quod scriptum cst: Virlus in infirmilale cowumma-
tur. Errjo el lob cum infirmarctur, tunc validior erat. i\'on
enim .rgrofabat animo. ctsi dolerct corpore: quia non erat
in carne eius anima, cuius passionibus non adhxrcbat: sed
in spiritu cuius virtute se tcxcrat. Ideo ergo non carnis ge-
tnitus ef corporis infirmifates , sed voces spiritus loqueba-
tur. quibus urgercf. non quibus ccderct-
Qiiocirca cxclamat S. Augusl. serm. lOo. dc Temp. O
virum pulrrm, et integrum ! o ffcdum, el pulchrum .' o vul-
nerafum. rf sanum.' o in sfcrcore setlentcm. ct in cxlo rc-
gnunfcm! Et S. Fulgcnt. Epist. 2. cap. 9. Bcafus. inquit.
fuit lob, cum in divitiis iuste vivcrct : scd beatior cum in
pauprrtatc iustior exfitissct. licafus fuit. cum dcccm cir-
caindaretur filiis; sed bcatior. cum una cunctorum simul
orbitate percussus. in Dci dilcctione pcrmansit iinmobilis.
ni(liii<m) BOS QLI 8L'8TI!«lbrlnt. ) Excmplo Chrisli qiii D Bcatus fuit in corporis sospitate, sed bcafior factus est in
ait: Ikati qui perseculioncm patiuntur proptrr iustitia
quoniam ip.wum est rrgnum c:clorum. Mntlh. 5.
Pro qui su.^Hnuerunt. Gra^cc osl jTf) <i>ovt/;, id ost, qui
sustincnt: ita Pagn. Tigiir. ct nlii; sod iiilorpros logilun^o.
H.-vovT-t;, iii aorislo, id ost , qui sw^linurrunl : noc onim
quis in vitn, sod diiiiilnxat |)imt mortom dicoiidus osl bon-
lus, utl aiolml Soloii ad Criosiiin. Hiiio Errlosin in Cnno-
110 .Miss.o niilltis SaiirUis rorolit ot oclolirnt , nisl oos qiii
iiiiilln stisliniionint Maityrosiiuo obioriint, iil S. P.-triim,
l'aiiliiiii, Inooliiiiii. .ViKlroaiii, l..iiirontium, Ca^oiljnm, elc.
l.iMi cnim pntofiicto por ('.lirisliiiii ra'lo, illioo .Mnrlvroso-
niiii's c torra ovolniit iii o.oliim, ibiipio visiono ot [^loria
Dci bonntiir; iiti ooiitrn Cnlvinum, qiii nil oos u<ii)iio nd
dioiii imlicii dormirc siili «llnri, doool Erolcsin oatliolion.
Mart\ros orgo fuore frliciter infclicrs , nil S. .\iigiist.
in Ps. 127. quibus in passionc inartyrti tamquam vasculis
vulnere: bcatior ctiain in accrvo squaloribus pleno, quani
in palatio marmoribus tidornato.
Allogor. lob fuit cxprossus tjpiisChristi patientis. Sic-iobi>pij
ut cniin Christus passiis fuil in omnibus bonis corporis ef^hf»"-
nniiiii, ot n qiiovis hominiim gonoro; ila et lob. Prinio e- 1.
iiiin Iiil) [lordidil o\os, bnvos, iloiniim , omneiiiquo subs-
taiitiniii; Chrisliis in passione bonis oinnibus, qiiin ct vo-
stibiis s|)olinliis niidus popondit in cruce. Socundo, lob '.
soptom lilios pordidit: Cliristtis oinnos .\postolos ot disci-
piilos : hi oiiim oo comprohonso fiigortint. Tcrlio. lob per- 3.
cussiis fiiit iilcorc n rnpilo ad talos; Chrislus loto corpo-
ro, ol in singiilis mciiibris acorbissiiiios doloros s;istinuit.
Qiiarlo, lob nb nmicis gravia probra sustinuit, voratus- i.
qiio osl impiiis, hypocriln, lyrannus,Ioo, tigris : Christiis
jn cnioc irrisiis osl qiinsi blasphcmiis, soditiosus. porcus-
8US 0 Dci). (Jiiinlo, lob ab uxore passus cst maiodicta; 5.
m
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. V.
10.
lobi 30
morbi.
Christus passus est a inatre non inaledicta , sed compas- A bus, ut fontes suse misericordiae el liberalitalis in eum ef-
sionis torraenta. Sexlo, lob passus est in animo moerores, *•■•'':— ■ ;->" - ■ ■■- ^m f „:„. r„.i.„_;„... c,
(imores, scrupulos, anxielates: Cbristus in borto coepit
pavere, taedore, contristari et moestus esse, adeoque in
cruce exclamavit: Deus meus, Deus meus.ut quid dereli-
quisli me? Mattb. 27. 4C. Septimo,in lob vexando ct af-
fligcndo dacmon omncs suas vircs exeruit: multo magis
eas exeruit in Cbrislum. Oclavo, lob ab omnibus fuit de-
reiictus; ita ct Chrislus. Nono , lob hicc omnia sustinuit
niira humililate et constantia cuin esset princeps, imo rex
Jdumaeae.uti docent Isidor. Philippus, Beda et aiii passim
l'raefat. in lob; et satis coUigitur ex eo quod amici cius
fuerint regcs, ut patetTobiae 2. v. 15. Christus tanla pas-
sus esl cum esset Kex regura, et Dominus dominanlium.
Decimo, lob omnes pene morborum et dolorura species
sustinuit ; ita et Christus vir fuit dolorura, quia vir arao-
rum. lob enim laborasse plusquam triginta morbis, puta
podagra, chiragra, ischiade, arthritide,dysenteria, incu-
bo, marasmo, angina, faine caniua, igne sacro, cancro, „
erysipelis,asthmate, phthiriasi, febri hectica, lepra, apo- U
steinale, tousillis, pleurilide. gonorrhaea, satyriasrao, vi-
gilia, dolore renum, verraibus, plagis yEgyptiacis, dolore
costarura, visceribus pulidis, ulcere pulmonum, scabie,
lue veuerea, animi deliquio, etc. (ex quibus uonaulli fue-
runt desperati et raortiferi) ex ipsis lobi verbis toto libro
snarsis collieit nosler Pineda in cap. 2. lob v. 7. sed de
'
lobi ety
mon.
fudissc videutur: ila Dionys. Caietanus, Calharinus, Sal-
meron,Serarius,Slevartius, Fcvard. et passim recentiores.
Id significavit lob nominibus (iliarum trium,q<ias sibirres n-
suisque reslitutus genuit. Priraam enira vocavil lernima, lia lob
jd esl diein: secundara, Kelsia, id est casiara : lertiam, ''JJjj^ ''"^
Kerenhapuch, id est cornu slibii, q. d. Haec noinina iis in-
do in monumentum utriusque forluuie mcae, prosperfe et
adversae : quasi iam ex nocte et lenebris infelicitalis ad
diern et lucem felicilatis,ex fcetore stcrquilinii ad fragran-
tiam casiae , ex sordibus ad nitorem et elegantiam quasi
stibio depictus rediisset : ita Olympiodorus, Vatabl. et alii
in lob cap. 42. Unde pro cornu stibii, R. Abraham verlit,
cornu , vel robur immutatum ( hoc enira Hebr. significal
Kerenhapuch ) scilicet ex infirmitate et adversitate com-
niutatum iu hanc forlitudiuein et prosperitalem, pristina
tnaiorem. Sept. vero vertunt cornu Amalthese, id est cor-
nu copiae j fingunt enira poeta; Amaltheam capram fuisse
nutricem lovis, e cuius proinde cornu lupiter omnia bo-
na in homines effunderet. Quare vere Prosper 1. part. de
Promiss. cap. 22. lob, inquit, dupla prxmiavictor acce-
pit. Puf/nanlibus vero suis et sua yratia iuvanle vincenti-
bus, centupta hic se daturum Dominus pollicetur, et vitam
seternam in futuro sseculo largilurum.Quod in Valentiano
Valentis fratre vidimus implelum : qui dum pro Christo
militiam tribunatus sprevii, huius mundi regnum adeptus
est, et verus Christi confessor vitam acquisivit xternam.
Secundo, alii per finem Domini accipiunt mortem Chri-
sti in cruce, sive patientiam Christi usqae ad mortem, et
in morte perfectara consummatamque : quasi lacobus iun-
gat typum cum antilypo, puta lob cum Christo; duoque
Odelibus afllictis contemplanda et iraitanda proponat e-
xemplaria patientiae, lobura et Christura: Christi enimChrisius
patientia longe superavit palientiara lobi: ut enim alia ['^"J'°J
sparsis coiiigit nosler Pineda m cap.
his ibidem traclandum erit.
Quocirca apposite vocatus est ^VK t^ob, Latine etOrae-
ce lob, id est dolens, gemens, ululans, eiulans a rad. 33»
iabab, quod Noster ludic. 5. v. 27. vertit, eiulare, ut pri-
iiia littera Aleph con sit radicalis, sed heemantica, id est,
ascititia et formativa norainis, uti solet esse in nominibus
Hebraicis, Syris et Arabicis (de quo vide nostrum Sera-
rium in Tobiae cap. 2.) ita S. Gregor. Chrysost. Hieron. j."-^ .«..t,„ .^..^.^.^,.. |,„..„....„.„ .„„.. ... .,«...■ """tioriobo
Philippus Presbyleret alii in lob cap. 1. 1. Rursum, lob, omittam, duravit usque ad finem vitaeipsaraque mortera, cur?
id est exosus, inimicitias patiens, a radice ^^H aiab, id cum lobi afllictio duraverit tantura septera annos.si cre-
est, iniraicatus est, hostis fuit, adversatus est, quia scili- dimus Olympiodoro, et Auetori Catenae Graecorum in lob
cet'tela omnia inimici, puta diaboli, in se excepil: ita O- Q cap. 42. 16. ( nam noster Piueda valde probabiliter cen-
rigen. hom. 14. in c. 11. losue, el ex eo Pineda. Tertio, set, longe brevius fuisse calamilalis lobi tempus. Vide
" ^ ■ ■ ■ ' ' o ■ gy„j jjgp 2. 7. et 8. sect. 12. nuin. 4. ) post eara enim
successit felicitas usque ad raortem per annos 140. qui-
bus fuit superstes, lob 42. 16. Uiide Guerricus Abbas ser.
3. de Dominica Palinar. Sufferentia namque lob, iuquit,
fuit usque ad reditum substantix; sufferentia Domini us-
que ad exitum vitse. Ita S. August. lib. 1. de Synibolo ad
Catechum. c. 3. et Epist. 120. c. 10. Ul, ait, non talem
remunerationem (qualem accepil iob) speraremus, quando
mala iemporalia pateremur , non ait : Sustinentiam et fi-
nem lob vidistis; sed ait: Sustinentiam lob audistis, et fi-
nem Domini vidistis; tamquam diceret: Mala temporaliu
sicut lob sustinete, sed pro hac suslinenlia non temporalia
bona sperate, quie itli aucta redierunt , sed xterna potius
quse in Domino prsccesserunt.
Probat S. August. hanc expositionem ex verbo vidistis;
fiuem enim Christi multi illo aevo viderant; finem vero
lobi nemo. Sed ad hoc responderi potest, videre in Scri-viderc
S. Cyprian. conlra lud^os ait lob esse nomen Cyprium,
et significare charissimum Dei: quia eius amore constan-
ter tanta sustinuit. Sic et Hebraice 3nj< ahab, quo al-
ludit 3Vb< lio^^ significat amare, ditigere. Quarto, alii
deducunt a radice 31K ob , id est pytho, divinus: quia
scilicet lob erat Propheta et oraculum Dei, ut littera iod
sit inserta ex nomine tetragrammato lehova , significans
jpsius prophetiara esse ex Deo, non diabolo. Sic Abrahae
a Deo addita est littera /ic ex nomine tetragrammato, ac
pro Abrain vocntus est Abrahain, ut significaretur Abra-
hae cum Deo singularis coniunctio et amor, teste S. Hier.
in quaest.Hebr.Quinto, 3VK Hob per metalhesin dicitur
quasi 3S ab, \A. esi pater , prior, antiquus, doclor, inven-
tor; n3V iona, id est oppressionis , passionis et palien-
tiae ! Rursura alludit ad iv2X ebion, id esl pauper, a ra-
dice n3S«6a, id est i»o/«iy, concupivit, desideravit; quia
pauper, cum oinnibus careat, omnia desiderat: a culini
ueenimopumetfelieitatis, lobdeiectusestadimain pau- Upturae sajpe suini pro cognoscere, sive id fiatvisu, siveP''''^':^*-
pertalein et miseriam.
Porro tacite inuuit hic S. lacobus, aflliclis et paticnti-
bus legendum esse libriiin lob, ut ex eo discant patien-
tiain. Siniilis lobo fuil Tobias cajcitale percussus, ut po-
sleris daretur cxemplum patientix eius, sicut et S. lob,
Tob. 2. 12. Praeclare Prosper 1. parte Praed. c. 22. Ex
semine, ait, Esaii Idumxa gens, in qua inter cxteros du-
ces lob ille fortissimus alhlela Dei enituii, in exemplum
umnis palieniix productus, ut agonistico cerlamine princi-
pem totius malilix diabolum superarel.fultus auxilio Dei.
FiNEM DoMiNi viDiSTis. ) Syriis , finem quem prxstitit
ei Dominus, vidisiis. Finis ergo hic est merces patientiae,
puta felicitas in quam desiit afHictlo lobi, duin paupertas
Iransiit in opuleuliam , infirmilas in sanilatem , iguomi-
nia iu gloriam : reddidit enim Deus ei omnia diiplicia, ac
celcbrem ct gloriosuiii elTocit lolo orbe saeculisque onini-
auditu, sive quo alio sensu, uti alibi ostendi. S. August. b""*^'^
de more sequitur Beda, Glossa, Hugo et alii. Hic sensus
sublirais est, sed symbolicus : pi ior ergo litteralis videtur
et genuinus, quein confirmatid quod sequitur: Quoniain
Dominus misericors est et miseraior . scilicet in lobuni ,
duin illi finem felicein (ribulationuin dedit. Idem euim est
dum dicitur: Finem Domini vidistis , cuin eo quod quasi
causain rcddens sui dicli, illico subdit: Quoniam Domi-
nus misericors est et miseraior-
Anagogice, finis Domini est Christi resurrcctio, asccn-
sio, missio Spiritus sancti , noininis exaltatio, gloria et
cuitus apud omnes genlcs: ita S. August. verbis iain ci-
talis, Serarius et alii. Riirsum finis Domini est merces et
corona gloriae aiteruae, quaiii Deus post morleni dedit lo-
bo, dalque omnibus patientibus, de qua S. Cyprian. lib.
Uc .Mortalitate; Ad immorlalitalem , ait, morte transgre-
ConQmcntaria in Epistolam S. lacobi. Cap. V.
4i5
dimur, nec potest vita xterna succedere, nisi hinc corUige- ^ cilur: .Von assumes nomen Dotnini Dei tui m lanum. tan-
ril emifimre: non esl exilus iste, sed transitus.
Qlojiiam ■isbbicobs Domisls est, et misebatob.)
Misericors per liabitum, miserator pcr acliim quo conli-
nuo miserclur, odeo ut viscera niisericordia; sua; in lo-
bum et allliclos ad eos consolandos elTundere videatur:
unde pro misericors, Graece est r:o>j7-'/a7/vo,-, id est mul-
tum visceralis, ex inlimis visceribus commiserans, quem
Hebr. vocant C3iri1 rachum : ir/ay/.vst enim sunt viscera.
Hxc verba si{;nilicant de lobo ad litteram hic agi non
de Christo, uti dixi, pracsertim quia Christo homini ralio-
ne unionis hypostalica; , et merito passionis debita fuit
resurrectio et gioria; licet misericordilcr illi data dici
possit hactenus , quod natura; humanai in Christo pra;cise
spectata; (seclusa scilicet uuione cum Verbo) debita non
esset, sed gratuito collata a Deo , a;que ac ipsa unio hy-
poslatica.
ver«. 12. Artb OMNIA AVTEH, FRATRES HBI, nOLITB icbabe ^
q. d. Prae omnibus curale, ue teniere iurelis. Videntur .—,1 ^ .„. „... ^........v., ...^. ...v...jiii uu^,
enini inulti fidelcs tunc a;que ac nunc proclives fiiisse ad Dcogat, idque Priiiio, ne ex assuetudine iurandi labaniut
lum prohiberi periurium.non iuraiiientum leve el vaoum
Hebra;a enim vox X"i1iJ sciau, quam Nosler vertil vanum,
significat etiain mendacium : mendarium autem in iura-
mento est pcriurium. Imo Rabbini censent ibi tanlum ve-
tari, ne quis pronunliet nomen lehova, praiter summuin
pontificem; quod sane ridiculum est. Posterior, licitum
esse per crcaluras temere iurare el peierare.Id enim Pha-
risjeos sensisse patet Matth. 23. 17. Christus utique er-
rori oppouit vocem omnino, q. d. E{;o autem dico, velo-
qiie non tanliim iurari falsum. sed et verum, sive id fiat
dicendo per Deum, sive per teinplum, sive per aliam crea-
turam: iiitellige ad menlem Pharisseorum teviter et leme-
re, uti fitin coinniuni hoininum sermone.Vult enim Chri-
stus docere, teste S. August. et Chrys. malam esse pro-
pensionem ad iuranduin ; et iurameutum, licel in se bo-
num sit, oriri tainen a maio (puta ex incredulilate hoini-
num, qui non credunt iiisi iuretur) nec esse per se appe-
tenduin. itaque non iurandum omnino, nisi malum boc
iuramenta, ac sibi induxisse habitum iurandi. Qiiare ut
hanc proclivitatem et Itipsum linguae, cx viliosa consue-
tudine contractam emendet et corrigat lacobus, inonet
ut maiorem curam et custodiam adhibeant lioguse ne iu-
rent, quam ulli alteri vitio: qui cnim uni viliu valde ad-
diclus est, illi pra; caeteris invigilare debet, si illud corri-
gere velit, ac circa illud facere examen parlicii|are.
Mious ergo gcnuine explicat Lyran. q. d. .\nte omnia
nolile iurare, lioc est,oiiinibiis diciis vcslris iiolite,ut sole-
tis.prspnDcre iuranientum; suntenim nunnulli itafaciles
ad iiirandum, ut ontc tcrtium quodlibet verbum iurent.
larareh- Alludit lacobus.imo citat illudChristi Mallh.6.3l. Ego
<?! Chri autem dico vobis, non iurare omnino , neque per coelum,
'"'"" etc. ex quibus verbis perpcram colligunt et docent Ana-
boptistic, NViclef ( cuius hac dc re error damnatus est iu
Conc. Constanliensi scss. 8. ) et olim Waldensos, ac Pe-
lagiaui, testc S. August. Epislol. 8. q. 5. (ubi ridet eos,
in periurium, uti monel Ecclesiasticus, c. 23. v. 9. et 12.
Ita S. August. Epist. 154. /\o/i7c, ait. iurare omnino, pro-
pterea mihi dictum videtur, non quia verum iurare pecca-
tum est, sed quia peierare immane peccatum est, a guo nos
lonrje esse voluit qui omnino ne iuremus admonuit. Secun-
do, quia reverentia noniinis divini hoc postulat. Tertio,
quia ea deberetesse fides et veritasChristianorum, ut iu-
iuratis credi posset, el de facto crederetur, inquit Cle-
inens Alexand. lib. 7. Slrom. Sic opud Koinanos Floinini
Diali iurare uon licebat, quod indignuni viderelur ei uoa
eredi, cui credita essent divina.ait Plutarch. in Problem.
Homan. in iS. ubi et addit : luramentum homini libero
pro tormento est. Romani enim a servis \erilatem per tor-
menta extorquebant, a cive per iuramentuin, a saccrdote
per solum verbuin.
S. lacobus ergo exemplo Christi vetat quodcumque iu-
ramentum. Primo, quia, ut ait S. August. serm. 28. de
qiiod putarent se tantiim iurare si dicerenl: Per Deum, Q Verb.Apostoli: /■"«/«« iuratio exitiosu est. vera iurattope
iion autcm dicendo: Testis est mihi DeusJ nullum iura
iiientum (^liristionis essc licilum. Fnvere videtur S. Chry-
sost. ct Tlieoph. in MoUh. o. et OEcum. hic, qui dicunt
iiirainentuin omnc Christianis vetori a Chrislo; ludaeis
vero ut imperfectis fuisse permissum, a;que ac libcllum
rcpudii. Sed hi Patres benigne oxpouendi sunl, ut tan-
tiiin velint dicere, Christianis a (^hrlsto severius prohibe-
ri iuramcntum qiiam Iuda;is: illus enim ob cousuetudi-
nem iurandi nun lom acriter fuisse castigatos et puuitos
o Deo, uti castigantiir Christioni a Chrislo.
De Odc ergo est, licere quandoquc Christianis iurarc.
Sic cniin iurnvit I'nulur2. Corinth. 1. 23. Testem Dcum
mvoco in animam vieam. Philipp. 1. v. 8. Tcslis esl mihi
Deus. Ac Angelus Apocal. 10. (i. iurat per viventem ia
sa;cula sa;culorum. Quin et Dous iujta illud Ps. 109. .i.
luravit Dominus , vl non pisnitcbit eum. Uatio est, quia
iiirmncnlo honoratiir Dcus lamqiiam prinia ct iufallibilis
riculosa cst, nulla iuratio secura est. Secundo , quia \ult
ut, quanluin in te est, non alTecles,non ames, nec quasi
bonuin cuni aliqua delectatione appetas iusiurandum.ait
S. August. cap. lo. dc Mendacio. Tertio, quia iurare in
se est quasi inalum inorale ad irreverentiam erga Deum
spectans, sed necessarium in hoc slatu nalura; Inpso; et
corrupla; ; iiti maluin in se esl hoinlueiii occidere, sed sir-
ut hoc (occiderc) subindc ubi adsunt dcbila> circumstan-
tia; licct, imo est laudabile; sic et iurare, si liat ciim vt-
rilate, iustitia et iudicio, nimirum ut non iiat libcnter et
lcviter, sed tantum quia illud extorquel alterius incredu-
la dlfndentia. Ciide S. Tlioin. Opusc. 4. ait, lurumentum
non aliter ac medicamcntum, non nisi coijente nectssitale
usurpaiidum In paradiso ergo nou licclnit iurare, uii ncc
lici-l in ca;lu. Tnnta eniiu esl muicstas nominis Dei. ut il-
luil in leslein vucanduin non sit, iiisi cogat necessilus.
Quarc id fnccrc ultro ob rcs parvns et vilcs, »ilc csl. irrc-
leritas, qiia- iu testcm vocotur. Est ergo iuramcntiim a- j-^ verens et iniuriuin Dco, perindc ac iniuriuin essct regi.si
ctus religionis ct latria;, si, ul doccl Icrcmias cnp. 4. 2. ^quis cu
sp
hnt in veritatr , scilictl nc iuretur falsum: in iustitia, nc
luretur iniustum ot mnlum : in iudicio. ne iurclur tcnicre
rt sinc inngnn utllltatc, aut ncccssilatc; iudicio enim ca-
ret iuramcntum incautum, veritntr iurnmentum mendax,
lustitia iuramcntum iniquum, ait S. Thoni. 2. 2. q. 89. a. s!
Dlces , quomodo crgo Christus sancit: Ego autem dico
vobis non lurarc omnino? Itcspondet S. Bernard. ser. G5.
iii (Jontic. nnn iurnre uiniiinu essc consilium, non pra;ce-
ptum. Alii fntcnlur cssc pra;cepluin, sed vctans tantuin
nt' iurcliir pcr crcnturns, idi|uc nc dccus prima; veritalis
iis dctiir, cl Dco ndimnliir. iil lnniiit S. Hicron. in c. o.
S. .Mnilh. .-Vlii |ier iiirnrf iiilclli|;unt pcicrnre. Vcrum ha;c
ninnin nlicnn, niit conttirln \ldciilur, ct rcfclluntur ex ver»
}«•• lu bis qua; siibdlt Chrisliis .Matlli. 5.
lein ' ^^ rcsponsiono crgo notn duplu-cin n (.hrislo pcrslrm-
JUriiiuK G' errorcju Pharisojoiuni. Pnoi ciat, Eiud. 2V.7. ubi di-
m pro uno niirco cilnret el vocaret in tcstcm. t"n-
dc .Aristot. 1. Mctaph. cop. 3. a\i, luraminlum esse sum-
mo honorc dignum.
Seqvb ver cjelum.) Nam. ul inm diii, Scribae, Phari-
sa-i cl slmilcs censcbnnl iurnmcntum per crcaturas nou
esse iiirniiicnlum, nccobligarc. .\udi Christum Matth.24. linrt
16. incrcpanlem Pharismos: V.t vobis. duces cxci, qui di-^'*"^"*'
cilis Quicumquc luravrrit per tcmplum, nihil tst. Sed ii-rnt*per'
dcin avaritia cxca;cnti, cxcipicbnnt cn qiia» oblala Deo. i-r.re»to-
p^ioruiii loculos implcbnnt, quosi l)a;c Miln snnctissima l)o-"°°-
bi-rcnttir, idcoqiie si qiiis pcr eo iurasscl , iuromcnto suo
obligorctur. l'ndc subdit Chrislus: Qui autem iuraverit «n
auro Iriiipli, debct. Slulti cl cxci: quid cnim maius cst,au-
ruiii, an templum quod sanctificat aunnn ? Et quirumquc
iuravrrit in aUnri.nihil est : quicumqur autem luraveril ih
dnno quod cst super illud. dcbet. Cxci ■ quid cnim maius
(>l, doHUni, aii altarc quod sunctilica' donmn/ Ualioneui
m
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Cap. V.
deinde dat a priori , quod nirairurn qui iural pcr creatu- j^uti verlit Paf^nin. Tigur. Caiet. Clarius, q. d. Ne ficte et
rain, tacite ex comrnuni iiominum sensu iuret pcr Creato
rem,qui est auclor et conservator crcaturse. Qui crgo,&i\.,
iurat in allari, iural in eo, et in omnibus qux super illud
sunt. Et quicumque iuraveril in templo , iurat in illo, et
in eo qui habitat in ipso.Et qui iurat in cxlo, iurat in thro-
no Dei , et in eo qui sedet super eum ; ac proinde vere et
proprie iurat, Deumquc in testem vocat,atque iuramento
suo oblifjatur, perinde ac si per Deum immcdiate iuras-
set. Et Maltli. 5. 34. Ego auiem dico vobis non iurare o-
tnnino, neque per cxlum, quia thronus Dei est: neque per
terram, quia scabellum est pedum eius: neque pcr leroso-
l'/mam, quia civitas est regis magni: ncque per caput tutun
inraveris , quia non poles tinum capillum album facere ,
aut nigrum, q. d. Ne pules iicere iurare per caput tuum
quasi iilud sit tuum, tibique pleoo dominio ad qiiemvis u-
sum subditum; quia tuum non est, sed Dei : si ergo per
caput tuum iuras, iuras perDeum qui illud tibi dedit. A
simulate iurelis, ore iuraules, non corde, ac dicentes :
luravi lingua, mentotn iniuratam gero, qua ratione Lysan-
der lyrannus diccbat,pueros tesseris, viros iuramenlis o-
portere circumvenirc, teste Plutarch. in Lacon. Idem di-
cunt, imo faciuut, polilici ct atlici, quibus cum nullum sit
iiumen, nulla couscientia, nulla etiam est religio et fides
iuramcnli, quod sane plusquam cthnicum cst, frauduleu-
tum, sacrilegum et barbarum. Verum alii codices habent
x-/TazptTtv, id cst, iudicium et coudcmnatioucm: quin et
CKcum. legens uTroy.ptTtv, exponit zxTazfiTtv.
Tristatiir (zazo7raj;t,id csi,patitur,\i\aiU\T, affligitur) vers. 13.
ALiQuis VESTRUM, ORET.) Ila Christus in horto tristis us-Oraiie- "
que ad morlem, oravit: quia oratio impetrat a Deo auxi- "'"''•
liiim, iKlitiam ct robur ad vinccndani tristitiam : adeoque
ipsum orare et colloqui cum Dco, orantem exhilarat etlaj-
lificat. Patel haec disparala esse prsccpla vel monita.Quid
,. - - - oiira tristitia cum iuramenlo, de quo praiccssit? Porro
lioqui enim qui per se caputque suum propne luraret, nec fructus oralionis patet in Anna matre Samuclis quK cum
intenderel iurare per Deum, scd pcr se solum, csset ido- B csset amaro animo, et orasset, vultus cius non sunt am-
lolalra; quia seipsum faceret primam atque infallibilem ptius in diversa mulati, 1. Reg. 1. 18. et iu Christo, qui
agoniain oratione superavil, ac posl eain intrcpide pro-
cedeus obviam ludajis tradidit se iii morlcm. Dum ergo Tristiiia
tristaris, noli caplarc solalia ab amicis, ab epulis, a inu- est ha-
sicis,afabulis; scd ab oratione et colloquio cumDeo. Por- '""^ '^^'
ro omni diabolica actione polentior ad uocendum est moe- '"°'"'"
roris spiritus; daemon enim quoscumque fere superat.per
moerorem siiperat: eura si auferas, uerno a daeraone laedi
poterit, ait S. Chrysost. serm. 2. ct 3. de Provid.
jEquo animo est? psallat.) Syrus, si Ixtatur psal-
hd. Aliqui contrarie legunt, a2vpt=-t,id est,«(7ro est animo;
ut idein dicatur,et inculcetur id quod praecessit, q.d. Dum
tristis es, ora et psalle, ut tristitiain discutias. Verum le-
gendiim cst £u6ju£t, uli passim alii legunt, id est, a;quo,
pacato. tranqiiillo, sccuro, laelo, alacri est animo; licet
enim utile sit trisli psallere, tamen id difficile est iuxla il-
lud : Musica in luctu importuna narratio, Eccl.22. 6. Lje-
veritatem, et cousequenter Deum.
SlT AUTEM SERMO VESTER : EST, EST , (GrSDCe tai vai,
)d est, ccrte certe ; Pagnin. etiam, etiam) non, NON.)q. d.
Sermo vester sit simplex afiirmalio aut uegatio sine iura-
incnto; ut quod est, dicalis simpliciler esse; quod non est,
non esse: itaCKcum. .\ut,q, d. Pro iuramento utimini con-
stanti etgeiiiina asseveratione dicendo : Est, est, aut con-
stanti et gemiua negalione diceudo: Non, non. Vide de hac
plirasi dicta 2. Cor. \. 17.
Sane ea deberel esse hominum, praeserlim fidelium,sin-
ceritas, probitas et lides, ut eorum simplici assertioni aut
Beligio negationi crederetur. Ita Isocrales ad Daemonicum : De-
iiiraniL-n-ce^, ait, bonos viros fideliores cxhibere se iuramento, tan-
ti^quao- (nffigiif, iarandum esl ut te crimine, vel amicum gravi pe-
riculo liberes ; non autem obpecuniam.
Solon tautam aiebat hominibus inesse debere probita
tem, ut non opus esset ligare eos iuramento, teste Maxi-Q („3 \^jq ^t alacer gestit ad cauendum et psallendum.
ino serm.33.Socrates dicebat tono^ vtro dccere eos mores Psalmodia ergo conservat augetque laetiliam, excitatque
ostendere, qui essent iuramento firmiores, tesle ADtonio in
Melissa p. 2. serm. 63.
Ita Cliuias , familiaris Pythagor» , maluit tria taleula
pro mulcta solvere, quam iurando mulctam evadere, uti
refert S. Dasil. serm. de Utilit. ex libr. Gentil. capienda.
Esseni (qui fuere prirai e ludaeis Christiani) omne quoddi-
cunt, iuramento fortius habent, ait loseph. 1. 2. Belli c. 7.
!ta S. Gregor. Nazianz.legem sibi iudixit nunquam iu-
rare, idque usque ad niorLem servavit, uti ipse refert in
Carm. de Vita sua.
Vere Clcmens Alexand. 7. Strom. Ubinam, ait, ergo est
amplius opus iuramenlo ei, qui ita vivit, ut qui perveneril
ad summum veritatis? Et S. Aug. lib. 1. de serm. Dorai-
ni in nioate: Christianus, ait, vcrum loquatur, neque iu-
rationibus crebris, sed morum probitale commendet verita-
tem. Quin et Philo lib. \. de speciali Leg. Quidquid, ait,
vir bonus asseverat jxrinde ac iurato credi debet, cum ver-
, j, .' . ., ,, ,.>..,., T\uas ei iiucius coniiuiionum cuiniJcsi:Kii.i , ini.<.tinucu,m iiiui,-
biim eius firmum sU ac rigulum,nullo vjendacio flexibtle, U lu^pscamus amicitix concilialor, dissidentium coniunctio.
ubiliim Dco.
Hac de causa inducla est in Ecclesiam psalmodia. Pri- psalmo-
mo, ut ea fideles ad Dei amorera excitentur. Secundo, ut, «^i^ ff"-
sicut varise voces in unam harmoniam consentiunt, ita ia [^„0^.''"*
unum fidelium animi conspirenl, ait S. Athauas. de la-
terpret. Psalm. Terlio, ut suavitate cantus deniulceantur
animi,ut divinorum oraculorum vim et efTicacilatem avi-
dius excipiant, ait S. Basil. prsf in Psal. Quarto, ut an-
gelos aemulemur et Seraphinos, qui perpetuo Deo laudes
canunt, concinuntque, Sanctus, sanctus, sanctus, Domi-
nus Deus sabaoth . Isaiae 6. 3. ita Cyrillus catechesi 13.
Vide dicta Ephes. S. 19. Psalmus, ait S. August. praefat.
in Psalmos,es< signifer pacis, spirituale thijmiama, exer-
citium cxlestiam -. luxum reprimit, sobrietatem suggerit ,
lacrymas movet. Et S. Basil. prooemio in Psalmos: Psal-
mus, ait, est animarum tranquillitas , pacis arbiter , tur-
bas et fluctus cogilationutn compescens , iracundiam mol-
^eritale in qua fundcdur subnixum. S. Clirys. vero homil
2G. ad popul. Hoc, ait, interdum a nonmdlis audivi, Nisi
iuravero, non credit. Tu es horum caitsa, qui facile iuras ,
quia si id non faceres, sed omnibus constaret quod non iu-
res, mihi crcde dicenti, quod iis qui mille devorant iura-
mcnta, maiorem ipse fidcm solo nutu invenires. Vide eum-
dem hom. 17. ubi varia media assignat quibus facile cor-
rigi potest iiirandi cousuetudo. Ita Carboue pollicente
quidpiain et iuranle, popiilus Roin. vicissiin iuravitse illi
nou credere, nimiruiii probis viris etiara iniuratis haben-
da est fides : levibus, ne iuratis quidem. Nain, ut ait Me-
nander, Suadct loquentis vita, non oratio.
Vt non slb iudicio decidatis.) SicetSyrus, q. d. Ut
non incidatis in condemnationem , dum ex frequentia iu-
randi iuciditis in periurium iurando falsum. Gra;ca iam
habenluTrozpiaiVjhoc est, utnou iucidatisin simulationcm,
inimicorum rcconciliatio. Quis enim inimicum exislima-
hit eum, cum quo unam ad Drum twcem emiltit? Et in-
ferius: Psalmus dxmones fugat. auxiliares angelos advo-
cat, in nocturnis ierroribus securilas, in diurnis laboribus
requi.es est: infantibus tutcla, iunioribus decor, scnioribns
solatium. mulicribus honestissimus ornatus: solitudines ce-
lebres facit: elementum incipicntibus. incremenlum profi-
cientibus, consummatio perfrclorum. Psalmus est vox Ec-
clesix, ac dies festos agit. P.^almus esl angelorum opus.
cxleslis reip. spiritualeornamenhm. S. Chrys. in Ps. 14.
Psalmus, ait, esl animx sanclificalio , est pulcher animi
concentus, aculissimum teluw contra dxmones; nec cervi
ita tcla fugiunt.ut Psalmos David dxmones. Sumpsit Da-
vid citharam et pulsavit.et a Saule rccessU malus spiritus,
et recedens dxmon cccidit , ut cervus sagitla percussus et
in iecore sauciatus.
Commentaria in Epislolara S. lacobi. Cap. V,
447
Cndein Vitis Palrum Iegimus,daemonem nullam ora-^quia ail: Et siin peccatis fuerit . remilteniur ei. Cnde 1;-
lionem sDque horrere ac psalraodiam.Causam dat Sophro
nius iu Prato spirit. cap. 152. quod in Pialmis partim no-
bis ipsisDeum laudando oramus el invocamus,partim nm-
kdictis insectamur dxrnones. Rursum S.Chr^s.in Ps.lSi.
Pialmus. ait. habet votuptalem cuni utililate. Principale
eius lucrum cst ad Dcum h'jmnos dicere, animam expur-
gare, co/jitationem in altum extollcre , vera et accurata
dogmala difcere , dc prxsentibus et futuris philosophari.
Et nion: ?!am licet millics petulans sit is qui canit , dum
psalmum reveretur, sopit tyrannidem sux petulantix: li'
cet oppressus sit ntalis innumeris, et ab xrjritudine animi
occupctur ,dum dcmulcetur a voluptate, leval animum, ex-
tollit corjitationcm, ct mcnlcm in sublime cvehit.
▼eti. U. I^PIRJIATIR QilS IS T0BI9 /Catholiri hunc locum ac-
cipiunt de sacramcnlo Exlremsc unctionis. Hoc Sacra-
mentum ncfjarunt olim Armeni, Waldenses, Albigenses,
Wirlcf, et hocsECcuIo Lutherus et Calvinus. Caietan. ve
quet hanc non fuisse gratiara curationum : iila enim sa-
nabat corpus a morbis , non animam a peccatis. Kursum
hanc uuclionem csse Sacramentum : quia Sacramenturn
non est aliudquam sigrium visibile conferens graliara in-
visibilem: talis autcm cst E\trema unctio; remissio enim
peccatorum non fit nisi per iufusionem gratiae. (juafo.
quia lacobus hic omnia receusct ad Sacrameulum neces-
saria, sciiicet pro materia assignal oleum, pro forma ora-
lionem fidei, pro ministro Presbyterum, pro cfreclu remis-
sionem peccalorum.
Nota. Quod ait inprmatur, intellige graviter et pericu-
lose ad niortem; hic enim a^jji-.n. id est, viribuB et robo-
re plane desliluitur; quem proinde mox vocat tov xaavov-
T«, id esl, periculose laborantem. Rursum talcm ait.tytoji,
i(l,esl,excitabit quasi a morte ad vitam Dominus: alioqui
enim in lcvibus morbis advocari iussisset non Presbvteros,
sed medicos, qui per pharmaca aegrum saiiassent. Ita ex-
ro licet Sacramenlum cssc concedat, ncgat lamen de eo j^plicat Conc.Trident. ses9.14.cap. 3. de Extrem.unclioue:
^ro- u Declaralur ctiam, ait, cssc hanc unctionem infirmis adh
hic agi, scd de unclione miraculosa ad sanandura aegro
los, ad quam Christus discipulos, qui tum necdum erant
sacerdotes, ac proindc miaislri Sacramenli esse dod po-
terant, misit, Marci 6. 13.
Bitrema Vcrum dc fide cst tam Exlremnm unctionem esse sa-
»ii"si. •"'onienlum, quam dc ca hic agere lacobum. Ila scntit Ec-
cramou- clcsia, qu,-c ia administrationc huius sacramenti, ila prc-
lum. calur : Deus qui per Apostolum tuum lacobum locutus rs,
dicens : Infirmatur quis in vobis, etc. Idem definivil Conc.
Florcnt. in decrclo unionis, ct diserte Tridenl. scss. It.
ubi huuc lacobi locum fuse explicat. Ait ergo con. 1. dc
Exlrcma unclione : Si quis dixcrit Extrcmam unctioncm
non esse verc et propric sacramcntum, a Christo Domino
nostro institulum, et a B. lacobo Apostolo promulgatum,
sed ritum tantum acceptum a Patribus, aut fijmenlum hu'
tnanum. anathcma sit. Et can. 2. Si quis dixerit sacrain
infirmorum unctionem non confcrre gratiam, nec remitte-
re peccala, ncc alleviarc infirmos, scd iam cessasse, quasi
bendam, illis vero prxsertim quitampcriculosedecumbunt.
ul in exitu vitx constituti vidcantur: unde etSacrarnentum
exeuntium nuncupatur , xquc ac Extrema unctio. Extre-
ma cnim est earum qujc homini fideli in vita adhibcntur:
fidelis cnim primo ungitur in baplismo, sed in vertice; se-
cundo, in Confirmatione, sed in fronte; tertio, in Ordioe,
sed in inanibus: extreme vero ungitur hac unctione aeger
exlreme laborans, ad extremam luctam cum dsmone,
mundo ct carne fortiter ineundam et superandam. Unde
Conc. Trid. scss. 14. ait eam esse pocnilentiae et lolius vi-
tae consiimmatricem , ac Chrislum voluisse ea finem viUT»
quasi firmissimo pracsidio munire contra diabolum, qui
tunc omnes ncrvos suae versuliae iatcndit ad nos perdco-
dos, ct n fiducia divinae misericordiae deturbandos. Qaare
quod legimus in ^'ita S. Hedwigis, eam imminente mor-
bo, cum adhuc sana esset, pctiisse inungi,ut devotius 5a-
cramentiim susciperct, ac fuisse inunclam, instinctu divi-
olim tantum fucrit gratia curationum, anathema sit. Ex- p no dispensntorie faclum est, nec imitandum, uti monet
plicatius vero cap. 1. Instituta est, inquit, sacra hxc un- *-• Auctor Vitae
Hrnai
CsItI-
BUl.
Rrrelll'
tui.
ctio iiifirmorum. tamquam verc et proprie sacranientum
novi Tcstamcnti, a Christo Doinino noslro, apud Marcum
quidem insinuatum.pcr lacobum autem Apostolum ac Do-
mini fratrem fidclibus commendatum , ac promulgatum.
Infirviatur, inquit, quis in vobis inducat presbyteros Ecclc-
six, et orent supcr eum, ungentes cum oleo in nomine Do-
mini , et oralio fidci salvabit infirmum, et alleviabit cuin
Dominus; et si in pcccatis sit, dimittentur ei. Quibus vcr-
bis, ut ex .iposlotica traditione per manus acccpta Ecclc-
sia didicit, docet materiam, formam, proprium ministrum
el effectum huius salularis sacramcnti; intellexit cnim Ec-
elesia materiam esseolcum ab EpiscojM bencdictum. Tiain
unclio aptissimc Spiritus sancti gratiam, qua invisibililcr
anima xgrotantis ungitur, reprxsentat ; formam dcindc cs-
se illa verba : Per istam unctioncm, clc.
Errnt crgo Calviniis, dum ait Innocentium I. institiiis-
se socrnmcnium Extrcmac unctionis.idquc ossererc Sigc-
Nola scciindo. To infirmatur significat hanc unctionem
non esse ndhibendam sanis vitae discrimen adcuDlibu<4
iu pr.Tlio, naufragio, cxtremo capitis supplicio, elc. sfd
fantum iis qui ex morbo ita inlirmanlur , ul poiiclitCL-
tur de vita.
Notatcrtio.To/n^;-mrt<«r significat haoc unclionem non
csse adhibcndam mortuis; uli fecerunt olim Valenliani f t
Archontiri ha?rctici, invocando nomina principatuum, ut
mortui fiereiit incomprchcnsibilcs, ct redimerenlur a po-
testate princlpatuum. VidcTheodor. lib.l.Hsretic. fabul.
Ircn. lib. 1. mp. 18. S. .\ugiistin. Iirercsi IC.
I^DLCAT 1 lloc vcrbiim signifirat hanc unctionem non es-
sc adhibcndam, nisi ci qui compos est ralionis et mentis,
vcl certc nliquando fuit: hic cnim solus polest induccre,
id esl.cvocare ct iuberc ut indiicantur Prcsbyteri: Grice
cniin cst r:o3-/«),£7X75at,id cst.nr/rocf/.Ouare cius inca- Eitrema
paccs siint amenlcs pcrpctiio, el |)ucri.ctiam si despcrote ""'■"''<'
bertuiji in Chronico. Magis crrnl Kcmnitius, dum id tri- [) acgrotcnt. Perperam ergo NicoIausCusanus Ep.S.scribit {'y*"P'"
buit Fclici IV. siih annum Domiui 528. qui Innoccntio
ccntum annis fuit ponterior: nil cnim talc habcl Sigcbcr-
tus, vcl qiiis qIIiis Hislnricus. Idcm doccnl ct definiunt
Ponliliccs Fnhinnus ct Innoccnt. I. ct III. Calislus I. ac
(^oncilia, Mcldcnsc. (jnngrcDsc, Scnoncnsc, ("nbilonensc,
Moguntinum, Wormoticnsc, CoIoDicnsc, Aquisgrancnse.
Vidc Bcllnnn. lom.l. dc Exlrcm. unctio. Ratio cst Prima,
qiiia grnlin ctirntioniim iiim fnit rcs j)crmnncns, scd ln:i-
tum ntl tompus nt^hrislo daln ctdcmnndntn discipulis: la-
robus nulcin loquitur do hnc unrtionc tamquom derc pcr-
moncnle, ordinarin ethnbcntc rlTectum inrnllibilcm. H.tc
«niin Episloln scri|>tn cstdiu post mortem t1hristi,qiinndo
grnlin riirntionum cessnbnl.Scriindo, grntiam ciirntioniim
linbehnnt .\postoIi ct discipuli Chrisli, non niitcin oiiincs
Prcshyteri. Ergocum Prc-hytcros indiici iubct, signilicnt
eos csBc miuislros sacranieuti Exlrcme uacliouis. Terlio,
infunlihiis olim dnlnm fuisse Extrcmnm unrtioDcm. Rur-
sum To i;i(/mm/, non tnntum consilitim,scd rt pr.Trcptum
significnt.scilicct eum qui rommodc polcst,dcbcre hocSa-
crnmrntum susripcrc, iil su.ie saluti jplrrnn; in tonto pc-
rirulo.ct iiltimo vitae nrlirulo sccurius consulat:quia non
raro fit.iit pcr Extrcmam iinctioncm salvctur, qui sineca
pcriissct, fuissclqiir dnmnattis, v. g. si .Tger confiteri ct
nbsolvi ncqiicat, ct tninrn sit in pcccato mortali, ungcn-
dtis cst. nc iinctio dclebit pcccatum ct primam gratiam
or iiistiliam illi confrrct.
Qiiorirrn Irgimiis in Vilo S. Malarhia-apud S. Bcrnar.
ciim ciim cvornliis cssct nd inungcndnm qunmdnm mulie-
rnn , ct nonnihll Inrdans. invcnissct cam morliinm sinc
hoc Sarrnmcnlo, ila indoluissc. ut diu cum suis orans
mortiinm 8uscilarit,clinunxcrit.(Junrc ubialia Sarramen-
ta adhibcri segro uon possuut,adbiberi debel Extrcma uu-
418
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cop. V.
ctio, idqtie videtur esse praecepli; nemo enim tulo in tali ^ de Suarez loco citalo asserif validiim esse SacramentiitD, oieuni
articulo confidere polest suae conlrilioni : ita docet Magi-
ster in 4. dist. 22. Bonavent. et Maior ibidem , ac Caiet.
in Summula. Si vcro alia Sacramenta adliiberi possint,
non videtur Extrema unctio esse prsecepti, sed consilii ,
quod tamen iraprudenter negligitur, uti docet D. Thom.
in 4. dist. 23. q. 1. a. 1. quiest. 3. Palud. et Soto ibidem,
Sylvester verbo Exlrema unclio, dub. 9. Navar. Enchir.
cap. 22. n. 16.
Presbytebos.) Non senioreslaicos, praesertira medicos,
uti (ingit Aretius, Calvinus, Lutherus; sed sacerdotes,
uti habet sensus et praxis tolius Ecclesiae.Audi Conc. Tri-
dent. scss. 14. can. 4. Si quis dixerit Presbyleros Eccle-
six, quos B. lacobus adducendos esxe ad inprnmm inun-
gendum horlalur, non esse Sacerdoles ab Episcopo ordina-
tos, sed xtate seniores in quavis communitate ,ob idquepro-
prium Exlremx unctionis minislrum non esse soliim sacer-
dotem, anathema sil.
Perperara ergo Thomas Waldensis part. 2. de Sacram
si inlirmus ungatur chrisrnale. Hinc liquet matcriara hu-cstmate-
ius Sacramenli esse oleum, idqtie accommodc et congrue. "" ^*"
Primo, quia oleum morbos lenit et subinde sanat. Se-uociio,
cundo, quia dat pabulum luinini, ut significctur cpgrumcur?
qui ia lenebris ct in umbra morlis versatur,vi htiius Sa- '•
cramenti illuminari et consolari a Deo. Terlio, quia oleo '•
uuguntur athletaj, ait S. Hieron, in Osee c. 14. ad ago- ^*
uem; a?ger aulem hic subit agonem mortis: oleo ergo hoc
inungitur,ut a Deo ad luclam ultiraara corroboretiir Quo-
circa hac uoctione docmonum vires et iras, quas alioqui
tolas in ultiino hoc arliculo expromercnt,infrii)gi et frae-
nari docent S. Gregor. homil. 39. in Evang. Climachug
gradu 7. Emissenus homil. 1. ad monachos. Quarlo, quia 4.
oleum exhilarat et Ifctificnt: laelitia autem egel a?ger mor-
bo ct moerore oppressus. Vere Theoph. in cap. 6. Marci,
oleo sanatos infirmos tradit, cu7n oteum ad labores utile
sit, lucis fomentum, et hilarilatis effectivum, significetque
misericordiam Dei el gratiam spiritus, per quam a labore
cap. 136. censet in extrema necessttate a laico posse con- B liberamur, et lucem, ac gaudium hilaritatemque spirilua-
ferri Exlremam uncllonem : nimiruin deceptus fuil verbis lem accipimus. Hinc in vitis Palrum legimus S. Hilario
Innocentii, qua; mox citabo
Porro Presbijteros, id est, unum e Presbyteris Ecclesiae;
sed olim solebant eura comitari alii Presbyteri, ut orarent
pro iufirmo. Addit ex Ruardo Suarez 3. part.tom. 4.disp.
43. sect. 1. a pluribus valide confici hoc Sacramentura si
unus ungat aures, alius oculos, alius pedes , elc. sed ta-
inen id fieri non debere. Denique fuit olim nonnullis iii lo-
cis consuetudo , ut infirmum septem sacerdoles adirent,
ac tolidem dies pro eo orarelur, ait Gobriel in 4. dist, 23.
Dices, Innoc. I. Epist. 1. ad Decenliuin cap. 8. et ex
eo Concil. Worraatieuse cap. 72. ait oleo sancto uti pos-
se non solura sacerdoles, scd eliam laicos in suis et suo-
ruin necessitatibus. Respondet D. Soto in4.dist. 23.a.l.
Innocentium loqui de usu olei extra Sacraraentum ad cu-
randos infirmos: verum lunc non utuntur oleo sancto ab
Episcopo benediclo, sed proprio a se benedicto, uti fece
nem , S. Marlinum , S. Macarium aliosque Anachoretaa
sanctos curasse morbos oleo a se benediclo.
1n nomine Domini. ) Syrus, Domini nostri, puta lesu
Christi, ut habetS. August. de Visil. infirm. cap.4. Por-
ro To in nomine Domini, significat, ait Beda, oleum con-
secratum in nomine Domini ( ab Episcopo ) vel certe quia
etiam cum ungunt infirmum, nomcn Domini super eum
invocare debent. .Addunt aliqui,(>j nomine Domini,\d est,
vice Domini: Deus enim per Sacranieuta quasi instruraen-
ta operatur et sanat.
Symbolice, to in nomine Domini significat aegros, prae-
serliin moribundos , totos se debere commendare ac dare
Domino, eum perpetuo habere in menle et invocare; ut,
sicut ab eo vitara hauserunt, ila eamdem illi reddant; at-
que sicul a puero mox ut ratione uli cocperunt, ad Deum
conversi sunt, imo illud in prirao usus ralionis instanti fa-
runlEremitae. Dico ergo Innocentium loqui de recipiente, p ciendum censet S. Thom. 1. 2. q. 89. art. 6. ita pariter
non de rainistro, q. d. Licet omnibus Christianis uti oleo
sancto in suis et suorum necessitalibus, nimirum advo-
cando Presbyteros, et ab eis accipiendo Extremam uuctio-
nera , non auteni eara aliis ministrando: itaBellarm. de
Extr. unctio cap. 9.
Et OREJiT suPER EUM-) Oratione tura communi, tum
sacramentali, puta forma Extreraae unctionis, quae est de-
precaloria,dicendo: Per islam sanctam tmctionem.et suam
piissimam 7nisericordiam,indulgeat tibi Deus quidquid de-
iiquisti per visum, elc. ^otai ro super eum ; h\nc euim olim
manus imponebatur infirmo, uti eliamnura imponitur; id-
que ordiuat Riluale Romanum nuper iussu Pauli V. reco-
gniluni et edilum : quin et imponitur manus organis sen-
suum, diim illa unguntur. Idque apposite, quia iufirmus
agouizans patitur exlreraos tura in corpore dolores, infir-
initalcs,defcclus,deliquia;tura in anirao tentatioues,scru-
pulos , anxietales, quin et horribiles dKinonis visiones:
quare oratur pro eo, raanusque ei imponilur, ut Deus eurn
deficientes eidera immoriantur, dicentes : In manus tuas
Domine , commendo spiritum meum. Hoc est quod raonet
Apostolus Rom. 14. 8. Sive vivimus, Domino vivimus: si-
ve 7norimur, Donwio morimur. Sive ergo viviinus.sive mo-
rimur, Domini sumus.
Laudat Xenoph. I. 8. Cyri paed. Cyrum, quod imperium
a Deo inierit, et cum eo finierit: uain, ut idem ait lib. 1.
Cyrus creatus Iraperator priraum omniura rem divinam fe-
cit; et litatis sacris orsus est regere et negotia regni tra-
clare; lib. 8. vero ila mortem Cyri describit: Videbatur
ascendere ad ipsum (Cyruni) quida^n specie humana augu-
stior, et dicere: Vasa colligilo, o Cyre : statim eni7n ad Deos
abiturus es. Stati^n ergo captis hostiis rem divinam fecit
lovi patrio et soli, dicens: lupiter palrix et sol, Deique o-
mnes, 7nagnas ago gratias, quod vestram de 7ne curatn in-
tellexi, quodque nunquam rebus secundis super conditio-
7iem humanam ani7iius elatus est, etc.
PrajclariusNazianz.Philagrium infirmura ad fortiter fe- jE^er
solari et roborare dignetur. Quocirca licet Mediolanensis D rendos dnlores cohortans Epist. 58. Hoc, ait, Philagrium fori.i
Ecclesia ex rituali S. Ambrosii utalur forma, non depre-
caloria, sed absoluta, dicendo: Vngo te oleo sanclificato
in 7iomine Patris et Filii el Spiritus sancti ; tamen ex ad-
iunctis deprecatiouem innuit et involvit. Unde Suarcz 3.
part. t. 4. disp. 40. sect. 3. censet invaliduin esse Sacra-
inentum.nisi aliquid addalurquo significetur deprecatio.
Ungentes cuai oleo.) Olivarum (hoc enim proprie vo-
catur uleum) ab Episcopo benedicto, uti defiuit Innoc. 1.
Epist. ad Decenlium cap. 8. Concil. Trident. et Florent.
Benediclio haec est lacita oratio, qua Episcopus nomine
Ecclesiie orat, ul Deus hoc oleura faciat salutare infirmis.
Einc praxisEcclesite habet.utEpiscopus feria quinta Heb-
domada; sanctae, puta in cocna Domini (quo die videlur
Christus hoc Sacranienlum instituisse ) coosecret oleum
tum infirmorura,tuin calechunienorum.tura confirmandc-
ru/a, puta chrisma, in quo oleo miscelur balsanium. Un-
7neu7n decebat, ne^npe non emolliri, nec doloribus frangi, „rnu(],
sed lutum co7itemnere, ac corpus quide^n sinere ea pati qux neai.
ipsius natura fert, naturse lege omnino , vel nunc, vel po-
slea dilapsurum finteribit enim vel 7norbo, vel senectute
confectumj sursutn autem a7iimam habere, ac per cogila-
tiones cum Deo coniungi. Ep. vero 60. eius in doloribus
constantiam laudat: ISam manus, ait, in cxlum tendens,
Orientcm versus oculos habens cla/nare ccepisti : Gratias
ago tibi, Pater, tuoru/nque hominum co/iditor, quod nos
invitos el reluctanies beneficio afficis, ac per externum ho-
/ninem inlermim purgas, et per co/ilraria nos ad beatum
finem . pro iis quas nosti rationibus dulcis. Et Epist. 6i.
Hortor te, inquil, dolori resistcre. vi)iculi.<que superiorem
prxbere, ac /norbu/n nihd aliud esse ducere, qua/n utilem
quamdam disciplina/n hue videlicet tende/ite/n, ut et cor-
pora o/nnia, el quidquid fluxu/n ac turbulentum esl , tn-
Coramcnlaria in Epislolam S. lacobi. Cap. V.
teriluiquc nlnoxium, contemnens ac pro nihilo pulans , lo- ^ lutis, scd fidelis et cerla, quia certo irapelrat quod orat
tum lecxlesli parliaddicas, nec prxsenti lempori. sed fu- '■ ■" — *= '■ -'"
turo xvo vivas. Deniquelam veneranda est viva crux Chri-
sti, qualis esl morbus, quam morlua, puta picta aut ficla,
ut quidam Sanctorum ait.
Salvianus Epist ad Catturam sororcm infirmam: Cor-
poris, ait , fortUudo semper menli inimtca est , ul te iure
nunc tanto fortiorem spirilu pulem , quanto imbecillior car-
ne esse coepiiti. Caro enim, inquit .4postolus, concupiscil
adversus spirilum, spiritus adversus carnem : hxc enim in-
vicem sibi adversantur, ut non quie vultis illa faciatis.Er-
go si repurjnantc cjrpore qux volumus faccre non possu-
mus, infirmandum carne est ut optata faciamus. El verum
est : imbecillitas cnim carnis et menlis viyorem exacuit, et
affectis artubus vires corporum in virlules transferuntur
animorum ; ut mihi genus quoddam sanitatis esse videatur,
kominem inlerdum non esse sanum.Causam protinus sub-
iicit: Nulta enim admodum tum spiritui cum corpore ,
id est, nulla divinx indoli cum terreno hoste luctatio est:
operalur enim per modum Sacramenli ex opcre operato,
non ex opere opcrantis, pula orantis. Sic Aposlolus sae-
pe ait: 1'tdelis sermo, id est certus, iudubiiatus, verissi-
mu3 sernio, 1. Tim. 1. v. 15. et cap.3. 1. ad Tituin 3. 8.
Quinlo, fidei, id esl fidi.lium el Ecclesiae : quia saoer-
dos inungens, nomine totius Ecclcsia; inungit et orat pro
infirmo. Agitenim tamquam minisler Ecclesiae; uode de-
bet habere iotenlionein faciendi id qiiod Ecclesia intendit,
pulaconferre infirrao sacrameoluni Eitremae uuctionis.
Salvabit. ) Primo, Syrus, sanabit corporaliler. Secun-
do Dionys. sanabit spirituatiler, id cst, cooperabitur ad
eius salutem xternain, nimirum,ut Fevardeot. conferen-
do ei gratiam et robur, quo morlis horrori et dxmonis
tentationi resistat. Terlio, plcnius Hugo, Tiiomas Aiigli-
cus, ct alii, salutem utramque accipiunt, scilicet tam cor-
poris quam animx, ut generalis sil iixc salus, qux dein-
dc explicetur aliquo modo particulatim , nimirura salus
tu coi, «..m» U...IMU. .,.u,y.. V».,. .^,,v..^ ...y.,.^ .I........-V ..a. . _ corporis per verbum alleviabit ; salus auirax per to et d
non turpibus flammis medullx xstuant, non male sanam B *« peccatis fucrit, remitlentur ci. Pro salvabit enira.Orx
mentem latentia incentiva succcndunt ,non vagi sensus per
varia oblectamcnla tasciviunl; sed sola exultat anima Ixta
corpore affeclo, quasi adversario subiugato. Gaude ergo ,
alumna Christi, semper quidem simplicis etquietx, sed
nunc magis defxcatx tux mentis et tiberx ostium aperi, ct
altrahe , ut lcgis, Spiritum sanclum. ISunquam, ut puto ,
habilatore Deo dignior exstilisli ; quanto imbeciltior cor-
pore, tanto purior sen.m . vincentibus carnem luam morbis,
tnente vicisti. Felix si hanc semper corporis mortem in vi-
tam spiritus conservaris,extinctis in te forsitan cunctis hu-
manarum tentationum incenlivis.
Vcr» 15 OeATIO FIDBI SALVABIT INFIBHUM. ) Tov y.tujO/TX, id
est, graviter laboranlcm, delicieutem et morientem: unde
mortui ab Homcro, Platone et Arislotele vorautur /la-
Oriiio fi-»ovT!,-. Oratio fidci accipi potest tum communis , tiim sa-
d«i nux. cramentalis. Commuiiis, qua sacerdos et astanlcs prccao-
tur pro salutc iufirmi. Hxc dicilur, fidni-; quia e\ (ide >im
ce est ffvjjii , id est servabit , quod est verbum generale ,
tamquc animx quam corporis salutem complectitur.
Sensus ergo est, q. d. Oratio fidei, id est Sacramentum
el forma sacramentalis Extremx unctioois, salvabit inftr-
mum , hoc est, confcret ei gratiam qua saUetur aniraa:
gratiam, iiiquam, vcl priraam, si xger sit inveccalo mor-
tali; ?el secundam, hoc est augnicntum gratix, si xger
iain crat in grnlia. Ita per salulem intelligit gratiam Con-
cil. Florent. duiii elTccluni huius Sacramcoli ait esse ani-
nii saiialioncm; et Concil. Trident. sess. 14. cap. 2. ait
ciiiin : Hes porro et effi-rlus huius Sacramenli illis verbis
explicatur : Et oralio fidei satvabit infirmum, elc. Res et-
enim hxc est gratia Spiritus sancti. Alioqui lacobus hic
omisisset primarium et proprium eiTi-ctum Sacramenli ,
qui est conferre vel augere gratiam lustificanlein, itaque
facere iuslum vel iiisliorem. Rursum salvabit. vel, ul Grx-
ce est, <7£.,Tit, id est, servabit eum, hoc est, conferet ei sa-
am et elTicaciam habcl: quo euim maior esl fides et spes Q nitatem corporalein, si ita suluti animx expediat, ait Con
oranlis, eo nliis oratione sua iinpctral a Deo; iuxta illud
Mattli. 9 29. Secundum fide.n veslram fiat vobis. Et cap.
17. 19. Si hubueriti; fidem sicut granum sinupis , dicctis
monti huic: Transi hinc illuc ; et transibil.
Secundo ct potius, oratio fidei vocatur forma sacramcn-
ti Extremx unciionis: hxc enim habet specicm orationis
el dcprecationis. Dicitur /ic/fi, Primo quia fides metouy-
micp significat omnia rharisniata el Sacramenta qux fi-
de oitiiDtur, et ex ea prnfluunt quasi rainus ex arbore.
Sic Apostolus Rom. 3. 28. ait nos iustificari pcr fidcm :
ubi sub fidc comprchcndit spem , poenitentiam , charita-
lein , cxterasque virlutcs qux ex fide quasi radicp pro-
nuunt : bIdc his eoim ncmo iustiGcalur.Sic Rom.l2.3.ait:
Vnicuique sicut Deus divisit mensuram fidei, id est, cha-
rismatum spiritualiiim, qux Deus intcr fidrles distribuit.
Sccundo, dicitur fidei . quia vis et clficacia Sacramonti
consistit, non in phvsica vi niaterix, v. g. olei, sed in (i-
cil. Tridcnt. loco ritato. Posset insuper sic exponi, Oralio
fidei salvabil infirmum , scilicet dando graliain qut x-
griim, vcl per inoitcin transiiiittal ad salulem xternam ,
vcl eiiindem ad vitam revocet , cique salutein etsaiiila-
teni corporalem restiluat. Sic enim z'm-7'.i, id est, servabit
eum in vila. vel prxsenti vel xlcrna. Proprius enim efre-
clus Extrrin.e unctionis cst, ut qunsi viaticum aul potius
pharmacuin iminortalilalis inoiifnlcni condcicnl et trans-
mittat ad altcram vilain meliorcm et xlcrnnm.
Porro hiuc paiet falsuin et prxpostcrum esse meturan^mj,,.
Donuiillorum , qui putant se certo moriluros, si hoc Sa-niumo-
crnmenlum suscipiant, idcoque illud dilTerunt usque nd f"^'"'»-
ultiniuiii vilxhalitum, iino subinde sine eo moriuntur : " •
ciim e coDlrario proprius cHcctus huius Sacramcnti sit
reddcre sanitatem, si id aniinx saluti expcdiat, ut aitTri-
dcnt. ciiius rei multa lcgimus et vidiraus,ac iu dies vide-
inus cxempla.
Et alleviabit bcm Dominls ) S. August. tract. de
dc, id est, vi spirituali vcrborum, qux nde comprehcndi- 1.. »-• •..•,c..a... .>va. .^v,-......,. , w^. ..-^ —
lur. Hinc ait S. Aiigust. Iract. 80. in loan. .Accedit ver-^ Restit. Cathol. convers. et Cassiaous collat. 20. cap 8
111.
IV.
bum ad elcmentum, et fit Sacramentum , non quia dicitur,
sed quia creditur ; id est, non rationc exlcrni soni qui
transit, scd ratione internx virtutis qux sola lidc porcipi-
tur. L'iidc subdit: Nam in ipso sono aliud cst sonus trans-
tens, aliud virtus manens, mis: scilicct virtus est quasi a-
niina SacramcDti, ncc sensibus pcrcipitur, scd fide cre-
dilur. Dicitur crgu hxc oratio fidei , quia a fidc dictata
est, ct lidc intclligitiir.
Tertio , dicitur uratio fidei , quia rcquirit fidcm in su-
scipienlc Sacraiiicnliim,ct sinc liac fidc invalida est ct in-
dlicax. Rursum, (|ui Sacramcntiiin suscipit, huc iitso pu-
blice profitclur sc crcdcre cl amplccli doctnuam Christi,
ct vim liuius Sacramenti ab co inslitiili.
Quarto, oratio fidci, id cst fidclis. id cst ccrta et indu-
bitaio, q. d. Hxc oratio, pula forma dcprccatoria sacra-
ra«Qli Extremx uncliouis, noa cst dubix ct incerlu Tir-
VOL X.
Icgunt allevnbit ; Grxce t/ioii , Syrus et Hebr. 13Q'p»
f/iimcnnu. id eat excitabit , erigct, suscitabil, alleviabit
ciim, non tantum corporaliter alleviaudo morbum. scd e-
tiain el magls spiritaliter confcrendo ei robur, alacrila-
tein ct Ixliliam, qiio metiis ct scrupulos ob practcrita pec-
cata, ac tcntationcs dxmonis (prxscrlim dilTidentix. de-
speratinnis, niu?roris ! ct morbi dolorcs, t.Tcdia, torporem,
ntquc morlis pavorem , nniiclnteniqiie ob inslans iudirium
fortitcr ct alacritcr supcrcl, ut allcviclur, id cst, corporc
et animo crigatur, exhilarctur ct corroboretur : ila Conc.
Trident. scss. 11 cap. 3. .F.groti animam, inquit, alle-
viat et confirmal, magnum in eo divinx misericordix fidn-
ciam cxcilando. qua infirmus sublevalu^ et morbi incom-
moda ac labores l.ifius ftrt, cl lcnlationibus ds monis cal-
canco insidianttx facilius icsistit.
Praclare loaa. Eckius dcbcllator Lutheri serm. 57. do
57
m
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. V.
Sex frj- Sacrament. assiguat sex olei proprietates, quibus signi- ^ miUi cst negligenda, quia mnlti per eam salvanlur, qui
CIUS EX' '■ ' . -v. . 1 ■ r. _ _ .■ ■■• ..... .....
ircina;
unctio-
ijjs.
n^em-
pU,.
ficeiitur sex dona et cffectus huius Sacramenli, scilicet,
prinius, sanatio sanilasque spirilalis; sccundus, nilor con-
scienliiD; lorlius, robur facultatuin auimx; quartus, pax
cl quics in njiscricordia Dei; quintus, consccralio qiiae-
dani quasi piijjiiis et alblelae Christi; sextus, gaudiuin et
lajlilia.Hinc Riluale S. Anibrosii, quo ulilur EcciesiaMe-
diolaneiisis, iubet ungi caput, in quo ha;c sex dona exci-
piunlur. Hinc ct Episcopus bcnedicens hoc oleuni orat,
ut sit oiniii hoc ungiienlo ca;lcstis medicinse peruncto tu-
(ainen mpnlis el corporis,ad evacuondos omnes dolores,
omnes infirmitates , omnenique aegritudinem meutis et
corporis.
Vis exempla? Accipe illustria. S. Maria Oigniacensis,
cum Beata Virgine prxmonenle Extremam unctionem su-
sciperei , Apostoli omnes adfuere , el B. Petrus claves o-
stendens, pollicebatur se illi cxli ianuam patefacturum.
Porro Christus signum crucis, vexillum victorix sux, ad
pedes eius fixit. Cumque in diversis locis ungeretur , in i-
alioqui danmarenlur: mulli recla in cxluin cvolaut, aut
breviter in Purgatorio expiautur, alioqui diu in co expiaa-
di. Ita passiin Inlerprctes ct Beilarm. de Exlrema uuclio-
ue cap. 8. cuius rei exempla suppctunt.
Hinc nonnulli inferunt, B. Virginem in fine vitie nonAn B.
suscepisscExlrcmam unctioncm, nec eius fuissccapacem; virgo
quianullum inea fiiit peccatum,aut pcccalorumreliquiae. "'"'"^''*
Dnde in ea fulsa fuisset forma , dicendo : Indulgeat tibi
Deus quidquid deliquisii per visum, auditum, elc. Rur-
sum ipsa non egiiil conforlalione in niorbo et morle, imo
sine morbo, cx amore et desiderio frueudi Christo suo fi-
lio creditur animam exhalasse: ita Gabriel, Paludaous,
Victoria ctEckius.
Verum conlrariuro, scilicet eam fuisse inunctam , do-
cent Albertus, Sjlvester, Canisius, quos cilat et sequilur
Suarez 3. part. t. 2 disp. 18. sect. 3. Ratio est, quia pro- Resp. af-
prius eflectus Extreniffi unctionis est conforlare hominem firmau-
in ultima lucta contra insidias inimici; uon vero pcccato-**'
psa Sacranienti eius perceptione S. Spiritus operalionem " rum remissio, nisi sub hac coDditione, si quae habeat x
cum ingenli singulorum locorum illuslratione persensit.
Quidum etiam amici ct noti eius, qui iam pridem obierant,
eius consolandx causa ad eam t/iissi sunt, ait lacobus a
Vitriaco Card. lib. 2. Vitae eius c. 12. Idein cap. 4. Cum
prxsenle Maria Oigniacensi , ait, unctionis Extremx Sa-
cramentum irgroli perciperent, illa Christum cum Sancto-
rum mullitudine adesse senliebal , xgrotumque illum mi-
sericorditer corroboranterfi.dxmones expellentem,animam
purgantem, seque dum membra eius ungerentur, quasi in
lumine per tolum eius corpus diffundentem.
Eeginaldus U7ius e S. Dominici discipulis, cum mone-
rctur ut Extrema unctione se adluctam cum dxmoneprx-
pararct: Ego, ait, hanc luctam minime reformido; quin
polius Ixlus expecto. lam enim dudum Mater misericor-
dix me inunxit, in qua plurimiim confido. et ad quam cu-
pide proficiscor. Quod autem se prius ab ea inunctum di-
cebat, id ita habuerat. Cum ante annos multos gravissime
ger, ut ait lacobus. Decuit ergo B. Virgincm hoc Sacra-
mentum uti et ca;tera ( excepto Ordine , Poenilentia, et
Malrimonio) suscipere: ut fidelibus praiberet exemplum
humililalis , et vitee Chrislianae. Ad argumentum resp.
Suarez, forinam intelligi conditionate, scilicet, Si quid
deliquisti per visum, tic.^leXms rcspondebimus,illam alia
forma, v. g. Ambrosiana (quam superius rccitavi) fuisse
inuDctain, quae peccalorum nou facit mentionem. Porro
quod .■\ibertus ait, eam usurpasse sacramentum Pceniten-
tiae.et confessam S. loanni, passim alii redarguunt: pro-
pria enim materia poenitentiae sunt peccala propria, qua-
lia nulla habuit sanclissima Virgo, idqtie ipsa optime scie-
bat, ulpote lumine divino, aeque ac gratia pleuissima.
Denique falsum est quod scribit Guilielmus Durand.
lib. 1. Rational. divin. offic. 8. num. 25. et Ecltius hom.
56. et 58. de Sacrament. scilicet quod infirmus debeat se-
roel tanlum in anuo, licet saepius aegrotet, ungi, aut non
xgrolarct, vigilanti de nocte apparuit Regina cxli cum a- Q nisi post plures menses : nec enira Extrema unclio impri
P-ccati
reliiiuiae
qux.
liis duabus virginibus, ipsaque ad eum accedens, iacentis
oculos, aures , os et manus unguento quod altulerat , pro-
priis manibus linivit , denique et pedes in prxparationem
Evangelii,ut ipsamet quasi ex formula orans adiunxit: ita
habet Vita S. Dominici lib. 2. cap. 2.
S. Lydwina a Christo Domino, prsesente beala Virgi-
ne, omnibus Apostolis, multisque angelis et Sanctis, fuit
inuncta in omnibus membris quae morituris inungi solent.
Rogavit illa ut se tot doloribus oneraret, quot opus esset
ad redimendum Purgatorium. Cui Christus : Ita fiet, filia,
nt petis : post biduum caniabis Alleluia cum aliis virgini-
bus in regno Patris mei: ita habet Vita eius apud Surium
7. Aprilis pag. 3. cap. 11.
Et SI IN PECCATIS SIT , BEMITTENTUR EI. ) PeCCatiS,
non taolum venialibus; haec enim omnes habent; sed et
mortalibus, si quae sint. Unde caute ait si. Sic et Concil.
Trident. sess. 14. c. 3. Unctio, ait, Spiritus sancti (quam
significat et confert Extrema unctio) delicta si qux sint
init characterem. Repeti ergo potest quoties is qui e mor-
bo convaluit, in eum, vel alium rursus incidit, ac pericu-
lose aBgrotat. Ex dictis patet S. lacobum tres assignare
effectus Extreraae unctionis: primus est, salus aniinae et
subinde corporis; secundus, alleviatio infirmi ; tertius,
peccatorum, si quae sint reliqua, remissio.
CONFITEMINI ERGO ALTEEUTRUM PECCATA TESTRA. )
Pro ergo, Syrus habet "["^ den, id est autem, Grseci non-
nulli ( nam plures non habent) oyv , id est iyitur. Vocula
ergo, vel aulem connectit haec prKcedentibus, q. d. Dixi
de Extreina unclione: Si in peccatis sit:, remittentur ei,
scilicet si is qui ungitur ea ignoret, aut eorura sit obli-
tus: nara si eorum sit conscius, debet ea ante Extremam
unctionem confiteri , ut docet Innoc. I. Epist. 1. ad De-
centiiira cap. 8. Ut ergo eara rite suscipiatis, Confilemini
alterutrum peccata vestra, id est, confiteraini horaines ho-
minibus vobis similibus, puta illis, quibus a Christo de-
mandata est absolvendi cura et potestas, scilicet sacerdo-
adhuc expianda, ac peccati reliquias abstergit. Hinc un- *^ libus, iuxta illud 1. Petri 4. Unusquisque sicutaccepit gra-
guntur quinque sensus, quia illi sunt quasi quinque o-
stia, per quae peccata in animara intrant. Porro peccati
reliquiae sunt primo , peccata venialia; secundo , poenaj
peccalis, etiara mortalibus iam reraissis, debilce; tertio,
infirmitas et languor virium animae ad peccato et tenla-
tionibus , quibus moribundi a daemone oppugnari solent,
resistendum ; quarto, peccata raortalia, in quae aeger post
confessionem incidit, et ignorat se iis leneri. Rursum cum
confessio ob aliquem defectum, quem aeger bona fideigno-
rat, fuit invalida, si ipse de peccatis omnibus in genere
doleat, uti par est, Extrema unclio orania oranino remit-
tit et abolet. Idem faciunt alia Sacramenta, sed per acci-
dens; et Extrema unctio id facit per se et proprie; quia
ad hoc peculiariter est instituta, et parata in finem vitK
ut amoveat oronia impedimenta, quae animam evolanlem
e corpore ab iogressu caeli remorari possunt. Quocirca
iiam, in alterutrum illani administrantes. Sic vulgo dici-
mus : Docete invicera, curale invicem, sustentate invicem,
sacrificate pro invicem ; nimirum ut qui docti sunt, do-
ceant indoctos; qui medici sunt, curent aegrotos, qui di-
Tites sunt, sustenlent pauperes; qui sacerdoles sunt, sa-
crificent pro laicis: illa enim verba exponenda sunt ap-
posite ad subiectam materiam, gratiam et officium cuius-
que. Ita exponit Beda, S. Bernard. in lib. Medit. cap. 9.
Hugo Victor lib. 2. de Sacram. part. 14. cap. 1. Alcui-
nus Epist. 2G. apud Henricura Canisium toni. 1. Antiq.
lect. Et Concil. Senonense decret. 10. ac S. August. lib.
2. de visit. infirraorum cap. 4. (licet Doctores Lovan. du-
bitent an hic liber sit S. August. et Erasmus neget. ) Ac-
cedunt S. Bonavent. et Alexander Alensis mox citandi.
Hinc patet agi hic de confessione sacramentali : quod per-
peram negat Erasmizans Gaietanus.
Commentarla in Epistolam S- lacoLi, Cap. V,
*5l
Diioi al- Cur non cxpressc
Diccs, curergoaitS.Iacobus: Confilemini allerutrum? J^desiaslicum, nisi de Confessione faciendasaeerdoti, dein-
ressc dicit: Confltemini sncerdotibus? Resp. dequia necessitas confessionis nascitur ex necessitatc ab-
solulioois. quam laicus uon potcst dare.
Dices, Cyprian. lib. 3. Episl. 17. cootendit, ut lapsi ia
pcrsecijtione possint in articulo roorlis, si sacerdos noa
truiD, id Pritno, ad lcniendum confessionis onus et verecundiam,
ejt, la- q. d. Coniitcri dcbctis, at non angclis coram quibus, ul-
c«r(h)ii, pote purissimis ct sanclissimis, nimis crubcseeretis pec-
Keip *^^'" vestra, praesertim carnalia denudare ; sed hominibus,
j. puta saccrdolibus, qui iisdem lcnlatiooibus ct peccatis ob-
noxii sunt, vcl fucrunt, aut csse possunt. Allerulrum er-
go, id est, iiomo homini, similis simili, fralcr fratri con-
fitemini, puta sacerdoti, qui licct officio sit supcrior, na-
tura tamen est par, ioflrmitalc similis, obligatione conG-
tendi xqualis.
]|. Secundo, utsignificetsacerdotcssequeaclaicossua pec-
cata confiteri deberc. Noluit crj^o dicere : Confitemini pre-
sbyteris , nc prcsbyteri putarcnt se onere confitendi exi-
mi, co quod ipsorum sit laicorum confessioncs excipcre,
eosque absolvere quosi iudiccs; sed iudicum personam
dcbere dcponcro, scque faccrc rcos cum peccata sua con-
fitentur, q. d. Confilcmini allcrutrum, Prcsbyteris scili
III.
adfuerit, apud Diaconum eiomologcsin facere, ct manus
impositionem in poenitentiam accipere ; et auclor lib.deVe-
ra el falsa poenitenlia cap. 10. Tanla vis, ail, e5( confes-
sioms. ul, si deest sacerdos, confi/eatur laico. Sic et Beda
Verbis paulo ante recitatis. Similia babel Glossa in cap.
Pastoralis, de officio iudicis ordin. ( lamen in quibusdam
exemplaribus correclioribus sunt ista iam deleta. ) Resp.
Cyprian. loquitur de confcssione, quae ab agentibus pce-
nitenliam publieam fieri solet in cum finem, ut absolvan-
tur ab cxcomraunicatione, et reconcilientur ab Ecclcsia:
qujD confcssio potestficri Diacono habenti iurisdictionera
obsolvendi ab excommunicatione: conicctura autem D.
Pammclii, qua dicit forte absente Episcopo, et Presbyle-
ris carceribus inclusis, e% privilcgio quodam in neccssi-
, .j. -. ., , , ...^......o, v;. |/ii*ii^^iv l|UUUailJ 111 iicLtbSI-
(•et, ita ut, cura ipsi peccant, similitcr aliis 1'resbytcris u tateDiacouis pcrmissam et concessam fuissepoenitenlium
confitcantur: ita Scrarius hic,ctTurrianus in lib. 2. Con
stit. S. Clcment. cap. 18.
Tertio, ut innuat Incobus consilii esse, non pra;ccpti,
nou tanluin sacerdotibti$, scd ctiam laicis percata confi-
teri, sivc reconciliationis mutiiae catisa, sivc humilitatis
studio, sivc atl petendiim cunsilium ct auxilium, sivc ad
Tiiaius charilalis vinculum, pra!scrtim imminentc disccssu
ct mortc. Undc multos Sanctos id fecisse lcgimus, ut S.
• ircgoniiin lolo cnp. ult. Morolium. Et in llcligiouibus
viri religiosiores idipsuin fai-crc solcnt,nc offensarum sua-
rum et scandali quod sua tepiditatc, vel impatientia, aut
cholcra sociis dederunt, ab cis vcniam petere. Idipsum si-
gnificat et monct hic S. lacobus. Undc Bcda: Iii hac, ait,
lacobi scntentia dchet cssc discretio, ut qnotidiana lcvia-
que peccataaltcrutrum coxqualibusconfiicamur, ut orcnt
pro nobis: sed gravia iuxta lcgcm snccrdoti pandamus,
ut illc ab eis nos absolvat, quod laici facere nequeunt. Et
Simcon Thcssaloniccnsis libr. dc Divino templo, ait hrcc r"
lacobi veiba ab Episnopo, dum preces populi prono ca-
pitc postulat, et se peccatorcm confiletiir (uti facit sacer-
dos lii iiilroitu Miss») impU.ri. Et S. Ephrem t. 2. part.
72. in rcprehens. sui ct confess. implorans fratrum erga
se commiserationcm, citat hunc lacnbi locum.
Qunrto, ex hoc lacobi loco nonnulli censucrunt, absen-
to saccrdole ronfilendum csse laico : unde .Mcuinus Ep.
2G. Scotia id persuadere volcns: lubetiir, inquit, iit con-
fitcamur altcrulrum, id est, homo hnmini, reus iudici, se-
grotus mcdlcu. Idem siiis sancit S. Franciscus in Bcgula
cap. 20. cilans hunc lacobi locum. Idipsum fecit Bnpti-
Bla ratcchuineni ; qui, tesle S. Augustino, uti refertur dc
consccrat. dist. i. cnp. Sanclum cst, in navi orta tcmpe-
alatc a laico baptizatus est: ille cnim ab hoc iam bapti-
zalo absolulioncm pctiit, et impctravit. Idem liquel ei
ConeilioTriburieusi, quod citalur in decretal. rap. fures,
dc furtis : dicilquc furcs ct latroiies, si comprehcnsi aut
vulncrati Prcsbytero vul Diarono confcssi fucrinl, com
rcconciliationem,siculi a S. Gregorio Presbyleris conces-
samlegimussacramentiCooDrmationisadministrationem,
nullo modo est probabilis: tum quia nemo hoc unquam di-
xit: turn qiiia Diaconus non habet sacerdotalcm characle-
rem,et longe maiorestdislantia interDiaconum etPresbv-
tcrum.quamPresbyterum elEpiscopum: tiim deniqucquia
Episcopus nullo modo polest conccdere administrationem
sacramentiConfirmationls, sed soIiChristi vicarii hoc con-
ccdunl:ergo miilto minus potest conccdereDiacono admi-
nislrationcm sacramcuti Pocnilcotiae , sicut nec potest ei
conecdcrc consecrationcm corporis Domini. ,\uclor vero
libr. de Painit. et Beda commendant hane Confessionem
non tamqiiam necessariam , scd lamquam utilem ; liiin
qiiia homo excilat in se faciliiis dolorem pecralorum, dum
ea altcri confilclur: tum etiain quia per illarn verccun-
diam cx parle salisfacit pro peccalis: lum denique quia
consilium et consolatiouein ab allero accipere potest. Un-
de eliam Magister seutcnt. et Doclores in 1. d. 17. lau-
dant hanc Confessionem in exlrema necessitale iaico fa-
ctam, quod intellige, quando abest scandalum , ct orane
aliud periculuni quod ex tali Confessionc posset proveni-
re. Quod outcrn D. Thom. in Supplem. q. 8.art.2.adl.
ait in necessitate poenilcntem debere conlilcri cui potest,
non est prfeccptum , scd consilium, ut inUiligit Solus :
quod teinpiire D. Tliomaj frequcnlius erat in usu quam
modo. Quod autern addit dcfeclum sacerdotis a summo
saccrdote liinc suppleri, intellige suppleri quoad consecu-
tionem remissionis pecralorum, si altcr est coulritus, non
autem si tanluin estattrltus, quia nulla cxtat htiius rei
promissio : unde illa supplclio esset omnino prailer legem
ordinariam. Purro laiciis audieos Confcssionem, noii po-
tcst ronlilenlem absolvere: sic cniin usurp.iret oflTuium
sacerdolis, fui-erclque sacrilogium. Sed Dereluc irrcgiila-
ris? Allirmat D. Soto: quio.inquit, cap. si qui.<, de Cleri-
co nou ordinalo, imponilur poena irregularilatis solcmni-
tcr bapli/nnli, aut alli|und divinum officium cxerccnti sine
niunioncm cis noii esse negandam Unde putarunt aliqui D Ordine: uominc outeiii ollii-ii divini continentur oiniiia S«
in articulo mortis deficicnte sacerdote, laico faciendaiii
rsse confessionem, idque a lacobo liic prjecipi, ac (iroin-
dc laicum tunc posse confilenlcm Bbsolvere. Id videtur
innuere S. Thomas in Supplem. q. 8. art. 2. nd 1. et A-
bulensis In Levit. cnp. lli. q. 21. Quin ct S. Fianciscus
in Ueg. oap. 20. siiis Heligiosis iln prajsrribit: Si saccr-
dotem haliere non pofcrun/ . cnnfi/cnnlur fralri suo , sicut
dicit aposlnlus lacolius: Cntifiti-mini nllcrutrum peccata
vrstra. Sed illieo siibdit: i\on tnmcn nb hnc dimittant rc-
currere ad saccrdotcs, qitia polrstas liijandi alquc solvcn-
di solis sacerdiitibus csl conccssa.
Verum diro.confessio f irla laico nullo modo csl Socra-
l»iro non incntalis, neqiie unqunm fiiit neeessnria. Prior pnr» patct,
mc"«[* '!"''' .'"'•'"^ """ •'nhil poleslnlem rlnviiim ; ronfessio nu-
i)ec"prx-' '*■"' Saeramcnlalis lit piO|)lcr ahsolulioncm. Sccuuda pars
(opti. palct, quia uuiluni est prxcepluni, nec diviuum, nec Ec-
Confei
•1« Uc\»
rramenla. Vertim inelius alii negant; quia uui.-iine olTicii
diviui ex usti Cnnonum inlelllgltur solum sncrificiuin ,Mis-
saj et solcmnis deennlatio Evnngelii.aiit Epistolaj: ilaSyl-
vcslft v.Confcssor.i. Ledcsmn iii -i. p.2. q.7.a.3.el niii.
Denique crrat Tliom. .\nglicus hic dum inslilulionem
Confossionis trihiiit Krrlesi.t», Inroho promiilgnlioiiem ,
('hrislu tantiim insinunllonem , riim sciiicct B. Pclro de-
ditclaves: iino(]aiioii Qiiiilnm Pro , tit. do Pipiiit. dist.
1. ciim Cilossa, videliir inslttutionem Confcssiunis tribur-
re S. Incobo: sed per inslilulionem inlellige expressarn
deniinrialionem , qiiam pra? S. Pelro, Paulo, loaune et
luda fnrit hic S. laeobtis. De lide enim esl hoc Sacramen-
tuni, .Tqiie ac r.Tlera, a Chrislo Doinino iminediate esse
insliluta. uli definit ('onril. Trident. sess. 11. cnp. 1. dc
Eilreiiia iinclionc. Unde S. Bonav. in \. dist. 17. art. 1.
q. 3. el .VlcDsis ibid. uuui. 3. art. 2. doccal Confessioncm
452
Commcntaria in Epistolam S. lacobi. Cap. V.
a Chrislo inslitulamj sed a lacobo hic promulgalara. ^ parlicipem fieri orationum, quas fundunt sancli, adeoque
Confes-
sionis
Porro quam peccatori neccssaria silConfessio ad salu
tem, palel exemplo Severi, qui raorluum sine Coiifessione
defunclum, ideoque raplum ad tarlara suscitavit, ut con-
fiteri posset: uti uarrat S. Gregor.l. Diaiog. cap. ult. De
eius utilitate piura dixi Act. 19. 18. Eamdem sa^pe Deus
deciaravit miraculis; qu« recensctBeda lib. 5. hist. cap.
li. Petrus Cluuiacensis lib. 1. de Mirac. cap. 3. 4. 5. 6.
Auctor vila; S. Bernaid. lib. 1. cap. 9. S. Bonav. iu Vita
S. Francisci cap. 10. Alanus Copus lib. 2. Dial. cnp. ult.
Praiclare S. Bernaid. Epist. 113. explicans illud Ps. 95.
confessio et pulchriludo in conspectu eius. Hevura, ait, ubi
confessio, ibi pukhritudo, ibi decor: si peccata sunl, in
confessione lavantur: si bona opera , mundanlur. Cum
mala tua conftteris, sacrificium est Deo spiritus contribu-
latus : cutn Dei beneficia.immolas Deo sacrificium laudis.
Ama confessionem, siafjectas decorem. Bonum animx or-
namenlum confessio, qux et peccatorem puryal et iustum
reddit purt/atiorem: ubsque confessione iustus iudicalur
inyratus, et peccator viorluus reputatur. Confessio igitur
peccatoris est vita, et iusli yloria.
Denique mira est vis Coiifessionis, ut uno verbo impe-
Iret a Deo omnium peccatorum, ctiara gravissimorum,
iudulgentiam, Deiquereconciliationem, uti impctravitDa-
vid; dicendo enim, Pcccavi Domino , illico audivit a Na-
than : Dominus quoque IranstuUl peccatum tuwn, non mo-
ricris, 2. Keg. i2. 13. Mcmorabilis est Glossa Hebraeorum
in illud Cantic. 5. 2. Aperi mihi soror mea, edita a Gala-
tino lib. 8. cap. 8. FUii mei, ait, aperite mihi aperluram
unam pmiitentix, sicut est foramen acus ; et eyo aperiam
vobis aperluras misericordix , per quas intrabunt quadri-
gx et currus.
Orate pro INVICEM.) Tum laici pro laicis, tura sacer-
doles pro sacerdolibus,el laicis prajsertira infirinis quaii-
do eos iuunguntrde illis enim huc usqucegit.Et sacerdo-
tes a Deo et Ecclesia ordinati et deputati sunt, ut uoraine
Ecclesia) orent pro fidelibus omnibus, sintque quasi pu
Deum s.fpe iis tribuere, quod noslris, quia indigni sumus,
non tribuit. S, Gregor. lib. 1. Epist, 24. creatus iam Pon-
tifex postulat pro se orari : A'e suscepla me pondera . ait,
ultra vircs prcmant. Mernor vero quod scriptum est: Ora-
te jjro inviccm ut salvemini; eliam impendo quod pcto, sed
rccipiam quod impendo : dum enim nos vobis per orationis
opem coniunyimus. quasi ambulantes per lubricum, vicis-
sim nobis manum tenemus, filque ex maynaprovisione cha-
rilatis, ul eo sinyulorum robustius charilas perfiyatur. quo
in alterutrum aller innititur. Vere S. Aiigusl. Nisi i>le-
phanus orasset , ait, Ecclesia Paulum non haberet. Rur-
siim S. Gregor. lib. 5. Kegistri Epist. 119. Preces cteniin
nostrx, inquit, tanto celerius in Dominicx pietatis aurem
sublevanlur, quanto eas vicissim pro nobis fusas charita-
tis ardor exacuit,
MULTLM ENIM VALET DEPRECATIO ( 'Jm;;?!:, id Bst, prfi-Orallo
ca/io, quaj in indigentia et alllictione suppliciter fitad eamassKlua-
levandam; S-wjjou enim est indiyerej lUSTi assidua.) Ev- '•
D EoyouaEv/i, id est, elaborata, slrenua, elTicax, vi^ida; Pa-
gain. intenta, qu» scilicet tota animi contentione ex fiju-
do pectoris ardenti spiritu , certaque Cde et spe forma-
liir et eraitlitur. Haec euim quasi cogit Deura dare quod
petilur. Assidua ergo, id est, in|,pnta et instans, ut asse-
qualur quod petit. Assiduus enim laline proprie idem tst
quod iugis, conlinuus, et quasi assidens rei cui incunibit:
ita Festus. Inde secundo, assiduus, idein est quod inten-
tus, diligens, sollicitus. Sic Cicero lib. 1. de Orat. Scri-
pluram diligeotera et elaboratara vocat assiduain. EH lib.
de Senect. Semper , ait, boni assiduique domini referta
cella vinaria, olcaria, et penuaria est, viUaque tota locu-
ples est. Terlio, assiduus per metalepsin idem est quod lo- 3,
cuples et probatissimus. Ita a Gellio lib. 18. vocatur clas-
sicus assiduusque scriptor,non proletarius. Simili modo o-
ratio assidua, Primo, est intenta, elaborata, sollicita. Se-
cundo, continua donec obtineat quod tam sollicite petit.
Tertio, probata et locuples, quia tolam se dat Deo, oinnes-
blici legati et mediatores inter Deum et populuin ; unde(] que corporis et animae vires in oralione impendens Deo
et sequitur : Vl salvemini, GrjBce i«5/)T£, id est ut sane
mini, scilicet ab infirinitale quae vos detinet. Respicit ad
V. 15. Oratio fidei salvabit infirmum. Hinc ex usu Eccle-
siae pro infirmis inunctis leguutur Litauiae,quasi commu-
nes omnium preces, ad implorandam iis in ultimo agoiie
opein Sauctorum, contra dajinonum phalauges. Generalis
tamen hsec sententia ad omnes, etiara laicos, extendenda
est : charilas enim dictat et instigat, ut pro invicem ore-
inus, ut saneniur, id est, salvemur tain auimo, quam cor-
pore: pluris euiin est sanilas animai quam corporis. Idi-
psura confirinat exemplura Eliaj, quod subdit lacobus.
Nota. lacobus praemisit raouiluin de Coufessione, quia post
eain validior est oralio, ulpote quae ab anima pura et san-
cta, Deique amica et filia ad Deum patrem emittitur, qui
voluntatem timentium se facit, Ps. 144. 19. Siclobiussu
Dei orans pro amicis, eis veniam inipetravit cap. ult. v.
8. IudithpostuIansprecesciviura,Holofernemoccidit, c.8.
leremias pro populo orabat, Deoque irato quasi manus li- p.
gabat, cap. 14. 11. Unde et post mortera visus esl pro eo- '-'
dem supplicare, 2. Machab. 15. 14. Pro S. Petro incar-
cerato oravit tota Ecclesia, eique libertatem impetravit,
Act. 12. 5. Paulus pro aliis oravit, et aliorura preces pro
se postulavit, Roin. 1. 9. et cap. 15. 30. Coloss. 4. 3. S.
loan. pro oinnibus orat, Epist. 3. c. 2. Denique Christus
orat pro Apostolis omnibusque fidelibus, loan. 17. 11.
Porro utilius est oranti orare pro aliis, quara pro se so-
lo. Primo, quia libenlius sacrilicium oraliouis accipitur,
cum in conspectu inisericordis iudicis proximi dilectione
se^cur? conditur, quare communibus et alternis plus ayimus ora-
Besp. tionibus, quum sinyularibus aul privatis, ait S. Aug. Ep.
1. 97. Secundo, quia dum sinyuli orant pro omnibus, etiam
2. omnes orant pro sinyulis, ait S. Ambros. lib. de Abel c. 9.
qul et addit : Ita mayna remuneratio e.it , ut orationibus
singutorum acquiranlur sinyulis totius plebis svffrayia. S.
Chrysosl. 5. serm. ne despcremus , asserit optimum esse
Ctilius
orarep
aliis
tradit: locuples ergo est in Deum, dum ei se suaque li-
beraliter oflert, ut eum vicissira sibi obliget, et liberalem
in dando id quod petitur, esse suadeat, et pene compel-
lat. Sic Graecum z-jipyo; , idein est quod sv E/oyw wv , id est
in opere existens, operi intenlus, sollicitus, strenuus, a-
cer, continuus, doneo opus suum conficiat. Talis ergo e-
nergia , efTicacia, intentio et conlentio requiritur in ora-
tione, qualera in opere, v. g. in sludio adhibet studiosus,
in fabrica architeclus, in pratlio miles et dux ut victoriam
obtineat: ut scilicet ab eiTicaci principio, puta ab animo
et spiritu ardenti et vehementi incitata, et quasi aniraata
ardens sit et veheraens, ac ardentia suspiria, quasi pilas
e tormento bellico iguitas, in caelum eiaculetur, quibus
Deum feriat et quasi sauciet, cogatque dare quod flagi-
tat. Talis erat oratio S. Catharinae Seuensis , quie obse-
crans dicebat : Domine non discedam , non te dimittam,
donec mihi hanc illamve rem, puta animam dones.
Hinc secundo, oratio iusti multum valet, si sit evt-pyou-
ftEv/i, id est agens, operans, non desidiosaet torpens, sed
bonis operibus intcuta,iisque comitala, alata, et armala:
opera enira tuin orantis, tum eius pro quo oratur, puta
poenitentia, vitae emendalio, observatio inandatorum, ct
exerciliura charitalis, patientiae, humilitatis, aliarumque
virtutum faciunt oratioiiem eflicacein et quasi omnipo-
tentem, ait Maximus centiiria 3, cap. 8. et 84. et ex eo
Theodorus Studita serm. 107. Sic Paulus Galat. 5. 6. ait
multura valere fidem quas per dilectionein operatur. Grae-
ce zvepyouaevn. Hoc est quod angelus docet Tobiam c. 12.
8.Bo7ia est oratio cum ieiunio et eleemosyna, mayis quain
thesauros auri reeondere.
leiunium ergo, id est, afilictio corporis et spiritus, acoratio
praesertim animi contritio, gemitus et lacrymai dant ora-cum la-
tioni vim, Deumque quasi cogunt ut uinicto succurrat. '^'■>''"'^
Unde, Quando orabas cum lacrymis, ait Raphael Tobiae''^'*''*'
cap. 12. 12. exauditus es, Et ludith c. 8. 14. Indulyen-
Commenlaria in Epistolam S. lacobi. Cap. V.
4o3
Uam eius, inquit, fusis lacnjmis postulemus. Et Magdale- ^ lusti ergo sunl bases. fuicra et columnae urbium. provin
na veniam impetravit, cum lacrymis ccepil ritjare pedes
eius, Luca; 7. 38. Cnde recte ait S. Nazianz. orat. 1. con-
tra lulianum: Piorum lacrymx peccati dituvium sunt, el
mundi expiamenlum. Et Climac. gradu 7. ^ilaior ac po-
tentior baptismate, post baptisma est fons lacrymarum. S.
Maxim. hom. de poenit. S. Petri: Itiliorcs, ait, lacryma-
rum preces sunt, quam sermonum : quia sermo inprecati'
do forte fallit, lacryma omnino non falltt; sermo enim in-
terdum non totum profert negotium , lacryma sempcr to-
tumprodit affectum. S. Chrys. hom. 30. in Geues Quid-
nam dic, oro, oculis illis formosius, perpeluo lacrymarum
imbre, et quasi margaritarum decore ornatisFS. Gregor.
Nysscn. orat. funobri de Placilla : Vulnerum animi, ait,
tamquam sanyuis lacrymx sunt. S. Leo serm. 9. de pas-
sione: Felices, inquit, S. Apostole, tux lacrymx, quxad
dilucndam culpam ner/ationis, virlulem sacri habuere ba-
ptismatis. Uode Pelrus Cellensis lib. de paiiibus cap. 12.
Diabolus, ait, tolerabilius sustinel flammarh, quam lacry- plcnitudine, qux rjrano sinapis comparatur : Si enim, ait,
mam nostram. " Itabuerilis fidem sicul rjranum sinapis, dicciismontt huic':
Expostulavit graviter Antipatercum AlexandroMagno Transi hinc , et transibil, et nihil impossibile erit vobis
ciarura et regnorum. Quis dubitet mundum precibus stare
Sanctorumi' ailRufliu. pra-fat. in VilasPatrum. Peccato-
ris vero oratio parum valet, nisi is pccnitcat et opem a
Deo convertendi se pelat: uti fenit S. .Magdalena, PuMi-
canus, S. Petrus, S. Paulus. Talis praj omnibus fuit oia-
lio Mosis Exodi 32. 10. Nam, ut ait S. Basil. orat. 2. qus
est de precalione : Mwjni pondcris eorum auxilium est.
quipossunt precibus flectere Deum; et supplicatwnos mu-
tux cum in hac vita salutares sunt, tum cum (x hac vtta
decedemus,copiosum nobis viaticum ad vitam futuram sup-
peditabunt.
Nota secundo, Cassianus coll. 8. c. 33. mujlos modosQ„,r,do
et causas assignat, quibus oratio rcdditur elTicax. Habes,<"3i'o
ait, in duorum consensione fructum exaudittonis Domini-'"^^*^^'
ca voce signatum. secundum illud: Si duo ex vobis con-*^" ^
semerinl supcr terram, de omni re, quamcumque peticrinl 2
fiet ilUs a Palre meo, qui in cxlis est. Habcs aliam in fidei
per littcras de Olympia Alcxandri ipsius malre, enixeque
contendit a regc, ut illalaj sibi per summam iusolentiam
iniuria: quam primum resarcircntur. Legit scdate quere-
las Alexander, et nubili illo apophthegmate rcspondit: /•
'jnorare videtur ArUipater, quod una matris lacryma mul-
tas delebit Epistolas. Una pariter peccaloris lacryma igne
eliqui^a contritionis, iniillas, easque gravissimas illatas
Deo delcbit iniurias. Pctrus Chrysologus ser. 93. 0 quan-
ta, ait, vis esl in tacrymis peccatorum! rigant cxlum, ter-
ram diluunl, extinguunl gehennam , delent in omne faci-
nus latam divina promulgatione sententiam. AnseJmus
Laudunensis sive Glossa intcrliuearis in illiid Tob. 3. 11.
In oratione persistcns cum lacrymis dcprecabatur Deum :
Oratio Deum , ait, lenit. lacryma cogit , hxc ungit , illa
pungit. S. Bernardus serm. 30. in Cantic. iMcrymx pce-
nilentium, iuquit, vinum sunt angelorum, iino Dei ipsius,
quo ipse se obleclat et quasi sitim suam scdat, iuxta illud n
Ps. 00. 9. Posuisli lacrymas mcas in conspectu tuo; ubi
Tigur. verlit, tacryw(M meas rcpono in langunculam tuam.
Merito crgo exclamal lustinianus lib. de Ligno vitte c. 9.
O lacryma humilis, tua cst potcntia, tuum cst regnum.
Tribunal iudicis non vereris, amicorum tuorum accusato-
ribus silentium imponis, non est qui tc ad Deum accedere
velet; si sola intres, vacua non rcdibis. Quid plura? vin-
cts invincibilem, ligas omnipotcntcm, apcris cxlum, fugas
diabolum.
Nota To iusti , intellige cuiuslibct, sed prxscrlim cius
qui est minister Ecrlcsia; et Prcsbyter, quem decet oimii-
no essc iuslum, maxime cum Exlrcmam unclionem alia-
que Sacrainenta adminislrat. Uursum iusli oratio dcbet
cs»e c/i&yo'jiiivi;, id est, inlcnta. operosa, cflicax, assidua,
qualis fuil S. lacobi noslri, cdgnoincnlo lusti; cuius go-
iiua cx continua orationc callum obduxcraut, uti dixi in
Prooemio Talis pariler fuit S. Bcncdicti, S. Francisri, S.
Doininici, S. Tliomo) Aquinatis, qui proiiidc asscrcbant
Habes in assiduilale orationum, quam propter indcfessam
peHtionum perseverantiam , importunilalcm sermo Domi-
nicus nominavit: Amen enim dico vobis, quia si non pro-
pter amicitiam, vcl propler imporlunilatem eius stiryct, et
dabit ei quantum opus habueril. Habcs in eleemosynarum
fruclu: Conclude , ait, eleemosynam in corde pauperis. ^-
et ipsa orabitpro te in tempore tribulalionis. Habes in e- *■
mendalione vilx, et operibus miscricordix , sicundum il-
lud: Dissolvc colligationes impietalis. solve fasciculos de-
primentes. Ef post pauca , quibus infructuosa iciunii ste- S.
rililas castigatur: Tunc. ait, invocabis, ct Dominus exau-
diet te; clamabis. et dicet: Ecce adsum. iSonnunqtiam sa-
ne exaudiri cliam tribulalionum nimielas fUcit, secundum
illud: Ad Dominum. cum tribularer, clamavi, et cxaudt-
vit me. Et iterum : i\e afjlixcris advenam. quia si clama-
vcrit ad mc. cxaudium eum. quia misericors sum.
Nota terlio, S. Thomas serm. in Uogationibus ostendilSex cra-
quanluin oralio iusti valeat, cx sex cius etreclibus. Pri- J'"'"'*
mo enim, ait, iram Dei niiligat, ei sese opponens ul siu- ,"**
luin,Sapient. 18. 21. impnlrat omnia, Matlh. 21. 21. in- ;'
clinut Deum, ut homini obediat, iosue 10. 14. Serundo.
angcli assistunt oranti, Daniel 9. 21. oraliones iidcm of-
feruut Dco, referuntque exauditJoncm , lob 12. 12. Tcr-
tio, oralio iusti hominem liberat a raalis, et veiiiam im-
petrat, salutem prajscntem et lelernam , corpornlcm et
spirilualcm confcrt, hic v. lo. Quarlo, Damoncs fugat e -,'.
cordc, et corporc, .Mallh. ult. v. 17. cosdem obcdienles
facil, cliamutin mare sc praccipitcnt, Muth. 21. 21.Qmn- b.
lo , omnibiis elcmcntis et crcaturis dominatur, solcm si-
slit, losuc 10. li. ignein ca;lo cvocat, 4. Reg. 1. 10. cae-
liiin claudit,ut patel v. sequ. marc ct aquas dividit, Exo-
di li. 1,'). cl 21. losue 3. 16. morluos c Purgatorio edu-
cit, Ei-cli. 48. 5. bcsli.ts ferocissimas cicurat, cural lc-
pram, fcbrim, pcstcm omncsquc morhos, sodat teinpesta-
tes, incendin, eluviones ; omncs virtutcs ct gralias c c?f lo
fiC nihil peliissc unqiiam, pra^scrlim pcr B. Virginem, a Nncccr.sit. adeoque Doum omnipolcntom vincit. cl qunsi li-
Deo, quod prolinus non irapelrnsscnt. Snnclorum cnim
nicntes sunt i|iia8i allare thyminmatis, quod iuge oralio-
num ct siispiriorum iliymiaina, Dco odornlissimum et gra-
tissimiim cxlmlat.Talis fuil Abralia! orantis, ct impclran-
lis ul pnrcorctiir Sodomn», si in ea invcnircntur dcccm iu-
8li,Gcn 18. 22. lustus crgo unus pluris cst apud Doum,
quain nmncs porcaloros, qiiam cxlum ct torra. .S«;»r/oru»n
ueprecatio csl communc omnium morborum rcmcdium, ait
Thcodor. in Hislor. relig. cap. 1(5. Quid miriini? Augu-
slus (^atsnr cnpla .Moxandrin, lirol illi ob iniurias aibi il-
latas indignons, popcrril in grnliam Arii pliilosophi Alo-
xandrini, nmici sui. .\t Dciis longc rlomontior cst Augii-
8to, loiigc iiboralior. Quocircn Dous pcr lorcm. cnp. 5. 1.
vocifcratiir: Circuilc vias lcrusaicm. ct aspicitc. el cottsi-
derate, cl qu.rrilc in pUilris cius, nn inrcniads virum fa-
cienlem iudicium et quxrctUcm fidcm, ct prupitius ero ci.
gat. Doiiique f)rigcncs hom. 9. iii Num. docct, Deuin o-
ranti plus conccdere, qunin postulct. Uudc ct orat Ecele-
sio : Dcus qui abundanlia piclalis lux , ct mcrita suppli-
cum cxccdis , el vota, i/fandc supcr nos misericordinm
luam, ul dimillas qux cunscicntia mcluit, et adiicias quod
oralio non pr.csumit.
Egrcgic auclor serin. ad Frotrcs in crcmo apud S. Ati-
gust. serm. 22. orntionis cfricaciom oslcndit. Ornns lere-
viias , inquit, conforlalur in carccrc. Duniel inter lcones
cxuUat, tres pucri in fornacc tripudiant , lob in slcrquili-
nio Iriumpliat dc diabolo. lalro de cruce paradisum inve-
nit, Susanna a scnibus dcfendilur, Stephanus dc torrenle
in c.xlum suscipitur : non cst igilur locus. in quo orare non
dcbeamus. Oratc igitur scmpcr, ct in otnni loco. et pro in-
viccm. ut salvcmini. Oralio sancla est columna virtutum,
dcitalis scala, viduarum marilus, angclorum cognata,
fl'6i
Commentaria in Epislolam S. lacobi. Cap. V.
fundamenium fidei, tnonachorum corona , coniugatorum ^ qui colebanlBaal, hac poena castigaret.et ad veriDei hanc
levamen
Vers. 17. ElIAS BOMO ERAT SIMItlS NOBIS PASS1BIH9.) GloSsa ,
Simili mentis et carnis fragiUtate; Graoce oftoioTra^oj, simi-
libus affectionibus cl passionibus obnoxius, quibus nos;
et tamea eius oralio fuit reseratio cteli, illud ad libituni
aperiens, et claudens ; lerrani humectans, et siccans ; foe-
cundaus , et arefaciens. Probat oralionem iusti multum
Talerc exeiiiplo Elioi, cuius iuslilia et sanctitas, seque ac
oralionis eHicacia in patrandia miraculis, et portcntis, a-
pud ludaoos eral celeberriina. Elias enim erat homo simi-
lis nobis. Id dicit.Priino, quia Elias iatn raptus in ccelum
iiobis cst dissimilis, et inipassibilis. Secundo , quia vitie
fuit tam subliinis, adeoquc thaumaturgus, nt angelus po-
tius videri posset, quam homo. Unde et curru igneo ra-
ptus esl in cseliim; ut Elias, ait S. Chrysost. scr/n. de as-
censione hliae, videatur fuisse r.lw;, id est, sol e terra in
Elijjeiy-caBlum conscendens. Sic eniraludaei Malachiam,Agga3uin,
moa. et loannem Daptistam putarunt esse angelos incarnatos
plagam inimittcntis cultum reduceret. Quocirca iure S.
Cbrysost. Iiom. IC. ex variis Matthaei locis: Elix, inquit,
lingua fuil quasi Cieli clavis : factus est enim velut arbi-
ier, cuius nutu et cohiberentur , et deflucrent imbres: eius
enim oratio, inquit Terluil. lib.advers. Psychicos cap. 6.
ieiunio atque abstinentia roborata vim habuit impetrandi,
idque ad hoc ut aclum impiis clauderelur ,qui tcrrena pol-
luerant, ailS. Ainbr. lib. de Elia cap. 2. Fuithic ingens
Elia! zelus, non tamon nimius.uti videtur dicerc S. Chry-
sost. qui serm. \. de Elia in fine, causam raptus Eliae ia
cajlum dat niiniuin eius zelum, ne eo orbis perderetur et
perirct. JSam si diu tibi manendum in terris , ait, prope-
dicm humanum genus quod a te plcctitur, absolveretur.
Transi ergo in cAos o Elia : non polest ignis cohabitare ca-
lamo. Impeccabiles conlubcrnales post hxc habiturus es,
inler angelorum choros hubitare te faciam.
Idem serm. de Elia et Petro, uominat Eliam terre- Elia le-
strem angcliim , caileslem hominem , qui per hurnum in-'"» eief-
Hinc et Elias dicilur qiiasi n"'?^* ^''"^' '*! cst, yJoOTinMi iJgredicns ca'!um clauderct, aquarum cuslos esset: eius '^*'^"'
meus Deus, teste Pagnino in Nomin. Hebr. vel furtis meus
Deus. Unde S. Athanas. Apolog. de fuga sua, ait Eliam
nominatum esse Douin. Quocirca Ecelesiast. cap. 48. 1.
Surrcxil, inquit, Elias Propheta quasi ignis. et verbum i-
psius quasi facula ardebat ; tolus enim ardebal zelo Dei ,
idque prodigio significatum esse asserit Epiphau. lib. de
^ita Prophet. in Elia. Ait eniin: Quem cum eniteretur pa-
rens eius, talis patri visio apparuit : viri niveum quein-
dam prx se ferenles habitum pusionem salutabanl, matris-
que ubcribus in ignem ewllcbant , qnin et flammam ignis
loco cibi minislrabanl. Profeetus estilaque genilor in leru-
salem, visaque ad sacerdotes retullt. llcspondit autem illi
chrematismus [id est, oraculum, sive rcsponsor) : Cave ma-
nifestum facias: erit quippe luinen filii huius domicilium,
sermoque cius demonslratio aique sententia brevis, et iudi'
cabil Isracl cum in igne, tum rhomphxa. Hic est ille Elias
qui tcr ignem e cielo deduxit , quique imbretn sua lingua
eniin lingua thesaurus erat aquarum, qui cseli nubes lin-
gua continerel.non precans nec obsecrans; sed statim ut
verburn veritatis emisit, ca:lwm clausil,imo fecitquasia-
neum : cuius sermo in terrte viscera quasi febris incubuit,
et illico arcfacta sunt omnia: unde communis fuit eiiila-
tus et compluratio puerorum et matrum , ac summa de-
speratio, emortuae pecudes.iumenta, ferae, volucres, viri,
fontes, liumina, lacus, et omnia in eis interierun^: uni-
versale naufragium terras obtinuit ex aquarum, non co-
pia, sed inopia factum. Et tamen,inquit, nihil horum cu-
rae erat Eliae. Unde censet,eum idcircodiu non fuisseex-
auditiim a Dco, curn eius opein imploraret fugieus leza-
belem per quadragiota dies, ut aliis compati et misereri
disccret. Verum zoliis Eliam excusat; zelus purgat faci-
nus, inquit ille. Quocirca oralione sua obtinuittol prodi-
gia quibus idololatras plecleret, et unius Dei veri cultuin
stabiliret. Unde illis poenitentibiis illico prodigia stilit, et
gestavit, mortuos item suscitavit, et in cxlum denique nim- r plagas revocavit. Hinc el ascendens in caeiiim merilo au-
bo, seu turbine ignis assumplus est.
An Elias Tertio. quia Hebraei tradunt Eliani eumdem esse cum
sit Pbi- Phinees filio Eleazari pontifex.qui ob zelum inerueritim-
uces. inortalitatem,vivere scilicel usque ad finem mundi,quera
errorem secutus est Petrus Damiani Epist. 11. ad Nico-
laum Pontificem. Id tacite hic confutat lacobus , dicens
eum passibileni et inortalem. Hunc errorem pariter con-
futavi Numer. 25. v. 13. Sensus ergo est, q. d. Si Elias
vir iustus et sanctus lanta orando impetravit a Deo; er-
go similiter oratio aliorum iustorum magna impetrabit a
Deo: Elias enim non fuit angclus, nec alterius naturae
quam nos; quin et per omnia nobis fuit similis: sed ha-
buit magnam in orando fiduciam, eaque impetravit quae
naluraliter erant irapossibilia: eaindem per Dei gratiam
induamus et nos, ac similia impetrabimus.
Sancti Moraliler S. Gregor. lib. 19. luoral. c. 3. nolat Deum
intirmi, Eliae et Sanctis per quos tanta operatur,relinquere inna-
tam fragilitatem, ne ex Dei operibus superbiant, eaque si-
diit ab Elisaeo: Palcr mi, currus hrael et auriga eius,f\.A.
Tu o Elia eias totum robur Israelis, qui magis iuvabas
Israelem tua oratione el zelo , quam inagna curruuro et
equitum multitudo: ita Chald. Procopius,ValabI.Caietan.
et alii ibidem. Tropol. Doctor populi mores corrigens,qua-
lis erat EWas, currus est, quia mores populi toierando por-
tat: idem auriga est, quia eumdem exhortando agital, ait
S. Gregorius lib. 2. in Ezechiel homil. 21.
Et rursum oravit. ) rcenilenle Achab et populo po-vers. 18.
stulaute pluviara,cuius clavem solus habet Deu3,ut aiunt
Hebra^i. Elias lypus fuit sacerdotis, qui caelum peccato-
ri aperit, pluviamque gratiae ei conciliat,dum eum absol-
vit et peccata remittit: ita noster Turrianus cap. 4. de
Dogm. charact. Porro Elias orans, pronus in terram po-
suit faciem inier genua sua , 3. Reg. 18. 42. ut hac diffi-
cili, attenta, humili, verecunda, fidenti corporis composi-
tione et situ, Deum quasi cogeret ad dandum.
Rursum septies oravitElias ad impetrandam pluviam:
bi arrogent. Cum,9S.\.,Elias tot virtutibus in alta profecis- U septies enim misit puerum ut videret, num caelum nubi-
set, lamen mulierculam (lezabel) fugit. de manu Dei mor-
tem petit, nec accipit, etc. In illis viriuiibus Elias, quid
de Deo acceperai, in istis infirmitatibus, quid de se esse po •
terat, agnoscebat: illa potenlia virtusfuit, ista infirmitas
eustos virtutis : in illis virtutibus osltndebat quid aceepe-
rat; in istis infirmiialibus hoc quod aeceperat , custodie-
bat : in miraculis monstrabatur Elias ; in infirmitatibus
servabatnr.
Et oratione oravit (id est.ferventer oravit: hanc e-
nim vim habet geminatio) UT NON plueret super ter-
BAM, BT NON PLUIT ANNOS TRES.) Lib. 3. Rcg. C. 17.1.
dicitur taotum, quod Elias hanc siccitatem praedixerit.
lacobus addit ipsum eamdem suis precibus conciliasse et
inipetrasse, idque ex ingenti honoris divini zclo, ut scili-
oel ostenderet se verum et efncacem Dei veri esseProphe-
tam, utque Achab el lezabel eorumque iinpios subditos,
bus obduceretur et parliiriret pluviara, cumque ille nihil
se videre diceret , Elias rediit ad orationem et intensiua
oravit, donec septima vice contentissime orans pluviam
impetravit, 3. Reg. 18. 44. ita Beda. Sic sKpe Deus ini-
tio oralionis non concedit quod petimus,ut contentius et
constanlius oremus: quare tunc desperandum non est.sed
spes excitanda et augenda, ac fidentius orandum. Qui id
sciunt.et advortunt.niinquam cadunl animo,scd semper
animosius oralioni instant,ilaque votis suis potiunlur,aut
certe melius quid oblinent.
Et C£LUM dedit pluviam ) Historia narratur 3. Reg.
cap. 18. 1. et 41. Sic orans S. Hilarion suis pluviam im-
petravit, de quo in eius vila ita scribit S. Hieron. Porro
iam triennium erat (a morte S. Antonii) quod clausum cx-
lum illas terras arefecerat, ut vulgo dicercnt, Anionii mor-
tem etiamelementa lugere. Accolx ergopluviasaservo Chri-
Comnienlaria in Epistolarn S. lacobi. Cap. V.
455
sli. ;S, Hilarione) id esl, a B. Anlonii successore depreca- j^ Si qlis bx vobis bbbatebit a tbbitatb. ) Dnplex esl
banlur: quos ille cemens . mire doluil, elevalisque in cx
lurn oculi.i, et ulra^gue in sublime erigens palmas, statim
vnpetravil quod rogaverant.
Sic uoslroElia; hoinoiiymus Eiias Episcoptis lerosoly-
irae , sua sode iniqtie pulsiis ab iinpio Severo Palriarciia
Anlioclieiio. siecilalcm, locuslas et famem Paiaestioae in-
duiit, ut habet vita S. Sabse.
Sic S. Wilfridus Anf^lo Saxoncs suscrplo Baptismo a
triennali sicritatc libcravil, ait Bcda 1. 1. hist. An.^^l. c.l3.
Idem in Hispania fccit S. Audoemus, lcsle Volalerraiio
lib. 21. ac in Bohemia S Adalbertus, ut habet cius vita.
Or.iio Oralio er{jo cst clavis ca?li. Audi S. Augusl. ser. 22G.
•||J,|'*'''de Tempore: Oratio iusli clavis esl cxli: ascendit preca-
pndier" lio. el descendit Dci viiseralio. Ipsa er(^o clavis est caeli.
Primo.quia per illamElias caplum clausit et aperuit; quin-
imo losuc cap. 10. v. 13. caclum tolamque ca?Iestium or-
bium machinam vi orationis stitit: Ezechias etiam rcllexit
ct rclrocj^it per deccm fjradus, Isaia» 38. v. 9. Sccundo,
verilas, spcculativa et praclica, sive fidei et moruro. Ve
ritas fidci est crcdere id quod fides ortodosa docet; veri-
tas morum est facere quod fides, lex et virtus facieDdum
diclant. Sictit cnim verilas mcntis est adacquatio, ct con-
formilas conceplus ad i|)suin obicctum, puta rcm conce-
ptam , dum scijicet inens iia concipit rcni sicut in sc esl ;
et vcritas oris est conformitas scrmonis cuin conceptu
nientis, diim scilicet os loquitur id quod mcns sentit : ita
veritas fidci est cooforinitas actus fidei cuin obieclo,puta
re credenda, dum scilicet credit id quod vere crcdendum
csl; ac vcrilas morum et vitaj est eorumdem conformitas
cuin stia regula, puta cum fide et Icge Dci.
1'ari modo duplcx cst error, nimirum fidci et morum.
Error in fide est ha;resis, vel infidelitas; error in moribus,
est peccatum et scelus. Utraque veritas et ulerque error
hic accipi potcst. Nam, ut ait Sap. Prov. 21. IG. Vir qui
erraveril a via doclrinx, in coslu giganlum commorabitur :
gifjnnlum, id est damnalorum: nam {^igantes crudeleset
Verim
tr:pln ;
ineDiK ,
quia forlissiinos anj^elos dlorum praesides oralio ca^Io dc- u siipcrbi oliin diluvio mersi, damnati ad inferos dcscendd-
ducit, et iii opem elicit. Nam cum orassel Etisxus,clc.ccce
tnons plrnus cquorum el curruum igneorum in circuilu L-
iisa-i,^. Rcfj. G.lT.Tcrtio, quia quod mirabilius cst, Deum
oratio alli{jat,et quasi dcvinctum e cclo ad iustos (rahit;
aul potius itislos e terra in caelum Irahit, Dcoquc illifjal,
nt niilla rcs eis noccre possit. Docct id pulchre S. Dion.
cap. 3. Divin. nomin. duobus exemplis,catena; scilicct cae-
litus dcmissa;, ibique fortiler affixx ; ct funis scopulo alli-
;;ati dum navis iactalur fluctibiis; qua; qui manibus ad sc
Iraherel, polius ipse ab illis Iraheretur. Vincitur cr{jo
quasi ab oranle Deus, sed hoc arctissimo orotionis nodo
ina.t^is illc Irahilur ad Deum , quam Deus trahatur ad i-
psuin. Hiic speclat illud Dci pnpulo irati ad .Mosen oran-
tem : Dimillc me. ut irascatur furor meus contra cos. Ex-
odi 32.10. Cui enim dicilur, Dimitle mc, ostenditur.quod
lenendi liabeat facullalem. ait S. Hier. in c. 13. Ezecliicl.
Allc(jor. S. Au[just.serm.201.de Tcmp. Elias, inqtiit.
ruot; ct djimones inferni incola;, myslici gigantcs sunt,
imo girjantum et superborum parentes. Hinc Script. in-
fcrnurn vocat locum gif^antum.Sapient. 14. 6. Isaiae 26.
14. lob 26. o. Ouin et (jcntiles, teste .Macrobio 1. Satiir.
20. ccnsent {jifjanles ct Titanes significare impiam gen-
tem dcosconteinncnteni etnegantem, ideoquc Poetas dra-
conuni pcdcs cis affinxissc, ut si{jnificarent nihil cos rc-
ctum co{^itasse, totius vitxeorum gressu alque processu
iu infcrna vcrgente.
QUI CONVERTI FECBBIT PECCATOBE.V AB EBBORG V\M
SVB ) Via si[jnificat vitam, mores. actioocs, modura vi-
vcndi. Convcrtit autem quis pcccatorcm orando, doccn-
do, corripicndo, incitando, saiiclce vitae cxempln dando,
eleemosvnas largiendo, bcnefaciendo, laudando, etc. Pri-
miim ergo, convcrtcntis animas instrumentum sil orntio.
Secunduin, charilas qua se omnibus acconimodet, ad o
ninia sc demiltat, el ctim Paiilo omnibus omnia fiat. Ra
Vers, SO.
RaiJo lu-
crandi
aDimis.
1.
fuit typus Christi: Sicul ergo oranlc Elia post Ires annos C tioncm datChrysost. hoin. 33. in 1. ad Cor. Magnus, in-
et sex menses pluvia de cxlo descendil; ita et in advenlu
Salvaloris tribus annis et sex mensibus, quibus prrdicare
dignalus est, pluvia verbi Dei tolum mundum feliciter ir-
rigavit. Ei sicul tunc in adventu Elix onmes sacerdoles i-
dolorum interfecli sunt et deleli ; ita in adventu veri Elix,
irf est, Domininostri lesu Christi, observalio sacrilegapa-
ganorum deslructa esl.
TerraCe- Et terba dbdit rRCCTUM suuM ) Hinc tcrra a Gen-
'«» " tilibus ciilta quasi dea, dicta est C.eres, quasi Geres a {jc-
' rendis fruclibus, sicut a Ciraecis dicta est ST.ULr.Tr.o , quasi
yr.uir.Tijp, ait Ciccro lib. 2. dc Natura deorum. Eadcm di-
cla cst ct Pandora, quasi omne bonum donumquc alTc-
rens ct gcrminans. Hinc fabulati sunt Poctae l*andoram
fuissc mulicrem speciosissimain , ct {jraliosissimam , ciii
singuli Dci siia dona dederiint ; scilicet 1'allas sapicntiam,
Venusdcrorcin, ApoIIo musicain, Mercurius cloquenliam.
Undc dicitur Graicc 1'andora, quasi omnium dontim, vcl
ab oMinibus donata , vcl omnibus honis dotala. Vcra SS.
Trinitatis, an[;eIorum ct hominum Pandora,est B. Vir{yo.
Ipsa scilicet cst Paradisus voluptatis, et tcrra viventium.
Vcrc ciiim I'octa Christum alloqucns dc ea ita cccinit :
AVr (jcnitrict lua f<ecundior ulla parentum,
Tot bona per partum qii.v dedit una suum.
Vcrius Prophfta , nd cius ortuiii suspirans: Rorate , ait ,
exli desuper. et nubi's pluant iustum; aperiatur terra, cl
germinrl Salrntorem, lsnia> lo.
Ters. 19. Fbathbs bbi.) Disparala n pr.Tccdcntibuscst hapc {;no-
nic: iis lamcn ronnocli polcst. Rcspicit cnim id qtiod di-
clum cst v. IG. Confilcmini ergo invicem peccala vestra,
tl orate pro invicem ut saircmini. Huic cnim oplo hic la-
cobiis siibncrlii docctqiie quanli moinenti sit prociirarc
pcccaloriim ronvcrsioncin ct salulcm.sivc pro iis orando,
sive cos moncndo, cthortandn, clc. Mni;is cniin convrr-
liinlur pcrcntorcs orntionc impctraudo cis {jralinm Dci ef-
ficocein, quam coQcionnndo.
quit, doclor est charitas. satis idoneus qui ct lolldt errores,
et mores formet. el ad Phiiosophiam niunu ducat, et e la-
pidibus homines reddal. Is proinde qui charitale prxemi-
nel, aliis succurrere debct, ct oinncs qiianliiinvis pcrdi-
tos lucrifaccre. Terliiim, mansuctudo, de qtia S. Bcrnard.
ser. de S. .Magdalena : O quam leni, ait, el dulcissimo spi-
rilu imbulus est spiritus illius, qui novil in spiritu lenila-
tis peccanlcm instruere, suspendere vindiclam, el affectuo-
sis visceribus inviscerare sibi peccalorein doncc vila: rcd-
dalur. Qiartum, prudenlia, ut quibus verbum suadens et
admoncns nnn medetur . minx medeantur : quibus aulein
minu- non mcdenlur . virga medeatitr ; quibus vero virgn
non mcdrtiir, eos ignis dcpascil, ait Cleincns 1. Pcda^jog.
cap. 7. Undc et sponsa, licct pulchra , nifjrain tamcn se
siiis cxhibuit, ut rcmissis ct fugilantibus (lisriplinam non
cnndorem scrcnilatis, scd obsciirum scverilatis zelum ex-
hibrat, ait S. Bernard. scrm. 28. in t^nnl.
Saltabit ammam eils a mortk. ) Prasscnti, et aeler-
na: in pra-scnti eniin vila anima pcr pcccalum moritur,
quia pcr illud privalur gralia Dci. Sirnt cnim vila corpo-
ris cst animn, ita vila aniina' csl Dctis, Dciqiie gratia. ait
S. Augiist. In fiitura vcro inoritiir in gcheiina, quia pati-
lur ajlcrnos dolorcs ct agonias morlis, scmpcrque mori-
tur, ct niinqiinm cst inortun. Qiinnti crgo cst converterc
peccatorcin? Tanli, qiianti cst animam salvare, libcrare
n pcccato ct gchcnna, ciquc rcstilucre {;ratiam cl gloriam
a'tcrnnm.
Prarlnrc S. Chrys. hom. de habcnda cura snlulis pro-
ximi tom. 1. l\'aul.r. ait, licet navis secundo vcnlo feratur.
cum laincn vident alios vcl a longe nnufragium fncere. non
ad prnpriam spectnnies utililatem. illorum conlemnunl ca-
lamilatrm : srd sislunl navcm, delrahunt vela. eiiciunl an-
choram, proferunt fiincs , proiiciunt tabulas, ut ille qui a
flnrlibus mcrgilur, forle aliquo illorum arrcplo cmergat.
Imilarc ct lu naulas cum vidcris navigantium aliquem na-
456
Commentaria in Epistolam S. lacobi. Csp. V.
tare in fluctibus, cl iatn submergi: relictis ncgoiiis iuis sla- f^ lendis tofum se impendit S. Paulus, tantaque passua est
Quam
glorio-
sum con
vLTtere
animas.
1.
tim illius provide saluti. Idera liom. 3. ia 1. ad Cor. Nul
lius, ait , rei prclium cst cuni anima conferendum, ne io-
tus quidem mundus. Quare etiamsi divitias innumeras de-
deris paupcribus, nihil tale cfjlcies , quale is qui convertit
animam. Merito ergo luget S. Bernard. lib. 4. de Consid.
Cadil, ait, asina, et est qui sublevet eam: perit anima, et
nemo cst qui reputet. Ita iacitur alea, ita luditur tot ani-
luarum salus, et salus aeterna. Quot millia animarum ia
dies ad tartara descendunt, quaj salvarentur si habercnt
zelosum sui curatoreni? O si earura cruciatus videres, si
geniitus audires, querelas de suis confessariis, pastoribus,
sacerdolibus cognosceres , quara te earum conversioni et
saluti addiceres et impenderes! semel periisse, aeteruuin
est: semel esse damnatum, irrevocabile est.
Si videres puerum ruerc in igoem , accurrcrcs, onini-
que conatu extraheres : vides ruentes animas in ignera x-
teruum, in inceudia gehenna?, et vix pedem moves ut eas
eripias. 0 torpor! o slupor ! virgo Israel proiccta cst in
terram suam, non esl qui suscitet eam, clamal Deus pcr
Amos cap. d. 2.
Nota ro eius puta aurou, iam non est in Graeco; olim
tamen fuil: undu aliqui legentes per spiritum asperura ai-
Tov, vertunt suam: ila loanues VIll. Pont. Ep. 38. Beda,
Glossa, Hugo, Dion. et alii, q. d. Qui salvat animam a-
lienam, salvabit et suam; quia si iustus est, de condigno
promerebitur opere lam pio gloriam caelestem. Si iniustus,
de congruo merebitur gratiam et iustitiam, uti mox ostea-
dara. Rursum qui saluti alierius invigilat,saluti suae con-
sulit: quia mortem animae incurreret,si salulem illius si-
bicreditam negligeret,iuxta illud Pauli 1. Tim.4.16. At-
tende libi et doctrinx: insta in illis; hoc enim faciens et
teipsum sulvum facies, et eos qui te audiunt.
Moralil. Disce hic, eos qui student conversioni homi-
num, post Christum, esse eoi um salvatores. Hoc est quod
ait Abdias v. 21. Et ascendenl salvatores in montem Sion
iudicare montem Esau: et eril Domino regnum. (Jbi S.
quauta ipse recenset 2. Cor. 11. Idem fecerunt Apostoli
omnes. Qui ergo lucro animarum student, obcunt munus
Aposlolicum, sunlque viri Apostolici; quales fuere S. A-
thanasius, Basilius, Clirysost. (jregor. August. Ambros.
Bernard. Dominicus, Franciscus, ctc. Vere S. Leo serm.
de S. Laurentio: Nullus bonus, inquit, sibi soli bonus est,
nec, cuiusquam sapientis sibi tantum amica esl sapientia ;
et hxc verarum natura virtutum est, ul mullos a tenebroso
abducant crrorc.
Quinto, quod in hoc opere consistat charitalis et virtu-
tis perfeclio.uli docct S. Cyriil. Sophon. 2. 11. 14, et S.
.\ugust. in Epist. 1. S. loan. Iiom. 6. Uxc est, ait, per-
fecUo charitalis, et maior omnino inveniri non potest, quam
pro fratribus animam ponere. Idem citatus hic a Dionys.
Carth. asserit illum, in charilate Dei esse perfectiorera,
qui plurcs ad eius amorem convertit: et sicut Christus
graviorera pati nequit persecutionem , quam ut quis ver-
.. bo aut exemplo animas suo sanguine redemptas ab ipso
Uavertat; sic ampliorem honorem ei impendere nos uoava-
lere, quani animas deviautes convertendo ad ipsum.
Sexto, es praemio et aureola illustri. Qui docti faerint,
fulgebunl ut splendor firmamenti: ct qid ad iustitiam eru-
diunl mullos.quasi stcllx inperpetuas xlernitates, aitDan.
12. 3. Et Christus : Qui autem fcceril el docueril,hic ma-
gnus vocabitur in regno cxtorum, Matlh. b. 19. Odo Clu-
niacensis serni. de S. Bcnedicto, asserit fidelem esse opi-
nionem, quod quilibet resurget cum illis quos Domino ac-
quisivit. Cum igitur, ait, universi huiusce eius instituti
oves sequaces ia unum coacti fuerint, quale signum apo-
stolatus S. Beuedicto tunc copiosus ille exercitus exhibe-
bit? Sic Aposlolus fideles a se conversos vocat suam coro-
nam, suam gloriam et gaudium in die Domini, Philipp.
4. 1. et 1. Thessal. 2. 19, Sic S. Amandus gloriosus ap-
paruit S. .\ldcgundi, stipatus iis omnibus quos converte-
rat, ut habet Vita S. Aldegundis. Et S. Greg. hom. 17.
'n Evang. Ibi, ait, Petrus cum ludxa conversa. quam post
Hieron. Ipse, ait, Salvator Apostolos suos mundi esse ««-(^ se traxit, apparebit : ibi Pauhis conversum, ut ita dixe-
ll[,
luit salvatores. Quod quam gloriosum sit, Primo, liquet
ex prelio aniraae: anima eaim pluris valet quam totus
muadus : aniraa enim est Dei imago, summaque Dei par-
iicipatio. Unde S. Ignatius fundator Socielatis nostrae o-
3tensa sibi a Deo pulchritudiue animae sauguine Christi
ablutae, ita zelo animarum exarsit, ut totam vitam per
immensos labores el dolores illi addixerit; quin et Socie-
tatem ad hoc iustituerit, cura diceret tantam esse pulchri-
tudinera animaj , ut omne pretium , omnemquc laborera
superet: ita Ribadea. in eius Vita lib. 5. cap. 2.
Secundo,ex exemplo Christi, qui ad hoc e cselis descea-
dit ut auimas saUaret; ideoque tola vita iaboravit, suda-
vit, el acerbissiuios dolores,ipsamque crucera spoate sub-
ivit. Vis ergo scire quam pretiosa sitanima: aestima ex
pretio quo empla est.pula e sanguiue Christi ; pretium er-
go animae est vita Chrisli, ipseque Christus. Quocirca qui
student proximorura saluti, sunt de farailia et societate
lesu. Si aurifox perilissimus adamantem eraeret raille au- p.
reis, omnes lapillura magno aestiraareraus. Christus saa- '-'
guinem suura fudit, ut aniraam redimeret: quanti illa i-
gitur aestimanda est? Magna res anima, qux Christi san-
guine redempta est, exclamat S. Beruard. Epist. 54.
Tertio, ex illo S. Dionysii Caelest. hier. c. 3. ubi docet
hoc esse opus non tantum angelorum ( horum enim est
purgare.illuminare et perficere) sed Dei ipsius: quare o-
mnium divinorum operum divinissiraura esse, Deo coope-
rari in conversiouera irapiorura ad eura. Dei enim adiu-
tores sumus, ait Paulus 1. Cor. 3. 9. et Deus ad lerem.
cap. 16. 19. Si separaveris, inquit, pretiosum a vili, qua-
si os meum eris. Vide ibi dicla. Hi scilicet sunt angeli et
legati Dei : angeli enim sunt administratorii spiritus in
ministerium missi,propter eos qui hxreditatem capiunt sa-
lutis, Hebr. 1. 14. Rursum nullum Deo tale sacrificiiim,
quale zelus animarum, ail S. Gregor. 34. Mor. cap. 7.
Quarto, ex sensu Sanctorum. Animabus enim coaver-
\I.
rim , mundum ducens : ibi .Andreus post se Achaiam, ibi
loannes Asiam, Thomas Indiam in conspectum sui iudicis
conversam ducet. Ibi omnes Dominici gregis arietes cum
ani?narum lucris apparebunt, qui sanctis suis prxdicatio-
nibus Deo post se subditum gregem trahunt.
Porro qui animas convertere satagit, suam primus ipse
couvertat, seque in virtute consolidet et perficiat oportet ;
tum quia sanctitas plus valet ad couvertendum peccato-
res, quam coucio ; tum ue sibi periculura crcet: sicut enim
qui naufragos e periculo eripere volunt, nisi ipsi in luto
sint, idem saepe periculum adeunt, ac cum illis mergun-
tur; ita nonnulli fragiles dum peccatores convertere mo-
liuntur, ab iis pervertuntur, et ia eamdem cum eis peccali
et geheunae charybdim involvuntur.Unde sapienter monet
Christus: Quid prodest horrdni simundum universum lu-
cretur , animxvero sux delrimentumpatiatur? aut quam
dabil homo commutationem pro anima sua 7 Matth. 16.26.
Et opebiet (aliqui legunt, operit) uultitudineu PEC-Conver-
CATORUM. ) Tum eius quem convertit, tum suorum. Allu-t^"''"»-
dit S. lacobus ad illud Prov. 10. 12. Universa delicta o-^e^rU °'
perit charitas. Primo, ergo charitas est quasi pallium, ca- peccata.
lyptra, velum et tegmen, quo peccator conversus et poe- I.
nilens operit, id est, abolet omnia peccata praeterita (un-
de Graece est /«Vj-^tt, id est, obducet, teget, operiet) sicuti
lux tegit tenebras , eas abolendo; sicut palliura tegit nu-
dilatem, eam tollendo; sicut fossa tegitur iniecta terra,
dum ea impletur ; sicut color niger inductus albo eum te-
git non abscondendo, sed abolendo; sicut aqua operit i-
gnem dum eam obruit et extinguit. Hoc est quod de Mag-
dalena dicit Christus: Dimissa sunt eipeccaia multa, quO'
niam dilexit multum, Luc. 7. 47.
Secundo, eraendatio morura vitaque nova et sancta le- i[,
git peccata et probra vilae praecedentis, ac pro illis se sup-
ponit et opponit oculis Dei, ut illa quasi tecta et abscon-
dita amplius noa videat; iuxta illud Ps. 31. 1. Beati quo-
Commenlaria in Epislolam S. lacobi*. Cap. V.
457
rum remissx sunt iniquilales.ct quorum tecta sunt peccata. ^ pallio Tcslialur etornetur, iuxla illud leaiaB59. 17. Oper-
111. Terlio, operiet, id est, reslinguet grassans diluvium vel
incendium pcccatorum. Error enim in fide, puta haeresis,
esl fons ct origo blasphcmia;, conlenlionis, superbiaj, gulae,
libidiniB, fraudis, omniumque peccatorum. Qui ergoerran-
tem, puta hscrelicum , coQverlit, hic omnia hajc peccata
quae facturus erat, operit et extinfyuit. Simililer peccator
ei uno pcccalo trahitur ad aliud et aliud. Peccalum enim
est quttsi lucs, pcslis, gangraena et cancer, qui scmper
proserpit, donec totura corpus inficiat et peccalis impleat.
Haec omnia operit et incidil, qui peccatorem convertit.
Quarto, qui peccatorem couvertit, operit omnia scan-
dttla et pcccata aliorum, quae scilicet alii ipsius eiemplo
perpelraturi csscnt. Sic saepe unius viri polcntis error et
scelus, tolam urbem etrcmpubl. sua contagione inficitet
sceleribus conlaminat. Qui ergo lalem convcrtit, baec o-
rania operil et tollit, ut non unum, sed millena peccata ac
inuumeras Dei opl. max. ofTensas et iniurias inhibeat et
averlat. Aonon hoc ingcns est bonum,ac insignis Dei bo-
nor ct gloria?
Quinto, el magia genuine, operiet peccala non tantum
nliena, sed et sua, uti communitcr exponunt Intcrpretes,
tus esl quasi pallio zeli. Denique si iustus est, raerelur in
iustitia conscrvari et roborari contra peccata futura.ut pe-
riculact occasioncs pcccatorum sibi instantcs vel evadat,
Tcl superet,in quibus alioqui fuisset lapsurus. Uanc cnim
Dci graliam et prolcctionem meretur, qui alios a peccato
liberare ct protegerc satagit: quod valde ponderandum
est, ut hoc praemio ad zelum animarum inciteraur. Dum
enim alienam salutem curamus,nostram curamus, et lan-
tum nostram, quantum alienara. Scriptum est enim: Beati
misericordes , quoniam ipsi misericordiarn consequentur ,
Slallh. 5. 7. Unde Damascen. lib. 1. Parall. 48. ei bis la-
cobi verbis docet modura abolendi peccata propria, esse
studium abolcudi alieoa.
Ila hunc locum explicat Zacharias Pontifei Epist. 1. ad
Bonif. Elabora, ait, sanclissime frater , in eis; quia scri-
pturn cognoscis: Qui converti feceril peccatorem ab errore
vix sux, salvabit animam eius a morte, el suorum operit
multitudincm peccatorum. Idem habet loannes VIII. Pon-
tif Epist. 38. et Orig. hom. 2. in Levit. et Cassian. col-
lat. 20. 8. Ralio est, quia anima quam convertis,est qtiasi
hostia pro peccato quam ofTers Deo, longe ei gralior quam
Beda, Thomas Anglicus, Dionys.Tilelm. Fevardent.et alii P hircus, aries, bos, quae olim quasi hostias pro peccato si-
(citant aliqui Syrum, quasi verterit, /lecca^oram suorum
sed frustra, oiTixum enim Hebra!um et Syrum au, lam e-
ius, quam suorum verti potest: Hebraiis enim et Syris i-
dem est pronomcn reciprocum quod absolutum ) si enim
luslus est , ut saepc fit, oporiet lam pio opere charitatis
culpas vcnialcs, et inagnam partem pcena; rcstantis e pec-
ratis mortalibus iam rcmissis; sin ndliur iniuslus est et
in statu peccati mortalis, hoc eius studium, sullicitudo et
ardor convertcndi proximum clicit et provocat , ac quasi
de congriio cmcretur Dei miscricordiam, ut graliam effi-
cacem ei largiatur, qua cicilatus et ipse pristina peccata
detestetur. vitam mutct , ac iustiis , sanctusque evadat.
Nam, ut ait S. Greg. 19. Mor. c. 12. alias 16. lienedictio
perituri super eum venit. cum peccatoris inleritum prseve-
nit, et cum sanctis exhortalionibus a culpse fovea reducit.
Hic ergo ciuszclus est quasi paIIium,quoveIatsua peccata
coram oculis Dei, ut in iis graliam inveniat: zclus enim
adeo gralus est Deo, ut eius sit decus, ipseque eo quasi
bi iussit olTerri. Hic enini quasi ex lege talionis, Deo daa
animam proximi pro anima tua: tantumdem ergo das,
qiiantum debes: animx enim tua; prctium quasi adaequa-
tum cst anima alicna : anima enim valet animam , sicut
bos valet bovem, aureus aureum.
Quocirca sapicnter S. Greg. lib. 6. Ep. 27. Dominicam
monastcrii Praeposilam monet, u^ ^uan/a; ro/f/ anima; in
creatoris sui servitium coUigat, ul earum mentes per ver-
bum eius gratiam compunctionis accipianl.et tanto celerius
ipsa ab omnibus peccalis suis absoluta sit, quanto per eiut
vilam et linguam eliam aliarum animx peccatorum suorum
nexibus eruperint , etc. ut ergo dominx sux.id est,xtemx
sapientix perfecte satisfaciat,qux sola fugit,cum multis re-
deat. Aversionis enim sux culpa nulli imputabitur, qux re-
vertens lucrum reportat. Idem lib. 19. Mor. cap. 6. 5» e-
nim, a.\i,magnx mercedis est, a morte eripere camem quan-
doque morituram ; quanti meriti erit, a morte animam li-
berare, in cxlesti palria sine fine vicluram !
VOL. X.
5.5
438
COMMENTARIA
IN
EPISTOLAM I. S. PETRI
P RO OE MIU M.
Hkc E-
pist. es
Ciinoni-
Seripta
anno
Cliristi
les di-
spersos.
TRIA hic de raore praemittenda sunt. Primum de au-
ctoritale et dignitale huius Epistolae. Secuudum
de eiiis argumeuto. Terlium dc Auctore.
Quoad priinum. Haec Epistola est legitima S. Petri, ac
Script. Canonica.confessione omnium Catholicorum, nul-
lusque unquam de eo dubitavit, teste Eusebio lib. b.Hist.
c. 3. quocircaCoucilia,Pontifices,et Patres qui catalogum
librorum Canonicorum contexunt, in eo indubitate collo-
cant hancEpistolani. Citat eosexacte et fuse lodocusCoc-
cius in Thesauro Cathol. tom. 1. lib. 6. pag. 720.
Scripta est Romse [ hanc enim recte Babylonem vocat
cap. 5. 13. ] raissa per Silam, sive Silvanum^cap. 5. 12.
sub annum, ut videtur, a nalivilate Christi 43. quo anno
Pctrus Romam appulit, eoque ex Antiochia Cathedram
Pontificiam transtulit. Id patet ex eo, quod in fine Episto-
lae inducit S. Marcum salutanteni fideles; S. Marcus au-
tem Roma discessit missus a S. Petro Alexandriam anno
Christi 45.cum priusRomse suum scripsissetEvangelium,
iiti dixi in Chronotaxi. Hie annus Chrisli 45. fuit Claudii
Imp. tertius, Pauli a conversione decimus. Quare scripla
est haec Epistola ante omnes Pauli Epistolas. Ita Baron.
qui et addit videri ex S. Hieron. eam a S. Petro scriptam
esse Hebraice.sed conversara in Latinum a S. Marco : ve-
rum S. Hier. fantum dicit S. Petrum variasse stylum: sty-
lum euira secundae Epistolae diversura esse a stylo primaB,
quod verum est, etiamsi dicamus utraraque eadera lingua
Latina, vel Graeca ab eo fuisse conscriptam. Passim In-
terpretes censent Graece esse scriptam, utpote ad Graecos,
scilicet Cappadoces, Asianos,Bithynios,Ponticos: unde et
in dubiis ad textura Graecum,quasi originalem recurrunt.
Porro scripta est primario ad Christianos e ludaeis ad
Christum conversos, qui dispersi erant per Pontum, Gala-
tiam, Cappadociam, Asiara et Bithyniam, ut patet ex titu-
lo Epistolae, et c. 3. 6. ita S. Athanas. in Synopsi, Euseb.
lib. 3. histor. c. 4. S. Hieron. de Script. Eccl. in Petro,
Didymus, CEcum. Beda, Caiet. et Titelman. hic, et favet
cap. 2. V. 4. 8. 9. et Epist. 2. cap. 3. v. 13. et 16. Hi e-
nim fuere primi Christiani , quos paulo anle praedicando
converterat S. Petrus; quorum proinde peculiarem ipse
curam egit,ut patetGal.2.7. Secundario tamen et conse-
quenter scripta est quoque ad Christianos e gentilismo
conversos. Horum enim,aeque ac illorura Pastor, Episco-
pus, et Pontifex universalis a Christo creatus erat S. Pe-
trus, loannis 22. 15- Unde cap. 2. 10. Gentium vocatio-
nem ex Osee cap. 2. 10. confirmat et celcbrat. Idipsura
insinuat cap. 1. 18. etcap. 4. 3. Epist. 2. cap. 1. v.l. ita
S. August. lib. 22. contra Faustum cap. 89. S. Thom.Be-
da, Glossa, Lyran. hic, Ribera in Osee 2. n. 4. et alii. S.
Bonifacius primus Moguntiae Episcopus, et Gerraaniae A-
postolus, qui Martyr iu Frisia occubuit, tanti fecit S. Pe-
tri Eiristolas, ut eas petierit aureis litteris sibi describi ab
^ Eadburga Abbatissa, uti patet ex Epistola eius apud Ba-
ron. tom. 9. pag. 39. Olim circumferebantur quinque li-
bri S. Petri, scilicet Acta, Praedicatio, Evangelium, Apo-
calypsis, et ludicium, sed suspectae fidei et adulterini, te-
ste S. Hieron. lib. de Script. Eccles. in Petro, et Ruffino
in expositione Syraboli. Sic et Ilinerarium S.Petri noraine
S. Clemenlis editum.Gelasius inter Apocrypha retulit cap.
Sancta liomana, dist. 15.
Quoadsecundum.ArgumenturaEpistoIae estduplex.Pri-ArRu-
niura,ad fidem spectat. Secundura,ad mores.Primo enim "'«'"un''
confirmat et celebrat admirabile Dei cousilium et benefi-
cium de Verbi incarualione, passione, rederaptione,voca-
tione ludaeorura et Gentiura adChristi gratiam,salutem,et
gloriam aiternam.Hanc enim esse orthodoxam doctrinani
aProphetispraedictam,abApostoli3iussuDei praedicatam:
quam proinde constanter sequi et retinere debeant, ac pro
ea tuenda dura omnia, ipsamque raortem et raartyrium
fortiter obire. Quocirca omnes Christi exemplo ad perse-
cutionum tolerantiam, etin fide constantiam exhorlatur.
J} Secundo, a Cde transit ad mores, eosque ad Christi nor-
mam et disciplinam efforraat. Docet ergo Christianos de-
bere obedire regibus, principibus et magistratibus, licet
ethnicis ; servos dominis, uxores maritis, adolescentes se-
nioribus, fideles pastoribus et doctoribus,ac vicissim quid
viri uxoribus,pastores subditis debeant, edocet. Exhorta-
tur ad prudentiam, vigilantiam in orationibus, charita-
tem mutuam, hospitalitatem, patientiam, humilitatem et
temperantiam. Prae caeteris autem patientiam, et Chri-
sti patientis exeraplum refricat et inculcat, idque singu-
lis capilibus,eo quod Chrisliani tunc novi, ob novara Cbri-
sti religionem ubiqae raultaaludaeisetGentibus pateren-
tur, non tantum verba et probra, sed et spolia, carceres,
Tcrbera, mortem et martyrium. Scripla est roaiestate et
spiritu Apostolico, sublirai et exultanti. Profunde enim
scrutatur et admiraturbonainChristo,Christique cruce et
redemptione latentia, caelitus nobis impertita.
Nota. Effidem subinde sententiae reperiuntur apud S.
Petrum, S. Paulum, S. lacobura, et Ioannem:cuiusratio
est. Prima,quod omnes Apostoli eodem agebantur Spiritu
_ sancto,qui easdem veritates et sententias eis suggerebat,
*^ idque ad testimonium tum veritatis, tum concordiae. Se-
cunda, quod omnes eosdem de virtutibus Christianis ha-
berent sensus et dictamina : ubi autem idem est conce-
ptus et sensus, facile idem sequitur sermo et sententia :
verbum enim oris respondet verbo mentis ; ab eo enim
gignitur et producitur. Tertia , quod, sicut ante separa-
tionem edideruut coramune Syrabolum fidei, sic et veri-
simile sit eos in communi sermone, aeque ac doctrina et
concionibus usurpasse plures easdem gnomas et axiomata
Christiana, ad formandos mores fidelium, quae deinde scri-
ptis mandarunt. Talia sunt: Christiano gaudeudum esse
i
Proocmium in Epistolam I. S. Pelri.
409
iatribulalione:beato3essequipcrscculionempaliuntur: ^ adConc.Carlhag;. quieslOl. inter Epist. S. Aug. Aquo
exultandum esse in adoptione filiorum Dei facta per Chri
stum : spcrandam esse immarccscibilem glorire coronam :
Deum superbis resislcre, humilibus aulem dare gratiam :
charilatem esse legis plciiitiidincm : charilatcm operirc
multitudinera peccatorum: thesaurizandum cssc in caelis,
non io terra:conversationem nostram debere esse in cae-
lis : semper orandum esse: Tincendum in bono malum :
gloriandum in spc Titas a;tcrnae : studendum esse elee-
iDOsynae et saluti animarum.
Quoad tcrliuin. Auclor Epistoiae est S. Petrus Aposto-
ioriim princeps, qui Belhsaidae in Galiiaea natus, piscatu-
quc Ticlilans, a (^hristo vocaliis, factus est cius io terris
vicarius, totiusquc Ecclesiae Pastor et Pontifci: de cuius
«dmirabili sapicntia, pocnitcntia, ausleritate, charitatc,
zelo, propagalione fidei per lotum orbem ( in quem ipse
discipulos suos evangelizatum misit) passione, martyrio,
priTilegiis, miraculis, veneratione, fama et gloria , vide
Petro) inquit, ipse episcopalus, el lola auclorifas nominis
huius emersit. luiius I. Epist. 1. ad Orientales: B. .Apo-
stoli Pctri secles, ait, nobis sacerdotalis maler est dignita-
tis. S. Leo serm. 3. de Assurapt. sua ad Ponlif Si quid,
ait, cum eo (Petro) commune aeteris voluit es$e principi-
bus,nunquam.nisi por ipsum dcdit.quidquid aliis non ne-
gavit. Idem Epist. 89. Huius. ail, muneris Sacramenlum,
Ua Vominus ad omnium .Apostolorum officium pertinere
voluit. ut in Beatissimo Petro .ipostolorum omnium sum-
tno principaliler collocaret ; ul ab ipso quasi quodam ca-
pde, dona sua velut tn corpus omne diffunderet.
Quartum , quod Cliristus S. Pelro eiusque successori-
bus promiserit, et dcdcrit assistentiam Spiritus sancli ad
rcgendam Ecclesiam, ct ad docendam veram fidera, ut ia
ca errare non possit; scd quod ilic haereseos damaat, tota
Ecclesia pariier ut ha»reticum damaet. Lnde Innocent. I.
Epist. ad Concil. Milevit. qua; est 93. apud S. August.
«aroniuin , aiiosque hisloricos. Sane Dionys. Areopag. ^ Quotics. ait, (idei ralio ventilatur. arbitrijr omnes fratres
de Divin. nomin. cap. 3. S. Pclrum vocat supremam glo- iJct Coepiscopos noi
riam, ornamcntum caeleste, summum capilis vcrlicem,
basin et columnam Theologorum fortissimamet antiquis-
simam. Pctrus enim Ecclcsiae non tantum est monarcha,
sed el post Chrislum pelra fundamentalis. Idcoenim Chri-
Btus vocavil eum Pctrum, cum prius vocarctur Simon, ut
signilicaret eum forc pclrain fidei et Ecclcsiae, quam nec
tyraoni, nec philosoplii, nec hxrctici, nec scelerati, non
dico evertere, sed nec concutere possent. Hoc cst quod
ci promisil Christiis, qui estacterna Veritas, dicens: Bea-
tus es Simon Buriona, quia caro et sanguis non revelavil
tibi, sed Paler meus qui in cxtis est. Et e<jo dico tibi: quia
tues Pelrus. et super hanc petram (super lc scilicet,quem
Toco facioqueCephain,id cst, pelram Ecelesiaj) xdificabo
Ecclesiam meam, et portx inferi non prxvalebunt adver'
sus eam. Et tibi dabo clavcs regni cxtorum : et quodcum-
que liijaveris super terram, erit ligatum ct in cxlis ; et
quodcumque solfcris supcr terram, erit soltitum et in cie
nostros non nisi ad Pclruin, id est, sui no-
minis et honoris auctorem, defcrre dcbcre. Id patel ei usu
et praxi omnium sscculorum. Poutifices enim Romani o-
mnia in fide dubia dcclararunt et resolverunt, omaesque
haerescs condcmuaruot.
Qiiintuin, quod Pelrus ct Ponlifex quilibet Chrisli per-
sonain et auctorilalcin rcpraescntet ; sicut prorex reprae-
pentat rcgem. Hinc et Pctrus Christo in vita, zeio, pro-
pagationc fidei, morte et martyrio fuit pcrsimilis et con-
iiinctissimus. UQdc S. Greg. in Psalm 4. Pflcnit. Petro,
inquit , ait Christus: Venio Homam itcrum crucifigi. Qui
enim in scip^o iam pridem crucifixus fuerat. in Petro Ue-
rum se crucifiijendum dicebat. Et Tertull. l.de IVjescript.
Habcs, ait, Romam, unJe nobis quoque aiictoritas prx.'lo
est. ielix Eccle.>ia,cui tolam doctrinani Apostoli cum san-
guine suo profudcrunt. ubi Petrus passioni Dominicx ad-
xqualur . ubi Paulus loannis cxilu coronatur. Et S. .Ma-
ximus scrin. o. dc Nalali Ss. Aposl. rwr«,s.ail,c< Pautus
lis. Matlh. IG. 17. Rursum uni inter omncs Apostolos Pe- (^ martijrium pertulerunt in urbe Homa , qux principatum
Privlle-
Fciri.
tro ditit, iussilqiie tertio Christus: Pasce oves meas, loan
2'2. El ituriis ad crucem et irorte : Simon , ait, ecce Sa-
tanas expctivit vos ut cribraret sicut triticum : ego autcm
roijavi pro te , ut non drficiat fides liia : ct lu aliquando
eonversus ronfirma fratrcs tuos, Liica; 22. 32.
E quibus Chrisli promissis et donis collige , summam
S. Petri auctoritatem, ac privilcgia amplissinia. Privilegia
cnim duodccim uni S. Petro respectu lotius Ecclcsia; (pri-
vata enim omitto, vide ca apud Bcllarm. lib. 1. dc Kom.
Pont. cap. 17. el seq.) aChristo conccssa sunt haec. Pri-
• mum , quod a Christo crealus sit pctra et fundaincntum
Ecclesiae : Cum ego ( Christus ) sim inviolabili pclra, ctc.
tamen tu quoque petra es , quia mea virtulc sulidaris, ut
qux mihi potestate sunt propria, sint mihi lccum parti-
cipatione communia, ait S. Lco scrm, 3. de annivcrs. siii
Pontif. Ccphas crgo estCcpha, Petrus csl pctra, nimiruin
Cephalon. et Capitoli iminobile saxum
et caput obtinct nalionum , ut scilicet ubi caput supersli-
tionis crat , illic caput quicsceret sanctilatis. Et S. Pauli-
nus Nalali 3. S. Eclicis :
Ipsaquc aclestuin .^acris proccrum monumenlis
Itoma Pelio Pauloqtie potens.
Sexlnin,qiiodS. Petrus ciiisque succcssorcsRomani Pon-
filices, toli Kcclesia; prxsint qiiasi inonarcha; ; idcoque
Ecclcsiain faciant unam, unumquc Christi regnura et mo-
Darcliiam. Sicut enim unum est imperium qiiod unum ha-
bet impcratorem: iinuin regnum quod ab uno rcgilur re-
ge : unum univcrsum quod iinus condidit ct moderalur
Deus : nnum ca-lum qiiod unus illumliiat sol: ila paritcr
Ecclcsia non posset csse iiniiin visibile Christi rcgntim,
nisi habcrct unum visibile caput, cui lola subc<sci, et a
quo rcgcretur ; qiiod nliud csse acquil qiiam S. Petrus
eiusquc succcssores : pcrinde ac corpus humanum sine
cnpite uno consislore iicqiiit; aliOi|ui cnim c«set accpha-
Sccundum, quod Pclrus fuerit cnput, supcrior, rcrtor, p. |um, carens ralione, rcgiminc ct rectorc. Unde S. Ambr.
et iudcx omnium Apostolorum Quocirca S. Hier. in Ep. U germ. 11. Hanc, ail, sotam Hcclcsi.r naviin asccndit Da-
III.
89. nd S. Augiist. Tantx. ait, Pclrus auctorilalis fiiil. ut
Paulus in Epistola .*ua scripserit : Dcinde posl annos tres
veni lcrosotijmam viderePetrum. EtThcod. Epist.ad Lco-
nem : Paulus, ait, pr.xco veritatis, tuba sanclistimi Spi-
ritus, ad magnum Pctrum cucurrit , ut iis qui .Antiochix
de legalibus instituli^ cnntcndebant , nb ipso afferret solu-
tionem. Hinc et S. Evodius siicccssor S. Potri in sedc An-
liochcna, Epist. qua? dicitiir to y,.;, docct Christiim cx mii-
lieribus solam bnpti/assc Virgincin mntrcm suam, ox vi-
ns solum Pctrum : n Pclro vcro bnplizalos fuisse Andrcam,
Inrobum ct lonnnem, et nb iis ca^lcrog. Et S. Epiph. hasr.
5t. Pctrum, ait, clcgit. ut dux rssrt di.-cipulorum.
Tertiiim, qiiod S. IVtriis fucrit hicrarchn, quodqiic ab
00 omnis ordo hierarchiciis, puln oinnium Episcoporum,
saccrdotuin, ca?tororuwqiio Ivrch-iin» iiiinistroruin ordina-
tio, (cque ac iurisdictio dcscciidat. Uudeiauoc. 1. Epist.
niinus.in qita Pctriis magistcr cst constitulus, diccnle Do-
mino: Superhanc pctram xdificabo Ecclesiam meam. Sic-
ut cnim t\oc arca. naufragante mundo, cunctos quos .suscc-
pcrtit illxsos reservavit : ita rt Pctri Ecclesia conflagrante
sxculo, omnes quos amplectitur reprxscntabit ili.rsos : cl
sicut tunc transaclo dilurio ad arcnm Moe columlih signnm
pacis dctulil : ila el trnnsarlo iudicio ad Ecclesium Pilri
Chrislus gnudinm pncis rrferrt. Ei S. .Vugust. scrm. 121.
deTempore, agcns de pipnitentia S. Pctri : Totius, a;l.
corporis niorbuin in ipso capite cural Ecclesix, in ipso vcr-
licc coinpi>nil mcmbrorum omniiim snnilalem. Et S. Leo
fioriii. 3. do assiimpt. siia nd Pont Dr tanlo mundo, ait,
unus rligilur Pclrus , qui ct univcrsarum gcntium voca-
timi, et omnibus Apostolis eunclisque Ecclcsix Pnlribns
pr.rponatur : ut quamvis in populo Dri mutti sacerdotrs
sinl, mullijue paslorcs.omnes lamcn propne rcgal Petruf,
IV.
460
ProcEmium in Epistolam I. S. Petri.
VII,
VIII.
quos principaliter regil el Christus. Siciit ergo inembrum ^ peccator accipil claves : ut unitalis negottum formarelurj
corporis esse oequit quod a capite est divisutn, quodque
napilis vi et influxu non vc{5;etatur et regitur; ita pariter
menibruin Ecclesiai esse nequit, qui a Petro et 1'ontifice
Rom. schisrrintc vel haprtsi est divisus; nec ad ovile Chri-
sti pertinel, qui ad grejjem Pclri noii speclat; quoscnim
Christus curat ct rejjit, pcr Petruni Pastorein suuin curat
et rcgit. Unde S. Hieronynius Epist. 1. ad Damasuin de
noinine hypostasis : Stiper ilkim, ait, petram ( callicdrce
Petri ) sedificalam Ecclcsiam scio: quicumquc exlra hanc
domum agnum comcderil , profanus e.sl : si quis in arca
Noe non fuerit. peribil rcgnante diluvio. Et infra : Qui-
cumque tecum ( o Damase I>onlif ) non colligit, spargil :
hoc est, qui Chrisli non est, Anlichristi est. S. Cypriaaus
lib. 1. Epist. 8. ad plebera : Deus, ait, unus est, et Chri-
stus unus, et una Ecclesia, et cathcdra una super Pelrum
Domini voce fundata. AliudaUarc constitui, autsaccrdo
tium novum fieri prxter unutn allarc , et unum sacerdo
provisum cst, ut peccator aperiret innoccntibus , ne inno-
cenles claudcrent contra peccatorcs ; et qux necessaria est
unilas, csse nonposset. Et Pclrus Chrysol. serin. 107. Pe-
trus, a i t , ci^ custos fidei, petra Ecclesix, ianilorque cielorum .
Nonum, S. Pctri poleslas propagatur in posteros, et
CBCtcris Palriarchis deficientibus,inconcussa perdurat huc
usquc per annos ICOO. et durabit usque ad fincin mundi.
Undc S. Cyprian. lib. 1. Ep. 3. ad Cornelium Pont. Na-
vigare audcnt, inquit, ad Petri calhedrayn.atque ad Eccle-
siam principalcm , unde unitas sacerdolatis exorta est ; a
schismaticis et profanis lilleras ferre : ncc cogitare eos e.sse
Romanos, ad qiios pcrfidia habcre non possit accessum. Et
S. Hicronymus Epist. 1. ad Damasuin de noiniae hypo-
slasis : Cum suceessore, iiiquit, piscatoris et discipulo cru-
cis loquor. Ego bcatitudini tuse, id est cathcdrx Petri.com-
munione consocior. Hinc in Concilio Ephesino I. tom. 2.
cap. 16. Caclcslinus Roinanus Ponlifex ^or.iilur ordinariu.i
tium non polcst. Quisquis ulibi collegcrit , spiargil. Idein successor, et Vicarius B. Pclri Aposlolorum Principis. Et
Epist. 3. ad Cornel. lib. 1. Neque enim, ail, atiunde ortx uiu Concil. Chalccdon. act. 2. lecta Epislola Lconis Pont.
omnes acclamarunt, Petrus per Leonem locutus cst. Etin
sunt hxreses, aut nala sunt schismala, quam inde , quod
sacerdoti Dei non obtcmperatur, nec unus in Ecclcsia ad
tempus sacerdos , et ad lempus iudex vice Chrisli cogila-
tur, cui si secundum tnagisleria divina oblcmperaret fra-
tertiilas univcrsa , netno adversus collegium sacerdutum
quidquatn moveret.
Septiinum, quod ius et imperium Petri non tanlum
sublimius, sed et amplius sit quam quoruravis regum et
Imperalorura : tum quia ad fideles per totum orbein di-
spersos se extendit ; tuin quia pertinet quoque ad infide-
ies, ut eos Chrislo et Ecclesiae aggregari curet; tum quia
exerit se ad Anthropophagos, Indos et Barbaros, qui vi-
vunt sine rege, sine lege, sine Deo. Unde S. Prosper in
Carm. de ingratis :
Sedes lioma Petri, qux pastoralis honoris
Facla caput inundo, quidquid non possidet armis
Reliyionc tenet
Epist. ad Lconem, totum Concilium dicit: Leonem vocis
Pclri interprelem fuissc, id est, Petrum per Lconem esse
locutum. Petrus Episcopus Ravcnnse, Ep. ad Eiilychen,
quaj habelur ante Concil. Chalced. Uorlamur, ait, te fra-
tcr, ui his qux a B. Papa Romanx civitalis scripta sunt,
obedicnter attendas. Quoniam B. Pelrus qui in propria
sede, el vivitet prxsidet, prxstat quxrcntibus fidei verita-
tem. S. Siricius Pont. Ep. ad Himericum Episc. Taracon.
Portamus, ait, oncra omnium qui gravantur. Quinimo hxc
portat in nobis B. Apostolus Petrus, qui nos in omnibus, ut
confidimus, adtninistralionis suxproiegil et tuctur hxredes.
Decimum, S. Petri potestas et dignitas superat pote-
slatem Abrahae, Mosis, Aaronis, Melchisedech, omnium-
que veterum Pontificum, Patriarcharum et Prophetarum,
iisque oranibus adumbrata et praefigurata fuit. Audi S.
Bernard. ad Eugen. Pontif. lib. 2. de Consider. Quis es?
S. Cyrill. in Thesauro : Petro, ait, omnes iure divino ca- Q Sacerdos magnus, sutnmus Pontifex. Tu princeps Episco
put inclinant , et primales mundi tamquam ipsi Domino
lesu obediunt. Et rursum : Debemus nos , ut qui mcmbra
sumus, capili tiostro Romano Pontifici, et Apostolicx sedi
adhxrere. Quocircaveteresin litlerisCanonicis (quas For-
matas vocabant) ut latorera earum testarentur esseortho-
doxae fidei et communionisCatholicae,inscribebant nomen
Petri. In Formalis enim ex Decreto Concil. Nicajni, haec
nomina quasi verae fidei tesserara, per priraas eorum lit-
leras inscribebant,Pa/e;-, Filius. Spiritus sanctus, Petrus.
Amen; ut significarentearum latorera habere coramunio-
nem cum calhedra et successore S. Petri , Romano Pon-
tifice, ideoque esse Catholicum. Unde Optatus Milev. lib.
2. ut se probct Calholicum, Donalistas vero esse schisma-
ticos,enumeransPontifices qui sederunt in cathedra S.Pe-
Iri usque ad Siricium , addit : Hic noster est socixis, cum
quo nobis totus orbis , commercio Formatarum , in utiam
cotnmunionis societatem concordat.De Donalistis vero sub-
iicit.eos procul abesse ut Formatis communicent cum ca-
thedra S. Petri. Vide Baron. anno Chrisli 325.
Octavum, S. Petri ius et imperium non lantum in ter-
rain, sed et ad ioferoset superos pcrtiuet. Nam noo tan-
tum hoininibus terrigenis, sed et animabusin Purgatorio
caelum pandit. Est eniin ipse claviger caeli ; eius enira cia-
ves a Christo accepit Matth. 16. Uude Arator ia fiae A-
ctor. Apostol.
Dignaque materies Petri Paulique coronx
Cxsareas superare minas, et in arce tyranni
Pandere iura poli, summumque in agone tribunal
Vincere, ne tilulos parvus conlingeret hostis.
S. Bernard.lib.2. deConsid.ad Eugen. Tu.ait, Episcopo
cxlum claudere, tu ipsum ab Episcopatu deponere , etiam
et tradere Satatix potes. Et Optatus Milevit. lib. 7. con-
tra Parmen. Bono unilatis, inquit, B. Petrus prxferri o-
tnnibus Apostolis tneruit, et claves regni cxlorum commu-
nicandas cxteris, solus accepit, etc. stant tot innocentes, et
porum, tu hxres Apostolorum. Tu pritnatu Abel , guber-
natu Noe, palriarchalu Abraham, ordine Melchisedech, di-
gnitate Aaron, auctoritale lUoses , iudicalu Samuel, pote-
state Petrus, unctione Christus. Tu es cui claves traditx,
cui ovcs creditx sunt, etc. nec modo ovium, sed et pasto-
rum tu unus omnium Pastor.
Uudecimura, S. Petrus per discipulos a se missos fun-
davit per tolum orbem Ecclesias. Ita habuit a S. Petro in-
stitutos Episcopos, Sicilia Pancratiiim, Marcianum, Be-
ryllum, Capua Priscum, Neapolis Aspren, Tarracina E-
paphroditum, Equicolae populi Marcura, Ptolomaeum Ne-
pe, Roraulum Fesuli, Paulinum Luca, Ravenna Apoliina-
rem, Verona Euprepiuin, Patavium Prosdocimum, Tici-
num Syrum, Aquileia Herraagoram: in Galliis Lemovi-
censes, BurdigalensesetTholosani Martialem ; Tungren-
ses, Colonienses et Trevirenses Maternum; Rhemenses
Sixtum , Arelatenses Trophimum, Senonenses Sabinia-
p. num, Cenomanenses luliaQuin, Vienna et Moguntia Cre-
Usceutem, Catalaunia Menimium, Bituricenses Ursioum,
Arveraenses Austreraooium , Sanctonenses Eulropium;
Germania Eucharium, Egistum,et Marcianura; Hispania
Torquatum, Ctesiphontem, Secundum, ladalesium, Caeci-
liuin, Hesychiura, eie. ut patet ex Martyrol. S. Petrum
Bizantinis quoque primum dedisse Episcopum docet A-
gapetus Pootifex iu litteris quiE rccitantur in Synodo V.
act. 2. Si Metaphrastae credimus 29 lunii, Pelrus Roma
pulsus a Claudio anno imperii eius 9. navigavit in Afri-
cam, et Carthaginensem rexit Ecclesiam , eique praefecit
Crescentem discipulura: inde Alexandriara concessit, ere-
claque Ecclesia AIexandrina,ibique Marco instituto Epi-
scopo, ac Thebis Rufo, lerosolymam profectus esl.
Tradunt Historici rerum Angliae, S. Pctrura misisse in
Angliam evangelizandi causa losephum abArimathia: a-
lii ipsummet S. Petrum in Angliam profectum, Anglos
convertisse. Sane ab olim mira fuit S. Petri erga Anglos
IX.
X,
XI.
Coromentaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. I.
461
pastoralis pura,et TJcissim ADglorum crga S. Pelrum de- /^ prio nomine dixiste: Beusf lu, memenlo Domini. Tale e-
Tolio. Ul alia omitlam, memoral)iI(; est quod scribit Alre-
du8 Abbas CistcrcicDsis, qui lloruil aoDo Domini 1104.
in Vila S. Eduardi regis Anjjlorum, Diiniruin, cum An-
glia a Danis vaslala, rcfjia stirpe cxlincta, proxima essel
ruinx et exitio, Episcopum quemdam ardcnterpro ea cum
suspiriis cl gcmitibus ad Deum preces e/fudisse , ac mox
apparuisse ei S- Petrum, et dixisse, nasciturum S. Eduar-
dum, eumque fore regem iustum , sanctum ct forlem, qui
omnibus hisce .ingtix malis mederctur. Rrgnum enim An-
glorum esse regnum Christi, elsuum. lla factum : oracu-
li verilutem exitus comprobavit. Ilac de causa S. Eduar-
dus mire devotus fuit S. Petro , et S. Pelrus vicissim in
eum bcneficus , uli oslendi Aclor. 7. v. 3. Audiant el le-
{jant heec Angli, ut vidcanl a quanlo paslore desciverint,
ac posllimiuio ad eura redcant, eumque in successore Ko-
inano Pontifice vcDercDtur: ita pristinam eius curam et
opcm scnlicnt. Audi Innocenlium I. Pont. Epist.l. .Van/-
frstum est, alt, in omncm Italiatn, (iallias, Hi.ipanias, A-
rat beatorum malrimonium. Tradilur ex ca genulsse S.
PetroDJllam, qu«ob speciem appelila Id inatrimoDium a
Flacco, morlem precibus T.Deo impetravit, dc virginilat.s
decus perdcrel: culus reliquias Romae in basilica S. Petri
venerainur.
S. Petrua cum S. Paulo gloriosum Romse obiit martv- Jfany-
num, eo quod Simonem .Magum (qui Neroni ob magicas '^"'°'-
artes erat m deliciis) prostravissct, crucifixus capile deor-
sum, pudibus sursum, uti petierat ( ne Chrislo Domino
Jequaretur ) in \ alicano anno Domini G9. Ncronis 13. et
pcnullimo, die 29. lunii, cum Romje sedissel annos -^4
menses 5. dics 11. Lnde Tcrtull. iib.do Pra-script. c. 3U.
llomx, inquit, Pctrus passioni Dominicie ada:qualur quia
crucifixus est uli Chrislus. El in Scorpiaco c. 14. Onen-
tcm fidem Itomx primus ISero cruentavil: tunc Pclru.- ab
altcro cingitur, cuin cruci astringitur. Et S. Chrvs. hom.
in Princ. Apost. Gaudeas, inquil, Pctre, qui ligho crucis
fruitus es, cl ad magislri similitudinem recla quidcm fi,-
fricam el Siciliam, insulasque interiacentcs nullum homi- n gura, sicut Dominus noster crucifiqi noluisli , sed maqis
num instiluisse Ecclesias, nisi eos, quos vencrabiUs Aposto
lus Pelrus, aut eius successorcs constituerunl sacerdotes.
XII. DeDique S. Chrysost. homil. 32. in Epist. ad Roman.
fion ila, ait, cselum splendescit, quando radios suos solcx
se demitlil , sicut Romanorum urbs duas illas lunipades
ubique terrarum cffundcns. llinc rapietur Paulus, hinc
Pelrus. Considerate et horrete quale spcctaculum visura
sit lioma, Paulum videlicel ex theca illa repcnte cum Pe-
tro resurgenlem in occursum Domini sursum fcrri. Et El-
pis uxor Doetii hymno de Apostolis:
O felix Itoma, qux tantorum principum
Es purpurata prelioso sanguine!
I\'on laude tua, sed ipsorum merilis,
Excellis omnem mundi pulchriludinem.
Et S. Leo serin. 2. de Nalali Aposlol. Nonminuitur, ait,
persecutionibus Ecclcsia, scd augelur, el semper Domini-
cus ager segete diliore vestitur , dum grana qux singula
cttdunt, muUiplicata na.wunlur. IJnde duo ista prxclara
inverso capitc, velut a terra ad Ciclum iter parans. 0 cla-
vosillos beatos, qui membra itla sanclissima pertran.tie-
runt! Sepultus est paritcrin Vaticano iuxla viara triuin-
phalem : locuin sepulturaj CoDstanlinus Magnus Imper.
niagnilica basilica cxornavit, quain hoc sajculo Pontifices
de novo a fundamentis, sed longe raaiorcm per cenluni
annos exacdificarunt, adeo augustam et magoificam, ut
uibis et oibis miraculum essc videaliir. Solenl Christiani
ab omni aevo e.x toto orbe eam religionis ergo visitare. ac
ad ipsa eius limina pronos se prostcrnere , sanclumque
Pelruin vcnerari,et eius opem supplicitcr implorare.Audi
S. August. serm. 28. de Sanctis : ISunc ad memoriam Pi-
scatoris flectunlur genua Imperatoris: ibi radiant gemmx
diadematis , ubi fulgenl bencficia Piscatoris. Et Ep. 42.
ad Madaur. Videtis, ait, imperii nobitissimi eminentissi-
mum culmen, ad seputcrum piscatoris Pelri submisso dia-
dcmale supplicare. Et S. Chrys. homil. Quod Christus sit
Deus: Belictis otnnibus ad sepulcra pi.-catoris et petlwnis
divini germina seminis in quanlam sobolcm germinarint, p (Pauli, qui e pellibus faciebat labernaculal currunt et re-
'• " *"•■"■■" *'"' ' '->''—'••>• '■■••■ .i "'-/,./,v^^ <-< g^s (.1 prxsides ct mitdes: ct Constanlinopoti reges nostri
viagnam gratiam putant, si non prope Apastotos, sed si vel
extra eorum veslibuta corpora sua sepeliantur , fiantque
piscalorum ostiarii reges. Romae ergo ubi Pelrus niartvr
occubuil, ibi et victor resurrexll, ac supplanlato Neroue,
Imperaloribus et idololatria, urbem orbeinque Iriuinpha-
lor occiipat: e Valicano Rumam, fidcmque el Ecclesiam
Romanum , quasi omnium Ecclesiarum inalrem, magi-
slram et domiuam tuctur, dirigit ct propugnat ; ut huc
usqiie hajresis et perfidia eam convellcre non potueriut,
nec unquam convulsur* sint; quia scilicet supra firinam
petram a;dificala est, ut porla; inferi contra eam pr.-eva-
lcre Dcqueant. Aspicc dos ex alto S. Pelre, et tuo.i cives.
imo clicntes et lilios prolcge, ac per vita* huius lurbines
dirige in viaiii salutis iTtcrna', ul pcraclo peregrinationis
huius cursu,ca>li oslia to pandeute ingredi, ac lecura Chri-
sloIcsuDoinino nostro frui in ajternum mercamur..\raen.
beatorum mittia ilarlyrum proteslantur , qui Aposlotico-
rum xmuli triumphorum urbem nostram purpurarunt, ct
longe laleque rutilantibus poputis ambierunt. et quasi ex
multarum honore gemmarum conserto uno diadcmale co-
ronaruni.
EffiKie» Porro pfllgiem S. Petri ex ontiquis imaginibus ita pin-
8. Peiri. ^jt Nicephor. lib. 2. cap. 27. Pelrus quidem hatid cras.':^
corporis stalura fuil, sed qux atiquanlo esset erectior. fa-
cie subpattida et alba admodum : capitli el capitis el bar-
bx crispi et densi, sed non admodum prominenles fuere:
oculi quasi sanyuinc (quia assidiie plorassc fertur) rcsper-
si. nigri : superritia propc cvutsa : nasus autcm longior il-
le quidem, non Inmcn in acumen desincn-'' ; sed prc.^isus ,
simusque mo^(.«. Lxorem S. Pelri inartyriu laurcatani Ira-
dit Clemcns Alcxand. lib. 7. Stromatum. Aiuni, inquit,
/{. Pelrum cum vidissel uxorem duciad mortem, ixlalam
quidem esse propler vocationem. ct quod domum rcverte-
rrtur ; vatde tamen exhortando cl compcllando eam pro-
C A P U T P R 1 M U M.
SYNOPSIS C.VPITIS.
Prior huiu$ rapitis pars a v. 4. usque ad Vj. esldogmalira, imslrnor a v. /J. usque ad finem est tlhica. /ni-
tio enim prwmissa salulalione Ihum beuedicil, quod fidcles per Christum rcijenerarit et deslinaril ad lia^redita-
lemcplernam: in cuius spe dnrcl Christiano exuUandum esse in quibusvis Inbulalionibus ; alque hac omnia
prwdirla esse a Prophelis. Indc v. 15. incitat eos ad vilam puram el sanctam qua Chnslum imilcnlur , eius-
que hwrcdilatem el gloriam assequanlur.
1. ■BT^RTRDS opostoliis Icsu Christi, clcctis advenis dispcrsionis Ponti, Galntiac, Cappadociac, Asiac, et Bithy-
H^niiV, 2. Secuiiduin pr.T^ricntinm Dci P.ilris. in sanctiGc.ilionem Spiritiis, in obcdicntiam , et aspersio-
•M. ncra sanguinis Icsu Chrisli : Gralia vobis ct pax mullipiicelur. 3. Bencdiclus Dcus cl Pater Domini no-
462
Commentaria in Epistolam I. S, Petri. Cap. I.
stri lesu Chrisli qui secundum misericordiam suam magnam regeneravit nos in spem vivam, per resurreclio-
nem lesu Cliristi ex morluis, 4. In haereditalem incorruptibilem, et incontaminatam , et immarcescibilem, con-
servatam in cajlis in vobis, 5. Qui in virlute Dei cuslodimini per fidem in salutera, paralam reveiari in tempore
novissimo. G. In quo exullabitis, modicum nunc si oportet coiitristari in variis tenlationibus: 7, Ut probatio
vestrfB fidci muito preliosior auro (quod per ignem probatur) inveniatur in laudera, el gloriam , et honorem in
revelalione lesu Christi: 8. Quera cum non videritis, diligitis: in quem nunc quoque non videntes creditis: cre-
dentes autera exuitabitis ieetitia inenarrabiii, et glorificata : 9. Reportantes finem fidei vestriE, sahitem animarum.
10. De qua salute exquisierunt, atque scrutati sunt prophelse, qui de fulura in vobis gratia prophetaverunt : 1 1.
Scrulantes in quod, vel quale tempus significaret in eis Spirilus Chrisli : praenuntians eas quic in Christo sunt pas-
siones, et posteriores glorias: 12. Quibus revelatum est quia non sibimelipsis, vobis aulem ministrabanl ea quae
iiunc nuntiata sunt vobis per eos qui evangclizaverunt vobis, Spirilu sancto misso de caelo, in quem desiderant
angeli prospicere. 13. l*ropler ((uod siiccincli kimbos mentis vestrs, sobrii perfecte sperate in eum quee offertur
vobis, gratiam, in revelationem lesu Christi: U.Quasi filii obedienliap, non configurati prioribus ignorantiae ve-
strae desideriis; 15. Sed secundum eum, qui vocavit vos, Suiiclum ; el ipsi in oinni conversalionc saiicti sitis: 16.
Uuoniam scriptum est : Sancli eritis, quoniam ego S.mctus sum. 17. Et si patrem invocatis eum qui sine acce-
ptione personarum iudicat secuiidum uniuscuiusque opus, in timore incolatus vestri tempore conversamini. 18.
Scientes quod non corruptibilibus auro vel argeiito redempli eslis de vana vestra conversatione paternae tradi-
tionis, 19. Sed prelioso sanguine quasi agni immaculati Cliristi, et incontaminati: 20. Pri-ecogniti quidem ante
mundi constitutionem , maiiifestati aulem novissimis temporibus propter vos, 21. Qui per ipsum fideles eslis in
Deo, qui suscit.uit eum a mortuis, el dedit ei gloriam, ut fides vestra et spes esset in Deo. 22. Aiiimas vestras
castificaiiles in ubeilientia cliaritatis, in fraternitatis amore, simpiici ex corde invicem diligile altentius: 23. Re-
nati non ex seiniue corruptibili, sed incorruplibili, per verbum Dei vivi et permanentis in aeternum: 24. Quia o-
mnis caro iit foenum, el omuis gloria eius tamquam flos fceni: exaruit foeiium, et flos eius decidit. 25. Verbum
aulem Doiuiiii manet in ceternum; hoc est autem verbum, quod evangelizatum est in vos.
PETRUS Apostolus Iesu Christi.] Syrus. EpislolaPe- ^ cles. Vertcx , inquit, ornatus et corona duodecim lapillO'
tri Apustoli Simonis Ccphx; quia scilicet Sjrus vertit rum Apostoli sunt : j)etra vero sanctissimus Apostolus, pri-
■ " ■ nius Hierarcharum Christi.ldtim dor.cnlTert.u\\. Oc\gen.
S. iVlhanas. S. Hasil. S. Epiphan. S. Nazianz. S. Paulia.
et alii, quos cilat Beliarm. I. 1. de Rom. PoQt.c. 10. et 11.
Hinc apte Syrum Kcpha n]\ud\t etconsentit cum Grae-
co y.B'fylr, , id est cnput : quia Petrus est caput Ecclesiae.
Sic HebfEeum Pascha consenlil cum Grajco 7rao-;^Eiv : quia
in Paschate pas.sus est Christus. EtHebrseum lesus curu
Graeeo laai;, id cst medela, sanitas: quia lesus est me-
dicus etsanator oniniiim infirmitatum. Uude Kepham y.s-
tf-An iiitfrprelantur S. Anacletus Ep. 3. et Optatus Mi-
levit. lib. 2. conlra Parmen. etsi hoc eius non sit genui-
niim etymon, ut palet Forte Christus indens Simoni no>
inen Cephas.respexit ad scopulosum collein prsealtiim vi-
cinum lerosolymiE , ex quo tota urbs cerni poterat , qui
vocabatiir Krpha, et postea variata dialecto Kipho, de quo
losippus Gorionides Ub. 2. Belli ludaici cap. 25. Quod e-
ex Graeco, in quo Cephas vocalur Petrus: unde Pelri no
men ad Syros aliasque gentes et linguas transiit, quia
usitalissimum erat in Ecclesiis Gr.Tnis et Latinis. Nola.
Petrus primo, vocatus est Simon Bar lona, id est filius
lonoe; pater enim Petri vocabatur loannes, Hebraice loa-
nan , et per crasin lonan et lona. Unde Christus ait ei
loann. 21. 23. Simon loannis (scilicet fili) diligis meplus
Pctrus hisF Deiode a Christo Syriace vocatus est Kepha, (hebrai-
)iiem ce Keph) id est, ut Graeci et Latini prouuntiant, Cephas,
u^i.scm-hoc est petra, vel Petrus. Ihrpoi enim idem est quod pe-
eciEc- tra: nam si esset diversum, etderivatiim tantum a petra,
ciesi». Peireus diceudus erat, non Petrus, uli retractans adver-
tit S. August. 1. Retract. 29. et serm. 16. et 29. de San-
ctis. Porro nomen Cephas, id est Pelrus, Simoni indidit
Christus.quia destinabaleum facere suum in Ecclesia Vi- t>
carium, ideoque ei suum nomen (Christus enim vocalur "
petra et lapis angularis Ecclesise, iuxta illiid 1. Corinth.
10. 4. Pclra autem^ erat Christiis) indidit, et iuxta nomea
fidei aniiniqup sui firniitateni et constauliam communica-
•vit. Unde eius typiis fuit loseph, qui Genos. 49. v. 24. vo-
catur pastor et lapis Israel, quia , ut explieat Eccli. cap.
49. 17. princeps fuit frairum. firmamentim gentis, rector
fratrum, et stabilimenium populi.
Petrus ergo idem est quod petra et fundamentum Ec-
rlesise: Petra enim dicitur, eo quod primus in nationihus
fidei fundamenta posuerit, et tamquam saxum immobile
iotius operis Chrislianicompagem molemque contineat. Pe-
tra ergo pro devotione Petrus dicitur, et petra pro virtute
Dominus nuncupatur. Recte consortium meretur nominis,
qui consortium meretnr et operis, inquit S. August. serm.
de cathedra Petri, et S. Ambros. ser. 47. sic et S. Hilar
nim hic collis est lerosolymse, hoc Petrus est Ecclesiae.
.4postoll'S.) Kar' e?o;^(;v, quia Aposlolorum princeps;
sed hoc ex modestia et humtlitate subticet Petrus: unde
Pontifex Romanus S. Petro succedens vocatur Apostoli-
cus, eiusqiie cathedra sedcs Aposlolica. Porro Apostolus
idem esf quod legatus Christi. Audi Clement. lib. 2. Re-
cogn. TSos, inquit, Apostoli illius qui nos misit, verba eX'
ponere missi sumus : proprium vero aliquid dicere non ha-
bemus in mandatis, sed verborum iUius,ut dixi, aperire
veritatem.
Electis ) Supple scribit hanc Epistolam, precaturqueElecii
omne bonum dicens: Gratia vobis et pax tnuttiplicetur.iui.
Elcctos accipe ad fidem et gratiam, non ad gloriam: noa
enim voluit S. Petrus dicere omnes fideles eflicaciter ele-
ctos esse ad gloriam; miiUo minus voluit eos ornnes de
can. 16. in Malth. 0, iuquit, in nuncupatione novi nomi- ^ hac sui eleclione eertos et sociiros facere; cum multi de
fecerint non tantuin a gratia, sod et a fide, factiqiie sint
hffiretici assoelae Simonis Msgi. Monandri, Cherinlhi, ete.
Id ita esse pafot ex co quod subdit S. Petrus : In sanclifi-
cationem Spiritus , q. d. Scribo clectis non immediale ad
gloriam, sed ad sancfitatem et gratiam; et Epist. 2. cap.
2. V. 12. A'o.? antem debemns gru'ias agere Deo semperpro
vnbis. fratres dilecti a De.o, quod ekgerit vos Deus primitias
in salutem, in sanctificationc Spirilus, ct in fide veritatis.
Antistrophon S. Petro est illud PauliEphes.1.4. SicM< e/e-
git nos in ipso ante mundi comtitutionem , ut essemus sancti
et immaculati incompectu eius in charilate.yide ibi dicta.
nis felix Ecclesix fundainentum, dignaque xdificatione «7-
lius petra, quse infernilcgcs et tartari portas, et omnia mor-
iis clauslra dissolveret. El S. Chrysost. in Ps. 50. Petms,
inc{u\i.,appellalus, quia saxea fide prxditus. S. LeoEpist.
89. cap. j. Tu, inquit, es Petrus, et super hanc i^etram
oedificabo Ecclesiam meam, ut xlerni xdifiealio iempli mi-
rabili munere gralix Dei. in Petri soliditate consisterct. S.
Gregor. libr. 6. Regislri Epist. 37. Quis neseiat, inquit,
S. Ecclesiam in Apostolorum Principis soUditate firma'
tam ? quia firmitatem mcntis traxit in nomine ut Petrus a
petra vocaretur. S.German.Constant.inTheoria vet. Ec-
Commentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. I.
463
Maeno csl haec elcclio, quia ad roagnum bonum, puta * Petrus.Poulicosquead Gdemconverlit.Ubi nota efficaciana
_.& ___» ..l....*.»»! e^linit nlia T. 1;:.! i:--.;__;-0 n_t_: ..* — .- ;l ;_«-♦"'..
AdtCDS
qui.
ad fidem et gratiam, quae est semen gloriae et felicitatis
aelernae. Unde cap. 2. 9. Vos . inquit, jen«5 electum, re-
gale sacerdotium , gens sancla , populus acquisilionis, ul
virlutes annuntietis eius, qui de tenebris vos vocavit in ad-
mirabile lumen suum, ctc.
Advbms.) Primo, Lyran. advenis, inquif, hoc cst pro-
seljtis , qui scilicct ex gcntiiisrao conversi erant ad iu-
daismum, cl inde ad Christianismum. Vcrum Gra;ce non
fgl jrpojiiiToi;, sfd Tzapiniir.uoi;. Sccundo. .Maidon. in cap.
T. S. loann. v. 35. per arfycna.? accipit Gentiles; hi enim
quia toto orbe crant sparsi, vocabantur dispcrsio, et di-
spersi, iuxta illud S. loannis ibidem : A'mw<7Uȣ/ indisper-
sionem Geniium iturusest. et docturus Gcntes ? cum lu-
dsi in ludaea vivcreut coilecti ct uniti. Tcrtio, S. Hicron.
lib. dc Script. Ecclcs. in Pelro.S. Athan. in Synopsi, Di-
dymus, (IKcum. Cathar. Caietan. et olii hic per advenas
accipiunt luda?os ad Christum advcnicntes et conversos.
Ouarlo et gcnuine, advcnx dispersionis Ponli, Galatix ,
Evangelii et prsedicationis S. Petri, utpote qui homines fe-
ros et barbaros ad legeni et sancliujoniam ChrisliaDam
traduxerit.
Quani enimPontici fuerint barbari.docet Tcrtull.lib.i. PoDtici
contra Marc. cap. 1. Pontus. inquil, qui Euxinus natura'^^^^^^"'
ncgatur, nomine alluditur. Cxtcrum hospilalem Ponlum
ncc de situ xstimes-.ila ab humanioribus fretis nostris,qua-
si quodam barbarix suo pudore stcessit : gcnles ferocissi'
mx inhabitant , si tamcn habitatur in plaustro. Sedes in-
certa,vita cruda, libido promi^cua, el plurimum nuda, et-
iam cum abscondunl,suspensis et de iugo pliaretris indict-
bus,ne temerequis inlercedal.lta necarmis suis erubescunt.
Parentum cadavera cum pecudibus cxsa , convivio convo-
rant. Qui non Ua decesseiinl, ut escatiles fuerinl, maledi-
cta mors cst. Sec faminx scxu mitiganlur sccundum pu-
dorem,ubera excludunt, pensum securibus faciunt. malunt
militare quam nubere. Duritia de cxlo quoque : dics nun'
quam palens : sol nunquam libcr: unus aer, nebula: totus
ctc. vocantur ludaei Chrisliani, qui tum alias, tum rcccn- 1^ annus, hijbernum : omne quod flaverit , aquilo est. Liquo
Pldclit
ril civls
czll,li»-
»pei tcr-
im.
ter ob pcrsecutionem a nece Stephani a ludaiis excitatam
Actor. 8. 1. e ludaea dispersi fugerant in Pontum, Galo-
liara , elc. ibique proinde eranl hospilcs et advenas, non
incolae ct iiiquilini, cslo ibi sedem ct domum fixisscnt.
Unde S. lacobus iisdem scribens ait cop. 1.1. Ditodcciin
tribubus qux sunt in dispersione salulcm. Hi cnim vocan-
tur Grsece itxf.n:iir,ur,i, id est incolx, qui odvena; sunl, et
domicilium hobent in alicna terra: ;Tapi7rio/-,u£w enim idem
est quod peregre eo. advenio, hospcs sum.
Mystice, tacitc monet el innuit S. Petrus fidelcs in hoc
ronndo, ubius genlium sint,a;stimare debere se esse ho-
spiles et peregrinos, ut nulli loco fcl rci cor nffigant; sed
quasi adv('n.T3 pertranseant ad patriam cilestem, dicant-
que cuiii David: Advcna cgo sum apud te et pertgrinus,
sicut omncs putres mei, Ps. 38. 13. cogitcntque illud Pau-
li : 1'ratrcs iain non estif hospiles el advenx , sed estis c«.
ves Sanclorum et domestici Dci, Ephes. 2. 19. Christiani
ergo 8unt cives cseli , hospitcs et advenaj tcrrse. Vere S. p^
Augustinus qusst. 91. in Levit. Omnis homo, inquit, ad- "
vena csl nascendo, quoniam compellitur migrare morien-
do. Vide eunidem serm. 32. de verbis Domini.
Ex diclis liquct Iius advenas gente et gencre fuisse lu-
dsos, fidc et religiooe Christionos; e ludxo enim crant
exiilcs et profugi; sed sub his omncs fidclcs Ponli, etiam
cives et inquilinos e genlilismo ad Christum conversos in-
tclligit, tum quia primi qui Christi Hdcm in Pontum,ctc.
invexerunt, fuerunt advense ludxi, hi enim ludaeos et (icn-
tlles iu Ponto degcotes converterunt. lure ergo advenarum
qiiasi pareiitum suorum in Chrislo, nominc censentur,
praesectiiii qiiia S. Pctro peculiaris ciira ludxorum incum-
bcbat; gicul Paulo Gcntiiim, Golat. 2. 7. tum quia poiici
Ponti cives hoc lcinporc ad Christum convcrsi erant. Scri-
|)ta enim cst haec Epislola paiilo post nportuin per Corno"
lium fidei ostiiim gcntibus , anno Christi \'i. Maior crgo
pars Christinnorum in I*onlo crat advcnariim: quarc 0-
nincs S. Pctriis vorot ndvcnas pcr synccdochcn
res ignibus rcdeunt , amnes glacie ncgantur, montes pruina
exaggerantur. Omnia lorpent,omnia rigent: nihil illic nisi
fcrilas calet ; iila scilicet qux fabulas scenis dedit, de sacn-
ficiis Taurorum. et amoribus Colchorum,et crucibus Cau-
casorum. Scd nihil lam barbarum ac tristeapud Pontum,
quam qund iilic 3Jarcion natus est, Scjtha tetrior, Hama-
xobio instabiiior, Massageta inhumanior, Amazonia auda-
cior.nubiio obscurior. hijeme frigidior, gelu frayilior, Istro
failacior , Caucaso abruptior. Rursura in Ponto Pluto et
Proscrpina iiifcrorum dii , humanis hostiis placabanlur:
ibi qiioquc ontrum erat extracti Cerberi, et Herculis de-
sceusus ad infcros; urbsque ip«a Cerberion vocabatur, ac
regno Ponlico sive Bosphorauo infcrni nomen inditum.
AccoIk vorabantur Taiiri, Cinimcrii (unde Cimmeriae te-
ncbrx) sivc Cimbri, scu Cerberei, Heniochi, Colchi, Cap-
padoces. l'aphlagnnes. Nonnc iufcruus erat Cimmeria re-
gio diis inferorum sacra, iibi slrigfs, ubi .\cherontis pa-
lus, ubi Cerberus? Vide Suidam, Slraboneiu et alios Co-
smogrnphos.
Seclndim PKJBSCiESTiAJi Dei Patris.] Prxscientia si-^>"-8-
gnificat providcnlium ct pra;dcstiua|tioiicin Dei, qua Pon-
ticos clcgil ad (idcm et gratiam Chrisli et Christianismi,
provideudo oispraedicalorcsaliaque opporluoa media, qui-
bus praesciibat eos auscullaluros et obedituros , ac obla-
tam Chrisli fidein ct gratiam libcre amplexuros. Unde prx-
scicnlia hxc parlim inchoala cst et condiliomla. parlim
perfccta ct absoluta. luchoata cst,qualcnus p<-r cam pr»-
scit Deus qnid quilibel homo hac vcl illa conJitione. v. g.
Tocationc ct gratia , sit faclurus ct libcre clccturus. Per-
fccta cst, qualenus posila pcr Dci prxdestinalioncm et
decrcluiii condilionc, pula lali vcl tali vocalionc , videt
Deus absoliite volunlatem hoiiiinis libcre ei couscntirc.
crcdcrc ct obcdire. Prior pr.-escicnlia a Thcologis vocatur
simplicis intclligcnti.T; poslcrior visionis: hinc ct eleclo-
rum cloclio iuxla priorcmcstinchoata lantum ct conditio-
naln,iu\la poslcriori-m vero pcrfccla cst cl absolula. Prior
Adtb:<is dispersionis Posti. ) Uoc est, advenis Ponti •' signilicntur pcr to in sanclilicalioncm. uti lcgunt Latina
cx dis|icr8ione: proscriplio cuim pcperit dispcrsioncm.di-
Bpcrsio fecit cxulcs cl advrnas Poiiti: vel, q. d. .Xdvcuis
dispcrsis per Pontuni ; 8a>pe cuim Uebrxi abstracia usur-
pant pro concrctis.
PoxTi.) Pontiis regio est Asia; minoris vicina Ponto Eii-
xiao: iiiidc nb co noiiicn acccpit. Ponti rcx fiiit Mithrida-
tc8. Ex Ponlo oriundtis foit .Marcion ha-rcsiarcha ; unde
aTcrlull. Iib. I. coiilra ciim r. 1. vocatur mus Ponlicus
qui Evangrlui corrosit. Ponticiis qiioi|uc fiiil Aquiln pris-
cus Scripturartiiii intcrpros. Poiiiltir Ponlus hic prinio lo-
co.Undc Tcrtiiil. Cypr. Hicr. ('assiod. citanlcs hanc Epi-
fitolam, vucaiit Epislolnm ad Ponticos, siciit primom S.
loaniiis vocanl Kpislolniii ad Parlhos. Porro S. I.cosiTin.
1. de S. Pclro ct Poulo, assorit S. Pctrum Ponliiin, Gala-
tioni, Cappndocinm, Asinni, Ititliyiiiain, lc|;ibus Evaiigc-
licx projdicaliouis iuipleviasc. Pra:dicavit crgo iu Puuto
i. , -
maliiit Pclriis diccro ;>r,T<r/c«^(7m. quam prxde-PrT-^^
icm.quia pr.Tscicnlia lalius palct cl plura innuit: ^'pj^j^jj
postcrior pcr to in sanclijicationc , uli legunt Gr»ca, de
qiio mox.
Porro
stiiintioncm,(iuia pr . .,^.„, ,
nimirum l'rimo prxJcslinalioticm hnnc fiJcliiim aJ lidcmdoiej.
rt gralinm faclam cs«p sapicntissimc , ulpolc ab actcrna
Dciomniscii pr.Tscicnlin ct proviJcnlia. Socundo , cam
essc arcanam ct iuscrulabilcin, utpole factam arcano di-
vinx incnlis consilio ct pr.Tescicnlia. Tcrlio, eam essc sua-
vcm .Tqiic, ac cnicaccm ct infallibilom. Siiavcm, quia li-
bcrom arbitrium non coeg;il,scd sua»ilcr alloxit ad ndem.
pro\iJondo illa nicJia quibus pr.Tsiicbat ct pr.Tvidobat
lilicruiii arbilriiim liborcconscnsurum.ct usiirum nd suain
snlutcin. Enicni-cm ot infallibilom: quia pro\iJcnlia Dci
cum omnia prospiciat cl pr.TviJcal.quibus ralioiiibus ino-
vcnda sil voluntas homiuis, djm cas illi sujgeril, cnu-a-
464
Commenlaria inEpislolam I. S. Petri. Cap. I.
citer et infallibililer eam moTet, flectitque ad libere con- j^iam libcre credentes baptizalos el sanctificatoa amal, et
sentieadum. Hoc esl quod de scterna Dei Sapientia ait
Sapicns cap. 8. v. 1. AUingil a fine usque ad (inem for-
titer, et disponit omnia suaviler. Quarto, eam praevenire
nostra opera et mcrita, ac proiade esse liberalem et gra-
tuitam, dignamque omni laude et gratiarum aciione. Hoc
enim significal zo prx et pro in praescientia et pioviden-
tia. Quinlo.iianc Dei in suos electos quasi filios providen-
tiani esse pateruam. summam et divinam : illam enim si-
gnificat to Dei palris. Sexlo, praescientiam hanc Dei non
tautum esse speculativam, sed et practicam : includit e-
nim Doi voluatatem,amorem,et decretum dandi gratiam,
qua ad fidem, iustitiam et salutem perducamur.
rorro S. Cyrill. lib. de recla fide ad Reginas, et OE-
cum. h\c, prxscientiam rcferunl ad Pctrura, Petrique a-
poslolatuni ; quasi ille ipsi coUatus sit per Dei praescien-
tiam, id est providentiam : et proinde non dignilate, sed
tempore dumtaxat inferior sit Icremia, qui cap. 1. a Deo
eiigil ad suara gratiam , amicitiara, Gliationem et haere-
ditatem. Idem dicit Paulus Ephes. 1.4. et 1. Thess. 5.23.
Ipse aulem Deuspacissanclificetvosperomnia, utinteger
spirilus vester, et anima, et corpus, sine querela in adven-
tu Domini noslri lesu Christi servetur. Vide ibi dicta.Mo-
ral. discant hic Christiani quanti facienda sit sanctitas ;
nlpote ad quam ab aeterno a Deo electi sinl, qui ad hoc
misit Christum in mundum, ut sciliret serviamus illi tn
sanctilate et iustitia coram ipso omnibus diebus nostris, ut
cauit Zachar. Lucae 1. v. 75. Hxc est enim voluntas Dei
sunctificutio vestra, ait Paulus 1. Thessalon. 4. 3. Chri-
sliani ergo sibi a Deo elChrislo dici putent illud Dei per
Mosen : Eritis mihi sancti ; quia Sanctus sum ego Domi-
nus.et separavi vos a cxteris populis,ul essetis mei, Levil.
iO. 26. et cap. 22. 32. Ego Dominus qui sanctifico vos.
(Jrent ergo assidue cum Davidc : Cor jnundum crea «n
me Ueus, et spirilum reclum innova in visceribus meis.
audi"vit : Priusquam formarcm te in utero. novl ie. Melius A'e proiicias me a facie tua, et Spiritum sanctum tuum ne
i passim prsescieiitiam referunt ad to electis,q. d. Scribo U aufer
alii pa9Sim;t>r'
electis, qui ad fidem a Deo electi etdirecti sunt per sua-
vem eius prc-escieuliam et providontiam. Antistrophon Pe-
tri est illud Pauli : Non repulit Deus plebem quam prxsci-
vU, llom. 11. 2. Et: Quos prarscivit et prasdestinavit con-
formrs ficri imaginis filii sui. Rora. 8. 29. Et: 0 altitudo
divitiarum sapientix et scientix Dei! quam incomprehen-
sibilia sunt iudicia eius,et invesUgabiles vix eiusl Quise-
nim cognovit sensum Domini ? aut quis consiliarius eius
fuit ? Rom. 11. 31. vide ibi dicta.
Dei Patbis.) Pater hic accipi potest tum notionaliter,
ul significet primara personam SS. Trinilatis,quae genuit
Filium ; tum essentialiter, ut significet Deum, qui tribus
personis est communis. Hic enim est pater respectu ho-
miuum, angelorum el creaturarum omnium.
1n SANCTiFiCATioNEM SpiRiTCS. ) CEcum. haec refert
ad To Apostolus. Unde omnia hiac sic contexit et explicat:
Petrus ex prxcognilione Dei Patris missus Apostolus ad
segregandos ipsi in Spirilu , et obedientes reddendos eos.
as a me. Redde mihi Ixtiliam salutaris tui, et Spi-
■itu principali confirma me.
I.N OBEDIENTIAU ET ASPEBSIONEM SARGUimS IeSU CBBI-
STi.) Praepositio in polest Primo, significare causam me-
ritoriam : ut sit idem, quod per , q. d. Electi sumus ad
sanctitatem per obedienliara Chrisli usque ad mortem,et
per sanguinem eius in cruce elTusum, quo in baptismo a-
spersi et lustrali sumus: ila Lyr.etCaiet. Hebraeumenim
3 id est in, sumitur pro per, propter , ex, adeoque omne
genus causae significat, ut ostendi caa.25. in S. Paulura.
Secundo, ro in significat causaro finalem, q. d. Fideles
electi sunt a Deo ad sanctitatem, hoc fructu et fine, ut
eius iussis obediant, et iu dies fructum maiorem ( Hebr.
enim 3 id est m, cum accusativo significat augmentum)
elTusionis saoguinis Christi, puta perseverantiam et vitam
aeternam,consequantur in caelo: hoc enira per aspersionem
sauguinis Christi nobis reseratur, ut ait Paulus Hebr. 9.
11. Per metonymiam ergo et metalepsin ponitur sangui».
Christi pro reseralione caeli et caelesti gloria, sicut causa
qui aspersionem sanguinis lesu expiatricem admiserunt, Cponitur pro effectu, meritum pro mercede : ut S. Petrus
vobis electis peregrinis exdispersione Ponti, Gatatix.Cap- ' ""--' j... :_-.•-_:_ j:— ■ : .. --:i:--.. _
padocix. Asix , et Bithynix, gralia et pax multiplicetur.
Alii melius referunt ad to electis, q. d. Electi estis a Deo
ad sanctificationem Spiritus tum activam, ut scilicet Spi-
ritiis sanctus vos per gratiam infusam sanctificet ; tum
consequenter passivam, ut scilicet anima et spiritus ve-
ster a Deo, misso in vos Spiritu sancto sanctificetur. To
ergo Spiritus significat Primo, hanc sanctificalionem esse
proprium opus Spiritus sancti, ita tamen ut reliquae duae
persoaae SS. Trinitatis non excludantur, sed potius in eo
perdivinam7rspi;^fiomo-iv,idestce>camJWCMswne;M,utaitDa-
mas. includantur.Undemysterium sanctae Trinitatis tres-
queeius personas nominat hic S. Petrus: scilicet primam,
dicens Dei Pa^m;secundam, dicens lesu Christi; tertiara,
dicens SpirHus.'&.\iTsnm appositePatri tribuit eleclionera,
praescientiam et prsdeslinaliouem ; Spiritui sancto san-
ctificationem ; Filio aspersionem sanguinis: eo enim nos
tres effectus praedestinationis divinae assignet, scilicet e-
electionem,obedientiam et vitam aeternamper meritasan-
guinis Christi; sicut S. Paulus eosdem assignat, dum eos
nominat vocationem, iustificationem et glorificationem,
Rom. 8. 30.
Tertio, m sigaificare potest causam materialem, q. d.
Electi sunta Deo qui Christo obedientes se praestiterunt,
et sanguinem Christi pro se effusum per fidem amplexi,
eo se asperserunt el purificarunt: ita S. Cyrillus de Fide
ad Reginas, et CEcum.
Secundus sensus profundus est.sed obscurus etnovus:
nusquam enim ita accipitur aspersio sanguinis. Primus
ergo planus est et usitatus, si qiiis tamen secundum cum
mullis sequi malit, dicat aspersionem sangninis Christi
metouymice poni pro fructuaspersionissanguinis Christi,
hoc sensu, q. d. Vocati estis ad sanctitatem, hoc fine ut
Christo obediendo, eiusque sancta praecepta et monita
redemit et abluit a peccalis nostris. Secundo, to Spiritus 1 1 sequendo, eiusque redemptionem, sanguinem et mortem
significat hanc saactificatiouem non esse carnis, uti erat
illa legis veleris, sed spiritus. Tertio, in sanctificatione
nobis infundi spiritum, puta habitum gratiae, charitatis,
caeterarumque virtutura, quibus imbuta mens nostra fiat
spiritalis, imo spiritus; ut instar spirituum angelicorum,
spirituali et angelica puritale et sanclitate placeat et ser-
viat Deo. Porro hunc spiritura haurimus et participa-
mus a Deo et Spiritu sancto, per illumque ei sirailes effi-
cimiir, iuxta illud : Qui adhxret Domino,unus spiritus est,
1. Corinlh. 6. 17.
Nola.Pro in sanctificationem,GT!Ece est iv ayiao-fiw^id est,
in sanctificalione, yei etiam in sanctificationem: saepe enim
£-.iponit'jr pro €;-. utruraque verum.ethuic loco congruiirn.
Inchoale cniin elegit uos Deus in sanclificationem, qiian-
do nos ab aeterno deslinavit, et in tempore vocavitad san-
ctilatem : perfecte vero elegit nos iu saoctitate, quaudo
in dies commemorando,magis magisque eius fructum per-
cipiatis ; ut scilicet in dies in omni virtule et sanclitate
crescalis et proficialis, usque ad finera vitae, itaqne caele-
stis gloriae Ihesauros consequamini.
Nota. Sanguinem Chrisli hic fidelibus proponit S. Pe-Sanguis
trus, quasi balneura quoddam pretiosissimum ad sancti-^^j^^^j^
ficationem, hoc est, ad sanandos omnes animi morbos, oeum
omnesque virtutes ( quae non aliud sunt quara sanitatesanimaB
anima? ) conciliandas et augendas eflicacissimura , quod^^B'»-
proinde crebro omnique die et hora usurpare debeamus.
Alludit ad aspersionem sanguinis victimarum veteris te-
stameuli, in qua omnis illius aevi purificatio et sanctimo-
nia consistebat, uti ostendi Levit. 1. maxime vero alludit
sd aspersionem leprosi mundandi : hic enim die octavo
aspergebatur sanguine victimae , eoque mundabatur ab
immunditia legali, quae arcebat eura quasi irregularem a
Commentarla fn Epistolam I. S. Petri. Cap. l.
465
teraplo hominumquc conviclu, qua huc usquc ob Icpram ^ cst pai causalis; causat enira pacem. Sic Christus dicilur
irretitus fuerat, Levit. 14. Leprosus enim typice figurabat
peccatorem.quio leprapeccatiraundaturpcraspersionem,
id est, applicationem sanguinis Christi, qua; fil per ba-
ptismum ahaque Sacramcnta; itcm per fidein, conlritio-
nem et bona opera. Hoc esl quod prxdixit Isaias c. 52.
13. Iste aspergct gentes multas; q.d. Chrislus suo sangui-
ne per aquam baptismi multos abluet a peccatis , iustifi-
cabit et sanclificol)it. Hoc est quod orat David Psal. oO.
Aiperges me Domine hyssopo, et mundabor, q. d. Sicut o-
lim leprosus typice muudabalur per aspersioncra hyssopi
sanguinc ■vicfima; lincti, ila aspersioae san,<;uiDis Cbristi,
qui vcrc est hyssopus sanguineus Agni iraraaculati mun-
dans pcccata, ciuc et emunda meura reatum homicidiiet
adulterii. Orat enim per songuinem et mcrila Chrisli ven-
turi, per hyssopum, sanguinem et agnum praefiguratijSibi
remitti peccala: ila S. Ambros. de Apolog. David c. 12.
Sic Apostolus Hcbr. 10. 22. Asperd, ait. corda a conscien-
tia tnala, id est, in cordibus sanguine Christi per baptis-
mum lustrati et purgati a pcccalis. Uodc explicaas sub-
dit: El abluti corpus aqua tnunda baptisini. Aspcrsio crgo
sanguinis , idem est quod lustratio et purificatio e pecca-
tis, qux fit per sanguinem Cbristi. Vide dicta Uebr.9. 13.
Porro haec aspcrsio, id cst, applicalio sanguinis Chrisli,
adhibelur animx, Primo, per baptismum, aliaque Sacra-
menta, pra;sertim Eurharislia; : in ea eniin rcaliler co-
medimus corpus, et bibimus sanguincra Christi. Secundo,
per fidem et orationem ; obsccrando scilicct ut Deus per
merila sanguinis Christi nobis peccata reiniilat, gratiain
donet, virtutes lorgiatur ct aiigcat Sic Ecclesia omncs o-
raliones et collectas concliidcre solet dicendo: Per Domi-
num nostrum lesum Christum, etc. Tertio, per rememo-
rationemet meditationcmpossionisChrisli ; haceniin gra-
tos nos exhibemus Christo, eiusque pretiosain redcmptio-
nem celebramus, ac per cora bcneficia speramus, posci-
mus et impctramus. Atquehac de causa Christus sacrifi-
ciura Missae et Eucharistise insliluit, ut in eo iugitcr lan-
essc pax noslra, Ephes. 2. 14. id est , pacificator ooster
qui paccra intcr nos et Deura conciliavit.
Be>'edictls Deis. 1 Orditur a benedicHone, graliarura ^^„ 3
actioae el laude Dei , qua celebrat iugcus bent-llLiuin re-
dempiionis Chrisli, nusira;que per cum vocationis ad gra-
tiara et gloriara aeteiuain. Idein facit Paulus toto cap. 1.
ad Ephes. quo raire hoc Dei beneficium extoUit, scruta-
tur et adrairatur. Quin etfjenliles ponnulli suas Epistolas
et libros a Deo iuchoant. Ila Aratus sua Phajnom.ena or-
ditur: A love principium, etc. uti recensui Aclor. 17. v.
28. Porro heec Dei laus et benedictio est voi angelica, et
iuchoatio vitae beatae. Beati enim io cxlls absorpli in mare
divinitatis non nisi Deum laudant et glorificant. Apoc. 4.
8. et 10. Vide ibi dicta.
Moral. nota , corda et ora Sanctorura csse quasi altareoi San-
thymiaraatis, quod iugiter thymiama divioae laudis exha-ctorum
lat, et quasi apiarium, imofavosqui perenaiterdoxologiae'" ''"*"
mella stillanl, ut cum S. lob. tam in prosperis quam in,|),niii.
Badversis dicant. Sit nomen Domini benedicturn. El culo mius.
Psalte Psalni. 33. Benedicam Dominum in omni tempore.
Et cum tribus pueris in camino ignis : Bcnedicile omnia
opera Domini Domino , laudate el superexallate eum in
sxcula. Daniel. 3. Et cum Zacharia: Benedictus Dominus
Deus Israel : quia visilarit et fccit redemptionem plebis
sux . Luc. 1. Et cura B. \'irgine : Magnificat anima mea
Dominum. Ita Pauius oranes pcoe suas Epislolas orditur
a gratiarum aclione, vel bencdictione Dei.
Pater Domim nostri Iesc Chbisti. ; Tum quoaddi-
vinilatem, per gencratiouein ei commuuicatam ab Kler-
no; tum potius quoad humanitatetn, quam per opcratio-
nem Spiritus sancti in teinpore , ipsi elTormovit in ulero
B. Virginis : qua ratione tota SS. Trinitas dicitur Paler
Christi et Christianorum ; nomen enim lesus esi noraen
humauitatis Christi , non divinitatis. Passim quippe A-
posloli cclebrant myslerium iDcarnationis Christi ; tum
quia oovum, tum quia per illud peraela est redemptio no-
tara possioniseiusdignationem recoleremus, etcum omni r stra: quia non nisi per eius Cdem et merita iuslificamur
gratiarum actione celebraremus, iuxta illud : Hoc facite etsalvamur
tn meam commemoralionem. Et : Quotiescumque mandu'
cabitis pancm hunc. et calieem bibelis, wortem Domim an
nuntiabitis donec veniat, 1. Cor. 11. 26. Quarto, uniendo
operoliones et passiones nostrasaclionibus et passionibus
Christi: hoc cnim Chrislo perhonorificum, Patri gratissi-
mum, nobis ulilissimuin est : duni enim nostra exilia 0-
pcra nnito operibus divinis Christi,iisque quasi vestila et
inaurata, eiusque songuinc purpurata Deo Patri offeri-
mus ; conciliamus eius oculos ( ul respiciat iu faciem Chri-
sti sui ) cl grotiam, ac impetramusquod obsecramus. Uu-
de viri pii etsapienles idipsum studiose factitont.Hoc est
quod oit Poulus Hebr. 12. 24. Accessistis, etc. ad iesta-
menti novi mediatorem , et sanguinis aspersionem melius
loquentem quam Abel : quia songuis Abel claraat vindi-
clam, Christi miscricordiom.
•JHATIA voBis ET PAX Mi LTIPLICETI B. ) Graliam in-
telligc tum iacrealam in Deo, tum creatam in riobis. lu-
crcata est, beDevolentio, amor, favor, quo Dcus suos pro.
sequitur : creata, est grotio, donaque quae Deus ex amure
grotis in animom infundit. Uratia} elTectus ct comcs est
pox Iriplex, scilicet pox cum Dco, nobiscum, et cum pro-
ximis.Itaquc S. 1'etrus lam pocem quam gratiain in ndc-
libus augcri et pcrfici precatur, excmplo Christi , qui di-
■cipulos post resurrectionom salutans oit, Pax vobis : praj-
sertira quio ipsc cam iion (onliim proinisit, sed ct dcdil ,
dicens : Pacem rctinquo vobis . pacem meam do vobis, loan.
20. Unde S. Cyrill. lib. 12. in loon. cap. 53. et 54. cl lib.
lO.cop.7. Lei , oit, qua;dam Ecclcsia» traditaest : ia san-
ctis cnim congrcgatioiiibus hxc sa^pius od invicem dici-
mus. Pacem enim et nil nos, ct nd Deum habere, fons ct
origo omniiim bonurum rst. Qiiorc Pouliis quoquc orane
bonum fidclibus optnns dicit: llratia vobis tt pax. Porro
Cyrillus paccm quom Christus optabot ct reliiiquebat .\-
postolis. ccnsetcssc Spiritum sauclum , quia scilicel ipsc
VOL X.
QlI SECINDIM UISEBICORDIAU SUAM UAGNAU. ) CaU-
sam cur Deum benedicat, dal magnam eius inisericordiam
nobis pcr Christum eihibitam. Alludit ad illud Psal. oO.
1. Miserere mei Deus secundum magnam misericordiam
tuam , ct secundum multiludinem miserationum tuarum
dcle iniquitatem meam. Et Psal. l'l\. d. .Viserationes eius
super omnia opera eius. Et Psal. 107. 5. Magna est super
cxlosmisericordia tua. S. Petro succinit S. Poulus2.Cor.
1.3. Benedictus Deus, eic. pater misoricordiarum.et Deus
totius consolationis. Et Ephcs. 2. 4. Deus autem, qui di-
ves est in misericordia, per nimiam suam charilatem qua
dilexit nos.
Porro misericordia Dei magna, id est maiima et im-||,,(,r,.
mensa est. Primo, ex causa cflicicnte , quio promanat acoidia
Deo,eiusque amorcinnos immeuso: tanla ergo est.quan-^'' ™»'
ta est deilas, cum qua unum est idcmque. secunao, ex o-,up|,^,.
biecto, quia scilicet donavit nobis filium suum unigeni-ier
|)tuin, ut iu eo visccrasua in nosefTudisse videatur, iuita '•
illud Zacharia;: Per visccra miscricordix Dci nostri, in
quibusvisitavit nos oriens ex allo, Luca; 1. Magna ergo
tst quia Dcus immcnsus se eiinanivit usque od raortera,
mortcin aulein crucis, ut hominis sibi inimicissimi mise-
reretur, cumquc ab xterna miserio liberoret. Tcrtio, ei
subicclo, quia nos homines, quosi vermes vilissimos ple-
uos peccotiH, omniquc miscria od se evocovit, et cvexit ad
suom gralinm ct gloriam, iuita illud : .ibijs.^us huinanse
niiscria; aby.isum divina; miscricordia; invocat, Psal. 41.
8. Quarto, cx copio donurum , qiiia innumcro beneficia,
gratios et dono iiobis contulil, el conferrc non cessat. Un-
dc S. August. conc. 2. in Psal. 58. Totiim, ait. quidquid
sum. Domine, de miscricordia tua c.</ . ut cnim essein, quid
fccif' ut essem qui te invocarem. quid rgi? quia ergo ne-
mo te in misericordia iargior, a quo accepi ut essem, ab H-
Iq accepi ut Ifonus cssem. Deus tncus miicricordta mta.
5»
5.
466
Commenlaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. I.
i. Qiiinlo, majjna esl loco et lempore, quia ad omnes homi- ^ In spbm vitam. ) Dicitur fpcs viva, Primo, qnia sperat
nes omniuni iocorum, temporiim et soeculorum se exten
dit, iuxta illud Psal. 32. 5. Misericordia Domini plem est
6. ierra. Rursum in Sanclis durat in sDternum. Scxto, ex fi-
ne, quia ducit nns ad magnum sutim regnum, suxque liae-
redilatis ct gloriae iinmensae nos participes facit et con-
sortcs, iuxla illud Psaltis: Ciamavi acl te Domine, dixi :
Tit es .ipes mca. porlio mea in terra viventium, Psal. 141.
C. Ma;;iia crj^o cst, pri:iio, quia a magno manat Deo; se-
cundo, quia per nin^jiuim dntur Christum; tertio, quia
nian;nam lcvat miseiiain; qiiarto, quia magna dal dona;
qiiinto, quia magnas amhit gentes, loca et tempora; sex-
to, quia magno nos beat caelo et Deo.
Rocene- Regeneravit nos in spem TiVAM. ) Regencratio est
'p\Qx ''"■^uplex: Prima est iustificalio et sanctificatio, qua a mor-
j_ le peccati suscitamur et revoeamur ad vitam gratire per-
dilam in lapsu Adaini ; haec dieitur regeneratio , id est,
iterata et secunda gencratio: quia prima generatio fuit
in Adamo , qua Deus Adamum , et in eo posleros omues
vitam selernam. Undc S. Hieron. lib. 1. contra lovin. le-
git in spem vilx. Alii apud S. Aiigust. lib. 1. de Peccat.
merit. cap. 27. legunt in spem vitx leternx. Jletouj mice
ergo spes viva ponitur pro vita sperata , sive pro re viva
obtinenda per spem. Significanler vcro ait, vivam, ut iii-
dicet vitam pra;sentem esse mortalcm et mortuam , ma-
gisque esse mortem quam vilnm. Nam. ut ait S. Gregor.
hom. 37. in Evang. Temporalis vita ulernx vitx compa-
rala, mors rst polius dicenda, quam vila. Ipseenim quoti-
diunus defectus corruptiunis quid esl aliud, quam quxdam
prolixilas mortis ?
Secundo, quia spes hac non est fallax et dubia, qualis
est mundanorum sperantiiim opes el honores, sed verax
et certa, ut, nisi per nos sleleril, ccrlo gloriarn speralam
simus adepturi, alt Rcda. Terlio, quia haec spes nunquam
morilur, nec intcrit, sed semper vivil, donec ad rem spe-
ratam nos perducat. Quarlo, spes diciliir viva, quia fide-
lium vitam sustentat, ut in mediis tribulationibus vivant
Spes viva
si'piupli-
crcavit in gratia ; per eamque filios suos efTecil ; idcoque D laeti, in viva spe gloriae : spes ergo dat eis vitam et ani-
in spiritu gcniiit. Secunda generalio, hoc est regeneialio,
est qua lapsi et mortui per Christuin revocamur ad pri-
majvara vitam et graliam quam habuimus in Adamo anle
lapsuni. Rcgeneratio secunda est resurrectio: per illam
enim a morte suscitamur, et in novam vitam quasi rege-
neramur, pula caelcstem , beatam et eeternam ; haec dici-
tiir regeneratio respectu primse generationis, qua a pa-
rentibus nostris genili sumus in vitam hanc naturalem et
mortalem. Ulroque modo hic accipi polest.
luxta primam enim sensus erit, q. d. Deus per Chri-
stum, Chrislique baplisinum et gratiam nos regeneravit,
id est iustificavit, el ad vitam gratiae revocavit, in spem
vivam, id est, hoc fine et fructu, ut scilicet per gratiam
speremus conscqui gloriam et vitam ajternam.
luxla secundam sensus erit, q. d. Christus nos suo san-
guiue aspergcns, purificans, sanctificans et vivificans, re-
generavit, id est, resuscitavit nos ad gloriam et vitam bea
mos, fncilque cos vivere et vif^ere in quibusvis advcrsita-
tibus. Unde Philo libr. Quod deterius potiori insidiatur :
Quid etiim, ait, homiiii mayis polesl esse proprium quam
.spes el expeclatio pos.iessionis bonorum accipiendorum a
solo munipcentissimo Deo? Quod (jenus hominum, si vera
faleri volumus, proprie hominum est ; tamquam hi qui non
.''perant in Deum , extra naluram rationalem censeaniur.
Ita Paulus : Quod autem nunc vivo in carne, inquit, in fi-
de (et spe : hanc enim parit et includit fides) viva Filii
Dei, qui dilexit me, et tradidit semetipsum pro me, Galat.
2. T. 20. Homo enira desperans languet instar mortui,
sperans vero vivit et valet, iuxta illud Tibull. lib. 2.
Credula vitam
Spes fovel, et nielius cras fore semper ait.
Spes alit agricolas, spes sulcis credit aratis
Semina.
Spes etiam valida solatur compede vincium.
tam, in, id est, per spem vivara. Spe enim salvi facti su- Q Vide S. Rernard. ser. 7. in Psalm. Qui habitat : In spe.
mus: haec enim spes ex parte Dei promittentis ita est vi- -■'^ — •- ' -' - ' ■<> • •■- --•l../.,. ... , .
va, certa et eflicax, ac si rem speratam, puta vitam bea-
lam, nobis reipsa daret, et in manus consignaret. Quo
sensu ait Paulus : Eabemusper fidem accessum inrpatiam
istam , in qua slamus et gloriamur in spe glorix filiorum
Bei, Rom. S. v. 2. Et: Conresuscitavit et consedere fecit
in cxleslibus, Ephes. 2. 6. q. d. Ghristus resurgendo et
ascendendo in caelum nos secum evexit, sibique assidera
fecit io caelo : adeo eaira certi sumus, si Christo inhaerea-
mus, illi assessuros in caelo, ac si iam ei assideremus : quo
enim prxcessit gloria capitis , eo spes vocatur et corporis,
ait S. Leo. Unde S. August. in Medit. cap. 15. Hxc tota,
ait, mihi est spes, omnisque fiducia est in ipso lesu Chri'.
sto, qui uniuscuiusque nostrum poriio est, caro et sanguis.
Vbi ergo portio mea regnat, ibi me regnare credo : ubi ca-
ro mea glorificatur, ibi me gloriosum esse recognosco : ubi
sanguis meus dominatur, ibi me dominari sentio. Unde
ait, vivimus, fratres, nec deficimus in tribulatione, quod in
cxpectatione simus ineffabilium gaudiorum. ISeque enim
vana nobis hxc expectatio, aut dubia spes videtur innixa
scternx promissionibus veritatis. Deincle etiam ex perce-
ptione prxsentium munerum, firma est expectatio futuro-
rum; et prxsenlis gratix virtus nimis credibiliter attesta-
tur felicitatem promissx glorix.<:ine dubio secuturam . Nem-
pe Dominus virtutum ipse est Bex glorix, gratiam etglo-
riam dabit Dominus. Yiriliter ergo sustineat in hoc sx-
culo pietas colluctationem, et persecutionem quamlibet ae-
quanimiter patiatur.
Quinto, spes dicitur viva, id est, vegeta et virens. Sicut
enim Ezechiel cap. 37. 4. ludajorum in Rabylone despe-
rationera de liberatione et reditu in lerusalera repraesen-
tat per ossa arida, ita eorumdera spem excitat et vivificat
per visionem, qua vidit haec ossa reviviscere. Unde S. Gre-
Rloral. cap. 34. vel 18. Arentia, ait, corda sunt
. . gor. 31 r .
Tertio, sic exponi potest, ut spes viva vocetur ipsa re- p. hominum , qux iti huius sxculi spe peritura plantata, x
generatio , q. d.^Regenerayit, id est rursum generavit et *^ ternilatis fiduciam nonhabent : virent autem, qux illihs-
" ' J--J •• ... reditati inhxrent. Quoniam, tu Domine . singulariter in
spe constituisti tne, Ps. 4. 10. Et: In te Domine, speravi,
non confundar in xternum, Ps. 30. 1.
Sexto, sicut aquae stantes et stagnantes dicuntur mor-
tuae, fontanae vero et fluentes dicuntur viv8B,quia vita, id
est, vitalis operatio, consistit in actione etmotu; ita spes
viva dicitur, quae hominem excitat ad vivas et heroicas a-
ctiones virtutum, quibus gloriam speratam adipiscatur.
Hinc ait Paulus: Sancti per fidem (utique etspero) vice-
runt regna, operati sunt iustitiam, adepti sunt repromis-
siones, obturaverunt ora leonutn, extinxerunt impetutn i-
gnis, effugerunt aciem gladii, convaluerunt de infirmitate,
fortes facti sunt in bello, castra verterunt exterorum, ac-
ceperunt mulieres de resurrectione mortuos suos: alii au-
iem distenti sunl non suspicientes redemptionetn , ut tne-
Itorem invenirentresurrectionem, etc. Lapidati sunt, secti
vivificavit nos, dando nobis non rem, puta gloriam, sed
eius spera vivara : haec enim spes viva est, quasi anima et
vita Christiani, qua yivit vigetque in laboribus et tribu-
lationibus pro Christo; quia scilicet sperat ab eo vitam
aeternara : illam enim vitara per spera praecipit, ut videatur
iam illam possidere, illaque vivere , ac proinde per spem
lam videtur regeneratus et resuscitatus. Inde enim spem
vocat vivatn, quia scilicet fideles reraunerat et vivificat,
de quo mox plura. Ubi adverte to in, phrasi Hebra-a si-
gmficare augmentum spei vivae, q. d. Regenerat nos Deus,
in diesque magis in Christianismo vividos et vegetos facit
per spein , quam in dies maiorem magisque vivam in no-
bis suscitat, per nova auxilia et robora gratiae, per conti-
niiam opem, directionem et protectionera, per varias con-
solationes.quas in mediis tribulationibus et desolalionibug
maiores et copiosiores quolidie nobis suggerit etaspirat
III.
IV.
VI.
Commenlaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. I.
467
VII.
sunt tenlati sunt, in occisione gladii mortui sunt. circu- ^ feci, et ut stercora arbilror, quoniam tu es Domine spes
ierunt in mdotis.clc. mea. Si mihi prxmia promittuntur , per te oblinenda spe-
Dciiiqiic Clemens Alexand. 1. Paedagog. cap. 6. spem rabo- Si insurganl adversum me prxlia, si sxviat mun-
censel vocari vivam, eo quod spes fidei det vitara, eius- dus, si fremat tnalignus, si ipsa caro adversut spirilum
quc quasi sit anima! Ecclesia. iuquit, constat corpore sci- concupiscat, in le cgo sperabo.Fratres. hoc sapere, ex fide
licet fide ; anima vero spe , uti Christus constal carne et vivere est; nec alius ex scnlentia dicere potesl : Quoniam
tanguine (sanpuincm cniin veteres putarunt esse substan- tu es Domine spcs mea. elc. Ut quid enim si hxc sapimus.
liam aniiiia!.) Ikvera enim sanguis fidei est spes. in qua
continelur, sicut fides ab anima. Cum autem spes cxpira-
verit , perinde ac si sanguis elJluxeril, vitalis fidei facul-
tas dissolvitur.
Hac spe viva cxcelluit S. Martinus, cum luliano Apo-
gtota; iiictum exprobranli respondit : £(/0 signo crucis, non
clypco proteclus aut galea. hoslium cuneos penetrabo secu-
rus. Et rum a lalronibus captus dixit se nihii prorsus ti-
merc : Scio enim, inquit, Deu7n in maioribus periculis ma-
gi^ adessc suis in sc confidentibus. Et cum in niorte dia
bolo dixit: Quid hic astas crucntabeslia? nihil in me fu
I.
ut quid cunctamur abiicere omnes spes miseras, vanas ,
inuliles, seductorias, et huic uni tavi solidx . tam perfe-
ctx, tam beatx spei tota devotione animi. tolo fervore spi-
rilus inhxrere ?
Ex MORTUis. ) Ex numero, statu et loco morluorum,
puta ex sepiiicro et inferno.
l!t nfBBDiTATB») Kcfer adregeneravit, q. d. Regeue- vers.4.
rnvit no9 Deus iu baplisiiio, suosque Olios eirecit, ut hae-
rcditatis suod faccret participcs et haeredes. Idco enim pa-
rcntcB generant filios, ut coa babeaut hacredes. Posset
quoquo referri ad to .spem vivam. q. d. Regeneravit nos
nesle rcperies. Et suis: Sinile me cxlum potius quam ier- in spem vivain, quae sperando tcndit in ha;reditatem, siye
ram wpicerc, ut suo iam itincre iturus ad Dominum spi- D quae cst spes hajrcditalis incorruplibilis. Hebraei enim s«-
pe per 3 id est, »n, cura accusativo , sigailicant regimen
genitivi.
Porro haereditas hsc, quara Deus filiis suis dilectis et Hiredi-
cieclis dabit, est regnum ca;Iorum . ipseque Deus 'otus^»'^^^"
qiiantus quanlus est. Beali enim videndo et conteinplan- ^,.„5 5^
do Deum, eo fruuntur, gaudent, et beanlur in aeternum. cxiuin.
Ita S. August. scr. 19. de Temp. Unam. ait, cum sanclis
angelis civitatem habemus , a Domino possidcbimur , hx-
redilas eius erimus , et ip^e hxreditas nostra erit ; quo-
niam et modo dicimus: Dominus pars hxredilatis mex.
Et de nobis dictum est : Postula a me , et dabo tibi Gen-
tes hxredilatem tuam.
Incorruptibilbm) Natura et substantia. Opponil hoc esi in-
^picerc .
rilus dirigalur.P\[ira rcccnsui leremia; c. 1. 18. etc. 17. 8
Per resurrectionbm Ibsu Christi ex mortuis.) Re-
fert ha!C Prinio, ad to i« spem vivam, q- d. Spcs noslra cst
viva.sive spcrans vitam a;lernam,quia in hanc pra;cc9sit
Christus caput noslrum per resurrectionem; ut nos sc-
Oifijtus cum qiiasi mcinbra in eaindcm induceret. Spes enim viva
rcsur- dicit: Spcro iiie rcsurrecturum, quia Christus rcdcmptor
"*"' "°'iiinii8 rcsurrciit, non tantura pro se, sed et pro me, ut
scilicet inc a mortc nd vilam et gloriam suscitaret. hc-
cundo, rcfert ad to rcgcncravit, (\. d. Deus nos regenera-
vit, id cst, siiscitavit iam a peccato ad gratiam , qiiara a
mortcod vitam aetcrnam per rcsurreotioneiii Christi: haec
cnim fuit caiisa non lantum excmplaris, sed et cfficiens
no.strae rcsurrcctionis; idqucPrimo, quia Christus sua
passionc ct inorte, cuius finis et terininus fuit resurrectio,
Hieruit nobis ulramque suscitationein.
Secundo, quia Cluistus resuigons morlem plane dcvi
II.
cpithetuin ha;reditati; Primo, Iuda;oruin, quorum haere- corrupti-
dilas in terra promissa laclc et melle manante , pula in d^^p?,'^."
Chanann, fuit corruplibilis , qiiia caduca ct raodici tem- ler.
poris. Secundo ht-ereditati Chiliaslaruin, sive Millenario
III.
cil, camque non lanliim in se, sed et in nobis quasi ciusQ rum, qui dicebant Sanctos mille annos dumlaxat regna-
" turos in hac vila, qucrum auclor fiiit Cherintus S. Pclro
cosvus et anlagonisla: dc quo plura Apocal. 20. 4. Ter-
tio, crrori Origcnis, qui ex Platone docebat, post anoum
ningnum, pula' post duodecim, vel, ut alii, 3B. annorum
millia, omnia revolvenda. et reditura ad pristintiin vel
prima!Tuin stnttim ; ideoque Beatos in ca-lo nd pra-sentem
vilam rcdituros : ila Didymus. Quarto, ha;reditati terrenae,
quam pnrenles ftliis corruptibilibus corruplibilem relin-
quunt; Christiana enim ha;reditas e.st immortalis, incor-
ruplibilis, a-tcriia, qua; nec morle, nec scnio, nec tempo-
re nllo nmtatur, nut corrumpitur ; quia hcec haercdilas est
ca;lum cmpvrcum, quod cst incorruptibile , imo cst ipse
Dcus iinmoi^lalis, ut pnulo nntc di\i. Anima; cnim immor-
tali immorlalis ha-rcdilus ut flicitas uli d. betur , ita et
nda;quntur. Vcre S. August. in Psnl. 149. Dcus, ait, ertt
ha-rcditns nostra , qux ncc minuilur copia possessorum,
ncc fit angustior numerosilale coh.vrcdum : sed tanta est
inullis. quanla paucis: lanla singulis . quanla omnibus ;
domitor ct Iriumphalor profligavit. Unde ait Paulus Ro
inan.4.25. Qui Iradilus cst proplcr dclicta nostra. et re-
surrexit propler iuslifi-alionnm nostram : vide ibi dicta. Et
cap 6. v. 4. Ut quomodo Chrislus surrcxil a mortuis pcr
gloriam Palris. ila et nos in novilale vilx ambulemus : si
enim complanlali facli sumus similitudini mortis eius, si-
mul ct resurrcclionis criiiius.
Terlii), qtiia Christus qui resurrcxit in dic iiidicii, pnr-
liin per sc, pnrtim per nngclos, nos resuscilabil, iuxta il-
lud Philipp. 3. 20. Sostra aulem convcrsalio in cxlis est ;
undc eliam Salvalorem expectamus Dominuin nostrum le-
sum Christum . qui reformabit corpus humililutis noslrx
configuratum corpori clurilalis sux.
Prajclnrc S. Hieron. ad Hcliodoruin in Epitaphio Ne-
potinni : Qui . inquit, per Osee quondam tibi rigidus mi-
nabatur : Ero mors tua, o mors : ero morsus tuus, inferne;
tUius morle . tu morlua cs ; illius morlc, nos viriinus : de-
vorasti, et devorala cs: duinquc as.iumpli corporis soliici-
taris iltrcebra, cl avidis faucibus prxdam pulus, inlcriora
tua adunco denle confossa sunt. (iralias tibi, Chrisle Sal-
vnlor , lua aqimus crcalura, quod iam polcnlcm adversa-
rium nostrum, dum occidereris. occidisti.
Spcs crgo nostin , a;quc nc niiior ct iubiliis cordis no-
«Iri , cst (^hrislus. Aiidi S. Bernnrd. scrm. 9. in Psnlin.
Qui habitat : Quoniam tu es Ditmine spesmca. Quidquid
tgilur agendum sil, quidquid dtrlinandum . quidquid to-
leranduin . quidquiil itptnndum , lu cs Powiiir .«/«'.< mra.
Hxc una mihi oinnium promissionuin cuusa. h:cc lola ra-
tio mex expcclalionis. Praicndal aller mcrilum , sustine-
rr se iactel pnndus dici ct xstus, iciunare bis in sabbalo
dirat, sc non rsse sicut c:iicros hnminnm gtorietur: mihi
adlixrcre Deo bonum, pnnrrc in Doinino .^prin mcam.Spc-
r^t in aiiis alii. foiie hic in scicntia lilterarum, hir in a-
slulia sxculi, itlc innobililalc, ille in dignilalc. illc ina-
lia qualibct vanitate confidat : proptcr te omnia detrimcnta
Dmuiiis, quania paucis - ~
cum in creala hxredilate longc aliud cveniat. 7 uiif panter
corpus hoc corruplibile induet incorruplionem, ct morlale
hoc immorlalilalem, ut nit Apost. 1. Corinth. 15. 53.
Et inco-<tami!«atam. ) Opponit id crrori ludaorum, KUncon-
Chilinstnrum, Mahomcti ct Snrnconorum, quia pnrndisum lamiD,.-
cxpcctnnl, in qiio omni voluptnte cnrnis frunuliir, omni- •
quo luxu ct libidinc sc oonlnmiucnl. Riirsum errori Ori-
gonis.qtii diccbal nuim.is Boalonim post annum magiiiim
c cTlis ct con-iortio ans-^olorum rcdilurns ad carnom hanc
miscrnm ct rontaminnlnni. Contra hos nit Pclrus Ciple-
stcm ha-rcditalem forc uli inrorruptibilcm, itn pnrilor pu-
rnm soinpor, ct inronlaminalnm nb omni non solum cul-
pn. sod ct n qunlibcl sordc, vilio ct na<vo. Quocircn Apo-
rnl. 21. 27. dc ca dicilur: ^lon inlroibit in eam aliquod
coinquinnlum. Et Psal. 23. 3. Quis asccndet in monlnn
Domini nut quis stabit /n locosanclocius ? Innoccns manibus
el mundo corde, qui non acccpit in vano animam suam.
•1
468
Commentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. I.
Pro incnntaminalam, Groece est «uiavTov, id cst impoU ^jt<ji'M,\iics\. marcescere.XinieS. August.Iib.l.dePeccaf
lutam , deficcatam, incontaminalam , immaculalam, pu
rain. Undc Amian.tus lapis vocalur, qui in Cypro nasci-
tur, scissili alumini similis, quo utpole lento, telas confi-
ciuut,qu8e iii igocm coniecta; accendunturquidcm,aguut-
que flaiiimas , sed nulla amissa parte nitidiores cvadunt,
teste Dioscor. lib. 3. cap. 113. et Plinio lib. 36. cap. 19.
qui ait : Amianlus alumini similis, nihil irjni deperdil. Un-
de ideiii lib. 19. cap. 1. eumdem linum vivum appcllal:
sed fallitur, dum censet vere esse linum, qiiod in India
uascatur, cum sit lapis, vel alumen. Quare amiantus, di-
■viuilatis, ulpote purissimae, estimajjo et symbolum, qua
de causa lirachmanes ex amianto vestes sibi conficiebant,
ut divinitalis de se specimen ederent: ex eo quoque fune-
bres regum vestes texebantur, ut illis tecti corporum iii
rogum inieclorum cineres, a cinere lignorum secerni pos-
sent, aitMalhiol. in Diosc. lib. 1. c. 113. et Plin. 1. 19. c. 1.
Nota secundo, incontaminatam , id est incontaminabi-
lem, ut vertit Pagnin. et Tigur. hoc enim significat Grae-
merit. c. 27. legit florenlem. Est eniin metaphora a llori-
bus, foliis et fructibus, qui mox ut plane ellloruerunt et
maturuerunt, illico marcescunt, flaccescunt, pulrescunt.
Unde iis adversus amarantm flos nomen habet ab immor-
talitate, quoniam non raarcescit: de quo Plinius lib. 21.
cap. 8. Amaranto, inquit, non dubie vincimur. Esl aulem
spica purpurea verius quam flos aliquis , et ipse sine odo-
re : mirumque in eo gaudere decerpi. et Ixtius renasci.Pro-
venit Auyuslo mense , durat in autumnum. Alexandrino
palma, qui dcccrptus asscrvatur. Mirumque postquam de-
fecere cuncti flores, madefaclus aqua reviviscit, et hiber-
nas coronas facit. Verum Clemens Alexand. lib. 2. c. 8.
docel plenum amarantum in caeIodumlaxatreperiri:Pu^-
chra, inquil, amaranti corona illi reposita est, qui recte se
gesserit : hunc florem terra ferre non potest, cxlum solum-
modo eum ferre potest. luxta quod sensus B. Petri erit, Et im-
q. d. In caelo tandem amaranti coronara assequi licebit: """?.?■
nec eniin tellus florem aliquem immarcescibilera parit.tums
habitu ac potentia, quia contaminari nequit, nec ulla ul-
lius rei labe infici potcst. Sic Agga;i 2. dicitur: Veniet de-
sideratus, id est desiderabilis, cunctis genlibus. Hebraei
enim saepe participia passiva usurpaut pro verbalibus iu
bilis, quibus carent, ut Sophon. 2. 1. Gens non amabilis,
Hebr. non amata. 2. Reg. 1. Saul et lonalhas amabiles ,
Hebr. amati. Psal. 136. Mirabilia opera tua, Hebr. mi-
rata. Idera imitantur Graeci et Latini, ut Gal. 2. Quoniam
reprehensibilis erat, Graece zarsyvtoG-^Evo;, id est reprehen-
sus erat. Virg. 7. jEneid.
Dives inaccessos ubi solis filia lucos;
inaccessos, id est inaccessibiles. Idera lib. 8. Hxret inex-
pletum lacrymans, id est inexplebiliter.
Significat ergo to incontaminatam, haereditatem caele-
stem fore plane puram: primo, ab omni peccato eliam le-
vissimo, imo ab omni potestate peccandi; secundo, ab o- Q
inni sorde sordisque periculo; tertio, ab omnicarnali vo-
luptate, imo ab omni concupiscenlia, iuxta illud Christi:
In resurrectione neqiie nubent, neque nubentur; sed erunl
sicut angeli Dei, Malth. 22. 30.
Fideliura enim hairedilas ot beatiludo in caelis erit spi-
ritalis , angelica , diviua: qiiam proinde S. loaon. Apoc.
21. 19. vidit per aiirum, smaragdum, beryllum, iaspi-
dem, aliasque gemmas purissimas, seque ac pretiosissi-
inas reprajsentari. Unde S. August. in Medit. paradisum
cselestem describens:
Solis gemmis, ait, hxc structura nectitur,
Auro mundo lamquam vitro urbis via sternitur,
Abest limus, deest fimus, lues nulla cernitur.
Tropol. Beda, fideles, ait, ut assequantur haereditalem
c«lestem in hac vita, faciunt haereditatein Dei incorrupti-
bilem, ne ullo lelhali crimine corrumpantur ; incontami-
natam, ne mediocribus culpis inquinentur ; immarcescibi-
lem, ne levissimis et quotidianis culpis marcescant; deni-
cum autavTov, ajquc ac «j/apavTov significat immarcescibi- IJSanctorum ergo haereditas et corona erit araarantina ettaniia,
lem, potius quam non marcescentcm. Haereditas enim c£e- immarcescibilis, quia non tantum quoad substantiam erit'""" *"'
lestis non tautum actu est pura et incontaminata, sed et incorruptibilis, sedetquoad qualitatem, speciera et volu-Sustu*'
ptatem, seraper in eodem flore, vigore et decore perma-
nebit. Secus est in marmoribus et gemmis, qua; licet sint
incorruptibiles, politae tamen tantum ad tempus vigent
et splendent; nam cum tempore splendorem illum et spe-
ciem deperdunt, fuscantur et quasi senescunt. Ex adver-
80 in caelis Sanctorum gloria et felicitas semper erit re-
cens, semper florens, seraper virens: unde post centum
annoruin raillia tam suavis, tam iucunda erit, tamque
roentem Beatorum delectabit, quam oblectabat primo die,
quo illam perceperunt.Cuius rei causa est, quod haec glo-
ria et dclectatio quaquaversum sit constans, immutabilis,
8ui semper similis, iramarcescibilis et infinita, quasi raa-
re quoddam gaudiorura.Hoc est quod de ea canit S. Au-
gust. in Medit.
Ilyems horrens, xstas iorrens illic nunquam sseviunt.
Fios perpetuus rosarum ver agitperpetuum.
Candent lilia, rubescit crocus, sudat balsamum :
Virent prata, vernant sata, rivi mellis influunt,
Pigmentorum spirat odor, liquor et aromatum,
Pendent poma floridorum non lapsura nemorum.
Secus est in gaudiis terrenis, qua^ orania licet maxima vi-
deantur, longo tamen usu fastidiunt et nauseara pariunt,
imo quo magis gustantur, eo minus sapiunt: in iis ergo
sapere parit desipere, uti notat S. Gregor. homil. 36. in
Evang. Hoc est quod aitSapiens Eccl. 24.29. Qui edunt
me, adhuc esurient; et qui bifmnt me, adhuc sitient. Et S.
Petrus cap. 2. 12. In quem desiderant angeli prospicere.
Beati ergo visione Dei ita satiantur, ut tamen aeque
semper ad eain anhelent, eumque iugiter intueri deside-
rent. la nullo ergo minuitur eorum felicitas, sive quoad
rem possessara , sive quoad eius speciein et pulchritudi-
nem, sive quoad eius sensiim, gustum et voIuptatem.Tan-
to enim sni sensu , gustu et voluptate aflicit Beatos post
cant; deni- p. mille annos, atque affecit primo die. Imraarcescibilis ergo
que conservatam in cxlis, quia hac sanctitate prxditi Bea- ^ est, primo, quia Ktate non senescit ; secundo, quia teinpo-
torum ccetui, cilra ullam dubitatiohem, si perseveraverint
usque in finem, aggregabuntur.
Hauc incontaminalam et immortalem haBredilatem am-
biebat S. Casimirus Casiiniri Poloniaj regis filius, qui in
morbum incidens cuin a medicis audiret, se eo levari noa
posse nisi uxorem duceret, ac parentes ad id eura urge-
rent, respondit generose: Nullam aliam novi vitam , nisi
cxlestem illam incontaminatam immortalitalem, ob quam
eligo virgo mori, iuslar Armelini, qui luteo agere circum-
datus eum transire et fiigere non vult, ue luto se inqui-
uet, sed sinil se a venaloribus capi, itaque tacite ait : Ma-
lo mori quam fadari: Virgo ergo, et virginitatis victiraa
occubuit anno a?talis 24. Christi 1484. iure caelo, et cae-
liti Virginum Martyrumquc niysticorum choro ascriptus:
ita habet eiiis Vita.
Immarcescibilem ) Af/.2p5tvTov, id est quae ncquit f/apat-
re non deflorescit ; tertio,quia specie non flaccescit;quar-
lo, quia sapore non marcescit ; quinto, quia maluritale
non putrescit; sexto, quia rugositate non decrescit; se-
ptimo, quia aeslimatione non vilescit., Ex adverso omnis
liuius vitae voluptas, ait Seneca lib. de Vila beata cap. 6.
Tunc cum maxime dclectat extinguitur, nec multum loci
habet: itaquc cito implet, et txdio est, et post primtim im-
petum marcet: nec id unquam certum est, cuius in motu
natura esl : ila non potest quidem ulla esse substatitia, quod
venit transitive, celerrime in ipso usu suiperiturum : eo e-
nim pervenit. ubi desinit: et dum incipit.spectat ad finem.
CONSEBTATAM IN C^LIS IN VOBIS.) Ei; upa;, id eSt, in
vos, id Gsl,vobis. Unde Syrus, qux parata est vobis. S. Hie-
ron. lib. 1. contra lovin. qux servatur in cxlis in vobis,
id est, vobis. Hinc Paulus ait eam absconditam in Deo, Co-
loss. 3. r. 3. Hiac et Christus electis dicet iu die iudicii:
DiM erx:!
• UU» Dll
Venite , hmedicli Palris mei, po^udele paratum vobis re-
gnum a conslitulione mundi, Mallh. 25. 3i. Haec ergo hae-
reditas nobis quasi filiis a Deo cerlo paralur el servalur,
ut de eadubilare non dcbeamus.si lamen eius filiatioiiera,
gratiam el amicitiam conslanler usque ad niortem reti-
neamus: idque significari putal Glossa voce conservatam,
quasi ea significetur cooperatio nostra , noslrique liberi
arbitrii. Vcrum minus recte: nam (Jraece cst ■:f:r,^.T,j.'.yr,j,
id esl, servatam.
Nola. Haercditatem cfelcstem explicat S. Pelrus per
qaatuor praedicamenta , substantiai, qualitatis, quando,
el ubi, sive temporis et lori. Subslantia enini ail eaiii es-
se inctirruplibilcm ; qualitate inconlaminalam ; lempore
immarcescibilem ; situ et loco caelestem : in cselis enim
cam nobis asscrvari. Porro inter haec quatuor est apta
connexio ct ordo : nam ex primo caelera ordine consequun-
tur. (juia enim hajreditas est ayjasTo;, id est, incorrupti-
bilis, natura sun, hinc qualitate esl auiavTo;, id est, incon-
taminata : qua; cnim per essentiam sunt incorruptibilia ,
illa pariter snnt immista, incomposila , idcoquc pura, sini-
plicia et inconlaminala : ut Deus , caelum, an^eli , auima
rationalis: quac vero sunt corruplibilia, eadcm pariter sunt
mista , composita , ideoque impura et contaminala; uti
sunt oronia corpora ex elementis conflata. Rursum quia
haec haercditas est aur/vTG; ct incontominata, idcirco est
et auioavTo; et immarcescibilis : qua? pniin marccscunt, a-
liquid in sc labis, fa>cis, sordis et impuritalis habent, quod
dum sensim ej^prunt et quasi evomunt, marcoris esl cau-
sa : quae vcro plaiie sunt pura, hxc nihil in se liabent,
quod marcorem egerere aut ebullire pnssit. Denique quia
ipsa est a,!xa|oavTo; et immarcescibilis, ideo est et oyaio; /.at
oupavio;, Id est, expers terrx, et cxlestis: terra enim et ter-
rena , quia fucculenta marcescunt: eaelum vero , quia pu-
rum et nilidum est immarcescibilc, ac consequculer talia
pariter sunt ca.'lcstia omnia.
Mcrilo erfjo S. Aug. serm. 2. dc omnib. Sanclis: Tan-
ta, ait, est pulchritudo iustitix , tanta iucundilas lucis x-
ternx.hoc est .incommutabilis veritatis atque sapientix,ut,
etiamsi non licerel in ea awplius mancre quam unius diei
mora, propter hoc solum innumerabilcs annihuius vitx ple-
ni deticiis. et circumfluentia temporalium bonorum , recle
mcritoque contemnercnlur . Vere enim dixil Psaltes: Quo-
niam meliar esl dies una in atriis tuis super millia, Ps. 83.
1 1 . At vero ioin uon uno dic , sed millenis , imo iDfinitis,
adcoque in a;lernum. in eanianebiinus.ciusqucdcliciis per-
fruemur. Quam ergo illa ambiendn, ca^teraque omniade-
spicicnda sunt?<Juani nd illam anhelandum,diccndumqiie
cum nostro S. Ignatio : Quomodo sordcl mihi terra, cum
cxlum mpicio ?
Qui 15 viRTUTE Dki ;<ira>ce 'Jjvxuttv, id c.sl, potentia,
rnborcj ci:stodimi!<i pbr riDBH m SALUTEii.)Sensusest,
q- d. Quibusiiaiii Deus opt. inax. ha.'redilalcm illam iin-
iiiarcescibilcm coaservaf? vobis, quos quasi lilios, vclut
pater non tanliim (ji-nuit, scd et robiista pulentiquc iiia-
nu.coiilra oinnes inlidclium.da^nionis, mundi et carnis in-
sultiis custodit, ediicnl, ducitque per fidcm nd snliitem a;-
lernnm, quo) cst hasreditos illa iniinarccscibilis. UndL' pro
custodtmini, (irffce est yoouowuivo-j; , quae vox proprie ad
rostronses exciibias, el nrciiim urbiuinqiic ciistndios pcr-
lincl ; has oniin suis prajslal Dcus.uli pr.eslitil Kzccliia; el
lerosolymo; obscssa> aSfnnarherib.iiixto promissuin Isaix!
rnp. 38.V.0. l)c mnnu reijis Assifnorum eruiim tc, et civi-
tntem istam. ct proteijnm eiim. El Zorhar. 2. v. 5. Ego cro
ii (li>rosolyina>), ait Ihminus, muriis iifnis in circuilu, ct
in gloria ero in mrdio rius. Vx Psal. 2G. 1. Dominus illu-
minatio mea cl salus mca . quem timcbo? Dominus prutr-
ctor vitx mcx.a quo trepidabo? si con.<urf]nnl udversum mc
castra, non timebit cor mcum. P^t Psnl. 33. Immiltct anjc-
lus Domini in circuilu timenliuin rum, ct rnpict coi. Im-
tnittet. srilicct se et suiiin pricsidiiiin, siios arics et castrn,
8uas ongclorum sibi siilidiloriim legioncs, suo teln et ful-
iiiina. Undc Hebr. est nJIH rhonc. id esl, castrcinetabitur :
S. Ilierou. circumdut, C.\\M. immuralur. Ubi recle notat
Coramentarfa in Epislolam I. S. Pelri. Csp. I. 469
^S. Basil.angeluro ob magaitudinem comparari integro ei-
ercitui, ob robur et fortitudinem muro, qui in circuitu nos
tuetur ct protcgit. Talia fuere caslra angelorum tutela-
rium lacobi Patriarchae, qtii proiude locum ubi illa sibi
apparuerunt voca\it.VaArtna/;/i,id est,geniinacastra,Gen.
"^2. 2. lalis fuit mons plenus equorum et curruum igneo
rum in circuilu Elisxi , angelorum ulique, ut Elisaeum
contra Syrorum acies defenderent, 4. Reg. 6. 17. Similes
excubias et custodias Deusbenignissimus caeterissuis fide-
libus et sanclis exhibet, ut merilo de iis cecincrit Psaltes :
Cuslodit Doininus omnia ossa eorum.unum ex his non con-
teretur. Psalm. 33. 21. Unde et easdein sibi precatur: .4
resistenlibus dexlerx tux, ait, cuslodi me ul pupillam ocu-
ti, Psalm. 16. 8. Cuslodit ergo suos Deus tum per se, tum
persuosangulos. Undediscimus nemincm sibi suaeque cu^
slodiaedebere confidere, sed eam tribuere Deo. Ipse enim
est custos Ecclesiae et gregis sui . !\'isi enim Dominus cuslo-
dierit civitatem, frustra vigilal qui custodil eaffi,PsaI.12ti.
1. Hoc est quod ait Dominus per Isaiara i3.v.2. Si trans-
u ierisper aquas, tecum ero, el flamina non operient le: cum
ambulaveris in igne, non combureris, et flamma non arde-
bit in te. Et Psal. 90. Scuto circumdabil te veritas eius ,
non timebis a limore nocturno. a sagitla volante in die , a
negotio perambutante in tcnebris , ab incursu et dxmonio
meridiano. Et mox: Cum ipso sum in tribulatione.eripiam
cum, ct glorificabo cum.
Per fidesi.) Fides ergo est fidelium cuslodia; fides. in-
quam, non nuda el mortua, sed viva et gratia ac charita-
te animata, uti dixi lacobi 2. 1 i. Unde S. Chrysost. et Bc-
da per fidcm accipiunt Christianom religionem, Christiquc
graliam , quae nos iustiOcat. Fides ergo et gratia est in-
strumenlum, et quasi custodia militoris, qua Deus fideles
custodit, tum ne in pristiuum geulilismum ct errores re-
labantur, tum ut tentalionibus carniset diaboli resislant;
tum ut perscculiones pro Chrlsto et veritate fortiter su-
stiueant; lum ut Christiana et heroica fidei et virtutuia
opera edant; qualia recensel Paulus a priscis fidei heroi-
Q bus patrata, Hebr. 11. Fides euini qua quis crcdit se. si
Deo serviat, pro eoque laboret et patialur, ab eo jeternis
mnximisque praemiis donanduui, excitat Qdelem ad oninia
aiidendum et toleranduin. Fideles ergo per fidem resisluut
diabolo, 1. Petri 3. 9. eiusque ignea tela extinguunl scu-
to fidei, Ephes. 6. 16. Unde: IIxc est vicloria qux vincit
mundum , fides noslra, ait S. luanu. 1. Epist. 5. 4. Quo
simul moncl novellos fideles ut fidein graliamque Chrisli
nuper reccplam,integram et illibalamconstanlcr lencant,
in caque perseverenl, sl hos lidei fructus, si Dei opein et
6alutem,ct ca;lesteni ha;reditalein assequi cupiout: ita OE-
niimen.Christus enim fidcles in fide sua constanles prole-
gitecaelo, uti pro cisdem oravit vivens io tcrra: 1'alcr
sancle.serva eos in nomine tuo.quos dedisli mihi, ut sint u-
num sicut et nos. Et mox : Cum e.^^scm cum eis, ego serva-
bam ros in noinine tuo: qttos dcdisti mihi, cuslodivi. et ne-
mo cx ris pcriit. ni.ti fitius perdilionis, loaii. 17. 11.
In salutem.] Salus est a;terna vita ct gluria lieaturuin;
,, vox in signilicat finem , fructum et pra;iiiium fidci , q. d.
I' Fides tendit ct ducit ad salutem, salusquc est fidei teniii-
niis, fructus et prxmium. Fides ciiiiii et gralio esl salus
inchonla, gloria vcro cst salus consuminala.
Paratah rbvelahi ( qua> parata est ut revcletur: ila
Pngnin ) in trmpore norissiHO. ) Salu6 ha;c aniinac cu-
iusqiie fidclis plenc cxpialn slntini a mortc rcvelatur, sc-
crcto in iiidicio parliculari ; sed in tempore novissimo, pu-
tn in dic iudirii , publicc coram toto mundo rcvelabitur,
nnn solum in animn , scd ct in curporc cuiusque beati :
tiinc ciiiin corpiis ciim oiiinia reaurgcl ad gloriain iinmor-
tnluin. Miniriim hxc salus est ha>reditas incorru|)tibilis ,
incuutaminala et immarcescibilis, ad qiiam Dcus Sauctos
nb cTtcrno destinavit ctelcgit, quamque cis paravit et con-
scrvnt in ca'Iis.
Nota, To revclari significat salutem ctgloriam caelesteni
nobis obscurnm csse , cl pcr fidem quosi per iiinbram rt
xoigma tautuui a uubis cuDspici ; iu die vcro iudicil fore
470
Commentaria in Epistolam I. S, Pelri. Cap. I.
revelandam, cum fides vertetur in speciem, spes in rem, ^ respectu immensaegloriaeetcoronaB.quam eisin caelo ad
proniissio in donalionem, expectatio in possessionem. Hoc
est quod ait S. loannes Epist. 1. cap. 3. 2. Nunc filii Dei
sumus, et nondum apparuil quid erimus : scimus quoniam
cum apparuerit,similcs ei erimus. Et ex Isaia S. Paul. Ocu-
lus\non vidil.nec auris audivit.nec in cor hominis ascendit.
qux prxparavit Deus iis qui diligunl illum , 1. Cor. 2. 9.
In quo exultabitis.) Pronomen quo nounulli censent
referre tempus novissimum, quod proxirae pr3ecessit,q.d.
In tempore uovissimo, puta in die iudicii, esultabitis,dum
yidebilis vos pro modica tentatione, quam in hac vila su-
stinetis, beari et donari gloria aeterna. Unde Syrus verlit,
Ixtabimini in xternum.
Melius alii to in quo censet referre omnia praecedentia,
q. d. In quo, id est, qua in re, si videlicet recogitctis, quod
Deus vos regeneravit in spem vivara ha;reditatis a^ternae,
revelandae in lempore novissimo , ulique cxullabilis in hac
regeneratione , et spe viva hiereditalis caeleslis , eliam in
ornat Chrislus, iuxta illud Sapient. 3. 5. In paucis ve-
xati , in mullis bene disponenlur. Secundo, quia breves;
durant enim unum nunc, id est momentum. Haec enim
vita esl momentum unde pendet xternitas. Tertio, quia o-
portet et necesse est eas tolerari. Quis non subdat ae ne-
cessitati?quiscontrafatum pugnet? Quarto, additsj, di-
cens si oportet , q. d. Tribulaliones non scmper, nec o-
mnibus, scd aliquando nunc his, nunc iilis ingruunt:
sponle ergo capessite vestram aleam , veslram vicem et
sortem: ita CEcumen. Quinto , quia sunt tentationes, id
est exercitationes et exploraliones, quibus Deus exercet
et explorat vestram patientiam et virtutem. •
Nota secundo, to si quadrupliciter posse accipi.Primo,
proprie, ut notet conditionem, q. d. Non dico absolute tos
oportere contristari, sed conditionale, ut si oporteat vos
contristari, idipsum patienter tolerelis. Secundo, causali-
ler, ut idem sit quod quia, q. d. Quia oportet vos in vita
mediis tentalionibus ; quia hae cum sint modicae et breves n hac tot ajrumnis vallaia saepe contristari, idcirco idipsum
du- " tolerate, et ex necessitate facite virtutem. IVrtio, comi
haereditatem illam nierenlur, eoque recto iramite vos
cunt: ita dlcumen.Potest quoque futurum exuUabitis mo
re Hebraeo accipi pro imperativo exultate, aut pro indica
\i\o exultare debelis, aut pro coniunctivo^a-g^MMM est ut ex-
'uUetis .ViwA^ Graece est ayaWiair^e, quod partim est indica-
tivi modi, significans exultatis, ut verlit Pagniu. etTigur.
partim imperativi, signiGcans exultate. Ita Christus pro-
posilo sibi gaudio sustinuit crucem, Hebr. 12. 2. Sic et S.
Agatha et Martyres ibant ad ignes, eculeos et torraenta,
quasi ad epulas, nuptias , et triuiiiphos. Christiani ergo
est gaiidere in omni trilxilalione , tenlationc, el trislitia.
Licet enim tribulatio allligat corpus , sensum , et portio-
nem inferiorem aniinae, iu eaque causet dolorem et tristi-
stiam ; tamen eadem causat laetitiam , eamque ingentem
in portione supeiiore aoimae, puta in ratione, mente, et
spiritu.dum cogilat liibulationera sibi parituram corouam
aeternam. In spe ergo el merito huius coronEE gaudet,dum
est iu tribiilatione et tristitia: atqiie haec spes tristitiam
tanter, ut sit idem quod cum, q. d. Non dico oportere vos
semper contristari, sedsi, id est, cum oportet, cum scili-
cet illa ingruit. Quarto, per concessionem pro eslo, q. d.
Exultabitis in spe gloriae, esto modicura nunc oporteat
TOs contristari.
Moral. modicum hoc passionum, cui debetur aeternum Morai de
praeraiorum, excitare nos debet ad praestandam in iis o- brevitite
mnem animi alacritalem, forlitudinem et conslantiam. "'''"?'*"
Nam, ut ait S. Eucherius ad Valer. Nihil est maynum re, "*""'"
quod parvum tempore : nec longis dilatatur gaudiis, quid-
quid arcto fine concluditur. S. Basil. de leg. lib. Gentil.
laudat Bianlem dicentem se studere virtuti, ut illam qua-
si vialicum senectutis possideret. At lu, inquit, o Chri-
stiane, ad fiituri saeculi , cuius non est finis, possessio-
nem, coinpara viaticum, puta virtutes: illi enira compa*
rala omnia tempora, nihil sunt.
S. August. iu Psal, 36. Pro xlerna. ait, requie selernus
commutat in laetitiam , uti Christus in Cana commutavit C labor subeundus erat. Mlernam felicilalem accepturus,
aquam in vinum, adeo ut in ea praj gaudio exiliat et exul-
tet, nolitque ea carere , imo durare et augeri eam optat.
Graecum aya/.).t5<i75ai , id est, exuUare, dicitur quasi «-/av
a).).s(7^«t, idest, valde saUare ; sicutS. loannes Baptista
prae gaudio ob Chiistura incarnatum,exiliit in utero ma-
tris, Lucae 1.
Consonat S. Petro S. Paulus, dicens 2. Corinth. 7. 4.
liepletus sum consolaiione , superabundo gaudio in omni
tribulatione nostra. Et S. lacobus cap. 1. v. 1. Omne gaU'
dium exislimale, fralres mei,cum in varias tenlaliones in-
ciderilis; ubi mullas hiiius gaudii caiisas recensui.
MODICUM NUNC SI OPORTET COSTRISTABI.) PagO. nUHC
ad breve tempus afflicli, si opus sit, q. d. Exultabitis nunc
niodico tempore aOlicli et contrislati, si necesse sit, si vi-
delicet afllictio et tristitia ingruat et irruat, uti in hac vi-
ta omnibus, praeserlim fidelibiis, saepe contingit. Vita e-
nim Dostra circumsessa est molesliis, persecutionibus et
tentationibus, quae necessario pariunt tristit'am, ideoque
xlernas passiones sustinere cleberes: nam etsi miUe anno-
rum essel, appende miUe annos contra xternitatem , quid
appcndis cum infinito quantumcumque finitum ? Decem
miUia annorum, decies cenlena miUia, et miUia miUium,
qux finem habent, cum xternilale comparaii non possunt.
Paucorum dierum est lota vila hominis: eliamsi Ixla du-
ris non miscerentur. qux plura et longiora sunt certe, quam
dura ; et ideo breviora et pauciora sunt dura , ut durare
possimus. Si ergo per folam vitam suam homo in laboribus
et in xrumnis esset. in doloribus et in tormentis, in carce-
re et in plagis , in fame et siti , omnibus diebus , horis o-
mnibusper tolam vitam suam usque ad xtatem senectutis.
pauci dies sunt tota vita hominis: quo labore transaclo ve-
niet regnum xteinum, veniet sine fine feUcitas, veriiet x-
quaUtas angelorum, veniet hxreditas Christi, veniet cohx-
res Christus : pro quanto labore quanlam mercedem acci-
pimus ? Veterani homines qui laboranl in miljtia , el ver-
deoque j^ santur inter vulnera tot annos, incipiunt miUtare a iuven-
in ea contrislari est unum oportet, ut vulgo dicitur, quod L» (^(g^ exeunt senes : ut habeant paucos dies quietos seneclu-
tis sux. quando eos iam ipsa xlas incipit gravare: quos
evitari uequit, sed ferendum est, iuxta illud :
Quidquid id est, superanda omnis fortuna ferendo est.
Alludit ad id, quod Chrislus abiturus suos praemonuit,
dicens : Modicum, el non videbilis me, et ilerum modicum,
et videbitisrne. Amen, amen dico vobis, quia plorabitis et
flebilis vos, mundus aulem gaudebit ; vos vero contristabi-
mini: sed trisiitia veslra vertelur in gaudium, loann. 16.
19. Omnes enim dolores et moerores seqiie ac gaudia hu-
ius viiae, sunt modicum nunc, id est, exiguum quid, tum
quaiitilale, tum diiratione, instar puncli et momenti, iux-
ta illud Pauli : Id quod inprxsenli momentaneum est et le-
ve Iribulalionis nostrx. supra modum in subUmitale xter-
num glorix pondus operatur in nobis, 2. Cor. 4. 17.
Nola primo. Singula verba habenl emphasin, novam-
que rationem toleraalise et exuUationis suggeruut, q. d.
Exultate in tenlalionibus. Primo, quia illae modicae sunt
bella non gravant. qunnta ditra tolerant, qux itinera, qux
frigora. quos soles, quanfas necessilates. qux vulnera, qux
pericula ? et non aftendunt patientes hxc omnia, nisi pau-
cos dies quielos illos senectulis, ad quos utrum perveniant
nesciunt. Et S.Chrysost. l.homildeLazaro: Si quis, ait,
in centum annis vidissel pcr unam noelem suar^e somnium,
muUisque deUciis per somninm fruitus centum deinde an-
nis eruciaretur , num is veltef unam nocfem qua somnia-
vit, centum ayinis xquiparare ? Hoc de futura vifa cogita.
Nam qiiod est somnium unitm ad cenium annos, hoc est,
jyrxsens vita ad fuluram, imo mullo minus: quod est exi-
gua gulla ad pelagus immensum , hoc sunt mille anni ad
futuram iUam fruitionem : quantumque interest inter so-
vinia et res ver^, tanlum interest inter huius vitx stalum
et iUius.
Commentaria in Epislolam I. S. Pelri. Cap. I.
471
Ita brcTilalis passionum, el aeternitalis prsmiorum co- ^ iii fornace, ignis enim aurum purum separat a scoria : ita
gitalionem, quasi slimulum acrem ad profectiim suis di
sclpuiis commendabat S. Antonius. Audi eum apud S.
Atlianas. Hoc silprimum cunclis in commune mandalum,
nullum in arrepli propo^^ili vitjore lassescere. scJ quasi in-
cipieitlem awjere semper debere quod coepcrit , priesertim
cum humanje vilx spatia xternilati comparata brevissima
sinl. Et mox : Promissio vitx sempiternx vili pretio com-
paralur. Scriptum esl enim : Dies vitm nostnr septuaginta
anni: si aulem in polentatibus , octoginta. Quando erf/o
octoginta aut centum annos laborantcs in Dei opere viue-
nmus . non pari tempore rcgnaturi sumus in futuro, scd
pro annis prxdictis omnium nobi.i sxculorum regna tri-
buenlur. Pion terram haredilabimus, sed csclum ; corpus
guoque corruplum relinquentes, idipsum cum incorruptio-
ne recipiemus.Ergo, filioli. non vos aut txdium defatiget,
aut vanx (jlorixdelectet ambilio.Tiemocumaspexerit mun-
dum , reliquisse se arbitretur ingenlia : quiu omnis terra
ad infinitatem comparata cxlorum , brevis ac parva esl.
Cbrisliani fides probatur igne tribuialiuiiis, qiii fidcles et
constBntes scparat ab infidclibus ct inconslsiilibus: rur-
sum fidcles a suis na^vis ct cupidioihus arellit, purosqiie
Dco exliibet.Porro lixcfides non est solaet nuda,ut patet,
sed charitate formota , ct conslanlia armata : quia enim
charilate solida Dcuni et Christum amat, hinc constanler
eius amore tentalioncm sustinet; alioqui eoim illi suc-
cumberet. Haec aiitem charilas lidelis et conslans longe
est prctiosior auro; Grjcca addunt aro/rj^xtvoj, id est per-
eunte cl perdenle ; si enim aurum quod pcril mullosque
perdit(multisenim est perniciosum.causaquemortis ani-
inas ct corporis, pra;scDtis et actcrna;) per ignem probatur:
muKo magis fides charitate formata, qua; in omne xrum
percnnabil, ac fidelcs scrvabil ct salvabit in jelernum ,
tribulatione probanda ct exploranda csl. Quod ergo ignis
est aurn, hoc tribulatio est iusto: ignis aururn non per-
dit,8ed servat, purumque et splendidum eJricit; sic et tri-
bulalio itistum non pordit, sed roborat et illustrat.
Et riirsum subdens opes, omniaque huius Tilae bona nc- B Audi IMiuium auri dolcs recensentem lib. 33. cap. 3. Auri do-
Nec pondere, a\l,aut facilitale materix prxlatum est cx-tii ft-
teris melallis. cum cedat pcr utrumque plumbo: sed guia P'*"-
rerum uni nihil igne deperit, luto etiam in incendiis rogis-
que duranle maleria. Quinimo quo sxpius arsit , proficit
ad bonilatem. Aurique cxperimcnto ignis est, ut simili co-
lore rubeat quo ignis. Atque ipsum obnjzum vocani. Pri-
mum aulem bonitalis argumentum esl quam difficiUimc
accendi. Secundo, mirum , ait, prunx violentissimx igni
indomilum. palea citissime ardescere : atque ut purgetur,
cum plumbo coqui. Tertio, altcra causa prelii maior, quod
quam minimum usus deterit ; cum argcnlo, xre, plumbo,
linex producantur manusque sordescant dccidua materia.
Quarto, nec aliud laxius dilalatur , aut numerosius divi-
dilur, utpole cuius uncix in septuagcnas ct quinquagenas,
pluresque bractcas , quaternum ulroque digitorum spar-
gantur. Qiiinto, super cxtcra non rubigo ulla, non xrugo,
non aliud cx ipso quod consumat bonilatem , minuatvc
cessario esse relinquenda in morte : Cur ergo, inquit, non
facimus de nccessitate virlutcm ? Cur non ad lucrandum
regna cxlestia ullro relinquimus, quod lucis islius fineper-
dendum esl? Et infra: Ad inertiam calcandam Apostoli
prxcepla replicemus, quibus se mori quotidie teUubatur.
Cum eiiiin excilali a somno, ad vespcram nos pervenire
dubitemus, ct quieli corpora concedcntes, de lucis non con-
fidamus udventu, non dclinqucmus, aut aliqua fragili cu-
piditate ruplabimur : sed nec irascemur quidcm adversus
altqurm.nee terrenos congrcgare thesauros ambiemus : quin
polius nielu quotidiani reces.^us, et seiungendi corporis iu-
gi medilalioiie otnnin caduca calcabimus.
CoNTRiSTABi. ) Gagncius et Hesselius censcnl Icfjen-
dum contrislali : Grsece enim cst Aun-r; J£>Ti;, id cst nfpicli ,
contristati: scd eodem rcdit scnsus, cl clarius molliiisque
verlas, si cuin Noslro sculcnliam sic cvolvas cl resolvas:
51 oportet conlristari, q. d. Non dico absolule, nec iubco
scmper vos contrislari, sed si oporlct vos contristari, pa-r- pondus. Sexlo, contra salis et aceli succos domitores rc-
tienler fertole. Rursum, q. d. Exullabitis in spe glorix, si rum constanlia. Septimo, supcr omnia netur ac texitur la-
(eslo) oporleat vos modicuin nunc conlrislari : quo insi-
nuat non accersendain, nec quxrendam esse perseciitio-
ncm et tribulationcm, sed potiiis infirmis derlinandam et
fu(yieudam : si (anicu ingruat, patienlcr ct fortiter csse
sustioendam. Quid nece.ise est. ait Seneca Ep. 21. mala
accersere, et satis cilo palienda cum venerint, prxsumere,
acprxsens tempus futuri metu perdere? Est sine dubio stul-
tum, quia quandoque futurus sis miser,esse iam miserum.
U TABII8 TBNTATIORIBl-9 ) HteoaTjiCt;, id esl tcntaliO-
nibut cl cxperimcntis, ut vertit Tigurin. q. d. Tribulatio-
nes Taria;, quibus quis nuuc morbo, nunc paupertale,
nunc calumnia, nunc pcrseculione, nunc cupidilate ap-
petitur, ciiin iisquc ronflictalur, sunt tcntalioncs ct expe-
rimenta, quibus Dcus cxplorat quanla in nobis sit virtus
pt constantia, camque excitat, aruit, roboratct indurat:
ornnes crgo generose sustinere oportet. Sapicns, inquit
Scnecn , pra;bet se falo, sicut silcx ferienti. Durilia sili-
nx modo, el sinc lana. Tunica aurea Iriumphnsse Taiqui-
nium Priscum Verrius Iradit. Atlalicis vcro iam pridein
intexilur invcnlo regum Asix.
Hxc facilc csl applicare iusto : nam primo, igne, id est, Eidem
tribiilationc nihil virlulis in eo depcrit , sed potius accre-adapun-
scit;secundo, mirum cst quod iusiusigni trlbulalionis rc- '"""""•
sislat , et pnlca humanx miscrix pcr coinniiseralioncm
inardcscat ; tcrlio , niliil virtulis c.x co convcrsatio cum
sxcularibus dclcrit, sed sunm ipse vim et spiritum iu eos
otTricando cxcrit ; quarlo. dilalal sua charitatis viscera in
omnes Inlissime ct minulissirne; quinto, nulla cx co pro-
dit invidix nut Iristitix a>rugo, qux eius bonitnlem mi-
niial; scxto, constantcr resislit sali et acclo , id esl, irae
el mordacitali ; scplimo. Ilexilis cst. sinilque se quib usvis
rehus, licct vilibus et molcslis inseri, ut aliis prosit eos-
qiic ornet. Ila S. lob cap. 23. v. 10. Ipsc (Deus) inquit,
scit viam meam , cl prolmvil me qnasi aurum quod per i-
cis . inquit ipse de Vita beata cap. 27. nulli magis qitam D gncm Iransit. Et David Rex: Probasti nos. Deus, igne nos
ferientibus nota est. Prxbeo me non alitcr quam rupcs a-
liqua in vadoso mari destituta. quam fluctus non desinunl,
undccumque moti sunt . vcrbcrarr. nec idco aul loco eam
movent. aut per tot xtales crebro incursu suo consumunt.
L't PBUBATIO TF.STBA VIDBI mLTO PBETIOSIOB AU-
■O. ) Vox ut explicat to oportet: dat cnim cniisam ciir o-
porteat nos aflligi el contristari in variis tcntalionibus.
t.)ausa cniin ost, ut (ides ct ronstantin nostra probctur.ro-
boretur, celebretur ct coronctiir. Unde pro probatio, Grx-
cc csl ooxiuiov, id csl exploramcnlum. cxpcrimcntiim,pro-
ba fidri, hoc est fides probaln et exploratn : h.TC cnim Inu-
datur, non ip>;n probntio fidri, qii.T lit a dxmone cl ty-
rnnno, ac niultos sxpe in Inpstiin et ruinam adigit. Rur-
811111 hxc cst preliosior nuro pi-r ignein probnlo, rl n sro-
rii» defxcQlo. Sicut ciiim niiriim nou Inuliim tactii lydii
lapidis, 9cd multo luagis el ccrlius probolur pcr igucm
examinasli. sicut cxaminatur argentum, elc. Transivimus
per ignem et aquam . et eduxisti nos in refrigerium, Ps.
05. 10. Ila S. Laurentiiis nssnttis in cratieula: Probasli.
ail , cor meitm . et visitasti noclc : igne me examinasli ct
non est inrcnta in mc iniquilas. puta infidclitas, quia in
mcdio igne fideliter et conslanler libi adhxsi, Psal. 16. 3.
Ita dc Mnrlyribus el paticnlibus dicilur Sap. 3 6. Tain-
quavi aurum in fornacc probavit illos. et quasi holocausti
hosliain acccpil illos. Et Eccli. 27. (i. Va.^a figuliprobal
fornax . et homines iustos tenlatio tribulalionis. Sic tres
pueri Danielis sorii probati sunt an csscnt fidelcsDeo suo.
in igne fornaris Rabvlonic.-c. Daniel 3. Ila Mnchabsei ab
Anlidcho in sarlagine frixi probarunt siiani fiilcm Dco. 2.
Marhnb. 7. Iln Snncli in fine mundi ndligentur igne arcr-
riiii.v perseculionis nb Antirhrislo, (// conflcntur el rliga»-
tur et dealb€ntur,Deiai<i\. 11. 30. Durailaque esthxc pro-
!
472
Commentaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. I.
Laiis
ambien-
da.
Cilum
«ii urbs
foriium
balio, durum examen, durum leutaraen; sedraodicum et j^
breve respectu seterna; coronae, quam eis in coelo adornat
Deus. Ita S. Sebastianus , Ss. Marcura et Marcellianum
acritcr tentatos et afiflictos, ut a Christi fide deficerent,
hac ratione animavit, et ad martyrium confirraavit: Tor-
menta, inquit, vel levia sunl, vel gravia et acria. Si levia
tolerabilia sunl ; si acria, non durant, sed palientem ad
mortem adigunt, ct per mortem ad immortalilatem trans-
mitlunt. Tolerate ergo tam acria quam levia , quia illa
brevia, hsec modica sunt : illa cito extinguent , h:cc brevi
extinguentur. Ut fias Laurenlius, ignem subeas oportet:
ut Vincenlius, eculeuin hilariter patiare necesse est ; lo-
bum finxit omnigena calamilas;Tobiam formavit cscitas;
losephum calumnia; Davidem persecutio; Danielem leo-
nes; Machabaeos sarlap^ines.
InVBNIATIB IX LAUDEM , ET GLORIAM , ET HONOREM
IN REVELATIOSE Iesu Christi.) Liveniutur, scilicel fuis-
86 et cessisse vobis in laudera, etc. quia scilicet vestra fi-
des tot tenlationibus probata vos laudabiles et gloriosos .
eflecit in cselo et terra. Speclarunt enim eam angeli , et 'j
laudarunt: viderunt et audierunt homincs, eamque cele-
brarunt et admirali sunt. Secundo, inveniatur, id esl, sit,
■?el cedat , q. d. Ut fidcs vestra ita probata sit vobis lau-
di , cedatque vobis in gloriam et honorem in die iudicii ,
quando Christus iudex eam toli mundo declarabit, lauda-
bit et corona aeterna donabit. Inveniri enim sjepe per me-
talepsin ponitur pro esse ; quia quod est, inveniri potesl;
quod uon est, inveuiri uequit. Sic de angelis e caelo cum
Lucifero ruentibus dicilur Apoc. 12. 8. ISeqiie locus in-
ventus est eorum amplius in cselo , id est, nullus fuit eis
amplius locus in caelo, sed in tartaro. Sic Eccli. 31. di-
citur: Beatus vir qui inverdits est si7ie macula; inventus
est, id est, fuit immaculatus. ut talis inveniri posset. Cn-
de explicans subdit: Qui post aurum non abiit, etc.
Nota. Christus in die iudicii laudabit fidem et virtutem
iustorum: quae sane laus erit maxima, tum quia fiel co-
ram omnibus angelis et hominibus, qui unquam fuerunt,
sunt, vel erunt; tum quia fiet a Christo, qui est seterna T
verilas ac maiestas. Ipse enim ejt Rex regum et Dominus
dominantiura; tum quia haec lex durabit per omnera ae-
ternitatem in prsemio et laurea aeterna, quam pro merilis
cuique dabit Christus. Dicet ergo: Venite , benedicti Pa-
tris mei, possidete paratum vobis regnum a constitutione
mundi. Esurivi enim, et dedistis mihi mandueare, etc. EU'
ge, serve bone et fideiis , qtiia svper pauca fuisti fidelis, su-
per multa te comtituam: intra in gaudium Domini tui,
Matth. 25. 23 Veni, Pelre, qui Romanara Ecclesiam tuo
labore et sanguine fiindasli: accipe coronam tui laboris
et sudoris. Veni , Paule , qui omues gentes docuisti : ac-
cipe coronam tui doctoratus et apostolatus. Veni, Ste-
phane, qui lapides raei amore excepisti, et dulces sesti-
inasti ; accipe coronam martyrio tuo debitam. Veni, Fran-
cisce, qui summe te humiliasti: accipe summum gloriae
thronum. Veni , Thecla, quae tot tantaque supplicia pro
me tara generose sustinuisti. Veni, Agnes , quse pro ca-
stitate supra annos et vires decertasti. Veni, Csecilia; ve- ,.
ni, Agatha ; veniCatharina, quae haec etilla sigillatim lam l)
heroice egistis et tolerastis : accipite singulae laureara ca-
stitatis, laureara martyrii, quisque suara, suoque agoni
et \ictoriae, adeequatam. Tunc itaque fiet illud lerera. 30.
19. Egredietur de eis laus, voxque ludentiu7n; et multi-
plicabo eos , et non minucntur; et glorificabo eos, et non
aite7iuabuntur . Laudem enim Christi communi voce et ac-
clamatione approbabunt et celebrabunt omnes angeli et
Sancti. Et illud Isaiaj 61 . 3. Reddet eis coronam pro cine-
re, oleumgaudii pro luctu, pallium laudis prospiritu mce-
roris : et vocabuntur in ea fortes iustitix, plantatio Do7nini
ad glorificandu7n. Id repraesentatum cst per laudem Da-
vidis, quia triginta viros sui exercitus fortissimos sibi se-
legit, laudavil, et iuxta se gloriose collocavitin domo for-
tium, 2. Reg. 23. 8. Similiter enim Chrislus suos fortes
laudabit et glorificabit in caelo, quod est civitas fortium.
Porro haec Christi laus non tantum pro meritis prae-
mium cuiqiie dabit, sed et honorem , iuxta illud loann.
12. 26. Si quis mihi ministraverit, honorificabit eum Pa-
ter meus, vocando cura suum fidelem servum , amicum,
filium. liaDredem,exaltando illum e terra in ca;lum, dan-
do ei scdem honoratam et sublimem iuxta se, secundum
id quod promisit Apostolis et viris Aposlolicis: A^nen di'
co vobis, quod vos qui seculi estis 7ne, in regeneratio7ie cum,
sederit Filius ho7ni)iis in sede ^naiestatis suse, sedebilis et
vos supcr scdcs duodecim, iudicantes duodecim Tribus Is-
rael, Matlh. 19. 28.
Riirsuiii haec laus dabitgloriam non tantum beatificam, cioria
qiia; in visione Dei cousistit, sed et eam quae in claritatebeaiorum
nominis ct famae sila est, facitque homines celebres ett"*'"
glorio5os, ut soilicet omnes angeli et homines gloriosa cu-
iiisqiie sancli facinora depraedicent et glorificent. Gloria,
inquit Oiiintilianus, esl consentiens laus bo7ior\m. Et Ci-
cero pro .Marc. Gloria, ait, est illustris ac pervagata mul-
torum ct 7nagnoru7n vel in suos cives, vel in patriam, vel
in omnc genus ho7nimi7n fama /neritorutn. Quid maius,
qiiid numerosius angelis et Beatis, qui sanctos quoslibet
porumque virtules celebrabunt? Hic ergo discamus illud
Statii lib. 1.
Tu sola ani)nu>n mente/nque peruris
Gloria.
Et iilud Mulii Scaevolae maoum urentis: Tam vile est cor-
pusglo/-ia7n spectantibus. Rursum haec gloria non tantum
verbalis erit, sed el realls ; quia consistet et perdurabit in
regno glorioso, quod eis dabit Christus: iiixla illud Sap.
o. 1 6. .iccipient regnum decoris et diade/na speciei de ma-
nu Domi7ii. Honorabit ergo et glorificabit electos Chri-
stus, cum eos creabit reges, donabitque regno caelesti et
aeterno, iuxta illud Apocal. 5. 10. Fecisti nos Deo noslro
regnum et sacerdotes, el reg/iabimus super terra/n. 0 quam
gloriosum est regnum,in quo cumChristo regnant omnes
Sancti hic afilicti et abiecti ! araicti stolis albis sequuntur
Agnum quocumque ierit.
In revelatione Iesu Christi. ) Puta in die iudicii : dIcs re-
ha3c enim vocatur dies revelationis , tum quia in eo re-^elano- ^
velabilur Christus, qui iara nobis est absconditus et invi-"^'* ''"'^'
sibilis; tum qiiia in eo revelabuutur cuiusque opera et
merila , qua? hic absconduntur, imo saepe a malevolis per
calumniam denigrantur, obscurantur et infamantur. Iin-
pii enim pios hic traducunt quasi hypocritas, quod pieta-
tem simulent, eiusque inanera umbrara, et laudera homi-
num captent. Christus ergo iustus iudex eorum pietatera,
virtutem, integritatera et sincerilatera revelabit, totique
mundo patefaciet et celebrabit.
Qlem cum Norf viDERiTis DILI6ITIS. ) Esto enim ali-vers 8.
qui proficisceutes in ludaeara, poterant ibi Christum vidis-
se, multi taraen domi raanentes eum non viderant: hi er-
go credebant in Christum non visum, sed auditura, eum-
que surame diligebaut. Haec scilicet est natura fidei, et
dilectionis eam consequentis. Quid est enim fides, nisi cre-
dere quod non vides? ait S. August. tract. 40. in loann.
Fidei autem opus est dilectio, ait idem in Ps. 31. QEcura.
censet haec r.eferri ad excitandam fidelium spera et robur
in adversis. Sie7ii7ti, ait, oculis carnis ipsu7n non intuiti ,
ex sola auditione a/natis , considerate quantu7n a/norem
ubi eu7n videritis, pr& vobis feretis, prxsertim cum in glo-
ria vobis revelabitur. Si enim passio eius ita vos attraxit,
quando vobis in sple7idore insuperabili apparebit, quem in
modu77i cmi/tium vestrum affecturus est ? tlnde S. August.
lib. 1. de Pec. merit. 27. sic legit: Qaem ignorabiiis, in
quem modo non vide/ites creditis , quem cu7n videritis e-
xultabitis gaudio i7ienarrabili.
Porro mira fuit primorum fidelium erga Christum af-
fectus et dilectio, ut pro eo gauderent non tantura bonig
spoliari, probris affici, verberari,fustigari, sed et morte
mulclari.Undeillud S.IgnatiiEpist. ad Rora. Amor meus
crucifixus est. Et quis cogitans lesum, id est, Deum pro
se incarnatum, passum, crucifixum, non eum totis visce-*''"'"'!
ribus diligat? Quis non araet araorem? quis non diligattjj ' '
dilectionem ? lesus enira,Primo, qua Deus,est summa bo- i.
(
Commentaria in FpiUoIam I. S. Petrf. Cap. I.
473
nitai, gumma sapicnlia, guroma potenlio, summa cjpmrri- j^ Sanctorum in hac vita non est limpida , sed mista cum
tia, aumma maicstaa; crjjo sumine diiigibilis, iuxta iliiid timore el Iremore, l'sal. 2. 11.
Matlli. 22.37. DiligesDominum Deum tuum ex loto con/e
tuo, e( in lota anima tua, et in lota mente tua. Sccunilo ,
qua liomo, plenus cst {jralia, veritate ct Tirlule,adeoqiii;
in co omnes tliesauri sapicntiae cl fjratiaj sunt recondiu ,
atque ex co quasi capile in nos velut membra derivantur.
Ergo ipsum ut caput noslrum, omnisque boni fonlem et
parentem diligere debcmus. Te rlio, per humanilatcm no-
atram a se assumptam, nos sibi et Dco arctissime copu-
lavit, nosquesibi cognatos ct fralrcs cfTccit: dcsccndendo
enim ad nostram naturam, eamdcm ad Deitalis thronum
«sccndcre fecit. Pra;clarc B. 1'etrus Chrysol. serm. 150.
Christus, ait, venit suscipere infirmitates nostras, et suas
nobis conferre virtutes: humana quxrere, prcstare divina ;
accipere iniurias, reddere dignUales ; fcrre txdia, referre
sanilatcs; quia medicus qui non fert infirmitales , curare
nescit; et qui non fucrit cum infirmo infirmutus, infirmo
non potest conferre sanitatem. Qiiis talem tantumque me-
LfTiTiA nBNARBABiLl.] Tum ob spcm futurae gloriae
fidelibus a Christo prornissa!, quae est iuenarrabilis. I'ixla
illud Pa. 35. 9. Inefjhabuntur ab ubertate domus tux , et
torrente voluptatis tux polabis eos ; torrente , non vitro ,
non calice, non poculo: lorrente, quo cos inebriabis, imo
obrues et sepelies, quasi in Oceano gaudiorum : talis e-
nim cst divinilas, cuius visionc el fruitione beabimur. Ita
S. Ephrem lib. 1. de Resurrcct. el lud.c. 2. Has. inquit,
promissiones habentes ineffabiles . exultemus •^xultatione
inenarrabili et gloriosa. Tantum enim in ca:lis est Bea-
torum gaudium , ut dc eo suis dicat Christus Matth. 25.
23. Intra in gaudium Domini tui, q. d. Gaudiiim hoc tan-
tum est, ut corde tuo capi nequeat, ac proinde uon illud
in te , sed tu in illud intraturus cs: tuni quia pcr fidemLjcuiia
et gratiam possidemus Christum, cuius suavitas est ine-'P"i""-
narrabilis: tum quia Christus cordi suorum consolalio-''^,^''''
nes etgaudia incirabilia, quasi praegustum quemdam csc-cjeIl'
dicum infirmusnondiligal?Quarlo,summis bencficiisnos u lestis beatitudinis suggerit ct iostiliat , ut cum S. Xave
sibi deviuxit.quando ut redemptor, salvalur, doctor et le-
gislator noster annnuutiavit nobis voluulatem Dci Patris,
eius fidem edocuit, spcm confirmavit, miraculis probavit,
acceudil charilatem.sanctissima! vita; exemplis mores for-
mavil, sanguine suo peccata noslra eluit etexpiavit, tor-
mcnlis suis plurimiset accrbissirnis pro nobisPatri satis-
fecit, propria morle morlem nostrani supcravit, rcsurre-
ctioiie denique et ascensionc sua in ca;lo8 aeternap vita; a-
ditum nobis reseravit.Quinto, his addc particularia be-
neficia, gratias ct dona, qua; cuique fideli elargitus est et
in dies singulis multa ct iiiogna clargitur. Quis liaec men-
te revolvens , a^stuans et ponderang amore lesu non ac-
cendatur , liquefiat ct diflluat? Vl cum sponsa dicat ia
Cant. Dilectus meus mihi et cgo illi, qui pascilur inler li-
lia. doncc aspirel dies et inclinentur umbrx. Fasciculus
tnyrrhx dileclus meus mihi, inter ubera mea commorabi-
tur: omnia poma dilecte mi , nova et vetera servavi tibi.
rio dicant : Satis cst Domine , satis est. Nec enim vasculi
cordis mei angustia tanta capit gaudia. Et cum Psalte :
Lxtalus sum in his qux dicta sunt mihi , in domum Do-
mini ibimus, Psal. 121. 1. Et cum S. Francisco: Tanla
est gloria qux me expectat. quod omnispoena me delectat.
Rursum : In sola cruce esl perfecta Ixtitia. Porro idem
sui Ordinis fratribus dicebat : Quodsi Dei servus studeal
Ixlitiam spiritalem intcrius exteriusque semper conserva-
re, qux ex cordis munditia oritur, ac per devotionis exer-
citia fovctur, nihil ci dxmones nocere polerunt , imo con-
fasi dicent: Siquidem homo iste tam in adversis . quam
prosperislxtitia vallatur, non inveniemusadilum ad ipsum .
Tunc autem exultant dxmones,quando Ixtitiam hanc spi-
ritalem extinguere vel impedire possunl. Rursum : Beatus
ilte religiosusqui non haurit iucunditatem et Ixtitiam, nisi
in sanctis eloquiis el operibus Domini;et per hxc ipsa alios
provocat ad amorem Dei cum gaudio et Ixtilia. Vx autem
Fulcite me floribus, stipate me malis, quia amore langueo. Q religioso, gui delectatur verbis inanibus et otiosis aliosad
Quocirca Clcmens Alex. libr. 4. Slrom. cop. 7. docet vi
rum pcrfectum maximo rcpleri gaudio, cum pro Christo
8uo, quem non vidct, tnulta patilur.
In QIEM NUNC QIOQUB NON TIDEKTBS CBEDITIS : CBE-
DBNTES AUTEH EXULTABITI3. ) To crcditis nou est in Grae-
co.sed includilur in t„ crcdenlcs. q. d. Quem cum non vi-
deatis,creditis tamen.^osler Turrian.lract.2.deEuchar.
cap. 16. et scq. atque ex eo Salmcr. ha;c ad littcram ac-
cipiunt de Eucharistia, q. d. In Eucharistia, quum post
baptisraum sumitis, non vidctis Christum; crcditis tamea
euin rcalitcr csse pra!scntcm, idcuque eum roanducantcs
exullatis laclitia inenarrabili, uti in sacra eius communio-
ne exullovit S. Monico, dicens: Cor meum el caro mea
exuUaverunt in Dcum vivum. ac S. Franciscus, S. Catha-
rina Senensis, aliiquc Sancti, iuxla illud Psal. 33. 9. Gu-
state et vidctc. quoniatn suavis cst Dominus. Unde et se-
quitur: In qucm dcsidcrant angcli prospiccrc. Et : Propter
risurn provocanlibus. Ex Ixtitia ergo externa pcrcipiebat
fervorem, etsollicitudinem, disposilionem quoque e! prorn-
ptitudinem animi ud bonum libcnlcr amplcclcndum . ait
Auctor speculi vilae eius part. 1. cap. 62. ct 63. Denique
hoc est manna absconditum , quod ncmo scit nisi qui nr-
cipit. Non illud eruditio , scd unctio docel : nec scientia.
sed conscientia comprehendit: sapicntiaest cuius pretium
nescit homo : de occultis trahilur, nec in tcrra suaviter vi-
ventium invenitur ista suavitas. Piimirum suavitas Domi-
ni est. ait S. Bernardus de Convers. ad Cleric.c. 21.
Globificata.) Id est gloriosa , tum ob rem , tum ob
spem gloriae ca;lestis. Hinc dicitur glonficata, q. d. Lj;-
titia ha;c veslra vcstita et pcrfusa est gloria, quia ob glo-
riam ca;lcstem , quam speratis, Ixtamini , adeoquc baec
laetitia est prsgiistus illius gloria;. UndeCaielan. Glorifi-
cala . inquit, dicitur, tum ex partc motcrix, quia est de
glorilicato lesu, quem diligitis, ct in qucin crcditis: tum
quod succincti lumbos mentts vcstrx, ctc. Hisce enim ver- ex parte formx , quia participalio quwdam est gloriosje
e- •J la;titiie Beatorum. Aliter Hugo : Glorificata , inquit , id
bis vidctur alluderc ad ognum lypicum. quem comede-
bant succincti od itcr in tcrram promissam, qui cral ty-
pus Eucharistix, qux eal cibus ct viaticum proficisccn-
tium in cxlum. Eidcm hxc adaptul S. Thom. opusc. 58.
de Sacrom. Altar. cap. 15. Vorum hic sensus potius ac-
cummodatitius cst,aut niysticus, qiiam lillcralis. Loqui-
tur cnim Pctrus absolutc dc fidc inChrislum, qucm oculis
nou vidimus, sed fidc crcdimus csse nostruni Rcdcmpto-
rem. Nam.ut ail S. Greg. hom. 26. in Evang. ludes non
habel merilum. cui humana ratio prxbct expcrimentum.
ExiiLTABiTis. ) Noii taiituiii iu futura beata vito , scd
etioiii in prxsenti, plena mulchtiis ct (ribulatiunibus.Un-
dc Grxca hobeut ayxYMit^i , id cst cxullatis . iuxto illud
Pouli Petro concincntis: Gaudcte tn Domino semper, ilc-
rum dico gaudete, Philipp. i.4. vidc diclo ibidcm, cl la-
cobi 1.1. Porro pcrperam hinr iiifcrt Colhorinua , Son-
>:los ccrtos essc sc essc in «lalu grati.£ : eiultatio cnim
VOL. X.
cst, gloriosa repiitato o Chrislo oiit ab eo nobis gloriose
data. El Tliomos Anglicus : Glorificala, inquil, id est , a
Dco laudata, q. d. Impii rident Ixliliam fideliuui ob spem
futurx glurix , at vcro Dcus iu iudicio eam laudabit et
glorilicabit.
Reportantbs finbh (putamcrcedem) fioei testrx, V(rt. 9.
SALUTEU ArtiHARiii TESTRABVH. ) RcportaiUcs lum in
prxscnli, tiini potiiis in futuro , id est reportaturi, cum
Bcilicct cxullabilis in cxio. uti prxcessit : 111 prxscnti e-
nim rcportomus salutcm onimarum inchootam pcr gra-
tioin ct iuslitiom ; in futiiro roporlabimus solutcm ple-
noin , per fclicitatcin ct gloriam, q.d. Ex lidc qua crcdi-
tis in Christiim quein non vidctis , cumquc summe dili-
gilis, partim consccuti cstis, partim conscqucmini finem
tidei, qui cst salus aulmarum veslroruin : salutcm enim
iuchoalam cousecuti cslis pcr graliam , qux vos elTccit
474
Commenlaria in Epislolam I. S. Petri, Cap. I.
filios et hjeredes Dei, ideoque certam dat spem , imo ius a »'"'" > "' «"'s oraculis quasi testimoniis diviois Clirislo
ad bealitudinem, regnumque caelesle; salutem vero con
summatam per gloriam consequemiai posl mortem iu cx-
lis. Slale ergo in fidc, pro eaque adversa quaelibet con-
stanler lolerate, scienles quia fides et lolcranlia vcstra
non erit ioanis in Doniino , sed ad finem optalissimuni
et beatissimuin feiicilalis ajlerna; vos perducet. Merilo
Soliis ergo S. Augustinuslib.l.Confess.cap. 1. Fecisli, inquit,
Deus im- nos Deus ad (c, el inquielum esl cor noslrum donec rcquie-
piei ^m-gcQi ifi ((,_ lit in Soliioq. cap. 13. Omnis copia qux Dens
meus non est, egesias csl. Nam, ut idem ait cap. 30. Nilul
est quod animam impleat . nisi tu Deus, ad cuius imagi-
nem esl creala. Et lili. 13. Confess. cap. 8. Sa</5 ostendis
quam magnam crealuram rationabilem feceris, cui nullo
modo sttfjicit ad bealam requiem quidquid (e minus est ,
ac per hoc non ipsa sibi.
Vers. 10. Db qua salute exquisiebunt, atqle scrutati sunt.)
E5£i;(]Tv)(7av zai i^r.pixtmaa-j, id est accurate, diiigenter, sol-
licitc , magna contentione et studio pcrquisiverunt , et
venturo viom sternerent, ridemque cerlam couciliareat.
Et posteriores GLOBiAS.JPos/eriom, idestqusepost
passionemsccuturo! erantquasipassionum merceset prae-
inium , quales fucruut resurrectio , ascensio in cselum ,
missio Spiritus sancli, ronversio Gentium : Cliristus enim
propler passionem mortis gloria et honore coronatus est ,
hcbr. 2. 9. Dicit lioc Tetrus , ut scandalum crucis tollat :
jnulti cnim tunc ridebant, quin et nunc l'agani etTurcae
rident Cliristianos , qiiod credant in Deuui crucifixum.
Uisce respondel Pctrus dupliciter: Priino , passiones has
crucis a Dco dccrctas in lytrum scelerum nostrorum , et
ne cui scandalo esscnt, per Prophelas ab olim fuisse prae-
nuntiatas. Sccundo, has passioues Christi desiisse ct coin-
pensatas fuisse ingcnli ct aeterna gloria, lum in ca;lis apud
Dcum et angelos, tum in terris apud omnes gentes, quae
Christum crucifixum crediderunt, susceperunt ed adora-
runt. Hoc est quod ail Christus discipulis incrcdulis :
l\onne hxc opor(ui( pati Chris(um , et ita intrare in glo-
perscrutali sunl. Probat fideni et gratiain Christi et Chri- B riatn suam ? Lucaj 24. 26. Hoc est quod plena voce buc
stianismi non essc nuperum honiinis inventum, sed pris-
cum Dei decrelum IVophetis omnibus revelalum,qui stu-
diose illud indagarunl , scrio praedixcriint el avidissiine
cxpeclarunt , ut lacob Geues. 49. 18. Salutare (Salvalo-
rem lesiini) luum expeclabo, Domine: et mox vocatcum
desiderium collium xternorum. Moses Exod.4.13. Obse-
cro Domine, rniKe quem tnissuruses. Isaiae c.45.8. liora-
(e cxli desuper, et nubes pluant iustum. Habac. cap. 2. 1.
Super custodiammeam stabo, u( videamquid dicatur mihi.
Danicl. toto cap.9. etc. Hinc Irenaeus lib.4. cap. 13. Eu-
scb. lib. 1. Hislor. cap. 4. et fuse S. Augustinus lib. 12.
13. et 19. contra Faustum cap. 13. 16. 17. docent omnes
Patriarchas, Prophetas , veteresque Sanctos ab Adaiuo
usque ad Christum fuisse Christianos, non nomine , sed
fide et professione, quia crcdebant in Christum venturum,
uti nos credinius in praetcritum , scilicet natum iam et
crucifixum , hacque fide iustifioati et salvati sunt , ideo
cinat Paulus : ludxi signa petunt , et Grxci sapientiam
quxrunt : nos autem prxdicamus Christum crucifixum ,
ludxis quidem scandalum , Gentibus aulem stultitiam ,
ipsis autem vocatis ludxis atque Grxcis Christum Dei vir-
tulem et Dei sapiendam, 1. Corinth. 1.23. Pulchre hanc
Christi gloriam explicat S. Cyrill. de Fide ad Reginas :
Hamililas , ait , passionis meritum est exaltationis. Et S.
Augustinus tracl. 104. inloanuem: Uumilitas claritatis
est merilum , clarilas humilitatis est prxmium. Christia-
nus ergb cum Christo patiatur et humilietur, utcura eo-
dem glorificetur et exalLetur. Si enim compatimur, et con-
glorificabimur , Roin. 8. 17. Christus favos post fella gu-
stavit, ait Tert. Iib.2.de Corona milit. c. 14. Sic etChri-
stiani cogitent se post fella gustaturos mella; impii vero
postgutlammellisoceauumfellisin gehenna sepotaturos.
QUIBUS RETELATUU EST,QUIA NON SIBIUETIPSIS, T0BI8 Vers. 12.
AUTEM MIMSTRABANT EA.) q. d. Prophetae non sibi pro-
que inagna spe et amore ad eum anhelabant, iuxta illud n phetarunt, sed posteris ; puta uon ludaeis , sed Christia
Christi : Abraham paler vester exultavil ut videret diem
7neum : vidil et gavisus est, loan. 8. 56. Ubi recte notat S.
Thom. quo quisque Sanctoruin, sive ante, sive post Chri-
slum , illi fuit vicinior et proxiinior, eo magis ab illo ra-
diis fidei et gratiae fuisse collustratum : unde Apostoli et
primi fideles a Christo primitias spiritus accepisse dicun-
tur, Roman. 8.23. Sic ante Christum B. Virgo, loannes
Baplista, Zacharias, Anna, Simeon.Ioachim et Anna pa-
rentes B. Virginis, etc. Christi fide, gratia et sanctitate
caeteris remotioribus praecelluerunt: quo enim quis vici-
nior est soli et igni, eo magis eo illustratur et calefit. Lo-
quor ordinarie et communiter. Nani aliquos, ut Abraha-
mum, Mosen, Davidem, Isaiara mullis vicinioribus Chri-
8to eius Cde et spiritu magis afilatos fuisse ex Geuesi ,
Psalmis, et vaticiniis eorum liquet.
SCRUTANTES IN QUOD VEL QUALE TEUPUS SIGNIFICA-
BET [zSr^.o^j , id est declararet, deraonslraret venturam
istam gratiam Christi et Christiauismi) in eis Spiritus
nis : prajdixerunt enim Christi adventum, vocationeii
gratiam et salulem obventuram Christianis, non ludceis.
Unde Syrus verlit , Nostra nobis vaticinabantur. Hoe est
quod ait Paulus: Hxc autem omnia in figura continge-
bant illis : scripta sun( au(em ad correpdonem nostram ,
in quos fines sxculorum devenerunt , 1. Corinth. 10. II.
q. d. Ergo par est, ut ea quasi ingentia Dei beneficia no-
bis ab olim collata, cum ingenti gratiarum actione et de-
volione complectamur , utque vos , o ludaei , credatis et
obediatis Apostolis , sicut credidislis et obedivistis Pro-
phetis : utrique enim idem eodera spiritu de Christo prae-
dicant , et quod Apostoli annuntiarunt , Prophetae prae-
nuntiarunt: itaCEcumen. Praevidit S. Petrus Marcionem
haeresiarcham , qui doceret aliuin fuisse Deum auctorem
veteris Testamenti, alium novi,eumque perstringit (aeque
ac posteaTertull. libris quinque contra Marcionem scri-
ptis ) q. d. ait Beda : Idem spiritus Christi erat in Prophe-
tis prius , qui postmodum in Apostolis ; ideoque eamdem
Christi.)To £v auToi; Trusufxa Xpteou,id est Spiritus Chrisd Ufidem utrique populis prxdicaverunt: illi Christum adhuc
qui erat in eis , tum inhKrendo per graliam , tum inspi-
rando per prophetiam. Nam Spiriiu saneto inspirati lo-
cuti sunt sancti Dei homines, ait S. Petrus Epist. 2. cap.
1.21. Ita Daniel cap. 9. intellexit in medio70. hebdoma-
dae, id est, anno 487. occidendum esse Chrislum ; lacob,
post ablalum sceptrum a luda , Gen. 49. 10. Malachias
cap. 3. 1. raox post advenlura et praedicationera S. loan-
nis Baplistae.
Pr/Enuntians eas Qua iN Christo sunt passiones.)
Graece to. ei; XpiCov 7ra5^/ifiaTa, id est in Christum , vel Chri-
s(o obvenluras e( infligendas passiones etplagas; unde qui-
dam Latini codices legunt : qux in Chrisio futurx erant.
Pro prxnuntians , Graece significantius est TTpofiapTupo-
fiivov, id est prxtestificans, sive testificans antequara eve-
nirent, q. d. Deus Christo testes dedit Prophetas , et ne
quis eos ab eo subornatos diceret , praemisit ante Chri-
venturum, isti iam venisse ; ac per hoc unam Ecclesiam ,
cuius pars carnalern Domini adventutn prxcesseril , pars
allera sit secuta.
MiNiSTRABANT EA.) Hesselius To ministrabant neutra-
liter accipit, q.d. Vobis serviebant, vobis coramodabant,
vcstrae utiUtali ministrabant ea qua; de Christo praedixe-
re Prophetae. Verum melius alii active accipiunt , q. d.
ProphetaJ subrainistrarunt vobis sua oracula. Unde ipsi
tum Apostoloriim , tum Christianorum fuere quasi raini-
stri et diaconi : hoc enim signiCcat Graecum Su.v.o-io-j-j, mi-
nistrabant ergo idem est quod prophetabant : prophetia
enim sua ministrarunt uobis.Diaconiergo Christi etChri-
slianorum fuere Prophetae, Apostoli vero eorumdem sunt
Evangelist», quia eis evangelizarunt Evangeliura, id est,
laetissimuin nuntium de Messiae advenlu, redemptioneet
salute. Vide 2. Gorinth. 3. ubi Aposlolus Moseu et Pro-
Coramenlaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. I. 47
phetas vocat minislros morlis ct damnationis , quia pro- ^ nos.sed ct angelos snam gratiam et gloriamChristo Chri-
inuif^arunt lef;em vcterem , qua: prajvaricatores ludajos slique ineritis acceptam ferre. Hinc S. Bernard. ser. 22.
morlis reo3cnicict)aletcoudemnabal; Aposlolosvero vo- =- " •• "
cat minislros vila; {jratia; el {jloriE : hanc cnira altulere
pcr (Jhristi Evnn{;i-litim.
PeR EOS QUl EVArVGBLlZATEHfNT. ) Puta ApOStoloS ,
quorum uniis, iino princcps sum e{yo. Quare minus recte
pulant aiiqui S. Pelrum hic se excludcre, nec evangelizaS'
in Cautic. Qui erexil, inquit, Aominm lapsttm. dedilan-
f/elo slanli ne caderet, sic illum de caplivilate eruena. sic-
ut hunc de caplivilate defendens; tt hac ratione fuit utri-
que redernptio, solvens illum. et servans istum.
Porro nova est exposilio Philippi Solilarii lib.3.Dioptrae AnaDgeli
cap.3. quaj talis esl: Angeli desideranl Christum videre.de^ide-
1'onlicis, Galatis, Cappadocibus,etc. cum polius mode- non lanlum liumanalum.sed, ut ila dieam, angelicatum; "
Chri<(us
h»mo
«nKclo
ste cajtcris sc iungat ct inclndat.
Spibitu sa>cto misso de c«lo.) Refer ad evangeli-
sai-erunt , q. d. Sicut Prophela; per spiritum Chrisli dc
quo V. 11. prajdixerunt Chrislum venturum, ila Aposloli
evangclizaverunl vobiseumdem iam pr»sentein, inspira-
tJoncSpiritus sancli,quem rcccperunt in Pentccosle spc-
cic linguarum igncnrum , ut ipse per corum linguas nr-
dentes scrmones, quasi sngiltns ignitas cmitlerct, quibus
corda audicnlium Dci et Christi cognitionc ct amorc ac-
cendcrel : ilu (JEcum.
!.•» QUEM DESIDEBANT ANGEH PBOSPICEBE. ) Pro in
ijucm , (jrajcc cst si; a, id cst, in qu:c , scilicct mysteria
(^hrisli, pra;scrtiin salutis ct gloria; bcalilica> desidcrant
angoli piospicerc, ut scilicet ca vidcanl pnrferta et com-
jileta: ita Synis, Didymns, CCeiimcn. (inj^iiciiis, Caielan.
Calhfirin. \ntabl. hic ct Iren. lib. 4. cap. 67. et lib. 2.
cap. -29. S. r^iilircm tract. de Ariiint. spiritali cap. 1. Cy-
rill. lib. dc Iiicarn. Unigen. cnp. 28. L'bi iidverle, prono-
men a proprie refert Christi rraOcpiara, id csl, pas.iiones.cl
posleriorcs glorias, qiia; proxiine praeccsscrunt. Unde col-
ligas, angclos mire dclectari visiune humanilatis Christi,
oiiisque plagarum et sligmatum saeroriim, no gloria tum
corporis, luin animi, qua lougc angelos oinnes transcen-
dit. Unde Sophroiiius Palr. Constant. orat. 1. de natura
Christi qiia; cxtat lom. 2. Biblioth. Ss. Patruin , per in
qux accipit Christi nalivitatcm, Bcthlchem et praesepc,in
quae desidcrant angeli prospicere. Unde et Christo nato ex
abundanli tjnudio cccinerunt: Gloria in altissimisDeo. ait
desiderant cnim ut Christus assumat naluram angelicam, hy"pMui.
sicut assumpsit hunianam per unionciii hvpostalicam, uttic-Tn
ipsorum natura pcrinde ac noslra adorcliir in Christo, el*'''"""-
glorificctur in throno Cherubieo, sedens ad deiteram Pa-
tris, ac proiudc ut ipsi quoque haberent claves ca;lorura,
sintque iudices cum Chrislo iudieautes duodecira Tribiis
Isracl,a;que ac futuri sunt Apostoli et Sancti, Malth. 19.
V. 28. Verum hoc desiderium eflicax et absolutuni esse
nequit; sciunt enim angeli uuionem suro naturae cura Ver-
bo ex Dei ordinatione non esse possibilera.nec unquam fu-
1) turam ; unde cam cfncacitcr desidcrarc ucqueunt volunta-
te absoluta, scd tantuin conditionata , si videlicct id Deo
jilaceret, qua; velleitas tantum cst, ostcndens quanli fa-
ciant assumptionem humanac natura; faclain a Verbo.
Prior expositio de Spiritu sanclo videtur verisimilior ,
tumquia illcproximc prxcessit,lumquia facilis fuit lapsus
ex 0, sciiicct jivs-jux, in a, quomodo lcguut Graeci et Grae-
ca. Porro desiderant angeli prospiccre. Primo , in ipsum
Spiritum sanctum : euin enim videndo, vident pariter Pa-
trem et Filium , omnium enim una est essentia , hacque
visione bcantiir. Seciindo, in opera et dona Spiritiis san-
cti, quibus fidelcs et Ecclesiam ornat; ha;c enim dcferunt,
procurant, promovent et dirigunt angrli , iilpote adinini-
slratorcsSpirilus sancti circa rcgimcn Rcdcsia; et salulein
fidilium: ila Cyrill. Alcx. serm. quod Verbum Veifaclum
sil homo , S. Basil. et Didymus lib. de Spiritu sancto, S.
Athanas. Epist. ad Serapioncm , S. Ambr. lib. de Isaac
cap. 5. S. Epiph. haercs. 74. et alii, q:ii ex hoc loco coo-
Cl£cumen. Siiiiili niodo incredibililer deleclantur angeli Q tra Maccdonium probaut divinitotcm Spirilussancti. Hiac
aventque gpectare martyrium, agones et fidclium passio-
nes quaslibct,diiin cas gcnerose Chrisli amore sustinent,
eorumque coronam cl gloriam,ut scdes ex quibus riierunt
da;moncs intcr angclos impleant. Unde Apostolus: Spe-
ctaculum, ait, fucti sumus mundo el ant/clis el hominibus,
l.Cor. 4. 9. Et SCjprian. Ep. ad Tibaritanos: Pra-lian-
te$, ait, no.v cl fidci confjressione pugnanles speclat Dcus,
apectant angrli. .<ipcctat et Christus. Quanta est glorix di-
gnitas, quunla fclicilas pncsente Deo congrcdi, et Christo
tudice coronari F ha Catharinus et Salmtron ro in qux rc-
feriint ad omnia gercnda in Ecclcsia Chrisli mililanlc ,
pra;sertim ccrlainina cl victorias Martyrum, alioruinqiic
tideliuin in tribulutione ct pcrsccutionc ; Didymus et Ca-
ietan. ad statuin Ecclesia; qui cxit in Jinc luundi.
Verum iioster Intcrprcs legit ci; o, scilicet r.ivjua, id
w\. spiritum, qui proxime; vcl £i{ ov, scilicet Christum,
qui reiiiotius pracccssit. Priino ergo, ad Spirituin sanctnin
hac referunt S. Tliomns 1. p. q. 58. art. 1. od 2. Isidor.
lib. 1. Senlcnt. cap. 13. scnt. 22. Petriis Dnminni scnn
patet bcatitudincm angelorum, aeque ac hominum, consi-
stere in visione Dei et Spiritiis sancli : ha?c enim omne eo-
rum desiderium saliat el cxplet- Unde bxrcditotem incor-
ruptibilcin ad quam nospcr Christum vocatos dixit S. Pe-
Irus V. 3. hic explicat, asspritqiic sitam es«e in prospcctio-
ne et visione Spiritiis sancli, id est Dci. Polernt diccre S.
Petrus, angeli dcsidcrant pro?i>iccre in Deuin, sed moluit
dicere, io Spirituin sonctuin, eo quod paulo ante dixisset
Spiritum sanctum pr.Tnunlinsse per Prophct-as, ct aniiun-
tiassc pcr .Aposlolos Christi passioncs ct glorias; et qiiia
lotum hoc opus oeconomia>Chrisli, nostrneque redemptio-
nis, vocationis, sanctilicationis ct solutis, quod liic cele-
brat IVtrus, fiiil opiis suinma; graliae el amoris divini.qui
oppropriattir Spirilui sancto. Addit hoc S. Pclrus, ut a-
cunl dcsidcritim fidcliuiii nd avide nudienda ct amplcclen-
da Chrisli mystcria, iilpolc qux praidicta ct cvaiigclizala
sunt pcr Spirilum sanriiim , in qucin desiderant angcli
p. prospiccre, ut ha;c mystcria in ipso,qunsi in sui fonte in-
'' lucantur. Si cniiii niifrcli cn vidcre dosidcront in Spiritu
11. qui cst dc Annunlialioiic , qiiin et S. Ilnsil. et Didy- sancto qiiosi omnis bonilatis auclore. mullo magis horai-
.-..„ i.k j.. c..:..:... <- . .. ^ . .^ ncs, qiiorum saliiti dcstinnta sunt , magnura dcsideriuni
cadeni vidcndi el complcclendi in se ocucre et excitare de-
bent. (^uare sivc lcgns in qu.v . sivc in quem, el sive in-
tclligos Spiritiim snnrtum, sivc Christum, eodcm omnia
rcdiMinl. Scnsiis cnim cst , qnnd angcli in Spirilii sanclo
inliiori de^idcronl.Chrisliim Christiqiie redemptioncm ct
inyslcrin. Hoc cst qiiod ait Panlus : Manifestc tnagnum est
picltilis .facrainenfiini, qiiod manifcstalum cst in carnc. iu-
slificalum cst in spiritu. apparuil angdis , prxdicatum cst
Gcnlihus. crcdiliim est in mundo, assumplum esl in gloria,
1. Tinioth. 3 10.
Porro nngi-li in Spirilum eanctiim prospicere deside-
ranl. id cst, dcsidcrnntcr ct cnpide prospiriunl.desidernn-
do sntinntur. ct snlinndo dcsidcrant. .Audi S. Grcgor. 18.
Jlorol. cap. 28. Dcum, ait, antjeli vidcnt , ct vidcre desi-
miis hb. de Spirilii sanclo, S. Alhanos. Epiphan. ct Cy
rillus Alcx. mox cilandl.
Scciindo. ad Christuin ha;c rcfcrunl Beda, Glossa, Au-
ctor libri dc Spiritu el animn opiid S. Aiigiisliniim lom.
3. c. 59. S. Hrrnnrd. scrm. 1. i-l \ dc oinnibiis Snnclis,
ubi Chrisliim vocat nng.Oorum ddirins , Hiigo, Thnmos
Angliciis, Titclmnnniis. Vidrtiir cnim S. Pctnis nllndcrc
«d Cherubim Mosis, qiii iiigiicr intucbnntiir propitinlo-
riuin, quod rcpra-scnlnbnt pro|iitinfoi(Mii (^hristnm. Exo-
di 25. V. 20. Porro angi-los mirc (lcsidcrnsscChiistiiin iia-
tiim, palicnlcin ct rrsurgi iiIimii viiicrc, pnlct Isaia> 03.
Psalm. 23. ct alilii. (^.Iirisliis cniiii qim honio cst cnpiit non
lanlum hoiiiinuni.scd ct nn>rcloriim, Colnss. 1. v. 10. Un-
dc nounulliTlicologi cum Clcm. Alox lib. 0. Slroin. olO-
rigCQ. hom. 1. ul 2. in Lcvit. ccnscut non tantuin bomi-
r
476
Coraraenlaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. I.
derani, el siliunt intueri, el intuentur. Ne auteni sii in de- A gunt; tcrtio, quasi milites Ciiristi prffiliantur cum mundo
Mysiice
iJe Eu^
chari-
siia.
siderio anxielas, desiderantes salianlur : el ne sil in satie-
tate faslidium, satiati desideranl. Et desiderant sine labo-
re, quia desiderium satietas comitatur : et satianlur sine
fastulio, quia ipsa salietas ex desiderio semper accenditur.
£t Beda : Conlemplatio divinx prsesentix ita angelos bea-
tificat, ut eius semper visa gloria satientur, ct semper eius
dulcedinem quasi novam imaliabiiitcr esurianl. Id signi-
iicat Grsecurn Trapaxui^zt, id est, iDclinato pronoque capite
studiose et exacle prospicere et introspicere. Beali enim
totos menlis oculos, totani aciem , totam mentem in Deo
contemplando defigunt, adeoque quasi extra se exeunt,ut
'<>''.'" Ueum abeant et transeant. Causamliuius desiderii
dedi V. 4. explicans to immarcescibilem.
Myslice noster Turrianus tract. 2. de Eucliarislia cap.
16. 17. et 18. et ex eo Salmeron (imo ipsi censent liunc
esse sensum litteralem) inquem, scilicet Cliristum in Eu-
cnarislia,inquiunt. In ea enim non videmus Chrislum, sed
tamen realiter praesentem credimus, atque in eum ibidem
carnc ct d;cmone; quarto, quasi famuli ministrant Chri-
sto: debent ergo esse succincti lumbis mentis, id est, de-
bcnt esse menle et animo non impedito, sed prompto, li-
bero et expedilo ad quatuor iam dicta. Est primo cata-
chresis : lumborum enim succinctio facit hominem expe-
ditum, idcoque eum significat. Secundo, est metaphora,
caque duplex, prior sumpla cx veslitu ludaeorum et vele-
rum: hi enim pra;Iongis vestibus eltunicis utebanlur ; un-
de opus, vel iler facturi eas succingcbant. Hinc fidelibus
in morte sibi occursuris, ait Christus Luc.l2. Sint lumbi
veslri prxcincti. Qui enim discinclus c«/,ait Haymo, ipsis
suis vestimentis impediiur,ne libere ambulet;qui verojjrx-
cinctus cst, quaquaversiis discurrere polesl. Posterior.quod
lumbos menti tribuit, quo sigoificat Christianos mentem,
sublatis omnibus impcdimentis, debere exhibere paratam,
alacrem et aerem ad opus et iter hoc ingredieudum. Suc-
cingit ergo lumbos mentis, qui e mente errores, pra;scr-
tim prava principia practica, ac noxias cogitationeset cu-
uesiaerant angeli 7rap«-/.u7rTeiv , id cst studiose, accurate, "piditates pellit: ila CDcumen. Gagneius etThomas Aueli
Aiigeli
assistuut
Missje.
sollicite, fixis oculis introspicere, tum utipsum, tum ut
modum essendi ( qui est angelicus, ut totum Christi cor-
piis sit in quolibel hostiae puncto totum el inlegrum), tura
ut eius dignationem et gratiam, quam astantibus et com-
muuicantibuscopiose elargitur, introspiciant. Huc respe-
xit S. Marcus in Liturgia, dicens : Posl consccrationem in
animo beneficia confers, et eis qui in te fiduciam collocant
illa tribuis , qux in se angeli prospicere desiderant. Quo-
circa angelorum chori sacerdoti celebranti assistunt, ut
lanla mysteria venerabundiaspiciant,honorentetveneren-
lur. Quis enim fidelium, ait S. Gregor. lib. 4. Uialog.c.58.
habere clubium possit, in ipsa immolationis hora adsacer-
doli» voeem cxlos aperiri, in illo lesu Christi mysterio an-
yelorum choros adesse. summis ima soeiari : terrena cxle-
stibus iungi , unum quoque ex visibilibus atque invisibili-
bus fieri? Et S. Ambr. in cap. 1. Luc. Non dubites, ait,
assislere angelum quando Christus assistit,quando Christus
cus, qui pulchre ait homincm iuteriorem, id estanimam,
suo modo exteriori homini proportionari. Dicitur enim
habere pedem , id est affectionera: oculum , id est ratio-
nem : manuin, id est operalionem : uarem, id est discre-
lionem: lumbos et renes, id esl delectationes. Sic Luc. 16.
animarum Lazari et Epulonis spiritales operationes per
ocuIos,digitos,Iinguam et membra corporeasignificantur.
S. Petrus ergo per lumbos mentis, mentis vires, facul-
tates, afTectiones, aroores et cupidilates intelligit, easque
cingi et restringi iubet, ne libere Huant, et propositum in
cjelura ad Deum cursum remorentur. Secuudo, ut expediti
Deo ad evangelizandum,multa cum eo patiendum,et quid-
libet aliud vocanti respondere possint:Para<M»2 cormeum
Deus, paratum cor meum, Psal. 56. 8. Tertio, ut mens
suis lumbis, id est, viribus et afTectibus iraperet, eosque
ad libitum evagari non sinat, sed regat et dirigat tum ad
suam salulem, tum ad Dei obsequium et gloriam. Mens e-
immolatur. Quin et S. lacobus in Liturgia : Taceant, ait, f; nim sibi suisque affectibus iraperans, est regina plene la
mortales, et stcnt cum metu et tremore, nihil terrenum ca
gitantes. liex enim rcgum Christus Dominus noster exit ut
macletur, el delur in cibum fidelibus , eum vero chori an-
gelorum antecedunt. Quare exclamat S. Chrysost. hom. de
sacra et divina mensa: O miracuium, mensa lam magnifice
instructa, in qua Agnus Dei pro te mactatur, adquam as-
sistunt Cherubini, descendunt Seraphini, qui senis prxditi
alis vullus demittuvl, ubi omnes angeli cum sacerdote pro
ie legalionem obeunt !
Vers 13. Propter quod succiivcti lumbos.) Est hic altera ca-
pitis pars, ethica scilicet (prior enim foit dogmalica) qua
fideliurn mores, ut Christo et Christiano sint digni, effor-
mat. Vox propler quod , haec prajcedentibus connectit, et
ex iis quasi principiis congrtiara conclusiouem educil, q.
d. Cum haeredilas incorruptibiIis,et CKlestia bona a me et
Apostolis prsedicata, perChristum vobis, o Chrisliani,pa-
rata sint, eaque tanla sint, ut non tantum Prophetaj, sed
et angeli ea videre desiderent, quid restat, nisi ut terrenis
teque dominans, magis quam rex vel Iinperator orbis,
iuxta illud Horatii:
Latius regnes avidum domando
Spiritum, quam si Libyam remoiis
Gadibus iungas, et uterque Pcenus
Serviat uni.
Talis ergo succingit lumbos mentis, quia omnibus raentis
afTectibus, amoribus et tiraoribus dorainatur, ut eos strin-
gere et laxare ad libitum possit, velut venator canem, au-
ceps accipitrem.
Nota secundo. Cingulum primo, symbolum et causa est „.
furtitudinis et constantiae: quocircaGentiles cingulura di-ium^syin
cabant Marti. Et Cicero oratori hoc dat praeceptum: Ar-i>oiam:
ctiori cingulo latera cingat , ut ea ad dicendum sint fir- '•
miora et fortiora. Sic Proverb. 31. 17. de muliere forti Ji^^J'""
dicitur: Aceinxit fortitudine lumbos suos, roboravit bra-
chium suum. Et Deus dicitur accinctus potentia, Ps. 64.
. . . • , nis p 7. aliosque praecingere. Unde David aii: Prxcinxisti me
cogitatiombus calcatis, quasi succinoti lumbis mentis to- ^f virtute ad bellum, Psalm. 17. 13. Significat ergo Petrus
tis anirai allectibus, quasi plenis passibus tendatis ad cae-
lum? Sectentur avari quasi talpae opes terrenas, ambiant
superbi quasi chamseleontes auram honoris, giilosi quasi
Succiu-
serelum
bos nien-
tis quid.
porci inhient escis; vos vero cives, imo reges cseli a Deo
scripti et destinati, longe ardentiori sludio quserite, et ac-
cincti, id est expediti, contendite ad regnum aeternum.ut
contemptis omnibus mundi iIIecebris,opibus, minis, odiis,
perscculionibus, speretis et assequamioi gratiara, id est,
gloriam istarti revelandam in die iudicii.
Nola primo. Lumbos succingimus ad quatuor usus :
primo, ad iier; secundo,ad opus; tertio.ad bellum; quar-
lo, ad ministerium. Unde S. August. in Psal.92. Succin-
gi, inquit, esl iler aggressuri; cingi, operis quidpiam fa-
t^turi^accingi.prxlialun^prxcingi^minislraturi.ilhuiiiai-
nis-ha;c omnia compelunt ; nam primo quasi peregrini iter
faciunt iu cslum ; secundo,quasi operarii opus Dei pera-
Christianis non segniter agendum, sed eos debere inten-
dere animum , ac fortiter et constantcr incumbere Chri-
sto, Christianismo, ac saluti et gloriae aeternae, ad quam
a Christo vocantur: ita CEcumen. Hinc apud Graecos ij-
i;-jvo,-, id est, bene cinctus, idem est, ac fortis et strenuus.
Contra vero discinctus apud Latinos sonat dissolutum et
imbellem : quia summo ducebatur probro, si militem igna-
vum iuberet Imperator diem transigere discinctum , ait
Sveton. in Augusto cap. 24. Huc facit illud 3. Reg. 20.
11. A'e glorietur accinctus xque ut discincius: id est pu-
guaturus, aeque ac iaro a pugna quiesceas parta scilicet
victoria.
Secundo, cingulum symbolum est eastitatis, tum quia ii
ipsiim restringit lumbos, ac consequenter libidinem, qu8ecasiii*a-
in lumbis habet originem; tum quia castitatem tueri estils.
actus maguae fortitudiois. Hiuc illud Cliristi: Sint lumbi
Commentarla in EpiMolam I. S. Petri. Cap. I.
vesiri prsecincti, multi exponunt sic, q. d. Mortificate lu- ^ non liabet ultra quidquam quod eipendat in amore et spe
xuriam , studete caslitati. lla S. Auf^ustin. homil. 23. de
Terbis Domini , S. Cire»jor. homil. 13. in Evang. S. Ba-
siliuB in cap. 15. Isaiae, S. Hicron. lib. 1. contra lov. ct
aiii. Sic et S. Petri ?erba hic exponunt nonnulli. Unde et
sequitur: Sobrii perfecle sperate; sobrietas enim est co-
mes, imo mater castitatis. Ita Beda: Succingit , inquit,
lumbos mentis, qui hanc ab impura cogitalione restringit
culationc rerum carnallum. Uode videmus homines medi-
tationi et orationi addictos, \ii senlire stimulos carnis.
Ita noster B. Alo>slus Ijouzaga adeo orationi et medi-
tationi pcrpelim erat intentus, ut nullam in ea mentis e-
vagaiionem, vcl distractionem senliret,ac rairaretur quod
homo colloquens cum Deo in prjesentia lanlje maieslatis
distrahi, aliove menlem llectere possel; iudeque eximium
et ad eos videietur insensibilis, quasi angelus foret, noa
uatura sed virtute.
El qui mente et corpore castus Domini adventum expeclat, castitatis donum est assecutus , ut instar sancti Thoma
rnerilo quando revetatur speral. Et S. Gregor. 32. .Moral. Aquinatis uullos impuros carnis auimive motusseotiret,
cap. 2. Lumbos carnis , inqu\t, succingere, est luxuriai/i
ab ejfectu refnenare: lumbos vero mentis succingere . est
hanc etiam a cogilatione restringere. Et Petrus Chrysolog.
Cincti, inquit, caslitali*J/alleo, quod est insigne mililix
Christianx., fluxx carnis detruncemus ignaviam, etc. Lo-
ininus lumbos noslros aslringi iubet bnlteo caMitalis, et to-
tum carnis nostrx pendulum, fluidum . resolutum, con
stringi mandal continua zona virlulis, ut carne succincla
ad Domini occursum liber, velox, cxpedilus noslrx menlis
reddatur incessus. "
Tertio, cingiilum signum esl animi honcsti, modcsti et
compositi; qualis enim est homo cxterior, puta vestis et
vestitus, talis est et interior.Unde Sylla fuit notatus.quod
roale praecinctus inccderet, quasi id signum esset animi
incompositi el intemperantis. Sicct de lulio Ca;sare adhuc
puero omen fuit Sgltx oplimates admonenlis, ul male prx-
cinctum puerum caverent. Eum enim optirnatum partibus
exilio futurum ; nam Cxsari mullos Marios incsse, ait Sve-
lon. in vita lulii Caes. cap. 1. cl io.
Quarto, cingulum signum est fidelitatis : coniuges enim
FiJeiiia- cinguntur cingulo coniugali, ut moncantur muluo serva-
"•• re fidera coniugalem.
V. Quinto, continentia) ct mortiOcationis appctituum erga
Conii- rca saeculares (luxas. Ita S. August. serm. 39. de V^erbis
"*■"'■• Domini, et S. Greg. 34. Mor. cap. 35. Lumbos et mam-
milias, inquit, succingit, qui cunclos mulabilium cogita-
tionum molus, per solius amoris vincula restringil, ut di
III.
iode-
itia.
IV.
SOBBII.) Primo, q. d. Non ebrii, nec indulgentesTino, Moral de
gul<e et venlri. Nam vina parant animos veneri ; et Tice»trieu
vcrsa : sine Cerere et Daccho friget Venus. Unde S. Hier. '*'
E()ist. 83. ad Oceanura: Yinolentia. ait, scurrarum est et
comessatorum, venterque mero xsluans facile despumat in
libidinem. Vide dicla Ephes. 5. v. 18. ad illud : Piolite
inebriari vino in quoesl luxuria. Sicut enirn ebrietas, ven-
terque satur et plenus ineptus est ad iter, ad opus,ad prae-
lium, ad obsequium ; ita ad haec omnia paratus est sobrius,
paratque sobrietas. Vere Orig. hom. 3. iu Levit. Sobrie-
las, inquit, omnium virlulum mater esl, sicul e contrano
ebrietas omnium vitiorum. Et mox : In ebrielatis xgritu-
dine corpus simul et anima corrumpitur , spirilus pariler
cum carne vitialur, omnia membra debililat, pedem, ma-
num, linguam resolvit, oculos lenebrat, mentem velut obli-
vio ; ita ut hominem se esse nesciat, nec senliat. Et S. Ba-
sil. homil. 11. Ebriorum animx vino submersx sunt. Et
niox: Menlis lumine per ebrielalem le privas, inter bestias
ralione carentes annumerari potes. Et S. Chrysosl. hom.
58. in Matth. Diabolo, ait, nemo magis amicus esl, quam
qui deliciis et ebrietate maculatur, etc. Mox ebrium com-
parat possesso a daemone : ebrius enim non videtur esse
homo, sed daemon incarnatus, ita furit, rixatur, pugnat,
iosanit: Deliciis vacans, ait, nullo discrimine a dxmonia-
co separalur : impudens enim et furiosus pariler est , ei
cat cum Psalte: Quid enim mihi est in cxlo, et a te quid n dxmoniacum omnes miseremur : hunc vero aversamur :
volui super lerram ? Veus cordis mei, et pars mca Deus in
xternum, Psalm. 72. 25.
iingulutn Quseres, quo cingulo cingendi sunt lumbi mentis?Resp.
neoiis vcritale. Hoc enim veritalis cingulum assignat Paulus E-
«I «erl- piieg g i\ y-jje ibi dicta : quibus adde expositionem S.
Ijregorii Naziauz. orat. 2^i. Quxro, inquit, quid lumbis
cum veritate commune sit, et qux Pauli mens fuerit cum
dicerel: Stalc igitur succincti lumbos vestros in veritate ?
tium forte quod spcculatio concupiscentiam coerceal , ncc
aliorsum ferri sinat ? Nec enim fieri potest , ut qui cuius-
piam rei amore flagrat, parem ad alias voluptales vim ha-
beat ; hoc est, ul explicat Nicctas, Chrisli conlemplatio
lumbum nostrum el concupisccntiam comtringil , eamque
tutam ad rerum divinarum amorrm Iransfusam et denva-
Uim diffundi ac disperqi non sinit. Christus enim est vc-
rilas, 1. loann. 5. (i. Oratio ergo et rontemplatio Chri.^ti,
lerumquc cxlesliiiin miniiit et infringit ronciipiscentiain
oinnem qiia> in luiiibis rcsidet. Quocirea oratio cst mater
guia sponle farorem ■^ibi altrahit, et os, oculos , nares el
cxtera sensuum instrumenta amarissimas voluplatis facit
cloacas.
Secundo, CEcumen. et Syrus to sobrii nectunl cum per-
fccte ;i\uasi S. Petrus non semiplenam,qualis fuit ludseu-
rum, scd plenam et pcrfectam sobrietatem a Chrislianis
requirat, quae mentera eorum faciat succinctam et para-
lam ad iter ca;lcste: plena aulem sobrietas est abstinen-
tia non tantum caruis, sed ct mentis, puta contiuentia a-
Dimique inodcralio, qua cupiditatibus omnibus domina-
tur, de qua Seiieca Epist. 39. Magni animi, inquit, est
mugna conlcmnerc, ac mcdiocria malle quam nimia: illa
enim ulilia vilaliaque sunl. at hxceo quo superfluuni no-
cenl.Sic segelem nimia slemit ubertas,sic rami oncre fran-
guntur, sic ad maturilalem non pervenil nimia facundi-
tus. Idem ayiimis quoque evenil, quos nimia fclicilas rum-
pit. Et Pliitarrh. de Virtut. mor. Temperalus animus, ait,
est .rquatis et pacatus , inferiorc animx noslrx porlione
tiiorlificationis, cuntiiicntia*, caslitatia. El virissim iiior- J) euw superiore consenlicnte admirabili quiete , ornalus el
tificalio orationpiii purilirat ct acccndit. Idem Nazianzen.
oral. iO. Quid tumbi. inquit, quid renes? sint lumbi vc-
slri succincti , ac per cnnlincntiam reslrieli , sicut hracli
olim ex legis pruscriplo pascha comcdenti : nemo enim
pure ac perfccle ex Mgi/plo cxcedit, nec CLtcrminationem
fugit. nisi hxc domucnl ac fricnuverit. Hcncs autcm lau-
dabilem immulationcm srntiant, vim totam cupiditatis ad
Deum transfcrrnles, ul dicrre queamus : Dominc. ante te
omne desiderium meum : el: Diem hominis non cuncupivi.
Viros enim spiritualium desidcriorum nns c^ise Cdiwenil.
Piam ita demum draconem illum. cuius vires maximx in
wnbilico et lumbis sit.v sunt, oppresscrimus , extincta vi-
dclicel eversaquc cu pulcntia. quam in hi.i parlibus nbtincl.
Uatio cst, qiila anima iii huiiiinc cst iina ct cadcm; qtiarc
ciini illn sil limilata; virtulis, si ipsa viiii siiam lulaiii exe-
ral et expcudat iu spcculaliouc ct amuru rcruiu ca:lcstium,
compositus, in qucm inluens dicas :
Conciderant venli iam. et tranquiHus sinc vento
Ponlus eral : namque ipse Dcus scdaverat undas,
vehementes, insanos rabidosque molus cupiditalum restin-
guenle rationcct quibus natura indigel cos sibi consentien-
tes obedientesque reddcntc , ut nec rationem prxcurrant,
nec lcrga vcrtant, nec ordincm turbcnt, ncc diclo non sint
audicntes ; sed ut omnis motus quocumque velit ralio du-
ccre.paralus sequi,cru laclens pullus cum cquasimul cur-
rnl. Vcruin ha;c mystira est sobrictas : alque to perfectc
aptius reforas ad sequens sperate.
Tcrtio. (jrsecum vtyovTt; vcrti potcst vigilanies, uli ver-
tit >'atabl. et S. Uieron. lib. 1. contra lovin. undeelSy-
riis vcrtit, cxcilamini pcrfcclc. Sobrietas enim est matcr
vlgilantiae, icqiic ac ebrietas somni el ignaviae. Quocirca
S. Polrus hxc duo quasi iudividuos cumitus iungit c. 5. 6-
m
Commentaria in Eplstolam I. S. Pelri. Cap. I.
dicens: Sobrii esiote et vigilaie. Vita enim fidelium est f^ Nota, to revclationem significat nos hanc vilam agere
\igilia : excubare cnim debent inter tot hostes, quibus un
dique cinguntur. Rursum Christi doctrina sublimis, aiquc
ac gralia et gloria, poscit mentem vigilantem, atlentam,
acrem, studiosam, operosam.
Pebfecte (Glossa, Hugo, Dion. etalii \eganl perfccti,
sed (jrcDca habent ri^eiw;, id est perfecle: ita et Uomana j
SPKRATE IN EAM, QU* VOBIS OFFERTUB, GRATIAM. ) lle-
quirit S. Pctrus a fidelibus non qualem qualem, scd pcr-
fectam spem, eamque innuit parari sobrietate: absliiicn-
fia enim a voliiptatibus carnalibus facit nos sperare caj-
lestes, ad casque capicndas ef prxlibandas mcntem habi-
Spes he
roica
Harty-
rum.
in fido, id est, in a;nigmate et obscuritate,qua res a nobis
creditaj et sperata; non apparent, non cernunlur ; scd qua-
si arcauae et absconditaj sunl apud Deum ; nam ha; omnes
eorumque dignilas et maieslas revelabitur in die iudicii;
ut tunc facie ad faciem eas contemplemur, iisque frua-
niur. Sic Paulus ait : Mortui estis, ct vita vestra esl abscon-
dita cum Christo in Deo. Cum Chrislus apparuerit vita
vestra, tunc et vos apparebitis cum illo in (iloria, Coloss.
3. 3. Vide ibi diola.
QuASi FiLii OBEDiGNTiiB.) Haec pendent a proicedcnti- ven. 14.
bus, q. d. State succincti lumbos, id cst, eipediti et con- J''" ?'"■
lem, acrem ct alacrcm facit. Pro offertur, Grajce est ȣpo- stantes, ac sobrii sperate futuram gloriam, uti decet filiosf,'fp"iJJ,j,
ftsu»iv, quod S. Hieron. et alii verlunt, dcfertur ; quia sci- obedientia;, id cst, obedicntes ^aiceptis Christi , meis et
licet Deus lianc graliam non tantum proinittit, scd et of- Apostolorum , quales vos estis. Decct cnim filios obedire
fert, defert, et quasi in manum sintimque dut; ita lamen parenlibus. S. Pelrus crgo requirit a fidelibiis obedien-
ut non cogat, sed liberum relinquat voluiitati eam acce- tiam, non qiialem qualem, sed filialcm ex filiali amoreet
ptare, vel lespuere, uti definit Conc. Trid. sess. 6. c. 5. revercnlia. Kursum fUiioljedienlix, vocanlur dedili etpla-
Pro (jratiam, Gr. x«f "> aliqui legunt ^«pa», id est gau- ne addicti obedientiae, ut ex ea quasi matre progeniti.pla-
dium: ita Syrus; gialia cnim hic licct proprie accipi pos-JJ neqiie obedicntiaj indolem et naturam hausisse et imbi-
sit, q. d. Sperale in fidem et gratiam, quod illa vos per- bisse videantur. Insiiper filii obedientix. quasi devoti et
consecrati obedicntia;; quomodo Religiosi vocanlur filii
obedientia;, qiiia ei se devoverunl, eiusqiie votum Deo nun-
cuparunl. El tales fuero primi Christiani , nimirum obe-
dieutissimi Christo et Apostolis, adeoque volum vel pro-
fessionem obedienliee Aposlolis ediderunt, uti ostendi A-
ctor. 5. l. Sic vocantur filii perditionis , incredulitatis,
diffidentiae, id cst, plane perdili, increduji, diflidenles. I-
tem filii irae, mortis, gehennae, id est,addicti vindictae mor-
ti et gehennae.
Moral. significal S.Petrus Christianos debere esseobe-
dienlissimos quasi filios obedientiae.filios Christi et primo-
rum Chrislianorum, qui fuerunt obedientissimi. Christus
enim faclus est obcdiens usque ad morlem , mortem autem
^/•«m, Philipp.2.8. Item quasi fratres angclorum: angeli
enim sunt polentes virtute, facicnles verbum illius ad au-
diendain vocem sermonum eius. Psal. 102. 20. Hinc alati
ducct ad salutem : nielius tainen gratiam accipias pro
gloria; hanc enim fideles etiusti sperant, et hajc plentim
alTert gaudium, iuxla ilhid Chrisli : Inlra in gaudium Do-
»HWi<«/,Matt. 23.21. Htec etiam est gratia,quia licet ipsa
sit merces bonorum operum, lamen hajc ortum habent a
gratia.Unde Rom.6 v.23. dicitur: Gratia Deivila mterna.
Ha?c plena spes adogit el excilavit S. Petrum, S. .\n-
dream, IMiiiippiim et Simonem, ad exultanter conscenden-
dum crucem , lacobiim et Paulum ad gladios et secures
complectendum, S. Laiirenlium ad calcandam craticulam,
Sebastianum adsagiltas.Stephanum ad lapidcs.Igiialium
ad leonem, Clemenlem ad naufragium, Polycarpum ad
ignem, Theclam ad serpentes, lauros, eculeos, omniaque
genera torinentorum fortiter et alacriter superanda. Vere
Tertull. 1. de Resurrect. carnis: Ficlucia Christianorum,
inquit, resurrectio est mortuorum.
Nota primo. Spes , cum sit virtus theologica, pro obie- Q pinguntur et ignei, quia celerrime et efTicacissime Dei ius-
Enchari'
»tia gra-
tiarum
Braiia,
cto habet Deum, uli et fides et charitas: sperat ergo pri-
inario in Deum , non in creaturam qualis est gratia ; se-
cuudario tamen sperat quoque media quibus Deus nos ad
se, quasi finem ultimum et beatum ducit, qualia sunt gra-
tia, fides, charitas, caeleraeque virtutes. Sic fides credit
multa de Christo, rebusque crealis, quatenui ea a Deo
revelata sunt. Sic charitas araat non tantum Deura, sed
et proximum propter Deuin.
Nota secundo Hebraismum : sperare in gratiam, id est,
sperare gratiam , hoc est gloriam ; haec enim est gratia
consummata : sic credere in Deum, est credere Deum, et
credere Dco.
Mystice, Turrianus noster3. Dogmat. charact. perg-m-
tiam accipit Eucharistiam, quae idem Graece sonat quod
bona gratia : quia ipsa gratiarum est summa , et gratia
ouo-iuJinc, id est, substantialis ; in ea enim Christus se et
suani substantiam,puta tolam deitatem et huraanitatem.
sa exequiintur, iuxta illud: Qui facit angelos suos spiri-
tus. et minhtros suos flanunam ignis. Ps. 103. 4.
NON CONFIGURATI PRIORIBUS IGIfOBANTI/E VESTR>B DK-
SiDERiis ) Ostendit qualem obedientiam a fidelibus quasi
filiis requirat.scilicet non fidei tantum, ulcredantin Chri-
stum, ut voliint hierctici; sed opcrum quoque, ut nonse-
ctentur pristina desideria et eupiditates, quae sectati sunt
in genlilismo, sed studeant sanctitati, ut in omni conver-
salione sancli sint. Unde Syrus vertit, Non commiinicetis
amplius concupiscpntiis primis, quibus concupiscebatis sine
scientia. Nola configurali, id est conformati ; qui eniin se-
quitur cnpiditates , iis se conformat ct configurat, ut ea-
rum formam et figuram induere videatur. Vides ebrium?
vides formam, mores et gestus ebrietatis. Vides gulosum?
vides figuram, hiatum et voracitatem gulaj et veneris. Vi-
des ambitiosum? vides figuram, tumorcm et gestiis am-
bitionis.Exadversoqui se configurant et conformanlChri-
quasi eximium donum etgratiam nobis impertit, ac pro- j-^sto eiusque virtutibus, ipsius formam.figuram, mores et
inde proprie speramus in hanc gratiam, quia speramus in '-' actus induiint. Sicut enim charta praelo appressa, et coa
Ghrislum, qui realiter praesens est in Eucharistia, imo
est ipsamel Eucharislia et graliarura gratia.
In revelationem. ) Ila Romana, q. d. Sperate hanc
gratiam, id est gloriam, usque in diem revelatiouis Chri-
sti, donec scilicet veuiat dies iudicii : tunc enim a Christo
iudice illa, quasi merces laborum et patientije vobis da-
bilur. Aut sperale in revelalionem lesu Christi, id est, in
lesum Christum, quod in revelationc suae gloriae et pote-
statis iudiciariae, puta in die iiidicii, hauc gratiam, id est
figurala laminre inquaincisaetsculptaest effigiesChristi,
illi connguratiir,eiiisque imaginem induit,utreferat etex-
primatChristi formam et habitum; ita prorsus quiChristo
qtiasi normae, regulae et exemplari mentem et volunlatcni
plane applicat, ei se configtirat, eiusque formam , inores
et virtutes io se exprimit. Hoc est quod iubet Paulus E-
phes. 4. 22. Deponere ^ws secundum pristinam conversa-
tionem veterem hominem. qni corrumpilur secundum de-
sideria erroris. Pro quo S. Petrus ait, ignorantix , ut si-
gloriam, vobis consignabit. Aut sperale in diem revela- gnificel eos in gentilismo fuisse in profunda caligine et
tionis Christi; quia ille dies vobis hanc gratiam afferet. rocte infidelitatis, gulie, libidinis, superbi», etc. qiiae ho-
Oraeca habent e» anox-tlxi^u, id est, in revelatione , q. d. nesla, recta et pulchra putabant Genliles, adeoque iis glo-
bperate in hanc gratiam nunc, quando ea per meam et riabaiitur: iam vero pcr Chrislianismum traductos esse
Apostolorum praedicationem vobis revelatur. Aut potius, ad claram diem et lucem fidei, cognitionis Dei , sobrieta-
q. d. Sperale hanc graliam vobis datum iri in revelatione tis, castitatis, omnisqiie virtutis. Subdit Paulus : Renova-
Christi, puta iu die iudicii. mini aulem spirilu mentis vestrx . et induite novum homi-
Commentaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. I.
479
nem, qui tecundum Deum creaiui est in iustitia et sancti- j^ Paulus. Audi S. luslinum philosophum et martvrem Chri-
■'-'■ *'•'*" ''■' ''■"" stianorum sui aevi, id est, aoDO Christi 130. Ti'tam et mo-
res graphice drpingentem Ep. ad Diogenelum I. Palrias.
inquit, habiluntproprias.sed tamquam inquilini. Omnium
parlicipes sunt, ut cives : et omnia patiuntur , ut pereyri-
ni. Umnis percrjnna rerjiu palria corum est . el omnis pa-
tna est perejhna. Uxorcs ducunt ut atii otnnes. et liberos
yrocrcant.scd non ubiiciunt fcetus. 31en>am commuHcm ap-
ponunt, sed non impurn communem. In carne sunl . sed
tate veritatis. Vide ibi dicta.
veri. 15 Sed sbcuroum BiM Qii VOCATIT vos (ad fidem, gra-
liani ctsalultfn) Sancti» ( Deum etChrislum, qui est
Sanctus sanclorum cl iustilia seinpiterna, Dnnicl. 9. 2-i.)
BT IPSI II» OMMI C0NVEBSAT105B SA>CTI SITIS. ) VctuS
uiiiu!j sepiciii Sapientuiii dictiiiii fuit: Sequerc Heum; ve-
tustius Dei per Nlosen, Sancli crilis, quia c(ju sanclus sum,
Levit. 11. i'6. Uecentius, sed plenius esl Chrisli : Eslole ^ _ ^^
ergo perfecli , sicut et Putcr vcster atlcstis pcrfectus est. non secundum carnem vivunt. In Tcrra 'dequnr sed'in °cat-
Matth. 5. 48. et Pauli liphes. 3. 1. Estote imilalores Uei, lo conversantur. Sancitis obsequuntur lefjibus, et suo vitx
sicut filii churissimi. «/.««.•» /-^„. . .
Porrosanclilalemopponitdcsidoriis,id est concupiscen-
liis; quo sin;nificat saiictilalem consistcre in purilate.qiiaj
acqiiiritur fuf^icndo ct niortificando carnales et terrenas
Sancius cupiditalcs, ut sicut Deus sanclus, id est, scgrcgatus cst
i"!» a terra, lcrrsequc fa?cibus, ita pariler sil ct fidelis sancliis.
Unde Ori{;cn. hoin. 11. in Lcvit. Sanclus. inquit, (irxce
dicitur «-/lo.-, quod eum quasi cxtra lcrram esse significal; ^ ,^ „.„.,.v>.... „ juua,,c h,„iijuuti
guicumque enim se consecraverit Dco, merito cxlra lerratn 13 alicnigcnx oppiignanlur. et ab infidelibuspersecutionem pa
digent. cl omnibus abundant. hjnominia afjiciuntur et i-
gnominiis cclcbrantur. Blasphemantur , et iustificantur
Maledicuntur , et bencdicunl. Conlumcliis lacessuntur. et
honoranl. Bcncfuciunt . et lamquam improbi puniuntur.
Puniti gaudent . tamquam vivificati. A ludxis tamquatn
et extra mundum esse vidcbitur. Ciarc vero S. Dionys. c
12. de Divin. nomiu. Sanctitas, ait, cst ab omni scelcrc li-
bera. pcrfeclaque ac omni ex parte incontnminata puritas:
qux ila in Deo eminel. ut mcrito Sanctus sanclorum nun-
cupetur, et celebcrrimo illo hi/mno trisagio a bcalis menli-
bus in cselo celebretur. Et S. Basil. dc Spiritu sancto cap.
9. Anima. iiiquit, purgala a probro quod eam pcr mali-
tiam contaminarat : et ad nalivam pulchritudinem rever-
sa . ac veluli imagine regia vctcrem fonnam purilatc red-
dens, hoc uno dcmum modo potest ad Paracletum apprO'
pinquare. llle vero vcluli sol /lurum nactus oculum. oslcn-
ilet tibi in scipso imaginem illius, qui videri non potesl. Et
mox : llic (Paraclctus) eis qui a tumultu cupiditulum pur-
gati sunt illuc€scens,})er coinmunioncm .quam cum ipsoha-
bent. spiritales rcddit.Et sicut corpora illustria pellucida-
que cotUacla radio solis, fiiint et ipsa sitpra modum splcn-
dida, et alium fulgorem ex sese profundunt ; sic et animx
spiritu afflalx, ac spiritu illustratic fiunt el ipsx spirila-
les. et (■» atios graliam emittunt.
Porro S. Petrus plenam ct upivcrsatcm a fidelibus san-
clitatem rcquiril; ait eniin : la omni conversatiotie sancti
tilis. Aliqui enim in lcmplo vidcntur angeli, sed in donio
aunt diabuli. Uequirit crfjo continuum exercitium non u-
nius, scd omnium virtutum, utque earum habitus solidos
ct intensos sibi comparcnt. Habilus enim virtuti dat noQ
soiuiii facililatem, scd et constantiam, ut ea prcDditus con-
tra quaslibet tcntationes sibi similis, fortis firmusque con-
sistat, ac virtiitein in onini conversatione excrat, ex ea-
que oinnin agenda agat. Sensus crfjo est, q. d. Omnis cod-
verstttio vestra , o Christiani , in gentilismo fuit impura ,
maculata, et saepe bcstialis. Mulli enim vestrum in tein-
plo fuere supcrslitiosi, in curia contcntiosi, in foro ambi-
tiosi, in platca contumcliosi. in ollicina fiaudulcnti, in a-
pro rapaccs, in domo rixosi; inulti in mcnsa fucre lupi,
in cubiculo viilpes, io opcre osini, domi pavoncs, foris ac-
cipitrcs, in lecto porci, in tribunali tigrides, in circulis
tiunlur : nec possunt tamenquieos oderunt ullam odiicau-
satn adfcrre.
Talcs fucre Essaei, primi scilicet Christiaui AIexandriaBK„,i
8ub S. Marco, qui Ess.-ei dicti sunt quasi ojioi, id est, 5nn-qu3i«.
cU, aiil polius quasi niDn chaside. id cs\, pii. Quam e-
nim EssKi iu oinni conversatione fuerint sancli, ex Por-
phyrio lurato licet Christi et Christianorum hosle et ob-
trcctatore dlsce, rairare ct imilare. Sic enim ipse eos de-
pingit apud Eusebiuni libr. 9. de Pr.Tparat. Evang. cap.
1. Lssxi ludwigenere sunl : hi alter allcrum magis dili-
gunt quam cxteri homines faciant : et voluptatem omnem
qucisi vitiosam aspernantur , conlinentiam et integritatem
animi ab omni pcrlurbalionc remolam, prxcipuatn pulan-
tes virtutcm. Ixores non ducunt; alienos aulem liberos te-
neros adhuc, et ad omnem aplos doctrinam adoptanles. pro
suis educare, ac moribus siiis slabilire solenl. quod faciunt,
non quia malrimonium abomincntur, scd quia mulicruin
Qmores cavcndos putant. Divilias omnes adco spernunt, ut
mirabilis quicdain in cis communitas sit. ISullus eorum
pritter cxleros aliquid possidct, omtiia eis communia sunt.
Piemo alio ditior autpauperior. Una omnibus ^urwi fralri-
bus facultas est. Ungi oleo non putiuntur : quod si quis for-
te oleo laclus fuerit. diligenter quasi a magna macula cor-
pus illi abstergitur : non enitn molles, sed aridi atque duri
csse corpore cupiunt: alba scmper induuntur : elcctione
cotntnuni quwstores et gubernalores sibi creant, ct indJvisx
in omnibus rcs sunt. Pion habitant urbein unam , scd hinr
illo facile tnigrant , semperqiie ad sequentes hxresiin { id
est, sectam, puta religionem) suam proficiscuntur ; a qui-
bus ila suscipiuntur, ut una eos sempcr vixissc dicercs : un-
de fit ul proficiscentes nihil impensx secum feranl. Vcstctn
ct calceos anlequam omnino tempore dirumpunlur nonmu-
tanl ; nec emunt aliquid, ncc vcndunt ; scd commulatione
rcrum utunlur, cutn cgcanl. !\'am inter cos comtnutiia qux-
cumque volitnt, etiam nihil affcrentes.
Dcindc coruin preces , opera ct prondia ila describit :
cancs. in platcis leones. At nunc in Christinnismo opor- I) Erga Deum maxima pielatc uluntur. ^am antcqiiatn sol
let ut oninis convcrsotio vestro in agendo, loqumdo, ain- oriatur nihil eis profanu
bulnndo, coincdcndo, stiidciido. dispulnndo, dormicndo,
operando, rc!;cndo, clc. sit iiura. Christiana, sancla, nn-
gclica ; ut in tciiiplo sitis ardentcs in orationc ut Scrnphi-
ni ; in scliola cl cubiculo spcculantcs ut Chcrubini; in iu-
dicio placidi ct mqui ut Throni; ul cupiditotibus rra.>nan-
dis cxcelsi ut Dominationes; iii rcgiminc prudcnlcs ut
Principatii»; in tcntotione iniindi calcnndi gcncrosi ut po-
testotcs; in lucta cum d.Tmonp fortcs ut Virlutcs; in of-
ficio ct opcrc publico (idclcs iit Archangcli ; in incnsn. pla-
lca, foro. Icclo, ilc. honcsti. piidici, conipositi, snncli iit
Chilfiii. angeli. Vulc S. ncrnnrd. Iracl. dc inodo bcnc vivcndi nd
iior.ini sororem, uhi ostcndit qiinlis dnbcnt cius csso convcrsntio
rurmira'"'*"'^''''*^"'*''^"'*'!""'"*"'!'''^""'!'''"!'^^^^^^^, soinno.ctc.
«aucil Id prajstitcrunl priini Chrislinni, qiii proindc pioprio
ui. nomiiio vulgo vocabautur Sttucli, uti passiui cos vocat S.
m dicitur, scd patria oratione u-
tunlur.qua solcm oriri prccanlur. ilcinde a prufcclis singu-
li ad artcs ojteraque stia mittunlur: ct postcaquam horts
quinquc laboravrrint , ad unum rursus locutn congrcgan-
tur : ct aqua frigida perloli. in domum vcniunt, quo ncmi-
ni nisi ciu^dcm sectx introirc liccl. Ita tnundi quasi in lcm-
plum ad ccenaculum vcniunt, ubi inagna traiiqitillitalc si-
dcnlibusordinc omnibus jmnis apponitur, ct fcrculum u-
num unicuiqiie. Pritnus autftn omiiium saccrdos facta o-
rationr comederc iiicipit: ncfasquc omnino pulanl ante o-
ratiimcm quidqunm gustare. C.umquc pransi fucrinl, nntl-
lo dilii/rnlius orant. lla et incipicnlcs et dcsincntcs laudrs
Dci dtligenter concinunt. Post h.rc rcslibus, quibus pran-
detites quasi sacris iituntur. depositis, ad oprra rursus c.r-
runt : iiocturnoque rcrersi crepusculo simililcr cnnant ,
hospitibus etiam coiisidcntibus, si qui forle affucrint. Cla-
480
Cotnmenlarla In Epislolam I. S. Petrl. Cap. I.
mor aut lumuUus nmquam apud eos audilur. sed ordinc Kadvenx et percgrini incolilis, in sancto Umore conversa'
ita colloquuntur . ut ianto eos inter se uti ordine atque si
lentio mirabile videatur, cuius causa , perpetua continen-
tia est. Cibus et potus vitx necessitate mensuratur.
Deinde recensilo eorum iuramento quo iurant se mo-
desliam, iustitiam, veritatem, pietatem el secretum cul-
luros, subdit: Tanla vero tenuilaie paucitatcque ulunlur
rerum, ul raroplus quam semel in scplem dicbus alvipur-
gatione indigeanl. Qua quidem ex conlinenda in tantam
perveniunt patientiam, animique robur, ut nec aculco, nec
igne, nec alio qusestionum genere impelli possint, ut aut
verbis legislatorem vituperent, aut illicitum quidquam co-
medant, quod maxime in bello, quod sibi a Komanis illa-
lum fuit, ostenderunt : nulla cnim adulationc ad torqucn-
tes unquam sunt usi, nullas lacrymas torti emiserunt; sed
suaviter in doloribus ridenies , et eis illudentes a quibus
torquebantur, sic expirabant iucundissime , ut ad palriam
inini, ac Deum quasi patrem filiali amore, vel certe ut iu-
direm scrviii liinore timete et revereinini, ut omnes eius
ofTcnsas et pcccala declinctis, facialisque omne quod ei
placitum , ab eoque iussum et ]ep;e sancilum est, ilaque
{ijehennam evitetis , et aeteruam in cajjis hiaeredilatem ab
eo, velut timorati servi , et raorigeri filii nanciscamini.
Hoc est quod ait Malach. c. 1. 6. Filius honorat palrem,
et servus dominum suum. Si ergo pater ego sum, ubi est
honor meus? Et si dominus ego sum, ubi est limor meus?.
dicil Domimis exerciluum.
Nota. Patrem vocat Deum , qui oommunis est Iribus
personis, Patri, Filio et Spiritui sancto. Hic enim est pa-
ter , id est, crcalor , conservalor , provisor , gubernator
anfjelorum,hominum,omiiiiimque creaturarum. Sic Chri-
slus in oratione Doininica nos ila orare et ordiri iussit :
Puter nostcr qui es in cxlis, Matth.6.9. Ex quo loco per-
redire viderentur. Tirma enim hxc opinio apud eos est, B perara contendit Calvinus et Calvinistx , Deum a nobia
corpora quidem mortiessc subiecta, animas vero tamquam mvocandum csse dumlaxat nomine Patris , non vero SS.
immorlales setitper vivere: cumque a subtilissimo xthere di-
mitlantur,naturali quodam delatos impetu corporibus con-
iungi : cum vero a vinculis corporum quasi a longa servi-
tute liberati sint, tunc summo cum gaudio alliora petcre.
Qua quidem vita et pietale facile jit, ut multi apud eos fu-
tura prxvidcanl.prxcipue qui a sacris voluminibus et varia
carnis castigatione, et Prophetarum dictis exercentur.Hxc
Porphyrius de pietate ac philosophia Essxorum tesiatus
est. Huc usque Euseb.
In hoc speculo inluere le tuosqne mores o Christiane,
et si te ab eis longe abesse deprebenderis, conare eos in-
sequi et assequi; ne illud Salviani lib. 4. de Providentia
in te tuique similes quadret : Frusira nobis de prxrogati-
va ei nomine christianitatis blandimur, qui iia agimus ac
vivimus , ut hoc ipsum quod Christianus populus esse di-
cimur, opprobrium Christi esse videaiur. Etmox: Vbi est
lex Catholica, quam credunt ? Ubi sunt pietatis et casiiia
Trinitatis, diceudo: SS. Trinitas unus Deus, miserere no-
bis. Unde ipsi nomen SS. TriDilatis e suis Calendariis ,
precibus, litaniis expunxerunt. Perperam, iaquain: nam
Christus iussit nos baplizare iuvocandoSS Trinitatem,di-
cendo: Ego te baptizo in nomine Pairis et Filii et Spiritus
sancti. Hiuc SS.Trinitatem invocat S. Diouys. de Mysti-
ca Theolog. c. 1. S. August. lib. ult. de Trinit. cap. ult.
et alii passim; imo (ota Ecclesia in Festo SS. Trinitatis,
et alias sscpe. Vide Fevardent. dialog. 1. contra Calvin.
Non sine causa viri sapientes Calvinura insimularunt ar-
rianismi et iudaismi, ul Hunnius scripserit librum hoc ti-
tulo, Calvinus iudaizans. Si enim non licet invocareFi-
lium, Spiritura sanctura, SS. Trinitatera; ergo Filius noa
est Deus, uec Spiritus sanctus, nec SS.Trinitas. Quicum-
que enim est verus Deus , hunc uti adorare , ita et invo-
care non tantum possumus, sed et deberaus.
Nota secundo. Solus filius, qua horoo , erit personalis
udex iudicans omnes homines; Pater tamen et Spiritua
tis prxcepta, qux discunt ? Evangelia legunt, et impudici
sunt; Apostolos audiunt, etinebriantur. Christum sequun- psanctus erunt quoque iudices, quia iudicabunt per Chri-
tur, et rapiunt. Vilam improbam agunt, et probatam le- stuin hominem, sicut rex iudicat per suum prsetorem : ita
gern habere se dicunt, etc. In nobis Chrislus patitur oppro
brium, in nobis patitur lex Christiana maledictum , dum
diciiur: Ecce quales sunt qui Chrislum colunt: falsum
plane est quod aiunt se bona discere. Si enim bona disce-
rent, boni essent. Talis profecto secta est, quales et secta'
tores; hoc sunt absque dubio quod docentur : sanciaaChri-
slianis ficrent, si Christus sancla docuisset. Mstimari iia-
que de cultoribus suis potest ille qui colitur. Quomodo e-
nim bonus magister est, cuius tam malos videmus esse di-
scipulos ? Ex ipso enim Chrisiiani sunt, ipsum audiunt,
ipsum legunt.
QlONlAM SCRIPTUM EST : SaNCTI ERITIS , QUOSIAM
EGO SANCTUS SUM. ) Id scriptum est Levit. 20. 26. vide
ibi dicta et Levit. 27. 28. Sensus est, ait Didyraus, q. d.
Sicut ego fons sanctitatis sum per substanliam sanctus e-
xistens, ita vos studete pariicipare sanctitatem quos diU
go, ut sitis, sicut et ego. Quare Praeclare Nazianz. larabi
S. August. tract. 21. in loannera, Vide Franc. Suarez 3.
p. q. 57. art. 1.
Magnus stimulus ad conversationem sanctam est tiraorTimor
Dei omnia cernentis, iudicantis et vindicantis.Unde Apo-'"^'^"^.
stoli iugitereum ioculcaruot , et praedicatores crebro in-uiii.
culcare debent. Refert S. Clemens S. Petrum dictitasse :
Quis peccare poterit, si semper ante oculos suos Dei iudi-
ciu7n ponat ? S. Paulus veliementer idipsum tirauit: /Ve
forie, inquit, cum aliis prxdicaverim , ipse reprobus effi-
ciar, 1. Corinth. 9. 27. Et: Cim meiu et tremore vestram
salutem operamini, Philipp. 2. 12. Et : Omnes nos mani-
festari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquis-
que propria corporis prout gessit , sive bonum , sive ma-
lum, 2. Corinth. 5. 10. Et: Serviamus placentes Deo cum
melu et reverentia : eienim Deus noster ignis consumens
est, Hebr. 12.28. Vide ibi dicta, el loel. 3. 2. et Apocal.
6.in fine, etcap.22. 12.ubi Christus ait: Ecce veniocito.
co 15. Quid, ait, esi sanclitas? Cum Deo consuescere. Sic U el mcrces mea mecum est, reddere unicuique secundum o-
Noe et Henoch arabulantes cum Deo sancti effecti sunt,
Genes. 5. 24. et cap. 6. 9.
Et SI PATBEH INVOCATIS EUM, QUI SINE ACCEPTIONE
PERSONARUM lUDICAT SECUNDUM UNIUSCUIUSQUE OPUS ,
IS TIMOBE INCOLATUS VESTRI TEMPORE CONVEBSAMINI.)
Pergit S. Petrus urgere fideles, ut in orani conversatione
sancli sint,ac iugiter in sancto tiraore Dei conversentur,
variis rationibus et stiraulis. Prima est hoc versu , scili-
cet quod ille ipse Sanclus , qui eos vocavit , sit ipsorum
Deus, pater et iudex quem adorant el invocant, q. d. Er-
go eura ut Deum sancte colite ; ut patri, velut morigeri
filii, sancte obedite ; ut iudicem, sancte timete : ipse enim
iudicat sine personarum acceptione, nec respicit divitem
pra; paupere , herum prae servo , nobilera prae ignobili ,
sed quemque pro meritis secundum opera cuiusque iudi-
cat. Quapropterdum hanc vitara,carnemet terrara quasi
pera sua. Merito ergo regius Propheta: Serviie, ait, Do-
mino in timore , et exultate ei cum tremore. Psalm. 2. II.
Quis non tremat coram Deo,coram summoiudice, coram
rigido vindice, qui potest animam et corpus perdere ia
gehennam, in cuius manibus sunt sortes nostrae , vita et
mors, caeluin et infernus, aeterna noslra salus et damna-
tio ? Verebar omnia opera mea , sciens quod non parceres
delinquenii, ait S. lob cap. 9, 28. S. Hier. Epist. 5. Ego,
ait, peccaiorum sordibus inquinatus,diebus acnociibuso-
2)crior cum timore reddere novissimum quadraniem , et
quod mihi dicatur , Hieronyme veni foras. El ad Eusto-
cliium recensens suas in ererao lacrymas, ieiunia et poe-
niteutias : Ego, inquit, ob gehennx metum tali me carce-
re ipse damnaveram. Idem adsuam ereinum invitans He-
liodorum, ait, eum omues remoras superaturum, si atnor
Dei, et gchennx timor animum occitpel.
Commentaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. I. 481
Nola lertio. Per ineolalum iDlelligit pcrcgrinalioncm \ quibus fuit agnus in victimam. Rursum alludit ad haiaB
huius Tilae. Unde Grace esl irapoi/i»; /oo/ov , id cst, lein' 53. 7. Sicut ovis ad occisionem ducelur, et quasi agnus co-
pore modico, quo in hac vita ct terra quasi hospiles et ram tondcnte se obmulescet, el non aperiet os suum. Et le-
odvena) [ti^rc^Tinamiir , q. d. In lerra cstis percfjrioi, et rera. 11. 19. Et ego guasi agnus mansuelus qui portatur
per eam quasl hospiles traositis ad cselum, nolile ergo ad victimam , el non cognovi. Proximius vero alludit ad
terr« illcccbris capi et inhsrere, sed iis conlemptis ad tcstimonium loannis Baplista; deCbristo: £c°ce a^nujD^i,
patriam perfjile , et pertransite. Hinc pnraci dicii sunt ecce qui tollil peccalum f/ii/«£/«, Ioan.1.29. Hac voce Agni
iiicolae,ct paroecia incolarum vicinia, sivc ccplus fidcliiim, gaudet aller S. loauncs Apostolus, ilaque passim Tocat
qui ad unum idemquc templum pcrtinent ; et parochus
dictus cst, qiii iis prscsl, vcl qui iis sacramenta ct panera
Eucharistiae adminislrat. Parochus enim Romanis eral,
qui hospilibus pancm ca-tcraquc nd victum ncccssaria
Buppcditabat, tesle Cicerone lib. 3. ad Allicum Epist. 2.
Sic incolalus sui scmper erat mcmor David.dicens Ps.
119.:j Heu huhi, quia incolalus meus prolongnlus est : ha-
bitavi cuin habilanlibus Cedar: multum incola fuit anima
tnea. Sic Abraham, Isaac, lacob, omnesqiic Patriarchao
ct ProphelaB in lcrra promissionis morati sunt latnquam
in alicna, confilcnles quia peregrini el hospitcs sunt super
Christuni Apocal. cap. o. it scq. quibus oniDibus signi-
ficat.aChristo agnoChrislianosomncsdebereesse agnos,
et agninos mores imitari, uti fccit et re et nomiue S. A-
gnes: Agnes enim dicitur quasi agna, aitS. .-Vug. serra.
101. de diversis. Vere S. Ambr. lib.7.in Lucx c. l2.Be-
ne pretiosus, inquit, dicitur sanguis Chrisli.quia immacu-
lati corporis sanguis est, quia sanguis est filii Dei , qui
non solum de malediclo legis, sed eliam de impietatis morte
pcrpetua nos redemit.
Redemit autcm non tanlum solvens lylrum pro pecca-
lis commissis, scd et a vitiis, slatuque pravi vilae nos
IIJ aiiLTIia, ^.Ulltlir m^3 UUIU. Jl^l ^ffl lHt tl *n,.'y, m,.j .^uriL' .. i.^*.. _ &.., .-u ...VI..J, u^« ... » .....w, 1 j. — — .
terrnm, Hebr. 11. v. 9. et 11. Vide ibi dicia. Quotidie, ait u transferendo ad virtutes stalumque vitae saucl8C,mutaodo
S. Hicron. ad Heliodor. morimur, quolidie commulainur,
et tamen seternos nos csse credimus. Seneca lib. C. natur.
qua!st. cap. 32. Fluit tempus , inquit, et avidissimos sui
deserit, nec quod faturum est mcum esl , nec quod fuil :
in puncto fugientis tempnris pendeo. et magni est modi-
eum fuisse. Elegnnler ille Lietius sapicns dicenti cuidam,
sexaginla annos habeo: Hos, tnquit, dices sexaginla , guos
mn habcs Y
Tert. t8. SCIEMTES QIOD KON COBBLPTIBILIBLS.) Sccundum hic
etimulum Pelrus adliibel fidclibus, ut in omni conversa-
tione saocti sint, scilicet quod ad eam cmpti , redempti,
et a vana ct impura in gcnlilismo conversalionc traducti
sinl prctio inxslimabili , scilicet saDguinc ct niorle Chri-
sti, filii Dei unigeniti. Videant ergo ut in ea pcrmnncant,
ne si ad prislina vitia rcdcant, saoguinem Christi procul-
cent, illius iram et vindiclam provocent, qui liunc sui san-
guinis conlcmplum ct iniuriam acerrimc puuiet et ulci
menlcm, eamquc imbuendo sua gratia , quae nos agat et
impellal ad omne bonum. Hoc est quod ait Paulus Galat.
3. 13. Chrislus nos redemit de malediclo legis, factus pro
nobis malcdiclum. Et 1. Corinlh. 1. 30. Christus factus
est nobis sapienlia a Deo, et iustitia, et sanctificatio, et re-
demptio. Unde elcganter pieque S. Ambros. lib. 3. de fide
cap 3. ostendens quanlum Chrisliaai Christo debeant :
Supientia mea. inquit, crux Domini esl: redemptio mea
mors Domini est: sanguine enim pretioso redempli sumus,
ut .Aposlolus Petrus dixit, sanguine suo quasi homo Domi-
nus nos rcdemit,idemque quasi Deus peccata donavit.Vrx-
clare S. I.co serm. 3. de Pass. Inleromnia, ail, operami-
sericordix Deinihilest mirabilius. nihilquesublimius quatn
quod pro mundo crucifixus est Christus.
Hinc docent Thoologi , sanguinem Christi in passioneS.^nguif
effusum non fuisse separatura a divinitale . uti ccnsuit^^'^'"^
Fraiic. Marronis in 4. dist. 43. q. 1. sed hanc mansisse nunsit
scetur. ila Beda: Ouanlo maius, inquit. est pretium quoC, cum eo, aque ac cum corpore hyposlalice coniunctum ; uniiui
Ve«. 19.
redempti estis o corruptione vilx carnalis , tanlo amplius
timere debetis, ne revertendo ad corruptclam vitiorum, a-
nimum vestn redemploris offcndatis.
De VAHA TESTBA CONTERSATIO;«B PATBBX* TBADITIO-
III8.) (iroece jrarpojrapaooTou, id cst, a pnlribus tradila, sci-
licel de convcrsationc in lcgc Mosis. ilem in goutilismo ;
ludaeis cnira acquc ac Centilibus ad Christum conversis lo-
quitur. ludaismi tradilio ct conversalio vanaerat, quia
puriticalionern et sanctitalcm ponebat in victimisct lu-
slrationibus corporalibus : ct quia excludcbat Christi fi*
dcm ct graliam, qiii sanctitatem in intornn virliilc con-
sliluil; el quia promulgnla iam lcgc Chrisli inulilis erat,
imo niorlifera: ila Ciiel.clPagn. Genlilium tradilio vana
erat, quia adorabaut idola liguca et lapidea.ab eisque sa-
lutcm et bonum omnc postulabnnt ct cxpcclabanl ; ct qiiia
seclabantur vnnns el iiiipuras cnrnis niiindiTic illcrcbrns.
SeD PBBTIOSO SANGLINB QUASI AGNI IMUACL'L.4TI Cniii
sanguis enim Christi fuit prctium iustuin et sufTiciens pec-
catorum noslrorum , eo quod esset sanguis personap di-
vinae, pula Verbi , quod csl infinitae dignilatis. Mansit
ergo sanguis Verbi ; ergo Verbo hyposlalice mansit con-
iunclus. Si enim ab ea per cffusiouem fuisset separatus,
desiissct esse pretiura condignum pro peccatis nostris:
iain eniin fuisset sanguis purac crcaluraB, ideoque liinila-
tae et exiguae dignilatis, ac proinde insuiricicns ad salis-
facicndum pro pcccatis. qua; iinnicnsam immcnsi Dci con-
tinent olTeiisam. Huc facit axioma Theologorum ex Da-
inasccno lib. 3. cap."27. Quod Deusassumpsil, numquam
dimisit. Ergo sanguincm scmcl assumptum non dimisit.
Adde , si in triduo inortis Christi S. Pelrus consecrasset
caliccm Eucharistiffi , fuisset in eo sub specicbus vini ci
vi vcrborum consccrationis sanguis Christi : crgo fu^sset
in co divinitas pcr concomitantiain; quia sicut caro Chri-
sli non cst in Eucharislia nisi ut caro viviGca, alquc adeo
)olc Uci,prclium esl iniiniiiim; p. "l caio Vcrbi (ut ait Concil. Ephesinum epist. ad Neslo-
pli sumus. Eiiipli eslis prelio L* rium) ita paritcr sanguis illc est vivificus, alque adeo di-
\le Deuin in corpore veslro , ait vinus ct unitus Verbo. Deniquc idipsum definiyisse Cle-
STI) Snnguinis Chrisli, iilpolc Dci, |)rclium est inliniliiin;
iniiuilo ergo prclio redem
miiyno, glorificate et pnrlate
Paulus 1. Corinth. «. 20. vide cuindem Hobr. 9. 13. Uoc
prclium magnum est ipse Chrislus, tntus nubis dalus, to-
tus in nnstros usus expcnsus, nit S. Bcrnard. scrm. 3. de
circumcis. Porro Christuin vocnt quasi agnuin. id csl, si-
milcD) agnu in purilatc, innocciitin, cnslilalc, mansuetu-
dine, obedicntia, qua qunsi ngnus iramulntus cxt pro pcc-
catis nostris. Alludil ad ngniim a ludaiis immolari solituin
in Paschate,qui crat tvpus Christi iinmulandi paritcr in
Paschatc. Hic cniin dcbcbat cssc aLiMuo,-, id csl, irreprc-
hensibilis ct iminnciilnlus, Eiodi 1*2. 5. Agni huius pa-
schalis lana dc^ignnl cxcm|ilum, Inc dortrinnm, caro Eu-
charistiam.sanguis rcdcmplionciii,ait 'riiomns Angliciis.
PriDclarcS. PaulinusEpist. ad Elorcntium : /(/c//i. inqiiil,
agnus et paslor reget nos in sarula, qui nos de lupis ovcs
fecU. earumquc nunc ovium paslor csl ad cuslodiam, pro
VOL. X.
cns VI. dicitur in Inquisilorio 2. p. q. 10. et Pius IL uti
rcfcrt Sylvcsler in Uosa aurca q. 30 Plura vide apudSua-
rez 3. p. tom. 2. disput. 47. scct. 3
Mornlilcr S. Ambios. lib.dc Isaac cap. 3. pulchre do-o.um
cel quanlam servilutcin Christo cmplori el hero nostro^^hris^o
dcbenmus. Nescis, inquit, qiiod redemerit te Chnslus, non ,e„jj.
emeril auro, non arycnto. scd prelioso sanguinc agni. l.r- niur.
go redcmptus a Domino es . scrvus es qui creaius cs; ser-
vus es qtii redemptus es : ct quasi domino scrvitutcm dc-
bes, ct quasi redcmplori : fuit enim non qualis qualis, scd
copiosaChristi redemplio, P3al.r29.7.L'ndc Urbanus VI.
in Extravag. Inigcnitus, agcns dc prctio ct Ihcsauro san-
guinis Christi,cx quo hauriunlur Iiidulgcntia; ct Iubil«a,
sic ait: Agni immaculati pietioso sanguinc nns rcdcmil .
Qui in ara crucis innocens immolalus, non gultam sangui-
Cl
482
Commentarla fn Eplstolom I, S. Petri. Cap. I.
nis modicam , qum tamen propter unionem ad Verbum , ^ iinuH , ne tu perpetuos sustineres. Quid tibi dirum , vel
pro redemptione totius generis humani suffecisset, sed co
piose velut quoddam profluvium noscilur effudisse. Erat
enim Chrisli saoguis, sanguis person» diviD», puta Ver-
bi, hanc carncm et sanguinem hyposlalice suslentantis.
Toti ergo suraus ct esse dtbemus Chrisli, non lantum ti-
tulo crealionis.sed mullo magis redemplionis.ltaquenos
nostri iuris non sumus, sed Christi, qui nos emil el serva-
vit, ait S. Cjrill.lib.4.inc.4o.lsaisB. Ipse enim nos emil
non xre, sed sanguine , ait S. Ambros. lib. 7. in cap. 12.
LucaB. Sicut ergo Lusitani emunt mancipia iEthiopica ,
Itali Turcica, iilaque tota sunt heri , uc quidquid agunt
et operantur, id totum cedit hero; sic Chrislus nos emit
non auro , sed sanguine suo, ideoque sumus raancipia
Christi, et quidquid habemus et possumus, id omne eius
est,eiusque obsequio itnpendendum. Christus se totum ti-
bi, tu le lotum da Christo. Chrislus omues suas opes ,
vires, labores, spiritus pro leexpendit; lu eadem tua pro
illo expende. Felix qui Christum fortunis omnibus emit
durum essepoterit, cum rccordatus fueris, quia ille in for-
ma Dei in die xlernilatis sux, in splendoribus Sanctorum
ante lucifcrum genitus. splendor et figura substantix Dei,
venit ad carcerem tuum , ad limum tuum, infixus (ut di-
citurj usque ad cubitos in limo profundi. Quidnon suave
tibi, cum tibi collegeris omnes amaritudines Domini tui ,
et rememoraberis primum guidem illarum infantilium ne-
cessitatum : deinde laborum quos pertulit in prxdicando;
faligalionum in discurrendo ; lenlationum in ieiunando ;
vigiliarum in orando; lacrymarum in compaliendo ; insi'
diarum in colloquendo ; postremo periculorum in falsis
fratribus , conviciorum, sputorum, colaphorum, (lagellO'
rum, irrisionum, subsannalionum, exprobrationum , cla-
vorum, horumque similium : qux in salutem nostri gene-
ris triginta et tribus annis operalus et passus est in medio
terrx ? 0 quam indebita miseratio, quam gratuita et sic
probata dilectio, quam inopinata dignatio, quam stupen-
da dulcedo, quam invicla mansuetudo, regem glorix, pro
ait Nazianz. in carm. Ita S. Paulus passim se vocataer-li despicatissimo vemaculo, imo vermiculo crucipgi I Quis
Tum Christi; ila S. Magualena totam se Christo manci-
pavit; ila S.Franciscus totus inChristo crucifixo habita-
bat , el Christus in eo; ita S. Elzearius uxori eura requi-
renti per litleras rescripsil : Habito, inquit, m la/ere Chri-
sti crucifixi, ibi me reperies, frustra alibi quxsttura.
ADima; Rursum disce hic, quam anima sitpretiosa, eius enim
Chri8tus'P'"^''"'" *^' sanguis , anima et vita Christi filii Dei ; illo
enim quasi pretio eam emit ; quam ergo animarum, quasi
gemmarum prsestantissimarum , quas tanli Christus ap-
pretiavit , piscationi et saluti studere debemus ? ulpote
pro quibus Christus e cailo descendit, laboravit, 8uda?it,
per 34. annos, mortuus et crucifuus est; pro quibus cor-
pus, animam, labores omnes etseipsum totura impendit.
Vis videre quanti pretii sit anima tua, et cuiusvis homi-
Dis etiam mendici, Indi, /Ethiopis?Christum Talet.Deum
valet: vitae enim Christi , quasi pretio, in bilauce divi
autem unquam tale, aut quis vidit huic simile ? Et paulo
inferius : Sicut nihil ad aliquid nullam habet comparalio-
nem : ita et vita nostra nullam habet ad vitam illius pro-
portionem ; cum illa dignior , ista miserior esse non pos-
sit. Nec meputes rem exaggerare sermonibus: quia hic de-
ficit omnis lingua , nec sujficit oculus vel ad intuendum
tantx dignationis arcanum. Cum ergo ei donavero quid-
quid sum, quidquid possum : nonne istud sic est sicut stel-
la ad solem, gutta ad fluvium, lapisad montem, granum
ad acervum? Non habeo nisi minuta duo, imo minutissi-
ma, corpus el animam; velpotius unum minutum, volun-
tatem meam : et non dabo iltam ad voluntatem illius, qui
tantus tantillum tantis beneficiis prxvenit , qui toto se to-
tum me comparavit ? Alioquin si illam retinuero, qua fron-
te, quibus oculis, qua mente, qua conscienlia vado ad vi-
scera misericordix Dei nostri , et audeo perfodere illud
fortissimum propugnaculum quod custodit Jsrael, et illius
nae iustitiae appretiataet appensa est.Necenim Angelus, _ _ .
nec Archangelus, nec Seraphini, nec Cherubini, nec ipsa Qsanguinis non guttas , sed undas a quinque partibus cor-
B. Virgo potuit pro hoc animae tuae debito satisfacere, sed poris in meum pretium deiorquere ? 0 generatio perversa.
. Virgo potuit pr
solus Ghristus; solius enim Chrisli sanguis sufTiciens fuit
lytrum, et condignum pretium ad solvenda nostra debi-
la et peccata. Ite nunc stolidi mortales, ite infelices, a-
nimam vestram lam pretiosam vendite da;moni pro scu-
tella pultis, instar profani Esau , pro vento honoris . pro
venere unius horae, pro gutta voluplalis, dicite cum Theo-
timo ( ut refert S. Ambros. libr. 4. in Lucam ) qui ma-
luit privari oculis perpetuo, quam momentanea venere :
Vale amicum lumeu.vale anima, valecajlum, vale Deus,
valete aogeli , in aeteruum vobis valcdico, in aeternum dae-
moni me aesocio, gehennaa me trado , ut gutta mellis ad
momentum fruar.
Sanius et sapientius S. Chrysost. homil. 11. in 2. ad
Corinth. Cu7n, inquit, per lesurri Christum morluum viva-
inus, ei utique ob quem vivimus, vivere debemus. Et S. Am-
bros. de Elia et ieiuuio cap. 20. Dicito, si forte vides pu-
gnare adversum te diaboli tentamenla : Quid mihi et tibi
et infideles filii. quid facietis in die calamitatis de longe
venientis ? ad cuius fugietis auxilium ?
Agni IIHIIIACULATI. j Respicit ad agnura paschalero, qui
debebat esse sine macula, non coIoris,sed vitii,puta esse
integer et perfectus, non claudus, non caecus, non man-
cus, non mutilus , ut significaret Christum quaquaver-
sum in sapientia et virtute fore integrum et perfectum ,
sine ullo erroris defectu, aut peccati labe et macula : haoc
enim significat Hebr. mo mum : unde Graecum «f*u(iO{,
id est, immaculatus , innocens , inviolatus , inculpatus ,
irreprehensus, omni reprehensioue maior.
Et IHCONTAHINATI.) Aliqui censent Christum dici im-
maculatum, quia purus fuit a macula peccati originalis;
incontaminatum, quia purus ab omui labe peccati aclua-
lis. Verum haec duo synonyma esse videntur , quae con-
giomerat S.Petrus ad auxesin.ut oslendatChristum pla-
y..«,r, ui.,/,>,oc,,« Lz, u.it</i/i. k;,iii*„.s,c.,u. . v^„v.» ,...„, V. v.u. . ne et per orania fuisse iramaculatum et purum. Si taraen
est Belial? Ego Christi servus sum, illius redemptus san- iJea dislinguere quis velit , dicat Christuro immaculatum
guine , illi me totum tnancipavi. Quid mihi et tibi est ? fuisse in se et actibus internis; incontaminatum vero in
Non novi opera lua : nihil tuum quxro, nihil tuum possi-
deo , nihil tuum desidero. Et S. Bernard. tractat. de Di-
ligendo Deo : Si totum , inquit , me debeo pro me facto ,
quid addam iam pro me refecto, el refecto h,oc modo?Nec
enim tam facile refectus quam factus. Nam qui me semel
et tantum dicendo fecit, inreficiendo profecto et dixit mut-
ta, et gessit mira, et periulit dura, nec tantum dura, sed
et indigna. Quid retribuam Deopro se ? Nam etiamsi me
viillies rependere possem , quid sum ego ad Deum ? Idem
serra. de quadruptici debito: 0 si cognovisses et tu,quam
mulla, el quam multis debeas, videres quam nihil sit quod
facis, quam nec inter minima numerandum ad compara-
tionem debitorum tnorum. Vis scire qux ei quibus debeas?
Primo, Chrislo lesu debes omnem vitam tuam , quia ipse
Vitam suam posuit pro vita tua : et crucialus amaros sus-
habitu , couversatione et vestibus eiteruis. Macula enim
qua carere debebat agnus paschalis , coosistebat in viiio
ioterno corporis , uti iara dixi: rKiko; vero , unde dicitur
a<7jr().o;, id est, incontaminatus , proprie est macula colo-
ris iu veste e vino aut unguine.CndeMarcel. in Dioscor.
lib. 1. cap. 39 imloi, ait. sunl notx qux in vestibus hx-
rentes eas discolorant , quarum simililudine aliquando in
humano vultu et reliquo corpore maculx oriunlur , nuHo
aut exiguo vitio, summam tantum cuiem variantes : quas
Plinius videtur vocare furunculos. Quocirca Christus lon-
gc purior fuit agno paschali : hic enim erat auw/io;, at Don
a(Trti).o; ; polerat enim habere maculas coloris albi , nigri,
rufi ; Ghristus vero fuit tam aantXoi, quam ajiu.iio;, id esl,
pla7ie purus, carens omni macula tam coIoris,quam cor-
poris; tam externa, quam interna; tara raorum, quam
Commentarla in Epistolam I. S. Pclri. Cap. I,
483
Teri M
menlis ; lam acHonum. qiiam rn^ilalioaum.
PnMCOonni quidkm amb shi^di cohstitutiowbii
Prxcogniti, id est, prxdestinati, ut verlit Syrus et Tigu-
rina. Cognilio enira Uei hic, uti ct apud S. Paulum, sape
inlelligitur practica, scilicel coniuncta cum Dei Tolunia-
te, decrelo et praedestinaiionc. Dicit hoc Petrus , lum ut
(ternat supercilium ludaeorum , qui , ut inquit S. Cyrill.
Jib. 11. in loannem cap. 28. Legi Mosis seniper inhxrent,
et virtutem nostri mynlerii recenli Patris consilio excogi'
tatam arbilrantur : tum ut declaret anliquitatem, el ma-
gnitudinem amoris Dci in homines, q. d. Detis Paternon
ab heri, nonab initio mundi,sed ante eius creationem ab
omni aeternilale cogilovil de nobis, dilexit nos, voluit nos
bcare , idcoque pra;de8linavil Christi incarnationcm et
mortem , ul p«r eam nos sibi reconciliaret et salvaret.
Aliqui haec Petri verba extendunt ad illam Scoti et e-
ius asseclarum senlenliam, quae ccnset Chrislum incar-
nandum fuisse, eliamsi Adam non peccassel , ut scilicot
Deus divilias bonilatis.sapientis etpotentix sux perChri-
^ ez tot sxculis, et e.i centenii millibus itlius sfuli pau-
cos i idxos et Gentlles credentes elcgit, quibus hoc do-
vum et recens Chrisli Salvatoris beneficium, pula gratiam
et salutem, contulit. Unde Paulus delicias aiiioris sui ia
Chrislum cxprimens Galat. 2. 20. In fide, iuquit, vivo fi-
lii Dei.qui dilexit me.et tradidit semetipsum pro mc. Per-
inde ac si pro soio Pauio traditus ct cruciOius fuisset
Christus. Tantum enim Paulo profuit roors Christi, quan-
lum profuisset si pro eo solo morluus esset. Pip el vere
S. August. libr. 3. Confess. ti. 0 tu bone, ait, Omnipa-
tenf, qui sic curas unumquemque noslrum.tamquam solum
cures, et sic omncs tamquam singulosl
Qll PBB IPSUM (agnum immaculalum Chrislum, putaVer». tl.
per Christi passionem, merita, vocationcm, prxdicatio-
iiem et gratiam] fidblbs estis in Dbo ) Gra:c. nrsvo»-
Taj ii{ 0IOV, creditis in Deum (ita Syrus), vivum scilicet
el verum, cum aotea credidisselis in deos falsos Geulium,
puta in idola et dacmoncs (unde S. Prosper. lib. 1. de vo-
cat. tjent. cap. 23. legit: Qui per ipsum fideUs estis m
■tum,aageliset bominibus ostenderel; sedChristum tuoc O Deum, id est, fide crcdilis in Deum : j declarat qudd di-
futurum fuisse impassibilem : crux enim el mors Christi
dccreta fuit a Deo post praevisum .\dae peccatum, ad eius
remedium. Ralio eorum est , quia alioqui , inquiunl, si
Christus praecise propier nos prxdcstinatus ct incarnalus
eiset, deberet utique nobis agere gratias, nosque cssemus
priores Chrlsto apud Deuui in eius mente et praedeslina-
tione, ac coiisequenter Christus essel gloria nostra. sicut
inulier est gloria viri, uti argunicnlatur S. Cyrillus lib. 3.
Thesauri cap. 2. Verum haec hoc loco parerga vidculur.
S. Petrus enim lantiiin ail Chrisliim praedestinalum cssc
antc mundi conslitulionem, non autcm aute praevisionem
peccati Adae , vel ante prar>visioncm et praedestinatiooem
constilutionis sive creationis mundi, quia hoc falsum est.
Deus eoim praodestioavit Christum ad ornatum iinivcrsi ,
aoa ergo prius praedcstinavit Chrislum, quam universuio,
sed posterius, aut potius simul cum mulua quadam con-
trapeadentia : decrevil enim Deus crcare munduin lalem,
xit propter vos. scilicet manifestatus est Chrislus, quia ni-
miruin vos fecit fidcles elcultores veri Dei. Hiuc palel fi-
dem non esse ex nobis noslrique iogenii et naturae viri-
bus, sed esse opus et donum gratiae Christi , uti post Con-
cil. Arausicanum et .Milevit. defiuit Trident. sess. 6.caa.
3. Christus enim est auctor et parens totius oecooomiae
gratiac, quae complectitur fidem quasi principium, spem,
charilatein , cxterasque virtutes, ac oinnia dona quibiis
perducimur nd salulcm el gloriam aelernam, quasi ad fi-
nem et lerminum rpdeinptionis Christi.
Qui suscitatit Eiiii A MOBTUiS.) q. d. Ne quis Cbri-
stum respuat quasi suspensum, occisum et crucifixum pro
ppecalis uostris , ecce ipse mox a Deo suscitatus est ad
gloriam, factusqiie domiaus caeli et terrae, angelorum et
homiaum, iino per cuin Deus orones eius fideles ad eam-
drm gloriam suscitabit. Hoc est quod ait Paulus: Propter
quod (qiiia humiliavit se usque ad mortem crucis) et Deus
in quo labente Adamo nasceretur Christus qui cum erige- Q cxullavit illum, et donavit ilti nomen quod est super omne
ret, itaquc Dei gloriam tolo mundo celebraret; ita ut no
luisset crcare mundum, nisi cum Christo et propter Chri-
itum; ac vicissim noluisset incarnari Christuin, nisi cum
mundoct in miindo. Ubi enim incarnalus fuisset Chrislus
nisi in mundo? ubi suam gloriam per Christum patefccis-
SPl, nisi in mundo, angeliset honiinibus? S. Petro succi-
nit S. ioannes, qui .Apocal. 13. 8. Christum vocatagnum
qui occisus esl ab origine mundi. Et S. Paulus , qui hoc
Cbristi myslerium vocat tcmporibus aeternis tacitum, ct
praedestinatum ante tempora sccularia, quod nunc pale-
fiictum est pcr scripturas Prophetarum secundum prxce-
ptum seterni Dei, ad obeditionem fidei, Roman. 16. 16.
et ad Titum 1. 2.
MA!<irBSTATi AUTEM ) Pcr Christi iacarnationcm, pas-
!«ioaem,crucifixionpm,resurrectionem,a3censionem in cae-
liiin, missionem Spiritus sancti, ct praedicalionem Apo-
slolorum.
^ovissiBis TBiPOiiiBus. ) Puta post qualuor fere an-
noiiien, ut in nomine lesu omne genu flectatur, cxledium.
terrestrium ei infernorum, Philipp. 2. 9
Hoc est qtiod iturus ad passioncm Christus oravit Pa-
trem et impetravil: Clarifica me tu Paler apud temetip-
sum clarilate , quam habui, priusquam mundus esset . a»
pud le. loann. 17. 5
Ut fides vbstba bt spbs esset i!< Dbo. ) q d. Deus
hoc fructu et fine suscilavit Chnstum ad gloriam, ut vos
videntcs et audientes eum quasi capiit vestrum resurre-
xissc , mortem superasse, suisque iler a morte ad vitam
praeivisse, fide firma crederetis, et certa spe speraretis voi
quoque quasi membraCbristi, peripsum camdem gloriam
adcpluros, et ad eam resurrecturos, idcoque pcreamdenx
gratiam, dona, omniaque media ad gloriam necessaria vel
opportuna consecuturos. Vere S. Leo serm. 8. de passio- Viruis
ne : Cruxtua, a\i,omnium fons est benedictionum,omnium ^""P'
cst causa gratiarum , per quam credentibus datur virlus '^"""
de infirmilate, gloria de opprobrio, vita de morle. Et non»
«fo »«• noruin iiiillm elapsa a crcationc mundi. Caiisae huiusChri- L' nullis iuteriectis: Cum ergo Dominus lignum poriaret cru-
■UChn
•(«1.
«ti tarditatis fuerc vari.T. Prima cst, dignilas rf inaiostas
l^hristi, quam prjEirc et pr»figurare dcbebant Abraham,
Moses, omiiesque Patriarchae, Prophctae,ac legis csErcino-
niiB. Sccunda, ut quo tardius, eo avidiusexcipcretur.Ter-
tia, iit per lot annorum millia morbus et corriiptio huma-
nao natura; omnc pcccalorum virus cvomeret , itaquc li-
querct quanta csset (^hristi ncccssilas, qui omnc hoc m«-
liim curarct. Vidc Rarradiiim libr. 5. Harinon. cap. 3!.
unJe S. Paulus ait Christum vcnissc in plrnitudine tciii-
porum, id csl, cum tcinpora ciiis incariiationi a Deo prae-
fiiiila, psscnl cvoluln ct adimplcta, Galat. 4. 1.
1'ioPTEB TOS ) Propler nnmc< pracdi-stinotus ct natus
pst l^hristus, scd priiiio, ob priniitivo^ fiilelos ; lii cnim
priini Christi friictuin ct graliom parliripnrunl. PungitS.
Pptrus fidrlcs sui a;vi, ut Dcum et Christuin adco sc a-
mantcm , sibique Ticioum ardealcr rcdamcul : ipsc cniiu
cis, quod in sceplrum sibi convertcrcl potc.itatis, erat qui-
dcin hoc apud impiorum oculos grandc ludibrium. sed ma-
nifeslabalur fidclibus grande mystcriuvi : quia gloriosissi-
mus diuboli viclor, et inimicarum virtutum potentissimus
debellator. pulchra specie iriumphi suiportabut trophxum,
et inviclx paiicnlix humeris signun salulis adorandum
rcgnis omnibus infercbal. Et ser. 1. dc resurrcct. Ex hoe
initium nobis faelum cst resurrectionis in Christo. ex quo
in eo qui pro omnibus morluut cst , tolius spei noslrx for-
ma prxcessit, pr.TPscrtim quia Christus vi divinitatis sua;
seipsiim suscitavit: Quoniam deitas. a\l idcm ibidcni,9M.e
ab utraque suscepli hominis subslantia non reccssit, quod
polettate divifit, poiestalc corUunxit El S. ALhaus.de In-
carn. Vcrbi : Krrixif. iK\t,per suam qux m ipso crat vitam.
ANIMAS TRSTRAS CASTiriC4?ITBS I.1I OBEDIEHTIA CHA- ^.^^, j^
RITATIS, IN rBATBBaiTATIS AMOBB, SIIIPLICl BX COIDB
484
Coramenlaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. 1.
INVICEM DitlGITB ATTBRTIU9. ) Omnibus hisce verbis non ^ rilatis, ac praeserlim qua quis per fralernam charilatem
Castlfica
lio amo-
aliud (iicit, quain, casto, id est puro, amore fialerno in
viccm inipcnse diligitc, servite etobedite: sed huius dile-
ctionis puritalein multis verbis exaggcrat et repraesentat.
Singiila ergo pondus habent, quare singuia e.xpendan)us.
Suppono oinnia liaec pendcre ab illo propter quod, v. 13.
ibi enim incipil altcra capilis pars, scilicel ethica , quo;
huc usque, iino ad linem capitis protenditur, qiia S. Pe-
trus de inorc varia dalvirtutum proocepta, vcl inonita,q.d.
Propler quod, vel itaque ut hajreditatem incorruptibilcm,
de qua disserui, assequamiui, succingite liimbos nientis,
et animas vestras caslificanles invicein dilig;ite, etc.
Primo, caslijicantes, Gracce YiyvizoTs;, qtiod alludit ad vo-
cem agni,q. d, A Christo agno iinmaciilalo progeniti, e-
slole agni immaculali, et agnizatc, idcst, castificale et
purificate animas vestras. Hine Christus ail S. Pctro : Pa-
sce agnos mcos, loan. 22. 15. Rursum r./viy.oTi; est pr»te-
rituin, q. d. Cum castificaveritis. Sed Hcbriei sacpc com-
mulant tempora, vel ampliant: sub caslipcaverilis ergo
fralri se subiicil, ci se accoinmodat, ei consulere satagit,
eius nutus scqtiitur, eius commoda caplat , ut idem sil,
obcdire charitati, quod, per charilalem spirilus servite m-
vicem, Galat. 5. 13. et: Subiecti invicem in tirnore Chri-
sti, Eplics. 5. 21. ita se cxplicatS. Pelrus cap. 2. 13. di-
ccns: Subiecti igitur cslole omni humanx creaturx pro-
pler Deuin. Huic eniin lcgi charilatis, utpote legi Christi,
subdidil se quivis Christianus iii baptismo, dum ample-
xus est Christianisinum : hic enim est lex et profcssio cha- Christia-
ritalis. Quaic si quis roget, Quid esl religio Christiaua? nisrnus
rccle respondcbis: Est rcligio etobedientia charilatis, inJ^JP"'"
qua omnes profilcntur se studure el obcdire charitati. UuCeha*ciw-
ergo speclat tota sententia S. Petri, Diiiiiruin ut inculcetiis.
fidclibus churilatcm fralernam, qua alter altcri serviat, se
subiiciat et obediat, ut eius coinniodis et saluti consujat.
Hinc patel quod charitas sit castratio, pula castificatio
omnium ainoruin et appctituiim, veraque et plena casli-
tas aniraae: charitas eniiii castral cl resccat aiiiorem pro-
Obedien
lia cha-
litaiis
qU35.
Resp.
J.
11.
intcllige castificetis, vel castificate, q. d. In baptisino coe- o priiiin, et ainorciii carnis el inundi, piita aniorem proprii
honoris, lucri, voluplalis, qui esl aniina; impuritas, quia
eaiii muilis vitiis iiiaculat el conspurcat. llursuin cbarilas
oinnia niclittir ainore Dei, oninia ordiuat ct operatur es
amore Dei: quaie omnis eius actio pura est, sancla, spi-
ritalis et dciforinis; utpole inanans ex aniore Dei.eoque
direcla cl regulata. QuocircaGraca adduul Sia Trveyf/arct,
id est, per spirilum, qiiia charilas diffusa iu cordibus no-
stris per Spiritum sanctum facit hoininein spirilualem et
puruin, omniaque eius opera spiritualia el pura, q. d. iii-
beo vos castificare aninias vestras ; at ne putelis vos ve-
stris viribus id posse prajstare, addo per spiritum, ut do-
ceam vos nihil vobis p.rrogare, sed oinnia ^pirilui saucto
tribuere,eiusque opeiii iiiiplorare. Aliqiii spiirilum iungen-
tes fraternilati quae sequitur, vcrtnnl per spiritum fruter-
nitatis, quia spiritus amoris fraterni caslilicat et purificat
omnia nostra opera circa proxiniiiin, oiuneiiique cum eo
conversationem. Merito ergo S. Leo serm. 8. de Quadrag.
r Charilas, inquit, robur esl fidei, fides fortitudo est chari-
ialis ; fides enim roborat charitatem el charilas fidem, una
alteri iungi debet, nec separari.
Deniquc S. Basil. in regul. brevior.interrogatione 115.
Quomodo, inquit, alii aliis obedientiam inter nos prxsla-
bimus? Resp. Tumquam servi adversus dominos, conve-
nienter illi prxcepto Domini : Qui vult in vobis esse ma-
gnus, sil omnium ullimus , el servus omnium, Alarci. 10.
Quibus verbis adiungii quod nos efficacius eliam possitper-
movere, sicul filius hominis non venil ul minisirelur ei.sed
ut ministrarel.
Tertio, in fraternitatis amore, Graece jv yi>a(?£>yia, id est,
in charitate fruterna, qua Christiani sese invicem quasi
filios Christi , et fratres inter sese fraterno amore diligere
debent, et olim diligebant, adeo ut se mutuo passiin vo-
carent fratres; hanc9)iXaci'c>.'j'iav suis reliquitChristus loan-
nis 13. v. 3't. Unde eam inipense fidelibus cominendant S.
Petrus, S. Paulus, S. loaunes, S. iacobus. Graece est ct;
Xa-JcXyc/v avuTioxpiTOJ , id cst, in omorcm fralernum non
pistis vos caslificare et purificare; al pcrgite, et contiuuo
magis el magis pcr obedicnliam charitalis vos castificate
et putificate. Porro oastilas haec a rntiltis proprie capilur
pro virlnte castitalis, quaj coinprimit luxuriani.Hinc san-
ctimoniales ob profcssionem castitatis vocantur Castimo-
niales a S. Augustino in Psalm. 75. Secundo, et genuine,
castificalio hoec est purificatio aflectionum aniniae, praeser-
lim amoris, quae fit per charitatem , sive ainorem divi-
nuin. Castitas ergo hic vocatur purilas affectionis, inten-
tionis et amoris, ut patet ex sequentibus, q. d. Castificate,
jd est, castigate et purificate vestrum ainorein et alfectum
ab omni impuritate, facite ut amor vester purus sit et sin-
cerus, non quajrens sua, sed Dei et proximi commoda.
Hoc est quod ail ioan. Epist. 1. c. 3. 3. Omiiis qui habet
hanc spem in eo, sanctificai se, sicut et ille sanctus est; ubi
Graece idem est verbum quod hic, scilicct osfnCu. Uiide S.
August. tract. 5. in Ep. S. loan. vertit, caslifical semeli-
psum, sicui et ipse castus esi.
Secundo, obedientia charitalis, Graece a).n5ua; , id est
veritaiis, Primo, accipi potest fidcs etobedieutia qua cre-
dimus et obediinus Evangelio quasi legi veritalis et cha-
lilatis. Unde Vatabl. vertit, Qui animas veslras purifica-
siis obediendo verilali; et Syrus, Cum sanctificaverilis ani-
mas vesiras pcr obedicntiam veriialis, et fueriiis pleni cha-
rilaie. Sic Paulus aitGalat. 3. 1. 0 insensati Galaix,quis
vos fascinavit non obedire vcriiaii ?
Secundo, obedientia charitalis est obedientia filialis ex
amore, non servilis ex tiinore : hxc enim esi necessitatis,
illa charitaiis, ait S. Bern. tract. de Praeccpto et dispens.
cap. 9. qux non v.ertis astricta limiiibus, voli et professio-
iiis, fertur largiori voluntale in lalitudinem cliaritatis, et
ad omne quod iniungitur spontaneo vigore liberalis ala-
crisque animi, modtiin non consideraus, in infinilam li-
bertatem extenditur. Idem senn. de S. Andrea: i,So/a est
charitas, inquit , qux obedienliam gratam facii , et acce-
ptabilem Deo commendal. Porro haec obedientia castificat
animam; qnia dum aniina per humilem obedientiam sub- L) hypocriticum, noii fictum et siiuulatuni, sed a simulatio
111.
dit se Deo et legi, meretur, ut ei vicissim subdatiir cor
pus. Ita S. August. in Psal. 143. Tu Deo, iaqmi, tibi ca-
ro. Quid iusiius? quid pulchiHus? Tu maiori, minor tibi:
servi tu ei qui fccit ie, ut iibi serviat quod factum esi pro-
pter te: si autem coniemnis tu Deum, numquid subiicieiur
tibi caro ? Qui non obtemperas Domino, iorqueris a servo.
Ita Ascetae docent, eflicax medium ad conscrvandam ca-
stitatem esse humilitatem et obedientiam , qua quis suo
superiori plene obediat. Sic enim pro congrua inercede
accipiet a Dco obedienliam carnis, ut iila pariter subii-
ciatur menli et spirilui; obedientia ergo carnis, puta ca-
slitas, est filia obedientise mentis.
Tertio, obedientia chariiatis magis proprie et pertinen-
ter ad propositum S. Petri, est obcdientia et subicclio qua
fidelis in omnibus subdit se legi , dictamini et impulsui
charitatis, ut quidquid facil faciat ex dicto et ductu cha-
nc alienum, simplicem, veruin et sincerum. Sensus est,
q. d. Cuin castificaveritis, id est, purificaveritis animas ve-
strasobediendocharilale persincerum amorem fraternum.
Hic enim sincerus amor dcfricabit ab aniina omuem hy-
pocrisiu.omnem simulationem.omnein avaritiam,omneui
amorein pioprium, oinncin cupiditatein, omnem ambitio-
nem, ac pure quaerel id quod placitum est Deo, et proxi-
mo utile ac salutare.
Ubi nota. To in fratcrniiaiis amore potest referri tam
ad casi/ficanies (et eo vidcntur referre Giaeca, q. d. Casli-
ficanles aniinas per fralernitalis amorem, quasi per sal
et nitrum animarum : ila Vatabl.) quam ad invicem dili-
gile, q. d. Diligite inviccm <pi">,«o'£/yia, id est ainore frater-
nitatis, id est fraterne, diligile invicem quasi fiatres et fl-
lios Christi. Vere Isidorus: Qui a fralerna, inquit, dile-
ctione secernitur, a divina participatione privatur. Et S.
Commenlaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. 1.
485
Ambros. (vel polius S. Mttximus) serm. 9. Maior, ait, est ^ requirens. non ambiens mulliplicari in sxeulo. Vel est sim-
fraternilas Christi, quam sanguinis : sanguinis enim fra- plicitas in conversatione , vera humilitas, scilicet virtutis
ternitas simililudinem tantummodo corporis refert. Chri- magis conscientiam ampleclens, quam famam . cum non
sti aulem fraternilas unanimitatem cordis animseque de- refugil vir simplex videri slullus in sxculo, ut sil sapiens
monstrat, sicul scriplum est: Erat credcnlium cor unum in Dco. Vet simplicitas est sola ad Deum conversa votun-
el anima una. Vere ergo fraler illc est , qui tam corpore
quam unanimilate germanus est. Verus . inquam , fratcr
est, cuius idem spiritus et volunlas in fralre esl. JUclior
esl igilur fralemitale sanguinis fraternilas Chrisli. quo-
niam interdum ilta sibi inimica e.st ; Chrisli autem frater-
nilas sine inlermissione pacifica est. llla inler se commu-
las. sed nondum ratione formala. ul amor sil, id esl. for-
mala voluntas ; nondum iltuminata, ul sit charilas. hoc
esl, amoris iucundHas. Simplicitas ergo inilium aliquod
in seipsa habens crealurx Dei, hoc est, volunlalem simpli-
cem etbonam. quasi futuri boni hominis mformem male-
riam. in primordio conversionis sux offert auclori suo eam
nia cum xmulalione dividil, hxc eliam cum gralulatione formandam, elc. lam timore Dei incipicnte operari in ea
communical. lUa in consorlio sxpe despicit germanum, omnem virtulum pleniludincm, dum per iusliliam defert
hxc assumil frequenter atienum. Hic er{^o fraternilalis a- maiori , per prudcntiam non credit se sibi , per lemperan-
mor esl centrutn, basis, columeii Ecclesia;, et qiiasi ani- tiam rcfugit discernere.per forliludinemtotum seobediea-
ma Chrislianismi; eius vero odium et iiividia.est ulrius- tir subiicit, non discernendx, sed adimplendx.
quc cladeset ruina.Quocirra vere Christopli.Varsevicius Qaiolo , diligite allenlius ; Grxce jxt-:v',,;; Valabl. im-
scripsil hoc paradoxon : Chrislianorum de Chrislianis par- pense; Clarius, inten.se; alil continentcr; alli cuin Svro t-e-
(a cadil vicloria victa, in quo osteDdiiTurcani ad tanliim hemenler, quod Hebraei dicunt "Tt^Ci biinod. Turriapus
impcrium excrevisse non alia ratione, quam per Christia- B lib. 4. de Dogmat. characler. extensc , inquit, scilicet ut
norum dissidio, idquc per tetates et regna singula ei hi- dilectio noslra se exleodat ad aliiid saeculum,'puta ad a-
Simplex
cor.
1.
storiis ad oculum dcmonstrat
Quarto, simplici; multi to simplici, reforunt ad corde,
ut rcspondeat Graeco xajap»;, id est puro ; unde sic ver-
tunt, ex corde invicem ditigite. A'erum ex Graeco liquet
refcrcndum csse ad to in amore fraternilalis. Ituquc sen-
teuiia tola sic di>pun|;enda est, animas castificantcs, etc.
m fratemilalis amorc simptici, ex corde invicem diligile :
T» enim simptici rcspondet Gra>co «vjn-oxpiTov, id est, non
ficto. noD fucato, sed simplici et siiiccrn aniore, ac con-
sequenter cz corde imo ct toto ( undc Gracca addiint xa-
3a_o«f, id ea\. puro ) invicem diligite. Simplici ergo amo-
re diligit, Prinio, is qui diligit sine hypocrisi , non licte,
scd vere, et ex corde. Simplex enim dicitur quod caret
compositione , parlilione et mistione. Simplex ergo cor
est, quod amorem quem lingua praefert, corde gerit et re-
fert; qui enim verbis amorem ostcntat, corde odium fo-
nimas in Purgalorio, ut cas sulTiagiis iuvemus. Hursum
ut cxlendat sc ad quamvis hoiniauiii conditionem et sor-
lein, ulque tam dillgat prnximum in rebus adversis, qiiam
prospcris; imo niagis ei lunc opitiiletur, cum magis ope
indiget. Ext£v!u; (jrace valde signilicans est: idem enim va-
let quod o/oyj^-j;, TTaoi-j-M.,;, id vsl.omnibus viribus, impeu-
se, vehementer, tolo aninio, prolixe, liberaliler, profuse.
Tolem ergo charltalcm erga fratres poscit S. Pelrus.
Vere S. Leo serm. 1. de leiunio 10. luensis: Dedil, ait,
nobis maiores diligendi proximum causas Chrislianx gra-
lix talitudo, qux se per omnes partcs iolius orbis extendensi
neminemdespectal, dum docet neminem ncgligendum, etc.
sive itli hosles sirit, sive socii, sive liberi, sive servi. Unus
enim nos condilorfinxil, unus nos crealor animavit. eodem
cuncli cxlo el aere. iisdem ulimur diebus cl noclibus. Ra-
lio est, quia cor simplex et puruin Chrisliana charltate
vel, complicatum el quasi duplex habel cor, unura in ore, ^ dotalum, in proximo uuum Deuin, Deique iinaginem spe
allerum et contiarium in pcclore. Secundo, qui non ac- C ctat, eumque diiigit quasi allquid Dei, quasi Dei opus et
cipil personas: ila Syrus ; qui scilicct non praefort diviiem
pauppri, familiarem extranco, nobilem igtiobili,sed a>qiia-
liter diligit omncs, iuxta legem tamen el ordincm chari-
3. talis. Tertio, qui non suum, sed fratris commodum qusc-
rlt: slmplex enitn amor rccta tcndil in amatum , ncc re-
flectitur aut rctorquetur in seipsum. Id enim faccre ne-
■<• goliatio esl. non amicitia, ait Sciieca Ep. 9. Quarlo. qui
randidus est et aportus, nun fucalus, ut si quid in fralre
S. displiccat apeite dical, et candide cum moneal. Quiuto,
qiii fratrem dlllgit ud bonum , ct in bono, non in tiialo,
qui scilicet nnn favel, nec fovcl illlus vilia, sed virtutcs:
qiii non adiilatur eius rupidinibus, scd cas rcdarguit, eis-
quo rosislit , ac strotnie proximi saliitcin ot pcrfeclioncm
in omnibus prociirat, pnla qiii diligil fralrem in spirllu,
non in oarno, in Duinino, non iii (ia>niono, in oharitato,
0 non in vulnptato. Soxlo, qui qiiod verbis dirit, rebus exhi-
Lot, iuxta illud S. loannis 1. c. 3. v. 18. lilioli mm dili-
pcciiliuin, quasi Dei filiuni el ha?rodem ad cerncndain cae-
lestem eius haeredilaleni secuin ab a'teruo praedestioatum.
et in tempore vocatuiu, electum ot adoplalura.
Diligite ergo inviceni allentius, id est, inteusius et im-Aiicniius
ponslus, hocest, intenle et impcnse. Lalini cnim sxpe r'o ">-
siimiint comparatlvum pro positivo, ut significeut auie- "*°''"*'
sin. Sic Laline dicllur atlciitus ad rein qui diligons est,
sodulus, sollioitus, ut opcs suas servct et augeat. Ita Ci-
cero .\ct. 3. in Verrem : Qui in re, inquit, advenlitiaat-
qtie hxredilaria lam ditigens, tam atlenlus essel. Et Hor.
2. serin. satyr. 1.
Verbaper allcnlam (intcntani; non ibunlCxsaris aurem.
Quinlil. lib. 5. cap, 14. Eril iudex circa ius nostrumspe
modeslix atlenlior ; atlendo onira idcm ost quod mente iu
rem tondo, eique intendo. Tcrent. Hoaut. 1. Ila allenle
itturum ofjicia fungcrc. Doniquc attcnla nla a Ciccrone
pro Uosoio Atner. vocalur vita diligcns, cunosa, operosn.
gamusyerbo. neque liugua, sed opere et verilate. \erUas [) \idc ergo quam interprcs nostcr nou tanlum sll lidelis.
enim siiiiplex csl, monduoium diiplex. Seplimo, qui iion sod ol Laliniis , imo elogaus. Perperam itaque nonnulli
taiiluin carol invidia, scd omnia sua liberalitor coiiiinu- eiim barbarioi insimulant.
nical, iuxla illud Pauli : Qui Iribuit in simplicilale, Uoin.
12. V. 8. Et : it in omnibus tocuptclati abundetis in o-
mnem simplicilalem , 2. Cor. 9. 11. N ide ibl dirla. .Naiii,
ut ail S. Loo sor. 10. do Qiiadrag. Incrcmenlo dilcscunl
proprio. qui prnfcclu Ltlanlur alicno. Simplioi ergo aiiio-
re pra-dilus iii bonis pruximi gaiidot et hilarescil, quasi
in siiis; non dolot, nun Iristalur, uon rugal frontoin, scd
cxporrigil. caquo aiigori oplal, ct pruinnvcre salngit.
Aiidi S. Uorn. simplioltalem vario doliniontcm traol. do
Vila sulilaria : .iniiiialilas ad Ikum convcrsa. inquit, sil
suiicla simplicilas . hoc c.tt eadcin semprr circa idem vo-
tunlas. sicut fuit in lo'). qui diclus esl simplcx cl rectus,
ac tiinens Ihum. Proprie eniin simplicilas esl perfecte ad
Deum conversa voluntas, unam pctens a Domtno, hanc
Soii^ius ergo toiius liuius versus est , q. d. Caslifican-
li s, id osl, partim casiilioastis, hoc cst, purilicaslis aiiimas
voslrns iii Uaplismo, parliiii in dies cas niagis caslilicare
dobclis obodiondo charitnti , eiusque lcgi, dictamiui et
Jmpulsui per aiiiorcm fraternuiii , euinqiic simpliccra, id
est, piiruin ct sinccrum, non simiilntum ct fictum ; atquo
itn ex voro imoquc cordc invicoui dillgite impensc, iDtenso
ct oxtonso.
Ue.^iati >or« EX SEiiiNE CORRtPTiBiLi. ) Dat causam ^ ^,
cur Christlani doboant fralerno amoro invicera diligcre,
uti dixit v. pra!c. quia scilicot omncs fralres sunt, reaali
cx codem scniinc vorbi Dci ot Evangolii Christi ; ac con-
soqucnlor quasi filii Christi omucs ha;roditalcm eius in-
corruptibilcm, de quadiiil iniliocapilis,spcraDt,adcam-
186
Commentarla in Epistokm I. S. Petri. Cap T.
que aspirant, ac reipsa assequcntur, si filialionem hanc J^ nis qua reiiascimur filii Dei. Audi Christum loan. 1. 12. DigniUi
et amorera fraternilatis conservent, q. d. Mementole o Quotquot aulem receperunl eum, dedit eis potetlatem /l-regene-
Christiani vos in Baplismo Chrisli regeneratoa , ac per Uos Dei fieri, fiis qui credunt in nomine eius: qui non «x^'"j°°"
novam mysticam et spiritalem natiYitalem renalos esso, sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex volun-
■" ■ -■■.- j>-- — •--• .:_:...-.» late viri, sed ex Deonati sunt. AuAi S. ChTysoal.ioc. 6.
factosque filios Dei: ergo vivite digne lanta nativitale et
filialione divina, ac irapense invicem velut fratres in Chri-
sto, fide, Ecclesia, gralia et gloria diligite. Rcnati ilaqu8
estis Don ex semine humano et corruptibili, sed divino et
incorruplibili, puta per verbum Dei vivi.
Vefbum Semeu ergo hoc incorruptibile est verbura Dei, pula E-
Di-i iri- vangelium, eiusque praedicalio; aut magis praecise.semeQ
P''''- hoc est inspiralio divina.sive gratiapraeveniens, qua Deus
mentein, duni per aiirem verbuin Dei audit, Mcilat ad
fidein, paeuiteiiliam et novani vilam : hisce eniin aclibiis
quasi dispositionibus in aninia positis, illico Deus infun-
dil gratiain sauclificantem , qua regeneramur. fiiniisque
filii Dei; sic ut posilis in embryouc disposilionibus reiiiii-
sitis, illico Deus infundit aniniain rationalera, qua gene-
ralur et nascitur hoino. Sic Matth. 13. Christus niultis
ad Galat. Natura nostra qux senio peccali inveteraverat;
repcnte baplismi lavacro renovata est, non aliter quam si
denuo esset condila. Audi S. Cyrillum Alexand. lib. 2. in
loannem cap. 43. Natum ex spiritu spiritum hominis di-
cimus, non quia ex eo secundum naturam est , sed quia
per ipsum ad Deum reformati, ac proprio eius charactere
insigniti,ad suam. ulsic dixerim, qualitatem animo trans-
formamur. Audi S. Basilium homil. de baptismo: Sicul
quod secundum carnem nalum est ex aliquo, tale est qua-
le id ex quo nalum est; ita et nos ex spiritu nali, spiri-
tus fimus.
Quocirca Christiani iam baptismo renati et filii Dei ef-
fecti, cogitent se mortuos peccatis, vivere debere Deo se-
cundum spiritum instar angelorum. Per baptismi opera-
parabolis docet verbura Dei esse senien. Porro verbuin utionem, aitS. Ambros. in cap. 23. Num. moriuntur homi
Dei est incorruplibile, tum respectu causaecfiicienlis, pula
loqueuiis, quia Deus el Ciiristus qui illud proloquitur, est
incorruptibilis; tum ralione subiecti , quia scilicct hoiiii-
nem quera regenerat facit incorruptibilein.ut scilicetquasi
filius Dei adcat hiereditaleni eius incorruptibilein, iuxla
illud Christi loanuis 3. 5. Quod nalum esl ex carne, caro
est: et quod nalum est ex spirila, spirilus est. Siguifioat
ergo Christus, aeque ac Pelrus hic, duplicem esse homi-
nis nativitatem, unam ex cariie carueam et corruptibilem,
alteram ex spiritu spirilualem et incorruplibilem.
Secundo, uonnuili per verbum Dei vivi accipiunt ver-
bum , sive formain Sacramenti baptismi: Ego te baptizo
in nomine Patris , et Filii, ct Spiritus sancti, et aliorum
Sacrainenloruin.In baptisnioeuiin aqua est materia quasi
inaler, verbum est forina quasi paler,qu8e regenerant ba-
piizatum in filium Dei. Unde baptismus vocatur lavacrum
regeneralionis et renovalionis Spirilus sancti, ad Tilum 3.
III.
nes culpx veteri. et iniquorum operibus, ut in novitatetn
vitx in consorlio iustorum transfigurali,in eorum mores re-
surganl. Et Optatus .Milevit. lib. 5. contra Parraen. Esli
ait, baptismus virtutum vita, criminum mors ,nativitas im-
morlalis, cxlestis regni comparat\o,innocentix portus . pec-
catorum naufragium. S. Cyprian. lib. 2. Epist. ad Dona-
tum: Poslquam, ait, undx gcnitalis auxilio superioris xvi
labe delersa, in expialum pcctus ac purum desuper se lu-
men infudil.podquam cxlilus spiritu hauslo in novum me
hominem nativitas secunda reparavit, mirum in viodum.
prolinus confirmare se dubia, patere clausa, lucere tene-
brosa; facullatem dare,quod prius difficile videbatur; geri
posse, quod impossibile putabatur ut essel; agnoscere ter-
renum faisse,quod prius carnaliter natum deliclis obno-
xium viverel; Dei esse ccepisse, quodiam Spiritus sanctus
animaret. Scis ipse quid detraxeril nobis, guidve contule-
rit ista mors criminum, viia virlutum, elc. ut quisexpia-
5. et Ephes. 5. 26. Lavacrum aqux in verbo vitx, id esir tius.et purius nulla incusands inimicilabe capiatur,ul xn
pcr verbum , puta forniam baplismi vivificantera , vilam
que gratiae baptizato aspiranlem. Et S. Dionys. Eccles.
hier. c. 3. baptisterium vocat (inTipa uio5»ti«j, id est, ma-
trem adoplionis et filiationis. Hoc est quod nit Christus
loann. 3. 5. Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu
sancto, non potest introire in regnum Dei. Unde S. Chry-
sost. hora. 25. in loannera : Quod matrix, ait, esl embri/o-
ni, hoc fideli est aqua: siquidem in aqua fingitur et for-
vialur. Et homil. 6. ad Coloss. In baptismo , ait, homo a
Spiritu sancto fingitur et componitw, sicut Christus in u-
tero Virginis. Praeclare vero S. Leo serm. 5. de Nativit.
Factus est homo, inquit, nostri generis, ut nos divinx na-
turx possemus esse consortes. Originem quam sumpsit in
tttero Virginis, posuit in fonte baptismatis. Dedil aqux
quod dedit matri : virlus enim AUissimi et obumbratio Spi-
ritus sancti qux fecit ut Maria pareret Salvatorem, eadem
facit ut regeneret unda credentem. Verum prior sensus
germanior est. Nam verbum Dei absolute positum signi-
ficat Evangelium ; verbum vero lavacri vel baptismi , si- U
gnificat forraam baplismi, iuxta illud S. August. tract.
80. in loannem : Accedit verbum ad elementum, et fit Sa-
cramentum ; non quia dicitur, sed quia creditur.
Tertio , nonnulli per verbum Dei accipiunt Chrislum,
qui esl Verbum Patris permanens in aeternum ; per Chri-
stum enimChristique gratiam etbaplismum regeneramur
in filios Dei : sed haec regeneratio fit mediante praedica-
lione et fide.Quare hic sensus in primo includitur, eslque
genuiuus et sublirais, praesertim quia in regeneratione et
adoptione haccaelesti non taniumdaturnobisgratia Chri-
sti ; sed et personaliter ipse Christus aeque ac Pater et
Spiritus sanctus, ut vere siraus divinx consortes naturx
per ipsain deilalem , quae nobis communicatur, et in a-
nima noslra quasi in templo iuhabitat, de quo plura 2.
Petri 1. 4.
Moraliter nota, quanla sit dignitas huius regeneratio-
omnem grassantis adversarii exercitum imperioso iure d»-
minetur. El sub finem : Una igitur placida et fida tran-
quiUilas, una solida el firma securitas, si quis ab iniquita-
tis sxculi turbinibus extractus, salutaris portus statione
fundatus ad cxlum oculos toUat a terris.et ad Domini mu-
nus admissus, ac Deo suo iam mente proximus, quidquid
apud cxleros in rebus humanis sublime ac magnum vide-
tur, infra suam iacere conscicntiam glorietur. Nihil appe-
iere de sxculo potest, qui sxculo maior esl.
Et permanbrtis irf .«ternijii. ) q. d. Sicut Deus est
aeternus, et permanet in aeternum, ita et verbura Dei, ex
eoque nostra regeneratin , adoptio ct filiatio est aeterna ,
permanetque in aeternum. Unde S. Paulinus Natali 2. S.
Felicis, Cliristum alloquens ait:
In te composilx mihi fixa sil anchora vitx.
Et Nazianz. in Distichis:
Ut stalua in medio tibi pectore corporis expers
Sit Deus, huic templum construe mente tua.
QUIA OMNIS CARO UT FCKSUM, etc. VEBBUM AUTEM DO- Vcr». •*,
MiNi MAiMET m «TERNUM ) Probat id quod dixit, scilicet"**
verbura Dei esse incorruptibile et permanere cura Deo et
in Deo in aeternura, ex Isaia, qui cap. 40. 6. ait, omnem
carnem omnemque hominera instar foeni eiarescere et
mori, verbuin autem Domini manere in aeternuro. Locum
hunc explicui in Isaia, quare ibi dicta hic non repetam,
nec actum agam. Dicit hoc Pelrus, ut fideles avocet ab a-
more carnis et mundi,omniumque rerura terrenarum,ila-
que traducat ad simplicem amorem Dei et proximi. Sti-
mulus eius est, quod res terrenae perpetuo fluant, illico-
que transeaot, iuxla illud Psalm. 101. 12. Dies mei sicut
umbra decUnaverunt , et ego sicut fcenumarui: (u autem
Domine in xtemum permanes. Vere S. August. tract. 7.
in loan. ait: Lxtitia sxcuU vanitas est, cum magna expe-
ctatione spcratur ut veniat, et non potest teneri cum vcne-
rit. Iste dies qui Ixtus est, cras utique nonerit Transcunt
Comraentaria in Epistolaro 1. S. Petff. Cap. JI. 487
emnia, evolant otnnia, et sicut fumus evanescunt. Vse gui \ bum ETangcIii de Christo, eiusque rederoplione, vocatio-
amani lalia. Omnis quippe caro fanum, et omnis gloria ne,flde,gralia,8alute etgloria quam Tobisaltulit.Vere de
eius ut (los foeni. Filii ergo hominum. ut quid diligilis va- huiua verbi fide crcdili eiricacia S. Leo ser. 2. de Ascens.
nitatem,et quxrilis mendacium ? Vidit hoc per uinbram, Hanc fidem, ait, Domini ascensione auctam, et Spiritus
Md lenuem ct obscuram, Pliniiis secundus, qui lib. 2. sancli munere roboratam, non vincula, non carceres , non
Episl. 1. deQeus morlera Virginii Rufi consulis: Sitamen, exilia, non fames, non ignis, non lanialun fcrarum , non
ait, fas est aul flcre , aut morlem vocare , qua tanti viri exquisila persequentium crudelilatibus supplicia terrue-
mortalilas magis finita, quam vita est. Vivil enim, vivet- runl. Pro hac fide per universum mundum non solum vi-
que semper in memoria hominum; utinam Dei, si salutis ri, sed etiam foeminx,nec tanlum impuberes pueri, sed et-
g)t capax. iam tenerx virgines, usque ad effusionem sui sanguinis de-
Hoc E8T TBRBIH QUOD BTANGELiiATfll B9T IN TOS.) cerlarunt. Hatc fidcs dxmonia eiecit, xgriludines depulit,
Id est, vobis: ila Syrus, q. d. Hoc Isaiae ?erbum est ver- mortuos suscilavit.
C A P U T S E C U N D € M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Post eatechesin dogmalicam mysteriorum el doctrincB Chrisli, pergil ad Ethicam virtutum et mortm Christiano-
rum, inslruendo fideks iam per baptismum renatos,quibus virlutibus quasi cibis aliet crescere debeanl in vi-
rum perfectum in Christo; nimirum primo, ul sicut modo geniti infantes ralionabile, sine dolo lac concupi-
scant. Secundo, ul magnxludinem vocalionis sucb cestiment, et iuxla eam condigne vivant, offerendo Deo spi-
ritales hoslias, quasi genus electum. regale sacerdotium, gens sancta , v. 4. et seq. Tertio, v. 4t. ut quasi pe-
regrini abstineanl a carnalibus desidertis. Quarto, v. 43. ul suis principtbus el heris, licet eihnicis et dyscolis
obedientiam debilam exhibeanl. Quinto, v. 49. ut patienler sustineant persecutiones et afflicliones quasUbet ex-
tmplo Christi, qui quasi agnus Iradidit se ludceis ad crucem et mortem.
]. •w^EPONENTES igltur omncm maliliam, et omnem doium.et simuiationes, et invidias, et omnes detractio-
I Hiics, 2. Sicul modo geniti infantes, rationabile sine dolo iac concupiscite : ut in eo crescatis in salutem:
MLWs. Si tamcn gustastis quoniam dulcis est Dominus. 4. Ad quem accedcntes lapidem vivum,ab hominibus
quidem reprobatum, a Deo autem eiectum et honorificatum : 5. £t ipsi tamquam lapides vivi superat>dificamini,
domus spiriluaiis, sacerdotium sanclum, offerre spiritualeshostias, acceptabiles Deo pcr lesum Christum. 6. Pro-
pter quod continet scriptura: Ecce pono in Sion lapidem summum angularcm, electum, pretiosum: et qui crediderit
iD eum, non confundetur. 7. Vobis igitur honor credentibus: non credenlibus autem , lapis quem reprobaverunt
adiflcantes bic factus est in caput anguli. 8. Et lapis olTensionis, et petra scandali, his qui ofTendunt verbo, nec cre-
dunt in quo et positi sunt. 9. Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis : ut
virtutes annuntietis eius qui de tenebris vos vocavit in admirabile lumen suum. 10. Qui aliquando non populus ,
nuDC autcm populus Dei : qui non cunsecuti misericordiam, nunc autem misericordiam consecuti. 11. Charissimi,
obsecro vos tamquam advenas et percgrinos abslinere vos a carnalibus desideriis, qux militant adversum animam,
12. Conversationem vestram iuler gentes habentes bonam : ut in eo quod detrectant de vobis lamquam de malefa-
ctoribus. ex bonis operibus vos considerantes, glorificent Deum in die visitationis. 13. Subiecti igitur estote omni
humanae creaturiG propter Deum: sive regi, qiiasi priccellenti ; 14. Sive ducibus, tamquam ab eo missis ad vindi-
ctam malefuctorum, laudcm vero bonorum ; 15. Qiiia sic est voluiitas Dei, ut benefacienles obmutescere faciatis
imprudentium hominum ignoranliam: 16. Quasi Iibcri, et non quasi velamen habentes malitia; libertatem , sed
ticut servi Dei. 17. Omnes honorate : fraternitatem diligite: Deum timete : regcm honorificate. 18. Servi sub-
diti cstote in omni timore dominis, non tantum bonis et modestis, sed etiam dyscolis. 19. Haec esl enim gra-
tia, si proplcr Dei conscientiam sustinet quis tri«tilias, patiens iniusle. 20. Quae enira est gloria. si peccante?, et
coluphiiati sufferlis? Sed si bene facicntes patienter sustinetis: haec est gratia apud Deum. 21. In hoc enira vo-
cati estis: quia et Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum ut sequamini vesligia eius : 22. Qui
peccatum non fecit, nec inventus est dolus in orc cius: 23. Qui cum maledicerelur, non maledicebat: cum pale-
retur, non comminabatur : trndcbat aulem iudicanti se iniuste; 24. Qui peccala nostra ipse pertulit in corpore
suo super iignum; ut peccatis raortui, iuslitiiB vivamiis: cuius iivore sanati estis. 25. Eratis euim sicut oves er-
raotes, sed conversi eslis nunc ad pastorem el episcopum animarum veslrarum.
, I\bpoi«B7(TBS IGITUB. ) Vox igitur conncctit hiec pra>ce- Q pristini mali habitiis. lubet crgo Pctrus, ut, sicut iam dc-
•'-^dcnlibus, ex iisque quasi principiis couclusioucin cli- posiicruut oinne peccatum, ila et satagant omncs eius ra-
cil, q. d. Dixi cap. prarod. v. 23. vos renatos essc in ba- dices.cl linhilus pravos exucrc ct deponerc: nec enim pos-
ptismo cx snmine incorruplibili pcr vcrbum Dci vivi , ita se contraria virtutc simplicitalis et ioDocrDtia> potiri, nisi
uliain novi hominesessc ccppcrilis, pula fideles.Christia- priiis omncm malitiam cxuerint. Unde Noster apte ver-
ni et sancti in Clirislo: ij^itur studiosc BatoKitc, ul depo- til, drponenlcs . Syrus. cessare facite. q. d. Cum deposue-
silis gcDtilismi moribus et vitiis, iufuntiam ct innoccntiain rltis oiilpnm, dcponitc pariter et cxtirpatc omnem ad eam
Chrislianam, quain in co^lcsti hac rof;enprntione et unti- inrlinationcm ct habilum; prius enim hic doponcndus est,
Tilatc inchoastis, constantcr rctineatls, in raquc qiiolidle qunm contraria virtulis vcstis plcnc assurai induique pos-
adolescatls et crcscatis, ut nihll nlsi Douin ct Chrlstuin sil. Undc Pn{jnin. clTigurin. vertunt, deposita igilur o-
quem induistis sapiatis, gustclis,8pirotis. ?ro drponentes. tnni malilia , clc. ralionabiU sinc dolo lac concupiscile.
Oroecc cst «wo5«utvoi in aorislo, id est, cutn dcposuerilis : Quorircn nntislroplia huic Pctri scntenliae cst illa Pauli
quia scilicct in baptisino iam deposuorant omno pcocatum Ephos. \. 22. Dcponere vos sccundum pri.<linam conversa-
et culpam, at non omnc vitium , quia rcioaDcbant iu cis tiotum vetercm hotninem , qui corrumpilur secundum dc-
488
Commentaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. II.
Malilia
quintu-
plex.
1.
2.
Dolus
quid.
sideria erroris; renovamini autem spirilu menlis veslrse, f^dolo malo, quod Aquilius protulit : guem dolum idem A
et induile novum hominem, qui secundum Deum creatus
esl in iusliiia ct sanclilatc veritalis, etc. Et S. lacobi cap.
1. 21. Propler quod abiicientes immunditiam et abundan-
iiam malitix . in man.sueludine suscipite insitum verbum
(quasi ralionabile lac) quod potest salvare animas veslras.
Vide utrobique dicta. Praeclare S. Cyprianus dc Zolo et
livorc, citans illud 1. Corintli. cap. 15. v. 47. Sicut por-
tavimus imaginem lerreni [ Ada; ] portemus et imagincm
cxlestis (Cliristi). Imagincm , ait, cxleslem porlare non
possumus, nisi in eo quod csse nunc ccepimus, C/iristi simi-
litudincm prxbeamus. Hoc cst enim mutasse quod fueras.
et cmpisse quod non eras, ut in te divina naiivilas luceat,
ut ad patrem Deuin deifica disciplina respondeat , ul ko-
nore el Inude vivendi Dcus in homine clarescat.
Malitiam.j Malitia, Graece z«/i« , Prinio, est mali-
gnilas, quae in tergiversalione et calliditale sentitur, ait
S. Hieron. in cap. 4. ad Ephes. Secundo, est nocendi a-
mor , et cum quis tnalo deteclalur alieno , ait S. August
quilius fumiliaris noster tum teneri putat , cum aliud sil
simulutum, aliud actum. Quare dolosus videtur habere
duplex cor, unum in quo videas veritatem, allcrum in quo
conspicias mendacium, ait S. August. tract. 7. in loann.
Hinc Nathanaclem laudat Chrislus, dicens: Ecce vere Is-
raelita in quo dolus non esl, loan. 1. 47.
Talcs siutt^hristiaui, ut idem de iis dicat Christus. Deu3
enira ttil Deus veritalis, Galat. 2. 11. Diabohis vcro est
pater mcndacii, et consequenter doli, loan. 8. 44.
Et siuuLATiONES.) GrsEce unozjjtcTst;; Christlana enim
veritas, sinceritas et simplicilas est columbina, ovina, et
agnina, quajque aboiiiinatur omncm hypocrisim etsimu-
lalionem.ait G£cum. Et ut ait S. Aug. in I'sal.63. SimU'
lata xquitas non est xquitas, sed duplex iniquilas.\M\\.M
cnim est ■^\r\.n9,qua quis el vita et sermone tatem se demon-
slrat, qualis revera es^aitArist. 4. Elich.cap. 7.Dnde et
Plato apiid Plutarch. lib. num inler pocula philosophan-
dum sil? ait suramae perversilatis esse, cum quis inalug
imjl , V^W yjlAII., If(((t. III.KI,U\J IAOCl^Vll(l-(ir «KL.H.», «,v ../ . .»..^"wv- _ «l*l,» o,v . Ull. OUIUIl.u. |,l., . \>1 O. .U V.O I^OklV/ , \.Uill V^UIO IIIUIUEV
Loniil. 20. inter 50. a quo faniosus illc latro apud Poelas u et perversus ad hoc conatur ut videalur esse bonus. Hinc
dictus est Cacus. Nam, ut ait S. August.lO.Civit. 12. Ca-
cus lam erat malitix singularis , ut ex hac ei nomen in-
ventum sil ; nam malus Grxcc xaxo; dicitur, quod ille vo-
cabatur , et propter insatiabilem feritatem semihominera
quam hominem dicere maluemnt. Terlio, malilia est in-
terna perversitas,ex qua quis dataopcra male agit:ex ma-
litia enim oritur malcficentia, sicut ex bonitate beneficen-
tia. Malilia ergo estanimi pravitas, odium, invidia, ma-
chinatio doli, fraudis, omnisque mali. Quarto, xkxix sunii
polest pro xaxwast, id est, malilia, pro maledicenlia, et ma-
leficentia, puta pro obtrectatione, criminatione, noxa : za-
xii^w enim idem est quod aggrauo, improbo, accuso, male-
dico. Inde Callimachus pietor diclus est cakizotechnos ,
quia sui operis el picturee iugis erat calumniator, ait Pli-
nius libr. 34. cap. 9. Sic ex adverso bonitas subinde vo-
catur ipsa benignilas et beneficentia, ut cum dicimus bo-
nus Deus, bonus pater, bonus dominusy id est, benignus
Diogenes Cynicus videns quemdam molleiii lconis exuvlis
amictum, quasi alterum Herculem iocedcre: A'o» tu de-
sines, inquit, virtulis slragula pudefacere : ita Laert. lib.
6. cap. 2. Quocirca sapienter Alfonsus Aragonum rex di-
cebat , proplerea Dcum tanlopere in hypoeritas ssevire ,
quod dum boiniues decipiunt, interponant Dcum ipsum
tamqiiam sceleris mediatorem; ideoque ut plurimum vi-
ventes adhuc plecti in ociilis hominum quos Dei nomine
fefcllissent, ut inlelligaut homioes, a talibus monstris ma-
xime cavendum esse: ita Panorm. et yEneas Sylvius in
gestis et dictis Alfonsi. Hoc est quod dicitur lob. 36. 13.
Simulatores et callidi provocant iram Dei. S. .\ugustin.
hom. 20. inter 50. vKoy.pKJni; vertit adulaliones, scilicet pro
gencre ponens speciera maxime insigoem ; adulatores e-
nim sunt summi et nocenlissimi hypocritaj.
Invidias.) Invidia proprium est diaboli peccaium , aiiinvidii
S. Basilius hoin. de ira, iuvidia et avaritia,et S. Aug. lib.*'*''''"'
et clemeos. lustitiam enim dividunt in duas partes: iu-(] de Discipl. Christ. cap. 1 Diabolus enim in caelo invidit
stitiam, quae estseveritas, etbenignitalem seu beneficen-
tiam. Quinlo, malitia est omne vitium et peccatum , ait
Aristot. lib. 7. Ethicor. sicut econtrario bonitas vocatur
quxlibel virtus et honestas , etiain iustitiae, ut cum dici-
niu3,bouus vir,bonus iudex, bonus servus,id est, iustus et
exequens olTicii sui debitum.Omnibus his inodis hic accipi
polest, aptius tamen secundo. .\git enim S. Petrus de ma-
litia quse oppooilur charitati fraternilatis, de qua proxi-
me sermo praecessit, quaeque generat dolum, simulatio-
nes.invidias, detractiones, ut sequitur:haecautem estim-
proba adversus proximum cogitatio, eique nocendi amor.
Et ouNEiii DOLUM.) Dolus est machinatio fraudis ad
circumveniendiiin aliquem, quae proinde hominum socie-
tatem evertit. Quocirca Donatus censet dolum dici a do-
lando, id est, laedendo et minuendo: nam et Graece So>.ii
Ixsio dicilur. Verum dohis fraudem potius, fucum et si-
mulationem significat,quam laesionem. Undeet tinctores,
cum lanae allum colorem inducunt, dicuntiir dalm^, et So-
humanitati Christi unionem hypostaticam sibi a Deo re-
v^Iatam, in terra vero invidit Adae et posteris gloriam cae-
lestem, e qua ipse per peccatum exciderat. Unde invidia
diaboli mors introivit in orbem lerrarum : imitantur autem
illum omnes qui sunt ex parle illius, Sap. 2. 25. Rursum
S. Aiigust. ser. 18. de Temp. invidiae damna recenseus:
Hxc, ait, est qux angtlum de cxlo proiecit , hominem de
paradiso exulavit, Abelem occidit, contra loseph fratres
armavit, Danielem in lacum leonum misit, caput nostrum
cruci afficit, et ludam suspendio sustulit. Fratres mei. su-
pcr lecta prxdicate, quod invidia est illa fera pessima qux
fidem tollit, concordiam dissipat, iustiliam disperdit, et o-
mnia malagenerat. Exc muros lerusalem evertit, Romam
depopulavit , Carthaginem destruxil, Troiam devastavit.
Iiividiam paucis ita describit Pindarus in Nemaeis ode 8.
Obsonium invidis sunt sermones ; altingil vero probos sem-
per invidia. et cum deterioribus non contendit.
Sed eamdem egregie pingitS. Basilius Admonit. adfi-Aniiihe-
u... ^„.u.>. _. , „.,.. ,..., ^v w.- i.,v,u v,u.uu<.... ^^.^^.y^ j/iu^.i..^. »u.,i..u.^ i.u.uu..... u- " /lumue
'ku-iiq vocantur pugioues et sicae, quibus quis alium ferit U lium spiritualem, cum hasce invidi et pacifici anlitheses ses inv
fraudulenter et dolose. Hinc eliam vocatur dolus malus,
cuiopponiturbonafides.Est enim et dolusbonus,quo usus
estPaulus,dicens: Cum essem astulus dolo vos cepi, 2.Cor.
12. 16. Aiidi Ulpiauum lib. l.fl". de dolo malo: Dotum ma-
lum Servius ila definit, maohinationem quamdam alterius
decipiendi causa, cum aliud agitur et aliud simulatur. Et
iuferius: Labeo sic dcfinit, Dolum malumesse omnem calli'
ditatem, fallaciam, inachinalionem ad circumveniendum ,
fallendum.decipiendum aUerum adhibitam.Labeonis dcfi-
nilio vera est: malum dolum adiecit: veteres enim bonuni
dolum dicebant, et pro solerlia hoc nomen accipiebant, ma-
xime si adversus hostem lalronemve quis machinetur. Sic
et Cicero lib. 3. Offic. Cum ex eo ( Aquilio ) inquit, qux-
rerem quid esset dolus malus? respondebat, eum esse a-
iiud simulalum, aliud aclum. Et libr. 3. de Natura deo-
rum : Inde everriculum malitiarum omnium, iudicium de
di
cilici.
1.
assignat. Prima, qui ampleclitur pacem in mentis sux ho- ^!g®' P*"
spitio, mansionem prxparat Christo, quia Christus pax
est, el in pace requiescere cupit : vir autem invidus omni-
bus modis exccratur. Secunda, vir pacificus in tranquilli-
iate est semper cor eius: invidus autem similis navi cum
iacfatur a fluctibus maris. Tertia, homo pacificus securam
possidet meniem : invidus autem in perlurbatione est sem-
per: qui atdem seclatur pacem , tutus est semper undique
ac munilus. Nam invidus, ul lupus rapax, insanit inani-
ter. Quarta , pacificus est ut vinea honesta abundans fru-
ctu copioso : invidi aulem opus indigentia ac miscria deti-
netur;et quantum pacificus gaudens inDomino delectatur,
tantum invidus tabescens ad nihilum redigilur. Quinta. ex
abundantia Ixtitix pacificus homo dignoscitur: ex vultu
marcido et farore pleno invidus demonstratur. Sexta, pa-
cificus homo consortium angelorum merebitur: invidus hO'
3.
5.
G.
Commentaria in Epislolam I. S- Pelri. Cap. II.
*S9
Invidix
epilheia
Inviiliac
rnnie-
djum.
tno parliceps dxmoniorum effkilur. Septima, sicut pax \
secrela mentis illuminat: ila invidia occutta cordis obcx-
cat. Octava.pax effugat etperturbat omnem discordiarn:
invidia autem iracundiam cumulat: a splendore autem
pacis effugatur omnis caligo ; el ubi obsederit invidia. ibi
obscuritas el exteriorcs tenebrx. Sectare crgo, fili, deside-
rabile nomen pacis , ut fructus pacis possis acquirere , et
execrare invidiam, ne malorum fructibus replearis.
Idem hotn. de iavidia eius itidolem, habilum et morcs
per haec cpilheta et similitudines describit : Fugiamus ,
ait, fratres, intolerabilc inalum. Serpentis, id eslprxce-
ptum, diaboli inventum, inimici satio, punitionis arrhabo,
pielatis impedimentum, via ad gehennam , regni cxlorum
priralio. I\am el ipso fatentur ore hoc vitium tnvidi: aspe-
clus illii est aridus etobscurus, gena subtristis, supercilium
demissum, anima ipsa morbo suffusa, prudentiam in di-
jnoscenda veritate ac rebus agendis minime habens. Apud
eos enim nec actio secundum virtutcm ulla est , nec vis o-
ralionis gravitate ornata, non gratia comitata, non deni-
gue aliquid aliud honeslum aut circumspectum conspici- B
tur. Sicut autem vultures per multa quidcm prata, multa
etiam amoena et odorata loca circumvolantes , ad tabida
et foeculcnla loca feruntur : muscx quuquc salubre, si quod
offendunt, prxtereunt, ad ulccra vcropropcrant: sic et in-
vidi vitxsptendorem, ac rerum bene gestarum magnitudi-
nem minime quidem respiciunt ; manca vero et fragilia, et
si quid crratum [ut quandoque rcbus accidit humanis) tan-
tum observant, hxc divulgant, el per hoc tantum homines
cognosci volunt. Qucmadmodum maligni pictorcs, qui ho-
minis imaginem, vel ex contorta nare, vel tubere. aut mem-
bri cuiuspiam mutilatione, natura seu casu insila, corpori
effingunt, notabilcmque reddunt. Iniquumprofecto, idquod
Uiudabile potissimum fuerit, alicuius peioris gratia mani-
festi occultare, et virtulcm ex vicinitate vitii ( si quod forte
reperitur) calumniari. Fortitudinem, audaciam potius ap-
pellant : modestum vero.sine sensu hominem: iustum, im-
mitem et nimium severum: prudentem, astutum: magnifi-
cum, vastum: liberalem, ut prodigum taxanl : domeslice n
frugalem avarum dicunt. Denique omnes virlutis species
in vicina vitiorum nomina convertunt, nusquam calumnia
rcbus laudatis deficiente. Additque, invidix rcmedium es-
se, nil xstimare magnum in rebus humanis, non fjloriam,
Bon opes, 8cd cofjitare ad scmpilernoram ct verorutn bo-
norutn participationero sc esse vocalum.
Prajclarc S. Athaaas. ( vel quisquis cst Auctor: stylus
enim arjjuit fuisscLatiaum.non Gracum) Exhort. ad .Mo-
nach. Esto, inquit,a6 aliquibus fratcr tuus propensiusho-
norelur, nec itios quasi minus amicos hubeas, nec hunc
quasi xmulum prxlatx vencrationis attcndas. Quinimo iu-
dica circa te augmenlum illius honoris accrcsccre, seiens
scriptum : Si enim gloriatur unum membrum,congauden(
omnia mcmbra: Vos autem estis corpus Christi, el mem-
bra. I\'am quicumque aliquem vestrum diligit, omnem di-
gnitatem Deo in quo vos coitis,adscribit. Plura dc invidia
dixi Gcnes. cap. 37. 3. _
Et oaKBS DBTBACTI05KS. ) Multiplcx enimm pene in-
finitum cst dctractionuni (jenus, quod oninetn fraternain D
cliaritalcm, quam iinpcnsc hic commcndat S. Pctrus, la;-
ilit ct intcriiiiit. Vidc dicta lacobi 3. G. Audi S. Au(;ust.
iiom. 20. intcr 50. luec omnia paucis cnuclcantem: Quid,
ait, est malitia, nisi noccndi amor ? Quid dolus, nisi aliud
agere, aliud simulare? Quid adulntio, nisi fallaci laude
scductio > Quid invidia,nisi odium felicitatis alicnx Y Quid
detractio, nisi mordacior, quam vcracior reprchcnsio? Ma-
litia malo delcctatur nlieno. Doius duplieat cor, adulatio
linguam, detractio vulnernl fnmam.
SlCCT MODO GEJCITI irtPAMTES. ) SvruS, f.t/o/r 5ICU< 171-
fantcs simplices. Coii>iucn{\al liclciihns iatn rpnatis iti (^hri-
slo, ctiam vctcranis ct canis, iit iiifantiiim iunflccnliam,
puritatcm, humililatem. obcdicnliam, docilitatcm, facili-
lalcm, simplicitatcm et sinccrilalem iniitcntur : cslo cnim
ha) in infantibiis, utpotc rationc curctilibiis, non sint vir-
tutes, si-d virtiituni dumtaial iaiaijiocs: iu boplizatis ta-
VoL. X.
men suul vera; virtules, quia per baptismum eis induun-
tur. Undc Lactant. ia Carm. de Resurrect. Doraini de iis
lla canit:
hex sacer ecce tui radiat pars magna trophxi,
Cum puras animas sacra lavacra beant.
Candidus egreditur nitidis exercitus undis,
Atque vetus vilium purgat in amne novo.
Et S. Pauiiuus:
Inde parens sacro ducit de fonte sacerdos
Infantes niveos corpore, corde, habitu.
Baplizati enira vestiuntur candida, «i illa internum can-
dorem baptismo receptura reprajsealcnt : idque factitatum
a tempore Aposlolorum, ut patet ex S. Dionysio caelest.
hier. cap. 2. et o. Hinc Clemens Alexandr. scripsit li-
brum Paedagogi , in quo cap. 5. et 6. docet omnes Chri-
stianos in Script. vocari pueros, puellos et pullos, eo quod
debeant amulari puerilem sinceritalem, humililalem et
puritatem. Chrislus enim edixit: Isisi conversi fueritis, et
cfftciamini siculpnrvuli, non inlrabitis in regnum cxlorum,
.Matlh. 48. V. 3. Sic Paulus: Facli, ait, sumus sicut par-
vuli in medio veslri,tamquam si nutrix foveat filios suos,
1. Thessalon. 2. 7. Rursum, in hac vila omnes (Ideies io
fjralia et saactitate suat iofantes; in futura vero resur-
rectione crunt viri. Hinc cuculiis (qua; esl veslis infan-
tium tegens corum capila ) ab olim utuntur monachi, ut
habitu profiteantur infantilem simplicitatem et innocen-
tiam. Audi Cassianum lib. 1. de Habitu monachi cap. 4.
CucuUis namque perparvis usque ad cervicis humerorum-
que dcmissis confinia, quibus tantum capita contegant, in-
desinenter diebus utunlur ac noclibus, scilicel ut innocen-
tiam et simplicitatem parvulorum iugiter cuslodire. etiam
imitatione ipsius velaminis eommoneantur , qui reversi ad
infantiam Christi, cunctis horis cum affectu et virtute de-
cantanl: Domine, non est exaltatum cor meum , neque e-
lali »unt oculi mei; nequc ambulavi in magnis, neque in
mirabilibus super me. Si non humiliter sentiebam.sedex-
altavi animam meam : sicut ablaclatus est super matre
.ma. Dcniquc in Dominica in albis, quaodo baplizali o-
lim deponebaut vcstcs albas io bnptistno acceplas, soleot
Icgi hsec verba loco epistola», ut iis moucanlur fideles can-
dorem vcstium mutare et conservare in candorc animo-
rum. Atque in huius rei symbolum et mncmosynon daba-
tureisa^^ni ellij^ics; hajctitie cstorigocerearum ininf^inum,
qua* vul^^o Af^nos Dei vocant, uti dcmonstrat losephus
V^irecomes in Observ. Eccl. 1.5. c.ol. de ritibus baptisrai.
Bationabile. ) Ita Romana: Grajce cnim est ).o-,ix")v. Lac r«-
Perperam erf^o nonniilli lefjunt, rationabiles. lubci ilaque"*''*^''*
S. Pclnis concupisri lac ralionabile, Primo, q. d. Huma-g",^.'
iiiim, non mnlcriale, sed ralionale.quod ox reclx rationis i.
dictamine, quasi nicnlis ubere niannt. Secundo, rationa- j.
bilc. q. d. Prudcns, modcratum, discrctum; sic enim iu-
bet Paultis rationabile esse obsequiuin noslnim, Rom. 12.
1. Tertio, Clemcns. Aleinndr. 1. Psedafj. cap. G. Valabl. 3.
ct alii, 'i.Y/ixov verlunt, vcrbulc: vcrbum enim doctrinse et
oris manat ex menlc, eiusque verbo quasi lac cx ubere.
Quarlo, Syrus, ioyaov vertit, X3HT1 ruchana, id est spiri- 4.
lualc, q. d. Lac hoc nou cst carnalc, scd spirilualc; pa-
scit menlem, non ventrem; esca cst spirilus, non corporis;
impiiif^ual rationem ct spiritum, non adipcm et carnem.
Si^E DOLO.) .\'jo/.ov, id est sincerum, ul verlit Syrus.
S. Auf;ust. hom. 20. inler 50. Icfjit, lac innocens. Hasre-
tici enim gi/psum lactc misccnt . id est, vcnonum erroris
doctrin.TC orlliodii\.T' in^iiori^unl , tit ait Irena-iis libr. 3.
cap. 19. Scilct enim, iili \ino, ila et laoti misccri ac pro-
pinari vcnoniim; iinde ol lactare a lacio, id esl illicio, si-
{jnilicat fallore et in frnndotn inducere.
Lac coNCiPisciTB ] Qiia>ros, quodnam hoc lac? Resp. uc
Primo, ost doclrina Evanj^olira. de qiin paulo nnte dixit: 'V<"-i'
Hoc est vrrbum quod evnngrlizalum est in vos: illaquc tam ''.''
rudior qua< riidibus, qiiam sublimior qus provcclioribus
tradiliir. Ha;c Tooatur lac . Primo, ob cius suavilatem et
diilcedinem. cuin lex vetiis fuorit scvcra inslar austeri vi-
ni, Tcl aceli, iuxla illud Caot. 1. 1. Mcliora funt ubcra
(32
490
Commenluriu in Epislolam 1. S. Pelri. Cop. II.
II.
111.
( dantia lac) (ua vino; sic Psaltn. 18. 11. eloquia Dei di- ^ cap. 8. Eadem maleria esl quse alit, e( ex qua gemrado'
cuntur dulciora super met el favum. Secuudo, quod aai-
iiiam nuirial, uti lac corpus; nec lanlum nutriat, sed et
Jinpingucl ( lacti enini inest pinguedo butjri etcasei),
deleclct, ac niiris consolalionibus mulceal; lac enim non
tautum csl cibus, sed et potus iuranlium: ita Clemens lo-
co cilato. Tcrlio, qnod utiiiiiam faciat nitidain, speclosam
el fulgidain iustar laclis. Unde de Nazarseis dicilur Thren.
4. 7. Auiidiores lacte. Quarto, quia pura esl etsincera,
sicul in lacle nihil est mistuin, nihil alicnum, nihil fuca-
lum, imo lac nullam rei obieclx recipit refertque speciem,
uti referunt vinum, oleum, aqua, quse reruin obiectarum
suut specula. Hinc Canlic. o. 12. oculi sponsae vocantur
(oluiiibini, loti lacle; quia nullis falsis dcluduntur imagi-
nibus, ut explicat ibideiu Nyssenus. Quiuto, quia sicut
lac est puerorum dcliciae.eisque somnum concilial,ac a-
liaruin rerum sensum aufert; sic et doctrina Christi men-
tem dulcorat, sopit, Iranquillat, inebriat. Hinc Pindarus
hymoorum suavitalem et elegantiam per lac melle ini-
nem nalura constituit: eaque sanguineus humor in san-
guinem habenlibus est. Lac enim sanguis concoclus est, non
corruplus. Cnde Empedoclem reprehendit quod lac voca-
verit pus album: pus enim putrudo.est. Hinc yEgyplii uti
carue et sanguiue, ita et ovis ac lacte abslinebanl, quod
dicerent ova csse carnes liquldas, lac esse sanguinem co-
lore tantum mutato, ait Pierius iiier. o7.
Quarto, per lac rationale nonnulli accipiunt Euehari-
stiain.qua; oliin boptizalis, etiam iiifantibus, dabatur
Diox a baptismo, idque ex Apostolica traditione, uti do-
cet S. Dionys. Eccles. hierarch. cap. 5. unde et Greeci
eliamnum pueris daut Eucharistiam : ita Salmeron hic,
Turrian. libr. 2. de Eucharislia cap. 20. et 21. et innuit
Clera. Alexand. 1. Peedag. cop. 6.
Sic S. Petrus, cum in carccre Mamertino Romse con-
Terlisset, elboptizassetS.Processum etMarliuianum cuni
familifi, participes eos fecil corporis et sanguinis Domiui.
Idem factitatum S. Getulio, Cereali, Amantio, Primitivo,
-j „»..,......<,., v. „..,^»....-..- I --■- _ ..,. ^^.....iu, .^.-.^u,., im.,,u..>.v^, ..,,u.i.,,u,
stum siguificat, cum ode 3. in Nemeis ail: Ego tibihocM et Procopio, oliisquc Martyribus recens baplizatis, tra-
duut eorum acta. Porro pueros sub una.scilicet vini dum-
taxat specie, adultos vero sub utraque Eucharistiam sum-
psisse, docet Hugo Viclor. lib. 1. de Sacrain. cap. 20. et
ex eo losephus Vicecomes in Observ. Eccles. lib. 3. c.36.
Pueri enim, praesertim infantes recens nati , facilius su-
raunt speciem vini, quam panis: illaque apposile vocalur
lac, quia sicut vinum dicitur esse lac senum, sic vice ver-
sa lac dicitur esse vinum puerorum.
Per lac ergo Eucharistiam hic accipi probant Primo,
quia lac hoc nou est mortuum, nec brulum, sed vivum et
rationale, puta homo ralionalis, scilicet Christus in Eu-
charistia. Secundo, quia Eucharistia quoadspecies habet
lactis colorem , videtur enim hoslia lactea: quoad sopo-
rem dulcissiinaest, ut lac: quoad viin nutriendi, summe
animas pascit et roborat. Unde subdit Petrus: Vt in eo
crescatis in salutem ; quo alludens S. Dionysius Eccles.
hierarc. cap. 5. Tribuit, ait, sacerdos Sacramenlum m-
-mitlo mcl mistum cum albo lacte. lubet ergo S. Petrus ut
fideles hoc lac doetrinse Evangelicae assidue hauriant ab
uberibus matris Ecclesiae, eoque se saginent, adolescant
et crescant, iuxta illam vivendo, illamque in actus et mo-
res conferendo et convertendo, uti infantes concoqueudo
et convertendo lac in suam substanliam, crescunt et ado-
lescunt. Et hoc significat , concupiscite : fames enim et
concupiscentia lactis facit illud optime concoqui, et cod-
verti in sanguinem purum.
Secundo.lac symbolum est candoris,9inceritatis,bene-
volentiae. Hoc enim lac opponit S. Petrus dolo, simulatio-
ui, invidiae. Per illud ergo significat se velle, ut Christia-
ui in sua couversotione non sint acidi, asperi et fellei, sed
mellei et lactei, id est candidi, omabiles, suaves, beuigni,
beuefici, frateroe invicem diligeutes, iuvantes et promo-
venles. Hinc et Homerus, ait Clemeus, viros iustos vocat
■/«Xav.TOfayouc, id esl, lacte vescenies. Alludit S. Petrus ad
illud Cant. 3. v. 1. Comedi favum cum melle meo , bibi rfanti, ut in eo nutriaiur el crescat sacris augmenlis. Ter-
"■' " '""' '' " '■'' -■•--■ -''••»■■'-■ -'-■-- tio.quia ante Eucharistiam debemus deponere omnem
dolum, simulalionem, invidiam : imo reconciliari fralri si
eum offendiinus, non vero anle auditionein doctrinae E-
vangelicae, imo ex eius auditu illa deponimus. Quarto,
quia lac est sanguis Christi, quo nutrimur in Euchari-
stia: lac euim non est aliud quam sanguis plane conco-
ctus, ideoque albus. Si enim, ait Clemens, in Christo re-
yenerati sumus, qui nos regeneravit, proprio lacte nutrit,
nempe verbo. Quidquid enim generavit.ei quod generatur
protinus alimentum prwbere est consenlaneum. Omni ergo
rationenosin omnibus Christo coniungimur.et familiares
reddimur , et in cognitione per sanguinem eius quo redi-
mimur, et in consensione per nutritionem qux ex verbo ef-
ficilur, et »n incorruptione per eius ipsius instiludonem et
vitx agendx rationem. Quiuto, quia EucharistiK compe-
tit To concupiscite : ipsa enim quasi cibus et vita mentium
summa awlitale sumi debet, tanta scilicet quanta infan-
tes papillS matris sugunt, iino maiori , ait S. Chrysost.
vinum cum lacle meo: comedile amici, el bibite, et ine
briamini charissimi. Rursum alludit ad escam quam Em
manueli, id est, puero lesu assignat Isaias cap. 7. 15. di-
cens : Buiyrum et mel comedet ; ac Christianis cap. 55. 1.
Venite, etnite, elc. vinum et /ac.Vide utrobique dicla. Hu-
ius rei symbolo olim recens baplizatis dabatur lac et mel
( quin et etiamnum iisdcm dant yEthiopes, ut patet ex eo-
rum Rituali tom. 4. Biblioth. Ss. Patrum) ut significare-
tur, priiuo, eorum infantia in Clirislo ; secundo, vitae Chri-
stianae suovitas; lertio, humilitas et mansuetudo iufanti-
lis. Unde Tertull. lib. 1. contra Marc. cap. 14. Mellis, in-
quit, el lactis societate suos infantat Deus. Et lib. de Co-
rona militis cap. 3. Inde suscepli lactis et mellis concor-
diam prxgustamus. Hoc est quod aiebat S. Agnes: Mel
cl lac suscepi ex ore eius. Plura de hoc prisco rilu vide a-
pud losephum Vicecomiteiu in Observat. Eccl. lib. 5. de
Baptismo cap. 41. et 42.
Tertio, Clem. Alexandr. 1. Paedug. cap. G.per lac ver-
-._, ..„..„,.... .... .^„„jj. ^„|,. „. ^„, „„„ ^,., ..^.^, |,u|,,,,ui> lUULllO I3U^UU,, i...<^ ,.,...«., , U,V vy. V-i . . . JOUO,.,
bale (sic enira ipse vertil) accipit Verbum incaruatum, U hom. 60. ad pop. Sexto, quia subdil S. Petrus: Si tamen
puta Christum, de quo explicans subdit: Si tamcn gusta
Ms quoniam dulcis est Dominus. Idque Primo, quia, sicut
lac ab ubere manat, ita Christus qua Deus, a Patre, qua
borao, a matre procedit tamqiiam puer lacteus el lactens.
Secundo, quia perChristum quasi lac ad mammillam Pa-
tris confugimus, ut ex ea gratiam, oraneque bonum suga-
mus. Tertio, quia verba Christi erant lactea, id est, sua-
via et gratiosa. Quarto , lacte uolatur Christi humilitas.
Unde S. August. tract. 3. in Ep. 1. S. loannis; Lac no-
slrum, ait, Christus humilis est. Quinto, quia Christiisest
lac, id est aliineutum parvulorum et humilium, ait Cle-
luens loco cilato: imo ipse omnium fideliura est lac, mel
et vinum, id est deliciae, dulcedo , exultatio et gaudium ,
uti docet Richard. de S. Vict. lib. 2. de Emman. c. 21.
Sexto, quia Christus sanguine constat: sanguis autem
concoctus fil lac. Audi Arist lib. 4. de Generat, aniinal.
gustastis, quoniam dulcis est Dominus : quae verba sumpta
suut ex Psal. 33. v. 9. Gustale et videle, quoniam suavis
est Dominus , q. d. Gustale suavitatem carnis Christi iii
Eueharislia, inquit S. Basil. et August. unde et Psalmus
ille inscribitiir : Davidi, cutn imtnutavit vultum suurn co-
ram Achitnclech, et ditnisit eutn et abiit, cum scilicet fin-
xit se missum alio a Saule, ut impetraret ab Achimelecli
paoes propositionis , qiii erant typus Eucharistiae. Quo-
circa idem psalmiis allegorice tribuitur Euehorislije a S.
lacobo in Liturgia, S. Diouys. libr. de Ecclesiast. hier.
cap. de commiinione, et S. Cyrill, Alex. homil. de Ccena
Domini, atque ab Apostolis apud S. Clemeutem lib. 8.
Const. c. 20. mandotur legi in Missa cum fit S. Synaxis.
Hin sensus apposilus videtur (renatorum enim iu Chri-
slo lac, id est esca, est Euchoristia) sed parlialis. Per lac
ergo adaequalc accipe omnem cibum spiritualem , quem
IV.
Commenlarla in Epistolam I. S. Petri. Cap. IF.
491
Bois fidelibns pr»«lal Cbrislii», nimirura doctrinam. gra- ^ fieri palior, nec melior cupio. Hoc ergo vts, quod esse non
tiam, virluleg (iiricipue candorls. siDceritatis et cbarila
tis) Saernmeuln.prseaerlim Euchnrisliam. Hlsceeni.u cos
alit iu vitam »lcrnam, facitque crescere in virum perfe-
ctum, Kphcs. 4. 1.3.
Tropol. Tropol lac hoc doctrioffi vitsque Christianae comeduut
fideles, ut idcm aliis communicent, in eosque transfun-
dant; iloque lac passivum fit activum. Unde in foeminis
lac sifjnum est fcccunditatis et materuilalis. Quocirca S.
Pauli doctoris Gentium caput rccisuni pro sanguine dedit
lac, ac triplici saltu lernos fonles dulces et quasi lacteos
e terra clicuil, ut hoc miraculo doctrina; suae purilatem
et copiam reprjpsenlaret.
Hinc et S. Basilius hom. in S. lulitlam Martyrero, do-
cet eamdcm euntem ad martyrium lac suis propinasse,
tura spirituale exhortationis , qua omnes etiam foeminas
hortabatur ad martyriiim; tum corporalc, quo aquarum
copiam, indeque foecundilatem illi loco io quo sepiilta est
conciliavit.Sed audi S.Basilium : Ad deslinalam sibi flam
potes. Quid enim slal in hoc txculo ? lllustrat id exemplo
Chrisli, qyi pertransiit bencfaciendo et sanando omnes ,
Act. 10. et lacob. qui in scala vidit angelos, vel descen-
dentes vel ascendentes, nullos subsistentes, ut signiCca-
retur inter profectum et defeclum in hoc stalu mortalis
vitx nihil medium inveniri , sed quomodo ipsum corpus
nostrum conlinue aut crescere constat, aut decrescere ; sic
necesse sil et spiritum aut proficere semper aut deficere.
S. August. serm. lo. de vcrbis Apostoli hunc modum
crescendi assignat.dicens: Semper tibi displiceat quod es.
si vis pervenire ad id quod nondum es. ISam ubi tibi pla-
cuisti, ibiremansisti. Si autcm dijLcris: Su/pcit.cl peristi.
Semper adde, semper ambula, semper projice ; n'jli in via
remanere , noli relro redire , noli deviare. llemanet , qui
noR proficit : retro redii, qui ad ea revolvilur unde iam
abscesserat : deviat , qui apostatat. Melius it claudus in
via , quam cursor prxter viam. Alium assignat in Psal.
60. sub initium, dicens: Vita nostra in hac p/^regrinaiio-
tnam concita perrexit facie, habitu, ipsis qux depromebat d ne non potcsl esse sine tentalione , quia profectus noster
verbis.alacritate insuper efflorescente ,palam indicans qnod
in animo delilescebat , profusissimum yaudium. Mulieren
quolquot astabant proxime obsccrabat , ne ad tolerandos
pro lurnda Christiana religionc labores animos sinercnl re-
molkscere: neu causificarenlur.aut prxtexerent infirmam
foeminex naturx conditionem: Eadem quippe mas.ia qua et
viriet ipsx conslamus, diccbat: Ad imaginem Dciperinde
ac isfi . et nos conditx sumus: est sane mulier ab opipce
creata perxque ac vir, capax virtutis. Qiiid enim miri c%t?
An non consanguincx el ipsx sumus viris per omnia? I\'on
finim ad conslituendam mulierem sola esl assumpta caro,
sed et os ex ossibus: quo fit vl e/ ipax Domino nihil minus
ac viri, redhibere debeamus firmitalem pdri alque constan-
tiam, nec non in adversis palicntiam. His diclis in ligno-
rum struem acccnsam insiliit , qux perinde ac thalamus
splendore coruscus, corpus S. lulittx circumplexa, ani-
mam quidem in cxleslem iltam deslinavil regioncm, et qux
per lenlationem nostram (it , nec sibi quisquam innotescit
nisi tenlalus , nec potest coronari nisi viceril , nec polest
vincere nisi certaverit, nec potest certare nisi inimicum ct
tentationes habueril. Signuin vero profectus idem assi-
gnat in ProfEm. Psalm. 119. Cuni, inquit, homo cceperit
disponere ascensum, hoc dico apertius, cum caperit homo
Christianus cogilare proficere , incipit pati linguas adver-
santium. Quicumqup illas nondumpnssus est. nondum pro-
firit : qtiicimque illa^ non patitur , nec conalur proficere.
In SALUTBB.j Synis, ad vilam. Vila enlm gratis actu
crescit per operum merita, vila vero gloriae per eadem
crescit iii spe et iure : niaiora enim merita maius dant ius
ad gloriam, eamque maiorem. Indicat S. Petrus rhristia-
nos in virtutibus crescere debcre lota vlla iisque ad mor-
tem , per quara ibunt ad galutem et vitam aeternam : sic-
ut puer crescit usqiie ad virilem aetalem. Uude Paulus iu-
bel nos tola vita crescere in virum perfcctum, in mensu-
illius meritis congruebat requicm : corpus autcm honored rain aelatis pleniludinisChristi. Ephes. 4. 13. Virtusenira
prxcipuo venerabile asservavil affinibus, el cognalis inco-
lume, nec ulla suiparle Ixsum; qnod sanc in ornatissimo
primarii templi urbis totius vestibulo conditum, loco qui-
dem adfert venerabilem sanctimoniam , ncc minus qui eo
loci conveniunt efficit sancUores. Tcrra porro istius beatx
aitventu aquam emisit , qu:e suapte nalura nuili non no-
slrum gratiosis.wna esse debeal. .Adeo ut Martyr hxc ima-
gmem pientissimx rcferat matris, dum nulricis in morem
totius incolas urbis alit suavitcr, perinde ac lacte quopiam
in communes usus affalim scaturirnlc. llanc ipsam in nos
brnigne conlulit Martyr gratiam, quam olim suis Icrichun-
Imis Elisxus impartivit . dum salsilaginem naturx com-
munis aquarum loci istius circumquaquc finitimi, benedi-
cltone permutavit in saporem dulcem plane dcliciosum ct
perquam suavem.
L't iw eo (scilicet lacte Evangelii) cbescatis. ) Adole-
scatis el proficiatis in virtute et perfectione Christiana.
Alludit od lactis usum et fruclum : lac enim non lantum
nutril pueros , sed et facit cos crescere in iustam slatu-
Chr.uii ram. Signifirat ergo lac, fidcles per doctrinani et graliain
!!. '^^'''*''^^I>*''"equolidie proficereetcrescerc in sonctitate,
iuxla illud Christi : licati qui esuriunt ct sitiunl iuslitiam.
Vide S. (ircg. 22. Mor. cap. 20. et S. Bernardum Epist.
253. ad (lUarinum , ubi inter alia ait : Vcra virtus finrm
nM^iCit , tcmporc non cluuditur , elc. ISunquam iustus ar-
bitratur se comprrhendisse , numqmm dicit, Satis est; sed
sempcr esurit sitilquc iustitiam : ita ut si semper vivcret ,
semper quanlum in sc esl iustior esse conlcnderet, somper
de bono in melius prnficrre lotis viribus conaretur. Fion e-
nim ad annum , vcl ud tcmpus instar mercenarii , scd in
xternum divino sc manripat famulalui. Audi voccm lusti-
In xtemum non obliriscar iu.itificulinnes tuas, quta m ipsis
vwificaiiti mc. Et inforiim: O monache non visprofirere ?
Pion. Vis erqo dcficcrc ? Nequnquam. Quid ergo ? Sic ,
tnquis, mihi vivere voio ct manerc in quopervcnt ■ ntc petor
prolic
et vita Chrisliana nou patitur senium, sed semper vivida
et vegeta perdurat, imo crescit seinper et intendilur.Nam,
ut ait Sapiens : lustorum semita quau lux sptcndens, pro-
cedit el crescit usque ad perfeclum dicm, Prov. 4. 18.
Praeclore Ferrandus Diacouus , qui S. Fulgentio Ru- R,>gu!a
spcnsi Episcopo coaevus et familioris, mogna sanclitate'' <•«£••■
vixit aiino Christi 480. Regino Comili posceuli regulam *''*■
recte vil.Te nd salutem, hanc dat sepleni lcgibus compre-
hensam. Extat in Appendice Bibliulh. SS. Patrum. Prima,
Gratix Dci adiutorium tibi necessarium per aclus singulos
crede, dicenscum .ipostolo: Gralia Dei sum idquod sum;
secunda, Vila tua speculutn sit, ubi milites iui videant,
quid agere debeant ; tertia, Aon prxesse appetas, sed pro-
dcstc ; qiiarta, Diligc rempub. sicut teipsum : quinta, Hu-
manis divinn prxpone; sexta. A'o// cssc mullum iusliis ; se-
pliina^ et ulliiiia, Memento le essc Christianum. (juae de-
inde singula fuse explicat et perlractat.
... Si TAMBr».) (Iraice tmsp, id est, >iquidcm; potest quo-Veu 3.
iJ que eiKip accipi pro sntiir.-rr.a. id c9l.quandoquidem, ut sit
causale, tumquc scntentia erit cdi-acior.
(iuSTASTlS (aliqui codices hobent guslalis: certe sub gu-
staslis inlclligit guslaiis moreHebraeo. S. Hier. in cap.40.
Ezech.pro(/us/rt.<^i'i lcgit, crc(/«y/i.<</s, quia gustus hic fit per
fidem ; plus tamen signilioot gustastis, scilieet elTcclum,
friirtuni et gusluni dolicinriim ct consolationum cx (ide
niananlium, quas lidclibus infundit Deus' qcomiam ^quod)
DCLCIS 8ST DoHiNi'3 ) Chrislus ; unde pro (/u/ri5, Graice
esl >:otTo;, id est, ul S. Hieron. in cap. 18. Ezech. suavis;
Pagniu. et Vatabl. bcnignus; clarius, bonus : alii, utilis ,
prnbus , hiinianus, fruciiiosus, fncilis od gratilicondura ,
indulgeos, comniodus, clcmens. H.^cc enini omnio signiti-
cat XP''''>'< ct (alis fuit Christus, talesqiie fucrunt primi
Christiani, ac debent csse eorum sequaces et posteri , ait
S. lustinus Apolog. 2. Xoiro,- ergo, id cst, Christus. per
lOla, id eat unctus, fuit Xorco,- per ela, id est, bcnignus.
492
Commentaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. II.
Dulcc-
<lo Dei
quanta.
Chrislus
petra ob
quinque
analo-
gias.
suavis, offieiosus omnihus. Unde Gentiles olim Cliristum
vocnbanl Ciirestum, et Cliristiauos, Chrestianog.teste La-
ctantio lib. 4. c. 7. et Tertuli. Apol. 3. Alludit S. Petrus,
iuio cilat Psaltn. 33. v.9. Gustale e( videte, quoniam sua-
vis est Dominus.
Porro lianc Domini dulcedinem guslarunt.et etiamnum
gustaut fidelcs, cum doctrina Cliristiaua quasi lacte divi-
no imbuunlur , ac baplisiiio et vita Cliristiana initiantur,
in caqiie eonstantes profjrediuutur. Dulcedinem hanc pa-
rit puritas et seciiritas conscientiae, fiducia in Deum, spcs
gloriaj, ac consolationcs spiritales, quas novitiis in fide et
religione infundere solet Deus, iisque quasi lacte eos ad
se aliicere et alere. Cuius rei figura fuit manna, quo He-
braeos ex yEgypto iu desertum Deum sequenles aluit. Man-
na, inqiiam , qtwd in se habebat omne delectamentum , et
omnem saporis suavilatem, Sapient. 16. 20.
Hanc Dei dulcedinem guslarat S. Petrus, cum visa hu-
rnanitatis Cliristi gloria in nionte Thabor quasi ebrius ex-
clamavit: Domine bonum est nos hic esse: faciamus hic
tria tabernacula , tibi unum , Mosi unum , et Etix unuin ,
Malth. 17. 4. Et Psaltes: Quam magna multitudo dulce-
dinis tuai, quam abscondisti (imenfibus te! Psal.30. v.20.
Et sponsa: Introduxit me in cellam vinariam, ordinavit in
7ne charitatcm. Fulcite me floribus, stipate me malis, quia
amore langueo, Canlic. 2. v. 5. ubi vide S. Bernardum.
Et S. Paulus: Benedictus Deiis et Pater Domini nostri lesu
Christi, pater misericordiarum , et Deus totius consolatio-
nis, qui consolatur nos in omni tribulatione nostra, 2. Cor.
1. V. 3. Vide dicta Actor. 5.v. 41. et Sapiens cap. 12. 1.
O quam bonus et suavis est Domine spiritus tuusf Et Isa-
ias cap. 66.V.11. Ut sugatis el repleamini ab ubere conso-
lationis eius, ut mulgcatis et deliciis affluatis ab omnimo-
da gloria eius. Et S. Hier. Epist.ad Ctesiphontem: Omne,
ait, quod habemus bonum, gustus est Domini: quanto plus
bibo, tanlo plus sitio fontem vitx. Vide S. August. in So-
liloquiis, cap. 21. et 22.
Ad quem (Dorainum, puta Chrisfum) accedentes la-
PiDE.li vivuM.) S. Petrus a metaphora novae nativitatis et
lactis spiritalis, quod fidelibus assignavit, transit ad aliam
apud Hebrseos similem, fabricae scilicet, et lapidum eius.
Hebraii enim filios vocant Q33 banim, quasi Q>33X aba-
nim, idest, lapides,ei quibus Christus n33 bana, id est,
xdificat, suum ^♦33 binian, id est, fabricam et domum,
puta Ecclesiam. Sic ait Poeta, s"u),ot oi/.mv ttxi^s; etTiu ctpirs-
v£;, id est, columnx domorum (familiarum) filii simt ma-
sculi; sicut enim ex lapidibus aedificanlur domus,sic ex fi-
liis masculis familise.
Porro ad Christum accedimus non ambulando, sed per
fidem.spem et charitatem ei credendo,in eura sperando,
eum amando; Deus autem tam benignus est, ut quando-
cumque etiain media nocte ad eura accedimus, aures et
inanus nobis praebeat, nosque amantissime excipiat. Vi-
de S. Chrysost. iu Psal. 4. ita S. Augustin. in Psal. 86.
Erigeris, ait, in hanc fabricam affectu pio , religione sin-
cera, fide, spe, charitale: et ipsum xdificare ambulare es(.
Nota primo. Pelrus quia petra , delectatur nomine et
metaphora pelrae et lapidis, simulque modeste significat
se factum esse petram precario et gratis a Christo, qui est
vera et prima Ecclesiae petra, a quo Petrus et caeteri fide-
les fiunt petrae ; Christus ergo est priraus Pelrus , id est ,
petra et lapis. Primo, quia ipse est lapis angularis et fun-
dameutalis Ecclesiae. Secundo, quia uti lapis suo pondere
ex alto ruit in praeceps , ita Christus anioris sui erga nos
pondere de caelis descendit in terrara. Terlio, quia fortis
est et constans ut petra; lapis ergosignificat fortitudinem,
liumilitatem et charilalein Christi. Quarto, quia uti lapis
Davidis percussit et occidit Goliath, ita Christus percussit
et enervavit daemonem. Quinto, quia Christus est pelra
refugii fidelibus in se speranlibus, iuxta illud Psal. 103.
Petra refugium herinaciis. Hinc David iubilans ait: Inpe-
tra exaltavit me; et: Slatuit super petram pedes meos Ps.
39. 3. et Psalm.,26. 5. '
Hisce de causis Chrislus niultoties in Script, adumbra-
^ tiis C9t per lapidem. Primo, Zach. 3. cum ail: Super la-
pidem unutn seplem oculi sunt: ecce ego caelabo sculplu-
ram eius , ait Dominus, et auferam iniquitatem terrx in
die una. Secundo, pcr Inpidem super quo dormiens lacob
vidit scalain in caelos porreclaiii , por quam ascendebant
et descciidebant angeli, Gen. 28. ut ibi dixi. Tertio, per
lapidem siiper quo orans cl lassa bruchia sustentans Mo-
scs , victoriani iinpetravit losue el Hebra;is contra Ama-
lec, Exodi 17. Qiiarto, per lapideiii qui percussus a Mose
dedit aqiiaiii populo sitienti, Nuin. 20. Quinlo, per lapi-
dcin spelunca;, in quo positus Moscs vidit gloriam Dei
Iranseuntis, Exodi 34. Sexto, per lapidem, quo David in-
tcremit Goliath, 1. Ucgum 17. Scptiino, per lapidem ta-
bularum, cui Deusdigilo suo Decalogum inscripsit, Deut.
27. 2. Octavo, per lapidem quem losue in testimonium
erexit, losue 24. 26. Nono, por lapidem cui imposita est
arca testamenti , \. Ileg. 6. 23. Decimo, per lapidem ad-
iutorii,l.Rogiim 7. 12. Hrec omnia congcssit S. Cyprian.
lib. 2. contra ludaeos cap. 16. Porro Christus est lapis non
u qualis qualis, sed pretiostis, uti dicitur v. 6. pula marmo-
reus.geinmeus, adamantinus: unde eidem inaedificata sunt
duodecim fuudamenta geminea, puta duodecim Apostoli.
Tota eniin fabrica caelestis lerusalem,id esl Ecclesiae, est
aurea et gemmea, Apocal. 21. 19.
Nota secundo. S. Petrus Christum vocat lapidem non
inanimem, sed animatum et vivum, Graece ^wvra, id est
viventem, quia ipse est Deus et homo vivus. Nam Primo,
qua Deus, est vivus, inio ipsa vita essentialis et increata,
ac vita causalis omnium viventium, puta angelorum, ho-
niinuni et animalium; est enim ipse causa vilae, primo,
uaturalis, puta vegetativae, sensitivae et rationalis; se-
cundo, est causa vitae spiritalis animae per gratiam; ter-
tio, est causa vitae beatae per gloriam. Hoc est quod ait S.
loann. Evangel. cap. 1. 4. In ipso vita erat , e( viia erat
lux hominum; et Epist. 1. S. loann. 1. v. 2. Vita mani-
festata es(, e( vidimus , e( (estamur, et annuntiamus vobis
vilam xternam, qux erat apud Patrem, e( apparui( nobis.
^ Secuudo. Christus qua homo, est vivus, quia a morte re-
surrexit ad vitam immortalem et gloriosam.Tertio, Chri-
stus est vivus, id est, vivificans omnes per sua raerita et
mortetn, scilicet animas per gratiara, corpora per resur-
rectionem, iuxla illud loannis 6. 58. Sicu( misit me vivens
Pater, et ego vivo propter Patrem, et qui manducat me, et
ipse vivel propter me. Et loan. 5. 25. Venit hora, et nunc
est quando mortui audient vocem filii Dei, et qui audierint
vivent. Sicut enim Pater habet vitam in semelipso, sic de-
dit et Filio habere vitam in semetipso. Super Christum er-
go quasi lapidem vivura aedificatur Ecclesia, quasi corpus
Christi vivum et ab eo vivificatum.
Porro graramatice adlitterara lapis vivus vocatur, quiLapis vi-
in sua rupe aut vena nascitur, intleque exciditur aut e-""*'!"''-
ruitur (unde Christus vocatur lapis excisus de moute, Da-
niel 2. 24.) Sicut enira sunt venae argenti, auri, ferri, ae-
ris, etc. sic sunt et venae lapidum ac gemmarum, uti do-
cet Anselmus Boethus lib. de Gemmis. Unde Plinius lib.
36. c. 18. Theophrastus, inquit, et Mutianus esse aliquos
L' lapides qui pariant. credunt. Idem lib. 33. c. 13. asserit
terrx puLverem in Puteolanis collibus opponi maris flucti-
bus, mersumque protinus fieri lapidem unum inexpugna-
hilem undis, et fortiorem quotidie. Additque pari modo
terram Cyzicenam lapidescere, aeque ac Cnidiam : Quin
et ab Orapo, inquit, Aulidem usque quidquid terrx atlin-
giiur mari, mutatur in saxa.
Simili niodo aqua viva dicitur quae e sua scaturigine
aut vena ( uti sanguis ab hepate) ebullit, et quasi vitali-
ter scaturit ac fluit ; ex adverso aqua mortua est stagnans,
quae in lacubus et paludibus immota consistit.
Rursum lapis vivus est magnes, quia ferrura movet et
Irahit. Vitam enim habent quae se movenl; anima enirn
est principiura motus. Itera pyrites, qui plurimum habet
igois, vivus appellatur, ait Plinius lib. 36. cap. 19. Huc
pertinet lapis fugitivus, ita dictus a fuga, de quo Plinius
lib. 36. 13. Eodem, ait, in oppido (Cyzico) est lapis fugi-
Commentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. 11.
493
(ivus appellaitu. Argonaulx eo pro anchora usi, ibi reli- f^ lamque Ecclesiam firraal et corroborat. Plures analogias
querunl. Hunc e Prylaneo sxpe profugum jxxere plumbo. recensui in fine Comincnt. in Aggaeuin.
-'■>:—"'"':■-' Antistropha huic S. Pctri senienlijE esl illaPauHEpfa.
2. 19. Ergo iam non e.itis hospites etadvenx, sed esds ci-
ves sanctorum el domestici Dci. superu:di(\cali supra fun-
damentum Apostolorum el Prophelarum. ipto summo un-
gulari lapide Chrislo lesu , in quo omnis xdipcalio con-
structa crescil in templum sanclum in Domino : in quo et
vos coxdificamini in habilaculum Dei in Spiritu. Vide ibi
dicta. .'\lludit S. Pelrus, a?que ac 5. Paulus, ad Isaiae 54.
11. Ecce ego sternam pcr ordinem lapides tuos. et funda-
bo te in sapphiris, et ponam iaspidem propugnacula tua,
el porlas tuas in lapidcs sculplos , et omnes lerminos tuos
in lapides desiderabilcs, universos filios luos doctos a Do-
tnino. Et ad illud Cliristi : Tu cs Pelrus, et super hanc pt-
tram xdificabo Ecctesiam meam, Mattb. 16. 18.
DoMis SPiBiTf ALis. ) S. August. iu Ps. 80. el alii le-
gunt, in domum spirilualem, q. d. Super Cbristura aedi-
ficamini, ut sitis domus Dei, non materialis, ligoea scili-
Idem lapi» in statua .Meranonis, quem quotidiano solis or-
tu contactum crepare dicunt . ail Plinius lib. 36. cap. 7.
quoruii) p<-nc8 Pliuium sit fides. Hacc omnia facilecstad-
optare Clirislo. , . , .
Ab homhibls quidbm bbpbobatum. ) ludsi enim,
Scribae, PiiarisaEJ et Pontilices spr«!\erunt Cbristum, euin-
que quasi lapidern inutileni , iiiio noxium reprobarunt et
reiecerunt a fabricn suae Synaf^oj^X'.
A Deo AiTEM blbctum'. ) lu fundamcnlum Ecclcsiac,
per resurrcclionem , ascensionem in ca;luni , missionein
Spiritus sancli. et nominis celebrilatem in toto orbe illi
subieclo. (ira:cum ivtiuov el preliosum, ut vertit Tigurin.
el honorabilem si(;ni(icat.
Et IPSI TAMQtAM LAPIDES VIVI SLPEB.EDIFICAMIM.)
Id est,9upcra;dificate vosChristo per charitatem.eiusque
opera qua; fidem vivificant. Beda ait quosdain legere sur-
sum xdificamini, ut scilicet lendatis in caelum, ibiquesit
iUfll t£UI/ll Uf/HHI, Ufc 3\.lll^^b l,^UUUbl.7 11« V.M..U..., lu.^u...... ^^■■..Ulllltt., Uh JII.IJ UUil.U.J^t.., MU.. ■uu»..l.Ui..J, i.^uVU .JUlli
niens, cojjilatio et conversatio vestra. Lapidcs vivos vo- t>cet, vel lapidea ; sed mystica et spiritalis per fidem,spem
cal viros robore firmatos, ait S. Ambr. in c. 3. S. Luca;
Analogis Nola anologias lapidis in fabrica, et fidelis in Ecclesia.
iapi.ii's Primo eniin, sicul lapis poliri et quadrari debet ul sit a-
eiiidciis pfug aj fabricam , ita et fidelis poliri el quadrari debet
per iribulationes el tenlationes, ul sit optus ad fabricam
Chrisli; iu.\ta illud S. Ambrosii, etOllicii diviui in dcdi-
catione Ecclesiae: Tunsionibus, pressuris expolili lapidcs
suis coaptantur locis, per manus artificis disponuntur per-
mansuri sacris xdificiis.
II. Secundo, sicut lupis et fabrica suas habet dimensioncs,
sic ct fidelis, quas dimelilur Spirilus sanctus quasi per-
pendiculum. Audi S. Ignat. Epistola ad Ephesios: ksus
Christus, inquit, fundauit vos super pelram ut lapides e-
leclos, aplos addivinum xdificium Palris, sublatos inal-
tum per Christum , qui pro nobis crucifixus csl, pcrpcn-
diculo usos Spiritu snncto , fide vero subductos , et chari-
tate elevatos a lerra in cxlum. Plura de virlutis dimeusio-
iiibiis dixi Ephes. 3. 18. Q
III, Teriio, lapis ut collocctur in dorao, debet esse durus et
fortis, ut el inolem sibi iucumbentem, et insultus lempe-
statum ac hoslium sustineat: ita fortis pariter et coustans
dcbct essc fidclis : hanc autem furtitudinera haurit a Chri-
6to, quasi a petra cui incumbit. Ita S. Bernard. ser. 01.
in Cant. In pelra. ail, cxaltalus, in petra sccurus, in pe-
tra firmilersto, .'iccurus ab hoste, tutus a casu;trcmil mun-
dus , premil corpus , diabolus insidialur, non cado : fun-
datus enim sum supra firmam petram. Et inferius : Stat
Marli/r tripudians el trium/lians tolo licet lacero corpore,
et rimanle latera ferro, non modo fortiler, sed et alacriler
sacrum e curne sua circumspicit cbuUire cruorem. Lbier-
go tunc aniina Martyris? ncmpe in tuto, nempe in petra,
nempe in vuceribus lesu. vulneribus nimirum patentibus
ad introeundum. Si in suis esset visceribus, scrutans ea
ferrum profecto sentiret, dolorem non ferret, succuntberct
et neyaret : nunc aulem in petra habitans, quid mirum si
>n modum petrx duruent? scd ncque hoc mirum . si e-
charitalem, religioncm Dei et Chrisli. Porro haec domus
sive templum spiritualc Dei, partira est univcrsale, puta
Ecclesia , partim particulare et singulare, pula aoima cu-
iusque fidclis et sancti ; de utroque hic accipi potest. Sin-
guli enim fideles, quasi lapides vivi coagraenlant fabri-
cam Ecclesix quasi unius doinus et templi uiiiversalis;
unde nonnulli teste Beda legunt, sursum xdificamini in
domuin spiritualeni. lidcra in hac fabrica Ecclesiae quasi
templi ampli, suntquasi tcmpla particularia, puta sacei-
la et camcrae Dei, iuxta illud 1. Cor. 3. 10. t^cscilis quia
templum Dei estis, et spirilus Dei habilat in vobis? Et 2.
Cor. 6. 16. Vosenim estistcmplum Dei vivi, elc. Unde S.
Hieron. in cap. 28. Ezech. 3. Leo serra. 3. in .Vssumpt.
et S. Ambros. iu cap. 3. et 12. Lucae leguut domos .'•piri-
tales, in plurali, cum scilicet //6iV//;iu;n volutabrum com-
mutaturin Dei templum, diversoriumque vitiorum sacru-
rium incipit esse virtutum, ait S. Ambr. ibid. c. 12.
Hoc sensu et Syrus vertit, Estote lempla spiritalia. Sed
prior sensus, ut scilicet domus spiritualis intelligatur Er-
clesia, est congrurntior, tum quia domus singularis est
numeri, non pluraiis; unam ergo significat, nou inultas;
unde elGraeca in singulari habent ot/o; :rj:-juaTixo,- : tuiu
quia S. Pelrus fideles vocat lapides; lapides aulem nou
sunt ipsa doraus, sed partes cx quibus assurgit et roufla-
tiirdumus; tum quia eadem phrasi S. Paulus Ephes. 2.
19. ait fideles ajdificarc unam doinuin, puta Ecclcsiam.
Obiiciuiit haerctici: Ecclesia est domus Dei spirilalis;
ergo non cst visibilis, sed invisibilis. Resp. negondo con-
sequentiain: domus spirilalis cnim hic opponitur doraui
niolcriali, quae ex lignis el lapidibus conslat, non visibi-
li. Id patol : nam hoinines Christianos vocat lapidcs con-
Hantcs hanc domum : homines autcin Chrisliani sunt visi-
bilcs, non invisibilcs. Kursum ."piritualis vocnlur, quia
spiriluali fide, religione et cultu colit Deum: ille autem
spirilualis cultus licet sit invisibilis, qualcnus intcruus
est, et in anima nbsconditiis: idein tamen visibilis esi.
xul a corpore, dotorcs non scnliat corporis : ncque hvc fa- 0 qualenus sc prodit et videndum exhibet per cxtcruani li-
IV.
cit stupor, sed amor : submittilur enim sensus, non amilti-
tur: ncc dee.^il dolor, scd superutur, sed contevinilur.
(Junrlo, lapis inferior portat supcriorem, cl hic inferio-
reni. oc collateralem : ita in S. tcclesia unusqui.^ique et
portat alterum , ct portatur ub altero, nit S. Gregor. ho-
inil. 13. in Ezrch. iuxta monituin S. Pouli Cialat. 6. 2.
Alter attcrius onrra porlalc. Uursuin fabcr murorius nd
pcrpcndiculiim a^dificat Inpides, utsi quis e\lct, eum in-
Irorsiim retrudal; si quis niiiiis sit relrusua, furas cdu-
cat. Ila el Su|ieriurcs hnmilos educunt, supcrbos recon-
dunt: niinis aiiiantes soliludinis, cxerccnt iu opcrihus
ftlnrlhic : iiiinis nmantcs e.itcrnani convcrsationein, addi-
cunt ccllio el silcntio.
(Juiiito, lapis unus alteri calce conglulinalur, itaqiie sc
el sociuni, tulnmque fabricam liriiiat . sic rt (idelis unii.s
olleri charitatc compogiualur, qua sc cl pruxiuium , lo-
dei cl cultus sui profcssioneiii , qua (idcles in endcm Ec-
rlesia. concionc, Eucharislia, Sacramcnlis, prccibus, etc.
visibiliter communicant,suaraquc fidcm el rcligioncm ma-
nifcslant.
Sacebdotkjm SA:<CTtM. ) S. Hieron. cl Ambros. locis
iom cilatis lcgunl. in saccrdotium sanctum . q. d. Supcr
Chrislum a.'dificamini, ul silis sacerdotiuin, nou impii-
rum , profanum ct sncrilcgum , qiiolc est idololalraruni
rl ha;rcticoruin ; scd purum, sacrum et sanctum. lam sa-
cerdotium liic du|ilicitcr accipi polest: Prirao, propric.Er-
clcsin cnim sicut esl rcgnuin quod regit, ct in qiio rcgnnt
Christtis, sic ost ct snrcrdoliiim, in qiio, ct per quod Chri-
stus sacrificat cl sncrilicin olTcrl Deo Pnlri. Ecrlcsia cnim
pcr vcros saccrdotcs vera cl propria olTcrt sacrilicia Deo;
pcr singulos vern fidcles olTert sacrificia improprin ct my-
slico Iauduro,prccum cl bonoruin opcruin.Sccuudo,mclo-
m
Commenlaria in Epistolam I. S. Pttrf. Cap. II.
nymice, idque diipliciter: Primo.ul sacerdolium sit idcm J^ ofTcrunt hoslias carnales eas maclando; etcoriando, crc-
quod coetus saccrdotum, quo raodo coctus clcricorum vo- mondo.etc.sed hosliam myslicam, pula Eucharisliam, in
catur clerus, quia ipse est sors, pars et haereditas Domini
Secundo.ut abstraclum moreHebrao ponatur pro concre-
to, sacerdolium pro saeerdotibus.UndeSyrus vertit, Exlote
sacerdotessancti. S\c rursiim clerusvocantur clcrici.Porro
in Ecclesia proprii sacerdotes sunt AposloIi,et ab eis or-
diuati : improprii et myslici.sunt laici. Uude S. Ambros.
lib. 4. de Sacrament. c. 1. Unusquisque. inquit, nngitur
(in Baptismo elConfirmatione) in sacerdotium, ungilur in
regnum, ut sil mysticus saccrdos, sicut mysticus est rfx.
Unde subdit: Scd spirituale regmim est, et sacerdotium
spirituale. Sic et Origen. hoin. 9. in Levit. ait laicos fieri
sacerdotes per Sacramcntum Confirmationis: in illo enim
ungunliir in frontc qiiasi athleta;, ut pro fide usque ad
jnortem decerlent, et si opus sit, seipsos per marlyrium
Deo in sacrificium offerant.
Fidelis ergo laicus dicitur estque sacerdos, sed mysti-
qua Christi caro sub speciebus panis et vini absconditur,
ac integra olfertur, immolatur et surnitur: partim oppo-
uitur hosliis veris, ut spiriluales idem sit quod improprise
et figuratae, quales olferunl fideles laici, uti iara dixi: de
qiialibus ait Paulus Rom. 12. 1. Obsecro vos, fratres, etc.
nt cxhibeatis corpora vestra hostiam viventem , sanclam ,
Deo placentem. Et Laclant. lib. 6. Instit. cap. 24. et 25.
Quisquis, inquit, omnibus prxceptis cselestibus oblonpe-
rat, hic est vere Dei cultor, cuius sacrificia sunt mansue-
tudo animi, ct vita innocens, et actus boni : quse omnia qui
exhibet, totics sacrificat . quoties bonum aliquid et pium
fecerit ; proesertim si id Deo in sacrificium mysticum of-
ferat, eoque magis q'io opus in se est difficilius, et ma-
ioris mortificationis, paticntifc, obedientiae, martyrii, etc.
AccEPTABiLES Deo peb Iesuu Christuh. j Ipse enim
est redemptor et medialor noster a Deo constitutus , per
sacerdos ""^' P^imo, qiiia membrum cst Ecclesiae, qtiae veros ha- ., quem omnia nostra Patri offcrre debemjis, ut ei accepta,
■ " dotes; et Christi, qiii est summus Sacerdos: ita u grata, meritoria et imppt
1. bet sacerdotes;
2. S. Didymus el S. August. 20. Civit. 10. et alii. Secundo,
quia per veros sacerdotes eis assistendo, serviendo, alen-
do , cooperando , verura in Missa Deo oflert sacrificium.
3. Tertio,quia offert Deo vitulos labiorum, puta hostias lau-
dis, poenitentiae, mortificationis, charitatis, aliarumque
virtutum: ita expIicantS. Alhanas. hom. de semenle, S.
Hilar. in Psal. 118. Clemens Alexandr. nrat. ad Geutes,
S. Ambros. in Ps. 118. octon. 6. vide Origenem hom. 9.
in Levit. Hoc sensu S. August. 10. Civit. cap. 6. ail, Sa-
crificium verum (id est insigne, dignuin, prsestans et Deo
gratura , non aiitem proprie dictum) cst omne opus quod
agitur, ut sancta societate inhxreatur Deo, relatum ad il-
lum finem, quo beatiesse possimus. Unde S. Leo serra. 3.
in die anniversario assiimptionis siiae ad pontificatum: O-
mnes, inquit, in Christo regeneratos, crucis signum efficit
reges : sancti vero Spiritus unctio consecrat sacerdotes. Et
slatim declarat, qua in re hoc regnum et sacerdotium
consistat: Quid enim, inquit, tam regium, quam subdi- £ ius parerent.
tum Deo animum, corporis sui esse rectorem? Et quid tam
sacerdotale, quam vovere Domino conscientiam puram, et
immacutatas pielalis hostias de altari cordis offerre? Quar-
to, quia offert Deo passionem et mortem Christi, vivam
in cruce se fecit viclimam Deo, praesertira dura sumit S.
Syuaxin.Tunc enim reipsa repraesentat et annuntiat mor-
tem Doraini, ut ait Christus Lucaj 22. 19. et Paulus 1.
Cor. 11. 16. Quinto, quia in caelo seipsum totum ad per-
petuam Dei laudera quasi in sacrificium offeret, Apoc. 3.
10, Sexto, quia fideles sancti Deo sunt coniunctissimi,
qua*:! eius amici,domestiri,fiIii et haeredes. Sic enim prin-
cipes Davidi regi coniunctissimi, vocantur Sacerdotes, 2.
Regum 8. V. ult.
Ha;c tamen non probant laicos esse veros et proprie di-
ctos sacerdotes, aut in Ecclesia non esse sacerdotes pro-
prie dictos : hos enim habuit omnis respubl. omnis lex ,
omnis gens, uti efficaciter demonstrat Bellarm. lib. 1. de
Missa cap. 2. et 15. Vide et S. Basil. lib. 2. de baptismo
raloria sint. Quocirca Ecclesia
omnesorationeslerminat, dicendo: PerDominumnostrum
Irsum Christum, ctc. Hoc est qiiod ait Apostolus Rom. 5.
2. Por ipsum kabemus accessum per fidem. Et ad Hebr.
7. 25. aitChristum semper Deo assistere, ad interpellan-
dum pro nobis.
I'R0PTER QUOD CONTINET SCRIPTURA. ) Isaiae 28. 16. vers 6.
ubi seqiie ae Ephes. 2. 20. hunc versura explicui: quare
ibi dicla hic non repetam.
VOBIS IGITUR BONOR CREDBKTIBUS. ) q. d. Vos, 0 Cte- Vers.7.
dentes in Christum, non ronfundemini.sed honorabimini
aChristo in die iiidicii.quando ab eo accipietis gloriam et
coronam regni caeleslis,iuxta illud Ps. 138. 17. ISimis ho-
norificali sunt amici tui Deus, nimis confortatus est prin-
cipatus eorttm.
NoN CBBDENTiBUS. ) Legit interprcs ajrtToua-i ; iam le-
gunt a7ri9t(U(rt, id est, inobedienlibus, qui scilicet noluerunt
Christo obedire, sive ut in eum crederent, sive ut legi e-
Factus est in capdt anguli.) Factus est lapis capi-
talis, augiilaris, primarius et fundamentalis doraus Dei,
puta Ecclesiae.
Et LAPIS OFFENSIONIS, ET PETRA SCANDALI.) Citat I-Vers.S.
saiae 8. 14. Vide ibi dicta. Hoc est quod canit Simeon :
Positus est hic in rninam et in resurrectionem multorum
in Israel , Luc. 23. 4.
His Qui offenduist vebbo) Multi explicant, q. d. Qui
peccant per verbum, puta verbis suis contradicendo et re-
sistendo Christo, eumque blasphemando: ita Hugo, Ly-
ran. Thomas Anglicus et Dionys. Verum Graece est -npo-
(TxoTTTouai TM >o"/M , [A csf , qut impingunt in verbum , qui
scilicet ad verbum Evangelii offenduntur et scandalizan-
tur.Uude Syrus vertit, Qui offendant ad pelram, eo quod
non acquiescant sermoni. Hinc explicans subdit Petrus ,
Nec credunt in quo et positi sunt ; ludaeis enim praedica-
tio, Christi crucifixi erat scandalum , gentibus stullitia,
1. Corinth. 1. 23.
cap. 8. imo idipsum ex hoc loco colligitur. Proprie enim I) Nec credunt in Quo et positi SUNT.) Primo,Beza exBeza er
loquitur S. Petrus, non de quovis fideli, sed de loto fid&
lium coetu, sive Ecclesia, ut patet ex eo quod ait: Vosge-
nus electum, gens sancta. populus acquisitionis. Loquitur
ergo toti genti et populo fidelium : ille autem coetus et po-
pulus verura habet sacerdotium, verosque sacerdotes ad
id deputatos, ut pro populo sacrificia proprie dicta Deo
offeraut, uti habueriint et habent omnes aliae genles et
populi: alioqui respubl. Christiana manca esset et muti-
la, longeque inferior aliis omnibus rebuspublicis imo pro-
fana et laica, Deesset enim ei nobilissima dos et munus,
quod rempublicam Deo coniungit etsubordinal: tale enim
est sacerdotium.
Offerre (ad ofTereudura, ut ofTeratis) spibituales
HOSTIAS Deo. ) In spiritiiali domo et templo, puta in Ec-
clesia. To spiritunles partim opponitur carnalibus hostiis
sacerdotum Aaronicorum: Christiani eniinsacerdotesnou
hoc loco contendit, reprobos ante praevisionem operura etror.
peccatorum a Deo positos, id est, destiuatos esse ad ino-
bedientiam et rebellionem , sicut electi a Deo solo anle
prfevisiouem meritorum destinati sunt ad fidem, obedien-
tiam et salutem. Additque: Hoc enim, ait hic S. Petrus,
scilicet eos positos esse.utique a Deo,ad hoc,ut non cre-
dant. Dices: Ergo crudelis est Deus. Respondet Beza, Imo
misericors, qui vel unam salvet. Ad haec inter decretum
Dei, et decreti executionem intercedit causa damnationiB,
eorum scilicet improbitas, ita ut nullos nisi seipsos pos-
siot accusare. Haec ille, sed impie et imperite. Nara Pri-
mo, si Deus destinat illos ad inobedienliam et rebellionero;
ergo primus ipse peccati , pufa inobedientiae et rebellio-
nis est auctor, quod esl blasphemum. Secundo, ergo de-
stinati ad hoc a Dco non peccant rebellando, tura quia pa-
rent eius decreto et destinationi : tuin quia illi, utpote di-
Coajmentaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. II.
m
vino el inevilabili, resistere nequeunt. Quis eniin homi- /^ rnus geuuselectum, imo reges et sacerdoles, m quibus e
num resistere queat Dco? Volunlali eniin eius quis resi-
itil y Roiii. 9 19. Terlio, si Deus decernil ioobedicnliam ;
ergo eamdem exequitur et opcralur: dccreturn eniin Dei
est efTicax, et quod decernil lioc efniil. Quare improbilas
inobcdientium uon aiiunde manabil, quain a Dco. Deique
dccrcto, eique erit adscribcnda, non ipsis hominibus im-
probis et inobcdicnlibuB, ulpote qui ad inobedientiam a
Deo eflicacitcr agunlur et impelluntur, imo dilerminan-
tiir iuxla Cahinum et Bczam, qui nef^anl liberuin homi-
nis arbitrium, omniaque in homine ccnsenl ficri agique
a Deo, qua omnia suiit stolida, seque ac blasphenia.
Secuodo, Calholici nounulli sic explicant, q. d. Infide-
les positi, id esl, dcstinati sunt ad non credcnduni a se,
fiuaque voluntate et inalilia, deinde a Deo posili suul ia
ordine reproborum. Rursum et potius, infidcles ob prio-
ra 8ua scelera merentur reliuqui a Deo, excaecari el ob-
durari, ut non credant Evangclio, cslo {jratiam siiiricieo
tem
Salm
Tertio, Erasinus, Vatablug, Caielanus et Tilelman. sic
explicant, q. d. Aec credunC, scilicet iii fundamentum, vel
lapidem angularem, in quo positi et collocati fucraut, pu-
ta in Christiim: iudaismus enim et Synaj^^of^a tamquani
vera Dei Ecclesia in Christo posita el fundata erat, eius*
que meritis iuoitebatur.
Quarto et geauine : pro in quo, Graece est u; o, id esf,
in quod, ad quod, scilicel ad credendum, sive ut credant
Chrislo et Evanfjclio, q. d. Positi sunt ad credenduni io
Christum, oec lamen credunt.qula crcdcre nolunt. Oinnes
enim homines, et maxime iudeei, posili, id est, creali sunt
et ordinati per legein et Prophetas ad hoc, ut in Christuni
lege et Prophetis prajsignatuni crcdant: ita Beda et Ly-
ran. Deus enim creavit el ordiuavit homines ad bonum,
pula ad credendum ut salutcm assequantur, non aulem
ad malum, puta ad non credendum et rubellandum, ut
eant in geheunam. Hoc enim lyrannicum et plusquaiu ly-
ligendis sumina adhibetur ratio et discretio.
Regale S4CBRD0TICM. ) Citat Exodi 19. 6. ubi Moscs
Syoagogam |iida.-uruin vocat regnum sacerdolale. vci, ut
Hebr. est, reijnum sacerdolum : siinili eoim modo Petrus
et Sept. verba Mosis eleganter et prudcuter invertens ,
vocat rcgale sacerdolium. Causain huius invcrsionis dcdi Ecclesia
Exodi29. G. quia scilicet in Svnagoga Iuda.-oruin rcgnum «" ''S»"
e/nincbal sacerdotio, in Ecclesia vero Christi sacerdotium i^"^"
eminet regoo, et regnum refcrtur ad sacerdotium quasi
temporale ad spiriiale. Unde Syrus verlil, »0« e.>lis sacr-
dotium ad reijnam. Ecclesia ergo est regnuro Chrisli, noii
ternporale, laicum et profanum, sed caleste, sacerdotale
et sacrum. Eadem, \ice versa et potius, est Christi sarer-
dotium non legale, non genlilitiuin,non plebciuni,8cd re-
gale. eximium, illustre, rnagoificum, cseleste et divinum :
idque Primo, quia priinus eius sacerdos et conditor, pu-
• a Christus, fuit sumrous Pontifex et Rex, iino Deus et
eis non deneget: ita Didymus, OLcuraen. Gagueius, _ Dei filius. Unde eius typus fuit Melchisedech rex et pqn-
leron. et alii. _ _ " tifex, ad quem hic alludit S. Petrus, Hebr. 7. 1. Secuu-
do, quia victima eius est regalis, eximia et divina, puta
Christus, qui in ara criicis quasi rcgalem hostiam pro oo-
bis obtulit se. atque in dies io altari EucharislijB per sa-
cerdotes se olTcrt Deo, uti docet Coocil. Trid. sess. 23. c.
2. Tertio, quia modus ofTerendi est regalis, tum quia non
raaclando et laoiando, uti faciebat Aaron et caeteri , sed
sublimi et arcana operalione Spiritus sancti consecrando
et transubstaotiaodo paoem io corpusChristi, peragiliir :
lurn quia regali, liberali, munifico aoiino, plenuque amo-
re et cultu, quasi regiuin donum regi Deo olTertur; est
ergo hoc pa7i),«ov •Jijoov. Simili de causa S. lacobus legem
charitatis vocat regalem, ut dixi cap. 2. 8. Quarto, q.iia
fructus eius est regalis: nam peccata abolet , Deuni pla-
cat, gratlas et virtutes oiones conciliat, denique rneretur
et ducit ad regnura ca;lorum, tamquc sacerdotcs quara fi-
deles pro quibus ofTcrtur, reges caeli efficit. .Meminerint
ergo sacerdotes cura celebrant, se obire regale sacerdo-
rannicura est: nemo euiin tyraonorura hoc fecil, aul fa- p tiuin, illudque regali animo, amore et religione Deo olTe-
cere voluit, vel poluit.
Veri 0 \'os ALTBM. ) Pronoinen vos, Primo, potest accipi coU
lective, q d. Vos o fideles in unum coelum collecti, vos
o congregalio Christianorura , vos o Ecclesia Christi e-
stis regalc sacerdotium. gens sancta, etc. Secundo, di-
stributive, q. d. Vos o singiili fideles estis genus electum,
ctc. quos scllicet Deiis sibi elegit, et qui vicissiin Deum
elegistis, electioni ct vorationi eius consentiendo et coo-
[lerando, iiti docet Mnscs Dcuter. 20. v. 17. et 18. Siciit
ergo Deusuliin lud.eos, ila nuncChristianoselegit insuum
populum et Ecclesiam , ac per cos toti mundo benedicil
el bcnefacil. Unde piilchre S lustinus Epist. ad Diuge-
netum, docet Chrlslianos essc io mundo quasi aniinam in
forpore : typarsu esi anima, uii\iiil , per omniu corporis
Fidflis fnewbra , el Chri.sliaiii pcr omnes mundi urbes. HuOital
10 orb» quidem in corpore anima; non csl tamen de corpure. cl
imini'" '•^'■'*'"">' "» mundo liabilant, non sunt lamen e mundo.
iiicorpu Inasprctabilis anivia in rnrpore aspfctabili. tamquam in ,,
'«• prsesido cullucala est : cl Chrisliani tn mundo manere co- l'
gnoscunlur , sed eorum pietas manct inuspcclaltilts. Odit
oppurjnutque animam curo nihil l;rsa. proplcrca quod frui
vuluplalibus pro/iibclitr: odil et Christianos mundus nulta
in re viulalus . qwa voluptatibiis resistunl. Infcnsam sibi
camem et membra iiiuut aniina . el Christiani odio ipsos
prosequentes amant. Anima corpore inclusa esl , et ipsa
corpus conscrvat : ct Chrisliani conliiicnlur in mundo lam-
guam in cuslmlia. cl ipsi conscrvant tnundum. Immorta'
lit anima tn mortalt tabernacitlo hubitat : et Christiani ca-
duca ut inquilini inculunt, immorlulilalcvi in cxlis pr:c-
slnnlcs. Anima dum cibis et piitinnibus inulc traclalur pl
welior cl Clirisliani dum quotidie supplicits mulctantur,
iiiuijis multiplicantur.
.MornJiiiM hinc docet S. Hilar. iu Pa. 118. et Clemcns
.•Vlexniidr. orat. ad (jeiiles, Chrisliunos debere fu.^jere o-
inueui unibrarn luiuria', supcrbia;, elc. quia oniucs su-
rant. Hoc est quod ait Paulus Hebr. 9. 11. Chrislus as-
sistens Ponlifex futurorum bonorum, etc. neque per san-
guinem hircorum aut vitulorum. sed pcr proprium sangui-
wm inlroivil semel in sancla, xterna redempliune invcnta.
Hinc sacerdotes gestant in capile coronam, tum alias ob
causas, tura ob regale sacerdoliuin oovi Teslamenti, quod
oranium rerum est perfectio, cuius index est circulus et
corona.
Secundo, non solum Ecclesia,sed et singuli fideles suntFijeies
sacerdotale regnum et regalc saccrdoliuin, sive, tit vertit»"'" 'e-
Cliald. Exodi 19. 6. Heijes et saccrdoles. Rt-ges, tum quia''*''
rcgiint suos sensus, inembra.-potenlias, passiones, iisque
doininantur:itaS.Greg. 26.rooraI.26.tuinquia familiares,
iino filll sunl Icsu Christi, Rcgis reguni.et Domiul doini-
Danliuin.qui in nobis regnat cuni Patre ct Spiritu saocto,
aitS..\inbr. iu Apocal. eap. l.v.6 ct cap. 5. v.lO. Un-
dc aliqui exponuot, sacerdotium irgale , id est, pr,TStaiis
et propriiiin Regis Dei , tum quia vocati sunt ad rcgoiini
ca;lesle. Hioc baptlzatorum capili oliin impoocbatur coro-
00, qiiasi regcs es.seul ad Del farailiani ct rcrum omnium
pcrfertioncm evecti, pcrindc ac fasrla,qua frontcs fideliuiii
chrisuiate unctac iii sacramcnloConfirmationis reiigantur,
dladema regium repriesentat. Id ita cssc diserlc docet Se-Hioc m
vcrus Alex. lib. de Bapl. Elevanl , inquil, batipzatos nrft^pns-
allarc , cisquc dant mijstcria , Eucharistiam . et sertis eos ait^.'"
coronnt sacerdos. Et paulo post : Fratres mci.psallite hg-mr.
mnum filio dominatoris omnium, qui regum coiona vos co-
ronavil.peroptatc cam.immutate leslimenta vcstra, et can-
didi c.^totc in modum nivis, ac in simililudinc angcloruin
spUndores vestrositluminale. Etin precalione: Deusdignos
vos cfficiat cxlesli rcgno suo, ac pro hac dissolubili curona,
coronct vos coronis iustili.v et opcnbus bonis. Et S. Chrvs.
homil. ad baptizat. Mementole mei, ail, quanilo coronain
solis radiis splcndidioiem .fcnlielis in capite. El S.Cyrillus
lerosol. io sua procalccli. lam.aU, spirituales collig:!is fl.-
496
Commentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. II,
res ad plectendas cxlestes coronas: iam circa porticum re- ^ summum , quod Pontirex quasi Christi vicarius admini-
f/alis palatii fuistis : utinam vero et ab ipso rege introdu
camini. S. Grcf^or. Naziaiiz. orat. 23. invilaus Heronem
Philosophum ad cilo suscipiendum baplisma: Adesdum,
ait, coronis nostris te devinciam, ac clara voce, non in me-
dia Olijmpia,nec in exifjuo Grxcix theatro,sed coram Dco
et angctis, atque universo Ecclesix ctetu, victorcm procla-
mabo. Idem orat. 40. Baptismo consirjnare: hic tibi etvi-
lam cl vcrba moderetur, omnia membra, omnes animi mo-
tus, omnes sensus: honore eum coniplectere ui te ornet, ca-
pitique tuo gratiarum coronam ncctat,et coronadcliciarum
1e protegat. Porro soiebat corona hacc ob E|)isoopo benedi-
ci. Bcnedictionis forrna exlal in Ritu baplisrni jElhiopurn
apird Sevcrurn lib. de Baptismo, estquc hsec : Domine Pa-
ter bonc el saiiclc, qui coronasli Sanclos luos corona qux
non corrumpitur , benedic eis , qui dignos nos fccisti, qui
eas iinponcrcmus cajntibus famuloruw luorum, ut sint cis
coronx honoriset rjtorix, coronx bcnediclionis el salulis.
Amen. Rursurn hoc regnum et sacerdotium repra?sental
strat. Triplcx ergo corona significat eum triplici domina-
tu, id est summa potestate, prxditum. Rursum hac tria-
dc indicalur omnis potestalis ccnsummatio, plenaque Ec-
clesiastici muiieris perfectio, ut iure hic illud Prudentii
TTEpi rsyavwv exciarnare liceat:
0 triplex honor I o Iriforme culmen I
Quo nostri capul excitatur orbis,
Orbis Christiuni decus perenne.
Haec cst illa maiestas, sublimilas, eflicacitas triverticis,
trini, inquam, illius ct incomparabilis diadematis, de quo
pliira CaroIusPaschalius lib. O.deCoronis c.l4.Non ergo
mircntur ha;retici si Poutifex regalem habeat purpuram,
diadcma, satcllilium, opes, honorem, adorationem; habet
enim rcgale sacerdotiuin. Hinc regalis illa PontiGcum li-
berlas ct auctoritas, qua regum scelera irnperterrile ca-
stigarunt. Regalis utique fuit S.Vigilii vox,cum a lusti-Libertat
niano Imper. sollicitatus ad Eutychianam ha;resim,intrtf- •"""'"'■
pide ei in faciein restitit, A\x\\.(\vie : Ecjo ad luslinianum
.r\iiit:ii. iMiisuiii iioc leguiim cl saLCiuuiiuiii lupuuacuLai -p. ^jiuc ui lu lauieiii leMiiit, uiAiLqut; : -f^yc uu lUHtiuuHUJ/
unclio, qua fuleles unf;untnr in Baptisrno et Confirinalio- -D Christianissimum Iinperatorem venire oplavi, sed Diocle
ne. i\udi Clemcntcm 3. Constit. Apost. cap. lo. Episco-
pus, ait, in baplismo caput cius wijet.sicut prius ungebaJi-
tur reges el sacerdoles; non quidcm quod qui nunc bapti-
zanlur, eliam sacerdotes ordinenlur;sed quod fiaiit a Ciiri-
sto Chrisiiani, regale sacerdotium, gens sancla, Ecclesia
Dci, columna et firmamentum prxsenlis luminis, qui ali-
guando non populus, nunc autem dilecti ct clccli, super
quos invocatum est novum nomen eius, ut testatur Isaias,
dicens: El vocabunt populum novo eius nomine, quo Do-
minus nominabit eum, Idein significat Prudent. cum ita
canit iu Psychomachia:
Post inscripla olco fronlis signacula, per qux
Unguenlum regole datur, et Chrisma prrenne.
Etsacer- P^""' "lodo fideles siint sacerdotes, quia Dei cultui ad-
dotcs. dicti, niyslicas et nietaphoricas laudum et virtutum ho-
slias illi offerunt, uti dixi v. 5. Perperam ergo haeretici
liinc colligunt, onines Christianos esse proprie sacerdo-
tianum inveni. Similis fuil S. Martini ad Coustantem Im-
per. Monothelitam, cum ab eo captus: Potius, ait, sinam
me discerpi in mille partes, quam tux hxresi vel in pun-
cto subscribam. Dixil et fecit ; nam in Chersonam relega-
tus frigore , fame et padore consumplus gloriosum obiit
martijrium: ita acta eiusdem. Similis fuit S. Athanasii,
qui Apolog.ad Constantium Imper.eum vocat Antiochum,
Herodem, imo Antichristum. Porro in tanto fasligio ser-
vat Pontifex decus humilitatis, vocans se servum servo-
rum, singulisque reipsa ubi opus est servienSjCt coinmo-
dis tam animx, quarn corporis cuiusque cousulens. Qua-
re prodigii est instar illud; Servus servorum, dominans
dominis dominanlium.
Denique Ecclesia sive ccctus fidelium (illi enim proprie
hos lilulos assignalS.Petrusjest regalesacerdotium,quia
uti habet veros regcs, ita habet et veros sacerdotes, etil-
li his coniuncti et subordinali sunt: et quia ipse esl re-
tes : nam tales sunt sacerdotes,qualeset reges (ulrumque rgnum Dei sacrum, in quo seilicel Deus per graliam re
enim ait S. Petrus). Alqiii reges siint myslici et melapho
rici, noii \eri ct proprii. Ergo et tales sunt sacerdoles.
Adde. liulacos omncs, quibus priniitus hos titulos rcgiiin
et sarordotum dedit Moses Exodi 19. 6. non fuisse veros
sacerdoles (sed solos posteros Aaronis) ne quidem in Pa-
schate: tunc enim soli primogeniti familiarum erant os
prisco iure sacerdotes.immoIabantqiieagQiim paschalem,
quisque pro tota siia familia, uli dixi Exodi 12. 3. Ergo
multo magis idem dicendum est de Christianis.
.Mludit lam Pelrus quam Moses ad priscam gtntiiim
cousuettidinem, qua sacerdotium iunctum erat regno, iiti
fuit in Machabeeis qui simul fuerunt pontificcs et princi-
pes. Primogeniti enim farailiarurn. earumdem erant sa-
cerdotes, eequc ac principcs et reges, si illaj magnae es-
sent ct amplae.Vide Pinedam in c. 1. lob 5. n. 18. Addunt
tertio, Caietan. Cathar. etSalmeron, Chrislianorum sa-
cerdotium esse regale, quia reges dirigit, iisque imperal;
Pontificos enim esse reges spirituales, ac regibiis pra?es-
gnat, regnaturus deinde per gloriam, cum illaiu regni sui
ca?lestis pnrticipem el ha;redein elficiet. Quamobrem ipsa
in Evaiigeliis sEcpe vocatur regnum Dei el regnura caelo-
riim. Unde S. Epiph. haeresi 29. Thronus David , ait, ct
regia sedes est sacerdotium in S. Ecclesia, quam dignita-
i£m regiam simulque pontificiam coniunctim iargitus est
Dominus sanctx Ecclcsix .sux, translcdo in ipsam throno
David non deficienle in xternum.
Hinc colliganl reges.quale debeat eorum esse regnum,
scilicet non Ethnicum, non profanum, sed sacerdotale et
sacrum, qiiod Ecclcsiaj subserviat, et fideles dirigat ad
salulem ajternara. Rursum sacerdotes colligant, quale de-
beat esse eorum saccrdotium, scilicet nou commune et
plebeium, sed eximium et regale. Audi Decrctuin dislinct.
40. cap. fin. ex Auctore Imperfecti homil. 43. in Matlh.
Multi saeerdotes, inqwt, pauci sacerdoles ; mulli in nomi-
ne, et pauei in opere. Vidctc ergo fratres, quomodo sedea-
iis supcr calhcdram : quia non calhcdra facit sacerdotem.
se, quia eorum potestatem temporalem dirigunt ad fiaein L' «frf .««cprf/os cathedram: non locus sanclifical hominem.
spirifalem. Et hac ralione potestas laica subiici debet po-
leslati sacerdotali. Itaque sncerdotale rcgnum Ecclesia3
in primis cernilar in Episcopis et episcopatu. Hoc enim
sacerdotium snmma est oninium bonorum qux in homini-
bus consistunt, ait S. Ignalius Ep. ad Smyrn. Idem Ep.
nd Philadelph. ait: Cxsares ipsi Episcopo pareant. Fiise
idipsum ostendit S. Chrys. libris ses quos do saeerdotio
conscripsit.Maxiine vero idipsiim cernilur iii SumraoPon-
lifice et Pontifiratu, cuius summa et amplissima quaqua-
versum est potestas per toliim orbem sese extendens, qua
ptiam regibus imperat (unde et reges se ei supplices pro-
sternunt, suaque scoptra substernunt) ac reges Ecclesiae
Tripiex rebelles regno privarc potest,uti sa?pe privavit. Huius re-
rorona gni sacerdotalis insigne est cidaris, sive tiara, qnam tri-
Pontit. piici corona redimitam capite gestat (iinde vtilgus reqnum
vocat;) haec enim sigQiCcal regaum Christi pleniim et
scd homo locum. Non omnis saeerdos sanctus, sed omnis
sanctus esl sacerdos. Qiii bcne sederit super cathedram,
honorrm accipit calhedrx: qui male sederit, iniuriam fa-
cil calhedrx. Idcoque malus saccrdos de saccrdotio suo cri-
men acquirit, non dignitatem: in iudicio enim tuo sedes.
Si quidem bene vixeris, et bene docueris, populum in-
.^truis: si bene docueris. et male vixeris, tui solius conde-
mnalor eris, etc. quia Drum instruis quoinodo le debeat
condcinnarc. Et distinct. 93. cap. Sacerdoles, ex S. Cle-
ment. Sacerdoles. inquit. doccbat B. Pelrus sal lerrx, el
mundi luincn : docens efis in splendore bonorum operum
gloriftcare Dcuin Patrem.
Moraliter eontemplentur hic fidcles dignitalem suae vo-ja^rai de
cationis ad rogniim et sacordolium Chrisli. eique condi-dignitaie
gne vivont, omnia faoiendo et ordinando ad gloriam Dei, ^iia;Cbii-
ut ipsi soli placeant, ipsum colant, honorent, et toto or-*"^"*'
Commentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. II.
497
be glorificent, ilaquc regnuro Dei cicleste consequanlur. ^ tus iuslorum, perfectorum,et Teslamenli novi mediatorem
Omnes, ait S. Ambros. filii Ecclesix sacerdoles sunt: un- Jesum. Quarto, quia sancta est Christianorura religio, fi-
gimurcnim in sacerdotium sanctum, offerenles nosmetipsos des, doctriiia, Sacramenla , sacrificia. Quinto, quia eius
Deo hoslias spirilales. S. Augustinus aulem : Immola- auctor Chrislus est Sanctus sanclorum. Daniel. 9. 2i. e-
mus , ait , hostiam iubilationis , hostiam Ixtitix , hostiam iusque rector est Spirilus sanctus. Scxlo, quia nuliibi ni-
gralulationis, hostiam gratiarum actionis in sancta Eccle- si in Ecclesia invenitur vera sanctitas. Septimo, quiaeo-
sia. Et alibi: Sicut omnes Christianos dicimus propler my- rum lex, et vita legi conformis est sancta.
sticum chrisma, sic omnes sacerdoles, quoniam sunlinem- Audi S. Basil. in Moralibus rcgula 80. c. 21. Quidpro-
bra unius sacerdolis. Eleganlissimc vero Leo : Omnes e- prium, ait, Chrisliani? Fides qux per charitatem opera-
nim, inquit, in Christo regeneralos crucis signum elficil tur. Quid proprium eius qux in proximum est charHatis?
reges, sancti vero Spiritus unctio consecral sacerdotes, ut utilitatem propriam non quxrere , sed utilitalem eius qui
prxter istam specialcm nostri mysterii servilutem, univer- diligitur cum animx, tum corporis. Quid proprium Chri-
ti spirilales et rationales Christiani agnoscant se regii ge- stiani? ut per baplismum denuo ex aqua et spiritu genere-
nens, cl sacerdotalis officii esse consortes. Quid enim tam
regium, quam subdilum Deo animum corporis sui esse re-
ctorem? Et quid tam sacerdotale, quam vovere Domino
eonscienliam puram, et immaculatas piclatis hostias de
altari cordis offerre ? Simili modo ait Scneca Episl. 37. Si
vis libi omnia subiiccre, subiice te ralioni: mullos reges, si
ralio terexerit. Et Claudian.
Si meluis, si prava cupis, si duccris ira,
Servitii patiere iugum , tolerabis iniquas
Interius leges: tunc omnia iure tenebis,
Cum poteris rex esse tui.
Audi Orif^en. hom. 9. in Num. Ego, ait, si renunliem o-
mnibus qux possideo , el tollam crucem mcam , et sequar
Christum . holocamtum obtuli ad attare Dci aut si Ira-
didero corpus meum ut ardeam, habens charitatem ,et gto-
riam martyrii consequar, holocaustum meipsum obtuli ad
altare Dei: .« diligam fratrcs meos, ila ut animam meam
ponam pro fratribus meis; si pro iuslitia, pro veritale us-
que ad morlem certavero, holocaustum obluli ad attarc
Dei: si mcmbra mea ab omni concupisccnlia carnis morti-
ficavero, si mundus mihi crucifixus sit, etego mundo, ho-
locaustum obiuli ad atlare Dci. el ipse mcx hoslix sacer-
dos efficior: hoc ergo modo sacrificium geritur.
I'rae reliqiiis aulcm martyrium est re(»alc sacerdolium.
tur.ut unus fial spiritus cum Christo, ut quemadmodum
Cliristus peccalo semel mortuus est, ila etiam ipse mortuus
sit, et ad omnepeccatum immobilis,sicutscriptumest, Rom.
6. Quicumque in Chrislum lesum baptizati sumus, in mor-
tem itlius baptizali sumus. Conseputli enim sumuscum ilto
pcr baplismum in mortem , hoc scienlcs quod vetus homo
1) nustcr simut crucifixus est, ut deslruaturcorpuspeccati, ut
uttra non serviamus peccato. Quid proprium Christiani?
mundari ab omni inquinamenlo carnis et spiritus, el per-
ficere sanclitalem in timore Dei el charilate Christi, et nut-
tam habcre macutam, nequerugam. Quid proprium CUri-
sliani? providerc Dominumin conspectu suosemper. Quid
proprium Chrisliani? quolidie ac singulis horis vigilare, et
assidue paralum esse ad eam perfectionem per quam pta-
ceat Dco, iltud scientem,venlurum esse Dominum hora itla
qua non sperat.
PoptLus ACQUI8ITI0NIS ) Id cst, acquisitus. Syrus, con-
gregalio redempla,mmm scilicet Christus suo sanguine ac-
qiiisivit, redcmit el emit. Minus recte ^atablus et Eras-
inus Tertuiil, qui Chrislo in tucrum accessit. Eslo enim id
Tcrum sit, tamen id prscise non sifjnificat --puroir.c-if. sed
acquisitioncm et emptionem, ei qiia non tam (iiiristo quam
ipsismel cmptis ingens lucrum gralia?, gloriae et haeredila-
tis cxlcstis accessit. Hinc Paulus fideles ait positos in ac-
qiiia Mnrtyr rcgoli aniino, ardenti chnritntc sesuaque o- ^ quisilioiiem salutis pcr Christum, ipsosque vocat filios fi
mnia, vitnin et inortcm Deo in holocausluin olTerl. Dice-
Imt Hclingnbalus , tcslc Lampridio ct aliis in eius vita:
Impcralori ct rrgi basilicc, id cst regalilcr, esse morien-
dum, a>que ac vivendum. Dixit, at non fecit: Martyresct
dicunt ct faciunt. Rursum religio est regnle saccrdotium,
quia in ea religiosi se tolos qua^i victimas sponlnneas, i-
mo qiiasi holocniista, Deo ollerunt. Ipse homo Dei nomini
consccratus ac devotus, in quanlum mundo morilur ut Dco
vival, sacrificium est, ait S. August. 10. Civit. c. 6. el S.
Grcg. I. 9. .Mor. 31. ISos quippe ipsos, inquit, sacrificiuyn
Dco offerimus , cum vilam nostram divino cultui dedica-
mtts. Idem hoin. 12. iii Ezccli. Qui, ait, sic operantur ca
qux l)ci su7it. ul tamcn et quxdam qux sunt sxcuti non
rclinquanl, nimirum sacrificium ct non Iwtocaustum offc-
runt. Qui autcm cuncta qux mundi sunt deserunt. et to-
tam mentem ignc divini amoris incendunt, hi nimirum o-
mnipotenti Domino sacrificium ct hotocauslum fiunl. Sic et
D. Thom. 2. 2. q. 180. arl. 7. doccl lleligiosos csse ho-
locniista, quia oinnin sua Dco tradtint, niniirum opcs per
voltim pntipcrtnlis, corpiis pprvotiim cnslilatis, voliintn-
toin cl iudiciuin per votum obodienlisc. Plura vide apud
Uicronymuin Plaliiin I. 2. do Honn slnlus lU-ligiosi c. 15.
Ecfltsia «iB?«s SAJICTA ) Priinn , qiiin uli Synagngn lud.Torum
•anna oliiii, iln niiii<; Krrlesin Chrislinnnruin ex oiiinibiis gcnti-
bus Di'o c<t srgrcgntn, dicnl.T ft snnrlilionln. Socimdo ,
- qiiin pliirimos Iwibiiii i't linbct Snnrtos, Aposlnlos, .Mnr-
lyres, Confcssorcs, ^'irginps. Siint viri criidili qiii nuiiie-
riim Martyriiin acciirnlc inciinl, assrriint(|iii> fncile csse
iindccim iiiillioncs, iln iil ciiiqiic dici pcrnnniim nssigna-
ri qiicnnt lri|jiiiln iiiillia .M.irtyriim, uli o<<tonilnin Apoc.
3. 7.9 Terlio. i|tiin ninnes nd sanclilntcm vncnli sunt, iiixta
illud Hebr. 12 22. Accessistis nd Sion montem el cinlatcm
D':ivivenlis. Icrusatcm cxlcslem, ct mullorum niilliuman-
gelorunt frequentiam, rt Ecclcsiam primitivorum. qiii con-
icripti sunt in cxiis, ct iudicem omnium, Deum, et spiri-
VOL. X.
dei in acqtiisitioncm animae, Hebr. 10. 59. et 1. Thessal.
5. 9. Cliristo tamen ex eadem accessit ingens gloria. Nam,
ut nit S. Bernaidus in Sentcnliis: T/.rc pars Christi quam
tiilit de manu .Amorrhxi (qui amarum ac rebellein signifi-
cat, pula diabolum) in gtadio prxdicationis et arcu inear-
nulionis. Idcirco Christus nos siimme amat, quia caro ei
constilimus: emit enim nos sanguine suo-
S. Augustinus 1. de Peccat. merit. c. 27. et S. Ambro-
sius in Psal. 118. oclon. 6. legunt Poputus in adoptiont,
rem reddentcs, non verba : TzsaiTswr.iif cnim non significat
ndoplionem scd vindicios, sive vendicalionem in libcrta-
tem, acqiiisilioncm, possessioncin, conservalioncm, salu-
tem : ■ntonxousixi enim est asserere in liberlnlcm, arqiiire-
re , servare ; 7rspiroii;;(« respondcl Hebr. H^^^D segutla,
id cst, pars eximia, selccta etdilecln. uti est thcsaurus et
gemmac pretios.T. Vidc dicta Exodi 19. 6. Scnsus est, q.
d. Christinni sunl poptiliis pcculiaris, hoe cst posscssio,
|-j pcculium ct cymelium Dci. Unde el OEcum. acqiiisitionein
^interprctatur possessioncm et h.Trcditalcm. Oinnes enim,
nil, /Tt7u2t, id est crcatura Dci sunt: xrnu» vcro, id estpos-
sessio, .soli itti qui pcr bonam suam opcrationem dignali ea
re fuerint. Proplcrca, inquil, clccli fui^lis. ut pcr obcdicn-
tiam et bona opera veslra . pr.rcones virtulis cius qui vos
vocavil dicamini. Pulchre S. Aiigtist. de Verbis l)om. se-chrijti»-
cund. Liic. scrm. 3.'>. in finc : Jlagna rcs, inquit. fratres. m dun-
ct h.rrcdilas ipsius sumus. ct h.rrcdilas nostra est : quia ^^ P'''Ch"-
colimus cum. ct colil nos. Nulta r<!l iniuria itli quia colU
nos. Quia si nos colimus illum ut Drum nostrum. ilte co-
lit nns ut ngnim .suum. Ego sum, inquil Chrislus, vitis. vos
csli^ palmilfs, paler mcus aqrirola est . loan. c. 15. Ergo
colil nos : .<'•(/, si fruclum rrddamus. parat horrcum.
llinc S. Rnsil. in Moralibtis reguln 80. cap, 1. et seq.
dorct fidclcs cssc ovcs, pnlinites , sponsns, tcinpla, vicli-
mas , filios Chrisli, idooqtio dcbcro iin vivcre ut sint liii
mundi , cl sal lcrrac. Cuiusmodi Chriitianos essr. inquit»
C3
498
Commentaria in EpistoJQm I. S. Petri. Cap. II.
ratio vull? Primo, lamquam discipulos Chrisli, qui ad ea ^ Terlio, apini sigoiGcat Tirlulem el forliludinem beili- ni.
te tantummodo confortnent qux videarit in ipso, vel qux
audiant ab ipso. Tollite iugum meum super vos, et discile
a me. Vos vocatis me magisler et Domine, et bene dicitis,
sum elenim. Si ergo ego lavi pedes vestrosDominus et Ma-
gister , et vos debetis aller alterius lavare pedes. Exem-
plum enim dedi vobis, ut quemadmodum egofeci vobis, ila
et vos facialis.
Secundo, tamquam oves Chrisli, qui solam audiant vo-
cem Pastoris sui , et ipsum sequanlur. Oves mex vocem
meam audiunt, et cgo cognosco eas, et sequuntur me. Mie-
num autem non sequentur, sed fugient ab eo.
'. Terlio, tamquam palmites Christi in ipso radicalos, el
ipsi fructum ferentes et omnia qux illo digna sunt, el i-
psius voluntaii consentanea facienles, el habenles. Ego sum
vitis et vos palmitcs.
Quarlo, tamquam membra Christi in omni executione
mandatorum Domini.aut donorum Spiritus sancti absolute
perfectos ad dignilalem capilis ipsorum, qui est Christus.
cam ; dcducilur enim ab «pi;;, id est Mars. Sic Tirlutes.id
est, heroica praelia el victoriae ludae et fralrura Machabjeo-
rum celebrantur in libris Machab. Chrislus enim ingenli
forliludiae vicit diabolum, roundum, carnem, omnesque
tyrannos et CJentea non ferro, sed ligno;noD feriendo, sed
moriendo. Unde Pelrus Damiani serm. 10. de Coena Do-
mini, pro virtules legit virtulem in siugulari.
Quarlo, virtus sigoificat opus eximium et magniGcum,
quod insignem paril laudem et decus: uode Syrus vertit,
rirn31i)ri lesbechate, id est, laudem etgloriam eius. Sic
vice versa laus sumitur pro virtute per nietonymiam, qua
eiTectus pro causa ponilur; ul cum Poeta ait : Sunt sua
prxmia laudi, id est, virtuti: virlutis enim iDdividua co-
mes est laus et gloria, nimirum:
Ardua per prxceps gloria vadit iter.
Hinc Romani lemplum honoris sedificarunt contiguum
templo virtutis.cuius vesligia eliamnum Roms cernimus.
Quinto, virtutes Christi accipi possunt uon passive, sed
Nescitis quod corpora veslra membra sunl Chrisli? verita- o aclive, quas scilicet ipse agit et operatur in uobis, scili-
Sponsx.
Tem-
plum.
tem autem facientes in charitale crescamus in illo per o
mnia, qui est caput Christus.ex quo totum corpus compa
ctum et connexumperomnemiuncluram subministrationis,
secundumoperalioneminmensuramuniuscuiusquemembri,
augmentumcorporis facit in xdificationem sui in charitale.
Qainlo, tamquam sponsam Christi servantem castitatem,
in eo quod in solis sponsi sui voluntatibus ambulet. Qui
habet sponsam sponsus est: Despondi enim vos uni viro vir-
ginem castam exhibere Christo.
Seito, tamquam templum Dei sanctos ac mundos, el iis
repletos solum qux ad Dei cultum pertineant. Si quis di-
ligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus diliget
eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eum facie-
mus. Vos enim estis templum Dei vivi,sicut dicit Deus: In-
habitabo in illis.et ambulabo inter eos.et ero illorum Deus.
Se^\.itao,tamquam victimamimmaculatam.omnibusque
suis membris et partibus absolutam , verx in Deum piela-
Sal ler-
Virluies
Chiisli.
J.
cct miram, imo divinam humilitatem, charitalem, paticL-
tiam, castitatem, constantiaro, etc. nobis aspirando, quae
longe superant virtules omnium Pharisaeorum et ludaeo-
rum, uti oslendit ChristusMatlh.5. toto capite. Hae enim
Dostrae virtutes mire commendant gloriamChristi, quia ab
ipso uobis sunt inditae.AIIudit ad oraculumDavidisPs.21.
v. 32. Annuntiabitur Domino generalio ventura, et annun-
iiabunt cxli iustitiam eius populo qui nascetur. quem fecit
Dominus. Et illud Isaiae cap. 43. 21. Populum istumfor-
mavi mihi; laudem meam narrabis. Huic expositioni fa-
vel id quod subdil S. Petrus:
Qui DB TEREBBis inGdcIitatis, ignorantiae Dei et salu-
tis, errorum et peccatorum, vos tocatit in adbibabilb
LUUEN SUUH.) Fidei scilicet,cogaitionis Dei, prudentiae et
virtutum: quibus verbis S. Petrus alludil ad Isaiae 9. v.
2. Populus qui ambulabat in tenebris vidit lucem magnam;
habitantibus in regione umbrx mortis, lux orta est eit. Et
iis integrilatem conservantes. Obsecro itaquevos fratresper (] cap. 60. 1. Surge, illuminare lerusalem. quia venit lumen
miserationes Dei. ut exhibeatis corpora vestra hostiam vi
ventem, sanctam, Deo placentem, ralionabile obsequium
vestrum.
Octaso, tamquam filios Dei formalos ad imaginem Dei.
secundum mensuram qux donata est hominibus. Filioli
adhuc modicum vobiscum sum: 1'ilioli mei quos iterum par-
iurio, donec formetur Chrislus in vobis.
Hoao, tamquam lucem in mundo: ul elipsi videlicct pu-
ri sint ab omni vitio.et eos qui ad ipsos acccdunt.itluminent
ad agnitionem veritatis, ut vel tales fiant quales convenit.
vel declarent quid sint. Vos estis lux mundi. Inler quos lu-
cetis sicut luminaria in mundo.
Decimo, tamquain sal in terra: ut videlicet qui commu-
nionem cum ipsis habuerint, spirilu renovcntur ad incor-
ruptionem. Vos estis sal lerrx.
Vt VIBTUTES ANNUNTIETIS Eius.) Quas virtules? Prirno,
q. d. Ut vos quasi regales sacerdotes Christi narretis ,
praedicetis et celebretis immensam eiusinnos clemenliarn, _
sapientiam, patientiam, humilitalem, charitatem, iusti- U
tiam, caeterasque virtutes , quas in vita el morte pro no-
bis redimendis exhibuit Christus. Alludit ad Hebraeos, qui
transito mari rubro Deo gratias agentcs, celebraruol e-
ius magnalia, diceutes: Cantemus Domino, gloriose enim
viagnificatus est : equum et ascensorem proiecit in mare,
Exodi 15. 1.
Secundo,ap£Tr, id est, virtus, signidcat industriam (un-
de ab ap=Tn deductum est nomcn artis, ait ex Donato S.
August. 4. deCivit. 21.1 Chrislus enim magna industria
assumpsit carnem passibilem, in eaque crucifixus est, ut
diabolum falleret, et per lignuin quo cecideramns nos re-
dimerel. Hinc canit Ecclesia in Hymno Dominicae passio-
nis: De parentis protoplasti fraude facta condolens, ipse li-
gnum tunc notavit,damna ligni ut solveret. Hoc opus no-
strx salutis ordo depoposcerat , mulliformis prodiloris ars
utarlemfalteret: et medelam ferretindejtoslisundc Ixserat.
IV.
V.
tuum , ei gloria Domini super te orta est. Quia ecce tene-
brx operient terram, et caligo populos ; supcr ie autem o-
rietur Dominus, et gloria eius in te videbitur. Ei ambula-
bunt gentes in lumine iuo, et reges in splendore ortus tui.
Hac sentenlia tacite monet fideles S. Petrus, ut lumeo
hoc et solem iustitiae qui eis caelitus afTuIsit. sequantur,
in eiusque luce ambulent et vivant, iuxta illud Pauli E-
phes. 5. V. 8. Eratis aliquando ienebrx . nunc aulem lux
in Domino , ui filii lucis ambulate: frucius enim lucis est
in omni bonitate et iustilia el verilalc, probantes quid sit
beneplacitum Deo. Et Roman. 13. 12. Nox prxcessit, dies
aulem appropinquavil . Abiiciamus ergo opera tenebrarum,
ei induamur arma lucis. Et Philipp. 2. 15. IJi silis sine
guerela , et siwplices filii Dei sine reprehensione in medio
nalionis pravx et perversx, inier quos lucetis (Syrus, spe-
clamini) sicui luminaria in mundo.
Porro hoc lumen vocal admirabile, tum quia mira de *<*">"■*■
Deo, dc SS. Trinitate, de Christo, de praedeslinatione, de^/^ ^
vocalioneGentium, etc. mysteria revelal et osteodit: tum dei cori
quia mira docet de virtutum ofFiciis.de perfectione castila-
tis, palientiae, charitalis,obedientiae, religionis.contemplus
muodi, alianimque virtylnm, ex quibusomnibus clarescit
gioria Christi : tum quia Sancti per illud heroica et mira
virtutum opera patrarunt. uti ostendit Paulus Hebr. 11.
Ita mirus fuit arnor Christi in S. Petro, mirus amor cru-
cis in S. Andrca,niira vis praedicandi inS. Paulo, mira pu-
ritas in S. loanuc, inira fortitudo io S. Stephaoo, inira
conslantia in S. Alhanasio, mira poenitentia in S. Mag-
dalcoa, mira conteinplalio in S. Antonio, mira religio in
S. Basilio, inira humilitas in S. Francisco, mirus fervor
in S. Dominico, mirus candor in S. Bernardo, mirus ar-
dor in S. Laurentio, etc. Haec omnia oslendunl et prae-
dicant virlutes, etgloriam Chrisli: nam ab eo quasi capi-
te el fonte dimauaruut iu Sanctos: unde uecesse est ea o-
mnia longe perfectiora fuisse in Christo.Ut ergo meliarie
Commentaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. II.
499
TirlulesChrisli.metire el considera tilas el viilules Sao- ^ S. Hier. S. Basil. lib. de Virg. S. Cyprian. 1. de Singa
clorum giii^olorura; liae eniin a Chrislo quasi radii a soie
pronuxorunt. Mqwc palebilin die iudicii, Cum veneril ijlo-
rificari in Sancli.i sui.t, el ndinirabilis fieri in omniOUi q.ti
erediderunl. ait Panlus 2. Thessal. 1. v. 10.
lain vcio quaiiliim hoc luincn el virlulcs Chrisli , cl
ei coChristinnoruin,8upercnloinnelumen oinncsque vir-
lulps 1'hilnsoplioruin , praeler alios puichre doccl S. Eu-
cherius Epist. ad Vulerianum, ubi niulta Christi et Chi i-
«liom»- giianorum atiornata recenset , quje Philosophis videiiliir
•* PhiVu P"'^**''"'" • ^" '"'* """'9"^ eorum prxcepUs, inquit, vel
phii pt adumbrata virlus.vel faUa sapienlia: in his vero consum'
tiiox». nala iuslilia, solida virlus conlinelur , etc. Ibi ( ia schola
et philosophia Chrisli) tibi itlud insinuabitur: Si amas te,
proximum diliije : quia nihil magis commodis tuis dabis,
quam quod conluleris alienis. Ibi tibi prxcipietur : Pfullam
etse causam tam dignam putcs, qua ttbi iusta fiat mors ho
minis.lllic adversus illicila monebcris: Libidini resiste tam
quam hosti accrbissimo, qui insullare viclis etiam contu
larilale Clericorum, et alii releres passim.
Obsecbo ) llapaxaX»», jd esl hortor, vel obsecro. Nola
modeiiliaiii S. Petri aummi PontiHcis, dum subdilis qoq
prxcipit, scd obsecral. Hocsubiade imitandiim Praelalis,
uli ducet S. Bonav. tract. de Sex alis Seraphim.
TiMQUAM adve:»is (S Cyprian. lib. 1. Episl. 5. Jpgit
hospiles) BT PBREGBiNOS. ) .\nima euim nostra cselestis
et a Deo creala \enil iu torram, et corpus huc mnrtale,
ibique est advena, indcque quasi pcregrina tcndit et cu«
pit rcdirc ad cxlum. Rursuin Ii>ru<a!cin caclcgtis, cuius
cunscripli sumiH cives, descendil dc caelo, ul iode fideles
Buos sccum rapial ascendens in cxlum, Apor-. 21. 1. In-
euper posili fuimus a Deo ia paradiso quasi eius inquili-
ni, inde ob pcccatum eipulsi , exulcs el percgriiii «aga-
mur io terra: ita S. .^ugust. in Ps 118. conc. 8. sub i-
nitium. Qiiocirca Christus ut nos ab huc exilio revocaret
in palriaiii paradisi, dcsceodeus in terram , natus est in
diversorio, vi\il in hospitio, niorluus esl in patibuio Quid
tnclia corporis gaudcal. lUic, ne concupiseas, istud cdoce- " est ergo Chrislianus? est instar Christi peretjrinus terrae
bcris: Melius est nolle quae non habeas, quam habere qux
velis. lllic, ne irascaris, hoc ingerelur: Qai provocatus i-
rascitur, tunc solum non xrascitur ,cum nonprovocatur. Ibi
eliam de inimicis audies: .4mato non amantcm.quia aman-
tem vix ullut non amat. lUic sxpius id tibiiterabitur: The-
saurum is bene recondit, qui indigentibus dividit : perdere
enim iam non potcrit , quod largiendo coUocavil. lllic et-
iam feliciora suadeberis, cum dicclur: Fidelium cotiiugio-
rum fruclus e\t continenlia. Ibi tu discernenda coijnosces.
cum audies : Mula sxculi huius iustis iniuslisque commu-
nia sunt. Ibi tibi istud audicndum offeretur : Maior xgri-
tudo est langucrc animam vitiis, quam corpus morbis. Ibi
tibi ad commcndandam pacem istud pronuntiabitttr: hii-
patientibus simililudo morum causa discordix. Ibi ne se-
quaris malos,istud audies: Prudenlem el sapiens mformat,
el stuUus : illc quid imitandum sit docet , islc quid vilan-
dum. lUic et ista profercntur: MuUa prosuntnc.^cicntibus:
et civis caeli. Vorro, Peregrini officium C5^ aiebat S. Fran-
ciscus, coUigi sub atieno teclo, pacifice perlransire et anhe-
lare ad patriam. Undc S. Basil. ia Ascctic. Oculos , ait,
httbeto ad terram deieclos, animum ad cxlum erectum.
Prima ergo condilio, dos el virtus pcregrini cst, ut sciat Chrmi»-
86 esse peregrioum. Multi enim pcregrini deliciis 'i»ruai°" '^J^^
incscati, iis inha;renl ct obliviscuntur patria" , quia ho-gnnij».
npiliuin, iino slabiiliim pro domo ot palria adamanl, ait I.
S. riregoi . qui sauc iiii|irudcoler aguiit el slolide. QuotOo' P«-
quaati<|uc inorlalcs hic domos, pra-dia , horios, palatia '**'""'
constrount; aurum, aigenlum et ccnsus siiic finc coacer-
vant; servos, equos, ofTicia, bfncficia nccuimilant, qiiasi
hic pcrpcliio mousuri , iisque fiiiiluri? Cogilantnc illi se
cssc advcoas el pcregrinos? W-re vilcm «■oniin sortcm et
inentein miscrans Poeta exciamal: O currx in lcrras ani-
mx et cxlcstium inanes? Et Seneca Ep. 99. tales ridens:
Cxterum, ait, tam improbi sunl. tamquc obUti quo eant ,
ideo non rninor est Dei in operlo, quam in aperlo benigni- (^ ut mirenlur aliquid ipsos amtUcre .amissuri unodic omnia
tas. lUic admoncberis : Gratias Deo non magis in prospe
ris agas , quam in adversis : et cum prospera sini. te non
meruis.fe fatearis. Illic libi etiam remoliora patcfienl, cum
isla prxdicabunlur : Fatum non esse , interrogcnt gcntes
vel lcges suas, qux ulique non puniunt, nisi faclorum vo-
luntalcm. lUic audies ad cuslodiendam puritatem, et ista
prxcipi: Si vis essc verax, non eris susptcujc- non enim $u-
tpicamur , nisi quod nescimus. Et istud: Deo mente dcfi-
xus, a passionibus cum titiUatur, a cxlo in lerram devol-
vilur. lUic tihi suijgcretur . liliam in secrelis tuis , quoU
»elis homincs nescirc, ne feceris: quod Dcum, ne cogitave-
rit. El tUud contrafiaudem: Infelicius est dccipere. quam
dccipi. El islud conlra laclantiam: Vanitatem tanto ma-
gis fuge, quanto mcUor cfficeris: cxtera enimvitia crescunl
uitiis, vanilas virtulibus. Ac landcm concludens ait: Pro-
tnde omnia dicla fac/aque tua ad Dcum, vcl propler Deum
dthge. Unus hic portus est, in quem nss ab omni fluctuan-
Quidquid cst cui dominus inscriberis.apud te esl.tuum non
est. iSihil firmum tnfirmo, nihil fragili xtrrnum. inoictum
esi. Idem lib. 2. Nalur. qu c 59 Oinnes. ail. re.^rvamur
ad morlem ; lotum hunc quetn vidcs populum quousque co-
gitas esse ? cito nalura revocabil el condet, ncc de re, sed de
die quxritur : codcm citiusve tardiusve veniendum est-
Brevius vero, clariue ct aculius S. .\ugusi. quaest. 91.
in Levit Omnis homo. ait, advena est uascendo. quoniam
compeUitur migrare moriendo.
Secundo, peregrinus omnia quasi pcrrgre >idet.a se a-
licna ct peregrina aestiraat; unde eis cor non alBgit, sed
obilcr ea qiiasi ad se non perlioenlia aspicii el pertransit.
Ila ct Christianus omnia in hoc mundo aestimat sjbi pe-
rcgrino essc alicna et peregrina. Percgrini enim sumtu
coram lc cl advenx. sicut otnnes patres noslri: dies nostri
quasi umbra super terram, et nulla est mora, ait David.
1. Paralip. 29. 15. Praeclare S. Eucheriiis Epist. ad Va-
ltttxcuUiaclati6nerefcramur'hicstatiofidissitna.etquies.^\entta\\m: Vera, ail.bealUudo est sxcuU beatitudinem
«erta- hic blanda tranquiUilas scrcnum renidct. Iluc cutn " spcmere.neglcctisque terrenis ad dtvina flngrare. .Abrutn
fueris dclatut . tulo nacis lua post inatws Itiborcs hic ad
trucis anchoram fundttta rctincbUur. Annon hae virtutcs,
hiBcChristi dictamina ct lumina.haecChrisliaujB lcgiidog-
roata siint ndmirabilia et raundu pnradoxa?
QCI ALIQLAnOO HO!) POPULUI, nUHC AUTBH rOPULUS
Dbi ) Citat Oscc 1. ti. Vido ibi dicta.
CnABissiMt. ) Ayirrr.roi, id cst diUgibilct, amablles, di-
gni dilccliuiic, chari, dilccti. Hinc AgapetD, id e*l cbarao
olim rocabantur virgincs et ficmiaae dcvolionis specicm
pra sc fcrontrs, qua- riris Rcclcsiasticia, aut laicis in spe-
ciem spirilalibus adhxrcbnnt, cuin iiiqiie commorahan-
lar, ul eis vcl scrvirent, vel ab cis instruerentur ; «ed sub
buc pallio latebanl Dordcs , nt charitas ficbat carnnlitas,
ut qux venerat Penelope. alnrrt Hclene , quod de Laetina
■onbit Marlial. lib. 1. cpigr. 63. undo in eas ct rnrum a-
tnaiiioi, prsaartim Eccleaiai licoi , acrilcr lurchilur Naz.
palur iUa interminabilis sxcularium ncgotiorum cura, ni-
hilesl maijnum re, quod parvum rst lempore ; nec longit
dilatatur gaudiis, quidquid arcto fine concludilur.
Tertio, hospca una noclc vcrsalus in hospilio abit, il-
ludqiic aliis hospitibus vcnturis rcliuquit: ita facit ot ho-
nio. Aiidi S. August. scr. 32. dc Verbis Doinini: Unut-
quisque. ait, hic el in domo sua hospet est : si non esl ho-
spet, non inde transent: ti transtturus est, vclit, nolit, ho-
spes est. Sam ditnitlit tUam fiUit tuis, hospcs hospilibus:
ccsstt Itbi locutn pater tuus, eessurut ei locum (iliis luis :
nec tratuurus manes.nec mansuris rclinquis. Quocirca 3.
Grcg.Naz. inl^armcn de bomiuis vililate ita eam pingit:
Qux vita hxc ? tutnulum a tumuU> fa venlre tnatritj
peto rursut. et igntt
Post tutnulum rursus me tumulabit edax.
Idqut iptum est quod tnvo velut rapidissimus amnii.
III.
soo
IV.
VI.
Qui sursum exoricns semper ad ima fluit, etc.
Asl ego compkctar mansura in sxcula Chrislum.
Cum fuerinl vilx vincula rupla mex.
Quarto, S. Beriiard. scriii. 7. de Quadrag. Peregriniis,
ait, recla pergit por \iam, conlenlus victu ac vestitu, si-
ne sarciiiis supervacaneis; uniim iter suum curat, non
aliena ncgolia. Ila faciat et Christianus. Vere ait S. Aug.
de Consulat. inortunr. scr. 1. Peregrinalio cst omne qitod
vivii/ius. i\am sicut pcre(/rini in sxculo sedes habcmus in-
cerlas, laburamus, desudamus vias ambulantes difficilcs ,
periculis plenas; undique insidix a corporalibus, a spiri-
tualibusinimicis; ubique crrorum calliculi sunl prxpara-
ii. Ei cum taniis periculis urgeamur, non soltim ipsi non
cupimus liberari, sed eliam libcralos tamquam pereuntes
lugemus et plangimus. Idem de Verbis Apost. serm. 2G.
Nos, ait, irridelis, quia speramus selerna, qux cum vene-
rint non transibunl. sed seinper mancnt: nos autem ad illa
veniemus , cuin per viam Dominicam ista qux transeunt
iransierimus. A vobis vcro temporalia nec sperari atiquan-
Commenlaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. II.
A
Beatus ille qui procul negotiis,
In Chrislo opes ponit suas:
A sarculo rebusque sseculi omnibus,
Ipsiquc mortuus sibi,
Vni Deo iam deditus, soli Deo,
Suoque vivil proximo ;
Quidam quasi in terris obambulans Deus,
Et sanetus in carne angelus,
In regenerutione similis futurus Dei filio,
Suaque mensura Deus.
Octavo, peregrinus hoinines quoslibet sive indigenas ,
sive obvios qiios vidot et audit, quasi perof;rinos aestimat:
cor eius esl in patria, mens ciim parentibus, filiis et co-
gaatis. Ila Ghristianus hoinines et foeminas omnes huius
sKculi perep;rino3 eestimat, cor habet apud Deum, ange-
los et Sanctos. Uude S. Basilius Adinonitione ad filiuin
spiritalein : Aviditale cxlesti anima flagrans, ait, Christi
amori copulatur cum in terris agens de cxlestibus iugiter
meditalur: calcat sxculi voluplates, nec ulla sxculi cura
VIII.
do desinunt, et tamen crebro sperala vos fallunt: nec ces- 1» eam segregat ab amore Christi; sed ut figuru (nota hoc)
sant vos inflammare ventura.corrumpere venientia,torque-
re transeunlia. Korincipsa suntqux concupilainardescunt,
adepta vilescunl , amissa vanescunl? utimur eis el nos se-
cundum peregrinationis nostrx necessitatem, sed non in eis
gaudia noslra figimus, ne illis labentibus subruamur. Uti-
mur aulem hoc tnundo tamquam non utentes, ut veniamus
ad eum qui feeit hunc mundum , et in eo maneamus eius
xlernitale perfruenles.
Uuinto.peregrinusanhelatadpatriam.Idem facialChri-
stianus. Audi S. Cyprian. tract. de Morlal. Palriam no-
stram paradisum compulamus : magnus nos illic charorum
numerus expectat , parentum , fratrum , filiorum copiosa
turba desiderat, iam de suu incolumilate secura, el adhuc
de nostra salute sollicita. Quid igitur non properamus. ut
patriam noslram videre, et parenles salutare possimus? Ad
hos properemus, et eum his cito esse, ut ciio ad Christum
venire contingal, optemus. Et 5. August. in Ps. 148. Qui,
quxdam inler homines versari videtur, et lota conversntio
eius in cxlis est. Mors illi prxsens. tamquam vila ipsa esl
dulcis: cupit dissolvi et esse cum Chrislo , quem in corne
vivens inlra suum portaverit templum. Item Regul. fusius
disp. interrog. 5. quaerit, Quomodo cohibenda sit mentis ad
fuliles cogitationes evagatio ? ac respondet ; Qui vere Deum
sequi destinat , is a vinculis affeclionum huius vitx solu-
tus sil: id quod facile assequimur , si et a superioris vitx
nos consuetudine penitus abducimus, eamque oblivioni fun-
dilus mandamus. Nisi enim ab ea qux ex sanguinis neces-Hota.
siludine nobiscum intercedit coniunctione nos alienaveri-
mus.et a familiari congressu sxcularium.ac mentis habitu
in alium veluti mundum commigraverimus , iuxta illud
Apostoli: Nostra conversatio in cxlis est ; nullo modosco-
pum attingemus, Deo videlicet utplaceamus, cum prxci-
se Dominus dixerit : Sic omnis ex vobis qui non renuntiat
omnibus qux possidet, non potest meus esse discipulus. Ad-
ait, non gemit peregrinus , non gaudebit civis, quia desi- Q dit deinde : Hxc autem ubi prxstiterimus , omni custodia
derium non est in illo. Idem in Ps. 145. initio: Fideliho-
mini, ait, el peregrino in sxculo nulla est iucundior recor-
datio, quam civitatis illius unde peregrinatur . Sed recor-
datio civilalis in peregrinatione non est sine dolore atque
suspirio; spes tamen reditus nostri certe etiam peregrinan-
do Iristes consolalur el exortalur.
Sexto,peregrinu8 fortiter etconstanter fertlabores iti-
neris, sestus, frigora, famem, silim, omniaque viarum et
hospilioriim incommoda. Ita Christianus fortiler ferat o-
nines huius vitae et peregrinationis aeruninas, cogitando
illas esse breves et inodicas, ac per eas perveniri ad qiiie-
tem et gloriain caelestem. Talis fuit Abel primus mundi
peregrinus, sed civis caeli, quem occiditCain primus mun-
di civis et caeli, exul. Uude ab Abel coepit eivitas Dei , a
t^ain civitas mundi et diaboli, ait S. August. 13. Civitat.
1 . Prior, ait, est natus civis huius sxculi (Caiu), posterior
uutem isto peregrinus in sxculo (Abel) et pertinens ad ci-
custodiendum fuerit cor noslrum, neque patiendum, uC as-
sidua de Deo cogilatio ex animis nostris elabatur, neve eo-
runi qux mirabiliter ab eo facta sunt, memoria contami-
netur per fatiles et evanidas eogitationes: contraque illud
agendum assidue, ut ex assidua el purissima reeordutione
impressam in animis nostris piam de Deo cogilationem ,
velut indelebile aliquod signum circumferamus. Si quidem
hxc est ratio per quam erga Deum acquiri charilas con-
suevit. Hinc S. Bernard. de Modo bene vivendi cap. 7.
Omnia, ait, qux in hoc mundo sunt , servis Dei contraria
sunt, ut dum ista adversa sentiunt, ad cxleste regnum cum
summo desiderio suspirent. Magna apud Deum refulget
gralia, qui huic mundo contemplibilis est. Nam revera ne-
cesse est, ul qux mundus odit.diligantur a Deo. Sancti viri
peregrini sunt et hospites in sxculo : unde reprehenditur
Petrus, quod tabernaculum in monte fieri votuerit: quia
sanctis in hoc mundo tabernaculum non est, quibus in cxlo
vitalein Dei, gratia prxdestinatus , gratia electus, gratia wxpalria etdomus est. Cuncta temporalia quasi herbx mar
peregrinus deorsum, gratia civis sursum. Idem in Psalm.
137. Vita ista, ait, parva tribulatio est : si non est tribu-
latio, non est peregrinatio. Si autem peregrinatio est, aut
parum palriam diligis, aut sine dubio tribularis. Quis e-
nim non tribuletur, non se esse cum eo quod desideret ?
Sepiimo, peregrinus decore, honeste et iuste se gerit,
iiulli est iuiurius, caule se habet in omnibus, cavetque ne
quod pericuhim incurrat, vel ad iudices et tribunalia tra-
hatur. Quocirca S. Paulus,cuius verba S. Petri antistropha
sunt: Apparuit, ait, gratia Dei el Salvatoris nostri omnibus
hominibus. erudiens nos, ut abnegantes impietatem et sxcu-
iaria clesideiia, sobrie, et iuste, etpie vivamus in hoc sxcu-
lo,expeclantesbealam spem etadventum glorix magniDei,
ct Salvatoris nostri lesu Christi. qui dedit semetipsum pro
nobis.ul nos redimeret ab oinni iniquilate, et mundaret sibi
populum acceptabilcm.sectatorem bonorum operum. Uode
Poeta honoinemChristianum quasi peregrinura itapingit:
centes siccantur et transeunt : saneti viri qui perfeete sxcu-
lum contemnunt, ita huic mundo moriuntur, ut soU Deo
vivere delectentur. Et quanto se a conversatione huius
sxculi magis subtrahunt.tanto magis oculis mentis prxsen-
tiam Dei et angelicx socielatis frequentiam contemplantur.
Nouo, peregrinus parat et munit se ad iter per calceos,
pallium et vestes ceratas, quaepluviam arceant, baculum
cui innilatur, etc. ita fidelis contra oranes difncultales et
tentationes se muniat solida hurailitate, patientia , ora-
tione, ac praesertim Christo, eiusque cruce et morte.Hinc
agrum qui emptus est prelio sanguinis Christi in sepul-
turain peregrinorum,ita mystice interpretaturS. August.
ser. 128. de Terapore. Quibus, ait. non est in mundo pos-
sessio. hisin Christo fit sepultura. Istos peregrinos quoses-
se dicimus , nisi devotissimos Christianos , qui renuntian-
tes sxculo, et nihil possidentes in mundo, in Christi san-
guine requiescunt? Ckristianusenim qui mmdum nonpos-
IX.
Coramentaria io Epislolam I. S. Petri. Cap. II.
5©t
ndel, hic totutn possidet Salvatorem. Ideo aulem peregri- » iinentix servire ab exteris deprehenddmur. Jia S. Basil
nis sepullura Christi promitlitur , vl qui se a carnalibus
vilits tamquam peregrinum et alienum custodierit, is Chri-
sti requiem merealur. Sepultura enim Christi quid est a-
Itud nisi requies C.hristiani? Pios ergo pererjrini in hoc
mundo sumus. el tamquam hospites in hac luce versamur,
sicut Apostolus ail: lilenim dum sumus in corpore, pere-
grinamur a Domino: percf/rini , inquam, sumus, et nobis
Sttlvatoris cmpla est sepultura.Conseputti enim sumuscum
iUo per bnplismum in mortem. Rursum peregrinus viali-
euro sibi pnrnt ad iler nccessariuin: ita fidelis S. Euchari-
stia pro vialico utitur. Prajclare S. Basil. de Lcg. lib. Gen-
til. Ad futuri soeculi, inquit, cuius non esl (inis, possessio-
nem vialicum libi para, puta S. Sacranienta, virtutes et
ineriln, ex quibus vivas in a?lcrnuni.
Decimo, perejjrinus vidolur ab indlgenis, praescrtiin
pueris, quasi barbarus ob novuu) habituin, loquelain, ge-
slurn; sed conteninit el pertransit, ac ridenles ipse pari-
ler ridel. Ita ct Cliristianus ridetur a niundo el munda-
de Legend. lib. Gentil. et Maxim. ser. 3. el .Menedemum.
qui dicenti: Magnum esl qux concupiscas assegui: Multo
maius est, ait, nihil eorum qux non decent concupiscere.
Ibidcm et Archidamum, qui proraittenti vinum suavissi-
mum : Quorsum, ait, opus est? quia quo melius est , eo
plus absumelur, et qux fortes viros decent. ea reddet inu-
iiliora: ita Plularch. in Lacou.
Eminuerunt prisci Chrisliani in continentia. Nota cst
continciUia S. lacobi Alpliaei, qui vino, carne, baloeis,
caetcrisquc deliciis abstinens, auslerain egit vitam, uti
fusius diii in Prooemio Epistolae ipsius. Siiuilis fuil S. Pe-
Iri. S. Pauli et caeterorunj Apostoloruin.
loannes Eremitn, qui Theodosio linp. vicloriam de Eu-
{jcnio tyranno pra-dixit et praestitit, tantae fuit continen-
liae, uti periO. anuos foeininam non viderit, adeoquecum
Tribuni uxor euiii devotionis causa videre percuperet,
eam non ndmiserit, sed per visioucm absenti apparense-
'us volosatisfcccrit, adinonens ne deinceps facieni corpo-
nis; scd pariter eos ridet, aitquc cum Apostolo: Tam- Q ralem servorum Dei aspicere desideraret, sed gesta co
quam purgamentahuius mundi xstimali sumus, omnium
peripsema usque adhuc, 1. Cor. 4. 13. Et illud: lam non
eslis hospiles el advenx, sed estis cives snnctorum et dome-
stici Dei, Ephc3.2.l9. Et illud l.Cor. 4.3. Mihi pro mi-
nimo c.tt. ut a vobis iudicer aut ab humano die. Prima ergo
virtus Chrisliani est, conlemnere et contemni. ait S. Hier.
I(a Sancti xsliinarunt se peregrinos. Eoruin exciiipla
et gnomns recensui Hebr. 11. 13. Deuique pra;clare S.
Gregor. Nazianz. in PrKceptis ad Virgin.
Quocirca. inquit, nec te prxscntis commoda vitx
Immodice oblectent, nec rursus tristia frangant:
Tristia quippe tibi, simul et iucunda necesse est
Linquere cuncta brevi.
Hospcs cs in misera peregrinus et incola terra;
Post vcro ad palriam dieina polentia sedem
Te vehct. in fragiti posiquam ccrlaveris xvo:
Prxmia sunt porro longe maiora labore.
rum et actus per spirilum conlemplaretur : ita Kuflinus,
Palladius, et alii in cius Vita.
S. Antonius .Abbati Pambo posccnti monitum salutis
et pcrfectionis, hoc dedit: Pioli esse in tua iustilia conji-
den.t, nec poeniteat te rei transactx , ac continens esto tin-
gux tux el venlris: ita Vitae patr. lib. 5. cap. 1.
Eusebius , leste Theodoreto in Philothco c. 4. ita con-
linens fuit oculorum, ut ferreum collare cervici imposuc-
rit, ut hoc ponderc inclinatus, cogeretur assidue in ter-
ram despicere.
S. .\rsenius mulieri quse clam ad eum irrepserat po-
Bcenti eius prcees, ut in iis sui rccordaretur, respondit :
Oro Deum tneum ul deleat tuam ex corde meo memonam:
ita \itae palr. lib. 3. n. G5.
Cclcbris cst gnome Abbatis Pasloris ibidem lib. 5. c. 4.
de contincntia u. 29. ISisi Kabuzardan archimagirus ve-
nisset, non voncrematum esset tcmplum Domini igne : ita
Haic est ergo vocalio Christiani, utquasi percgrinus, cor r^etnisi quies gulx el ventris vencrit in animam, nequa-
avocet a cognatis, deliciis, opibus, totusque quasi a niun-
do abstraclus ad cxlum contendat per aspera quxque,
uti fecit S. Cxcilia , S. Agnes, S. CatUariua, omuesque
Marlyres.
PeREGRINOS ABSmBRB A CARNALIBUS DBSIDERIIS. )
Primo, qiiia peregrinus iis abstinet; non eniin se gravat
el opplet cibo ct potu, scd leviter et moderatc cum suinit,
ut sit cxpcditus et agilis ad iter. Percgrinis eniin coogruit
illa Epicteti gnome: Sustine et abstine. Secundo, quia fi-
delis sibi peregrinain csse aistiinat non tantum terram,
8cd miilto magis carnalem concupiscentiara, quia concu-
piscit dclicias spiritualcs el jelcrnas. Terlio, quia concu-
piscentia carnalisei nun lautuin cstiinpcdimenlo ad viam,
8cd et veneno ad vitain: occidit cnim animoin percgri-
nantis in caeluiii, truditquceain in tartara.
n,,i,, Porro camaiia desideria iutelligc non tanlum gula; ct
libidinls, sed et irae, invidio;, siiperbia;, ctc. Ukc eniiii o-
^' mnia sunt npera carni!*, id cst, concupiscentlac, quae noii
quam mens corruit pugnans contra inimicum.
Et n. 45. .\bbatis Hyperichii: Sicut leo terribilis esto-
nagris, sic monachus probatus cogitationibus concupisccn-
iix. leiunium frxnum cst adversus pcccatum. Qui autem
abiicit ieiunium, vclut equus fervens desiderio faminx ra-
pilur. Siccalum ieiunio corpus animam de profundo cle-
vat, et siccat fislulas delectationum.
Et n. GO. cclobratur conlinenlia Religiosi, qui malrein
iam scnem per torrcnlein translaturus manus suas pallio
involvit, ne cain conlingcret. Uogatus a inatre curid fa-
ceret, respondit: Quia corpus mulicris ignis Cfl , ct ex eo
ipso quo le conlingebam, veniebat mihi conmcmoratio a-
liarum fceminarum in animo.
Porro prudenler inoDel S. Grcgor. 30. Moral. II. Sic,
ait, nccessc esl ut arlem quisquc conlinentix teneat. quate-
nui 7ion carnem , sed vitia occidat. i\ain pkrumquc dum
plus iuiito caro restringitur, ctiam ab exercitationc boni o-
peris enerva/ur. ul ad oralionem quoque vcl prxdicatio-
tantuin in carnc, scd cl in aniina ac incnle residet, uli l)ncm non sulficiat, dum incentiva vitiorum in sc funditus
dorct Apustolus Golat. o. 19. Vidc ibi dieta.
Pcr abstinrre crgo intcllign eontincrc el conlinenliain.
Hxc eiiiin ninncm conciipisccnliam domat et rerr.Tnat :
alqiic h;i>r (icntillbus crat amori ct vcnerationi , idcoquc
tideles continenles cis facicbnt amobilcs ct admirabiles,
longc mngis qiiniii siiuiii Cntoncm, qucni illi niiris laudi-
bus in ctIuiii evchebnnt, ct tanliim iion ul nuincn colc-
banl.diclltnntcsCalonein ct contineuliain cx codcin uloro
prognatos vldcri. Aut Annchnrsin, qui guis imaginibus
inscribi iiissit: l.ingux, vcnlri et Vcnrri lciiperundum :
quod lingiin pclulans caiisa sit graviuin maloriiin, ct lii-
xu niliil turpius, ct libldu cx hoiiiinc faciat pccudcm. Ila
Laert. lih. 2. cnp. 9. ct .\lcxandriiin Mngniim, qui Darii
filins in prajlio captas vidcro noliiil.diccns: Turpr fore «
qui viros viccrat , a mulicribus vinccrclur. Et: Indignum
tst ut, qui aliorum incontinentiam casligamus, ipsi incon-
sufjovarc fcstinat.
Plura dc concnpiscentia, conlinenlia,ToIuplatura fuga,
(iixi laeobi 1. 14. leicm. 2. 2i. Daniel 1. 17.
QiiB MiLiTANT ADVERSis AMMASi.] l^aru cnim concu-
piscit adversus spirilum. cl spirilus adversus camem. Ga-
iat. 5. V. 17. unde : Militia cst vila hominis supcr lcrram,
oit liib c. 14. 4. Haiic militiam ct luclam cgrcgie in sci-
p.so dcpingil S. Aiigiist. lib. 8. Confess. 8. et serm. lOo.
dc Temp. et lib. de ("onllictu virlutum et vitiorum, ac S.
Ephrciii llb. dc .\riiiatiira spirituall, cl S. Bcrnard. Iribus
scr. dc Piignn .'iplrilunti, ct Prudcnlliis in Psychomachia,
ubi grnphicu dcsrribit duclluin huiiiililalis ct suporbia*,
palleiilia! ct iiiipallcntia.\ costitatis cl libidinls. ctc. Ncr-
vosc Tertull. ad Marlyr. c. 3. Stat , ait, conflictus et vi-
clorix suorum ngonothelcs Deus vivus: Aj/starches. Spi-
nlus sanclus : Episiates, Christus Icsus : corona, xlermta-
502
Commenlarla in Epistolam I. S. Pelri. Cap If.
tis: bravium, angdicx in cxlis substanUse polilia : gloria, ^ tur , qui per eius patieniiam destruebeU advenarias pole
in sxcula sxculorum. Et S. Hilarius in Psal. 118. litlcra stnles. ct suos milites per tolerantix roborabat exemptum
pmpli
nun: Alix, ait, sunt sxculi leges, alia Dei munera. Dia
bolus cum Deum tentare ausus est, suum esse sxculum glo-
riatur: Dominus vero mori nos sxculo iubel, ut vivamus
ipsi. Cum Domino opum contemplus, opulentia est. Cum
Domino lerreni lionoris despectus , cxlorum regnum est.
Cum Domino humililas cordis, generosx et regix naliii-
talis ornalus est.
CONTEBSATIOrtBM VESTBAM nTBR CESTBS (SjTUS, CO-
ram omnibus filiis hominum) habentes bonah. ) Spe-
ctacidum enim facli sumus mundo, angelis et hominibtts,
i. Cor. 4.9. El : Proximo famam, Deo dcbcmus ct provi-
demus conscienliam, nit S. Bern. serm. 71. in Canl. No-
tent hic Chrisliaiii sc ita coiiversari debere , ut ct fidclcs
et infidelcs, ac haerelicos sua sancla conTersnlione ad
Deum, fidem etsnnclilalcm traducant.Maior ciiirii csl vis
exempli quain verbi, vitse quam vocis, morum quain vcr-
boruiii. Quocirca S. Paulus coram Agrippa rcge : Inhoc
ostcndens omnibus quia nihil terribile esl, ubi diligitur pa-
ler ; nihil doloris est , ubi fides Chrisli, aiunt Lugdunen-
ses Chrisliani apud Euseb. lib. 4. hislor. cap. 1. in Ep.
encyciica. Qiiocirca Plinius secundus, Proconsul Asiae,
inquisilione facta de vila Cliristianorum, scripsit ad Tra-
ianum lib. 10. Epist. 97. nihll se in ei8 criminis depre-
hendisse, nisi quod hjinnos anlclucanos Christo cauerent,
rogans quid de eis Geri iuberet: cui Traianus rcscripsit,
inquirendos quidem non esse, oblalos vero puniri oporte-
rc. Unde exclaraat Tcrtull. Apolog. 2. 0 sententiam ne-
cessitate confunam! negat inquirendos ut innocenles , et
mandat puniendos ut nocentcs. Antoninus vero linp.Traia-
ni filius adoptivus et successor in Ep. quain rccitat Eu-
seb. lib. 3. Hislor. cap. 12. Chrislianos palain laudat et
propugnat, aitque Genliles suis torinentis magis confir-
mare eorum religionein: lUis enim, ait, magis in optatis
at , ut in crimen adducti mortem pro Deo .■:uo oppetant.
inquit, et ipse studeo sine offendiculo consciendani habere o quam ut vita fruantur : unde vita ipsorum hoc pacto pro
-■■■•--■ fjiif^ tfiuiio maiorem clurioremque rcportanl victoriam ,
quam si imperala qnx vos ab ipsis fieri postulatis, otnrent.
Unde concludcns decernit: Quod si quispiam igilur cui-
guam Chrisliano, quia Christianus sit, pergat, molestix
quidquam aut criminis inferre, ille cui crimen illatum.
fuerit , etiamsi reipsa Christianus deprehensus sit, absol-
valur; qui autem illum accusaveril, iustum debilumgue
supplicium subeat.
Hac sanctitale Chrislianorum perspecla conversus est
liistinus Philo.sophus el Martjr, ut ipse narrat Dialog.
contra Tryph. Multi quoque iudices et lorlores cooTersi
fiiere, ut patet ex vita S. lacobi, Alexandri, Liiciani, Try-
phonis, aliorumque Martvrum. Eadem victus Porphyrius,
licet iuratus Christi hostis, scripsit librum de Essseis, in
qiio eorum mores angelicos describit el dilaudat. Tain
polens est virtu8,ut ab hostibus non lantum testinionium,
sed et elogluiD, ac praeconium extorqueal. Quamobrein
ad Dcum, et ad homines sempcr, Aclor. 24. 16. El lob 1.
1. laudalur quod inler infideles et iinpios fuerit vir sim-
plex et rectus. Quin et Cicero apud Lactant. lib. 3. c. 13.
et 16. Male, ait, mecum agitur si me oratio magis quntn
vita purgat. Et Arislippus rogalus quid In hoc orbe esset
admirandum, respondit: Vir probus et moderatus : quia
licet inter multos impios degat , non tamen pervertilur :
ila Stobaeiis senn. 35. Prieclare S. Chrysost. orat. dc S.
Babyla: Convincunt, ait, mugis opera virlutis, quam mi-
racula; hxc namque vel ficle fieri possunt, vel si vere, el-
iam ab improbis per gratiam gratis datam. Vide Lactan-
tium lib. 3. cap. 15. ubi inler inulta ait, eos qui doccnl et
non faciunt, praeceptis suis delrahcre pondus, ac verbo
veritalem, opere meDdacium exhibere.
Ut in eo quod detrectant (delrahunt, obtrectaut,
calumniantur) db tobis tauquau db halbpactoribcs.]
Dicebant enim Christianos esse contemptores principum,
numinis et deorum, volupluarioB, usurpare promiscuos (^lacobus Lainez primus a S. Igiialio Societalis lesu Prae-
Christia-
iioruna
piimo-
rum san
ctitas.
concubitus (quia id faciebant Gnostici h3eretici,ex Chrislia
nis prognali), vesci carnibus humauis (scilic tcarne Chri
sti iu Eucbaristia , cuius rumorem inaudierant Gentiles,
sed moduin et mysterium non intellexerant, elc.) adeo ut
omnes orbis plagas et clades tribuerent impietati Chri-
stianorum, ideoque per trecentos annos eos atrocissime
persecuti sunt omnes penelmperatoresiisqueadConstan-
tinum. Si Tiberis, ait TertuII. Apolog. 40, ascendit in mce-
iiia, si Nilus non ascendit in arva, si terra movet, si fa-
mes, si lues, statim Christianos ad leonem. Quocirca pro
iunocenlia Christianorum graves et dontasApologias scri-
pseriint S. lustlnus, Athenagoras, Clemens Alexand. Cy-
prian. Tertiill. Arnobius et alii.
Et BONIS OPEBIBUS V09 CONSIDEBAIfTES (sKOTTTaiovT;,-,
id est introspicientes , plane et penitus inspicienles; Cle-
raens .Alexand. 'i.Psdag. H . suspicientes ;Yatdib. xstiman-
les) GLORIFICBNT Deum) Ita S. Blandina atrociler torta.
positus Generalis, el ex eo P. Canisius (tesle P. Sacchino
lib. 2. Vitae eius) censebant oplimam rationem refutandi
maledicta esse, illustrem recle factorum constantiam.
In die visitationis.) Primo, per visitationem, CEcum. Djp,,;,,
et Arias accipiunt vestigatioiiem el inqiiisitionera, q. d.wiinois:
Ut cuin Pliiiius, aliique Piaesides et Gentiles de vobis In- !■
quirunt, vestraque visitant, videnles veslra omnia esse
sancla, glorificent Deura.Unde TertuII. .\polog. uit. Cru-
ciate, ait, torquete, damnale, atterile nos: probatio est e-
nim innocenlix nostrx iniquitas vestra : exquisitior quxque
iniquilas vestra illeccbra esl magis sectx. Plures efficimur,
quoties metimur a vobis.Semen est sanguis Christianorum.
Secundo, alii visitationem, Graece e7rio-xo-r,v, id est inspe- U,
ctionem, curam , correclionem accipiunt myslicam per il-
luminationemetgraliain,q.d,UtGentiles glorificentDeum,
tunc qiiando Deuseos visilavit lumine gratiae suae, ut vi-
deant veritatem et sanctitatem Christi et Christianismi ,
ut Christianis obiccta crimina iam dicla confiteretur, con- ^. eamque ainplectantur, q. d. Veslra bona conversatio acer
stanler et alacciterproclamaudo, Christiana sum , etnihil '' eriteis stimulus ad conveisionem et fidem:itaGlo8sa,Dio-
apud nos mali geritur , obstupefecit tortores. Eadem re-
Tocata ad tormenta.et in morlis confinio posita: Multum,
ait, erratis, o viri, quod putafis infantium visceribus vesci
eos . qui ne mutorum quidem animalium carnibus utun-
tur. Et S. DiacoDus de iisdem in tormentis interrogatus,
nihil aliud respondit quam : Aliud nihilsum,quam Chri-
stianus. Hoc mihi nomen, hoc genus, hoc patria est. Cum-
que ei laminas candentes xris et ferri adhiberent , ita ut
cames eius adustx igni defluerent , ipse permanebat im-
Mobilis. inconcussus, intrepidus, cxlestibus xternisque fon-
tibus, qui procedunt de ventre lesu, humanas in se tempe-
rans flammas. Verumtamen membris omnibus Martyr erat,
et tolo corpore unum vulnus hxrebat. Perit in eo kumanx
f»rmx agnitio, el non solum quis esset , sed et quid esset,
tormentorum crudclitas.ne agnosciposset.abstulerat.Chri-
stus lamen in eo solus per martyrii gloriam recognosceba-
nys. Gagneius, Catharinus, Valabl. Salmeron, et alli.
Tertio , Hugo et Thomas Anglicus accipiunt de visila-
tione, qua Deus visilat et flagellat fideles, ut ex eorum pa-
tientia extorqueat laudem ab infidelibuseisdetrabenlibus:
quo fideles raonet S. Petrus, ut cum persecutionem aliara-
ve quamvis tribulationem patiuntur, sciant eam non ca-
8U accidere, nec tam ab hominibus, quam a Deo profici-
sci, ad purgandam , explorandam et perficiendam eorum
virtutera. Hac eoim de causa instituuntur visitatores et
visitaliones in Ecclesiis et monasteriis.
Quarlo, Beda per diemvisitationis accip\ld\em iudicii.
Tunc enim improbi, praesertim iudices et persecutores.Ti-
denles gloriam Martyrum et Sauctorum, Deuin glorifica-
bunt, dicentes : Bi sunt quos aliquando habuimus in deri-
sum, etc. Ecce quomodo computati sunt inter filiot Dsi,
et inter Sanctos lors aliorum est, Sap. 5.
Hl.
ly.
Commentaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. II.
503
Verum hacc tarda nimis et sfira , ac allerius saeculi esl ^ que iubet subiici fidelea, ne per Christum se ab eorum do-
Tiaitatio: ideoque invila infidelium glorificado. Q.jarc se
cuodus el terlius sensus magis genuini sunt.
V,f, 13 SiBiBCTi iciTiiB B8T0TB. ) Vox igilur hanc quasi con-
clusioncm cducit cx iis qu« dixil de bona convcrsalione,
q. d. lussi vobis bonam conversalioiiem, ergo pariter lu-
1)60 gubiectionem ct obcdienliaui : in liac cnim illa vei ma-
xime consistil et cernitur, pra-serliin prinio illo Ecclcsiae
el S. Petri aevo. Maleenim audiebal apud noniiullos Chri-
stiana rcligio, quasi docerel Chrislionos ulpote Chrisli fi-
minio ejLcuiptos pulent; argumento tamen a pari vel mi-
nori, idcm de principibus Ecclesiasticis, puta Episcopis et
praelatis, scilicct iis subiici debcre laicos quoslibet irj re-
bus spirilualibus, ex hoc loeo roneludit S. Basil. Const.
monast. cap. 23. imo Chrislus .Mallh. 10. 40. Qui vos au-
dit, inquit, me audil : qui vos spernit , me spernil. Et S.
Paul. Hebr. 13. 17. Obedile Prxpositis vestris, et subiace-
tc eis. Ipsi enim pervigilanl quasi rationem pro ummabus
ve.stris reddiluri, ut cum gaudio hoc faciant,et non gemen-
lio9,et dcsignalos hxredes regiii caclorum.non dL-bcrc sub- tes. Et S. Pauli disnipulus S. Ignalius Epist. 9 ad Pbila
iici principibus, pracserlim Ethnicis el infidclibus , iuquit delph. Principes, ait, obediant Cxsari, mililes principibus
CEcumea. Acccdcbal, quod primi Christioni origine erant
ludaji, qui sub hoc tcmpus rebcllare cflC|)erunl Komanis,
imo Apostoli erant dolilaei: tunc autem orla fuit sccla
<ialilaeorum a luda Galilaeo, qui doccbat ludxos, ulpote
populum Dei, liberos esse debere a vectigalibus, nec sub-
iicere se Imperatori Romano, ulpote Gcntili ct infideli.
Diaconi Preshijlcris sacrorurn pnefectis: Presbijteri, Dia-
coni, et reliquus Clerus una cum populo univcrso, militi-
bus, principibus.et Cxsares [alii legunt, sed et Cscsaret; i-
psi Episcopo pareant, Episcopus Christo, ut Christus Pa-
tri obedivit, e( hac ratione per omnia conservabilur unitas.
Idem Episl. ad Sinyrnenses : Hunora, inquil, pli , Ueum
Quocirca huius crroris insimulati suut Apostoli et Chri- ct rcgem. Ego autem dico : Honorate quidem Deum ut au
Btiani, ideoque studiose contrarium scribuut et iubent, uli tJ ctorem omnium et dominurn. Episcopum autem tawquam
. ideoque
dixi Aot. 5. 37. Sic eliamnum Anabaptistae cx adveiso di-
cunt, omnes Christianos csse pares, el libcros, ac pro-
iode unum Christianum alteri non debere dominari, ac
conseqoenter nullos inter eos debere esse magistratus,
nulla tribunalia, nulla iudicia , nullurn ius plectendi son-
tes. Contro hoa omnes scribit Paulus cap. 13. ad Roman.
ubi multis rationibusoslendilChristianos dcberenon lan-
tom in foro exteruo, sed et interno, puta in conscicnlia,
obedire suis magistratibus. illos ibidern ordine rccensui.
Vere S. Basil. serm. de abdicalione rerum: .4njmj, inquit,
in virtute progressus , in humilitaie progressus est; con-
traque in postremis relinqui, non aliunde quam ex elatio-
ne progignitur. Pietatis enim cognitio, humilitatis el man-
luetudinis cognitio est, quando se animo scire submittere,
Christum est scire imitari.conlra autem arrogantiae/ferri,
est diabolo se similem facere.
Omfi BvnxJiM CBBATUBA.) Pfimo, Syrus verlit, omni-
principem sacerdotum imaginem Dei ferentem : principa-
ium quidem secundum Deum: sacerdotium vero secundum
Christum: et post hunc honorare oportet etiam regem. iSe-
mo enim polior e.it Deo , neque similis ei; neque Episcopo
homrabilior in Ecclesia saccrdotium Dei gerente pro salu-
te mundi, elc. sacerdotium enim summa est omnium bono-
rum, qux in horninibus consistunt.
Quocirca apposite S. Bernardus Epist. 183. ad Conra-
dnm Imper I.cgi, ail: Omnis anima potestatibus aublimio-
ribus subdita sit . quam scntentiam cupio vos custodirc in
exliibenda rcverentia Pelri vicario , sicul ipsam vobis vul-
iis ab universo servari Imperio. El Innocent. III. Pontif.
cap. solitx.de maior. et obedienl. Imperatorem Coiistanti-
nop. qui ex hiscc Pelri verbis mandabat Palriarchse Con-
stanlin. sedere ad pedes suos, confutat, dicens: Sequcrt-
tur quod eUam servus quilibet in sacerdo'es imperium ac-
ccpisset, cum dicatur.Omni humanx crealurx. Aptius quis
bus filiis hominum, quasi Petrus velit Christianos summe 0 inferat, priocipes dcbere subesse Episcopis iii rebus Ei-
csse humiles,ita ut se cuivis homini substeroant. Primus
enim gradiis humililatis est.subiicere se superiori. Secun-
du8, »qMali.Tertius,iiiferiori: iiixla illudPauli (jal.5.t3.
Per charitatem spiritus servite invicem. Et Philip. 2 3. In
humilitate superiores sibi invicem arbitrantes: ita Dioiiys.
Carth.Verum hoc consilii est ct perfectioni8,non prajccpti.
Secundoct geuuine, omnem humanam crealuram vocat
Petrus omncm homincm , sciiicet superiorem , ciii subic-
ctio debetur. Dicit omnem , ne quis inlidcles et impios
excipiat, q. d. Quolis qualis sit, eliamsi infidelis, iinpius,
imprudens, raptor, elc. si superior est, hoc solo nomine
ei subiecti egtote. Creaturam ergo humanam vocat prin-
cipea cl magistratus ob hominibiis crcalos, puta reges et
duces, uli cxplicans siibdit: ita QEotimen. Graecum enim
xTi»i{, id cRl, creatura, ponitiir pro tzIu xk 7to)iTiia, id est,
pro ordinalionc, pulilia et civilis gubernalionis dispositio-
iie. Sic Latinum crearc subinde copilur pro ordinarc; el
clesiasticis, quia Episcopi sunt creaturae Dei, id est, Prae-
lati n Deo dati toti Ecclcsiac , oon solum plebeiis, sed et
principibus. Sunt enim Episcopi lam reguiii, quam plebe-
iorum. Vide Bellarm. loto lib. 3. de Laicis.
Polilice hic disce signum eleflcclum ver» fidei es«e hu-Oti«
militalem,siibieclionem,obedieutiainsiibditorumerg« '"•■J^"'^
gislraliis; infidelilatis vero ct hi-eresis elTi-clum esse siiper-r, jj,,.
biam, inobedieiitiam, rcbellioiiem. uli vidiinu» et videmus
fartilari a Liitheranis, et magis aCalviuislis in Stotia,.\n-
glia,(riTmania,elc.Sane Luthcriis horum omuiiira pareos
Kiia rcbellioue et haercsi per siios discipulos centiim millia
ruslioorum arnmvit conlra priniipcs, bellumque rustica-
niiin exoiiavit, qjod tantas Gennaniae clades edidil. Hae-
rclioorum eiiiin axioma,imo primiim principium cst.suain
sectain el ha?rcsim omuibus modis cl arlibus, ac pr»ser-
tiin nrmis, tucndarn el propagandam esse, ac cooscquin-
ter priucipi orlhodoio, si obsisla*. omoibus viribus obsi-
crealura vel crealio pro ordinationc, gubcrnalione, pole- .^ slendum.Ex adverso Catholici per primos trecentos aoiios
•lalc, pula pro mngiBtrBlu potcslate pr.-cdilo. Sic dicimus ^ obedlverunt Imperaloribus Elhnicis, cliam persoculoribus
creari Ponlilioem, (^nrdinnlcs, rcges, priiioipes. consiiles,
cum soilicfl persulTrngia lalcs eligiintiirel cnnsliluuntur:
Jmo (Jardinalcs vocontur crealur» Poiilificis, qiiia ab eo
rreaotiir principcs Ecclcsia». Sioiil cnim in creatione Deiis
ex non essc faoit rcm esse piilolirnin ct niojjiiam : ita prin-
cipea, prirscrtim qiii cx inin ad summiim, puta e plcbe ad
principnturn, cvehuntnr, recte dicuntur crenri; quia in-
gens noviim essc inornle nocipiunt, qiiod eos fucil specla-
biles et illiistres apud homincs. Porro lii dioiintur huma-
na crralura, vcl quin crenti ab hnminibiis, vel poliijs quia
ipsi siint humanx crealurip, id esl, homincs orcali priiici-
pc8 a Deo; sunt ergo orcnlura.' Dci, qiiia cx hominibusad
hanc dignitalein n Dco clccti et evcoli siint : et qiiia praj
carteris ipsi suut viva iinago crcntoris Dci , in quibiis sci-
lioel Deiis siiaiii inaicslatem, iiis et impcrinm rcpr.Tscntat.
Loquilur diicctc S. Pclrus dc principibus civilibus, ii8-
in omnibus, excepla hdeel rcligionc.nec quisquam neccni
i-ut rebcllionein contraeos machinatus cst fidei praetcxlu,
ciinmni sa?pe id fiiocrc potuisgent si voluissent. Saue po-
liiissel lola lcgioThebjcorum fnrlissima duce S. .Mauritio
.Mnximiaiio resistcrc, armisqiic fidem ct vitnin tucri, aut
certc noii iniiIln,occiimbcrc; scd noluit.tolaque positis ar-
iniR.gcnuibiis iiixa fidci causa oblruncarise pcruiisit. Plu-
rihiis idipsuni dcnionstral Thomas Bozius iu Signis Eccle-
siae, signo 53. cl 90.
Id etiamnum cxpcriunliir el senluint multi principes E-
Ihnici npiid Indos, Inpones et Sinns, qui Chrislianos et
Chrislionam rcligioncm amant cl fovcnl, eo quod videant
ChrlKlianos magis sibi obcdire quom Elhnicos. Sane ante
nnno» Iriginla cum degerem Lovanii , Alciandcr Farne-
sius, dux Parmensis, Belgii gubemalor. qui invicla sua
fortitudinc cl prudciitia louge maiorem Bclgii partcin ad
504
Gommentaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. II.
regis sui Pliilippi II. obedientiam reTocavit, cum Rex iu- j^ Quinlo , propler Deum , id est, ex Dei amore et reve- y.
beret in urbibus a se captis arces extrui, quae cives in of-
ticio continerent, ne quis rebellionem novani ordiretur:
rescripsit Regi Alexander, arces raunitissimas et securis-
simas fore CollegiaSocietatis uostrae.Illaergo loco arcium
curaret in urbibus maioribus, et periculosioribus extrui.
Rationem dabat: Religiosi Societatis per scholas, concio-
nes, et alia ministeria docebunt cives, eisqiie iustillabunt
veram fidem, obedientiam et amorcm, quem debent non
tanlum Deo, sed ct suo prineipi, quem Dcus eis prsefecit,
suumque vicarium constituit, ut eutn quasi lalem colaut
el ament. Validior autem obedienliae et principatus cuslos
cst amor, quam timor, qiii cum sit violentus, diu durare
nequit, sed data occasione erumpit, iugumque exrutit, ct
arces sibi imposilas { quas Graeci diccbant esse (yranno-
rum nidos) evertit. Persuasit bcec ratio re,»i,qui consilium
Ducisseciitus.mandavit ei iit locis opportuuis Goilegia So-
cietatis fundarel; quod ipse accurate praestitil, magiio et
Belgarum et rcgis bono.
Pioptcr
D.nitn
qu,d.
Ke-p.
1.
1(1.
rentia subiecti estole magistratibus, q.d. Obedite iisnon
quasi coacti metu gladi et vindictae ipsorum, sed propter
Deum, id est sponte et liberaliter ex Dei amore, ne scili-
cet eum o(Tendalis(quod Pauliis ait, propter conscientiam.
Rom.13. 5.) sed eum in suis vicariis houoretis et reveren-
mini. Hoc est quod servis ( et cuilibet subdito ) preecipit
Paulus Ephes. G. 7. dicens : Servi obedile dominis carna-
libus curn. (imore et tremore in simplicitate cordis vestri,
sicut Chrislo , non ad oculum servientes quasi hominibus
placentes, sed ut servi Chrisli facientes voluntatem Dei ex
animo, cum bona volunlate servientes sicut Domino, et non
hominibus, scientes quoniam unusquisque quodcumque /e-
cerit bonum, hoc recipiet a Domino.
Sexlo, propter Deum, ut scilicet Gentiles videntes ve-
stram obedientiam, Deum vestrum glorificent, ut dixit v.
12. ac Dei fidem ct culturn alliciantur. Ila Iberos Hispa-
niaj populos obedieulia, patientia, devotione et virtute ca-
plivae cuiusdam Chrislianae ad Chrislum esse conversos
Orlhodoxa ergo fidcs est columen reip. £eque ac Eccle- Bfuse narrat Euseb. 1. 10. c. 10. et Ruffmus I. l.Hist.c. 10
sise, cuius pestis cst infidelitas el hajresis. Columcn enim
reipubl. est obedientia civiiim quam prajstat fides, negat
lisresis. Unde Solon legislator Atheniensiiim rogatus ,
Qua ralione consistcre possit civi/as ? resp. Si cives obtem-
perent suis magistralibus ; magistralus autem legibus: ita
Stobaeus serm. 41. Laconum erudilio erat parere magi-
stralibus, patienlem esse laborum, el in prselio vincere aul
mori, ait Plutarch. in Lac. Scipio cum in Africa bclluin
gereret, ostendit mililessuos, et lurrim excelsam in ma-
ri, aitque: Nullus horum est, qui non conscensa turri se-
vtel in mare prxcipitaturus sit,si egoiussero: itaPlutarcli.
in Scipione.
Pbopter Deum.) Primo, qiiia Deus sanxit magistratus
iussitque eis obediri. Non est enim potestas nisi a Deo; qux
autem sunt, a Deo ordinatxsunt, Roin. 13. 1. Unde hanc
causam illico subdil S. Petrus, dicens: Quia sic est volun-
tas Dei. Hac de causa Numa, Lycurgus et alii legislato-
Septimo, propter Detan, ut reges et principes memine-
rint se Deo esse subditos, ac propler ipsum imperare et
pra;cipere. Sapienter S. Fulg. lib. de Prajdest. et gratia
Christi : Clementissimus Imperator , ait , non ideo est vas
prseparatum in gloriam, quia apicem terreni principatus
accepit, sed si in imperiali culmine recta fide vivat, et
vsra cordis humilitate prxditus , culmen regix dignitatis
sanctx religioni subiiciat, etc. si prx omnibus ita se san-
ctx matris Ecclesix Catholicx meminerit filium, ut eius
paci alque (ranquillitati per universum mundum prodes-
se suum faciat principatum.TaUs fuit Constanlinus, Theo-
dosius, Carolus Magnus, S. Ludovicus iu Gallia, S. Ste-
phanus in Hungaria, S. Leopoldus in Austria, S. Wen-
ceslausin Boemia, S. Hermenegildusin Hi3pania,S.Hen-
ricus in Germania, S. Casimirus in Polouia, qui impense
Ecclesiam et Pontificem Romanum coliierunt ac propu-
gnarunt, eiusque filii esse et nominari ambierunt, ac id
res finxerunt se cum diis colloqui, ab iisque leges acci- Qjpgnm filiis suis lestamento reliquerunt.
pere, ut iis auctoritatem adderent, teste Platone iuMinoe
Legislatores autem fidelium , ut Christus, Moses, Pelrus
et Paulus cum Deo etChristo collocuti sunt, ab eoqiie
suas leges acceperunt.
Secundo, quia rex et princeps est viva Dei in terris i-
mago, estque quasi vicarius Dei, imo Deus quidam terre-
slris. Quoeirca qui eum violat, Deum violat. Itaque qui
resistit potestati , Dei ordinationi resislit . Qui aulem resi-
stunt. ipsi sibi damnationcm acquirunl, ait Paulus Rom.
13. 2. Hinc Plutarchiis in Themisloclc regem vocat £wov«
twifMyj,-) 0;ov TTxvTa uw^ovTo;, id est, imaginem vivam Dei
cuncta servantis.
Tertio,quia Deus singulos reges et principes vel per se
ut Saulem, Davidem, vel per suos constituit, iuxta illud
Prov. 8. 13. Per me reges regnant, et legum conditores iu-
sta decernunt. Unde Tertull. ad Scapulam cap. 2. Chri-
stianus, ait, nullius est hostis, nedum Imperatoris, quem
sciens a Deo suo constitui, necesse est ut et ipsum diligat,
et revereatur , et honoret, et salvum velit cum toto Roma- £)
r.o Imperio quousque sxculum stabil: tamdiu enim stabit.
Quarto, Didymus et OEcum. propler Z)eMw,inquiunt,
id est, eo modo qiio Detis praecipit, nimirum ut eis obe-
diatur, quando nihil conlra Deum Deique legem praeci-
piunt: si euim id facianl,dicendum estcum S. Petro: Obe-
dire oporlet Deo niagis quam hominibus, Actor. 4. 19. et
ciira Machaba!0 : ]Son obedio pr.vceplo regis, sed prsecepto
legis , 2. Machab. 7. 30. Nam et rex ipse Deo subdiliis
est . eiusque legi parere dcbel : Reges in ipsos Imperium
est lovis , ait Horat. lib. 3. ode 1. Hoc est quod sanxit
(.hristiis : Reddite ergo qux sunt Cxsaris Cxsari , et qux
sunt Dei Deo. Matlh. 13. 7. Ubi S. Chrysost. homil. 71.
in Matl-h. Tu, ait, cum audis reddenda esse Cxsari qux
sua sunt ; illa solum dici non dubita, quse pietali ac reli-
gioni nihil offlciunt : nam quod fidci aul virtuti obest, non
Cxsaris, sed diaboli tributum ac vectigal est.
VI.
VII.
SivK REGi QUASi PR«CELLENTi. ) Syrus, rcgibus pro-
pter imperium ipsorum. Praecellentia ergo regis est eius
imperium et potestas regia : quare sub rege accipe Impe-
ratorem, qualis ttinc erat Romae, duces et principes abso-
lutos, qui uulli subsunt. Rex enim dignilate et poteslate
subditis longe praecellit, iisdemque sapicntia, beneficen-
tia et virtute prrecellere debet. Ipse enim est quasi sol ia
regno, uti multis analogiis ostendi Isaias 43. 1. Id ani-
madvertit Alhalaricus Gothorum rex , qui apud Cassio-
dorum lib. 8. Kp. 24. ita loquitur: Tanto divinitatiplu-
ra debemus , quanto a cxteris mortalibus maiora suscepi-
mus: nam quid simile rcpendat Deo. qui potitur imperio?
sed licet pro tanto munere nihil compensari possit idonee,
ipsi tamen gratia redditur, dum in servientibus honoratur.
SiVE DUCIBL8. ) Tigur. sive prx.udibus; Syrus, iudici- ^e"-**-
bus. Graece enim r.ytfiovt^ vocantur prsfecti, praesides, cae-
terique magistratus, qui a raaiori pendent, eiusque qua-
si sunt vicarii.
Ad vindictam malefactorum (Tigurin. noeentium ) Vimiio
LAUDEH VERO BONORUM.) A7ajo7ro™v, id est, rccte agen'^^^°^°-
tium. Hic enim est finis pntestatis regalis et magistratusiu^ pst
cuiusque, nimirum utimprobos puniendo, probos tuean- probo-
tur, itaque civilem hominiim societatemconservent, quod ''"'"•
fit per iuslitiam, qua boiiis praemium, malis poena irroga-
lur. Unde Socrates aiebat : Optime gubernari civitates cum
iniusti dant pcenas, ail Plalo lib. 2. de Philos. Cicero ad
Brutiim laudat sentenliam Solinis, qui rogatus : Qua ra-
tione optime guljernaretur Kespubl. respondil : Si boni prx-
miis invitentur. mali paenis coerceantur. Theophrastus in-
terrogattis: Qiiidnam vilam humanam conservaret ? re-
spondit : Beneficentia. h.onor el poena: ila Slobaeus serm.
41. Lycurgus censiiit rempubl. dnabus rebus contineri,
praemio et poena. Et Pythagoras civitatem optiniam esse
dixit: Qifx posteaquam malos pcenis coerceret, viros tan-
tum bonos admitterel: ita Slobaeus ibid. Cato dicebat : /n-
Commenlaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. II.
505
iuriam. eliamsi facienti nihil inferat periculi. universi s /.liam spirilalem, acspera resurreclionis el vitae beataeha
tamenncriculosametse.Quocircamctgislralusquimalefi- bi
cos non coercent, lapidibus esse obruendos. nepcenx nefjlc
clus salutem reip. labefactarel: ita Plularch. m Apophib.
Rom. Uinc Arcliilas Pliilos. lib. 3. Uhel. dixit magistra-
tus esse instar ar^e , ad quam iniuria alTecti confugiant.
Porro recte apud /Egyptios Pontifei publice pro rege o-
rans, hoc ei iuler alia precabalur: Lt lcviores pwnas infli-
geret quam delicta mererentur. et maiores gratias repende-
ret quam bcncficia exposcerent : ila Diodor.lib.l. Bibliolh.
QVIA. SIC EST TOLUNTAS UBI, tT BENBFACIB5TB8 ( a-
7a.3oroiojvTjj, quod paulo ante Noster vertit, bonos , di-
ceiis : Laudem vero bonorum, id esl, bene agentium.Idem
Bccuudo, verli potest bencficiis afficientes ) obmltescbhe
FACUTI9, yijiouv, id est obluretis, obslrualis, oppilelis,iM-
PKUDK.^fTUiM, afpo-juv, id cst, insipientium (naiii, ut ait S.
Hicron. iu Epitaph. Nepoliaiii sine nolitia Crealoris omnis
homopecus est) bomi.^um ignobantum.) Syrus: Ut per
dona vestra obturetis os stultorum illorum, qui non norunt
tu ostenderent ; tum ad iDdicaadam libertatem per Chri-
sluru adepiam, ut anima libertate novx vilx indula. ad-
versus dtabolum cum adiutorio divino vaieat forttter di-
7mcare, ait S. Augustinus lib. 4. de Symb. ad calechum.
c. 9. et Tertull. lib. 5. conlra Marc. Ipsum quod ait, qua
libcrtatc Christus nos manumisit, nonne eum constituet
mauumissorem qui fuil Dominus? alienos enim servos nec
Alba manumisil : servis enim, cum manumiltebanlur et
libertate donabautnr, dabatur vcslis alba. Hac de causa _ .
olim lideles slalim a baplismo calceabanlur calceis albis, "Xe""
eosque deferebant per septem dies, aque ac >e8tem can-bam cai-
didam; idque Primo, ut significaretur eos libertateChri-""* "•
stiana donari: servi enim lucedebant nudipedes, liberi^e^^dlT
calccati. Secundo, ut calcei sigoum essent cos in Ecclesiae causis.
et liliorum Dei possessionem miiti. Terlio , ut memores
essent mortis Christi ; calcei euim de mortuis animalibua
Cunt: ita Rupert. lib. 7. cap. l.Quarto, ut memores es-
sent vesligia a peccali vulnere custodire , ait S. Cregor.
Veum. Cum enim, ait OEcum. de nobis quasi arroganles, D 'lO'"- 22. in Kvang. Quinto, ut veterum Patrum, qui im-
insolentes et inobedienles simus. obloquantur, si et humiles
et obedicntes in quibus oportel nos csse videanl. magis e-
rubescunl et obmulescunt.
Pro ayviaiTiav, id est ignoranfiam, Clem. Alexand. lib. 3.
Stroin. c. G. lcgit tfr/aatav, quod iuter alia, tcste Buda;o,
sigoilicat sijcophanliam. id cst calumniam, fraudulenliam,
qua scilicet subdolis artibus ct verbis vcstrain inuocen-
tiam traducere, calumniari ct in odium adduccre sat-
iyco- aguut. Sycophanla cnim cst inendax et cavillator subdo-
ph;iuix |u8, ita dictus a servo, qui furtum ticoruin a se commis-
*i)iiiQa. ^mji jij gocju,^ innocenTem arliiiciose couiccil: sycophan-
ta cnim dicitur a (7vxa ^tv.-iv, id esl, ab iudicaudo euin qui
licos coiiicderat. Sapienter inonet S. Alhauas. ( vel quis-
quis est auctor.) Exhurt. ad Monach. Hic omne quod fin-
gi potest . tamquam possit et credi, cavcamus, ne in ulio
famx nostrx vulnere serpat nala ab occasione suspicio. I-
psa famx semina priusquam linguis nulnantur. intcrcant.
pollutum incoutaniinatumque spirituin Deo reddidcrunt,
inores et instituta sequerentur, itaque teoderent ed ca-
lum. Uuc alludit Paulus Ephes. 6. 15. dicens: Calceati
pedes in prxparatione Evangelii pacts: ita Anselrn. ibi-
dem. Vide losephum Vicecomitera de llilibus baptisnn
lib. 5. cap. 18. Vide pariter dicla Ezecb. IG. 10. adillud
Calceavi le ianthino.
Sbd sicut sebti Dei.) Qui libere et liberaliter serviunt
et obcdiunt non lantum Deo, sed et omaibus magislrati-
bus, quos Deus sibi vicarios uoslrosque superiores ordi-
Davit: servire cnim Deo rcgnare est.
Omnes BONOBatb. ) luxia stalum cuiusque ct hooorem f^,, ...
ei dcbitum. Hoc est quod ait Paulus Koman. 12. 10. Ho-
nore invicem prxvenientes. Secuudo, honorale, id est, cha-
ritatis olliciis ct beueticiis omiics proseqiiimiui. Honur c-
niiii non tautuin revereoliani el obediculiam,sed et aioo-
rcin, allinonioin omncmquc opilulalioncm iucludit, utcum
/Von tantum noOis fides facli, scd possibiLitas eliam rele-n dicitur, Honora patreyn el mutrem, Exod. 20. 12
ganda mendacii. lieala enim vita est prxclara de qua ni
hil licel falsilatt.El inferius : Utatur mundusnatura, dum
nihil in nostra invcntal disciptina. Falsitas ex more iacte-
tur , dtim nec verisimile quidem possit esse quod dicitur.
Ters. t6. QlIASI LIBEBI, ET NON QUASI VELAMBN UABBNTBS HA-
LITI.S LIBBKTATEM.) Vux quusi uon est assiinilaulis, sed
asseveraniis, q. d. Obedite principlbus liberc cl liberali-
ler quasi libcri ct iugenui Christi et obcdicntix lilii. Est
occupatio : occurrit cniin obiectioni : Christus nos fecil li-
berus: ergo nulli priucipi subiici elservire dcbemus.lliir-
sura: ergo licel nobis facere quidquid lubut. Ita olim (ino-
■tici ( et Duuc Libertini ) hac libertale Christiana abule-
bantur ad oinnc dcdccus et uefas. Uespuudet S. Petrus :
Facli estis liberi a Christu, sed n peccato, non a lcge Dci,
nec ab obcdicntia principum : nolite ergo inobcdicutix,
turpiludiui ct malitia) vcstra; prajtexere libertatem Chri-
sti ; hajc enim nou est libcrtas, scd ncquitlaj servitus. 1-
dcm monuit S. Paulus llalatas cap. o. 13. diccns: Vos in _.
iiberlutcm vocali estis, luntum nc tibcrtalem in occasiuncm "
detii carnts. Nam, ut idcm ait 2. Cor. 3. 17. Ubi Sptri-
tus Domtni, ibi libcrtas. Vide ibi dicla. Porro, ut ait OE-
tuincu. Si pcccamus, tiberiale perdita servi cfficimur in-
obedientix et pcccati. Et S. August. Iib. de Quantitutc a-
uiuia) cup. 3i. lllc ^Dcus) ab oiiinibus lihvral . cui servirc
ommbus utiltsnmum ol , ct tn cuius serritto plarcrc pcr-
fcctc sola Itbcrtas csl. Ideiii tracl. 21. in loauu. Hxc, ait,
spcs nostra cst, fralres, ut a Itbcro liberemur, ct Itbcia.ido
svrvos nos fuciat. Scrvi cniut erainus cupiditatis , libcruti
tcni cfjicimur charilalis. Scripsit de libn Inte Christiniia
libros quiudccjiii louniits LtusAus llillioluiius, Doctor
Luvao.et breviter Itellaiin. Iib. \. de luslilicat. r. 5. ctG.
Vux vctamen, alliidil iid vcluin sivc vcslciii eandulam,
quam bapti/.uti acciplcbani iii baptisino, tuiii ut nieinores
rsiicnl caiidureiii aniiiia.' baptisiiiu acccptuiii, usqui' uJ ex-
trcuium vito) spirituiii sibi essu scrvaudum ; tum ul Iseli-
VOL. X.
FBATERNiTATeM , id cst fratrcE, puta Christianos : vel
potius fraternitalem , boc est fratrum, id est Christiano-
rum, coetiim el couiunctionern dilicitb ) lubct euim non
tantuni ul uniouem, scd ct cuctuiu lidcliiiin ac convcntiiia
ud coinniuucs prcces, coucioncs, Synaxes diligint et fre-
queiilent, iuxla illud Pauli Ucbr. 10. 2i). Ao;i dcserentcs
collectionem nostram , sicut consuetudinis esl quibusdam.
Delh tihbtb. ) Non scrvili, scd liliali liuiorc, quu filii
ex ainore timcut olTcndere patrem , cavcnlque scdulu ne
quid fttciaiit quod ei displiccat. Dco ergo propriuin quasi
Iributurn et dcbitum cst hic tiinor, iuita illud Ps. 2. 11.
Scrvite Domino in timore, el cxullate ei cum tremore. Et
Malach. 1. G. Si Dominus ego sum, ubi at timor meus ?
Et Ps. 33 10. limcte Dominum omncs Suncli itus, quo-
nium nihil dcest timcntibus eum. Accedit quod, ut ait Poe-
ta: 1'rimus in orbe dcos fecit timor. Uinc Clemens Rom.
Epist. 1. 0£o?, inquit dicilur, quasi iJio;, id est timor, quia
Buinme limendus,colcndus ct amaudus: licctalii aliadcut
etyma. Sic lacob Deuin vocat liinorein patris sul Isaac,
id cst quein timult et colull Isnac, licn. 31. 42.
Hegem honobificate.) Uonorceo qui regi.id est sum-
mde potestati civili , dcbetur. Honor hic iucludit obedicn-
tiaiii ct oraliouem, ul scilicct subdili pro regibus orent,
uti iubct S. l'aiilus 1. Timolh. 2. utilissimum enlm est
orarc pro priiKipibis, Inin clvilibiis quam Eceltsiaslicis ;
ab illis eniin pciidet salus rcipubl. ab his Errlcsia>. Qui
cr;;o pro lis orat, orol pro luta rripubl. et Ecclesia. Pru-
dentcr Tcrlull. iii Scorpiacu cap. 14. Honorandus. ait, est
rcx cum suis rcbus insisUI, cum a divinis honoribus longe
fs^cuiii scilirrt eosoveisalurquus mulli rcgcs niiibicrunt.
SKBVI SIBDITI bstotb ix omni timorb domims ) Pri-,g„ ,g
mo, Lyran. cl Uugo ow«i. id cst inquiuul, loto, plcnoct
perfcctotimorcqiil includit amorein. Secundo,owH«,qiiia
inulliplex cst timor, scllicet priiiio, ptrna?, ne ab heris, si
iiiobcdicnlcs siul, puuiaulur-. secuudo, culp». ne Dcum
G4
506
Commcnlaria in Epistolam I. S. Pclri. Cap. II.
per inobedienliam offcndant : ita OEcum. lerlio, scanda- » H>kc est ehim oratia.) q. d. Hic est graliaj diTinaeveti. 19.
li ne sua inobedientia provoccnt heros ad odium Cdci , " effootus illuslris, vel hoc valde gratum est Deo. Unde Sy
sed inomnibus bonamfidem ostendentes, ut doctrinam Sal-
vatoris noslri Dei ornetil in omnibus , ait Paulus ad Tit.
cap. 2. 9. Idem servis praecipil Paulus fuse Ephes. cap.
6. 5. Vide ibi dicla. Idque congrue: vulgo euim iactaba-
lur, el etiaiiiuum iaclalur subinde hoc proverbium, ioti'
dem nobis hosles esse quot servos; el Plato lib. 6. de Le-
gibus ait : lovem dimidium menlis servis ademisse.
NON TANTUM B0N19 ET MODESTIS (sTTisixsaiv, id est, «-
quis, modestis, benignis, probis, clcmcnlibus) sed etiam
DYSCOLiS ) Idest faslidiosis, Graece axo^.iot;, id csl pravis,
obliquis, torluosis, asperis, morosis, difficilibus, severis
et saevis. Augustinus Marloratus apostata et hajreticus
hoc loco falso asseril, Sorbonicos et Calholicos per dysco-
los aecipeie dissolulos, atque hinc docere Papae et cornu-
tis eius bestiis (sic nebulo vocatCardinales ei Episcopos)
obediendum esse etiam cum tyrannidem exercent; tyran-
nidem ipse vocat disciplinam Ecclesiasticam, heec enira
rus vcrlit: Illis enim est gratia apud Deum. Aut terlio, et
nervosius, q. d. Ha;c estgratia, id est, gloria vestra. Un-
de explicans subdit: Qux est enim gloria. Sic Paulus glo-
riam suam csse ait, non evangelizare, ad hoc enim neces-
sitas praecepli Dei eum obligabat; sed evangelizare sine
sumplu, id cst gralis: hoc enim erat opus liberale et il-
lustre supcrerogalionis et consilii , non praecepli, 1. Cor.
9. IG. Scnsus ergo cst, q. d. Haec est gralia,id est haec est
gloriaChrisliani,in hoc consistit cximia virtus et perfectio
Chrisliana : hoc est illustre discipulorum Chrisli ofTicium,
laus et decus, si propter Deum multa tristia patiantur.
Sl PKOPTER DeI CONSCIENTIAM SUSTINET QUIS TRI- Con-
STITIAS.) Quaeres, quajnam estDei conscientia? Resp. P""pp?qu«?
mo , est conscienlia secundum Deura , qua quis uni Deo nesp.
placere studet et satagit, etiain cum offensa hominum , l.
idcoque ut Dco placeat, palicnter sustinet asperos heri
morcs, eiusque duris imperiis obcdit. Id enim facit.ut suae
haereticis tyrannis est,sed vipereae suae linguae meritas poe- B conscientiai el Deo satisfacial : conscientia cnim dictat ta
nas dedit, cum ob seditiones in Gallia suscilalas a Parla
nieuto ad laqueum damnatus.iufclicem animam exhalavit.
Perperam Hugo ctGIossa, dyscolus, inquiunt, vocatur
agreslis, rudis, iudoclus, ita diclus quasi alienus a scho-
la et studiis, quae homines reddunt civiles, politos, beni-
gnos: (JuaxoXos enim Graece dicitur, non Su<jy^alo(;,&c signi-
ficat morosum et diflicilera, qui sibi et aliis taedium etfa-
stidium creat.
Perfcciio Moral. docet hic S. Pelrus, obedientiara se extendere
obedien- debere ad patientiam, earaque complecli, sicut Christus
ni! est gg^ extendit, factus obediens usque ab mortem, mortem
pauen- ^^^^^^ crucis; perfectio ergo obedientiae est palientia, si
Tidelicet patialur humiliter et hilariler Superiorum suo-
rum asperitatem, reprehcnsiones, iurgia, quin el minas
ac verbera. Patientia enim et humilitas, humilisque obe-
dientia sunt duae alae, quibus evolatur in caelum, ut ait
quidam Sanctorum
libus esse obediendum proptcr Deum, qui praecepit ut sub-
diti suis dominis obsecnndent. Haec conscientia vocatur
Dei, tum quia Deo maxime probatur et placct; lum quia
proplerDeum, ut ei placeat, suscipitur: loquilur enim S.
Petrus de servis, quos iussit parere heris, eliaro dyscolis:
ila Catarin. et Salmeron.
Secundo, Gagneius: propter Dei conscientiam , ait, id
est, propter Deum qui tuae patientiae, et herorura saevitiae
ac nequitiae est conscius, ac utriusque erit iudes et vin-
dex, ut tuam obedientiam et patientiam praemiis cselesti-
bus coronet, heri saevitiam Qammfs gehennae puniat. Con-
scientia ergo Dei est, quae uni Deo palet, cui, ul ait Se-
neca Epist. 8. nihil clausum est. Inlerest enim animis no-
stris, et cogitationibus mediis intervenit. Conscientia ergo
Dei est innoceotia coram Deo,uti Christi exemplo explicat
S. Petrus T. 22. quae in duris est murus aheueus , quan-
do scilicet servi iunocentes, qui nihil peccanint, puniun-
Gxem-
pla.
Cassianus Collat. 19. cap. 1. celebrat obedientiam et r tur ab heris perversis. Hi enira cura non puniautur pro
patientiam cuiusdam religiosi, qui in couventu fratruin
publice ab Abbate Paulo palma percussus, ita ut sonilus
longius etiam in considenlium auribus resullaret, nullum
dedit signura commotionis, raullo minus murmuris, sed
03 habens laciturnitale signatum, eauidera vultus mode-
stiam et trauquillitalem ostendit , ita ut ne colorera qui-
dem vel in minimo mularet.
S. Stephanus, ail S. Gregor. homil. 33. in Evang. ad
tantain palientiam excreverat , w< e«m amicum diveret ,
qui sibi aliquid molestix irrogasset. Reddebat contume-
liis gralias, damnum sibi illatum maximum lucrum pu-
tabat, omnes suos adversarios nihil aliud quam adiutores
xstimabat.
Idera lib.l. Dial. c.2.1audat Libertinura,qui a suoAb-
bate iralo.scabello in vultum impacto eum gerebat tuinen-
tem et lividum, diccbatquc id suae esse culpae, uon illius
saevitiae : itaque Abbatem ad magnara mansuetudinera
perduxit, et humilitas discipuli magistra facta est magistr
pter culpara quam uon admiserunt, utique puniuntur pro-
pter innocentiam : in innocenle enim innocentia puni-
tur, non culpa , puta factura aliquod innocens , et saepe
pium ac sanctum: ita (Sicum. Summum enim solatiuin
et gloria est, testimonium bonae conscientiae, ait Aposto-
lus 2. Corinth. 1. 8. et seq.
Tertio, Dei conscienlia est, quae unius Dei honorem et
gloriam spectat. Rursum, quae omni culpa vacans, totam
sese Deo addicit et mancipat. Servi ergo qui dies festos
cessando a laboribus observant, omnesque Ecclesiae et
Dei leges studiose custodiunt, ideoque ab heris avaris et
perversis male tractantur aut vapulant, patiuntur propter
Dei conscientiam, sive, utChristus B.\\,propter iuslitiam.
Beati, ait, qui patiuniur propter iustiliam, Mallh. 5. 10.
Unde et subdit S. Petrus: paliens iniuste. Hinc et Syrus
vertit: Illi gratiam habent coram Deo, qui propier bonam
conscientiam perferunt.
Quarto, et perfectissime : inulti olim servi facti Chri-
Similis fuit obedienlia et patieutia S. loannis Damasc. IJ stiani, ab heris inGdelibus in odium Christi et fidei mul
quiobcarineu a se corapositum reieclus a 8Uoseniore,ius-
susque cloacas et lalriuas purgare, hilariter id praestitit.
Sic S. Monica ab ancilla vocata meribibula, omnem vi-
ni cupldinera a se abdicavit, et anciilx iniuria facta est
dominx medicina, ait S. August. 9. Coufes. cap. 8.
Gatharina Aragonia uxor Henrici VIII. regis Anglo-
ruin ab eo repudiata, constanter repudium tulit, dicens,
malle se forlunain Iristissimam , quam blandissimam :
quod in illa uou desit consolatio, ha3c fortunatis inentem
eripial: ita Saoderuslib. 1. de Schismate Augliae.
Thoinas Caiilipr. lib. 1. Apum cap. 25. pag. 5. narrat
captivuiu queindam dixisse hero Genlili: Ego stigmata
Chrisli in corde meo porto. Iralus herus eum occidit Mar-
tyremque fccit, ac in corde eius Chiisti crucifixi imagi-
nera reperit, quare compunctus cum omnibus suis in Chri-
£tum credidil.
ctabanlur verberibus, plagis, vinculis,fame, et saepe mor-
te ac martyrio: hi plane et plene patiebantur propter Dei
conscientiam, id est, propter Deum, Deique fidem etcul-
tuin, quera in conscientia gerebant, ideoque erant Cou-
fessores, vel Martyres.
SusTiNET TRiSTiTiAS.) Id est trislia, acerba: Graece
Xu;rac, id est moleslias, dolores, tristitias, moerores; omnis
euim moleslia et dolor parit tristitiam. Tristilia enim est
aegritudo et contractio animi ob praesens malum , in quo
scilicet demitli contrahique animo reclum esse videatur.
Unde Chrysippus IvK-n^, quasi xu"". '<• ^^^< solutionem to-
tius hominis appellalain putal, ait Cicero 3. et 4. Tuscu-
lan. Nihil enim ita animos viresque hominis dissolvit et
labefactat, ac tristitia. Occasione servorum a duris heris
afflictorum , hitc dicit S. Petrus, sed sermo eius genera-
lis est, ideoquc ad omues qui quoiuodolibet iuaoceotes pa-
IV.
Commentaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. 11,
807
tiunlur perliaet, eoique ad fortiler toleraodum animat et ^ baris sine adiulorio, quomodo imperatoria potesiaie lalro-
consoiotur.
Ter». JO. pATiBns iPHUSTB.) Quia est innocens, et raullo magis
si patiatur pro iuglitia.
0^* EST BKiM GLORIA?) Iloiov viXtoi, id cst , quote de-
eus, qualis laus.quid illustre, quid mafjiium? TtTtuil. ia
Srorpiac. cap. 12. Quanta esl gloria? q. d. Eiij^ua, vel
nulla csl gloria sufferre colaphos et pla{jas pro scelcre; at
magna est, eoa suflcrre pro innocenlia ctiustitia.
CoLAPHiZATi.) Haec propria est pcnna servorum : hisce
enim hcri alapas siTC colaphos vel in facicm.Tcl in dorsum
impingunl. Undc illud apudTerentium inAdclph. llowini
misero, ait, plus quingentos colaphos infrcgit mihi. Hinc
Marlyribus.eliara nobilibus, v. g. S. Symphorosae, S. Tor-
peli aulico Neronis, S. Marcellino el aliis colaphi impacti
Bunt, tum ad pocnam, tura magis ad contumcliam, ut qua-
si scrvi serTili peena castigarenlur.
SbD 81 BBriBFACIBNTBS. ) Grjeca oddunt, xai Trscip^ovTE;,
nem prsmittis ad regnum : et in cuius assumptione iam
manifcste eonstat quantum apud derelictos profeceris, quo-
rum primus iste gloria el honore coronatus. ipsa die para-
disi civis et domesticus curix cxUstis efficilur.
Rblisqlbks exeupllii. ] Chrislus enim tribus de cau-
sis venit in mundum: (jrinio.ul eua morte nos rediraeret;
secundo, ut sua prxdicatione docerel; lertio, ut sua vita
Banctx vitae darct exempluin . imo e.\emplar perfeclissi-
mum. Hoc nimirum esl principis et superioris , vitam
Biiain subditis proponere qiinsi pictam virlutis tabulam ,
quam imitando sequanlur et exprimant, uli losrphum fc-
cisse ait l'hiIo lib. de eo. Hinc S. Basilius Consiitut. Mo-
nast. cap. 2. el 5. Christum vocat uostnim exemplar ly-
pum, archetypum el programma : quod quo magis intue-
rour, vitaque et moribus cxprimiiiius, eo Christo similio-
res, sanctiorcs Deoque gratiores evodimus.
Pra;clarc S. August. de verbis Apostoli ser. 26. Docuil,
id est, et paticntes, quod nosler Inlcrpres pcr adveibium, n oit, nos exemplo passionis , cum quanta patirntia in ilio
sed eodem sensu rcddidit, verlens, patienter sustinelis. ambulemus , et firmavil nos exemplo sus refurrectionis .
Hxc esl gratia apud Dcum. Syrus: Tunc crescit gloria ve^
slra apud Deum. Vide dicta v. 13. inilio.
In boc bnih tocati estis ] /n Aoc.id est, ad hoc, q. d.
Christianorum voraliocst ad crucem et paticntiam.iuxta
iIludThren.3.l2. Posuit me quasi signum ad sagiltam: mi-
tit in renibus mei» filias pharctrx sux.Vbi osleudiChristia-
Dum qiiemlibct esse qiiasi alterum S. Sebastianum , posi-
lum scilicct in scopum saf^ittariorum, in qiicm omncssuae
molcdiccnlia! et maleficenlix lcla collimcnl ct iaciilcntur.
QiiA ET Cbbistus passus bst pbo noBis. ) Est ratio
ab cxcinplo Chrisli, q. d. Kun mircmiui, o Christiani, vos
Tocalos ad cruccm: nara ct Christus dux et antcsigoanus
Tester od eaindem vocatus, illam propriis humcris baiu-
lavit, in caque suspcnsus et enccalus esl. Agite ergo ,
Christum ducem sequimini alacriler et intrepide : per cru-
cem enim cum eo intrabitis in gloriam.
VoBis ) 0 servi. Loquitur directe scrvis , scd per hos
guid ab illo paticnter spcrare debeamus. Si enim quod non
videmu.i spcramus, per patienliam speramus , per patien-
tiam expectamus. Quod non videmus quidem speramus ,
sed corpus sumus itlius capitis, in quo iam perfectum est
quod speramus. Sapienter quoque S. Alhanasius (vel quis-
quis est auctor) Exhort. ad Monach. Vila nostra, ait, lu-
beat, lingua persuadeat.quia plus auctoritatis gestat ex-
emplum,et ingerit appetentiam sui morum lenis formatio.
Pnthetice vero S Cypr. tract. de Passione in fine: Tu,
Dimine, ait, sacerdos sancte. qui in tempore irucundiae fa-
ctus es reroncHiatio. sancti huius sanguinis permanentem
plenitudincm reliquibli et beneficium huius ^ancti liquo-
ris in perpetuum tradidisti. et constituisti nobif incon.sum-
ptibiliter potum vivificum, crucis signum. et morfificatio-
nis exemplum. Tu consummatis omnibus vade aJ Patrem,
et trahe nos post te: da nobis in vita prxsenli.ut simus sine
angaria baiuli crucis tux, et comprehendamu^ cum omni-
quibuslibet aliis. Christum ergo servis in diicem propo- C bus sanrtis, qnid latiludo, quid longitudo, quid sublimi-
uit, qiiia Christus formam scrvi assumpsit , et quasi ser
Tus ac vile mancipium ad fiircam dnmnatiis est. Inspice
et fac sccundum exemplar quod tibi in monte Calvarix a
Cbristo monstratum est. Exodi 25. iO. Pr^clare S. Cypr.
Iract. de Passione: Christus. a\l, postposito timore quasi
utens potentiori auctoritate, inter sputamenta et colaphos,
et reliqua ludibria.palientia et mansuetudine vesanas per-
secutorum mentes conturbat , et in eo quod inler iniurias
et convicia se malilia ludaica sentit contemptum , vehe-
mentius exacerbalur : et de impietate el malitia suavitas
pietasque Christi triumphat. Etinferius: Ascendisti Domi-
ne ad palmam : quia illud crucis tux tignum portendebat
triumphum de diabolo . vel de principatibus et potestati-
bus et nequitiis spiritalibus victoriam : erantque in mani-
bus tuis duo cornua, in quibus erant forlitudo tua abscon-
dita, et imperium tuum super humerum luum : lu ipsepa-
tibuli tui baiulus hxrebas iigno quod tuleras. evectionis et
tas, quid profundum huius ligni significet: quo con^peclo
non noceat nobis , neque mordeat coluber solitudinis, sed
incolumes per omnia sequamur le. lecum pnrvuli simus ,
tecum circumcidamur. tecum baplizemur . tecum ieiune-
tnus. tecum lotis pedibus panem angrlorum edamus. tecum
crucifixi mundo vivamus, tecum Spiritu sancto repleli, et
corpore et spiritu in setemum mancamus : Qui vivis , et
non ultra morieris in saecula sxculorum. Et S. Leo serm.
2. dc Passione : Ampleclamur, ait, salutaris paschx mi-
rabile Sacramcntum.et ad eius imaginem, qui deformitati
nostrx conformis faclus est. renovemur. Erigamur ad eum,
qui pulverem abiectionis nostrx . corpus ffcit glorix sux ,
et ut resurrectionis eius mereamur esse consortes, humili-
tati et palienlix ipsius per omnia congruamus.
Ut seq(]ahI5I (Terlull. Scorpiaci cap. 12. legit adse-
guamini) testigia bius. ) Sanguine eius signala. ideo-
que invenlu facilia , obvia et certa. Sic S Stephanus se-
passionii anxietatcs .^ustincns et labores. Consideravi o- rjciilus cst (^hristi vesligia patieodo et pro lapidantibus o-
pera tua et expavi. Et paulo post: Considero opcra tua. rando, ait S. August. serm. 2. dc S. Slephano.
«( admiror te cruci inter damnatos affixum. iam nec tri-
stem.nec pavidum : scd tuppliciorum victorem elcvatis tna-
nibus triumphanlcm deAmalcc.et quasi sanctificantem de
txcetso plebcm, el elevatum in sublimi. et quasi cxlo pro-
ximum suprrioribus inferenlem cnnsummnti agonis vexil-
lum . et inferioribus erexisse scalam in Patris occursum.
Et mox : In tantum infirmis compatcris , ut nec crucifigi,
nec mori, dum illi vivant, et te palrocinanle non pereant,
nrc erubescas . ncc formides, altitudinem tuam derelin-
quens. ad tempus glorix tux maieslalrm cvacuans. ut re-
deant dispersi et rrspirent dcreticti. llxc est causa quare
derelictus sis. ul colliycrct ct rrimcarrl inanitio tua eos qui
fuerant dereiicti. ct qui sine Dro fuerant dum dominare-
tur eis peccatum rcducti ad iiistittam. conformes Christi.
tt Christi afficerenlur et dii. Unde scriptum est: Ego dixi,
liii tttit. Cotuidera, Domine, le in illo patibulo ubt vide-
Notonl hoc molles ha?retici, qui fidcm (ihristi sequi to-
lunt, non passionis vcstigia, diccntcs solam fidcin in Chri-
slum suiricere ad solutera, Christiim enim pro nobis pla-
ne solisfecisse : quarc nulla cssc bonorum operura nostro-
rum mcrila. salisfactioncs nullas. Audiont hi quod inlo-
nat hic S. Petrus, cl ex co S. Circgorius in 1. Regum 9.
T. 2-1. Remansit, ait , quia non omnia noslra Chrislus ex-
pievil: per crucem quidem siiam omnes rcdcmil ; scd re-
tnansit, ut qui redimi rt regnare cum eo nitilur, crucifi-
gatur. fjoc profecto rrsiduum vidcrat. qui dicebat : Si com-
patimur. et conregnabimus , 2. Timolh. 2. 12. et: .Adim-
pleo ra qux desunt passionum Chrisli in carne mea , Co-
loss 1 21 Eslo enim Christus palicndo solvcril plenum
rcdemptiunis noslra? prelium. Tult lamcn nos quoque pa-
li : tum qiiia Deus tuIi nos Cbristum ducem nostrum a se
datum scqui, tum quia non decet sub capite »pinis coro-
50»
Commentaria inEpistolam I. S. Petri, Cap. II.
nalo membra esBe delicata, ait S. Hieron. sed polius de- J^mullis confulavi Hebr.5.7. Longe aliter Paulus Christum
cet rnnmbra capiti configurari, ut conformes simus imagi-
ni Filii Dei, ait Panlus ad Romanos 8. 29. tum quia ipse
sanxit ut hoc passionis su^ prclium per passiones no-
stras nobis applicemus: non enim oliosis etdesidibus,
sed laboriosis et studiosis hoc offRrt: sicut erfjfo sol et ho-
mo gcncrant homincm : et sicut Deus non solus, sed cum
creaturis operalur, sic et Christus non solus, sed nobis-
cum salutem nostram operntur: twm quia ad Ccclum non
alia cst via qiiam crucis a Deo slatuta.
Chrisiia- Seripsit S. Chrys. lom. 3. hom. hoc litulo: Ul benedica-
norum j„uf malcdicentibus Christi el Sanclorum exemplo: in qua
siadium jntgp f.jeiera ait: Vclle aliosmaleagendo superarc.wm di-
vlnixT. vinx id legis esse, quin daemoniacx conslat.Siquidem. inO-
h/mpicis cerlaminilms inferis dcdicatis hoc pacto victoria
comparatur: sed in Christi stadio vincendi modus esi longe
diversus. Sancilum namque est percussum, non pcrcusso-
rem,corona donari oporlere. Additquc: Hic non solum ipsa
victoria, sed et vincendi modus admiralionis habet pluri-
mum: siquidem qui succubuisse videntur .palmam. retulisse H
rreduniur: haec cst potentia Dei.tale cxleslc studium,hoc
angelorum speclaculum. Et mox : ISam si mansueludinem
ac benignilalem prxtukritis. inoffensi omnium manus estis
evasuri. Confirmat exemplo Abelis, qui occisus a Cain in
tranquiliissimum caeli portum recessit. Cain vero toto or-
be faclus est vagus et profu<!;us: ac losephi, qui mvidiam
fratrum sustinens, per eam factus est princeps jEgypti.
viaCbri- Hoc estquoddeae et suis profitetur Chrislus loan. 14.
sti incs-6 Egosum via, et veritas, et vila; ubi S. Cyrillus: Chri-
i"ux''" stus. ait, nobis est via per vilx aclionem, verilas per fidei
rectitudinem, viia per sanclificationem. S. Leo ser. 2. de
Resurrect. Chrisius, ait, est via sanctse conversationis , ve-
ritas doctrinx divinx, vita beaiiludinis sempiternx. S. Cy-
prian. lib. de Bono patientiee: Si ipse, ait, esi saluiis no-
slrx via, qui Christum vesligiis saluiaribus sequimur, per
Christi exempla gradiamur. S. Bernard. ser. 2.de Ascen
vocat Ponlificem innoccntem, impollutum, segregatum a
peccatoribus, Hebr. 7. 26. et, Eum, ait, qui non noverat
peccatum, pro nobis peccatum fecii, ut nos e/ficeremur iu-
stitia Dei in ipso, 2. Cor. 5. 21.
Hic dcflaralS. Pelrus, quid vocarilv. 19. pati propter
Dei conscieuliam, nimirum pati propter innocentiam, pati
scilicet propter causam falso aeslimalam et imputatara,
quae noii est culpa, sed innoccnlia, hoc est, pali innocen-
tem. Sic enim Chrislus qui peccatum nonfecit, inuoceus
passus est, quia scilicct dicebat se esse filium Dei , quae
uon erat falsitas nec culpa blaspbemix, sed confessio ve-
rilatis et innocentia;.
Nec iNVENTUs EST DOLus iN ORE Eius.j Etiam a Scri-
bis et Pharisaeis, qiii salngebant eum capere in serraone,
ut accusare et occidere possent, Matth. 22. 15. Citat S.
Petrus Isaiam cap. 53. 8. quod totum caput est de Chri-
sli passione, agniua patienlia, obedienlia et innocentia.
Sicut ovis, inquit, ad occisionem ducetur , et quasi agnus
coram londenie se obmutescet, non aperiei os suum. Vi-
de ibi dicla.
Qui CUM MALEDicERETUR ( vocaretur potator vini,Sa-verj. 13.
marilanus, possessus a diabolo, seditiosus, hoslis Caesa-
ris, subversor gentis, etc.) non «aledicebat.) Ou/ avT£-
"koiSopu, non remaledicebat, uti legit S. Hierouym. lib. 2.
contia lovin. Augustinus tract. 21. in loannem, Arabros.
iu Psalm. 37. et alii, q. d. Christus non reddebat lalio-
nem , maledictum non pensabat maledicto, maledicenti-
bus vicissim non maledicebat ; sed altissimum servabat
silenlium, ita ut Pilatus miraretur, quod signum erat ani-
mi non tantum innocentis, sed et excelsi. Imo sanxit di-
scipulis suis : Diligite inimicos vesiros, benefaciie his qui
oderunt vos. Benedicite maledicenlibus vobis, et orate pro
calumnianiibus vos. Et : Quid te percutit in maxillam,
prxbe el alieram , Lucse 6. 28. Quanla hic in Christo in-
noceutia, palientia, charitas, animi celsitudo ! Graeca ad-
sione : Scquamur, ait, Domine, te per te ad ie, quia tu es dunt : Cum percuieretur non repercuiiebat, cum maledice-
via, veritas et vila: via in exemplo, veritas in promisso, C ''«'«'" "^^ remaledicebat . cum paieretur non comminaba-
tur; et ita legit Canon 28. Apostol. S. Prosper ad Deme-
triadem legit, Percuiienti se non comminabatur ; licet e-
uim ludaeis et Scribissaepe vae maledictioois seternae, Dei-
vita in prxmto.
Denique tuba hic intonat S. Paulus Hebr. 12. 1. Ideo-
gue et nos tantam habenies impositam nubem testium, de-
ponenles omne pondtts et circumstans nos peccatum.per pa-
tientiam curramus adpropositum nobis certamen, aspicien-
tes in auctorem fidei ei consummaiorem lesum, qui propo-
silo sibi gaudio sustinuit crucem,eonfusione contempia, at-
que in dextera sedis Dei sedet. Recogitale enim eum qui
ialem sustinuit a peccaioribus adversus semeiipsum con-
tradiciionem , ul ne fatigemini animis vesiris deficientes:
nondum enim usque ad sanguinem restitistis. Quocirca S.
Athanas. lib. de V"irg. Christianum hisce virtutibus quasi
coloribus pingit et ornal : Mansueitis ei quieiuS sit et iole-
rans malorum. nulli malum pro malo reddens ; sicut ipse
( Christus ) a ludxis coniumeliis affectus est et susiimiit ,
verbera et iorturas ferat. Et S. August. in Psal. 36. Chri-
stianus. ait, esi qui non aspernatur viam Christi, sed vult
que iudicium tam in vita quam in morte inteutarit, ut
Matth. 23. toto capite, et cap. 26. 64. tamen id non fecit
propter se, nec ex impatientia vel appetitu vindictae , ut
scilicet se de iis viudicaret, sed propler ipsos, et ex cha-
ritate, ut scilicet denunciando sceleralis iras divinas et i-
gnes Eeternos, eos avocaret a scelere et gehenna.
Hinc apte S. Ambros. Christianum ita pingit in Ps.37.
Ad eius (Chrisli) similitudinem atque imaginem iusius sux
vitx cupiens instituia formare , accusatus tacet , Ixsus re-
mittit. dissimulai lacessitus, et non aperit os suum, ut il-
lum imitetur, qui sicut agnus ad victimam ducius non a-
peruit os suum ; ut cum possit habere quod referat, magis
vult silere quam dicere. Illustre huius virtutis nuper de-
dit exemplum Illustrissimus Cardinalis Bellarminus, qui
viam Chrisli sequi per passionesipsius. Noliperaliamviam rjcum aquodam aemulo in omnibus pene sententiis suis car-
velle ire quam per illam qua ipse ivit. Dura videlur , sed ^peretur et refutarelur, idque assidue, continuo tacebat;
ipsa est tuta via. Alia forte delicias habet , sed latronibus
plena est. Etpaulo anterius : Per dura ambulavit, sed ma-
gna promisit. Sequere. Noli ianium aitendere qua iturus
es, sed et quo veniurus sis. Tolerabis dura temporalia, sed
ad Ixtitiam pervenies sempiternam.
vers.2». Qy, PECCATUM KO^ FECIT. ) Eo quod humanitas eius
hypostatice coniuncta Verbo, ab eo ita custodiebatur et
dirigebatur, ut peccare non posset. Eius enim custodia
commissa erat Verbo, quasi hypostasi. Si enim hic homo
(puta Christus) peccasset, peccasset et Verbum quod erat
eius hypostasis et suppositum. Actiones enim sunt suppo
mirantibus aliis ac roganlibus, cur se suaque dicla et ho-
norera Cardinalium non tueretur, respondit: Melior est
uncia charitatis et pacis libra viclorix.
Tbadebat autem iudicanti (Pilato:aliqui apudFranc.
Lucam legunt /udican, idest.utiudicaretur) SE iniuste.)
Tum quia innocens ab eo condemnatus est, hancque inno-
ceutiam agnovit Pilatus, cura lavans manus dixit : Inno-
cens ego sutn a sanguine iusti huius, vos videritis, Mat-
thaei 27. 24. Itaque ut placeret ludaeis sceleratus iudex,
Christum innocentem iniuste ad crucera condemnavit.Dn-
de S. Leo serm. 3. de passione: Lotis manibus, ait, et ore
sitorum, et originaliter a suppositis procedunt: ita Theo- pollulo, iisdem labiis lesum misit ad crucem quibus eum
logi et ex iis Suarez 3. p. q. 15. a. 1. pronunciavit innocentem. Tum quia Christus etiam qua
Quare horrenda est blaspheraia Calvini dicentis, Chri. homo, utpote hypostatice uuitus Verbo, nec Pilato, nec
stum fuisse vere peccatorem etdamnationis reum, ex me- uHi principi vel iudici suberat, sed ipse omnium erat iu-
tupassioniscalicemfugisse,acincrucedesperasse;quam dex etpriuceps. Porro idipsum facile scire poterat Pilatus
Commenlaria in Epislolam I. S. Pelri. Cap. 11. 509
ioauirendo in Titam «cla et miraculn Cbrisli. Ex iis t- f^ex me mihi deest, usurpo mihi ex visceribus Domini mei.
nim coKDOTissel ipgum non esse purum homiaem, sed ho- quoniam misericordia affluunt, nec desunt foramina per
nim coenoTisselipau... • , ... j
minem Deum. ac proinde sibi doi. subditum. sed gupeno-
rem: ila S. Athanns. scrm. de passione el cruce. t.rsci
codices contrnrie le{runl; nimirum: TradidU aulem tu-
dicanti .uj/e.Unde Svrus: Tradebat iudicium suum tudici
iuslilix scilicct Deo verbo inhubilanti in semelipso, ait «:,•
cum. aut polius Deo 1'alri. lla Didymus et S. Au{j. Iract.
21. in loao. idque vario sensu. Primo, q. d. Ciinstus suam
causam ct iniuriam non vindicovit, sed eius vindiclam re-
liquit Dco Patri.iuxlQ [Wnd: Mihi vindicta:cgo relnbuam.
dicit Dominus. Rom. 12. 19. undc Graecum jrapeJwcv, noa
lautum sij^iiificat /rrt(/»(/i7, sed ct commisit ac commcnda-
Tit. Secundo.q.d. Christus suos persccutores, torlores.et
cariiinces commendavit Deo Palii, pro eis orando ac di-
cendo : Vatrr. dimilte illis: non enim sciunt quidfaciunt.
LuciD 23. 31. ila Didvmus. Tertio , et mafjis apposilc ac
geniiinc, q. d. Christus qiiasi ap;nus ultio et liberahler
iradidit sc Deo Patri ad morlem et crucem , ut ei obedi
qux effluant. Per has rimas licet mihi gustare quam sua-
vis est Dominus Deus meus. Copiosa redernptio data est
nobis in vulneribus lesu Christi Salvatoris nostri . magna
mulliludo dulccdinis, pliniludo gratix et perfectio virtu-
tuin. Cum me pulsal aliqua turpis cogitatio. recurro ad
vulncra Christi. Cum me premit caro mea , rccordatione
vulnerum Domini mei resurgo. Cum diubolus mihi parat
insidias, fagio ad viscera miserlcordi:e Domini mei, et re-
cedit a me: in omnibus adversilatibus non inveni tarn ef-
ficax rcmedium, quam vulnera Chrisli .- in illis dormio se-
curus, et requiesco intrepidus: Chrislus mortuus est pro
nobis. JSiliil tam ad mortein amarum, quod morte Chrisli
non sanetur. Tola spes mea est in morte Domini mei. Alors
eius mcritum meum, refugium meum, salus, vila et resur-
rectio mea. Quanto ille potentior esl ad salvandum, tanto
ego sum securior.
S. Leo ser. 8. de Quadrag;. cap. 4. Pia, ait, vita san'
iraulUll 9C l/eo 1 uiii au iiiuiicm cv »,i.^v,... , -. v.. „„ — _ .^. »^.,.. ,^^,. ^. «>- ^^.......u^. w-^.. ^. • .... — , w..v. »»,,-
rel, ulque obediendo, patiendo et moriendo salisfnccret li ctorum nunquam aliena est crucis Christi, dum contineh-
pro peccatisomnium hominum, eosque illi reconciliaret:
ilaque nobis exemplum dcdit, ut cum ab hominibus ia-
jusle alllifiimur, non ad eorum iniustiliam respiciamus,
illisque irascamur, sed de manu Dei iusle iudicanlis illa
accipiamiis, diccnles ciim S. lob : Dominus dcdil, Domi-
nusabstulit, sitaomen Domini benediclum. Verum noslra
Latina leclioest verior magisque apposila, qiiam et e Grje-
cis habet velus auctor Clemens Alcxandr. io Comment.
Unde vcrisimile cst pro <f(/ai',.,-, id est iuste, olim leclum
fuisse «51/'..;, id est, iniuste. Hoc esl quod ait Chrislus le-
rem. 11. 19. Et ego quasi agnus mansuetus qui portutur
ad victimam, ct non cognovi; quia cogilavcrunt super me
consilia. dicentes : lUittamus lignum in panem eius, et era-
damus eum de terra viventium. El Isaiae 50. 6. Corpus
meum dedi percutientibus, et genas meas vellentibus. Vide
utrobique dicla. Sic S. Eusebius Vercellcnsis Episl. ad
Eccles. Verccllens. scribit se corpus suum Arrianis dc
disse
tix clavis desidcria carnis configit, et corporcas cupidila-
tes virtule spiritus in se habitantis intcrficit. Idem ser. 2.
de Rcsurrecl. Sive ergo. ait, contra ambitionem sxculi, si-
ve contra concupiscenlias carnis, sive contra hsereticorum
iaciila dimicemus, Dominica cruce semper armemur. Et
S. Bcrnard. serm. 43. in Canlica, afjens de doloribus et
vulneribtis Cliristi , ait se ex iis haurire omuem gratiam
et virtiitem. Hxc, inquit, meditari dixi sapienliam. inhis
imlitix mihi perfectionem constitui, in his plenitudinein
scicnliic, in his divitias salulis , in his copias meritorum.
Ex his milii inlerdum potus salutaris amaritudinis, ex his
rursum suavis unclio consolalionis : hxc me erigunt in ad-
versis, in prosperis reprimunl, et inter Ixla tristiaque vitx
prxsenlis, via regia incedenti tutum prxbent ulrobique du-
catum.hinc inde mala imminentia propulsando.IIxc mihi
concilinnt mundi iudicem, dum tremcnduin poleslatibus.
milem humilrmque figurant; dum non solum placabilem,
in prxdam. Hinc patet Christum in se suaquc pas- sed el imilabilem prxsenlant eum quiinaccessibiliseslprin-
dedisse et proposuisse singulis imilandum perfeclis- 1. cipalibus, terribilis apud reges terrx
simum exeinplar patienliee, inuocentia!, humilitatis, cha
ritalis, fortiludinis, omniuraque virtutum. Harum eniin
omnium ipse fuit prodigium et portentum, ut ipse ait Is.
8. 18. Eccc ego et pueri mei, quos dedit mihi Dominus in
signum et in portentum Israel: ubi multa hac de re dixi.
Quocirca ad lolerandas quaslibct iniurias, calumnias,
probra , irrisiones, contradicliones, vilipcnsioncs, mole-
slias, dolores, ajrumnas, efricacissimum est remedium, et
singulare refugium, inquit S. Bernard. ser. 22. in Cant.
Christi passio, si illa attente ruminelur et invocetur. Ita
facicbat S. Elzcarius Comes Arrinni. Rogatus eniin quo-
modo ad tonlam animi mansiicludincm et pnticnlinm pcr-
Tcnisset, rcspnndit: Per medilntionem passionis Chrisli.
Quoties, ait, aliquam animi commotionem ad iram vel im-
patientiam sentio , cogito de Christi passione et palienlia ,
nec ab ea cogitanda et ruminanda ccsso, donec pcr eam de-
lumescat et subsidat omnis animi xstus ct commolio. Quo
Qui PECCATA NOSTnA IPSE PEBTUUT 15 COBPOBB SfO Vers !4.
SUPBR LiGNCM.) Cnicis, quasi hircus emissarius, cui He-
braei omnia peccata sua impouebnnt, Lcvit. IC. 21. Sy-
rus: Baiulavit omniapeccala nostra.eaque sustulit incor-
pore suo ad crucem. Atbanasius orat. \. contra .\rrian.
Offercns pcccata noslra in cruce una cum corpore suo.
Alludit ad Isaia 53. 4. Vere languores nostros ipsc tulit.
et dolores noslros ipse portavit; iibi Sepluag^ vcrtunt : Ipse
peccata nostra portat . el pro nobis dolct; Chaldacus: De-
precabitur pro peccalis noslris, et delicta nostra propler
eutn dimillcnlur.
Peccata nostba.) Id cst, pccnas pcccalis nostris de-
bitns: est melonymin. Culpa enim ponitur pro prrua cul-
pa; debita, velut "merces pro merilo. Hoc esl quod ait Pau-
Itis Coloss. 2. l-l. Delens quod adversus nos erat chirogra-
phum dccreti. ctc. affigens illiid cruci. IIoc cnim chirogra-
phiim, inquit Origon. hoin. 13. iu Ccncs. peccntorutn no-
circa idcm dcgcns in Monte Pcssulnno, ciim Del|)liiiin c- [) stroruin caiitio fuit. Unusquisque enim noslrum in his qux
ius uxor, sed virgo (vivebant enim in coniugio contincn-
tes ct cuclibcs ) ad cum misissct famuliim cum littcris, sci-
re cupicns ubi et quid ngcret? respondit: Sanus sum cor-
pore et sospcs. Quod si me vidcrc cupis, quxrc in vulnere
lateris Christi . illic cnim habito , el ibi me puteris inve-
nire, frustra alibi quxsitura. Ila habet Vitaeius cap. 30.
Hac dc rauvn S. Frnnciscus Xavcrius quotidic per di-
midiam hiirnm admiiiiiiiuiii mcditnbntur dcpnssioncChri-
sti, id(Mn(|uc noslris omnibiis ca)tcrisi|iin ut fnccrcntrnn-
Bulcbal, uli lc|;iiiius inciiis \Un. Abbns Slcphnniis in Pra-
to spirit. rnp. 01. Ego, ait, dic noctuquc nihil aliud aspi-
cio, nisi Dominum nostruin lcsum Christum in ligno pen-
dentem. Idcm fccit S. .\ugu8l. Sic cnim in .Maniinli (qiiod
ei coquis|iiain colligil) ailcap. 21. Tula rt fxrma requics
est infirmis ct peccatoribus in vulncribus Salvaloris ; secu-
rus illic luibilo, patetU mihi visccra per vutwra. Quidquid
dclinquit debitor cfficitur , ct peccati sui iiltcras scribit.
Rursum significat hic S. Pclrus. Chrisliim pcccala nostra
si cum allixissc criici ct criicirixisse, ul iis mortui iustitiae
vivnmus. Undc Clcmcns Alei. 3. Pdcd.igogi cnp. 12. li-
mitcm, nil. (pcccnli ct quasi pcccandi lerminum) habcmus
crucem Doiiiini. cui crucifigimur , et a prioribus pcccalis
reprimimnr. Et Orig. homil. 8. in losuc : Visibiliter qui-
dcin, ait, l-itius Dci in carne crucifixus est , invisibilitcr
vcro in ea crucc diaholus cum principalibus suis et pote-
slalibus afjlius cst cruci. ctc. Crux illa trophxum diaboli
fuit, in quo ct cnicifixus cst et triumphalus. In cruce e-
nim Cliristus expnlians principatus ct potcstalcs . ut ail
Pnulus Coloss. 2. 11. Iraduxit confidenlcr palain tniim-
phans ilhs in scmetipxo. Orig. Iioin. 8. in losuc legit, in
cruce, quin pro airu lcgit per spirilum lcncin %i-o, id esl,
inipsa, scilicct txv&u, id cst cruce, ul prieccssit.
510
Commenlaria in Epistolam I. S. Pelrl. Cap. II.
Hinc tcrlio, a ligno regnavil Deits. Psal. 95. 10. iiixta^ moreni divinum , omnemque pcrreclioncm inccndebatur
Septuag. ut citat S. lustiri. conlra Tryph. Vicloriam e
nim et regnum lolius mundi pppcrit sibi Christus pcrCru-
cem. Factusen\m est principalus super huwerum eius, I-
8aiJE9. 6. ISam principatus Domini et rcgnum eius estcrux,
ait Thcoph. in Luna; 23. Crux crgo fuil currus Iriumpha-
lis Chrisli: unde admirans S. Aug. Iract. 117. in loann.
Grande. a;t, speclaculum, sed si spcclct impietas, grande
ludibriitm; si spectet pietas, grande niysterium. Si spectet
impielas , videt regem pro virga rcgni lignum sui portare
supplicii: si pietas spectct , vidct rcgcm baivlonlcm li-
gnum , quod fixurus erat etiam in frontibus regum : in eo
spernendus oculis impiorum, in quo eranl gloriutura cor-
da Sanctorum. Quia, uf ait S. Leo scrm. 8. dc passione,
Glorinsissimus diaboli victor pulchra specie triumphi sui
portttbat trophxum, et invictx palicntite humeris signum
salutis adorandum regvis omnibus infcrcbat.
IustitIjE titamus. ) Quocirca exclamat S. Ambros. 0
Doccbat novitias plangere Chrislum cruciGxum.lntcr ho-
ras diei scxta et noua [qulbus io cruce pependit Christus)
maiori cornpunctione afFiciebaLur, ut cum immolato Uo-
mino iramolarclur. Chordam Ircdecim nodorum ad car-
nerii cingebat in memoiiam Tulaerum Chrisli: ita habet
yila eius cap. 20.
Noturn est quod scribit S. Bonaventura de stigmatibus
S. Francisci , ei de Christi passione mcditanli a Christo
impressis.
S. Coleto adco frequens et intcnta erat in roeditatione
passionis Christi, ut cxtra se raperetur, et in Deum trans-
formaretur nrdcnlissimo desiderio et amore, prxscrtim
feriis sextis, quibus saepe pr» doloris vchementia in raa-
nibus, pedihus et latere sibi revera videbatur clavis et
lancea configi. Quarc appariiit ei Cbrislus, modumque
quo passus esset, et iit singulis membris singulares Dostri
amore perlulisset crucialus, revelavit. Quamobrem ipsa
divinum crucis illius sacranienlum, in gita hxrct infirmi- inridi-bat in deliq^iium, iiil nisi Christuiii scnliens, et ia
tas. virtus libera est, afjigunturvilia, eriguntur trophxa! 'Jipsum transformala : ita habct vita eiusapud Surlum t.2.
unde noncludit : Ergo et tu crucifige peccatum, ul moria-
re peccato. Qui enim peccato morilur, Dco vivit. Vivamns
ei, qui Filio proprio non pepcrcit, ut in illius corpore no-
stras crucifigcret passioncs. Pro nobis cnim mortuus est
Chrislus, ut nos in illius corpore redivivo viveremus. Mor-
tua est ergo in illo non vila nostra , sed culpa. Et S. Ber-
nard. Epist. 105. ad Romaiium : Moritur, inquit, iustus,
sed secure: quippe cvius mors utprsesentis est exitusvitx,
ita introilus mrlioris. Bona mors si moriaris peccalo, ut
iustitix vivas. Exc mors necesse est ut prxcurrat , ut se-
quatur illa secura.Dum vivis in carne, morere mundo, ut
post rnortem carnis Deo vivere incipias.
Cuius LITORB ( Graece fiw)eun-n, id est, vulnere, vibice,
plaga: hoc enim apiid Isaiam est Hebraice niDH chab-
bera, id est, livor, sic dictus a sanguine, qui in eo aggre-
gatur: radix enira ^3n chabar signiGcat coniungere: ita
Pagnin.) sanati estis.) Chrisli enim corpus in passione
Similis fuit Ljdwina, quae versans assidue in virida-
rio passionis.ima ex corde trahebat suspiria.ex oculis la-
cryinarnm fundebal irabres, ac per triginta tres annos con-
tinuis rnorbis et doloribus acribus olDicta, summa patien-
tia seChristo palienti conformavit: itahabelVitaeius c.7.
Ludovicus Blosius, Abbas Laetieusis, vir doctuset gaa-
ctus , cap. 2 Monilis spirit. narrat Christum saepe reve-
lasse charissimis suis sponsis Birgittae, Gertrudi, Mech-
tildi, Catharinae mire sibi gratum esse devote recolere
passionem, et araorcm nobis in ea ostensura. Quare eas
illam tam profunde visceribus aoimarura suarum inGxis-
se, et tam ardenti suavique affectu ruminasse, ut illa eis
esset mel in ore, raelos in aure, iubilus in corde. Harum
omnium diix et anlesignana fuit S. Magdalena, quae Chri-
sto paticnli sola pene caeteris metu dilTugienlibus inter
carnifices, Seribas etPharissosconslanter astititusque ad
mortem, imo usque ad resurrectionem. Pathetice et gra-
ifa flagellis et plagis fuit contusum , conscissum et livi-Q phiee animi eius araorisqiie sensa exprirait Origen. de S.
dura, ut totum videretur esse livor, imo lepra, ut ail Isa
ias cap. 53. Porro S. Petrus cilat Isaise 53. v. 5. Vide ibi
dicta. Pie S. Ambrosius citans hunc locuin lib. de Spiritu
sancto cap. 8. Plaga, ait, Christi nostra medicina est. I-
dem in cap. 22. Lucae: Doles ergo Domine non tua, sed
mea vulnera; non tuam mortem, sed nostram infirmita'
tem ; et nos xstimavimus te esse in doloribus , cum tu non
pro te, sed pro me doleres, etc. et livore tuo vulnera nostra
sanares.Sicut ergo avis dicta iclerus, ictericos sanat, quia
inorbum in se trahit, eoque eraoritur. Avis icterus, ait
Plinius lib. 30. 11. voeatur a colore. qux si spectetur sa-
nari id malum ( icteri sive morbi regii ) tradunt, et avem
tnori. Hanc puto Latine vocari galgulum. Sic Christus
morbos animae nostrae in se trahens iis eneclus est, et nos
vivificati sumus.
Cruxsao Ita S. Elisabetha Hungarorum regis filia intentius in-
omaiis tuens in imaginero Christi crucifixi, ila compuncta fuit,
sanciu'* "^ '" '^''•■ymas prorurapens sibi diceret : En creator et re-
Magdalena, ubi inter caetera ait eara sibi dixisse: Stabo et^. ^"^'
hic moriar. ut saltem iuxla sepulcrum Domini mei scpe- spiritui
liar. O quam beatum corpus meum, si fuerit sepuUum pro- in corpo;
pe magisirum meum. Vivens iuxta illud manebo, moriens" ^^'^*'^
illi adhxrebo, nec viva nec mortua ab eo separabor. Etdo.
inferius: loseph posuit corpuus tuum (oChriste) in monu-
menio. Maria sepelivil ibipariler spiritum suum, et ita in-
dissolubiliter iunxit et quodammodo univit cum corpore
iuo. ut facilius posset separare animam se vivificantem a
vivificalo corpore suo , quam spirilum suum te diligentem
a defuncto corpore tuo. Spiritus enim Marix magis erat in
corpore tuo, quam in corpore suo, cumque requirebat cor-
pus tuum, requirebat pariter spiritum suumjet ubi perdi-
dit corpus tuum , perdidit cum eo spiritum suum. Quid
mirum ergo si sensum non habebat ( ut Christum videns
Don videret, sed hortulanum putarel? ) qux spiritum a-
miserat ? quid mirum si te nesciebat, qux non habebat spi-
ritum quo scire debebat? Eedde ei itaque spiritum suum
demptor meus nudo corpore, mea causa ignominiosam in U quem habet in se corpus tuum, et mox recuperabit sensum
cruce oppetit mortem : ego vero misera gemmis, auro. bys-
so et purpura contecta, vitam cxlestibus indignam benefi-
ciis perdo magis quam ago. Itlud caput spinea corona dis-
punxit, ludxorum vallarunt opprobria : me numerosa cir-
cumdatam familia, aurea corona redimitam cunctimi-
rantur. suspiciunt, honorant. Me miseram, mi infeliceml
Sic ilUus obedio prxceptis , beneficia revolvo , vestigia se-
quor, qtii me cum non essem creavit, perditamque suo san-
guine i-edemit ? Quare vehemenlia compunctionis quasi
exanimis in terram concidit: ad se reversa totum vilae
statura mutavit, totamqiie se dedit pietati , simplicitati,
humiliiati, sui contemptui, obedientiae, charitati et obse-
quio pauperum : ita habet eius vila cap. 7.
S. Clara exemplo sui inagistri S. Francisci, assidue in-
tuebatur oculis mentis Christum crucifixum , itaque ad
mundi conteinpturo, desiderium crucis, paupertatera, a-
suum, et relinquet errorem suvm, etc.
Ebatis bniu sicut otes erbantes. ) Excitat fidelesTeri. ts.
ad humilitatem et gratitudinem , ut scilicet cogitent se
fuisse oves a Deo, virtute, salute et caelo aberrantes, ac
diabolum, scelera, daranationem et gehennam ruentes,
sed a Christo pastore revocalas, reductas, et in recta ad
salutem via positas. Imraensas ergo agant gratias Chri-
sto suo pastori. Alludit ad Isaiae 53. 6. Omnes quasi oves
erravimus, unusquisque in viam suam declinavit. Et Ps.
118. V. ult. Erravi sicut ovis quxperiit: quxre servum
tuum, Domine. Et ad parabolam pastoris, qui relictis no-
nagintanovera ovibus centesimam aberrantem requisivit,
et invpntam imposuit in huroeros, ac ad ovile rcduxit,
Luc. 15. 4. Hinc Roraae in basilica Laleranensi (quae an-
tiquissima est, et priraa in toto orbe a Constantino Ma-
gao fabricata) et aliis Ecclesiis crebro pingitur Chrislua
Commentaria iri Epistolam I. S. Pelri. Cap. If,
511
quasi paslor inter oTes , qui ovem perdllam humeris in)- ^ slus errjo csl pastor, id csl rex auimarum, qiiia in eis re-
posilam {jostal el reducil ad caulam. Cnde S. Leo serm. gont per fidem el graliam, easque regit cl dirigil ad glo-
18. dcpussione, Adamo opponcns Cliristum: lUe, ail, per riam ct rcgnum aeternum, iuxta illud Psal. 22. 1. Domi-
superOix cupiditatem iler fectt ad mi>.eriam . hic per hu- nus rerjil me (Hcbr. Dominus Pastor meus, \e\.pascil mej
mililalis fortiludinem viam paravit ad (jloriam. el, id est, idcitco, nihil mihi deerit. in loco pascux ibi me
Noia. Apte homincs peccanlcs comparanlur ovibus er- collrjcavit. Sic Christus Apoc.19. 16. vocatur Itex regum.
ovK ci rantibiis: Primo, quia ovis csl animal simplex el man-
bomiois. suelum, sic et homo. Unde oves nonnullis in locis, uli in
'• Chalcide Euboiea, prorsus rarcnt fi;lle, uti cl homines
nounulli, inquil Arislotclcs lib. 4. de Partibus animal. c.
2- 2. Socundo, idem alibi scribit ovcs infcstari tot moibis,
'• quot homincs. Tcrlio, ovcs riiminnnt cl somniant leqiic
ut hoiiiiueg, lestc Arisl. lib. 1. de Hisloria animal. c. 10.
*• Quarto, ovis socialc cst animal lam ovibus quam homi-
*• nibus; sic cl hoino. Quinlo, ovcs brevi tcmpore vivunt;
et Dominus dominantiutn. Hinc Christus veniens in inun-
dum, primo ad suum pr*scpe per ang. los vocavit pasto-
rcs ovium, el .Magos regcs qui erant paslores populorum
perstellam. Hinc el in Echinadis insulis aiidila est voi
Chrislo morienle, Pana marjnum mortuum. Pan enim e-
ral Dcijs pasloruin. Tulis auteiii eral Chrislus : ila Euseb.
lib. 5. de Pra'par. cap. 9.
Et EPISCOCtM ANIMABllI VBSTBARUSI. ) Est ipse epJsCO-
piis el corporum, qiiatenus salus corporum dirigitur ad
sic el homines sunt brevis aevi. Vita capris ad oclonos.cum salulcin animarum : alioqui ciiim salus corporum per ..
plurimum,annos,ovibus ad denos, sed magna ex parte ad spcelal ad medicuin, non ad episcopum.Chrislus ergo est
pauciorcs: duces pccoris tamen vel ad quindenos protra- episcopiis, spcculalor^supfriuleudens, regens.cuslodieus,
hunl vilam, ait Aristot. G. Hist. animal cap. 19. Scxto, dirigcns, animas quasi ovcs suas in vitam aetcruam. Iki-
idem ibidein : Singulis, ait, ovilibus singuli duces consti- u de discant Episcopi, suum munus csse non suis commo-
(uunlur, qui quolies suo nomine apastore vocantur, ante- dis et honoribus, sed animarum saluti iiicumbere, ut do-
cedunt: quod ab ineunle ictate fucere assuescunt ; sic sin-
gulae rcspublica!, urbcs cl coetus hominuni suos habcnt
reclores. Capris aulcm nullum duccm pastores comti-
tuunt , quia earum natura non stabilis , sed lubrica est et
mobilis. Septimo, ovis est animal grcgale, sic cl homo.
Docent pastores suas oves gregari fucto strepitu. Kam si
cum tonuerit, aliqua relinquulur qux non concurrerit, a-
bortum , si est gravida , facit. Unde fit ut si quem domi
strepititm commovcris , omnes concurrant proptcr consue-
tudincm, inquit Aristot. lib. 9. Hisl. animal c. 3. Octa-
vo, ovis facile devial el aberrat; sic et hoino. Ratiouein
dat Aristot. loco iam citalo. Genus ovile , inquit, amens,
et moribus, uti dici solct, stultissimis est; quippe quod o-
tnnium quadrupedum ineptissimum sit: repit in deserta
tine causa : hieme obstante ipsum sxpe egredilur stabulo:
occupatum a nive, nisi paslor compuleril, abire non vult ;
cct S. Bern. lib. 2. ad Eiigen. cap. 6. Blandilur, ait, ca-
ihcdra? specula est: inde denique superintendis, sonante
iibi Episcopi nomine non dominum. sed nfficium. Praecla-
re S. Epiphanius haercsi 5o. ostcndit Chrislum esse pasto-
rein cl Episcopum : Qui, ail, pro toto mundo obtulil se,
ipsc victima, ipse sacrificium, ipse sacerdos,ipsealtare, i-
pse Deus, ipse homo, ipse rex, ipse ponlifex, ipse ovis, i-
pse agnus,omnia in omnibus pro nobis factus, ut nobis vi-
ta omnibus modis fierct, et sacerdotii sui immutabile fir-
mamentum in sxcula efjiceret. Nimirum ipse ita est pa-
stor, ut nos ovcs suas propria carne pascat , et proprio
sanguioe polot in Eucharislia. Quare nierito S. Eiicherius
Epistola ad Valerianum : Jmprudentissimum esl , inquit,
cum pro nobis tam multa fecerit Deus, nihil nosmetipsos
fecisse pro nobis.
Ei ergo quasi paslori animae nostrse amantissimo, vigi-
sed perit desistens, nisi mares a pastore ducantur: ila e- (^ lanlissimo, polenti;simo,caQamus iugiler cuui S. Tlioina
niin re//5UUS(7/exconsc7UjYur.Nono,ovissa;pe parit mon- " ' t> ■ . • , . . ^. . ..
strum; sic et homo. Causain dat Arist. lib. 4. de Gener.
enimal. cap. 4. Uomini locis quibus mulieres perfacundx
sunt magis, id (gcnerare monslruiii] evenit,ut in terra M-
gypti; capris vero et ovibus magis, ut fcecundioribus.ucci-
dit. atque etiam magis multifidis: mullipara enim id ge-
^us animalia sunt , nec partum pcrficiunt. Oves pariunt
TDonstra agnorum , homines edunt monstra amorum, mo-
rum el viliorum. Decimo, o>is errans pracda fit lupo ; ila
homu pcrcansdiabolo: lupum arccntcaoes; iladiabolum
coocionalorcs.
Sbd comvbrsi bstis RUNC.j Non a vobis, scd a Christo
1>er gialiam siiam vocantc ct trahcnte ad sc, iuxta illud
oan. 6. 44. AVwo pote.it venire ad me. nisi Pater qui mi-
sit mc traxeril euin. El illud Pauli: Dcus est qui operatur
tn vobis et velle et pcrficcre. Philip. 2. 13. Et illud PsaKis
Pgalm. 58. 11. Misericordia eius prxvenict mc. El illud :
Convertc nos , Domine . ad te, et convertemur, Thrcn. 5
lolaque Ecclesia in festo corporis Chrisli :
Bone pastor, panis vere
lesu nostri miserere:
Tu nos pasce, nos tuere,
Tu nos bona fac videre
In terra viventium.
Tu qui cuncta scis et vales,
Qui nos pascis hic mortaies,
Tuos ibi commensales,
Cohxredes et sodales
Fac sanctorum civium.
lcsu bonc animam ineain unicain , quasi oviculam tuara
ex toto cordc tibi committo : tua esl, qiiia tuo sanguiue
cinpla: tu rniii rege et custodi : tu cam reetis itincribus,
qiiae pcccati non habcant srandalum . dirige ad portuin
salulis a;lcrna'. Dico cum S. Nazianz. Carm. 9. Soli tibi
solus rgo sum Christe relictus. In le mihi robur omne si-
tum cst. in tc fiducia tota salutis.
21. Et illud iercin. 31. 18 Casligasli me. ct eruditus sumiJ Chiistum crgo qiinsi priucipcm paslorum iugiter in-
gaa.u iuvenculu.i indomitus: cunverte me ct convertar. quia
tu Dominus Dcus meu*. Postquam enim converiisti tne,
egi p<Tnitentiam.
Ad PASTORBM ET BPISCOPUM ANIMARUM TBSTRABUM.j
Chrislum sciliccl, iiiila illiid Chrisli: Ego sutn pastor bo-
nus, loan. 10. 11. Et illud Isaix 40. 11. Sicut pastor gre-
yein suum pascet. in brachio suo congrcgabit agnos. in si-
nu suo lcvabit. fittas ipsc portabit. El Ezcch. 3^4. 23. Su-
scitabo super eas pastorem utium . qui pascat cas , servum
meum Darid : ipsc pascet cas, ct ipsc crit cis in pastorem,
etc. totiiiii cuim lioc E/erh. cnput csl de pnstoribus Vi-
de ibi dicla, ct diiles vrri pasturis qiins nssifjnavi ibidcm,
et Zai-lior. 11.7. Nonniilli [wr paslorrm accipiimt regcm.
Sic ciiim nh Homero .\gnmciniion rcx vocntiir pastnr po-
pulorum . cl Daud ub E/ccliiclc vorolur pastor : qiiod c-
niin csl paslur in grcgc, lioc dcbet esse rcx iu plcbe. Cliri-
liicanlur Episropi et Pastores , in eo ct c\ co rognosrant
qiianlnm animaruni curam gcrcrc debcant, iit Christo as-
siinilontur: illius cnim onus et olTirium. quasi cius Vica-
rii in se suscepcninl. Ila siioriim curam gcssit S. Crego-
riiis Thnumaliirgus EpiscopusNeoca^soreensis.qui omncs
piii'' suos cives ab inlidclilale ad fidem Chrisli Iraduxil.
riulc mnriciis cum quacsisset, qiiol in civitate rcliqui es-
srnt inlidflcs? rcsponsiimquc cssct, tantuin superessc sc-
plpmdorim, Dco gratias agens : ro/i(/fm,iuquit, erant fi-
delrs cutn cepi Episcopatum. Idem siugulos criidicbat ad
virliitcm 9U0 stntui congriiam: iuvcnes horlabatur ad nio-
dcstiam ; sencs od palicntiom ; scrvos ad obedientiam, ut
erga dominos fidclcs ct morigcri esscnl; dominos ad cle-
mcntiam , ut crga siibdilos 8c htimanos c\hibcrcnt; pau-
pcrcs ad contcmptum opum , ul veras divitias cposerent
esse virtutcs; divites ad bcneficcntiam, ul elceinosynas c-
512
Gommentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. III.
geDis facerent, cogitantea se opum Don esse dominos, sed ^ Epist. 26. ad loannem Episcopum Squilatinum : Admo-
dispensatores; mulieribus pudicitiam,puerisobedientiam, nemus, ail, fralernilatem luam, ut in commissis sibi ani
parentibus disciplinam inculcabat: moerentibus consola
tionem,dubiis consilium, aflliclis opera affcrebat,omnibus
omnia factus, ait Nyssenus in eius vita. Siinilis et homo-
nymus illi fuit S.tiregor. Magnus Pontifex,in quo quan-
tus fuerit aniinarum zelus , liquet ex tot tamque assiduis
eius Epislolis, homiliis, curis et gestis. Undc ipse lib. 2.
mabus solerter invigilet, et animarum magis lucris, quam
commodis vilx prxsenlis inlendat. In conlinendis aut di-
sponendis rebus Ecclesia diligens insistal, ut omni expar-
te susceptum digne te gessisse pastorisofficium venturus iu-
dex cum ad iudicandum venerit, debeat approbare.
CAPUT TERTIUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Jubet uxores fiikles subesse viris , eliam ivfidelibus , eaque occasione uxuris ceque ac viri ulrinque officia perse-
quilur. Secundo, v. 8. fideks omnes horlalur ad concordiam , charilalem, modesliam , humilitalem , palien-
liam. Terlio, v. 18. proponil eis exemplum Chrisli, cui per baptismum incorporati sunt, ut eius purilatem el
mores imitanies cum eo conscendant in coelum, vitaque celeriia donenlur.
l.^>^ IMILITER et mulieres subditae sint viris suis: ut et si qui non credunt verbo, per mulierum conversatio-
^^nem sine verbo lucrifiant, 2. Considerantes in tiraore castam couversalionem vestram. 3. Quarum non
fc^^sit extrinsecus capillalura , aut circumdatio auri, aut indumenti vestimentorum cullus: 4. Sed qui abs-
condilus est cordis homo, in incorruptibilitate quieli et modesti spiritus , qiii est in conspectu Dei locupies. 5.
Sic enim aliquando et sanctae muliercs, speranles in Deo, ornabant se, subieclae propriis viris. 6. Sicul Saraobe-
diebat Abrahae, dominum eum vocans: cuius estis filiiE benefacientes, et non perlimenles ullam perlurbationem.
7. Viri similiter cohabitanles secundum scientiam, quasi infirmiori vasculo muiiebri impartientes honorem, tam-
quam et cohaeredibus graliae vilae: ut non impediantur orationes veslrae. 8. In fine aulera,omnes unanimes, com-
patientes, fraterniialis amalores, misericordes, modesti, huiniles: 9. Non reddenles raalum pro malo, nec maledi-
ctum pro maleiliclo, sed e conlrario benedicenles : quia in hoo vocati estis, ut benediclionem h^ereditale possidea-
tis. 10. Qui enlm vuit vilam diiigere, et dies videre bonos, coerceal linguam suam a malo, el labia eius iie loquan-
tur dolum. 1 1. Declinet a malo, el faciat bonum : inquirat pacem, et sequatur eam : 12. Quia oculi Domini super
iustos, et aures eius in preces eorum : vultus autem Domini super facientes mala. 13. Et quis est qui vobis noceat,
si boni aemulatores fueritis? 14. Sed et si quid patimini propter iustitiam , beali. Timorem autem eorum ne ti-
inueritis, et non conturbemini. 15. Dorainum aulem Christiim sanctificate in cordibiis veslris, parati seraper ad sa-
tisfaclionem omni poscenti vos rationem de ea, quae in vobis est, spe ; 16. Sed cuiu moJestia, et tiraore, conscien-
tiam habcntes bonam : ut in eo quod detrahunt vobis, confundantur qui caiumniantur vestram bonam in Ghristo
conversationem 17. Melius est enim benefacientes (si voluntas Dei velil) pati, quam maiefacientes; 18. Quia et
Lhristus semel pro peccatis nostris raortuus esl, iuslus pro iniustis, ut nos offerret Deo, mortificatus quidem car-
ne, vivificatus aulem spiritu. 19. lii quo et his qui in carcere erant, spiritibus veniens praedicavit : 20. Qui incre-
duli fuerant aliquando, quando expectabant Dei patientiam in diebus Noe, cura fabricaretur arca : in qua pauci ,
id est, octo animae salvae facta; sunt per aquara. 21. Quud et vos nunc similis formae salvos facil baptisma : non car-
nis depositio sordiura, sed conscientiae bonae interrogulio in Deum per resurrectionem lesn Christi. 22. Qui est
in dextera Dei. deglutiens raortem, ut vitae aelernae haeredes efficereraur : profectus in caelum, subiectis sibi ange-
lis, et potestatibus, et virlutibus.
Vers.l. QlMILITEB KT UULIEBES SUBDIT.S SINT VIBI9 SflS.) Vox g
IJsimiliter respicit subditos et servos.de quibtis egit cap.
praecedenti v. 13. et 18. q. d. lussi subditos subesse prin-
cipibus, servos heris.nunc similiter iiibeo uxores subesse
maritis; hoc enim iubet lex naturae.divina et humana.taiu
Gentilis quamChristiana. Sancit hoc S. Petrus tam diser-
te,eo quod pertientiles spargeretur rumor.sedfalsus.Chri-
stiaoos quasi Ghristi filios velle se eximere ab omni ser-
vitule et subiectione.ac prsesertim uxoresaconsortio con-
iugura; idque partim ex eo, qiiod luxuriosi Gentiles uxo-
ribus preepostere conlra naturam abutebantur : hoc autem
uxoribus ne permitterent vetabant Apostoli.ideoque non-
nullae a maritis, quibiis legitimum coniugjii usuin persua-
dere non poterant, faciebant divortiura , uti faciebat ma-
trona illa, de qua Euseb. lib. 4. Hislor. 17. et aliae de qiii-
bus S. Linus in passione S. Pelri; partim ex eo, quod
inuttae virp;ines a parentibus desponsala» viris infidelibus,
anle consummatum matrinionium a sponsalibus et spon-
sis resilirentob amorem vel votum virginitatis, quam ad-
Apostoli *" ab Aposlolis celebrari audiebant. Sic enim S. Flavia
prico- Domitilla desponsata Aureliano, ante connubiiim conver-
nes casti-ea a suis eunuchis,Nereo et Achilleo.velum virginitatis a
tius. g ciemente Papa accipiens, nuptias sponsumque respuit :
eaque de causa tam ipsa, quain S. Clemens, Nereus et A-
chilleus niartyrium subicrunt. Sic S.Theela conversao S.
Paulo, resiliit a nuptiis Tamyridis ciii desponsata erat,
eaque de causa inuUa et alrocia susliuuit. Sic S. Iphige-
nia hortalu S. Matthaei refulavit connubiiim Hyrlaci re-
gis: qui ea de causa S. Matlhajum inorte et martyrio af-
fecit. Sic S. Susanna neptis Diocleliani Imperatoris respuit
nuptias Maximiani Imp. qui proinde eam occidit, Marty-
remqiie effecit. Sic S. Agnes, S. Felicula, et pleraeque a-
liae virgincs, eo quod nuptias et sponsos reiicerent, mar-
tyrio coronatEe sunt. Inde ergo calumnia conQata est in
Christum et Christianismura quasi nuptiis contrarium et
sponsorum iura everlentem, adeo ut inarili vclarent uxo-
res fieri Cliristianas.ne ius et iinperiuin in illas perderent.
Huic caliimnice ut occurral Pelnis, iubet uxoribiis ut sub-
sint viris,in iis scilicet qute coniiigale ius exigit, aut per-
riittit. Causam dat S. Aug. in q. super Gen. cap 153. E.U
ordo, in(|uit, naluralis in hominibus, ut serviunt fceminx
viris : quia et illic iusliliu est hxc, ut infirmior ratio serviat
fortiori: et hsec in dominationibus et scrvitutibus clara iu-
stitia ed, ul qui excellunl ralione, excellant dominatione.
Unde Euripides in Iphigenia:
Prestat, ait, unicus vir, eslgue lucis huius munere
Dignior, quam mulla sane fceminarum millia.
Hiuc Christus assumpsil hunianara ualuram iu sezu virili,
Commentaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. Ilf. 513
, Hj. quidigniorest.perfecliorelhonorabilior.ailS.Aug. lib.l. ^ Nolat hic S. Petrus primam uxorisdotem essefidemelp,.,„.
orfce 83. qu. et ex eo S. Bonav. in 3. dist. 12. a. 3. q. 1. Ex- caslitalem: foemina enim et nalura.et fragilitate, etcom-uxonl
ccllilenim, inquit, sexiis viriiis mulicbrem, 1'rimo, quan -■- /
tl»
gni
iBlna iri-
pliciter.
lum ad diffnilatcm in principiando; quia omnes lam viri
quam mulferes ex uno viro Adamo prodierunt. Secundo,
quanlum ad virlutem in oj;endo; vir cnim magis robustus
et industrius esl quam fcErnina. Tertio.quaolum ad oucto-
rilatcm in prasidcndo.Quin etPylhafjoras asseruit marem
in omni {jcncrc onimalium cssc natura; ct virtutis princi-
pium. Et yElianus lib. 11. cap. 26. Sexus, ait, masculus
eliam inler bruta videtur a naturapneferri: siquidem dra-
co mas imignis est crista et barba hirsutus: gallinaceus et
plexione ( ulpote calida et humida) in Tenerem valde est''°'""';
propensa.Propria foeminarum passio csllibido.aitS. Chrv-"*' '"'
sost. homil. 40. in Malth. ciusque causam dat otium qijo
abundant: amor enim cst animi cura vacanlis passio. Hioc
illud Ovidii lib. 1. de Remedio amoris:
Otia si tollas. perierc Cupidinis arcus.
Quxritur, ^gislus quare sil factus aduUer?
In promptu causa est, desidiosus eral.
Idipsum docel Salomou Proverb. 30. 15. ubi inter qaa-
tuor insalurabilia secundum ponit os vulvae. Et Eccles.
ipsc cristalus: paleas insuper velul barbam gerit: cervus cap. 36. 23. Omnem. inquit , masculum cxcipiet mulier
mina
D.inani
viro.
cornutus, lco iubatus. cicada mas canorus est.
Siniili modo S. Paulus mullis docct uxores debere snb-
rssc viris, et in sifjnum huius subieclionis f;cslare in ca-
pilc vclamcn, 1. Cor. 11. lO.Vide ibi dicta. CilatClemens
Alcx. lib. 4. Strom. hanc Euripidis sentcnliam : Quxvis
pudica tnulier est viri scrva : qux autem non est pudica,
eum qui una versalur supcrat amentia.
/Va/fl melius nec prxstantius ullum esl.
Concordes quam cum in tccto versantur eodem
Vir simul el mulier.
Mon- Quocirca monstrum cst uxor viro imperons, et vir uxoris
Mrumfcc- jjppgpju,,, paticng. Iiida;is id sumino probro vcrlit Isaias
cap. 3. -4. diccns: Effaminati dominabunlur eis. Et Ari-
Btot. 2. 1'olit. 3. toxol Spartanas viris impcrantcs. Nam,
ut ait Pliilo opud Antonium in Melissa tom. 2. serm. 34.
A muliere dominari summum est viro dedecus. Quocirca
Assucrus uxorcni volcnlcin dominari, rcf^isque iussa re-
npucntem repudiavil, Esllicr 2. 20. Verc S.Aufjuslin. de
Catcch. rud. Cum fwmina ail, dominatur in virum, per-
versa et misera domus cst. Plularch. in Pr^ccpt. connub.
cap. 5. asserit uxorcs qua; inalunt stolidis viris iniperare
quam parerc sapicntibus, similcs cssc illis quse ducere po-
lius volunt coecos, quam inlcllif^cnlia visuque pra^ditos se-
qiii. Viros vcro clToeminalos ridcl lorcrii.c. 51.30. dicens:
Dcvoratum est robur eorum, facli sunl quasi muliercs. Et/-<
Homcriis Ilind. 2. 0 imbelles , mala vituperia , Achivx, ■*
neque awjB//u.?/lc/(ii,'i.ElHoineruin seculus Virg.9../t;neid.
O vcrx Phnjgix, neque enim Vhryges.
Et Turnus jEncid. 12. per contcmpluni ;Encam vocatse-
miviriim Phryf^cm.
Ut kt si qui ( mariti ) WON crkdunt tbbbo (Chrisli
et F;von{^<'lii, putn pracdicalioni Evanfjelira; ) prr hulib-
BUll Co:<VERSATiONEll SINB TERBO, sinc scrmonc (Syriis,
per bonos mores absque labore) lucbifiant.) Ut caruin a-
niina etsalus qiiasi inf^ens liicrum acqiiiralur, ctaccednt
Chriato ct Ecclcsii-e. Hinc iiibcl Paiilus 1. Cor. 7. 13. inu-
lieres conversas ad fidem non faceic divorlium n moritis
infidelibus, scd cis cohobilarc, iit sua soncta convcrsatio-
ne tam cos qiioni filios od Ciiristum trndiicant, uti trndu-
xit S. Natalia S. Adrianiim, Clolildis Clodovajuin, S. Cse-
cilia S. Valerianuin, S. Martha S. .Marium, S. Monicn Pa-
tricium ct S. .\u^iistinum, S. Gorf^nnia Vitoliaiiiim. Mu-
lier cniin cum sit {;ialiosa , ct amctiir n viro, ci(|uc iu;;i
Et Aristot. lib. 4. Probkm. cap. 27. scribil mulicrcs ia
venere esse insatiabilcs. Nota est .Messalina;Claudii Imp.
uxoris portentosa libido. Narrat Diodorus lib. 2. elHcrod.
lib. 2. quod cum Pheron Sesostris filius rex iEgypii , ca-
ptus oculis fuisset, idcoque deorum opem per varia sacra
implorasset, rcsponsum et rcmcdium acceperit, ut placa-
B to Deo qui in Hcliopoli colcrctur, facicm mulicris inspice-
ret, qua; nulliim nisi sibi proprium virum novisset, ob u-
xorc propria incipiens mullas cxpcrlus est, nullam taraea
reperit incorruptam pra;ter horlulani cuiusdam, quam rc-
stituto visu uxorem occcpil, reliquas omnes vivas com-
bussit. iCschines Satyricus omncs fdjcminas lonicas ,"oi;ra-
0«;, id esl, adulleras, appellare est ausus. losephus I. 2.
Bclli cap. scribit Essasos non ducere uxorem,coquod nul-
lam uni viro fidein servare crcdant: licet alia polior fue-
rit rolio, nimirum studium pielatis et contemplationis.
Porro inter Christianos scimus multas mulieres fuissc et
esse castissimas, iino virgines : habcl cnim Ecclesia innu-
mera sanctarum virfjinum of^mina, iii eoqiic insif^nis elii-
cel {^ralia Christi el Christiatiismi, qiia; natnram frnjfilem
ita corrigit, consolidat, cvchit el pcrficit. Plutor. iu Pro-
blcm. ait olim nova; nupta; pra-fciri solitum igoem ct a-
quam, ut significaretur cam castern ct purain esse debe-
re : ignis cnirn purgat, aqua lustrat.
QUABUII NON SIT EXTRINSBCUS CAPILLATUBA.) S.Ful-Vers 3.
genl. lib. 2. cap. 11. capillorum implicalio : 'Tis^r. qua-
rum ornatus sit non cxlcrnus, quisilus esl in plicatura ca-
pillorum: Syrus, in cincinnis cnpillorum. S. Anibros. Ex-
hort. ad Virg. m plicalu capillorum. Gra;ce enim aliqui
lcgunt ca-Xox/;? rpi/uv, id cst , in plicalionis capiltorum.
Alii pcr diastnlen, «« ;r).ox;; rsiyyj, id cst, in plicatura ca-
ptUorutn. Sed codcin reditscnsus. Inleiligit eniin copillo-
ruin T:\i-/u.'xza. quaelibct, sive ca fiaiit cos crispando , sive
retorquendo, sive innodando, sive in cirrhos et cornua
calninislris discriminondo.sive olicnos occcrsendo.Hoc est
quod oit Paulus 1. Tim. 2. 9. OrtiatUes sc twn in torlis cri-
nibus. Solcnlcnirn fucrnina;studerc coinpositioni cl ornaliii
capillorum : unde Tercnt.in Hcaiit. act.2. Dtitn poliunlur
cl cotnunlur annuscst.litioalienis capillis vcrticcmstruunt,
oit S. Hicr. ad Marccll. ut vidcanlur in fronte crigcre cri-
niuni fastigia ct tiirres, quas incusans luvcu.satyr. 6. ait:
Tot adhuc cotnpagibus aUum
/Edificai capitt.
tor ndsil, in cius nnimuin sicut aqiia in spongiarii sensiin D Et Tertull. dc Cultu foemin. cap. 7. Quid. ait. tatita or-
iiinc «cnsii illabitur. illumquc occupnt ct Ikclit quo vult,
inqiiit S. (llirysost. honi. 60. in loaiincm, pra^scrlim cum
acocdit pin cl sniicta convcrsnlio. Nnm , ut ait S. Chrys.
hom. 19. in Episl. od Hcbr. Fuccre inaiorein vim habei
ud doccndum, quam docere.
Co:<sidera!<tbs scilicel viri, non miilicrcs, ut vult Hu-
go ct l.yrnii. (ironTrjy^vTi; cniiii ciirn sil iiin«ciillniim, vi-
ros rcspicil ) IN TIMORK CASTAM CONVBKSATIONIiM VB-
«TRam ) 7'/;/ior hic idcin «■sl qnod rcvrrrnlin iina iniilieres
Cliri«tiiin, et ninorc viciM|iii' (ilnisti innritiim, rcvcrcntur,
cnvcnlquc sttidiosc iic ciim ciiom in rc ininimn iilTcndnnt,
nc pra>scrliin ut intcgrnm cl ornniinodnm ci lidcm ct ca-
•tilntcm coniiignlcm scrvcnt. Possct vicissim nccipi tiinor
niaritorum, qiio scilicet ninriti considcrnntcs cnsi.im ron-
versationrm uxoris. cnrn rcvcrcnlnr ct nmnnt : irulrinic ad
eam aiiniilnndnm ct ad Christianismuin olliciiintur.
VOL X.
nandi capitis oncrosilas salutetn subininistrat? Et S. Hie-
ron. ad La;tam dc instit. filia; : ^cc capul. ait, gcminis o-
nercs, ncc capillum irrufcs. ct ci aliquid de gchennx igni-
bus auspiceris : solcbnnl cniin crincs ct vultum coerussa ,
stibio, nliisquc pigmciitis colorarc: ct qtii ha;c pnrabnnt
a cincrc fnrorum vocnbnnttir (jiicrnrii et Cinidoncs . ait
Tirnqiicll. Icg. 2. Coniiub. n. 27. Pra;claro Estlicr cnp.
14. 16. Drtim olloqucns: Ta .<!cis. ait, neccssilalcm ineam,
quod aboinincr signuin supcrbi.x el glorix mcx , quod est
super caput tneum in dirbiis ostenlaiionis ine.T, ct dclester
iUud quasi pannuin mcslrualx, ct nonportcm in dicbussi-
lcnlii iiiri. Si id culpabilc in focminis, inulto inagis ia vi-
ris.qiii sc vfttvminnnl (ipcrtain profcssi ttiulicrosilatcm, ait
Tcrtoll. dc Volnnd. virg. Iiirc S. Grcg. hom. G. in Evang. Cimflo.
1'eiisatc . nit . qux culpa sit lioc etiam viros appetere quo °'*-
curavil Pastor Ecclesis et fcfmimsprohibere. S. Tiburliu*
63
514
Comraentaria in Epistolam 1 S. Pelri. Cap. III.
asseruit Torquatum Chrisliani nonieniDentiri,eoquodcQ- ^ lieris non csse cullum, sed modestiam, ac sludium lione
(Jos loe
cnxDx ,
iDodesiia
culius.
pillos crisparet: ila habet eius vita.
Porro totus hic versus Graece sic clare habel: Quarum
cultus (ornalus) sil non exterius implicationis capillorum,
aut circumposilionis auri, aut amictus vestimentorum, sed
abscondilus est cordis iiamo (qui consislit) in corruptione
Secunda mansueti el quieii spirilus, q. d. Cultus fceininarum sit non
externus, .scd internus, puta interior homo spiritalis, ni-
mirum incorruptus aninii placidi et quieti spirilus. Se-
cunda est haec dos et virtus mulieris , nimirum mode-
stus et honestus corporis cultus : prima euira est casti-
tas, ut dixi.
Alt circumdatio auri.) Tigur. aut in cireumpositione
curi , quomodocumque ea fiat, sive aureas gestando ve-
sles, catenas, bullas, sive capillosaureis filis viltisque col-
Jigando ; sive vestcs limbis et fimbriis aureis distinguen-
do. Porro non vetat S. Petrus omnem capillaturse et auri
usum, sed tantum immodicum, et qui slatum superet. Hoc
responsum sit Caielano, qui censet haec ad Cdeles sevi S. jj
Petri sanclissimos perlinere,non ad raatronas noslri saecu- "
li. Quis autem modua sit adhibendus, docet S- Basilius
in Isaiaj cap. 3. Quare merilo S. Hieron. lib. 1. contra
Pelagium, Pelagium refellit, quod dicerelomnem omnino
ornatum a S. Petro prohiberi.
AUT INDUMENTI VESTIMENTORDIB CULTUS. ) Tigur. fltti
in amictu palliorum. Solent euim tot induere vesles, tot-
que tunicis, peplis, vclis.palliis, etc. iisque sericis et pre-
tiosis se amicire et oroare mulieres cultus studiosae, ut
Isaiaseas enumerando multos versus impleatcap. 3. 18.
et Tiraquellus in Counub. lege 3. n. 27. et seq. multa al-
phabela, multasque paginas. Imo nonnullae in vestitusuo
omnes viri opes exhauriuot, iuxta illud Propertii :
Matrona incedit census induta nepotum.
Quod detestans Ovidius lib. 3. de Arle amand. exclamat:
Quis pudor esl census corpore fcrre suos ?
Et Seneca lib. 7. de Benefic. cap. 9. ait insanis quibusdam
bina ex auribus pendere gemmarum patrimonia.
ste et decore vivendi. Clemens .\lei. lib. 2. Paedagog, cap. Bonesta»
12. docet veruin mulieris ornamentum esse verecundiain ; •■' *"■«•
et eas quae se auro ornant imitari barbaros, qui maleficos'^'""''^'
auro vinciunt. An non enim, ait, colli vinculum est (or-
gues aureus, jnoniliaque et quae catenarumlocum obtinent?
hinc el a'ti<:iii, idest catenx, appfllantur. Unde Philemon
pellucidas vestes vocat compedem aureum.
Ac recensitis plurimis mulierum ornamentis: Miror,
ait, eas non enecari,dum tantum onus baiulant.Vide eum-
dem lib. 3. c. 1. et 2. S. Chrys. hom. 21. ad popul. Vis,
ait, ornare faciem ? orna non margaritis , sed modestia et
honeslate : sicque vir gratioremcernel aspectum. lUenem'
pe ornatus el zelotypix suspicionem iniicere ssepe solet, et
inimicilias, el conientiones, el pugnas, etc. modestia au-
tem ornalus omnem quidem improbam suspicionem expel-
lit: omni autem vinculo firmius coniugium conciliat. Noa
enim iam dccorum facitformx nalurafieri aspectum,quam
eam spectantis affectus. Affectum vero nihil sic ut mode-
stia et honestas inducere solet, etc. Circa margarilarum cuU
ium insania, esipompa satanica. Aurum enim cepisti, non
ui corpus vincias, sed ut pauperes salves et enutrias. Idem
hom. 41. in Genes. A cultu, ait, corporis innumera fiunt
mala, arrogantia qux intrinsecus nascitur, despectus pro-
ximi, fastus spiritus, animx corruplio, voluptatum iltici-
tarum fomes, etc. S. Greg. Naz. scripsit oralionem contra
roulieresambiliosius se ornantes, in qua sic orditur: Ca-
vete 0 mulieres,ne capui veslrum nothis ei aduUerinis cri-
nibus, tamquam turribus quibusdam muniatis, mollia col-
la e scapulis delicate osientantes : neu Dei formas fcedis
coloribus inungatis, sic ui iam non facies , sed larvas ge-
steiis. Et post nonnulla : Verendum est, ne Deus iratus .uc
te alloquaiur : Dic, age, o aliena mulier ; ecquis tandem,
et undenam est tuus fictor et procreator? Non te depinxi
canis : sed imaginem mei finxi. Qui fil igiiur, ut pro chara
imagine idolum habeam? .4dditque externi cultus studio-
sas internum negligere, ideoque inlerne Hecubam.exter-
Sbd qui absconditus est cordis homo (hoc est, mens Q ne Helenam repraesentare. S. Cyprianus de habitu Virgin.
et animus, supple et repeie, hic sit ruulierum cullus et or-
iiatus, iit prsecrssit: hic autem situs est) m incorbupti-
bilitate quieti et modesti spiritus.) q.d. Abscondilus
cordis homo, est inrorruptus animi mansueli et mndesli
spiritus: hicque verus et uiiicus e.^t fceminaruin cultus. De
duplici homine, inleriore sciliret et exteriore, vide S. Au-
giistinum lib. 1 . de Nuptiis et concup. cap. 30. et S. Am-
bros. de Instit. virg cap. 2. et ca quae disi Rom. 2. 21).
et Ephes.4.24. Philosopliice Caielan. absconditum homi-
nem censet vocari animam imniortalem in corpore ab-
sconditam, cuiiis cor est voluntas. Melius S. Ambros. E-
pist. 27. Exterior homo, ait, plurima in se membra habei :
interior autem cordis homo totus sapientia esi, plenus gra-
tix, plenus decoris. Dicitur cordis, non quod in corde re-
sideat (anima enim polius residet in capite) sed quia cor-
di, id est, appelitui, proeest, eumque regit et moderatur.
Tigurina vertit: Sed occultus sii ornatus, qui esi in corde
homo, si is careat omni corruptela, ita ui spiritus placidus p.
sit ac quieivs, q. d. Opliraus ornalus mulieris est man- '^
suetudo, modestia et pax anirai; haec enim omnes animi
potenlias, passiones et motus componit, ornat, ditat. Hic
enim est decor occultus et tecla vcnustas. ait Nazianz. in
Praecept. ad virg. el Psalles Ps. 44. 14. Omnis,&\l,gloria
filix regis ab intus. Tritum est illud : Mulieri ornamen-
tum mores,et non aurum. Ornamenlum enim,ait Crales,
est quod ornat: ornat autem quod booestiorem mulierem
facit: talem vero proestat non aurum, non smaragdus,
non coccus, sed gravitas, moderatio, pudor: ita Plutarch.
in Lacon. Plinius in Panegyr. Traiani laudat eius uxo-
rem, quod in cultu essel modesla. Pythagoras Crotonien-
sibus matrouis persuasit ut auratas vestes, aliaque orna-
raenta velut instrumenta luiurlae deponerenl,eaque omnia
in lunoois aedem deae consecrarent; vera enim ornamenta
niatronae csse pudicitiam , non vestes, uti refert luslin.
lib. 20. Sic et Arislot. in OEcouora. ait ornamentum mu-
affirmat deteriorem esse ornatum superfluum ipso adul-
terio: quia, ut ait S. August. lib. 1. de serin. Domiiii in
monte, ibi pudicitia. hic mtura aduUeratur. Idem Epist.
73. ad Possidon. Verus , ait, ornatus Christianorum et
Christianarum, nontanlum nullus fucus mendax, verum
ne auri quidem vestisque pompa, sed mores boni sunt. E-
legauter Proper. lib. 1. Eleg. 1.
Quid iuvat ornato procedere vitta capillo ?
Teque peregrinis vendere muneribus?
Naiurxque decus mercato perdere cullu?
Nec sinere in propriis membra nitere bonis ?
Salse, sed vere S. Cyprian. de Habitu virg. Ornamenio-
rum, ait, ei vestium insignia, et lenociniaformarum, nou,
nisi prostitutis et impudicis fceminis congruunt : et nulla-
rum fere pretiosior cultus esi, quam quarum pudor vilis
est, etc. Sericum et purpuram indutx Christum induere
nonpossunt: auro el tnargaritis et monilibus adornatx,orna-
menta cordis ac pectoris pcrdideruni.V\\iv& citavi Is.3.18.
In incorruptibilitate quieti et modbsti spiritus.)
S. Hier.lib.l.contra lovin. in incorruptione mitis et silenlis
spiriius. Declarat qiiis sit abscoaditus,id est,interior ho-
nio, puta horao cordis, id est, mentis el animi, ac in quo
consistat, aitque cousislere, in incorruptibilitate, Graece
Ev ay5apTw,id est,2« incorruptio?ie, hoc est,in integritate,
guieii, Graece npato;, id est, mitis, mansueti, placidi, et mo-
desti ( mansuetudinis enim eomes, imo filia est tranquil-
litas et modestia) spiritus. Incorruptionem quieti spiritus
vocalPrimo, castitatem et puritatem spiritus, eamque op-
ponit corruptioni corporis, quam uxores passae sunl in
coniugio,q.d. aitS. Hieron. lib. l.contra lovin. Q«o«(a»Jlncorru-
exterior vesier homo (corpus) corrupius est, et beatitudi-P^io^^Pi-
nem incorrupiionis qux proprie virginum est, habere de- j
siistis: imitamini incorruptionem spiritus, saltem per se-^si^f^i.
ram abstinentiam, et quod corpore nonpotesiis, menie prx- tas.
state. Has enim Christus diviiias,et ho$ vestrx coniunciiO'
Commentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. III.
815
ni) quxrit ornatus. Sic et alii pnr incorruplionem acci- f^ git: IVihil lorvum in oculis, nihil in verbis proeax . nikil
piunt caslitatem coniugalem. Ubi nola, inaiisuetudiiiem,
hiimilitatem et modesliam parere incorriiplionem. id est,
castitateiri. uli Hom. 1. 24. ostcndi: idquf docet S. Greg.
26. iMoraL 12. vol. 13, et S. Bernardus serm. 1. in festo
omnium Sanrlorum . ita explicat illud Christi Malth. o.
Beaii tnites, quoniam ipsi poxf,idehunt terram , id est, in-
quit. carncni siiam. Incorruptio aulem fucit proximum eS'
i', Deo, Sap. 6. 20. Casli ergo, humili^s el modesli sunt,
quasi dii quidam terrestres. iuxta illnd: Eqo diii. Dii
eslis, et lilii Excelsiomnes. Psalin. 81. 6. Hinc et Poelae,
ait Ckm. Alex. Iib. 4. Strom. in line, etectos appellarunt
^tftitiiv;, id est, dcifjrmes: et oivj;, id est. divos; et zvn-
itv,;. id pst, diis xquales; et Au ^tmv aToi)xvTOJc, id est.
consiliis lovis pares , et ^i^ii sv«)iyzia iJ.r.i' E/nrii, id est,
prudentia divis similes; el SiisMtlm;, id est, Deo similes.
Euripides itaque: In meo, '\ni\n\\.,tergo sunl pennx aurex,
et apfanlur grata Sirenum talaria , iboque in immensum
sublatus xt/iera . lovem conventurus. Ego antem Christi
tn aclu inverecundum, non gestus fractior .non incessus so-
lutior, non vox pctulantwr, ut ipia corporii species simu-
lacrum fucrit.mentis, figura probitatis.
Narrat Dionys. Carih. in c. 3 de divin. nom. S. Dion Uode-
Arcop. S. Dionysiuin cum e (iraecia in ludaeam venisset, suap-a-
et B. Virginem convemsset, tonla clarilate fulgentem e- *'""'*•
ius Tultura conspe%i<(se, ul prae nimio stupore deficiens in
terram cecidcrit. dixcritque nisi ralione naturali et fide
cognoTissel aliam esse divinitalem, se hanc ipsam Virgi-
iiein loco Deae habilurum fuisse. Sed audi ipsucn S. Dio-
nysiiim haec de so uarrantem Epistola od S. Paulum (li-
cet Bcllar. de Scripl. Etcles. el alii npgcnt illaiu essc S.
Dionysii) quam recitat nosler Christoph. a Caslro io Hi-
storia Deiparse c. 19. nuin. 10. Faleor, ait, coram omni-
polenfia Dei, et clcmenlia Salvatoris , el gloria maiestatis
Virginis matriseius, quoniam cum a loanne , elc. ductus
fui ad Dciformem prx<i^.nliain allissimx Virginis, tantus
me divinus splcndor circumfulsit exterius, el plenius irra-
sptritum optavcrim , ut me in mcatn susloHat lerusalem. IJ diavit interius: tnnta etiam in me omnium odoramento
II.
lotfgn.
utei pas
aaioi.
S. Uilarius scripsil Epistoiaiu ad Abraam liliam sii.im, in
qua promittit ei margnrilani pretiosissimam.si margarilas
Tulgares coiitemnat. Margarila hnc, atl, virlutis eius est,
ut, si quis eam induitur non xgrotet, non senescat, non ino-
riatur. Rursiiin, Vt eam habere non possit, si quis ruarga-
rilam atiam habuerit : nam spcciosa est , pretiosa, incom-
parabilis et cxlesttt. prxslans salalem el xternitatevi , nec
dignalur ibi esse, ubi alix sunt : nimirum niargarita haec
est Tirgioitntis stalus, quam S. Uitarius filiae optavit et
persuaxit. Sic et S. Agnrs dixit se o Chrislo ornatain essc
insestiinabilibus margaritis.
Sccundo, iocorrupiio spiritus est inlegritas animi man-
sueli rt Iranquilll. qiii nullis exagilatur ciipiditatiim pro-
oellis, niillis passionum apgiiludinibus, nullo ira, siip^r-
bia, invidia, elc. rorrumpilur, scd illxsus. inlpger el in-
corriiptiis consislit. Hanc enini paril mansiieludo ct mo-
destia : hisce ergo oroari vult miiliercs; ao maiisuctiidi
rum superabundavit fragrantia, ul nec corpus infclix, ne-
que spirilus possct tolius . ac tantx xternx felicitatis infi-
gnia sustinere. Deferit cor ineum, defecit et spirilus tantx
gloria maieslatis oppressus. Testor, qui aderat in Virgine.
Deutn , si tua divina concepta mente non me docuissent.
hanc ego verum Deum esse credidissem. Unde non miruiB
quod B. Virgo solo aspectu el praesenlia, his quos viseret
inlcgrilatis insigne ronferrel, uti ail S. Ambr. de lostitut.
Vii;;. oap. 7. S. Hicron. in c. 9. Mallhjei daiis causnrn,
cur .Matihacus Chrisliini vooantom illicosit secutus: Ct-
te, inqiiit, fulgor ipf et maieslas divin<talis occuUx, quse
eliam in humana C.hn^ti facie relucebal, ex primo ad se
viJenles trahere poteral aspectu. Et in oap 21. dnns cau-
sam, cur Christo per nagellum exigente nuniinilarios e
tcmplo mensasqiip siibvorlente, etc. qu.-c magiwis non fe-
cissPt oxercitus, nemo rcstitcrit: lyneum eniin . inquit,
alque sidereum rndiabat ex oculis eiiis, el divinilalis ma-
nem quidom upponit invidise, irarundiae, superbioe: mo- (^_ ieslas hicbnt in fucie. Unde Nazian/. Epist. 193. ad Dio
III.
Dai m^
lieris,
mankje
mdo.
dostiam vero levitali, petulanliae. inconslanti.T. garru
litali, murmuralioiii. in q<iae vilia naturalitcr piopendent
jnuliores ornatiim er.ternum seolantcs, interniim negli-
gentes, ait S. Chrysost. hom. 7i. in Malth. f^atn si . in-
quit, con,sci<?n/iam singuloruin cernere possemus.tnullos ibi
rermes, multain saniem et incomparabilein reperircm fa-
lorem ■ cupidilates dico iinprobas, qux vcrines spurcitia tni-
ruin tn modum excedunl. Impii enim quasi mare fervens,
quod qitiesccre non potest , et redundanl fluctus eius in
conculcnlionem et lutum, Isaiae 57. 20
Tertia haec pst virtus mulicris. nimirum mansuetiido,
pax et modcstia, ciiius fruotns est incorruplio, ut scilicet
faciat hominem o vitiis omoibus incorruptum, intpgruin,
imperturbabilom.
MoDgSTi iGraecc t.ti/wj, id cst, Iranquilli, silentis, pa-
clfi'-i, et conseqiienter modcsti) spiRiTus.)S. .Aiiibros. lib.
1 . OlTic. cap. 18. Modfstia, ail, quam a tnodo scicntix q'iid
clem. 1,'num ail, bonorum est, ut Chnstus nuptiis intersit
(porro ubi Christus est. modcstia quoque esl ) operx pre-
Ivitn csl, ut sicut cxlera omnia. sir et Chrislmnorum ma-
trimonia modesla ct composila sinl Modeslia porrn in gra-
vilalc sila est. Idcm in Carm. de vita sua , ail se propter
.■emiilns spoiile renuntiasse pairiarohatiii Conslant. di:a-
biis do oftusis: Hinc namque redibal. ait. commodum du-
plcx iiiihi , modestus ipsos dum Iraho ad modesiiatn, st-
tnulqii" amnrem colligo ct clarum decus.
Laiidnt .Ncbridium S. Hieron. Epist. ad Salvinam eius
iixorem iam viduain, Quod de sorore gfnrralus .\ugustx,
et in malerterx nulrilus .«««. nulrilus in palatio conlu-
bernalis et condiscipulus .{uguslorum. quorum tncnsx wi-
nistrnt orbis, et terrx ae mana serviunt, inlcr rerum o-
mnium abundantiam, in primo xtatis flore tantx vereeun-
dix fuit, ut virgmaletn pudorem vincrrel. el nc trvem qui-
dein obscceni ruinoris in se fabulam darct. Deinde purpu-
deceret appellatam arbitror, etc. S. August. lib. de Vita ratorum propinquus, socias, con>obriniis. non csl tnflatus
bealn. sub fincm : Modeslia utique dtcla est. inquit, a tno- ** supcrbia. sed cunctis amabilis. ipsos principes amabat ut
do, et a temperie lcmperanlia. Ubi aulein modus est alque
temperies . nec plus est quidquam . nec tntnus. Addit S.
Ambr. Orcmus in incorruptione quieti et modesti spiritus,
fui est ante Deuin tocuplcs, ut ait Pctrus 1. Ep. cap. 3.4.
Magna igitur modeslia, qu.r rutn sit rtiam iuris sui retnis-
sior, nihil sibi usurpans, nihil vindicans, et quodamtnodo
xntra vires suas cotilrnctior , dives est apud Deum , apud
quem netno divcs. Dives csl tnodcstia.quia portioDei est.elc.
Deus enim cst ipsa incroalaet esspntiolis mndestia toin ad
iQtra, quam nd ottrn; adoo ul in tolo miindo intelligi, at
non senliri possit HiihitW' eniin mcnlis xn corporis stalu
ttmitur. Sic et S. Mnrin niidila nngoli salutolionc, Prx
verecundia non resuhilarit. nrc uUum rrsponsutn relulil,
m« ubi de suscipicndu Doinini generatione cognorit . ul
qualHatem rffeclus discerrt . non ul sermonem refellcrcl,
jil idem lib 1. in Lucam. Kt lib. 2. dc Virg. cam ita pin-
fralres. vencrabatur ul dominos: minilros autem et uni-
vrrsum ordinem palatii. qiio regalis frequentatur ambitio.
sic sibi vharitnte soriarat . ul qut iiionlo nifcriores e.tsent.
oflicits se pnres arbilrarentur. D<fficile factu cst gluriam
firlute tuperare, cl nb his diliii quos prxceilas. S. (irog
4. Dialog. 17. nnrrnt Mu.snm puollam iussii B. \ irginis
morcs loliorrs oomilasse in modeslos. ilaque ab oadcm
evoooinin in raelum
Spimris I S. Alhanasius Epist. nd Serap acoipit Spi-
ritiiin snncliim ; hio onim dircs osl npud Deum, quia diTi-
nitatia ronsors ost ot partiorps, q. d. (>'.n «« puros cl m-
corriiptos rustodiunl. in se rxcipiunt Spiritum sBnotum.
qui qiiiofii» ct modestus. cos faoil pnritcr quiolos pt mo-
dcstos.Modoslia cnim eslfructiisSpirilussancli,rial.5.22
Vcruni ad litlpram hic spirilum humanum accipc curo
5, Anibros. i. OITicioruin cap. 18. Wc enim modestus et
316
Commenlaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. III.
quielus, esl vestis et ornatus mulierum : manat iQmen a ^ pukher ct honeslus: siquidem est pulcherrimum id quod
Spirilu saiirlo, estque cius donum
Qui (s|)irilus incorruptus, quicliis et modestus) EST IN
CONSPECTU Dei locuples.) Quia siiper tercena omnia se
elevans Deiiin possidet, liacresquc est ciieli et rcgni aelcr-
ni. Nam, ut oit Seiicca Epist. 67. lialio nihil cst aliud,
Pives a- quam in corpus humanum pars divini Spiritus mcrsa. Au-
puiiOcuDidi S. Ainbr. lih. 4. Epist. 27. Verc dives, qui in conspc-
'^"'°' ctu Dci polcst divcs videri, in cuius conspcctu terra C3.i-
gua, mundus ipse angustusest. Sed soium illum Deus di-
vilem novit , qui sit dives xternitati , qui non opum , sed
virtutum fructus recondat. Quis autem ante Deum dives,
nisi quietus et modcstus spiritus, qui nunquam corrumpi-
tur ? Pfonne tibi vidclur dives, quihabet pacem animi, tran-
quillitatem quietis. ut nihil concupiscat, nidlis exagitelur
cupidilatum procellis, nec vctera fastidiat et nova quxrat,
el semper desiderando jiat in summis divitiis inops? Ea,
estpax vere dives, qux superat omnemmentem.Dives pax.
est .■iapientissimum. Diccbat enim virtulcm esse animxpul-
chriludinem, cantra autem vitium animx lurpitudinem.
SlC KNIM ALIQUANDO ET SANCT>B MULIEHE9 SPERAN- y^^j
TES IN Deo, et consequenler credentes et amantcs Deum,
ORNABANT SE. ) To spcrantes in Dco, partim refert ad san-
ctx, q. d. Qiiia sancla; ideo spcrabant iii Deo, sancti e-
nim cor pcr spem qiiasi anclioram di;lixorunt iu Deo. Par-
lim ad ornabunt se, q. d. Quin spcrabant in Dco, ideo mo-
desle ornnbant se, non caplllatiira , auro et vestibus pre-
tiosis, sed obcdienlia, subdcndo sc inarilis, castitate, ac
spiritu quiclo ct niodesto. Noln speranles, id est timeutes,
ainantes, colenies, q. d. Deum colcbant, ideo ornabant
se obedienlia, caslitate, inodestia; quia scilicet sciebaut
Iiunc ornalum Deo placcri-, ab eoque prajcipi, ac per eiim
sperabant se in malrimonio a Deo oinni fructu et gralia
benedicendas et cumulandas. Spcs eniin hic per synecdo-
chen omnem Dei cullum complectitur, aeque ac ei coniua-
dives modestia, dives fides [fidcli enim totus mundus pos- ctus limor alibi omnem Dei cullum comprchendit,ut cum
sessio estj dives simplicitas : sunt enim et divilix simplici- 13 dicitur: Timele Dominum omnes Sancti eius: timele, id est
tatis, qux nihil d/scutil. nihil contraclum,nihil suspcclum
aut fraudulentum putat, sed puro se fundil affectu.Dives
bonitas: quarn siquis servaverit. pascitur indivitiis cxle-
stis hxreditatis. Merito iustus semper fcenerat, iniquus in-
diget. llle iustitias fosnerat mandato Dei pauperibus et e-
gcnis, at vero insipiens ct quod putat se habere nequaquam
possidet. Anputas illum possidere, qui thesauro suo die ae
nocte incubans avara el misera torquetur sollicitudine? U-
le vero eget, et si alii dives videtur: sibi pauper est , qui
non ulitur eo quod habet, qui adhuc alia rapil, alia desi-
derat. Vbi etiim nullus cvpidilati modus, qui fructus di-
vitiarum? Nemo est dives, qui quod habet secum auferre
nonpoiest. Quod enim hic relinquitur, non nostrum, sed
alienum est. Suhdil exempla: Dives Enoch.qui quod habuit
seciim transtulit , et omnem illum bonitatis sux censum
cxlestibus intulit receptaculis : qui ideo raptus est, ne cor
eiiis malilia mutaret. Dives Elias, qui virtutum suarum
reveremioi, et colile. ISihil deest iimentibus eum. Timor
Domini plenitudo sapientix, ctc. Qui enim Deum timet et
sperat, per hunc timorem et spem impellitur, et quasi co-
gitur ad ei obedieodum et serviendum. Ita de losaphat
rege vei i Dei cultore dicitur 2. Paral. 17. 3. Non spera-
vit in Baalim.sed in Deo patris sui, id est, non coluil Baa-
liin,sed Deum patris sui.Undesubdit: Et perrexit inprx-
cepiis illius,et non iuxla peccata Israel, qui coluit Baalim,
id est idola. Ps./i.G. Sacrificate sacrificium iustiiix, et spe-
rate in Domino, id est sacrificate et colite Dominum. Ps.
33. 9. Gustate et videte quoniam suavis est Dominus; hinc:
Beatus vir qui sperat in eo, id est eum colit et amat, ita-
que eius dulcedinem gustat. Unde subdit: Timete , id est
colite, Dominum omnes Sancti eius, quoniam non est ino-
pia timenlibus eum. Psal. 36. 3. Spera m Domino, et fac
bonitatem. Similia sunt Ps. 83. 13. Psal. 113. 9. Thren.
3. 23. Ila Kebecca viso Isaac sponso suo modeste pallio
thesauros curru igneo sublimis sedibus xthereis invexit. Tse velavit,ac excamelodesilienseihonorem.reverentiam.
Et tamen iste non mediocres divitias hxredi reliquit, quas
jpse non amitteret. Quis hunc pauperem vel iunc dixerit,
cum victus quotidiani indigens alimonia milleretur ad vi-
duam, ut pasceretur ab ea, quando ad eius vocem cxlum
claudebalur el aperiebatur, quando ad eius verbum hjdria
farinx el vas olei non deficiebat per triennium, sed abun-
dabat; nec minuebatur usu, sed replebatur? Quis illum
pauperem dixeril, ad cuius voluntatem deseendebat ignis,
quem invia flumina non concludebant, sed in suum fontem
recurrebant, ut sicco Propheta transiret pede? Duos fini-
titnos vetus hisloria describit, regem Achab et pauperem
Nabuthen: quem horum pauperiorem,quem ditioretn cre-
dimus? Aller regali fulcro divitiarum prxdilus, inexple-
bilis insatiabilisque opibus suis exiguatn pauperis vineam
desideravit. Alter despiciens animo |3«ti>swv t«5 tzoIvxp^-
«rouc Tux«5, imperialesque gazas suo erat contentus palmi-
te. Notine videtur hie magis dives , hic magis rex, qui sibi
abundabal, suas regebat eupiditates, ut nihil alienum con-
submissionem et obsequium obtulit, atque tota vita prae-
stitit, Genes. 24. 64. Rebeccam socrum secutae sunt nu-
rus Rachel et Lia, ex eisque progenitae Noemi, Anna, A-
bigail, Esther, ludith et Ruth Moabitis. Sic mulierisfor-
lis ornatum pingens Sapiens Proverb. cap. 31. 25. For-
titudo, ait, et decor indumentum eius.
Ita S.Gorgoniam sororemsuam laudatS.Oreg. Nazian.
orat. 11 . Non illam, ait, aurum ornavit, non flavx comx,
non critxiutn nodi et imposturx , pretiosum caput sutn-
ma cum insania scenam efficientium . 7ion circumflux et
pellucidx vestis magnificentia , non lapidtm splendores
propinquum aerem colorantes, non pictorutn artes et prx-
stigix, ierrenusque fietor in conirarium fabricans, itisidio-
sisque coloribus Dei figmentutti obducens , et per honorem
infamiam inurens, ac divinam fortnam meretricum proca-
cibus oculis idolum proponens, ut adulterina pulchritu-
do naturalem imaginetn, qux Deo futuro xvo servatur,
surripiat. Verum cutn externos multos et varios mulierum
cupisceret ? llle aulem egentissimus , cui aurum suum vile. " ornatus cognitos haberet , nullum tatnen moribus suis, at
ulienus palmes preliosissitnus xstitnabatur ? Deinie idi- - —
psum hoc sorile demonstrat: Quid est divitem esse, nisi
abutidare ? Quis autem abmidat,qui sit anitno contractior?
Qui auiem animo contractior. utique angustior. Qux igi-
iur in angustils abundantia ? Non ergo dives, qui non a-
que intus condito splendore prxstantiorem agnoscebat. V-
nus illi rubor placebat, quem pudor affert : unus candor,
quetn parit abstinentia. Nam pigmenia et fucos, hanc flu-
xatti fortnx venustatcm, scenieis et trivialibus relinquebat,
^ „ , -j- „ guibusque probrutn ac dedecus est erubescere. Vade fost
bundat. Uudc pulchre David: Divites, inquit, cguerutit et plura mortificationis eius, austeritatis, pietatis et devo-
esuriertmt. Nihil ergo affectu sapientis ditius, nihil insi- tionis heroica opera recensita exclamat; 0 famineam tia-
txiram, qux propter omne salutis certamen virilem natu-
ptenlis egentius, ibi abundanlia, ubisatietas: ubi autetn
fatnes cupiditatutn, ubi inexplebilis appetcntia, ibiutique
pauperlas. etc. Secundum hxc Pelrus Apostolus definivit,
non in auro el argetito et indumetitis foeminarutn esse or-
naitjenlum, sed in occulio cordis hotnitie atque abscotidito:
unUe tiulla se exuai cuUutn pietatis, ornatum gratix, vitx
xternx hxreditatem. Idem per umbrara vidit Socrates
cuius haec vox et oralio extat apud Clement. Alexandr.
iib. 5. Strom. 0 Pan et Dii alii dale mihi, ut intus sitn
ram superasti ; aique illutn conspicuum fecisti, tnasculum
el foeminam, corporis, non iiem anitnx discrimen esse ! O
ingentetn post baptismum castitalem. etsponsatn Christia-
niitiatn inpuro corporisthalamo! 0 Christi exinanitionem.
etservifonnam,etpassionesipsiusmortificationehonoratas?
SicuT Sara obediebat ABRAH.S. 1 Adco ut eura ex pa- vjrj, 6.
tria Chaldaea abeuatem reliclis parentibus et cognatis se-
cuta sit, et cum eo coatinuo peregrinata per Chananaeam,
Commentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. III.
517
iblqae periculis eliam caslitalis pro eo se obiecerit. Vide ^ Denique S. Hier. scribens ad Celantiam hoc ei et uxo-
dicla Gen. 12. 13. clseq
DoMrntM Em TOCiWs.) DicensGen. 18. 12. Postquam
consenui, et dominus meus ( maritus mcus Abraham ) ve-
g tria («ius esl, votuplali operam dabo? Sara proprio nomine vo-
liosrina. cabatur /wcAa. uti disi ricnes.ll. in finc, poslea dicta est
Sarai. id est, domina vel princcps mca, idquc utTidetur,
ab Abroham, qui vidcns se ab ca honorarr, vocarique do-
minum. vicissim eam honorare voluit , idcoque vocavil
eam Sarai: ita nostcr Lorinus. Cuius rci magnum indi-
cium est, quod priniitus vocala sit Sarai, id est domlna
mca, quomodo a nullo alio conf^rue Tocari potuit quam
ab Ahraham marilo. Deinde a Deo promiltcnle ei lilium
Isaac, cx quo nascilurus erat Christus, vocala est abso-
lute Sara, id esl domina : quia per Christum filiuin suum
domiuaturo erat toli orbi. Gencs. 17. 15. Discaut erfjo u-
xores a Sara honorarc maritos, sic vicissim ab cis hono-
rahuntur ; discanl cis parcre, quia parendo iniperabunt ,
et oblinpbunt ab cis quidquid Toleut. Ita hodie videmus
ribus prxceptum dal: Prxcipue in coniugio venerabili et
immaculato Apostolicx regulx ordo teneatur : serveiur in
primis viro auctoritas sua.totaque a te discat domus quan-
tum illi honoris debeat: tu dominum illum obsequiotuo,
tu magnum illum tua kumilitate demonslra : tanto ipsaho-
noralior futura. quanlo illum amplius honoravcris. Caput
entm fut ait Aposlolus/ mulieris est vir : nec aliunde ma-
ffis reliquum corpus ornatur, quam ex capitis dignitate.
Uxor enitn transit in domum, slirpem et familiara tnariti,
ob eoque otnne suum decus, nobilitatem el di^nilatera ae-
cipit. Porro hac de causa ducendam esse uxoretn in stala
parem, non supcriorcm, ne marito superbc prjeesse Telit,
moncnt sapicnles Chilon et Pittacus. Audi Ausoniura de
scptem Sapicnt. in Solone: Par.pari, inquit, lugalo con-
iux: quod impar est, dissidet. El Ovidius in Ep. Deiaoi'
rae ad Hcrculem:
_ Si qua voles aple nubere. nube pari.
Uudc illud Tulfjo tritum: Tu tibi sume parem.
Tiros Kravcs uxorcs suas vocare dominas. Nimirum, ve- li Cun;s BSTts fili.s.) Hinc liquet S. Petrum propric ct
rum cst illud Sencca;: Casta ad virum matrona parendo directe haec scribere ludaeis: hi enira crant filii et fillx Sa-
imperat. Unde mysticeOrigen. hom. G. inGen. Sara, ait, rae ad litleram : consequenlcr tamen scrlbit el GcDllbus:
qux inlerprclatur princeps, vel principatum agens. for- hi enitn erant filii et filiae Sarae et Abrahae secundum spi-
rnam tenet apjTn,- , quod est animi virlus. Ilxc ergo virttts ritum , quia eius fidetn , pietalem et opera sancla itnita
coniuncta est ct cohxret sapienli el fideli viro, sicut ct ille
sapicns qui dicebat de sapientia : Hanc quxsivi abducere
tponsam mihi: ideo ergodicitur ad Abraham : Omnia qux-
cumque dixerit tibi Sara , audi vocem eius. Si quis ergo
adscivit sibi in coniugio virtulem, audiat vocem eius in o-
mnibus. Et poslquam eam habuerit uxorem, perfectus ef-
bantur, Rom. 9. 8. ilaDidyra. Unde subdit Petrus,6cne-
facientcs; Syrus, i>j operibus bonis, scilieet imitando Sarar;
cleemosynas ct beneficcntiam. Hanc CDim siguificat Grae-
cum ayiO-^roiojvr:;, licet idcm Terbum ad honorem et be-
neTolcnliam marito exhibcndam, ac quiTis alia bona o-
pera cxtendi possit. Porro uxoris olTicia et opcra bona e-l"»or p»r
fectus faciat et sororem, ut eamdem aliis communicet. uti grcgie dcpingil Sapiens Proverb. 31. et Tobias cap. 10
Abrahom dixit Saram csse suam sororem. Porro S. Na- 13- et S. l*aulus od Titum 2. 1. ct 5.
zianz. orat. 1 1. de S. Gorgonia sorore sua, asscril Sarain
hac obedientia et houorc quem dctulit marito, promeri-
tam csse rion tantiim iiistiliac laudcm, sed et ut cx co con-
cipcret et pareret filiurn sanctum et illustrem Patriarcham,
scilicel Isaac. Vide S. Chrvs. hom. 32. in Gcn. ubi mire
NOM PERTIHENTES LLLAU PERTl'BBATIO>HII. ) Quasi, si
T08 subdalis maritis, eisque bcncvola;, bcneficae ct obse-
quenlcs sllis, imperiosius ab iis traclaods sitis, quin po-
tius obseqiiium vestrum coiiciliabit vobis marilorum amo-
rcm, paccin, honorem: magncs enim amoris cst ainor:
Sara? ohedieDtiam ct atnorcm crga maritum celcbrat. p ita OEcumeu. Riirsum, q. d. Nolite timere perlurbalio'
S. Ignatius Ep. 12. ad Ant. nionct uxorcs ita revcreri nes, id est, molcstias coniugii: si enim benefacialis, di-
viros, ut illos ne quidem cx uominc compcllarc audcaut.
Clemens Alex. 1. 4. Strom. Muliercm. inquit, qux cum
honoitate ainal maritum , describit Euripides sic monens:
Jionisquc verbis proscqui oportet. si quid coniux dixcrit ;
Si haud dixeril , laborare ul ad graliam dicat mariti.
Dulce est coniugem, mali si quid evcnerit,
Cum viro tristarier, doloris et gaudii esse parlicipem.
Sic morum mansuctudinem oslcndens, et benevolentiam ,
vei in calamilatibus. Dcinde subiungit uxoris dignam es-
•e Tocem :
jEgrolus et si sis, xgra simul feram,
Tuuque patiar mala ; et certe mihi
l^on quidquam acerbi? una cum amicis nam decel
Fieri beatos: quid nisi hoc amicitia est ?
Idem Clcmcns Ilb. 3. Pacdagogi cap. 11. T\es. ait, est pul-
cherrima mulier domus custos, qux et se et marilum pro-
priis omamentis induit. pcr qux omnes cxultant : filii qui-
gneque coniugio vivatis , Dcus sua gratia eas vobls facict
faciles. Hx'C enim gralia est elTeclus Sacramcnti matri-
monil, conlugibus a Dco pra?parata, ut matrimonii oiiera
forlitcr suslincant , sibique beue consciae nihll timeant.
Tertlo et iicrvosc, q. d. Si quo domi orlatur perturbatio,
uti saepe fit; si maritus irascatur, si prolcs Illigeut, si
inter ancillas, famulos, cognatos, vicinos oriatur lis el
contcutio, nolile limcre, nolite percelll; scd fortllcr omnia
quasi viragincs sustlncte, ac vcslra prudcnlla ct gralia so-
pite et conclllalc. Estote imperturbabllcs; ita omnes do-
nius pcrturballoncs sedabitis, facletisque ut lota familia
inslar veslri slt tranqiiilla et pacifica.
.Miniis caste allqiii perturbalionem accipiunt libidinis
(liaiic enlin signlfical Gra:cum n^ror.Ti;, apud .Vristot. de
(ioncr. aiilmal. cnp. 5.) q. d. Ne timcalis per [obsequia
crga marilum inflammandam In vobis libidiuem, quiailla
charltalem parlunt, non cupiditalem.
dem propler matrem. marilus prnpler uxorcm , ipsa pro- D Vibi sinrLiTER coiiabita>tes. ) Mullcri, ul scquilur. Veis. 7.
pter eos, omncsaulem propler Deum. Ul paucis igilur di-
cam virlulis penus esl fortis mulier. S. Ambr. in cap. 31.
Proverb. cap. 3. Ilona, all, coniux virum suum dominum
vocal , sicul Sara obediebat Abrahx. dicebat Pelrtis Apo-
stotus, dominum eum vocans. Rona, inquam, coniux non
solum vocat virum dominum suiim, sed hoc sapit, hoc .lo-
nat, hoc gcslat cordc, hnc profitctur orc , tabutas matri-
moniales instrumcnla emptionis sux deputat ( solebat c-
nitn olim uxor a marilis coemi, cl per cocmptioncm du-
ci ). Est ergo ancilla dans opcra ancillis. Sic S. Natalia
iiiarilum suuin Adrianum vocabot dominum. Sic S. Mo-
nira Patricio vlro siio scrvicbat qiiasi domino, ait S. Aii-
gust. 9. Confcss. 9. Vide sex pra'cepta quao uxori cx A-
rigiolelc dcdl Ephcs. 5. 22. ct v. ult. in finc capltis. Vi-
dc ct cxernpla houoris ct amoris couiuguin , quoD reccn-
6ui GcDcs. 2. 2i.
Cohabilanlcs, Id cst cohabilcnt, scilicet ut utanliir eodeni
tccto ct lccto, nc ah uxorlbus faciant divortluiii tcI domus,
Tcl thori, ncTC ad alias divcrtant aut foris pernoctent. Est
Hcbralsmus. Hcbrxi cnim utunlur partlcipio pro indica-
tivo, qiio carcnt; cuius rci mulla sunt excmpla Ronian.
12 10. ctscq.
SKCinDUM SCIBMTIAH.) Scicntia hic significal prudcn-
liam ct discrctioncm, quic dictat viro, ut infirmitoti uxo-
ris sn accommodct, clque honorcm dcferat, ut cam Ira-
clct quasi sociatn, non quasi ancillam: ita Lvrau. Dioo.
cl alil. Estcnim vir in domo id qiiod rcx iu rcguo.ait .\-
rislol. in OEconom. Sicut crgo rc\ dcbol essc pracdltus
prudonlia pulitica, qiio rcgnum rcgat congrue prosubdi-
toriim rapacllatc ct di.<posltlonc, ita vir pra>dilus sit o-
porlcl prudentla oeronomica, qua uxorcin, fiiios ct fanii-
iiaru ila rcgot, ut intcr omucs coDslct uuio, pax ct aoior.
>13
Commenlaria in Epistolam 1. S. Petri. Cap. lil.
Rursura ut omnes doceal Dei legem et volunlatem, quid j^ (anto clarior apparet, quanlo prxfecluiii situm clariorem
scilicet in qua\is re agere vel cavere debeant ul Deo pla-
ceant, eiusque graliam et gloriam consequantur. Esl e-
nira vir in domo quasi oculos, lucerna et sol totam do-
Dium docens et illuminans: ita Beda.
QuASi iNFiRMiOBi VASCULO MULiBBBi ( S. Ambros. do
Paradiso cap. 4 iegit: Tamquam infin/uori vasi mulieri )
iMPARTrENTES HONORE.V.) Infirmae suDt mulicrcs tum se-
xu et coniplexione, tum aninio et iudicio, lum arlc, indu-
stria et sapientia ad res gercndas. Unde viri est exlcrna,
mulieris domestica curare. Ha;c infirniilas faril eam pro-
nam, ut facile a?stimet se despici etcontemni: iubfU ergo
S. Petrus ei occurri , eamque sublevari per honorem, iit
uxores videnles se honorari a niarilis.suo slalu contcntae
vivant, maritumque ament, et cum co pacifice vivaut qua-
si una caro , id est , una persoua civilis et oeconoMiica ,
Genes. 2. 24.
Per honorem S. Hieron. lib 1. contra lovin. et Hcsse-
lius accipiunt abstinentiam ab nsu inatrimonii, ut slalis
oslendil ; quem si inhonorareC , el contumcUa illius digni-
talis magniludinem afficerel, non parvam fjloiixsux par-
tem auferrct: itidem et lu si illam qux secundum post te
locuni oblinet, contumelia afficis, non parum tui principa-
tus honori derogas. Quoticscumque aliquid molesti dorni
conligerit, si quid uxor peccaverit, consolare, el noli ma-
rorem augere. Licel enim omnia proiicias, nihil molestius
conlinget. quam non habere benevolam domi uocorem: li'
cet quodcumque dixeris peccalum , nuUum magis dolen-
dum invencris , quam cum uxorc seditionem habere. Ita-
qiie propterca omnium maximo in honorc habenda est hu-
iusmodi dilectio. Quod si iuvicem onera ferenda sunt,mul-
to magis uxoris ; ct sipauper sit,nol/ exprobrare ; et si stul-
ta, noli ei imullare, sed eslo tnodestior : elenim tuum ffiflw-
hrum est, el caro una facti estis. Sed slulla esl, ebria, irU'
cunda. Igilur dolendum est, non irascendum: et Deo sup'
plicandum est,et ipsa admonenda etadiuvanda consilio.et
omni conatu adnitendum ut illis liberetur affeclibus.Quod
temporibus vacent oralioni , ut sequitur: Si abUinemus n si verbrraveris exnsperabis morbum : asperilas enim man
nos, inquit, a coilu, honorem Iribuimus vxoribus: si non
abstincmus.perspicuumesthonoriconlrnriarnessecoTitume-
liam: quo indicat usum malriinonii esse contiiinpliam. id
est, esse vile quid, carnale el pudendum, qiia de caiisa
hic aclus turpis vulgo vocalur. et a Scripl. ignominiae et
turpitudinis revelatio, Levit. 18. v. 7. Secundo, CEcum.
per honorem accipit lenilalem, ut inquit, viri leniler cum
quadam reverentia persuadeant uxoribiis in voliiptatem
pronis , ut abslinenliam a coniugio tempore orationisad-
niiUant. Tcrtio, alii ex adverso pcr honorem accipiimt dc-
bitiim coniugale, qiiasi iubeat il!ud uxoribus reddi; sf^d
honeste, non petulantcr et inhoneste inslar equi et asini.
Hoc est quod ait Paiilus 1. Thessal. 4. 3. Ut abstinealis
a fornicatione , ut sciat unusquisqiie vas suum ( uxorein
suam ) possidere in sanctificciione d honore, non in pas.iiO'
ne de.<iderii, sicut el genles qux Deum ignorant: ita es
Turriano noster Lorinus. Quarto, melius et plenius Oiicu-
suetudine,nonalia nsperitnte dissolvitur. Snbdit exemplum
Socratis, qiii rofjatiis qiioinodo inorcs uxoris pravae et le-
mulcnt.Ttoleraret? rcspondil: t/< (/ymnrtsnm et palxstram
phitosophix (palientiae) doyni habeam. Ero enim, inquit,
cum aliis mansueius, cum in ea quolidie toleranda erudiar.
Tahquah coHifiREDiBUS GRATI.S TiTJS. ) Dat causaiu
cur viri honorare debeant uxores, quia scilicet, esto na-
tura et sexu sint inGrmae et impares, tainen gratia et vo-
calione viris sunt pares; vocaliE enim sunt ad eamdem
cum viris gratiam et gloriam. Honorent ergo illas, quasi
sibi cohaeredes in Ecclesia tam militante, quara trium-
phante. Nota. Gralia vocatur vitx, id est, Primo, vitalis,
qiiia scilicet gralia dat animaevilain spiritualeir., nt vivat
spiritu Dei. Seciindo,quia gratia ducit ad vitam xteroaDi:
gralia enim est semen gloriae, qiiocirca a Christo vocatur
fons aqiiae salientis in vitain setcrnam, loen. 4. v.t4. Un-
de pro ?'.j/,;. id est, r/te.Grseca Ri-gia habent C'/)<r/;;,id est.
men. rursum, Aonorew generaliter et proprie, utsonatac-r rivx. vivificantis, et vitam aeternam confcrentis. S. Hie
cipil. ac praesertim ut initem, inqiiit, se vir uxori et pla
cabilem cxhibeat, neque domesticarum rerum quaeipsiiis
fidei creditae sunt nimis severam, aut accuralam ab ea ra-
tionem exigat. Rursum ut honorifice eam tractet et com-
pellet, dicendo, v. g. cum Abraham, Sarai, id est, domina
virhoDo- inea, qiiid cupis, quid a me poslulas? Mulier enim natura
ret 11X0- sua est timida. verecunda et pusiilanirais: timoris huius,
'^■"'■^"''pudoris et pusillanimitatis pharmacum esthonor,si videat
scilicet se a marito honorari.Sic Claudius Imper. Messa-
linam uxorera, licet irapuram. vocabat doniinam. Nestor
apiid Homerum Odys. 3. coniugem vocat dominam : sic
quoque S. Adrianus compcllavit suam S. Nataliam. Hinc
Itali , Hispani et Galli permulti uxores vocant Damas ,
Graeci StTnocjod; , id e;t, dominas. Hucspectat illud Mar-
tial. lib. 11. in Paulam Epigram. 8.
Hxrebit dominx vir comes ipse sux.
Et Virgil. ^neid. 6.
Hi dominam Dilis thalamo deducere adorti.
Et Calul. io Epithal luliae,
Ad domum dominam voca.
Praeclare S. Basil. homil. 7. Hexaem. Vos, inquit, o viri
eoniiiges vestras diligite, etiamsi locis longinquis tn eoniU'
gii societalem convenistis, nalurx vinculum legibus ac be-
nediclione obstrictum, unio ac iitgum distanlium esto. Et
inferius, cum exemplo viperae et murenae docuisset, uxo-
ri mores viri asperos ferendos esse , subdit: Audiat et i-
pse vir accommodatam , seque decentem admonitionem;vi-
pera virus ob nuptiarum veneralionem evomit, tu duritiam
animi , tu feritatem , tu crudelitatem ob unionis reveren-
tiam non dcponis?
Et S. Chrys. hom. 26. in 1. ad Corinth. Considera mu-
lierem debile vas esse. Tu autem vir , propterea princeps
factus et capitis loco datus . ut subdiix feras imbeciUita-
tem : velis igitur luum iliustrare principatum ; quod fa-
cies , si subditx non insultaveris : et quemadrnodum rex
ron. lib. 1. contra lovin. lcgit, lamquam cohxredibus mul-
liplicis gratix. Gratia enim Christi et Christianismi mul-
tiplex est.multasqne virtutes et dona complectitur. Porro
ro cohxredibus, scilicet mulieribiis: hasenim intellexit in
va.^culo muliebri. Sic enim Hebraei saepe per enallagen
conimulant numeros. aeque ac personas et genera, prae-
sertiin cum in uno alteruin includitur, ut hic fr. Graeca
habent iTj-y/)r,oovouoi, id est, cohxredes, in nominativo, ut
referatur ad viros. Sed eodem redit sensus. Si enini yir
est cohfcres uxori, ergo et uxor viro: cohaeres enira co-
haercdis est rohaeres: haec enini sunt correlativa.
Lt non ihpgdiantur orationes vestb* ) Graece £)-.-
/.o-n-in^oii. id est.rc/Venjran/Mr^intercipiantur, abrogentur,
extirpentur. Tigiirina , ne inlerrumpanlur preces vestrx,
ut significet assidue, id est, crebro esse orandum etiam
coniugibus. Scnsus est, q. d. Si vir uxori honorem non
deferat, sed illam viliter, diire et indigne traclet, si illi
|-^ira3catur, iudignetur, obiurget, verberet, illa vicissim vi-
•^ro indignabitur, cum eo iurgabitur et rixabitur, ac plau-
stra conviciorum et maledictorum in illum regeret; itaqiie
impedietur utriusque pietas et oratio: huic enim nil tam
contrarium, quam ira et rixa, animusque turbatus, ira-
patiens et vindictae avidus. Unde Chrislus iubet nos recou-
ciliari fratri. anlequam munus nostrum Dco offeramus,
Matth. S. V. 23. Ita Hugo, Lyran. Dionys. et alii. Secun-
do, alii, q. d. Imperlite honorem. id est, debitum coniu-
gale uxori , ita tamen ut non impediantur orationes ve-
strae, sed cum sumenda est Eucharistia, aut alias oratio-
ni vacandum, ab usu coniiigii abstineatis, uti monet Pau-
his 1. Corinth. 7. v. 5. Unde S. Hieron. Glossa et Beda
per honorem accipiunt abstinentiam a coniugio, uti paulo
ante dixi. Verum haec expositio supplet to ita lamen.(\nn^
non est in Graeco, imo a Graeco excluditur ; habet enim sie;
£i; To fi>5 cxxojrT£5-5ai Ta,- ffpo(T£ux''< "f^t"''', id est, ad non in-
fringendum orationes vestras: quod ad oinnia praeeedeutia,
Commcnlaria in Epistulam I. S. Petri. Cap. III.
.19
qus dicta sunl tam de mulieris officiis ergo »iram, quam ^ assignat UDanimitatem, quia ipsa est Tinculum indissolu-Pr.nio
bile eorumdem, quod eos conlra omues hosles facit invi- uDaninii-
clos el insuperabiles. Est haec communis Philosophorum "' '""'
ornniumque geniium vox et sententia. .Anlisthenes.inquit Eiusgoo-
Laerlius lib. 6. cap. 1. DUi( fralrum intcr se concordi(tmts.3:.
guovis murofirmius esse munimrnlum. Agesilaus rex La-
cedsmonum rogatns cur Lacedaemon manibus non cin-
geretur?05tendenscivesaruialoset unanimes^fli.inquit,
sunt Spartx rncenia, significaus unanirnitalem civium qui-
busvis moenibus esse fortiorcm, iuxta illud Homeri:
Sculum husit sculo, galcx galca. utque viro vir.
Civibus ergo quns iuDgitconcordia,nullus polestesse rnj-
rus incxpugiiabilior : ita Plutarch. in Laron. qui et addil:
Lycurgus rcdicns Laccdajnionem, vid^-ns civium mauipri-
loruni acervos in messe ordine positos, ridens dixit : Vt
de viri erga mulierem, referendum est, q. d. Vos, o mu-
lieres, subiectae eslote viris, eis obedile, ac lollile omncm
perturbalioncm. Vos simililer. o viri, rnulieribus imperti-
te honorcm, ne interrumpanlur preces \estrae, ul vel \ir
offensus a muliere. vel mulier offcnsa a viro, vel ulerque
amarum erga allerum geslaus cor, pie, tranquille et fru-
ctuose orare non possit.sed uterque alteri obsequens.ron-
cordans et quasi concinens, concordem cum altero, Dco
offerat orationem. Hanc cnim concordiarn mire amal po-
scitque Deus.praeserlim a couiugibus et confoederalis.iux-
ta illudEccli.2o.l./n tribus placitum est spiritui mco.qux
probata coram Deo et hominibus : concordia fratrum , ei
amor proximorum, et vir cl mulier bene sibi consentientcs.
CoDCor- Quare oratio virict miilieris concordium estalataduabus
dium 0- a^iis, quibusfacileevolat ad Deurn, ibique suavem edilhar- totafMcedxmon videreturmullorum esse fratrum .qui tnUr
'^''''"' moiiiam et concentum. Oratio vero discordiuro, si videli- se diviserunt hxreditatem. Idem rogatus a civibus. quo
**'*■ cet unus ab allero discordet, vel una, vel ulraque caret paclo conlra liostes tuti csse possent? respondit : Si piiu-
ala (ala enim est concordial ac proinde ad Deum evolare p peres manserilis, et contenliones mutuas dcponetis, signifi-
nequit , estque vclut harmonia hiulca el dissonans ; vim ti cans immodicas opes et discordiain duas esse utbis exi-
enim orationis unius impcdit et elidil alter consors el con- tia|es pestes
iux.qui ofTensus tacite et siepe aclu et explicile petit vin-
dictam , ut Deus vocem consortis non audiat. Et hoc si-
gnificat Grscum «x/oTrrcaSai, q. d. Ne incidalur, vel exci-
datur etenervelur vis oratioois vestra;. Inciditur enirn et
eliditur per dissidium et disrordiain; coalescit vero et cor-
roburatur per concordiam,iuxta illud Christi: Dico vobis,
quia si duo ex vobis consenserint super terram de omni re
quamcumquc peticrint, fict illis a Patre meo,Mallh.i8.iO.
Ver» 8. Ii« FINB. ) Pcrperam Bcda, Lyraii. Glossa et Hugo le-
gunt in fide. Gra;ce enim est to c?t te).o;, hoc est ut Syrus,
finis vero, q. d. Finaliter, postremo, ad extremum; Ti-
gurin. in summa; quod ex Senecn Ep. 40. dicimus, sum-
tna summarutn, dum rern vel orationem concludere volu-
mus. Vide Franc. Lucam. S. Petrus enim postquam de-
dit prseccpla propria servis, uxoribus, maritis, concludit
dando pracccpta fidelibus omnibus comniunia, ne proli.\e
Scipio Africanus capta Nuniantia Tyresium principcm
rogavit, qua ratioue Niiinanlia prius invicta iam manus
hosli dedissct? Cui ille: Concordia victoriam, discordix
exitium prscbuit.
Myripsa apud Salust. in lugurth. iam moriturus GlioB
suos ad concordiain cxhortans, auream de ea edidit gno-
men: Concordia enim resparvx crescunt, discordia autem
vmxime dilabuntur.
Scverus Rom. Iniper. moricns vocaiit Xl. Antonium ct
Gclarn filios, aitque : Facite ut conveniat inter i-js, toru-
plelale milites, cxteros omnes contemnite: itaDion. et Xi-
philinus in vila Severi.
Scilurus ocloginta habcns filios, moriturus fasciculum
tclorum singulls porrcxit, iussilque rumpprc Id curn sin-
giili recusassent quasi impossibile, ipse singula exeniit ,
itaquesigillatim fncileconfrcgitomnia;addiditqijc;S/f(>n-
etcum taedio singula singulis hominum stalibus assigna-f) cordcs fucritis, validi invictique mancbitis: contru, si dis
Uovem
Mriuiei
re cogatur
Om.^ES uHAniMES. ) Pingit hic S. Pelrus Clirislianum
■'"''"'" pcrfecturii, ct virtulibus qiiasi dotibus suis omnibus ador-
Chriiiia- natum. Kcquirit ergo ab eo novem virtutes: priino, una-
Bi. nimitalem; sccundu, compassionem ; tertio, fraterniim a-
morem; quartu, misericordiam ; quinto, modcstiam; scx-
to, humililalem ; scplimo, charilalcm, qua bonuni pro
nialo rcddat; octavn, paticntiam et constantiain in persc-
ciitiunibus; nono, sanclimoniam iit Chrislum iu cordo
sanclificct: haj sunt novem virlulcs Christianorum, quasi
DOTem chori .\ngeloruin,adcoque ad cos fidcles Iransmit-
tunt: et sicut oriincs chnri .Vngcloriim inlcr se conncxi et
ronsociali sunl, ita ct li.-c virtulcs. L'na cnim ollcrius,irno
raelcraruin oinniurn individiin cst cdmcs.ut soror csse vi-
deatur, inio sa^pc vel inatcr. vcl (ilia. Unnnimitns enim
parit ('onipassiuncin.roriipassiu fintprntiin ainorern.ainor
inisericnrdinni, niiscriodrdin modcslinrn, niddpslia humi-
sidiis et seditione distrahamini. imbecilles eritis, et expu-
gnatu faciles: ita Plutarch. in Apoph. regum.
Clarius et particularius idipsum doret Eccles. cap. 4.
9. MeVus est, ail, duos esse simut quam unum : habent r-
nim emolumentum societatis sux. Si unus ceciderit, ab al'
tero fulciclur. Vx soli, qiiia cum ceciderit non habel suii-
levantem se, et si dormierint duo, fivebuntur mutuo: vnus
qitomodo cal'fiet ? Et si quispinm prxvatuerit contra unum ,
duo resistciit ci: fiiniiulus Iriplcx difficile rumpitur.
Kalio a priori hiiius rci esl, quod origo conrordix sitvi<coa-
ipsa SS. Trinilas: haec eniin est prinia esspnlialis et in-cordi»
creata concordia, caquc lanla ut tribus ptr>0Di3 divinis"""^''"
Don tantiiin sit iiiia eadcmquc mens ct volunlas, sed una
eadpnique singularis et individua esscntia, qux proindti
crcaturis quo rnagis sibi vicinae sunt, co maiorcm ei s(*
rnpcrlit concordiam. (Jiiocirca ioter tol iiiilliones angcU
rum siiinma cst concordia, »qiie ac in orbibus ornnibiis
lilalpm,huinilitas charitatcm,charitas paticnliarn, palicn- ,, calcslibus , astris et stellis, licpt pliirimos et contranos
lia sancliinnniarn. L' iiiolus hnbcntibiis. Unde illiid lob 25. 2. Qui facit con-
PrO «Hrtniwf.?, Gra;ce est ofjcypovic, id cst,ciusdcm nicn- cordinm in sublimibus. Et cap. 38. 37. Conccntum arii
quis dormirc facict?
Ex advcrso in infcrno sunima cst discordia. Quocir-
ca homines in terra coocordcs n-mulanlur vitain CTliluin
cl nngplonim , discordcs vero sequunlur vitam inferna-
liiiin pl d.Tnionum,inlcr quosperpetuaesl lisct rixa. Rur-
siirri ('hristus iit concordiarn intcr homines ct angclos, m-
tcr r.Tlum et lcrram, inler Dcum et Adami posteros san-
ciret, desccndit in terrain, carncmquc assumpsit. ut exi-
slens Dcus homo in se unirct Deum et honiincs. Insuprr
Spiritus sanctiis est pcrsonalis ainor et conrordia Patris
rt filii: qui crgo conrordes sunt, templum sunt Spiriiiis
finnrti ieque nc Christi, iiixta illud ipsius promissum : V-
bicumquc sunt duo vcl Itcs con^rcgati in nomine meo, ibi
sum m mcdio eorum. Matlh. 18. 20.
Hac de cnusa primitivi Chri^iliani obtempcrantes huic
lis et nniirii, ideni spntienlcs, ronscnticntcs. lubct Pelrus
ut lidplps riiciile ct voliintalc sibi invirpin ronspntiant, ut
quod unus vult vclil cl allpr; quod S. Pnuliis rlarc el cre-
bro suis inculral, diccns: Idipsum hwicem scnticntcs, Ro-
man. 12. 16. Et : Implrie gaudium meum ut idem sapia-
lis, eamdrm habentes charitatcm, unanimes idipsum sen-
tientes, Philip. 2. 2. El : Driis autem palicnlix et solalii
det vobis idipsum sajyere in allcrulrum seciindum Icsum
Christum. ut unanimrs unn orr honurificclis Dcum ct Pa-
(rem Domini noslri lcsu Chrisli. Aliqui ndduiit, unanimrs
in oratione : scd hoc cst glosspina ipsoriiin qiiod tcxtum
Script. explicnl, at non plaiio ncc adirquntc. Pctrus cnim
exigit ut fidcles sint iinaniincs non lanluin in orationc,
sed ct in rcbiis oiiinibus.
Purro S. Pctrus primam fidclium ct Ecclesiao Tirtulcm
520
Commenlaria fn Epistolam I. S. Petri. Cap. IIF.
prajcepto S. Pelri, impense sluduerunt unanimitali, ut^ Fbaternitatis amatobbs.) Tigurina, fraterm prxdi.
patet ex Apologiis Tertulliani, lustioi, Athenagorae, et a^
iiorum, imo ex S. Luca Actor. 4. 32. MuUitudinis, inquit,
credentium erat cor unum, et anima una. Celebrat S. Cy-
prian. Epist. 1. ad Cornelium concordiam populiRomaui,
quod omnes unanimiter cum suo Ponlifice Cornelio oblu-
lerintse martyrio: Virtus, iaquit, illic Episcopi prseeeden-
tis publice comprobata est , adunatio sequentis fralernita-
tis oslensa esl, dtm apud vos unus animus et una vox est,
Ecclesia omnis Romana confessa est, elc. Docuistis grandi-
ier Deum limere, Christo firmiler adhxrere, plcbem sacer-
dolibus inpericulo iungi, in perseculionc fratres a fratri-
bus non separari, concordiam simul iunctam vinci omnino
non posse ; quidquid simul pctitur a cunctis, Dcum pacis
pacificiscxhibere. Et mox: Quale fuil illud sub oculis Dei
speclaculum yloriosum ? quale in conspectu Cliristi eius,
Ecclesix sux yaudium, ad pugnom quam tentavcrat hosds
inferre.non singulos mililes.sed tola simul caslra prodisse?
Memorabiie est quod in Vita S. Macarii legimus, ni-
mirum ipsi revelatum esse, qnod omni sua oratione, ieiu-
nio et sludio virtutum necdum perveoisset ad mensuram
ineriti duarum mulierum, quse cum maritis in eadem do-
nio per quindecim annos vixerant in pace et concordia, a-
deo ut nunquam una alteri verbum asperius dixerit.
Prajclare S. Antiochus hom. 80. de Concord. Quemad-
wodum, inquit, examen apum favum sibi conficit mellis,
ita fralrum. congregatio regnum reprxsentat Dei: sicut tu-
barum clangor beUantium promovet et excitatalacrilalem,
ila et practicx virtutis doctrina studia discipulorum mire
pxacuit. Et S. Maximus ser. 6. de fraterna dilect. ISihit ,
ioquit, est concordix eomparandum, per illam enim xinus
widliplicatur et fil deeuplex, inveiiiesque in decem unum,
et in vno decem. Qtiod si hostes illi ntiqui sint . qui in u-
num impetum fecerit, is quasi in decem irrueril, sic capi-
tur. Egcl unus, al non premitur egestate, nam maiore par-
te et numero inopia obumbralur : illorum unusquisque vi-
ginti habet manus, ac viginti oculos, totidem pedes, ani-
ti charitate. Ha;c est philadclphia fidelium, qua invicem,
id est, totum fidelium coetum amaat ut fratres, ut sieut
frater impeose amat totam suam fraternilatem, id est, to-
tiim coctum fratrum , puta omnes et singulos fratres; ita
fidclis fratcrne amet omnes et singiilos (ideies, tolamque
oorum congregationem et Ecclesiam. Vide dicta cap. 1.
22. etcap. 2. 17.
MiSERicoRDES. ) Ex iiitirnis animi visceribus; hocenim
significat £'jT7r>.o<y;)^voi. Miscricordla, ait S. Aufjusl. lib. 9.
Civit. 5. est alienx miserix quxdam in corde nostro com-
passio, qua utique , si possumus, subvenire compellimur.
Servtt enim motus iste rationi, quando ita prxbetur mise-
ricordia, ul iuslitiaconservetur, sive cum indigenti Iribui-
tur, sive cum ignoscitur pcenilenti. Hanc Cicero loculor e-
gregius non dubitavit appcllare viriulem. Sic enim ille
Cxsarem alloquens (oraiione pro Q. Ligario) ait: NuUa
de virlulibus tuis, nec admirabitior, nec gratior misericor-
. dia est. Errant ergo Seneca et Stoici censcntes misericor-
udiam esse vilium, puta passionem el a?gritiidinem animi
moliis et commiserantis, uti dixi Actor. 17. 18.
MoDESTi, BUHiLES. ) Modcstia» comes et soror est hu-
railitas: Mansueludo el humililas, sunt velul sorores col-
lactanex, ait S. Bernard. serm. in illud Apocal. 12. Si-
gnum magnum. Unde Graece pro his duobus est una voi
ifiki(fpo-j£i : quod Tigur. et Pagn. vertunt, affabiles ; alii,
quibus benigna et benevola est mens : yp»iv enim est mens.
Budaeus in Ep. poster. benevoli, amieabiles, humani, fa-
ciles, commodi, comes, festivi, blandi, benigni ; <fi\'iifpti<jmt
enim est comitas, benignitas, aflabilitas, benevolentia ,
hilaritas, benigna exceptia, hospitalitas, familiaritas, li-
beralitas, quae omnia promananl a modeslia et humilita-
te , adeoqiie praecipua et gratissima, modestiae pars est
comilas et benevolentia. Adde, videri in (iraecis unam vo-
cem deessc, id colligo tum ex eo, quod aliqul Codices ha-
beant yiioypov;;, id est modesli, comes, benigni , etc. alii
;>oTa;j-civwypov£; , id est , amunles humililatis ; et ila legit
fnas item decem: non enimsuis tanium.sed illorum etiam f OKcumcn. Videtnr erffo olim utraque vox fuisse in Grae
membris quisque utitur in omnibus ac si centum forent.
CoMPATiENTES.) SyTus,palicntes cum iis quipaliuntur.
Grajcum axiii.-KriBsii; valde est siguificaas. Tigur. vertit, si-
mililer nffecli; Vatabl. mutuo affectu tangamini; Pagn.
iisdem affliciiotiibus affecti: aviijzaSeia. enim est naturalis
consensus et convenientia , ac quasi concentus menibro-
rum, vel rerum similium , qua paBsionem unius membri
sentit et palitur aliudmembrum,quasi illi commenibrum.
5ir'r!de- '^."'^® ^ Plinio vocatur consensus membrorum, et colle-
lium gium naturaj, cui antipathiam sive naturae repugnantiam
quania. opposuit. lubet ergo S. Pelrus ut fideles invicem compa-
tianliir, mutuasque afflictiones sentiant, ct sentiendo ac
condolendo sublevent, perinde ac anima per naturalem
unionem et sympathiora sentit molestias corporis, eique
condolet ; vel perinde ac caput per sjmpathiam senlit do-
Jores stomachi, et cuiuslibet membri , eique condolet et
siiccurrit. Hoc est quod ait Paulus Rom. 12. v. 4. Gau-
dere cum gaudentibus, et flere cum flcnlibus. Et 1. Cor,
co; sed scioli aliqui putantes unam superfluere, eam vel
expunxerunt, velad marginem reiecerunt: tum ex eo quod
Noster duabus vocibus vertit, modesti , humiles; ergo vi-
detur ipse in Graeco pariter legisse diias voces eis respon-
denles. lubet itaqiie S. Petrus fidelibus ut sint modesti ,
id est humani, placidi, cunclis aflabiles, et in vita com-
muni faciles, ut omnes sibi et Christo concilient, ideoque
neminem iicet vilem et pauperem fastidiant, nullum of-
fendant verbis, aut moribusasperis. Sunt enim aliqui in-
star Tiraonis misanthropi tam morosi , difBciles et agre-
stes, ut cum illis vix possis agere, aut loqui, quia assidue
grunniunt, murmurant, delrahunt, irascunlur, rixantur.
Porro modesti et comes vocantiir yi^oyjiovs; , quasi omnia
sapientes,vcl quasi amantessapientia; et prudcntiie; ypo-
vEiv enim est sapere, et ifpr,.j-nu.«. prudentia; qiiia vera sa-
pientia et prudentia est modestia : ha;c enim Dai et homi-
num oculos animosque ad se allicit, omnia impetrat, o-
mnia persuadet. Es adverso arrogantia, immodestia, a-
11. V. ib. Si quid patitur unum membrum, compatiuntur l) sperilas omnibus exosa est, omnia turbat, omnia evertit
omnia membra ; sive gloriatur unum membrum, congau-
t/ent omnia membra. Sympathia enim haec merabrorum
tarn est iu bono, quam in malo: in bono enim congau-
dent, in malo condolent. Et Galat. 6. 2. Alter alterius one-
ra portaie. et sic adimplebitis legem Christi. Vide ibi dicta.
Prwclare S. Maxiraus de charitate lib. 3. n. 78. Ille, ait,
germanus esl amicus, qui ingruente infortunio Iribidalio-
»'".«, el difficultales, et calamitales in tempore tentationis
vna cum proximo perinde ut suas, sine animi consterna-
iione el perturbalionc tolerat.
Et S.Chrysosl. apud Antonium in Melissa parte2. cap.
S5. Quanlo fortior fueris , tanto xquius est te imbecillio-
rem ferre. ISon enim sibi soli forlis esse debet qui robore
prxditus est, sed etiam aliis. Quod si dicis te fortem esse,
et illius imbecillitalem contemnis. dnplicem dabis poenam:
nam quisque de salute proxitni sollicitus esse debet.
Hinc et raodestia, a^que ac temperantia, vocalur o-wy^offu-
vfl, quasi erMCo^jia mv ypovYio-iv, id est, conservans mentem et
sapienfiam , ait Arist. lib. 6. Elhic cap. 5. et , ut Socra-
les apud Plafonem, quasi uuTT.pia. th; fpovr.ato;, id est, sa-
lus menlis el sapientix.
Quaeres, qua> et qualis virlus sit modestia? qiiae eiusQux et
oflicia? quomodo acquirenda? Dico primo, modestia to-quaii»
tum hominem exteriorem honeste et decenter cornponit; ^J^"^'
sicut iuteriorem componunt aliaj virtutes. Modeslia ergOstia.
est compositio membrorum, sensuum, vesliura, incessus, Resp.
sermonis, aspectus, vullus, omniumque motuum et a- '•
ctuum exfernorum. Qiiocirca ipsa eel virtutum purpura, p*'^''^^"
wt ait S. Ambrosius, nec ila purpiira ornat Reges et Car-cyclas
dinaies, sieut modeslia decorat fidclcs. Ilaque ipsa est cy-Ciiristia-
rlas aurea et {jemmea ornans Chrislianum , iuxta illud"''
Cant. 111. Murenulas aureas faciernus tibi vermiculatas
Commentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. III.
521
Dolos
mode-
iiue.
1.
argerUo. Et: Attitit regina a dextris tuis in vestitu deaura- ^ lisOrdinis.vcI unura sacerdotem talisEccIesiae lam mode-
to circumdata varietate- Et: Omnis gloria eius filix regis stum, pium, devotum ; vel tam immodestum,dissolutum,
ab tnlus, in fimbriis aureis circumamicla varictatibus, Ps. irreligiosum: crgo cjetcri sunt tales. Utinam hoc singuli
44. V. 10. el 14. Quare modestia, Primo, est ornameulum cogilarenl.eoquequasi fra;uosecohiberent;sanemagnam
et veslis regia hominis, quae mire ipsum speciosum red- de se suoque coctu opinionem concilarent.
dit. Sicut enim corpus pulchrum ornat animam, et vestis Dico quarto, modeslia maxime spectatur in verbis, prae-
pulchra ornat corpus; ita modeslia exornat et vestem et sertim in correpiione ct castigalione. Ea ergo sit humi-
corpus cl animam. Modestia enim dicitur a modo et mo- lis, lenis, modcsla, suavis. Sic Chrislus corripuit Sama-
deralione, quia omnibus hominis actibus ctgestibus rao- rilanara, dicendo : Voca virum tuum, loann. 4. Non di-
dum ponit, eosque decore moderatur. Unde S. Augustin. xit : Tu es meretrix ; sed suaviter per ambages induxit il-
io Ilegula: In omnibus, inquit, motibus vestris nihil fiat lara, ut ipsa id sponte fateretur. Rursum plus monuil vi-
quodcuimquam ojfendat aspectum.sed quodvestramde-
ceat sanclitatem. Religiosi nonnulli ab aliis non discrimi-
nautur veste , ut modeslia quasi veslis eos discriminet.
Hinc Secundo, raodeslia mire placct Deo, eiusque et an-
gelorum oculos valde rccreat, seque ac eosdem ofTendit ira-
niodestia el inTcreciindia. Sicul enim homines deiectat vi-
dere reginas cyclade regia ornatas , ita angelos delectat
videre homines veslitos et ornalos modestia. Unde spon
ta, quam verbo : sicut ct S. Basilius, cuius oratio erat to-
nitru, quia vila erat fulgur, ait Nazianz. in cius Encomio.
Sic S. Bonavenlura adeo erat raodeslus, bumilis, sua-
vis, devotus, ut quolquot eum audircDl vel viderent, illi-
co eius amore capcrcntur.
S. Mechtildis ita colebatsilentium, ut muta videretur:
sin cum ea quis colloqueretur, angelum se audirc puta-
>iucic •luiiiiiita ,csiii^.3 ^i >/,....w^ ...„„w...... ,— .. bat: ita habet eius Vila.
8U3 ait Caiit. 7. 1. Quam pulchri sunt gressus tui in cal- l» Eximius in modcstia fuit S. Lucianus, quem Maximia-
Eiem-
pU.
Rcfp
II.
ceamentis fitia principis? Et S. Pauliis : Spcctaculum fa-
cli sumus mundo et angelis et hominibus. 1. Corinh. 4.
Tertio, raodestia valdc ajdificat proximos : illi enim in-
ternam virtutcm cerncre ncqueunt, nisi pcr cxternam nio-
dcsliam.Modcstus ergo est qiiasi stalua viva virlutis.Talcs
fuerunt Essa?i, qui adeo fuere modesti, ut in coetu nullus
spuerct, ncmo vel rainiraum ederet sibilum aut slrepilum,
ut angeli vidercnlur. Vide de iis Philonem, losephum, et
ex iis Euscbium.
Dico sccundo, modcstia cst cfTectus et actus externus
virtutis et composilionis internx, idcoque impos^ihile cst
ut quis continuo et in omnibus artibus sit modestus ct
compositus, nisi prius mores, alTeclus cl passiones intcr-
uas cdomuerit et composuerit. Composilio enim exterior
raanat ab inlerua, et, ut ait Hugo Viclorin. Habitus men-
ti,<> in slatu corporis agnoscitur. Quocirca angcli ut doce-
rent nos modestiam,sa?pe apparuerunt in corpore assum-
nus Imper. cominus intueri non est ausus, sed per vclura,
ne ab eo dementaretur, et Christianus volens uolens eni-
cerclur. Vide dicta Philip. 4. v. 5.
Dico quinto, modi et media acquirendi modestiam sunt
varii. Primus, cogitare se versari in praesentia Dci,ange-
lorura et hominum , ab eisque ubique vidcri, audiri, no-
tari. Speclaculum cnim facli sumus Ueo.angelis et homi-
nibus. Ita noster Edmundus Campianus Angiia» Martyr.
Vbicumque,inquit,fucro,memincro mc in orbis thcatro ver-
sari. Si enim modesti et circumspecli sumus dum scimus
nos in oculis Pontificis, Episcopi , Regis, imo Rectoris ,
aut viri gravis versari, quid faciemus scicnles nos slare
coram Deo, illiimque nos nostraqiie omnia pcnitissime in-
tueri et contemplari, ut ca iudicet ct puniat vcl praemiet?
Rursum instar Henoch, Noe et Elise ambulare cum Deo,
cum eoque crcbro agere et colloqui; ilem cum sanctissi-
mis angclis, sic enim corum morcs induemus. Cogila si
mode
siiam.
plo, ut in co angelicos mores et modcsliam cxprimerenl:r' angclus e caelo lapsus nobiscum agerel, qua gravitate
Quatuor
fpeciet
mode-
iiije.
Aclus
quiiuor
quin et Verbum divinum ideo incarnatum csl, ut iii car
ne divinos morcs exprimeret. Repra>seuta ergo tibi ange-
lorum ct Christi in carne conversationcm et modcBliam,
in coquc quasi spcculo te intuere, et ad illud mores tuos
reforma et conforma. Agc quasi quidam obambulans in ter-
ra Deus, et sanctus in carne angetus.
Dico terlio, S. Thoraas 2. 2. q. IGO. art. 2. ponit qiia-
tuor specics modcsti». Prima, inquit, est humilitas. qux
moderatur appelilum cxccllenliae. Secundn, csl studiosi-
las, quae moderatur ciiriositatem sciendi. Tertia, esl mo-
deslia, qua; modcratur sousus et aclus hominis. Qiiarla,
est modeslia vcstitus. Vcrum largc sumit raodesliam :
proprie enim mudestia est composilio hominis exlerioris,
cuius actus sunt varii: Primu8,niodcstc componere singu-
la membra. Secuffdus, componere hahitum et vcstitum.
Terlius, componerc inccssum et convcrsalionem.Quarlus,
compoDcre seusus, prascrtim oculos, ne sint vagi, sed
modesti ct deraissi : aurcs, ne pateanl vanis, curiosis, dc
dccore, honeslate agcret: cogita te, tuamque animam es-
se quasi angelura e ca;lo lapsum. Insupcr ora Dcum ut le
tuumque cor, os et lingiiam, totumque corpus ct menlem
possideal , componat , dirigat ad suam laudcm , ut in o-
mnibus tuis inotibiis ct moribus ipse honoretur et glori-
fticliii, adcoqiic non lain tu, quam Deus per te agat, vi-
dcat, loqiialur, opcretur.
Sccundus cst, modestia intcrna et pax animse; ex ca
enim naturalitcr sequitur modestia externa,sicutex ciiha-
ra pcr chordas rite in sc coiiiposila sequilur soniis har-
mouicus. Qunre morlificanda; et compoaonda! suiU pas-
sioncs aninia;, prajscrlim ambilio, ira , Irislilia. Sicufe-
nim in mari est tranquillitas. si nullus in co sit vcntus;
nuclu» autcm ct lempeslas oritur ex spirilu el venlo in co
inrluso, qui illud agilat ct collidit: sic ct morum compo-
sitio vcl perlurbalio externa oritur cx intcrna. Laiidat S.
Grcgor. Nazianz. orat. 11. sororem suam Gorgoniam a
mortillcatione, pudorc, modcstia, contcmplu mundi, adco
trarloriis: linguam, ne proferat otiosa, nociva, malcdica, D ut cupcrct dissolvi rt cssc cum Chrislo. Qiiare Deus illi
iracundn, supcrba, clc. .Mudestix cnim opponitur immo-
dcslin, pctiilanlia, levitas.
Porro, modestia compnnit morrs ubiquc, pula in cubicu-
lo, in oralorio, in srhola , in toinpli), in inonsn. Sa>cula-
rcs maxiiiie notnntSacordolos ol Roligiosos in mensa,quia
facilc in oa cxceditiir cibo, polii. garriilitalc. ('nvpniitcr-
go sibi Rcligiosi, ac modoMtinm sorvenl, pra?sorlim qiinn-
do in sxciilariuni moiisis vorsnntiir, si suiim deciis, no-
mon ot famnm tiioi i \olunt. Qiioriroa si sapis, sic oculus,
viiltiim, vorcin, hnbiliim, grossiim, molusqiio onincs roiii-
ponc, ul dcrcnnl Doiiin, ut le ornoiil, ut proxinuim afdi-
lircnt : alioqiii ciiim doriis Inlct in animo, di'doriis pntct
in vocc, vultu, habilu : sciut Roligiosus, cogitol Saccrdos,
se sui gradus, Ordinis et nionastorii dcrus el dignilnlrm
tiuo habitu circuniforrc. Sftculnres onim cx uno a^siiiiiant
ludicanlque c.T>lcros,ac dicuut: Vidi unuoiReligiusuiu ta-
VOL. X.
diem obitus rcvclavit: ct quia in plena aniini pacc vixc-
rat, cidem immortua cst, diccndo: Inpace in idipsutn dor-
miam cl requiescam.
Tcrtiuscst.habere monitorcs qui mores nnstros notcnt,
nosqiic siriibi miniis composili siut.moneant.Ita S. Caro-
liis Ilorroma-us duos sacordolcs ad hoc alcbal , ut in a-
rlionos siias onuios invigilarcnl , scquc si qiiid indorore
fnccrcl liborc monoront. Hinr tola eius vila adoo fuil com-
nosila, conrinna ct sancln. Scitiim est illud Zcnonis apud
Lacrliiiin lili. 7.
Oplimus ille quidem qui parct recla moncnti.
Ooiilntiiis cnim nos inluonlur alii, quam nos ipsi.
Qiiarliis, rollcclcre crobro in aclioncs singulas, an quid
immodostc el indcecnler fariamus in Missa , mcnsa , in-
rcssu, colloquio, clc. idque corrigcrc , ae conslantcr cl
forlilcr corrcctioni incumbcrc pcrassiduam rellexionenr
G6
III.
522
Commenlaria in Epislolam I. S. Pelri. Cap. III.
VI.
pr»medilalionem, oralionem, donec illud plane emenda-^ derent lacryraas: ita habet Vila S. Bernordi. Plura re-
Terimus; ut assequamur iliud S. Ambros. libr. 1. Ottic. censui v. 4.
cap. 22. Disceplatio sine ira, suavitas sine amariludine sil,
monitio sine usperitale, hortalio sine o/fensione. Et mox :
Oratio silpura, siinplex, dilucida atque manifcsta, plena
yravitatis et ponderis, non affectala eleganlia, sed non in-
termissa grulia.
Quintus, cousiderare mores Chrisli dum viveret, prse-
dicaret, circumcursaret vicos etcaslella, ac praescrtim in
passione et cruce : qui, ut ail S. Petrus cap. 2. Peccatum
7ton fecit, nec inventus esl dolus in ore eius. Qui cum ma-
lediceretur , non maledicebat ; cum paterelur , non com-
ininubatur: tradebat autern iudicanti se iniuste. Sane por-
leutosa, iucunda, el quoe valde commovcat, est conside-
ralio humauitalis Christi , quod in ea Deus dignalus sit
iiobiscum agere, vesci, docere, proficisci, pali contradi-
ctiones, irrisiones, blasphemias, sumina animi ajquilate
et pace, ut pudeal hominem irasci, esse impatienlem, im-
modeslum, cum videt Chrislum se exhibuisse tarn nian-
HuMiLES. ) Humililas est virtus qua quis ex verissima Humiii-
sui cognitione sibi ipsi vilescit, ait S. Beinard. de Grad. 'aiis no-
hiimil. Aurea est S. Nili gnome apud Antonium in Me- '*•
lissa ser. 73. de modestis: Beatus cuius est vita excelsa,
spiritus autern humilis. El S. Chrjsoslomus: ?iihil est tam
Deo gratum , quam seipsum cum postremis numerare. El
S. Basilius : Simus vita elati, sed spiritu humiles; et vir-
tute quideni inaccessibiles, conversatione autem facillimus
sit ad nos aditus. Et Evagrii : Armatura tutissima animi
modestia, ibidem. Porro S. Anliochus ser.TO. de liumili-
tatc: Verissim se, ail, humililatis insigne hoc est, nullas in
quempiam intorquere contumclias , sed ab aliis in te con-
iortas generose et infracto ferre animo. Vl enim arborum
ramos exubcrans copia frucluum deorsum versus inflectil,
ita et accessio dives virtutum sensum hominis sepossiden-
tis demittit atque humiliat.
Qiiocirca S. Ephrem ser. 1. de evers. superb. humili-
suelum , palientem et modestum, ut nos eadem imilari D talem indigilat principium et finem bonorurn omnium
doceret. Ila S. Bernard. ser. 15. in Cant. Cum nomino ,
ait, lesum, hominem tnihi propono mitem ethumilem cor-
de , benignum , sobrium , castum , misericordem . et omni
denique honestule ac sanctilate conspicuum , eumdemque
ipsum Deuin omnipotentem, qui suo me et exemplo sanet,
et roborel adiulorio. Sumo ergo mihi exempla de homine,
et auxilium a polente, etc. Semper tibi in sinu sit, sem-
per in manu, quo tui omnes in lesum et sensus dirigantur
et actus. Denique et invilaris: Pone me, inquit, signacu-
lurn in corde tuo, signaculum in brachio tuo.
Sextus est, versari cum modestis. Versare cum Cato-
nibus et Scipionibiis, ait Seneca. Modeslus enim facit a-
lios modestos, sicutDeus tranquillus tranquiilat omoia;
sic qui aspicit quietum et modestum,se componit ad quie-
tem et modestiam. Exemplum dat S. Ambros. in Psalm.
118. ser. 10. in ave dicta Iclerus,quod ictericos sauet ,
eorumque morbum in se atlrahat, teste Plinio lib. 30. c.
Dorolheus doctrina 14. absolutam omnium virtiitum per-
fectionem, imo earum calcem etcsementum, quodomnes
inter se conglutiuat. S. Augustin. Epist. 56. primas, se-
cundas, tertias, etc. in sapientia Chrisliana assignathu-
militati: sicutDemosthenespri.Tias.seciindas, tcrtias, elc.
in oratore assignavit pronuntiationi et aclioni. Idem ser.
10. de verbis Domini : Cogilas , ait, magnam fabricam
construere celsitudinis, de fundamento prius cogita humi-
litatis. Et mox : Hoc in te fode fandamentum humilitatis,
et pervenies ad fastigium charilalis. Et ser. 27. Confluil
aqua ad humililatem vallis , denalat de tumoribus collis.
Et ser. 157. de Temp. Videte magnum miraculum. Altus
est Deus: erigis le et fugit a te : humilias te, et descendit
ad le. Quare hoc? quia excelsus Dominus, et humilia re-
spicit, ut attollat; alta, id est superba, de longe cognoscit,
uldeprimat. S. Basilius Adinon. ad fiiium spirit. Fili, in-
quit, prx omnibus humilitati stude ; quod esl omni viriu-
41. Ait ergo de ea S. Ambros. Si est ianta vis in natura- Q te sublimius, ut ad perfectionis fastigium possis conscen
libus, ut animal ipsum prosit ictericis, ita ut mortui quo-
que corpus prodcsse dicatur, si fuerit demonslratum iis,
gui in huiusmodi inciderint passionem.dubitare possumus
quod iusti sanet aspectus ? tionne vel ipsi oculorum radii
virtutem quamdam videntur infundere iis.qui fidclitereum
videre desideranl ? Sed qucmadmodum iustuslxtifical cor
innocenlium cum videlur, ita et improbi iuslorum cognilio-
ne torquentur, quia vel tacitis Sanctorum nioribus arguun-
tur. Torquet castitas incontinentiam , avaiitiam liberali-
ias, impietatem fides. Affert exemplum basilisci , qui si
prior viderit hominem, eum enecat; siu ab ipso prius fue-
rit visus, enecatur, ex eoqueconcludit : E7-go si tanta vir-
tus vel in oculis serpentis , vel in oculis esl hominis, ut si
ttller allerum prior viderit possit occideie. non est virtus
in oculis iusti, qui repletus virtutis est gratia,cum proeser-
tim tantum operctur fides, ut et illa qux fimbriam Domini
tetigit sanarelur, Mallh. 9. et ille cui intendii Dominus le-
dere; cum iustx institutiones non aliter nisi per humilita-
tem impleanlur, et multorum temporum laboresper super-
biam in nihilum depulentur. Vir humilis Deo est similis,
et in templo pectoris sui gestai eum. Superbus autem cum
sit Deo odibilis, diabolo similis esl. Humilis vero licet in
habilu videalur vilissimus, gloriosus esl in virtutibus ; su-
perbus autem homo . etsi decorus videatur aspeclu et cla-
rus, sed tamen inutilem eum manifestant opera ipsius, et
per hos incessus et motus dignoscilur eius superbia , et ex
verbis eius publicabitur levitas ipsius. Cupit semper lau-
dari ab hotninibus , et virtutibus, a quibus alienus,se prx-
dicare gestit. Non se patitur cuiquam esse subiectum, sed
semper primatum cupit, et ad maiorem gradum se cona-
tur immergere. El quod ex merilis obtinere nonpotest,am'
biendo festinat. Ambulat semper tuineiii ut uter vacuus et
inanis. Et sicut navis absque gubernatore cum iactatur a
fluctibus, ita et is circumfertur inter omnes actus suos. Hu
sus, statim ex eius oculis gratiam sanitatis hauriret ? Luc. . 7niUs e contrario despuit omnem honorem terrenum. et ul
9. Sed qui videt iustum , debet scire quid videat , non il- ^ timum se esse iudicat omnibus hominibus. Nam etsi mediO'
lum videt in corpore, non in vestimento , non inpatrimo- cris appareat in vultu, eminens apud Dominuin intuetur:
■nio, non in vullu, sed intus videt, eic. Sane in eo qui fo-
ris esl, illuin qui intus est frequenter aspicimus.
Talis fuit S. Cyprianus, de quo ait Ponlius Diaconus in
eius Vita : Tanfum sanctitatis et gralix ex ore lucebat, ut
confunderet intuentium mentes gravis vultus et Ixtus: nec
severitas tiistis, nec comitas nimia, admista ulrinque tem-
peries, ut esset ainbigere , vereri an diligi mereretur , nisi
guod et vereriet diligi merebatur. S.Franciscus suos rait-
tebatambulaliim per urbem, dicens: Ite concionatum, se-
stro scilicet modesto cl religioso incessu, eoque plus aui-
nios civiura cominoverunt, quam si eis concionati fuis-
sent. Morum enim concio est viva,verborum mortua. Pon-
tifex cum suis Praelatis visilans S.Bernardum in Claraval-
le.ipsius etmonachorum modestia adeocommolusetcom-
punclus est, ut plerique eorum prK devotione uberes fun-
cum consummaverit omnia mandata Domini , nihil se fe-
cisse testatur, et omnes virtutes animx sux celare feslinat:
sed divulgat Dominus omnia opera ipsius , et profert in
medium, et mirificat gesta ipsius, et exaltabil, et clarum
faciet eum, et in lempore precum suarum quod postulat
impetrabil.
NoN REDDENTES UALUH PRO MALO. ) Non retalianles Vers. 9.
iniuriam iniuria , convicium convicio. Non velat hic Pe-
trus iustura iudicium et iustam vindiclara, sed eam quae
vel privata exercetur auctoritate, vel non amore iustitise,
Bcd libidine ulciscendi, aut odio iDfligitur: ita Hesselius.
S. Petro succinit S. Paulus: Non vosmelipsos, inquit, de-
fendentes charissimi, sed date locum irx, etc. Vide ibi di-
cta. Praeclare S. Chrysostora. homil. 18. in Matth. MM,
o.\i,ila Ixdentes coercet, ut patientia modestiaque Ixsorum,
ComtTientana in FpNtolam I S. Petrf. Cap. III.
621
etc. .Von exUnguilur ignii ignt , sed a/jua • sic iniuria et A te his qui oderunt vos, et orate pro perseguentibuf 't calum-
'nsuetudine, humi- niar!<ii«.> i'os. Nam, ut ibidem ait S- Chrysosl.r?»«/?iii o-
ira non exlinguitur irse talione, sed mans
lilale, Ijeneficiis. Chrysostomum n.ajisirum secutus Isidor.
Peius. eius dlsfi|)iilu8 lib. 3 Epist. 21. ad Euslalh. Ini-
rnictlia , ait, scnbenda eU in aqui , ul statim e mente et
memoria effluat: amicitia vero incidenila in xs, ut iugiter
Perfe- nenti inhxreal Inculcat hoc Petrus fideiibus, quia hic est
ciioChri-apex virlulis; iii iniuharum enim toleranlia et inimico-
iu«aa iopun, amorc consislit viiaDChrislianae perfectio.CndeS. Ba-
quo 3iu. gji fof,nuii,ni vjijc perfeclae Relifjiosis et .\nachoretis prae-
gcribens .Admonil ad luniores, id \i<-ne solum inculcat:
Quifquis. ait, solitariam vitam semel es complcxus, o ho-
mo fidelis, et idem pielatis cullor, fac condiicas ac doceO'
ris Evangelics conversationis formulam, corpus in primis
ut sanctx servituti mancipcs; animum erndito, nihil de se
.'^ublime snpere ; cogitationes instruito,purx ut sint, irx im-
petum exinanilo. Vim tibi iniccit aVquis? in Domini unius
jratiam huic prxlcrquam vult addito. Re quapinm spolia-
tus es? <p^liatorem in ius ne vocato, neu lile decernilo. 0-
ralionis e^t tempus mansuetudinis, ideo Deum a se expelUt
qui illuin a proximo avertit. Imo, nt ait S. Augnst. serm.
4. dc Sani-li j ■ Facit Deo iniuriam qui seipum ludicem
com^tituit , ct Deum loitorem ; cuin ex adTerso subiungat
Christus ; Ut sitis filii Patris vestri qui in cxlis esl, qui so-
lcm suum oriri facil super bonos et malos, et pluit super
iusto^ et iiiiu^tos.
QCIA IR HOC TOCATt ESTIS L'T BEIIEDICTIO^EIf HARB-
DITATE [S. Fulfjent. lib. 1 ad Thiasimundum , legit Aar-
redilatis] possideatis. ) q d. Ad hoc vot-ati eslis ut per
iniuriarum lolerantiani, nimirum beuedicendo nialedicen-
tibug, benedirlionem Del tum praesentem, tum aeternam,
puta bealitudioem et gloriam seternam haBreditatis. Qus-cipn,
res,cur caelestem haeredilatpm et felicitatem vocal benedi-cx\en\t
ctionemt Resp. Primo, quia ipsa summa est Dci benedi- '""'"'^
ctio, id est, summum diunim; Dei enim beoedicere egt ef-j^" ''
Ccax, idemqiie qiiod beoefa^ere. Secundo, quia electi oae- f.
dio haberis? osorem amato. Persecutione pcrcelleris? su-o lo adiudicandi a Christo in die iudicii benediceotur, dum
stineto. Execratione te dcvovit aliquis, aut malcdicentia ?
hunc tu ad irrogatx contamelix cognitionem adhorlalor ,
aut certe pro ciusmodi inlcrccdiio. Pcccalis in poilerum
designandis mortuus eslo. Criici Christi configitor. Omnem
animi tui sollicitudinem in ipsum transcribilo Dominum,
ut inveniri tandcm promerearis ubi angelorum mijriades,
ecelus primogenitorum , per qnam fcslivi .ipo^tolorum thro-
ni, priinarix auctorilalis sub>etiia Prophetarum, Palriar-
charuin sceptra, coronx Mniiyrum , iustorum prxconia.
Inier iuftos oliin istos. ut nllrgi p'tssis, H aiimimi^rari loto
pectorc concupiscilo. In Christo lcsu Domino nostro. Ipsi
gloria in sxcula. .•Iwn.
Sed e co.ntbario be>edicente8 ) q. d Malc prcranti-
bus bcne precamini, malcdiiia benedictionibiis, viluporia
laudibus.aspcrus gcrmoncs blandis; quin el rnaleticin be-
neficiis coinpeiisale, uti iubet Christus Mallh. 5. ii Ra-
tioneni dat S. Da^iiliiis in Reg- brev. rcsp. 176. quia ina-
audieol; Venite , bcnedicti Putris mei . pos^idele paratum
vobis regnum a comlitulionc mundi. Matih. 2o. v. 34. quo
alludit hic Pelrus. Teilio, quia alludit parlter ad Deuter
27. V. 13. ubi sex nobilioreg tribus bcuedicunt servanti-
bus Ingcin .Mosi, ignoblliorcs maledicunt eam violautibus;
quo schemate repiaesentata esl bencdict:o aeterna electis,
et roaledirtio reprobis a Christo irrogauda in die iudicii.
Quarlo, qiiia bencdiclioDis merccdem congriie significat
noinine benediclinnis : congruum eniro est ut qui iDiuran-
tibus bcnedicit,bcncdicatur et beetur a Christo; imo id ab
eo promissuin est.idpoque dcbitum. Ait eoim Matth.5.11 .
Beati eslis cum maledixerint vobis et persecuti vos fuerint,
el dixerint omne malum adversum vos.mentientes propter
me ; gaudete el exultate, quoniam merces vestra copiosa est
in cxtis. Quiuto, quia Sanclorum felinitas magna cx parle
coDsistit io beoedictione, id est, ia coDliDua laude et iu-
bilo Dei: laus enim Dei est ne^rotiosura Beatorum otiam.
ledici ct malefii'i nobis snnt orcasio et cansa heroicac pi- (^et otiosum negotiiim.
tieuliae, idcoqiic d»s fai iiint beatos, iuxta illud Chiisti
Malth.o.ll. Bci^» critis cum maledixerinl vobis homines.
Hoc sapiebal Ri'ligiosus ille, de quo in Apophlh Pa-
trum nuin. 76 qui quo niaiori amcicbalur iniuria et irri-
sionc, co magis gaidebat, d:ccns: l>(i sunt qui nobis oc-
cationem prxbent ad profxtum noslrum : qui aulem bea-
tificant nos.conlurbanl animn^i nostras Scripluin esl enim:
Quoniam hi qui benlificanl vos, ipsi decipiunt vos.
El S. Franciscus.qui iubebat suis ut ipsnm coiiviciiset
probris nffirerent, iisquc audilis diceliat; Benedicat libi,
Deu.f, quia talia filium Petri Bemardoni^ audirc decei :
ila S. Bona\rnt. in eius Vita. Laiidtit et Scnera Ilb. i. de
Ira cap. 33. dictum aulici , qui roguliis quomodo rarissi-
mam rem ia aula consccutus esset senectulem ? Iniurias,
inquit, nrcipiendo, et gratias agendo.
Pracclarc Na7.ianz. aptid Anlonium in Mclissa parle 1.
serm. .55 Concednmus , ait , nliquid cxiguum ul vinius
impetremus , neinpe concordiam . patiamur nos vinci , ut .
vincamus.Videte athlclaruin eonsueludinem . el luctatoruin 'J
certamina, qiii sxpr hoc ipso quod supposili sunt.adversa-
rios sibi incumbenles vincunt. Bonum est mansuetudinc
audacmm rincere, el meliorrs effifcre eos gui iniuriam fa-
riunt, qur loleramus patiendo. Vnuiquisque noslrum mul-
tum Chrislo dcbet. Veniam demus, ut impelremus, rcmit-
tamus, ul nobis remillatin .
In Vitis Patr. in A'ila S. Apollonii narratiir, qnod cum
ipsen Phileinonc choraula iniiltis airiccretur iuiurii^. ac
vocaretiir iinpius, scdiiclor, scclrslus, rcspondcrit. Mise-
reatur tibi Dominus. fili mi . ct nihil horuin qux loculus
es repulet ad peccaluni. Hac brnrdlclionc compunctiisPhi-
leioou ad Christum sc converlil , ndeoqiie glorio«uin pro
eo cuin Apollonio subiil martyrium Hocesl quod suis pra>-
cipit Chrislus Matth. 5. v. 43 Aiidislis quia dirtuin est
Diliges proxiinum tuum , et odio hnbebin inimicum luum.
l'to autem dico vobis . Diligite tnnnicos vrstros, benefaci-
Nola, praeler alias virlutcs, amorem inimicorum. et in-
iuriarum tolcrantiam darc nobis ius ad rxlum, illudque
nobis pandere : siciit ex adverso iniuriaruin memoria, ira
et amaritudo, ctiam levis, illud nobis occludit, de qua re
audi exemplum inemorabiie.
S. Anno Archiepisc. Coloniensis , paulo aote mortem
pei visionem raptus iu cjcliim, vidil ronsessum illustrein
sanctorum Episcoporum Grrmaniac et Gnlli.TC sui aevi.at-
quc inier cos sedcm splcndidam sibi )iaralam , ad quam
cum pergeret prohibitiis est ab .Arnulpho Wormaliensi El-
|.iscopo . quod diccret prius illi eluenilam esse maculara
iin.Tin.quam in vcsle ad pcrliis habebal.Eiperrecliis inlel-
lcsil niariilam hnnc esse iuiuriac memoriam,etanimi acer-
bilaleiii in cives Colouicnses.eo quod ipsum urbe eipulis-
sciil. Quare illico ciim iis in graliam rcdiit, ilaqiie macu-
lam dclersit, ac p.iiilo post planc immarulaius in caelum
iiilgra^it Ila narrat Lnmbcrtiis Schafnaburg in descript.
Annon ad nnnum Domini 1075.
Doniqiie ad hanc S. Pelri senlcnliam facit illud Clera.
AIpx. lib. 4. Slrom. .Admiror, ail, Fpicharmum qui aper-
'e dicd: Si fueris mente pius. nihil mali patieris morluus.
Superius wanet in ciclo spirilus Et poclam Lyricum ca-
nrnlem : hiipiorum autem animx sub cielo volaul in cru-
enlis doloribus, sub malorum ingis tnevitabilibus , piorum
aulem menles in cxlis habitabunt , cantibus beatum ma-
gnum cancnles in hjinnis.
Qui E5IH vi'LT viTAM DILICEBB. 1 Id est, qui optat Ct Veri. to.
diligit vilnm, hic long.Tvaiii cl piosperam, ac in caelo se-
tcrnam ct bealnm, q d Qii vull bcate viverr, tura inhac
vita, tuni politis in fiitura. Unde Clcmi-ns Alex explicat
9IC ; 0'ii vult atlernus et mrorrupiibilis fieri. Probal S. Pe-
trus id qiiod dixit,niniirum mnlcdicentibusessebciiedicen-
diim. ul bcnediclioncm haeridilalc possidraraiis, ex Psal
33. 13 ubi diciliir: Qmis esl homo qui viill ntam, diligK
dies viderc bonos? [pro quo S. Pelrus verbis dumtnxat pa-
524
Commenlaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. III,
rum immufatis ait: Quienim vull viiam diligere, et dies J^ nec inde egredi in vallem losaphat, ne eum aspicere, eo
Dies bO'
iii qui.
vidfire bonos.) Prokibe linguam luam a malo elc.
Et dies videhe bonos.) Videre, id est, sentire, gau-
dere , frui. Videre cnim et visus in Soript. pro quoiibct
sensu et gustu oapitur per catachrcsin.
Dies boni vocanlur commodi, laeti , felices, tura huius,
tum potius futura; vit», puta dies ^ratiae et gloria;. Unde
Clemcns Alexandr. dies bonos explicat sanclos. Nam ut
ait S. Aufjiisl. in Psnltn. 33. Semper dics mali in sxculo,
semper dies boni in Dco. Et S. Basilius ibidcm: Dies huius
sseeuli mali sunt, quoniam et hoc sxculum cum sil men-
sura mundi, de quo diclum est, quod mundus totus in ma-
ligno sil positus, naturx assimilatur mundi, quem dime-
iitur : partes huius temporis sunt dies ipsi. Idcirco dicil
Apostolus: Fedimentcs tempus.quoniam dies mali sunt. la-
cob autem: Dies, inquit, annorum meorum pauci admo-
dum et mali ( id cst, miseri et aerumnosi ) sunl. Dies ergo
boni, inquit S. Rasilius, sunt non huius, sed futuri sa;cu
li, et quos sol hic sensibilis peragit , decidui sunl et dispe
que percelli cofjantur. Unde reges et principes, inquit S.
loaoiics Apocal. 6. 16. dicenl monlibus etpetris: Cadile
super nos . et abscondile nos a facie sedentis super thro-
num, et ab ira Agni: quoniam venit dies magnus irx i-
psorum,et quis poteril slare? Hunc vultum coglta quando
te teiitat diemon, quando in secrelo concupiscenlia te ad
peccatum sollicitat. Vere Boclius: Magna , inqiiit, nobis f^^^^^ ^^
incumbit necessilas bene agendi, quando in conspectu iudi- pnseD-
cis cuncta cernentis omnia agimus. Et Clemens Alex. lib. 'i» t"''-
5. Strom. ISon est, ait, aliquis adeo magnus ut superet iu-
stitiam, neque adeoparvus ut lateat. Et S. Bern. in Medit.
cap. 6. lllum, inquit, semper ante oculos kabere debemus,
per quem sumus, vivimus et sapimus. In vita S. Dosilhei
legimus, illum a B. Dorolheo magistro hoc accepisse vilae
documentum : Nunquam corde tuo Deus excidal. Cogila
semper Deum tibi prxsenfem, et te coram illo stare, illum-
que id assidue ruminanlem a vita mililari et dissoluta se
converlisse ad religiosam et sanctam. S. Ephrem tract.
reunt. De futuris autem dicitur: Melior est dies unus in Bde Patientia : Semper, ait, Dei memineris, et cxlum mens
atriis tuis super millia, Psalm. 83. v. 11.
CoERCEAT LiNGUAU suAU A MALo) Lingua eniin non
coercita, sed edrajnis linguaci conciliat dies malos, id est
miseros et calamitosos: vide dicta lacobi 3. v. 2. et seq.
Et labia Eius NE LOQUANTUR DOLUM.) Dolum Grjeci
definiunt maleficium occultum cum praescriptione bona.
Corlex bomis macula subiacente, ait Eugubinus in Psalm,
33. Videdicta v. 1.
Declinet a malo, et faciat bonum.) Hisce duobus
prajceptis concluditur omnis iustitiae lex, omnis virtutis
norma et prajscriplio.
Inquirat pacem.) Cura Deo, secum, et cum pro.xirais.
Hanc pacem Christus e caslo quasi donura divinum in ter-
ras deluIit.Unde eo nato cecinerunt angeli: Gloria in al-
ti.s.wnis Deo , et in terra pux hominibus bonx voluntatis,
LuctE 2. 14. Hinc eam impense celebravit et preedixit I-
saias cap. 2. 4. et cap. H. 6. et seq
tuaevadel. S. Hieron. iu Ezech. cap. 5. Memoria Deiex-
cludit omnia flagitia. Clemens Alexand. 3. Psedag. 5. Hac
sola ratione fit ut quis nunquam labatur, si Deum sibi ipsi
semper adesse existimel.
Et QUIS EST QUI TOBIS NOCEAT SI BONI jBMULATOBES Vers. 13.
FUEBiTis. ) Boni, id est bonilatis, ut vertit Syrus et Vatab.
(Jraece enim est tou aya5ou /iif/j^Tai, id est boni (in genitivo)
imitalores. Per bonum accipe vel Deum et Christum cum
S. Aug. serm. 107. de diversis cap. 6. et 7. Vel potius
ipsum bonum honestum, puta virtutem, de quo paulo an-
te dixit : Declinet a malo et faciat bonum; eo enim respi-
cif: ita Lyran. Hugo,Caiet. et Thomas Angliciis. Bonum
enim honestum cst quasi idea et norma virtutis, qu<e o-
mnibus ad imitandum proponitur, ut eam moribus expri-
mant, et in seipsis depingant. Sic S. loannes ait Ep. 3.
11. Charissime, noli imilari malum, sed quod bonum est.
Vere S. Prosper. epigrara. 1.
Et sequatur eam.) Aiw?aTw, id est, persequatur eam Q Perfecte,a.n,bonusestetveredicilurinsQns,
fixis oculis, toto corde et conatu, sicut venator persequi-
tur leporem: ita S. Hier. ad Rusticum. Haec enira pax e-
superat omnem sensum, Philip. 4. 7. Haec quasi regina
sedet in animae throno, eiusque potentias, sensus et mem-
bra tranquille et hilariter regit, iuxta illud: Pax Christi
exullet in cordibus vestris, Colos, 3. v. 15. Vide ibi dicla.
Vere S. August. deContinent. cap. 7. Pax perfecta, ait,
tunc erit nobis, quando natura nostra creatori suo insepa-
rabiliter cohxrente, nihil nobis repugnabit ex nobis.
• QuiA OCULI DoMiNi SUPER lUSTOS.) q. d. Dominus be-
nignis, paternis et beneficis oculis respiciet iuslos, qui
praecepta iam dicta servarint.
Et aukes eius in pbeces eorum.) Ut eas audiat, et
exaudiat.iisque anuuat et postulata concedat.
VULTUS AUTEM DOMINl SUPER FACIENTES MALA.) Vul-
tus, scilicetiratus, trux et minax, ut mala et malos indi-
gnans videat et plectat. Hinc Aben Ezra et Eugubinus
in Psalm. 33. pro vultus, vertunt, excandescentia ; unde
Nec sibi, nec cuiquam quod noceat, faciens.
Nam quicumque alium molilur Ixdere, primum
Ipsum se iaculo percutiet proprio.
Vox xmulatores significat vehemens studium et ardorem
boni , sive virtutis , illamque ardentius amandam et pro-
sequendam esse,quam sponsus amat et prosequitur spon-
sam dilectissimam. Huc spectat illud : Qui non selat non
amat. Et illud S. Ambros. de Instit. Virg. cap. 11. Cur,
inquit, sxculo potius laboramus , et fraudamus animam
nostram iantx bonitatis dispendio, qui nulli alii nisi huic
Domino servire deberemus? Sic enim nihil et nemo nobis
nocebit. Vere enim S. Aug. loco paulo ante cilato: Im-
pius, ait, sibi nocet , non alteri, cui nocere cupit. Et S.
Chrysost. scripsit ultimum opus ad Olympiadem, in quo
hanc cygnoeam vocem canit, multisque confirmat, Quod
nemo Ixditur nisi a seipso: extat tomo operum eius 5.
Occurrit S. Petrus obiectioni. Dicet enim quis,si decli-
nemus a malo, et sectemur boiium, si mala toleremus nec
et sequitur : Vt perdat de terra memoriam ipsorum. Sic ^ vindicemus, patebimus omnium iniuriis et rapinis. Resp.
S. Petrua. nemo vobis nocere, Graece xazwffai, id est, o/"-
fligere poterit, si bonum patieutiae et virtutis sectemini ;
tum quia virtus omnia mala superat ; tura quia Deus
virtutis, eique studentium est tutor et protector. Quocir-
. . caDiligentibus Deumomnia cooperanturinbonum.Rom.
hil, ait TertuII. lib. de Poenit. cap. 6. OccuUum quod non 8. 28. Hoc est quod orans profitetur Ecclesia : Nulla no-
reveletur : quantascumque tenebras factis tuis superstru- bis nocebit adversitas, si nulla dominetur iniquitas. Sic Va- Toriores
xeris, Deus lumen est, et illius oculi lucidores super solem, lerianus sua ignea craticula non nocuit S. Laurentio, sed sum fa-
"' ' " profuit, quiaeiuscharitatemmagisaccendit.Sic adversa^^'^^'^^''»'
omnia quasi agmine uno irruentia in S. lob ei non uocue-
runt, sed robur animi eius loti orbi ostenderunt, Sic Ar-
riani persequentes assidue S. Athanasium terra marique,
eius virtutem auxerunt et illustrarunt. Sic Decii , Aure-
liani, Nerones, Domitiani, Diocletiaui, suis torraentis non
nocuerunt S. Vincentio, S. Sebastiano, S. Mauritio, S.
Tiburtio, S. Georgio, cjeterisque Marlyribus, sed eis lau-
Latini vultuosura vocant tetricum, morosum etasperum.
Ingens est hic stimulus ad declinandum a malo, et facien-
dum bonum, nimirum cogitare quod Deus quasi agono-
theta bonos et bona intueatur vultu amoeno,ut praemiet,
roalos et mala austero et minaci, ut puniat acerrime. Ni-
circumspicienles omnes vias hominum.et profundum abys-
si, et corda hominum intuentes in abscondiias partes. Por-
ro Deus cum sit incorporeus non habet oculos et vultum,
sed oculi vocautur ipsa mentis eius acieslucidissima, qua
omnia intuetur: vullus vocatur ipse eiusdera iutuitus, qui
quam impiia sit terribilis colligere licet ex eo, quod Chri-
sli hominis et ludicis vuUus in die iudicii tam erit repro-
bis formidabilis, ut ipsi optaturi siat manere in inferno
Commentaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. III.
525
irlvrii adornarunl, ncc eis aiiud exlilerunt quam ^ cioa lege velita , sunt Martyres. Sic S. Tliomas Cantua-
fabri et aurifices coronarum cslestium.
Prirelare Orig. bom. 23. in Num. Ita. ait, m hoc mundo
sunt dispoula. ul nihil prorsus oliosum sU apud Veutn,
eltamsi malum illud sit. Slaliliam Deus non facit. tamen
eum ab aliis tnventam possit prohibere . non prohibet, sed
cum ipsis a quibus habetur, utilur ea ad necessarias cau'
sas. Pcr ipsos enim in quibus est malitia, claros et proba-
tos efficit eos, qui ad virlutum gloriam tendunt. Sam si
perimeretur malitia, non esset ulir/ue qui conlrairel virtu-
libus. Virtus aulem non habens aliquid conlrarium non
claresceret, nec splendidior el examinalior fieret.l^onpro-
bata vero nec examinala virtus. nec virtus est. Dat exem-
plum in loscpho: Tolle malitiam fratrum eius, tolle invi-
diam, tollc illud omne parricidale commentum quo sxvie-
runt in fratrem usque quo vcnderent eum. Si hxc aufe-
ras , vide quantam peremeris dispensationem Dei. Simul
eniin abfcindrs cuncla illa qux apud jEfjyplum non lan
rieusis, S. Staoislaus, ei alii occisi pro libcrtate Ecclcsia-
stica,8untMartyres. Porro rectcS. Aug. I. 3. conlraCre-
scent. c. 48. Martijrem. inquit,^aciY non pcena.sed causa.
Nota tertio, palieoles propter iustitiam suot beati, bea-
titudine tum rei, turo spei. Hei qua possideot bonum pa-
tientiac quodopus perfectum habet, lacub 1. ideoque beat
ct bcatum facit: beatitudo enim huius vitx consistit in
palientia et charitale.Spei, quia certo sperat reguum cse-
lorum patientibus promissum, uti subdit et explicat Chri-
stus Matth. 5. 12. Adde, Deum patientibus adesse, eis-
que augere robur, spetD, charitalem, etc. eosque miris
consolationibus mulcere, iuita illud S. Pauli: Sicul abun-
dant passiones Chritti in nobis, ita et per Chriitum abun-
dat consolalio noslra, 2. Coi.i.a. QuocircaS. Cypr. lib. 4.
Ep. 6. ad Tibarilan. ExuUare. ait, nos vuluit m persecu-
tionibus Dominus , quia quando persecutiones fiunl , tunc
dantur coronx fidei, lunc probantur mililes Dei, lunc Mar-
tum per loscph. scd et per Mosen pro salule omnium gesta D tijribus palent cxli. Idera exhorlat. ^d Martyr. Hoc (mar
- • ■■-.-. ^ :■ .gjQj^gg f^^'^ i\uuin]a\l,est baptismain gratia maius, in potestate sub
sunl : perilsset /Egijplus, periissent et finilimx regiones
me. interiisset ipse Israel. iSusquam plagx in JEgyptios
nec virtutes illx quas fecil Deus per Mosen et Aaron. iSe
mo per marc rubrum siccis vestigiis incessisset . nemo ter-
ram prowissam intrasset, cibum mannx mortalis vita ne-
scisset. A'«//a de sequenti pelra aquarum fluenta proru-
pissenl. Ij:x a Deo hominibus data non fuisset. Et infe-
rius : Si auferas malitiam el prodilionem ludx, abstuleris
pariter cruccm et passionem Christi : el si non sit crux,
non exuuntur principalus et potestatcs. nec Iriumphantur
in ligno crucis. Si non fuisset mors Christi, ulique nec re-
surreclio fuisset.nec extitisset aliquisprimogenilus ex mor-
tuis. nec spes nobis resurrcctionis fuisset. Aufer peccalum
et maliliam diaboli, simul auferes nobis certamen adver-
sus eius insidias. nec expectabitur corona viclorix ci qui
legilime ccrtaverit. Si non haberemus qui adversum nos
obsiitereut , agones non cssent . nec victoribus munera po-
nerentur, nec rcgnum cxlorum vincentibus pararetur : ne^
limius, in honore pretiosius : baplisma , in quo baplizant
angeli: baplisma, post quod nemo iam peccat: baptisma,
quod fidei nostrx incrcmenla consummat: baplisma, quod
nos de mundo recedentes statim Deo copulai. In aqux ba-
plismo accipitur remissio peccatorum; in sanguinis, coro-
na virtulum.
TiHOBtii AiTEa BORua (qui vos aQligunt, faciunlque
pati propler iustitiatn] ne timlebitis. ) Timorein, id esl
terrorem, minas et plagas : alioqui eoim timor timet, nou
tiroctur: timet autem noa timorem, sed rem timendam.
Est crgo melonymia. Timor eoim ponitur pro timoris nonS^"*''"''
aclu, scd obieclo, pula pro lerrinulamentis, quee limorem "°'*'"'
incutiunt, uli sunt minae, cculei, gladii, igacs,crux,
mors; unde Syrus vertit: Kcque formidetis eos qui vobis
terrorem incuiiunt.Fidc\ea itaque nihil horum timeredt-
bent, lum quia in se breves sunt et leves, tum quia gra-
tia Chrisli his omaibus eos superiores cfllrit, tum quio
gue momcntaneum hoc et leve tribulationis nostrx . supra CP^r lioec transcunt ad coronam et rcgnum a?ternum..Vor5
modum pondus glorix operaretur nobis in fuluro. Et hoc
valde miiabile est. quod malis vasis ulitur Deus ad opus
bonum. Docuit id Origenes non tantum verbo, sed et e-
xcmplo. Ardcbat enim desiderio martyrii, adeoque puer
cu prncurrissct, nisi parentes vestes eius abscondissent,
teste Eusebio.
SeD BT SI QIID PATIHIKI PROPTER lUSTITIAB, BBA-
Ti. j Alludit, imo cilat illud Chrisli Matth. 5. 10. Beali
qui perseculionem paliuntur propter iustitiam , guoniam
ipsorum cst regnum cxlorum , pro quo Clemens lib. 4.
Strom. ,3. legit : Deati qui persecutionem paliunlur pro
tuslitia, et propter tne , quoniam habebunt locuin ubi non
patientur persecutionem.
Nota primo, to sed et si quid palimini, q. d. Leve el
quasi nihil est quidquid paliiiiini : I\'on enim sutit condi-
gnx passioncs huius temporis ad fuluram gloriam , qux
revelabilur in nobis.
enim pcena nascentis , si pro iustitia pietateque pendutur.
fit gloria renascenlis, ait S. August. 6. Civit. 13. Quocir-
ca S. Ambros. in Psalm. 118. octon. 21. I^'ullis ergo, ait,
iustus frangatur iniuriis, nullis movcatur pcriculis, nullis
tentetur procellis, sive tnors ingrual, sive vila. sive angeli
cxlorum, neque deiicialur adversis, nec cxtoUatur secun-
dis, nusquain sit eius infirmus affectus. Et post inulta :
Vbi pax cl multa pax, ibi crux Christi non opprobrio. sed
salutis est. Non fuit opprobrio Petro crux Chrisli. quia
tantum eius glorix dedil , ut inversis Christum honoraret
vestigiis, mcluens ne si ea specie crucifixus essel qua Do-
minus, affeclasse Domini gloriam videretur.Crux ergo op-
probrium pcrfido . fideli autein gratia . fideli redemptio,
fideli resurrcctio cti . guia pro nobis passus esl Dominus.
quia illa nos rcdemit sanguine . itla ad paradisum resur-
reclione rcvocavit.
lla S. Ignatius non timcbat leones, »ed ambicbat : undc
Nota secundo, proptcr iusliliam. id cst, quia iusli, quia n ^l' "^ •*"'"• ^^"'^' '*''• '"'■"•'■' ^'^'''^' <^.°"f''"'^''° ""'""''
:hri.itiaui, qui iu.ilili,im. id est virtutcm . sequunlur, v. ^ mcmbrorumque divisio, et lotius corporis contntio, et tor-
tnenla diaboli in tne vcniant , lanlum ut l.linsto fruar.
Cumque ium damnatusesset, ait S. Hieronym. de Script.
Eccles. in Ignatio, ad beslias, et ardorc patieiuli rugien-
tes teones audirct. dixit: I-rumentuin Chrisli suin, dcnti-
bus besliaruin molar . ut paius inundus inveniar. lustus
cnim roiifidit ul loo. In Di-o nempe dcfiius ait:
S/ fraclus HlabcUur orbis,
linpaviduin fcrient ruinx,
Ila Coufessorcs et Martyrcs coram iudicibus et Impc-
ratoribus slabant imperlcrrili.imo illos sua constantia ct
oniinosilatc lcrrcbant cl pcrrellcbonlSic S. Andrcas per-
ciilit .l]geam vocaiulo ciim filium diaboli. cique minando
a>lerna gehcnn.x' inrcndia. Idem fecere Macbabaci Antio-
cho rogi et tyranno, 2. Machab. 7.
Ut alios taceam, hac in re cxcclluit S. Hilarius, qui
Conslauliuo Impcr. Arriouo saevicnti in Orthodoxos, eis-
Chn.iliani, qui lustilium, id est virtutcm , seq
g. qiiia siTvant Dei Irgem, castitatem, tempcrantiom, stn-
tuta Ecclesia.' vel Ordinis, quio tuentur rcs pupillurum,
fidom, agros ct res Ecclcsiae, quia student reformaliiini
Erclcsi», Clcri vel monasterii. Licct eniin Philosophi pro-
ptcr iuslitinm, ut Socrales proptnr doctrinam unius Dci,
vidcantur passi; tamcn ubi vero fides non est, nec chari-
las, ilii nec vern est iiistitin, inquit S- Augusl. Epist. '60.
rt contra Donntistas pust Collat. c. 17. lustitia ergn liic
non proprie et slrictc accipiliir, pro virtute quo) cuiquc
reddit iiis qiiod illi dcbet, sed gencratim pro quavis vir-
tute. Mnrtvr enim est qiii palitur mortcm , non pro solo
iustilia; sed et qiii pro fide . castilote, aut qualibet alio
virtule, iiti passiin docent Theologi. Sic S. Agnes, S. Fe-
liciiln, alia.>quc virgincs occisa? pro castilote sunt .Marty-
rcs. Sic Machabxi occisi pro lcge Mosis, ac nominotim
pro tempcrautia , quia scilicct uolcbaut vesci carae por-
526
Commenlaria in Epislotam I. S. P* Irl. Cap. III.
que extremam perniciem minitanti animo inlerrito et leo- J^ Et non CONTURBBMINI.) lustus enim subinde liraet, al
niuo restilit, eiusque furorem repressit, in facicm ei o-
mnia scelera el sacrilegia exprobrando, cumque Antichri-
stum nuncupando. Audi in Apolog. ad Constanlium li-
beras, igneas et adamantiuas eius voees, Episcopo et Mar-
S. Hilarii tyre, imo Hilario dignas : Alque ulinain iUudpolius omni-
libenas. potens Deus ei universorum Creator, sed unius Doniini no-
stri lesu Christi puter , xlati mex et tempori prxslitisses,
ut hoe confessionis mex in te, alque in Unigenitum tuum
jninisterium ISeronianis Decianisve temporibus explessemf
Nec egoper miserieordiam Domini el Dei filii lui lesu Cliri-
sti, calens eculeum mctuissem , qui dcscctum Isaiam sciS'
sem : nec ignes timuissem, inler quos Hcbrseos pueros can-
tasse meminissem : nec crucem et fragmenta cruriim mco-
rum vitassem, postquam in paradisum translatum latro-
nem recordarer: nec profundum maris et Pontici .rslus
absorbentem rheumam trepidassem, cum pcr lonam et Pau-
lum docuisses fidelibus esse in mari vilam. Adversus enim
non conturbalur. Isaias habct: A'e pavcatis; totus enira
hic locus a S. Pctro citalur e.x Isafa c. 8. 12. ubi sic legi-
mus: Timorem eiusne timealis neque paveatis. Dominum
exercituum ipsnm sanctificale ( id est, ul sanctum cele-
brate, colite, glorificate ) ipsc pavor veslcr, et ipse terror
vesler.ct eril vobis in sanctificationem.WAa ibi dicla,ne hic
cogar repetere. Nota hic : nil ita timorem discutit, homi-
nemque facitad omnia inlerritum, alquc sanclitas et san-
ctificatio, id est spes, amor et laus Dei. Qui enim tiniet,
id est reveretur, sperat et auiat Dcum, non timet homi-
iies, nec bominibus placere ciipit, aut difplicere metuit,
snd soli Deo. Natn, ut ait S. Hilarius in Psal. 52. PlacC'
re tanlum hnminibus velle, Deo est displicere. Placere au-
lem hominibus ut salventiir, hoc non est hominibus, sed
Deo placere, cum per id quod Deo placelur, ct hominibus
sit placcndum. Ex causa enim placendi Deo causa etiam
hominibus probabilis fit placcndi.
absolutos hosles felix mihi illud certamen fuisset. At nunc „ Parati sbhper ad satisfactionem (Gra;ce KTroloytav, yg^, ,-_
mus contra perseciitorem fallentem, contra hostemi» idealdefe,
pugnamus contra persecutorer.
blandientem, contra Constantinum Antichrislum, qui non
dorsa cxclit, sed ventrem palpnt: non proscribit ad vitam,
sed ditat in morlem: non Irudil carcere ad liberlatem, sed
intra palalium honorat ad servitutem: non lalera vexat,
sed cor occupat: non capul gladio desecat, sed animam
auro occidit : non ignes publice minalur , scd gehennam
privatam accendit: non conlendil ne vincatur, sed adula-
tur ut dominetur: Christum confitelur, ut neget: unitatem
procurat, nc pax sit: hxreses comprimit , ne Chrisliani
sint : sacerdoles honoral, ne Episcopi sint: Ecclesix tecla
struit, ul fidem destruai. Te in verbis , te in ore circum-
fert , ei omnia omnino agit , ne lu ut Deus , ita pater esse
credaris. Et paucis inleriectis: Proclamo tibi, Conslanti,
quod Neroni locuturus fuissem , quod ex me Decius , el
Maximianus audirent: contra Deum pugnas , conlra Ec-
elesiam sxvis , Sanctos persequeris , prxdicalores Christi
odis, religionem tollis, tyrannus non iam humanorum , sed
fensioncm ) omm poscbnti vos rationem de ba,
QL^E IN voBis EST, SPE. ) Sjrus, dc spe fidei , id est, de
spe qiiam gigiiil aciiitque fides, iuxta illud Hebr. 11. 1.
Fides est substantia rerum sperandarum. Unde S. Fulg.
lib. 1. ad Thrasimund. legit, de fide et spe. Quia enim in-
fideles urgebant primos eredentes in Christum.rogabant-
que, cur creditis in homiaera crucifixum et occisum? Cur
tam rigidam legem Christi capessitis? Cur tot et tanta,
adeoque tormenta et marlyria pro ea toleralis? Hinc eis
iubet S. Petrus, ut in proinptu habeant id quod eis re-
spondeant, nimirum se credere in Christum crucifixum,
non ob sua, sed ob uostra scelera, ut ea expiaret, ideoque
ipsum tertio die a morte ad vilam gloriosam resurrexisse,
quare se credere in ipsum ut redemptorem mundi, ac pec-
cati, mortis et inferni debellatorem et triumphatorem.
Rursum se cura eo et pro eo tanla pali, quia cerla fide et
spe credanl et sperenl se per eum et cum eo ituros in cae-
lum, ac in fine mundi una cum corpore resurrecturos in
divinorum. Hxc tibi a me alque illis sociaatque commu- C vitam bealam et aeternam , prae qua omnes huius mundi
nia sunl ; at vero nunc propria tua accipe. Christianum
te mentiris, Christi novus hoslis es : Antichrislum prxve-
nis , ei arcanorum mysleria eius operaris. Condis fidem,
conira fidem vivens: doclor profanorum es, indoctus pio-
rum: Episcopatus tuis donas, bonos malis demulas: sacer-
dotes custodix mandas, exercitus tuos ad terrorem Eccle-
six disponis. Synodos conirahis , et occidentalium fidem
ad impielatem compellis : conclusos urbe una minis terres,
fame debilitas, hieme conficis, dissimulatione depravas.O-
rientales auiem dissensiones artifex nulris, blandos elicis,
fautores iyisligas, veterum turbator es,profanus novorum
es. Omnia sxvissima , sine invidia gloriosarum mortium
peragis. Novo inauditoque ingenii triumpho de diabolo
vincis , et sine martyrio persequeris. Plus crudelitati ve-
strx , Nero , Deci , Maximiane , debemus ; diabolum enim
per vos vicimus. Sancius vbique beatorum martyrum san-
guis exceplus est, dum in his dxmones mugiunt, dum x
gritudines depellunlur, dum admirationum opera cernun
deliciae, omnesque minae et poenae nihil aliud suut, quam
ludicra pucrorum. Id enim respondisse Martyres infidcli-
bus passim ingenti libertate, ardore et spiritu in eorum
Actis legimus, ac nominatim in Actis S. Caeciliae, quae ab
infidelibus rogata cur aetatem, nobilitatem, opes et vilam
pro Chrislo prodigeret? lanla alacritale et ardore respon-
dit, se id facere ul Christo pro se mortno vicem reddat,
ideoqiie libentissime pro eo mori, certaroque esse se pro
hoc vitae conteraptu accepturam vitam meliorem , irao
beatam et aeternam, ut quadriogentos ad Chrislura con-
verterit.
Qiiare perperam hajreticiex hisceS.Pelri verbis urgent
laicos indoctos, ut secum de fide disputent: hoc enim ad
sacerdotes et doctores pertiuet.Responsionera exigit S. Pe-
trus, non disputationem , eamque dandara infidelibus ia
origine Ecclesia;; non haerelicis, confirmala iam fide o-
mnium saeculorum consensu. Laici ergo rogati ab hsere-
ticis, cur credant, v. g. Christum esse prajsentem in Eu-
tur elevari sine laqueis corpora , et suspensis pede fcemi- ^ charistia? respondeant, Quia id credit et credidit Eccle-
nis vestes non defluere in faciem, uri sine ignibus spiritus.
confiteri sine inlerroganiis incremenlo fidei. Et tu omnium
crudelilatum crudelissime, damno maiore in nos, et venia
minore desxvis. Subrepis nomine blandienti, occidis spe-
eie religionis, impietatem peragis, Christi fidem Christi
mendax prxdicalor exHnguis. Non relinquis saltem mise-
ris excusaliones , ut xterno iudici suo pcenas , et aliquas
laniatorum corporum prxferant cicatrices, ut infirmilas
defendal necessitalem.Scelestissime mortalium,omnia per-
seculionis mala iiatemperas. ui excludasei inpeccato ve-
niam, el in confessione martyrium.Scd hxc ille pater tuus
artifex humanarum morliuM docuil, vincere sine conlu-
macia, iugulare sine gladio, persequi sine infamia, odire
sine suspicione, mentiri sine intelligentia, profiteri sine fi-
de, blandiri sine bonitaie, agere quod velis, nec manifesla-
re qux velis.
sia omui saeculo, qua; est columna et firmamentuni veri-
latis,utpote sponsaChristi gubernata et protecta a Spiritu
sancto; quare stolidum esse hoc post lot sascula iudubium
revocare. Ita Tertull. lib. de Prajscript. adversus ha?rpt.
cap. 17. ubi et addit ralionera: Quoniam, ait, nihil pro-
ficiet congressio Scripiurx, nisi plane ut aui stomachi quis
ineat eversionem, aui cerebri.
Audi Bedam: Duobus modis , ait, de spe el fide nostra
rationem poseeniibus reddere debemus. Primo, ut et iustas
spei ac fidei nosirx causas omnibus intimemus,sive fideli-
ier sive infideliter quxrentibus. Secundo, ut ipsam fidei ac
spei nostrxprofessionem illibatam semper teneamus.etiam
inter pressuras adversantium ostendentes per patientiam ,
quam rationabiliter eam servandamdidicerinius,pro cuius
amorc nec adversa pati, nec mortem subire formidetnus.
Excelluit hac laude Origen, qui rationem fidei et spei
Commenlaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. III.
>27
iuac el nostrae assidue cunctiB reddidil, ideoquc iodefesse ^ lientia Chrisdanorum vincal impudentiam persegueniium;
dooens, legens el scribens, fidclium praeceplor, iDfideliuin calijnmiam inceslus vincat angelica castilas; superbia,
calecbista, .Mnrtvrum paler extitit , ut jllud Horalii de profunda humililas; crapulae, sancta sobrielas; avariliae,
(jraecis iure illi aecominodelur:
Origeni inrjenium, Orif/eni dedit ore rotundo
llvfvua ioqui, prxter Cliristum nullius avaro.
Onitenej Hiuc cogiiominatus cst Adamantius. Adamas c;jim indo-
*'''""", tnili noinen obtinuil, quod, ciiin sil liicidissiinus, ne cha-
''^"' Ijbis quidem duriliae, n-^c mallcoriiin ictibus ignibusque
cedat. Orifcnis autcm animiis fuil adamantinus , ulpole
cleemosynaruiii largilas , etc. Id sludiose fecisse priinos
Chrislianos tempore S. Pclri et deincpps, patet ei Epist.
Pliiiii ad Traianum.el ex Apologiis luslini, Alhenagorae,
Tertull. Arnobii et caeterorum, adeo ut luslinus in Apo-
logia ad Anlonium asserat Cieolilcs plurcs eiemplo san-
nliialis Christianonim mutasse inores,et es crudelibus ac
Iruculentis faclos huinanos et inites, duin patienliam in-
qucm ncc vitae austcritas, nec pcrpelui labo.es, ncc diira iurias toleranlium [ChnsliaDoruin] perspicerenl, aut fidem
paupertas, ncc aemiiloriim iniprobilas, n<c supplicioruin
limor. nec ulla morlis facies a sauclo inslitulo vcl lanlil-
lum diiiiovere poluit. Phrasis eius vivida, dislinrta, dilu-
cida, ipsa brevilale vital faslidium. Ainabat quae loqiicba-
tur, el de ainalis cuin voluplatc loquiinur: idcirco fervet.
Ciim de martyrio agit, sentias enlhusinsmiim qucmdam.
Quocirca adamatus ille adamantius mullos Episcopos, Do-
clorcs el Marlyres quasi adamantcs Chrislo genuit, ut S
corum in conlructib'is esperirrnfur.
Meliis bst BKm bbnepacie;«tes A/ coiun^a,» Dei ff-vers n.
litj PATi. ) Scilicel si velit Dcus nos pali, sl affliclioncs
nobi> imniitlat, aut iminilti ptrniillat: hoc addil ad 'on-
solalionem fidi-lium, ut sciant nihil acerbi sibi accidere
nisi cx nutu et ordiiialione Dei.qui oniniaordinal adsuam
gloriam et ipsorum saluleiii. Rosign^nt se ergo in manus
Dei Palris, et divina; eius de se prov;denliae,iiec duhiient
Gregorium Thaumaturgimi , Athcnagoram , Thcodoruin , Jj quin Dciis cis daliirus sit vires ad palienduni , ac deinde
Ambrosium, Firmilianum, Clementcin Alexandrinum , et
alios plures. Ulinain senior et honoratior ooa dedisset
inaculam in gloriain siiam I
Denique caule ait S. Petruspara^.non r/rtn/es,quia sem-
per paralos nos esse oportel, nl non scmper aclu dare ra-
tionein fidei et spei nostra;, v. g. nim irrisorcs poscunt
ralioncm ut irridcant, cum incapacis sunl, cum per hoc
rogantibiis, vcl aliis damnuin aiit periculum crealur, iux-
ta iiliid Christi: Piolite dare .yanctum canibus, neque mit-
tatis margarilas veslras antc porcos, Malth. 7. 6.
Veri 1G Sed cum modestia et tivore ] q. d. Dale rationem
spei veslra; et fidci posccnlibus, at non arrogantcr el iin-
pudenter, sed modeste et tiinide nc reverenlcr. Sic eniin
ioqucndum esse dc Deo et rebus divinis docct Nazianzen.
orat 26. dc moderalione in dispulat. scrvanda. Pro cum
modestia, Gracce est zara -pijrr.rrj;, id cst, cum mansue-
fudine : S\Tus , cum humililate: niansuetudinis cniin et
hiimilitatis coiiies et indcx cerlus, cst modcslia.
Praeclare S. Alhanas. vel quisqiiis est Auclor. Exhorlnf .
ad Mona-li. Magis , ait, benignitatis adhortatione , et illi-
ciente biundimento via veritulis ot^tcnsa , nubem erroris «-
peril , ut iion trahi incipiat unusquisque, sed sequi pru-ce-
denlem: sempcr durioru flcclcnda sunt, ne viribus incliria-
iu curvalio. priusquam in circulum veniat fatiscens.frag-
men effundat.
CoNSCiENTU» habentes BO.xah. ] Tula eniin ost, ni-
hilqiie liiiict bnna consricnlia,ac \im etcfTicaciam dal ser-
iiioni et npologio?, pra^scrtim cuin pcr purain sauctainquc
conversal'onein (ut solct] honiinihus sc spcctandnm exhi-
bet. Ila CEcum. S. Pclrus, ait, consulit ut responsiones a
vita etiam noslra comprubentur, id quod conscienliam vo-
cat. Et niox : lla ut acliones quoque bonas prx vobis fvra-
ti». l\'um si humane el mansuclc fecerilis , et conscienliam
veslraw bontiM cs.sr. id c.st , conscios vos bonorum esse , el
vnn malorum, ut dicunl qui vos calumniantur , probabitis .
Praerlare Cicero in Tuscul. fiullum lliralrum virtuli, ail,
viaius conscienlia rsl. El Iiiven. satyr. 13.
Ilivc esl summa boni : mens quw sibi conscia recti es(.
Unram Prajclarius S. Uernard. ecr.71. in Caniic explicnns illnd:
u-lorrKsi Ego flos campi cl lilium convallium: llabcnt , nit, mores
coiore» (olores suos. Iiabrnl el uditrrs, odorem in fuma, colorcm in
conscientia. Colorcm nprri tuo dat ciu» boiiitas, et cordis
tntcntio odorem modr>lix et virlulis excmplum. luslus li-
lium est in sc candidum . sed proximo oduralum : proximo
cnimfamam, nobis dclicmus ct providemus conscicntiam.
UT I!f BO QUOD DETHAIlinT VOBIS, CONFU!tDANTi;B )
(>uin cniin snndn cunversalione validf coiirulalis eoriiin
detractiones ct cnliiinnins , eruhcHCunt dc fulsitalc ci rn-
lumnia sua. Hoc esl qiiod dixil c. pra.>ccdcnti v. 12. Con-
versalioncm vestrain inlcr grntes hubcntes bonam, ul in co
quod detrcclant dc vobis lamquam de malcfacloribus , cx
bonis oprribus vos consideranlcs , gloripcent Deum in din
visilationit. Huc facit illud Origcuis hoin. 7. inludic. I'a-
palientiae lauream : ita CKnumen. Pcrstringit, ail Beda,
quosdam qui si pro culpa paliantur, patienter ferunl; sia
inciilpati patiantur, miirinurant, itaque bonum innocen-
li» perdunt p'-r culpom iinp.ilieniix,ciim polius illud au-
gi're ct ornare deberenl inerito patienliae. Ita Socrales da-
iniiatiis ad inorlein Apoliudoro coinplnranli diccntique :
Innocem morieris. Quid , inquit, an me nocentem mori
tnallesF Ea igiiur mors lihentius subeuiida est, io qua
criminis ioiiuceiilia excusalur: itaXenoph. in .Xpol. Socr.
.Vliti.-r lcgit S Augiist. de Bono perseve. . c. 2 scilicet,
si spirilus Di velil, sicqtie explical, q. d. Si spiiitus Dei
dcderit, vobisquc alTIavcrit donum patientiae, quo forliter
dura pro Deo el Clirislo patiamiiii.
QiAU UALEFACiBNTES.) q. d Boniim est pati nocen-
tem, at rni-lius e.st pali innorcntcni. Unde colligas.bonum
e>se inalcfacienles pali et puniri; hic enim est actus iii-
stitii vindicativa;, qua et viudicatur scclus praeleritunj,et
/■ salisfu Reip.ib. eiusque loisioni et scaiidiilo: quare fures
ct lalrones duin puniuntur et paticnler poenain suslinent,
faciiint actum virtutis, non unius, sed pluriiim, puta pce-
nitenliae, palienliae, iustiliac, qua pro iniuria illata Deu,
proximo et reipubl. salis paticndo satisfaciuut.el racino-Puoiri
rosis slaluuntur in exeinplum, quo limore similis suppIi-P'''>'^"'P»
cii a scelere se coaliueant. Sicut crgo suiiimum peccato- [^i*";^'
runi malum est impunitns; ita siiinmiim corum bonum
cst punilio. Pra>cInreBeda hic: Si mihi delur oplio,iaqmt,
malim cum S. Tobia sive divinis, sive humanis subiacers
iustus verberibus,quam ab iniuslilia verberum vi ad iusti-
lix sludia truhi. Itursumque iiudiin a cufpis flag^-llo re-
truhi ful Saulu^J quam pro in^anabili pijndcre peccalorum
xtern;e ulliuni subiici. ut Elgmas. Sane signum reproba-
tionis aelcrnae est , cuiii fures et scelcrati sinunlur a Deo
impuue grassari.et in suis sceleribus Iriumphare el mo-
ri.Signiiin vcro divinae electiimis esl,si eus tradat in ma-
uus iustiliae: lum eniin per Confcssaiiu^ inducuntur ad
conlrilionem, et animi mutatiunem, gcque disponunl ad
U pie moriendum. Snue \ir snpiens non tcmere dixit, pro-
portionaliter plures e jMlibulo quam e lecto ad cxlum o-
sccndcre.
Idcin per umbrani vidcrunt Gciitilcs. Calo Censoriaus
diclilabat, se mallc pro cnllulo beneficio nullam reporla-
rc gratiam , quam pro maUficio perpctrato non dare pa-
7Uim . significans nihil csse periculosius iinpunitalc , quae
scinpcr ad dctcriora invitat. Idem dicebat : lUagtstratus
qui malcficos iinpunitatc donarent lapidibus obruendos es-
sc.quasilifipubl. pemiciosissimos. Idcm dicebat,5e omni-Giioir;;
bus peccanlibus ignoscere prxterquam sibi.
.Mulliim dissimilis illi Mevio,qui cnrpens alios.sibi coD-
ilonnhat oiiinia. Sibi ignoscit, quem non poenilet admis-
si : uun ignoscit, qui dc sc pocnas sumit, aul a iudice ir-
rugntas lihcns subil: ita Plutnrch. in Apoph. Romnn.
Agesipolis Cleoinbroti filius, cuiu quispiani ei dixisset,
ipsum cum xqualibus obsidcin fuisse : Mcrilo, inquil, de-
528
Commentaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. III.
cel enim nostra peccata noslrasque culpas ncs ferre. k propter peccata ascendit in crucem, et post crucem ruit in
Socrates ccnsuit urbes optime gubernarl, cum impii
daat poenas , teste Platone. Soloa rogalus, in quo salus
reipubl. consislerel? Si boni, ait, prxmiis invitenlur, ma-
U pmnis coerccantur, tesle Cicerone ad Brutum. Ubi addit
idem dixisse Lycurgum qui fuit legislator Lacedaemonio-
rum, sicut Soion Atbeniensium.
Bias damnaturus reum ad mortem, lacrymatus cst, et
cum dixissel quidam: Quid est quod fleas , cum pencs te
sit vel absolvere, vel condcmnare /lominemF respondit:
Quia necessarium est naturse quidem condolere, legi aulem
suffragari: ita Maximus serm. 6.
luoius Brutus et Manlius Torquatus proprios filios de-
linquentes darrinarunt ad mortem, ut publieam legutn di-
sciplinarn suorum sanguioe sanoiri nt, ne quis carn vio-
lans irnpunitatem sibi polliceretur.
QflA ET ChRISTUS SEMEL PRO PECCITIS NOSTRIS MOR-
Tuus EST (ita Graeci legunt anija^E-. alii lamen legunt t-
7ra5e, id tsl,passus estj iustus pro iniustis.) Probat fi-
tartarum. Hinc refelliturerror aliquorum dicenliuraChri-Error o
stum iterum passurum, utdaemones redimat. Ita putalur^'»'"'''
opinatus esse Origenes, uti est in Conc. 5. CEcumen. etsj*™^""
narrat Niceph. lib. 17.27. Unde S. Epiphan. Ep.ad loan-do».
nem lerosol. Origenes, inquit, censuit diabolum rursum
futurum essc quod fuerat (angelum sanctum ) et ad eam-
dem rediturum dignitatem et conscensurum regna cxlo-
rum. Rursuni qnod animx hominuin fuerint angeli in cx-
lis , et postquam peccaverint deiectas esse in istum mun-
dum, el quasi in tumulos et sepukra sic in corpora ista re-
legalas , panas antiquorum luere peccatorum , et corpora
credentium non templa Christi esse, sed carceres damnu'
torum. Indeque ^i^j/x; dici an-o tou •^■jyi<jBa.i id est, refri-
gcrare, quia de cxlestibus ad inferiora venientes calorem
prislinum amiserunt : ac auuLot , id est, corpus, dici quasi
(7/ifia, ide.ft, monumentum ; eo quod ita animam in se clau'
sam habeat, sicut sepulcra et tumuli cadavera mortuorum.
Probat ex Psal. 118. Priusquam humiliarer ego deliqui.
deles , Ircet innocentes, debere pati exemplo Christi, qui UEt ex Psal. 141. Revertere anima mea in requiem tua. Et
innocens et lustus passus est pro iniuslis, puta pro pecca- Psal. 114. Educ de carcere animam meam. Et alio loco:
toriDus totius inundi, quorum peccala in se luenda susce
pit.lllud ergo velul ducis sui exempluni eis iugiter intuen-
dum et imitandum proponit, uti et fecit c. praeced. v. 21.
et cap. seq. 13. Idem facit lereiniasThren. 4. 20. dicens:
Spiritus oris nostris Christus Dominus captus est inpecca-
tis nostris, cui diximus: In umbra tua vivemus in gentibus.
Patiamur ergo pio Christo, quia ipse pro nobis passus est:
ille erat innocens, nos nocenles; dicamus cum S. Fran-
cisco : Da Domine, amore amoris tui mori, qui amore amo-
ris mei dignatus es mori. Praclare S. Paulinus Epist. 4.
ad Severum sub finem: Quidergo,aU, illi retribuemus pro
omnibus qux retribuit nobis? Uetribuit enim, sed ut bonus
Dominus, bona pro malis, cui nos mala pro bonis inges-
seramta. Benedicebat, et maledicebamus. Ille sanabat, et
nos blasphemabamus : iustipcabcct impios , el cum iniquis
deputabatur. Quid ergo illi pro malis meis qux pertulit,
quid pro bonis suis qux contulit referam ? Quid pro susce-
pta carne? quid pro alapis, pro opprobriis ? quidpro fla-
gellis, pro cruce, obitu, sepultura rependam? Esto redda-
mus crucem pro cruce , funus pro funere : mimquid pote-
rimus reddere quod ex ipso. et per ipsum, et in ipso habe-
mus omnia , et ipsi qui habemus sumus? Ipse enim fecil
nos, et non ipsi nos, et anima nostra semper in manibus e-
ius. Reddamus ergo amorem pro debito , charitatem pro
tnunere: gratiam pro pecunia.
Nola To semel, q. d. Primo, Christus simul et semel o-
mnia cruciatuum genera subiit.lotumque passionum ma-
re absorpsit,ut nos doceret guttas breves, exiguas et dis-
pertitas passiouis ebibere. Seeundo, semel , q. d. Chri-
slus uuico hcroico patienliae actu omnem passionum vim
expunxit.omniumque factus est vielor et triumphator: er-
go et vos una heroica resolutione decernite quaelibet ad-
versa , Christi exemplo libenter pati: ita omni passione
evadetis superiore8,cunctisque adversis et cruciatibus do-
rainabimini. Terlio, q. d. Unica Christi passio et patieu
Confitebor Domino in regione vivorum.
Verum hccc Origenis dogmala confulati^sunt a S. E-
piphan. S. Hieron. Epist. ad Avitum, S. August. et aliis,
ac damnala ab Ecclesia. Porro Hieron. ibidem clare er-
rorem iam dictum assignat Origeni. Ait enira de eo: Ad
extremum intulit fquodet cogitasse sacrilegum estjpro 5o-
lute dxmonum Christum etiam in aere et in supernis locis
esse passurum. Et licet ille non dixerit, tamen quod con-
sequens sit intelligitur , sicut pro hominibus homo factus
esl ut homines libcraret, sic et pro salute dxmonum Deum
futurum quod suntii, ad quos venturus est liberandos ,
q. d. Ex sentenlia Origenis coliigas Cbristum fore daemo-
nem, sicut factus est homo.
Ut nos (iam a se redemptos, purificatos et sanctificatos,
quasi filios et cohaeredes suos ) offerrbt Deo, mortifi-
CATOS QUIDE» CARNE, VITIFICATOS AUTEM SPIBITU.) Ita
Qlegunt Complut. Glossa, Lyran. aliique veteres Latini, et
ex modernis Gagneius, Calharinus, Arias, et Suarez 3.
p. tom. 2. disp. 43. scct. 3. atque apposite explicans, q.
d. Christus sua gratia facit uos inortiGcare carnera, eara-
que subiicere spiritui, utillo vivamus, mentemque eriga-
mus ad bona spiritualia et caelestia. Vel ut Glossa, Chri-
stus nos obtulit Patri velul victimam per morlificationem
carnis noslrae, et absolutos carne in aeteroura regnum in-
troducet, ut ibi agamus vitam spiritualem, beatam et di-
vinam. Id probat ex iis qui mersi sunt diluvio; hos enim
niortificatos carne, Christus vivificavit spiritu, cum ad in-
feros descendens eis praedicavit. Verum vera lectio est,
quod Christus sit mortificatus quidem carne , vivificatus
autem spiritu. Ila enim legunt Roraana , GiKca , Syrus,
S. August. Ep. 99. S. Cyprianus, vcl potius Ruflinus in
Expos. Symboli , Cyrillus de Fide ad Reginas, Petrus A-
lexand. in Concil. Ephes. t. 2. 7. ipse enim ex hisce Petri
verbis probat Christi divinitatem; S. Hier. in cap. 54. 1-
saiae, qui legit occisus , CScuin. Vatabl. Caiet. Hesselius
{>a tauta fuit, ut ea redement lotum muQdum,imo mille D ct alii hic. Sensus est, q. d. Chiistus secundum carnem
muuaps si existerent.ac proinde nihil ei patiendum reslat - -
aut restare potest. Una enim oblatione consummavit in x-
ternum sanctipcatos, Bebr. 10. 14. Ita el vos plane et ple-
ne offerte vitam et mortem vestram Christo, ac nihil am-
plius ad olTereudum et patiendum reliquum erit: sed ut
Ghristus post unicam mortem illico transivit ad vitam et
gioriam aeternam, sic et vos post modicam passionem et
mortem ad eamdem transibitis. S. Petro antistrophe suc-
cHiit S. Paulus Roman, 6. 9. Scientes quod Christus re-
surgens ex mortuis iam non tnoritur, mors illi ultra non
domtnabitur. Quod enim mortuus est pcccato, mortuus est
semel: quod autem vivit, vivit Deo. Apposite Beda : Qui
ergo, inquit, lustus pntitur, Christum imitatur.qui in fla-
getiis corrigitur. latronem.qui in cruce cognovitChristum,
et a cruce cum Chnsto paradisum inlravit : qui nec inter
flagella desistit a culpis. sinistrum imilalur latronem qui
est morte affectus et occisus, sed vivificatus spiritu.
Quaeres, quo spiritu, et quo modo? Respond. Primo, S.
Athanas. lib. de Spiritu sancto, per spiritum aecipit Spi-
ritum sanctum, q. d. Christus resiirrexit a mortuis, vi et
virtute Spiritus sancli. Vel, ut S. Augustinus Epist 99.
et (Sicum. vi et poteutia divinitatis, quae est spiritus pu-
rissimus, iuxla illud 2, Corinth. 13. 4. Et.ii crucijxxus est
Christus ex infirmitate, sed vivit ex virtute Dei. Secundo,
Clemens Alexandrinus lib. 6. Slrom. aceipit spiritum fi-
delium, q.dChristus mentem etspirilum fidelium vivifi-
cat, in eoque vivit per fideni et gratiam. Terlio, et genui-
ne, per spiritum accipe animam: hancenim opponit car-
ni Chrisli, et haec praediravit inferis, ut sequitur, q. d.Christm
Chrislus mortificatus et occisus estsecundum carnem, at ''*''''^.'-.
vivificatus scciindum animain , idque tripliciter. Primo, {„' '''"''
q. d. Carae Christi aicrieule aniina eius non est mortua, j.
Commentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. III.
629
sed viviflcata, id est. remansit viva et gloriosa. Sic enim J^ I-i quo.) Scillcet8piritu,pQta aniraa Christi viva etglo-y
II.
III.
Ucbraei subinde vivificare sumunt pro vivum relinquere
aut remnnere, ut cum 1. Rcg. 8. 2. dicitur de Davide:
Mensus est duos funiculos. unum ad occidendum, et unum
ad vivificandum, q. d. David Moabilas hosles a se viclos
partim occidit, parlim in vila servavit. Et 1. Reg.27. 11.
Virum el mulierem non vivificabat (id est, vivum non re-
linquebol, sed occidebal) David. Similia sunt Act. 7. 19.
P8.137.7.etalibi.Verbaenimacliva apud Hebricos signi-
Gcanl actum nunc inchoalum, nunc conlinuatum (ut hic)
Dunc consummatum: ita Hesselius. Secundo.Christi ani-
ma post mortem carnis fuit vivificata, id est, plane viva,
Leala el gloriosa efTccta.adeo ul triumphatrix domioaretur
dxMiioiiibus el inferno, uti Bcquitur; qui vivilicationis a-
ctus accessit Christo quando mortuus est carne,ait Caiet.
Tertio, plane ct plenc Christus vivificatus cst spirilu,
quando viriute spiritus, id est animo! 8U3e, a mortuis re-
surrexit. Tunc enim anima quasi instrumentiim divinita
tis eius cainem ingressa, cam rursum oniinavit et vivifi
riosa. Probat Christum licetcarne mortificatum, vivifica-
tuni tamen fuisse spiritu, ei eo quod spiritu,id est, quo-
ad animain, veneritin carcerem inferni, ibiquc spiritibus
praedicarit. Dnde OEcum. n u, id est, in quo, interprela-
tur causaliter ob guod, idciico, quainobrem, q. d. Quia
Christus mortuus est pro iniustis, non tantum sui aevi et
sequentis, sed et pro iis qui eius incarnationein praecesse-
runt, puta qui fuerunt tempore Noe, idcirco desccndit ad
eos in infernum, ut eos inde liberaret, eisque sux mortis
fructum , pula beatitudinem et visionem Dci impertiret.
Et his qui in cabcebe bba!vt. ) Cirace tj fjyx^v, id
est, in custodia; Syrus "^VliJai basciul, id est, m inferno:
male cnim Syri interpres vertit, in sepulcro: 5Cio/ enim
Hebraeis et Syris proprie infernum significat, nun sepul-
crum. Perperam Beza pro eran/, verlit sunt. Ipse eniin cum
Calvino negat Chrislum quoad animain personaliler de-
scendisse ad inferos, sed tantum quoad vim et operatio-
nem, liberando scilicet patres e liinbo. Uude hunc S Pe-
cavit, novamque vitam immortalcm et gloriosam ei com- B tri locum, ex quo clare probatur Christi realis desceosus
municavit: ila Valabl. et atii pnssim. Dicit hoc Petrus, ut
Christi resurgcntis cxcmplo excitct Christinuos ad patien-
tiam, utpolc qiii certo spcrarc debeant sc per Christum
resurrectiiros, ut pcr inorlificalioncin carnis transeant ad
Tivificationem spirituB, ideoque in aerumnis animarc sc di-
cendn: licct multa patiamur in corpore, tamen cuin Chri-
sto el per Christuin salvamur in spiritu. Simili phrasi et
scnsu S. Paulus 1. Cor. 15.45. Faclus est, ait. primus ho-
mo Adam in aniinam vivenlem (id est, aniinal et homo vi-
veos) novissimus .idam (Christus) in spiritum vivificaniem,
ut scilicel anima Chrisli gloriosn vivificarct corpus, illud-
quu reddcret immortale ct gloriosuin, corpiis, inquam,
tum suuin , tum uostrum. Undc Tropol. subdit: Primus
homo de terra lerrenus: secundus homo de cxlo cselcstis.
Igitur sicut portavimus iiiiaginem terreni , portemus el ima-
ginem cxlesiis, per tcmperantinm , patientinm, aliasque
celestes virlutes.
Chriilus
Irrram
BUUVK
ad infcros, ita detorquct elexplicat, q. d. Christus in spi'
ritu, id est, vi divinitatis sua;, per Noe vcniens, praedica-
vit incredulis teinpore diluvii, qui ob incredulitatem lunc
damnali, nunc sunt in carcere.puta in ioferno. Perperam,
inquam: nam Prirao, S. Petrus per spiritum accipit ani-
mam Christi, hanc enim opponit carni, non divinitatein.
Sccundo, quia diviiiitas Christi non vcnit, aut, ut Graecc
7ri)ptu9£i{,id est, profecla est in carcerem.quia seinper ibi et
ubique prxsens fuit; venit ergo quoad aoimam. Tertio,
quia veleres vertunt, cran/, non sunl. Unde et SyruB, Prx-
dicavit.ioqmt, animabus illis qux delinebantur in tnferno.
SpiRiTiBus.) Syrus, animabus; Grxce cuim esl:i/;j(ia-
(Ti. .Male ergo quidam lcgunt rt«juaTi, id t%\.,spirilu,(\\)a%\
Christus non personalitcr, sed in spiritu, id est, per um
et rdicaciam, vcnerit in carcerem. Cnde lonniies Beuedi-
ctus vertil legitque, .tpiriVua/iYer. Sic habenl ct Biblia ve-
tiisla monuscripta Collegii Romani, scd perperam. Graeci
Quamobrcm Clcmens Alex. adhort. ad Gentes, docet n eniin cl Laiiui codices, a:que ac Syrus et iDterpreles, con-
Chrislum sua incarnationc et advenlu in orbem, terrain,
(quin ct infcrnum, cuin post mortein eo desceiidit) in cac-
lum commulassc, idcoquc illi cuin hymno acclamanduin
esse : Salve lux, quoniam lux nobis e cxlo exorta est. qui
defossi eramus in lenebris, ct inclusi in umbra mortis. Lux,
inquam , sole purior , et vita qux hac est iucundior. II-
la lux est xtcrna , et vivunt quxcumque cam participant-
liunt oinnia lux qux sopiri non potest, et occasus ccdil o-
rienti : hoc nova votuit creatura. Qui enim omnia obequi-
tat sot iustitix , xque obit humanitatem , imitans Patrem .
qui xque super omnes facit oriri solem suum, et rorem in-
stiltat veritatis. J.s occasum traduxil in orientem, et mor-
tcm in vitam cruci affixit: ab exitio autem abicptum ho-
minem in xlherc suspendit. Iransplantans interitum ct cor-
ruptionem in inleritus el corruplionis vacuilatem : el ler-
ram mutat in cxlum Dei agricola, elc. Veram vitam in
mcmoriam rcligens, et vere magnuin et divinam, et qux au-
stantcr Icgunt T!jtjji^tTt, id esl,spiritibus.
Qusercs primo , quis hic carcer, qui spiritus, quae Chri- la q„o
sti ad eos pracdicatio ? carccre
Primo, .\rias Montanus percarccrejTi accipit arcam Noe, ^[."^k^*'
per spirilus animas oclo, puta .Noc, iiliorum ct uvoruni,stus.
qu;e salva> farla? siint per arcam ; his cniin prxdicasse Resp.
Christum per Noe, ut in arcam se recipcrent, et finitodi- '•
luvio ut cgredereiitur, et tcrram incolcrcnt. Verum haec
expositio solius est .\rix, et ab aliis passim merilo explo-
ditur, ob rationcs paulu antc conlra Rcznm allatas; et
qiiia arca fiiit asylum ad salutem, non carccr ad pucnam ;
atquc oclo aniiiia; homincs eraot, iion spiritus.
Sccundo. alii censcnt hic scrmonem i-ssc de vocatione |i.
Gcntium. idcoque carccrem vocari tcnebras genlilismi ,
pula infidclitaleni , spiritus essc aniinos Gcntilium : his
pra>dicassc Christum per Apostolos, cum cos converlil,
fcciique Cbristianos: hos enim esse iniustos, pro quibus
ferri nonpolest. nobis hxreditatem largicns, c.rlcsti doctri- nasauin essc Christum pnulo ante dixit S. Petrus. Sic I-
na hominein Dcum faciens. El moi: Pro modica fide dat l) gaias cap. 9. 2. ct cap -12. 49. Gentilcs vocal scdcntes in
tibi tantam terram quam colas, aquam, ut bibas . et alium
utnaviges:aerem,ut respires. ignem utopereris: mundum,
Chri>iu« w^ inhabites. Hinc libi concestit in cxlos mittere coloniam.
aurisa |.;t inferius: Chnslus. ait,«/ Vcrbum vcrilalis. Verbum
,2"'"^'" incorruplionis, qui homincm regenerat. ip^um rcduccns ad
luin verilatem, stimutus salulis qui ubigil interitiim , qui mor-
fem perscquitur, qui xdificavil lemplum in hominibus. ut
m hominibus Deum collucel. Fac ul teinplum stt coflum
ac mundum.ct voluptales ac drticias, lamquain caducum
et brevem florem relinque vcnto ct igni. Et sub lincm: Cur-
ramus, lollamus iugum cius, .^ubeamus incorruplioncm.
Pulchrumaurigam hominum Christumdiliqamus. Pullum
cum veteri duxil sub idcin iugum. el iiinctu hoviinum biga
currum dirigit ad immorlntilalem , conlendcns ad Peum ,
ul evidenler impleat quod tacilc significavcrat : priui qui-
den in lerusalem, ttunc aulem agetu in cxlos.
VOL. X.
tencbris et umbra mortis, ac viaclos. Ila Hesselius, q. d.
Christus per Aposlolos prasdicansGcntilibus iii gentilismo
qiiasi carcere constitiitis cduxit cos ad lucem et liberta-
lem Evaogclicam. Vcriim nemo non videt hoc cssc sym-
bolicum cl my<iticum,non litlcrale etgcrmanum, pr.Tser-
tim quia Apuntoli non prTdicarunt incrcdulis, qiii fucruot
temporc Noc (Nae rniin prjcccssit .Aposlulos fcrc pcr tria
annurum millia) qiiod toincn ait S, Pcirus.
Terlio, S. Augusl. Ep 99. ei ex co Beda, Hugo Dion.
et S. Thoiii. 3. part. q. 52. ort. 2. ad 3. pcr carcercm ac-
cipiiint corpu», quud cst qunsi carccr aiiimx, pcr spirilus
aniiiiaa corpori incliisas teinporc Noe: his enim prxdica-
vit Chrislus pcrNoc fabricantem arcain, ut poenitendo im-
minens diluvium cvadrrcnt. Verum hir carccr magissyra-
bolicus ct niysticus cst, quam pnccdfns. Porro pcrperam
TboDiat Aoglicus pro in carcere legil io carne.
C7
III.
630
Commenlaria in Epislolam I. S. Pelri. Cap. 111.
IV,
Quarlo ergo el genuine, per carcerem hunc caeteri ?a- J^et Abrakam. et Isaac . et lacob, Mosen item, Davidque et
tres Gracci et Lalini , aeque ac Doctores et loterpretes,
quin et Beza accipiunt infernum, uti clare vertit Syrus,
idque ita essc patebit et sequentibus: ita S. Alhanas. Ep.
od Epiclel. S. Cyrill. de Fide ad Regin. S. Epiphan. hae-
res. 77. Clemens Alexandr. 6. Strora. S. lustin. contra
Tryphon. S. Iren. lib. 3. cap. 23. S. Hieron. in cap. 54.
Isaiac, Ambrosiaster in cap. 4. ad Ephes. S. Hiiarius in
Psai. 118. 82. Undc ex hoc loco probant Chrislum reali-
ter dcscendisse ad inferos. Yide Bellarni. lib. 4. dc anima
Christi cap. 13. qui et refutat Calvinum in psychopan-
nychia, id esl, aniniarum dormilione, diceulera has ani-
mas fuisse sv yv),ax(;,id est, in spelunca. puta in caelo, ut
ipse censet, expeclantos Christi advcnluni et mortem : his
Christum prxdicasse non personaliter, sed causaliler, li-
berando eos e sua spolunca et expcetatione, ac donando
eos beatitudine et gloria aeterna. Hoc enim conslanler
confutaril Script. et Palres, docentque Chrislum patefe-
cisse caelum eousque clausum, primumqiie in illud ingres-
Salomoneni ibidem reliquisse, proplerea quod cognoverunt
Deum ludxorum, et non Deo irivisibili seipsos addixerunt.
Verum hic est error, ac fabula, et haeresis.coofutala a
S. August. lib. de Haeres. cap. 79. el Philaslr. lib. de Hae-
res. et S. Gregor. 6. Rcgistr. Episl. 13. vel alio coniputu
179. ininferno enim nullaest rcdemptio.QuaproplerChri-
stus descendens ad inferos, ail S. Gregor. solos pcr suam
yraliam liberavit, qui eum el venlurum esse crediderunt ,
etprxcepta eiusvivendo tenuerunt. Quare Patres qui con-
trarium videntur indicare, commode et benigne exponen-
di suut, uli in scquenlibus exponam.
Sccuodo, alii ccnsent Christum prasdicBsse daronatis,
sed arguendo, irridendo, exprobrando eorum increduli-
tatem et scelera, eorumque damnalionem confirmando:
ita Angclus Paz lib. 7. de Symbolo cap. 20. Verum hoc
non est pra;dicare.
Terlio, nostcr Turrianus lib. 4. pro Ep. Roman. Poa-
tif cap. 12. et alii ( nec aliud vidctur voluisse S. August.
sum in Ascensione : nnimas ergo iuslorura ante Chrislum " 12. de Gcn. ad litt. 33. ) ceusenl Christum praedicasse a-
non ascendisse in caelum, sed descendisse in infernura,
puta in limbum palrum, ideoque Christum post morlem
eodem dcscendisse, ut eos inde liberarel el educcret. Hoc
enim est quod ail Psaltes, et ex eo Petrus Aclor. 2. 27.
Quoniam non derelinques animam meam in inferno. Et
Zachar. cap. 9. 11. Tu quoque in sanguine teslamenti lui
emisisti vinctos tuos de lacu in quo non est aqua. Et Sap.
Eccli. 24. 43. Penetrabo ownes infcriores parles terrx, et
inspiciam omnes dormientes, et illuminabo omnes speran-
tes in Domino. El Christus Mallh. 12. 40. Erit filius ho-
tninis in corde terrx tribus diebus. et tribus noctibus. Idem
diserte docet S. Hieron. Ep. ad Heliodorum: Abraham,
ait, erat in inferis. S. Gregor. lib. 12. Moral. cap. 6. S.
Chrysost. homil. 4. in Marcum : Anlequam, aif, Christus
aperiret paradisi ianuam , cum latrone omnes Sanclorum
animx ad inferos dcducebantur.Dicit enim Iacob,Gen.37.
Lugens descendam ad inferos. Evangelium quoque Abra
niinabus in Purgalorio delenlis, eisque evangelizasse pri-
mum sui iubilaeum,ac cootulisse eis indulgeuliam plcoa-
riam , liberando omnes e poenis. Idque Christum fecisse
valde est pi obubile uli dixi .^ct. 2. 24. quamquam parum
videiur credibile animas qiiae lempore diluvii iverant ad
Purgatorium, in eo luisse poenas usque ad Chrislum, per
annos 2928. tot enim praecise fluxerunt a diluvio usque
ad mortem Christi; quod si tamen aliquibus id conligit,
certc hi longum habuere purgatorium. Extat revelatiode
Praelato quodam celebri futuro in Purgatorio usque ad
diem iudicii.
Quarto et magis proprie ac genuine, Christus praedica-
vit animabus palrum in limbo detentis avidissime expe-
ctantibus Christi advenlura, et sui liberalionem. His e-
nim proprie praedicavit, non ut tunc primum eosconver-
teret, ut vult Beza; nam antequam e vila excederent, fue-
runt conversi , et egerunt pccnilentiam. Sed praedicavit.
ham et Lazarum in inferis coUocat. Idem docet D. Thom. (] Primo, quia arguit olitanam eorum incredulitatem, q. d
et Scholastici 3. p. q. 32
Quibiis Quaeres secundo , quibus spiritibus praedicavilChristiis
praedica. j^ jnferno? et quid quave ralione? Primo, aliqui censcnt
Resp. euni praedicasse damnatis, eosque convcrtisse et liberasse
J. ex inferno, saltem aliquos eorum, qui miiius fuerant mali
et increduli. Id dicere videtur ex Hermete sive Pastore
Clemens Alexandr. lib. 6. Strora. Aug. lib. 12. de Gcn.
ad litt. cap. 33. ubi aitChrislum solvisse dolores inferni,
liberando peccalores a tormentis, quibus in eo cruciaban-
lur. S. Kpiph. haeresi 46. et Ambrosiaster in c. 4. ad Eph.
Dubilasse videtur Nazianz. orat. 42. sub fiucm, ubi Ni-
cetas cius interpres plalonicus, hanc de Plalonis (idem
a pari dicas de Trismegisto, Seneca, Socrate et similibus)
iu Christum fide et salule historiam narrat. Tale quid-
dam, ait, de elhnico Platone in Patrum hisloriis circum-
fertur. ISam cum diu anlea vila functus a quodam Chri-
stiano maledictis , ut improbus et impius laceratus esset,
noclu ad conviciatorem suum ivml , honnnemque accusa- p.
vit, ul inique ipsum maledictis insectanlcm. Ego enim, ait, 'J
me peccatorem es.se haud quaquam inficias ivero. Verum
cum Chrislus in infernum descendil, nemo ante me ad fi-
dem accessil. Cilalur et S. Hilar. in Ps. 1 18. littera Caph,
ubi ail: Descendentc in inferna Domino, eliam his qui in
carcere erant, ct increduli quondam fuerant in diebus Noe.
exhortalionem prxdicalam fuisse. Scd perperam : nam per
exhorlalionem intelligit consolationcm sanctorum palrum,
de qiiibus immcdiate ante dixit; Scil exhorlationem hanc
Sanclos quiescentes in inferno desiderare. Idipsura vero di-
serteasseruitMarcion haeresiarcha. Docuitenim.ut aitS.
Epiph. haeresi 42. Christum cx supcrnis ab invisibili inno-
ininalo palre descendisse propler animarum salulem, et
ad redarguendum Dcum ludxorum et lcgem ac Prophe-
ias, el in infemum dcscendisse vt salvarel Cain, et Core,
et Datan. et Abiron, et Esau, et omnes geti/es qux tion no-
verunt Deum ludxorum. Abel autem , cl Hcnoch, et Noe,
Pelrus , Oportet ergo et nos credere et sperare in Chri-
slum, ac propter hanc spem pati adversa quaelibet, ne pa-
ri modo arguamur aliquando ab eo,sicut illi qui increduli
fuerunt tempore Noe, argiili et increpiti sunt ab eo in lim-
bo. Secundo, prxdicavit, Graece szupu^iv, id est praeconi-
zavit, prificonem egit, quia scilicet eis evangelizavit, et
attulit laelissimum niincium redemptionis, liberaliouis et
beatiludinis,communicando eis visionem beatificam. Quo-
rirca lunc ostendit se vivificatum spirilu , cum spiritus ,
id est animas, patrum in limbo vivificavit, id est, vjta glo-
riae doiiavit, quin et mullis etiam vitam corporis resli-
tiiit,illud rcsuscitando ut ait Matlh. c. 27. 52. itaOlilcuin.
Dion. Lyran. Calhar. Bellar. Suarez et alii passim.
Porro haec praedicatio fuit locutio mentalis , qua Chri-
stus mentaliter locutus est animabus palrum,eisque evan-
gclizavit redemptionera, salutera et gloriam: sicut Deus
loquitur angelis, et angeli sibi invicem.
Dices, Spiritus hi fueruut increduli Noe praedicanti di-
Iiivium, ideoque omnes co mersi sunt, ac proinde omncs
videntur daranali: damnatis autem Christus non praedi-
cavit,nec attulit salutem. Resp. Prirao, multos ex iisqui
prius Noe minitanti diluvium non credebant, postea cum
reipsa illud inchoari cernerent, credidisse, quia illud ocu-
lis suis cernebant, ac proinde cuin viderent de vita sua a-
rtum, antequam mergerentur pcenituisse, ut aniraam sal-
varent, uti in naiifragio omnes eliam obslinali pcccalo-
res compiingunlur et poenitcnt : ila S. Hieron. et alii quos
citavi Gen.6.5. Secundo.esto daremusomncs qui diluvio
mersi sunl.fuisse impoenilentes,ideoque damoalos,tamen
liiiilti anlo diliivium per spalium centum annoruin, qui-
bus Noe fabricavit arcam, mortui sunt poenitenles, ideo-
quc salvati: iis ergo priedicavit Christus descendens ad
limbum.Nam,utalios taceam,Mathusalera avusNoe mor-Maihusa-
tuus est eodem anno qun faclum est diluvium : hic autem La™ ecb
vidctur obiisse iuslus, idcoque salvatus; nam sancte fuitsaWi.
Commenlariu in Epfstolam I S Pct.i. Cap. III-
8.3 1
Cbri-itu
uiduo
fuu ■■
iaftrDO.
educaliisa Baocto palre.puta Henoch,qiii ob sanclitatem i norum millia, iMumque aridissime expectabaot, libera
.. _ -_. • j: /'._ K nt Cl:~:i^>.. I ..„»«1, 1 __. />!._: ^ . 1 . , «^ ,. . ' .
raptus est ia paradisum, Geo. 5. 24. Simililer Laincch
pater Noe mortuus est scx annis ante diluviuin, uti osten-
di Gen. 5. 27. Lamech aulero vidctur fuisse iustiis, ideo-
que saUalus; lum quia filius fuit Mathusali-m el uepos
Uenocb, uliquc a piis pie educatus; luin quia videlur fuis-
se Prophela. De filio cuiiii Noe cum naaceretur, di.^it et
prxdiiit: hle consolabilur nos aboperibus ellubonbus tna-
nuum noslrarum, idcuque \oca\iteum Noc, id esl eonbo-
latorem, Gcu. 6. 29.
Porro prxdicavit Christus animabus in inferno, nou
taaluro serroone, sed roagis opere, inquit d^cuin. his gui
secundum carnem vixeranl,adiudicium[\\iA\caaiio(tlton-
deronaodo illos) illis vero gui secundum spiritum.ad glo-
riam et salulem. salvaodo et gflorificando illos: uude 0-
rif^en. honiil. 15. in Genes. Quod ChriUus, inquit, dixit
lalroni- Hodie mecum eris in paradiso ; non iUi soli di-
etum, sed umnibus sanctis diclum tnteltige, pro guibus in
mfernum descendit
rei. Christus eigo est quasi sol quidam divinus, qui noa
tantum radios beoeficealiaesux,Bed etseipsum sparsitper
omnca orbis parles, sumroas, mcdias, imas, pulapercte-
lum, lerrain et infcrnuro , ut omnea sua luce et prxseu-
lia illustrarel, laetiGcaret, vivificaret, gratiaet gloria sem-
piteroa dooaret.
Qt'I INCRbDLLI rUElA:«T ALIQUASDO ) S. Epiph. hae- Vcrs 50.
res. 46. incredulos inlerprelatur, qui veram Dei fidein ha- incrwijU
buerunt, sed illi alios habucruot errores admistos: hoscci"','
enim Christum ab crrore liberasee, et per iud'ilgeatiam
salvasse. Erron-s inlellige invincibiles, vel iuculpatos, aut
cerle reniales. Qui enim in errore et peccato morlali de-
cesserunt, damuali fucre sine ulla spe veniac.
Secundo , S. Athanasius iracl. dc lacarnat. et S. Hie-
ron. ia cap. 9. Zacharis, per incredulos accipiuut inobe-
dientes (hoc eniin siguificalGraecuiD an£L^r,7a<n) qui scili-
cet in Adamo violaruul Dei praeceptum de non coinedendo
pomovetito. quales sunt orones homines;omnes eniin pec
Re_<p
I.
Putaat aliqui Christum brevissimo teinpore, ct vix una li carunl in Adamo. Veruin S. Petrus ait hos iucredulus fui»-
hora fiiisse iu ioferno, ibique pracdicasse : slatim enim iu- se in diebus Noe, non Adami.
de secum aoimas eduxisse. lia S. Ansclm. ia Eiucidario
sub medium : Tamdtu, inquit, fuit Chrislus in inferno ac
devastavit , guamdiu ad iudicium veniens actus caiusquc
examinabil, m momento, in ictu oculi , id est , guam cilo
poles oculum movere. Sic el Nicephor. lib. 1. cap. 31. ait
Cbristum eadcm hora qiia ad inferos dcscendil, rediissc
iostar fulgclri. Idein iiisinuaul luslin. quaisl. 76. ad Or-
thod. ct Eulhjm. in cap. 23. Lucx. Sed verius esl Cliri-
stura tanto teinpore quoad auimam fuisse iu liinbo, quua-
to quoad corpus fuit io sepulcro, scilicet Iriduo noo ple-
no. sed inchoato, nimirum a parasccve usque ad Domi-
nicam Paschx. Tuoc eoim ouima rediciis e limbo ad se-
pulcrum corpus rcsumpsil. Id eniin insinual Cliristus, di-
cens, Mallh. 12. 40. Sicut fail lonas in ventre celt IriOus
diebus et tribus noctibus.sil eril filius homints tn corde ter-
rx tribus diebus et tribus noclibus; ubi pcr cor terrx in-
fernum intelliguat S. Hieroa. Tlicoph. el Gregor. Nysse
Terlio , alii censent incredulos vocari infideles, quales
erant pene o/nucs tempore Noc. Uude Hebraei iu Berescil
liabba tradunt, tempore Euos homines abiurasse fidem u-
niu8 Dci, fuisseque idulolalras, ideoque Enos coepissepu-
blice invocare nomen Domini, Geu. 4. 17.
Quarlo, nostcr Salmeron incredulos inlerprctatur he-
raiiies xvi Noe , qui roulta dc Deo iguorabaiit, nec habe-
bant fidem explicilaro de Cbrisli orlu ct morte, sed tao-
tum iinplicilam.
Quinto, Arias per incredulos, accipit filios Noe, qui initio
patri Noc praedicenli diluvium non crediderunt, sed post
pluraeius argumentaetsiguafideinei adhibuerunt;idcoque
cum eo ingrcssi sunt in arcam. Sed hoc superius rcfutavi.
Sexto et genuiae, increduli hi intelliguntur qui non cre-
debant Noe culpanti peccata, et peccaioribus mioitanti
diluvium, qui aliquando, id est initio ci non crediderunt,
postea tamen crediderunt, praesertiin cum reipsa viderunt
nug orat. 1. de resurrect. TertuU. lil>. de aoiina c. 31. et C diluvium a Noe praedictura ; tuocque compuncli ct poeoi-
Cur Chri
■tut ad
iBferof
dMceO'
dil.
/.
C<u<i.
3.
53. Irenaeus lib. 5. cap. 31. et .\mbrosiast. io cap. 4. ad
Eph. S. Thoin. eiusque asseclie 3. p. q. 52. art. 4.
Dices, Chiistus moriens ail latroui : Hodie mecum eris
in paradiso. Ergo eadem dic ex infcrno transiit ad para-
disum. Rcspond. Paradisum csse, ubi Christus se suam-
que diviuilalero et beatiludinem suis communicat, q. d.
Uodic mccum cris in atlerna fclicitatc el gloria, quain de-
acendens ad limburo Palribus commuoicabo. Tuuc ergo
iofernuB fuit paradisus : ita S. August. F^pist. 57.
Denique S. lustinua contra Tryph. citat verba quaedam
Isaiae, ct Ircn. lib. 3. c. 23. eadcm tribuit lercmiae, qux
iam ia acutro loveniuntur, simillima hisce Petri, ut vcri-
simile sit indcea Pctruin accepiBsc.Verba sunl ista : Com-
memoralus est Dominus Israel mortuorum suorum, gui
dormieranl in terra sepultioms, ct descendit ad eos evan-
gelizare salutem gux est ab co, ut salvarel eos.
Causas cur Christus dcsceudcrit ad infcros, recensui
tentes mcnl£in vilamque correxerunt, quia expcclabant
Dei palientiam, utscquitur.
Nota. Christus omnes iustos cx inferno liberavit: 5. Pe-
trus tamen memiait taotum eorum qui fuerunt tempore
Noc et diluvii, tum quia de eorum saiute maior cral ratio
dubitaiidi: cuin coiin a Dco viodice mersi esscnl aquis ,
vjderi poterant et animeeeorum relegalx in gchennam. Ita
BcIIanim. lib. 4. dc anima Chrisli cap. 15. tum qiiia vult
hortori fidcles per insigne exemplum ad advcrsilatum to-
lcrantiam, ex earum utililatc, ulpolequse cliam impiig in
diluvio fueril causa poenitciitiae cl salulis: ita Suarez 3. p.
lom. 2. disp. 43. sect. 3. tum quia diluvium et arca fuit
typus baptismi, de quo proximc agere inlcndebat.
QCAilDO BXPBCTAIANT DbI PATIEMTIAM ) HcSSCliUi
et alii ccnsent legendum , guando expectabat Dei patten-
tiam , sic enim lcgit S. Aug. Ep 99. S Hicron. in cap. 54.
Isaia», Idaciiis contra Varimuiidum, Beda ct Dionys. hic.
Ephes. 4. 10. ad illud : llt implerel omnia . Similcs rccen- r» Idem signiOcant Graeca otc ixrtc.iitxi''' iperpcram Bcia et
■et S. Thom. 3. p. q. 52. a. 1. nimiruni Priinam, ut plcne Tigur. legunt arta; «5r
subiret ct lueret pocoas pcccatoruin nostrorum, inter quas
uaa est mors, ct pust mortem dcsccasus ad infcros. Sc-
cundam, ut victo diabolo per passioncm vioclos eius eri-
peret, qui dctincbantur in inferno. Terliain, ut sicut po-
Ustatein iuam ostenderat in tcrra vivendo et rooricndo ,
ita etiam poteBlatcm suain oitcnderct in iDferno, illum vi-
■itaado et illuminando, iuxta iilud PBalm.23. AttoUUc por-
tas principes vcstras, id cst, ui Gloisa, principca infcroi
auferlc potcstatcm vestram , qiia usque nunc liomineB in
ioferno detioebatis: el sic in noiniae lcsu omnc gcou flc-
ctatur, noa soluin ca^leslium, scd et iufernoruro, ut dici-
tur Phjlipp. 2. ifropolog. Vidc ot mirare hic divitias boni-
laliB, et visccra misericordio: Dci uoslri, quibus digiiatus
•tt deBceodere io ima terrae , locumque domnatorum, ut
MBctos, qui ibidem detenli fueroot per tria et quatuor an-
(Ji;tjro,id cst, semel et simul expecta-
bantj r. Toj 0IOU n«xpoiafiia; et Syrus, cum longantmitas
Dci prxcepit ut fierel arca ob spsm pmnilentix eorum. Hic
lcctio cit plana clapposila: Dei cnim patienliam commea-
dat, quod incrcdulos et impios tcmporc Noc palienlcr cx-
ipectarit per centum aanns ad paonitenliam. Ctim onim po-
tuissct iiistc ois stalim immiltcrc diluvium, per Noe com-
minatum, noliiit, «cd distulit ad centum annos, iiibcas
Noc iolerim fabricarc arcam, ut hjec falirica assiduc feri-
rcl coruin ooulos el mcntem, cogerctque od crcdendura Noe
mioitanti diluvmm : undc non vidctur iliibitandum, qiiin
Doooulli tam ronslanli romminalione Noe ot fabricatione
arra! territi oicredideriDt,clpajnilcniiamcgerint. Ad hanc
cuim cos ripeclabat, ct occultc agcbat Dci palicotia.
Vcrum quia Gracum xnti.iitx."" **' vcrbum medium ,
■tgoificans (am expeetabatur , quam expcctabat . binc alii
III.
532
Commenlaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. III.
Tei-tunt, quando expectabalur Dei patientia : ita Pagniu. ^^fuerit in lerra.TideturobrutusdiiuviojspeclabaldiluTiuni.
Tigiir. Vaiabl. ct Riipert. lib. 4. in Cien. cap. 17. Hoc au
tem ideni est cuni eo quod legimus iu Tulgata versione:
Quando expeclabanl Dei palienliam ; idem enim esl liomi-
nes expeclare patienliam Dei, quod paticntiam Dei expe-
ctari ab homiuibus. Et hsec lectio aple cohaeret cum prae-
cedeutibus: dal enim rationem cur i\ie.unlincreduU, quia
scilicel expectabant Dei palientiam, hoc est, quia sibi ni-
mium proKiittentes dc Dci patienlia, nonpulabant foredi-
Diluvium luvium , sed Deum palicnler laturum eorura mores et sce-
^fllien- '®'^''' "" ""'''^ P'"' sexcenlos anoos ab Enos usque ad Noe
lio, cur?tulerat. Secundo, per Dei patieotiam potest accipi ipsum
diluvium, cuius immissionem Deus patientcr et longani-
miter prorogabat, eipectans peccatorum poenitentiara,ut
sit catachresis et metonymia. Peccatores enim videntes
differri diluvium irridendo rogabant Noe: Cur non venit
diluvium a te comminatum? Ecquando veniel? responde-
bat Noe: Deus suo lempore illud immittet, sed ditTert et
Per aqcam.) Aquae enim diluvii elevabant arcam , et
consequeiiler octo animas in ea degenles, ne humi manen-
tes aquis obruerentur , sed eis per orcam superiores e-
vaderent.
Disce hinc quanta fuerit corruptio illius sevi, tanta 8cl-
licet tamque universalis, ut solus Noe cum suis fuerit iu-
stus.ideoque dignus qui evaderet diliiviiim. Rursum quan-
ta sit paucitas sanctorum et sajvandorum: huius enim ly-
pus fuit uiius Noe in tanlo bomiiium numero, aeque ac u-
nus Loth in conflagratione Sodomae; ac losue et Caleb,
qui ex tot Hebraeorura niillibus soli ingressi sunt terrara
promissam.
Tropol. Noe est Christus et Apostoli , qui septiformem
Spiritus sancti accipiuut graliam, ait Rupertus.
Anagogice, octonariiis animarum electarum symbolum Analogix
est octavae resurrectionis et fciicitatis aeternae, ac Eccle-'^* "'[^*'
siae triumphanlis, aeque ac militantis. Ita S. Hieron. Dia-*j'a,."^*
patienter vos expeclat ut poenitentiam agalis, itaque a- log. contra Lucifer. sub finem : Oclo animx homintim, ait,
yerlalis diluyium.^Hinc illi responsum Noe kridentes di- o inarcaNoe servata sunt,elnos Ecclesiastes iubet darepar-
Iiivium vocabant Dei palienliam, dicentes: Ecquando ve
niet lua illa, quam piaedicas, Dei tui palientia? longa et
sera est, vellemus videre illam et natare in tuo diluvio.
Cum venerit.credemus tibi,tuisque de eo minis,non ante.
Simili modo ludaei irridentes oracula Isaise, dicenlis: Hxc
mandatDonUnu<:, dicebanl: Manda, remanda; expecta.re-
expecla; modicum ibi, modicum ibi, Isaiaj 28.10. q. d.Tu
Jsaia minaris nobis excidiuni,dicisqueillud Deum libi man-
dasse, ac per tot annosnihil illiiis vidiraus, nec umbram
adhuc videmus. Falsae ergo et illusoriae sunt tuae minae.
Moral. Vide hic quanta patientia sit Dei, qui pecca-
tores tamdiu expeclat ad poeniteutiam. Sic expeclavit lu-
daeos per mullos cenlenos annos, donec illi complerent
mensuram peccatorum suorum , eaque complela tandem
punivit eos perTitum et Vespasianum, Matth.23. 32. Sic
expectavitChananaeos et Amorrhaeos aCham patre eorum,
qui fuit tempore diluvii, usque ad losue, qui eos excedit.
tes seplem, dare partes oclo, id esl , credere utrique tesla-
tnento: ideo quidam Psalmi pro octava inscribuntur . etper
oclonos versus.qui singulis lilteris subiecti sunl.in 1 iS.Psal-
mo iustus eruditur. Beatiludines quoque , quas Dominus
discipulis in monte pronuntians Ecclesiam delineavil, octo
sunt. Et Ezechiel in xdificationem templi octonarium nume-
rum assumit. Subdit deinde alias analogias arcae et Kccle-
giae. Pfimo, in arcaj ait, erant animalia munda el immun-
da: in Ecclesia sunt iusti el peccatores. Secundo, emittitur
de arca corvus et non redit, et postea pacem terrae colum-
ba nunciat: ilaet in baptismate Ecclesix, teterrimo alile
expulso , id est diabolo, pacem terrx nostrx columba Spi-
ritus sancti nuntiat. Tertio, a triginta cubitis incipiens us-
que ad unum cubilum, paulatim decrescens arca construi-
tur: similiter et Ecclesia multis gradibus consistens ad ex-
tremum Diaconis, Presbyteris, Episcopisque finitur. Quar-
to, periclitata est area in diluvio: periclitatur Ecclesia in
perannosoctingentos.Sicexpectavitaliasgentesusquead Cmwido. Quinlo, egressus Noe vineam plantavit , et bibens
INabuchodonosorem, per quem eas evertit. Sed tunc indi- _. _ .
gnans suam palientiam conterani, tarditatemsupplicigra-
vilale compensat, iuxta illud veterura : Dii laneos habent
pcdes, sed ferreas manus. Quoeirca omnes totius raundi
homines, excepto Noecum filiisetnuribus, mersit diluvio.
Sic expectat quemlibet peccatorera per pliires menses et
annos: quin et viros iustos et religiosos diu expeclat, ut
serio a se abdicenl vanitatea oranes, totosque dent se Deo
et perfectioni.
Vide ex adverso quanla sil bominum pervicacia et in-
gratitudo, qua Dei patientiara eludunt, imo cura ea cer-
lant, nec a protervia sua desistunt, donec ab eo obruan
de ea inebriatus est; natus quoque in came Christus Eccle-
siam planlavit, et passus est. Sexto, nudatum patrem ir-
risit maior filius, et minor texit : et Deum crucifixum il-
luserunt ludxi, et honoraverunt Gentiles.
QUOD BT TOS NUNC SIHILIS FORUJB SALTOS PACIT BA- Vers. 21.
PTISUA.) Quod, id est, guomodo; aut potius est hebrais-
nius,quo relativura praeponitur antecedenli, qui Latine sic
convertitur: Et tunc salvos nos facit baptisma, quod est
avTirjTTov, id est similis forraae, ac typica similitudine re-
spondet, subaudi, aquis diluvii, taraquam veritas typo,
q. d. Sicut Noe cum suis iu arca sublata aquis servatus
est, sic et nos per baptisraum : ita Vatabl. Aliter legunt
turetconterantur. SapientioresfueruntNinivitae,qui com- Complut. et Regia nirairum «, id est cui, scilicet arca et
minanle lona excidium, illico poenitentiara egerunt, ac per diluvio. antitype respon "
eara Deo se reconciliantes illud evaserunt.
Porro aliqui cum Hesselio hfec aliler dispungunt, ac no-
vam senlentiam inchoant, ibi : In diebusNoe, tuncque hunc
dant sensum : Dei patientia ne perderet gentes incredulas j, simili exemplo ; S. Cyprian. Ep. 74: similiter; "GrseceavT.-
tliu expectavit donec veniret Lhristus, qui eorura peccata L» tu^ov, q. d. Cui nunc antitypus, id est.ut typo res figurata
pondet baptisma : ita Gagneius et Ca-
ietan. Sed alii Graeci et Latini legnnt o, id est quod.
SiJHiLiS FORUiE.) S. August. lib. deBaptism. cap. ult.-
legit, simili forma, id est, simili typo et analogia ; Syrus,
tolleret. Reos quoque et propter sua scelera condemnatos,
<|ui in extremis suis convertunliir, diu palienter, cum im-
pie agerent, expectabat Deus. Vicissim Sancti vcterisTe-
slarnenti expectabant Dei patientiam, id est Christi ad-
ventum, propter quem Deus patiens erat super hominura
nialitia, ideoque patientiam suam usque ad eiusadventum
prorogavit, in eoque illam terminavit.
CUM FABRICABETUR (Graece xaTaTZiua^of/ivi;,-, id est, cum
pararelur) arca.) Per centuin annos, uti iam dixi. Vide
qiJje de fabrica arcs dixi Genes. 6. 14. et seq.
In Qua PAUci, ID EST OCTO ANiM^.) Puta octo homi-
nes, scihcet Noe cum sua uxore, ac tres eius filii cura to-
tidem uxoribus, quos Deus reservabatin seminariura no-
vae sobolis, ne periret totum genus humanum. Estsynec-
doche. Superstes quoque fuit nonus Henoch, abavus Noe
qm ex Paradiso, vel polius es Kthere (Paradisus enim cum
respondet baptismus; arca fuit typus, arcae antitypus est
baptismus, quia per arcam ut typum fuit praefiguratus,
eique apta proportione et convenientia respondet ceu an-
titypum typo, exemplar imagini, corpus umbrae. Typus c-
nim est antitypi typus, et antitypum est typi antilypum.
Sensus est, q. d. Sicut arca olim servavit octo animasAnaiogie
in vita corporali,ita nunc baptisraus salvat animas in vita ^['^j"']
spirituali. Arca ergo fuit typus et figura baptismi; dilu-mj "^ "'
vium enim significat peccatum et mortem inundantem per
totum genus humanum ; Noe est Christus victor peccati et
mortis ; arca est Ecclesia, cuius ostium est baptismus; o-
cto animae sunt omnes Gdeles baptizati ad hoc, ut ad o-
ctavam resurreclionis et glorice aeternae pertingant.
Simili ratione Eucharistia a S. Basilio in Liturgia, a-
liisque Graecis Patribus vocatur antitypa, tum passive,
quia scilicet per typos agni paschalis, maDna et paDum
Commentaria in Epislolam I. S. Pelri. Cap. III. 53.3
propositionis fuit prasfigurttta , eisque concrua anaioKia^ deat inlcrrogare, postulare ct inlerpellare Deum. dicen-
reipondet: tum acliTe.quia ipsa est tjpus et repraesenta- do : Abba Pater, numquid non ego sum lilius tuus? Num-
tio Chrisli patienlis, niorieniis, et in cselo reguantis. In- quid non tu es palcr meus? ergo pasce, eura, rege, pro-
tege me ut Glium tnum , dirige rae ad te in viam salutis
jelernae , da ut tibi lolus placeara, lolus serTiam, totus
uniar. Hoc esl quod orare nos docuit Cbristus: Pater no-
ster qui es in cxlis, adueniat regnum tuum Panem nostrum
fjuotidianum da nobis hodie. Et ne nos inducas intentatio-
ttem, sed libera nos a malo: ila .Vrias. Unde Svrus ?ertit,
Sed gratias agcntes Deo cum pura conscenlia. Hoc est pa-
riter quod ait Paulus : .Accepistis spiritum adoptionis fUio-
rum.in quo clamamus, Abba Pater. Ipseenim spiritus red-
dil testimonium spiritui nostro, quod sumusfilii Dei. Rom.
8. 15. et S. loan. Ep. 1. cap. 3. 21. Si cor noslrum non
reprehenderit nos , fiduciam habemus ad Deum , el quid-
quid petierimus, accipiemus ab eo. Hinc fidelis quasi filius
in omnibus dubiis, diflicultatibus, tentalionibus, etc. re-
currit ad Dcum, quasi infans ad matrem , eumque inter-
- - pat
dc lamen non «equitur, Christum in ea realiler non esse
prsegenlcm, sed tanlum non essc ibi fisibilem, paticntem,
morientem, et in caelo rcgnantem, atque speciebus sacra-
mentalibns pani» ct Tini quasi typis Tclari el roprBcsen-
tari. Undc a Thcodor. 1. Coriulli. 2. vocalur typorum ar-
chctypus. Antitypum crgo idcm esl quod socranicnlum,
et anlilype idem estquod sacrameolaliler. Sacramentum
autem cst signum rei non abseulis, sed praesentis, licet
occullaD, T. g. corporis Cbristi in Eucharislia. Vide Bel-
larm. lib. 2.'dc Euchnr. cap. IG. el lib. 4. cap. 11.
N05 CARSis DEP09ITI0 soRDitM.) q. d. Baplisma no9
saWos facil, non quatenus est ablutio carnis, ul e» eu sor-
des eluat et dcpouat, uli facicbant ludaeorum baptisma-
tael laTBcrn; »cd quatenusest ablulio aoimae et conscicn-
tijB, eamquc bonnm, id cst, puram et sanctam cflicit
Sbb consciehti* bow* inTBatosATio IN Deuii.) //>-pj rogat, invoeatet consulit. Sic Thucydides ait: snipwTu lov
ploralio, q. d. BaptismusU 0eov, id est, consulo Deam.
Interro-
{aiio, 1(1
*«l, res-
rouiiio.
terrogatio, id est, probalio el ex_
D09 salvos facit, quia facit ut probatam coram Dco habea
mus conscientiam.bonam scilicet, puram et mundam,iux-
ia illud Hrbr. cap. 10. t. 22. Aspersi corda a conscientia
mala. el abluti eorpus aqua munda. Interrogare enim sa;-
pe io Scripl. sigoilicat probare et explorare, quia per in-
terrogationem facli, noxae, tcI innocentiae verilas a reo
indagatur ct e»ploratur; est mctalepsis. Sic Psal. 10. 4.
dicitur: Palpcbrx eius interrogant ftlios hominum. id cst,
oculi Dei explorant el lustrant omnes horaines. El v. 3.
Dominus interrogat, id cst explorat iustum et impium. Et
Ps. 138.23. Interroga me et cognosce semitas meas, id est,
ut paulo anle dixit: Profja me Deus, et seito cor meum ;
io Psalmis enim 8ae|ie una pars VGrsiculi est explicatio et
coufirmatio altcrius.
Hinc secuudo, eadem melalepsi interrogatio, id csl re-
sponsio, lum quia inlerrogalioni correlative respondet rc-
spoosio, camque poscit et elicit, adeo iit cx interrogatio-
Alii Graecum ETrtouTiifia, id est, interrogatio , aliler Ter-ET;ei
tunt. Primo, Caiet. vertit inquisitio , q. d. Baptismus {a-rr.ux
cit huminem ioquirere, scu procurare bonam conscientiam qjld '
apiid Deum; et (JEciim. Baplismus. ait, est \elul arrhabo"'-"-
quidam , et pignus bonae erga Deum coDscienliie. Qui e-
nim bcne sibi conscii sunt, id esl, qui inculpotam ample^
cluntur Tilam, et illam pcuilus inquirunt, oc velut inter-
roganl, hi ctiatn ad sacrum accurrunt baptisma; unde
Glossa, Gagneius et Siiarez 3. p. q. 62. disp. 7. sect. 1.
censcnl hic tanlum significari, qua dispositione acceden-
dum sit ad baiHismum, scilicet ut rogemus et cupiamus
per baplismum mundari non corpus, sed conscientiam.
Acccdunt S. August. tract.S.in loan. et S. Ambros. de
Iiis qui mysteriis inil. cap. 3. ct 4. qui haec accipiunt de
inlerrogalione et examine quo baptizaodus cxaminalur,
on bona conscientia,id est, bona Gde et dispositione, pu-
ta non fictc, sed sincere; non impoeoitens, sed pffiniteiis
ne siEpe inlclligatur responsio, sicut unum simile ex alio Q et contritus, vel certe attritus ; nimiruin an cuni vcra fide
simili cognoscitur. Undc Eccli. 33. 4. dicitur: Qui inter-
rogationem manifcstat, parabit verbum, id esl, qiii inter-
rogalioni manifcsle et recte rcspondere cupit, hic prius
cogilabit ct studcbit quomodo respondcre dcbeat. Tura
quia Hcbraci cum quid cerlo rcspondere el asserere cii-
piunt.idipsum interrogationisformoeouDtiant.yehemeQ-
tius euini movent acres intcrrogationes quam simplices
assertiones, ul (ien. 13. 8. dicit Abraham od Loth: Ecce
vniversa lerra eoram te est. Hebr. Numquid non terra to-
tacoram te est? In libris Kegum idcnlidem dicitur: Num-
quid non hxc scripta sunt in libro dierum regum luda ? q.
d. Oinnino scripta sunt in chronicia regum, orooes sciunt
ibidein scripia cxtare: frustra ergo ea hic ego repetam.
Ezech. 22. 2. Et tu. fili hominis, nonne iudicas civitatem
ianguinum ? q. d. Omnino tuum est iudicare cam , ut 0-
stendas ei omnes abontiHationes suas. Scnsus ergo cst, q.
d. Baptismus facil bonom cunsrienliam, adco iit ipsa au-
deal inlcrrogari a Deo, ciusqiie tribunali in iudicio con-
lidentcr se sistol, non metucns sc damnalum iri, scd in-
terrogala intrcpidc coram Dco ornnium ronsrio rcspon-
deat se esse bonnm, ot omni labe dcpiiralam. Hunc scii-
Bum poscil nntilhcsis, quao talis cst: Boptismus cst ablii-
lio, dcpositio el submcrsio omnium sordium, non carnis,
sed animx<, piita omniuiii pcccatoriim; idcoquc bonnm ct
puram eflicit ronscicntiom, adco ut ipsa cuivis, ctiam Dco,
iaterrogaiiti libere ct vcrc rcspondcre possit se essc ta-
lem. Alliidit nd ritiiiii Ecrkvti.T , qiio bnpti^nndiis ab ca
per sacordotcm rognlur, on vdit bnpliAnri, cl nn rcniin-
tiet Sntan.a>, ct umnibus ciiis poiopis? (aii illc rcspondet:
Volo bopliznri; obiciiunlin Sntnnac ct pompis eius, lcsle
S. Diunys. Ecclcs. hicr. piiiilo nnte fincm , el (^jrrill. Iib.
12. iii loann. cop. (>1. cl S. Aiigusl. Episl. 2.1.
Hinc tcrlio, bnplismus diil conscicntia? bonac inlcrro-
galioncm non tantum passivam, scd et aclivam.qiiia sci-
licel facil illam securam de purilate, ut cooljikatcr au>
II.
et spe ac dctestatione peccatoruin , ciira serio proposito
novic vitac arcedatad baptismum : intellige haoc dc adul-
tis, quales crant pene omnes accedenles ad baplismum
primo illo Ecclesiae aevo. Quare pcrperam ei hisce Petri
Terbis conteudunt anabaptislae, non esse baptizandos in-
fantcs , sed tantum adultos, qui iuterrogali respondere
queant se vcllc baptizari. PeiusErasm.pr.-ef. in S. Malth.
ccnsel infanlcs baptizat09,cum adolcveriot rogandos csse,
an rata habcniit pacta et promissa in baplismo; et si ne-
gent, 9U!0 libcrtali dimiltendos.
Secundo, G.igneius cl alii fr.tf<^-rr,j.i Terlunl stipulatio,
pactum, conlr<ictus,({. d. Bnplismus nos salvos facit. qua-
lcnus est stipiilnlio ct pactum inlerDeum ct baptizatum.
Deiis cniiii pnciscitur in bnptismo cum baptizato, eiquc
cx pacto dal bonam conscientiam, puta remissioncm pcc-
catoriim, gratiam, iustiliam et proinissionem vilae actcr-
n.T. liisiipcr promitlit se ci fore Dcum, patrcm, proviso-
P^ rcm ot prolcctorcm: vice Tcrsa promittit baptizatus se Dco
'' forc fidclciii famulum ot niium,ct novom vilam initurum,
bonaiii conscicnliaiii nb co arccplnm con^crvatunim usque
ail c.vtroiiiUMi vit.T spiritum.eiusqnc lcgi cl mandatis in 0-
iiiiiibiis olioditiiniin. Hac de raiisn olim in bnptismo fidem Bapi,.
Chrislinnain profossiiri publico iii c.tIuih siispicicbant, aciaou
mnniis doxlrns in nllum crigcbnnt, adhibito iurciurondoocuio.' et
cornm tcslibus ; nc iusiurandum manu baptizali 9ubscri-J!^"'i^ p"
ptum.oiiisque annulo obsignatum in labulas rcfercbatur, ngebanc,
iili cx Pnlribiis doool losopliiis Vicecomes lib. 2. de Rili-cuf*
bus bnplismi c.27. Riirsum aliqiii i-ir,:,rrct ei; OJtov, vcr-
tunt slipulatio in ll-um, q. d. Bflptisnuis salvos nos facit
non cx virtiitc nqii.T qua rorpiia abluit, scd quia cx pncto
ct promissiono divinn ossistontem el inopornnloin hobot
Spiritiim sanrlum. qiii oonscicntinm eniuiidnl et sanctili-
oal: iln S. B.isil. lib. dc Spirilu sancto cap. lo. Itaqur.
inquit, si qua cst gratia in aqua, non cst ex ipiius aqux
nalura, scd ex spiritus pr»tenUa, Non enim est baptismut
53 i
Conanienfaria in Eplslolam I. S. Petri. Cap. III.
deposilio sordium corporis, sed bonx conscientix inlerro- ^ qui nihilprius contulerunt datur. Gratia, guia ttiam dt>
gatio apud Deum. El raox : Per Spiritum sanctum datur '•—'■'••■- u—'.-^.,, ^...- »,.,..„..■-. ^ .^i.#.,- r;-
tnparadisum restitutio, in rcgnum cxlorum reditus. in
adoptionem filiorum reversio. datur fiducia Deum appel-
landi palrem suum, consortem fieri gratim Christi, (itium
lucis appellari, xternx gratix participem esse, et. ut semel
omnia dicam, esse in omni bencdictionis plenitudine, tum
in prxsenti hoc sxculo. tum in futuro.
Quocirca Patres eaepe fidelcs monent, ut suae stipula-
lionis et promissionis memores, eam opere praestent. Ita
S. Ambros. lib. de iis qui myst. init. cap. 2. Repele. ait,
guid interrogatus sis, recognosce quid spoponderis. renun-
tiasli diabolo et opcribus eius, tnundo et luxurix eius ac
votuptatibus : tcnetur vox tua non in tumulo mortuorum.
sed in libro viventium. S. August. lib. 4. de Symbol. ad
calech. cap. 1. Diabolo, ait, vos renuntiare professi eslis,
in qua professione non hominibus, scd Deo et angetis eius
conscribentibus dixistis.Renuntio. S. Greg. Nazianz. orat.
40. Baptismum definit, sccundx vitx ac purioris vivendi
bentibus. Baptismus, guiapeccatumin aqua sepelitur. Vn-
ctio, quia sacer et regius: huiusmodi enim ea erant qux
ungebantur. llluminatio porro. quia splendor et elaritas.
Jndumentum, quia ignominix nostrx velamen est. Lava-
crum, quia abluit: sigillum, quia conservatio est, ac domi-
nationis significatio. Huic gratulantur cxli : hunc angeli
propter splendoris cognationem celebrant: hic beatitudinis
itlius simulacrum gerit: hunc laudibus quidem et hymnis
celebrare voiumus: verum pro rei dignilale non possumus.
Peb besurbectionbm lesuCnRiSTi.jPrimo, q.d. Haac
Tim, coiisclcntiam scilicet booam sanctamque efTiciendi,
habet baptismus ex merilo passionis Christi, cuius lermi-
nus et complementum fuit resurrectio eiusdem, iuila il-
lud : Mortuus est propter delicta nostra, et resurrexit pro^
pter iuslificationem nostram, Rom. 4. 25. Vide ibi dicla.
Secundo, per resurrectionem ; quia per eam Chrislus ti-
cit et deglutivit morlem, tum suam, lum consequenteret
noslram, aditumque in caelum nobis aperuit, qui est se-
rationis pactum cum Deo initum, indeque concludit: Ac d cundus bapliBrai cfieclus, ut scilicel sicut dat uobis Tilana
JII.
Bapusmi
elogia.
proinde vel maximo in metu omnes esse, atque omm cu
stodia animas nostras servare debemus, ne hoc pactum vio-
lasse comperiamur.
Tertio , Lutherus eiusque asseclae perperam entpwTnfia
Tertunl/f.5^i»iom«OT, sigiilum, obsignatio.q.d. Baptismus
salTos nos facit, non Ti sua ( est enim merura signum ),
sed quia est teslimonium bon», id est, fidelis, conscien-
tiae, eiusque fidem obsignat et sigillat. Censent enim
haeretici fidem solam iustificare, Sacramenta vero tantum
esse signa, protestationes et obsignationes fidei iuslifican-
tis: intruserunt ipsi hoc suum dogma in scholia Valabli,
quae sneparoii.a esplicant declarationem recli et fidelis a-
nimi erga Deum.Veram haec est haeresis damnata a Con-
cilio Ti Ident. totaque Ecclesia, ac refutata hic a S. Petro.
Ait enim : Quod et similis formx salvos nos facit baptisma,
q. d. Sicut aquse diluvii elevantes arcam, et cum ea Noe
cum suis, eum a morte non salvum declararunt, sed reipsa
salvarunt; sic et baptisma reipsa nos salvos, id est, iustos Q
sancfosque facit, non autem iustos dumtaxat dcclarat.
E\ hoc loco patet, quanla sit baptismi vis et dignitas :
quocirca eamdem Patres variis elogiis et litulis repraesen-
tant. A materia enira, puta ab aqua et ablutione,vocant
eum lavacrum vitale, aquam salutarem, fontem et fluvium
aquae vitalis, unde genitalis lavacrum : ita vocatur a S.
Cypriauo Epist. 2. 73. et 76. TertuU. lib. de Baptis. Cle-
inent. .Mexandr. 1. Paedag. 6. Damasc. 4. de fide 10. A
forma vocalursigillum fidei, Sacramentum fidei.fidei con-
fessio, SS. Trinitatis sacramentum : ita S. Basil. libr. 3.
contra Eunom. et S. Ambros. libr. 1. de Spiritu sancto,
cap. 3. Ab efl^eclu vocalur Sacramentum illuminationis et
regenerationis, Sacramentum Christianorum, tessera mi-
litis Christiani, diluvium peccatorum, flumen graliae, ute-
rus Ecclesiae, mors peccatorum,et vita virtutura. Audi S.
Greg. Nazianz. orat. 4. in S. Baptisraa: Baptismus , in-
quit, splendor est animarum, vilx in melius mutatio, con-
scientix ad Deum inlerrogatio. Baptismus infirmitatis no- ^
strx adiumentum.Baptismuscarnisest abiectio,spiritus af- 1'
fectatio, verbi parlicipalio, figmenti correctio, peccati dilu-
vium, lucis communicalio , tenebrarum oppressio. Baptis-
mus vehiculum ad Deum, peregrinalio cum Christo, fidei
adminiculum, menlis perfectio , cxlestis regni clavis, vi-
ix commutatio, servitutis depulsio, vinculorum solutio'
compositionis in meliorem statum conversio. Quid plura
commemorare attinet? Baptismus omnium Dei bencficiorum
prxclarissimum est et prxstantissimum. Ut enim guxdam
Sancla Sanctorum vocantur, et Canlica Canticorum, quod
scilicet latius pateant,ac plura complectantur,prxcipuam-
quedignitatem habeant: eodem modo baptismus quoque il-
luminatio dicitur, quod oinnes alias illuminationes sancti-
iate supcret. Et mox eumdem vocat, donum, gratiam, un-
ctionem, iiluminationem, incorruptionis indumentum, re-
generationis lavacrum, sigillum , ac denique exeellentissi-
mo quovis nomine appeUandum. Donum dicitur, guia iis
graliac, ita paritcr post eam det vitam gloriae , faciatque
haeredcs vilae aeternae : ita Beda et Lyran. Tertio , qula
Christi resurrectio est causa exemplaris et finalis nostrae .
sanctilatis et novae vitae , quam baptismo accipimus et i>
nimus : ita Glossa, Hugo et Thomas Anglicus. Accedit S. cbristia-
Basil. lib. de Spiritu sancto cap. 15. Dominus, ait, aci vt-nuteit
tam ex resurrectione nos prxparans totam Evangelicam^'""' '^'
conversationem proponit , ut non irascamur , ut ma/orum'"'^**'"'
tolerantes simus, et a voluptatum amore puri, ut a studio
pecunix mores sint liberi, elc. Proinde si quis definiens
dicat, Euangelium esse formam vitx qux est ex resurre-
ctione, mihi nequaquam videretur a vero aberrare. Hoc
est quod ait Paulus ad Kom. 6. 4. Conseputti enim sumus
cum illo per baptismum in mortem, ut guomodo Christus
surrexit a mortuis per gloriam Patris , ita el nos in novi-
iate vitx ambulemus. Si enim complantati facti sumus si-
militudini mortis eius, simui et resurrectionis erimus.
Denique solent Paulus et Aposloli tribuere resurreclio-
ni nostram iustificationem et salutero,quia illa quasi clau-
sula et sigillum omnia Christi dogmata et sacramenta ob-
signavit. Si enim Christus non resurrexit, inanis est fides
el spes nostra, 1. Cor. 15. 15.
Moraliter, nota summum bonum baptismi et Christia- („0,0,00,
nismi esse booam conscientiam , ideoque eamdem essetwDum
genuinam tesseram veri Christiani. Hanc enim nobis I^'^'^' scieniia
dedit in baptismo, hanc iussit tueri et augere per omnem (^o^
vitam,de hac nosinterrogabit in hora mortis,hanc ano-
bis reposcet in die iudicii. Tunc enim examinabit nos oon
de opiilcntia, sapientia aut scientia, sed de bona conscien-
lin. Tunc non quxretur de nobis guid legimus , sed guid
fecimus : nec guam bene diximus. sed quam religiose vixi-
niMi,aitnoster ThomasTheodidactus lib. l.de Imit. Chri-
sti c. 3. Quocirca de ea adeo sollicitus erat Paulus: Gra-
tias, ait, ago Deo, cuiservio aprogenitoribus in conscien-
tia pura, 2. Timolh. 1. 3 Et Act. 24. 16. Studeo sine of-
fendiculo conscientiam habere ad Deum , et ad homines
semper. Eamdemque impenseChristianis commendat: Glo-
ria nostra hxc est , ait , testimonium conscientix nostrx ,
quod in simplicitate cordis et sinceritate Dei, et non in sa-
pientia carnali, sed in gratia Dei conversati sumus in hoc
mundo. 2. Cor. 1. 12. Finis prxcepti est charitas de cor-
de puro, ei conscientia bona, et fide non ficta, 1. Timoth.
1 . 5. Et V. 19. Milites in illis bonam militiam, habens fidem
et bonam conscientiam, quam gtiidam repellentes circa fi-
dem naufragaverunt. Et cap. 3. 9. Habentes mysterium
fulei in conscientia pura. Et cap. 4. 2. ait haereticos ha-
bere cauteriatam conscientiam. Ad Tit. 1. 15. Infidelibus,
ait, nihil cst mundum, sed inquinatx sunt eorum et mens
et conscientia. Hebr. 13. 19. Orate pro nobis: confidimus
enim guia bonam conscientiam habemus, in omnibus bene
volentes conversari.
Praeclare Nazianz. orat. 40. Si diabolus. ait, per ava-
ritiam te oppugnet, regna omnia velut ad J« attinentia o-
Commenlaria in Epislolara I. S. Petri. Cap. IV.
535
ttendent.atqut adorationem a te extgens.vt pauperem con- \ qua Deus, sed et qua homo, ei \i et dignitale unionis hv-
temne, dic, signaculo fretus: Ipte guoque Dei imago sum,
nondum ut lu a supcrna gloria propter superbiam deiectus
sum; Christo indutus sum. in Christo transmutalus sum:
tu me ipse adora.
j Qui BST IN DEXTEBi. Pbi.) q. d. Christus patiendoet
descendeiido in imum ascendit ad summum, puta ad dei-
teram Dei; ita et vobis o Chrisliani, eveniei: tolerateer-
f^ fortiter quaevis dura et vilia. Quomodo Cbristus se-
deat in dexlera Dei, dixi Colos. 3. 1.
Dbglutiens voRTEti ) Haeo iarn desunt in Graeco. Sen-
6U8 est, q d. Christus morieus et resurgeus niorlem suam
et Dostrara abolcvit, et quasi absorpsit, iuxla illud Osee
13. 11. Ero mors lua, o mors; morsus luus cro, inferne.
Et : Absorplaest tnors in victoria, 1. Cor. 15. 54. Vide ibi
dicta. Animet fidelcs ad patiendum et moriendum spe re-
surrectionis et immorlalis ac beatae vitx, eis a Christo pa-
tefaclx et proinisss.
Pbofbctus 11« CiBLUM. ) Syfus, eveclus. non ab angc-
lis, sed suapie vl, non lantum divinilatis, scd et hunia-
DBtalis gloriosx, nimirum per dolem agililalis asccndens
super omnes cxlos, uti dixi .\clor. 1. 9.
SiiiECTis siBi ANGBLis. ] Chrislus enini noa tantuni
postalicae,est primogenitusomuis creaturje, Colos. 1. 15.
hoc esl, princeps ornniuin creaturarura, ac dominus uni-
versi, ideoque caput et Rei omniura angelorura, aeque ac
hominum, uli aii Paulus Coloss. 1. 18. et cap. 2. 10. et
Ephes. 1. 22. Vide ibi dicta. Christus enim est caput to-
lius Ecclesiae tain mililanlis,quam lriumphanlis,quaecum
sit una . connatur ex angelis «que ac hominibus. L"nde
graves Theologi probabiliter censent, angelos quoque ei
nieritis Christi graliam ct gloriam conseculos esse; hoc
enim pertinuisse ad dignilalemChristi,etadmaiorem con-
socialionem Eeclesia?, quae conslal angelis perinde ac ho-
minibiis. Vide Gregor. de Valentia 3. p. disp. 1. quaesl.
8. punclo 3. et Suarez 3. p. l. 1. disp. 42. Sect. 1. el 2.
Quare merito S. Leo serm. 1. de Ascensioue : Revera,
ail, magna el ineffabilis eral causa gaudendi. cum in con-
spectu sanctx mullitudinis super omnium ca:kitium ctca-
turarum dignitatem humani gcncris nalura conscenderet,
sup<:rgressura angelicos ordines, et ullra .Archangelorum
alatudinem elevanda, nec ullis sublimitatibus modum sux
provectionis habitura, nisi seterni Patris recepta consessu,
illius glorix sociaretur in throno, cuius naturx coputabo'
iur in Filio.
C A P U T Q U A R T U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Jlorlatur fiddes ut pristims gentilismi luxurias et cupiditates abdicantes , Christo passo se confurmeni , solique
Deo Kivanl: unde v. 7. hortalur eos ad sludium oralionis, mutucE ditectionis, hospilalilalis el gloria Dei pro-
movendcE. Denique a r. /2. usque ad finem hortalur eos ad lolerantiam el magnanimitatem, ut cuin Christo,
ti pro Christo quashbel perseculiones et afH<cliones constanti fortique animo sustmeant.
1. ^>4 niSTO igilur passo in carne, et vo? cadem cogilatione armamini ; qiiia qui passus est in carne. desiit a pec-
fl calis; 2. L'l iam non desideriis hominum, scd volunlali Dei, quod reliquum cst in carne vival temporis.
^-4-3. Sufficil eiiim prajleritum lempus ad voluntalem genlium consummandam, hisqui ambulavenint in lu-
xuriis, desidcriis, vinolenliis, comessalionibus, potatioiiibus, et illicitis idolorum cullibus. 4. In quo admirantur
non concurrenlibus vobis in eamdom luxurite confusionem, blaspliemanles. 5. Qui reddent ralionem ei qui pura-
tus e't iudicare vivos et morluos. 6. Proptcr hoc enim el morluis cvangelizalura esl : ut iudicentur quidem se-
cuiidum homines in carne, vivant aulem secundum Deum in spirilu. 7. Omnium aulem finis appropinquavit. K-
stote itaquc prudcnles,et vigilale in orationibus. 8. Antc omnia autem, mutuam in vobismelipsis charitatem con-
tinuam habentes: quia charitas operit multitudinem pcccalorum. 9. Hospitales invicem sine murmuratione. 10.
L'nusqui«quc, sicut accepit gratiam, in allerutrum illara adminislrantes, sicut boni dispensalores multiformis gra-
tiae Dei. 1 1. Si quis loquitur, quasi scrmones Dei : si quis ministrat, lomquam c\ virlute, quam adminisirat Deus:
ut in omnibus honoriGcetur Deus per lesum Christuro : cui est gloria et imperium in saeiula saeculorum: amcn.
12. Charissimi, nolile percgrinari in fervore qui ad tentalioncm vobis fit, quasi novi aliquid vobis contingat. IJ.
Sed communicanles Chrisli passionibus gaudcte,ut et in revelalione glorice eius gaudeatis exultantes. 14. Si
exprobramini in nomine Christi , beali eritis; quoniam qiiod est honoris, gluri.T, ct virtutis Dei , et qui est eius
spiritus, super vos requicscit. 15. Nemo autem ve<lrum pitlialiir ut homicida, aut fur, aut m:iledicus, aut alieno-
rum appetitor. 16. Si autcm ut chrislianus, non erubccat : glorificet autcm Dcum in isto nomiiu': 17. Quoniain
tempus est ut incipiat iudicium a domo Dei. Si aiilem primum a nobis, quis liiiis eoruin, qui non crcduiit Dei c-
vangelio? 18. El si iiisins vix snlvabitur, impius cl pcccator ubi parebunt? 19. Itaque et hi qui paliunlur sccuii-
dum volunlalem Dci, fideli Creatori commendent animas suas in benefactis.
Vtri. 1. /^BBISTO IGITCB PASSO » CARKB, ET TOS BIDB» CO-
I^GITATIONB ARMAIIIMI. ) Vox igilur significat ha-c in-
ferri ct cuncludi ex co quod dixil rnp. pra^c. v. 12. Chri-
slus semel pro prccatis nnstris mortuus est , iuslus pro in-
iuslis , ut nos offcrrel Deo. Indo eiiiin rectc concliidit; i-
gitur ct V09 Christo pro vubis passo conformamini, ct eo-
dem rogilalinne armainini, iit cuin Christo crucilixo vilia
vestro parilcr cruciligoti.s, iustiliam ah oo acccptom con-
servetis : nrc ad prislinani iniiisliilaiii redcalis, scd iiislus
sanclosqiie vos sislatis cl olTcrolis I)oo, no cius passioncm
cl laborcs cvacuelis, ncve ipsc gratis ct friistra pro vobis
inortuus sil.
Prarlarc S. Drrnard scrm.3. in Nntali Domini: Lude-
bam ego, oil. foris in plalea.et in sccrcto rrgalis cubiculi
iuper me ferebatur iudicium morlts. Audivil hoc Lnigcni'
Q tits eius, exiil , posilo diademale, sacco reslilus , anpersus
cinerc eaput, nudu< pedcs, flcns et riulans quod morle da-
iiinalus es.^iel serrulus eius. Inliteor illum subito procedtn-
lcm, sluiKO nnvilatem, causam percunctor el audio: Quid
facturus sum? Adhuc ne ludam. cl deludam lacri/mus '-
ius? planr si insanus siim. et mrnlis inops.nonsequar cum.
nec siinul cum lugcnlc lugcbo. Et inox: Agnosce, o homo,
(jiiam r/ravia .uinl vulncra , pro quibus nccessc csl Donu-
num Chrislum vulnerari : si non c <.<f n/ hxc ad mortcm. ct
tiwrlcm scmpilernam, nunquam pro coruin rcmcdio Dei
filius morcrclur. Suo ergo sanguinc Christus vitia abolc-
vit, ct virtiilrs nubis cmil, ut cns omni sludio, labore et
ruiinlu conscrvrmiis, nugoamus ct pcrliciainus.
Nola.Toi/i rarnc signiiiral primo.l^hristiim passum tan-
tum in hac vita dum essct in carnc mortali, non vcro po<t
536
Commentaria in Epislolam I. S. Pclri. Cap. IV.
Cliristi
sumnii
dolores
in spiri-
lii.
mortem cum deacendit ad inferos, uti blasphemat Calvi- a tus nosler homo simul ( cura Chrislo crucifiio ) crucifixtis
nus, dicens Christum damnatorum pcenas pcrtulisse, ut " ■ • • •
nostram damnationcm in se susciperet et luerct. Secun-
do, pierosque eius dolores,ut vcrberum, flagellorum, spu-
torum, spinarum, clavorum , fuisse in carne. Tertio, sub
carne per sjoecdoclien intelllgit animam passibilem et do-
lorum capacem, eisque obnoxiam. Alludit enim ad illud
Chrisli in horto passionem inchoantis a tristitia: Spirilus
quidem promplus est, caroauteminfirma, Matth. 26. 41.
Caniem ergo opponens spiritui, sub ea et per eam inlel-
ligit auimam tum sensitivam; haec cnim dolores in carne
sentiebal, non ipsa caro. Uiide S. August. lib. de Fide et
operib. cap. 10. lcgit: Chrislo passo per carnem ; tum ra-
tionalem, niniirum appetitum eius inferiorem qui speclat
bonum et comniodum naturae, sive personae, scnlitqiie et
dolet de eius incommodis, molestiis, doloribus. Undede ea
ait Apostolus: Caro, id est, carnalis anima et appetitus,
concupiscil advcrsus spiritum, Galat. 5. 17. poliores enim
Chrisli dolores fuerunt in anima sensitiva, potissimi in a-
est, ut destruatur corpus peccati. ut ultra non serviamus
pecvato. Et Galat. 2. l9. Ego enim per legem legi mortuus
sum, ut Dco vivam, Christo confixus sum cruci. Vivo aw-
tem iam non cgo , vivil vero in tne Christus. Quod autem
nunc vivo in carne, in fide vivo filii Dei.qui dilexil me, et
tradidit semclipsum pro me.
Docent ergoS. Pctrus et Paulus uon tantum ReligioMS,
uti pulchie ostendit Cassianus lib. 4. Instit. cap. 34. et
35. sed ct Chrislianos oinnes ciim Chrislo crucifuo debe-
re esse criicifixos inuudo, eiusque pornpis et vitiis, adeo ut
Christianismus sit imago criicis, et lota veriChrisliani vi- drisiia-
la cam pra^ferat figuram et speciem.quam habuit Chrislus "j'!^"/
criici anTuiis. Primo eniin, sicut qui in cruce suspensus crucis.
est, non polest pro libito inanus et membra movere, sed t.
ea afTua habet ligno; ita Christianus non potest ad libi-
tum se siiaque membra movcre, sed ea dcbet conformare
et quasi allifjere logi Dei el Chrisli. Secuudo, sicut cruci 2.
afnxus assiduc siia crucc cruciatur; sic les Christi assidue
Bima et appetitu rationali. In hac enim concipiebat ingen- Ij seusum et carncm cruciat, ulpole cius desideriis el eoncu
tem dolorem de peccalis singuloruin hominum , eo quod
8umme Deum oflendant, ut hoc doloris et contritionis actu
Deo pro iis salisfacerct: in hac qiioque dolebat impense
bominiim malifiam et ingralitudinem, quod tam mulli
8uam passiouem et graliam essent aspernaluri, et uUro
ruituri in tartara. UndcQuarto, per carnem synecdochice
accipe tolam humauitatem: hano enim opponit divinitati ;
uam divinitatem Chrisli essepassam, jeque ac humanita-
tem, docuere nonnulli haeretici, ut Eutyches cum suis. Ila
S. Fulgent. lib. 3. adThrasim. cap. 9. Proplerea, iuquit,
Christum faletur passum in carne , cuius divinitalem no-
veral prorsus impassibilem permanere. Sic loannis 1. v. 14.
dieitur: Vcrbum caro factum cst: caro, id csl, homo con-
«lans carne et aninia. Unde ex hoc loco Patres doceut, pri-
n-.o, contra Nesliorum in Christo non fuisse duas perso-
Jias, sed uQam, piila Verbi; secundo, contra Eutychetem,
in Christo fuisse duas naturas, divinam scilicet, et huma-
piseenliis repugnans, easque rnortificare et resecare iu-
bens. Tcrlio , sicut suspensus non curat homines trans-
euntes, spcetacula, pompas, delicias; sic Chrislianus ea-
dem curare nou debct, nec iis cor attigere. Quarlo, su-
spensus de crastino non est sollicitus, nullaque pecunise,
aut posscssionum cupidilate lenetur;idem faciatChristia-
nus. Quinto, suspensus licet in corpore spirans, cura ta-
men et cogilatione rebus omnibus esl mortuus,ea vero tan-
tum cogitat ad quae paulo post migralurum se sperat: sic
et Christianus non solum vitiis et concupiscenliis, sed et
ipsis mundi elemenlis rebusque omnibua aOectu sit mor-
tiiiis oportet, totumque cor convertat ad Deum et csclum,
quo singulis momentis sperat se perveaturuin : unde fiet
ut mundi aclibus cldcsidcriis defunctus, iam nou vivati-
pse, sed vivat in eo Christus, qui crufixus est pro eo.
Nota lerlio. To armamini primo generatira potest acci-
pi pro induile, inslruite : sic enim subinde vestes et quje-
uain, easque plane inconfusas el impermistas, distinctasr vis instrumenta voeantur arma. Secundo taraen proprie
et divisas, eo qiiod iina fuerit impassibilis, altera passibi- et nervosius: to armamim accipe pro armate vos , armis
lis. Ita Coucil. Hispal. cap. 13. Tlieod. Dialog. 3. Irenajus vos intruite. Haec vox innuit Primo, vitam hominis, prae-
lib. 3. cap. 20. Gelasius lib. de Diiabus naluris, et alii. gen\m Christiani, non esse aliud quam militiam, ut ait
Nola secundo. Pro eadem cogitatione armamini, S. Hie- lob c. 14. 1. in qiia continuo contra dKmonem , carnem
ron. lib. 1. coulralovin. legit, vel potius expiicat, eadem et mundum luctaudum et decertandum esl. Secundo, pa- P-;",opli»
conversationc armamnt. Gra;ce est t«v auri^v £v.ot«v oTr-n- nopliam, id est, plenam arinaturam Christi fuisse passio- J;, ^,'"'
<r«T5£,!iocest,ra?«rfem cogttationcm armamini,\d est.vel- nem et crucem: hac enim debellavit peccatum , mortem.crui.
ut arma induite, eaque vos armate. CKcumen. Pagnin. infernum et diabolum. Unde symbolice Thomas Anglicus
et ligurm. subaudienlcs x«tz vertiint, iuxta eamdem co- notat Christum in cruce fuisse instar equitis armali : co-
g/talionem armamim. Per cogitationem&ox\^<i primo, con- ronam enim spineam illi fuisse pro galea, caruem pro
siderationem, a;stimalionem, ratiocinationem, q. d. Cum loHca, clavos pro gladio, crucem pro equo. Terlio, pano-
Chrislus lonta passus sit pro vobis, cogilale, oesUmale et piiam pariter cuiusque Christiani esse passionem et cru-
concluditequanta pro eo.imo pro vobis ipsis,puta pro fu- cem Christi, eiusque cogitalionem, mcmoriam , conside-
ga peccati et sequela virlutis, quam vobis sua passione rationem, el invocationem: iisdem enim armis uti et pu-
concihavit,agereelpatidebealis.HocestquodmonetPau- gnaredebetChristianus.quibus usus estet pugnavitChri-
lus: Ikcogilate eum qui talem sustinuil a peccaloribus ad- stus.Quocirca nullum cfficacius telum aut clypeus estad
versum .'^emetipsum contradictionem ; ut ne fatigemini a- resistendum tenlationi daemonis , carnis et mundi, quam
nmisvestnsdeficientes.mndumcnim usquead sanguinem ^cogitatio Chrisli crucifixi, uti docui e. 2. 21. et c. 3. 18.
reslihsttsadversus peccalum repugnanles, Hebr. 12. 2. U Vide et panopliam Christiani a capite ad talos, quam er
Seeuudo, ea«e'« cogilatione, id est, simjli resolutione, Apostolo descripsi Ephes. 6. 13.
Huius rei symbolo in Confirmationis Sacramento nb E-
piscopo in fronte signamur, eoque quasi mililes et pugiles
Christi auctoramur, et roborainur ad cerlandum pro fide
Chrisli usque ad raortem et martyrium. Ita Conslantinus
Magniis in edict. sui ipsiiis Confirinalionein referens ; Lt-
vatoque, ait, me de fonte, indulo vestibus candidis. septi-
formis gratix Spiritus sancli consignationem adhibuit bea-
ti Chrismatis unctione.el vexillum crucis in mea fronte li-
niinl. Et Prudent. in Psychomach.
Post inscripta oleo frontis signacula, per qux
Unguentum regale datum est, el ehrisma perenne.
Hinc iu Ordine Romaoo dic lovis sanelo, forma crucis vo-
ratur, signufn fronlis el sacri titulus bellaloris. ul signati
Chrismale sanclo . signiferi esse mereamur aclesles. Quo-
circa veterea uon lanlum fiontem , in qua residet pudor,
decreto animi, proposito armate vos : ita Vatabl. Sic. S.
Paulus hortaus Philip. cap. 2. 3. ad humilitatem et amo-
rem mutuum eodem utitur stimulo. Hoc enim, ait, sentite
in vobis quod et in Chrislo lesu, id esl hunc anirai sensum,
hoc propositum induile, quod cernitis in Christo, qui cum
in forma Dei essct. non rapinam arbitratus est esse se iequa-
lem Deo.sed semelipsum exinanivil.formam servi accipiens
in simililudinem hominum faclus,ct habitu invenlus ut
homo. Sensusest, q. d. Cum Chrisliis tam resoluteet ge-
nerose pro vobis passus sit el crucifixus, ut peccala et vi-
tia vestra crucifigcret, vos similiter ea in vobis simili ani-
mi resolutione et efficaci proposilo crucifigite, etiamsi id
fiat cum passione et dolore. Rursum Christi exemplo omnia
adversa et acerba, quK in hac vila pliirima occurrunt for-
liter el generose tolerate, Sic Paulus ait Rom. 6 6 Ve-
Comraentana in Epistolara I. S. Petri. Cap. IV, 537
in CoDfirmatione ungebant et signabaat cruce , ad intre- ^ veri proverbii: Canis reversui ad suutn votnitum, tt sus lo
pide proGleadam fidem et crucem , scd etiam alia mem- ta in volutabro tuti
bra.ld eliamDum scrvanl Gra?ri, qni, ul ait leremias Patr.
Constant. iu Profes. fidei, iingunl f.onlom, oculosetdor-
simi in formam crucis. yElh opes vero, ul liabet eorum
Rituale, sive ordo baptismi, ungunt uon tantum oculos,
frontem et dorsum in formani crucis, sed et nares, labia,
pectus, stomachum, tibias, (^cnua et pedcs, ut signilicent
cruce obsignanda esse omoia membra, omnes sensus, o-
mnes aclioiics Christiani.
Uioc rursum militix Christianx tessera et vexillum est
crux. Primus enim Constantinus Ma<^nus , aquilas, quas
Komani in venillis przeferebant, mulavil in labarum cru-
cis, quod ei cxlilus oslensum erat cum hoc lemmate : In
hoc signo vinces; eoque illustres viclorias de Maxeatio a-
liisquc tyranois obtinuit, uti narral Euseb. in Vita Con-
stant. Id seciiti sunt Christiani in bello sacro: quotquot
enini nomendabant militiseadrcciipcrandamTerram saa-
ctam, cruce sigoabantur. Vide Gretscrum de Cruce
SorriciT B!fia pr.stebitlii tbhpis (Grxca adduntvers s.
^iou, id est.iiYa;] ad toli.ntatem Ge^tilh co:<suif-
MANDAM.j Uoc est, voluntales, idest, desideria, Gentiuni
consummasfe. ut legitS. August. hom. 20. inler 50. Cla-
re Pagn. et Tigur. Sal enim est nobis quod anteactx vitx
tempore voluntatem Genfium palraverimus. cum versare-
mur in lasciviis, concupiscentiis, vinolentiis.Ei modestia,
et, ul leoior sit incrcpalio, S. Pelrus se Gentibus annii-
merat,cum ipse Gentilis non fuerit, multo miuus genlili-
ter vixerit. Explicat to reliquum in carne, q. d. Magnaoi
et meliorem xlatis partem io gcntilisino iransegijtis car-
ni et vitiis: parva vitx pars vobis superest ; eiusergo re-
liquum, quod modicum est, declinaus et scoesceos date
Deo et virtuli. Ergo sat veneri venlrique dalum, nunc vi-
vite Chrislo.Sic Udo Archiepisc. Magdeburgensis turpiter
vivens cxlitus monitus est hac voce : Vdo , Udo, cessa a
ludo. lusum salis Udo. Sed quia finem ludendi non fccit.
Qlia Qli passus est m car:<e, dgsiit a peccati$.)u capile plexus cst a S. Maurilio in publico urbis teniplo,
Multi per passum in carne accipiuut Christum ; de Chri-
slo enim paulo ante dixit: Christo igilur passo in carnc,
etc. sicque explicant, q. d. Christus passiis in carne per
passionem eoervavit et abolevit peccala , dum nos pcr
suani gratiam ab iis facit desinere et cessare: ut sit he-
braismus quo Cal ponitur pru Uiphil, puta dcsiit, pro de-
sioere fecit. .\ut, ut alii, desiit a pcccalo, uthabcnlGrx-
ca, id est, desiit esse hostia pro peccato. [Jna cnim oLla-
iione consummavit in xternum sanclificalos, Hebr.lO.li.
Verura hxc violeota aul contorta videiilur, Quare CE-
cumen. et alii gcnuine T^er passum in carne, puta crucifi-
xum, accipiunt Chrislianum; hic eniin , ut iam dixi, in
baplismo concrucifixus, coiiimortiius et consepiiltus est
Christo, ut ait Paulus Kom. 6. 4. Rursum hic passus est
in carne, quia carnem suam cuin eius cuncupisccntiis af-
fiigit, mortifical ct crucifigit. Ad Christianuin eniin, noa
■vero ad Christum pertineut ea qux sequuiitur, Ut iam
ubi etiamuum cruoris eius vestigia in marmore ceroua-
tur, uLi narrat Nauclerus vol. 3. general. -»3. Fulgos. lib.
9, cap. 12. et alii. Sic ait Ezcchiel cap. 44. 6. Sufficianl
vobis domus Israel omnia scekra vestra: et c. 43. 9. Suf-
ficiat vobis principes Israel' tniquitatem et rapinas inter-
miltite, el iudicium et iustitiam facitc, Uoc est quod fide-
les inonet S. Paulus Roman 13. 11. Bora est iam nos de
somno surgere , etc. nox pnecessit , dies aulem appropin-
quavit. Abiiciamus ergo opcra tenebrarum . ct induamur
arma lucis. Sicut in die honeste ambulemus:non in comes-
salionibus et ebrietatibus, non in cubilibus el impudiciis,
non in conlenlione et semulatione , sed induimini Dominum
lesum Christum: et carnis curam ne feceritis. Vide ul S.
PetroS. Paulus quasi chorda chord.c concordet et succinat.
Uis QUI ambulaverlnt. ] Volutautes se de vitlo in vi-
tium: tres enim sunt gradus peccatorum, primus aggre-
di peccatum, sccundus in illo ambulare et stare, tertius
non desideriis hominum, sed voluntati Dei.quod reliquum (^ in illo sedere et conqiiiescere, illique se totum dedere et
esl in came vivat temporis. Sensus ergo cst, q, d. Cbri
stianus qui instar Christi cruciflxi crucifixus est, carnem
suam crucifigendo cum vitiis et concupiscentiis, hic iam
dcsiit, valcdixit et renuntiavit peccatis, ut deiuceps in car-
ne non vivat carni , sed Dco, pcriiide ac si angclus esset
in carne, eam splritui subdeus, spiritalem efTicieus, et pe-
ne in spiritum Iransmutans: quocirca non vivat deside-
riis , id est, secundum desideria homioum Gcnlilium et
cainalium in luxuriis, vlnolouliis, comcssationlbus, uti
mox cxplical : sed voluntati, id est, iuxta volunlatem Dci,
ut cam in omnibus sibi rcgulam vivendi slatuat, eaque
agatur ct impellatur ad omnc boniim Deo placitum, quod
scilicet ipse iubet aut consulit. Unde S. Hier. lib. 1. con-
tra lovin. Icgit, lu Dei volunlale rcliquum in carnc tem-
pus exigat. Pie et sapienter S. .Augiist. in Manuali : Per-
dit , ait, quod vivit. qui te Deum non diligit : qui curat
vivere non propler te, Domine, nihil est, et pro nihilo est
qui tibi vivere recusat, mortuus est : qui tibi non sapit, de
airigere, quos exprcssit Psalles initio Psalmorum, dicens:
Beatus vir. qui non abiit in consitio impiorum , et in via
peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentiae non sedit.
Impii crgo ambulant de peccato in peccatum. Ex adverso
de iuslis dicitur Psal. 83. 8 Ibuiil dc virtule in virtutem,
videbitur Dcus deorum mSion, quod S.Furscus apud Be-
dam lib. 3. Hislor. c. 19. audivit angelos sibi occinentes.
In LLXi'Riis. ]Grxcum a.<si'r,::i siguificat lasciviam.inso-
lenliam, pctiilautiam, procacilatem.protcrviam,lum in im-
pudicis verbis, gcslibus, tactibus, tum in dicteriis,irrisio-
nibus, molesliis, quibus vexatur et molcstaliir proxiinus.
Dbsidebiis. ) EirL^jutat,- , id est concupiscentiis. Impio-
rum enim cor iis xstuat, et instar clibaui ardeniis assi-
diie eiaculatar scinlillas.puta ardentia desideria uunc li-
bidinis, nunc gulx, nunc avarilix, nunc irx, niinc vindi-
ctx, elc. Nam , ul ail Seneca: Immensx sunt hominum
cupiditates,semperqiie hiant el poscunt. Allera ex fine al-
lerius nascilur : qualcm dicimus esse seriem causarum. ex
stpit. Et mox : .inima qux te non quu:rit'nec diligit, mun- l) quilnis nominalur falum, lalem dicimus esse cupiditatum
dum diligit. peccatis servit, et vitiis subiecla est, nunquam
quiela, nunquam secura est. Famuletur tibi scmpcr anima
mca, suspiret libi sempcr peregrinalio mea. ardeat in a-
more tuo cor meum, requiescat in te, Deus meus , anima
mea, coniempletur te in mentis cxcessu.canlct laudcstuas
in iubilalione. et hoc sit in hoc exilio mco consolatio mca.
Signiflcal crgoS. PetrusChristianosdeberc rcdinicre tcm-
pus prxtcritum male impcnsum carni ct veiicii, ut a ba-
plismo oinnem dcinceps vitam ronsccrcnl Chrislo, tanlo-
que impcnsius studcant virtuti , quanlo insolcntius oliiu
atuduerunt voluplati, uti ct monct S. Paulus Koin. G. 19.
Si euim redeant ad priures cupiditatcs, irrilabunl Deum,
graviusque ab co punicutur. IVam, ut ait S. Petrus Epist.
2. cap. 2. 21. Melius erat illis non cognoscere viam iusti-
tt», quam post agnitionem relrorsum converli ab eo quod
illis (raditum est sancto mandato. Contigit enim eis tUud
VOL. X.
ita ipsc Epist. 19. Vcre sapicns Eccl. 18. v. 31. Si prx'
stes aniinx tux concupiscentias eius.faciet te in gaudium
iniinicis suis.
NinoLBNTii») Pcrperam aliqui legunt fio/CTi/iii: Grxce
cnim csl oi»oy)v7iii;, id est temulcnliis, viuolentiis.crapu-
lis, qualrs sunt ebriosorum.qui mcru plcni non nisi vinum
olcul ct eruclanl, adeoqiic io vino corpus , sensus, ani-
iiiam, mcntcm, tntnsque se obruuiit et scpeliunl, mortuis,
quaiii vivls .siiniliorcs; unde S;rus vertit, in crapula et e-
br,clate cl protervia (I canlu.
CoMB.sSATio^iits. ) De his dixi, in Comiiient. iu Episl,
S. i>aiili, Uom. 13. 13.
PoTATiOMHU^ ) Hxc vox distinguitiir a vinolcnliis, qua-
si causa ab clTectu ; potatio enim causat vinolcntlam. Kur-
8um quasi gcnus a specic : potatio enim flt nou tantum
Tiao, scd ct miilso, cerevisia, aliisque potibus.
iiS
538
Commentaria in Epialolam I. S. Pelri. Cop. IV.
Et illiciti» idolokui cultibus.) UlicUis, id est.ab- a angeios, dicniones, ipsamque hominis conscienliam, qui
ominandis et execrandis: cst miosis. Unde S. Augustin
hom. 20. inler 50. legit, nefandis idolorum serviCuliOus.
Gentiles cnim non lantuni coiebant Cererem quasi deam
dantein frugcs, et Bacchum quasi deum danlem Tiaum :
sed et aliis suis desidcriis et cupidinibus quibusque prajfi-
ciebant dcos, qi;os invocabant ut rcs concupilas sibi con-
cederenl, sicut Volupiam, qux a voluplalc appdlata est,
et Libcnlinain cuinomen esla libidine, uit S. August. hb.
4. de Civit. cap. 8. Tacco deam Virginensem , Premam ,
Partundam, Vencrem,Priapum et alios obscoeniores.quos
nominare pudor non sinit, adeo ut S. August. eos refe-
rcns lib. 6. cap. 9. erubescatet perhorrescat.
Hinc patet hanc epislolam, licet primario scripta sit ad
ludxos , secuudario tamen scriplani quoque ad Gentiles
ad Christum conversos : hi cnim in gcnlilismo vocarunt
idololalrise, luxuriae et gulae: ludsei vcro post rediluiu e
Babylone amplius non coluerunt idola.
In quo admibantur.] SjvtiTovTat, id esl peregrinanlur.
bu8 reos convincatel damnct, tum virlutem et poteotiam,
qua damnatos a se eliam reges et priucipes trudat in a-
byssum geheansc, ul neroo eius oculos, os et maaus eva-
dere possit.
Quocirca tunc sero agnoscent suum errorem, dicentque
attonili : Ili sunl quos aliqitando habuimus in derisum, et
in simililudinem iwproperii. Nos insensati vilam tllorum
scstimabamus insaniom, el finem iltorum sine honore. Ec-
ce quomodo cowputali sunt inlcr filios Dci, et inter San-
ctos sors illorum cst. De se vero ululantes plangent: Er-
go erravimus a via verilatis , et iustitix lumen non luxit
nobis, el sol intelUgcnlix non esl ortus nobis. Lassati $u-
mus in via iniquitatis et pcrdilionis, et ambulavimus vias
difficilcs , viam autem Domini ignoravimus. Quid nobis
profuit svperbia? aut divitiarum iaclantia quid contulit
nobis? Transicrunt omnia illa tamquam umbra , et tam-
quam nuncius pcrcurrcns, ct lamquam navis quxpertransit
fluctuantem aquani, cuius, cum pertransierit, non est ve-
hocest, percgrini sibi vidcntur.et quasi esse in alio muu- B stigium invenire, etc. Sap. 5. v. 3. et seq.
do, videntes rem lam inopinalam, vilam scilicct vestram
lamsanclam ctadmirandam.quamquasi rem peregrinam,
iiovam, etinsolitamadmirantur et obstupcscunt, nimirum
ingens miraculum estvidercGentilem factumChrislianum
subilo ninrcs iu contrarium mutare, ut fiat novus homo,
ex ebrio sobrius, ex incesto castus, ex superbo humilis,ex
animali spiritualis. Ea ergo est vis legis Evangelicae et
gratiai Christi , de qua Psaltes Psal. 18. 8. Lcx Domini,
ait, immaculata convertens anirnas. Et Isaias cap. 8. 18.
Ecce ego et pueri mei, quos dedit mihi Dominus in signum
et in portentum. Unde CEcumen. Jpsi, ait, Genliles demi-
rantur vos, quod cum ipsis in similem impietatis ava;^u7iv,
aV^ est refusionem, hoc est confusionem , non concurratis.
Tuin quia mirantur veslrara mutationem, tum quia ini-
rautur se a vobis desertos, lum quia mirantur vos concu-
piscentias vincere, quibus ipsi indulgenles seque manci-
pantes pulant esse impossibile posse carere.
Sapienter S. August. Soliloq. cap. 14. Cum hoe, ait,
diligenter considero , Domine Dcus meus terribilis et fur-
tis , timore pariter et ingenti rulore confundor , quoniam
nobis tnagna est indila necessilas iuste recteque vivendi ,
qui cxmcta facimus anlc oculos ludicis cuncla cernentis.
PnOPTER HOC ENIN ET MORTtlS EVANGBLIZATUH EST : Veri. 6.
UT lUDICENTUR QUIDEU SECUNDUM HOMIKES IN CARNB ,
VIVANT AUTEM SECUNDUM DeUM 1N SPIRITU.) Probat Chri- ChrUlus
slum iudicaturum vivos et mortuos, ex eo quod descen- P''*''"^*'
dens ad inferos iudicarit mortuos carne, sed viros spiri-tujs quo-
tu. Plane enim alludit ad id quod de eisdem dixit cap. niodo.
praeced. cap. 18. Christus enim pro peccatis noslris mor-
tuus est, iustus pro iniuslis, ut nos offerret Deo, mortifi-
catus quidem carne , vivificatus autem spiritu : in quo et
his qui in carcere erant spiritibus veniens prxdicavit: so-
let enim S. Petrus idem repetere et inculcare. Unde to-
ties repelit et inculcat passionein Christi , patientiam ,
Nola. Vro confusione, Graece est ava^yi^tv, quod primoQ morem fraternitatis , aliasque virtules Christianas. Hoc
significatrc/"M«onem, qua scilicet interrogalioni turpivel enim est olTicium boni Pastoris , docloris et prsedicato-
actui, turpis responsio vel actus regeritur et refunditur.
Secundo, redundanliam. Libido enim instar maris redun-
dat et exajstuat in omnes obscoenitates. Unde Syrus ver-
tit, Ecce nunc admirantur, vosque maledictis proscindunt,
eo quod libidine non pruritis cum eis in illa priore inglu-
vie. Tertio, mollitiem et lasciviam. Quarto, confusionem,
ut verlit CKcum. eamque duplicem, scilicetprimo, pudo-
rem et erubescentiam ; secundo, commistionera qua viri
■yel foeminae lurpiter, infande, et subinde contra naturam
inter se commiscentur: libido enim est porlentosa et insa-
tiabilis, unde novos seraper turpitudinis roodos excogitat.
Blasphehantes. ) q. d. Ila vestram mutationem admi-
rantur, ut simul eam non laudent, sed blasphement, id
est, vituperent, rideant, execrentur, utpote suis moribus
contrariam , ac tacitam eorumdem reprehensionem : ve-
slris enira virtuUbus reipsa taxatis et damuatis eorum vi-
tia. Sic hodie videmus viros Religiosos ab improbis blas-
ris : nec enim audilores ea qu% dicuntur illico capiunt .
aut faciunt , sed identidem eadera illis repeti et imprimi
debent: qna de causa S. Chrysost. iu homilils ad popu-
lum , 8%pe et pene ad nauseara insectatur iurandi con-
suetudinem, quEe tunc Antiochiae vigebat, ac palam pro-
fitetur se non destiturum ab hac iteratione et increpa-
tione , donec auditores eam correxerint. lam varii varie
hunc locura explicant.
Primo, Pererius libr. 9. in Genes. disp. 30. n. 91. elEiposit.
Salraeron hic, per mortuos accipiunt morituros, q.d. Ho-
niinibus niorituris dum in hac vita vivunt, serio et vere
prxdicatur futurum iudicium post raortem: ergo mortui
vere iudicandi sunt a Christo.
Secundo, Arias mortuos accipit mystice, nimirum mor-
tuos peccato, q. d. lis qui in Christo mortui sunt rouodo
et peccatis, hoc Evaugelium,id est, Istum nuncium alla-
tum est, quod licet secundum homiDem et carnem, id est.
I.
II.
phemari; quia eorum virtutis et religionis splendor im- D quoad externam speciem, reliquis hominibus similes esse
proborum quasi noctuarum oculos perstringit et pungit, ■ •• . _
cum videant sua vitia ab iis reipsa traduci et damnari.
Quare qui id facit, ostendit se improbum, saepeque depre-
hensum est occultam aliquam libidiuem aut vitium tali-
bus dominari, etiarasi illud celare, et externa niorum ho-
«estale velare conentur. Vere S. Prosper epigramm. 32.
Impia, ait, pars mundi parti cst infesta piorum,
A'ec tolerare potest dissimiles animos.
Ridens nolentes opibus prxsentibus uti,
Sperantesque sibi credita posse dari.
QUI REDDENT RATIONEM BI QUI PARATUS EST lUDICA-
RE vivos et mortuos.) Qui paratus est, Primo, idem
est, quod qm destinalus est iudex. Secundo, qui ex zelo
lustitiae et vindictae inhiat iudicio, avideque diem iudicii
expeclat. Tertio, qui brevi et proxirae iudicalurus esl, id
est, qui in promptu habet lum scientiam et testes, puta
iudicentur, vivaut tamen secundum Deum in spiritu, id
est, spiritu, mente et vita Christum Dei filium eiusque
gloriam referant et reprsesentent.Sicfere et Dionys. expli-
cat, q. d. Mortui in Christo iudicantur et damnantur ab
hominibus huius saeculi, vivunt tamen coram Deo in spi-
ritu. utpote Dei gratia et charitale praediti. Huc accedit
Alcazar in Apoc 21. 20. annot. 18. qui mortuos intelli-
git peccato et araori proprio , q. d. Christus iudicaturus
est vivos et mortuos mystice. Sic enim ab Apostolis e-
vangelizatum est raortuis, id est, fidelibus, qui peccato et
muudo mortui sunt, idque ad hoc ut palienler ferant se
carne iudicari, id est, damnari, cruciari et occidi, propter
Christum , scientes in Dei tribunali sibi adiudicandam
causam, seque donandos praemio vitee spiritalis, gloriosae
et aeternae, ut scilicet apud Deum vivant spiritu iromor-
tali, laetissimo et beatissimo.
III.
IV.
VI.
Commentaria i'n Epistolam 1. S. Petri. Cap. IV. 639
Terlio, alii, q. d. Morlui in Chrislo iudicant, id est, da- ^ etus desceDdit ad inferos ot mortuo9 palres iudicet carne,
ninaDt scelera quae fere in ipsa hominis carne resident,
ideoque se Deo spiritu excoleDdos et viTificaDdos subii-
ciuDt. Verum hi omncs to mortuis non proprie ad litle-
ram, sed myslice et spiritualiter occipiunt, cum proprie
ut sonat videatur accipiendum. Sic enim immediate ante
accipit S. Petrus, cum dicit Christum iudicaturum Tivos
et mortuos, idque hic probare conleodit.
Quarto ergo OEcum. proprie morluos accipiens sic ex-
plicat, q. d. Christus descendens ad ioferos iudicaTit, id
est, damuavit mortuos ibi degeDtes, eos scilicet, qui dum
in vivisagereDt more homiDum carDalium turpiter in car-
ne vixerant: Tivificavit vero et salvaTiteos qui secundum
Deum in spiritu, id est , pie et spiritualiter vilam Iradu-
lerant. Verum hic duos ponit ordines, unum salvando-
rum, alium damnandorum, ac consequcnler alios facit iu-
dicalos a vivificatis,cum S. Petrus videaturfacerc eosdem.
Iloc enim sigoificant illae parliculae quidem et aulem, qux
et vivificet spiritu, illudque in hoc descensufecitinchoale,
plene vero ct perfecte idipsum faciet \n die iudicii.
Tertio, Cbristus iudicavit morluos in limbo carne , id
est, punivit eos in fulurum, quia eis haDc poEDam et poe-
nitentiam exlerius irrogavit , ut publicam apud homines
subireot Dolam et igiionjiniara , ut scilicet homines oon
tantum practerili, sed et futuri iudicent aestiraentque eos
quoad carnem diluvio mersos el suffocalos iuste ob eorum
iDcredulitatem el peccala, imo iudiceut eos quoad animam
damDatos , esto secreto coram Deo vivificati siot spirilu.
Sic eoim etiamnum viri docti, uli dixi cap. prsced. v.l9.
el 20. censent omoes diluvio raersos fuisse damnatos.
Christus ergo suo iudicio hanc eis Dotam apud homine«
irrogavil , voluilque ut hoc hominum iudlcium pateren-
lur ob suam culpam , quia scilicet sua incredulilate et
peccali8,eiusque iusla punitione el morte qua mersi sunt
diluvio, homiDibus iuslam hocsuspicandi occasioDem de-
fibi iDvicemineadcmreetiueodemsubiectoopponisoleDt. deruut. Verum quia S. Petrusait: W iudicentur sccundum Rtfelli-
Quinlo, alii cxplicaDl, q. d. Christus descendens ad pa- ij homines, non hominem, hinc videtur polius loqui de iudi-iuf-
tres mortuos in limbo deteotos, eis evaugelizavit et nun-
tiavitquod iudicentur.Gnce xpLSujt.in fuluro, id esl, iu-
dicaudi sint quidem in die iudicii, secundum homines , id
est.quatenus homincs iam redivivi rursum existent in
carne , in ea enim resurrecturi suntetituri ad iudicium;
aed pariter eis nuntiavit quod adiudicandi cselo, vivificeo-
di sinl spiritu gratioe et gloriae scmpiternae. Verum haec
expositlo non satls explicat antithesim , quae est in iudi-
rari carne, et vivificari spirilu : rursum^iDler to secundum
homines, et seeundum Dcum ; sed homines Deo, carnem
spirilui, et iudicium vlvificationi substernit et subordinat.
Sexlo, alli: Probat, inquiuDt, S. Petrus Christum veu-
turum ut iudlcet non tantuin vivos. sed ct inortuos ex eo
quod, ut dl.\it cap. praec. v. 19. Christus desceoderit ad
inferos, ut iis qui olim mortui eo desccDderant evaDgeli-
zaret et praedicaret, ad hoc Don ut mortuos io peccatocon-
Terteret, scd ul quasi iudcx eos iudicaret, non solura per-
cio hominura, quam de iudicio Christi, alioquin dixisset,
ut iudicet eos Cbristus, vcl ut iudicentur a Christo. Potius
ergo videtur loqui de mortuis , qui ia pielate et carois
raorlificalioDe iudicantur ab hominibus carnalibus egis-
86 vitam miseram , superslitiosam et stultam , non aii-
tem de mortuis in peccato, ct mersis io diluvio. Uudeait
his evaDgelizatum, id est, Ixtum auncium de roercede et
pracraio vita; bealx allatum fuisse.
Quore scptimo, hic videtur geDuinus totius huius loci VU.
C89C conlexlus et scDsus, ne quis miretur id quod dixit gCLiOLi.
S. Petrus Christum iudlcalurum mortuos, idipsum probat,
diceos: Propter hocenim etmortuis evangclisatumest. Lo-
quitur enira coDtra Gentiles et Epicurxos viventes in lu-
xurils, vinolentiis, comessationibus, dicenles:
Ede, bibe, lude, post morlem nulla voluptas.
Quasi oinnis felicitas in iis et io hac vila coosislal ; cen-
scbantenim animara interirc cum corpore,ac proindestul-
celleudo el rondemnando dxmooes et reprobos iam inge- (^^ tuinesse voluptatibus huiusvitx abstinere,ctcarnem raor-
hi<unam damnatos, sed etiam iudicando iustos oliin incre
dulos Noc minilanti diluvium , postea vero crcdenles el
pirnitPDles: hos enim iudicavit, hancquc in eos scnten-
tiain prolulit, dicendo: Ego tos ob incredulilatem el pec-
cata damnaTi secundum hominem, id est, e.xterius came,
ut scilicet exlerior Tcster homo, pula corpus ct caro mo-
reretur et mergerclur diluTio; Tel secundum homines, id
est, ut more hominiim , qui corpus possunt iulerficere,
non animam, punianiini ct inoriamini incarne; sedqnia
ante inortem pocnituistis, idcirro secundum Deum, id est,
interius et secrcto corain Deo animain vestram adiudlcu
vitao, utscillcet permeam raortcm ct redemplionein viva-
tls mecum spirilii, ideoque comraunico spiritui vestro vi-
aioncra raex divinitatis , eaque vos bco et glorifico , fa-
ciamque parilcr ut tcrtio die raecuin is resurgat in corpo-
rc ad vitam plenam, gloriosam et xternam : itn Suarez 3.
p. tom. 2. disp. 43. secl. 3. et Gregor. dc Valentia 3. p.
secl. 2. q. 4. punclo 2
lificare spe futurx vitx, utpole qtix uulla sit, ac proinde
nullum in ea de gestis prxsenlis vitx sit expoctanduin lu-
dicium, nulla merces et retribulio.mortuos eoim nihil scn-
lire, uihil scire, nihil pali, imo plane non esse. Evcrtil hoc
S. Polrus docens Christum iudicaturum lam tnortuos.quam
vivos, eisque pro merilis prxmia redditurum: mortuos
ergo vivere quond animam, ac proinde Christianos debe-
re pristinis cupidilalibus renuDtiare, viliis caruis abslioe-
re , ac Christo passo et crucifixo se conformare, crucifi-
gendo carnis appelilus, Ut iam . inquit vers. 2. non desi-
deriis hominum . sed voluntati Deiquod reliquum esl in car-
ne vivat temporis, ut nimirum in altera vlla cum Christo
resurgalis ad gloriain. Probat hxc omnin ex co quod Chri-
stus,ut ostenderet se iudlcaturum morluos xqiic ac vivos,
descendcrit ad morluos patrcs in limbo degcDtes, qui ia
hnc vito vixerunt pie, caste, sancle secundum spirilum ,
non seeundum carncm, ilsque evangclizarit, id ost, attu-
lerit Ixtum nuncium bcatitudinis, nimirum adiudicando
.-■ — . «j. -m. puii\.iu ^. rv lui II. ia;iuiii liiiiiciuiii uuaiiLuuiiiis, uiiiiiiuiii auiuui\;auuu
Dicea, pro lurfifen/ifrct t?ifan<, Grxcc sunt fiiluro /oi- ^Jcos cxlo et vilx bcalx, eamque quasi iudei rcipsa illis
2uji et t'oT<. Ergo hoc iudicium adhuc futurum cst, illud
voro Christi iain dictum peractura est oum ipse dosocndit
ad inferos. Ergo de eo non loquilur hic S. Pctrus. Resp.
Primo, hxo futura non rofrruntur ad teinpiis prxsons no-
bio , 8edl'hristn . putn ad tempus Chrisli dosrondenlis ad
inforos: tunc cnim ornl adhuc futiirum, non fartum. q.
d Chrislus dosoondit nd inforos ovnnf^ollznlum mortuis,
ad hoc tit oos iudionrot oarnc, et viviticnret spirilu: noc-
dtim enim ernnt ab oo iudicoti et vivificali, scd adhuc iu-
dirandi ol vivificnndi.
Scoundo, ('liristiiR liinc inchonvit iudicium, oonsummn-
bil vero illtid in fine iniindi. Tuiio orgo perngot plciitiin ot
iiniversnle iudioiiim, qiiod snno ndhuc futurum ost : liinc
enim iudioium illud in liinbo sorroto poraolum celebrabit
onram tnto mundo , sontonliamque siiam confirmnbit, et
publicablt ut durct pcr omaein clerailatcm,q. d. Cbri-
Inrgiendo, ita ut licet illi iudicentur et xstimcntur securi'
dum homines, id est, ab hominibiis mundanis csse mor-
tui (to enim mortui hic repetonduin essc patet ei entithe-
si qux soqiiitiir, Vivant autem etc.) id est, planc intcriis-
se in carnc, idooquc fiiisse miscri ct superstiliosi vcl fa-
tui,qund,dum vivorcnt.oarnis voluptalos spreverint.cani-
qiio ciim viliis ot ooiioupisconliis morlificarint ct crucifi-
lorinl, iit sosc assiinllaronl Christo postea passo ct cruci-
fixo , iidoin lamon rirant secundum Deum , id est, coram
Dco, ot dono Doi in spiritii gratix ct glorix cxleslis. To
rnim ut lirct iudircntur srrundum homines , rcspicil id
qiiod di\it v. 1. In qiw admirantur nonconcvrrentibus vo-
bis in ramdcm luxurir confu^ioncm , blasphemantes. Nam,
iil nit S. Paiiliis 1. Corinth. 15. 19. Si in hac vita tantum
in Christo sperantti sumus, viiurabiliores sumut omni-
bus hominibuj.
540
Commentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. IV.
Tales morlui fuereProphetae.Machabaei elsimiles, quos \ ncgligenler vitam seipm in carne condemnare , alque id
Tropol.
recensel Apostolus Hebr. 11 qui ausleram vitam egerunt
in carnis morlificalioue, et in spirilu puro sancloque ser-
viferunt Deo, proeoque dura, adeoque mortem ipsam pas-
si sunt. Tales qiioque fuere multi mersi diluvio, qui prius
increduli Noe illud mlnitanti, uti dixit cap. prseced. v. 20.
(eo enim alluditj vacabant luxuriis, potationibus, comes-
sationibus; poslca tamen territi constantia miuarum Noe
et fabricationis arcae pcenituerunt, seque dederunt absti-
nentise, conlinentiae et poeuitentise. Hos enim hominescar-
nales iudicabant plane mortuos, et carne mersos in dilu-
vio, cum tamen per Chrislum vivaut spiritu. Horum enim
exemplum Christianis proponit ut eos imitentur, ac pri-
stinas carnis iilecebras abdicenl,spirituque gratiee vivaut,
ut mox cum Christo resuscitari,felicitate donari, et spiri-
tu gloriae aeternae vivere et beari niereantur. Hic eaim
versus pendet a v. 1. el seq.
Porro ex horum piorum gloria et pra;mio colligendas re-
linquit S. Petrus impiorum pcEuas, et supplicia,quae scili-
nihil aliud esse quam spirilu,id esl.ex Chrisli institutione
vilam traduccre : quippe cum priorum vitse actionum da-
mnatio alacriores. ac prompliores ad ea qux prx manibus
httbent corercenda ipsos efficial. Sic et Hiigo.Valab.et alii.
OsiNIUH AUTEn FINIS APPBOPINQUAVIT. ) To 0«<eW non Vers 7.
respicit proxime prapcedeotia de iiidicio rnortuorum, sed
id quod superius dixit de abHtlnendo a luxuriis, coinessa-
tionibus et prislinis viliis; hiiiiis enim abstinenliae causarn
rcddit, quod voluplatum aeqiie ac rerum omnium fiuis ap-
propioquel; proprie vero respicit to paratus est iudicare,
q.d. Instal uobis Christus iiidex, quia inslat linis omnium:
ergo par est sobrie el caste vivere , ac Christo passo con-
formari , ut corain eo iudice securi et laeli comparere , et
vitae sauctae Iransactae rationem reddere possimus. Hoc
est quod monet Clirislus Liicae 21. 34. Altendite ne gra-
venlur corda veslra in crapula el ebrietate et curis huius
vilie, ei superveniat in vos repentina dies illa.
Porro, finis hic primo accipi potcsl vitae, q. d. Brevis
1
cet tormenta eos maneant, qui carnis voluptatibus indul- D est vila nostra, iaiiique multi 30. 40. 50. eius aDnos vi-
gentes totos se Iradiderunt luxuriae et crapulae, ut hos de
■vitent fideles, et pios in mortificalione carnis viventes et
mortuos sequantur. Unde et subdit: Omnium aulem finis
appropinquavit.
Nota prinio , to secundum homines , idem est quod ab
hominibus, qui humana, id est exteriora et sensibilia ae-
stimant, qui tanlura iudicant, amantet sectanlur ea quae
vident, sentiiint et sapiunt in carne, et carnalibus volupla-
tibus, ac proinde iudicant eos qui in carne vixerunt et vi-
vuut abstinentes et continentes , esse miseros , supcrsti-
tiosos et fatuos.
Huic opponitur to secundum Deum, id est, apud Deum,
coram Deo, a Deo, dono et praemio Dei, qui est Dominiis
spirituum, piam mentem inspicit, eamqueiudicat secreto,
interius et invisibiliter confereudo ei vitam spiritus, pula
vilam spiritalem,ci£lestem,angelicam,beatametdiviuain.
Nola secundo, alludit S. Petrus adChristum, quem cap.
praeced. v. 18. dixit passum pro uobis, Ul nos offerret Deo Q
mortificalus quidem carne, vivificatus autem spiritu, q. d.
Sicut Christus pro nostris patrumque culpis hoc iudiciuiu
subiit , ul moreretur carne , sed tertio die resurgens vivi-
iicarelur spiritu , ita pariler idem iudicium patribus, qui
secundum spiritum, non sccundum carnem vixerunt, ir-
rogavit , hanc iu eos sentenliani pronuntians: Qiiia car-
nis concupiscentias mortificastis, dono vos vita spiritus,
et licet ab hominibus carnalibus iudicemini plane esse
liiortui, ideoque vixisse iiiiserc in carne, tamen apudDeuni
vivatis fclictis iu spiritu , nimirum immortalcs , beati et
gloriosi in auiina, ac suo teinpore cuin Christo vobiscurn
passo et crucifixu resurgatis in corpore iinmoi lali, bealo
et glorioso. Hoc significut to propter hoc et mortuis evan-
gelizatum est : fuiteaiin hociudiciuinChrisiiEvangeliuni,
id est,laetissimum nuncium,quod Patribus toties et tamdiii
carne mortificatis attulitde sua morte et redemplione iain
peracta, ideoque eorum liberalioiie, felicitale et gloria.
Uode Tropulogice, hoc iudicium Christi et Patrum ne- p.
cesse est ut subeat quilibel Chiistiauus , nimirum ut iu- L*
dicetur et mortificetur carne tum ab aliis, tum a seipso ,
iudeque vivifieetur spiritu tuin per gratiam, luin per glo-
riam. Huc referri potest e.\positio nioralis potius quam
litteralis S. August. Epist. 99. qui per mortuos accipiens
iiuu infeios, sed infideles et iniquos, sic explicat: Pro-
pterea , inquit, in hac vita et mortuis evangelizatum est,
id esl ivfidelibus et iniquis, ut cum crediderint iudicentur
quidem secundum homines in carne , hoc est , in diversis
tribulutionibus , et in ipsa morte carnis : unde idem Apo-
stolus alio in loco dicit tenqms esse ut iudicium incipiat
a domo Domini ; vivant auiem secundutn spiritum , quia
et in ipso fuerant mortificati , cum morte infidelitatis el
impietaUs detinerentur. Et ila OEcumen. Dicunt, iuquit,
eos qui ita Chrislo mortui sunt , ut morti Chrisli confor-
mentur, et mundo, id est , mundanis concupiscentiis mor-
tui svnt , et soli Christo vivmt , ob anteactam ignave ac
xerunt: parum ergo eis restat: imminet ergo vilse fiuis,
mors el iiidicium particulare.
Secundo et potius, ^ni^hic intelligitur mundi et sxcu-
li ; huc enim innuit to omnium, q. d. Muodus iam stetit
per quatuor annoriim millia, vergitque ad senium et oc*
casuin : mundus sex vitae suae aelates transegit, agit iain
septimam et ultimam : ergo eius fiois appropinquat. Pri-
ma eniiii mundi aetas fuit ab Adam ad Noe et diluvium ;
secunda, a Noe ad Abraham ; tertia, ab Abraham ad Mo-
sen; quarta, a Mose ad Davidem ; quinta, a Davide ad ca-
ptivitatemBab}lunicam;sexta,a captivitateBabylonicaad
Christum ; septima, iam agitur a Christo usque ad finein
mundi. Hinc S. loan. Epist. 1. cap. 1. 18. ait, Filioli no-
vissima hora est. Et S. Paulus 1. Cor. 10. 11. Hxc. in-
quit, scripta sunt ad correctionem nostram, in quos fines
sxculorum devenerunt.Qiac ait in praeterito o^prop/n^Ma-
vit, qaia maior sxculorum pars et numerus iam praeteriit.
MysticeCKcum. Finis, inquit, omnium, scilicet Prophe-
tarum, est Chrislus, q. d. Quoniam omnium perfectio, qui
est Christus, accessit, vos quoque debetis huic conformari,
in omnibusabsolutos acperfeclos vos reddere in temperan-
tia , in sobrietate orationum.
ESTOTK ITAQUB PRUDENTB9, BT VIGILATB IN ORATIO-
NIBOS.) Va itaque significat haec ediicl et concludi ex iain
diclis, q. d. Quia ftnis omiiiiim appropinqiiat, parest, ut
ad euin vos comparelis, prudenler in omuibus agendo ct
vigilaiido in orationibus, iuxla illud vulgo trituni :
Quidquid agas, prudenter agas. el respice finem.
Alludit, iiiio refrical illud Chiisti: Vigilate ercjo, quia ne-
scitis qua hora Dominus vester venturus sit. Et Matthxi
cap. 25. 15. Vigilate ilaque , quia nescitis diem neque ho-
ram. Et cap. 26. 41. Vigilate et orate ut non intrelis in
tentationem.
Pro estote prudentes, Graece est aufpovr.aaTe , quod CK- Pfuden-
cuin. Pagn. Vatabl. Isidor. Gagneius et alii verlunt, sobrii "* ''""^*
eslole: quippe, ait CKcuin. cum sobriorum sit oratio et pre-
cum effusio, id est, vigilantium, ct non eorum qui munda-
narum rerum ebrielate sopiti opprimuntur. Hinc sobrietas
dicitur aojypoauv/), eo quod o-oa^et rrrj ypovr.oti/, id est, servet
prudentiain et mentis sanitatem. Syrus vertit , eslote ca-
sli: sobrietalis enim comesel filia est castitas. Noslerge-
neralius et planius \erl\t,prudentes estole. Prudentia eniin
oinnium virtutuin est dux et ouriga, ut aiebat S. Anlo-
nius, qu£e singulas hominis acliones ordinat et modera-
tur, itaque hoiiiinein conipouil et disponit, ut secure fi-
nem omniuin expectet, et fidenter coram Iribunali Cliristi
rationein vita; suae reddilurus se sislat.
Nota, quoad etymoii prudens dicilur quasi porro videns, prudeDs
ait Isidor. lib. 20. Etymol. c. 15. rcrspicax enim est, eMuasi
incertorum casus videt. Prudentiaergodieitur quasi porro^°"j° ""
videutia, vel provideutia. Definitio eius haec traditur a S.
Aiig. lib. 1. de Lib. arbit. c. 13. Prudentia est rerum ap-
pelendarum et fugiendarum scientia. Ab Aristot. G. Elhic.
Coramcntaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. IV.
541
cap.5. Prudentia est reeta ratio agendorum. Ab aliis pla- ^ rum te non pamileat. Idem rogatus quid in minimo essel
ne et plene sic definitur: Prudenda est virtus inlelleclus, maximtim? Ilespondit, Prudentes cogilaliones ammx in
Liuipru
deolic.
ple
^ua in quovis negotio occurrente novimus quid honestum
sit. quid turpe; qu.d faciendum, quid fugiendum. Par-
les intcgrantes prudentiaea nonnullis traduntur sex. Pri-
ma C8t providentia. quae est consideratio futurorum even-
tuum, qul possunl scqui ex opere. Secunda eslratio, pu-
ta promptitudo ratiocinandi et coiligendi unurn ex alio.
Tertia est docilitas, sive promplitudo ad discendum. Quar-
ta est solerlia, sive sagacitas, quae est medii invenlio tem-
pore brevissiino, ait .\ri8tot. Quinta est ci>cu/«.</?e(7(0,
puta consideralio cirourastanliarum ne qiia desit ii) ope-
re. Scxla estcaM//o, pula ciira ut >ilcntur periculo el in-
commoda operi coniuncla. OITicinetoctus prudculi.T prae-
cipui siiut qualiior: consilium, cx bona delibcratione: lu-
dicium, ut mclior rcs ct mediiim aplius ad finem cliga-
tur: eonslantia, in relinendo eo quod recte iudicatiiin est:
diligenlta, in excqiiendo. Hisce totidein vitia et actus im-
prudentiae opponunlur, nimiruin prxcipitado , quae mili-..
tatcontra consilium; inconsidcrutio, conlra iudicium; in-"
conslanlia, roiilra constanliQni et iudicii firmitatem: ne-
gligentia contia diligenliam el vigilaiitiam rationis ia exe-
quendo. Prudentia crgo esl mensiira et rcgula virtulum
omoium quae sunt in voliinlate, a qua ratio honesli el vir-
tutis in singulas dciivaliir ct dcsrendit. lllud enim est
opu8 virtiitis, quod roorormc est iudicio et dictamini pru-
denliae. Prudoniiae enim ulTicium cst, praescribere modum
Tirlulibus , quidnam scilicet in singulis fiinclionibus sit
raliooi commcnsum, non exorbilans perexressum vel de-
feclum. Quocirca pcrfecla prudcntia tantum est in viris
probis, qui aiTectus habenl doinilos: iii aliiscnim alTectus
saepe mutant et perverlunt iudicium rationis et pruden-
tlae, ait D. Thoin. 2. 2. q. 49. Denique prudentia circa
particularia versatur, ut siugiila Gaut convcnienli loco,
tempore ct modo.
Moral. disce hic primam el principem virlulum omnium
esse prudentiam. Praeclare Nazianz. io lambico de fortu-
na et prudenlia: lUalim, mquit., prudentix guttam, quamQ^
inlegrum secundioris fortunx pelagus. S. Basil. in Con-
stit. Monast. cap. 15. In omni. ait, qux suacipilur actio-
ne antecedere prudentia debet. iSam prudenlia remota, ni-
hil cniusvis gcneri.i est, quod licet bonum videatur, non in
vitium recedat . si uut ulieno temp'ire . aul non adhibita
moderatione fiat. Idem orat. 21. de felicitate el pruden-
lia: Vera, inqiiit, prudenlia nihil aliud est quam rerum fa-
ciendarum omillcndarumque cognilio, quam qui sequitur,
nullo tempore a virtulis opcribus deflcctct , nec unquam
pravilatis spiculo configetur. S. August. conc. 1. in Ps. 13.
Prudens, ait, dictus est porro videns; si prudcns porro vi-
dens, ergo fidc videt. Idt-m in Epist. ad Rom. propos. 19.
Prudenlia est spirilus. quando neque in bonislcmporalibus
spes nostra est. neque in malis timor. Idem lib. G. Miisi-
ca; : Prudentia esl a/feclio animx vel motus quo intelligit
aierna superiora esse, et inferiora esse temporalia, ideoque
illa prae his appetenda.
Idcm sensere Geniilcs, qui haec prudenti<e pnrlim daiit
corpore humano.
Tertium: Prudentia perfeeta nihil in rebus humanis ad-
miratur: ita Dcmocritus apud Slobaeum srrmon. 3.
Quartum: Prudenlia virtulibus omnibus ulilur , alque
earum modum, ordinem et occasionem quasi oculus qui-
dam mentis undequaquelueidissimusoslendit. iileoquepru-
dentia sui posses.wres efficit Deo similes: ita lambl. apud
Stobaeum serm. de Prudeotia.
Quiutum: Prudens vir ad vilam quasi ad viam quam-
dam, non pretiosius viaticum, sed quod magis necessarium
est eomparat: ita Criton ibidem.
Sexlum: Prudentix sunt tria munia. Primo, prseterito-
rum meminisse. Secundo, ageie prxsentia. Tertio, futura
cavere : ita Isocrates apud Stobaeuin serm. I.
Septiiiium: Iii pnelio soli cordaU iniiiies sunl causa vi-
ctorix: ita Agesilaus apiid Plul. in Lacon. Unde deScipio-
ne iuniore dixil Cato illud Homeri de Tiresia Odvss. /..
llle sapit solus , volilant alii velut umbrx.
Ila Plularch. in Apophth.
Celebre est illud Euripidis; Unum consilium rectum ma-
gnam militum manum vincit. lo bello ergo aeqiie, ac cae-
teris rebus plus valcl prudentia, quam arma el vires.
Oclavum: Sicul exercitum ducit Imperator, gubernator
navigia, mundum Dcus, aniiiiam ipsa mens; sic ipsam fe-
licilalem prxseiUis vilx lemperat regitque prudentia : ita
Archilas apiid Stobaeum serm. 11. devirtute, quae est ia
ordine priina.
Nonum : Prudentia te docet ut in cunctis semper idem
sis, lam inprosperis, quam in adversis, sicut manus eadem
est sive in palmum exlendatur, sive in pugnum contraha-
tur: ila Auct. serm. ad Fralres ia eremo ser. de prudea-
lia tom. 10. S. August.
Decimum : Vti cicatrix admonet cavendum esse vuU
nus, ila memoria prxterilorum malorum reddit cautiores:
ita Plutarchus.
lIndecimum:Fibri Pontici genitalia sibi amputant in ve-
natu, quod ob hxc se peli intelligant: ila prudentis est rem
abiicere ob quam periclilalur: ita Plut. Sic Christus iubet
erui oculuin, manuin, pcdein, si ea ipsi sunt scandalo et
ruina;, Matlh. 18. 8. Prudentia ergo docet postponere bo-
na famae , famam vilae, vitain conscientiac.
Omnia si perdes famam servare memento.
Duodecimum: Eum ausculta cui quatuor sunt aures, hoc
est,audi eum quidiutiirno coinplurium rcrumusu pra; cae-
teris sapit, uti ferc sunl senes , qui res privatas et publi-
cas diu tractarunt.
Decimumtertium: In bcllicis difficullalibus providen-
dum cst ul potius in nocendo aliquid omiltalur, quam cum
aliquo delrimento wililum noceatur: ita Ccsar lib. 6. de
liello Ciallico.
Dccimumquartiim: Loco .^apienlix est alicnam stuUitiain
opperiri , et quiete intueri hoslcin imprudenlia ruentcm :
ita Tacit. lib. 2. hislor.
^, ,,„. ,.^, ,„uu....»..t |^......i. uui.i „ Decimumqiiinluiii : Prudcnlium et Deum colentium est
clogia, partlm prxccpla. Socratcs ra^,ai\is,quid csset pru- ^ pultutantis bclli causas . prascrtim cum amicis, protinus
III.
IV.
VII.
Vill.
IX.
X.
XI.
XII.
XIII.
\IV.
XV.
dentia? Animx, inquit.conci/imYa.*: itn Slobx'us seriii. de
prudenlia. Idcin: il navis racuu, inqiiit, inslrumentis con-
venienlibus. .sic vitaprudcntix affniibus instruenda est et
viunieiula. Nec equo sine fneno , nic divitiis sine pruden-
lia tulo quis uti potrril. Idcm disripulos doccbat tria: Pri-
nio, ut in animo habeienl prudentiam. Secundo, in lingua
silentium- Tcrlio, in vullu vcrccundiam: ila Max. ser. 41.
Philo lib. 1. Allcg. (Jaod. inquil, inlcr melalia esl aurum,
hoc inter virlutcs est prudcntia. Plularch. l't Cijclops cxo-
cuiatus, iiil, quoquorcrsus iikiuus porrigat, nuiioccrto in-
uilitur scopo . ita miignus rex cui desit prudenlia, quid-
quid aggrcditur ingciiti rcruin tumullu, scd nulio iudicio.
PriiJen Prudentia.>pr!pceptn,hacc assigiiant. Priinum cst Bian-
cepii'!'^ lis apiid Laerlium : Considern ct poslca rem aggrcdcre.
I Itcm: Aggrederc tardus agenda, aggressus agc caiutans.
II, Secuadum cst Pcriaadri apud Laerlium: Ea facito quO'
incidcre, imprudcntium rero rt Dcum sibi iratum qii.rren-
tium est. tumuitus occasiomin cxcilarc : ita Procop. Iib.2.
Bolli Persici.
Dccimumsextum: Prudcntium est amicisinimicitias con- xvf.
donare: stultorum cl barbarorum est amicos cum inimicis
tollere: ita Dionys. Hulicar. lib. 5. Idcm lib. 11. Prudcn-
tes, inquit, publica commoda privatis simuUatibus potio-
ra ducunt.
Decimuinscptimum : Er maiis minimum elige, ex bonis XVII.
maximum. Qux divinitus accidunt , neccssario ; qux ab
hostibus, forlilcr fcrlo: ilaThucyd. 1. 2. .\c temerc cuilibct
crcdas,nec proptcr rerum successum in.solcscas, scd cuncla
expccla qux liominibus accidcre possunl : ita Polyb. lib. 8.
Dfcimumuclavuni : /\c/>io bonus vir imiierii cupiditate XVIII.
tcnetur . sibive gravium ncgoliorum curam cxoptat , ct in
huiusmodi re expcdit munus imposituvi considerale sub-
w
542
Commentarla in Epistolam I. S. Petri. Cap. IV.
irc, ut luto idipsum lieeat exequi : ita Dion. lib. 36. Ergo A candi consuetudinem declinemus , ne nos inter vitia dies
XIX.
XX.
XXI.
XXII.
XXlll.
XXIV.
XXV.
XXVI.
XXVII.
XXVllI
fita privata, est vita beata
Deciraumnontim : Pncvenienda sunt hostium eonsilia ,
antequam cum damno nostro crescant: ita Dion. lib. 38.
Vicesi mum : Qui sux incolumitatis curam gerit,duo obser-
vet.Unum.ut negotio prxfcctusdifficultatem eius a se remo-
veat ; allerum ,ut rei bene gcstse nomen servet. Ita idem 1.49.
Vicesimumprimum : Priusquam incipias consuUa, et tibi
consulueris mature facto opus est: ita Sallust. in Catil.
Vicosimumsecundum : Prxsentibus bonis uti prxstat ,
quam fugienlia quierere : ita Procop. lib. 1. Belli Persici.
Sic secura periculosis,cerla dubiis.perpelua temporariis,
inuita paueis, facilia dilTicilibus, publica privalis, divina
humaois, caelestia lerrenis onteponeiida sunt : haec enim
dictat prudcntia.
Vicesiinuralerlium : Plurimvm iuvat in rebus obeundis
temporis uli opporlunikile: ila Procop. I. 1. belli Wandal.
Vicesimumquartum: Insignis est prudentia quod non fa-
cere non possis , id facere ut libenler fepisse videaris : ita
Pachym. lib. 9.
Vicesimumquinlum: Super arduis rebus diu multum-
que et graviter deliberandum , ut quod honestissimum est
et xquissinium ampleclamur ,sed in primis interpellandus
est Deus, ut quod oplimum est nobis suggerat: ita Comi-
nxus lib. 2.
Vicesimumsextum: Satiusest suatueri.quamalienacum
periculo appelere.
Rursum: Prudentis est sua uon ostcntare, consilia ce-
lare, rumoribus noa terreri, in alieno malo fugienda in-
tueri, iuxla illud:
Felix quem faciunt aliena pericula caulum.
Vicesimumseplimum: Accommodes te tempori, nec te in
aliquibus mules.sed potius aples, a\lSenec& de qualuor virl.
Vicesimiimoctavnm: Aristoteles ad Alexandrum: Anna-
les , ait, palrum discule , inde poteris bona exempla ex-
trahere, quia acta prxlerita dant certum documentum de
futuris
Domini deprehendat. Plura de vigilia eiusque causiB, vi-
de apud S. Chrysost. homil. 62. ad pop. et S. Augast. in
illud Psalm. 62. Deus Deus meus, ad te de luce vigilo.
Porro S. Pelrus vult nos vigilare,id e8t,a88idaos,«creB
et alacres esse in orationibus ; tum quia orationes sunt ar-
ma elTicacissima ronlra omnes tenlationea et hostes ; tum
quia orando prxparare nos coavenit ad diem Domini, ut
scilicet eum assidue cogilando, amando, laudando, invo-
cando expcctemus. Unde S. Basil. homil. in S. lulittam:
Accumbens mensw. inquit, ora : edenspanem, largitori gra-
tias rcpendilo. Tunicam indueris ? gratias age benigno da-
tori. Amiciris pallio ? fac in te augescat interior erga Deum
charitas , qui integumenta largitus est. El sane si cuilibet
beneficium aliquod.licet exiguum, in nos conferenli illico
gralias agiinus, mullo magis Deo ideulidem et singulis
horis nova dona tum corpori, tum auimse nostrse largien-
ti, crebro et quasi continue gratias agere debemus, iuxt»
illiid S. August. Soliloq. cap. 18. Sicut nulla est hora et
Dpunctum in omni vita mea quo tuo beneficio non utar: sic
nultum debet esse momentum quo te non habeam ante ocu-
los, in mea memoria, et te non diligamex omni fortudine
mea. Et paulo anle : Tuum igitur sit totum id quod vivo, semrer
et totus totum me tibi offero. Totus spiritus, totum cor, to- Deo gra-
tum corpus, tota vita mea vivat tibi vita mea dulcis, quo- '■" '«*•
niam totum me liberasti, ut totum me possideres. Idein E-
pist. 77. ad Aurelium : Quid melius aliud, ait , et animo
geramus, et ore promamus, et calamo exprimamus, quam
Deo gratias ? Hoc nec dici brevius , nec audiri Ixlius, nec
intelligi gratius, nec agi fructuosius potest.
ANTE OHNIA HUTUAH Ilf TOBISHBTIPSIS (Grsce ec; tan- ^
Touf, id est, in vos, inter vos: ila Pagnin. Vatabl. et alii,
^Mia. mutuam in invicem, uti dixit: agit enim da chari-
tate proximi,non Dei, ut patet ex eeq.) chabitatbh CO!f-
TIMJAM HABEiVTES. j Graece Eivey)], quod primo, sigoificat
extensam.continuam.perseverantem ; secundo,vehemen-
tem et celerem: ila Pagnin. et Vatabl. terlio, liberalem.
y^W. V^icesiraumnonum: Inprudentiaduovitiavitandasunt; oprofusam; quarto.cordialem et ex imo totoque corde ma
XXX.
XXXI
GDams
s^pietD
sapien-
lum.
unum, ne incognila pro cognitis habeamus , hisque temere
assenliamus. Alterum, ne nimis magnum studium, mul-
iatnque operam in res obscuras aique difficiles, easdemque
non necessarias conferamus: ita Ciccro lib. 1. Offic.
Trigesimum: Prudentia est virtus intelligcntix et ratio-
nis, per quam in consulendo delectus haberi polest bono-
rum et malorum, qux pertinent ad felicitatem , oit Arist.
lib. l.Rhet. cap. 9.
Trigesimumprimum: Prudentix est fuluram iniariam
prxcavere : indolentix vero quod factum est non ulcisci,
ait Democritus.
Denique septem Graeci» sapientiim hse fuere gooinae et
praecepta sapientise. Bias ait: Veritas odium parit. Cliilon:
Nosce teipsum. Cleobulus: I^e quid nimis. Thales: Spon-
de, noxa prxstoest. fillaiciis: Occasioneutere. Periander:
Moderare iram. Solon: Nemo anle mortem beatus.
ViGiLATE IN OBATIONIBUS.) Neil-xTi significat, primo,50-
brii estole ; secundo,t;i(;(7a/e,taraenim vigilia quamsobrie-
las requirilur ad orationem. Meminerat S. Petrus sui la- T) ruent illam
nanlem; tr.nvu^ enim idem estquod impense, omaihus vi-
ribus.vehementer, prolixe, liberaliter, toto animo. Tclem
enim charilatem habuit erga nos hab tque Christus, at-
que ex ea sanguinem, spiritum. vitaraqu ■ pro nobis effu-
dit, imo nobis in cibum dedit. Unde ?.Bernard. Consaw
guinei,in(i\iil,sumus in sanguineChristi. Vide er o quan-
topere invicem diliger? debeamus, scilicet ut sanguin^^m
et consangiiineos tam nostros, quamChristi. I alem chari-
tatem habuit S. Paiilus.de quo S. Chrysost. hom. 13. in
2.adCoriulh. Cor Pauli, ait, dilatavit charitas: nihil la-
tius corde Pauli, quod totum orbem complexum est. Vide
dicta inilio Actorum in efTigie Pauli, el 1. Corinth. 13. et
Coloss. 3.V. 14. ubi PaulusS. Pelro succinens: Super o- q,„;^^,
vmia autem hxc, inquit, charitatem habete.quod est vincu- tis prsB-
lum perfectionis. Hoc est quod dicitur Cant. 8. 6. For-'^'"'"*-
tis est ut mors dilectio, dura sicut infernus xmulatio. Lam'
pades cius lampades ignis atque flammarum : aqum mul-
tx non polucrunt extinguere charitalem , nec flumina ob-
Tiumor
(sliura
Ti^ilia.
psus ex eo quodChrislo orante in horlo,ac monente, Vigi-
late el orale, ut non inlrclis in ientalionem, ipse somno et
rnoerore victus dorinilassct,ncc orasset: unde conligit eum
in lentatione iiegare Chrisluin; suo ergo malo doctus mo-
net alios, ut hunc scopulum iu quein ipse impegerat ca-
veant,ac tam noctu qiiam diu in oralione sint assidtii,acre9
et vigiles. Niiniriim: Vila morlalium, prxsertim fidelium,
est vigilia; lum quia ipsi hostibus undiqiie cinguntur.con-
tra quos iugiter exciibarc oporlet; tura qiiia diem Domini
certo expeclant.et nesciunl quando is venturus sit. Unde
S. Hllar. in c. 24. S. Matlh. Paralos.ml, nos esse conve-
nit. quia diei ignoratio intcntam sollicitudinem suspensx
cxpectalionis exagitat. Et S. Ambr. lib. 3. de fide cap. 8.
haoc vigiliae causam assignat: Ut dum certa , inquit, fu-
turi iudicii momenta nescimus, semper tamquam in excu-
biis constituti, et in quadam virtutis specula collocati, pec-
Porro modum charitalis mutuae praescribit S. Basilius
serm. de Institut. Monach. nimirum eum debere imitari
Deum et solem. Sicut igitur, inquit, Deus (et so\) promi-
scue omnibus lucem impertilur, sic imitatores Dei, chari-
tatis ipsorum radium xqualiter communicare omnibus de-
bent, quia ubi deliquium patilur charitas, eo prorsus eiut
loco odium succedit. Idetn in Regulis brevior. Interrog.
162. interrogat: Cuiusmodi muluam internosalii erga a-
lios charilalem habere debeamus? ac rcspondel, qualeiii
Dominus ostendit et docuit cum dixil: Diligite invicem.
sicut dilexi vos. Maiorem charitatcm nemo habet , quam
ut animam suam ponat quis pro amicis suis; quod si po-
nenda est anima. qni non mullo magis m iis qux minoris
sunt prelii. neccssario adhibenda est animi promptitudo ?
non ea re ut humanis officiis faciamus salis. sed eo consi-
lio ut Deo placeamus, et utilitati cuiusque consulamvs.
Chiritas
operii
pcccaU,
Bc«p.
1.
111.
(«nuioe
Commentaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. IV. 54.5
Mem oral. 1. de amore in Deum el proximum : Eam, «it, J^ las Dei hominumque amicitiam ronciliat. omniaque pec-
inter nos charilatem habereconvenit.qualem homonatura "-•-•--.-• - ■ - ■•• -
ipsa duce erga unum membrum suorum gerit , oequalem
vniverso corpori sanilatem oplando , eo quod etiam dolor
nniuscuimque membri parem corpori molestiam exhibeat.
Et paulo aiileriijs: Commoneat te mutuus amor vesperti-
lionum, qui longa quadam vetuti calena constricti inler
se cohxrcnt: ne unquam separationem ac vilam solitanam
socielale alque communione prscstanliorem esse existimes.
Qvii CDABiTAS OPEBiT (za>Lr}i(, id cst.operie/, lioc est,
operire polesl et solel) MiLTiTUDlKEii, id est, uniTersita-
tcm, pbccatoii;m.] Sic dicilur Christus passus pro mul-
tis, id est, pro omnibus, Mallh. 26. 30. el quod miilli, id
est, omocs, rcsurfjenl in die iudicii, Danicl 12. 2. Qiije-
re» primo, qiiaenain hic intellipatur charilas? Resp. Pri-
nio, S. Bcrnard. serm. 23. in Cant. inlclligit charilatom
Dei, qiiae prsdestinatoruin suorum anlc niortcm peccala
opcrit. Siat, iaquil , propositum Dci, stat senlentia pacis
super (imenles eum, ipsorum et dissimulans mala. et re
niunerans bona : vl miro modo eis non
mala coopcrentur in bonum. El mox: Hos ergo adverti
guasi nunquam peccassc, quoniam et si qux deliquissc vi-
dentur in tempore, non apparent in xternitate, quia cha-
ritas Palris operit mullitudinem peccalorum.
Secundo, Clemens Alox. lib. 2. Strom. c. 6. intelligit
charilatcm Christi ; haec enim eleclorum suorum opcrit
pcccala, dum eis applicanssiiam passioucm imperlit gra-
tiam, qiirc oinnia eorum peceata abstergit. Vcruin utor-
que hic sensus ar-commodatilius polius est quam genui-
nus. Agil eiiim S. Petrus dc charilalc muluo, qua sci-
licet fidelcs invicem se diliguDt, non de charilalc Dei, aut
Chrisli. Unde
Terlio, et genuine, intellige charitalem fidelium: ita
Terlull. Ambros. August. Cleinent. Prosper, et alii moi
citanli lam cum duplcx sit eorum charilas.una qua dili-
gunt Deum, et alia qiia ditigunt proximum, aliqui iutclli-
giint hic cliarilateni qua diliguntDeum. Hacc cnim opcrif.
cata tegit el operit: odium offendit Deum et homines, cha-
ritas nos Deo et hominibus exosos , rel olTensos el infen-
sos rcconciliat: sic enim conslat antilhesis inter prius et
posterius hemislichium. ]ia charitatem propria peccata
operire docent Terlull. in Scorpiaco cap. 6. S. August.
tract. 1. et 3. in Episl. S. loannis. Cleni. 2 Slrom. c. G.
Ambros. de Fuga sa;culi rap. 2. Ephrem Iract. de Poenit.
Prosper od Demetrind. ct alii inulli, qui charilalem bic
lam Dei quam proxiini accipiunt. Licct cnim Salomon
Prov. 10. 12. Yideatur polius loqui dc charilole proximi:
tamen S. Pclrus eius sentr>nliam gcucralcm extendit ad
charitatem Dei, quia hscc ilti connexa esl. inio ex bac illa
oritur. Sie eamdcm exlendit S. lacobus, dictns c. o. 20.
Qui converti fccerit pcccalorem, elc. operiet tnulliludinem
peccalorum. Charitas ergo tegit et abolet jieccala coram
Dco tripliciler: prinio, dispositive, quia aclus conlriiionis
est ullinia dispositio ad gratiain et iustiliani : conlrilio
ulans mala, et re- enim est actus charilalis; secundo formaliter, quia habi-
modo bona, sed et U lus charitalis, ct gralise fonnaliler iustificant hominem ;
tertio, nierilorie: iustificali cnim aclibus conlritionis et
charilalis merenlur remissionem peceatonim Tenialium.
Porro charilasoperit pecrala propria.non taaluin quoad
culpam, sed etiam quoad pocnam, quia eius remissionem
a Deo impelral. Atque inde videtur orta hsec phrasis, iit
pcccatiim ciim condonalur dicatur legi, quod scilicet an-
tequam condonctur continuo vcrbcret oculos Dei ct ho-
miuum, eosque irritet ad ulciscendum. Proprie vero vi-
dclur orla ex homicidio, quod quia summuin est scelus,
hinc exemptum est et speculum cseterorum.Unde sanguis,
id est, cfTusio sanguinis, in Script. significat omne pec-
catuin. In homicidio cnim sanguis efTusus ferit oculos co-
gnafonim, amicorum cf iudicum, praescrliin Dei, ad eiu9
ultioncin: iinde cum illud coiidonatur, dicilur sanguis
legi; cum non condonatur, dicitur apparere et elamare
Tindiclam. Hoc est qiiod ait Deus Ezech. 2-4. 6. Vx civi-
tati sangiiinum. elc. Sanquis enim eius in mediocsf, super
idest.lcgitelabolct peccatum.tumperactumconlrilionis; q limpidissiinam pctram cffudil illum ■ non effudit illum su
contritio enim est dolor de peccatis, mauans ex ainore Dci
supcr omnia,ideoque abolet omnia peccata mortalia, iux-
ta illud Cliristi de Magdalena: Bemis.^a sutU ei peccata
multa, quia dilexit mullum, Luc. 7. 48. Tum per acluin
marljrii, dc quo hunc locuro accipit Tertull. in Scorpiaco
cap. 6. Sic, inquit, dilectio operit multiludinem dclicto-
rum, qua Deum scilicet diligcns ex totis viribus suis, qui-
bus in martijrio decerlat; ex tota anima sua, quam pro Deo
ponit.hominem martijrem excudit. Simili modo actus dile-
ctionisDei super omnio extrudit omne peccatum mortalc,
et peccatorem iustificot,etiam si de iis propter oblivionem
actualcm dolorcm ct contritionem non eliciat, iuila illud
Prov. 8. 17. Ego ditigcntcs me diligo, uti passini dorent
TheoIogi;octiis enim charitatis nequitconsistereciira sta-
tu peccati: vide Franc. Suarez 3. p. tom. .i. disp.9. q. 1.
coMcl. 2. Vcrum alii magis proprie accipiuul hic charita-
tein Don Dei, sed proximi, et fralernam, tuin quia alludit,
inio cilot Prov. 10. 12. ubi dieitur: Odium suscitat rixas,
per terram ut possit opcriri pulvere , ut sup^^rinducerem
indignationem meam, ct vindicla ulciseerer, dedi sanqui-
nem cius super prtram limpidissimam, ne operirelur.Pro-
pterra hxc dicit Dominus: Vx civilati sanguinum, cuiu.t
grandcm faciam pyram , ut grandi incendio comburalur
lerusalem a Chaldscis. Ex ndverso loel cap. 3. v. 21. nit :
Mundabo sanguincm eorum qurm anlea non mundaveram,
id csl . tcgam ct condonabo peccata per merita Chrisli.
Sic Nehemias loqiiens dc Sanabaltat et hostibus ludaeo-
riim orat Deuin : Ne opcrias iniquilatem corum, et pecca-
tum corum coram facie tua non dctcalur: sed iugiter lltud
aspice, ut piinias et vindiccs. Et Psal. 81. 3 ait David :
licmisisti iniquitatcm plcbis tux , op^ruisli omnia pcrcala
corum : oprruisli. id est , reniisisti , prior enim versus de
inore explicat posteriorcin.
Scrundo, charitns operit pcccofa proximorum, scilicct
iniiirins (hns enim significnt Hebr. D'y!i)5 p^^friaim, id
est, pr.Tvarirationes. Proverb. 10. 12.) ct olTonsas quibus
Qux prc
caia 1«.
gii cUa-
riiai.
Re»p.
ei univetsa delicta oprrit charilas; pro qiio Septuog. vcr- D olii nlios olTcndunl, et ad iram provocnnt.Has eniin opc-!>c
iunl, omnes autem non contendentes oi^eriet amiritia.
QuaTcs seciindo, qiia! et cuius dclicta operit chorilos?
an propria, on aticna? Uesp. utraque,iino univcrsn, iit nit
Saluniun,cf ex eo S. Petrus. Priino ergo, chnritas proximi
operit pcccatd proprin, hoininemque l)eo reconciliat, qiiia
choritas proximi oriliir ex charitate Dei quie omnin pec-
cata abolct, homineinque annctificat: amat enim proxi-
muin ex ainnro Dci , tnmqiinin vivain ciiis iinnginem (cl
parlicipium , ail Origcn. prologo iii Cnnlic.) crcntam ad
eius aiiiiriliam, filiationeiii, h.Treditatem etgloriain. Cha-
ritas, iiiquil S. Aug. in l's. ;J3. duos habct prdrs; tioli cs-
»e elaudus. Qui sunl duo pcdes? duo pr.rcepta dilcrlionis
Dei et proximi: istis prdibus rurrr ad Drum El sic intcl-
ligi potesl illud Prov. 10. 12. qiiotl hic citot S. Pclrus: O-
diuin suscilat rixas,rt univrrsa delirla operit rharilas, q.
d. Sicut odiuin iras honiiauin Deiqiic suscitot; ita cbari-
rit charilns, tuin in nniino eius qui otTcnsiis esf, oblite-SJj^"'
r.indo iniiirins.siciif npud Alhenienscseral lcx a^-^r.artia,-.
id est , oblivionis iniuriarum : tum in animo eius qui of-
rcndit,operit animosilatem,incilnndo cuin ad rcdainalio-
ncin iit ciilpnm ngnosmt, scque oITmiso rcconciliet : olTen-
si enim clinrilas nllicil charitatem olTcndcnlis, et vice ver-
sn : mngnes cniin nmoris cst ainor. Scnsus ergo genuiniis
hiiius loci esf, q. d. Miituam rharitatem colite. Ua;c enitii
ubi animiiin ocriipavif. opcrit miifuns otTcnsas, quibiis
crcbro nlii alios dirlis nul faclis Incessimiis et olTcndimus ,
ilaqiie pnril pnrcinelconcordiam. Hiinccsscseiisum palet
Priiiio.cx nnlcrcdrntibiis cx scqiientibus. qiia' oiniiin spe-
rlniit chnritatcin mulunin. Seciiiido.ex Prov.l0.l2.qucm
iDciiin hic ritnt S. Pctrus. Ihi enim odiiim dirilur siiscilare
rixas.charilns niitcin pecrnla,id est,rixns iam suscitalas,
vcl suscitondas opcrirc: ubi Scboliaslcs clare vcrtit: Oinnes
544
Commenlarfa i'n Epistolam I. S. Petri. Cap. IV.
Varii
seosus.
ill.
iniuriam facientes operit amor. lam ex hoc sensu gene- (^ Carlhus. in Prov. c. 10. 12. Charitas ergo esl qnasi cyclas
rali varii educuntur particulares: natn , ul ait Cleinens
Alexand. 2. Slroni. MuUis modis intetligilur charitas, per
mansueludinem , per benignitatem , per tolerantiam . per
invidix et xmulntionis vacuilatem. per odii remolionem,
per iniurix oblivionem. Primus cst, q. d. Si suas proximo
remiseris iniurias, ille tuo hoc amore provocalus luas pa-
riter libi remiltet, sicque utrisque Deus suas quoque re-
inittct, iuxla illud Christi Matth. 6. 14. Si dimiseritis ho-
minibus peccata eorum, dimiltet ct vobis pater calestis de-
licta vestra. Unde et nos orare iubet : IHmitte nobis debita
nostra. sicut el nos dimittimus debitoribus nostris. Qui e-
nim oflcnsas proximis remitlit, merelur de congruo si
peccator sit, ut pcccata morlalia, et de condigno si iustus
sit, ut venialia sibi a Deo condonentur.
Secundus, odiurn per rixam manifeslat delicta; chari-
tas vero silentio vel prudentia sua eadem opcrit, id est ,
celat vcl excusat, nisi quantum fraleina correctio ea ar-
aurea , quae omnes naevos et defeclus contegit ut uoa vi-
deantur. Sic matrem suamS. Monicam laudat S. August.
Confess. 9. Quod inter dissidentes atque discordes quasli'
bet animas, ubi poterat, tam se pritbebat paoficam, ut cum
ab utraque multa de invicem audiret amarissima, qualia
solct eructare turgens atque tumens discordia.quando prx-
senti amicx de absente inimica per acida colloquia crude-
litas exhalatur odiorum; nihil tamen alteri de allera prO'
deret, nisiquod ad eas reconciliandas valerel.
Modum tegendi etescusandi peccata docct S. Bernar.
ser. 40. in Cant. Excusa, inquit, intentionem si opus non
poles, puta ignorantiam , puta subreptionem , puta casum.
Quod si omnem omnino dissimulationem rei certitudo re-
cusat , suade nihitominus ipse tibi, et dicito: Vehemens
fuit nimis tentatio ; quid de me illa fecis^et, si in me acce-
pisset similiter poteslatem? Et Seneca lib. 2. de Ira, cap.
30. Naturam, inquit, excutiemus votuntalemque facien-
gui et corripi reqnirit : ita CEcumen. ct Lyran. hic: et S. . tium. Puer est, xtali donetur, nescit anpeccet. Paler est?
Chrysost. homil. 4. in Acta; Charitas, inquit, multitudi- " aut tantum profuit ut illius iam iniuria ius sil , aut for-
nem pcccatorum tegit: inimicitix autem etiamea quxnon
sunt, suspicantur. Sic et S. Bernard. Epist. 17. IJnde S.
August. explicans illud Matth. 18. 15. Si peccaverit inte
frater tuus, vade et corripe eum inter te et ipsum solum.
Jpsa charitas, inquit, poslulat ut secreto corrigantur qux
peccantur secretius: ubi contingit malum, ibi moriatur :
tiam si solus nosli , et vis coram omnibus arguere , non es
corrector, sed proditor. Charitas ergo proximi peccalum
non evulgat, ne illud exulceret, sed tegit vel privalirn cor-
ripit, ut sanet. Vere Abbas Pastor in Vitis Patruni lib. 5.
libello 9. num. 6. Quacumque , ait, hora tegimus pecca-
ium fratris nostri, teget eliam Deus nostrum ; et quacum-
que hora iirodiderimus tulpas fratrum, et Deus nostras si-
militer prodei; qua enim memura mensi fueritis , reme-
iielur vobis. Ita Conslanlinus Magnus in Concilio Nicse-
110 oblatos sibi libellos famosos, quibus Episcopi se invi-
cem de crirninibus accusabant, noluit legere, sed in ignem
tassis ipsum hoc merilum eius est quo offendimur. Mulier
est? errat. lussusest? necessitati quis nisi iniquus succen-
set. Lxsus est? non est iniuria pali quod prior feceris. lu-
dexest? plusillius credas sentenlix.quam tu3e.Eexest?si
nocentem punit.cede iustilix:si innocentem,cede fortunx.
Mutum animal est, aut simile muto ? imitaris illud si ira-
sceris. Morbus est, aut calamitas? levius transiliet susti-
nentem. Deus est ? tam perdis cum illi irasceris, quam cum
illum alleri precaris iralum. Bonus vir est qui iniuriam
fecil 1 noli credere. Malus? noli mirari. Dabit panas al-
teri, quas debet tibi, et iam sibi dedit qui peccavit.
Docet ergo Salomon,et ex eo S.Petrus,veram ratiouem
couciliandi et conservandi charitatem inter hoiniues es-
se, si ea quasi tegmine tegantur, pallientur et oblite.^eu-
tur omnes sermones, gestus, actus displicentes, qui liti-
gandi occasionem praebere possunt.
Tertio et aptius, charitas tegit iniurias et ppccata.sicut III.
coniecit, diceus, se, si crimen aliquod Episcopi videret, il- r emplastrum legit plagas et vulnera eis medendo, easque
lud pallio suo operturum, ne in populi oculosincurreret : ••- '^ --..-: — i -ii:
eaque ratione omnes eorum lites et querelas discussit, uti
refertTheod. lib. 1. Histor. cap. 11.
Tertius, odium, id est, correptio profecta ex odio non
corrigit mores, sed irritat, ut peccans se in peccato ob-
firmet, illudque impudenler propugnet et iactet : charitas
vero, id est, correplio facta ex charilate et amore, omnla
peccata, omnesque contentiones et rixas lenit, sopit, et
sedat, iuxta illud S. August. in cap. 1. ad Galat. Quid-
quid lacerato animo ingeritur, punientis est impetus, non
charitas diligenlis : dilige, et dic quidquid voles.
Quartus, si iniurias proximi ex charitate sileiiter et pa-
tienter tuleris, eas velutignem aqua operies et restingiies,
ac vinces iu bono malum, et carbones ignis congeressu-
per caputeius, quibus eum ad redamandum accendes.
Uude Septuag. Prov. 10. 12. vertunt: Omnes autem non
contendcntes, operiet f i).ia, id est, amicitia.
Quintus, si proximorum inter se inimicilias, lites, in
curando. Tegere ergo peccala, est ea involvere, alligare,
ungere, cataplasmare ad sanandum; qui ergo diligit est
quasi chirurgus alligans, et sanans einplastro amoris et
amantis correptionis omnes oflensas, liles aniraaeque pla-
gas. Sic Deum tegere peccala quasi emplastro ut ea sa-
net et curet, docet S. August. in Psalm. 31. concione 2.
Deus, inquit, tegat vulnera tua: medicus tegat et curet;
emplastro enim teget : sub tegmento medici sanatur vul-
mts. Idem docel Nazianz. orat. de baptismo.
Quarto, charitas non saoat tantum vulnus et plagam
animse, v. g. lites et inimicitias, sed et eaindem prorsus
tegit, ita ul nullum post se hiatum, livorem vel cicatri-
cem relinquat, puta nullum rancorem , nullum dolorem,-
nullam memoriam, iuxta illud praeceptum S. Clementis,
imo Apostolorum Ilb. 2. Constit. cap. 45. Tu ut clemens
medicus peccatores omnes cura, utens accommodatis ad sa-
lutem medicamentis, non modo urendo, secando, novacU'
lam adhibendo, sed etiam alligando, exsiccando, iniicien'
iurias, scandala et delicta quaelibet tollere cupis, chari- D do medicamenta lenia cicatricem obducentia, emolliendo
tatem erga eos osleude: charitate enira eos expugnabis, sermonibus consolatoriis
IV.
Hcsp.
I.
tibique devincies, ac omnia conteges et abolebis.
Qunmodo Qnaeres tertio,quomodo charitas legat peccata? Resp.
Primo : Charitas tegit, id est, abolet peccata ; sicut aqua
tegit ignem, dum eum obruit etextinguit: sic Deus dici-
tur tegere peccata, cum ea nou aspicit ut puniat, sed con-
donando a conspectu suo, et consequenter ex rerum na-
tura (quod enim in ea est,a Deo necessario videtur) amo-
vet, aufert et abolet, uti dixi Rom. 4. v. 7.
Secundo, charitas tegit, id est involvit, palliat, et le-
niendo ac palliando excusat iniurias et peccata proximi.
Sapiens enim Proverb. 10. v. 11. et 12. opponit hsc duo:
05 impiorum operit iniquitatem ; et: Universa delicta ope-
rit charitas, q. d. Impius el impietas palliat, et pallio san-
ctilatis legit suam iniquitatem ; charitas vero proximo-
rum offensas pallio amoris velat et oblegit: ita Diouys.
Tropol. teguntur peccata Primo, cum vitam emenda-x,opoi,
mus; tunc enim opera mala priora posterioribus bonis ob-
tegimus et velamus, assumendo honestx vitx tegmen, ut
prxteritorum criminum ante oculos Dei iurpitudo celetur.
ait B. Petrus Damiani serm. 3. de S. Georgio. Sic et S.
Ambros. lib. 2. de Poenit. cap. 5. et S. Gregor. 32. Mo-
ral. cap. 2. Secundo, cum eorum reliquias, puta iucliua-
tiones, cogitationes et habitus pravos morfiOcamus etex-
tirpamus: ita S. Nazianz. orat. de baptismo.
Aiiag. teguntur peccata praeterita iustorum, quia licetAaagog.
in die iudicii publice indicanda et toti mundo manifestauda
sint, uti contra Magistrum in 4. dist.43.litteraD. passim
docent Theologi.tamen id cedet ad Sanclorum non confu-
sionem,sed gloriam:gIoria enim S. Magdalenae erit.quod
e peccatis emerserit, et ad taataiu sanctitatem eTasedt.
Conamenlaria in Epistoiam I. S. Pe(ri. Cap. IT.
515
Vii chl-
riuiii.
Moraliter disee hic qaanla sil vis charitalis. llla eniin J^ lae. Dnde Pontus ab accolarom feritale, dictui est a^tvt<.
ChiriU'
III c*a-
dur
abolet omnes ofTengas, non tantum praeleritas, uti iam di-
xi , 8ed et pr.i;sentcg ac fuluras. Praesenles, lum quia a-
bolcl pracseutes ofTcnsag, lites, riias , inimicilias; lum
quia legit el eicusat impcrfectioncs, imprudenlias, indi-
scretiones.ctc. qua; in operecharitalis conimittuntur, iui-
ta illud: Zclus purgal facinus. Sic zeius piirgat homici-
dium Mosis, Pliinccs, Mathatije a scclere; quia id com-
miscrunt ex ardcnti choritate in Deum et suom gcntem ,
ut illam ob idolulatria cohiberent, ab eaque Dei iram et
Tiodictam oTcrtorent.
Fuluras quoque tcgit, qiiia cas impedit cfficitqtic ne
commitlontur. Ita S. Ambros. in Psal. 118. serm. 16. ad
illod: Proplcrea adomnia mandala luacorrigebar. Meri-
to, ait, corrigebatur, quoniam diligebat. Charitas cnim o-
pcrit muUitudinempeccalorum. Vide quanla opcriat .quan-
ta corrigat. Charitas patiens est, benitjna cst, non xmula-
tur, non agit pcrpcram, non inflatur. etc. Ergo si lex im-
maculatum facit , recte charitas operit muUitudinc.m pec-
ealorum, quia pteniludo lcgis esl dilectio. Sic charilas sa-
picos iniinicitias cl inimicos concilians , impcdit eorum
liles, rixas, pugnas cl csdcs, qnic alioqui cx iis certo e-
inanaturx cssciil. Et hoc significot Salonion. diccns Pro-
Tcrb. 10. 12. Odium suscitat rixas, et universa deUcta o-
perit charilas, q. d. Ubi cst odiiim inler homines, vel le-
vissiina de causn oriuntur lilcs et iurgio: ubi cst omor,
etiam magiix olTensae |p{juiitiir, »el polius non cognosciin-
tur. Candor enim ainici oninia candide inlcrprcloliir, irno
celat amici coinmissa, el criineii pro criminc non hobel.
E contrario, odium in pciorcm partein rapit omnia, et
subindc crimcn riiigit ubi nulluin cst, out cx parvo ma-
gaum cflRcit, cx niiisca faciens elephantum. S'cut enim
poT Titriim nigruin omnia apparcnt nigra: pi-r album tc-
ro liicidum ct oureum oiiinia videnlur alba, liicida et aii-
rea ; sic per odium oinnes artioues cius qucin odiiiiUR vi-
ilenlur lctra: ct odiosic ; per charilatein vero, oinnes actio-
nos eius qncm amaiiius videntur iucidx, grjlae et aurejc,
id est inhospitaUs; sed per fideles S. Petri discipulos fa-
ctug estcv^cvo;: Euxinag, inquam, et hospitalig. Pontuse-
ninri ob rigida frigora, aercmque caliginosum et Dubilum,
rigidos durosque progignit hominea. Pontus, inquit Pli-
nius, an/ea ab inhospitaU fehtaie Axenos appellatus esl.
Ammianusl.2. Achxi,tk\\.,inlendente saevitiam Ucenliadiu-
turna, indidcre mari nomen inhoipitali : et a contrarioper
caviUatinnemPonlusEvxinusappellatur.O^i&iuadePoaio:
Quem lenel Euxini mendax cognomine Pontut.
Quare merito S. Pclrus Ponticis iain conversis ad Chri-
stum commendat hospilalilatcm candidam ininfjffm, pu-
ta erga Christianos praesertim Apostolos, virosquc aposlo-
licos, qiii Evangclii causa, vcl ob perscculiones tunc cre-
bro miitabant hospitia et regiones, ideoque plurium ho-
spitum hospitalitatc indigebant. Apud ludios aliosque
pliires advcnis suae geutis ius est hospilii ad tres dies, iis
cxactis expirat, dicunlque illiid:
Post tres s.rpe dies piscis vilescit et hofpes.
|j O^flola fiicrit priinorum Christiaoorum hospitalitas , pa-
lct ex Luciano in Peregrino, el ex vita S. Pachomii, qui
per eam conversiis fuit ad Christianismum, ac ex vita S.
Praxedis et S. Pudcnlianx, quae omnes Christianos ho-
spitio excipicbont: unde domns earum vocabatur Ther-
mae Novaii: ubi pustmodum hospilatus est S. lustinus
Marlyr, aliique Chrisliani , adeo ut hoc commune et ce-
lcbrc fiicrit eorum hospilium.
Pracclare S. Aiigust. de Verbis Domini secundum Lu-Hotpm»-
cain. serni. 32. .\gnoscitc, ait, hospitalitatem , pcr quam^'^'"^
pervcntum cst ad Dominum. Suscipite hospitem . cuius f/"*'"*"
tu es comes in via, quia omnes pcregrini sumus. Ipse est
Chrislianus, qui et in domo sua, et in patria sua peregri-
num se esse cognoscit. Patria nostra snrsxiin cst. ibi ho.^ipi-
tes non eriwus. Idem scrm. 68. dc Temp. Offerl, ait, A-
braham pcrcgrinis hospitium, qui non habcbat teclum ; hinc
Ireg angclos repracsentanles SS. Trinitatem hospitio rc-
cipere mcruit. Ecce ad humanam mensam cxlcstis subU-
quia earuin iiialiiiain el viliiim tcgit anior, cl iu iis non (^ tnitas recumbebal , cibus capitur . pransitatur , et contu
videt nisi id quod pulcliriiin est. Rursuin rharijas est nicl
dulcorans omne vcrboriiin et vcrbcruin fcl: ipsa cst \i-
ctrix iniuriarum, quia ainaiis, iiiio aincns est amor.
Quocirca vcre Clrmcus Alex. libr. 4. Stroin. Hxc, oit,
est charttas diUgere Deum et proximum . ea extolUl alti-
tudinem qux non potcsl cxpUcari: charitas operit multi-
tudinem peccatorum, charilas nos Dco congUititiat, omnia
facit in concordia : in charitate consuinmuli sunl omncs e-
tecli Dei. .ibsque charitale nihil est gratum Deo ; cius per-
fectionis non est expUcatio. Et S. August. in Psalm. 21.
conc. 2. Tunica. inquit, Christi inconsutiUs ett charitas
et unitas Ecclcsix. dcsupcr tcxta, id est, dc cxlo a Patre
et Sptritu sancto. In ipsa sors inittitur. ncmo Hlam diri-
dit. El lib. 6. contra lulian. Quisquis, ait, t:nucrit vcri-
tatem et charitatem, nec errans. nec invidus crit. Aam et
error ycritate , et Uvor charitute pcllmdus esl. Idcm alibi
asserit quod compago membroruin Ecilcsia) ct Cliristi sit
bcrnali coltoquio inter hominem el Deum familiaria verbn
miscentur. Et quia apud Deum infructuosa hospitnlitr.s
esse nonpotest. statim pretium merccdis accepit. Dalur fi-
lius (Isaac) seni, datur posteritas dv.tperanti. Et se r. 70.
Videte, fratres, quam ferventi animo hospiles cxcipcre de-
bcatis. Ecce ipse .Abraham currit, uxor festinat, puer ac-
cclerat , nuUus est piger in domo sapientis. Et mox; Lotk
quia hoc quod potuit bcnigno animo obtulit. dc prrditione
Sodomorum Uberari promcruit. Ulcndite, fratres. quia e-
tiam Lolh dum hospitcs non repeUit. angelos excipere mt-
ruit. Ecce hospitalem domum angcU ingrediuntur, elausx
hospitibus domus (Sodomitaruin) flummis sulphureis con^
crrmanlur.
Idein lib. 2. dc Qiia!st. Evang. quaest. 51. Tcne hospi-
taUtalem. si vis agnosccrc Satvatorcm : quod tulerat disci-
puUsinfidelitas. reddidil hospitalilas. Idcin de Visitat. in-
(irm. serm. 1. Hospilem Deum habes, hospitium acceptum
rharitas. Idem ser. 7. de S. Slcph.-jno: Charitas, inquit, ^fac hotpiti luo,et tunc sccurus dicrs hospiti tuo. utineun-
in Stephano supcravit sxvitiam luduorum. Charitas in " do dcducat Ir, el in conducrndo perducat tc, et in pcrdu-
Paulo cooperuit muUitudinem pcccatorum. Charitas est i
7i7ur ottmium fons et origo bonorum, muttimcn egregiutn,
et via qux ducit ad cxlum. In chantate qui ambulut, nec
rrrarc poterit, nec timere. Ipsa dirigit ct prolegit , et ipsa
pcrducit. Charitas crgo cst pallium peccalorum oinniiim
«quc ac virtutum omnium, iitio chirilas est paltium Dci
et divinx maieslatis . iiti scite qiiidnin Snncloriim dixil,
iuxta illud Isai» '6'J. 17. Opcrtus csl quasi pallio zcli.
UOSPITALES MVICBX Sl<ie MURUCB ATIO^IB.) (iraCCC,
iine murmurationibus. Cliariluli siibncclit Imspitalitatcm
quasi sociain, imo liliain, ab caque oxcludil muriniiratio-
ncm. Solcnl cnim hospitcs tcnaccs ct arcti aniini qucri do
advcnarum iniillitudinc, sumptu, diuturnilatc, cdacilatc,
loquBcitotc, libcrtatc, aliisqiic vitiis. Talrs cranl incolaj
Ponti ad quosacribit S. Pctrus, nimirum duri ct inhospi-
talei, ut patet ex Tcrbis Tcrtull. quo; citavi iuitio opisto-
>0L. X.
cendo hospHelur te. Dico tibi si gratum sibi exhibueris ho-
spitium tuum, graluin et gratius cxhibebit tibi suum. O
quam beatus cris si hotprs Dci fucris , si in civilale illa
cxlrsli. scilicrt Irrusnlem. mansionrm acceperis , ii Deus
inde aliquas tibi gralias agens di.rrrit . Hospes fui, ct eol-
legisti me , et quamdiu uni ex minimis meis fecisti . mihi
fccisti. Vcni bencdictc Patris mci , percipe regnum. Plon
promitlit tibi Dcus hospilium, promiltit libi rcgnum. Re-
gnabis cum Christo. eris h.Trcs Dri . coh.vrrs autem Chri-
sti. Vidc S. Greg. hnm. 23. in Evang iibi ail: Peregrini
ad hospdium non solum invitandi. srd eliaiK trahrndi svnt,
idqiio cilalis hiscc S. Pclri vcrbis conlinnal cxcmplo viri
valdp hospitnlis.cui quasi pcrcgriniim se obtiiht Chrislus.
S. Na/ianz.. lainbico lo. Quis, inquit, hospilaUf? Sospi'
tem qui sc putat.
UnVSQClSQOB StCUT ACCBPIT GIATUM , IH ALTHU- Veri. <0.
09
S46
Commentaria fn Epfstolam I. S. Petri. Cap. IV.
}
TBUM iLLAM ADMiitiSTBANTBS) Est hoc secunclum cha- j^ giHl. lib. 4. de Dootriiia Chrisliana inslruit doclorem el
rilatis omcium : priinum cuiin fuit hospilalitas. Graliatn coucionatorcin, ut antc lectionem et concionein Deum ar-
hic non tam gratum facienlem, quain gralisdalam inlel-
lige, hanc eniin significat Graecum yapi.7ii^, id est donum.
lubet ergo iit dona et taienta nobis a Deo dala, in proxi-
inorura utiiitalem cxpendamus : ad hoc enim nobis ea de-
dit Deus; corum enim nos fccil minislros, dispensalorea
el oeconomos, ut liabont Graeca, non dominos, ac proinde
huius dispensalionis cxnclQin a qiiolibet exigot rationcm,
dicendo: Kedde ralionem vilUcalionis lux, Luca) 16. 2.
l*ra!clare Philolib. de Chcrubim: Sat puto, inquit, lique-
re nos alienis uli possessionibus, nec gloriam possidendo,
nec divitias, nec honores, nec imperia, nec aliud quidquam
vel corpori vel animxpropriim, imo nc vilam quidem ; u-
sumfruclum habemxis solum. Sic S. Urbaniis I'ont. et Mar-
tyr, doctor S. d-ecilia;, ciiisqiie sponsi S. Valeriani, dixit
bona Ecclesiae esse vota fideliuin , pretia peccatorum , et
patrimonia pauperum, ideoquc in eos, non in cognatos ,
esse expendenda , scqiie et Pontifices eorum tantutn esse _
dispensalores : ila habct eiiis Vita. "
S. Petro succinit S. Paiilus 1. Cor. 12. 7. Unicuique,
ait, datur manifeslalio spiritus ad ulilitatem. El Uom. 12.
6. ubi mulliformcm , vcl , ut Syrus vertit, divisam et di-
stinctam, Chrisli gratiam explicat, dicens: Habentes au-
iem donationes secundum graliam qux data est nobis, dif-
ferentes, sive prophetiam seeundum rationem [idei , sive
minislerium in ministrando, sive qui docet in doclrina, qui
exhortatur in exhortando, qui tribuit in simplicitate , qui
prxesl in sollicitudine , qui miserelur in hiiaritaie. Vide
ibi dicta.
Nota. To sicui accepii signiPicat ea gratis, candide, hu-
militer, liberaliter ad commodum aliorum, non propriiim
( sic enim ea a Deo accepit ) esse expeudenda. Ita S. Gre-
gor. 28. Moral. cap. 6. vel 11. Tunc, ait, bene multifor-
mis Dei gralia dispensatur, quando acceptum donum.eius
qui non habei,credilur ; guando propter eum cui impendi-
iur, sibi datum putatur. Tunc nos charitas a iugo culpx
dcnter oret, ut is non tanlum ea quae dicenda sunt, sed
ct moduin ac ardorem qiio dicenda sunt ad feriendum ho-
minum corda, suggcrat,itaque non tam doctor qiiara Deus
per os doctoris loqui vidcalur. Ut intclligenter , inquit, ut
libenter, ut obedienter audiatur, pielate magis oralionum,
quam oralorum facultate agi non dubitet. ut orando pro
se ac pro illis quos est allocuturus , sit orator antequam
doctor. Ipsa liora iam ut dicat accidens, priusquam exe-
ral proferentein linguam.ad Dcum levet animam siiientem,
ut eructet quod biberit. vel quod impleverit fundal. lla S. Sermo-
Pauliis primus Erernila visitatus a S. Antonio, cum 60"«* 8.
non nisi sermones Dei loquebalur: sic enira de eo scribit^,j^ g
S. Hieron. Dum in mutuos misccntur amplexus, propriis \Moa\o,
se salutavere nominibus, gratix Domino in commune refe-
runtur. El post sanctum osculum Vaulus cum Antonio ita
cxorsus est: En quem tanto lubore quxsisti, putridis sene-
etule membris operit inculta canilies. En vidcs hominem
putverem mox futurum. Verum quia charitas omnia su-
stinel, narra mihi, quxso, quomodo se habet humanum ge-
nus : an in antiquis urbibus nova tecta consurgant : quo
mundus regatur imperio : an supersint aliqui qui dxmo-
num errore rapiantur. Mox corvo a(Ti;rente panein : Eia,
inqiiit Paulus, Dominus nobis prandium misil vere pius ,
vere misericors : sexaginta iam anni sunt quod accipio di-
midii semperpanis fragmenlum : verum ob advenlum tuum
militibus suis Chrisius duplicavil annonam, elc. Dehinc
paululum aqux in fonte prono ore libaverunt : ei immolan-
tes Deo sacrificium laudis nociem transegere vigiliis. Orto
mane S. Paiiliis ad Antonium sic locutus est: Olim te ,
frater, in istis regionibus habitare sciebam: olim te con-
servum meum mihi promiserai Deus. Sed quia iam dor-
mitionis mex tempus advenit , ei quod semper cupiebam
dissolvi et esse cum Christo, peracto curxu superest mihi
corona iustitix ; tu missus es a Domino qui humo corpu-
sculum meum tegas , imo terrx terram reddas. His Anto-
liberos reddii, cum vicissim nos nostro per amorem servi- (] nius audilis flens el gemens ne se desereret, aique ut comi
iio subiicit : cum et aliena bona nostra credimus, et nostra
aliis quasi sua offerentes exhibemus. Idem homil. 7. in
Ezech. Humiliier , ait, impendite bonum proximis, quia
sciiis vobis, non a vobis esse qux habetis.
Vers. II. Sl QUIS LOQUITUR , loquatur QUASI SERMONES DbI. )
Explicat hic mulliformem gratiam, eamque generatim di-
vidit in duas species genericas, quae plures alias sub se
contiuent, nimirura in locntionem , id est prsedicationem
et doctrinain: ac rainisteriura, quale est distribuere elee-
mosynas, servire segris, recipere hospites, etc. Vide di-
cta Roman. 12. 6. ubi S. Paulus duas species indigital,
prophetiara et diaconiam, quae in re idem sunt quod do-
etrina et minisleriura. lubet ergo ut doctor et praedicalor
loquatur sermones nou siios, sed Dei, id est,doceat vera,
saucta et Deo digna, scilicet ea quae Christus docuit in
Evangelio, quaeque Deus illi inspirat , non quae spiritus
liumanus aut mundanus suggerit. In primitiva enim Ec-
clesia Spirilus sanclus in coetu fidelium inspirabat uni ex-
hortationein, alteri hymnum, alteri prophetiam, ut quis-
que ea ad praesentium fedificationem depromeret et elo-
queretur, uti docet S. Paulus 1. Cor. 14. 26. Huc facit
illud Pindari in Nemaeis ode 8. Crescit virtus exaltataper
sapienies, sicut arbor foecundata per rorem.
Secundo, ut eos loquatur non superbe, sed humililer:
Qui enim verba qux proferunt expropriis non habent, cur
quasi de propriis tument? ait S. Gregor. 3. par. Past. c.
25. Rursum ut eos loqualur non frigide, sed ardenter : ta-
les enim sunt sermones Dci et Spiritus sancti, qui proin-
de linguas ardentes primis doctoribus, puta Apostolis, de-
dit in Pentecoste, ut iisdem suos sermones ardenter elo-
querenlur , iisque accenderent corda audientium, iuxta il-
Serrao lud: Ignitum eloquium tuum vehemenier, Ps. 118. v. 140.
deiter' Praeclare Climachus gradu 26. Sicut . inquit, is qui fert
promen- aromaia, etiamsi nolit.ex odore proditur: iia et quispiri-
iai. tum Dei habet,ex verbis suis agnoscitur. Quocirca S. Au-
tem talis itineris acciperet, precabatur. Et ille : Non de-
bes, inquit, quxrere qux tua sunt, sed qux aliena. Expe-
dit quidem tibi sarcina carnis abiecta Agnum sequi ; sed
et cxleris expedil fralribus. ut tuo adhuc inslituantur e-
xemplo, etc. Tales sint Religiosorura sermones, talia ser •
voruin Dei colloquia, tales fidelium visitationes.
Ita S. Dominicus iugiter aut cum Deo, aut de Deo lo-s. Domi-
quebatur, idemque suis inculcabat: unde idipsum prae- "'<;'•
slitit D. Thomas Aquinas, aliosque doeuit, dicens: Viro S.Tbom.
Religioso non nisi cum Deo , aut de Deo loquendum esse.
Ita David Anachoreta privatus loquela, a Deo obtinuit ut
de rebus divinis loqui posset, ut habet loannes Moschus
in Prato spirit. cap. 143. Tales fuere nostri primores S.
Ignaiius, S. Xaverius, P. Faber, P. Canisius, qui iu ho-
spitiis, plateis, et aulis principum non nisi religiosa lo-
quebantur, ubique caeleslia divinarum laudum rerumque
mella mananles, ideoque innumeras Deo animas pepere-
p. runt. Hoc est quod ait Malachias cap. 2. 7. Labia sacer-
^ doiis custodient scieniiam, et legem requirenl ex ore eius,
quia angelus Domini exercituum esi. Ubi nolat S. Hieron.
non dici proferent, sed custodient , ut scilicet loquantur
opportune, dentque conservis cibum in teinpore suo: ila
ut os sacerdotis sit arca quaedam salutaris doclrinae, un-
de oinnes necessaria depromant, quae ibi Deus ad com-
munem utilitatem et doctrinara reeondidit. Auctor im-
perfecti hora. 38. Sicut stomachus , ait, accipiens cibum
coquit, sic et sacerdotes accipiunt scientiam sermonis per
Script. ex Deo, et excoquunt eam in se, id est, tractantes
et meditantes apud se, universo populo subministrant.Et
S. Ambros. serm. 13. sacerdotes comparat apibus. Sicut
apes, inquit, de divinarum Script. flosculis suavia mella
conficiunt, et quidquid ad medicinam perlinet animarum,
oris sui arte componunt. Porro non sufficit sacerdoti Dei
sermones loqui voce, nisi eosdem loquatur et vita : vita
enim dat voci eflicaciara. Nam ut ait S. Ainbr. Epist. 6.
Commentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. IV. 547
separavit Deus sacerdoles a populo.prxcepit Mosi ul tnon- ^ tio saiictorum Sacramenforum , eleemosynarum , et qua
tem cum sacerdolibus ascenderet, populus autem deorsum
starel. Vides divisiones? nihil in sacerdotibus plebeium re-
quiri, nihil populare , nihil commune cum studio, usu et
moribus inconditx mutliludinis ; sobriam a turbis gravita-
tem, seriam vitam, singulare pondus dignitas sibi vendi-
cat sacerdotalis. Quomodo enim polesl observari a populo,
qui nihil habet secretum a populo. et dispar a multitudi-
ne? Quid in te miretur si in te sua recognoscat? si nihil
in te aspiciat quod ultra se invcniat ? Supergrediamur igi-
tur plebcias opiniones, ct slrala quxdam gregalis conver-
salionis. Hinc Deus LeTJl. 10. Sanclificabor, ait, in iisqui
appropinquant mihi. Ubi aliqui vcrtunl: Agnoscar sanctus
ex munditia et sanctitale ministrorum, puta sacerdotum.
Thcodor. q. 3. in Lcvit. quaorit quare victima pro sacer-
dute obla:a tota crcmarclur, ac respondcl : ut integrila-
tem saceidotis demonstraret, qui non aliquatenu3, sed se
rumlibct aliarum rerum. Dicit ergo, utcui aliquod tale
ministerium et munus in Ecclesia a Dco obligit, is illud
administret et exerceal, non sua , sed Dei virtute, quam
scilicel illi Deus suggerit et suppcdilat : quo innuit 1'rirao,
eos suum debere munusagerc, non alienum inTadere:ac
niliil sibi possc arrogare, scd tolam suam virtutem, fa-
cultatem et efricaciam Deo,cuiusest Iribuere: ita OEcum. vinui
Sccundo cos debere ministrare in virtule, id est, non tan- oout
tum recte et (idelitcr, non accipicndo personas , sed et Ta-l'J^"">^*
lenter, strenue, generose vincendo omnes difficultates,
Dullius potentiara vel invidiam limeudo , scientcs se Dei
esse ministros, ab eoque agi , regi et protcgi; hoc enim
significat Grxcum t'7/jj;, id est, virlus, robur, fortiludo.
Sic Christus in virtute spiritus regressus est in Galiljeam,
Lucae 4. 14. Idcm imitenlur Christiani , ut quidquid in-
choant et agunt, incboent et agant in virtute spiritus, ut
videantur eo agi et impelli divina vi Spiritus sancti, uti
lOff»
qualri.
lotum plane Deo dcdicavit
Pridica- S. Basilius in Moral. rcgiila 80. c. 10. qiiaerit qiiales agebatur Samson ad opera sua fortia et hcroica. Tertio,
esse dcbeaiit pra;dicatores Evangelii ? ac rcspondet primo, l> in dando el erogando esse liberales, memores se non d^re
deberc esse tamquam Apostolos; secundo, tamqiiam prae- sua , scd Dei , qui iu dando esl liberalissimus, ac vult ut
cones ca;li; lcrtio, tamquam rcgulam piclatis; qiiarto,
tamquam oculum in corpore: qux sigillatiin probat ex
Scriptura verbisque Christi.
Tamquam .Apostolos, ait, et ministros Chrisli, et dispen-
talore-1 fidelrs mgstcriorum Dei.sola ea quic a Domino prx-
cepla sunt intrgerrime ct re et verbo implentes. Ecce mit-
to vos sicut oves in mcdio luporum. Euntes docete omnes
gentes: sic nos existimet homo tamquam ministros Chrisli,
ct dispensatorcs vtyslervirum Dri. Quod autcm superesl,
quxritur inler dispensatores ut fidelis quis inveniatur.
Tamquam prxcones rcgni cxlorum , ad deslructionem
rius qui habet impcrium mortis in peccalo. tunles autem
prxdicate, dicenles: Appropinquavit regnum cxlorum.Te-
stificor ego coram Deo et Domino lesu Christo qui iudica-
lurus es( vivos et mortuos, per adventum ipsius prxdica
vrrbum Dci.
niinistri hanc suam liberalitatem imitentur, ideoque quo
liberalius erogant, eo plura liberalius eis imperlit. Nam,
ut ait Aiiclor imperfecti hom. 43. in Matth. Vbi palerfa-
milias largus est, dispensalor non debet esse tenax.Si Deus
bcnignus est, ut quid sacerdos eiui austerus ? vis apparere
sanclus? circa vitam tuam esto auslerus, circa alienam
bcnignus. Quarto, ut non quaerant sua lucra, sed anima-
rum ad Dei gloriam : ut in omnibus, inquil, honorificetur,
Gra;cc (?o;'/:r,Tai, id est, glorificetur, Dcus per lesum Chri-
stum, qiiia pcr merita Christi mcdiatoris haec dona suis
minislris elargitur Deus. Qiiocirca vere S. Auguslin. So-
liloqii. c. 13. Qai de bono tuo,o Domine, inquit, gloriam
sibi quxrit , et non tibi , hic fur csl cl latro , et similis esl
diaboto. qui voluit furari gloriam tuam. Et S. Bernard.
serm. contra iugralit. Felix est , inqiiit, qui ad singuia
dona gratix rcdit ad eum in quo est plcnitudo omnium
Tumquum formam aut rrgulam pielalis, ut per eos ad (] gratiarum. Et serm. 13. in Cant. Ad locum, inqiiit, unde
rccliludinem omncm dirigantur illi qui Dominum scquun-
tur. et illorum pcrvcrsilas detcgalur qui in quavis re illius
impcrium delrectent Qux quidcm relro sunt obliviscens.
ad ca vcro qux sunt priora exlendcns meipuim, iuxta de-
stinatum perscquor ad bravium supcrnx vocationis Dei in
C.hrislo Icsu. Quicurnque ergo prrfccti sumus hoc scntia-
nius: ct siquid aiiter sapili^, cl hoc vobis Deus revelabit.
Vrrumtumen ad quod pcrvenimus ul idcm sapiamus , in
eadem permancamus rcgula. Exrmplum esto fidelium in
verbo. in convcrsalione, in charilule, in fidc, in caslitate.
SoUicile autcm cura teipsum probatum cxhibere Dco, ope-
rarium inconfusibilcm rite tractantem verbum vcritatis.
Taiiiquam oculum in corporc, ut vidclicel habcre dele-
ctum et bonorum el malorum sciant.atque ut Chrisli mem-
bra ad singula quibusquc accommodala offiria dirigant.
Lucenia corporis esl oculus.Si crgo oculus tuus fucrit sim-
plrx. (olum corpus laum lucidum erit.
S. Gregor. Naziaii/.. oral. I. Apolog Hxc summaest.
exeunt, rcvertuntur flumina gratiarum, ut ilerum fluant;
remitlatur ad suum principium cxlcsle profluvium, quo
uberius tcrrx refundalur.
Cli [ lam Chrislo, qiiam Deo ] EST GLORIA ET lUPE-
RiLM.) Syriis, gliria cl honor. Solenl viri sancti cl c«le-
slcs reruin et nralioniim omniiim exordia ct lines ad Deum
rcfi.Trc, itixla illud: .4 te principium, tibi drsinct ; ideoquc
in eius doxulugiam erumprrc inslar beataruni mentiuni,
qiiartim vilam ipsi prxlibant et iuchoaiit. Bfali eoim in
ca;lis iugiler Doo acciniint, Sanclus, sanclus, sanclus, Do-
minus Dcus oinnipotens, qui eiat. ct qui rst, et qui ventu-
rus esl, .\poc. 4. 8. Scdcnti in Ihrono ct agno bcnedictio,
et hunor. et gloria, et poteslas, in sxcula sxculorum, Apo-
cal. 3. 13. (>t cap. 7. 12. Vide ibi dicla.
CnARissiui.J l'x ipso nomine,a\lCE'zum significatnon\'ets.M.
quia odio habcantur, scd quia valde chari sint. uimirum
i)co, vrhemcnlcrque amcntur, afflictioncs ipsis contingere.
NoLiTE PEREGRi:<ARi. ) Tronsit a charilale ad patien-
cF. v.n;(jui . iia/.iuiiA. oiai. i. iApiiiog nxc summa esi, p. ;^
iai\»'\l,ut virtute lalcs cjislanl, ut funo verbodicamj c.T-^' liam, lidclibus liinc ob pcrseculioncs iiiaximc nccessa-
lesles sint : ac possint purgnri primuin, deinde purgarc _
.tnpientia instrui. alque ila ulios sapicnles reddere ; lumcn
firri, et alius coiluslrarc ; acrcdcic ad Druui, el alios ad-
duccre: sanclifirari. rl aliis sanctilatcm affrrrc. Doclorrs
ergo et sarordulcs oam praslcnt mortim inligrilalcm,
quaj cxlcruruin rensura sil cl disriplina : quod «niiionl,
.'I loqucnlur ut oracula. virant ul numina Ideiii fai iant
Rcligiosi : hnriim cniiii esl loqtii ttennoncs Dei. ut coruin
\ii\ sil To\ Dfi , non iiiundi, iit suiim Patriarrham iiui-
tcnlur loaiincm BaplisiBm, qtii nil: F.go vox clamantis in
dcsrrto, parnte vnim Doinini. Vtrnileiiliam ayitr : appro-
pinquavit rnnn rcfjnum r:iloruiii. Mnlth 3. v. 2. cl 3.
Sl QUIS MINISTBAT, TAHUIAU EX VIRTITE QliAM AD-
MINISTRAT, ^opr.yti, id cst sulimiuislrat . suggciil, giippc-
dilat.Dius.) IlaSyrus. Hoc est altoriim gfniis charisma-
lis, scilicet diacoDia, sive ministcriuin, puta aduiinislra-
riam: Gra;ce est ur. ;£<i;i5.5j, id esl, uolile admirari eta-
stimarc rein pcregrinain, qiiod iiiulta adversa vobis qiiasi
Dci servis obtingnnl et ingruant. .Nolitc, ait OEcum. hoc
ab amicis Dci exlraneum ducere, cum hoc eis propritim
cl gloriostim sit, quod iil auruin igne tribulalionis pro-
beiiltir, piirgenliir el illtislrcntiir , quodque Chrislu pa-
tiiMili rDiifoi inciiltir . ul cidein ri-stirgfiiti configurcntur.
1'ndi' Brda, Hugo ct ulii sir eipliiant, q. d Noliic \os pe- p,>rr>;ri.
ri-grinos aslimaie a Dco et Chiislo. qiin«i nb co proicclos, o-^fi '"
idcoqiie nmiclos. Lyrnn. vero, q. d. Nulite ob nfnictioncsj^'""'',"'
porcgrinnri , id est, alicnare »os a fidc ct amoie Christi,
aul fiigcre u alicnas oras. Vcrum prinius seusus qucin
dodi proprius rst ct geniiinus.
Qiiarc insulsi sunl hacrctici, qui vel igooranlcr, vcl ma-
liliusc h.Tc lorquent conlra pcrcgrinatioucs ad limina Ss.
Apostolurum,ConiposlclIain ad S. lacobuuiilcrosolymain
548
Commenlaria in Epistolara I. S. Pelri. Cap, IV.
ad loca sancla, etc. quasi eo peregrinari vclet hic S. Pe- ^ mirari, conslruunt cum belh, id esl, m. Mirabantur enira
trus. Nil enimtale siKnificat to ^i-jif^tait, sed id quod di- nonnulii primi Christiani (uli iam miranlur ii qui a pec
ji.UndeSyrus.S. Cyprian. Epist. 56. et S. Hieronym. m
c. 4. Amos vertunt, Nolite ff!i;an; Tcrluli. in Scorp. cap.
12. A^e expavescalis vslionem : S. Fulgent. ad Thrasim.
TiolHe expavesccre fervorem tamquam novi aliquid. Elsic
inox e.xplical S. Petrus, dicens : Quasi novi (Graecc Ievou,
id est, peregrinij aliquid vobis contingat. Quocirca incon-
gruus pariler est sensus Aureoli in Comp. S. Script. q.
d. Ne lcviler discurralis abrepli fervore quodam voluola-
lis, imaginantes vos atibi novi aliquid reperturos. Etiile
Hugouis, q. d. Nolile in fervore devolionis vovere aut ad-
slringere vos ad impossihilia, vcl nimis ardua, quae po-
stea proestare uon valcatis, aut velitis; lininv enini op-
ponitur tw e^i?£iv: unde sicul£.3i?sfj significat consuescere
et agcre retn consuetam morc consuelo, sic ex adverso
it?£iy sigiiificat agerc rem peregrinam, slupere rein no-
catis ad Dcum couvertuntur ) se mox a conversione ad
Chrislum, undique persecutiouibus, lentationibus el aeru-
muis exagitari. Hisce respondel S. Petru8,id uon esse ini-
randum,cum ex rei naturaid sequatur. Fides enim et pie-
las odium infidelium et impiorum contra se excitat, quia
cis bclluin indixit. Cordate Salvian. lib. 3. de Providen-
tia: Quid, ait, mirum est si mala cuncta perferimvr, qui
ad toleranda universa mililamus? Hac decausa Chrisius
crucifixus post resurrectionem duobus discipulis cunlibus
in Eniinaus apparuit quasi peregrinus in Israel, ul repra;-
sentaret ipsosiuet esse peregriuos. Eorum enim aiTcctuin
et habilum in se sumpsit, ut illos doceret: quia scilicet
novis discipulis, novisque Christiaiiis novuin et peregri-
nuin videbatur, quod Christus, qui promissus eral fore
Rc.\ Israel et Salvator orbis, nioreretur et crucifigeretur.
Verum ipse hunc corum errorem correxit, ostendens exchrisiia-
? _ „ . .
vam et insolilam, "lei insolenlia el novitate terrcri et per
celli. Sic S. Bosilius Epist. ad Melesium: Sciebam.inquit, „ lege et Prophelis oportuisse Chrislum ( et consequenlcr no pro
»/or,; id est rem inaudilam tibi futuram, no-1» Christiaiium quemque ) pati , et ila intrare in gloriam P'''^ "'
veram quod huiusmodi c iminalio in sluporcm te adduce-
rel proptcr rei novil lcrn. Sic Constantinus Caesar lib. 9.
Agric. c. 5. doccl plaulam debere inseri in terra sibi coii-
grua et cunnalurali, nc, inquit, ^evi^r.-rac, id est, ob novi-
talem abalienetiir, alque solum sibi peregrinum averse-
tur. Apte eigo hic vertas cum Salviano loco citato et a-
liis: Ne commoveamini, ne lurbemini, ue percellamini ia
aflliclionibus, quasi re nova , insolcnli et peregrina. Ea-
dcm significalione sumitur a Latinis vox peregrinus et pe-
regrinor: peregriuus enim dicitur qui in sua civitate iion
est, sed in peregrina. Unde Cicero pro Rabirio: Adeone,
ait, ignarus es disciplinx consuctvdinisgve nostrx, ut pe-
regrinari inaliena civitate, non in lua magistralum gcre-
re videare? El 5. Tuscul. Ule. ail, omnem infinilatem pe-
regrinabatur , ut nulla in extrcmilate consislerel. Sic di-
cuntur peregrinari aurcs et oculi, cuin rem peregrinam
et novam audiunt, vident e; stupent. Sic Horat. lib. 1
suam, Luc. 24. 26. Quare sapieuter S. Chrysosl. hoin. 8. uo.
in 2. ad Timolh. Ncfas, ail, esl pugilem Dei vacare deli-
ciis, non licel epulari luctanlem. Luctamen enim sunt prx-
scntia omnia, cerlamen. beltum, sladium: aliud est quie-
tis tempus, hoc xrumnis deputatum esl alque sudoribus.
Nullus ubi ad cerlamen se cxuit unclusque est, requiem
quxril. El S. Leo serm. i. de Quadrag. Inlelligamus, ait,
quanlo studiosiores pro noslra salute fuerimus, lanto nos
vehementius ab adversariis impelendos. Caiisam dat S. Hi-Cur?
larius in Matlh. 4. dicens: In sanctificatis nobis maxime
diaboli tenlamenta grassanlur : victoria ei esl iiiagis exo-
ptata de sanctis. Et S. Hieron. Epist. ad Eustoch. de cu-
stod. virg. ISon quxrit diabolus homines infideles, de Ec-
clesia Christi rapere feslinat : escx eius secundum Haba-
cuc eleclx sunl ; lob subvcrtere cupit, et devorato luda ad
cribrandos Aposlolos expetit poleslalem. Et S. Grcgorius
in illud lob 40. Absorbebil fluvium. lllos, ait, magnopere
Epist. 12. Animus, \ai\i.n\. , pcregre est. Sic Isaije 28. 21. Q rapere nilitur, quos despectis ierrcnis studiis iungi iain
dicitur opus a Dco alienum et peregrinura esse, punire et
affligere.quia eius proprium est misereri, parcere et bene-
facere.Et forle ad hunc Isaia? locum alludit hic S. Pctrus.
In fer?obe.) Non amoris et dilcctionis, sed aflliclionis
et leulaliouis; (jijece enini csl £v TTjpwu.-i, id est, in uslio-
ne, ut legit Terlull. Scorp. 12. in ardore, ut S. Cyprian.
Epist. 56. Paguiu. A'e mireminide vestra per ignem exa-
tninatione; OEcum. el Tigur. Dum per ignem probamini
et exploramini ; rupdjTtg cnim est probalio et exploralio
per ignem; minusrecle aliquiverluutwrerf/neHi, pula icte-
rum sive rubiginem, quae segeles urendo arefacit instar
inorbi regii , ideoque Hebr. 'JlSlliJ sciddaphon vocatur.
Alludit ad illud EctL 27. 6. Vasa figuli probal fornax,
ethomines iustos tentalio tnbulationis- Et illud: Trans-
ivimus per ignem el aquatn , ei eduxisti nos in refrige-
rium, Ps. 65. 12. Afflictio enim est quasi fornax ardens,
urens et crucians afflielum. Est ergo ipsa rupwjt?, id est,
cxlestibus contemplatur. Et Origcn. hom. 9. iu lib. ludic.
Venisti , ait, ad aquam baptismi , islud esl certaminis et
pugnx spiritualis initium, hinc libi adversus Zabvlum na-
scitur pugnx principium. Quare sicut Christus mox a ba-
plismo abiit in dcsertum, ibiqiie teniatus est .i diabolo;
ita fidclis quisque regeneratus, et ad virlulis apicem ca?-
lumquc aspirans, habeat hoc ppiiemeditatum, sibi aeritir
cum hosle esse luctaudum, imo se omues daemones to-
tunique inferuum ad duellum et singiilore cerlainen rei-
psa provocasse. f;7i, inquil Eccles. cap.2. 1. accedcns ad
servUutem Dei, sta in iustitia et timure, et prxpara ani-
tnam tuam ad lentationem. Id expertus S. Anlonius, teste
S. Alhanasio,alios docebal et mouebal, dicens diaboluin
acerrime infestare et vexare monachos, et virgiues quaj
se Deo dicaverunt; tum quod ipsorum heroica virtns de-
decori sit daemoni , qui ad eam aspirare noluit, ideoqufc
ipsa sudes sit in oculis eius, assidue eum pungens et cru-
incendium, ustio, toucoclio, sed iu qua, et ex qua fit t.j- y. cians; tum quod a-gre feral Deum, qucm pro hoste et tor
ilgensetef- " tore habet, ita ab iis coli et honorari, tum quod eorun
oujto.-, id est, pt/ropus, gemma instar iguis cfTulge
fulgurans, iuxia illud: Tamquam aurum in fornace pro-
bavil eos. et quasi holocausti hostiam accepil itlos, Sap. 3.
6. Ubi prudeoter notat S. Ephrem ser.de palieutia, quod
sicutfigulus, vel aurifaber fornacem alteinperat vasi li-
ctili, vel auro quod coquit, ne illud nimis urat, vel nimis
parum; iia et Deus tentalionem accomniodat viribus ho-
niinis, el gratiae quaiii ei dal, ncc patitur hominem supra
vires tenlari, ut ait S'. Paulus 1 . Cor. 10. 13. Rursuin ac-
commodal eam vitiis homiuis,quaj per hunc tribulationis
ignem decoquere et exureie cupit et destinat. Sensus ergo
est: Nolite percgrinari in fervore, hoc est, nolite admira-
ri ut reni peregrinam, fervorem , id est, ardorem, tenla-
lionis et afflictionis, qui vobia oblingit. Est catachresis :
peregrinari enim ponilur pro rem peregrinam admirari:
est Hebraismus, in fervore,\A est, fervorem: Hebrsei euira
?erba conlaclus, sive realis, siYe raeotalis, quale cst ad-
virtuli et gloriae invideat.
Qui AD TENTATIONBM TOBIS FIT.) Alludit T:iiaai'^oi,\A.
est, tentatio, ad TruptjTtv, id est, fervorem; tentatio enini
est quasi ignis, fervor et ardor, qui hominis animuro, vir-
lutem et constantiam lentat, id estexplorat, purgat, per-
ficit, iuxta illud Daniel 1 1. 35. El de erudilis ruent ut con-
flentur, et eligantur , et dealbentur. Vide ibi dicla.
QUASI ^OVI ALIQUID V0BI3 COSTINCAT.) q. d. NoD est
novum et peregrinum fideles et pios lenlari el Iribulari ut
vos, 0 novelli Chiisliani, pulatis, sed vetus et proprium,
imo ab initio ir.undi huc usque semper factitatum. Sic e-
nim pium Abel persecutus esl iropius Cain, filios Dei per-
secuti sunt filii hominum et Nemrod, Abrahamum Cha-
nanaei, Loth Sodomilffi, losephum fratres, lacobum La-
ban, Isaacum Philislhini, Mosea Pharao, Hebracos .'Egy-
ptii, Davidera Saul, Isaiam Mana3ses,Ieremiam, Ezechie-
Commentaria In Epislolam F. S. Pelri. Cap. IV.
5i9
lera.Amos.caeterosqueProphelasIudiei.iuxla llludHcbr. \ Roman. 6. b. el 2. Timolh.5. 11. unde idem ail: Ckristo
11. 37. Lapidali sunt. secti sunt, lentatisunl, inoccisione confixus sum cruci ; vivo aulem iam non cgo,vaii vero in
gladii morlui sunt. Circuierunt in mclolis, in pcllibus ca-
prinis, eynles. angusliali. afflicti, quibus dignus noneral
mundus: in solitudinibus erranles, «n montibus el spelun-
cis el in cavernis lerrx.
Quare idipsum suos saepc praDmoniiil Christus, ul ad
id se compararcnl: In mundo pressuram habebitis , loan.
16. 32. Tradet frater fralrem in morlem, el paler filium.
et insurrjent fitii in parentes, et morte eos afficient, et eritis
odioomnibushominibusproplernomenmeum.Mallh.i0.2\.
\tn. »3. SeD COMMtNICAI^TES ChBISTI PASSIO.^^IBLS GALDETB.)
Duas alTLTl cnusas cur in antictione non tristari, sid gau-
dere det)cant; prior , qiiod in Iribulationc roinniimicenl
Piiieocio Christi passioni. Unde S. FiilRcnt. Ilb. 3. adThrasim. le-
inur"cru-&''' ^^^ "' communicanles ; quod surninum cst decus ct
ci Chri- gloria.acquc ac commodum ct mcriliim: naiu palienlcs pcr
*"• passioncm suam passioni Christi miasi insciiinlur el iiio-
culantiir, uti ramiis arbori, itaqiie nb co omnem vi.^joris
me Christus, Gnlat. 2. 20. et S. Ignatius Ep. ad Rom. .4-
mor meus crucifixus est. Quocirca iu afnictionum tolcran-
lia, et pcrscqueniiuiii dileclionc consislil Tilae ChristiaD»
apc» elsumma. Unde S. Basil. formulam vitae perfectse
Tiris Kehgiosis et Auachorelis pracscribens admonilionc
ad luniores, idipsum pcnc solum inculrat.
(jAUDETE.) S Cyprian. leg.l per omnia gaudete. iuxta
illud S. lacobi 1. 2. Omne gaudium exislimale. fratres
cum tn vanasientalionesinciderilis. Ubi muitas huius gau-
dii causas recensui. tinis passionum Chris/i resiirrectio
ail Orijjen. m cap. 1. ad Rom Sic cl finis passionis Chri-
slianorum esl resurrectio et gloria aeterna ; mcriio crro in
passiune g^nudeanl. "
Ut ET I!» HBVELATIONB CLORI.B ElfS GAl'DE.*TIS EX-
tLTANTES. ) Ay/atvuivoi, id cst , cxilientcs prr gaudto.
Uude S. Cjprian. Ep. 50. lcfjit, gaudenlcs cxullati.i. Ex-
ultarc cnim esl super modiim exilire, ait Nonius. Tant«
et f^raiix succum, vimque toliTnndi, mcrcndi.et perscvc- U enim erit bcatitiidinis et gloriae cslcslis maciiiiudo, ut
cor humanum illain capere nequeat, scd extra"ct supra se
quasi exiliat, imo prae paudio finderetur et rumperctur,
ni Deus illud omnipolenli sua manu conlincrct et slringe^
ret. ila Psaltes adhiic in hoc exilio positus cx spe futu-
Tx gloria;: Cor meum, ait, et caro mca cxultaverunt in
Deum tivum, Psalin. 83. 3. Et: luiilile Deo, omnis ter-
ra, cantale, et exullale. et psaltile. I's. 97. 4. Et : Euntes
ibant et flebanl. millenles semina sua ; vcnientes autem ve-
nient cum exullatione, portanles manipulos suos, Psalm.
123. 6. Et .Mnlach. cap. 4. 2. Orietur vobis iimenlibus no-
men meum sol iustilix, et sanitas in pennis eius, et egre-
diemini, el satietis sicul vituti de armrnto: ubi pliira de
hoc saltu dixi. Et Sophon. cap. 3. 14. Lauda, filia Sion:
iubila, l.srael; Ixtare et exulla in omni corde, filia lerusa-
lem. Vide Baruch. c. 5.
randi exiif^unt. Poslcrior, qiiod cimi Christo passo resiir-
recturi sint ad j^loriam irnineiisam: (jraccn habent «/ia/.a-
TaMtvuvztTt , id cst, sed in eo quod communicalis: vel, ut
Tertii I. Scorp. 12. elenim secundum qiiod communicatis ,
quao lcctio significal tantum unii(l<'ndiim cs^c, quantuin
patiendo comniunicamus passionit>iis C.hristi, iit qiio mn-
gis crescit passio, eo magis cresrat ct f^audium : adeoque
niensiirnm gaiidii sit mensura Iribiiiationiim, iuxta iilud
2. Corinlli. 1. 5. Quoniam sicul abundanl passiones Chri-
sli in nobis, ila et per Christuw abunaat consolalio noslra.
Et illud Psalm. 93. 19. Secundum multiludinem doloruin
tneorum in corde meo consotalioncs tux Ixlificaverunt ani-
tnam meam. Hinc S. Cyprian. Epist. 56. Icgit: Sed quo-
tiescuwque communicalis passuinibus Chrisli gaudcte.W\nr.
patienles dicuntiir, Primo, pnti non tam suam crucem,
quam Christi, iuxla illud: Exeamus igilur ad eum cxtra
castra iwpropcrium eius portantes , Hebr. 13. v. 13. lla
Ita in Vita S. Evergisii Archiepiscopi Coloniensislegi-
fous, qiiod, cum de more ingressus templum S. Gereonis,
Moses grandis factus negavit se esse filium filix Pharaonis. r in qiio corpora ipsiussociorumque Martyrum requiescunt,'
magiseligensoffligicumpopulo Dei.quam lemporalispec- illud Psnlini recilaret: Exullabunt Sancti in gloria; re-
cati habere iucunditatem. maiores divilins xstimans thc- sponderinl ipsi e sepulcris: Lxtabuntur in cubilibus suis,
sauro .T.fjyptiorum improperium Chrisli. Hebr. 11.21. Ila Psalin. 149 5.
Pauliis ciim suis ait : Semper morlificalionrm /wk in cor- Si EXPBOBRAailM. ) Graece ovci^i^jt^j, id est, nt Tertul. vtit. U.
pore iiuslro circiimferenles, ut et viln lesu wanifestetur in Scorp. 12. Icgit, si dedecoramini ; S. Cyprian. Ep. 56. si
corporibus noslris, 2. Corinth 4. 10. Elsi compatimur ut exprobrulur t'o6is.Gentilibus enim nomenChristi etChri-
stiani erat probrum et probrosura; unde illud quasi infa-
ine pxprobrabant fidelibiis.
Im nomixe CnRiSTi ) Id cst.ob noinen Christi, scilicet
quia estis Christinni, quia Christi nomen colitis el inro-
ealis. Syrus, pro nomine Chrisli. vcl, quia pcrtineaiis ad
Chrislum , qiiasi existentcs dc domo, familia et Ecclesia
Christi. Ita Nero, qiii primiis perseculus est Christinnos,
Christinnos fccit probrum, cum probrosum hoc in eos tu-
lit cdictum: Quisquis Chri.Uianiim .<c esse confitelur , is
tamquum generis humani conviclus hostis , sine ulleriori
sui defensione capite plcctitor. Acute et argutc Tcrlull. A-
polog. 3. perstringit Gcntilcs qiiod odisscnt nomcn Chri-
et conglorificemur. Rom. 8. 17. Egostigmataiesuincor
pore weo porlo , (ialat. 6. 17.
Chriitu» Sccundo, (^hrislus vicissim dicitur pnti in fidclibns qua-
riiitur si caput in siiis membris. Hinc Chrislus ait Snulo: Quid
Lbw'"^'' *"' Pfr-^fQMeris ? Act 9. 5. nnn ait : Quid mcos fideles. scd,
quid me perscqueris? i\vi\ \ ipsi mca sunt mcmbra.mecuiii-
que untim rorpiis Eccli-siae mystictim enicitint: ipsos crgo
perseqiiciido. me pcrseqiicris; qiiin qiii inembra pcrseqiii-
iiir, captit ipstim pclit et pnrscqtiitiir. Ila S. Paulin. Ep.
ad Aprum; Ab inilio sxculoruw , nit, Chrislus in ownibus
suis palitur. Ipse est enim inilium et finis. qui in lege ve-
latur. in Evangelio revetalur , mirabilis sempcr el paliens
et triuwphnns in Sanctis suis Dowinus. In Abel occisus a D sli, cuin Christiis Grxce idem sit quod unctiis. aut, ut Gcn-
fratre, in I\'oe irrisus a filio , in Abraham peregrinalus. in
haac oblatus. in lacob famulalus. in losrph vendilus, in
Mose expiisitus el fugiitus.in Prophetis Inpidatus et seclus,
in Apo^/nlis lerra marique inrtatus.rt muttis ac variis bea-
torum Murlijrum cruriatibus frequenler occisus. Ipse igi-
tur eliam nunc infirmitalrs nostras et xgritudinem por-
tans.qiiia ipse est homo semper pro nobit inplaga positus,
et sciens fcrre infirmilatcs. quas nos sine ipso nec possuwus
ferre, nec nnvimus. Ipse, inqiiam. nunc pro nnbis el in no-
bis siistinens munduin, ut prrfciendo destruat, et virtutem
in infirwitalc perfiriat. Ipse et in te patitur opprobria. et i-
psum m te odit hic mundus; sed gratias ipsi , quia vincit
cum iudicatur. el triumphat in nobis.
«fumini ^""■''"' palicnlcs diciintnr Christo incorporari, adcoque
cum ununi cnici et essc cum Christo. Sic enim Apostolus nos
curnio. TocBt commortuoB, complantatos, concruciQxos Cbriito,
tiles pronunti.-ibnnl, Chresli , cuin ■/_ot.^oi idem sit quod
suavis, cominudiis, iililis. Oditur crgo, inquit, in homini-
bus innocuis eliam nomeu xnnocuum, imo nomeii sancluni,
amabile, nngclicum,divinuiii ; tale cniiii csl lesusChristus.
Bbati eritis. ) Grajce ,ux»2oio(, id cst beali, supple eri-
tis in caclo, cl eslis in terro, ob dccus nominis Chrisli, ct
ob spcin certain gloria;, ulpotc ab co patienlibus pro se
promissac.
QlOJIIA» OIOD est no^ORis , gloria rt virtutis
DbI, BT QUl BST BIVS SPIRITUS, SIPER TOS BBQLIBSCIT )
q. d. Gloria , virlus ct spiritus Dci supcr vos rcquiescit,
agilquc ad omnc arduuin, puta nd hcroicam paticnliam.
Syrus vcrtit, Spiriius gloriosus Dei super vos rcquiescit.
Gricca iam habcnt: ort to rr,; oo?':.' *^i 'o ra-j ©tjj rrvfjua
ty' Mjia^ a^azxvnai, id cst, quoniam spiritus glorix et spi-
ritus Dei (id cst, spiritus gloriosus Dci ; cst hendyadts )
550
Commenlaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. IV.
super VQS requiescil. S. Cyprian. Ep. 56. pro wvwfta legit ^ chael Studita in eius Vila. Unde Theodorus ipse scribens
o»o,ua, Tcrtit enim, Quia maieslatis et virtutis Dotnini no-
men in vobis requicscit; Terlull. Scorp. 12. Quoniam glo-
ria et spiritus Dei rcquicscil in vobis.
In eo er{jo qui patitur pro Chrislo requiescit Dei, pri-
mo, honor; secundo, gloria; tcrtio, yirtus, Graece <fuva-
fitf, id est, potcnlia et robur; quarto, spiritus, qui gloriae,
honoris, virtutis omnis est auclor, in patientc, quasi in
teniplo et Ihalamo suo inira cuni voluptate requiescit;
quia palienle deleclatur, et in eo dclieiatiir. Sigiiificot, in-
quit Dionjsius, quod Deus reputet honorahile quid, glo-
riosuin, virluosum, sive triumphale invictam palientiam
. in adversis. Ila spiritiis furtiludinis requievit in Chrislo,
sta's"n-° 'sais' 11. 2. Hisce verbis signifieal quanta dignitas et de-
quisBcit cus sit pio Chrislo pati, scilicet quod in eo situs sit o-
inpatiea-mnis lionor, gioria, virtus et maicstas Dei, adeo ut nihil
"^' dignius, honorificentius, divinius, Deoqiie graliuset glo-
riosius excogilari possil; imo ipsa S. Spiritus persona et
niaiestas in eo qui patitur requiescal. Ipse enim quasi dux
eum qui pro Chrislo palitur, quasi suum militem aucto- '»
rat, aniinat, roborat, prolegit, perficit ut vincat, eumque
ad triumphiim et corouam setcruam perducit. Summa e-
nim et nobilissima fortitudo est, pali pro Chrislo, pro or-
thodoxa fide, pro vera religione, pro cultu Dei ipsoque
Deo : pati, inquam, verba et verbera, calumnias, probra,
tormenta, ipsamque mortem. Undc S. August. ser. de S.
A'icloria: Ibi, ail, est corona gloriosior, vbi Chrisius infir-
tnior: quia profecto virilis animus in fceniinis maius ali-
quid fecil, quando sub tanlo pondere, fragililas fceminea
non defecil , elc. Ille in eis apparuit inviclus, qui pro eis
factus esl infirmvs. Ille eas ut vincerct fortiludine imple-
vit, qui tit eas fortes efficeret, semclipnm exinanivit. Ille
eas ad hos honores lauc/esque perdnxil, qui pro eis oppro-
bria et crimina audivil. llle fecit faminas virililer el for-
tiler mori, qui pro eis dignalus est de foemhm misericor-
diter nasci. Riirsiim idem S. Aiigust. scr. 78. de Teinp.
illud Genes. 23. Maior serviet minori, puta Esau lacobo,
myslicc sic exponit; iinpii servieut piis, perseculores pa- ("
lientibus, tortorcs Martyribus, qiiia lorqiiendo non aliud
ficiunt quam fabricare eis lauream niai lyrii. Quomodo ,
ait, mnli serviunt bonis? non obscqucndo , sed persequen-
do: quoiiiodo peneculores Marfgribus, quomodo limx vel
mallei auro, quoiiiodo molx serviunl Irilico. quomodo pa-
nibus coquendis furnalia, ut illi coquantur, illa consuinun-
iur; quomodo in fornacc aurificis palea servil cturo, ubi
sine dubio palen consumilur. atirum probatur .
in co pa- Grcpci Codices addunt : Qiii (Spiritus) quidem apud il-
niul'fan^*'* *^'''P/««'"«''"'" • ap»d vos autcin glorificatur , quo si-
ciusV g"ificat hfec infidelium probra in Christianos in ipsum
Spirilum sanctum recidere , ac proinde fideles palientes
in passionesociumhabereSpirilum sanctum.qui tiim haec
probra cxeipiat et repellat, tum fideles in illis excipiendis
et refutandis animet, dirigat et roboret. Rursum Spiritum
sanctum tantum a patienLibus honorari et glorificari,qiian-
tum a pcrsequentibus iuhonoratur, vilipenditur et blas-
phematur. Quocirca Tertullianus ad Jlartyres c. 3. Bo- ..^
num, ait, agonem subiturx estis, in quo agonothetes Deus 'J
vivus est, ocijstarches Spirilus sanctus, corona xternitatis
bravium, angelicx substanlix pulitia in sxcula sxculorum.
llaque Epislales vesler Christus lesus, qui vos spiritu un-
jcit, et ad hoc scamma produxit.
Porro causas cur pali pro Christo sit summa dignitas,
"t"'pro ^*""* '''"^ insiniial S. Pelrus. Prima est,quia hic est actus
suiMiiius Clirislian?e palicntia?, furlitudinis, charilatis.
pa
Christo
Catisa
I.
]l.
Serunda.quia passiones sunt vestes regales; puta pur-
puia, palidanieniiiiii, slemmala insignia, el, ut Aposlo-
lus vocal Galat. 6. 17. sligmala Christi. Quocirca Theo-
dorus Studila ob defensiooem sanclarum Christi imagi-
num lussus a Leoue Armeno flagellari, sponte statim zo-
uam solvit, pusilaqtie veste corpus nuduin obtulit ad ver-
hera: Uluplali enim. inquit, mihi est corpusculi huius
flagellatio, atque isla dcmum eitts suprema depositio, quo
cilius nuda anima evolem ad eum quem desidero : ita Mi-
ad Naucralium exultans post verbera: i4«non, nit.dtWe-
ma gestantium gloria mirabiiior, stigmata ferre Chrisli,
vivificas eius passiones ceu coronas ?
Tertia , qiiia Christus crucem et passiones in corpore IH.
suo sublimavit, et quasi dcificavit: sicut enira humanita-
tein assumens ad Verbum, eam quasi deificavit, uniendo
eam Deo, adeoqiic hominem faciendo Verbum, ut scilicet
vcre et proprie hic hoino esset Deus: ila pariter crucem
et passioncs in corpore et anima suscipiens, eas cuin cor-
pore et anlina V^erbo univit, ilaque quasi deificavit. Unde
sicut vere dicitur Deus incarnalus et faclus homo, ita et
vere dicitiir Deus passus, crucifixus, niorluus: Christus
ergo in se siiaque humanitale dedicavit et sacravit pas-
siones et palienliam, scque ac paupertalem, ut ait S. Beru.
humilitalem, obedientiam, sui inundique conlemplum.
Quarta, quod Christus, Spiriliis sanctus, tolaque SS. IV.
Trinitas patientibus qiiasi sacrificiis et holocaiislis, uoa
brutis, sed huinanis et rationalibus summc honoretur, uti
ait hic S. Pelriis.
Qiiinta , quod iis a Deo prornissa et parala sit sumnia y,
merces et corona in caelo, puta laurea martyrii, utque sum-
me conformes sint Christo glorioso, qui conforines fueruct
eidem patieoti el crucifixo.
Sexta, quod criix contactu corporis Christi sanctificala VI.
adorelur, uec tantum illa qua; tetigit corpus Chrisli, sed
el quxlibet alia, qiiae illiusest reprsesentalio et imago, ut
videmus publice in Ecclesia eara adoi ari in Parasceve,iux-
ta illiid Lactant.
Flecte genu. lignumque crucis venerabile adora.
Unde de ea canit tiinc Ecclesia:
Arbor decora el futgida
Omata regis purpura,
Electa digno slipile
Tam sancla membra tangere.
Beata cuius brachiis
Sxcli pependil prelium :
Statera facta corporis
Prxdamque tulit larlari.
0 crux ave spes uniea,
Hoc passionis tempore,
Auge piis iustitiam,
Rcisque dona veniam.
Passiones ergo nos uniunt et assimilant Christo et Deo,
imo faciunt socios Christi Deique crucifiii, in eumque nos
quasi transformanl.Quid nobiliiis qiiam similem et sociuni
esse Christi ? Marlyrio velut socio Chrisli cruore decoraris,
ait S. Cypriau. de Laude raartyrii.
Septiraa, quod passiones Martyrum mireillustrent Ec- VII.
clesiam ; nulla cnim secta est quae tot habeat Martyres ,
qui pro sua fide, aut potius perfidia velint non tantum o-
pes, sed et vitam profundere, quot habet religio Chrislia-
na. Riirsum Martyr illuslre dat vir utis exemplum caete-
ris fidelibus, ut et ipsi pro Deo pali ac mori gesliant. Un-
de Tertullianiis in Apolog. Sanguis Marli/rum, inquit, est
semen Christianorum. Et Prudentiiis Peristephan.
Martijrum semper numerus sub omni
Grandine crevil.
Qiiocirca S. Gregor. Nazianz. orat. 18. quae est de S.
Cypriano, Martyribus haec dat cognomina et elogia, quod
sint Flolocausla ralione prxdila, viclimx perfectx.oblatio-
nes Dco gratx et acceptx , verilatis prxconia , mendacii
proscissiones, legis qux spirituali modo intelUgitur exple-
iio , erroris oppressio , vitii inseclalio , peccali diluvium ,
mundi lustratio. Quare tua, o S. Cypriane Martyr virlu-
te maiorem in modum a/ficior , meinoria recreor , ac prx
gaudio quasi lijmphalus feror, quodamque modo in eodein
tuo martijrio vcrsor, dimicalionisque socius et particcps
sum, ac lolus ad te transeo. Huc usque Nazianzenus: qui
et paiilo ante asserit se contcinplis oiimibiis terrenis ad
caeleslia auhelare. Huius rei, inquit, inexplebili quadam
aviditate tencor , nec ab ea unquam divclli possum. Mar-
tyrum honoribus oblector, pugilum cruoribus exuUo , at'
Commentaria i'n Epistolam I. S. Pelri. Cap. IV. 551
gue aliorum quidcm cerlamina ei viclorix sunt, coronx ^ facit, qui nulla omnium movelur iniuria, qui alicnum da
autem mex ; usque eo gloriam hanc priecipio, el eorum e-
C\irjiot\.. gregia facinora mea esse duco. S. Clirysojt. nobilis longi
invi. la ,„arlyrii .MBrtyrConslautinopoli expulsus.ut ilineruin mo-
{'■j."'"' Ipsliis el militiim sjDvilia conficeretur, uli reipsa confcctus
fiiit, ad Cyriflcum pariter enulonlem ila scribil: Equidein
cum urbe Conslanlinopolilana cxigerer, nihil horum cura-
vi, sed ita mecum ipse toculus sum : Si Imperalrix me pro-
scribere volet, proscribat : Dmini est lcrra el ptenitudo e-
ius. Si serra discindere volct, discindat : Isaiam habeo ex-
emplum. Si me in mare vult proiicere, lonx reminiscar.
Si in caminum vult coniicere. tres illos iuvenes hubeo, qui
id pertulcrunt. Si me bcstiis vull obiicere, Danielis memi-
nero in lacum leonum coniecli. Si lapidare me vutt , Ste-
phanum habeo prolomartyrem. Si raput mihi vult aufer-
re, loftnnem habco Daptistam. Sin subslantiam vult adime-
re, adimal sane: nudus cgressus sum de ventre matris mex,
nudus revertar illvc. Eahortatur tne .Aposlotus: Personam
hominis Deus non recipil. Si adhuc hominibus ptaccrem ,
Christi servus non essem. Et mc David ipse armat, diccns:
Loquebar in conspectu regum, et non confundebar.
Tertullianus ad Martyres cap. 4. cis inter alia forlilu-
dinis Genlilium cxempla et decora proponit ilagellationem
Laronum. A'aw qux hodie, ait, apud Lacedxmonas sole-
mnilas nmxima est Sii-j.n-^ri^m^, id cst. flageUatio, non la-
tet. In quo sacro antc aram nobiles quique adolesccntes fla-
geltis afficiuntur . astanlibus parenlibus ct propinguis , et
vti perseverent adhorlantibus. Ornamentum enim el gloria
depulabitur maiore quidem titulo, si anima potius cesserit
[ cxoesserit e rorpore ct vila hac ) quam corpus. lyitur si
tantum terrenx glorix licet de corporis et animi vigore, ul
gladium. ignem, crucem, beslias, tormenla contemnant sub
prxmio taudis humanx, possum dicere: Modicx sunt istx
passiones ad consecutionem glorix cxleslis, el divinx mer-
cedis. Tanti vitreum , quanli verum margaritum? Quis er-
go non tibenlissime lantum pro vero habeat erogare, quan-
tum alii pro fulso?
Sci sti- S. Cyprionus dcLaudc et Exhort. martyrii Iiosce Tcl li- (^pulus, culior , filius et haeres. Vide dicto Actor. 11.26.
lorem lamquam proprium senlil, cuius mensam nuilus pau-
per ignorat; qui coram hominibus inglorius habelur, ut co-
ram Deo et angctis glorietur ; qui terrena contemnit , ut
possit habere aclestia ; qui opprimi pauperem se prx.<ente
non palilur; qui miseris subvcnit ; qui ad fletum flelibus
provocatur alienis.
Pro atienorum appclitor, Graece esl a/XoTprttm/^.To,-. id
est, atienarum rerum cunosus inspeclor, cl consequenter
nppetilor: species ciiim cl visio rei appetibilis, ciel appe-
lilum; unde curiosus inspeclor rebus inspectis inhiat.Ter-
tullian. ulicni speculator; S. Cyprianus lib. 3. od Quirin.
cap. 37. curas alicnas agcns. Sciium esl iilud Plauti : Cu-Curioji-
riosus ncmo esl, qui non sit malerotus. Pra-clare S. Greg. "'" ''*"
Grave, oit, curiosilatis esl vilium.qux dum cuiustibet men- "'"*
tem ad invcsligandam vilam proximi cxlerius ducil, sem-
per ei inlima sua abscondil, ut alicna scicns,sc nesciens sit,
et curiosus animus quanlo peritus fuerit alicni. tanlo fiat
ignarus sui. S. Bernard. de .Modo bene viv. cap. 54. Stulli
ohomines, oit, dum alienos errorcs volunt reprchendere, rfe-
monstrant suos. Tamdiu homo ignorat peccata sua qux de-
buerat flere, quamdiu alicna vilia exquirit curiose: sed
cum homo ad scmetipsum revertilur , et sese bcne conside-
rat; non exquirit quod in aliis rcprehendat,quia in semet-
ipso mulla reperit qux lugeat. Unde B. Gregor. l\'os tanlo
viinus debemus aliena corda rcprehendere , quanto scimus
vi.su nostro non posse alicmc cofjilationis tenebras illustra-
re. Et mox : Curiositas damnosa peritia est , ad hxresim
provocat, in fabulas sacritegas prxcipilat mentem, in cau-
sis obscuris reddil audaccs, in rcbus ignaris facit homines
prxcipites.
Sl AUTEM UT CnHISTtAMS NON ERIBESCAT [ Uli erU- ?er5. 16.
bcscuut hoinicidae cuin plectunlur pro crimiue, quia Cliri-
stianismus non est criinon, srd relif^io ct sanctilas) GLO-
KiFiCET ArTBM Dei'm ih isto sominb ) Qiila {jloriosuin
cst nomcn Chrisli, oc conseijucnler et Cliristiani ; o Chri-
slo enim vocotur Cbristianus qunsi Chrisli asseda, disri-
Marij
rium
rnuii 9(1 tuIoB vcl slimiilos dot mortyrio. Primum, impavidos ani-
mos dat dolori. Secundum, mens crescit in pugna, pulsa-
ta licet cre/irius hxrct immobitis virtus , ut rupes putsata
fluctibus. Terliiim, morle vilam condemnat.nt vitum mor-
te cuslodiat. Quortuni, miles triumphatibus de hostc spoliis
onustus vutneribus suisgaudet. Quintum, nec limendum ,
quorum spes «lernitalis et vita cxlestis est, ac salus de pro-
missa immorlatilale Ixtalur. Scxliim, quorum animo de-
spectus hic mundus, et alienata sxculi facies, cui semper
hic mundus loco carceris: nec poteris amare martyrium,
nisi ante oderis sxcutum.
^EMO lUTBM TESTBUH PATIATUR IIT HOMICIDA.) Scd
ut Christianiis , ideoqiic Martyr Chrisli. Qiiare quod S.
Cyprianus Ep. 73. ct S. Hier.'Epist. 58. A\cuniCliristum
lalroni (qui a dcxtris Christi crucifixus esl) fccisse homi-
cidii pffoam mnrlyriiim, inlclligc tcstimonium, piiln pro-
tcstaliouem fidci in Chrislum.q. d. Chrislus fecit.ut lalro
Ven. 15,
Porro palilur ut Christianns non tantiim qiii pro fidc, sed
et qui pro Tirtule Qllqiia Christiana, ut castitale, iuslilio,
rcliginne,etc. potitur; oinnein enim virtulein diclnt et do-
cet lides Christi. Qiiare qui pro qualibct virtiite Christio-
iia occiditur et morilur, est.Martvr. Nam Marlyrcsl, qui
pro qualibct veritalc quae ad pielatem pcrlincl, moritur,
imo qui moriturpro verilatequalibetut cvitet mcndacium;
lalis cnim moritur pro virtule vcracilatis, qiia; opponitnr
vitio mciidacii , uti discrle docct D. Thom. 2. 2. q. 121.
a. 5. Secus esl de co qui morilur pro tuenda aliqua veri-
tate inathcinatica, physico, lo{;ica. Hic cnim non cst Mar-
tyr: qiiia non inoritiir pro vcrilale od piclatem pertinoDle,
uli ibidem asscril D. Tliomas.
Mor. disce hic qiiaatiiin sit pnti iitChrislinnuin.tnnlom Marifrii
scilicet quantum est niartyriiini : hoc oulem summuin esl floiii
dccus ct {^lorio. Quid cnim gloriosius. aninl {jcnrrosi '^''"■- J'^*^ 'J.
lyrcs opud S. Cyprion. lib. 5. Ep. 12. quidve filicius ulti ^,^^0.
qui pro Bcclcribus criicifixus cst , in ipsa cruce crcdcrct .^hoininuin poterit ex divina diqnaHone contingcrc, quam
in Christum, riiisqne ftdoni publico prutcstaretiir, iloquc I
fierct Martyr, id cst, teslis Christi, oc piiPmium {jloritc lo
li testiinonio dcbituin conscqiierclur , caqiic ralionc ipsi
poEnaiii homicidiiconverlilin triuinphum huiuscemortyrii.
AUT riB, AUT HALBDICUS (GrtPCC, xajtoirotoc, id OSl, l/lrt-
lorum pntrator : iln Syriis; Tcrtull. Srorp. 12. ul matefi-
cusj. AUT ALiBifOHUM APPBTITOB. ) IHarlgrcm enim non
facit pcena , srd rausa. nit S. Aiif^ust. Epist. 107. ad Fo-
Btuin: noc scclus faoit Martyrcin, scd scclostum. Unde S.
Cyprian. lib. 3. Tostiinon. cop. 37. citatis hisco S. Petri
▼erbis: tidelfim.ail.non opoiicl, oh atia deticta, nisi ob no-
men sotum puniri. l'ulohio S. Aiif^ustiniis sermone dc dc-
cem pIoRis: ^emo . nit, hnbrt iniustum tucrum sine iusto
damno. Qui furatur acquiril vc.slem, sed i>erdil fidem: ubi
Idca tucrum, ibidnmnum : tucrum in arca, damnum inconscien-
Chruiia- '•« Idcm de Vita Cliriglioiio pin(jons idcam Christinni : //-
Bi. lc vere, oit, Christianus est, qui omnibus misericordiatn
nler ipsos carnifices inlcritum confileri Dominum Dcutn?
quam inter sxvicntia s.vcutarii pole.ilalis varia et cxquisita
tormenlaetiam cxtorlo et excruciato et excarnificalo corpo-
re, Christum Dri hitium et si recrdenle, sed Inmen tibero
spirit u confileri ? q ua m reliclo m undo cxlu m petiisse ? quam
drserlis hominihus inlcr angrlos slare? quam impcdimen-
tis omnibus sucularibus ruplis in conspectu Dei iam sc libc-
rum sislere ? quam c.rlcsle regnum sine ulta cunctationc
relinere? quain cnllcgain pas.<!ionis cum Chri.<.to in Chrisli
nomine factum fuisse "^ quam iudicis sui divina dignatione
iudicem faclum fiiisse ? quam immaculalam conscientiain
de confessione noinini* reportasse ^ quam humanis el sacri-
livjis trgibus contrn fiilcm non obediisse? quam verUatem
vocr pubtica contestalum fuisse ? quain ipsam . qu.r ab o-
mnibus melualur, tnoriendo mortem subrgisse ? quam per
ipsatn tnortem immortalitalem consecutum fuisse ? quam o-
mnibtts sxvitim instrumenlis txearnificalum et exlortutn.
552
Commenlarla in Epistolam I. S. Pclri. Cap. IV.
ipsis lormentis (ormenla superasse? quam omnibus dilania- ^ passus est Dominus subeat? Durum profeclo frigus, sed
U corporis doloribus robore animi retuclatumfuisse? quam
sanguinem suum profluentem non horruisse? quam sup-
plicia sua post fidem amare ccepisse? quam delrimenlum
vitae suxputare non exiisse? [ie;\tiAt haecotuDia coiifinnant
verbis Chrisli, quibus onimos exacuunt. Ad hoc enim prx-
lium quasi quadam luba Evangelii suinos excitat Dominus,
dicendo : Qui plus diligil palrem aul tnatrem, quam me,
no» est me dignus; et: Quiplus diligil animarn suam quam
tne, non est me dignus; el: Qui non tollit crucem suam,
et sequitur me, non est me dignus; el ilerum : Bcati qui
persecutionem passi fuerint proptcr iustitiam : ipsorum e-
nim est regnum cxlorum. Beati erilis cum vos persecuti
fuerint el oderint; gaudele et exuUale : sic enim el Prophe-
tas persecuti sunt, qui anle vos fuerunt , putres eorum ; et
iterum : Quoniam ante reges el potestates slabitis,et trudct
frater fralrem ad mortem, et pater plium ; et qui perseve-
raverit usque ad finem, hic salvus eril; el: Vincenti dabo
sedere super thronum meiim , sicut et cgo vici, el sedi su
dulcis paradisus.Affligens glacies, sed delectabilis requies.
Brevi tempore duranles, sinus Abrahx nos perpetuo fove-
bil. Unam noctem cum sevo sempilerno commutabimus-In-
cendatur frigore pes, ut cum angelis continuo saltet. Tor-
pescat fngore manus. ul facultatem habeat in Deum atiol-
lendi. Quot enim commilitonesnostri ceciderunt fidem mor-
tali regi servantes ? Nos pro fide in verum Deum servanda
hanc vitam non proiiciemus? Qwindo semel mori oportet,
moriamur ut vivamus. Fiat sacrificium nostrum coram te
Domine. et velut hostix viventcs tibi placcntcs, nosmct hoc
sxvo gelu immolantes abs te recipiamur. Unde sub rmetn
de iis cxclamat: O sanctum chorum! o sacrum ordinemf
0 cuneum inexpugnabileml o communes humani generis
custodes. optitni curarum socii. precum ac volorum invi-
ccm suffragatores , legati apud Deum potentissimi ; astra
mundi, flores Ecclesiarum ; vos non terra contexit.sed cx-
lum excepit. Apertx sunt vobis paradisi portx: dignum
profecto exercitibus angelorum , Patriarchis, Prophelis et
per thronum palris mei. Scd etAposlohis: Quis nos sepa- u iuslis omnibus spectaculum, elc. In ipso vitx flore tempo-
rabit a charitate Christi? pressura,an angustia.an persc-
cutio, an fames, an nuditas , an periculum , an gladius?
sicut scriptum cst: Quia propler te interficimur lota die ,
xstimati sumus velut oves viclimx ; sed in iis omnibus su-
peruincimus.pro eo qui nos dilexit. Hxc et huiusmodi cum
in Euangelio collata perlegimus,ct quasi faces quasdam ad
inflammandam fiJem Dominicis vocibus, suppositas nobis
sentiamus, hostes veritatis iam non tantum non perhorre-
scimus. sed provocamus, et inimicos Dei iam hoc ipso quod
non cessimus. vicimus; et nefarias contra verilatcm leges
subegimus: elsi nondum noslrum sanguinem fudimus, sed
fudisse parati sumus. Nemo hanc dilationis nostrx moram
clcmenliam iudicel ; qux nobis officil; qux impedimentum
glorix facit; qux aelum differt ; qux gloriosum Dei con-
spectum inhibet : in huiusmodi cnim certamine . et in hu-
iusmodi ubi decerlal fides prxlio, moram marlijres non di-
stulisse, vera clemenlia est. Etlib. 4. Epist. 6. adTibarit.
de Exhort. marlyrii : Ad agonem sxcularem exercentur p plurium Martyrum:
homincs, et parantur ; et magnam gloriam computant ho- '^—
noris sui, si illis speciante populo et imperatore prxsenle
contigerit coronari. Ecce agon sublimis et magnus, et co-
ronx cxlestis prxmio gloriosus , ut spectet nos certantes
Deus , et super eos quos filios facere dignatus est , oculos
suos pandens. cerlaminis nostri spectaculo perfruatur.Prx-
lianles uos et fidei congressione pugnanles spectat Deus ,
spectant angeli eius, spectat et Chrislus. Quanta est glorix
dignitas, quanta felicitas prxside Dco congredi, et Chri-
sto iudice coronari? Armemur fralres dilectissimi viribus
totis, et paremur ad agonem mente incorrupta , fide inte-
gra, virtute devola.Ad aciem qux nobis indicitur, Dei ca-
stra procedant. Armentur inlegri, ne perdat integer quod
nuper sletit. Armeniur et lapsi, ut et lapsus recipiat quod
amisit. Integros honor, lapsos dolor ad prxlium provocct.
Et iuferius exciamans ait: 0 dies ille gualis et quantus ad-
veniet .fratres dilectissimi, cum cccperit populum suum Do-
minus recensere, etdivi?ix cognitionis examine singulorum
rariam hanc vitam contempserunt , ut in membris suis
Deum reciperent, mcestos erexerunt, dubios in fide confir-
maverunt, piis desiderium auxere : unum ommnopro pie-
tate omnes trophxum erigentes, una iustitix corona orna-
ti fuere.
S. August. in Psal. 118. serm. 30. Purpurata est, in-Et s.
quit, universa terra sanguine Martyrum, floret cxlum co-*"o'J"-
ronis Martyrum, ornatx sunt Ecclesix memoriis Marty-
rum, insignita sunt tempora natalibus Marlyrum, crebre-
scunt sanilates meritis Martyrum. Idem serm. 11. de S.
Cypriano: llli, inquit, laus, illi gloria, qui d/gnalus est
illum marlyrem prxdestinare inter sanctos suos anie tem-
pora, creare inter omnes opportuno tempore,vocare erran-
tem, mundare sordidiim, formare credentem, docere obe-
dientem, regere docentem , adiuvare pugnantem, corona-
re vinccntem.
Porro Martyres hisce elogiis celebrat Ecclesia in hymno Ei bj-
IDDO Ec-
cl«iix.
Sanclorum merilis inclyta gaudia
Partgamus socii, gestaque fortia;
Piam gliscit animus promere cantibus
Victorum genus optimum, etc.
Hi pro tc furias atque ferocia
Calcarunt hominum sxvaque verbera,
Cessit his lacerans fortiter ungula.
Nec carpsit penetralia.
Cicduntur gladiis more bidentium,
Non murmur resonat, non querimonia,
Sed corde tacito mens bene conscia
Conservat patientiam.
Qux vox qux poterit lingua retexere.
Qux tu martyribus munera prxparas?
Bubri nam fluido sanguine laureis
Ditantur bene fulgidis.
QuoMAM TEHPus EST (Graece /aipo,-, id est, opportuni- y^,,, i-,
tas, occasio, tempus commodum et opporlunum: tale enim
merita recognoscere, mittere in gehennam nocentes, etper- L) est tuni prssens vita, tum Chrislianismus, noTaque eius
ExS Ba
■ilius.
sccutores nostros ftammx pcenalis perpetuo ardore damna-
re ; iiobis vcro mercedem fidei et devotionisexolvcrel Qux
eril gloria, etquanta Ixtitia admitliut Deum videas ; ho-
iiorari. ul cum Christo Domino Deo tuo salutis, ac lucis
xlernx gaudium capias? Abraham, et Isaac, et lacob, et
Patriurchas omnes, et Prophetas, et Apostolos, et martyres
salutare; cum iuslis el Dei amicis in regno cxlorum datx
immortalitalis voluplale gaudere; sumere illic quod nec
oeulus vidit.nec auris audivi(,nec in cor hominis aseendit ?
S. Basilius houiil. 20. de 40. Marlyr. ait eos hisce vo-
cibus Deum celebrasse, ac sese invicem ad martyrium iii
gelido stagno obeundum animasse: Gratias agimus tibi
Domine, quod cum isto amictu simul e( peccatum exuere
licet, quoniam ob serpentem eum induimus, ob Christum
vero exuimus. Quas Domino qui pro nobis est spotiatus,
dignas gratias reddemui? Quid magnum servo, siea qux
religio ; tum moderna ludseorum et inndelium contra eum
odia) UT iiiDiciuu incipiat a domo Dbi.) Par enim est
ut iudex prius suam domum examinet, quam alienam. /»-
dicium, ait QEcumen. et Didymus hic, noa condemnatio-
nem, sed examinationem et explorationem significat; ad-
de, et punilionem aliquam, ac castigationem, puta tribu-
lalionein, quje non temere, sed cum iudicio et congrua
inensura a Deo peccatori immittitur, ideoque vocatur iu-
dicium. Deus eniin suam domum etfamiliam, puta Eccle-
siain, el fideles domesticos suos per Iribulationes iusti iu-
dicii librainine examinat, a peccalis levioribus expurgat,
erudit et perfii-it. Nihil enim relinquit indiscussum, nihil
impunitum. Natura comparatum est . «it S. Basil. apud
OEcum. ut contra eos qui familiarissimi nobis sunt, cum in
nos peccant , indignemur : familiarissimi autem Deo non
sunt alii quam fideles,qui domum Dei, id est, Ecclesiam,
Commentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. IV.
553
complent el cotutruunt. Ila Itaias ait c. 29. 1. Vx Ariel, ^ demonstrabitar qaomodo vix salvatus sit. LcTicala est eX'
Ariel, id est, vae lerosolyraje , templo et allari, quod est
Ariel. id cst, quasi leo Uei. Vide ibidem dicla, et lerem.
c. 35. 18. CasUgaili me, et eruditus sum. quasi iuvencu-
lus indomitus. EtSapiens ProT.3. 11. Disciplinam Domi-
ni, fili mi, non abiicias, nec deficias cum ab eo corriperis :
quem enim diligit Dominus, corripit.et quasi in filio com-
plaeet sibi. Et Apocai. 3. 19. E'jo quos amo, arguo ct ca-
stigo. Alludil S. Petriis ad iliud Ezcch. 9. 6. A sanctua-
rio mco incipite pcrcutcrc et interGcere peccatorcs. Quare
pcrperam Aureoliis to a domo eiponit, q. d. ludicium Dei
in homiacs prodit e« domo et throno Dei, pula ex caclo.
S. Augiist. in Psal. 93. 20. legll: Tempus est inchoatio-
nis iudicii ex domo Domini ; Btcque ciplical: Tempusest
vt modo iudicentur qui pertinent ad domum Domini. S.
luslinus qu«st. 79. ad Orthodoxos dat exemplum losia;
regis luda , qui licct pius, ca!sus est in proclio, ut liieret
levia siia peccala. Probat S. Pctriis Chrislianos debcre pa-
tt ex eo, quod iiaevi, peccala et vitia qiixdam siag^ulis ad-
positio et anagramma Uugoaia: laslus, ait, tIx salTator,
quia Tel vi crucisquse exprimiturlitleraX,Telperquioque
piagaSjCt per lesum Christum; eo quod ia diclione wx pri-
ma littera V, est uota quiaarii, secuada I, lesu, tertla X,
Christl : sedaliaest littera i, ullima ia fix, aliud ;^,Gra-
cura, quod est prima llttera in tocc Xfi7c;. Impius, iirx-
ce «jtSDf, id est, alienus a cultu Dei, est infidells; pecca-
tor cst fidelis, puta Chrislianus, sed ia legem Del peccaos,
alt dscumen. Sensus est, Inqiiit Beda, q. d. Si tanta est
fragilitas humanx vitse, ut nec iusti quidem in cxlo coro-
nandi sine tribulationibus, propler innumernbilem vitiatx
nalurx labem, Iranscant ; quanto magis hi qui cxlestis glo-
rix sunl extorres, certum damnationis suse fxitum expe-
ctant ? RurBiiin, pro salvabilur, Heb. est D*?\l)' iesciuHam.
id e3t,re/ri6Me<«r ei; Caiel. emendabitur ; Kabbinl.pacent
habebit; 0*71^) scialam enim duo sif^nifical : priino retri-
buere; secundo, esse pacificum. Uade Salomon . id est,
pacificiis, Chald. ^DnPQ milchasen, Id esl, roborabitur.
hasreant, qua; Deus per tribulationem Tult punirc el rcse- u vel potlus, ut alil, palii^nsest , et vitia palilur; noc eDim
care. Non crgo novum el percgrinum cis dchere vidcri ,
quod prae ioridellbus exerccantur et afDiganlur, eo qiiod
Deus velit domiira suam perpiirgare , et elTi'-ere purissl-
mam, ideoque iudiciiim siium ab ea inf-hoet', cxtensurus
illud deinde in rellqiios homines, quos acrius exaraiaabit
et puniet, qula eos {^eheanx adiudlcablt.
Undc sapienter 3. Chrysost. hom. de Lazaro: Vbi. a\t,
videris improbam vitam agcnlcm, nec quidquam ncerbi hie
palientem, nc putnveris illum beatum, sed deflc polius ac
deplora.vetut illic (In g;ehcnaa)omn/a Iristia perpessurum,
sicut dives fecit. Hursus ubi quem videris virtutis studio-
sum innumeris affligi molestiis. bealum exislima, ut qui
et hic omnia suapeccata dilucrit, et illic mullam habctpa-
ratam mercedem, sicut Lazaro evenit. Infjens ergo Dei be-
neficlum cst, quod suos puniat in hac vita, ne. cum iudi-
cii dies advencrit , in plenitudine peccalorum puniat, 2.
llachab. c. 6. 13. Et Amos. 3. 2. Tantummodo vos, aif ,
conseutlt cura Hebraeo , Graeco et Latlno Intcrprete, ut
mox patcbit.
Qiiaeres.quoraodo iustus vix salvabitur? si enim est iu-iuj(j,
Btiis, moriturque iustus, certo salvabitur. Interpretes to»i« "••
salvabitur tripliciter exponunt. Triplcx est enim salus : "p^jj,
prlraa corporls; sccunda,animae, dum convertitur a pec-ter.
calo ad iustiliam, et gratiam Dei ; tertla, animae cum ae- 1 •
ternam salutem adipisrilur. Primo ergo aliqui ex S. Ara-
brosio lib. 2. Apolog. David cap. 3. sic exponiint: Iustus
Tix tandcm salvatur, id est . a-gre huius vitoe miseriis et
aerumnls eripitiir, qnibus Deus lcvlorcs eius ciilpas punit:
qiias crgo impil pcccntorum gravlssimorum pocnos in ae-
lernum dabunt? Huic sensiii favet teitus Hebraicus, ct
Lalina verslo Prov. 11. t. 11. et quod S. Petrus agal de
pcenis quibiis Dcus iiistos hic piiiiit el expiat. Ita S. .Au-
gust. lib. 20. conlra Faustiim i\. Quid enim iustius, ait,
unico , cui lamcn Dcus non pepercii , et quid evidentius ,
cognovi ex omnibus cognationibus terrx, idcirco visitabo Q quod ncc iustis parcat , emendans eos vnrielalc tribulatio-
super vos omnes iniquitates vestras. Et Malach. 3. 2. Ipse
«nim quasi ignis conflans, et quasi hrrba fullonum, et se-
debit conflans et emundans urgentum.et purgabit filios Le-
vi, et colabit eos qunsi aurum.
Tcri If). Sl AUTEH PBIHLII A nOBIS , QIHS VI^TIB BORl')l QVI
RON CREOUinT Dei Evangblio? ) q. d. 81 Deus siios fido-
les el sancios ila iiidicat, Id est, cxaminat, ciplorat,excr-
rct el afnigit, qiiid cxpeclcnt ob co infiddcs qiii viliis ct
dcllcils diflluunt? quis finis eos mnnct? quae poena , qiiae
gehcnna? Hoc Dni in impios iudiclum grnpliire dcpingit
Sapicns cap. 5. 18. Accipiet armaluram sclus illius . et
armabit crealuram ad ultionem inimicorum ; ct qux se-
quuntur. Prasclare Salvianiis lib. 4. ad Ecclesiam Catho-
llcam: Si quis vult, ait, cx pcccatoribus tcirc, quamgra-
viter censenda a Deo sinl magna crimina , discat qualiter
•n temetipsis puniant sancti ctiam levia pcccala, conscii sci-
licel lam ex ipsius Dci diclis futuri examinis, ac prr Do-
mini sui vcrba, etiam iudicia rimanles , et ideo scmpcr in
num. cum de hac re npcrle sil dictum: Et si iu^tus vix sal-
vus cril. Seriindo, idem S. Aiigust. in Psal. 6. exponit de -•
secunda salute, pula de conversione pcccatoris . qiii dilTk.
ciiltcr coavcrlilur, eo quod difllcile sit relinqucrc voluplo-
tes et pocnitcrc, q. d. Si iustus mnllo Inbore ct angore vix
salvatiir.id csl,resipiscil etconvcrtitiir, quot ct qiianti dn-
lores , angores et supplicia mnncbiint pcrratnrcs ob rul-
pom Irthnlpm. qiia; nunqiiam dclobitiir? Tertio, nlil pns- j^
siin acclpiiint dc lcrtio soliite, q. d. Iustiis tIx solvatur,
idest, vix darnnalioni eripitur, ol sahitem aeternom adi-
pisciltir: quid crgo expertandum pccratorl? iitiqiic non
inccrla saliis, scd ccrta dnmnalio: ita Didymiis, (JEcum.
Bcdn ct alii, nit S. Hler. dialog. 2. contra Pclng.
Diccs, Insliis ccrlo salvobitiir, qMomodo ergo ait wzCur»
salrabitur? Kcspond. pro vix. Gracrc cst .uo)i,-, id cst.cum*'»"?*
laborc el molcstia, pcr multas tribulationcs, nlllictiones,
persccutiones, pacnltcnlias pro peccatls veniolibus, ideo-
quc vix, id csl, acgrc et diiririiltcr salvotur iiistus. Ad-
Dci opcre, scmper in compunctionc , scmper in cruce posi- *' de et tcnlotioncs, licet de hls projiric non loqualur SPe
ti beati qui cum omnium misereanlur . sibi nunquam pc-
nitus ignoscanl.in nullo sibi parccntcs, scd lotos sc admo-
dum Deo impendentcs.ct idco in futuro iudicio digni prx-
mio, quia hic apud se iugitcr in rcatu.
Et 91 lUSTLS TIX SALTABITtB , IIIPIl'8 8T PECCATOR
VBI PABEBIKT?) Cilol Provcfb. 11. 31. Si iustus in tcrra
recipit, quanto magis impius et prccator ? ubi Scptuogin-
ta ito vertiint, uti hic S. Pclrus cos dc morc secutus, scd
Kodero rcdit utraquo Tcrsio. Pro satvabitur, Graccc cst a^-
(iTai, id cst, salvatur, hoc cst, nd salutcm pcrtlngit, mul-
tas poenas quosi pocnitcntias poticndo, ct cx Tariis trlbu-
lationum fluclibus iFgrn cliictondo. Nostcr lameo Tcrtlt
salvabilur , sclllcct, inquit, in dlc iudicli, non quosi ibi
dubiuB ait futurus ct inccrtus dc aolutc iuatua, qui in Dei
gratia deccsait, sed quia ibi recognoBcctur ct rcccnsabitur
lota Tita hominis, ciusquc anfractui ct pericula,ac cx iia
Voi. X.
trus, cl Sopiens Prov. 11. oit cnim: Siiuslus in terra re-
cipit , scilioel pro dcliclls cnsllgntioncra ct pcrnos pccca-
tonim , quanto magis impius ct prcrnlor? supple rccipiet
mcrito supplicia, non in terrn, scd in infcrno.
Sccundo, S. Hicron. lib. 2. conlro Pelag. ex hoc loco
contro Pclngionos probot iiislos csse obnnxios pcccotis ve-
ninlibiis. lustus, nit, in dic iudicii vix salvatur ; salvare-
tur autcm facilc. si nihit in se hnbrrel maculx rrgo iustus
cst in eo quod florct multis virtulibus, et vix snivatur in eo
quod in quibusdam Dciindigetmixericordin .addllque, idco
Eeclesiam dici Implcrl spiritu timoris Domini.
El mox aliam, puta tertiam , dans rausam ct ciplica-
tioncm. j\(im liccl, ail, nihtl pravi sibi sit conscius. verum-
tamen sciens quoniam non in hoc iuslificatur . donsc eum
iustificet tudex, xstuat ct decertat.
Quarta causa osl, quia per lapsum Adae fragiles facti
70
nu
IT.
vu.
551
Coramenlaria in Epistolam I. S. Petri. Cop. IV,
I
sumus, el proclives in Tilia : el lieec fragililas inauet in iu- J^ lUr. Alludit ad lerom. cap. 25. 29. Ecce in clvilale in qva
slis. Ila S. Ambr. lib. 2. Apolog. David. cap. 3. Si Da
vid, ait, infirmus, iu forlis ? si Salomon lapsus est, iu im-
tnobilis ? si Paulus primus peccatorum , iu potes primus
esse sanclorum ? Et in Psalrn. 43. Quis esl larn forlis ut ne-
quaquam in tenlatione moveatur, nisi Dominus adiulor ei
assistat ?
Quinia, quia virtus est in arduo, et cselum iu summo.
Ila Simonidesapiid Clem. Aiexand. lib. 4. Slrom. Fertur,
ait, virtus habilare in rupibus aditu difficilibus. Et Beda:
lustitia, ait, laboriosa est nisi amantibus. Et Virg. 6. .^Eneid.
Facilis descensus Averni ;
Sed revocare gradum, superasque evadere ad auras,
Hoc opus, liic labor est.
Sextam dat S. (jregor. 24. Mor. cap. 16. nimirum in-
constantiamhumanarumcogilationun),indeque desiderio-
rum et appclituum, quae iugiter post iapsum in peccatum
ex corde, vclul ex fornace inslar scintillarum cxhalanlet
alternant. Quis , ait, considerare valeat quanla mala pcr
invocatum est nomen meum, ego incipiam afjligere, et vos
qua.ii innocentes et immunes erilis? non eritis immtines.
Et cap.49. 12. Ecce quibus non erat iudicium ui biberent
culiccm (furoris Domini) bibenles bibent: el tu quasi inno-
cens relinqucris? ISon eris innocens, sed bibens bibes, q. d.
Si Deus ita punil suos ob levia peccala, qiiomodo puoiet
alienos ob pluriiiia ct maxiina ci imina. S.Greg. 26. Mor.
IS.putat alludi ad motuiii nalurulem corporis in cenlrum,
qui in fine velocior est quam in principio, q. d. Si Dei iu-
stitia et ira cum primum movetur el coucilatur,lanlas ca-
lamitates iuslo irrogat, qua tandeni vi et impetu in fiue
niotus siii contra impios rapietur et desaeviel? Peccata,
ait, nequaquam divina severitas inulla remanere permil-
tet , sed iram iudicii a nostra (iustorum scilicet) hic cor-
reptione incipil , ut in reproborum damnalione tamquam
in fine molus conquicscat. Eant crgo iam reprobi, et volu-
ptatum suarum desideria mulla iniquitate consument, at-
queeo tcmporalia flagelta non senliant, quo leterna eossup-
momenta temporum ipsis inconstantibus cogilationum mo- Ij plicia cxpectant. S. August. in Psal. 93. 20. censet allu
iibus perpetramus ? Ex mox : Humana anu/ia semel wter
nitatis statum deserens, ad fluxum tewporalium delapsa,
hanc mutabiliiatem allernajitium motionum, quam dumca-
derel volcns appetiil, dum conatur surgere, cogitur invita
tolerare. Inde quippe punita est, unde delectata: quia inde
conversa habei luborem certaminis, unde perversa appetiit
gaudium voluptatis. Subdit cap. 17. electos hac de causa
trepidare eo magis, quo ad finem appropinquant; et huius
eorum pavoris speciem iii se expressisse Christum in hor-
to, quando vicinus morti factus in agonia sudavit aquam
et sanguiueni. Undecap. 18. subdit: Consideramus quip-
pe quod viam vitse priesentis nequaquam sine culpa trans-
ire potuimus, et quia nec hoc quidem sine aliquo reatu no-
stro est, quod laudaiiliter viximus, si remota pietate iudi-
cetur. Quid ergo facient tabulx, si tremunt columme ? Aut
quomodo virgulta immobilia stabunt, si huius pavoris tur-
bine etiam cedri quatiuntur? Solutioni ergo carnis appro
di ad servum, qui dum videt (ilium a patre acriter flagel-
lari, trepidat, et longe gravius siipplicium expeclat. Si
flagellantur, inquit, filii, quid debenl sperare servi nequis-
simi? quomodo ergo erunt tecum iniqui, quando nec luis
fidelibus parcis, ul excrceas el erudias eos?
Itaque et hi QUi PATiDNTUR.) Est cpilogus dictorum, v«r». 19.
q. d. Cuiii iustus vix salvetiir, et non nisi per multas tri-
bulationes , par est ut qui paliunlur, commendent se Deo,
tum ut vircs paliendi suggerat, tum ut ultiinuni arctum-
que vita; agonem sine salutis periculo obeant, et securi ad
palmam futuraj vitse pertingant; ideoque preces cumulent
benefactis, ul certain faciant suam eleclionein et salutem;
benefacta intellige opera bona, tum patieutiie et fortitu-
dinis, tura eleemosynae , lum charitatis; praisertim erga
persecutores et tortores, quos olim Martyres sua cbarita-
te convertere solebant, el ad Christum traducere.
Secunduih voluntatem Dei. ) Quia voluutas Dei est
pinquans, nonnunquam terrore vindictas etiam iusti anima p ut patiamur pro Christo , Gde et iustilia , non ob peccata
y,._t,./..- C. e. ,;_,..- -•,..<„. „.• ;...-i, .• *-" .. _ i . ■ . r. ■ _i . ..• c . _._
iurbatur. El mox: Sed quia iustorum animx a levibus qui
busque contagiis ipso sape mortis pavore purgantur, et x
ternx retributionis gaudia iam ab ipsacarnis solutioneper-
cipiunt , plerumque vero contemplalione quadam retribu-
iionis xternx, etiam priusquam carne expolientur , hila-
rescunt, reete dicitur: Videbit faciem eius in iubilo.
Septimam datS. Aug. 9. Confess. 13. nimirum profun-
dum et abyssum ioscrutabilem tum cordis humani, tum
iudiciorum Dei. Orans enim pro anima inatris suae S. Mo-
nicae : Vx, ait, etiam laudabili vitx hominum, si rewota
tnisericordia discutias eam. Quia vero non exquiris deli-
cta vehementer, fiducialiter speramus aliquem apud te lo-
cum invenire indulgentix. Notum est exemplum Doctoris
Parisiensis, qui e feretro exclamavit : lusto Dei iudicio ac-
cusatus, iudicatus, condemnatus sum; et lamen videbatur
iuste et sancle vixisse: quo spectaculo S. Bruno commo-
tusseces9itinChartusiam,eiusqueOrdineminstituit.Quin
et S. Paulus: Castigo, ait, corpus nieum, etc. 7ie forte cum
et scelera, utque huic Dei voluntati nos conformanles to-
leremus fortiter et alacriter quaelibet adversa,quasi ab illo
immissa , vel permissa ad nostruin bonum et decus. Hac
ergo cogilatione solentur se afllicti, quod scilicet uihil eis
nialiobveniat, nisi aDeo sigillatiin prajvisum et provisum,
qui omoem mali speciem, modum, durationem praefinivit
et attcmperavit, ita ut non amplius, nec diulius, nec ali-
ter quid pati possim , quam a Deo fuerit praeordinatum ,
scilicet quam vires meaj ferre queant, et qiiam meaepur-
gationi, perfectioni et saluti expediat. Deus ergo utitur
mala voluntate impiorum et hosliura ad puniendos et ex-
erceudos suos fideles, sed eam fraenat, reprimit et regit,
sicut sessor eqiiurn, ut non lantum inali inferat, quantum
vellet, nec aliud aut aliter noceat, quam Deus permiltit.
Porro Deus vult ita nos pati, ut tamen velit nos pruden-
tes esse, nec patiendi occasiones dare,imo fugere et amo-
liri, uti Christus iussit Apostolis Matth. 10. 23. ut in per-
secutione fugerent ex una civitate in aliam. Stoliduin er-
aliis prxdicaverim, ipse reprobus efficiar, 1. Cor. 9.V.27. D go fuit dogma Lutheri non esse resistendum Turcae, eo
Sspiem Denique Thomas Anglicus cur iustus vix salvetur, se
aiiae cau-ptem dat causas iam dictis non absimiles: prima,quodnoa
'*■ sint condignae passiones huius temporis ad futuram glo-
riam; secunda, quodcaroconcupiscat adversus spiritum;
tertia, quod carosuacorruplioneaggravetanimam; quar-
ta , quod uon nisi violenti rapiant caelum ; quinta , quod
arcta sit via quae ducit ad vitara ; quodque virtutum ardua
duraque sint opera ; sexta, quod incertum sit an simus iu-
sti; septima, quod iudicium Dei sit subtile et rigiduin.
Impius bt peccator ubi PAREBUNT?)Dbi apparebunt?
quo ibunL? quis eos locus excipiet? quae sors? q. d. Iin-
pii in iudicio coram facie Christi apparere expavescent,
quod ille sit flagellum Dei , eoque Deus uti velit ad nos
castigandos.
Ita de Aureliauo Imp. an. 6. imperii sui capto a Sapo-
re rege Persarum an. Domioi 278. scribit Euseb. lib. 7.
Histor. 25. quod, cum persecutionem contra Dei Eccle-
sias meditaretur, dictalis iam litteris el scriptis, cum su-
peresset sola subscriptio , divina dextera inierveniens sul)-
scriptionem nefandx dexterx deturbaverit. Morte subita
condemnatur, qui de piorum morte censebat : ut ostenderet
Deus, quianon, cum voluerit tyrannus, cruciamur, sed
cum probaverit ipse, corripimur. Dicant ergo afflicti cum
S. lob: Dominus dedit, Dominus abstulit: sicut Domino
dicentque montibus : Cadile super nos ; et coUibus : Ope- placuit ita factum est : sit nomen Domini benedictum, lob
rite nos, Apoc. 6. 16. Inde ibunt in infernum, apparebunt 1. 21. Dicant cum luda Machabaso : Sicut fuerit voluntas
inter damnalos, gehenna eos excipiet, et ffiterna incendia. in cxlo, sic fiat. 1. Machab. 3. 60. Dicant cum Chrislo ia
Uade Ghald. Prover. 11. 31. verlit , Impii %n fine perden- agonia : Fiai volunlas tua, Mattii. 26. quia Hiec vox capi-
Coramcntaria in Epistolam I, S. Petri. Cap. IV.
855
its, ait S. Leo scrm. 7. de Passionc, salus esl tolius cor- ^ dilorem compleius, osculoquc salutans, Christianura et
poris: hxc voT omnes fideles ijulruxil , omnes Confessores
aceendil.omnes Martyres coronavit. ^am quis mundi odia,
quis tentalionum turbines. quis posset persecutorum supe-
rare terrores, nisi Christus in omnibus patiens Patri di-
ceret, l-ial votunlas tun?
FiOELi Cbbatoii coMiiESDENT.l V'cl Chrislo, Ul TUlt
S. Hilariiis 12. dc Trioit. cl S. CyriilusO. Tliesauri c. 1.
Tel siinpliriiis Dco, prout coiiiinunis csl toliSS.Trinitali;
hic enim est crcalor. Datur hic diiplcx ratio cur adlicti se
.Marlyrem efTeeit, uti narrat Euseb. lib. 2. Histor. cap.
8. Sic S. Polycarpum iis qui se ad capiendum Tenerant,
mensam apponi iussisse, deinde orasse ut cibum large ei
a/fatim sumerent , unamque horam qua libere orationi va-
caret postulasse, scribit Euseb. lib. 4. 14. S. Cjprian. gpi-
culatori qui sibi caput erat ampulaturus, iussit dari 25.
aureos, teste Ponlio in eiu» Vita. Hoc est quod iubel Chri-
stus: Diligile inimicos vestros, benefacite his qui oderunt
vos.etoralepropersequenlibusetcalumnianttbusvos,MMb.
coinmeiidare dcbeaut Deo: Prima, quia Deus est crcator, 5. 44. Additque causam : Ul sitis filii Palris vestri qui in
quia crealuras suas, pnscrtim aniinas rationales, aiuat. cxlis est. Nam, ut ail S. Leo scrm. de oinoibus Sanclis :
Secunda, quia est et lidelis, qui in scsperantes, sequeei
commendantes acceptet, exaudiat, fidelitcr assislat, ila ut
nunquam eos descrat, sed adsit, corroborcl, liberet, luea-
lur el prolcgat, vcl iit passioncm cvadaut, vel ul iu ea for-
tiler pcrdurent, vitainque ponant, uti fccere et faciunt
.Martyres : quarc ct moricntcs aniinas suas commcndare
solent (unde Svrus vcrtit, commendant in indicalivo) Deo,
HorirD
anjintai' '■'O^ commendo spiritum meum, Lucae 23. v. b6. £t cum
J>e« S. Stephaiio : Domine lesu , suscipe spiritum incum, Act.
7. 58. Et ciiin S. Pnulo : .Scio cui credidi , et cerlus sum
quia potrns est dcposititm nieum servare. 2.Timolh. 1. 12.
Et cum S. Afjatha: Domine, qui me custodisti ab infantia,
qui abslulisli a me amorem sxculi. qui mc carnificum lor-
Mentis supcriorem prxstitisti , accipe animam meam. Et
cum S. Afjnctc : Omnipotens, adorande, colendc, tremen-
de Pater Uomini noslri lesu Christi, benedicole, quiaper
Pilium tuum unigenitum cvasi manus hominum impiorum,
el spurcttiasdiaboii impoUuto calletransivi. Ecce iamquod
credidi video, quod speravi iam trneo, quodconcupivi com-
pleclor. Te confileor Inbiis et corde. te lotis visceribus con-
cupisco. Ecce ad te venio virum et verum Dcum, qui cum
Domino nostro lesu Chrislo filio tuo, et cum Spirilu san-
eto vivis et rcgnas in cuncta sxcula sxculorum . Amen. lla
S. Ambr. lib. 4. Epist. 3i. Doiiiqiie oinnes Marlyres ia
Misericordem te misericordia, iustumvullteesseiustitia,ut
in creaturasuacreatornppareat,et in speculo cordis huma'
ni pcr lineas imitationis expressa Dei imago resplendeat.
Rursum per benefacta accipe cum Syro, quilibet bona
opera ei virtutum cxcrcitia. UndeCEcum. aceipil humili-
tatem. Quo pacto, inquil, conmendare seipsum Deo quis-
piam debel? In bencfaciendo videlicel, id esl, in humili-
dicentes cuin Psalte el Christo iiiorienlc : Puter, in manus B late, ut non glorirlur et e/feral se ob ea qux patiatur, sed
, 1 .■_..,...„ T oo _ :;c r. quanto maiora vidclur pati, tanto inuliliorem sc existimet.
cl scmper illud subiungat ac dicat: lustus es in omnibus
qux fecisti nobis.
Docct ergo S. Petrus Christianum debere benefaccre ,
non tantum in vila, sed ct in morlc, ut tota vita Christia-
ni usque ad inortem inclusivc sit continua actio, et bono-
rum opcrum exercilium, ut tamdiu bene operetur, quam-
diu spcrat et spirat. Dicebat Vespasianus Imper. stando
moriens : Imperatorem decet stantem »iorj;alChristianum
decct patientcm ct laboranlem niori, niinirum inililibus
Christi non ante vitam stipcndia finiuntur: cum coueuni-
maverint tunc incipient; sola niors missionem dat eis;
unica sedes emerilorum cstca>liim.
Riirsum Chrisliano non suflicit in tribulationc pati et
exercere paticoliam, sed eam ornare et cumulare debet
beneficcnlia, aliisquc virtutibus, ut ex spinis tribuiatiu-
niini, et rosis bonorum operiim alternando coronam suam
Martyrio dilFisi suis viribus sc Dcn cominendarunt, itaque r plcclat, ac sibi cycladem CKlestem ex argenlo paticntix
rires pnliendi, et serure moriendi impelrariint: qni vero
siiis lisi viribus orare ne<;lexeruiit, hiiiniliali cecidcrunt,
fidemquc ncganiut, itaqiie eupcrbia; el iniuriae suaepcenas
dederunt, nobisqiic giatuli sunt in excmplum.
ANiaiS SUAS.) Ljnicam sin.^^uli habent animam spirila-
lem cl immnrtnli>m, enm cr^ju qunsi ovirulam custodiant,
Dt in ietcrnuin frlix ct beata sit : Dco crj^o bcandam rom-
niendcnl el ofnTanl. Nam.iit nil Dcus Ezech. 18 4. Om-
net animx mex sunt. El Sapiens c. 11. 27. Parcis autem
omnibus , quoniam tiia sunl , Domine, qui nmas animas:
(JrKcc significanlibus, SiT-ora ^i/oi-j/t, id cst , Domine
philauime et philitnthrope. Porro cuiii aiiiina ra;lcra omnia
Dco commcndanda suni. Unde Tertiillian. lib. de Palicn-
tia, dc iniuriis pro lcr Dcuin fcrcndis : Si apud Deum ,
iaquit, deposueris iniuriam. ipse est ullor : si damnum, est
restitutor : si dolorem. mcdicus cst: si morlcm, resuscila-
tor. Nominat animas. qiiia anima paliciitis et marlyris,
codein inslanli qiio obil ct nbil c solo ct salo, r.Tlum adit;
el auro rharitalis coiitexat, alque Christuin iinilctur qui
crucifixus el moricns veslcs suas tradidit Inrtoribus, la-
tronem paradiso, loannem matri, aniinas patrum caelo ,
oinncs huinjnes Dco. Tota crgo vita Clirisli fuil conliuua
inalorum pa«sio, et bonorum aclio. Talis sit et Chrislia-
ni. Diiebat ille: llomanum cst fortiaagerc :a.i Christianum
Cst fjrlia tam agrrc qunm pati.
liisiipcr sicut intcr spinns vigent ct clHorcscunt rosa?, a Sinrii
spinis vero scparalsc ct collcetaB emoriuntur : ila fidclis in- beofft-
ter crurcs vigct ct elllorescit bonis operibus, a crucibus^*"''^^.
Tcro scparatus ct lihcr innrrescit, torpcscit, cmoritur. Ilamr.
S. Petrus post Chri.stiim Chrislioni afjininis ductor , in Kiem.
carrerc Mamerlino. vicinus morli Ss. Processuin et Mar-'"'*"
tinianum cum aliis qiiadraginta quioqucadChristum coQ-
vertit ct bapliznvit.
Ilo S. Stcphanus non cessavit concionari ct convincere
Iiida?ns, doncc lapidibus oppilatum est os cius sacrum ct
angcliciiin.
diimqiie denascitur luci rnduc», rciiascilur luci gloria; a;- D lia S. Paulus ductus ad marlyrium suos militcs et tor
tcrna;. Mors crgo ipsi est Occidcns inorlis, ct Oriens vi-
In: niartyrium cst ei Occasus popnanim , ct Oriens pal-
maruin. Cnde Ecrlcsia diein inortis Marlyrum vorat na-
liTitatcm; qiiia illc ipsis est nalalis \il.T melioris et bca-
tm. Fclix mors qiia; cst introitus ct inniin vii,x>. I\nn cst
eritus tllc, sed transitus. ail S. Cyprianus de Mortalit. I\e-
gHUin Dei capil esse in praximo, prxmium ritx , et gau-
dium salutii xternx, rt pcrprtua Ixtitia, et pnssesaio para-
dni. clc. iam terrenis cxkstia, ct magna purvis, et cadu-
eii xtcrna succedunt.
In asNErACTis.) Ev<r/a^o)t(iia. Syru», in opcribus bonis;
Pagnin. el Tigurin. i« bencficenlia, ut scilirct bciicfaria-
■nus otiam persccutoribiis ct turloribus: liivv rnim vii-is-
■ini provocohit bcneficcntiam Dci iu nos, iit aiiimain sihi
cumincndalam lucalur, cxcipiat.ct xtcrnis bnnis Lci-t. Iln
S. lacobus fratcr S. looo. ductus ad luortein, suuui Ira-
torcs convcrlit : ct in carrcrc non ccssaTJt fidem Chrisli
prxdicaudo voce, ct manu scribendo Epistolas propaga-
re, dniiec illi capiit abscissuin cst.
ItaS. Andrcas alliius criici, incaque biduumTiTUspen-
dcns, Clirisli lideni pr.Tdicare niinquam intermisil. doncc
ad cum migravit,ruius morlis siiniiitiidincm conriipierat,
inqiiiunt prcsbyteri Achaia" oculnti lcsles in ciiis .\clis.
Ila S. Cyprianiis iam a Pra>sidc captus mortiquc Tici-
nus, toliis t rnl in siiorum cxhortationc, dorlrina, corro-
boralionc, adcoqiic siiigulis propria dnbnl viUT documen-
ta, idque usqiie ad ulliiniim spirilum. Videlicet, ait Pon-
tius in ciiis \'ila, tanta itli fuil cupidn scrmonis, ul opta-
rct sic sibi passionis vota contingcre, ut, dum dc Dco loqui-
tur. in ipso servionis opcre necaritur. et hi erant quotidia-
ni aclus dcitinali ad placentem Deo hostiam. Et S. Aug.
icrm. dc S. Cypriano: Vicina, ait, corporis tnorte nonpio-
S56
Commentaria in Epistolam I. S. Pctri. Cap. V.
riebatur in animo pastoris vigilantia pastoralis, et cura f^ Teret accito scriba: Accipe, ait, calamum, et scribe fesli
iuendi gregis usque ad extremum vitx huius diem mente
sobria tenebatur. Nec excutiebat ab animo diligentiam fi-
delissimi dispensatoris manus iam proxima cruenti carni-
ficis. Ita se Martijrem cogitabat futurum, ut esse non obli-
visceretur Episcopum. Amabat guippe eum qui Petro dixe-
rat: Amas me ? pasce oves meas: Et pascebat oves eius,pro
guibies sanguinem fundere illum imitans properabat. Cu-
stodiri puellas prmcepit, sciens se non solum habere simpli-
cem dominum, sed et versipellem adversarium. Itaque ad-
versus leonem aperte frementem, in confessione virile pe-
ctus armabat; adversus insidiantem lupum in gregem. se-
xum fcemineum muniebat. Ulinam idem mihi idem Deus
largiatur!
IlaS.Ambrosiuscomraentalioni Ps. 43. immortuusest.
Audi Pauilniiin in eius Vita quam scripsitad S. Aug. An-
te paucos dies quam leclulo detineretur, cum quadragesi-
tnum tertium psalmum dictaret, me et excipienle et viden-
te subito in modum scuti brevis, ignis (index Spirilus san-
nanler. Et taudem: Bcne, \Q(\\i\l, consummatum est, etey-
cneum canens, Gloria Patri, et Filio, et Spiritui sancto,
spiritum Dco commeadatum emisitet resignavit pro fidei
labore, Dei visionebeandum, anno Domini 731.
Cruces ergo et labores (idelium non flniuntur nisi cum
vita. Cogitant enim illud Eccles. 9. 10. Quodcumque fa-
cere poiesl manus tua, instanter operare: quia nec opus,
nec ratio , ncc sapientia , nec scientia erunt apud inferos
quo tu properas. Haec cogitans S. Thomas Aquinas letha-
li morbo decumbens, Cantica Canticorum explicavit Cis-
terciensibus Fossx novx, itaque cycni instar cycneum ca-
nens spirilum Deo reddidit, docendo moriens, et morieii-
do docens. Similiter novi viros religiosos, qui postularunt
a Deo ut non in lecto, sed in labore morerentur, ac im-
petrarunt ; nam concionando mortui sunt. Nimirum fide-
lescum Nazianzeno vivunt et thesaurizant aeternitati, eo-
que raagis quo magis ad eam accedunt, adeoque cum a-
gunt animam, ut benefactis aniinas suas fideli Creatori
cti) caput eius cooperuit. alque paulatim peros ipsius lam- r> commendent et resignent. Nulla enim maior est commeii-
guam in domum habitator ingressus est : et facla est facies
eius velut nix, postea vero reversus esl ad speciem suam.
Quod cum fieret stupore pcrculsus obrigui, necpolui scri-
bere qux ab illo dicebantur, nisi postquam visio Iransivit.
Nam scribendi vel dictandi illo die finem fecit, siquidem
ipsum psalmum explere non poluit.
Ita S. Hier. quamquam varie inorbisdoloribusque ten-
laretur, lamen corporis incoramoda piis laboribus et per-
pelua lectioiie ac scriptioue superabat.
Ita Ven. Beda ne in morbo quidera a doccndo et scri-
bendo cessabat, quiu vero ultima infirmitate in Evange-
lio S. loannis laboravit, et peue animam agens, ut absol-
datio aniinx apud Deum, quam quae fil benefaciendo, et
virlutum operaexercendo. Moribundisergo hocdetur con-
silium , iit crebro actus efficaces el intensos fidei, spei,
pcenitentise, charitatis, religionis eliciant, ut eleemosy-
nas copiosas elargiantur, ul legata pia instiluant, ut af-
flictis, rudibus, cgentibus consulant, ut domesticos, prse-
serliin filios, ad concordiam, et ad Dei limorem el obse-
quium eiliorlentur, ut si quem laescrunt, veniam postu-
lent, si a quopiam laesi sunt cundonent, omneraqueinlu-
riam rcrailtant, ut Ecclesiae eiusqiie ininistris alimoniee
partem assiguent,acanniversariasvel menstruasct hebdo-
niadarias pro se preces,sacra et psalmodiam saaciaDt,etc.
CAPUT QUINTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
A fidelibus iransil ad pastores Ecclesiw, eisque commendal ul gregem Chrisli pascant non Ittrpis lucri gratia, ne-
que ul dominantes in cleris, sed forma facli gregis ex animo. Secttndo, v. 5. adolescenlibus commendai sub-
iectionem, omnibus humilitalem, ulque soUiciludinem omnem resignenl in Dei providenliam . Ilem sobrielalem
et vigilanliam, ul resistanl diabolo, qui circuit quasi leo rugiens qucBfens quem devorel. Tertio, v. 40. ani-
mandos eos,quod Deusmodicum passos ipse perficiel, salulalione et gralice apprecalione claudil Epislolam.
1. ^^ ENioRES ergo, qui in vobis sunt, obsecro, consenior et testis Chrisli pa«sionum : qui et eius quae in futu-
^^ro revelanda est,gloriaecommunicator: 2. Pascite qui in vobis est gregem Dei, provideotes non coacle,sed
lk_yspontanee secundum Deum : neque turpis iucri gratia, sed voluntarie: 3. Neque ut dominantes in cleris,
sed forma facti gregis ex animo. 4, Et cum apparuerit princepspastorum, percipielis immarcescibilem glorijeco-
ronam. 5. Similiter adolescentes subditi eslote senioribus. Omnes aulem invicem humililatem insinuale, quia Deus
superbis resistit , humilibus autem dat gratiam. 6. Huniiliamini igitur sub potenti manu Dei , ul vos exaltet in
tempore visitalionis: 7. Oranem soilicitudinem vestram proiicienles in eum , quoniam ipsi cura est de vobis. 8.
Sobrii estote, et vigilate: quia adversarius vester diabolus tamquam leo rugiens circuit, queerens quem devoret:
9. Cui resislite forles in fide : scientes eamdem passionem ei quae in mundo est vestrae fraternitati fieri. 10. Deus
autem omnis gratise, qui vocavit nos in aeternam suam gloriam in Chrislo lesu, modicum passos ipse perficiet, con-
firmabit, solidabitque. 11. Ipsi gloria et imperium in saecula sseculorum. Amen 12. Per Silvanum fideiem fralrem
vobis, ut arbilror, breviter scripsi : obsecrans et contestans hanc esse veram gratiam Dei in qua statis. 13. Salu-
tat vos ecclesia quae est in Babylone coelecla , et Marcus filius meus. 14. Salulate invicem in oscuio sancto. Gra-
lia vobis omnibus qui estis in Christo lesu. Amen.
SBNIOBES BBGO.) Tum aetate, tum digoitatc et :
tio, sive id minus sil etvulgare, sive raaius, pi
: sacerdo-
. puta Epi-
scopatus. Uode S. Hier. Ep. 85. ^erUt presbgteros. Com-
pellat enira sacerdotes et Episcopos quasi Ecclesiaj paslo-
res, eisque iubet ut strenue pascant gregem fidellura a
Deo sibi comraissura, quibus proinde ideara vitse pastora-
lis paucis, sed nervose praescribit. Unde apud Syros haec
EplstolK pars legi solet in electione et ordiuatione Episco-
^orura, uti notat hic Syrus. Hinc et raox pro providentes,
Oraece est eTrtjxoTtouvTct : ita S. Hier. OEcum. et alii passim.
Ergo.) Syras, autem. To ergo refer tum ad omnia prse-
Q ccdentia, qu£B licet ad omnes fidelesspectent, maxirae la-
raen ad pastores, qui ea fidelibus inculcare debent; tum
proprie ad v. 11. et prteeed. Si quis loquitur ,quasi sermo-
nes Dei: si quin ministrat, tamquam ex virtute, guam ad-
minislrat Deus. Haec enim maxlme spectant ad presbyte-
ros qui pascunt gregem tura praedicando, tum ininistran-
do S. Sacramenta. Item ad illud cap. 4. 17. Quoniam tem-
pus est ut incipiat iudicium a domo Dei, q. d. Quoniam
Deus iucipit iudiciuin a domo et famllia sua, utique illud
incipiet ab eius praepositis, ab eisque exiget rationem tum
su» aniraie et ofTicii, tura gregis eis commissi. Illuro er-
Commentaria in Kplstolam I. S. Petri. Cap. V.
557
go debile elslrenue pascant, ut Deo iudici reposcenii ra- j^Ep. 83. particeps; Syrus, consors et participator, scilicet
tloncm rcddere possint
Obsecro.) IlaoavtaXu Iria significat, scilicet hortor, con-
solor, obsecro: hic lomen magis significal obsecro. Mode-
BliaB enim causa Petrus, licel summus Pontifex, non tam
iubetquam precaturetobsecrat.
Co.fSBNiOR !(r./'i7rf)£TejTtpo;, id cst.ut S. Hier.Epist. 83.
compresbtjler : Syrus, ego presbyter socius vester. Rursum
mooestiae causa vocat se non Pontificem, scd compresby-
terum quem scculi Summi Pontifices in suis Epislolis et
Bullis, Epiacopos \ocan\ frutres et coepiscopos; elenim ipsi
in Episcopatu, pula in polcslale Ordinis, sunt pares, li-
cet iurisdictione impares. Quare S. (iregorius Romauus
Ponlife» noluil appcllari univcrsalis Episcopus, ne cajleris
Episcopis videretur iiis Episcopalus dcrogare aut minuere.
quasi ipse solus rcvera essel T piscopus, ca-lori tantum no-
minc lcnus; eiusque dumlaxat Vicarii,nut SiifT,aganci. Id
fecit ad retundcndam insolculiafn loannis .\rciiicpiscopi
Conslantinopolilani, qui nomen univcrsalis 1'alriarcliac si
fui, tuin in monte Thabor, ubi Christum ia gloria trans-
figuralum cum loanne etlacobo conspexi: ita Lyran et
Caiet. tura iu Chrisli resurreclione, ascensione et missio-
ne Spiritus sancti : haec enira oculis meis intuitus sum,
indcque miram haiisi spiritus dulcedinem aque ac gra-
tiam: ita Glossa, Hugo, Dionys. et alii.
Secundo,ciusdein gloriae communicaloret particeps ero
niox post hanc vitam meumque marl j riuin : hoc enim Cr-
ma spe, et, ut Caiet. censet, certa revelatione sciebat et
expectabat S. Petrus. Dixerat enim ei Chrjstus : Seque-
re me, scilicet ad crucem et mart\rium; uude addit S.
loann. cap. 22. 19. Significans qua morte clarificaturus
esset Deuin. Habuitergo, ailCaiet. S. Petrus revelationcm,
non tanlum suae praedcstinationis, sed et laureae martvrii,
quin et lemporis eiusdem, iuxta illud quod ait Ep. 2. cap.
1 . li. Ccrtus sum quod vclox esl depositio tabernaculi tnei.
secundum quod Dominus revclavit mihi. Simili raodo S.
Pius, S. Polycarpus, S. Cyprianus, aliique Poutificeg ha,-
bi arrogabat, contrn quem S. <Jreg. lib. 7. Epist. 69. ad B buere revelalioncm suae morlis et martyrii.
Euseb. Si unus. ait, univcrsatis esl. restat ul vos Episco-
pi non sitis. Et lib. 4. Ep. 30. ad Eulog. Si unus Patriar-
cha universaliler dicitur, Vatriarcharum nomen cxteris
derogatur. Alioqui de iure hoc nomen Rom. Pontifici con-
Tenit. Sic enim Conc. Chal. S. Leoncm vocal universalem
Archiepiscopum, id est, Episcopuin Episcoporum, Episco-
pum tolius Ecclesiac, cui caeteri Episcopi sint subiccli et
subordinati. Quocirca notal OEoum. S. Pelrum hic Epi-
scopos docere modcstiam, q. d. Siegoqui talium miracu-
lorum spectator fui, atque eorum vobis priccrptor sum, non
dedignor compresbyterum et socium vestrum me ipsum vo-
care. neque vos supra illos efferri, qui vobis subsunl, debe-
iis. Quippe cum ctiam Christus huius magister cum humi-
iitatem doceret, dixerit : Si ego dowinus et magister vester
tavi vobis pedes, sic et vos alter alterius pedes lavare de-
betis. luan. 13.
Tbstis Cbbisti passionum.) Interfuerat enioi S. Pe-
Terlio, Lyran. et Carlhus. communicator ezpoDunt a-
ctive, q. d. Ego prxdicando fidem elspem gloriac in caelo
revclandae fidelibus trado etcommunico. Verum Mituto;,
a Graecis vocatur communicator passivus, nou aclivus.
Gloriaj caclcstis meminit Petrus, tum quia mentc ver-
sabatur in caelis,etadgloriam caeleslcni auhclabot ; tum ut
Pastorum et fidelium animos ad caelcstia rapcret,eorum-
que spem animaret ad omnes labores et agones pro Chri-
slo forliler subeundos; ut cum apparuerit Princeps pa-
storum. percipiant immarccscibilem glorix coronam, v. 4.
Idcirco ait earo in futuro rcvelandam, q. d. In praeseuti
vita laborandum est, usque ad eztremum holitum; ita ia
fuluro Dobis revelabitur etdabitur gloria etcorona ca;le-
8tis: prxsens enim vita est laboris et merili, futura erit
quietis et mercedis, iuzta illud Chrisli : Merces vestra co-
piosa est in cxlis, Matlh. 3. Et: Tristitia vestra vertetur
in gaudium, loann. 16. Et illud Pauli: Bonum certamen
trus Christi passioni, imo eiu» pars non parvo fuerat ; un- n certavi, cursum consummavi, fidem servavi ; in reliquo rt
de et in horto cum lacobo et loanne Chrislo sudanti san- posita est tnihi corona iustitix. quam reddet mihi Domi
gninem aflTait, ac Chrislum di'fendere volcns strinxit gla-
dium, Malcuquc insolenti auremampulavit; deniqueCbri-
stum sccutus in atriuin, lerrore percitiis Christura nega-
vil; sed Chiislo respicieiite poenilcns fievil amare.
Secundo, Pclrus fuit teslis, Gra;ce inartyr, Christi pas-
sionum, quia ut iis viccin redderct, carceribus, flagcllis,
morti et mortyrio pro Chrislo ultro sc exposuit, ut patet
Act. 5. 41. et cap. 12. 3. et deinceps.
Terlio, addunt aliqui: (estis passionum Christi, earura
«cilicet, quas Christus in siiis Christianis patitur, quas-
que Ticissiin (Miristiani pro Christo patiuntur: has cniin
Petrus, qiiasi fidclium paticntium pater et pastor,compa-
tiendo adeo senticbat, ac si ipsimct inilictac fuisscnt.
Meminit pnssioniiin Christi, tuin quia eos in intimis a-
nimae medullis gcrebot, iisque cxcilobotur od ardcntem
Chrigti omurem, oc lobores ct dolorcs quoslibet pro co to-
lerando^i ; tum ut iisdcin cxcilarct paslores Ecclcsio; ad
nus in illa die iustus iudex. 2. Tiraolh. 4.
Pascitb qui in vobis est gbegem Dbi. ) Audierat Pe- Ter<. t.
trus a Christo: Petrc , amas ine ? ac respondens: Domi-
ne, tu scis quia amo le, ezceperat: Pasce oves meas; idque
tertio a Christo repelitum. Idcm iam aliis inculcat, et re-
signat, q. d. Ego a Christo institutus suminus Ecclesix
paslnr, eius grcgem pavi et pasco cum omni cura, amore
ct sollicitudine: vos crgo mediali pastores raihi subordi-
nati et subditi idem pra>stale. Uaec enim est lez et voluu-
tas Christi, qnam mihi indicavit, ut camdem vobis insi-
nuem. Porro Chrislus alludit ad Davidem suum abavum ;
David enim fuit paslor ovium, et indc a Deo factus cst
rez, id cst, paslor populorum, iuxta illud Ps. 77. 70. Et
elegit David servum suum, et sustulit eum de gregibus o-
vium: de post fcctantes accepit eum. Pascere lacob servum
suum , et hrael hxreditalem suam. Et pavil cos in inno-
centia cordis sui , et in intellectibus nianuum suarum dr-
eorum iiiiilnliuncm, ut Chrisli ainore dura quaclihft pnle- I ) duxit eos. David cnim fuil tvpus, a-que nc patcr Christi,
renlur et agcronl, ad ovcs cius pascendas, pro cisquc san-
giiincm spirilus ct vilnin cxhauiirent, uli cxhausit Chri-
8tus. Siinili modo S. loannca inclioons Apocalypsin. ut
fidclcs onimct ad instnntium perseculionuin tolcrantiam
el cnnslanliam: Ego loannes. inqiiit cnp. 1. 9. frater vc-
stcr ct particeps in tribulatione . cl regno. et patientia in
Christo lesu, fui in insulu. qux appellatur Palmos , pro-
pter verbum Dci et lestimonium lcsu.
Hac de cnuso Episropi gcslonl cruccm in pcclorc ,
comque odnmnnlinnni gcstnt Puiitifcx , ut mcinincrit iu-
gilcr crucis cl passioniiin Christi, ar pro Chrislo cruces
quoslibct forlilcr ndcat ct subcnl , odcuque in mortc et
niartyrio consistotimmobilis in fidc etamureciusdcm qua-
si adaraas.
QVI BT bius qvm in votubo bbtblanda bst, olo-
*iM COHURICATOB.) Uriecc xoivuvo;, id C8t, ut S. Uicr.
qui cst rex et Paslor Pasluruiii Ecrlesia;, et tolius orbis
iuxta illud Matlh. 2. 6. Ex leexirt duxquiregat, Graece
roiiiavti.id csl.pn.w/.instar Davidis parilcr Belhlchcmilie,
popnlnm mcum Uracl. Sic Moscs o pasccndis grcgibus, a
Dco vocatus cst ad pnsccndum ct rcgcndum Hcbrxos : pa-
srcndo enim oves lelhro, quasi in gymnasio cl praeludio
didicit quomodo pnsccrc dcberet homines ct grcgcm Do-
mini, uli dixi Eiodi 3. Pascitc crgo idcm est quod regite,
ut lcgit S. Hicron. Ep 8.j. Rcx cnim et Prilatusca pru-
dentia, charitale, cura, diligcnlia, paticntia dcbct regere
populum, qua Pastor rcgit oves ut eas pascat et impin-
guct. Sic cnim Deus rcgil homincs quasi ovcs suas, iuxta
illud P.salm. 22. 1. Dominus regit wc;Hebr.ct Scptuag.
Dominus pnscil me; S. Hicr. Dominus Pastor meus. Un-
dc subdit: Et nihil mihi deeril, quia in loco pascux ibi me
collocavU; Hebr. in loco virenti; Aquila et Symmoch. t.
558
Commenlaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. V.
TroxoriTi Tcovi, id cst, irt venustate herbx, puta in Ecclesia J^ra , et Pater meits agricola est. Omnem palmilem in me
Clirisli, quae oplima habet pascua S. Script. et verbi Dei,
ac gratiBC ct gloria3 futurae.
Nota priino, S. Pctrus qiiasi Pastor totius Ecclesiee pa-
scit hic Postores, id est Episcopos instruit et dirigit ad
bcne obcuiidiim siium rnuniis Paslorale. Nam, ut ait S.
Leo serni. 3. de suo anaiversario: De toto mundo nnus
Pelrus clir/ifur, qui el ttnivcrsarum geniium vocalioni, et
omnibus Apostolis, cunctisque Palribus prxponalur ; ul,
quamvis inpopulo Dei mulli sacerdotes sinl, mullique Pa-
stores, omnes tamen proprie regat Petrus , quos principa-
liter regit ct Chrislus. Unde quod Chrislus dixit Petro :
Pasce oves meas, idem per Petriim sibi diclum ceusuit S.
Grcgorius Nazi.mz. E[)iscopus Constant. Apoiog. pro fii-
ga sua. Idcmque Basilio Episcopo diclum asserit S. Cliry-
sost. lib. 2. de Sacerd. Porro, ut ail Nazianz. Apolog. 1.
Ars artium est.et scientia scientiarum regere hominem, a-
nimal omnium maximc varium et multiplex. Et e.\ eo S.
Gregor. initio Pastor. Ars arlium, ail, et scienlia scientia
non ferenlcm fructum tollet eum ; et omnem qui fert fru-
ctum, purgabit eum, vt fructus plus afferut. Ego pkmta-
vi, Apotlo rigavit, sed Deus incrementum dedit.
Tamquam xdificatores tempti Dei, qui uniuscuiusque
animam ita concinnent.ut fundamento Apostolorum et Pro-
phclarum aple congruat. Secundum gratiam Dei qux da-
ta est mihi, ut sapiens archilcctus fundamentum posui, o-
lius aulem supcrxdificat. Unusquisque autem videat quo-
modo superxdificet. Fundnmenlum enim atiud nemo po-
tcst ponere prxler id quod positum est , quod est Christus
Jesus. Ergo iam non eslis hospites el advcnx, sed estis ti-
ves sanctorum et domestici Dei , superxdificati super fun-
damenlum Aposlo/orum et Prophetarum ,ipso summo angu-
lari lapide lesu Christo, in quo omnis xdificatio constru-
cla crescit in templum sanclum in Domino, in quo et vos
coxdificamini in habitaculam Dei in Spirilu sancto.
Nota scrundo, S. Bernar. ser.2. de ResurrectioneChri- pjsior
sti, ter aCliristo repeli dicique S.Petro: Pasce ores >neaj, P^*"'.
rxim e.st rcgimen animarum. Hoc autcm recte obimus, si, B ut significet eas pascendas esse tripliciter, scilicet mente, ^^^ '*
ut ait idem lib. 2. Ep, 39. vivendo et ioquendo proximo
rum animas lucranmr; si infirmos in superno amore robo-
ramus ; si protervns et tumidos gehennx supplicia terribi-
liter insonando flcctimus ; si nulti conlra verilatcm parci-
mus; si supernis amiciliis dcditi humanas inimicitias non
timemus. Memorsbilis estsentenlia S. Petri, qua ut scri-
bit Onuphrius de Vitis Pontificum in S. Pelro, pontifica-
tum in S. Clementem resignavit: Anno , ait, Christi G8.
sanctus Ponlifex Petrus paulo ante obitum suum, cum mar-
iyrii tempus nppropinqvare, Domino revelante, cognovis-
set , beatum Clemenlem S. R. E. veterem Presbtjtcrmn E-
piscopum Romamim designatum, in successorem suum per
manuum imposilionem consecravit, eique calhedram Ejn-
scopalem et ftomanam Ecclesiam posi se ab eo regendam
commcndans : Ego, nit. eamdem tibi potestatem ligandi at-
que solvendi trado. quam mihi Dominus meus lesus Chri-
stus reiiquit, in qua spretis ac contemptis rebus omnibus,
lingua, inanii. Pasce, ait, mcnle, pasce ore, pasce opere :
pasce animi oratione, verbi exhorlalione, exempli exhibi-
iione. Idcm Ep. 201. Pa.we, ait, ferfto. pasce exemplo.pa-
sce sanctarum fruetu orationum. Idem Ep. 42. ad Henri-
cum Episcopum Senonensem: Nec prxceps,inqu\l,eris in
sentenlia, nec vehemens in vindicla : non in corrigendis rt-
missior , non severior in parcendis : non pusillanimus in
expeclandis : non superfluus in vielu, nec notabitis in ve-
slilu : 7ion eitus ad promittendum, non ad reddendum tar-
dus, ncc prodigus dator. Idem ser. 66. in Cant. Pudeat,
inquit, successores Aposlolorum lucem non esse mundi, sed
7nodii, mundi autem tenebras- Dicamus eis: Vos estis ie-
nebrx mundi.
Nota tertio , Christus dixit Petro, et per eum aliis E-
piscopis el Pastoribiis : Pa.ice oves et agnos meos, non tuog;
ut magis suos fideles eis commendaret. Vox enim oves si-
gnificat Christiim earum csse Pastorem: vox vero oegnos
tum corporis, tum fortunx, oratione et prxdicatione saluti n signifiral Christiim earuin esse patrem, imo matrem, ut<
!,„..,.■.,..,„ „.» A„„,..„ n,.., 1..., f. c D.-:i...- ■• potequas baptismo regcneravit.et in filiossibi adoptavit.
Qiiocirca vere et apte S. Bernar. in Sententiis sub initium:
Quanlum , ait, distat inter pastorem et gregem, tantun
dcbet dislare inter Episeopum et plebem. Stot itle sublimis
et rectus , curvat iste caput solo depressus. Unde Poeta :
Pronaque cum spectent animalia cxtera terram,
Os homini sublime dedit, cxlumque tueri.
Ille regit , iste regitur .- ille pascit, iste pascitur; ut ex »'-
psa forma et habitu uterque discernatur : habet ille in ma-
nu virgam , qua feriat, vel polius ducat et reducat ovem.
Quid est autem habere in 7nanu virgam. nisi in opere di-
seiplinam, ut .'nibieclos suos exemplo magis instruat quatn
verbo? Erubescunt enim superbi esse discipuli , si eos m
humililate prxeesserint magistri. Unde et de Domino scri-
ptum est : Ccepil lesus facere et docere. Habet etiam bacu-
lum, quo feriat lupum ; virga, ovem ; baculo, lupum ; hoc
est , miles et obedicntes debel lenius corripere , duros vera
corde el improbos acrius arguere. Tevet eanem in fune,
D selum scilicet in discrelione; habet etiam panem in pera.
hoe est, Dei verbum in memoria. Et post plura planius :
Pastorum, ait, est vigilare super gregem, propter tria ne-
cessaria, videlicet ad disciplinam, ad cuslodiam, ad pre-
ces. Ad disciplinam. propter morum correclionem , negrex
commissus j)ropria molestia defieiat. Ad custodiam, pro-
pter diabolicam suggestionem, ne hoslili seducatur calli-
ditate. Ad preees, propler lentctlionum inslantiam, nevin-
cniur a pusillanimilate. !n diseiplina rigor iustilix, in cu-
stodia spiritus consilii, in prece affectus compassionis. Vi-
de eumdeni S. Bernar. libris quinque de Consid. ad Euge-
nium Pontificem, qui vere aurei siint.et exactePontificem,
quomodo fideles regere debcat, in omnibus instruunt. Vi-
de et dicta Ezech. 3. 4. denique S. Greg. in Pastorali.
QtJi it» TOBrs EST.) Graece vj mi-j, quod Fevarden. ver-
tit, q. d. Quod in vobis cst , hoc est , qiiantum potestis,
quantum valelis. Veruoi uelius traastulit Noster, Qui in
hominum, ut bonum Pastorem deeet, consule. S. Basilius
in Mor. reg. 80 cap. 15. quserit quales debeant esse prse-
dicalores Evangelii, ac respondet: primo, tamquam pa-
stores; seciindo, lamqtiam medicos; fertio, tamquam pa-
rentes et nutrices; quarlo, tamquam Dei adiiitores; quin-
to, lamquam plantatores palmitum Dei ; scxto, tamquam
sedificatores templi Dei : quae omnia probat ex verbis Chri-
sti et Paiili. Tamquam Pastores, ait, ovium Chrisli, qui ,
guandocumque lempus poslulet, ne animatn quidem pone-
re pro illis dubilent , ul Evangelium illis impcrtiant. Bo-
nus pnstnr nnimam suam clal pro ovibus suis. Ailendile
vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus sancius posuit
Episcopos regere Ecclesiam Dci.
Tamquam medicos, qui magna adhibita animi lenilate
scienter secundum doclrinam Domini, animarum morbos
curent in acquisitionem cius, qux est in Christo sanilalis
et perseveranlix. Non est opus valenlibus medico, sed male
habentibus. Debemus autem nos firmiores imbecillilates in-
firmorum portare.
Tamquam parenles, et nutrices filiorum, qui ex tnagni-
tudine eius qux esi in Chrislo charilatis, parati sint libenti
animo communieare illis non solum Evangclium Dei, sed
suam etiam ipsorum vitam. Filioli. adhuc modieum vobi-
scum .vtm. Nam in Christo lesu pcr Evangelium ego vos
genui. Tamquam si nulrix foveat fi/.ios suos, ita desideran-
tes vos ciipide, vo/ebnmus iradere vobis non solum Evan-
gelium Dei. sed etiam animas nostras, quia charissimi no-
bis facti extis.
Tamquiim Dei adiutores, qui solis Deo dignis operibus
totos se mancipent pro Ecclesia Dei. Dei enim stmus coo-
perarii : Dei agricullura estis, Dei xdificatio cstis.
Tamquam planlatores palmitum Dei , quiin vite qux
e.it Chrtstus, nihil alienum, aut infructuosum relinquant:
el ea qux convenicnlia sunt alque fceeunda, meliora effi-
cere studeant omni diligentia adhibita. Ego sum vitis ve-
Cominentaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. V.
559
vobis esl, id est, qui vobis subdilus et commissas est. Un- ^ et reddendam acceplxvillicationis rationem.et paratas pm
de Syru» Terlit, Qui t' adilus est vobis. Sicul enim iuridice
regnum est in rege, sic Ecclesia, id est, populus fidelis,
esl in suo Pastore ct Episcopo, quasi suo reclore, capite
el gubernatorc. Rursum to qui in vobis est, slgoificat di-
Btributas csse diueceses et paroecias, ac cuique datum suum
Pastoreni et Episcopum, qui unam dumtaxat sibi com-
migsam re{;ere debeat, nec possil inTadere alienam; cum
S. Petrus eiusque successor Pontifex llomauus, sit Epi-
scopus et Pastor omnium omnino Odeliiim per lotum or-
bem dispcrsorum. Undc S. Cypr. lib. deUnitate Ecclesiae
nas malo dispensatori considero ac valde limeo.
No."» COACTB, SEO SPOMTASEB.) Primo , passire quoad
ipsos Pastores, q. d. Vos , o Pastores, Pasloris otriciura
subite et obitc, non coacti pcnuria rerum temporaiiuiD,
ut e.\ redditibus pasloratus Tivalis ; scd sponlanee, ultro
scilicet ut animas iu\ clis et dirigatis ad Deum, ab eo spe-
rantcs aeternam iu ca;lis mercedcm: ita Beda. Rursuni et
polius, q. d. Noa invile el a-fjre , sed spontanee, liberaii-
ter, alacnter et slrenue pascile, inslar Pauli dicenlis: Si
vulens hoc arjo, mercedcm haieo : si aulom invitus. dispcn-
ail, Unum Episco/ialum esse, cuius a singulis in solidum satio mihi concredita esl. Hinc S. lircgor. 1. part. Paslo
pars tencatur. E»cipio Aposlolos : illi enim a Clirislo po- cap. 7. et Nar. in Apolog. Isaiani oircrenteni se Deo: £i
lestatem acceperunt in toluin orbem; ideoque totius or-
bi8 fuere Episcopi et Paslorcs , scd ila ut subiecti essent
S. Petro. Uoc voluisse vidclur S. Clemcns Epist. 1. ubi
S. lacobum vocat Episcopum Episcoporum, el regenteni
omnes Ecclcsias. Quare ineple Calvin. lib. 4. Inslit. cap.
7. ex eo quod S. Pctrus alios hortetur ut pascant grcgein
■uum , colligil ad Petrurn non pcrlinuisse eum pasccrc:
pari eiiim modo colligerel : Rex iubct suo prorcgi, t. g.
Sicili», iil Siculos qiios ei regcndos commisit, iuste re-
gat : ergo Siculi a Rege non rcguntur, nec ad eum perli-
Ec-
ce ego, imttc me. pi;eferunl .Mosi delrecianli missionem
Dci, Exodi i.lO. Additqne S. Ainbr. in Psal. 118. octon.
14. idcirco Isaiam, quu.^ii volontarium oryanum. uberiore
Spiritus gratia esie impletum. Id maxime locum liabebal
)n ortu Ecclesise, cura Episcopatiis crat onus potius quam
„ honos, ciimque Episcopi passim raperentur ad eculeos et
Utorincnla. Unde S. Grcg. lib. 4. Epist. 33. ail se nemi-
nein ad Episcopalum suscipicnduin cogere velle. ^^ide di-
cta 1. Tim. 3. 1. Hic sensus vidctur genuinus, pra;scr-
tim quia ^rocoacte, Graece est ayzyxarw;, id e3t,ex neceS'
neut quasi subdili; cum potius conlrariiim colligendum sitate, q. d. Pascile non quasi coacti necessilate nasccn-
sit, hoc niodo:Ucx rcgit Siculos per proregem:ergo Sicu
li Regi sunl subdili.
Gregbu Dei. ) Non suiim. Hinc S. Bernardus Epist.
237. Iiisce Petri verbis monet Eugenium Pontilicem , ut
Petri haercs Petrum audiat, nec vocctEccIesiam Sarai, id
csl, domina mea, scd Sara, id csl, domina absolulc, quia
domina cl uxur esl Christi, qui verus est Ecclesise Palriar-
rha ct .\braliam. Quocirca S. Aug. tract. 230. io loann.
Qui, ait, hoc animo pascunt oves Christi, ut suas c.we ve-
linl. non Ckri.4i, se convincuntur amare, non Christum;
vel gloriandi , vel dominandi , vel acquirendi cupiditate;
non obediendi, et subceniendi. et Dm placendi charitate.
rBOTiDBMTBS. ) Etiw/ottouvtj;, id est, supcrspeculuntes.
di, cx oiricio Pastoris vobis ab Apostolis iniposilo, sed
sponte ex amore Dei et zelo animarum ; et hoc siguificat
To secundum Deum.
Secundo, lamcn polest occipi aclivc quoad oves , q. d.
Pascile gregcra non lain vi eas cogendo, quam pcrsuasio-
nc alliciendo: non lain virga agi-nles, quain invilantes e-
xemplo; ul grex non coacte, scd spontanee vos scquatur
et pascatur in pascuis Christi. lla explicat S. Greg. Na-
zianz. Apol. 1. qui ctcaiisam addit: i\'am quod neces.iila-
ie, ait, extorquetur, prrelcrquam quod tyrannicum es'., ne
firmum quidem et stab/le est. Quidquid enim violentcr co-
gitur, non secus acplanta per vim maniius inflexa et f/i-
stracta simul ac tnissa facta esl, rursus ad ,« redire con-
supcriutendentes.supervigilantes; Syrus, Pagninus ctTi- Qsuevit: quod autem a libera voluntate proficiscilur, squis
guriiia , curam illius agenles. Inde nomen cl oITiciuin E-
piscopi, id esl, superinspectoris , uti interprelatur S. Am-
Lros. lib. 1. de Dignit. sacerd. c. G. et superintendentis ,
uti vertit S. Hier. Epist. 8o. od Evagrium. Episcopi eniin
cst supcrinlcudcrc gregi, teste S. .\ugustino lO.Civit. 19.
Hinc iu Ecclcsia altiori sidiu considet, ut oinnes ciicnin-
luslrare, regcre ct corrigere possit, ac vicissiin ab onini-
bu9 vidcri ct audiri.
Explical To pascite, eiusquc varia dat muDla et tnodos.
Primuscst, ul accuratc grcgem suum inspiciant et lu-
streut, eiquc quoad omnia provideant: quocircaapud cum
residcre, euinquc crcbro obirc ct visilarc debcnt. Hinc rc-
■ideulia Episcupis et Pastoribus pra;cepta est iurc liuma-
Do et divino, uli gravitcr docct et sancit Conciliuiii Tri-
dent. aess. 23. rap. 1. dc Rcfoi ni. Abscnlc enim aiit dor-
niiente paslorc doniiiunt ovcs, co cvigilante ct sibilaiilc
eTigilaiit. Hinc il-^yptii Deum rectorem univcrsi pingc-
baotquasioculumbaculoinsistentcni,oculoprovidentiam.
simum simul et certissimum esse solel, utpotc benevotcnlix
vinculis astriclum et confirmatum. Et S. .\iiibros. in Psal.
118. octon. 14. Dominus, ait, operationes servulorum
suorum spontancas probat potius quatn coactas: ideo ex
servis liberos facit, ut tnagis voluntatum noslrarutn muns-
ra, quam neccssitatum obsequia confcratnus. Probat id iiiul-
tis excinplis Pauli, lercmiae, Mosis, lonae et Isaiae, quje
apiid eum vide. Induat ergo Pastor visccra rharilatis, ut
rionet Paulus. Charitas cniin , ut ait S. Bcrn. Epist. 2.
bona mater esl in Vastorc : cum urguil, mitis est : cutn blan-
ditur, sitnplex est: pir solct sarvire, sine dolo mulcere, pa-
tienter ira.ici, humitilcr indignari.
Secunda cst hace pasrendi ct Pastoris lex ct conditio, ut
sciliccl non coacte, scd spnnle pascal; utquc non vi co-
gat, sed amore agat ad olliciuiii , qiiod inlelligc quando
ovcs talcssunt quco amorc agiinlur: aliqu.t; eiiiiu sunte-
iiis indolis, ut timorc ndigi, non amnrc agi \clint, quales
siint pigri ct refrartarii, ut li.Trctici: qiiibus coiivenil illud
■.«»«.1»«... w....>i.jiuuiv.uiui»JSlo,l.lli.rflll,U%.uiuuiu*IUl.llilUlll, «.. =111111. IHJjll Ul lCIIUlLai 11, Ul lUllLllll. UIIIUU3 l-UUIUllli IIIUU
baciilo polenliain cl regimen rrprajscntantes. Ila vigila- U Christi Luca) 14. 23. Cotnpetlc eos inlrare, q. d. Forisin-
bat cl grcgi inlcitdcbal lacob (quem iit sclicma Pustor
bug cl Episcopis proponit S. Scriplura, ait S. Grrgoriiis)
Gencs. 31. v. 39. .\ec captum a bcstia ostendi tibi , ego
damnutn omtie reddcbam : quidquid furto peribal a mc c-
xigebas : die tioctuque .vstu urebaret gelu, fugiebalque so-
titnus ab oculis tncis. Sic cl pasloribus gregi invigilanti-
bus angclus appariiit, nuntians Christi Pastoris pastorum
ualivitalcm,dc qiio S. Aiiibros.lib. 2. in I.ur(D r. 2. Hene,
«it, paslorcs vigilant.quos botius pastor informat. Ila nii-
per Dostcr P. Canisius, uti rcfcrl noster Sarcliiniis lib. 3.
Vita) eiiis, ad Ollonrm Cardin. ct Episcopum .Aiigusta-
num, Romae ob ncgolia agcnlcm scripsit, ursitqiic ut il-
lico ad suaa ovcs rcdirct. Maltem te, nil, ahsqur hoc Epi-
seopatu vivere . quani solo Episcopalus titulo gaudrre , ct
ones lam negligetUcr pascere , quarum latia viclitas. Alii .«/(c-
ttetU etnolumenla ei honorcs: cgo fulurutn cito iudicium.
veniatur neccssitas , nascctur inlus volutilas . uil S. Aug.
scrin. 33. de Vcrbis Domini.
Secundum Dbim.) lam ha>c desiinl in Grxco. sed olira
fucrc: nain cilniitur a S. Ephrcin t. 2. parjenesi 47. S.
Hier. Epist. 2. ct aliis. Esl h.-cc tcrti.i pasccndi el Pasto-
ris conditio, ulsponlancesccundum Deum pnscalgrcgcni,
ut scilicct nlacrilcr miiniis paslornli* obcnt, sccundiiin vo-
luntnlcm Dci,qui illud oi imposiiil; idcoquc pnsrcndo noa
spcclel liominc!), scd Di-iim, illi uni placcre ct satisfacere
intcudciis, illius iinius gloriam spcclans. ad illum oves o-
mncs dirigcre, ct cx illius mcnlc, volunlate ct pr.ncceplo
ciiis rcgcrc satngcns. ut srilicct ciirct cas paritcr non co-
actc, scd spontancc servirc Dco. In primiliva cnim Eccle-
sia, ciim iiuII.t) csscnt opes ct luinores Ecclesia?, scd tnn-
tuni laborcs, pcriculn ct martyrium, iniilti rclugiebant E-
piscopalus ct fastoratus, cosque sibi ab Aposlolis impo-
Ul.
560
Commcnlaria in Epislolam I. S. Petri. Cap. V.
aitos obibant quasi coacli eoruin imperio, ideoque aegre et \portwne pascere oculos mtros. Vila nostra eedil vobii in
tarde, noa sponlanee, libenler et expedile. Hos corrigit — «."- '-".•'>. n!r„Mc «^«»./„/,7.,„ ^ct.nhn,.,. «,.w.
hic S. Petrus, monelque ut Bpontanee id obeant, cogilan-
tes hoc onus sibi a Deo esse imposilum; Deum ergo eis
adfore, ac proinde Dei amore et reverentia sponte et ala-
«rlter illud capessant et obeant. itaque to secundum Deum,
idem est cum illo m Domino, quod crebro usurpat Pau-
lus, ac quadrupliciter exponi potest. Primo, q. d. Sciant
Pastores se in pascendo Domini grege, Domino servire, se
Domini negoliura agere, non hominis. Secundo, non pre-
tio, non metu, non cupiditate, non nt hominibus placeant,
sed in Domino,id est, unius Dei amoreet reverentia.eius
gregem pascant. Tertio, utservi in oculis domiiii, ila ipsi
coram Doinino serio gregem eius pascant, iuxta illud : O-
culus dominipascit el saginat eqmim. Servi enim videntes
ocuUim domini intentum in equum suum, eum sedulo cu-
rant et pascunt. Quarto.finem spectent, non suam.sed u-
Dius Domini cloriam. Vide canon. 25. quem praefixi Com
nieut. in Epist. S. Pauli. Addunt aliqiii to secundum Deum Idem Epist. 24. ad Gilber
sienificare Pastoris essc dare gregi pascua spiritualia et B et indubitala sapientia est qux turpia lucra conlemnit, et
supcrfluas copias. Nostris necessitatibus detrahitur, guid-
quid accedit vanilalibus vestris, elc. quasi dixeritis: Hx-
redilate possideamus sanctuarium Dei. Et inferius : /n o-
tnnibus actis suis vel dictis, nil suum quserat Episcopus,
sed tantum aut Dei honorem, aut saluiem proximorum,
aul ulrumque.Hoc enim agens implebil non solum officiwn
Pontificis, sed et elymologiam nominis, pontem uligue sei-
psum faciens inter Deum et proximum. Pertingit pons iste
usque ad Deum ex fiducia, qua non suam. sed itlius glo-
riam quxril. Pertingit vsque ad proximum illa pielate,
qua et ipsi non silji prodesse desiderat. Offert Dei bonus
mediator, preces et vola populorum, reportans illis a Deo
benedictionem et graliam. Idem Epistola 23. ad Attonem
Trecensem Episcop. Melior est, inquit, incomparabiliter
iustitia quam pecunia, quod illa dilet et repleat arcam,
hxc animam. Denique sacerdotes Dci induunlur iustitia,
et multo vlique decenlius et ditius quam auro vel serico.
Idem Epist. 24. adGilbertum Lnndou. Episeop. Verailla
_igni „ „ . ....
diviua, corporaiia vero dumtaxat in ordiuead spintualia,
ut pascendo corpus ovium facilius et melius pascant ani-
mas earumdem. lla S. Greg. 2. p. Past. cap. 7. ex hoc
loco colligit Paslorem in curandis corporalibus debere es-
se moderatum, uon nimium, ne ad eiterna diflluat, et ne
se mucrone ambilionis occidat. Rursum hinc collige ze-
lum Pastoris debere esse secundura Deum, id est, verum
et discretum, nou fictum et indiscretum. Vere Poeta:
Sscpe scelus cxlum zeli velamine iexit.
Cui zelus cxlum esl. non facit ille scelus.
Nbqub tuepis LUCRi GRATiA.) Est hjBC quarta pascendi
et Paslorum conditio, ne liicro inhient, quod in eis, ulpo-
te personis Deo et coelo dicatis , est vile, lurpe et sordi-
dum. Quaeritur S. Hieron. Epistola ad Nepotianum, ail-
que : mnnulli svnt diliorcs Monachi, quam fuerinl sxcu-
lares : et Clerici qui possideant opes sub Christo paupere,
quas sub locuplete ac fallace diabolo non habuerant, «t
indignum sibi iudicat eodem cum idolorum servitute con-
tubernio frui. Plon magnum fuit M. Gilberlum Episcopum
fieri, sed Episcopum Londoniensem pauperem vivere, id
plane magnificum. Nec enim tanlo nomini quidqnam au-
gere glorix potuit sublimitas dignitatis, auxil auiem plu-
rimum humiliias paupertalis ; pauperiem xquo animo fer-
re virlus patientix est, sponte appetere sapientix laus est.
Hue facit dictum Alcamenis, qui rogatus quo pacto quis
optime regnutn servare posset, respondit: Si lucrum non
niagni feceril: ita Plutarchus in Laeon.
Sbd voLUHTARiB.) Opo^jpw;, id est, ut Pagnin. prow-Duopra-
pte; Tigur. propenso animo ; Syrus, ex toto corde, utsci-cepia
licet liber ab avaritia et turpi lucro, non suis, sed oviam **'""'*•
coramodis totum se impendat. Vox enim sed significatro
voluntarie opponi tm non turpis lucri gratia, q d. Pascite
noD avare, spe lucri: sed llberaliter, llberali animo vos
totos impendentes obsequio Dei et saluti animarum. Sa-
suspiret eos Ecclesia divites,quos mundus tenuit anle men- -- pienter Cicero lib. 1. OlBcior. Omnino. ait, qui Reipubl
dicos. Loquitur de avaris qui opes sibi suisque corroga- ^ ■-r.f..i,.r,- .„«t w„« p/„/«„,c «,»..«/„ /.„..„/
bant: alioqul sancti Episcopi, ut S. Paulinus, S. Hilarius
et alii, ait S. Prosper lib. 2. de vita contemp. c. 9. et 10.
qui sua in pauperes erogarant bona, fideliuni oblata Ec-
clesice recipiebant, scienles nihil aliud esse res Ecclesix,
nisi vota fidelium, pretia peccatorum. etpatrimonia pau-
peium. Et ideo habentes dicebantur eas contemnere, quia
non sibi, sed aliis possidebant, nec suscipiebant eas haben-
di cupiditale, sed subveniendi pietaie. Sapienter Simon de
Cassia lib. 9. cap. 18. Audacter, ait, dixerim, neque in
miracuUs ApostoU sxculo ita mirabiles apparuerunt, sicut
in contemptu rerum; neque inefficacia verbi tam homincs
commoverunt ad novitatem vitx prxdicando, quam bona
externa spernendo.
Pracclare S. Bern. Ep. 42. ad Henric. Senon. Archiep.
Exemplo Apostoli, ait, honorificabitis ministerium vestrum,
ministerium, inquam, non dominium. Ipsum itaque hono-
prxfuturi sunt, duo Platonis prxcepta teneanl, vnum ut
utiUtatem civium sic tueantur, vt guidquid agunt ad eam
referant, obUti commodorum suorum. Alterum , vt totum
corpus Reip. curent , ne, dum partem aUquam tuentur,
reliquos deserant. Vide gnomas Isocralis, ubi mullis idi-
psum confirmat.
NeQUB UT DOMISANTES IS CLSaiS.) Grsecc xaTaxypieuov- Vcrs 3.
T£; Twv x)(!pwj, id est, dominantes in cleros, vel contra cle- ^-
ros, uti faciunt arrogantes et tyranni, qui impotenter aliis
imperare et domiuari satagiint. Est hxc quinta Episcopi
et Pastoris couditio, ut scilicet uon sit imperiosus, nec
imperiose vexet Ecclesiam, quseestclerus, id est, sors et
haereditas Domini.Sic olim Israel dicebatur n*?n3 nacha-
la, id est, sors et hxreditas Domini: iuxta illud Deut. 32.
V. 9. Pars autem Domini populus eius, Jacob funiculus
hxreditatis eius.
Per cleros ergo Primo,accipi potest populus fidelis, quiDomiDa-
rificabitis, non vos: nam qui quxrit qux sua sunt, se cupit in varios cleros, id est, sortes, paroecias, Ecclesias et cod-" '"> cie-
— •'■ ' ■■ u/- L) gregaliones, est distribulus: de illo enim subdit: Sed «<'''"
honorari, non ministerium. HonorificabiUs auiem non cul-
tu vestium, non equorum fastu, non ampUs xdificiis; sed
ornatis moribus.studiis spiriiualibus,operibus bonis.Quam
multi aUter! Cernitur in nonnulUs sacerdotibus vestium
cultus plurimus, virtutvm autem nuUus, aut exiguus. Et
inferius: Deceine Pasiorem more pecorum sensibus incu-
bare corporeis, hxrere infimis, inhiare ierrenis : ei non po-
tius erectum stare ut hominem , cxlum mente suspicere,
qux sursum suni et quxrere et sapere, non qux super ter-
ram, etc. Dicite, Pontifices, non quidem in sancto, sed frx-
no quid facit aurum ? Numguid aurum a frxno repellit
frigus sive esuriem ? ISobis frigore et fame laboraniibus ,
quid conferunt tot mutaioria vel extensa in perticis, vel
plicata in maniicis ? Nostrum est quod effundiiis , nobis
crudeliier subtrahitur, quod inaniter expenditis.Et nos et-
iam Dei plasmatio, et nos sanguine Chrisli redempti su-
mvs. Nos ergo fratres vestri. Videte quale sit de fraierna
forma faeti gregis, id est, populi Cdelis: ita S. Cyrill. lib.
1. in Isaiam orat. 3. Non dominentur , ait, clero, id est
populo, qui sors Domini esi : sic et Syrus, CEcum. el alii.
lla Paulus Samosaleuus olim culpatus est, quod in Epi-
scopatu saeculariura honorum gradus aflectaret, in iisque
dominari satageret, adeo ut populum espilaret, ac magno
fastu et pompa incedens angelus dici vellet, atque Psal-
raos de se, non de Christo, cani praeciperet, teste Euse<
bio lib. 7. cap. 26.
Praeclare S. Aug. in Regula: Ipse, ait, qui vobis prxest .
xsiimet se non dominante cupidiiate, sed charitate servien-
te felicem. Et Auctor Iraperfecti explicans illud Alatth. 20.
25. Principes gentium dominantur eorvm, etc. non ita e-
rit inter vos; sed quicumque voluerit inter vos maior fieri,
sit vesier minister; sic ait: Principes Ecclesix fiunt, vt ser-
viant minoribus suis , ut tninistrent eis sicut acceperunt «
Commcntarla in Epistolam I. S. Pe(ri. Cap. Y.
561
Chrislo, et.iuas utililales negligant. cl aliorum procurenl , ^ Vacle, inquit, agc non ul iuder, sed uf Episcopus. Omen
ut, si opus fuerit. neque mori recusent pro salule inferio-
rumsuorum,sicut Apostolus: Ego.ait.impendam et super-
tmpendar ipse pro animabus vestris, 2. Cor. 12. 15.
Secundo, per cleros accipi possunt Cierici, qui proprie
aunt clerus, id esl, sors Domini, el in varios parliculares
pleros.id csl.sortes.ordines el gradus sunl dislributi. Alii
enim sunl loclorcs, alii cxorcislse, nlii osliarii, alii diaco-
ni, alii subdiaroni, elc. Riirsum alius clerus eral Aolio-
chiae, alius Tyri, alius Ponti, alius Uithyniae : quol enim
erant KcclesiaB, lot erant et cleri. Clericus, ail S. Hicro-
nymus ad Nepolian. inlerpretclur nomen suum. et nominis
definilione protata nitalur esse quod dicilur. Sienim «Ar.po,-
Qrxce.l.nline sors appellalur, proplerea vocantur Clerici,
vel quia de sorle sunt Domini , vet quia ipse Pominus est
sors. id cst , pars Clericorum. Idem Epist. 2. Illud dico .
inqiiit, quod Episcopi sacerdol^s ^e esse noverint. non do-
mino' : honorcnt Clericos quasi Clericos. ul el ipsis a Cle-
ricis honor qnasi Episcopis deferalur. Scitum est illud O-
hoc fuit et quasi oraculum ; egit enira ut Episcopus, ideo-
que Toce popiili acclamatus et creatus est Episcopus, qui
proinde lib. 3. Epist. 9. huius de se ominis memor: Ma-
gis, inquit, optamus et cupimus contumelias singulorum
clementt palienlia vincere , quam sacerdolali licenlia vin-
dicare. Et S. Leo Epist 8-1. cap. 1. Licet nonnunquam ,
ait, accidantinsacerdolalibusreprehendendaper.wnis.plus
tamen in corrigendos ayal bcnevolentia quam severilas, et
hortalio quam commotio, charitas quam poleslas. Sed ab
his qui qux sua sunl quserunl, non qux lesu Chrisli, faci-
le ab hnc lege disceditur: et dum dominari magis, quam
consulere subdilis quaerunl, placel honor, inflnt superbia,
et quod provisum eslad concordiam lendil ad noxnm. Hinc
Episcopi et Faslores vocanliir Palres, ui «cianl se ul pa-
trcs filiis praeesse, non iit regcs vel tyrannos servis iinpe-
rare. Hinc Papa est Pater Patrum, imo SerTiis 8er?orum
Dei. Unde S. isidorus: Agnoscal. ait, Episcopus se servum
esse, non dominum; talem subdilis se prxslel, ut non so-
ratoris Domitii: Cur ego le. inqiiil, habcam ul prineipem , " lum auclorilate, verum et humililate clarescal
eum tu me non habeas ut senatorem ? Et Epist 3. Rex no
lentibus prxest, Episcopus volentibus: ille terrore .subii-
cit.hic servituti donatur: ille corpora custodit ad morlem,
hie animas servat ad vitam. lubet ergo 9. Pelrus Episco-
pis et Pasloribus, ne inferioribus Clcricis impcriosc domi-
nari velint. ilaque inler eos simullalcs, ct dissidia ct rixas
orianlur, quae et charilalem fralernam lacdant.et plobem
scandfllizent, sed ul eis mndcsle prrcsidenles ab eis amcn-
tur, cnlanlur et adiiivcntur. Qiiocirca S. Basilius re{j. 43.
inter fisius dispulalas: Morum mansuetudo.nW, et humi-
lilns cordis, harc prsecipua Anlislilis insignia sunto. Ta-
Its enim fuit Chri.slus qui dixit: Discite a me, quia milis
svm. el humiiis corde.
Hic secundus scnsiis, ut per cleros accipiamus Clericos,
eorumque varios gradiis et ordines, est valde cnngruiis,
Primo, quia pronum est ut Episcopi aliqiii elalinriB nniini
Tcliot dominari in cleriim: hic enim cis magis subdilus esl,
quam sinl laici , idque significat vox Clerus , imo oliqui
Sapienler S. Bern. lib. 4. de Consid. adEugenium, do-
cet eum et Praelalos qtio pacto gravilalein cum lenitate
niiscere debeanl, ne vel ob illam, si nimia sil, sinl fasli-
dio et odio, vel ob hanc contemplui. Eslo. ail, gravis. sed
non austcrus. non dissolutus. neque scertts : sed inter ea
mediocrilatem tene. ut neque de severilnte sis oneri. neque
de familiarilale conlemplui. Austeritas fugat infirmiores,
gravilas reprimil leviores : in palalio Papam. domi te pa-
tremfamilias exhibe; ament te domesttci. Si non, fac ul te
timeant. fJlilis esl semper custodia oris. quse lamen fami-
liarilalis graliam non excludal: ilte convenienlior habitus,
si actit severus. vultu serenus, verbo serius. Imo S. Aug.
S. Pauliim (ialat. 3. 19. (iibi ait: Filioli mei. quos ilerum
parlurio donec formelur Christus invobi.'J sectiUis.se sub-
dilorum malrem facit: Me. nit, putate malrem animaritm
veslrarum esse, et ita vos velle componere, ut in vobis nrc
macula. nec ruga possil anle tribunal aelerni iudicis appa-
rere . Animabus enim veslrisnonsolumomamenln.sedeliam
censent, vocem cleri Clcricis allribulam ex electione S. ^- medicamenla desiderans providere . studeo dtssuta consue-
Matlhix, qui per clerum, id est, sorlem, fuit electus ad
Apo.slolalum, uli dixi Aclor. i. v. 26. Unde \ideas qunm
antiqiium sit nomen cleri et Clerici , ciusque distinctio a
laico, quod perpernm negant hserctici. Secundo, quia in
clero proprie sunl cleri, id cst, variaeClericoruin sorles et
gradus, iili iam dixi. Tcrlio , quia Episcnpi el Pontifices
mullas legc8,canones,ritiis et caercmonias praesrripscriint
diaconis, subdinconis, nliisqiic Clericis, uli palel ex iure
cauonico. Privalim ctinm noiiniilli plura ab eis cxipunl,
niinc hoc,niinc illud mandando,eisqiie quasi domini im-
peritant, iuxta illud Chrisli de vetcribiis Poniificibiis : .4/-
Itgant onera gravia el importabilia.el imponunt in hume-
ros hominum, digito aulem suo nolunl ea movere, Mallh.
23. 4. Quarlo , qiiia multi pro in clcris legunt in clera,
etde Clcricis exponunl: ila VIII. Synodiis gcnernlis can.
4. ubi ci hisce Pclri verbis colli^it, Episcopum nihil drbe-
re exigere a Clericis sibi subieclis. S. Hieronymus Rpist.
re, conscis.<:a sarcire, vuineralacurare,abluere sordida.re-
pararc perdila, et ea qux sunt inlegra spirilualibus mar-
garilis ornnre.
Idem liimine nnturae viderunlCienliles.uti insiniiatChri-Gnom«
stiis, dicens : Reges qentium dominanlur eorum. et qui po- f^*^" j^
te<ta>em habent super eos, benefici voeanlur. Luo. 22. 26. oiojiriua
Bcnefxri, (iraece evergeUt . iili vocnlus cst Ploli'maeiis E-pfmci-
verf^eles. nb benolicin in subdilos collsla: ex nd^crso, ly-P"-
rannus est qui suo bono et honori, non subdiiorum in re-
geiido consulit. Vcri crfjo principos mafjis ministri siint
reipiibl.quain domini. lla.Vnlij^oniis.Mncedonum rex coo-
spiciens filiiim iiisolenlius siibdilos regenlem: 4» ignoras.
a\l, ofili. regnum nostrum essc splendidam servitutem .^ lla
./Elinnus lib.^.VariacHislorife.Primus Laceda?moniim rex
dirtiis cst Agis (et nb co miilli dcinrcps diili siinl .4(7»,«) id
csl ductor, ab ay:>, id est, diieo: quin clcmcnler impera-
bat, ducens pnlius quam dnminans. uli nrios pr.-eit dueit-
2. S. Ephrem opusc. dc Poenit. iniung. S. Bernardii» E- ()qiie j^ro^^em. Unde Plistarchus LoonidiP (iliiis rngntus.cur
BMPrx
lali bt
raoda
ilii.
pisl. 237. ctalii. Quinlo, quia S. Polrus alludit ad Lcvi-
las, qtii in velcri Tcstamonto erant Domiiii clcrtis.id cst,
«orset hacroditas; quia priinitias. docima8,votn Dco obln-
ta ipsi qunsi domestici ct ministri Doi rccipiobnnt, Num.
18. 20. Deutcr. 18. 2. Episcopus crgo modestc hic admo-
nel S. Pelriis, iit modeslc siiis Clcricis imporont, scilioct
magis excmplo, qiiain procepto, nimirum iit fiant formn
S'''?!^! put'> tiim Clericorum, luiii cnngcqueulor cl laico-
rum: clcrum ciiiin scqui anlot populus.
S. Petrum secutus S. Dionys. Epist. 8. Hoc. ail , exi-
mix in se dileclionis divinus ac summus Ponlifex Chrisius
argumentum capit. si oves eius modtstissima gubematione
patcamus. Sic Sloses pontifex cl princcps Synagogir, erat
Riitissimus omnium hominiim illius nvi, Num. 12. 3. Sic
rt de Davide dicitur Psal 131 1. Mcmrnlo. Dominc, Da-
vid , et omnis mansuetudinis cius. Sic Probus mittens S.
Ambrosium Mcdiolnaunt ad scdaaduiii populi luinultum:
VOL. X.
iLacedacinonum roges non n priscis rogibiis cognomen sor-
tirenlur? Quia, nit, illi diicere quam regnare maliierunt.
posleriores illis nequaquam. .Mlusit ad nomen Agis. id cst.
ductor; Plistarehus niilem idom cst quod pluribus impe-
rnns: ila Plutarchus in Lncon
Paslor ergo sit aclor, sit .\gis. iion Plistarchiis. non im-
periosiis, durondo et agcndo siios suav iler regal, ac vor-
boriim suavitnte magis quam verberum aspcrilate agat
ad boniim.
Cicoro Philipp. 1. damnat illud Rectoruin insolentiiim
do siibdilis : Oderint. dum meluant, quia. inqtiil. prseslat
diligi quam melui.
Agesilaus rcx Spart.-c rogatiis,(>u(i.< res regcm hnbere o-
porleat? dixit; Adversus hosles audaeiam . ergn subdilos
benevolentiam . in opport unilate vero ralioncm et consilium
ita StobaDiis scrm. 52.
Cyrus rex Porsarum bellicosissimus dicebal neroincra
-I
562
Commentaria in Epistolam I. S. Petri. Cap. V.
deberesuscipereprincipatiim.nisJessctmeliorhisin quos^pio, dum iniquuum sit bonaprxcipere.et talia non feciS'
VI.
susciperet imperium: ita Plularcii. in Apoplit. regura
AatoninusPiusImper.cum initio Imperii quosdam reos
absolvcns repreheiideretur, respondit: Principalum non
a suppliciis, sed a mansueludine auspicandum esse: ita
Xiphiliniis in cius vila.
M. Anloninus Verus ccnsuit Imperalorem non tueri ag-
mina sateliilum , scd bcneficenliam ct benevolenliam ci-
vium: ila Herodot. lib. 1.
Pastor ilaqiie eogilel sc non esse dominum subditorum,
sed piTdagogiiin , ut eos quasi magni regis (iiios instruat
bouis moribus, dirigalque et deducat in vitam aeteruam,
ut quidani Sanclorum dixit, ac proinde ilaagat cum eis,
ut ipsi ei se fidere, conscientias, tentaliones etnecessita-
les aperire, ad eum in omnibus quasi ad palrem, imo ma-
treiii rccurrere audeant et gaiidcant.
SeD FORMA FACTl GREGIS EX ANIMO. ) Est hiEC SCXla
Pastoris lex, dos et conditio, ut scilicet sit forma, id cst,
exemplar vitae gregi suo; formam lianc opponil domioa
se. Monct itaque David Psal. 13t. 9. sacerdotes qiios Ec-
clesiae magistros esse oporlet, ut induant iustitiam. Quo
loco sic scribit S. Gregorius : Vestimenla sacerdoiis quid
aliud quam recta opera debemus accipere, Prophela atle-
stanle.qui ail: Sacerdoles tui induant iustitiam. Tum al-
ludens ad ponlificis Aaronici veslcni. ei qua supensa au-
rea tintinnabiila pendebant, subdil: Vcstimentis ilaque il-
lius tintinnahula inhxrent. vt vHx viam cum lingux soni-
tu, ipsa qiioque bona opera clawent sacerdotis.
Meminerint ergo Principes et Praelati se in alto versari
culininc, ubi ab oinnibus videantur, omnium in se conie-
clos esse oculos . omnia ipsorum facta dictaque a multis
subditorum oculis conspici , et notari; non enira potest
abscondi civilas supra montem posita, ut ait Christus.
Vere Seneca lib. de Clementia c. 8. alloquens principem:
Tibi, ait, non magis quam soli latere conlingit;multa con-
ira te lux est , omnium in islam conversi oculi sunt. Et a-
piid Cassiodorum lib. 3. ad Argol. Theodoricus: Kon pa-
tioni, q. d. Non domincntur imperio. sed exemplo, ut for- D titur clarilas illa (loquilur de praefecto urbis) commiltere.
rDara vitae sanclae sanotc vivcndo fidelibus praescribant. S.
Prilatus Petro succioit S. Paulus hanc Timotheo Ephesi Episcopo
sii formadictans regulam Epist. 1. c. 4. 12. Exemplum, ait, esto
gresis. fidelium in verbo. in conversatione, in charitate, in fide et
caslitate. EtTito Cretae Episcopo c. 2. 7. In omnibus prx-
be teipsum exemplum bonorum operum in doctrina. in in-
tegrHate, in gravilale : ubi in Grajco pro exemplum eadein
est vox TUTTo,-, quam interpres hoc loco vertit forma, quia,
ut explicat S. Hieron. ad Titum 2. optat Paulus, Vt Ti-
motheus, aut quicumque Prxlatus, sit inslar archettjpi, si-
ve primarix formx , ex qua viva virtutum simulacra li-
neamenlis vitx honestx in se translatis exprimunlur. Et
S. Chrysost. ibid. Sit omnibus, ait, doclrina exemplarque
tux virtutis, speculum vilx, quod omnibus ad imilandum
proponilur, veluli primaria quxdam imago , omnia in se
habens qux bona et honesta sunt. Et Primasius ibidem :
A'e exemplo , inquit, destruas verbum. Formam ergo, id
quod possil mobilis turba nescire, localus in medio ad se
cunclorum trahit aspectum , el lolius vilx iudicium pro-
mulgal fama populorum. Et lib. 11. Epist. 6. Laterenon
potest, quod inlra cancellos egeris: lenes quippe lucidas
fores, clauslra patentia : et quamvis studiose claudas, ne-
cesse est ut le cunclis aperias : nam si foris steteris , meis
emendaris oblulibus; si inlus ingrediaris , observantium
non poles declinare conspeclus. Vide quo le antiquitas vo-
lueril collocari, undique conspiceris, qui in illa clarilate
versaris.
Nec praelereunda sunt quae scribit Plutarch. in Politic.
Vilam, ait, sibi quisque et mores excolere debel, quo pror-
sus omni nola viluperaiioneque careat, quando prxsertim
eorum qui Eeipublicx prxsunt , non modo singula verba,
et res lanlum publicitus geslx animadverti notarique so-
lent, sed virtus quoque, ioci simul et seria, cumque domus,
,, , ipsa familia. tixor, cubile curiosius inquiruntur. Ete\e-
est, exeniplar recle vivendi, da o Praelate, tuis subditis. P ganter Claudianus:
Non satis sit tibi quod facie et loco praeeas populo, sed Hoc te prxterea cr
praeeas popu
stude pariter praeire virtute et pietatis operibus, ut sic po-
piihis sponle te etiam non cogitantem aemuletur. Vita iu-
beal, lingua persuadeat, ait S. Athan. ad Monach. Sic in
curru Cherubico Ezech. 1. 19. qui typus est Ecclesiaj, mo-
tum Cherubinorum sequuntur rota;,hoc est,motum actum-
que Prjelatoruni ( hi enim mystice sunt Cherubini Dei)
sequuntur fideles. Sicut enim pueri dum discunt scribere
et pingere,exemplar sibi a magistroefligiatum inspiciunt,
et exprimere conantur: sic Praelali mores, ait Isidor. Pe-
lus. lib. 3. Ep. 359. inspicit et imilatur populus: hic e-
nim corain Pralalis est, agitqueet agitur instar pueri.
Ita Paulus se pra?buit fidelibus formam et normam viven-
di: Imilalores, ait, mei eslote, fratres, el observate eos qui
ila ambulant sicut habetis formam noslram, Graece tu-
TTov, id est, t?/pum et exemplar nostrum, Philip. 3. 17. Et
Thessalonicenses Ep. 1. cap. 1. 6. laudat a virtute : Ita ut
facli silis, ait, forma omnibus credentibus in Macedonia
crebro sermone monebo.
Ut le lolius medio telluris in orbe
Vivere cognoscas; cunclis tua genlibus esse
Facla palam, nee posse dari regalibus unquam
Secrelum vitiis; nam lux altissima fati
Occullum nihil esse sinil, latebrasque per omnes
Inlrat, etc.
Quocirca nihil iurptus est quam excellentem esse culmine,
el despicabilem vililate, ait Salvianus lib. 2. ad Eccles.
Princeps enim est regula auimata, et viva lex popuIi.Bre-
Titer, sed acute et nervose S. Bernard. lib. 2. de Consid.
ad Eugen. c. 7. Monslruosa res, inquit, gradus summus,
et animus infimus: sedes prima, et vita ima : lingua ma-
gniloqua, et manus otiosa: sermo multus, el fructus nul-
lus : vullus gravis, el actus levis: ingens auctoritas, et nu-
tans slabililas. Quocirca S. Ambr. Epist. 6. ad Irenaeum:
Sit noslra. inquit, via angustior, virlus exuberantior, tra-
. mes pressior, fides sublimior , callis arctior , vigor mentis
Prsclare^ S. Hieron. ad Nepotianum Ep. 2. Non con-\J exundans. setnilx rectx, sit egressus ad superiora.S.Chry-
^ sost. lib. 2. de Sacerd. P/-06?ean^ inquit, (ad functionem
pasloralem, ad Episcopatum) qui longe omnibus prxslant ,
quique virtule animi lantum reliquos excellunt, quanlum
corporis magniludine Saul Hebrxorum genlem excelluil:
seu polius mullo etiam magis. Auctor imperfecti hom. 43.
Audiant, inquit, te homines parva inandanlem, et grandia
videanl facienlem. S. Gregorius 1. p. Paslor. cap. 3. Sit
Paslor, ait, operatione prxcipuus , ut vilx viam subdilis
vivendo denunlicl: et grex qui Pastoris vocem moresque
sequilur, per exempla melius quamper verba gradialur.
Illa vox libenlius audilorum corda penelrat, quam dicen-
iis vila commendal: et optima ovium pascua sunt, exem-
pla Pasloris. Talis fuit S. Malachias Archiepisc Hiber-
ni£e, qui S. Bernardo teste, dicere solebat suis: No« re-
cuso mori, vt vos vilx mex tenealis exemplum. Eratenim
ipse, iuquit S. Bernardus , regula Fratrum: legebanl in
vita eiusquomodo conversarentur. Sibi pauper , sed dives
fundant, ait, opera tua sermonem luum,ne cutn in EcclC'
sia loqueris. tacilus quilibel respondeat : Cur ergo hxc qux
dicis ipse non facis? Delicalus magisler e.tt, quipleno ven-
tre dc ieiuniis disputat. Accusare avariliam et lalro potest.
Sacerdotis Chrisli os, mens, manusque concordent. Et in
eamdem sententiam S. Greg. in c.28. lob sub finem: Lex,
ait, esl prxdicatoribus posila, ut impleant quod loquen-
do suadere festinant. ISam loquendi auctorilas perdilur ,
quando vox opere non adiuvalur; illa vox cor audienlis
penelrat , qux hoc quod sonueril opere confirmal. Eodem
spectaut quae Theodorici regis nomiue scribit Cassiod. 1.
5. Var. Ep. 22. Est enim quoddam speculum morum a-
gentis oralio , nec tnaius polest esse menlis lestimonium ,
quamquatilas inspecta verborum. Et Ep. 21. Age, ne tua
tibi obticialur oralio . quia pondus est pudoris gravissimi
propna voce convinci. Rursus lib. 11. Ep. 8. Non enim
■polesl auclontatem habere sermo , qui non iuvalur exem-
Commentaria in EpJstolam I. S. Petri. Cap. V.
563
>>rat paupnrihus : pater erat orphanorutn , tnarilus vidua- ^ ronae subditorum quos ad salulem perduxerunt, iuxla il-
rum, pius ad compatiendum, ad corrigendum liber.
Idcm Bernard. lib. 4. de Consid. c. 1. cl 2. Eugenium
Ponlificcm nionet, ut prse CKteris reformet aulam suam
RoDij et Ecclcsinm Homanam, eamque toli Ecclcsia» in formam
•pecuiurLCt exemplum slatual. Circa te sunt, ail, clerus et populus
*"■'"»• tuus. cui specialiler cpiscoparis. ac per hoc specialis curx
teneris debilor. Jli quoque qui tibi quolidie assistunt senio-
res populi, orbis iudices, ctc. Et primo quidcm clcrum il-
lum ordinatissimum esse decet, ex quo prxcipue in omnem
Ecclesiain cleri forma processit. Deinde omne quod per-
peram a/jitur leprxsente, tibi turpius. Interest glorix san-
ctitalis tux, ut quos prx oculis habes, ita ordinati, ita sint
informali, quatcnus lotius honestatis et ordinis ipsi specu-
lum, ipsi sint forma. Inveniantur prx cxleris oportet ex-
pediti ad officia, idonei ad Sacramenta. adpiebes erudien-
lud S. Pauli 1. Thessai. 2. 19. Qux est enim nostra spes,
aut gaudium, aut corona glorix? !\'onne vos ante Domi-
num nostrum lesum Christum eslis in adventu eius ? vos
enim estis gloria nostra et gaudium. Sic in die iudicii S.
Thomas trahet posl se ludiam , Andreas Achaiam, loan-
nes Asiam , Paulus universum mundum, ait S. (ircgor.
homil. 17. in Erang. quje sane ingcns erit gloria et co-
rona. Sic in vita S. Aldegundis legiraus, eidem appa-
ruisse S. Amaodum stipatum magna raultiludine Sanctu-
rum a se conversorum , intcr quos ipse quasi gigas emi-
nebat et statura ct gloria; omnes vero in eum quasi ma-
gistrum et parentem respiciebant, eiquc suas coronas ac-
ceptas ferebant.
Qiiocirca vocatur hxc corona gloria! : corona, quia da- Cfrir^
^^ _ tur quasi prajmium pascenti.bravium ccrtanli, inerces la- !;'"'■'•'
das solliciii , circumspecti ad sese custodiendos in omni ca- boranti : glorix , Primo, id cst gloriosa. Sccuudo, gtorix, j!|'"'"
slitatc. Et c. 4. Sint compositi ad mores, probali ad san- quia non ex rosis, vel gerarais, scd ex variis gloria cjele- '"i .
ctimoniam, parati ad obedienliam , mansucli ad patien- p slis dotibus contexitur. Tertio, glorix, id est magoificen- 2.
tiam, subiecli ad disciplinam, rigidi ad censuram. Catho- " tiae, maiestatis, splendoris divini, q. d. Corona ha^c erit 3.
lici ad fidem, fideles ad dispensationem, concordes adpa- magoifica, maiestale ct splendore divino plena; quia fa-
ciet ea coronatos filios, et hoercdes regni ca;leslis,ideoque
reges et sacerdotes Dei, iuxta illud Apocal. 5. 10. Fecisli
nos Dco nnslro regnum et sacerdolcs, el regnabimus suptr
terram. Et Sapient. 6. 17. Accipient rcgnum decoris et dia-
dema speciei de manu Domini. Uude per hypallagcu coro-
na glorix accipi potest pro gloria coronx, id cst, gloria rc-
gni, vel gloria coronx, id est, undiquc coronans, ambiens,
ornans, et beans sanctum Pastorem. Quarto, glorix, quia i.
csl, et corona gratix iu hac vila, cui in futura ex ffquu
respondebit corona gloria:, iuxla illud Psal. 20. 4. Pra.-
venisti eum in bencdiclionibus dulcedinis, posuisli in capi-
tc cius coronam de lapide pretioso ; iu quae verba S. Bor-
iiard. serm. 39. inter parvos: Triplex, ait, nobis nccesMi-
ria est benedictio, prxveniens , adiuvans et consummans :
prima misericordix, secundagratix, tertia glorix. 1'rxve-
nit miscricordia convcrsionem , adiuvat gralia conversatio-
eem, conformcs ad unitatem. Qui sint »j iudicio recti, in
consilio providi, in iubcndo discrcti, in disponendo indu-
strii, in agendo strenui , in loquendo modesti , in adver-
sitale sccuri , in prosperitatc devoli, in zelo sobrii. in mi-
sericordia non remissi, in olio non otiosi, in hospitio non
dissoluti. in convivio non effusi, in cura rci familiaris non
anxii . alicnx non cupidi , sux non prodigi, ubique et in
omnibus circumspecti, elc. qui missipo<it aurum non eanl,
si^d Christum sequantur, qui regibus loannem cxhibeant,
.Egfpliis Moscn. fornicantibus Phinees, Eliam idololatris,
Elisxum avaris . Pctrum menticnlibus , Panlum blasphe-
inantibus , ncgolianiibus Chrislum , elc. Qui non de dote
vidux et patrimonio crucifixi, se vel suos dilare feslinent,
gralis danles quod gratis acceperunt.
Ex ANiMO.) q. d. Non ex composito, non ad exlernam
speciem, non afTcctate, non fictc ct hy|)ocrili('e, scd vcrc.
realitcr, siiiccrc, ex nnimo et loto corde snlnfjile esse fi- Q nem, perficit gloria consummationem. Et S. Dionys. Ecrl.
delibus foriiia ol nnrma vila: sanclx et Chrislian». .Multi
cniin iuduuiil vultuiii devolum ct religiusuiii, scd nnimuin
liabcnt irreligiosiim, vel ccrle vnnum et vagum. Tnles e-
ranl Scribas et Pharisxi, quos proinde ChrisUis culpat,
vocatque sepiilcra dcalbala, Mntlh. 23. 27. Hos slmlhio-
ni corapnrnt S. Grcgur. quia sauclilalis vilam quasi vola-
tus pennam per spcciem rclincnt , scd opera non exerccnt,
ait ipsc 3o. Moral. cap. 5. alias G. strulhiu eDim pennas
hnbet, sed nun volat.
Et ccm appabuebit PRincEPS Pastobuh. ) Chrisiiis
Dominus , qiii ait: Ego sum Pastor bonus; bonus Pastor
animam dal pro oribus suis. ctc. loan. 10. 11.
Pbbcipietis ihuabckscibilem ( dc Iioc epilhcto vidc
dicta cnp. 1. v. 4. ) GLoniA cobonah.) Scholastici pra;-
ter coroiinm cl glorinm essenttalein coramuiicm oinnibus
beatis, dnnl Doctoribiis [qiinlcs sunt Episcopi ct Paslorcs)
Trp» au qiioqiic arcidentakMn, qiiain aureolam vocanl; tres cniin
reol*. constitiiunt niircolas: priinnm, Murtvriim; sccuudam.
hiernr. cap. 2. Dominus. ait, certantibus prxmia propo-
nit ut Deus; lcges autcm certamiJiis tulit ut sapiens.prx-
tniaque vincentibus decora constituil ct pulcherrima ; ac
quod est profeclo divinius , ipse ut cst summe clcmens ct
bonus. in suis bctlaloribus vincit, dum in illis habitans pro
illorum salute et vicloria adversus mortis cl corruptionis
impcrium pugnat.
SlHILITEIl ADOLESCENTBS SLBDITI ESTOTE SE5I0RI- Vor». 5.
BUS.) Per adolcsccntes. (Irajce vjwrcodi, id cst, iuniorcs. ii^c- ^'^^1^"^!^^^
cipe per catnclircsin quoslibct infcriorcs et subdilos. Quia munu^
enim sencs ob snpicnliam prjeesse et rcgere solcnl, iunio- erg^ '«-
res vero subdi el rcgi : hinc sencs vocanlur supcriorcs, iu-°'""'-
niores subdili.Unde a scnibus scnalus appcllatuscst. Prae-
cipue vero pcr adolcscentes accipcCh^ricos infcriorum (>r-
dinum, ut Diaconos, Lcclorcs, Exorcislas: hos cnim de-
ccl pr» omnibus subdi scnioribus, tjra'ce Kffc-^jTioos- , id
csl,saccrdotibus. Sicut eniin pnulo ante iussit Prcsbylcros
non dominari in cleros, id est Clcricos minorcs et iunio-
Virginum; terliain, Doclorum, quas reprajscnlarunl trcs U res : sic vicissiin hos monct ne contra Prcsbytcros insolc
Doctrt
rooi in-
»ro«.
I.
II.
coronoi tabcrnaculi, scilirct corona nltnris Ihymiainnlis
rcprxscnlnvit nurcolnm .Martyrum, E»odi 30. 3. coroiia
arcas reprajsenlavit aiircolnin Virginiim, Exodi 25. v. 21,
corona inensx pannm propnsilionis rcpr»sciitavit aurco-
lam Doctorum, Exudi 25. 'io. Doctnr cniiii dat nQiinx do-
clrinnm quasi pnncm suuin. Vide S. Thomam ct Schola-
slic. in 4. di.st. 49.
Porro ulraque coroiin Doctoriim ct Pastorum , ingcns
cril ct cximia Priiiio, qiiia respond>-hil ingcnti eorum cha-
ritati, qiin non solum siiaiii, scd ct plurimuruiii alioruin
animas salvnrc ct pcrficcre Halagcriint.
Scciindo. quin rcspondcbit /clo qiio rcgnum et gloriam
Dci propngnrunt : cuiiis crgu iiiaior fuerit zclus el labor,
ciiis parilcr niaior crit glorin ct Inurea.
Tertio, qiiia glorin siihdilunim eiit gloria Pastorum :
tol ergo Paslorca saacti babebunt corouas, quot crunl co-
scnnl. scd iis sc siibdant: ila Cnielnn. Snliiicron .\rias et
alii. Hocenim cxigil dcbita sftbordinatio, ordoquc hiernr-
chicus. Idem pnulo post S. Pctruin monuitS. Ignat. Ep. 7.
odTarsenscs: Presbyleri, ai», subiecti estotc Episcopo, Dia-
coni Prxsbijleris, populus Presbijlcris el Diaconis. Qui hnc
ordinis decorum scrvaverint , prn eorum animabns rqo li-
bcn^ meam commutavero. El ad Smyrncns, Ep. 10 Omnia
iqilur veslra dcccnti nrdine prrfirianlur ; litici Diaconis
subiiciantnr, Diaconi Presbi/teris. Presbyteri Episcopo, E-
piscopus Chri.-ilo. ut ipsr Patri.
Dcniqiie par est iit quilibct adolesccntesreverennturse-
niorcs, il nb cis dirigi sc sinnnl. 1'anilics cnim \ciiorabi-Ciiiiii^?
lis cst , luiii ob cvpcricnliam et sapicntinin, Imii ob mo- **'''*'*"
dcrnlioncm pnssioniim, qiia; in iiivenibiis ob copiam san-
giiinis cl caloris cbiillioiil ct \igcnt, iiixla illiid Eccl. 6.
33. In inullitudinc Probijlcrorum prudcntium sta, et sa-
564
Commenlaria ia Epislolam I. S. Petri, Cap. V.
pientix illorum ex corde coniunger e, ul omnem narrationem ^sam, conneiam, ordinaUm, composilam, elegantem cf-
VerecuD
dia esi
purpura
Dei possis audire. Unde S. Anibros. lib. de Viduis: Vici-
na est lapsibus adolescenlia, ait, quia variarum xslus cu-
pidilatum fervorcm calenlis inflammal selalis. Quocirca
idem lib. 1. OtTic. 17. Bonorum,&\l, adolescentium est Dei
timorem habere, deferre parentibus honorem, habere senio-
ribus reverenliam, castitatem tueri, non aspernari humili-
tatem, dilujere clementiam ac verecundiam, qux ornamen-
ta sunt minoris xtatis. Ut cnim in senibus gravilas, in iu-
venibus alacritas, ila in adolescenlibus verecundia, velut
quadam dote commendatur naturx. Idem viderunt et san-
zerunt Pliilosophi. Diogenes adolesceuli erubeacenli ideo-
que turbato: Bono, ait, esto animo, o fili, istiusmodi est
tinclura virtulis: ita Laert. in eius Vila. Dcnietrius Ptia-
lereus adrnoncbat adoiescentes, Ul domi parenies, in via
obvios, in soUludine revererentur seipsos: ita Laert. lib. 5.
cap. 5. Socrales liorlabalur iu\enes ut hcec tria haberent,
In animo prudcntiam, in lingua siienlium, in vultu vere-
cundiam, ait .Vlaxim. serni. 41
ficieut, qux ct fidelium animos recreabit, et inndclium a-
nimos alliciet.ut eidem sese inserere etChristiani fieri cu-
piant. Unde Syrus ?ertit: Circumamicti estote mansuctu-
dine animi,unus erga alium. Dixerat enira S. Petrus, Pres-
byteros non debere dominari in cleros, id est, Clericos oe-
que ac laicos, hos vero quasi adolesceotes et minores de-
bere se subdere Presbyteris. lam roodum id praeslandi u-
trisque prsescribit,scilicet huniilitatem,si illam lamPres-
byteri iunioribusadeossedimiltendo.quamiunioresPres-
byteris se subdendo exhibeant et insinucnt. Sic enim utri-
que conflabunt unam quasi Ecclesiee vestem , unumque
syrma ex variis plicis et sinibus eleganler composituiii.
Sicut eniin plica extans sive exterior, plicoe depressiori
vel interiori se apposite accommodat et iosinuat, ac vice
versa inlerior exteriori:sic pariier humilitas facit, ut su-
perior inferiori se accommodet et insinuet, ct vicissim in-
ierior superiori; itaque omnes confleut unam elcganleni
concordise, pacis et charitatis cycladem. S. Pelrosuccinit
Omnes autem imvicbiu ( Graeca ;.ddunt uTroTaTo-ouivoi, B S. Paul. Pliiiip.2.2.//n/?^e/e, ail, gaudium meum, ut idein
id est, subordinuti, eo scilicet ordine quo iaiii dixit: Ado-
lescenles subdili estole senioribufj uumilitateji insinua-
TB.) Videlur legisse iutcrpres vjMlTKa^iwj^s, id esl, insi-
nuale; /.oXtto? ei\im est sinus. Insinuule ergo,id est, in sinu
habete, pula in animo et corde promplam ac paratam, ut
illico aliis eam ofleralis et exhibeatis : ila Glossa et Hugo.
Secundo, et potius, huinilitatem invicem iusiauate, id est,
JD sinum allerius inutuo iogerile, ut olterius animi sinum
subeat el peiielret, eumque vobis et Christo conciliet, ac
ad rependendain humililatem etcbaritatem provocet. Sic
enim oratores in exordio utunlur insinualione, qua sese
in auditorum animos insinuant, eosque sibi conciliant, ut
avide et cupide ea quoe dicturi sunt audiant et excipiant.
Insinuatio, ait Cicero lib. 1. delnvent. est oratio qitadam
dissimulatione et circuilione obscure subiens audiloris ani-
mum. Et.ut Servius in 11. Jiueid. Est callidus et sublilis
aditus ad persuadendum. Talis insinuatio Chrislianis est
sapialis, eamdem charitatem habentes, unanimes idipsuni
sentienles, nihit per conlentionem, neque pcr inanem glo-
riam. sed in humilitute supcriores, sibi invicern arbitran-
tes. Humilitas enim superiores coordinat inferioribus, et
hos subordinat superioribus.
Humilitas ergo est pareos ordinis, concordiae , paciSjHumil'-
charilalis, etc. Humilitas, ait Cassian. collat. 15. cap. 7. f^"'
est omnium magistra virlutum, ipsa est cxlestis xdificii /ir- Gnnmi
missimum fundamentum: ipsa est donum proprium alque^e humi-
magnificum Salvatoris. Et S. Basil. in Constit. monast. '"*'*•
cap. 17. Humilitas, ait, est tutissimus virtutum omnium
thesaurus. Idem serm. de abdic. reruin : Humilitas, ait,
est sagena qux omnes virtules complectitur. S. Hilarius ia
Psalm. 118. liltera Res, docet in bumilitate maudatoruin
caput et summain pmnium consistere. /n humilHale, ait,
docuit (Christus) omnia fidei nomina et prxmia conlineri.
Idem in Psalm. 130. Tenendus, ait, humilitatisel altitu-
iiumititas, quae oranes sibi demeretur et devincit. Sic Lu- p dinis modus est, ut corde humiles , sensu vero et anima
cretius lib. 6. ait: Sol xstum insinuat per septa domorum. ^ simus excclsi. S. Leo serm. 7. de Epiph. nervose : Tota.
Sic Propert. lib. 3. eleg. 9. ait Ca;sarem opes insinuare,
id est, in sinum immitlere. Sic mare per sinum lcrroe sese
insinuat. Sic assentator insinuat se in aniinuni principis.
Veruin Grajca passim habeut Eyzowfiojtras-.Ss , ( pro quo
Rcgialegunl EY/of/Troa-aijjc, eodem sensu) quod priino verti
potest, innodate et arcle ceu nodis illigalam tenete. He-
sychius eniin iiiLexico vertit J-rJji;, id est, innodaius, illi-
gatus: ita Vatabl. Hesscl. et alii ; unde Tigur. vertit, Hu-
mititatem aniini vobis infixam habete; Pagninus, illiga-
tam habete. Non enim in veste aut colli depressione, aut
vocis submissione, sed in animi conslantia humilitas sila
est, aitNaz. orat.l3. -ecundo.verli potest, ampleclimini,
induite, involuite , ornale vos. Nam et Hesychius vertit.^o-
'ktra.d-: itaCEcum. Humilitatem, ait, omni ex parte cotn-
plectimini , ut ea undique amiciri et involvi videamini :
quod Nosteracut" et apposite vertit, insinuale^&sxau uon
pecloris, sed vestium. Sic enim vocatur vestis sinuosa ,
ait, Christianx sapientix disciplina non in abundantia ver-
bi, non in astulia disputandi, neque in appetitu laudis ct
glorix, sed in vera et vulunlaria humilitate consistit, quain
Dominus lesus Christus ab utero matris usque ad svppli-
cium crucis pro omni fortiludine et elegil et docuit. Et pau-
lo ante: l^ola vicloria Salvatoris qux et diabolum supera-
vit et mundum, humilitate est concepta. humilitale cunfe-
cla. S. Gregor. 3i. Morai. cap. 18. vel iuxta aliain edi-
tionem 23. Evidentissimum, ait, reproborum signuin est
superbia, electorum vero huinilitas. Et S. Athanasius de
Virg. Humilitas, ait, in Christo e.st, superbia in diabolo.
Quocirca S. Gregorius, Bernardus, Cassianus el alii do-
cent humilitatem esse fundamentuin virtuluin, pra;sertiiii
pacis et charilatis, cuius rei illustre narrat exeinplum lo-
annes .Moschus in Prato spirit. cap. 210. Duo, inquit, E-
piscopi erant in simultate, unus eorum venit curn clero,
prociditque ad pedes alterius, diceos: Ignosce , domine.
quse multas hobet plicas et sinus, de quibus Ovidius 2. D servi tui sumus. Ille hac humilitate victus: Tu, ait, meus
Melamorph.
Tremulx sinuantur flamine vesles.
Id est, formantur, rngantur, vel in sinus colligantur. Et
Statius Ijb. 10. Thebaid. ait chlamydem insinuatam im-
plere re aliqua. Hinc et sious vocatur veluin navis, qnod
venlis flantibus curvatur et sinum facit. Unde Ovid.
Plenaque curvato pandere vela sinu.
Et Virgil. 5. ^Eneid. Obliquat sinus in ventum.
Dicit ergo S. Petrus: Humililatem invicem r/zofi^ojja-
ff.5e , id est , involvite et insinuate, ut sicut in veste plica
una et sinus unus insinuat sese aUeri,et hic alleri et alteri
coutinuo, itaque pulchre vestein sinuosam, et per sinus e-
leganler deductam et compositam efficit; ita pariter fa-
ciant et Christiani, unus alteri per hurnililatem quasi si-
nura, in sinuin alterius se insinuet, et hic alteri et alteri
continuo; ita omnes unam quasi Ecclesioe vestem sinuo-
et dominus et pater es. Unde infert: Et vos cum habetis
inimicum, ita facile, et vincelis. Maiorem ergo gloriam ha-
bel humilis quam rex, quia ab omnibus laudatur. Similia
recenset cap. 218. et 219.
QUIA DeUS SUPEBBIS RESISTIT.) Quoniam eXCClsUS eslSapeTbU
Dominus. et humilia respicit , et alla a longe cognoscil,^^"^'^^-
Psalm. 137. 6. Vide dicta lacobi 4. 6. ubi earadem habet ■""-*•
sentenliain. Notat S. Chrysost. hom. 3. de verbis Isaia; :
non dicil: Deus superbos dimittit, suain ab eisopem gra-
tiamque subducens, sed avTiTajo-irai, id est,adversatHr, et
posilive resislit, non quod iostructa acie aut pugiia Deo
sit opus, cum superbo nihil sit infirmius, sed quod solo
nutu ei resistat, eum afflet, perdat,annihilet, si velit. Un-
de S. Ambrosius in Ps. 118. octonar. 7. Quid igitur, ait,
hoc peccato potest esse deterius, quod a Dei capit iniuria?
ideoque Scriptura dicit: Dominus superbis resislU ; lam-
Commentaria in Epislolam 1. S. Pelri. Cap. V.
563
guam sux contumelise propulsator, veluli quoddam susce- \ I:i tempobb tisitatio!IIS.]Quo scilicelDeus tos visita-
pil adversus superbiam speciale cerlamen. bit, ul veslram liuiiiililatern remuueretur, Tosque exallet
HuuiLiA.vi:*! iciTUB siB POTB>Ti MAMU Dei. ) S. la- sive iii hoc vita, sive in futura. To visitadonis uon est in
cobus habct, in conspectu I>ei;e9t cfTicax ratio persuadens Graco, sed intcliifjitur: xaico; enim sigoiflcat occasionem,
humililatem. Quis eniin hoino, imo miser homuncio, non opportunilatein, tempus commoduro, quod est teinpus vi-
se humiliet sub maiestatc el polcntia Dcl, qui non tantum sitationis. Unde Syrus vertit, in lewpore congruo ; Tigur.
sibi, scd et supcrioribus ac proximis vult nos subdi et hu- cum erit opportunuin ; Pagn. in letnpore opporluno, iuxta
miliari, ut si cis tc humilies, Deo tc humilies : si contra illud Ps. 9. 10. Adiulor (Deus) in opporlunilulibus, in tri
Tcl super C09 tc c(Teras,ct insolcscas, contra et supcr Deum
le elTeras? Huinililas eniin , ut ait S. Bernard. de grad.
humil. est virtus qua quis ex verissimasui cognilione sibi
ipsi vilescil, ut coram Dco inspiciens suam abyssum nihi-
li, peccatorum ct miseriaruin, dicat cum S. Franciseo:
Quis tu, Domine, quis etjo ? Tu abi/ssus omnis boni. erjo a-
byssus omnis maliAiiem acrm. IG. in Cant. Verus humi-
lis, ait, vitis vult rcpulari, non hurnilis prxdicari ; (jaudcl
tui conlemptu , hoc solo sane superbus, quod laiides con-
temnat. Quis aub potcnli inanu Dci usque ad infcrinim non
ic huiniliel, cogitans Deuin tribus digitis a|)pcnderc ino-
bulatione. Et Psalm. 30. IG. In ninnibus tuis sorles mex;
Hebr. tempora mca ; Chuld. tewpora redemptionis mex.
Vide dc hac visilalione dicta cap. 2. 12.
OmSEM S0LLICmDl>EM TESTRAM PBOIICIEIITBS 15 Ve *• 7.
ElM. ) Id est, proiicitc: HcbraM cniiii niuntiir parlicipiis
loco indicativi, quia eo carent. .\ut potius proiicicntes rc-
fer ad humiliamini, q. d. Huiniliamini sub potenti manu
Dci huniiiitcr proiicicndo iu euni on.ncni sollicitudiDCir,.
Sic fnim ostcndetis \os huinilitcr de vobis senlire, et su-
bllmiter de Deo, si vobis difTisi, flsique Deo, in ipsum o-
nincs curas, ongorcs et solliciludincs resignclis. lla cnimSolliciiu-
lem lerra;; cogilans se in manii Dei essc inslar pulicis aut 1» ipso faclo teslabimini, vos tani esse infirnios, ut iis pro-''" '-'"'"
' ■ ■ " ' Tidere iion possitis ; Deum vcro lam esse potenlem, pro-prohiii-
Tidum et benignum. ut iis omnibus quasi patcr illico pro-'3.
Tisurus sit. Sic Christus vclat Christianos csse sollicilos
de viclu, vcstilu, ctc. Mallh. 6. ubi S. Hieron. A cura ,
ait, non penitus libcramur fqux solct tttovjc, id cst.honr-
slum stiidium appellarij, sed prxcipilur ne sollicilisimus.
Non crgo velat arojir.v, id est moderalam curam, uli vo-
lunt Anabaptistae, qui dcsidcs a Deo solo sibi omnia iii
os ingerenda pulant, sed Li£pruv«v, id est, anxiam et ni-
miam solliciludincm ; fiif.t,tiva cnim dicitur aro toj ■j.ioiCv/
Tov vojv, quod mentem dividat, discriicict ct quasi disse-
cet. Ita Psaltes Psal. 39. 18. Dominus, ait, sollicitus est
mei ; ubi S. August. legit, Dominus curam habebit mei :
Qui habuit. ait, tui curam anlequam esses, quomodo non
habcbit curam, cum iam hoc es quod voluit ut esses? lam
enim fidclis cs. iam ambulas in via iuslitix, etc. nusquaiu
tibi deesl, lu illi nolideesse, tu tibi nolideesse. Et Paulus
culicis, quem lalilro occidat; cogilans se mnnu Dei ain-
biri ct contineri, iit eam non possit evadere, cam, inquom,
qua alta dciiril, celsa siderat, superbos fiiliiiinat, slernit-
qiie in tartara, uti fulminavil Lueifcrum cuin lotangelo-
rum millibus, iino millionibus: eniii rursuin, qua; dcpres-
sa atlollit, liumilcs extollit ad siilcra, iino siipra sidera;
unde subdit: IJt vos exatlel, elc. Quocirca nostcr Sebast.
fiarradius vir et concionalor .Aposlolicus, cuius egrcgii
cxtanl Commentarii in Evangel. moriturus ct sacro oleo
inunctus, rogante P. Reclore, iit quando, teste S. Aug.
scrm. G. lib. 17. homil. pro magnohabcri solent verba no-
vissima parentis itiiri ad sepulcrum, ullimum suis moni-
tum valedicens, darct, ait : llumiliamini sub potcnti ma-
nu Dei, ut vos exallel in lempore tribulationis. iSihil aliud
superesl consilii. Simus ownes impense humiles, Christum
Dominum, Deumque nostrum imilati, qui lota vila unain
a se disci votuit humilitatcm. Et moriciis inclinato capite
cinisit spiritum, ut sicutin vita, ita etin morle Chrislum p Pliilipp. 4. 6. Piihilsollicitisilis, sed in omni oratione , ctc.
imitaretur: ita noslri Conimbric. in eius vila qiiam ulliino pelitiones vestrx innolescanl apud Deum. Et .Vbrahani I-
saaco roganti ubi esset viclima. respondit: Deus provid'
eiusoperi.scilicct Ilincrariu filiorum Isracl, prxfixerunt.
necem l'oi ro Cassian. lib. ■%. Inslil. cap. 39. decem dnt signa
tiKnahii' vcrx cl geriiiaiia) humililalis. Huwililas, ait, his indiciis
milltaiin comprobatur : primo, si iiiorlificalas in se habcat omncs vo-
luntates ; secundo , si non solum actuum suorum , verum
etiam coyilalionum, nihil suum celaverit seniorem; tertio,
si nihil sux discretioni, sed iudicio eius univcrsa commil-
tat, ac tnonita eius sitirns Ubenler auscultcl ; quarto, si in
omnibus scrvet obedienliam , mansuetudinem et patientix
constantiam ; quinto, si non soliim iniuriam inferat nutli,
sed ne ab alio quidcin sibimct irrogatam dolcat atqite tri-
stetur : sexto, si nihil agat , nihil prxsumat quod non vcl
communis rcgula. vel maiorum cohorlcntur cxempta; se-
plimo, si oinni vilitule conlentus sit, et ad se omnia qux
sibi prxbentur , velut opcrariuin matum, iudicaril indi-
gnum : octavo, .u semctipsum cunctis inferiorem, non su-
prrficie pronuntict labioruin, scd intimo cordis crcdat af-
bit sibi victimam hoiocausli, fili ini, Gcncs. 22. 9. Cnde
mons in quo iinmolandus crat Isaac, vocalus est .Moria ,
id cst, visionis, providenti;u et provisiunis Dei: sicut crgij
infantcs non siint solliciti. sed oinncm sollicitudinem rcii-
ciiint in siniim mntris, in quo rccumbuut ct quicscunl ;
ila faciut el fidclis cum Dco, qiii iiobis paler est ct matcr.
Nain quod losue dicluin est n Dco cap. 1. o. i\on tc desc-
ram, neque derclinquam, ciiivis fidcli et iuslodictum est.
Dicat ergo fidclis in quavis lribiilationc,egestatc, angu-
stia, Dco. Dc venlre malris mcx Deus meus es tu ; in lc
proicctus sum ex ulero, Ps. 22. 10. Et illud Ps. 122. 2.
Sicut oculi ancillx in manibus dominx sux, ita oculi no-
stri ad Dominum Deum noslriim, doncc miscrealur noslri.
Nam , ut ait S. Ephrem. scrin. de fidc tom. 1. Dcus qui
curat morhos aniini, etiam corporis curabit.
Alludit S. Pctrus, imocilal Ps. ol. 23. lacta cogilaluin
feclu : nono. si linguuiii cohibrat , ccl non .m7 clamosus in iJ tuum in Domino: ubi Scpluag. vertunt, Encpr^ov t;Ti tov
voce : deciinn. si non sit facilis nc promptus in risu. xupiov rr.v uipiuvav aoj, qiia; vcrbn hic iii Gr.Tco usurpat S
Ut vos bx altbt. ) luxta illud Prov. 29. 23. Supcrbum Pelrus : utciuix cniiii csl curn, sollicitiido, nnxielas. Hcbr
sequitur humitilas, cl bumitein spiritu suscipict gloria. Et cst '^3ri> iechobccha, qiiod Chald. vcrtil, /ijf/« in Domino
illud Ps. 17. 28. Viipuliim humilcin salvum facies, ct ocu- spcm tuam : S. Hicron. charil.^lem luam, qiinsi 2n> '"-
los supi'rb)rum humilinbis. Et lob cap. 5. 11. Qui ponil
humiles in sublimi. Et illiid Christi : Omnis qiti sc humi-
lial exallabitur, Liica; 11. 11. Undc Nn/iani;. orat. 48.
Christus, nit, sito exewplo docuit e.rtimum ad subliinila-
tein iler es.ie humilitalcw. Idem dociiil bcnla Virgo, qiia3
se vocans nncillnm, fncta csl mnlcr Dci, Liic.x' 1. 38. Hiuc
Snul niidivit n Samiiclc : i\oiine cuin parvulus cs.vs in ocu-
lis tuis, caput in Iribubus tsracl factus cs? in quaj vcrbn
S. Gregor. lib. 18. Moral. 20. nlins 22. Mngnus, ait, mi-
hi fuisli, quin dcspcclus tibi: .<rd nunr quia magnus libi
cs, factus cs despectits mihi. Huinililas ergo csl Scala lo-
cub qu(D huaiiacs c lcrra in cxluni oiallot.
chab, posituin sit pro 3n3 achab, id cst j/iV*'j(7,charuiii
hnbuit. Pagn. donum luuin, vcl, quod dedit tibi : Vnlabl.
cx signifirnlione Syrn vcl .\ rabica, iarrinam luam , vcl
pondus luum, omnc scilicct quod te prcmit clgravat, vil
aiigit ct cruciat. .Mii onus tuiim, scilicct ncgolia tun, sol-
liciludincs, .Triimnns, cvcnlus, pcriciila : de his cniin pro-
prieagit Psalles.Iladix 3n» iVjf/m/» sigiiificat alTcctum po-
slulantis. Undo Pngninus in Lcxico vcrlit eia, q. d. Proii-Proiico
cc in Dciiin oninc tuuin cia, id cst, quidquid tibi sollici-i° '*""'*
tiidincm , avidilatcin ct prccein anxiain movct ct clicit. ej,,
Quocirra Scptung. cl S. Pclrus Tcrlual fiioijivxv, id csl
curam et solliciludincm.
Commentaria in Epislolam I. S. Petri. Cap, V.
566
QciA ipsi EST CUBA DB voBis.) Psalles Psal. 54. 23. J^ salulem vakbit, non adperniciem. Et Orig. homil. 8. in
; Hebr. '7"75'?5* iecalchelecha, Levit. Discipulorum Domini, ait. eiiam capilli capitis n«-
liabet, cl ipse le cnutriet
id est, sustentabit, perficiel, curabit le. Nolat S. Bernar
serm. 68. in Cant. Non dicit, ait S. Petrus: Vt sit ipsi
cura ile vobis ; scd : Quia ipsi est cura dc vobis ; aperle
monstrans, Ecclesia Savctorum non modo quoniam dile-
cta, sed quod prius dilecta fucrit, q. d. Intenditc illi, quia
ipse intendit vobis. Unde idem ait in Ps. 90. serm. 9. Ut
quid si hxc sapimus, ut quid cunctamur abiicere omnino
spes miseras, vanas, inuliles, seductorias, et huic unitum
solidx , lam perfeetx , tam beatx spei tota devotione ani'
mi, toto fervore spiritus inhxrere ?
Ualio csl prinia, quia Deus uti est crealor, ita est et
conservator, nc provisor et curator suarum creaturarum,
prajsertim fidciiuin el iustorum. lllius ergo est eorum res,
onera , fnoleslins ct curas regere, curare, moderari, iis-
que providcre. Hoc enim exigit suavis et e(ricax eius pro-
vidcntia. Uude S. August. 3. Confes. 11. 0 tu bone, ait,
Omnipolens! gui sic curas unumquemque nostrum, tam-
quani solum cures, et sic omnes tamquam singulos.
Secuiida, qiiia id meretur fides, spes et coufidentia, qua
(Idelis in Deo oii.nia sua reponit, iu eiusque sinu recum-
bit et requiescit, sicut pulii sub alis gallinae. Ha;c enim
conCdentia valde honorat Deum; magnam enim de eius
polenlia, fidclitale et ope habet opinionem , quam Deus
frustrari non patitur, tum utsuum iionorem tueatur, tum
ut in se spcrnnti non desit, sed adsit, faciatqiie eum spei
et voli sui compolem, iuxtaillud Ps.33.16.0cu^« Domini
super iustos, et aures eius in preces eorum. Et v. 18. Cla-
maverunt iusti, et Dominus exaudivit eos, et ex omnibus
tribulalionibus eorum liberavil eos. Et v. 20. Multx tri-
bulaliones imtorum, et de omnibus his liberabit eos Domi-
tins. Cuslodit Dominus omnia ossa eorum, unum ex his
non conicretur. lla S. Chrysost. hom. 56. ad pop. et 69.
in Watlli. A'e cures, ait, iua, sed ea Deo permitte ; nam
si iafagis, tumquam homo satages: si vero dimittas, Deus
providcbit, etc. Ul igilur eorum magnam gerat ijroviden
merati esse dicunlur, hoc est, omnes actus, omnes sermo
nes, omnes cogitationes eorum scrvantur apud Dominum,
quia iustx, quiasanctx ie/n/.VideS. Bern.Ber.68.inCant.
Ita S. Clcmens initio Recogn. scribit hoc fuisse dogma
S. Pelri : [\'os Christiani de nulla re vel eventu solliciti .««-
mtis, sed in Dei providentia plane conquiescimus ; scientes
nos illi curic esse ac ab eo per omnia dirigi, ut cuncta no-
bis cedant in bnnum.
S. Atlianasiijs Iract. de Pass. et cruce, docet Christum
in agonia pavidum et auxiuiii sudasse aquain et saogiii-
nem, ac spincam coronam gestasse, ut omnes nostras sol-
licitudines, curas et angores sanaret et lolleret ; Christia-
no ergo non esse quod sollicilus sit, cura Christus eum o.
mni solliciludine levarit, eamque in se susceperit: CAri-
stus, ait, spineam coronam geslavil , ut vitx noslrx curas
(qiiasi spinas in se suscipiens) aboleret.
_ S. loannes Silcnliarius Alamundaro invadente mODa-
o sterium noluit exire et fugere, magnaquc spe se Deo re-
signans: Si Deus , inquit, mei curam non gerit , ut quid
rioo.'' Nec euin spes aulDeus fefelllt; misitenim Deus leo-
nem horribilein, qui loannem ciistodiret et tularelur: ita
Cyrillus in eiiis vila. In arctis eniin maxime suis quasi e
inachina adest, et succurrit Deus, et, ut ille ait : Tum prX'
cipuus votorum locus esl, cum spei nullus est. Ita S. Sa-
bas ingiessus speliincam, ibiqiie respicieiis, reperiens leo-
nem cum catiilis fidenter ei dixit: Si vis, mane mecum :
est enim locus utrique; sin autem, e(/redere.Te enimmihi
locum ccdere decet , non me tibi. Qiiocirca S. Calharina
Senensis hoc dogma aecepit a Chrislo: Filia cogita de
mc, et ego cogilabo de le, illudque exacle servans sine cu-
ra ciincla peregit, niralore eiiis Chrislo curante omnia.
Simiiia de S. Meclililde et S. Gertrude refert Ludovicus
Biosiiis in inonili spirit. cap. 11. ubi et refert Christum
Doniiniim dixisse S. Gertriidi: Cnnftdentia ista secura,
qua fidelis se el sua reponil in me credendo, quod possim.
Exom-
pla.
Pliniut
lib 8
cjp. 16.
tiam, ipsi soli omnia commitlc. Si vero et ipse spirituali- Q sciain et velim fideUter ipsi opilulari in re quatibet, mihi
bus omissis ea tractaveris. non mullam eorum ipse curani cor transfigit, tanlnmque vim infcrt pietati mex , ut non
possim non iali fuvere, meque impendere, idque ad hoe ut
gcret. Ul ergo cl hxc tibi bcne disponaniur , et omni cura
lil)ereris.conlemne sxcularia: sic enim et cum csclis tcrram
fiabcbis.et futura consequeris bona. Hioc ex adversn de snl-
lioilis dicitur Prov.11.7. Expeclatio soUicitoriim peribit.
jll Tertia. qiiia fidclis fideliter servit Deo ; luide Deus qni
fidelitale et liberalitate se vinci non patilur, fideliter res
eiiis omncs ciirat et dirigit. Deiis crgo a nobis tantum po-
seit solliciludinem obseqiiii siii, ac pro inercede caeteras
omnes sollicitudines in se suscipit, iuxtn illud Micliaca?,
cap. 6. 8. Indicabo tibi, o homo , quid sit bonum, et quid
Doininus requiral a tc ; uliqucfacerc iudicium.et diligerc
misericordiam , ei sollicitum ambulare cum Deo tuo. Et
illud Deuier. 33. 3. Dilexil pnpulos : onmns Sancti in ma-
nu cius sunt. El Eccli. 34. 17. 18. 19. 20. Timenlis Do-
minum beata est anima eius. Ad quem respicit, et quis est
fortitudo eius? Ocuii Domini super timentes eum , prote-
ctor potenlix, firmamentum virtulis, tegimen ardoris, et
satisfaciam ei quod sum, el amori quo eum prosequor.
SoBRii ESTOTE, ET viGiLATB. ) lungit hiBc duo , quia ^
sobrietas mater est vigilise et vlgilanlise, sicut gula et cra- f
puia somni et dormitioois. Kursuin sicut sobrielas mater
cst sanitatis, sapientiae et sanctitatis, praesertim castita-
tis, mentemque vigilein et acrem facit ad oraodum et
speculandum, ideoque Deo et angelis est amica;ita ex ad-
■verso crapula est mater infirmitatis, insipientiie, libidinis,
ca?leroruinqiie vitioruin, nienteinqiie sopit et ineptaro fa-
cit ad meditandum, ideoque diabolo est ainica. Ita S.
Chrysost. hom. 58. in Mallh. Diabolo, ait, nemo magis
amicus est, quam qui deliciis et ebrielate maculatur : hic
enim fons, h:rc mater est et origo vitiorum oinnium. Sues
ex hominibus facit: deliciis vacans nullo di.scrimine a dx'
moniaco separatur : iinpudens enim el furiosus pariler est:
et dxmoniacum omnes miseramur, huncvero oinnes aver-
umbraculum meridiani, deprecatio olfensionis, et adiuto- U samur , quia sponte furorem sibi attrahit; et os, oculos
rium casui. exalians animam, et illuminans oculos, dans
i^m,Halem. el vdam, et benediclionem. Et David Ps. 26.1.
Dominus iiluminolio mea el salus mca, quem timebo? Do-
miniispyolectorvilx mex, a quo trepidabo? Et Ps. 90. 1.
Qui habitat in adiulorio Altissimi, in prolectione Dei cxli
commorabiltir. Ubi vide S. Bernardiim.
Porio id non tantiiin in leiiiporalibns, sed multo ma-
Sis in spiritnalibiis, p;)ta in victoria lentalionum, in vir-
lutiiin profertu (;t peisevcranlia, locum habet. Unde Apo-
stohis : Omnia, inquit, possum in eo qui meconfortut, Phi-
lip. 4. V. 13. Ei : Qui ccRpit in vnbis opus bonum, per-
fciet in difm Clirisli le.su, Philip. 1. 6. Si eniin Deus ca-
pilloruni singulorum curam geret, multo maiorera geret
inorum, ait S. Au.gust. serm. 6. de verbis Domini, qui et
addit: Quid times Iiominem, homo in sinu Dei po.situs? Tu
de illius sinu noli cadere : quidquid ibi passus fueris, ad
nares et cxtcra sensuum instrumentaamarissimas volupta-
iis conficit cloacas. Qiiocirca diabolus solet sub vesperam
excitare homines ad gulain, iudeque ad dormilionem, ut
noctu semisomnes, lorpidos et pene sopitos tentet per li-
bidinem, aliosque pravos inotus , eosqiie varios et inulli-
plices velut apiim examen, ait S. Basil. hom. 14. Hac de
causa Ecclesia Compleloriiim ab hisce S. Pelri verbis in-
choat. iisquc monet fidcles, iit sobi ii sint et vigiles ad o-
randum et resistendiim dinbolo, ut sic oculi soninum ca-
piant, iil cor ad Deum seinper vigilet; ideoque ituri cubi-
tum Angelo cuslodi et Sanclis tulelaribiis serio se commen-
dent, ac sanctis cogitationibiis indormiant. V'ide qiia? dc
sobrietate dixi Dauiel 1. Hinc senex ille in vilis Patr. lib.
5. libelio 11. num. 46. dicebat tres esse prodromos dia-
boli, oblivionem, negligenliam et concupiscentiam. Ele-
nim, ait, si oblivio venerit gencrat negligerUiam : de negli-
Commentaria In Epislolam I. S. Pelri. Cap. V.
5C7
genlia vero concupiscenlia nascilur ; de concupiscenfia fe- ^ mundi reclores, tencbrarum harum. eonlra spirilualia ne
ro corruit homo.Sienimitaest sobriamensutoblivionem -■■ • ■• • - ■■
respuat. ad negligentiam non venit: et si non ncgkxerit,
concupiscenliam non recipil: si vero concupiscentiam non
recipit, nunquam cadet opitulante gratia Chrisli. Sic Pau-
liis scribil Timolhco Epist. 2. cap. 4. 5. Tu vero vigila.
Et Christus Episcopo Sardensi : Eslo vigilans et confirma
extera, Apoc. 3. 2. HincEcclesia olim usurpayit noctur-
nas vifjilias, od oraudum in perTigiiiis Sanclorum, et cas-
dcm eliamnum usurpaot Coenobitae in psalmodia noclur-
na. qui, ul ait S. Hieron. in Daniel 1. 10. imilantur an-
gclorum srmpcr viRilanlium , Deumque laudanlium ofR-
cia. Eitilit olim in Oriente Monaslerium Aecmetarum, id
est, non dormicntium, quia totas pene nocles perTigila-
baot in oralione et psalmodia.
Vere S. Cvrill. Catechesi 4. Opus est, ait, eum divina
gralia. sobria mente et vigilnntibus oculis. ut zlzania vile-
tnus pro trilico , pro ove lupum , diabolum pro angclo bo-
no Diaboius enim semper vigilal, et ubique intcntus est
ut noccat et supplantet. Viples ergo cum vigili luctare
debernus, et quasi .\r{^i mille oculis eura obserrare, nc
cavere. Uudc S. Hieron. ad Heliod. Epist. 1. Insidiatur,
ait , leo /lic in spelunca sua , insidiatur ut rapiat paupe-
rem. ct lu frondosx arboris tectua umbraculo mollcs so-
winos, fulurus prxda. carpis? Inde me persequilur luxu-
ria . inde avarilia conatur irrumpere , inde venter meus
vult mihi Dcus csse pro Christo ; compcltit libido, ul ha-
bilanlem in me Spirilum sanctum fugcm, ut lemplum cius
violem, perscquilur. inquam, me hostis cui nomina mille,
mille norendi arles. et ego infeltx victorem mepuiabo dum
rapior? Post multa vcro : ISolite. ait, credere , nolile csse
securi; liccl in medium stagni fusum xquor arrideat; licet
rix sutiima iacentis elemenli spirilu terga cri.tpentur, ma-
gnus hic campns montes habet, intus inclusum est pericu-
lum . inlus csl hoslis. Expedite rudentes, vela suspendite,
crux anlemnx figatur in frontibus, tranquillilas ista tem-
peslas est. Et S. Bernard. serm. 11. in Psalm. 90. Sicut,
inquit, ipse (Deus) sollicitus est nostri. et ipsi cura est de C
nobis ; sic ille (diabolus) sollicitus est ut nos mactet, et per-
dal, et una ci cura. ne forle qui aversus est revertatur..K-
ple erpo S. Pclrus cura; Dei de nobis, peranlithesin sub-
iicit odium et invidiam diaboli ad nos perdendos. Ad hxc
Tif^ilandum esl, quia, ut ait Chrislus Malth. 24. 42. Pie-
scitis qua hora Dominus vester venturus sit. Ubi S- Greg.
Iiomil. 13. in Evnng. lloram ultimam . inquit, Dominus
noster idcirco voluil vobis esse incognitam, ut semper pos-
sit esse suspecta, ul dum illam prxvidcre non possumus,
ttd illam sine intermissione prxparemur. Et S. Hilar.c.24.
in S. Malth. Paratos nos csse convenit, quia diei ignoratio
inienlam solliciludinem suspensx expcctationis exagitat.
Porro, vigilat. ait S. tireg. loco cit. qui ad aspectum veri
luminis mcnlis oculos apcrlos tenel ; rigilat, qui a se tor-
poris el negligentix lenebras pellil. Myslice , dormiunt a-
malores saeculi: Somnia enim sunl magistratus, opcs.po-
tenlia, fastus, votiipliitum impostura. gtorix cupiditas, vi-
ta delicata. ambilio, elc. nit Nysscn. Iiom. 11. in Cniilic.
Hisrc somniif» npponcnda cst vigilin virtutum. Undo S.
Aiig. de vcrbis Domini serm. 23.cap. 10. Corde.Mi, vigila,
fide vigila. spe vigila, charitate vigila . operibus vigila.
QvtA ADrBRSARiLS.] Hcbraicc vocatur Sa/nn.drsecc a->-
Twuo; , i(l p«l, in causn cl lite advcrsariua, lilignlor, a-
ctor, aiTusator.qiii srilicct omncs rationes ct modos quK-
rit qiiibus nobis litcm intcnlet, ut in tribunali Dei nosac-
cuscl, Pt rcos dnmnationis perngat. Magniis crgo, hic est
adTersaritis, mngna cius li» el caiisn ; nf^it cnim contra n-
nimnm nostraui, conlrn salutcm, rontrn aetcrnilatcm : aif^it
ut nos socios hnbcat damnntioiiis, ct igni» inrcriii: idque
priino, cx odio Dci qiio ardot, nc scilicct Dcus n nobis ho-
norctur; sccuudo, ex invidia, nc scdcs ciiis in ra-lis orcu-
pciiiiis; tcrlio, cx supcrbia, qua omnes sibi similrs rrdde-
re, omnibusqiic dominari amhit. Hoc csl qiiod nit Pnuliis
Rpiics. G. i. l\'on est nobis colluctalio advcrsus carnein et
sanguinem, sed adversus principes elpotetlates: advcrsus
quilix in cxleslibus, ac deinceps contra eos fideti quasi mi
liti dat panoplinm.
DuBOLUs.) Id est, calumniator, a oraSaVcj, id esl, ca-
lumnior; quare ridiciile Thomas .^ngliciis: Diabolus, in-
quit, dicitur quasi duobus bolis dcvorans homincin, sci-
licct aniinam rt corpus. Id rondonandum cst sccculo ilii
linguarum rudi ct aglosso. Vere S. Grcg. 2. moral. c. 5.
alias 9. Antiquus advcrsarius. inquit, cum qux accuscl
mala non invenit, ipsa ad malum inflectere bona quxrit:
cumque operibus vincitur, ad accusandum verla noslra
perscrutalur; cum nec in verbis accusalionem reperit. in-
tenlioncm cordis fuscare contcndit, tamqunm bona facla
bono animo non fiant, et idcirco perpendi a iudice bono
non debf-anl. Causam iovidiae dat S. Ambr. lib. 7. in Luc.
cap. 12. Scrit,&\\.,illecebras deticlorum,ut habcat in sup-
plicio participes, quos hnbuil in errore consortes: alque i-
dco socios quxrit ad culpam, ut obnoxios perdat ad pa-
,^nam. Porro diabolus anlonomaslice vocalur, Lucifer dse-
^monum princeps, Matth. 4. 1. Lucifer ergo non tam per
se (religalus enim est in inferno, .\poc. 20. t. 2. ) quam
pcr 8II0S asscclas circuit : horuin enim quisquc vocalur.
et est diabolus. Unde Ss. Patres doceot hunc acrem dsc-
monibus esse plcnum, qui ignem ct poenam suam secuni
porlanlcs, lenlant homincs, tcntabuntque usque ad dieni
iudicii: liinc eniin omncs relegabuntur in infernuni. Dia-
bolus, nil S. Augiistinus ad luliaii. doctor mcndacii, ipsc
est adversarius effectus gencris noslri, invenlor viortis, su-
pcrbix instilulor, radix malilix,scclerum caput, princcps
omnium vitiorum.persuasor turpium voluptalum.Hinc er-
go cum primum homincm a Dco factum. Adam patrem o-
mnium noslrum intueretur, pudicilia, tcmpcranlia, chari-
tate, immorlalilnte veslitum, xmulus alque invidus tantam
beatitudincm hominem terrcnum acccpisse ,quavi ipse dum
esset angelus , per supcrbiam agnoscitur amisisse ; invt-
dit statim insatiabilis homicida , Adam eapoiiavit, tt nos
intercmit.
Hsec csl secunda causa ira? diaboli in homincs. scilicelin»idia
iavidia ( prima cnim, ut dixi, cst odium Dci, illum dam- "''*'»''
nantis et punicntis in geheniin ] dc qua S. Basil. Parda-'^^*^^'
lis, ait, aniinal cst homini inimicissimum, adeo ut qwn-
doque in .tiadiis hominis oculos prse ira inv^idat : qui au-
tem ferx furorcm deludere quxrunt. hominis iinaginem ei
ex charta ostendunt : illa statim furibundu eam conccrptl
et dilacerat, hoe argumenlo satis ostendfns quanta sit eius
adversus hominem inimicitia. Sic ilcm dinbolus in imngi-
ne homincm apparenlem inscclalur, quando Deuin ipsurn
altivgere nrquil; hinc ipsi bcllum tam acre contra nos: ila
S. Hasilius hnin, in aliquot Scriplur» loros.
Tcrtia cnusn, scilicct supcrbia, inanifrsla est : dlabolus
cnim tiinict supcrbiactninbilionc. .\dditOrigi'n.hotn. 33.
in Liicnin, Nysscnus de Vila Mosis anle niedium, .\iictor.
scrin. ad Fratrcs in ercmo serm. 68. Magislerscnlent. in
2. disl. 1 1. qiicmqiic hominum habcrc di'moncm antago-
nislnm . od lcntalioncm dcpiilntuni a Lncif>-ro. sicut h.i-
[■^bct aiigeliim honuin nd ciislodinm dcpiilalum a DiO. Ca<-
'-^sianus vcro colial. 7. cap. 17. dorct ccrlos da-inoncs di-
putalos cs-c qui lentent ad irnm, nlios qiii ail iuxuriani,
nliflS qiii ad niia vilia ; singuin enim hnbcrc suos propsides
ct da?moncs. Unde in Script. vocatiir spirilus irsp, luiu-
riiP. blnsphrmi.T, clr. hicr nlibi disruliendn sunt.
T.iUQiiAii LEO BiGlENS.)lnSrript. nnncdiaboIus,nunc
Christus vornlur lco de tribu luda , Apoc cap. 5. 5. ob
rontrnrins lconis proprietatcs. Nnm, utait S. .\ug. serm.
46. de Divcrs. cap. 2. Christus rocatur lco propler forti-
tuilinrm . diabolus ob fcntatem : iltc tco ad vincendum, istc
lco ad nocendum.
Dinbolus crgo vocatur lco, Primo, quia vigil: Icoenim oiiboius
npcrtis oculis dormit, imo, nt .tiinn. ct nlii docent, dor-"< "^o.
rnicndo vigilat, rnudnmqiic moTCt Undc nliqiii putnntlco-
nrm nunquam dorinire,niiinlquccuin.solum inlcrauiman-
tin npcrtis oculis nasci: hnbet cnim oculos ingcntes, pnl-
pcbras vero cxiles, ut lotos oculos tcgcrc uequeant, ideo-
568
Commentaria In Epislolam I. S. Pelrl. Cap. V.
que dictus leo a Xau, id est, video, quia oSutJspxeCaTo; , id » rigidum et indexile, lesle Aristot. lib. 4. cap. 10.
est, acates»«J WiMsei?. Hinc leosyrabolum eslvigiiantije, Quinto, tradunt Epiphan. in Physiol. cap. 1. /Elian
III.
IV.
ideoque afllgi solet ad oslia basilicarum, uli Romaefactura
conspiciraus. Sirailiter diabolus pervigil est ut homini no-
ceat. Quocirca S. Basil. in illud: Atlende tibi: Vtslrenuus
pugil, ait, habeto animx oculutn nusquam evariantem, sed
attentum et pervigilem ; prxmuni. ac tuere passis manibus
partes, quarum plaga lelhalis sit: m adversarium immo-
tum oculum intenditofixius. Wursum leo, ait Epiphan. hffir.
78. est animal voracissimum, specie fulvum , robore soli-
dissimum, el, ut ila dicam, regalissimum super alia ani-
tnalia. Sic et diabolus caninara habet famem, imo rabiem
devorandi animas; specie fulvus, puta cruentiis; robore
solidissimus, et rexsuperomues filiossupcrbiae,Iob. 41.23.
Secundo, quia diabolus sjevus est ut leo, qui nunquam
cicuratur, fitque domesticiis; quin et diaboUis plurimis
auimabus pastus non saturatur, scd saevit niagis.ea»! leo-
nes satiali innoxiisint, ut ait Pliuius lib. 8. 16. Leo habet
03 ingens, deutes robuslos, aduncos et validos ungues : ita
diabolus rapacissimus est et voracissimus.
Tertio, quia diabolus instar leonis nigit, id est, voce ,
sonitu et terrore percellit, iuxla illud Ariios3. 8. Leoru-
git, quis non timebit? Hinc Euscbius lib. 4. Pra;par. c. 3.
Doeinon, inquit, dicilur a (Jeifxaivstu, id est limere, quia ti-
niorem incutit: licet verius Saiiiuv dicatur, quasi ^arjftov,
jd esi, sciois. Dsemonibus enim antiquitas humanarum ar-
tium invenlionem tribuebat. Unde Plato universi modera-
torem (isyiCov S(xiy.o-jx appellat.Daemon ergo tibi nocere ne-
quit, nisi eum timeas,nisi timendo spoute illi cedas et con-
senlias, quemadmodum qui ante conflictum non telo, sed
tuba prosternitur, ait S. Bernard. serm. 13. iu Psal. 90.
Tibi docet leonem magis terrere rugitu quam ferire mor-
su, adeoqiie animalia qua; morsui resistunt, imo leonem
subinde superant, non sustinere eius rugitum: Ut rugien-
tis eius sonilu, velut quadam vi attonita alque icla capian-
iur, ait S. Ambros. 6. Hexaem. cap. 3. Sic diabolus ma-
gis nocet suis ininis et terroribus, quam robore et verbe-
V,
lib. 11. cap. 30. Plutarch. de Animalium comparat. Isi-
dor. lib. l.Origen.etalii, leonem propria vesligia cauda,
ea verrendo.obterere, obscurare et delere, ue scilicet ve-
natorcs vesligiis eius insiatentes lustrum inveniant, eum-
que cum catulis comprehendant. Addunt iElianus etPIu-
tarchus leonem contortis pedibus incedere, ut in iis qua-
si in vagina abscondat ungues suos, praesertim temporc
nivis, ne io ea vestigia eius appareant. Ila pariter diabo-
lus malum spccie honesti oblegit, ac celando finem et sco-
pum suum, dolos suos abscondit, nc illi pateant, indeque
ipse agnoscatur et repellalur. Insuper leo, ait Arist. ia
Physiog. cap. 8. habet os vastum , frontera quadratam,
supercilium ingens, humerosfortes.robustascostasetdor-
sum, crura nervosa, gressum iuvenilem : sic et daemon.
Sexlo, leo quia igneae est naturae, ardet libidine et ira: VL
sic et diabolus. Audi Plinium lib. 8. cap. 16. Arislot. lib.
9. Hist. animal. cap. 44. Iradillexnam primo foetu pare-
B re quinque catulos , ac per annos singulos uno minus, ab
uno sterilescere: informesque minimafque carnes, magni-
itidine mustelarum, esse initio: seme.-itres vix ingredi pos-
se, nec nisi bimestrem moveri. Hinc Aristot. lib. 6. Hist.
animal. cap. 23. ait leones Syrias quinquies in vita parere.
Septimo, foetet leo ob voracilatem et ingluviem; sic et VII.
diabolus ; unde hebraice vocatiir 1»yti; sair, id est hireus,
quia in specie hirci apparet et adoratiir a sagis, foetetque
ut hircus; vel sair, id est, pitosus , hirsulus, horribilis,
horripiians, quia horribili specie apparens percellit, et pi-
lorum erectionem horroremque induril. Sic Plinius loco
citato ait, leones habere gravem odorem, nec minus hali-
tum: raros inpotu, vesci alternis diebus: a saturilate in-
terim triduo cibis carere. Qux possint, in mandendo soli-
da devorare; nec capiente alvo, coniectis in fauces ungui-
bus extrahere, ut si fugiendum sit, non in satietatem ab-
eant. Polybius in senecta hominem appetiab iis refert.quo-
niam ad persequendas feras vires non suppelant. Tunc ob-
re. Audi S. Bernard. Adversarius vesler tamquam leo ru- r sidere Africx urbes, eaque de causa crucifixos vidisse se
giens, ait Pelrus. Gratias magno illi leoni de tribu luda :
rugire isle potest, ferire non potest. Rugiat quantum vult,
tanlum non fugiat ovis Chrisli. Quanta minatur, quanta
exaggerat, quanla intentat? Non simus bestix ul nos pro-
sternal vacuus ille rugitus. Sic enim perhibentquitalia cu-
riosius vestigaverunt , ad rugitum leonis nullam bestiam
stare posse, ne eam quidem qux adversus ictum eius tota
animositate repugnat: et plerumque superatferientem, qux
non sustinet rugientem. Vere bestia, vere rationis expers ,
qui tam pusillanimis est, ut solo timore cedat; qui sola fu'
turi cxaggeralione laboris viclus, ante conflictum non te-
lo, sed tuba proslernitur. ISondum restitistis usque ad san-
guinem, ait slrenuus ille dux, qui leonis huius noverat va-
num esse rugitum. Et alius quidam: Resistile (inquit) dia-
bolo, el fagiet a vobis.
Hinc daemon est myrmicoleon, id est, formicaleo,.quia
timidis dominatur ut leo, audaces roetuit ut formica, uti
docet S.Gregor. Olymp. et alii in lob 4. 11. Tigris ( pro
quo Sept. vertunt, myrmicoleon ) periit.
Quarto, leo ex ira et famis rabie praedam devorat, ideo-
que priusqiiam captam praedam devoret, rugit, ait S. Cy-
ril us in Amos 3. Sic et ex ira animas vorat diabolus.
Rursum leo praedae suae reliquias fastidit, ait Nazianz. in
carmine de Externi horoinis vilitate, duro ita canit:
Ac leo cum prxda ventrem exaturavit, ut aiunt,
Ccenx reliquias horret adire sux.
Ita diabulus faslidit et dedignatur eos quos perverlit et
occidit, eosque tractat quasi mancipia, imo cadavera, ut
patet iu sagis et veoeficis, quas qiiasi bestias flagellat,
verberat et torquet, tamquara lanio el carnifes. Rursum
leonum ossa adeo dura sunt, ut ex iis percussis ignis quasi
ex silice eliciatur, ait Aristot. lib. 2. de part. animalium
cap. 9. ossa haec representant obstinalionem et pertina-
ciam diaboli, tum in peccato, tum in studio hominibus no-
cendi : hiuc et leonis, aeque ac diaboli, collum est hirtum.
cum Scipione,quiacxleri metu pcenx similis abslerrerentur
eadem noxn. Sic homines et animas petit sititque daemon.
Devorat diubolus, et veluli sibiper mortalem culpam pec-
catorem incorporat, ait Lyran. E contra fidelis et sanctus
est cibus Christi : unde aiebat S. Ignatius aiidiens leones
rugientes: Frumenlum Christisum.dentibus besliarummo-
lar, ut panis mundus inveniar.
Octavo, Leonum, ait Plinius, index animi cauda, sicul vill.
et equorum aures. Immota ergo, placidus, clemens, blan-
dienlique similis, quod rarum est: crebrior enim iracundia
eius. In principio terra verberatur : incremenlo terga ceu
quodam ineitamenlo flagellantur. Vis summa in pectore. Ex
omni vulnere sive ungue impresso, sive dente, aler profluit
sanguis. Ita diabolus non nisi in cauda, id est, in fine len-
tationis, malitiam et iram suam patefacit; tum sangui-
nem alrum ostentat, se scilicet non sitire nisi mortes et
caedes hominum. Rursuro in peetus et cor hominis irre-
pit, et se insinuat; eo enim occupato, totam aniroam to-
I) tumque hominem occupat. Uode S. Cyprian. traet. de Ze-
lo et livore: Dominus , ait, prudenles nos esse iussit, et
cauta sollicitudine vigitare prxcepit, ne adversarius vigi-
lans semper, et semper insidians, ubi in pectus obrepsit. de
scintillis conflet incendia, de parvis maxima exaggeret: et
dum remissis et incautis leniore aura etflatu molliore blan-
ditur, procellis ac turbinibus excilatis ruinasfideiet salu-
tis, ac vitx naufragia moliatur. Excubandum est itaque,
fratres dilectissimi , atque omnibus viribus elaborandum ,
ut inimico sxvienli, et iacula sua in omnes corporis par-
tes, quibus perculi el vulnerari possumus, dirigenti, sol-
iicita etplena vigilantia repugnemus, secundum quod Pe-
Irus Aposlolus in Epistola sua prxmonet et doccl, dicens:
Sobrii estote et vigilate , quia adversarius vester diabolus
tamquam leo rugiens, et aliquid devorare quxrens , circuit.
Nono, perghPWaiasiCumprocatulisfoetadimicat.ocu- ix,
lorum aciem (raditur defigere in terram, ne venabula eX'
&)mmenlaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. V.
669
pavescal: nec limis inluenlur oculis, aspicique simili mo- A ticm ad medium Tirtutis pergiinl. Tropol. S. Aug. Impii
do nolunl. Creditum est a morienle humum mordcri, la- -~i.-'--' :- -■■—-■■>■■ ;j --. -;. ;- . >-.
crymamque lelho dari. Ila diabolus non ca;lum, sed ter-
ram intuet<ir, suosque pariter intueri facit, nc venabula
peccatorum el gehennae eipavcscant. Riirsum daemon sae-
vilia est leo, aslutia vulpes, quia qiios vi noo polest, dolo
superare contendit. Facit er(jo illiid Lysondri: lJl)i leoni-
na pellis non sufficit, addenda est vulpina. Et illud Pinda-
ri in Isthmiis ode 4. dc Mclisso: lUe animositale similis
audacix graviter fremenlium leonum ad venandum cum
labore, solcrtia autem est vutpes , qux supina cohibet im-
petum aquilx : oportet autem quidlibel faciendo , labefa-
ctare adversarium.
Decimo, floc tale, aitPlinius, (am ssevum animal, rota-
rum orbes circumacli, currusque inanes, et gallinaceorum
eristx, cantusque etiam magis terrent, sed maxime ignes.
Ita diabolus terrcturet fiigatur rcbus in spccicm exilibus,
scilicet crista crucis, laelitia, psalmodia ct cantu hymno-
rum, orbe et coetu monachorum et clericorum, scd maxi-
ambulant in circuitu, id est, ait, in temporalium rerum
cupiditate, quse septem dierum repetito circuitu quasi ro-
la voUitur, et ideo non perveniunt ad octaviim, id est, ad
diem aternum, pro qno isle psalmus intilulatur : et hinc
multiplicantur quia recedunt ab unilate Dei.
Circuitus ergo iste et pcrambulatio diaboli, significat
Primo,eum vagum esse et instabilem.quia deserendo Deum
per peccatum, slabililatem menlis (ha?c enim esl io solo
Deo) perdidit, qiia de re plura diii ad illud Thren. 1. 8.
Peccatum peccavit lerusalem.propterea inslabitis facla esl.
Secundo, cius iram et nocendi cupiditatem; circuit e-
nim diabolus periDde ac duellator, qiii in duello aolago-
nislam circumcirca observat et circuil , ul eum deiiciat,
idque assidue et iiigiter. Solus enim clrcularis molus pot»'^!
esse perpetuus, eo qiiod circulus fine et prinripjo careat,
caeteri non,ut docet .\rist. 8. Physiog. text 75. el 7»i. ubi
probat motum circularem essc prlmum, et mensuram cae-
lerorum , esseque continuum ; quiasernperferlurcirca me-
Cirruit
datmon,
Hesp.
I.
me igoe et zelo amoris Chrisli. Undc S. Aiitoiiius apiid S. o dium, non ad oitremura, uti fertur molus rectiis. ideoque
Athanasium: Credite, a\l, viihi experto . pertimescit Sala-
nas recie viventium vigilias, orationes, ieiunia, mansuctu-
dinem,voluntariampaupertalem,vanxglorixcontsmptum,
humilitatem, misericordiam, irx dominatum, et prxcipue
cor purum crga Christi amorem. IS'orit deterriwus colu-
ber, ex prxcepto Domini sub iuslorum se iacere vestigiis,
gui ait : Ecce dedi vobis poteslatem catcandi super serpen-
tes et scorpiones . et super omncm virtutem inimici. Unde
S. Chrys. hom.22. in Ivpist.ad Ephos. Conculcabimus dia-
boli potentiam, nit, si peccala concutcaverimus. omnia di-
co temporalia, faslum, concupiscentiam, xuperbinm, omnes
animi passiones. Ansam enim dant diabolo divitix, pecu-
nia, el vanx glorix sludium.
Undecimo, Leo. ait Arislol. in Physiog. cap. 8. habet
gressum iuvenilcm et tolum corpus arliculatum et nervo-
sum: ambulans uutein larde, et magnifice incedr^n^. et se
in humeris cum ambulat qualiens, amans viclorix. Idem
lib.
nunquam fugit, aut mcluit ; sed eliamn venantium mulli
tudine cedere cogilur, scnsim pedatimque discedit. crebro
subsistens atque respectans: naclus vero opaca, fnga, qua
maxime potest veloci, se subtrahil , donec in aperla deve-
niat, tum rursus lenle inccdit. Ita daemon fortitudinem si-
mulal, metum disslmiilat, utsiiam forlitudinem cl super-
biam ostentet, vidcalurquc vincere, etiam dum vincitur.
XII . Duudcrlmo, leo grandia et fortia animalia ngfjrediliir,
parva el vilia asperiinlur. Rursiiin non coinedll nisi qiiod
vivum ceperit: ita /Elian. lib. 2. cap. 3. Sic el diaboli cl-
bus estelectus, Habac. 1. 16. meliores,8anctlorcs,fortio-
resque aggrcdilur ; timidos, carnalesque qaasl suos con-
temnit. Hursum lco Utsus acrius in Ixdentem insurgil:
ila dxmon mogis saevit cum laeditur, piila cuni homines
vacatil pietatl, ut teinpore QuadragegimaD, uli docelCas-
■ian. collat. 21. 28.
CiRCUiT.l Scilicclassidiie et continiio. Unde S. Fulgcn.
ad Thrasim. Ilb. 1. cap. 5. indefi-ssum vocat eiiis ciicui- ...
tum. (Iraece nptTtaTci, id est.ulTigur. obamhulat : Pagnln. L*
undique ambulat : alil, circumambulat ; S. Hleron. 55. I-
saiae , circumiens quxrit. Sic nit ipse dinbolus : Circuivi
terram, cl perambulavieam, lob. 1. 7. Ki ('hristiis de eo:
Cum immundus spiritus exierit de homine , ambulat per
loca inaquosa.clc. Liic. 11. 21. Ilinc ct jmtris sui e\i*m-
plo, 1« circuitu iwpii ambulant, 1'snl. 11 S> hoc est, cir-
numqiiaquc oberrant vagi cl iiiHtnbili-s, iit piia noceaiit
Ita ibidcm Thcod. Alhniins. Chrysost. llndcChald. verlit,
In circuilu impii omhulnnl lamqiinm sanguisuga. qux su-
git sanquinrm filiorumhominum. Sic liida^l. oc pariler lia>-
relici, Ps. 58. 15. dicuntur circnirc civitnteni, id est, Eo-
elesiam.quia vogi quajriinl undi(|iieniodns«>ainoppugnan-
di, nec tamcn cani ingirdl voliiiit: iinde nb uno errore et
hsircsl laluintur In aliam. Kursuii) Euschius: Cirrulut,
iaquit, rect» lineae controrlus cst, hinc inipii in orbciii ,
iJ est, oblique ad oilrcina, pii veru rectatecundum ratio-
VOL. X.
caelos rnovcri motu circularl Cirrulallonem ergo lianc di-
dicit diabolus iu caelo, cum ibidem versatiis est, quasi an-
geliis; sed cum cx bono convertit In roalum, cuin lapsus
est factiisqiie diaboliis.
Terlio, eius vcrsiiliam, fraudcs ct dolos. qiia uf scrpens
gyrat et regyrat, ut homincs suis arlibus, scrupiilis, per-
pleiilatibiis.ctc. intricel, clrciimvcniat. implicct, irreliat,
decipiat. capial, iiixla illiid lob cap. 4U 12 Af Rehemot,
id est, elcphnntc, qiil typus est dlaboli : yen-i lestirutorum
cius prrplexi sunl ; iibi vide S. Gregor. El S. Lco scrrii. 7.
de Nativit. !\oril (daemon) inquit, cui adhibeal xsluscupi-
dilatis. cui illecebras gulx ingerat, cui apponat incitamen-
ta tuxurix, cui infundal virus invidix ; nont qiiem erro-
re conturbel , quem gaudio faltat , quem metu opprimat,
quem admiratione seducat.
Quorlo. pcrambulal qiiasl prlnceps mundi; perambula-
re eulm io Script. significat dominium et imperium : sic
9. Histor. animal. cap. 41. In venatu dum cernitur, n enim hcrus perambulat in agro suo, rex in rcgno, dux in
f....:i -... _-..., . ...I .... ... . — /,.• rcgionibus bello subactis, ull pluribus ostendi Zncliar. 1.
11. unde ait lob cap. 41. 24 /Voi esl super terram pote-
stas, qux comparelur ei qui faotus es( ul nutlum limerct.
Quinto, circuit, sicut venator circuit cervos. piscntor pi-
sces, cxcrciliis urbcm, iit omncg concludat, cnpiat vel oc-
cidal, liixta illud lob 40. 18. Erce absorbi^bil /luiium . ft
non wirahilur: et habel f\f/uci'im, quod influal lordanis ih
os eius. Unde Thomos .\ngliciis : Pcivergiius, miiiiit, dio-
boli signilicaliir per noincn adversnrii, robur pcr nomen
lconis, crudclltas cuin rugicns vocntur, solllnludn cum
circiimire qiiserendo dicitur. Hinc a nobls cxigitiir ronlra
primuin. iit rcsislamus: conlrn seciindiim. ul siiniis for-
tcs: rontra tcrtium, ul (idci maiisuctudincm hahcamiis :
conlrn qiinrliim. ut vigilciinis.
Sexto, circiiitio ha?r signifirnt «ngaritntem dinboli. qiia
cuiiisqup dcsideria, vilia, inlirinilnies , orrnsioncs, habi-
tiis cxplorat, ut ea pnrtc qucmquc aggredlntiir ct tenlel,
{]ua (icbilior cst : sirul diix qiii obsldct iirlicm , circuit ut
vidcnt qiin p^rtc iiiinus iiiunila sit. iit peroaiii irrumpat.
Qiii ergo diabolo rcsistere cupit, omnia sun rirciimluslret,
omncs scnsiis acri ciisiodin muniot, oninin viiin innrlifi-
rct, pra'scrtim cn in qu.i' pronior esl ; ubi inlirmior esl,
ibi mogis sc obliiinci. loiiisqiie cxrubct, et scse obnrniel
pcr oroliones, propiwiiiiiii i flii-ax.pccnilcntins, roiisilia sc-
nioriirii.elc Aiidi S. tiyprian. trnct df Zelo: Circuit iUe
nos singulos . <•/ Inmquam hostts clausos obnidens . muros
fsploral . rl Irnlnl av sit pars oliqua memhrorum minus
yi ibdis el miiins fida. cuius adilu ad in/eriora pcnelretur.
O/fcrl oeutis forina- tltices e( fucitrs votufiluies, ul vtsu de-
slruat casliliilem. .-Kurts per canoram miistcnm len(a( . ut
sont dulcioris audt(» sotvat e( motliai r.hrisliauum vigo-
rem. Lingtoim conneioprovocai, manum iniurii.-. lucessen-
libus ad pelulanlinin cirdis insligat, u( fiaudatorcm faciat'
tucra opponil tniu.ila. u( antmam peiuiiia cnpial ingerit
pernicma compendta, honoret (errenospromii(>(. u( cselt'
iil.
870
Commenlario in Epislolam I. S. Petri. Cop. V.
ste-i adimal : ostenlal falsa, ut vera subripiat : ei cum la- ^ vincendi inimicum, Ixlitia spiritualis. el animx Dominum
VII.
ienter non polesl fallcre, cxerle atque aperte minalur, ter-
rorcm turbidx persecutionis intentans.ad debellandos Dei
servos; inquielus semper el semper infeslus; in pace sub-
dolus, in persecutione viokntus. Quawobrem, fratrcs dilC'
ctissimi, contra omncs diaboli vel fallaces imidias, vel «-
perlas minas stare debel inslructus animus et armalus, tam
paralus .■icmper ad rejrugnandum, quam esl ad impugna^i-
dum semper paralus inimivus. Et quoniam frequenliora
sunt tcia eius qax liitenler obrepunt, magisque occultu et
clandestina iaculatio, quo minus perspicilur.iioc et gravius
et crebrius in vulnera noslra grassatur ; ad hxc quoque in-
teU/genda et depellenda vigilemus, ex quibus est zeli el li-
voris malum.
Et S. Antonius opiid S. Allianas. monct Chrislianos, ne
per iiiertiain vires dajrnoaibus prajbeant: ISum quales, ait,
nos et nostras repererint cogitationes, tales sc nobis pruista-
re consueverunt : et si quod in pectoribus malx menlis el
pavoris semen invenerint, quasi latrones qui deserta loca
obtinent, cceptos cumulant limores, et crudeliter itnminen- o
tes infelicem puniunt animain. Et S. Leo serm. 7. de Na-
livit. Omnium, ait, discutit (daBmon) consuetudines, ven-
tilat curas, scrutatur affectus, et ibi causas quxril nocen-
di, ubicimque viderit studiosius occupari.
Septiino, circuit ut homines in circulum agat (ceu lur-
bo paleas), puta in mentis vertigiaem, ut quasi dementa-
ti, ac ccrebro et ratiooe destituli, raptentur in orbem sua-
rurn machinatioDum, puta concupiscentiarum, ruantqiie
de uuo peccato in aliud et aliud, donec totum circulum
pecratorum omniurn absolvant et complcant.
QuEM DEVORET.) Leo devorat nou glutiendo, sed den-
tibus validis prxdam comniinuendo, iuxta illud Isaiae 38.
13. Quasi leo sic contrivit omnia ossa mea. Et illud S. 1-
gnntii: Doitibus bestiarum molar. Sic et daemon odio et
rnbic, qiio furil in Dcum et honiines, eos plane conterere
salagil. Unde S. Chrysost. horn. 22. ad pop: Circuit, ait,
quxrens non quem mordeat, vel frangal, sed quem devo
'Iria ar-
ma
.■)(!
vin
en-
dum .lia
bul
m.
semper cogitantis iugis recordatio , qux dxmonum ludos
guasi fumum expellens, persequelur adversarios potius
guam timebit. Idem monuit S. lacobus cap. 4. v. 7. lle-
sistite diabolo, et fugiet a vobis. Vide ibi dicla.
FoBTES iN FiDB.) Gra;ce ripsor, qiiodS. Hieron.inc.53.
Isaiae verlit, confortati fidc ; Syrus, obfirmati ; l'agnin. et
Tigur. solidi; alii, rigidi, duri, firmi. Hkc enim omnia
signilicat to Tif.tin.
Nola. Non qiialis qualis, puta exilis et languida fides,
scd viva, lirma, fortis et gcni.-rosa viiicit diabulum; quia
iacula eius sunt iguila, Ephes. G. IG. Suscilat enim len-
taliones et coucupiscenlias ardenlcs, iuxta illud lob 40.
V. 12. Halitus eius prunas ardere facit. Hxc autem non
nisi vchementi fide extingiii possunt.Qiiare sub fide quasi
radice intellige spom, oialionem, charitatcm; fidcs enini
spe roborata, oralione arrnala.charitale ignita, viucit dia-
bolurn. Illa enim siicccnsi, in qualibel lenlatiooe dicimus
cuni S.Paulo: Quis nos separabit a charilate Christi? Tri-
bulatio ? an angustia? an fames ? an nudilas ? an pericu-
lum? an per.secutio? an gladius? elc. Sed in his omnihus
superamus propter eum qui dilcxil nos. Certus sum enim
quia neque mors, neque vila, neque angcli, neque princi-
patus, nequc virtules, neque instantia, neque futura , ne-
que fortiludo, ncque altitudo, neque profundum , neque
creatura alia poterit nos separare a charitale Dei, qux est
in Christo lesu Domino nostro, Uonian. 8. v. 35.
Quocirca diabolus hanc fidei firmitatem et fnrtitudinem
Dobis eripere conatur, ut fide deslituti quasi ca;ci oberre-
mus, et impingamus in eius laqueos; fides eniin est ocu-
lus aniin%. Uuius rei symbolo Naas rex Ammon incolis
labes oculum dextrum expungere voluit, 1. Reg. 11. 2.
idque tum in opprobrium, tum ut rebellare non possent,
faciendo eos bello inutiles et caecos: sinistrum enim ocu-
lum sculo tegunt milites; exemplo ergo dextro fuissent
prorsus in praelio caeci: ita loseph. 6. Anliq. 5. Tropol.
S. Gregor. ibidem: Dexter oculus, inquit, est intuitusae-
/•f^ Est calachresis: daemonenim proprie non devorat ho- C ternae claritatis, qui fit per fidem; sinister est concupis-
niines, vei animas; sed eas lacerat, perdit etcruciat, ea-
que re mire quasi esca suavissiina pascitur et deiectatur :
et hoc significat to dcvoret.
Cui BEsisTiTE (S. Hierou. in cap. 55. Isaiae legit, a<Z-
versus qaem resistite ; Syrus, insurgite) fortes in fide.)
Tria hic S. Petrus fideli dat arma ad vincendum diabolum.
Primiim est ei resistere : rcsisleotia enim est vicloria, quia
diaboliis non vi cogendo extorquet, sed suadendo et blan-
diendo postulat a nobis consensum; quod si illum uege-
mus, viocimus. Secundum, fortitudo. Tertium, fides; re-
sistenlia enirn eum vincit, fortitudo subiugat, fides ener-
vat. Fides enim futura praemia et poenas menti ad vivum
repra;sentans excitat hominem, ut pro iis generose decer-
tet, utque Dei opem ad fortiter prseliandum imploret. Un-
de per fidem Christus inhabitatin cordibusnostris.Ephes.
3. 17. Fides enim est subslanlia rerum sperandarum, ar-
gumentum non apparentium, Hebr. 11. v. 1. et sequent
centia carnalis et intuitus terrenorum. Ergo Naas, id est
bebraice serpens, puta diabolus, dextros oculos suorum
eruit, quando xlernorum intuitum adimit, facitque ul ho-
miues caroalia solum cogilent et cupiant, ac caelestia, quie
solebant amare, non atl.endant. Sic et Angelomus ibidcm.
Hic verom est illud Senecae in Hercule Fur.
Quemcumque fortem videris, miserum neges.
Nunquam stygias ferlur ad undas
Inclyta virtus : vivite fortes,
Et illiid Pliuii ; Vt palma imposito onere enilitur ; ita viri
fortis animus, quo plus negotiis premilur , quoque magis
sxvit forluna, hoc esl erectior.
Talis fuit Agamemnon, qui coQstanti forlitudine, Tro-
iam invictam decennali obsidione premens debellavit et
occupavit, indeque dictus est Agamemnon, quasi ayaco?
rn-j fio-jr.v, id est, admirabilis in perseveranlia et mora, ait
Plato in Cratylo. Agamemnon ergo idem est quod Parme-
Ubi Paul^us docet Sanctos omnes vicisse per fidem. Idem r\ no. Kinnrum obsidio urbis quam capere cupis, constanter
Ephes. 6. 16. niilitem Christianum contra diabolum a ca-
pite ad talos obarmnns, dat ei pro sciilo fidem, pro galea
spem, pro loriea iustitiam, pro gladio veibum Dei, pro o-
creis promplitudinem Evangelii, pro balteoveritalem.Un-
de Isidorus lib. 3. de sumrao Bouo cap. 5. Ab incredulis,
iuquit, diabolus timetur ut leo, a fortibus in fide ut ver-
mis contemnitur. Et S. loannes epist. 1. cap. 5. v. 4. Hxc
est, ait, vicloria qux vincit mwidum , fides nostra. Et S.
Antonius apud S. Athanasium: Signum, ait, cruciset fi-
des ad Dominum incxpugnabilis nobis murus est; et rur-
-suin : Si alacres fuerimus in Domino, et futurorum bono-
rum cupido nos succcnderit, si semper omnia manibus Dei
commiltamus , nullus dxmonum ad expugnandum valebit
accedere : magis enim cum munita in Christo corda con-
spexeriiit, confusi revertentur. Ita et lob firmaium in Do-
mino diabolus refugit, et infelicissimum ludam expolia-
tum fide vinculis captivitatis innexuit. Una est ergo ratio
urgenda et premenda est, ait Vegelius. Pari modo qui dia-
bolo resislere, qiii vitiiim aliquod debellare cupit, sil A-
gamemnon, sit Parmeno, decennali obsidione et pugoa
ilhid oppugnet et expuguet. Talem fugit daemon dicitque
suis: Sinamus hunc: nam Agamemnon esl, a sua Troia
non recedet, donec eam occupet.
SCIENTES EAUDEU PASSIONEM (t^ aura TMV 7:a3r,fiaruv, id
est, casdem passiones J ei qu^ in mukdo est, VESTRiB
FRATERNiTATi FIERI. ) Consolatur et roborat afllictos fi-
deles Ponti, Galatiae, Cappadociae etc.ad quos scribit, ex-
einplo fratrum, id est, Christianorum , per totuin mun-
dum sparsorum, qui siinilia patiebantur, q. d. Slalefor-
tes, o fideles Pontici etc. in oinui tenlatione et passione,
quam contra vos suscitat diabolus, cogitando hancpassio-
nem non esse vobis propriam, sed omuibus fidelibns com-
munem; illos ergo omnes in passione, aeque ac in fide,
habetis fratres et socios. Hac itaque commuDione et so-
Commcntaria in Epi?.loIara I. S. Pelri. Cap. V.
571
cielale tos solamini et corroborale ; lum quia iucundum /^ Decs aitbm omnis GraTIA, sciiicet auelor, conser- V(
est in p.jDoa habern socium, ndcoque socius esl pccnae le-
varncn; (um quia furor diaboii divisus el sparsus per o-
mnes fideies, minor est in particuinres et singulos: longe
enim maior csset, si singulis tolus incuniberet; tum quia
hsec vis est sociclatis, ul in ea unus caetcrorum coniun-
clione firmelur et roborelur, iuxta illud Eccl. 1. 12. Fu
niculus triplcx (li/pcile rumpilur ; tum quia passioni ve
vator, promotor, perfoctor, rcmunerator etcoronator.Un-
desubdlt: QUI VOCATIT ROS I!« JITeR!«AM SUAMGLOBUM
15 Christo Ibsu, id csl per Chrislum lesum, MODiCf M
PASSOS IPSB PEBFICIET, COKFIRMABIT SOLIDABITQUE.)
Causain dat S. Dionysius Eccl. hicrareh. cap. "2. Domi-
nus entni, ait, ul at summe clemens el bonus, in suis bei-
laloribus vincit, dum in illis habilans, pro illorum salule
alras compaliuntur cajtcri fidcles univcrsi, utpotc fratres et victoria adversus mortis et corruptionis imperium pu
vestri; fralris autem compassio lcvat passionis onus et (jnat. Est hic ulliinus ad ccrtandum cl uatiendum «limu
J :._ /T«' 1' i-ui _, -l;: Ii.b r,.,r,A n„..„ - .._. i? . .. ."^ . " .
pondus: ila GEcumen. Valabl. et alli.
Nola priroo, t> qux in mundo esl, aliqui refcrunt ad
passionem quas praicessit, q. d. Agite, durate, quia pas-
sio lia;c quaj veslru: fratemitati. id est, vobis, o fralres, fit,
tantum est huius mundi : modico cr^o tempore durabit,
quia fiiturum sa;culum, quod vos manct, non crit passio-
nis, sod coronaj et {jloriae: ila Arias. Aut, q. d. Ne mirc-
inini, o fidcles. vos lanta pali ; nain etiam inndclcs et inun-
dani, adeoque omnes qui in inundo sunt, siinilia paliun
lus, quod Deus ccrtantes adiu\ct, perficiat ct coronet. Ipse Deus cer.
cnim est Deus omnis (jratix: crgo et palicnlia», pcrscve- '" '<■
rantije, ac glorite jEterna!. Haec enim ulliina et matiiiia*^"'j';"
est gratiarum. Vere S. Aiigust. serm. 67. de Temp. Qtiodbo"
si scmpcr. ait, beneficia Dei nostn. qux nobis nullis prx-
cedentibus meiitis nostris collatasunl, assidueco(jilamus,
peccata noslra nobis non dominantur ; aut sifonesurrcpse'.
rint, cito per pcenitenliam corrigunlur. Quisenim vl men-
te concipere. non dicam verbispossit ej-ponere, quanta cir-
lur ; miindus coim liic cst forum passionum , et stodium B ca nos sint Dei nostri bencficia ' recit enim
sriimnarum.
Secundo et genuine , to quod in mundo, refcr ad fra-
temitati, qiioJ seqnitiir, q. d. Fralcrnitas Tcstra quae est
io miindo, id cst, fralres vestri qiii tulo inundo sunt di-
spersi, similcs tcntalioncs, passiones et pcrseculioncs ab
lioslibiis (idei susritanle dlabolo patitintur, aiqiic vos pa-
timiiii. Idquc cxigit ro ci,el Gra!ca quae liabent -r, ti /.oTUit
aiiifort.Tt.id cst, fralernitati qux cst in mundo. Unde Sy-
rus vertit, Scitotc elinm quod contra fratres vestros. qui in
mundo sunl, ipsx ill.r passioncs obveniunt.
Nota socundo, abslractiiiii poiiitiir pro concrclo: fra-
ternilntem cniin vocat fralics.id csl, fidelcs, nnij ad quos
scribit, scd corum in fidc socios, qiii in rcliqiio crant or-
be, ut patet ex flra^co iam cilato. Ciir fideles voceiitur fra-
tres, dixi cap. 1. 22. et larobi 2. 15. Rccte (^lemens Ale-
xandriniis lih. 5. Strom. Gontilcs arguentcs (ideles qiiod
vocareni sc frnlrcs. ita redargiiil: 1'ralres nos esse, utpo-
te unius Dci et unius magislri, alicubi eliam Plalo vidc- Q^ ron omncmgratiain interpretaolur totain, integram et per-
nos cuin non
essemus , reparacit nos postea cuin periissemus. Murlem
suscepit. pretioso nos sanguine liberavit, ad inferna descen-
dil, dc faucibus nos xlernx morlis eripuil, cxlorum ctiam
reyna promisil, etc. Eccc ut Dcus est Dcus omuis grali*.
Nola primo, Toomnis/7r«^,Te, licetquaiiilibct virlulem ct
gratiam slgnificet,ma.\iiiie laincn palienlinm et fortitudi-
ncin, ad siislinendum passiones et lentalioiies, quas dia-
bolus nobis per se vcl pcrsiios 8uscital,q.d Ov<ni«97-n//>,
id esl.omnis paticnliK: Patienlia enim opus perfectumha-
bet. lacoh. 1. 4. Pcrfcctlo autem includil oiiines virtntcs,
crgo et pnlienliam. Quare quod de charitalc dixit Aposlo-
lus 1. Coriiith. 13. 4. idein dicas de paliciitia: Palieniia
benigna est. non xmulatur, non agit perpcram, non in/ia-
tur, non est ambitiosa, non quxrit qux sua sunt, non irri-
tatur, non cogitat maltim.non gaudetsuperiniquilale,con-
gaudet autem veritali: omnia su/fert. omnia credit. omnia
peral, omnia suslinet. Unde Hugo, Calharinus et Salme-
lur dicere hoc modn . Qui in civitate eslis. omnino fratres
estis. El Miiiiitiiis Fclix iii Oclavio: Iratres vocamur, ul
wiius Dei parcntis hoinines. ut consortes fidei, ut spei co-
hxredcs. ()rigo huius nppdlationis prodiit a ludaeis , qiii
se inviccm vorahant fratrcs , non taiiliiiii (ide et reli';io-
nc, scd cl saiigiiine. Omncs cniin prognali siint ex duo-
decim Pnlrinrchis,quasi cnpilibus duodccim tribuiim, qui
oinncs fiierc frolrcs, iilpote filii Incob, nepotcs Abrnlia';
0 ludaMs eiiim prognatus est (>liri$lus et Christiani: et Sy-
nagoga IudtPoruiii fiiit matrix Ecclcsiae Christianoruiii ,
qu» proindc qiiasi filia et hirrcs mntri inoricnli ct dcsi-
nenli succcssit, ciiin Synngoga in Ecclcsiam Iransiit. Hinc
pariter fralruin noini^iiclntiirn ah illa in lianc tiansit.
Nola lcriid.pro ^rr/. Gra>ce csl smT.^iiTdai, quod Priino
vertit Noslcr, fifri: Syriis, obveniie. Seciindo, Pagnin. ct
(..aietan. perfici ; Tigur. consummari : (iRgiicius, appara-
ri ct ejrhibcri : olii. suppleri, iuxlo illiid Paiili: .\dimpleo
ea qu.r desunt passinnum Christi in canie inra. pro corpo
feclnin gratiam, ut sit enallage quantitatis, qua tolum
uuiversale ponitur pro lotoqiianto.pulaomne prointcgro.
Nola seciindo, to «7«/ voeavit nos in xtcrnam suum glo-
riam. dal fincm et causain tum praecedcnlium, tum se-
quentiuin, q. d. Quia Deus nos vocavil in .-eternani suain
gloriam, hiuc idein est &\xcIot omnis grali:c: haec euim re-
spondel gloria; qiiusi scmen fructui, meriluiii inercedi, la-
bor pra.Miilo; liinc riirsum idem ipse mudicum p(issos perfi-
cict.confvmabit, solidabitque. Verc Abbas Hypcrichiiis in
Vitis Patiuin lib. 5. libcllo ll.n.35. Cogitatio tua. ail, «<|o(;,„j.
i>» rcgno cxlorum , ct cilo in hxreditalem accipies illud. no qoa-
Unde oddit S. Petrus: In Christo Icsu, id esl. pcr Christum '•''''P''''-
lesuin, pula priino, per merila Chrisli ; seciiiido. pcr prae- ^"y"'"''
dicalidiicinChrlsti; tcrtio.pcr vocationem d graliumtjhri-
sti: per Uxc enim vocainur ad a.'tprnain gloriani. Secun-
do, in Chrislo, ul scilicet iios potienlcs sinius in Christo
pnsso, quasi mcmbra.ciiin coque cniciamus uniiin corpus
Eccicsi.i! iiunc mililanlis pcr graliam, pnstca Iriumphan-
re eius qnod est Ecclesia, Colnss. 1. 24. Perficilur euim U tis per gloriain : ito riiomas Anglicus cl Glossa. Terlio,
cyclus passionuin ct palicnli.-c Ecclcsiir.cx passionibus ct
palicnlia singiilorum fidclium , eius filiorum cl mcmbro-
riim ; oc proindn qiiisipic fidclis ad pnssionem aniinare se
dcbet, cogilnndo sc non tanliim siiam , scd et tolius Ec-
clpsiac ciirnnnm ndimplcic cl pcrncprc. Uiidc Cniet. To/)cr-
/iri sic ciplicol, q. d. Pnssioiics nnii siiiit fiigiciidi' , scd
ambicnd;c; quia pcr en^ In pniicnlia pcrficimiir, adcoqiic
illaj in viitutc nos snlidnni. f.iciiiulqiic (lerfcclos, iiixlo il-
liid qiiod de Clirislo nit Pnuliis: Dcccbnl. clc auctorrm
salittis enrum pcr passionnn consnmmnre, Heh. 2. 10. Et
cnp. 5. 8. Et qiiiilcin cum rsscl Eilius Dei, dnticit ex iis
qu:* passus est obi-dicntiani, et cnnsuinwalus factiis esl o-
mnibus obtcinpernntibus sibi caiisn snlulis .rlern.v.iiraccnm
«iTiTi>c-j hxc oinnia ct plurn significnl, srilicct perficere .
pracstare, siipplerc, absolvere, coiisuiuniarc, solvere, obi-
re, porfuogi, cxcqui.
Lyronus el Dionys. in Chrislo. id cst, proplcr (Ihristum,
vel pro (^hristo, modicum passos. Quarto, in Christo, id
ist, inslar Cliristi, qiii nobis csl spcciilum. .'cquc ac pr.-e-
iniiim paticnlia;. Iln S Bernnrdiis scrm. .17. iiiCant. do-
cct Christiim lain piignaiitls formnm cssc qiiam gluriam
triumphantis. Illruwquc. ait, es mihi , Domine Iish , et
sprculum patiendi, et prxmium palientis ulruinque forti-
ter provocat .el vchemenlcr accendil. Tu doces maniis meas
ttd prxlium exeinplo virtutis tur, tu capul ineuin pust vi-
cloriam lux coronas prxsenlia maiestatis , sive quia pu-
(jnnntem te sjtccio.sivc quia te expecto non solum coronan-
lcm. sed cl coronnm.
Porro S. Pctriis iiti Epislolam rorpit a bcncficio vocotio-
nis nd lidcm ot Clirislinuismiim, itn in codcm liiiil. ul os-
tcndat quanlniii lioc slt qiinnliq'ic a<stiiiianduin . ideoque
fidelet iugilvr iliud prae oculis haberc dcbcrc , pro coquc
572
Commenlaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. V.
gralias agere , ac perseverantiam postulare, deuique vi- ^ virtutis. Unde Grseca addunt 5t^tku,>i}ti, id est , fundabil;
tam illo dignam agere. l''Sur. et Pagnin. sfabiliel. Hinc Syrus Tertit: Ut cutn m-
Nola teriio, to modicum passos, Tigur. parumper affli-
ctos, ipse perficiet, magnam palicntibus afTert consolalio-
nera et stiuiulum ad alacriter et coqstanler patiendum ;
cogilando scilicet quod modica sit passio , quodque Deus
tnodicum (entatos et passos perficiet. Unde Tertull. ad
Martyr. cap. 3. Epistates vester, ait, Christus lesus, gui
vos spiritu unxit, et ad hoc scamma prodvxit, elc. ut vi-
res corroborarentur in vobis, quia virtus duritia extruitur,
moUitia vero destruitur. Ila S. Antonius luctanscum dae-
mone: Cum elevaret oculos, ail S. Athanasius, vidit de-
super culmen aperiri, ct deductis tenebris radium ad se lu-
cis influere. Post cuius splendoris adventum nec dxmonum
aliquis apparuit, et corporis dolor exemplo delctus est. JE-
dificium quoque quod paulo ante dissolutum fuerat,instau-
ratum est. Illico prxsentiam inlellexit Domini Antonius,
et ex intimo pectore trahens longa suspiria, ad visionem
qux ei apparuerat loquebatur, dicens : Ubi eras, bone le-
stinuerimus has oppressiones exiguas. roboremur, et con-
firmcmur, ac perstemus in eo ( lesu Christo ) in xlernum.
Hiuc rursum aliqui hajc legunt per nomina et ablalivos;
xaT«pTiTat rc/pi?£t, a-5sv6jTci, 3£fij>iwa£t, id est, perficiet con-
firmatione, consolidatione, fuudatione.WeTum melius No-
ster et alii tria ultima accipiunt non ut nomioa , sed ut
verba futuri temporis, ideoque pariter pro primo xaTajSTc
lat, id est, perfxciat, in optotivo, legunt in futuro xaTaoTt-
(7£t, id est, perficiet. lam Graeca omnia legunt in optativo
xaTapTt^ai, ^/jpijat, aSivoiaai, Setut.iMaai, id esl, perficial,
confirmet, roboret, fundet.
Alii tamen hsec distinguunt, sed varie. Primo, Salme-Deu»eo[>-
ron : Perficiet, ait , per charitatem, confirmabit pcr spern^'"'^''
vivam , solidabit per fidem efficacem. Rursum idem addit, ^"1^^','*
Christum perficere fidelcs quos emit et redemit, Palremvarie.
confirmare eosdem quos condidit, Spiritum sanctum soli-
dore suae gratise et fortitudinisspiritu. Secundo,Titelman-
su ? ubi eras ? Quare non a principio adfuisti, ut sanares " nus : Perficiet, inquit, per patientiam, confirmabit et soli
vulnera mea? El vox ad eum facta est , dicens: Antoni.
hic eram ; sed e:r,pectabam videre certamen tuum. Nunc
autem quia dimicando viriliter non cessisti, semper auxi-
liabor tibi, et faciam te in omni orbe nominari. His audi-
tis exurgens in tantum roboratus orabat, ut intelligeret se
plus reccpisse tunc virium quam ante perdiderat. ItaTheo-
dosius Abbas apiid loannem Moschum in Pratospirit. c.
66. cum vidisset diabolum instar iEthiopis et gigantis e-
oormis, qui a lerra porrigebatur usque in cajlum, et ca-
put inter nubila coudebat, audiretque: Theodosi , cum
hoc oportel te luctari; ac pavidus diceret: Quis ego sum,
ut homuncio cum tanto gigante lucter? audivit : Ingredere
cum omni atacrilate et fiducia; mox enim ut lu ilium ad-
orsus fueris, ego adiutor adero, tibique victorix coronam
imponam : ita factum. Idem saepeexperimur in nobis, cum
quid arduum aggredimur, ut ante aggressum horreamus,
pulemusque rcin confectu impossibilem. At ubi eam ag-
dabit per perseverantiam. Unde et Prosper lib. 1. de vo-
cat. genlium c. 24. ex hoc loco docet pcrscverantiom es-
se donum Dei. Tertio, Carthus. hxc adaptal tribus animse
polenliis: Perficiet, inquit, intellectum purificatx mentis
intelligentia , confirmabit voluntatem fervore charitatis ,
solidabit memoriam ut in Deo figatur fixaque consistal.
Vel, ut Thomas Anglicus : Perficiel rationem cognitione
verilatis, confirmabit appetitum concupiscibilem in amore
bonilatis, solidabil irascibilem ut nullis terroribus vel dif-
ficultatibus cedat. Quarto, Hugo haec applicat et opponit
tribus hominis hostibus : Perficiet . inquit , contra mun-
dum, confirmabit contra carnem, solidabil contra dxmo-
nem. Quinto, alii q. d. Perficiet nos largiendo volunlatein
perfecte et constanter volendi, confirmabil dando volunla-
tem rem volitam exequendi, solidabit dando robur ipsum-
que actum exequendi.
Porro haec omnia inchoale facit Deus in hac vita per
gredimur, et opus incipimus , illico minuuntur et cedunt Q praliam et patientiam , perfecte vero eadem faciet in fu-
diffieultates, remque ipsam parvo labore conficimus, ut
verum sit quod ait ille: Res in se non esse difficiles , sed
difficiles apprehcndi ; ideoque non res, sed opiniones rerum
nos turbare et perceliere. Et illiid Nazianzcni in Senlent.
Ut futiorum stropilus lepores exterrcnt, ita rerum umbrse
timidos et ignavos. Quae ergo dura videntiir, magnis ani-
mis, et quasi clausis (ut facit leo) ad diflicullalem, ceecis-
quc oculis aggrcdienda sunt, ilaque illico vincelur diffi-
cullatis horror, resqiie faclu facilis videbilur. Legimus
nonnullos Martyrcs, ac nominalim Ss. Marcum et Mar-
cellianuiii inilio martyrii trepidasse, et iogentes habuisse
dolores ac luctas; at iibi constanti animo se ad Dei glo-
riam in praedam lortoribus dederunt, Deique opem ar-
denter elllagitarunt , pavorem et horrorem oinnem vicis-
se , la>tosque et alacres omnia tormenta lolerasse; lum
quia animiis hic genprosiis superabat dolores, ut eos par-
vos vel nullos duceret ; tiim qiiia Deus magnis animis ad-
est ct siiccurril, vel doloris sensum minuendo, vel sua
tura per gloriam. Hac enim perficiet intellectum lumine
gloriae, ut Deum quasi summum bonura videat et contem-
pletur: confirmabit voluntalem, ut ipsum lotis viribus a-
met: solidabit eamdem, ut a tanto bono avelli nequeat,
sed illi tota inhaereat, nec ulla re aut ratione ab eo sepa-
rari possit: ita fere Hugo, Primaticcius et alii, ac favet
Syrus dum vertit: Roboremur, et confirmemur, et perste-
mus in eo in xternum. Hoc est quod ail Paulus: Momen-
taneum et leve tribulationis nostrx, supra modum in su-
blimitate xlernum glorix pondus operatur in nobis, 2. Co-
rinth. 4. 17. Hic scopus, hic finis, haec meta, haec coronn,
hoc epinicium Christiani a quo iiti inchoavit Epistolaiii
S. Petrus, ita et in eodem desinit.
Praeclare Lactantius lib. 7. c. 6. Christianos et lotain
Christianismi rationem hac circumscriptione depingit:
Idcirco, ait, mundus est factus, ut nascamur : ideo nasci-
mur, ut agnoscamus factorem mundi ac nostri Deum : id-
eo agnoscimus, ut colamus : ideo colimus, ut immortalita-
consolalione et gratia ita auimurn roborando, ut lormen- '-' tem pro laborum mercede capiamus, quoniam maximis la
ta oinnia levia seslimet. Sicul enim pondus leve per con-
trapondus inaiiis attollitur, el quasi alleviotur; ita dolo-
rem oiimem iniligat magniis amor et animus: Pondus e-
uim meum cst amor meus, ait S. August.
Nota qiiarto, to ipse perficiet, Graece cstxxTapTiaat, quod
Tigiirina vertit, inslauret, ut si quid per afQicliones in pa-
tienlia el mente, vilio impatientiaj et pusillanimitatis sit
liixatiim, laesiiin, divisum, fractum, hiulcum, distortum,
debilitaluni, inslauret, oonfirmet, uniat, aequet. Alii ver-
tunt compaginel , \e\ integret, ut omnibus patientiae et
virtutuni parlibus qiiasi artubus compacti, sitis integri,
exacti, absnliili et perfecti.
CoNFiRHABiT SOLIDABITQUE. ) Pagnin. fulciat et robo-
ret. Htec omnia idem, vel qiiasi idem sunt, tantumque per
auxesin significant hano perfectionem esse firmam et soli-
dam, ac consistere iu firmilale et soliditate patientiae et
boribus cultus Dei constal: ideo prxmio immortalitatis af-
ficimur, ut similes angclis effecti, summo Patri ac Domi-
no in perpetuum serviamus,et simus xternum Deo regnum.
Hxc summa rerum est, hoc arcanum Dei, hoc mysterium
mundi. Unde S. Gregor. Nazianz. de Christo patieote ait,
eum non sibi, sed nobis natum et passum:
Factus sum, inquit, Christi corporis, ille mei
Me gessit moriens, me victa morte resurgens,
Et sccum ad Patrem me super astra tulit-
Et Prudentius de Uesurrect. carnis:
Pcllite corde metum mea membra, et credile vosmel
Cum Christo redittira Deo: nam vos gerit ille,
Et secum revocat, morbos ridete minaces,
Inflictos casus contemnite, tetra sepulcra
Despuite, el surgcns Christus quo provocat ite.
Et Tertullianus lib. de Resurrect. resurrectionis symbo-
Commenlarla in Epislolara I. S. Pctri. Cap. V.
Pbanix
•JIDbO-
573
lum dat phoeniccm OTem Arobiae rcviviscentcra , eique ^ por Silvnnum , quia ipse vobis est fidclis, ut arbitror. A
comparat Chrislianos palientes, morientcs et resurgen- ■ - -
tes. De phccnice enim sic cauit Lactantius:
Ipsa sibi proles, suus esl paler, et suus hxres,
Nulrix ipsa sui, sewper alumna sui.
Ipsa quidem, scd non eadem: quia el ipsa,nec ipsa est,
jEternam vitam mortis adepta bono.
Ravennse cxlat emblema nd picluram phoenicis:
Securus moritur qui scit st morte renasci,
Mors ca non dici, sed nova vita potest.
liluslrissima Bona loannis Gaiealii Mediolanensis ducis
maler, morluo marito, curavil in numismale cudi phccni-
cem hoc lemmnle :
Sola facta solum Deum sequor.
Denique S. Cicciiia lumulo S. .Maiimi Marljris curavit
insculpi phocniccm; el Komaj in cryptis .Martjrura plu-
rium sarcophafjis plioenix incisus visilur
lii rcferunl ad brevitrr scripsi, q. d. Arbitror me fuissc
brcvcm in scribi-ndo. .\liquando eoim scribens vel loquen^
videtur sibi brcvis.qui audieotibus vel Icgentibus vidolur
prolixus: ita Syrus et Caict.
Obsecbans ) L't fidem Chrisli ct prscepta virtutum ,
quK hac epislola perscripsi, conslanler retineatis.ct opc-
re explcalis: contestor enim in liis silam esse veram ijra-
tiam Dei, in qua stalis, id cst, constanler perseveralis. Iii
Graeco est i7t,x%-:i, id est, stetislis : sed videtur legendutii
iTr.AiTe, id est, .stalis , aut certc priclcrilum accipitur pro
pra!scnli, more Hebr.To: per praisens cniin passim omues
ciplicant. Nonnulli lamen lc{;unt TTr.Tj, id esl «/•?/i.<r,idque
aple rcspondet Graeco rapa/a>.wv, id est, obsecrans vi-l ex-
horlans vos, ut stclis et pei severetis in fide Chrisli el gra-
tia Clirislianisnii. Pcrpcram cnim Sjrus pro rao-/-/a"/wv ,
\tr\.\l, persuasum hitbens. lia Paulus ail Philip. i. 1. Sic
«. Vin
ccDlriro
Lur.
Hacc cogilantes, spcronlcs ct ombicntes Sancli ambie- state in Domino, charissimi. Et Galat. o. 1. Stale et noti-
bnnt passiones, qua-rebniil cruces, siticbant inarlyria. E- te iterum iugo servilulis contineri. Nola.ridcm ct lcfjcin ho-
minuit inler eos S. Vinccnlius, qui Inm ovarus el avidus 1) va
fuit suppliciorum, quom Dacianus lyranniis corumdcm iu
ipsum prodigus, cquulcum habcbat in dcliciis, ungulas
pro epulis, catastam pro molli culcitra, oc, quod mirum
est, iis cresccntibus crcscebat cius animi corporisque vi-
gor, ut excarnificatus cl penc enecliis iis roviviscere, red-
inlcgrari el roborari vidcretiir; adcoque in lecto ct rosis
animam olTlavit, cui torincnla vilnm dedcrant: niinirum
rosae ct dcliciic ci erant lormenta, lonnenta vero ct pceoa)
pro Chrislo cius eranl dclicia; : ilo Dciis modicum possum
perfecit, confirmavit, solidavitquc ut liominc cclsior, in-
star angeli incorporci in pccnis corporis ludcrct, ct illu-
deret tyranno, ut suis vulncribus magis vulncroret et cru-
ciaret tyrannum, quom ipsc cis viilncraretur. Similis fuit
R *«>• S. Agatha Quinliano iusultans. Modicuni enim passa ad-
''"■ eo a Ueo corroborota cst, ut .\phrodisia> lciia; se lcntanti
dixeril: Operam perdis: cgo enim ita firmata sum in (ide.
caslitate.et amore Dei,ut per eius gratiam citius sol perdi-
aiii vocori groliam, quia swiiimuin Dci cst donuiii, im-
mcritis et iudignis gralis datuin, ut cos sibi gratos, ca;lo-
que dignos cfliciat, imta illiid loann. l. Lex per Mosen
dala est , gratia el veritas per lesum Christum facta est.
Vetus cnim lex eral rigoris et iustilia; , nova est gralia!
ct clemcntia!.
SiLUTAT vos EccLKSiA ( vox Eccksia non esl in Grse-v. -. 13.
ro, scd intclligitur. Unde lulerpres recte eam expressit,
aeque ac Syrus) Qu^ bst ir Babylone collecta.) H»-
relici, ut Beza, Viretus, Sadulius, Velenus ct alii, ut tue-
nntur falsum siium dogma, scilicet S. Pelrum Roma: non
fuisse, ac proindc Romanum Pontificem non esse succcs-
sorem S. Pelri et caput Ecclesiae, Babijlonem proprie ac-
cipiunt, urbem scilicct vel Assyriae, vel .Egypli. Duplcx
cnira fuit Babylon. una in Chaldasa, altera io .Egypto,
qua; nuuc Cayrus dicitur.
Vcrum errant. Primo, quia Iuda>i , qualis erat S. Pe- *•■'''>'<">
trus, a Caio Caesare expulsi eront Babylone ct .\ssyria ,^°'^
turussit suumlumen,igniscalorem,nix albedinem,quamQ uti docet loscphus 18. .\nliq. cap. ultBabjlon autem iE-Prob»t
ego mulem proposilum.Prxparet Quinlianus leones,acuat
gladios, ignes succendat, porlas iufcrni aperiat, omnesque
in me dxmones concitet , Pei ope vivam et moriar Chri-
stiana xque ac virgo : intentissime enim amo el desidero
Christum, cui nie totam devovi et despondi.
Ipsi globia bt iiipbbium.( Syrus, Ipsi gloria , polen-
tia et honor. S. Prospcr 1. de vocalionegcntium cap. 24.
Cui rirtus et honor. Gra?cum /paTo; significat potentiam ,
robur, vim, impcrium , principatum, vicloriatn , quae 0-
mnia huic locu congruunt, q. d. Dcus modicum passos
perficict,eisque per palicntiam pcrfcclain dobil victoriam.
Illi prjjo oinuis victoria» laiis Iribuntur, non nobis, iuxin
illud Paiili 1. Corinlh. 15. v. 57. Dco gralias . qui deilit
nobis vicloriam per Dominum nostrumlcsumChristum. Et
2. Corinlh. 2. v. 11. Deo (jratias qui sempcr Iriumphat, id
esl, Iriuinpharc forit nos in Chrislo lesu. S. Pctrus uli cie-
pit per doxologinin Dci, diccndo: lienedictus Deus: ita in
comdein dcsinit,diccns : Ipsi gloria elc. ut ddceot Deum, ..
Dciquc Inudciii dehcre cssc prinripium, nicdium cl linciii •'
nostrnriim arlionuiii; idcoque rrcbro corde et orc usiir-
pnudum, uti usurpol S. Pnuliis Roin. 11. 3G. cl cop. 10.
27.Ephcs.:j. 21. Philip.1.20. Hchr. 13. 21.Galat. 1. 5.ct
alihi,(Ic qiio pliirn Apoc.1. II elrnp. 5 12. et rnp. 7. 12.
Pkr Sm.va!1UM.) Ilic rst Silo», qiii hosce S. IVtri lit-
lcros Roiiio dcfcrcns in Oricntcm, ibi incidil in S. Pnii-
lum, illiqiic coinrs pr.Tilirntionis ndli.-csit, 1. Thcss. 1.1.
ita S. llicnni. Ep. \\'.\. Sjriis, ()l'^cum. ct nlii plcriqiic.
Pcr|)crniii crfjo Dorolliciis lii Syiiopsi , cl .Mcnolugium
Gr.Tcoriim I. Aii|^iisti, Sil"anum n Siin dis(inj;iiunt. Cen-
sent nliqiii Silvanum, vcl Silam iion (niUuin dcdilisse, scd
cl scripslssc hnnc Epislolnm dirtntam a S. Pctro. Ail c-
nim: /Vr Silvanum. ctc. brcvilcr scripsi. Nominat ln(o-
rcm, ut fidclcs ccrti siiit Fpistolnm ab co dclalam cssc S.
Petri gcrmnnnm, non fictnni. non Biippositnm.
L't arbitbob. ) Rcfcr ad fid>lcm verOis , q. d. Scripsi
gyptia nunc ernt locus obscurus e( castcllum. nit Strnbo
iib. 17. Sccundo, qiiia S. loannes .\poc. 17 9. dicil Ba- -•
bylonem insidcre scptem monlibus , sive collibus; uull.i
autem alia urbs est scpticollis quam Roma. Undc ha;rc-
lici coacti confitcntur iii Apocalypsi pcr liabijlonein , iii-
tclligi Roinom. (Hinc Lutheriis scripsil libriim dc Bobv-
lunica cnptivilole, id est, de Romona, puto Popa; el Pa-
paliis , ut ipsc explicot. ) Si in Apocol. cur non e( hic?
S. loonncs enim fuit synchronos S. Pelro; unde cadcm u-
triqiie fuit Roma ci Bobylon. Ter(io, quio id unonimi- '•
ter asseriiiU Po(rcs e( Doelores orlliodoxi, nimirum Pa-
pios discipiilus S. lonnnis npiid Kuscbiiim, libr. 2. Hisl.
cnp. 14. nlios 15. S. Hicr. in Isoi.-c, cnp. 24. et 47 Ei I.
2. contrn lovin. sub finein : .id te , ai(, loquor qux scri-
plam infronteblasphfmiam Chrisliconfessione delesti. Ter-
(iill. lib. 3. con(rn Mnrc. cop. 13 Bcda , OEciim. ct alii
hic, .\ndrcns Ca-snr, .Xrclas, Rlbcra, .Mcazar, Vicgas, Pe-
rcrius cl nlli Aporol. 17. ct 18.
Ouaercs, qun rnlinnrRoinn vorclur /Jrtty/on.^^Rcspond. Cir '
Primo, qiiio Romn l)nb\loiii in impcrlo successit qiiasi (i.C.iu^a
'ia motri, vcl potiiis iic|ilis nvla>, idcoqiic Bnbylonirutn '•
impcrium trnnslit ctdcsiit In Romnniim, sicul S;nn,";oga
trniisiit in Erclcslnin, lctiisnlciii ludnica iii Chrisliannm:
undc idcirro ipsn Kcrlcsia vncalur Synagoga, Sion et lc-
rusnlcm. Itn S. Aii[;us(in. 18. Civit. 2. liabijloncm vocat
primain Rumom, c( Rumnin secundam Rabj loncm : Duo,
lnqui(, rrgna cernimus longe crleris provenisse clariora,
Assijriorum (sub qiiibiis ct Bnhylonlos nccipit ) />rjHiu»/i .
dcinde Homanorum . ul tcmporibus. ila locis inlcr sc ordinata
atqite distincla. iSam quomodo illud prius, hoc postcrius ;
co moda illiid in Orienle, hoc in Occidcnlc surrexit. De-
nique in illius finc huius initium confeslim fuit. Et cap.
22. Allissima lunc condila esl civitas lioma vclut altcra
Uabylon, ct velut prioris fxlia habijlonis . prr quam Deo
placuil orbem dcbcllare tcrrarum , ct in unam sociclatem
Commcnfaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. V,
574
■eipiibUcx legim(jue pcrduclum, longe lalcque pacare. * Tropol. Impii ct mundani sunt cives Babylonis, qoia in
■ "' :■:- r. :. T>-i.-.i — : :- 1:... confusloue nejjoliorum , dcsideriorum , luniulliium , luT-
bationum ct casuum huius mundi assidue rersantur ct ia-
claiitur; Sancli vcro sunt cives lerusalem, id cst visionis
pacis, quia in pace conscicntiic uni Dco serviunt et odlia;-
rent, dicuntque: In pace in idipsum dormiam et rcquie-
scam. S. August. in Scntent. sent. 221. Duas, ait, in lo-
io mundo civttales faciunt duo amores ; Icrusalem facit a-
mor Dei, Babi/loniam facit amor sxculi. Interroget ergo se
quisque ci invcniet unde sit civis. El S. Gregor. 18. Mor.
cap. 25. Civcs, ait, lerusolem sunt qui solam caeleslem
palriam diligunt; civcs Babylonio; suut qui terrenae pa-
iri» curis subiacent. Cum igitur constet plerumque etiam
bonos non lerreno studio lerrenis curis implicari ( uli Da-
nicl, ait, a rege pra>positu5 fuit Babyloni) patenter agno-
scimus,quia sic nonnunquam cives lerusalem angarias sol-
vunl Bahijloniie, sicut sxpe cives Babyimix impendunt an-
garias lerusalem. De Babylonc hac plura dicam Apocal.
'il. et 18.
II. Secundo, quia Iloma similis fuit Babyloni in amplitu-
Analosisdine ct riiajjuirKentia iinperii: ita CEcurn. Unde Babylon
nomx ei fyj[ i^Qina; (ypus et pracludium, idque multis parallelis et
ui^s.* " analogiis qiias reccnsct Orosius lib. 2. cap. 2. ct 3. Nain
1. I'riiiio, iiiquil, ISini ct Bubylonis regnum eo anno in Me-
dos derivalum est, quo anno apud Lalinos 1'rocus Amulii
et Numiloris palcr , avus autem Rex Stjlvix , qux maler
2- Romuli fuit,regnare ccepit. Secundo,5iCM< a primo anno im-
perii Nini usquequo Babylon a Semiramide inslaurari coe-
pta est, interveniunt anni sexaginta qualuor, ita a primo
anno Procx cum regnare cirpil. usque ad condilionem Vr-
bis factam a Romulo, inlcrsunt anni sexuginla qualuor.
3. Tertio, Babylon eo anno sub Arbuto dchonorala est, quo
■<• lioma sub Proca rege seminata cst. Quarto, Bnbylon no-
vissitne eo teinpore a Cyro rege subversa,quo primurA lio-
ma a Tarquiniurum regum dominatione Liberala est. Si-
quidem sub una eademque convenientia temporum illa ce-
cidit,isla surrexil: illa tunc primum alienigcnarum per
pessa dominatum, Jixc lunc primum ctiam suoriim asper- B Alludit S. Petrus, Primo, ad Abraham parcnlem Sy
nala faslidium; ilta tunc qitasi moriens dimisit hxredila-
tem ; hxc vero pubescens tunc se agnovit hxredem : tunc
5- Orienlis occidit imperium, cxortum est Occidentis. Quin-
to, Babylon stelil annis 1164. mque ad .\rbaluin, qui eani
spoiiavit itiiperio ; ct Roma post lolidcm annos , hoc esl
1164. a Golhis el .ilarico rege eorum opibus spoliala, non
6. regno, manet udhuc et regnat incolumis. Sexlo, similisBa-
bylonix ortus, ct Romx, similis potentia , similis magni-
iudo, similia tempora, similia bona, similia mala, tamelsi
non siiiiilis cxHus.similisve defeclus.Illaenim regnum ami-
sit, hxc relinet: illa interfeclione regis orbalu, hxc incolu-
mi iinperalore secura est. Et quare hoc? Quoniam ibi in
rege libidinum turpitudo punita, hic Christianx religionis
conlinenlissima xquilas in rcge sercala esl ; ibi absque re-
ligionis revcrenlia avidilalem voluplatis licenlia furoris
iinplevit, hic et Christiani fuere qui parcerenl; ei Christia-
ni propler quorum memoriam,et in quorum memoria par-
ceretur. Huc usque Orosius.
Denique leinpore S. Petri Roma erat Babylon, id est,
ronfusio idolorum, vitiorum et spoliorum totius orbis. Uu-
de Terlull. lib. 3. contra Marc. cap. 13. Sic et Babylon,
ait, etiam apud loannem noslrum Romanx vrbisfiijura esl,
proinde magnx et regno superbx. et Sanclorum Dei de-
B hylon bellatricin. ijbi nota. Babel sive Babylnn Hebr. idem rst
qood quod Grsece zM-jyyrni, ut vertunt Sepluag. Geues. 11. 9.
coufuslo. Latioe confusio , sive commistio; quoniain ibi confusum
esl labium universx terrx, boc est , quia ibi commistje et
divisee sunt liomiuum lingua;, cum prius omnes una ca-
detnque.pula Hebraea, loquerentur. Radix ergo Babel est
'?'75 balal, et per crasin bal, id est confundere , coinmi-
scere: inde enim addila litlera b, lit Babel. Porro addi-
lur littera b , diciturque Babel pro bal aut bel , vel quia
bet Hebr. significat in, ut Babel idein sit qiiod in confu-
sione, ut vult Pagn. in Interpr. noin. Hebr. vcl b, ponilur
pro X3 ba, id est venil, ut Babel idem sit qiiod venit con-
fusio, ul vult Abcn Ezra; vel polius per ouomalopoeiam
nagog.c, (idei et fidclium; sicut enim Deus Abrahamuin
eligit in Babylonia, eumque de Ur Chaldajorum eduxit in
terrain proniissam: ila S. Petrus Roma; convertit S. Cle-
nienlein , S. Pudenfcm , S. Linum , S. Cletuni aliosque
clarissiinos viros, qui fiierunt primores el proccres Eccle-
six. Sccimdo, aliudit ad caplivitatem Babylonicam: tuDC
enim Dei populus el Synagoga ludaeorum in Babyloue de-
gebat captiva , multosque Babylonios ad Dei veri fidem
convertebal; unde eral tune in Babylonc Ecclcsia Dei e-
leeta. Simili niodo Romx S. Petrus egeniilismo plurimos
coavcrtit , adeoque ibi arcem et caput Ecclosia! Chrislia-
nae couslituit. Eiat ergo Roniee Ecclesia a Deo coclecla,
id est, elecla eequc ac oliin Synagoga ludscorum.
CoELBCTA ) Pcrperam interprcles uonniilli legunt cof-Coelecia
lecla. Grscce enim est TXDinOi.i/.rr,, id est, coelecla. id est, si- 'l"'<'
miil vobiscura elecla, consors vestra; electionis ad fidem,
graliani ct salutem. Electiis fiiil primitus a Deo, aeque ac
n a Chrislo, Iuda:orum popiilus, ciiius peculiariter pastor et
curator erat S. Petrus, Galat. 2. 8. cuique primario hanc
srribit Ep. cap. 1. 1. Coelcctus fuit populus Gcntiura a
Clirislo, qui (jcnles cuiii ludaeis in unani coaginentavit
Ecclesiam ; idque hac voce ludseis iosinuat liic S. Petrus
(Gentium euim caput eral Roina), ul ludaii more solito
Gentes non aversentur, sed eas ut fratres in Chrislo n-
ment, cisque se associent. Rursuin hac voce confirinatfi-
deles Oricntis in fidc.per fidem urbis et Erclcsiae princi-
pis, puta Romana! , quod illa eis consenliat tiim in fide,
tum in spe vocalionis, tum in charilale. Rursum Eccle-
sia electa est, Ecclesia electorum ad fidem et gratiam, et
si in ea perseverent ad gloriani.
Prima enim, eaque singularis et exiniia fiiit electio G-Florens
delium Romanorum, et primilivse Ecclesiae Romans, ut- 1;''"^'**'*
pote quae primitias spiritus a Lhrislo per ss. Pclruin et
Paulum hauriens, floruit heroica fide,subliini spe, aidenli
charitale, ideoque tot centena inillia Marlyriim per tre-
eentos persecutionis annos contiiiuo progeriiiinnvit. Quo-
geminalur bal vel bel, ut babel sit idem quod babel. Sic Ucirca inuUi principes, reges et regiuae devolionis ergo Ro
enini Hebraji geminaut subinde suas radices, et ex trilit-
tcris faciunt quadrililleras, ut ex kalal geininando faciunt
kilkel; ex gulal, id esl, volvere, faciunt gilgel: unde gal-
gala, et gulgolet, sive gulgolla. id est , cranium sive cal-
varia , a convolutionc el lolunditale. lain sicut pro gul-
goVa. eiiphonia; rausn elidendo / inedium , dicunt golgo-
ta: sic pro bciibel <i\c.un\. babel, clidendo / inediiim. Ob si-
milein ergo viliorum coufusionein, S. Pelrus Romain vo-
cavit Bab\lonciii. Noluit Romam nominare, ne Romonos
Chrisiianos adduceret in periculum. Si eniiii ha; lilterje
incidissent in iiiauus Gentilium , detiilissent ad Imp. Ro-
mse magiiam essc muUitiidinem,adeoque Ecclesi.am Chri-
slianorum, qui illico in eos persecutionem movisset. Ad-
dit Baron. S. Petrum lerosolyinis e carcere fuga lapsum,
voluisse Iatere,ne Herodes inlelligens eum Romae ageread
Csesareiu scribcret, eumque ruisuin compreheudi faceret.
niain inagnis iiincribus et impcndiis profecti sunt, ut lo-
ca sancla religiose viscrenl ; quin et non pauci ibidera vi-
vere et mori, ac iiiler Snoclos scpeliri elegerunl, quoruni
exempla recensui Isaia? 66.23. Inio Christus Dominus ap-
parens S. Birgittae (ut habet eius Vita apud Siirium 23.
lulii ) iussit ei peregrinari Roinain , dicens: Proficiscere
Romam; illic enim plalex .tunl auro inslratx. et Snncto-
rum sanguine rubrcalx: ibi p-opter condonationes sive in-
dulgcntias quas promerucre Sancti, compendio veniturad
cxlum. Paruit ipsa ac Roinam prcfecla, ibi eam sajictita-
tem adepla est, ut ibidem moriens anno Domiiii 1373. ca-
tiilogo Bcatorum soleinni rilii adscribi ineruerit, adcoque
domus eius in templum conversa, religiose ab inquilinis
et percgrinis invisatur.
Merilo ergoTertuII Iib.dePraescript.Fe;/j.ait, Ecclesia
(Romaoa) cui totam doctrinam .ipostoli cum sanguine suo
Commentaria in Epistolam I. S. Pelri. Cap. V.
575
Sciipia
hxc E-
pisi an-
iiu Chri-
• li 45.
profuderunl. S. .Xngiist. 'ni). 1C2. ail iu Eccipsiia Ro/nana ^ de Gracca el OiiciimeD. pro osculo sanclo legunt osculo cha
seinper .Xposlolicae calhcdrie vigiiisse principatuin. S. Hie
ron. lib. a. conlra lovin. Scilo, ait, tiomanam fidem Apo-
stolica voce laudalam, isliusmodi prxsligias non recipere;
etiamsi anrjelus aliler annunliet , quam semel pnedicalum
esl, Pauli auctorilate munitam non posse inutari. S. Irie-
neus lib. 3. cap. 3. docel intcgram fidcin in Roinana Ec-
clesia servari, ad eainque oinues confugere dcbere. Idein
docet Optnl. Iit>. 2. contro Parm. S. C\pr. lih. 1. Ep. 3.
S. .Ambros. oral. de obilu Saljri fralris, et alii.
Et Marcis Faits MBLS. ) Hic Marcus uon fuit loan-
nes cognoiiicnlo Mnrrus, consobriniis Barnabae,de quo A-
ctor. 12. 12. scd S. Marcus Evangclista: hunc S. Petrus
vocal filium suum, non secunduin carnem, scd secunduin
fidein et spirituiii ; quiu euin sua fide, doctrina et spirilu
imhiierat, adeo ut scriberct Evangelium: unde cuindem
habuit adiiilorcin et inlerpretein, ideoqiie charissimiiin :
caqiie de causa inox cuin misit Alexandriam, ubi ere.tit
Ecclesiain tnnta continentia et sanclilale llorentem, ut e-
iiis discipuli Essxi, id csl, sancti et pii sint cognominati,
de qiiibus dixi Aclor. 5. 1. Hinc liquct S. Marcum noii
fuissc e 72. Christi discipulis, ut vult Epiphan. hxresi 51
rilalis, oon caraalitalis. Osculum eniin significat tam a-
nimum animo, quam os ori puro aiuore couiungi. Terlull.
verolib.de Oraiione,osculuin vocat signacuiiiiii orationis.
Nam.ut ailS.Aug.ser.83.de diversis: Posl orationem Do-
minicam dicitur Pax vobiscum, cl osculantur sese invicem
Chnslinni in o<culo .■inncto, quod est sifjnacutum pacis, si
quod ostcndunl labia, (iat in conscientiaAdest.quomodo la-
bia lua et labia fratns tui accedun/ >ic cor tuum a corde il-
lius non recedat. Vide dicla de osculo sanclo 2.Cor.l3.12.
(iBATIA TOBIS OH.MBCS. ) Gra?CC vy.-.r., id est, paX: ita P3X prc
Syriis. Pa\ Hebra;is significal gratiain, onmcque bonum; R'a'i»-
forte etinni Nosler pro stor.vr, legil /afx,-, id esl,fjratia. Nam
S. Paulus S. Petri socius et assecla, ubique in Epislolis fi-
delibus graliam apprecatur: adcoque apprecalio graliae et
pacis esl veriiin Aposlolicic Eiiistola; sigillum. Unde eam
usurpant S. Igoatius, Polycarpus.et alii viri .\postolici il-
lius aevi in suis Epislolis.
Qvi ESTis iN CaBisTO Iesu. ) Qui Clirislo eslis incor-
porali per fidem, speiii, charitatem, mox incorporandiper
selernam felicitalein et gloriam , iiti dixi v. 10. Priclare
Eusebius Emissenus, vel potius S.Eucherius Lugdun. ho-
sed post Cliristum conversum fuisse a S. Pelro; ideoenim g niil. de S. Maximo: O, inquit , fragilitas humana, exi-
Osculiim
••nclum
<|Uod.
eum filium vocnt, quod eura in Chrislo genuerit. Ita Pa
pins apud Eiiseb. lib. 3. e. ull. S. Hicr. de Script. Eccl.
in .Mnr<-o, Hoda Prxfat. inS. Malth.ct alii. Adduntaliqui
vucari fdium. quod huius Epistolx fuerit interprcs, quod
cst probabile. Hinc coiligit Bcda et alii, hanc Epistolain
S. Petri esse antiquissima, primamquc oraoium Episto-
larum , scriptnmque aono Chrisli .15. Eodem cniin anno
(qiii fuil Claudii lniper. tertius) S. .Marcus scripto Roinx
EvangcIio.aS. Pelro discedcns profecliis est Alexandriam,
uhi qiiasi Episcopiis sedit per annos 19. scilicct usquc ad
annum Chrisli Gi. Neronis 8. quo coronatus est martyrio,
teslc Eiisebio lib. 2. hisl. li. et lib. 3. cap. ult. et aliis.
SiLLTATE i.-^viCBM IN oscLLO SASCTO. ) Pula Chrislia-
nu, piidico , raodido; nou infideli, impudico, ficlo , quod
c«t pars adiilterii, criminis ostium, morlis initium, ait S.
Basil. dc Virg. Unde osculo sancto in proleslatiouem cha-.
rilatis osculabanlur se in\icemChrisliani ante S.Synaxin,
ciamanlc Diacono: Complcclimini ct osculamini vos invi-
cem, testc Cyrillo catcchesi 5. Osculum enim est signum
primo, reconciliationis; secundo, pacis; tcrtio,charilatis;
quarlo, Ixtiliie; quinlo, Calholicx communicotionis, uti
docct Actor. lib. dc .\micilia apud S. August. tom. 1. un-
guum est quidquid ar/is propter spem xternorum. Nam, ut
ait Cicero Tuscul. 4. Quid videatur ei magnum in rebus
humani.'. cui leternitas omnis, toliusque mundinota sil tna-
gnitudo? Sublimius et divinius S. August. lib. 12 Cob-
fcss. 11. 0 d/ert/a (creatura) ail, inhxrendobeatitudinitux,
beata sempiterno inhabilalore le. alque illustratorc suo. I^ec
invenio quid libentius appcllandum cjcistimem, cxlum cx-
li Domino, quam domum tuam contemplantcm delectatio-
nem tuam sinc ullo defcctu egrcdiendi in aliud , mcnteni
puram concurdissime unam stabilimento pacis sanctorum
.ipiriluum, civium civitalis tux in cxlestibus super ista cx-
lc.stia. Undc intcUigat anima cuius peregrinatio longinqua
facta esl, si iam sitit iibi : si iam factx sunl ei lacri/mx sux
panis, dum dicitur eipcr singulos dies: Ubi csl Deustuusy
iam pelit a te unam, el hanc rcquirit, u( inhubitet in domo
tua per omnes dies vitx sux. Et qux vita eius nisi tu? El
gux dics lui nisi xternitas tua, sicut anni tui qui non dcfi-
ciunl, quia idem ipse cs ? Hinc ergo intclligat, anima meu,
qux potesl, quam longe supcr omnia tempora sis xternus.
guando iua domus qux peregrinata non est. quamvi.^ non
sit tibi coxterna, tamen indesinenter et indcficicnUr tibi co-
hxrendo.nuUam patilur vicissitudinem tcmporum.
576
COMMENTARIA^
IN
EPISTOLAM II. S. PETRI
ARGUMENTUM.
nsc E-
pisl est
c^iLOni-
T^^ONNULLt olim de auctore et auctoritate buius Epi-
I V^ stoJEe dubitaruDt, teste Eusebio lib. 3. hist. c. 25.
J- ^et Dostro seeculo Lutherus, Erasmus, Kemaitius in
E&am. Conc. TrideDt. sess. 4. ac Ceuturiatores cent. 1.
lib. 2. cap. 4. Ratio est, quia haec Epistola stylo valde dis-
sidet a prima. Accedit,quod Syriace noa extel: unde Syri
videntur eam noa habuisse pro canonica.
Verum iam de fide est haac Epislolam esse S. Petri,
esseque canonicamScripturam. Hic enim est sensus totius
Ecclesise, adeoque idipsum deHoivit Concil. Carthag. IIL
cap. 47. Concil. Floreut. et Trident. sess. 4. unde Didy-
nius iu eam comroentatus est. Et S- Hieron. Ep. 150. q.
11. ac S. Gregor. hom. 18. iu Ezech. testantur eam esse
germaaamS. Petri. Idem satis iasinuatS.Iudas,qui in sua
Epistola passim ad hauc alludit, imo multa es ea deprom-
psit. Denique S. Alhanas. in Synopsi, Nazianz. in Carm.
de Sciipt. sacr. Cyrillus catech. 4. Origen. Epiph. lustio.
Chrys. Ainbr. August. caeterique Patres citant eam quasi
canooicam.
Ad ralioaem haereticorum regpondet S. Hieron. stylum
esse dissimilem, eo quod S. Petrus in hac usus sit alioin-
terprete, qui sensa S. Petri sua phrasi et stylo couscripse-
rit.Primae enim Epistolae interpres fuisse videtur vel Silas,
Tel polius Marcus, ut patet cap 5. 11. et 13. huius secun-
dae (jlaucias: hunc enim S. Petri fuisse iuterpretem docet
Clemens Alexand. lib. 7. Strom. sub finem. Adde,euradem
auctorem subinde mulare slylura, alioque et alio uli pro
dispositione personarum , locorura et temporum. Quin et
aetas ipsa mulat stylum : iuveues enim iuvenilem et flori-
dum liabent stylum, viri virilem,senes seuilem et gravem.
Sic S.Paulusalio ulitur slylo ioEpistoIa ad Hebreeos: un-
de iila multum ditTert a caeteris eius Epistolis. Denique
stylus huius Epislolae uon multum dissidet a stylo primae,
si quis penilius utrumque iuspiciat, idque fatentur Cen-
turialores.
Quoad Syros, constat ex Maronilis qui Roraae sunt, eos
hauc Epistolara habere pro canonica. tlade et S. Ephrem
el Damascenus, quorum uterque fuit Syrus, saepe ex hac
Lpislola cilaal seutentias quasi canonicas Script. Denique
Syriace eani ejLlare, et ex Syriaco in Latinum cooversam
esse a uostro Balthasare Etzelio, testatur Posseviaus ia
Apparatu.
Auctorem esse S. Petrum constat tum ex traditione et
definiiioneEcclesioe iam dicta, tum ex ipsoeius initio:Si-
inonPetrus.etservus et Apostolus lesuChrisli.Vnde ety. 18.
aitse ialerfuisse traosfiguralioni Christi cum S. lacobo et
loanne : hinc et Epist. Pauli quasi socii sui citat c. 3. 15.
Porro S. Petrus coutra haercticos, puta Simonera Ma-
/^ gum eiusque sequaces, vel iam nalos, vel proxime nasci-
turos, quales fuere Menaader, Carpocras, Basilidcs, V»-
leotiaus et Gooslici, scripsit hanc Epistolam sub finem vi-
tae quasi pastor, valedicens Ecclesiae et mundo, fidemque
et doctrinam suam in ea contestatam relinquens, etfiitu-
ris omnibus saeculis quasi pignus pasloralis araoris et cu-
rae resignaos, puta sub annura Christi 69. quo et marty-
rio laureatus est, unde cap. 1. 14. ait: Cerlus guod velox Sut, fi
esl depositio iabernaculi mei. Scripsit ergo eam 24. annis"^" ''*
circiter post primam : priraam enim scripsit anno Christi*^fif^_
45. Qoocirca S. Petrus quasi brevi moriturus cycneam hic
edit vocem, totusque spirat ardorem, zelum, martyriam,
omniaque caeleslia et divina. Hinc liquet scriptam eBseRo-
mae, e carcere, ut videtur, Mamertino: in eo enim fuit per
novem menses ultimos vitae; uti habent Acta Ss. Proces-
si et Martiniani, ibique habebat olium scribeudi, suosque
confirmandi per litteras, quos voce confirmare noD pote-
rat. Unde et S. Paulus Epistolas ad Philipp. Ephesios, Co-
lossenses, Hebraeos, Philemonem, et secuadara ad Timo-
g theum scripsit in carcere Romano.
Argumentum Epistolae est Iriplex iuxla tria eius capita. ^rg^.
Primo enim cap. 1. admiraas Christi gratiam et oecono- mcoium
miani, docet Deum per eum nobis maxiraa et pretiosa pro-*''" '■"'
missa donasse, ut per hoc efTiciamur divinae consortes '"*'
naturae , ideoque par esse ut non terrenam et carnalem ,
sed caelestem et divinam vitam vivamus in constanti fide,
virlute, scientia, abstineatia, patientia,pielate, et fraler-
nitatis amore: quae omnia confirmat tum visione gloriae
Chrisli ia moate Thabor, cum vocem Patris de eo audivit :
Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui, ipsum
audile ; tum firmiore prophetico sermooe,puta sacrae Scri-
pturae.scilicelMosis etProphetarum,qui ba;c ipsa deChri-
sto prophetaruot et promiserunt.
Secundo, cap. 2. monet ut caveant haerelicos, qoorum
proinde luxuriam, avaritiam, mores et fraudes graphice
depingit, aeque ac exilium quod subibuntcura daemonibus,
sodomitis caelerisque diluvio mersis.
Tertio, cap. 3. iaculcat et depingit fiaem niuadi diera-
r que iudicii ( quem haeretici fabulosum nunquamque futu-
rum dicebant},eiusque certitudine.vicioitate et terrore in-
citat fideles, ut fidein illibatam conservent,eaque dignam
vilam agant in omni sanctilate. Primo ergo capile coa-
staotiam in fide Christi Christianis commendat; secundo,
ha;reticos eam irapugnantes confutat; tertio, utrisque dat
slimulum acrem, sc licet instans iudiciura. Deiiique scri-
ptam esse ad eosdera ad quos prima scripta est,liquet es
illis eius verbis cap. 21. quibus ait: Hanc ecce vobis, cfia-
rissimi, secundam scribo Epistolam.
577
C A P U T P R I M U M.
Uuius capUis argumentum iam assiynati.
i . ^^ IM0I7 Pclrus, servus ct apostolus lesu Christi, iis qui coscqualem nobiscum sortiti sunt fidem in iuslitia Dei
^^noslri et Salvatoris lesu Christi. 2. Gratia vobis et pax adimplealur in cognitione Dei etChrisli lesu Do-
k^^miiii nostri : 3. Quomodo omiiia nobis divjn.e \irlutis suse, qii;e ad vitam et pietalem donata sunt, per co-
gnitionem cius qui vocavit nos propria gioria et virlulc. 4. Per quem maxima et preliosa nobis promissa dona-
vit : ut por hrec efficiamini divinae consories naturae : fugientes eius, qu» in mundo est, foncupiscentiae corruplio-
nem. 5. Vos aulem curam omncm subinferentcs, ministrate iii fide vestra virlutem, in virlule autem scieiitiara,
G. In scientia aiitcm abstinenliam, in abslineiitia autem patientiam , in patienlia aulem pietatem , 7. In pietate
autem amorem fralernitatis, in araore aulem fratcrnilatis charitatem. 8. Hicc enim si vobiscum adsint, et supe-
rent; non vacuos, iiec sine fructu vos constituent iii Domini nostri lesu Christi cognilione. 9. (jui cnim non pra-
sto sunt haec, caecus est, ct manu tenlans, oblivionem accipiens purgationis veterum suorum deliclorum. 10. Qua-
propler fratres magis satagite, ut per bona opera cerlam vesirara vocationem et electionem fjciatis : ha;c enim fa-
cientes, non peccabitis aliquando. 11. Sic enim abundaiiter ministrabitur vobis inlroitus in aelernum regnum Do-
mini nostri et Salvatoris lesu Christi. 12. Propter quod incipiam vossemper commonerede his; et quidem scien-
tes et confirmalos vos in praesenti verilale. l'i. lusium autem arbitror, quamdiu sum in hoc tabernaculo, siiscita-
rc vos in commonitione: 14. Certns quod velox est depositio tabernaculi mei, secundum quod et Dominus nostcr
lcsus Christus significavit mihi.15. Dabo autem opcram et frequenter habere vos post obitum meum , ut horum
memoriam faciatis. IG. Non enim doclas fobulas secuti. notam fecimus vobis Domini noslri lesu Chrisli virtutem
et praesenliam : sed speculatores facti illius magnitudinis. 17. Accipiens enim a Deo Patre honorem et gloriam ,
Toce delapsa adeum huiuscemodi a magnifica gloria : Ilic est Filius meus dileclus, in quo mihicomplacni ; ipsum
auditc. 18. Et hanc vocem nos audivimusde cselo allatam, cum essemus cum ipso in monlesancto. 19. Et habe-
mus firmiorem prophetic.iim sermonem: cui benefacilis attendentes, quasi lucernae lucenti in caiiginoso loco, do-
nec dics elucescat, et lucifer orialur in cordibiis veslris : 20. Hoc primum intelligenles, quod omnis prophctia scri-
ptur.TB propria inlerpretationc non Dt. 21. Non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia: sed Spiri-
tu sancto inspirali, loculi sunt sancli Dei homines.
Vors. 1 OiMO^ Petrus.) Qiii in circumcisiono a parenlibus vo-
Ocatus est Simon, hic in Apostolatii a Chrislo vocatus
est Petrus, Simon, vel Simeon (idcin enim csl nomen) iit
Simonis «libi dixi. Minus recte er{joClicum. Simon. ait. Simeonis
tiyinoii. est diminulivum, sicut Mctrodori Hlclras. Mcnodori Menas,
Theodosii Theodas. Hebr. enim ^iyc^ si lcjjas per sce-
va mobile, esl Simeon; si per sceva quicscens, est Simon,
quod idcm est quod aiidicns et obedicns, uti Pctrus audi-
vit ct obedivit Christo, idenqiie hic se vocat Simonem, ut
iadicet se lisec scribcre non e\ se, scd iussu Chrisli, cui o-
bcdire oporteat. Petrus, Hebr. Cephas, idcm est quod pe-
Ira, vel saxum ; qiiia supcr eum qiiasi petram Chrislus ae-
dificavit Ecclesiam suain, Matlh. IG. 18.
Addit To Pelrus, tum od distinctioncm: muKi enim alii
erant Siinones, adcoque inter Apostolos ernt altcr Simoii
cognomcnto Chananaeus: tum ad ouctoritatem, lU lidcles
fianc Epistolani qiiosi a Pelro, id est, Suinmo Ponlifice i-
psoquc petra Ecclcsiaj scriptom, ovidi; et revcrcnter c\ci-
piaiit. Pelro eniin Christus lotiiis orbis ciirnin dcmonda-
vit, ait S. Chrys. in c. 21. S. Ioonnis,ct S. Lco scrm. 3.
de sua assumpt./Jc toto mundo. oil, vnus Petrus eligitur,
qui et universarum genlium vucationi , cl omnibus Aposto-
li$ cunclisque Ecclesix Palribua pncponatur, ut quamvis
tn populo Uei muUi saccrdotes sint, muitique Paslores, o-
mnes lamen proprie regat Pctrus, quos principaliter regit
cl Christus.
Sbbvis et Apostolls.) Vidcde his tilulis dictaRom.
1.1. ctlacobi 1.1. iiiiniruin Servire Deo regnare est. Tro-
pol. S. Aufjiist. 19. Civ. "21. Serviens Deoanimus, in(|uit,
rccte imperal corpori , inque ipso animo ralio Dro subdita
recle impcrat libidini, cxlcrisque viliis : quapropler ulti ho-
mo Deo non scrvit, quid in co puland um esl essc iaslitix?
quandoquidem l)co non scrriens uullo modo potat iuslc a-
nimus, aul humana ralio vilits c.rlcris imprrarc.
llS QLI COjBQLALBU NOBISdJM SORTITI SUNT FIDEI|.)Pro
eoxqualem,^trsicc: csl uoTmov.id cst.ciusdom prclii el pr.-c-
inii, oiquc oistimandam, .T>i|iiiv(ilcntcm , ciusdcm ordinis,
xqualcm ; tuin quia i;(idciii pri-tio, piito saii|;iiiiic Clirisli,
041 comparnto; tum (|uia lidos iibiqiic a>qiie cst proliosa ;
tum quin ipsa cst prcliuin quo eiiiilur rcf;num cxlurum :
hoe cnini cst lidoi, quasi prclii, uerccs ct prtcinium. Cu-
Vol. X.
j^ de Pan;nin. et Tigurina vertunt, xque preliosam , hoc cst
eamdem ; significanlius tamen dicil, xque preliofam, ut c-
iusdcm fidelium fidei ingcns pretium et dip;nilniem insi-
nuet. Hac ergo voce iudicat S. Petrus oinnium fidelium ,
siveRomse,sive io Bilhynia, sive in Ponto,etc.sint,nnain
eamdemqiie esse niafjni pretii fidem, lcgem, religionem,
institulum et vilain, quin et charitatem, nnimorunique u-
Dionem:h8eccnim omnia continet fides,sicutradixrontinct
omnes ramos lotamque arborcm: itn Prosperl. l.deVorat.
Gent. c. 23. Rursum omnes sive lud.Tos,sivelientiles,sivc.Evi»liJ
Bithynios.sivePonticos.siveRnmaiios infideet graliaChri-^ij^^^
sti esse .-equales: Deum enim non dedisse mniorrm fidemjg.
aut grnlinm luda!is quam Gcniibus, Romanis quam Pon-
ticis. Esto enim Aposlolis et viris Aposlnlicis eximiisquc
Sanrtis maior data sil et detur grntia ct fides intcnsive.
vel exlensive ut pliirn sciont et crcdnnt qiiaiii cseteri fide-
les; obicclive tanien et essenlialitor non datur maior, sed
in omnibus ost endcm etajqiinlis : quin omncs linbent eam-
dcm specie fidem et grntiam, per qiiam idom cndcm ratio-
n nc crediint de Deo el (]hrislo,idoniqiic ob co lidci sua; pr«-
niium cxpeclont. Rursiim discrimcn intensionis vel exten-
sionis fidei est in porticularibiis personis, non in tolis gen-
tibus: ncc cnim lud.-ei qiiio Iiida;i, intcnsiorem oul exten-
siorem orcepere (idom, oul grotinni, qiinm Gcnles. Nota,
dicit cowqunlem fidem, non grndiiin ct ordinem : Petrus e-
niin ordinc Kpiscopus, ct gradu Pontifox, siipcrior erato-
ninium fideliiim, non (Equnlis, uti pcipcrnm cx lioc loco
probnre oontcndunt h.Trctiri.
SoRTiTi si:«T ) Id est, sorlc ncrepcrunt: fidcs enim et
gralia respcclu accipientium quibiis non est dcbilo, datur
sortc, id esl, casu et grotis; lircl cx pnrlc I)ei nonsitsors,
sed deslinato voliinlns et benevolcnlia. Lndo Pauliis E-
plios. 1 . 1 1. oit: In quoeliam ct nos sorle vorali sumus.prx-
destinnli srcundum proposilum cius, qui opcratur omnia se-
cundum consilium voluntali^ sux-
\^ ILSTITIA.) Id cst, per iuslitinrn: iln Pa^jnin. Tigur. lutiiii»
Clnrius,tingneiiis. Vntobl. el olii hic, nr Pro«|icr lib. Ide^"^^''"''
Vocat. ticnt. cop. 23. lasliliam Primo accipe passioncm |_
ct moritn Christi : his cnim Chrisliis iuste satisroril pro no-
stris poecntis, nobisque meruit fidem.grntiom et salutem.
Lndo Christus a I^hulo dicitur factus nobis iuslilia, sancti-
73
Commentarfa in Epistolam II. S. Pctri. Cap. I
sensuiii refollil.ex eo quod fides, iiiquil, uobis oblingat non
ex iiierilo Cbrisli, sed ex gralia Dei : hoc euim falsuni est;
Deus cniii) nullam hominidalgratiam nisi per meritaChri-
sti : Christus eiiiin iiicruit nobis omnem graliam; ergo et
fidem, iuxta illud Ephcs. 1. 3. Bcnedictus Dcus, clc. qui
bcncdixit nos in onmi bencdiclionc spirituali in citleslibus
in C/tri.slo, dc quo vidc Conc. Tridcut. sess. G. cap. 5. et
C. S. August. de l'ra;dcst. sancl. c. 15. el Franc. Suarcz
3. p. t. 1. disp. 41. ilaCaiet. Calharin. Salmeron et alii.
Secundo, per iuslitiam accipe sanctitatem Christi,q. d.
Chrisli iustilia et sanctitas est causa tum efficiens, tuin
excraplaris, tuni fiaalis nostr* fidci, iustitise et sanelila-
tis: huius enim iuilium et basis est fides. Hinc Daniel cap.
9. 24. Cbrislum \ocat Sanctum sanctorum et iustitiani
sempilcrnam; el S. Dionys. cap. 4. Ecclesiast. hicrarch
licet togiiitio tara Dei veri, quam Filii eius lesu Christi
pro uobis incarnati.
GrATIA VOBIS ET PAX ADIMPLEATUR. ) II><;.&uj3eU!, id Vers. 2.
esl, muliipticetur, ut in muUitudine (sub qua et raagnitu-
tudinera, per enallagcu quantitalis discretiie procoDtiaua,
iutelligc) gratia) ct pacis assidue cresceutcs ad ulriusque
pleuiludiiieiu taudem perliiigdUs. luuuit Chrisliauos as-cbrlsiia-
sidue in gralia et virtule debere prolicere ; quia, ut ait S. "i en
August. in rsal. 08. Acmo fidelis dicit. Sufjicit: ubi <^«- ^""jcg',*
xislij Suffwit, ibi dcfecisti. Et S. Leo serm. 2. de Quadr. \a via
Hxc est perfectorum veru iustitia, ut nunquam pncsumant Dei.
se esse perfectos, nc ab ilineris nondum finiti intentione ces-
suntes, ibi incidanl in dcliciendi pericutum, ubi proficiendi
dcposuerint appetitum. Et Nazianz. in ScDtent. Cave, ait,
ut unquatn in via virtutis subsistas: tibi enitn qui a vitio-
part. 3. Christum vocat sauctitalis foutem, qui uos repleat sa vita excessisti , perinde esse puto consistere, ac si in i
sanclilate. Et S. Cyrill. lib. 4. Thesauri cap. 1. Filius, ait, B mum vitii (juryitem laUereris
ill.
IV.
non sic, sed ul sunctilatis fons ex liropria potcstate disci
pulos sanctificat. Ideni lib. 4. in loan. cap. 28. Tubernacu-
lo, ait, prxcedcnte Hebrxi sequcbantur, stante, castra me-
tabantur; ut nos discumus nullum alium datum nobis du-
cem ttd sulutcm, quum Verbum Dei hominem factum.
Tertio, per iuslitium accipi polest misericordia, iuxta
illud : Dispersit, dedit pauperibus, iustitia, id est, miseri-
cordia et eleemosyna, eius manet in sxculum sxculi, 2.Co-
rinth. 9. 9. q. d. Per misericordiain Christi nobis a Pro-
phetis promissam accepimus fidem.Uode S. Ambros. 1. 3.
de Virgiu. sub fiuem ait Christum esse omnibus quaeren-
dum, Christum esse omnia oinnibus,ac stillare rorem gra-
liaj in omnes.
Quarto , iustilia accipi polest pro iustificatione, q. d.
Pcr iuslificationem Christi.quia scilicet ipse nos iustificat,
accepimus fidem: iustificationis eniin initiumest fides.Cum
crgo Christus dedit nobis fidem,lunc coepit nosiustificare,
Pacem iungit gratise : quia, ut ait S. Leoser.G. deNa-
tivit. IJbi fucrit veritas pacis, nihil potest deesse virtutis.
Quid cst autem dilectissimi, habere pacetn ad Deuin, nisi
velle quod iubet, et nolle quod prohiOet ? Si enim humanx
atnicitix pares animos el simites expetunl voluntates , nec
unquam diversitas tnorum ad firmam polest pervenire con-
cordiam; quomodo divinx particeps erit pacis, cui ea pla-
cent, qux Deo displicent, et iis uppetit dclectari, quibus
illum novit offendi?
Adiiupleatub in cognitione Dei et Cbbisti.) Cre-
scente enira et impleta cognitione Dei et Christi, crescit
pariter et impletur gratia et pax : quia quo magis boni-
tas Dei et Christi coguoscitur, non solura speculative, sed
et practice, eo inagis amatur et colitur.
Pro coynitione, Graece est imyvoait, quod S. Ambros.
Ep. 33. ad Demet. iu edit. Roraan. S. August. in Expos.
Ep. ad Rora. et Prosper. contra CoUat. vertunt recogni-
et orsus cst nostram iustificationem. Huc accedit Adamus, n iione, id est, raemoria et grati anirai cognitione ; Pagnin
qui iti iustitia exponit,cj»w iustilia, q. d. Christus non tan-
tum dedit nobis fidem, sed et iustiliarn, quasi fidei termi-
Clirisius uum et complementum. Chrislus enim uobis factus est o-
iioijis estninia,quia dedit omnia dona quibus adsalutera dirigimur.
oiunia. Umjg Nyssen. lib. de vita Mosis : Oinnem, inquil, bonorum
spem in Christo firmiler esse credimus: qui bonum aliquod
adeptus cst, is in Christo est, qui otnne bonutn continet. O-
rigeu. lib. 5.in Epist.adRoman. ait, Christum esse otnnia
bona; diabolum vero omnia tnala. Qaa.Tc sapienter Nazian.
in Sententiis^^f/o, ait, Christum amplissimarum opum in-
stur duco, quein utinam aliquando mihi pura metite intue-
ri contingat, cxtera autem mundus habeut. Idem in Car.9.
At soli tibi solus ego sum, Christe, reliclus,
Imperio qui cuncla tenes : in te tnihi robur
Omne situm csl, in te fiducia totu sulutis.
Et S.Paulinusnatali 2.S.Felicis Christum alloquens, ait:
In te compositx mihi fixa sit anchora vitx.
Dei nostri et Salvatoris Iesu Christi.] Hoc est,
agnitione; alii, super cognitione: e;ri eniin est super, yv
o-i; cogtiitio. Videtur euim S. Petrus optare fidelibus aug-
raentum fidei, cognitionis et illustrationis divinae, ut pri-
ma Dei cogoitio et fides quam acceperant, cum a genti-
lismo conversi sunt ad Christum , vocetur yvuit; ; profe-
ctus vero cognitionis et fidei vocetur tniyvu^jig, quasi -/vw-
(7tv superans. Minus recte aliqui yvwdiv dant Geutilibus,
sniyvwjtvChristianis, quodcognilioDei quam habentChri-
stiani, superet cognitionem Dei quam habent Gentiles ,
tanlum quantum fides superat rationem et lumen nalurale.
Optatergo, et optando hortatur S. Petrus, ut fideles o-
rando, meditando, audiendo, legeodo, et studendo profi-
ciant in coguitione, et consequenter in araore Dei,ut au-
deant se opponere haereticis, qui sub idem tempus exorti
vocati sunt Gnostici, quod cognitionem Dei perfectara si-
bi arrogarent.
QuoMODO.) Pendet a praecedenlibus. Explicatenim co-vers
gnitionera Dei et Christi , q. d. Opto et precor vobis, ul
lesu Christi qui est Deus et Salvator noster: ulrumque U gratia et pax aditnpleatur in cognilione Dei et Christi; ut
scilicet plenius et profundius cognoscatis, yuoOTOC^o o?«n«a
nobis dona divinx virtutis sux, qux ad vitatn et pietatem
pertinent, donatasunt per cognitionem e? ws . A u t si mplici us ,
q. d. Grutia et pax vobis adimpleatur in cognitione Dei et
Christi, quomodo,id est perinde, vel sicut per hanc Dei et
Christi cognitionem omnia divina dona, quae ad vilam et
pietatem pertinent, nobis donata sunt; ut to quomodo ,
GrKce co;, sitexegeticum, respondens Hebr. lliJXD caa-
scer, explicetque praestantiara cognitionis Dei et Cbristi,
nimirum quod per eara omnia gratiarum dona a Deo ac-
ceperimus, q. d. Ideo opto voscrescere in cognitione Dei
et Christi, quia per eam crescetis pariter iu reliquis do-
nis Dei : haec enim omnia per eara uti primitus donata sun t,
ita in dies magis donantur et augentur a Deo: ita Adam.
Gagn. et alii.
Secundo, Arias et Valab. Graecum w;, id est, quomodo,
enim adChristum pertinere colligiturexGraeco,qui utrura
que uno articulo comprehendit tou ©sou /ifiwv xai diarripoq
lcffo'j Xpt"ou. Unde palet Christum esse Deum. Hoc enira
io primis Ecclesiae et fidei iniliis , Odelibus inculcare vo-
lebat et debebat S. Petrus et Apostoli, nimiruin Christum
iion esse merum hominera , uti docebat Ebion sub idem
tempus, sed verum Deum et verum hominem. Prreclare
S. Hilarius lib. 7. de Trinit. Deutn, inquit, Dominutn no-
strum lesum Christum his quinque modis novimus, nottii-
ne, nativilale, naluru,potestate, professione: quaj deinde
sigillatim explicat et confirmat. Secundo taraen recte mul-
ti To Dci nostri referunt ad Deum Patrem, to vero Salva-
toris ad Chrislum. Nam v. seq. S. Petrus videtur Deum
distinguere a Christo, ac consequenter per Deum intelli-
gere Patrem, per SalvatoremFiliumlesum Christum : un-
dc eum vocat Dominum cum arliculo; dicens to-j xwpiou.
Coramenlaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. I.
579
accipiant ut nolam admirationis, q. d. O quam abunde ^ Eamdcramisericordiamet graliamTocatviWu/em.Grs
divina virtus larf^ila est nobis omnia quse ad vitam el pie-
tatcm pcrtinent l qunsi S. 1'etrus ordiatur epistoiam ob
cxclamalione, el admiratioue divinse in Christianos mu-
nificenlise, pcr quam adeo nos dilavit et cxaltavit, ut fe-
cerit no9 divinac consortes naturx. Hac eiposilio pathe-
tica e8t,eiqiie aptari potest vulgata versio, quaj habet quo-
modo ; simili enim modo leremias admirans cladem lero-
solymac, orditur Threnos, dicens : Quumodo sedet sola ci-
vtlas/ Simili modo admirans Dei in suos bene()ccntiara ,
exclamat 1'soltes Ps. 72. 1. Quam bonus Israel Deus his
qui recto surU corde! Et Ps. 30. 20. Quam magna mulli-
tudo dulcedinis tux, Domine, quam abscondisti timenti-
bus te! S. Petro coiisonal S. loanncs, qui pari modo ab
admiratione beneficii incarnationis Verbi epistolara ordi-
tur, dicens: Quod fuit ab initio , quod audivimus, qtiod
vidimus oculis nostris, quod perspeximus cl manus nostrx
conlrectaverunt dc verbo vitx. etc. Idem facit S. Paul. E-
phes. 1. 3. et seq. Roman. i v.2. 3. 4. 5. ct Hebr. 1. v
ce assTT.v, quia maxime illuatris apud bomines Dei virtos
est eius clementia, beneficentia , et g;ratia. Sensus ergo
cst, q. d. Vocavit nos Deus non ob nostram, sed ob suam
gloriosam gratiam et virtutem, id est misericordiam. Cn-
de Prospcr loco cilato legit: Vocavii nos propria glorix
virtule, ut sit hendiadys, yloria et virtute, id est, glorio-
sa virtute, puta gloriosa misericordia. Secundo, per 17/0-
riam accipe gloriosam humanitatem ct opera Verbi in-
carnati, de quibus S. loannes cap. 1. 14. Vidimus, ait,
gloriam eius, gloriam quasi vnigeniti a Patre. Dnde Co-
ietan. ait Christum nos vocasse propria virtute bene vi-
vendo, ut et ipsi bene vivamus; el propria gloria patran-
do miracula et ostendendo subinde doles gloriosi corpo-
ris. Hiuc terlio, Thomas .Aoglicus per gloriam accipit glo-
riam corporis, quam Christus in Trausfiguratione osten-
dit Ss. Petro, lacobo et loanni ; per virtutem vero accipit
miracula, quae Christus coram iisdem plura fccit quam
coram caeteris Apostolis: hisce enim lam ipse, quam so-
1. et seq. Est enim hoc magnum pietatis sacramentum B cii eius Apostoli vocati sunt a Christo. Hic sensus' ap^
omni admiratione et acceptione dignum , ut ait idem 1.
Timoth. 1. 15. etcap. 3. IG. Prior tamcn scnsus uti sim-
plicior, ita et gerroanior est. Aiii aliter hsc explicant, sed
varie et obscure.
OmHIA DIVINiB TIRTCTIS SUi.) Auvaixlw;, id estpo/Cn-
/i>.q.d. Deus per lidem Christi erTudit in nos omne suum
robur, omnem potentiam, acque ac misericordiam. Unde
canit Deipara, Fecit potentiam in brachio suo, Luc. 1.51.
quia scilicet per Christum Chrislique fidcm accepimus re-
missionem pcccatoriim , grntiam, iustitiam, virtutes o-
mnes, ac prxsertim robur diviiium ad supcranda omnia
adversa,ad mnrlyrium. adconvertcndum lotum muudum;
dcnique ius el pignus fclicilatis et gloriae ca?lestis, regni-
giie {etcnii et divini. Annon haec potentia sunt Dei ope-
ra et donn? .Xdde, per fidcm donatur iiobis ipse Christus
qui i'st \'crbum,brachiuin,robur ct polentin Patris aeterni.
<Ju* AD viTAH ET PIBTATEH ( supplc pcrtincnt : ita
positiis est, ad eumque respexit S. Petrus; sed inadxqua-
tus videtur et arctior : adxquatc enim significat glonam,
id est gratiam Christi qua vocavit omncs fidelcs.
PeR (jUEM HAXIHA ET PRBTIOSA ROBIS PBOHISSA DO- Vers. 4.
NAViT.) Est hic triplex lectio. Prima oi uj. id est:perqu:c,
scilicet omnia divinac vlrtutis dona, qiiae ad vitam et pie-
talem pcrtinent, uti praecessit: ita (Jtcum. ct S. .\mbr.
Ep. 33. ad Demctriad. HugoetThomas .\nglicus. Secun-
da pcr quam, scilicct vocationcm: ita S- Ambros. lib. 10.
Epist. Si.ctBcda; vel coguitionem: ita .\damus; vel glo-
riam et virtutem. Tertia et genuina i<. ov.id cst, per quem,
scilicet Christiim: ita Romana S. .\thanas. orat. 2. con-
tra Arrinn. Glossa, Dion. Gagn. et alii.
Prohissa.) Intellige res promissas a Deo gralis et li-
bernliter (haec enim sunl azxY/it.-i^-a) mctonymice, q. d.
Prcliosa illa dona, qua> Deiis per Mosen et Prophetas pro-
misit se daturum per Christum, iam per ipsura dedit et
Tigur. et Pognin.) dohata SCKT.) Ita Homann et Graeca r exhibuit, puta remissionem peccatorum, gratiam, sancti
.. II- L-i . • • :j ;„:• ..l_ »-i.-. ..:_.... • Ti i : i,- :...
nonnulla, quae habcnt o«7upi;ucva, idque cxigit scnsus plc'
nus, qui ajioqui esl hiulcus et pendciis, si scilicet lcgas
cum Ijraicis aliquibus iji'Siuor.j.tjr.; , id est donala, scilicet
divinx virtutis, hoc est, ut Icgit (^aiet. qiix. scilicct divi-
Da virtus, ad vilam el pietatcm donata est. Pendct cnim
To quomodo omnia divinx virtutis sux, nisi addas et c.t-
plcas, donata sunt. Pcr vilam anlonomastice inlclligc sii-
pcrnaturalciii, cxleslem, diviiiam ctxtern.im, piita vilam
gralix et glurix : haec enim sola, vcra et pcrfecta cst vila.
Ex lioc loco patet de fide essc, nihil ad pietatem et sa-
lntcm pertinens posse effici ab huminc puris naturx viri-
bus, uti volebat Pt-lagius; scd lantum dono gralix Dei :
ita Prosper conlra Cullnt. cap. 21). ac proinde nihil ma-
gis fuijiendum rst, ait S. Ambros. Ep. 33. nd Dcinctriad.
quam appelitus huius concupiscentix. qux viitutem ncgat
divini oporis amore proprix dignitalis ; et cum ali.-e cupi-
ditates ea tantum bona quibus advrrsantiir imminuant ,
h:cc dum omnia ad se trahit, simul universa corrumpit
tatem, virtules omnes tam Theologicas qiiam morales, ius
ct pignus glorix, etc. quin et Spiritum sanctum ipsam-
qiie deitatem , ut inux patebit, qux paulo ante vocavil:
Omnia divinx virtulis qux ad vilam el picta'em pertinent;
his enim conveoit id quod sequitur: l't per hxc efficiami-
ni divinx consortes naturx. .Adde Spiritum sanctum, da-
tuin iu Peiitccostc cum dono linguarum, sapientix, pro-
phctix, snnitatum, miraculorum, et cxtcris ad conver-
lcndas gentes; ipsamquc conversionem gentium toto or-
bc dilTusnrum.
Pretium etdignitatem harum rernm promissarum, qu9
pcr Christum Deus fidclibus donavit et donat symbolicis
similitudinibus et liguris reprxsentat S. .\gncs npud S.
Ambros. libr. 4. Epist. 31. Ornavit. inquit. in.rstimabili
dexlrocherio dextcram mcam, ct collum meum cinxit la-
pidibus preliosis. Tradidil auribus vteis in.rstimabilcs mar-
garilas , ct circumdcdit me vcrnantibus atque coruscanti-
bus gemmis. Posuit signum in facic mea, ut nullum prx-
Qvi, (^liristiis, ut palet cx v. scq. vocavit nos PRO-D /cr ipsum amatorem admitlam. Induil tnc cycladc auro
PBIA GLORIA ET TIRTUTB. ) Lcgit intcrpres i'Jia, id cst,
propna : iam Grxci legunt oia, id cst /)cr gloriam et vir-
iiilcm; quod cudcm rcdit. iVrpcrnm Rcza vertit, propter
gloriam suam, quasi oia ari-i|)intiir pro nc : hoc ciiim no-
viim ost ct insolens. lam glnria . iil osl, |;loriusa grntia :
y/'jr/a ciiiin mcluuymirc capilur pro gratin . quin grntia
••st index ct elfectus glorin- el |;liiiio8.T} misericordiac Dci:
Dciis cniiii suam gloriniii, id cst glurin«nm potcnliam, .«a-
picntiam ct miscrirordiam mnxiiiic ustcndit per grnliniii,
diiin pcr cam nos pcrrniorcs , vile», miscros ct indignos
vucavit ad sunm nmiritinm, lia-n-ditntfin. rcgniim cl glo-
rinm. Sic ait S. Paiilus : Omna peccarcrunt, cl vgcnt glo'
rta, id cst grnlin, Dci. Rum. 3. 23. Et sxpc nlihi Christl
gratiam, utpntc mngniiicnm rt gluriusnm vocnl gloriam,
ut 2. Cur. 3. V. 8. !). 10. 11. 18. ct Rora. 9. 23. conidcm
vocat divilioi glorix.
tcxta,ct immcnsis monilibus omarit me. Oslcndit mihithe-
sauros incomparaliilcs, quos mihi daiurum, si ei pcrsevC'
ravcro. rcpromisit, ctc.
Apcrle Tertull. lib. de Resurrect. cap. 8. Caro ablui-
tur, inqiiil, ut anima cmarulclur : caro ungitur, ut ani-
ma consccrclur : caro sifjnalur, ut antma muniatur : caro
manus impositionc adumbratur. ut cl anima .fpiritu Hlu-
minrlur: caro corjMrc ct sanguinc Christi vescitur, ut a-
nivia de l)ro saginctur.
1'T PER IliSC BFriCIAHI5l DITI!fX CORSORTBS RATC- Error 0-
RJS. ) Ex hoc loco iiiiilti ncccpcre occasionem errandi.Pri- siaDdri.
ino, Osiander ccnsuit nos ila iiniri di>initnti, ut rcalitcr
iuslilironiiir pcr ipsammrt Dci iustitiam cl sanclilatcm,
qiiud alii ha>retici vidcnlcs cssc impossibile, dixcruntnos
iustificnri prr mcrita ct iustilinm Christi nobis imputa-
tnni ; vidc Uuilanu. lib. 2. dc lustific. cap. 5.
m
Commenturia in Epislolam II. S. Petri. Cap. I.
Secundo, Michael Servetus, quem Calvinus quasi hae- A puit nos de potestaCe tenebrarum, et (ranstuiit in rerjnum
reticumGenevee morle et incendio mulctari curavit, cen- filii dikclionis sux.
Etiihu-
!ijii!.ia-
ruin.
suit deitalem reipsa in iuslos transfundi, sicut transfun
ditur anima in corpus dum illud animatur et vivificatur,
de quo Bcza hic: Kidiculi, ait, sunt, qui hanc cssentiao di-
vina; in nos transfusionem imaglnantur, ut impius ille
Servetus praefracte ad mortem usque defendil; et tamea
sunt qui magnam bono viro scilicet iniuriam factam pu-
tent. H«c ille.
Tcrlio, nonnulli nimis contemplativi tempore Gersonis,
et etiam hoc nostro, imaginati sunt se per contemplatio-
iiem ita uniri Deo, ut rcipsa ipsorum natura in abyssali
profundo divinitalis submergatur, pula humanitas anni-
hiletur, et tola Iranseat in divinilatem : qui fuit error AI-
marici, cnius insimulalus fuit Ruisbrochius a Gersone, ut
patet ex Epistoia eius ad Barlholomaium Carthusiensem,
quam scripsit coutra defensionem Ruisbrochii factam a
loanne de Schonlmvia. Sic Eutychiani nonnulli dicebant
Chrisli humanilatem a Deitale fuisse consumptam, sicut
Quinto, secum adducit omnes virtules Theologicas, et
morales supernaturales, puta prudentiain, iustitiam, for«
titudincm, temperantiam , etc. ac septem dona Spiritus
sancti.qux primitus in Christo requievisse ait Isaias c.ll.
2. dicens : El requiescet super eum spiritus Domini, spiri'
tus sapienlix et inlellectus , spirilus consilii et fortitudinis,
spirilus scientix el pietatis, et replebit eum spirilus limo'
ris Domini. Ita docet D. Thomas 1. 2. qu. 03. a. 3. et qu,
68. a. 1. ac passim Theologi.
Sexto , gratia est semen gloriae : sicut ergo ex semine
nascitur arbor et fructus, sic ez gratia nascilur felicitas
et gloria xterna.
Septimo, gratia est principium etcausa tum satisfacien-
di pro pricteritis culpis, tum merendi augmentum gratix
etgloriae: ila Conc. Trident. sess. 6. c. 16. et S. Thom.
1. 2. q. 114. Per gratiam ergo homo elevatur et fit ordi-
nis noD angelici, sed diviui: adeoque consors, socius et
V.
VI.
VII.
consumitur argentum vivum ab auro cum liquatur, ita ut B particeps divinitatis : huius enira maior participalio esse
in Chrislo una fuerit tantum nalura, scilicet dlvina, noQ nequit, quam per gratiam.
Esscniia
liier so-
lus Deu)
iJivin.im
naturam
iiabet.
Persona
iilerso-
lusCliri-
stus ho-
ino.
Accideii'
laljtcr
iusti.
Seplcm
effectus
graiix.
I.
11.
duee. Unde ApoIIinnris ccusuit in Christo non fuisse men-
tem humanam, sed tanlum divinam. Et Monothelitae cen-
suerunt in Ghristo unam fuisse dumtaxat voluntalem, sci-
licet divinam. Oinissis hisce fanalicorum et enthusiasta-
rum somniis ac delirlis, S. Ambrosius epist. 38. et CKcu-
men. hic censent nos ficri diviuoi consortes naturaj per
Christum : in Chrislo enim nostra humana nalura facta
est consors divinte, quia eidem iuncla est arctissime in ea-
dem hypostasi Verbi.
Verum hiec unio iam erat facta, etpeream omnes ho-
«lines facli sunt consortes divinae natura;; S. Petrus au-
tem solis fidelibus ait: Utper hxe efficiamini divinx con-
sortes naturx. utique non in Christo, sed in vobis ipsis.
Dico ergo, solus Deus essentialiter habet divinam na-
tijrara ; deitas enim essentialiter solum est in Deo Patre,
Filio etSpiritu sancto. Uude solus Filius (seque ac Spirl
Considerent hajc peccatores, ut videant quantum gra-
tiae bonum ob vilem voluptatem amiserint, oronibusque
viribus illud recuperare conentur; iusti vero illud reline-
re, confirmare, augere et perficere satagant. Considereut
id quod ait S. loannes Epist. 1. cap. 3. 1. Videte gualem
charitatem dedit nobis Pater, ul filii Dei nominemur el «-
mus. Et cap. 3. 2. Nunc filii Dei sumus, et nondum appa-
ruit quid erimus: scimus quoniam, cum apparuerit, simi-
les ei erimus.
Dico secundo, iusti fiunt consortes divinse naturfe Qouiustisub-
tantum accidenlaliter per gratiam sanctificantem, sed etsiantiali-
catam, qua adoptantur a Deo in filios, hxredes, et quasi te8 divi-
deificantur. Pro quo nola primo: Formalis iustificatio et»a;natu-
adoptio uostra totaliter consistit in charitate et gratia oo- '^'
, . , bis indita et inheerente, quse in se nomplectitur, secumque
tussanctusjest o^ov!7io;,idest,consubstantialisPditii. Quo- p affert Spiritum sanctum, qui charitatis et gratise est au-
circa S. Ambr. llb, de Incarn. cap. 8. docet unam lantum ctor: nec enim gratia adoptans a Spiritu sancto, nec Spi-
esse naluram dlvinam, ex eo quod S. Petrus ait, naturx, ritus sancli adoptio a gratia divelli potest ; sicut radius a
uon naturarum, eamque esse in Filio, ulpole qui eain no
bis cominunicet, ac proiiide Fllium vere et proprie esse
Deum. Rursiini persooaliter, pula per unionem hyposta-
ticam , solus Christus homo est consors divinae naturas;
quia cum ea subsistit iu eadem persona divina Verbi.
Fideles ergo et iusti sunt consortes divins natur», non
essentialilcr, nec personaliter, sed partim accidentaliter,
partim substaulialiter. Accidenlaliter, per donum gratiae
sanctificantis, quod est accidens a Deo aniiiiK infusum ,
per quod proxime et summe participaraus divinam natu-
ram. Gratia enim est res adeo nobilis et subiimis, ut o-
innium angelorum et homiuurn naturam superet, eisque
sit supernaturalis, adeoque nulla creata substantia dari
possit, cui gratia sit coniiaturalis, utTheoIogi docent, eo
quod ipsa quasi in sumino particlpet diviuitatem in eo a-
pice, quo ipsa trausccndit omnes res creatas omnemque
sole, et sol a radio divelli nequit; uti nec eius lux a calu-
re, aut calor a luce separari potest. Hxc scilicet est cha-
ritasDei diffusa in cordibus nostrisper Spiritum sanctum,
qui datus est nobis , ut ait Apost. Rom. 5. Spiritus san-
ctus enim per charitatem et gratiam nos formaliter iusti-
ficat, iuhabitat, vivificat et adoptat. lustltia enim inhx-
rens, sive gratia iustificans, nuu est una simplex qualltas,
sed mulla complectitur, scilicet remissionem peccatorum,
fidem, spem, charitatem, gratiam, aliaque dona, ac ipsuin
Spiritum sanctum douorum auctorem. Uaec enim omnia
in iustificalione infusa accipit horao, ut ait Conc. Trid.
sess. 6. cap. 7.
Hinc nota secundo. In iustificatione et adoplioue nuQQuiasub-
tautum donalur homini charitas et gratia, vel ipse Spiri-siamiaii-
tus sanctus quoad dona sua durataxat, ut nonnulli cen-jYm''*
suerunt; sed etiam datur ipsissima persona Spiritus sau-spiritus
JII.
iV
naturam. Atque ex hoc foute promanant septem nobilis- D cti,ac consequenter datur ipsa Deitas lotaque SS. Trini-sanctu
simicfTectuset dignitates, quosgralia confert auiraae.Pri- ...... .-.,...
mo enim gralla expellit omne pcccatum morlale.
Secundo, facit hominem gratum Deo, eiusque amicum,
utvera intercedat amicitiainlerDeumelhorainemiustum,
uti docet S. Thomas 2. 2. q. 23. a. 1. ubi Suarcz, Valen-
tia et alli ostendunl omnes amiciliae conditiones inveniri
in charilalc, qua homo fit amicus Dei.
Tertio, gralia facil hominem rectum et sanctum, ut vo-
luntas, niens , oinnesquc poteuliae sancle subdantur Deo
ac legi Dei , ideoque hominem iustum facit siiiiilem Deo,
qualis creatus est Adam in stalu inuocentiaj, iuxla illud
^P^ea. i.2i.lnduilenovumhowinem,quisecwidumDeum
creatus est in iustitia et sanctitale veritatis.
Quarlo,gratia fucit iustumDeifilium et haeredem,iuxla
illudCoIoss. 1. 12. Gratias agentes Dco Patri, quidignos
nosfecit inpartem sortis Saiiciorum in iumine: qui eri-
tas; ita ut ipsa nontantum obiective, sed etrealiter etper-j""^'^"^^
sonaliter in anima iusti cum donis, et per doua sua novo
modo fiat praesens, iu eaque quasi in templo suo substan-
tialiter inhabitet, eamque sibi uniat et quasi deificet, ac
consequenter adoptet: quod sane magnse est diguationis
divinae.aeque ac dignitatiset consolationisnostrae. Potuis-
set enim nos Deus et Spiritus sanctus ita iustificare, ut
solum faceret iustos, non tamen adoptaret in filios. Rur-Probaiur
sum potuissct nos adoptare iu filios persolam gratiam in-" •"*•
hajrentem; sedhis noncontentus ulteriusvoluit suamper- " ""'
sonam quasi annectere suis donis, eamque cum iis nobis
donare, itaque per seipsum nos adoptare. Idipsum diser-
te docet S. Bonavent, in 1. sent. dist. 14. art. 2. q. 1. qua
tota ostendil Spiritura sanclura , non tantura in eflectu ,
sed etiam in propria persona quasi donum increatum iu-
stis dari, ut sit corum perfecla possessio. Idem docel Ma-
Cominentaria in Epistolom II. S. Pelri. Cap. I.
581
gisler senlent. iib. 1. d. 14. et 15. cx S. August. el aiiis, ^
et Scotus, Gabriel, Marsilius ibidein. Idem clnre asseve-
rat S. Tlioraas 1. p. q. 43. art. 3. el C. et q. 38. art. 8.
ubi ostcndit Spirilus sancli noraen proprium esse donura,
quia ipse donatur oranibus iuslis. S. Thomam sequunlur
eius discipuli, ac nostri Palres Vasquer, Valenlia, el ma-
xirae Suarei lib. 12. deDeotrinoel unocap. 5. nuni. 11.
et 12. qui inde iiifert, quod Spirilus sanclus novo raodo
secundura substantiara suam iucipial praesens esse in ani-
ma iusti, quo ante non erat. cilatque pro hac senlentia
S.Leonem, S. Auguslinum, S. Arabrosium, adeoque cum
S. Tlioma eam ita cerlam esse usscrit, ut conlrarium di-
Ex Scri- """^ censeat esse errorem. Probalque ex S. Script. 1 . Cor.
Hur. 6. Membra vestra lewplum sunt Spiritussancti. qnem ha-
betis a Deo. Rom. 5. Charilas Vei dif[usa est in cordibus
noslris per Spiritum sanclum qui datus esl nobis. 1 . Ioau.4.
Qui manet in charilate, in Deo vianet, ct Deus in eo. loan.
14. (Juem miltetPater in nomine meo, et upud vos mane-
bit, el in vobis erit. El ad eum veniemus, et mansionem
apud eum faciemus. Et loan. IG. Si ubiero. mittam eum u
HiiioDe ad vos. Ilationem dat Suarez num. 12. Quia, inquit, do-
pbyiica. ^ (jralix vi sua et quasi connalurali iure poslulanl realem
acpersonalem prsesentiam Dei in anitna per tutiadonasan-
ctificata; quia si per impossibile pngamus Spiritum san-
ctum non cwe alias rcaliter prxicntcm inlra animam . eo
ipso quod anima tulibus donis afficeretur , ipsemct Spiritus
sanctus venirel ad eam per prxsentiam personalem, el ma-
neret quamdiu ijratia in ilta duraret. Simili modo, inquit,
Verbuin prxsens est huraanilali Cbristi ; ut si per impos-
sibile antea non fuissetilli prxsens, iam per unionem hy-
Uomii, postaticam illi fieret pcrsonaliter et intime prsesens. Addit
deinde ralionem rooralcm ; quod scilicet per gratiam fiat
perfectissima araicitia inter Deum et homincm , quae po-
stulal praesentiam araici, puta Spirilus sancti, qui nianet
in anima amici sui, ut illi intime uniatur, in eoquc tam-
quam iu teraplo suo resideat, colatur, ametur et adorctur.
Ei hac coraraunicatione ipsiusraet personxSpiritussan-
cti et divinitatis, sequitur animas summa cum eoelevatioQ
et quasi deificatio, ac consequenter adoptio perfuctissima
et diviuissima, scilicet non tantum per gratiam.sed et per
substunliom divinam. Unde S. Basil. Iiom. de Spiritu san-
eanctoaitSanctos propter inhabitanteraSpiritumsanctuin
esse deos; dictum eniin est illis a Dco: Ego dixi. dii e-
stu, et filii excclsi omnes. Indcque probat Spiritum san-
clum esse Deum: lS'ecesse est cnim, inquit, divinum esse
spiritum, et ex Deo esse, qui diis divinitatis est causa. lain
sicut prioris adoptionis quce fit per gratiain, causa furma-
lia est ipsa gratia: ila huius secundao adoptionis quaj fit
uer coiumunicationem ipsiusSpirilus sancti, causa forma-
lia est ipse Spiritus sanctus animam iusli inhabitans; me-
diuin vero, dispusitio et vinculum esl ipsa gratia: sicut
unio hypostatica est medium cl vinculum quo huniauitas
unitur Verbo; sed cum hac dissimilitudine,quod hoc vincu-
lum in Christo non sit aliqua quulilas, sed mudus duin-
taiat substantialis; hic vcro in aduptione nostro sit qua-
litOB et formo reolis perfcctaque, piila charilas etgratin,
qua) nalura sua poscil hauc pLrsonnlfin Spiritus sancli L)
cumniuuicationeiii, eaiiiquc secum olTert coodcsccndentc
ipso Spiritu sancto, qiiod sanemirc eius in homines yt).av-
i»p?o:ii2v,fainiliorilalciii("tbiMicvolciiliniiidciiionstrat,ideo-
quc iugi Inude , ineditaliune et graliorum actione esl cc-
lebraniiuiii.
Quocirca gralia iustifirans cst qunsi causo fonnalis hu-
ius communicaliunisSpiritus sancti.quio eam poscit, illi-
que indivulsu cuniungitur : sicul color in ignc cst quosi
causo foriiialis splcndoris, qui ex eo rcsiiltot, ct lux in so-
le est causn quosi furmnlis virliiliA cnlefactivo), quain in
se liabel sol. Et sic gratia iustilicans cst causo forniolis
uti iuslilicotiunis nostro;, ito et ndnptiouis toin secundaj
quoin priinic, omnioque hxc rompioctitur ct secum oddu-
cit. Nec oliud videtur vclle Coiicil. Trident. sess. G c. 4.
et 7. cum coiitro niodcrnos hxreticus slotucntes iiistitiom
eitcraaui vcl iiup.utaUvam,doccl ia iualilicaliouc uos traus-
fcrri in slalum grolise et adoptionis filiorum Dei ; et iusti-
ficationis causain forraalem esse iustiliam Dei . non qua
ipiC iuslus Cil, sed qua nos iuslos fucit, iustitium in noOt.y
recipienles, quam Spiritus sanctus partitur sinrjulis prout
vull, elc. Dum sanctissimxpanioni» Christimeriloper Spi-
rilum sanctum charitas Dei diffunditur in cordibus eoruia
qui iuslificantur, alque ipsis inhxret : unde in ipsn iush-
ficatione cuin reinmione peccotorum hxc omnia simul in-
fusa accipit homo per Itsum Chnstum, cui inseritur per
fidein, spem et charitalem : nam fides, nisi ad eam spes ac-
eedat el charitus, neque unit perfecle cum Chrislo, neque
corporis eius vivum membrum efficil. Porro charitas stcum
adducit ipsarn persouain Spiritus sancli, ul pauio ante c-
stendi: iustificatio ergo et adoplio prima est accidenlalls.
quia Gt per graliara et charitatem, quae sunl accideutia ;
secunda ex prima prolluens est subslantialis. ideoque di'-
vinior, quia lit per communicotionem ipsius Spirilus san-
cli, ac natura; divinae, ideoque quasi substaiilialiler nos
facit filios Dei, ut eiusdem quasi naturae et esscnliae ctfin
Deo Palre noslro siraus.
Hinc Origen. hora. 4. in Levit. docet, quod socielas no-
bis sit cuin Patre, Filio, et Spiritu sanclo, iuxla illud 1.
loan. 1. 3. L't societas nostra sil cum Vatre. et cum filio
cius lesu Chrislo, ac conscquenter , inquit, cum Sanclis
et cum Angelis. Hanc socielatem dirumpit et abnegat.
quicuinque nialis octibus suis, malisqiie sensibus ab co-
rum cuniiinctione separatur. Haec Origenes.
Syrabolice, fimus divinaj consortes natura; per Eucha-svj,t<i.
ristiam: ita S. Cyrillus catechesi 4. Sic, iiiquit, efficimurpn Bj-
Christiferi fac concorporei et consanguinei Christi, ul pau-*^^'^"" .
lo anle dixerat) hoc est, Christum in corporibus noslris /i?- moTcon-
rentes, cam corpus eius et sanguinem in membra nostra re-sori£»di-
cipimus; sic secundum B. Petrum divinx naturx consor'""''^ "='•
tes reddimur. *"'*•
Tropol. Nyssenus inilio operis epislol. od Harmoniurnci,,,^,^^.
quajrit : Quid sit Chrislianismus ? ac respondet : Christia' Diimus
nismus esl imitatio divinx nalurx, ul cogilationes et ac-"' '"'
liones nostrae actiooibus Dei similes sint, ab omni malilia '*""''''
et vitio aliena;, purae, sancta:; ut caeleslia sopiamus, cai-
lestibus otriciamur. Christionismus est coniunctio cuiii
Christo, et professio vitae Christi. Fieri enim non potcst
quin Christus sit et iuslilio, et puritas, et veritos, atqut!
cuiusvis moli vilalio: neque Chrislionus esse polesl, qui
non illorum noininuin quoque coinraunionem et sociela-
tem in sese ostendat; alioqui nomen et figuram Christia-
ui habet, non verilatem et rcin. AITert exemplum simije .
qua; a circulatore docta saltarc et gestus buinanos imi-
tari, ac ad qiiajsluin in theatrum producta, cum spccta-
lores ei applaudercnt, censerenlque siniiam humana ve-
ste ct gcstu pra:ditam hoinincin essc ; quidain ex eis ral-
lidior socio dixit: Ostcndam tibi simiain esse siiniam nuii
hoininem: quarcin thcatrumsimixobiecitamvgdala.qui-
bus illa visis, oblila sui omnisque docliina> c't decori, re-
liclocirculalore inagistro et pra:centore suo.ad suaainvg-
dala cucurrit, eaquc enuclcavit et comedit; itaque se si-
minm et beslioin, quo! iioii rntioiie, sed .«ensu ct roncupi-
scentiaagcrelur, oslendit.llaCliristiaiiiiiiullihobitumspc-
ciemquc extcrnoni Christioni pr» se ferunt; scd ublalw
suisciipcdiisquasi nucibus.Christianismiobliti incas quu-
si pecorn ruiint, iln(|ue se non Chrislinnos veri>s sed fura-
los; non hoiiiines rnlione ct fide viventes.sed liominum si-
niins csse osteiidunt. Ikplismus cnim etChristionisiniisest
morscriminum.cl vila (•i>/u^Mm,ait S. Cyprion. Iib.2. Ep.
2. od Donotum; ut OptotusMilevit.lib o.controPormeii.
Idein Nyssenus Inudans frotrem suiim S. Dosilium : Gcnus
illi. inquit, familiarilas ct ncccssitudo ciat cum Dco; pa-
tria vcro. virlus.
Quocirco gravitcr S. Lco scr. 1. de Nativitate: Agnoscc.
oit, 0 Christiane. dignilalcm tuam , ct divinx consors faclus
nalurx . noli in vctcrcm vilitalevi dcgcncri convcrsalionc
rcdirc. IHcmenlo cuius capitis el cuius corporis sis mcm-
brum. licminiscerc quia crutus de polcslalc lenebraruin .
traiulatus es in Dci lumen e( regnwn. Pcr Oapdsmatis sa-
582
Commenlaria fn Epistolam II. S. Petri. Cap. I.
cramcntum Spirilus sancli, faclus cs iemplum. Noli tan- \ Deificalio, id cst Dei visio et contemplalio : per hanc enim
tum habilalorem pravis de te acdbus effuyare, et diaboli
te itcrum subiiccrc serviluli ; quia prelium tuum sanguis
est Cliristi.qui in veritale te iudicabit.quia misericordia te
redemil, qui cum Patre et Spirilu sancto regnat in sxcu-
la sxculoruw, Amen. S. Macarius liom. 45. docel Deum
uaiversa poliri creatura; at societatem contraxisse cum
solo iiomiuc, in eoqueconquiescere: Vides, ait, cognatio-
nem Dei cum homine , et horninis cum Deo ? Quapropter
sagax et prudens anima cunctas percurrens creaturas sibi
quietem ipsa non rcperit , nisi in Domino solo: nec Domi-
710 complacuit in ullo, prxlerquam in solo homine. Si ex-
plices oculos ad solcm, circulum eius reperies in cxlo; lu-
men autem et radios in terram vergere, et ad terram ten-
dere vim omnem lucis et splendorem. Sic etiam Dominus
sedet a dextris Patris: oculum autem suum extensum ha-
bel in corda hominum in terra degentium, ut auxilium
eius excipientes illic, ubi ipse est, extollat : Quoniam, in-
quit, ubi ego sum, illic et minister meus erit.
Bcali Deiim ita possideat, ut cum eo quasi deificari etin
Deum transire videnntur, perinde ac ferrumplaneignitum
in ifjnem converli videtur.
Hoc sensu particula ut, cum dicitur, ut efjiciamini di'
vinx consorlcs naturx, proprie significat causam elTicien-
tem et fmalcm : gralia enim elficit gloriam, quse nos facit
consortes diviiise naturae et beatitudinis, atque gloria est
fiuisgratiaj.Nam in priorisensu litterali,«< significat cau-
sam formalcm : gratia enim fornialiter nos facit consortca
dJvina; naturx, id est, gratos Deo, amicos, (ilios et hae-
redes Dei, homines diviuos et deiformes.
Denique ex hoc loco Henricus a Gandavo quodlib. 13. illapsus
qu. 12. ccnsuit beatitudinem et ^islonem Dei fieri per il-g*;' '"
lapsum diviuitatis,ita sciiicet ut Beatus videat Deum,hac-^^j,||s
qiie visione beetur non producendo, nec active eliciendo
hanc visioiiein, sed mere passive se habendo: Deum enim
solum suo illapsu illara elTicere et producere primum ia
anima, deiude in animce potentiis. Primo ergo, inquit, i-
Castitas
fscil si-
iniles
Bpo.
Porro licet gratia faciens nos divinae consorles naturae B psa animoe essentia illuminaute increata lucc,scilicet ipsa
adducat , et includat omues virtutes ; tamen S. Hierony
rnus lib. 1. contia lovin. idipsum appropriat virginitati:
Grandia nobis, iuquit, etpretiosa vircjinitatispromissado-
navit, ul2)erhxc efficiamur divime consortes nalurx. Quo
facit id quod sequitur: Fugientes eam qux in mundo est
vo7icupiscentix corruptionem. Et illud Sapient. 6. 20. In-
corruptio facit proximum esse Deo. Alii melius idipsum
Masis appropriant charitati , quse ut ait S. Bernard. serm. de
charitas. diversis affectionibus animae,ex alfectu clamat: Quid mihi
est in cxio, et a te quid volui super terram ? Defeeit caro
mea et cor meum, Deus cordis mei el pars mea Deus in x-
temum. Neque enim suum aliquid , non feticitatem, non
gloriam, non aliud quidquam tamquam privato sui ipsius
amore desiderat anima qux eiusmodi est ; sed tota pergit
in Deum, unicumque ei ac perfectum desiderium est , ut
introducat eam Rex in cubiculum suum, ut ipsi adhxreat,
ipso frualur. Unde et iugiter revelata facie quoad potest.
deitate per illapsum lucet, et iullammata ardore charita-
tis ita ardet, ut in ipsa appareat nihil nisi Deus; sicut ia
ferro candcute nihil apparet nisi ignis, deinde derivatur
in potenlias, nempe in intellectum , purgaudo ipsum ut
clarius vidcat; et voluntatem, ut ardentius amet, itaquc
tota anima sit igne divinilatis accensa. Sic Heurici sen-
tentiam de formali beatitudine, quae est ipsa vlsio et amor
Dei visi, explicaut et rcfellunt D. Soto in 4. dist. 49. qu.
1. art. 3. et Scotus dist. 49. q. 2. Noster lamen VasquCz
1.2. djsp. S.cap. 1. melius censet Henricum loqui de bea-
titudine ct iliapsu diviuitalis obiectivo,non formali:deitas
enim est noslra beatitudo non formalis , sed obiectiva:
quia scilicet ipsa est obieclura quod sui visione nos beat.
FuGiENTES [ajroysuyovTs; in aoristo, id est.cMWi aufuge- fllfien-
ritis ; Pagnin. et Tigiir. si refugeritis) eius QU^ IN jiii»-''^ ^°°'
DO EST CONCUPISCENTI.S CORRCPTIONEM.) Tr.s £v xocrpw 5» sceutia.
£7ri5uf;.ia f^oaaq, id est , corruptionem qux est in concupi-
cxlestis sponsi gloriam speculando, in eamdem imaginem p scentia in mundo; Pagnin. et Tigur. Si refvgeritis a cor-
Anagog,
transformatur de claritate in claritatem, tamquam a Do-
mini spiritu, Ex hoc plane audire meretur : Totapulchra
es, amica mea. Audet et ipsa loqui: Dilectus meus mihi,
et ego illi. Atque in huiusmodi felicissima et iucundissima
confabulatione delectalur gloriosa cum sponso.
S. Ambrosius lib. 6. epist. 38. Quid illud attexam, in-
quit, quod hominem Deus divinx fecit consortem naturx,
sicut in Epistola Petri legimus ? Vnde non immerito qui-
dam ait: Cuius et gcnus sumus. Dedit enim nobis de co-
gnatione sua, ralionabilis sciiicet naturx, ut quseramus il-
lud divinum, quod non longe est ab unoquoque nostrum,
in quo et vivimus, et sumus, et movemur.
Anagog. quod tameu accipi potest ut sensus litteralis,
ac prioris iam dati pars ultima et coiuplementum (gloria
enim est consummatio gratiae) eriinus divinae consortes
naturae plene et perfecte,cum divinae gloriae, felicitatis et
regni Deus nos faciet participes in caelo. Nam, ut ait S.
loannes epist. 1. cap. 3. 2. Cum apparuerit, similes ei e-
ruptione qux est in mundo per concupiscentiam: concupi-
scentia enim cum sit carnalis et sordida, plane repugnat
divinae naturae, quae purissimus et sanctissimus est spiri-
tus. Ilursum ipsa corrumpit tam corpiis, quam animam:
unde Caesarius Arel. hom. 11. Incomparabiliter, ait, gra-
viorempulorem reddunl cogitationes luxuriosx, qvam cloa-
cx. Si ergo divinae naturae consortes cfTici cupimus.neces-
seest utconcupiscentiae renuntiemus elbellum indicamus.
Unde S. Leo serm. 1. de Nativit. Deponamus ergo, ia-
quit, veterem hominem cum actibus suis, et adepti parti-
cipationem generationis Christi, carnis renuntiemus operi-
bus. Idem serm. 2. de Asceus. Sursum vocalos animos .
ait, terrena desidcria non deprimant.ad xterna prxelectos
peritura non oceupent, viam veritalis ingressos fatlaces il-
lecebrx non retardent, et ita afidelibus hxc temporalia de-
currantur, ut peregrinari se in hac valle mundi cognoscant,
in qua etiamsi quxdam commoda blandiantur , non am-
plectenda nequiter, sed transeunda sunt fortiter. Et mox:
rimus. Et S. August. tract. 51. in loannem : Quem maio- D Cui autem nisi diabolo carnales mililant voluptates, qui
rem honorem accipere poterit adoptalus , quam ut sit ubi
est uniens , non xqualis factus divinitali, sed consociatus
xternitati? Idipsum innuit Petrus, dicens: Ut per hxc ef-
ficiamini divinx consortes naturx, puta divinae gloriae par-
ticipes. Deus enim per lumen gloriae ostendens se clare
Beatis, eosque seipso implens et beans,ita se in eos trans-
fuiidit, ul eos sibi similes elliciat, pula beolos, gloriosos,
divinos et quasi deos: nec eniin altius assurgere potest
homo, aut magis Deo uniri, in eumque transire. UndeS.
Athanas. serm. 4. contra Arrian. Ut enim Dominus, ait,
mduto corpore factus esl homo: ita et nos homines ex Ver-
bo Dei deificamur ^jso7Toioj[i=^a, id est, fimus dei) eo quod
ttlud receptum sit in carne, et iam inde vitam xternam a-
dipiscamur. Et Nazianz. orat. 42. ait hominem diviuita-
tera consequi, ut Dei claritatem videat; ubi Nicetas: Dei-
ficatio, ait, omnis actionis et contemplationis est terminus.
nimas ad superna tendentes corruptibilium bonorum dele-
ctationibus obligare, et ab illis sedibus de quibus ille exci-
dii gaudet abducere ? S. Hilarius in Psal.118. littera chel:
Palens, inquit, Deo esf fidelis pecloris et amplapossessio,
ul inhabitet et inambulet. Sed qui inhabitat, qui inambu-
lat, quid lertiumaddidit? Etego ero illorum Deus. Ecce
promissam nobis ab eo porlionem. ut simus Dei inhubita-
tio. Et dum in nobis ambulat , fit nobis ipse possessio , si
sxculum reliaquamus ,si possessioni terrenxlabili renuntie-
nms, si hxreditatem caducorum respuamus, si viventes
desxculo cxeamus. Qui enim soniel se in diviniiatem mer-
sit animus, non nisi Deo et diviuis pascitur;caetera ut exi-
lia et vilia faslidit.
VOS ADTEM CUBAM OHNEH SIBINFERENTES. ) GriCCa Vers 5.
adduut, zac ctjrr, zai toj-o, id est, et hoc ipsum, scilicet fa-
cite, ut fugiatis concupisceutiam, sicutiaiu dixi, ad id o-
Coramenlarfa fn Epistolam II. S. Pelri. Cap. I.
oS3
vme sludium conferentes: ita Clarius, Coiet. Vatabl. Tran- ^ fide, vei per fidem : fides enim viva excitat virtutem, pa
ait S. PelruB a Deo eiusque dotiis ad fidelem.eiusque offi
cium, ut sciiicet donis Dei iam diclis disne utalur, obse
qualur, coopfirelur, nc.c oliosQ ea esse sinat ; sed ea ope-
rondo odaugent ct pcrficiot, ut quasi servus fidelis Deo
repo.->centi rallonciii lalcntorum diccre possit : Dominc ,
mna lua decem innas acquisivit, Luca; l'J. IG. idcoquc ab
eo audiat: Eurje serve bonn, quia in modico fuisli fidelis,
cris potestatem habcns super deeem civitates.
Nola. Vro subinferentes,CjTxcc est 7ratp«i7£vr/zavTt;,qnod
e» duabus pra>positionibus eomponitur, scilicct u;, id est,
in, ct TTzoa, id cst, sub, pisctcr, prope, obiter. H<ec erjjo
vox siRnilicat, piimo, {;ratiam per sc solain non sulTiccrc
ad saiutein, scd rcquiri coopcratiouem libcri arbitrii, Vt
subinferatur adnitendo etiam nostrx volunlatis efficaeia.
Adiutor enim noslcr Deus dicitur, nec adiuvaripotcst, vi-
si qui etiam uliquid sponte conatur ; quia non sicut in ta-
pidibus insensatis,aut sicut in eis in quorum natura ratio-
ticnliain, pietatem, elc. Ubi nota. Vox in significat Pri-
mo, conncxionem virlutuin, scilicel easinter se esse con-
nexas, q. d. Fidei annectile virlutem, virtuti scienliam ,
etc. Secundo, unam ab alla roborari et vigorem accipere,
q. d. Fldei inserile virlulem, virtuti scientlain, quasi me-
dullnrn ossi, vi(»orem iiiembris, splriluin corpori: enervi:)
enim ct infirn-a est fiJes, nisi vlrtute sulTulciatur ; et \\v
tus, nisi scientia diri-jatur, elc. Tertio, earuin mediuin et
ordlnem, q. d. In fide, id esl, jjer fidcm excitale, in vobis
virlutem, pcr virtulem scienliam, per scienliain abstinen-
tiani.etc. Quarlo, earum coronam et coronidem ; sicutc-
nini annuhis aurcus inscrlus alleri,et hlc alteri et allcri,
eflicit catenam et quasi coronam aurcam : ita fides iiiser-
ta virtuli, urtus scicntia;, scicnlia patientiae, palientia
pietali, clc. ciriclt orbem et corouain \irlutum, qujc in-
slor inonilis, aut cycladis aurca;, inire veslit, ornat et per-
ficit animani.
nem voluntatemque non condidit. sulutein noslram Dcus ViBTtTBM.) T/,v cip-Tr.-j, id cst, virtutem, proprie dictaui,
p. i» non 'j-jvotutv , id est, potentiam, q. d. Fidei iungite virtu-
operalur in nobis. ait S. Aug. lib. 2. de Pcccat. iner. ca
5. Idem serm. 43. dc vcrbis Domini : Agis , iuquit, si a-
(jaris: el benc agis, si a bono agaris.
Secundo, to Traoa, id est, sub, significat in operibus {jra-
tie et salutis pracire fjrallam quasi doiiiinnm,subseqiii ve-
ro voluntalcm quasi pcdissequain el anciliam. Undc ait:
hlinistrale, quasl ininistrl gratia! ; f;ratia eniin excitat vo-
luntatem, iit ussurgat ad opus cxleste ct divinum, uli do-
cet Couc. Tridcot. scss. G. cap. 3. Erravitergo Pclagius,
qui gratiain reclt pcdisscquain naturas ct libcri arbitrii :
Deus est enim qui operatur in nobis el velte el perficere,
ait Poulus 1'liilipp. 2. 13. utique pcr gratiam. Gratla er-
go excltans et operans prajvenit voluntatcm : voluntas dc-
inde grati.-e coopcratur; itaqucgralia cx operanle fitcoo-
perans. Natiira cnim et voluntas ad opera salutis cst in-
firma, impolcns et pcr percatum morlua: per gratiain er-
go quasl animata ct vivifirata a soinno et niorte cxcita-
tur, roboratur et fit potens ad pocnitcndum, sperandum,
tuin opera , cognitioni addile praxlm : ita Ctcuraen. Se-
cundo ct nptius, per virlutem, acclpe virtutis vigorem, ro-
bur et furlltudincin : nam afnr, dicitur qiiod habeat ali-
qiild Ae£3;, id est, lUartis, puta quod marlialls slt, belli-Virij^
cosn, inasciila, robusta, gencrosa.heroica.Si enim quam-''*' *'■"'
libet virtiilcm accipcrel, non subiungeret patienllam, pie-
tntcm, elc. ulpolc qua; sub generlco vlrtutis nomine qua-
si spccics comprchcuduntur. Scnsus ergo est, q. d. Coin-
niendo vobls, o fideles, uti fidei robur, ita vigorera virtu-
tls, puta forlitudinem ad oinnia ardua heroice superan-
da, quam nliis cloglis vobls non commeodo, quia ipsa se
sua specic et pulclirlludlne sat superque comincndat, ni-
niirum non ogct honeslamento vlrlus ; ipsa sunm dccus
cst, sicul viliiim et mollities animl non eget vituperio; i-
psa cniiii sibi dedccus cst : virtus eniin a viro dicta est;
unde propric significat fortitudinem , qiiod ea viro cou-
gruat. lla ClccroTuscul. 2. Appellata cst, ail, ex viro vir-
amanduinquc Deum, iuxta illud: Surge qui dormis, cte-C tus. Viri uutcm propria maxime est fortiludo, cuius )/iu-vir(uiis
xurgc a mortuis, cl illuminabiHe Chrislus, Ephes. 5. 14.
Terllo , To TTJipa, id est, sub, prxtcr , slgniiicat prater
voluntolis ct natura} nieritum ct ordlncm csse, quod illa
nd ha!c dona salulis et gloria; , qua? supra sunt et supc-
rioris ordinis,ordinetur; nimirum qiiod dcbeat voluntas a
gralia supra naturam clevarl ct quosi ficri supcrnaturalis,
ut supcrnaturnlin opcra fidci, spci,charitatis,etc. operari
posslt qulbus pcrvenlat ad salutem: in hisce cnim opcri-
bu3 volunlas nil pcr sc potest, sed debct elevari a gratia:
unde a gratia hnbct opusomncin dignltatem etmerituin:
a gralia enim habet quod slt opus charitatis , cilestc,
supernoturalc, divinum, mcritorium vlta; Ktcrna;; a vo-
luntatc voro hnbet qiiod slt opus humanurn, voluntarium,
llbcruni. To ergo rapa significat voliinlatcm quasi pra;ler
ordinem, pcr graliam clcvalain irrcpere ctinsinuarc scse
in hos actus supcrnaturalcs , nec suis viribus quidquam
posse opcrare In hiscc artlbus, sed oinncs vircs od coso
nera duo maxima sunt, mortis dolorisque contemplio. V- eijnioii.
tcndum est igitur his si virtutis compotes, vcl polius si i,i-
ri volumus essc ; quoniam a viris virlus nomen est mutua-
ta. Virtus crgo est porfcrendorum malorum fortis atque
invicla paliculia. Idern Philipp. -i. Omniaalia, a\i, falsa.
incertasunt, caduca, mobilia: virtus c<t una allissimis
defixa radicibus. qux nunquam ulla vi labcfactari potcst,
nunquam dimoveri loco. Virtus crgo poscil robur Socra-
ticuin. Et Vlrgll. 5. vEneid.
Tunc pudor incendit vires ct conscia virtus.
Hinc rursuin Cicero ad Plancum libr. 10. docet virtutem
oinnia quaiitiimvis ardiia transrcnderc, omnia occupare:
Omnia summa, ei\\.,consecutus cs virlute duce. comite for-
iunn. Et pro IMancio : Isgloria maxime cxccllit, qui vir-
tulc plurimum prxstat. Pindarus vcro in Isthiniis ode 6.
Si quis hominum, ait, sumptu dclectatus cl laborc, cxer-
ccl a Deo structas virtutcs, simul Deus illi amabilcm glo-
pcrandos ncclpcre a gralia : sicut crgo fcrrum pcr scnon —riam scril . iam ad ultimos fincs fclicilalis appcllcns an
potcst calcfuccrc; eed sl igni iiniatur fintquc i^^niiwm , U choram icrit , divinitus honoratus existcns. C^amens Wc
nb Ignc nccipil viin cnlcfacicndi ct urcndl : slc pnritcret ' '" ' ' — ' ' " '" ' ' '^' ^-'-
voluntns n grntia acclpll viin crcdendi, spcrandl, aman-
dl Deuin, elc.
(Jiiarlo, To ci;, id esl, in, significnt voluntatem tantuni
Dci donuiii dcborc studiose complocli, omncsquc suas vi-
ro9 confcrrc et inferroin opcro hsec divinn. Unde ait: O-
mncm curam. (irBPcc (Titovjf.v, id cst, sludium, diligcntiain,
sollicitudlncm, nisiim, conntuin, subinferenles , ministra-
tc, tjti)^oprr/r;T«Tt, Id cst, suggrritc, suppcditate, pra;8tatc,
ftuhininistrotc, ndilclto, ndiiinglte.
In fidk.) AII(|uI logiiiit To TTirji, id cst, fidci.q. d.Sub-
ininislrntc fidci vcslriu vlgnrcm ct virtutcm, ilcin scien-
linin, abstinenllnin, pntionllnm, pictatcni, cte. Fnrltc sci-
licet ut fides vcsirn non slt ntiosn, scd horum vlrtutum
opcrotrix ct negotiosn.
Verum alii passim lcguut iv t»; jtiTii, in fide, id est. cuin
xnndr. lib. i. Stromatiim citat illitd Siiiionidis: Fcrlur
virtus hubitarc in rupibus aditu difficilibus. Et Hcsioduin,
qul dicit sudnrein nntc virtutcm cssc positum :
Via ionga csl alque acclivis ad ipsam.
Ardua namquc prius, sed cum ad fasligia vcnlum ,
Fit facilis.
Exigit crgo S. Pctrus, ut fideles in fidc ct vila Christia-
no slnt non sognos ot dcbiles, scd olocrcs ct valcnlcs, uti
fuil S. Valeiiliiuis .Mnrlyr, qiii suo fidei verbique vigorc
ct fnlorc pono Clntidiiini II. iraper. nd Christum convcr-
tit, ut habent ciiis octn H Fcbrtiarii. Talcs focit S. Petrus
siio<i rivcs ct subditos, ut Romnni csscnt, id cst, Valonti-
ni: Roma cniiii prlinitus dicta est \'alcnlia, teste Solino
Polyhisl. cop. 2. cl Dionys. Halicarn. lib. 1. Anllqu.Ro-
nion. undo ctiatn Gra;cc dicitur .suun, id cst, robur.
Uinc illa virtus &lartyrum Romaaorum , ia cootinuis
884
Commenfaria fn Epislolam II. S. Pelri. Cap. I.
SciPnlia
nuintu-
ticrseculionibus et tormenlis a S. Pctro usque ad Sylve- » cumen. per conliuenliam accipit modesliam qiise scien-
strum, puta a Nerone usque ad Constanliniim per 300
annos: quibus proinde recle acciuas illud Psal. 67. vers.
36. MirabiUs Deus in sanctis suis , Deus Israel, ipse da-
bit, imo dedit, virtutcm et fortitudinem pkbi sux; bcnc-
dictus Deus, qui facit Martyres fortes, quasi novos Israe-
les dominantes tyrannis ipsique Deo.
In vibtute AtTEM sciENTiAM.) Primo, per scientiam
Cilcumcn. accipit pcrfectam mystoriorum Ciiristi el Dei
cognilionem, quae, inquit, non cuilibct advcnit, sed ei tan-
tum, qui cx operibus prxstantioribus per habitum exerci-
talos sensus sibi comparavit. Secundo, S. August. ■14. de
Trin. cap. 1. Sapientia, ait, est rerum divinarum cogni-
iio ; scientia vero rerum humanartm. Terlio, Arias per
acientiam accipit intellectum S. Script. Quarto , Gregor.
de Valentia i- p. disp. 1. qu. I. puncto 3. §. 1. et alii
Scholastici per scientiam accipiunt Theologiam, qua} ex
principiis fidei conclusioncs Ihcologicas cducit, quam ex
hoc loco probant esse scicntiam. Quinto et genuine, per abstincntia enim, id est, per abstinenliam, ait, ministra-
.tf(«;i/(«M accipc pradicam, puta prudenliamCliristianam B ^e pa^/en^/aw; patientia enim maior altiorque est virtus
tiam modiretur, ne supcrbiat, raeutemque intlet. Alii ac-
cipiunt castitatem: hxc enim est comes et soror sapien-
tia;. Dnde utraque specie matronaj in visione apparens S.
Greg. Nazianz. &\\\\.:ISotx tibi sumus et familiares. AUera
enim ex nobis sapientia, allera castitas dicitur; et missx
sumus a Domino tecum habitare, quia iucundum nobis et
mundvm in tuo corde habitaculumprxparasti: ila Rufiin.
in Prologo Apolog. et Aldhelmus deLaudib. virg. cap. 13.
1n abstinentia autem patientiam. ) Quia, ut ait S.
Gregor. 3. part. Pastor. admon. 20. wentes abstinentium
plcnimque impatientia asinu tranquiUitalis excutit: hinc
S. Petrus eis ut adesset admonuit: quod intellige de rigi-
da et nimia abstinentia ac ieiunio : haec enira corpus de-
bilitat et eisiccat, ideoque bilem acuit, indeque iram et
impalientiam. Moderata enira abstinentia et sobrietas uti
corpus, ila et animum componit, facitque moderaturo ,
patienlcm et hilarem; idque significat hic S. Petrus: In
abstinenlia enim, id est, per abstinentiam, ait, ministra-
_-jipcp ...
et divinam , quee docet quid Christiano, quolibet loco ,
tempore, caelerisque circumstantiis agere aut non agere
ronveniat ; quam S. Antonius dicebatesse principem, S.
Bernard. serm. 49. in Cantic. aurigam virtutura caitera-
rum. Vide Cassian. collat. 2. cap. 2.
(Jnde S. Petrus ait hanc scientiam parereabstinentiam,
patientiam, pielatem, amorem fraternitatis, et charita-
tom. Riirsum eam nasci ex virtute, id est, forlitudine:
forlis enim et raasculus animus rectus est, recteque de a-
gnr.dis iudicalr mollis vero et efToeminatus, quia in suas
cupiditates nimis propendet, hinc pravus est, et perverse
de agendis iudicat. Vide S. Bernard. serm. 3. in Vigil.
Walivit. uti damnat eain doctriuam, quae operibus bonis
oestitiiitur. solamque veram esse scientiam docet eam ,
qja; vilam componit et mores emendat. Idera serm. 36.
in Cantic. Sunt, ait, qui scire volunt tit sciant , et turpis
curiositas est : et sunt qui scire volunt %d scian'ur et ipsi.
quara sit abstincntia. Unde Saplens Prov. 16. 32. Melior
est, inquit, patiens viro forti, et qui dominatur animo suo,
expugnatore urbium ; quia , ut explicat S. Gregor. hora.
23. ab hoc urbes qux extra sunt vincuntur ; per patientiam
vero ipse a se animus superatur, et semetipsum sibimelipsi
subiicit , quando eum patientia in humililate tolerantix
slernit. Pro patienliam, Graece est •jffouovov, id esl, toU'
rantiam, sustinentiam , per quara aliqui accipiunt persC'-
veranliam in abstinentia , ut scilicet abstinentia non sit
unius diei aut raensis, sed continua per omnem vitara,
utque oranibus voluptatibus et tentalionibus fortiter et
coiistanter resistat ( non raro enim fit ut quem lormenta
non vincunt, vincat voluptas) uti de adolescente illo, qui
a muliere tentatus praemordens linguam, illam in eara ex-
puit, refert S. Hieron. in Vita S. Pauli Ereraitse, ilaque
Toluptatera vincentem vicit.
1n patientia (per patientiam) auteh pietatem.) Ev-
et tvrpis vanitas est: et siint qui scire velunt xtt scientiam n cri^aoi-j, id est, Dei cultum, ut homo patiens in Deura pius
.luam vcndant, et titrpis quxstus est. Sed sunt quoque qui evadat: afflictiones enira eum deiiciunt faciuntque humi*
scire vohtnt xtt xdificent , et charitas est; et item scirevo- lem, ac cogunt ut invocet Deum pro ope. Patientia, ait
lunt ut xdificcntur , et prudentia est. Horum omnium soli OEcumen. subintrans rem omnem ahsolvit, et perfectiorem
tdtimi duo non inveniitntur in abusione scienlix: quippe erqa Deum obedieniiam reddens, pietatem nobis conciliat.
(jui ad hoe volunt intelligcre, ut bene faciant. Idem lib. de
Conscientia cap. 2. Multi, ait, scienliam quxrunt , pauci
conscieniiam. Vera ergo scientiadirigit, rectamque et san-
rtnm farit conscientiam. Unde S. Aug. Ep. 419. cap. 21.
Sic , inqiiit, adhibeatur scienlia tamquam machina qux-
datn, per quam struclura charitatis assurgat.
1n scientia { id est, cum scientia, et per scienliam)
autem absti^entiam.) Scientia enim , sive ethica Chri-
stiana, primo docct abstinentiam , sivc temperantiam iu
cibo et potu. coeterisquc carnis voluptatibus, ne per eas
raagnitudinem donorum Dei afTiciamus contumelia, ait
Clarius: nisi enim hae primo refroenentur , ad alias vir-
tutes progressus fieri nequit, prcesertim quia ex inlempe-
rantia et gula omnia vitia oriuntur, ut docet S. Greg. 3
Porro pietas, quia Deum respicit et colit, altior est gra-
dus, raaiorque virtus quam sit patientia. Est ergo hic ca-
tena, simulque cliinax et gradatio virtutura. Unde Beda
et Dionys. oclo hasce S. Petri virtutes assirailant octo gra-
dibus, quibus ascendebatur ad teraplura Salomonis. la-
super iungit Petrus patientiara pietali , ut doceat fldeles
qui tam multa et dura patiebantur, ea omnia referre per
pietatem ad Dei cultum ; ut illius amore et honore omnia
gencroso sustineaut, uti fecere martyres. Pielas ergo est
condimentum et pcrfectio patientiaejsicutpatientia est oc-
casio et illex pielatis.
Aliqui per pietatem aceipiunt benigoatem, quasi requi-
rat S. Petrus ut patiens erga eos qui se affligunt sit pius,
id est, benignus, beneficiis et misericors. Unde S. Aiigust.
parte Pastor. admonit. 20. Adde, scienliara et abslinen- UlO. Civit. 1. ait sjTiS.-wj^idest./xe^a^ewJicet propriecon-
tiam esse comites et quasi sorores, ut una sine alia re
pcriri nequeat; unde Dauiel cum sociis cap. 1. per absti-
ncntiam adeptus est rerura omnium scieotiam. Et Salo-
sciemia mon : Cogitavi, ait, in corde meo abstrahere a vino car-
Ri ahsti- nem menm. ut animum meum transferrem ad sapicntiam,
suSi'so- devilarernque stullitiam, Eecles. 2. 3. Rursum abstineu-
roies. tia ponnexa est virtuti et fortiludini ; nam, ut ait S. Ber-
nard. serm. 1. de omnibus Sanctis: Quid mirabilius aut
quod marti/rium gravius est , quam inter epulas esurire,
inter vesles multas et pretiosas algere, patipertale premi
tnter divilias, quas offert tnundus, quas ostentat malignus.
quas desiderat noster iste appelitus? Pro abstineniiavi.Gcx-
ce est £-//.pc<7sixv , id est, iemperanliam, vel conlinentiam,
quae generalis estvirtus modiim ponens superbiae, ira;. gii-
lae, libidini, avariti». acedise. vitiisque omnibus, omnes-
quc acliones homiuis nioderans et componens. Unde (X.-
gruat Deo, taraen ssepe in operibus misericordiae frequen-
tari : quia haec raire placeut Deo, iisque quasi sacrificiis
ipseplacatur. Verum ha;c opera includuntur inamorefra-
ternitatis. de quo subditS. Petrus.
In pietate autem amorem fraternitatis.) Quia Deo Ter». 7.
non placet pietas nisi ainore freteroo condiatur, si scili-
cet sit expers beneficentiaj.iuxta illud : Misericordiam vo-
lo, etnon sacrificium, Malth.9. 13. ubi significat Deus se
magis coli et honorari amore fratrum, quara sacrificio.
Viilt ergo ipse pietatem fidelium non esse aridam et otio-
sam, sed ad fratrum amorem, id est, proximorum com-
raoda et salutem dirigi.Contra hoc peccant nonnulli fide-
les ita suis devolionibus addicti, ut fratrura et pauperum
obiiviscanlur, quin el avare sua recoudant, nec «luidquam
in egentes conferrc velint.
IN AHORB AUTEM FRATEBNITATIS CHARITATEH ) ChQ-
Commenlaria in Episfolaro II. S. Petri. Cap. I.
585
ritas enim est somma et culmen Tirlutum, quae earum or- ^ et pleuam cognilioDem Dci et Chrlsli e^se summum bo-
vlriu-
lum.
bem etcirculum iam recensitum perficit ctcoronat ; estque
quasi (^emma in annulo.
Vult crgo S. Pctrus amorem fralernum non mere esso
fraternum , id est, manare ei nudo amore proximi, sed
condiri ct animari Tcra charilale Dei, ul scilicet ex amo-
re Dei amemus proximum quasi ima^inem et parlicipiutn
Dei , adcoquc in proximo amemus Deum, illique subve-
niamus proptcr Deum, ideoque non disUnguamus iii pro-
ximo qualilates et condiliones, ut v. g. amemus cives,
non extcros; eognalos, non a cogoalione remolos; ami-
cos , non inimicos: Deus enim inter hos non distinguit;
sed omnibus se Dcum exhibet plucndo supcr bonos el ma-
los, bencfaciendo iustis et iniustis, ideoque charitas Dei
ncminem excludit, sed ornnes suis visceribus complecli-
tur. Amicos diligere omnium esl, inimicos autem solorum
Chrislianorum, aitTertull. ad Scapulam cap. 1.
Haec est ergo catena octo virtutum S. Petri perfecle
ornaus Christianum, si nimirum fidei iungatur virtus, vir-
tuti scieiitia,8cicnti8e abstinentia, abslinentiae patientia, I)
patientiae pietas, pietati amor froternus , amori fraterno
cbaritas. lo his consistit summa et perfectio vilae Christia-
nae : hae sanctum, absolutum et perfcctum cniciunt Chri-
stianuni: fides enim, pictas et charitas reddunt oflicium
debitiim Dco:8cienlia,abstinentla et palientia rcddunt de-
bitum sibi : amnr fralernus reddit debilum proximo.
UmC BNm SI TOBISCUM ADSI<IT [ Grxca habcnt, rauTOE
yap uuiv uTxp;^ovra, quae vcl conditionate verti possunt, uti
vertit Noster, vel absolule : Hwc enim cum vobis adsint:
ita Pagnin. etTigurin. aptius tameo conditionatc: exhor-
tatur eoim S. Petrus fidelcs ad studium virtutum cx ea-
rum fruclu, dicens : Hxc enim si vobiscum adsint, bt su-
PBBBNT, id est, abundent, exuperent: hoc enim signifi-
cal To 7r)uov»?ovTa, (perperam ergo Beda, Glossa, Hugo et
Thomas Anglicus, si superenl, inquiunt, hoc est,sivincant
vilia coutraria) mn tacuos, Griece «pyou;, id cst, otiosos,
RBC SINB PBUCTO, bunorum operum: unde pro axap-ou;.
num, et beallludinem tain huius vilx per fidem, quam fu-
turae per speciem et visioncm, iuxla illud Chrisli: Hsee
esl vita sterna , ut cognofcant te solum verum Deum . et
quem misisti lesum Christum, loannis 17. Opponit enim
S. Petrus virlutibuspraedilosetvirtutibusdestilutos, quod
iis prcediti collocentur in plena cognilione Dei el Christi
quasi io luce paradisi; iis vero destiluti quasi caeci ver-
sentur io tenebris abyssi; uode de iis subdit: Cui enim
non prsesto sunl hxc , cxcus est et manu tenlans; virlutea
enim suol lumioa praclica quae animam mire ornaot et
illuminant, ac in Dei cogiiitioDC quasi luce clara collocant
etconfirmant; sicut fruclus arborem slabiliunt: faciuot
enim ut illa profundiorcs in lcrra radices agat , quibus
succi)m,qiiem fructibus suggerot,hourial. Hinc Clemens
Alexondr. i. Paedag. cop. 6. el 4. Strom. cap. 2. ac Da-
masc. Paralipom. I. cop. 65. yvwrixov, id esl , scientem ,
et cognitione praeditum, vocot virum perfectum, qui scien-
tiom virtuti et proxiiiingit.ocaliosquoquedocetet perGcit.
Cui Enin vojf PRASTO SURT HMC, cui dcsunt octo Vir-Vcrs.9.
tutes iara recensita;, cscus est. ] Praclice scilicet, quia
nou habet praclicos procticae fidei et cognilionis oculos:
hi enim sunt virtutes iam diclae. Hinc Christus de Phori-
Rxis,qui habebont fidem praxi virtutum corentem : Sinite
illos, inquit, caeci sunt el duces cscorum . Motih. 13. t.
14. Et ante Christum praevidens cos Isaias cop. 59. v. 10.
depingit: Palpavimus sicut c:cci parietem. et quasi ocutts
attrectavimus. impcgimus meridie quasi in tenebris, in ca-
liginosis quasi morlui. Et Sophon. cap. \. 17. Ambula-
bunt ut cxci, quia Domino peccaverunt. El lob cap. 5. r.
14. Per diem incurrent lenebras. et quasi in nocte sic pal-
pabunt in meridie. Significal S. Petrus eos qui virtutibus
carcot, quasi caecos in teoebris ignorantia; versari, quia
careot prudeotia et scieulia prartica, qusc est lux cl dux
virtutum. Anag. CEcum. id rcfert od advcntum Christi
ad iudiciuin , qui erit iostar solis fulgidus el gloriosus :
?iam tunc improbis cxcilas orietur, quia et iusti ad tantum
id est, sinc fructu, oliqui legiint airpaxrou;, id est, sine o- p iumen quamdam veluti sentient imbccillilatem
pere, Tos cokstitubnt n Domini nostri Ibsu Cbbisti
C06!«ITI0NE.) q. d. Si adsiot vobis virtutes, quas iam rc-
censui, elTicicnt ut f estra (ides el cognitio Christi oon sit
iuanis, otiosa , infrugifcra et expers mcriti , seJ in opera
virtutum iain dictaruin scse excrat, itaque sit plena, ne-
gotiusa, frugifero et ingenti meritorum numero divcs et
locuples: ita Adomus, Arios, Salineroo, Titelmon. et olii.
Dicit lioc S. Pulrus contra Sinionem ct Guostiros. qui du-
t-ebant nussola fide iustificari, uti dorcnt inodcrui Hugue-
Doli, quos recte Hugnosticos voccs. Undc conlra eosdein
S. lacobus cap. 2. multis probat fidem sine operibus esse
vanam et morluom. Secundo, Lyronus, Hugo, Dionys.
per cognilioncm Christi occipiunt visioncm bcotificam, q.
d. Ha; virtutes poriciit vobis cognilionem Chiisti pcrfu-
clain, scilicel visionein bcotificom, q. d. H.x> virtutcs fa-
«icnl ul in hac vita crescatis io cognitione el omore Chri-
sti. Fnvent Grajca quaj Imbciit, ti; rr.v iniyvoiTtv, idest, »>»
(.-oi7»/7ionfm,scilicct moioremet pleniorem,iuxta illud c.3.
18. Crescile in yratia et cognitione Dci nostri.
Denique OEcum. Hugo, Glossa, ct Cothor. per cogni-
tionem Christi. accipiunt dieni iudicii, quo scilicet Cliri-
stus coguiturus est, examinaluruB cl iudlcolurus dc singu-
lorum virtutlbus cl vitiis. Veruin priina expositio uti pla-
nior, ita et gcrmonior est, praescrlim qiiio S. Petrus cin-
7vk>7iv, vucat cugnitlonciii quom in hoc vito hobemiis du
Christo, ut potct v. 2. ct 3. dlcin ontcin iiidlcil et beotHi-
cao visionis vorot dlem rcvelaliunisChriali, utpatelEp.l.
eap. 1. V. 5. 7. 13.
Noto. Pro constituent. Gr»cc cst xT^irr.ircv, id csl, ponen/.
statuent, collocobunt.q. d. Ho^ virtulos vos deducent ad
veram et plcnom cugnltionem ct scienliom, m cnque quo-
si in lucc clarisslma et iucundissimo fiie firinilcrqiic col-
locabHnt, odcoque o coguitionc viic dcducont od rognitiu-
■em et visioncm patria>, in quo vidcbltls farie od roclcm
Oeum deorum in cclciti Sion. Significat S. Pctriis vcrain
VoL. X.
Et ma!10 TBNTans ) Pula viam praetentans: caeci eniin
qula oculis carent, manu viam prxtentant et quasi pal-
pant.necubi labantur vcl impinganl. Graecc cst «uwmjwv, Mj-.jrr«-
quod Prirao verti potcst, clauiis oculis existens et inf«- ?ov q„,d.
dens: u-ju enlm cst claudo. un-a; vocant oculos. Seciindo, R"P
ixuiuTra^yv, id est, muris habens oculos . ^v; enini est mus ; '■
raurem accipe subtcrraneum, pula talpam , q. d. Qui vir- ^*
tutibiis caret, cseculit ul talpa.quae manibus palpat ct ter-
ram subruit.
Ubi nota, cos qui non virtuti, sed earni el mundo slu-Ciroi ia-
dent, recle comparori talpis. Priino, quia sicuti lalpe ha-*''" """
bcnt oeulos, quos rcipsa curiose inluitus sum, scd pcllicu- ^ '^"
la obduclos,ne a terrn dum eain subruunl Ia?danlur, id-
eoquc eoruiii usii, puta visu, doslltuuntiir: slc ct Isti mcn-
lein habeiit, sed ciipidltatlbus vclalain ctcs^calam, ideo-
que ca non iituntur. qiiia sensibiis aguntur velul talpae
tcrraa iucumbcntes: quare in n,';gcrcodls oplbiis rebus-
_ qiie lorrcnis disccrnendis siint lyiiccs, iii cajlcslibus lal-
'Jp.Tj. Id dc talpn docet Aristot. lib. 1. dc Hist. nnim. c. 9.
Hubent. inqult, oculus animalia qux animal generani, o-
tnnia prxter talpam. quam modo quodam habcre dixerim,
cum tamen omnino habcre ncgcm: qxiippc cuin omnino qm-
dcm nec vidcat , ncc per.<picuos hahrat oculos : vcrum st
quis prxtcnlam iiieuibianam detrahit. lacus oculorum ap-
parel et pars nigra eorumdem. Tndo lllud Virgil. Talpx
ocults capti. El Plinius llb. 30.cnp. 3. ait 7'rt//jni a natura
damnatas cxcitate perpettia. Idem lib. 11. cap. 37. Tal-
pis, oit, visus non est, oculorum effigics inest, si quis prx-
tentam detrahil mciiibranam. Secundo, tnlp» qiiia noo vi- •;
dent.hinc acutlus aiidiunt.natiirn pcnsnntc visiim audltii,
ibiquc vim nlibi ucclusam fortius cicrcnto: ita Pllnliis lib.
10. cnp. 00. doccl homiucm supcrare CKlera nnimalia ta-
ctu ct guslu, at rcliquis sensibiis siiperari ab iisdcm : nnm
aquilx, inquil, clarius cemunt, vultures sagacius odoran-
tur, liquidius audiunt talpx obrutx terra tam denso alque
7»
386
Commentaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. 1.
surdo nalurxclemento, Prxterea voce omnium insublime ^ magisque ia dies sntagile, elc. Pro satagite, Graece esl
tendente, scrmonem exaudiunt ; sed fQbuIosuin esl quod
addit: Si de iis loquare. inteliigere etiam dicuntur et pro-
fugere: ila mundani audilu polleul, tolique suot aurili,
ut audiant nova, curiosa, secrela, praesertim quao proxi-
mi famam lo^dunt, cliam obseolis ct tolo orbe scmoti.at-
que apud Aotipodes degcntis. Tcrtio, lalpae ita tcrra; iu-
hiant iit defosscC vtdeantur sepullisque similcs, ail Plinius
lib. H. cap. 37. ita carnales in carnc, mundaui iu mun-
do se dcfodiunt et sepeliunl. Quarto, lolpo; sua antra lia-
bent sub lcrra , Itjcifiiga; sunt, solcmquc fugiuut: in sua
aulra gertnina et radiccs pro aunona coacervant: ila a-
vari non nisi coaccrvandis opibus, gulosi deliciis, superbl
bonoribus student. Quinto, talpsc insano labore pcdibus
quasi manibus terram assidue sunbdiunt,adeo ul integras
subinde urbes subruant: ila Pliaius libr. 8. cap. 29. M.
Varro, ait, auctor esl a cuniculis sitffoisum in Hispania
oppidum, a talpis in Tessalia, a ranis eivilatcm in Gallia
pulsam, ab locustis in Africa, ex Gyaro Cycladum insula
incolas a muribus fugatos : ila muudani qui insano cupi- u manipulos suos. Vide dicta iacobi 2. 26
-B
anwiixnaijSt , id est studete, date operam, satagite. Sat-
agerc enim csl salis angi, vel salis, id est multum agere
quasi soliicitum. Undc Quinlil. lib. 6. cap. 4. Afer, ait,
venuste Manlium Suram mullum in agendo discursantem,
salienlern, 7»anus iacluntem, logam deiicientem , et impo-
ncnlem non agcre dixit . scd salagere. Melius S. Marlha
salagcbat circa frcqiiens Chrisli ministcrium, Luc.10.40.
IJT PBR BONA OPBRA. ) Hsec vcrlia desunt io Graccis ple-
risque cudicibus ; iu nonnullis tainen rcpcriuntur. Ccrtum
est ea vcl legenda vcl siibaudienda csse : vocationem c-
nim Qoslram certaui faccrc non possumus, uisi per virlu-
tcs quas pauloanlc nominavil S. Pelrus, carumque bona
opera : haec enim sunt scuilna beatx xlernitatis et glorio-
sae fclicilatis. Qux enim seminaveril homo in (erris, hxe
cl metet in ca-lis, Galat. G. v. 8. iibi et additur: Qui se-
minat in spirilu, de spirilu mclct vitam xtcrnam. Et Psal-
tcs Ps. 125. 6. Euntes ibant et flcbant . mitlentes semina
sua: venientes autem venient cum exuUalione, porlanles
teriia s
giiifica-
tio.
ditatis alicuius ocstro agitantur, ut ca potiantur, omuia
coDcitanl,omnia misccutel turbant.adeoqueintcgrassac-
pe urbes et regna couvellunt.bellis ca?dibusque conGciuut.
Tertio, (iuu7ra?wv,verti potest, connivens vel nictans ocu-
lis: unde ab Arist. sect. 31. Problem. myopes vocantur
'qui proxima vident, remota non vident. £t Hcsychius in
LeXiCO : MuwTraCsiV, ait, >:yOVTat Ot £/t •JiiVETT)? TX fJSTa CY/^i
6),S7rovTEs,Ta (?£ £5 awo^aaio; ou;j opwvTSs.Gcllius VCro lib.4.
cap. 2. Myops, inquit,est lusciosus. Et C£cum. hic: Lu-
sciosum esse, ait , id est f/u(»7r«?c-tv , nihil aliud significat ,
quam cxcutire. Et clare Budaeus: Myopes, ait, dicunlur,
qui inde ab initio ortus sui nisi admota oculis conlueri ne-
queunt ; cuiusmodi multos videmus qui res intuendas ocu-
lis prope contingunt, et limiseliam semiclusisque ociilis
nspiciunt, qiios lusciosos vocamus, Graeci vuy.Ta).wrrx; nun-
cupant. Sic ergo S. Pclrus myopes vocat eos, qui terrena
sapiunt, utpote qui non cernant caelestia, longius scilicet
ct qiiasi extra mundum posita,sed terrestria tantum quae (^
proxiina suDt,quamquam hoc non salis congruit cum tu
cxcus est, nisi per caecum accipias caecutientem. Vere S.
Gregor. 23. Moral. cap. 9. Qui, inquit, errant in Deico-
grdlione, iuste traduntur ut errent pariter in agendis; imo
S. Paulus Roman. i. v. 28. loquens de Philosophis, qui
cum Deum cognovissent,non sicut Deum glorificaverunt:
Et sicut, inquit, non probaverunt Deum habere in notitia :
iradidit illos Deus in reprobum sensum, ut facianl ea qux
non convcniunt, repletos omni iniquitate, etc. Sicut ergo
iides mater est omnis virtulis, ita infidelitas omnis vitii.
Hinc tales suut similes vespertilioni (f>iuo;TaSMV enira per
0 deduci potest ab ojtJi, id est vespertilio) qui conflalus est
ex mure et ave, videlurque talpa alatus, ideoque parum
videt; unde solcm fugit, et noctu volat, de quo plura dixi
Isaiae 2. v. 20. De his aitChristus: Modicum lumen in vo-
bis est; ambulate dum lucem habelis, ut non vos tenebrx
comprehendant ; et qui ambulat in tenebris.nescit quo va-
dal, loann. 12. 33.
Perstringit Pelrus Simonem Magum, qui oblitus sui
baptismi et purgalionis peccatorum, quasi caecus docebat
opera non requiri ad salutcm, sed suOQcere fidem : Si quis
cnim, iuquit, in roe credat, salvus erit. Vide dicta Act.
8. 20. etseq.
Cebtau vestbah tocationes et elbctionbh fa-
ciATis.) Duplex estelectio, aeque ac vocaiio (haec enim
est electionis executio) una ad fidem et graliam, altera
ad felicitatem et gloriam. Rursum utraque est duplex :
una euim est absolula ct efncax, qualis est iustorum et
beatorum , altera iuabsoluta et conditionala, qualis est
omnium homiuum: umnes eniin a Dco vocantur ad gra-
tiam, si velint in Christum credere eique obedire : omnes
vero credentes et iusti vocantur ad gloriam, eam certo as-
secuturi, si iu fide et iustitia usque ad morlem perseve-
rent. Quare vocatio ad gratiani est implicita vocatio ad
gloriam, sed inchoata dumtaxatet conditionata.
lam aliqui aecipiuot hic elcctionem ad gloriam.eamque
absolutam et efllcacem, unde ex hoc loco conlenduDt pro-
bare praedestinatos eflicaciter a Deo ad gloriam esse ele-
ctos ante praevisa opera, ex mero eius bcneplacito, ideo-
que S. Pelrum monere, ut hanc Dei electionem ab aeter-
no factam per bona opera certam faciant.
Verum alii melius censent S. Petrum loqui de electio-AgUur
ne ad fidem et gratiam, consequentcr lamen loqui de ele- hic de
ctione ad gloriam, non antecedenti et absolula, sed con-^*"'°°^
sequenti et conditionata, q. d. Satagite, o Christiani, ut,ijnf.
eleclionem vestram ad gratiam et Christianismum per bo-
na opera stabiliatis, ne ab ea excidalis, sed in ea constan-
ter perseveretis: sic enim pariler stabilietis etcertam fa-
cietis electionem vestrara adgloriam : omnesenim ad glo-
riam elecli et destinati eslis hoc ipso, quo baptizati estis,
faclique fidclcs et iusli, non absolute, sed sub conditio-
ne, si videlicet in gratia accepta usque ad finem viiae per-
sislatis.
Id ita esse probaturPrirao, quia parum probabile, imoPro'»*'-
Oblivionem accipiens pdrgationis veterum suo- '-'incredibile videtur, omnes omniuo fideles Ponli,Asiae, '•
EUM DELiCTORUH. ) q. d. Fidclis qui virtules abdicat et
in vitia relabitur, obliviscitur baptismi et Christianismi ,
quo accepit rcmissionem peccatorura in genlilismo vel lu-
daismo perpelralorum, quoque spopondit se Christiane
ct sancte victurum. Rogalus enim: Abrenuntias Satanx
et omnibus eius pompis? rcspondit: Abrenunlio: ita (icu-
men.Vere S. Aug. lib. 1. contra duas Epist. Pelag. c. 13.
Dicimus, ait, baptisma dare indulgent/am omnium pccca-
torum.et auferre crimina, non radere.Vide Conc. Trident.
sess. 5. in Decreto de peccalo orig. et sess. 6. cap. 11.
Vers. 10. QUAPROPTER FRATRES MAGIS SATAGITE. ) To magis
potest referri vel ad quapropler , uti rcferunt Graeca; et
tum idem est quod ;)o<?us, continualque antilhesin cum
eo quod prsccessit, q. d. Nolile oblivisci purgalionis deli-
ctorum, scd potius satagile ut perbona opera cerlam ve-
stram vocationem faciatis; vel ad satagite, q. d. Magis
Cappadociae, Bilhyniae, ad quos scribit S. Petrus, fuisse
etficaciter praedcslinatos et electos ad gloriaro. Rursum
id S. Petro revelatum fuisse magis iacredibile est, S. Pe-
trum idipsum fidelibus omnibus revelare voluisse, omnes-
que cerlos facere de sua salute.
Secundo, quia talis intelligiturhicelectio, qualis voca-
tio: atqui vocatio intelligitur ad fidem et gratiam : ergo
et electio. Minor patet, quia qui vocaulur a Deo in hac vi-
ta.absolute tanlum vocantur adgratiam;qui CDim absolu-
le vocantur ad gloriam, sunt morlui et defuncli in gratia.
Tertio, idipsum patet ex praecedentibus, ex quibus hanc
conclusionem coUigit S. Pelrus: in praecedentibus enim
suasit fidelibus virlutes Christianas, ut per illas non va-
cui, sed frugiferi appareant et constituantur in cognilio-
ne Christi. Quare cum ait: Satagite utper bona opera cer-
iam vestram vocaiionem et eleclionem facialis; idem dicit,
II.
III.
Commentaria in Epistolam II. S, Petri. Cap. I.
587
V.
VI.
Oblccuo.
I.
«e.p.
ObifCtio.
II.
et explicatidqiioddixitv. 8. ffaeenm sivobiseum adsint f^ liberantur, quicumqueliberantur. CamveTo a]icmAat?;ra-
el superent non vacuos. nec sine fruclu vos constituent m liam, cum qua praBvidet eum male operaturum, jdeoquc
Domini noltri lesu Chrisli cognitione. damnandum, non cum reprobal, nec damnat nisi post et
Ouarlo idipsum pntet ex immcdiale scquentibus: Sic ob prajvisa dcmerita: Deus enim ex se cupit et optat ut
cnw/j abundanter minislrabitur vobis inlroilus in leternum salvelur, ideoque dal ei gratiam suflicientem, imo copio-
reanum Vomini nostri, q. d. Pcr bona opera eligemini ad sam , serio desiderans ut ei cooperetur cl salvetur: non
KJoriam cl inlroibilis in seternum Dei rcRnum. enim seligit Dcus iiii graliam incongruara hoc fine, quod
Qiiinlo.quia S. Paulus S. Petri «ssecla fidelcs vocat -' "^ ' -• =^-"
praedeslinalos. clcctos, vocalos non immcdiate ad gloriam,
ged ad Kraliam.uti ostendi Eph.l.etcan.l3.in S. Paulum-
Sexlo, quia electio haec Dci cst inccrla; unde lubet S.
Pelrus ut eam certain faciamus: ergo non loquitur de e-
leclionc Dci absolula et elTieaci ad gloriam ; hiec enim est
certissima et plane infallibilis; sed de clectione absolula
ad graliain, et conditiooala ad gloriam.
ulccs, ha;c eleclio Dei in se est certissima , sed nobis
et aliis est inccrta : iubet ergo S. Pelrus, ut nobis et aliis
eain per bona opcra certam faciamus: ita Bcda, Glossa,
Hugo ct Dionys. rt
Respond. id congrue dici non possc; pro certam enim "
GfKce est fiiSaia/, id est ^rwam, fixam. stabilem, scilieet
io 8C, iion nobis, vel aliis certnin ct compertam, q. d. Vo-
calio et clcctio vestra ad graliain, ct consequenter nd glo-
riam , noii est in se firma et stabilis, quia ab ea excidcre
polcslis : confirmatc ergo enm ct slabilite per bona opcra
crebia et conlinun: ita CEciiin. Studcte, ait, ut slabilem
et immutabiiemvocationem vestram ct eleclioncm reddatis.
Dices Bccundo, bnna opcra firinnm faciunt clectioncm
Dei, quia ipsam ponunt in cxecutione; opcra cnim sunt
media, quibiis [^iorinin ad quam elccli a Dco sumus, as-
seqiiitur: sic enim dicimus in nioralibiis, intcnlionem ef-
ticnrem (inis confirmari ab elcctionc cirioaci medioriim.
Respond. nce hoc satisfacit. Primo.quia in hominibiis
id veriim est , non in Deo: homincs enim sunt mutabiles
ct inconslantcs, ideoquc possunt miilare intcntionem ; iin-
de eam conHrmant per clectionem mediorum: Deus au-
tem est planc ronstans ct immutabilis; unde intentionein
intendat eum reprobareet damnare; sed praevidet fore in-
congruam ex eo, qiiod hoino faciet eam incongruara no-
lendo ei cooperari. Quare physicc sqiialis, ct subiode ma-
ior datur gratia damnando, qiiam detur salvando: mora-
liter tamen salvando gralia maius est beneficium , quia
prxvidetur fore efTicax, ac persuasura hornini consensum,
eumque cerlo perductura od salutcm, ideoqiie est gralia
prxdestioationis proprie dietis. Potiiisset cnim Deus illi
dare aliain gratiam cum qua pracvidebat eum non coope-
raturum, ideoque dainnandum ; sed iioluit, quod sane in-
gens est beneficiuin ct donum, qiiia per hoc homo infal-
iibiliter assequitur felicitatcm aeternain, et evadit luortem
aeteruam.
Ex hisce S. Pelri vcrbis colligimus conlra Calvinum et
hacrcticos, primo, homincm esse libcri arbitrii; seciiudo,
fideles et iustos non csse cerlos de sua perseverantia et
salulc; scd posse a fidc, gralia el salutc exeidere.iiti inulti
cxciderunt et in dies excidunt: ila definitConc.Trid.sess.
6. can 23. Terlio, Gabricl Vasqucz, Valenlia, Ludovicus
Moliiiaet nlii l.disp. q. 23. hinc inferunt electionem ad
gloriain n Deo fieri ex pra;visis cuiusque meritis; ac proinde
ex iis!i liberi arbitrii electorum, vel polius eligeudorum.
iu iinom nut nlterani partem pro eoruni libertate futuro
pendere, quod ccrta sit aut non sit eorum electio et voca-
tio; atque adco ut in Deo ab a;terno exstiterit prwscicu-
tia, qiiod per hunc arbitrii usuni cleclionein suam cerlam
faceient, et vilam Kternam consequcrcntur fuerinlque ex
aeternitale praedestinati.iuxta illud S. Aug. Qui crcavit te
sine te, non iustificabit, nec salvabit te sine le. Et Theoph.
in Matth. 22. Dei. ait, esl vocarc , eleclos autem fieri aut
quamscinel fceit,mutare nequit, ut.quos enicariter semel C non fieii. nos/rMm, Et S. Ambr. lib. 0. de tidec. 5, iVon.
Ili.
clegitadgloriam, pnstcn rciiciat, aut ab en cxeidere sinat.
Seeuodo, quia Deus cis quos efRcaritpr elegit ad glo-
riara, clTicacee dcstinnt gralias, qiiibiis officaciter et certo
bona opera, qunsi medin qiiibus od dcstinnlain a se glo-
riam pcrvcniant, operentur. Qiiarc dicere potuissenl fidc-
les S. Pctro : Ut quid nobis dicis, Salagile ut pcr bona o-
pera certam vestram electinnem facintis ; Dco cnim id ru-
r;n est. Deus eiiim qui nos elegil cirienciter ad gloriam,
elTicaria qunqiic nohisdabit media, piita bona opcra, qiii-
hus hanc gloriam nsscqiiamiir, Si vcro nos non praedesti-
navit, sed reprobavit, stntuitqiic poncre in serie reprobo-
rum.multo miniis sntagendiim nnbis cst ut bonis operibus
reprobnlionein lianc Dei evndnmiis: hoc eniin nobis tnm
impossibile cst.qiiain impossibilo cst Dci deeretum rcfigo-
re et cvertere, niit eiim eogcrc \it pro gratin incongrun et
inenieaei det nobis congriinin el elTicacem , quie sola cle-
clos a Deo perdiicit ad Rnlutem.
Terlio, qiiia cxceulio respondct inlenlioni. ct vicissim ..
inlentio adn-qiintur excrntioni : sieiit enim Peiis reni fn- •'
cere inlendil, itn el enmdein cxcqniliir; qiinlis crgo est
cxeeiitio, tnlis est et intcnlio: atqiii in exerulionc Deus
noii dal glorinm nisi post, per, el propler opera bona pr.-B-
visa, ut Seript. doeciit, et oinnfs fnlentiir. Ergo id''m fa-
eit in iiitiMitiiMie el priedi-stinnlinne. iit srilieel non inlen-
dnt dnreglorinin. nee ndenm pr.Td(>slini"t,nisi illiim qiiem
praiTidcrit bene opi>rnnlein, et bonis operibiis iinmorien-
lem; (|iiin non intendit dnre glniinui, nisi Ininqiinm mer-
redem pro inerito operiim, Mnttli. 20. v. 8. ne tninqiinin
binviiini pro virloiin eerlnnli prnmissiim, Apne. 3. v, 5.
12. 21. cl 2. Tiinoth. \. 8. Qiiocirea eiim dnt Inlem grn-
linin. eiim qiin pr.Tvidet eiim bene operntiiriim et meritii-
rum glorinm, dieilur eiim strielc praedestinnre ; qiiin per
merila destinnt rum nd glorinm , iiixln illnd S. Augiisl,
lib. de Bono perscvernnti.T eap. 1-1. Pr.rdcsliiiatio e>l prx
inquit, anle prxdestinavit qttam priesciret : sed quorum
merila prxscivit, eorum prxmia prsedestinavit. S. Cyrill.
lib. 10. Thesauri c.6 A'o» est meum.a\l,dare supremum
honorem vobis petentibus. qui reservatus est in prxscientia
Palris ilUs quos cxccssus ccrlatninis commendaverit. S.
Chrysost. hom.35. in Matth. asserit Dignilatem prxpara-
iam esse ul coronam vinccntibus . et pro ralionc cerlami-
«is.Quarto.cx hisce S. Petri verbis colliguntDoctores,noQ Dileir.ma
tanlum eleclionem ad gloriara, sed ct ipsam prfedestina-pf«>i''«Ji-
tionem ad grnliam pendere a cooperatione liberi arbitrii, "
eliamsi h.-ec illius non sit causa: ita Gregor. de >alent.
1. p. qu. 23. disp. 1. puneto i. sub fincm, ubi et apposile
solvit hoc dileinma quod plebeios erucial: Vel sum prajde-
slinalu3,vel nonsum; si suin,certis3imosalvabor;si noQ
suin, ccrlissimo dainnabor quidquid egero : indulgebo er-
go voluplalibus. quia cis postca frui noii liccbit. Respon-
det enim: Si cs prwdestinatus, bcne tibi opcrniidum est;
prajvisiis cs eniin bene operaturiis: quod si nolis operari.
signum est tc non csse pra;deslinntum. Ut ergo certam
tuom pra;dcstinnlionein farias, bene operarc; el hoc vuU
S. Pelrus ciim ait: Salagite ul per bona opcra certam ve-
stram vocationcm et electioncm facialis. Si non cs pra>de-
stinalusetadgeheiinom destinatus, causa huiuscrit. quia
male operabcris. Ne igilur verum sit te non essc pra;de-
stinntiiin, oinni tempore tibi pic vivendum cst, ne (inali-
ter obstrietus pecealis e vila decedas, id qnod potesteve-
nire omni hora : neque cniin poleris male vitain finire et
dnmiinri, si sempi-r pie vixcris. Perpetuo crgo quisquc
hune di.^cursum sibi proponerc deberct, eoque sc exeitare
ad studium bonoriiin operuin, qiio certam faeerct siiam
eli-rtinnem. Oinnis illc prauleslinntus est. qui divina; gra-
ti.r eonpernns, finnlitcr crit cxprrs pccenti mortnlis; ne-
qiie est. nliqiiis non pr.Tdcslinatus. nisi qui finalilcr dc-
prchcndctur in pcccoto morlali. Cuni igitur omni hora
scenda el prrparalio bcneficiorum Dci, quibus certissime «"' inccrlu», utrum futurus sil tunc fiuis Til» raee; et
S88
Gommentaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. I.
Exem-
pla.
longe adhuc incertior , utrum , ei lunc peccem , gratiam J^ rore confcctus, in Ecclesia ante quoddam allare se in ora
postea per veram poenitentiam ante morlem recuperatu- ...... _
rus sim, abstincbo, sicut cum divina gralia possum , a
peccato morlali omni liora , ut si id fecero semper, pos-
sim probabilius exislimare me esse potius ex prsedesti-
natorum, quam ex non praedestinalorum numero; nun-
quam enim mors me inveniet in peecato mortali,si sem-
per a peccalis abstinuero. Quod vero penitns mihi certum
non sit, qualis landem in fine vilze futurus sira, vereorque
ne in peccato vilam sim finiturus; merito nie quoque ve-
hemenler incilare dcbet, ut quod incertum mihi est, et ex
me taraen cum divina gratia pendet, id ego recte semper
vivendo certum eventu ipso efFiciam: certissimum enim
est nuuquain me vilam male finiturum , ac consequenter
esse praedeslinolum, si semper recie vixero. Et hoc vult
b. Petrus, dicens: Salagite ut per bona opera cerlam ve-
stramvocationem ct electionem faciatis: haecValenlia. Hac
ergo ratione in cuiusqiie fidelis potestate et arbilrio est.
tione prostravisset, hxc intra se evolvil, dicens: 0 si sci-
rem quod adhuc perseveraturus esseml statimque audivit
intus divinum responsum : Quid si hoc scires, facere vel-
les ? Fac nunc quod tunc facere velles, et bene securus eris ;
moxque consolatus et confortatus, divinx se commisit vo-
lunlati, etc.
Similia legimus in Vitis Patrum , S. Francisci, S. JE'
gidii aliorumque Sanctorum.
Mortal. Hinc disce quam studendum sitsaDclitatictbo-
nis operibus. Certum enim signum ( imo et causa j quod
quis a Deo sit praedestinatus et electus ad gloriani est, si
assidue vacet operibus humilitatis, charitatis, poeniten-
tiae, palieotiae, pielatis, obcdienti8e,religionis, etc. hoc est
quod succinens S. Petro ait S. Paulus: Firmum funda-
mentum Dei slat habens signaculum hoc : Cognovit Domi-
nus qui sunt eius, el discedat ab iniquitate omnis qui in-
vocat nomen Domini, 2. Timolh. 2. 19. Nemo enim potest
laicere ut sit praedestiuatus, vel ut non sit. Si enim velit p recederea peccatis, nisi accedat ad virtutes, et earuin ope-
sniip. u ra exerceat.
cooperari gratia; a Deo sibi ad salutem sincere dalae usque
ad mortem, uli polest et debel, est et erit prsedeslinatus:
si nolit, non erit : quos enim Deus praevidil sic gratiae coo-
peraturos, hos praedeslinavit; quos vero praevidit non coo-
peraturos, illos reprobavit. Pendet ergo tam reprobatio,
quam prcedeslinatio ex praevisione cooperationis nostrae
futurae : cooperatio vero pendet ex arbilrio et libertate cu-
lusque: nec eaim Deus ex proposilo seligit gratias, facit-
que ut praedeslinalis sint congruae et efficaces, reprobis
incongruae et ioedicaces; sed tam his, quam illis dat gra-
tiam , cum qua possint bene operari et salvari si velint ;
imo vult, iubet et oplat ex auimo ut omues cooperentur
et salventur. Quisque ergo graliae sibi a Deo ad salutem
datae streuue et constanler cooperetur, atque hac ratione
gratiam sibi dalara faciet congruam et efficacem,quod Deus
f ult et optat ; ac consequenter erit praedestinatus, non re-
probus, quod saue magnae est dignationis divinae, aeque
ac dignilatis et consolalionis human»
ra exerceat.
Unde S. Bern. hom. 2. in Octava Paschae tria dat signa Tria si-
praedeslinationis, significata a S. loan. epist. 1. cap. 5. 8. f^^-^'^'
cum ait : Tres sunt qui testimonium dant in terra , spiri- lionis.
ius, aqua etsanguis, nimirum bouam operationem, pceni-
tentiam et continentiam; ac tandem summatim conclu-
dens: lam. inquit, ut breviter repetam, a sanguine, aqua
et spiritu habere testimonium est, si conlines a peccatis, si
dignos agi pcenitentix fruclus, si facis opera vitx. Quo-
circa veri Religiosi qui toli hisce vacant, certum habent
signum suae praedestinationis, iuxla illud Christi: Omnit
qui reliqueril domum, vel fratres, aut sorores, aulpatrem,
aut matrem, aul uxorem, aut filios,aut agros propter no-
men meum, centuplum accipiet, et vitam xternam possi-
debit, Matlh. 19. 29. Vide Hieron. Plalum de Bono sta-
tus relig. lib. 1. cap. 32. Ruffinus in Vitis Patr. lib. 3.
n. 108. narrat S. Antonium haec tria salutis media dedis-
se. Pnmum: Quocumque vadis, Deum semperprxoculis
Ita sanctus ille, sive vir, sive angelus, qui D. Taulerum Q habe. Secundum : In his qux agis adhibe testificationem
lam caeli el perfectionis edocuit, rogatusabeo: Quidfa- S. Script.Terliam: Inquocumque loco sederis non cito mo-
vearis. Hxc tria custodi et salvus eris. Rursum in vi tis Palr.
legimus Abbalem loseph dixisse: Ordinem Deo gratum
esse, quando aliquis omnia opera sua facit munda coram
Deo, nihil habens humanum. Ibidem Abbas loannes hoc
salutis dat praeceptum : Per singulos dies surgens tnane de
omni virtute sume principium, et mandatum Dei custodi
in magna patienlia, longanimitale, humilitate, chariiate :
. rogatus ab eo: Quidfi
ceres si te Deus damnare vellet? respondit: Duobus bra-
chiis, humilitale seilicet, et amore, eum cotnpleclerer, co-
geremque eum mccum descendere ad infernum, et sic in-
fernus mihi esset paradisus, uii recensui Rom. 12 v. 2.
Caesarius lib. 1. hislor. cap. 27. narrat Ludovicum Lant-
gravium , dum corriperelur a viris probis, respondisse:
Siprxdestinalus sum, nulla peccata poterunt mihi regntim
cxlorum auferre: si vero prxscitus, nulla bona mihi il-
lud yalebunt confcrre: alque ideo cuivis flagitio se immer-
sit, incidit in morbum, el vocavit medicum utsecuraret.
Cui medicus, iit animae potius quara corporis morbum sa-
naret : Domine, inquit, si venit dies mortistux, non tepo-
ierit cura mea morti subtrahere; si vero moriturus non es,
superflua erit medicina mea. Et ille : Quomodo sic respon-
des? si mihinon fuerit adhibita cura , potero ante tem-
pus mori. Tum medicus; Domine, inquit, si credis vitam
iuam posse proielari virtute medicinx , quare hoc credere
neque teipsum exalta , sed esto subditus et humitior omni
creatura .
Praeclare S. Aug. ser. Ii2.de Temp. Beata,ttH,vilaest
cognitio divinitatis ; cognitio divinitatis virtus boni operis
esl; virtus boni operis fructus est xternx beatitudinis. De-
inde docethuc conferre lectionem S. Scripl. Qui vult, ait,
cum Deo semper esse, frequenter debet orare ei legere; nani
cum oramus, ipsi cum Deo loquimur: cum vero legimus,
Deus nobiscum loquitur.elc.sed ille beatissimus esl,qui di-
vinas Scripturas vertit in opera. Id significat parabola ope-
renuis de pcenitentiaet operibustustilix, quxsunt antidota L'rariorum,quos Deus mittens in vineam, vespere dediteis
aniTnx? sine his animamorilur.sinehis adsanitatem qux
est in futurapita ne»!o/)en'e«/<.CuiLanlgraviusconvictus:
De cxtero, ait, medicus esto animx mex: quiaper linguam
tuam medicinalem Deus me liberavil a maximo errore.
Simile esl quod refert Ludolphus de Vita Christi p. 2.
cap. 30. de qnodain monacho, cuius socius cum sibi reve-
latum direret ipsum esse de numero damnandorum, re-
^^onA\l: Bcnedicius Deus, nec tamen sic dcsperabo.sed pce-
nUentiam quam per ingressum Religionis assumpsi, de cx-
t«ro duplicabo ct triplicabo,don€c gratiam etmisericordiam
apud Deum allissimum , qui pius est , inveniam ; et post
multos dies iterum socio eius divinitus revelatum est, i-
psum esse de numero salvandorum.
Huc facil illiid nostri Thomaa Theodidacti lib. 1. de I-
niital. Christi cap. 25. Cum. inquil, quidam anxius inter
metujn et spem frequenter fluctuaret, et quadam vice moe-
denarium vitaeaeternae.quasi operis mercedem,Matth.20.
et Matlh.c. 23. 34. Christus iudex bene operantibus assi-
gnat gloriam.male operantibus gehennam. Venite, inquit,
benedictiPatris mei.possidete paratum vobis regnum a con-
stitutione mundi. Esurivi enim , et dedistis mihi mandu-
care, elc. Quocirca Abbas Athanasius cupiens videre fru-
ctum laborantiura et cerlantiuin , in visione vidit locum
plenum luminis el gloriae, audivitque mullitudinem innu-
merabilem Inudanlium Deum ; cumque pulsaret velletque
ingredi, audivit: Nonhuc ingredielur quispiam in negli-
gentia degens; sed si intrare vullis, abile, ccrtate, nihil x-
stimantes vanitates sxculi: ila loannes Moschus in Pralo
spir. cap. 130. S. Teresia haec tria habebat in volis, ea-
qiie assidue postulabat a Deo, dicens: Domine, da mihite
amare, pro te operari et pati, aut mori. Causa est quain
dat S. Bern. de Couvers. ad Cler. cap. 15. Nec enim, in-
Commenlaria in Epistolam II. S. Pelri. Cap. I.
589
quit, opera nottra transtunt, ul videnlur, sed lemporalia ^ opulenter, pcrslrlDgil primo Simonem Magum, qui doce
quseque velut «temitalis setnina iaciunlur. Slupebit insi
piens cum ex hoc modico semine copiosam viderit exurge-
re messem, seu bonam , seu malam . pro diversa qualilute
semenlis. Idem serm. 1. de Annunciol. Debonis, ait, ope-
ribus argumentum efficax mihi esl resurrectioeius {Chrisli)
guia resurrexit propler iusti^caiionem noslram. Porro de
spe prxmiorum lesdmonium eius est ascensio; quia ascen-
dit proplcr glorificationem noslram.
GeDti- Denique haec orthodoxa vcritas adco consonat cum lio-
i>inni!ao-minis liberlatc reruinque natura, ut camdein viderint, li-
""*• cet per umbram, Philosophiel Poela;,quorum illa esl gno-
me: Cum lUinerva quoque manum move; orla Tel ab aga-
sone, cuius asiuus cum lulo infixus haercret, debcrelquc
illi succurrere, otiosus Herculem iniplorabat. Uuic respon-
dit Deus : Admove manum asino laboranti, ita demum nu-
men tibi aderit. Vel a palaestrita, qui in palseslra luctalu-
rus Minervam consuluit num fulurus esset victor, audiit-
que forc.Verum cuin ille ingressus in theatrum, in cerla-
bat non sufTicere Chrislum, co quod ab angelis impediri
possil ingressus in caelum: nam ex adverso sanguis Chrifti
est clavis paradisi, ait S Hieron. ad Dardanum ep. 129.
et crux Christi sustulit flammeum et Tersalilem giadium
apposiluin paradiso, ut ait Cosmas lerosolym. ode 5. Se-
cundo, insinuat fideles debere abundare bonis operibus;
Bic enim abundaturos pariler gratjo in hac vila, elgloria
in caclo: Introilus enim in regnum cxlorum, melonvmice
significat ipsuin regnum caelorum, pula ipsam felicitatem
el gioriam caelestem : ad eam enim fit inlroilus Beatorum.
Hoc est quod ait Paulus 2. Coriolh. 9. 6. Qui seminat in
benediclionibus , de bcnedictionibus et mctet. Et v. 8 Po-
tens est autem Deus omnem gratiam abundare fucere in
vobis, ut in omnibus scmper omnem sufficientiam habentes
abundetis in omne opusbonum, sicut scriptum est : Disp^r-
sit.dedit pauperibusjiuslitia eius manet in suctilum sxcu-
li, elc. Tertio, S. Ainbr. lib. 3. de Fide cap. 6. Icgit, ab-
undanlius, quo significalur Deum noslra opera abundan-
mine manibus staret oliosis, percussum ab adversario vi- D tius et magis remunerari , quain ipsa in se mereantur :
ctum fuisse. Uuc facit illud Arist. lib. 5. Moral. Eudem.
Fortunam ut ars, ila fortuna artem amat invicem. Et iilud
Suidx : Fac interim aliquid ipse, dein Deos voca. Celebre
est illud Grxcorum: Dii bona laboribus vendunt. Et iilud
Virgil. in Georg.
Labor omnia vincit
Improbus.
Et illud Horalii:
Perrupit Acheronta Berculeus labor.
Et illud Antiphanis: Domat afque subigit cuncta diligen-
tia. El illud Senecae lib. 2. de Ira: Nihil est tam difficile
etarduum, quod non humana mensvincat; nimirum : Ex-
ercitatio polest omnia. Id videre est in S. Anlonio, Macha-
rio, Ouuphrio, Simeone Slilile, caelcrisque Ascelis, quos
recensct Thcudor. in Philotheo, Pailadius in Lausiaca, E-
Tagrius inVilis Palrum,qui assidua sua cxercitatione noa
tantum sibi, sed ct cibo, potui, soiuao,aeri, totique mua-
do, ac Dco ipsi dominati sunt.
EmC BNIU FACIBNTBS Ron PBCCABITIS ALIQlANDO.j
Hic est syllogismus S. Petri. Quicumque non peccat, se-
que piiruii) a peccato conservat, hic certam facil suam vo-
calioncm et elcctionem, tuin ad gratiam, tum consequea-
ter ad gloriain : otqui qui satagil studelque bonis operi-
bus, hic non peccat : ergo qui sologit studelque bonis ope-
ribus, certom facit suom vocationem ct electionein. Hoc
autcm tanli est, ut S. yEgidius socius S. Francisci dixe-
rit: Si unus tanlum homo damnandus esset, cxlerique o-
mnes salvandi. ego lotis viribus annilercr nc essem ille so-
ius. Quam ergo niinc annilendum est, ubi tot damnandi
suut, ct lain pauci solvandi?
Pro non peccabitis, Gra;re est uj! jrTatur.Ti, id est non ca-
iletis, scilicet in pcccalum ; Pagnii). elTigurin. nequaquam
labemini : S. Ambr. lib. 3. dc Fide cop. G. non errabilis.
peccando scilicet. Peccaluin eniin esterror praclicus, pu-
ta error vilae et morum, iuxla illiid Proverl). 14. 21. Er-
rant qui operantur miilum: iudicant cniin eligendain sibi
Deus enim punit citra condignum, sed praemiat ullra con-
dignuin, ut aiunt Thcologi.
Prseclare S. Aug serm. 18. de verbis Dominicap. IT.
Rcgnum Dci. ait, crescenle possessorum numero, non mi-
nuitur, quia non dividitur; unicuique inlegrum est, quod
concordiler habelur anmltis. Auctor Manualis apud S. Au-
gust. cap.8. Regnum, ait, cxlorum regnum felicissimum,
regnum carens morte ct vacans fine.cui nulla tempora suc-
cedunt per xvum, ubi continuus sine nocte dies nescit ha-
berc lempus. ubi viclor }niles donis itieffabilibus coronalur.
Pboptbr quod imcipiaii.) Graece oux auur.^ju, id est, vers. 12
non negligam, non desinam, non ccssabo; alii lcgunt, o-j
fie/.>r,o-v) , idcst, non cunctabor, nou procraslinabo, noQ
diiTcram in futurum, sed uunc incipiam, ut verlit Noster.
Unde f/s»r;,!ia vocatur cunctatio, raora, dilalio, procrasli-Sancii
nalio. Ubi nota fervorem S. Pelri, qui iain senex et mor-f""'^''
ti vicinus ait se inciperc et inchoare munus pastorale. piuoi.
(^Sic Psaltes ait: Dixi, nunc ccepi. Et S. Antonius apud S.
Athanasium suos docebat ut quotidie cogilarcnt: Hodie
incipiam Deo servire, forte hodie et finiam. Et S. Franci-
scus sub mortem : Fratres, ait, incipiamus Deo servire :
huc usque enim nihil fecimus : ita S. Bonavent. in eius Vi-
ta. Abbas Pambo inorilurus post multos iiiagnosque vir-
lutuin laborcs et agones, adeo ut nunquam dixerit rer-
bum cuiuseum pccnilerit: Ego, inquit, sic vado ad Do-
ininum, quasi qui necdum initium fcceritn servicndi Deo:
ila Vita Ss. Patrum.
Vos SEUPBR COMIIONBHB.) T-ofii,uvr,Txtiv, id est,commo-
nefacere , in inemoriam revocare. Pastoris, prsedicaloris
et superiuris est subditis stcpc in mcnlem revocarc leges
Dci, ac vocatio ,em suam, obiigationcs et vola, ac stimu-
los ad ca servanda: frcquenter cniin oportct reminisci ,
quod inundus isle cogit oblivisci ; parlim eniin infirmitas
mcmoris, partim varictas occupalionuin, partim species
cl iilccebra: mundi faciunt hoinincn) oblivisri sux salulis,
obligationis ct virtutis. Supcrior ergo hxc illis crcbro re-
csse riipidiiaUin, v. g. gulo!, libidiiiis, ombilionis prae Dco U fricarc cl suggercre dcbcl, liim ad iiiemoriam, tum polius
ct caelu.qui saiie ingens esl crror ingcnsquc imprudcntio
Hiiic Aiitiphones opud S. Ircn. lib.2.c. 19.oit Cupidincm
genituin esse dc choo et nocle, pulo dc confusionc ct igiio-
rantia. Pcccatuiii liic inlclligc pcrfoclum, puta mortalc,
quod humincm o Dci j;raliA el saliite divellit. Certuin eniiii
ebl pra>deslinolns «*t luslu.s aliqiiaiido pcccarc vcaialilcr.
SlC BMIM ABtKDAMTKR III!(|STRABITIIR (l)ti^opr.yi;^f,ffi-
'Tai, id csl , siippcditiibilur . dabilur, pra<slabilur ) VOBIS
INTROITUS in .etermm rbgnum Duhim NOSTRI ) Expli-
cal hio vornlioncm ct clcclioncm fidcliuin, eiusque linciii
ct pra:iiiiuin, (]. d. Pcr boiia opero el virlulcs iam dictos
dabitiir \ubis ingcns ct oinplus oditus in ca>luni, od fclici-
latcii) ol gloriam a-tcrnain : ergo pcr cadcin ccrtain fucic-
tis vocatuiuciii cl cleclioncin vcstram; ha>r cniin nun alio
tendil, quain od ca'lcslcin fclicitatcm cl gluriom.
^ula. > occ abundanter, Grsccc nXowyiw,-, id csl divitcr.
ad volunlalcm lurpcnlcm cxcilandain et acuendain: idoo-
quc fcrvida oralione cl spiiilu l)a'c cis inrulcet oportet ,
ul cos ad eorum praxin acccndat ct inflammet-, iiixta il-
liid Isoia> 58. 1. Clama, nc cesscs, quasi luba exalta ro-Suporio-
ccm tuam, cl annuncia populo meo scrlera corum, ct do- "» «^"
mui lacob peccalacorum. Etcap. 62. 6. Supcr muros tuos'^^^^^.
Icrusalcm constilui custodcs, tota dic, cl tota nocte in per- re.
pcluum non tacebunl. Qui rcminiscimini Domini nc la-
ccalis, cl ne dctis silcntium ei, doncc slabiliat. cl donec po-
mit lcrusalcm liiudcm in tcrra. Et S. Pauliis ilo pra^ccpit
Tiinulii. Episl. 2. cop. 4. 2. Prxdica vcrbum, insla oppor-
iune , imporlunc, arguc, obsecra , increpa in omni patien-
tia ci doclrina.
Pracclarc S. Grcg. lib. 2 Rcgislri Epist. 39. Episcopi,
ait, esi de prxdicalionis minislerio semper cogilare. inten-
lissimo limore cotisiderans, quod recessums ad percipien-
mo
Commcntaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. I.
dum regmtm Dominus, et talenta scrvis dislribuens dical : ^ nec de cubiculo ad aciem proeedil, sed depapilionibus ex
Negoliamini dum venio. Quod profeclo ncgotium tuncvere
nos agimus , si rivcndo el loqucndo proximoruni animas
lucramur, si infinnos in supcrno amore roboramus, sipro-
tcrvos ct tumidos gehcnnx supplicia terribiliter inlonando
flectimus, si nutli contra vcritalcm parcimus, si supernis
amiciliis dcditi /tumanas inimicitias non timemus. Idetn
rursuin : Lingua Episcopi fomentum sit bonis, aculeus ma-
lis: tumidos retundat,iratos mitiget ; pigros ac dcsidcs ex-
acuat ac succendat , asperis blandiatur , desperalos con-
soklur. Talis fuil Isaias, cuius proiude labia Seraphinus
uiius purjjavit cl acceudit calciilo iguilo, ut alios deinde
iguircnt, Isaia} 6. Et S. Bern. 33. iu Cant. Oportct plane,
ait, hoc vino zeli xsluel, qui aliis prxsidct, qucmadmodum
doctor Cientium xsluabat, quando dicebat: Quis infirma-
iur, el ego non infirmor? quis scandalizatur, et ego non
uror? Alioquin improbe salis prxesse affectas, quibus pro-
desse non curas ; et quorum non zelas salutem, subieclio-
ncm nimis ambiliose vendicas tibi.
Db his.) Ut scilicet virtutibus iam rccensilis iacumba-
(is, utque per bona opera certam vestram vocationem et e-
lccHonci/i faciulis.
Et QuiDEM sciENTES ET co^FiRMATOS.) Clarc Pagnin.
elTiguriii. Tamelsi sciatis ct confirmati sitis in prxsenti VC'
ritale. Dormit eniin in fideli sajpc Gdes,et scientia Dei et
salutis; sed \o\. Pastoris et concionatoris eain a somno
excilat, acuil et quasi vivificat, faeilque ut Don sil otiosa
et speculativa, sed practica, operosa et negotiosa.
Idstum altbh ( enim ) arbitror.) Rationein dat cur
veiit cos couimonefacere, quia scilicet id iustum, id est,
aequura est,iino debituin: id enim e.xigit muiius pascendi
iideles omaes, sibi a Christo coniinissum et demandatum,
loaunis 21. 16. Ita Petrus Damiani lib. 3. Epist. 8. ad
Archiepisc. Bisuntinum citalis hisce S.Petri verbis: In ver-
bis plane suis, inquit, bo7ius pastor ostendil, quia non si-
bi, sed discipulis suis vivcre volebat et mori: usque ad
inorlem enim, imo moriendo oves suas pavit et docuit, ae-
peditis et subslriclis; ubi omnis duritia, el imbonilas, et
insuavitas constitit. Etiam in pace, labore el incommodis
bcUum pati iamediscunt, in armis deambulando, campum
decurrendo, fossam moliendo, (estudinem desiccando. Su-
dore omnia constant, ne corpora atque animi expavescant :
de umbra ad solem, de sole ad cxlum, de tunica ad lori-
cam, de silcntio ad clamorem, de quiete ad tumultum.
Proinde vos benedicti quodcumque hoc durum ad excrci-
tationem, virtutem animiet corporis deputate.
Qiiinlo, sicut degeos iu tabernaculo inullas patituran-
gustias, incommoda, necessitates, defectus lecti, sedis ,
foci, cibi, potus, elc. sic et ia hoccorpore plurimoa pali-
mur defcclus, xrumoaset iacomrooda. Rursum sicut ta-
bcrnaculum pluvia, ventis.aliisque aeris vel hoslis iaiuriis
frangitur, aut putrefit et corrumpitur, sic et corpus.
Scxlo, sicut degens in tabernaculo aspirat ad domum;
ila fidelis iii hoc corpore suspirat ad ca^ium; iuxta illud
_ S. Pauli Philipp. 1.11. Mihi vivere Christus est , et mori
" lucrum. Et V. 13. Cupio dissolvi et csse cum Christo. Et 2.
Corinlh. 5. 4. Scimus quoniam si terrestris domus nostra
huius habitationis dissolvatur, quod xdificationem exDeo
habemus, domum non manufactam xternam in cxlis: nam
et in hoc ingemiscimus, habilationem nostram qux de cxlo
est, superindui cupientes. Nam et qui sumus in hoc laber-
naculo.ingemiscimus gravati, eo quod nolumus expoliari,
sed supervestiri , ut absorbeatur quod mortale est a vita.
Ita B. Aloysius Gonzaga moriturus, de inorte loquebalur
quaside migratione ex uoo cubiculo in aliud.sed melius et
diuturnius. Idein eum S. Petro dicat fidelis quisque. Prje-
clare S. Cvpriau. tract. de Moral. Palriam nostram, in-
quit, paradisum computamus: parenles Patriarchas iam
habere coepimus ; quid non properamusel currimus, ut pa-
triam nostram videre, ut parenies salutare possimus? Idern
Epist. 56. Si morlem, ait, possemus evaderc, merito mor-
fcin timeremus : porro autem cum morlalem mori necesse
sit, amplectamur occasionem de divina promissione et di-
Corpu5
esiiaher-
'narulum
que ac S. loannes, S. Cyprian. aliique pastores Apostolici. Q gnalione venienlem, et fungamur exitu mortis cumprxmio
QuAMDiu SUM IN HOC TABERNACULO.) Corpus vocat ta- immortalitati
III.
beruaculum, non quod anima illi duintaxat assistat, uli
navarchus assistit navi, illudque inhabitet, ut voluit Pla-
to : constatenim aniinam esse formain corporis, iiludque
informando unum compositum, puta hominem constitue-
re; sed Primo, quod brevis, sit haec vita : sicut eiiini in
tabernaculo solet esse brevis mora, aic et brevis est mo-
ra animae in hoc corpore.
Secuudo, quia sicut in domo homo quiescit, in taber-
naculo degens proficiscitur: sic et anima in corpore hoe
non quiescit, sed assidue movetur, et lendit, imo currit
ad inortem, et per mortem ad immorlalitatem. Non enim
habemus hic manentem civitatem , sed futuram inquiri-
mus, Hebr. 13. 14.
Tertio, vox tabernaculi refricat nobis, quod in hoc cor-
pore et vita noa siinus inquilini, sed peregrini: suraus e-
nim cives caeli et sanctorum, ac domestici Dei, Ephes. 2.
V. 19. Sic de Christo e caelis in coipus descendente, ait S. p^
loan. cap. 1. 14. Verbum caro factum est, et habitavit e- L)
o-icr,vw;;,id cst, tabemaculum fixit, innobis. Quin etSene-
ca Epist. 71. Vis, ait, adversus hoc corpus liber esse? tam-
quam migrcUurus habita: propone tibi quandoque hoc con-
tubernio carendum ; fortior eris ad necessitatem exeundi.
Idem Epist. 72. Anle senectulem, ait, curavi ut bene vive-
rcm, in scnectule ul bene moriar, bcne autem mori est li-
benler mori; ut satis vixcrimus, nec anni nec dies faciunt.
sed animus. Idein alibi docet,mortem nonessc aliud quara
malonim carentiam ; quid ergo dixisset, si beatani vitain
Christianis promissam cognovisset?
Quarto, sicut miles degit in tabernaculo; ita et fidelis
m corpore: assidua enim ei pugua est cura carne, mun-
do et diabolo.
PraeclareTertull, ad Martyres cap. 3. Vocati sumus, ait,
ad militiam Dn vivi iam lunc , cum in sacramenti verba
respondmus. Nemo miUs ad bellum cum deliciis venit.
Septimo, quia corpus instar tabernaculi pelle coinpin- VH.
gitur, nervis quasi funibus tenditur, ossibus quasi palis
solidatur, pedibus quasi clavis figitur. Aniina vero ror-
pore quasi tabernaculo veslitur, et tcgitur, perqiie illud
prospicit, audit, seatit, agit et operalur, donec illud re-
formetur, perficiatur etbeetur in resurrectione.
AlluditadtabernaculaHebra}orum,quibus ipsi usi sunt
in deserto tendentps in terram promissam, in quorum nne-
nioriara posteri celebrarunt fcstum tabernaculorum. Haec
eaiin significabant nos hic velut peregrinos agere in cor-
pore quasi in labernaculo, et tendere ad patriam, pula in
caeliim. In hac ergo vita et corpore agimus iuge fi-sluin
Tabernaculorum, in cselo acturi pereane Pascha. Vide di-
cta Levit. 23. 34.
Suscitarb (torpentes et quasi dormientes cxcitare et
accendere) vos IN commonitionb.) Mea admonilione,Grse-
ce ■jiT0'j.-ir,7u, id est, recordalione , et in memoriara revo-
catione, uti paiilo aole dixil.
Certus.) Eww;, sciens certo. scilicet per Dei revelatio- yg,,. n.
nem, ut sequitur.
QUOD VELOI EST DEPOSITIO TABERNACULI MBI.) Quod
brevi moriar ct crucifigar, ac e morte et cruce evolabo iii
cecliim ad ineum lesum. H;ec ergo sunt ultiina monila, et
qiiasi cycneoe voces S. Petri, ideoqiie ardentes et eflicaces.
Sic Christus, lacob, Moses, David, Tobias morituri ulti-
nia suis dedcrunt monila.
SeCUNDUB QUOD ET DoMINtS NOSTEB IbSUS ChRISTUS
SIGNIFICAVIT MIHI. ) Eirj.:>i£ , manifcslavit. Hinc palet
Cliristiiin S. Petro siib morlein et martyriiim apparisisse,
eiqufi illud prssignifioassc. Eitat iiixta Rniiiam via Ap-
pia sacellum, in quo fertur Chrislus Petro e carcere ro-
gatu ndeliiim fiigienti apparuisse, ac roganti: Domine ,
quo vadis? respondisse.- Vado Bomam ut ilerum crucifi-
gar. Unde ialellexisse S. Pelruui se a Chrislo vocari ad
CommentaTia in Epi§loIam II. S. Petri. C.ap. I.
591
crncem, ideoque in carcerem rediisse, ac paulo post cru- /^non possum succurrere. Sic Lallni dicunt. Habco dicere.
..ifijura eg»e. Idem narrant et leslanlur S. Ambr. Epist.
33. S. GrcB. in Psal. 4. Poenit. Acla S. Processi cl Mar-
tin. He.-^esippiis lib. 3. de Excidio lerusalem cap. 2. Ad-
dit Melaplirasles apud Surium die 29. lunii, S. Pelrum,
curo diu egissct in Brilannia, audisse ab angelo: Pctre,
instal iempus lux resolulionis, et oportet le ire llomam ; in
qua cum morlem per erucem suslinueris , recipies merce-
dem iustiliie. Sed huius aucloris dubia est fides; prseser-
tim quia ibidpm aseerit S. Linum anle Petrum esse de-
fuuctum, quod constat esse fnlsum : Linusenim successit
S. Pelro in Ponlificatu. Sive ergo illa apparitione. sive a-
lia anteriori (illa enim in via Appia sub inortem S. Pelri,
ideoque post scriplom lianc Epislolam conligisse videtur)
id factum mI, cirlum est Chrislum idipsum revelasse S.
Petro. Videlurenim ei, ulpotc vicario suo saepius appa-
ruisse, uti sjepius apparuitS. Paulo, ul patet Aclor. 9.0.
Actor. 18. 9. Aclor. 22. 17. Actor. 23. 11.
Simili modo Christus S. Pio I. Pontifici, S. Poljcarpo,
id est, possum dicere, tesle Gellio lib. 17. cap. 20. Ha-
beo polliceri, id est, possum polliceri. Sic hic habere vos,
id esl, posse vos borum niemoriam facere, aut plaoius ha-
bere, scilicet nsD siliba, id est, occasionem, el monumen-
tum vel monilorei . q. d. Dabo operam ut post obitum
meuin relioquam vobis monumenlum, puta hanc episto-
lam similemve, ac iiionitores, puta S. Linum.Clementero,
aliosque, ac praeserliro Dcuni ciusque snnctas inspiratio-
nes ( quas precibus mcis vobis accersain ) qui horum nie-
moriam vobis frequenler renovent. Hic sensus valde pla-
nus, facilis et obvius cst. Hoc est quod ait Psalles Psal.
•14. 17. Pro patribus tuis nati sunl tibi filii ; quod eipli-
cans S. .\ugust. ibidem : Pro Aposlolis, ait, comlUuti sunC
Episcopi. ?ion ergo te putes desertam, o Eccksia, quia non
vides Pelrum, quia non vides Paulum, quia uon vides il-
los per quos nata cs : de prole tua libi crevit palernitas. Pro
patribus tuis nali sunt tibi filii, constitues eos principes su-
per omnem terram.
:?imill IIIUUU ^lll l»iua ^. ■ lu *. a i^,,n,,i.., ^. ■ v/i J..U. i^v, Ij^^' uitiiit^ttt 1^1 I uin.
S. Cjpriano, allisquc Ponlificibus illo xso revelavit in- u Tertio, e/-iv potest verti, jm/jc/^fre, ogere, dirigere, in
stantem mortem et martyrium.ul adeamsecompararent.
BrcTii Bloral. S. Petrus dat exemplum Pontificibus et Princi-
»:ia Pon- pibus, cogitandi et desiderandi veloccm mortem et Irans-
iificum jtu^ jj Deum; nimirum: Omnis potentatus brevis vila,
Eccles. 11. Id verissimum esse in Ponlilicibuscxperientia
perpelua docuit; nam neino corum a Chrislo huc usque
xquavit annos S. Pclri; nemo, inquam, sedit in Ponlifi-
catu annos 21. completos, uli sedit S. Pelrus. Proximc ad
eo8 accpssit Adrianus I. qui scdit annos 23. deinde .\le-
xaoder III. qiii 21. iiiox S. Sylvester et S. Leo : ulerque
cnim sedit annos 20. Plurimi non sederunt nisi annos sex
vel scptem , imo permulti ad paiicos tantum menses vel
diea. A trecenlis annis nullus Pontificum ante Paulum V.
sedit aonos scxdecim.nisi unus EugeniusIV.Denique cura
a Cbrislo usque ad anniim hunc iubila;ura 1625. sederint
Romx Pontitices 239. si in eos partiaris annos a Christo
elapsos 1C25. cuique vix obtingeot scx anni cum dimidio.
Annon ergo velox fuit depositio taberuaculi Pontificum o- Q^
mnium ? imo multo magis quam ipsius S. Pctri? Ite nunc
mortalcs, ambite tiaras, qusrite infulas, eas cum vila post
paucos annos et forte dics posituri, de iisque exaclam Deo
rationem rcddiluri. Omnis eonsummationisvidi {inem,la-
tum mandaium iuum nimis.
V«ii. 15. DaIO ACTEM OPBBAll BT rBEQLBnTEB. ] GrXCUm c/z-
ToTc iripliciter verti potest. Primo, frequerUer ; aecundo,
semper el quotidie , q. d. xa9 «aricv r.aipav , id est , per
singulos dies: ita Vatabl. Tertio, siyillatim: ita Pagn. q.
d. Singulorum vestrum quasi ovium mearum curam ge-
ram. non solum in vita. sed et post mortem.
Uabbbe tos post obitdh MBua. ) Habere, scilicet in
mente et meinoria inea. ut crebro veslri sim memor apud
Deuin,eumquc pro vobis orein, ut horiim monitorum meo-
rum memoriam vobis rcfrirel : ita OEcumen. Salmer. Ca-
tharin. (iagn. et alii hic, Pelrus Damiaiu libr. 3. Ep. 8.
Suarez 3. p. tom. 2. disp. 23. Bellarm. lib. 1. de Sanrtis
c. 18. Cnde S. Chrysost. orat. in princ. Apostol. S. 1'ctri „
opem invorans . cilans hacc eius verba ila legit: Succla- L*
mas enim, It. Petrc, sic diccns: Studcbo post mcum obi-
tum veilri memoriam facere. Huc focit quod S. Clemcns
Episl. 1. ait S. Pctniro sibi dixisse: Cerlus esto quodne-
cesse esl te su.<tcipere omnc pcriculum, quia nec ego pro sa-
lute omnium ob.iecrando cessabo. Sic Gra;ci dicunt tj^y uvr,-
|iec. id est, habco in mcmoria, hoc cst, remiiiiscor.
ntb«re Sccuiido , Erasmus. ^'alabl. Clarius. Adamus cl Caie-
pro po»- lan. Gncum i/n», id csl fuibcre, vcrtunt pos.fe, ul ha;c sit
*•• senlcntia : Dabo opcram frequenler pos.fe vos post exitum
meum horum mcnlionem faccrc.swe orondo Dcum pro vo-
bis, sive mandondo lia;c ipsa litlcris, quos crebro relega-
tis . sivc commendando S. Lino, Clcto cl Clomenti succes-
■oribus mcis. ut horum memoriora crebro rcfriccnt. Sic
Grajci diciint i^^m (fiwvjnv, id est, possum oslendcre : t/y
f MvTi^iiv , possum considcrare , vcl considcrandum mihi
esl. Et Plalo lib. 2. dc Republ. ovx t/y mitut |So«Om, id est,
citare, q. d. Agjam, dirigam et impellam vos ut horuin re-
miniscamini. Sic Homerus Iliad. 3. ail: t/yj w«a; t-7roj,-.
id est. agitavil et impulit vcloces cquos. llic sensus huic
loco congruus el appositus est. S. Petrus cnira est auriga
Ecclcsix. fideles agens et agituus od bonum, etiom cum
in cslis Dco fruitiir, ut illi polius quam Elix dicere pos-
sis istiid Elisa;i : Puler mi, lu es currus hrael et auriga e-
ius, 4. Regum 2. 12. Idein sigiiiricat Lotinum habere, ut
cum dicimiis: habet illum arcte et duriter, id est. tractat
et rcgit illum arcte et duriter. Sic Plaulus in Menech.
Piimium . ait, habui te delicatum. Tercotius in Hecyra :
riunquam secus habui itlam, nc .<i ex me esset nata. Cato;
Villica villam conversam mundnmquc habeal, fucum pu-
rum convrsum quolidie prius quam cubitum cat. habeat,
id est, sollicite servet el curct. Hinc patet S. Pelrum et
Sanclos vila funclos curare res niorlalium, ideoque esse
invocandos.
Notahicomorem.curam etsolliciludinem S. Pelri circa
fideles totamque Ecclesiam. ulpole quameliam post mor-
tem semper conservaturum se promittit; et uti promisit,
ita reipsa prxstat: indeenim nianalconslanliaRomanae Ec-
clesiae in Cde et pietale orthodoxa, ac prxserlim conlinna
ineademsuccessioRomanoruriil'ontificumperannoslC2a.
eaque inler tot persecutorcs, haercses ct hostcs inviolala,
firma et ioconcussa. Hoc sane post Christum dcbet S. Pe-
tro, utpote primo suo Paslori et Ponlifici: ul meritoab eo
sperare et postulare possit dcinccps continiiationem huius
eius palrocinii, eiusque clientcKe se tolam commiltere,
certa qi;od tanto Duce et protectore, utjwtc supcr ipsuin
quasi super pclram solidissimam a Chrislo fundala. du-
rabit in pprpelimm, ncc uoquam porla; iufori illi pra;va-
lebiint, M.illh. 16. 18.
No5 Bnm.) To cnim dal causam, q. d. Si fabulas vobis »"<. 16.
tradidissem. mors inihi imminens moncrct et ro.^yerct rae
ad pirnilcndum. et eas rctrarlandum: scd vera sunt. noa
fubulosa qiice trndidi: qiiare nou ccssabo, ne post morteia
quidcm, cn vobis inculcorc
DocTAS fabllas sbclti ) Boda, Lyran. Caict. Adamus
ctalii pro doctas legunt indoctas. Verum Biblia Romaoa
lcgunl doclas. Grxcc j.jcstT/ivow. id c%\..sapicntcr instru-
cias . ingeniose confictos . nd persuadendum compositas,
capliosas, sophisticns. Undc Pagn. vertit faUaces. Tigur.
nrli' compositas. \'alab\. argiitus et ad faJlendumconfictas.
Taxat Gentilium . ludseorum ct hxreticorum fabulas. Fibui.T
Gonlilium: quia Philosophi cl Poelaf multa finxcrunt de^""^"-
love, Marte, Diana eirumque gcncrationc. opparilione,
dirtiscl factis.itaquocorumcullumetidololatriam populo
pcrsuaserunt : maiimc vrro pcrstringit lovis ct deorum
mclaniorphoscs sive transformationcs in laurum, avcs cl
bcstias. quibiis coriim obscaMiitalom vclabnnt.imo rcprae-
scntabant. itaque ad eumdem populum allicicbaut. quas
fuse dcscribitOvidius in Mclaraorpb. et confulant Athcna-
goros,lustinus,Tcrlull.Laclaulius9cribcnlesproChristift-
592
Commenfarla in Epfstolam II. S. Petri. Cap. I.
ludso- niscontraGentiles.Iudaeorumrquia ludaei pleni suntfobu- A Illius (Chriali) bagnitudinisI Miy^hioTiDTO!, id est, g peiru»
.. . . . fw.1 1 j _il»_UL:_:_ »J i: . — ;_ *» .•i..,l.'_.'., .•-.*_/.•_ ..i i:t n :n_»..t:_- ..t.i;>
Bxreli-
corum.
lis, ut palet ex Tbalmud et Rabbinia. Hserelicorum : quia
tunc Simon magus.quia magus, se in varlas formas Iraiis-
formabat,docebatque se in ludaea apparuisse ut Dei filium,
in Samaria ut Patrem, in reliquis Geatibus ut Spiritum
sanctum, teste Ircnaeol. l.Vide dicta Act.8.20. Magis fa-
bulosi fuere Valentiniani paulo post S. Petrum exorti, qui
trigiula xonum soninia et porlenta ediderunt; quus con-
fularunl Irenacus,Terlullian.Epiphan.etalii: similes fuere
ii qui se Guoslicos, id est, scientes et doctos appellabant;
quibus similes sunt moderui hxretici, politici et atliei ,
qui se sapientes quasi novos Gnosticos iactitant. Omnis
enim error et hseresis cum sit superba,8uam ignorantiam
tegit iactantia et arrogantia sapienliae , cum non nisi fa-
bulas venditet. Unde Theodor. earum catalogum inscri-
bit: Compendium hxrelicarum fabularum. S. Athanas.
orat. 1. contra Arrianos, hxrelicos vocat besUas lucifugas:
Ireuaeus lib. 1. cap. 33. fungos: S. August. libr. de Hae-
res. sub finem, fabulones, quibus vere compelit illud A
magniludinis , maieslalis, ut vcrtit Pagn. magnificcntiae, non vldit
glorise et claritatis : quia resplenduit facies eius sicut sol, "'„', *jl
Matth. 17. 2. licet enira aliqui dicere videantur S. Pe-jn thv
trum, loannera et lacobura in transfiguratione Christi vi-bor.
disse divinara essenliam, ut Tertull. conlra Prnxeara cap.
15. S. Chrysost. Epist. 5. S. Leo et Damascen. orat. de
Transfiguralione; tamen communiter contrarium docent
l'atre3 et Doclores, idque satis insinuant Evangclistee.
Quare Tertull. S. Leo, S. Chrysost. et Damascen. expo-
nendi siint, qiiod hi ires Aposloli viderlut divinam essen-
tiam non in se, sed in effectu, puta in gloria et claritate
corporis Christi ; haec enirn manabal a gloria animae Chri-
sti, eiusquc divinltatis erat efTeclus, idea et index. Hoc
est quod ail Damascen. Terrenum Chrisli corpus eral di-
vinum splendorem emittens , morlale corpus deitatis glo-
riam fontis instar fundens. etc. Ac solis instar facies i-
psius lucet: etenim luci maleria carenti personaliler unitur,
eoque iustitise solefficitur.EtSMlor de mirabilibusS.Scri-
posloli Rom. 1. 22. Dicentes se esse sapienles, et gnosti- Bptur. lib. 3. c. 10. qui extat tomo 3 S. Aug. Divinilas la
cos, id est, scienles et doclos, stulti facti sunt. Quocirca
Irenaeus lib. 1. c. 35. Victoria es<, inquit, sentenlix vestrx
manifestatio. Et S. Hieron. ad Clesiphontem : Senientias
vestras prodidisse superasse esl. Vere Psaltes: Narraverunt
tnihiiniqui fabulationes, sed non ut lextua, Ps. 118. 85.
NOTAM FECIMUS DOMINI ROSTBI IeSU ChBISTI VIRTU-
TEM. ) Auv«f.iiv, id eslvim, polentiam, efiicaciam, tum ex-
piandi peccata, tum mores corrigendi, tum miracula pa-
trandi, tum salvandi et beandi, tuin orbem convertendi.
Haec vis eo maior apparet, quod orbem dorauerit non fer-
ro, sed ligno; non pugnando, sed patiendo. Crucifixus est
ex infirmilale, sed vivit ex virtute Dei, ait Paulus 2. Co-
rinth. 13. 4. de quo pulchre disserit S. Leo serm, 8. de
Quadrag. Perstringil Simonem magura qui se pro Chri-
sto venditabat, seque vocabat virtutem Dei, Act. 8. 20.
q. d. Nos praedicamus Christum esse Dei virtutera et sa-
pientiam, non Simonem magum. Sic Paulus ait 1. Cor.
tens in corpore , inquit, luminis sui portiuncutam conspi-
ciendam foris videntibus, quantam polerant , concessil. Et
Eulhym. in Matlh. 17. Christum Iransfiguratum , ait, splen-
dore divino faciem eius iliustrante , speciemque illius ad
maiorem Dei similitudinem commutante.
AcciPiBns BNiM.) Accipit enim. Estenallage Hebraica; vgjs. n.
Hebraei enim participiis utuntur pro verbis, utisKpiiiso-
stendi: ila CEcumen. et Valabl.
HoNOREM bt Globiau.) Primo, quia facies Christi re-
splenduit sicut sol,et vcstimenta eius facta sunt alba si-
cut nlx. Secundo, quia Moses et Elias apparuerunt cum
eo loquentes, euraque quasi Messiam qui in cruce redem-
pturus esset raundum, ac de peccato, raorte et ioferno
triumphaturus, celebrantes. Tertio,quia Pater e nubesu-
per eum intonuit dixitque : Hic est filius meus dileclus, i-
psum audite, quo protestatus est Chrlstum vere esse suum
filium, ideoque Deum , ac iusslt omues ei quasi novae le-
23. Nosautem prsedicamus Christum crucifixum , lu- Q gis legislalori et principi obedlre, ideoque ei Iransfigura
dxis quidem scandalum, Gentibus autem stultitiam ; ipsis
autem vocatis ludxis atque Grxcis Christum Dei virlutem
et Dei sapienliam.
Et PRiESENTiAM.) Ita Rom. idque significat Grajcum
Tcipvjctxv; Pagn. et Tigur. vertunt, adventum. Male ergo
aliqui legual prxscientiam. Sensus est, q. d. Christus Dci
filius ad nos non tanlum deseeodit per virlutem et ope-
rationem, sed per prassentiam ac siibstantiam : hanc enim
nobis spectandam exhibuit, cum Verbum caro facturn est,
et habitavit in nobis. Adamus Tzi^pnMaiav explicatwEpiouo-tav;
id 1 st copiam, opulentlam, praestantiam, sed hoc novum
videlur et insolens. Alii intelllgunt adventum Chrisli ad
iudicium : hic enim erit cum maieslate, eiusque typus fuit
Christi trausfiguratio, dc qua sequitur.
Sed speculatores.) ETTOTTTat, id est inspectores, inda-
gatores exacti, oculati testes. Rursum tTzcizTon vocantur
niystae et sacerdotesseniores et primarii, quibus sacra et
mysteria inspicere etintueri licebat, quae populo tanlum
tionis claritatem et gloriam dedll, quasi primitlas et spe-
cimen resurrectionis, felicitatis et gloriae dandae iis qui ei
crederent et obedirent. Gloria ergo Christi constitit pro-
prie in splendore vultus et vestiuin: honor iu voce Patris
ad ipsuin delapsa, Hic est filius meus, etc.
VOCB DELAPSA A MAGNIFICA GLORIA.) Puta e nube lu-
cida et corusca, quae index erat gloriae dlvinae, scilicet Dei
Patris qui per eam loquebatur. Unde S. August. tract. 35.
in loannem : De magnifica, ait, potestate vocem formavit
Trinitas tota, sed illa Palrem indicabat solum. Licet enin»
ba;c vox formata slt angelorum ministerio, tamen erat
Dei Patris, qui per angelos quasi suos ministros loqueba-
tur: sicut rex loquitur per suura legatum, vel oratorem.
Vox haec fuit clara, augusta, intensa et sonora instar to-
nitrui, utpote quae e caelo ad Apostolos deferebatur, eoa-
que sacro horrore percellebat.
Hic BST PiLios MEUS. ) Quera scilicet repromisi Psal.
2. 7. dicens: Filius meus es tu; et uti olira promisi, ita
velata quasi credenda proponebautur. Ita ex Suida Bu- l-' nunc exhibeo, sisto, ostendo et clarifico, ait Tertull. lib
daeus in Comment. lingiiae Graecae pag. 338. Sic enim my-
stes et snoKTnq, hoc est inspector, gloriae Christi fuit S. Pe-
trus in eius Transfiguratione. Slc S. Gregor. Nazian. o-
rat. 19, et 3-i. Isaiain , Ezechielem et sirailes Prophetas
vocat Seraphinorum , Cherubinorum et investigabilium
Dei iudiciorura, jffoirTa; xat ^eupov;. Et Plato in Sympos.
sacra amoris vocat £7roTiza, id est sacratiora, magis arca-
na, et paucis iisque eximiis perspecla. Unde Pagniu. el
Tigurin, hoc locovertunt: Sed qui oculis nostris aspexi-
mus illius maiestatem , iuxta illud 1, loann, 1. 1. Quod
fuit ab initio,quod audivimus, quod vidimus oculis noslris,
quod perspeximus, quod manus nostrx contrectaverunt de
Verbo vilx ; et vita manifestata est, et vidimus et testamur,
etc. Sensus est.q.d. Mihi credlte, quia non sura fabulo,sed
EirorrT«?,id est, ocularis inspector ; narro visa,non audila:
pluris eoim est oculatus lestis unus quam auriti deeem.
4. contra Marc. cap. 22. quasi qui decedenti Mosi et E-
liae, id est, legi et Praphetis, novus legislator succedat.
DiLECTUS. ) A^yaffriTos, id est , dignus amore , dilectns, chrijtus
charissimus; S. Hieron. in Epist. ad Philipp. vertit <^''*: "*j,'',''.*'
gibilis: ■nyonzr.nzvo; , id est, ciifeciu*, inquit, es8epotestquip|^j,j,gj^
non sita^aTYjToc, id est, qui diligatur ; S.CypTiao. Ep. 63.
cap. 6. vertit, dilectissimus, idque Primo, quia fillus meus
est naturalis. Secundo, quia mihi opouTwc et consubstaa-
tialis, non adoplivus per gratiam, uti sunt caeteri Saocti.
Uude Hllar.lib. 3. deTrioit. Est, inquit, filiusorigine,ve-
ritale, nalivitate, non adoptione. nuncupatione, creatione.
Tertio, quia unicus et unigenitus: ita S. Alhanas. orat.l.
contra Arrian. Sic Graeci ay<tnr,TQ\) uiov, vocant filium m-
nicum; unicus enira unice diligitur. Et apud Hesioduia
ayixi:T,rn B\tyaTiip, id est, dHecta filia, est f*ovo'/iv«j, id est,
unigenila et unica.
Coramenfarfa Jn Epistolam II. S. Petri. Cap. I.
593
Praeclare S.Leo serm. deTransfigur. llic est,a\i, filius ^ infirmilales sanet et corroborel,odeoqueVirgiDes etMar-
meus dikclus, guem a me non separal deilas, non dividit
potestas , non discernit xternitas. Hic est filius meus non
adopliuus, sed proprius; non aliunde creatus , sed ex me
genitus; nec de alia natura mihi factus cornparabilis, sed
de mea essentia mihi natus scqualis. Hic esl filius meus
per quem fncta sunt omnia, et sine quo faclum est nihit;
quia omnia qux facio similtter facit, el quidquid operor ,
tnseparabiliter mecum atque indifferenter operaiur. Et S.
Cyprianiis vel quisqiiis cst auclor, scrm. de Baptismo:
Duo, ait , grata vocabula filius et dilectus , ipso Deo di-
clante nostris sensibus imprimuntur , ut communio nomi-
num nos associet collegio munerum, el tanlx dulcedinis
nomina nostrum emoliiant animum , accendantque devo-
tionis affectum. Et Dnmascenus orat. de Transfigur. Hic,
ait , qui nunc homo cernitur fitius meus dilectus est : hic
qui nuper homo factus est , qui humititer et abiecle vobis-
cum versatur, cuiusque nunc facies resplenduit, hic, m-
guam, filius meus dilectus est sxculis omnibus antiquior ,
solus cx solo, unigenitus sine tempore, el sempileme ex me
Palre progressus : quique et ex me , et in me , et mecum
semper est. nec existenlix ratione meposterior. Et iiiferiiis:
Hic est filius meus, ille, inquam, glorix mex splendor, ille
substantix mex character, per quem angelos etiam feci,per
quem cxlum fundatum esl, ac stabilita terra, etc. Hic est
non servus,aut tegatus,autangeius;sed filius meus dilectus.
Ailudit ad Psal. 28. v. 4. et 6. Vox Domini in virtute,
vox Domini in magnificentia , elc. et dilectus quemadmo-
dum fitius unicomium. Pro dilectus, Hebr.est ]V*Hi) scia-
rion,vel ut iam piincta sulFigunt. scirion. pro quo Sept. per
KKtathesio pocticam legnnt 71"lli>> iesciurun, id est, re-
c/uj, directus, missus,dilectus. Alludit iesciurun adlsraet,
irao (jenebr. censet iesciurun esse diminutivum Isroel ,
q.d. Israelulus, rectulus, dilectulu8,blaaditia9 causa. Vide
laa. 44. 2. Israel ergo est iesciurun, id est, rectus, ideoqiie
inihi dilectus. Israel autern fuit parens el lypus Christi:
Christus enim vere est Isracl, id est, vir dominans Deo.
Chrittui '""^ Christus Patris dilectus comparatur filio UDicor- Q
est uni- nium, id est, unicorni. Primo, quia unius Dci unicus est
cornii. Qlius.sive quia filius est Dei,qiii est unicornis,id est,uoi-
'* cus in essentia; idemquc est cornu fortissiinum in potcn-
tia: Christus enim est Patri oftoojTio;, et consubslaotialis.
2. Secundo.quia unicurnis prse aliis aniinalibus mire dili(;it
suos foctus, mori malens quain eos vivos amittere. Simi-
li modo Pater unice dilif^il Filium, ait Kichardus in Psal.
28. qiiia unico et sin^ulari modo {^cnuit euin absque ma-
trc. sicut in terra eumdcin, ut homo est, genuit siiie pa-
tre, ait Eutliym. ibidcm. Ilursiim Christus quasi unicor-
nis foetus suos, puta fidelcs, ita dilexit, ut pro cis mori et
3. crucifigi voluerit. Tertio, Christus fuit filius unicornium,
quia fuit filius crucis.et cornua fueruntin inanibiie cius,
ubi abscondit fortitiidinein suam, ait S. Ambros. serm. 2.
de Baplism. Chrisli. Unicoruis eniin habet cornu bifurcum
^ instor crucis, ait S. luslinus. Quarlo, quia sicut unicor-
nis cnrnu lanf^cns oquas veucnatas, ab eis vcncnum ex-
cutil, teste Plinin lib. 8. cap. 21. ita Christus taclu cor-
poris suis aquas vcneuotas tribulalionum cl mortis nobis
5. Banos, potabilcs ct siiovcs rlTecit. Quiiito, quia Chrislus
nst invictus et insupcrabilis per cuniu deitatis , unionis
hypostotica;,et f^rotiic 8in,<^ularis, quod dedit ei Pater, iui-
la illiid : F.rexit cornu salutis nobis in domo David pueri
sui, Lucjn 1. Et: Cornua rhinocerolis cornua ttlius, in i-
psis ventilal)it gentrs usque ad tcrminos tcrrx. Deutcr. 33.
6. 17. Vidc ibi dicta. Scxlo, siciit moiioceros, sivc unicornis
capi nequit nisi sinu vir{;inis: ila Christus non nisi sinii
B. Virf^inis copi poluil ; srd eo captus, foctus esl honio.
7. Vide dicta Numcr. 23. 22. Seplimo, quia, iitronit ibideiu
Pioltcj, Chrisliis oppnruit iniiiiiiu post disiectas ccdros,
id e«l, siipcrbain impictntem,iM'i'ori's ludoismi et fjuiitilis-
t- mi pcrviin lonitrui.id cst, pra>dicalionis Kvanf^clii. Octa-
vo, cornu unicoriiis nnn touluiii rst voliduin , sed et mc-
dicum, oil S. Iiistinus: ito validuiii ct mcdicum csl robiir
ac grotio Christi , ulpote quo) oiuucs onima} cl corporis
VOL. X.
lyres efficiot. Nono , uoicornis tactu cornu purfyat oquas
o veneno serpenlum ; sic Christus tactu loi-danis, dum ia
eo baptizolus esl, oquos eius csterosque omnes fecit pur-
f^atrices, et expiatrices peccati in socramenlo Baptismi.
Decimo, pulli sive hionuli uoicorniuro eunt pulchri , ele- 10.
gantes, amabiles et gratiosi: talis est et Chiistus. Tro-
pol. vox Christi praedicantis comminuit cedros , id est, i-
dola et supcrbiam saeculi. Tunc Apostoli et fidclcs invicti
exilierunt et dominati sunt quasi lilii unicornium, id est,
sanctorum Patriarcharum, qiii suum cornu et robur col-
locarunt in unicorni, id est, in uno Deo , a;que ac totum
cor et amorem, ideoque pro eo forliter sanguincm et vi-
tam posuerunt.
In quo ■ibi cohplacui. ) Graeca significantius ei{ <n
tyu jv(fo-/r.'jo, id est, in quem ego complacm , iu quem o-
mnem meain rjJo'/i«v, idest, beneptacilum, proposilum
et voluntatem propensam, elludi; Tigurin. in quo mihi
. eomplacitum est. Vatabl. in quo placatus sum el mundo
o reconciliatus. Alii valde apposite, quem placabilem et gra-
tissimam hostiam mihi constitui. ul homines mihi reconci-
liem. Budaeus io Comment. linguiB Graecae p. 364. m quo
animo meo obsecutus sum. in quo opus meuiii probavi , in
quo mihi placui, in quo acquievit animus meus. in quem,
eum intueor, omnem iram et offensionem pono; S. Chrys.
et Euthym.incap. 17.Matth. i« quodelector; S. Angust.
lib. 2. de Conscnsu Evanfj. cap. 14. placitum meum in te
constitui , per ie decrevi implere quod mihi placet , ut de-
inceps non dicam: Panitet me fecisse hominem : per tepla-
cui hominibus. Idem serm. 63 de verbis Domini,et Iract.
35. in loannem , erga quem bene affectus sum , cui bene
volo, aut, de quo bene .«en^o ; Tertiill. cootra Praxeom
cap. 23. Cypr. lib. 1. contra lud. cap. 10. et Iren. lib. 3.
cap. 11. in quo bene sensi.
Deus ergo in Cbrislo sibi complociiit. Primo, quia euin ^"".^ "•
Verbo hyposlalice unitiim, ut fiiiiimsuum infinilo amores,i,?co'tn
diligit, in enque totus complaceodo eonquiesril. placct.
Secundo,quia per eum solum planiit illi homines redi- '•
mere, novamque legcm et Kcclesiam instituere.
Terlio. quia in summa eius obedientia, humililate, san-
ctitate mire sibi romplaruit, per einn plaratusfiiit toli hu-
mano generi , ar cum eo in gratiam rediit . et innumera
scelera ei condonavit: oam, iil aii Chnstus Ioanni9 8.29.
0«« placila sunt ei. facio semper ila S. Bernard. ser. 1 .
de Epiphan.
Quarto, quia per eum omncs in cum credente.s dilifjil,
sauctifiral, lilius ct haercdes suos destinol. Ncmo enim
placet Deo Patri nisi pur Chrisluin ; ct omnes qui Chri-
sto placent, placent et ipsi. Dcniqiie omois virtus,sa-
pientio, sanctitos,adeoque quidquid Deo placct, perChri-
stum plocet.
Alludit hisce vcrbis, imo explct Deus ill«d Isoix c. 42.
1. de Christo: Ecce servus mcus, suscipiam cum : eleclus
meus, complacuit sibi in eo anima mea. Et od hym»um
ongelorum Christo noto ocriocnliuin : Gloria in alli.tsimii
p. Deo, et in terra pax hominibtis bonx voluntalis. crga qaos
•-' scilicel Deus pcr Chrislum suam ijoomxj, id cst, benepla-
citum suinmumquc ainorem cxhiberc ducrevit , danondo
cis siiam graliain, amicitiam, gloriam, ha?redilatpn« et fe-
licitatcm aBteruam. Uode Syrus, Nysscnus, Theophyl. ct
Euthymius pro vjioMx^, id est, bon.e voliintalis, lcfjunt :-j-
ooxia, id est, bona voluntas, hymnuniqiiu faciiint trimcm-
brcin , hoc modo : Gloria in alli.^simis D/^o . in Irrra pax,
hominibus sil bona volunlas, id csl, benevolentia Dci , iit
scilicet pcr Christuin iam oatum cos salvct ct in filios si-
bi odoplet. Sic Ephrs. 1. 9. rtolibi hnmincs honx volun-
tntis vocontur filii dilcctionis, id cst, filii voliti, elcrli ct
dilrcti o Dro.
Nolo. Historiam traosfif^urationis vnric narrnnt S Mal-o,.Ui
thiius, Marrus et Lucas , sed hajc fnit ici p?slic srrieset >'»■>»''■
ordo, qui Kvanf^elislos omncs inler sc conrilial. Primo, ^""rLI,
Lnristus orovit, intcnin discipulis cx loborc conscensisi,.
nioads, et ci prolizilate oraliouis Christi somiio fjravails
II.
III.
IV.
89 i
Commentaria in Epistolam II. S. Pelri. Cap. I.
acdormienlibus tronsfiguralusc3tChrislu9. Secundo, ac- i vicina cst monli Thabor. Vido Matlh. 17. t. 1. et 23
ccsserunt Moscs et Elias loquentes cum Chrislo de esces
sn ( morte crucis ) quem completurus erat in lerusalem.
Tertio.Aposloli e somno hoc fulgore et colloquio excitali
vidorunt gloriam Christi, cum eoque colloquenles Mosen
ct Eliam. Quarlo, finilo hoc colloquio cum signum darent
abitus, S. Pelrus hac voluptate quasi ebrius, dolens eos
parare abitum, petiit fieri tria labernacula, unum Chri-
8(0, secundum Mosi, tcrtiiim Elise. Quinlo, supcrvenit nu-
bes siibducens Mosen et Eliain , cuin voce ad Chrislum:
Hic est filhis meus dikcius, ctc. qiiibus territi S. Petrus,
lacobus et loannes ce.ciderunt in terram ; sed mox a Chri-
9lo confortati et erecti, levantes oculos suos solura vide-
runt lesum. Interim Moses ad Iimbum,EIias adsuum lo-
cum per angclum uli adductus, ila et reduclus est.
Ipsum AUDiTE ) Ipsi et in ipsum credite, ipsi obedile:
ipsum, inquam, audite, non Mosen, qui umbras legis do-
cct; nonEliam.qui caclum claudit,indeque ignem evocat
quo perdit peccalores: sed ipsum qui est verus Evangelii
tloclor, legis novas Icgislalor, dus ca;ll , idea sanctitatis , B ta eum baptizatus
voluntalis meae inlernuntius, adeoque figuraetcharacter
substantiae mea;. Qui ergo ipsum audit, me audit, qui i-
psum spernit, me spernil: ita Damascenus orat. dc Trans-
ligurat.PrKclare S. Leoser. de Transfigurat. Hunc ergo,
ait, in quo per omnia tnihi bene complaceo, el cuius prx-
dicalione manifeslor,cuius humilitale clarificor.incunctan-
ter audite; quia ipse est verilas el vila, ipse virtus mea aU
que sapienlia. Ipsum audite, quem legis mysteriaprxnun-
tiaverunt, quem Prophelarum ora cecinerunt. Ipsum au-
dite, qui sanguine suo mundum redimil, qui diabolum li-
gat et vasa eius rapit.qui peccati chirographum et prxva-
ricationis pacia dirumpit. Ipsum audite, qui viam aperit
ad cxhm, et per crucis supplicium gradus vobis ascensio-
nis parai ad rcgnum.
Alludit ad illud Mosis de Chrislo oraculura : Propheiam
de genie tua et de frairibus iuis , sicut me , suscitabit libi
Domimis Deus tuus, ipsum avdies, etc. Ponam verba mea
in orc eius. loqueturque omnia quse prxcepero illi: quiau
Coinmunis ergo seiitentia est montem hunc fuisse Tha-
bor, quem Scpt. et losephus vocant llsabyrium; de cuius
situ.altitudine, amcenitate, fcrtililate dixi Osee 5. 1. Tba-
bor Hebraice idem est quod venit lumen, vel purilas, vel,|„'j°'
clectio, quod apte couveuit transfigurationi Chrisli: Dam
ia eo Chrislus refulsit lumine solari, primam Evangelii
lcgem sanxit, quse electos perducit ad cselum: quocirca
Christiani poslmodum in hoc moiite tres Ecclesias extru-
xerunt ac ingens inouasterium, leste Beda cap. 17. de lo-
cis sanclis, soletque hic mons a peregrinis magna religio-
ne visitari. Merilo ergo mons hic vocatur sanctus. Fabu-
lantur ludaei ex Isaiao cap. 2. 2. et Michese4. 1. tempore
Messise Thabor iungeudum CarmeIo,ac utrique impoDen-
dam lerusalem, quae tribus leucis in altum attollatur; uti
ex (jalatino et aliis recensui Isaiae 2. 2. Verius Damasc.
orat. de Transfigur. explicans illudPsalm.88. Thabor et
Hermon in nomine tuoexultabuni. Tbabor, ait, exultavit,
cum in eo transfiguratus est Christus ; Uerinon, cum iux-
Causam cur in monte Iransfiguratus sit Christus dat(;ur in
Tertull. lib. 4. contra Marc. cap. 22. ut scilicct lez novamoDie.
ab eo sanciretur in monte, sicut lex vetus sancita erat a
Mose in monte Sina : OporteLat, inquit, in eo suggestu con-
signarinovum Testamentum, in quo conscripiumvetus fue-
rat. Rursiim in hoc eodem monte Tbabor, Barac et De-
bora caelestem consecuti sunt victoriam contra Sisaram,
ludic. 4. 6. nam, ut cap. 5. 20. ipsi cauunt : De cxlo di-
micaium est contra eos, siellx munentes in ordine ei cur-
su suo adversus Sisaram pugnaverunt ; quia scilicet an-
geli e caelo iaculati sunt fulgetra, iguem, grandinem, stel-
las cadentes in aciein Sisarae , inquitLyran. ct Abulens.
addit losephus lib. 5. cap. 6. imbrem et ventos; idque ap-
posite significat nomen ducis; Barac enim Hebr. est fuL-
gur: Debora eslapis: haec fuitwxor Lapidoih : Hehrxi et
Arias vertunt, mulier lychnaria, quae scilicet concinna-
bat elychnia tabernaculi, vel, ut Arias, mulier lampada-
^ rum, id est , divinis illuminata et imbuta splendoribus :
tem verba eius qux loquetur in nomine meo, audire nolue- C fuit enim prophetissa ; nam Hebr. Q>tS'7 lappadim vo
rit, ego ullor existam , Deuler. 18. v. 16. et 18. Et illud
Isaiae 55. 4. Ecce testem populis dedieum, ducem acprx-
cepiorcm Genlibus. Et illudloan. 1. 17. Gratia et veritas
per lcium Christum factaesi: Deum nemo vidil unquam:
unigenilus qui esi in sinu Pairis, ipse enarravii nobis.
Nota prinio. Haec vox Palris ad Christum facta est, non
ante, ut volunt aliqui, sed post discessum Eliae et Mosis,
ciim scilicet intrarunt in nubera, ut ait Lucas cap. 9. 34.
et 35. unde v. 36. ait : Ei dum fierei vox, inventus est le-
sus sotus; nimirum ut clarissimum esset hanc vocem ad
solum Christum referri, non ad Mosen vel Eliam: ita S.
TransB- Chrys. Ainbros. et alii in Malth. 17. vel Lucae 9. Secun-
gur.iym jjg^ hic represenlata fuit SS. Trinilas, sicut et in baptismo
Christi ; scilicet Pater in voce, Filius in divina gloria, Spi-
ritiis sanctus in nube. Tertio, hac voce, ait TertuU. I. 4.
contra Marcion. cap. 22. significatur abrogatio legis ve-
teris et novae institutio; passio Christi in excessu, de quo
cantur lampades , indeque Graecum et Latinum nomen
lampas derivatura est, ait Arias. Sicut ergo Barac el De-
bora cuin suis fuerunt quasi legio fulmina rix Dei ( uti
fuit postea legio Christiana sub Antonio Imper. quae suis
precibus pluviara a Deo impetravit, aeque ac fulmina in
hostes) qui fulguribushostes prostraverunt, Israelem ve-
ro suis oraculis et victoriis illustrarunt in monte Thabor:
itn pariter Christus in eodem monte transfiguratus, suo
fulgore illuminavit Apostolos, et perculit diabolos. Ibi er-
go ipse fuit Debora, id est, apis fundens mel Evangelii
fidelibus, aculeum vero vindictae servavit infidelibus. L'n-
de S. Hieron. ad Furiam de viduit. docet Deboram esse
apem ; quia Debora, ait, dicere poierat : Quam dulcia gut-
iuri meo eloquia tua, super mel el favum ori meo ! Apis
nomen accepii Scripi. floribus pasta, Spirilus sancii odore
perfasa.eidulcesambrosixsuccospropheialiorecomponens.
Tropolog. mons est locus semotus a turbis et strepitu, Tropol.
cum Christo loquebantur Elias et Moses; resurrectio ia [jideoque appositus ad audiendam Dei voeem: hinc sua al-
Mons
«anclus
quis.
transfiguratione ; infernus et limbus in Mose: eo enim rC'
ducta fuit, uti inde abducta fuerat anima Mosis.
Hanc vocem nos (ego, lacobus et loannes ) auditi-
MU9 DE CjBLO,de nubc et aere celsiore, allatam.) Eve;/-
?€t(Tatu, id est, delatam, delapsam, uti paulo ante vertit In-
terpres.
CuM BSSBHUS CUM IPSO IN MONTE SANCTO.) Faber Sta-
bulensis in cap. 9. Marci opinatur hunc montem fuisse
Libanum ; tum quia de eo praedixit Isaias cap.25. 2. Glo-
ria Libani data est ei, decor Carmeli et Saron: ipsi vide-
runt gloriam Domini et decorem Dei noslri. Sed alius est
Isaiae seusus, ut ibi dixi : tum quia Christus tunc eratia
finibus Gaesareae Philippi, quae adiacet Libano. Verum id
falsum est; nam sex dies iam abierant a concione habi-
la Caesareae, quibus Christus accessit adThabor; undeet
niox a transfiguratione descendit Capharnaum,quae urbs
titudine nions typus est caeli, monetque in eo degentes
mentein ad caelum attollere, ideoque ad ardua virtutum
opera et perfectionis culraen conniti et conscendere. Qua
de causa Christussermonem primum habuitinmonte.quo
docuit Evangelicae vitae summam et perfectiouis Christia-
nae culmen,Matth. cap.5. cap.6.cap.7.In raonte quoque
pernoclavit iu oratione , Lucae 6. 12. Item panes raulti-
plicavit ad alendam turbam, Matth. 15. 29. Eueharistiam
instituit in raoute Sion : crucifixus est in monte Calvariae:
resurgens discipulis in monte apparuit , Matth. 28. 16.
ex monte Oliveti ascendit in caelum, Spiritum sanctura
misit in ccenaculura raontis Sion, Actor. 1. v. 12.
Christuin imilati sunt viri eximii, ut Elias, Elisaeus,
filii Prophetarum, S. Antonius, S. Benedictus, S. Fran-
ciscus, qui in montibus cum Deo versari , orare el caele-
stem vitam agere elegerunt ; unde ibidem caelestibus vi-
Commentaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. I.
59o
eionibus, gratiis, donis, stigmatibus a Deo illustrati et or- j^ spond. nego consequentiam. Licel enim tox Patrig obie-
nali fuerunt. ctive, puta in se, esset Terissima et cerlissima, seque ac
reri. 19. l'^T BiBBiius FIBMIOBBM PBOPHBTiCUii 8BBii0!«BM. ) oracula Prophetarum ; tameo subiective, qualenus scili-
Probavit S. Petrug Evaugelii Chrislique fidein a se prajdi- cet in auribus S. Petri sensibiliter recipiebatur el resona-
catam esse veram et divioam, ei oculari visioue gloriaj bat, non erat lam certa el firma, quam visiones Prophe-
Christi iu Iraosfigurationc et audilione vocis Dei Patris: tarum: auditug enim omnisque scnsus falli polest; visio
Hic est filius meusdikc(us,inquomihicowplacui,ipsum ■.-.,.. ....
audile. .Nunc ne ea sola niti videatur, neve quis eam ve-
lut privQtom de illusione vel adulatione suspcclam red-
dat , eamdem confirmat publico cerlissimoque Prophcta-
rum tcstiinonio: propheticum enimsermonem vocatoracu-
la Prophelarum , sive ea quas Prophetas prophetarunl de
Christo ciusque divinilate, incarnationc, raorte, redem-
ptioue, ctc. quale est illud Ps. 2. huic loco inaxime cou-
sentienu, Filius meus es lu, ego hodie genui te.
Porro hic prophelicus scrmo non verior, non melior, ait
vero prophetica falli ncquit, quia fit pcr lumeu superna-
turale el divinum, quo Deus Propheta; attestatur rera ipsi
revelatam esse veram certainque,ac non alium quam Deuui
eam revelare: quocirca Prophelae fide divina credere le-
nebantur ea quae videbanl et audiebaut esse vera, esse-
que a Deo.
Instabis : Etiam S. Petrus fide divina tenehatur crcdere
hanc visionem el vocem essc verara, essequc a Dco. Resp.
Id quoque ?erura est, at non quatenus eam oculis et au-
ribus percipiebat, sed quatenus hahebat certa sip-na cre-
lla Itr
S. August. serra. 27. de verbis Apostoli cap. 4. sed fir- dibilitalis, quibus convincebatur eam esse veram lideque
mior est oculari visione ct audiliouc S. Pelri ; quia, licet credendain. Sigoa haec erant vita et miracula Christi.qui-
clarilas illa et gloria Christi, aeque ac vox ad euin de caelo bus cerlus erat ipsum esse Christura Dei Filium, acpro-
nu inde oinnia quae ageret et ostenderet csse vera et a Deo.
delapsa ensct revera divina et inanans a Deo Palre, tame
poteraiitludiEisimilesquecaluinniatorcs tanivocein,quam
clarilatem inagicis tribuerc praestigiis, aut ccrlc fabulis;
uli vocein similein Patris adChristuiii iribucruut tunilruo,
luann. 12. 29. Hoc autem de Prophelis el Eermone pro-
phe(ico,conceB80 quod csset propheticus, uti concedcbant,
diccrc non polcrant , prajserliin quia Prophct£B mullis
sacculis Chrisluin prxcesserant. Nondum, inquit August.
eral homo Christus, quando misit Prophelas. Si ergo ma-
ijicis artibus fecit ut colerelur et inortuus, numquid ma-
<jus erat antequum natus? Ilac crgo de causa Deus misit
tut Prophelas persingula sxcula, ut omucs prophclarent
ea quae a^cnda ct toleranda crant a Chrislu, huc fiue, ut,
rum ea ah ipso iiiiplcri ccrncrent tam ludoii quain Genti-
les, ccrto scircnt ipsum esse Christu-m ab oiiiuibus ]'ro-
phetis praedicluiii et proinissuin, quod neque Apollonio,
nequc Apulcio, neque cuiquam magorum poluit autpotest
aliquando contingere, ait Lactant. Iib 5. cap. 3. Hoc cst
Rursura tesliinonium Eliae et Mosis, splendor divinus Chri-
sti, nubes lucida, ctc. haec enim oinnia conviocebant Pe-
truin, iit crederet haoc visionem etvocem iion essefictaiu,
sed veram etdivinoin: sicutiisdera et siiiiilibus cooriclus
fuit S. Thomas, ut ridens, audiens, ct palpans vulnera
carnemque redivivam Chrisli, Dco meateiu eius illustran-
tc, fide divina credcrct cum vere resurrcxisse ; unde ex-
clamavil: Dominus meus et Deus mcus;el Christus ad e-
um; Quia vidisti me, 'fhoma, credidisti, loano. 20. 29.
Sicut euim limor est sela, ut ait S. August. per quam in
animam inducitur filium amoris divini, ila visio baec fuit
seta per quam inducta esl fidcs. Simili modo Propheta;
credebant suas visioncs et voces quas audiebant, esse ve-
ras et a Deo, eo quod Dcus cerla huius rei eis signa da-
ret, ut de ea dubitare non posscut, sed idipsum fidc divi-
na credere lenerentur. Pari modo fidcles credere tcnentur
hanc visionem S- Petri fuisse cxlestem et divioam, tum
quod cauit Zacharias Lucae 1. 10. Sicut tocutus est per os ^ quia idipsuin in Scriptura sacra hoc loco a S. Petro ei
Sanctorum, qui a sxculo sunt Prophetarum eius. El S. Pe-
triis: Huic omnes Prophetx lestimonium perhibent, Aclor.
10. 43. Undc S. lustinus MarUyr. dinlug. coiitra Triphon.
narral se lecliotic Prophetarum ad Ciiristum cssc couvcr-
8Um: ita S. Aug. Bcda, Hugo, Lyr. Diun. et alii passim.
Adde, fidcs et luincn fidei, qiiod uslcudit oracula Pro-
phetarum essc divina et a Deo profccla, firinius ct ccrlius
est oinni scicnlia, deinonstratiouc ct visionc scnsitiva.ac
quovis testiinunio oculori otaurilo. Etsic hic scrrao pro-
pheticus non lantum aliis, scd et ipsi S. Pclro firmior e-
rat visione ct auditione sua. Undc rcclc Cogncius et alii
To /irwiorcm.cxponunt, lirinissimuni. Sic Paulus oil, Ma-
ior , id cst inaxiina, horum est charitas , 1. Cor. 13. 13.
Quarc iinprobabilis cst eipusitio Erasuii, qui pcr prophe-
ticum gcnnoncm accipit ipsain voccin Dei 1'alns ad Chri-
stuin iii transfiguralionc, quasi ipsc Patcr f lerit Chrisli
Pruphcla ct pra'co, prtcdiceiis sibi placilura cssc qu» do-
ccrct ct ogcrct Christus. ./Equc iuiprubabilis cl iiiipcrti-
ncns c«t olia ciiisdcin cxpusitiu, quo; placuit Clnrio clTi-
tclmaniin, scilirct prophclicum scrinunciii.id est, Pruphc-
tariim orociila fnctn csse firmiora pcr vucem hanc Palris
od Chrislum, Hic est /i/inj meus, clc. ncc cnim S. Pclrus
agit liic dc conlirmalinuc oriiculuriiin pruphclicoruin, scd
auK visioiiig, quniii ruiifirinat pcr ha.'c nrncula. Uinc »e-
qiiitur fnlsain cgsc lcclioncin illnm qiiom habciil iiuuuulli
Graeci codirug, ut pro to» npnymitot ioyov pcr o, lcgniit tu»
«oofnTixu» Uyov pcr u, cx qun sic vcrliiiit, habemus ,3ioa-
loOipo», id esl firmiorrm. gcilicct visioucm cl vucciii Palrig
inm dictam, propltetiris sermonibus. Alia euim, iuio cou-
Iraria, cgt mcus ct vox S. Pctri.
Diccg , vox Palrig dc Chriglu quam audivit S. Petrus,
wilicct. Hic est filius meus, ctc. tniii cci ta et firiiia crat,
qiiam »ox eiuHdcm de cudoin qii.iiii nudivt-ruut Pruplicla!,
' g. David P». 2. 7. Filais iiicus es tu. Ergo scnnu pro-
phnlioug aou fuilfinnior visiuuc cl auditiuuc S. Pctri. Uc-
prcssuiu est, tum quia consequcnter Ecelcsia idipsuin fi-
dclibus quQsi fide crcdendum proponit, et ad id eos obli-
gal: nain, ut ait S. Augustiii. lib. conlia epislolom Fun-
damenli cap. 4. Ego Evangelio non crederem. nisi vie Ec-
clesix Calholicx commoveret auctoritas. Ecclcsia eniin e»t
quae docet et assecurat quodnam sit vcruin Evongclium,
quod falsum ct supposititium , uti fuit Evaugcliuin Nico-
dcini, Thomae, Nazaracorum, etc. Idcin ccnscudum cstde
Epistolis S. Petri et qualibct alia S. Scripluro.
Cui be:<bfacitis attehdestbs.) IIooji^ovTi.-.id e9t,m-
tendentes, uli Icgit S. August. tracl. 23. in loounem. Sic
Chrislus : Scrutamini, ait, Scripluras, quia, elc. ilix te-
stimonium pcrhibcnt de me. loann. 5. 39.
QUASI LUCBBNiB LUCBNTI IN CALIGI>OSU LOCO. ] PrO-
phctio omnisquc Script. cst qiiasi luccrno luccns in nocte,
ct lencbrig huius soiculi et vilx, cas illuiniuons, scd rao-
dice et obscure instar lurernx, ut Christuin quosi solem
,, iusiitiae nobis ostcndat, ndeumque deducal. Oinnis enim
*' prophetia una inagna ad Chnslum luccrna cst, aitS. .\ug.
Ir. 23. in loana. el ser.237. de Tempor. /;» die, ait, am-
butamus comparalione infidelium : comparatione vero it-
lius dici quando resurgent mortui.adhuc nox sumus. Hoc
cst qiiod ait Salonion Prov. 6 23. Mandatum lucema est.
et lex tux. El David Ps. 118. 101. Lucerna pcdibus meis
verbum tuum,et lumtn scmitis meis. Elv.130. Dcctaratio
sermonum tuoriim itluminat. et intcltcctuin dal parvutis.
Pcrpcram ergo hi-rctici cx vooc taccrna conlciidunt S. s Siripi.
Script. cssc facilem cl claroiii, ul • quovis plcbeio intel-»*''»":'''*
ligi cl cxplicori possit. "''
Naiii priino, luccrna significat luroen Docturnura,ideo-
que obsciiruin.
Sccundo, S. Pelriis proprie lucernam Tocatprophcliaro;
hanc aiilciii couslnt cssc obscuram.
Tcrtio, quia oit luccrnmn liniic luccrc in roliginoso lo-
co ; ergo o lucu rcpercusia cl hcbclala fil et ipsa caligi-
I.
II.
III.
596
CommeDtaria io Epistulam 11. S. Petri. Cap. I.
Dosa, ut non nisi propinqua illumiuet, eaque modice et^ ritum irradiat, casque illutninat clarius quam Prophets
subobscurc
IV. Quario, quia S. Scriptura esl lucerna, sed super can-
delabrum publicx ac infaUibilis auctoritatis Ecclesix, non
sub modio hominis privati , ait S. Ambros. lib. 7. in Lu-
cam cap. 52. Lucerna eniro haec uon lucet, nisi eius Iuk
pandatur a Doctoribus Ecclesiae, ac fidelibus ostendatur.
Aposloli enim et Doclorea sunt accensores lucernae, quam
ponunl supercandelabrum, ut luceat omnibus qui in do-
mo sunt, ait S. August. tract. 23. in loann. Causara dat
S. August. lib. 2. de Doctr. Christ. cap. 6. Ita, ait, ob-
scure quxdam dicta sunt, ut densissimam caliginem obdu-
cant, quod totum divinitus provisum esse non dubito, ad
edomandam labore superbiam, et intellectum a fastidio re-
vocandum, cui facile investigata plerumque vilescunt. Et
S. Gregor. in Praefat. in lob cap. 4. Divinus sermo, ait,
sicut myslcriis prudentes exercet, sicplerumque superficie
simplices refovet ; habet in publico unde parvulos nutriat,
servat in secreto, unde mentes sublimium in admiratione
omnes: sicut lucifer clarius rutilat quam caeter» stellse.
£t quia sicut lux luciferi gigoitur a sole: sic Christus gi-
gnitur a Patre quasi lumeo de lumine, Deus de Deo. Lu-
de Christus ipse de se ait: Ego sum stella splendida et
matutina, puia lucifer, Apocal. 22. 16. Sensus ergo est,
q. d. Intendite leclioni et studio Prophetarum, ut ex eis
confinnemini in fide Chrisli ; donec ex boc studio et ex il-
lustratione Dei dies et lucifer, id est, certior et clarior
planeque explicila Evangelii fideique cogoilio, nocti, id
est, obscuriori ludaeorum et Prophelarum cognitioni suc-
cedens, vobis iilucescat, ut plane in ea confirmati per eam
deducamini ad clarum meridiem seternitatis, et visionis
Dei. Sicut enim se habet lucifer sive lux aurorx ad lucem
meridiui ; sic se habet haec fidei doctrina ad visionero bea-
tificam. Rursum sicut lucifer se habet ad noctero, quasi
inedium quid inter ooctcro et diem , et diei lucisque ini-
tium; sic se habet hxc Christi doctrina clara ad doctri-
nam obscuraro Prophetarum: haec ergo fuit quasi lucer-
suspendat. Quasi quidam quippe est fluvius planus et al- o na; Christi vero fuit luroen, loan. 1. 9. Hinc idem loan-
tus, in quo el agnus awbulet etelephas nalet. VndeOTig.
init. Levil. Divinitatem in Script. latere ait, non aliter at-
que olim divina eius persona in humana uatura occulla-
batur. Rursum S. Augustin. in Psal. 140. Sunt, ait, in
Script. sanctis profunda mysteria, qux ad hoc abscondun-
tur, ne vilescant ; ad hoc quxrunlur, ut exerceant; adhoc
aperiuntur, ut pascant.
Denique sicut lucernse crebro suggeri debet oleum ut
luceat: ita S. Script. crebro a Doctoribus inseri debel ex-
plicatio docta et pia, ut auditoribus lucem doctrinae et ca-
lorem devotionis aspiret. Romse et in Ilalia utimur lucer-
uis grandioribus et turritis quae multum olei conlinent,
idque arte physica^ad impediendum scilicetvacuum.qua-
si in alta turricula suspensum, quod sensim in os et e-
lychniura lucernae delabens illius lucem ardoremque con-
tinuodiuque fovet: lucernas has fertur adinvenisse Hie-
ron. Cardanus physicus et medicus, ac a forroa campa'
nes Epist. 1. c. 2. 27. ait, ^on necesse kabelis ut aliquii
doceat vos; sed sicut unctio eius docet vos de omnibus. Et
lerero. cap. 31. v. 31. rion docebit ultra vir proximum
suum, elc. omnes enim cognoscent me; et ut ait laias cap.
54. 13. Erunt omnes docibiles Dei: ita Adamus, Arias,
Gagneius et alii.
Secundo, apposite dies hic et lucifer accipi potest bea- "•
titudo, puta gloria cxlestis, et visio beatifica : vita enim^"'""°*
in miseriis et tenebris huius sseculi est quasi nox; futura
ergo in gloria erit quasi dies et lucifer. Lucifer enim sive
stella Veneris, quia adducit auroram, sive initiuro diei,
hinc idem est quod dies, iuxta illud Martialis:
Phosphore (id est lucifer) redde diem.
Et illud Boetii lib. 3. de Consol. Lucifer ut ienebras pe- LacUer
pulerit, pulchra dies roseos agit equos. Porro lucifer est*^^*j,''°
symboluro visionis beatificee. Priroo, quia ea fit per lumen obanaio-
gloriae, iuxta illud Psal. 35. 10. In lumine tuo videbimus g\As
nariasnuucupavit,quodcampanffl turritaespeciem gerant. Clumen. Apte ergo vocatur lucifer. Secundo, quia luciferl"'""!"**
Lucifcr
quis?
Resp.
I.
Estiides
Talis lucerna campanaria est S. Script. utpote plena CO'
pioso sapientise oleo, sublimis iustar turris, sonora instar
campanx.
In caliginoso loco.) Ev au^ijftnpiij totto), id est, in loco
sgualido, obsilo. obscuro, tenebroso, sordido, horrido:
talis enim est hic muudus et haec vita. Huius rei symbo-
lo Deus iussit Mosi fabricare tabernaculum undique clau-
sum , et carens fenestro , ideoque obscurum et tenebro-
8um ; sed ad illud illuminandum fieri candelabrum sepli-
ceps, habcns scilicet septein lucernas quse illud illumina-
reut: tabernaculum eoim obscurum reprsesentat saeculum
hoc plenuni ignorantia ; caudelabrum repraesentat S.Scri-
ptur. et fidem, quse illud iliuminat.Vide dicta Exodi 26.
1. et seq. Sic veteres praeter lucernas simplices uno elych-
nio lucentes, quas cubicularias vocabanl, in locis amplis
habebant dimyxos ad duo elychnia ferenda, aut trimyxos
ad tria, aut septimyxos ad septeu),aut polymyxosad plu-
ra; de quibus Martial. lib. 14.
Uluslrem cum tota meis convivia flammis,
Tolque geram myxos, una lucerna vocor.
Vide quae de lucernis et candelabro, Ecclesiam eiusque
fidem et doctrinam reprjEsenlanle, dixi Zachar. cap. 5.
DONBC DIBS ELUCESCAT, ET LUCIFBR OBIATCR IN COR-
DiBUS VBSTRis.) Idem est diem elucescere quod lucifeium
oriri: eo euim orlo fit aurora et elucescit, sive emicat
dies. Quaeres.quis hic dies, quis lucifer? Primo. OEcum.
respondet esse plenam cognitionem fidei et Evangelii.
Cum , inquit, dies adveniet , id est, rerum ipsarum prx-
sentia, habebilis orientem luciferum in cordibus vestris,
hoc est, Christi cognitionem et adventum eius a Prophetis
prxnuntiatum , qui tamquam lux vera corda vestra illu-
slrabit; ut prophetia sit nox, Evangelium sit aurora et
lucifer, yisio bealiCca sit clara dies et meridies. Unde S.
Cyrill. lib. 1. deTrinit. sub initium docet, quod Christus
sJt iubar, dies et lucifer, qui raentibus fidelium per spi-
sive aurora est initium diei : significat ergo iuitium bea-
litudinis, cum scilicet anima sola slaliro a morle Dei vi-
sione beatur, cuius complementum etquasi raeridies erit
in resurrectione, quando corpus totusque homo beabitur,
et gloria collustrabitur per omnem seternilatem. Tertio,
quia lucifer, utpote vehens diem et lucem, symbolum est
prosperitatis et felicitatis, uti dixi Isaiae 14. 21. Quarto,
quia Beati fulgebunt in caelo quasi stellse et luciferi, iux-
ta illud Apocal. 2. 28. Qui vicerit, etc. dabo illi stellam
matutinam. Et Daniel 12. 3. Qui docti fuerint fulgebunt
guasi splendor firmamenti, et qui ad iustitiam erudiunt
muUos, quasi steUx in perpetuas xternitates. Vide utrobi-
que dicta. Quinto, sicut lux luciferi et aurorx niauat a
sole, uti mox dicam; sic gloria Sanctorura maoat a glo-
ria Christi: et sicul lucifer et stellae comilantur, stipant
et cingunt solem ; sic etSancti Christum. Sexlo, quia f.uo--
;>o/io;, id est lucifer, solem quoque significat, ait Suidas,
p. quia fojff^iopetv est illucere et diem inferre; sic et Cicero
''' lib. 2. de Natura dcoruro, lunam vocat luciferam; unde
Syrus hic pro lucifer vertit sol.
Ad hunc diem suspirabat sponsa Cantic. 2. 6. pascens
in liliis donec aspiret dies bealae aeternitatis, el incUnentur
umbrx miserse mortalitatis,ail S. Gregorius. Et S. loan-
nes Apocal. 21. 23. ait quod lerusalero caelestis non eget
sole neque luna, ut luceant in ea ; nam claritas Dei iUu-
ininabit eam, et lucernx eius est Agnus. Et cap. 22. 5. Et
nox uUra non erit. et non egebunt tutnine iucernx, neque
lumine solis , quoniam Dominus Deus illuminabil illos.
Ila S. Auguslinus in Ps. 51. Quamdiu, ait, ad lucemam
ambulamus, necesse est ut cum timore vivamus; cum au-
tem venerit dies noster, id est, manifestalio Christi, de qua
Apostolus, cum Christus apparuerit vila nostra, tunc et
vos apparebitis cum ipso in gloria. Idem in Psal. 89. Er-
go, ait, in his velut noclurnis doloribus el laboribus, pro-
phetia nobis accensa est sicut lucerna in caUginoso el o6-
Coramentaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. I.
597
icuro loco, donec lucescat dies, et lucifer oriatur in cor- j^ da, ex visione illius protinus admiltit in se decus pulchri
dibus nostris.Beati enim mundo corde, quoniam ipsi Deum
videbunt. Huic eiposilioni favet to donec ; efjemus eDira
prophetia et Script. per totam hanc Titam, donec perve-
niamus ad visionem in patria caelesti. Favet eliam quod
luciferi cursus soli sit coaevus, firmus et perpetuus, ideo-
que posl longam noctem eius aspectus sil iucundissimus,
quasi lucis, solis et diei origo: unde Sophar ad lob c. 11.
T. 17. Quasi meridianus futgor, ait, consurget iibi ad ve-
speram, hoc est, cum le consumplum putaveris, orieris ut
lucifer. Et Virgilius 2. iEneid.
Ducit diem lucifer.
Statius Theb. 3.
Purpureo vehit ore diem.
Et Ovid. 6. Fastor.
Et vigil Eois lucifer exit aquis.
Idem Metamorph. lib. 8-
Retegens diem noclesque fugans tempora lucifer.
Et lib. 11.
Undecimus lucifer stellanim coegerat agmen.
Etlib. 15.
——Cumque albo lucifer exit
Clarus cquo.
£t Statius Thebaid. 2.
Tertius auroram pulsabat lucife".
HincPoetxluciferum, puta auroraiti,vocabant Tilanis, id
est, solis niiam, eo quod ex sole oriente procedat illa cha-
ritas cxli quam auroram dicimus. Ita Varro lib. G.Auro-
ra, ait, dicitur ante solis ortum ab eo, quod ab igne solis
aureo tune aer aurescit.
Et Virgil. 4. JEneid. de aurora ita Canit:
Postera Phcebcza lustrabat lampade terras.
Et lib. 7.
Aurora in roseis fulgebat lutea bigis.
EtTibul. lib. 3.
Auroram Phaetontis,\i est.solis, e^ui iam luce vehebant.
Hinc aurora dicitur quasi aureahora, vel potius quasi
aura rorans.
Prior sensus planior et simplicior est, idcoque magis
litteralis el gcnuinus : poslerior plenior est magisque a-
nagogicus. Sicut enim lucifer estdiei solisque prxcursor
et pracnuntius ; sic lidcs Christi prxcurrit et prxnuntiat
visionem beatilicam : hic ergo lucifer lidei oritur in cor-
dibus noslris ; in cslo vero meridics claritalia divinae ia
mentibus nostris rcsplendebit.
KcclMia Tropol. Hugo: Dies , ait, est dilcctionis ferTor, quem
fuinet utprieire debet lucifer, id est, cognitio Dei et virtutis, ut
*°' '' '" crescat ad mcridicm perfcctiotiis, iuxta illud Prov. 4.18.
modo. lustorum semita quasi lux sptendcns proccdil et crescit us-
que ad perfeclant diem. Undc Thomas Anglicus pro eluce-
scal legcns, illucescal, id cst, inquit, intus luceat, ct us-
que ad intimum animas. Porro sicut omnis claritas luci-
feri et aurorac oritiir a solc oricnlu ct subsequentc; sic o-
mnis gratia et gloria Saiictoruin oritur a Christo, qui est
8ol iustitiae, gratiio el gloria). Uoc est quod de Ecclesia
ct onima fideli dicilur Caiitic. 0. 9. Qux esl isla quxpro
tudinis et venustalem caslitaiis: unde fit ut ex eius lumi-
ne crescens et proficiens , eliam ad perfeciionem proveha-
tur, ut recte dicalur de illa: Electa ut sol. Per solern ve-
ro designatur charitas, ideoque sponsa dicilur electa ut
sol, quia induta est veste nupliali charitatis, qua virlute
qui indutiis splendebit, erit procul dubio terribilis hosti-
bus suis ut caslrorum acies ordinata. Haec S. Bcrnardus.
S. Ainbrosius vero et S. August. Ep. 80. Ecclesia, aiunt,
iuslorum est aurora consurgens, qnia a tenebris ppcca-
torum ad sanctitatis lucem proficit: deinde de virlute in
virtiitem crescit iuslar lunae : denique in die iudicii reli-
cta caligine et putredine peccatoruni oc roortalitate car-
nis, immortalitalis lumine et aeteroa charitate vcslila eo-
lem ipsum repraesentabit. Denique S. Gregorius in Cant.
G. ait, Ecclesiam in incipientibus progredi ut auroram ;
quippe qui c tenebris peccatorum luce sanctx operatiouis
spleudere incipiunt; in proficientibus esse pulchram nt
lunam; quippe qui duiii peccanlibus booa exempia prae-
o bent, quasi luna lucent in nocte: denique in perfectis es-
ee electam ut solem, duro non tantum peccantibus, sed
etiam bonis oc sanctis per eos exemplo imitationis prae-
bet. Profecto enim iam luna. inqiiit, sol effxcitur , quia
gux in nocle errantibus nunc lucebat, modo in die ambu-
iantibus lumen veritalis manifestat. Hinc refert Ven. Be-
da lib. 3. Histor. Angl. cap. 19. S. Furseum raptum in
extosin audivisse ongelos iustis concinenles: Ibunl de
virtule in virtutem,videbilur Deus Deorum in Sion. Talis
ergo fulget, progreditur et cKteris eminet quasi lucifer:
de quo canit Ovidius Metamorph. 2.
Ecce vigil nitido patefecit ab orlu
Purpureas aurora fores, et plena rosarum
Atria, diffugiunt slellx, quarum agmina cogit
Lucifer, el cxli slatione novissimus exit.
Rursum, sicut stella Veneris, semper coroitatursolem, et
roane quidem eum orientem anteit, vocaturque Lucifer;
vespere vero eum occidentem sequitur, vocaturque Hespe-
p rus, de quo Poeta:
Hespere qui cxlo luces iucundior ignis,
id est iucundissimo stella : veteres euim censcbant stellos
csse igneas. Sic qui ossidue in virtute proficit, comitatur
Christum, qui est sol iustitiae; et, ut oit S. loanncs Apo-
cal. i\.^.Sequitur Agnum quocumgue ieril. Quocirca Ab- &\tat-
bas ille in Vitis Patrum lib. 7. c. 44. num. 6. hac rotio- P'»-
ne se iugiter excitobotad progrcssuro in virtutibus: Ego,
inquit, per singulos dies statui verba mea audiri a Domi-
no, pulans mihi dici: Laborale propler me, et ego quiesct-
re faciam vos. Adhuc modicum deccrlale, et videbilis sa-
lutare meum et gloriam mcam. Si diligitis mc, si (ilii mei
eslis, ad Palrem rogantes revertimini. Sifralres meieslis,
erubescile pro me, quemadmodum propler vos multa per-
pessus sum. Si oves mcx eslis , Dominicam passionem se-
quimini. Et olius nuin. 9. Ego. ait. quolidie Ecclesiam tn-
tcllectualium virlulum cxpccto. Dominum glorix in medio
earum video super omnes splendcnlem.Quando aulem abs-
cedam ab eo, ascendo »/» cutum, expectans admirandas
greditur quasi aurora cunsurgcns, putchra ut luna. clecla \) putchriludines angelorum, cl quos emUlunl hijmnos inces
ut sol? Qiiod explicans S. Gregorius IG. Moral. 23. Au-
rora, oit, mens iusli est, qux pcccali sui tcncbras desercns
ad tucem iam erumpit xternitalis. Eadem est pulchra ut
luno, qiiia, ut ait Philo Carpalhius in Cantic. cop. G. ac-
cipit gratiam a Christo sicut luna accipit lumen o solc :
el qiiia oliquando in prospcris lucct, aliquondo in tenc-
bris advcrsitatuin rcliiiquitur : etquia crcscit in virlute,
uti nova luna crcsrit usqiie ad plcnilunium. Eadcm cst
elcclo ut sol, quia Christiim iiiiitalur solcm iiistitiae, o qno
et lucem suiiiit ct calorcin. S. Bornardus vero acrin. GO.
ex parvis, pcr aiiroram orcipit hiiiiiilitatcm, a qiia incipit
virtus et vila saiicla : Hcnc, inqiiit, dicilur aurora consur-
gens, ul virlulum slructura surijens, ab kumitilale tam-
quam fundamento proprio crigatur. Per lunoin vero quao
splcndorcm sumit o solo, dcsignatur costitas : Quxque e-
nim fidelis anima, si veri solis oblutibus o/feratur intuen-
sabiliter Deo, etc. El omnia qu.r super lcrramsunl, sicut
cinerem el slercora opinor. De S. losnphot rcgc scribit Do-
moscen. in Histor. cop. 38. quod rclicto regno in ercinum
ad S. Borloam seccsscril, iit lotum sc doret roortificatio-
ni vitioruro, abslincnli.T, vigiliis, orationibus. Quod qui-
dcm, inquil, generesus illeclexpcditus cxlcslis ilineris cur-
sor egregie prxslitit, alque animi sui ardorem ab inilio ad
cxtremum usquc pcrpetuo conscrvavil ,ascensioncs in corde
semper disponens, ac de virtute ad virlutem sublimiorem
transilietis, dcsideriumque desiderio ac sludium sludio in-
desinenler adiungcns : quoad tandcm ad speratam ct cxpe-
titam bcaliludinem pervcnil. In monosterio S. Anlonii ct
csptcrorum olim ordens intcr omiies dc virtute ct profeclu
crat ccrtomen : dirtitabont cnim virtutes esec gradus et
scolas intcr sc cohacrcntes, otque alios ob aliis sulTullos,
quic aniiDum in caelum subvehunt, ailDamasc. in Hist. c.
598
Commentaria in Epistolam II. S. Petri. Gap. I.
Vcra. SO.
Proplie-
iia Scri-
piura
<)iiae.
Uetp.
J.
ll.qui proindfi raeriloeosdemaDgelos lerrcstresappellat. a »0 pbopiibtia.) q. d. Noa ToIeDtibus homiaibus, noo ad
HOC PRIHUU IRTBLLIGENTES, QUOD OUNIS PBOPHBTU
SCRIPTUR^ (sacra;) PROPRIA INTESPRETATIONIi NON FIT.)
Prophelia Scripturx cst propiietia scripturalis, sive per
liypallagcn prophetica Scriptura. Probatprophelicuniser-
nionein cssc liriiiiorein, eiquc studiose dos debcie iulen-
derc cx co quod prophelia non sit sernio Prophctai , sed
Dei, qui csl prima ct infallibilis veritas; hoc est quod ait :
Prophetia Scriplurx propria interprclatione non fit, id est,
nou (it propria inventione qua Propheta res arcauas el fu-
turas per se suoque ingenio et acuniine cruat io luceiu ,
intcrpretctur et explicet : nain, ut ait Philo libro de Prxio.
etpoen. Prophcta cst interpres Dei dictantis oracula. Hunc
cssescnsuiii patet ex ralioae quam explicando subdit S.
1'etrus : ISon eniin voluntate humana allata est aliquan-
do prophetia, scd Spiritu sanclo inspirati locuti sunt san-
cti Dei homines. Ubi nota , omnem sacrain Scripturaiu
hic vocari pro/jheliam, tum per synecdochen, quia luaior
Scripturaj,qu« lunc extabat pars, erantProphctae; totuin
voluntatem el libitura hominum, sed Dei, allata est pro-
phctia. Prophctia propric est actus et cognitio intellectus ;
hic tamen uon intellectum, sed voIuDtalcra humanam uo-
minal S. Petrus, quia clarum esl iulellecluro bomiais noa
exteudere se ad fulura contingentia suopte acumiae prae-
videoda el prxnuntianda; sed eo se exteadere polest vo-
luotas et proesumptio hominis superbi, puta pseudopro-
phetae, ut vclit praedicere id quod nescit et ignoral ; at ve-
ra prophetia verique Prophelae uli iioa suo iutellectu, ila
nec sua voluntate, sed Dei, futura pracviderunt et euua-
tiarunt : ita Caietaa. Hoc cst quod ait isaias cap. 41. 23.
Qux ventura sunt annuntiatc nobis , el sciemus quia Dii
estisvos. Nam, ut ailTertull. Apologet. 20. Testimonium
divinitatis esl veritas divinalionis ; so\u3 eniin Deus per
suam omaiscieatiam praescit futura coatiugenlia.
Secundo , volunlas sumi potest pro opere, q. d. Non <•
nim voluntate, id est, opere buraauo allata est prophetia :
Toluntas eniin est causa operis, movetque intellectuni ad
enim vetus Testamenlum est prophetia et figiira novi Te- u intelligendiim, caeterasque potentias et meiubra ad ope
stamenti; tum propric, quia oiiiuis revelatio diviua, sive
quidqiiid a Deu revelatur, etiainsi fulurura non sit, sed
praesens aut praeteritum, rectc vocatur propbetia , quia
cst revelatio rei arcanae sive in se, sive quatenus a Deo
revelatur: muUse eniin res naturaliter certae el clarae, uti
prKcepta Decalogi, revelatae suat a Deo, quae tamea di-
cuntur prophetia ob revelaliooem arcaaam , quia scilicet
revelata a Deo, suat oracula Dei revelautis, uti ex S. Gre-
gorio honi. 1. ia Ezechiel, et S. Thoma 2. 2. quaest. 171.
art. 3. ostendi prooeniio in Prophetas.
Secundo, Prophetia Scripturx potesl accipi ipsa inter-
pretatio Scripturae. Sic eniin prophetare subiude idem est
quod docere et interpretari, ut cuni Aaron dicitur Pro-
pheta, id est, interpres Mosis, Exodi 7. 1. £t Autiochiae
dicuntur fuisse plures Prophetae et Dociores, Actor. 13. 1.
ac saepe alibi doctores vocantur Prophelae. Pluribus idi-
psum ostendi 1. Coriuth. 14 ioitio capitis. Tuuc seasus
randuiD, ac proinde ea sub se complectitur, eaque sigui-
ficat. Est inetoaymia. Sic loaunis 1. 13. dicitur: Quinon
ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex volun-
tate viri (id est opere et generalioae carnali et virili) sed
ex Deo nati sunt. Hinc vulgo dicitur: Voluntas pro opere
et facto computalur.
Sed Spiritu sancto inspibati ) «:f>o;xevot, id est, acti;
Pagnin. etTiguria. impulsi; Valab\us,rapti et agitati. Sic
Plato iu Meinaone Prophetas v ocal fatidicos , divina re
inspiratos et a Deo possessos. Mens enim Prophetx vi cxle-
stis numinis agitur, ait S. Gregorius 2. Dialog. cap.3. sed
ita ut sui sit compos, aon autein velut lymphatica aber-
ret et iasaaiat, uti fecere Bacchae Gealiles , quae quasi e-
brix et furore agitatae, ac arreplitiae ignorabaut quid di-
cerent, vel agerent: tales quoque fuere Priscilliaaistarum
et Moutauistarura Prophetae et Prophetidea.
LociiTi sunt sarcti Dei HOumBS.)PutaProphetiecx-
erit, q. d. Prophelia, id est ialerpretalio et explicalio S. r terique Scriptores S. Script. Licet eaim noanulla ex iis
Scripturae, nou fit, id est, fieri non debet, nec potest, pro
pria iuterpretatione, id est, proprio acumine et ingenio,
proprio sensu, propria explicatione et doctrina. Idque pro-
bat S. Petrus ex eo quod ipsa prophetia et Scripl. uou sit
opus et doctrina homiais, sed Dei, q. d. Ipsa Scriplura
noa est inventum humani ingcDii, aoa est opus mentis
humaaae, sed diviaae; ergo eius explicatio et iaterprela-
tio paritcr aon ab homine, sed a Deo requirenda est. Et
hoc proprie significat Graecuni ^i3c>uo-t;, id est, dissolutio,
explicatio, interpretatio.
Videtur S. Petrus perstringere Simoniaaos et Guosti-
cos, qui ad libituinS.Script.exponebant, etadsuasphaa-
tasias ac errores detorquebaat.
Ex quo refutalur error nostrorum Gnosticorum et lllu-
iniaatorum, qui dicunt spiritu proprio et privalo cuilibet
iaterpretaadara esse Scripturam; quemque, etiam cerdo-
nem et sutorem, habere spiritumDei ialernum,quieipaa-
dat Scripturas. lade enim ortae sunt omaes haereses, eae- ^.
que tot tamque variae, imo inter se ex diametro pugnan- '-'
tes et contrariae; quia scilicet quilibet S. Scripturam ex
sua phautasia iaterprelatur, uli vidimus et ia dies vide-
mus. Ad hoc ergo posuit Deus in Ecclesia Doctores, ut
scilicet Scripturam ioterpretentur; etinterpretatiosermo-
nura cst unum e charismatibus Spiritus saacti, uti docet
Paulus 1. Corinth. 12. 10. etcap. 14. 26. S. Scriptura e-
niin non est privatuin, sed publicum dogma toti Ecclesiaa
a Deo traditum; non ergo privalo cuiusque, sed coinmu-
ni et pubblico Ecclesiie et Spiritus sancti illi ossistentis
spiritu explicanda est. Hunc spirilum a Deo et Ecclesia
acceperunt sancli Patres, qui S. Scripturam toti Ecclesiae
inteiprelati sunt: Ecclesix ergo est iudicare de vero sen-
su et interpretatione S. Scripturx, ut ait Concil. Trideat.
sess. 4. Per Ecclesiam intellige Praesides Ecelesiae, puta
Episcopos, ac praesertim suinmum Ponlificem.
l. NON SNI)! volvntatb buuana allata est aliquan-
quae scribiiut scireat naturaliter, puta quia ea yiderant
vel audieranl, ut cum scribunt Historiassui teraporis, uti
facit Auctor Maohab. lib. 2. cap. 2. v. 24. et 27. tamen
in illis ipsis incitabantur a Spiritu sancto ad ea scriben-
dura, idque eo raodo et ralione quo volebat Spiritus san-
ctus, qui proinde iilis assistebat ut ne vel in puacto erra-
rent; nam ut ait S. August. epist. 8. ad S. Hieroa. jf'i-
iubabit fide.i, si divinarum Scripturarum vacillel auclori-
tas. Unde Psaltes Psal. 44. 2. Lingua mca, ait, calamut
scribx (Spiritus sancti) vclociter scribentis. Hinc el Pro-
phetaj suis oraculis hoc elogiuin pra;ferunt: Verbum Do-
mini quod vidit, vel audivit, Isaias, .imos, etc. Os Domini
locutum est, etc. Spiritus sanctus ergo erat scriba, Pro-
phetx erant eius calami quibus Spiritus sanctus scribenda
dictabat, ait S. Cypriaa. serm. de eleemosya. et S. Augu-
stiaus 18. Civit. 38. etS. Gregor. Praefat. Moral. c. 1. Quo-
circa S. Scripturam esse Epistolam Dei e cxlo ad homines
missam , aiebat S. .\ntoaius, teste S. Athauas. et S. Au-
gust. conc. 2. in Psal. 90. et S. Chrysostomus homil. 3.
ia 2. ad Thessal. ac proinde uihil in ea est otiosuin, sed
omaia etiam minima plena sunt sensu, mysterio et spiri-
tu, teste S. Basil. hom. 6. Hexaemeron, et S. Hieroa. iu
cap. 5. S. Matlh. vide Bellarmiaura lib. 3. de verbo Dei.
Sancti Dei HOUiNES.) Licet eniin prophetia sit gratiascripto-
gratis dala, non gratuin faciens, ideoque subiude detur'^^» •"•
improbis, teste Christo Mafth. 7. 22. uli data fuit Balaam '^^^'',1'^.
Num. 24. V. 17. et Caipha loan. 11. 51. tamen Prophe-cti.
tae et Scriptores hagiographi plcrique omnes fuere sancti,
excepto Salomone, de quo mulli dubitant. Fuere euim ipgi
familiares, interpretes, legati, nuncii, augeli Dei, ut pa-
tet Aggaei 1. 13. et 1. Reg. 2. 27. 3. Reg. 12. 22. et a-
libi; unde Philo libr. de Gigant. ante finera : Dei homi-
nes, inqiiit, sacerdotes el Prophetx suut, quorum maior eU
dignitas, quam ut se misceant humanx reipubl. et mundi
cives sint; std sublimiores omnibus rebus sensibilibus mi-
Commentaria i*n Epfstolam II. S. Petri. Cap. II. 593
nrarunt in mundum intelligihilem. ibi sortHi domicilium , ^esse comparatam Qoin el regiii» PsaIles:7?ei<;(7,ait,o^u-
ascripti reipublicm idearum incorporearum el incorrupti- los rneos, et conuderabo mirabilia de lcge lua, Psal. 118.
bilium. El S. Anf. iracl. 1. in loan. cxpllcans illud Psal. v. 18. Praeclare S. Athaiiasius lib.de Incariiat. Verbi pro-
71. Suscipiant montes pacem populi , et colles iuslitiam: pe finen) : Ad Scripturx indaginem, ait, verumque intcl-
Monles, ait, sant tnagni sancti , colles plebeii , iuslilia est lectum opus est vila proba, animo puro et virlute quie se-
fides. Nam non acciperent minores animx fidem, nisi ma- cundum Christum est, ut mens per eius tramilem decur-
iores animx q>tx wonles dictx sunt . ab ipsa sapienlia il- rens, ea qux expetit adipisci possit. quatenus fas est hu-
luslrarentur . ut possentparvulistraiiccrequodpossentpar- manam naluram divina inteltigere: nam sine pura mente
vulicapeic. ^' Sanctorum imitatione nemo comprchendit Sanctorum
Moral. Hinc discant Doctoreset Interprelesacstudiosi verba.Y.tS. Bernard. ad Fratres dc .Monle Dei: Quo spi-
S. Scriptiira;: Primo, ut eam non interprctentur suopte ritu, ait, Scripturx factx sunt. eo spiritu legi desiderant,
ingenlo et scnsu , sed cx inente EcclcsitB et Patrum , uti ipsoetiam inlelligendx sunt. Et Procopius (lazaeus prxfat.
saDcit Concil.Trident. sess. 4. Quare fngianlRabbiuorum in Genes. Si quis, ait, locus se offert obscurior, quam ut
pindTis coinmenla, qiiasi humana, indocta, fabulosa, Chrislo ad- ingenii tui vires assequi valearU, aul Patres tibi consulen-
liciipiii. versa, iilpole quae plcraquc de Christo oracula ad Davi- di sunt, aut scientiarum Deus precihus fatigandus est. Ab-
'""■ dem ¥cl Salomencm delorquent. Secundo, utcum sludio bas Theodorus apud Cassianura eollat. 5. cap. 34. docet
iiinfant vila> piiritnlem , sanctilatem, et preces.quibus a intelligeDliam Script. quicreudam non tamvoUendoCom-
Reo'lumen inipclrcnt ad cas intelligendas cl cxplicandas. mcntarios Intcrprctum, quain miindando cor per einun-
Ita fecere S. Auf ust. Hicron. Chrysost. Uasilius,Nazian- dalioncm viliorum carnalium : Quibus expulsis, inquit,
zenus, S. Thomas Aquinas, qui in locis difficilioribus ora- confestim cordis ocuti sublato velamine passionum, sacra-
tioui addere solebat ieiunium, palamque dictitabat suam menta Scripturarum velut naturaliter incipiunl contern-
scicntiam magis illustratioDe Dei, quain labore et studio plari. Vide eumdem collat. 14. cap. 10. et II.
C A P U T S E C U N D U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Cap. prcBcedetUi S. Pelrus hortalus esl fideles ad fidetn Chrisli conslantet relinendam, et augendam per bona o-
pera el per lectionem 1'rophetarum, nunc hoc capite eosdem tnunel ul caveant pseudo-prophelas Prophelis con-
Irarios , pula hcereticos, quorum primo malignitatem , mox punilionem describil; quod scilicel punietidi sint
instar Lttciferi, el dcetnonum ; ac instar mundanorum qui mersi sunl diluvio ; alque Sodomce et Gomorrhce,
quce ccelesli igne conflagrarunt. Deittde v. 40. eorutn pravos mores, prasertim litxiiriam, superbiam, rebellw-
nem, audaciam, philatUiam, blasphemiatn, adulalionem, avariliatn describit. Terlio, v. 46. eos comparat cutn
Balaam , cuius malitiam redarguit asina, eo quod illius instar pelliciant homines in errores, docendo luxuriam
et hbertalem carnis ; qua mera et faeda est servitus. Quare fai;ta sunt eis, inquit , posleriora deleriora priori-
bus, iuxla proverbiwn: Canis reversusad suum vomitum, el sus lota in volutabro iuli.
1. -M ^UEncNT vero et pseudopropbetce in populo, sicul et in vobis erunl magistri mendaces , qui inlroducenl
B^ sectus perditionis, et eum, qui emit eos, Dominum ncgiint, superduceiiles sibi celerem perditionem. 2.
ML Et mulli sequenlur eorum luxurias, per quos via veritalis bla<phemabitur: 3. El in avarilia ficlis verbis
de vobis negotiabuntur : quibus iudicium iam olim non cessal, el perditio eorum non donnilat. 4. Si eiiim Deus
angelis peccaiitibus non pepercit.sed rudentibus infcrnidetraclos in tartarum tradidit cruciandos. in iudicium reser-
vari : 5. Et orii^inali mundo non pcpercit.sed octavum Noe iustiliae prsBConem cuslodivit, diluvium mundo impio-
nim inducens. 6. El civitates Sodomorum etGomorrhaeorum in cinerem rodigens,eversione damniivit : exemplum
corum qui iinpie acturi sunt, ponens: 7. Et iustum Lolh oppressum a nefandorum iniuria ac luxuriosa conversa-
tione eripuil: 8. Aspectu cnim, ct audilu iustus eral : habitans apud eos qui dc die in diem animam iustam ini-
quis opcribus criiciabant. 9. Novit Dominus pios de tenlatione eriperc: iniquos vero iii diem iudicii rcservare
cruciandos: 10. Magis autem eos qui post carnem in concupiscenlia immundilia? ambulant , dominalionemque
contcmuunt, audaccs, sibi placenlcs, sectas non metuunt introducere bla*phcmaiiles: 11. L'bi angoli forliludine ci
virlute cum sinl maiores, non porlanl adversum se execr.ibilo iudicium. 12. Ili vero volut irrationabilia pocora ,
naturaliler iii captioncm el in pcrniciem in his qu.-B ignorant blasphcmanles in corruptione sua peribunt. 13. Per-
cipientcs mercedem iniusliliap, voluptalem exislimantcsdiei delicias: coiuquinalionos, ct maculs deliciis afllueti-
les, in conviviis suis luxuriantes vobiscum. 14. Oculos habentes plenos ndullcrii, el incessabilis delicli : pclli-
cicnles nnimas inslabilos, cor exercitalum avarilia habentes, maledictionis lilii. 15. Derclinquentes roclam viam
erravcrunl seculi viam Balaam cx Bosor, qui mcrccdem iniquilalis amavil : 16. Corroplioncm vero habuit suie
vesaiiiiu : siibiu(^ale mutuin animal, honiinis voco loqucns prohibuit prophcltc insipicntiam. 17. Ui suiil fontcs
sine aqua el ncbula; turbiiiibus exagilala), quibus caligo tciicbrnruin rosorvalur. 18. Suporba oiiim vanilatis lo-
qucnlos, poHiciuiil in dosidoriis carnis luxuri.x' cos qui pauliilum olTiigiunt, qui in crrorc convcrsnnlur : 19. Liberta-
lem illis promittentes, cum ipsi servi sint corruptionis: a quo enim quis superalus cst. huius ct servus est. 20. Sj
cnim rerugienlcs coinquinationcs mundi in cognilioneDomini nostri ct Salvatoris lcsu Chrisli, his rursus imphcati
superaiiliir : lacta sunt cis posleriora dcteriora prioribus. 21. Molius enim ernt illis non cognoscere viam iustitiae,
quain post agnitionem, relrorsum converli ab eo, quod illis iruditum esl, sanclo mandato. "22. Conligit enim ci3
illud vori provcrbii : Canis roversus nd suum vomitum ; ct, Sus lola in volulabro luti.
vrr, 1 ¥j^t)Biit:iT VEKO BT PSRiDOPROPUBTA ) Piiln fiilsi vnlcs g siriiin Doi, ut sirut Driis suos habebot Prophelas, ita el i-
r ct dortorfs, qui popiilum a Deo ad idoln et vitia avora- p«c suos haberrt, «cd faUos, qui Dcum et veros oppufjoa-
bant, promitlcntcs i is pacciii ct obiindanlinm bnnorum rcnt, inqiiinando vcrain fidcm et reli{;ioncm fnlsis opinio-
tcinporalium, ct orncula nc iniiias vcroruin Prophctaruin nibus ct superstitionibus.uli notavit Tcrtull. lib. dc Pra;-
irridoutc». Uos eniin oinni aivo suscitovit da;iuon,qui cst scripl. coDtro liaerel. lustin. coutraTryphon. S. Irenxus.
600
Comroentaria in Epislolam II. S. Pelri. Cap. II.
CrDrianus An^ust. et alii.Toles fuere Prophelae Baal qiii » Apelles, limiles meos commoves ? Mea est possessio : Quid
se opposuerunl Eliae, ut pro Deo substiluerent Baal , 3.
Reg. 18. 19. Sedecias, Hananias, et olii, quos perstrin-
git lereraias c. 28. Is. c. 9. 15. Moses Deut. 13. 1. el alii.
Im populo.) Hebraeorum, qui eral populus et Ecclesia
Dei Teri.
SccuT ET IN voBis BBUWT.) Est anaslrophe: haecenim
yerba praeponenda sunl hoc modo.sicut olim fuerunl pseu-
doprophelte inter ludaeos, sic et in vobis, o Christiani, e-
runt raagislri mendoces. Deinceps enim de Chrislianis eo-
rumque pseudoprophetis agit : sed meminit Tcterum, lum
ne noTum et insolens id pulent Christiani, tum ut novo-
rura mores ex TCterum moribus repraesenlenl. Tales tem-
pore S. Petri erant Simon magus primus haeresiarcha, cui
successitMenander discipulus.deinde Saturninus, Basili-
des, Ebion,Cherintus,Nicolailae; mox Tcro futuri erant
Gnostici, Valentinioni, Montanislae, Marciouitae, etc. quos
Tertuli. lib. de Praescript. cap. 4. vocal pseudoprophelas,
id est, falsos praedicatores et pseudoapostolos, id est, nd-
ulteros evangelizatores, ut ipse interpretalur.
Eosdem in Ecclesio raox futuros praedixil S. Paulu^ A-
ctor. 20. 30. et S. loan. Episl. 1. c. 2. 2. Sic Mauichsos
sui aevi pingit S. August. lib. 3. Confess. cap. 6. ab eis-
que se captum comraemorat: Incidi, inquil, inhomines
superbe deliranles, el carnales nimis et loquaces, in quo-
rum ore laquei diaboli. et viscits confeclum commislione
stjllabarum nominis tui, et Domini lesu Christi, et para-
eleli consolatoris nostri, Spiritus sancti. Hxcenim omnia
non recedebant de ore eorum, sed sono tenus el strepilu
lingux: cxterum cor inane veri ; et dicebant: Verilas et
verilas: et mulli eam dicebant mihi, et nusquam erat in
eis.sed falsa loquebantur. non de te tantum, qui vere veri-
tas es, sed etiam de iatis elementis huius mundi creaturis
tuis; de quibus etiam vera dicentes philosophos transgredi
debui prx amore tuo, mi Pater.summe bone, pulchritudo
pulchrorum omnium.
QUI INTBODUCENT.) IlapsicraSoutriv, id est, furtim, clom
et subdole introducent, speciem et larvam pietatis, ac re-Q
formationis suae haeresi praetendentes; uti faciunt nostri
Calvinistae, qui se vonant Ecclesiaro reformatam, cum sit
plane deformis et deformata, irao orania sacra et sancla
deformans; nimirum hi sunt lupi ropaces, qui se ovium
Tellere absconduntet fucant.uti ait ChristusMatlh.T.lS.
Idem sunt vulpes,quaederaoliunturvinearaDomini,Cant.
2 15. quos S.Cyprian.Ep. 73. recte nuncupat siraias ho-
mines imilantes. S. Ignatius ad Trallian. cicutam mulso
leraperanles, caupones vino Tenenum raiscentes.
HincS. Cvprianus Epist. 52.S. August.Epist.16o. Ire-
naeus lib. 3."cap. 2. et alii iugulant haeresin et haereticos.
eam arguendo et convincendo iniuslitiae et rapinae, quod
scilicet invadant S. Script. et Ecclesiae limites,eosque quasi
iniusti possessores occupent, legitimis Episcopis et raa-
gistris expulsis.
Koviias Praeclare Terlullian. de Praescript. cap. 21. hanc fidei
••si nota norraam sancit : Id ienendum, ait, quod Ecclesia ab Apo-
haresis. j^^^j^^ Apostoli a Ckristo , Christus a Deo suscepit: reli
hic cxteri ad voluntatem veslram seminatis etpascitis ?Mea
est possessio : olim possideo, prior possideo, habeo origines
firmas ab ipsis auctoribus, quorum fuil res. Ego sum hx-
res Apostolorum. Sicut caverunt testamento suo, sicut fidei
commiserunt, sicut adiuraverunt , ita teneo; vos certe ex-
hxredaverunt semper, el abdicaverunt ut extraneos, ut rni-
Mtcoi. Vide Vinceutium Lyrinens. in aureo libello contra
profiinas haeresum novitates.
Sbctas pbbditionis.) Graece aiaiTm ctruniii; , id est,
hxreses perditionis , hoc est, perditas et perniciosas, quse
ducunt in exilium tum prxsens, tum aeternum. Haeresis
enim non lontum perdit animas in gehenna, sed saepe et
corpora, opcs, et imperia in praesenti vila, uti hoc et prae-
cedcnli saeculo vidimus Hungariam , aliasque proTincios
per haeresim et haereticos occupatas a Turcis; praelia et
cxdes maximas commissas ab Huguenotis in Gallia,a Pu-
rilonis in Anglia elScotia, a Lulheraiiis in Germania.
Hinc eorum dux, choragus et incenlor est ongelus abyssi,
B puta diabolus, cui nomen hebraice Abaddon. grxce Apol-
lyon, latine Extcrminans , Apocal. 9. 11. Porro Tertull.
de PrtEScript. cap. 6. Hxresis, ait, dic^a Grxca voce ex
inlerpretatione electionis, qua quis sive ad instituendas, si-
ve ad suscipiendas eas vtitur. Ideo et sibi damnatum dixit
hxrelicum, quia et in quo damnatur, sibielegit : nobis ve-
ro nihil ex nostro arbitrio inducere licet , sed nec eligere
quod aliquis de arbilrio suo induxerit. Aposiolos Domini
habemus auctores, qui nec ipsi quidquam ex suo arbitrio
quod inducerent elegerunl , sed acceptam a Christo disci-
plinam fideliler nalionibus as^iiqnaverunt . Ilaque etiamsi
angelus de cxlis aliler evangelizarel, anathema dicerelur
nobis. Haereticus ergo est qui eligit quod credat, ideoque
non credit quod credendum docent Doctores et Eccle-
sia. Haeresis enim Graece idem cst, quod electio; secta
Tero a secando dicta est , eo quod sit faclio ab aliis rese-
cta et separala, iuxta illud ludae t. 19. Hi sunt qui segre-
gant semetipsos.
Et eum qui emit eos negant. ) Graece ap-joupir^i , idH*reti:
est, negantes, tum in praeseuti, tum iu fuluro, id est, ne-ofgani
scilicel negareChristum, q. d. Ha;relici negant Christum
qui eos siio sanguine redemit: quod summie est ingrati-
tudinis aeque ac dementiae ; negaot enim suum Salvatorera
et salutem. Porro id faciuul, tum quia pleraeque haereses
negarunt Chrisli vel divinilalern, vel humonitalera, vel a-
nimam, vel voluntatem, vel redemptionem, vel gratiara :
aul Christo indigna et blasphema ascribunt, ut ignoran-
tiam, blasphemiam, desperationem, damnalionem ; uti fa-
cit Calvinus: qui eniin haec osserit, negat Chrislum esse
redemptorera , non verbo, sed reipsa; tiim quia Christi De'"!""'
Sacramenta, fidcm, doclrinam et Ecclesiam impuguant. J^^^""'
Hoc est qiiod ait S. Petri assecla S. ludas v. 4. Solum Do-
minalorem et Dominum noslrum lesum Christum negan-
tes ; tura quia Simon magus negabat Christura, dicebat-
que se esse Dei virtutem et Christum : uli hoc saeculo fe-
cil David Georgius, loannes Leidanus, et similes fanatici.
quam vero omnem doctrinam docet de mendacio prxiudi- U Denique omnis haeresis tandem desinit in atheismum, oc
candam, qux sapiat contra veritatem Ecclesiarum, etApO'
stolorum, et Christi, el Dei. Et cap. 31. idipsura ostendit
es parabola seminis et zizaniorum, Matlh. 13. qux bonum
semen frumenti, inquit, a Domino seminatum primo con-
stituit, avenarum autem sterilis fceni adulterium ab inimi-
co diabolo postea superducit. Ila ex ipso ordine manifesta-
tur, id esse Dominicum et verum, quod sit prius traditum :
id aulem extraneum et falsum , quod sit posterius immis-
sum. Et cap. 35. quod fides nostra orthodoxa sit: Prior,
inquit, hoc erit testimonium veritatis ubicumque occupan-
tis principatum. Quod ab Aposlolis non damnatur, sed de-
fenditur , hoc erit indicium proprietatis. Et cap, 37. ur-
gens praescriptionem: Haereticis, inquit, dicendum est:
Qui estis? quando el unde venistis? Quid in meo agitis nan
mei? quo denique, Marcion, iure silvam meam cxdis? qua
licenlia, Valenline, fonles meos transvertis ? qua potestale.
primo negat Christum, deinde numen et providentiam,
tandein Deiim ; uti iam videmus haerelicos docere, quem-
libet eliam Turcam et Paganum, in sua fide posse salva-
ri; ac proinde nou esse necessarium Chrislum etChrislia-
nismum , quae secla iara valde invalescit, cui obniti totis
viribus debeot Praeloti et Principes.
SuPEBDUCENTES SIBI CELEREM PBRDITIOHBlf .) Quja pOSt Haere-
mortem, qu£e in hac vila adeo brevi eis accelerat et inslot, siarcha
accersutit sibi ignem aeternum. Plerique etiara haeresiar- "jj^J^*
chac infelici, celeri et infami morte sublati sunt. Siraoa
Magus arte magica volans, pcr preces S. Pelri deiectus
• Capitolio, in praeceps ruens crura fregit, ac paulo post
ex dolore expiravit, tesle S. Arnobio lib. 2. contra Gen-
tes, S. Maximo hora. 5. de nativit. Ss. Pelri et Pauli, ef
Hegesippo lib. 3. de Excid. leros. cap. 2. Manes, qui se
Mauichaeum quasi efTusorem maDnae nuncupavit, a rege
Commenlaria In Epistolam II. S. Pelri. Cap. II.
601
Persarum excoriaius esl , co quod oius filium qucm cura- ^ blanda sunl, inquit, gux proponunt, sed a<!pera quae pro
turura se promiserat. oncidissct, leste Epiphan. haeresi 66
Moatanus cum suis Prophetissis laquco se praefocaTit, ait
Eusebius libr. 5. cap. 16. Donatistae Eucharisliam cani-
bus proiicicntcs, ab eis discerpti sunl.ait Optatus lib. 2.
contra Parmcn. Arrius vadcns ad Ecclesiam, eam occu-
paturus, dolorc alvi corrcplus, in latrinis intestioa cum
nnima clTudit, tcstc RufRno lib. 10. Hislor. cap. 13. lu-
Jianus Aposlata pugnans contra Pcrsas caclesli telo ictus
interiit, ait S. riregor. Nazianz. orat. 1. in luiianum. Pri-
scillianus a Maximo tyranno capite plexus cst. Leo Ar-
mcnus ironoclnsla in ip«a Ecclesia nccatus est. Heraclius
Jmpcrator factiis Monothelila subitam fcedamque mortem
obiit, cum non nisi in ?ultum proprium mingere posset,
aitZonaras in Annal. Theodorici regis Gothorum Arriani
horribilcm ncccm et damnationem narrat S. Gregor. -i.
Dialog. cap. 30. Valens Arrianus a Gothis viclus fugiens
ia casam, in ea ab iisdem concrematus est, ait S. Hieron.
in Chron. Neslorii linguam blnsphcmom exederunt ^cr- j>
mes , ait Evagrius libr. 1. Histor. cap. 7. Uunericus Ar- "
riauus perscculor fidolium a vermibus consumptus est,
ait Victor lib. 3. VVandal. Anaslasius imper. Eutychianus
fulmine ictus occubuit, ait Zonaras, et Paiilus Diaconus
in eius Vita. Lutherus post laulam coenam noctesulToca-
lus iotcriit, teste Cochlaeo in Vita Lutheri. Zuingliiis in
bello Helvelico promiltens se omniaCatholicorum tcla ex-
cepturum, ab iisdem interemptus est. And. Carolsladius
a daemonc abreptus non comparuit. Calviims iostar Hc-
rodis a vermibus consumptus, blasphemans et dcierans
infelicem animam exholavit, teslc Bolseco in eius Vita.
Et UILTI 8EQUE!«T(;R BORUH LVXUBIAS.j Graece ccru-
)ii«t,-, id cat, pcrditiones et exilia. Sed Regio etCumplut.
et alia legiint a^sXytiai;, id est, pelulanlias, luxuria», ia-
temperantias.
Hoc est quod ait ludas v. 4. Iixreticos gratiam Dei no-
stri transtulisse in luxuriam. Et Pauhis eos vocat volu-
ptatum amatorcs magis, quam Dci, 2. Tiinolh. 3. 4. S.
sequendo subinferurU. Et S. Hicron. Epist. ad Ocean. et
1'ammach. Sie, ait, verba temperant, sic ordincm vertunt,
el ambigua quoque concinnanl,ut el nostram et adversano'
rum confessionem teneant , ne aliter hxreticus , aliter Ca-
tholicus audiat: sicut Arriaoi, ut oiio^jo-tiv, id est, consubs-
tantialem, tollerent, dixerunt Christum esseouor/jTiov. id
est, in substantia similem Patri, ut viderentur idem dice-
re quod orlhodoxi; sed iinicum iola adiicientes ouojtioj,
sive oiioo-jaiov evertebant.teste ■-.CyrilloDial.deTrinit.l.l.
Praeclare S. August. lib. de Convenientia Dccalogi cura
dccem plagis ^gypti: Qui, inquit, Christianse veritati con-
tradicnnt, et in sua vanitute dccepti decipiunt, ranx sunt,
txdium quidem afferentes auribus, nullos rrulem prxben-
tes cibos menlibus; sed ranse ha; ad lucem Ecdesiae el ve-
ritatis obmulescunt, iuxta illud Poetae;
Lumtne perculsx cessant maledicere ranx, •
Et victus veri luce sosphista tacet.
Idem serm. 87. deTemp. comparateos cyniphibus, quos
volantes non vides, sed scntis stimulantcs. Ha^relicus e-
nim rninutis et subtilibus verborum slimulis animas fere-
brat, et tanta calliditale circumvenit, ut deceplus quisque
nec videal.nec inteUigat unde decipitur. Idcin lib. o Con-
fess. c. 3. de Fausto Manichseo: fauslus est, ait, magnus
laqueus diaboli el mulli irnplical)antur in eo per illecebram
suaviloquentix. Et cap. 6. Expertus sum hominem gralum
el iucundum verbis, el ea ip^a, qux illi (.Manieha;i) dice-
re solent multo suavius garrientem ; sed subdit siiam sa-
pieoliae verae sitim ab eo noo potuisse expleri. praescrtim
ubi apparuit impcritus earum arlium, ioquil, quibus eum
excellere putavcram, etc. Libri guippe eorum pleni .■•unf
longissimis fabulis de cxlo, et sideribus, et sote el tuna.
Unde S. August. fatetur eo relicto, se alio traostulisse ad
Testigandam sapientiam.
De TOBIS NEGOTIABCSTtB.) EuroprJTOvTai, id est, OTfr-
cabuntur; Vatab. ros cauponabuntur, de vobis ad quxslum
a6 <<cn<«r;tuinquiacmungentcrumenasvestras; tumquia
ilier. in cap. 3. lerem" diserte ait, quod Nulla hxresis ni- G vos vendent diabolo. Haereticorum ergo proprium vitiuiii
.«« propter gulam ventremque construilur, ul seducat mu
Uerculas oneratas peccaiis. Et in cop. 9. Osee: Difficile ,
&\l,est invenirehxreticum qui diligat castitatem .Tioia.siiot
sacrilcgio et libidincs portcnlosx Calvini, Lulheri, Bezae
et cacteroruin. Quocirca Thomas Morus argiite cuidam
obiicicnti, plurimos ad Luthcri seclam sc conferre, ideo-
quc eoin videri vcrain , rcspondil: Non plus miraculi est
homines ad Lutherum currere . quam saxa ex alto ruere
deorsum ; plerique cnim currunt ct ruunt ad giilain, ve-
nerem ct libertatcm carnis, quasi porci ad volulabrum,
quom permittit, iino docet Luthcrus.
PBB QIOS VIA TEHITATIS BLASPnBUABITUB.) Hcbr.^^^^t
derech, idest, v/a, significat institulum, vivcndi normnu)
cl rationem. Via crgo Dei, cst vero rcligio ct Christianis-
mus sancitus a Dco; liic blaspliematiir ob hasrclicis tum
facto ct vita; quio impuris moribus eum contnminant, oc
Turcis el Paganis euiii ridcndum ct blasplicmandum cx
est avaritia , .\postolorum vero et Doctorum orthodoxo-
rum opiiin contcmptus. Unde Paulusgratisevangelizavit,
l.Corinth 9. 13. ct 1. Thess. 2. o. Hoc estquod ait Pau-
lus ad Titum 1. 10. Qui universas domos subvcrlunt, do-
centes qux non oportet turpis lucri gralia. Et ludas v. 10.
Miranles personas quxslus causa. Unde graphice eos pin-
gcns S. Ignatius Epist. 3. Quorum Deus, inquit, venter
est, qui lerrena sapiunt, amatores voluptatum et non Dei ;
speciem quidem pietatis prxse fcrenles. virtutcm autem e-
ius abnegantes; ynn-eaT^aciai . id est, Christum mercantes.
verbum Dei in tabernis pixdicantes, et Doininum nostrum
Jesum Chri.itum vendentes, mulierum corruptores, alicna
concupiscenles, et pecuniarum amatorcs.
QlIBLS IIDICIUH lAM OLISI SOS CESSAT. ) q. d. ludi- ^j,, -
cium, id est, pocna ct damnalio iuslo Dci iudicio ab olim,
puta ab a;lerno , eis decrcla non tardat, scd inslat ct im-
minct, licet ipsi hic triumphcnt, quasi securi.bcati et fe-
ponunt; lum lingua ct calamo , quia mullos t>lasphcmos pwlices. Gra2ce ojz aoytt, id cst, non otialur, \\oc csl, utQE'
vicia ct blasphsmias iaclant '-' cumen. non crit otiosa ncc irrila, non dcsidet, non torpe
^rorcs doccut, multaquc conv
in Ciirislum, B. Virgincm, Sanclos, Kcligiosos, .Monochos,
vota, iciunio, coclibatum, Sacramcnta, pra:sertim Eucha-
ristiam.
£t in ATARITIA FICTIS TEBBis. ) Alludit ad mcrcoto-
rcs qui verbislictis ctartc cuiiiposilis.supra vcritatcm lau-
dant ct cxtollunt siias mcrccs, ut facilius cas cxtrudant,
ct carius vendant. Sic cnim li.vrctici iit suam hoircsim di-
vcndant ct spnrgantcam blaiulis cl clcgantibus verbis ad-
ornant, ct qiinsi mcrclrirpm scnnonis lciiocinio fucant,
ul vidcatur pulchrn el clcgnns inslnr Hclciia?. Undo pro
fictis, Gra;cc cst rrXaroi;, id cst, tit Pagnin. ctTigiir. fucli-
liis. out potius fictiliis : quia morc plnslis nc figiili niulta
conOnguntiUt lioiresis sua) iduliim vclent, vcsliant ct or-
ocnt. Hoc est quod oit Poulus Itom. 16. 18. I'cr dulces
sermoncs ct bcnedictioncs scducunt corda innoccntum. Et
S. Grcgorius 5. Morol. cap. 11. alins 12. Plane sempcr
VOL. X.
scit, scd strcnuc progreditur cl accclcrat. Unde cxplicans
subdil: Et perdilio corum non dormilat. Hoc cst quod pec-
catoribus intonat Isaias cnp. 30. 33. Prxparata est ab hc-
ri Tophet, a rcge prxparata. profunda. et dtiatata. iSu-
trimenta eius ignis ct ligna mulla : flUus Domini sicut tor-
rens sulphuris succendem cam. \nie ibi dirtn.
Si ESiM Dbus amcelis pecca:«tibus mox pepbrcit. )
Suboudi,mullo niu|;is lioiiiinibus vilibus, piila lia?reticis,
noii parcct,uti cxplimt Pctrus v.O.ct ll.iln (^nssian. I. 12.
Instit. cap. 4. ot Damasc. l.Pnralip. cnp.O. 1'cccantibus.
intclligc ct in pcccalo suo usqiie ad fincm pcrsistcntibds :
na>/i quod in hominc cst mors. hoc in angetis cst casus teu
lapsus, puta. vk-o, pirnitcntia! ct incriloruin lerminiis, ait
Nysscn. vcl potiiis Ncmesiuslib. 1. de Hominc rap. 3. ct
ex co Damasc. lib. 2 cap. 4. Sicut crgo homo cst viator
usquc od morlcm, potcstque poeniterc et salvari: sic ct an-
7G
602
Commentaria in Epistolam 11. S. Petri. Cap. II.
AnReii geli liabuerunl aliquod spatium, licet breve, quo fuerunt \ El cum ilerum inlroducil primogenitum in orbcm ierrse,
voliinlas " " ■ ■ ■ ,. .. r-. , , I. r^ • T^ 1
esi flexi
biiis.
Peus non
pcpercit
angelo
peccan-
ti , sed
liomini ,
ob quin-
que cau-
sas.
1.
viatorcs usque ad lapsum e cjelo, in quo poenilere poluis
sent, ait Nyssenus, si voluissent; sed noluerunt, idcoque
omues cccidcrunt et daninali sunt, uti passim docent l'a-
tres et Doctores. Nec allud voluisse videtur S. Thom. 1,
p.q. 63.et64.cum aitan^cli, uaturamsccundum volunla-
tem essc iiinexibilem, ut in eo quod semel dfllberale ele-
gll,constonter persislat, uti de fucto in sua cleclioBe per-
stilcrunl omnes tam boni quam mali : inflcxibilcm enim
intellcxil, quia segre flectitur, eo quod prius omnia exacte
considerct et perspiciat anlequam eligat, quod liomo saepe
non fucit, ideoque facilius flectilur nuitatque propositum.
Alioqui enim angelus cum sit liberrimus, absolute flexi-
bilis est, potestque mutare electionem, uti evincit Scolus
in 2. dist. 6. q. 2. el Gabriel ibidem q. 1. a. 2. Credibi-
le tamen est Deum eis non dedisse gratiam cxcitanlem ad
pocnitcudum necessariam , eo quod liberrime peccarint,
et in peccato se obfirmarinl, uti docetS. Greg. 2. Moral.
cap. 3. vel 4. Cassian. collat. 4. cap. 13. et 14. Prosper .j
lib. 1. de Vita conlcmplativa cap. 3. Fulgentius de Fide "
cap. 3. Isidor. lib. 1. de Summo bono cap. 12. sentent.
11. S. Anselmus lib. 1. Cur Deus homo, cap. 16.
Et hac de causa nonnulli Doclores censent daemones
inox ut lapsi sunt in peccatum, fuisse in via; suae termi-
no, ideoque non potuisse resurgere per pceniteutiam et
salvari ; scntentia tamen damnationis in omnes prolata
non fuit a Deo, nisi cousummata eorum in peccalo perse-
verantia et obstinatione, qua prolata, illico e caelo in tar-
tara prsecipitati sunt. Vide Gabriel Vasquez 1. part. qu.
64. art. 2. disp. 239. cap. 7. ubi et ex Patribus quinque
causas recenset, cur Deus pepercit homini peccanli, non
angelo. Prima est, quia homo fragilis per imbecillitatem
carnis peccavit, ideoque misericordiam est consecutus :
angelus vero purus vegetusqiie est spiritus: ita S. Greg.
4. Moral. cap. 9. alias 10. et Damasc. lib. 2. de Fide cap.
3. Secunda, quia angelus nullo suadente peccavit, homo
autem suadente diabolo: ita S. Gregor. loco citato. Ter
dicil : Et adorcnt eum omncs angeli Dci. Eamdem senlen-
tiam tenet Cathariuus hic, eamque innuit Tcrtull. iib. de
I>aticntia, S. Basil. hom. de invidia, S- Cyprian. trac. de
Zelo et livorc, S. Bernard. serm. 1. de Adventu, Rupert.
in cap. 5. ct 8. loaunis et alii.
Sed rudentibus ( pcrperam aliqui apud Dedam legunt,
riigientiljux J inferni detractos in tabtakum tbadi-
DiT CRICIANDOS. ) lUidentibus . id est, catcnis infernali-
bus, scilicetigni et inferno eos alligando, ut nulla pote-
stale aut vi ca excuterc, aul ab iis sc libcrare valeant.
Grajce csl (7;r.|5ai; ?oyoj, id est catenis califjinis, vel noctis.
Per rudcntes inferni, S. Pctrus significat potcstatem, ius
et vim quam habuil et excrcuit infernus, quasi minister et
liclor Dei, in angelos in cselo niox ut pcccarunt, etaDeoRuden-
damuati sunt, ut scilicet illos deturbante Michaele cum'es"'fej^-
sociis angelis bonis, sua quasi vi supernaturali, qualeuus"' *'"'
scilicet erat instrumentum divinaj vindiclaj, e cajlis ad se
attraheret, sibique ut tortori et tormento indivulse et in-
separabiliter alligaret; sicut idem ille ignis inferni dsemo-
nes quocumque lerrarum vagantes ita detinet, ut activi-
tatem cius nusquam effugere possint. Sicut ergo ignis ve-
liemens suiim.queerit pabulum, adeoque si paleas aut sti-
pulas vel emiuus odoretur, illico eas invadit, corripit et
incendit; sic et ignis inferni suura pabulum odoratus in
cfelo , puta diemooes, illico eos ad se rapuit, detraxit et
flammavit, fecitque folles et fomenla gehennae. Ubi nota
paradoxon: nam tunc infernus habuit ius in ca;Ium,id est,
in angelos in Cc-elo^ideoque caelum fuit quasi infernus, imoCsluin
inferuo subditum. Nec id mirum: quia magis mirum est'"'^*',''"''
, c • • 1 subdilum
peccatum angclorum fuisse in caelo, quam pocnam pecca- qyj^do
ti.Ubi vidc et coUige ex poena hac,quantasil gravitas pec-
cati et superbise, qua> cielum quasi in infernum, angelos
in dKmoues commutarit.
Posstint tamen facilius ex Graeco, rudentes inferni re-
ferri uon ad vocein delraclos, sed ad vocem tradidit. q.d.
Tradidit Deus angelos peccantes ac maocipavit carceri et
tia, quia in angelis non est lapsa tota natura, sed pars il- (] igni infernali, illique eos in perpetuum devinxit, et quasi
lius; in homine vero lola natura lapsa est: posteri er
go Adae eo peccanle digni fuere venia , quia eius peccati
non fuere conscii : ita S. August. Enchir. cap.29. Quar-
ta, quia angelus ob summam mentis perspicacitatem ple-
na voluntate peccavit: ita Cassian. collat. 4. cap. 3. Quin-
ta, quia angelus creatus fuit in summo hoooris ordine,
quem in via habere poterat, et lantum per contemplatio-
nem sui creatoris confirmandus erat; ideo inde lapsus,
non fuit revocatus per pceoitenliam: homo vero in terra
positus destinatus generationi, ut inde ad meliorem vitam
sine morte transiret, in statu inagis remoto a beatitudine
constitutusest;etideo maius spatium constitutum estho-
niiui quam angelo, et poenitenlia homini concessa, non
angelo: ita Auctor de Mirabil. S. Script. apud S. Au-
gustin. lib. 1. cap. 2.
Porro peccatum luciferi etangelorom fuitsuperbia,quia
instigante lucifero rebellarunt Deo ; sed in quo ea sita fue-
rit variant Doctores. Primo, Gabriel Bicl et Scotus in 2.
quibusdam rudentibus, vel, ut Greeca habent, catenis ca-
liginis alligavit et firmissime astrinxit, ut eum numquam
excutere aut evadere possint. Hk ergo calenae et rudeu-
tes non sunt aliud, quam claustra inferni. Unde S. Aug.
lib. 11. de Civit. cap. 33. et S. Gregor. 8. Mor. cap. 11.
sic legunt: Sed carceribus caliginis inferniretrudcns, tra-
didit in iudicio puniendos, vel cruciandos reservari.
Hos rudeutes graphice depiugit S. Cyprianus de Lau-
dibus martyrii : Sxmens, inquit, locus cui gehenna nomen
est, magno plangentium murmure et gemitu, et cruciunti-
bus p,ammis per horrendam spissx caliginis noctem, sxva
semper incendia camini famantis expirat , globus ignium
arclatus obstruilur , et in varios poenx exitus relaxatur.
Tunc sxviendi plurima genera . tum in se ipse convolvit,
quidquid ardoris emissi edax flamma cruciarit. Bos gui-
bus recusata vox Domini, et imperia fuere contempta, di-
sparibus coercet exitiis , proque merito salutis exactm r»-
'es suas suggerit, dum pars sceleris discrimen imponit. At-
* 11. * U» lauw L/Ui^LUl C3. A 1 IIIIU, ^aUI ICI JLflUI CL .ZJUULUS lU £t. |-V / C» 0«tt3 OWjyfSI tV, U U l/t £JUI O O^GfrC-/ IJ t**Ol// f I
dist. 5. censent in eo silara fuisse, quod sibi in sua pul- *-' que haec qiiidem uuiversira oraniuo vere
Lucifor
appeiiit
uuioDCn
liyposta
chritudine et excellentia nimis complacueriut. Secundo,
alii iu eo quod noluerint pendere a Deo, sed sibi vivere et
sufficere. Tertio, alii in eo quod voluerint beatitudinera
sibi arrogare, suisque assequi viribus, non Dei; ita Ale-
xander, Albertus, S. Thomas, S. Bonavent. in 2. dist. 5.
et 6. Quarto, alii iu eo quod voluerint C£eteris praeferri et
nulli subesse : ita S. Augustin. libr. 14. Civit. 11. et S.
Gregor. 34. Moral. cap. 17. alias 14. lus, inquit, liber-
tatis appetiil ut prxessel cxteris et nulli subesset. Quinto,
probabiliter Franciscus Suarez lib. 7. de Aogelis c^ap. 18.
n. 13. censet eos ainbivisse unionem hypostaticam Verbi,
ut scilicet illa uni ex angelorum ordine, puta lucifero suo
principi, conferretur, non homini alicui , puta Christo.
Hauc enim unionem videtur appetiisse lucifer eamque in-
vidisse Chrislo , ideoque alios ad sibi consentiendura sol-
licitasse. Idipsum innuit Apostolus Hebr. 1. v. 6. dicens ;
Mox vero singula poenarura genera distinguens: Ei a-
lios quidem, ait, moles intolerabilis curvat; alios per ab-
ruplum clivosi tramitis collem vis sxva prxcipitat, et ca-
tenarum stridentium nexum grave pondus inclinat. Suni
et quos agens striclim rota et indefessa vertigo, et quos te-
naci inler se dcnsitate constrictos adhxrens corpori corpus
includat ; ut et absumat incendium , et gravel ferrum , ct
excruciet turba muUorum. Quse sane, nisi melaphorice
et improprie accipias, fabulosa etPoetarum figmenlis si-
niilia videntur: licet eniin certum sit in inferno damna-
tos variis pccnis et modis torqueri, tamen in dBemonibus,
qui coipus non habent, hoec locum habere nequeunt, nisi
quis dicat dajmones in inferno assumere corpora horribi-
lia, ut homines damnatos magis crucienl, magisque cru-
cientur et ipsi, quod insinuat Isaias c. 34. 14. ut ibi dixi.
Porro es co quod habct Griecus, calenis caliginis, multi
Commentaria in EpiMolam 11. S. Petri. Cap.II. 603
pcr caliginem accipiunt non infcrnnm, scd aercrn hunc ^ 3. dc Gcncs. ad litt. cap. 10. et Rupert. ia Gen. libr. i. DaEmo-
crassum : indeque doccnt acrcm hunc plcnuin esse da;nio- cap. 11. eos conditos fuisse in aere superiore , qui caelo "" "•*'
nibus : piirtcdi cniri) dainonuin dctrusnni esse in infcr- vicinusest, iudeque dctrnclos. Idcm censuit Eugubiniis Jj'"''"
iiuin, pnrlcin rcro hic vngari ad tentandum omues, quic ''b. 7. Pcren. Pliil. cap. 38. sed falso nixus fundamento, {,
in die iudicii relcgabitur in tartarn : ila S. Hicron. iu c
G nd Ephcs. v. 12. S. Chrysost. hom. 11. in Epist. 1. ad
Thessalon. Terlull. Apolog. cap. 22. Theodor. lib. 4. de
(irsccor. alT.ct. S. Antouius apud S. Alhanas. S. August.
dc Nntura boni cap. 33. ct 8. dc Civit. 22. ct Iract. 9o.
in loann. ct alibi; qui et addit nercm hunc imurn posse
vocnri iiifcrnum. Ha;c sciilentia vera cst, scd non congruit
nostrjc vcrsioni, quaj habet rudenlibus inferni; hi enira
noii suiit in acrc; ncc eliam congruit Grajco Tapracw^a;,
id cst, in lartarum prxcipilans. Quarc caligo hsec accipi
dcbcl in inferno, uti cxplical ludas v. 6. dicens : Vinculis
xlernis sub calitjine rcservavil ; in inferno cniin sunt vincu-
In da;monuin aeterna, nou in aere.
Nota. T» nonpepcrcit, conlinet miosin : parum enim di-
cit, sed longe plus significat, q. d. Non pcpercit, sed irre-
scilicet quod angeli sinl corporei, et quoad corpiis ex ac-
recrcnti. Secundo, S. Hieron. (quem sequitur nosler Lo-
rinus ct .\scanius .Martincogus in Cen. cnp. 1. et Franc.
Suarez tract.dc angclis lib.l.c. -4.) Iib. C. in Isaix c. 14.
13. cxplicans illud Lucifcri: In cwlum conscendam , su-
per astra cxli exallabo solium McuTO.censetLuciferum et
dajrnones crcatos csse in firmamento, sive sphaera oclnva,
ia quo sunt stclla; etastra, indcque voluisse consccndere
in ciElum empyreum. Tertio.S. August. 11. dc Gencs. ad
litler. cnp. 17. ct 19. ccnsct daemoues crcatos in mundo
isto inferiori, angclos vcro bonos in cilo. Quarlo, S. Tho-
mas 1. pnrt. qiixsl. Gl. qiiaestiuoc. 4 ad 2. insiiiuat an-
gclos infi:riorcs, qui prxsunt crcaturis. utcaclis, elemen-
tis, in illis ipsis esse crealos, ca;tcros vero in caelo empy-
rco. Quinlo.alii passim ccnsent omnes angelos tain bonos
vocabilem iii eos protulit damnationis sentenliam , luxla o qiiaiii malos crcatos esse in caelo cmpyreo , indeque ma- GeDuina,
illud 1. Hcgiim 15. v. 29. Triumphulor in Israel non par-
cet, et pwnitudine non fleclelur: neqiie cnim homo est, ut
ayat pwnitcntiatn. Quare crror Origenis iam oliin damna-
tus est, da;moncs aliquando a Dco rcvocandos et salvan-
do9 fore. Quo accedit Ambrosiasler in cnp. 3. nd Kphes.
asserens aliquus ex daemonibus pcr Pnuliiin libcrntos ab
crrorc. pcccoto, ct Luciferi tyrannidc. Hiic aliqiii rcfcrunt
illud Scvcri Siilpitii,quod ipse ascribit S. Martino in Vila
eiiis cap. 24. ubi narrat S. .Martinum diabolo cnergume-
num possidcnli dinisse: Si prenilerc ct convcrti vis, Deus
lui miscrebitur . Vcruin gi id dixil S. Marliniis, non abso-
liitc dixit Dcum miscrturum dinboli, scd coiiditionatc^sci-
licet si pu;nitere vcllet : alqui condilio haec cst impossibi-
lis; dxinon cniin obstinatus cst in rnalo, prorsusquc im-
pffinilcns poenitcre nec vull ncc polcst: crgo pariler im-
possibilc cst secundum lcgem ordiuariam ut Dcus eius ini-
Bercatiir. Quare verissime S. Aiigusl. libr. 21. Civit. 23.
los a .Miehaele et sociis praecipitalos in tarlara; ila Glos-r"^*"''^"
sa, Bcda homil. 2. Hexacm. qiiod opus alii lunilio nscri-
bunt, Magister sentenl. in 2. dist. 2. S. Thomas et Scho-
lastici 1. part. qiia;st. Gl. art. 4. Italio est prima. quiaprobai.
angcli siint nobilissima; creaturo! et purissimi spiritus : i.
ergo eis debebatur nobilissimus el purissimus lociis; la-
lisautemestcaelum cmpyrcum. Secundo. quiaangeli crea- 2.
ti sunt primo die mundi, scilicct cum ipso rnuodo. Priino,
aiitcm dic tantuin creatuin est caeliim einpyreiim, lerra et
abyssiis aquarum : cacteri cniin ca^li crcati siinl quarlo dio
mundi, uli oslcndi Gencs. 1. v. l.ctscq. Ergo neccssum
fuit angelos omnes crcari in cilo non alio, quam cinpy-
rco. Tertio, caelum empyreum cst iinmubile; caeteri euim 3.
cacli inovcntur et raplantur motii primi mobilis, angeli
aiilcm sunt quicti et stabiles, nec dccct eos raptari instar
CiXlorum : aut locum doiniimque eorum raptari ipsis irn-
motis, ut sua eis scdcs ct locus cripiatur: ergo creati sunt
Tencalur, ait, pxum et immobile. nullum rcf/ressum ad C in caclo immobili, puta empyreo. Quarto, quia in empy- 4
iustiliam vitamque sanctorum diabolum el anqelos eius ha-
biluros : quia Scriptura qu:e neminem fallil, dicit eis Deuni
non pepercisse , et sic ab illo rssc inter impios pr:cdamna-
tos, ut carceribus: caliijinis inferni relrusi tradercntur .ser-
vandi, atque uUimo iudicio punicndi, quandoeos xlcrnus
ignis excipiet. ubi cruciabuntur in siccuta sxculorum.
Dbtractos im TARTABtM.) Gra;cc significantius est rap-
rotpuT-ji;, i|. d. Turlarizani. sidcrans, fuliiiinnns, ndlgpus-
Tart«ru$ que in tartara. 1'orro tarlarus. et in pliirnli tartara dicun-
Jicio»"'" '"'^ airo To-j Tapa^Tjtv , id cst turbare; aut potius «n-o tou
TapTipcSiiv, id c%\.,a tartareo trcmore friijoris : tartaruser-
go significal Incuin frignris inaximi; ita cx Hcsiodo PIii-
tarch. npusc. de primo frigido. Sicut crgo infcrnus dici-
lur gchenna ali igiic cl nrdorc. iln idcin diritiir tarlarus
a frigore et gelu, iuxta illud lob 21. v. 19. .id nimium ca-
lorem trnnseat ab at/uis nivium, qiiod dc infcrno cxplicat
IMiilippiis Prcsbylcr, Hcda, l.unn. S. Thom. Sliinica el
nlii. Idcin signincnt stridor dcnliiim , di> (|uu Chrislus
reo cst sedcs et ihronus gloriae Dci ; illius aulem stipato-
res sunt nngeli : crgo, ctc.
Porrolsaiic locus non coocluditLiicifcriim crealum cs-
se in firmamcnlo; nlius enim est scnsiis Isaiae, ut ibidcni
dixi: alioqiii ex eodein loco concludendum cssel Lucifcrum
creatum csse in infimn acris regione; ait cnim : Aseendam
supcr alliludinem nubilum; imo, scdcbo in monle testa-
menti in laleribus Aquilonis, hoc cst, in monle et templo
Sion. Loqiiiliir crgo Isaias de hominc tcrrcno , puta de
rege Bnbylnnis, nt ipse ait v. 4. non de diabolo.
Diccs, Adam creatus est exlra paradisum ct Iranslalua
cst a Dco in pnradisum: crgo pnrilcr dccuit angclos non
crcnri in loco glori.e, qui est ca'lurn cinpyrcum, scd ad
illum pcr mcrila Irnnsferri. Ucsp. ncgo conscqucntiam ;
ct nd nntcccdciis dico .Vdamiim condiliiin fuissc cxlra pa-
radisuin.qiiia ipse crat tcrrcniis et tcrr.T tolius dominus,
nc postcri cius spargmdi crnnl pcr oinnes lerra; regiones.
Addc idcin pcnc cssc crsnri in pnrndiso, el rnox n crea-
Mallh. 2,'i. 30. el 41. Slridor cnirii hic oriliir c\ frigorc. D lionc grntuilo collocnri in parndiso, iiti conligit Adamo;
Undc Hcdn I. 5. Hist. Angl. rcftrlS. Dicthclmuin vidisse
nnirnns iii l'iirgalorio salirc nb ignibiis nd nivcs. Tarlnriis
ergo cst locus infcrorum profiindiis ct irntis, ait Scrvius
cl Suidas. Undc Virgil. G. .F.ncid.
7'hwi larlurns ipsc
lUs putct in pr.rceps tuntum. tcndilqiie sub umbras,
Quiiutus iid nlhcrcum culi su.\pcctus Olijnipum.
Idem ibidcni :
Ihnc via tarturri qu:c frrl .\ehcrontis ad undas,
Turbidus hir rwno, vastaquc voraijine gurges
.E^ituut, ali/ur imnem Ciici/li> rrucliit iircnam.
Qu.v rajUdus jlammis ambit torrrntibus amnii
Tartarcus Phlryethun, torquelque .sonaulia sajca.
Ct Liicrclius lib. 3.
Tnrtarus horrificos cructans faucibus xslut.
Quaercs, cx qiio loco dclracli siint dicmoncs, rl consc
quculcr ubi fuure crculi'/ Ilcsp. Primo, S. August. libr.
undc ctEvn rondiln cst in pnrndiso: angclis vcro ob nalu-
rae cxcellcntinm iiulliis nlius crnl convcnicns locus.qunm
ra;liiin cmpyrciiin. 1'orro si Adnrn paradisum contamina-
vil pcccnndo, qiiid miruin, si Lurifcr ca'liim qiioque cm-
pyrcurn conlnminnril pccrando'? ncc cnim locus.sed per-
sonn pcccuns propric pcccalo conlnminnlur.
Notn. S. 1'clriis compnrat ct nd.Tqiial hic ha;rcsiarcha9 n.xreiici
Lucifcro, h.rrclicos d.cinonibiis,ha;rcsim coriirn pcccato, »'1"'*'.
(nrn in ciilpa.qunrn in ptrnn. Primo.qiiia Liicifcr pcccavit "■ j^
inlolcrnndn siipcrbin, iln ct h.Trcsiarchn. Secnndo, qiiia ^!
Lucifcr ct d.Tinoncs rcbcllariinl Dco cl Ecclcsia; c.tIcsII :
sic cl htcrcliri rchcllant Dco ct Ecclcsi.T lcrrcstri. Tcrtio, 3.
Liicifcr cuin dxmonibiis commisil crimcn laisa; maicstalis
diviiia;; ciiiscnim tlirontim voliiit invadcre ciimdiiit: In
cxlum con.<icendam.suprraflra Dci cxaltabo solium meum,
siwilis rrn Allissimo, lsnia> li. 13 Sic ct h.Trclici coin-
miltunt crimeu lajsa; maicslalis diviux: quia cius vcrita-
60i
Commenlaria in Epislolam II. S. Pelri. Cap. II.
tem, fidern, religionem, cultum, Ecclesiam, Sacraraenta A i^ijvoj;, id est, eos qui puniuntur et cruciantur
impugnaiit:ac proinde no¥umqunsiDeum,novam fidem, »i:-..: «. i,^. i .„:._:i:u .»»...1. oi
religionem, Ecclesiam inducere salagunt,in qua haeresiar-
cha praisideat quasi terrestrisLucifer,assislunt ei haereti-
ci qui ei crcduot quasi angeli et dajmones. Quarto, Luci-
fer satagit ornncs lam angeios quam homines secum tra-
here in ruinam : sic haeresiarcha plurimos seducitjsecura-
que trahit in perniciem et gehennam. Quinto, quia Luci-
fer auclor est omnis hairesis, adeoque multi hKresiarchae
habuerunt dxmones paredros et familiares, uli oslendi 1.
Timoth. 4. 1. Unde Cassianus Collat. 7. cap. 32. affirmat
se daemonem audisse confitentera , se per Arrium et Eu-
nomium impielatemsacrilegi dogmatis edidisse. SaneLu-
therus libr. de Missa augulari, et ad Electorem Saxoniaj
fatetur se cum diabolo plusquara modium salis comedis-
se, ab eoque argiiinenla accepisse quibus Missam impu-
gnaret.Calviniis Bucero obiicienti sibi studium coiivician-
di et maledicendi respondet Epist. ad eumdem, hune esse
morbum suinon lam ingenii, quam genii, utique mali; se
Aliqui es hoc loco et similibus, ut Matth. 8. 29. ubi dae- Dxmo-
raones rogant Christum ne eos mitlat in abyssum, pu-"«»»Die
tarunt dtemones necdum cruciari igne gehennae, sed eos jl*™^"^.
cruciandos post diem iudicii : ita videtur loqui S. lustin. cianiur
contra Tryphou. Irenaius lib. 5. c. 33. S. Hilar. can. 8. in '8ne-
Matlh. Euseb. 4. histor. cap. 17. vel 18. Lactant. lib. 7.
cap. 26. Sed certum est doimones omnes, etiam qui ia
hoc aere vagantur.cruciari igne gehennae, sive quod ignis
ille agat in distans, sive quod ignem illum invisibiliter
secum ferant, illique sint alligati: ideo enim Deus delra-
xit eos in tartarum, ut ibi iugiter crucientur et ardeaut.
Quare Patres iam citati explicandi sunt de poena acciden- '" '"'"•
tali : haec enim dajinonibus accrescet in die iudicii. Primo, ^cu"»-
quia in iudicio universali coram omnibus angelis el homi- o».
nibus, publicam nccipient damnationis sententiam aChri- I.
sto iudice, cuius facies et ira adeo erit horribilis, ut dae-
mones et damnati mallent raanere in inferno ibique cru-
ciari,quam inde exirc in vallem losaphat ad iudicium.iux-
enino a genio quodain impelli, ut sive scribat, sive con- B la iUud ApocaL 6. 16. Dicunt montibus et petris: Cadilc
cionetur. assidue maledicat el convicietur. Zuinglius lib.
de Sujiplem. Eucharist. profitetur se noctu edoctum mo-
dum clelorquendi vcrba consecrationis : Hoc est corpus
meum, nimirum explicandocorpusperfiguram corporis;
additque nescire se an genius hic albus, an ater fuerit.
Carolsladium a dajmone abreptum publica est fama. Ho-
sius lib. de Hajresibus, scribit uonnnllos decies per diem
diaboluin adorasse,indeque vocatos DKraoniacos. Huc fa-
cit quod Tertull. lib. de Praescript. cap. 43. et seq. scri-
bit hajreticos commercia habere cum magis ; imo prinium
haeresiarcham Simonem, eiusque discipulum Menandrum
fuisse inagos. Hoc sxculo est secta diabolistarum , nui
gloriantur so sortiarios esse, et diaboli charactere insigni-
tos, quem ubi vino incaluere, nudata carne ostendere non
verentur. Auditum est ex ipsorum confessione, quod nu-
merus eoruin usque ad sexaginta millia in Galliis excre-
Terit. Dicunt se aliquid credere, ubi id expedit: nihil vi-
supcr nos, ct abscondile nos a facie sedentis super thronum,
et ab ira Agni; quoniam venit dies magnus irx ipsorum,
et quis polerit stare ?
Sccundo, quia in iudicio auferetur eis omnislibertas va-
gandi per terram, et tentandi perdendique homines, ac iu
infernum quasi in carcerem perpetuum nunquam inde exi-
turi recludentur;quod valde eoscruciabit:unde doimones
rogarunt Christum,neeo3 raitteiet in abyssum.Matth.S.
Tertio, qiiia in iudicio omnes Angeli et Beati cum Chri-
sto eos condemnabunt et incrcpabunt, 1. Corinth. 6. 3.
Sapient. 5. 1. Rursum dxmones in iudicio videbunt An-
gelorum et Sanctorum gloriam, eosque in thronos et se-
des sibi olim destinatas succedere et evehi.se vero in ge-
hcnnam deprimi; quod eos valde cruciabit.
Quarto, quia tunc simul omnes damnati et daemones
trudentur in gehennam, ubi quisque caeterorum omnium
tormenta videos, iisdem cruciabitur, pracsertim quia unus
III.
cissim credere, ubi sic expedit; ita ex libro Parisiensi Re- p alteri ibidem maledicit eumque execratur , aGDigit et tor-
le ab eis *•• quet, praesertira eos qui ipsuin tentarunt ad peccatum ; id-
sciua in Centuria seclarum. Caveat sibi quisque
quasi a diabolo, pra;sertim principes; nara in eorura aulas
et aniinos, ut eorum sint consiliarii, sese insinuare sala-
gunt siniiilatione sapientix. Vide nostrnm Delrio pra^fat.
in Disquis. inagic. ubi quinque causas recenset, cur hoe-
resim comiletur magia: unde Apocal. 9. 3. locuslae re-
prajseatantcs haereticos exeunt de puteo abyssi. Hinc et
Antichrislus, qui erit caput et princeps haereticorum, ita
possidebitur a diabolo, ut videatur esse da!mon incarna-
tus. Unde de po Apostoius ait 2. Thess. 2. 9. Cuius est ad-
ventus secundum operalionem Satanx in omni virtute , et
signis el prodigiis mendacibus, et in omni seduclione ini-
quitatis. Sexto, sicut Lucifer est imus in inferno, sic et he-
resiarchae sunt profundissimi in inferno, quasi assessores
Luciferi. Qiiocirca S. Chrys. contra Arrianos ita conclu-
dit: Arrianus est, ergo diabolus est. S. Athan. vero ser. 2.
contra Arrian. Arriuin vocat atheum. S. August. 21. Ci-
vit. 25. docet haereticum esse peiorem Pagano. Rationein
eoque daranationis eius fuerunt causa, uti fuere daemones.
Hoc est quod ait S. loannes Apoc.20.9. Diabolus qui sedu-
cebat eos, missus est in stagnum ignis et sulphuris , ubi et
bestia et pseudopropheta cruciabuntur die ac nocte in sxcu-
la sxculorum. In inferno ergo omnes se invicein criiciant,
ringunt, et laniant quasi canes rabidi. Hoc est qiiod S.
Clemens 7. Const. 53. ait Christum venlurum ad iudicao-
dum diabolum mundi deceptorem. Et Lactant. lib. 7. 26.
iu die iudicii ait, Dominus illorum [ impiorum, puta sa-
tanas} cum ministris suis comprehendetur, ad poenamque
damnabitur ; cum quo pariter omnis turba impiorum pro
suis facinoribus in conspectu angelorum alque iustorum
perpetuo igni cremabitur in xlernum. Denique S. Bona-
vent. in 4. dist. 47. art. 1. quaest. 4. insinuat essenlialis
etiam poenae daemonum partem in diem iudicii diflcrri ;
veriim hoc aliis passim non probatur.
Et OBIGINALI MUNDO NON PEPERCIT. ) Graece ap;^«iou Vcr$ 5.
dat: Cumpeior utique sit desertor fidci, et ex desertore op- Dzoo-fiou quod Pagnin.et Vatab.vertunt,p/-j4ro mundo;Q.\ai
pugnator eius effectus, quam ille qui non deseruit quod
minquam tenuil. Et Tertull. libr. de Patientia: Elhnici ,
ait, non credendo credunt multa de Deo naturali lumine
cognila : at hxrelici credendo non credunt; quia dicunt se
credere verbo Dci, cum revera non credant.
Tbadidit cbuciandos in iudicium bbsbkvari.) Loqui-
tur S. Petrus de daemonibus, quasi de reis iani damnatis
ad exlreiiiuin supplicium : hi enim post damnationis sen-
tentiam Iradunlur coinmentariensi, ut eos in carcere as-
servet et vincial douec educantur ad supplicium. Simili
eniin modo Deus dxniones mancipavit inferno usque ad
diem iudicii et supplicii. Licet eniin to cruciandos non sit
in Graeco, lainen intelligitur. Suspicatur Gagneius no-
struin interpretem pro T/.poupsvou;, id est, eos qui servan-
tur; aut TET/)pr,fi-voj;, id est servatos, hoc est servandos,
lcgisse Tstpoufiivou;, id est afflictos, vexatos, ac pro eo ver-
tisse cruciandos: quiu et codices nonnulli habent zo^ai^o-
rius, antiquo; Gagneius, rudi et imperito, scilicet in co-
gnitione Dei et rcrum salutis. Originalem ergo inuudum
vocat priscuin et priinaevuin, qui fuit ante diluvium: lunc
enim fuit origo raundi et hominum in Adamo,a qiio deci-
inus ftiit Noe, sub quo Deus totum istum mundum punivit
diluvio;eo quod ingratus.el recentis originis accrealionis
et Crcatoris sui iinmemor, ad carnem et scelera dellcxis-
set; prajsertiin cum posteri Sethconnubia iunxeriint cuin
posteris Cain, uti narralur Gcnes. 6. Post exempluni pu-
nilionis dajmonuin proponit S. Petrus exeinplum diluvii,
qiio Deus omnes peccatores inersit, totumque mundum
pcrdidit, ul quisque impius, praesertira haereticus, sccum
cogilel: Si Deus toti inundo non pepercit,ergo nec mihi,
qui unus . t solus sum, parcet. Jimiles"
Nola. Sicut paulo antc haereticos et hzeresiarchas coiu- „iganu,
paravit S. Petrus Lucifcro et diabolis,ita hic eosdem com- bus.
parat gigantibus; hi enira fucrunt causa diluvii. Priino
1.
Commentaria in Epistolam 11. S. Petri. Cap. II.
COj
II.
III.
IV.
rrgo, sicut gigantes nali sunt ex luiuria filiorum Dei, pu- ^ sibi est, quxrat , sed quod omnibus. JJxc nos requicscere
" ■' '-•-■-... u._.: „..i. r„;„i facil ab operibus iniquitatis, hxc revocat a trisliiia: quia
dum ea quue iusta sunt gerimus, nihil timemus purx con-
scientix securitate. Et cap. 20. docet ob iusliliam Noc fa-
ctam esse humani generis instauralionem, A'ec<C//«M cor-
pus generis humani vcl abolitum videretur in tcrris. vel a
Dei abscissum gratia relinqueretur.clc. Et ideo iustus quem
non videbat Dominum, requirebat corruptelxcxors, cupt-
dus xternitalis. Idem S. Ambrosius in Psal. 118. oclon.
7. asserit Quod tnoch propter devotionem raptus ad cx-
lum, terrenx malitix virus evaserit : quod JSoe propler iu-
stitiam diluvii victor. gcneris factus humani superstes sil:
quod Abraham proptcr fidem, scminarium posteritatis sux
toto orbe diffuderil: quod hrael propter laborum toleran-
tiam, populum credcnlium proprii nominis signaculo cou-
secravcrit: quod David proptcr mansucludinem regali ho-
nore donatus. senioribus fratribus antelatus sit ; quod Elias
proptcr zelum Dei curru elatus in aerem, cxlestis sedis ho-
spitium novi gcncris acquisierit incotatu. Vide S. .Vugust.
ta posterorum Selh, cum filiabu» hominum, pula Caini,
Genes. 6. v. 4. ita luxuria multos monachos et apostalas
odigit ad haeresira, ut fiant haereticorum minislri.
Secundo, quia sicut gigantes fuerunt supcrbi ct jjo^st-
^•ot, sic et hajrctici suntTitanes superbissimi, qui conlra
(!hristura et Deum pugnant, tandemque fiunl athei el a-
Iheismum inducuot.
Tertio, sicut gigantes fuerunt tyranni et opprcssores
horoinum, sic et haeretici.
Quarto, sicot Nemrod et gignntcs aedificarunt lurrim
Babei, quasi contra cilum et Deum pugnaturi , sic cl hae-
retici aedificant Ecclesiam schismatis el confusionis,quara
signilicat Babel, utEccIesiam tam caelestem, quam terre-
strem oppugnenl.
Quiuto, sicul Deus giganles mersit diluvio et prwcipi-
tavit in lartara; sic et hterelicos prajcipitat.Vide dicla de
giganlibus Ccnes. 6.
SBD OCTAVUM NoE ItlSTITIiE Pn.«COSBM CISTODIVIT '
Titelmannus ccnsct Noe fuisse oclavum ab Adamo, sed B serm. 40. de Tcmp. ubi Noe charitalem sanclitatenique
fallitur: fuit enim ab eo decimus. Dicilur crgo octavus, demonstrat et celcbral.
scilicct eorum qui per arcam salvati sunl: alludit cuim
S. Petrus ad id quod dixit Epist. 1. cap. 3. 20. Ocloani-
mx, id est, homiues, salvx factx sunl per aquam ; corura
ergo octavus fuit Noe. Alii e.i loscpho 1. Anliq. cap. 4.
et 5. ccnscnt Noe fuisse octavum praeconem iuslitiac, quia
secutus est spplem generationes, quibus postcri Seth co-
luerunt iuslitiam ct sanctilalem. Alii octavum dici censent,
quia natus est anno octingenlesimo.non a crealione mun-
di; ab ca enim natus est anno 10o6. sed ab inchoala im-
pietale el corruptione mundi, quae ante Noe duraverat per
septingcntos annos. Alii septcm alios praeconcs iustilia)
illo acvo comminiscuntur, quos Scriptura nouexprimat,
quorum oclavus fuerit Noe. Sed primus sensus est gcnui-
nu9. Porro Philo libro de congressu quxrendx eruditionis
gratia, nolat Noe qui priraus in Scriplura nominatur iu-
8tU8, fuisse dccimum ab Adamo, Vt, inquit, aperte doceat.
CuSTODiviT.) Tum in iuslitia, tum in vila , ne perirct
diluvio, scd cssct conscrvalor et reslauralor generis hu-
mani , ac paler et palriarcha novi po#t diluvium sa;culi.
DlLLVILM MLNDO IMPIORLII INDLCE53.) Mundum im-
piorum vocat non solos impios, sed toluni mundum impii<
plenum: tolus enim mundus propler impios, cum ipsis.
diluvio mersus cst. De Noe et diluvio, vide dicla Gen. G
Et CIVITATES SoDOUOBLH ET GoJfOBBHiBORHI 1.-« Cl- Vc
NERE» redigexs.) Impiis , pula haereticis, proposuit S.
Petrus primo, punitioncm da;monum; secundo.vindiclain
diluvii; hic tertio, proponit conllagralioncra Sodom» ct
Gomorrhae ob infanda scelera et praepostcras libidincs.
Quocirca mcrito luslinianus imper. Constit. Pfovclla 77.
vetans eas, nuncupat illicilas, impias el diabolicas luiu-
rias, ob quas Deus orbi graves clades immillal. Alque
Valentinianus, Thcodosius el Arcadius imper. eas llani-
quod sicut denarius numerorum qui deinceps unilatem se- n mis puniendas, ac pxdcrastas cxurendos sanxerunt, sicut
quitur, est perfectissimus ; ita iustilia in anima revera fi- Deus exussit Sodoniilas , imo tolam Pentapolim, licct a-
nis esl vilx actionum
Noln.Noc vocatur iustitix prxco,PT'mo,qu\a prxnun-
tiavit iustam scclcrum vindiclam mundo imminentem per
inslans diluvium. Secundo, quia ipi^c fuit cullor iuslitias
ctaanclitatis,eamque verbo et excmplo depra>dicavit.Ter-
tio, quia fuitProplicta et pra:nuntiavit advenlum iusti, pu-
to Chrisli , quod scilicct ipse carncm assumeret; ac pro-
inde indignum cssc carncmmacularc gulaetvenerc, quam
Filius Dci ad Divinilatcm essel cvecturus. Hinc losephus
lib. 1. Anliq. cap. 4. Noe, inquit, facta corum (hominura
8ui aevi) molestc el indignc ferens suadebat , ut in melius
fnentem ac opera sua transmularent. Verum cum videret
iltos sibi non parere, tolosque vitiorum dulccdini succum-
bere ; veritus ne et se et familiam suam interimerent, scce-
dens cum suis in aliam rcgionem migravit. Et Deus viri
iustitia delectatus, non atiorum solum malitiam dumnavit,
sed cum dccrcvisset universum humanum genus extinguc- , , , „..
rc. atiuilque novum et a vitiis purum instaurarc, primum D nem inferiii repra^scntct. L.ndc losophilib. 5. Bclli cap
poli
nicenissimam et ferlilissimam , in cineres redcgil, ne vet
rcliquiae tauli tamque enormis et infamis sceleris in ler-
ra extarent. Sic et ha;resiarcha; ignibus Iradunlur quasi
piacula et calharmala lerrae ne eam inquinenl.scd expienl ;
ipsi enim non raro corporales, sed semper myslici sunt
Sodomita;; quia fidem adulterant, et pra;posteram indu-
cunt ; qua de causa eos hic Sodnmitis comparat S. Pclrus.
ExEMPLLM EORLM QUI IMPIB ACTLRI SL.NT , P05E5S.)
Scilicct hoc oxcmplo oslendcns omnes impios similitcr ac
Sodomitas punicndos esse, cl percnniler arsuros in ge-
lienna: cuius rei urro-ieiytxi, id est, cxemplum, imago, spo-
cimen, paradigmo, cxeinplar, similitudo ct typus fuit ia-
cendium Sodoma; : quod lanlum fuit, ut cliamnum lcna
illa lota sit caliginosa et fumigans, plena bituminis, nll
vivum alens; quin et frondcs, llorcs et fructus moi ut
carpuutur in cincres et favillas vcrlunlur, quasi ignis pri-
stinus ibidcm adhuc lalcns pcrdurcl, ilaquc ignein pcrcn-
vitam eorum brcviorr spalio circumscripsit , ct abrogata
tongxvilale inlra 120. annos cocrcuit : dcin contincntcm
terram in pclagi facicm trammutavit .alquc ita genus iltud
ubolcvit univcrsum.
Quorircn 8. Paulus ila rplebrnt Noo eiusquc fidcm ct
iustitinm cnp. II. nd Hob. 7. tidc Noc responso accrpto
de iis qu:c adhuc non vidcbantur , tnetuens aptavit arcam
in salutcm domus su.r . per quam damnavil mundum : ct
iuslilix qux pc.r fidcm cst. hxres cst institulus. El S. Am-
bros. lib. 1. dc Noe cap. 1. Noc, nit, Dominus Dcusadrc-
novundum .^cmcn hominum rcscrvavit. ut essct iustilix se-
minarium. rtc. ut dum Noc tanctum maiorcintcntionccon-
sideramus, rcficiamur ct nos, sicut omnc gcnus in ilio re-
quicvit itb operibus .sui.i atquc trislitia. Vndc ct Noo dici-
tur Latine iustus, vcl rcquics. Et mox subdil: lustitiam so-
lam tsse qux aliis potius nata, quam sibi, non quod utilc
5. Huic (.Vrabio') in<iuil, vicina est Sodomilca tcrra, olnn
quidcm tam frnctibus qitam divitiis civilatum forlunatn,
nunc autem omnis exusta, ut qux habilatorum impictatr
fulminibus conflagrassc mcmoratur ; dcnique adhuc in c:
divini ignis rcliquia^, cl oppidorum quinquc vidcre licct i-
magines, cl rcna.^^centes in fructibus cincrcs : qui calorc qui-
dcm sunt cdulibus similcs, carpcntium vcro manibus in fu-
mum dissolvuntur ct cincrcm. Et Philo lib. dc .Vbrahain :
lulmincus ignis (Sodomn>) ait, nunquam cxtinguitur : aut
scrpit. nut vaporat, quod oculis ipsisccrnitur .- cxlant eliam
argumcnlo cladis vctcris fnmus exhalans pcrpctuo, ct sul-
phur quod ibi foditur. Addc plnne videri omncs Sodomi-
tas ct Pcntnpoliins post incendiuin tcrrcslrc, damiintds
fuissc ad inccadiiim infornalo, uti docct S.Cyprinn. scriii.
dc Possioue. Hoc est quodS. Pctro eousonnns clnrc asserit
S. ludas V. 7. Sicut Sodoma e( Gomorrha, e( finitimx civi-
60G
Commentaria in Eptstolam II. S. Petri. Cap. 11.
iatcs mnili modo exfomicat:c,etahcuntes post carncm alte- l^scuium tibi; Septiiag. eyw uTTs/jxoririi;^, hoc est, egoprolc
ram factu: sunl cxemplun) ,if/nis xterni pcenam sustinentes. "' '' ' ' *" l--.:l — ^ •. — i:j:_-: ■ ..•
Et iustum Lorn oppressum a kefandorum (Sodoini-
laruni) iniuria ac luxuriosa conversatione eripuit.)
Per aogelos ceqiii; ac Noe eiipuit ob inipiis et diIufio;vi-
dc Hisl(irjnri) l.otli (jpncs. 19.
ASPECTU ENIM et auditu iustus erat.) q. d. Lolh c-
rcptus fuit ab incendio Sodomse, quia sanctis ct castis e-
rat oculis et auribus, cuni utriusque incesli et obscocni cs-
Bcnt Sodomitae: unde ipse lanlis eorum obscifnitalibus,
quas invilus fpgorrime vidcbat et audicbat.discruciabalur.
Cruciaba^t.) Legil inlerpres eoaTavitov, id est, excru-
ciabanl, in plurali: iam legunt in singulari i^jolcx-k.^zi, id
est.prMcw/w^.scilicet seipsum et auimam suam Loth; sed
eodem redit scnsus: tam enim Sodomit.-e suis infandis sce-
leribus excruciabant Loth, quam Lolh iisdem sc discrucia-
bat el discruciabatur, dicens illud S. Polycarpi de haereti-
cis : Deus borte, in qux tempora me reservasii, ut hxc au-
cliam ? testc Enscbio lib. 5. Histor. c. 20. Nam, ut ait S.
Grcg. 1. Moral. c. 7. Iniquorum vila non delectando iusti
aures atque oculos.sed feriendo tangcbat ; illam enim dete-
slabatur et execrabatur. Nota Iiic, Sanclorum est cruciari
scelcribus et oflcnsis conlra Deum et proximum admissis
in siia congregatione, urbe, provincia et regno. ItaDavid
l'salm.ll8. 139. Tabescere, ait, me fecit zelusmeus, quia
obliti sunt verba tua inimici mei. Et v. 138. Vidi prxva-
ricantes, el tabeseebam. Quia enim summe amant Deum,
eiusque honorem zelant , aque ac proximorum salutem,
hinc summe dolenl et cruciantur deDei conleraptu ac pro-
ximorum perditione.
NoviT DoMiNus Pios (Noe, Lolh, eornmque asseclas)
DE te^tatione ebipere.} Novit non tantum speculative,
sed et praclicc: novit ergo, id est, scit, potest, vult etso-
let (est metalepsis) pios eripere, iuxla illud quod promisit
per Isaiam cap. 43. 2. Cum transieris per aquas tecum e-
ro , et (lumina non operient te ; et cum ambulaveris in i-
gne, non combureris, et flamma non ardebit in te. Noe e-
nim ab aquis, Lolh ab igne liberatus est. Sic Deus libera- C
vit Abraham de Dr, id est, igne Chaldaeorum, Genes.ll.
31. lacob de manu Esau, loseph de inanu fralrum et car-
cere, Mosen et Hebrajos de manu Pharannis, David de
manu Saul, Susannain de manu senum, Danielein de la-
cu leonum, tres pueros de fornace, Mardocha?um de ina-
nu Aman, ludilh de manu Holofernis, Tobiam de manu
Asmodffii, Machabseos de manu Antiochi, Eliam de manu
lezabelis. Vere Psaltes : Multx, ait, »unt tribulationes iu-
storum,et de omnibus his liberabit eos Dominus,Vsa]. 33.
20. El Psal. 49. 15. Invoca me in die Iribulationis : eruam
te, et honorificabis me. Et Psal. 90. 13. Cum ipso sum in
tribulatione, eripiam eum et glorifieabo eum.
Dicant ergo Sancti in tribulatione cum Paulo : In omni-
bus tribuladonem patimur, sed non angustiamur ; aporia-
tnur, sed non destituimur ; persecutionem patimur, sed non
derelinquimur ; humiliamur, sed non confundimur ; cleii-
cimur, sed non perimus, 2. Corinth. 4. v.8. Et: Propter te
mortifieamur tota die , xstimcdi sumus sicut oves occisio-
go te, obiecto hostibus et opposilo validissimo cl ypeo. Hinc
a Davide de Psalm. 59. 9. Deus \ocaluT fortitudo capitis
mei; Hebr. maoz; Septuag. xp«T«iojcric,id est, firmitas, se-
curitas, munimentum. Et Psal. 9. 10. Adiutor in oppor-
tunilatibus, in Iribulatione. Prov. 10. 29. Fortitudo sim-
plicis, via Domini; Hebr. maos; Septuag. oyypwuci., id est,
munitio, arx, propugnaculum. Cant. 1. 8. Equitatui meo
in curribus Pharaonis assimilavi tc, hoc est, sieut populo
meo, cum a fronte mare rubrum obiectum fugam relar-
darel, a tergo fiirens Pharao cum copiis validissimis in-
sequeretur, a lateribus rupes transitum negarent, io lan-
tas angustias redacto, et omni humana ope destituto, op-
portune subvcni; sic et subveniam tibi, o sponsa mea, ia
quantavis angiistia.
Iniquos vero in dieh iudicii besebvabe crucian-
Dos.) Est hic antapodoton, sive redditio et expletio simi-
litudiois inchoatx v. 4. illa enim sententia: Si enim Deus
^ angelis peccantibus nonpepercit, inabsoluta pendet, et pen-
lidula suspendit lectorem huc usque: hic enim expletur.
Imo Hyginus Papa Epist. 2. citatis preecedentibus S. Pe-
tri dean elis.Noe, et Sodoma verbis, statim subdit: Quid
putalis iniquis et impiis perseverantibus in nequitia eorum
erit? sive haic ipse olim in Ep. S. Petri legerit, sive noa
lecta , sed iutellecta suppleverit. Sensus ergo est, q. d.
Si Deus angelis non pepercit , sed rudentibus inferni f/«-
tractos in tartarum Iradidit cruciandos in iudicium reser-
vari. etc. Ergo idem ipse novit, id est, scit, polest et vult
homines iuiquos, ut Sodomitas et inersos diluvio, ceete-
rosque in cliem iudicii reservare cruciandos. Hinc aliqui
censuenint damnatos non cruciari igne gehennae ante
diem iudicii: quam sententiam Graecis tribuit Guido Car-
melila : sed hic est error damnatus in Concil. Floreut. imo
a Christo Luc. 16. 19. ubi narrat animam divitis epulo-
nis criiciari igne gehennBe. Sicut ergo animiB sanclorum
post Christi mortem si plene sint expiatae, illico evolant
in caelum, ibiquc visione Dei beantur: sic animae repro-
borum illico rapiuntiir in tarlara ut igne exurantur, ait
S. Gregor. 4. Dial. 20. Quod ergo hie dicitur eos reser-
vari in diem iudicii cruciandos, inlellige quia tunc non
tantum ia anima, uti nunc, sed et in corpore quo resur-
gcnt,cruciabuntur, aliasque pcenas accidentales subibuut,
{Bque ac daemones, uti dixi v. 4.
Magis (Graece [Jia).tra, id est, maxime ; S. Hier. lib. 1. vers. 10.
contra lovin. prxcipue) autem eos, supple et repete id
quod praecessit, scilicet, Novit Dominus impios in diem
iudicii reservare cruciandos ; huic enim apte cohaeret, Ifa-
gis autem eos, qui post cabneh in concupiscentia im-
MUNDiTi^ AMBULANT.) q. d. Dcus in die iudic i puniet o-
mnes impios, sed maxime haereticos luxuriosos, qui do-
minationem contemnunt, etc. horum enirn uti maius est
scelus, ita pariter roaius erit iudicium et suppliciurn.Ly-
ranus ex ro magis, vel, ut Graece est, maxime, colligit
peccatum haeresis, praesertim in haeresiarcha , esse gra-
vius peccato Sodomitarura, et eorum qui mersi sunt di-
luvio; quin et daemonum, ideoque gravius puniendum in
Crcsceii'
te uibu-
laiiooe
nescat
spes iD
nis ; sed in his omnibus supcramus propter eum qui dile- D gehenna , quod inlellige non de omnibus , sed de multis
a:iY j!o.s, Rom. 8. 37. Quo ergo maioresttribulatio etan-
gustia, eo magis sperandum, spesque fortius et securius
figenda esl in Deo,quia magis tribulatis magis vicinus est
Deus. AcutePIinius lib. 8. 16. Tum, a\t, prxcipuus voto-
rum locus esl.cum spei nullus est.Moc est.quod ailNahum,
id est, consolator c. 1. 7. Bonus Dominus, et confortansin
^Ae^Wfttttoionis.TunceoimmiraDeibenignitaselucetjCum
luslos videt ita oppressos, ut humanitus periculis eripi ,
et salvari non possint. Cnde Tigiirina verlit: Prxsidium
iemporibm diffwiltimis ; alii, robur in die angustix ; Hebr.
'■st TVC3 maoz, pro qiio Septuag. vertere solent hyperas-
pisles : Vulgatus, prolector, iuxta illud Sapient. 5. v. 17.
Dexlera sua ieget eos. et brachio sancto suo defendet illos;
Graece yK.^.ao-n^Krei , hoc est, lamqtiam satclles et stipafor
clypeo suo proleget eos. Sic Deus dixit AbrahKGen. 15. 1.
ISoli timere Abraliam, ego proUetor iuus sum; Hebr. ego
Peccatum enim Luciferi excitanlis caeleros ad rebellandum
Deo, fuit gravius. Adde, haeresim inducere caetera omnia
peccata, ac praesertim libidinem eliara praeposleram, uti
psderastas fuisse Calvinum et Bezam , docct eorum vita
et carinina. Hoc est quod ait Iiidas v. 7. eoB sicut Sodo-
mam cxfornicalos abire posl carnem alteram.
Qui POST CABlVEM ( id est, sequenles carnem, eiusque
appetiluscarnales)iN concupiscentia iMMUNDiTia^Grae-
ce fiia7.uo-j, id est, conlaminationis et pollutionis ) ambu-
LANT. ) Unde S. Hier. lib. 1. contra lovin. sic legit: Qui
post carnem ambulanl in desideriis pollutionis, id est, pol-
lulis, quibiis eorpus , asque .ac aoimam, contaminant et
polluunt. Taxat S. Petrus hsereticorum sui aevi , puta Si-
moniannrum,NicoIailarum,Gnosticorumlibidines et spur-
citias, aitCKcum. Idem fuitgenius aliorum haereticorum,
praesertim huius aevi, uti norunt viri prudeates et exper-
Commentaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. M. CO
ti. Hinc de eisdcm Paulus Epbes. 5. 12. Qux ab eU, ait, ^ Qaxritur, Beshusius cur $exta puUus ab urbe esl?
occulle fiunt, turpe est dicere
Dom.iATionEiiQiB coi»TEJi5t»T.') Primo, q. d. Conte-
mnunl ma(;i8lratuB, Episcopos, Prjepositog tam siccula-
res, quam Ecclesiaslicos, qui in Ecclesia, vel Republica
dominantur: ila Vntabl. unde S. Hieron. lib. 1. contra
lovin. icfjitin plurali, Et dominationes despiciunt. Eodcm
inodo icgunt Iliblia KcRia ct Coinplut. Quam hoc sit ve-
ruin, oinncs historise loquanlur, iino ociilis iioslris vidi-
mus in bellis. quas hjerctici rcbclles in Francia, Gcriiia-
tnihfrus nia, Anf^lia, Bfl{jio suscitarunt.Saue Lulherus lib. de po-
iibicflii tcstaic sa;culari: Scire, inquil, debetis , quod ab initio
^*^"'"" mundi rara admoduvi avis est princcps prudens , adhuc
multo rarior princeps probus: sunt comtnuniter maximc
falui, ac pessimi nebulones super terram; et ipsi sunt li-
ctores el camifires Dei. Et in l'ra.'fat. contra duo Casaris
niandaln: Turca, ail, deciet et prudentior ct probior esl
principibus nostris. Et in Rusticos libello, eos vocat ly-
rannos, et Evanfjclii pcrsecutores. Scriptura . ait, vocatj^
eos bestias, id cst, animalia fera. ut sunl lupi, apri, ursi. "
teones. ISeque igilur cfjo ex iis homines faciam: ferendi
tamen sunl. si Deus per eos plagis nos vull afficere. U-
trumque sanc timui, si prtcvalerent rustici. diabolus foret
Abbus : .v* vero pncvalercnt eiusmodi ttjranni , mater cius
foret Abbatissa. Idem in bulla contra ordinem Ecclesia-
sliciim, Episcopos vocat larvas diaboli, additque: Qut-
cumque opem ferunl , corpus, bona et famam in hoc im-
pendunt. ut F.piscopatus deva.itcntur. et Episcoporum re-
(jimcn e.rtinguatur . hi sunt ditecti filii Dei et veri Chri'
stiani, observanlcs prwccpta Dei, el repuqnantes ordinaliO'
nibus diaboli: aut si hoc non possunt, iltud saltem conte-
mnant. Contra vero qui manu tenent Episcoporum regi-
men. eisque obediunt, hi sunl diaboli ministri.VA riirsum:
Evangelium quocumque venit, oporlet ut tumultuetur ; ni-
si id fucial, non est vcrum.
Ei C«l- Anno lo60 habiluni cslGenevasconsiliuraderegcFran-
V111U8. corum, re(;inn uxorc, rcfjina matre, eius liberis, proccri-
bus et Catholicis maf^istratibus ad certum diem Irucidan- C
dis, Hcza principe, Calvino auctorc, Oltomano subsigna-
torc, Sjiisamio suasorc, omnibusCiallix prxdonibiis et la-
nistis consciis.Huiiis consilii ct conspirationis invcnta est
et iniprcBsa epistola Calvini ad Viretiim Lausannae, uti
narrat Bolsccus in Vita Calvini cap. 21. Calvinus in c. 4.
Uanielis: llodic. ait, ut reges fere omnes fatui sunt et bru-
li. ita r.liam sunt quasi equi et asini brutorum animalium.
Zuinf^liiis Marlis et Bcllonae sacerdos lib. 4. Epistolarum
fol. 180. Homanum. inquit, imperium , imo quodcumque
imperium, ubi sinceram religionem opprimere cceperil , si
nos illud negligenter palimur, non minus contemplx reli-
gionis rei erimus. quam ipsi opprcssorcs. Ederus in 2. Ev.
Inqiiisit. parte. inlcr Flaccianorum doj^mala et a.xiomata
lia;c rcccnsci : Papa est verus Antichristus, draco venena-
tus, diaboli administrator. homopcccati. filiusperdilionis.
Cxsar et reges quando sunt a Vapa vel eius Episcopis con-
secrati, tunc accipiunt Antirhristi signum : omncs in Vapa-
In promptu causa est, seditiosus erat.
Secundo el pressius, q. d. Doininuin Dei contemnunt,
neganl Dcum cssc rerum suarum, el humanaruin guber-
uatorcm ac dominum, neganl Dci providcnliam. Ita ex-
plical S. ludas v. 4. diiens: Dominalorem et Dominum
nostrutn ksutn Chrislum negantcs. .Nuoiaita! eniin et Gno-
stici, ait lrcna;us lib. l.c. 1. Salralorrm dicunt: nccenim
Dominum eum noniinare volunt ; iuxta id quod disit Pe-
trus v. l. El eum qui emit eos Dominum ncganl, q. d. Spo-
liant Christum rcdumptorem suuni sumino dominio, id est
divinitatc, uti postea ficerunt Arriani: Dci enimproprium
nomcn cst Dominus, ob plcnum cius duininiuin in omnia.
Uude S. Thomas profilcns Christi diviniialen) : Dominus
meus. ait, et Dcus meus, loann. 20. 28. Causam dat CE-
cumenius: Deinde, inquil, pcr hxc a mundi opificio et pro-
videntia domiruitionibus expulsis, in omncm carnalem im-
munditicm profusi sunt. Sic enini ha;retici el alhci negant
numen et Dei providcnliam , ut sine rcinorsu iudicis et
vindicis suis cupidinibus fra;na laxent, iisque toti velut
equi ct sucs indulgcaut.
Per y.j(,t'jTT.7'x ergo S. Petrus significal divinitatem, qua
dominantem omiiibus, puta summum eius impcrium, do-
ininium, ius, polcstatem, arbitriiiin.auctoritatem, guber-
uationeii) , ct providentiam in res omnes, quam Christo
adiincbc-it, sibique arrogabat Simon magus cum suis. Do-
minationem crgo, id esl Dominuin , ut explical S. ludas,
eiusque doininiumctprovidcnliam: pro quapaulopostVa-
lcntiniis triginla.lionumsuorumnoininactportenta.quasi
numina sutjslituit.ut patel exTcrtull. Iren. S.Aufj. Epiph.
in eius ha;ri'si. Undc contra cos hoc dominium Cbristo as-
serit S. loan. Apoc. 19. Habcl, ait, in vestimenlo et in fe-
more suo scriptum : Hex regum et Dominus dominantium.
Et Paulus Ephes.1.21. Constituens,aH.,Christum ad dexle-
ram suatn ia cicleslibus super omnetn principatum, et pote-
stalcm.et virtulem, et dominationem.ct otniic nomen quod
nominalur non solum in hoc sxculo, sed etiatn in futuro.
Vere Tertull. lib. de Pra»script. cap. 43. Degenerecon'
versaiionis, ait, qualilas fidei xstimari polest, doctrinx in-
dex disciplina est. Negant Deum timendum. llaque liberci
sutit illis omnia et soliila: ubi autcm Deus non timelur ,
nisi ubi non est ? ubi Deus non est , nec vcritas ulla est :
ubi verilas nulla c4 , merito et talis di.<^ciplina esl. At ubi
Deus, ibi melus in Deum, qui est initiutn sapicntix. l'bi
metus in Deutn, ibi gravilas honesta, et diligentia attoni-
ta, et cura sollicita, et adlectio explorata, ct cowmunica-
tio dclibcrata, ct promotio emcrila , ct subicclio religiosa,
et apparitio devola. ct processio modesta, cl Ecclcsia uni-
ia. ct Dei omnia. Ita Lutherus libr. conlra cxlcstes Pro-
phelas scribit dc Andrca Carolsladio discipulo suo, quod
ndeo fucrit impiiis, iit non crcdidorit vi-l in tcrris, vel in
ca-lis ulluni Dcum cxistcre. Calvin. lib. 2. Insl. scribit
Servclum , qui sc sumiiium orbis Propbetam nominabat,
impic blasphemassc Dciiin illiim, qui dicitur lehova . ia
lifjuo lignuni, in lapide lapidcni, in arborc arbnrcm esse;
tu proprie sunl regnum diaboli, populus dxmonis. horren- t\ co quod formnm ct subslaiitiam ligni . lapidis ct arboris
drc ct imtnitcs bcstix et nrchinebulones. Plura vide apud vcre liabont. Hcshusius lib. conlra Illyricum . scribit es
Stanislaum Rescitini lib. 1. dc Athcismis Evangclicorucn
cap. 7. Qiiin et Aurifabcr Lulhcri discipulus in Symposia-
cis lit. dc seclariis: Ccrtum cst, inqiiit, quod quilibct hx-
rctirus aut srclarius est scditiosus: nam posleaquatn mrn-
dacia docuit rt sparsit . ca deinde homicidiis obsignat. VX
iteriiin folio 307. Seditiones et homicidia hxreticorutn . imo
diaboli vrtut sigillum quoddatn sunt. Inde tol scelera Lu-
thcri scclatoruin , ndco ul Lulhcrus ipsc ad tot tanlaquo
obstupcscens dixcril, homincs dcleriorc» cssc in lulhcrn-
nismo quain in Pnpnlu. .\urifnber cnim in Convivalibus
Lnthcri scrmonibiis scribit , sxpc dixissn Liithcrum cuin
misptriis: Vost rrvrlatum Erangrlium (perLiilhcruinl vir-
tus est occisa, iuslilia opprrssa, trinprranlia lignln. vrritas
a canibus larerala. fidrs rlauda, nequilia quotidinnn. de-
volio pulsa. h.xrrsis rrlicla. Cclcbrc csl illud dc Titclinan-
nn Ueshusio Lutbcrano Ucidclbcrga, aliisque quioquc ur-
bibus oiccto:
duclrina lllyrici clici, qiiod animam homiiiis non Deus,
sed dinbolus crcaril. Bcrnardinus Ochinus in pcnultimo
Dialogo suo,sc rcligionis expcrlcin profc<su.<, doccl Dcum
primiim cssc molorcm, non tunicn cssc adorandum, nec nb
eo quidquain pra>sidii e.\pcctandum. Hcza ncgal Dcuni o-
mnia possc. Luthcrus, Mclanchlhon ct Cnlvinus faciunl
cum auctorcin opcruni tam ninloriiin, quam bonorum,
piita pcccatoruni. Itirc crf^o (]ardinnlis Hosius ntheismum \\xt,^^
vocal Lulhcrana' cl Ziiin;;linna; pcrlidia; pcrfcclioncm,a-i mi
libi ccntrum , nlibi scahc summilatcni. Otiariiin ludima- J"|*' ''
gislfi, Epicuri dc (;iV(;c porei (iiilcr quos loanncs ^'clus
Bc/niii noininal) illud, lcslc ^'irclo , suis occincre solc-
banl: bcatiiin cssc , qui, ul ait Pocla :
Mrtus omnrs rt inrxorabilc fatuin
Subiccit pcdibuf. strrpitumquc Achcrontis avari.
Deniqtic Molin:cus apud (icucbr. in CUrouol.Calviauiu fa-
cit Albcoruoi priucipcui.
608
Commentaria i'n Epistolam II. S. Pelri. Cap. 11.
AuDACES. ) Quid enim non audeant qui Dei hominum- ^ doctrinam ct consensum, nudeant novas opinionea ex suo
que dominium conlemnunt? ila CEcum. Luliierus Sedi
Apostolicae hoc xenium pro novo anno misit: Martimis
Lulherus S. Scdi Romanx meam gratiam el salulem. San-
ctissima secles crepa. Idem in llb. contra regcm Angliae:
Quis est iste Henricus ? novus Thomisla. discipulus dum-
taxat tam ignavi monstri. Et mox: Hic slo, hic maneo. hic
glorior, hic insulto Papistis, Henricistis, Sophislis. omni-
busportis inferi: divina Maiestas mecum facil ul nihil cu-
rem. si mille Augustini, mille Cijpriani , mille Henricia-
nx Ecclesix contra me starent: dogmala mea stabunt,et Pa-
pa cum Henricistis cadet, invitis omnibus polestatibus in-
feri, et potestatibus aeris , terrx et maris. Audisti Thraso-
nem.audisli Lnciferum?
SlBl PLACENTES ) Au5a^i(;, id csl, procaces : ila S. Hie-
ron. lib. 1. contra lovin. Catharinus, yro<e/-w;Oagneius,
perlinaces; Clarius, impudentes ; Tigurina, prxfracti; Va-
tabl. sui sensus et capitis; Pagnin. contumaces.%\c etOG-
curaen. Contumaces, ait, hoc est, qui quod sibi placet sc^
quid.
cerebros conficlas inducere, itaque sectas facerc. Addc
Nostrum interpretem aeque ac Syrum in S. luda legisse
oolm in singulari, quod maiestatem significat, non sectas;
in S. Petro vero legisso Soixi in plurali, quod seclas signi-
ficat, non maiestatem.
Nota. To sectas significat Primo, errores et haereses. Se-gecta tri-
cundo,schismataetdi8sidiaquibusEcclcsi8e unionemscin-pl'C'te''
duut, seque ab ea resecant, ut propriam Ecclesiam scho-"''''"''
latnque coostiluant, cuius ipsi habeantur anctorcs, ac se-
quaces ex se dcnominent; sicut a Siiiione vocantur Simo-
niaui, ab Arrio Arriani, a Neslorio Nestoriani, etc. Ter-
tio, To sectas signilicat non tautum hKreticos inter se esse
disseclos, sed unam eamdemque hjeresio illico secari in
varias seclas et schismala; haerelici enim cumagantursu-
perbia et fastu, nec Deo, aut homini, sed suo cerebrocre-
dant, nolunt aliorum esse discipuli , sed doctores. Unde
plerique novas opiniones et errores comminiscuntur, ut
eorum habcantur auctores, et discipulos post se trahant,
qui omnino ac tueri volunt; alii, intractabiles. insolentes, d eisque suum nomen iudant. S. August. lib. de Haeres. e-
ar/'0(7an/es, con^ew/j^ores a/iorMWi; haeresis enim consistit
in pertinacia sui sensus et erroris. Nam wjBxShoc idem est
quod morositas, amor sui, contumacia, temeritas, duri-
tia, pertinacia, procacitas, superbia, fastidium, arrogan-
tia. Nosler ad verbum vertit, sibi placentes , quia atJw est
placco, ut au5«iy»ic sit quasi aJwv sauTM, id ^iiplacens sibi;
vel, ut Hesych. quasi auro? sv saurw, id est, idem in seipso;
vel ut alii, quasi auTo; ay^sauTou, id est, iclem ex seipso. Ita
Erasmus a Luthero appellatus diabolus incarnatus, in A-
polog. contra eum, Lutherum vocat Oreste insaniorem,
odio lymphatum, philautia temulentum, ideoque praebi-
bendumei esse veratrum, ut saniora scribat.Quin et Wit-
lembergenses Lutherum,licet magistrum suura,vocarunt
philauton, philouicum eteristicura, id est rixosum, hy-
perbolicum qui ex culice faciat camelum, polypragmoni-
cum qui se petulanter et procaciter negotiis omnibusim-
misceat, ingenii oslentatorem, stoicum, durum , capito
numeral nonaginta hjereses a Christo usque ad sua tem-
pora: a S. Augustioo usque ad Lutherum totidem nume-
rantur: ita ut per 1500 annos non plures quam 180 hae-
resescollegerit Sanderus. At vero aLuthero,puta ab anno
Christi 1517 usque ad annum Christi 1595, ducentas et
septuaginta hajreses enumerant Staphylus, Hosius , Lin-
danus, Prateolus, Ederus, et ex iis Stanislaus Rescius lib.
1. de Atheismis cap. 9. Ita fcecundus est error , ait ille,
errans, nec scit quid velit, nec scit quid nolit. Nec mirum
Lutheri discipulos a Luthero magistro descivisse, et tot
sectas invexisse : nam et ipse Lutherus a seipso descivit,
et saepe dogmata hseresesque mutavit, uti ostendit Co-
chlaeus in libro cui titulus : Lutherus septiceps. Veritas e-
nim constans est eademque semper; falsitas vero incon-
stans semper evariat.
Sapienter Trismegistus Iract. de Veritate docet falsita-
tem nosci ex mutatione, veritatem es immutabilitate. Ni-
sum, somniatorem, quod nocturnas visiones in ebrio ca- (^ hil enim, inquit, quod non manetiHseipso.verumesl:omne
pite natas pro puro puto Dei verbo venditaret, uti refert
loannes Spangenbergius in libro cui titulus, Verax nar-
ralio bencficiorum per D. Martinum Lutherum, etc.
Sectas non METtuNT iNTRODUCERE.) To introduccre
non est in Graeco, sic enim habet: So^xi; ou Tpsfiouo-i Slaa-
ynfiouvTs;, quod primo verti potest, glorias non verentur
btasphemare et conviciari, ut per ^o?a; intelliganturin glo-
ria celebres et maiestate praedili: ita Gagneius, Pagnin.
Tigiirin. Catharin. Clarius, Salmeron et alii. Quocirca S.
ludas V. 8. huc alludens ait: Dominadonem autem sper-
nunt. maiestatem (Graece cJola;) autem blasphemant. Unde
et hic Biblia Golhica legunt: Maiestatem, vel maiestates
non metuunt. Qiiare per (Jola; aliqui intelligunt angelos
Dei administros, Ecclesiae orbisque praesides et guberna-
tores. Ita Turrian. lib. 2. de Hierarch. Ord. c. 9. qui i?o?a;
vertit glorias, vel splendores. Alii intelligunt Magistratus,
Reges, Principes, Episcopos : ila CKcumen. ISam qui ex
contemptu, inquit, dominationem ullam non timent, quid
quippe quod alteratur falsitas est, non manens in quo est.
Idem tract. de Pietate et Philosophia : Quod semper fit, fob«Iis-
inqail, semper eliam corrumpilur: quod semel factumest, resis su-
nunquam corrumpitur ; hic est ergo fons, origo et maler P^^'''**
h8eresis,nimirum superbia et ambilio. Hinc omnium saecu-
lorum esperienlia docuit, haeresiarchas peneoronesabEc-
clesiu descivisse, suasque hajreses adiuvenisse, eo quod in
Ecclesia ambientes primas cathedras, Episcopatus et Do-
ctoratus, ab iis repulsi, eas exlra Ecclesiam statuerint, ut
ibi obtinerent principatum, quem in Ecclesia obtinere ne-
quiverant. Vere S. August. lib. de Pastoribus cap. 8. Di'
versis, ait, locis sunt diversx (haereses) sed una mater su-
perbia omnes genuit , sicut una mater nostra CathoUca o-
tnnes Chrisiianos fideles toto orbe diffusos. Ita Euseb. lib. Exem.
4. histor. cap. 22. Theobutes, inquit, quia repulsam mc-f'^-
ruil Episcopatus, ccepit initio perturbare omnia et corrum-
pere. Et Tertull. lib. contra Valentioianos post initium : vaienti-
Speraverat , inquit, Episcopatum Valentinus , quia et m- "
mirum si omnem gloriam et excellentiam etiam spernant ? U genio poterat et eloquio,sed alium ex martijrii prxrogativa
<?o?a eoim Graecis idem est quod maiestas, splendor, glo
ria, digailas, existimalio, item sententia, opinio.
Verum Noster melius subaudiens sTraYEfj, vertit, sectas
non meluunt introducere ; hoc enira est proprium haereti-
corum ; et Graecum So^a. opiniones et sectas significat; ut
idera hic dicat S. Petrus quod dixit v. i. Qui introducent
sectasperditionis. Porro non rairura Interpretem (Jo?a; hic
yerlere, seclas,\n Epist. vero S. ludae vertere»2a»es<a<e»j;
quia atia est sententia S. luda, alia S. Petri. S. ludas e-
iiim ait: Dominationemautem spernunt, maiestaiem ((?o?a;)
autem blasphemant; ubi (fo?a; verti nequit sectas: nec e-
nim haeretici sectas blasphemant, sed ambiunt. S. Petrus
vero alia iatersoril, aitque: Dominationemquecontemnunt,
audaces , sibi placentes , sectas {So^<i;) non meiuunt intro-
ducere blasphemantes. Ubi to seclas explicat to audaces,
sibi placentes. q. d. Qiiam sint a\idaces et sibi placentes,
liquet ex eo quod conlra commuuem Eeclesi» Patrumque
toco prxposilum indignatus.de Ecclesia authenticx regulx
abrupit, ut soleni animi pro prioratu exciti prxsumptione
uUionis accendi. De Marcione idem testatur Epiphan. hae- Marcio»
res. 42. sub initium : JEmulatione, ait, elatus Marcion,^^-
ubi non accepit prxsidentiam, excogitat sibiipse consiUum.
Et infra : Mmulatione igitur commotus, et ad magnam in-
dignalionem et superbiam elatus fissuram efficit, sibi ipsi
hxresin erigens,ac dicens : Ego findam Ecclesiam vestram,
et mittam jissuram in ipsam in xternum. Et revera fissu-
ram immisit non parvam. sed non Ecclesiam fidit, verum
seipsum et eos quiipsiobediunt. DeMontauo testaturTheo-|ij,mjjj_
dor. lib. 3. haeret. fabul. Is, inquit, ambitione et primum
locum obtinendi cupiditate motus, seipsum Paracletum vo-
cavit. Novatianus quia in PontiCcatu praelatus ei fuil S. Novatia-
Gornelius, schisma fecit el haeresim induxit, imo se Pa«°>-
pam, puta Antipapara, conslituit, teste Eusebiolib. 2. hi-
stor. cap. 33. et S. Cypriano Epislol. 49. 52. 64. 68. Ar-Arrii,
Conamentaria ia Epistolam II. S. Pelri. Cap. II.
609
rius ambienB Episcopatara Alexandriae, cum ab eo per A- ^ Tiperarum, Turcis deterioreg, latrones corporis et aoims,'
Luiheri
fattui.
Kovom
f puheta
Cjlnni.
lexandrum sibi anlepositum exciusum sc vidcrct, in eum
et Ecclesiara linguam armavit , et Arrianiamum induxil,
teste Theodor. lib. 4. hxres. fabuia. Idcm de Acrio, cum
in Episcopatu ci praBJalus esspt Eustathius, scribit Fpi-
phanius haeresi 7o. loannem Wiclcf quod Kpiscopatii cx-
cidissct, liacrcsiarcham csse factum, asseril Thonias Wal-
dcos. lib. 2. doctrinx fidci rap. 60.
Lutherus omnium huius acvi hxresum choragus ct an-
tesignanus, hxresim orsus est concionando contra Indul-
gentias, eo quod carum promulgatio a sc, siioque Ordine
Au<juslinianoadFratrcsPra!dicatore8 transiata essel, uti
narrat Cochlxus in aclisLuthcri anno 1317. Porro Luthc-
ri tantus fuit fastus, ut libro conlra Rcgem Anglix asse-
rat, Rcgcs, Principes, Pontifices non esse dignos qui sol-
Tant suoruni calceamenlorum corrigiam, ct sc pro sanrlo
habcri vclle invitis omnibus, ac sc parvi facere mille Cy-
prianos et mille Augustinos, eius enim gnome erat:
Sic volo, sic iubeo, sil pro ralione voluntas.
El:
Peslis crani vivens, moriens lua rnors ero Papa.
Scd faisus cst, et fcfcllit pseudoprophcla : niorluus cst e-
nim Lutherus, sed vivil vigctque Papa et papatus. Idem
rcges vocat lendes capilis sui, Parisicnscin academiam So-
domam , Lovaniensem Gomorrham , Episcopos ct saccr-
dotes capita rasa ac oleala, S. Thoinain uniim de septcm
phialis irx Dei.
fiLASPHBHANTBS. ] Quia convicia iactant non tanlum
in Dcum, sancta etsanctos, scd cl in sc inutuo, caque o-
trocissiina, sed sxpe Tcra. Ita lioc sxculo Buccriis con-
tra (Jalvinum , cun) vocat idnliim, impic aiidaccm , rabi-
dum , fratricidam. Calvinus Valcntinum Gcnlilcm vocat
Trithcitam, haerelicum, canem, proditorem, phreneticum,
Salaiiamimpudcntia supcranlem,Luciferum convicia cvo-
nienlem, elc. Vicissim Gentilis Calvinum vocot Quadri-
theitam, infcnsum veritali, crudulein, niordacem, execra-
blli errore fascinatum, uti refert Aretius lib. de siipplicio
Gentilis. Smidclinus faletiir se o Saxonicis vocari chani.-e-
leontcm, polypum, mcndacem, falsarium.pracstigiatorem,
socium furum , suphistam , hypocritam, elTronlcm, ron-
scicnlio} expcrlcm, neque ociilis ncque corde prxdlluin,
mentis iinpotcm. Prodiit libellus anonymus Lutherani cu-
iusdam anno Domini 158G. Icnx imprcssus, cuius hic est
titulus: Quod Calvinislx non sunl Chrisliani. sed tantum
ludxi el Mahometani baptizati. Thcomorus Colvinista in
libro suo recensct novcin turpissimas maculas, a suae se-
clae hominibus Calvino inustas; prima, quod essct baere-
ticus quovis hacrctico peior; sccunda , qiiod ambitiosus
et tyrannidis cupidissimus; tcrtia, quod usurarius insi-
gnis; quarta, quod nummularius insignis, sive trapczita;
quinta, quod avorissimus; scxta, quod alcator; septima,
quod scorlator libidinosissimus, isquc manifcstus; octa-
Ta, quod immodcratc biliosus ct irocundus; nona , quod
Tindictae appctentissimus, sxvus ct sanguinarius. Slur-
mius ia Palinodia ad Lucam Osiandruin, eum vocat Ca-
llgulam, Ulyssis nepolcm, omnium liorarum oulicum. Po-
fanaticos, moriones, truncones, diabolorum capita, ani-
niicidas, calumniatorcs, infernales lupos , foelorero Sata-
nx, doclrinam eoruro ex secretissima inferualis aulx a-
bysso prodiisse, etc.
Vcre Plato lib. de Aroicilia: Solus bonus, ait, soli bono
est amicus ; malus autem nec bono, nec malo unquam re-
vera esl amicus. Vcrins S. Augustinus contra Litieras Pe-
tiliani : Dissemio vos et divisio facit hxrelicos; pax vero
et uniias facit Calhoiicos. EtTertull. hb. conlra Hermo-
gcn. cap. 1. Tales (hxrctici) inquit, loquacitalem facun-
diam exiitimant, impudenliam constanliam deputatU , et
maledicere singulis o/fuium lionx conscientix iudicant.
Porro blasphemix propric dictx in Deum ct Sanetos , Blasphe-
apud hxreticos sunt plurimx. Lutherus conira lac. La-°'i*''«-
tomum ausus est scribere: Anima mea odit hoc verbum , ■■*""•
ou^jtrto;. Idcm e Litaniissuslulit illam precandi formulam, '""""
qua semper usa est Ecclesia: Sancta Trinitas unus Deus,
miserere nobis.
u Eamdcm prccationem Calvinus Tocavit barbaricm, uli
testontur Ministri Gencveuses Epist.de blaspliemia Valen-
tini Gentilis. Sic enim ait Calvinus in cpist. ad proccres
Polonix folio 63. Precatio vulgo trita, S. Trinilas unus
Deus miserere nostri, mihi non placet. ac omnino barbO'
ricm sapit. Idem Deum Patrem comparabat Graroniaticx,
Filium Dialccticx, Spiritum sanctum Rheloricx: ita re-
fert Manlius in Locis commiinibus tit. de Deo. Valeuli-
niis Gcntilis uti trcs personas, ita et Toluit tres easc na-
turas in deitate, puta Ires deos.
Novi Arriani negant Filium essc Deum , cl Svmbolum
Athanasii vocanl Symbolum Salanasii. Testatur Lioda-
nus in Christomachia, quod Calvinistx in plurimis Gal-
lix locis Tcrsiculum illum , Gloria Patri ct Filio el Spiri'
tui sancto, ex hymnodiis suis expunxcnint.
Beza lib. contra Brcntium , duas docet cssc in Chrislo
hypostaticas uniones, unam carnis cuin anima, alleram
Dci cum liomine.
j^ Transylvani .Ministri, ut Georgius Blnndrala. iuslo Dei
iudicio postmoduin a nepote suo siilTocatus, Paulus Alcia-
tu3, Lxlius, Zosimus, Franciscus David in Collat. Tran-
sylvan. (horrco dum scribo) sanctam Trinitalem vorant
Cerberum tricipitcm, tricorporcm Gcrionem, novuin ido-
lum, turrim Babcl , Dcum fictitiiim ac sophisticuin, ido-
lum Sabinense. Rident igilur hxc nomina in divinis, Es-
sentia, Persona, Rclatio, Proprietas ; ncc ullam agnoscunl
in Dco pcrsoTiariim distinclionem lib. 2. Disp. .Albanx c.
4. Alii dociierunt Christum fuissc merum hoiiiincm losc-
phi filium, qui se a pocnis liberarc noii potucrit, ac proin-
de non esse invocandum, multo ininus esse rcdcmptoren)
miindi, ctc.
Narrat Slnphylus fuisse in Moravia Lucam Sterber-
gium, Qui primus omnium in illis partibus docuit.omnes
eos qui SS. Trinitatis nomcn confUentur et colunt, tres deos
falso comminisci : cum .tit Trinitas nomen supcrvacancum
et inane , ncc nisi itnus D''us sit in ca-lo: voluit itaque ut
loco illius, 0 veneranda Trinilas, canerelur, 0 vcneranda
Btcllus scribil Calvinistas nil hominis prxtcr formam ho- *' Dei bonitas. Optat etiam impius ille ^horrct animus scri-
minis habcrc, Catholicx Hdci nunrium rcinisisse, bcllua
rum in ritu vivere. Zuingliaoi scriptum ediderunt anno
Domiui lo27. in quo Lulheruni vocant Ccrvisiarium Pa-
pam, Antichristi ncpotein, lunaticuin , sophistam, cras-
aum rusticum, Bcductorcm, pscudoprophclam, .\ntichri-
sti proximum consanguineum , carnificcm Christi, viola-
torcm sacrariiin littcrarum. Zuinglius ipsc in Rcspon. ad
Lutheri lib. dc Sacromcnto, l.uthcruin vurat pscudopro-
phclam, impudcnter asscrenlcm qiiidquid in buccam ve-
nit, cinxdum, scurrom, inrorrigibilcm, hxrcticum, im-
postorem, Christi ncgutorem, vcrilotis opprcssorem, An-
tichristurn. Plura vide apiid Stanislaum Krsrium in .Mi-
nistromachia , ubi cilat Liithcranos, qiii Calvinistas vo-
cant blasphcmos, capitales hostcs filii Dci, impcritos, in-
■aaos, doctorcs a Satana missos, suermeros , cones mo-
loaios, Bues,larvasdiaboli,8cductore8,8Curra9,progeDicm
VOL. X.
berc^ uldxmoncs omnes Trinitatem abducunt etasportent:
nescire sc inquiens utrum famina vel masculus sit : sed po-
tius habere se persuasum Trinitutem illam quamdam fct'
minam fuisse, qu.v trcs maritos habuissct. Docuit pr.vtcrca
Christum non fuisse rcrum Dcum. s(d homincm dumtaxat
instar aliorum morlalium, Hlari.v ct loscphi fabri lignarU
filium, non propria virtute divina, sed virtute omnipotcn'
lis surrcxissc a morluis : tutn detnum adoptatum fuissc in
filium. cum loatmc baplizanle vox e cxlo audilu cst : Hic
cst (ilius tneus dilcctus. lUdcl Spirilum .<ianrtutn , dicens ,
nihil aliud cssc quam columbam : Dcigenitricetn ncgatper-
pctuam virginetn cxtitisse : sabbatutn .sanrtificandtitn do-
cet, non Dotninicam : baptismum vocal Satanx instilulio-
ncm. De blasphemiis Calvini vidc Fcvardcotiiiin in Theo-
machia Calvinistica , et (juilielmuio Reginaldum in Cai-
tinoturcistno.
^id
Commenlaria In Epislolam II. S, Pelri. Cap. II.
Conradus Vorslius CalTinista lib. de Deo et atlribiitis ^ reris tu et tua biaspliemia; sed dizisse: Imperet tibi Do
diviais, hos tiabet alheismos: primo, Deus non est iorini
tus; secundo, Deus secundum subslantiam suam non cst
ubique prsesens in hoc raundo, sed lantum in crelo; ter-
tio, ia Deo sunt vcra accidenlia realiler dislincla a sub-
stantia Dei;quarto, decrela Dei, quale est decretum prae-
destinalionis , aut rcprobationis , non suut ab wterno ;
quinto, jelcrnilas Dci uon est indivisibilis, ct tota siniiil,
sed siiccessiva. Vide noslrum Marlin. Becanum in titulis
Calvinist. tit. 4. Dcniqtic v. 18. ostendam Calvinum eius-
que asseclas non colere Deuin verum, sed diabolum.
IdI ANGELI FOKTITUDINE ET VIRTUTE ( GraecC (?Jv«,usi,
id esl, potentia el robore) CCM sint maiobes, non por-
TAiHT ADTERSUU SB EXECRABILG lUDICIUU. ] Multi CCn-
sent hic esse sernionem dc angelis malis, id est daemoni-
bus, quasi eis comparct haereticos, qui, ul paulo anle di-
xit, dominalionem conlemnunl,cosque daemonibus peiores
esse, ideoque gravius puniendos sifjnificet , q. d. Uti in-
gens est audacia et irapudentia haereticorum , ^mj f/o»ij-
minus; sequcutia enim S. ludae verba pene Bunt eadem
cum seqiicntibus S. Petri , ut patet confercnti utrinquc
lcxtum (ira;cum.
Idem liquct cx eo quod adaptans subdit S. Petrus:
Hl VEBO VELUT IBBATIONABILIA PECOBA , CtC. IN HIS Vers. 1S.
QVJB ICNORANT BLASPHEMANTES.jq.d. Angeli non audent
blasphemare, id est, molcdicere d;emoni ct impiis : haere-
tici vero blasphemant Dcum ct Sanctos.Ubi nota,iudicium
blasphemum vocari mulcdictum, maledicentiam , execra-
tioucm, pula imprecalionem mogni et cxecrandi mali, iu-
sto Dei iudicio impiis et blasphemis irrogondi: quod S.
ludas V.9. vocat iudiciurn blasphemix. Est calachresis;
unde Erasmus Glot.Tfnuo-j e.xponit (?'jjy>if/ov , id est infau-
stum, infclix, abominandum, pcssimi nominis et ominis.
Respicit to blasphemum to blasphemanles vers. 10. q. d.
Quomodo haeretici audent blasphemare et malcdicere, id
est, conviciari Deura, Sauctos et homines, praesertim Prae-
P latos et principcs, cum aogeli id noo audcant facere dia-
nationcm contcmnunl , et seclas non metuunl introducere D bolo, licet blasphemo et execrationedignissimo? BXas-yr-
/ita enim non tantum blasphcmiam proprie diclara, id est
btasphemantes ; ila ingenseorum erit et poena. Si cnim aa-
geli mali, id est daemones, qui fortitudine et robore sunt
maiores, non porlanl adversum se execrabile iudicium,
Grsece blasphemum iudicium, id est, exccrabilem conde-
Jiinalionem et maledictionem aelernam, quomodo hi eam-
dem fercnt; cum sint homines corpore et anima infirmi
ct imbecilles? Sane ipsi in miscriis gehennas non subsi-
stent, Ps. 139. v. 11. et 12. ita Genebrardus ibidem. Aut
brevius et planius, q. d. Quomodo haeretici audaces noa
metuunt seclasintroduccre et blasphemare , cum sciant
daemones qui longe sunt polenliores, ob schisma et rebel-
lionem ita esse punilos,ut nonferant execrobileiudicium,
id est, horreadam condemnatioaem a Deo contra se la-
tam, et gehennae supplicium?
Hsec exposilio valde congruit versioni Latioae, et Grae-
co aoLli7a, id est maximc, v. 10. q d. Deus maxime, piila
inimanibus et intolerondis suppliciis, cruciabit haerelicos
convicium in Deum vel Sanclos significat, scd et quarali-
bet execrotioncm, malediccnliam, imprccationem, contu-
meliam, probrum, obtreclationem, vituperalionem, ut sit
idem quod o jTycfita, cui opponitur s-jyr.tiia, id est laus, glo-
ria, commendatio, bonum omen, fausta precatio, benedi-
ctio. Unde et S. Aug. lib. de Morib. Manich. c. 2. blas-
phemiam deflnit, cum aliqua mala dicuntur de bonis.
Rursum to xaT^auTwv potest verti, primo, adversus ipsas,
scilicet !Jo;a;, id est glorias, hoc est potentes, uti sunt dae-
moues; secuudo, adversum se, ut vertit Noster, q. d. An-
geli cum sint purissimi et sanctissimi, non audent vel no-
miuare aliquid quod aliquo modo sonet blasphemiam, id
est maledicenliam, ne vel per umbram videaatur angeli-
cum suum os contaminare; et quia maxime execrantur
blasphemiam et blasphemos.
Denique to a Domino , quod est in Graeco, significat a
luxuriosos et refractarios , ut patet ex daemonibus , qui Q Domino, qui est scclerum vindex, mala optari : ita CEcu
cum eis in scelere sint pares, in natura superiores et for-
tiores, non ferunt tamen execrabile iudicium, id est con-
demnationem, et supplicium gehennae: ita Glo3sa,Lyran.
Thom. Anglicus, Hugo, Dionys. Cathar. Tilelm. et alii.
Secundo, alii, q. d. Daemones non audent execrari et
blasphemare PrKpositosEccIesije, licetsibi adversos, irao
jn exorcismis eis se subdunt, licet coacti, quoraodo ergo
hjerelici audent eos blasphemare et conviciis incessere ?
ila Gagneius.
Tertio, Clarius, q. d. Daemones, licet fortiores sint ad
perferendas inferni poenas, tameii noa audent Deum ea-
rum auctorem blasphemare, ne gravius ab eopuniantur;
quomodo ergo eura blasphemare audent haeretici? Huc
accedit Arias, q. d. Daemones licet Dei liostes, taraen non
audent primas Dei veritalis practicas, puta prima virtu-
tis ac pietatis principia et prajcepla negare autconvellere;
quoraodo ergo ea negant et convellunt haeretici?
Quarto, alii, q. d. Daeraones sibi invicem non raaledi-
men. S. Petrus ail, inquit, hos miseros nulla habila ra-
iione glorias maledicere, cnm tamen negue qui potentia et
viribus maiores sunt istis flagitiosis hominibus, non ferant,
id est, non inferant contra ipsas videlicet glorias maledi-
cum iudicimn apud Dominum.HexaAe citalo exemplo Mi-
chaelis quod refert S. ludas v. 9. subiicit: Et est a maio-
ri argumentatio in hunc modum : Si diabolus qui dignior
est ut maledicatur, quia tamen glorix cuiusdam parliceps
est, a Michaele Archangelo coram Domino id non esl con-
sccutus; illi sane non sapiunt qui ita temere gloriam o-
mnem maledictis prosequuntur, cum tamen mullo post an-
gelorum dignitatem sint constituti.
CKcumenium sequuntur Adaraus, Gagneius, Clarius,
Salmeron et alii.Huc accedit Fevardentius, qui sic expli-
cat, q. d. Quomodo haeretici audcnt dominationibus, id
est, magistratibus et principibus orthodoxis, licet sibi ad-
versanlibus, obloqui, maledicere et resistere, cum angeli
boni magislratus et principes Elhnicos, licet fidei et po-
runt, nec se mutuo blasphemant; quomodo ergo homi- I) pulo Dei infestos, non execrenlur, sed honorent et reve
nes, puta haerelici,audent sibi invicera maledicere et blas
phemare?
Verum alii passim angelos hic proprie accipiunt, ideo-
que bonos. Hi ergo non portant adversum se execrabile
iudicium, uraece ou fzpmtn y.ixt' anroi-j ■napa X'jpi(,> 6)iaay»;;/ov
/piTiv, id est, non ferunt, non inferunt contra se a Domi-
no blasphemum iudicium, hoc est, non inlorquent hosti-
hus suis execrandara sententiam, ut scilicet diabolo a Deo
imprecentur mala, meritaque supplicia, quae sunt horren-
da et execranda. Idem enim videtiir hic dicere S. Pelrus
cum eo quod ait S. ludas v. 9. scilicet Michaelera alter-
cantem cum diabolo de corpore Mosis, non esse ausum
iudicium inferre blasphemix, id est blasphemare, maledi-
cere et conviciari diabolum, eique iustam blasphemiK poe-
nam irrogare, dicendo : Tace, maledicte diabole; vade,
blaspheme, iu gehennam, in ea cruciet te Deus, uti me-
reanlur, uti liquet in angelis Persarum et Graecorum pro
Persis ct Graecis contra angelum Hebraeorum , populum-
que Dei decertantibus, Daniel 10. 5. et seq. Hi vero (ma-
gistri mendaees, puta haeresiarcbae, de quibus v. 1.) velut
irraiionabilia pecora; Pagnin. velut bruta animantia na-
turaliter, scilicet tendunt et ruunt, in captionem et perni-
ciem; Graece yjo-i/.a '/■.■/vj-jnij.s-ja u- a>too-iv y.aiif5opa-j, id est,
natura genita in caplionem el perniciem; ait Pagnin. Aa-
iurale est, ait Beda, irrationabilibus animalibus causapa-
buli sxpius in captionem el inperniciem ignoranter incide-
re ; ila haeretici ob suara gulam suosque cffraenes appetitus
explendos, incidunt in loqucos diaboli et perniciera aeter-
nam. Ex adverso Arias hac explicot octive, q. d. Hsere-
tici sunt velutferae, pula ursi, leones et lupi, qui natura-
liter feruntur iu caplionera et perniciera, puta in pra;daiu
et ca;dem aliorum animalium. Dtrumque verum, ha;relici
Commentaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. II. 6tl
cnim el passive niunl iu exitium, et alios siiis laqueis ir- J^ Vere S. Chrys. hom. 45. in Malth. agens de hsereticis
relitos secuin in idem aclive Irnhunt. Est hyperbole: ncc
eniiu nnliira hircticorum csl prava, nataque in caplio-
ncni ct pcrnicicin : scd scnsus cst, q. d. H.'erctici loli sunt
pravi, toli corrupti, ut vidcantur nali ct facti ad inalum ;
quia corruptioncm ct coucupisccntiaiu natura; su» se-
quuntur. Kursiiin ha;rcsis ita naturnm coruin nfTicit et in-
ficit, ut enm lotnm dcverRat et trahat nd malum. Sic di-
ciinur n.iluin lilii ira;, Ephcs.2.3. pessimorum hominum
Tocatur naturnlis malilia, Sapicnt. 12. 10. quia cseco na-
turae impetu eo feruntur, quo eoslibidinis ardor, vel ho-
noniin opumque cupido, vcl ira; et ambitionis furor rapit.
Comparnvit S. Pctrus haeresinrchas sui aeyi, puta Siino-
nlanos et Gnoslicos, ob supcrbiam, avaritinm et libidi-
ncra; primo , dajmonibus; secuudo, hominibus impiis
mersis diluvio, ac Sodomilis; nunc terlio, eos comparat
fcris et bcstiis, quse non rationc, sed nalurae ferinae ar-
dore vel furore aguntur, ideoque iucidunt, iino ruunt, a-
Super venlrem rcpunl. inquit, quia quidquid faciunl, pro-
plcr ventrem faciunt , et propter vanam gloriam pectoris
sui.Terram manducant.quia neminem lucrantur niii illos
qui in terra sunt. id est, homines camales. Et S. Leo ser.I.
de.\sccnsione: Cui, ait, diabolo carnales militant volupta-
ies, qui animas ad superna tendentes corruptibilium bono-
rum dekctationibus obligare, et ab illis sedibus, de quibus
ipse excidit.f/audet abducere F Idcm ser. 5. de Epiph. Fu-
giantur, ait, noxix voluptates, inimica gaudia, el deside-
ria iam iamque peritura: quis fructus est , quxve ulilitas
ea indesinenter cupere, qux eliamsi non deseranl. deseren-
dasunt? Et S. Basil. homil. de lcgend. librisGentil. Cor-
pus, ait, casligandum est, ac instar ferx cohibendum. et
ab ipso adversus animam tumultus orientes ratione velul
flagello compescendi; ne frxnum voluptati omnino laxan-
do, mens velut auriga ab equis contumacibus , ac minime
obtemperanlibus feratur ac rapiatur. Citat Platouem, qui
liosquc sccum trahunt in laqiieos venatorum , ut capian- Athenis Acadcmiam loco peslilenti elegit, ut corporis lu
"udas o luriem amputaret; et Pylhagorain, cui qiiidam se sagi
tur ct occidantur. Idein iisdcin pene vcrbis dicit S. I
T. 10. m aulem quxcumque quidem ignoranl blasphe-
tnant : quxcumque autem naturaliler tamquam mutaani-
tnalia norunt , in his corrumpuntur . Et S. ]gnatius utri-
que coaevus Epist. ad Anliochen. Videte, ait, canes rabi-
dos , et serpenles super pectus repentes , dracones squamo-
sos, et aspides, basiliscos, scorpiones: hisunl thoes (gcnus
est luporum) vulpes et simix humana imitantes. Nain, ut
ait Clemcns Alexand. Adhort. ad Gentes, homines vocan-
tur scrpentes, qui sunt deceplores: leones.qui sunt animosi
et ad iram concitati: sues, qui sunt voluptati dediti; lupi,
qui sunt rapaces.
In his qvx ignobakt blaspbrmantes.) Id est, ut S.
ludas nit: Quxcumque ignorant Olasphcmant : Tiguriaa,
Jn his qux non intelligunt matedicentes. Est Hcbraismus :
Hcbra;i cnim vcrba coutactus sive reaiis, sivc inciitalis,
sive vcrbalis.qualisest blasphcinarc.construuut cuin ab-
lativo mcdiante prxpositione in, ut pcrcutcrc in facic di
nanti diiit: Heus miserl non desinis duriorem tibi carcerem
prxparare! El S. Salvianus lib. 1. ad Ecclesiam Cathol.
In barathro, nit, libidinum commoranles, in ipsis se sepe-
liunt ruinis suis.
Pbbcipib^itbs HBBCBDBH iniustitia.) Non tantum inVrr;. I5.
fulura, sed et in prajscnti vita, ut scilicet dedant se fuedis
ct prxpostcris voluplatibus vcneris et ventris, quibus taiii
corpus quam animaro corrumpant, polluant et perdant;
hxc est enim corruptio de qua paulo antc , qiiain scilicet
sponte sibi compararunt, ait Clicumen. Unde S. Hieron.
lib. 1. contra lovin. legit: Recipienlque mercedem iniqui-
iatis luxuriam; uti recepere Philosoplii, qui cuin Deum
cognitiim non coluissent, traditi sunt in rcprobumscnsum
et libidinessodomiticas, de quibus Paulus Roinan. 1. 24.
Hinc et mercedem hnnc explicans S. Petrus subdit :
VOLIPTATEH EXISTIMANTES DIBI DELICIAS.) (irXCC Tr,«
£v r.iiia-i To-jifry; Tigur. pro voluplate ducenles se in diem
cunt pro pcrculere faciein, credo in Dco, pro crcdo Dco. Q dcliciis : vel ut Vatablus, diurnis deliciis fruantur ; Pa
Sic hic: In his qux ignorant . id cst, haec qua; ignoraut, gnin. Voluptates pulantes eas qux sunt in diem delicias
bla^phcmant. Taxat cos qui se Gnosticos, id est scicntes,
appcllabant, cum cssent iguorantcs, idcoque orlhodoxn,
qua; iguorabnnt, aul scirc el credcrc nolcbnnt siipcrbe ct
protcrvc respiicbnnt, ac blnsphemnbnnt; dc quallbus iiire
ait S. Paulus Rom. 1. 22. Dicentes se esse sapientcs, stulli
facli sunl. Hiic facit ha;rcticoruin (Manicha;orum) /jr/fj-
legium diabolicum, uli vocnt S. Aiigust. 22. contrn Fnu-
stum, cap. lo. xU quidquid est in Evangclio quo adiuvari
hxresim suam putcnt, id a Christo diclum tcneant ; quid-
quid autem cx eisdem codicibus adversus eos sonucrit, im-
tnissum a fulsaloribus orc impudenti ac sacrilcgo non du-
bilent dicerc. Idcm lib. 1.3. cnp. 12. coinpnrnt eos perdi-
ci : Perdix enim , nit, nimis conlentiosum animal notum
est.quanta avidilatc ipsius contcnlionis currat in laqucum.
\n C0RRi;pTi0!<B SUA PBRIBUNT.) (ira;cecstclcgnns pa-
n)nomnsin : Ev tc, ^.Oo^ia ajTt.iv xaTiyOstpr.iovTai, id csl, cor-
ruplionc sua corrumpentur : hic cstcniin ficda; voluptatis
Diei ergo dclicins, vocat diurnns, qiiae ad diem, id est, mo-
dicum leinpus durant, cuin vera; dcliciae sint solids, cou-
stantes cl setcrnje. Ila Arias, Tilclman. Adamus, Gagoe-
ius ct Salineron; vel, ut OEiCum.diei, id est per dies sin-
gulos, quotidianas. Voluptatcm, oit C£cum. quolidianum
luxum cxistimanles, hoc est, veram et amabilem Ixtitiam
et votuplalem in quolidiana gulx fruitione constitucntes.
Prxclarc S. Hicr. lib. 2. contra lovin. sub fincm : Ouorf chri.iij-
multi, ait, acquicscunt .icnlentix tux [lo\\n\anum aWoqui-D' f^t
lur) indicium vnluplalis est ; et pro magna sapicntia depu- J","^^^
tas. si plurcs porci post te curranl, quos gehennx succidix
nutrias? Et post nonnulla : Basilides magisler luxurix et
turpissimorum comptcxuum. poft tot annos in lovinianum,
quasi in Euphorbum, transformatus csl, ut Lalina quoque
lingua haberct hxresim suam. Riirsus posl pauca : Vexil-
lum crucis et prxdicationis ausleritas idolorum templa dc-
struxerat: e regione luxuria vcnlris et gutturis subccrtere
fiuis ct merces. Nam , ut ail S. Paulus: Qui seminal in^ nitilur fortiludincm crucis. Deniquc semper pseudoprophe-
carne sua, de came et metet corruplioncm, Galal. 6. v. 8.
ctl'hilip.2. V. 19. hnscc ha;rcticos nolans: Quorum Dcus,
ait, venter esl, et gloria in confusinnc ipsorum, qui terre-
na sapiunt. Snnc Luthcrum, cuin vcspcrc Iniilc rociinssct,
noctu dcspcrntiouc ct furiis du>monis nrlum, sibi iniccto
laquco ncccm intulissc nsscruit cius fninnliis postcn nil or-
thodoxnin fidcm convcrsiis , iili rcfcrl TlKiinns Hoziiis dc
Slgnis Erclcsia;, lom. 2. lib. 2!). c. 3. Hhi ct addit Carol-
Rladiuui, Riircrum, (jE''ulninpndium n Salnnn siirrocnto.s
iulcriissc, Cnlvinum pcdlculari nliisqiic novcin dirissimis
morbis pcr quntiior annos cxcrin-intiim, tiirplssiinc obiis-
8C , lcstatiir Rolsccns cins disclpuliis iu Cnlvlni Vita. Sic
Dionysius tyraniiiis, siii ct tyrannoruin infi-llcitatcm pro-
fcssus , aicbat : lllis cerlc similcs animalibus ti/ranni su-
tnus, qu.v saginantur , quibus comcdcndi bihcndiqiic non
ad aliud, quam ad pcrnicicm suam copia solcl offerri, uli
rcfart Euseb, 8. Prapar. cnp. 5.
tx dulcia polliccntur. ct ad modicum placent : amara est
veritas , et qui cam prxdicant replenlur amaritudine : in
azymis enim veritatis et sinceritalis Domini Paseha cele-
bratur. et cum amariludinibus comcdilur. Et S. Ambros.
Epist. ad Ecclcsinin Vcrcellcnscm : Aiidio, inquit, homi-
nes qiii dicunt nullum esse abslincnti:c mcritum : dclirare
cos qui castiganl rarncm suam, ul menti subdilam faciant ;
91101/ nunquam scripsissrl . ncquc fccisset Paulu^ , si dcli-
ramcntum putnsscl. ('•Inriatur aulem, dicens : Castigocor-
pus mcum. ct in scrritutem rcdigo, ne cum aliis prxdica-
vcrim. ipse rcprobus invcniar: ergo qui non castigant cor-
pus suum. cl vnlunl pr.xdicare aliis, ipsi rcprobi habentur.
Mox vcro pcrsliingcns cos qui hac in partc (inosticos imi-
tnrcnliir: Qu.ristos, inqiiit, Epicitros nora .fcholii misit ,
qui vnluplalcm prxdicrnt. dclicias suadcant ? Djminus le-
sus volrns nos adrrrsus diaboli tcnlamcnla forliores rcd-
dcre, ccrtaturus iciunavit, ut sciremtt!: quia alitcr iUcccbras
612
Commentaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. II,
tnali non possemus vincere. Qua causa Christus ieiunarit k sallumprovocatur. Sic eversoatqueextinctoconsciolumine,
hi adslruant.nisiut nobisexemplo esset eius ieiunium ? Et impudentibustenebrisnexusncfandsecupiditatisinvolvunt.
S. Basil. in Regulisfusiusdisp. reg. 17. t/<i, inquit, op<?- '" ' " "" " ~
mus corporis kabilus et coloris bonilas pugilem a cxteris
dtstinguit ; sic Christianum a cseleris discernit macilentia
corporis, pallorque deflorescens, qui continentix velut ad-
iunctus est comes : indicio est enim Christi mandatorum
vere pugilem esse.qui in infirmitate corporis adversarium
suum in lucla proslernit, et quam potens sit in pictatis cer-
iaminibus . declarat convenienter verbis iUis : Cum infir-
mor, tunc potens sum.
COINQUINATIONES ET M4CUL*.) SttiJoi xat p.jfiOi; Pagn.
sordes et maculm; Vatabl. inquinamenta et maculx. Im-
>oi enim, teste Geilio, sunt maculse e vino vel unguine ve-
slibus inliaerentes, quoe eas discoloranl, sic diclaj a airoiv
u>iv, id esl, a trahendo cosno. Ila vocat haeresiarchas, q. d.
Jnquinatissimi sunt et maculalissimi. Simili tropo homi-
nem scelestum vocamus scelus. Porro tales sunt, tum quia
voluptalibus suis sunt corruplissimi; tum quia iisdem a
lios — . .
Idem de Carpocratianis scribit Clemens Alexan. lib. 3.
Strom. ubi et addit iilos ad hanc promiscuam et infandam
libidinem sacrilege abusos illo dicto Christi : Omni autem
petenti tetribue, Luca> 6. v. 30. Idem de iisdcm teslatur
Philaslrius et Theod. lib. de Hserea. et Tertull. Apolog.
cap. 7. Uiscesimiles suut hodie nonnulli Anabaptistx et
Adamitae, quorum parens et choragus fuit Lutherus, quiLuthera-
totos dies in conviviis, compotationibus et cubilibus exi-noruoi.
gebat, ibiquecudebat suas hoereses; idque ad hoc, ut re-
morsum conscientioe oblatrantis, sibique iugiter aposta-
siam obiectanlis, in vino sepeliret; quod et suis ut face-
rent suadebat. Quare merito in eum hoc scripsit noBter
Frusiiis :
Biblia qux tua sunt, sunt pocula Bacchica, Luther ;
Esl apolheca tua bibliotheca tua.
Delicias, asotias et veneres Calviui qui scire cupit, legat
Bolsecum in eius Vita. Heshusius in Antidoto contra il-
ioscorrumpunt; tum quialabemfoedam inurunt Ecclesiae u lyricum rigidum Lulheranum scribit, eura ipsissimum e-
t nomini Chrisliano, utGentiles ab illo avertantur illud- picurcismum secum trahere, et universam religionem a
que blasphement. Quippe, ut explical QHcumen. qui ni-
hil in se habeant puritutis, sed quasi sordes in indumento
mundo, id est. inpura et sincera vila inhserenles, et omnia
maculantes, ubi averterinl aliquos a sanctitale. et flagitio-
sos reddere secum versantes vel viros vel mulieres potue-
rint , id delicias sibi esse existiment. BiDC sunt fjo,iioi, id .._, ,. ^ ^ .. , .^ _.
esl,probra et dedecora, vituperiura, ignominia et infamia glutiunt et excoriant: precationes vertunt in iuramenta,
gione
fundanientis evertere. Smidelinus de suis Lutheranis ita
qusritur concione 4. in cap. 21. S. Luc. Vt totus mundus
agnoscat eos non esse Papistas , nec bonis operibus quid-
quam fidere, illorum operum nullum exercent penitus. le-
iunii loco comessationibus et perpotationibus nocte dieque
vacant; ubi pauperibus benigne facere oportebat. eos de-
Christi et Chrisliauismi , idque ex dolo Salanae: nam ut
sapienter adverlit S. Epiph. haeresi 27. Sunt a Sataria sub-
ornati ac producti in opprobrium et scandalum Ecclesise
Dei. Indiderunt enim sibi ipsis cognomen Christianorum ad
hoc , ut Gentes per ipsos offendantur , et sanctx Ecclesix
Dei utilitatem.et veram prasdicationem propter illorum ne-
faria facla . et incomparabilem improbitatem aversentur.
Et ut Gentes ipsorum nefaria opera considerantes , putent
sanctas Dei Ecclesias tales esse, et averlant aures a Dei et
blasphemias et divini nominis execrationes. idque tam per-
dite, ut ne ab ipsis quidem Turcis hodie tantopere blasphe-
metur. Demum pro humililate regnat passim superbia, fa-
stus, elalio; atque hoc universum vitm genus ab illis Evan-
gelicum vocalur inslitutum. Erasmus Ep. ad Vullurium
anno Domini 1529. Circumspice, ait, poputum istum E-
vangelicum, et observa num minus illic indulgeatur luxui,
libidini et pecunix, quam faciant ii quos deteslamini. Pro-
fer mihi quem islttd Evangelium ex comessatore sobrium.
veritatis doctrina. Porro S. ludas raaculas has ait fuisse Q ex feroci mansuelum, ex rapaci liberalem, ex maledico
. „ • . .u r...._ i^ benedicu)n, eximpudico reddiderit verecundum. Ego tibi
mullos ostendam, qui facti sunt seipsisdeteriores. Quin et
Lutherus ipse (iili refert Aurifaher eius discipulus in Con-
vival. Luther. serra. pag. 244.) asseruit scholxsum disci-
pulos magna ex parle Epicureos esse, metiri conciones ex
suo cerebro, et hoc solum quxrere, ut bonos dies habeant :
in papatu talia nebulonum portenta non inveniri ; vocari
Evangelicos reformatos, cum reipsa poliusincarnati dxmo-
nes esse videantur. ut si cui libeat ccetum aliquem nebulu-
nmn.dissolulorum, rebellium et fraudulentorum hominum
intueri , ciintatem aliquam Evangelicam ingredi debeat;
vix inter Paganos, luclxos, Turcas reperiri adeo contuma-
ces, apud quos omnis honestas et quidquid est virtutum pe-
nitus inlerieril, neque uUius peccati ralio habeatur. Quis
non credat Lulhero hic, utpote magistre de suis discipu*
lis testificanti?
LuXURIANTES VOBISCUM ) Grsece aT;v£uu;;^ou(<Evo« jjitiv, id
p. est, coepulantes vobiscum, uti legit CEcum. et S. Aug.
'J lib. de Fide et oper. cap. 25. et S. ludas v. 12. Convivan-
la conviviis eorum, qusc plena erant ebrietate, crapula ,
Tomitu, lascivia et lusuria : ait enim v. 12. Hi sunt ine-
pulis suis maculx , convivantes sine timore. De iis etiam
accipit S. Petrus ; unde subdit:
Deliciis affluentes in conviviis suis. ) Sapienter
Gorgias Sophista, cum annum ageret centesimum octa-
vum, dixit se ad tam longaevam setatem pervenisse, eo
quod nuoquam ad aliena couvivia itasset, uti refert Lu-
cian. in Macrob. Ex adverso S. Hier. lib. 1. contra lovi-
uianum abstinentiae et conlinentix hostem, eum ita pin-
git : Cum se monachum esse iaclilet , et post sordidam tu-
nicam, et nudos pedes, et cibarium panem. ct aqux potum
ad candidam vestem, et nitidam culem. ad mulsum et ela-
boratas carnes, ad balneas et popinas se conferat. manife-
stum est quod terram cxlo, vitia virtutibus. ventrem prx-
ferat Christo, et purpuram coloris eius putet regna cxlo-
rum. Isteformosus monachus, crassus, nitidus, dealbatus,
et quasi sponsus semper incedens. Videlur S. Hier. proe-
sentes haereticorum Ministros pingere.
Nota. Pro iti conviviis suis, legit Interpres in Graeco,
£v a-jiKTratc : olim enim convivia, sive mensae comniunes Chri-
slianorum post S. Synaxin vocabantur Agapae, qui erant
symbolum amoris comraunis et charitatis fralernae fide-
lium. lam legunt ev a-Ka.Ta.ii;, id est, convivanles in errori-
bus, vel fraudibus et deceptionibus suis: ita CSicura. Pagn.
Vatabl. et alii, q. d. Haeresiarch<e ex suo errore et haere-
si non aliud quaerunt, quam epulari et deliciari. Uude S.
Hier. lib. 1. contra lovinian. \eg'\l : Nihil aUud nisi de vo-
luplalibus cogilanles.
tas haere p Audi iam maculas et obscoenitatem conviviorum apud
licorum. Gnoslicos , describentem Minutium Felicem inOctavio:
Ad epulas solemni die coeunt cum omnibus liberis, sorori-
bus, matribus. sexus omnis homines el omnis xlatis. lUis
post muUas epulas ubi convivium caluit, ct incestx libidi-
nis fervor exarsit, canis qui candelabro nexus est, iactu of-
fn^x itUra spatium Unex, qua vinctus est, ad impetum et
tes sine timore, Gr^ce o-uv£'jw;^ouf*£vot «y o<?w5. Sic et Clemens
Alexand. 2. Paedag. 1. £u(?o/ia ait , id est, pleniim, pu-
bliciim et perenne convivium agitur in caelis ; itaque di-
citur a bona sessione : Ssm-jov vero, id est, prandium, in
terris, quia post hoc Su woveiv, id est, oportet laborare. Et
eodem sensu accipi posset nostrum luxuriantes ; luxuria
enim subinde sigiiificat luxum ciborum et conviviorum ,
ut Ephes. 5. 18. ISoUte inebriarivino, in quo estluxuria,
Graece «o-mtix. id est, Ittxus, lascivia, ebrietas, crapula.
Verum quia venler mero aestuans despumat in libidines,
ut ail S. Hier. et quia Gooslici epulas suas et convivia di-
rigebant ad explendas suasIibidines.Nosler interpreshsec
omnia complecli volens, solerter vertit luxurianles. Vidit
enim id perlinere ad id quod sequitur: Oculos habentes
plenos aduUcrii. Oplimeid explicatOKcumen. Quinetiam.
inquit, dum vobiscum coepulantnr, non ob charitatem id
faciunt, sed ut occasioncm ad decipiendas muUeres nancis.^
Commenlaria in Epislolam II. S. Pelri. Cap. 11. 613
eantur. Bi enim cum oculos habeanl, non aliud quam a- ^ pi aspeclu , cogitalione, et concupiscenlia adulterii. Le
duUeras inspiciunl, algue in hoc sine utlo fine peccantes,
tamquam eiecralionis filii animas instabiles inescant. Si-
gnificat ergo S. Petrus Gnosticos se in ajjapas, id est, con-
vivia fidelium post Eucbarisliam, insinuasse, ibique pe
tulantibus aspectibus et lactibus fideies ad suas libidines
pellexisse : ila S. August. de Fide et oper. cap. 25. Misti
sunl enim bonis. inquit, in epulis Sacramenlorum et de-
leilionibus plebium. Forte el Inlerpres pro irjjvjuyji-jiuvjt,
legit <rji'i/ij'ij.vi<n,\i est, luxurianles: o /ij',} enim 8igni6-
caX luxuriari , concumbere, vcncrea agere. Luxurianles
ergo vobiscum, id csl, inter vos et de Tobis, q. d. Insidian-
tur veslrao castilati; et secum de vobis mcnte, oculis et
lactu exercent suas libidines, ut ad easdem pleno opere
complendas vos ailiciant. Cavete ergo illos quasi leones,
imo pracdones caslilatis. Quare rnirum esl Erasraum, Va-
tablum, 1'agninum verlere, insultare- In erroribus suis,
inquiunl, id esl, per decepliones suas, quibus sciliccl pa-
raverunt sibi divilias, insultant vobis, ac male precantur ;
nil enim tale vox Oracca significat.
T«ri 14 OCULOS nABBRTBS PLBNOS ADULTBBII.) Merowc ftoi;)ja).i-
'o*o{, id est, ptenos adulterx, hoc est, plenos libidinosis el
adulterinis aspectibus adulterarum. q. d. Mulieres quas
ambiunt et satagunt facere adulteras, iugiter aspiciunt,
eas in oculis, animo vullu gcslant, nil nisi illas aspiciunt
et cogitant, ut ad adulterium pclliciant : ila Qiicuni. Dn-
de S. Cyprian. lib. de Singul. Cleric. legit plenos mcecha-
tionibus ; nimirum :
Oculi sunt in amore duces,
ut ait Propertius in libro secundo Elegiarum 15- et alius :
Vl vidi, ut perii, ul me malus abstulit error.
Ocoli Id Unde lerem. Thren. 3. 51. Ovulus meus deprxdalus esta-
amore ntmam meam. Et ut ait ibidcm S. Hier. l'er oculum cor-
"'**■ poris pertulit prxdam cordis. Nain, ut ait Christiis : Qui
viderit mulierem ad concupiscendum eam, iam mcechatus
est eam in corde suo, Matth. 5. 18. Quare merito oculis
summa adhibenda est custodia, qiiia mors intrat per fe-
gitloierpres axaTarrarjroj, id est, incessabilis ; \a,m legunt
a/aT«rav7ov; anapriat, id est, incessabites, Bcilicet oculos,
qui scillcet nunquam cessant a delicto: ita Pagn. Valab.
et alii, S^ Hier. 1. 1. cnnlra lovin. legil insattabili Itbidtne.
Audi S. Cjpr. de Siugul. Cleric. prsclare hunc lociinifnccsM-
pertractanlem: Insaniunl prorsus, luquit, ardenl deside- •"''* ''-
rio fceminarum, et obscoenilatibus hinnientes malunt mori, rit,° Jl"'
quam contenti sint a taleribus mulierum aliqua disiunctio- ruin.
ne divelli, ut ad explendam sux avidilatis ingluviem pun-
cto temporis non sint sine faminx votuplate; et hunc ha-
bent in mutieribus fructum, ul in iltis semper defixa in-
tentione. desideria salient oculorum. Sic inter eos integri-
tas emoritur, ubi omnis commoratio sive convivendo, sive
commanendo corruptis affectionibus inquinatur. Quos S.
Petrus Apostolus designavit , dicens : In conviviis suis lu-
xuriantes, oculos habentes plenos mcBchationibus et inces-
sabilibus delictis , capientes animas infirmas. lla hoc sje-
culo Lutherus, cum esset sacerdos et monachus castita-
iJtem voto solemni professus, scribit tom. 5. serin. Wit-
temberg. folio 119. Quam non est in meis viribus situm ul
vir sim , tam non est mei iuris ut absque muliere sim : et
foeminx sociari tam est necessarium, quam edere et bibere.
Zuinglius in littcrisad omnes Helvelicx Heipub.civitates,
de seipso loquens teslalur, Se xstu libidinis et carnis cu-
piditatibus sic fuisse accensum, ut carnis libidinosx studia
animo suo versaril in his solis omnes cogitationes suas in-
sumpserit,hoc meditatus sit.totusque ineo fuerit ut carnis
furori satisfaceret. NVigandus de bonis et malistjerman.
apud Surium in hislor. pag.664.et seq. asserit Scortatio-
nes et ebrietates multo magis quam unquam in Germania
invalescere: quia,inqu\t,maiorem quam alias unquam cre-
scendi habent libertatem, et luxuria iamomnes verecundix
fines perrupit atque excessit. Et, ut aitLulherus in i. Cor.
i5. Sicut credunt ila vivunt; sunt et manent sues; credunt
sicut sues, et sicut sues moriunlur. Ila raodernos haere-
ticorum Miuistros comptulos quasi procos Penelopis, ia
nestras. lerem. 9.21. Ita lob cap. 31. 1. Pepigi, ait, foe- C ipso eliain verbi Dei pulpito oculos circuinferre plenos
t/;<j cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de virgine
Ne, ut ait S. Hier. in Thren. 3. v. 51. prius incaule aspi-
ceret, quod postmodum invilus amaret; namque semel spe-
cies formx cordi per oculos alligata, vix magni luctami-
nis manu solvitur: ut enim munda mens in cogitationeser-
vetur,a lascivia voluptatis sux deprimendi sunt oculi, qua-
si quidam raptores ad culpam. Et David Psal. 118. 37.
Averte. ait, oculos meos ne videanl vanitatem.
Sic senes illi insidiantes Susannx, habebant oculos ple-
nos adullerii, ideoqiie Everterunt sensum suutn, et decli-
naverunt oculos suos ut non viderent rxlum, ncque recor-
darentur iudiciorum iustorum, Daniel. 13. 9.
Recte S. Ambros. lib. de losepli. cap. 3. Prima, ait, a-
dulterx oculorum tela sunt, secunda verborum.sed quinon
capitur oculis. potest verbis resistere; oculi enim sunt fe-
Pfnp^irB nestrae mentiuin nostrarum, ait Salvian. lib. 3. de Provid.
lueiiiiuin.qui el addit Omnes improbas cupiditales in cor per oculos.
quasi per nnturales cuniculos inlroire. Quocirca iure Za-
adulterii, teslatur Archib. Uainillon. in Calvin. cunfus.
demonst. lib. 2. c. 29. ubi asserit in Scotia Ministrorum
fere neminem esse qui ab aliorum vet uxoribus, vel ancil-
lis sibi lemperet. Idem fuse de aliaruin gentium minislris
oslendit Stanislaus Rescius in eorum .Atbeisniis de sacra-
mento Ordinis, ubi inter alia describit Csenotaphium Be-
zae ex Gabriele Fabricio in responsione ad Bezain : Extat. c.-cnou-
inqiiit, Genevx in mausolxo suostaiua Bezx quatuor fo-phi'im
lumnis suffulta. In prima artificiose opere cxlato excul-^''*'
pta candida cum suo pharetrato Cupidine. muttis incestis
amoribus non polluta.sed constuprata. Insecunda Harpyia
multis non rapinis. sed sacrilcgiis, tamquam opimis Oul-
lix spoliis onusla. In tertia Bellona parricidiis cincta. mul-
torumque civium sanguine tincla. In quarta Chimxra mul-
tiplici imposlura fucata. El hx sunt quatuor Bezx virtu-
tes Cardinales, Venus. Ilarpijia. Bcllona, Chimxra.
.Moral. nola hic luxuriac epithelum csse incessabile de-
lictum ; qiiia cuiiis aniinuiii seinel occiipavit anior vcne-
leucus Locrcnsium legislalur legcsanxit, ut adiiltcris ocu- Ureus, ita eo vcliit igiie succcnditur, ut eum reslinguere,
li eruerentur , qiiasi primi in hoininc adulteri , uti rcfert
jl*;iian. lib. 13. Voriaj hisl. cap. 21. vide S. (ireg. 21. .Mo-
ral. otip. 2. ct S. Basil. libr. de Virg. cl Angust. in Ucg.
5Ionncli. ct Epist. 109. ubi inter alia ait: Aec dicatisvos
habere aniinos pudicos . si oculos habctis impudicos ; quia
impudicus oculus impudiei cordis est nuntius, et cum se
invicem sibimct etiam tacenle tingua conspectu mutuo cor-
da nuntiant impudica. ct srcundum concupisrrnliam car-
nis aileriitro dcleclanlur iirdore.ctiam inlaclis ab immun-
da viutntione corporibus fugit caslilas dc moribus.
Et i?<CBSSABn.is DELiCTi j 1(1 ost , pcrpctui dclicli, q.
q.tinustici pcrpctiiu libidinosis ociilis procaciter aspiciunt
mulieres , ut ca fiiciant adiilteras; liinc perpetiio iis pec-
cant et dclinquunt , iit nc ad inninentum a peccato ces-
aent, qiiia iiigitcr cns nniino vrrsanl ct conciipiscunt :
nuDquam ceasaat a dcliclo, quia uuaquam cessaat a luc-
aut ab co ccssare ncqiical , iiiniiruin nunquain dicil lu-
xuria, Sufjicil, Prov. 30. 16. Ila Theolimus oculos perde-
rc maliiit, iili incdicus ei pr.Tdixcrat, quain ab uxore ab-
stiiiere; unde cxclainavit: Valc, amicum lumen, uti refert
S. Ambros. Iib. 1. in Lucam cap. \. iJcin viderc est iii
bcstiis, ul cquis, lauris, vaccis, qux duni ainorc nguntur,
furere vidcntur, nec ab ullo compcsci possunt. Illustree-
xemplum fuit in Henrico \TII. Anglias rcge, qui ut insa-
nx libidini suos ciim .\iina Boleoa salisfaccrel, ct opes, et
lidem , et conscienliam, et famara, ct regnum prodcgil.
Lndc Pocta in exequiis regiao! Scotin, Parisiis anoo 1587.
ita de co cccinit :
luno lovis soror atque uxor, verum Anna Bolena
Et spuria llrnrici filia et uxor erat.
PbLLICIBMTES A5IMAS INSTABILBS. ) Af)ix;ovTi; yi>JX<^
arr.pixTov;, id est, inescantes animas iinbecillesj doo beoc
614
Commentaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. 11.
in fide ct castilalc firraalas et solidatas; S. Cyprian. de ^
Singul. Cleric. Capienles animas infirmas; S. Hieron. lib.
1. contra lovin. Dccipicnles animas nondum Chrisli cha-
riiate robitslas. Quocirca sapienler nionet Eccl. c. 5. 12.
Esto firmus in via Domini, et in veritate sensus iui. Siciit
ergo aucupcs capiunl aves obiiciendo eis escam : sic ha:-
retici sunt aucupes animarum debilium et inconstantium,
quales sunt mulierculae: eas enim inescant obiiciendo eis
escam voluptalisetlibidinis, per procaces oculoset intui-
lus. Hinc negant Dei iudicium, vindictam, infernum, a-
nlmae immorlalitalem, resurrectionem , etc. Sane Calvi-
nus infernum censet non esse ignem.sed apprchensionem
qua se cruciant damnati, dum cogitant quod olTenderint
Deum, eumque habcant sibi iratum et olTensum. loannes
Slurmius in Antiprooemio scribit Pappum et Osiandrum
ad hunc colophonem pervenisse, ut omnem fidem ludi-
brium pulent. Aitenim: Cxlum cxli somnium illis est ,
infernus phantasma; cielum, et Dei et diaboli habitaculum
est. Rursum doceot Calvinistse neminem debere resistcre
cupiditati aut libidini, quia nirairum est a Deo, qui esto
auctoromniura motuum etactionum tam malarum quam
bouaruni,cui semper et in omnibus est obsequendum, id-
que sine pudore vel scrupulo; quia motionum diviuarum
neminem pudere debet, de quo v. 18.
CoB BXERciTATUH (perpcram aliqui legunt excxcatum)
AVARiTiA HASENTES. ) Pagnin. et Tigur. Cor habentes e-
ccercitatum rapinis. ConsonatS. Paulus 1. Timoth.6. 10.
Radix, ait, omnium malorum est cupiditas, Graece yi).ap-
yupia, quam quidam appetentes erraverunt a fide. Ita hoc
sseculo Lutherani etCalvinistae diripuerunt plurima tera-
pla el nionasleria in Germania, Gallia, adeoque de sola
Anglia vere apud Sanderum de Schism. Aoglic. cecinit
Poeta :
MilUa dena unus templorum sustulii annus,
Quam limeo in poenas vix salis unus erit.
Rursum hajretici sunt usurarii, docentque usuras esse li-
citas, uti docuit .Molinseus Iract. deUsuris.
Praeclare S. Prosper. lib. 2. de Vitaconlempl. cap. 13. Q
Eis, ait, qui militant Deo fugiendx sunt divitiae, quas qui
habere volunl, sine labore non quxrunt, sine difficultale
non inveniunt. sine cura non servant , sine anxia delccta-
iione non possident, sine dolore non perdunt.
Maledictioms nm.) Karapa; Tc/.va. Tigur. execralio-
nis filii, id est, prirao, execrabiles et execrandi; secundo,
digni execratione et maledictione seterna , ut scilicet au-
diant a Christo iu die iudicii : lle, maledicti, in ignem x-
iernum, quiparatus est diabolo et angelis eius, Matlh. 23.
41. Nomen enim filius apud Hebraeos, quando iungilur
genitivo poense vel praemii, idem est quod dignus, ut filius
mortis et gchennae, id est, reus morlis, dignus gehenna :
filii regni, id est, digni regno caelorum. Thomas Angli-
cus per maledictionem accipit diabolum; hic enim primo
maledictus est a Deo, Genes. 3. 1. q. d. Haeretici sunt fi-
lii diaboli. Hxreticus si non frater diaboli, certe adiutor
et filtus est, ait S. Augustin. lib. de Pastoribus, cap. 12.
Sed hoc syrabolicum est, non litterale. Sane Guilielmus p.
Rossaeus lib. Quod calvinismus sit paganismo et iurcismo '-'
longe detestabilior, conferendo utriusque dograata et mo-
res, clare idipsum ex eorum libris evincit. Unde et addit
Calvinistas in Poloiiia parum abfuisse a Chrislo publice
reiiciendo , et profitendo Alcorano Mahometis; causam
esse, quod Calvinislae a Salana possideantur, ita ut per
eos quasi tubos et canalcs loquatur agatque Satanas ,
suumquc in Cliristi Ecclesiam virus evomat, ideoque eos
enlhusiasmo el quasi fiirore agi : quare Vigilanliura hae-
rcsiarcham Calvino, eiusque deliria Calvinislarum furori-
bus tanto esse inferiora, quanto nanus minor est Hercu-
le, verruca monte, festuca trabe, et culex elephanto.
Veri. 15. Perelisquentes viam bectam. veritatis, fidei et san-
ctitatis, ERRAVERUNT, SECUTi viAM, id cst, normam, in-
slitutum, mores, actiones, Balaam ex Bosor. ) Id est,
oriundi ex Bosra uibe Moab: ita Beda, Glossa, Dionys.
Them. Anglic. Verum Balaam non fuit oriundus ex Moab,
sed ex Mesopotamia, ut patet Deuter. 23. 4. In ea ergo
fuit iirbs Bosor, quara Hebraea, Chald. et Septuag. qiios
solct sequi S. Pelrus , vocant Pelor, vel Pelora, Num. 22.
5. Alli, q. d. Nati ei palre Bosor, ut Bosor sit idem quod
Beor: hic enim fuit pater Balaain, Num. 22. 5. Unde S.
August. qu. 48. in Num. legit, filii Beor: ila Pagn. Tig.
Gagn. Caiet. Adam. Salraer. et alii, idque innuit Graccura
Tou Batrap : articulusenira tou solet notare fiIiura,non locum.
Qui UBRCEDEU INIQUITATIS AUAViT. ) Nimirum mune-
ra Balac regis Moab, quae adaraans Balaam voluit male*
dicere Hebraeis, puta populo Dci, uti dixi Niim. 22. et 23.
Docct S. Petrus hxresiarchas studere avaritiae, sicut stu-
duit Balaam, ideoqiie fingere errores gratos populo.
Rursum sicut Balaam dedit consilium Balac regi , ut
speciosos puellas submitteret in castra Hebraeorura, quae
eos ad libidinem, indequead idololatriara culturaque Beel-
phegor pellicerent, Nura.25. 1. Ita haeretici praedicant !i-
berlatem carnis, ut hacesca bomines pellicianl io suara
haeresira.
CORnBPTIONBU VERO HABUIT SUiB VESANI*. ) GraCCe yjfj^g
ehy^tv Si £;^£v i$ia( icctfxvafiiat , id est , redargutionem ha-
buit propriae iniquitatis, sive praevaricalionis. Noster pro
jrapavofiia;, videtur legisse Tcapaypovtaf , id cst, vesanix, in-
Bipientiae, deraentiae; illud enim mos subdit S. Petrus di-
cens: Prohibuit Prophetx insipientiam. Porro correplio
haec facta est per asinam, de qua subdit:
SuBiuGALB HDTUU ANiUAL , puta asiua iugum et ses-
sorera ferre assueta; muta et bruta, hohinis voce lo-
QUBNS. ) Per angelum, qui formabat voces articulatas ia
ore asinx, dicendo : Quid feci tibi? Cur percutis me ecce
iam tertio? Nonne animal tuum sum, cui semper insidere
consucvisti? dic qttid simile unquam fecerim libi? Num.
22, 23. Censen^Origenes el Glossa angelum hunc fuisse
eum qui praesidet speciei asinorum, omnibusque asinis :
singulas enim rerum species suum habere angelum prae-
sidem. Verius Theodor. Procop. et Abul. censent fuisse
S. Michaelein, olim praesidem Synagogae et Hebraeorum,
nunc praesidem Ecclesiae etChristianorum. Porro vesanug
et vecors fuit Balaam, quod cum asina contenderet, vel-
letque eam trucidare, nec cogitaret angelum per os eius
loqui; sed nimirum ira et furor eum agebant et excaeca-
bant: forte etiam ipse, ufpote magus cura daemone loqui
assiietus, censebat daemonera per os asinae loqui, velleque
sibi iraponere ac iter impedire, lucruraque suum quod ex-
pectabat a Balac intervcrlere. Unde Dion. Carthus. Nura.
22. censet eum cura asina contendisse hoc fine, ut daemoQ
per eum loquens intelligeret suara contra euro indigna-
tionera, itaque cum eo indirecte contenderet indignan-
do contra illura, et in illius dedecus asinam verberando,
eamque volendo iugulare. Quare angelus se ei ostendens
cura fulgenti gladio, roinansque necem, hunc ei errorem,
stuporem et arroganliara exemit.Balaara tamen mox ava-
ritia excaecatus perrexit ad Balac, cumque Hebraeis, ut
volebat.maledicerenon posset,deditBaIac pessimum con-
silium de puellis , quod paulo ante recensui , ideoque ab
Hebraeis in bello contra Madianitas trucidatus est, Num.
31. 7. et 8. Cuius rei praesagium fuisse gladium fulgen-
tem quem ei intentavit angelus, docet Anast. Nicaenus,q.
32. in Script.
Mystice Beda: Sicut, inqiiit, asina redarguit Balaam,
sic saepe Pagani redarguunt et coofutant haereticos, laici
Clericos, subditi Praelatos, indocti doctos, mulieres viros ,
plebeii sapientes. De Balaam et asina vide dicta Num. 22.
et 23. et Apoc. 2. 14.
Hi SUNT FONTBS siNE AQUA. ) Quia vitalis aquae, id est veu. 17,
doctrinae sanae, expertcs, q. d. Guostici iactant et promit-
tnnt magnara sapienliara, sed eara reipsa non exhibent.
Ila S. Hieron. I. 2. contra lovin. et CEcum. Viix aquam,
inquit, id est, puram prxdicalionis el dulcem aquam a-
miserunt; cum ex adverso suis promittat et praestet Chri-
stus : Qui credit in me, sicut dicit Scriptura. flumina de
ventre eius fluent aqux vivx, loaiin. 7. 38. Haeretici ergo
philologi sunt, noa philosophi; folia dant, non fructus ;
Commentarla in Epistolam II. S. Petri. Cap. II.
6li
Tcrba, non scientiam', sophismala , non solida arf^umcn- ^ pollicenlur; ante suni perfeeti catechumeni quatn edocti
ta; iaclant.crepantqueS.Script.sedeam non iulelligunt,
imo perverlunl. Secuodo, S. August. lib. de Fide et oper.
c. 25. Ideo S. Petrus. inquit, eliam fontes siccos appetlat:
fontes videlicet. quod acceperinl agnitionem Domni Chri-
sti: siccosautem quia non congruenter vivunl (destituun-
tur eniin aqiin graliae ct bononim operum ). Quod cnim
1'etrus, ail, fontes siccos : hoc ludas, nubes sine aqua; hoc
lacobus, (ides tnortua. Kurgurn Glossa: Ubi, inquit, fons
sine aqua, ibi lutum et erroris et peccati. nec tavat , sed
coinquinat.
Alludit S. Pelrus ad illud lerem. 15. 18. Facta est mi-
hi manus tua quasi mcndacium aquarum infidelium ; a-
quaj enim infidLles sunt fontes, qui promiltunt aquam ,
eamque non pra>stant, scd sicoantur in SDSIate , cum ho-
mines ea maiimc ad potum , refrigerium et irrigalioncm
frugum indigent. Sic S. ludas v. 12. ha>rcticos compa-
rat uubibus sinc aqua, id csl, sterilibus et iiifoecundis. i-
Ipsx muli^.res hxreticx quam procaces ? qux audeant do-
cere, contenderc, exorcismis agere, curaliones repromitte-
re forsitan et tinguere.
Nota. Pro superba (male aliqui legunt supcrbia) Grjece
esl ■jr-ooy/.a, id cst prsctumida , excrUa , ingenlia, siiper-
ba, turgida, immodica, inimcnsa, inlolerabilia; Tigurin.
vehcmenter fastuosa, de qualibus ait Horat. dc Arle Poet.
Proiicit ampullas et sesquipedulia verba.
S. Hier. lib. 1. conlra lovin. verlil, loquuntur vcrba tu-
mentia. De^cripsit, inquit, sermo Apostolicus lovinianum
loqucntem buccis tumentibus. et inflata verba Irulinantem.
S. ludas V. IG. Os eorum loqwtur superba. Alludit ad nc-
bulas, quibus paiilo anle hjcrcsiarclias compaia^it : sicut
enim nebiil,-e instar nnbium dcnsescunt, tuiuent ct tur-
gent, sed intus vaua; sunt, inanes et vacii.T, carcntes hu-
more, rore el imbre ; sic et heeretici tumcnl faslu, iactant-
que suam sapicnliom orc, sed in corde ea vacui sunt et
deoque mcndacibus cl fallacibus: Hi, ait, sunl nubes sine inanes; unde sunt sicut xs sonaus et cymbalum tinniens
aqua qux a ventis circumferuntur. U Et hoc significat to »OEyyot/svoi, qiiod Nosler verlit loquen
Et NEBiL*. ) Aeiu/a cst nubes slerilis el infoecunda, ' ' ..■.•.
pula rcsiduum nubis et vaporum: hinc ncbula quasi nu-
bes videlur promilterc pluviam el humorem ; sed vel nul-
lum prajslat, vcl fnigibiis noxium: sic ha;relicorum do-
ctrina est fucala, fallax, sophistica, pcslifcra.
Bolliim
h«rell-
coruiD
pax fidc
liun.
Ti'RBiNiBi'S EXAGITAT*. ) Comparal ha;resiarchas ne-
bulis, qua; a turbinibus, id est, vcnlis in gyrum rotanli-
bus, aut veiilis conlrariis inlcr sc contligentibus quaqua-
versuin agilanlur ct raplnnlur, ilaque dispclluntur et e-
vanescunt. Sic cnim ha?relici a dsemone spiritu vertiginis,
et quasi lurbinc errorum aguntiir, ul inter se coulraria
doccant ct arerrimc ronQiganl, iu.vla illud Isaias 19. 2.
Concurrere faciam jHgi/ptios adversus /Egijplios; iino u-
nus idcmquc crcbro errorcs mulet, ct nunc biinc, niinc a-
linm et sa?pe contrarium doceat, ideoque eius doctrina sui
falsitatcm ostcndat, iutcreat ct cvancscal. Hunc hwrcti-
coriim sui a;vi gcniiim notarunt S. Iren. libr. 1. cap. 5.
S. luslinus q. \. ad Orlhod. Tertull. de prasscript. c. 42. p
et Novnlianus libr. 7. de Trinit. ubi ait: Videm nostram,
dum sibi adversantur, affirmant, el illa inconstantia osten-
dunt omnia incerta et vana esse apud se, et bellum illo-
rum pax est Ecclesix. Causam dat S. Aiigust. 18. Civit.
52. Cupivit. ait, per hxreticos diabolus efficere, ut in Ec-
ctesia essenf liberx dissensionci, quomodo erant in Acade-
miis Philosophorum.ut sicut illxper mullas divisiones tan-
dem intcrcunt et ab invicem consumuntur, ila ficrct in Ec-
clesia. Sed falsiis est et fallitur. Ecclcsia enim velut su-
pcr firmam 1'clri pclrain a Chrislo fundata in fidc, scmpcr
sibi constnt, adeoquc sccta>, quas diaboliis inducit ad cius
obscurationem, eam magis indirant et illustrant. Idcm in
hsereticis nolnvit S. Paiilus Ephes. \. \\. diccns: VI iam
non simus parvuli flucluantes, et circumferamur omni ven-
to doctnnx in nequilia hominum , in astulia ad circum-
ventionem erroris. Vidc ibi dicta.
QllBDS CALIGO TBNBBBARl-H RBSEBVATUB.) Gra!Ca nd-
dunt ti; at-,)v« , id est, in xternum: caligo tencbrarum . id p.
tes; y9!-/7ouat enim idem est qiiod resono, clamo, vocife-
ror, uti faciunt haerelici, qui cum ratione vincautur, con-
tentione et clnmorc orthodoxos vinccrc solngiiut.
Pblliciunt.) A;'irxWj7t, id est, incscanl . obiecla csca
capiiinl. uli aiicupes capiunt avcs, piscalores pisces.
Is DESiDRBiis ;per dcsideria quasi per escam) cabnis
Li'xi'Bi.«.) Id csl, cnrnis luiuriosa:, vcl carnalis luxuriae:
legit intcrprcs aiuyai; , id est, luxurix in genilivo sin-
gulari, uli cl legit S. August. lib. de fide ct oper. c. 24.
Illiciunt, inqiiit, iM concupiscentiis carnis impudiciti,T, id
csl, impiidir."e, vel impudicis. lain legunl a'7£/-/.'(ai; in da-
tivo plurali.Unde Vatabl. verlil : Inescanl homines pcr con-
cupisccntias carnis voluptatibus. Porro x^juyux geueralis
est, significalque luxum, pcliilantiam , libidincm, lasci-
viam , qualls cst in impudicis tactlbiis et aspertibus, de
qulbiis V. 14. Hoc est qiiod ait S. ludas v. 4. Dci nostri
gratiam transfcrentcs in luxuriam.
Porro esra ad luxuriam, cl conseqnenter ad haeresim, gj^j i,
ab haerelicis multiplex dalur. Primo, Lulherus hanc de-rcnco-
dit: qiind cnstltas sit impossiblli,«,luxurin vero liomini tam '""'■
necessnria sit, quam edere ct bibcre. ^'eruin dixit impo-
slor, scd de se et siiis dumtaxat : cis cnini iinpossibilis est
caslitas: lum quia id sibi ipsi pcrsiiadcnt : impossibile e-
nim est ut maneat caslus. qui id sibi pulnt csse iinpossi-
bile; a(Tectus cnim scquitur lumcu et iudicitira raiionis :
tum quia fidcm et gratiam Pei respuunl, sine qiia impos-
sibilis est castitas, Sap. 8. 21. tum quia ncgant liberum
nrbitrium, censentque hominein neccssario agi, rapique
a suo appctilii,et phanlasia inslar beslia?: tuin qiiia vclut
porci sponle sc lotos addixerunt carni, vencri ct vcnlri.
Secunda cst communis ha>relicorum . sciliccl curanda
cssR prsesentia bona cerla, nou futura incerla. 1'ndc vel
pnlnm, vel Incite ncgant aniina? immorlalilalem, rcsurrc-
clionem, cl gchennam. Audi Brcntium in S. Luca; c. 20.
homil. 35. Etsi, ait, nulla apud nos sil publira professw
quod anima simul cum corpore intcreat , ct qiiod non sit
II.
C8t, densissima» lcnebra; ct caligiuosi igues inferni. S. lu- ^ mortuorum resurrectio, taincn impurissima et profanissi-
das V. 13. Quibus procelta tencbrarum servata est in x-
tcrniim.
Symbolirc lltigo, Glossa et Thomas Anglic. Callgoscr-
vatur lirrelicjs: qiiia in oa quolidie crcsrunt, ut qui ca»-
ci siinl, fiant cxriorcs, ct plurcs Bcducanl, iuxta illud .\-
pocal. 22. 11. Qiii nocet noccat adhuc, et qui in sordibus
esl sordesrat adliuc.
SuPBRBA Ei^iM vakitatis loqubntrs. ) Dat causam
cur h.Tresinrrhns vornril fmtrs sinr aqua, ct nrbulas tur-
binibus agitalas,sc\\\cvl qiiin inslnr fontium ct ncbiilariiin
vanc attolliintiir rt stipnbiunl. Supcrba cnim vanilatis.
id esl, stiprrbam vaullnteiii, sivc innncm Biipcrbiam, tii-
morcm ct fnsliiin qiio tiirgrnl, piila fasltiosa, vnna cl su-
jierba loqiiuutur et crticlnnl; hlnc voraiil sc (inosliro^,
id csl sriontcs, ciim omniiim sint inscii. Vcre Terlull. de
PrKscript. cap. il, Omncs, ait, (ument, omnes scicntiam
ma illa vita, quam maxima pars hominum srctalur. prr-
spicue indicat quod non scntiant c.<:se vitam post hanc.Son-
nullis etiam tales voces tam cbriis inler jyicula. quam so-
briis in familiaribus colloquiis cxcidunt. Hoc est quod dc
suis dixit Luthcrns : Credunt ui sucs, vivunt ul sues, mo-
riuntur ut sucs.
Tcrlia est Calvini, quod Deus sit ouclor omnium mo-
tiium ct artionum, tam malariim, qiiam bonarum. Ex hoc
cuim cius principio eius disripuli Liherlini duas eliciunt
rcgiilns, quns ipsc Calviniis recenset InsJruct. contra Li-
bcrtin. c. 13. Prima cst: Cum omnia sint opera Dei, lieet
hoiiiinfius vrlut laris habenis quidquid in nirntcm veneni
agcre , non solum quia sumus exlra pcriculum ^'■ccandf .
scd eliatn quia desiilcrium aliquod cohibere Cfl iirp' Urc
Dcum. Ita scortationes et rapinx Deo probabunfur , cutus
sunt opera: ita non est eurandum ut rapta restiluantur.
III.
CI6
Commenlaria In Epislolam II. S. Pelri. Cap. II.
qma non est convcniens ut Deus corrigatur. Altera : iVe quis ^ Eos , refer ad pelliciunt , q. d. Haerelici io suas hsere
ttllius rei conscienlia movealur. Nec hoc solutn cx superius
posilis consequitur, sed idipsum illi confitentur: atque adeo
id prxcipue sibi proponunt , ut sopiant conscienlias . quo
omni sollicitudini vacui homines perpelrent quidquid sese
offerat, quidquid appetierint.
Posito enim hoc principio, Deum esseauctoremomniura
concupiscentiarum, libidinum , Toliiplatuin, rapinarum,
caedium, etc. dicet quilibet: Ego Deo repugnare nec pos-
sum , nec debeo; illi ergo obsequar, illi cooperabor; iu-
dulgebo coucupiscentiis, libidini, voluptati sine scrupulo,
imo cum laude, eo quod Deum sequar.
Hinc epicureismus ita invaluit, et in dies magis inva-
lescit, ut Calvinus ipse admiretur in sola Gallia lot esse
esamina Doclorum , qui illi seminando sedulam navaut
operaro, ac discipulorum inHnitam mullitudinem.
DfiisCal- Quocirca Sebastianus Castalio lib.rfe novo Deo Calvini,
vini esi asserit Calvinum Deum transformare in diabolum ; bic e-
saiaDas. nini est auclor omnis mali, ac proinde Calviuum cum suis
ses per escam luxuriee pelliciunt eos, Qui paululubi bf-
FUGIUNT illos, QUI IN EBRORB COKVBBSARTUR. j Puta 608
qui paululum clTugiunl Geutiles et ludxos, qui in crrore
gentilismi ct iudaisroi conversantur, q, d. Hajrctici pelli-
oiunt ad se novitios, vel claudicantes et debiles in fide,
scilicct rccenter, vel languide a iudaismo vel geDtilismo
ad Clirislum conversos: hi enim cum in fide sint teneri,
infirmi et rudes, facile seduci se sinunt. Pcopaululum le-
git Interpres o^iyeoc- Alii lcgunl ouTej;, id est sic, hoc est,
utcumque paululum ; alii ovtw;, id esl revera. Rursuro In-
terpres legit in prxsenti aTro^suyo-JTs;, id est, qui effugiunt :
iam in aorislo legunt «TroyuyovTss , id est, qui e/fugerant.
Sic enim tota h«c sentenlia Graece legitur: Tou; o^tywj a-
TToyuyovTa; tou; £V Tr^avo a»a7p£yofisvovi{, quam plaue et cltt-
re sic reddas : Pelliciunt eos qui paululum e/fageranl eos,
qui in errore conversantur , pula ludseos, Genllles, vel po-
tius Gnosticos haerelicos, q. d. Gnostici eos qui nuper a
sua haeresi conversi fuerant ad orthodoxam fidem, rursum
pro Deo colere et adorare diabolum. Duo , inquit, sunt u ad suam hxresim pelliciunt, refricandu et obtrudendo illis
dii, allerverusChristianorum.aller falsusCalvinistarum:
fttlsusDeuscsttardusadmisericordiam.propcnsusadiran),
quia maximam mundi parlem creavil ad perniciem, eos-
que non solum ad damnalioncm , sed eliam ad causam
damnationis prsedeslinavil. Itaque decrevit ab xterno , et
vull efficitque ut peccent necessario, ila ut nec furta, nec
homicidia, nec adulteria committantur nisi eius voluniate
atque impulsu; suf/gerit enim hominibus pravos affectus
atque inhoneslos, non solum permissive,sed efficaciter, eos-
que indurat ita, ut dum impie agunt, potius opus Dei, quam
suum faciant. Satanam ergo eum facil esse jnendacem, ita
ut non iam Satan , sed Deus Calvini sit paler mendacii;
quippe qui s.rpe aliud in ore , aliud in pectore gerat. At
Deus ille quem sacrx Lillerx docent, est huic plane con-
trarius. Vult is omnes salvos fieri, etc. Et hic Deus venit
nt destrueret illius Calviniani Dei opera. Porro isti duo
dii contrarii, suos cultores contrariis moribus imbuunt et
informant. Nam, ut subdit Castalio : Verus Deus venit ut
escain priscarum voluptaturo et libidinum, quibusia hse-
resi indulserant ; quare ex earum memoria, habitu et con-
suetudine facile in haeresim relabuntur , cum ab ea sint
recenter couversi, ideoque teneri et imbecilles in fide or-
thodona. Huic sensui valde favent seqiieulia, et S. Aug,
de Fide et operib. cap. 24. cum sic legit : llliciunt in con-
cupiscentiis carnis impudicitim eos , qui paululum effuge-
runt in errore conversati. Et S. Hieron. lib. 2. contra lo-
vin. duin sic verlit, Pelliciunt in desideriis carnis luxurix
eos , qui paululum effugerunl et ad errorem reversi surd.
Graecum enini avarpsysiv et reverli et conversari signiGcat.-
Summa, significat S. Petrus haereticos seducere non
eos qui in fide sunt fortes et veteraui, sed qui in ea sunt
noviiii, debiles, ideoque facile nutant, et seducuntur ob-
iecta esca voluptalis cui antea assueverant, totosque se
addixerant. Unde S. August. tract. de Utililate credendi,
tom. 9. Frumentum, ait, de area aut non recedit, aut re-
dit: aliquid palearum aufert (hostis) vento tentalionis,un-
destrueret illius Calviniani Dei opera,ethi duo dii, ut sunt C de nobis faciat non viam perditionis, sed opus exercitatiO'
natura inter se contrarii, sic gignunt filios etiam inter se
contrarios: videlicel Calvinianus Deus immisericordes, su-
perbos. immites, invidos, sanguinarios, calumnialores, fi-
ctos, aliudincorde, aliud in ore gerenles, impatienles, ma-
litiosos, seditiosos, contentiosos, ambitiosos , avaros, volu-
ptatis magis quam Dei amantes, omnibus pravis et inhone-
stis affectibus plenos, quos eis ipsorum pater suggerit. At
aller Deus misericordes gignit, humiles, mansuelos, etc.
Atque ut videashuncnonuniusCaslalioois.sedcommu-
nem aliorum esse sensum ; Smidelinus conlra Grynaeum :
Spiritus Calvinisticus, inquit,?nenrfaa; est, homicida, ater,
pessimus, fugitivus, lubricus, diabolicus, falsus, furiosus,
verbosus , crassus, csecus, Calvinismus , Arrianismus, et
Mahomelismus , fralres sunt et sorores : tres caligx eiusdem
panni. Camarina, in quam multx hxreses confluxerunt ;
ultima Satanx ira. Lutherus apud Gretserum 1. 1. contra
Goldastum c. 12. Calvinistx.a\l,sunt fanalici,progenies vi-
nis. Ibidem docet diabolum pro idololatria induxisse hae-
reses.Sicut enim pisces et aves e reti elapsae, si iuxta illud
volent vel natent, escas retis inhiantes, facile in illud re-
cidunt et irreliuntur: sic et qui ab errore conversi sunt,
si eius doctores audiant, et ad voluplates eorum auscul-
tent, facile io eumdein relabuntur: ut ergo tuli sint, de-
bent prorsus ex toto corde errori renuntiare , et longissi-
me ab eo eiusque doctoribus recedere, planeque aures clau-
dere, ne quid de eo vel eminus audiant.
LlBERTATEM ILLIS PROMITTBSTES, tum a peccato, tumyer, ^g
a lege, tiiin a subioctione dominorum et principum, ut li-Peccator
bere agant quidquid lubet;luxuriam enim dicuntnou esse^*' "<"■"
peccatum, sed opiis Dei et naturae: CUM IPSI SERVI SINTcupj.
CORRUPTIONIS.) Pula libidiniset voluptatis, quac animumsceaiiae.
etcorpuscorrumpit.Sicutenirocastilasestintegritasmen-
tis et corporis, sic luxuria utriusque est corruptio: eius
ergo servos se faciunt. Omnis enim qui facit peccatum.
perina, animicidss, impii, blasphemi, deceptores ,sanguina- n servus estpeccati, loan. 8. 34. Scripsit Cicero Paradoxon
rii, infernales molossi, Germanici Turcx a Satana missi et
obsessi, Mahometani baptizati, perdiabolati, transdiabola-
i», «M/3e/-dia6o/a<j.GodefridusaValleParisiisan. 1572. pu-
blice concrematus librum scripsit, De arte nihil credendi,
in quo docet oportere prius Calvinistam fieri qui atheus esse
volet. Guilielmus Reginaldus in Calvinoturcismo demon-
strat calvinismum parum distare a turcismo vel atheis-
mo, et qui vere Calvinista est, vix abesse quin Turca vel
atheus sit. Denique serenissimus rex Angliae lacobus in
Basilicodoro, asserit suos in Anglia Puritanos, id est pu-
ros Calvinislas, esse spirilus fanaticos, periuros, perfidos,
nihil nisi sedilionem et calumniam spirare,sine rationema-
lediclaingerere, se plus fidei reperisse in efferis lalronibus,
guam in Puritanis : se non solum a nativitate conlinuo ve-
xatum fuisse a Puritanis, sed etiam in utero maternopro-
pemodum ab iisdem exlinctum.
Quod solus sapiens sit liber; el Philo ; Quod solus probus
sit liber; improbum enim, licel neget, servum esse tot do-
minorum, quot vitiorum. Diogenes aiebat inter servos et
domiuos maios nil interesse praeter nomen, nisi quod ser-
vi servirent dominis, domini cupiditatibus, iisque brutis
et exilibus. Seneca de Vila beata , c. 5. In regno nati, iu-
qiiit, Deo parere libertas C5<. Merito miratur S. Ephrem
Adhort. ad pietatem tora. 1. vel unum posse reperiri, qui
malit servire creaturse quam Creatori. Animus enim liber
est, qui serviens uni Deo, vitiis et creaturis omnibus toti-
que mundo dominatur, ideoque felix est et beatus. Audi Reijgij,,!
S. Salvian.de Provid.lib.l.iVewo, a\l, aliorum sensu mi-be-M
ser est, sed suo, el ideo non possunt csse falso iudicio mi- <l"'as""_'
seri, qui sunt vere sua conscienlia beati, etc. NuUi, ut opi- ?e" vo-
nor, beatiores sunt. quam qui ex scieniia sua atque voto a- lunt.
gunt. Humiles sunl religiosi, hoc volunt: pauperes sunt,
Commentarla in Epistolam II. S. Fetri. Cap. 11.
617
pauperie delectantur : sitie ambilione sunt , amhitutn re- j^ minum fieri, infimse autem viligue rei servire : subvertere
spuunt : inhonorali sunt, honorem reiiciunt : Ingent, lugere
gesliunt: infirmi sunt, infirmilate Ixtantur. Cum infirmor,
inquit Apostolus. tunc potens sum. Ilaque quidquid acci-
deril iis quicumque vere Religion sunt, beati esse dicendi
sunt; quia inter quanlumlibel aspera nulli Ixtiores sunt,
quam qui /loc sunt quod volunt.\"\Afi dicla Ep. 1. c. 2. 16.
Liberii- Pono lioo sxculo vijjet secla Liberliiioruin, ila dicla a
norum libtTlntc ?>an(;elica, qiiam primiis proflamavilLulherus:
hanc ila dcscribit Stanislaus Rescius in s-cclarum Centu-
riis: Fanalicum hominum genus , in quo iurc crcdas rc-
vixiss'' 0/ioxticos et Valcnlinilas. quibus nihil squc displi-
cct ac simplex , proprius ac gennanus Scriplurx scnsus.
Illis C/tristus esl Satanas, vilium virtus, el virlus vilium.
Pfihil enim ex eorum scntentia peccalum cst, nisi corum o-
pinione qui sese peccare pulant, Verus Dei timor, el eo im-
buta conscienlia pro infcrno illis habetur : pro paradiso
autem conscienlia divini iudicii contemplrix , secura, stu-
pida et consopita. Docenl homini omnia csse licila sine ulta
■ecia
qux
inimicos externos, ut fovcat ac sustentet inlemos.
Sl ENm BEFlGIBJfTES COI!«Ql'I<(ATIONES MlilDI, hOC eStVers. 20.
crrorcs et peccata, pula genlilisiiii superstilionea et ido-
lolatrias, indeque consequenlcm Toluptatura el libidinum
licentiam. Sensus est, q. d. Talibus qui scilicel fugienles
iuquinamenta, volupiales et iibidines inundi conlulerunt
8c ad cognitionem, id est, ad fidem ct cullum Christi, ei ab
eo aposlalantes od genlilismum, vel potius hseresin Gno-
sticorum, rursus iis inquinamenlis implicati &l'pekai(-
TLR, quxante superaverunt, ul\ legii S. Hicr. lib. l.con-
tra lovin. facta si.-^t eis postebiora detebioba phio-
BIBUS.) Tuin quia gra\ius cst malura rccidivi; tum quia
magis el profundius se vitiis prislinis inimcrgunt, habi-
lumquc validiorem induunt; tum quia ingrali graliae Dci
ab ca deserunlur. Alludit, imo cilat illud Chrisli : Ftunt
novissima hominis iltiuspeiora prioribus, Mallh. 12. 4o.
ct ler. 2. 3G. Quam vilis facta cs nimis ilcrans vias tuasf
S. Basil. regula 289. cx brevior. ocute nolat, cum quis
exccptione , omncque genus vivcndi probanl: tenonem suo u rclabilur in peccatum, signum esse, primitu
votunt fungi munere, fures audacter furari iubcnt, malri-
monia dissolvi volunl,cum uxor mariti sui tadium ccepe-
ril : undc promiscuos laudant concubUus, idqne vocant spi-
rituale matrimonium ; communioncm Sanclorum vocant
communionem bonorum temporalium . ideoque quantum
quisquc polest, ut rapial, suadent. liesurrcctioncm iam fa-
ctam csse dicunt,neque aliud cxpectandum iudicium. lam
Chrislianos omnes rcsurrcxissc afjirmant, quando animam
humanam scianl iam factam esse illum Dci spiritum itn-
niorlalem, imo in Dei essenlium rcdiisse, unde, inquiunt,
exiit, cique ila iungi, ut unicus spirilus maneat.
Dcnique hxretici nostri io Gullia, Bclgio, Anglia, ctc.
initio ha;reseos arma sumpserunt contra orlhodoxos pria-
cipcs, titulumquc belli pruilulcrunt libertatem conscientix.
At ubi rerum politi sunt,camdem, pro qiia lol annis pu-
gnarunt, tantumque sanguinis cfludorunt , evcrterunt ,
quin, et seipsos eadcm privarunt. Ncc enim pcrmittunt si-
bi , vel aliis libertatem rcligionis ct fidei , sed omnes co- n ulterum Deum utique et falsum in cngilatione porlal.
-^ Moral. nola hic, quod sicut ^cgri coavalescen
s eum a pec-
calo non plane recessisse, nec eius "radicem eitirpasse,
sed adhuc occulte in animo eius residere pcccali appeti-
tum et concupisccnliam.Unde inferlGuiliel. Paris. Iib. de
Sacram. Pocnit. cap. 5. talem nou habuissc validam et ef-
ficaccin contritionem.Coinparat S. Pelrus Gnosticos cum
idololalris, ut qui ei idololalris facli sint Chrisliani. si
e Christianis fiant Gnoslici, videanlur relabi in idolola-
triam; quia Gnoslici ia mullis nefariiiin cullum infide-
lium imiiabaotur; et quia par ulrorumque erat impielas,
cadcm libido.idein parcns. Cnde Tcrtull. lib. de PrsDscrip.
cap.40. docet Pieque ab idololatria dislare hxreses, cum et
auctoris et opcris ciusdem sint. cuius et idotolatria : Deum
uutem fingunl alium udvcrsus Crcalorem, aut si unicuin
Crealorem confitenlur , alilereum disscrunt quam in vro
est. Ilaqiic omne mendacium quod de Dco dicunl , quo-
dammodo gcnus csl idolululri.v.yain, ut ait S. .\ug. q. 29.
n losue : Quisquis lulcm Deumcoiiilat qualis non esl Deus,
gunt esse Protcslantcs, vel Calviuistas, inagisque ortho
doxos persequunliir ad neccm usquc, ad tormenla inau-
dila, quam Turcas ct Saraccnos, imo quam Turcse Cbri-
stiauos. Uxccine cst liberlas tot cacdibus quxsita ct pro-
missa, iinu iurata? Eleganter has humani generis pcstcs,
Ecclcsix furias, rcgnorum fuces, vcl potius ardentcs in-
ferorum tcdas depingit noslcr Pcrpiuiaaus tcstis ocula-
tus orat. 8.
A QUO ENIU QLIS SLPBBATUS EST, HUIU9 ET SEBVU9
IST.) GriEcc oioojhj,-:'M id est, scrvilio, vel ia servilulcm
addictus esl. liiac inancipiuin dictum cst quasi manu ca-
pluin in bello, ct servus quasi scrvalus ab hoste, ail S.
Aug. 19. Civit. 15. lurc cnim gcnliuin sic inducta cst scr-
vitus, dum victurcs hostibus bello captis quos occidcrc po-
tcraut, vitam condonarunt, iicccmque in scrvitutein coin-
iiiutaruDt, ut docet lustin. iu Iiisl. dc iure person. lib. 4.
§. 1. Unde idcm Augiist. huc locum sic legit: A quo enivi
quis deviclus csl, huic ct servus addiclus cst; et S. Hicr
lis rela-
psus ia morbum, gravior ct periculosior esl priore mor-
bo, ila et cst relapsus iustificali in peccatum. Audi Pau-
luin Hebr. G. i. linpossibile, inquit. esl eos qui scmct sunt
illuminati, gustaverunt etiam donum cxlesle, et participes
facti sunt Spiritus sancti. gustaverunt nihilominus bonum
Dei verbum, virtutesque sxcuti vcnluri. et prolapsi sunt
rursus, renovari ad pomitenliam. Et alibi: Vvluntarie c-
nim peccantibus nobis post acceplam twtitiam verilalis. iam
non relinquitur pro peccalis hostia. terribilis anletn qux-
dam expectatio iudicii et ignis xmulatio, qux cotisumptu-
ra esl adversarios. Et S. Chrysost. homil. dc lapsu primi
homiuis: Noli,ait.peccare post vcniam, noli vulnerari posl
curam, noli sordidari post gratiam : cogila , o homo, gra-
vioretn esse culpam post veniam, rcnovalum vulnus peiut
dolere post curam, moleslius hominem sordidari post gra-
tiam. Quarc indulgetitix ingratus csl qui /xtsl veniam pec-
cal ; sanitale indignus est, qui semclipsutn postquatn cura-
lib. i. coaUalosia. Unusquisque enim ei subiacet passio- \ilus est vulnerat ; tiec mundari meretur . qui setnetipsutn
ni, a qua vincitur.
Quanta iniquitas (exclamat S. Aug. I. dc Honest. inu-
lierum cap. 30. ) ut animam quatn Christus suo sanguine
redemit. luxuriosus pro unius liorx dclcclulionc diabolo
rcn^a^ ac^rui/a^^Atquchuiusvcndillonissyiigraphampru-
pria subscriptionc inunilain, tradit diabolu pcccalor. Sic
«■xplicat Origcn. hom. 23. in (jcn. illud ad Coloss. 2. n.
14. Dclctis quod advcrsus tios crat chirograp/ium. Isludchi-
rograplium, ail, peccatorum nostrorum cautio fuil: unus-
quisque ctenim nostrutn in iis qux dclinquil, cfficilur dcbi-
tor. ct peccati sui liltcras scribit. Idem vidcrunt suu inore
(•entilus. Diogenes vocabal se linperatoretn, Alcxandrum
inagnum vcro scrvum servorum suorum, quod illc sirvi-
rct suis cupiditatibus, quibus tpsc impcrabat: itn Manu-
tius iu Apophth. Diogcnis lib. 3. ccntur. 1. u. 47. Kidcni
Alciandro scripsil Urochmaaes: Nihil prodessc orbis do-
VOL. X.
jiost gratiam sordidat. Et paucis interieclis: Grave estho-
viinem instructum delinquere, gravius absolutum peccare :
servo peior cst, qui patronum post dalam libertalcm offen-
dit : bencficiis ingratus csl,qui dulorcm tumoris arrogantia
despicit. Vide nostruin loannein Itusa>um in Arca Aledica
vcrb. Kccidivum, ubi quinque advcrsus recidivam peccati
remcdia suggcrit, caquo tcstimoiiiis sanct£ Scripl. ct Pa-
trum confiriiiat.
.Melius.) Noii positive.quasi maiussit bonum,cum necy^
sit bonuin ; scd nogative, qiiia minus inaliim, hoc est, ini-
uur cst inlidelis ignorautis, quam lidelis rognoscentis cul-
pa, idcoque minor crit ct pojiia. llle cnim nondum acceS'
.ul , tste retro rc.ipcxit, ait S. August. in Psalm. 83. Idcm.
S. Aug. conc. 2. in Psalin. 30. Cumdicil, inquit, Mclius
cral iilis non cognosccre viam lustitix , nonne indicavil
mcliorci esseinitntcos foris positos, quam intus male viven-
78
g|g Conimentaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. U
ies Quibus premitur et gravatur Ecclesia ? Et Solvianus j^ rum qenus ? Plus itiferam : Unde mereirices nnivirx ? Ea-
lib.'4. de Provideot. Nunc. ait, quia iam Chrislum agnovi- dem domo, uno cubiculo , ^smpe mo tenenlur et lectulo, et
sli,quisusceptusesquasiinlraos Dciperfideiagnitionem ■-■--- ---.. -• ■.-•--. -<• i -»-..' "—
proiicieris per leporem : quod eiiam B. Pelrus exposuii ,
dicensde viliosis et tepidis: Melius erat illis, elc.
NoN COGNOSCERE.) Mr) sT!iyv<d.ttJxt, id est W07J cognovissB.
ViAM lusTiTiJE. ) Id est iiislitutum et religionem Cliri-
slianam , sivc Ciirislianismura ; hic enim est vianos du-
cens ad veram virlulem et iustiliam corara Deo, in qua
proinde Bemini sistere licet, sed quemque semper in ea
progredi et proficere oportet, donec ad metam, pula cae-
leslem patriam et gloriam pervenint. Aiiqui pro iustitix
legunt aU^u^i , id est, verilalis, id est, verae doclrinae et
fidei, puta Evangelii.
Retrorsuu converti a sancto mandato ) S. Aug.
de Fide et oper. c. 24. legit reflecti a tradilo; S. Hierou.
lib. I. contra lovin. relrorsum converti, et relinquere san-
clum mandatum. quod eis Iradilum est-
Lex nova Sanctum mandalum vocat legem Evangelicam. Prirao,
sancia. qujj, gius auctor est Cbristus et Spirilus sanctus.
Secundo, quia iex Evangelica docet iubetque omnem pu-
ritatem et sanctiraoniam ac vetatoraneracoinquinationem
et impurilatem.
Tertio , quia omnes sibi obedientes sanclificat per do-
ctrinara, graliara et sacramenta quse suggerit.
Quarto, quia sancte servari debet : eius enim modus,
jeque ac finis, est sanctitas, iuxta illud: Ut sine timore
de manu inimicorum nosirorum liberati, serviamus illi in
sanctitale ct iustitia coram ipso omnibus diebus nostris ,
Lucse 1. 78.
Quinto, quia multa in ea sine gralia sanctificante obser-
vari nequeunt, inter quae prima est lex charitalis, susce-
ptio Eucharistise, adminislratio S. Sacraroentorum, etc.
Sexto, quia pro obiecto habet Deum, qui est ipsa san-
ctilas : hunc enira colit fide, spe, charitate, religione, cae-
terisque virtutibus Christianis.
Septimo, mandatum Evangelii sanctum est , quia a Deo
i.
11.
III.
IV.
VI.
VII.
suspiciot^os nos vocant, sihinc aliquid existimamm. Fra-
ter sororcm virginem deseril , cceliOem spernit virgo germa-
7ium, fratrem quxril extraneum.Et cum in eodem proposi-
toesse se simulani. quserunt alienorumspirilualesolatium,
ut domi habeant carnale commcrcium. Huiusmodi homi'
nes Salomon in Proverbiis spernit. dicens: Alligabit quis
in sinu ignem, et veslimenia eius non comburenlur? Aut
ambulabil super carbones ignis , el pedes illius non arde-
bunt? Rursum idem Hieronym. paulo supra ibidem: Hx
sunl, inquit, qux solent dicere: Omnia munda mundis.
Sufjicit milU conscientia mea. Cor mundum Deus solum
desiderat. Cur me abstineam a cibis quos Deus creavit ad
utendum ? Et si quando volunl festive el lepide vivere, ubi
se mero ingurgitaverint , ebrielali sacrilegium copulanles
aiunt: Absil, ut ego me a Chrisli sanguine abstineam. Et
quam viderinl paltentem atque tristem, miseram atque lUa-
nichxam vocant. Et consequenter : tali proposilo ieiunium
B hxresis est. Hx sunt qux per publicum notabiliter ince-
dunt, et furtivis oculorum nulibus adolescentium greges
posl se trahunt, qux semper audiunt per Prophetam: Fa-
cies merelricis facta est tibi, impudorata es tu. Purpura
tantum in veste ienuis, et laxius, ut crines decidant , liga-
ium caput : soccus vilior, etper humeros hyacinthina Ixna
mavorte volilans; succinctx manicx brachiis adhxrentes,
et solutis genibus fractus incessus : Hxc apud illas lota
virginitas.
Canis betersus ad tomituh. ) Comparat Gentiles avers.s».
Chrislianisrao relapsos in hxresin Gnosticorum, canibus. Rciapsi
Primo, quia tales sicut canes revertuntur ad vomitum,id '""'.'^'j
est, ad errores, gulas et libidines quas in Christianismo j,
evomuerant et abiecerant. Porro vomitum resorbere est
foedum et aborainabile. Unde S.Aug.conc.inPs.30. Firfe.
ait, quam horribili rei eos comparaveril. Horribilis profe-
clo res est proprium resorbere vomitum,nec in summa qui-
dem fame a quoquam usurpatum. Secundo, quia irapudici 2.
sancitum et firmatum, utduret per omnia saecula, perqueQ etimpudentes sunt utcanes, qui inpublico cominiscentur
totam aeternitatem, utque a Sanctis in caelo plene et per
fecte adirapleatur. Praeclare enim Salvianus lib. 4. ad Ec-
cl. Cathol. in fine : Cuncti, inquit, qui oderunt mandatum
sacrum, causam odii in seipsis habent. Omne faslidium non
in prxceptis legis , sed in moribus suis. Lex quippe bona
est, sed mores mali, ac per hoc mutenl homines proposi-
ium et affectum suum. Si enim mores suos probabiles esse
fecerint, nihil eis ex eo quod lex bona prxcipit, displice-
bit : quando enim bonus quis esse cxperit , non potest non
diligere legem Dei ; quia hoc intra se habet lex Dei san-
cta , quod sancti homines in moribus. Loquitur S. Petrus
de apostasia, et apostatantibus a sancta Christi fide et le-
ge ad impuram Gnosticorura sectara. Eius tamen senten-
tiara recte adaptes Sacerdotibus et Religiosis , qui a sa-
cerdotio etReligione apostatant, redeunlque ad saeculum,
aut ducunt uxores, vel potius concubinas, quod quantum
Unde impurus Diogenes ob caninam obscoenitatem et in-
verecundiam vocatus est Cynicus.id est caninus et canis,
teste Laert. Rursum to canis notant Gnosticorura vagas
et promiscuas libidines, ac adulteria: taliaenim suntca-
num; uude proverbium: Canis masculi infiniia cubilia.
Tertio, quia haeretici veritati, veraeque fidei oblatrant, ac
orthodoxos verbo et scripto insectantur quasi canes la-
trantes. Ita S. Chrysost. hom. de Cruce Dom. Canes, ait,
sunl omnes hxretici , qui contra Creatorem suum blasphe-
7niarumextendunt eloquia. QuaTto,qa\di canisvilefoedum-
que est aniraal et legaliter immundum, ut patet Deuler.
23. V. 18. tales quoque sunt hseretici. Unde Eccli. cap.
d3. 22. Qux communicatio, ait, sancto homini ad canem?
Et Isaias cap. ult. 3. Qui mactat pecusquasi qui excere-
brat canem. Et Ciiristus Matth. 7. 6. Nolite dare sanetum
canibus, neque mittatis margaritas vestras anteporcos. Huc
alludens S. Petrus utramque Christi sirailitudinem, puta
sit nefas, vide apud S. Rasilium Regul. fusior. reg. 14
Caesarium homil. 3. ad Monachos, Auctorem serm. ad j^ canum et porcorum, usurpat. Quinto, quia, ut ait S. Hie
et 34. *-' ron. ad Rusticum : Pomparum ferculis procedunt in pu
Fratres in eremo apud S. Aug. tom. 10. serm. 8.
ac nostnun Hier. Platura lib. 3. de Rono status religiosi
Aaapeta- cap. 37. Maxime vero taxat Agapetarum seclam, quae
rum se- orta paulo ante tempora S. Hieron. valde sese dilatavit,
"^' ideoque plerique Patres, ut S. Hieron. August. Chrysost.
Nazianz. Basil. lib. de Virgin. in eam acriter invehuntur.
Vocabantur Graece a^aTryjTai, id est, dilectx (item sorores
adoptivae, ut ait S. Chrysostomus) eo quod praetextu di-
lcctionis viris spiritualibus cohabitarent, quasi ab iis in-
struendae et formandse in pietate et virtute, sed sub hoc
praetextu turpiter vivebant, uti etiaranura nonnullis in lo-
cis fil. Quocirca Patres iam citati docent virgines et mu-
lieres devotas plane debere a viris, etiara spiritualibus,
separari. Audi S.Hier. ad Eustochium de Custod. virgin.
Pudet, ait, dicere[proh nefas!) triste, sed verum est. Un-
de in Ecclesias Agapetarum pestis introiit? Unde sine nu-
ptiis aliud nomen uxorum? Imo wide novum concubina-
blicum ul caninam exerceant facundiam, scilicet compo-
sitam dumtasat ad raaledicendum et rixandum,quae ca-
nina dicta est, a rixa et oblatratu canum. Porro baec roa-
ledicentia arguit haereticorura tiraiditatem, falsitatem et
diiridentiam.Sicutenimcanestimidissimimaximelatrant.
quia mordere non audent, vel nequeunt: canes vero muli
mordent, nec latrant: sic haeretici quia timent et difTi-
dunt causae suae, utpote falsae et erroneae, hine clamori-
bus et maledictis eam tegere, iisque victoriam obtiuere
satagunt, quam sciunt se argumentiset ralionibus obti-
nere non posse. Sexto, canes sunt mendici : mendicant e-
nim aslando mensae heri, in eumque intenti, offam et ossa
expectant. Unde proverbium: Canis mendicoauxilians.
Caues enira infesti sunt raendicis, quasi o,uot£X'./oi; , qui
scilicet eamdem secum artem exerceant, panemque prae-
ripiant: unde mendici obiiciendo canibus frustum eos sibi
Commentaria in Epistolam If. S. Petri. Cap. 11.
619
conciliarc solenl. Ita raendicant hacreliei, mensisquc et ^ reversusadsuumvomitum.Premebatenmpeetusconscien-
10.
bursis divilum inhiant, et quasi canes circa maceilum ct
intcslina oberrant. Estenim odora canum vis, cl ubicum-
que odoratur escam, eo sc insinual. Seplimo, canis pro-
nu3 est in vindictam, sed stolide lapidcm iu se iactum re-
rnordet; iacientcm vero dimittit, quasi eum non nudeat
ottingcre, ait Plalo libr.S.dc Republ. ita hierelici procli-
Tcs siint in vindictam, cumque veritatem et erudit03 se
impctentns iinpctere et ulcisci ncqueant, plebcm indoctam
invadunt. Oclavo, canes vivunt otiose et secure ex alieno,
iuxta illud: Canis vivens emafjdalia, id est, c furfure, a-
dipe, ca-tcrisque manuum purgamentis; ct : Canis tam-
quam Delum nuvigans, iaci solitum in supinum, otiosuni,
securum, ac voluptuariam vitam agenlem: nam Athenis
facilis ac tuta in Dclum erat navigatio. Eamdem vilam vi-
vunl hairetici. Unde Paulus: Videle,o.\\., cancs. videlema'
los opcrarios, vidcle concisionem, Philipp. 3. 2. Nono, ca-
nes acriter inveuatione pcrsequuntur fcram,eamquecin-
gunt douec comprchendant et lauient. Est enim gcnus a-
cre luporum alque canum, ait Virgil. 3. Georg.
Et canibus leporem, canibus venabere damas,
ibidcni. £t Ovidius iu Ibin :
Scindenl avidi perfida corda canes.
Ila hseretici venantur animas quasi lepores, nec desistunt
donec eas capiant etoccidant. Decimo, canes horribiliter
ululant, quod baubare vocat Lucrctius. Hinc apud inferos
dicunt Poela) esse tricipitem canem , puta Cerberum , in-
Btar horrcndi monstri , qui damnatos mordcat et cruciet.
Similis cst ululatus, morsus, horror et cruciatus hffireti-
corum , prtescrtim in gi-hcnna. Flinc Cerberus diclus cst
quasi xptoSopo;, id cst , carnem vorans , dc quo Virgil.
6. ifineid.
Cerberus haec ingens latratu regna trifauci
Personat, adverso recubans immanis in antro.
Et niox :
Ule fame rabida tria guttura pandens
Corripit obiectam. alquc immania terga resolvit
tia peccatorum , accepla indulgentia quasi vomuisset. re-
levalum est pectus luum. Facla est bona conscientia ex
mala conscientia. Quid rursus converteris ad vomitum
tuum ? Si canis hoc faciens horret oculis tuis, tu quid eris
(jculis Dei?
StJS LOTA, rcdiens, rursumque se volutans i» voLtJ-
TABBO tuTi.) UndcGraeeaclarius habent: S«i lotaad vo-
lutabrum luti, scilicet reversa. Volutabrum estlocus coe-
Qosus ubi 8UCS volutantur, de quo Virgil. lib.3.Georgic.
Sxpe volutabris pulsos silvestribus apros
Latratu turbabis agens.
EtHorat. lib. 1. Epist. 2.
Et amica luto sus.
Nolat Gnosticos, tum quia porcus, ail Horus, et ei eo
Pierius, Hierogl. 9. symbolum est hominum verilatem
sperncntiuro, profanorum, perniciosorum, et eorum qui
a Deo penitus sunt aversi.quales erant (jnoslici ; tum quia
Gnostici dicti sunt Borboritae, id est cocnosi, vel lutosi, a
U ^opSopo-j, id cst luto, sive cano. Hi enim, ut ait Philastr,
de Haeresib. in ccenum euntes, et inde obliti de cceno fa-
cies et membra sua deformantes gerebant. Et S. August.
haeresi 6. Nonnulli, ait, eos (Gnosticos) Borboritas vocanl
quasi canosos, propter nimiam turpitudinem quam in suis
mysteriis exercere dicuntur. Similes novi Gnostici coenosi,
nuper ez Anabaptistis orti sunt in Hollandia, quorum se-
cta vocalur currus stercorum; quia scntinam putidissimo-
rum errorum et blasphemiarum vehit, oinnemque rcligio-
nis curam abiicit , ait ex Ulembergio Ucscius in Sectarum
centuriis: ubi et ex Hosio aliaiii scctam recenset eorum
qui vocantur Suistx ; eo qtiod sui capitis somnia sequan-
tur. Rusticus, inquiuot, fuit Lutherus , monachus Buce-
rus, stigmaticus Calvinus, camifex Sudrovius, sui spiri-
tus crgo cuique sequenda sunt consilia : suo spiritu ex in-
spiratione Spiritus sancli quisque interpretetur S. Script.
sibique sapiat et consulat. Vere Suisticum, irao suinum est
hoc corum dictuin
Gnostiri
porcis.
Moral. S. Grcgor. 3. p. Pastor. admon. 31. hanc S.Pc- ^ Morai. Origen. homil. 1. in Psal. 37. recte pcccatores
.._. i:--. _..:, :. _ j .i: comparat sulbus. Primo, quia uli sues res sordidas et pu-
lidas adamanl habentque pro deliciis,decore et odore sua-
vissimo, ila ct peccatores: Porcis, inquit, similcs dicuntur
ii, qui peccaturum fatoribus deleclantur sicut porci, qui
fatorem omnem tamquam odorcm suavissimum expetunt.
Considera ergo peccatorem qui peccatis sui dcleclatur, et
Ixtus est in malis suis, quoniam et ipse in stcrcore fatido
volutatur , et nullum fwtoris eius qui ex peccati stercore
oritur pcrcipit scnsum, ac vclut in summis voluptatibus et
gratissimis deliciis delectatur. Qiiin ct Ciccro de .\rusp.
respons. Velut sus quxdam lulo, inquil, ita stupris dele-
ctatur. Et Horat.
Epicuri de grcge porcus.
Secundi), quia peccator in se spurcus ct fitdus cst uti
porcus, pr.Tserlim sus, qiiie est animal raliduin, obscoe-
num et IVcdum. Unde nonnulli ccnsfut dicluin csstc fadus,
eo qiiod in illo fericndo inactnbatur aniinal fadum, id cst,
porca, iuxla illud Virgil. 8. .Lneid.
S/a/iant et cxsa iungcbanl fadera porca
(ri sententiam applicat quibusvis ad peccata dimissa rc
dcuntibus. Alludit cnim S. Petrus ad illud Prov. 2G. v.
1 1 . Sicut canis qui revertitur ad vomitum suum , sic im-
prudens qui ilerat stultitiam suam. Admonendi sunt enim,
inquit S. (iregor. qui admissa plangunt , nec tamcn dese-
runt ; atque aliter qui deserunt. nec tamen plangunt. Ad-
momndi sunt enim qui admissa plangunt, nec tamcn de-
serunt. u/ considerarc sollici/c sciant, quiu flcndo inanilcr
sc mundanl, qiii vivendo ncquiter inquinant , cum idcirco
se lacrijmis lavanl, ut mundi ad .wdcs rcdeant. Jlinc e-
nim scriptum est: Canis reversus ad suum vomitum, el sus
lota in volu/abro lu/i. Canis quippe cum vomit, profccto
cibum qui peclus dcprimebat , proiicit : scd cum ad vomi-
tum rcverli/ur , unde levigatus fuerat, rursum oncratur.
Et qui admissaplangunt, profecto nequitiam de qua male
saticUi fuerant, et qux mcntis intima deprimcbat, confiten-
do proiiciunt , quiitn post confessionrm dum rcpctunt , re-
.viinunt. Sus vero in volu/abro lii/i rum Iwa/ur, sordidior
reddi/ur. E/ qui admissum plangit. ncc tamcn descrit. pa- l)
nx gravioris culpx se subiicit. quia et i/tsam qiiam flciido
potuit impetrare vcniam contemnit , e( quasi in lutosa a-
qiia semetipsum volvit: quia dum fle/i/ius suis vi/:c mun-
di/iam subtruhil, ante Dei oculos sordidns ipsas e/iam la-
rrijmas faci/. Et pauloinferius: ////ir/j^rf/Hfwr/nm sapicn-
few(Eooli.3l.) dicitur: Qui bap/iza/ur a inor/uo.e/ i/eruin
tnngil illum, quid proficit Inra/io eius? Baplizatur quip-
pn a morluo, qui m undatur flctibus a pccca/o : scd post ba-
ptisma mortuum taiii/it, qui culpam pos/ lacnjmns repc/d.
Guiliel. Parisiensis lili. de Pucnit. rnp. \-l. aptc pirquo
docet in confcssionc cvoini peccala. ideo(|iie deloslnbilcs
esse qui poslmodtim ad poccata redcunt, ac opcra viru-
lcnto qiiic snnel cvomtienint rcsorbcnt. Viile S. .\ngii9t.
inPs. 83. post initiuin, iilii tirgct cxcmpliim iixoris Lolh,
qiias rclro rospicicns versiis Sodomani , versn est iii sta-
tuam salis, citansque liunc locum S. Petri : Canis, inquit.
Pfccalor
cst quasi
Indc mnnarunt phrases ferire, iccro.perciilerc fa?dus, quia
sciliret fericbaliir porra ad sancieiidum fccdus. Hinc dia-
bolus ndnmat porros, ct s.-cpc in specic porci apparet, ac
porci vel corpiis, vcl formaiii iiuiiiil, ul patct ex vila S.
Anlonii : qiiin ct a Christo pcliil facullalem ingrcdiendi
in porcos, Malth. 8. 3. prirserlim quia porci omncs in I-
lolin, locisque virinis sunt nigri ( undc Alba urbs vicinn
Honiic ciusque pnrens ct icmiila, ilo dicta cst o prodigio
alb.'0 suis, iiii.td ibi pr.Tter morcm cnixn cst triginla ne-
frrndes) dinbolus oulem aterrimus cst, non coloribus, scd
moribus ct grhcnnaB ardoribus.
Tcrtio, quin stis pnscitur rcbussordidis.ilo ct gulosus;
unde provcrbiiim ; Sus comessatur. Riirsum sus sogina-
tiir ut maclrtiir. ilo pcrcntor snginnt so ut niacletur, c-
puliimque pricbeat dinholo in p^lirnna.
Quarto, porcus ia veatrem proaus non nisi tcrram a-
III.
IV.
620
Commentaria in Epistolam H. S. Petri. Cap. III.
spicit, terrffi incubal, nec aliud est quam moles carnea, ^ qiils stupidus docere vult sapientem; et illud: Susfuslent,
VI.
VII.
lerreslris el ponderosa : sic et peccator terrenis inliiat,
ventri et carni incubat. Hinc Lutherus suos Lutheranos
in ventrem proiectos vocabat sues, ut superius dixi. Au-
di Laclant. lib. 4. c.l7. qui dans causam cur ludaei esus
suillae interdictus fuerit, sic ait : Est enim lutulentum hoc
animal el immundum, nec unquam cxlum aspicit. sed in
terram toto et corpore et ore proiectum ventri scmper et pa-
bulo servit, nec ullum alium dum vivit prxstare usumpo-
test, sicut cseterx animantcs, qux vel sedendi vehiculum
prasbent, vel in cuLlibus agrorum iuvant, velplaustra collo
trahunt, yel onera lerr/o qestant, vel indumentum exuviis
suis exhibent, vcl copia lactis exuberant, vel custodiendis
domibus invigilant. Interdixil ergo ne porcina carne ute-
rentur, id est, ne vilam porcorum imitarentur, qui ad so-
lam morlem nutriuntur; ne ventri ac voluptatibus servien-
tes, ad faciendam iustitiam, inutiles essent, ac morte afji-
cerentur. Item ne se foedis libidinibus immergerent, sicut
sus qux se ingurgilat cceno : vel ne terrenis serviant simu
cum quis se stolidc ia praesens periculum et perniciem
prwcipilat; et illud: Sus per rosas, dictum in agrestes et
inlraclabiles; nec enim sus per rosas duci potest, quin eas
foedet ; et iilud :
Acinos sus improba pendes,
id est, pusillum commodi n)aguo lues malo. Hacc omnia
facile est peccatori adaplare, qui slolidissime se in omne
malum praecipilat ob micam vel guttam voliiptatis.
Haec est ergo idca ha»retici, quam toto hoc capite gra-jdea ha
phice hisce moribus, quasi coloribus ad vivum pioxit S. rciici.
Pelrus. Priino, v. I. Hserelici , inquit, suot pseudopro-
phelae, et magislri mendaces. Secundo, introducunt se-
ctas perdilionis. Tertio, eum qui emit eos Dominum ne-
gant. Quarto, v. 2. multi sequuntur eorum luxurias. Quin-
lo, per eos via verilalis blaspheinatur. Sexlo, v. 3. in ava-
ritia de fldeiiuin corpore et auima cum daemone negotian-
lur. Septiino, sunt hypocritse et adulatores: utuntur eniin
verbis ficlis et blandiloquiis, et ad seducendura composi-
lacris ac se luto inquinent, luto enimse oblinunt,gui Deos, ■o tis. Octavo, perditio eorum accelerat. Nono, v. 8. siiniles
'itf Pc/rvij .*/>./..». / j XJ„..„, T .{, _. j "1 T»_;_ M _- .i__ ..
id est, qui lutum, terramque venerantur
Quinto , quia sus iiiverecunda est , nec dominum cum
vorat agnoscit; quin el subiode eflerala dum fcelus laclat,
pueros invadit, necnt, devorat. Audi Arist. I. 6. Histor.
anim. cap. 18. Sues cum libidine excitantur, quod suba-
re dicilur , vel homines aggrediuntur. Ita peccalor iuve-
recundus, ingratus et infamis est, quia Deum crealorem
suum non agnoscit, non curat, non metuit. Vide dicta de
sue et porco Levit. 11. 7.
Sexlo, esus continuus suillaB lepram , aliosque graves
inorbos creat: ila voliiplates peccatori creant morbos cor-
poris, et tormenta animae. Denique de sue Plinius lib. 8.
c. 51. Animal, ait, hoc maxime brutum. animamque ei pro
sale datam non illepide existimatur. Sic peccator brutus
est, et ex homine nil hominis habet praeter aaimam^quae
instar salis corpus a putredine et corruptione conservat.
Septimo, aprorum et suum silvestrium ingens est feri-
tas, adeo ut plautas arboresque suflbdiant, quin et con
sunl Lucifero et daemonibus. Decimo, v. o. similes sunt
carnnlibus mersis diluvio ac Sodoraitis. Undecimo, v. 10.
postcarnem inconcupiscentioeimmuuditiaambuIanl.Duo-
decimo, dominalionem conlemnunt. Decimo tertio, sunt
audaces. Decimo quarto, sibi placentes. Decimo quinto,
blasphemi. Decimo sexto, v. 12. sunt velut irralionabilia
pecora nata in captionem et perditionem.Decimo seplimo,
quae non intelligunt blasphemant. Decimo octavo, v. 13.
sunt voluptuarii, coiuquinationes et maculae, deliciis af-
fluenles. Decimo nono, in conviviis luxuriantes, oculos
habenles plenos adulterii et iocessabilis delicti. Vigesimo,
V. 14. pelliciunt animas inslabiles. Vigesimo primo, cor
habent avaritia exercilatum. Vigesimo secundo, sunt ma-
lediclionis filii. Vigesimo tertio,v. 15.derelinquentes viam
rectam errant. Vigesimo quarlo, sequunlur viam Balaam,
qui mercedem iniquitatis amavit , ideoque periit. Vige-
simo quinto, v. 17. sunt fontes sine aqiia. Vigesimo sex-
to, sunt nebulae turbinibus exagitatae, quibus caligo te-
ficiant et discerpant : ita libido omneque peccatum homi- r- nebrarum reservatur. Vigesimo septimo, v. 18. superba
nem etTerat, facitque saevum et crudelem. Audi .\ristot.
vanilatis loqiiuntur. Vigesimo octavo, pelliciunt per e-
scam voluptatum et luxuriae uovilerab ea conversos. Vi-
gesimo nono, v. 19. promillunt libertatem, cum ipsi sint
servi corruptionis. Trigesimo, v. 20. fiunt eis iwsteriora
deteriora prioribus. Trigesimo primo, v. 22. sunt velut
canes reversi ad vomitum , et velut sues lotce reversa; ad
volutabrum luti.
lib. 1. de Hist. auim. cap. i. Animantes alix , inquit, ani-
mosx, perv/caces, brufx omnino. ut sues silvestres. Deni-
que hebetudo et sloliditas suis patet ex hirta sela, suillo
vultu, oculis, rostro, grunnitu, etc. Hinc proverbium a-
pud Suidam : Asinus lijram, sus audiit stolidus tubam ; di-
ctura in eos qui res egregias audiunl, sed eas neque in-
telligunl, ueque miranlur; et illud: Sus Minervam, cum
CAPUT TERTIUM.
SYNOPSlS CAPITIS.
Inler alia quoe docebanl Gnoslici aliique hcBrelici eral hoc , nullum fore iudicium , ul homines sine melu iudicis
el yindicis Chrisli suis concupiscenliis et hwresibus libere indulgerent. RefellU hoc S. Pelrus, ac horrorem iudi-
cii improvisi, et ignis horrendi quo conflagrabU mundus, alque novos ccelos , novamque terram graphice de-
pingit; indeque concludit: Propter quod charissimi haec expeclantes, satagite imraaculati et invioiati ei inveniri
in pace. Secundo,ne mirentur iudicium differri,aU eius moram forebrevem.eamque a Deo hominibus concedi
ad hoc, ul paniteant et suai saluli consulanl, uli monuit S. Paulus in suis Epislolis, quas asseril esse difflciles
inlelleclu, el abhcereticis depravari. Deniquev. i1. monel ut in fide el graliaChrislipnni persistanl el crescant.
' ANc ecce vobis, charissimi, secundam scribo epistolam, in quibus veslram excilo in eommonitione since-
rara mentem : 2. Ut memores sitis eorum quae praedixi verborum a sanctis prophetis, et apostolorum ve-
Lstrorura, praeceptorum Domini et Salvatoris: 3, Hoc primum scientes quod venient in novissimis diebus
in deceptione illusores, iu.v.ta proprias concupiscentias arabulantes, 4, Dicenles: Ubi est promissio, aut adventus
eius?ex quo enim patres dormierunt, omnia sic perseverant ab initio creaturae. 5. Latet enim eos hoc voientes,
quod ceeli erant prius, et terra, de aqua et per aquara consistens Dei verbo : 6. Per quae ille tunc mundus aqua inun-
datus periit. 7. Caeli autem qui nunc sunt, et terra, eodem verbo repositi sunt, igni reservati in diem iudicii , et
perditionis impiorum hominum. 8. Unum vero hoc non lateat vos, charissimi, quia unus dies apud Dominum sicut
mille anni, et raille anni sicut dies unus. 9. Non tardat Dominus promissionem suam.sicut quidam existimant : sed
patienler agit propter vos, nolens aliquos perire, sed omnes ad pcEnitentiara reverti. 10. Adveniet autem dies Do-
mini ut fur : in quo caeli magno impetu transient, elementa vero caiore solventur, terra autem, et qiiBe in ipsa suat
fttl. J,
MeD9
>iaccra
irlplici-
Commentaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. III. 621
opera, exurentur. 11. Cum igilur liaec omnia dissolvenda sint, quaies oportet vos esse in sanctis conver>ationihu5
et pietatibus, 12. Expcctantes ct properantes in adventum diei Dominl, per quem caeli ardcntes solvenlur, ct c-
lementa ignis ardore tabesccnt. 13. Novos vero caelos, ct novam lerram secundum promis^a ipsius expectamus,
in quibus iustitia habitat. 14. Propter quod charissimi ha?c expectantes. satagile immaculati et inviolali ei iuvc-
niri in pace. 15. Et Domini nostri ionganiraitatem, salulem arbitremini: sicut et charissimus frater noster Pau-
lus secundum datara sibi sapientiam, scripsit vobis, 16. Sicut et in omnibus epistolis, loquens in eis de his in qui-
bus sunt quKdam difficilia intellectu, quaj indocti ct instabiles depravant, sicut et cEeteras scripturas, ad suam i-
psorura perditionem. 17. Vos igitur, fratres, praescientes custodite: ne insipientium errorc traducti excitatis a
propria firmitate. 18. Cre<cite vero in gratia, et in cognitione Domini noslri et Salvatoris lesu Christi. Ipsi glo-
ria cl nuiic, et in diem a?tcrnitatis. Amcn.
Moral Ji
•incpri-
laleCliri
iiiaiu.
HANC BCCB V0BI8.) 0 Chrislianl dlspcrsi per Asiam, Bi-
Ihyniam, Coppadociam, etc. ul dixit Epist. 1. cap.l.
V. i.significatenim hic se iisdem scriberehancsecundan»,
quibus olim scripscrat priinain Epislolain.
In quibus) Scilicct Epistolis diiabus, pula prima el se-
cunda iain diclis,
Vbstram bxcito in commonitione sinceram mes-
TBM.) Excilo, scilicet quasi a somno torporis, teporis et
oblivlools: lioc enim innull (Iraecum otiysip',j. Pagn. exsli-
tnulo per commoniliunein veslram sinceram mentcm. Gra;-
ce tv jTrouvr.Ttt ( perpcram Erasmiis lefjit, tv ivcim-ju, id
est, in coynilione J lioc est, iii comrnonilione, in recorda-
tionc, in rcvocalione ad mcinoriam, iuxta id qiiod dixit
Epist. 1. cap. I. V. 12. Proplcr qmd incipiam vos sem^
per commonere de his. Discat hic Pastor eadein sa;pe re-
fricarc ct luculcare suis subdltis, donoc ea plane perdi-
scant et in morcs transferatit. ita S. Chrysost. hom. 19.
in Acta, suis qucrentibus eadem ab Ipso dici et repeti, re-
spondet: Hoc vos maxime perdil. Id vero convincil , quia
nec satianlur eadem sxpius in theatro spectantes. Addit-
quc, eorum reprehensionem esse, quod non corrigantur io-
iies audientes.
tiola, mentem fidellum sinceram vocat, primo intcgram ;
secundo, iacorruptam; tertio, puram cl simpllcem. Sin-
cerum cnim Iria signihcat: I'rimo, sincerum, Id est, inte-
gruin. Sic Ovidius 12. Metam. vocat corpus sincerum, id
est, integrum: iindo explicans addit sine vulnerc; et Lu-
cret. lib. 3. mcinbra sincera , id est, iolegra. Sincerum
enlm coiiriatuin videtur ex a-jj (iinde sijncerum per y, scri-
bunt noniiulll) Id est, simul, ct cera, q. d. Slmul cum ce-
la , ita dlctum ab iis qiii fructum alvcoriim cum socio di-
vidunt; lil cnlni nici simul cum cera dividiint; quod si
niel solum sliic ccra dcnt, socium fraudant, nec aguot sin-
ccrc, id est, integre.
Secundo, slncerum Idcm est quod incorruptum, im-
maculatum: sic Horat. lib. 1. cap. 2.
Sincerum esl nisi vas quodcumque infundis acescit.
Sincerum, id est, incorrupliim ; et Cicero pro Qulnllo:
Piihil est tam sanclum atque sincerum in civitale. Uode
iiunnulli sinccrum dcrivanl a caric , q. d. Siuc carie , id
esl, corruptlone.
Tertio et optlmc, sincerus , iuquit Donatus, cst purus,
siue fiico ct siinplcx, ut inel slnccrum , id est, sinc cero.
Sic vinum sinccruin voratiir iiierum, non mislum: fru-
incntiiin sliiccniin vocatur puruin, carciis legiiininibus ct
palcls: olcuin sinciTUiii et piiruin,carcns oqiia ct ficcibus.
Et lioc slgiillicat (irxcum ti/ixpivii;, Id est, sincerus, ve-
nis, non lictus, pcrsplciins, punis, iiianlfcstus, qiiasi ad
lAr.v zpivofitvo;, id esl, ad sutis splendorem examinatus, cl
iudicatus.
Talis csse dchct Christlonorum mcns, et talis fuit prl-
raorum wvo S. i'etrl; i(a sclllcct piira ct slnccra, ut au-
dcrct coinparcre et cxaininarl a Di-o solc liislitix. Nilill c-
iiiiii fictiiin, niliil fiicatiiin , niliil Hiiniilatuin , iiihil vitio-
fiiini rordc occiiltnbat, seil apcrta uinnia, candida, fidella,
casla, vlrtiiosa cxhlhcbal: quod sapichat cordc, hoc oro
profercbat. Sinccrus ct siinptex, oit S. Crcg. AO. Moral.
cap. 17. vcl iuxta aliam pditlonein 29. mcntcm scmpcr ad
paticntiam pr:vparat , cl ercctus pro iustitia de j>erceptis
conlHmeliis exullat, afPictis cx corde compatitur.de bono-
rum prosperilalibus quasi de propriis l»ta(ur, sacri vcrbi
\ pabula in menle soUicilus ruminat, et inquisilus quidlibet
eloqui dupUciter ignorat . Idem sincerltalis cxcmplum dat
isaac patriarcham. Morum, aithom.lo. in Ezech. jim»/«-
citus placet ? Isaac ad mentem veniat , quem in omnipolen-
tis Vd oeuUs vitx sux tranquiUitas ornavity El S. .Ainbr.
Ilb. de ioscph. cap. 1. docet nos dlscerein Abraham im-
pigram fidei devotionem , in Isaac sincerx menlis purila-
tem , in lacob singularem animi laborumque patienliam :
loseph veropropositum esse tamquam speculum caslitatis.
Idcm S. Ambr. lib. 10. in cap. 23. Luc£e docet, siiiccrila-
tem pcrditam ab Adaino , roslitutam csse per Christum ,
ideoqiie Clirislum in cruce bibisse acetuin,ut viliuin cor-
ruptaj naturx dc corpnrc aboleretur humaoo. Nos ergo ,
inqult, vitia nostra per incuriam menlis corporisque cun-
creta transfundamus in Christum per pcenilentiam , ul ab
illo nobis vini sanguinisque cxlestis incorrupta sinceritas
rcfundalur.
S. Bernard. serm. 3.de Circumcis. Primo omnium, ait,
Christus appareat puer cum virgine matre, ul siwpUcita-
tem et verecundiam ante omnia quxrendam nobis doceat
esse. !\'am et pucris simpUcitas naturaUs, ct cognata vir-
i> ginibus verecundia est. Omnibus ergo nobis in conversionis
nostrx inilio nuUa magis virtus necessaria est, quam sim-
plicitas humiUs, et gravilas verecunda. idem ad sororem
de modo bene vlvcndl, cap. 9. Sit in ingressu tuo simpU'
citas, in incessu honeslas. l^ihil dedecoris, nihil lascivix.
nihil petulantiie, nihil insolenlix, nihil levilaUs in incessu
tuo appareat. Animus enim in gestu corporis apparet: ge-
stus signum est menlis. Idem Ep. 331. ad Bolandum Cardi-
ual. Pro le faciat columbina simpUcilas, et advcrsus mali-
gnietantiquiserpcnUsastuliasmiUlctprudenliascrpcnlina.
Ita Paulus gloriatur In sinceritate, eamque vocat glo-
riaraconscientiaj,2.Cor. 1. 12. Glorianostra, inquit. /ia;c
est, tcstimonium conscieniix nostrx; quod in simpUcitate
cordis el sinceritatc Dei , et non in sapientia carnali, sed
in gratia Dci convcrsati sumus in hoc mundo. Et ad eam-
dem cxhortans Coriolhios omncsqiie fidclcs Epist. 1. cap.
5. 7. Paschanostrum, inquit, immolatus est Chrislus. lla-
que cpulcmur non in fcrmenlo veleri , neque in fermento
viaUti:c ct ncquitix, scd in azgmis sincerUatis et vcritatis.
Pauls enim ozymus est purus ct sincerus, fcrmculatus ve-
n ro cst impiirus ct mlstiis.
Ut HEMORBS SITIS EORIH QVX PRADIXI VBRBOBIM A Vcr< i.
SANCTIS l'R0PilETiS.)d.q. Ut iiuMiion's silisvcrboruin.quaj
prxdlxi ex oraculis Pruplielarum.Uudc Grojca clare habcnl:
(xvr,0'.5i;vat Twv rposipiiusvjv pmaTwv urTO Ttuv x/iuv rrpoyr.TJuv,
id cst , ut memorcs silis verborum prxdiclorum a sanctis
Prophetis: ita Clicum. Pagn. Valabl. ct alii. Nosler Inlor-
prcs To Trpotipriusvov, id csl. jir.rdiclorum. sagacitcr retulil,
tain od S. Petrum, qtiain ad Proi^hclas, qula vidit S. l'c-
truin refricare hic fiilellbiis oraciila Prophotarum, non o-
mnia (llla onim pliirimn ol iniillis inrognita sunt, noc huc
porliiicnt) sed ea dumtaxnlqu.TDspoolonlChrlstuinotCliri-
slinnam lidom, ac logoin qiinni o Prophctis pricnunlinlain
fiiissc dixlt cop. i. V. 19. lidoin onim (^hrlsli cx oraciiljs
Prophctorum confirmarc Intondit. Unde Dlonys. Carlhus.
rt alil loguiit : f 7 viemorcs sitis vcrborum Prophctarum et
Aposlolorum sanctorum. q. d. Vorbo Aposloloriim siicci-
nunt et conclnnnt vcrbis Prophelarum. Quod cnim .-Vpo-
sloli prxdicarunt factiim pcr Christum, hoc Prophclx fu-
turum pcr oumdcra pr«edixcruQt, Hoc est quod ait Pau-
622
Coramentaria In Epistolam II. S. Pelri, Cap. III.
lus, nos supcrxdificatos esse super fiindamcntum Aposto- A nialos damnando ad tartara. Hebraei enim suppositum sx-
lorum et Prophetarum, Ephcs. 2. 20
Et APOSTOLORUM VESTROEUM PRaCEPTOBDM DOMINI
ET SALVATORis.)Quiaproecepta Aposloionira sunt prtece-
pta Christi Salvatoiis.q.d. Ut memores sitisprajceptorum
Chrisli Doniiiii ct Saivaloris, quse eius iussu vobis promul-
garunt Apostoli vestri ; illi cnim non sua, sed Christi prae-
cepta vobis tradiderunt. Sic ait S.Paulus: Seitis qux prx-
ccpta dederim vobis per Dominum lesum, 1. Thess. 4. 2.
Uade iiifert v. 8. Itaque qui hxcspernit, non hominem
speniit, sed Deum. Eti. Cor. 14. 37. Si quis, ait, videtur
Propheta esse aut spiritualis, cognoscat quod scribo vobis,
quia Domini sunt mandata.
Alii per hyperbaton to Domini Salvatoris, referuntnon
ad prxceptorum, sed ad Apostolorum, q.d.Mcmores esto-
te prseceplorum Apostolorum, quia illi sunt Apostoli Do-
mini Salvaloris. Ila S. ludas v. 17. Memores , ait, estote
vmborum qux prxdicta sunt ab Apostolis Domini nostri
lesu Chrisii. His noDuihil favent nonnulla Graeca,quae pro
pcsubticent,ctillud quasi vulgatuuiet notum cuiqiiesiib-
audiendum relinquunt. Sensus est, q. d. Venient seduclo-
res, qui, ut coucupisceiitias suas sine remorsu el melu nu-
iiiinis viudicis, impudcnter instar bruturum expleant, ne<
gabunt Christum rediturum ad iudicium, pcenasque exa-
clurum de iis qui concupiscentiis indulserint.
Tales fuere Primo, Sadducaii negantes carnis resurre- gjjretici
ctioncm,omnemque8pirilum,ac consequenter animae im-muitine-
niortalitatem, gehcnnam et vitam jeteriiam, Actor. 23.8. Rafunt
Secundo, idcm docuerunt Dositheani, orti a Dositheo lu-juj"'"*
daeo, tempore Neronis et S. Petri sub anoum Domiui 52. clum,
teste Hegesippo et S. Hier. contra Lucifer. Tertio, Hyme-in'-
naeus et Fhiletus dicentes resurrectionem iam esse factam,
quos S. Paulus tradidit Satanae 2. Tim. 2. Quarto, Gno-
stici, neganles iudicium, leste Philaslrio. Horum parens
fuit vel Basilides, ut vult S. Hieronymus de viris illustr.
vel Nicnlaus unus e septem primis Diaconis, ut vult S.
Aiigust. lib. de Haeresib. vel potius Carpocrates, ut vult
vuu-j, id est, vestrorum, uti legunt Complut. Regii et La- B S. Irenajus lib. 1. cap. 24. qui illo avo vixit, etauctorem
tiuus Vulgatus, legunt ■r.ii.wj, id esl, nostrorum.q.i. Apo
stolorum qui sumus nos. Unde Vatabl. totum hunc locum
sic vertit: Ut memores sitis verborum qux prxdicta sunt
a sanctis Prophetis, et mandati nostri qui sumus Apostoli
Domini et Servaloris.
Hoc PRiMUM sciENTES.) q. d. Ante omnia hoc velut ma-
ximi momenti scitote et advertite, quasi ab eo pendeal ae-
terna salus, vel damnatio vestra: quo significat fideles, si
salvi esse vclint, summe cavere debere seducloresethaere-
ticos: hi enim suos asseclas secum abducunt in gehennam.
Vement in novissimis DIEBUS.) Subfinem mundi tem-
pore Antichristi, inquit S. August. 20. Civit. 18. et alii.
Hoc verum, sed arctius : S. Petrus enim monel fideles tum
viventes et deinceps victuros, ut caveant hosce seducto-
res. Unde nota ex"'^''» 'd ^st, novissima tempora, iu Script.
vocari vTepa, id esi, posteriora; utraque enim significat
Hebr. ri'1HX acharit: quo modo Prophelae solent voca'
pene videre potuit. Quinto, Floriani, diceutes resurrectio-
nem non essc aliam, quam filiorum procreationem ; in bac
enim pater quasi resurgit et perdurat in filio : quorum au-
ctor fuit Florinus sub Commodo Imper.et Sotere Pontif.sub
annum Christi 182. teste EusebioS.Histor. cap. 15. Sex-
to, futurum iudicium et carnis resurreclionera negabant
Symmachiani sub annum Domini 273. Septimo, Proclia-
nitae, qui et Prodianitae et Hermiotilae a Philastrio nomi-
nantur, orlique sunt tempore Valentis Imper. etDamasi
Pontif. sub annum Domini 382. Octavo, Albanenses anno
Domini 796. Nono, sub anniim Domini 1001. cum multi
diem finis mundi prKdixissent, eorumque praediclio de-
prehensa esset falsa, nata est haeresis dicentium mundum
esse incorruptibilem, quae se hoc S. Petri loco tueri cona-
batur, uti ex Abbone Abbate Floriacensi refert Baron.au-
no iam dicto. Decimo, nostro aevo, iudicium futurum ne-
garuntDavidgeorgiani anno Christi 1523. Rursum Liber-
rcMcssiae tempus novissimum,id est posterius,acsequens p tini, ut quasi equi cfTraenes concupisceotiis adhinniantet
legem tum naturae, lum Mosis. Ita illud vocat Isaias, c. 2.
V. 1. Michcas c. 4. 1. loel c. 2. 28. et S. loanues Ep. 1.
cap. 2. 18. Significat ergo S. Petrus omnibus fiituris tem-
poribus, et masime sub finem mundi, veuluros varios se-
duclores, omnesqiie studiose esse cavendos. Idem monuit
S. Paulus 1. Timoth. 4. 1. et Actor. 20. 29. Vide ibi di-
cta. Notat praecipue Gnosticos, qui illo aevo docebant libe-
re vacandum cupidinibus, et libidinibus, et fideles minan-
tes diera iudicii irridebant, quasi qui ioani umbra et ler-
riculameuto rei falsae, sibi adiraerent usum et fructum iu-
cundae et voluptuariae vitae.
In deceptione illusores.) S. August. 20. Civit. 18.
legit, illusione illudentes; S. Hieron. lib. 1. contra lovi-
nian. illusores seducentes. Tales eraot Gnostici, qui irri-
debant omnia divina et humana, ac praesertim metum nu-
Tuinis, iudicii et vindictae divinae: hunc enim adimentes
hominibus persuadebant eis impune vacare veneri et ven
tri. Atque haec erat, et etiamnum est haereticorum doctri
indulgeant,negant iudicium, resurrectionem,omneque nu-
men.Idem faciunt inu!tialii,pluresque facientin finemun-
di, ac in primis ipse Anlichristus, qui erit atheus et luxu-
riosissimus, ac Alheismum et Epicureismum publice do-
cebit : volet enim ipse solus coli ut Deus, uli docet Daniel
cap. 11. 37. et Paulus 2. Thessal. 2. 4.
Ex QUO ENIM Patbes ( scilicet primi et prisci, a qui-
bus genus hominum proseminatum esl) DOBMiERUNTfmor-
tui SUnt) OMNU sic pbrsbtebant ab initio crbaturs.)
Graece zTio-=o;, id est, creationis. Unde Tigurin. verlit, 0-
tnnia sic permanent sicut ab initio creationis erant, q. d. O-
mnia sic permanent,sicut ab initio condita elcreata sunt.
Es mundi diuturuitate, et rerum omnium constantiaconsians
colligunt eius aeternitatem, quod scilicet talis semper per- mundi
durabit, ut de eius occasu et secundo Christi adventu ne-^"™j-'j
mo debeat esse sollicitus. Sic Aristot. lib. 1. de Caelo, cae-arguitej-
lum esse inrorruptibile colligit ex eo, quod nulla unquam se Nu.
■n eo visa sit miitatio. Se paralogizant et errant : tum quia '"^°'
na, seductio et deceptio. Idem faciunt moderni Gnoslici, IJ crebrae, iino perpeluaj, sunt in muodo rerum vicissitudi<
qui, cum sint sine Deo (iitpote alhei ) solos se sapere pu^
tant, atque sapientes indigitant.
lUXTA PROPRIAS CONCUPISCENTIAS AMBULANTBS. ) lu-
dulgentes gulaj, libidini,caeterisque concupiscentiis, idque
assidue et contiuue : to enim ambulanles significat conti-
nuationem, consuetudinem, propositum et statura vitae vo-
Iuptuaria3.
DiCENTES (irrisorie, ut illi corum prodromi apud le-
rera. dicentem cap. 17. v. 15. Ecce ipsi dicunt ad me: Vbi
^■^tverbumDomini? veniatj[l%i est promissio auT ad-
VENTUS EiLs?) Gracce iam legitur ttou :riv -n iT^uyyO.ia rr,;
TrapojTia:; «jroy, id est, Ubi cst promissio prxscntix (vel ad-
ventus) ipsius, uti legit S. Augustinus 20. Civit. 18. /-
psius, inlellige Christi, qui, ut omnibiis fidelibus constat,
promisit se rursum venturum in lerram, ut sua praesen-
tia visitet et iudicet mundum, bonos glorificando in caelis,
nes, motus, generationes, corruptiones, alterationes,etc.
uti subditS. Petrus:tum quia numen,id estDeus guberna-
tor, iudex et viudex, maxime demoustratur ex mundi hu-
ius inconstanti constantia, et constanti inconstantia. Quis
enim res tam inconstantes, iino inter se pugnantes et con-
trarias; uti sunt ignis et aqua, calor el frigus, Auster et
Aquilo, humor et siccitas. grando et pluvia, sterilitas et
foecunditas, fruges et fructus tara varii et contrarii, etc.
facit adco esse constantes, ut tam constanter statis tem-
poribus per tot anaorura millia nascantur et proveniant,
nisi uiium idemque constans Nuraen? Vide Theodor. de-
cem libris de Providenlia, et nostrum Lessium de Numi-
ne. Tum denique, quia creaturae sicut a Deo creatae ini-
tium acceperunt, ita et ab eodem finem praestitutum ac-
cipient. Qui enim ea fecit oriri, idem faciet ea occidere :
in eius enira manu et arbitrio uti est rerum ortus, ita est
Commentaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. III.
623
eloccasuB.uticlamantomneiProphetaelolaqueScriptura. j^ Tit.fecitque utessent et consisterent; ita pariter dicendo
Id adeo verum est et evidens, ut Cicero lib. 2. de Natura »'- - ■ •• ■ • ■
deorum.ex Aristotcle id ostendat esse luce clarius; sic e-
nim ait: Prxclare ArUloteles: Si essenl, inquit, qui sub
terra semper habitavissenl bonis et illustribus domiciliis,
qux essent ornata signis alque picturis, inslructaque rebus
iis omnibus quibus abundanl ii qui beati putantur , nec
tamen exissent unquam supra terram , accepissent aulctn
farna et audilione esse quoddam numen, et vim Deorum ;
deinde aliquo tempore patefactis terrx faucibus. ex illis
abditis sedibus evadere in hxc loca qux nos incolimus, at-
que exire potuissent; cum repente terram el maria cxlum-
que vidissent , nubium maijnitudinem , vcntorumque vim
cognovissenl ; aspexistentque solem. ciusque lum magnitu-
dinem pulchriludincmque, tum etiam efjxcientiam coqno-
vissenl, quod is diem efficeret toto cxlo lucc diffusa : cum
aulem terras nox oceupasset, tutn cxlutn totuni cerncrent
astris distinctum elomalum.lunxque lutninumvarietatem,
tuin crescenlis, lutn senescenlis,eorumquc omnium ortus et
Nousint amplius , vel desinant esse, illico illa non erunt
el esse desinent : iino sl Deus dumtaxat suum verbum ma-
numque subducat, ita ut amplius non dicat, fiat lux, cs-
li, sol, elc. Iioc ipso omnia esse desinent. Res enim omnes
ita a Deo ab initio crcalae sunl, ut continuo ab eo conser-
Tari, suumque esse accipere, ac velut continuo creari de-
beant : pendent enim a Deo, uli radii pcndent a sole. Qua-
re conservatio rerum in Deo non esl aliud, quam conti-
nualio crealionis, sive conliuua rcrum crealio. Torro cae-
los et terram proprie accipe, non aulem materiara priraam,
uti Tidelur velle S. Aug. lib.I. de Genesi contra .Manich.
cap. 7. nec enim materia prima creala est iuforrais, sed
cum fornia ca:lorum et terrae. Rursum cali non solura ae-
rem, ut viilt Deda et alii, sed et veros caelos significat.
Tbrba db aqua et pbb aquam co.-^siSTEJfs.jQuaeres, Terr» f»
quoraodo hoc sit verum? Resp. primo, Otcum. I>«o,in-"'""
quit, sunl elementa (per qus Deus perdidit et perdet'im-q"„*'
pios cura mundo) qux universi machinam maxime conti- cowfut.
occasus,atquein omni xlemitate ratos immutabilesque cur- u nent, et cohxrcntetn conservanl.aqua et ignis, ex quibus ri. i''* '*
ius: hxc cum viderent, profecto et esse Deos, et hxc tanta
opera Deorutn esse arbitrarentur . Et inferius: Quis enim
hunc hominem dixerit, qui, cum tatn certos cxli motus,
tam raros astrorum ordines, tamque omnia interse conne-
xa et apta vidcrit, neget in his ullam inesse rationem, ea-
que cusu fieri dicat, qux quanto consilio gerantur, nullo
consilio asscqui possumus ? An cum tiiachinatione quadam
moveri aliquid videmus, ut sphxram. ut horas, ut aliaper-
multa, non dubitamus quin illa opera sint rationis; cum
autein itnpetutn cxli admirabili cum ccleritate movcri ver-
tique videamus, constantissime conficientem vicissitudines
anniversarias, cum suinina salute el conservatione rerum
omnium, dubitamus quin ea non solum ratione fiant, sed
etiatnexcellentiquadamdivinaqueratione?De\ade discur-
rendo per singula elementa, astra, solem, lunam, hcrbas,
(lorcs, bcstias, ac incmbra hominis, ostendit ornnia et sin-
gula non nisi a divina raentc tam alTabre esse composita,
liqua duo etiain existunt. Natn aer ex aquarum exhala-j^^il'
iione, tena ex earutn concretione consistit. Verum ter- i.
ra initio mundi per se creata est, non exaqua, ut patet
Genes. 1. v. i.
Quare secundo, melius idera CEcum. terra, ait, dicitur 2.
ei aqua ct pcr nquam consislere, quia aqua continet ter-
ram velut gluten quoddain quod ipsi adest , quod nisi ipsi
contingeret. necesse essel illain dissolvi et ferri in aerem.
Aqua crgo terram quasi glulen compingitet conglutinat,
ut una eius pars alteri velut compacta coha;reat. lla Philo
lib. de iMundi opificio, qui ait aquain misceri terrae, tum
ut eam conglulinet , tum ut eam fertilem et animantium
usui aplain reddat. Unde noniiiilli haec referunl ad fon-
tes et fluraina, quibus quasi venis terra irrigatur, ne re-
digatur in puIvereni.Tertio,aIii aiuulterram essedeaqua, ,
quia ab aqua ila dirempla csl, ut separatum ab ea glo-
bum ediciat. Verum hoc doctiores Malbematici cx ecli-
ac ab eadcm conscrvari, rcgi et dirigi, ut omnia tacita Qpsibus aliisque experimentis confutant, probantque cx
Toce clament esse Numen,esse Deum iudicem et Tindicem
malorum aeque ac bonorum.
Latbt exih eos noc tolbktes.) q. d. Volentes et ul-
tro lioc oesciunt, quia scire nolunt. Ha!c est ignorantia
alTectata propria illusorum, seduclorum et haerelicorum.
Probat omnia non sic perscTerare uti fuerunt ab initio crea-
turae, uti dicebant illusores et Gnostici, ex eo quod Deus
tempore Noc totuin muudum ob scclera perdidit diliivio,
ac siinlli modo cum pcrditurus slt per ignem, eoque illi
finem cum merita poena cuiquc allaturus. Ila(£cumeQ.
Sicut,a\t,cxlo ct terra ex aqua eonstitutis diluvium inopi-
nato supervenit, ita et nunc stalutum est ut perignetn fiat
universi corruptio, cutn quo itnpii peribunt.
QCOO C.BLI ERAnT FBIUS , BT TBBRA, DE AQL'A BT
PEB AQUAM CORSISTBKS TEBBO DeI.) Est Syllcpsis: to C-
niin consislens non tantum lcrrain scd et caclos rcspicit,
et in 8c quasi concipit ; proxiinc lamcn refertur ad terram,
ideoque dicitur conaistens In singulari; sed taincn ad caj-
aqua et terra unum globum conflari , ut unum sit lotius
inundi centrum. Vlde nostrum Clavium in spbxra. Quar- 4
to et genuine, terra de aqua, Graece s5 voVo;, Id est, fXgenuiDe.
aqua, conslstlt, quia scilicet primo dle mundi terra tota
operiebatur aquis, ila ut nou apparerel, et nusquam esse
Tiderelur: tertlo Tcro die mundl Deus aquas a terra se-
paravit, et in unum locum congrcgavit, Gen. t.T.2. el 9.
lunc crgo terra cx aqua quasi cnalans et emcrgens appa-
ruit, seque csse et exislcre propalam demonstravit. Ne-
que aliud vult Script. Psal. 23. 2. cum ait, quod Dcus 5U«
per tnaria fundavit eatn, scilicet terram. Sensus enim est,
q. d. Deus fcclt lerram cmincre et apparcre cx aquis et
inarl. Rursum de aqua, qiiia Dcus fecit ut terra quoad lit-
tora aliqualenus altlor cssct cxtreinitalibus niarls vicioi,
ut ex ils, quasi celsior cxlareet caput attollere videatur.
Dices, quomodo S. Pelrus alt lcrrani non tantum ex
nqua, scd c\. pcr aquatn eonslslerc? Rcsp. pcr aquam, id
LMi ad caj- .- est, in oqua mcdia.aut iuter aquas mcdias lam segrega-
los quoque pcr syllcpsln hcbralcam (hcbraii enim adlecti- U tas, ct varias partes tcrraj undequaque amblcntos, terra
Tum coocordant cum subslantlvo proximiorl,llcet ad re-
motius quoque rcferatur; vide Bellarminum in Synlaxi
Hcbraica) cxlcuditur, ut consistens, idem slt quod consi-
stentes, ut lcglt Clarius, Calharinus, Salmcron et Caiet.
Imo S. August. 20. do Cifit. cap. 18. slc lcgit: Cxli erant
olitn et terra de aqua ct per aquam constituta; ac Bcda et
GEcumen. hic, et Rupert. lib. 1. in Gen. cap. 50. sic le-
gunt: Cxli erant olitn dc aqua cl per aquam constituti.
Ex qua lectionc liquet,caclos formatos essc cx aqua, idco-
«^uc Hcbr. Tocari sciamaitn, id cst, ibi aqua, uli ostcndi
Aqui re Uenes. 1. T. 2. ct G. ct asscrlt CEcumcn. hic: iinde aqua
OpTuoi" "' '"*''* "^*'' '1"''®' " '/"" oinnia : hinc Thales Milosius di-
xit aquani csse rerum omnium principium. Scnsus est, q.
d. Lalet eos quod cacli et tcrra conslstant Dci vcrbo, ac
^roinde quod eodem Dei verbo occidero et abolcri possiut.
bicut enim Deus dicoado, fial lux, cieli, sol, ctc. co crea-
ipsa consisllt, quod Galli dicunt en l'eau, parini ieau; ■
crgo per aquain explicat illud ro dc aqua, et cuin co pene
linuin idemquc est. Nam to de aqua, significat tcrram ex
aqua extare et cminere: to vcro pcr aquain, signlficat
eam non ila eminerc ut slt ab aqua scparata; sed potius
aquam ei esse imraislam, inspcrsam ct iusertain, sicut bo-
mini pituita etsanguis pcr venas immistus et inscrlus cst.
Sccundo,per aquain, quia tcrra per sc arida ct dlflluens,
per oi]uaiu quasl viscum cl glulcn conglulinalur, et com-
paginatur, ut In unum globuin cum ea coalescat, uli pau-
lo antc dixi. Licet enim tcrro clcmcntorum ct corporum
sit innma , tamcn Deus ila digcssit aquas, ut terra iis cir-
rumposita et iinposita vldcatur. Occano cnim rircumsc-
ptn, ct tot fluminibiis pa<slm sraturicntibus irrigua, pcr
aquas qiiasi conslringi, humcctari, coalesccre, focrunda-
ri ct TiTiGcari vidolur. Mcmiail aquarum S. Petrus , pro-
m
Commenlaria in Epistolam II. S. Pelri. Cap. III;
pter diluviura ex aquis natum, de quo sermonem subdit. a d' "gne conflagralionis ardebunt, solrcnlur el peribunt;
Denique nostcr Lessiua de Attrib. divin. lib. 13. cap. 20. ac uovi cseli et nova terra a Deo formabuntur , quae cum
To de aqua refert ad caelos, to vero per aquam ad terram,
explicatque dedivisione aquaruin superarum ab inferis,
Genes. 1. 6. q. d. Cxli conslUuli sunt ex aquis,<\m& Deus
inilio mundi constituit, fecitque firmamentum ( puta cae-
lum) quod raedium consisleret, divideretquc aquas supe-
ras ab inferis, ilaque ex utrisque extaret, et ab utrisque
separatira consisleret: Terra vero constilula fuil per a-
guam, quando aquas quae eraut sub firmamento congre-
gavit iu unum loouin, et per medium aquarum appariiit
arida. Similis traicctio Hebr. est Psai. 07. 9. et l'sal. 112.
V. 5. et 6. et alibi. Eadem est liuic loco apposita, ac si-
gnificat CEclos ex aquis non lantum extare , sed et esse
factos, uli explicat S. Clem. lib. 1. llecogn. qui asserit id
se accepisse ex orc S. Petri. Quare hajc expositio videtur
plane esse ex mente S. Petri, ac genuina . ut to de aqua
referendo ad caelos, to vero per aquam referendo ad icr-
ram, sic exponas, q. d. Ca;li primitus ex aqua a Deo creali
Beatis gloriosa percnnent in xternum. Nam diserter. 12.
ca;los ab elementis distinguit, dicens: Cxli ardentes soU
ventur, et elementa ignis ardore tabescent. Si ca>li poste-
rrores igne tabescent: ergo pariter priores; quia qui erant
anle diluvium, aquis eiusdem quasi conlabuerunt. lla i-
psi, de quo dixi Genes. 7. 11.
EoDEM VERBO, scilicet eodem Dei imperio et iussu quo
olim aquis diluvii obruli sunt, bbpositi surt. ) TE^i-.o-au-
piiTu.-joi »m,id cst, quasi in thesaurum divina; providentiae,
lustitia; et vindicla; reconditi sunt, scilicet igni reservati,
ut sequittir. Male ergo Hugo et Dionys. ro reposili sunl,
ioterpretanlur iterutn positi sunt, el in prislinum statum
restituli. Sicut ergo peccator tbesaurizal sibi culpam, ita
Deus thesaurizat ei poenam. Uabctenim in tbesauris suaa
omnipotenliae et providcnliae infinita suppliciorum genera,
quibus culpas liominum pro mcritis plcctatet puoiat. Un-
de S. Paulus ait, quod peccator Tliesaurizal sibi iram in
verbo Dei consistunt, terra vero per aquam ei immistam B ^''^ ""* «^ revelationis iusli iudicii Dci, Rom.2. v. 4. ct se.
eodem Dei verbo Hrma consistit. Sic Cant. 1. 5. cum di-
cit sponsa: ISigra sum, sed formosa, sicul tabernacula Ce-
dar, sicut pelles Salomonis; ita haec per traiectionem re-
spective combinanda et explicauda sunt, q. d. ISigra sum
sicut labernacula Cedar.sed formosa sicutpelles Salomonis.
CoNSisTENS Dei vebbo. ) Dicente : Fiat lux , fiant lu-
tninaria, etc. Genes. 1. 3. Hoc est quod aitPsaltes: Ver-
bo Domini aeli firmaii sunt, et spiritu oris eius omnis vir-
tus eorum, Psal. 32. 6.
Per QUiB.) Gaelos et terram,dantes aquas diluvii, quae
antiquas suas sedes repelereut { occupando scilicet, et o-
perieudo rursum totam terram ) quibus Domini imperio
cesseraot,Gen.l.9. repeterenl eas.inquara, novo miracu-
Jo, ad ulciscendum impiorum terrigenarum scelera. Re-
spondet euim illusorum obiectioni, dicenlium v. 4. omnia
perseverare sic,sicut initio creata sunt, ac proinde nuUum
esse, vel fore scelerura iudicem et vindicera. Hoc confu-
lat, dicens fuisse Deura irapiorum vindicem, cum omnes p
aquis diluvii mersitet perdidit: sedhoc, iuquit, lateteos,
quia id nesciunt, vel scire nolunt.
Aqua iNUNDATUS PERiiT.) Pro m«n(^a<Ms>Thoraas An-
glicus per paragramma legit mundatus; hoc verura, sed
mendosum.
C.«Lt AUTEM QUI NUNC SUNT, ET TERRA, EODEM VER-
BO REPOSITI SUNT, IGNI RESERVATi. ) Est anlithesis ex-
plens vim arguraenti: opponit enim terrae et caelis qui e-
rant prius, Graece ezwa^ai, id est, priscis, olitanis, anti-
quis, terrain et caelos qui nunc sunt, puta modernos ; quod
sicutilli pereunteraundo perieruntcommunidiluvioaqua-
rum,ita hi peribunt diluvio ignis in conflagratione mundi,
ulciscente Deo hominum scelera per ignem, sicut olira ea
ultus fuit per aquara, ac proinde expectandura esse siu-
gulis, ac raetuendum hoc eius iudicium et vindictae sup-
plicium. Porro caeli qui prius erant perierunt diluvio, non
toti.sed quoad partera iraara etcitiraam terrae,puta quoad
aerein tam infimae quam mediae regionis. Aqua enim di
Et lacobus c. 5. 3. Thesaurizastis, ait, vobis iram in no
vissimis diebus.
IsNi BESERVATi. ) De quo Psaltes Ps. 96. 3. Ignis ante fa„is
ipsum proicedet. Et Paulus 2, Thess. 1. 8. In revelatione coaf\R-
Doniini lesu de cxlo, cum angelis virlutis eius in /?am»ia^'^"?"'*
ignis dantis vindictam iis qui non noverunt eum. Quin et """" '"
Sybilla 1. 2. Orac. de hoc igue conflagratiunis, ila canit :
Tunc ardens (luvius cxlo manabil ab alto
Igneus, atque locos consumet funditus omnes,
Terramque Oceanumque ingentem, et cxrula ponti
Stagna, lacus, fluvios, fontes, Dilemque severum,
Cxleslemque polum: cxli quoque lumina in unum
Fluxa fluent, forma deleta prorsum eorum:
Astra cadent etenim de cxlo cuncta revuisa.
£t in eanidem sententiam Ovidius ha3c scribit:
Esse quoque in fatis reminiscitur affore tempus,
Quo tnare, quo tellus, quo rectaque regia cxli
Ardeat, et mundi moles operosa laboret.
Hinc disce quauta sit gravitas scelerum, quantaque eo-
rum erit poena et vindicta: ob illa enim totus hic roun-
dus conflragrabit, sicut olim ob eadem conflagravit Sodo-
ma totaque Pentapolis.
1n DIEM lUDlCII ET PERDITIONIS IMPIORUH HOHINUU) An iudi-
Quaeres primo, an ignis hic pr£ecedet iudicium, aa veroc'"».
sequetur? S. Augustinus 20. Civit. cap. 16. et 30. cen- P^j^q^'^
set seculurura. Accedunt Prosper, Anselmus etalii, quosmr.
citat et sequitur Suarez 3. p. tom. 2. disp. 57. sect. 1.
quicensentconflagrationem raundifuturara postiudicium,
ad hoc , ut per illam plane expietur mundus ab omnibus
omniuo sceleribus, eliam maledictis et blaspheroiis a re-
probis in iudicio comraittendis. Verum commuaior sen-Resp
tentia Doctorum est, hunc ignem praecessurum Christum pr^ibit.
iudicem eiusque iudiciuin. Ratioues sunt. Prirao, quia id •''■°'j"-
clare dici videtur Ps. 90. 3. Ignis ante ipsum prxcedet .
et inflammabit in circuitu inimicos eius. Motites sicut cera
fluxerunt afacie Domini, a facie Domini omnis terra. An-
1,
luvii excessit omnes montes ( ac proinde et raediam aeris D nuntiaverunt cxli iustitiam eius, et viderunl omnes populi
regionem) quindecira cubitis, Gen. 7. 20.
Eugubinus tamen et Oleaster, quos citaviGenes. 7.11.
atque alii, caelos hic totos et universim tam pro caelis pro-
prie dictis quam pro aere accipiunt: sic enira accipiuntur
iu sequentibus. Hi enim Auctores censent, temporeNoe a-
quas quae supracaelos etsuprafirmaraentum suut,depluis-
se, ut terrae inducerent diluvium : ad hoc enim tam ara-
plum, utpote raontes oranes trascendens ad quindecira cu-
bitos, nec aer, nec centura raaria suffecisseut.Ergo aquis,
quas supra caelos vastissimas Deus in hunc finera repo-
suerat, fuit opus. Et hoc videtur hic exigere plena et per-
fecta antithesis S. Petri, q. d. Cseli priores, puta qui e-
rant antediIuvium,eo fissi etobruti quasiperierunt; quia
aquae quae supra caelos sunt depluentesad diluvium,eo3 fi-
derunt, obruerunt, et immutarunt; siraili modo caeli post
diluvium a Deo restaurati qui nunc estant, in fine mun-
gloriam eius. Quibus verbis plane signiQcatur, quod ignis
hic praecedet, omniaque exuret, deinde sequetur Cbristus
iudex ac peragetiudicium. Secundo, quia homines qui ia
fine raundi vivi reperientur,hoc igne exarainabuntur, et a
levibus culpis purgabuntur, iuxta illud 1. Cor. 3. 13. U-
niuscuiusque opus quale sit ignis prohabit. Et: Salvus erit,
sic tamen quasi per ignem; ibi enim loqui Apostolura de
die iudicii (hunc enim vocatdiemDomini)etigoeconfla-
grationis inundi, ibidem ostendi. Homines autera purga-
buntur non post resurrectionem et iudicium (licet id de
nonnullis censueritCaesarius Arelat. homil. 4. iu illud 1.
Cor. 3. Salvus erit, sic tamen quasi per ignemj sed ante.
ut plane purgati possint cum aliis rapi obviam Ghristo ia
aera , statimque a Christo beari, glorificari , et cum illo
in caelum conscendere. Tertio, quia decet Christum glo-
riosum non descendere in orbem, nisi iam per ignem pur-
Commenlaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. III.
625
gatum et eipiatum. Quarlo, quia liic ignis quasi lictor^ ra: quantum exegerit culpa. tantum sibi ex homine um-
assistet Cliristo iudici.ut reprobos perccllat el puniat, ut- dicahil quxdam flammx rationalis disciplina ; et quan-
que prolata a Christo in eos damnalionis senlenlia, illico tum stulla iniquilai suggesseril, lantum sapiens pana de-
eo8 abripiat, secumque conTuIvat in tartara. Hoc enim sseviet. Vbi nolandum, ail Lessius loco iam cilato, hunc
aignificat hic S. Petrus, cum «it hunc ignem reserTari in ignem quasi ralionr prsedilum. singulos crucialurum plus
diem iudirii et peiditionis impiorum, ct tcclesia dum ca- vet minus, pro culpx vel realus quanlilale ; quia aget ut
Ordo
coofla-
Rradnnis
mjiidi
ac iudi-
cii
nit in OfTicio defunctor. Libcra me, Domine, de morle x-
lerna in die illa tremenda , quando cxli movcndi sunt et
terra, dum veneris iudicare sseculum per ignem. Et Ter-
lull. ve! potius Novalian. lib. de Trinit. c. 8. Ad igneum,
innuit, iudicii diem mundus isle feslinal, quibus verbis ad
hacc S. 1'etrialludit. Et S. Aufj. Iib.50. bom. hom.l6.iibi
ex S. Pniilo docct unitiscuiusque opiis igne probanduin.
Hic ergo videlur fulurus ordo etsories conllafjrationis
et ronsuinmatioiiis mundi. frimo, Deus per angelos ex-
citabit if;ncin, quo conflagrabit mundus: eodem occiden-
tur ornncs homines, scd cruciabuntur et piirfjabuntur ii
dumtaiat.qui culpas habent el purgationc indigent, quis-
que magis vel roinus pro merilis cuiusque. Secundo, Ar
inslrumentum divinx iuslilix, manu polenlix illius appli-
cilum, ul cliam docet S. Thomas in 4. dist. 47. versus /S-
ncm, ubi dicil omnes quidem tam bonos . quam malos hoc
igne perimcndos, el in cinerem verlendos, sei/ Uonos in qui-
bus nihil puryandum , nullum dolorem sensuros ; malos
gravilcr cruciandos ; bonos vero in i/uibus aliqnid purgan-
dum, sensuros crucialum ex illo igne plus, vel minus pro
merilorum diversilate. Idem modo servalur in igne Pur-
galorii : sxvit enim ignis ille in eos qui purgantur, pro de-
lictorum gravilale el realus magnitudine.
Quartiis effectus erit mundi expiatio;estcnim hic mun-
dus veiuli tcm|)Iuin dirinilatis, quod Dciis ad suiim cul-
tum cl honoreiu condidil et saQclificaTit.Uoc tcmplum per
I¥.
cbangclo luba insoDante: Surgile , mortui , venile ad iu- liinrinita hominiimetdsmonum peccata, pnrspurcitias car
Igniii hu
ius effe-
ciu».
I.
dicium, omDes e morte el ciuere resurgcnt, et ab angelis
rapicolur in vallem losaphal, ut ibi a Christo iudicenlur.
Tcrtio, iudicium omnium et singulorum peragel Christus,
tnoxquc ignis hic reprobos ab eo iudicatos et damnatos sc-
cum rapiet in tartara. Quocirca videtur ignis hic fore si-
milis et eiusdem naturaB cum ignc gehenns -. illi enim as-
Bociabitur, in camque dcsinet. Atque hac ratione tunc i-
gnis hic cxpiabit mundum a malediclis et blasphcmiis rc-
proburum commissis in die iudicii, quia ipsos abripietin
tarlara , ut non sit npus alia cxpialionc aiit combustione
mundi. Hinc de co -^anit Sibylla Erythrsa :
Dccidet e cxlo ignisque el sulphuris amnis;
ut sit similis igni ioferni , qiii est sulphureus, ut patel I-
saiac 30. 33. Apoc. 20. 9. et alibi.
QuKres secundo, quos elTectus operabitur hic ignis?
Rcsp. Priino, scrviet Christo ul eius mairstalem lum di
Tinam, tum rcgalem et iudiciariam in eius humanitate rc
nales cl spiritales mullis saeculis fuil inqiiinatum : uude
priusqiiam rcnovelur ad slatum gloria;, eipiaiidum erit;
quae expiatio sicutolim facta est pcr aquam, ita nunc hct
per igncm, qui aplissimus est ad hunc elTcctum.
Mysliec, ignis hic repraescnlabit ignciim, id est, since-
rum, clarum, exactum, acre et elTicax forc hoc Christi iu-
dicium, iuxta illud Danicl. 7. t. 10. Fluvius igncus rapi-
dusquc egredicbatur afacie eius. Et .Apoc. 1. 14. Oculie-
ius lamquam flamma ignis, cl pedes eius similes aurichal-
00, etc. Et : De ore eius gladius ulraque parle acutus exi-
bal. El: Facieseius sicut sol lucel in virtule sua.
Ex hoc igne, eiusque fidc eldoctrina GenlilcsChristia-
nis factiouis et sedilionis crimcn obiiciebant, quod scili-
cel toti orbi minnrcnlur incendiiim, eiquo riiinam inoli-
renlur, inquil Miautius in Oclavio; quin cl .Marliniis Po-
lonus in Chron. narrat Neronem Chrislianos oinncs ius-
sisse cremari, l'aiilum vero eorum inagislrum cnpile ple-
praesentct et condecoret. Ignis cniin cst index divinitatis : r cli, eo quod pra;dicaret mundum igne pcrilurum ; licet a
III.
unde passim in Script. Dcus apparuit el rcpraescnlatus
fuit pcr ignem, uli usleudi Exodi 3. 2. et 19.18. Rursuin
regibus praefcrcbalur iguis, quasi symbolum potenlix et
Tindictae, uti dixi lerem. 1. 13. Ignis ergu hic praeTius os-
tcndet, el quasi muta vnce clamabit Christiim csse Deuin,
ct qua homincm esse Rogem et iudiccm uniTersorum.
Secundo, ignis hic dissolvct oinoia corpora misla in e-
lemcnla: ciim enim illa ad usum temporalis vilae hominum
condita siiit, cessantc illa vita nulli eruiit usui, ar pruin-
de rcsolvcnda sunt in sua principia, cx qiiibus sunt coin-
pacta, ct suis elemcntis restituenda. Ila noster Lcssius I.
13. do Divin. attrib. cap. 20. qui idipsum dc omnibus o-
mnino mistis afTirmal : licct nonniilli id ncgcnt, censeant-
que quaedain rcscrvanda, ac nominatim paradisum lcrrc-
strem in usum parvuloruin qui defuncli suiit sine baptis-
mo in peccato originali ; hos enim ccns nt victuros iu hoc
mundo per totain oilcrnitalem, de quo plura t. 10. et 13.
Vcrum omnia cxurenda esse disertis vcrbis asserit S. Po-
trus in fino t. 10.
Terlio, ignis hic purgabit iustos tunc Tiventes qui ali-
quid culpx, vcl po^nao lucndum et cxpiandum habcbunt,
iiti doccl S. PauIu8l.Cor.3.13.iu8tos vcro plcnc purgatos
Tcl Don attinget, tcI polius attingct quidi-iii, scd non afOi-
get, nisi quantuin mors naturalis naturalitcr moiienlein
afnigcro solct:ignc cniin hoc inorienlurninnes.rtiam iusti,
nisi dicas Deum iuslos iion igne, scd alia faciliorc iiiortc
alTccturiim. Ccrte ignc ninnes iiiuriturus docctS Bonav iii
4.dist. 47. qu. ult.ct insinuat S. .\ug.lu)iii.lli.intcr 50. Hi.
ait, qui lemporalibus pitnis digna gcsscrunl (dc quibus \-
postolus dicit, si cuius opus arscril, detrimcnlum paliclur :
ipic aulcm salvus eril. sic lamcn quasi pcr igncmj prr flu-
vium igncum, dc quo Propheticus sertno mcmorat. fEI flu-
vius igneus currcbal anle eum) pcr fluvium , inquam . i-
gncum, ct vada fcrvctUibus globis horrcnda transibunl:
quanfa fueril peccati materia, tanta erit e( (ranseundt mo-
VOL. X.
lii alias persecutiouis NcroniaDae causas.casque probabi-
liores alTurant.
Unua TERO HOC NOK L4TBAT TOS, CHARISSIMI. QIU \-«r». g.
VHVS 0IB9 APUD DOHINUll SICUT HILLE ANM , ET H|L- Miile aa-
LB A»:«i SICUT DiBS UNUS. ) Est occupatio ; occurril euim "^j,^j°j,
obieclioni: SiChristiis Tcnlurus cst ad iudicium.cur tam- udui.
diu tardat, cur taindiu scelera tolcrat, cur tamdiu suos I-
ab iiiipiis afQigi sinit? Respondet primo, oinnf' hoc tem-
pus, licct nobis longum vidcaliir, lamen csse breve co-
ram Dco, imo esse quasi dicm iinum si cuin Dei aeterDi-
tate conferatur. .'Etcrnilas enim Dii esl intermiiiabilis vi-
tx tola simul et perfecla posses.uo. ait Boet. 3. de Consolat.
et S. Capsarius frater S. (iregor. Nozianz. dialog. 3. ^l-
pud Deum, a\l,vespere carens el unicus dics esl lola xter-
nilas. Qiiare a;tcrnitas est qiiasi unum indivisibilc nunc,
durans seiiipcr etconslans, ideoquc in ea inillc anui no-
slrntcs siinl quasi dies unus, el tlics iinus in ca csl sicut
mille anni nostrates: quia in ea niilla cst succcssio, nil
D priBlcrit, nil advenit; sed ipsn cst quasi una dies perpetua
et constans.cocxistens omnibus s.TCiilis.rirca quain stan-
tera et immotam volvunlur.labiintur ct pra>lercunl omnia
tempora. Ita CEcuin. Apud Deum, inqiiit. qui infinilus est.
et essentix pelagus incircutnscriptum.nihil prnlenditur.sed
mille anni pcrindc alquc iinus dics sunl npud ip<uin. .iut
polius. iuxta David.neque diei ttiulliplicalioesl :ail enim:
Mille anni in oculis tuis. Domine. lamquam dics hcslema
quxprxleriil. q. d. Millc anni apud tcsuntquasi unadies,
iino unuiii nuiir n>lcrnitalis.
Sccundo ol meliiis (iagneius, q d. Apud Dcum mille i|,
anni sunt quasi dics una, el vicissim dies una quasi inil-
le anni; quia opud Dcum nulln, tcI exigiia csl distanlia
inlcr dicin iinum ct millc aniios: inillc enim anni apud
euu), iilpolc immcnsiim et xlernum adco siinl cxigui, ut
vidcantur esge quasi dies una; nain millo anni distant ab
Kleraitale Dei quasi tautum , quantuin dislat dies uaa ,
626
Commentaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. III.
puta in infinitum ; aeque ergo quasi ab ea distant ac pro- ^ struis, qua fretus spe vivis ? Quid si vel mille annos, id ett.
lli
inde inter se aequa et aequalia vidcntur; periode ac qui
in alto monle cousistens, si eminus videat pueruin cum
viro, non sccernit puerum a viro , sed videl eos quasi quid
unum ct xquale. Sic qui in caelo consistunt, non disliu'
guunt in lerra homines ab arboribus , sed vident ulros-
que modicos , exiles et quasi aequales , uti nos videmus
stellas parvas et mag^nas quasi a3qualcs, nec intereas di-
stingdiinus, ut maguitudinis ditTurcntiam , quae maxiina
est disceruamus. Undc Irenaeus sub finem lib. 5. ait quos-
dain putasse idcirco inlentatum fuisse Adamo: Iii quo-
cumque die comederis ex eo, morle morieris, Gen. 2. 17.
quia sic rcvera acnidit. Post esum enim poini vetiti, A-
dam vivendo non explevit diem unum, quia ad millesimum
annum (qui coram Deo est quasi dies unus) non pervenit.
Tertio, roagis apposite, q. d. Deo obieclive praesens est
genuiiie. (gfj, unus quam niille anni; Dei oculi ct oblutus conspi-
ciunt tam diem unum quani mille annos. Deus eniin o-
mnia etiam minima cernit, pervidet, providet, disponit,^
ut unus dies alteri, unus annus aiteri succedat, et existat o
tempore a se definito. Qijare ne dubitetis quin el diem iu-
dicii praesentem habcat, iutueatur, et terapore a se defi-
nito exhibebit, facietque apparere et exislere. Mque enira
oninia tcmpora, lain longa quarn brevia, Deo et eius ae-
ternitali sunt praesentia , ut aequo interslitio omnia et
singula disponat; quare non tardat Dominus promissio-
nem suam de die iudicii , de pra^miis bonorum et poenis
roalorum , quia eam congruo tempore a se disposilo est
exhibiturus. Cilat S. Pelrus Psal. 89. 4. ubi Psaltes gra-
phice depingit brevilatem vitae nostrae, ailque: Quoniam
mille anni ante oculos tuos iamquam dies heslerna qux
prxteriit ; et ( tamquam ) custodia in nocte ; et tamquam ea
qux pro nihilo habentur . eorum annierunt. Mane sicul
herba transeal, mane floreat et transeat, vespere decidat.
induret e( arescat, q. d. Mille aoni vitae nosirae, quauti
pene fuere Malhusalem (vixit enim ipse 965. annis) sunt
apiid Deuin quasi dies hesterna, imo sunt quasi una vi-
gilia noctis quae tribus tautum horis constat, imo anni ho-
niinum sunt quasi ea quae pro nihilo habentur.
Quare vila hominum est quasi herba quae mane viret et
floret, vespere arescit et decidit. Audi S. Hier. in Ps. 89.
Videle quid dicat. 0 brevis asternitas ! Adam ille propaga-
ior nosler, qui vixit nongentis el triginta annis; etiam ille
Mathusalem, qui vixit nongentis et sexaginta quinque an-
nis. Fae quod vixerit mille: ad comparalionem xternilatis
tum , quod grande fuerit , breve est. Quid enim prodest
grande esse quod finem habet ? Mille anni nostri, antequam
offenderemus, una dies apud te erat. Quid dico una dies?
nna vigilia noclis. Et inferius : Quoniam omnes dies noslri
defecerunt. Cucurrit xlas, et dum ignoramus, graviterpe-
rimus. Et hoc ipsum quod loquimur, de morte est, et non
intelligimus. Anni nostri sicut aranea meditabuntur . Vi-
dete quid dicat. Quomodo aranea qux mittit fila, el huc
illucque discurrit, el texit tota die, el labor quidem gran-
dis est , sed effectus nullus est : sic et vita hominum huc
illucque discurrit. Possessiones quserimus, divitias appa-
plus quam primus genitor, qui nongentos et triginta annot
traiecit , ipse viveres , omnis hxc ietas , quia moriendum
tandcm esl, eril libi velut una dies hesterna elapsa. Quod
si humana vita est particula temporis, tempus brevissima
pars xlernitutis.quid erit,quidquid unusquisque hominum
vivil ante oculos Dei ? ISam, ut aiunt Plato et Aristoteles,
nec dies esl, nec annus, nec mensis apud Deum,qui est su-
pra solem lemporis genitorem ,nec tempore potest iniercipi.
Egregie Plinius lib. 2. c. 21. 1'lores natura in diem gi-
gnit, magna hominum admonitione, qux spectatissime flo-
reant, celerrimc marcescere. Lege Poeina Virgilii de Rosa:
Quam longa una dies, xlas tam longa rosarum.
Sapientissime itaque Nazianz. orat. in Laudem Caesarii :
Insomnium sumus instabile, spectrum quod vestigium non
habet, pulvis, vapor, ros matutinus, flos pro tempore no^
scens atque marccscens.
Neque suut meliore condilione, vel Imperatores, vel
reges ; quippe et ipsi homines nali, Ecclesiast. 10. v. 12.
Sic et rcx hodte est, et cras morietur. Cui acciait Scoecae
chorus in Thyeste post Actum 3.
Ima permutat brevis hora summis,
Ille qui donat diadema fronti,
Quem genu nixx tremuere gentes,
Quem dies vidil veniens superbum.
Hunc dies vidit fugiens iacenlem.
Perpeode quam momentanea sit regalis felicitas : unde
merilo celebratur versus ille Euripidis, quem recitat Plu-
tarchus in libello consolalorio ad Apollooium: Tion est
stabilis felicitas , sed in diem durans. Quo in loco Deme-
trius Phalereus poetam alioqui laudatum reprehendisse
legitur, qui non unum diem, sed temporis punctum dice-
re debuerit. Causain acute reddit Seneca lib. 7. Nalura-
lium quaest. oap. 32. Fluil tempus, el avidissimos sui de-
serit. JSec quod futurum est meum est, nec quod fuit: in
puncto fugientis temporis pendeo.
Denique Alcazar in Apoc. cap. 1. 3. aliter explicatur- ly.
(]getque to apud Dominum, quasi sermo sit de Beatis : hi
enim cum fruanlur beata aeternitate, mille annos aesti-
mant quasi unum diem.Itaque mille anni apud Dominum
sicut dies unus, scilicet, quia unicuique appropinquat
mors: post roortem autem fideles et sancti fruuntur Dei
beatitudine, quae mensuratur aevo, vel aeternitate, noa
teropore; tumque parum aut nihil curant, quod dies iu-
dicii roille annos differatur; quia mille anni cpud Domi-
num ( puta in vita beala ) sicul dies unus. Agit ergo Pe-
trus de iis qui sunt apud Dominum: alioquin enim si a-
geret de iis qui vivunt in hoc tempore, illudque compa-
raret cum aeternitate, q. d. Expecla paulisper tu quicum-
que tribularis, quia cito visitaberis, scilicel post mille an-
Dos ( hi enim apud Deum sunt dies una ) : videretur po-
tius esse irrisio, quam consolatio humaoae infirmitatis.
Ita ipse satis apposite et connexe.
Symbolice multi sic explicaot, q. d. Muudus stabit persymbol.
sex millia annorum, quia sex diebus creatus est; dies au- 1.
tem unus pro mille aonis apud Deum computatur: sex
ratnus, procreamus filios, laboramus.in regna sustollimur, U dies ergo nostri faciunt apud Deum sex raillia annorum.
et omnia facimus, et non intelligimus quia aranex telam Audi S. Hieron. Epist. ad Cyprian
teximus. Dies annorum noslrorum in ipsis, septuaginta
anni. Ubi sunt mille anni? In septuaginta annis contracti
sumus. Si aulem mullum, ocloginla. Si autem ^ilus vixe-
rimus, iam non est vila , sed mors. Si autem in potentati-
bus, octoginta anni. Quem enim invenies octogenarium es-
se et sanum? Dicit et Grxca sententia : Senectus ipsa mor-
bus est. Et amplius eorum labor et dolor. Quidquid plus
fuerit, non est vila, sed dolor.
Huc faciunt S. Basil. ac Theodor. in Psal. 89. qui sic
explicanl, q. d. Exigua et calamilosa est hxe nostra vifa;
apud le vero qui xternus et sempiternus es , etiam mille
annorum numerus uni diei similis est. Et Cassiodorus ibi-
dem: I\on, inquit, velipsi uni diei prxsenti, sed prxteri-
fo comparatur tam tongissimus ordo sxculorum. Et Eugu-
binus ibidem: £«< sermo, ait, Dei adhomines, q. d. Quid
Epist. ad Cyprian. Ego arbitror ex hoc
loco mille annos pro una die solilos appellari, ut scilicef
guia mundus in sex diebus fabricatus est, sex millibus
tantiim annorum credatur subsistere . et postea venire ad
septenarium numerum et octonarium , in quo verus exer-
celur sabbatismus, et circumcisionis puritas reddilur: un-
de et octo beafitudinibus bonorwn operum prxmia pro-
miiluntur.
Haec opinio alia solidiora habet fundamenla, ideoque
multorum est Patrum et Doctorum: unde probabilis est,
nec temeritatis argui potest, uti ostendara .^pocal. 20. 5.
ac plane diversa est a Chiliastaruro sententia, quam Be-
da de Ratione temp. c. 66. haereticam appellat.
Rursum loan. Ferdinandus in Thesauro Script. verbo
Dies, num. 40. cilat S. Augustin. sic explicantem : Dies
uua apud Dominum est sicut mille aoni, id est, dies una
Commentaria in Epistolaro II. S. Petri. Cap. III.
627
paen» in porgatorio adeo acerba csl, ul seqiiipnretur pce- ^ ei otnnia spatia saeculorum definiia , si xternitati intermi-
nae mille aonorum huius Titae. Tcslis est ille miies. qui
cum horam tantum unicam fuisset in Purfjalorio, pulavit
86 ibi fuisse annos plurimos, de quo S. Anlouinus 4. p.
til. 14. cap. 10. §. 4. Tempus enim breve in gravissimis
dolnribus vidctur csse longissimum.
Denique nonnulli olim sic cxplicuerunt S. Pelrum, q.
d. Uies iudicii , ul exactum dc sinfjulis fiat examen, du-
rabit per mille anoos ; quare Soocli qui habebunt aliquos
culpas leves, per mille annos iguc purgabuntur, ut eas
expient. Verum hos recle refellit Beda: Sed hi, ait, non
vident quantx sit impudenlix credere, quod tanlus perfe-
ctorum el iustorum catus receptis in ictu oculi corporibus
beatts et immortalibus , per mille annorum spatia debeat
in aere , vel in terra finem expectare iudicii , el tunc de-
inum prseparatis ad integrum sociis, diu expectatam au-
diie sententiam : Venile, benedicti Patris mei, percipite re-
gnum. Simile fuit de onnurum iudicii centuriis deliriuni
Afabomeli, quod refert et confutat Dion. Carthus. lib. 3.
Coofut. Alcoraiii cap. 15. et seq.
Tropoi. Tropolog. Hinc concipe, sstima et pondera quanta sit
dc iier- brevitas temporis humani, elqiiam longa Dei et Sanclo-
rum aeternilas: nam, ut ait S. Ephrcm t. 1. ser. adhort.
ad pielat. Mille anni huius sxculi in xtcrno et incorrupti-
bili illo mundo tantam habent comparationem , quantam
minimx arenx maris cum lota arena eiusdem. Speculum
Eiemplorum dist. 9. c. 65. narral monachum quenidam
in cboro canentem vergum iam dictum: Mille anni ante
oculos tuos, tamquam dies hestema qux prxteriit, miran-
tein quomodo id verum esset, meditabundum cgressum
in ncmus, ibi audiisse aviculam suavissime cancnlem,
qu» eum demulsit et detinuit pcr trecentos annos sine
cibo , polu, soinno: avolavil illa dcinde, ac ipse redieus
ad se, reversiis ad inonasteriuro ct chorum qiiasi Tertiam
eiusdem diei caiitaturus ( putabat enim adhiic cumdem
dicm, quo e choro exicrat, perdurare ), vidit alios mona-
chos , alium chorum, omniaque alia. Abbas sciscilatus
niiaii
proliii
Mie.
nx comparentur, non exigua exittimanda esse, sed nulla.
Quocirca nervose Esdras, vel quisquis est auctor I. 4.
Esdra cop. 2. 3J. Expectate, ait, pastorem vestrum, re-
quiem xternitatis dabit vobis; quoniam in proximo esl il'
le, qui in fine sxculi adveniel. Parati estote adprxmia re-
gni, quia lux perpelua lucebil vobis per xlernilatem tem-
poris. Fugite umbram ixculi huius, accipite iucunditatem
glorix vestrx, etc. Fluvius enim est lola haec vita, isque
currens, rapidus, praeceps, rapiens omnia secum. Nain ,
ut ait Poeta :
Omnia prxtereunt more fluenlis aqux.
Et Heraclitus : Vita hominum. ait, non aliud est quam flu-
men, imo homo bulla. Et Pylhagoras rogatus quid esset
huroana vita? ingressuscubiculum subilo egressus est, io-
nucns vilain introitum esse et simul exitum, odventum
et discessuro. Deus vero csl ipsa immortalitas et aeterni-
tas, ideoque nostrae morlalilaiis refugium, ait S. Augusti-
u uus. Uiidc vocatiir lehova, sive, qui est, sive, Ego -tum qui
u sum, Exodi 3. 14. Dcus eniin esl ipsum esse constans,
ipsa unitas, omniumque reriim simplicissima et incorru-
ptibilis perfcctio. Quod si mille annis o horno vixisses ia
Omnibus divitiis, deliciis, honoribus et poinpis mundi ,
quid inde iam haticrcs ? omnia prxteriissent instar numi-
nis : idem erit de reliqua tua vila, quae modica tibi reslat :
qua exacta morieris, etcilaberis ad Dei trihunal, omuiuin-
que dictorum et factorum exacla tibi reddenda erit ratio,
ut vel csclo, vel gehennae addicaris. Idem est de mille an-
nis in poenitentia, labore et martyrio transactis: transit
enim dulor, manet prxmium. Vita ergo tua est quasi mo-
menturo unde pendet aeternilas. Vive ergo , si sapis, m-
ternitati. Aiidi S. August. in Psalm. 89. Quoniam mille
anni ante oculos tuos tanquam dies hesterna qux prxteriit:
ideo debemus ad refugium tuum , ubi sine ulla mutabili-
tate tu es , ab his prxtereuntibus laberttibusque converti :
quoniam quantumlibet huic vitx longum tempus optetur.
mille anni ante oculos tuos tamquam dies hestemus est qui
noinen roonachi, reperitin chronicis monasterii eum an- p prxteriit; non saltem tamquam dies crastinus qui ventu-
te trecenlos onnos vixisse, et choro exiisse , nec amplius
rnmparuisse : sumpsit deinde monaclius S. Synaxin , et
illico cxpiravit, ct ad gloriam caolestero, cuius melodiam
et gaudia praclibarat, evolavit. R. P. Franciscus Coste-
ru8 hisloriam hanc diligoiiter invesligavit, comperitque
revera accidisse in monasterio Aflliginiensi Ordiiiis S. Be-
nedicli, quud in Belgio situm cst intcr Bruxcllas et Alo-
slum, iiti ipsc mihi olim in Bclgio alTirmavit. Siciit ergo
S. Benedictus elevatus in Deum Deiquc immensitatcm, vi-
ditsub ea totuin munduin instar globi collectum; ita qui
elevalur in seternilatemDci, siib ea videt omnia tenipora
cotlecta csse instar unius dici, imo inslor puncli. Causam
dat S. (ircg. 2. Dialng. cap. 35. Quia videnti Deum , in-
quit, augusta est omnis crcatura. Quamlibet enim parum
de luce creatoris aspexeril, breve ei fit omne quod creatum
eit. Lux enim interior qux videntis animum ad supcriora
rapuit,ei quam angusla essent omnia inferioru momlravit.
Hai;c ruiniucmus, ho-c prufunde mcdilnnur, tit a vaui-
tate ad vcritalcin, a brevilalc od a^ternilatcm, non iiiisc- U
ram , scd bcatam transire mercamur. Ita ca ruminahat
Tliomas Morus AngliaeCanccllarius el Marlyr,qiii ab Hen-
rico VUI rcge Angliae omnibu« inarhinis oppiignatus, ac
taodcm per uxorein, «uain surtcm miseram laim-nlantcm,
rt promiltcntcm aliaiii laiitissimam , si rcgis votis .sc ar-
ronunodarct, respondit: Et quanlo tcmporc itla sorle lau-
la, 0 uxor, fruemur? ciiinqur illn direrel : Adhuc fiicitc
aii viginti annos . rcspnndit: Ccrle stulla es , mercatrix.
Quid enim .^unt viginti anni ad xlernHalem ? vis ut viginli
annis deliciarum prodigam xtcrnilalem gaiidiorum cxle-
slium.mihiquciivccrsam xlernilatcm dolarum infrrnnlium?
Iia refert Tliomns Slnplclon. iu eiiis \'ila. Nihil cigu roa-
gniim, nisi xterniiin : niilUiro verum buiiiim, nisi ,Tlcr-
niim: nullum vero nialiim, nisi n)lornum, iil quidom Snn-
ctorum dixit. Nnm, ut ail S. Aiigust. 12. (jvit. 12. Con-
itJereat mhil esse diulumum,inquo aliquid est extremum ;
rus est: ila omnia qux temporis fine clauduiUur ,pro trans-
aclis habenda sunt, etc.
Vita ergo nostra quantumvis longaeva acternitati com-
parata, esl tantum una dies hesterna, ait S. Petrus, et
unum hodie, aitS. Paulus Hebr. 3. 13. ila ut ephemeri,
vel hemerobii vorari possimus, similcs animalculis una
tanlum dic vivcnlibus, dc quibus Aristol. lib. 1. histor.
animalium cap. 5. ct Cicero Tuscul. 1. Confer, ait, no-
stram longissimam xtatein cum xtcrnitate, in eadem pro-
pemodum brevitate qua illxbesliolx repcriemur. Sperna-
rous ergo niigas nugarum ct vanilatcs vanitatum, ait S-
Aug 8. Conf. c. 1 1 .ca'lo ct a;ternis inhicmus.cruces oronea
diurnas vclut momenloneas fortiter toloremus, ulpolc per
quas ad ailcrna bona transiinus: nil nisi a:lcriiam pcenam
et ignem, a;quc ac culpam. serio formideinus : caelcra «ive
laeta, sivc tristia llocci a;stimcmii3, ac pcr utraque lcnda-
mus, alacriler ct constanler ab bealaro aeternilatcra. Hoc
est cnim omnis honio.
NON TARDAT DOIIIJIUS PHOSHSSIONBM. ) Grice 0 xvpiot Te,, j,
■n;? ijra77aia{, id tsl, Dominus promissionis. icWxceX. auclor,
sive qui proinisit; non tardat, inquain, praestare proroi»-
sionem, hoc cst, id quod promisit, piita diom iudicii. ad
praemiaodiim bonos.ct puniendiim inalos; sed tempore a
se stalulo.quod ipsi breve cst, liccl nobis longuro videa-
tur. curo cxhibobit. .
Sbd PATiB?tTBR ACiT (Grasce (iwpo>jf»«, id est, longa-
nimiter agilj proptbr vos) Logit interpres uua;. id esl,
roj, alii rogunt rui» , id est, nos , q. d. Ideo dilTort Deus
dicin iiidicii n so promissum, uon quia lardus cst, sed ut
dct vobis vcslrisquc amiciset sociis spatiuro pocnitendi,
nolens aliquos perire . scd omnes ad pirnitcniiam rcverti.
Causa crgo cur Deus prolongct dicm iudicii, cst Dci lon-
gnnimitaB et amor erga homincs pcccalores. quia nimi-
ruin eos cxpectat ut rcsipiscant cl salvontur. Unde Tigur.
clare vcrtit, Haud tardat Dominus, qui promisit, quem-
628
Cotntnenturia in Epistolam II. S. Petri. Cap. Ilf.
admodum nonmlli tardilatcm cxistimant : verum longa- ^ sit quasi fur, sed quod peccaloribus lam eril improvisus
nimis est erga nos, dum non vult ullos perire, sed omnes
ad pcenitentiam recipere, aut complecli, vel venire. Haec
cnim omiiia significat Gra?ciim ■/u^man.
Ailudit ad illud lsaia> 30. 18. Expectat Dominus ut mi-
sereatur veslri, et ideo exallabilur parcensvobis, quia Deus
iudicii Dominus. Ubi S. Hieronym. Grandis, ait, miseri-
cordia Dei, ut expectet nostram pcenitentiam ; el ideo ma-
ior hominis iugraliludo ct impocnitenlia, si Deo tantapa-
tieutia et desidcrio expeclanli per poenitcntiam non oc-
currat: idcirco guo magis lento ad vindictam gradu divi-
na procedit ira , tanto tarditatem supplicii maiore gravi-
tate compensabit,a\lVa\criii3 Maximuslib. 1. cap. l.Rur-
sum S. Hieroo. in cap. 2. ad Roman. (vel quisquis est
auctor : nam non videliir esse S. Hieron. ut ibidcm ostca-
di) Ideo, inquit, hominibus videtur Deus diu expectare
peccantes, quia nos cum parvi temporis simus, annos cen-
tum xternilatem putamus. llle autem apud quern mille an-
ni pro uno sunt die, centum annos unius horx sux spatio
et noxius, quam est adveotus furis: unde ipsi eum aesti-
mabuntet comparabunt furi ; iusti vero, eum expeclan-
lcs et desidcranles, cum xslimabunt et comparabunt a-
mico el hospili amantissimo. Loquitur ergo ex sensu im-
piorum, qui Christi advcnlum horrebunt quasi adventum
furis; nam, ul ail Chrislus Mallh. 24. 37. Sicut in die-
bus Noe, ila erit et adventus Filii hominis; sicut enim e-
rant in diebus ante diluvium comcdentes et bibentes , nu-
bentes et nuptui tradenles usque ad eum diem quo intra-
vit I\'oe in arcam ; et non cognoverunt , donec venit dilu-
vium et tulit omnes: ita erit et adventus Filii hominis.
Secundo, mulii censent diem Domini comparari furi no-
cte domum invadonti , eo quod noctu hic dies futurus et
inchoaodus sit. Unde Matth. 25. 6. lUedia, ait, nocte cla-
tnor factusest: Ecce sponsus venil, exite obviam ei: ita S.
Chrysost. Theopliyl. Eulhym. ibidem, imo S. Hieron. ait
haoc esse Apostolicam tradilionem , ut ideo in paschate
populum dimittere non liceat ante mediam noctcm, quod
... ^. V wr,v ..»#>(. IIIC> t/CftbUf/C unitWO urctUO »n/. CA. .(Mw u^.vv.v. ^ ^\/|r..iuiii \j 1 1 if , i,^\.i \. ij\7u ll^v^ui. u U 1.^ III1.UIUIII UUV.tlJIII, UUVV
non coxquat. Quapropler hoc parum est apud eum : cum " eo lempore venturus sitChristus, quo typice percussit pri
etiatn homines soleant multo lempore correplionem spera-
re peccantium.
Hinc palel Deum velle omnium salulem, et uolle alicu-
ius damuationem ; ac consequenter neminem reprobare
anle prxvisa eius demcrita et mortem in peccato: quae vo-
luolas In Deo non tantum est signi , ut quidam censue-
runt, sed eliam bcneplacili,uti solide ostendilGabr. Vas-
quez. 1. p. q. 19. disp. 83. eap. 2. Prophetae eniro passim
clamanl Deum nolle, inio dolere et irasci peccaloribus,
quodseperditum cant. Hocest quod clamatPauIus : Deus
vult omnes salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire ,
1. Timolh. 2. 4. El Chrislus: Non estvoluntas, ait, ante
Patrem nostrum , ut pereat unus ex pusillis istis, Mallh.
18. 14. El S. August". Nefas, ait, est Deo adscribere cau-
sas peccatorum et ruinarum omnium. Vide eum lib. de ar-
tic. sibi falso impos. cap. 10. et 13. el Prosperura ad 0-
biect. Gallorum. Pluribus idipsura coufirmavi Osee 11. 8.
mogenita i^gypliorum, Exodi 12. 29. ludaei quoque suum
Messiam media norte vcnturum expectant.
Alii tamcn censent iudicium Chrisli extremum fure ma-
ne: decet enim ut Christus non in tenebris, sed in clara
luce clarissirae iudicet: ita S. Thomas 3. p. in Supplem.
q. 77. art. 3. Abulens. ia Mallh. 25. Suarez 3. p. tom.
2. disp. 57. et alii.
Uirumque verum esse potest, et forte verum erit, scili-Pinis
cet ut ipsum iudicium a Chrislo proprie peragalur mane, .'»"•»'.'
iuxla illud hymrii Ecclesiae: Et mane iltud ultimum, quoa^^^^^l
prxstolamur cernui. Consummatio tenien mundi incipietiudicium
noctii ad maiorem impiorum lerrorem, nimirum noclu ve-'^*' ™^'
lociore impetu magnoque stridore agitabunlur caeli, ex-"*'
citabunlque ignem quo conilagrabit mundus: quo igne
splendenle noclu tanla erit claritas , ut videatur esse ma-
ne et dies. Rursum caeli tanta velocilate agitabuntur, ut
illico mane adducant, noclemque in diem vertanl, praeser-
Calvini Facessat ergo impia Calvini vox in cap. 9. ad Roman. Q tim accedente clarilate Chrisli et Sanctorum: Fulgebunt
errorde V. 17. et 28. Deus impios deslinavit creare ut damnarei
reprobis, Audial ipse, ut alios taceara, S. Clementem lib. 2. Consti-
lut. c. 55. Audivimus, ait, ex ore Domini nostrilesu Chri-
sti, et optime edocli dicimus, quxnam sit voluntas Dei bo-
na, beneplacens el perfecta, qux nobis per lesum Christum
declarata est, scilicet ne ullus pereat, sedpotius omnes ho-
inines, cum ei uno consensu crediderint, laudibus eumdem
■uno animo et ore celebrantes, iidem in sempiternum vivant,
Nam , ul recle notat S. Ambr. in 1. Timolh. 2. Vult Deus
omnes salvos fieri , sed si accedant ad eum : non enim sic
vult ut nolenles salventur; sed vult illos salvari, si et ipsi
velint. Hioc pariter liquet error eorura , qui censebant
Christum non pro omnibus esse passum, sed tantum pro
praedestinatis. Ita senserunt olimPraedestinatiaui.Arnob.
in Ps. 146. Fauslus lib. 2. de lib. arbilr. cap. 14. et 16.
Remigius Lugd. libr. contra tres epislolas Irium Episco»
poruin , et moderni nonnulli. Veruin contrarium doceut
S. Pelrus hic, S. Paulus, et passim S. Scriptur. et Pa-
Ires omnes.
vers. 10. Adveniet auteih dies Domini ut fur.) In nocte, ad-
Dies iu- dunt Grseca nonnulla, et S. Paulus 1. Thessal. 5. 2. No-
iiiet qua- '^' Propris non ipse Christus ( hoc enira incongruum et
si fur. inconcinnum videtur ) sed dies Domini, id est, dies iudi-
I. cii, irae et vindiclae, comparalur furi. lla Theophytact. ia
Matth.24.43. Furem, a\t, mundi consummationem nomi-
nat, et uniuscuiusque mortem. Porro insinuat Dominus no-
ctu adventum suum fulurum. Sicut igitur fur clam venit,
ita et meus advenlus, ut negligentes nonsitis. Quare quod
Dominus dicit Apoc. 3. v. 3. Veniam ad te tamquam fur.
enim iusli sicut sol, Mallh. 13. 43 Hoc est quod diserte
ail Sibylla, et ex ea Lactant. lib. 7. cap. 19.
Cum venerit ille,
Ignis erit, mediaque horrendx in nocte tenebrx.
Tunc aperietur cxlum medium in tempesta et tenebrosa
nocte, ul in toto orbe lumen descendentis Dei tamquam ful-
gur appareat. Hxc est nox qux nobis propter adventum re-
gis ac Dei nostri pervigitio celebratur.
Moral. Cassiod. in Ps. 118. 62. ad illiid: Media nocle
surgebam ad confitendumtibi, doret iidelibus cum Eccle-
sia noctu esse orandum et psallendum, quod noctu ven-
tiirus sit Christus ad iudicium. Scit, inquit, ea lempeslale
Petri, Pauli et Silx in carcere positorum vincula resolu-
ta, scit quoque sponsum media nocte esse venturum : ideo-
que eodem tempore surgit ad laudes, ne inler faluas vir-
gines ianua clausa remaneat. Et S. Aiigust. Ep. 120. cap.
34. et serm. 22. de verbis Domini secundum Malth. Me-
p. dia nocte, ail, veniel, cum valde obscurum, id est occul-
U tum est an veniat, et quando non speratur. Unde iufert :
Ergo vigila nocte, ne furem patiaris.
In qvo c^li uagno ihpetu (Grsece paiZnSoM, id esti»!-
petuose, stridenler, et cura sibilo, qualis ab igne flagranti
edi solet, inquit QEcum. vel a procella ac veotis validis.
Unde Tigurin. vertit, cxli inmorem procellx stridenlis)
TRAnsient. ) Graece 7raps)icu(rouTat, id est, prxteribunt, dia-
solvenlur; S. August. 20. Civit. 24. legit, transcurrent.
Quaeres priino, quinam hi caeli? Mulli accipiunt cxIosCsll
praecise el proprie dictos, piila sidereos: dislinguuntur e-f'''"i*-
nim hic ab elcmentis, ac cousequenler abaere, ut aereos^ui»
et nescies qua hora veniam ad te; et cap. 16. v. 15. Ecce inielligere non liceat: hos enim caelos censent factos esse
venio sicut fur, metonymice accipe, ut iudex ponaturpro ex aqiiis, ideoqiie non esse solidos, sed fluidos instar ae-gg^njju,
iudicio , dieque vindiclae , q. d. Adveutus meus , sive iu- ris, ac proprie esse aelberem, qui rnulatiouis et corruptio-caelos g»-
dicium et dies viudictae , eril improvisus tibique inexpe- nis sit capax ; quia omne alterabile est corruptibile, ait A-defeos
ctatus, opprimet te in peccatis sterleniem, sicut fur op- risloleles lib. 1. de Generat. Sic enim Mathemalici in so- [fJJ^f^,,,
piimit dormieutem. Aut proprie, non quod ipse Christus lc, luoa et stcUis per dioptrara depreheaderuDt, luihique rcuiio».
Coramentaria in Epislolam II. S. Pelri. Cap. III.
629
ostenderunt maculas, non lantum slabiles, sed et mobiles, ^
euntes et redeuotes Quiu et iidcm ullimum cometem, qui
ingens apparuit anno Domini 1618. instar irabis, Bpleii-
doris tenulssimi, gladii liguram referens, cuius mucro die
18. Novemb. sub cralere apparehat, ima vero pars obli-
que ad Cenlauri humeros perlinf;ebat ; mox vero die 30.
Novemb. mucro per 12. el 13. ad hydrae cor dirigebatur;
pars vero inferior sub 22. eiusdem liydrse conspiciebatur.
Hunr, inquam, comelem iudicarunt .Slalhemalici insigues
non fuisse in aere , scd lon,>^e siiper aerem in ipsis cselis
sidereis. imo euper omnes cselos infiriores, idqiiedemon-
Btrarunt ei iogenti eius parallaxi, quae non nisi in caelis
eublimibus el vaslissimis fieri poluisse videliir: errasse
ergo Aristotelem, qui censuit mundos esse aeternos el in-
corruptibilcs.
1'robaut id cx boc loco S. Petri ct Psal. 101. 27. Ipsi
(caeli ) pcribunt- Isaiae 34. 4. C.oinplicabunlur sicui liber
cxli. Et cap. 30. 36. Erit lux lunx sicut lux solis. Apoc
6. T. 14. Cxlum recessiC sicut liber involutus. Malth. 24
Ibit, ct obliquum bigas agilare per orbetn
Indignata diem poscet sibi. lolaque discors
Machinn divulsi turbabil fftdera mundi.
Si obiicias illud lob 37. 18. Tu forsitan fabricalus es cx-
los, qui solidissimi quasi xre fusi sunt. Respoiidenl . soli-
dissitni , id est, firmissimi, perinde ac si aere fosi e»sent.
Hebrsaenim sic ad verbuin habent: Sumquid ejctendisti
cum illo cxlos fortes, qui sunt vetut aspictus rei fusji? ita
Vatabl. vel, ut Pagnin. qui sunt fortes sicul speculuin fu-
sum. Unde Caielan. Pineda, Tlgurin. et alii ibi perrselos,
intclligunt aerem, vel a;therem. quem Deus supra oos ex-
tfudil et extenuavit. sed simiil ila confirmavil el consoli-
davit, ut sit res stabilis, conslans, fortis, valida; est eniin
aeris agltati el impulsi vis incredibilis , ut patel in ven-
tis valldis qui arbores, domos, turres, arces deiiciunt et
sterniint.
Verum nlii passim veteres et moderni caelos hic acci-Ahi ptr
piunt aereos, non sldereos. Ca>lum enim in Sciipt. signi-cxlo?
ficat omne quod super nos expansum est, sive aer sil.ai-*'^'^'
29. Sot obscurabitur , et tuna non dabit tumen suum : el Jo ve proprie caclum : unde vocaolur volucres cacli, id est ae- fem° "'"
stettx cadent de cxto, el virlules cxlorum commovebuntur.
Kursum caelum empyrrum, inqiiiunt, constal aethcre: nec
enim Beati in eo, quasi in muro solido el duro compin-
gentur, scd iu co naturaliter moveri , ambulare et loqui
{jolerunt, uti nos in aere hoc. Si in raelo empyreo est ae-
ther, sed incorruplibilis: ergo aeter dlvisibilis quoque est
in caelis inferioribus etsidereis. .Mars enim, Venus, .Mer-
curius ( qui diio ullimi modosupra solein, modo infra ap-
parent j caeterique planetae motus habenl tam miros et va-
rios, tot gyros, flexus et reflexus, ut inovcri videantiir ia
sthere divisibili, sicut pisces iu aqua, uti censuit S. Ba-
sii. S. Ambros. et alii: unde .Mathcmatici ut hos eorum
niotus repraescntareut, tot epicyclos, excentricos, coneen-
tricos , elc. commenti sunl. Ita diserle sentit , el S. Pe-
trum explicat eius discipulus et successor S. Clemens lib.
2. Ilecognit. ubi narrat S. Petrum disputantein cum Si-
inone Mago distinxisse duplex caeluin: unum nobis invi-
ris: el sic paulo anle dixit S. Petrus , caelos, id est, pnr-Prob
tem imam caeloruni, puta aerein , dedisse aquas diluvii. '
Per elementa vero accipiunt aqiiam, et aerem infimae re-
gionis terraeque vicinum : ex his enim quasi elementis fa-
cta sunt, et conHala omnia ccrpora misla. Ita discrle S.
August. 20. Civit. 14. 16. 18. ct 24. S. Epiphau. haeres.
64 Damasc. !ib. 2. dc Fide c. 6. S. Greg. 17. Mor. c. 5.
Ratioest : Prima , qiiia caeli sunt incorruptibiles , non
tantuio cx Aristot. et Philosophorum , sed etiam , ut vi-
detur, ex S. Script. senlenlia, utlob 37.». 18 iuxla ver-
sionem Latinam iam citatam: et Psaltis, qui loquens de
ca?lestibu3 corporibus : Statuil, ait, ea in xlernum, et in
sxculum sxculi, Psal. 148. 5.
Secunda, quia ignis non potesf agere in caelos: unde II
nec ad eos pertinget, sicut ad eos non pertigit aqiia dilu-
vii: sed quoiisque haec pertigit, eodem pertinget et ignis,
scilicet ul quindecim cubitls excedat omnes inontes, ait
sibile in quo habitant Beati, quod ait esse sternum et im- p S. Aug. 20. Civ.24.et ex coSchoIastici in 4. dist. -47.^^48
•»..»-k:i.. . ..ii.,^..». ..:.^;k:i» «i »i..ii:« .i:..i: — 1..«. :il..J,...™^ T..-,:- :„ ;.. i ii_ * i — __i ._ l_
mutabile ; alteriim visibilc et slellis dislinctum, illudque
esse incorruptibile et corrunipendum, cum scilicct homi-
nes in tcrra esse desierint, quoruin causa creatum cst. I-
<lem lib. 3. ex ore S. Petri ait, quod sicul pullus ex ovo
prodlt clTiacta testa alteret diversus ab ovo, ita dissolu-
ta hac caeli et inundi machina orietur et pandetur Beatis
Dovus caelorum status. Verba eius sunl: Sicut lesta ovo-
rum quamvis putchre fncta. necesse est tamen eam frangi
el resolvi, ut inde puttus procedat, et ittud pro quo tolius
ovi forma expressa videtur , appareat : ita ergo et huius
tnundi necesse est transire slalum, ut slutus itte subtimior
regni cxtestis cffutgmt. El S. Bnsil. libr. 3. Hexaein. as-
seril intcritum iiiundi fuluruin ob igne, qiii ciim caelo ct
aquis inspersiis sil pliiriinus, ac niinc qiildem aquaruin
siipernc alque inferne circumstanlium incrcdibili copia
temperetur, in line laineii saeciili aquis absumptls cuncla
sil coininuni iiiccndio devoratiiriis. Videlur ergo S. Ba-
silius caeliim ex |inrto farcre igm-um el igncas naturac ciiin
Tertia, quia in caelu uullae suut sordes, vel peccala hoc III.
igue purganda et expianda. Uinc iidem censent caelos hos
aereos corrumpendos, nnn quoad substanliam, sed quoad
qualitates, ut videlicet manente eadem forina et inateria,
a vaporibus aliisque foecibus et sordibus expurgt-ntur, ac
mulentiir in iiieliiis. nimirum maiorem subtilitatein et lu-
cem accipiant. Ita S. August. Gregor. Epiphan. locis ci-
tatis, S. Hieron. in Isnlae cap. 65. Scholaslici in 4. dist.
48. et 1. p. q, 67. et 68. Sicut enim homo idem resurget,
sic et cadem elcinenla quae homini servierunt cura eo re-
siirgent, illiidqiie quasi erit praemium laboris et passionis
enrum, uti insinual S. Paulus Huin. 8. 20. :Vudi S. Cyrlll.
lih. 4. I.snia? cap. 51. lsaias,a\l,morlem elemenlorum pro-
prie nominat, et apte mulationem in metius. ut eliam Pau-
lus. inquit, crcalura tiberabitur a servitule corruptionis ;
quo autem modo tiberabilur oslcndit Christi diseiputus, di-
cens: Veniet dies Domini ut fur, in qua c.rti procettx in
morem transibunt, etemenln ardenlia dissotrentur. Igitur
Sloicis: itn euiiii Zeiio, Cleanihcs, Clirysippiis, teste Eu- U crcalurx renovalionem vtul ex mortuis resurrertionem.sic
scbio de Pra»pur. Evniig. Iradideriint a-theren igne omnia
tandem interituia Idem de ra-llH sldcrcis interiliiris ip^ne-
qiic coiiibiirendis .4i-nsiTiint S. Iiisliiius. S. Hieron. Tlico-
dor. S. .Viiiliros, Nvssenus, llilnrius, UEimiiii. et ex ino-
dernis Calhnrin. Snliner. et Scrarius ncrvose id probans
hlc, Hier. .Mngius, Franc. Volrsius, Lud. .Moliiia et alii,
qiios clla«i Isaia; 34 4. ubi plurn hnc de re dlxi.
Iilriii rrriiirrr Sib>lla>, nr rx ri« Virgil. .Eoeid. G. ct
10. Lurrrt. rl Mniiilius lib. 1. Pliiiiiis 1. 2. cnp. t). Pio-
lema<iis in Qiindnp. rl nlii, qui rrnsueruiit sidera ali \a-
porilius, quihiis in lini; iiiiindi sulilnlis et exuslis, illa iii-
teritura. Hiuc ct Lucanus lib, 1. Pliarsal. de linc luuudi
ita canit:
Sidera sideribus concurrenl, i.jnea ponlum
Astra petent, tettus cxtendere tittora nolet,
Excutietque fretum, fratri contraria PhalK
ul in humanis corporibus . fure ait. Et S. Hieronymus in
Isaia; rap. 30. Erit. ait, tainen tunx sicul tumen solis ,
quando dederit Doininus c.rlum novum et terram novam.
et transierit habitus mundi huius, ut luna et sol lat>oris ct
cursus sui prxinia consrquantiir. Etenim expectalio crea-
twx revetalionem filiorum Dei prxstolatur.
Mihi media srntenlia placet, grilicet per cslos hic in-
trlllgi laiii sidoreos qiiam acrens: utriquc enim magno
iiii|ielu transibiint: alihi rnlmS Srripliira docclcaelospro-'*"'"'"^"*
prie diclos cssc immutandos, ndcnquesolem et lunain ma-^,*,|.'
iori lumlnc esse decoranda. Hinc Chrislus !klatth. 24.29. uj.
Virlules. i nqui 1, ca7orurn commovcbuntur. Et Ecclesia in
OfRrlo defiinclorum : Quando cxti movendi sunt et lerra.
Ila Caictan. hic , Viegas in .\por. c. 21. Suarez 3. p. tom.
2. disp. 58. sect. 3. ubi ait probabile esse in die iudicii
cislos sidcreos Tclocius cssc agilaodos, ut secum caelos ae-
G30
Commentaria in Eplstolam II. S. Pclri. Cap. III.
reos rapiant, et ad ignis accensionera, niundique confla- ^ Icm, qui potius S. Scripturam sequi quam prseire debet ,
Trans-
ibuutCX'
li.
I.
11.
III.
grationem, tum suo iilo Telociore motu , tum eliam in
lluentia et actione concurrant.
Transibunt ergo codII Primo, quia velocius raplabuntur.
Secundo , quia mox eorum motus cessabit , uti docet S.
Ambrosiiislib.5. Epist.21.et passira Doctores. Sol ergo iu
uno hcmisphserio, luna in opposito in eeternum consislet,
ut quisque suum illumiuet: non enira est neccsse ut o-
innes caeli suum cursura absolvant: sic enim cxlum stel-
larum ut suum cursum ob ortu in occasum absolveret, de-
beret moveri per 36. millia annorum, uti censet Ptole-
roaeus: mundus autem lamdiu non stabit. Satis ergo est ut
moveantur quamdiu homines quibus serviunt,in teri'a de-
gunt. Hominibtis abolitis incidetur caelorum cursus, ac
consequenter subliinarium oranium. Cessanle enitn tnolu
cxli cessat tnolus inferiorum, ait Aristot. lib. 2. de Caelo.
Terlio, transibunt, id est, dissolventur, quoad inferio-
rem sui partem, scilicet quond ctelos aereos; unde expli
diciint, Primo, caelos esse incorruptibiles hoc modo, quod
naluralitcr ucc a sc,ncc a corporibus sibi subiectis, puta
ab elcmentis, corrurnpi possint: cosdem lamcn corrumpi
posse a virtute superiori et polenliori, idcoque a Deo cor-
rumpendos esse sub diem iiidicii per ijjnem conflagralio-
nis mundi, qiii a Deo de novo excilabitur ad hoc.eritque
nostro igni elcmenlnri superior , efTicacior et ardentior.
Sunt cnim rcrurn incorniptibilium varii grndus et ordi-
nes , alii aliis perfediores. Angeli enim mafjissunl incor-
ruplibilcs qiiam caeli: carcnt enim materin, suntque sub-
stantiae plaoe simplices, iiicorporeae el spiritales, ideoqus
plane incorruptibiles.Quarecaeli respeclu angelorum sunt
corruptibiles, incorruplibiles vero respectu corporura in-
feriorum et elementorum.
Secundo asserunt, caelos per ignem conflagrationis ar-
suros et liquandos, ulpote ex aqua compactos.constrictos,
et quasi conglutinatos, ut ab oroni sorde et ffece purgen*
caus deiissubdit v. i. Cssli ardentes solventur ; quodid au- n lur, fiantque puriores et subtiliorcs. Id enim diserte ait
periorem vero sui partem, scilicet quoad sidereos immu- " hic S. Petrus, et Isaias cap. 34. 4. et c. 51. 6. ac inter
IV.
NoTa ali-
quorum
opiDio
dc liqua-
tione cae-
Wruin,
tabuntur etin aliiim 8tatum,maioremqueIucem etgloriam
transibunt. Sic Christus ait Matth. 24. 35. Cxlumetter-
ra transibunt, scilicet a statu praesente corruptibili in fu-
turum incorruptibilem. El Psal. 101. v. 27. Omnes sicut
vestimentum veterascent, et sicut opertorium mutabis eos,
puta quasi vestem inversam.Sicut enim vestis exterius de-
trita invertitur, uti interior pars integra fiat exterior, i-
taque nova vidcatur esse vestis: sic velus caelorum forma
et statusmulabitur in novum magislucidmn etgloriosum,
itaque videbuntur esse caeli alii et novi.
Quarto, transibunt, quia tonitruis , fulgetris, nubibus,
eometis, stellis cadentibus, aliisque meteoris, procellis et
tempestatibus, ita aer perturbabitiir, ut caeli Iransireete
mundi cardinibus convelli, siibrui et evanescere videan-
tur , iuxta illud lob 9. v. 6. Qui commovet terram de lo-
co suo, et columnx eius concutiuntur. Et cap. 26. 11. Co-
lumnx cxli contremiscunt et panent ad nutum eius. Ubi
recentiores fuse nosterAdamusTannerus dissertatione de
caelis q. 11. Audi Isaiara cap. 34. Et tabescet [ id est, li-
quescet inslar cerae) omnis militia cxlorum, et cotjiplica-
buntur sicut liber cxli,et omnis militiaeorum de/luet, sie-
ttt defluit foUum de vinea el de ficu, hoc est, ut explicat
Christus Matth. 24. 29. Stellx cadent de cxlo ; mililia e-
nim , id est, milites caelorum non sunt alii , quam stellaa
et sidera. Cajli ergo et stell* liquabuntur et solventur , ita
tamen ut iidem quoad subslantiam raaneant,eamdemque
numero materiam et formara substantialem retineant;
sed ea ratione,ut utraque perficiatur, novamque unionem
dotesque et qualitatesillustriores recipiat.adeo utvidean-
tur effici novi caeli, nova terra, novus mundus, ut ait 1-
saias et Apoc. 21. 5. Ecce novafacio omnia; nam cum lur
ex substantia solis et caelorum naturaliter quasi profluat,
cura lunc perfectior futura sitlux, videtur perfectior quo-
que futura subslantia solis et caeloriim. In resurrectione
Didyraus inCatenae Graecor.ait illo lerrae raotu qui in pas- Q enim universali erit resurrectio , renovatio et glorificatio
.._., .._.! . .-.-._ /• ^^^ solius hominis,8ed caelorum , terrae,et totius mundi,
qui hominibus electis servivit et compassus est. Quare ia
praemium huius passionis et servitutis, cum homine re-
surgente resurget ad gloriam. Sicut ergo homo moriena
post mortem resurget idem numero quoad substantiam,
sed iam perfectam et gloria donatam, ideoque immorta-
lem et incorruptibilem : sic pariter caeli per conflagratio-
nem liquati et purgali, manen'e eadem numero, forma et
siibstantia, qiiasi resurgent ad suara gloriam cum maio-
ri luce, subtilitate, unione, indeque incorruptione et ae-
ternitate donabuntur. Quare sicut homo idem resurget,
non alius, ne unus patiatur et mereatur, et alter qui nec
passus nec meritus est, resurgat; sic iidem prorsus caeli
qui homini patiendo servierunt, resurgent, non alii,ne illi
qui homini servierunt intereant, et alii pro eis praemien-
tur. Exempluin est in metallis, ut ferro, aere, auro, ar-
gento. Sicut enim aurum igne liquatur, ut ex eo fiat piil-
eione Christi contigit ipsam terram totam fuisse conquas-
ealam et e suo centro convulsam. Quod si verum est, uti-
que idem fiet in die iudicii, quando summus erit terror,
omniuinqiie rerum commotio, finis et terminus, iuxla il-
lud Ecelesiae paulo ante citatum: Quando cxli tnovendi
sunt et terra. Vide dicta Apocal. 6. in fine.
Denique nonnulli viri eruditi, ut priores duas senten-
tias concilient, et S. Seript. locis oinnibus salisfaciant,
ingeniose novam opinionem adinvenerunt, dicendo caelosi
qui iam sunt solidi, in fine inundi redigendos et redituros
in materiam fluidam, e qua quasi chao et abysso primum
formati snnt, Genes. 1.
Verum haec sententia suas quoque patitur difTicullates:
nam Primo, remanet quaestio, quomodo ignis conflagra-
tionis aget in caelos solidos et incorruptibiles, ut eos re-
digat in materiam fluidam?
Secundo, cseli post diem iudicii videntur fore solidiores
quam modo sint, quia duraturi in aeternum.
- _, . . in. T\ cher scvphus aureus, ita ut manenteeadem forma et sub-
• i— '"j- ^- ' *^'^-"' ^^*^'* quibus seryierunt in hac vita, ^ gtantia auri, illa ipsa tameu per iguem arte et figura per-
in die iudicii quasi resurgent in perfecliorem stalum et for-
mam : ergo erunt perfecliores, ac perfectiores et solidio-
res habebunt formas et dotes, quam habeant modo. Nam
Aposlolus Roman. 8. 20. docet omnera creaturam vani-
tati,id est, mutationi et corruptioni, iam esse subiectara,
expeclare vero resurrectionem, ut per eam in libertatem
gloriae filiorum Dei asseratur. El Isaias, ac ex eo S. Pe-
trus hic, caelos novos creandos proinitlit. Rursum Isaias
cap. 30. 26. ait lucem lunae fore inslar solis ; solis vero
septuplo fore maiorem, qua; oninia arguunt caelos in fine
muudi non redituros in suum chaos suamque primaevam
materiam ; sed longe e!egantiores,formosiores etpraestan-
tiores fore qiiam sintmodo.
Quocirca alii iosigues Philosophi et Theologi, ut plane
verbis S. Script. ac praesertim S. Petri hoc loco satisfa-
ciant, utque cum iis concilient Philosophiam et Aristote-
ficiatur et illustretur: sic quoque caeli et elementa igne
conflagralionis solventur et liquabuntur instar glaciei et
cerae, sed ila, ut eadem manente forina et substanlia, ad
novam perfectionein et gloriam reformentur et resurgant.
Eosdem enim numero quuad substantiam mansuros caelos
et elementa, colligitur ex illo Eccles. i. 4. Generatio prx-
terit. et generatio advenit : terra autem in xternum stat. Et
c. 13. 14. Didici quod omnia opera qux fecit Deus, per-
severant in perpetuum. Et Ps. 148.6. Slatuit ea in xternum
et in sxculum sxculi : prxceptum posuit,et non prxteribil.
Hoc est quod diserle ait Aposlolus Rom. 8. 20. Vanitati
enim creatura subiecta est non volens, sed propter eum qui
subiecit eam in spe ; quia et ipsa creatura liberabitur a
servitute corruptionis. Eadem ergo creatura quae nunc va-
nitali, id est passioni et corruplioni, subiecta servit boroi-
ni, speratque ab ea liberari, cum homiue resurgente libe-
ComnieDtaria in Epislolara II. S. Pelri. Cap. III. 631
rabilur, el resurget ad gloriam , uon alia; aiioqui eniin i^ ctionem et unionem, qua aDirna intimius, arclius, perfe-
non egset resurreclio, sed alterius creaturae crealio. Eil- cliu9,nobiIiu8 unietur corpori.quam anle fuerit unita, ita
saias c.30. 26. Erit. ail, lux lunx sicut tux solis, et lux " '
solis eril septewpliciler ucut lux septem dierum. Mancbit
ergo eadera luna, idem sol, svi sppluplo clarior : erit cnim
tunc novum gloria:,felicitatis et aeternilatis saeculum, cu-
iu8 auctor erit Christus, qui troindc vocalur Pulcr futuri
sseculi, Igaise 9. G.
Quare lunc caeli. sol, luua ct stella! non redibunt ad pri-
mxvam abyssuin Ouidaiii, quae crcala cst initio niuiidi ,
Tien. 1.1. ^icenim redirentad suum rudeeliuforiiie chaos,
et iiiiseriord cssent qiiain iiiodo sinl ; sed longe spcciosio-
ra, quain ei abjsso forniala sunt, resurgcnt, ut confor-
mcntur hominibus sanctis rcsiirgenlibus ad gloriam, cos-
que sua specie oblectenl ct beent. Hac ratiuuc nihil de-
Irahilur, sed potius additur.Vrisloteli. Illeenim solum na
ut homo novus resurgat quasi homo caelestis, gloriosus ,
impassibilis, immortalis; tam enim arcta erit unio animiO
cum corpore, ut amplius solvi non poasit, ila ut ex ea
homo fiat iromulabilis et incorruplibilis , qui antea erat
mulabilis, morlalis, miser et corruptibilis ; quare lunc per-
fectius cssc accipiet, quod gcinper subsislcre et durare
possit, imo corrumpi aut allcrari nequeat. Idem propor-
lionaliter fiet in cilis. Ila inler alios docet D. Thomas, et
exeo p. Soto in 4. dist. 19. q.4. art.5. ubi impassibilita-
tis et immortalitalis corporum beatorum causam inlriD-
secam dat, eorumdem perfcctam cuinanima unionem. Dos,
inquit, impassibililalis non esl qualitas, scd ipsa animje
informalio perfecta et indissolubilis, quae dat corpori esse
perpetuum. Anima enim beata potens esl corpus resur-
turam spectavil, iuila quam dixit caclos csse incorruplibi- gens indissolubililer inforiiiare, ad eum moduin quo for
les; quod veruiii est. Sed S. Script. practcr naturain Ira
dit Dci decrctum, ac graliam et gloriam, qua Deus super-
naturaliter bomiiics, et propler homincs caclos, totumque
orbem refurmabit et beabit: reformari autem nequit, nisi
quod prius periit, id cst, dissolutum aut liquatum cst. Fi-
des ergo hic corrigit, imo elevat naturam, ac S. Script.
Pbilosophiain, ac Paulus Aristotelcin iuformat et perficit.
Deoiquc liquari non est corrumpi ; aurum enim liquaudo
non corruiiipitur, sed perficitur: sic caeli, licct incorru-
ptibilcs, liquabuntur, ut magis solidentur. Confirinantur
hxc omnia pcr maculas et faculas, quas recenliorcs .Ma-
tbematici per tubum opticum couspexerunt in sole el pla-
netis, ipseque cgo conspcxi. Iteni per Mercurium, Veue-
rera et Marlem, qui pircn solcm assidue gyrare pereuin-
dem lubum sunt dcprchensi. Kursum per novas duas stel-
las quae circa Saturnum, et quatuor alias qua; circa lo-
vera per eumdcm sunt visae. Ad hacc per cometas qui su-
pra lunam npparucruiit. qualis fuit uupcrus anno Domi-
ni iG18. quem supra lunam exlitissc .Slathematici cx in-
genti eius parallaxi, sive ex nulla aspectus niulatioue ia
qualibet intuentium distaotia assevcrarunt. Insuper per Q
novas stollas qux in caelo sidereo subinde apparuerunl ct
rursus disparuerunt,'qualis apparuit in Cassiopoeia auno
Domini 1572. Omilto losuc cap. 10. 12. stelisse Eolem ,
eumque relroaclum sub Ezechia, 4. Reg. 20. 11. ac e-
clipsim iuusilatam passum patiente Christo, Malth. 27.
45. Quae omnia significant cslos non omnino esse immu-
tabiles et incorruptibiles, sed Deuin ut suara in eis osten-
dat polentiam , ac herile ius et dominium , pro libilo il-
los alterare el immutare, nc disponere et praeparare ad
ullimam plenainque iminutationem, qua cos plaue incor-
ruptibiics ac iinmutabiles, imo gloriosos eflriciet in omnem
Sternitatem ; qiiare tunc pcrfectiores et solidiurcs quam
raodo, siot oportct. Ha?c omuia videntur exigere verba
Scriplura; tuties et lam clare de caelis iminutandis, imo
pe ituris , novisque faciendis itcrala ab Isaia , S. l*etro,
S. Paulo, S. loanne, Davide ct aliis : illaquc ad illorum
eiplicationem ct explctionem videntur suiliccrc, ul palet
ma ca;Ii suam informat matcriain. Ita enim arcle alligat
sibi potcntiam materia;, ut non sit amplius ulli alteratio-
o ni aut passioui pervia, quae a sua natura corpus distra-
hal. .\dde, quod anima tunc informans corpus id ad quem-
dam spirilualitatis gradum elevabit, ut sibi ad uutum sub-
datur et serviat , iuxta illud 1. Corinlh. 15. 41. Semina-
tur corpus animaU, surgct corpus spiriluale, uti explicat
S. .\iigust. lib. 13. Civit. cap. 20. Ha;c D. Soto. Idcra do-
cet nosler Suliiiprou in hunc S. Petri locum, Delrio in c. 1 .
Gciies. et miilli alii initio citati, quorum dicta lectori ex-
pendenda ct diiudicaoda relinquo.
Elbmbnta TEao CALOBE ((irajce zrjTovixr^a, id est, aj-
stuantia. hoc est, prae astu et ardore, ut ait v. 12.) SOL-
TE5TUB ) Pcr ekmenla accipc aerem inferiorem et aquain:
nam de tcrra mox subdit eam esse exurendam. Ignis vero
vel piirgalione non egct, vel si in crassiore et fuinosa sit
materia, eain urendo et consumendo seipsum purgat et
clarificat. Elemcnta ergo hic accipe media inter caelum et
lerrain, puta mare et aerem nobis viciuum, ei quibus o-
rania mista conllantur et constant.
Porro To solucntur sic aliqui cxplicant, q. d. Corrum-An «th
pentur, peribuul et eranescent. Ila Beda hic censet in die *' '6°'*
iudicii peritura plane duo elemeuta, scilicel ignem et a-sceDu
quam, duo vcro renovanda, scilicet aerern et terram. De
aqua idem docent Andr. Caesariensis, Arelas, Anselmus,
Haymn et Ruperlus in Apocal. 21. 1. ubi dicitur: Et ma-
re iam non esl. Verum alius illius loci est sensus. Quare
longc verius est, elemenla alteranda tanlum esse ut mu-
tenlur in mclius, uou vcro corrumpcnda; pertinent enim
omnia ad integritatem unircrsi. Solvcntur ergo, id est,
Ti ignis extenuabuntur , et quasi liquabuntur , ut ab iis
separeutur vapores, fa;ces, exhalationes, aliaequeres cras-
sac et impurac eis permistae; siciit in conflalorio solvitur
aurum, diim vi ignis liquatur , ut ab eo separelur scoria ,
aes, oninisque alia impurilas ci conimista, ut puruni pu-
ium restet et pllulgeat nuruin: ila S. Thom. Tilclin. Ca-
ietnn. hic, et Doclores Seholastici in 4. dist. 48.
TerBA AUTBM, BT Ql'.K IN IPSA SIRT OPERA (tum a
ea inter sc conferenti. Vide S. August. lib. 21. de Civil. 8. ... nntiirn, tiim arte nb hominibus faola,piita misia omaia)
ubi uarrat Dei niitu stellam Vencris miro portenlo mu- '-' bxubejctur.) Hinc palet niislo omnia esse exurcuda, ac
por
tasse colorem, magnitudinem, figuram , cursiim ad stii-
porem Aslrologorum. Idem lib. de Urbis excidio , rcfert
prodigium, quo ardentc ca;Io terraque trempnle, Conslaii-
tinopolitaiia> urbi rxcidium Dcus comminari vidcbnliir
anno DoiiiiDi 39G. Dcuiquc si ignis agit Dci virtiitc in spi-
ritus , puta in daMnones et animas damnalas, cur ideni
uon agnt cndcm virlute in ra^los corporeos ?
Ex diclis colliguiit nonniilli (liccl alii id ncgcnt) in finc
mundi a Dpo c;vIos innovnndos csse non tanliim accidcn-
talitcr, scd ct substanliolilcr. Hoc euim signilicat illud
Isaioj G5. V. 17. Eccc crco cxlos novos el terram ftovam.
Et Apocal.21. 1. Vidicsrlum novum cl lerram noram. Vri-
mum enim cxlum ct prima tcrra abiil. Sicut ciiim in rn-
Burreclione licel idein numcro homo resurrccluriis sit, ta-
men is, iit videtur, substnnlialiler porfcctior erit quain
in cinerein terramque conYcrteodn, ut in primigenium sui
elemcnlum rcmeent et redcant. Cum enim . ut docte ait
noster Lessius loco iam cilalo, omnia illa ad usum tem-
poralis vilir hominum condila sinl, ccssante illa vila nulli
erunl usui, ac proindc resolvenda sunt in sua principia ex
quibus compacta, el suis elemenlis reslUuenda. Itaqueexu'
retur lerra profundissime, el omnia opera qux in ca sunt :
cxurenlur monles ct monlium fundamenta: dissolventur
omnia saxa et mctalta, ct ruprs instar cerx liqucscenl :
exurctur mare , ita ul consumalur quidquid in eo esl ler-
renum vcl conrrclum : drnique exurelur quidqvid in aere
est malcrix inflammabilis. El paulo inferius: l)e mari cxu-
rcndo non habcmus locum rxprcssum : colligilur tamen ex
verbis S. Pctri, cum dicit: Elrmrnta ignis calore solvcnda.
Est enim quid valdc mistum el impurum ; unde dcbel dis-
fuerit prius. Accipiet eDiin Dorain substoDtialem pcrfo- solvi et pttrgari; facile erit Dco per ignem aecendere tt dit'
632
Commenlarla in Epislolam II. S. Pelri. Cap. III.
solverequidguidinmariesttnflammabtle. Binc Apoc. 21. f^ Dohini.) S. Augustinus de Fide etoperibus cap. 14. le-Prsps-
facla renovatione mundi dicit loannes: Et tnare iam non
esl; non quod elementum aqux sit abolendum (cum ad con-
stitutionem mundi perlineat tamquam ma ex principali-
bus eius parlibusj, sedquia hoc wistum quodproprie ma-
re dicitur, non amplius erit; nec aqua, qux est portio i-
stius misli, aloeo eodem coniinebitur, ita ut speciem mnris
prsebeat ; sed eril limpida instar cnjstalli , terramque un-
dique operiet, sicut tempore diluvii, ut multi volunt; vcl
si non tolam operial, alia eius erit dispositio etforma qunm
modo sit , cum navigationi et aliis usibus nostrx morlali-
talis inservit. HippoUjtus orutione de Consummatione swcu-
li: Fluvius iyneus , inquit, egrediens cum furore inslar
maris sxvi, exuret montes et colles, et mare delebit, et x-
thera inflammatione dissolvet. Delebil mare, intelli/je nun
connumendo aquarum naturam . sed purgando, sicut di-
ctum est ; aget enim hic ignis non solum vi naturx. sed nt
inslrumentum divinx potentix ; sicul ventus quo siccutse
sunl aqux diluvii , Genes. 8. Itaque non mirum si possil
gil, ad prxsentiam diei Domini, quasi hunc unum spe-""'; '^
ctanles, hoc uQum agenles: Qui enim unum quid '"a^M- ,umcuri-
re transigit, is properat ; qui multa simul incipil neque per- m.
ficil , is festinat , ait Agrlliiis. Hoc csl enim unuin illud,
quod uccessarium asserit Chrisliis Marthaj, Liicae 10. 42.
Nam hoc uno adeplo, omnia adipiscimiir; uno hoc pcrdi-
to, oiiinia perdimus. Ila ad diein Domini propcrabat S.
loannes, utpole sibi bene conscius ct avidissiiniis ut suo
lesu frueretiir : Veni, inqml, Domine lesu, Apocaiyp. ult.
Hoc est qiiod quotidie ex praescripto Chrisli orarnus: Adve-
niat reynum luum.C<n\s&n\ dal S. Aug.in Ps.66. nimirum:
Gaudere iudicandum, qui timucrit iudicaturum. Idein ex-
emplum dat seipsum anle convorsionem, lib. 6. Confess.
cap. ult. Piec me revocabal, inquit, a profundiore volupta-
tum carnulium gurgite, nisi metus morlis et fuluri iudi-
cii, qui per varins quidem opiniones. nunquam tamen re-
ces.sit de pectore meo. Et disputabaw cuin amicis meis A-
lipio el ISebridio de finibus bonorum el malorum , Epicu-
brevi tempore terram profundissime exurere, montes, saxa t) rum accepturum fuisse palmam in animo meo,nisi ego cre-
et metalla dissolvere, et in ipsis aquis quidquid admistum
est, absumere. Fient hxc omnia incredibiU fragore et stre-
pitu, saxis ignitis et cinere in aerem altissime eiectis, flam-
ma fumo pcrmista in cxlum exeunle, torrentibus sulphu-
ris. et liqualorum vi ardoris saxorum, passim decurrenti-
bus. Si enim hxc omnia interdum in uno monte ardente
fiunl,idque cum tanta elementorum perturbatione, ut mun-
dus perilurus videatur; quid fiet cum tot montes et tota ter-
ra ab imo ardebit ?
jin pgra- Ex dictis patet improbabile esse quod censel Moses Bar-
disusexcepha, lib. de Parad. cap. 18. nimirum paradisum terre-
uretur. strem abigneconllagrationismundiforeimmunem.quain-
vis vacuuni et nulli usui futurum; nam paradisus aquis
diluvii obrulus interiit. Minus male dicuntalii paradisura
servauduin esse parvulis , ut post iudicium in eo degant
per omnem aeternitatem. Sed et hi errant; tota enim ter-
ra et oinnia quae in ea sunl exurentur, uti significat hic
S. Petrus.
LiKnum Porro lignum crucis Chrisli ab hoc igne fore immune,
J''^^'?^^'^ jlludque quasi triumphaleChristi trophaeum caelis esse in-
wctum! ferendum canit Sibylla, lib. 6. earm. dicens:
O lignum felix in quo Deus ipse pependit :
Ncc te terra capit, sed cxli signa videbis,
Cum renovata Dei facies ignita micabit.
Idem innuit Christus Matth. 24. 30. Tunc parebil sigfium
filiihoininis, quod licet Abulens. et lansenius,ac Anselin.
in Elucid. accipiant de signo crucis in aere piclo, tamen
de ipsissiina Christi cruce exponit S. Chrysost. homil. de
Cruce et latrone, Waldens. tom. 3. de Sacram. tit. 20.
cap 158. Idque innuunl S. Cyrillus Calech. 13. et S. E-
phrern. serm. de Vera poenit. cap. 4. Ac probabile esse
censent Gretserus, lib. 1. de Cruce. cap. 92. el Suarez 3.
p. tom. 2. disp. 57. sect. 2.
Moral. Moral. hinc disce nuUi rei terrenae cor luum afligere;
cor a ter- quia oinnis illa exurenda est in die iudicii ; igne enim con-
ra avel 3 . „ —
didissem post mortem restare animx vitam et tractus me-
ritorum, quod Epicurus credere noluit. Nam, ut ait Pau-
lus 2. Timoth. 4. 8 lu.itilix corona reposila est iis qui di-
ligunt adventum eius. Quo loco Anselmus: Adventum iu-
dicis, inquit, non diligunt, nisi qui in causa sua habere se
iustitix merilum sciunl. Et Theodoretus: Amut Domini
adventum, qui illiusleges sequilur,el ex illis vitaminstituit.
Quaerit autem Chrysost. quonam modo qiiis diligalad-
ventum Christi? et respondet: Si de eius prxsentia gau-
det ; qui vero in eius gaudet prxsentia , digna gnudio fa-
cit ; opes omnes , si opus sit , atque ipsam animam ponet
ut bonis fruatur xternis , ut secundum ipsius adventum
congruo habilu mereatur aspicere cum fiducia, cum gloria,
cum clarilate : hoc est diligere adventum eius. Qui illius
adventum diligit, omnia faciet ut ante universalem illum,
singularis fial ad eum quidam Salvatoris adventus. Quis
veroiste est?audi dicentem ipsum Dominum nostrum: Qui
rdiligil me, mandata mea servabit, et veniemus ego et Pa-
ter, et mansionem apud eum faciemus.
Quin et Seneca ad Marliam cap. 23. Sapientis, ait, a-Platonis
nimusiotus in moriem prominel : hoc vult, hoc meditatur, P apara-
Iiac semper cupidine fertur in exteriora tendens. Et Plalo^^j^J^yn,'"'
in Gorgia, quem citat Theodor. lib. 11. de Curand. Grae-
eor. affect. Ehadamanthus [ quem Gentiles credebant esse
iudicem mortuorum) inquit, nihil sane aliud hominis no-
vit, neque quis sil ille, neque ex quibus parentibus ortus,
sed solum curat malusne ille sil : quod ubi comperit , ad
Tarlarum eum demiltit: animam vero conspicatus qux san-
cte vilam peregerit .idiotxque aut alteriusqui veritatem co-
lueril, Philosophi prxsertim, animam nacius, qui soli si-
bi vacaverit, neque multarum prxterea rerum in vita sol-
licitus faerit, amanter illam excipit , atque ad beatorum
insulas miltil. Unde infert Plato : Mihi quidem, o Calli-
cles, his rationibus persuasum plane iam est, idque unum
maxime aspicio, ut quam sanissimam animam iudici Rha-
\
fg j^* flagrationis exurentur oinnes flores,oinaes gemmae,omne damanlho ostendam. Missas igitur faciens quas multi ap-
aurum,orania metaUa,omnesequi,omniaiumenta,omiiia Vpetunt dignitates, veritatique incumbens curabo, ut quan-
aaimalia, omnes planta, omnes arbores, oranes horti, o-
ninia palatia , oinnes picturae, omnes agri, omnes libri ,
etiara S. August. S. Ambr. S. Basil. quin et S. Script.
omnes bibliothecae. Et si ita ardebunt res inaniraae et in-
sensibiles quae culpa carent, quomodo ardebit cupiditas
et volunlas hominis tot culpis inquinata et scatens? Ile
nunc, inortaies, aedificate palatia, hortos adornate,aurura
sine fine congeiite, deliciis affluite. Haec omnia vobiscum
brevi cxuret ignis ille divinus: Omnis consummationis vi-
di fidcm, latum mandatum tuum nimis.
I. CVH IGITUR H.BC OMNIA DISSOLVENDA SINT , QUALES
OPOBTET VOS E8SE IN SANCTIS CONVERSATIONIBOS BT PIE-
TATIBUS.) Est conclusio, qua acrem adbibet fidelibus sti-
rnulum adChristianam vitara ac pietatera,oraaemque vir-
liitnm et studium boaorura operum.
> EXPBCTANTES ET PROPERANTES IN ADVBNTUJ» DIBI
tum in mesit, quam optimus homovivam; cumque mihi
moriendum sit, mori homo quam optimus. Et mox quem-
libet ad idem studium adhortans : Pieque enim, ait, libii-
psi ullas afferre poteris suppetias, cum tibi causa ibi fue-
rit. staluelurque iudicium; sed cum veneris in conspeclum
iudicis,hiabis altonitus.tenebrasque et vertiginem patieris,
etc. Si haec Plato, quid faciet Chrislianus?
Haec profunde meditans regiusPropheta Psalm. 76. 6. Davidij.
Cogitavi. inquit, dies antiquos, et annos xternos in mente
habui. Et medilatus sum nocte cum corde meo, et exerci-
tabar , et scopebam spiritum meum.kXW legunt scopubam,
id est, variis cogitalionibus et medilatiouibus quasi ver-
rebam, versabam, excutiebam : vel a scopo, q. d. Ad sco-
pura suum dirigebam Ita Genebr. Hebra2a; unde Sym-
machus vertit, rimabar ; S. August. et Theodor. scruta-
6ar;Romanura Psaltcrium, ventilabam ; S. Hier. ad Su-
Commentaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. III.
633
niara, sarriebam, uti sarculo ex agro eruuotur herbs i- ^ que fldeles tot xrnmDis et morlibus exagilatos, ut cogi
nutilcs et uoxiao ; idem S. Hieron. in Psalterio Tertit, Fo
diebam lamquam ayrum ul ibi miUerem semen doclrina-
rum Domini; Aquila, scalpebam ; Chaid. pervesligabam;
n\\\,vexabam spirilum meum. Haec omnia significant ex-
actum, profundum et frequentem rctractatum, discus-
sioacm et eiamcu cogitalionuni etoperum quodfaciebat
regius Propheta, et quilibet iustus parans se ad mortem
el diem Domini quotidie facere debct.
S.Baiilii. Quocirca S. Basil. in Psal. 33. Si quando, ait, senseris
le ad peccalum incilari, ad mentem revoca formidabile il-
lud, nec ulli morlalium tolerabile Christi iudicium in quo
quidem iudex prxsidet in allo llirono, astabit autem omnis
creatura pertrepida et tnlremiscens; eo singuli quique si-
stentur, de liis exnminandi qux quisque gessit in vivis. De-
inde eos qui mala perpetrarunt , horrendi quidem et tri-
stes circumstabunt ignem spirantes , vuttum prx se feren-
tes nocti assimilem prx marore et hominum odio. Subinde
conspicient barathrum in imum patens ,tenebras impermea-
tantcs revirescentcs Teleris mundi iu novis cxlis exuTias,
memiueriat Sauctis pariter damna fugieulis vitx io im-
roortalitatis lucra couvcrli, ac cum uovis caelis novum ex-
pectcnt corpus bealum et gloriosum.
Quocirca bos caelos noTos continuo saspexernnt, et ad ^il cx-
eos aspirarunl omnes Saacti. Celebris fuil Simeon Styli-'""" f^:
tes, qui stetit in columna usque ad eitreiiium senium ei-simeoo
que pedem ferrea calena aslrinxit. Causain dal Theodor. Si.liies.
oculatus testis in eius Viia, pula in Pbllolhio cap. 20. In
ea, ait, degit cxlum assiduc visione apprehendens, et ut ea
qux sunl super cxlos contempturelur sibi vim affereru ;
mentis enim volaium non impediebal ferri vinculum. Et
inferius: ut se magis ab hominum coasorlio et conlactu
abducerel: Primwn, inquit, iussil xdificari columnam sex
cubilorum, deinde duodecim, postea autem viginti , nune
autem sex et Iriginta; cupil enim in cxlum evolare, et ab
hac terrena conversatione liberari. Et sub finem : Acccpit
eliam doctrinx donum, et bis quotidie facil admonitiones.
biles, ignemque obscurum urendi quidem vim Imbentem, B iubens in cxlum suspicere et evolare.et a terra discedere.et
luce autem destitutum.
Pbb quem c£Li abdbntes soLVEifTUB. ) Cxlos intel-
lige inferiores, puta acreos. Superior cnim aeris pars pin-
fui vapore et halitu inllainmabili plcua est , ait S. Aug.
0. Civit. 18. Addunt alii caelos ctiam superiores, puta
sidcreos ( hi enini proprie vocanlur cseli , prxscrtim cum
ab elemeotis distiuguunlur, uti hic Gt) quos xthereos et
xtherem esse , ideoque iuflammari posse et debere arbi-
traolur, ut superius dixi. Ita Serarius hic nervose con-
teodit igue exurendos esse priroo, caelos sidcreos; secun-
do, aurem; tertio, aquam ;quarto, terroin, ita ut haec qua-
luor quoad substantiam, puta furmam, intereant, solaque
supersit eorum materia cum igne deToraole et caelo em-
pyreo. Vide dicta t. 10.
£t elehenta igkis abdobb ( xx-jtovuivz , id est, x-
stuantia) tabesce:«t.) '\i.uii-a.i, id est, liquescent instar
nietalli in fornace liquati, ut dixi t. 10. S. August. luco
regnum quod expectalur visione apprehendere, et gehennx
minas timere, et terrena contemnere, et futura expectare.
.Mirum est quod de S. .Mecbtilde scribit Lud. BlosiusS Mech-
in append. dcquatuor sanctis foeininis: S. lir^o .VecA^i/. "'*'"•
dis, inquil, cum feria quarta posl diem Paschx in tlissa
inchoaretur : Venile, benedicli Pafris mei ; ipsa ingenli et
insolita Ixtilia repleta dixit ad Dominum : 0 si una essem
ex illis benedictis, qui hanc dulcissimam tuam vocem au-
dituri suntl Et Dominus ad eam : Certo scias, te unam ex
illis esse, et ul nihil dubites, ecce ego do tibi cor meum in
pignus amoris , el in domum refugii, ut semper maxime-
que in hora mortis lux consolationem et requiem in lo in-
venias. Ab eo tempore ccepit mira devotione erga cor le^u
afjici. Unde et frequenter dicebal : Si scribi deberent oinnia
bona qux a benignissimo corde Domini mei accepi. nullo
quamlibet grandi volumine scribi possent. Inslante autem
hora mortis Dominus lesuseam iuininp divinitatis sux to-
citato legit; Ardore ignis decoquentur. Sicut enim auruin (^' tam illustrans, blanda voce invilavil his verbis : Yeni, be-
in conOatorio tabescit, id est liquatur ct extenualur, ut
ab eo omnis faex et iiiateria cxlranea abradatur, illudque
purius et splcndidius evadal; ita el tabescet, id est exte-
ouabitur aer ct xlher,ut oinnes exhalationcs et faeces ab-
radaotur, illeque purior et splendidior cnitcscat. Nain
sicut per rcsurrcctionem corpora hominum non mutabun-
tur in aliam substantiain aut corpus,sed quasi pcr forna-
cera colubunlur et ab omni corruptione purgabunlur, ila-
que quasi coquuntur ul sint aeterna; ila planc fict toti
rnundo per ignem conflagrationis. Scriptura enim mun-
dum dicil fore aeternum, Psal. 92. t. 2. et Ps. 118. 89.
atquc ita explicat et conciliat hacc loca Psalles Psal. 101.
V. 27. et 28. uude et hic v. 13. S. Petrus ait caelos in-
noTandos, id est, non substanlia, sed qualitate tantum ct
perfcctione fure immutandos. idem docct S. Paulus, Rom.
8. T. 21. Alque eodem modo paulo anle t. 6. dixit S. Pe-
trusmundumdiluvio pcriissc.cum tamen substantiamuu
nedicta Patris mei, posside paratum tibi regnum a consti-
tutione mundi. Igitur beata illa anima expirans in cxlum
ad suavissimum lesu cor evolavil-
Quocirca Tiri timorati et saocti quolidie crescunt ct
proticiunt in abdicatione rcruin temporalium, et studio
caelcstium, ut hac quasi scala lacob (Gcnes. 28. 12.) io
cxlum conscendant, iuxta illud Davidis l's. 83.0. Deati qui
habitant in domotua, Domine: in sxcula sxculorum iau-
dabunt te. Beatus vir cuius est auxilium abs te: ascensio-
nes in corde suo disposuit in valle lacnjmarum in loco quem
posuit.Etenim benedictionemdabit legislator ; ibutU de vir-
tute in virtutem; videbitur Deus dcorum in Sion. Id fecil
magnus ille Polychronius, de quo Theodor. in Philotheo ^' •"^''T"
cap. 21. Est, inquit, divino incensus desiderio, et cst ter-' """''
renis omnibus superior, el corpori alligatus mentem habet
alatam, et qux fertur in sublime, aeremque traiicit et x-
therem, ct cxlis fit sublimior, et perpctuo divinam visione
di diluTio nou pcriorit, scd tantum eius species ctdecor: -.apprehcndit contemplationcm ; ncc polcst illinc unquam
ita S. Augu8l^20. Civil. IG. ct 18. S. Hieron. in cap. 18. L) mentem delrahere; quin cliain cum lis qui advcniunt col-
Isaiao et alii. Per elementa accipe tcrram, aquam, et ac
rem eis Ticinum; supcrior enim aeris regio caDlis Ticina
cclorum nominc coniprchcndi videtur, utidixi t. 7.
,. NoTOS VEBO C.ELOS. ) Tum sidercos , tum acreos: no-
vos, ut Sanclorum novitatcro et gloriam rcpra}scntcnt, ait
QBcumen. novos, inquam , tcI quoad substantiam , uti
iDulti volunlcitati v.lO. vcl potius sccunduin qualitatcm:
Quia lux lunx erit sicut tux solis. et lux solis septem-
pliciter sicut tux septem dierum, ait Isaias cap. 30. 20.
Idcm proportionalitcr accidut cactcris stcllis ipsisque cx-
lis: ita S. Gregor. 17. Moral. cap. 5. Utraque hxc ( ca;-
lum et terra ) inquit, per cam quam nunc habent imagi-
nem transeunt, sed taincn pcr esscntiam sinc fine subsistunt.
Figura enim uiundi, id est imago. transibit, non substan-
tia, ait S. Aug. tcI potius Gcnnad. de Ecclcs. dogmat.
cap. 70. Dicit ergu S. Pelriu ad coosolaadoa aaimaodos-
VoL. X.
loquens, superna mente peragral
Et rotah tebbam.) Noto dccorc, puritate et fulgorc
splcndcntcm, ut curo Sanctis, quibus scrTivit, quasi glo-
rificctur, coruniquc oculos incntesquc nblcctct. Paludaii.^
in \. dist. 48. q. 1. ccnset quod hic fulgor terram perva-
dct, ct pcrlingct usque ad Iimbum puerorum , corumquc
ociilos et corpora postquain rcsurrcxcriut illuminabit et
rccreabit; alioqiii cnini ipsi Tclut cacci iii pcrpctuis dcge-
rcnt tenebris. Alii, ut Catharin. ctSalmeron, liic censeotPirt-uii
pucros hosce futuros in terra quasi in quodam paradiso'" r'<^:
terrcstri, idcoquc perficicndos in cognitionc noturali, ut"^",""'
Philosopbo3omncssuperent,contcniplaturo3Dciimin suismortui
crcaluris, cumqiic amaturos el laudatiiros, quin cl visi- "<>'*'
tatinue ac rcvelalionibus angeloruro gavisuros. Sed fal- ^['/jqj'!'
luiitur, dum cos ccnsent fore beatos beatitudioc naturali;
cum enim damnaQdi siot poena damoi [licet nou seosus)
80
63«
Cornmentaria in Epistolam II. S. Pelri. Cap. III.
puta carenlia Tisionis bealificie, ad quani creati erant, ^ guine esl irrigata, odoriferis floribus, rosis, violii immar-
uti contra Pelag. docet S. August. har. 88. Epist. 106.
lib. 1. de Peccat. merit. c. 23. et alibi, damnali dicendi
sunt potius quara bcati. Caeleroqui probabiie est eos in
terra vitam cornmodani acturos. Nam limbus puerorum
eorum corpora, quae resument in die iudicii, non capiet:
erunt enim facile rnille millioncs parvulorum, qui toto or-
be per tot saecula sine baptismo mortui crunt in peccato
originali. Adde lotcorpora ibi naturaliter esse non posse
sine moerorc et posna sensiis (quam tamen parvulis com-
muniter adimunt Theologi); hanc cnim causaret loci ob-
scuritas, conclusio, depressio, squalor, angusti:e, elc.
Recte enim ait Tobias 5. 12. Quale gaudium mihi erit,
gui in tenebris sedeo, et lumen cseli non video? Wi^t Les-
sium de Attribut. divin. lib. 13. cap. 23. ubi ex S. Tho-
ma, Scoto, Marsilio, D. Soto, aliisque Scholasticis docet
parvulos hosce comparituros in iudicio universali, exce-
pturos poenam damni, sed perticiendos in intellectu, vo
luntate, aliisque nalurse facultatibus (erit enim tunc com
cescibiliter eril perpeluo decorata. Alii tamen , ut GEcu-
rocn. idipsum negant.
^ECU.VDIjll PROUISSA EIUS EXPECTAUUS. ] NOVOS entm |u8(Uia
ccelos novamque lerram promisil Deus Isaio: 63. 17. elcaeloruni.
cap. 66. 22. el cap. 64. 4. Oculus, inquit, non vidit, Deus '•
absque tc, gux prseparasti expectanlibus te , quo alludit
S. 1'etrus, ideoqiie ail : Expcclamus. Rursum Christus
ssepc suis promiltit regnum ca'lorum; hoc autem erit in
ca;lis uovis. Oenique S. ioanncs Apocal. 21. 1. promittit
cojIos novos et terram novam, sed post S. Petruin; post
hanc enim epistolam scripta est a S. loaiine Apocalypsis.
Grandis auUacim purxque conscienlix est regnum Dei po-
stulare,etiudiciumDeinontimere,ailS. Hier.iac.6.Malth.
1n QuiBUS lUSTiTU HABiTAT. ) Qiixnam iustitia? omis-
80 errore Origenis 1. Periarchon cap. 7. qui Platonem
secutus cslis animam et incntem, ac consequenter pec-
catuin, iustitiam et sanctitatem tribuit: Primo, Philippus
Solitarius libr. 3. Dioptr» cap. 6. per iustiliam accipit
munis totius naturae renovatio et instauratio) ut contenti B Deum; hic enim quasi sol iustitiae in caelis novis habitabit
et laeti in omnem aeternitatem concorditer et amice vi
■vant, ac Deura ament et laudent, quod se a peccalo actua-
li et gehenna praeservarit, tantisque naturae donis orna-
rit, ut res creatas, ac praesertim animae suae escellentiam,
aeque ac angelorum contemplari valeant, indeque Crea-
torem admirari et glorifieare; alioqui enim essent otiosi
per omnem aeteruitalem. Nec enim credendum est Deum
tot milliones animarum velle esse semper in otio, et quasi
frustra in orbe. Si enim, ut passim docent Doctores in 2.
dist. 33. quos citat et sequitur Gabr. Vasquez 1. 2. disp.
134. c. 3. parvuli, Deo ita providente, non seutienl inoe-
rorem ob amissionem regni caelestis, eo quod illud sua
culpa non amiserint ; cur non credamus eos in communi
totius orbis instauratiooe pariter perficiendos in ordine
bonorum naturalium, ut Deum cognoscere, amare el lau-
dare valeant, itaque vitam quietam et iucundam aganl?
Hsec Lessius, eaque multis rationibus coufirmat. Quib si
Secundo et melius, q. d. In caelis hisce nostris habitat
misericordia tolerans peccalores, in cselis vero novis ha-
bitabit iustitia,quae non admilletquidquamcoinquinatura
in illos ingredi, Apocal. 21. 27. Rursum iustilia divina
cuique vel in caelis oovis, vel in terra nova assigoabit pro
meritis locum ad praemium, vel poiiiam, eumque conslan-
tem et perpetuuni absque uUa mutationis spe vel metu:
nam Sanctis assiguabit caelum, impiis infernum, pueris
in peccato originali decedentibus terram. Hoc est quod
Cyrillus lib. 3. ioGenes. aitChristum omni malediclione
terram liberaturum, cum dabit ca;los novos et tcrram no-
vara; et, ut ait S. Ambrosius lib. 5. Epist. 21. tunc omnia
creata quae prius fuerunt instrumenta flagitiorum, iis ex-
stinctis, quantum in ipsis est, pietatem et iuslitiam co-
lent, quae idcirco dicitur in iis habitare. Hinc aliqui per
catachresin per iustitiam accipiunt mundi innovationem,
splendorera et decorem. Hic eniin congruit iustitiae ac
II.
vera sunt, quis locus parvulis hisce aptior erit quam ter- Q niundo iara a peccalis et peccatoribus expiato, ideoque
ra? ulpote in qua solem, caelos, astra, mare, caeteraque
creata intueri et contemplari poterunt, ex iisque Deura
amare et laudare.
xerra Dices, lob 26. 10. dicitur: Terminum circumdedit aquis,
posiiiicm usque dum finiantur lux et tenebrx, id est, vicissitudo diei
ludicn gj noctis; ergo eacessante, uti cessabit in die iudicii, a-
^ecoran- ^^^ excedent suos terrainos, rursumque operient terram,
uti operuerunt in mundi primordio; ilaque futurum cen-
sent probabiliter S. Bonavent. D. Soto in 4. dist. 47. q.
2. art. 4. et alii. Sed responderi potest Primo, to usgue
dum finiantur lux et ienebrx, esse proverbium, significans
idem quod semper et perpetuo. Sic enim explicat lerem.
cap. 5. 22. dicens: Qui posuit arenam terminum mari,prse-
ceptum sempiternum quod nonpneteribit; alioqui enim ter-
ra aquis operta, esset invisibilis, et ad primum chaos re-
diret; ex qiio a Deo fuit deducta die tertia mundi, cum
discooperta fuit et ab aquis separata, Genes. 1. 9. tunc
quasi iusto et saocto: ita S. Ambrosius loco citato.
Tertio, simpliciter et plaue, iustitia, id est, sanctitas, |1I.
puta iusti et sancti, q. d. Mundus hic vetus instauratin-
nera expectans omniura scelerum est olTieina et sentina:
at iniiudus per Christum iudicem innovatus, exclusis et ia
tartara relegatis sceleribus et sceleratis, erit dumtaxat lo-
cus et sedes iustitiae ac iustorum et sanctorum ; hi enira
erunt incolae et domini novi caeli et novae terrae: tunc e-
nim Deus erit orania in omnibus, 1. Corinlh. 15. 28.
Mjstice, caeli novi et terra nova , sedanimata, sunt
sancti ; in his enim habitat iustitia, omnisque virtus et
sanctitas, iusta illud: Cxli enarrant gloriam Dei. In om-
nem terram exivit sonus corum, Psalm. 18. v. 1. et 5. quod
de Apostolis mystice explicat S. Paulus, Rom. 10. 18.
PbOPTER QUOD CHABISSIUI HiEC BXPECTANTES, SAT- Veu. U.
AGiTE (77rouJa(raT£, id est, omni studio, omni cura, omni-
bus viribus et nervis contendite, ihiuaculati , aamloi.
que suam formain et decorem accepit. Secundo, dici po- _ id est, sine macula, scilicet graviori et morlali: nam om
test quod mare in fine mundi multas rursum terras ope- L) ^gg veniales in hac vitacavereest impossibile: et invio
riet, at non omnes ; sallem parvulis locum vacuum reliu-
quel. Ut ut est, Deo facile erit parvulis resurgentibus lo-
cum congruum sive ia terra, sive sub terra, sive ubi ei
libuerit, instruere et aptare.
Porro Guiliel. Parisiensis apud Dionys. Carthus. in 4.
dist. 47. asserit viros sapientissimos censere, quod post
diem iiidicii et couflagrationem inundi terra rursum flo-
ribus, gemmis, arboribus, fontibus, aliisque similibus or-
uaraentis sit vestienda, tum ad eius mundique decorem,
tum ad Sanclorum oblectationem, tum ad parvulorum si-
ne baplisino defunctorum.qui in eadegent, recreationem.
Idein censent Cathario. hic, Picus Mirandul. in Hepta-
plo, Abulens. in cap. 25. S. Malthaei q. 542. et 548. ac
Serarius in ludith cap. 16. q. 2. Audi Anselmum in Elu-
cidario: Terra, inquit, quxin gremio suo corpus Domini
confovit, tola erit ut paradisus ; et quia Sanctorum xon-
LATI ( aptwar.Tot , id esl , irreprehensibilcs J ihvekibi ei. )
Nam,ut aitS.PaulusEphes.l.^.fte^jY nos in jpso(Christo)
ante mundi constitutionem , nt essemus sancti et immacu-
lati in conspectu eius in charitaie. Et Coloss. 1. v. 22. Re-
conciliavit in corpore carnis eius per mortem exhibere no$
sanctos , et immaculatos, et irreprehensibiles coram ipso.
Praeclare S.Bernardus deTripIici iud. Debet, ait, quisque
guantum poiest se irreprehemibilem exhibere, primum qui-
dem coram Deo, sed deinde etiam coram hominibus. Tura
allatis S. Petri verbis subiicit: Tribus siquidem modis pro-
videmus bona coram hominibtts, id est, habitu , actione,
sermone. Habitu ne sit notabilis, actione ne sit reprehensi-
bilis, sermone ne sit contemptibilis. Tribus etiam modis
coram Deo , cogitatione , affectione et intentione ; nam et
cogilatio debet esse sancta. Unde scripium est : Cogilatio
sancta servabil te, et affectio pura et intentio recta. Sunt
Commentaria in Epislolam II. S. Pefri. Cap. III.
63c
autem tria tsta, id est. cogitatio. a/fectio, intenlio in ani- ^ iudicia eius in conspectu meo. et iustitias eius non repuli
rna ; sed in ea quoque propriis sinyula locis disiincta vi- a me ; et ero immaculatus cum eo. et observabo me ab ini-
dcntur. !\'am cuijilaiio in memoria esl, a/fectio in volun-
tate, intcnlio in raiione.
Noln To ei, cum ail, inveniri ei, q. d. Priroo, ei, id est,
ab ipso quem nihil latel. Sccuodo, ei . id esl, in iudicio
ipsius, quod fulli nequit, quodque nemo polest evadere.
Terlio, ei. id est, in conspeclu eius qui omuia prajsens in-
tuctur. Q{inrio, ei. id esl, ad lionorein el gloriam illius,
iit illi placeaiis, non hominibus; ul illius lionorcm pro-
ino\eali8, non vcslruni; ul ab illu praEmium el gloriarn
recipialis, non a mundi principibus. Ita UeusAbraha per-
feclionis ideam prajscribens : Ambula, ait, coram me. el
quitale mea. Et Michaeas cap. 6. 8. Indicabo tibi, o homo,
quidsit bonum, et quid Dominus requirat a le, ulique fa-
cere iudicium. ei dtlirjere misericordiam, et sollicilum am-
bulare cum IMo tuo. S. Ignatius quoque ad Heronem: .¥e-
mento. ait, Dei, ct non peccabis. Kt Cleraens Aleiand. 3.
Pa;dag. cap. 3. Ilac sotum ralione fit ut quis nunquam /;»-
batur. si Deum semper sibi adesse exislimet.
Et DOMINI HOSTBl LOIfGANIXITATEa SALITBII ARBI- Vers. 15.
TBAiH!«l.)q.d. Horlalussum vos.ul sancle vivendoexpe-
ctetisetdesiderelisadventuin Domini; iolcrim lamennolo
?os queri dc eius tarditatc , ac dicere: Tardat Dominus
cslo perfcclus; Sepiuag. Vlace in conspectu meo. et esto promissioncm suam, v. 9. Sed potius arbilrari, seolire et
inculpabitis.seu, irreprehensibilis. S. Auguslious lib. 16. cxistimarc quod h«c eius longanimilas prolendalur, no-
de Civit. cap. 26. lcgit absolute: Ptace, el esto sine que- bisque exhibealur ad salutem, tum noslram, lum rnalo-
rela. Cuin simile Thalclis .Milesii mooitum recitasset Tul- rum alioruin, ul scilicct omnes a peccalis resipiscanl, aut
lius lib. 3. de Legibus, niinirum assidue volulaudum ani- certe virtules et mcrita bouorum operum accumulent,
nio esse, non soliim facla alque dicta, verum eliam cogi- quorum coronas ct prKmia aeterna a Chrislo iudice acpil
lata divinis oculis patere; praclare adiecit: Omnem vir- B pient: sicut de facto haec Dei ionganimilas inultis est sa-
tulis 1'hitosophiam hoc uno vcrbo Thales complexus^est. luti, qui alioqui pcriissenl, adeoque pcr cam completur
lloral.'ic Addit explicatius Valer. .Maxinius lib. 7. cap. 2. §. 7. i'l
Hei prx-nou solum manus, sed ctiam mentes puras habere velte-
seuuj. f^^j^ cum secretis cofjitalionibus nosiris cxleste numen ud-
esse credidissemus. Ila lacob patriarcha moriturus benc-
dicens filiis loscpli, ait: Dcus in cuius conxpectu ambuta-
verunt patres mei ; Septuag. Dcus. cui placuerunl patres
mci in conspectu eius. Ita Uavid I'sul. 11 i. 'J. IHaccbo, ait,
Domino in regione vivorum; Hcbr. Ambulabo coram Do-
tnino in terra vivenlium. Ila Abel in uinnibus quxcumque
(jercbal, Deum pulabat esse prxsenlem, ait loscph 1. An-
liq. A. Ila llenoch ambutavit cum Dco; Scpiiiag. benepta-
cuit Deo, Gen. o. '2i. Quidni placeat Deo , qui ila vivit,
ut cogitct semper Deuin sibi esse prssenlern? Ila Aoc vir
iustus atque perfectus cum Deo ambutavit ; Septuag. pla-
cuit Deo, (ienes. 6. 9. Ila Abraham: Dominus, ait, in ca-
ius conspnctu ambulo ; Septuag. Dominus Deiis, cui pta
omuis Sanctorum et electorum nuiuerus.
SlClT ET CIIABISSIUUS FBATER !«OSTER PALLIiS SB-
CUNOUH OATAM SIBl SAPIB.ITIAH SCaiPSIT VOBIS.J Cyiil-
inendans luiii Dei longaniniitateni peccalores expeclaii-
tem ad poenitenliam , tum purilalPm vila;, fidem , spein ,
clc. quae hac Epistola vobis coinmendavi. Id facil Paulus,
tum Episl. ad Koin. cap. 2. 4. An ignoras. ait, quoniam
benignilas Dei ad pwnitentiam te adducit? ila CEcurueo.
lum Episl. 1. ad Corinth. cap. 3. el 12. sed praesertiin
Epist. ad Hebr. cap. 3. 6. ct 10. 36. ubi Dei longanimi-
talcin nobis debere esse saluti hisce verbis significal : l'a-
tienlia,&\l, vobis necessaria est, ut volunlntein Dei fucien-
tes reporletis repromissionem . Adhuc enim modicum nli-
quantutum qui vcniurus est veniet, et non tardabit; iustus
aulcm meus ex fide vivit. Cum enim ait Peinis , Scripsii
vobis, videtur denolare Hcbraeos; ad Hcbr.-eos enim prae-
cui anle ipsum. Scneca Gentili Lucilio hoc vita: hoaestae (' cipue scripta est haec S. Petri Rpistola , ulpole quorum
dat consiiiuin Episl. 2o. Sic i-<De, /a/n^uam sub alicuius " ■'^>- •• ...
boni viri, ac semper prxsentis oculis. Picnlius S. August.
Suliloq.c.l4. Chrisllauis hunc sanclae vitac dat stimuluin :
Blagna nobis est indila ncces.<!ilas iuste recteque vivcndi,
qui cuncta facimus anle oculos ludicis cuncla ccrnentis.
.\ddit S. Pctrus to i» pace , ul scilicet exislcntes im-
maculali ct inviolali, Priirio, pacem habeatis cum Deo ,
ciim proxiino el cuni propria conscicnlia: magnuin cniin
bonuin cst pnx conscicntix, qiia animn domitis passioni-
bus Iranquilla cst, suiqiic regiua et doiiiina. Unde hfec
pax eruperal nmncm sensiim, et custodit corda et intclli-
gcnlias nostras , nit S. Paulus Pliilipp. 4. 7. Vide ibi di-
rla. Secundo, ut ndvcnliiin Domiiii, mortem scilicet el iu-
diciuin, vobis benc coiiscii expeclclis animo pacalo, sere-
no, hilari el lidenli; lia-c crgo pax est clTeclus ct prxmium
iniinnculnlae et invinlnl.-i- mpiitis.
Antistropha hiiic S. Petri scntcnlia cst illa S. Pnuli mo-
nentis Titiim c. 2. 12. /// abneganlcs impiclatcm et sxcu
pse quasi Chrisli succcssor ct vicariiis, propi iam sibi cu-
ram assumpscrat : ita Caiharin. Salrnerou et nlii hic, ac
Baron. anno Christi 60. et Bellarm. lib. 1. de Verbo Dei
cap. 17. Nola hic cliaritatein et iinionem S. Petri ciim S.
Paulo, cui tain luculentuin snpienliae divinx datclogluin
et lestinionium ; ex qiio sane S Paulo ciusqiie cpislolis
ningna acccsslt auctorilas. S. Petri enini et summoruiD
Pontilicum eiiis successorum psl. Canonicns S>riptura8 a
non Canoniris secerncrc, probarc cl dclinire. S. Pelri iu-
dicium seculiis S. Dionys. Arcopng. cnp. 2. et 7. Divjn.
nomin. S. Pnuliim vocat solcin , perficlnrern , diicem el
sapientix nbvssum, nb eoque se suani raelcslem ct Eccle-
siaslicarn Uiprarchiam acrepissp lestatiir. Et S. Hiero-
nym. Episl. 61. ad Paininach. S. Paiilum. ciusqup vocein
vocat vas ctcctionis, tubaux Erangetii, rugiluni leonisno-
slri, flumcn ctoqucnlix Chrislianx. S. Aiigiist. in Psalm.
117. Mihil, ait, nobis isto viro nolius, nihit suarius. nihil
in Scriplura fiimiliarius est. Nazianz. orat. '33. Pauluin
laria desideria, sobric et iuste cl pic viramus in hoc sxcu- U vocal discipulum piscalonirn ( Aposloloriiin) siinul ot ma-
li>, expectantcs beatam spcm et udtenlum glorix mar/ni
Hei. Et illa 2. Corinth. 7. 1. Hasergo habenles promissio-
ncs.charissimi, mundcmus nos ab omni inqiiinamenlo car-
nis ei spiritus, perficicnles sanclificalionem in timore Dci,
Ptc^ Ulcrqiip vcrocani arcppit pl didicitnChristo dicente ct
dopeule, Liira! 12^ 3.i .S/>i/ tuinbi vestri prxcincli. el tu-
ccrnx ardenles in uianibHs restris , rl vo\ siiniles homini-
biis rxpcclantibus diminiim suum. Ubi vide S. Circgor. S.
Aiig. Pl S^ •■\iiibros. .\nlpriiis idcin inoniiprnl Ecrlcs. cnp.
18. 19. dicens : Anic iudicium inlerrogn tcipsum, el in cim-
speclu Dei inrenics propiliationem. Et: !S'e i'ercaris usqiic
ad morlem iushficari. quoniam merccs Dei manel in xlcr-
nnrn. Qiiin ct Snloinoii : In omnibus viis tuis, ait. ccgila
illum , ct ipsc diriijil grrssi/s luos , Proverb. 3. (i, Et To-
bias ad rillum cnp. 4 6. Omnibus, nil, dicbus viix tu.r in
tnenie habeto Deum.ElD&\id.)f3a\. 17.13. Quoniam omnia
gistrum. Vidc dicln Proa?iriio in S. Paiiliiin. iibi sapien-
liam alinsqup dolcs S. Pauli iiiullls dpinonslravl.
Moral. Mirarc hlc et Imilnrc cniidorein , hiimilit tem ,
inlegriintpm el clinritalem S^ Pelrl, qiii divini honoris slii-
diosiis, siil negligons, adco dilaiidat, imo canooi/.at Epi-
stolas S. Pauli.riiiii tamon sciret iii iis se taxari, suumquc
crrorcm et Inpsurii loli orbi propalari; nnin (lalal. 2. 11.
de eo sic spribil S. Paolus: Cum aulem venissrt C.cphas An-
liochinm, in facicin ri rcslHi.qnia reprehcnsibilis crnl,etc.
Noteiit hop Doclorcs ct Scriplores, qui aliorum dicta ct
scriptn siiis contraria viluperant, inipugnant , lacerant.
Nolput et discipiili qiii siios antagonistas supplnntare snt-
ngiinl, qiia in le rriagis sc qunm suos aemulos infiiinnnt;
produnl enim suarn snpprbinm. invullnm, odiuni, iinmo-
dcstinin, liisiplrntiaiii. Qianto satius acerbius contra se
dicta dlssimulareat, ct silcntio premerenl? sic cuim sc
63G
ConnmcnfarJa in Epfstolam II. S. Pelri. Cap. III.
sopienles, inagnanimos, Clirislianos, religiosos ostcnde- ^ ce cst nlmn: unde stellae erralica} vocantur planeliE, quo
renl, borum eniin dccus in unica virlute consistit.
IN QUIBUS SUNT QU.EDAU DIFriCILIA INTELLECTU. )
Grsecum eu oi;, est inasculinum ; unde uon potest referre
£pistoIas,ulpotc generis foeminini; sed ipsa dicta et scri-
pta, sivc ea qu» scripsit Paulus, in quibus suut multa
diflicilia.Unde liquet contra Calvinum et Lulherum, Scri-
pturas iion esse faciles, et cuique etiam idiotse perspicuas.
Rcspondet Calvinus, ciusque hyperaspistes Beza, to su oi;
referri ad tcjtmv quod prKcessit, puta ad res de quibus
scripsit Paulus: hm enini cum sint de Deo trino et uno,
Ghristo crucifixo, similibusque fidei arcanis, sunt intelle-
ctu ditTicilcs. I\e quis ergo, ait Beza, hine pulel errorem
slabiliri; impius enim et blasphemus est qui nuper seri-
psit, verbum Dei ila esse obscurum, ut quocumque modo
Hlud aecipias, conlroversiis religionis decidendis nonsuf-
ficiat. Haec iilc, sibi Lucifer, aliis tcncbrio, imo erro ct
impostor. Subdil S. Pclrus: Qux indocti el instabiles rfe-
pravant, sicul et cseteras Script. Ubi nota to cxteras; hsec
innuit hsereticos esse planetas et erroncs, qui nusquam
fiii consistaut; sed per varias ha>reses oberrent, et ab una
in aliam et aliam, ac tandcm in alhcismum dilobantur.
Cbescitb tebo in gbatia, et m cogmtione Domni vers. <8.
nosTBi et Saltatobis Iesu Cubisti.) Idem precatur et
hortatur 1'aulus: Non cessamus, inqmi, pro vobis oranles,
ul impleamini agnitione voluntatis Dei, in omni bono ope-
re fructificantes, et crescentes in omni scientia Dei, in omni
virtute confortati, Coloss. 1. 10. Nam, ut ait S. Leo serm.
8. de Passione : Omnes de die in diem proficiendo perpiC'
talis augmenla renoventur: quantumlibet enim quisque iu-
stificatus sit, habet tamen dum in hac vita est quo probtt'
tior esse possit ct melior : qui autem non proficit , deficil ;
et qui nihil acquirit, nonnihil perdit. Gratiam praeponit
cognilioni ; quia crescere in gralia utilius est et magis ne-
cessarium, quam cresccre in cognitionc; multi enim ple-
beii et rudes crescunt in gratia, et non in cognitione, hi-
que superabunt inullos doctos et litteratos in gloria caele-
eniin vox dcnolat ipsas S. Pauli Epistolas; hse enim nu-"^ sli. Crescere autem in cognitione lesu Christi Salvatoris,
merantur inter cseteras Script. Canonicos, q. d. Depravant
Epistolas S. Pauli, sicut et ca3teras Prophetarum et Apo-
stolorum ScripLuras, quas, quia dilTiciles suut inlelleclu,
in alicnos scusus delorquent. Adde dilTicultatem Epislo-
larum S. Pauli sal convinci ex tot et tantorum Patrum et
Doctorum in easCommentariis, qui tamensensa mentem-
que Pauli non adcequant, multoque minus exhauriunt.
Item ex perpetuo haereticorum de carum intellectu tum
inler sc , luin cum Calholicis litigio et dissidio. Denique
ex ipso earuin intuitu et lectione. Legat quilibet Episto-
lam ab Hebraeos, et mille in ea inveniet diflicultatcs.
Depbavant.) Graece rp£e),o'j(riv , id est, delorquent, S.
Scripturas, qua3 sunt originalia instrumcnta Chrisii, ait
Tertull. c. 2. de Carne Christi. Idem de Prajscript. c. 17.
Tanlum , ait, veritati obstrepit aduller sensus , quantum
corruplor slylus. Nam, ut ait S. Aug. tract. 18. in loan.
non aliunde natx sunt hxreses , nisi dum scripturx bonm
est cresccre iu cognitione divinitatis, humanitalis, redem-
ptionis, resurreclionis , gratiae, gloriaj, oinnibusque iny-
steriis et beneficiis lesu Christi ; unde scquitur incremen-
tuin charitalis et amoris eiusdein. Sane quisque Christia-
uus quolidie deberet crescere in cognitione, meditatione
et amore lesu Christi Salvatoris sui; itacresceret pariter
in meritis, et in corona ac gloria cailesti. Dicit hoc Petrus
contra hairelicos qui se Gnosticos, id est scientes et in co-
gnitione pcrfectos, vocabant et iactitabant, cum essent i-
gnorantes et errantes. Veri enim Gnostici sunt fideles qui
suain ignoranliam fatentur, ac studentcrescere in cogni»
tione rerum salutis, ideoque assidue orant cuni Psalte:
Revela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua.
IpSI GLOBIA ET NUNC, ET IN DIEM jETERNITATIS. A-
HEN.) Piita in omnem aelernitalem , quamdiu durat dies
aeternitatis. yEternitas enim estquasi una dies, unumque
hodie constans semper et perennans, ut dixi v. 8. Vel in
inlelliguntur nonbene, et quod in eis non bene intelligitur, C diem, id est, in tempus aeternitalis, puta aelernum quod
etiam temere et audacter asseritur. Vide Vincentium Li-
rinens. contra ha;res. Sic etiamnum hodie nostri hoereti-
ci depravant Epistolas S. Pauli,eisquesuas hajrescs tueu-
tur, adeo iit Calvinus clamet pro se, puta pro suo pra;dc-
stinationis et reprobalionis fato, pro fide sola iustificanto,
pro servo arbitrio, etc. stare Pauluin et Augustinum. Lu-
therus vero iuter alia ausus fuit depravare verba illaPaiili
Roman. 3. 28. Arbitranmr iustificari hominem per fidem,
addendo solam.
Moral. Nolent hic concionatores, qui nimis licenler S.
Script. ad suos conceptus, volentes nolentes trahunt et
torquent, se id faciendo illain depravare. Qui enim in alie-
nos sensus eam delorquent, hi eam depravant: vis enini
et mens S. Scripturaj non in vcrbis, sed in sensu consi-
stit, qua de rc pliira dixi in Prooemioin Min. Prophet. Qiiia
iino S. Greg. lib. G. Epist. 7. reprehendit eos, qui iii Cy-
riaci Episcopi ordinalioue prae gaudio clamaverant: Haic
imaginamur aeternitaliDei coexistere, ut illainanimo con-
cipere et aliquo modo apprehendere possimus; dies enim
saepe pro teinpore capitur: imaginamur enira millia et
milliones annoium semper sibi succedentium, idque sine
fine, ut xternilatem mente concipiamus. Sic David ait,
Psal. 7C G. Annos seternos in mente habui. Siguificat hicFUeiis
S. Petrus fideles debere perpeluo vita et voce glorificareesi imi-
Deum, ipsique optare gloriam non praesentem et hodicr-"''' ^''
nam dumtaxat, sed perennem et aelernam, ac iugitur cum ^^^^
Ecclesia canere : Gloria Palri, el Filio, el Spiritui sanclo;
sicut erat in principio , et nunc , el semper , et »» setcula
sxculorum. Hoc enim faciunt canuntque perpelim Beati
in caelo, quorum vitam, laudeui el felicitatem nos in hac
vita inchoare decet, ideoque mentein abslrahere a rebiis
terrenis, caducis et momentaueis, eamqiie figere in cae-
lestibus, stabilibus et aeternis. Prfeclare S. Leo serm. 2.
de Passione in fine: Magni nominis militiam, inquit, »?«-
dies quam fecit Dominus : eo quod liasc verba proprie di- ,^ gnx professionis suscipimus disciplinam. Seclatores Christi
cla sint deClirislo, Psal. 117. In crealurx autem laudem, '-' diseedere a
jnquit, vox illa dari nondebuit, qux soli convenit Creatori.
Ad suam iPSORUM perditionem.) Quia ipsa Dei ver-
ba , oracula ct diplomata violant et depravant. Si enim
qui litleras regis falsidcat, reus est laesae maiestatis huma-
nae, utique qui litteras Dei falsificat, reus est lajsaj maie-
statis divina;, ideoque perditioni et gehcnnae obnoxius.
Vers 17. ^ OS IGITUB FRATBES PR/ESCIENTES, puta praBinOnili 8
me de periculo, custodite, id est, ut vertunt Tigurina,
Pagniiius ct S. August. dc Fide et oper. cap. 14. cavete,
NE iNSiriKNTiuM, Gtxcc a^-Tptwv, id esl,impiorum, nefa-
riorum exlegiim, pula haereticorum qui depravaut Epis-
tolas S. Pauli aliasque Script. ebrore traducti; Tigu-
rina, abducli ; Grajce Tuv/Tia^j/SivTs;, id est, simul eum aliis
abducti, excidatis a propria firmitate.) Fidei pieta-
tis, gratiaj ct virtutis Christianaj. Unde ait Paulus: Opti-
mum esl gratia stabilire cor, Hebr. 13.9. Pro errore, Grae-
regia non licet via, sed dignum est iemporali-
bus non occupari ad xterna tendentes. Idem serm. 1. de
Resurrect. Ex qualitate,a'\l,temporalium actionum,diffe-
rentix retributionum pcndent xlernarum. Et inferius: Pro
transactis habeantur qux ex maxima parte iam non sunt;
et mens intenla mansuris ibi desiderium suum figat , ubi
quod offertur xlernum est. Quocirca Ecclesia nos docet
Deum oraro, ut eo rectore et duce sic transeamus per bo-
na temporalia , ut non amitlamus xlerna; transeuudum
euim cst per temporalia et transitoria, haerendum infixis
et ajlernis. Et S. Basil. in Psal. 48. agens dc divitiarum
coulemptu: Nc eslo, inquit, circa prxsentia hxc pusillo
aut deiectiore animo , quin potius vitam illam expcclato
bealam prorsus, nec ullo fine claudendam. Palhetice vero
B. Pelr. Chrysologus serm. 124. Quid slupemus? ubi su-
mus ? Quis est iste qui nos eludit somnus? Qux est ista qux
nos tenet oblivio kthalis? Quare non cxlo mutamus ler-
CommenJaria in Epistolam II. S. Petri. Cap. III. 637
ram 7 Quare non eaduds emimus xterna? Quare nonpe- ^ fuerunt. Homines fuerunt sicut tu : eomedcrunt. et bibC'
-...._.• .. 9 V. .II. -I.- _... -j ^^^i^ riserunl. duxcrunt in bonis dies suos, et in pun
cto ad inferna descenderunt. Unde concludit idem in Sen
rituris manentia comparamus? Ne ille alte sterlit qui ad
hac TchcmeDtia toDJtrua, fulminaque Tcrborum non ex-
pergiscitur. Ncc minus ardenter in sacculi asseclas inlo-
iiat Nazianz.orat. IG. Quis pnctereunlia prxleribit? Quis
slabilibus ct xtcrnis mcntem adiunget? Quis de prxsen-
tibus rebus tamquam de abeunlibus cogitabit? Quispictu-
ram a verilale ; quis umbram a vila sempitema discernet ?
Congfruenter et Senera Epist. 110. Quid miraris? Quid
stupes ? Pompa cst. Oitendunlur istx res, nonpossidenlur;
el dum placent. transcunt : ad veras potius te convertc di-
vitias. Dcniquc S. Bernard. in Mcditat. cap. 2. clare et
nerTose : Dic mihi, nit, ubi sunt amatores tnundi, qui anle
pauca tempora nobiscum eranl? l\'ihil ex eis remansit. nisi
cineres et vermes. Attende diiigentcr quid sunt , vet quid
, infeen-
leiitns: Infclix proinde qui in huius vitx lubrico fidens.
pcrituram tnsumil operam ; nec advertit quoniam vapor
est, et ad modicum parens; ct vanitas vanitatum. Si sapis
crgo optasque csse felix:
VlVE VEHITATI,
VlVB IHMOBTALITATI,
VlVE JBTEB5ITATI.
Hxc sollicitissima meditatio debel esse sapientis. ul quo-
niam breves dies istius vitx, el inccrta sunt spatia, nun-
quatn sit mors morituro improvisa, nec inordinatum inci-
dat finem, qui se novit esse mortalcm. S. Leo serm 5 de
leiunio 7. Mensis.
638
COMMENTARIA
IN PRIMAM
S. lOAlNNIS EPISTOLAM
P RO OE MIUM.
Epistolse
tmiusau
cloritas.
TBIA hic ex more pra>mitto. Primum de Epistolae A
aucloritate. Secundum de auctore. Tertiura de ar-
gumenlo.
Quoad primum. De fide est hanc Epistolam esse Script.
Canonicam. Hic est sensus communis totius Ecclesise, ex-
pressus tum aiibi, tum in Concil. Trid. sess. 4.
Ubi nota, duplices esse libros Canonicos S. Scripturae.
Primi vocantur Protocanonici,quasi primi canonis.eo quod
otnni aevo apud omnes habiti sint Canonici. Ita iit de eo-
ruin auclori(ate nullus nunquam orthodoxus dubitarit.
Secundi vocantur Deuterocanonici, quasi secundi cano-
nis, 60 qiiod aliquando Ecclesia aut Patres de eorum au-
ctoritate dubitarint, posteriori tamen sevo ab omnibus in
canonem sint recepti. Tales sunt liber Eslher, Baruch,
Danielis pars, Tobias, ludith, Sapientia, Ecclesiasticus ,
duo Machabaeoriim, partes quaedain Evang. S. Marci, Lu-
rae et loannis, Epistola ad Hebraeos, Epistola lacobi, se- d
cuoda Petri, secunda et terlia loannis, Epistola Iiidae, A-
pocalypsis. Caeteri omnes sunt Prolocanonici : eigo inter
eos est et Epistola hsc S. loannis , excepta una eius par-
ticula, de qua suo loco. Vide Bellarm. lib. 1. de Verho
Dei c. 4. Hoc est quod de ea ait Euseb. lib. 3. Uist. 24.
Inter ea qux loannes scripsil post Evangelium, etiam prior
illius Epistola cum a recenlioribus, tum a veteribus absque
vlla hxsitatione recipilur, quin et ab haereticis priscis ae-
que ac modernis. El S. Augiistin. tract. 7. in Epistol. 1.
loannis: Canonica,»')l,est ista Epistola. per omnes gentes
recitatur.orbis terrx aucloritate relinetur, orbem terrarum
ipsa xdipcavit. Et Dionys. Alexandr. apud Eiiscb. lib 7.
Hislor. cap. 24. Evangelium , ait, el prima loannis Epi-
stola non solum vitio carent, sed eliam summa cum verbo-
rum elegantia, waximo sententiarum pondcre,et concinna
cloculionis disposilione prxscripta sunt : tantum abest ut ri
vox aliqua barbara.aut solacismus, aul imperilus, aut ru- ^'
dis sermo in iis rcperiatur.
Quoad secundum. Consenliunt pariter Orthodoxi au-
ctorem Epistolae esse S. loannem Aposlolum, uti habet e-
ius inscriplio. Idipsum satis indicat stylus Epistolae per
omnia cousenlieiis Evangelio S. loannis, utpote candidus,
et charitale melleus, plane indicans suum fontem, puta
pectus S. loannis candiduin et charitate melleum.Ad haec,
eadem in hac Epistoia quae in Evangelio inculcat, ut so-
lerter advertit Eiiseb. lib. 7. hist. cap. 23. Qui attente le-
git, m^\\\i,inveniet utrinque frequenter vitam, lucem, de-
horlationem atencbris, creberrime veritatem,gratiam, gau-
dium, carnem ac sanguinem Domini , iudicium , peccato-
rum remissioncm, dilectionem Dei erga nos, prseceptum nos
invieem ddigendi , servanda esse cuncta prxcepta, redar-
gutionem mundi,diaboli et Antichristi.promissionem Spi-
rdus sancti, adoptionem Dei, fidem ubique a nobis expeli-
tam, ubique Patrem et Filium; et si per omnia characler
vtriusque notetur.prorsus unus et idem Evangelii el Epi-
stolx color reperietur.
Quis,qualis et quantus fuerit S. loannes colligitur, Pri-s. loan-
nio, ex eius slirpe et cognalione. Ipse cnim prae Aposto-oisdoies.
Iis,c8eterisque viris omnibiis sanguine proxime altigitChri-
stiim, eiusque fuit consanguineus in secundo vel tertio Fultcon-
gradu. Fuit enim S. loannes filius Zebedaei et Salomes , "ngui-
quain multi putant fuisse filiain S. Aiina;, aeque ac fuitjl^"',,;
B. Virgo. Unde S. Chrysost. Actor. I. 5. loannem vocat
fratrem Domini. Et S. Birgitta lib. 1. Revel. cap. 10. S.
loannem vocat sororium Christi, quod natus sit ex matris
Christi sorore, nc consequenter B. Virginis fuerit nepos
et Christi consobrinus. Idem senliunt Bcda praefat. in S.
loan. S. Bernard. de Lament. Virg. Hugo de S. Viclor.
et Glossa ia cap. 1. ad Galat. Albert. Magn. in cap. 19.
loan. Abulensis in cap. 20. Matth. 4. q.54.§ 3. S. An-
tonius, Gerson et alii multi, adeo ut loannes Eckius ser.
2. de S. Anna, asserat eos qui negant S. loannem fuisse
Christi consobrinum, repugnare Ss. Patribuset Ecclesiae,
ipsique Scripturae. Verum hoc aliis mious placet, qtii cen-
seut .S. Aunam non nisi unam habuisse prolem, scilicet B.
Viiginein. id enim magis videtur decuisse et gravitatem
S. Annae, et dignitatem B. Virginis ac Christi, ut docent
Euthym. Theoph. S. Thom. lansen. Canisius, Baron. Ca-
nus, quos citat et sequitur Franc. Suarez 3. p. t. 2. disp.
5. sect. 4. lidem tamen sentiunt S. loannem fuisse con-
sanguineum Cbristi.
Porro L. Dexter eiusque continuator Helecas Episcopus
Caesaraugustanus in Chronico, quod nuper in Hispania
prodiit, tradunt Zebedaeum fuisse fratrem S. Barnabae, ac
habuisse duos filios, lacobum et loannem Apostolos, ac
duas filias, qiiarum una nupta fuerit S. Petro, altera S.
Andreae. Additque Helecas : Zebedxus quiet Aristobulus,
pater loannis et lacobi Aposlolorum, fuit e septuag. duo-
hus discipulis. Hic cum S. Petro liomam venit : inde tnis-
sus in Angliam Episcopus, Martyr oceubuit anno secundo
Neronis. Salome uxor Zebedxi, mater Ss. loannis et laco-
bi anno xtatis 90. ChristiH. die 25. Maii sanctissime de-
cessit Verulis in Italia , qux prius cum lacobo filio pera-
gravit Germaniam, Angliam el Ilaliam prxdicando. Ve-
rum horum fides sit penes Dexlrum et Helccam. Nam,ut
alia taceam, Verulis quiescit Maria lacobi, ut habet Mar-
tyrol. Rom. 25- Maii. Haec autem passim censetur fuisse
mater lacobi minoris. non maioris,qiii fiiit frater S. loan-
nis; nam Marci 15. 40. expresse Maria haec vocatur ma-
ter lacobi minoris et loseph, ac dislingiiilur a Salome. Un-
de et Mariae Salome,quae fuit matcrSs. loanuis et lacobi
maioris, transitns in Martyrol. Hom.consignalur alio die,
puta 22. Octobr. ubi et Icrosolymis diiim obiisse dicitur.
Procemium in I. Epistolam S. loannis.
639
Qaare viri eruditi auspicanlur hsec et simllia non esse ge- J^ quibuidatn nubibus a sapieniia migmaiibus , piam nobis
nuina L. Dexlri ( cui S. Hieron. dedicavit lib. dc Script. de Filio intdlifjentiam persuasil
Eccles.) aed sinislri alicuius tencbrionis, qui Dextri sibi
nomen arroj^arit, ui eo se suique ccrebri seiisa tegeret
et houcstaret.
Ex quo colligitur S. loannis sapientia etsanctitas. Sic-
ul eniro sol radiis suis ea ina[;is illustrat, quae magis ipsi
sunt vicina, ila ul quo aliquid soli est vicinius, eo inagis
ab ipso illustretur; sic pariler Christus quasi sol iuslitije
oriens ex allo per incarnationcm, radios suae gratiae ma-
gis dirfudil in eos quos caroe roniunrtos habuit, et ex quo-
rum cariic carneni assiimpsit. Ila B. Virginem suminis
graliac donis praj omnibus hominibus et angelis dolavit,
quia illam in matrem clcgit: pari modo S. losephum pra:
caeteris illius a;vi viris sanclificavit,quia eum in nutrieium
ct quasi in patrpm elcgit. Idem fecit S. Annae quasi avia3
suae, S. loachiino quasi avo, S. lacobo inaiori et niinori,
S. ludiB, S. Simoni Thada-o, quos sibi cogoatos creavit
Apostolos; ac loanni Baplistae, quem sibi cognatum, ut
Quarlo, quod uuus ipse omnes Sanclorum gradus et virgo.
laurcas meruit, cosquc heroicos etprimos. loanues eoim
Primo, ob exrcllentem auimi puritalem fuit tcrrestris an-
gelus, angelds superans, non nalura, sed virlute illiba-
is virgioitatis. Secundo, idem fuit Palriarcha, quia solus painar-
ipse CBBleris Apostolis diutissime superstes fuit, commu-cha.
nis omniuin lideljum pater, basis et columen. Unde S.
Hieron. de Script. Eccl. in loanne : Totas, ait, Asix fun-
davil rexitque Ecelesias. Tertio, idem fuit Apostolus, E-Apwio-
piscopus, Hierarcha, Doctor, Evangelista , Prophela inl"s.K"n.
Apocalypsi , Martyr, lum quia Christo in Criice assistens, pVophe-
onines eius dolores et morlis agones per compassionem la, Mar>
et amorem inlimum sustinuit, tum quia Roma; a Dorai-'>^-
tiano in dolium ferventis olei fuit iminissus, eslo per rai-
raculum illKsuscxiverit. Unde Polycrales apud Euscbiuin
lib. 0. hist. cap. 23. scribens ad Victorem Roman. Pont.
Snciul 8
Pciii.
..y^,.^.^^ , — — r ' -i — --o . -- p His accedit , ait , loannes , qui super peclus Domini recu-
patet Lucaj 1. v. 36. suum fecit paranymphum, ideoqueD buit. qui sacerdos fuit. qui laminam auream gestavit, qui
inlernatos mulierura eo non 8urrexitmaior,Matth. 11.11. Martijr et Doctor extitit. qui tandem Ephesi morte conso-
Secundo.quantusfueritS. loannescolligiturex eo quod pUus occubuit. De lamina aurea, quam in froole gestavit
inlerAposlolos fuerit pra;cipuus,et post Petrnm quasi pri- S. loanncs, quasi coronam, Episcopatus insigne, astipu-
inus, imo Prtri socius, ut palet Aclor. 1. IS.etcap. 3. 1. Ulur S. Hier. de Script. Eccles. in Pohcrale, et Niceph.
et cap. 8. 14. Unde Paulus Galat. 2. 9. lacobus, ait, Ce- lib. 2. cap. 44. Idem de S. lacobo dixi in Epistolse eius
phas et loannes, qui videbantur columnse esse, dexteras Proocmio. Quocirra apte vocatiis est loannes, Hebr. /e^o- '"'"""•
dederunt mihi et Barnabte societatis. chanan , et crnsi lochanan, id est, gralia Dei; vel polius'^„tioius
Tertio, ex eo quod inlcr quatuor Cherubinos reprajscn- misertus est Deus, aut graliosus Deo; perinde ac Baptisla Deo.
tanles quatuor Evangclislas Ezech. 1. 10. Apoc. 4. 1. S. i||i coajvus eadcm de causa ab angelo vocatus est loan-
loannes roiiiparetur aquila?, co quod mcnlis acie et vola- nes, Luca; 1.13. loannis enim Baptistae gratias ac doieS
habuit loannesEvangclisla, et insuperalias maiores, quas
iam recensui et reccnsebo , adeo ut Christus inter duos
hos loanncs fucrit quasi sol intcr lovem et Lucinam; Ba-
ptista rniin fuit prajcursor, Evangelista pedisscquus Chri-
sti. Fuit ergo lonnnes qiiasi iilius Charitum, filius gratia-
rum, in quo srilicct ornando cl decorando omnes Chari-
tes, omncs graliaj ronspirasse videantur, adeoque tres
tu omncs transccndcns, ad ipsuin Dei sinum penetraril,
indeqiie inlonarit mystcrium gencralionis \'erbi, diccns:
In principio eral Verbum , ctc. Aquila cnim dicla est ab
acutc videndo, quasi acula ab acuminc, licrt nonnulli ab
aquilo coluro voccm durnnt: est cnim aqiiilus color fu-
sru8 et subniger ab aqiia denominatus,ait PicriusHicrog.
29. cap. 21. Unde S. Hicron. de Script. Erelcs. in loan
ne et Papia : Clangat. ait, tuba Evangelica filius tonitrui, Q Chrislianorum Charilcs sunt Christus et uterque loannes.
quem lesus amavitpluritnum,quie pectore Snlvatoris do-
ctrinnrum flucnta potavit. Origen. hom. 2. in diversos,
loqucus dr S. luannc : Vox, ait, spiritalis aquilx audi-
tum pulsat Ecclesix, vox altivoli volatilis non aerem cor-
poreum, vel xthera, vel totius mundi sensibilis ambitum
supervolitantis, sed omnem Iheoriam ultra omnia qux sunt
et qux non sunt, cilivolis intimx Theologix pennis claris'
sim« supernxque conlrmplationis obtutibus Iranscenden-
tis. Supervolat itaque B.loannes Theologus non solum qux
intelligi ac dici possunt, verum etiam qux superant omnem
intetlectum et significalionem supervehitur, extraque omnia
ineffabili mcntis volatu in arcana unius omnium principii
exaltalur. Et mox : 0 bcale loanncs, non immerilo vocaris
loannes, id esl , cui donatum cst. Cui enim Theologorum
donatum est, quod tibi donalum est , ahdita videlicct pe-
netrare mijsteria? Dcindc cum dixissct Pelrum lypum ge-
rere artionis, loannem vcro c(intcmpIalionis,subdit: Spi-
ritale igitur petaurum, citivolum, deivolum, loanncin di- _.
co Theologum, omnem visibilcm et invisibilcm crealuram ^
tuperat, omnfm intcllectum penetrat, el dcificatusin Deum
inlrat se deificantem. ctc. non enim aliter potuit ascende-
re in Dcuin. nisi prius fieret Deus. Additquc Paulum ra-
ptum in lcrtium ca?lum ct Parndisum, loanncm vcro plus-
quam hoiiiincm raptum supra omnes ctIos in paradiso
paradisorum, liuc cst, in causa omnium audisse unum
Vorbum, pcr qiiod fncta sunl oinnia, idcoquc in Dcum
quasi trnnsmulitum fiiissc. Uinc S. Dionys. Areop. Ep.
od S. luanncm rum vocat solem Evangelii.
Rursum qiiod S. loannrs a Christo nunnupalus sit Bon-
ncrgcs, id cst, lilius lonilrui, Marci 3. 17. hoc csl, ful-
incn. Fuit ergo ipse Ccraunius, id cst, fulmineus, lonans
ct fulminans: Eius enim oratio erat tonilru.quia vilaeius
eral futincn; qiiod do S. Bnsil. ait Na/.ianz. in cius Elo-
gio. Unde S. Epiphan. haer. 73. loannes, ait, revera loni-
(rui filius ptrpropriam suam grandiloquentiam, vetut ex
Qiiinto, quia loannes Chrislo pra> caetcris Apost. fuilChrisii
familiaris, et quasi a sccrelis: unde ipse passim se vocat J*'"*'*"
discipiilum qiicm diligebat lesus. Hinc ct Iransfiguratio-
ni eius ac urationi in horlo, sccrctisque eius miraculis in-
terfuit: uniis ipsc in ultima cocna super pectus Christi re-
eubuit,qiiod summum mutui et rcciproci amoris fuil indi-
cium, a?que oc fomcntum ct augincntum : e Cbristi enim
pcctorc arcana divinae sapientia?, ct gralinrum altiora prae
caetcris flucnta potavit, ut ait S. .Augustin. tract. 18. in
loanncm; atqiie supra templum Verbi rccumbens, aulam
divina; plcnitudinis scrutatus est , ait S. Ambros. in Ps-
418. Octon. 2. et S. Hieron. in Ezcch. cap. 2. loannes ,
nit, recubuit in peclore eius, ut hauriret jluenla sapien-
tix, ut possH dicere: Inprincipio erat Verbum ; quia enim
in pectore Christi sunt omnes Ihesauri sapientix el sciert-
tix absconJiti,merito super pectus eiusrecumbil.quem ma-
iore cxteris sapicntix el scientix singularis munere donat,
ait Bcda homil. dc S. loannc. El Lauront. lustinian. lib.
dc Agone Christi cap. 5. Sapicntix, ait, arcana contem-
plando rimaris,curris per angelos.discurris per Archange-
los, cxternsque spirituum legiones consideralionis penna
percurrendo rimnris: tibi nunc pandunlur indicibites sa-
picntix Ihcsauri. tibi reseranlur rnelalionum sacra myste-
ria.divinilalis allitudo, xtcrna Vcrbi generatio.et cxlestis
glorix triumphale regnum. Quin ct Plutar. lib. 1. Conviv.
q. 3. Imcus, inquit, infra dominuin uxoris et liberorum
est, qui in sinu csse diccbantur. Fuil ergo loanncs tilius
Christi , idcoqiic in sinu cius, quasi Bcniamin recubuit.
Porro, quanla cx co charitalis zclique inrendia hause-Zclaicr.
rit, patct, ex gcstis cius, non lantuin in fundandis Eccle-
siis qiiaquavrrsiim, srd ctinm in curanda singiilorum, e-
linin pcrdilorum, saliitc. Ex uno cxemplo disre cactrra.
Nnrral Euscb. ex Clcm. Alcx. libr. 3. Hist. -23. S. loan-
nrm Episcopo ciiidam commcndasse adolesccntein quciu-
dam, qui scduclus a sociis taadem foctus sit princeps la-
C40
rrooemium in I. Epistolam S. loannis.
tronum. Reversus S. loann. ad Episcopum: Agc, inquil, f^ conlrectaverunt, de Verbo vita, etc. iestamur et annuntia
0 Episcope , deposilum reprmsenla , quod tibi ego plane et mus vobis
Chrislus commcndavimus , Ecclesia lesle quam regis. lu-
venem illum rcpeto a ie et animam fratris. Cumquc ille
suspiraDsdicereteum mortuum esse, Deo scilicet.factum-
que priacipem latronum: ffis auditis Apostolus vestem con-
tinuo qua erat indutus , scidit , et cum ingenti gemitu fe-
riens caput suum : Bonum te, inguit, cuslodem fratris ani-
vix dereliqui. Sed iam nunc mihi equus paretur , et dnx
itineris. Et confestim ab ipsa Ecclesia ascendens concitus
properabat.Cumque pervenisset ad locum, attinetur ab his
latronibus qui cuslodias observabant. At ille neque effugC'
re, neque prorsus decUnare usquam nilens , ingenli tan-
tum voce proclamabat : Quia ad hoc ipsum veni, adducite
tnihi principem vestrum. Qui cum veniret armatus , emi'
nus agnilo loanne Apostolo, pudore actus in fugam verli'
tur. Illc equo post eum admisso , confestim insequitur fu-
gitantcm, etiam xtatis oblitus, simul et clamans: Quid fa-
gis, 0 fili.patrem tuum ? Quid fugis inermem senem? Mi
Sccunda, ad commendaudum decus Tir^initatis : ob haac
enim meruit a Christo prse caeteris diligi et in sinu eius
recumbere; ita ibidem. Rupert. ait in S. loanne comple-
tum illud Sapientis dictum Prov. 22,11. Qm« diligit cordis
7nunditiem,proptergratiam Inbiorum suorum habcbit ami-
cum regemjquia videlicet propter excellentem castitatis de-
corem dignus fuit de ipso sacro Dominici pecloris fonte di-
vinilatem eiusdem Verbi, et mlerni potare secretaprincipii.
Unde S. Cyrill. lib. 9. in loann. cap. 15. ait S. loaan.
nos hortari ad bene vivendum , si volumus divinarum re-
rum cognitionem adipisci. Exemplo enim scipsum nobis
proponil, qui sic diligcbatur a Chrislo, ul in sinu eius se-
deret. llli enim summopere Deo propinquanl , qui mundo
corde sunt, quibus prxcipuum a Salvatore munus attri-
buitur. lieati cnim sunt, inquit, homines mundo corde,
quoniam ipsi Deum videbunt. Nempe isla beatificatio vera
extitit in loanne. Vidit enim gloriam Christi, ut ipse te-
ser, hxre, noli timere, habes adhuc spem vitx. Ego Chri- B statur, gloriam quasi unigeniti a Patre. Nullus enim Pa-
sto ralionem reddam pro te: certe et mortem libenter pro te
excipiam , sicul et Dominus excepit pro nobis, et pro tua
anima dabo animam meam. Sta tantum, et crede mihi,
quia Christus me misit. At ille audiens restitit, ac vultum
demisit in terram ; post hoc arma proiecit, tum deinde tre-
mefactus flebat amarissime, et accedentis ad se senis geni-
bus provolvilur , gemitibus et ululalibus quibus poteral sa-
tisfaciens; et uberrimis lacrymarum suarum fontibus ile-
rum baptizabatur , occullans solam dexteram suam. Apo-
stolus vero iurisiurandi sacramento se a Salvatore impe-
tralurum veniam pollicens, simulque genibus eius provo-
lutus, alque ipsam dexteram, ex cuius cxdis conscientia
iorquebatur, tamquamiam per pmnitentiampurgatam deo-
sculans, ad Ecclesiatn revocat, et indesinenter pro eo ora-
tiones profundens , et cum ipso pariler , ducens crebra ie-
iunia, indulgentiam a Deo quam ei poUicitus fuerat , ex-
pelebat. Sed et variis sermonum consolationibus, velut qui
irem vidit, nisi qui a Deo est, id est , Filius Dei : qui ve-
ro procul se a turpiludine removent. et inanibus huius vitx
curis mente non agitantur, illis supra quam animus per se
hominis ferre potest, gloriam suam Christus revelare solet.
Hinc et ipse loannes Apoc. 14. 1. vidit virgines proximas
agno, ipsura per omnia sequi, ac cantare canticum nO'
vum, quod nemo alius cantare potest.
Tertia, recubuit loannes in sinu Christi, ut inde secre-
tiora et subliraiora Evangelii el Apocalypseos mysteria
hauriret quae mundo panderel. Unde Ecclesia in officio S-
loannis Kespons. lectionis 8- canil: Iste est loannes, gui
super pectus Domini in ccena recubuit. Beatus Aposlolus
cui revelala sunt secreta cxlestia : fluenta Evangelii de
ipso Dominici pectoris fonle potavit. Ideoque, ut ait Be-
da.EvangeliumS.Ioannis caeteraomnia sublimitate tran»
Bcendit. EtS.August. tract, 18. iu loannem: loannes E-
vangelista, ait , inter consortes et comparticipes suos alios
busdam prxcantalionibus e/feros et exterritos eius animos r Evangclistas, hoe prxcipuum et proprium donum accepit
miligabat. Necprius abstitit, quam eum in omnibus emen-
datum eliam Ecclesix prxjiceret.
Ex quo loannis exeraplo discant Episcopi, Paslores,
Praefecti, Magistri, quantara cuiusque fidelis, etiam iu-
veais et perditi, suae cura3 crediti curam gerere debeant,
ac rursum si perditus sit, modum eura revocandi esse eum
quem hic usurpavit S. loannes, uimirum summam com-
miserationem, hurailitatem , dileclionera. Unde S. Chrys.
Theodoro lapso hoc S. loarmis factum proponens, hortans-
que ad pcenitentiam.commendat S. loannis condeseensum
et mansuetudinem , et suavilatem illicem , quoniam prior
cruentam dexleram exosculatus est, hxrensin amplexu
adolescentis, et ea via reduxit ad amissam virtutem.
Porro hoc sutnrai amoris et houoris privilegiura recum-
. bendi in sinu Christi, loanni soli prse omnibus Apostolis
^^r» 'concessum fuit quatuor de causis.
Prima, ut ipse eius incarnationis et secretorum esset
In sinu
Christi
I.
Causa
a Domino, super cuius pectus in convivio discumbebat, ut
per hoc significaret, quia secreta altiora de intimo pectore
eius potabat, ut ea diceret de Filio Dei, qux parvulorum
mentes forlassis intentas excitare possint , implere autem
nondum capaees non possint. S. Chrysostom. preefalione
in S. loanu. nit augelos multa didicisse a S. loanne , ac
proinde ipsos eliara Cherubinos et Seraphinos avide eum
suura Evangelium et Apocalypsin intonantera audiisse.
Quarta, ut ex pectore Chrisli suggeret delicias amoris
eiusdem, iuxla illud Cantic. 2. 5. Fulcite me floribus, sti-
pale me malis, quia amore langueo. Causam subdit: Lxva
eius sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. Et
S. loan. Evangel. cap. 1. dans causam cur per Christum
solura gratia et veritas facta sit, subdit: Deum nemo vi-
dit unquam, unigenitus qui est in sinu Patris , ipse enar-
ravit nobis, q. d. Christus in sinu Patris hausit omnem
Patris gratiam,amorem et sapientiara.eaque nobis com-
testis omni exceptione maior, utpote qui proximus illi et |-. municavit; sic et S. loannes eadera bausit e sinu Christi,
familiarissimus extitisset, adeoque in sinu eius recubuis- '-'ac nobis communicavit. Ferunt aquilam (quod est stem-
ma et insigne S. loannis] illum pullum prse caeteris ada-
, adeoque
set. Unde Rupert. explicans illud loann. 13. 23. Erat er-
go recumbens unus ex discipulis eius in sinu lesu, quem
diligebat lesus, ait hoc dicere loannem, ut suo Evangelio
fidem astruat: Hic enim, inquit, prxcipue dignus fide te-
stis est, qui adeo veritati quam narrat prxsens cognitor in-
terfuit, ut recumberet in sinu eius familiaris ac dilectus,
et illi Verbo prx cunctis mortalibus prope admissus, quod
eructatum de corde Patris, et caro factum, altius perso-
nare decreverat per linguam ct calamum eius. Uude S.
loannes eodem quasi sigillo obsignans Evangelii sui fi-
dem cap. ult. cum v. 20. dixisset de se: Qui et recubuit
in ccena superpectus eius, subingit v. 24. Hic est discipu-
lus ille qui testimonium perhibet de his, et scripsit hxc, et
scimus quia verum est testimonium eius; et initio episto-
lae: Quod fuit ab initio, ait, quod audivimus, quod vidi-
mus oculis nostris, quod perspeximus, quod manus nostrx
11.
mare, cui corde suo incubavit: ita Christus plua adama-
vit loannera, cui pectore et corde incubuit. Unde S. Ber»
nard. serm. 23. in Cantic. cura dixisset Magdalenam de-
votionis suse fructum invenisse apud pedes Christi , sub-
dit: Porro Thomas in latere, loannes inpectore, Petrus tn
sinu Patris , Paulus in tertio cxlo secreti huius gratiam
sunt assecuti. etc. Prior mulier ( Magdalena) stravit sibi
in tulo humililalis et spei, Thomas in solido fidei, loan-
nes in lato charitatis, Paulus in intimo sapientix , Petrus
in luce veritatis. Idem, vel quisquis est auctor, serm, 3,
de coena Doiuini : lesus, ait , vatde eum diligebat , quem
tanto honore subiimabat. 0 quam bene quiescebat, qui su-
perpectus Christi quiescebat! Obeate Apostole Dei, disci-
pule lesu Chrisli, loannes beate, utinam mererer illius dul-
cissimos pedes osculando lacrymis rigare, in cuiuspectors
III.
IV.
Prooemium in I. Episfolam S. loannfs.
611
tu meruisli dormire! Ulinam faeiem illius a longe saltem J^ fratrem sibi sabsliluit, assignans eum pro se quasi filium
possem contemplari, in cuius pectore tatn dulciter dorini- B. Virgini: Slulier , inquit, ecce filius tuus; ac vicissim f lius B.
re meruisti. Per sinum sive pectus signifxcabatur iltud se
crelum, de quo bibit divinilatis sacramcntum. Hinc dili-
gebal loannem nonplus omnibu^, sed familiarius, ut per
pacem exiret de vita, nonper passionem.
V. Quinla, Christus collocans loanoem in sinu et pectore,
cum quasi in filium adoptavit. Solent enim parentes fllios
quasi pignora charissitna ad pcctus et ubera admovere,
iisque complccti. Hinc Christus moriens in cruce eum ma-
tri quasi filium pro sc substituit dicens: Mulier, ecce fi-
lius tuus; el loanni : Ecce mater tua. Solent enim nepo-
tes nioriente filio, avis et aviis in ius proximum filiationls
et hxreditatis succedere. O commutationem I exclamal S.
Bernard. serm. in illud Apoc. Signum magnum apparuit
in cxlo: loannes tibipro lesu traditur, scrvus pro domino,
discipulus pro magislro, filius Zebedxi pro Filio Dci, ho-
Htnisminmo purus pro Deo vero. Fuit ergo S. loannes Beniamia
<:hriiiieiB. Virginis, imo Beniarain Cbristi, et quasi Beniaminus,
loanui eara assigoans quasi matrera: Ecce, inquit, ma/er ^'ifg'»'»-
tua. Uude el loannes quasi filius Virginis curam tola vita
egit, eiusque fuit custos, tulor et provisor, ac cum ea E-
phesi habitavit, ex cuius conlinua familiaritate et collo-
quiis quanla cailestium arcanorura lumina, quantos cha-
ritalis ignes, quanla virtiitum omnium documenta et in-
citamenta hauserit, cuilibet facile est coniicere. Hoc esl
quod citatis Christi vcrbis subdit loannes E\ang. c. 19.
27. Et ex illa hora accepit eam discipulus in sua (alii le-
gunt in suam, scilicet matremj (irajce .•:,- i^i», id est, in
propria, scilicet6o7ia, inquitS. Ambros. Enchir. ad Virg.
non lemporalia, quae iam Christi amore rtliqiiorat , sed
spirilualia: Accipite, inquit, Spiritum sanclum ; negue e-
nim mater Domini nisi ad possessionem gratix demigraret.
ubi Christus habebat habitaculum. Et S. August. trac. 119.
in loan. Suscepit,a\l,eam discipulus in sua, non prxdia,
qux nulla propria possidebat, sed ofjicia. qux propria dis-
VI.
Crnci
Chriiii
«lim
id est, mioiraus natu Apostolorum , et pra; oranibus gra- \i pensatione exequenda curabat. Et S. Cyrillus in cap. 19.
tiosus ac lenere dilectus, in sinu Christi requievit. Ofli-
cium ergo S. Gabrielis Archangeli sortitus est , ut esset
prxco Christi, et custos B. Virgioi8,ideoque noonulli cen-
seut S. loanem, cura vellet adorare angelum, ab eo pro-
hibilum cum diceret: Vide ne feceris: conscrvus tuus sum,
Apoc. 19. 10.
Sexta, S. loannes Christo in crucc lolo lempore pas-
sionis usquead morlein ostitil,ubisaneChristuni se immo*
lantera, et immolatum prosalute gcneris humani iugiter
aspiciens, rairos ab eo rerum di\inarum sensus, ac virtu-
tnin omnium ardores acccpit. Idcm priinus post Christi
rcsurrectionera cura Petro ad monumentum cucurrit, imo
Fetro prxcucurrit. Idem Christo apparente piscantibus
primus eum agnovit, dicens: Dominus est ; quod S. Hie-
ron. I. i. contra lovin. virginitatis merito adscribit: So-
lus, inquit, virgo virginem agnoscit; et alibi: Prior vir-
ginitas virginale corpus agnoscit. Et Cyrillus: loannes, in
cap.
S. loan. Commendavit , ait, Chri.itus Matrem discipulo ,
ut officium filii in eam servaret. ilalrem simililer admo-
nuit, ulparentis in discipulum auclorilalem haberet: amo-
re vidclicet atque charitale non minus illos coniungivoluit,
quam si naturx maxima propinquitate coniuncti essenl.
Et S. Cypr. tract. dc Passione: Passusest, ait, aequanimi-
ter loseph sibi loannem in hoc servitio prxponi , quem di-
gniorem se iudicabat, el ideo maxime.quia magistri electio
sic negolium ordinabat.
Iq revelationibus S. Birgittse,quas dcfenditCardin.Tur-
rccremata, probantque non soluin eruditi Thcobigi ut Mi-
chael Medina, Alfonsus Mendoza, Petrus Canisius, Mar-
tinus DeIrio,ctc.sed et BonifaciuslX. elMartiiius V. Pon-
lifices, in Canonizatione eiusdem , Ii.t?c de S. loanne ha-
bentur: S. loaniies appaicnsS. Birgitta; inonensque eam
contemnere omnia mundi bona , eaque respectu xterno-
rum noD pluris facerc quam siliquas porcorum, ac sequi
quit, propter mentis puritatem, el cordis oculorurn acu-n viam cruciflxi Dci, qua; in principio cst arcta, scd in Cne
men ad intelligendum erat aptissimus; unde solus signum
ttatim intellexit, ct Christum adessc cognovit, et aliis ni-
hil dubitans significavit. Chrysost. vero loannem cum Pe-
tro comparat: Proprios, inquit, mores referunl Pelrus et
loannes ; ille ferventior, hic altior eral : ille vehementior ,
hic perspicacior ; ideo loanncs prior novit lesum, Petrus
prior ad eum properavit. Et Origcnes : Petrus, inquit, in
forma actionis ac fidei ponitur , loannes autem conlempla-
tionis ct scientix tijpum imitatur: unus siquidem reeum-
bebat super pcctus Dominicum, quod esl conlemplationis
sacramenlum, aller sxpe titubabat , quasi trepidx actio-
nis symbolum.
Uinc patct S. loanncm prae cxtcris Apostolis a Chrislo
fuisse dilectum, uti expresse ait S. August. Iracl. 16. et
1^1. in loanncm, etS. Chrysoslomus homil. 71. in loan-
nem, Theoph. et Euthym. in loannem 13. ac consequen-
teS.Ioannem vicissira pra; cKteris maxime diloxi^sc Chri-
stum. Ille enim magis diligitur a Christo, qui in<i{;is eum
gaudiosa: Ego , inquit, sum ille qui scripluram auream
plenius agnovi, et agnoscendo augwcntavi- Ego fai nuda-
tus ignominiose, sed quia patientcr su^tinui, Deus vestivit
animam mcam veste immortali. Ego eliam fui inlinclus
oleo ; ideo nunc gaudco oleo Ixlilix sempiternx. Ego in-
super post Matrem Dci levissima morte de mundo transi-
vi, quia custos Matris Dei faclus fui, cl corpus meuin esl
in loco quictissimo et securi.^^simo. Ita refert S. Birgilta ,
lib. 4. Revclat. cap. 1. et cap. 23. narrat se audissc B.
Virginem dicentem S. loanni : Ta inter .Apostolos vicinius
7nihi appropinquasti, maioraque signa dilcclionis expertus
es prx aliis, et amarior tibi passio Filii mei facta est, qucm
prx cxteris clarius aspexisti; et quia prx cxtcris fratri-
bus tuis longius vixisti, et quasi in ipsorum omnium ilar-
tijrio fuisti (planius lcgil Codcx Farncsianus, ct inlcr eos
quasi Martijr fuislij. ideo ptacuii Dco te vocarc de mundo
tnorte levissima post me, quia Virgo virgini fuit commen-
dala, idco fict quod petisti, el non prolongnbitur.
diligit, maioremque habet charitatcm, loannis 14. 21. ct *J Deiiiquc S. loannera adhuc viverc cuin Elia el Hcnoch
VII.
Provcrb. 8. 17. ait Sapientia: Ego diligentes tne diligo.
Porro S. Hieron. lib. 1. conlra lovin. loauncm a Clirislo
plus dilectum censet, eo qund csset virgo, ct miiiimus na-
to Apostolorum. Sic et Eiithym. in cap. 23. loannis, as-
•erit loanucm tantam a puero curam hnbuisse puritatis,
ut ne turpem quidcin cogilalioncm unquain in cor suum
aseendcre pcrmiscrit. S. Chrysost. addit altorani amoris
eausam cxcellcnlem aninii humililalcin ac mansuotudi-
nem, quas adoptus erat poslqunin do pr,i}cniiueiitia cor-
rcptus fucrat. Tcrtiam indicat ilicophyl. loanncs. oit. m-
nocentissimus, sitnplicissimus. maiisuvtissimus oinniuin e-
rat, tt ideo ditigebatur. D. Tliomas enumcrat intcr aino-
ria causas sapicntiam singiilarcin, olamoris Doi vcliomcn-
tiam. Alibi iuvcntiitem ail maiora sibi benevoleDlio! ac fu-
miliaritatis indicia vindicassc.
Scptinia, quodChrislus in crucc morionsloaDDem quati
VoL. X.
in l'aradiso tcrrcstri, ac cum eis vcnturuin in finc inun-
di, ut contra .\nlichristum dccertet, consiiil Hippolytus
tractal. de Consuinnmt. sasculi, ctalii plures, testeTheo-
phil. cl Eulhym. in cap. 21. loan. Veruin certuni est S.
loannemesscmortuuiii: nnm Ecclcsiacius quasi post mor-
tem iain beati, et ciim Chrislo in ca-lo rcgnantis fcstum
colobratdie 27. Doccmbris. .\udiS. Hior.do Scripl. Ecclcs.
iii loannc: Confcclus scnio , ait, scxagesimo orlnvo post
pas.iioncm Domini annn (qui fuil annusCliristi 101) mor-
tuus iuxta eamdein urbrin scpulius est. Idein docent Ter-
tulliau. S. Augiist. Chrysosl. Euthym. ct alii, quns citat
ct soquilur Cardin. Barnn. inilio tom. 2. .\niinl. Plurn do
S. loau. dicam Prajf. in Apoi-nlvpsin.
Quoad torlium argiinieutum Epistol» cst . Primo, do-Argii-
cerc vornm fidcm , spoin el cliarilalcm. Fidcni , liim da '"''"'"'»'
SS. Tiiuilalc, luin do Verbo iucarnalo : quod snne nullus ?"'**•
81
612
Prooemium in I. Epistolam S. loannis.
uberius praeslilit S. loan. in Evangelio, teqiie nc in hac ^ Proprie ergo liic Parlhos accipio, quorum lunc imperium
Epistola, eaque de causa aS. Dionysio Epist.ad S. loan
Athanas. in Synopsi, Cyrill. cateehesi 1*2. Chrysost. Epi
phaoio ct aliis, passim loan. coj^nominatur Thcologus.
Inde spcm excitatcommemoransprBeslauliamslatusevan-
gelici, ac charilatcm Patris, qui secrevit nos a filiis dia-
boli, deditque nobis ut filii Dei nominemur ct simus, idco-
que Filium suum niisit in carnem , ut passione et mortc
sua peccata lollcrct, et dissolveret opera diaboli. Denique
pr£e cKteris inculcat charilatem, ut non diligamus muu-
dum, sed Deum qni prior dilexit uos, et Chrislum, qui no-
slri amore mortuus cst, ac proximum, quem Deus et Chri-
slus iubeut diligi. Pcne ergo lota Epistola charitalis nr-
dorein et Tchemenliani spirat. Unde S. August. in Pra)fat.
huius Epistolaj : Maxime, ait, commendalxtr charitas : lo-
cuturus esl cnim mulla el prope omnia de charilale. Qui
habel in se unde audiat, necesse est gaudeat ad quod au-
dit. Sic enim eril ilU lectio ista tamquam oleum in flam
Refert S ""
seque ac nomen erat amplum, ut Orientis nationes plurea
complecteretur, etiam Persas,tesle Terlullianolib.aePaU
lio cap. 2. lusliiio lib. 41. et 42. Solino et Plinio lib. 6.
cap. 25. In Parthia aiilcm multos fuisse ludseos eeque ac
Christianos, parliin c ludxis, partim e Genlilibus ad quos
omnes scribit hic S. loannes, colligitur Actor. 2. v. 9. et
cx Tertulliano lib. contra Iiidseos, ac losepho 14. AnLiq.
12. et lib. 10. cap. 10. et lib. 18. cap. 12.
Scripsit crgo ad Parlhos S. Ioai)nes,sive qiiod eos an-
lca adicrat, et fide Christi imbuerat, utieenselBaron. alii-
que plures, sive quod Ephesii et Asiani quibus prsedica-
vit S. loannes, permulti ab eo ad Chrislum conversi ci
Asia migrarunt in vicinam Parthiam el Persidem ; sive
quod fideles a Simone Chananxo, liartholomaeo et Tho-
ma (hos enim prajdicasse Parthis et Persis tradit Sophro-
nius de Viris illustribus, et alii) in Perside et Parthia con-
Tcrsi , iis morte et martyrio functis, petierint a S. loanne
ma. Kelert S. Hieron. in cap. ult. ad Galat. S. loan. se- grandaevo monumentum aliquod Ecclesiae, qiio in fide et
nio gravem in Collectis uon aliud prjedicasse, qiiain , Fi- " vita Christiana confirmarentur; aut ultro id eis ingesserit
lioU,dil>gileinvicem. Cnmqueaudienlest£Edio aflicerentur S. loannes, ulpote conversionis Gentium et propagandi E-
quod semper idem aiidirent, causamque rogarent, dixis
se : Quia prxceplum Domini est, et si solum fiat, sufjicit.
Secundo, hasrcsim duplicem tunc subnascentem confu-
tat. Prior erat Cherinti, Ebionis et asscclarum, qui nega-
bant Christi diviuitatem. Secunda Basilidis cum suis, qui
negabat veram Christi carnem et humanitatein, dicebat-
que eam tantum apparentem et phantasticam fuisse, ut
et omnia Christi gesta, ideoque Christi causa non esse
subeundum martyriiim.
Utraraque evertit S. Ioannes,tum in Evangelio, tum in
hac Epistola, docetque Christum fuisse verum hominem,
et verum Dei Filium, et qui id negant esse Antichristos.
Unde hortatur ut concupiscentise et peccati, quasi operum
diaboliturpitudinemfugientes.Christummcdiatoremqua-
si lucem etducem salutissequamur perveramfidem, spein,
sivc Gduciam, et charitatem. Ita S. IgnatiusEpist.ad Phi-
Tangelii sitienlissimus. Apostuli enim cum ubique prse-
sentes adesse , et evangelizare non posscnt , id absentes
praestabant per Epistolas ; «TToroXr); ergo, id est apostola- Episinla
tus, vice fungebatur tTn^aXti, ipsaque Epistola erat qua8i<"">P0"
apostola. Sane Antonius Quadrius Provincialis Societatis **"'"■
lesu in India Orientali , et Michael Barulus in Epislolis
Goa dalis anno Christi 1533. scribunt etiamnum nonnul-
los e Persis fidem Christianam profiteri, eamque S. luanni
acceptam ferre.
Gra;ce scriptam esse Epistolam,ffique ac caeterasSs.Pe-crace
tri, lacobi et ludae consentiuntlnterpretcs: Grsecus enimscripia.
sermo a lempore Alex. Magni plurimas gentes pervasit.
Porro quod loannes initio Epistolae nomen suum sub-
ticuerit, quid mirum? Idem fecit S. Paulus Epist. ad He-
braeos. Idem facimus hodie plerique omoes, qui Epistolis
nomen non prxGgimus, sed subscribimus, prsesertim cum
ladelph. Terlull. libr. de Prajscript. Epiphanius hajresi Q Epistolie huius auctor fueritSpiritus sanctuspotius quam
27.28. et 30. S. Hieron. de Viris illustrib. in loanne, Eu
sebius lib. 3. Histor. 27. et S. August. tractat. 122. ia
loan. qui et addit lib. de Fide etoper. cap. 14. S. Petrum,
loannem, lacobum et ludam maxime confutasseerrorein
Simonis Magi.et asseclarum, docentium solam fidem suf-
ficere ad salutem, et ad hoc abutentium Epistola S. Pauli
ad Roman. ideoque eos diserte contrarium docere, scili-
cet praeter fidem requiri bona opera ad salutein. Quocir-
ca S. loannes cuique setati, puta pueris, adolescentibus,
senibus operum vitaeque Christianae praecepta prtescribit.
AJ Par Porro, Epistola haec est Catholica , id est circularis et
thos =cfi-universalis, scripta ad omnes fideles ubivis degentes, uti
^ ^' et EpistoIiB S. Petri, lacobi et ludce. Veteres tamen non-
nulli hanc loannis scriptam aiunt nominatim ad Parlhos:
ita Hyginus Pont. Epist. 1. loannes Pontif. II. Epist. 1,
ad Valer. S. August. lib. 2. quaest. Evang. cap. 39. Ida-
cius lib. de Trinit. et alii. Suspicatur noster Serarius hic
pro Parlhos legenduin Patmios; in Patmos enira insulam
S. loannes. Auctor ergo vaWe supervacue quaeritur, ait
S. Gregorius praefat. in lob cap. 1. Cum. auctor Ubri Spi-
ritus sanctus fideUter credatur.Jpse igitur hxc scripsit.qvi
hxc scribenda dictavit. Si magni euiusdam viri susceptis
EpistoUs legeremus verba, eaque quo calamo fuissent scri-
pta quxreremus, ridiculum profeclo esset, etc.
Videtur S. loannes iam senex et omnium quasi terre- la ienio.
norum oblitus ac anhelans ad Christum , hic aeque ac in
Evangelio, magnitudine roysterii et charitatisChristi ab-
sorptus, omisso oomine aeque ac salutatione, ab ipso my-
slerio tam sublimi ordiri , ut eo secum rapiat lectorem,
itaque insinuet se Epistolae huius, aeque ac Erangelii esse
auctorem: ita Thomas Anglicus. Idipsum satis indicant
primae Epistolae verba, quibus cum Christo incarnato nii-
re deliciatur et dissuaviatur.
Denique S. loannem in senio has Epistolas scripsisse,
patet ex ipsis eius yerbis, quibus se seniorem vocat, fide-
les Tero filiolos, ac quasi senex non aliud pene quam cha-
D — — ica TC^iu iiiiuiusf uv. ^^uuf?* ax^u^A uuu uiiuu l/vu^ uuuiii *-i-»i*—
ritatem inculcat. Quo anno precise scripserit, incertura
vertit. lunius Calvinista scribens contra Bellarm. lib. 2. — "
de Verbo Dei cap. 15. n. 22. per Parthos intelligit non
incolas Parthiae,sed pios exules dispersos extra nalale so-
lum. Nam sermone Scythico olim exules dicebantur Par-
Ihi, teste lustino lib. 41. ab Hebraeo *\)Q pur, id est di-
videre. Idem ergo est ad Parthos quod tribubus qux sunt
in dispersione, ut ait lacobus initio Epistolae, et quod e/e-
clis advenis dispersionis, ut ait S. Petrus initio Epistolae.
Verum a Scythis exules tam impii quam pii vocali sunt
Parlhi, non a Grjecis vel Hebraeis, qualis fuit S. loannes :
alioqui enim S. Petrus et lacobus qui ad dispersos scri-
bunt, pariteret ad Parthos scripsissenl, Vide Serariura.
est. Videtur sub idem tempus quo scripsit Evangelium,
eas scripsisse; magna enim earura cumEvangelio estcon-
sonantia. Unde Baronius tam illud quam has consignat
anno Christi 99. qui fuit Clemenlis Pontificis septimus,
Nervae imperatoris primus.
Claudat argumentum aurea S. Gregorii sententia hom.
15. in Ezech. Succendi, ait, cor nostrum igne charitatis
quserimus ? loannis verba pensemus, cuius omne quod lo'
quitur, charilatis igne vaporatur. Non enim aliud spirat,
repetit et inculcat quam amorem Dei , Christi , et proxi-
mi : perinde ac senes et amantes non aliud cogitant et lo-
quuQtur, quam illud quod amant, et tota vila amaverunt.
613
CAPUT PRIMUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Pradical Verhum inearnalum a se visum, auditum el manibus contrectatum, ut cum illo el per illud societatem
habeamus cum Deo Palre. Inde v. 5. docet Deum esse lucem expertem plane tenebrarum, ac proinde Chrislia-
nos in luce vila Christi debere ambulare. Terlio, v. 8. docet ncminem a peccato esse immuuem , ac proinde
quemlibet debere confiteri se esse peccatorem : quod si faciat, sanguis Christi emundabil eum ab omni peccato.
«
1, ^^uoD fuit ab initio, quod audivimus, quod vidiraus oculis noslris, quod perspeximus, et roanus nostroe
ontrectaverunt de verbo vita;: 2. Et vita manifestata est, et vidimus, et testamiir, et annuntiamus vo-
bis vitam aelernam, quae erat apud Palrem.et apparuit nobis: 3. Quod vidimus et audivimus, annun-
tiamusTohis, ut ct vos societatem liabeatis nobiscum, et societas noslra sit cum Patre, et cum Filio eius lesu
Christo. i. Et haec scribimus vobis utgaudeatis, et gaudium vestrum sitplenum. 5. Et hajc esl annunlialioquam
audivimus ab eo, et annuntiamus vobis: Quoniam Deus lux est, et tenebra in eo non sunt ulls. 6. Si dixeri-
mus quoriiam societatem habemus cum eo,et in tenebris ambulamus, meutimur, et veritatem non fjciraus. 7. Si
aulcm in luce ambulamus, sicut et ipse est io iuce, societatem habemus ad invicem, et sanguis lesu Chrisli Filii
eius, emundat nus ad omni peccato. 8. Si dixerimus quoniam peccatum non haberaus, ipsi nos seducimus, et ve-
ritas in nobis non est. 9. Si conCteamur peccata nostra, Qdelis est et iustus, ut reraittat nobis peccala nostra, et
emundet rios ab omni iniquitate. 10. Si dixerimus quoniam noo peccavimus, mendacem facimus eum, et verbum
eius non est in nobis.
QUOD rciT AB IKITIO. ) Innge cum co quod scquilur , ^ que cogiles tcmpus, iam in eo erat Verbum , quodcumque
de Kerfto r«7ie, hoc esl, ipsum Verbum vilae.quod fuit
ab initio, aiinuQtiainus vobis; dicit tamen de Verbo. non
Verbum, quia to de Verbo proxime pendet ab eo quod im-
inedlate prsecedit, ilanus noslrx conlrectaverunt , de quo
mox : ita Lyran. Hug;o, Cathar. Gaf;aeius. Unde Syrus
vertit, Evatujelizamus vobis illud quod erat ab initio. Ini-
tiuiii Epislolae antistrophon cst Evangelii S. loanois: In
principio erat Verbum. Et rursum , Quod vidimus oculis
notlris, el manus noslnc contrectaverunl ; antistrophon est
Evangelii cn|). 1. v. 14. El Verbum caro faclum est, et ha-
bilavit in nobis : el vidimus gloriam eius, gloriam quasi «-
nigeniti a 1'alre. Primo ergo S. loannes hic , uti et in E-
Tangello.astruit icternitatem et divioitatem Christi,dein-
ds eius incarnaliiinem ; qua; sunt duo praecipua mysteria,
el qiiasi duo cnrdincs. diioque poli iu quibus vertitur tota
summa gyrusqiie ndoi Christiaux.
Nota. Pro fail, (irscce est ry , id rsl, erat; unde initio
Evangclii ita vcrtit Inlerpres : In principio erat (Gracce r,v)
Vcrbum : vox cniin , Erat , ducit nos ad xlernitatem , oit
S. Basilius ibidem; ut intclligercmus omnia tempora prx-
venisse coxternum Patri Verbum, ait Beda. Quodcumquc
cniin tempus assi^^nes.vcl ima(;incris anticipando.scmper
vcrum est diccre: lain tunc crat Verbum. iNain in prin-
cipio mundi crat Vcrbum, millc annis anlc niiindum crat
Vcrbum , mille millioaibus annoruin ante muiidutn erat
Vcrbiim, ac qiiotcumquc annos antcviTlcndo nnticipcs,
acinpcr vcrc dicam, iain tiinc erat Verbum ; qiiia oniiips
aniios imoginabilcs Vcrbiim praevcnit, fuilquc ab xtprno.
Verbiim Porro To crat non 8i{^nirical Verbum anlccessissc illud
•"'•'"' principium de quo dicitur, In principio cral Vcrbum, ita
I ut pcr principium nccipi dcbeat principiiim Irmporis ct
MlttM-
\.<\tm
Verbi.
xvum, iam erat Verbum; quidquid anticipes , iam erat
Verbiim; ita S. Basiliuslib. 2. contra Eunom. Quanlum-
cumque, &\t,volueris mentis inquiutione relrocurrere, per-
transire tamen quod eral , et ullra illud ferri cogitationi-
bm non poteris.
Secundo, erat significat gcncraliouem ajternam Verbi. "•
Nam in principio erat Verbum, idem est qiiod ab acterno ''*■>"'*"
geoitum cst Verbum : haec enim generatio in ralione Ver-
bi divini includitur, uti inox dicam.
Tertio.EliasCrelensis in Nazianz.orat. 4.Theolog. no- ni.
tat verbum substanlivum sum, est , erat . proprium esse DjT.oiia-
Dei. Deus enim substaotiae, sive cssendi est plenitudo et'*'°-
immensilas, puta pelagus essentiae immensum,et oceanus
eatie : indeque Hebr. vocatur lehova, id est, qui esl, Grae-
ce 0 uv. Exodi cap. 3. 14. et c. 6. 3. unde Didymiis hic,
g et Cyril. lib. 1. in loanncm c.l.et Ambr.l. dc Fidec.5.
solerterobscrvant de singulis crenturis diri Innliiin quod
sint aliquid , de solo Deo autem dici absolulc qaod e.<t.
Quarto.To erat significal ita fuisse Verbuin,iil tamcn et- |V.
ramnum mancat ct perseverct: hacc enim perseveranlia »i- Pci»>-
gnificalur vcrbo imperfecto. ul docet S. Thomas in c. 1. "im'»'»-
S. loannis: quin et Plinius Prarfat. Nntiir. histor. Erat er-
goidera est quod fuit,e.<:teterit.q. d. Verbumscmperfuit,
seinpcr cst, scmpererit, estquc prorsus a)ternum. Audi
S. Basil. lib. de Spirilii sancto cap. 6. Cum dixit loayi-
ne.<! : In principio erat Vcrbum . duabus vocibus cogilatio-
nem inlra pr.rscriplos tcrminos rcclusit. Il.rc enim vox. e-
Tat,nuUuin cogilalioni prabei exilum ; quemadmodum hxe
prineipium , jioT» dat transilum human.v menlis cogitatio-
ni; quantumvis enim cogilatione curras ad anleriora, non
excedis crat : rl quanlumvis institcris vidcre qux sinl ullra
mundi, anlp qund fuit Vcibuin; sed qiiod in principiodu- r Eilium ,non potcris lamcn superarc [iTincipium.QDamqutm
-..:....;. .„1 _._.„:...:. K. : : .: : *-■ si proprjc de Dco loqnamur, nullo lempore eius .Tternilas
circumscribi potcst: nam, ut ait S. Gregorius Nnzianz.
Deus eC scmper cral. ct est, ct eril ; vcl ul rectius loquar ,
semper csl: nam erat et erit huius nostri temporis, fiuxx-
que ct cnducx nalurx segmcnla sunt , ille aulrm tcmper
est : alquc hoc modo se ipsum nominal . cum Mosi oraeu-
lum dcdit. Quod npprobnns S Augusl. Mcntis quippc, nit,
aspeclu omncm mulnhililnlem ab xlemitatc scinngo, et
m ipsa xlernilale nulln spalia Uwporis remo, quia spatia
temporis pr.rterilis el fuluris vwlibus conslanl : nihil au-
tcm pr.rlcrit in .rlrrno, el nihil fulurum est, quia et quod
pr.rlrrit , esse dcunit . et quod futurum rst , nondum esse
ecppit: xlcmilas aulem lantummodo est , nec fuit quasi
nnn sit, ncc crit quasi adhue non sit. Atqiie ita IMalo: E-
ratiouis, vel xtcrnitalis (ita cnim nos primordia ailerni
latis nicnlc iiiinginnmur; cum a pnrte rei nulla cius fuc-
rint primordia, nulliiin ciiis prinripiiiiii) quo priiis ct an-
feriiis non fiiit Vprbum,nisi rnlionr tnnliim, lioc cst, qiiod
iam oliin ab omni xtcrnilnlc crnt \'prbum. IJlii noln, po-
liiis dici erat Vcrbum, qiiam fuit Vcrbum, qiiin futl signi-
ficat rcin pr.Ttcriisse , cral elininniini rssc , sivc essc pc-
renncm: ila S. C.hrysost. Cyrill. Tlicophyl. et alii in c. 1.
Evangcl. S. loannis. Posuit ro cral S. lonnncs conlra Ar-
riaiios futiirus, quoruiii ha?c fuil voi: Eral quantlo nnnc-
rat. Iioc cst, crnt tcmpus qunndo non crnl Vprhiim, qiiia
aolcquam naBccrcliir non crat : ncgab.int Piiiin Vcrbiim
esgc aeternum.llndc hnnc corum vorcm daiiinntConriliuin
Nictinum, a)que ac S. loanncs initio Evnngclii, iibi proin-
d« quntcr rcpetit to cral, cral, eral, crat, q. d. Quodcuin-
rat, ioqiiil, et cril qux nati temporis spceies sunt , non re-
644
Commenlaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. I.
Princi-
piuai
Verbi
quod .
Besp.
1.
]i.
cle ffternx suhsianlix assignamus; dicimus enim de illa: ^ cofCTum; terlio, Patri natura scquale; quarlo, incompre
Est, erat et erit; sed illi revera solum esse compelil : fuis- ' :••:'-• -..:-.- ;.--.<ir-i-:i- - 1 : . -.■ ,
se vero el fore deinceps ad generationem icmpore proceden-
tem referre dcbemus. Motus enim quidam duo illa sunt;
xterna autcm subsianiia cum eadcm semper cl immobilis
perscveret, ncque senior seipsa fit unquam , ncque iunior,
neque fuit hactcnus, ncc crit in posterum, neque recipit eo-
rum quidquam quibus res corporex mobilesque ex ipsa ge-
ncrationis conditione subiiciuntur.
Dices, cur ergo iulerpres Lalinus to y;v, id est, erat, hoc
loco Tcrlit, fuit? Resp. quia praeleritum /■««< poscunt cae-
tera prasterita quae subdit loannes.scilicet quod vidimus,
quod audivimus, quod perspeximus ; ut sit apta verborum
eiusdem tcmporis connexio. Secundo, quia to fuit clarius
significat Verbum uunquam incoepisse, ut Tolebat Ebion,
sed fuisse ab ajteruo. Tertio, fuil ssepe capitur pro erat,
et erat pro fuit; unde S. Ambr. lib. 1. de Fide cap. 5. hic
sequeac in Evangel. vertit, Quod eratinprincipio. Deni-
hensibilc ; quinto ineiTabilc : hxc enim quatuor vicissim et
gradatira ex primo consequuntur.Verba Nonni suut:
Axpovo; mv, ay.i;i>r,To;, e« appniTw J.oyoc apx"»
I^oyur,;, ytvnopo; Of<»]^iy.o;, uio; a(ir,Tu{.
Hoc est:
iSme icmpore erai, incomprehensibile, in ineffabili
Verbum principio ,
jEqualis naturx, Pairi coxvum, Filius sine malre.
To ergo in principio idem est quod ab aeterno, et ut Mi-
chaeas ait cap. 5.2. Egressus eius ab initio a diebus xier-
niiaiis. yEternitas enim est principiura sine principio, et
principium omnis principii: ita S. Athan. orat. contra. Ar-
rian. Ciemens. Hugo, Glossa, Dionys. Cathar. hic, et S.
Ambros. lib. 1. de Fide cap. 5. loannes, ait in epistola di-
cil : Quod erat in principio : indefinite ienditur erat ; guid-
quid excogitaveris,erat Filius; quod erat inprincipio, non
includiiur iempore, non principio prxvenitur. S. August.
que Script. Deo et Verbo nunc tribuit verbum est , nunc ., serm. 6. de Temp. Qui in principio erat, inquit, intrase
erat,Duucfuii;nuncerit,qu\aDe]!iileTD\[a,sommatem-"concluditomneprincipiu7n.EiNaz\ai
pora ambit et complectitur. Audi S. August. tractat. 99
in loan. Quamquam natura Dci immutabilis et ineffabilis
mn rccipiai fuit, el erit, sed tantum est: ipsa cnimvera-
ciier esi, quia muiari non potest: tamen propter mutabili-
tatem temporuminquibus versatur nostra mortalitasetmu-
tabilitas, non mendacitcr dicimus, el fuit, et eril, et est;
fuit, quia nunquara defuit: erit, quia uunquam deerit:
est, qiiia semper est.
Ab initio.) A7r'aj5;(;>ic. InEvangelioIoannesaitEv apx^i,
id est, inprincipio. Alludit ad Gen. 1. 1. Sicut enim Mo-
ses genesin et primordia mundi enarraturus ita orditur:
In principio crcavii Deus cxlum et terram ; sic loannes e-
narraturus genesin et quasi primordia Verbi, ita orditur:
Inprincipio erat Verbum; ubi vides discrimen interwea-
vit et erat: mundum enim Deus creavitin principio tem-
poris, Filium aulem genuit in principio jeternitatis ; id-
que signiflcat to erat. Recte Tertull. contra Hermog. as-
omne/)rmc//)j«m.IitJ>lazian.orat.deFide: Quod-
cumque principium assignare volueris, prxiudicaium ha-
bcbis, quia in principio erat. Expressius vero S.Cyril. lib.
1. in loan. cap. 1. In principio, inquit, si quidem defini-
iionem principii reiiiicl, nihil aniiquius esi; nunquam enim
principii principium polerit excogilari: nam si aliud quid-
dam ante principium inleUigitur , excidel profecto, nec erit
vere principium. Prxlerea si ante vere principium aliud
inveniripoierit, in infiniium nobis erit procedendum.aliud
sempcr anie aliud quxrentibus.nec in uno simpliciter prin-
cipio consisteniibus.
Posset quarto , to quod fuit ab initio sic exponi , quod
fuil initium. Verbuin enim fuit initium sive principium
tum spirationis Spiritus sancti, tum creationis rerum om-
nium. Alludit enim ad Proverb. 8. 22. Dominus possedit
tne in iniiio viarum suarum ; ubi Septuaginta vertunt, Do-
minus creavit, id est, fecil me principium viarum suarum
in opera sua. Verbum enim fuit idea, per quam, et ad
serit Evangelium esse supplemenlum veleris Testamenti. Q quam Deus opera omnia produxit
Sic enim loannes suppletexordium Mosis, dum praevenit
eius priocipium creationis mundi per principium Verbi,
quo post multa saecula creatus est mundus.
Quffires.quid significet hic initium sive principium ? Re-
spond. primo, S. Cyrill. et Orig. in Ev. S. loannis c. I.
per principium accipiunt Deum Patrem, q. d. Jn princi-
pio, id est, in Palre, eiusque sinu aeterno , erat Verbum.
Secundo, simplicius S. August. et Reda ibidem, et Hi-
lar. lib. 2. deTrinit. accipiunt principium mundi vel tem-
poris omnis, eliam eius quod ante mundura imaginamur
coextitisse aeternitali Dei: ante omne enim hoc, Verbum
non est factum, sed iam erat ab aeterno, quia nunquam
est factum, iuxta illud Psalm. 109. Ante Luciferum genui
te. Et Prov. 8. 25. Anie colles ego parturiebar. Adhuc ler-
ram non fecerai el flumina, elc. Audi S. Hilar. Quid est
isiud, In principio erat ? transeunt tempora, iranscendun-
tur sxcula, ioUunlur xlales, pone aliquid quod volcs, tua
Porro S. loannes per to in principio, astruit aeternita-
tem Filii Dei contra Cherintum et Ebionem, qui eodem
tempore docebant Christum fuisse nierum horainera , ac
proinde principiura accepisse, cum ex R. Virgine natus
est more caeterorum homiuura.UndecoatraEbionem scri-
ptum esse a S.Ioanne Evangeliura,adadstruendam Chri-
sti divinitatem, testatur S. Hieron. lib. deScrip. Eccles.
in loanne. Hunc Ebionis errorera secutus est PaulusSa-
mosatenus sub annum Christi 196. et Photinus sub ao-
num Christi 350. teste Cassiodoro lib. 3. Tripart. cap. 5. .
Idem ex parte senserunt Arriani: licet enim concederent
verbum fuisse antequam nasceretur in carne, tamen ne-
gabant illud ab aeterno genitum,sed in tempore crealum,
primamque Dei creaturam esse asserebant.
Nota. Haec sententia unimembris, Quod fuit abiHiiio,
implicite complectiturillam trimenibrem in Evangelio S>
loannis cap. 1. v. 1. nimirum: In principio erai Verbum,
opmione pnncipium; non lenes iempore: erat enim.Xc noa- .. et Verbum erat apud Deum , et Deus erat Verbum; unde
nullis interiectis: Meus piscalor ( S. loannes ) vicit omne '^' eo lacite lectorem hic remittit S. loannes. Quod enim fuit
eral enim quod esi , ncque icmpore aliquo
ut cceperit quod erat poiius in principio,
prmcipium :
concludiiur ,
quam ficbai.
Tertio, et simplicissime S. Augustin. Chrysost. Theo-
phyl. iu cap. 1. Evang. S. loannis et alii : In principio,
inquiunt,id est, ante omnia, vel ab initio omnis duratio-
nis et aeternilatis, ab omni aeternitate, longe ante omnes
angelos, homines, omnesque res creatas erat Verbum.
Principium enim verum, non imaginarium, intelligitloan-
nes, aeque ac Moses Gen. 1.1. Uude Patres passim ex to
tnprincipio, probant aeternitalem Verbi contra Arrianos.
Alludit eniro loannes ad Proverb. 8. 22. Dominus posse-
aii me m inilio viarum suarum , aniequam quidquam fa-
ceret a prmcipio. Unde et Nonnus Penlapolitanus, qui he-
roico carmine Grajco reddiditEvangelium S. Ioanuis,To in
prmcipto exponit, primo, intemporaneum ; secundo, Patri
a principio, puta ab aeterno, necesse est ut fuerit apud
Deum,sitque ipseDeus:nihil enim est aeternum nisiDeus.
Denique primum sententiae membrum,scilicet, Inprin-
cipio erat Verbum, proprie et explicite significat Verbi
quando, puta aeternitatera. Secundum, scilicet Verbum
erat apud Deum , significat Verbi tibi, et a Patre distin-
clionem. Terlium , scilicet, et Deus erat Verbum, clare
significat Verbi essentiara, et essentiae cum Patre identi-
tatera. Htec tria nobis contulit Verbum in sua Incarnalio-
ne, in qua bumanitatem quasi sponsam Verbo despondit
aelerno, ut totum genus humanum eidera iuugeret et de-
sponderet, ut hac ratione nos temporales fieremus aeter-
ni, lerrestres fieremus caelestes, homiues fieremus dii ; ut
scilicet nostrum quando, nostrum ubi, nostra essentia de-
fixa esset in Verbo divino et aeterno.
Praeclare S. Gregor. Nazianz. orat. 38. de Christi Ka,-
IV.
Commentaria in 1. Epistolam S. loannis. Cap. I.
64£
tivit. Jpse Dei Filius, inquit, ille ixculin anliquior, ille J^ te et adoralc. PraDclare S. August. serm.3-2. dediversis:
mvisibilis, ille incomprehensibilis.ille incorporeus.illud ex
principio principium, illud ex lumine lumcn, ille fons vilx
el immortatitalis.illa archelypi expressio, illud immotum
sigiltum, illa per omnia simttis imago, ille Patris terminus
et ratio, ille, inquam, ad imaginem suam se confert, et car-
nem ob camem gerit, et cum intellcctuali anima propter a-
nimam meam iungitur, ut simile per simile repurgct. Et
mox: Progressus autem Deus cum humanilate, unum ex
duobus inter se conlrariis,carne nimirum el spiritu, quorum
allerum deificavil,alterum deificatum esl. O novam mistio-
fiem! oadmirandam tcmpcrationem ! Qui est, fit : qui crea-
tus non est, creatur : qui nulto loco contineri polest, per in-
tericntum animx intcllcclualis intcr divinitalem et carnis
crassitiem continetur.Qui locupletes alios ditat. pauperlale
afficitur: carnis cnim mex paupertatem subit.ut cgo divini-
tatis ipsius opes consequar. Qui plenusest, cxinanitur: sua
enim gloria ad breve tempus exinanilur, ut cgo ptcnitudi-
nis ipsius particeps efficiar. Quxnam hx bonilalis divitix?
quodnam mc circumstat mtjsterium ? Divinam imaginem o
accepi, nec custodivi: ille carnis mcx particeps fil, ut et
imagini salutcm. et carni immorlalitalem affcrat.
QuOD ACDiviHus , QfOD TiDiMUs. ) Lvraniis fioc re-
fert ad prapdirationem ct iudiciiim Clirisli factum a loan-
nc Baplisla. Didjmus, Hii^o cl alii referunl ad oracula
Prophelarum, quibus prsedixerunt Clirislum in carne ap-
pariliirum, et docturum homines viam salulis, ut Baruch
cap. 3. 36. et ad apparitiiines Dei quibus apparuit Adae,
Abrahffi, lacob, Mosi ct Prophelis in TCteri Teslamcnlo.
In his enim licet apparucrit lota Trinitas, tamen spccia-
tim apparuit, bocest, reprxsentatum fuit in iis Verbum
9i?e FiliusDei, ut sig;airicaret et quasi prscludcret se suo
tempore Tere carnemassumpturum.et iu eaappariturum,
uti docent Clemens Rom. lib. 5. Constit. cap. 21. lustinus
contra Tryph. Origcn. hom. 1. in (.'ap. 6. Isaia», Euseb.
1. Hist. cap. 2. Hippol. de Consummat. saeculi, Tertull.
lib. contra ludaeos, S. Leo Epist. 13. ad Pulcheriam, S.
Homo, ait, scquendus non erat , qui vidcri polerat: Deus
sequendus cral, qui videri non poterat. Uf erqo exhibere-
tur homini el qui ab homine videretur , et qucm homo se-
gueretur, Deus factus esl homo. Idem in Psal 33. Ae de-
dignarelur homo imitari hominem humilcm , Deus factus
est humilis, ut vel sic superbia generis humani non dedi-
gnaretur sequi vesligia Dei. El S. tirfgor. 29. Moral. eap.
1. In nativilale divina Christus ab humano gencre cogno-
tci non poterat : proinde in humanitate venit , ut vidcre-
tur; vidcri voluit, ut imilaretur. Idcirco io earne et san-
guine nostro Toluit uobis ficri ronsanguineus et frater;
Nam,ut ait S. Aufjusl. in Psal. i8. Qui dicit Deo. Paler
noster, Christodicit, Fiater. Denique HugoViclor. in lib.
Senlenliarum paucis incarnationis causas complectens:
Deu.i, ait, homo faclus esl : primo. ut idcm essct rednnplor
qui crealor: secundo, ut de suo tiberarelur homo; tertio,
vl familiarius ab homine diligerelur Deus in similitudine
hominis apparcns ; quarto , vt ulcrque sensus in ipso bea-
tificarctur, et reficerctur oculus cordis in eius divinilate ,
et oculus corporis in cius humanilale, ut sive ingrederelur,
sive egrederctur , in ipso pascua inveniret natura ab ipso
condila. Hoc est quod admirans, et cum Christo dissua-
Tians,aitPauliis ad Titum 3. Apparuit benignila.<, Grsece
f i>3tv06o.-ia, id esl, singularis illc erga hoinincs aroor, Sal-
vatoris noslri Dci.
QVOD PEBSPEXIHUS. ) Grjece jieaTaut^a , id esl , ^uod
oculis inluili, quod admirali sumus; iEajjai enim est cum
admiralione et stuporc inspicere, ait CEcum. itcm curiose.
cxacte, saffaritcr inspicere et perspicere. Dcnique publice
quasi in theatro mirum noTumque spectaculum.sedomni-
bus conspicuum inspicere; unde Vatabl. verlit^Quorf spe-
ctavimus velut in hoc exposilum. Sic Paulus ait, Spcclacu-
lum, Grjece 3£aTpov,id cst theatrum, facli sumus mundo.
et angclis, ct hominibus, 1. Corinth. 4. t. 9. Unde to per-
speximus ad oculos non tantum corporis, scd et phanta-
siae et mentis perlinet: hac enim sola Christi diTinilatem
August. lib. contra Adiman. cap. 9. Prudentius in Apo-Q perspexerunt Apostoli, eam colligentes ex Christi doctri
theo. contra Palripassian. S. Hieronym. iu Isaix C. Li
cet enim in omnibus apparitionibus veteris Tcstamenli ,
ac prxscrtim in nobilissima illa, qua a Deo data fuit lex
Mosi et Hcbraeis in Sina Exodi 19. proprie apparucrit per-
sona Doii Dei, sed angeli, uti docetS. Paulus ad Galat.3.
Ters. 19. et S. Dion. Cselest. hier. cap. 4. S. Hier. ad Ga-
lat. 3. S. August. lib. 3. Trinit. 11. S. Gregor.28. Mo-
ralium cap. 2. tamcn angelus hic rcpracsentabat Deum ,
oc speciatim Verbum, sItc Filium Dei Patris. Ad has ergo
Dei et Verbi appariliones referunt auctorcs paulo antc ci-
lati haec Terba S. loannis; scd roinus congrue: nam sic
nudiverunt ct Tiderunt Verbum Patriarchae et Prophelae,
sed typico et acuigmatice, non aulcm loanncs et Aposto-
li, qui clare et personaliter, idipsum Tideriint el audic-
runt, quod hic significare intcndit loannes. Sensus ergo
e«t, q. d. Nos Apostoli et discipuli Christi Tidimus Ver-
bum carne humana indulum, illudque orc humano lo-
quens et dnccns audivimus, iiixla id quod consonantcr ait
na, sanctilate, miraculis, elc. ita Didymus. Nota. Ver-
bum , cum sit subtilissimus spiritus, in sc videri oculis,
aut ccrni oculis ncquit: undc carnem assumpsit, ut per
eam videri et audiri posset. Per carnem ergo Tisura ct au-
ditum est, perinde ac rex Tidetur per purpuram , sol
transparet pcr nubem, ignis per forrum ignitum, candcla
ardens pcr laternam, auima per carnem, substantia per
8ua accidcntia, angclus per corpus assumptum: Vcrbumrnionfs
enim humanitate tcctum et veslitum fuit quasi purpura, *'!"''«*
nube, ferro, laterna, carnc, etc. omnibus cnim unionibus ypj.'b,''
hisce similis fuit unio Vcrbi cum humanitatc, scd iis lon-cnm car-
ge perfectior: omncs cnimiam diclae unioncs,excepla ani- ">^-
mae cum carne et corpore, sunt accidcnlales aul localcs,
qualis est unio ignis cum ferro : manct enim subsl.intia
ferri, scd in eius poros sc insinuat ignis, ul in codem loco
sit cum ferro, ac per illud traluccat: Vcrbi vcro unio cun»
bumanitatc est subslantialis, qualis est animac cum cor-
porc. Unde S. Alhanas. in Symbolo: Sicut , inquit, ani-
Paulus llcbr. 1. v. 1. Mullifariam multisquc modis olim • ' ma rationalis et caro unus csl homo. ila Dcus ct homo unus
loquens Dcus Vatribus in Prophetis, novissime dicbus islis
loculus cst nobisin Filio: ita Bcda, Clemcns, Hugo. Dio-
nys. Alludit ad illud Dei Pnlris dc Vcrbo : llic est Filius
mcus dileclus, ipsum audite, Matth. 17. 5.
Porro S. luanncs pracmittit auditum visui diccns Primo,
Quod audivimus. dcindc Quod vidimus: tum quia audi-
tus, ait Aristot. cst srnsus disriplina) ct fidci : fides cnim
eat ex auditu, Rom. 10. 17. tum quia gradatim crcscit
cius oratio,ac a minoribusct minus ccrtis asccnditadma-
iora ct cerliora: certior est cnim visus quam auditiis. Plu-
ris cnim cst teslis dc visu. quam aurili multi. ail Plaulus
in Truculcnto; scd utroquo rcrtiorust tortus; undc dc co
subdit: Et manus noslrx conlrcclavcrunt, q. d. Nos Ver-
buin incarnntum non tontum audivimu8auribu8,ct oculis
vidimus, sed et ipsis manibus palpavimiis ct contrcctavi-
mus : illud crgo vcrc iucarnotum iirmissimo crcdilc, ama-
est Christus : sed hoc discriniinc, quod anima carni unia-
tur csscntialiter, ita ut cum ea faciat unum compositiim
csscntialc, unamque csscntiam hominis, at vcro Vcrbum
cum carnc non uniliir cssentialiter ; non enim ioformat
carnem ut fncit nnima. ncc rum ca iinam constituit rsscn-
tiam; «Ipote ciim in (^lirislo inancat csscntia divina pla-
nc discrrla et distincln nb rssrnlin humana , scd uniliir
ci hypostntice siTc prrsonnlitrr : nnm in eadem pcrsona
Vcrbi subsistit htimanilas icquc oc diTinilas. Simili modo
in Euchnristia Tidctur Christus, ciusque dcilas cl huma-
nitas absconditn prr sprcirs pnnis ct vini ; baj enim sunt
sprcirs, non panis, utpolc qiii iam desiit, srd rorporis
('hrisli. Uudr dc ca vcrc dixit S. Chrysost. hom. 60 ad
populum: Ecce eum (Cbrisluro) vides, ipsum (angis, ipsum
manducas.
Et JIASIS HOSTRS CO^^TRECTATBRIST.) E|i:Xayn(rav, id
646
Commentaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. I.
est, palparunt, uli faciunt caeci manu rem attrectanles, ^ Dominus et Deus noster gui in terris visus est, et inter ho»
scrulantes et iudagantes. S. Thomas enim post resurre
ctionem palpavit corpus Cbristi, eiusque cicatrices,iode-
que cx incredulo factus estfidelis, loan. 20. 27. Rursum
caeteri Apostoll die Domioica resurrecllonis videntur pal-
passe Clirislum, ut de eius resurrectiune dubii, de eadem
per tactum plagarum certi fierent, utque eas devote vene-
rarentur, iuxta eius iussum: Paipa^e, inquit, et videte.quia
spirilus carnem el ossa non habet, Luc. 24. 39. Ita S. Leo
Episl. 97. et S. August. serm. 147. et 160. de Temp. S.
Atlianas. orat. contra Arrian. Beda hic, Suarcz 3. part.
tom. 2. disput. 49. sect. 4. Maldon. in cap. 24. S. Lucte
V. 39. Canisius Ilbr. 4. de B. V^irg. cap. 2. Ilcct Euthy-
mius ccuseal solum Thomain tetigissc plagas Christi.De-
nique in mensa et conversalioue quotidiana, ac prieser-
lim aliunde venientes, vel abeuntes Aposloli Christum
amplesati suut, et contrectaverunl ex amorc, devotione
et reverentia, prxsertim ubi eum esse Deum aguoverunt.
Vnus enim, ait CEcum. erat et indistinctus , idem specta-
mines conversatus est pro nobis, ovis et pastor in nobis est,
guia nos invisibili baculo et lalutari virga intus reget , ut
etiamsi ambulemus in umbra mortis, non timeamus mala,
quia nobiscumDeus est, Emmanuel ille Dominus maiesta-
tis, el fitius ancillx, guorum alterum natura, alterum fa-
ctus esl. Idem crealor hominis el redemptor, Deus ex Deo,
homo pro homine; Fitius Dei arUe sxcula, filius homini$
pro sxculo; forma servi pro libertale servorum, et pauper
factus, ut pauperes sua egestate locupletet; quia ipse est
dives in omnes omnis boni, guiomnia in omnibus adimplet,
plenitudo diviniiatis, spes omnium finium terrx, et m ma-
ri longe, Deus salularis noster, medialor hominum el Dei,
homo Chriftus lesus, qui est in gloria Dei Patris super o-
mnes Deus benedictus in sxcula.
Hic ergo Deus, qui ollm in deitate tantum erat pater , Cbrlstui
per humanitatem assumptam factus est hominibus quagibomono'
mater, ideoque TraTpipr.Twp, id esl patri-mater , non '*n- pl,'|*'j^g_
lum ob quatuor modos et causas quas recensui Act. i7.ier, «ar?
Oitis et inspectabilis, perceptibilis ct imperceptibilis, tangi- u y. 24. et 29. sed etiam quia Deus quasi sponsus huma-Re«P-
hiliset inlangibilis, humane loquens et lamquam Deus mi
racnla operans.
Denique credibile est loannem peculiariter Chrislo de-
TOlum, familiarem et amicum, peculiari modo et aiTectu,
tum, ut ait Beda, in coena , cum supra Christi pectus re-
cubuit, tum alias eum contreclasse. Unde Clemens Ale-
xandr. hic; Fertur, ait, in tradilionibus , guoniam loan-
nes ipsum corpus quod erat extrinsecus tangens, manum
suam in profunda miserit , et duritiem carnis nullo modo
reluctatam esse , sed locum manui prxbuisse discipuli.
Quod cum grano salis accipe; videtur enira dicere Clemens
plagas Christi fuisse obduclas carne et nervis, ideoque
duras, scd per miraculum cessissc discipulis, ut videren-
tursibi eas apertas tangere. Certum enim est Ipsas pla-
gas aperlas, puta foraraina pedum, manuum et laleris
maosisse etmanere in corpore Christi, uti docent Ss. .\u-
gustin. Ambros. Cyrill. Cyprian. et alii, quos citat et se-
quitur Suarez 3. p. tom. 2. disp. 47. sect. 2.
Nota. loannes tot verbis inculcat et exaggerat Verbi iu-
carnationem et apparitionem in carne, tribus de causis.
Prima, ut contra Basilidem illo sdvo docentem Christum
assumpsisse carnem apparentem et phantasticam, non ve-
ram, ac proinde non vere esse cruciQxum, sed in imagi-
ne dumtaxat, doceret Christuin veram et realem carnera
assumpslsse,iQ eaque realitcr passura, realiter nos rede-
misse, et sanctificasse ; ita Epiphan. lijeresi 24.
Secunda, ut fideles in fide Incarnationis plene confir-
met, infidelibus vero eius fidem persuadeat, petito argu-
mento a tribus sensibus, qui fidelissimi et persplcacissimi
habentur: lales enim sunt visus, auditus et tactus. Asse-
veratergo se cum Apostolis Verbum incarnatum vidlsse
audisse, atleule perspexisse et contrcctasse. Sic Petrus
Christum resurrexisse probat testimonio oculari suo et A-
postolorum.dicens: Hunc Deus suscitavit tertia die, et de-
dit eum manifeslum fieri non omni populo , sed testibus
prxordinatis a Deo , nobis qui manducavimus et bibimus
nilatem matrem nostrara quasi sponsam.sibi perennl con-
iugio arctissirae copulavit, assumpsit et induit, idque re-
praesentatura est per matrimonium Adae cum Eva, de quo
dictutn est Gen.2.24. Et erunt duo m carne una. Per hu-
manitatem igitur nos nostramque naturamslbidespondit,
ut esset nobis mater, qui prius fuerat pater, itaque adeum
fidenter accederemus. Solent filli timentea patris severi-
tatem adire matrem, et per eam impetrare id quod vo-
lunt a patre: tenerior enim est amorinatrisinfilium.quaia
patris. Ila fideles et Ecclesiee per humanitatem Christi in-
vocant Deum, omniaque ab eo impetrant; unde Ecclesia
oranes collectas et orationesconcludit,dicendo:Pe/' Chri-
stum Dominum nostrum. Ad hxc humanitas Christi eet
quasi mater, quia sicut mater suum iofantem magno et
continuo dolore in utero gestat, format, parturit, lactat,
fasciat, baiulat, educat et in virum efTormat ; ita et Cbri»
stus quasi mater per 34. annos niagnis et continuis la-
(2 boribus et doloribus, prxsertim in cruce et morte nos con-
cepit, parturivit, aluit, pavit, eiTorraavit. Tertio, quia ia-
carnalio Filii Dei fuit opus tum suramae raentis el sapiea-
tiae, tum suramse bonitalis, quae attribuitur Spirituisan-
cto, sicut illa attribuitur Verbo; sapienlia autem, sive i-
dea ac booitas sese habent quasi mater respectu omnipo»
tenliae, quae est quasi pater; Deus enim Paler Verbo suo
quasi idea, mente et matrice concepit, formavit et produ-
xit omnia. Idem sua bonitate quasi matre viscera miseri-
cordiae in nos efTundit, praesertim per iocarnationem, de
qiia Zacharias Lucae 1. 78. Per viscera misericordix Dei
noslri, in quibus visilavit nos oriens ex allo. Hinc Deus
qnasi mater per Isalam cap. 49. 15. homines quasi fillos
blande ad se advocal,aIIicitque, dicens: Nuwquid ohlivi-
scipofest mulier infantem suum, ut non miscreatur filio w-
teri sui? et si illa oblita fuerit, ego tamen non obtiviscar
tui. Hinc et Christus veniens in carnem, ex matre sola
nasci voluit sine patre, ut instar Melchisedech esset aira-
1.
... . ■"'^'^^"""* s' oiojffiMi p. TMO, sicut in caelis est aur,Tiuo, quasi ex matre raaternita-
cum illo, Actoj;. 10. 40. Nam, ut ait Tertull. libr. de A- l^» tem assumpturus, materque nobis futurus. Unde Psalles
nim. cap. 17. Falsa utique testatio, si oculorum et aurium
et manuum .<iensiis natura mentitur.
Terlia, ut oslendat Verbi dlgnationem et Apostolorum
dignitatem. Verbum cnim digualum est e caelo in terram
descenderc, ac se limo, carni, inquam , nostrae ex limo
formatae, ac Deum homini arctlssimo eiusdem hyposta-
seo9 et personae vinculo sociare et nectere, ita ut orania
altributa Dei sint altribiUa hominis, et vice versa, ac pro-
inde peraltributa hominis deitatem eiusque altributa A-
postolis osti-ndit.
Hac de causa Verbum caro factum est, ut intactile fie-
ret tactile, ait Nazianz. orat. 38. indeque cognosclblle.
Dei enim, utpole spiritus, efngicm in menle nobis eflbr-
mare non possnmus: ut ergo eum coucipere, invocare,
imo cernere, alloqui et tangere posseraus, factus est ho-
mo. Unde S. Paulinus Epist. ad Florentium: Hic, ait,
de co ait: Gustateet videte, quoniam suavit est Dominus;
et: Miserationes eius super omnia opera eius. Quare ap-
posite Gentiles, ait Clemens llb. 5. Strom. Deum u.r-fiTtn-
ropx, quasi patrera matrem, vel ut exponit S. August. 7.
Civ. c. 9. progenitorem genitricemque simul vocaverunt.
Porro ulimmensilatem bcneficii incarnationis Verbl a-
liqua rationc concipiamus et pondereraus, S. loannes qiia-
tuor eius circumstantias expeudendas suggeril ct propo-
nit, nimirum quis, quld, cui, cur.
Prlmo, Qiiis est ille qiii carnem nostram induit, imoin incar.
assumpsit? Est Verbura, quod fuit ab initlo, est Verbum naiione
aelernum,est Deus omnipotens,creator caeli et lcrrae, Do-*^""!'*-
minus universorum, Rex regiim, et Dominus domlnan-Q^|, i
tium. Verbum ecce aeternum, pcr quod facta sunt omoia,
fit caro, fil homo. Et vocabitur nomen eius, alt Isaias. Em-
manuel, id est, nobiscura Deus, admirabilis, consiliarius,
CoiDmentaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. I.
6r>
II.
fiUiJ'
Deua, fortis, prlneeps pacis, pater futnri sscculi, tnagni J^divinam personam; imo S. Dionys. de di?in. nom. c. 4
consilii angetas; qiiSB giogula expendi Isaiae 9. v. 6. Hoc
C8t quod conit Ecclesia iu Pracfat. Naliv. Chrisli : Per in-
carnati Verbi mysterium.nova mentis nostrx oculis lux tux
claritatis infuisit . ut dum visibiliter Deum cognoscimus ,
per hunc in invisibilium amorem rapiamur. l'orro natu-
ra divina per inrornntioQem Bon cst mutala, nec passa ,
8cd sui simiiis inviolata et impassibilis pprmausit.
Praiclare S. Leo serm. 10. de Nalivit. Idem, ait, est in
forma Dei, qui formam suscepit scrvi. Idem csl incorpo-
reus manens. et corpus assument. Idem esl in sua virtule
inviolubilis. et in nostra infirmitate passibilis. Idcm est a
paterno non divisus Ihrono, et ab impiis crucifixus in li-
gno. Quocirca S. Cvrill. in cap. I. Evangcl. S. loannis,
Verbum bumanalum comparat carboni, vel ferro ignilo.
Sicut enim iRnis non consumit ferrum ignitum , sed u-
triusque subslantia illiTsa et iutegra permancl: sic nec
dcilas mutavit humanilntem, nec humanitas deilatem ,
Qux maior, ait, Dci communicatio cum crealura, quam
ea qiia Verbum caro factum est. excogituri potesl? Rur-
sum iunxit se Verbum homini, id est, prinnim ullimo:
in creatione enim homo fuit uliimo aDeocreatus: atquc
sic Deus quasi in circulo ad punctum uude coeperat Verbo
crcando omiiia, per incarnationcm rcdiit, borainem iun-
gendoVerbo: ita Cliclovfeus in Dnmasc. Iib.3. de fidec.l.
Terlio, Cui Verbuin factuni esl caro? homini peccalori III.
ct vilissimo instar vermiculi. Parvulus enim natus est no- C^ii'
bis, et Filius datus est nobis. Christus ergo non assumpsit
hominem proptcr se, quasi egeret aut deleclarelur lila
humanilale quam assumpsit, scd propter nos. Ullimutus
crgo lcrminus incarnalioois suinus nos. Ideocuim natus
esl in carne corporaliter, ut in anima nostra nasceretur
spiritualiter. Hinc canit Ecclesia in Symbolo Concil. Ni-
cjeni: Qui propter nos homines, et propter nostram salu-
tcm descendit de cxlis. S. Ansel. lib. 2. Cur Deus homo.
sed ulraque inlegra et illa;sa permancl. Id significatum c. 20. Quid, ait, misericordius intelligi valet , quam quod
esl per ignem in rubo, quem vidit Moses Exodi 3- 2. i- upeccatori veternis tormentis deputato, et unde se redime
gnis enim in rubo C9t Verbum in carne; sed sicut ignis
rubum non adiissit, sic Verbum hiimaiiitatem non laj.sit
VideTheodoreliim in tribus dialogis, primo, Immulabilis;
sccundo, Inconfusus; lcrtio, Impassibilis; iibi conlra Eu-
tychclcm cx Palribus pulchre cxplicat, quomodo Verbum
nianens immutabile, incoufusum et impassibile, factum
sit caro. Quocirca Damasc. orat. 1. de Nativ. Tanlus, ait,
Domine, luus in me fuit amor,ut nonper angclos.aul pcr
ullam alium crtaluram salutis mex negotium obieris , vc-
rum ut primam ficlioncm,sic etiam ipsam instauralionem
ipsewel efficiendam duxeris. Et S. August. scrm. 59. dc
V^crbis Dumini: Ad sanandum, ait, grandem .rgrolutn, de
scendit omnipolens mcdicus. humiliavit se usque ad mor-
talem carncm. tamquam usque ad leclum segrotanlis.
Secundo, Quid fit Deus in incarnatione? fit caro, id
est, hoiiio. Caro, ait S. August. tract. 2. in loannem, te
cxcaverat, caro le sanat. Camalis enim anima facla erat
consentiendo nffeclibus carnalibus, inde fuerat cordis ocu
rcl non habenti, Deus Paler dicit, Accipe Vnigenilum
vieum , et da pro te. Ipse Filius , tolle me et redime te ?
Celebratur Athcniensium dux Codrus, qui orto cum Spar-
tanis bello, cum respondissel oraculum illos posse vince-
re, quorum dux periissct, dcposita ducali trabea, vilem
militis vestein iniluit, itaque hostium castra adicns illic
iurgio eos in suam cxdem instigavit, ac inoriens sua mor-
te victoriom, vitam ot libertatem suis pepcrit. Sed quid
Codrus ad Christum? quid homo ad Deum, qui carueoi
induens nos sua morte ab SBlcrna morte et gehenna libe-
rovit, ac rcgni caelestis et a;lerna; gloria; hacredeselTecil?
Quarlo, Cur Verbum factum est homo ? ut homineni iu-
fcrno, morte, peccato, omnique miscria coriKiris el animx Cur
liberaret. Vcrbum enim nihil sibi acquisivit nisi e.xinani-
tionem, opprobria, pauperlatem, dolores, morlem et cru-
cem , ut pcr ea nobis benefacerel. J\alus cst Christus in
carne, ut nos nasceremur in spirilu, ait S. Greg. Nazian.
Nalus esl in temporc. ul lu nasccreris in xlernilale. ^alus
IV.
lis cxcatus. Verbum caro factum est.Medicus tibi fecit col- C est iti slabulo , ut tu nasccreris in cxlo. Audi S. August
lyrium, ut de carne vilia camis extingueret. Nam caro ho
iiiinis est prse csteris animalibus miscra, infirma, putida,
millc srumnis et morbissubiecta.et perconcupiscentiain
rorruplissima : hanc assumpsit Verbum, eo se inclinavit
illa niaiestas , ut Scraphinos, Chcrubinos et cxteros an-
geloriiin ordines pra>tericn9 desccnderct in iinam hanc
iniseriarum vallein, ct carncm , eamque sibi arctissimo
hypostolica! unionis vinculo copularet. Cogita si ovis dii-
ceretur od lanicnam , et homo quispiam eam amans et
miserans (iiti S. Franciscus cas pecunia redimebat ob a-
morem Chrisli, qui rcpraisenlatur Agno Dei) vellet pro
ea mori , imo miilari in ovem, ut ovem illam rcdimcret,
an non diccrctur hic eius in ovem csse insanus et extati-
ru9 omor? longc maior fuit amorChristi in nos, dum ex
Dco factus cst homo; infinitics cnim amplius Deus exce-
dit hoininein, qiiom liomo exccdot ovcm. Hoc orgo est
ilagnum pietatis (et divinaj dignationiscl philanlhropia)
serra. 9. de Nativit. Dominus nosler lesus Christus, qui in
xtemum cunctorum est creator, hodie nasccndo de matre,
faclus est nobis Salvalor. Natus est nobis hodie in lcmpo-
m volubilitate , ul nos perducat ad Palris xtcmilalem.
Faclus est Deus homo, ut homo fieret Dcus: ut pancm an-
gelorum manducaret homo. Dominus avgelorum hodie fa-
ctus est homo. Et Nazian. in dislichis: Palris Verbum es(
homo noster, ut huiusmodi mistione Deum hominibus mi-
sceat. Unus ulrinquc Dcus est. hactenus homo effcctus, ut
vie ex morlali Dcum cfflciat.
Qiiocirca Cleinens Alexand. Adliorlat. ad Gentcs ait
Christum sua incarnatione lerram in c.Tliiin niulos-se, nc
e\ hominibus ongolos, iiiio dcos fecissc; ideoque ipsum
pulchruin csse aurigam qiii rurrum sive bigani ndelium,
puta ludasoruin et Genliiiin, ogat in calum.dirigatque ad
beatam immorlalitalcm. Hoc est quod S. loanncs Evaa-
gcl. cap. 1. 12. ait: Dedit cis potestalem plios Dci ficri ,
sacramcntum, quod manifcslnlum est in carne. iustifira- [] his qui credunt in nomine cius, elc. El: Verbum caro fa-
tum in spirilu, apparuit angelis, prxdicatum csl gcnlibus,
credilum est in tnundo, assumptum cst in gloria, 1. Tim.
3. 10. Hoc cum Scraphinis ndmirari ct obslupescere dc-
bcnius, ac cum vidcmus parvuliiin in pra!scpio, cum slu-
porc diccre: llanc islc parvulus est Deiis meus, rcx ca;-
loruin, crcator univcrsi? Dcus, nit D.Thoin. opiisciilo 00.
communicut sc primo, omnibiis crcaturis per pra>scn-
tiain ; sccundo, et iiingis iiistis pcr gratinin; lcrlio, ct
inaxime cnrni iiuslrn} prr siihslantiam ; primo, nnluroli-
tcr; scciindo, siipcrnntiirnlitcr ; tcrtio, prrsonnlilcr , ait
(^aict. Porro A'crbum pcr hiimonitntcm siiain oiiines ho-
iiiines, et pcr eos totiim uiiivcrsum (liuiiis cniiii noxiis cl
vinculiiin cst homo, idco microcosmiis nppcllntiis) nd so
elevHvit, sibiquc univit, iil sit Deiis omiiin in omnibiis,
ait Damasccn. orat. dc Transfig. cl Caiet. in 3. p- q. 1.
art. 1. Incarnatio, iuquit, cst clcvatio totius univcrsi in
clutn cst, q. d. Ideo Vcrbum cnro f.ictum csl, ut homines
facerct filios Dci. Aiidi Origcn. hom. 3. in divcrsos haec
vcrba traclantem : Si filius Dei factus est homo. quid mi-
rutn si homo credens in Filium Dci. filius Dei futurus sit ?
Ad hoc siquidcm Vcrbum in camcm desccndit, ul in ipsuin
caro, id csl hotno. credens in Verbum ascendat, ut per na-
turalcm Filiutn unigcnitum, mulli filii cfficiantur adopli-
vi ; non projttcr seipsuin Verbuin caro factum est, scd pro-
pter nos, qui non tiisi j>er Verbi carnem potuissemus in Dti
filios Iransmulari. Solus descendil, ut cum inullis asccn-
derct. De hominibus facil deos, qui de Dco fecit hominem.
Ft habitavit in nobis, id cst nalurnm nostrain possedil, ut
su.r nalur.r pdrticipcs faccrct iios. S. Leo scr. 0. de Nativ.
Idco, oit, Clirislus filius hominis faclus esl, ut nos filii Dci
essc possimus. Vide S. Anscliniim lib. Cur Deus homo.
Vidc crgo immcusilatem buiua bcucGcii. Dcus hic non
m
Coramentaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. I.
pluit e ca?1o nianna, sed totum cselum quasi disrumpens, ^ essc non potuimus, hiuc nobis quotannis pcr commeroo
omnes deitatis suae thesauros et viscera misericordiae suaj,
irao tolum se, quantus quantus est, cum omnibus suis do-
nis et gratiisin terrameirudit.Hoc est quod optabat Isaias
cap. 45. 8. Rorale cseli desuper, et nubes pluanl iuslum,
aperiatur terra et germinet Salvalorem. Audi S. Augusti-
num serm. 27. vei alio computu 23. de Temp. Laudem
Domini, \n([yni, loquetur os meum. Eius Domini per quem
facla sunt omnia, et qui factus est inier omnia. Qui est pa-
tris revelator, matris crealor. Filius Dei de patre sine ma-
tre, filius hominis de matre sine patre. Magnus dies ange-
lorum , parvus in die hominum; Verbum Dei ante omnia
tempora, Verbum caro opportuno temporc. Conditor solis,
conditus sub sole. Cuncta ssecula ordinans de sinu patris,
hodiernuni diem eonsecrans de utero matris. Ibi manens ,
hinc procedens. Effector cseii et terrx, sub cxlo exortus in
terra. Inc/fabiliter sapiens, sapienter infans. Mundum im-
plens, in prsesepio iacens ; sidera regens , ubera lambcns.
Ita magnus in forma Dei, brevis in forma servi, ut nec ista
brevitale magnitudo illa minueretur , nec illa magnitudi-
ne ista brevitas premeretur.Neque enim quando membra hti-
mana suscepil, opera divina deseruit, nec altingere a fine
usque ad finem fortiter, et disponere omnia suaviter desti-
tit, quando infirmilale carnis indutus virginali utero rece-
ptus est, non inclusus; ut nec angelis subtraheretur sapien-
tise cibus, et nos gustaremus quam suavis est Dominus.
Audi et S. Gregor. Nazianz. iubilantem orat. 38. Chri-
stus gignitur, glorificate; Christus e cxlis, obviam prodi-
te. Christus in terra, subvehimini, cantale Domino omnis
ierra. Atque ut hmc duo in unum contraham, Ixtentur cx-
li et exultet terra, propter cselestem, acpostea terrestrem.
Christus in carne: tremore etgaudio exultate ;tremore pro-
pter peccatum, gaudio propter spem. Christusex Virgine;
mulieres virginitatem colite, ut Christi matres silis. Quis
eum qui a principio est non adorat? Quis eum quipostre'
mus est non laudat ac celebrat ? Et mox : Omnes gentes
plaudile manibus, quoniam parvulus nalus est nobis, fi'
ralionem fit praesens, ut easdem gratias impertiat.Quisque
ergo suas iiecessitatesChristo nato proponat,carnis infir-
mitales, ac praeserlim Titiura et tentalioiiem, quae maxi-
me eum premit, dicatque confidenter cum S. Catharina
Senensi: Domine, habeo teprsesentem, meuses, non dimit-
iam te donec hanc tentationem sustuleris, hanc virtutem
vel gratiam dederis, donec totum cor meum possederis, et
iuo amore imbueris. Ideo enim Verbum caro facturn est,
ut carnis cerumnas et infirmitatcs curarel vi Vcrbi, uti cu-
ravit omnes in ea carne quam assumpsit. Rogandus est ut
idcm faciat in carne nostra, ut in ea habitans eam sanet,
sanctificet, et quasi in spiritum trausmutct; cum nova
nativitate det novam vitam, ut vivamus angelice, cum au-
gelo caelesli. Ila S. Hieron. cum S. Paula migravit in Be-
thlehem, ut ibi iugiter mentis oculis intuerenlurChristum
nascentem.Ita S. Franciscus sub mortem Graecii solemni-
ter celebravil Christi nataiem cum bove ct asino, ac prae-
„ dicatis non aiiud dicebat quam , Amemus parvulum no-
o strum, parvulum deBelhlehem. Sic el S. Bernardus in hoc
mysterio se superat, totusque melieus est et divinus.Chri-
slus se totuni libi, tu tc totum da Christo ; Christus tibi
uatus est, Verbum tibi incaruatum est, Deus tibi huma-
natus est; tu vicissim nascere Christo, Verbo te insere,
Deo le desponde, imo trade et redde.
Denique exclamat S. Bernard. vel quisquis estauctor,
serm. in Coeua Domini, qui habetur sub finein operum eiu5
pag. 391. O stupendaDeimiseratio I Verbumcarnem, Deus
cinerem, figulus lutum,vita morticinum induit, ut iumen-
ia manducarentpanemangelorum.Hominesiumenta erant.
Et inferius: Eapropter cibus cxtestis mulavit se in pabu-
lum pecoris, homine mulato in pecus ; panis enim angelo-
rum facius esi fcenum; unicus Patris filius hominis, o-
mnis enim caro fcenum, Isaiae 40. Comedunt igitur ange-
li Verbum de Deo natum; comedunt homines Verbumfce'
num factum. Pane suo vivunt angeli in cselis, et beati sunt:
fceno suo vivunt homines in terris, et sancti sunt. Fcenum
tius datus est nobis, cuius principatus super humerum e- f quippe istucl de prato virginalis uteri coUectum, factum
ius fcum cruce elenim extolliturj ac vocalur nomen eius
tnagni consilii, hoc est paterni, angelus. Clamet loannes :
Parate viatn Domini; ego quoque diei huius viam ac poten-
tiam clamabo. Carnis expers incarnatur ; Verbtim crasse-
scit; invisibilis cernitur; iniactibilis tangilur; tempore va-
cans initium sumit; Deifilius, hominis filius efficitur, /e-
sus Christus heri et hodie, idem et in ssecula. Et S. Ber-
nard. scrm. 1. de Epiphan. Quid tantopere declaret eius
misericordiam, quam quod ipsam suscepit iniseriam? Quid
ita piclate plenum, quam quod Dei Verbum, propter nos
factum est fcenum ? Quanto enim minorem se fecit in hu-
manilale, ianto maiorem se exhibuit in bonilate: et quan-
io pro me vilior, tanto mihi charior. Idem serm. 46. in
Cant. 0 suavitatem, o grcdiam, o amoris vim I summus o-
mnium, imus factus est omnium. Quis hoc feeit? Amor
dignitatis ncscius, dignatione dives, affectu potens, suasu
efjicax. Quid violenlius ? Triumphat de Deo amor, ut scias
amoris fuisse, quod plenitudo effusa est, quod altiiudo a-
quata est, quod singularilas associata est.
Quare ut hoc manna immensum e caelo depluens exci-
piamus, pandamus totum cor, ampliemus eius sinum pcr
iminensum eius desiderium, ut totam eius copiam , gra-
tiam et suavitatera capiamus et sapiamus. Imitemur Pa-
tres in limbo, qui per tria et quatuor annorum millia se-
dentes in tenebris et umbra mortis, illud avidissime et si-
tientissiiiiis animis desiderabant, clamantes: Uiinam dis-
rumperes csclos, et descenderes, Isaiae 64. 1. Imitemur B.
Virginem.quae concepto Verbo anhelabat ad eius partum,
tola avulsa a mundo, et tota Christo unita, in eumque
iransformala, ul deitas in utero latens per corpus Virgi-
nis, iu omnibus eius partibus et motibus resplenderet.
Alque idclrco Christus iussit hanc suam nativitatem quo-
tannis solemniter recoli et celebrari, ut nobis id praestet,
quod olim praeslilit Pastoribus, Magis, Annae, Simeoni,
losoph, duiii realiler natus est; quia enim tunc praesentea
est refectio iumentorum; Vcrbum ut fosnum fierei.latuit in
Virgine, sol in sidere, artifex in opere.
ET MANUS NOSTRiB CONTRECTAVERUNT DB VeBBO. )
Hoc est, Verbum ipsum quod contrectavimus, aeque ac
vidimus et audiviinus. Est hebraismus, dicit lamen de
Verbo, non Verbum, quia Apostoli non ipsuminet Verbura
in se, utpote divinum et spirilale, sed eius veslem, puta
humanitatem, contrectaruut. Ergo uon Verbum, sed a-
liquid de Verbo, puta adiacentem Verbo carnem quasi
veslem contrectarunt. Rursum quod contrectavimus, id
est, quod contrectando invenimus et deprehendimus, dt
Ferio (est raetalepsisjscilicetVerbum vere carnem huma-
nam, non autem phantasina vel speclrum inane carnis
assumpsisse. Quam felices Apostoli qui Verbum incarna-
tum videre, audire, tangere meruerunt! Beati oculi qui
videni quse vos videtis. Dico enim vobis quod mulii Pro-
phetx et reges voluerunt videre, quse vos videiis, ei non vi-
p. derunt; ei audire quse auditis, et non audierunt, ait Chri-
•-' stus LucEB 10. 23.
Porro Didymus haec omnia refert ad mysterium resur-
rectionis Christi, q. d. Vidimus, audivimus, contrectavi-
musChristum, postquam resurrexit. Credite ergo eum
resurrexisse, hoc enim resurrectionis mysterium orbi erat
novum et paradoxum; ideoque illud ipsum S. Petrus et
Paulus in Actis Apost. et Epistolis suis assidue confirmant
et inculcant. Glossa restringit ad trausfigurationem Chri-
sti , tunc enira vidit loannes gloriam Christi, et audivit
voccm Patris, Eic est filius meus. Verura raelius alii re-
ferunt ad totam Verbi incarnati oeconomia.
De verbo vit^.) Syrus, Verbum vitse. Sic loel ait:
Effundam de spiritu meo, id est, spiritum meum, Actor.
2. 17. Dabilur ei de auro (id est,aurum) Arabix,et ado-
rabunt de ipso (id est,ipsura) Psal.71. 15. Graece Tcpi tou
Jioyou, id est, de illo Verbo , scilicet eximio, increato, ae-
terno et divino, puta de Filio Dei, ut fatebantur ipsi etian)
CommeDtaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. I.
649
Arriani conTJcti ex co , quod Verbnm hoc in Evangciio ^ scnsus el sapknlix induUor etl , ted guia el omnium cau-
cap. 1. paulo posl V. i%- vocet Unigenilum Dei, ac pas- sas in se uniformiler anie complexusesl, el quia per omnia
siin alibi Script. illud appcllct Filium Dci; licct enim S. perfjil penetrans usque ad omnium fincm , Saptenl. 8. et
Basil. pulct eliam Spiritura sanclura dici posse Verbum, super hac ctiarn. quia supcr simplicitatcm omnem divina
taraen id improprie diccretur, ail D. Thom. Vcrbum, in- expandilur raiio, eslque ab omnibus. super omnia supre
tellif^o non oris, sed mcnlis: ila S. August. Chrysost. et
alii in cap. 1. Kvangclii S. loannis.
Filiuivo- Quoercs primo, cur S. loannes Filiura Dei non vocat Fi-
catur lium, scd Vcrbum? Rcspondeo primo, quia in suo Evan-
VerbuD), ggjjj g^ Epislolaj principioalludil ad principiura Mosis,
Caiua quo Dcus vcrbo crcavit ca;lum, terrara, oraniaque quae iis
J. conlincntur, Gcucs. i. 2.
Jl. Secundo, quia, ut docet S. Chrys. in Evang. S, loan,
cap. 1. \'crbura hoc quod est in sinu Patris omiiem ha-
bct snpiciiliam, ae carnc veslitura eaindcra nobis cnarra-
vil: illain aulcin snpienliam tam Evanfjelio quani Episto-
la hac enarrarc slatuit S. loauncs. Uiide etiara S. loan-
nes mafjis vcrbis et doctrina; Chrisli enarrandse insistit,
cura alii frcs Evangclislaj magis rebus et gcslis Chrisl'
11.
mx subslantix ratione, absoluta. Denique ralio esse po-
tesl in eo qui actu non inlelligit, ul in dormiente ; verbum
aulcm esl eius qui actu intclligil, qualis esl Deus.
Secundo, lo-/',; verli polcst o/j«s; esteniin Verbum Pa-
tris opus ci commensura, coaevum et adxquatura, iuxlaA^^o;,
illud Sapienl. 7. 25. Vapor est virtulis Dei , ct evmnalio''^ e>i,
quicdam est claritatis omnipolaitis Dct sincera. "P"*'
Tertio, ).t(/o: verli polesl virlus. Verbura enira est vir- jn.
tus, potenlia, brachium, etdcilera Palris, qua crcavit el Aoyo;,
fecil omoia : nam Verbum, qua Deus, cst virtus crcaudi; iJ e»i,
qua hoino, esl virtus rediinendi cl salvandi oinncs, iuxla >"■""•
illud Pauli 1. Cor. 1. v. 23. Pios autem prsedicamus Chn-
slum crucifixum, ludxis quidem scandalum. (ientibus au-
(em siultiliam , ipsis autcm vocalis ludxis alque Grxci.i
nsislaut. Christum ergo vocat Verbuin , quia Verbi hu- D Christum Dei virlutem el Dei sapienliam.El: Verbo Domihi
III.
IV.
ius vcrba nobis rccensere intendit
Terlio, ne si Filiura dixisscl, eum corporcum et passi-
biicra quis imaginarclur ; talcs enim siint fllii quos novi-
inus iti tcrra : ita S. Cyrill. in cap. 1. Evang. S. loaonis.
^'ox ergo Verbum signiflcat generationcm Filii non csse
Iiumanain, scd spiritualcra, raentalein et divinaiii, idco-
quc purara, iategram et incorriiplibilem, scilicct eum ge-
nerari a mcnte divina ut verbuin inenlis.
Quarto, qiiia Verbura in diviuis significal filiiim. Vcr-
bum ciiim signiflcat conccptioncm menlalem Dei Palris,
que csl ipsa gcncralio Filii, qui quasi vcrbum rcpraiscn-
lal et m.tnifestat sapicnliain , ct voluntalcm Palris. Et
ha-c cst caiisa cur Filius sit incarnatus, non Palcr, aut
Spiritus sanctus, quia scilicct incarnatio idcirco facla est,
ut per eain Deus se manifestarct honiinibus: Vcrbi au-
tem est rein mauifcstnin facere. Hursus sicul Vorbum a
Patre genitum est spiritu,ila dccuit idcm gigni a in.ttrc in
cxli (irmati sunt, et spiritu oris eius omnis virtus eorum.
P3.32.6. Et: Vorlans omnia verbo virtutis sux. Hebr. 1 . 3.
Qiiarlo, loyo; vcrti potest furma; Vcrbuni enim cst Pa- ly.
tris foinia, pulchriludo, candor lucis xlemx, ct specutum jVovof
sine tnacula Dci maiestaiis, el imugo bonitatis illius, Sa- id <.st ,
pient, 7. 26. splcndor ( Gra:ce 'xr.T.rf^TJ.a, id cst, refulgen-^'^'^^-
tia, resplcodcnlia) glorix et figura substanlixeius. Hebr.
1. V. 3. His adde a niagno Dionysio Areopagila duasdi-
vinas personas, Filiuin ct Spiritum sanclum produclas di-
ci veluti inflnita quxdain gcrmina, veluti fragrautissimos
qtiosdam florcs , vcUili luinina qu.^odam spleudidissima;
clcniin iu lib. dc Divin. nom. cap. 2. in fioe piima; parlis
Iktc scribit: Quod primordialis et fontana sil deitas Pa-
ter, Filius vero el Spiritus sanctus fecundx deiUitis fsi
fus est dicerej germina plantata divinitus, et vcluti flores,
ac supcrsubslanliulia lumim, a Scripturis sanclis accepi-
mus. QuoJiam vcro modo islasint, ncque cloqui, nrque in-
carne. S. loannes crgo nos quasi nianu diicit ad Vcibuin, (^ telligere possumus. Hinc cl S. Augusl. lib. G. dc Trinit
Filius
dicllur
lo70{ ,
ideii.r:
tio.
ac pcr illud ad Dciim, ut cuin eo secum iugitcr coininora
ri, colloqui ct dissuaviari nos doccat. In loanne ciiim ct
similibus verura csl illud Sencca; Ep. -il. Qucmadmodum
solis radii contingunl quidem terram, sed ibi sunt unde
mittuntur; sic animus magnus etacer, et in hoc demissus
utpropriusdivinanossemus,conversaturquidemnobiscum,
scd hxret origini sux. Illinc pendet, illud speclal ac niti-
iur. El ut ait S. Ambros. Vcrbo innubil xterno. Nara, ut
inquil S. August. scrin. 38. dc Vcrbis Evaiig. secundum
loanncni: llomo fit beatus contingfndo illud quod semper
beatum tnanet, el est illud ipsa bealitudo perpctua ; et un-
de fit hotno vivus , vita perpctua ; undc fil homo sapiens ,
sapientiaperfccta; unde hotno fil illutninatus, lumen scm-
pilernum est.
Quaeres aecundo,curFiliusdicatur ^oyo;, sive Verbum?
Resp. Primo, X070; verti polcst ratio, quia sicut ratio no-
bia intiina est, ila et Palri intinius est Filius: ita Nazianz.
orat. 4. dc Theolog. Secundo, sicut ratio vcl notilia pro
cap. 10. Quidutn ( is esl S. Hilar. libr. de Synodis, uon
longo a principio) ait, cum vellel clarissime singularum
in Trinitale persotiarum insinuare propria ; /Elernitasest,
inquit, in Patre, species in imaginc [ in Filio), tisus in mu-
nerc, puta in Spirilu sanclo, qui csl di)nuin et munus I'a-
Iris ct Filii. Idcm S. August. scr. 38. de Verbis Evang.
secunduin loannein : /\'o» cnim verbum, inqtiit, proficil ,
aut crescil accedenle cognitorc, scd integrum manel. si per-
manseris; intcgrutn, si recesseris, intcgrum cum redichs,
mancnsin sc ct innovans oinnia : ergo est forma omnium re-
rum.forma infabricata,sinc tempore.ct sinespatiis locorum.
Quinlo, «70; verli polest definitio. quia quasi rerum V.
omniuin dcnnitio Patris naturam oranesque rts definite et Asyo;,
plenccxprimit. Undc S. Grcg. Nazianz.oral. i.dcThcol. id cst.
Eodcm modo, ail, iilius se habet ad Patrem.quo dffinilio''''*"^'^'''
cum definito; nam hoc quoque Irp; dicilur. Qui cnim Fi-
lium vidct, videt et Patrem, loan. 1 i. ac brevis facilisque
paternx naturx dcclaratio cst Filius ; sic ct Eulhyra. in c.
ccdil a racntc, ita Vcrbum sive Filius procedit a Palre: I' 1. Evaiig. S. loann. Rursuin /070; vcrli polcst coinpulus.
Jta Origcn.S. Chrysost. Thcophyl. Euihyra. in cap. 1. E-
vang. S. loanuis, Na/ianz. orat. -i.dc Theolog. S. Basil.
iu illud, In principio erat Vcrbum. Terlio, qiiod a nobis
ouferal oinnc qiiod rationi rcpugnat, itoquc nus faciat ra-
tioni obscqucutcs, ait Origcn. lib. 1. in luaun. cap. 1. ct
ibidcin Kupert. rcr6um.ini|uit, Dci perpetua ralio esl, sa-
pientia scmpitcrna. ctc. Cur twn ipsa ratioscmpilcrna Vcr-
bum dicatur, utxdc nobis incst rationalilasf' Et Eusob. 5.
Dcmonstr. cap.5. Vcrbum. a\i,carutn otnnium rerum qu:e
factx sunt rutioncs iti se fert , quare ct Sapienlia rt Vcr-
buin Dci appcllatur. Vcrum rntio non iln cxprimit pro-
ccssioncin a Palrc, sicut cxprimil vorbuin , uti notat S.
August. q. 63. inlcr 8,'l. Addc, rnliunis noinen csse cssen-
tialc, uon notionalc ct pcrsoualc, idcoquc conimunc SS.
Trinitali. Audi S. Dionya. de Divin. noin. cap. 7. Deus,
inquit,(/ici7ur ratio in S. Litteris, non modo quia rationis,
VOL. X.
calculus. supputatio. Vcrbum cnim cst calculus cl com-
pulus omniiim angclorum, Sancloruin, iino crealurarum
lotius univcrsi.
Scxto, '>v/o; verti pntest causa ; quia Verbum csl causa VI.
pcr quam singula facta siiut, ct siibsistunt : iln S. Uier. ^^»V'>'»
Kp. ad Paulinuni. Philoslratiis in Hcroicis: Troianis, in-^jyj'
quil, llcctor manus, .Encas mcns fuit, nl Vorbiim crcatu-
ris Inm manus.quam mcnsfuil; tain causacnicicns.quam
idca coiiripicns.
Scpliino, uliqui )oyo; vcrlunlsfrmo promi.<sus. si»c quem vil.
voccs ct scrmoncs Prophctaruin proraiscrunt vcnlurum Aoys;,
orbis Salvalorcin: ita Ucza, qiicm rcctc rcritat noslcr Sal- J rn ,
incr. tom. 2. Irnct. \. Nain anlc Prnphclas, eoruiiiqtic o-'"''^"''-
raculn ab a.Hcriio \'erbura crat \'crbuin , cratqiic apud
Dcuin, ul ait S. loanncs. Ucipsa ergo Bcza negal ^1570»,
nque ac Alogiani, lcsle EpipliaD. Iiaercsi 51. etOnluria-
CoO
Commentariu in I. Epistolam S. loannis. Cap. I.
1ores I\Iag;dcburg. cenlur. 1. libr. 1. cap. 4. qui negont A ct S. Epiplian. bseres. 71. F//iMS, ait, Verbumnominatur
>oycv dlci respeotu Polris, quasi ab eo genilus sit per co
gnilionem. Hi ergo sunt hostes Verbi el Filii Dei, ideo
que semialhei.
VIII. Oclavo et oplime, ^oyov cura Noslro et Patribus pene
Ac/oc, oninibus Tcrtas, verhxm, utique non oris et vocis.sed cor-
"' <■»'. dis et mcntis. Sicul euim nos dura cogitamus vel intelli-
vcibum. jrj^us quidpiarii , forinamus nobis conceptum rei cogita-
tae vcl inlellcclae, qui dicitur verbum meutis; ita Patcr se-
ternus intelligcndo et coinprehendendo suam essentiarn,
et ornnia qiiae in ea sunt, fbrmavit et produxit hoc Ver-
biim oeleruum sibi adeequatum et sirailiimura ; quo fit ut
Verbum hoc sit Deus, Deique Filius a Patre genitiis. Di-
xi, omnia qux in ea siint, quia in esseutia Patris est vir-
tus spirandi Spirilum sanctum, et omnipotentia produ-
cendi omues creaturas possibiles, quare ex cognitione Spi-
ritus sancti et crenturarum possibilium pariter ac essen-
tioedivinx producituret procedit Verbum.uti docet Franc.
Suarez l. 9. de Deo Irino et uno, c. 4. 5. et 6. et alii
5.
guia interpres est volmtalis Dei. Et S. Augustin. lib. de
Fide et Symbol. cap. 3. Verbum, ait, Patris diclum est ,
quia per ipsum innolescit Pater. Sicut ergo verbis nostris
id aginius ut noster animus innolescat audienti, sic illa sa-
pientia quam genuit Pater, quoniam per ipsam innotescit
animus secretissimus Patris, Vcrbum eius convenienlissi-
me nuncupatur. Verum S. loann. tain hic, quara in E-
vang. Chrislura vocat Verbuni ralione divinitatis, non hu-
manitatis. Quinto, ticet aliqui apud S. Augustin. lib. de
Princip. Dialect. cap. 6. verbum derivcnt a verberando,
quod verberato lingua intra palatum aere, omne verbura
proferatur; meliiis tanien ipse S. Aiigust. lib. 15. de Tri-
nit. cap. 11. ex Varrone, Servio el aliis, verbura deducit
a vero et veritate, quod verura verbo concipiainus et lo-
quaraur. Verbura ergo, uti et verum, raenti est intiraura ; verbum
sermo vero iunuit potius aliquid foras iactatum. dicitur-"'"^""''
que a sero; seritur enim sermo inter plures et saepe fal-?uJa.'
sus. Nam, ut ait Servius: Sermo est consertio orationis.
Verbum
(luplex:
esseniia-
le.
Ubi nota. Verbum Dei est duplex: unum essenliale , U ct confabulatio duorum vel plurium. Melius ergo Filius
qiiod est ipsa intellectio Patris, quam cum essenlia, in- Dei vocatur Verbum qiiara sermo.
F.l notio
nale.
tellectu et voluntatc cominunicat Filio el Spiritui sancto.
Et hoe videntur intellexisse Trisraegistus , Plato et Phi-
losophi (de quibus mox.) Simililer Arriani Verbura in-
ternuni essentialc, id est intellectionera Palris et Filii el
Spiritus sancti ponebant in uno Deo ipsi coaeternam; sed
addebantDeum cocpisseessePatrem in lempore,cum Ver-
bum notionale a se distinctum produxit , quasi primam
creaturam, et per eam cseteras. Allerura Verbum est no-
tionalc, sive personale, quod est Verbum a Patre produ-
ctum et genitum, ideoque ipsum est persona subsislens,
piita Filius Dei Patris. De notionali agit S. loan. tam hic,
quam in Evangel. Vere Cyrillus lib. 7. Thesauri cap. 1.
Nomen Fe/&j, inquit, elegit (S. loannes) quia est maxime
propritim et significativum divinilatis, et processionis pro'
prix secundx personse. tJnde Apoc. 19. dicilur : Et nomen
eius erat Verbum Dei. S. August. vero lib. 15. de Trinit.
cap. 14. Verbura essentiale a notionali distinguens, sic r re constituta. Haec Basilius.
Donique Verbi huius dignitatem et attributa describens similia
S. Hasil. lib. 2. contra Eunora. processionis huius admi-Verbo.
raudae alia similia iis verbis proponit: Oportet (inquit) rfi-
gnam de Deo generationem intelligere impassibilem , im-
perceptibilem, indivisibilem, sine tempore, instar resplen-
dentis a luce radii. Inlelligere autem imagincm invisibilis
Dei, nec secundum arlificiosas has imagines ad exemplar
poslea elaboratam ; sed existentem et consubsistenlem cum
pirototypo, qui ipsi substantiam dedit, itemque cum arche-
ti/po existentem; nec imitatione figuratam, sed tamquam
s/gillo aliquo tota Patris natura tilio impressa. Aut si vis
qualis arlium sit constitutio tota ex docentibus in discipU'
los immissa ; cum nihil desit docentibus, et perfectio adsit
iis qui didicerunt; vel id quidem non ita congruum ad si-
mililudinem, propter temporis spatium ; illud commodius,
qualis est intellectionis natura, motibus mentis sine tempo-
Filiuspo
tiu3 esi
Vcrbum
'liiaiii
seimo.
J.
2.
3.
4.
ait : ISovit omnia Paier in seipso , novil in Filio; sed in
scipso tamquam seipsum, "puta essentialiter;m Filio tam-
quam Verbumsuum, puta notionaliter.
Adverte , ),o'/o; idem est quod verbum , sermo , oratio.
Unde Tertull. S. Cyprian. S. Ambros. Hieron. et alii ve-
teres saepe Filium vocant sermonem. Renovavit idipsuin
hoc aevo Erasmus; unde pro , In principio erat Verbum,
vertit, ln principio eratsermo, ob quara novationem a
Theologis vapulavit. Erasmum secutus est etdefenditCal-
vinus iu cap. 1. Evangel. S. loann. Miror, ait, quidLa-
tinos moverit, nt tov ),o7ov transferrent Verbum. Sic enim
vertendum polius fuissetro pr,ii<x. Verum ul demus aliquid
probabile secutos esse , negari tamen non potest , quin ser-
mo melius conveniat ; unde apparet quatn barbaram tij-
7-annidem exercuerint Theologastri, qui Erasmiim turbu-
lente adeo vexarunt, ob mutatam in melius unam vocem.
Erras, Novator, cum errantem et novantera sequeris.
Quod enim hoc loco melius conveniat Verbum quam
TertuIIianus his etiam utitur collationibus in libro ad-
versus Praxeam cap. 8. Protulit Deus sermonem , id est
verbum, sicut radix fruticem , et fons fluvium , et sol ra-
dium ; nec fruiex a radice, nec fluvius a fonte, nec radius
a sole discernitur, sicut nec a Deo sermo, elc.
Divinius S. Gregor. Thaumaturgus, Verbum hoc jeque
ac Patrem et Spiritura sanctura depingit in Syrabolo, quod
ei caelitus traditum est a nostro S. loanne, iussu B. Vir-
giois, uti scribitGregor. Nyssenus in Vita Thauiuaturgi.
Symbolum hoc toto Orienie celeberrimum ita se habet:
Vnus est Deus Pater Verbi viventis, sapientix subsislentis.
et potentix et figurx xternx : perfectus perfecli genitor ,
Paler filii vnigeniti. Unus Dominus solus ex solo, Deus
de Deo, figura et imago deitalis, verbum efficax, sapientia
constitutionis rerum universarum comprehensiva, et poten-
tia totius creaturx e/fectrix, filius verus veri Patris, visum
e/fugiens visum effugientis , et corruptioni non obnoxius
non obnoxii corruptioni , et morli non obnoxius morli non
sermo , liquet Primo, ex eo, quod verbum siraplicius sit D obnoxii, et xternus xterni. Unus Spiritus sanctus ex Deo
sermone;serraoenimest compositum quidex verbis: sim-
plicissimus autem est Dei filius. Secundo, quia verbum
generalius est sermone; omnis enim sermo est verbura ,
at non omne verbuin est sermo. Tertio, quia conceptus
menlis semper verbum mentis, niinquam serrao dicitur.
Filius autem est conceptus mentis diviuae et paternae.Quar-
to, sicut mens gignit verbura raentis, hocque fit vocale
dum in os et lingiiam carneam deducitur, et quasi ex ore
nascitur; ila Pater genuit Verbum raentale, quod factum
est vocale per iucarnationem, duin induens carnem , os
et vocern hominis , per earn locutuin annunciavit nobis
volunlatem Patris. Et huc subinde alludit Scriplur. dura
Christum, qua homo est, vocat Verbum, eo quod qua ho-
nio fiierit legatus, nunlius et interpres voluntatis Dei a-
pud homines, ut patet 1. loannis 5. 7. Apocal. 19. 13.
ita S. Chrysost. etTheophyl. iu cap. 1. Evang. S. loan.
ortum et existentiam habens, quique per Filium apparuit,
videlicet hominibus , imago filii perfecti, perfecta vita vi-
ventium , causa , fons , sanctus , sanctilas sanctificationis
suppeditatrix, per quem manifestatur Deus, Pater qui est
super omnia et in otnnibus. Et Deus filius quiper omnia
permanat. Trinitas perfecta , qux gloria atque xternitate
et regno non dividitur, neque abalienatur.
Porro idem per umbram viderunt Gentiles, idquedidi-GeDtiles
cerunt vel ex libris Mosis et Hebraeorum. Unde Plato vo-cordo-
catur Moses Alticus ab Eusebio lib. 3. de Praepar. c. 7. \"^^^^
et Thedor. lib. 2. de Cur. Graec. afFect. Oceanus Theolo-
gix, a quo fluvii omnes et maria dcrivantur ; illinc enim
Anaxagoras, Pythagoras, et Plato parva quxdam verila-
tis lumina desxmpserunt.\t\ ex SibyIIis,veI lumine natu-
rae, vel instinctu divino. Audi Laclant. lib. 4. de Sapientia
cap. 9, Hunc, ait, semonem, id est, Verbum divinura, nc
Commentaria in I. Epislolam S. Icannis. Cap. I.
631
Philosophi quidem ignorarunt. Siquidem Zenon naturx ^ ipsum facta sunl, et sine ipso facium est nihil. loan. l.Hiac
disposilorem, atque opificem univenitatis ioyov prxdicat,
quem el falum, el necessitalem rerura, et Deum , et ani-
mum lovis nuncupal. Nam Trisniegislus, qui verilatein
l»enc universam nescio quoraodo investigavit , virtutem
inaiestatcmque Verbi ssepe descripsit. Id cnim de Mercu-
rio Trismegiflto lestatur S. August. lib. de Quinque hae-
resib. cap. 3. Idem Mercurius in Pimandro: Mcns ( in-
qail) Deus. utriusque sexus foecunditate plenissimus, vita
et lux, cum verbo suo menlcm allcram opificem peperii.
qui quidem Deus, ignis. alque spiritus numen. Acccdit hia
vol^ala illa eiusdem senlentia : .Vonas genuil monadem,
ct in se suum refiexit ardorcm ; hoc cst, unus Deus genuit
nnicum filiuin, et in se amorem reflectens, produxit 6pi-
ritum sanctum. lllud quoque in Pimandro: Mens Dcus
tuus, menlis vero germen luccns Dei (itius. Sirailiter Theo-
dor. lib. 2. de Principiis: Plotinus (inquit) ac i^umenius
explicantes Platonis mentem, tria aiunt posita esse a Pla-
Tiraaeus Platonicus Dcum Deique Verbum vocat i
oa/jiwov, mundum exemplarem ; quia Vcrbum cst mundus
increatus et immensus, qui est idea et exemplar roundi
creati. Est ergo Verbum maximus rauudus sapientiae.san-
ctitatis, intelligentia:, vitje, ralioiiura , formarum; n.im,
ut ait Plato: Omnia quolquot sunt animalia intelligibilia.
iUe tn se complexus serval et conlinct ; non secusac mun-
dus nos et omnia creala, quxcumque cernuntur suo ambi-
tu cmgit. Sexlo, sicut nostrum verbuni mcntale fit voca-
le dum loquimur, ila Verbum divinum factum est voca-
le, dum in carne assumpta locutum cst. Seplimo, sicut
verbum nostrum esl iraago rei quae intclligiiur, ila Ver-
bura divinum est imago Dei Palris. Octavo. sicut vcrbum,
pula conceptus noster taradiudurat.quamdiu duratintel-
lectio, sic et divinum Verbum. In a;ternum aulcm perma-
net Patris intellectio : quare in aelerniim quoque gignilur,
manetque eius verbum, quod per illam producitur; quia
tone xterna, ipsum videlicet bonum. merUemque et huius enim intellectio Patris semper est in actu , hinc etVerbi
vniversi animam;vocat enim bonum , quem nos Patremo generntio scmperestinactu.Quaproptervera est haec pro-
' .-i.ii..i..~ «...> -- v.i.,..^ positio: Verbum semper gignitur,el semper cst genilum
quia in diviois idem est fieri et factum esse. Hoc est quod
ait Michaeas cap. o. v. 2. Egressus, Hebr. egrcssioncs, e-
iusab initio a diebus xtemitatis. Unde Patres Couc. Ephe-
sini : Cocxislcre, inquiunt, semper, et coxlernum esse Pa-
triFilium splendor tibi denuniiet, impassibUitatem nativi-
tatis illius ostendat Verbum , consubstantialilatem nomen
Filii pandat. Et S. Basil. homil. 1. io loannem: Cur Ver.
bum ? ut ostendat quod ex mente processit. Cur Verbum?
quia citra passionem natus cst. Cur Vcrbum ? quia imago
est genitoris, tolum in se ipso genitorem oslendens. Nono ,
sicut conccptus mentis praecedit opus, ita et Verbum prae-
cedit opus Dei. Nam.utait S- Aug.lo.de Trinit. 11. flo-
viinis opera nulla sunl, qux non prius dicanlur in cordc;
unde scriplum est: Inilium omnis operis verbum. Nec ita
mullo post: Est (inquit ) el hicc in ista similitudine vcrbi
nostri simililudo Verbi Dei,quiapot€sl esseverbum noslrum
Q quod non sequalur opus; opus aulem esse non polest nisi
prxcedat verbum : sic et Verbum Deipotuit esse nulla cxi-
stcnie creatura; crcalura vero nulla esse potest nisi per i-
psum per quod facia sunl omnia.
Dissimile esl primo, quia vcrbum nostrum, xqiie ac an- Di
gelorum.est aci idens, puta aclus vitalis, menti quasi sub- ''^
ieclo inhaerens: Verbum Dei vcro est substantia el per-
sona subsistens: ita S. Athanas. scrm. i. conlra .\rrian.
et S. Chrysosl. hoinil. 1. in loan. Hoc Verbum divinum,
ait, subslantin quxdam cst in persoua, ex ipso Patre sine
passione proreniens. Hinc scquitur aliud discrimen, scili-
cet quod verbum creatum est forma crcata constitucns in
actu sccundo intclligeulem.a quo producitur. Pcr vcrbum
enim quod concipil ct prodiicit,actu intclligit.Verbum ve-
ro divinum non cst funna Palris intclligentis a quo pro-
ducitur, quia est res per sc subsislens, (|iia! nequit esse
forma rei altcriiisdistinctx: itaSuar. 1.9. de Oeo triuo c.2.
Secundo, vcrbum noslruin est tcmporalc ac mcale po-
sterius: Verbum Dci est aetcniuin Deoque coaevura. Rur-
U sum verbum nostrum produciturcx iudigcnlia intclligea-
tis, quia sinc co ucquit rein aclu concipcrc ct intclligere:
ct Verbum Dci non cx indigpntia aut polcnlialitale, sed
ex inrinita pcrfectione et fa^cuudilate iulcllcctus palerni
producitur, idcoquc supponit illum non solum ronslilu-
tum in actu primo, scd cliam io actu sccundo intclligendi.
Terlio, verbum nostrum rsl impcrf ctum ct mulabile;
ideoquc varium et mulliplox: Vcrbum Dei est pcrfoctum,
ideoqiie conslans, immutabile, unum et simplcx, cum in
vno sinl omnia, ait S. .\ug. in Psalm. 41. ct S. Athanas.
scrm. 3. contra .\rrian.
Quarto, vcrbuin nostrum est a mentc distiDctum et itc-
pouTiov, id rst, alierius naturx : Vcrbiira Dei esl ouo'jffiov,
ct ronsubstantialo Dei Palris: ila S. Ans. in Monol. c. 28.
Quinto, vcrbimi nostrum ot in nostra hypostasi: Ver-
bum Dfi csl hvpostasis ct pcrsona distinctA a Patrc , pcr
qunm Patcr dixit et focit oinnia.
Scxto, Ycrbum noslrum noo cst filius D08ler: Verbum
dicimus; mentem vero seu intellectum, quem nos Filium,
Verbumqueappellamus:potentiam vero qux animet omnia
et vivificel. Animam vocat eam quam sacrx Litterx Spiri-
tum sanctum appellant. Atque hxc ipsa, ut sxpe iam dixi,
ex Hebrxorum sapienlia et Theoiogia subducta sunt. Vc-
rum recle nolat Cardin. Bessariou. lib. 2. Apol. Platonis
cap. 4. Plalonem non Chrisliane, sed arriane dc Filio ct
SS. Trinitalc esse locutum ; nam statuit gradus in divini-
tale. Primum enim cntium statuit priinum Dcum, post
huoc quasi inferiori gradu ponit inenlem ab eo productam;
ac denique tertio loco et gradu ponit muudi animam, quae
noiversum hoc qiiasi animal animet et vegetct. Docuit er-
go Plato, Dcum ingenitum primo genuisse iiieutcm : se-
cundo.animam nuindi.Quarc arrianizat: ponileaim men-
tem et auimam mundi, quasi res distinctas a Deo ingcni-
to, eoquc minores. Huc facit illud Serapidis oraculum da-
tom cuidam rcgi yEgyptio:
Principio Deus est, tum sermo, et spiritus istis
Additur: xquxva hxc sunl, et lendentia in unum.
Sic et Orpheus aliique Graeci, Chaldaei, et .tgyplii Deum
Patrem vocarunt voj., id cst, mentem: Filiuin vero >o-/ov,
qiiasi mentis prolein, aitThcud. lib. 2. de Curand.Graec.
afTect. et S. Augst. 7 Confess.cap. 9. Alii Palrcm voc-a-
runt animam, vel «piritum, Filium vero vouv. id est, men-
ttm ct notitiam Patris.Quamquam inulli valde probabili-
ter censeut Orpheuin,Tri8mcgistum, Plalonem et Platoni-
cos per vojv et A070V non verbuin notionale, hoc est Filiuin,
sed essentialc, boc est , idcani nientis divinae, per qiiam
omnta produxit, intellexissc. Hinc et illud Trismcgisti :
Monas genuit monadcm , et in se reflexil ardorem , quod
mulli sic cxplicant, q. d. Paler gcnuil Filium, ipsumquc
reflexoomore amans spiravit Spiritum sancluin.S.Thoin.
in cap. 1. Evang. S. loan. sic explicat, q. d. Uuus Dous
unum creavit roundum, proptcr sui ipsius amorem. Plu-
ra vido apudTheodor. Euscb. August. locis cilalis, et Au-
Rust. Steurhum dc percnni Philosoph. ac noslruin Barra-
diiim tom. 1. lib. 4. cap. 3.
rfhiim Q:ia;rcs tcrtio,an Verbum hoc divinum simile sit nostro
i)ei .imi- terbo mentis, ao vero dissimile ? Rrspond. partiin csse si-
, mile, parlim dissimile. Similc est Pnmo, quia sicut no-
2 strum osl iminalcriale ct spirituale, ila el diviniim.Scciin-
do, sicut homo mentc par.t ronooptum sivc vcrbuni men-
lis.ila Pater intellectu ct intolloclione sua comproheiidcns
siiam essentiaiii, omniaquo oius attributa gignit Vorbum.
Verbiim ergo cst nolitia ct nolilio !'alris. Undo S. August.
■cr 38.de verbis Kvang sorundum lonnnem; Verbum Dci,
ait, tncorporulilrr . inviolabtlikr , incoinmutabdiler , sine
'• lemporali nalirilalc.nalum tamen intelligamiis a Pto.Tcr-
tio, sicut per nostriim vcrbum concipimus ros omnos, ita
<• et Dous per suum. Qiiarto,si(nit noslrum esl monti inter-
num, ita ot Doi: cstenim apud Patrom rt in sinu Palris,
loan. 1. 18 sicut nostrum inonli inhwret , illiquc cst in-
5. timum. Quinto, sicut noslriiin cst idoa. iuxln quam omnin
fabriramua et facimus, ila et Dei, iuxla illud: Omniapcr
II.
III.
VI.
652
Commcnlaria in I. Epislolam S. loannis. Cap. I.
VII.
VIII.
Tropul.
Dei est Filius Dei. Rursum Paler producens Verbum , i- ^ spirilualis. Humana partim est spiritalis , partim corpo-
■" ■ " rca. Estque duplex: naturalis et supernaturalis. Natura-
lis rursum est triplex: vegetativa, sensitiva et ralionalis.
Supcrnaturalis est duplex : incboata per gratiam, qua ho-
mo iustus per fidem , spem et charitatem servit Deo, vi-
vitque vitam supernaturalem in Dcum supernaturaliter
credeudo, sperando, eumque super omnia amando; alte-
ra vita supernaturalis est consummata per gloriam, qua
Beati Deo fruuntur, delicianlur et beantur in Beternura.
Porro divina vila est duplex : formalis et causalis. Forma-
lis esl qua Deus in se ipso vivit vitam divinam, iocreatam,
surame immortalem, sanctam, iucuudam, perfeclam,bea-
tam et aiternam. Causalis est duplex: naluralis et super-
naturalis. Naturalls quae causat vitara naturalem omnium
plantarum, animalium , hominum et angelorum: super-
naturalis, quae causat vitam superuaturalem, tum gratiae,
tum glorise, tam hominum quam angelorum. Vide S. Dio-
nys. cap. 6. de Divin. nom. ubi docet Deiim esse origi-
"icje; secundo, humauae;
psissimam suam intellcctionem communicat Verbo, quod
non facit meos nostra verbo suo, imo polius vice versa i-
psa per verbum constituitur in aclu sccundo intelligcndi:
jta Suarez loco citato. Hinc Filius vocatur Sapicntia ge-
nita. Unde S. August. q. 23. inter 83. dicit Palrem esse
sapicnlem sapienlia genita, hoc sensu quod eam genue-
rit.Verbum hanc pbrasim retractans lib. 1. Retract. cap.
26. lib. 6. de Trin. 1. Ercjo Palcr. inquit, ipsa sapientia
esl, gua sapiens est. Filius vcro dicilur sapientia Patris et
virlus Patris, non quia Pater per euin sit sapiens, vel po-
tens, sed quia Filius sapienlia et virtus est de Patre sapien-
iia et virtute. Ex his ergo patet quod Pater non est sapiens
sapientia genita, sed scipso sapientia imjenita.
Soptimo , verbiim nostrum est impotens etinefficax:
Verbum Dei cst elficax et omnipotens: Dixitenim, et pro-
tinus facta sunt omnia, Gen. 1.
Octavo, verbum nostrum lam oris quam menlis, mox
ut eiferlur et nascitur, dilabitur et diHluit: Verbum Dei
est aeternum , q
generatio Palris
ci3i,ii,ui U11U1.J.I". ^' ^ • nalem vitara: primo, vitae an^
uia a?te'roa est intellectio, puta diclio et B terlio, animalium; quarto, planlarum; quinto, iustorum;
!. Cessal. ait S. Hilarius lib. 2. Trinit. so- sexto, Reatorum, Dicitur ergo \'erbum vitae, id est, vita-
nus vocis et cogitationis eloquium : verbum hoc res est non
sonus; natura, non sermo; Deus. non inanitas est. Plura
de Verbo vide apud D. Thom. et Suarez loco citato.
Itaque licet aliquo modo ascendamus ex verbo mentis
noslr» ad Verbum Dei, tamen hic ascensus per lumen na-
turae tantum fit ad Verbum essentiale. Per hoc enim Deus
omniaconcipil,intelligitet producit: sed quod inlellectio
Dei sit diolio, id est, productio quEe dixerit, produxerit et
genuerit Verbum nolionale quasi Filium, hoc incompre-
hensibile esl, et non uisi per revelalionem Dei sola fide
cognoscituretcreditur: superatenim omnem intellectum
angelicum et humanum,quod in SS.Trinilate in personis
proprietas, el in essentia unitas, et in maiestale adorctur x-
qualilas, uti canit Ecclesia in feslo SS.Trinitalis.lpsa ergo
casto muloque potius admiranda et adoranda est silentio,
quam curioso et exili scrutanda el declaranda ingenio, ut
le et vivificum, quia habet in se vitara, imo ipsum in se
est vita divina, tum formalis, tum causalis iam dicta. Al-
ludit, imo cilat loannes illud sui Evangel. cap. 1.4. In
ipso vita erat, quod interpretes tripliciter de triplici vila
exponunt. Prirao. de vita formali, q. d. Ipsa V^erbi sub-
stanlia est vita,ipsura Verbura est vita subsistens, ait CE-
cumen. Ipsum Verbum per essentiam et essentialiter est
vita : ipsa enim eiiis essentia est vivere et vila : in Deo e-
nim et Verbo orania sunt de essentia Dei et Verbi: nul-
lum enim ibi est accidens. Unde Deus et Verbura per es-
senliam est sapientia, vita, bonitas, poteolia, virtus , etc.
licet enim haec in nobis sint accidentia, in Deo tamen sunt
essenlialia, adeoque realiter idera suntcum essenlia Dei.
Ila S. Dionys. lococitato el S. Thom. l.parte quaest. 28.
Alludit ad illud Psal. 35. Apud te est fons vitx, et in lu-
mine tuo videbimus lumen ; hoc est , ait Theodor. Apud
cumSeraphinisstupentibusstupenteseiacclamemus:San-Q ie est Verbum seternum , fons vitx , et in lumine Spiritus
ctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus Sabaoth, plena est '■ ' ■'■"-■'■• '•■• ->"-'"'■—■■
omnis terra gloria eius. Isai» 6. Hoc (Dei Verbum) doctus
Plato neseivit, hoc Demosthenes eloquens igiwravit? Psr-
dam, inquil, sapientiam sapientum,et prudentiam pruden-
tium reprobabo , ait S. Hieron. ad Paulin. Eruclavit cor
meum verbum bonum, dico ego opera mea regi, ait Psal-
tes Psalm. 44. 1. Vides hoc Verbum Filium Dei esse.quem
non aliunde quam de paterno pectore. et ut iia dicam, de
utero cordis Dei, credimus extitisse, ait Nazianz. de Fide,
iuxla illud: E.v utero ante Luciferum genui ie , Ps. 109.
ubi S. Hier. De uiero generavit, inquit, id est , de sua na-
tura, de suis visceribus, de sua substantia : ex ulero, id est,
de medullis divinitatis sux , totum quidquid Pater est in
divinitate, dedit Filio.
Tropol. Quomodo Verbum loquatur cordi hominum.ex-
plicat S. August. 11. Conf cap. 9. et S. Bernard. serm.
45. in Cant. Pulchriludo, inquit, illius dileclio eius, eti'
deo maior, quia praueniens. Medullis proinde cordis et in-
sancli lumen unigeniti tui cernemus.
Seciindo, accipi potest de vita non causali, sed natura-
li, q. d. In Verbo est vita, hoc est in Verbo quasi in idea
vivunt sempiternae rerum omnium rationes, utaitS. Au-
gust. Verbum enim est omnium creaturarura idea : idea
autem est ipsa essenlia et vita Dei: ita S. August. Iract.
1. in loan. Sapientia Dei (inquil) secundum artem conti-
net omnia: terram vides, cxlum, solem. lunam ; sunt ista
in arte, sed foris corpora sunt, in arte vita sunt. Alio ve-
ro loco : Propterea (ait loaunes) quod faclum est, in ipso
vita erat: omnia qux facta sunt, et vitam non habent, in
ipso Verbo Dei vita sunt, in seipsis vila non sunt. Quod
ipsum sensisse videtur auctor homiliarum es diversis,
quae tribuuntiir Origeni: Cxlum. ait, et terra, abyssus et
quxcumque in eis. in Verbo vivunt. et vila sunt, el xlerna-
liter subsistunt, et qux nobis omni motu vilali carere vi-
dentur, in Verbovivunt. Rursus: Omniaquxper Verbum
facta suntyin ipso vitaliter et uniformiter et causaliler sub-
timarum vocibus affectioman, tanto amplius atque arden-]) sistunt. Deuique: In ipso vivimus. movemur el sumus, A
iius clamitat sibi diligendum, quanto id prius sensit dili- ctor. 17. 28
Vita tri-
plex.
gens,quam dileclum. Itaque locutio verbi. infusio doni, re-
sponsio animx cum gratiarum actione admiratio. Et idcir-
co plus diiigit. quod sentit se in diligendo viclam; et ideo
plus miratur . quod prxventam agnoscit. Et S. Arabr. 1.3.
de Virgin. Vulnerat, ait, Dei Verbum, sed non ulcerat.
Est vidnus boni amoris, sunt vulnera charitatis. Ideoque
dixit (sponsa Cant. 1.) vulnerata charitatis ego sum. Qax
perfecta est, vulnerala charitatis esl. Bona sunt igilur ler-
bi vulnera, bona sunl amantis vulnera.
Verbo VIT.K. ) Sicut enim Pater habel vilam insemet-
ipso. sic dcdit et Filio vitam habere in semetipso, loan. 5.
V. 26. hincPatri altribuitur esse, V^erbo vivere, Spiritui
sancto diligere.
Nota. Triplex esl vita: divina, angelica, humana. Di-
vina esl perfeclissima, immensa, Kterna, increata, origo
et fons vitae augelicK et humanae. Angelica est creata, sed
Prjeclare Philo lib. de Mundi opificio: Ubi decrevil,
inquit, ingentem hanc urbem condere, prius formas eius
concepit, ex quibus postquam inlelligibilem mundum con-
stituit, ad illius exemplar sensibilem hunc mundum con-
didit. Et post raulta : Si cui (inquit) libeat apertioribus
uti vocabulis. nihil aliud dixerit esse mundum intelligibi-
lem, quam Vcrbum Dei iam mundum condentis. Rnrsus
aliquando post: Liquet aulem quod archettypum sigillum,
quem dicimus esse mundum inielligibilem. ipse sil arche-
iypum illud exemplar, idea idearum, Verbum Dei.
Rursura in Verbo quasi iu causa efficiente est vita, id
est, oranium rerum vigor, duratio et conservatio, quia
haec per Verbum fiunt : \'erbum enim omnibus rebus dat
vigere, vivere, durare et permanere : ita S. Chrysost. Cy-
rill. Theoph. Eulh. iucap. 1. Evangel. S. loan. v. 4. Un-
de lausenius ibidein sic exponit, q. d. Vita naturalis vi-
Commenlaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. I.
6o3
tenlium pendet a Verbo, quasi sensiin loannes a vita vi- ^psius srpullura vila est, ipsius resurreclio vilaest univer-
ventium deseendat ad homineni , eiusquc vilam acceplam
n Verbo. Et Clemcns .Mcxand. Exhort. ad Gentes : Vcr-
l/um, ait, quod erat apud Deum, doclor apparuit. Verbum
per quod omnia sunt fabricala, el quod cum eo qui finxil
vitam simut prabuit, ut opifex ; bcne vivere docuit , cum
apparuisset ut magister, ul postea semper vivere suppedi-
taret ut Deus.
Tertio, ct mngis genuinc , tam hic quam in Evan '. per
vitam aeeipias vitam causalem supcrnaturalein , q. d. In
Verbo quasi in fonle ct causn crat vcra noslra vita, tum
gratia: , tiim {jlorise. Unde ut iianc vituin et lucem homi-
nibus communicnret, ad cos iii carncin descendil, factus
homo, ut, sicut per Vcrbuin mafjnus hic mundus crealus
est, ita per idcm mundus parvus quoqiie, id est hoino,
recrearetur, cl a morte peccati ad vitaiii {];rati.-e et {^loriaj
revocarctiir. Ita enim sc explicat loannes, dum siibdit in
Evanfjel. tt vitn erat lux hominum; el hic mox Verbuin
Tocat vitam selcrnam, diccns: Et vita manifeslata est. ct
sorum. Vis scire quoniam mors ipsius vila est? In morte .
inquit, ipsius baptizati sumus, ut cum ipso in novitate vi-
fx ambulemus. Et ipse ait: Amen, amcn dico vobis, nisi
granum frumenli cadens in terram morialur, ipsum solum
manet ; si aulcm morluum fuerit, multum fructum uffert.
Ipse granum pro nobis corpore solutus et mortuus e.-t , ut
fructum mullum afferret in nobis; mors itaque eius fru-
ctus cst vitx.
Et testamlr.) Quasi .Martyres.id est, testes Dei, tum
voce, tum vilo; lum passione,' mortc el marlvrio; uti S.
loannis ob hoc testimoDium de Cliristo a Domitiano Ro-
ma; missus esl in dolium olei biiUicntis, sed illisus exiens
ab codein relegatus est iu 1'athmos, ubi scribens .Apoca-
lypsin, ita de se orditur v. 2. Qai testimonium perhibuit
Verbo Dei, et testimonium lesu Christi, quxcumque vidit.
Et V.9. Ego loannes frater vester, et particeps in tribulutio-
ne et regno, ct palienlia in Chrislo lesu. fui in insula qux
appellalur 1'alhmos, propter Verbum Dei , et teslimonium
vidimus,et testamur ,et annunliamus vobis vitam wternam, 1j lesu. Uursum testamur, id est, protestainur et obtestainur
qux erat apud Palrem, ct apparuit nobis. Et cap. o. II.
Et hoc est tesliwonium, quoniam vitam xternam dedit no-
bis Dcus: itn S. Chrysost. .\ii{jiist. Ammon. Theophrast.
in Evanf^el. cap. 1. S. Ambr. 3. de Fidc cap. 3. S. .\lha-
nas. lib. 8- dc Assumplione hoininis contra .Marcellinum.
Atque hac dc causa S. loannes et Scrijit. passim alibi
Chrislum vocant vilain: ut luan. cap. 3. l't omnis qui cre-
dit in eum nonpercat. sed habeat vitam xternam ; ct c. \.
Fiet in eo fons aqux salientis in vilam xlcrnam ; et c. 5.
fion vultis venire ad mc, ut vilam habeatis ; cap. 6. Qui
eredit in me habet vitam xtemam ; cap. 8. Qui sequilur
me, non ambulat in tencbris. sed habebit lumcn vilx; c. 10.
Ego veni ut vilam hubeant; cap. 11. Ego sum resurrectio
minando incredulis terribile Dei iudiciura : ita Cassianus
libr. o. de Incarnat. cap. 6. Deinde, ait, addit Verbum
vitx, et vitam manifeslalam : hoc se vidisse. hoc annun-
tiare, hoc proteslari, simul scilicet, et exequcns officium
fidei. et ingerens terrorem incredulitati : ut cum ille uti-
que proteslatur se prxdicare, sibi imputaret pcriculum
suum, qui eum noluisset audire. Sic de Heliodoro ab an-
geiis na;jellalo dicitur 2. Machab. 3. 3G. Teslabatur (id
est, protestabatur, celebrabat, glorifirabal) autem omni-
bus ea qu:c sub oculis suis viderat opera magni Dei.
Et AN.NUNTIAMIS TOBIS TITAM ^TBRXAil, (pula Chri-
slum, qui qua Verbum Dci , est vita aeterna, incroata et
per essentiam,) qvje erat apid Patrem, bt apparlit
et vita;cap. 14. Ego sum via, verilas et vita ;cap. 17. Ut kobis.) Ct ex invisibili fieret visibilis nobis per incarna-
omne quod dedisti ei, det eis vilam xternam. l'aulus ad tionem,pra;dicationem,miracula,ac prajsertiin per trons-
Coloss. 3. 4. Cum apparuerit Christus vita vestra. Allu- figuratiouem, oit Coietan. resurrectionein et ascensionem
dit ad liR;num vitae Genes. 2. 9. Verbum enim vitx est in ca>lum : ibi cnim ostendet Chrislus se non lontum qua
qiinsi orborvita;, quia vilani homini prorogat, non in ion-Q \'erbum, sed et qua homo erat, vivere vilain gloriosam
et ajternam.
Nota. To quod erat apud Patrem. olludit ad id qiiod ait
in Evang. cap. 1.1. Et verbum erat apud Deum ; quod
gum tcmptis ut illa arbor, scd in omnein xtcniitatem
Idem per umbrnm videriint Gculilcs, qui proinde lovem
Gra?ce vorarunt Zi;va, id est vilam. .\udi .\ristoteI. lib. do
Mundo: Ka)oj7i Si tov Oi'jj "Lr.-in. x«t ^it, vxfix/y.nhji; yaaiii-
vot Toi; it',ataii, w; xav ct ),s70ifi:v ot ov iju^asv, id est, Dcum
'"dt" 9"*^^'" '"'" ^'^■'«i tum Aia, vocant, inler se compositis at-
ttsjc 9"* '^ regione collalis nominibus, tamquam duabus iis vo-
i(leii',vi cibus significare velint per quem vivimus. Ita posteriores
(a, cur? Graeci: priorcs enim alia de cousa lovem vocarunt Zr.va,
qunm assignat Lactont. lib. 1. cap. II. Ipse aulcm , in-
quit, furlo servalus, fiirtiwquc nutritus Z^j; sive tr.v ap-
pellatus esl: non, ut isti pulant, a fervore cxleslis ignis
(quasi «ro to-j ^ttiv), vel quod vilx sit dalor, vel quod uni-
tnantibus inspiret animas. qux virtus solius Dei cst; quam
enim possil inspirare animam qui ipse accipit aliundcF
Scd quod primus ex Saturni vuiribus vixeril.
Vcr» 2 Et vita uanifestata bst.) q. d. Vcrbum quod est
viln iinmorlnlis et benln, tiiin formalis, lum caiisnlis, ul
pulchre Nonnus vertil:
Ilarpo; £r.v oiuipiTTo; aTEouovi ffvivSoovo; iior,.
A Patre eral indivisum xterna una sedens in scde.
Occurrit S. loanncs obiectioni. Dicet cnim quis : Si ab x-
terno erat Verbum, ubi erat cum nihil, vel nullus locus
csset in ruruin naturn? Rcspondet Ioau.\'crbum loco non
eguisse, sed fuisse apud Dcum Patrcin, ulpole a quo ori-
ginem ducercl, hoc esl fuisse in sinu i'atris, uti explicat
v. 18. vel eliom in doiuo palernn qua; csl Deus ipse, fiiis-
se abscondilum nobis. Priepnsilio ergo apud nolat Iria:
priino , \'frbum esso pcrsoiiam dislinclam n Patre, con-
tra Sabelliiiiii: ila S.Chrysost. Cyrill. Thco|(h\l. Leonliu.'»
in loannis Evangel. cap. 1. 1. secundo, apud significat
aiiiicam et siimmam Filii cum Patrc coniunclioncin : ler-
tio, apud significat a>qualitalein Filii cuni 1'atrc.Nain essc
iam dixi, si'd nhsrniiditn npiid Dciiin in sinu 1'ntris, iam Uapiid Deum est essc iiixln Dcuin, sivescderead dextcram
pcr incnrnnliuncm sosi; inanifoslnvit, nc hoininibiis nspe-
ctnbilpm et troclnbilem se pra-buit; itnqiic nos Aposloli
qiii vidiiniis illud, tcslninur ct nnnuiilininiis vobis vilom
xlcrnam, qiia* crat apiid 1'nlrcm, ct nunr iu line sa>culo-
riim per rnriiem assumnlnm nppnruit iiubis. Hoc est qiiod
pro^cinuit Isnins cnp. 40. Ji. Kcvclubitur gloria Domini,
et vidcbit omnis caro parilcr quod os Domini locutum cst ;
niniirum, iit explicnl S. Liicnsenp. 3. 5. Et videbit omnis
caro satularc Dci , id csl, Vidrbit omnis homo Christum
Dci, ait ihidcm S. Ainbros. Idem S. .\mbros. iii Psol. 3G.
ly.Aon confundcntur in lcmpore vialo. Ipsc (Chrislus) in-
quit, noslra in omnibus vita cst, ipsius divinitas vita est.
ipsius xlcrnilas vila cst ; ipsius caro vita cst, ipsius passio
vita cst. Vnde ct lercmias ait : In umbra cius vivcmus ; um-
bra alarum .ximbracrucis, umbraesl passionis. Ipsius mors
vila est, ipsius vulnus vila est, ipsius sanguis vila est, i-
Dei: eo cnim post nscensioncm rediisse dicitur .Marci IG.
19. et alibi. Uinc riiit haTcsis Eunnmii dicentis Filium
non cssc Vcrbum. Diiplex enim poncbat ipsc Vcrbiim :
uniim intcrnum ouovtiov Dco, ollerum externum, quod a
Vcrbo inlcrno recipcret ca qiKT nnnuutinrct nobis, et hoc
csso crenluin csscqiic Chrisliiin. Hoc refulat loannes di-
cens, illud idcni \'erbiim, quod crat opud Potrcm, nppa-
ruissc nobis per carnem. Porro ne .Vrriani ct Eunomiiis
inferrenl, \'erbuni crat apud Dcum, rrgo ipsuin non crat
Dcus: pra;vcnil id lonnnes, diim subdit in Evangel. El
Ikus crat Vcrbum. Sic enim pcrsona; divino; inler sp sunt
distiucta;, et uiia apiid aliam, ut tamon omnes haboant
unam oonidoinqiic niiinero csscnlinin, puta divinilatem.
Qiiare inoptiis fiiit .\rrinnus illc, de qiio S. Fulgcnt. I. 3.
contra Monimum cap. 2. et 3. qui orripicns pileum e ca-
piteCotholici: Uic pilcus, inquit,cst apud tc no apud mc'
634
Commentaria in I. Epislolam S. loannis. Cap. I.
cumque responderet Catholicus : Est apud te ; intulit : Er- ^ ril Ecclesiam Christi, alienus est, profams est, hostis est ;
go Verbum quod erat apud Deum, ilii cxteruuni erat, uon,
o(<.ou3iov ct consubstaatiaie. Recte enim respondet S. Ful-
geut. Verbum non esse apud Patrem sicul pileus est apud
Tne: pileus enim est res distincta a me : Filius autem cum
Patre est eadou) res et essenlia, ideoque dicitur esse ia
sinu Palris. Filius ergo est apud Patrem eo modo quo ca-
lor est apud spiendorem in eodcm igne, aut potius eo mo-
do quo memoria est apud intelleclum in eadem mente et
auima, prxsertim si cum nonnullis Philosophis dicamus
potenlias, puta intellectura, memoriam, Tolunlatem, ab
animanondistingui,sedciimea realileresseunumetidcm.
Et APfARiiT KOBIS.) Vox apparuit siguiDcal in Chri-
6ti incarnatione £?«iyjYU to ayave; factum essc sayaus; , ait
S. Dion. Epist. 3. ad Caium, scilicet repcnle invisibikm
apparuisse visibilem, et ex obseuro deilalis arcano cum qui
omni essentise prxstat, hominem effectum, in noslrum con
speclum prodiisse. OceuUus autem esl Deus etiam post ip
sam declarationem , aut, divinins dicam, in ipsa declara
habcre iam non potest Deum Palrem , qui Ecclesiam noH
habet mutrem. iii potuit evadere quisquam qui extra Ar-
cam ISoe fuit, el qui extra Ecclesiam foris fueril, evadit.
Monel Dominus, el dicit : Qui non esl mecum, adversus me
est, et qui non mecum coUiyit, spargil; qui pacem Chrisli
et concordiam rumpit, adversus Christum facit ; qui alibi
prsetcr Ecclesiam colligit, Christi Ecclesiam spargit. Et
aliquando post: Cum Deo manere nonpossunt, quia esse
in Ecclesia Dei unanimes noluerunt. Ardeant licet flam-
mis, et ignibus traditi vel obiecti bestiis animas suas po-
nant; non eril illa fidei corona, sed pcena perfidix : nec re-
ligiosx virlulis exilus gloriosus.sed desperationis interitus;
occidi tulis potesl. coronari non potest. Hinc excommuni-
cati separati ab Ecclesia pariter separati sunt a Deo et
Christo. Grajca significantius et etticacius habent: Kai n
>'.otV6jvta Ss r, r,uirtp% jjtETa Tov TraTpo; xat fina tou uiou auTo»
l/jo-oj Xp;rou; quaj sic vertas: Pfostra vero societas est cum
Patre et cum Filio eius lesu Christo: ita Vatablus et alii.
tione. Hxc enim lesu divinitas abicondita est, neque ullo u Explicat eoim nobilitatem societatis Ecclesiae, quod scili-
sermone vel cognitione, quod circa ipsum peractum est my-
sterium depromitur, seu ex tenebris educitur, sed et cum
dicitur, inexplicabile manet;et cum intelligitur , occultum.
Idem Epist. 4. ad eumdem, loquens de Christo : Cum ad
essentiam assumendam venissei, inquit, essentiam accepit,
qui omni essentia superior est : et qux hominis sunt, supra
homirietn gerebat; quod declaral el virgo, qux supra na-
turam parit. Unde subdit incarnationis, perinde ac deita-
tis, inysterium magis per negationem quam per aiTirma-
tionem cognosci. JSam, inquit, ne homo quidem erat, non
quod non essel homo, sed quod cx hominibus natus, homi-
nes longe superaret, et supra hominem vere homo factus
sit : et divina, non quatenus Deus est, perfecit ; neque hu-
inana quatenus homo, sed poslquam Deus faclusest homo
(Graece significanlius, avi?/5tu9£vTo; 0eou, idest, Deo virum
induto, Deo humanalo, Deo hominemvestiloj novam quam-
dam e£av<Jpixr,v, id est, Dei virilem, sive ex divina et hu-
mana compositam, operationem apud nos instituit.
Ut bt tos socibtateh habgatis ^oBisctM. ] Soeie-
<a/«;«,Graeceitotvwvtav,ide8t, co/MOTunio/!e»>i,commercium,
socielatem , scilicet in eadem fide, religione et Ecclesia
Christi,ubi eadem Sacramentaomnes participant: hsec est
communio Sanctorum de qua in Symbolo dicimus : Credo
sanctam Ecclesiam Catholicam, Sanclorum communionem.
Porro bona et fructus huius societatis et communiouis sub-
dimus, dicentes: Remissionem peccatorum, quae fit pergra-
tiara Christi : Carnis resurrectionem et vitam xternam ; vi-
de nostrura Canisium, Lud. Granatensem et alios in svm-
bolum. Porro habeatis, id est, habere pergalis et in ea pro-
ficiatis et confirmemiui; significatur enim.actus contiuua-
tus et crescens, non inchoatus. Loquitur enim fidelibus,
qui iara habebant hanc societatem. CEcum. tamen refert
quoque ad iufideles, quasi illos velit loannes allicere ad
fidem el Ecclesiam Christi. Hoc est quod ait Paulus Hebr.
1-2. 22. Accessistis ad Sion montem (id est, ad Ecclesiam
quae coepit in Sion) et civitatem Dei vivenlis, lerusalem
cet sit societas cum ipso Christo et Deo: illius enim spon-
sa est Ecclesia. Hinc in ea fimus divinx consortes nalurx,
2. Petri i. 4. Nam qui adhxrel Domino, unus spirilus est,
l.Corinlh.6. r.7. Uoc est quod admirans celebrat ct gra-
tulatur Paulus 1. Corinth. 1. 9. Fidelis Deus , per quem
vocali estis in societatem filii eius lesu Christi Domini no-
stri. Oranes ergo fideles sunt socii Christi et Dei per fi-
dem, spem et charitatera ; sed eo maiorem cum eo habent
societatem, quo magis in eius fide, spe et charilate pro-
ficiunt, magisque eius vitara et mores iroilantur, praeser-
tim eius fidem et gloriam celebrando, et magis raagisque
propagando, uti fecerunt Apostoli, qui proinde in hac so-
cielate fuere primi et summi, quia pro Christo mulla e-
gerunt, et mulla passi sunt, adeoque tolos se eius gloriae
et animaruin saluti impenderunt.
Societas ergo haee est amicitia cum Deo : hanc enim ve- vera a-
re intercedere inler animam sanctam et Deum docet hicmicUia
Q loaunes, ac consequenter ipsa continet omnes conditiones *" '"""
verae amicitiae, quas recenset Arist. Cicero et alii Ethici
tractat. de .\micitia, puta reciprocum araorera, mulua
colloquia, officia , gaudia , communicationem bonorum,
elc. quae sane mira et divina est aniraae dignitas, aeque
ac utilitas. Unde S. .\ugust. tract. 76. in loaonem : Ea-
cit, inquit, Spiritus sanctus cum Patre et Filio in Sanctis
mansionem , intus utique, tamquam in templo suo. Deus
Trinilas, Paler, Filius et Spiritus sanctus, veniunt ad nos,
dam venimus ad eos ; veniunl subveniendo, venimus obe-
diendo ; veniunt illuminando, venimus intuendo ; veniunt
implendo, venimus capiendo, ut sit nobis eorum non extra-
nea visio , sed inlernn , et in nobis eorum non transitoria
mansio, sed xterna. Vide dicta in illud quod de .'Vbrahani
dicitur lacob. 2. 23. Et amieus Dei appellatus esl. Vide
et Dionys. Carth. hic post medium cap. l. ubi pulchre et
pie explicat quomodo fideles quasi socii et araici cura Dco
agere et conversari debeant.
y^ Porro recte loaunes Hesselius Doctor Lovaniensis, et jj^t ^^^^,
cxlestem et muUorum miUium angelorum frequentiam, et U ex eo noster Lorinus : Societas , inquit, sive communio tipiex.
Ecclesiam primitivorum , qui conscripti sunt in cxUs, et
iudicem omnium Deum, et spiritus iuslorum perfeetorum,
et testamenti novi mediatorem lesum , et sanguinis asper-
.^ionem meUus loquentem quatn Abel. Cum his omnibus ia
Ecclesia est nobis societas, puta cum angelis, cum Apo-
stolis, cum primis Christianis, cum viris iustis et perfe-
ctis.cum Bealis,cum Christo et Deo.Unde subditloannes:
Et societas nostra siT cuM Patbb, BT CUM FlLIO
Rius Iesu Christo ) Non cu.m Deo Sinionis magi et me-
diatoribus angelis, quos ipse cura Platone quasi semideos
indueit. Societas ergo Eeclesiae est soeietas cum Deo et
Christo, nec habere societatem cutn Deo quisquam valet,
qui nonprius unitur Ecclesix socictati, ait Beda. Nam ut
ait S. Cyprian. lib. de Unitale Ecclesiee, Quisquis ab Ec-
ciesia segregatus adullerx iungilur , a protnissis Ecclesix
separatur, nec pcrveniet ad Christi prxmia, qui reUque-
haec noslra cum Chrislo tara homiue quam Doo, est tam-
qua domini et servi , patris et filii adoptivi , illuminantis
ct illuminati, iustificanlis et iustificati, regentis et subdi-
ti, dantis et accipienlis, invocantis et exaudientis, donan-
tis munera et gratias agentis, bealificantis et beali: deni-
que ut adhxrcns Deo unus cum illo sit spiritus, et in lu-
ce ambulans, sicut ipse est in luce, socielatem habeat cum
ipso. Secunduni humaoam naluram cum Christoest, ut
magistri ad discipulos, sacerdotis ad eos pro quibus sa-
crificat el interpellat , solvenlis pro alio poenam debilara,
et promerentis seu consequentis gratiam indebitam , gra-
tias agentis cum iis pro quibus gratias agit, regis rur-
sum et subditorum. Explicant Scripturae societalem hu-
iusmodi parabola pastoris et ovium, capitis et membro-
rum, cibi et edentium. vilis et palmitura, et aliis eiusdera
generis. Taadem qui socii pasaioaum, socii et consolalio-
Commenlaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. I. C')5
nutn. Voca^il nos quoque Chrrifltu§ amicog suos. fralres, ^ (inior hxc habet uiraque ; stabilis enim est , et immotus ,
(ilgfe tanlamemitlit lictitiam, uttiultus 710S aliorumma-
lorum sensns capiat. Dcum cnim sicut oportet timens, et in
ipso coTifidcns, voluptatis radicem lucratus est, et omnem
habet tuUiliie fontem . Et sicut in immensum mare decidens
scintilla, brcvi facile extinrjuilur : sic quantacumque Deum
timenti illidanlur.velut in vastum Ixtitix peUigus inciden-
tia extinguuntur atqiie perdunlur. Lt re vera, hoc est ma-
xime mirubile, quod cum adsint quse contristare solent .
permancl ipse gaudens. El S. Aug. 10. Confess. cap. 22.
Terum gaudium a falso secernens: Absit, ait, Domine .
absit a corde servi tui , qui confitetur tibi; absit ul quo-
cumque gaudio gaudeam, bcatum meputem;est enim gau-
dium quod non dalur impiis , sed iisqui te gratis colunt ,
quorum gaudium tu ipfc es , et ipsa est beala vita gaude-
rc ad te, de tc, et propler te; ipsa est, et non est altera ; qui
autem aliam putanl esse, aliud sectantur gaiulium, neque
ipsum vcrum. Etpost nonnuiia: Beata quippe vita est gau-
dium de verilale ; hoc est cnim gaudium de le, qui veritas
Rorores, iiialres; dixit eumdem Deuni suumet Deum no
slrufii, Palrcm suum el Patrem nostrum. Hoc est quod
ait PquIus Ephcs. 2. v. 19. Eslis cives Sanctorum, el do-
me^tici Dei. Et loan. cap. 3. 1. Videte qualem charitatcm
dedit nobis Pater, ut filii Dei nominemur et sitnus. Rur-
8um Pouius 2. Cor. 11. 2. Despondi, ait, vos uni viro vir-
ginem cnstam exhibere Christo. Et Osee cop. 2. v. 19.
Sponsabo te mihi in sempilernum , el sponsabo te mihi in
lustitia et iudicio, et in misericordia, et miserationibus , ct
sponsabo te mihi in fide.
Et bsc scRiBiiits TOBis i'T GAUDEAirs.in socielale
Eccicsiae Cliristi et Dei , eiusque bonis grntiaj quM perci-
pilis, et gloriae qiiaD pcrcipietis in caelo: ET GALDILV VE-
STBin 8IT PLEMCM.) In dics sciiicet fiat maius et ple-
nius, donec in caeio fiat plenissiraum, per lioc quod in so-
rielate liac in dies crescalis et proficialis, iuxta illud Pauli
PIiilipp.2. V. 2. Implete gaudium incum ul idemsapiatis,
eamdcm charilalem habentes unanimes , idipsum sapien
tes. Et illud Christi loan. 17. 13. Hsec locutus sum vobi», Ues, Deus illuminatio mea, salus faciei mex
ut gaudium meum in vobis sit , et gaudium vestrum im
pleatur. Hoc gniidium nititur et nascitur ex lestimonio
bonae et sanctae conscientia;, quae conlidensse esse in Dei
gralia, spei.it ab co omne boniini et gloriam bealain ; iux-
la illud Pauli 2. Corinlli. 1. 12. Gloria nostra hxc cst,
testimonium conscicntix nastrx. Vere S. Bernard. ad Eu-
genium : Quid ditius, quid in terra quietius est ct sccurius
bona conscienlia ? Damna rerum non metuit, non vcrbo-
rum contuinelias, non corporis crucialus, qux et ipsa mor-
te magis erigitur. quatn deprimitur. Quin el 2. Tusciil. M.
Tuliius: !Sullum Iheatrum virtuti, ail, conscientia maius.
Ilursus in Catoiie .Malore : Conscicntia bene actx vitx tnul-
torumque bcnefactorum iucundissima csl. Itcniqiie illud
pro Cluentio praeclare: Si optimorum ( ait ) consiliorum
atque fuctorum tcstis in omni vita nobis conscietitia facrit,
sine ullo mctu summa cum honestate vivemus. Deniqiic:
Coniscientia rectx volitntatis maxima consolatio esl rerum
incommodarum. Et Horat. lib. l.Epist. 1.
Hic murus aheneus esto,
Nil conscire sibi, nuUa pallescere culpa.
Idem odu 22. lib. 1.
Inleger vitx scelerisque purus,
Piort cgel tVauri iacutis, ncc arcu,
Aec vencmlis gravida sagittis,
Fusce, pharetra.
Sivc per Stjrtes iter xstuosas,
Sivc facturus per inhospitalein
Caucasum. vet qux loca fabulosus,
Lambit Hijdaspes.
Merito iiaque Aposlolus inlegrsc puraeque conscienliac
spcm cl (Iduciam pollicclur. Vere namque scripsil Augu-
stinus : Ipsa charitas bcne opcrantis dat ci spem bonx con-
scienlix ; spem cnitn gerit bona conscicntia; quomodo ma-
ta conscienlia tota in desperatione est, sic bima conscien-
tia tota in spe.
Rursum , ptenum, id esl, rcalo et solidiim, cst fidclium
Et H.SC BST ANSCRTIATIO. ) Graececomposilum e7r(r/-ven. 5.
ycAia, id est promissio, ponitur pro simplici aY/Om, id est
aniiutitiatio : ita OEcum. lam annuntialio ponitur pro re
annunliata, per metonymiara, qua actus ponitur pro ob-
iecto. Sic Deus vocatur spes, timor, amor noster, id esl,
obiectum spei, timoris et amoris nostri, sive in quem spe-
ramus, quem limemus et amamus. Oslcndit S. loannes
sociclntein lidcliuin cum Deo consistere in eo, ut ambu-
lent in luce cognitionis, obedientia! et omoris Dci, eo quod
Deus sit ipsa lux ; in qiia si permaDeamus, invicti pecca-
lo cfficimur, ait CKcumcn.
OlOSIAM DeUS LLX BST . ET TE!<EBR£ 1!» EO HO:f
Sl:»t IXL^. ) Alludit ad Evang. cap. 1. 4. ubi S.luannes
explicans illud, In ipso vita eral, illico subdit, Et vila crat
lux hominutn, ulsignificaret, ait Tolctus, ad vitam osse-
qiiendam neccssarium essc luinen , quo verbum hoc lu-
ceat in cordibus noslris ; non eniin vivere faclt, nisi quod
p fidc sua illuminat Chrislus; idco loan. 8. dicebat: Qui
sequitur me , non atnbulat in tcnebris , sed habebit lumcii
vilx. Quod planius loan. 17. cxposuit : Hxc est vita xter-
na, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisli
Jesum Christum ; ac si diceret : Vila non siim, nisi iis qui-
bus lux sum. Unde recte Grcg. Nazianz. orat. \. Thcolog.
ha;c verba loannis sic iutcrprctatus cst: Quia iux cral,
vita erat. Verbuni ergo est lux huminuin, quo scilicet ho-
mioes illuminantur spiritualitcr pcr lidem, spem, chari-
tatem: de spiritiiali enim, nou de naiurali rationis luce
liic ogi, palct ex scqucnli. Scnsus crgo esl, q. d. >'ila no-
stro, quain di.vi csse in Verbo, iino csse ipsum Verbum,
est ha>c Vcrbi illiiminatio, qua homines cognilione Dei rt
snlutis sii.T! illtiminat. El haec cst causa cur Verbum sit
caro factiim, in caqiic se inanifestarit honiinibus, ut sci-
licel daret eis vilam a^lcrnam.
Qiiomodo Deus et Verbum sit lux, non nrridcnlalis etvcii.um
creala, uti cst nostra, scd stibstantialis et increala, eaque*"*' '"»
triplcx: primo, formalis; scciindo, idcalis; tcrtio, causalis"^'''"*'
gnudium: hoc cnim mentem satiat ct iinplet, qiiale est D omnis luciscorporcxcl spiritalis hominum ct angclorum.
coo-
•cieniliE
quan-
lum.
gaiidium in Dominn; cum gaudium in dcliciis, opibus (!t
honoribus saeculi mcntcm lilillet, non iinplcat. .\udi S.
Caudiuintircg.homil. 14. in Evang. Quia prxscntia gaudia sequun-
bone tur perpetua lamcnta: hic, fratrrs charissitni, vanam l:e-
titiiim fiigitc, si illic flere fonnidatis ; ncmo enim /Mtcst ct
hic gauderc cum sxculo. et illic rcgtiarc cum Chrislo. Tem-
poralis ilaque Ixlitix fluxa restringitc, carnis voluptatcs
edomnt'', quidquid in animocx prxscnti sxculo arridct, cx
consideratione xterni igtiis atnarescut ; quidquid in menlc
puerililer hitarcscit. hoc disriplinx iuvenilis ccnsura eoer-
rcnt, ut dum sponlc lcmpnralia fugitis, xlerna gaudia si-
nc labore capiatis. El S. Chrysosl. hom. 18. nil pop. ln
Domino gaudens, cx accidenlc nullo hac voluplale cjcide-
re potcst ; atia neinpc cuncla in quibus gaudcmus, tniita-
bilia sunl, nec lanlam nubis a/ferunt voluplatcm. iit exa-
iiis nascenlctn tristitiam expcllanl cl obumbrcnt. Dci vero
iiistoruin ct bealoriim, grnli.-e cl gloria?, >idenpiulS.Dion.
de Divin. iiom. cap.2.4. ct 7. J.ucis nnmmc, iiiqtiit, ipsum
bonum ceiebraliir,quasi in itnagine primuin excmplar cx-
pressum. Iline Dcus dicilur, Atniclus lutnine sicut vesti-
tncnto, Psal. 103. hinc et vocotur I^alcr luminum a laco-
bo cop. 1. 17. ct n Paiilo i.Uc'\Uir habilare lucetn inacces-
sibilrm , 1. Tiin. (5. IG. Vide iitrobiqiic diclo. Lux cnim
nobilissima e<<t qualilas, qux niaximc Dei eiusque illiimi-
notinnis et grolia? dccus et dotes rcprxscnlot. Intcr Dcuni
crgo, Dciqiic graliam et luccm inoxiiiKT ct pulcherrima;
siiiit onalogi.x*: Iiix cnim ra>lestis ct nubilissima interna-
tiirnlcs cst qualilns, cclcrrima, cnicncissima, impassibi-
lis, purissiina, qu.-u nullis sordihus licct iis immisto foe-
dnri potcst, alTorcns calorcni, splcndorcin . I.Ttilinm , fa-
ciens rcs oinncs vidcri, vilnm ct vigorcni omnibus vivcuti-
bus aHlTcus. Talis csl cl Dcus Dciquc gratia : coutrarium
63G
Commenlaria in I. Epistolam S. loannis. Cop. I.
esl in peccalis, quorum proinde symbolum sunl teDebrae. ^ gralia ct gloria ; est etiam luxcausalis, quia causaesto
Adde quod gralia ad jeternam luccm et gloriam, peccala
ad imas et summas tenebras ducant.
Anaiogiae Audi S. Dionys. cap. 15. Cailest. hicrarch, Iriginta et
r,i . iiuer unam ignis et lucis proprietates, Deo ct gratia) mire con-
Kiceai ctgryg^fgg recensentem: primo, ignis (et lux) inquit, in
omnibus et per omnia sine admistione fundilur , secun-
do, seccrnitur a rebus omnibus; tcrlio, lucet totus simul;
quarto, abstrusus est, incognitusque mancl ipse per se, nisi
adhibcatur maleria, in quavim aclionemque suam dccla-
ret ; quinlo, cohiberi vincique nonpotesl; scxlo, omnia
ipse per se obtinet; seplimo , ea in quibus fucrit ad vim
suam actioncmque commutat ; octavo, sui ipsius particeps
facit quidquid ipsi proprius quoquo modo adhibelur; no-
no, rcnovat omnia vitali calore; dccimo, illustrat apcrto
lumine ; undecimo, leneri nonpotcst ; duodecimo, nec mi-
sceri; dccimo lerlio, dissipanti vim habct; decimo qiiarlo,
Commutari non potest; decimo quinto, sursum fertur; de-
cimo sexto, celeritate magna est prxdilus ; dccimo septi-
reo, sublimis est nec humilitatcm ullam fcrre potest; de- u
cimo oclavo, immobilis est ; decimo nono, per se movelur;
vigesimo, aliis motuni affert; vigesimo \mwo,comprehen-
dendi vim habet; vigesimo sccundo, ipse comprehendi non
potest ; y\z^s\mo lertio, nonegcl altero; vigesimo quarto,
clam se amplificat; vigesimo quinto, in maieriis qux ipsius
capaces sunt magnitudinem suam declarat ; vigesimo sex-
to, vim efficiendi habet ; vigesirno septimo, potens esl; vi-
gesimo octavo, omnibus inest, nec videtur; vigesimo no-
no, si negligitur non esse videtur; trigesimo, attritu qua-
si inquisitione quadam repente apparet, rursumque ut com-
prehendi et detineri ncqueat avolat ; trigcsimo prirao, in
omnibus sui communionibus minui nonpotest.
Denique apposile Damasc. lib. 2. de Fide cap. 11. SS.
Trinilatem coinparat liiei, sivc soli reflexo in nube, pula
in parelio in quo Ires vidcutur sules, cum revera unicus
tantum sit sol. Indivisibilis enim, inquit, in divinis est di-
vinitas, ac velut in tribus solibus inseparabili nexu inter
innis sapicntiae, gralia; et gloria; nostrao. Uude S. loaDn.
ID Evang. cap. 1. Christum qna homo est, vocal lucem,
quia illuminat omnem hominem venientem in hunc mun-
dum ; non tanturo dans eis luincn naturale rationis, uti
explicant Orig. et Cyrill. sed cliam el potius dans eis lu-
mcn siipernalurale fidei et sapienlia;. Unde a Malachia c.
4. 2. vocatur sol iustitix. Vide ibi dicla. Deliravit autem
Manichaius, cum solem istum malerialcm ceiisuil esse
Ciirisliim, tesle S. August. trael. 34. in loann. Luxit er-
go Christus maximc post incamationem ; fuit tamen etiara
lux antc eam a mundi exordio ; nam sicut sol, antequam
liorizontem ascendal, aliquos auror» radios prxmitlil,
quibus munduin illuminat, sic et Christus : ila S. August.
Iract. 1. in loann. Hoc est quod ait Patcr ad Christum :
Dedi te in lucem Gentium, ttl sis salus mea usque ad ex-
tremum terrx, Isaiw 49. G. et Chrislus: Egosum lux miin-
di , loann. 8. ac de eo Siincon : Lumen ad revelationem
Gentium, el gloriam plebis tux hracl, Lueae 2. 32. Pul-
chre S. August. hom. 43. inter 30. Ideo, ait, venit Chri-
stusilluminator.quiadiabolusfueratexciecator.Fecitsum-
mus medicus infiniti collijrium prctii , ut excsccatos sana-
ret oculos. Vide quale, quamque salutiferum fccerit cotly-
rium.ex Verbo et carne. Verbum, inquit, caro factum est,
etc. Refecti autem hominis oculi ita sunt, ilaque illumina-
ii, ut angelorum exxquare possint oculos, Deique ipsius
cxlestem gloriam tueri.
Hanc luccm Christus suis fidelibus, prjesertim viris A-
postolieis communieat,adeo ut et ipsi sint luxmundi.,iux-
ta illud lob 38. Auferetur ab impiis lux tua; el: Domine.
in lumine vullus tui ambulabunt, Ps. 88. Et Christus A-
postolis: Vos estis lux mundi. Sic lueeat lux vestra qo-
ram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent
Patrem veslrum quiin cxlisest, Malth. 5. Idem de loan.
Baptista : Itle erat lucerna ardens et lucens, loann. 5. Et
Paulus Ephes. cap. 5. 8. Eratis aliquando tenebrx, mtnc
autem lux in Domino. Ut filii lucis ambulate. Fructus e-
se cohxrentibus una eademque est lucis temperatio atque 0 nim lucis est in omni bonitate et iustitia el veritate, pr»-
coniunctio. Sic et S. Dionys. cap. 2. de Divin. nom. SS. banies quid sit beneplacitum Deo.
Trinitatem repraesentat per tria lumina eamdem domum
illuminantia, una luce, et indislincta quadam dislinctio-
ne. Atque hac de causa lux illa Deilaliset Triuitatis licet
in se sil clarissiina, tamen nobis est obscura caligo, eo
quod acies nostra solem illum tara fulgidura, tam subli-
mem, taiii supernaturalem, rectis et irretorlis mentis ocu-
lis intucri et aspicere non valeal.Unde ut eam contemple-
mur cuni Mose cajiginem subire oporfet. Audi S. Dionys.
Caligo, inquit, lux est tum invisibilis, propter eximiam
et substantix supereminentem cluritatem, tum inaccessibi-
lis, pro immensa supersubstantialis luminis ex se manan-
iis copia. Ad hanc perlingit et ubsorbetur quisquis Deum
nosse ac videre meruerit , coque ipso quod nec videt , nec
cognoscit (hocest, non coinprehendit ) Deo visionem o-
mnemque eognitionem iranscendenti familiarius iungitur,
hoc ipsum noscens quod post et super oninia est, qux in
ET TENEBR.I IN EO NON SUNT ULL^. ) Sicut lux CSt
synibolum Dei , sapienliK el gratia;; ita lenebrje symbo-
lum sunt diaboli, ignoranliae etpeccali, quse proinde lon-
ge sunt a Deo: ila Didymus et CEcumen. qui citans illud
Evang. S. loann. cap. 1. 5. Lux in tenebris lueet , et tS'
nebrx eam non comprehenderunt. Tenebras (iuquit) pec-
catricem nostram substantiam vocans, in qua Christus na-
tus , id est , qua assumpta Chtistus, eius inquinationum
particeps non fuit ; peccatum enim non fecit. Sic David:
Rectus Dominus Deus noster, et non est iniquitas in eo. Et
Moses: Deus (inquit) fidelis absque ulla iniquitate. Et rur-
sus David : ISon Deus votens iniquitatem tu es. Et alibi:
Sanctus inomnibxis operibussuis. Dcnique Habacuc : Mun~
di sunt oculi tui ne videant malum. Hoc est quod ait S.
lacob, cap. 1. 17. Apud quem non esi transmutatio , nec
vicissitudinis obmnbratio. Vere S. Thora. iu 1. Timoth.
sensum cadunt; et cum Propheta exclamat: Mirabilis fa- .^ cap. 6. Res, ait, qux actus quidem sunt, sed nonpurus,
cta est scienlia tua ex vie; conforlata est, et non potero ad '-' iuccnt lantum, non etiam lux sunt; divina autem essentia
eam, et Apostolus eam agnoscens, vias eius investigabiles,
iudicia biscrutabiUa, donum eius inenarrabile , pacem o-
mnem sensum superantem testatusest. Deus ergo Pater lu-
men est luminosuin et primum, v. g. lux solaris lumeu
producens. Filius est lumen rectura, primo productum,
suaeque luci coinmensum et adaequatum. Spiritus sanctus
est quasi lumcn reflexum, puta splendor; producitur e-
nim ex mutuo, ideoque reQexo araore Patris et Filii. Idem
per umbram viderunt Gentiles. Parmenides Deum defini-
vit esse coronam contincntem ardorem, lucis orbem qui
cingit cxlum. Democritus Deum aiebat esse menlem in i-
gne orbiculari. ^gyptiis hieroglyphicum Dei erat stella:
Depicta /Egyptiis slella Deum significat, inquit Horus A-
pollo Hierogl. lib. 2. cap. 1.
Nola. Christus qua Deus et Verbum est lux formalis
increata, qua houio cst lux ereata, quia plenus sapienlia,
cum actus purus sit, lux est. Unde de hominum sanctissi'
mo dicitur, Non erat ille lux; de Dei autem Verbo, Erat
lux vera omnem hominem illuminans. Et S. Gregor. Na-
zianz. orat.40. Deus,3L\t,sum7nu77i et inaccessibile lumen
est, quod nec itiente percipi , nec verbis explicari potest .
7iaturam o>7inem ratione prxdilam illuminans; hoc in intel-
ligibilibus, quod sol in sensibilibus , hoc se magis contem-
pla7idum nobisprxbens, quo accuratius animos purgaveri'
mus; eo ruisus magis amandum, quo tnagis conte^nplati
fuerimus; eo denique 7nagis cognoscendum , quo magis a-
mavcrimus ; se ipse speculans et comprehendens, ac per e-
xigua ad externa diffundens. Lu7nen porro hoc dico quod
in Patie et Filio et Spiritu sancto consideratur , quorum
opulentia naturx identitas est, atque una eademque splen-
doris piosultatio. Quae sane orania aperle indicant vero
dictum esse a loaDue Deum esse lucem tcnebrarum pror-»
CommeDlarfa in I. Epislolam S. loannis. Cap. I. 657
•us expcrtem, ctlucera.uli ailCEnum.iiilellifjibiicm.quae ^ practico, quo peccator iudicat sibi hic et nunc indulgcn
oculos animx oostra; ad perceplioiiem eius iiluslrat, el ab
his roaterialibusomuibus avocans, ad ipsam solam appe-
titum nostrum amatorio alTectu incilat.
Anlistropha est hsc senlentia illius cap. 1. Evang. 4.
Et lux in (eneOris lucet, el tencbrx eam non comprehende-
runl, de qua S. Gregor. Nyssen. orat. de Naliv. Christi:
Puritas, ait, in nostris sordibus versatur, sordes vero pu-
ritatem non attingunt, sicul ait Evang. quod tux in tene-
bris , el tenebrx eam compkxx non sint. Ei 5. .4ugustin.
Ep. 120. od Uonoratum : Filius, ait, Dei non est absens
etiam menlibus impiorum, quamvis eum non videant; sicul
Hcc illa lux videlur oculis prxsenlata cxcorum. Idem lib.
1 de Pec. mer. cap. 25. Sicut sol a cxcis. quamvis eos suis
radiis quodanmudo vestiat, sic a stutlitix tenebris lumen
Dei non comprehenditur. Lucct autem lux Vcrbi iu tenc-
brig impiorum hoininum per lumen rationis, per crealu-
rarum voces, quae omnes Crealorem esse, esseque vene-
randuin cl amauduin clamant, per lcgcin naturx menli
dura esse cupidilati exili cuin iactura Dei, ca:li et bono-
ruin a;ternorum, quae sane sumraa est caicilas el stolidi-
las. Cxcitas mentis, ait S. August. lib. 5. contra lulian.
guam solus removet illuminator Deus , et peccalum est.
quo in Dcum non credttur, et pana peccati est, qua cor iu-
perbum digna animadversione punUur ; el causa peccali
est. cum mali altquid cxci cordis errore commillitur. Se-
ptiina, quia iiienlem magis obtenebrant el excxcant. 0-
ctava, quia ducunt ad tenebras a;leinas gelieuD*. <Cfram,
inquam, miserix et lenebrarum, ubi umbra morlis el nul-
lus ordo, sed sempiternus hunor inhabilat, lob. 10. 22.
Sicut ergo lux est salutifera el vitalig viventibus rebus-
que omnibus, tencbrae vero noxiae et morlifrra;: ila Ddes
et gralia Christi est salulifera, vitamque airi.'it a-lernara:
peccala vero sunt peslifera, inorteinque creaat xteroam.
Unde Horus Apollo lib. 1. Hicrogl. 07. JEgyptti. inquit,
tenebras significanles crocodili caudam pingunt. Seque «-
nim aliter ad exilium et internecionem perducit crocodAus
inscriplam, pcr legcm novam, per Scripturain, doctores, •' quodcuinque apprehenderil animal. n»i« cauda prius €x
concionatorcs, sanctas inspirationcs, etc. sum, invalidum reddiderit : namque in hac corporis parte
Cnde idem Aug. tract. 2. in loan. Ao/i cadcre, ait, in prxcipua est crocodili vis ac robur. Sicut ergo crocodilus
pecatum, et non libi occidet hic sol. Si tu feceris casum, exiiialis est, ila cl tenebrae
tibi faciet occasum. Si videre luccm cupis, esto et tu lux;
si enira lenebras et tcnebrosas cupidilatcs amcs, obteue-
brabunt, imo exca:cabunt te.
Viderunt id per umbram Gentiles quos cilat Clemcns
Alcx. lib. 4. Strom. Antiphaocs, inquil, dixit: Plutus (id
e«t, divitia;) cum aliquos plus aliis videntes acceperic, cx-
cof facil ; hinc a Poetis pr.cdicatur ab ortu cxcus ; sic Ve-
niis, Uacchus, omnisque cupido videntcs excaicdt. Citat
diMiidc Arislophanem, diccntem : Agile obscurx vitx ho-
viines, gcneralioni foliorvm similes , imbecilles, cerx fig-
menla, fotia instar umbrx reddentia, evanidi, involucres,
unius tantum diei vitam viventes.
Porro ridiculi et stolidi, aeque ac blasphcmi sunt Thol-
rnudisla), qui dicunt Deum instar lunae pati eclipsin et te-
Hinc teiiebra; vocnnlur umbra rnortis , iuxta illud Za-
cbariae : Illuminare his qui in tenebris et in umbra morlis
sedent, Lucae 1. v. 79. et illud l^aiae cap. 9. 2. Populus
qui ambulabat in tencbris, vidit luccm magnam, habitan-
libus in rcgione uinbrx tnortis lux orta est eis.
Mbntihui, bt tbritateh NO>i tkCXKVi.) Mentimur
verbo, et verilalem , quain luquiinur ct profitemur, non
facimus ipso fucto; vcntas eiiini hic non lam spcculaliva
inentis et oris, quain pranlica opcris el moris inlelligi-
lur. Veruin ergo cst bonuin houesluin, sive ofrieiiiin cu-
iusquc quod praestare dcbel; si id non prxstet verilatem,
id est, quud iustuin cst el aequum nuii facil, esto id simu-
let, ideoque personatus est hvpocrita, ct simia huiiiinem
veslita, ut ait Nvssenus Epist. ad Mariii. Sic de diabolo
ncbros , oc norainatim cas passum, cuin liimen iniuste a P dicitur loannis 8. i4. llle in venlale non stetit , quia ia
luuaademptumsoliattribuil,ideoqucadculpainhancsuam
cxpiandam inslituisse fcstum Nconieniae, sive novilunii,
io qua pcr statula a sc sacrificia inilio ciiiusque mcnsis hoc
peccalum piirgaret, uti referl Sixtus Scnensis lib. 2.
T«rt 6. S> DIXBBIlli;S Q105UH (quodj SOCIETATF.M nABEHlS
CLB Bo, ET IN TBiiEBRis ( ignoranliac Dci et Christi, er-
rorum ct pcccutoruin) ahbllahus, hentiiilb. ) Qux e-
nim socictas luci ad tencbras? i. Cor. 0. 14. Ambutare in
Isnebris, cst viverc in pcccalis.in iisque progrcdj iii peius,
ac peccala pcccalis cumulare. Pcrslringit Gnoslicos illo
aevo doccntes (uti nostro doccnt Lulheraui et Calviaistx)
fidcles omnes csse praedestinatos, eosque sola Tide salvari,
ac proindc ctiamsi pccccat cl turpitcr vivanl, manere ta-
men in Dci praidcstinationc el gralia, certoque salvaa-
dos. Ilcm Ebionitas, qui ainbulanles iii lcncbris se Deo
placcre iactabant, ac ut cxteri iudaizaulcs censcbant se
per frcquentcs lutiunes ct baptismala peccata elucre. No-
ABiiojij ta- Pcccata passim a S. loannc iu Evang. ct hic vocan-
nlcgritate, pcrfectione et onicio angdico, iu quo crcatus
erat, non perscveravit; binc factus est mcndax tl pattr
mendacii.
Si AUTBM IN LLCB rotionis, fidci, Evangolii, virtulis, v«-s. 7.
gratiae, ambllamls, proficicndo cl cuiido dc virtule ia
Tirtutem; sicuT BT ipse (Dcus) est im llcb, id est, est
lucidus, imo ipsa lux substantialis ct divina, idcoque o-
mnia sua facit in luce sapienlia*, prudenlis, et sanclila-
tisdivinas SOCIETatbu habbmls ad invicem.) \ alabl.
mutuam sciliccl,tiiin cum invicein, tuinconsfquentcr cum
Deo, uti dixit v. 3. ita Diou. Ncre S. Augustinus 1. Con-
fcss. cap. 9. Beatus, inquit, ^ui auiat te, et amicum in te,
et inimicum propter te. Solusenim nullum charuin atnit-
tit, cui omnes in illo chari sunt qui non amiltilur. lloc est
quod ait Sapiens Proverb. 4. 18. luslorum scmiln quasi
luxsplcndcns procedit, elcrcscit usquc ad]>crfcclam diem.
Via impiorum lenebrosa, nesciunl ubi corruant. Et Paulus
Philipp 2. 15. Lucctis sicut tuminaria in mundo in me-
uocbra tur tcncbra) , ob multas ulrinquc analogias. Priina cst, IJ dio nutionis pravx et perversx. .4udi S. Aiigust. scnn. 15
peM«*! *'^"^ lenebr» sunt privatio lucis; ila pcccata sunt priva- dc VerbisApostoli: Videtis, ait, ^Mia vialorcssumus. Qutc
1 lio gratia>. Sccunda, sicut in tcnehris ambulans nihil vi-
2 det, ct crcbro impingit ; ita pcccantes iu via salutis caecu-
j, tiunl,ct crcbro impingiiiit. Tt-rtia, tcnrbriones iiti noctuao
odcrunt lucem ; ila et pcccntorcs oderunt lucrin Dci ct ho-
minum, iuxtn illud Christi : Qui malc aijit odil tuccm, ct
non vcnil ad luccm, ul non arguanlur opcra eius. Qui au-
Itm facit vcritatem. venit ad luccm, ut manifcslenttir o-
4. peratius, quiain Ucosunl facta.loan. 3. 20. Quarta,quia
peccata sunt upcra principi!) tcncbiarum , pula dinboli ;
lii« cnim uti primus pcccali csl ouclor, ila oinncs ad pcc-
'j. «alum insligat. Qiiintn, qiiia plcraquc peccata ia tcnc-
brii tiunt, iuxta illud Ovidii:
Nox et amor, vinumqiic nihil moderabile tuadent :
Illa pudore vacat, Lber amorque metu.
0 Sexla, quia peccala oriuntur cx tcucbris, puta cx errorc
VOL. X.
Quid
est ambulare ? breviter dico. prufiicrc. nc forlc non tntel-
ligatis el pigrius ambulclis ; sempcr tibt displiccas quod es.
si vis pcruenire ad id quod nonduin cs. Nam ubi tibi pla-
cuisli.ibi remansisti. Si tiutcin dtxeris: Sufficit. et pcriisii ,
semper adde , scmper ambula. sewper proficr ; nuti in via
remancre, noti rclro rcdire, noli deviaie. Kcmanct qui non
proficit ; retro redtt qui ad ea revolvitur, unde iam tibices-
serat: devtat qui apostatal. Mctius tt claudus in via, quam
cursor prxtcr viam.
Et sanglis Iesu CnBisTi, Filii bils, ebdndat nos
AB OMNI rECCATO.) Non quasi fac-int nns i(iiprii.abilcs ,
uti sumniatit lixretici; couirariuiii cniin ducel S. lonnuos
vcrbis proxiinu spquentibus; w&emundat, id cst, einun-
davit a poccalis i>cr baptismuin , ct eiiiundat in praescnti
a peccatis vcaialibus, siuc quibus non ducitur hxc vita
83
658
Ck)mmentari'a in I. Epislolam S. loannis. Cep. I.
inorlalis, el emuadabit in fuluro ab iisdem, et a periculis A Sanctificavil crgo labernaculum suum Altisiimus.Ve.lL^.^
. . i; r»__: ;„ -_l.. ..,l..u:» ««- _...■_ .■„ -■ .■_,».,.l. ,■!«...■/ ^l .■#.., l„ ,!.■.. .■„.■/„#.'- - i-,.^
peccatorum mortaliiim. Deniqiie iu caelo emuudabit nos,
iion tantum ab onini culpa et poena.sed et ab omni concu-
piscentia. Ideo enim S.Ioannes utilur praesenli emundal.ul
snb eo quasi mcdio prajleritum etfuturum complectatur.
Ita S. August. etexeo Beda Iiic, ac S. Hieron. Iib.2. con-
tra Pelag. Quod, \nt\\\\l,scriptuniest. El sanguis lesu Fi-
lii cius eimindat nos ab omni peccato, tam in confessione
baptismalis. quam in clemenlia poeniludinis, accipiendum
est. Emundul crgo, id est, cuiundandi vim habel, emun-
dareque potest et solet instar lixivii.
Nola primo. Deus non radit peccala, ul volunt hsere-
tici, sed prorsus emundat, id est, expurgat et aboiet sicut
inacula e facie, lutum e veste, sordes e domo everruntur
etemundantur. IlaConcil. Trid. sess. 6. cap. 7. ubi osse-
rit neminem posse esse iustura, nisi cui merita passionis
Domini nostri lesu Christi communicanlur , idque fieri in
iustincalione impii, dum eiusdemsanctissimxpassionis me-
rito per Spiritum sanctum charitas Dei di/funditur in cor- j>
dibus eorum qui iustificantur , atque ipsis inhseret. Porro "
Clemens VI. Extravag. Unigenitus , de poenit. et remiss.
asserit unam sanguinis Chrisli guttulam universum mun-
dum redimere potuisse, quia erat sanguis Verbi per unio-
uem hyposlaticam.
Quocirca S. Gregor. Nazianz. Nullum, ait, cum salu-
tis mex miraculo conferendum est, in guo exigum cruoris
guttx orbem universum instaurartmt , atque idem quod la-
cti coagulum hominibus prxstHerunt,in unum nos coniun-
genles el constringentes. Et S. August. inPsalra. 65. Qux-
ritis quid emerit ? Videte quid dederit, et invenietis quid
emerit. Sanguis Chrisli pretium est, tanti quid valet? quid
nisi totus orbis.quid nisi omnes gentes? Alibi vero serm.
-128. de Temp. Pretium vitx nostrx sanguis est Domini,
el lotius mundi incolumitas sempilerna pecunia illa totius
tnundi copiosa possessio est. Et S. Ambros. lib. 3. de Vir-
gin. Omnia igitur habemus in Christo, omnis anima acce-
dat ad eum . sive corporalibus xgra peccatis , sive clavis
quia in ipso inhabitavit plenitudo divinitatis corporaliler,
ut ait Paiilus Coloss. 2. i). imo purissimam ex cius carue
ulique pariler purissima, carncm assumpsit. Superat er-
go ipsa puritate omnes angelos, et Chcrubinos et Seraphi-
nos,ait S. Clirysost. in Lilurgia, Nazianz. in Tragoedia sub
finem, Ephrem in laudibus Deipara;, et S. Ambr. lib. 2.
de Virgin. Quid nobitius, ait, Dci malre? Quid splendi-
dius Dei matre? Quid sphmdidius ea quam splendor cle-
git? S. Ansclm. deConcept. Virg. rap. 18. Decebat, ait,
ut ea puritate qua maior sub Deo nequil intelligi , Virgo
illa nileret, cui Deus puter unicum Filium suum.quem de
corde suo xqualem sibi genilum lamquam seipsum dilige-
bat, ita dare disponcbat. Denique de ea dicitur Caulic. 4.
Tota pulchra es, amica mea, el macula non est in le.
Secundo, Lyran. accipit peccatuin mortale; licetenim
iusti eo careant, tamen quia nemo scit certo se esse in
gratia Dei, esseque iustum: hinc pariter nemo praesume-
re dcbet, certoque asscverare se iinmuneiu esse a pecca-
to mortali.
Terlio, Hugo.Dionys et alii passini accipiunl pecoatum
veniale; licet enim infansetadultus reccnsbaplizatus,aut
plene conlritus ab omuibus peccalis absolulus, careat o-
mni peccalo, etiam veniali ; tamen tota vila , imo longo
tempore eo carere nequit, quin brevi in aliquod labatur.
Ita definitConcil. Trid. 8ess.6. can.23. ubi tamen excipit
B. Virgineiu : Si quis, inquit, hominem semel iustificatum
dixerit, elc. posse in tota vita peccata omnia, etiam ve-
nialia vilare . nisi ex speciali Dei privilegio, quemadmo-
dum de B. Virgine tenel Ecclesia, anathema sil. Ubi nota,
quod ait loann. habemus in prima persona, significare se
qiioque, aeque ac coeteros Apostolos, habere peceatum ; li-
cet enim conCrmati essentin gratia, ut non peccarent mor--
taliter, poterant tamen peccare, et peccabaot aliquando
venialiter; quanto magis ergo nos nali et enutrili in pec-
catis, peccata multa et gravia commiltimus? Unde iu-
giter nos humiliareeaque plangere debemus, uti egregie
quibusdam sxcularis cupiditatis infixa.sive imperfecta ad- C ostendit Bellar. lib. de Gerailu columbse sub initium 1. 2.
huc quidem, sed intenta tamen meditatione proficiens, sive
multis aliqua sit iam perfecta virtutibus, omnis in Domi-
ni potestate est, et omnia Chrislus est nobis. Si vulniis cu-
rare desideras, medicus cst ; si febribus xstuas, fons est ;
si gravaris iniquitate, iustitia est; si auxilio indiges. vir-
tus est; si mortem times, vita est ; si cxlum desideras, via
est; si tenebras fugis,lux est; si cibum quxris, alimentum est.
Nota secundo. Emundat nos sanguis, id est, sanguinis
effusio, puta passio et mors Christi: haec euira est lytrum
etpretium pro peccatis totius raundi;est metonymia.Hinc
sequitur sanguinem Christi emundare peccata non physi-
ce, sed merilorie: Christus enim sanguinis effusione, pas-
sione ac morte satisfecit pro peccatis nostris, eorumque
veniara nobis promeruit. Addit D. Thora. 3. p. q. 48. a.
6. et q. 50. a. 6. sanguini et carni Christi inesse quoque
vim physicam sanctificandi, eo quod ipsa sint instrumen-
tuin physicum divinilatis ad sanctificandum homines, de
Quarto, alii per peccatum accipiunt, non solum cul-
pam, sed et reatura sive obligationem ad poenain tempo-
ralem, qui remissa culpa et poena seterna coramuniter re-
manere solet: ita D. Thora. ia4. dist. 21. q. 2. a. I.ad4.
Quinto, alii per peccatum accipiunt concupiscentiam,
quEe subinde in Script. ut Rom. 7. v. 13. et 17. et a S.
Aug. vocatur peccatura, non quod proprie et formaliter
peccatum sit, uti volunt haeretici, sed raetonymice, quia
est effectus , poena et causa peccati. Concupiscentia enim,
remissa culpa.manet in oranibus renatis ct iustificatis, uti
docet Concil. Trid. ipsaque experientia. Huc accedit Gen-
nadius, lib. de Eccles. dogmat. cap. 86. (qui liber falsoa-
scribitur S. Aug. ) ubi docet omnes veraciter assererese
peccatores : Quia in verilate habent quod plangant, si non
reprehensione conscientix , certe mobilitate el mulabilitaie
prxvaricatricis naturx.
Fateor omnes hosce sensus simul nosposse complecti,
quo disputant ibidem Theologi. Sed audi D. Thom. q. 48. -rN ut generalem S. loannis propositionem generaliter acci-
a. 6. Ad terlium dicendum, quodpassio Christi secundum ^ piamus de quovis peccato, eiusque effectu, puta reatu et
guod comparatur ad divinilalem eius, agit per modum ef-
ficientix : in quantum vero comparatur ad voluntatem ani-
mx Christi, agit per modum meriti; secundum vero quod
consideratur in ipsa carne Christi.agit per modum satisfa-
ctionis, in quantumper eam liberamur a reatupcenx;per
modutn vero redemptionis, in quanium per eam Uberamur
a servitute culpx ; per modum autem sacrificii , in quan-
tum per eam reconciliamur Deo, ut infra dicilur.
Sl DIXERIMUS , OUONIAM PECCATCM NON HABEHUS ,
IPSI Nos SEpuciMus.) Quod et quale peccatum? Primo,
Caiet. accipit peccatum originale; hoc enim omnes con-
trahimus ex Adarao, excepta B. Virgine, uti habet pius
fidelium sensus, et aperle colligitur ex S. Aug. lib. 5. con-
tra lulian. cap. 15. ubi asserit eum qui caret peccato ac-
luali, caruisse etiam originali ; atqui B. Virgo caruit pec-
cato actuali, uti docet Ecclesia; ergo et caruit originali.
concupiscentia, et tunc verbum habemusample accipitur,
et ampliandura est ad prsetentum et futuruin , q. d. Ha-
buimus peccatum originale, et habemus vel habebimus
peccatum aliquod actuale, si diu vivaraus. Unde mox v.
10. mutat praesens in praeteritura, dicens: Si dixerimus
guoniam non peccavimus, etc. vult enira docere omnes ob-
noxios esse peccato, et egere redemplore Christo: eius e-
nira sanguis eraundat nos ab omni peccato, tara quoad
culpara , quam quoad poenam , et concupiscenliam , uti
paulo anle dixit. Quare sicut sanguis Christi emundat nos
ab omni peccato originali, morlali, veniali, etc. ita pari-
ter illud oinne hic accipi potest: proprie tamen et direcle
accipiendum est hic peccatum actuale, sive mortale id sit,
sive veniale. Illud enim solum confilendum est, uti de pec-
cato hoc subdit loannes : 5« confiteamur peccata nostra,
etc. et de eo solo verum est quod subiicit v. 10. Si dixe-
Commentaria in I. Epislolam S. loannis. Cap. 1.
659
n'»MK«5«onja»inonpeccaDiffJaJjidc8t,commisimu8aclua-^ malo pocDsc, ex qua tamen facile orialur raalura culpse.
le peccatum.
Scnsus ergo cst : Si dixerimus quoniam pcccatum non
habemus, id est, quod peccatum non facimus, non coin-
miltiinusallquando, 8cd Tivimussine pcccato, sumusquc
a»auapT/,Tot, Id est, experlcs peccati, vel impeccabiies,i/?s»
nos seducirnus. Peccaliira ergo non haberc,idem estquod
non pcccnrc ; sicut habere spem, idem cst quod sperare,
Proverb. 23. 18. habere fidem, cslcredcre; habere quie-
tem , esl quiescere, Apocnl. 4. 8. (inem habere, est fini-
re, Marci 3. v.2G. Pcr peccatum ergo accipe actnale, pra;-
cipue vpniale.quia in illud crcbro cadunt homincs, etiam
iusli , ita ut parvo, ct vix ullo tempore omni veninli ca-
reant ; sicque de eo polest dici in preesenti , quod pecca-
tum habvmus, id est, pcccamussaepe vcnialiter; ita expli-
cat et (Jcfinit Conc. Milevit. cau.6.Trident. sess. 6. can.
23. S. Aiipust. dc perfectione iustitiae cap. 21. S. Hier.
dial. 3. conlra Pelag. S. Basil. hom. de Pffinit. Cyprian.
lib. 3. nd Quirin. cap. 51. Grcg. 18. Mor. 4. Ambr. de
Explical enim illud Apostolus Rom. 7. 19. Non enim quod
volo bonum hoc facio. ted quod noto malum hoc ago ; et
per bonum aecipit iu^em Dei meinoriain et praesenliam,
per wa/uTO dislraclionem inentis ab hac Dei prsesentia,
q. d. Apostolus: Vellem iugiter contemplari Deum prre-
sentem, sed ob corruptao naturac uecessitates id prsusiure
nequeo, ideoque culpae periculum incurro.
Ipsi nos seduciul'».] Ipsi nos decipiinuset decipimur,
quia falsum nobis ipsis persuademus in peroiciem aniinte
nostr»: ita OEcumen. Qui enim piitat so plane apeccato
purum, ncgligit qusrere remedium peccati sui, ob quod
puniendus est. Rursus dicens se carerc omni peccato, su-
perbe et praesumptuoseerrat; conlradicil cnim Scripturas
asserenti nos omnes esse peccatores, ct e\acual graiiam
et passionem Christi, dicens se non CRcre emuudatione
sanguinis ipsius.ideoqueblasphcmusestct ingralus; qua-
re nisi rcsipiscat condemuabitur.
Et tbbitas IN NOBis WOR EST.) q. d. ilentimur, uti le-
Fiig. s.Tc. c.l. et alii. Succenlurialur S. lacobus, dicens B {jit Cyrill. catech. 5. HincS. August. in Sentcnliis sehl.
cap 3. 2. In mullis offendimus omnes. Vidc ibi dicta. Per
stringit eniiii loannes, aeque ac lacobus, Simonianos Gno-
sticos, aliosque illius xvi haerelicos, doccntes solam infi-
delilatem esse peccaliim : fideli enim omnia esse niunda,
etiamsi lurpiler vival.Idem hoc sa;culo donuit Lutlierus et
Libertini. Hegiiardi vero et Boguinao censuerunt sc suique
similes ad tanlam posse perfectiunein ascendere, ut fiant
impcccabilcs, quantacumquc tentntio cxurgat. Pelagius
quoque docuit peccata omoia, etiain venialia, sine gra-
tin (^hristi sulis nalurae viribiis posse vilari: quae oinnia
dainnat hic S. loannes. Ab his non longc abit Diirandus
in 2. dist. 28. q. 3. qiii pulat omnia vcniolia ddiberata
possc vitari, non aulcin omnio indelibcrata, quac fiunt ex
Bubreptionc. Hoc est quod ait Sapicns Eccles. 7. 21. Non
est homo iuslus in terra , qui faciat bonum el non peccet.
3C5. Divinilus, ait, dictum est. Eccli. 7. 17. ISoli esse iu-
stus multum; quoniam non esl iustitia sapientis, sed su-
perbia prxsumentis. Qui ergo sic fil uimis iustus, ipso ni-
mio fit iniustus. Quis esl autem qui se facil iustum . nisi
qui dicit se non habere peccalum ?
Sl CONFITBAMUR.) Suggcrit S. loanncs peccati , cuiusVen.d.
omnes reos esse dixit, reincdiuin, scilieet veram eius agai-
tionem et hiiinilcinconfessionemac poenilentiam; pcr hauc
enim applicatiir nobis san.^^uis Chrisli, qui nos ab eo e-
mundat, uli dixit v. 7. Sed quam confessionom exigit S.
loanoes, gcneralerone quac fit Deo, an spccialem quac fit
sacerdoti in Sacramento Poeoitcutiae? H;cretici solain ge-
neralem quae fit Deo admittunt, Calholici etiam specialein
requirunt. Resp. S. loannem iilranique exigcre, gcnera-
lein pro peccatis levibus, specialcm pro gravibus: inorta-
lia enim pcccata non siifTicit conliteri Dco, scd eadcm sa-
cerdoti confilenda sunt, ut ab eis absolvamur; els enim
Et Provcrb. 21.16. Scpties in die cadit iustus, et rcsurgit
Haec est crgo huinllialio nostra in mcdlo noslri,ut iugi'
ter ognosccre dcbcamus nos esse peccatorcs, ideoque quo- r- solls tradidlt Chrislus pnteslatcm absolvendi, dicens loan-
tidie iuxta Cliristi doctrinain orare: Dimitte nobis dcbita nis 20. 23. Quorum remiseritis peccata, remillunlur eis;
noslra. etc. El ne nos inducas in lentationem , scd libcra quorum rclinuerilis, retcntasunt. Quare cum loannes hoc
nos a malo. Audi S. Augiist. de Nalura el gralia , c. 36.
Exccpla, inquit, S. Virgine Maria . dc qua propter ho-
fiorem Domini nullam prorsus, cum de peccatis agitur, ha-
berc volo qu:estionem ; inde cnim scimus quod eiplusgra-
tix coUatum fueril ad vincendum omni ex parte peccatum,
qux concipere ac parere meruit eum. quem constat nullum
habuisse peccalum. Itac e.rgo Virgin? exccpla, si omnes il-
los sanctos et sanctas, cum hic vivcrcnl, congregarc posse-
mus, et interrogare utrum esscnl sine peccato, quid fuisse
responsuros putamus? Utrum hoc quod iste dicit, an quod
loannes Aposlolus? Uogo vos quantalihel fucrit in hoc cor-
pore excellenlia sanctilatis, si hoc interrogari poluissent ,
nonne una voce cldmas.sent : Si dixerimus quia prccatum
ffjn habemus, ipsi nos seducimus. et veritas in nobis non
est. El S. Gregor. hoin. 39. in Evangel. Sine culpa. ait,
iN tnundo esse non potuit.qui in mundum cum culpa venit
loco nec sibl in Evangelio, nee Cluisto sit coolrnrius, di-
ccndiiin cst euin sic csse expllcanduin , q. d. Si confilea-
miir peccala nostra, eo scilicet modo, qiio Chrislus voluit
el inslilult.niinirum morllfcra confilendo snccrdoti, vcnla-
lia Ipsi Dco, vcl clinm sacerdoli.si vclimiis, fidilis csl Dcus
ut nobis connienllbiis ea remittal. Ila Tliomns .Vnglicus,
Dionys. ar Sorarias hic, et Bcllariii. Ilb. 1. dc Pcriiit. c.
13. ct lih. 3. c. \. qiii duo pliiribus idipsum cnnfirmant.
Audi S. Cyprlantim serm. de lapsis: Hoc ipsum ( pec- Ar un
catum) ait, apud .sacerdotes Dei dolentcs ac 5/mp/ic»<er i'"""''"
confilentes exomologesin conscienti.r faciunt , animisui pon- "'
dus exponunt, salularem medelam parvis licct ac modicis
vulneribus exquirunt. Et Terliill. Ilb. dc Pocnlt cap. 8.
Tantum, nit, revclat confessio deliclorum. quantum dissi-
mulatio exaggerat ; confcssioenim .latisfaclionis consilium
cst, dissimuialio contumaci:e. Doinde acliis pirnitenlis ve-
Qui crgo ob grientlain inllaris, qui ob ingenliim, opcs, D rfo confcssionis indlccs ct comiles subiiingit: Ilaque cxo
»ire«, forinnm, digiiitalcin, cervicem attollis ; rrlslas po-
ne, pedes cum pnvune inspice. Nosti qiiis sis? peccalor
cg. Scls quld 8it peccalnin? cst summa hominis vililns,
auminn miscrio, suminumorbisninliim ; siiiniiicenlmsuin-
mo bono advcrsatur. Percatum eiiim cst suminus Del con-
teinplns, siimina ingrnliliido, sumiiium odlum , snmina
orrcnsn, ndeoque cst Christicldlun), imo quasi Deicidlum.
Sl enlin Deiis uccidi possct, utiquc non aliu tclo qiiam pec-
eato perinicretur.
Porro Cassianiis collnt. 23. cnp. 19. pxempliim dnt n-
ratlonis, in qiin vlx qiiisqunm rsl qui nnii iiicnlc evngc»
tar, et venialilcr dcllnqiint. Cnule laiiicn legcndiis cst ipse
cap. 5. et scq. iibi vldetiir asscrore mnhiin cssc, <|iiidquid
nos etiain invilos a iiigi Dci ronlcmplntione abstrnhll, iit
comedore, bibere, dorinlrc, laborare manibns, iiti fccit S.
Paulus ad comparandum vicluin; acd eiplicandua est de
mologesis prostcrncndi et humilificandi hominis disciplina
est, conversationem iniungcns miscricordix illicem. De ipso
quoquc habitu alque victu mandat. sacco et cincri incuba-
re. corpus sordibus ob<rurarc. animum mccroribus dciicc-
re. illa qu.v peccavil trisli Iraclatione mutare. pastum et
pntum piira nosse. non ventris sciliccl, sed anim.r causa.
ricrumquc vero ieiuniis preces alere, ingemiscere, lacry-
mari. et mugire dics noclcsqur ad Dominum Dcum tuum,
presbijleris adrolvi. ct cnris Dei adgcniculari. omiiibus fra-
tribus Irgaliones drprccationis su:c iniunqerc. Brcviler S.
Chrysosi. hom. dc Pocnit. Pcenitcntia, nit. est contrilio in
corile. ronfi'ssio in ore. in oprre tola hnmHitas.
Moral. Vulc liic qu.Tiii ulilis slt coufcssio, qii.-c illlco Dci iiior.iI.(l9
irnm plncnl, cliisqiic graliam acrcrsit, iuxla illiid Isaia! 'i'i"ie
43. V. -16. sccundum Scptuag Dic tu prius pcccula '«« ™Jli,'i''
ut iustificeris: ila DoTid: Quoniam iniquitalem. inquit,
660
Commenlaria iii I. Epislolam S. loannis. Cap. I,
vieam cgo eognosco, et pcccalum meum contra meealsem- f^ sliis sua merila poenilenli communicat, applical et quasi
per, Psal. 50. 4. el Psal. 31. 5. Dixi, Confilebor adversum
me iniustiliam meam Domino, et tu remisisti impictatem
peccati mei. Vide S. Ciirysost. in Psalm. 50. et S. Au{j.
homil. 12. inter 50. Audi Origen. homil. 2. in Psal. 37.
Slcut ii qui habcnt intus inclusam escam indigeslam, aut
humores, vel phlcgmata slomacho graviter et moleste im-
minentia, si vomuerinl relevanlur ; ita etiam iiquipecca-
verunt, siquidem occultant et retinent intra se peccatum,
intrinsecus urgentur et propemodum svffocantur a phleg-
male, vel humore peecati; si autem ipse sui accusator fial,
dum accusat semetipsum et confitetur, simul evomit et rfe-
bitum, atque omncm morbi digeril causam. Uode S. Dia-
dochus lib. de Perfect. spirit. cap. ult. hunc S. loannis
locum explicans de confessione quam facil Religiosus suo
direclori et patri spirituali, tentationes et lapsus suos ei
manifestando, docet eam esse sinfjiilare lenlationum et
peccalorum omnium remedium. Et S.Franciscuse.\S. Au-
guslino in Sententiis : Si te excusas , inquit, Deus te ac-
cusat; et si te accusas, Deus te excusat.
Porro docct S. loannes uos eo quod crebro pcccamus,
crebro debere confiteri; esto enim levia sint peccata, ta-
raen si nef^lijjantur, evadunt multa el gravia. Levia mul-
ta faciunt unumgrande, mullxgxdtximplentflumen, mul-
ta grana faciunt massam, ait S. August. hic. Idem Epist.
108. Quid enim interest ad naufragium, ulrum uno gran-
di fluclu navis operiatur, anpaulatim aqua subrepens sen-
tinam, et per negligenliam derelicta alque contempta im-
pleat navim , alque submergal? Hoc est quod ait Eccles.
cap. 19. 1. Qui spernit modica, paulatim decidit. Et, ut
ait Gregorius : Si curare parva ncgligimus, insensihiliier
seducti audenter etiam maiora perpelramus. El alibi : Qui
tnim peccata minima flere, ac devitare negligit, a siatuiu-
stitix non quidcm repente, sed parlibus tolus cadil. Admo-
nendi sunl qui minimis frequenter excedunt , ui sollicite
considerent, quia nonnunqtiam in parva deterius quam in
maiori culpa peccatur. Maior enim, quo cilius quia sit cul
appropriat, ut ea poenitens quasi peccatorum suorum Ir-
Irum proprium Deo offeral. Quare iuslus est Deus, qui
lytrum hoc accipiens pcccala rcmillit; sed quia haec me-
ritn sunt propria Christi, ab eo vero nobis dumlaxat ap-
propriata, id est applicata, hinc ratio iustitia; in rcmis-
sione peccalorum proprie est respectu Christi, non nostri;
tum quia eius sunt merita ; tum quia ei remissionem pro-
misit, el ex paclo prtestat Deus, non nobis; alioqui enim
non solus Chrislus, sed et nos ipsi cssemua redemplores
Doslri, qiiod est impium et iniurium Chrislo.
Terlio, subtilius noster Suarez 3. p. tom. 3. disp. 11.
sect. 1. concl. 3. Fidelis, inquit, est Deus cum condonat
poenilenlibus pcccala mortalia; iustus, cum iustiscondo-
nat venalia ; qiiia seilicet iusti per opera poenilenliae, cha-
ritalis, etc. merentur de condigno hanc condonationem,
uti docet S. August. de Correp. et Grat. cap. 13.
Quarto, quadam cliam ratione iustus est Deus , cum
condonat pcenilenti et confilenti peccala mortalia, eoquod
iJconfessio, eiusque poenilentise aclus, paulo ante ex Ter-
tull. recensili, sint quasi satisfaetio quaedam , qua satis-
facimns Deo pro offcnsa conlra ipsum adinissa. Sicut e-
nim ofiendens qui proximum vilipendit, iuste satisfacit ei,
dum se humiliat, et ab eo veniam petil; unde ofTeosus es
iustitia tenetur acccptare hane satisfactionein ; sic et poc-
nilens satisfacit aliqua ratione Deo, cum onensam humi-
liter confitetur, veniamque petit eum gemitu, laerymis,
ac praesertira si id faciat ex vera et perfecla animi contri-
tione. Contrilio enim cum ex amore Dei super omnia pro-
cedat, est quasi compensalio qnaedam iniuriae, qua pec-
cator Deum vilipendit et postposuit creaturae, quam pee-
caudo adaniavit; amor enim Dei anians eum super o-
mnes creaturas compensat quasi odium Dei, ac honor et
pretium Dei corapensat eiusdera vilipendium et conlem-
ptum, licet non ex aequo.
Quare aliqua ralione iustum est,ut Deus poenitenli ob
hosce actus ofTensara eondonet ; atque hac de causa poeni-
pa aqnoscilur , co etiam celerius emendatur; minor vero r tentia ponilur a Theologis virtus affinis et connexa iusli-
j ■ Fi . j-,... .. ..... .1 .•..,-•„ ..... '-'#;«> „:....™ t .:„i:„ n.,j„ n x»,„~ ■} „ „ ok
dum quasi nulla creditur. eo peius quo el securius in usu
retinetitr. Unde fit plerumque ut mens assuela malis levi-
bus, nec graviora perhorrescat, alque ad quamdam aucto-
ritalem nequilix per culpas nutrila perveniat, et tanto in
vmioribus contemnat pertimescere. quanto in minimis di-
dicit non limendo peccare.
FiDELis EST.) Quia quiorarenospro debilisetpeccalis
monuit, palemam misericordiam promisit, el veniam secu-
turam, ait S. Cyprianus de orat. Dorain.
«emissio Et iustus.) Quoraodo iustus? Non enira tenetur Deus
pecc.iii ex iustitia remiltere peccatum peccatori, etiam poeniten-
fulifi'?».'''! "^"^ '""•* remittere et condonareest merae eius mise-
j. ricordiae et clementiae. Resp.ju.s/MS, idestaequus..^quurn
enim est et congruum Deoque dignum ut pcsnitenti pec-
eatum remittat; tum quia id ipse promisit poenitentibus,
non ul operis raercedem, sed ut poenitentiae donum et prae-
miura, loaunem 20. 23. Ezech. 18. 32. et alibi. Promis-
sum aulein est debitura, quod proinde solvere est iustura;
tiae, eiusque pars potentialis. Unde D. Thom. 3. p. q. 85.
a. 3. docet poenitentiam esse partem et speciem iustitiae
vindicativae,ac consequenter commutalivae largc suinptae,
sicut est pietas, observantia, religio, quae deficiunt a ra-
tione iustiliae strictae^quia respiciunt maius debitum quam
sit iustiliac, et quia respiciunt Deiim, inler quem el homi-
nem non estaequalitas,quam requirit iuslitia,imo Durand.
in 4. dist. 14. q. 2. ceosent poenitentiam esse ipsammet
iustiliam comrautativam , quatenus ei imperant virtiiies
theoIogicae,ut reddat Deo debitam satisfactionemfqualem
scilicet potest) pro offensa. Verum alii passim verius ceo-
sent poenitentiam esse specialem virtulem a iuslitia stri-
cta, et moralibus caetcris distinctani. Addit Richard. ir»
4. dist. 15. art. 1. q. 2. in corp. et ad 1. positis meritis
Christi posse poenitentem pro peccatis satisfacere ex iu-
stitia ; et dist. 17. a. 2. q. 7. asserit conlritionera, si pras-
cedat remissionem peccatorum, ex condigno eara mereri.
Sic et Donnulli alii docent contritionem aequivalere pecca-
tum quia Dco et divinae booilati, ac clementiae conveniens U to mortali, et ex aequo pro eo salisfacere, idque deducunt
et digoum est, ut poenitentes in gratiam recipiat, sibique
reconciliet. luslum est, ait S. Anselm. Prosol. cap. 9. et
10. 0 Deus, ul parcas malis, sed et iustum esl ut malos pu-
nias. Undealiqui exponunt: 7MS<!is,id est,benignus etrai-
sericors ; raisericordia enim maxime congruit Deo; tum
denique quia poenitentia quasi ex natura rei, est proxima
ad reconciliationem et gratiara dispositio. Sicut ergo na-
turaliter iustum est, ut in lignum calidum ut octo.quasi
habens ultimam dispositionera , inducalur forma igois;
sic supernaturaliler aequura est, ut posita poenitentia qua-
si ultima disposilione indiicalur forma gratiae, qua pec-
cator reconcilietur Deo: ita Lyran. et Dion.
Secundo, iuslus, quia Christus suo sanguine et morle
promeruit nobis hanc veniam, eique Deus illam promi-
sit. lusta ergo est, et ex iustitia debita haec peccatorum
remissio, sed Christo, uon nobis: ita Caielan. Porro Chri-
ex principiis S. Thomae. S. Thoraas enim 1. 2. qu. 113.
a. 8. docet in iustificatione peccatoris prius esse infusio-
Dem graliae sanctificantis, quam sit contritio et remissio
peccati ; ex gratia enim sanctificante manarecontritionero,
ex contritione remissionem peccati. Idem docent discipu-
li S. Thoraae, ut Caietan. et Medina ibidem, Ferrariensia
lib. 3. contra Gentes cap. 153. D. Soto lib. 2. de Natura
et gratia cap. 18. Quo posito sequitur, contritiooemqua-
si ex cequo inereri remissionem peccati. Si enim contritio
manat ex gratia sanclificante, et praecedit remissionem
peccatoriim ; ergo eamdem merelur, perinde ac meretiir
gloriam £eternain, ex sentenlia S. Thoinie; gratia enim
sanctificansnaluraliteretquasi iuresuoexpellitpeccatum,
imo per se et forraaliter id facit, ac proinde sine interrae-
dio conlritionis.
Verum conlrarium sentiunt passim alii Doctores, scili-
III.
IV.
Coramentaria in I. Episfolam S. loannis. Cap. H.
6f)l
cel conlrilioncm non manarc c.\ {jralia sanclificanle, scd \ num; et exullavit, id cst, exullat, fpirilus mius in Deo sa-
cx ODJiilio 8|)cciali, sivc cx {jralia pri-venientc el cxcilan-
te. Ralio cst, quia nulla disposilio polcst manare ex for-
ma ad quain disponit, ut palut inductionc aliarum dispo-
silionum cl foriiiarum. Ergo cum conlrilio sit disposilio
ad graliam sanclilicantcm, non potest cx ca manare; scd
ncccssario cain pra-it et praecedit, uli discrte docctConc.
Tridcnt. scss. 0, cap. G. 7. ct 8. ubi conscquentcr docet
iios gratia iustificari, idcoquc non mereri iuslitiam qu«
includit rcmissioncm pcccatorum. Ila parilcr docent Sco-
tus in 4. disl. 11. q. 2. (labr. ibid. q. i. Durand. in 4.
dist. 17. qu. 2. Andrcas \'cf^a in Concil. Tridcnt. lib. G.
cap. 28. et 29. Bonav. in 4. dist. 15. a. 1. q. 1. Almain.
Marsil. et olii ihid. Idem doccnt Patrcs, uti S. Aug. Ambr.
Tertull. Chr}6o.st. tractot. de Pocnitcntia.
Emurdet «os ab omni iNiOLiTATB.) Plus significat »■-
niquitas, quom pcccatum,ait S. (jrcgorius 11. Moral. c.
21. aut 22. quia facilius fcrt quis se vocari pcccatorem,
quam iniquum. Nejjat id S. Ambr. dc Apoloj^. David,imo
Tcro, inquit, turpius cst esse et vocari pcccolorcm quam
iuiquum.Veruin quidquid sitde hac re,s8epe hxc duo pro
eodcm sumuntiir; unde hic quasi synonyma ponuntur.
^M^aJi meo. .Mallh. 23. 2. Super calhedram Mou sederunl,
id est, sedent, Scribx. ^ensus ergo est: S/ diaerimus quo-
niam non peccavimus . id est, quod non peccamus, quod
sino pcccato tam vcnioli, quain morlali vivimus, qiiod nec
pcccavimus, ncc pcccarc solcmus. Dicil tamen fcccavimus
in prilcrilo, quia scribit ad Parlhos [uti di.\i in proffimio)
qui rcccnlcr a senlilismo ad Christum conversi, mulla in
gentilismo eaque gravia peccola commiserant. Rursum
inler convcrsos olim multi erant qui baptismuin diu dif-
ferebant, etiam usque ad morlem , adcoque jegri in lecto
baptizabantur, ut pcr bapllsmum expiali ab ornni culpa
et pocna illico purc evolarent in ca'lum, indcque Cliiiici, id
cst Lectuorii, vocabantur, in quos graviler invehunlur Pa-
tres, ut S. Ambr. serm. de Sanclis, S. Basil. .\az. et .Nvs-
senus oralione dc baplismo. Ili sane ante baptismum, iit-
pote in pcccalo originali cxislentes, et gratia Dei desiilu-
li, multo peccola cominillcbanl. Qui vero pueri baplizali
erant, iam adulti mulla pcccata sallem vcnialia admise-
runt. Loquitur enim Chrislianis adullis. Quare vcre asse-
rit omnes peccavisse in pra;terilo, quia vult monere cos,
ut dcinceps in futuro, ulpote iam renali in Christo.a pcr-
T«r«. 10. Si DiXEBiHus QUONiAM NOJi PECCAViMUS.) Primo, pec- g cntis sludiose cavcant; unde mox inilio cap. 2. subdit
calo originnli, quo pcccaviinus iain olim in Adamo, quod-
quc in nobis ipsis contraximus, dum primum conccpti et
animati fuimiis: ila nonnulli. Vcrum quorsum S. loannes
inculcarct hic peccatum originale omissis octualibus? Se-
cundo, peccavimus, id est, pcrcare poluimus peccato ac-
tuali mortifcro ob innatom concupiscenliam.Scd quis lioc
nescil?Quare verius est S. loanncm loqui de peccalisve-
nialibus; more enim suo rcpetit, idemque dicit et incul-
cot hic cum co quod dixit v. 8. Si dixerimus quoniam pec-
catum non habemus. Unde Syrus verlit, Si dixcrimus nos
non esse pcccatores, vel nos non peccare. Hebraizat S. loan-
nes; Hebraei cnim prajterilo uluntur pro prajsenti quo ca-
rUioli mei, hxc scribo vobis, ul non peccelis amplius.
Mb>-dacbh facimls BiM, quia Deus in Script. asserit
omnes homines csse peccatorcs, nec vivere sine peccato,
ut Eccles. 7. V. 21. Provcrb. 24. v. IG. Psalm. 141. v.2.
lacobi 3. v. 2. ct alibi. Et docct nos orare quotidie : Di-
mitle nobis debita noslra. Quocirca tebbcm eils som ma-
NET IN KOBis.)q. d Non intelligimus, non aniplcclimur,
non rclincmus verom eius doctrinam, aut rcrte eius obli-
viscimur; non credimus Script. et verbo Dei, (luod asse-
rit omncsobnoxios esse peccato,scd illud.ipsunuiue Dcum
faciraus mcndacem : ita Clemcus, Didymus, Caictan. Dio-
nys. et Cotharin. Alilcr Glossa : Verbutn Dei , inquit, id
rent, et pro fuluro. Praelerilum eniin apud cos cst ipsum est, Chrislus per quem fit remissio peccatorum, non ma-
thcma et radicale verbuin a quo Cfclera lempora, modos netin nobis,ulpote incredulis et supcrbis,quia evcrlimus
et pcrsonas derivant.
lllustrat idipsum variis excmplis S. Ambros. lib. 1. de
Abrahom cop. 8. ut loannis 15. 8. In hoc clarificatus cst
(id est, elarincatur et rlarificabiliir) Paler meus, ut fru-
clum plurimum afferalis, ct efficiamini mei discipuli. Lu-
ca) 1. 47. conit B. Virgo: Hlagnifival anima mea Domi-
rcdemptionis Chrisli myslerium , dicimusque nos utpo-
tc iustos ipso rcdemptore non cguisse, nec egere. Aut rcr-
bum quod locutus est Deus Eccles. 3. 20. Quanlo maior
es, humilia te in omnibus; non manet in nobis, quia eiiia
eontrarium facimus; cum enim simus parviet peccatores,
volumus esse magni et impeccabiles.
CAPUT SECUNDUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Docuil cap. 1. fideles per Chrislum in noiam lucem et vitam renatos socielalem iniisse cum Deo, nunc docel ul
in ea studiose persistant, idcoque caveant a peccalis, Deique prcccepta observent.prwsertim charilatis lam Dei,
quam proximi, quod vocat mandatum vetus el tioi-wm. /nde v. VJ. singulas hominum atales, ptUa patres, a-
dotcscenles, infanles, iitvenes compellat, singulosque ad Dei cullum el amorem acrendit, ideoque horlatur ttl ca-
veant a mundo transeunle, ulpole in quo non esl aliud quam concupiscentia carnis, concupiscenlia octdorum,
el superbia vilw. Terlio, v. 18. perslringil ha;reticos, ntonelque ul eos quasi Anlirhrislos execrentur, fidem vero
in Dcum Patretn et Ftlitttn el Spiriltim, eiusque unclionein conslanler reliticanl , ul in co maneanl , nec con-
fundanlur in advtnlu eiu$, sed ab eo accipianl vilam cBternam,
i ■ -wmr^w.wu mci, ha-c scribo vobis, ut non pcccclis. Sed ut si quis peccaverit, advocalum liabcmus apud Pjlrem,
H^ lcsmn tlirislum iustum : 2. El ipse ost propitialio pro pecralis nostris: non pro noslris autem Innlum,
^- sed eliam pro lotius mundi. 3. El in hoc scimus quoniam cognovimus euin, si mandata cius observemiis.
4. Qui dicit se nossc eum, el mandata eius non custodit, mcndax est, el in lioc verilas non csl. 5. Qui aulein
serval verbum eius, vcre in hoc chariliis Dei perfccla cst : et in hoc scimus qiioninm in ipso sumus. 6. Qiii dicit
se in ipso nianere, dcbet, siciil ille nmbulnvit, et ipse ambularc. 7. Clmrissimi, non mnndatum iiovum scribo vu-
bis, setl manilaliim velus, quod habuislis ab inilio: niaii<lnlum vctus est vcrbum quod nudislis. 8. Ilcrum man-
dalum novum scribo vobis, qimd verum csl et in ipso, el in vobis: qiiin lenebro} Iransierunt. et verum lumeii
iam lucet. 9. Qui dicit sc iii lucc csse, el fralrem suum odit, in tenebris est usquc adhuc. 10. Qui diligit fra-
trem suum , iii luinine maiiet, et scandalum in eo non est. II. Qui nutem odit fratrein smim , in lcnebris est,
cl in tenebris ambulnt, ct nescil qiio eal : quia lenebrac obc.Tcaverunt oculos eius. 12. Scribo vobis, filioli, qiio-
ninm rcmillunlur vobis pcccala proplcr nomcn eius. 13. Siribo vobis palrcs, quoiiiam cognovislis cum qui ab inL-
tio csl. Scribo vobis odolcsccnlcs, quoniam vicislis maiignum. 14. Scribo vobis inraiilcs, quoniara cognovistis pa-
662 Gommentaria in I. Epistolatn S. loannis. Gap. IT.
trem. Scribo vobis iuvenes, quoniam fortes estis, et verbum Dei manet in vobis, et vicislis malignum. 15. No-
lite diiigere mundum, neque ea quae in mundo sunt. Si quis diligit mundum, non est charitas Patris in eo: 16.
Quoniam omne quod est in mundo, concupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et superbia vitae : quaa
non est ex Patre, sed ex mundo est. 17. Et mundus transit, et concupiscentia eius. Qui autem facit voiunlatenti
Dei, maiiet in asternum. 18. Filioli, novissima hora est : et sicut audistis quia antichristus venit : et nunc nnti-
chrisli muili faclisunt: unde scimus quia novissima hora est. 19. Ex nobis prodicrunt, sed non erant ex nobis ;
nam, si fuissent ex nobis, permansissent utique nobiscum: sed ut manifesti sint quoniam non sunt omnes ex no-
bis. 20. Sed vos unctionem liabetis a Sancto, et nostis omnia. 21. Non scripsi vobis quasi ignoranlibus verita-
tem, sed quasi scientibus eam : et quoniam omne mendacium ex veritate non esi. 22. Quis est mcndax, nisi is
qui negat quoniam iesus estChristus? Hic est antichrislus.qui negat Patrem et Filium. 23.0mnis qui negat Fi-
lium, ncc Palrem habet : qui confiletur Filium, et Patrem habet. 24. Vos quod audistis ab initio, in vobis per-
maneal. Si in vobis permanserit qiiod audistis ab inilio.et vos in Filio et Patre manebitis. 25. Et hsecest repro-
missioquam ipse pollicitus est nobis, vitam aeternam. 26. Heecscripsi vobis de his qui seducunt vos. 27. Et vos
unctionem quam accepistis ab eo maneat in vobis. Et non necesse habetis ut aliquis doceat vos : sed sicul unctio
eius docel vos de omnibus.et vcrum est, et non est mendacium. Et sicut docuit vos, manele in eo. 28. Et nunc,
filioli, manete in eo: ut cum apparuerit, habeamus fiduciam, et non confundamur ab eo in adventu eius. 29. Si
scitis quoniam iustus est, scitote quoniam et omnis qui facit iustitiam, ex ipso natus est.
FlLIOLl HBI, BiEC SCRIBO VOBIS, UT RON PECCBTIS. ]
q. d. In fine cap. praec. dixl omDcs adultos peccavisse,
vel in genlilismo mortaliler, vcl in Christianisroo veniali-
ter; iam horlor singulos ut a prislinis in gentilismo com-
missis sceleribus plane caveant, a venialibus vero absti-
Deant qiiantum possunt, licet enim oninia collectim vita-
re sit impossibile; singula tamen dislribulive vitare est
possibile ; preesertim ea quse non ex subreptione, sed prae-
via animadversione, ideoque deliberatecommittuntur.
SeD ET SI QUIS PECCAVEKIT, ADVOCATUU HABEIUUS.)
Est occiipalio. Obiiciet enim quis: Si oiniiino peccala fi-
delibus fugienda sunt, quid faciel is, qui ex humana fra-
gilitalc in peccatum aliquod lapsiis est, praesertim enor-
nie,verecundum et pudendum? Respondet: Si quis lapsus
sit, non idcirco desperel, nec aiiimum abiiciat; quia apud
Oeum, qui est pater noster amantissimiis, advocatum ha-
bemus Christum Dominum , qui suum sanguinem, cru-
cein et morlem pro nobis obitam Patri reprjesentans, fa-
cile nobis, si vere nos poenileat, veniam iinpetrabit; Deus
enira est clemeatissimus, el Chrisli merita sunt roaxima.
Sicut ergo periliara et gloriam medici commendat magni-
tudo vulneris et raorbi quem curat et sanat ; sic magnitu-
dinem graliae.cleraentijeelredemptionisChristi coininen-
dat raagnitudo peccatorum nostrorum, quorum ipse est
raedicus et propitiator. Huius rei specimen dedit in S.
Magdalena et S. Paiilo, qui proinde hanc in se Christi gra-
tiara celebrans 1. Tirooth. 1. 13. Fidelis, ait, sermo el o-
mni acccpdone dignus, guod Christus lesus venit in hnnc
tnundum peccatoressalvosfacere, guorum primus egosum;
sed ideo misericordiam consccutus sum, ut in me primo
ostenderet Christus lesus omnem patientiam, ad informa-
iionem eoruni qui crediluri sunt illi in vilam aslernam. Vi-
de ibi dicta.
Nota primo. Advocatus idem est Laline quod Grasce ttk-
px%lriTo; ; unde tam Chrislus quam Spiritus sanclus est pa-
racletus, id est, advocatus noster; ita enim vocatiir hic
a S. loanne in textu Gra;co, aeque ac in Evang. c. 14. 16.
Vatabl. 7r«pax>rjT05 vertit, patronus, mediator, intercessor.
Laurent. Valla lib. 4. palronum ab advocato distinguit,
quod patronus sit orator, qui reum dicendo defendit; ad-
vocatus,qui reo ad defensionem astat.etiamsi nihil dicat.
Et Ascon. Pedianus: Qui defendit, ait, aliquem in iudi-
cio, aut patronus dicitur , si orator est ; aut advocatus, si
ius suggerit,aul prxsentiam suam commodat amico. Verum
hic et alibi advocatus idem est quod patronus; sic enim
causidicos, qui causas forenses agunt, vocamus advoca-
tos : ita Ulpian. Advocatos, ait, accipere debemus omnes o-
fnnino , qui causis agendis quoquo studio operanlur. Et
Quintil. lib. 12. cap. 1. Non, inquit, forensem quamdam
instituimus operam, nec mercenariam vocem,nec (ut aspe-
rtonbus verbis parcamus) non inulilom sane litium advo-
catum, quem denique causidicum vulqo vocant.
Nola secundo. Chrislus est advocatus noster, Primo o-
^ ratione iulerpretativa, scilicet exhibendo se et suas pla-chrisius
gas, vulnerumque cicatrices, ac consequenter sua merita '•st advo-
allegando divino conspectui, uti omnes Doctores consen- '^^'"''
tiunt. Idcirco enim resurgens has cicatricea relinuit, et
in cielum intulit, ut eas iugiter Deo Patri quasi Pontifex
et roediator noster reprapsenlet, ac per eas veniam et gra«
tiam nobis obtineat.
Secundo, multi valde probabiliter censent Christum e- II.
tiara esse advocatum nostrum, oralione proprie dicla,qua
pro nobis in caelis Patrem orel et interpellet: oratione.in-
quam, non qua denuo mereatur vel impetret (qiialis fuit
dum viveret in terris, eratque viator), sed qua iain eoin-
prehensor petit, rogatque Patrem exigendo ius in vita hae
promeritum, sibique promissura, ideoque debituin, scili»
cet gratiam etsalutem noslram. Hoc enim signiGcat Pau-
lus in epistnla ad Hebraeos, ubi docetChristum esse Ponti-
ficein nostrum aeternum in cBi\\s,{\\i\ per proprium sangui-
nem inlroivit semel in sancta, xterna redemptione inventa,
B cap. 9. V. 12. et cap. 7. 23. Semper vivens, ioquit, ad in-
ierpellandum pro nobis. Et Christus loannis cap. 14. 16.
Ego, ait, rogabo Patrem, et alium Paraclelum dabil vo'
bis. Et Paulus Rom. 8. 34. Chrislus lesus, etc. guiesiad
dexteram Patris, qui etiam interjjellat pro nobis.Wide ibi
dicta. Christusergo quahomo iara beatus in ca;lo, et men-
te, et corpore ac voce debilum Deo culluin religionis ex-
hibet, enm adorando, laudando, gratias agendo, cur noa
et postulando? hoc enim est officium advocati, qualis est
Christns.
Tcrtio, ha;retici hinc contendunl Sanclos non csse no- III.
slros advocatos, nec orare pro uobis, ac consequenler non
esse invocandos, eoquod hoc sitofiicium Chrisli, qui so-
lus est advocatus nosler; ac proinde nos facere iniiiriain
Chrislo, si Sanctos quasi advocatosinvoceraus. Audi Be-
zam hic: loannes eum nominat Christum, cxteros exvtu-
dit. Quid ergo illis fiet qui B. Virgini hanc fuciunt iniu-
r riam , ul Christi spoliis velint eam exornari; imo etiam
contentissima voce Christum. illi tamquam matri infantu-
lum subiiciunt? Falleris et fallis, irapostor , dum asseris
Bos Christum subiicere B. Virgini, eamque Christi spo-
liis exornare. Scimus et profiteraur Christum esse Deum,
Deique Filium; B. Virginem non esse deara, sed Dei in-
carnati matrem, ac proindeinfinitis partibus Chrislo esse
inferiorem. Unde Christus solus vocatur a S. loanne ad-
vooatus, scilicet talis, qui ut ipse illico subdit, sit propi-
tiatio pro peccatis mundi, quique sua passione et mo te
planavit Patrem, imo et iuslo sanguinis sui prclio satisfe-
cit. At B. Virgo et Sancli sunt advocati noslri, ut dcpre-
catores et inlercessores per merita Christi. Cnde S. Ire-
DKus Ilb. 5. cap. 19. Sicul, ait, Eva seducta est ut effu-
geret Deum , sic Maria suasa est obedire Deo, ul virginis
Evx virgo Maria ficrel advocata- Et S. Bernardus serm.
in illud Aporal. 12. Signum magnum: Opus cst, inquit,
mediatore ad medialorem istum , nec alter nobis utilior
Commentario in I. Epislolam S. Foannis. Cap. H. 66'5
guam Maria. Vide dicfa 1. Titn. 2. 5. ad illud: Vnus me- ^ tum specuiotiTa, sed et praclica , quje cum amore et nf
diator Dei el hominum homo Chnslus lesus. El Beiiarin
Iroct. de Invocal Sanct.
lESua CHniSTU» icstim. ) lustum. id est, innocentera
et sanclum, qui sua ganclilate gratissimus l'atri meretur
ab eo eYQudiri. Secuodo el potius, iuslum, id est, qui iu-
stc pro pcccalis nojtris satlsfecit, iuslumque pro eis de-
dit pretium ol Ivlrum.scilicet sanguinem suum ct \ilain.
Unde cxplicaiis'subdit: El ipse cst propiliatio. Alio erRO
sensu vulfjo vocatur advocotus iustus, qui iustam causam
deferideDdam suscipit, non iniustam, uti faciunt nonnulli
lucri causa: undc Cassiod. lib. 11. Ep. 4. Si in adi-oca-
tionis, oit, studio iustiliae claritate fulsistis. Hic scilicet
bonus est advoratus apud homines, non apud Deum, ut-
pote a quo non iuslitiam, sed misericordiara el {jratiam
postulamus. Apud Deum ergo habemus tribunal gratiae
dumlaxat, noo iuslitix.
d. Christus esl advocalus nostcr,
feclu cooiuncta est, ac iu opus derivalur : Cognovimus er-
Ro, id esl, novimiis cl diligimus euin, si iia^idata BlC»
OBSKBTBXUS. ) Kiferenda sunt ha!C ad id quod praecessit:
Xdvocatum hnbemus Icsum C/iristum; prscscribil enim mo-
duin quo iiunc advorolum nobis conciliabirous, nimirum
si euin coguoscamus per fidem , speni et amorem ; eum
vero coi^nituros si iiiandata cius observemus, id quod plu-
ribus dcinde scnlentiis prosequilur cl inculcat. Vere S.
Augusl. libr. de Fidc et oper. cap. 12. iSequaquam , ait,
1/iens fidlatur ul se cxistimet Deum cognovistc, si cum /1-
de mortua, hoc est. sine bonis operibus confileatur. Sic Da-
vid ait Ps. 102. 18. Memores sunl mandatorum ipsius ad
faciendum ea. Et moriturus ad lilium : Tu, ait, Salomon
fiU mi, scito Deum patris tui ; scito, scilicct practice, id
est crede, reverere,aiiia,obedi ei. Unde explicans subdit:
Lt servi ei corde pcrfecto, et animo volunlario. Et Osee
cap. 6. v. 6. Yolui, ait, scienliam Dei plusquam holocau-
Et (id est, quia, q
quia) iPSB EST pbopitiatio, id est propitiator, pbo pbc- sta. Chald. vertit, voluntas mea, vel beneplaciluin raeum,
CAT19 BOSTBis. ) Quio scilicet se otTerens in cruce victi- u complacenlio mea , m operanlibus legem Domini magis
mam pro poccatis, pro eis Dco Patri salisfecit , eumque quam in offerenlibus holocausla. Qui enim non observat
nobis rcconciliavit. Alludit ad propiliatorium imminens
arcie fucderis ; hoc enim rcprajsentabat Christum propitia-
tnrcm, uii dixi Kom. 3. 25. ct Exodi 25. 17. S. August.
lib. de Fide et opere lejjil: Et ipse est exoratio pro pec-
calit nostris. Orat enim Christus pro nobis ctiam in cae-
lis, uti paulo antc dixi, et propitiarc est cxorare. S. Cy-
prian. lib. 4. Epist. 2. vel 52. pro cxoratio \e^,\\. depreva-
tio. Si{^nificat S. loannes Christum talem nobis csse ad-
vocalum, iit cerlo causam nostram obtineat, imo eo pa-
Irono causa codcre non possimus, eo quod ipse sit ex of-
ficio rrdcmplor el propitiator uoster, qiii cx iuslitia pro
peccatis noslris salisfecit.
Hoc est quod ail S. loonn. Apoc. 1. 5. Dilexit 7ios el
lavit nos u peccatis nostris in sanguine suo. Nam ut ait S.
Lco serm. 12. de Passione: Effasio pro iniustis sanguinis
iusti lam potens fuit ad privilegium,tam dives adpretium,
lcf];cm Dci utiquc eum non novit, quia non xslimat pra-
ctice, non pondcrat uli debet Dei immensam maicstalem,
bonitaloin, polenliam,sapicniiam, iustitiam. Si enim eam
iusto ralionis libraminc ponderaret, utiquc toto corde eum
amarct, colcret, obediret. P(am quisquis Deum nonamat,
ait Beda, profecto oslendit quia quam sit amabilis non nO'
vil; el quam sit suavis Dominus et dulcis gustare ac vide-
re non didicit, qui eius conspectibus placere continua di-
lectione non satagit. Hinc 0tov S. Dionys. de Divinis no-
minibus, dcducit ab a.^rci, co quod accendat alTectum eo-
rum.qui ip>uin rite cognoscunt. Hoc est quod ait S. loan.
cap. 3. 7. Omnis qui diligil ex Deo natus est, et cognoscit
Deum. Qui non diligil, non novil Deum , quoniam Deus
charilas est.
Quare cx rw scimus non recte colligil Catharinus, iu-
stos certo scire posse se esse iustos et in gralia Dei; csto
ut fi universitas caplivorum in rcdemptorem suum erede- Q enim habeant in aiiima graliam ctcharilalem Dei. tamea
ret, nuUum tijrannica vincula retincrent. Et paulo post
Quamvis enim in conspeclu Domini multorum Sanctorum
preliosa mors faeril,nullius tamen insontis occisio, propi-
tiatio fuit mundi. Acceperunt iusti , non dederunl , coro-
nas; et de fidelium fortitudine excmpla nala sunt patien-
tix, non dona iustilix. Singulares quippe in singulis mor-
tes fuerunt, ncc allerius quisquam debilum suo funere sol-
vil, cum inter filios hominum solus Dominus noster lesus
exliterit, in quo omnes crucifixi, omnes mortui, omnes se-
pulti, omnes etiam sint suscilati.
Hoc dc causa S. Augustiuus, S. Bernardus, S. Franci-
scus, S. Elzearius. ca;tcrique Sancti qui aliquando pccca-
runt, confugcrunl ad vulnera Christi, quasi nd asylum ,
in eoqiie habilarunt. Eorum gnomas rccensui Zachar.
13. 6. Vcre S. Ambros. Pra^fat. in Ps. 35. lionum, ait,
aurum est sanguis Christi, dives ad pretium, profluus ad
lavandum omne peccatum.
N05 PBO nOSTRIS AUTBII TANTtJM , SBD BTIAH PBO
eam non vident. Rursum licet mandata Dei exterius ob-
servent, lamcn ncsciuut anea observent ex amore Dei et
eo modo quo Deus iussit. Denique esto sentiant se amare
Deum , lamen ncsciunt an hic amor sit talis qualis esse
dcbet, puta supernaturalis pure propter Deura,ulque cum
amcnt super omnia: ita dcfinil Trident. sess. 6. cap. 9.
Vide Bellarin. lib. 3. de lustific. cap. 1. et seq.
Qui DiciT SE rtosSE BUM, vcra ct salutifera notitia, pu-^^^, ^
ta practica, quse noscentcm conducat ad vitam octcruara.
Kosse ergo, id est ila nosse ut amet Deiiin, eique pcr o-
mnia obediat, bt ha>data eius hos custodit, MEJtDii
EST. ) Nam de Philosophis coguoscentibus Deum,scd spocu-
Inlive et aride, ideoque eum non colenlibus, nit Apostol.
Qui cum cognovisscnt Dcum, non sicul Dcum glonficave-
runt, Rom. 1. 21.
Qui autbm sebvat vbbbum EIUS ( iussa et mandata ver» 5.
Dei) VERB IN HOC CIIABITAS Dei pbrfbcta est. ) Pcr
antithesin contraritcscntcnliae priorom scntenliamconfir-
TOTIUS MU!<DI. ) q. d. NoQ pro pcccatis ludjporum tanlum, l^ mnt, q. d. Qui mandata Dei nou servat, Deiim non novit,
sod el {;rnliiiin omuium . nit OEcumcn. el Cyrill. Molius
Clemens Aloxandr. et alii, q. d. Non pro pcccalis noslris
qui sumus lidoles tnntum, scd pro peccntis inndeliiim to-
tius mundi. Pro his cnim quoque passus csl Christus, eis-
que meniit {^ratiam cl (^loriam, si in eiim crcdere, ciiis-
quc mcrita nmplccli vclint. Undc cl iussit pra;dicari E-
van{;olium lioc omnibiis {^cntihus, casquc boplizari in no-
inine Pntris, et Filii el Spiriliis sancti , Mnrci IG. v. 15.
Rursum Christiis ut hoslla propllialoria olTortiir in sacri-
firio Mlss.-c pro oinnlhus hominlbiis, ctiain infidclibus, nc
dofunrtis in Puri^ntorio exlslontibiis , uti fuse docet hlc
noslcr lustininnus; Ecclcsia enim Iniitum cxcipil cxcoin-
municnlos, pro his eniin vclnt sncrincnri.
Et n uoc sciMUS , non ccrto et demonstrnlive , scd
probabilitor ct conlecturaliler cx si{;ni8 ct cfTectis , QUO-
NiAM, id est quod, cog:<ovimus bum, cojjniliouc uon taa-
id est, non dlli{;it; quin c contrnrio qui Del mnndnla ser-
vat.hicDeum dili{jit,adcoquchnbetcharilalcm pcrfectam.
Undc dicit vcrbum eius in sin,»ulari, quia prajclpue respi-
cit le{jem charitatis; ha;c cnim c.Tlorns oinnes iu se com-
prehendit, uti rodix comprehendit froudcs et fructus, to-
Inmqiic nrborcm.
Vcrfcctam charilatnn vocnt quae implot IUud vcrbum.si-
ve le{T;cm chnritntis, DiligcsDominum Deum tuum ex tolo
corde luo.et in tota anima tua,el in tota metUc tua, Matth.
22. v. 37. Qui cnim mandala Dci observat, dill^^it Deiim
cx lolo corde ; osto aliquando prcrct vcninliter; hoc enim
in corruplione huius vila; est maluin neccssarium. Porro
in hnc perfectionc chnritatis ct vita; Chrisliaiine varii sunt
f;radus. Primus est ita dili{jcre Dcum cx tolo rorde. utGrjda»
nunquam olTendas cum morlalitcr. Secundus, ut nolis de-<:i'»ri*-
libcrate cumolTendcrc vcnialitcr, etiamsi tolum raundum"*-
664
Commenlaria in I. Epfstolam S. loannis. Cap. II.
Vircs
cbariU'
nossca lucrari. Tertius, si amore Dei omni amori crealu- j^ elevare ; ila quod sinepcena quandocumque voluerit recer
rae renuncics, totumque te mancipcs Dei cultui et obse- '-' ' '"'-■'■— —•<—-»- -• -«..•._.i -j „_j.
quio, uli faciunt Religiosi. Quartus, si non aliud cogites,
veiis vel ames, quain Deum aut propter Deum, uli faciunt
Beali in caelo. Terlium expressit S. Paulus cum ait Rom.
8. 35. Quis nos separabil a charitate Chrisli? Tribulatio?
an anguslia? an fames? an nuditas? etc. Cerlus sum quia
neque mors.neque vita. neque angeli, neque principatus,elc.
PiaeclareOrlgen. Prtefat. inEvangei. S. loannis: Quis-
guis, ait, perfectus est, non ampUus vivil ipse, sed in ipso
vivit Chrislus ; cumque in ipso vivat Christus, de eo dici-
tur Mariai: Ecce filius tuus Christus. Et S. Augiistiii. in
serm. 39. de Tenip. Sicut radix , ait , omnium maloruin
est cupidilas , ita el radix omnium bonorum esl charilas.
Totam magnitudinem et latitudinem divinorum etoquio-
rum possidel charilas, qua Deum proximumque diliijimus.
El aliquanlo post : Quaproptcr. fratrcs. sccla/nini chari-
tatem , dulce el salubre vinculum menlis , sine qua divcs
pauper est, et cum qua pauper dives est. Hxc in adversi
latur ad Chrislum , cogiiando et afjiciendo se ad cordis
Crealorem ; el intenlus sit in omni loco et tempore allissi-
mo bcnefactori. Rursum tantam habeat palientiam , quod
illum qui sibi malum aliquod fccerit vel dixerit, conelur
plus diligere el amare ex loto corde, et ex bona voluntate
ei libcntcr servire sine omni amariludine cordis. Quia si-
eul Dcus ex vera liberalitate omnia bona sibi Iribuebal, iia
omnia mala credat eum occulte permiltere; ad hoc ul pec-
catori ostendat sua peccata, sicque leviler eapunial in prse-
senli, ut non flagellct durius insempilcrnum. lllum igitur
qui malum sibi fecit aut dixit, multum diligat, quia me-
dianle illolamquam nuncio, Deus magnum bonum illi con-
fert ; el iamquam retinaculum quo mediante Deus eum </e-
tinet, ne in profundum abyssi proiicialur, et tamquam ter-
sorium quo Deus eum tergil , el tamquam dolabrum qw
Deus eum dolat et perficit.
1n boc scimus quoniau [ quod ] in ipso suuus. ) 5.
August. addit: Si in illo perfecti fuerimus , atque expli-
tatibus tolerat, in prosperitatibus temperat , in duris pas- D cat, q. d. Si perfecte ei adhsereamus, eiimque diligamus,
sionibus forlis, in bonis operibus hilaris, in tentatione tu
tissima, in hospitalitate lautissima, inler veros fratres Ix
tissima, inter falsos paticntissima ; m Abel per sacrificium
grata. in Noe per diluvium secura, in Abrahx peregrina-
tionibus fidelissima, inMose inter iniurias lenissima, in
David tribulationibusmansuelissima;in tribuspueris blan-
dos ignes innocenter expectat ; in Machabxis sxvos ignes
forliter tolerat. Casta in Susanna erga virum,in Annaposl
virum, in Maria prxter virum.
Egregie quoque S. Bernardus ad Fratres de monte Dei:
Ab omnibus vobis, inquit, perfeclio exigitur, sed non uni-
formis ; sed si incipis, incipe perfecte ; si iam in profectu
es . et hoc ipsum iam perfecle age. Si aulem perfectionis
aliquid attigisti, teipsum in temetipso metire, et dic cum
Aposlolo : Vnum autem. qux relro sunl obliviscens, et ad
ea qux suntpriora extendens meipsum. addestinalum per-
sequor bravium supernx vocationis in Christo lesu ; in quo
ita ut eius amore eliam iniinicos amemus. Sic quuque le-
git Dlonysius et alli nonnulli. V^eruni Romana et Grseea
passim illa delent. Sensus ergo est, q. d. lo hoc seimuB,
quod in eo suinus, si videlicet verbuin eius servemus, uti
paulo ante dixi. Effectus enim et slgnum dilectionls, qua
adhaeremus et copulatl sumus Deo, esl observatio legis
ipsius. Porro per charitatem suinus et maoenius in Deo,
et Deus in nobls ea ratione qua araatum est in amante,
et amaus in re amata; magls enim est aoima ubl amat,
quam ubi aiiimal; vicissim Deus se amantes, sibique ad-
hserentes redamat, inhabitat, curat, dlrlglt, proleglt.Ua-
de Hugo sic expllcat, q. d. Qui araamiisCbristum, sumus
in Christo, sicut membra sunt in capite, et sicut id quod
regitur est in regente, nempe regiinlne peeuliari el san-
cto. Antlstropha est baec sententia loannis llli in Evang.
loann. 14. 23. Si quis diligit me, sermonem meum serva-
bit; el Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus , tt
i
inanifeste Apostolo docente declaratur , quia perfecia eo- i- tnansionem apud eurn faciemus. Dillgentls ergo Deum a-
' in anteriora exlen- niina est quasi teinplum, in quo reallter inhabltal Pater,
rum qux retro sunt oblivio, el perfecta
sio, ipsa esl hominis iusti in hac vita perfectio; etperfeciio
perfectionis huius ibi eril.ubi erit bravii supernx vocationis
perfecta apprehensio. Uoc aulem modo sicut stella a stella
distat in claritate, sic cella a cella in conversatione. scilicet
incipientium , proficientium et perfectorum. Incipieniium
siatus dicipotest animalis, proficientium rationalis, perfe-
ctorum spiritualis. Et inferius: Primus stalus circa cor-
pus se habet.secundus circa animam se exercet,lcrlius non
nisi in Deo requiem habel. Quorum singuli sicut habent
eerlam proficiendi rationem, sic in genere suo certam ha-
bent perfectionis sux mensuram. Initium boni in conversa-
tione animali,perfecta obedientia est. Profectus, subiicere
eorpus suum, el in servilutem redigere. Perfectio, vsu bo-
ni consueludinem verlisse in delectalionem. Initium vero
rationalis est, inlelligere qux in doctrina fidei apponunlur
ei. Profectus, talia prxparare, qualia apponunlur. Perfe-
etio, cum in affectum mentis transit iudicium rationis.Pcr-
Fillus et Spiritus sauctus. Ubi nota S. loannem delectari
verbo manendi, illudque crebro usurpare, ac per illud si-
gnificare primo.intimam eoniunclionem;secundo,morana
permanenlem et perseverantiam.iuxta illud Chrisll loaa-
nis 15. V. 4. Manete in me, et ego in vobis ; tertio, conti-
nuam prajsentiam, amicam conversationem, mutuam fa-
miliaritatem, omnlaque verae amlcitiaj obsequia et ofTicia.
QUI DICIT SE IN IPSO MANEBE, DEBET SICUT ILLE AM- y^^.^ g
BULAViT, ET IPSE AMBULABE ) Procedeodo semper iu vir-
tule, pratsertim charitatis, ac in dles maiora eius opera
exercendo, uti Chrislus crescebat xlate et gratia apud
Deum et homines, Luca5 2. 51. Sancti enim eunt de vir-
tute in virlutera. S. Leo serm. 2. de Quadrag. Hxc, ait, prefe.
est perfectorum vcra iustitia, ut nunquam prxsumant iccia» io
esse perfectos, neab ilineris nondum finili aclione cesjan-i"*'""'**
ies,ibi incidant in deficiendi periculum,ubi proficiendi de-
posuerint appetilum. Hocestquod ait Paulus Ephes.5.1.
fectio vero hominis rationalis, inilium esi hominis spiritua- ' * Estote imilatores Dei sicut filii charissimi, et ambulate in
lis. Profectus eius , revelata facie speculari gloriam Dei.
Perfcctio vero, transformari in eamdem imaginem a clari-
tate in clarilatem, sicut a Domini spiritu.
Perfecta Et S. Maxiraus de charitate centuria 3. n. 97. Anima
• haritab, ait, pcrfccta est, cuius vis affectibus obnoxia, prorsus ad
''"* ■ Deum declinavit. Idem centuria 4. numer. 17. Nondum,
ail, perfectam charitatem consecutus est, neque divinxpro-
videnlix secundum profunditatem cognitioncm,qui in lem-
pore tcntationis in doloribus et molesiiis sibi accidentibus
longanimHate non perdurat . sed seipsum a spiritualium
fralrum charitate abscindit. Et S. Franciscus in opusculo
Decem perfectionum : Perfectio perfecti Christianiest, in-
qnit, quod cor suum ab omni mundana et humana creatu-
ra eradicet, nec quxrat cur inveniat fundamentum aul ra-
dicem, nisi in illo qui fecit sibi cor;sed consuescatcor suum
proiicere in ipsum Deum, et de fxcibus terrenis frequenter
dilcclione, sicut et Christus dilexit nos.
Pulchre S. Prosper lib. 2. de Vila coutempl. cap. 21.
Quid, ait, est ambulare sicut ille ambulavit, nisi contemnt-
re omnia prospera qux contempsit, non timere adversa qux
pertulit , docere qux docuit , sperare quod promisit, elc.
prxstare beneficia eliam ingralis ? non retribuere secundum
tnerila malevolis? orarepro inimicis.misereriperversis,in-
vitare advcrsos, xquanimiter pati subdolos atque superbos;
ac denique iuxta verbum Apostoli, mortui simus carni, ut
duinlaxal Christo vivamus? sicut enim carne morluus nulli
iam delrahit, nullum aversatur aut despicit , nullius pu-
dicitiam callida circumventione corrumpit, non invidel ,
non adulatur, non ambit; sic qui carnem suam crucifixe-
runl cum vitiis el concupiscentiis, nulia horum possunt a-
gere aut pati.
Uude Nyssenus Epist. ad HarmoniuDi, Christianismutn
Commentaria in I. Epistolam S- loannis. Cap. II, 665
definilesieimilalionem divinx nalurx. Idem adO\)inp\am: ^ stamenli precipuum.el pricipueaChrislo Tcrbisetexem
Quid igitur, ait, oporlel eum faccre, qui marjno Christi co-
gnominc dignus c/feclus est, nisi ul oinnia sua tum cogita-
Vi, lum dicta. tum facta diligenter explorct. et ulrum eo-
rum singula ad Christum tendanl, an ab illo sint atiena,
dtiudicel ?
l'ra;cloie S. Aug. de vern rcligione cap. 15. docet quod
Verbum factum sil caro, hoc finc ut viam virlulis doceret,
non vi cofjcudo, scd cxemplo praeeundo. Dum cnim omnia
luundi bona contempsit, contcmncnda docuit; dum omnia
vilae muia sustinuit, sustincnda iiionstravit : Doctrina e-
nim Dcus apparebat, xlatibus homo. Satcllilcs voluptalutn
divitias pcrniciosc populi appelcbant: paupcr esse voluit.
Honoribus et imperiis inhiabant; rcx fieri noluit. Carna-
lcs suos filios magnum bonum putabanl ; tate coniugium
prolemque contempsit. Contumclias superbissime horrc-
bant: omne gcnus contumcliarum sustinuit. Iniurius into-
lerabilcs essc arbitnibantur ; qux inaior iniuria, qmm iu-
stutii innocentcmque damnari? Dulores corporis execraban-
jilis conunendattitii cst jiricccptum non timoris, uli olim
Qpud ludxos, ^cil dileclionis, illudquc explicalius ;ut pa-
lel Matth. 5. 38. cl seq. loann. 14. i'6. et 16. j arctius et
firmius quam antea fuerat, ac proinde novum nobis Ira-
didil Christus.
Novum erfjodiciturperomDia generacausarum.Primo, Uanda-
ratione nova; causae etlicientis, puta novi lcf^islatoris, sci-'"racb*-
licctChrisli, qui aictius et qiiasi novum illud nobis tra- ^^;','/^
didit. Uursiiin rationc nova; originis, charitatis ct gratise, i, '
scilicet Spiritus sancti, qui primo visibililer et copiose ef-
fusus fuit in 1'cnlccoste ; undc conscqucntcr ad charitatis
huius ofTicia novc, novaque obligalione obstringimur, ca-
que magis oblifjamur nunc quam anle Christum; Iuda;i
enim obscuraverant hoc dileclionis praeccplum pravis in-
terprctalionibus, diccntes proximos esse amicos: solos er-
go amicos csse diligendos, inimicos autcm odieodos: per
amicos autein intclligebant homiues suaegenlis, puta lu'
da;o8, unde censcbant sc Chrislianis, omnibusque geoti-
._. ,,.._, , , bus posse focnerari, corumqiic opes per usurasc.vhauri
fe mulctatus est. Ignominiosissimum morlis genus crucem
putabant ; crucifixus cst. Omnia qux habere cupientes non
rccte, noji recte vivcbamus, carcndo vilia fecit; omnia qux
vilare cupientes a studio dcviabamus veritatis, perpetiendo
deiecit;noncnim ullum peccatumcommitti potest.nisi dum
appctuntur ea qux ittc contempsit, aut fugiuntur qux ille
sustinuil. Tola itaque vita eius in tcrris.per hominem quem
suscipcre dignatus est , disciplina morum fuit.
Uiic facit slimulus S. Cj prian. traclat. dc Zclo et livo-
re : Si hominibus, inquit, Ixlum esl el gloriosum filios ha-
bcre consimilcs, ct tunc murjis gcncrasse dclcctat, si ctd pa-
trem iincamcnlis paribus suboles succisiva rcspondcal ,
quanto maior in Deo Patre Ixlitia est, cum quis sic spiri-
tualiter nascitur, ut in aclibus eius et laudibus divina gc-
ncrosilas prxdicetur? Et paulo ontcrius: Qualis cxlestis,
tales el cxlestcs. Quomodo portavimus imagincm cius qui
de limo cst, portemus et imaginem eius qui de exlo cst; i-
Quocirca Christus llla corrigens et innovans Malth. o. 43.
Audistis, inquit, quia dictum est antiquis : Dtliges proxi-
mum tuum, et odio habebis inimicum tuum. trjo uutem
dico vobis : DiHgile inimicos vestros, benefacite his qui o-
derunl vos, etc.
Sccundo, iiiandalum dilcctionis est novum ratione^no-
va) causa: niatcrialis, puta novorum diligcntium Chrislla-
iiorum, qui anlca fiicrant in tcncbris infidclilalis et odii,
ut subdit hic S. loanncs; iam vcro charitatc ct spiritu
Chrisli innovati. iiovc ct ardcnlius Deuro et se iu\iccra di-
ligcre dcbcnt qiiam aiite.
Tcrlio , ct maxime novum dicitur ratioae novae causac
formalis, puta novi obiecli (obieclum enim est inslar for-
ma;) ct nova; ralionis formalis dillgendi, pula nova; incar-
natiunis \'crbi , nova;que in eo fideliuni unionis; Chrislo
enim, qui caputest Ecclesia; ct fidclium, iiicarnato, facta
cst incosingularis unioct communicatio membrorum Ec-
maginem autem cxlestem porlare nonpossumus, nisi in co Q clcsia;, tum iutcr sc, tiiin cuin Christo capite suo iam ho-
guod esse nunc ccepimus Christi simililudinem prxbeamus ;
hoc est enim mulasse quod fueras;cl cwpisseessc quod non
eras. ut in te divina nativitas luccat, ut ad Palrcm Dcum
deifica disciplina respondeat, ut honore et taude vivendi
Beus in homine clarescat. ipso exftortante, et eis qui se cta-
rificant viccm mutuam polliccnte. Eos, inquit, qui clarifi-
cant mc, clarificubo. loann. 12.
CnABissim , Non mandatlm Novuai scribo vobis ,
8ED UANDATUU TETIS- ) Loquitur dc maiidato dllcclio-
nis Dei etproximi ; in hacenim includiturobscrvatio iiian-
datorum omnium, dc qua sermo pra?cessit. Dc Icclionc
eniin sc explicans illico sermoncm infcrt S. loan. v. <J. 10.
11. Vocat hoc vctus mandatum, non novum, quia daluni
fuit ludaiis in vctcri Testamcnto, Lcv. 19. 18. imo datuin
fuitAdaectomnibushominibuB in lege natura;,a;qucacan-
gclis ob initio crcationis sua;. Est cnim hoc inandatuin iu-
ris natura: dictatum a raliunc ct legc aclerna, quo; fuit ia
mcntc Dci ab actcrno. Sic to vetus cxplicat loanncs cum n
subdit: Mandatum vetus est vcrbum quod audistis. Ita S. ^
Augugt. ct Didymus: Obiiciebatur , ait, Apostolo novam
ab illo doctrinam tradi, ac prorsus inauditam : tacite crgo
illi occurrens ncgat se novum aliquod prxceptum propone-
rc, scd prisca el vetcra inculcare.
Kursum mandatuin hoc cst velus, qiiia iom ab olim ,
puta ab inilio Chrislianismi, mox o boptismo illud audi-
iilis ct accepistis. Ila cxplicot S. loanncs to vetus, dum
subdit, Quod /labuistis ab initio.
Itbblu uandatuii novuu scribo T0BI8.) q.d.Iterum
inculco vobisiamquidcm antiqiiiiin.olim vcronoTum man-
datuin, dilcctiooisct obscrvationis inniidatoruniDci,quod
dcsuetudinc ct naturao corrupta; vitiuontiquatumChristua
renovovit ct ouxit, nobisque idcnlidcm in memoriam ro-
vocorc ct innovorc pra;ccpit. Alludit, imo citot illud Chri-
sli luannis 13. 33. Mandatum novum de vobis, ut ditiga-
tis invicem, sicut dilexi vos. riovum dicilur, quia Dori Te-
VOL. X.
mogcnco, id cst, ciusdem ralionis et natura;; unio, in-
quam, pcr naturam, pcr gratiam et pcr Sacramcnla, pr»-
sertiin Eucharislia; , qua; unio fundamentuin est maioris
et sin,tjularis obligalionis ad nrctiorcm ainorcni Dci. Chri-
sti ct Chrislianoruin , ut scilicct iam Christianos dillgcre
dcbcamus, non tantum ut proximos proptcr Deuin, scd ut
fralrcs et mciDbra ciusdcm copitis cl patrisChrisli incar-
uati.qui parcns cst et lcgislalor Icgis amori3,ull .Moscs tu-
Ilt lcgoin limoris. Indicat hanc rolionem Christus dum
subdit : Sicut dilexi vos. Sicut crgo dileclio Christi iii nos
fuit suinma, novo et inaudila,ita ct praeceplum cius, quo
iubct nos hanc suoin dileclioncin imitori, suinmum rsl ,
novum et inaiidilum: ita S. C"5riilus. .Xnliqua cniiii dilc-
ctionis lcx a Mose lalo sic haiict: Dtliges amicum luum
sicut tcipsum, Lcvit, 19. 18. Novo vero aChristo lalasic
habet: Diligite inviccm sicut diiexi vos , loann. 13. 33.
qua; maior cst et pcrfcctior, tanlo scilicct, qiianto Chri-
stus(cuius dilcctio quosi cxcmplar nubis imilandum pro-
ponitur ct pra;cipitur) cKtcris hominlbus maior ct pcrfc-
ctior cst. Porro per iacarnationcm non soli Chrislu , scd
et toti SS. Trinitati, puln Pntri, Filio ct Spiritiii sancto.
'iioiorcm quom ontco , ct novum amorcin dcbemus, tum
ratione moioris unionis; iain cnim unilo nobispcr carncin
ossumptam Verbo,conse(]iicnlcr quoquc nobis magis uni-
ta cst toto SS. Trinitos; ha;c euim cst ubi \'crbum cst ;
tum ob novo et inaximo bcnclicia pcr incarnationcm no-
bis pra;slita. Pcr incornotioncm ergo Vcrbi novam rclo-
tioncm ct uniuncm habcmus ad Patrcm, Filium ct Spiri-
tuin sanctum, ot intcr nos inviccm, qiiom non habuiinus
ontc, oc conscquentcr novom diligcndi cousam ct ratio-
nem furmalom. Per incarnatiuncm cnim \'crbum factiim
cst noslcr consanguineus ct fraler, ac conscqucntcr Pa-
tcr factuB C8t novo modo Potcr, iiti Christi incarnali , ita
ct Christianorum frotrum eius; Spiritus sonctus vcro to-
tum sc iu cos cUudit. Chrislianis eaim proprie hnc novum
8»
11.
III.
€G6
Comnientaria in I. Epislolam S. loaonis. Cap. II.
dilectionis mandatum a Christo dalur (uon omiiibus humi- J^ inum,quia cecterls omnibus rDandatis hoc dileclionls prn»
iiibus.nisi indirecteetconscquenlor.quatcuusscilicetDeus
vuit omnes ficri Christiauos ) ut sc invicem uon tanlum
quosi proximos, scd quasi fratres ct unius corporis Chri-
sti membra ament propterCbristum.uti recte aJverlilTo-
lelus et Francisc. Lucas ia cap. 13. S. loana.
Quarlo, mvum dicitur ralione nova; causa; exeniplaris,
pula Cbrisli Doinini: Cluislus enim suam vitam, sangui-
iiem cl lolum scipsum pro saiute suorurn, ex puro aiuore
impendil et exiiausit. lilcm fccit B.A'ir{^o, Aposloli ct pri-
ini fidclcs, ut darciil nobis pcrfeclaj dilectionis exemplar,
quod imilarcmur, iuxla illud: Inspice , el fuc secunclum
exemplar quod libi in monie monstratum ed , Exodi 25.
V. ult. Et idipsum sij^nifical to sicui dilexi vos; qiiaj vcr-
ba niedilanti niultam confusionis, diccnti mullam exajygc-
rationis materiam suppcditant. Cogila cnim quanta dile-
ctionis argumcnla nobis ostenderil Christus singulis mo-
menlis nascendo, laborando, prsedicando, palicndo, mo-
riendo, etc. etvidebis quam parva sit hominum omnium
ceptum est sublimius, excellentius, utillus, magisque ne-
cessarium. Sic dicilur l's. 93.1. et 98. 1. Canlale Dotnino
canticum novum, id est, praislaas, exiniiurn, egregium:
egregium enlm dicitur quasi e grege selecturn : hioc victi-
ma; vocabantur egreglae, quosi e grcge seleclae, iusla il-
lud /Eneid. 6.
Lcctas de more bidentes:
cximium, quod quasi singularc exiuiatur e grege csElero-
rum, idcuque rarum ct novurii.
Uiic pcrlinct iliiid aliorum, novum, inquiunt, idest,
poslrcmuni ; quia lioc mandatum ultlmum suis deditChri-
stus iam ilurus ad mortem : nou quud novurn slgnificet
postrcmum , scd qula poslrernum respectu priorum iacD
visorum,auditorum et pra!teritorum,ideoque veterum, \i-
dcatur uovum. A novo enim in superlativo fil novissimus,
id est, ultinius, postremus; co quod quae recenter Cunt,
ullimum locum habcant. Sic homines novi vocantur, quo-
rum nulli maiores clari fuere , sed ipsi per seipsos clari
'■V,l.iUV7f ^l«./tUi.flU^Uia (.|l.JUIII pUlVU OIL IJUtlllllUlll \Jltllll\ttlt i^ lUlil KUIIt IliUIUIl>3 UlUll ■UV^lVy OWU 11/ Sl \iK, l OVIl/^U^ UIU*
dilectlo.Cogilabat illa S.loanncsEleemosynarius Archiep. " esse incipiunt , qua ralione Cicero Uoma; vocatus est hO'
Alexan.qui cum quispiam effusam ekis in pauperes libern-
litatem laudaretet suspiceret, dicere solebat: Frater,non-
dumpro te sanguincm fudi.sicut mandavil mihiDominus.
Quocirca pcr Cbristum didicimus proximos non tantum
diligendos essc, sicut nos ipsos, uti habebal vetus lex, sed
plusquain nos ipsos. Christus enim mortuus est, ut nos
licet iuimicos vivificaret, eoque nobis dcdit exemplum et
exemplar dilectionis, ut nos idem faciamus pro proximis,
qui saue diligerjdi modus apud Iuda;os el iii orbe erat no-
vus et inauditus: ila S. Cjrill. iu loau. c. 13. Unde Chrys.
Theoph. Eulhym. et Rupcrt. novum dlci censent ratione
novi niodi. Modum hunc explicat Arias, utsit, inquit, di-
leetio ad exemplum dilectiouis Christi ferventissima et of-
liciosissima, erga omnes, etiam inimicos , ad omne ofTi-
cium prompta, ad cxpouendum sangulnem et vilam pro
salute fralrun),uti fecit Christus;sic etCaietanus, Gagne-
iiis, loanncs Maior et alii.
ino novus. Seiisus est , q. d. Mandatum nunc vobis do ,
quod huc usque nondum dedi,sed in hunc extremum di-
scessuin reservavi, nuuc primo boc maudatum Tobis tra-
do, ideoquc novum appello: huc usque eniin boc inanda-
tum lallbus verbis expressum discipuli a Christo non au-
dieraut. Ita Scbast. Barradius, qui et addlt : Praelerea di-
citur novum, quia volebat Christus tunc illos noviter in-
clpere illud observare : sicut si pater filiis mandatum tra-
deret, quod vellet novlter filios deineeps exequi, recte di-
ceretur mandatum novum. Et Franc. Lucas: Do, inquit,
maudatuiD novum quod huc usque non dedi, sed in abi-
tum reservavi, quo tenacius inhajreret meinori<e omnium
vestrum, quod pro nieo, hoc est mihi proprio mandato ha-
beo, ut quod prse omnibus aliis vobis commendatum , ia-
culcatum etobservaturn velim, quale nullus unquain suis
discipulis dedit, lene, adeoque suave mandatum. Est ergo
novum, tum quia nove ia ultima coena a Cbristo datum.
\. Quinlo, novum ratione novi finis, qula per hoc dilectio- Q tum quia Christi proprium, ut ait S. Basil. de Baptismo c
nis rnandatum voluit Christus nos facere novos homines,
ea?lestes, uou terrestres. Rursum voluit nos illud crebro
renovare, ut per crebras synaxes, conciones,meditationes,
ctc. illud ssepc excilomus, novaque et recenti voluntate,
conatu et fervore, perinde ac si nunc priraum daretur, il-
lud capcssamus. Huc respexit hoc loco S. loannes dicens
sc mandalum vetus scribere, sed novum, id est crebro re-
iiovandum.Unde ipse iam senex per singulas CoIIectas il-
lud rcfricabat, ncc aliud inculcabat quam , Filioli, diU-
(/ite alterutrum, cjuia prxceplum Domini est. et si solum
fiat, sufjieit, iit dixi in prooBinio , et hac Epistola crebro
idipsum repelitct ineulcat.
Audi S. Bernard. serm. 5. in Coena Domini: Mandatum
novum do vobis. Unde novum ? nuper inventum, non quia
in, veleri Teslamento non sit scriptum : Diliges Dominum
Deum tuum. Quid ergo est novum ? ISovum , quia vetera
ad novitatem jKrducit, et veteres homines iransformat in
■iuvenes. Novum, quia exuit veterem hominem, et induit ,
ult. tum quia singulari est sludio ab ipso commendatum
Septimo, novum ratione effectus, quia novos edit efle- y[\^
ctus, puta nova opera heroica,et a saeculo inaudita,qua-
lia fuerunt S. Pauli et cfeterorum Apostolorum, qui nova
cxlesllque vita , nova doctrina, novis miraculis, novls et
inauditis laboribus et persecutionibus, nova alacrltate, ar-
dore et spiritu orbem subegerunt Chrislo. An non nova
charitas fuit S. Paull, qui optabat esse anathema pro fra-
tribus? S. Paulini, qui se in servum tradidit Waadalis,
pro filio viduae redimendo? S. Dominici, S. Francisci, S.
Ignatii, qui se ct suos salutiauimarum consecrarunl? S.
Franc. Xaverii, qui ad extremos lapones, Sinas et Indos
tantis sudoribus, xque ac ardoribus perrexit, ut eos ad
Christum converteret? B. laeoponi, qui oplabat et orabat
omnia omnium damnatorum tormenta subire, ut eos illia
eximeret, omnesque salvaret, si Deo id placuisset.
Octavo, novum ait S. Thomas, quia charitas ad novum VIIL
'uit rx Testaraentum pertinet. Et Lyranus, noy«»i dicitur, ioquit,
novum, qui secundum Deum crealus est in sanctitate et iu- " quia novum Testamentum distinguit a veteri ; vetus enim
VI.
stitia veritalis. Novum , quia olim gcnus humanum a pa-
radisi gaudiis expulsum, nunc et quotidie transmiltit in
citlum. Et S. Aug. hic: An ideo cst mandatum novum,
quia cxuto vetere homine induit nos hominem novum ? In-
novat quippe audienlem, velpoiius obedientem non omnis,
.sed isia dileciio , quam Dominus mandat, et ut a carnali
dileetione distingueret, addidil, Sicutdilexi vos. Et mox:
Dileciio ista nos innovat, ui simus homines novi, hxredes
Teslamcnti novi, cantatores candci novi , facit et colligit
populum novum. Hoc spectans S. Grcg. homil. 32. inE-
vaugel. Quia, inquit, Domimcs ac redempior nosler novus
homo venil in mundum, nova prxcepta dedit mitndo: vi-
tx emm nostrx veieri in viiiis cnutritx contrarietatem op-
posu/l novilalis vitx, puta concupiscentia; charitatem, a-
inori sui nmorem Dei et proximi.
Scxto,MaIdon.noi'Mm exponit excellens et prffistanlissi-
fuit timoris et servorura, novum est amoris et filloram.
Unde subdit Christus: In hoc cognoscent omnes quod di'
scipuli mei esiis, si dilectionem habueritis ad invicem; ubi
S. Cyrill. Facies, inquit, et imago Christi nobis insculpta.
gua sui esse cognoscimur, charitatis gloria est. Hinc illud
Cant. 2. 4. Ordinavit in me charitatem. Alii ei Hebraeo
\eTluat,Vexillum eius super me amor. Et Cant. 8. 6. Po-
ne me ut signaculum super cor tuum , ut signaculum su-
per brachium tuum : quia forlis est ut mors dilectio, dura
sicut infernus xtnulatio ; lampades eius, lampades ignis
alque flammarum. Aqux multx non poiuerunt exlingue-
re chariiatem, nec flumina obruenl illam. Si dederit homo
omnem substaniiam domus sux pro dilectione, quasi nihil
despiciet eam.
Talis fuit dilectio primorum Christianorura : MuUitudi-
nis enim credentium erat cor imum et anima una, erant-
Commentaria in I. Epislolam S. loannis. Cap. IF.
667
gueillis omnia eommunia, Acl. 4. 32. vide ibi dicta. Un-^ Qui dicit se I5 lice bssb (Efangelii, fidei, gratiae clrers.a
de Tertul!. in Apoiop. ait EtliQicos de Clirisliaiiis dicere
soiilos: Videte ut invicein se dilifjant , el ul pro alterulro
mori sint parali. Addilqiie Clirislianos sc iuvicem vocassc
fratres, ulpole qui unum Deum Palrem aijnoverunt, qui
tinuin spirilum bibcrunt sanctilatis, qui de uno utero igno-
rantix eiusdem ad eamdem luccm expaverinl veritatis.clc
Jdem ex substantia familiari fratres sumus, qux pcnes vos
cliaritalis Chrisli I, ET fratbbx SfiJi odit, meutitur su
essc in luce. Unde S. Cyprian. lib. 3. contra ludajosc. 3.
lcjjit vcl potius interprelundo supplet, mcndax esl, quia
i:» tbnebbis EST.) Ifjnoranliasaliem practicae, irae, odii,
concupisccnlia; et peccatorum; quibus excicatus non vi-
dct quaiUum malum sjt odium, quam Deo , qui est lux
cliarilalis, exosum, quanlas stragcs alTerat, quaota sibi
dirimil fralernitatem. Itaque quia animo animaque misce- dnmna conciliet, quanta gehenuaj tormenta accersat. Ipse
Mur, ni/iil de rei communicatione dubitamus : omnia indi
screla sunt apud nos prxler uxores.
(JtOD TEBUM EST , ET IN IPSO ET 11* T08IS.) Prono-
men o, id cst, quod. cmn sit ncutrum non potcsl rcfcrre
mandutuin. co quod Graece sit tnolr.t foemininum. Quare
technice vel substanlive sumitur, q. d. Quod, id cst, quae
res vera est in ipfO, id est, in seipsa, quia mandatum hoc
dileclionis cum sit iuris naturac, in scipso cerlissiraum ct
verissimuiii est, aeque ac antiquissimum, licet quoad pra-
xim et cxccutionem sit novum. Idem verum est in vubi
scetere cxcatus esl, vadit nesciens in gehennam ignis , et
prxceps fertur in pnenam, ait S. Chrvsost. homil. de Eru-
dit. disciplina;. Vere dixit Sapiens: Error et tenebrx pec-
caloribus concreata sunt, Eccles. 11. v. IG.
Pracclare S. Cyprianus de Zelo et livore : Si homo lucis.
ait, esse ccepisli, qux sunt Christi gere : quia lux et dies
Christu^ est. Quid in zeti tenebras ruis? Quid te nubilo
livoris invotvis? Quid invidix cxcilale omne pacis et cha-
ritatis lumen exlingitis ? Quid ad diabolum cui renuntia-
veras redis? Quid Cain simitis exislis ? Rursum : Qui odit
/^«''■em in /cnpftm es^ scilicct gehcniia; ct inferni, tum
cstis: ita S. August. lunilius et OEcumen. Hoc sensu ro
in ipso refertiiradmandatum. Mcliusalii referunt ad Chri-
stum: (icel enim eum non nominet hic, tamcn cum nomi-
navit V. 1. 2. 3. 4. cl scq. Cor enim S. loannis plenum
erat Chrislu, ut, ciim ipsum nominnt, non alium intelli-
gat quam Christuin, iilpote amorem siium , (|uo plenuin
erat os eius a-que ac eor: uiidc simili modo ait Mafjdale-
na Cliristo, quein piilabat liortulaniim: Domine, situsu-
stulisti eum, loan. 20. v. 15. Quem'? uliqiie Christum:
pra;ler eiiin cnim aliud non cogitabat, aliud non qiiaere-
bat, aliud noii ainabat Mafjdalenn. Tota cniin absorpta in
Christo , putnbat oinncs ibi hnbcre cor, ubi ipsa habcbat
suiim. Ho! sunt phrascs amantium, quas proindc nsurpat
Bpansa in Canticis. lia S. Hieron. qui proindc lib. 2. con-
tra lovin. lf{;il : IHandalum novum scripsi vobis, quod est
verissimum ct in Christo et in nobis. Nonnulli eniin codi-
ces leguiit r.uiv, id est, nobis: Noster loincn cuin nliis ple- n nus Rcda el Hugo
quia co lendit, tum qiiia diemon eum possidet. .\udi S. Ba-
sil. homil. de Ira: Sicut, a'\l, qui charilalem hnbet, Deumirnus
in se habel ; ita qui odium et iram habel , dxmoncm in se c-' 'i^asi
continet. Et ilerum: Hubetis, inquit. i>a«i dxmonem pes-'}^^''"°°
siinum vcslris animabus innntum. Et S. Chrysost. iram'ius"°
voluntarium dxmonem appellat. In irato ergo quasi ia
orco contcmplari licet Cerberiim tricipitem, .Mega;ram,
Alecto et alias Furins. Seneca lib. 2. de Ira: Qualia, ait,
Poetx infcrna monstra finxerunt succincta serpentibus, et
ignco flatu quales ad bella excilanda. pncemque tuceran-
dam telerrimx inferi exeunt furix, qualem Cerberum tri-
cipitem flammas vomentein, lalem nobis iram figuicmus.
USQUE ADHUC) Usque ad hoc leinpus quo baplizntus
est, et Christianits, q. d. Baplisnius licet sit illiiniinatio,
tamcn has odii lenebrns dcptOiere iicquit, si adhuc volun-
tari» sint, aut si baptismum seqiiantur : ita S. Augusli-
risqiie lcgit 'jina, id esl,vobis,sed eodem redit scnsus. lam
aliqiii exponunt, q. d. Uoc iiiandatum charilalis cst res
quae facit vos tain vere csse iu Christo, quain estis iu vo-
bis ipsis.
StKundo et planius, q. d. Quod, id cst, qua» rcs, pu-
t.t novum hoc dileclionis inandatiiin loruni hnbct tain iii
Christo, quaiii in vobis, tum quia niandntum cst, tum qiiia
practicatum et excculioni dutuin : qiiin, sicut Christus ut
caput Ecclesix suinmc amat Christiaiios , quasi incmbra
sua, ila ipsi sc invicem siinime ut commcmbra amarc de-
bent (ac reipsn ninant) atque Christum in hoc oinore imi-
tari, ut sicut ipsc inandato Patris nostro sc lotuin impcn-
dit amuri, ila ct nos vicissim tntos ninori Dci, Christi et
Chrislianorum impcndamus. Kationem subdit:
QuiA. TEMBBBiS (ifjiiornnlia), concupiscenti*, pcccato-
rum. a!quc ac uiiibrnruni, timoris et cairemoniarum vclc-
ris Tfslaincnti) tbansiebunt: et vbkum lumen iam lu-
CBT.) Syrus, incipit apparerc : puta luincn Evangclii, fi
(Jll DILIGIT FRATBEM SUUM, IX LUMINE MA5BT. ) Fi- Vers. 10.
dei ct amoris Christiani. Est antithesis v. prsced.
Et Scandalum )ScaodaIi etymon dal S. Hicr.in c. 15.
Mnlth. Quia crebro lcritur, inquit, in Ecclesiasticis Scri-
pturis scandalum ,breviler dicamus quid significcl Trsojxoa-
jxx et (7/.avJo().ov. l\'us offendiculum, vel ruinam et impaclio-
nein pcdis possumus diccre: derivant a iTy.:i'.->,sive ixstj, id
esl claudico, quod cogat claudicare pedibus obicclum of-
fcndiculum : aul, ut aliis placet, o-aavJaiov lignum cst cur-
vum quo su^lmctur decipula vet tcndicula : et in quod a-
nimal, dum impin.jil, in sui ipsius ruinam evcrtit dccipu-
lam: aut poslirmo impcdimenlum insidiose positum in via,
ut transicns offindul.
Et scasdaluu IX BO Kox est. ) q. d. Qui diligil,s.incii5
niisqiiam olTcndit, niisqiinm impingit. Scnndalum crgo,"""^^*'
id est, ollVnsio vcl olTi-ndiculiiin in co non cst , sivc acli-ii,n,,cur?
viim, ut nit S. .Xiigustinus, sivc passiviiin, ut ait (ilossa:
dili;ji'ns eiiim nulla rc, niilla iniurin, nullis moribus olTen-
di'i, fjratia!, oinoris, omnisquc sanctitntis. Simili inodo ait L) dit \cl olTciiditur ; qiiia charilas pnticns est.bcnignacst, ctc.
non irrilalur. non cogilat malum.clc.omnia .^uffcrt.omnia
crcdil , oiiinia sustinct, 1 . Corinlh. 13. v. 1. Hoc cst quod
nit Sopicns Prov. 15. 19. Yix iuslorum absque offcndicu-
lo. Et Psnltcs Psalm. 118. 1()j. Pax viulta diligentibus
Irgcm luam, ct non cst illis scandalum. Dicunt cnim sibi:
OlTcndit mc frnlcr, irn rnihi su{;gerit cum incum csse ini-
inicum, qiii id foceril cx mci odiu ct conlcinptii. .M faiso
id siig;7cril, non credo ira", quia odio ccca cst , siispicax
ct incndnx: scd csto vcrn csscl , vcrumqiic diccrct, num
idcircn dc<;crnin chnrilnlcm, dcscrnm lol bono'5, dcscrain
Dcum ctChrisliim? .Misil: vincnm in boiio moliiiii.scquar
Chrisliim , oslciidam qiinm dilifjnm frntcrnilnlein , quam
oinciii Dciim: pii;;nahii non coiilrn frntrcin, qui mc lajsit,
Rcd conlrii fralris iiiorbiiin: iraiii ciiis ct inaic^olcnliam
charilnti-i numinibiis »briiniii et cxlingiinm.
Audi S. Aii;;ii-;tinuin: Qui sunt, iiiqiiit, qui patiuntur
scandalum, aut faciuni: qui scandaliaanlur in Chrislo ct
Paiilus: !\os prxcessil , dics autem appropinquavit, Bo
iiiaii. 13. 12. Et: Eramus aliquando tenebrx, nunc aulein
veriini, lux in Domino. Ephcs. 5. G. vidc ibi dicta. Hoc vocntiir
Id "i. luincn verum , id cst pcrfcclum, plcnuin, diviniim. Sic
c*um" Inaniics dc (^hrislo nit: Erat lux vcra, id cst pcrfccla el
csscnlialis, lonn. 1. 9. Ego suin rilis vcra . id cst, pcrfo-
cta, dons vinum divinum, lonn. 15. l.Sic Euchnristin vo-
cnliirpnHis verus,iA est pcrfcctus,plcne cibans ct sotians,
loan. U. 55.
Hiiiiia rci symbolo, liiminis liiiiiis sol et lucifcr C.hristiis
Diiminiis, incarnntiis cst in a'qiiinoctio vcrno, piilo dic 25
Mnrtii, ut signilicnrctiir ciiiii nbarto caligine iudnismi ct
t^cnlilismi invccturuin vcrnin luccm Evnngclii et (^hrislia-
nismi, uti ndvcrlit S. ('.hrysosl. hom. de S. lonn. Ilapt.
Endein dc cniisn nntiis csi (^liristiis in solslilio hihcriio,
cum incipiunt crcsccre lux et dies , uti onuola^it S. Au-
Sust. seriu. 22.de Tcinp.
668
Commenlaria in I. Epislolam S. loannis. Cap. II.
in Erclcsia : qui in Christo scandalizanlur , tamquam a so- J^ tibi: nemo se avarum esse inlclligil, nemo cupidum ; cxci
Ira est
cxca.
le uninlur: qui in Ecclesia, tamquam a luna. Dicil autem
psaUnus : Per diem sol non urcl te, neque lunaper noctem,
id est, si tenueris charitatem, nec in Christo scandalumpa-
iieris, nec in Ecclesia; nec Chrisium relinques, nec Eccle-
siam. Idcm scrin.39. de Temp. Ptus ditigendi sunt inimi-
ci, quam amici: qui enim inimici sunt, corpori adversan-
iur, et animx prxparant xterna pricmia; quia qui carna-
lia nostra et terrena rapiunt , cxlestia 7iobis et spiritualia
congregant. Nonne wagis diligendus est quam odiendusqui
nobis dat xternas opes? Amici vcro carnis noslrxnobissua-
via suadere contendunt, qux animx nosirx prxparaiit x-
ternam mortem.
Et ia eamdcm sententiam Basil. in Rcfj. brevior. reg.
iiC. Quid, inqiiit, est quod ab amico magnum adeobene-
ficium possit profieisci, quantum est illud quod ab inimi-
cis nobis dalur, quorum opera fit ut beatitudinem illam as-
sequamur, de qua Dominus dicit: Beati estis cum vos ode-
rint homines, et persecuti vos fuerint, et dixcrint omne ma- ^
ium adversum vos,menticntes propter me. Rursum S. Au- "
gust. serm. 61. de Temp. Tot, ait, viri, totmulieres, cle-
rici, pueri, tantx et tam delicatx puellx, flammas et ignes
et beslias xquanimitcr pertulerutit, el nos hominum convi-
cia dicimus tolerare non posse. Unde nescio qua fronte, vel
gua conscienlia cum omnibus Sanctis partemin xterna bea-
titudine habere desideramus, quorum exempla sequi in re-
bus minimis non acquiescinnis.
Qll AUTEM ODIT FRATREM SUUM, IN TENBBRIS EST. )
ISon potesl in lumine Chrisli esse, et ad Christum pertine-
re, ait (Ecumcn. qui eum pro quo Christus morlmts est,
odit. S. loanncs more suo idem repelit et inculcat.
Et nescit quo eat.) U enim, ait S. Cyprian. de Zelo
et livore, nescius in gehennam, ignarus etcxcus prxcipi-
tatur in pcenam, recedens seilicet a Christi lumine monen-
tis et dicentis: Ego sum lux mundi; qui me seeutus fuerit
non ambulabitin tenebris, sed habebit lumen vitx. Vere
auctor Imperfect. Iiumil. 13. Odium, ait, spiritus est ie-
tamen ducem quxrunt; nos sine duce erramus, et dicimus:
Non ego ambitiosus sum, sed nemo aliter liomse potest vi-
vero : non ego sumptuosus, sed urbs ipsa magnas impensas
exigit. Non est meum vitium quod iracundus sum , quod
nondum constitui cerium genus vitx, adolescentia hxc fa-
cit. Quid nos decipimus ? non est extrinsecus malum no-
strum, inlra nos est, in visceribus ipsis sedet. El ideo dif-
ficulter ad saniiatem pervenimus, quia nos xgrotare nesci-
mus. Deraocritus Philosophus exoaecavit se splendore so-
lis, ut non videret maiorum felicilatem : ita iovidi et odio
lividi, livore exccecant seipsos, ne videant aemulorum pro-
speritatem. Audi Laberianum apud Gell. lib. 10. c. 17.
Democritus effodere ut posset splendore aereo, radiis
Solis aciem ejfodit luminis, malis bene
Esse ne videret civibus : sic ego
Fulgenii splendore in pecuniam volo
Lucificare exitium xtali mex,
Ne in re bona videam esse nequam filium.
ScRiBO voBis, FitiOLi.j Dcscendit S. loannea a thesi nd^'e'>. t^.
hypolhesin, a geuere ad speciem. Quae enim de Dei cogni-
tioue et dilectione commendavit omuibus Chrislianis ia
genere, hic eademsinguliseorumgradibusetstalibuscom-
mendal. Distinguit autem eos in tres gradus et classes,
iuxta tres eorum setates, scilicel in pueros, iuvenes et se-
nes. Pueros vocat filiolos et infanies : iuvenes vocat ado-
lescentes: senes yocaX paires. Hisce sigillatim gratulatur
donum Christianismi,quod scilicet per illud Deum agoos-
cant, colant et diligant, ac gratulando tacite hortalur, ut
in eodem perseverent et proficiant. Triplici autem hoc ffi-
tatis gradu, triplicem Christianorum in virtute graduin,
et quasi tetatem reprxsentat; pueri euim repraesenlant
incipientes et neophytos, iuvenes repraesentant proficien-
tes, senes perfeetos: quo tacite inouit S. loannes Chri-
stianos virtute, aeque ac aetate debere crescere et profice-
re, ut Christum imitentur, de quo scribit S. Lucas cap.
2. 52. lesus proficiebai sapientia, et xtate, et gratia apud
nebrarum, et ubicumque insederit , sordidat pulchritudi- Q, Deum el homines: ita Clemens , OEcumen. Dion. Gagoe
nem sanctitatis. Additque: Cu7n mundus iste scandalis ple-
nus sit, si amicos tantnm voluerimus diligere, non poteri-
mus invenire quod diligamus. Hoc est quod ait Sapiens
Prov. 4. 19. Via impiorum toiebrosa, nesciunt nbi cor-
ruant. Et Sophon. 1. 17. Ambulabunt ul cxci, quia Domi-
no peccaverunt. Et Isaioe cap. 59. 10. corum personam et
sensa esprimens: Palpavin\us.m<\\i\i,sicut cxci parielem,
et quasi absque oculis ailrectavimus : impegimus meridie
quasi in tcnebris, in caliginosis quasi mortui.
Saiie nuUum vitium ita ratiooem excaecat , atque ira,
invidia, odium; haec enim faciunt hominem non sapere,
sed furcre, ut videatur esse non Iiomo, sed furia faces in-
ferni vomens, iuxla illud Virgil.lO. yEneid.
His agitur furiis , iotoque ardentis ab ore
Scintilix absisiunt, oculis 7nicai acribus ignis.
Idem 3. Georg.
In furias ignemque ruuni , amor omnibus idem.
Tempore 7ion alio catulorum oblita lexna
Sxvior erravit campis, ncc funera vulgo
Tam tnulla informes ursi strage/nque dcdere.
ira eii Unde Seneca libr. 1. dc Ira cap. 1. Ira^n definit esse bre-
" '="• vem insaniam. Et CiceroTuscul. 4. Nihil. ait, esse similius
msanix, quam iram, quam bene Ennius dixit initiuin in-
sanix; ac S. Chrysost. hora. 47. in loan. Inter iratn eiin-
^ saniam, ia(\mt,nihildi/fert, iuxlaillud : Irafurorbrevisest.
Porro adeo CKca est ira et odium, ut liasce suas furiaa
furore ca;cata non videat, imo non furias, sed iustas vin-
dictas Kslimel, ut non odio, sed ratione se agi censeat;
ut culpam omnem nou sibi iKdenli, sed a se Iseso ascri-
bat. Repraesentat idipsum lepide SenecaEpist.51.in Har-
pasle uxons su£e ancilla , sed caeca et fatua, qu» cum in
CEecitalera incidisset, negabat se CKcam, culpamque non
Tidendi couferebat iu domum , dicens eara esse tenebro-
sam: undeexilla educi, etiu aliara deduci postulabat.
Hoc, inquit, quod in illa vide/nus, nobis accidere liqueat
ius, Caiet. et Calhar. licet S. August. aliter sentiat, ni-
rairum haec tria ad eosdem pertinere, puta singulos Chri-
slianos voeari filiolos, quia baptismo renati sunl; et pa-
tres, qniaChristumpatrera etantiquura dierum agnoscaot;
et adolescentes sive iuvenes, quia forles sunl et validi. In
filiis, inquit, significaiur 7iativitas, inpalribus atitiquitas,
i7i iuvenibus fortiiudo. Sed prius quod dixi, uti siraplicius,
ita germanius videtur. Primis ergo, puta puerisdicitloan-
nes: Filioli recenter in mundo nati , xque ac baptismo
renati, gaudete, gratulamini vobis, et Deo gralias agite,
illumque diligite et colite: quoniain remiilunlur, id est,
baptismo remissa sunt; et si quae deinceps coramiltalis,
reraittentur per poenitentiam, vobis peccata vesira, in quje
piierilis aetas, ulpote debilis et fragilis, parvaeque mentis,
iudicii et auiini prona et proclivis est, propter nomen eius,
puta Christi, uti dixi v. 8. nomenChristi metonymice vo-
cat vel ipsuin Christum, quem crebro uoininare et invo-
,. care debemus, vel ipsam invocationem norainis Christi,
'-' q. d. Propter nomen Christi professum et invocatura : vel
auctoritatem et potestatem Christi; hanc enim significat
nomeu, et hac rerailtuntur peccata per gratiam el meri-
ta Christi.
Moral. docet bic S. loannes, magnam eduealionis el in-
stitutiouis puerorum habendam esse curam, uti ipse se
habere ostendit exemplo pueri , quera Episcopo commen-
davit, quod recensui in prooemio: a puerilia enini pendet
tola hominis vilteque deiiiceps conformatio. Quod eniin
pueri discimus, hoc relinemus viri :
Quo semel cst imbuta }-ece)is servabil odorem
Testa diu,
ait Horat. Hac de causa S. Ignatius fundator Societatis
nostrae, in eascholas instituit, in quibus pueri cum litte-
ris pietatem probosque mores irobiberent: e quibus quan-
ta in Ecclesiam iiniversain commoda redundent, experien-
tia docet.Vide Ribadeaeiram fuse depuerorum ioslitulio-
Commenlaria in I. Epi^tolam S. loannis. Cap. II.
669
ne et scholanim commodis dissercnlem lib. 3. Vitae S. I- J^ crucifixus cH cnim ex infvmitate.sed vivil ex virlute Dei.
ztiiles
auimx
siucue
gnalii cap. 24. ubi non solum e\ Scripliira, Palribus ct
Conciliis, aed et ex Plalone, Aristot. Xenophon. Cicerone,
1'lutarc. Quinlil. aliisque Philosophis idipsum confirmat.
Mjitlce Mjslice. Audi 5. August. myslicas septem viri iusli a;-
sepiem tates descrihenlem lib. de Vera relif^. cap. 26. Iste , ait,
dicilur novus /lomo, et inlerior ct cxtcstis , Itabcns et ipse
proportione non annis, sed profeclibus disdnclas quasdam
spiritales xlatcs suas. Primam in uberibus ulilis historix,
gux nutrit exemplis. Secundam iam oblivisccntem huma-
na, et ad divina tendenlem, in qua non auclorilatis huma-
nx sinu continclur, sed ad summam incommulnbilem le-
gcm passibus ralionis innili/ur. Terliam iam fidcnliorem
et canialcm appclilum rationis robore marilanlem.gaudcn-
temque intrinsecus in quadam dulcedine coniugati: cuvi «•
nima menti copulatur, et vclamento pudoris obnubitur, ut
iam rccle viverc non cogatur, sed eliamsi omnes concedant,
pcccare non libeat. Quartam iam idipsum mullo firmius
^CBIBO voBis, MFASTES. ) -More siio S. loannes redit rcis. li.
in orliiMri, sin>;ulisquo ajtatibus rcpetit quoil dixit, sed a-
liis verbis, ut id cis inculcet. Quos enim v. 12. vocavit
Tixv.x, id cst filiolos, hic vocat r.onoioi, id est pueros, puel-
los. quos Noster vocat infantcs. Sic lob 21. 11. dicilur :
Infantcs eorum exullant lusibus ; infanlcs, firsecc raiJta,
id est, pucri: nam infantcs proprie dicti, uti fari, ila sal-
tare nequeunt. Sic Plinius libr. 9. cap. 8. ait delphinos
gestare foetus in infanlia, id est, in pueritia, ideoqiie in-
firmos. Et lib. 22. cap. 22. ISeclunicx, ait, gratia minor
in cibo infanlis, id cst parvi, ct nondum adulti, bolcli. Sic
Cicero dc Claris orat. ait Scipionem non fuissc infantein,
id est infacundum.
Qlo:»iam cogsovistis Patrem.) Dum didicislis Sym-
bolum, dircnles: Credo in IJeum Patrem omnipolenlem.
Moral. PulchreCalharin. Incipientium vila. ait, cst es-
se quodammodo sub Palre, qui blandiliis et palcrnis foveat
ordinatiusque facicntem.et emicanlcm in virum perfectum, complcxibus, prohibcns lanlispcr duriores lenlaliones ; po
ttionibus ct u stea ut crescant ac plcnius crudiantur tradil lilio, demii»
alque aplam et idoneam omnibus etiam persecut
mundi huius lempeslalibus, ac fluclibus sustinendis alque
frangendis. Quiniam pacalam alque cx omni parle tran-
quiliam, vivenfem in opibus cl abundantia inrommutabilis
regni, summx atque incffabilis sapienlix. Scxlam omni-
modx mutalionis in xlernam vilam, ct usque ad totam o-
blivionem vilx lemporalis Iranicunlem in perfectam for-
mam, qux facla est ad imagincm ct similitudinem Dei. Se-
plima enim iam quies xlerna csl. ct nultis xtalibus dislin-
guenda bcatitudo perpclua. I't cnim finis vcleris hominis
mors est, sic finis novi hominis vita xlerna. llle namquc
homo pcccati est, iste iuslitix.
SCBIBO VOBIS , PATRES, QUOMIAM C0G50VISTIS BUM
QUl ab imtio kst.) .\ (iliis transit ad patres, id cst, {jran-
dxvos et sencs: hi f^loriari solrnt sc multa vidissc ct cx-
pertos esse, iuxta illud lob 12. 12. In antiquis est sapicn-
tia, et in tnullo lempore prudcnlia. His proinde antiquis
accommode ad suum {^cnium gratulatur S. loannes, quod
, demtim
hic Spiritui sancto confirmandos et perficicndos.
Post, Scribo vobis, infanles, subiiciunt antiqui codices:
Scribo vobis, patres.quia cognovistis eum qui ab inilio cst.
SulTra{jantur codices (iraeci et Syri : adstipulantur .\ug.
Bcda, Thonias et Otcuni. Audi Franc. Lucam in Nolat.
hic: Vidclur hic versiculus omissus fuissc, tum quia pro-
xime prxccdcnti vcrbis ac re simillimus est, lum quiapau-
lo antc idem prorsus lectus esl. Cum enim .Aposlolus omni
animum addidisset xlali, ul servaloris aucla bcneficiis in
Domino gauderet, gloriarclurque, cupiens maiori id pon-
dcre menlcspcnclrare, fixumquc inhxrcre. ilcrum idipsum
egit. El infanlcs quidem sive pueri alque adolesccnlcs.quot
plcrique tibriiuvcneshic vocanl [Grxciseadem cst vox qux
prius •nini/.ti ) ab omnibus concorditer rcpcluntur palrcs,
sive senes, curprxlerili sinty an quod sufficercl sencs quip-
peperse sapientes, semel monuisse? una est Complulcmis
editio Grxca [Regia namque eadem esl) qux, vulgaribus
cognoverint anliqiiuin dieruni, pula Dcuin, qui ab initio, P Lalinorum eodicibus similitcr, omillat.
hoc est ab aiteruo, est. Nain ut ait S. .\ug. iSovus est Chri
slus in came, sed anliquus in divinilate ; qui cl addit : Me
meulole vos patres esse : Si obliviscamini eum qui a prin
cipio cst, perdidislis paternilalem.
SCRIBO VOBIS, ADOLCSCBNTES, QLOKIAM TICISTIS HA-
LIGXUM. ) Ab utraque oitatc cxtrcma, scilicet puerili cl se-
Dili, transit ad incdiam, puta adulesccntiam. Ua!C {^loria-
tur in viribus, gaudelquc luctis ct pii;];nis, in quibus suuni
robur cxerat et ostendct: \\xc cliain ob sanfjuinis fervo-
rcm abundat concupisccntiis, quas dxmon acccudit cum
quibiiBetassiducluctanduin est. Adolesccntihus ergo g;ra-
tulatur quud viccrint mali;;nuin, piita dxiiioncm cuin suis
quas suscitat conciipiscciitiis. Loqiiitur cniiii adulcscenti-
bus Clirislianis cliristiauc vivenlibus, qui pcr Christi ;;ra-
liain tcntatiunes furtitcr illo Oivo supcrabant: qiialcs fue-
re vir{^incs (sub adulcscentibus cniin ulriimquc scxum,
pula ailulcsccntulas qiiuqwc iiilolli{;it) qiiae protract.-c nd
iupanar forlilcr pro vir{i;iiiilulc dcrorlarunl, idcoqiic illa;
ScBiBO voBis, luvENBS ((irjBcc v£«t7zoi, quos V.13. No-
ster verlit, adolcscentes) {jaudcte, {jralias a{jile Deo, cuni-
que colite etdili{jite, qlo^iam fortes estis [Grscce itzj-
poi, id est, viribus validij, idcoquc viciSTiS malig;<UM. )
Graece tov Trovicpov, id est, illum malignum antonoiuasti-
ce, puta principem et cnpul mali{;nitatis, scilicet di ibo-
luin,q. d. ait Au[jusl. Scribo vobis iuvcnes, cliam alque ct-
iam considcrale , quia iuvencs eslis: pugnate, ul vincatis:
vincile, ut coronemini ; humilcs estole, ne cadalis in pu-
gna, etc. Et rursum: Magna gratix commcndatio. fralrcs
mei, corda inslruil humilium, ora obslruit superborum.
Et tebbim Dei uaxet in vobis. ) q. d. Cusloditis Dci
Tcrba ct pra;ccpla, qujc vubis cj;o el socii inci pra>dicavi-
mus, cl in hac custodia manctisct pcrscvcratis. .\lii Vcr-
buni incrcatum ct incarnatuin accipiunt, pula Chrislum,
q. d. In Cliristi fidc , ct ainorc pcrsislilis pcr ipsiiis <^ra-
tiain, ideoquc slalis fortcs ct constantes coiitra omncs ho-
stiuin insullus, ac vinritis inali{;niim. Audi (.lEcum. Ado-
— t— - l"" ■■•l,""'"" u^. v. ..«.-.. V, ... ,.... ...... o.... .., «.. .........:, .......,, — ^. -
83) ct intart.-e poiic oiiincs a Dco pcr miraciilum conscr- U lcsccnlibus ct iuvcnibus, qui robusli cum sint , ad luclani
vata) sunt, uti fuii S. A{;ncs, S. Lucia. S. A{^alha, cl a-
lia; innumcra;. 'l°alis quui|iic fuil odolcsccns, qui, iil scri-
bit S. Hicrnn. in \'ita S. Paiili primi Ercniilx, a pcrsc-
cutore li;;atiis iiitcr rosas cl lilia, n spcciosa mcrelricc iin-
pudicis taclibus sullicitutiis cst ad sccliis. Qui(/ ficcrct,
nit , milcs Chrisli, ct quo se verlcret ncscicbat ; qucm lor-
nienta non viccrant , supcrabat voluplas; tandcm ctclitus
inspiratus prxciiam morsu linguam in osculantis srficiem
expuit. ac sic libidinis scnsum succcdcns doloris magnilu-
do superavil. Hiec fortiludo cl victoria su{j(^critur « Chri-
slo; undc oit Paulns: Qui d(U nobis vicloriam pcr Cliri-
slum, 1. Cor. 15. 57. Et 5. Au{;iisl. hic: Si malignus. ait,
a iuvenibus vincilur,pugnat nobiscum :pugnut.scd non ex-
pugnal : quarc y quia nos sumus forlcs , an quia itlccsl furlis
i/i nobis, qui intcr mnnus pcrscquenlium infirmus invcntus
tuy llte nos forles fccit , qui pcrsequcntibus non rcslitit:
ct certamina instrucndi sunl,viclorixgloriam aitcstatus.cos
gencrosis ac mililaribus culloculionibus indigcre ostcndit.
Et S. Prosper. Ep. nd Dciiictr. quic habctur libr. 2. Ep.
S. Ambros. num. 33. Opcranle.Unniil.spiritu Dci iuvatur
arbilrium. non aufcrlur ; Itoc agit gralia, ut voluntas pcc-
cato corrupla, vanitatibus cbria, seducliunibus circumscri-
pta, difficuttatibus impcdila, non remaneat in languoribus
suis, scd pcr opcm miscrantis mcdici curata revalescat. Et
iiiox nonnullis intcricctis : Vigilant tentatoris insidix, ut
ubi proficit dcvolio. subrepat elalio, et ut homo de bono o-
pcrc in sc polius. quam in Dumino glorictur. Scd Aposlo-
tus nos eontra lioc periculum monel, dieens: Cum timorc
et Iremore salulcm vestram opcramini; Dcus cst enim qui
opcralur in vobis ct vcllc cl opcrari pro bona volunlalc.
Quanlo ergo cxccllcntius mandalis Dci quiquc proficinnt.
ianlo viaiorcs habent causas fonnidinis ci iremoris; ne dc
670
Commentaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. II.
Mundi
descri-
piio.
ipsis probilatis augmentis mens sibi bene conscia, el lau- ^ hunc creatum,pula orbcm Iiunc sublunarem, lerram hanc
'■■ "''" ■'" ' ■■ ■'•'""■ "'•"-'■"■•■■• "' ^"' "- '- in qua vivimus et versamur: ia hoc mundo, utpote inani-
nii, proprie et formaliler non est concupiscenlia, utpole
aniinata et viva; sed in eo est concupiscentia materialis,
id est, obiectum concupiscibile, quod hominum concupi-
scentiam irrilat, et ad se invitat, ut opes, deliciae, hono-
res. Est nietonymia. Simili tropo Deus dicitur amor et li-
mor noster, id est, obiectum amoris et timoris nostri, puta
quem amamus, timemus et revereinur. Porro quidquid est
iu mundo hoc, subaudi visibile et sensibile, hoc pariter
est conciipiscibile; omne eniin sensibile sensum a(Ticit,aI-
licit ct illicit in sui amorcm el concupisccnliam : alioquia
in muudo qiioque sunt angell, Sancti, virtutes, elc. Ve-
run) hxc visibilia et sensibilia, sensusque irritantia.ideo-
que concupisribilia non sunt, sed amabilia et venerabilia.
Jeriw,mundus suini potestpro ipsa mundano Tita,vel
mundana coucupiscentia in genere; in hac enim generi-
ca concupiscentia coutinentiir Ires speciGcae, sive tres e-
ius species, puta concupiscentia carnis, concupiscentia
dis avida, in superbix rapiatur exccssus,el fial irnmunda
vanilate, dum sibi videtur clara virlute.
NoHTE DiLiGEBE MUNDUM. ) Suasit amorcm Dei, nunc
suadet odium mundi ; quia amor mundi parit odium Dei.
Audi S. August. Duo sunt arnores, mundi cl Dci: simwi-
di amor habitet, non est qua intrcl amor Dei. Uecedat a-
tnor mundi, el habitct Dci: melior accipiat loeum. Ama-
bas mimdum, noli amare mundum; cum cxhauseris cor
iuum amore tcrreno, hauries amorem divinum, et incipiel
habitarc iam cliaritas, de qua nihil malipotesl procedcre.
Audile err/o verba purgantis, modo quasi agrum invcnit
corda hominum, sed quomodo invcnit? Si syivam invenit,
extirput : si agrum purgatum invcnil,planlat: plantare ibi
vult arborem charilatem. Et quam sylvam vull extirpure?
amorem mundi. Audi extirpationem sylvue: Nolite dilige-
re mundum.
Isaias Abbas orat. 21. de Pocnilen. cum cx eo quidam
quaereret: Quid esset tnundus ? respoDdil: Mundus est a
nimi ad peccata destructio. Mundus cst, citm ca qux na- Boculorum, ct superbia vilae. Hoc est totum quasi corpus
iurx contraria sunt sequimur. Mundus cst, cum carnis vo-
luptates implemus. Mundus est, cum arbitramur diu nos
in hoc sxculo permansuros. Mundus cst, cum maiorem cor-
poris quam animx curam gcrimus. Mundus est , cum iis
qux caduca sunt gloriamur. ISon ex mc ipso ista conpngo,
sed loannes Apostolus ila loquitur: TSolite diligere mun-
dum, etc. quoniam omne quod in mundo est, concupisceu'
tia carnis est, et coneupiscenlia oculorum, et superbia vi-
tx. Quocirca S. August. hic: Charissimi, ait, in hac valle
tniserix, nihil tam pulchrum, tam deleclabilc possideatis,
quo animus vester omnino occupetur. Fuge mundum, si vis
esse mundus: si tu es mundus, iam non delectat te mun-
dus. Fuge creaturas, sivishabere Creatorem. Omnis crca-
iura vitescat, ut Creator in corde dulcescat.
WAg S. August. lib. de Contemptu mundi, el de Fiiga
saeculi, S. Ambros. de Fuga sseculi, S. Cypriau. de Mor-
lal. S. Eucher. Ep. ad V'alerianum , qui eleganter et pie
docet quam vana siut et conteranenda omnia mundi bona
concupiscentiK et peccaii, ex tribus hisce partibus quasi
mcmbris compactuin et iuLegratum. Hic est quasi mundus
vitiorum, quatuor suis elementis conslans : terra enim est
concupiscentia carni3,aer et aqua est concupisccntia ocu-
lorum; ignis est superbia vitae, quae ardet desiderio do-
minandi omnibus. Vel, ut aiebat S. Antonius de Padua :
Terra esl avaritia, aqua est luxuria. aer est inconstantia.
ignis est superbia. Sicut ergo partes sunt in toto, spccies
in genere, membra in corpore, elementa in miindo; sic
ha: trcs coucupiscenliae particulares sunt in ipsa concupi-
scentia generali, quasi in generali complexu. Unde de ea
subdit vers. 16. Qux non est ex Patre, sed ex mundo. id
est, mundano vilio et concupiseentia.
Omnibus hisce modis mundus hic accipi potest , et S.
loannes nunc ad unuin, nuDC ad alteruni respicit; ludit
enim in voce mundus.
Secunda tainen expositio uti simplicior, ita germanior
p est. De mundo enim hoc paulo ante dixit: T^olite diligere
Si QUis DiLiGiT MUNDUM, KON EST CHAEITAS Patbis L mundum. ncquc ea qux in mundo su7it. l^ion mg^mus a\i-
EO.) Consoaat S. lacob. c. 4. -4. Adullcri.nescitis quia tem nec concupiscimus ipsam concupiscentiam, sed boua
Mundus
triplcx.
amicitia huius mundi inimica est Dei? Quicumque ergo
voluerit amicus esse sxculihuius.inimicus Dei coiistiluitur .
Vide ibi dicla. Deus euim vult diligi cx tolo corde, ex tola
anima, ex tola virtute, Deut. 6. 5. Quare non patitur par-
tiri cor et amorem noslrum, ut partem eius deinus Ueo,
partem mundo; sed totum sibi reddi vult, qui totum crea-
vit et dedit. Duonamque, ait S. Leo. serin. 5. de ieiunio
7. mensis, amores sunt, ex quibus omncs prodeunt volun-
tates, ita diversx qualitatibus , sicut dividuntur auctori-
bus. lialionabilis enim animus, qui sine dilectione esse non
polesl, aul Dei amator est , aut mundi. In dilcctione Dci
nulla nimia, in dilectione autem mundi cuncta sunt noxia.
Et ideo xternis bonis inseparabililer inhxrendum, tempo-
ralibus vero transeunter ulendum est, lU peregrinanlibus
nohis.et ad patriam redire properanlibus, quidquid de pro-
.'iperttatibus mundi huius occurrerit, vialicum sit itineris,
non illecebrx mansionis.
Qlosiam omne qlod est in mundo, conccpiscentia
CAR.MS EST, ET COiVCUPISCENTIA OCULORUM, ET SUPER-
BiA wim..] Dices, in inundo proprie uon est concupiscen-
tia ; haec enim est iu auimabus et honiinibus concupiscen-
libus. Resp. mundus tripliciter accipitur:
Primo, pro hominibus miindanis, inundique bona et il-
lecebras seclanlibus: iu his proprie est concupiscentia;
sicdicitur: Mundus eum non cognovil: nnindus, id est
mundani, niundi anialores, loan. 1. 10. Et: Mundusvos
odit, loan. 16. 18. Sic S. August. in Psal. 54. Ne forte,
inquit, cum dixisset mundi, intelligeres dxmones esse re-
ctores cxli el terrx; mundi dixit, tencbrarum harum; mun-
di dixit, amatorum mundi; mundi dixit , impiorum et i-
fuquorum: et pro his passim in Evaiig. S. loauo. accipit
nomen mundus.
Secundo, mundus proprie et physice significat mundum
concupiscibilia, quae in mundo sunt, puta opes, volupta-
tes, honores. Ab his eniiii animum Hdelium avoeare vult
S. loannes, quia illa otnuium peccatorum radices et fon-
tes sunt, iubetque ut eum transferant in Deum, ut eum
ament et bona caelestia. Rursum, quia inundum a concu-
piscentia distinguil, dicens vers. 17. Et mundus Iransil et
concupiscentia eius.Ergo mundum huncphysicum accipit.
Seiisus ergo est, q. d. Nolile diligere mundum hunc,
bonaque niundo contenla; quia quidquid spectabili hoc
mundo continetur, aut carnis cupidinibus et illecebris a-
niinum emollit et inqiiinat,aut opuin cupiditate accendit,
aut superbia et fastu extollit: quae omnia sunta Dco Pa-
Ire, eiusque ainore aliena, atque ad hffic caduca mundi
bona, vel polius bonoruin umbras et simulacra pertincnt.
Nota priino. Sicut concupiscentia oculorum est avari-
tia et curiosilas, ita concupiscibile oculorum est aurum,
[Jargeiitum, gemmae, praedia, opes,res curiosae ct pretio-
sae, etc. quas concupiscit avarus et avaritia. lla S. Aug.
lib. 3. de Symbolo cap. 1. Ad concupiscentiam carnis, &it,
pertinent illecebrx voluptatum , ccd concupiscentiam oculo-
rum nugacitas speciaculorum , ad ambitionem sxculi insa-
nia superbix. Dicitur oculorum : tum quia oculos irrilat,
et per oculos phantasiara et inenlem. Oculi, ait S. Aug.
in Psal. 41. membra carnis sunt, fenestrx sunl mentis: in-
ierior est qui per eas videt , tum quia oculos tantum pa-
scit: tum quia fere solis oculis tenetur et possidctur. .\va-
rus enim recondit opes, nec audet eas expendere, iisque
frui, sed eas habet in arca; unde uon alium earum usum
et fructum habet, quam quod subinde eas oculis lustrare
et intueri cum voliiptate possit, quae sane ingens est mi-
seria et fatuilas. Pari enim niodo inlueri posset aurura ,
argentum et gemmas in templis, iisque se pascere; opi-
bus vero propriis mogis se pasceret, iisque fruerelur si
III.
Commentaria fn I. Epislolara S. loannis. Cap. H.
G7!
eas in propriam, amicorum el pauperum comraodum, u- ^ que siin eommunicat Filio rlSpirilui sanc(o essentialiter,
Bumquc cl [jii^iluin expenilcret
Secundo, sicut coiicupisccnlia carnis est {jula ct iuxu-
ria, ita concupiscibile cHrnia est Tinum, cibus delicalus,
mulier et res vcncrea}, quas concupiscil f^ulosus et luxu-
riosus. Dicitur (•«/•««, qiiia carneni tilillat etirrilat, et
quia carne lcnntur ct possidetur. Unde patct quain vilis,
exif^ua, brcvis et sordida sit: vilis, quia similis besliis;
hae cnim non nisi carnis oblcctainenla qiiacrunf, exifjua,
quia spiriUiin et mcnlcm non pascit, sed solam carnein,
qua) per sc inanimis et insensibilis esl; brevis, quia illico
ut cibus transit pcr palalum, transil {julaj voluptas. Idem
est dc luxuria sordida, quia desinit in sputa, stcrcora, vo-
mitus, voiiiicas, putrcdines, febres, dyseiilcrias, aliosquc
graves ct fcctidos moibos. Unde S.August. de Vera reliE^.
cap. S.*). Aon dUirjamus . ait, per carnis loluplalem cor-
rumpere aul corrumpi. nc ad miserabiliorcm corruplioncm
dotorutn lormenlorumque veniamus. Sic Apostolusdcside-
ria et opera rarnis opponit dcsidcriis ct opcribus spiritus
crcaturis vero porlicipaiive. Concupisccnlia carnisoppo-
nittir Filio, cuius {^eiieratio non est carnalis, scd ?pirita-
lis ; gii^nilur enim a iiienle Patris, quasi vcibuni, ideoque
piiris^imus est spiritus,ac oiiinis iin|)iiritalis carnalis osor
et lioslis. Siiperliia vila; opponiliir Sjiiritui sancto, quii
ipsc cst spirilus humililalis ct lenilaiis. Rursura eadem
opponilur tribus prinioriis virtulibiis; nimirum concupi-
sccntia carnis coulitientia; , pula subrietati et castilali :
concupisceiilia oculorum charitali el beneficenliae: super-
bia vitje huinilitnli. Plura vide apud S. Bcrnard. scrra. 1.
in Oftava 1'asclia?, et scrin. de dilifjcndo Deo.
Ql^B NOX EST EX PaTRE , SEDEX Mf5D0 EST. ) To
qux refer non tantum ad superbiam vita; , sed ad concu-
piscenliam tripliccin iam dictani. Unde Syrus in plurali
verlit, Qux noii sunt cx Vatre, sed ex ipso mundo. Porro
concupiscentia est cx miindo, id est, e.\ inundi ct munda-
norum corruptionc ct \itio, qiii rebus iiiundi nimioamo-
rc adha-rcnt. Unde S. Cyprian. tract. dc .Mortal. ct alibi
ria ei operu laiiii» upijuiiii. ucsiuci 113 ui ujjLiiuua ojiii H.U3, > i; uuiiix'ieiii. i^iiut; j. u^|>riu[|. iraci. uc .iioriai. Cl ailD
ad Galat. o. 17. de quo vide Cassian. Collat. 4. eap. 10. u lefjit: Sed ex concupiscentia mundi aul sxculi. Ludit e
Tcrtio, sicut supcrbia vitai cst ambitio, fastus, ai>pcli-
lus cxccllentia; cl (jloriaj, ita concupisribilc liuius siipcr-
bi« sunt siipcrba! vesles, palalia, famiili, rhcda», dij^iiita-
tc8, mafjislratiis, prxlatura;, etc. Supcrbum grapliice dc-
pinp;it Seneca in Thycsle Aclu '6.
jEquatis. inqiiit, aslris gradior, et cunctos supcr
Allum svperbos vertice attingens polum.
Ciraece esl «>a;;ovsia tov °m-j, quod Tijjurina vcrtit, faslus
vitx; \'alnl)l. arrogantia. insolenlia el ostcnlalio fucuUu-
tum ad vitx suslcntalionem pcrlinentium ; Syrus, fastus
mundi: S. Aiif^ust. et Cyprian. ambilio sxculi ; alii, ho-
noris, l/iudis el imperii cupidilas ; olii, iarluntia, ijluria-
lio, suique vendilalio el prxdicalio. Oiiinin ha!C npposita
sunt: inde cnim dicilur to w; u/.x^wj, id est pavo superbus,
dum alas suos explicans pompaticc inccdit, qiii cst vcra
superbi el superbia: iinago,iuxta illud Ovidii 13. Mctain.
Lauddlo pavone superbior.
niin clefjanter S. loannes in voce mundus hic, xque ac in
Evanf^cl. cap.l. lO.dicens: In mundo eral, cl mundusper
ipmm factus est, el mundus cum non cognovit. Prius enim
niundum vocat orbcni,poslerius niundum vocal amatores
n)iindi. Et cap. IG. 9. iSon pro mundo, id est mundo de-
ditis, rogo, sed pro his quos dedisti mihi, elc. Et iam non
sum in mundo, el hi in mundo sunt, puta in orbe hoc. Si-
n)ili inodo liidit Pauliis iu voce peecalum, dicens: Eum qui
non noveral peccatum, pro nobis pcccalum. id cst, hostiam
pro pcccato, fecil, 2. Corinth. o. 21. Et: Clirislus de pec-
calo damnavit pcccalum , Roin. 8. 3. Sicut CTf,o caro ia
Script. SiTpc sif^nilirat carnis corruplioncin,concupiscen-
tintn ct vilia; sic paritcr iiiundus si[;nificat inundi. id cst
hoininiim inundanoruin rorruptos inores cl ainorcs.
Dnt rnlioncm ciir mundus mundique coucupiscentia noi»
sil dilifyenda, qiiia scilicct non est cx Deo, sed ex mundo,
id est, c.\ iniindana vita. Siib concupiscenlia accipe bonuiii
Prajclare S. Bernard. in Psal. Qui habitat, serm. G. Am- p concupiscibile : hoc cniin nntuii) cst c\ concupisccntin.
bilio . nit, sublilc matum , secretum virus , pcstis occul- Hjcc cnim fecit ut res boiia lieret conciipiscibilis, pcrinde
ta, doli opifex. maler hypocrisis, livoris parcns, viliorum
origo, criminum fomes, virtutum xrugo, tinea sanctitatis,
excxcntrix cordium, ex remediis morbos crcans, generans
ex medicina languorem. Unde ambitio Tocnliir cos pravi-
tatis, qu\a oninin vilia excitnt et cxacuit,aS.Basil.serm.A'e
affixisimus temporat.Wde S.Grcg.24.Mor.l4.et 1.31.17.
Ha; crf^o tres pnssioncs et conciipiscentia! sunt tres fon-
tes omniiim tcntationum et peccalorum, de quibiis vide S.
August. lib. 10. Confess. cap. 30. etseq. et S. Thom. 1.
2. qua>st. 75. art. 5. Vere Poetn:
Ambitiosus honos, et opcs, et fwda voluplas,
llxc tria pro Irino numine mundus habcl.
Quocirca hisce tribua primitus serpcns tentavit Adam ct
Evam protoplastos nostros: conciipisccntin carnis, cum
persuasit eis conicderc de lij^no vetilo : oculoniin, cuni eis
falso promisit: Apcrirntur oCuli m<r/ .•siiperbin vita?, cuin
eis falso ilidcm pullicitus cst: Erilis sicut dii. Gcn. 3. itn
ac xslimatioct apprctialio hominum ponil pretium nuro,
nrf^enlo cajtcrisqiie rcbus. Undo ante .Vdami pcccalum
nullum crat in orbc bonum concupiscibile, scd .\dain pec-
cans ct concupisccns fecit iUiid concupiseibile.
Concupisccnlia crfjo et bona concupiscibilia nala sunt
cx Adamo concupisccnlc et peccantc ; nain ab co trabi-
mus cum peccato orif^inali concupisrentiQiii, itidcqiic con-
sequcntcr lit iit mundus hic fiat nobis obiccluin concupi-
scibile, ut scilicel opcs, honores,delicia?, elc. o Deo in bo-
num hoiiiinis crcala;, vcrtantur nobis in illccebras el ir-
rilamcnta concupisccnlia;, dun) eas niinio et iminodcralo
ainorc appctimus ct concupisciinus, iu\ta illiid : Crca'.u-
rx Dci fucla sunt in laqueum,et in tentalionem aninuibus
hnminum. ct in muscipulam pedibus insipicntium.^^ap.W.
11. Et cnp. 4. 12. Vascinalio , nit , nugacitalis obscurat
bona,ct inconstantia concupisccntix transvertit seiuumsinc
malitia. q. d. Fnscinum vnnitalis vcl rouciipiscentix ob-
S. Prospcr lib. 'i. de Vita contcmpl. cap. 19. lisdeiii dia- Dscurat ea qiia; honcstn suiit.Spccics ciiim voliiptatis, quaj
bolus tcnlavit Cliristum iMntlli. 4. Concupisccntin cnrnis, cst in concupisccntin el vauitntc pcccnti, fnscinat inculem.
rum ci dixit: Dic ut lapides isti pancs fiant; at Christus
eum rcpiilit, diccns: Pion in solo pane vivit homo , sed in
omni verbo quod proccdit dc «rc fki. Siiperbia viln?, pula
cum euin od inanem f^Ioriam aucupondain iirsit, iit de fn-
stipio leinpli pra-cipitarcl so, quod auf^clis Dcus inandas-
sel dc eo; scd obcf^it euin Chrisliis dicens: i\on trnlabis
Dominum Deum tuum. Conciipisccnlin oculorum, ciim o-
stendcns ei nmnin ref<;nn iniindi ct (;loriam eoruin, dixit:
H.vc omnia tibi diibo. si cadcns adoraveris vie ; scd profli-
(^avil eum Christus direns : Dominum Deuni luum iido-
rabis, et illi soli servies, iMallh.4. ila S. Anf^iisl. do Vera
relifj. enp. ,^8.
Porro triplcx lia^c cniirnpisccnlin oppnniliir SS. Trini-
tati : concupisccnlin oculorum, id est avaritin, Dco Patri:
ipsc enira est libcrolissinius; aam suam csscDliaiu, omuia-
ut prrcali lurpitudinein el pceiins non yident, ncc virtutis
piileliritudineiii ct pra?n)in coi)sidcret.^'ide dictalae.1.1 1.
Porro , qiiin conciipisccntin et peccntum .\ilx faetuiti
est instifjantc dxii)onc,hincOEcutnen. ro cxtnundo, e\po-
nil, cx dsemonc. Si vero [ inquit ) pravus opponilur fono
Piilri, qui concupisccntiis mundi servil, non esl ex P.ilrc,
scd ex mundo. Eum qui cx Patrc non esl, scd cx mundo,
cx diabolo esse pcrspicuum est. Quemadmodum in Evaii-
geliis qnoquc ad ludcosait: Vos expalre diaboloestis,h<c
esl.mundanis sludiis quorum diabolus e.^^t cl sator et eullor.
lla d.Tmon s.rpe a S. loanne vocnlur princeps muiidi
in Evnn-^el. iit rnp. 11. 31. cnp. 14. 30. cap. IC. 11.
Et nt:«Di9 Tn.\>siT et concipiscbnti.i eiis ' Et, id y^.,s 17.
cst, quia,'Ha cniin sa;pc suinitur Hebr. vau, id cst,c<;est
cuim hic sccuuda rotio, cur muadus non sit diligendus;
672
Commentaria In I. Epfstolam S. loannis. Cap. II.
Fliixui
muudi.
quia scilicet transit aeque ac omnis concupiscentia eius, ^corpore, si fecit ToluDtatemDei.beabiturio ieternura;tam
id est, omne quod in eo est delectabile et coucupiscibile, ~"" ' ' ' ' '-'- -' -'-
ut opes, deliciae, voluptates, honores. Hoc est quod ait
Christus: Cxlum et lerra transibmt, verba autein mea non
prxteribunt, Matth. 24. v. 33. Et Paulus: Prxteritenim
figura huius mundi, 1. Corinlh. 7. v. 31. Et S. Pelrus E-
pist. 2. cap. 3. V. 11. Cum igitur hxc omnia dissolvenda
sint, guales oportet vos esse in sanctis convcrsalionibus el
piclatibus, expectantes, et properantes in advcntum diei
Domini. Plura vide Sapient. 5. 9. el seq. et S. Bernard.
Epistol. 107. et Nazlan. de Vitae iliner. ac riutarch. in
Orat. consolat. et Senecara lib. de Brevilate vil».
Porro mundus transit, quia tempus transit: muiidus e-
nira alligatus est tempori quasi suk meiisurae, mcnsiira-
tur enira lempore. Sicut ergo transit hora , dies, anuus,
et sol Iransit abOrienleadOccidentem:sic transitetmun-
dus. Truditur dies die, ait Horat. mensis niense, annus
anno; et Ovid. lib. 3. de Arte :
Venturx memorcs iam nunc cstote seneclx,
Sic nuUum vobis tempus abibit iners.
Dum licet, et veros etiam nunc editis annos,
■ Ludite, eunt anni more fl ucnlis aqux ;
Nec qux prxleriil rursum revocabitur unda,
Piec qux prxteriit hora redire potest.
Vtendum cst xtate, cito pcde labitur xtas :
Ncc bona tam sequitur, quam bona prima fait.
Et Virgil. 3. Georg.
Fluxere inlcrea pede tempora lapsa fugaci.
Prfficlare S. Hier. Ep. 3. Dcbcmus,a\l,nos animo prxme-
ditari, quod aliquando futuri sumus, et quod vclimus, noli-
7nus, abessc longius non polcst. Nam si nongentos vitxeX'
cedercrnus annos, ut ante diluvium humanum vivebat ye-
nus, et Mathuscdem nobis tempora donarcntur, tamen nihil
esset prxterita longiludo, qux esse desiissel : etenim inier
eum qui decem vixil annos, ct emn qui mille, postquam
idem vitx finis advcnerit, ct irrecusabilis mortis necessitas,
transaclum omne tantumdem est , 7iisi quod senex magis
quia corpus post roortem mox resurget immortale et glo»
riosum : sic enim Deus statuit , et suis promisit. Hoc est
quod ait Psaltes Psal. 118. v. 9G. Omnis consummationis
vidi finem, latum mandatum tuum nimis. Et Christus : Si
quis sermonem meum servaverit, mortem non gustabil in
xternum, loan. 5. v. 52. Ratio a priori est, quia amor
instarchamxleontis amantcm conformatreiamatae; amor
enim estanimac impulsus.et quasi exitus in rem amalam:
intelleclio vero et cognitio e conlrario est introitus etin-
gressus rei cognila; in intellectum cognoscentem. Ita S.
August. Talis , ait, esl quisque, qualis eius dikctio est.
Terram diligis, terra eris. Deum diligis,quid dicam, Deus
eris? non uudeo dicere ex me : Scripturas audiamus. Ego
dixi: Dii eslis, et filii Allissimi omnes. Si ergo vullis esse
dii, et filii Allissimi, nolite diligere mundum, neque ea
qux in mundo sunt. Res enim amata hic esl Deus, Deique
voluntas qua; est stabilis et ajterna; ergo et amans eam
_ evadit jelernus. Id insiuuat Osee cap. 9. 10. dicens: Fa-
iicti sunt abominabiles sicut et ea qux dilexerunt. Hebr. 5»-
cut amores eorum. Et lerem. Thren. 1. 8. Peccatum pec'
cavit Jerusalcm, ideo instabitis facta est. Vide ibi dicla.Vis
• ergo esse jeternus? ama bouum aeternum. Vis perpetuo
frui re aroata? ama rem aeternam. Si eiiim amas rem ca-
ducam et labilem, cades, traiisibis et laberis cum labili;
sin menlem et amorera figas in re stabili, celcsti, divina,
aiterna, evades stabilis, caslestis, divinus, aelernus. Haec
est sapientia vera el sapientiaSanctorum. Fatui ergo suut
muudi amatores, qui pro stabilibus amant transitoria, pro
aeternis caduca, pro cxlcstibus terrena, pro divinis huma-
na, pro increalis creata; ideoque cuin eis transeunt, imo
pereunt et cruciantur in aeternum. Filii hominum, vt quid
diligitis vanitatem, et quxritis mendacium? Ut quid noa
res, sed inanes et fugaces rerum opumque umbras secta-
mini? Tenere umbram non potestis, nec opes et honores
umbralicos tenere poteritis. Da, Domine, nobis banc sa-
pientiam, u< inter mundanas varietates, ibi nostra fixa sint
onustus peccatorum fasce proficiscitur. S. Cyprian. lib. ad p corda, ubi vera sunl gaudia
Demetr. fuse ostendit muodum senescere. Deficil, ait, in
agris agricola, in mari nauta, miles in castris, innocentia
in foro, iustilia in iudicio, in amicitiis concordia, in arli-
bus peritia, in moribus disciplina. Et mox: Hxc senientia
mundo dala est. ut omnia orla occidant, et aucta senescant,
et iiifirmentur forlia, el magna minuantur , et cum infir-
tiiata et diminuta fuerint finianiur. Et S. Ansel. in c. 12.
ad Roin. Nolile, ait, constanter mundum diligere, quando
ipse qiiem ditigilis nonpolest constare : incassum cor quasi
manenlcr figitis, clum fugit ipse quem amatis. Haec ratio
est a posteriori : tempus enim sallein natura posterius est
mundo, perinde ac duratio poslerior est re quae durat.
Prius ergo est mundum transire, quam tempiis ; sed a po-
steriori recte colligas: Trausit teinpus, ergo et mundus.
Ratio a priori cur niuQdus trauseat est, quia creatus est
Praeclare S. Aug. hic; Quare,a.\i,nonamemquod feeil
Deus ? Quid vis? utrum amare temporalia, et transire eum
tempore ; an mundum non amare , et in xlemum vivere
cum Deo ? Deiude amatores mundi plus quam Dei , cum
mundus a Deo creatus et datus sit ad hoc ut per eum ho-
miues recordarentur Dei crealoris, comparat cura spousa
quae annulum aureum datum a sponso plus amat quam
sponsum, qui sane adulterinus est araor; cum ipsa ad hoc
eura dederit, ul in arrha sua ipse ametur. Ergo dedit tibi
Deus omnia ista, ama illum qui fecil ista. Plus est quod
tibi vult dare, id est seipsum qui ista fecil: siautem ama-
veris hxc, quamvis illa Deus feceril, et neglexeris Creato-
rem, et amaveris tnundum, nonne tuus amor adulterinus
deputabitur ? Et Didymus: Quicumque, ait, omniaconte-
mnit, et supra mundum erit diligens Deum, et faciens vo-
non ente sive nihilo; unde a Deo accepit esse partici- U lunialem eius qui permanet in xternum. Et mox: lustitia
patum, ideoque tenue et mutabile, quod proinde natura
sua tendit ad non esse, ut eo redeat unde venit.
Ex adverso aelernitas est propria Deo, quia Deus habet
esse per se increatum, ideoque stabile, conslans. iramu-
tabile et jeternum. Rursuin mundus non est simplex, sed
compositus, partira ex variis corporibus, partim ex ma-
teria et forraa, partim ex actu et potentia, partim ex sub-
stantia et accidente, partim ex aliis corporibus, uti mista
constant elementis ; omne autem composilum in suas par-
tes quibus constat, quasi in sua priucipia et elementa re-
solvitur. Causa finalis est, ut a crealuris transeuntibus et
mulabilibus mentera Iransferamus ad imrautabileai, sem-
perque stantem Creatorera. Hoc enim mutabilitate sua
quasi muta voee inclaraant oranes creaturae, imo cor no-
strum, iuxla illud S. August. lib. 1. Confess. cap. 1. Fe-
cisti nos, Domine, ad ie, et inquietum est cor noslrum do-
nec requiescat in te. Hane causam subditloannes.dicens:
QUI AtTEU FACIT VOLtNTATEM DeI, MANET IN vETER-
RUll.) Tum quia anima seinper maaet, quae migrans e
immortalis est; sic enim scriptum est : lustitia eiusperma-
net in sxculum sxculi. Et ; Quasi tcmpestas transiens non
erit impius, iustus quasi fandamentum sempiterHum, Pro-
verb. 10. 2o.
Idera per urabram viderunt Pbilosophi. Audi Senecam
Epist. 59. Quxcumque videmus ac tangimus, Plaio in illis
non numerat qux esse proprie putat : fluunt enim et in as-
sidua diminutione atque adiectione sunt. Idemque: Omnia
ista qux sensibus serviunt, qux nos accendunt et irritant,
negat ex his esse qux vere sint. Itaque subdit Seneca: Igi-
tur ista imaginaria sunt, et ad tcmpus aliguam faciem fe-
runt : nihil horum stabile ac solidum est. Et mox : Milta-
mus animum ad illa qux xterna sunt, miremur in subli-
me volitantes rerumformas,Deumque interillasversantem.
FiLiOLi, NOVissiMA HOBA EST , etc. ) Probat id quodvers. 18.
disit v. praeced. Mundustransit. et concupiscentia eius, ex
eo quod iam novissima sit mundi hora,id est, novissiraura
tempus. Est synecdoche: per horam enim, utpote usila-
tissimam temporis raeQsuram, significat ipsum tempus.
Commentarla In I. Eplsfolam S. loannis. Cap. II.
673
ScaSHS esl, q. d. Scitole, o fideles, novissiraum iQm raun-
di terapus instare, tcI properaodum iam odesse, quo tem-
pore Aalichristum esse Tcnturum srpius audistis. lam c-
iiim piurcs Anticlirisli in lucem prodicruiit, quod signura
est lianc ultirnam esse mundi ium scnestentis, irao pcne
agoaizanlis sclatem, et inslare diem iudicii; ac proinde
cogilale vitam vestram in hoc mundo scncscente non pos-
se essc lonjjam. (Juare si sopitis, avellilc vcstram mcn-
tem et amorcra a inundo, ciusque concupiscentiis vanis
et caducis , camque lolam in res caelesles et a;terna, ac
in Dcum ipsum defigite , iuxta illud Tauli: Hora esl iam
nos de somno surgcre. Uoman. l3. v. 11. Ilursum cum in
mundi vitscque brevi hac hora tot instenl ab ha;rclicis et
imposloribus pericula, omni cura, attentione et sollicilu-
dine cavete, ne ab eis in ha;resin, iiiipietatem et gehcn-
nam abducainini. ita (JKcumcn. et Didymus: Menlo, in-
quit, ad proprium finem considerandum unutnquemqiie in-
Uucil, ul quasi cxtrema vitx hora unicuique inslel, sobrie-
ias subsequalur, atque ita vila immaculata. et actiunum
puritas inter Chrislianos semper vcrsetur , iuxla illud S.
Petri Kpist. 2. tap. 3. 14. Proplcr quod charissimi hxc cx-
pectantes, salagile immacutali el inviolati eiinveniri in pa-
cc; nam, ul idem ait v. 8. Apud Dominum milleannisi-
eul dies unus. Vide ibi dicta.
n^. „ Nota. Horam novissimam vocat lempus novissiiiium :
niMmi ita byrus; aut polius et raogis prxcise, hora nou signih-
Tie cat tcnipus, scd temporis uoain parlcm.Tcmpus cnim par-
timur in horas; novissiina eigo hora cst novissima tem-
poris pars, sive ultinia sxculi mundique xtas, de quo ino.x
plura: ita S. August. Epist. 80. ad Hesychium. Dicitur
novissima rcspectu oiiginis et durationis inundi, ac prx-
cedentiuin cius partium, statuum ct aetalum, si videlicct
tempus oinne ab origine mundi dividas in priinuin, nic-
dium et novissimum, ait cx S. Chrysost. (JLciimcn. puta
in teinpus legis naturae, legis Mosaicae et legis gratia;. \o-
cat novissiinam, ut siguilicet banc ultimain esse lcgem ,
rcligionem et stalum Ecclcsiae, ncc aliam expcctandam ,
uli cxpcctant ludxi suuin Messiam, ciusque regnum ct
Ecclcsiam.
Addit ex S. Chrysost. (Kcumen. vel novissima, inquit,
id est pessima. Sicut cnira dicimus de a;gro iain despera-
lo : Isto aegcr ad cxtreraum mali ct morbi pervcnit ; sic dc
inundo dicit S. loanncs eum ad novissimum, id est, eum-
mum malorum pcrvcuisse. Extremamhoram,\w<\\x\\.,up-
petlavit, quasi pessimam dicas, ut qux ultimo loco quasi
fxx et sentina descdcrit. Huc acccdit llibera in Epist. ad
Hebr. in cap. 9. n. 113. et seq. tempus novissimum , in-
quit, est tempus scductiouis ct impostorum, puta haercti-
eorum ct Antichristianurum : horum cniin caput crit Au-
tichristus, qui novissima inundi xtate venturus est. Hxc
expositio valde huic loco congrua ct propria est : probat
cuim S. loannes hanc cssc ultimam niundi horam, id cst
statein, ex eo quod iam Aiitichristus, imo Anlichrisli mul-
tiexorli8iut;Antichristusautein vcnturussit ultima mun-
di xtatc. Accedil Cilossa , (jaietanus, Dionys. et alii, qui
horam uovissimam intcrpretantur similem novissimx, quia
scilicct hxrescs ct pcrsecutioncs suscitat, quoles suscita-
bit liuis iiiundi, puta .\ntichrlslus.
l'orro, hxc novissima mimdi hora, id cst xtas, magnam
habet latitudincm. Sicut enim prima mundi bora , fd cst
aatos, in Irge uaturx diiravil bis millo onnos, ac tolidcm
•ucunda in Icge .Mosis, sic paritcr nonnulliconieclant quod
totidcin durabit xtas tertia in legc Cliristi, de quo plura
Apocal. 20. V. 5. ct 7. (juare falsi sunt primxvi fidelcs ,
qni putabant instore diem iudicii, oc Ncroncin ccnsebont
8SS0 Antichristum, quos redargnit S. I*aulus 2. Tbcssoi.
2. Sic S. Cypriau. suo xvo ccnsuit instarc lincm roundi
lib. 4. Eiiisl. C. ct S. Hier. dc Monogam. ct S. Gregor.
Iib. 4. Epist. 38. ct Lortont. lib. 7. cop. 25. Causaiu cr-
roris indicobo Apocal. 20.
Sic hora sumitur pro xtato ot steculo Matth. 20. ubi
D«us vocal opcrarios in vincam, id cst, Ecclesiam suam,
bora priina, scxta, uono ct undccima dici, id cst prinia,
VOL. X.
^ spcunda, lcrtia, el quarla sJTe Qltima mundi ffitalc. Huc
alludit S. ioannes, et boram undecimam rorat novissi-
mam. Ratio phrasis cst hebraismus : Hcbrxi eoira horam
Tocant ny ct , id est tempus, quasi nolissimam tcmporis
partera, licet Choldxi horx proprium dent noraeu nV'i)
sciaa a vcrbo nVliJ sciaa, id est respexit, intuitus ei<;quod
homines ia actionibus suis respicianl ad horas, eisque
actus suos dirigant et mensurenl. Sic Christus ait loan-
nis 5. 25. Vcnit hora, et nunc est quando mortui audient
vocem filii Dei: bora, id cst, tempus. Et cap. 4. cap. 21. Uora m
boram vocat tcmpus Christi et legis novx: venit hora, id TJ^^^^g^.
est, terapus iudicii eius. Familiaris est ergo S. loanni hxc ^ns.
phrasis, ut oranc hoc terapus ob brevitatcm vocct borom.
Sic ct Latinis ac Grxcis hora, teste Calepino, tempus si-
gnificat, hoc est, quamcumque durationis partem, sive an«
nuum,sivediurnum,sive nocturnuin spatiumcomplcctens.
Hiuc quatuor aniii tempora, hoc est liieins, ver, xstas,
outumous, horx dicuntur, iuxta illud Uoralii I. 1. Carin.
ode 12.
B Variisque mundum temperal horis.
Item partes ipsx in quas distinctus est dies, simillter ho-
rx vocantur. Hx opud Hebrxos crant quatuor, puta pri-
ma, qux incipiebat cum ortu dici ; tertia qux post tres
nostrates horas ab ortu solis; sexta qux in meridie; no-
na qux incipicbat post tres nostrates horas a meridic, et
Caicbalur in solis occasu. Unde et Romaui noclem divide-
bant in qualuor vigilias, quasi boras. Postea tamen diein
in duodccim horas partiti sunt, cuius partitionis hxc ori-
go fuisse mcmoratur. (}uodain tempore Herines Trisme-
gistus cum esset in ..ligypto sacerdos, inluitus quoddam
aniinal Scrapi dicatura, eo quod illud in toto die duode-
cies urinam fccisset, pari sempcr interposito tenipore, per
duodeciin horas dieiii dividi duberc coniecit: ita ex Cice-
rone 1'icrius Hierog. C. cop. 4. Sic et Cynoccphalus, qui
per diem duodecies, puta borissingulis argutiore ululatu
Tocifcratur, duodccim diei horas indicat, ait Pierius ibi-
dcm. Sic Plinius horam anni vocat partem anni lib. 9. e.
p 35. ct Terentius in Eunuch. Hora abiit, id cst, tcmpus e-
lapsura cst. Hinc et Ovidius 2. Metamorph. horas fingit
esse deas et ministras solis. El Cicero act. 3. in Verrena:
Vt cum horis nostris, inquit, nosessemus itsi, tu binis lu-
dis interposUis quadragcsimo post die responderes. Horas
suas,ait.Vscoaius,vocat diesviginli.qui accusatori daban-
tur ad accusandum legitimi, totidcnique defeusori. Hinc
et Pierius Hierogl. 29. cap. 18. oit .IJgyptios significare
horaspcrequum nuvialileiii, qui stato tcmpore stala men-
sura agii partem depascitur; hora eniin pro tcmporc cu-
iuscuinquc inaturilatis accipitur. Undc Grxci oiiincs fru-|jj,,
ctus xstivos borxos dicunt.et lempus maluritatis per ei-ettmja.
ccllcnliam voeanl horam; wo» enim sivc wsaioTr;; cst decor.
pulchritudo. inaturitas,tempcstivitas,tempus llorenset op-
porlunum. Idein HierogI.33.c. .iO.horas dictas ccnsct ab
Horo regc .Egypli, qui a nomine suo quatuor anni tera-
pora,quibus rcs quxque maturontur, horas vocilavit;
quod deindc ad 24.diei horos traiislatum est, quas Home-
, rus solis lilias dixit: dc quibus extat fubula, scilicet Ho-
IJ romazcn. 2i. deos in ovuin inclusissc: id cum Arimaoii
perforassent , bona malis immista prodiissc, atque ita
quantacuinque fruamuriucunditatc.scriis quid vesperve-
hat nescire. Plura de hora dixi Isaix 38. 8.
Moral. Disce hic brcvilatem vitx. Si enim totum hoononi de
mundi sxculum cst una hora, caque novissima, sane Ti-br<i»iiite
ta cuiusque hominis qux luiius sxculi minima cst porlio, '"*■
nequil csse amplius quom hora, iino horx isiius minima
portio. Vis ergo nossc quauta sit xtas tua qiii tibi Ncsto-
ris annos promittis, iino ita vivia ac si xtcrnus forcs? Ho-
ra cst, horaria est vita lua: horarii sumus omncs; senes
suntin ullima vitx hora, imo horx unius parte: iuvencs
horam intcgram longamque spcrant, cl sibi polliccntur,
scd sxpe in horx exurdio abripiuntur ct moriuntur, iuxta
illud S. liieron. luvcnis potcst cilo mori, scncx diu vivere
non potest. Hinc Gcntiles horam iuvenlulis ct pulchritu-
dinia dcam vucabant. Audi Ennium
83
671
Coramenlaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. II.
Tcque, QuirinePater, veneror, horamquc Quirini. * OEcumen. Si Anlichristum, ait, expeciamvs, nunc aulem
Hora ergo monet nos diiigenlice , ul diligcnlissiinam
tcmporis uobis concessi, ntpote brevissimi inslar horae ,
ralionem habcamus. Sic Ciccro Aclor. 3. in Verrera: Hic
tu fortasse, ait, eris diligens, ne quam ego horam dc meis
kfjitimis horis remiltam. Iloris, inquit Asconius, tnire di-
xit, cum sint dies, ul ostenderel nimiam diligcntiam. Co-
gila si medicus vel iudex libi diceret: Para le ad niortcm;
post horam cniin cerlo morieris; quanlo sludio etsollici-
tudinc conscicutiam expiares, quautos actus conlritionis,
etcharilatis cliceres, quam omnia tua iu bona opcra cj-
pendercs. Idem facito nunc ; vila enim tua non est nisi ho-
ra. Riirsum, aflligeris, a;grotas,fames, aestuas.calumniam
sustines, etc. lolera, inodicum sustine: horaria erit nllli-
ctio, post horam trausibis ad beatam eelernitatem. 2'«/j-
pus breve est , ait S. Paulus 1. Cor. 9. 29. reliquum est,
ut gui uluntur hoc mundo lamquam non utantur. Quocir-
ca hac loannis scntentia Melania Romanorum nobilissi-
ma et ditissiina, suis persuasit omnia vcndere, Roma ex-
Antichristi mulli vcrsanlur in hac vila, manifestum est quod
tcmpus consuinmationis iminincai, dum malli Anticluisti
nnum pnccedunt, ilerque illi parant.
Ex NOBis PRODiEBU.^T. ) S AugustiD. ct S. CyprianuBVers. 19.
lcgunt exierunt ; omnes eniin haerelici fueiunt Calbollci,
vel veri, vel ficti : hajrcticus eniin est qui a Dde Christi se-
mel susccpta apostatat, et abil in ha;resin. Audi S. Cypr.
lib. 1. Ep. 8. et de Uiiitat. Eccles. sive de Simplic. Prae-
lat. Cohicrere non potesl amaritudo cum dulcedine, caligo
cum iumine, pluvia cum sercnitalc, pugna cum pace, cuin
fcccunditate stcrililas, cum fonlibus siccilas, cum tranquil'
lilate lempeslas.I\'emo exislimet bonos de Ecclesia posse dis-
cedere; triticum 7ion rapit vcntus. nec arborem solida ra-
dice fundatam proeella subverlil; inanes palex tempesiate
iactanlur, invalidie arbores lurbinis incursione everlunlur.
Hos execratur et percutit loannes Apostolus, dicens : Exie-
runt ex nobis, sed non erant ex nobis : hinc hxreses factse
sunl frequenter, el fiunt, dum perversa mens non habet pa-
cedcre, ac proricisei in terram sanctam: Filii, inqu\t,plus- B cem , dum perfidia discordans non tenet unitatem. Et S
quam quadrigeniis abhinc annis scriptum est: IJllima ho-
ra est. Quid ergo lubcntcs ac volentes immoramini in va-
nitate vitse ? ne forte veniant dies Anlichristi, el non possi-
tis frui vcstris opibus ct rcbus maiorum vestrorum. Dicti-
tabat enim (ut existimabat) cum urbe orbem pariter esse
ruiturum, ut recte advertit Baron. Profecta ergo est cum
suis lerosolymam, ibique quadragesimo die defuncta est,
ac mox Barbari Romam vaslarunt, adeo ut Roma fieret
puf.iY), idest, vicus, uti pra;dixerat Sibylla. Tunc ci cre-
dcntcs asseclse laudaverunl Deum, qui rerum mutalione
persuasissel incredulis, quod aliis omnibus redactis in ser-
vituiem, ex solx salvx fucrint familix, qux Domino fue-
runl hotocausta studio beatx Melanix,ai\l¥al\ad'\us in Lau-
siaca cap. 118. Porro haec vastilas Roma; illata est ab A-
larico Rege Gothorum anuo Christi 410. Siraili modo A-
pocal. 10. 6. angelus apparens S. loanni iurat per viven-
tem in sKcula saeculorum, quia tempus non erit amplius,
de quo ibidem plura.
Denique pra;clare S. Basil. in Moral. regula 80. cap.
21. in fine: Quid proprium, ait, Chrisliani? Quotidie ac
singulis horis vigilare, et assidue paratum essc ad eamper-
fectionem. per quam placeat Deo,itlud seientem, venturum
esse Dominum illa hora, qua non sperat.
Anticbristus venit.) De Antichristo, qnis, qualis, et
quando futurus sit, fuse et plene disi 2. Thessal. 2. noa
habeo quod illis addam.
Et NtNC -Antichbisti multi facti sunt.) Antichri-
sti, id est, contrarii Christo, et veri Antichristi prodro-
mi , quia a;que ut ille Christi fidem, religionem, Eccle-
siam , Sacramenla, etc. imo ipsam Christi persouam et
naturam impugnaot. Notat enim haereticos sui aevi, quo-
rum alii negabant Christum esse Deura, alii esse veriim
hominem.Tales fuere Ebion, Cherinlhus, SaturniDUs,Ba-
silides, Menander, Simon hajreticorum primipilus, eo-
rumque asseclae : de quibus ait Paulus: Mijsterium iam
operatur iniquitalis, 2. Thessal. 2. 7. Vide ibi dicta. Ve
Hieron. Foras (inquit) prodcunt ut publice colant, quod
inlus prius vencrabantur. EtS. August. Ipso (iuquit) cx-
ponenle ( loanne Aposlolo) intelligelis non posse exire fo-
ras nisi Anlichristos ; eos autcmqui non sunl Christo con-
trarii, furas cxire nulto modoposse. Qui enim non est Chri-
sto conlrarius, in corpore ipsius hxret , el membrum com-
putalur. Paulo autem post explicans, quomodo quidam
sint nobiscum, nec tamen sint ex nobis : Sic sunt (inquit)
in corpore Christi, quomodo humores mali quando evo-
muntur, tunc relevatur corpus; sic et mali quando exeunt,
tunc Ecclesia relevalur ; et dicit quando eos evomit atque
proiicit corpus: Ex me exierunt humores isti. sed non e-
rant ex me. Quid est, non erant ex me ? non de carne mea
prxcisi sunt, sedpectus mihi premebant cum inessent. Ex
nobis exicrunt , sed nolite tristes esse , non erant ex nobis.
NoN ERANT EX NOBis, quia, ut explicaus subdit, nobis-^pgj,j„^
cum non erant permansuri,nisi ad tempus; mam SI »CiS-non e-
pSENT EX NOBIS, PEBMANSISSENT UTIQUE NOBISCUB.) ^00-"°^^«"
slanter et semper, q. d. Non erant veri, genuini et solidi qyQjg'^.
Christiani, quia non habebaDt virtutem et constaatiam su.
Christianam : unde veram et genuinam indolem fidei, gra- ^«*P-
tiaj et spiritus Christiani radicitus, id est coustanter et
stabiliter non imbiberant, ut eo se plane irabuerent ad for-
titer resistendum omnibus teutationibus : hinc orta tenta-
tione et persecutione illi cesserunt, Cdem deseruerunt, fa-
ctique sunt apostata; : sicut berba quse ex suo solo iu a-
liud transplantalur , solis ardore percussa, illico arescit,
quia non imbibit indolein et succum alterius soli. Sic 1.
Mach. 5. 62. de loscpho et Azaria aemulis ludae Macha-
baei dicilur : Ipsi autem non erant ex semine virorum ilio-
rum per quos salus facta est in Israel, q. d. Ipsi non erant
Machabaei, non habebant indolem, prudentiam , fortilu-
dinem, etopem Dei, quam habebat ludas cum fratribus;
unde Israelem non salvarunt, sed perdiderunt. Sic de ci-
vium suorum proditore dicebant Romani : Iste non est no-
ster, non est Roraanus. sed Poenus, quia non habet Ro-
re S. Augustinus (vel polius Rabanus) tract.de Antichr. D raanorum fidem, sed Poenorura perfidiara. Sic Amaa qui
Antichristus, ait, mullos habet sux malignitatis ministros,
ex quibus mulli in mundo prxcesserunt, qualis fuit Antio-
chus, Nero , Domitianus. Nos quoque, nostro lempore An-
tichristos multos novimus esse. Quicumque enim sive lai-
cus, sivo canonicus, sive monachus, contra iustitiam vivit,
ct Ordinis sui gloriam impugnat, et quod bonum est blas-
phemat , Antichristus est, minister Satanx. Haeretici ergo
sunt Antichristi. Ila S. Hilar. scribens ad Constantiura
Imper. .\rrianura , eum vocat Antichristum. Verba eius
cilavi 1, Pctri 3. v. 14.
Cnde SCIMUS QUIA NOVISSIMA HOBA EST. ) q. d. No-
vissimo tempore veniet Antichristus ; iam autem videmus
praecursores haereticos : unde signum est appropinquare
lempiis uovissinuim; sicut cum videntur praecursores re-
gis et exercitus, signum esteum appropinquare; et cnm
iu aurora videntur radii solis, signum est eum oriri. Ita
fuit Macedo , ut patet Esther cap. 16. 10. ob barbaram
tyranuidem vocatur Bugxus. cap. 12. 6. id est, Agagasus :
inde enim per aphajresin fit Gogaeus, inde Bogaeus et Bu-
gaeus; nam litteram b interdum poni pro g testatur S.
Hieron. in Locis Hebr. ubi Byblum apud Ezechielem ait
poni pro Gobel, vel Hyblo. Sensus ergo est, q. d. Amaa
tyrannus et proditor non tam videtur esse Macedo, quam
Agagaeus, id est, oriuudus ex stirpe Agag, ut habent He-
braea. Sic filius qui a palrura indoie, alTectu et virtute de-
generat, dicitur nou esse legitimus, sed spurius. Ita Saul
lonatham, utpote amicum Davidis sui hoslis, vocat filium
meretricis et spurium, 1. Reg. 20. 30. Sic Virgilius ait:
O vere Phnjgix, neque enim Phryges :
secutus Homer. dicentem: hyci.i3i;, ou/.st' l^ywji, q. d.
Eslis Achivx, non Achivi, estisfoeminae, nou viri, quia a
Tirili Achivorum robore degfenerastis, efToemiaali estis et
Commenlaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. II.
67S
III.
traDsrormali io foemiaas. Sic aposlala! a Rcligione dictin- ^ pde personas? AvoUnt irjilur quanlum volunl palex levis
tur non fuisse vere Rclifjiosi ; quio veram indolcm, spiri
tum el constantiam Keligionis non imbiberunl; si enim
imbibissent. non delicerent. Ita S. Aug. hic : TetUaliu,
ait, piobat quia non sunt ex nobis: quando lUis tenlalio
veneril, velut occasione venli volanl foras ; quia grana non
erant. Talis fuit ludas, ait idem tract. 50. in loannem :
ludas, inquit, iste non tunc pcrversus factusest. quando
a ludxis corruptus Dominuin tradidit. ISon tunc periit:
tam far erat, et Dominum perditus sequebulur . qui non
eorde. sed corpore Dominum scquebatur. Unde idcm .\ii{;.
lioc loco : De voluntate suu. ait, unusquisque aul Anlichri-
.itU) esl. aul in Clirislo esl : uut in membris suinus, aut in
humoribus malis. (Jui se in melius coinmulat, in corpore
membrum cst ; qui uutem in malitia permunel, humor nuf
ius est: et quando cxierit, revelubunlur qui premebanlur.
Secundo, niulti exponunt sic, non erant ex nobis, scili-
ret pcr Dei praescientiam ct prxdestinationcm , hoc est,
iion eranl a Oeo prxdeslinati ct elccti, quia prxscili e
fidci, eopurior massa frumenti in horreuin Domini repo-
netur. Siinul tacile S. loanncs monet ridcles, ut cum me-
tu et tremore salutem suain opereotur, ut sinl humiles,
ilnquc constantiam a Deo emereautur, ne et de ipsis quan-
doque dicalur : Prodierunt cx nobis, sed non erant ex no-
l/is. Hoc est qiiod ait l'aulus Kom. 11. 20. Tu fide stus .
noli altum sapere, sed lime, etc. alioquin ct tu excideris.
SeD UT HANIFBSTI SIST, QUONIAM RON SIHT OMHBS BX
HOBIS. ) Clare Sj rus : Scd egressi suiit e nobis , ut innote-
scat cos ex nobis non fuisse, q. d. Deus permisit eos apo-
statarc ul prodcrcturcorum inlcrna levilas, inconstantia,
superbia, perfidia,quodque fidem.indolcm et constantiam
Christianam plane pleneque non imbiberant, ut cos iam
publicc suam iixresim et pcrfidiam prodcnles, quasi pe-
stcs fujjcreut et cavercnt lidcles. Hoc est qiiod ait Paulus:
Oporlel hxreses esse, ut et quiprobati sunt, manifesti fiant
in vobis, 1. Corinlh. 11. 19.
Uinc ergo nil habet Beza quo inferal, fidelcs a fiJe non
11(^11 ciaiiv ut/Lv/piiA.ui>£3«iuiii. vi.vi«^\.ii,\^uiupiu,^v... ^^ n &'iu\.^iguiiitiitiuci. UCZ.U u'11.1 luiciat, iiucica a liuc UUIl
rant quod cadcrenl et apostatarcnt. Hic sensus sequiturO posse deficcre, sed tantum defectionem a fide sigoum es-
ei primo; quin cnim sua spontc, suaquc inconstnntia ca
suri eraiit, hinc a Dco tales fore prxsciti suot. Quidquid
enim fulurumest, id praesiitur a Deo : itaClcmcns Alex.
(Kouiii. Lyrau. Glossa, Hugo. lutelligc liasc dc prjEScien-
lia ct prx'dcstiiialione ad (idem , {;ratiaiii et r^^cclesiam ,
non aulcm ad f;loriam beolitudinis a-teroa;. Uoc eiiim sc-
cretiiin laiifjere noltiit S. Ioaniie9,pr«sertim qoia noaoulli
qui excidcnint a fide et Ecclcsin, rcsipiscunt, ad eaiii re-
deunl et salvantur , uli conlif^it Bcrengario , ac hodic
niullis ab hxrcsi resipisccntibus ; c\ advcrso mulli sunt.
mancnlque in Ecclcsia rcprobi, qui non sunt preedcstinati
ad f^loriam, sed ad gehennain. S. Aug. lamcn lib. de bo-
no pcrsever. cap. 8. hxc accipit de prxdcslinntis ad glo-
riam et prxscilis ad f^chcnnam, qtiia qui usque ad finem
vilx manet in lide, Eccicsia ot gralia, hic cst pra?deslina-
lu9 ad {jloriam : qui vero anlc vitae finem egrcditiir nec
rcf^redilur, liic est prxscitus ad gciiennaiii. Et plerique
se eam non fuisse pleiie radicatam ct roboratam, ut con-
slans slaret iii omni tentatione ct persecutione.
S. Aug. locis cilntis hxc rcfert ad prsedcslinatos ct c-
Icctos, q. d. Ex apostasia coruin manifestum cvasit, eos
non csse de nuinero prxdestinatoruin et clcctorum.
SeD TOS UHCTIOSEM HABETIS A SaSCTO, BT PfOSTISV.
OMNIA.) q. d. Docui vos in hac boro novissiina cavendos
essc Antichristos, Autichristum vcnturum in liue mundi,
etc. scd non cst necesse pluribus hxc docerc, et Antichri-
stos describere, ut eos dignoscatis; quia vos unctioncm .
id est, {>;raliam ct sapicntiam habetis a Sancto , puta a
Chrislo (ita Bcda et Salincron) ct conscqucnler a Spirilu
sancto (ila OEcum. Lyran. Cathar.) qui vos abunde de o-
mnibus iiistruat, et Anticiiristos hos qui Christo et iin-
clioni eius advcrsantur, demonslrct. Voce enim unctio-
nis notat Antichristos, ait Bcda,:cque acChristum.ut mo&
dicam. Hoc est quod ait Christus loan. IG. 13. Spirilus
oinncs lixrcsiarclia! , exceplo uno Berciifjario , semel c- Q doccbit vos omnem verilalem.El: lltevosdocebitomnia.ct
{jressi ab Ecclesia nunquam dciiiceps nd eam rcdcunt ,
iinde sunt prajsciti et rcprobi. Porro cavendus cst error
nliquoruin , qiii hinc inferebant Dei reproliationem esse
caiisain cxitus ab Eccle.sia, Inpsus et dainnalionis repro-
horum, qucni Scmipela<7iani falso impef^crunt S. Au{jiist.
IJiide ipsc se pur{;ons art. 12. in arliculis slbi fulso im-
posilis : \oluntale, ait, exierunt, volunlale ccciderunt: et
(juia prxsciti sunt casuri, non sunt prxdestinali: esscnl au-
tem pncdestinati se essenl reversuri, el in sanctilale ac ve-
ritate mansuri: ac pcr hoc prxdcslinatio Dci multis est
caiisa standi. nemini causa iabcndi.
Tcrlio, aliqui sic exponunl non eranl ex nobis , qiiia
aiUeqiiam pcr apertum scbisma vcl hit>resim exirenl pu-
lilicc cx Ecclesia ct fidelium coclu, iam onte in animooc-
ciiltc exicrant. Kxicrtint nrf^o ut publice coiercnl, qiiud in-
tus prius vcncrabanlur, ait S. Hier. lib. 1. in lerem. sub
finein. Hxrcsis eiiim cst apcx impietalis; nemo autciii rc-
pcnte Ct impiissimus, sed gradatim ad apicciii evndit, uti
doci'!»»
oninia
suggerct vobis omnia quxcumque dixero vobis
Quxres.quxnam hajc «nc</o.'' Primo, OEcum.elS. Hier. ^"^^'°^
lib. 2. in cop. 3 Habacuc, et Cjrill. Alexandr. orat. ad
Presbyl. Diaconos, et Monochos, accipiunt baptismum, in ,| ix
in qiio un{jimiir in vcrlicc capitis. """'P
SiTiindo, ("yrill. catech. inystaf^. 3. et alii mox citandi '
accipiunt sacramcntuin Confirinationis , in quo un{;imur
in frontc.
Tertio, Eminnnucl Sa accipit Christianismum: sicut e-
nim Christinniis idcm est quod unctus, sic Christianismus
idem cst qiiod unctio.
Quarlo, alii nccipiuot fidcin Christianain.
Qiiinto, alli {jialiain
Sexto, olii donum snpienliac et intcllcctiis.
Scplimo, nlii inspirationcm Spiritus snncli.
Ua;c oinnin licct inlcr sc diversa,codem lainen rcdcunl;
omnla eiiim lin?c complcclitur Christianismus. q. d. L'n-
ctio, id cst, Chrisliana lidcs , Chrisliana doctrina, Chri
III.
IV.
V.
M.
Vil.
• I • — -.„.•■-.- ,,..,„..., „..„,... „....> ,
docet cj^rc[;ie h. Cyprian. lib. 1. Epist. 8. et dc LnitatR U sliano rcll|;lo, Chrisli j^ratloct sapicnlia vobisaspirata per
Ecclesia), ac Cyrillus catcch. G. Hunc sciisum suadct id
qiiod soquilur: Sed ul manifesti sint , quoniam non sunt
omncs cx nobis.
Cnlhar. et Mdchior Canus lib. 4. do Locis cap. ult. ad
7. hoc accipiunt de solis Apostolis, q d. Non erant cx no-
bis, id est, noii erant cx numcro Apostolurum. \'crum hic
scusiis ,-«11110 cst nrctior ; nniii S. luannes {jcueratiiii loqui-
tiir ile nclii lldclium.
1'r.Timiinit hic S lonnnc» (^liriRlianos , nc turbcntur si
Tidennt lidclcs, imo Episcopos, apostntarc, et ficri h.T>rc-
siarchas. Idcin siios prii>monuit Paulus .Vct. 20. 30. Ccr-
le nostcr Salineron ex Cliinacho ccnset cx 120. qiii rcre-
pcninl Spiriliim snnctum in Penlccoslc .Vct. 2. quntuor-
(locim fnelos esse h.Trcsiarclins. \'idc Vincenl. Lirincn.
contra profanas lixrcs. nuvitatcs, ct Terlull. de Pr.-cscr.
cap. 1. ct seq. Ex personn , ait , probamus fidem , an cx
Baptismiim ct (]onlirmntionem.doccbit vos omnia dogma-
ta et otricin veri Chrislinni, ac di{;noscere ct fugerc hxrc-
ticos, quasi Antirhrislianos.
L't hoc plcniu» intelli(;atur, notandum esl, pro unctio-
nem, ("ir.-ccc csse x?"^'^' '*' c8t,MHf/io et unguenlum. Ua-
ctio cr{jo pro un{jiiento sive olco suinitur. Cnde S. Hicr.
lib. 2. in cap. 3. Habacuc Ic{;it ungiicntum ; hoc cniin cum
sit pcrmanens, habctiir, non ipsa unctio qu.T Iransil. Al-
lndit X,"',"* "'' nomcn ("lirisli, q. d. Uabctis chrisma a
(]lirislo, iinctionciii nb iinjjentc, indcquc cstis ct vocami-
ni (3hristiani, nc facti cslis mystici rc{jc8 ct saccrdolcs pcr
iinrtioncm, qiin iinrti Dcoquc consecrati cstis, tain in Sa-
rramcnlo Itnplwmi, qiiain Conlirmalionis, quod olim bap-
ll/ntis, iilpolc nJiillis.dnbatur mox a baptisino, tauiquam
t("*hm'7 ,-, iit ail S. Dionys. id cst. com/j/^-wicn/Km, consum-
malio ct pcrfectio baptismi ac Christianisini ; pcr unctio-
676
Commenlaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. IF.
nem crgo corporalera, accepislis spiritualem, pula per ^ di.medendi aegris, ignem foyendi, infipinguandi.quas my- Coc
chrisiiia acceplstis charisma et donum Spiritus sancti. UQ'
de S. Cyrillus Catech. 3. mystag. Turrian. lib. 2. pro E-
pist. Pontif. c. 18. ctBellar. lib. 2. de Sacram. Confirm,
cap. 5. et 8. hunc locum accipiunt de chrismate et sacra-
inenlo Confirmalionis; quia in eo perfectam unclioncm ,
id cst, gratiam et illurainationem Spiritus saiicti accipi-
mus. Per unclionem cnim hic non lam gratia sanctificans,
quam donum prudentiae et intellectus accipitur, et, utS.
(jregor. ait 5. Mor. 19. alias 20. allocutio intimae iuspi-
rationis, quae humanam mentem contingcndo sublevat.
Unde et S, Iren. lib. 4. cap. 43. vocat chrisma veritatis,
hoc est, doctrinam : hoc enim donura olim dabatur bapti-
zatis in Baplismo, et magis in Confirmutione : unde bapti-
zati illico prophetabant, id est, sublimia de Deo et Chri-
sto mysleria eructabant, utpatet Actor. 2. G. c. 10. 40.
cap. 19. 6. etl. Cor. 14. Idem eliamnura datur in baptis-
nio; coniunctum enim est cum gratia sanctificante, uti
disi Is. 11. 1. licet non in tanla abundantia nunc detur
stice prajstat unctlo Spiritus sancti, iuxta iilud : Impin^eu
guasti in olco cciput meum, Psal. 22. 5. et illud S. Ambr. ™],un^"''
lib. i. de Sacram. cap. 2. Occurril presbfjter , unclus escn do-
quasi athleta Christi ; quasi luclamen huius sicculi /«cfa- ttrina.
turus, professus es luclaminis tui certamina; qui luctatur
habet quod speret: ubi certamcn, ibi corona; tamen pro-
pria elus virlusesl illuminare, lumenque fovefc. Quocir-
ca per chrisma et oleum proprie sigoificari donum illumi-
nationis, puta sapientia; et intellectus,quod in Sacramen-
to Confirmationis confertur,docent Patres. Amalarius 1.1.
de Eccles. Offic. cap. 27. cur chrisma conCcialur cx oleo
et balsamo, hanc dat causam: Vt per oleum, ait, intelli-
gamus reclarn conversutionem , qux moderatur in mente
per malurilalem sapientix; et per bulsamum doctrinam,
qux bonum odorem prxstat foris. S. Ambrosius lib. de iis
qui initiantur mysler. cap. 7. Ikpete , ait, quia accepisti
signaculuin spirilale, spiritum scientix, spiriium sapien-
tix et intellectus, spiritum consilii atque virlutis. Siqnavit
Ad htec omnia iam dicla alludit unctio , praesertim ad 1> te Pater, confirmavit te Christus Dominus, et deditpignus
regale sacerdotium, quod Christianis tribuit S. Petrus E-
pisl. 1. cap. 2. 9. Oliin enim uti etiamnuni, Reges, Pro-
phetae et Sacerdotes consecrabantur per unctionem ; re-
ges, ut a Deo illuminali et directi bene et prudenter re-
gerent; sacerdotes, ut a Deo sanctificati et iilustrati bene
et prudenter sacra administrarent et docerent; Prophe-
tae, ut a Deo inspirati futura praeviderent et preedicerent.
Sic etChrisliani inBaplismoetConfirraalione inuncli gra-
liara accipiunt, qua et se suosque regant, quasi reges,
futura bona et raala prjEvideant, quasi Prophetae, ideoque
hoslias bonorum operum Deo offerant, quasi sacerdotes.
Unde Prudent. in Psychora.
Post inscripia oleo frontis signacula, per qux
Unguentum regale dalur et chrisma perenne.
Sensus ergo est, q. d. Sicut unctio, id est, gratia et sa-
pientia, quam iii unclionc recipiebant, docebat reges re-
gere, Prophetas prophelare, sacerdotes sacra tractare et
Spiritus in curdibus tuis, sicut Apostolica lectione didici-
stis. Ordo Romanus , qui vel S. Gregori iussu , vel paulo
post eius terapora est editus, hanc oralioncm ad benedi-
cendum chrisma prasscrlbens: liominator Domine Deus ,
inquit, iii tuo nomine fiat hxc creatura iam chrisma,et ha-
beatur ut chrisma; forma crucis, signum frontis, sacri ti-
tulus bellatoris, in koc chrismale mulcealur audiluSj pu-
rificetur visus ; ut talibus stipendiis Christi mililes decora-
ti,atque ambrosio rore madidi,imperanti serviant,non sua-
denti , et signati chrismate sancto, signiferi esse merean-
tur cxlestes.
Rabanus Maurus lib. 1. de Instit. Cleric. cap. 30. Si-
gnatur, ait, baptizatus cum chrismale per sacerdolem in
capitis summitate, per Pontificem vero in fronte; ut prio-
ri unclione significetur Spiritus sancti descensio ad habi-
tationem Deo consecrandam ; in sccunda quoque, ut eius-
dem Spiritus sancti septiformis yratia cum omni plenitu-
docere; ita uuctio,id est, gratia et sapienlia Spirilus san- Q dine sanelitalis, et scientix et virtutis venire in hominera
cti,quera in unctione corporalis Baplismi et Confirnialio-
nis accepislis, docebit vos oChristiani orania quaj ad Chri-
stianam fidem et vitara pertinent. Hisce de causis S. loan-
nes gaudet nomine unctionis: quia illud repraesentatChri-
slum et amorera suura.de quo proinde dicitur Cant. 1. 2.
Oleum effusum nomen tuum, alque ob eius assiduara prai-
dicationein S.Ioannes sub idein hoc tempus.Romoj a Do-
mitiano missus est in dolium olci ferventls, sed uuctiono
Chrisli niunilus illaesus exlvit. Hinc et de Chrislo praeci-
nuit Psalles Psal. 44. 8. Dilexisti iustiliam, et odisli ini-
quilalem, propterea unxit te Deus, Deus tuus oleo Ixlitix
prx consortibus tuis. Etlsaias cap. 01. 1. Spiritus Domi-
ni super me, eo quod unxerit Dominus me. Et Petrus A-
ctor. 10.38. Unxit eum Dominus Spiritu sancto et virtute.
S. Athanasius Epist. ad Serapionem , ait unguentuin
hoc esse Spiritum sanctum , puta cum suis donis et gra-
tiis. In iuslificatione enim infunditur non solum gratia et
charilas, sed et ipseraet Splritus sanctus, ut docet Paulus
declaretur. Tertull. de Resur. carn. cap. 8. agens de cs-
reraoniis Connrmationis: Caro, a\l,ungitur, ui anima con-
secretur: caro signatur,ut et anima muniatur: caro manus
impositione obumbratur, ut cl anima spirilu illuminelur.
Hugo Victorin. Ilb. 2. de Sacraiii. parl. 7. c. 6. unctionem
chrisraatis in fioute servandam esse docet septera diebus,
quia seplem, inquit,san< dona Spiritus saneti: alium diem
habel sapientia, alium intellectus, ulium consilium, aliurn
fortitudo, alium scientia, alium pietas , alium timor. (>•
rigen. hom. 7. in Ezech. Oteum, ait, quo ungitur vir san-
ctus, oleum Christi, oleum sanctx doctrina.
Denique hoc loco abutuntur Novantes et Enlhusiastae,
qui iactaut se habere splritum internum, quo illuininan-
te intelligant S. Script. et dirigantur per omnla, ut inter-
prete et doctore, aut EcclesiK iudicio non sit opus. Verum
graviter errant; haic eniin unctio iiluniinat Cdeles in iis
quae didicerunt, ut scilicet sciant retlnenda esse fidei dog-
mata, quaj inilio Christianismi audierunt, nec audlendos
Rora. 5. 3. et Concil. Trldent. sess. 6. cap. 7. et S. Aug. U esse Antichristos, qui ea oppugoant. Si enim In fide du
hic: Unctio spiritualis , ait, ipse Spiritus sanctus est, cu-
ius sacramentum est in unctione visibili ; et In Hyrano, Ve-
ni creator Spiritus, etc. vocalur spiritalis unclio. Spiri-
tus sanctus ergoauimam inhabitans,illumlnaus,dirigens,
opporluno tempore monet etsuggeritquaecumqueeius sa-
lull opportuna sunt ; ha;c est eius unctio, id est illuinina-
tio. Unde Clemens lib. 3. Constit. Apost. cap. 17. ca;re-
luonias Baptismi et CoaCirmationis expMc.ans : Baptismus,
ait, datur in mortem Filii Dei, aqua adhibctur pro sepul-
tura, oteum pro Spiritu sancto, sigillum crueispro cruce;
Chrisma, covfinnatio confessionis est. Imo S. Paulus 2.
Cor. 1. 21. Qui, inqult, confirmat nos vohiscum in Chri-
sto, et qui unxit nos Deus, qui et signavit nos, et dedit pi-
■ gnus Spirilus in cordibus nostris.
Porro licet oleum varias habeat dotes el virtutes,seili-
cet refrigerandi, exhilarandi, roborandi alhletas, nutrieu-
bium , vel in Scrlptura diflicultas allqua orialur, eadem
Spiritus sancti unctio docet non esse culusque plebeli ea
resolvere; sed consulendos esse Doctores et Prajlatos Ec-
clesiae. Hos enim eo fiue posuit Deus in Ecclesia, uti do-
cet S. Paulus Ephes.4. U.ldipsum eniin poscit ordoHle-
rarchicus et recla ratio.Unde idipsunt faciunt oranes Resp.
etiara Gentllium et Saracenorum.
Moraliler hic docemur, in omnibus dubiis, perplexita-Uorali-
tibus, difTicuUalibus, invocaudam esse unctionera Spiri-ieri,i(iu-
tus sancti, ac dicendum cum losaphat rege : Cum ignore- ^.!,'^j'^"'"
mus quid agere debeamus , hoc solum habemus residui ut uncUo
oculosnostrosdirigamusadte,±?aira\.^0.\1.Votxoc^namiwhxa
Spiritus sauctus suorum mentes illumlnet, quamquc in eo ^*""^"-
omnia perspiciantur, cgregie docet S.Cyrill.eatechcsi 16.
Cui, alt, Spiritus sanctus donatus est, anima illiusiliu-
stratur, et pius quam homo cernil. ln terra erit corpus, et
Commentaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. II.
677
nnima calos contemplabitur. Videt ut Isaias cernebat Do-
minum super throno excelso et elevalo; videt ut Ezechiel
eum qui sedebat super Cherubim: videt ul Daniel myria-
des m'jriadurn . et millia millium. Exiguus homo cernit
principium et finem mundi, et medium temporum. et re-
gum successiones. Scit qux non didicerat ; adest cnim ve-
rus ductor lucis. Intus consislens homo. ct virtus scientix
procul a Deo illiimmittitur, ita ut ea qux fiunt ab aliis
ipse cognoscat. Kon adfaerat Petrus .inanix et Saphirx ,
cum sua bona vendebant. sed per spiritum adcrat. Quare,
inquit , tenlavit Salanas cor tuutn , ut mentiare Spirilui
sancto? nullus erat accusalor , nullus teslis. Unde igitur
hoc evenit ut nosset? Konne. inquit, manens manebat (ibi,
et id quod vendidisti inpolcstate erat tua? Quare statuisti
m corde tuo hanc rem ? Qui erat absque lilteris , pcr gra-
tiam spiritus iila didicit, qux ne Grxcorum quklem sa-
picnles noveranl. Habes simite huic de Elisxo, qui absens
Tidit Giezi occipientcm dona a Naaman, ideoque ei revcr-
tenti ait : iSonne cor meum ibat lecum ? llic ecjo corpore fue-
ramconclusus.scd spiritus a Deo mihi datus.ea qux procul
aberant cemebat.Cernis quomodo Muminat animas Spiri-
tus sanctus; tollil ignorantiam, et scientiam reponit.
Mystice de triplici unclione.sciiiccl conipunclionis,quaB
sita est in peccatoruin dctcstQtionc-, devolionis, qua; sita
est in beneficionim Dei recordalione ; pietatis , quae sita
eet in proximorum commiseralione. Vidu S.Bernard.serm.
10. et2-2. ioCant. Idcm serm. 2. de Pentcc. Spiritussan-
ctu9 suis trihuit, inquit, pignus salutis. roburvilx, scien-
tix lumen. Vignus quidem salulis, ut ipse Spirilus rcddat
testimonium spiritui tuo. quod filius Dei sis, qui cerlissi-
ina signaprxdestinationis tux cordi tuo imprimat, et oslen-
dal. qui donel Ixtitiam in cordc tuo.et de rore cxli, si non
continue, lamen sspissime mcnlcm tuam impinguct.liobur
vilx, ut quod per naturam tibi est impossibile.pcr graliam
eius non solum possibile, sed etiam facile fiat. Scientix lu-
men, ut cum omnia benefeceris. te servum inutilem putes,
et quidquid boni in te inveneris, illi tribuas, a quo omne
bonum cst, sine quo nonparum atiquid, scd uihil omnino
potes incipere. ne perficere dicam.
Et rostis onMA.j Qux Ecilicet iam dixi de retinenda
Cde, do cavcudis AnlichriBlis, de .\ntichris(o vcnturo; o-
mniatt^fi intelli;;e accoinmodc,quae fidelesdoccnlur,quae-
que eos Bcirc eonvenit. Claruin enim est nec fidclcs, nec
Doctores, nec ipsum loanncm et Aposlolosscivissc omnia
omnino. Unde Syrus Tcrtit, discernitis unumquemque ho-
ninem , puta, nt Bcda , Discemilis inter probos el impro-
bos, inler Christianos el Antichristionos. Simili modcslia
et phrasi ail Paulus 1. Thessal. cop. 5. 1. De temporibus
et momentis non indigrlis ut scribojnus vobis; ip.<i enim di-
ligenter scitis. EtS. Petrus E;pist.-2. cop. 1. 12. Incipiam
vos semper commonere de his, ct quidem scientcs confirma-
tos 90$ in pru-.scnli vcritate.
Vcr«. Sl. ^O^ SCBIPSI VOBIS QlASl IGNOKANTIBLS VEBITATBM,
SBD Ct^^ASi SCIEMTIBLS KAU.) Solcnl mof^istri laudare in-
genium et scientiam discipulorum, ut eos sibi concilient,
et ad acrius Btudendiini cxtiinulcnt. Ita liic facit S. loon-
iies, simulquc insif^iic dat spccimcn modcstios, q. d. Non
haec co scripsi ut vus doccam, scd ut doclos cunlirmem ct
commoiufaciam, lamquani in mcmoriam vosreducens, uli
iu simili ait 1'aiilus Uuman. lo. 15.
Et QLONIAU (qU0d)0]i:«B UE^DACILII BX TBBITATG
Nos kst. ) Ui-pctc To scicntibus , q. d. Scripsi haoc vobis
scienlibiis vcrilatcm; iduoquc parilcr scicutibiis quod mca-
dacium cx vcrilatc non cst ; mcndaciuin vorat nuii Ethi-
cum , quod est conlrn mcntcin loqiii ; scd Theolofjicum ,
quod est crror , fulsitos, hxresis. Indicat fontem liacrosis
et hxrcticoriim, quos Antichristos nomiuavit, q. d. Hx-
rcticorum do[;malo sunt orrorcs ct iiicndacia, idcoquc non
manont a Ucu ct ('hristo, qui ust prima vcrilos, sed a dia-
bolo qui est mcndax ct patcr mcndacii, hoc est, omuis ha:-
rcsis ct erroris. loaii. 8. 11. Qui mcntitur noncst cxChri-
tlo. ait Bcda ; undu collif;it S. Au{;iist. Eccc. inquit, ad-
monili sumus quomodo cognoscamus Antkhrijtum. Quid
^ est Christus? Verilat ipse dixit: Ego sum verilas, loann.
14. 0. Oinne aulem mendacium non est ex verilate; omnes
igilur qui mentiuntur non sunt ex Chrislo. Vide S. Aug.
libr.Contra mendac.cap.18. Notabebraismum, ownenon,
id cst, nulluin mendacium est ex veritate. Aliter id ac^:i-
piunt Logici io suis aequipollenliis; nara nonomne, vel o-
mne non, eis idem valet quod aliquod non; ut, omnis ho-
mo non est dnctus, vel, non omnis homo esl doctus, idein
est,quod oliquis homo non est doctus. Sed secus se res ha-
betapud Hebraeos. Sic ait Ecclcs. cap. 7. li. IS'oli velle
mentiri omne mendacium, id est, nullum raendaciuin ve-
lis menliri : Von eril impossibile apudDeum omne vcrbum,
Luc. 1. 37. id est, nulla res erit Deo impossibilis.
(jtis EST UE.^DAX (pcr ontonomasiam, puta mcndacis-y, .,.,
Simus) WISI 13 QLI REGAT, QUOMAM ( quod ) IeSLS EST
Chbistls?) Ita Ilomoni; sed olii Lotini, Gracci et Syri co-
diccs oddunt non, leguntque, quoniam ksus nonest Chri-
stus; nom duplex ncgalio apud Hcbrjeos magis negal, li-
cet apudLatinos onirmct. Perperom oliqui opud Hugp-
u nem legunl: Qaoniam lesus non eslhomo. Explicol quod-
nom mendacium iatelligat, nimirum gravissimum in fide
et rcligione, adcoque in fidei summa et capile, puta h.-c-
resin Antichristianorum, qui negabant hunc hominem.sci-
licet Icsum esse Mcssiam et Christum , ac consequeater
esse filiuiu Dci , uti negabant Simon, Ebion, Cherinlus,
aliique ludaizanles prisci, aeque ac moderni, contra quos
S.Ioaunes tam Evangelium, quam Epislolam conscripsil.
In huius enim comparatione mendacii , ait Bcda, cxterci
aut parva videnlur , autnulla. Quid enim meudaciusaut
perniciosus dici fiogique polest, quam quod lesus non sit
Chrislus, id est, rcdemptor et salvator mundi? hoc enini
est prajcidere omnem fidcm et spcm salulis. Talis crgo est
mendax per excellentiam, quia falsarius, hacreticus, sa-
crilegus, athcus, .Vntichristus. Hoc significal hic mcndax:
alioqui mcndax Latinis proprie dicitur qui contra menteiii
loquilur, aliud sciens vel cogitans, aliud proloquens; sed
et hi contra nienlein loquebantur, quia lesum esse Chris- ,
r tuin sciebant, vel scirc debebant.
Audi Tertull. libr. de Praescript. cap. 33. hanncs . in-
quit, in Epistola eos maxime Antichristos vocat, qui Chri-
stum negarcnt in came vcnisse.et qui non pularent Icsuni
esse Filium Dei. Illud Marcion, hoc Ebion vindicavit. Et
OEcum. Simon, ait, alium lesum. alium Christum a-^isere-
bat; Icsum vidclicel, qui ex S. Maria ortus fuerat, Chris-
tum, qui in lordanem de cxlo descenderat. Et Cyrill. ca-
techesi G. Ex nobis, ait, prodierunt, scd non erant cx no-
bis. Ilorum dux ct omnis hxrescos invenlor et auctor est
Simon Magus.IIic autem cum esset liomx, posleaquam ab
Aposlolis reiectus cst, et Grxcam Selinen quamdam mere-
tricem circumduccns, ore nefando primus ausus est dicerc
seipsum csse Dcum, qui in monle Sina tamquam Paler ap-
paruit; ac dcinde apud ludxos non in carne. scd in imagi-
nctamquam Christus ksus visus est: atquc poslca tamquain
Spirilum sanctum a Chrislo mitlendum sc esse promissum.
Et ila seduxerat civilatcm liomanam, ut Claudius iUi sla-
. tuam crexcrit, cum ca inscriptione in lingua liomana, Si-
'' »ioni Dco sancto.
Porro, quam fanaticos, insulsos ct in«;anos Antichristos \ii:il>a-
hoc eaeculo produxerit h.-cresis, liqiietex Historia .\naba-Pi'*'*'^'""
lilistorum .\rnoldi .Meshovii, in qua inlor olia lib. 1. cap. "**"""
17. narrat Carolstadium eonim parentcm cx ThctflogisB
Doctore sc focissc agricolam ct aralorem , co quod dicc-
ret, cuiquc cx labore manuum cssc vivcndum,iuxta lcgom
Di'i Gones. 3. In sudore vultus tui vcsceris panc tuo; nc
tandcm tradit cum a diabolo abrcptum, nusquam deinceps
comparuissc. Cnp. vero 19. narrat lacobum qiicmdam ia-
ctitossc se csso Chrisluin,et duodecim Apostolos insliluis-
Fc, qui iniris fraudibiis ct imposturis populo imponebnnt,
ac tandem huscc sycophnntas in Silesia a matrona nobili
mappain od sacriHcandum postulossc. .it mulier, inquit,
fdsciculum lcl.r illis obtulit; tunc illi : Hanc nobiscum nc-
cipicmus . ct Chrislus tibi bcnedicct, ut libi linum abnn-
dantius crescat. Ostcnde atiam si habes. Quam cum simi-
678
Coramentaria in I. Epislolam S. loannis. Cap. If.
liler accipere vellent, mulicrrecmavit , maritum. timens. ^ pcr credilis. Simili phrasi dixit c. 1. v. ult. Verbum eius
Jlli autcin frustulum fomitis cum igne in telam clam »'«•
volvcntes, mulieri reddiderunt. Jtac/ue cista a tela, a cista
vero domus accensaconflugravit. Viro domum rcverso.uxor
ob Christum curn Apostolis male tractatum, hoc sibi iuste
contigissc dixit;al vir ira excandcsccns: Latro hic.inquit,
nequissimus , et non Christus fuit. Itaque cum vicinis eos
msequitur , el in quadam villa assequitur. Tum pseudo-
christus ad illum, qui vocatur Petrus.dixit : lam meapas-
sio Petre. calixque quem bibiturus sum appropinquat. Cui
Petrus: El mihi, ut video, Domine, imminet. Ille vero di-
xit: J^ctre, ego aliter non possum nisiper fcnestram hanc
evaderc ; iuin Petrus : Et ego te quoad vivam non derelin-
quam, sed quocumquc fugeris sequur. Ergoper fenestram
aufugit; cxleri quoque Aposloli qua potuerunt evaserunt.
Jiustici eos secuti baculis fustibusque cecidere , dicentes:
Prophetiza nobis, Christe, cum tuis Apostolis, qua in sil-
va baculi isti creverint. Ergoplagis emendati, vitam suam
emendarunt, dicentes: Difficile est nobis Christi passionem
Apostolorurnque tormcnta subire.
Dcinde lib. 2. cap. 13. narrat cxtilisse mulierem Aba-
cellam nomine, quae cuin caeteros Anabaptistas Spiritum
sanctuin iaclilare, quodqiie ab co iuterpretalioneni sacrae
Scripturaj discerent, audiret ; ipsa quoqiie noTi Testamen-
li , surrepto in maniis codice sacrarum Litterarum, sen-
sum eojpit populum docere; atque cum ad eum locum per-
venisset , apud Deum nihil esse impossibile, Christum se
verumque muudi Messiam, id possibiie rala, consliluit,
coniunctis sibi ex fralrum grege viris duodecim, quibus
ad propagandum Evangelium velut Apostolis uteretur. Hi
foris nonnunquam cgrediebantur , ac ruri agricolis Mes-
sioj siiae doclrinam pra;dicabant. Lib. 5. cap. 11. narrat
loannem Mathiaearte pisloreni.patria Harlemensemfinxis-
se se esse Hcnoch, missumque a Deo, ut quasi verissinnis
Dei teslis, Cdelem in Hollandia populum ad novam Icro-
soijmam couvocaret. Inter alia enim paradoxa docebat
Christi regnum anle diem iudicii cifile in lerra futurum,
non estin nobis ; et hoc cap. v. 5. In hoc scimus, quoniam
in ipso sumus. Qui dicil se in ipso manere, etc. et v. 24.
V^os quod audistis ab inilio in vobis permaneal. Per fidera
enim, spem et charitatem Deus Pater, Filiiis et Spirilus
manent in nobis ; ac consequealcr eos habcmus in nobis,
sicut templum in se habet, et continet Eucharistiam: a-
nima cnim sancta realiter est templum Dci inhabitautig.
Perstringit haereticos iudaizantes; ludici enim negaat
myslerium SS. Trinitatis. Dicunt enim unum tantum es-
se Deum, in una dumtaxat persona, acque ac in una dum-
taxat natiira existentem, ac conseqiienter negant Chri-
stum esse Dcum, Deique Filium. Unde Christus in Evan-
gclio S. loannis passim contra eos disputat, probatque se
esse Filium uuigenitum Dei Patris. V'ide c. 3. 33. c. 5.
V. 18. et seq. et v. 36. usque ad fiuem capitis, c. 6. 58.
etc. Si enim, ait CDcum. Patrem novissenl, cum quoque
filii unigeniti Patrem esse procul dubio percepissent. Prae-
Ij sertim , quia qui ignoral Trinitalern , ignorat et Deitatis
•Jnaturam, eam scilicet esse lam plenam et foccundam, ut
personarum pluralitatem exposcat, et tribus se commu-
nicare efilagilet, adeo ut si uiiam personam sustuleris,
tntam divinitalem sustuleris, et hoc significal liic S. loan-
nes. Simili modo ait Christus Philippo : Philippe. qui vi-
del me, videl et Palrem, etc. Non credis quia ego in Patre,
el Pater in me esl? loann. 14. 9. Qua sentenlia eignifi-
catiir et pluralitas personariim, et identitas esseotiee di-
vinae, ac intima et pcrfecta inhabitatio unius personee ia
alia, et e converso, qnam Damascenus lib. 1. de Fide c.
11. vocat niDix'j'pr.au, acex Damasceno Doctores Schola- ijjpi.
stici circuminsessionem. De quo sublimi mysterio subli- ■,„p^o'ic
miter dispiitat S. August. lib. C. deXrinitat. cap. iill. S.ss. Tn-
Hilar. lib. 4. de Trinit. Ambrosiasler in Ep. 2. ad Cor. niuiis.
cap 13. Singula. ait S. Augusl. sunt in singulis (perso-
nis) et omnia in singulis, et singula in omnibus, et omnia
in omnibus, et unum omnia.
Denique S. Cyprian. de Exhort. mart. c. 5. el Hilar.
in quo soli Sancli, regibus ferro et vi siiblatis dominaren- Q lib. 6. de Trinil. ultima verba sic legunl: Qui habet Fi
tur ; id aulem regnum esse iam cceptiini Aiiabaplista
rum. Lib. 7. tolo narrat loannem Bocoldnm sarloremLei
densera occupasse urbem Monaslerienscm in Weslphalia,
ibique se rcgem crcasse, ac Christum nominasse, duode-
cim Apostolos elegisse, ut vicinos, ad uovum Messiam a-
dorandum advocarent; scd post horrenda dogmata et fla-
gitia, expugnata ab urbis Episcopo urbe, randeutibus la-
miais toto corpore laceratum, raeritas sacrilegiorum buo-
rum poenas dedissc.
Htc EST Antichbistds qui negat Patrem et Fi-
l[.ltJM.) Quia ncgando Christum esse Filium Dei , nep;Tsnt
Deum eius esse Patrem, ut sequitur. Pater eniin el Filius
suut correialiva, qiiorum lex est, ut mutuo se ponant et
toUant. Filius enim est Patris Filiiis, et Paler est Filii Pa-
ter ; posito ergo uno ponitur et alterum : sublalo uno ne-
cessariotollitur elalterum. CEcumen. opinatur hic per-
stringi Valenlinum, qui alium esse patrcm innominabilcm
asserebat, prxler eum qui pater Christi diceretur. Jidem
lium , et Filium et Patrem habet . scilicet benevolum et
faveatem. Sic quoque Icgit S. Aug. sed explicat de cultu
et veneratione, q. d. Qiii colit Fllium, colit et Patrem ;
nequit enim colcre Patrcm, qui non coiit Christum eius
Filium, iuxta illud: Qui non honorificat Filium, non ho-
norifieat Patrem qui misit illum, loann. 5. 23.
VOS QtlOD AUDISTIS AB INITIO, IN VOBIS PEBMANEAT.) Vers 24.
Est Hebraica verboriim traieclio, quam Laline sic ordi-
nes: quod vos aiidistis ab inilio, id in vobis permancat,
q. d. Conslanter perseverate in fide, doctrina et vita Chri-
stiana, quam primitus accepistis; sic enim vera fides ma-
nebit in vobis, et vicissim vos manebitis in vera fide, re-
ligione et cullu Dei. Quare, si quis evangeiiznverit. prx-
terquam quod accepistis, anathema sit, ait Pauius Galat.
4. 9. Ideoqiie doctrinis variis et peregrinis nolile abduvi,
Hebr. 13. 9. PraecIareS. Cypr. Ep. 40. Admoneo, inquit,
pariler et consulo ne perniciosis vocibus temere credatis ,
ne fallacibus verbis consensum facile commodetis, ne pro
vero hxretici, inquit, filium quoque negant. dum hominem L» luce tenebras , pro die noctem, pro cibo famem, pro potu
.%olum esse ipsum , et non natura Dcum afjirmant. Sic et sitim, venenum pro remcdio . mortem pro salute sumatis.
Basilides alium quemdam Patrem confinxit.a qiio vouc, id Si IN vobis permansbrit quod audistis ab imtio
est, mens, inde/oyo,-, id est , verbum, productum sit, de (eo modo quo iam expliciii), et vos in Filio ex Patre
quo fren. lib. 1. cap. 23. TertuU. de praescript. Epiphaa. manebitis.) q. d. .\dhajrebitis Filio et Patri per verani C-
haeresi 24. et alii. dera, spem et charitatem quod v. prwced. dixit : Qui con-
Omnis qui negat Fiuuh, nec Patrem habet (tam- fifetttr Filiim, et Patrem habet, adde et Spiritura san
qiiam in quo maneat, nec tamquam manentem in se, ait
Caietan. quia generalioiiem eiiis eDternam non credit, ait
Dionys.) qui conpitetur Filium et Patbem habet. )
Ita Rom. et Lntini oinnes, ac Syri ct Graeci rniilti; non-
iiulli tanieu dohnlro qui confiletur Filiumet Patrem habct.
Habet. ) Scilicet in menle et fide , ac consequenter in
orc et coufessioiifi, id est, ut Svrns vertit, credit, vel con-
litetur Patrem. Aliiidii ad illud Evang. c. 5. 37. Verbum
eius (Patris) non habelis invobis manens, quia quem misit
ille, huic vos non creditis, ubi pariter to habctis, exponit
ctum, quia hic in Patre et Filio includitur. Pater enim et
Filius sunt spiratores Spiritus sancti; unde in plena sui
ralione et essentia includunt vim epirativara, iino actua-
!em spiralionem Spiritus sancti. S. loannes tamen non
nominat Spiritum sanctum , sed Filium et Patrem , quia
de Spiritu sancto tunc nulla erat quaestio, sed dumlaxat
de Filio, puta Chrisfo, et consequenter de Patrc. Simo-
niani enim et Cerinthiani negabant lesum esse Deum.
Deique Filium. Hinc et Filium pra;ponit Patri, prtesertim
quia nemo vetiit ad Patrem nisiper filium, loann. 14. 6.
Commenlaria in 1. Epislolam S. loannis. Cap. II. 079
Sullus enim divinx gloris celsiludiriem videbil, nisi qui ^ Et hon ifECESSE habetis it ALiQtrs docbat tos ,
per facrarnpnla humanilalis. guain Filtus suscepit, rena- sed sicut i;;«cTio eus docbt tos db om.nibis. ) Sub-
tus esi. oit Beda el Tbflinas Angliciis
I'orro ex co quod vos m Filio el Pulre manebilis, Ticis-
sim Filius et Paler maiiebunl in vobis. Nam, ut explicat
OEcumeii. la Filio, inquit, el Patre manebilis. hoc est,
coniunclionem cl cmtnunicationem cum co habebitis, iux-
la promissum Clirisli loann. 14. 23. Si quis diligit me.
sermonem meum servabit , el Paler tneus dilujel euin, et
ad eutn venietnus, el mansionein apud eum facionus.Qno
Joco Ai){i;ustinu9; Eece, inquit, facit in Sanctis cutn Pa-
tre et Filio sanctus etiatn Spirilus mansionein . intus uti-
quc tamquam Deus in templo suo. Deus Trinilas , Pater
et Fiiius et Spiritus sanctus veniunt ad nos. dum veniinus
ad eos; veniunt subveniendo, venimus obediendo; veniunt
Uluminando.venimus intuendo-.veniunt implendo.venimus
capiendo, ut sit nobis eoruin non extraria visio, sed inter-
nu; el in nobis eoruin non Iransitoria mansio.sed xlcrna.
Et H.BC EST KEPKOMissio, (id est, rcs proinissa,] qiau
audi, manete in co , uti post breveiu poienlliesin subdit
S. loaniies. Aliqui codices supplent, ita faciatis. Agit con-
tra pseudoapostoios , pula Lajnticos, quos v. 18. ^ocavit
Antichrislos. Idipsum S. loannes clare vers. praeced. si-
{^nificaTit, diceus: H:ec scripsi de his gui seducuul to>.
Scnsus ergo est , q. d. Non est neccsse ul pseudoaposto-
li et bairetici vos doceaut verain lidem et doctrinain ; iarn
enim eam didicislis ab ipsis Cliristi Apostolis, cooperante
unctionc Spiritus sancti , quem iu Baplisrao et magis in
Confirmalioue accepislis; necesse est enim ut quod Apo-
sloh foris per vocem docent, idipsum Spiritus saucius in-
terius pcr graliam el illuminaliouem vos doceal, iuita il-
lud Isaix 51. 13. Ponain universos filios tuos doctos a Do-
inino; quod S. loanucs Evaog. cap. G. 45. vertit, el erunt
omnesdocibiles Dei. Deus enim est qui docel hominem scien-
iiutn , Psal. 93. 10. lu liac ergo doctriua quam Aposloli
exterius, Spirilus sanctus inlerius vos docuit, manete et
tT H.1C EST «BPBoaissio, ^iu esi, ics piuinissa,j gi.An n »-»"-'iua, ^^u it.u3 suulilis luiciius vusuucuii, iiiauete ei
(Vatabl. legit quia; sed Grsece est r,v, id est, quaw^ ipsb** pcrseverate. Vide Bcllarm. lib. 3. de Verbo Dei cap. 3. et
soq. ubi et addit: S(w/7e, inquil, ewc/, s« Ca^/ioiicus C(i-
thoiicis quos perturbarent hxretici . scriberet. Ao» necesse
habctis ul Lutheranus aut Calvinista doctrinam vos doceat
POLLICITl'9 EST N0BI9 , [si ID >pSO maueamUS) TITAH M-
TEBMAU.) S. August. lcgit vila leterna, idquc clarius est
et latiuius. Esl anliplosis Hebraica. Similis esl v. 27.rVi-
etionem quam acvepistis ab eo, maneat in vobis : unclio-
vem, id est, unctio. Et in Evang. cap. 14. 21. Sertnonem,
id est, scrmo quetn audistis. Et Psal. 117. 22. Lfipidcm,
id esl lopis qucin reprobaverunt xdificanles, hic fuclus est
in caput aiifjuli. Similis rst apud Latinos, ut apud Teront.
I'rol. Andr. Populo ut placerent quas fecis.fet fabulas. Et
Vjrgil. urbem, id est, urbs, quain statuo vcslra est.
Alilcr (lagneius : Manere, iuquit, in Filio et Patre pro-
niissio est, quaiii nubis pollicilus cst in Evangelio orans
pro nobis Patrein Doniinus loan. 17. 20. Aon pro cis roijo
tanlum, scd pro eis qui credituri sunt pcr vcibum eoruin,
ut omncs unuin sint, sicut tu Pater in ine, ct ef/o in te, ut
et ipsi in nobis unuin sinl. Beiie ergo ait de hoc loanncs,
hxc cst promissio quam pollicitus est nobis, quao quidein
Chriiiianam ; quia qux vos oportel scire, plene didieistis (t
tenetis cx prxdicatione Ecclesix, adiuvante unctione 5/)i-
ritus sancti.
Siinili modo S.Petrus bortatur Hdelesad conslantiani in
fide, diccos Epist. 1. cap.o. 12. Breviler scnpsi vobis, ob-
secrans ct cotiteslans hanc csse verain gratiam Dei, in qua
et statis. El Paulus Coloss. 1. 6. Cognovistis gratiam Dei tn
veritale, sicut didiciitis ub Epaphra chariisiino conscrvo
meo. Ita inlerpretes ac S. August. unctioncm haneejpli-
caot : Quantum ad me perlincl, inquit, omnibus loculus
sum, sed quibus unctio illn intus non loquitur,quos Spiritu^
sanctus intus non docet, indocti redeitnt. Magisteria forin-
secus adiutoria guxdam sunt, et admonitiones ; cathedrain
in cxlo habet, qui corda docet : de Doinino dico. Proptcr-
est vita alerna : vita eniiii jeterna est manere in Deo, eo-p ea aitel ipse iit Evangclio: i\'oiilc vobis dicere mafjis!ruin
c- in terra, unus est magislcr vestcr Christus; ipse vobis iulus
que friii hic per gratiam, in fuluro per gloriain. Huc oc
reditCSicumen. qui t» et. accipit ut causale pro quia, q. d
lUancbitis in Filio cl Patre , quia hoc illc pollicitus cst,
ciiiu vitaiu xternain pollicilus est. Veruni prior sensus
siinplicior ct gerinanior est.
Acer hic est stimulus, qucin Gdclibus ad conslanliain
in fide contra hircticos, et oinnem virtulom dat S. loan-
nes nimirum prnmissio el inerccs vilae xternse: Memoria
promissie mcrccdis perseverantem te faciat in opcre, ait Be-
da. Vidcamus, inquit S. Augustin. quid promisit. An ar-
genlutn '( An posscssiones ? An ainccna prscdia Y Aon est hxc
tnerces ad quam nos hortatur, ut in labore duremus. Quid
igilur tiicrccs itta ?vita xlerna. Snbiirit deindc Deum pro-
inissis iungpre iniiias, ac ni pareamiis ininari inortcm x-
teriiam, imo igiiem aelernum. Minatur , ait, mihi polens
homo, ul aliquid mali faciain ; quid tninatur ? Carccres ,
catenas, ignes, tormenta. bestias, nuinquid igncm xlcmum ?
Exhorresce quod mintitur Omnipotens, ama quod pollice'
loquatur, quando ncino hoininum illic est ; quia etsi ai
quis est a latere tuo, nullus est in corde tuo : el non sil ul-
lus in corde tuo, Christus sit in corde, unctio ipsius sit m
corde; ne sit in solitudine cor sitiens, et non habcns fon-
tes, quibtis irrigetur intcrior ; crgo magister esl qui docit,
Christus docet, inspiratio ipsiits docet : ubi illius in^pira- Ffjsirj
tio, et illius unctio non est , forinsccus inaniter pcrstre-
punt vcrba. Et S. <Jreg. hom. 30. iu Evang. cilaus haec
vcrba S. loann. illaqucEvangelii eiusdcm explicaue, Ipse
vosdoccbit oinnia: Quia nisi idem Spiritus. ail, cordi adsil
audicnlis , otiosus csl scrmo doctoris. Mos autem recte
subdit : Aon crgo docenli homini tribuat , quod ex ore do^
ccntis intclligit. quia nisi intus sil qui doceut , doctoris lin
gua c.clcrius in vucuum Ifiborat.Ecce uiuim loqucntis vocein
omncs paritcr audilis,nec tamcn parilcr scnsuin auditx vo-
cis percipitis. Cum ergo vox dispar non sil . cur in cordi-
bus vcstris dispar est vocis intelligentia, nisi quia pcr koe
liocu',
oisi lu-
lus do-
ceal Spi-
.rilus
's;kDCtJl.
tur Omnipotcns. et vitcscit omnis mundus, sivc promittcns, U quod vox loquenlis cominunitcr adinonct.est magis intcrior
gui de vocis inlcllitjcntia quosdain spccialitcr docct ?
Quod ergo nit , / nctio eius docet vos dc omnibus, com-
modc accipe dc oinnibus. scilicct iam diclis, qujc audislis
ct scitis, puto do omnibus nrticulis fidei contra ha;reticiis
retincndis, r.Tlerisqiie qii;i' qucnilibet fidelcm scire opor-
tct; qiia» proinde quisque doretiir ct discit in prinin >iia
rntechcsi et inslructionc , qund oliin evactc taciebant li-
dcles in primitiva Ecclesia : loquitur eniin s^ienlibus . ut
ipsc ait V. 21. .Mioqui onim non cgiiissent Doctoribus et
Pnsloribus, rl friistra co3 hac Epistola docerct S. loannes.
iili reeto argiiit liie ipsciiict Bezn. nc quis hoc S. loanius
liieoabutalur, et coiilcndat spintiim privatuin singuloriiin
psso inlerprctem S. Script. ct iudicem controversiarun»
n<lei. Tnlibus cnim intonaiis comininaliir Dcus: V.c Pni-
phclis insipicntibus qui scquunlur spiritum suuin, et nihil
vident! Ezccli. 13, 3.
sive tcrrcns.
Et r09 laCTIONEH QDAH ACCBPISTIS AB EO , MANEAT
W TOBIS. ] l!]sl hyperbaton sivc vcrborum Iraicctio, quae
sic clarc unlinanda cst: Et quain vos accepistis nnctionem
abeo, mancat in vobis : ita eniin non snliim Hebrici, scd
et Lalini loquiintur, ut (istcndi v.25. iindc nonnulliCodi-
ces clarc pro unctionem Icguiil unctio. Sic ct Syrus: Sed cl
vos. inquit, 51 permatueril vobiscum illa unctio, quam ac-
eepistis tib eo . neccsse non habrtis ut quis vos doceat. Vn-
clioucm vocat gratinin Spirittis sancli , piiln donum sa-
picnlio] et intellectiH lidelilius inditum iii ll.iplismn , rt
auctuin iii Confirmntiune : hxc cnim gr.ilin el snpienlia
uugit imbuitqui: nniinnin qiinsi iinguenliiin spiritalo frn-
granlissimo odorc et snporo reriim divinnruiii , iTqiio nc
UDguenluiii rorpornlc, puln chrisnin ungit imbuitque cor-
pus fragrantiQcorporoli. Vidc dicla v. 20.
C80
Commentarfa in I. Epistolam S. loannis. Cap. 11.
Adduntaliaui haec scribi a S. loanne loli EcclesiK, in » Ne pudefiamus utriquc, scilicet tam vos bi a doctrina
qua multi erant sapientes et illuminali a Deo, qui prom
de docti erant de omnibus, ut et ipsi alios rudiores doce-
rent, q. d. 0 fidelcs, non est quod vos doceant hajretici;
Ecclesia enim vestra, veslrique doctores plene a Spiritu
sancto docli sunt de omnibus: ipsos ergo adile, ipsi vos
docebuut de omnibus ad fidem et salutem necessariis.
Denique pro unctio eius, scilicet Christi et Spiritus san-
cti,Gra;ca pleraque legunt to aurov ^^pio-fist, id est, ipsa un-
ctio; unde Syrua vertit, Sed sicul illa umtio a Deo esl, ipsa
vos docebil de omnibus. Rursum per chrisma, id cst un-
ctionem, aliqui accipiuntChristum, id est, unclum etun-
gentem, q. d. Christus per se et suos vos ungens, id est,
imbuens et instruens, docebit de omnibus, non Antichri-
sti. Sic Daniel. 9. 26. Occidetur Christus, Septuag. pro
Chrislus vertunt, chrisma. sciiicet per abstractum chris-
ma significantes ccJncretum Christus. Unde quod sequi-
tur: Mt verum est, Tigur. vertit,e<t)eraa;e5<, scilicctChri-
stus; sic et S. August. legit, et verax est, et non mendax, blicab
Et verub EST, ET non MENDACiUM.)Gra;cizatinter-U tos et
pres, quia enim xjsiffpa Graecis est neutrum ; hinc paritcr
epithelum Latinum neutrum ei dcdit, scilicet verum, q. d.
Hoc chrisma verum est, puta heec unctio vera est, et non
mendax Secundo et simplicius, haec accipias technice.q.d.
Et, id est quia, verum est, quidquid docet hajc unctio, et
nullum est mendacium in iis, hinc secure ei auscultate ia
omnibus, in iisque manete et persistite usque ad mortem.
Solent Hebraei asseveralionem firmare per negalionem
contrarii, ut, confessus est, et non negavil, id est, plane
pleneque confessus est loannes se non esse Messiam, loan.
1. 20. Sic hic, verwn est ei non mendacium, id est, yeris-
simum est, et alienissimum ab omni mendacio et falsitale.
Et sicut docdit vos; et ponitur pro igitur, ait Va-
' tabl. Hffibreeis euim vau pene sola est coniunctio quee ae-
valet caeteris Lalinorum et Griecorum, q. d. Cum omnia
quae docet unctio sint vera, carentia omni mendacio et fal-
sitate ; igilur sicuT illa docuit vos , manete in eo '
Christi aberrelis, quam nos Apostoli et Pastoreg, quod vos
in ea non conservaverimus : sicut enim eruditio et probi-
tas discipuli laus est et dccus magistri , sic imperitia et
improbitas discipuli probrum est et dedecus magistri. S.
Basil. ad illud Psal. 33. Timorem Dominidocebo vos, do-
cet acerbissimam damnatis pcEnam fore pudorem el con-
fusionem aeternam quam subibunt coram Christo et an-
gelis sanctis, dxmonibus, ca;terisque damnatis in die iu-
dicii, adeo ut damnati mallent manere et ardere in gehen-
na, quam inde egredi in vallem losaphat ad iudicium hoc
sibi lam probrosura et infame subeundum. Unde dicent
montibus et pelris, cadile super nos: et abscondite nos a
facie sedentis super thronum, et ab ira Agni; quoniam ve-
nit dies maynus irx ipsorum, el quis poterit stare? Apo-
cal. G. 17. l'udoris causaj erunt, quod Christus peccata
omnia etiam pudcnda, infamia et horrenda , licet secre-
tissima ct sola mente commissa, coram toto mundo pu-
blicabit; quod Sanctos in hac vita a se contemptos, vexa-
occisos videbunt super se elevatos in gloria, suos-
que esse iudices, ac se pariter condemnare ; quod tam fuc-
rinl stulti, ut exili voluptate emerint xteruum hoc pro-
brum; quod peccata et gchennam modica poeoitentia, et
confusione coufessionis eitpiare ueglexerint, etc. Hoc est
quod ait Isaias ultimis verbis suse prophelia;: Vermis eo-
rum non morietur, et ignis eorum non extinguetur, et erunt
usque ad satietatem visionis omni carni. Et Daniel. 12. 2.
Qui dormiunt in terrx pulvere evigilabunt, alii in vitam
xlernam, et alii in opprobrium. ut videant semper.
Notat S. Cyrillus catechesi 3. mystag. fideles in Con-
firmatione ungi in fronte, quae sedes est pudoris, ne pu-
deat eos confiteri nomen Cbristi, neve aliquid pudcndum
comraittaut, ob quod coufundantur in die iudicii. Praecla-
re S. August. hic: Fidelis, inquit, est qui promisil, non
te fallil, tantum lu noli depcere.sed expecta promissionem:
non enim novit fallere veritas, tu noli esse mendax, ut a-
liud profitearis, aliud agas. Tu serva fidem , et servabit
Id esl in illius doctrina el fide perseverale. Gaudet loan- n ille poUicitationem;si autem non tu servaveris fidem, tu te
ues verbo manendi. Pro manete, Gra;ce est y.vji^-z, idest .■'.-'i'.~i- '/- — . «™< ' r.niir r,..;,i .;/,..<
inanehilis, hoc est, raanete. Graeci enira, zeque ac Latini
et Hebraei saepe futurum usurpaut pro imperalivo. Adde,
quidam codices legunt (x=vct£ in imperativo, id est manele.
Et (id est igitur, idcirco) Nusc, filioli.) Vox familia-
ris S. loanni, utpote seni, patri et patriarcha; suorum a-
maolissimo, ipsisque quasi Dliis charissimis hac paterna
voce blandienti.
Manete in eo.) Quod scilicet vos docuit unctio Christi
et Spirilus sancti, puta in orthodoxa fide, doctrina et vi-
ta Cliristiana conslanter perseverate, nec ha;reticorum
blandiloquentia vos ab ea in hsresin, vel errorem abduci
sinatis. Sollicite inculcat fidelibus inter tot cxorientes in
dies haereses et hereticos , iu Christianismo constanliam
et perseverautiam, ob periculum aposlasiae, quia inler o-
mnes virtules sola perseveranlia coronatur.
Ut cua APPARUERIT Christus (in gloria iudicaturus or-
bem in fine muudi) uabeamus fiduciam.) Ilapptiutav , id
fraudasli,non ille qui promisit. EKMcum.Quid itlustrius,
alquc adinirabilius esse unquampolerit,quamcum apud
quem labores nostros relaluri sumus, apud eum cum fi-
clucia id faciemus, nulloque pudore in adventu eius per-
fundemur ?
In adventu eius.) Ev sTifot-jiioi, id est, inapparitione.
in mauifestatione, in illustratione illius, cura scilicet glo-
riosus apparebit, eritque iudex omnium hominum. Vide-
mus enim nunc per spcculum in xnigmate, tunc autem fa-
cie adfaciem, 1. Corinth. 13. 12. ^**'
Si sciTis (id est, quia scitis, vel cum seiatis, quando-
quidem sciatis: ita Dionys.) quoniam iustus est (Chri-
stus iudex, de cuius adventu iam egit) scitotb quoniak
ET OMJilS QUI FACIT lUSTITIAM , EX IPSO NATUS EST.)
Dat modum et medium, quo in die iudicii non confunda-
mur coram Christo iudice, sed habeamus fiduciam, si ni-
mirum faciamus iustitiam, id est, opera iusta et sancta,
quae Christo iusto iudici offeramus. Ne quis enim putaret
aa.
est libertatem, securitatem, fiduciam, loquendi audaciam: D solam fidem orthodoxam sufficere, uti docebat Simon Ma
cum caeteri sibi male conscii trepidabuntet obmutcscent, _.---.-_.■ .= _: jj.l =_.
iuxta illud Sap. 5. l. Tunc slabunt iusti in magna con-
stantia adversus eos gui se angustiaverunt. Nam , ut ait
Paulus Coioss. 3. 4. Cum Chrislus apparuerit vita vestra,
tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria. Quarequod ait
S. Basilius hom. 11. Hexaem. Abraham quoque timebit in
iudicio. et agoniam paiielur, per exaggeralionem dictum
est, lauturaque signiflcat summum iudicii et examinis in
eo fuluri rigorera, indeque pavorem,si videlicet illud in se
spectes, iuxla illud S. Petri Epist. 1 . c. 4. 18- Si iustus vix
salvabilur, impius et peccator ubi parebunt ? Nam alioqui
81 spectcs Dei gratiam etclemeutiam, illa Sanctos omnes
assecurabit de sua salute et gloria : nam ipsa ante examen
disceroet illos a reprobis, eosque conslituet a dextris, qua-
si araicos dileclos el electos suos.
ET K05 CO.^iFU.NDAMUR AB EO IN ADVENTU EIUS.) q. d.
gus, et moderni hairetici, addit hic requiri quoque iusti-
tia; opera, q. d. Cum Christus futurus iudex non tantum
qua Deus, sed et qua homo, sit iustus antonomastice, id
est, iustissiraus et sanctissiraus, tum in se, tum in feren-
da seutentia, utique amat eos qui sunt iusti, faciuntque
opera iuslitiae, pro eisque feret sententiam iustam et sa-
lutiferam. ludicis enim iusti est iudicare de operibus cu-
iusque, et bouis addicere praemium, malis poenam. Qui
ergo facit iustitiam, in die iudicii coram ipso nonconfun-
delur, sed habebit omnimodam fiduciam, quia iudici suo
iusto similis, imo ex ipso natus est, hoc est, ipsius Clius
et haeres est. Quare non confundetur in eius adventu, sed
fidenter eum expectabit, certus se pereum fore haeredita-
tis aeternse participem. Nam si filii, et hxredes: hxredes
quidem Dei, cohxredes autem Christi, Rom. 8. v. 17. O-
mnis enim iustitia nostra manat a iustitia, sanctitate et
Conimentarla in I. Epislolann S. loannls. Cap. III,
681
gratia Chrisli. luslitiam hic non sppcialem, sed genera- \ secl neque dum cessaverit operari, inlellige in actu cierci
lem accipe, qua est complexio omnium Tirlutum , a qua to.non signato.
iusti, sancli, Deo grati, araiei et filii denominamur. Allu
dit ad illud Evang. cap. 1. 12. Quotquot aulem recepe-
runt eum, dedil eis potestalem filios Dei fieri, qui non ex
sanguinibus, neque ex voluntale camis; neque ex volun-
tate viri, sed ex Deo nati sunt. Porro nullum certius est
argumentum, quod quis natus sit ex Dco, quam si factis
et moribus Deum exprimat vclut lineamenlis. Notat pri-
mo Didymus dici, qui facit in praesenli, non qui fecit, aut
faciet; quia bona radix bonos dat fructus in praesenti ;
quia ergo per iustitiam et gratinm ei Deo reuascimur, et
Cmus divinae consortes naturae, ut ait S. Petrus2. Epist.
cap. 1. 4. (realiter enim partieipamus Dei substantiam
per gratiam supernaturalem et divinam, quae summa est
parlicipatio divinitatis); hinc pariter nalivitatem hanc el
vitam diviuam per opera vitalia diviua, pula per opcra iu-
stitiae, iu pra;senti seraper ostendere debemus. Sicul enim
non est homo ■viveus, qui in praescnli opera vitae huraaoae o de hortatore Deo
Denique S. Auguslinus iusliliam pcrfeclam osse docet
in angelis, inchoaiani ia hominibuB: !n ant/elis sanctis,
inquit, nullo lapsu aversis, nulla superbia cadentibus, sed
manenlibus semper in contemplatione Verbi, et nihil aliud
dulce habentibus, nisi a quo creati sunt, in ipsis perfecta
iuslitiaesl: in nobis aulem ex fide coepit es^e secundum
spiritum. Et moi : Inilium iustitiae noslrae confessio pecca-
iorum.Ccepisli non defendere peccatum tuum ? iam inchoa-
sti iusliliam. perficielur autem in te, quando nihil altud
facere deleclabit, quando absorbcbilur mort in victoriam.
quando nulla concupiscenlia titillabit, quando non erit lu-
clamen cum carne el sanguine, quando erit corona fic/o-
rix, et triumphus de inimico. Tunc eril perf^cta iustilia.
modo adhuc pugnamus ; sipugnamus, in stadio sumus, /c-
rimus et ferimur; sed qui vincat expectatur. Ille autem
vincit, qui et quod ferit, de viribus suis nonprxsumit. sed
Don edit, puta qui non coinedit, non ambulat, non respi-
rat, non loquitur, non ratiocinatur: ita pariter non est
iustus, nec renatus aut vivens ex Deo, qui opera iusla ct
divina non edit, praescrtiin quia filii est imitari patrem.
Cum ergoDeus iustus iustitiain ubique faciat,et nos eius
Glii eamdem ubique facere debenius.
Notat secundu noster Salmeron, geqerationem hanc di-
vinam similcm esse gencrationi carnali et humanae. Sic-
ul enira hxc lit ex viro ct fcemioa, sic et illa quodammo-
do: Christus enim, qua homo patiens parturiit nos cum
sammo dolore: idem qua Deus agit et producit in nobis
gratiam et iustitiaro, pcr quam renasciraur in filios Dei.
Notat tertio CEcumen. iustos a Deo gigni , ut et ipsi
progignant et procreent alios sibi similes: Quippe cum iu-
Hus, inquit, etiam iustos procreet ac gignat, uti homo ge-
nerat hominem, bos bovem; et Didymus: Operantem, ait,
iuslitiam commendat virlus, cum sit scilicel actualis . nul-
lut itague antequam faciel qux virtutis sunt, iustus est.
lusti ergo aemulantur angclorum iustitiam, ut mentem
ab omnibus terrae faecibus, ac amorcm ab omnibus crea-
turis avellenles, cum universum conferant in Creatorera,
eum io omnibus tam prosperis, quam adversis amando ,
colendo, laudando, gratias agendo : ut eorum vox et vi-
ta, aeque ac crui et passio, non sit aliud quam continua
et assidua Dei laus. Talis enim est voi et viia angelorum,
de quibus ait lob c. 37. 7. Ubi eras, cum me laudarenl
simul astra matutina. et iubilarent omnes filii Dei?
Insupcr Christiani ex Christo renali aemulentur Chri-
stum, ac proinde loquantur ut oracula. vivant ut numina,
quia Cbristus ex Deo natus, et ex Virgine renatus, locu-
tus est ut os et oraculum Palris, ac vixit ut numen. Ita
hofflinum, eliam peccatorum , corda ferient, convertent,
gignentque Christo instar S. Basilii, de quo scribit S. Gre-
gorius Nazianzenus orat. in eius funere : Sermo Basilii
erat tonitru. quia vila eius cral fulgur.
CAPUT TERTIUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Ottendit quam prastans sit nova ex Deo nalivilas et filialio, ex fine et mercede, qucp est gloria wlerna, in qua
similes ei erimus. Ad illam retinendam et luxnc consequendam modum prcescribit. Primum, studium sanctila-
lit et fugam peccali : quia qui nalus est ex Deo peccatum non facit; qui vero facil peccatum ex diabolo est.
Secundum v. H. amorem fraternum, ul diligamus invicem non verbo, neque Hngua, sed opere et leriiale. De-
nique v. 20. docet horum omnium fructum, scilicet eum qui puro esl corde, amatque fratres ac Dei mandata
eustodit, omnia quce postulat a Deo impetrare.
1. «TlDETE qualem rharitatem dedil nobis Pater, ul filii Dei nomineraur etsimus. Proptcr hoc mundus non no-
^^ vit nos: quia non novit eum. 2. Charissirai, nunc Glii Dei sumus, et nondum apparuit quid crimus Sci-
W mus quoniara cum apparuerit, simiics ci erimus,quoniam vidcbimus cum siculi cst. 3. Et omnis qui ha-
bet hanc spcm in co sanctiOcat se, sicut et ille sanctus est. 4. Omnis qui facit peccatum, et iniquitalcm fjcit : et
pcccatum cst iniquitas. 5. Et scitis quia ilic apparuit ut peccata noslra tollcret : Et peccalum in co non est. 6.
Omnis qui in eo manet, non pcccat : et omnis qui peccat, non vidit cum, nec cognovit eum. 7. Filioli, nemo voj
soducat. Qui facit iustitiam, iustus est : sicut et ille iuslus cst. 8. Qui facit pcccalum, ex diabolo cst : quoniam
ab iniliodiaboius peccat. In hoc apparuit Filius Dei, ut dissolvat opera diaboli. 9. Omnis qui natus est cx Dco .
peccalum non facit: quoniam scmen ipsius in eo manet, et non potcst peccare, quoniam ex Deo natus cst. 10. In
hoc raanifesli sunt Glii Dci, ct filii diaboli. Omnis qui non cst iuslus, non cst es Dco, ctqui non diligit fratrem
suum: 11. Quoniam hxc est annuntiatio, quam audistis ab initio, ut diligatis altcrutrum. 12. Non siciit Cain ,
qui cx maligno crat, et occidit fratrcm suum. Et propter quid occidit eum? Quoniam opera eius maligna crant :
fratris autcm eius, iusta. 13. Nolitcmirari fralrcs, si odit vos mundus. 14. Nos scimus quoniam translati suraus
de morle ad vitam, quoniam diligimus fratres. Qui non diligit. manct in mortc: 15. Omnis qui odit fralrem suum,
bomicida cst. Et scitis quoniam omnis homicida non Iiabct vilam aelcrnam in semctipso mancntem. 16. In hoc
«ognovimus charitatem l)ci, quoniam ille animam suam pro nobis posuit : el nos dcbcmus pro fratribus animas po-
nere. 17. Qui habucrit substanliam huius mundi et viilorit fralrcm suum neccssitalcm habcrc, et clauserit viscc-
ra lua ab co, quomodo charitas Dei manct in co? 18. Filioli mci, uon diligamus vcrbo, neque lingua, scd operc
et veritatc. 19. In boc cognoscimus quoniam ex veritale sutnus: et in conspectu eius suadebimus corda noslra.
VoL. X. 8G
682 Commenlaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. Ilf.
20. Quoniam si reprehenderit nos cor nostrum: maior est Deus corde nostro, et novit omnia. 21. Charissirai, si
cor nostrum non rcprehendcrit nos, Gduciam habemusad Deum: 22. Etquidquid petierimus, accipiemus ab eo :
quoniam mandata eius custodimus, et ca quae suntpiacita coram eo, facimus. 23. Et hoc est mandatum eius : Ut
crcdamus in nomine Filii eius lesu Christi: et diligamus allerulrum, sicut dedit, mandatum nobis. 24. Et qui ser-
vat mandala eius, in iiio manet, et ipse in eo: et in hoc scimus quoniam manet in nobis de spiritii quem de-
dit nobi«.
rs. 1. XriDETE QUALEM ( Gpipce 7roT«7rr,-j, id esl qucmlam ) CHA- ^ qmlem dilrcHomm dedil nobis Pater, ul fiiii Dei vocemvr
T RiTATEM DEDiT NOBis ( indifjiiis, inimicis ct peccalo-
ribus) l*ATEB, LT FILII DeI NOMmEMUR ET SIMUS.) Cba-
ritatern tum activatn, piila actum amoris Dei quo nos mi-
re amat, tiim passivam nobisque a Deo communicalam
et infusam accipe, q. d. Vidcte quantam charitatcm, bc-
nevol(;iUiam, el amorcm nobis dedit, id cst, prKslilit et
exhibuit Deus. Vatabl. quanlum dilexerit nos, cum gra-
tiam et charitatem creatnm nobis dedit etiafudit, qiia fi-
lii Dci nomiuamiir et sumus. Ex cbarilate euim Dei in-
creata manat cbaritas nostra creala, quasi radius a sole,
rivulus a fonle, sciutilia ab i^^ne. Quos enim Deiis amat
charitate increata, eos facit sibi in amore respondere, se-
que redamare per cbaritatcm crealam quam eis infundit.
Charitas enim est amicilia, sive amor mutiius inter Deum
et iuslum. Quocirca sicut Deo qiiasi Deo et croalori nos
quasi creaturas debemus omnem honorem, religionem, et
latriam : eidem quasi Domino nos quasi servi debemus f
ct simus. Hoc est quod ail 1'aiiliis : Misil Deus spirilvm fi-
lii sui in corda nostra clamanlem. Abba Paler, (jalal. 4.G.
Notent iia;c Novantes, qui censent iios revera el intrin-
sece iustos non esse ob inbierenlcm sciriper concupiscen-
tiam, sed tantum ita nominari propler iusliliam Cbristi
nobis imputalam, conlra quos agit Concil. Trident. sess.
G. cap.7. To simus in niullis Gra;cis codicibus deest, luno-
que includitur in nominemur ; qua; enim a Deo nominan-
tur, rcvera talia sunt, imo ciriciuotur a Deo, qualia no-
minantur. Si enim rex vocando aliquem nobilcm, magna-
tein, priucipein, ducem, hoc ipso fncit eum nobilem, nia-
gnatem, etc. multo magis idem facit Deus, qui dona rea-
lia gratiieiis quos fiiios noriiinat infiindit, quibus hoc no-
minc digni cfficiantur : quod nequit facere rcx. Uiide Sy-
rus vertit: Qui vncat nos , filios efjlcit. Sicut enim Deus
Pater generando Filium, ei communicat ipsissimam suam
naturam el divinilatem, sic nos ex carne nalos perspiri»
morcm, reverentiam et obedientiam; sic eidem quasi Pa- u tum regenerando„divinitatis suae participalionem sum-
tri summo siimmum debemus amorem, adeoque totum
cor, totam voUintalem, totum afTeotum.
In fine cnpitis pr£ecedeutis dixerat S. loannes eum qiii
facit iiistitiam ex Deo esse natum, ideoque esse Dei filinm;
hic illius nativitatis et filiationis divinse excel]entiain,fru-
ctum et praemium docet et demonstrat, ut ex eo incitet fi-
deles ad opera iustitia;, paulo ante nominata, quibus Deo
se gralos dignosque filios exhibeant, atque hanc eius fi-
liationem conservent, augeant, et ad bravium gloria; ae-
terna» perducant. Pro videte, S. Augustinus legit,ecce
quasi admirando divinam charitatem extollat. Singula S.
lonnnis verba si penitius perpendantur, discutiantur et
ponderentur, mngnam habent emphasin, novosque amo-
ris stimulos et ignes suggerunt.
Per Patrem accipe totam SS. Trinilatem , vel potius
proprie personam Patris: licet cnim tota SS. Trinilas no-
mam nobis communicat per gratiam, facitque divinx con
sortes nalurae, ut ait S. Petrus; et Psaltes: Ego dixi, dii
estis. et filii Excelsi omnes, Ps. 81. G. Quare hoc ipso nos
facitquasi deos, et similes filiosuo. Huius gratia Deus est
quisque Sanctorum, ait S. Basilius hom. de Spiritu saa-
cto. Sicut ergo Deus est sanctiis per essenliam, sio iustus
a Deo genitus participat hanc eius sanclilatem, ca;tera-
que omnia Dei attributa. Fit enim quasi omnipolens, ut
cum Paulo omnia possit iu Deo qui eum confortat, Phi-
lip. 4. 13. Fit iinmutabilis, ut Deo inboerens nuUis pro-
Tnissis, vel minis a recto dimoveri se sinat. Fit cielestis,
ut ca;lestia concupiscens punctum hoc terrce despiciat. Fit
quasi impeccabilis, quia quamdiu in gratia persistit, pec-
care nequit, de quo v. 9. Fit optimus, quia charitalis vi-
scera et beneficentia; radios, quasi sol quidara salutaris
ad omnes extendit. Fit quasi omniscius, quia theodida-
mnipo-
lens, itn-
tnutabi-
lis, elc.
bis det gratiam et cbaritatem, qua nos sibi in filios ado- r ctus : unctio enim Dei eum docet de omnibus, ut ait loan.
_i_i- :j: -_ £ :„» n_i_:- * :_ r»_i_:_ ^ ct t\-. n-. ■ . i^ , ■»• : j:
Cliara-
cter Dei
<"si cha-
ritas.
plat, idipsum tamen appropiatur Palri: tum quia Patris
est generare filios similesChristo filio suo unigenito,iuxta
ilhid Evangelii S. loau. cap.3.16. Sic Deus dilexit mun-
dum ut Filium suum unigcnitum daret; tum quia Patri
appropriatur vocalio , electio, pra;destiuatio, cuius efle-
ctus est iustificatioet filiatio. Porro verc S. Aiigustiu. de
Nat. et grat. cap. ult. Inchoala, ait, charitas inchoataiu-
stilia est; provecta charilas provecta iustitia est; perfecta
charitas perfecta iustilia est. Et S. Dionys. Eccl. hierarc.
part. 1. cap. 2. Prima, ait, mentis ad divina motio et con-
ientio Dei est charitas ; sanctx autem charilatis ad divina
perficienda prxcepta prima omnino progressio est illa in-
effabilis operatio quia divine habemus. Si enim divinus
status divino ortu, et, ut ita dicam generatione efjicitur ,
j)rofecto qui statum divinum non accepit, is nihilunquam
eorum qux a Deo tradila sunt sciet, nec operabitur. Unde
S. Cyrilbis in cap. 44. Isaia; et lib. 12. Thesauri cap. 3
cap. 2. 27. Fit imperturbabilis, quia super omnes mundi
sajciilique vicissitudines mentem in Deo defixit. Fit libe-
ralis, ut nulli invideat; sed ut omniura coramoda quasi
sua promoveat. Ardet charitate, ut iemulis reddat bona
pro malis, itaque ex iuiraicis amicos efTiciat. Fit rectus,
patiens, constans, a;quanimis, prudens, fortis, sincerus,
quia talis est Deus pater eius. Vide S. Thom. Opusc. G2.
si tamen ipse eius est auctor: nara stylus alium indicat.
Hoc est quod ait S. lacobus cap. 1. 18. VoLunlarie genuit
nos verbo veritatis , ut .^imus inilium aliquod creaturx e-
ius. Et Osee c. 1. 10. Et erit in loco ubi dicetur eis : Non
populus meusvos; dicetur eis: Filii Dei viventis. Vide u-
trobique dicta.
Ex dictis seriuitur nos per iustificalionera fieri filios Dei
tripliciter, scilicet in pra;teritum, pra;sens etfuturum. In
preeteritum, per generationera spiritualem, qua, ut ait la-
cohus, Genuit nos verbo veritatis. Et S. Petrus Ep. 2. cap
charitatem vocat characterem substanti<E Dei, sanctifica- D !• 4. IJt simus divinx consortes nalurx. Et S. loannes in
lustus
est filius
Dei tri-
pliciter.
1.
tioneni,reformationem,puIchritudinemetspecieraaniraae.
Ut FiLii Dei NOiHlNEMUR (per adoptionem, sicutChri-
stus est Filius Dei per generationem et nativitatem natu-
ralem ) et SIMUS. ) Quia mulli nominantur id quod non
siint; nos autem ita nominamur, ut revera simus pariter
filii Dci. Audi S. August. ISam qui vocantur et non sunt,
quid illis prodest nomen, ubi res non est? Quam multi vo-
cantur mediei, qui curare non norunt? Quam muUi vo-
cantur vigiles. qui tola nocte dormiunt? Sic mulli vocan-
tur Christiani, et in rebus non invcniuntur ; quia hoc quod
vocantur non sunt. id est, in vila, in moribus , in fide, in
spe, in charilate. Eic autem quid audistis, fratres? Eece
Evang.cap. 1. 12. Dedit eis potestatem filios Dei fieri. Et
hac Ep. cap. 4. i.Vos ex Deo estis filioti. Et v. 6. Nos cx
Deo sumus. Et c. 5. 18. Omnis qui nalus est ex Deo, non
peccat, sed generatio Dei conservat eum. Porro hsec gcne-
ratio fit non lantum per gratiam, sed eliam per ipsam dei-
talem, quaj renliter nobis quasi filiis a Deo Patre commu-
nicatur, uti dixi 2. Pctri 1. 4.
Secundo, fimus filii in prsescns, per paternam curam ,
qua Deus quasi patcr nos ut filios amat, regit et format,
perficit, dirigit, tuetur, iuxta illud Psal. 54. lacta cogita-
tum tuum ( Hebr. sarcinam tuam, pondus tuum ) m Do-
mino; et ipse (e enutriet. Hebr. sustentabit te. Et hacEp.
II.
Comtnentaria in I. Epislolam S. loannis. Cap. III.
683
cap. 5. 13. Scimus quia audil no.i quidquid pelicrimm: ^ pablit qlid ebijius, erimus autera Dco similes: unde
scimus quontum habemus petiliones (juaspostulamus ab eo
Lurao 12. 7. Cnjidli cupttis vestri omncs numerali sunl
Quae malcr ita niiial (ilium, ut copillos eius omncs nume-
rel, coiiservul, reslituat? Id tamcn facit Deus: ergoplus
quain inalcr iios curol. Quid ergo times , o homo in sinu
l)ei. oil S. Aufjust. qui tibi pater cst et inalcr? Vere B.
Tlieodorus in Vitis Patr. Eliamsi, inquit, ca:lum ruat in
ierram, Thcudorus non timet .scilicet: Eliamsi fraclus il-
iabatur orbis, impavidum ferient ruinx.
111. Terlio, in futurum pcr haereditatem ca>lc9tem , quam
nobis qunsi liliis dabit, ut simus haeredes Dei, ct cohajre-
dcs Chrisii, iuxtn illud: Dominus pnrs hwrcditatis ineic et
calicis mei. tu es qui rcstitues hicrcditalem meam mihi.
Psnl. 15. 5.
Sic Geiitilcs iactabant se « loTe vel diis genilos, sed
fslso : de qiia rc S. August. lib. 3. de Civ. cap. 4. Varro,
iuqult, ulile esse civitatibus dicit, ut se viri forles etiamsi
falsum sit, ex diis gcnilos csse credant : ut eo modo animus ut Dcus est ralionalis cl intelligens. Secunda pcr gratiom, cftcV
/nmanus vclut divime slirpis (iduciam rjerens res magnas u quae, ut ait S. Bernard. ad Frotres de nioute Dei', in vir-
subdit: sciMis actem qlo.iiam clm appablebit (Sy-
rus, cum ipse revclatus fuent , similes ei ebimls. ) Si-
miles ei. scilicet Deo, nou naturo. sed qualitate, felicita-
te, gtorio a;lerna, q. d. Mundus non novit nos, quia non
yidet internum nuslrum decorcm; sed videbit eum in die
iudicii, tuiic(|ue noscet iios, sed scro ; quia tunc non eri-
rnus amplius obscuri, vilcs, despecti, sed splendidi; quia
similes erimus Deo et Christo, puta erimus perfecte san-
cli, iusli, puri, amanles Deum ; quia erimus beali , glo-
riosi, divini : ct sicut Deus se videt, eaque visione fruitur
et beatur; ita ct mens nostra videbit eum siculi esl, et
omnia quo! in eo fonnaiiter suot, iiacque visione fruetur
ct beobitur in stcrnum, eaque perficietur noslra filiatio
ct adoptio; quia ut filii Dei gloriam, hsereditalem et feli-
cilotem Dci odipisccmur.
Nota. Siinilitudo Dei in nobis cst triplex. Prima perna-luiiu»
turam ; sumus enim naturx rolionalis ct intellicenlis sic- f'^»"";!'
" ' lis iripli-
Fitiiiio
Dei e^»
atimulu^
ad bcfoi
caopera
aijgredicndas presumat audacius, agat ve/iementius, et ob
hoc implcat ipsa securilate fclicius. Sic Scipio nunquam
levori illnui houiinuiii existiinationein voluit , qiiod di-
vino semiac orlus essct; ft apud Lucianuin Dinlog. Dio-
geiiis, Alcxandcr utilo sibi ad rcs gcrendas dicit fuisse,
quod filius lovis Ammonis sit habitus. Timebaliir enim,
uec oliqiiis rcpugnare ei nudcbat, nciiipe qucra credercnt
Deiim. Sic Uomuluin ex Marle genituiii, lulium Cajsorera
cx Vcnere fiiixcrunt. Vcriiin Christiani glorianlurse csse
filios Dei.ct vcre sunl fiiii Dei, ideoquc quo verior, co a-
crior hic eis debet esse stimulus od omnem virtulcm , et
nd heroira , imo divina opern. Audi S. (Jyprian. libr. de
Spectnt. I\'unquam huinana opcra mirabitur , quisquis se
cognovfrit filiuin Dei : deiicit sc de culmine gcnerosilatis,
quiadmirari aliquid pnst Deuinpotest. Cum ergo sollici-
tat te caro, rcspondc: Filius Dei sum. Ad mniora natus
sum , quam ut me ventris mancipium efficiam. Cum lc
tutibus consistit, in qua animus virtutis magnitudine 5uw-
tni boni quasi imitari (jcslil magnitudinein, el perseveran-
tix in bonoconslnnlia iclernilalis eius incommulabililatem.
Tcriia similitudo Dei summa et perfectissima in nobis
cril in ca;Io per gloriam beatificam, in qua , ait S. Bern.
fit homo cum Dco unus spiritus, non lanlum unitate vo-
lendi idem, scd expressiore quudam unilale virlutis aliud
velle non valendi.
Haec ergo lertia similitudo de qua loquitur S. loannes,
consistit in gloria elfelicitateca;lesli,qua;,ut docent com-
muniter Theologi consislit in visione Dei unius in essen-
tia , et Irini in personis, per liimen gloria;. Unde ro si-
miles explicans S. loannes subdit: Quoniam vidcbimus
eum siculi est. Quocirca CKcum. hanc Dei similiiudinera
ponil iu adoptionis charitalc et gloria, iuxla illud Psalm.
13. 11. Saliabor cum apparuerit gloiia tua. Et Ps 47. 'J.
Sicut audivimus, sic vidimus in civitate Domini virtulum.
tenlal mundus, cuin auruin et opes ostcnlal, rcsponde : Q in civitale Dci nostri. Et Ps. 26. 4. l'nam petii, hanc re^
Dei sum filius,c:elcstibus opibusdcslinalus: indignum cr-
go cst vt terrx albic aul rubrx punctum conseclcr. Cuin
te da>mon invodit, cum honores et pompns promitlit, re-
sponde: Vadc, Salana in qchennam : absit ul filiuin me cf-
ficiam dinboli , qui jilius et hxrcs sum Dci. Itcgno xlcrno
nalus. omncm terrx honorem jtompamque vclut fumuin
calco et pcdibus premo. Dei (ilius es: crgo magna, ordua
fit divina o|)crn, modico tcmpore vil.T qiiod libi rcslat, et
forte modicis horis inenle deslinn, quolia Cliristus, qualia
Sancti percgcrunl. Vocnris n Deo nd sl.iluui perfeclionis,
vornris nd vitom pro siilute nnimiiriiin iinpcndendom, vo-
cnris od lapones et Indos, vocaris od eriieem , nd marty-
riiim? vocationi geiuMose tc! o(Tfr , uli dccet filium lanti
pnlris. Ilo nosler V. ll.illhnsnr .Mvare/. iili refcrt Liidov.
di; 1'onle, in ciiis ^itn , Iimmc sihi siiisque nioiiiloreiii sli-
iiiiiluiii iugiier ndhibclinl: ISoli dcgcnerarc a prxcclsis co-
ijitiitionibas filiurum Dci.
1'boptbb iioc uu.iiDiis NOi» NOTiT 50S ( Caiclon. Va-
quirain, ul inhabilem in domo Domini omnibus dicbus vi-
ix mex, ut videam volnplulem Domini. Et Psal. 33. 10.
Domine. apud te est fons vitx, et in lumine tuo videbimus
lumcn. Et Paulus 1. Corinlh. 13. 12. Videmus nitnc pcr
speculum in xnigmatc. tunc autem facie ad facicin. Hinc
Scholflslici l.p.q.i2.docent Beotos videre ipsam Dci cssen-
tiam in se.eiusque tres personas ct oltribulo omnia : Bea-
li enim per visionem Deum possidcnt, euiiiq'ie qiinsi in-
trn se trahiinl, indequc sugunt oiiine bonum. L'nde S. .\a-
guslious lib. de Cognit. ver.-e vita; in fiiic: Tulis, ait, i-i-
.110, et lalis qloria rcqnum cxlorum dicilur, quia soli cxU,
id est. iusli hac visione fruuntur. quorum priinum sum-
mum bonum esl. in quo habent plenum gaudium de pleni-
(udine omnium bonnrum.
Hursuin duin videnl Dcum, cius spcciem in mcnte sibi
elTormant, putn verbuin mcnlis quod plnne Dco est siini-
le, Dfiimquc cis refert cl repra;sontat.L'ndeS. Augusl.ia
Eiiehirid. cnp 3. Cum aulcm. nil, inilio fiilci qux pcr di-
Inbl. et Isiilor. Ic;;iinl ros ; scd (Jra-co, Syrus, S. Aug. ct ' ' lcelioncm oprratur, iiiibuta mens fucril, tcndit bcne viven-
Lnlini logunl nos) otiA noji novit ELM. ) q. d. Ideo ho-
iiiines mundoni cl (■cntilcs non a>stiiiinnt, imo parvi pcn-
diint et despiriiinl liniic Christianonim ex Deo rogenero-
lionrm et lilinlidiiein , (|iiin Dcuiii non novcnint solletn
)irnclico,quia Deiiiii iion cdluiil, non nmnnt; mnlli clinm
Deiiin non iiuriint s|iceiilnlive , ul nlliei, idololnlra.- , pn-
gnni, ctc. I\esciui>t, nit S. Clirysost. hom. 78. in loann.
qui nos contumclin (ifjiciunl qutdcs simus. utpolc ijui cxli
civcs.et supern.r jmtnx ndsciipli.ct Chcrubiin socii sumus.
Sctent nutem in dic iuilicii, cum .itujienlcs ct qcmcnlrs di-
renl: lli sunt quos hnbuimus aliquaniln in dcrisum, ct in
similitudincm improperii. ?ins in^ensnli. vilain illnrum .x-
ilimnhaiiius imaninm. ct fincm illorum sine honorr. Eccc
qnnmodo compututi snnt inirr filios Dci, ct inter sanctos
sors tltorum est, Snpicnl. 3. 4.
COABISSIUI, HUHC FILll Dbi slmijs, et NOMDLM AP-
do ctiain ad spccicm pcrvenire , ubi rsl sanctis el perfeclis
cordibus nota et incffnbilis pulchritudo , cuius pli^na visio
esl summa fclicitns. Hinc rursum Boali similes Deo erunt,
quin pnrtieipnbunt benlnm ciiis .Tlernilntem, eruntque fe-
liciler iclerni, siriit ille foliritcr iPternus est, uti cxplicot
S. firogor. hom. 2. in I>och. cl Evaristus Papa Ep. 1. ct
nostor Vnsquo/ 1. p. q. 12.
Ex hnc simililudlno glori.T ol visionis Doi qu.T cril in e^ ,i,io.
inlelloetu, soqiiolur altora in voliinlnlo, nimirum pcrfe- uc s*nui-
clus ninor Doi visi ol (in«essi. L'nde S. Fulgonlius ad t'cr-JJ^r*^°/
randum Dinron. q. 3. Similcs ci crimus, inquit, imilalio- aui lo
ne ittstilix. Nnm hic Doi amor non tnnlum cxcludct omnc beaii».
peccnluni olinm levissiiiium, sed ol tolum hominem rapiel
in Dcum, iit dilignt eiiin ex tolo oorde, tota menle, tola
nnima ct omni fortiliidinc ac viribus suis, ita ut nil dili-
gat aul diligere velit vel possit, uisi Dcum proplcr so, et
684
Commentaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. III.
caelera omnia propter Deum. Sicut enim Deus ita diligit A Neque enim sufncit spem locare in Deo, nisi el ipse ma
seipsum, ut alio mentcm et amorem flectere nequeal; sic
et Beati Deum, utpole pulclierrimum, optimum, iucundis-
simum, et onmibus bonis cumuiatissimura, ita diligunt,
ut mentem alio avocare nequeant: inde fiunl non tantura
impeccabiles, sed el immobiles a Deo, Deique contempla-
lionc et amore. Uudc S. Auguslin. in Confess. Cum, ait,
inhxsero libi ex omni me, nusquam erit mihi dolor mU la-
bor : viva erii vila mea totaplena te : nunc aulem quoniam
plenus tui non sum, oneri mihi sum.
Porro h\c amor idem semper durabit in omnem seter-
nitatem, ideoque Bealos iugiter accendet ad Dei laudes.
Unde S. August. ser. 118. de divers. cap. 5. lam similes
illi quando deficiemus, quo avertemur? Securi ergo sumus
fraires, non nos saliabit laus Dei : si deficies ab amore, de-
ficies a laude: si autem amor sempitertius erit, quia insa-
iiabilis ilia pulchriludo erit, noli timere ne nonpossis sem-
per laudare, quem semper potcris amare. Tertio, ex hac
Etdoies gioria et visioue sequentur omnes dotes animx el corpo-
corpOTirris.similes dolibus animae el corporis Christi gloriosi: in D
fiionosi. anima enim erit summa pax, summa concordia, summa
harmonia potentiarum, virium et actionum omnium.
In corpore erit irjpassibilitas, clarilas, sublililas, agi-
litas, tesle S. Paulo 1. Corinth. 15. 42. UndeTertuil. de
Resurrect. cap. 20. ail: Similes ei erimus, scilicet quoad
resurrectionem et iramortalitatem corporis; erimus ergo
similes ei, hoc est, erimus quasi Dii. Sicut enira sol in nu-
be Iralucens efTicit parelium, ul videalur esse novus, se-
cundus et tertius sol: ita Deitas in Beatorum anima et
corpore tralucens, efiiciet tot quasi Deos, quot erunt Bea-
ti. Quanta felicitas, quanta gloria erit videre tot quasi an-
gelos, imo tot quasi Deos quot erunt Sancti in cselo? S.
loanni consonat S. Paulus Coloss. 3. 3. Moriui, inquit,
eslis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Cum
Chrislus apparueril viia vestra, tunc ei vosapparebitis cum
ipso in gloria. Et 1. Corinth. 15. 45. Primus homo (Adam)
de terra ierrenus: secundus homo (Christus) de cxlo cxle-
stis. Qualis terrenus, tales ei terreni: et qualis exlestis, ia-
nutn admoveas operi, Deoque collabores : nemo enira lo
cxio erit Christo similis, qui in terra ei moribus fuitdis-
Eimilis. Ut ergo ei similes simus in gloria, conniti debe-
mus ut similes ei simus iu sanctitate, virtute et gratia,
pula in amore, labore.cruce et dolore, iuxta illud: Si ia-
men compatimur, ut et conglorificemur, Rom. 8. 17. Et:
Sine sanclimonia nemo videbit Deum, Hebr. 12. 14. scrip-
tum est enira : Bcali mundo corde, quoniam ipsi Deum vi-
debunt, Matth. 5. 8. Pulchre S. August. de Cognit. Teraestala
vitse, in fine: Ad hoc summum bonum, ait, iusti jaadaw"""""»*
calena irahuntur, quse de virtutibus hoc modo connectitur.
Jn primis fides animam quasi quidam circulus complecti-
iur, fides spe nutriiur, spes dileciione ienetur, dilectio ope-
ratione cxplelur, operatio ad summum bonum intentione
irahitur, inteniio boni perseveraniia claudiiur, perseveran-
iix Deus fons omnium bonorum dabitur.
Sanctificat se. ) A/vt^ti eauTov , id est, casiificat sei-
psum, uti legit S. Augustinus, Didymus, Clemens, dicu-
raen. et alii; Tigurin. purificat seipsum; alii, lustrat, cx-
pial seipsum. Putant nonnulli quod noster Interpres le-
gerit a.-/iccC,;i , id est , sanctificat : Terura non est necesse
eo confugere. Docle enim interpres a-fnt^u, id esl,purifi'
cai, vertit sanctificat, quia sanctiias, ut ait S. DionysiusSaneiittf
de Diviu. nora. cap. 12. est omni inquinatione libera, j>j. e«t pan-
conlaminalissima et perfectissima puriias. Unde castitas, '"'
et praesertini virgiuitas vocatur sanctitas, iuxta illud A-
postoli 1. Corinth. 7. 34. Mulier innupta et virgo cogilat
qux Domini sunt, ui sit sancta ei corpore et spiritu. Tali-
bus enim a Christo datur certa spes visionis Dei, iuxta
illud: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt.
Vera ergo horainum sanctilas consistit in emundatione
peccatorum, et eradicatione vitiorum,iuxta illud S. Pau-
li : Qui emundaverit se ab istis, erit vas in honorem sancti-
ficaium, et uiile Domino, et ad omne opus bonum paraiurn,
2. Tiraoth. 2. 21.
Porro, hxc emundatio vitiorura fit per insitionem etex-
.^ ercitium contrariarum virtutum, puta superbiae, per hu-
les ei cxlestes. Igilur sicut portavimus imaginem terreni, L miliationem et humilitatera ; libidinis, per carnis mortifi-
poriemus et imaginem cselesiis. Et Philip. 3. 21. Salvaio-
rem expectamus Dominum nostrum lesum Christum , qui
reformabil corpus humilitatis noslrx configuratum corpo-
ri clariiaiii sux. Et 2. Corinlh. 3. 18. Nos vero omnes re-
velata facie gloriam Domini speculanies, in eamdem ima-
ginem transformamur a clarilate in claritalem.tamquam a
Domini spiritu. Et Rom. 6. 5. Si enim complantati sumus
similiiudini mortiseius,simul et resurrectionis erimus. Et
Rom. 8. 29. Quos praescivit et prxdestinavii conformes fie-
ri imaginis filii sui, ut sit ipse primogeniius in multis fra-
tribiis, etc.
QtOMAM viDEBiMUS EUM.) Scilicct Deum, qui praeces-
sit, et Christum; Christum enim quasi dilectum suum toto
corde et ore gerebat S. loannes: videbimus ergo Dei es-
sentiara sicuti est in se, uti docent Scholastici 1. p. q. 12.
Rursum videbimus Ghristum hominera et carne indu-
tura, siculi est, id est, sicut circumamiclus est glorioso
cationem et castitatem ; impatientiae, per patientiam; in-
temperantiae.per temperantiam; odii,per charitatem,etc.
Quare sanctitas non est aliud quam humilitas, castitas,EstomDi-
patientia, temperantia, charitas, caeteraeque virtutes, qui-bu» »ii-
bus anima sanclificalur , Deoque quasi dicatur et conse-'"'
cratur. Sanctum enira dicitur,quasi sanguine sancitum,id
est, dicatum et oblatum Deo. Unde aliqui sic exponunt,
sanctificat se, id est, offert, dicat, cousecrat se Deo, uti
faciuut sacerdotes et Religiosi. Siraili enimmodo, licet
imperfectiori, fideles omnes in baptismo unguntur, et con-
secrantur Deo, fiuntque regale sacerdotiura, id esl, reges
et sacerdotes raystici , uti dixi 1. Petri 2. 9. Sic Chrislus
ait: Pro eis ego sanctifico meipsum, id est, in sanctam vi-
ctimam me ofTero, ut sini ei ipsi sanctificati in veritate, iu-
stificati scilicet, Deoque deputati et dicati, loannis 17. 19.
Denique S. Gregorius Nazianz. lambico 15. Quid, ait, Esi Dei
esi sanctitas ? Cutn Deo consuescere. Et S. Bernar. lib. 5. aoDor.
corporis decore et specie. Ita Bellarm. lib. 1. de Beatitud. U de Consider. cap. 14. Sanctum, inquit, facii affectio san-
Saiict. cap. 3. Greg. de Valentia 1. 2. disput. 1. de bea'
titud. qu. 4. puncto 2. et alii.
Rursum videbimus eum sicuti est, id est, non per specu-
lura et xnigma, sed facie ad faciem: in hac enira vila
non videmus Deum sicuti est, sed sicut propler nostram
dispensationem factiis est, scilicet videmus carne vesli-
tum, passum et crucifixum,ait S. August. etOrigen. hora.
C. in Genes. et S. Gregor. hom. 2. in Ezech.
Vers 3. Et OMNIS, QUI HABET HANC SPEM IN EO, SANCTIFICAT
Modiqui-SE, SICUT ET ILLE SANCTUS EST.) Dixit S. loaOUes UOS
Bi Deo'* '° f"lura vita siiniles fore Christo et Deo ; quia videbimus
tiDiiiis. eum sicuti est, nunc modura id assequendi suggerit, sci-
licet, Primo, spem locare in Deo; Dei enim est dare gra-
tiam, quaj nos ad rem tam arduain, qualis est similitudo
Dei, perducat. Fiducia sperantium miscricordia Dei est.
ait S. Prosper in Psal. 130. Secuudo, studere sanctitati.
cia, et ipsa gemina, iimor Domini ei sanclus amor. Hi$
perfecie affecia anima , velui quibusdam duobus brachiis
suis comprehendii, amplectitur, stringil, ienet, et aii : Te-
nui eum, nec dimitiam. Idem serra.25. inter parvos: Tria, iri» fa.
ait, sunt qux sancium faciunt hominem, vicius sobrius, ciunt
actus iusius, sensus pius. Victus sobrius erit, si co^i/wen-*^"*"""'
ter, si socialiter, si obedietiter, id est casle, charitaiive, hu-
militer vixerimus. Per conlinenliam enim castilas, per so-
cialitatem charilas, per obedientiam humiliias acquiriiur.
Et hxc est virtus qux anittmm perfecte Deo subditatn, sub
umbra alarutn ipsius secure facii vivere. Actus iustus erit,
si fueril rectus , discretus , fruciuosus. Hecius per bonam
intetitionem,discretus per mensuram possibiliiatis,fructuo-
sus per utilitaietn proximorum. Sensus pius erit, si fides
nostra Deum sentit summe poientem , sumtne sapientem,
sutnmebonum: ut per eius polenliam, nostram credatnus
Coramentaria in I. Epislolam S. loannis. Cap. III.
68c
ttdiuvari infirmilalem : per eius sapientiam, nostram cre- ^ quomodo qu»libel crealura debeat suas functiones obire.
damus corrigi ignoranliam; per eius bonilatem , noslram
credamus dilui iniquHalem. Tria sunt qux morlem sancto-
rum faciunt prctiosam: quies a labore, gaudium de novi-
tate, securitas de mternitate.
SicuT BT ILLE 8AHCTU8 BST.) Alludit loanncB, irao ci-
tat illud Levit. cap. 26. Eriiis mihi sancti, quia sanctus
sum cgo Dominus. Vide dicla ibidera et Levit. c. 27. 28.
Ma^oam a iidelibus sanctitalcin requirit S. loannes, ui-
mirum quao siniilis sit sanclilati Uei etCbristi, ac proin-
de ul in dics studeaut raa(;is sanctiflcari , magnosquc ia
sanctitate facere progressus, ut hac ratione quolidie si-
miliores Christo, eiusque sanctitati efliciantur. Idcm san-
ait Christus, diccns : Estote vos perfecti, sicut cl Paler ve-
ster cxlestis perfectus est, Wallh. 5. 48.
StDctita. Quisquis ergo salagis esse sanclus, ob oculos pone ei-
tiiexen) emplar tuae sanctitalis, ac meditare iugiter vilam elpas-
pitrChri.gjgpgf„ Christi Domjiii, camquc imilare, ac factis ct mo-
loiuln' '■'*'"* ciprime. Audi S. Arabrosium libr. de Isaac cap. 8.
adiuncla siinul voluntale eara obligandi, \el impriroeodi
inclinationein ad eam regulam scquendara.
Et SCITIS QLIA ILLE APPAHLIT IT PECCATA 50STRAV(
TOLLEaET. ) llle, scilicet summus rerum opifei, surnme
vcneraudus, colenduset amandus, pula Cbristus Dei Fi-
lius, quem toto corde el ore gero, ca-terique omnes gere-
re debeot, quasi suura Creatorera et Redemptorem. Sic
ftloses Deum vocat illum qui cst. Exodi 3. li. el Pslha-
goras apud suos lanlae erat veneralionis el aucloritalis,
ut cum de queestione quapiam conlendcrent eius discipu-
Ji, dum cilarelur senlentia Pxthagor^e, quasi magistri ir-
refiagabilis, omnes dicerent ajro; tya , ipse , scilicet Pv-
thagoras, dixit ; ergo ei acquiescendum esl', ac proiade
cessent omnes dispulaliones el raliones. Porro Chrislus
tollit peccala, quia.ut ait Beda, lollit dirnittendo qux fa-
cta sunt, el adiuvando ne fiant. et pcrducendo ad vilatn.
ubi omnino fieri nou possunt.
Pro tollcrel, Graece est aio=.v, Svriace S'iJ3 nasa, quo-
Exual unusquisque animam suam tnvolucns sordtdion- urum ulrumque lam portare, quam au/e/-/-e significat
Teri.4.
bus, et quasi aurum igne approbel detersam luto: sic e-
nim purgatur anima velul aurnm optimum; pulchritudo
aulem animx sincera virtus el decor.verior cognitio super^
norum, ut videat illud bonum, ex quo pendeni omnia, »'-
psum autem ex nullo. Gregorius autem Nazianzenus ad
hoc ipsum nos excilans, ait: Imaginis decus imagini red-
damus ,dignitalem nostram agnoscamus,exemplar nostrum
honore prosequamur,mysterii vim intelligamus, et proquo
Chrislus morle funclus cst : sitnus ul Christus , quoniam
Christus quoque sicut nos. Efficiamur Dii proptcr ipsum,
quoniam ipse quoque propler nos homo. Idem Nazianz.
orat. 6. de Deo loquens: i^cque cnim purus, ait, tanto in
pretio quidquam habel, quam purilalem aut purgationem.
Oanis Qui FACiT peccatlu, et [id cst, ctiam) iniqui-
TATEH FACIT ; ET ( id cst, quia ) PECCATUM bst iniqui-
TAS.) Quia quicumque peccat, conlrarius xquitati divinx
fejrw peccanio exiiW, ail Beda. Probat fideles ae debere __
sanctificarc, ut assirailenlur Christo, qui est Sanctus san- p pote ad quod tollendura Cbrislus e ca-lo in lcrram et rar
„ et
utruraque huic loco convenil. Christus enira ita peccata
Dostra abslulit, ut ea in se luenda susceperit, itaque poe-
nain cis debitam portarit. Alludit, imo cilat Isaia; o3. 4.
Vcre languores nostros ipse tulit , et dolores noslros ipse
portavit: ubi Hebr. est idem xtiJJ nasa. Et v. G. Posuit
Dominus in eo iniquilatem omnium nostrum. Et v. 1 1. /«-
stificabil ipsc iuslus servus meus multos, et iniquitates eo'
rum ipse portabit. Ad Isaiam alludens S. loannes Baptisia
videns Christuin de co dixit, Ecce Agnus Dci, ccce qui
tollit peccata mundi, loanois 1. 9. Huc quoque respicit,
Lic illi homonymus, noster S. loaones. Antislropha s!
loannis est illa S. Pelri sententia, Epist. 1. cap. 2. 24.
Peccata nostra ipse pertulil in corpore suo supcr lignum'.
Et illaS. Pauli : Quem proposuit Deus propiliationem (pro-
pitiatorera) per fidcm in sanguine ipsius , ad ostensionem
iustilix suxpropter remissionem prxcedcntium delictorum .
Moral. disce hic quam grave malum sit peccatum, ut-
ctorum,a controrio, quia scilicet peccatum quod est con-
trarium , non est oliud quam iniquitas, Graece avoiiux, id
est, lcgis divinx prxvaricatio ; ac proinde nos plane Deo
dissiraile8,diirormes et exosos reddit.Loquilur proprie de
peccalopcrfccto, puta morlifero. Unde S. August. 1. 22.
Contra raustura c. 27. peccatura ita definit: Est dictum,
factum vel concupitum conlra lcgem xtemam. Et S. Am-
brosius lib. dc Paradiso cap. 8. Quid aliud , inquit, est
peccatum nisi divinx legis transgressio, ac cxlestium ino-
bedientia mandatorum'1 Idem significat vox iniquilas, id
est, recessus ab ffiquitate, quam lcx praescribit. Simili mo-
do pcccatum dicilur iuiuslitia, quia contrariuin iustitia;,
id esl iusto, a;quo et rccto. Uoc crgo est avof»ov , id esl,
Hlegilimum , cxlux, irrcgulare, de\ians a legc ct rc ula.
Uioc palct aptidS. loanticm pcccatum idem cssc quod ini-
quitatem, licct io vulgari usu loquendi plus et peius quid
significet iiiiquitas, quara peccatum , uti docet S. Grcgo-
rius H. Moral. cap. 21. vel23. Esto S. Ambrosius Apo
nein descenderit, imo passus et crucifixus sit ; ut nos idem
facere doceret, ut scilicet pro abolendis peccatis et con-
vertendis peccatoribus omnes labores, pcregrinaliones,
dolores, panas et cruccs libenter subcamus. /Vo/j 5n/je (ait
OEcumcnius) pcccandi vobis locus ullus relinquilur. cum
enim Christus ad pcccatum dcstruendum advcncrit, quip-
pe quipeccati omnis prorsus fuerit immunis, vobis qui in
ipso estis nati et fide in ipsum confirmati, peccare amplius
non licct.Oponcl ergo (juemlibel fidelera satagere ut abo-
leat in aliis , acque ac in seipso omne peccatum, ut de-
struat opus diaboli, eo studio ^imo longe maiori) quo vc-
natores destruunt seraina serpcntuni, ova accipitrum, ca-
tulos luporutn.
Et peccatum I» EO Nos EST.) Et, id cst, quia, q. d.
Ideo Chrislus potens et idoneus fuit tollorc pcccalum,
quia carebat omui pcccato, imo potcslnte peccandi. Erat
euim ipse naturalitcr impcccabilis ob uoionem hyposta-
ticam; pcr banc cnim divioa Verbi persona Chrisli hu-
log. David cap. 13. secus cxistimcl, putelque plus sonarc D manitati ita assisttbat, ul illam per omnes actiones diri-
peccalum quam iniquilalem; quia pecca^uw, inquit, Ci^o
pus iniquilatis :iniquHas autemopcratrix culpx autdclicli.
Porro omne percatura , cliam contra legem humanarn
dumtaxat, puta civilcm, vcl Ecclcsiasticain commissum,
esl contra Deum ; quia est conlra lcgera Dci ajtcrnam : ab
Lexricr-hac cniin oinnis lcx positiva ct humano, quasi rivulus a
01 <)uid. fontc dcrivatur et dcsrcndit ; lex cniin ojtcrna, ait S. Tho-
mas 1. 2. q. 91. art. 1. cst Bumina ratio in mcntc divina
czistens, Bccundum quam dirigit omncs crcalurarum a-
clioncB ct inotuB in suos fincs. Sicut enitn in Deo cst ra-
lio rerura creandarum, qiix dicitiir idca, ita ctiaiii cst ra-
tio reruin gubernandaruin, qua3 dicitur lcx (clcrna.El sio-
ut illa ratio rcruin crenndarum non cst aliud qtiam con-
ceptus divinac mentis, quo concipit rein, c( iudicat quo-
modo illo sit facienda ; ila hxc ralio quo: csl lcx aitcrna,
uoa CBt aliud quaiu conceptus iilc, quo concipit ct iudicat
geret, nc vel in ininima olVenderet: alioqui enim olTcnsa
el peccatuin rccidisset in ipsam personam Vcrbi ( quod
cst impossibilc ) tum quia aclioncssunt persona? sive sup-
posili, tum quio persona tcnetur naturam quom suslen-
lot regere ct gubernarc ne peccet.Dcniquo Christi volun-
tas cum tota dcificata sil , Dco proculdubio non advcrsu'
tur, oit S. Grcgor. Nozioni. orat. 3C. et S. Cyrill. de rc-
cta lidc ad Thcodos. doccl Verbum animam Chrisli sua
sonctitalc ct iminutabilitalc planc imbuisse, sicut vcllus
imbuitur rolorc quo tingilur.ij/cu< crgo, inquit, caro post-
quam Vcrbi omnia vivificantis caro cffccta est , quod pcc-
catum non tiovit, c irstigiQ stalutn firmum ac omnibus mo-
dis slabilcm , pcccatoque quod olitn tyrannidcm in nos c-
xcrccbat, muUis pnrtibuspotcntiorctn nacta c.U. Citat S.
loanncs Isaiam c. 53. 9. Eo quod iniquitatcm non feccrit.
ncqua dolus fucril in ore c/uj.Nam, ul ait S. Paulus Ueb.
68G
Commenlaria in I. Epislolam S. loannis. Cap. III.
7. 26. Talis decebat ut nobis csset Ponlifex, sanetus, in- j^ cap. 2. v. 29. natis ex diabolo, pnla filios Dei riliis diabo
nocens,impollulus, segre(jalusapeccatoribus,et excelsior " -- :-=--.:- ■ — -i .- /.__•. r.
cxlis factus. Quia, ut ait S. August. hic, in quo non est
peccatum , ipse venit aufcrre peccatU7n : nam si csset ct
in illo peccatutn, auferendura csset illi, non auferret.
Omnis qui \n EO manet non peccat.) In scnsu com-
posito, quamdiu scilicet in Ciiristo et Christi gratia nia-
net, quaindiu ductura gratiae sequitur; quia gralia et
peccatum sunt contraria, quaj magis inler se pugnant,
quam calor et frigus, albedo ct uigredo ; ct quia Chrisli
gratia roboral hominem ad vincendum oinne peccatum.
Porro in Chrislo manet, ail CHcum. qui nulla intermis-
sione facla virtutes exercet, et nunquam ab operatione i-
psarum dcsistit.
Et OMNIS QUI PECCAT, NON VIDIT EUM, NEC COCNOVIT
BUM.) ]Son vidit, scilicet Chrislum.quoad humanitatem;
non cofjnovit eumdem,per fidem quoad dcitatem.ailGlos-
sa. Veriim hoc subtilius est. Idem ergo est non vidit, quod
nec cognovit; qui enini peccat, non cognoscit Christum,
li, sive iustos iniusli3,in co quod iustus faciat opera Dei,
pula opera iustitia: et sanclitatis; per iustitiam enim hic
generalera accipit, quas cst eomplexio omnium virtutuin,
sive omnis virlus, ut ait Nyssenus lib. de Bcalitud. iniu-
stus vero faciat opera diaboli, puta opera iuiustitia; el ini-
quilatis, sive peccata.
Terlio, qui facit iustitiam iustus est, tum quia opera
iuslitiie qua; facit, indicant eum esse iustum: manant e-
uim ex habitu iustitix ct charitatis, quoille a Deo dona-
tus est, cum ex eo renalus est: tum quia opera iustitiffl
eius augmentum promerentur, faciuntque raagis iustum;
tum qiiia iusli est continuo exercere se in operibus iusti-
tiae , si iustiliam acceplain retincre el augere velil. Agi-
tur enim hic non de iiifusione, sed de exercitatione iusti-
tia;, ait Thoraas Anglicus.
Moraliter crgo docet S. loannes, iustum debere se M-
sidue exercere ct crcscere iu operibus iuslitia; et virtutis,
ciusque augenda; perpetuum debcre habere studium et co-
scilicct practicc, qiiia practice non considerat immrnsum B nalum instar sponsa; , dc qua dicitur Cantic. 4. Qux est
Christi amorera, redeinplioDein, beneficia ac prKmiaglo
riae aiterna; iustis proniissa, et pceiias peccanlibus ab eo
praeparatas in gehenna : si ha;c enim attente cousidera-
ret, ulique non peccaret. Uiide S. Basil. in Moral. regu-
la 80. in fine: Quid proprium, ait, Christiani? Provide-
re Dominum in conspectu suo semper.
Rursura qui peccat non novit Christura, nolitia scilicet
sapida et aflectuosa,qua; coniunctaest cum araore et cha-
ritale. I\'on novit ergo, id est, nou amat Chrislura, noa
iili csse gratus satagit, nou illi placere coulendit. Si euira
Christum vere amaret, ingruente quavis tentatione cum
1'aulo dicerel: Quis nos separabii a charitate ChristiPTri-
hulalio? an angustia? ctc. Cerlus sum quia neque mors,
ncque vita, clc. Roman. 8. ct cuiii sponsa, Cant. 8. Aqux
multx non potcrunt cxtinguere charitalem.nec flumina ob-
ruent illam. Ila passim S. loannes hac Epislola accipil to
cognoscere practicc, pro araare, aestiraare, aflici
ista qux progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut
luna, electa ut sol. Et Provcrb. 4. lustorum semita quasi
lux splendens procedit, et crescil usquc ad perfvcinm diem.
Vere S. August. in hanc Epist. traet. 4. Tota vita Chris-
iiani boni, inquit, sanctum est desiderium. lla facicbat S.
Paulus, dura ait: Qux quidem relro sunt obliviscens, ad
ea vero qux sunt priora extendens meipsum,ad deslinatum
persequor, adbravium supernx i-oea^ion^.Philipp. 3. 14.
Et de sanctis auimalibus ait Ezech.cap.l.l2. t'nurrKjuod'
que eorum coram facie sua ambulabat : ubi erat impetus
spiritus ,illuc gradiebantur ; ubi vide S.Gregorium homil.
3. et S. Beroard. Episl. 234. ad Guarinum , et S. Basi-
lium hora. 11. Hexaem. et S. Hieronymum ad Celanliam.
SicuT ET ILLE ifSTLS EST.) Quia semperet ubiqiiefa-
cil iuslitiam, eamqiie plenam et perfoctam , imo divinam,
iuxla illud : Universx vix Domini misericordia et verilas,
Psal. 24. 10. Et : Opera manuum eius verilaset iudicium.
Audi Bedara. Omnis ergo, inquit, qui pcccal non vidit £Psal. 110. 7. Et: Fidelis Dominu^ in omnibus verbis fuis.
eum, nec cognovit eum; si enitn gustasset ct vidisset quam
suavis est Dominus, nequaquam se pcccando a videnda eius
gloria segregaret: et in quantum iusti memoriam abundan-
tix suavitatis eiiis eructant, et iustiliam eius exaltant, in
tanlum se a peccalis abstinendo, iuslilix eius incommuta-
bili et incomparabili concordaresatagunt. Oplime vero hoc
locoDidymus: Omnis,a\t,qui peecat factus extrancus Chri-
sti, non habet participiuin, nec scientiatn eius. ISam cum
dicit : Non vidct eum, significat quod participium non ha-
bet eius ; eui rei conscquens est , ut neque scientiam inler-
nam eius habere vidcatur.
FiLiOLi, NEMO Tos SEDUCAT. ) q. d. Non vos seducat
Simon, non Gnostici, qui docent sola fide hominera iusli-
ficari, nec rcquiri ad iustitiam bona opera; quare posse
queinlibet esse iustum , et simul indulgere suis cupidita-
tibus, et impure viverc: hiBC enim nou officere iustitix,
dummodo fidem rctineat: quocircaChristianoslibertate a
Chrislo donatos, libcre posse vivere, et facere quidquid lu-
et sanctus in omnibus operibus suis.
Nota, To sicut non a;qiialilatera significat, sed sirailitu-
dinera : nulla enim creatura aeqiiare potest iustitiam et
sanctitatem Creatoris, sed eius umbrani duralaxat imita-
tur et assequitur, pcrinde ut spectilum umbram seu iroa-
ginem hominis exhibet , non ipsum hominem , ait Beda.
Aiidi S. Auguslinum: Castifieat nos sicut et ipse castus est,
sed ille castus xternilate, nos casti fide: iusti sumus, sicut
ct ipse iustus est ; sed ipse in ipsa incommutabili perpetui-
tate, nos iusti credendo ei, quem non videmus, ut aliquan-
do videnmus. Et cum perfecta faeril iuslilia nostra , cum
facti xquulcs Angelis fuerimus, nec lurtc illi xquabimur :
quanto crgo modo ab illo longe est.quando nrc iunc par erit ?
Qui FACIT PECCATUM, EX DIABOLO EST. ) Esl anlitbc- vers. 8.
sis versus prKcedenlis, q. d. Sicut qui facit iusLitiam iu-
stus cst, et cx Dco natus: ila cx adverso qui facit pecca-
tura hiiustus est, et natus ex diabolo, quia cius nclioncs
et suggestionos seqiiitur, ex iisque quasi ex nialo semine
bet.Conlra hanc enim haeresimEpistolas suas scripseruut L) coneipit ct gignit peccalura. Esse ex diabolo, est imitari
S. Petrus, loannes et lacobus ; unde contra eam docent
iustificari uos uon ex sola fide, sed el ex operibus. Hinc
subdit S. loannes:
Qui FACiT (nron qiii credit) iustitiam, idstcs EST. )
Nota. Non ait, qui facit opera iusla, sed, qui facit iusti-
tiam; peccalores enim et pa;nilentes faciunt aliqua opera
iusta, ct lamen non sunt iiisli (nisi dispositive et inchoa-
tive, qtiia scilicet disponunt se ad iustiliain, ad eamque
tendunt),i]iiia non faciunt iustiliam, scilicet pleuametin-
tegrara, quia noii faniunt otnnia a lege Dei prajscripta: le-
gem enim Doi plene implere uerao potest, nisi per gra-
tiam et eharilalem, quam solus habet iustus. Nam, ut ait
S. lacobiis cap. 2. v. 10. Quiciimque totam legem serva-
verit, offendat aulem in uno, factus est omnium reus. Vi-
de ibi dicta.
Secundo, opponit hic S. loanncs natos ex Deo, uti dixit
diaboluin, ait S. Aug. Nam neminem fecit diabolus, nemi-
nem gcniiil, sed quicumque fuerit imitatus diabolum, qua-
si de ilio natus, fit filius diaboli imitando, non proprie na-
scendo. Itoque qui facit pecccdum ex diabolo est, id est ex
diaboli regno, familia ct prosapia est, eumque sequitur et
imitalur, ceu filius patrem: non aulem qiiasi ex traduee
diaboli genitus sit, ut somniarunt Manichaei. Siraili phra-
si, ait Ezechiel, cap. 16. 3. Iuda;is impiis: 3Ialer vcstra
Celhxa, et pcder vesterAmorrhxus: el soror tua maiorSa-
maria. elc. soror autem tua minor Sodoma.
QfONiAM AB iNiTio DiABOLUS rv,ccK.t.] Ab initio, sci-
Hcet crcationis suae: nam licet non primo inslanli (quia
crealusest in gralia) patilo post illiid taracn peccavit,su-
perbicns et rcbellans rontra Deum. Secundo,«& initio pee-
cati et peccalorum, quia ipse primo pcccavil; undc Adae
ca;terisque peccandi dcdit initium et exemplura. ila Cj-
Coramenlaria in I. Epislolam S. loannis. Cap. III. 687
rillus catcch. 2. Princqas. ait, peccali diabolus esl, ct pa- J^ Dci, id(jue Primo, quia ex gralia et charilale qoasi ex SC'
ier malorum. Va S. Aup;u9l. hic: Ab .niiio, nit, diabolus niinc pullulant calcra! virlutes, ilcm bona opera et me
peccat, non ub initio ex f/uo creatus est, sed ab iniliopce-
cati; quod ub ipsius au/tcrbia cwperit esse peccalum. Ad-
dit lcrlio . Didvinus : Ab initio diabolus peccat . quia pri-
mas. inquil, ivmiltil su(j<jestiones peccatorum . q. d. Im-
liudi pcccQlorum hominum sibi vindicnt plcrumqucdiabo-
lus, quia pli rumque ca homini su{^{^crit. od caquc iinpcl-
lit. Dcniquf! to ab initio peccal . sif^nificot diabonjm iugi-
tcrin suo pcccsloct rcbcllioneperscverarcutpotedomna-
lum ct obstinalum in inolo, iuxta illud Psaliii.73. Super-
bia eorum f/ui te oderunt . ascendit scmper. Pcccat crgo ,
id est, in ofToctu pcccali primi supcrbiaj et alioruni scni-
pcr persistil.
Alludit S. loonnes ad illud sui Evan{j. cap. 8. 41. In
verifale non stetit : quia statim ut factus est, cecidil ; fuil
quidem in veritate conditus.sed non slando confestim n i-e-
rilale eat Inpsvs, ait Isidorus lib. 1. dc Sumnio bono cop.
3. Addil Jtcda : Quoniam , inquit, ab initio diabolus pec-
cat:quia. ait, ex qm ab inilio c(rpit diabolus pcccare.nun-
quam dr.tiit, nec prxseniium, scilicel pcenarum enormitn-
te, nec fulurarum metu coercilus. Unde ex illo iure cs.se
dicitur, qni a peccando se revocare ncfjliqit. Cuiusmodi au-
lem fiiciit primuin diaboli pcccatum , his verbis explicot
Beda : llle qui primus est condilus, mox ut attiludincm
svx clarilalis uspexit, conlra conditorem cum suis scqua-
cibus superbus inlumuit, perque eamdem supcrbiam ab i-
nitio pcccans de Archangclo in diabolum est versus.
\n (nd) iioc appariit Filius Dei, ut dissoltat o-
PBBA DUBOLI.) Confirmat id qiiod dixit, q. d. Adco qui
peccal cst ex diobolo. noii cx Dco, iit ad pcccotuin quasi
hoatcin suum nbolcndum, Christum corncin nssunicrc, iii
eaque npparcrc volueril. Uppelil niore suo id quod dlxit v.
3. £■< scilis quia illc apparuit ul peccata noslra tollcret.
Nola To ut dissolval. Pcccoto cniin sunt quasi funcs quos
plectit diabulus, inslor nronei coptantis muscos, ut iis iin-
plicct, inlricct ct irrctiat peccatorem, ne iis se extricare
rlta. Sccundo, quia {jratia cst scnicn gloria?, uli pulchre
docct S. Thomos 1. part. qu. 62. arl. 3 Tcrlio, quia si-
eut scinen mori dcbel ut pullulel cl fructificet ; ita gratia
pnrit stiidiuin mortificalionis ct martvrii,ex quoomuebo-
num privotuin ct publicum profluxitct profluit, iusta il-
lud Clirisli loonnis 12. v. 2i. Msi granum frumenti ca-
dens in lerram mortuum fucrtl,ipsum solum manet; siau-
tcm mortuum fucrit. multum fruclum affert. Qui amat a-
nimam suam.perdet eam ; el qui odit antmam suam in hoc
mundo, in vitam sternam cuslodil eam.
Et HO!f POTEST PECCABE, QIOXUM EX DeO !«ATf5
EST.j Hinc lovinianus oliin, tcste S. Hieron. lib. 2. con-
tra euin , et nuper Lutherus et Colvinus docuerunt Cde-
lcm non possc excidcrc a fide, grotio et iustitio, esseque
certum de sua pcrscvcranlio et salutc. Scd hic est error
dnmnatus o Scriptura ct a S.Ioann. cap. 2. r. 1. ubi ait:
-j Filioli mci, hxc scribo vobis, ul non peccelis; poterant er-
D go peccare, atqui illi crant fidcles; ac rcpugnat experien-
tia; quolidianx*, qun videmus io dies multos fideles fieri
haereticos et peccarc. Dcnique coutrarium defiDituin cst a
Concil. Trideut. sess. G. can. 23.
Aiiiiscrgo est scnsus S. loannis, nimirum qui natusestlojtc»
px Deo, non polcst peccare , scilicet graviter et mortali- ""^ f^-
ter. Priino in scnsu non diviso, sed coroposito; qualenusj!^"^^'!^^
scilicct ex Dco nntusest, et quamdiu notivilatcm hanc etseMu?
semen gralia; Dei qua renotus est conservat, eiusque du-R^sp-
clum scqiiilur: ita OEcum. Thomas Anglicus, Caietan. et
S. Hicron. lib. 2. contra lovin. Sic dicunt Theologi eum
qui habet grotiam eflicacem , non posse non facere id ad
quod cum gratia impcllit, ac consoquenter non posse pec-
care, niinirum in sensu composito; quia gratia eflicax in
suo conccptu includit cfTcctuin. ElTicax enim dicitur, qus
praevisa cst habitura elVcctum , quod scilicct libero arbi-
trio persuadebit consensiim in bonuin opus. .\bsoIute ta-
men qui hnbctgratiam eflicacem, potesteircsistereet pec-
posslt; quos proiude Christus venit dissolvere, ut iis pec- Qcare, uti liquel ex Concil. Triduut. scss. G. can. 4
catorcm. cxtricet et eripiat. Hoc est quod ait Sopiens Pro-
vcrb.0.22. Iniquitatc.1 sum capiunl impium,el funibus pec-
eatorum suorum conslrintjilur. Et Isaios cap.5. 18. Vx qui
trahilis iniquitalcm in funiculis vanilalis, ct quasi vincu-
lum plauslri peccatum I Vidc ibi dicta. Hinc Christus de-
dit Pctro et Apostolis potestatein solvendi, Matlh.lC. 19.
et ioann. 20. 23.
Chrifius ^< hoc loco et similibus liqnet Christum non fuissc in-
moirua' camandiim, si Adaiii non peceasset: ncgont id nonnulli
lut pro- Doctorcs Scliolnstici ; sed conslnntcr asscrit Scriplura et
catuin! Potrcs, qui nulloin aliam Christi incarnationis causain as-
signont, quoin iioslrnm a pcccoto expiatlonem ct redcm-
ptioncm. Aiidi Symboluiii K\cxn\\m: Qui propler nos ho-
rnines. el propler nostram salulem descendit de cxlis. Hlnc
ex S.Gregorio raiiit Ecclcsia in bcnedict. cerei Poschalis:
Overe necc<sarium Adx peccalum.quod Christi mortede-
lelum estl O felix cuipa. qux lalem et lantum nieruiC ha-
bere rcdemplorem! S. Ainbros. lib. de Sacromciit. Incar-
nat. cnp. Gl. Quat, inquii, eral causa incarnationis, nisi
vt caro qux/xccaverat, per se redimeretur? S. Aiig.serm.
0. dc verb. Apost. I^ulUi, ail, causafuil veniendi Chri^lo
Domino. nisi pcecatores salvos facere. Tollo morbos, tolle
vulncra, cl nulla erit causa medicinx. S. Lco scriii. 3. do
Pentccost. Si homo non drviasset, iiiquit, Crealor crcatu-
ra non fierct, ncque aut scmpilcrnus tcmporalilalem subi-
ret, aut tequali^ l)eo Palri lilius formam scrri, cl simili-
ludinem carnis pcccali assumcrel. Idcm diciint ripleri.
Veri 9. QVONIAM SBMEN II'SI18 \n BO MANBT. ) 0>'"tlnam cst
D*7'" '""" '^emcn^Vvww, ()l>iim. accipit Chrisliim; Christiisc-
iiplcx. nini cst Remcii Pntris, i-t somi-n benrdictuin .\brnh,T. Cn-
lol. 3.29. Secuiulo, S. .Xugust. Clcmcns ,\lc.\nnd, llcdn,
(ilosRn el Hugo nccipiiiiit Vcrbuiii Dci, dc qiio c»lnl pn-
rnboln seminis ct scmiiMiills, Luca> 8. v. 11. lacobi l.v.
18. 1. Pctri 1. 23. Tcrilo, ct nptissimc, Lyrnn. Cnietnn.
Uugo el Thoinas Anglicus : Scuicu , inquiunt , cst gralia
Sccundo, qui natus esl ex Doo, non potesl /yeccarc ia
sensu formali, quanliim scilicet est cx parle nalivitalis di-
vinae, si videlicet vim nativitatis et grotiae divina; spectes;
ha;c enim si sinalur agcre et operari, nec ei rcsislat libe-
rum arbilrium, poleus est et eflicox, ut excludot omne
pcccatiim , ne cum eo possit consistcre : ita S. August. da
Gratin Clirlsti cap. 21. Sic Adam in statu iunoceuliae di-
citur fuisse immortalis, quia quamdiu in eo perdurabot,
non potcrat morl ; sed sicut illuin dcsercrc potcrot, sic et
niori. Sic dicimus, hwc medicina, v. g. thcriaca, lain po-
tcns cst, itaque pcsti rcsislit, ut qui eam sumit nou pos-
sit peste inori.uti .Milhridotes sumens qiiolidie mithrida-
ticuin a se iiiventum ct dcnominatum, ita induruit contra
vcncnum, ut in nngustins e.\trcinas a Roinanis redactus,
suincnsqiiR Tcnenuin, ut eo se enccaret (uc vivus in Ro-
nianorum polestatem vcnircl) diu id faccre nequiverit, na-
tura itn milhridatico roborata. ul omncm vcneui vim eli-
. dcret. Scd sicut quis potcst theriaca, quam habct, non
l' uti, imo sumptam eiiccrc ct evoinere, ilnque pcstc tongi
ct niori; ito pariter qui habct grallom Dci polcsl ca non
uli, camquc nbiicere et peccare. Porro S. loannes hic di-
slinf iiit habitiis supcrnaturalos dlvin.T gratl» ob habiti-
bus vlrtutum moralium naturalibiis, qiuul illi omnc peo-
caluin cxcludnnt, Iii vcro non. Nam habilus, t. g. tcmpe-
rnnlio' non pcrditur pcr unum nctum intcmperonliay.slcut
ncc pcr unum nctiim lcmpcranlia« ncquiritur. Rursum di-
slinguit gratiam Chrisli a gratia Adaini, quod hxe Ada-
mo dnbat possc non vclle, illa Christinnis llcet iiiGrmio-
ribus det possc et vclle. Vide S. August. de corrcpt. et
grnlia cnp. 12. Prnvisum cst. inquit, infirmitali volunla-
lis humame, ul divina grnlia inilectinabiliter ct luseparu-
biliter agerelur. el ideo quamvis infirma non dcficerct, nc-
que advcrsilate aliqua vinccretur, ctc. ut ipso donanle in-
viclissime quod bonum csl vellct, ncc hoc dcsercrc invictis-
sime nolkt. Uoc modo explicat S. loannes cap."5. 18. di-
II.
688
Cotnmentaria Jn I. Epistolam S. loannls. Cap. III.
111..
IV.
VI.
cens: Omnis qui mtus est ex Deo nonpeccat, sed genera- J^enm cogitatione occupala,mens excludit etelidit omnem
<;o Dei conservat eum. "' .n— v •-•
TeniOyUon potest pcccare, id est, segre, diniculler po-
test peccare; quia ia novum homiaem renalus, lotus gra-
tia Dei est indutus et imbutus , ut taati Dei beneficii ini-
memor et ingratus esse vix queat.
Huc accedit Oblcumen. non potest, ait, id est, non vult
peccare. Alii per metalhesin non potest peccare, id est,
ioquiunt, potest non peccare ; quia boc proprie est posse
et potentia, cura ex adverso posse peccare, et peccare sit
iDlirmitas, et impotentia, q. d. Semen, id est, gratia Dei,
dat nobis potentiara et robur qua possiraus non peccare,
et vincere omne peccalura, si velimus ei cooperari.
Quarto, S. August. de natura etgralia cap. 14. Non
poiest peccare, scilicet de iure, non de faclo, q.d. lure non
potest peccare, non decet, non congruit eura peccare; si
peccet, facit contra omne dcbitum.ius et fas; quia ingra-
tus est tantae gratiae,nativitati etfiliationiaDeo acceptae.
Quinto, Gagneius: ISon potesi pcccare, scilicet peccato
infidelitalis affectatae, vel impugnationis veritatis agnil»,
quod S. loannes vocat peccalura ad mortem cap. 3. 16.
Sexto, alii hiec accipiunt de praedestinatis et absolute
electis ad vitara seternam; hi enira licet possint aliquo
tempore esse in peccato morlali, tamen in extremo vit»
articulo nequeunt esse in eo, cum eoque mori. Simili mo-
do ait Christus Matth. 24. non posse electos in errorem
induci, et loaunis 10. neminera posse electos de manu
sua raperc. Hinc S. Fulgentius de Fide ad Petrum c. 35.
Firmissime (ene , in(i\i\l , nuliim eorum qui prxdestinali
sunt posse perire; intellige hoc de impossibilitate non an-
tecedenti, sed consequenti, quam logici consequentiae yo-
cant, quae recte cum libertate arbitrii nostri consistit,
quia illara includit et preesupponit.
Prima expositio et secunda maxirae genuinae videntur.
Anagogige S. Aug. lib. 2. de peccat. mer.c.V.iustus,
ait, non potest peccare non in re, sed in spe, quia sperat
aliam cogitalionem illecebrosam, quae appetilum movere
posset ad peccatum ; hoc de intelleclu. Idem est de volun-
tate. Qui euim intendit semini Dei, hoc est, piis affectio-
nibus, desideriis, impulsibus, terroribus , promissis, etc.
quas Deus inspirat et indit voluntati, nequit intendere
concupiscentiae, ac consequenter nequit peccare. Dicit er-
go cura S. losepho sollicitato ab adultera : Ecce Dominus
meus om\iia mihi tradidit prxler le; quomodo ergo possum
hoc malum facere, etpeccare in Deum meum? Gen. 39.9.
Vide ibi dicta. Audi S. Leonera ser. 8. de Epiphan. Qui,
inquit, experiri cupit an in ipso Deus habitet , de quo di-
ciiur: Mirabilis Deus in Sanctis suis ;sincero examine eor-
dis sui interiora disculiat, ei sagaciler quxrat qua humili-
tate resistat superbix, qua benevoleniia oblucteiur invidix,
quam non capiatur adulanlium linguis.quamque bonis de-
lecletur alienis. An pro malo non cupiat malum reddere ,
malitqiie inultas oblivisci iniurias, quam imaginem et si-
militudinem sui condiloris amittere . qui omnes ad cogni-
u lionem sui generalibus incilans donis, pluit super iustos et
iniustos , et solem suum oriri facit super bonos et malos.
Ac ne in multis laboret sollicitx discretionis inspectio, i-
psam mairem viriulum omnium charitaiem in secretis sux
mentis inquirat, et si in ea dileciionem Dei etproximi loto
corde intenii reperit, iia ui eiiam inimicis suis eadem ve-
lit tribui, qux sibi optat impendi, quisquis huiusmodi est,
Deum et rectorem et habiiaiorem sui esse non dubilet.
In BOC HANIFESTI SUNT FILII DeI , ET FILII DIABO- v«rs. 10.
Li, q. d. Hisce duobus indiciis raanifeste secernas filios
Dei a filiis diaboli, puta iustos ab iniustis; nirairum pri-
roo, quod OMNis QUi non est iustus (Graeca et Syrus:
Omnis qui non facit iustitiam, opera iusta et sancta) noN
BST EX DeO; secundo, QUI RON DILIGIT FBilTBBH SUUH.)
Puta proximum, praesertira Christianum, repete, hic pa-
riler non est ex Deo, id est, non est filius Dei, sed diabo-
li. Unde a contrario colligendura relinquit, filiura Dei es-TeMers
imo ius habet ad vitara aelernam,ia qua erit impeccabilis. p se primo, qui facit iustitiam ; secundo, qui diligit fratrem. <ii«i'n- .
_. ... . „ . . .-. M j »1 .:r i <-< nnr. '-' ¥T_ . J i .1 :J I i_ <:i:««.._ SoeD» n-
i
Simili modo S. August. lib. 1. de Nuptiis el Conc. cap
23. et 29. et de Spiritu et littera cap. ult. ait praeceptum ,
Pion concupisces. et, Diliges Dominum Deum tuum ex toto
corde, et ex omnibus viribus, perfecte in hac vila non pos--
se adimpleri, sed illo nos raoneri ut eo contendamus, ubi
illud perfecte adimplebiraus, quod erit in caelo. Intellige
haec in sensu anagogico. Nam eo iubetur cum dicitur : Tion
concupisces, utnullum concupiscentiae motum sentiaraus,
quod in hac vita facere non possumus, sed faciemus in
caelo ; in sensu enira lilterali praecepto non concupisces ,
tantum praecipitur, ut esto concupiscentias sentiamus, iis
tamen non consentiamus, quod possumus praestare in hac
vita. Idem dicendum estdeillo, Diliges Dominum Deum
iuum ex toto corde , et ex omnibus viribus, uti dixi Ro-
man. 7. v. 7.
juodus Moraliter S. loannes docet hic fideles modum facilem
quo quis et certum fugiendi quodlibet peccatum, ac faciendi ut nio-
Bt quasi raliter fiantquasi impeccabiles, nimirum si intendant iu-
Hae sunt ergo duae tesserae, et quasi duo symbola filiorum f °*°^j
et militum Dei, scilicet iustitia et charitas; diaboli veroeidiaboK
iniustitia et odiura. Nota. Qui diligit fcatrera, facit iusti-^uple»:
tiam. lustitia enim generalis hic accipitur, quae dilectio- "' ' '**
nera, oraneraque virtutem complcctitur, uti genus com-
plectitur suas species; hic tamen ea secernit S. loannes,
ut ostendat inter omnes iustitiae species nullam magis o-
stendere, imo eflicere nos filios Dei, quam charitatem et
dilectionem proximi ; nec ex adverso ullam iniustitiae spe-
ciem magis nos ostendere et efficere filios diaboli, quam
odium et invidiam. Hinc S. loannes, dilectus lesu, non
nisi dilectionera spirat. Proprie ergo charilassecernit in-Etebari-
ter filios Dei et diaboli. Audi S. August. hic tract. 5. D»-'*'-
leclio sola discernii inter filios Dei ei filios diaboli ; signent
se omnes signo crucis Chrisii; respondeant omnes, Amen;
cantent omnes , Alleluia; baptizentur omnes ; intrent o-
mnes Ecclesias; faciant parietes basilicarum; non discer-
nuntur filii Dei a filiis diaboli, nisi in chariiate. Qui ha-
b"^'^'" gi'er seraini Dei, hoc est, sanclis inspirationibus et dicta- U bent charitatem, nati sunt ex Deo; qui non, non sunt nati
rainibus fidei, ac prudentiae Christiance, quas Deus per fi-
dem et prudentiam menti suggerit et inspirat ; dum enira
illis intendimus, mentemque afligimus, excludimus omne
seraen diaboli, id esl, omnes suggestiones concupiacen-
tiae , et peccati, itaque peccare non possumus. Qui enira
peccat,necesse est ut attendat et intendat alicui concupi-
scentiae a Deo vetitae; si ei non attendat, peccare nequit,
quia appetitus et voluntas nil potest appetere et velle, ni-
si quod phantasia et mens ei proponit et suggerit quasi
bonum appetibile et concupiscibile. Hinc Beati peccare
nequeunt, quia Deum vident lamquara summum et im-
mensumbonum; undeab eooculos averterenequeunt,sed
in eo quasi omnis boni abysso merguntur et absorbentur.
Quocirca ulilissimum est mentera semper occupare bo-
nis cogitationibus, uti faciebat S. Xaverius, v. g. rumi-
nare aliquam piam sententiam S. Script. vel Ss. Palrum,
aut actura, vel virtutcra aliquara cuiuspiara Sancti; hac
ex Deo. Quidquid vis habe; hoc solum non habeas, nihil
tibi prodest. Alia si nonhabeas, hoc habe, implesti legem,
Charitate autem diligitur Deus propter se, et proximus
propfer Deum ; unde plenitudo legis est dilectio, Roraan.
43. 10. Idem August. de natura et gratia cap. 42. CAo-Elogia
ritas, ait, est verissima, plenissima, perfeclissimague iusii-einuUic
tia. Tertull. autem lib. ttePatient. eadem vocat summum^^-
fidei Sacramentum, Christiani nominis thesaurum, quam
Apostolus toiis viribus Spiritus sancti commendat. Cle-
raens vero Alexandr. in Paraen. ad Gent. prxcipuum no-
minat hominis Christiani munus. Cyprianus de Bono Pa-
tient. fundamenium pacis, tenacilaiem ac firmitatem uni-
tatis, qux et opera et martyria prxcedit. Basilius orat. 3.
radicem mandatorum: Gregor. Nazianz. Ep. 20. doctri-
nx nostrx capui. Hieron. Ep. ad Theopb. cunctarum vir-
tutum matrem. Ephrem Doct. de hurail. omnium virtu-
tum columnam. August. ser. 53. de Temp. omnium vir^
Coramenlarfa fn I. EpistoTam S. loannis. Cap. III, 689
iutum arcetn. Prospcr. lib. 3. de Vila contcmpl. cap. 13. \ fuil. Vide Prosperum lib 1. de Promis. pt pridcst. cap
a/fcctionumomniutnpolenlisshnam.inomnibussemperin-
victam. actionum bonarum summam. satutem vtorum, (i-
nem cselestium prxceptorum. mortem criminum, vitam vir-
tulum. Cyrillus in cap. 13. S. lonnn. omni virlute con-
stantem. Cirrfjor. libr. 6. Episl. 60. matrevi el custodem
omnium bonorum. Bernnrdus Ep. 2. Hominum matrem el
angelorum, non solum qux in terris, sed etiam qux in cx-
lo sunt pacificantem.
Dcniqiie S. Basii. dc Inslit. Monach. Ubi deliquium.
ait, palitur charitas, eoprorsus cius loco odium succedit.
Quod .M, ut loanncs ait, Deus charilas est, sine dubio ne-
resse e»l diabolum odium esse. Ul igitur qui charitalem ha-
bet,is Deum habel ; sic qui odium habct,diabolum in se nu-
trit. Hxc aute rnc congcssil nostcr Bened. luslin.
QuoNiAM axc EST AHNUNTiATio. ) Hoc cst, rcs annun-
tiata, et seinper annuntianda ac prxdicanda, q. d. Hoc
est nuntium e ca.-lo a Christo alialiim, quod nos Apostoli
nuntii Chrisli vobis iuj^iter annuntiamus. Syrus, hoc est
6. de dilectione proximi.Vide S. Greg. -10. Moral. cap.6.
Chrys. hom. 18. in .Malth. ubi novem dilcctionis «^radus
ossignat. Et S. Aug. lib. 1. de doctr. Christ. c. 22. Uxc,
iuquit, regula dilectionis divinilus constituta est . Diliges
proximum tuum sicut le ipsum , Deum vero ex loto cor-
de, et ex iota anima, et ex tota mente, ut omnes cogitalio-
nes tuas, et omncm vitam , et omnem intelkctum in illutn
conferas, a quo habes ea ipsa qux confers. Cum autem ail.
toto corde, (ola anima, tota menle, nullam vitx nostrxpar-
tem reliquit qux vacare dcbeat. et quasi locum dare. quasi
alia re velit frui. Sed quulquid aliud diligcndum venerit
in animum, illuc rapialur , quo totius dilectionis impetus
currit. Quisquis ergo recle proximum diligil. hoc cum eo
debet agere,ut eliam ipse tolo corde, tota anima, tota men-
te diligat Deum. Sic enim eum diligens tamquam seipsum.
iotam dilectionem sui et illius refert in iliam diteclionem
Dei. qux nullum a se rivulum duci extra palilur, cuius
derivalione minuatur.
prjBceplum; prajceptum enim subditis promulgandum et " Qui ex Malioo BaAT.) Puta ex diabolo, q. d. Caia
aoniintiauduin est. (iracum «y/E/ia ailudil ad Evange
lium, q. d. Summa Evanfjclii est diligere invicem. Rur-
suin Evangclium, id cst Ixlum nuntium, quod Christus
uobis attulit e cxlo, fuit iit diligarnus invicem, sicul Chri-
stus dilexit nos. Poluisscl Dcub a nobis, ulpote peccato-
ribus, exigcrc mulla opcra pccnosa ct ardua iciuniorum,
ciliciorum, laborum, lormeatorum, martyriorum, sed no-
luit, contentus est si amcinus invicem. Hoc csl Evan<je-
lium.Quid cnim lxtius,quid iucuudiu8,quid faciliusquam
omare, et ainare allerutrum , id est, invicem, reciproce !
Siciit cnim Dcus prxcepit nobis ut diligamus fratrcs, sic
vlcissim prxcepit frslnbus ut reciprocuin amorcm nobis
rcpcndout. Hunc enim elicit el eiigit nostcr amor ; phil-
UigDcs trum euim ciricacissimum, lynx, magnes et illex amoris
ainorii ggt amor, iuxta illud Mart.
""'^ Ut prxstem Pyladen, atiquis mihi prxstei Orestcn;
Uoc non fit verbis: Marce, ut ameris, ama.
Rursum hxc esta-/yc).ia, puto angelorum annuntiatio, do-
clrina et vjta; ongeli cnim se inviccm ardcntissime dili-
gunt. Hanc iubct nos imilari Cliristus, ut augclorum mo-
res ct felicilateni xmulcinur, et per mutuum amorcm in-
choemus.
Alludit, imocilatilludChristi : Hoc est prxceptummeum,
vt diligatis invieem, sicut dilfxi vos, loan. 15. v. 12. ubi
notnt S. Augiisl. tract. 83. iu loannem, to sicul dilexivos,
distingucre charitatem a dileclionc iiuniana et cnrnaii, q.
d, Diligilc invicem, non sicut se diligunt homines, qiio-
Diain homines sunt, scd sicut se diligunt, quoniam dii
sunt, ct fllii Altissiini. Ut quid enim , inquit, diligit nos
Chrislus, nisi ut regnarc possimus cum Chrislo ? Pauci se
propterea diligunt ut sil Deus omnia in omnibus.
IFeri. \i Ct diligatis (Gra'ce a/aTruuuv, id est, diligamus alle-
rulrum) noj^ siCtT Caiji.) Subaudi faciamus, vcl diliga-
mus. Cain cnira scipsum tantum dilcxit , fratrem vero suum
Abelem odil, ct occidit cx invidia; quod srilicet videret
erat filius non Dei, scd diaboli, non generalione, scd imi-
tatioDC et suggestione. Diabolus enim ex odio Dei , cum
ipsi nocere nou possit, cupit noccre eius iinagini, puta
homini ipsuinque perdere; sicut pardalis cum homiaem
Ixdere nequit, hominis imaginem discerpit, ait S. Basil.
hoinil. de iiividia. Malignilas crgo Cain xque oc diaboli
consistit in odio et invidio; qux sunt vitia tyraunorum,
raplorumcthomicidnrum.^ui /Jisciuw vilamdcgunt ; nam
ii in quemcumque alium inciderint dcvorant, robu^lior /n-
firmiorem propcllens. ait Athcnagoras orat. pro Christia-
nis.Unde piscis apud /TEgyptios crat bicroglyphicuin odii,
ait Clcmeiis Alex. lib. 5. Stromat.
Et PROPTBR QUID OCCIDIT KIM? QCO-^IAM OPERA K-
U'S MALiGnA (TTovrpa, id cst, malactpravaj erant.) Qma
scilicct Deiim parvi, imo minoris scipso xstimans, peio-
res victimas ipsi ofTerebat, mcliores et pinguiores sibi re-
servnns, atque invidcbat Abeli, qiiod meliora oiTorens Deo,
(] ipsi gralior exislcret, et ab co cxlcsli victimarum incen-
dio honorarelur: peccatum ergo Cain fuit invidia, quod
scilicet Abeli fratri invideret Dci benevolentiam et gra-
linm. qua eius victimas cxlilus inflammando acceptabat,
Don Caini. Ex iu^idia natum est odium, ex odio homici-
dium, imo parricidium. Hx sunt prolcs ct fruges invidix.
Audi S. Cyprian. tract. de Zelo et livorc: .Ambilionem
zelus excilat, dum cernit quis alium in honoribus auctio-
rem zclo excxcanle semus nostros,alque in dilionem suam
menlis arcana redigenle, Dei timor spernitur. magisteiium
Chrisli negligitur. iudicii dics non prxridetur ; inflalurfouhx
supcrbia. exacerbatur sxvilia. perfidia prxvaricatur, im-''^^'''
palienlia conculit , farit di.<;cordia, ira fervescil, nec se iam '^'"
polest cohibere, vel regere, qui factus est polestatis alien.r.
Hinc Dominicx pacis vinculum rumpilur, hinc charitas
fratcrna violatur, hinc adulleralur veritas. unilas scindi.
tur, ad hxresrs alque ad schismala prosilitur, dum obtre-
clalur sacerdolibus , dum Episcopis invidelur, dum quis
sacriflcia fratris, iilpnle meliora, esse Deo grala, idcoquc „ aui queritur non se polius ordinatum , aul dignutur alle
ab eo cxlesli igne innammnri , sua vero, ulpote peiora , '■> nim ferre pi
essc Deo ingrntn , ab coque respui. Hoc est qiiod Caino
ait Deus iuxta Scptuag. Sonnc, si recle offeras, recte au-
tem ncn dividas, peccasii? Nain Cain hoc ipso male divi-
dcbal, dans Dco aliquid suum, sibi aulem seipsum, oit S.
August. 15. Civit. cap. 7. Quodomncs, inquit, faciunt,
gui non Dci, scd suam sectantcs voluntatem, id est, non rc-
cto , sed perverso corde vivenles offcrunt Deo munus , quo
putant eum redimi, ut eorum non opituletur sanandis pra-
tis cupidilatibus.scd explciidis. Qiiocirca nolat Eiiscb. I.
11. de Prxpar. Evang. c. \. nppusite ct quasi omine di-
vino vocatum essc Cain; licetenim ninler Evn eiim voca-
ril Cain, id cst, possessionrm rt pcculium siiiim, diccns:
Posscdi homincm pcr Dcuin, Geiies. 41.0 radice njP
r.ain I- ^*"" P'"'" n. id esl, pos.icdil . tnmcn xquc cominodc Cain
d.imucilderives o XJp /««« per X, id csl.xmulnlus est.invidit: el
lofidui. sic Cnin idem est quod xmulus, vcl invidus, qualis ipse
VoL. X.
prxposilum. Ilinc rccalcilrat. hinc rebellal de
zf^lo superbus, de xmulalione pervcnus. animosilatc ct li-
vore non hominis, scd honoris iniinicus. Qualis vero est a-
nimx tinen.qux cogilalionum tabes. pcclorisquanla rubi-
go, zclare in allero vel viilutem eius, vel felirilalem , irf
est , odis.'!e in co vel mcrila propria, vel benefiria divina
in tnalum proprium bona aliena convertere , illustnum
prosperilale torqueri. aliorutn gloriam faccre suatn panain .
velut quosdain pcclori suo admovere carnifires, cogilatio-
iiibus rt seniibus suis adhibere torlorcs. qui .^e intestinis cru-
cialibus larrrent . qui cordis sccreta tnaln-olenlix ungulis
puhenl. non cibus talibus Ixtus. non potus polest etse iu-
cundus : suspiratur semjter , el ingcmiscitur et doktur .
dumquc ab invidis nuiiquam livor exponitur , diebus ac
noclibus p^clus obsessutn sine inlertnissionc laniatur.
FraTIIS AiTBJi Biis USTA. 1 Pula innocculia. pia et
iancta ; quia Dcura pluris sc xstimans, nicliores viclimas
87
G90
Commenlaria in 1. Epistolam S. loannis. Cap. IH.
ipsi oflerebat, ideoque ex iiiTidia a fratre Caiii occisus est. ^ gclieunain. Sicul ergo dainuQti et dicmones oderunt San-
Tria maxime praeconia iusliliae in Abel fiiere : scilicel vir- clos, sic ct muudani
Abel Pro'
toniar-
tyr.
ginilas, sacerdotium et niartynum, ait S. Augustin. yel
quisquis est auclor lib. Divers. quiest. ad Orosium. Un-
de el S. Cyprian. lib. dc bono palieutiaj.ante inedium,ait
Abelem iniliassc martyrium, eumque Martyribus ad imi-
tandum in cxcmplum slatuit. Sic ct Kuperl. in Isaiie cap.
'69. Abelem vocal l'iotomarlyrem. Hinc et Abcl fuit ty-
pus Christi, qui fuit Marlyrum caput et princeps, uti do-
cel Iieni-eus lib. 4. cap. 42. S. Aujuslin. lib. 12. conlra
Faustum cap. 9. et 10. Prosper loco citalo et alii.Vide di-
cla de Cain et Abel Gen. 4. et Epist. ludaj v. 11. Huc dc
causa S. Aufjust. civilalem Dei inchoat ab Abel , civita-
tem diaboli a Cain, lib. 15. Civit. cap. 8.
NOLITE MIBARI FBATRES, SI ODIT VOS MUNDUS.) HanC
sententiam quasi consequens deducit S. loanoes ex aiile
cedenti anlilhesi filiorum Dei et filiorum diaboli, v. g. Cai
ni ct Abelis, q. d. Sicul Cain odit Abelem, quia Caini ma
ligna, Abelis vero iusta eraut opera; et ita paiiler mun
Tertia esl, quod mundani videant Sanctos se separasse jij_
ab eoruiii coiisorlio, illudque assidue fugere ; unde eo3
quabi sui coctus aposlalas oderunt. Hauc causam assignat
Christus Malth. 15. 18. Si cle mundo, inquil, fuisselis,
mundus quod suum eral dilirjerct ; quia vero de mundo
non estis, sed ego elegi vos dc nnindo, proplerea odil vos
vmndus. Et impii Sapicnt. 2. 10. Tamquam nuyaces x-
siimali sumus ab illo . el ubstinel a viis nostris lamquam
ab immundiliis.
Quarta, quia Sancti carpuat et redarguunt pravos mo- ly,
res mundi, imo sola Sauclorum vila est tacita mundaoo-
rum reprehensio. Hanc causam danl impii Sapient.2.12.
Circumveniamus, aiunt, iustum, quoniam inulilis est no-
bis, et conlrarius est nobis, et improperat nobis peccata /e-
gis, el di/1'amat in nos peccala discijjlinx noslrx. Et Chri-
stus Ioan.15.8. Cum venerit ille (Paraclilus) arguet mun-
dum. depeccalo, el de iuslitia, et dc iudicio.
dus, id est, Geutiles et mundani homines oderunt Chri- B Quinla, quia mundani pleni sunt amore sui, cui coa- y.
Mundus
oJit san
stianos vcrosque fideles, quia ipsorum prava, fidelium ve-
ro sancta sunt opera. Alludit ad illud Christi in suo E-
vangelio cap. 15. 18. Simnndus vos odit, scitole quia tne
priorem vohis odio habuit. Quid mirum si filii diaboli ode-
rint filios Dei, cum pater eorum diabolus extreme oderit
Deum Deique filios? Sicut noa rairum est filios serpeutum
odisse filios hominum, contrarius enim odit sibi contra-
lium; uli nigredo odit, id est aversatur albedinem, fri-
gus calorem, amariludo dulcedinem, malitia bonitatem,
vitiuin virtutcra, etc.
Porro causoe cur mundusoderit fideleset sanctos.sunt
quinque. Prima est , dissimilitudo niorum; mundani e-
nim mundanos habent mores , sancti vero caelestes. llli
tument ambitione, avarilia, gula, libidine; hi se deprir
munt humilitate, paupertate, sobrietate , castitate. Nain
sicut similitudoeslcausaamoris, sicdissimilitudoestcau-
sa odii, ait Arist. Hinc illud Horatii lib. 1. Ep. 19.
Oderunt hilarem tristes, trislemque iocosi,
Sedatum celeres, nyilem gnavumque remissi.
Hanc causam dant impii Sap. 2. 15. Gravis, inquiunt,
est nobis etiam ad videndum, quoniam dissimilis est aliis
vita illius, et immulatx sunt vix eius. Et S. Leo ser. 9.
de Quadrages. In bono ergo, inquit, proposilo constilutis
inimicilix dissimilium diabolo instigante non desunt, el fa-
cile in odia prorumpunt, quorum improbi mores detesta-
biliores sunt comparatione rectorum. Iniquitas cum iusti-
tia non habet pacem, temperantiam odit ebrietas, falsitali
nulla est cum veritate concordia. Non amat superbia man-
suetudinem, petulanlia verecundiam, avaritia laryitatem,
et tam pertinaces hahet diversitas ista confliclus, ut etiamsi
exterius conquiescat, ipsa tamen piorum cordium penetra-
lia inquietare non desinat; ut verum sit , quod qui volue-
rint in Christo pie vivere, persecutionem patientur; ut ve
Irarii sunl Sancli, utpote plcni amore Dei ; hinc laudem,
dignilalem et gloriaiii acquirunt, quam eis niundaoi ia-
videiit. Tritum est illud vulgi :
Dum canis os rodit, socium quem diliyit, odit.
Unde fremit et ringil, quia metuil ne socius canis, os vel
partein ossis sibi eripiat. Et hxccstcausa cur etiamnum
inundus et mundani oderiot viros religiosos, quia scilicct
eos ob sapienliam et virtulem sibi vident praeferri in con-
cionibus, pulpitis, calhedris, etc. easque sibieripi; quod
sane nascitiir ex amore sui et mundi, non Dei. VidePhi-
lonem lib. Quod deterius potiori insidiatur.
Succinit S. loanni S. lacobus c. 4. 4. Adulteri, iuquit,
nescitis quia amicitia huius mundi inimica est Dei. Vide
ibi dicta , et S. Paulus dicens: Si adhuc hominibus pla-
cerem, Christi servus non essetn, Ga.\at. 1. v. 10. Nota. Pro
nolile mirari, S. Fulgent. lib. 3. ad Trasiraundura,etTer-
tul. in Scorpiacocap. 12. legunt: Fioiile expavescere.^Soa-
p nulli enim Christiani verecundiores et timidiores miraban-
tur, quasi quid novum et insolens, se ob susceptam Chri-
sti fidem, sanctamque vitam a suis amicis Gentilibus de-
spici, et odio haberi, imo vexari , et bonis spoliari, cum
potius ob sanctitatem coli et amari iuvarique debuissent,
ideoque haec odiaexpavescebant.RoboratergoeosS. loan-
nes, docetque id noaesse rairandum nec expavesceudum,
sed potius in eo laetandum et gloriandum ; quia quos odit
mundus, hos amat Deus: Magis mirabile esset , si pravi
homines diligerent eos qui secundum Christum pie vivunt,
ait Didymus. Quare ob ha;c odia ne vel hilum remitten-
dum est de sanctitate vel amore, sed potius in iis obfir-
mandus, iutendendus et maioribusincrementis perficien-
dus est animus; sicut calor obiecto frigore per antiperi-
stasin sese intendit, corroborat et adauget ; adeo ut etiam
mundanos nos audientes charitate superare, et ex inimi-
rum sit, quodomnis hxc vita tentatio est. Mox vero aliam D cis araicos facere satagamus.
huiusce rei causam aflert ab invidia malevolentiaque dee-
inonunt desumptam. Per istum, inquit, ayonem dileciis-
simi ad prxmia xterna tendentibus, in eo maxime diaholi
insidiatur astutia, ut quorum pervertere no?j potest probi-
iatem, subruat fidem. Simili de causa inter bestias dissi-
iniles intercedit antipathia et odiuni, v. g. inter hyaenam
et pantherara, de quo Plinius lib. 28. cap. 8. Hijxnx, in-
quit, 2)antheris terrori esse traditntur, ut ne conenlur qui-
dem resistere, et aliquid de corio earum habentem non ap-
peti; mirumque dictu, sipelles, utriusque contrarix sus-
pendantur, decidere pilos pantherx- Simile odiura est in-
ter lupum et ovem, inter canein etleporeni, inter murem
et felein, inler elephanlura et rhinocerotem.
Secunda odii causa est invidia : quia enim mundani suis
coucupisceiitiis irretiti non possuut assurgcre ad purila-
tem, virtutes et sauctitatem Sanctorum; dolent, eamque
illis invident, praeserlim quia vident illos magnis certis-
que passibus tendere ad beatitudinera et gloriam caele-
slem, se vero suis sceleribus teadere ad damaatioaera et
Hoc est quod ait S. Petrus Epist. 1. cap. 4. 12. Cha-
rissimi , nolite peregrinari in fervore , qui ad tentationem
vobis fit, quasi novi aliquid vobis contingat ; sed commu-
nicantes Christi passionibus gaudete , ut et in revelatione
glorix eius gaudeatis exultantes. Vere Seneca lib. de Pro-
videntia cap. 1. et seq. Deus, ait, virum bonum in deli-
ciis non habet, experitur, indurat, sibi illum prxparat ,
etc. omnia adversa (vir bonus) exercitationes putat, etc.
marcet sine adversario virtus; tunc apparet quanta sit,
quantum valeat polleatque cum quid possit patientia osten-
dit. Et S. Basil. Adraonit. ad filium spiril. Fili, ait, pa-
tientiam arripe , quia maxima est virtus animx , ut velo-
citer ad sublimitalem perfectionis possis ascendere. Gau-
sam dat S. August. ser. 11. et 149. de Temp. ut scilicet
ex mundi odio Deus nos Irahat ad amorem sui et caeli. O
infelicitas, inquit, generis humani I amarus est mundus et
diliyitur, puta si dulcis esset, qualiter diliyeretur ? flores
eius quomodo colliyeres, qui a spijiis non removes manum ?
Nos sciiuus.} Noa flde divina credendo nos esse iustos Vers. U.
Commentaria !n I. Epistolam S. loannis. Cap. II[.
691
cl prsdeslinatos, iil Tolunt iiajrelici, scd rertitudinc nio- ^ a facie imipienlix mex: ila ipse lib. in Isaise cap. 14
raii et conieclurali, coneepla ei testiinonio bona; conscieu
tijB, innoeeutis vitac, cl consoiationis Spiritus sancli. Ui-
cil hoc S. loannes ad consoiationem fidelium, ne liineant
inundi odia, q. d. In liisce mundi odiis et persecutionibus
solclur vos, 0 fidcles, vobisque aniinos addat ctcxacuat,
qaod per fidcm et Christianismum translati estis dc mor-
te peccali ad vitam cselestein et divinam, scilicet in hac
vita per {^raliam, in futura per gloriani, qua; omnibus o-
diis supenor est; huius autcm vila; cerlum est indiciuin,
iino elTectiis, quoniam (qiiod; diligimus fralres, id est pro-
ximos. Dilectio enim hajc sifjnuin est, et elTectus indubi-
tatus f^rali» sanctifirantis, et Spiritus sancti, a quo quasi
fonle increalo inanat omnis ainor et dileclio. ^ ere S. Ba-
siliug in KcRulis brev. rc{j. 11. el fusius in disput. rofj.
29G. Quando, inquit, ccrto persuasus esse aliquis polcd
Deum sibi peccala retnisissci' ISempe si affeclioncm animi
m se animadverterit similem illius qui dixil : Iniquitatem
odto habui, et abominalus sum, etc
OmSIS Qll ODIT FRATBBll SlClfc, HOHICIDA EST.) PrO-ve»i. «5
bat id quod dixil: Qui non dili/jit . manet in morte , hoc
syllo{jismo: Oinois homicida niaoet in morte : atqui omnis
qui non di!i^it,sed odit fralrem suura, est homicida ; ergo
omnis qui non diligit fratrem suuin, manet in morle. Por-
ro S. loannes pro eodcm habet non diligere fratrem et o-
dissc fralrem , tuin per iniosin, quia minus dicitur, scd
plu8 intelligitur.puta pcr negalionem intelligitur atTirma-
lio eontrarii; tum quia non diligere fralrem cum debeas
eum diligere, ceusetur interpretativum odium, etsjepeid
oritur es expresso et forinali odio.
Porro, qui odit fralrera suuin homicida esl, non octu et
opere.sed alTectu et voluntale: quia, utait S. Hieron. E-
pist. 36. ad Caslorin. Cum homicidium ex odio ssepe na-
scalur, quicumque odit , eliamsi necdum gladio percusse-
rit. animo lamen homicida esl. Sic Christus ait, eum qui
concupiscit uxorempro\iini esseadullcrum.quia eam moc-
chatus est in corde suo, Matth. 5. 28. Secuudo , homici-
Ubi tria dat sifjna inhabitantis gralias et iuslitia;. Pri- u da est disposilive, quia odium disponit, et via est ad ho
niuin, odiiim peccati. Scciiiidum, niortilicationcm carnis,
et oiiinium inalnrum cupiditatum. Terliuni, zeluin salutis
proxiini cx ainore Dei provonieiitcm, qualcm habuit Pau-
Jiis, dirons: Quis infirmalur , ct ce/o non infirmor? quis
scandalizalur. et cgo non uror? 2. Corinth. 1 1. el S. Cre-
gor. lib. 1. Dinlog. cap. 1. Mens. inquil, qux divino Spi-
rilu implclur, hubel evidentissima signa sua, virtules sci-
licet et humititatem ; quie si utraque perfecle in una men-
te conveniunt. liquet quod de pr.rsenliu iiancli Spiritus ie-
slimonium fcrnnt. S. Leo ser. 8. de Epiph. ha;c Iria gra-
tisB el sanctitalis assignat indicia: primiim, huinilitatem ;
secundum, iniuriaruin condonntioocin ; tcrtiuin, ea tribue-
re quce sibi ciipit impcndi. Quisquis , ail , huiusmodi esl,
Dcum rrctiirem ct habiUitorem sui csse non dubitct, videli-
cet ila iit non |iendeat animi.scd probabiliter id credat.
Qfl !»0."« DILIGIT, cuin scilicet debct diligere, aut qiii
non diligil, id est, qui odit [ut sit liptnle aut iniosis) Ua-
micidium, sicut concupiscentia ad aduUerium: ita Dion.
Carth. Deniqiic odium pleuuin est desiderium homicidii:
dimcilliinuin eniin esl ut qiiem oderis, superesse velis. Vi-
dc Anliochum monachum hoinil. 28.
Myslice, qui odit fralrem homicida est siii ipsius, quia
per odium occidit aniinam stiam. Ita S. Ainbros. precat.
od Missam : Qui, inquit, invidel. quiodit, non alium prtus-
quam seipsum occidit : qui exullat in adversis proximi. et
affligilur in prosperis eius , alieno proximum . se suo petil
gladio. Et S. Grcgor. libr. 10. Moral. cap. 11. num. 18.
Vilam, ait, animx culpa polluil, servatus vero contra pro-
ximum dolor occidit ; menti namque ut gladius pgitur, et
mucrone illius ipsa viscerum occulla perforantur, qui sci-
licet a tramfixo corde si prius non cducitur , nihil inpre-
cibus divinx opis oblinetur ; quia ctvulneratis membris im-
poni salutis medicamenta nequeunt, nisi ferrum a vulnerc
ante subtrahatur. Pari modo qui odit fralrein, animam e-
NBT IH ■ORTB.) Puta manet in inacula peccnli habilualis, (^ jns sajpe occidit , quia prorocat euin ad odium, vindiclam
reinanenle posl actuin peccati trnnseuiilein, iudeque ma
net in reatu et obligatione ad morlein ajtcrnain, ex qiio
exire per se nequit, scd tanlum per graliam Chrisli, ait
Thomas Anglicus. Quoinodo anima, iininorlulis cuin sil,
peccato tamen mori po^sit, rleganler cxplicuit S. Augiisl.
Mor»ini-|ib. 3. de Civit. Dei cap. 1. Mors animx fit , cum eam dc-
nii.nux.^g^jY Qfifj,; gjpjti corporis, cum id deserit anima. Ergo «•
triusque rei, id est. totius hominis viors est. cum anima a
DfiO deserla deseril corpus ; ita enim ncque cx Deo vivit i-
psa, neque corpus ex ipsa. Conscntanee Cyrill. Alexand.
orat. de exitu anima; : Mors proprie est non qux animam
dirimil a corpoie , sed qux animam a Dco separat : Dcus
vila esl. a quo qui disiungitur peril.
Quin polius ha>c aniina; mors absoliitc in arcano ser-
TTione appi-IIatur niors; nnm mors illa corporis qunin lan-
topirrc hnrremus.unibra dumtaxat est, et imago huius ve-
raj mnrlis, ciim illn nc ronferenda quidem. Lnde S. Gre-
ct rixas, quibus animam suam perimit.
Porro .MexandiT Papa Epist. 3. sic legit: Omnis qui
tlctrahit fralri suo.homicida esl,el omnis homicida non ha-
bet partem in regno Dei. Nam, ut ait hic Dionys. triplex
esl homicidium: priiniim corporale. quod lollit esse na-
tura"; secundum doctraclionis, quod tolit esse faroa;, oc-
cidilqiie civililcr; lertium, odii.
No:« HABET VITAM ^TERXAJI M SBBETIPSO UA^E^-
TEM.] q. d. Niin hnbet gratiain in se manentein, non ma-
net in eo gratia, nec ipse in gratia, qiia obtinelur vila x-
lerna; iilsit inetonymin: itn Caiclan. etalii. Aiit proprie,
non hahet. id est, non habebit, vel habere non potcst glo-
riam vit.-e «icrnaj.iit vcrtit Syriis. ut sit rnnllage lcmpo-
ruin, qua pnsens ponitur pro futuro, q. d. Qui odit, noo
habet spetn vila> a;terna?, ncc enm spernre potost, sed ma-
net in morte percnli, inde trnnsiturus ad niorlcin .Tlernam
gchcnna^ |csl mio*is, ut dixi^ iuxta illud S..\iigust.Pra'fal.
gor. Iil). .1. Moral. cap. 17. In Scriplura, ait, mors car- rj jn Psaltn. 3t Qnomodo mala conscientiu tota in dcspera-
ms dicitur umbra morlis; quia sicut vcra mors est, qua Uone est, sic bona cmiscienlia tota in spe. Unde Cain : .4.
itnima .feparatur a Dco. ita unibra mortis est, qua caro sc-
paratur ub anima. Denique peccatum genernt formidabi-
Icm illam wtcrna! dnmnalionis mortein , de qua S. Aug.
lib. (). dc l3ivitnle cap. ult. i"i nnima in pcenis vivit xlrr-
nis . mors lila potius xlerna dicenda esl.qiiam vita : nulta
quippe maior et prior esl mors.qiinm ubinon moritur mnrs.
Quorirca S. Basil. Iioinil. 5. in Iiilittam .Marlyrein: Pcc-
catum, ait, animx esl .rgriludo. pcccalum mors csl anim.w
alioqui immortalis. Pcccatum luctu rst. rt implncabilibus
lamcntis dignum. Ob pcccatum profluant effusissiin.x la-
cn/mx, nec dcsinat ab imo pcctoris rcctssu iugiler prosili-
re suspirioms gemitus. < >b hanc uliqiie causain S. Ilicr.
peccntorem vnrnt dinboli rndnver: Cadarrr, iiupiit, dia-
boli putridum, ob magnitudincm prccalnrum dubilarc non
poterit, qui legcrit peccalum esse ficlidissimum. ip^o pcc-
facie. inqtiit, liia ahscondar. et cro vagus et profugut «»
tcrrn : omnis igitur qui invcnerit me, occidet me, q. d. «it
S. Ilicron. Ep. 12t. ad Damasum qiwst. 1. Quisque ei
tremore corporis ct furinlx mrnlis aqilntu, cum me csse in-
telliqet. qui merealur interfici. Sic Poeta; fingunl Orcslem
ob CiTdein mntris continiiis fiiriis ngilntum. Vidc S. .\ug.
Iianc S. lonnnis scnlcntiani cxpcudenlem homil. 40.ioter
50. cnp.^. cl hom. \1 cap. 7.
I>- noc COOOVIMIS CIIARITATEM DeI, 01O5IAM ILLI Tcrs 16.
AMMAM St AM PRO JIOBIS POSIIT, BT !«0S DEBEIHS PRO
FBATRiBi s A1IMAS po>ERB ) Itcdil S. loaiincs ad vini, io-
dolcm cl IcjV'"' perftTljp charilntis, ciusque ideain et vi-
Tiim excinplnr popnnit Christiim, q. d. Christus emincn-
tinm charilntis o«tcndit, ciusquc legem fi\if. non tam vcr-
bn qtiain firlo, qiiando ipse animnm, id est, vitam suam
calorc diccntc : Putruerunt et corruptx sunt cicatnccs mex posuil pro nostra ; morluus cniin csl ut nos a mortc pra;-
692
Commentaria in I. Epislolaro S. loannis, Cap. Ilf.
senli,el selerna liberaref,ac ad vilam gratia; et {jloriae bea- ^ re, licite posse me permiltcre occidi , ne alium occidam ;
tx Iraduceret; quo facto qiiasi in imagine nobis legem
charitalis dcpinxit.scilicet nos pari modo pro fratribus de-
bere aiiimam, id est vitam, ponere. Dicit ergo : In hoc co-
gnovimus charitatem Dei, q. d. In hoc elucet clare immen-
sa Dci charitas superans oinnem charitatem ct amorem
parentum, cognatorum, amicorum, quod scilicet Deus in-
fiuitus el iramcnsus, pro suis creaturis, pula hominibus
peccatoribus, indignis et ingratis, ultroet liberaliter sine
ullo suo comraodo, aut fructu, imo cum magno incommo-
do et probro, vitam suam posuerit; eoque simul uobis ta-
cile prajcepit ut se imitemur, et similiter pro fratribus a-
nimain pouamus.
Nota. Non licet animam, id est, ajternam anims salu-
tem , prodigere pro ajterna salute animx proximi; quia
charilatis ordo poscit ut raagis diligam meam salutem,
gratiain et gloriam , quam proximi; quocirca bona spiri-
talia,puta gratiarn et gloriam,eorumque augmentum ma-
gis raihi velle et procurare teneor,quain proximo; hoc e^
quia non teneorcum lanta dirficullate et incommodo cae-
dis aliena;, vitam propriam conservare; pra;sertim quia si
eum occidam , noo lantum corpus, scd et animam eiiis
perdo, utpote existentem io flagranti delictoinvasionis et
couatus homicidii.Simili modopossum exponerc vitam pro
tuenda allerius castitale. Unde S. Arabros. lib. 2. de Vir-
gin. celebrat militem illum qui S. Thcodoram damnalain
od lupanar, commutando cum ea vestes, periculo viola-
tionis exemit ; pro ea enim iam habitu virili et militari e-
gressa damnatus ad mortem, eam deinde sponte ad locum
supplicii procurrentem, marlyrii sociain habuit, ne eo3
tyranni gladius separaret , quos iunxerat amor Christi.
Simili modo S. Paulinus se pro filio viduae exposuit ser-
vituti.quae civilis esl mors, ob amorem charitatis, ut sci-
licet heroicum actura,imo exccssum charitatis posleris in
exemplum relinqueret: quein proinde mire celebrat S.
Aiigust. Ambr. Hieron. et alii passim. Denique clara est
sententia Christi: Maiorem hac dileclionem nemo habet.
JJIS lllllll VCIIIiCL ^lUl^UiaiO iCIIL:UI , V^UUILI |/l vaiuiv , i.uv. ^ jv .J^"v.-u.*« vj>.>>obi. lULCivr >^r.b iiiAV v. tcv.^ 1 1 v. •^' ... ..v...v ..«.-^.v
nim dictat charitas eiusque ordo ; licet tamen animam , D ul animam suam ponat quis pro amicis suis, loan. 15. 13
jd est, teraporalera anima; salutem et vitam prodigere pro
aeterna salute proxirai , quia illa longe pluris facienda est
quara temporalis propria. Unde cum ad illam comparan-
dam necessarium est hanc prodigere, vel periculo expo-
nere, id omnino faciendum est: hoc enim diclat et iubet
ordo charitatis. Ita S. Paulus et Paulinus pro fratribus
aiaimas posuerunt. Ita S. Sebaslianus vitam suam expo-
suit raorti et martyrio, ut S. Marcura et Marcellianum ex
tentatione parentum nutantes in fide confirmaret. Ita S.
Vilalis Ursicinum medicum in martyrio nutantem corro-
borans, morlcm et martyrii lauream adeptus est. Similia
legiinus in actis aliorum Martyrum et Sanclorum.
An e' Sed quaeres, an liceat, et an quis teneatur animam, id
^iia^ex- ^*' vitara temporalem , exponere pro vita lemporali pro-
ponenda ximi?quiacum charitate tenear me magisdiligere, quam
pro yiia proximiim.videtur pariter quod magis debeam diligere vi-
proximi. jg^ temporalem propriam, quam proximi
Besp.
J.
Idem vidernnt Gentiles, qui laudant Pyladem et Ore-
stem, Nisum et Euryalum, Damonem et Pythiam amicos,
quonim unus pro altero morti se ultro obtulit. Vide Va-
ler. Max. lib. 4. cap. 7. et Arislot. libr. 7. Moral. Eude-
mior. cap. 7. Jtaque, inquit, el simul esse et convivere ,con'
gaudere, condolere, absque se mutuo ne vivere quidem pos-
se funa enim anima sunlj sed commori unius illius verx-
gue amicitix est. Seneca Epist. 9. Jn quid , ait, amicum
paro ? ut habeam pro quo mori possim, ut habeam quem
in exilium sequar.
Qui HABUERiT suBSTANTiAM (Syrus, possesslonemj hu- vers. »7.
IIJS UUNDI, ET TIDERIT FRATREU SUUM NECESSITATEU
BABERE (S. Cyprian. lib. de Opere et Eleeraosyna legit,
desiderantem, vel, ut vetus editio habet, esurientem J ET
CLAUSERIT TISCERA SUA AB EO, QUOMODO CHAniTAS DeI
MANET (S. August. legit, manere poteritj in eo?) Educit
hanc sententiara quasi consequentiam ex versu antece-
Respond. Ordinarie id verum est ; extraordinarie tamen Q denti ; estque argumentum a minus verosimili ad raaius
111.
ob alias causas concurrentes, saepe aliter faciendura est
Prirao ergo tenetur vitam pro aliis expouere, qui ad id se
pacto promisso aut iureiurando obligavit. Ita railites in
prajlio debent ex iustitia pugnare , et vitora exponere,
quamdiu est spes victoria;, quia ad idex pacto etiuramen-
to se obligarunt.
Secundo, ex iustitia legali lenetur civis pro patria et ci-
vitate vitam exponere: recta eoim ralio dictat partera es-
se exponendam periculo pro salute totius, v. g. Reipubl.
Sic Sainsou collidendo postes domus, eius ruina se cum
Philisthaeis oppressit,ut eorum servitute populum Dei li-
beraret, ludic. 16. Sic Decii pro Roraano exercilu,Codrus
pro Atheniensi, Leonidas pro Spartano, morti se devove-
runt, uti refert Livius, Plutarch. Valer. Maxim. et alii.
Tertio, amicus non tenetur pro vita araici suam expo-
nere ; hoc enim est diligere proximum, nora sicut seipsum,
sed plusquam seipsum, quod doctrinfe regulam excedit ,
ait S. Aug. lib. de Mendacio cap. 6. Si lamen exponat,
q. d. Si charitas Dei et Christi nos obligat ut ponamus
animam pro fratribus, quod est difficillimum ; ergo mullo
magis nos obligat ut illi egenti demus eleemosynam, quod
est facillimum. Rursum , quia casus ille quo obligaraur
dare aniraam pro fratribus, raro occurrit, crebro vero
occurrit obligatio levandi eius indigeuliara per eleemosy-
nam, hinc ab illo ad hunc transit, q. d. Si durum vobis
est dare vitam. date saltein eleemosynara proxirao, quod
vobis est facile : ita CEcum. et S. August. Ita S. loanues
Eleemosynarius , cum quis celebrabat profusam eius in
pauperes liberalitatem, respondebat: Frater, nondum pro
ie sanguinem fudi, sicut mandavil mihi Dominus meus
Christus, uti refert Leontius in eius Vita.
Ex hoc loco multi Doctores docent eleemosynae prsece- Eleemo-
plum obligare, non tautum in extreina proximi necessi- 'J"* ''*
late, sed etiam in gravi, adeo utdives teneatur tunc ero- j,, '"j,;
gare non tantum superflua, sed etiam necessaria statui necesii-
suo, si minori suo incommodo possit avertere grave in-"'e.
laudabililer faciet; exponet enira illam pro honestale et U commodura proximi. Ait enira S. loannes: Qui habuerit
substanliam, Graece ^ioti, idest, viclum, non superflua:
viclus enira et substantia, lam superflua quam necessa-
ria complectitur. Rursum ail: Et viderit fratrem suum
necessitatem habere, non exlreme indigere; necessitas e-
nim gravis vera est necessitas, esto non sit extrema. Vi-
de Gregor. de Valenlia, toni. 3. disp. 3. q. 9. puucto 4.
et Rellarm. lib. 3. de Bouis oper. in parlic. cap. 7. Hinc
ait Ecclcs. c. 4. 1. Filii, eleemosynam pauperis non de-
fraudes, q. d. Iniuriam et fraudem illi facis, si eleeraosy-
nain ipsi debitam ncges. Et S. Ambr. lib. 1. Oflic. c. 31.
Grandis culpa, ait, si sciente te fidelis egeat, si scias eum
sine sumplu esse, fame laborare , xrumnam perpeti , qui
prxserlim egere erubescai. Vide S. Greg. Nazianz. orat.
de Cura pauperum, et S. Chrys. passira de Eleemosyna.
Et clauserit tisceba sua ab eo.) Viscera enim sunt
sedes commiserationis et symbolum oiisericordis, iuxta
bono virtutis amiciliae; licet enim pro ea, aeque ac pro a-
lia virtule, v. g. castitate vitara exponere. Maius enira est
bonum virtulis.quam vita3;illud enim esthonestumel spi-
rilale, hoc naturale duinlaxat et corporale.Tunc ergo vita
propria exponitur , non ex araore vitoe alienaB, sed ex a-
more virtutis, et ad aliorum exeraplura , ut eis oslendat
dignitatem virtutis amicitiae, utque in ea excellat : ita do-
cet S. Augustinus lib. de Amicilia cap. 10. S. Hieron. in
cap. 7. Michaea;: Interrogalus. ait, quidam quid es.set a-
inicus? respondit: AUer ego. Unde Pijthagorxi duo vades
sese invicem Tijranno dederunt. S. Ambros. libr. 3. OfTic.
cap. 12. Franc. Vicloria Relect. de homicidio uum. 24.
Domin. Solo lib. 5. de lustitia q. 1. art. 6. imo S. Thom.
2. 2. qu. 2G. art. 4. ad 2. et ibid. Valeulia, qui et addit
aliuin casum, nimirura si quis ex ira me invadat, ilaque
xne stringat ut vel debeara occidi , vel invasorem occide-
Commenlaria in 1. Epislolam S. loannis. Cap. 111.
C93
illud Thren. 2. 11. Conturbala sunl viscera mea, effusum \ tios prxyravasies ; te tcilicel, dum mate aliis relinquis; a
Chtiito
dctunl
oinoia.
e>/ in terra iecur meum, super conlritione fitix poputi mei
Vide ibi dicla. OEcumen. espendit to viscera , q. d. Qui
in visccra sua non admitlit miserorum commiseralionem,
ex iis excludit et evacuat charitalem. Unde iubet l'aulu3
Coloss. 3. 12. Induite viscera misericordix. Viscera sunt
symbolum paterni, imo materni amoris; palres cnim et
matres filios suos vocant viscera sua, uti Paulus vocat 0-
nesimum filium suum spiritalem, Epist. ad Philem. v. 7.
ubi S. Hieron. Omnes filii, inquil, parenlum sunl viscera.
Significat ergo to viscera nos omnes cx eadcm canie con-
Btare, csseque filios unius Ada;, et magis Dei, ac proinde
inviccm misereri el subvenire d<berc tamqiiam fratrcs
fratribus, iuxla illud Isaiae cap. 58. 7. Carncm tuam nc
despeieris.V,\iT6\im TofMCcrasifjnificalelcemosynam dan-
dam ex ma{jno commiseralionis aircctu, ct ut hunc sem-
per oslendamus proximo, si cfreclum pracstare nequimus.
Undc S. Grcgor. 20. .Moral. cap. 2G. .iudianl, ait, duriel
xmmisericordcs tonilrua Sapientis, Proverb. 21. 13. Qui ^t
obturat aurem suam ad clamorem pauperis, el ipse cla- "
mabit, et non exaudietur.
Ad hic viscera miserationis induenda fidcles incitat
Salvianus libr. 4. ad Ecclesiam Calhol. dum docet Chri-
stum in paupcribus esse mondicum, omnibusque indige-
re : quare in Christum crudeles esse qui bona sua erogant
in cognatos qui non indigent, et Christura in paupcribus
egere sinunl : Sunl, ait, quibus etsi dcsint mulla, non de-
sunl omnia. Christus tanlummodo solus est, cui nihil est,
guod in omni humano fjenere non dcsit. ISultus servorum
suorum exulat, nullus friyore ac nuditaie torquetur, cum
guo ille non algeat. Solus cum esurientibus esurit, solus
eum sitientibus sitit. Et ideo quantum ad pielatem illius
pertinet, plusquam cxteri eget ; omnis enim egestuosus pro
te tantum , ct in se eget; solus tantummodo Christus est,
gui in omnium pauperum univcrsitale mendicet. Et cum
hxc ita sint. quid ais. o homo! qui Christianum te essc di-
cis, cum Christum egere videas, ut facultates tuas quibus
lios, dum a te relicta et ipsi usu inhumanissimo male pos-
sident, el post se male aliis derelinquunl. Si vis ergo qux-
cumque ilta es, si vis tibi esse consutlum, si vis xlernam
hubcre vilam, el cupis videre dies bonos, relinque subflan-
liam luam indigenlibus sanctis, relinque claudis, relinque
cxcis, relinque tanguentibus ; sint facullates tux alimenta
miserorum, sit opulentia tua pauperum vita , ut iltorum
refrigcria prxmia tua sint , ut illorum refeclio te reficiat.
Hscenimomnia recipiesaChristo,quia Christum in pau-
penbus fecisli haeredem. Et inferius acrius iu eos inve-
ttus: Das, inquit, res tuas divitibus, et egenis negas. Das
luxuriosis, et negas sanctis. Das cuicumque fortas;e per-
dilo, et negas Chrislo ; proul ergo iudicasli sic ludicaberis,
sicut etegeris sic recipies.Isun habebis cum Chrislo parteia
quem despexisli. cum his habebis quos prxtutisti.
Nolcnt haec divites Chrisliani, praesertim Ecclesiastici,
qui bona qua» ab Ecclcsia accepcrunt, Ecclesiae ct pau-
peribus reddere teneulur, peccanlque graviier, si iis di-
tent cognatos, quia res Ecclesix nihil aliud sunt nisi vo!a
fidetium, pretia peccatorum,et patrimonia pauperum, ait
S. Prosper lib. 2. de Vita contempl. cap. 9. et 10. quem
vide, aeque ac S. Bernard. Epist. 2i. ubi ait: Vx tibi. E-
piscope, qui peccata populi comedis,ac si propria tibi mi-
nus sufficere viderenlur, etc. non licel tibi, de facuttulibus
Ecclesix luxuriari , et in superfluitatibus consumere, sed
solum vivere : non licet ditari, non licet consanguineos ex-
tollere: non licetpalatia xdificare; denique quidquid prx-
ter necessarium victum ac simplicem vcslitum de iillario
rctincs, luum non est, rapina esl, sacrilegium est. Et S. Ba-
sil. orat. in illud : Destruam horrea mea: .41 tu, ail, non-
ne spoliator es, qui qux dispcnsanda acccpisti, propria re-
putas? Est panis famelici quem tu tenes ; nudi tunica,
quam tu in conclavi conservas ; discalceati calceus, qui
apud te marcescit ; indigenlis argenlum , quod possides
inhumane. Quocirca tot pauperibus iniuriam facis , quot
dare valeres. Quare ethnica, inhumana, fi-rina et barbara
cumque non indigentibus dcrelinquas? Christus pauper Q est Stoicorum et Senecae lib. 2. deClementia cap. 3. vox
est, et tu opes divilum cumulas? Christus esuril, et tu de
licias affluenlibus paras? Christus eliam aquam sibi decs
se quxrilur, et a te apolhecx cbriosorum vino replentur?
Christus rerum omnium egestate conficitur, et a te luxu-
riosis copix congregantur? Christus libi pro muncribus a
te dalis prxmia sempilerna promittit. et tu nil prxstiluris
cuncta largiris? Chrislus tibi ct pro bonis bona immorta-
lia. et pro malis mala xlerna proponit, et tu nec bonis cx-
lestibus flecleris, nec malis perennibus commoveris, el cre-
dere te Domino Deo tuo dicis, cuius nec remuneralionem
d^tideras, nec iracundiam contremi.icis? Deinde demon-
slrat lales non habcre (idcm, ncc credere Christo promit-
tenli cleemosynariis amplam rcmunerationem : Si ca qux
aliis retinquis ideo relinqnis . quia profutura ei cui reti-
queris, certuf. es; .uc profccto si quxcumque rcligiosis mu-
neribus prorogasses, profulura essc libi crcderes, tibi abs-
gue dubio pecutiariler deputares ; quia quanto te plus a-
mas quam eos quibus rrlinquis, tanto magis tibi rclinquC'
et sententia,misericordiam nou esse virlutem, scd vitiuin
mollis, flexilis et efTucminati animi; aeque ac illa Piauti,
tesle Laclantio lib. G. cap. II.
Male meretur qui mendico dat quod edat,
Nam et illud quod dal perit,
Et illi producit vitam ad miseriam.
Humanius, sapienlius et pientius Valcr. Maxim. lib. -1.
cap. 8. Erat . inquit, opibus excctlcns Gillias, sed mutto
etiam animo. quam diviliis tocuplclior, sempcrque in ero-
ganda polius quam in contrahenda pccunia occupalus,
adeo ut domus eius quasi quxdam munificentix offxcina
crederetur. Alimenla inopia taboranlibus, dotes virginibus
paupertate pressis, subsidia dctrimentorum incursu qiias-
satis erogabanlur. Ilospitcs quoquc bcnignissime cxccpti,
variis muneribus ornati dimitlebanlur. Qiiodam lcmpore
quingcntos .umul Gclensium equiles. vi lcmpcslatis inpos-
sessiones suas compulsos aliiit, ac vcslivit. Quid multa ?
non mortalem aliquem, scd propilix fortunx bcnignuin
res, si profutura ea tibimcl, vel tcnui opiniuncula iudica- U diceres esse sinum : quod Gillias possidebat, omnium qua
res. I\'on enim te odisti, ut prodesse tibi nolis; sed qux pau
pwibwi dereliqucris, profutura libi cssc non credis; unde
est quod aliis magis quam tibi consulis ? quia profuturum
tibi opus retigiosum cssc non credis ; sicut crcdis itaquc.
tic recipies. Tu Salvatorcm perpauci pendis, ct te Satva-
tor nihili. Tu Christum postponis atiis, ct te omnibus Chri-
stus. Tibi in comparationc ctiam hominum perdilorum vi-
lis csl Ihminus, et tu cris intcr periturorum ultimos de-
putanilus. Deinde ostcndit eos fjrnvitcr peccaro, tum quod
pauperes non iuvent, lum quod sua mofjno laborc ct do-
lorc parta, ronferont iis ()ui illis od pompnm , gulam et
luxuriam nbiituntur; unde exrlnmat: O quanto tnclius
quxcumque illa cs. quanlo nictius ct snlubrius paupcr fuc-
ras el egcsluosa.qiiam divcs! paupcrtas cnim tc Iko insi-
nuare poluissct, iHrilix rcam esse fecerunt. licctius ergo
pcr indigentiam salva ficres, quam per opcs tuas cl to cl a-
si commune patrimonium erat. Quid hic diccnt Chrislia-
iii, qui 0 Cliristo Domiiio amplissiuiam promissionein au-
dicrunt : Dale. ct dabilur vobis.
FlLIOLI UEI. NUn DILIGAllLS TBRBO. REQl'B LIXGIA, y^^, ,f
SED OPERB ET VERITATE ) Sniixit S. loanncs prxcepliiiii
dilcctiunia, hir di-clarat qualis illa e«sc debeat, scilicct
non vcrbnlis, scd realis, non oliosa, scd operosa ; non lin-
f;uax, sed \erax, id est, non adulatoria, licta ct hypocri-
tica, scd sincern, rordinlis et \era, quia talis fuit Chrisli;
lingunm cnim opponit verilnli, quasi hypocrisin ct simu-
lationcm sinrcritati ct cordiali amori, ut a Chrisliann cha-
ritnte ct fidcli amorc omncm frnudcm, doliim et fictioneni
excludat.Nam multi sunt amici linguaccs, quosThcogiiis
VOCat aro 7XMTrr.,- xac ut^^ci TpoTcyopia,-, qui vcrbis sunt li-
bcrnlcs, re parci ; qui montrs nureos promiltunt, sid o-
buluin uou daal; qui saccos blaudiliaruii) clTaoduDl, scd
C94
Commenlaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. III,
unciarn auri, imo panis noa prieslant. Hi fucali sunt ct^ intericctis: Qui crgo, ait, pecunias atnat, et mulliplicare
lijpocrita!, quia veiba non satianl faraem et sitim esu-
rienlis et sitientis, sed cibus ct potus; nec proraissa ve-
stiunt nudum, aut carcere liberant, sed vesles et uummi.
Unde dc talibus ait S. lacobus c. 2. v. 15. Si aulem fra-
ter e( soror nudi sint, et iniligcant viclu quotidiano; dicat
autem (Uiquis ex vobis, illis: lle in pace, calefacimini et
saturamini; non dcderitis autem eis qux necessaria sunt
oorpori, quid proderit? sic et fidcs qux non habet opera,
mortua est in semctipsa: pari raodo dileclio, quae nou ha-
bet opera, mortua est; vide S. Gregor. 21. Moral. c. 14.
ubi post mulla concludit: Dileclionostra semper exhiben-
da est vcneralione sermonis. et minislerio lartjilatis. Et S.
Beruard. scrm. 50. iu Cantic. explicaus illud : Ordinavit
in me charilalem, cilansquc ha;c S. loannis verba : Nec
lingua mentienlis,\a(\m{,in hac dUeclione rccipit fructum,
vec rursum afjicientis cxigit sapicnlix gustum. Opere di-
ligamus cl veritaie, quod videlicet movcamur ad bene ope-
randum magis quodam vividx charilatis impulsu, quam
opes suas immodicis optat augmentis, hoc potius sanclum
fcenus exerceat, et hac usurarum arte dilescat, ut non ho-
minum laborantium caplct necessitates, ne per dolosa ofji-
cia laqueos incidat insolubilium debilorum , sed illius sit
creditor, illius foenerator qui dicit : Dale, et dabitur vobis;
el qua mcnsura mensi fueritis, eadem remetietur vobis. Et
concludit: Si benignus esset animx sux, illibona sua cre-
deret, qui et idoncus fideiussor est pauperum,et largissimus
reddilor usurarum. Quocirca merito dixit Chrjsost. elee-
mosynam artem esse omnium quxstuosissimam.
1n hoc, scilicet si dlli^amus non verbo et lingua, sedvers. 19.
opere et veritate, cognoscimus quoniah (quod) ex vbri-
TATE Sl'Mi'S.) Id est, sumus veraces, veraciter ambula-
mus, veram habemus dileclionem, sumus quasi filii veri-
tatis, id est, verse et sincerse charilatis.
Secundo, cx veritaie, id est, ex Deo et Christo .^umus :
ifa CKcumen. Deus enira est priraa et summa verilas, ac
vera charilas, iiix(a illud : Ego sum via, veritas et vita ,
sapidx illius charilatis affcclu. Et inferius : Da mihi ho- D loann. 14. C. et cap. 18. 37. Ego in hoc natus sum, et ad
nunem qui ex toto corde diligat Deum, se vero et proxi-
mum, clc. atgue in hunc modum ad cxtcra quxque Dei
ordinato intendat amore, despiciens lerrcm, suspiciens cx-
lum, utens hoc mundo tamquam non ulens, et inler uten-
da et fruenda intinio quodam menlis sapore discernens ; ut
transitoria transitorie , et ad id dumlaxat, quod opus et
prout opus esl curral, xlerna dcsiderio amplectatur xter-
no ; talem, inquam, da mihi, et ego audacler illum sapien-
tem pronuntio , cui nimirum quxque res revera sapiunt
prout sunt, ct cui in verilale atquc securitate competit glo-
riari, et dicere: Quia ordinavit in me charitatem.Sed ubi
illc, aul quando ista?
Nota. Si quis non potest opere et cfTcctu succurrere,
quia V. g. est pauper, hnic sufiioil lingua et alTectu suc-
currere consolandn. orando, consulendo, etc. Rursum qui
succurrit effeclu, dcbct quoquc succurrere afffctu, ut non
tristis, morosus, obiurgans, sed hilaris et blandiens det
hoc veni in mundum, ul testimonium perhibeam verilati.
Omnis qui est ex veritale , audil vocem meam. Quocirca
recte concludit S. August. de Moribus Ecclcsiae cap. 33.
Charilali viclus, ckariiali sermo, charilati habitus, chari-
tati vullus aptalur, coitur in unam conspiraturque chari-
tatem ; hanc violare tamquam Deum nefas dicitur; huie si
quis re.mlit expugnatur, alque excitur; hanc si quis offen-
dit.uno die durare (in monasterio) non sinitur; sciunl ila
commendatum esse a Christo et Apostolis , ut , si hxc una
absit, inania; si hxc adsil, plena sint omnia.
Et IN CO-SPECTU EIUS SUADEBIUUS COBDA WOSTiA.) Suadere
Primo, Hugo, Lyran. et Dionys. exponunt, q. d. Suade- ^'jjj'^'"
bimiis corda nostra, ut studeant proficere in melius, ct i.
meliora excogitent. omnemque suam cogitalionein , etu-
dium et intentionem dirigant iu Deura , satagendo iili ia
dies magis magisque placere.
Secundo, loann. Ferus explicat, q. d. In conspectu e-
eleemosynam, iuxla illud Pauli: Qui miseretur in hilari- q ius suadebimus cordanostra,\A est, Oduciam nancisceraur
tatc, Roin. 12. 8. et Ecclcs. 18. 15. Fili, in bonis non des impetrandi quid libet a Deo.
guerelam, et in omni dato non des tristitiam verbi mali
Nonneardorem refrigerabit ros? sicetverbum melius quam
dalum. JSonne ecce verbum super datum bonum, sed utra-
gue cum homine iusiificato,Gvxce v.i-/jjipiTi,yjLiya, id est, nra-
tioso, q. d. Vir iustus utruraque prajslabit, scilicet tara
datum quam verbum bonum.
Denique praeclare S. Greg. hom. 3. in Evang. Nec (a-
men, inquit, sibi aliquis credat, quidquid sibi animiis si-
Tie operis alleslatione responderit ; de dilectione conditoris
lingua, mens et vita requirantur ; nunquam est Dei amor
otiosus: operatur enim magna si est; si vero operari re-
nuit, amor non est. Et S. Chrysost. horail. 53. et 68. ad
popul. Quo plura, inquit, dederis Deo, eo plus tediligit;
quibus maiora debet, plus tribuit et gratix; cum aliquem
videt cui nihil debel, eum fugit et aversalur; cum vero
intuetur eum, cui aliquid debet , continuo ad eum accur-
rit. Omnia ergo tibi facienda sunt, ut Deum habeas debi-
ipetr
Terlio, et magis genuine, suadebimus corda nostra, id
est, suadebimus cordibus nostris, ut vertunt S. August.
Pagnio. et Tigurina; Vatabl. vertit : Piacabimus corda
nostra; Syrus: Persuasum reddiluri sumus cor tiostrum;
alii : Secura reddemUs corda noslra, q. d. Couscientiam
habebimus pacatam et securam iu eonspectu Dei ; vere e-
nim persuadebimus cordi noslro nos esse ex veritate, hoc
est, vere charilati studere, dum diligimus non verbo et
lingua, sed opere et veritale. Grsecum enim rii9cj, id est,
suadeo , construitur cum accusativo, qui Lalina synteni
vertcndus est per dativum: ita S. Aug. Beda et alii. Grae-
cizat ergo Interpres hic, eeque ac ludith 12. 10. Suade He-
brxam illam, pro suade Hebrxx illi. Verum quia hic sen-
6US includitur in eo quod proxime prKcessit: In hoc co-
gtioscimus quoniam ex ceritate sumus. ut ab eo dislingua-
mus id quod sequilur: Et in conspectu eius suadebimut
corda nostra. Hiuc
ill.
- ^ ' ' — ' r^vuruu 7IUSUU. niui;
<OTO«.Quaveroidrationelieri possit, sic plane explicat: U Quarto et planissime.sensus est, q.d. Si diligamus non IV
]\'unc huiusce rei tempus est, nunc cnim esurit, nunc silit,
jiunc nudus esi in pauperibus; cum vero hxc vita elapsa
fuerit, tui non indigebil; et mmc indigere vult propter te.
Gibari a te vult, ut te cibet ; indui, ut te induat. Pecu-
rtiam ergo contemne, ne contemnaris; ut divessis, tua lar-
giter da; ut colligas disperge, imitare seminanlem. Semi-
7ia in benedictionibus, ul de benedictionibus et metas.
Et S. Leoserm.6. deieiunio 10. mensis: Constans, in-
quit, esto. Christiane largilor. da quod accipias, scre quod
tnetas.sparr/e quod colligas.Noli mctuere dispc7idium, noli
de dubio suspirare provenlu. Substantia tua cum bene ero-
gaiur, augetur , et concupiscere iustum misericordix lu-
crum , xterni quxstus est sectari commercium. Munerator
tuus vult te esse munificum, et qui dat ut habeas, mandat
vttribuas,dicens: Dale,etdabiturvobis: aynplectenda est
tibi promissionis istius gratulanda conditio. Paucis aulem
lingua, sed opere et verilate, in conspectu eius, id est, DeoS^""""-
et Christo omnia conspicienli suadebimus , id est, proba-
bimus ct persuadebiraus corda nostra, scilicet esse ex ve-
ritate, uti paulo ante dixit; dat enim fructum dilectionis
operosae et verae, ut ad eam fideles invitet, q. d. Qui di-
ligunt dumtaxat verbo et Iingua,possuntmenliri homini-
bus, ac fingere se ex corde diligere, at non Deo; hic enira
cor intuens videt dileclionem illam esse labialem , noa
cordialem. Qui vero diligunt proximum opcre et veritate,
non reformidant oculum et iudicium Dei. sed audent com-
parere iu eius conspectu, audent libera froole se eius Iri-
bunali sistere, audent ei corda sua pandere ac probare, et
ostenderc ea in verilate, veraque charilate esse fundata ;
se scilicet vcre Deum et proximum propler Deum dilige-
re, se Dei legi et voUinlati satisfarere, iilique soli placere
contendere: ita OEcuraen. Simiii modo Pauius ailGalat.
Commenlaria in I. Epislolam S. Irantiis. Cap. III. gfJa
1.10. Slodo hominibus suadeo, an DcoP q. d. Egocaiisam ^ et cxplcl, imo citihcratin immensuni, nec liscapi poleet,
iiipam probaie ct pcrsnailcre sola jo Dco, non hominibiis : sicnt mare copi ncqiiit rochlcnri.
ita S. Chr^sosl. Unde S. Au{iiisl. Icgit: Eyo Deo. non ho- Si coR :«ostblm >os bi£I>bebe:(debit ^os.) K
winibus.probatvm me reddere cupio. Vidc ibi dicta, el S
AiiR.lib. l.coiitrn Sccundinumcap. 1. Senli de Augustitio
quidquidlibct.folameinoculisDciconscientianonaccuset.
Bi-cuUa Moral. docel hic nos S. loaniics oinnia opcra noslra exa-
eiioouoD, iiiinQrc ad rejjulaiii el liiiiain inluitus el iudicii di»iiii ; ssc-
Ipmu". I"^ «'"''" ""* concupisccntia, inundus autdocmon dccipit,
ut piitcinus nos a{^cre purc ob ainorcm Dei, quod a{;imus
impurc ob concupisrcntiam, \cl aniorem nostri.Quarc an-
tcquQiii aclioncm aliquom aggrediare, ad hanc norinam
eain conforinalo: lla sincere ufje hanc aclionem, tamquam
qui conspiciuris a Deo. qui ovinia videt cl notat, quique
otnnium exactam a te exiget rationem; ila perfecte hoc age.
guasi ultimum sit hoc opus tuum . quasi illico posl illud
tnoriturus. Cuin dubilas quid agendum, dubium resolve ex
hoc principio: In dubio hoc elige, quod in hora tnortis fo-
les te elcgi.sc. In hoc negotio hoc age, sicut cupis rationcm
reddere Chrislo in die iudicii.
Ita facicbat Psaltcs: Providebam, inquit, Dominum in
conspectu nieo scmper, Psalm. 13.8. Elisa;us lorani rcfji:
Vivit, ait, Potninus, in cuius conspectu slo. i. Rcg. 3. 1 i.
lla Paulus: (Uoria nostra, ait, hxc est, testimonium con-
scienlix nostrx , quod in simplicitate cordis et sincerilate
Dei, el non in sapientia carnali, sed in gratia Dei convcr'
sati simus in hoc mundo, 2. Corintli. 1. 12.
Ita S. Xavcrius: Ubicumque fuero. inquit,»n(?»i/nero ttie
in orbis thealro , et in oeulis Dei versari: ita nostcr Cain-
piaDiis afjoiiem martyrii obiturus: Spectaculum, ait, /a-
cti sumus mundo,et angclis cl hotninibus, l.Cor.i.9. Ho3
imitciiiiir; iln ia conspeclu cius suadcbitnus corda twstra.
Verj. SO. QlOSHM Sl REPREDENDERIT (/.«Ta/tvjT/.c , id CSt, ar-
yua^ condi-niiiet.ulvertilCiicum.ROS COR nosTRiM, quod
lingua diiif^amus, nonopere el veritate, cslo idipsum dis-
eimulcmiis.ct extcriiis iactenuis eoutrarium, frustra id fa-
cimus; qiiia haior est Decs cordb kostro, bt novit
EBE:(DEBIT noS.J li.aTa7iv4>- veis. ;
trzr,, qiiod S. Aug. vcrtii, Si cor nostrum non tnale sense-
ril; OEcum.,«i twn condetni<et, ul indcinnati apud nos ipsos
simus, fiduciam habemus ad Deum, quod oniuia quae pe-
tiinus, quibi.sque iiidigemus ab co iiiipetrabimus, iit se-
qiiilur. Hoc cst quod canit 1'saltes Psalm. 118. 6. Tunc
non corifundar, cttm pcr.fpexciv tn oinnibus mandutis tuis.
V.x adverso dc impio male sibi conscio ail Sapiens, Prov.
28. 9. Qui declinat aures suux ne audiat legem. oratio e-
ius crit exccrafiilis. Nam, ut ait S. Gregor. 10. Mor. cap.
13. vcl 17. Difjidit accipere se posse quod appelit, qui pro-
fecto reminiscitur twllc se adhuc facere, quod divinilus au-
divit: et cor tws in pctitione reprthcndit, cum resistere se
prxccplis eius quetn postulal meminit. Auclor. imperfecli
hom. 13. in Matt. Sicut oteuin, ait, accendil lumcn lucer-
nx, ila bona opTa dant aniinx conpdentiatn ; nam iustus
quasi lco confidit, Prov. 28. 1.
u Et qlidqlid petierimls (quod petendum est,putare-»#f5 ;
vera bun>jiii ad Dei gloriam, nostrainqiic ct alioruin salu-
tcin pcrtinens, vel conduccns. Ila se csplicat loanncs cap.
3. li. diccns: Quxcumque pctierimus i^ecundum volunta-
tem eius. audict nofj accipiemls ad eo.) Aut certe aliquid
mclius co qiiod peliiiius. E.vplicat bic fiduciara quam pa-
rit bona conscicntia apiid Dcuin, ex rnectu, qui cst quod
impctrct oinnia qua3 postulot a Dco. Causain dat: Quo-
niam mandala cius custoditnus, et ca qux sunl placila co-
ram Dco fucimus. Congruuin cnim cst, et congrua merccs
obedicntia; ct amicitia.', ut si homo faciat voluDtatcm Dei,
Deiis vicissiiii faciat vuluntatcm hoininis, iuxta illud: Vv
lunlatcm timentium se faciet, Psalm. 1 i-i. 11). Mandala di-
lcclionis iulciligit, ut diligamus alterutruin, uti prxccs-
sil: ila S. August.
Alludit ad illud promissum Chrisli: Si manseritis in iiic,
et verba tnca in vobis manscrint, quodcumque voluerilis
petetis et fict vobis, loan. 15. 7. Oratione enim operatio,
Oii:«iA.)q.d.Siluainhypocrisinnonpotescelarecortuiim, Q et Ticissiin opcratione fnlciri dcbct ovatio, iuxta illud S.
aior ct Gregor. lib. 9. Episl. io. Inanis fit oratio, ubi prava cst
iiiultd minus cclabis eaiii Dcum, qiii cordc tiio m
profundior cst, ac intimius illud videt, magisqiie illi pra;
Deutma. scns cst quani tu ipsc. Si coscientia tua le rcprchcndit et
ior «t coiidcinaat, quanto magis reprelicndel et condcinuabil to
jurj ' Deiis, qiii cst prjDSCs ct iudcx conscientia! ? undo Syrus
Tcrtit: Quod si cor nostrutn reprchcndat nos, quanto maior
est Deus corde nostro? Si cor nostrum .a\\.ij£,cum .quod exi-
guutn efl.latere nequimus .quo pacto Dcum qui nusquam iwn
adest tatere valeamus? Et S. Aug. Cor tuutn,a\t,abscon-
dis ab homine, a Deo ubsconde si potes. Et mox : Perhibeal
tibi testimoniutn cotucientia tua, quia ex Deo est. Si ex Dco
esl, noli illam velle ante homines iactare, quia nec laudes
hominum tc lcvant in cxlttm, ncc vituperationes inde te dc-
primunt ; illc videat qui coronat ; ille sil teslis, quo iudice
coronttrif. Verc Diadochus dc perfect.spirit.cnp.lOO. 1 on-
ge maius . nil, esl iudicium I)ei conscientia nostra. Unde
Paulus: Mihi. ait, pro miniino cst, ut a vobis iudiccr, aul
ab humano die. Qui autcin iudicat me . Dominus e.it ; ila
ipse 1. Corinlh. 4. 1. cl Psaltcs Psal. G3. 7. Acccilct homo
ad cor altum (grircc pxJna, id cst, profundum) ct exalta-
bitur Dcus, q, d. Homoprofundo ct abdito cordc ct con-
silio inulln nmln, dolos ct simullationcs excogilnbit; scd
Dcus co altior ct profundiorcrit; profiindiiis cniiii iiludsu'
bit, ut intiicntiir ct iudiccl ciiis ronsilin dissipando ot vin-
dicando. Uiidc Syminnrh. Aquila ct Tlirodot. pro D1^> ia-
rum, id cst, cxaltabitur, lcgcntes D"1V iorcm. id cst, sa-
gitlabit, vcrtunl. lHcntem et cor profunduin hominis Dcus
confir/rt, vcl sogiltabit.
Qiinro nccoiiiinodnlitin, non gcniiinn, cst rxpnsitioTho-
ina' .\nglici, q. d. Si iMn;;iin cst cordis oircn^a, suiqiic rc-
prchcnsio, innior rst Dci iniscricordia ud rnin roiidonnii-
dnin. Iinpin cnim cst Cnini vox, Gcn. \. 13. Mniur est ini-
quilas mca quam ut vcniain mcrcar. Et illn nliorum : ,W(i-
tor, id cst, libcinlior, dilior, plrnior, iwrfcrlior, est Dcus
cordc noj^ro, quia solus ipsc cordis uoslri dcsidcria salial
actio ; aclio cnim prcces orationum superal. Hoc est quod
oil lerem. Thren. 3.41. Lcvemus corda noslra cum mani-
bus ad Dcuin in cselos. Nam, ut e.xplicat S. Hier. vcl po-
tius Habanus: Cor cutn manibus lcvat.qui oralionem suam
operibus roborat. Nam quisquis orat, scd opcrari dissimu-
lat, cor lcvat et manus non levat: quisquis vero operalur,
et non orat, manus levat, et cor iwn levat. luxta ergo loan-
nis voccm, tunc cor fiduciam in oralione accipit, cutn sibi
vitx pravilas nulla conlradicit, cl bonorutn operum ratto
orationi concinil. Quin cl Laconum, testc Plutarch. in La-
con.erat provcrbium: Adinota tnanu fortunain esse implo-
ranilam; quo significabaut frustra Deutn invocari, nisi
quis addens induslriam tnanuin rolx admovcrct.
Docct ergo hic S. loannes orationcm liabere vim ex fi-
ducia, fiduciam vcro oriri cx obscrvntionc mandalorum;
nain impiis qui ea violant, niinatur Dominus Isaia: 1. 15.
„ Cum cxtcndcritis manus veslras, avcrlam oculos meos a
^J vobis , cum tnulliplicaverilis orationcm, non exaudiam:
inanus enim vcslr.x sanguine plcnx sunl. .\libi: Aggrava-
ta est auris eius ut twn exaudiat , scd iniquilates vcsfrx
divi.icrunt inlcr vos et Dcuin vcslrum. Et Malach. 2. 2.
Muledicatn bencdictionibus vcstris. Et in caradcm sentcn-
tiam Salomon Provcrb. 28. 9. Qui dcclinat aurcs suas nc
audial lcgcm, oiatio cius crit exccrabilis. Dcniquc David:
Pcccalori autcm dixit Dcus : Quarc tu cnarras iuslilias
mcas. ct assumis tcilamcntuin tncum per os tuum ? Psnlni.
49. 10. Idipsum cxpcrlus rcgius Prophata psallit : Me au-
tcm proptcr innocentiatn susccpisti . ct confirmasti inc in
conspeclu tuo in xtcmum, Psalm. -10. 13. Et: Oculi Di-
inini super iustos, et aures cius in prcccs corum, Psal.33.
10. Et : Anima nostra sustinet Dominum , quoniatn adiu-
tor ct protcclor nostcr cst : in eo Ixtabitur cor nostrum, e!
in nomine snnclo cius speravimus , I'salin. 32. 20. Unde
idctu alios doccus: Dclectarc, iuquit. in Domino, et datii
Sancto-
rum vota
prtvenil
Deiis,
Commenlarla in I. Epistolam S. loannis. Cap. III.
Deus laudat et celebrat, dicens:
4. Vide S. Ber-
nard. serni. 38. in Cant. ct Iract. de Diligendo Deo.
£t boc est uardatuu eius. DixcratS. loaones nosvert. 23,
accepturos quidquid petieriinus ab eo, quoniam mandata
eius custodimus , hic explicat qusenam sint illa mandata,
aitque esse duo. Primum : Ut credauus irr noniNB (id
est, in nomen; est hebraismus: Gra;ce ovoftaTt.id est, no-
minij FiLii Eius Iesu Chbisti (hoc est, ut crcdamus ia
lesum Christum Dei (ilium: nomen enim ponitur pro re
nominata metonymice, iuxta illud: In nomine lesu omne
gcnu (leclatur, cxlestium, terreslrium el infernorum, quod
explicans subdit: El omnis lingua confileatur. quia Domi-
nus lesus in gloria est Dei Patris, Phil. 2. 9.) Secundum:
Ut diligamus alterutbum.) lo his enim duobus quasi
fuiidamentis et radicibus cajtera continentur: credere e-
nim in lesum Christum, est simul in eum sperare, eum
amare, colere, adorare et per omnia obedire: itaC£curo.
slra sanctilas consistit, puta ia studio et conatu placen- Rursum crcdcre in lesum Christura filium Dei, estpariter
di Deo seinper, ubique et in oninibus. Hic enim est aclus D credere in Deum Palrem et in Spiritum sanctum. Pater
696
iibi petitiones cordis tui, Psalm.36.4. imo pelitiones ipsas A supcrior. Hoc est quod Deus laudat et (
praeveniet, iuxta illud: Desiderium pauperum exaudivit Vocaberis volunias mea in ea, Isaise 62.
/)0MmMS, Psalm. 9. 17. Igitur non ipsas modo preces, sed
etiam tacitas cogitationes ac desideria, antequam orando
expromanlur praevenit, et adimplet Dominus in iis qui ve-
re pauperes sunt spiritu. Ita S. Dominicus dictitabat se
nihil a Deo postulasse, quod non accepisset. Idem profes-
sus est S. Thomas Aquinas, S. Scholastica soror S. Bcne-
dicti, S. Catharina Seuensis, et alii.
ET BA , QU.B SONT PLACITA CORAM EO , FACIMUS)
Placila, quia ab eo iussa. Placila ergo sunt prjcccpla Dei,
sicut placitum regis est praeceptum rcgis. Placita tamen
quoque sunt consilia Dei, pula consilia Evangelica. Qui
eoim perfecle Deo placere satagit, hic eius non tantum
iussa et prajcepta, sed et nutus ac consilia amplexalur;
quod uti arduum, ita Deo gratissimum est; unde S. Ber-
nard. serm. i. de dedic. Ecclesise, religiosum, vel mona-
chum vocat perpetuum miraculum. In hoc ergo omnis no
Amor
diipleK,
CoDCiip
sceolia;
Et ami
citis.
iper, ubiqu
purissima; el pcrpetuse charitatis.
Ubi nota. Duplex est amor, concupiscentise scilicet, et
amicitia;, Amor concupiscenti» est, quo studcmus place-
re Deo, ut ab eo gloria aeterna quasi merccde douemur;
qui est actus bonus, sed magis spei, quam charitatis, iuxta
iliud : Inctinavi cor meum ad faciendas iustificationes tuas
in xternum, propler retributionetn, Psal. 118, 112. Amor
amicitiae est, quo pure satagimus placere Deo, eique pla-
cita adimplere non ob spem mercedis, sed ex puro aino-
re; quia scilicet euin amamus, cupimusque ei rem pla-
centein et gratam facere, in qua ipse sibi complaceat se-
que oblectet, ut eius oculos, animum et meutem pasca-
iDus. Hic est actus purse et perfectae charitatis.
HunchabuitChristusaprimoinslanliconceptionissuae,
eumque lota vita continuavit, doncc ultimum incrucespi-
ritum in manus Patris rcsignavit. Ego, inquit, quse ei pla-
cita sunl facio semper , loan. 8. 29. Et: In capite libri
enim est Filii Patcr; ac Pater et Filius includunt vim, imo
actum spirandi Spiritum sanctum, ut alibi dixi. Denique
praceptum dileclionis proximi.includit et prxsupponit
prajceptum dilectionis Dei : propter Deum enim diligen-
dus est proximus. In his autem duobus mandatis univer-
sa lex pendet et Prophetm, Matlh. 22. 40. Minus enim,
ait S. August. lib. 10. Conf. cap. 29. ie, Domine, amat,
qui tecum aliquid amat, quod non propter te amat. 0 a-
mor qui semper ardes, et nunquam extingueris , charitas
Deus meus. accende me. Continentiam iubes ; da quod iu-
bes, et iube quod vis.
SicuT DEDiT UANDATUM NOBis) Vot mandatum to-
ties repelita, sigoificat Christum unice et crebro mandas-
se et commendasse dilectionis mutuae praeceptum, tum
Aposlolis, ut idipsum ubique praedicarent et sa>pe incul-
carent; tuin fidelibus, ut illi plane et plene obedirent,
ET QUI SEBVAT MANDATA GIUS, IN ILLO «ANET, ETVers, 2i.
scriptum est de me , ut facerem voluntatem ^wajw, Deui^^ ipse m eo.) Vox OTane^significat inoram ethabitalionem
Praxis
auge[idi
ei^atiaui
Uei.
meus voiui, et legem tuam in medio cordis mei, Psal, 39
9, Ita Paulus monet Romanos cap. 12. 2. ut sludiose per
quirant, qux sil voliintas Dei bona, beneplacens et perfe-
cta. Et Colos. 1. 9. Postulantes ut impleamini agnilione
voluntatis eius , in omni sapienlia ct intelleclu spirituali,
ut ambuletis digne Deo per omnia placentes.
Unde viri sapientes docent oplimara esse praxim augen-
di Dei gratiam et nierita, si qualibet hora cogiles: Quid
hac hora a me requirit Deus? quid hoc momento vult ine
facere? quid hoc ioslanti magis beneplacilura est illi? il-
ludque agnitum statim exsequare et opere compleas. Sic
famuli regis qualibet hora cogitanl quid placeat regi,quid
ipse velit, omnesque regis nutus observant, et illico quod
item intimam coniuDctiouem et societalem. Manet ergo
Deus in obediente.
Primo, per7?jartf/a<Mmetlegislalionem: lex enimetcon-oeusroa-
sequenter legislator, manet in subdito, qui ei obedit; si-netino-
cut doctrina doctoris manet in discipulo, qui eam audit''^?^".'*
et haurit, iuxla illud: Verbum Dei manet in nobis , c. 2. pnciter,
14. ac vicissim subditusinanet in lege et legislatore per di- I.
sciplinam et obedientiara, qua ei inhaeret et obedit.
Secundo, per amorem: qui enim mandata Pei cuslo-
dit, Deum diligit, ac ab eo diligitur. Unde manetin Deo,
sicut amans per affectum et arnorem manet in amato. A-
nima enim magis est ubi amat quam ubi animat; vicissim
manet in Deo, sicut amatum obiective manet in amante.
Eodein modo Deus manet in eo, scilicet et tamquam amans
II.
innuit perficiunt, ut non tam ire quam volare videantur
quanto magis nos Domini Dei nostri nutus observare de- et tamquam res amata : Qui enira adhxret Domino, unus
beraus, illique in omnibus obsequi? Dei, inquam, qui est spiritus est, 1. Cor. 6. i7. Vide S. Bern. ser. 71. in Cant.
augusta illa et summa maiestas, summa aequitas, summa Terlio,diligens et obediens rnanet inDeo perclientelam,
sanctitas, surama sapientia, suinma bonitas, summa po- vicissira Deus inanct in diligente per patrociuium, dire-
tentia : Dei, qui est summus uoster et omniura dominus, iJ ctionem et regimen, quasi eius tutor et cust03,iuxta illud
legislator, iudex et viudex: Dei, qui nos creavit, conser- Psal. 90. 1. Qui habitat in adiutorio Altissimi , in prote
111;
Tat, redemit, sanctificat, singulisque niomenlis innume-
ris beueficiis cumulat. Hoc esl quod ait S. Greg. lib. 6.
Mor. cap. 12. vel 14. In eunctis qux agimus vim supernx
voluntalis inquiramus. Araraon Abbas apud S. Ephrem
tom. 2. in cap. paraenet. cap. 10. et seq. Voluntalem Dei,
ait, tamquam vere regnum cxlorum, ac coronam vilxper-
fectx desidera quovis tempore perficere, credens toto cor-
de illud omnem humanam prudentiam ulilitate superare,
et in quaeumque re primum probes oportet, an Dei sit vo-
luntas isla. loannes Abbas raoriens gaudebat, aliosque
idem docebat, dicens: Nunquam meam feci volunlatem ,
uli refert Cassian. lib. 5. de lustit. renunc. 28, Nosler B.
Aloysius Gonzaga dictitabat se laete mori, nec ullius rei,
ac praeserlim nimiae austeritatis, haberescrupulum, quod
nihil fecisaet nisi ex voluutate Dei , cuius interpres erat
ctione Dei cxli commorabitur . Unde Syrus vertit, Quiser-
vat prxceptum eius, per ipsum servatur. Hoc est quod ait
Zachar, cap. 2. 8. Qui tetigerit vos, tangit pupillam oculi
mei. Parum fuit dicere, ine tangit; sed eam parlem no-
minavit quae est in horaine charissima, eademque ad sea-
sum mollissima. Et Deus ad Abraham: Noli, ait, iimere;
ego proteetor tuus, et merces tua magna nimis. Hinc orat.
Psaltes: Eslo mihi in proleclorem et in domum refugii.
Psal. 30, 3. Uude eleganter Beda: Sit, inquit, tibi domus
Deus, et esto domus Dei: mane in Deo, el maneat in ie
Deus. Manet in te Deus, ut te contineat: manes in Deo,
ne cadas. Serva mandata eius, tene charitatem, noli te di-
vellere a fide illius, ui glorieris in prxsentia ipsius, et se-
curus manebis in eo , modo per fidem , iunc per speciem.
Manebit et ipse perennis in te, iuxta quod ei Psalmista it-
Corainentaria in I. Epi
cantal: In xlemutn exullabunl, et habilabis in eis, Psal.
5. 12. et S. Chrys. in c. 8. ad Roin. explicans illud, ¥.14.
Quicutnque spirilu Dei aguntur, ii sunt fitii Dei : Ad com-
parandam, oit, filiorum hxreditatcm non salis est divino
aemel imbui spirilu , nisi eius ^ducatu perpetuo regamur.
cum naitehrus sit animx noslrx, aurirja et duclor. agens
7105 in prxlium conlra spiritualcs nequitias in cxleslibus.
IV. Qiiarlo, monet Deus in amantc, quasi iocalum in loco.
Anima cnim sancla est llironus, templum et caelum Dei,
uli docct Paulus 1. Corinlli. 3. 17. et haiasc. 6G. 1. et2.
Y. Deniqiie Deus manet in iusto substanlialiter, quia suam
essentiam ct substanliam iuslo communicat: facit cnim
eumconsorlemdivinajnalura), 2.Pctri 1.4.Vid(; ibi dicta.
Et iN HOC [per lioc) gciMfS, q. d. Hoc indicio cogno-
soiinus, QUOJtlAlli (quod) HAKBT Ifc NOBIS , nimirum DB
SPIBITU ((Jraco et Syrus, cx spirituj Quem dbdit nobis.)
Probat scrvanles mandata, ideoqui; diligeales Deum ma-
nere in Deo, nc Deum in ipsis, q. d. Ex Spiritii souclo
«iusquc charilalc qua; facit nos allerutrum dilijjere, esele-
terisquc eius virtulibiis et douis quasi ex cfTeclibus, co-
gnoscimus quod ipse Spiritus sanctus, oc consequenter
Patcr et Filius inoncant et habitciU iu uobis, iuxta illud:
Charitas Dei diffusa csl in cordibus noslris per Spiritum
sanclum qui dalus est nobis, Roman. 5. 5. Unde sequitur
nos vicissim mancrc in Deo. Dcus eniin charitas est , et
gui manet in charilate in Dco manet. et Dcus in eo, cap.
4. 16. ila S. Au(;uBt. Reda, QBcumen. et alii. hla con-
nexio, ait S. Aujjust. salis apcrtcque declarat fraternam
dikclionem non solum ex Deo, sed cliam Deum esse, quam
videmus tanta auclorilatc pr.rdicari. Cum erqo de dite-
elione diligimus fralrem , de Deo diligitnus fralrem.
Nota, To scimus, non fidc divino, quain hairelici specia-
lem vocant, quasi fidcles ccrto credere debeant se habere
fidein el gratiam Dei, non etiam certitudine physica et
absoluta, ut vull Catharinus, sed eerlitudine morali et
folam S. loannis. Cap. IV. 697
p^ conieclurali, qualis ex signis et coniecluris, pula cx fuga
peccatorum, studio virtulum, pracsertim humililalis, mor-
tilirationis, charilalis, coutemptus mundi, elc. haberi so-
let : et quo inaiui a quis in sc ha;c signa experitur, co ma-
iorem habet certitudinem , quod sit in gralia Dei. Unde
quo raagis creseit in virliiiibus. eo certior fil de sua gra-
tia et salute, adeoquc Andrcas Vega lib. 9. in Conc. Trid.
cap. ultimo ct pcnult. docet Sanctos posse habere lau-
tam certitudineiii quai excludat omne dubium, et metuin
contrarii, ut moraliler non dubilent dc sua gratia : quo-
modo certo credimus Coustantinopolim esse ex commuoi
omniuin asserlione, cslo eam non viderimus; aut polius
sicut sacerdos rile ordlnalus cerlo scit se essc sacerdolcm,
et baptizatus scit se esse baplizatum, vcl qiiia id a viris
fidc dignis atidivit, vel quia adultus sc baptizari vidit, qua
ratione dicebat S. Antonius: Ego Deum tneum amo, non
timeo. Hoc paucorum est et exiinic Sanclorum, qui diu et
ferventcr Deo servivcrunt ; qui tamen si spectent suam io-
finnitatem, formidare possunt ue forte fallantur in hac
i( sua credulilale, eslo actu non forniident. Ca;leri el formi-
dare possiinl, et actu formidant. lla S. Hieronym. in c. 6.
Micha;x: Nulla hora, ail,dornfire,nullo tempore securiesie
debemus. sed semper expectare diem iudicii. S. Greg. I. 6.
Epist. 22. od Grejjoriain Auguslae cubiculariam: Secura.
oit, de tuis peccatis fieri non debes, el quousque veniat ul-
timus vitx tux dies. semper suspccta, semper trepida mr-
tuere culpas debcs. S. Bernardus sermoue 3. de .\dvenlii:
Cutn et meam el proximi conscienliam debenm servare ,
neutra tnilii satis nota est : utraque abi/ssus e<t itnpcrscru-
tabilis . utraque tnihi nox est. Vidc Conc. Trident. scss.
6. cap. 16. Communiter ergo Sanctorum certitudo et fi-
diicia inista est cum metu et forinidine de opposito, iuila
illud Pauli: Cum mcfu et tremore vestram salutem opera-
mini, Philip. 2. 12. Voluit id Dcus, ut hic metus uobis essrt
frxDumadhumililatcm.etstimuIusadacrimoDiamvirtutis.
Ceriiiado
craiix m
»:ini:iis
Dooaullis
quaoU.
G A P U T Q U A R T U iM.
SYNOPSIS CAPITIS.
FergH iiiculcare veratn Christi fidem, et charilatem tam Dei quam proximi. Primo, a r. 1. usque ad v. 7. doet
discernendos esse spirilus, an siul veritatis, ati erroris, hoc siijno, quod spirilus qui confUelur /esutn Christinii
VI carne vetiisse, ex Deo sil; qui vero solvil Cliristum, sit ex tnundo el diabolo. Secutido, a v. 7. ad 15. niu/ds
commetidal charitatem, eo quod Deus sil charitas, et excharitate Fdiutn suumper incarnalionem nobis dedent,
etc. Terlio, a v. 15. usque ad fincm ires prncipuos chariiatis [nictus et efftctus recenset. Primus, est quod ha-
bens charitatem inDeo maneat, el Deus in eo. Secundus, quod charitas dalura sit fiduciam in die iudicii. Ter-
tius, quod charitas foras mittat titnorcm.
1. ^^iiAnissiui, nolite omni spirilui crcderc, scd probalc spiritiis si cx Deo sint; quoniam muili p?eudopro-
fl .phcla! cxieruiit in mundum. 2. In hoc cognoscilur spiritus Dei ; oninis spiritus qui conGlelur lesum Chri-
^-4stum in carne venissc, ex Dco est: 3. Et omiiis spiritus qui solvit lesum, ex Deo non esl ; cl hic est an-
tichrislus, dc quo uudislis quoniam venit, et nunc iam in mundo e>t. 4. Vos cx Deo cstis filioli.et vicislis cum.
quoniam maior cst qui in vobiscst, quam qui in mundo. 5. Ipsi de mundo sunt : idco de nuindo loqtiuntur, ct
mundus cos audit. C. Nos cx Deo sumus. Qui iiovit Dcum, audit nos : qui non est ex Dco, non audit nos : in hoc
cognoscinuis spirilum vcritatis, ct spiritura crroris. 7. Charissimi, diligamus nos inviccm : quia charitas ex Dco
cst. Et omnis qui diligit, cx Deo natus cst. ct cognoscit Doum. 8. Qui non diligit, non novit Dcum : quoniam Deus
charitas cst. 9. In hoc apparuit charitus Dci iii nohis, quoniam Filium suum unigcnitum misit Dcus in mundum.
ut vivamus pcr cum. 10. In hoc cst clioritas: noii quasi nos dilexerimus Deum , sed qiioniam ipso prior dilexit
nos, et misit Filium suum propitialioiicm pro peccatis nostris. 11. Charissimi.si sic Deus dilcxil nos, et nos de-
Lemus altcrulrum diligcrc. 12. Dcum ncmovidit unquam. Si diligamus invicem, Deus in nobis manct.et chari-
tas cius in iiobis perfocla c^l. 13. In hoc cognoscimus quoniam in co manemus, ct ipse in nobis : quoniam de spi-
ritu suo dcdit nobis. 14. Et nos vidimiis, et tostificamur , quoniam Pator misil Filium suum Salvatorcm mundi.
Ib. Quisquis confcssus fucrit quoniam lesus cst Filius Dci, Dcus in co inanct.ct ipsc in Dco. IG. Et nos cognovi-
mus, ct credidimus charilati, quam liabct Dcus in nobis. Deus charilas cst : et qtii manct in rharitnlo, in Dco ma-
net, ct Deus in eo. 17. In hoc perfocta cst charitas Dci nobisrum.ut fiduciam habcamus in dic iudioii : quia sicut
illc est, ct nos sumus in iioc mundo. IS. Timor non cst in ciiarilale: scd pcrfocta charitas foras millit timorem :
quoniam limor pa>nam habet; qui aulom timct, non cst porfoctud in charilato. 19. Nos ergo diligamus Dcum.
quoniara Deus prior diloxit iios. 20. Si quis dixcrit quoniam diligo Doum, et fratrem suum odcrit . mondai cst.
Qui cnim iioii diligit fratrcm suum qucm vidot, Doum , quom nun videt , quomoJo polest diligcrc? 21. £t hoo
mandalum hnbemus a Dco: ut qui diligit Doum, diligat cl fratrcin suuro.
VoL. X. 88
G98
Commenlaria in I. Epislolam S. loannis. Cap. IV.
I^HABissiMi , KOLITE OMM SPiRiTLi CREDERE. ) Spiri- ^ stianus futt. El S. Aug. lib. 2. contra Crescent. cap. 35
\Jlum vocat suggeslioneni, inspiratiouein, inipulsum,
doctrinam, suasioneni; aut polius ipsuin suggcrentem,
inspirantem, Impellcnlem, docentem , suadentcm , pula
ipsum doctorem, aut magistruin, q. d. Noiite credcre o-
Diui illi quod a quolibet doctore, vel suasore vobis sugge-
ritur aut suadelur. Doctores enim varii , imo contrarii ,
\ario ct contrario spiiitu aguntur. Boni, sapientes et or-
lliodoxi agunlur spirilu bono Dei ; mali et errantes, uti
hajrclici, agunlur spiritu iiialo diaboli. Illi ergo aguntur
spiritu verilatis, lii vaiiilatis, erroris et mendacii, adeo-
que spiritus boniis vel malus per doclorum ora loquitur,
ait Dionys. Sic Abbas Serenus apud Cassianum Collat. 7.
cap. 32. tcstatur se audisse daemonein confitentem, quod
per Arrium et Eunomium impias ha?reses coudidisset. Sic
diabolus per os serpcnlis loquens teutavit et scduxit E-
vam, Genes. 3. v. 1. Respicitad nautas qui nou crediint
omni spiritui, id est, vento, nec ei obsecundant; quia, si
id faccrent, aberrarent a destinato portu, et sape ageren-
Ecclesiam , ait , periifse dicile , et vos unde nati fuerilis
ostendite. Et Vincentius Liriu. conlra haeres. Si vilauda
est novitas , retinenda est antiquitas : si profana est novi-
tas, sacrata est velustas. Acule autem Priioas. ia Apocal.
cap. 2. lam , inquit , probati sunt spiritus ab Ecclesia .
guid vis lu probare quod iam improbatum est ?
Moral. docet hic S. loannes qiiemlibel fidelera non de-Mcr3l.de
bere credere omnibus internis suis motibus, impulsibus, e»;"»!"»:
inspirationibus, dcsideriis, rationibus in speciem bonis ,|^y^'
sedsolerterexaminandainesseeius originemet auclorero,
ut si is bonus et amicus sit, acceptelur, si malus et ho-
stis, refutetur,omnique vi ei resistatur.Sic melancholicus
scntit motus et iinpulsus tristitiae , acediae , pusillauimi-
tatis, suspicionum ; ne eis credat, quia si originem exa-
minet, inveniet ea oriri a spiritu malo melancboliae, qui
falsus est et fallax , iuxta illud S. Eucberii ad Valerian.
Si vis esse verax , suspicax non eris : non enim suspica-
mur nisi quod nesciinus. Cholericus agitur sestibus , irse.
tur in svrtes, scopulos, certumque cxitium. Porro doclo- Dvindictae , indignalionis , putatque se agi zelo iustitiie ;
res vocat spiritus; tiira quia scienlia et doctrina est spi-
ritus ct spiritalis: tum quia doclorum occultis ralionibus
et impulsibus, quasi spirilibus, agunlur hi ad bonuin et
■verum, illi ad malum et falsum. Unde iubet examinari et
indagari quo spirilu agantur, antcquam eis fidem adhi-
beaiTius. Hoc est quod prajnionuit Paulus i. Timoth. 4.
V. 1. Spirittts, inquit, manifeste dicit, quia in novissimis
iemporibus discedent quidam a fide, attendentes spiritibus
erroris et docirinis dxmoniorum, in hypocrisi loquentium
mendacium, elc. Et Ephes. 4. 14. Vt iam non simus par-
vuli. et circumferamur omni vento doctrinx.
Alludit ad illud sui Evangelii c. 3. 8. Spiritus ubi vult
■•ipiral, et vocem eius audis, sed nescis unde veniat, aut quo
vadat: sic est omnis qui natus est ex spiritu. Cuius loci
sensus est, q. d. Sicut spiritus, id est, ventus, quocum-
que eum trahit volunlas , id est, appelitus naturalis, ibi
spirat, et tamen eum eiusque determioatura locum nou
sed sedata menle et ratione originem perquirat, ac inve-
niet ea oriri a spiritu malo bilis et cholerae. Ita cum Sa-
maritaui non recipcreot Christum , ideoque lacobus et
loannes dicefent : Domine , vis dicimus ul ignis descen-
dat de Ccelo et consumat illos? Respondit: Nescitis cuius
spirilus estis; putalis enim vos spiritu Dei agi, et agiroi-
ni spiritii liumano impalientiae, q. d. Vultis imilari zelum
Eiiae, ut habent Graeca et Syrus ; pula spiritum vindicts,
quo Elias quinquagenarios igne caelesti consumpsit : at
uescitis hunc spiritum non esse Evangeliciim, etpraeser-
tiin non esse meae personae : meus enim spiritus est mau-
suetudinis, tolcrantiae , beneficentiae. !Sam filius hominis
non venit animas perdere , sed salvare, Lucae 9. 56. Sic
multi putaut se agi spiritu Dei, puta spiritu veritatis, so-
brietatis, castilatis, charilatis, etc. qui si penitius since-
re et sine dissimulatione, coram Deo funduro cordis exa-
ininent, invcnient se agi contrario spiritu diaboli , puta
cognoscis nec pervides, sed tantum eius effeclum et slri- pvanitatis, gulae, libidinis, concupiscentiae, elc. Quocirca
dorein percipis: ita multo raagis regeneralionem hanc
spiritalem ex aqua et spiritu, o Nicodeme, eiusque fiuem
et terniioum, nec sensu nec ratione nalurali percipere va-
les, sed tnotuin ex revelatione et atllatu Spiritus sancti,
eliamsi symbola externa aquae et ablulionis in Baptismo
videas: ita S. Chrysostom. Cyrillus, Theophyl. Eulhym.
lansen. ibidem. Ludil enim Christus analogice in voce
spiritus, et prius per spiritum intelligit ventura : posterius
Spiritiim sanctutn, cuius typus et symbolum est ventus.
Sed probate (sicut aurum probatur Lydio lapide ; Sy-
rus, discernile) spiritls si EX Deo SUNT.) Quia, ut ait
Ambrosiastcr in cap. 5. Ep. 1. ad Thessaloo. solent spi-
rilus immundi fallaciter quasi per imilalionem dicere bo-
na, et inter hxc superinducere prava, ut per hxc qux bo-
na sunt, accepta ferantur et mala, ut quia unius spirilus
dicta puianlur , non disccrnantur ab invicem, sed pcr id
quod licitum est commendetur illicitum auctoritate nomi-
nis, non ralione virtutis.
in illis animi aestibus, passionibus et tumultibus suspen-
dendum estiudicium,donec iis sedatis mensconquiescens
possit discernere , videre et iudicare quid a quo spiritu
sit, quid bonum sit, quid malura ; et ad hoc raaxime in-
vocandus est Spiritus sanctus , ut det nobis donura dis-
crelionis spirituum , cuius regulas praeticas tradit Ri-
chard. Victor. pag. 2. cap. 33. in Cant. Gerson. lib. de
Probat. spirit. Turrecreroata praefat. in revelationes S.
Birgittae, noster S. Ignatius in lib. Exercit. spirit. Adria-
nus ab Adriano lib. de inspirat. Bernardinus Rossigno-
lus lib. 3. de discipl. Christ. perfect. cap. 10. etseq. Vi-
de et S. Bern. ser. 57. et 74. in Cant. et ser. de septena
spiritibus , ubi sex spiritus distinguit, scilicet divinum ,
angelicura, diaboli, humanum, carnis et raundi. Porro ,
quantum et quanti momenti sit hoc discretionis donum ,
multis senlentiis, ratiooibus et esemplis docet Abbas Mo-
ses apud Cassian. collat. 2. ubi inter alia ait cap. 4. Tam
beati Antonii , quam universorum sententia definitum est
Porro Lydius lapis , quo probandi sunt spiritus et do- l) discretionem esse, qux fxo gradu intrepidum monachum
ctrina;,est,non spiritus privatus cuiusque ut voluit Svenc
feldius : hic enim a diabolo esse agique potest, et saepe
est ac agitur, ut cum unus alteri est contrarius ( inde e-
nim prognatce sunt tot sectae inter se dissectae, quot ca-
pita Cerbero Poetaj a[finxerunt)sed doctrina Apostolorum
et Ecclesiae: hoec enim est cerla, etcommunis fidcliura 0«
mnium. Talis enim illa est, quara quasi suo aevo maxirae
accommodam et necessariam suggerit S. loannes, diceus:
Omnis spiritus qui confiletur lesum Christum in carne ve-
nisse, ex Deo est, elc. Perperam ergo haeretici ex hoc lo-
co conlendunt hsereses suas esse examinandas et pro-
bandas. lam enim illce ab Ecclesia examinatae et damna-
tae sunt,ut privato cuilibet eas probare non sit opus, imo
nec liceat. Ila S. Hier. ad Pammach. Cur post quadrin-
gentos annos , ait, docere niteris, quod ante nescivimus ?
usque ad kanc enim dicm sine ista doctrina mundus Chri-
perducat ad Deum, prxdictasque virtutes iugiter conser-
vet illxsas , cum qua ad consummationis excelsa fastigia
tninori possit fatigatione conscendi.el sine qua multi etiam
propensius laborantes perfectionis nequiverint culmen at-
tingere ; omnium namque virtutum generatrix , custos ,
moderatrixque discretio est.
In hoc cognoscitcb (legit Interpres 7tDaiaxETai, iam le-vers.s.
gunt, 7iv'j(7z£Tj,id est cognoscite; alii, ^ivoir/ou-v, id est co-
gnoscimus; Syrus, cognitum est) spibitus Dbi.) q. d. Haec
est tessera verae Gdei, doctrinae et veritatis, quara docet
et suggerit spiritus Dei, nimirura : Omnis spiritus qui con-
fitetur lesum Christum in carne venisse, ex Deo est. Haee
ergo aevo S. loanuis erat quasi tesseraet symbolum verae
et Christianae Cdei, nimirum credere et proGteri Christi fi-
lii Dei incarnationem, caeteramque in carne ceconoraiam;
quia huic articulo quasi novo et paradoxo tunc adversa-
Comraentaria in I. Epistolam S. loannis. Cap.IV. 699
bantar oranes hiorclki et hirescs. Aluenini^ negabant^ c^t CWu5;unu5au/e;nnon<ft^^
j-. .!,-„. » »<.o« nmi- nem, sed assutnijtionehumanitalis inDcui/i. Vnusomnino
Clirisli divinilalem, doccbantque euin meruiu esse homi-
nem, ut Cherintus, Ebion, MenaDder, Carpocralcs, et po-
stea Ccrdon, Marcion, Valcutinus, Paulus Samosatenus,
Theodotus,Montauu3,Arriu9,ulividcrcestapudlrcna;um,
Epiphan. et S. August. lib. dc hseres. Alii ncgabautChn-
8ti humanilatem, eainque non vcram sed phaDtaslicam
fuisse asserebaut, ut Siinou Magus.Manicha-us.Eulyches,
Dioscorus, Apollinaris.Fctrusljnapheus cura Theopaschi-
tis, sive fatrupassianis, qui divinitalcm ia Christo passam
et crucilixam asscrcbant.
Addit S. Augustinus oinnes hareses rcpugnare Christo
incarnato, quiaChristi docirinaj, Ecclesiae, iacramcntjs,
Pontihci, et ordiui hierarchico a Cbristo inslituto repu-
gnant. Siu Pelagius negans gratiam Chrisli, licet ore con-
titerelur Christi lucarnationcm, reipsa lanien eam evcrte-
bat; quia incaruatio Christi non ad aliud iacta est, quam
ad coiifcrcndara nobis gratiam. Idem dicas de Luthero,
Calvino, et cxteris sectariis, qua de causa S. loanncs o
non confasione substanlix, sed unitate personie. Aam sicut
anima rationatis et caro unus est homo, ita Deus et homo
unus est Chrislus. L'bi nola , to sicut significare unionem
et unilatem, non eamdem, sed similem : nam anima ra-
tionalis et caro faciunt unum compositum csscntiale, pu-
ta uuum bomiaem; dcilas vero et humanitas iuncla in
Chnsto faciunt unum composilum , non cssenliale , sed
substantiale.sire hypostalicum.Ncc enim deilas informal
humanilatem, gicut Qnima informat corpus , sed iutegra
et immisla consislens, humanilalem sibi copulat in eadem
hyposlasi Verbi. Quare proprie Christiim solvitNcstorius.
docens in Christo duas essc personas, sicut sunt diiae na-
tura;, ac proinde in Christo hominem esse diversum et di-
stinctum a Deo.Christus ergo Deus in humanilate est qua-
si raargarila in concha, ex materia virginea et rore Spiri-
tus sancli conceplus et concrelus, candidissimus per vilas
'nnocenliam, lucidissimus per sapienliae lumen, rolundus
mnes hscrcsiarchas vocat Antichristos ; quia oinnes Chn- g per omnis perfcctioois possessionem: habens pond
sii dociriuaict EcclcsiiC adversautur, ac proindcspiritum
non Christi, scd Auticbristi ct diaboli habeul. Uoc scusu
sub uuo arliculo iucarnationis Chrisli cxleros oinues lidei
articulos, tolamquu Calholicam docirinam cumpleclilur
S. luaancs, q. d. Uiiinis qui reclam Chrisli ijdem coniplc-
ctitur, ex Ueo est.
Tcrtio, alii sic exponunt, q. d. Chnnis qui confitetur
Chrislum in carne vcoisse, cx Deo est, scilicet quateuus
idipsum quod verum csl confiletur: oinuis enim verilas ex
Dco cst ; idem tamen quatenus huic veritati falsus erro-
rcs ct hxrescs adiniscet, ex diabolo est.
Mystice, OEcumen. Confessionem , ait, hanc adventus
Christi in carne, non (ingua, sed operibus (ieri inlelligit.
Multi enim non solum hacrelici, sed et nialiCatholici Cbri-
etum verbis conlitentur, scd facUs ncgant, q. d. Qui Chri-
slum confilclur tam rcctc vivcndu,quam recte dc eo scn-
tiendo, hic ex Deoest: ita Didymuset IScda. Quid iuval.
slantiae, levoreni militatis, prclium beatitudinis. Ita no-
ster Salmeron tom. 7. tracl. 11.
Nota. Syrus et Graeca sic legunt: Omnis spirilus qui non
confitetur Christum in carne venisse , ex Deo non esl. Sic
quoque legit S. Cyprian. lib. 2. conlra ludaos c. 7. vel 8.
Tertull, lib. de Carne Chrisli cap. 21. qui lamen pro non
confiletur, Icgiint qui negat. Veruin passim Lalini caeleri
legunt: Omnis qui solvit Christum, ex Dco non est. Itn Lc-
git S. Leo Epist. 10. cap. 5. Prospcr. lib. 1 . de Vocat.tient.
cap.23. Cassianus lib.o.de Incarnat. cap.lO. qnin ot Ter-
tull. lib. contra Psychicos cap. 1. Ircnius lib. 3. cap. 18.
el S. Aug. hic , qui tamen priorem quoque lectionein af-
fcrt et e.tponit. Porro in Gra;cis pro ouc)oyst, id cst, confi-
tetur , olim leclum fuisse ajalju, id cst, solvit , liquet cx
Didymo hic, et S. Cyrillo dc Fido nd Reginas, otque ex eo
quod scribit Socrates lib. 7. cnp. 32. agens de Nestorio ,
, , . qui negabat Christum esse Dcum , et IJ. Virgincm cssc
«it S. Cyprianus , verbis virtutem astruere . si factis ven- ^ Ueiparam: Ignorabat. inquit, in vctustis exemplaribusCa-
tatemdestruimus? Et S. Aug. Christum, loquil, confitea- ^ (holicx hannis esse scriptum, omnem spiiitum qui lcsum
tnini in camc venisse et verbis vera divendo. et faclis bene
vivendo. /V«w si confiteumini verbis, et faclis negetis, fides
talium malorum prope est fides dxmonioruin. Ex diciis li-
quct Transilvanos .\rriauos nupcr in di^putat. Albaiia,
pcrpcram ct direclc conlra nientcin S. luan. hxc sic cxpli-
casse: Christus dicitur venisse non in carnera,id cst, as-
siimpsisse cariicm, scd in carne, id cst, cssc caro, hoc est,
«886 homo. Perperam, ioquain: naiii llcbra:is idera est vc-
nire in carne cl in carncm. Ncc veaire in carne est, essc
cornem : aliud enim est csse, aliud venirc. Nec eniin ve-
nit aliquo, nisi divcrsus ab illo, quiqiie prius extitit vel
teinporc, vcl natura : qiioinodo animo dicitur venire ia
cariiem, quando erabryo animatur: prius cuim natura est
pssc auimam, quam cam cnrni sc unire, cuiii eaqiie facc-
re coiiipositiim, putn homincm: csto eodem instanti tem-
poris ha!c finiit; animn eaiiii creando infunditur carui, et
infiindcudo crealur. Verum Chrislus non est anima, scd
scriptum, omnem spintum qut
solvtt a Deo non esse. Hanc enim sententiam ex vetustis
exemplaribus abstulerunl illi, qui divinitatcm a dispensa-
tione hominis scparare voluerunt.
Ulraque lertioeodem recidit.tinaque ciplicat aliani,«ci-
licet quod solvere Christuin idein sit quod, ncgare Chri-
stiim veiiisse in carne.
Ailcgor. solut Christura qiii corpus Christi , puta Ec-
closiam , scindit per scliisma. Solvere , ait S. Aug. faclis
intelligilur: lltc venit colHgcre, tu venis solvcre. Quomodo
non negas Chrislum venisse in carne, qui disruiiipis Eccte-
siain. quam illc congregavit ?
Tropol. solvit lcsum, qui eius unionem, puta gratiam,
ab aiiima fideli pcipeccatum vel scandatiim tollit. Ila UE-
ciimco. Dcbemus ciiiiii, iit B. Pnuhis inquit, ubique mor'
tificalionein Ifsu circuniferre, ut cl vita h>u in corp'jre no-
stro manifi'st(lur. Qui igitur opcrantem habet lesum , et
viundo mortuus est, neque ainptius mundo, sed Christo vi-
persnna Vcrbi integra ct subsistcns : ha;c enim vcnit in Dvil. Christumque non in Chrisli tantum canie, sed in sua
rnrucin, cum eam assumpsit factus homo. Sic se exina
nivit fonnam senn accipiens. non forinam Dei amiltcns.
l-orma ten'i ucccssit, non forma Deidiscessil, hoc est con-
fileri Christum in carne veni^.se. ait S. Aug. sorm. 31. do
verbis Apost. cnp. .\. Idipsum palct ex outithesi quam
sulnlit S. Inanncs, dicrns :
Vei.. :,. Et OMSIS SPIRITIS Qtl SOLVIT IbSUM , BX DeO !»05
«ST ) q. d. Icsm esl quid colligntum ct roiiipositiiin ex
dcilnlc ct hiimniiilnte, pcr vinculum cl lif^iimt-n unionis
liyposlatic.T; qui crgn lioc composituin soh it.ncgnns (!hri-
slum essc Deiim. iit .Vrnaiii, vrl rssc homiiirm, iit Ebio-
nitaj; hic non csl cx DfO, scd cx dinbolo. Hic cniin nogat
l.liristum liliiiin Dri c c.tIo iii cnnicm vciiissc, nilqtic ciim
vel osse Dciim, mI homineiii diiiDiaxnl. Iloc esl qiiod .\-
tliauas. in Syinbolo propoiiU dc Christo crcdcndiim , di-
cen»: Qui Ucet Dons sil el homo, non duo lamen, scd unus
quoqite circnmfert, is est ex Deo. UiTC ULcum. Hnc est,
quod ait sponsa Cant. 1. 13. 1'asciculiis viijrrh.v dilectus
tneus mihi, inlcr ubcra mea comiiwrabilur.
Et nic KST AnTiciiaiSTUS ) Tum appeilative, quia con-
trariiis Christo; tiin) potius proprie, quia pmcursor An-
tichristi. Uiide (iriPrn linl>cnt, el hic cst .Antichristi: Syrus,
hic cst ab ipso pseudochristo : S. Cyprian. I. 2. coiitralud.
cap. 7. vcl 8. Qui aiitem neyat in came venisse. de Deo
non e.»Y , srd di" Anticliristi spirilu. Sic loanncs Ilnptista
Torntiir Elias .Matlh. 17. 12 non in pcrsona, sed in ofli-
cio ct spirilu: qiiin.siriil lonnnrs Rnptista praicucurrit pri-
niiim ('hrlsti ndvriitnm, iln Llia>i praicurrct scciinduni.
Vidc dictn cnp 2. 18. et 21. Qnis. ait, est mendax nisi it
qui negal qnoniam Ir^us est Christus. Uic cst Antichristus.
qui nrgnt Vatrem et tilium.
QiOMiAli VBniT.) Epx<'<"i iim,vtnil, ia prxsenti.non
700
Commentaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. IV.
iii pryterito, hoc est, certo veniet. Syrus, quem avdistis J^qn\ eos magnifacit, quam mundus, qui eos contemnit.
vcnliirum.
Et ncsc iam I» MfNDO EST.) Non in persona, sed in
spiritu, puta in sais prKcursoribus. Hoc est quod ait Pau-
lus: Mfjilerium iam operatur iniquitatis, 2.Tliessal. 2. 7.
Ita Lutticrus viam stravit .Maliomcti, et consequcnter An-
tichristo.cum proeter alia docuitTurcae uon esse resisten-
dum,id(iue probabat hoc sophismate: Flagello Dei non est
resislendum , quia hoc idem est quod Deo flagelianti resi-
stere: alqui Turca esl flagellum Dci; ergo. Eodem argu-
mento probasset latronibus, furibus et prajdonibus non
esse resisteudum , quia hi omnes sunt flagcllum Dei ; sed
hoc flagellum a iudicibus est flagellandum, quia a Deo est
non positive,sed permissive. Et quid hoc alind erat, quam
ChristianosomnossubiicereTurcae,etcfliccreTurcas? Qiio-
circa Soljmauus Turcarum Imper. cum aliquando qutesi-
visset a Icgato CKsaris , qtiem annum ageret Lutherus ?
Legato respondcnte quod 48. ageret, dolere se dixit,quod
Tertio, S. Arabros. homil. 1. de Eliswo in fioe tora. 1.
extendit ad hostes et exercitus hostiles: Sxpe, inquit, me
dixisse tnemini, quod hostium tumuUus bellicosos timere
minime dcbeamus, nec quamlibet copiosam hostium mul-
titudincm forrnidare; quoniam sicul ait Apostolus : Maior
est qui in nobis est, quam qui in mundo, hoc est, potentior
est ad protegendos famulos suos Chrislus, quam diabolus
ad instifjandos inimicos. Quamvis enim idem diabolus col-
lifjal sibi (urbas, e( crudeli etis arme( insania, tamen faci-
le destruuntur , quia melioribus poputum suum Salvator
circumdai fiuxiliis. Ait enim Propheia ; Immi(te( anqelurn
Dominus in circuiiu timendum eum, et eripiet eos. Quod
si anfjelus Domini timentes eum de periculis eripit, non
potesi (imere barbarum qui timuerit Sfdvatorem , nee po-
iest metuere hostis impelum, qui Christi prsecepta servave-
rit. Causam subdit, arma Christi. Priccepta enim Christi,
arma sun( Christianis , et divinus timor (errorem a nobis
obimminenlcinscnectutemnouinposterum tanlun),quan- expellit hostilcm. Arma autem hxc noslra sunt, quibusnos
tum anlea semper conatus suos posset adiuvare. De quo u Salvator inslruxit, oratio , misericordia atque ieiunium
Solyraani de sc iudicio gloriatur Luthcrus lib. Symposiac.
ac Turcicum Ca3sarem omnem sibi bencvolentiam detulis-
se iaclitat. Sic S. Hilarius Coostantinum Arrianum Im-
per. vocavit Antichristum, cuius ignea verba recensui 1.
Petri 3. li.
Vos Ex Deo estis , FiLiOLi , ET (id cst, idcirco) vici-
STis EUM. ) q. d. Quia vos, o Christiani, estis a Deo, qui
est prima et ajterna veritas , idcirco vicistis eum, scilicet
spiritum Antichristi, pula spirituraerrorisethceresis.Hinc
Graeca et Syrus Icguut ajrov;, id est, eos, scilicet pseudo-
prophetas el spiritus erroris, q. d. Gratulor vobis, o Chri-
stiani, eo quod vicistis haereticos iam subnascentes, puta
Ebionem, Simonem, Menandrum, qui solvunt Christum,
eoriimque tentationes constanter repudiastis ; quin et do-
ctiores ex vobis disputando , caeteri Christiane vivendo ,
eosdem confutarunt. S. Cypr. lib. de Simpl. Praelat. legit
vizxt;, id est, vincite illos , ut sit vox adhortantis ad pu-
Jeiunium enim melius qufim murus (ue(ur, misericordia
facilius liberat tjuam rapina, oratio tongius vulnerut qufim
sagitta. Sagiita enim non nisi proxime conspecium percu-
(i( adversarium, oratio aulem edam longius posiium vul-
nertd inimicum. Deinde id confirmat exemplo Elisaei, qui
cinctus a Syris vidit caslra angelorura. Uude Giezi famu-
lo suo paventi dixit: ISoli (imere ; plures enim nobiscum
sunt quam cum illis. 0 fides sancd Prophetx! non timet
adversarios quos prospicit ; quoniftm scit fingelos secum es-
se quos credit. Non meiuit terrenas insidias, quia cxlestia
adesse sibi novii auxilia.
Quarto, S. Prosper. libr. 1. de Vocat. Gcntium c. 24.
extendit ad quotidianas fidcliura tentatioues, ut contra
Pelagium ostendat ad eas vincendas opus esse gratia Dei :
Vicioria erfjo sanctorum , inquit , est opus Dei habilantis
in sancds.
Quinto, S. Gregorius lib. 4. Ep. 39. extendit ad inso-
giiain et victoriam ; iam legunt -ivnv.v/.oixz, id est , vicisiis (^ lentias Praelatorum et Principum. Scribens enim Sabinia-
lilos; ut sit vox gratulantis , et ob victoriara quasi trium- no Diacono, iubet ut resistal loanni Patriarchae Constao-
phantis. Hoc est quod ait cap. 5. 4. Omne quod naium es(
ex Deo , virtcit mundum ; et hsec est vicioria qux vincil
mundum , fides nostra.
Maiorest QlONUM MAIOR EST QUt IN VOBIS EST, QUAM QUI IN
quiinno-MUNDo.) Dat causam victoriae, scilicet Chrislum, eiusque
bis est spiritum veritatis, qui regit fidcles, quique maior est dia-
iD^mun-"'^'*''*' eiiisque spiritu erroris, qui doiuinatur in mundo,
(io. puta iii hoininibus inundanis, haereticis et impiis, qiii non
nisi caduca boua aiuant, speraut et praedicant, uti sequi-
tur. Uicit hoc, tum ut commeQdet fidelibus humilitatem,
ne suis viribus, sed graliae Dei victoriam humililer acce-
ptam fcraut. Esto humilis, ait S. August. po;'ia Dominum
tuum, esto iumentum sessoris tui. Vide dicta Apocal. 6. 2.
Tum ut eos aniraet ad nduciam et constantiara iu tentalio-
iiibus,cogitando semagnum habereducemetprotectorem.
Alludit ad illudEvangel.sui cap.lG 33. In mundo pres-
suram habebitis, sed confidile, ego vici mundum. Loquitur ,.
propriede tentationeconlrafidem.quam alTerunt haeretici. l'
I. Idein tamen a pari vel simili extendas ad quamvisaliain
tentationera. Unde priino, S.Cyprian. E,vhort. ad marlyr.
exlendit ad Martyres , horlando eos ad spcm et constan-
tiam. Nec plus, inquit, ad deiiciendum potest terrenft po-
ientia.qufimad erigendum (u(ela divina. Et lib. 1. Epist.
9. ait, Timendas non esse iniurias et pcenas perscculionum,
quia maior est Dominus ad prolegendum , quam diabolus
(id impufjnanflum. Probat dicens : Maior est qui in vobis
est, qufim qui in mundo. Quin et ipse loann. Apocal. 12.
y. 11. Ipsi, inquit, viccrunl eumpropter sanguinem Atjni,
et propter verbum lestimonii sui, et non dilexerunt animas
iUfis usque ad morleni. Et Ecclesia in hymno Martyr. Tu
vincis in Marhjribus.
II. Secundo, CKcumcn. extendit ad fidcliura et sanctorum
coQtemptum , quod scilicet contemnaulur a mundanis ct
inipiis: his euim solatiuin est, quod uiaior sit Ghristus,
III.
IV.
V.
tinopolitano, qui se nuncupabat Episcopum fficumeuicum
sive universalem , fretus potentia Imper. Constant. Setl
nos, inquil, rectam viam tenebimus, nihil in hfic causa a-
liud nisi omnipotentem Dominum meiuentes. Unde tua di-
lectio in nullo trepitlet. Omnia qux in hoc sseculo videt al-
ia esse contra veri(a(em , pro veritate despiciai ; in omni-
potenlis Dci gratia atque B. Peiri Apostoli adiuiorio con-
fidai. Vocem veriiatis recolat , dicentis: Maior est qui in
cxlis est , quam qui in mundo, et in hac causa quidquid
agendum est, cum summa auctoritfUe agat. Maius est re-
gnum (et reges irapios) fastidire, qufim accipere, ail Ta-
citus. Maius esl regibus imperare, quam regnare, aiebat
Carolus Martcllus respuens regnuin Franciae sibi oblatuin.
Sexto, alii extendunt ad quodvis opus arduum, ut qiiis- VI.
que fidelis se ad illud excitet et exacuat sibi, dicendo ; Ma-
ior es( qui in me es( quam qui in mundo; et cum S. Pau-
lo : Omnia possum in eo qui me conforifU, Philip. 4. 13.
et cuin S. Cypriano lib. 2. Ep. 2. Nihil appe(ere de sxcu-fumis
lo poles(, qui sxculo maior ci^;additque eum maiorem e/maiorest
fortiorem viribus fieri, ut in omnem adversarii grassantis"^'"''^^'
exercitum iinperioso iure dominetur , etc. Quidquid sub
cxloesi.tamquam leve, fallax, inane. ctamore nos(ro in-
dignum despiciamus. Idem tract. de Orat. Domin. Qui re-
nuntiavit sxculo. ait, maior est honoribus eius eiregno. et
ideo qui sc Deo et Chrislo dedicat, non terrena, sed cxle-
stia regna desitlerat; et cum S. Hilario in Psal. 130. Hu-
miles corde, sed animo exvelsi simus; portamus enim in
capile robur, vires et omuipoteutiam Christi. Vidi in Bel-
gio Chiliarcham qui minantibus ei ha>reticis, respondit:
Neminem vestrum timeo, quia coronam Ilispanieam porto
in capite. Idein dicat fidelis : In capite coronam porto,
non hispanicam, sed divinam; idcirco nullum hominum,
vel dKinonuin, imo tolas inferni vires nou metuo, sed am-
bio, oinnesquc ad duellum provoco, uti omnes Arrianos,
Coramentaria in 1 Epislolam S. loannis. Cap. IV.
701
totumqueorberaproTOcavitet prostravilS. Allinnas. Nam ^ Charissimi, DiLiGAMfS »09 isticeh. ) Ha;c rccte co-ve.-s.7.
si Deus pro nobii, fjuis contra nos/' UomaQ. 8. VerDcum hsDrent prscedenlibus. Dedit enim tesseram et signutn
quonla fecit S. PomIus, S. Antonius, Simeon Styiites, S. quo di.^jnoscatur spirilus veritalis a spirilu erroris, pula
Franciscus, S. Vincentius, omncsquc virgines, tieroes et quo secernantur Apostoli ab liaereticis, scilicet quod A-
marlyres'.' Eadem pcreumdem nos possumus.^m triuni' postoli doeeant amare divina, hacretici mundana et car-
phat.id cst, triuraphare facit nos in Chrislo, 2. Corinth. nalia. Nunc particulatim et quasi in individuo idipsum de-
2. li. Id promisit ipse per Isaiam cap. 58. 14. dicens: monstrat, q. d. Spiritus erroris est spiritus cupiditatis,
Sustollam te super altitudincs terrx , ut iu caelo quasi a- scd spiritus verilalis est spiritus charitatis; pula errones
quila habitans, despicias quidquid cst iu mundo, lob. 39. et haerctici doccnt diligcre honores, opcs, venerem , et
547. Vidit lioc per umbram ct secutus est Seneca, sed non venlrem proprium: at Apostoli docenl diligere Deum et
proximuni. Qunre, charissimi, utsequamur spiritum ve-
ritatis, non crroris, spiritum Apostolorum, non haereti-
corum, dilifjamus nos invicem. Kationem subdit:
Qiu CHAniTAS Ex Deo est. ) q. d. Spirilus veritatis
cst sj)iritus charitatis, ut diiigamus invicem; quia sicut
vcrilas, ita et charitas cst ex Deo , imo Deus uti ..st ipsa
prima et a;tcrna veritas, ita magis el potius cst ipsa sura-
ma et increata charilas. Undc conscquentL-r sequitur, quod
osseculus. Sic enim scribit Ep. oi. Qu.rrendum est quid
sit f/uod non fial deterius in dies. Qutd hoc esl? animus ;
sed hic rectus , l)onus et vififjnus. Quid aliud voces hoc,
quam Deum in humfino corpore hospitetn ? Ferunt Olym-
pum montcm adco esse excclsum, ut supra nubcs, nullia
Bgiletur venlis, nullis turbiuibus.Talis csl animns celsus,
supra tcrrcna omnia crcctus, in calo liabilans, qui nullis
mortalium Inudibus, nullis minis ct terroribus a recto di-
moveri sc sinit.
Ipsi de uumdo sunt
BT MUNDLS Eos AiDiT. ) q. d. Hfcrctici non sunt ex Deo,
scd ex mundo; quiaamantopes, honores, voluptates mun-
di , dc iisque luquuntur ct prxdicant. Unde mundani, qui
non nisi mundana snpiunt, libcnter cos audiunt. Similcs
cnim habent labra lactucas, ut vulgatum habet prover-
bium: ita Ctcum. llxreticus esl , ait S. August. libr. de
Ltilit. crcdcndi cap. 1. Qui alicuius temporalis commodi,
et maxime fjlorix, principcitusquc sui causa, falsas ac no'
vas opiniones vel {/ignit, vel.srquilur. Tertull. lib. de 1'ra:-
scrip. Omncs hxrelici, inquil, tument, omnes scicnliain
poUiccntur. S. Hicron. in Abdiam: Quis hxrelicorum in
superbiam non extoUitur? Ilursum S. August. lib. de Pa-
storibus: Lna, ait, mater superbia omnes hxreses fjenuit,
iicut una mtiter noslra Catholica omnes Chrislittnos fide-
let toto orbe divisos. Idem lib. 4. in lulian. cap. 9. hxre-
licos confert cimicibus. qui dum vivunt mordent. morlui
autcm fdtent. Tropol. hanc sentcnliam recle adaptes ho-
minibus mundanis, qui non nisi mundana, id cst delra- P
ctoria , spurca, iusulsa, ridicula, fatua et vana luquun
omnis qui diligit (amore non naturali, sed supcrnaturali,
IDEO DE MCNDO LOQUUSTUR , l> puta chaHtate) ex Deo natus est, quia rcnalus ex fide et
charitate, quae ex Deo cst, factus est filius Dei ; chariiaa
enim cst habitus supernaturalis tribuctis animae facilita-
tem diligcndi Deum et proximum. Porro exDco natus cst,
ea fjeneratione , velpolius rcfjeneratione, qux polestatis cst,
non nalurx. Adoptio enim potestatis cst, fjeneratio proprie-
tatis, ait S. Ambros. lib. 4. de Fide cap. 4. IH cognoscat
Deum, non solura speculalive, sed et practicc, quin Deuin
quem coguoscit csse summum bonum, summe amat. I\ur-
sum amor (acit ut homo plenius cognoscat ct quasi gijstu
spirituali senliat et sapiat Deum : qui sensus et sapor ia
tantum crcscit, in quantum crescil amor, pracscrtim quia
Deus amanti seipsuin manifcstat, et clarius revelat per
internas illustrationes, inspirationes, consolationes cl gu-
stus, iuxta illud promissuni Christi : Qui diligil mc, dili-
getur a Patre mco, cl cfjo diligam eum, et manifestabo ci
meipsum . loann. 14. 21. et Apocal. 2. 17. Vicenti dabo
nianna absconditum, etc.
Nota. Charitas ex Deoest, Primo, quia charilns e?scn«charii.is
lialis increata promanat naturalitcr cx ipsa cssentin divi- e» Kc»
tur.ideoquea suissimilibusmundanis libentcr audiuntur. na,sicutcalorabigne:imocharitasestipsacsscntiadivina. "',?'""°'
Nos EX Deo sumus: qui NOViT Delm, AUDIT Nos ; Secundo, quia charilas notionalis est Spirilus 93^-1^^'
QVi >ox EST EX Deo, nom audit nos. ) luxta illud Chri- ctus; hic enini quasi amor notionalis proccdit ex Palre et f.
sli : Qui vos audit, me audit; qui vos .ipernit, me spernil,
Lucto 10. 10. i\os, scilicet fidclcs omnes bnptismo regc-
nerati cl charilulc pracditi : ita S. .Vugusl. Ctcura. et Ly-
rnn. Secuudo ,nos, scilicet praedeslinali, ait Dionys. Ter-
tio ct genuinc, nos, scilicet .Vposloli. Uxrcsiarchiscniin,
quos iam disil cssc cx mundu ct de mundo loqui, id cst,
mundanas ct carnalcs ciipiditatcs doccre, ait ClEcumen.
oppouit Apustolos, qui cx Dco iinli et cxlcsti doclrina im-
buli, ab coquc missi, doccnt ainbiro spiritiialia, caclcstia
et divina. Undc qui novil practicu Dcum, id cst, Deum a-
mol, hic ttudil nos, pula iiic loanncm, ineiquc similes .\-
puslolos, el viros Apostolicos; qui vcro non amat Dcum,
idcoquc yionestex Deo, sed ex njundo, hic non audit uos.
Undcsubdil: Inhoc cognoscimus spirilum veritalis, cl spi
quasi amor noiionalis pr
Filio pcractum amoris, qiio se invicem inlinito amoredi
ligunt. Ita hunc locum intclligit Hugo et .Magister sent.
in 1. dist. 31. Quare minus recte Orig. hoin. 1. iu Cant.
cl Hugo per charilalem accipiunt Filiuiu,qui est ex Deo,
quia a Dco geuitus. Filius cuim a Patre proccdit, non ut
oraor ct charilas (hoc enim cst propriiim Spiritus sancli),
scd ut vcrbiim mcntis ac notioiialis verilas.
Tertio, charitas crcaln cst e\ Deo, qiiin cst donumsum-
mum et nobilissimum Dci, iuxta illud Ilomau. o. 5. Cha-
ritas Dei di/fusa c,</ in cordibus noslri.<, clc. non quosi cha-
ritas qua diligimiis Deuni sit ipsc Dcus, sive Spiritus san-
ctus, uli voluil .Magislcr in 1. dist. 3". hic cuim cst ex-
ploralua error, scd qiiod Dcus qui cst chnritas increata,
charitalein creatam qiin cuin diligamus inspirct ct in no-
III.
ritum erroris, in hoc sciliccl, quud qui audit nos , hubcl D bis acccndat, sicul lumen illiiminnns producit lunicn il-
spiritum vcritalis : qui nonaiidit nos, spiritum hftbcterro-
ris, ait S. Augiist. Kiirsiim in hoc , quod ha.'rctici qui o-
guutur spirilii crroris, doccanl inundana: Apostoli vcro
ct Apostolici Doctorcs cx Deo nnli doceant divina, q. d.
Dixi, probatespiritnsutrum cx Deosiut; iam do mudum
probandi, scilicct hoc signo dignoscelis vcros Aposlolos a
falsis ct hojrcticis, qiiod veri aincnt ct doccant vcrn ctdi-
vina, falsi nineiit cl docuant falsn ct carnalia. I\'os crgo
ex Dco sumus: quia, ut oit fl-xumcn. a mundanis concu-
pisccnliis fibhorremus, ct dc futura vitasolliciti conlemni-
tnus omnia caduca cl mortalia buna. Alludit od illud Chri-
8li in Evong. cnp. 10. v. 10. Ovcs, utc. voccm mcam au
diunt ; ct cnp. 0. v. 40. Omnis tjui audivil a Patrc, ct di-
dicit , venit ad mc; et cap. 8. \7. Qui cx Deo cst. vcrba
Vei andit: proplerca vos non audilis, quia ex Dco non c-
stis. Vcrc S. Hieron. ad Ucliod. Absquc nodtia crealoris
sui homo pccus cst.
luminntum, oit S. Augiist. 12. Confess. l.i. Et hoc pro-
pric hic iiitendit S. lonnnos, qiio tacilc simiil siguilicat
iioc doniim non cssc uoslrnruin virium, scd assiduo prc-
cc postiilandum n Deo, ait S. .Vugiisliu. dc (Jratia el lib.
arbit. c. 18. ubi et addit: Quid uliud cst charitas, qunnt
bona voluntas? Kursiim sigailicnt charitatcm, qiia; idcni
cst quod grntin, nut individua gratiac comcs, csse virtu-
tcin innximc divinam.quae nos faciat consorlcsdivinac nn-
lura;, 2. Pclri 1.1. ideoquc qunsi deos, quio Dcus chari-
tas C8t, ail Philo Carpothiiis in cap. 4. Cantie.
Quarlo, clioritas cst cx Dco, quin Dcus prior nos dile-
xit, 1. loann. 4. 19. ct amando nos nd rcdamandum ac-
ccudit, pra?scrliin cum suo visccrn, puta Filiuin suum u-
nigenitum cx immcnso ninore nobis pcr incarnationcin
fratrom dcdit, iuxta illud: Sic Dcus dilcxil mundum, ut
tiiium suuin unigcmtuin durcl, ioaa. 3. v. 19. Hanc ra-
tiouem dal hic v. 9.
702
Commentaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. IV.
Quinfo, charitas ei Deo est, quia Dei lege sancita est, ^ tic. infert charilatem in nobis perseverare debere, ferri-
ct crcbro uniceque coramcndala. Tolus enim Decalogus
non est aliud, quam lex charilatis Dei ct proiimi, iuxta
illud : Oimie mandatum in hoc verbo instauralur : Diliges
proximum luum sicut teipsum ; plenitudo ergo legis esldi-
leclio, Rom. 13. 9.
Hioc seqiiitur quod Deus in se sit charitas formalis, in
nobis autein causalis, idque omni genere causse, pula ma-
teriaiis, quia ipse est obiectum charitatis nostraj: forma-
lis, quia ipse eiusdem est exemplar: efficientis, quia ipse
eam in uobis producit: Cnalis, quia ipse est finis nosler
et amoris noslri.
Denique amor naluralis est a natura, carnalis a car-
ne,mundanus a mundo, supernaturalis vero, pula chari-
tas non nisi a Deo. Vide S. Chrysost. hom. 1. in Ep. ad
Coloss. et Cassian. coll. 16. cap. 2.
Qm Non DiLiGiT, NON NOViT Deum.) Versu praeced.
dixit S. loannes : Omnis qui diligil, ex Deo nalus est, et
cognoscit Deum; nunc idipsum probat a contrario, quod
qui 710)1 diligit, non novit Deum , cuius ralioncm subdit:
Quoniatn Deus charitas est, q. d. Qui non diligil Deum
et proximum, esto speciilative noscat Deum, practice la-
men, id est, experimenlaliler et sapide non novit Deum;
sicut raellis saporem et dulcedinem nemo novit per expe-
rienliam et saporem, uisi qui illud guslat et sapil: sicut
enim sapor sapiendo, ita amor amando practice cogno-
scitur, guslatur et sapitur. Lnde Syrus haec invertit hoc
modo : Quoniam Deus charilas est, et quisquis non diligit
Deum, non cognoscit Deum. Quocirca licet, utadverlit Di-
dymus el Caielan. potuissct S. loannes pari niodo dicere:
Qui noa scit, non novit Deura , quia Deus scientia est:
qui non sapit, non novit Deum, quia Deus sapienlia est:
qul nou potest, non novit Deum, quia Deus potentia est:
qui non est paliens, non novit Dcum , quia Deus patien-
tiaest: qui uoii est humilis, non novit Clirislurn, quia
Christus humilitas est,etc. Maluit tamen dicere: Quinon
diligit, non novit Deum, quoniam Deus charilas est; tum
quc in res spiritales, eo quod Deus sit spiritus iugiter per*
severans et immortaiis. Tertio, Gagneius infert nos cer-
tos esse quod Deus supra modum nos diligat, eo quod sit
ipsissima charitas. Quarto, hinc Patres inferunl charita-
lem caeteras omnes virtutes imperare et complecti: illas
enim imperat et compleclitur Deus. Unde S. Cyrillus ia
cap, 13. S. loannisait, Charitatemomnivirtuteconstare.
Quin et S. Paulus 1. Corinth. 13. 1. Charitas, ait, pa-
tiens est, benigna esl, etc. Vide ibi dicla,et S. Greg. 1. 10.
Moral. cap. 7. et 8. alias 4.
1n boc apparuit CHARITAS.) Hicdeclaratcur dixerit, ven. 9.
Deus charilas est, quia scilicet Deus immensam suam ia
nos charilatem declaravit, mittendo Christum iu caroem
pro salutc nostra, ut hac ratione nos ad se redamandum
invitaret, simulque legem et modum redamandi, quasi ia
viva idea et exemplari prcescriberel, uli in sequentibus ex-
plicat S. loannes. ^am qui proprio lulio suo non pcpercit,
..sed pro nobis omnibus tradidit illum, quomodo non etiam
^cum illo omnia nobis donavil? ait Paulus Rom. 8.
Alludit ad illud Evangelii cap. .3. 19. Sic Deus dilexit
mundum, ut Filium suum unigenilum daret, ut omnis qui
credit in ipsurn non pereat,sed habeat vilam lelernnm . Ecce
ait S. August. Vt diligamus Deum hortalionem hdbemus:
quomodo possemus illum diligere, nisi prior ille diligerel?
Si pigri eramus ad amandum, non simus pigri ad reda-
mandum. Prior amavit, sed iniquilatem solvit: iniquosa-
niavil,sed non ad iniquilatem congregavit: xgrolns amavit,
sed sanandos visilavit- Deus ergo dileclio est , in hoc ma-
nifestata est dilectio Dei in nobis. Palhetice docteque S. ;i„fea S.
Paulinus agens de S. Magdalena Epist. 4. ad Severum* pauiini
Ergo, inquit, illum amemus, quem amare debitum est. ll-i^°^^-
lum osculemur , quem osculari caslilas est. Itti copulc-
mur, cui nupsisse virginilas est. Illi subiiciamur , sub quo
iacere super mundum stare est. Propler illum deiiciamur.
cui cadere resurreclio est. Illi commoriamur , in quo vita
est: in quo et mortui vivimus: qui vicissim nobis hoc esse
quia agit de charilate, non de scienlia, sapientia, poten-Q dignetur, quidquid ilti fuerimus servuli sui. etc
tia, etc. tum quia plenus charilale Dei et Christi non nisi
eam spiral, iu eaque deliciatur : nam, ut ait S. Bernard.
serm. 83. in Cautic. inler sponsum et spousam, puta in-
ter amantes, nulla alia connexio queerenda praeteramare
et amari , quia sponsus iste non niodo amans, sed et amor
est. Hoc est quod ait lerem. cap. 31. 3. Charitate perpe'
tua dilexi te, ideo attraxi le miserans tui. Quocirca S. loan-
nes charitatemhicopponitcupidilati,omniqueamorimun-
di, et cuivis illecebrae mundanae, tum denique quia chari-
tas uti omnium dotum et virtutura, ita et omnium Dei at-
tributorura est princeps et regina.
QcoNiAM Deus chahitas est.) Tum formalis, et in-
creata, eaque vel essentialis vel notionalis, tum causalis
et creata , idque per omnia genera causarum , uti paulo
ante dixi. In Deo enira Deique essentia ob summara per-
feclionem et simplicilatem nulla sunt accideutia ; sed quae
jn nobis sunt accidentia, in Deo sunt idem cum essenlia,
uli sapieutia, bonitas,amor, potentia sunt ipsa essentia di-
vina.sicut contra Gilbertum definivit Concil. Rhemens. Vi-
de S. Bernard. serm. 80. in Cant. Porro Deus est chari-
tas tum in abstracto, tum in concreto ; quia est tum sum-
ma dilectio, tum summe diligens , ideoque vicissim a no-
bis summe diligendus et redamandus, q. d. Deusestcha-
ritas, quia summe nos dilexit: nam huius suae charitfitis
pvidentissimum dedit indicium, cum pro nobis salvandis
dedit misitque Filium suum unigenitura. Hoc propne in-
tendit S. loannes: ita enirn se explicat v. seq. Hinc pri-
mo, S. Augiist. et Beda docent eum qui proximum non di-
ligit, contra Deum peocare, quia Deus charitas est. Ex ad-
verso S. Augusl. lib. 8. deTrinit. cap. 7. Qui proximum,
ait, diligit , consequms est ut ipsam prxcipue dikclionem
diligat; Deus autem dilectio esl: consequens est ergo ut
prxcipue Dcum diligat.
Rursum S. Chrysost. serm. de fide , spe et charitate,
docet nil cumcharilatepnsseconiparan.cumipsasilDeus,
qui est iucoraparabilis. Secundo, Origen. Proleg. vQCan-
In hoc, scilicet Chrislo, ait Didymus. Planius alii , «nvers. 10.
hoc, id est, in hac re, puta in Dei dilectione, qua, ut se-
quitur, prior dilexit nos, ideoque Filium suum raisit ia
carnem, est, et clarissime cernilur, eius erga nos CHa-
RiTAS.) Id est, charilatis, magnitudo et immensitas. S.
loannes dilectus Christi, charitatis Dei praeconio non sa-
tiatur, sed iugiter illam, ceu vinum quo plenus erat, eru-
ctat. Hic ergo eamdem ponderat et exaggerat ex eo, quod
Deus nulla dilectione, nullo ofTicio vel obsequio noslro pro-
vocatus, imo rnultis iniuriis et sccleribus noslris ofTensus,
prior dilexit nos, dum nos peccalores suos ioimicos et ho-
stes , ipsiira fugientes et aversantes insecutus charitate
prKvertit, ut ad se reductos salvaret. Nam adhocnosdi-
lexit, ul diligamus eum, ait S. August. ideoque misit (i-
lium suum propiliaiionem. qui scilicet esset propitialor,
et victima propilians et placans Dei iram conceplam pro
peccalis noslris; unde S. August. legit lilalorem, idquo
p.exponit sacrificatorem. Prior, ait S. fiernard. serm. 9. ia
•-' Psnl. Qui habilat, Deus dilexit nos, quia ab a?terno, iuxta
illiid: Sicul elegit nos in ipso anle mundi comlilutionem,
ut exsemus sancli et immaculati in conspectu eius in cka-
ritale, Ephes. 1. 4. Denique S. August. hic tract. 9. Di-
lexit, inquit, impios, ul faceret pios : dilexit iniustos, ut
faceret iustos : dilexit xgrolos, ut faceret sanos.
Vide hic quam elevataj sint viae Dei a viis hominum.
Horaines enim, si quis eos conlemnat, vexet, spoliet, imo
rideat et levi iniuria atficiat, illico se eontrahunt, aver-
santur, fugiunt, imo odio prosequuntur atricientem, ac
par pari, imo maiorem vindictam, ei irrogare cogilant. At
Deus ab hominibus contemptus, irrisus,honore spoliatus,
et mille iniuriis afTeclus, dilatat erga eosviscera eharita-
tis, charitate cum eorum odio certat, odio excilalur ad a-
morem , odiiim Dco est flabellum charitalis, iino odium
amore infioito superat, absorbet, obruit et exlinguil, per-
inde ut rogus in^ons gullulam aquae absorbet. Dei ergo
propria est beneficentia et charitas in iaimicos et hostes,
Commentaria io I. Epislolam S. loanni*. Op. IV.
70.3
ul scilicet eos amore el gralia praeveniat, ac ex iniraicis a S loannes? Priino, S. .Xugusl. ingcniosius, quam gerrr.a-
amjcos, fihos et l)£erede« clliciaJ, inio ex maximis pecca- ".--:- -j - ■ »^ :_..:-;u:i;- :_j
toribu» maximos tfficiat sanctos: uli ex Saulo fecil Puu-
liiin, ex lalrouo prajconcui suuin in cruce, ex peccatrite
Wn^duleuain, lioc cst, speculuiu poenilcutiae et sauctitatis.
Idipsum cflcbrat cl adiiiiratur Paulus: l-iddis, inquil,
mino et omni acccplione dignus. quod Christus lesus venil
in hunc mundum pcccatores salvos facere. quorum primus
ego sum; ted ideo viisericordiam consecutus sum, ul in
tne primo ostenderet Chrislus lesus omnem palientiam, ad
mfurmuiiimem eorum qui credituri sunC ilU in vitam xter-
nani, 1. Timoth. 1. 15.
Hanc Dci el Christi in se cbarilatcm imitatus Paulus
ludajos, liccl iurotos suos hosles, omni modo Christo lu-
crifacere satcBit, cl crcsccnlibus corum odiis, crc^ il cl ma
nitis sic adaptat, q. d. Dcus cst invisibilis. ac prolode bou
oculo, scd corde qusrendus cst: avocauduin ergo est cor
a sensibus, ac danduui dilecliuni : bac euiin tenelur Deus,
qui nou cst aliud quain dllcctio. Ubi esl, inquit, iste ocu-
lus? Audi Evangeltum ■ Beati mundo corde, quoniam ip.y^
Deum vidcbunt, ctc. Hi vis vidcre Deum, Deus dilectio est.
Pergit S. .\ugust. Qtialem fucicm habel dilectio ? qiMlein
formain habet? qudUin staturain hnbet ? quales pedes ha-
Ool? quaies tnanus habct ? JSeino potest dicere. Habet la-
inen pedcs, nam ipsi ducunl ud tcclesiam : habel manus,
nam ipsx paupcri porrigunt: habet oculcs, nam inde in-
tcUigilur ille gui eget : Bealus qui intclligit super egenuin
el pauperem. Habet aures de quibus dicU Dominus : Qui
habcl aures audicndi, audiat. i\'on sunt enim membra di-
stincta per loca, sed iiUelkclu totum simul videt. Quiha-
bes chariiatem habita, et inhabituberis : mane, et manebt-
tur in te. Et inferius: Scd et li sscvis aliquando propter cor-
.„...„ rcclioncm dilectionis , propterea de columba demonstrala
tatem nobis quoque iraitandam Lic propooit S. loaQoes. B esi charitas , qux venit super Dominum. Specics illa co-
gis accensus cst in cos amor illlus, adeoque pro iis opla-
vil licri anolliemo, Uoin. 9. 2. Simili modo S. Magdalcna
ul ainorem amori repcndcret, sua omuia, sequc ipsam de
vovit Cbristo. Idem fcccie csetcri Sancti. Hanc Dei chari
lumbx in qua venit Spiritus .^anctus, in quo nobis charilas
infunderetur. Quarc hoc ? 1'cl columba non habel, tamen
roslro et pennis pro nido pugnat, sine amariludine sxvit.
Uoc fucil et pater quando filium castigut. sed ad discipU-
nam castigat, sicut dijci. Amor ergo sxvil, charitas sxvil,
quo modo? sine felle, more columbino, non corvino.
Sccundo, et genuine, haec verba partiin daiit causatn
cur ex antecedenti: Si sic Deus dilexil nos. inlulcril : Et
nos dcbemus allerutrum diligere, non Deura, uti infcren-
dum ^ldubatur, quia scilicelDeum vidcre,et bencfaciendo
diligcre nou possuiiius: hinc \iceDei bcnefaciendo pro&i-
uio qucm vldenuis.lcstamur aiiiorem noslrumergaDeuiii,
quciii vldere, cuique benefacere non valeinus: pariiin in-
vitant ad amorem proximi, coha;renlque cum sequeuti-
bus, q. d. Studiose diligile proximuiu: hanc cnim dile-
ctionein sibi factain reputat Deus, liccl cnim euin non vi-
dcamus, tamen si ptoximum dillgainus, ipse iovisibilis
pro modulo uostro. (Juodenim proximo faclinus, n eril nobisprxscntlssimus.adcoqucsedemetlbronuinsuuiii
i factuin a-stimat, .Mutth. io. 40. idque tuin quia jn aniuia nostra manens coustiluet, iino charltas eius .n
aninia noslra piene e.xpriinetur et perlicielur: ita Cltcu-
nien. Ratio est, quia charitas invisibilis et divina Deo in-
visibili nos coniungit et coufoederat. Adde, quod Deus in
se invisibilis videatur iu proximo visibili : bic euiin Dci
est imago.
Nola. Deum nemo vidit unquam, scilicct per csscntiam,
sive facie ad facieni in hac vita. Unde prol^abiliter doccnt
Doclores, nec .Moscn, uec Paulum, nec aliuin purum ho-
niineni (Christus cniin vidit Dcum, sed ipse erat Dcus bo-
mo) in liac vita vidlsse divinain esscniiaiii , iuxla illud
Exodi 33. Aort videbit me homo. et riect, licet contrariuin
opincntur S. Augusl. et ex eo S. Thomas. Vide dicla 2.
Corinlh. 12. -i.
Uursiim, Deum nemo vidil unquam, sed ncc videre po-
lcst, per vires nalurae, uli volucrunl Anomoei et Eunomia-
ni, quos rcfulnt S. Chrysosl. cl S. Basil. Iib. 1. coulra Eu-
nomiuin, ac postca Begardi el Bcguiiiaj.Beati cnim in c«-
L'nde subdlt :
I Cbarissimi, si sic Dels dilexit nos. et nos debe-
■ US ALTEBLTRLM DILIGEBE.) Si UOn Cst dubllailtis, IICC
couditiortalc.scd asseverantiset causalc.idcm valens quod
quia, q. d. (juio sic Dcus dilexit nos. Siiiiili inodo ait Chri-
stus: Si, id i'sl,quio, cgolavi pedes vestros Dominus el ina-
gisler, etvosdebetisaUeralteriuslavaiepcdes, loaii. 13. 14.
Dlcit lamen loannes potius si quam quia, ad maluspon-
diis ct patlios, quasi admirans et obstupcsccns ad ainor eiii
Dei inlinilnm, ciiius proinde uulla cum nostro possit esse
aeqiialilas scl proporllo. Unde solertcr cx ilio anlcccdcn-
ti, si sic Deus dikxit nos, non iuferl: Ego cl sic nos dc-
bemus Deum diUgcre; hoc enim est imposslblle, ut scili-
cet sic Dciim nmcmus, sicul ipse aranvit nos: ncc eniin
amorem Dei ajqiiore, vel cx niinima parte possumus, sed
infcrl : El nos debemus aUerutrum diUgere,^. d. Cum nou
possimus amori divino par pari reddere, saltcm dillgauius
invicem
Deus sib
proximus est imago Dci, tum quia Deus nullius noslruin
iiidigens sibi substiluit proxiinum, ut iu illuin egenlcin
Qinorein nostrum crgaDcum cxproinamus,amandoetsuc-
currendu illi propter Deuiii. lussit itnquc ct sanxit hunc
pruximi amurcm enlxe Deus, quia hoino homiui est simi-
iior et vicinlor, quani Dcus. Sl ergo Deus adeo dissimilis
ct supcrcminens homiiicm sic dilexit, quauto magis homo
hoiniiiem sibi congcncrcm, ct pcr oinnia similem dlligerc
dcbel? ita Olicuincn. Si Deus, inqiiit, ita nos umavil , qui
nullam cum naturaeius communicationem habcmus, mul-
to mugis etiam nos ainare eos qui cognati nobis sunt, debc-
mus: et cuin cognoscumus bonum quod ex charilate pro-
ficiscilur, td viutuo nobis prxslare.
Adde To nos complecli ctiain proximos, q. d. Si Dcus
omncs naluro; nostrae consortcs, ipse licelcius cxors, suo
amorc dlgnatus, imn lanta charitate complcxus cst, quon-
to niogis docct nus codem cumplccti invlcem , qiii oiiincs .,„. ..,,., ,,„., ^ „
eiusdcm nalurx sumus partiripcs, in eaquc pares? Vere D lo videnl Dcura, scd pcr vircs gratl»: uiide ibi meus eo
S. Aiigust. liic tractot. 7. DiUge, ait, ct quodvisfac: si-
ve taceas, dilectione laceas : sive clames, dilectione clamcs:
sive cmcndcs , dilcctione emendcs : sive parcas , dilcclionc
parcas. Jiadix sit intus dilcclionis; non jyolcst de ista ru-
liice nisi bonum cxistcre. Porro si Chrislus sic dilexit nos,
ut pro nobls aiilmam ponerct, mullo mogis nos dcbcmus
pro proxiinorum saliitc aiiimom puncrc. 1'raxiin unom hu-
iiisce rci qiiolidic obviiiiii o«slgnnl Abbos Paslor in Vilis
Patrum lib. 5. cup. 17. n. 10. i\'onest, inqtiil, nUquid ma-
ius dilcclione, cliuin ul poiuil quis aniinain suam pro pro-
ximo suo. iVai/i si quis uinlirns srrmonem trislcin cerlcl rt
sustineal, ac non recontriUct, vel ctinm si l:csus in rc nli-
qua palicnlcr tulcrit, non relribucns conlrislanti ulque Ix-
denli se, co modo huiusinodi homo animum suum ponit pro
proximo suo.
Yers. ii. Dbum Nciio TiDiT UHQUAU.) Quorsuui hoc iiic ingcrit
rum clcvatur, ct alium quasi acrlpll oculum ordiiiis divi-
ni, pula lumcn gloriae, quo vidcal Dcum. Hac pbrasi er-
go signilicat S. lonnncs Dci maicslalcm adeo csse subli-
incm, adeoquc Iransccndcre non lanliim rcs omues crea-
tas, scd et intcllcclus omniuni tain augclorum, quam ho-
ininum, ul licct ipsc sil lux splcndidissima, taincn ob sui
puritntcm, sublilitatem ct sublimilntem a nulla menlc vcl
oculo rrcnlo vidcri possit. Citat eamdcin scntcntiain S.
loanncs Evangcl. cop. 1. t. 18. scd ibi oppllcat Dei ci>-
gnitioni, hic vcro dilcctioni eiusdcm; ibi euini ait: Deum
ncmo vidiC unpiam, unigcnitus FiUus qui csl in sinu }'<i-
tris. »/)«• rnarravit. q. d. H»c qu.T dixi dc divinllale Vcr-
bi. ct Dci Patris. ndco snbliinia sunl, ul, cum ncmo nior-
Inliiim prtTler Filium, Dcum vidcrit, nemo ellam praetcr
Fillum, ne Moscs quidcm hacc pcrfccle homiuibus enar-
rarc polucril : quocirca ttnigentlus tiUus qui csl in sinu
704
CommentarFa in I. Epistolam S. loannis. Cap. IV.
Palris, id est, qui Palri est iQlimus, couiunctissimus, ho- ^ distendil, anka in fiatrem , deinde in ignotum, postea in
moiisios, utpote ab eo genitus, ac consequenter sopicntiaa adversarium. Et inferius docet uos dcbcre diligerc inimi-
et consiliorum eius omnium est particeps, ipse vcniens m
carnem ca nobis enarravil: ita S. Chrysost. Cyrilius, Aug.
Theophyl. ibidem. Sic Nabuchodonosor Danielem ob in-
terpretalionem soraiiii divini ita compeliat cop. 4. 6. Da-
niel cui nomen Balthassar, secundum nomen Dei mei, qui
habet spiritum deorum sanctorum in semetipso. Hic vcro
eanidem applical dileclioni, q. d. Deus est invisibilis, ac
proinde ab homiue nullum dilectionis oflicium percipcre
potest ; quia Iranscendil omnes homiuum opes, seque ac
oculos et acliones, iuxla illud Daniel. 2. v. 11. Exceptis
diis, quorum non est cum hominibus conversatio. Idem ta-
roen tanti facit dilecliouem, et eos qui diligunt proximos,
ut ex summo cajlorum verlice ad eos se inclinet, el quasi
descendat habiletque et mancat in cordibus eorum. Hoc
est quod ait Paulus : Qui solus habel immortalitalcm , et
lucem habilal inaccessibilem , quem nullus hominum videt,
nec videre potesl, 1. Timoth. 6. 16. Vide ibi dicla.
cos, sicut medieus diligit agrolos et phrcneticos : Sxvii;
inquit, in ie homo; ille sxvit, iu deprecare; ille odit, tu
miserere. Febris animx ipsius te odit, sanus erit et gratias
tibi aget. Quomodo medici diligunt xgrotos ? volunt ut
semper xgrotent? Ad hoc diligunt xgrotos ne xgroti per-
maneant, sed ut ex xgrotis sani fiant; et quanta pterumque
patiuntur a phreneticis ? quales contumelias verborum ?
plentmque et percutiuntur : persequilur ille febrim, igno-
scithomini. Etquiddicam, fratres? Amatinimicum suum,
imo odit inimicum suum : morbum ipsum enim odit, et a-
mat hominem a quo percutilur , odit febrem. A quo enim
percutitur? a morbo, ab xgrotalione, a febre. lilud lollit
quod adversatur, ut rcmaneat illud unde gratulctur.Et. in-
ferius: Unum xgrotum flebam qui te oderal,iam duosplan-
go si et tu odisti. Sed penequitur rem tuam ; ideo iilum
odisti , quia angustias tibi facit in terra : noli pati angu-
stias , migra in cxlum sursum, cor ibi habebis ubi lalitu-
Denique S. Cyrillus lerosol. inilio catechesis 9. censet \Sdo est.ut nullas angustias paliaris inspevilx xternx. Quo
Deum non posse videri oculis corporeis , quia ipse est in-
corporeus, ac proinde ipsum ca?lum quasi velum pra;len-
disse oculis nostris, ne fulgore divinilatis uos excaecarct,
imo occiderct. Hoc falsum est nisi commode exponatur,
scilicet hoc modo, quod Deus licet in se incorporeus ha-
bilans tamen iu caelo empyreo, quod corporeum est, et
corporibus Beatorum se suamque gloriam ostendens, tan-
tam lucem seusibilera ibidem spargat, qua; sui maiesta-
tem quodam modo reprffisentet , ut illa oculos Beatorum
excjecaret, imo eos occideret, nisi divina virlule fulcireu-
tur et conservarentiir. Qua de causa angelus reprsesen-
tans Dei gloriara , Mosi apparens in corpore assumpto,
dorsura ei dunitaxat ostendit, utpote in quo erat lux lem-
peratior : facies enim eius ita radiabat, ut Mosis oculos
excaecasset, iusta illud : Posteriora (id est, dorsum) mea
videbis, faciem autem meam videre non poteris.VidG dicta
Exodi 33. 23. et cap. 34. 6. Hinc apud veteres pervagata
dammodo ferramentum Dei est , quo saneris, ipse inimi-
cus tuus. Dc illo te ctirat, opla ut illc sanciur.
In nOC COGNOSCIMUS , QUO.NIAM IN EO HANEUUS , BT vers. t5.
IPSE liV NOBIS, QUONlAM DE SPIRITU SUO SEDIT NOBIS.)
Dc spiritu, id est, participiura spirilus, puta graliam et
charitatem, qua3 sunt dona Spiritus sancti. Vel de spiri-
iu, id est, spiritum suuin dedit nobis, puta spirilum cba-
ritatis : sic enim Hebraii verba contactus, quale esl dedit,
conslruunt cum praepositione ex, vel de cum ablativo.
Versu prfeced. dixit Deum per charitalem manere ia
nobis, et consequenler nosin Deo; sic enim manet amans
in amante et in amalo : tara enim Deus est amans nostri
quam nos Dei. Hic idipsum inculcat, exaggerat et quasi
ratione confirmat.Ratio est talis: Qui habet spiritum Dei,
hic manet in Deo, et Deus in eo; alqui qui habel ehari-
tatem, habet spiritura Dei : ergo qui habet charitatem, ia
Deo manet, et Deus in eo. Maior palet, quia ubi est spi-
erat opinio, eum qui vidisset Deura, puta angelum Deum n ritus Dei,ibi est ipse Deus; ubi autem est Deus.ibi ipsuna
reprKsenlanlera in corpore assumpto, morilurum, luxta
illudMtinue patrisSamsonis viso aDgdo: Morte moriemur,
quia vidii/ius Dominum, ludic. 13. 22.
Hinc S. Epiph. in VII. Synodo Act. 6. docet Deum se-
cundura se non posse ulla imagine exprimi, quin et Mo-
ses vetans Iuda;is Dei imaginera causam dat : Vocem vcr-
borum eius audistis , et formam penitus non vidistis, etc.
ISon vidislis aliquam similitudinem, ne forte decepli facia-
tis vobis sculptam simililudinem, Deut. 4. 12. et 15.
ChAEITAS EIUS IN NOBIS PERFECTA EST. ) Pcrfectum
est, quod omnibus suis partibus quasi numeris integratur
et completur. Charitatis autem parles et officia sunt duo:
Primum, diligere Deum ; secundum, diligere proximum.
Quare si solum prius habeat charilas, ut scilicet diligat
Deura, imperfecta est; perficitur vero et completur, si ac-
cedat secundum,scilicet si se extendat ad proximum.Rur-
sura charilas qua diligimus Deurn perficitur per charita-
tem proximi, quia proximum non ob aliud quam propler
subiectura, sive locura in quo est, sibi unit, et quasi im-
raensitatc su£e esseuti» iucorporat el absorbet, ut magis
subiectum sive loeus sit in Deo, quam Deus in subiecto
vel loco. Qui ergo in se spiritum Dei experitur, puta cha-
ritatem , hic sentit Dei prsesentiam et muniQcentiam ,
Deum scilicet esse in se, et se in Deo, utpote qui donum
sibi conferat, et imaginem perfectissimam in ge exprimat,
iuxta illud : Qui adhxret Domino, unus spiritus est , 1.
Corinth. 12.
Et KOS VIDIMUS ET TESTIFICAMUn , QUOtHAM PaTER Vcri. 11,
MisiT FiLiuM salvatorem mundi.) Pertineut haec ad v.
9. ubi ait Deum charitatem suam in uos ostendisse rait-
teudo Filium ; hic idipsum probat et confirmat testimonio
suo et Apostolorum: hi enim fueruut testes oculati et au-
riti, qui viderunt, audierunt, et conversati sunt cum Chri-
sto incarnalo, uti dixit initio Epistolae. Christi incarna-
tiouem repetit et inculcat S. loannes, tum quia ilk) aevo
erat nova et paradoxa , ideoque haeretici plures eam nega-
Deum diligiraus; araor ergo proximi propter Deura perQ- Dbant: tum quia ipsa est basis etfundaraentum charitatis,
cit amorem Uei; quia id quod est ratio cur amentur alia,
et ipsum multo magis amatur. Cum ergo propter Deum a-
Diamus proximum, multo raagis amamus ipsum Deura.
Secundo, heec accipi possunt decharitate, non nostra,
sed Dei : hoc enim significat to eius , q. d. Deus licet sit
invisibilis, per charitatem tamen manet in nobis, quin et
charilate perfecta se nos diligere ostendit; dum in nobis
maneas efTicit, conservat et auget in oobis charitatem ,
qua non tantum ipsura , sed et proximura propler ipsura
diligamus.Hune sensum innuit versus sequens ; et S.Aug.
Ama , inquit, eum qui in te ccepit habitare, ut perfectius
inhabitando faciat te perfectum.
Porro, charilas maxime perficitur dilectione inimico-
rum, si scilicet ultra amicos se exlendat ad aemulos, ho-
stes et perseculores. Ignis c/taritatis . ait S. August. hic
tract. 7, prius occupat proxima, et sic se in longinquiora
ut dixit V. 9. Ad charitalem enim omnia hxc pertinent,
adeoque S. loannes non aliud quam eara spirat. Quem e-
nim non accendat ad Deum redamandum amor Dei quo
Filium suura dedit nobis ? Quomodo araor non amelur '?
Quis non diligat lesum? lesus enim est omne bonum no-
strum: lesus enim Hebr.idem est quod Graeceo-uTDp, La-
tine salvator. iuxta illud Osee 13. 4. Erp Dominus Deus
tuus, et salvator non estprxier me. EtPsal. 67. 21. Deus
noster, Deus .wlvos faciendi.
Alludit ad illud Evangelii cap. 3- 17. Non enim misit
Deus filium suum in mundum, ut iudicet mundum, sed ut
salvetur mundus per ipsum. Uode S. Bern. de Amore Dei
cap. 8. Ipse (Christus) ait, est amor noster, quo ad teper-
tinqimus, quo te amplectimur : alioquin, o ineomprehensi-
biiis maiestas, comprehensibilis esse viderisanimx te aman-
ii. Licet enim nullus scnsus cuiuslibel animx vel spiritui
Commentaria in I. Epfsloiom S. loannis. Cap. IV.
703
(c cotnprehendal, (amen (olum le quanlus es comprehendit ^ ad vitam oclernom, dicenles curo Psalle: Quid ertim mihi
amor amands, qui totum (e ainat quanlus es, si lumen eU
todlas, ubi non estparticularilas: si quunlitas, ubi non esl
tanlilas : si est cowprehensibililas, ubi h:i:c omnia non sunt.
; QllSQCIS CCIFESSLS PIEBIT QIOMAJI IeSLS EST Vl-
LIIS UeI, DbUS I?I EO MAnBT, ET IFSE IM DEO ) Coill-
mendal divinilatem Ctirisli, quia eam liinc irnptifjnabaDt
Ebion, Clierinlus, el alii plurcs. Uaec est quasi conclusio
elicito ex v. praeccd. q. d. Cliristus est salvator mundi;
quisquis erfjo iti eum crcdidcrit, ciusque (idem conslanlcr
profcssiis fueril, Dcus in eo manct.et ipse inDeo. Manct,
Jnquam, per verain vivamquc (idem et confessioncm quae
cliarilalciii includil, quaeqiie perdilcclioncm operalur. Sic
Puulus nit Christum per fidem habitarc in cordibus noslris,
Eplics. 13. 17. solet enim Script. fidci tribuerc salulem,
gratiam, amicitiam , etc. non soli , scd lamquam radici,
qiia; lotam charitatis et virtutum arboiem producit, su-
stcnlat ct complcctitur, uti alias sscpe ostendi. Uiide S.
August. Qui confcssus fueril. inquit, non vcrbo. sed faclo.
est in aelo, et a le quid volui super tcrram . Deus cordis
mei. el pars mea Deus in xternum ? Ps. 73. 20.
Dbls cnABiTAS BST.) SjTus, Dcus enim chanlas esl;
dat cnim causam cur diserit : El nos credidimus charitali,
et cur Deus cbaritatcm habeot in nobis, id est, erga iios.
Causa enim est, quod Dcus sit ipsissiraa per essentiam
charitas,ac proindc credenteui, spcranlero et Braanlem se
fallere non possil ; scd cum sit piirus merusque amor, sua
omnia lutuir.quc se ei communicet, et in eum efTundat.
Nota. Dciis est charitas formalis in se, causalis in no-
bis, quia scilicet eam causat et producit in nobis ; io se
autcm est formalis charilas dupiex: prima, essentialis,
quae communis est toti SS.Trinilali; sccuiidn, ootionalis,
qux propria est Spiritui sancto, ut di\i t. 7. et 8. Audi
S. Bcrnard. Ep. 11. Dicitur. ail, rccle: Charitas esl Deus,
et Dei donum. Ilaque charitas dat charilalem, substantiam
accidcnlalem. Hinc infert Basil, serm. de Instit. .Monac.
Quod si, inquit, ut loannes ait, Deus charitas est, sine tlu-
non tingua, sed vila; nam mutli confilenlur vcrbis , sed l> bio necesse est diabolum odium esse ; ut igitur qui chari
fiiclis ncfjanl. Fidclis cnim (idem suani probaie et ostcn-
dcrc dcbct factis et bonis operibus, qux dictal el prxcipit
fidcs ; alioqui fidcs inanis cst, otiosa et niortua, ut ait S.
Idcobusc. 2. 18. Unde S. Hicr. in illud isoiae 2U. 1. .Vu-
rus el antemurale ponetur inea. Murus, inquit, bonorum
opcrum, el anlcmurale fidci: non enim sufjxcil anteinura-
k hnbcrc fidci, nisi ipsa fidcs bonis operibus confirmetur.
ET I«0S COGNOVIIIUS ET CREDIOIIIUS CBABITATI, (JUAH
BABET Deus in nobis.) Hiscc verbis S. luanncs conlir-
mal cl inculcat qiiod dixit duobus vcrsibus proiccdcnli-
bus: tolus cnini est in co ut asscrat et inculcct rhorila-
tein Dei, quom exliibiiit nobis mittcndo et dando Christum,
ob causas qiias dixi v. l-i. Quod ergo dixit v. 1-i. JSosvidi-
musetteslificamur,quoniamPater miiitFilium suum sal-
vatorem mundi; hoc idem hic aliis verbis rcpctit.diccndo:
Elnoscognovimus,etcredidimuscharitatiquamhabc( Deus
in nobis. q.d. Nos vidimus el testilicamurCliristum incar
tatem habet . is Deum habet; sic qui odium habet. is dia-
bolum in se ipso nutrit. Elorat. 1. de Amore: Si Deusest
charilas, ipsa invidia dxmon sit oportet : ut iijitur qui cha-
ritaicm habet. Deum in se mancntem habc( ; .<ic qui invidiam
fove( , dxmonem haud dubie in se ipso nutrit alque alil.
Sic et Naziauz. in 'fctrastichis:
Vinum. inqiiit, tibido, livor, e( dxmonpares:
Hos men(c privan( quos (encn(. His (uprece
Mcdere fusis lacrymis, ieiunio;
Medcla morbis hxc enim cerla es( meis.
Quaeres, cur potius dicatur, Dcus est charitas, qiiam,
Deus est sapicntia, Deus est potentia, Dciis cst iustilia ?
Rcsp. Haee oinnia verc dici possunt; melius tamen dici-
tur , Deus es( chariias; tum quia S. loaiines propric ii,",.t
dc charitate; tum qiiia charitas cst oobilissima dos et
Tirtus quae caeteras omnes transcendit, ac proiode iu Deo
pariter velut in siii origine est qiiid uobilissimum ct prx-
Datiim , qiii esl charitas Dci; quia eiiin per cspcricntiam P stanlissimuin ; nostracnim charitascrcatn a cbaritatcDei
ct conversationem vcre talcm co{;novimus, ac per fidem iu
ciiin crcdidimus. Credidiinus erjjo charitati quam habet
Deus in nubis. id cfit, in nos, er^^a nos; quia crcdidimus
Deuin ex iminensa crga nos charitale dedisse nobis Chri-
stum Salvatorem. L'ude Syrus clarc vertit, E( nos credidi-
mus,et scim us qitam charitalcm habeal Deus crga nos: Deus
enim esl charilas. Et S. Aufj. /;'/ nos cor/novimus et credi-
dimus. quia dilcclioncm habet Deus nobiscum.
Alii sic exponiint, q. d. Sicut vcra et cci ta suiit qiicc dixi
cl diiciii de Christo v. 1-i. sic poriter vera ct ccrla suut
quae doceo de charitatc; vidi Christum o Dco datuiii, ere-
do pariter quod ei inera charilate eum dedcrit.
Nota. S. luanncs it rcditque in orbein ; a Dco cnim sa-
lit od Christuni, a Chrislu ad charitatcro, a charitate ad
dileclionem proximorum, a charitalc et dilcctionc redit ad
Dcum, inde ad Christum, clc. omnia enim haec eo rcfert,
ut diliijamus nltcrutrum,\\\.A\\\\.s. 11. Hic caim est cius
disciirsus; Dcus immcnsa charitotc nos . id cst, omncs
ucreata, vclut rodius a solc clHuit ct diinaiiat. Chariias
ergo est ordinis divini ; esl cnim parlicipalio Dei in suin-
mo ^radu, scilicet noo nalurali, in quo eum parlicipant
omnes rcs nolurales, sed supernaturali, qui omnem par-
ticipatioucm creaturarum longe superal cl transcendii.
Porro , ratio cur Deus per esscntiam sit charilas , est oeu» est
quod ipse per esscntiam sit puruin , ineriim el suiumum chinut,
boniini, cuius natura est esse sui plnne pleneqiie commu- *■
nicativuiii et dilTiisivum , ait S. Dionys. quod propriuin
est chnrilatis: Deus enim cst mare mellis, puta oceanus
bonitatis ct charilalis. Deus est quasi ifjnis semper ar-
deus, oinnia accendens el in se transmiitnns. Etcnim Deus
noster ignis consumens es( , Hebr. 1"2 29. .\iidi S. Bcrn.
ser. 83. in Cant. Lcgi. inquit, quia Dcuscil chantas , el
non quia honor cst. vel dignitas, (egi ; non quia honorem
non vull Dcus, qui ait : Si ego pa(cr. ubi e,</ honor meus?
Verum id pater; sed si sponsum exhibea(, pu(o quia mu-
(abit vocem, c( dice(: Si ego sponsus, ubi est amor meus?
hornincs dilexit, dnudo pro eorum salute Christum niium D Adw c( anle ila (ocutus est : Si cgo Dominus. ubi est (i-
suuin. Erjjo par esl ut eius clioritatcro iiniteniur, oiquc in
amorc respondcarous, ut scilicet eiiis amore aniemus pro-
ximo3,eisquc bencfaciainus, cuin Deo ipsi beaefaccre noa
possimus.
Nota. Sifjnificantius liicil credidimus chariluli , qiiain
credidimus charilalcm, ul habcnt (irxca, ut sitjnilicct nus
non tantum iidc, scd cl opc ac charitate cohairerc chari-
tali Dci, q. d. Nus noii tanlum co(jnovirous et (ide cicdi-
dimus incarnotionis mystoriiim, in quo exiinia Dci in nos
charitag clucet, iroo nimia, ut ail Paiiliis Ephes. 2. i. scd
otiam tntos uos crcdidiinug et commisimiis charilati divi-
ni?, omncm noslram lidcm. spcm ct amorcm iu cnin dc-
tiiimus; omncro noslrum alTcctum in caro transfudimus,
pcr omoia Rccure in ea conquicscimiis, ccrti qiiod illa nc-
inincm suorum fullat ; toti ab ca pendcmus, ut ab ca qua-
quaversuin inoveaiiiur et dirijainur ad oinnc bununi , ct
VoL. .\.
mor meus '^ Exigil ergo Deus iimrri ut Duminus, honorari
u( palcr, ul .<pon.sus amuri. Quid in hu prxstat , quid e-
tninet ? ncmpc amor. Absque hoc ct timor poenam habet, el
honor non habet graliam ; scrvilis est limoi , quamdiu ab
amore non manumittitur. Et qui dc amorc non vruit ho-
nor, non honor, scd adulalio cst. Et quidem soli Deo ho-
nor et gloria. scd horum ncutrum accepiabit Dcus, si mel-
le amoris condita non fiterint.
Erf^o Deus esl chantas , quia charitas est quasi flam-Vis divi-
ma spiritualis omncs iDnommans, ct qiiasi liiinen ubiquc ■" »<"o'i«
rcsplcndcns ct omnia illuminans. Hinc S. Dionys. de Ui-''"*'"*"
vin. iioin. cnp. 1 i. p, 1 . nit, .Amorcm divinum cnc viin mo-
tricem et sursum trahentem in Deum , qui solus est ipsum
pcr se pulrhruin ct bonum. Ilem esse manifc.Ualioncm Dei
per seipsum, ct benignum proces.sum eximix illius utnonis.
el amaloriam tnolioncm, siinplicem, per sc mobilcm , pcr
89
70G
Comnierilaria iii l. Epistolam S. loannis. Cap. IV.
se innalam, prxexisienlem in bono , et cx bono in ea qux K^o qui inancl in cliaritale, inaQcl in Deo, cum sint un>i
sunt exuberantcm,ct rursuni in bonum rcvertcnlem, Hisce
■verbis, ail noslcr Lessius lib. 9. de Divin. utlrib. cap. 2.
et 3. sigDifical D. Dionjs. Priroo, charilatein et amorein
e.x pulcliro el bono tamquain fonle prodire. Hoc enim ipso
quo Deus suam pulchritudinem et cxccllenliam infinitam
intuetur, cxorilur in ipso infinilum amoris incendium, quo
tantum illam amat, f/uanlum amari digna est, id esl, in-
fmilies infinite. Pulchrum enim et bonum cognitum statim
amorem accendit : unde infinilum'pulchrum ct bonum in-
finite cof/nitum , infinitum amorem ciebit ; infinitum , in-
(juam, tum ardore, tum xstimalione, scu, ut Scholaslici
loquuntur , infinitum inlensive el appreliative. Secundo ,
quod propier pulchrutn et bonum extcndal se ct dcscendal
ad creaturas ; nimirum ul illud creaturis communicel, vel
tolum, vel aliquos eius radios et adumbrationes pro cuius-
que captu et meritis. Quod enim summe amamus, eius prx-
stantiam et pulchriludinem cupimus omnibus innolescere,
et eius dulccdinem ab omnibus percipi, ut ab omnibus lau
idcinque Dcus et charilas, De(js m Eo. ) Quasi in tenn-
plo cliarilalis. Deus enini quasi charilas increala maoet
in amanle quasi in charilale sacra, sed creata; manet,
iiiquain, non lantum pcr charitalem, sed et pcrsuam es-
sentiam ac siibsteQtiain novo quodam modo, ut diii 2.
Petri 1. 4.Amaiis ergo in Deo tnanct, tamquam obiectum
cog^iiluin et dilectum a Dco, ut vitain aeternam ei ronfe-
rat: ct Dcus manet in eo , tamqNam obieclum coguiiuin
ct dilectuin, quod ainans diiigit dilectione supernalurali:
aiiior cniiu cst occupatio amantis circa amalum ipsius a*
mati causa. Manel ergo sicut aunulus in annulo rccipro-
ce : charitas cnim est vis unltiva et reciproca, quae amaD-
tem Iransforinat in amatum, et amatuin ia amautem.Au-
di S. Dionys. cap. 4. de divin. nom. Hoc amoris verbum
vim habct faciendi unum, et colliqandi prxstantique mo-
do res inler se miscendi. Et mox : Dimovet etiam de statu
divinus amor. Et rursus: Itaque Paulus ille magnus iam
divino amore caplus , prxditusque eius vi , qux hominem
detur: idem facit amor in Deo. Tertio, quod crcaluras sur- u statu suo dimovil,divino ore: Vivo autem, inquit, iam non
sum rapiat, et ad pulchrum bonumque convcrtat. Hoc ma-
xime locum habet in angcUs et hominibus ; nam cictera di-
vinam bonitatem el pulchritudinem non capiunt, sed in ho-
tnine trahunlur quodam modo in Deum cxtcra; tum quia
omnes naturxgradus sunt in ipso, tum quia cxlera omnia
proplcr ipsum. Quarlo, quod divinus amor sit exlaticus,
quia amanlem cxtra se trahit in amatum :Deum enim sux
celsiludinis quodam modo facit oblivisci, et inclinat ad hu-
mililatem nostram. tolumque in salutis nostrx ncgolio oc-
cupat. Cuius sigmim incarnatio, prxdicatio , tniracula .
passio, mors.Sacramenta, missio Spiritus sancti.assidua et
ndmirabilis Ecclesix gubernatio, cura et directio singulo-
rum. Hominetn similiier cxlra se ponit , efficiens ut de se
suisque commodis non cogilet, sed solum de Deo et bonis
Dei. Unde magnus Dci amator seipsutn abnegat, suis cupi-
dilalibus renunciat , suas utilitales negligit, sui oblivisci-
cgo, vivit vero in tne Christus : ul verus amator et a men-
tis, sicut ipse ait, statu dimolus Deo degil , non suam vi-
iam, sed amantis lamquam valde diUgendam. Mox addit
Dei crga nos amorem simili modo extra se fieri reruin o»
mnium procuratione , suorumque donorum communica-
tlone ct clTiisione , ita tamea ut iDterim a seipso, puta a
Deo. non discedat.
Deniqiie S. Bernard. lib. 5. de consid. cap. H. Deutn Pulcbra
ita dcfinit: Quid est Deus? Voluntas omnipotens, benevO'^''.^'^^'
lentissima virtus, lumen xternum, incommutabiUs ratio, "' "*'
xterna dulcedo , creans tnetitem ad se parlicipandum, vi-
vificans ad sentiendutn, affieiens ad appetendum, dilalans
ad capiendum, iustificans ad promerendum , accedens ad
zelum , foecundans ad fructum, dirigens ad xquitatem,
formans ad benevolentiam , moderans ad sapientiam, ro-
borans ad virtulem, visitans ad consolationetn, iUuminans
iur, et tolus in iis est qux ad Deum periinent. Est enim co- Q ad cognitionem , perpetuans ad immortaUtatem , implens
gilaiione et a/feciu iolus exira se,et translatus in dilectum.
Talis erat S. Ignatius Maritjr.qui diccbat : Epwg sjaio; £r«u-
(,';z'xi : Amor meus crueifixus est. Talis erat S. Paulus A-
posfolus : Mihi, inquil, vivere Christus est, et mori lucrutn.
Huius iUusire cxempUnn est in sole. Sol enim in rebus cor-
poreis esl sumtnum j^uichrtitn et bonum. llnde recie quo-
datn loeo D. Gregorius Naziatizenus : Q.(7Ktp su zot; aiT^n-
rot; r.lio;, wTfj; £v Toi; vo/)Tot; o Q;o;: Sicut in rcbus sensi-
biUbus est sol, ita in inteUigibiUbus Deus. Ex.iole descen-
dit ccdor ad res inferiores, deseendil autem per luceni . el
prius res illuslrantur , quam calorem concipiant ; calore
concepto fiunt spiriiuales, leves, et sursum in cieluni ve-
huntur. Sol est symbolutn Dei, lux sapientix, calor amo-
ris, res terrenx animarum et spirituum. A Deo descendit
nmor per sapientiatn ; prius enitn mens illustratur cogni-
tione pulchriludinis, el botiiiaiis divinx, deinde per cogni-
tiotiem concipil atnoretn ; anior concejjlus efficit animam
spiritualem, cxlesietn, eamque mox sursutn trahit, et Deo
ad felicilatetn, circumdans ad securitatem. Idem S. Ber-
nardus de coena Domiai : Altaris sacramentum, inquit, est
amor atnorum.
Hinc amor facit extasin etexcessum amantis a seipso, Amor fa-
ut illum in amatum transferal, et illi arctissime uniat, u- cii exia-
numque cum illo elTiciat. Sic amor univit Deum homini,*'"-
non solum affeclu et cura , sed etiara effectu et substan-
lia, unione nimirum bypostatica.Uominem Tero unit Deo,
ita iit prorsus a seipso deficiens in Deum transeat, et ve-
luti colliquescat , uihil amplius cogitans, iutelligens aut
senliens prseter Deum, nihil aliud appetens aut desiderans,
nulla alia re gaudens quam bonis Dei. Qui sic adhxret
Deo, unus cum eo efficitur spiritus, quia seipsum exuit,
et Deum induit; quare perinde ac si iu divinam naturam
traasformatus esset, totus cogitationeetaffeclu est in Deo.
Sic omnes Sancti in cselo unum erunt cum Deo (quod Do-
miuus illis precatur loann. 17.) quia omnes agnoscent
suum nihihim, quod ex se sunt, seque nihili xstimabunt,
Amor
sumraiis
deonira
Gentili-
conitmgit, iUique soU xlerno similetn veluti quemdam pa-^ nisi quatenus sunt Dei, et propter Deura; et hoc modo
reUum fqui soUs est expressa itnagoj efjicit.
Idem viderunt Genliles, sed tenucm per umbram, qui
siimmum deorum fecerunt Cupidinem Deura amoris, eique
supplicem fiaxere lovem, cseterosque deos. Unde Poeta:
Amor Deum gubertiat,
Amoris otnne regnum est.
Hinc emblema Cupidiuis est:
Sol calet igne tneo, Neptunus flagrat iti nndis,
Quatnvis Uber erat feci servire Tonantetn.
Quamvis Uber erat Martem sitie Marte subegi.
Hieronlyphicon arnoris extat hoc lemmate: Amor cau-
sa omniutn, et ad ipsum ottmia; quod nimirum ex amore
vero omnes res orif^inem ducant. ipseque primuin reruin
sif principium. Vide Girald. in Syntag. Cupidinis.
Et QUI MANET IN CIIAniTATE", IN Deo manet, et, id
est, igllur, idcirco: infertur enim haec quasi conclusioex
anlccedenti, quod prsecessit, q. d, Deus charitas est; er-
penitus a seipsis defieient. Cur enim hsereant in nibilo?
Deinde intellectu et voluntate potenlissime rapientur in
illum, et toti in ipso erunt, et in ipsum veluti liquescent
et transformabuntur, nihil aliud ibi sentientes et guslan-
tes quam Deum : nihil aliud aestimantes quam booum i-
psius, perinde ac si ipsi in Deum essent transmutati. lla-
que amor est vis uniliva, tura qiiia ipsum amanlem trans-
fert in amatiim ut in eo yivat, sentiat, gaudeat, et ipsum
illi quodammodo incorporat, ut sit unum cuin illo, (araans
enim quantum in se est, optat a se deficere, et iu amaluin
veluti colUquescere, ut unutn cum illo efficiatur) tum quia
attianteiam in dilectum Iratislato, omne bonum dileclo vult
et procurat quantutn poiest, tamquam sibi ipsi, quia iam
unum est cutn illo. Audi S. August. hic tract. 8. Qui tna-
net iti dilectione, in Deo manet, et Deus in eo; vicissim se
habiiant, quod continel et quod continetur. Habitas in Deo,
sed ul continearis: habitat in tc Deus, sed ut te contineat
Commentaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. IV,
707
K? cadas, ne forle sic (e pules domum Dei fieri quomodo j^ est, ait S. Bernardus de Diiig. Deo, guod sentilur; sic af- charius
domus tua porlat carnem tuam. Si subtrahat se domus in fici , deificari est. Quomodo stilla aqux nodica multo tn- iraDsfor-
qua es, cadis : si autem tu te sublrahasj non ctdel. Deus fusa vino deficere a se tota videtur . dum et saporem vini ™" ^°-
tnteyer est, cum eum deseris, inleijer cum ad illum redie
rts. Tu sanaris, non illi aliquid prxstabis; lu mundaris,
tu reficeris. tu corrigeris. Ille medicamcntum est non sa-
no, regula esl pravo, luxest tenebralo, luibitalio e.st deser-
to: omnia ergo tibi conferunlur. Et Iract. 9. Sit tibi domus
Deus, inqiiit, esto domus Dei. Mane in Deo, et maneat in
te Deus. Mnnel in te Deus, ul le contincat: manes m Deo,
ne cndas : quia sic de charitale dicit Apostolus : Chaiitas
nunquam cadit : quomodo cadit quem contmel Dcus ?
Hac de eaiisa, scilicet ia symboium charilatis, Cliristus
instituil, et lestamento nobij reliquil se ipsuin in Eucha-
ristia, ut «icilicet non pcr imaginem, ut volunl hsrclici,
9ed realiler, suLstanlialiler et pcrsonaliter maneat in no-
bisct nos in ipso,iuita illud Christi :Quimandacat meam
tnduil et colorem ; el quomodo ferrum. ignitum et candens Ljj, ,„
igni simitUmum fit pristinu propriaque forma cxutum; et Deum.
quomodo solis luce perfusus aer in eamdem transformatur
tuminis ctaritatcm, adeo u( non tam illuminatus, qunm.
ipsum lumen esse videatur; sic onuiem tunc in Sanciis hu-
manam affectionem quodam ineffabili modo necesse eril a
semettpsa tiquescere , atquc in Dei penitus transfundi vo-
lunlalem; nimirum hoc pcrfecte fiet in cailo pergloriam,
sed inchoate in tcrra (il per charilatem ct gratiara. Idem
serra. 83. in Cant. Ipsc. inquil, meritum, ipse prxmium
sibi esl amor; prxter se non requiril cau.mm. non fructum.
hructus eius. usus eius. Amo, quia amo ; amo, ut amem.
Magna res amor. si tamen ad suum recurrat principium ,
si sux origini reddilus, si refusus suo fonti. semper ex eo
sumal unde iugiter flttat. Solus esl amor ex omnibus ani-
carnem. et bibit meum sanguinem, in memanct.ct ego in
Euelun- eo, loan. G. 54. Est ergo Eucharistia fomes et fullis cha- »«aj moiibus, sensibus atque affectibus. in quo potest crea-
*u< (o- rilatis, quam lola Episloia commeudat S. loannes; per l) tura, ct si non ex xquo, respondere auctori . vel de simili
""""'^cam enim lil, iit ait S. Chrysost. hom. 43. iii loan. ut non muluam repcndere vicem. Idem de Vila solilaria : Forma-
sotum per dilectionem. sed reipsa inillamcarneinconvcr-
(amur; per cibum id cfficilur. quem nobis largitusest. Cum
enim suum in nos amorein indicare vcllet, per corpus suum
se nobiscum commiscuit , et in unum nobisciim redcgil. ut
corpus cum capile unirelur : hoc cnim amantium maximc
est. Hoc ipsuin iadicat Lco 1'onlifex : Aon aliud . inquit.
agit parlicipatio corporis et sanguinis Christi, quam ul in
id quod sumimus transeamus. Deniqiie Cyrillus lerosoly-
mitanus: Sic Christophori, inquit, erimus, hoc est, Chri-
stum fercntes, cum eius corpus el sanguinem in membra
Hostra receperimus. atque ila, ul D. Pctrus dicit. divinx
nalurx consortes efficiemur. Quocirca S. Irenseus lib. o.
cap. 6. explicans illud 1. Thessal. 5. 23. Ut inleger spiri'
tus vester et anima et corpus conservelur . asserit perfectum
hominem inlegrari ex curporc, auima ct Spiritu sancto
JDhabitante per charitalcm.
Porro cum ait S. loannes: Qui manct in charilale, lum
tio hominis, ait, institulio est moralis; vita eius, ainor Uei.
Hunc fides concipil, spes parturil. charitas format et vivi-
ficut. Et mox : Amorein ergo Dei in homine ex gratia ge-
nituin laclat lectio . meditatio pascit . oralio confortat, et
illuminat. Et infcrius: In ipso vivimus . movemur et su-
jnus. Et non .-icut in aere isto, sic in Domino Deo nostro.
sed in ipso vivimusper fidem, movemur per spem. agimur
per amorem. Ab ipso enim et per ipsum condilus est ratio-
nalis animus, ut ad ipsum sit conversio cius, ut sil ipse
bonum eius.
Porro. Dcus per charilalcm mancns in anima fideli. hos Kffcaus
in ea producil elTectus. Primo,cani a lerrenis cupiditatibus »o" "»•
purificat , ut non nisi exlcstia ciipiat et sapiat. Ila losa- ''
phat re.\ conversus a Barlaain lanlo amoris igne aestua-
hat, ut relicto regno, opibus, deliciis, honoribus in soli-
tudinem secedcns cxclamarel: Quemadmodum desiderat
cervus ad fonles aquarum, ita desiderat anima mea ad te.
incrcatam accipe; dc illa cnirn paulo ante diiil : Dcus est L Deus. .Adhxsit anima mea post te, o Christe ; suscipiat me
charilas : luin creatam : qui enim manet in charilatecrea-
(a, manet quoquc in rhnrltate increata, piila in Deo; quia
ubi est charilns crcala. ibi est et incrcaln, pula Deus, qiii
creata> est auclor cl conscrvalor. .\maii': crgo manct iu
rhariiate crcata, hinc inaoct parilcr iii charilate increa-
ta, qua? cst ipse Deus.
Pulchre S. Bernardus serm. 71. in Cantic. .Alqui Deum,
inquit, cthominem. quia propriis exstant et distant volun-
tatibus et sub.ftantiis, longe aliter in se altcrutrum manere
senlimus, idest, non substantiis confusos. sed voluntatibus
conientarieos. Et hxc unio ipsis, communio volunlalum et
consensus in charilalc. Vclix unio si cxpcriaris , nulta si
comparaveris. Vox cxperti: Mihi autnn adhicrerc Dco bo-
nuiii est; banum planc, si omni cx parte adhxseris. Qiiis
est qui perfecte adhwrcl Deo, ni.ii qui in Dco manens, tain-
guain dileclus a Deo. Deum nihitominus in se traxit , vi-
fi.5j/w ditigendo? Mox vero do hac Dci hominisque iinio
dextera tua. Dninasccn. hislor. cap. 37.
Sccundo, onincs potcntias, sensus, BfTecUH, amores.
operationes, cogitationes, intenliones Irahit in Deuin, iit
non nisi Dcuni cogitet, intendat, suspiret, iuxla illud S.
Basilii: lugem tibi imprime memoriam Dei. quasi indele-
bilc signum. Quid cnim c.\tra qua?rat, qui Deiim inlra se
habel? Dco enini, id cst,abysso omnis boni se immergit;
ct illud S. Paiili : Sive manducatis, sive bibilis, sive uliud
qiiid facilis, omnia in gloriam Dei facite, 1. Cor. 10. 31.
llaquc amans perfeclc Deum non comcdit ut satisfaciat
gulae, scd ut placeat Deo, ut scilicet sano vegeloque cor-
pore et aniino, melius possit servire Dco. Idcm dicas de
somno,studio,ca;lerisque omnibus. Amor cuiin est vincu-
lum quod acerrimc amanlem vincit amnlo: yeque eniin
prxscntior spiritus noster est ubi ainat, quam ubi animat,
nit S.Bernar. dePrxcept. ct dispens. Imo ciim in ainoris
fornace uniis amanlium animus conllntus c duobus viden-
ne subiicit: Ergo cum nndique inhxrent sibi homoet Dcus. i» liir, alteriim nlterius dimidium csse nercsse csl, iuxla il-
tnhxrent aulcm undique inlima mutuaque dileclione invi- ■ ■ ■" »..•.<. _ x-— ... .i„.,. 4.;.... n
scerali altcrutrum sibi, per hoc Deum in liomine. et homi-
nem in Deo e.sse haud dubie dixeiim. Scd homo quidcm ,
ab xlerno in Dco, tamqiiam nb xtcrno dilrctus. Deus rero
IM hiiiiine ex quo dileclus cyt. Idem S. Bernard. cilatus hic
a Thoma Anglico : Deus charitnsesl .'\m\ml.quid crgocha-
rilnte mciiust' El qui manct in rharitale , in Dco manet:
quid rrgo charilale securius ' et Dcus in eo: quid ergo cha-
rilalc iucundius? Charilaa enUn se possidciilcs dcilicat,
facitque quasi dco.i incarnntos, uli dixi v. 8. A't'ruiii enim
est illud (jatonis : Qui aiiinnt quodam modoin corpore pro-
prio mortui sunt, vivunl vcro in alieno. Voluil crgo Deus
pcr ainurom nos rrdurcrc ad noiitruMi principiiiin, iinire
scilicet Bua; bonitnli 01 piililiritcidiiii.traiisfiii iiinrcinscip-
sum. Hoc fieri non pDtfrnt pcr natiiraiii: invcnit igitiir
niodiim quo id pcrlircrcl prr amorein, iit cius ordore in
eo colliqucscainus cl absorbcamur. Quo totum divtHum
lud: 0 animx dimidittm mex. Nam ut docet .\rislot. 9.
Elhic. cap. 4. .Amicus est alter ego. Sic primorum lidcliiim
ainanliuiii crat cor unum et aniina una, .\cior. 4. 31. Sic
aniinalarobi pendcbat cx anima Heniamin filii unire dile-
cti, (icni"». 41. "20. El anima lonaihx conglutinata est a-
nimx David, et dilexit eum lonailias quasi animamsuam,
1. Hcg. 18. I. AnimiB crgo libula cst amor.
Tcriio, fncit iit aninia oplct pro Deo dilectio siio ningoa
ct hcroica ngcre, miiltaquc pali, et Christo crurilito as-
fimllnri. Iln sponsa in Canlicls dircns : Dilectus mcus nuhi
cl rqo illi. dixit parilcr: l'asciculu'< nvjrrhx dileclus meus
ntihi, inler nbcra mra commorabdur, (^antic. 1. 13. Qiioa
vcrba cvplicans S. Bcrnnrd. scrin..l3. .V'/rrha,a\i,amiira
res , dura el as}>era tribttlalioncin significnt. Ea .«16; dile-
c>i cnusa iinuitncre prospiciens gralulabunda id loquitur,
confulcns se ninnia virililcr subiluram. Ibnnt, inquil, gau-
dcntcs discipuli a conspcclu concilii, quoniam digni habiti
III.
708
Commenlaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. IV.
sunt pro nomine lesu conlumeliam pati. Prnpterea deni-
que non fascem, sed fasciculum dilectum dicil, quod leve
prx arnore ipsius ducat, quidquid laboris immincat et do-
loris. Bene fasciculus , quia parvulus natus est nnbis. Bene
fasciculus, quia non sunt condignx passiones huius tem-
poris ad futuram f/loriam , qux revelabittir in nobis. Id
enirn , inqiiit, quod in prxsenti est momentaneum et lcve
iribulalionis nostrx. siipra modum in sublimilate xternum
pondus (jlorix operalur in nobis. Erit ergo quandoque no-
bis ingens cumulus qlorix, qui modo est fasciculus myr-
rhx. An non fasciculus , cuius iugum suave esl , et onus
lcveF Non quia leve in sc fnec enim levis passionis aspcri-
tas, mortis amaritudoj sed levis tamen amanti. Et ideo non
ait tantum : Fasciculus myrrhx dilectus meus; scd mihi,
inquit.qux diligo, fasciculus cst. Undc et dilectum nomi-
nat, monslrans dilcctionis vim omnium amariludinum su-
perare molesliam, et quia fortis est ut mors dileclio eius;
nimirum,
Est amor xternus, nullisque domabilis undis.
IV. Quarlo, facit ut anima in dies crcscat in amore; Deus
enim est quasi flamma iugiter acccndens et inflammans
aniniam, donec eam loiam amore incendat. Tradunt, vel
fabulanlur polius, salamandram igne pasci, ideoque csse
symboium amanlis, qui amoris igne pascitur. Ila co pa-
sccbatur S. Franciscus, dicens:
Urit amor, me iorquet amor, sutn faclus amoris
Aller amor ; nostri est viclor amoris amor.
Miracha- _\udi S.Bonav. charilatem S. Francisci enarrantem lib.l.
franci- ^''* ^'"^ '"''P- ^- Totus, Inquit, quasi quidam carbo igni-
sci. tus divini amoris flamma videbalur absorplus. Subito enim
ad audilum amoris Domini excilabalur , afficiebatur , in-
flammabalur , quasi plectro vocis extrinsecx chorda cor-
dis interior tangeretur. Et mox : Conlucbalur in pulchris
pulcherrimum, el per impressa rebus vesligia prosequeba-
tur ubique dilectum, cle omnibus sibi sccdam faciens, per
quam conscenderet ad apprehendendum eum qui est desi-
derabilis totus. Inaudilx namque devolionis affeclu fonta-
lem illam bonilatem in crcaliiris singulis, tamquam in ri-
vulis degustabat. Et inferius : Flagrabat erga Sacramen-
tum Dominici corporis fervore omniutn medullarum,stupo-
re admirans permaximo illam charissimam dignntionern,
et dignalissimain charilatem ; sxpe communicabat, cl qua-
si spiritu ebrius, in menlis ut plurimum rapiebalur exces-
■sum. Etcap.13. agens de sacris eius stigmalibus: Excre-
verat, ait, in eo insuper amoris incendium bonile.m in lam-
pades ignis alque flammarum. Cum igitur Seraphicis de-
sidcriorum ardoribus agcrelurinDcum, et compassiva dul-
cedine in eum transformaretiir, qui ex charilate nimia vo-
luit crucifiqi, vidit Seraph unum sex alas habentem tam
ignilas, quam splendidas; apparuit inter alas cffigies ho-
minis crucifixi: inlcUexit ex hoc se non per martyriuni
carnis, sedper incendium menlis lolum in Christi crucifixi
similitudinem transformandum ; disparens igilur visio mi-
rabilem in corde ipsius reliquil ardorem, sed ct in carne
non minus mirabilem signorum impressit efjigiem.
V. Quinlo, facit ut anima amore Dei accensa eodem alios
totumque mundum accendere satagat iiislar S. Pauli, di-
centis: Charilas Christi urget nos, etc. Pro Chrislo crqo
legatione fungimur. tamquam Dco cxhortanto per wos. Ob-
secramus pro Chrislo , reconciliamini Deo. 2. Corinth. 5.
14. et 20. Ila B. lacoponus charitate ardens, audiens pec-
catum aiiquod quo Deus oflendcbatiir, niire cruciabatur,
ideoquc iugiter (lebat. Rogatus cur? Respondit: Quia a-
mor non ai/ialur. Idem diccbal beatitiidinem huiiis vitaj
in eo consistere, ut quis cum Deo vel de Deo assidue tra-
ctet. Itu liabct eius Vita. In amantibus enim Deus quasi
Bol aniniam vultiimqiie occiipat, ac radios snpicnliaj vir-
tutis et ardoris per eos in alios spargit, idque velociler et
ardenter. Aiiior eniui cst ardens et alalus, n»]\x in amo-
re mora;. ISiliil cnim uliud esl amor , qunm vehcmens in
bono volunlas, ait S. Bernard. de Nalura divini amoris
cap. 2. Qui ergo non zclal, non amat.
Yl. Scnlo, facit iit aiiima anians Deiim per arnorem ct con-
fidcQliam ipsi quasi dominctui, et ab eo impctret oinaia
^ qu» petit, itaquc fiat quasi omnipotens, uli lacob luctaos
cuin angelo Dei vicario, illi prajvahiit, indeque vocatus
est Israel, id est.^ominans Dco, Gcn. .32. 28. Hino illud
paradnxiim : Fideli totus mundus divitiarum est. Et; Fi-
delis mtindi est dominus. Unde S. Franciscus: Fuge, in-
quit, creaturas, si vis habere creaturas; fugiendo enim ad
Creatorcm per amorem dominaberis illi, et pcr iilum orani
creaturaj, qiiibus dominalur Crcalor. Sic S. Franciscus
fugiendo mundum, et sequendo Deum, totum post se tra-
xit miindum.
Septimo, Deus animam amantcm sibi amicat et assi- VII.
milat in moribus et virtutibus divinis, adeoque secrelo-
rum suorum consciam facit: unde subinde ei reveial ar-
cana cordium. res absentes et futuras, uti fecil Prophetis
ct Apostolis, iiixta illiid: lam non dicam vos servos, quia
servus nescit quid faciat dominus eius: vos aulem dixi
amicos, quia omnia quxcumque audivi a Palre meo tiola
feci vobis, loann. 15. 14.
_ Octavo, cam tranquillat, serenat, illustrat, ut imper- yuj^
15 turbabilis, lajta, hilaris tam in adversis quam prosperis
iugiler exultet Deo, eiquc gratias agat, laudet et benedi-
cat canens cum I'salte: In pace in idipsum dormiam et
requiescam, Ps. 4. 9. Bcnedicam Dominum in omni tem'
pore, semper laus eius in ore meo, Psal. 33. 1. et cum S.
lob cap. 1. 21. Dominus dedit , Dominus abstulit , sicut
Domino ptacuit, ila factum est : sit nomen Domini bene-
dictum. Atque hac ralione videtur sanctus esse homo cae-
lestis, et angeliis terrestris, ac iuchoare beatitudincm
Paradisi; vivit enim in continuo amore, iubilo et laude
Dei, dicitqiie : Quoties suspiro et respiro, ad ie suspiro, o
Deus nieus!
Deniquc amor hic in Sanctis eximiis ita crescit, ut lan- ix.
guorem, et subinde mortera inducat, iuxta illud sponsee
Caulic. 2. 5. Fulcite me floribus, stipate me malis, quia
amorc langueo. Lxva eius sub capite meo, et dextera illius
amplexabitur me. Et cap. 5. 8. Adiuro vos, filix lerusa-
lem, si invenerilis dileclum meum, ut nuntietis ei quia a-
(^ more langueo. Ita B. Virgo non ex morbo, sed ex amore
et desiderio fruendi Christo filio suo, languens et anhe-
lans ad eum, animam in manus eius expiravit, uti docent
Fraiic. Suarez, Canisius et alii. Vide S. Bernard. de Di-
ligendo Deo, et de Amoro Dei, et de Nalura ac dignitate
divini amoris; ubi sic orditur: Ars est artium ars amoris.
Et lib. de Conscientia, ubi posl initium sic loquitur : Qui
evagaliones menlis in unum coUigit, et omnes cordis mo-
tus in uno xternitatis desiderio figit ; profccto iam ad cor
suum rediit, iam ibi libenter immoratur ac mirabiliter de-
lectatur; et cum ipsum prx gaudio capere non possit, su-
pra seipsum ducilur, etper excessum mentis in summa e-
levcdur; alque ila per semelipsum per cogilationem sui a-
scendit ad cogitationem Dei, ut discat eum solum indefi-
cienter cogitare,et iti co dcleclabiliter recjuiescere ; cum a-
mor Christi totum absorbuit affectutn hominis, ut negligens
el immemor sui, nisi solutn lesutn Chrislum.etea qux sunt
lesu Chrisli senliat; tunc demum, ut arbitror, perfecta est
T\ in eo charilas. Eic itaque sic perfectus est: non esl onero-
sa ei paupertas , isle non scntit iniurias , ridet opprobria,
contemnit damna, morlcm lucrum dcpulat, imo nec mori
se pidat, cum tnagis de morle ad vilam se Iransire sciat.
Et infcrius; Qui sic in amore Dci iugiler delectatur, fre-
quenler menlis excessus palitur, frequetder ab omnibus
prxsenlibus ct lerrenis raptus coram Deo prxsentafur ; ei
cum pulcluiludincm considerat, el magnitudinetn pulchri-
tudinis, atlonilus in cius admiratiotie suspenditur , mira-
lur regis gloriam, rcgni magnificentiam, supernx civitalis
nobililatcm. Et cum felicitalem cotUemplatur , glorix de-
cnrem, Dci bonitalctn , itUernx suavitatis dulcedinem, et
xlernx quietis tranquiUitcdem ; medilatur Palris poten-
tium , Filii sapientiam , Spiritus sancti bcnignitalem , et
angclicx crealurx bcaliludinem ; dclectalur de Deo in
Deum, dum eiuspielalem miratur, etdecorem conlcmpla-
tur. O quam lucundum, si non cssel latn modicum! ra-
plim rapHur, sola cxleslia contemplalur , cotUemplando
iucundcUur, etc.
Commentoria in I. Epislolarn S. loannis. Cap. IV, 709
Verj n. 1.'« HOC PBBFECTA E5T CHABITAS Dei 50BISCISI . IJT ^ loannis scnlenlia, unde ad qnoslibel limorcs eilendi po
FlDUCiAai (ff'/o|if,7i«v, idcst, fiduciam, seniirilatem. iiber-
lalem, audaciom loquendi) babeamis n die ildicii. )
Prirno, in hoc , id est, hoc fine et fruct» , q d. rcifecta
charilas parit hunc fincm cl fructum, scilircl fiduciarn in
die iudicii, tum particularis, turn universaiis. Hlnc iusti
desidcranl adventum Domioi, cupiuntque cum l'aulo dis-
solvi, et csse cum Chrislo ; ct ut ait hic S. Augusl. Cum
patientia vivunl, el dclectabilHfr moriuntur. Descendit
loannes a charilate ad cius fructus, eosque tres recenset:
primiis pst (iducia, pula fidentcr vivere ct mori; secun-
dus est, quod amantcm faciat timoris experteni; terlius,
quod omnia quae poslulal a Dco impclret.
Scrundo, ct ncrvosius, q. d. Inhoc, id est, ad hoc Dcus
nos ila amavit,amatquc, ct nos vicissim cius charitalc ct
gralia illecti, cum plene et perfectc rcdamamus, itaque
manemus in co, sicut ille manet in nobis : ad hoc, inquam,
iil cxaminandi a(>hrislo iudice in dic iudicii de charilale,
fidcntcr rcspondcamus, nos toto corde amasse ipsum, non _
mundum,ideoqucca!loclfclicilntiabcoadiudiceniur.Nam,-D
ut ait S. Au;j.l'ra!fat. iii Ps.Sl. Quomodo mala conscien'
tia tota in dcspcratione est, sic bona conscienlia tota in spe.
Tertio, alii, q. d. In koc, id esl, in hoc signo cognosci-
mus pcrfectam nos habcrc rharilatom , si nimirum abie-
cta furmidiiic cxtrcmi iudicii dicm ma^na spe el confi-
denlia pra;slolemur: ita S. August. Quisquis , ait, fidu-
ciam Itabet in die iudicii, pcrfccta est in illo chantas.lja'
dc concludit: Lrgo, fratres, date opvram, intus ayite vo-
biscum,ut desideretis diem iudicii, alilernon probutur jier-
fecta charitas, nisi cum ccepcrit ille dies desidcrari. Ule
autem eum desiderat, t/ui fiduciam habet in illo; ille au-
tem fiduciam habct in illo , cuius conscicnlia non trepidat
in charitatc perfecta atque sincera.
QlIA SICLT ILLE EST. ET >0S SCHtS H HOC MISDO)
Quis ille? 1'rimo, iUc. scilicet Ueus, quem paulo onle no-
niinavit, q. d. Ideo fiduciam hubcbimus iu dic iudicii,
quia in charilatc sumus, et vivimus in hoc mundo in ca
tcst, q. d. Cliarilas nihil omnino liract, esl expcrs limo-
ris, libera, la!la, animosa ct liberalis. Ilaque Primo, A'a-
tabl. Timor, ait, hic pro desperatiooe et consternata con-
scicnlia sumilur; illo enim peccatores liment se damna-
luni iri, et de sua salule desperant. Opponit enim S. loan-
nes timorcm quasidilTidenliam fiduciaein dieiudicii; hanc
enim fidueiaiii parit charilas, sicut pcccalum paril difli-
dculiam et dcsperalionem.
Secundo, timor hic est quo anguntur recens conversi,
quoque eos mcmoria praitcriloruin peccatorum vexat et
cruciat, ne forle non sint eis plene condonata, iuxla illud:
Dc propUiulo peccato noli esse sine mctu, Eccli. o. 5
Tertio, limor hic est servilis, quo servi el imperf.;cti
melu poena;, non amore iuslilise, faciunt mandata Domi-
ni; hunc enim pcllit pura , siucera ct libcralis charilas,
cum aniorc Dei facit cius iussa. Hic timor, nit hic S. \\-
Rust. inducit charilatem, sicut seta inducil filuin suloris.
Unde de co ail Eccles. 1. 28. Qui sine timore est, non po-
teril iuslificari. Nam limor castus el filiails manet cum
charitcte, cl quantum Iisec crescit, tanlum ct ille ; quo e-
nim quis pcrfeclior ct sanclior est, co magis filiali amore
et timore timet et reveretur Deum, cavetque ne vel in mi-
nimo eum offendat. Hic enim timor est aclus amoris, imo
ipse timor csl amor ; quia cnini amat , liiuc limet disi>li-
cere amato. Hoc timore iubenlur omnes Sancli timcre
Deum, Psol. 33. 10. nam hic tiraor permanct iu saeculuni
8a;culi, Psnlm. 18. 10.
Quarlo, timor hic occipi polest inundanus, qiio qnis
liniet parentes, cof^nalos, elc. ideoque iie eos oir-ndat,
Tiolat praicepla Dci; huoc pcllit charilas. Hi sunt timidi,
quorum pars est in sla{];no ardcnti, i^fjne el sulpiiurc. .\-
pocal. -21. 8. de hoc mundano timorc hunc locum accipit
Tertull. ia Scorpiaco cap. 12.
Quinto, timor hic accipi potest pro anxiclale el mctu,
quo scrupulosi ct anxii formidolose metuuut ne in siiis
scrupulis oiTendant Deum. Scrupulos cnim pellit pcrfo
T.ffiortm
var.uiu
peil.t
perfccti, adco ul ctlam dili{];amus iiiiinicos, siciit Dcus in P cla charitas; hajc cnim non cst scrupulosa, sed libor.i.
eadcm pcrfcctus csl, dum solcin suum beneficuiii oriri fa
cit Buper bonos ct malus, ct pltiit siipcr iniustos sqiie ac
iuslos: ila S. Au[;ust. Bcda, Hufjo, Lyran. el Diouys.
Secundo, cl profundius, illc, scilicet Cbrislus, qiicm
quasi amorcm incuni mentc et orc semper gcro. Hac de
causa enim S. luanncs cum dicit, iUe esl, inlcllig;it Chri-
slum, ut dixi c. 3. v. 3. el 5. Porro Christus cst, id cst,
fiiit in mundo hoc, ul verlil Syrus ; et eliamnum est pcr
merita, providcnliam, rharitotem et familiaritatem , qua
hnbitat in mcnlibus Snnclorum charilatc prxdllorum.
Scnsus crjjo cst, q. d. Siciit ille, sciiicct Christus, in mun-
do iminaculote sanctcquc vixil, ct charilalu Dei nostri
plenus, ac mundo morliiiis fuit ct cst, itcmqiic iiiancl iu
uobis ; ita ct iios illuiii imilantcs iii Iioc miindo iminacu-
Inle viverc solii;^iiiiiis , imo qiinsi mortiii niundo Chrisli-
quc mortilicationcMi iii|;ilcr eum Paulo in corporc iioslro
circumfcrcntes, sanrti, et cliaritalc cliani crj^n inimicos,
pleni sumiis, et mnnomus in ipso, ideoque iiduciam ha
audax et niaf^nnuima, iu\la illud Roin. 8. 15. ?i'jn ''nim
accepisiis spiritum servitutis iterum in timore , sed acc^-
pistis spiritum adoptionis fiUorum, in quo clamamus . .46-
ba, Puter.
Sexto, limor hic accipi potest poena; el damnalionis;
hunc cnim fufjat charitas. Sancli cnim soUiciti sunt de
prmmio ; non adco formidantes de supplicio , ail Prosper
Epist. ad Dcmetriad. Ila noster Lessius narranti qiiem-
dam virum {jravcm optnrc Pur^jntorium subirc usque nd
diem iudicii, ut ro sibi assecurarct aiternam salulem, re-
spondit: Spem Christianam maiorcm csse debere, quam
ul cerlitudinem cxleslis glorix tam lungis Vurgalorii pv-
nis redimal. Sempcr (amcn Snncli in hac vila habent spcm
inislam timorc, si non actuali, ccrlc potcntiali, quia no:i
sunt ccrti dc sua salulc, ut dixi v. 13. Ita in morte tt-
muerunt S. Hilarion, Arscnius ct alli. Kursum Sanrti li-
mcnt, cum sc el siinm imbccillitalcm considcrant; confi-
diinl vero, cuin Del in sc amorem ct fidclilatcm intuentur.
rificandos, qiiin illiiiii dicm scmpcr habemiis prx oculis,
ad cumqiic prr opcra charilntis et omnimoda} sanclitalis
nos quolldic disponimus, inio od ciiin niiliclamus, scicn-
les nos liic pcrcp;rinos csse, et uniiis dici huspitcs, iiixta
illiid V. 3. Omnis qiii habel hanc spem, in eu sanclificat se,
sicut et illc sanctus cst: iia ULcumcn. cl (■n<;iiciii8.
Vcr«. IS TlMOR WO:t BST I^t (Id CSt, CUm) CDABITATB, SED PFR-
FECTA (S. Aii[;iist. lcjjit, consummata ) ciiahitaS roBAS
HITTIT TIMORBM.) A lidiicia qiinm pnrit clmrllns, Iransit
ad fii{;aiii timoris, qiiam pnritfiducio, ct conscqiienlcr
charitas. S. Au{;iist. Iili. 83. q. 3(J. Charitatis vencnum,
inquit, est spes adipisccndorum aul rctincndorum tcmpo-
ralium ; nutrimcnlum eius cst, imminutio cupidilalis ; pcr-
fectio. nullit rupiditas; signum profectuscius, imminutio
timoris ; signum pnfrctionis cius, nullus timor.
Qiiwrcs , qiiis liir liiiior, qiicm pcllit pcrficln rliarilns?
Rcsp. cst multiplcx; est cniin {joucralis ct illiuiilata S.
rum, infami,!;, dlHicuKatum , qiia? orrnrrunt in hcroiris
chnrilntis opcribus ; hunc pcpulil .Mo{;dalcua ardons amo-
rc Chrisli, ciiiii cum sopulluiii inlcr mililcs intrcpida re-
qiiisivit; uiido di" cn ranit Errlcsla: PelUt timorcm cha-
ritas, iuvln illiid Cliristi: Solitc timcre eos qui occidunl
cnrpus, Mntlli. 10. 28. ol illiid S. Polri Epist. 1. c. 3. 1 ».
Timonm corum nc timucrilis. Sic Martyrcs non timcbant
tyraiinos et tormenln, <od his oxullabant, illls insull.i-
bant, ut Lnuronliiis Naloriano, Vinfontius Daciano, Sc-
bnstinniis Dlorlotiniio. Miilti non oiidont dare clccmosy-
nns, qiiia (liiicnt paiipcrlnlem , soniinn, oasus sini.slrns;
hunc tlmorom pcllil perfocta charllas: nnm, ut ail Tobias
cop. 1. 12. liducia magna erit coram Dco elcemosyna o-
mnibus facicntibus eam. Hinc S. .Mnximus in serm. ccnt.
fidolos infiiiios pouil limenlcs, mcdios proficienies , siim-
mos pi-rfcctos.
Octavo, limor hic accipi polcst inilialis, quo quis i(a
II.
iV.
bcmus nos in dlc iiidirli non confundondos forc, scd {;lo- H Septimo, timor hic orcipi potcst pcrseculorum, damno- VIF
vin.
710
Commcnlaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. IV.
timet culpam, ut eliam timeat poenam; liunc pcllit cha- ^ serit perfectos in charitale pcliere limorcm in hac vila
rilas, scd dumtaxal cx parle posleriori;iiuia cliaritas per-
fecla tiinet ct horret culpam, non pcenam.
Hos omnes timores viacit perfocta charitas, sed pra;-
sertim servilem el iuitialem, quo limidc, pusillanimiter
et diffidenlcr limemus pronas, Deique iudicium et vindi-
ctani ; hic enim orilur ex amore sui, qucm vincit et pcllit
amor Dei. Et dc servili loqui S. loanncra censet S. Au[j.
Bcda , (Sicum. et alii, et Diadochus cap. 10. de Perfect.
spirit. ait timorera purganteiii, qui est timor pa^narum,
cousisterc cum riiediocri charitate , sed pelli a pnrfecta.
Ha3c enim considerat Deuin non ut iudicem cl vindicem,
sed ut patrem et sponsum. Sicut ergo Sara sponsa Abra-
haj eiccit servara .\gar,ita charitas ptllit timorem servi-
lem, de quo vide Origen. homil.7. in ricnes. et Cassian.
oollat. 11. c. 13. S. August. hic et D. Thom. 2. 2. q. 19.
art. G. ct 10. Oppouit itaque S. loaunes timorein flducia;
felicitatis et gloria; a;terna>, quam parit charitas: per ti-
raorem ergo accipit diflidentiam, anxictateiii, et metum
lla S. .\ntonius eum pellebat, dum dicebat: E(jo Deum
iam non timeo, sed amo; quia perfecta charilas foras mit'
tit limorem, uli referlur in Vitis Patr. lib. 5. libcllo 17.
Iract. de charitate, num. 1. Et S. Ignatius fundator So-
cietatis nostrx dictitabat,si sibi a Deo proponcretur optio
vel moricndi, et cerle eundi in cxlum, vel vivendi et au-
gendi Dei gloriam , sed cura ineerlitudine et dubio salu-
tis, se hoc postcrius clerturum : Quia, inquit, si cgo Deum
ita amo, ut amore eius periculo salutis me exponam, u-
lique ipse qui amorem iiieura longe superat nec eo se vin-
ci patitur, pcriculum hoc oinne iii se suscipiet, illudque
miiii assecurabit. Idein dicant et farianl qui a Deo vocan-
tur ad vitam aclivam ct apostolatum, ia qua varia oecur-
ruQt salutis pcricula; scquantur, inquain, hanc Dei voca-
tionem, quasi slcllam cailestem, scianlque eara sibi fore
rectara viam in c»lum, imo scciiriorem vita abstracta et
contemplativa. Ita S. Salvius iam defunctus, et cjelum in-
gressurus audivit vocem : Bcverlalur ad corpus, adhuc
poenK: hisce euim oppouitur fiducia quasi contrarium B ^'fc/eiia; mc.r e$? necessan'us;cumque ille ingcmiscens re
rontrario. Contraria cnim sunt liiiior et anior, a;que ac
ilducia et diflidenlia; tiniorcuim animuin stringit et cru-
ciat, anior dilalat et exhilarat. Hinc amor parit liduciam,
securitalera,audaciain; tiuior vero parit diflidenliara, tre-
pidationem, pavorem.
Nola. Coramuniter initium iuslificationis iu peccatore
incipit a timore pcenarum el gehenna;, quo perculsus a
Deo incipit cogitare de sua snhile, ct disponere se ad poe-
nilentiam, uti docet Concil. Trident. sess. 6. cap. 6. lu-
slilicatus deinde seosim miuuil hunc timorem. Unde S.
August. hic: Quantum, iuquit, illa (oharitas) crescit, tan-
tum ille (timor) decrcscil, et quanlum illa fil interior, tan,'
tum timor pellilur foras ; maior charilas , minor limor ;
tninor charilas, maior liinor; si aulem niillus timor , non
est qua intrel charitas. Id vero mox apto exemplo confir-
mat : Sicut videmus (ait) per setam ialroduci linum, quan-
do aliquid suitur ; seiaprius inlrat, sed nisi exeat non siic-
spouderet : Domine, si revertar, exponar periculo, et forte
nunquam huc redibo ; audivit : Vade, ego ero custos tuus,
ieque securehuc reducam, uti narrat Gregor. Turoo. lib.
7. hist. cap. 1.
QuoNiAU TiiHOR POENAU HABET.) Vulgo cnim dicitur:
Peior est bcllo limor ipse belli ; timor enim raagis aflligit,
qiiam res qua; limetur. Pro pcenam, Graeee est /sWiv; S.
August. vertit, tormentum ; Tigur. et Pagn. crucialum;
Tertull. lib. deFuga cap. 9. supplicamentum , id est sup-
pliciiim; Syrus , timor in perturbalione est. Seusus est,
q. d. Timor parit cruciatum animi, quo seille crnciat diim
cogitat, et timet sibi iiiipendens iiialuiii etpoenani. Atqui
charitas non habet poeiiam et cruciatuin, sed laeliliain et
voluplatem. Ubi enim esl amor, ibi non est labor, sed sa-
por, ait S. Bernard. Ergo charilas excludit timorem ; ti-
inor eniin arclal et aOligit, charitas vero dilatat et IcTtift-
cat cor. Unde conclusionein hanc elicit, subdilque loan-
cedi' linum ; sic timor primo occupcU menlcm, non autem p nes dicens : Qui autem ( ergo ) timet. non est perfectus in
tbi renianet limor; quia ideo intravit ut introduceret cha- eharitate. Graecum enim <?£, id est, autem, non lanlum co-
ritatem. Et rursum : Timor slimulal , sed charilas sanal
guod vulneral timor, etc. Opus est ergo ut intrel timorpri-
mo per quem veniet charilas; timor, mcdicamentum ; cha-
ritas, sanitas. Idem serm. 3. de Veibis Apostoli: Timor,
ait, servus esl charitatis. Et ser. 18. de Verbis Apostoli:
Timor est custos el ptcdagogus lcgis , doncc veniat chari-
tas. Et S. Basil. hom. 8 in Ps. 32. Necessario, ait, velul
inlroduclorius ad piclalem timor assumilur, dilcctio vero
deinceps suecedens a timore scientifice adoplatos perficit.
Audi S. Bernard. ser. 51. in Caut. Cscterum si paidalim
per incrementum gralix cceperil deficere timor, et profice-
re spes, cum demum ad hoc ventum fucrit, ut totis viri-
bus exxirgens charitas in adiulorium spci foras mittat ti-
morem, nonne eiusmodi anima singulariter in spe consti-
tula videbilur, ac proindc etiam in pace in id/psum dor-
mire iam et requiescere ? Si dormiaiis (inquil) inter medios
cleros , pcnnx columbse deargenlatx. Quod propterea di^
pulative, sed et aM.oyiTiwt; , id est, ratiocinatioe et cir-
cumscriptive sumitiir, aitGaza lib. 2.
NOS EBGO DILIGAMUS DeUU , QUOMAU DeUS PRIOB Vera. 19.
DILEXIT NOS, ) Est conclusio, qua repetit et inculcat stu-
diura charitatis, ex eo quod Deus prior nos dilexerit, et
diligendo dilectionem nobis inspirarit, suique dilectores
efi"ecerit, ait S. Aug. lib. de Gralia Chrisli cap. 26, Vide
eumdem in Soliloq. cap. 19. pie cum Deo prius amante
dissuaviantem.
Sl QUIS DIXERIT , QUONIAU OILIGO DeUH , BT FIA-
TREM suuM ODERIT, MENDAX EST. ) Quia charitas Dei se
extendilad charilatem proximi, qiii est imago Dei, eam-
que continet et complcctitur. Id probat duobus argumen-
tis: Prius est:
QUI ENIM NON DILIGIT FBATREM SUUM QUEM '^IDBTy^fj j^j
(.-«pax; in prajlerito, id est, vidil el assidue videt) Deuu
QUEM NON VIDET QUOMODO POTEST DILIGEBE. ) Quia na-
ctum puio, quoniam est locus inler timorem el securitatem D tura comparatum est, ut amor et alTectus rapiatur in sea'
iamquam inler Ixvam ei dexteram,mcdia vidclicel spes, in
gua mens et conscientia, molli nimirum supposilo charita-
tis stralo, suavissime requicscit.
Denique S. August. lib. 14. de Civit. eap. 9. et serm.
214. de Tenip. ha;c accipit de gloria ca;lesti ; ibi enim se-
curilas charitatis excludet omnein timorem: Per bonam
vilam, inquit, bona conscientia comparcdur, id perbonam
ciurTtas ''0"<C'en?(>«« milla prena timealur. Quapropler cliscat ti-
expers '"«'■e, qui non vult limere. Discat ad tempus esse sollicitus,
timoris. qui semper vull esse securus. Et inferius : 2\tnto minor fit
timor , quanlo palria quo tenditnus propior. Maior enim
itmor debct esse peregrinanlium , minor propinquanlium,
nnllus pervcnienlitmi. Sic et timor perducit ad charita-
iem, et perfecla charitas foras mitlit limorem. Verum hic
sensus est anagogicus; ad litteram enim S, loanues as-
sibilia quae videmiis; oculi enimsunt in ainore duces.Nara,
ut ait S. Grcgor. hoin. 11. in Evang. Exhis qux animus
tiovit. surgit ad incognita qux non novil, %d per hoc quod
scil notum diligere. discat ct incognita amare.
Poslerius: Et hoc ma:mdatum habemus a Deo. ut
QUI DILIGIT DeCM, DILIGAT ET FBATREM SUUU. ) Nam,
ut ait S. Augustinus: Si fraler est , et eum mn diligis,
qiwmodo Deum diligis.cuius mandalum eontemnis? Vide
S. Gregor. 10. Moral. 6. ubi actus dilectionis qiios pro-
ximo impendere debemus, fuse enarrat. Et S. August. de
Discipl. Christi cap. 2. et 3. O pie Domine . ait. quid ti-
bi ego sum ut amari iubeas te a me, et minaris mihi ingen-
fes 7/iiserias; irasceris, si non faciam ; multa promittis. si
faciam? Et quid, amormcus,quod delectaris in eo? Quis
rex dicit servo : Simus amiciyCl dabo tibi unam provinciam?
711
C A P L T Q L I i> T U ^\.
SYNOPSIS CAPITIS.
Perqit commendare fidcm el amorem erqa Deum cl Chrislum incarnatum. eiusque sex effectus et fiudus assignat.
Primus esl, uativitas divina, r. 1. Secundus, victoria mumli, f. 4. Terlius est, testimonium Dei.v.l. et 10.
(Juarlui cst, tita (fterna,v. 11. Quintus est, fiducia impetrandi quidlibet a Deo.dummodo non orel pro tema
peccati ad mortem, v. 14. Sextus est, impeccabiltlas, hor est, prwservatio a peccalo ct a diabolo, v. 18. Esl eryo
hoc caput quasi conclusio Epistoloe, in qua repetit. inculcat et ronfirmat lam dicla. uti lihetores facere sotenl in
Epilo(jo. Pleraque ergo sentenlice huius capitis in pra:cedenlibus iam explicata sunt. Quare ne dhta iterem,
eo remillam.
1.
o
MMS qui credil quotiiam lcsus est Cliristus, c\ Deo iiatus cst. Et omnis qui diligit eum qui gcnuit, di-
ligitcl eum qui natus cst ex eo. 2. In hoc cognoscimus quoniara diligimus natos Dei cum Deum dilipa-
'mus, ct raandata eius faciamus. 3. llaec est enim charitas Dei, ul mandala eius custodianius. et manda-
ta eius graTia non sunt. 4. Quoniam omne quod natum cst ex Dco, vincil mundum : et hxc est victoria qu^ vin-
cit mundum , (ides noslra. 5. Quis cst qui vincit mundum , nisi qui crcdil quoniam lcsus est Filius Dei? 6. Hic
est qui venil pcr aquum et sanguinem , lesus Chri^tus : non in aqua sohim, sed in aqua et sanguiiie. Et spiritus
est qui teslificatur quoniam Christus esl verilas. 7. (Jnoniam tres sunt qui tcslimonium dant iii ca?lo : I'atcr . Ver-
Lum, ct Spiritus sanctus ; ct hi tres unum sunt. 8. El tres sunt qiii testimonium dant in terra : Spiritus , et aqua
et sangtiis: et hi Ires unum sunt. 9, Si teslimonium hominum accipimus, testimonium Dei maius est : quoniam
hoc cst testimonium Dei, quod maius est, qnoniam testificatus csl de Fiiio suo. 10. Qui credit in Filium Dei, ha-
bet testiraonium Dei in se. Qui non credil Filio, mendacera facit eum,quia non crcdit in testimonium quod testi-
ficatus esl Dcus de Filio suo. 11. Et hoc est testimonium, quoniam Nilani ffiternam dedit nobis Dcus. El haec vita
in Filio cius est. 12. Qui habet Filium,habel vilam : qui non habet Filium, vitam non habet, 13. Ha?c scribo vo-
bis, ut sci.ilis quoiiiam vilam habctis aDleriiam, qiii creditis in nomine Filii Dei. 14. Et hnec est Hducia, quam ha«
bemus ad eum: qiiia quodcumque pctierimus sccundum voiunlatem eius audit nos. 15. Et sciinus quia audit nos
quidqiiid pctierimus: scimus quoniam habenius petitiones quas poslulamus ab eo. 16. Qui scit fratrem siium pee-
care peccalum non ad mortem, petat. et dubitur ei vita peccanti noii ad raortem. Esl peccatum ad mortem: non
pro illo dico ul rogct quis. 17. Omnis iniquitus, peccatum est: et est peccatum ad niorlem. 18. Scimus qoia o-
mnis qui natus est cx Deo, non peccat : sed generalio Dci conservat eum, ct malignus non tangit eum. 19. Sci-
iDus quoniara ex Deo sumus: et raundus totus in maligno positus ct. 20. Et scimus quoiiiam Filius Dei venit ct
dedit nobis scnsum ut cognoscamus verura Deura,et simus in vero Filio eius. Uic esl >erus Deus, et vita aeterna.
21. Filiuli, cuslodilc vos a simulacris. Aiuen.
OMNI» QV\ CREDIT ( fide viva quae ad cbarilalem se ex-
londit, el per dileclionem opcratur, uli dixi c. 4.1G.)
QtoMAM Iesis est CnBiSTtS, id cst, Mcssias, rcdeinptor
vl salvQlor niundi, tx deo watus est. ) Nativilate spiri-
tuali ct divina, qiirc fit pcr fidcin, charilalem et graliam,
qiia fit iiiiii laDluiii ainiciis. sed ct filius, hxrcsque Dei,
oc cnnsors di^ina; naliir.T, 2. Pclri 1. o.
Et OBMS OLI DILIOIT EUM OLl GENCIT, DILI6IT ET
El'11 QLi NATiS EST EX EO. ) yalus. Priino, proprie iialus
cx Dco Palre cst Christiis DtM filius. Deinde natus c\ Deo
est qiiilibet fidclis, |>or Cliristi (»ratiam adoploliis a Dco.
l^'atus eniiii onnlorjicc diritiir dc Clirislo ct nobis, sed dc
nobis pcr rospcrlum ad Cliristiim. Est ergo lia>c ralioci-
iialio S. loaiinis, qua probat di!ip;cndos essc pro.\inio9,
quod in finc rop. prapcod. rorpil probnrc, el liic proscqui-
tur.q. d.Quirtiinipicdiiif^il Dcum Palrem, qui f^enuit, di-
lifjit paritcr Deum Filiuin a Patrc {jcnittim : alipii qiii di-
ligit Deum Filium^dilif^it ct cajtcrosDei filios, quasi illius
fralres cl membra; erf^o qui dili{;it Dcum Palrciii, dili[jit
quoque onincs Dci filios ex co nalos. Hi sunt fidclcs pro-
ximi noslri; cr(^o lii dilif^endi suiit cndem cliaritnte, qua
Dcum tnm Patrem quam Filium dilif^iiiius: ila S. Aiif^. Ilc-
da, Glos.«n, IIii^-^o ct alii hic, ac S. Ililor. I. G. dc Trinit.
Huic exposilioni.nitS. .ViifT- rivet.qiiod dicot natus in sin-
f;ulari,qtinsi inlellif^ens iini|;eiiitiim Dci per fjcnerationeiii
Patris; nio\ fcro v.2. dirot iia^o.t in plurali,quasi inlelii-
pens iuslos por ndoplioncin cl rc|;cncratioiicm nnlos en
Dco. Rursiim qiiod sriitonlin pra?ccdcnti commcndarit d-
dcm iiiCliristiiiii,iinili' onn[;;riio iiiox hicstibiiiiif^nl ct ooiii-
mcndct «morcm in (^liristuiii: non enim suiriiit fide cre-
dcre in Chrisliim, iiisi ot niiiore dili|;amus cuindein.
Scciindo, nnlus nroi|ii potost non Christus, scd duniln-
xat quilibel Clirislinniis ct iuslus , dc quo pnulo niito di-
xit, 0/Hiiis qui crcdil , clc. cx Dco natus at. ut h,-cc sit
^ sententia disparala a prc-ccedcnti, tantunique signiCcet
fideles sicul credunt in Chrislum, ila debere sese iuTicem
dilif^erc tamquam fralres ab eodcm Deo Patrc genilos et
nalos. Si enini dilifjunt Deum qui gcnuil fideles , debcot
parilcr eos qui ab co geniti sunt dilifjere, tum quia I'a-
ler cos dilif^it, tum quia nobiscum coniunctissiini sunt.
ulpotc fralrcs ct filii ciusdeni Palris: ila Didyinus, Caie-
tan. ct Calliar. Prior scnsus uli mogis connexus, ita ct
Rcrinanior ac nervosior cst. Cbique eniin loanncs spirat
Clirisluni tamquam ccntrum, vinculum ct glulinum cha-
rilalis inler nos el Deum. Cbristus eniiii conciliavit nos
Patri, undo medialor csf, el oausa cur Deum diligamus,
etour Ticissini Dcus diligal nos. Omnes ciiim fidelcs sunl
corpiis Clirisli, ct membra de mcinbro, ait Paulus 1. Co-
rinlh. 12. 2G. Cum ergo mcmbra (ait S. August.) Chrnii
dilii/is. C.hristum diligis ; cum Christum diliyis, filium Dci
T> diligis: cum filium Dci diligis. ct Palrem diligis ; non potest
ergo scparari dilcctio. Elige iibi qitid diligns. scquuntur te
cxtcra: dicas, Deum solum diligo. Deum Palrem. menti-
r;« .• si diligis, non solum Dcum Vatrem diligis : sed si dili-
gis Vdlrcm, diliqis ct Filium.
In IIOC COGNOSCIJIIS CtOSIA» DILlGiaiS HATOS (tiic- Vers. «.
vi) Dei, CLSI (otjv, id est. qui'i, quondoquidcm) Delm di-
LIGAJIIS , ET MA^tDATA EIIS PACIAillS ^ Cognoscimus,
id est, concludiinus, cognitum facimiis, oslondiiiius, con-
vinciinus, dcinonslrnmus. Sic cap. \. v. 13. ait: /;» /loc
cugnoscimus, id csl, ccrlo signo cl orgumento concludi-
mus, quoniam in co marKmus, cl ipsc in nobis, quoniam dc
spiritu suo dedil nobis, q. d. Ex spiritu Dci ronchidimus ct
ronvincimus Doum innncre in nobis, ct nos ia Dco. Simi-
litcr sumil S. loanncs to cognoscimus cnp. 3. v. 16. el 19.
ct cnp. 1. V. 2. et 6. Cognoscimus crgo, id cst, oonviDci-
inus quod diligamus Christianos, quasi natos Dci , q. d.
Dixi, omnisqui ditiijit Dcum quigenuil, diUgil ct eum qui
712
Commenlaria in I. Eplslolam S. loannis. Cap. V.
natus est ex eo, pula omnes fideles ct Chrislianos. Idipsutn J^ rain sanat ct inleg^rat , slciit poccatum eamdem vulncrnt
eniin cognoscimus, id est, coucludimus et convincimus hoc
argumcnlo.quod T)eum diligamus. Hic enim cst S. loan-
uis syllogismus ct liaec dcmonstralio. Omnes fiiii Dci sunt
fideles et Christiani. Quicumquc diligit Deum , dijifjit et
filios Dci: ergo qui diligit Dcum, diligit fidelcs et Chrislia-
nos lamquain Chrisli fratrcs et membra , genitos ab eo-
de/n Deo patrc. Sicut enim ex amore proximorum inferi-
mus et concludimus amorcm Dci.sic vicissim et recipro-
ce ex amore Dei inferiinus et coucludimus amorcm pro-
ximorum. Rursum : Quicumque servat mandata Dei, ser-
Tat ct diieclioncm proximorum; ha;c cst enim unum c
Tnandalis; atqui quiservat niandatum dilectionis, hic di-
ligit proximos: ergo quicumque servat mandala Dei, hic
diligit proximos.
rorro, S. loanncs hic non nominat omnes proximos,
sed lanttim nalos ex Deo, pula fidelcs et Christianos, quia
eorum inter se dilectionem accendere salagit, ut in lide
et vita Christiana se invieem contra Gentiles lueantur, a
et quasi mulilat, ideoque facit ut mandalum sit illi quasi
ialcnlum plumbi , Zachar. 5. 7. ct sicut onus grave gra-
vatiim , Ps. 37. 5. ila Didymus ct CHcum.
Quarla, quia etsi qua;dain in se gravia sunt, ut mor-
tificare omnes cupiditates , obire niarlyrium , pali omnia
adversa, tamen haec lcvia fiunt, si considercntur exempla
Christi et Sauctorum , eiusque promissio dc cselesti glo-
ria, iuxla illud Pauli: ISon sunl condignx passiones huius
temporis ad fuiuram gloriam , qux revelabilur in nobis,
Roman.8. Et: Quod in prxsenli esl momentaneumet leve
tribulationis noslrx, supra modum in sublimilate xlernum
glorix pondus operatur in nobis, non conlemplantibus no-
bis qux vidcntur , sed qux non videnlur , 2. Cor. 4. 17.
Hinc ait sponsa Cant. 1. 13. Fasciculus, non fascis, tmjr-
rhx dilectus meus mihi; ubi vide S. Bernard. cuius verba
superius recilavi.
Audi S. August. serm.lS. de Sanctis: Siquotidie, ait,
oporterel nos tormenla perferre, si ipsam gehcnnam parvo
IV.
niment, iuvent, pronioveant. Eumdem fidelibus comnien- D tempore tolerare, ul Cliristum videre digni essemus in glo-
davlt et quasi testamenlo Chrislus ad Patrem abiturus
reliquit loan. cap. 15.12. etS. Paulus crebro, ul Ephes.
4. 2. et scq. Galat. 6. 2. Phillp. 2. 1. et seq.
HjEC EST KNIJl CHABITAS DeI, UT UANDATA EICS CU-
STODIAMUS. ) q. d. Ciiaritas consislit ia observatione man-
datorum Dei. Charitas enim est ainor et amicitia Dei; haec
autem impeliit amantes ut faciant voluntalem, puta raan-
data Dci a se summe amati,iuxta illud Sapient. 6. 19. Di-
lectio cuslodia legum illias est. Sic ait Eccl. c. 12. v. 13.
Deum timc, cl mandata eius observa; hoc est enim omnis
homo, q. d. Oinne hominis bonum, oinpe officium, oinnis
felicitas, finis ct perfectio consistit in timore Dei. Aut,
hoc est qiio spcclarc debet omuis homo, quantus quantus
est, in diclis factisque suis oinnibus, et tota vita, ut sci-
licet sibi nbique limorem Dei ob oculos ponat, et eius ser-
•?et pra;cepta. Uude Chald. vertit, Talem decet esse viam
hominis; S. Hieron./lrf hoc creatuseslhomo. Et Solonius:
ria venicntem, et Sanctorum eius numero sociari, nonne
eral dignum pati omne quod triste est, ut tanti boni, tan^
txque ylorix parlicipes haberemur?
QUOMAM OMNE , QUOD NATUM EST EX DeO , VINCIT yers.
MUNDUM. ) Probat quod dixit, Mandata eius gravia non
sunt, hae ratione, quod fideles fide et charitate renati, ar-
matique a Deo vincant mundum, id est, mundi cupidita-
tes ajque ac terrores, quae solae resistunt charitati,faciuDt-
que observationem mandatorum difficilein : iis ergo subla-
tis maodata remanent facilia, non gravia; charitati enim
sola contrariatur cupiditas : hanc lolle, reraanet facilis et
expedita charitas. Testimonium cxlestis generationis est vi-
ctoria tentationis , ait S. Bern. ser. 1. in octava Paschae.
Nota, omne quod nalum est, id est, omnis qui renatus
est ex Deo, vincit mundum; dicit tarnen omne, non omnis:
Primo, ut significet hanc victoriam prorenire fideli non a
se, sed a fidc, charitate et gratia Dei ; unde explicans sub-
Quia, ait, qui aliter vivit, non est homo, sed bestia, quia Q dit : Et hxc est victoria qux vincit mundum, jides nostra
Mandata
Cbristi
sunt le-
\ia, cur!
Cau^a
J.
]l.
iion rationaliter, qute est natura hominis, sed bestialiter
vivit, si gulosc, ut porcus : si dolose, ut vulpes: si super-
be, ut leo, etc. Idem per omnia applices charilali.
ET MANDATA EIUS GRAVIA NON SUNT. ) MullO minus
impossibilia , ut blaspliemant hairelici. Alludit ad illud
Chrisli : lugum enim meum siiave est, et onus meum leve,
Mallh. 11. 30.
Ralio est, Priina, quia Christus Christianos liberavit ab
onere gravi etmultiplici tot mandatorum caeremooialium
et iudicialium veteris legis, tantumque moralia, sive De-
calogum, puta decem pra;cepta legis naturae^eis imposuit,
paucis additis de fide, baptisino et cajteris Sacrameiilis.
Pra;cepta enim afilrmativa veleris ]cgis218. ncgativa 3()0.
numerat R. Moses, libr. 3. More Ilannebiichim cap. 50.
et 57. hisce omnibus liberavit nos Christus.
Secunda, quia charitati, et amanli Deum nihil est gra-
\e.Quomodo enim est grave cum sii dilcclionis mandatum?
Aut enim quisque non diligit, et grave est : aut diligil, el
Sensus ergo est, q. d. Fides, charitas et gratia, quae na-
ta sunt et inaoant a Deo, vincuiit mundum, ideoque pa-
riter fideles per ea nati et renali vincunt mundum: unde
CEcuincn. per omne quod natum est ex Deo, intelligit cha-
ritalem fialernara: hanc enim vincere mundum.
Secundo, to omne habet emphasin, etsignificat univer-
sitatem omnium genlium. Alludit enini ad aniinalia omnis
gcneris munda et immunda, qtiae erant in arca Noe, qiiae-
que per visionem vidit Petrus io linteo Eculcsiee , Aclor.
10. 12. quibus siguificabatur omne genus hominum ex
qualibct geute, statu, conditione admitteiiduni ad Eccle-
siam per novam in baplismo nalivilatem. Eadem causa et
emphasi ait Christus : Onme quod (pro omnem quem) dat
mihi Pater, ad me veniet ; unde explicans subdit: Eteum
qui venil ad me, non eiiciam foras, loan. 6. 37. El c. 17.
V. 2. Sicut dedisti ei potestatem omnis carnis, ut omne, id
est omnis, quod dedisti ei, det ei vilam xternam.
Terlio, Thomas Anglicus : Omne, inquit, dicitur, non
grave esse non potest , ait S. August. de natura et gratia U omnis, ut sigoificet in gcneratione spirituali non esse di
stinctionem sexus ; in Christo eniiu non esOna5Cu{u5 ne*
que fcemina, Galat. 3. 28.
Hinc S. Cypriau. S. Leo et alii dicunt,fidelem maiorem
esse mundo, et in caelo versantem, hoc mundi punclum
despicere. Cilavi eorum verba cap.4.v.4. ad illud: Vici-
stis eum, quoniam maior est qui in vobis est. Praeclare S.
August. lib. 2. de Symbolo ad Catechum. cap. 2. Admira-
Lile, ait, spectaculum nostrum, plane admirabile, in quo
Deus adiuval, fides vires impetrat, innoceniiapugnat, san-
ctilalis vincit, prxmium consequitur tale, quod et ille qui
viccril accipiat, et qui donaverit nihil amiltat.
Et H.EC EST VICTOllIA QUjE VINCIT MUNDUU , FIDES
KOSTRA.) Yictoria, id est, vincens et victor: proprie enira
vicloria non vincit, sed pugna vincentis qua; parit victo-
riain. Vicloria ergo, id est, causa victoriae, arma quibus
comparalur victoria,est fides. Ha;c igitur est victrix fidesi,
oap. G9. Et Sapiens Prov. 4. 11. Viam sapicntix rnonstra-
bo iibi, et ducam te per semitas xquitatis, quas cum in-
gressus fucris, non arctabuntur gressus tui, et currens non
habebis offcndiculum.
111, Tertia, quia Christus dat gratiam quasi alas, quibus
pra;cepta impleamus, imo super ipsa quasi voleinus, iux-
ta illud: Viam mandatorumtuorum cucurri, cum dilata-
sli cor meim, Ps. 118. unde S. August. lib. de perfectio-
ne iustitia; ante medium, ail non esse grave qitod diligen-
do fu, non timendo. Nam perfecta charitas foras miitit ti-
morem, el facit prxcepti sarcinam levem, non solum pre-
mentem onere ponderum , verum etiam sublevantem vice
pennarum. .\nima ergo qux illu gravia sentit. oret gemi'
tu voluntalis, ul impetret donum facildatis. Unde S. Bo-
nav. ait mandata gravia esse naturse lapsae et corruptte,
facilia vero nalura; sanae et iutegrae. Gratia autcin natu-
Commenloria in I. Eplslolam S. loannis. Cap. V.
713
non nudo cl oliosa, «ed chorilote el boni» opcribus vcali- ^ minationilut. nec ailrahUur pfomtitionibut,ncc pneceptis
ta, puta operosa, cerlans cl forliti r dimicans, iusla illud
Sancti per fidein vicerunt regna, operali sunl iuitiliant,
aUcpti sunt repromissiones, elc. Hobr. 11. El 1. Pelri 3.
Aduersarius, ait, vester diabolus (amquam lco rwjiens cir-
euit quxrens qucm devoret : cui resislite fortes in (ide. Vi-
dc utrobique dieta; fidc cnim crcdimus viiam aelernam es-
se summum bonum, pro quo omnia inala fortiler toleran-
da sint; el diinicandum contra omnes mundi lentationes
usqiie ad morlem et martyriuiii. L'nde per fidem hanc et
spcm lum diviniB opis et fjratiac Chrisli, tum merecdis et
pracniii f^lurise a;terna;, Martyrcs omnia lormenlorum ge-
nera alncrcs cl la-ti vicerunt, iuxta illud: El ipsiviccrunt
eum propter sanrjuinem Afjni , el propter verbum teslimo-
nii sui. Apoeal. ^2. 11. Et illud Pauli Ephes. C IC. //»
omnibus sumentes scutum fidci, in quo possitis omnia lela
ncquissimi ignca extinguere. Audi Tertull. ad Scapulam :
Arriuf Anlonius cuin persequerelur inslanter inAsia fulcles
omnes illius civilalis. Christiani ante (ribunalia se rnanu
facla oblulerunt. Et Nicephorus: Diocletiani lempore (ait)
vum nalalis dics Chrisli feslus adcsse(, vigirUi millia Ciiri-
stianorum in (cmplo a Ir/ranno conclusa igni conflagrare
tnaluerunt , quam lanliilum a Chistianx fidei siabiliUile
d<fl'X(ere. Quarc vcre S. Bcroard. serm. 6. in vigil. Na-
livit. Fides, ait, es( velut quoddam xternitatis exemplar :
prxterita siinul ct prxscnlia ac futura .wnu quodam va-
sdssimo comprehcndil, u( nihil ei prxtereat, nihil pereat,
prxcat nihil.
Fidn ''■"o '■'incii, Graece esl vixuTaTa, id esl, vicit, in aoristo,
»iDcit 8ub qiio omnc lempiis intelligil, q. d. Vieil, viiicit cl vin-
Buodjoi ccl. Ilac dc causa Riiperlus scripsit opus dc victoria Vtr-
bi Dci. S. August. lib. de Ulilit. crcdendi cap. 17. docet
fidcm Christi lutum mundum sibi subegissc saiiclilate.ca-
slitatc, palicntia, conslantia.ctc. Aposlolorum, Virginum
et .Marlyriiin quihus convcrsa; sunt ad Christum gcntcs
lotiiis Miundi. (JEcum. Omnein , ail, fides perfidiam vicit
a(que ciccit, ita u( neque ludxus, ncque hxredcus quam-
oblempcrut . nec consitiis acquiescit ? P*'onne is edamsi fa-
(ea(ur se nosse Deum, fac(ts (amen nega(? Porro fides sine
openbus mortua es( in semedpsa, nec sane miruin vtderi
potcil, si ncquaquam vincit, qux nec vivit quidem.
Probat S. loanncs tlwsin ex hypotbcsi , genus ei spe-
cie, iino specicm ex iudiuduo: probat, inquam, Gdem es-
se victoriam fidclium, eit co quod Odes Chrisli sil vicloria
mundi; simulquc p..rslringit Cherintum, Ebionem, el a-
lios illius aevi haerelicos^qtii negabant Chrisli divinitaleni.
Hinc Pctrus cam confitens, diccnsquc, Tu es Christut t'i'
lius Dci vivi; ab eo aiidire mcruil: Tu es Petrus. e( super
hanc pe(ram xdificabo tcclesiam meam , e( por(x inferi
non pra:valcbunl adversus cam, Matih. 18. Et Paulus: ijuis
nos separabit u charitate Chrisd? Cerius sum quia neque
mors, ncque vila. ctc. Rom. 8 Vnde certus erat , nisi ex
fidci finnttate? ait S. Uicron. in cap. 2. ad Galat.
HlC EST QLI TESIT PEB AQIAM ET SANCL15E1I, IEsLS . cri. 6.
CiiBiSTLS. ] q. d. Hic cst Messias Dci filius, Salvuior et
l' Rcdcmptor mundi, qucm Projihelaj veotururn pracdixc-
runt, ut suo sangiiine orbem redimerct, el aqua baptismi
expiarct, ut paiet Ezcch. 36. v. 47. et Zachar. 12. 13.
idcmquc pra^signaruni oninia sacrificia legis vcteris, in
quibiis fundcbatur victimarum sanguis, ut repracsentarcnt
Chrisli sangiiinc in crucc fundcndo expianda fore pecca-
ta. Cum crgo Christus ha-c Prophclaruni oracula adiiii-
plens reipsa venerit, suoque saiiguine nos redemcrit, et
aqux baplismuni dum in lordanc a loanne baplizatus est,
sanxerit, ciquc vim sanctificandi tribucrit ; iude certo col-
ligite ipsum esse veruin Messiam, et Chrislum mcdialo-
reni a Prophetis pra^dictuin, ac proinde eius fide nus vin-
cere mundum. Probat loannes quod Icsus Christus sil Fi-
lius Dci , piila quod iesus sit verus hoir.o et vcrus Deus.
Primo.es co quod ipse sit ille qui venit, Gra;ce o i"/5eov. id
est, ille . scilicet Mcssias, vcnicns antonomastice, qucm
sciliccl ProphelK vcnturum promiserunt, qiiem Scriptura
Jsaia; 9. 6. et alibi significat fore Deiiin el Dei filiura.rn-
piam vim adversus cam habeat. Quocircn S. Aug. ser. 1. (^ de vcniens, vel vcnlurus, cst noincn Messia;. Sic enim eum
Curr
dc verbis Apostol. IS'uHx, ait, sunt maiores dividx, nulli
thesauri, nulli honores, nulla tnundi huius maior subsian-
tia, quain es( fides Calholica. qux peccaiores homines sat-
va(, cxcos illuminai, infinnos cura(, catechumcnos bapti-
za(, fideles ius(ifica(, pcenilcnles reparai , iusios augmcn-
ta(, Mnr(]/res corona(. Deniquo S. Bcrnard. serm. 76. ia
Cant. lidcs , ail, adinqii inacccssa , dcprehcndii ignoia ,
comprehcndii immcnsa, rcprchendii novissima, ipsam de-
nique xlernilalem sub illo vaslissimo sinu qunduin mndo
eircumcludit. Tidcnler dixcrim, xternam bealamque Tri-
ni(a(cm, quam non iniciligo, crcdo e( fide (eneo, quod sa-
na non capio mcnie.
Porro fides viva omnia impclrat n Deo, viocitquc omni-
potcntcm, idcoquc fit oiiinipolcns, ndeo ut miracula quo;-
libct opcrctur, iiuta illud : Omnia possibitia sun( credcn-
ti, Marci 9. 23. lla;c cst fidcs miraciilonim. Fidcs ergo
vincit munduni, qiiia >incit Dcum miindi doininuin.
(JLIS EST, QLI VIMCIT MUNDLM, IIISI QII CRBDIT QLO
vocabant ludaei ex vaticiniis Prophctarum, ut patet .Vpo-
cal. 1. 4. loan. 1. 15. Matlh. 11. 3. Psal. 117. 26. Ag-
g.-pi 2. 8. .Malach. 3. 1. et 2. et alibi.
Rursiim idipsiim probat cx aqua ct sanguinc, q'iibusChrijiaf
constitit Chrisli corpus, quKque pro nobis cfTudit. Haec'*"''P*'
enim , Primo, signilicabant Cliristiiin vcrum esse liomi- j,".,™.
ncm , non phantoslicum, uti volebant Siiiion ct Manr^s : i:uio«iii,
cnriiiis nniiii hunianiim conflalur ct conslat anun et san-?."''
■ . .1 u L •11 Reap.
giiiiie, putaquatuurhumonbus; subaqiiucnimsivcphlcg- f
niatc ncripc mclancholiam, sive nlram bilem ; aqua cnirn
sivc phlegma, si crassescat, fit lutum. sive mcltincholia:
sub snnguinc nccipe cholcrnm, sive llnvnm bilein; san-
giiis eniin. si incnlescat, fil bilis. Hi quatuor h'iinorc3
continont quatiior clemcnta, quibus coaginenlolur homi-
nis corinis: plilcgma enim continct aquam, niclancholia
terram. sangiiis aerem , cholern ignem. Per aquam crgo
et songuinem significat S. loanncs corpus Chrisli i onsii-
lisse qiiatuor humoribus, ct qiiatuor clomeniis, ac proia-
HIAM Iesls E9T FiLlLS Dei ? ) Crcdcudo enim spurat, L) de vcrc et propric fuisse corpus hiininnum.
spcrnndo invocot, invocnndo ninnt Christum; ilaquc gra-
tio Christi roboratus odil s|icrnilque munduin , nc spcr-
neodu viiicit, iuxtn illud Pniili : Oninia possum in eo qui
me confortal , Philipp. 4. 13. Siib fidc ergo complcclilur
charilatern, obcdicntinm, furtitudiiicin, ca^tcrnsque virlii-
les a Christo lancilns ct donolos , qiiibus vincitur mun-
dus. Qui enim crcdit in Christum, drbct Christi pra;cc|ita
Bcqui, eiquc obcdire, non iniindo, imo conlcmncre mun-
dum ; hoc cnim siiis nsserlis prxccpit sonxitquc Chnslus,
loann. 13. 18. ct 19.
Audi S. Bernord. sorm. i de Iribus toslim. in ca^lo ct
in tcrrn : Quid ergo ai( : Quis cs( qiii vtnctt mundum, nisi
qui crcdil quia ksus cst filius Dii, cum et ipse iam »/i«n-
dut id crcdal ? An non tpsi quuqiic d:tmoncs ct crcdunl rt
eontremiscunt ? scd dico: Putasne Fitiuin Dei rcpulal h-
sum , quitquit iltt ctt homo , qui iptius nec lenclur com-
VOL. X.
Sccundo. aqun et sanguis probabont Christum cssc
Dciini ; tum qiiia sanguis Christi fuit iustum prctiiim re-
ueinptionis nostrae. cx aequo sotisfacicns Deo pro olT''nsa
peccntnruin nostrorum: ergo ncccssc csl ut fucril san-
guis hoiiiinis Dci . sivc huminis hyposlolicc uniti Deo;
songiiis cnim puri hominis non potcrol esse iuslum et od-
icqiialiim prctiiim olTensorum Dei : tum quio virtiite son-
guinis sui (^hristus institucns boptismiim. illi indidil vim
divinam cxpiandi omnin omnium hominuin pcccota.Ergo
ncccssc cst iit fiicrit Dcus : facicbat cnim hoc Chrislus
per sc ftt auciorilativc, non quasi minislcr pcndcns ob a-
lio. Pcr Ro oiitem instituerc Socromcntuni rcmilicns et ex-
pian» pcccatn, cst opus virtutis divina;.
Alliidit primo, nd nquam et snnguincm victimarum,
quo velus Tcstamenturn soncivit Moscs. Eiodi 24. v. 8.
quo signiricabat Christuni suo sanguinc et aqua saacilu-
'JO
Illii
714
Commentarfa in I. Epislolam S. loannis. Cap. V.
rum novum Teslamentum, Audi Paulum Hebr. 9. i9. ^quotidiana corporisaf/lictione. Est etbaptismus aliquisin
Lecto enim omni mandalo legis a Mose universo populo
accipiens sanguinem vitulorum et hircorum cum uqua et
lana coccinea et hi/ssopo, ipsum quoque librum el omnem
populum aspersit , dicens : Hic sanguis Testamenli quod
mandavit ad vos Deus. Vide ibi dicla.
Alludil secundo, ad aquam et sanguinem quae rairacu-
lose fluiterunt ex lalere Christi in cruce mortui : corpus
enini morluum pro saiiguine et aqua vivenlis, naturalilcr
dat saoiem , undc idipsum solus ex Evangelislis narrat
S. loanii. c. 19. 34. Hac enim Chrisli aqua et sanguine
repraisentabalur virtule saoguinis el mortis Christi fide-
les ab oniuibus peccalis abluendos per aquam baptismi.
Et hoc significat sponsa, id est, Ecclesia, Cantic. 5. 10.
Dilectus meus, 'n\<\\i\\.,candidus ct rubicundus; aqua enim
est candida, sanguis est rubicundus: ita Cyrill. lerosol.
catechcsi 13. S. Augiist. lib. 2. de Calech. rud. cap. 6. S.
Leo Epist. 45. Hier. Ep. 83. Damasc. 4. de Fide c. 10.
Suarez 3. p. q. 53. disp. 41. sect. 1. et alii. Hine noster
Salmeron hic opinatur Christum ubique sanguini aquam
miscuisse, scilicet lacrymarum in circumcisione, in sudo-
re sanguinco agoniae, in flngellalione, in cruce ante mor-
tem; ideoque iussisse aquain vino misceri in calice Eu-
charistiae converlendam in sanguinem. Et Hugo ait,Chri-
stum venisse per sanguinein, quando circuincisus est, ut
lcgem observando significaret se ludseos velle redimere,
per aquam vero Genles, quia in aqua instituit baplismum
jiraecipue pro Gentibus.
Porro distinguit S. loannes baptismum Christi a ba-
ptismo loannis Baplistae, quod hic fuerit solum in aqua,
ideoque inefricax ad expianda peccata : Christi vero fue-
rit in aqua et sanguine, ideoque ad eadem abluenda effi-
cax. Rursum perstringit Ebionitas qui aqua mera cense-
bant placari Deum, ideoque quotidic aqua se abluebant,
et in calice Eucharistiae non vinum , sed meram aquam
offercbant, quia uegabant sanguine Christi nos esse re-
demplos, teste Irenaeo lib. 5. cap. i.
compunctione cordis, el lacrymarum assiduilale.Sic quip-
pe infirmis et pusillis corde necesse est, ut quem semet pro
Chrislo ponere non sufficiunt, sallcm miliori quodam, sed
diulurniori mnrttjrio sunguinem fundant. Sic et baptismi
Sacramentum quoniam ilerari non licet, his qui sxpius m
mullis offendunt, frcquenti vportet ablutione siippleri.Un-
de et Prophcta : Lacabo, inquit, per singulas noctes leclum
Vieum, et lacnjmis mcis strutum irieum rigabo , Ps. 6. 7.
HlC BST QUI TEMIT PER AQUAM BT SAKGUINEH; Grae-
ci codiccs nonnulli addunt, xki TrvjjuaTo;, id est, et spiri-
<u;n;noN iN aqua soluu, scd in aqua bt sanguinb.)
lidem addunt, sed et in spiritu.
Et spibitus est qui tbstificatur quoriah Cqbi-
bTUS est vebitas. ) Graeca habent ort to Tcviufia sriv n a-
XflScia, id cst, quoniam spirilus est veritas. Sic quoque le-
git Syrus, Vatablus, Clarius, Caietan. q. d. Spiritus est
qui recenter iu Pentecoste testificatus est Chrlstum esse
pDei filium. Illi ergo credendum est, quia hic Spiritus est
" veritatis, ipsaque veritas. Verum genuina lectio est, quo-
niam Christus est veritas; de Chrislo enim hic agilur, noa
de Spiritu , et Chrisli proprium nomen est vcritas, noa
Spiritus sancti.
Testimonio obscuro et quasi mortuo aquae et sangui-
nis, adiungit S. luannes clarum et vivum Spiritus saa-
cti: hic enim tum in vita Christi, utpote per eum ad boc
testandum operans miracula, tum post raortem et resur-
rectionem ab eo in Pentecoste missus in Apostolos, per
eorum ora lestatus est et praedicavit ubique, quod Chri-
stus esset verilas, id est, verus Deus. Christus enim qua
Deus, est Verbum, ideoque veritas et sapientia Patris;
qua homo, fuil verus Dei legatus et interpres, qui umbras
legis veteris aperuit, claramque de Deo doctrinam et ve-
ritatem propalavit, iuxta illud: Ego sum via, veritas el
vita, loan. 14. v. 6. et illud c. 18. 37. Ego ad hoc natus
sum, et ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam
veritati. Hinc Pontifex Aaronicus gerens lypum Christi,
Denique Tertullian. lib. de Baplismo cap. IG.ait, Chri- Q veri et veracis Pontificis, in Rationali pectoralis insigoe
Symbol.
slum venisse per aquam, cum baptizatus est a loanne;
per sanguinem, cum passus est, ut a^ua, inquit, linge-
retur, sanguine glorificaretur, per passionem et mortis vi-
cloriam. Proindc ut nos faceret aqua vocatos , sanguine
eleclos, hos duos baptismos de vulnere perfossi lateris emi-
sit; quia qui in sanguinem eius crederent, aqua lavaren-
tur : et qui aqua lavissenl in baptismo , etiam sanguinem
potarent in Eucharistia.
Symbolice, per aquam el sanguinem accipiunt duplicem
baptisinum, scilicet fluminis et sanguinis, S. Hieronym,
Epist. 83. S. Aiigust. lib. 2. de Symbol. cap, 6. Cyrill,
catech. 13. et alii. Alii censent repraesenlari duplicem
modum quo damnatus est Christus a ludaeis vociferanti-
bus: Sanguis eius super nos, etc. et a Pilato manus aqua
lavante. Matlh. 27. v. 24. et 25.
iutextum geatabat Urim velummim, id est, doctrina et
veritas, Exodi 28. 30.
Alii per spiritum accipiunt internara illuminationem
Spiritus sancti,qua nos impellit adfidem et amorem Chri-
sti, iuxla illud cap. 2. 27. Unctio eius docet vos de omni-
bus, et verum est.
QuoRiAiu TRES suNT.) Testimonium aquae, sanguinis
et spiritus de Christo iam allatum plenius hic S. loannes
explicat et confirmat; unde xo quoniam partim probat id
quod dixit v. 5. scilicet lesum esse filium Dei, partim pro-
bat id quod dixil v. 6, scilicet Spiritum teslificari quod
Christus est verus Deus. Id enim hic confirmat ex eo,quod
Spiritus sanctus sit unus ex tribus testibus, qui in caelo
testimonium perhibent Christo.
TreS SUNT QUI TESTIMONIUM DANT IN C.KLO ( de cae- Vers. T.
Anagog,
Anagog. Cyrill. catech. 13. per aquam accipit baptis-U lo ): Pater, Vebbuu et Spiritus sanctis, et hi TBBS
mum, per sanguinem iudicium ; eo enim reprobi damna'
buntur ad sanguinem, idest, gehennam et mortera ae-
lernam.
Allegor. Allegor. S. Bernard. serm. 1. in oclava Paschae: Mo-
ses, inquit, venit per aquam, quia ex aqua ereptus, ideo-
que vocatus Moses, id est, extractus, populum Hebraeo-
rum per aqiias maris rubri illa^sum dcduxit in lerram
promissam : lesus vero legislator legis novae venit per a-
quam et sanguinem, quia per sanguinem introducet nos
in sancta, puta in caelum, Hebr, 9. 12. Sic ergo hodie,
inquit, quoque ad nos per aquam et sanguinem venil, ut
sit aqua et sanguis iestimonium eius (idcique victricis.
Tropoi. Tropol. S. Beroar. ibidem, per aquam el sanguinem ac-
cipit duplicem baptismura duplexque marlyrium , prius
in lacrymis compunclionis, posterius in studio mortifica-
tionis: lam vero, inquit, quia baptismum aqua, marty-
rium diximus sanguine designari , memento et unicum et
quolidianum esse baplismum, similiter et martyrium. Est
enim et martyrii genus, et quxdam effmio sanguinis in
UNUM SUNT. ) Notat S. Hieron. Praefat. in Epistolas Ca-
nonicas haec ab infidelibus, scilicet Arrianis [undeetmo-
derni Arriani in Traosylvania propler haec verba totain
S, loannis Epistolam reiiciunt) fuisse abrasa e nonnullis
Graecis codicibus. Quocirca non legit haec Syrus, Cleinens
Alexan. Beda, OEcum. et alii nonnulli, quos cilat Franc,
Lucas in Annot. huius loci annot. 612. lam tameu con-
stanter haec legiint Biblia Latina, et correctiora Graeca,
multique veterum, ut S. Athanas. August. Hier. Cyprian.
Concil. Lateraneuse cui interfuerunt Graeci , et alii quos
citat Bellarm, lib. 1, de Christo cap. 6. Hesselius et alii
hic. Certum ergo est haec esse legenda esseque Canoni-
cam Scripturam , ac proinde ex iis recle confirmari my-
sterium sanclissimae Trinitatis, ac divinilatis Chrisli et
Spiritus sancti contra Arrianos et Macedonianos.
Sensus ergo est, q. d. Omnes tres personae SS. Trini-
tatis in caelo et de cajlo tum angelis, tum maxime honii-
nibus (hoc enim praecipue intendi hic S. loannes) testirao-
nium perhibent Ghriato, quod scilicet ipse sit verus Mes-
Ch
te»ie. .„
«clo. P
Commentaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. V. 715
sias, Deique filius: nimirum Pater, dum Iq baplismo et ^ in terra accipit homines in terra Tivenles, ut per haec tria,
'i'ii transfifjuralione Christi , Matlh. 3. 17. ct cap. 17. v. 5. apiritum scilicet, aquam et sanguioem, distinguantur iu-
iT'" publicc'proclamavil: Hic est Filius meus ditedus . ipsum sli ab iniustis.sicut per Palrern et Filium et Spiritura san-
audite. Hursuni cum super Chrisluin rogaotcin utse cla- ctuna in caelo distinguuntur Beati a daranatis. Nam Bea-
riljcarel, c cslo intonuit: El clarificavi, ctilcrum clartfi- tis, inquit, visio Trinilatis lestimonium perhibet: eleclis
cabo, loan. 12. v. 18. Similiter et Spirilus sauctus, duin fructuosus est sanguis Christi ac merita, aqua baptismi
deacendit in Christum in specie columbac, et efTudit sese et Spiritus sancli gratia, de quo mox plura: iam singula
in Apostolos, caeterosquc Chrislianos in die Pentccostes, expeudamus.
idque ex Chrisli praedictione , promissionc et missione: Trbs sunt.) Ponit S. loannes duplicem trinitatem te-
undo idein Spiritus sanctus pcr ora Aposlolorum non a- stium Christi^qui scilicet lestantur eius divinitalem, eum-
liud fere quain Christum pracconiznvit. Filius etiam sae-
pissime dixit, docuitque ac iniraculis probavit, el convi-
cil gc esse Messiam, Deiquc filiuin, ut patet ex toto Evaiig.
S. loannis. Sic pariter tres Christi testes sunt in lerra, sci-
licet spiritiis, aqua et sanguis, ut sequitur. Igitur inutuo
inler se conscniiiint caeli el lerrac testes, ac consequenler
iis omnimoda fidcs esl iidhibeuda, quasi testibus diviais
omoi exceptione maioribus ; et quia caelum et terra, lotus
que esse Dei Filium, atque unain altcri opponit, imo coin-
ponit in oDicio testificandi. Prior incrcata est, scilicet Pa-
ter, Filius, Spiritus sanclus: posterior creata, scilicet a-Aqua r*
qua, sanguis et spiritus, quae inanat ab incrcata, eique i"»"'"-
ex aequo respondet. adeoque eam repraesenlat. Aqua enim ."' **'
reIerlPalrem,8angui8 tiliuin,spintus Spiritum sanctum.sannuu
Pater euim est rerum umoium principium, sicut est et a-F'i"'<n.
qua. Ex aqua enim forniati sunt ca:li , aer, aves, pisces,'.'"^
uiidus, in hoc Christi tcstimonium conspirarc ^ uti ostendi initio Genesis: rursum aqua nutrit herbas, aT-'Snc^uax.
inquam, iii
vidcntur. Alludit S. loan. ad illud siii Evang. cap. 8. 18
Ego sum qui testimonium perhibeo de meipso , et lcstimo-
nium perhibet de me qui misit me Pater. Et cap. 16. 14.
de Spiritii sancto: lllc me clarificabit, quia de mco acci-
piet , et annuntiabit vobis. Denique tres testes producit,
qiiia scriptum esl: In ore duorum aut trium lestium sta-
bit omne verbum, Deiiter. 29. 15.
Et di tbbs unum sunt. J Uti natiira et cssentia divi-
na, itu paritcr intellcctu, voce, loctitioneet testimoniode
Christo ; hsc cnim omnia in SS Trinitatecssentialiter u-
num idemqiie sunt. Complutcnsia ct Regia habent, x«i oi
Tf ji{ k; to «V iio-i, id cst, et hi tres in unum sunt. Sed La-
tini ct alii (jra;ci legunt, el hi Ircs unum sunt ; significa-
tur cnim luojutov SS. Tiinilatis , qiiod soilicet tres per-
sona; hnbcnnt uiinin camdemqiie individuam dcitatcm.
Ncc aliud significat lectio diversa Cninplnt. ISam inunum
sunt, Iioc cst, in unum, piita in iinam esscnliam conve-
niunt et coeunt. Sic Gen. 2. 24. de Adnin ct Eva coniu-
bores, plantas , omniaque animantia et viventia. Unde a- Aqna
qua Latinis dicitur quasi a qua nata sinl omnia ; vel , uti"°" *
Festus, a qua iuvamur. Unde Thales aquam posuit prin- muu.
cipium rerum oinuium, licet alii aquam dictam velint qua-
si xquam, quod aequa sit ct aequalis, nisi veutis agitetu> .
Ita Deiis Pater omnibus cst aequus ct idein: Orphici etvcl iqoa
symbolici cootcmplalores summum boniim, sive oinnium q '^«i z-
bonorum occanum, censuerunt csse aquain, ideoque re-''"*"
pracsentare Dcum. Hinc Virgilius secutus Hoiiierum I. 4.
Georg. Oceanum patrem rcruin indigitat. Et IMiniusI. 1.
cap. 31. Hoc elementum, ail, cxleris omnibus imperat, ler-
ras devorant aqux, flammas necant, scandunt in sublime,
et cxlum quoque sibi vendicant: quid esse mirabilius po-
lesl aquis in cxlo slantibus? Unde ct caeli Hebraice vocan- Ana« •■
tur sciamaim,\A csl, ibi aqux. Rursuin aqua significat af- ■>'*•
fliientiam bonoruin ct gralianiin quae est in Deo Patre,
iuxta illud Isaiae 12. Haurietis aquas in gaudio de funtibus
Salvaloris. Scitum est yEgyplios Nilum pro Deo coluisse.
gibus dicilur: Erunt duo in rarne una, id cst, criint duoQ quod a Nilo exundante oinnis eis seges obvenirel. Hinc
una caro, uli explicat Christus Mattli. 29. 6. hoc est, vir
et mulicr eriint quasi una persona civilis et polilica. Sic
lerem. 31. 33. Erilis mihi in poputum. id cst, erilis mihi
populus. Et P.sal. 30. 3. Esto mihi in IJcum proteclorcm,
id cst, oslo milii Dciis protcclor; el sa-pc alibi.
Eiithymiiis Ponuplicc part. 1. lilul. 7. p. 113. pro tres
legit tria, iiidoqiie ostcndii tres persoiias in divinis revera
esse tria persoiialitcr, scd unuiii esscnlialiler.
Idcm iiiultis ante S. loaniicm sacculis dixit Scrapis, qui
Jigypti rcgi nomincThuli postulanti : Quis eo fortunatior
ttset? rcspundit:
Principio Dcus, tum sermo, ct spiritus illis
Additur. -xquxva hxc sunt, et tendentia in unum.
De quo siiperius dixi.
Vtn 8. Kt tbbs 81'nt qui testimonium dawt iit tbrra:
Spibitus. bt aqua, bt sanguis. ) Diccndum cral^ria;
Tre« le nain drxTi; rvsju», u'?op ct ai(ia, id est, .spiritus, aqua ct
•ic« ut- tangiiis, Hunt ginoris ncutri : dicit taincn trcs, tuin ut o
illud Parmenonis: lupiler JEgijpti i\ile. Iiisiiper aqua ap-
posite Dei Patris inisericordiam ct pietatein repracseutat.
Quocirca Alemannos deorum loco aquam fluniinum ado-
rasse, tcstatur Agathius lib. 1. et 2. Pereg. hist. Idem de
Persis docet Arnobius lib. 6. contra Gentes. Sic et hodie
nonniilli Indi adoraiil aquam , ut rcfert Vasqucz lib. 3.
Navig. fol. 362. Brachmancs longissime vivere, eo quod
non nisi aquain bibant, traditSuidas vcrbo Brachmanes.
Lucian. quoqtie in suis Macrobiis scribit per aqiiam vi-
tnm produci , idcoquc Syros ad Irecentos aiinos vixiese.
ApolloniusTyancpus dictitobat bibentes aquam nunquam
laborarc capilis vcrligine, uti refcrt Pliilostr. in Vita A-
pollonii. Plura de aquae prjestantia vide apud Tiraquel.
tract. dc Nobil. cap. 31. IMularch. qua;st. Anaquasitdi-
jrnwr «V7ne.''VidequoqucHydragioIogiaiii.M..Vntonii .Mar-
silii Columnx.
Porro, sub testimonio SS. Trinilatis inrrcatae intcllige
lcstimonium sanctnrum angclonim; por hos cniin quasi
-.«"yi...., r.1.11, [^i iivi 19 IICUIII ; Ultll LUIIIUIi l/CJ, lUIII U l U- |-w lt'»LIIIIUUIUIll SUUlDMUril a ll(;i-lul u III , p^ i •i"."' vmii, .|.i»o.
atciidat ho» Ircs lcrrao lcslcs conspirarc, iino rcpraescn- ^ administralorios spiritiis et lcgnlos SS. Trinilas locuta
lare tres cx-Ii lcstcs iain diclos, ait S. Aug. de qtio mox
plurn: tuin quia pcr prosopopujiam hiscc tribus attribuil
pcrsiHiam tcstiiim: tcslis cniin iu lerra apud homincs a-
niinatus sit oporlcl, nilroiiiic homo, idcoque masculini gc-
ncris, nnn nciitii. Qiii eniin tcsintiir, debct loqui, orcqiio
auuiii c(Ti'rrc tc-timonitiiii^qiiod iion nisi hniiiinis rst. Op-
ponit S. loannes tcrnMiiim cl huinanum tcstimouium cap-
iesti ctdivino. Inin aliqiii ccnsent tres lcstcs in ca;lo cssc
tcstcs divinilalis Chrisli; trcs vcro tcstes in tcrra essc te-
stcs humanitotis ciiisdcin, nit Innoc. III. cap. in quadam,
de cclebr. Missnr. ct D. Thninns. Scd vcrius ost tilrosque
adduci ad prubniidain diviiiilalcin Christi: hoc ciiiin pro-
batidiim siimpsit S. Inanno v. S.qiiin hnc ncgabnt Kbinn,
Chcrinliis et nlii. Undc ct siibdit inn\ : Qui crcdit in Ei-
lium Dei. habcl lcslimonium Dci in sc, ctc.
Mysticc S. Bcrnard. scnu. 2. iu Oclava PaschK, pcr to
est, ct tcstimoiiium pcrhibiiit Christo, tuiii io cius nalivi-
intc, cum cccincninl, Gloria in ejcel<is Deo; luin in ba-
ptismo .Mnttli. 3. 17. lum in transfigurntione Matih. 17.
5. tum in resurreclionc Matth. 28. 2. lum in asccnsione
Aclor. 1. y. 10.
Qui TBSTiMO<iii'M DART.) lesii Chrlglo , quod sit filius
Dei, nc conscquciilcr qiiod ciiis fidc et npe vicamus mun-
dum. quodqiic fidcs Clirisli sit victnria nosra.
H TKBRA.) De terra; sicut trcs priini in caelo, id est, dc
coilo leslantur hominibus in terra agcnttbiis.
Spiritus, bt aqua. BTSAnouis.) q. d. Spiritua quemgpiritm,
Chiistiis in criicc innricn-^ cniisit in inanus Patris, itein"n"«^«|
niiiia el snngiiis qtia; dc Intcrc Cliristi prolluxcrunt, lcsli-",'ij"' '
ricantur('hristuin vcrum fuissc non tantum homincm, scd
ct Deiim; quia hisce qiiasi prctio adacquato ct iustosatis-
fccil Christua ollcnsae Dci , iuxta oracula Prophelarum ,
716
Commentarla In I. Eplstolara S. loannls. Cap. V.
quod faccre non potuisset nisi fuisset Deus, uli dixi t. ^ ritui sanclo, eo quod ipse sit primum Patris et Filii no
prseced. Rursum spiritus, quia a Cliristo cum clamore e
missus, arguebat eum csse Deum. Uude videns Centurio
guia sic clamans expirasset, ait: Vere hic homo Filius Dci
eral, Marci 13. v. 39. Vox enim moribundis deficit; ergo
clamor hic Ciirisli miracuiosuserat, non naturalis, signi-
Ccans Cliristum super hominem esse Deum , ideoque vo-
lunlatn, non infirmitale mori, aitibidem S. Hieron. Chry-
sost. Eulhym. el Theopliyi. quin et Chrislus ipse: Nemo,
ait, tollel eam ( animam ) a me, secl ego pono eam a 7nei-
pso, et polestatem haheo ponendi eam, et poteslatem habeo
ilerum sumendi eam, loan. 10. 18.
Secundo, S. Aug. lib.3. contra Maxim.c.22. Lyran. et
Glossa per spirilum accipiunt Spirilum sanctum a Chrislo
in Petitccoste cflusum; hic enim testificatus est Christum
esse Dcum, tum quia Christus raittebat hunc Spiritum,
tum quia ipse Spirilus per oraApostolorura proleslabalur
se mitti a Chrislo, euraque verum esse Dei Filium.
Tertio, Cilcum. per spiritum accipit Spiritum sanctum
tionale donum: ab iis enim proeedil per modum amoris
et doni ; tum quia ipse per pccuitcntiam nobis per peccata
morluis spiritum vila5, puta gratia;, inspirat. Quocirca ex
hoc loco , et ex fluxu aquae et sanguinis e laterc Cbristi
Innocentius III. docet et probat aquam iu calice Euchari-
slise miscendam esse vino, ut converlatur in sanfjuinem
Christi: ita ipse cap. in quadam, de celebrat. Missar.
Symbolice primo, S. Bernard. serm. 1. iu Octava Pa- Synibot,
schae: Inaqua, inquit, baptismum intcliige. in sanguine !•
marlyrium, in spiritu charitatcm diffusum in cordibus no-
stris. Rursum Calharinus per aquam accipit tribulatio-
nes, ad quas experiendas venitChrislus,coque vocatChri-
slianos. Alii j^er aquam accipiunl sapientiam, iuxla illud
Eccli. 15. 3. Cibttvil illum pane vilx el inlellectus, el a-
qua sapientix salutaris potavit ittum. Alii per aquam ac-
cipiunt gentium multiludinem in Chrislum credenleni ,
iuxla illud : Aqux mullx populi multi, Apoc. 11.
Secundo, Balduinus Cautuariensis ( quem Lovanii ma-
qui datur in baptismo. In baptismate, inquit, per aquam li nu scriptum evolvi) lib. 1. de Eucharistia cap. 48. Spi-
11.
Anagog
lesus Patris testimonio Filius Dei est declaratus: ac per
sanguinem, quando, cum pirope erat ut crucijigeretur, di-
xit: Glorifica me tu Pater, et vox delala est qum dicebat:
Et glorifxcavi, ct iterum. glorificabo.Per spiritum vero esl
manifestalus, quando e viortuis iamquam Dcus resurrexit.
Huc perlinet exposilio Didymi, nisi quod ipse testimo-
nium hoc rcferat non ad Chrislum, sed ad nativitatem no-
stram spiritualcm, qua; fit iu baptismo.Hic enim, inquit,
spiritus, id cst, Trinitas invocatur, ac sanguis, id est, hu-
manitalis Christi merila pcr aquam baplismi operantur
et sanctificant. Ac illa S. Ambr. lib. 10. in c. 22. Lucae:
Aquam, inquit, ad lavacrum, sanguinem ad pretium, spi-
ritum tradidit ad resurreclionem. Uode
Anagogice, sed valde apposite ad litteram et pene litte-
raliter, aqua, et sanguis, et spiritus in cruce a Christo e-
missa , sed resuropta ab eodem in resurrectione, signifi-
cabant ipsum vere esse Messiam promissum , victorem
ritus iuslorum, inquit, aqua pcenitentiutn , sanguis Mar-
tyrum testantur Chrislum redemplorem, Nam, ut ait Ter-
tul. sanguis Martyrum est semen Christianorum ; el S. Leo:
Non minuitur Ecclesia persecutionibus, sed augetur ; et
semper Dominicus ager segele ditiore vestitur, dum singu-
la grana qux cadunt, mulliplicata resurgunt.
Tertio, Clemens Alexandr. hic spiritum accipit pro vi-
ta, aquam pro fide et regeneratioue, sanguinem pro co-
gnitione : qua; sunt salutifera; virlutes Salvatoris. Rursuin
S. Arabr. lib. de Spiritu sancto c. 6. sanguini mortem,
aquae sepulturam, spiritui vitam assignat in baptismo.
Quarto S. August. hic censet his tribus not ri tres per-
sonas SS. Trinitatis, scilicet spiritu Patrera, sanguine Fi-
liurn , «^«a Spirilum sanctum. De 1'atre enim dicitur :
Spiritus est Deus, loann. 4. 24. Filius assumpsit sangui-
nem et carnem hiimanae naturae. De Spiritu sancto dici-
tur: Flumina de ventre eius fluent aqux vivx, loan. 7.18.
III.
raortis et inferni , ideoque Dei Filium: Christus enim vi Q Atque hac de causa dici iressunt, non, tria,uti dicendum
■ ■■ ■' — '" ■■..-: :- :~ eTat, Qui tcstimonium pcrhibent. Et TUTsum : Et hi trcs u-
num sunt , q. d. Tres personaj sunt una essenlia divina.
Unde et Hyginus Papa Ep. 1. et loannes II. Ep. 1. testi-
mooium eorum, qui in caelo testantur, poslponunt lesti-
bus in terra, quasi illi hos explicent. Quod vere ha;c tria
exierunt decorpore Christi, repraeseotabat Ecclesiara,quoB
est corpus Christi, praedicaturara Trinitatis unam eam-
demque essenliam, ait S. Augustinus. Congruentius a-
guam adaptes Patri, sanguinem Filio, spiritum Spiritui
sancto, uterque enim est spiritus: aqua autem est prin-
cipium rerum omniura.sicut et Pater ; ex aquaenim creati
sunt ca;Ii et caelera omnia, uti ostendi initio Genesis, eo
enim alludit loannes. Sicut enim initio mundi Deus crea-
vit aquam, et spiritus Domini ferebatur super aquas, ut
ex iis caetera eflbrmaret; ila pariter in recreatione mua-
di, Deus per aquam baptisml dando Spiritum sanctum ,
Chrislianos quasi novos horaines , spirituales el divinos
cfTormavit, idque merilo sanguinis Chrisli.
Tropolog. S. Bornard. ser. 2. in Octava Pascha; : San-
/7?</«e, inquit, et aqua et spiritu habereest testimonium iu-
stitiae , quod renatus sis per Christum , si contines a pec-
catis, si dignos facis pccnilcnlix fructus, sifacis opera vi-
tx. Sanguis ergo significalcontiuenliam,aqua lacrymas,
spiritus opera spiritualia, qua; testantur nos esse regene-
ratos et sanctos. Et scr. 1. ostendit hajc tria opponi tri-
bus quae sunt in mundo,eaque vincere: concujnscentiam
enim carnis vinci saiiguine mortificalionis; coucupiscen-
tiam oculorura, lacrymis compunctionis ; superbiam vitaj
sive spiritura vanitatis, spiritu charitatis. Certum. quippe.
ait, triumphali mundi testimonium est, si corpus casliges
el subiicias spiritui, ne perniciosa Ubcrtate serviat volu-
ptati : si fletui prxbeas oculos magis quam petulanlix vel
curiositati; si denique spiritaii dilectione flagrans, nulli
animum dederis vanitali. Merilo sane unus est qui in ter-
ra pariter et in cxlo teslimonium perhibel spiritus; quia
propria resurrexil, et hajc tria resumpsit: vi propria, in
quam, tam humanilatis, quam divinitalis. Animaenim et
spiritus Christi iam glorifieatus vi propria accepta a divi-
nilate, cui hypostatice crat unita,univit se corpori in se-
pulcro,ilIudque animavit, vivificavit et glorificavit; ac pa-
ri modo nostra corpora animabit, vivificabit et glorifica-
bit in resurrectione, uti dixi 1. Petri 3. v. 21. et 22.
Wysiice. Mystice per spirilum, aquam et sanguinem significan-
tur tria qua; ad iustificationem nostrara concurrunt, ita-
que testimonium perhibent Christo, utpote, cuius meritis
et virlute pcragilur noslra iustificalio. Sanguis enim si-
gnificat sanguinis et raortis Christi meritum nobis in iu-
stificatione applicalum ; aqua significat ablutionera et pur-
gationem peccatorum ; spiritus significat aspirationem, et
iufusionem spiritus, id est, vila; spiritalis gratiaj, chari-
tatis, cailerarumque virlulum quibus iusti elficimur. Un-
de S. Arabrosius lib. de Spirilu sancto cap. 11. ait, Spiri-
tu mcnlem renovari, aqua nos lavari, sanguinem essepre- ..
tium. Sic et Cyrill. de Fide ad Reginas; et S. Leo Epist. L)
10. cap. 5. Hi tres , inquit, sunt spiritus sanctificationis,
sanguis redcmplionis, aqua baptismatis.
AUegori- Allegorice per ha;c tria significanlur Iria prajcipua Sa-
*Jj' "J"^crameula, quffi teslimonium pcrhibent Christo,uipoteab
piismus, eo instituta, et eius meritis ac virtute sanctifioantia. Aqua
sanguis significat baplismum, sanguis calicera EucharisliK, spiri-
charfsiia '"* pocnilentlara. Unde et insufllando spiritum Apostolis,
spiritiis ' Chrislus dedit eis potestatera remittendi peccata, loannis
estpceLii-20. V. 22. Hrnc omniaprobant Christura esseDeum, tum
teniia. qujjj ign^jgsio pcccatorum est opus Dei et divina; potesta-
tis, tum quia transubstanliatio panis et vini in corpus et
sanguiiicm Chrisli, non nisi divina vi et potestate perfici
potest. Porro spiritus significat Sacramentum Pffinilen-
tiaj, tuin quia per illud Spiritus sanctus remittit peccala:
hoc enim maxlinuin esl Dei donum ; omuia autem Dei do-
na, pra;serlim gratia;, in S. Scriptura appropriantur Spi-
Trol.ol .
ComineDtaria in I. EpiMoIam S. Ioanrii«. Cop. V.
717
sive corporis aljliclio cessabil, sive laerymarum fons exsic- ^ omnis auletn homo mendax. Porro leslimoniumEcrle
cabitur, sed charitas nunquam excidit. Hisce Iribus suf-
frajjabitur teslimonium SS. Trinilatis: Marjnum profrclo
habiluri sunt leslimonium . quos in cxlo Pater susceperit
tamquam filios et hxredes, Filius adsciverit lamquam fra-
ires et cohrcrcdes. Spiritus sanclus adhxrentes Deo unum
spiritum faciel esse cum eo. Uursum per hsec tria possunt
tropol. accipi trcs fidelium {jradus, scillcet incipientium,
per aquam ; proncicntium, per spiritum ; perfectorum, per
eanfjuinem; hic cnim cst sytnbolum martyrii. .■\ddit S.
Bernard. scrm. 7G. cx parvis, tres parilcr in inferno esse
testes, sciiicct vermem quo roditurcooscieulia, ignem quo
crematur corpus et anima, ac desperatlonem : Quia vcr-
mis corum non morielur, el ignis eorum non exttnrjuetur,
IsaiK CC. 21. His qui in cxlo sunt, ait S. Bernardus, da-
tur teslimonium beatitudinis : his qui in terra, iustificatio-
nis: his qui in infcmo sunt, damnalionis. Primum lestimo-
nium est rjlorix, secundum riralix, terlium irx.
Dcnique Barunhis tom. 2. anno Chrisli 106. censet S.
loannein liic pcrstrinp;pre Elxai hcBresiarcham , eiusque li
Iralrem lexeo, qtii, ut ait S. Epiphanius hseres. lU. a lu-
dxis oriundus, et cum ludxis scnliens. etc. introducens sa-
lem el aquam, et terram el panem, el exlum et xlhera et
ventum , iusiurandum ipsis in divinum cullumprxfinivit,
ac tradidil. Aliquando vero rursus alios septem testesprx-
scripsit , cxtum, inquam, el aquam, et spiritus et sanclos
angelos orationis, et oleum, et sal, ct lerram. El cap. 30.
Cum, inquit, quis ex ipsis aut in morbum ineiderit, aut a
replili morsus fuerit, descendit in aquas , et invocat cogno-
rnina in Elxai relata, cxli ac terrx, salis et aqux, vento-
rum et angclorum iustitix, cl panis et olei, et incipitdicere,
opem ferle mihi,el amovele a me dolorem. Hisce erf^o ficti-
tiis ct superstiliosis scptcm testibus lcxco hxretiri , S.
loannes nppouit scx veros testes, trcs caelesles, et Ires ter-
rcstres.Fuit cnim hiclexeo cumElxai,synchroooset coae-
Tus S. loanni; floruit cnim anno Christi lOC. S. loaaaes
Tcro vixit ad annum Ciiristi 101.
Apostolorum et Prophelarum est testimouium Dei ; Ec-
clesia enim refjilur a Spiritu sanclo, qui est Spirllus ve-
ritalis; ac .Spiritu sancto inspirrdi hculisunt sancli Dei ho-
mmes, ait S. Petrus 1. Ep. 1. v. 21. Sic loanncs BaptiMa
a Deo missus fuit, ut csset teslis et prseco Christi , loaa.
1. /. isicelemcnlaomnia. saxa fissa in morte Christi ler-
ra conlremiscens, soi el luna cum sidcribus ob«curata
morlui resurfjenles, Tlra Christi dvinam sentcntia ei le^
stimonrum perhibuerunt. Unde D. Thom. ser. 1 de Pen-
tecoste numerat duodeclm testes Christl : Chrislum mim
lestimonium habuisse, primo, a Dco Pntre; secundo, a
tiho; tcrtio, a Spirilu sancto; quarlo, ab anfpji.:- n„in-
to, a i^anctis; sexto, a miraciilis; seplimo, a^cjclo- otta-
vo, ab aere; nono, ab aqua; decimo, a terra ; undecimo
ob ifjne; duodecimo, nb inferuo. Teslimonia er^o Dcl de
Lhristocredibilia facla sunt nlmis, adeo ul fidelcs si fal-
lantur dicere possint: Si fatlimur, a Deo dr-cpti 'sumus
ait Hichard. Victor. lib. 1. de Trinit. cap. 2.
QtOSUM nOC EST TESTmOMLM DeI, giOD MAtUS EST )
Vox quoniam non tam cst causalis, quam exe[jetica ct ex-
plicativa, idemque valct quod porro, vel aulcm, q. d. Hoc
autem est testimonium Dei, etc. quoniam. id est quod Grs-
ce enim est pronoinen relativum rv) teslificatus est de filio
suo ; dum seilicct in baptismo Christi aliasque sajpe testa-
tus esl, et dixil de Chrislo : Hic est I'ilius meus, ipsum au-
dile, uti dixi v. 7. Porro lestimonium hic idem est quod
Tcrilas a Deo teslata. Est metonvmia, de qua mox.
Oll CREDIT IX FlLllM DeI, DABET TESTIMOMIM DeI V*r,. 10.
II» SE.) Priino, quia habet in se rein lcstalam a Dco nu-'^""^''"»
ta hanc veritatem quod Chrislus sil Filius Dci. ' ''"'"'' '"
Secundo, quia habet in se ipsum Dei tislimonium , i-" umo-
psumqiie Deuin altcstantem. Ideo cnim crcdit Christum "i»™-
csse Filiuin Dei, quia credit Deum hoc revelasse, Deuin- '•
que hoc essc testatum pcr Prophclas, Apostolos,'iniracu- "•
la, clc. obieclum cnim formale lidei est Del revelalio: ideo
cnim crcdimus articulis fidci,quia credimus eos a Dco.qu
Spiritus. et aqla, et saxglis.) Hyginus Ponl. Ep. Q est prima el infnllibilis vcrilas, esse revelalosel lesla:os
1. et loannes II. Ep. i. ac Idacius lib.de Trinlt. legunt, Terlio, tcstlmoniura hocest ipsa fides, qua credimus le-
aqua. sanguis,el caro. Sed pcrperain : (jra;ci eaim, Syri et
Latini codices habent Spirilus, noa, caro; hoec eniiu ia-
cluditur in sanjjnine.
Et ni TRES isLM su?it. ) Quidom Latini codices el
CiraBcl , ut Complul. et Ref^ii , carent hisce verbis; vide
Francisc. Liicam annol. 213. Uiide S. Thomas opusc. 24.
in 2. decrctalem, ait hnec ab Arrianis csse apposila, ut
inde a pari coliif^erent tres personas dici unum non essen-
tiallter, sed testificalivc; plerique laiiien Latlni ea lcfjunt
cl correctiores Grsecl ; sed sic, Ll hi Ires in unum sunl; ct
S^Tus.Ili trci in unosunt. q. d. Hi trcs, pula aqua, sun-
puis ct spiritus Christi non sunt untim, sicul uiium sunt
Paler, Fllliis cl Spiriliis snnctus; scd m uuuin, Id est ad
unum , sclliret Chrisliirn , Christiqiie liumanitalein , aut
niTsticc ad unam iuslificatiouem ct pcrfcrtlonem noslram
referuntur. Ijide Idacius lib. deTrinilale Ii{^il,fc7 trcs in
tiobis sunl : sed rnntra fidem CDDtcrorum codirum. Secun
slimonio Dei, ut sit metonymia, qua oblectum pooilur pro
habltu vel actu tcndente in obicclum, q. d. Qui crcdit ha-
bet slnjjulare Dei donum , puta fidem qua; includit tcsii-
inonium Dcl, Dcumque atleslantem , quod eum inire or-
nat el roboral nd Christi confessiooeni, et cultum retiaen-
durn et propngandum.
Quarto, lioc lestimonium accipi potesl de i|isa crcden-
lis regeneratione, adoplione, gratia et {;Ioria , q. d. Qul
credit in filium Del, hic liabel iii se teslimonlum Dei, quu
scilicet Deus alteslatur eius nnim.T? et conscientKT ipsum
pcr hanc fidcm qiia in Chrlstiim credil, eique obcdil, csse
fidclcm, lustuin , filium, et hfercdem Dei, coha?rcd.m au-
tem Clirisli. Unde Idipsum explicans S. loaimes mox siib-
dit v. 11. Ll hoc est le.^timonium. quonium vilain xlcrnam
dcdit nobis Dcus , et hxc vita in filio cius est: ita Beda
Ct CKeumcn.
QUI NOM credit Filio, mbxdacem facit Biai.) q. d.
lii.
do in «Tjum, scilimt lestimonium dc Chrislo Deo cl hoini- l' Sicut qui credil Fillo, Dcique de ro leslimonium recipit
ne mcdialore, redemplore et liislilicatore cuiispirnnt. Au-
dl S. .\u;;, lib, 3, contrn Maximin. cap. 22, Vnum sunt ,
inqtiil, aqua, sunguis. spiritus, concordia quadam lcstan-
di, Palcr, Vcrbum. Spirilus , unitalc prxlcrca nalur.r.
Nam, uf ail Innocent, III. in Conc. Lnteian. inter Crea-
iorcm cl crcaturam non p'ilesl tanta similitudo notari, quin
intrr cos maior sil dissimilihidn nolnnda.
Sl TESTIMOMIIH DO]ll<ll'» ACCIPIMUS , TESTIHO:! ILM
Dei Maius kst. ) (j. d, Sl tcsliinonio homlnum lidem ad-
hibemtis, miillo majjis (idcm adhibcrc debcmus tcstimo-
nio Dci de (]lirislo, quia iiinius csl, tum diijultnte et au-
rlorilnle, tum verltnlc et cerlltudine ; cst ciilm tcstimo-
niiim l)ci , qiil omncs homiiics el nnf;i"los in immcnsum
•'ipernt mnicslnlo cl vernrilnln, .idcoquc cst ipsn primn cl
summn vcrilns qun> mcnlirl, fnlll niil fnllere nequil. Quo-
circQ asscTcral Paulus Uom.3,4. Hstautcm Deus verax.
bic veracem farll Dcum euiiiqtie honornl ct colll; credeii-
do eiiim Deo, lcstaliir Deum cssc primam ct infallibilem
verilntem : ila ex ndvcrso, qtii non crcdil Fllio, Deique dc
co tcstlmoniiiin rcspult,liic mciidacem facit Deum, eiquo
{jravcm It^jnomininm ct iniurlnm irroj^ot. Keipsa cniin di-
cit Dcum. qui diclt Christiim csse liliuni suuiii, mcntiri,
quod cst blasphcmia exccranda.
Nota, Pro crcdil, Gr.Tcc est rmrrjxiv, id est, credidit.
in pra^tcrito; scd lonnncs pra}leritum more Hebraio usur-
pnt pro qiiovis tcmporc. Crcdil cr{;o. id csl credit. credi-
dlt, crcdet. Sic pro facil Gra-ce cst -iTroir,xiv, id csl fccit ,
hoc cst. facit. feril, fnrief.
Et noc est TBSTiiioMiM, q. d. H(Bc esl pars, ajquc ac s-,.rs. ii.
fnirius trsllitionii Dci Inm dlrtl, nimirnm qlo:iiaS (quod)
VITAM JBTERMAM DEDIT NOBIS DeCS , ET UBC VITA 15
FiLio (per Filiuui, puta pcrfidem io Filiura) eils est )
•718
Gommentaria in 1. Epistolam S. loannis. Cap. V.
Hoc ipsura enim est Primo, pars teslimonii Dei de Chri- \vere, non faslum, non timiditalem, non voluptatem, non
sto; Deus enim non tantum testatus est Christum essc fi-
lium suum, sed ct eum esse nostrum salvatorem etredem-
ptorem, ita ut qui credit in ipsum iustificetur, et acqui-
rat vitam spirituolem gratix et glorise : ita Glossa et Tho-
nias Anglicus.
Secundo, lioc ipsum est finis et fructus testimonii, hoc
est Gdei, qua credimus testimonio Dei teslanlis Christum
esse filium suum, nimirum quod per hanc fidem obtinea-
mus vitam grntia; et gloriae. Alludit et quasi citat loan-
nes illud sui Evangelii cap. 17. 3. Hsecest vita sctcrna, ut
cognoscant te solum Deum verum. et quem misisli lesum
Chrislum. Vide qiiae de hac Chrisli vila di\i cap. \. v. 2.
ita Lyrau. et Glossa. Simili phrasi dlxit S. loaii. c. 4. 9.
In hoc [ id est, ad hoc , hoc (ine et fructu ) apparuil cha-
ritas Dei innobis, quoniam filium suum unigenilum misil
Deus in mundum, ut vivamus per eum. Et v. 13. In hoc
cognoscimus quoniam in eo manemus, el ipse in nobis, quo-
niam de spiritu suo dedil nobis. Et v. 17. In hoc (id est,
dolorem. non iram, non metum, non audaciam, non iniu-
riarum memoriam, non invidiam, non vindictx, avarilix,
honoris aut glorix cupidinem ; sed his omnibus abrasis so-
lus ( inquit) ille mihi superest , qui nihil est horum , qui
esl ipsa sanctificatio, et pnrilas. el immortalilas, et lumen,
et verilas,quipascilur inler lilia in splendoribusSanctorum.
HiEC SCBIBO TOBIS, UT SCIATIS QUONIAH VITAM BA- ygfj {j,
BETis (inchoate per fidem, pula in spe; unde Thomas An-
gelicus \e^\t habebitis^ MTEKJixu, QUi creditis (Cde viva
quse per dilectionem operatur) IN NOmNE FiLii Dei.) Hoc
est, nomini Filii Dei, puta ipsi Filio Dei. Nomen enim po-
nitur pro re nominala, et per noinen signilicata, melony-
mice. Alludit ad illud sui Evangelii cap. 20. v. 31. Hiec
autem scripta sunl ut credatis , quoniam lesus esl Filius
Dei, et ut credenles vilam habeatis in nomine eius. Graeca
hic addunt, i/l credalis in nomine Filii Dei. Unde Kem-
nitius carpit Latiiiam Vulgatam quasi mutilara. Sed re-
spond. illa verba redundare in Graeco , eliam (este Eras-
hoc fructu ) /jer/ec/rt esl charitas Dei nobiscum . ut fidu-o mo; nam cum dictum sit: iF/«c .wi6o vobis qui creditis
ciam habeamus in die iudicii.
Porro Deus dedit nobis vilam scternam, inquit Beda, sed
adhuc in ierra peregrinantibus in spe , quam dalurus est
in cxlis ad se pervenientibus in re. Voce ergo dedit signi-
fioat S. loannes firmitatem et certitudinem proroissionis
divinae, aeque ac spei nostrae ; quod scilicet ita certi simus
de vita aeterna , si in fide et obedientia Christi persevere-
mus, perinde ac si actu ea de nobis data esset, eamque
reipsa possideremus. Hinc ait Paulus: Spe salvi faclisu-
mus, Rom. 8. 23. et Hebr. 6. 17. Abundanlius volens Deus
osiendere pollicitationis hseredibus immobililatem consilii
sui, interposuil iusiurandum , ul per duas res immobiles,
quibus impossibile est mentiri Deum, forlissimum solatium
habeamus, qui confugimus ad tenendam propositam spem :
quam sicut anchoram habemus animx tutam, ac firmam,
et incedentem usque ad interiora velaminis , vbi prsecur-
sor pro nobis inlroivit lesus, secundum ordinem Melchise-
dech Pontifex factus in xlernum.
Phmnix Hanc vilae {eternae fidem et spem rppraesentarunl pri-
estChri- sci Christiaui per phoenicem, qui moriens fertur renasci
Ciirlsia- ^' '■•^^"'■S^''^ '" vitam vegelam et iuvenilem, tes(e Lactan-
mjj tio in Carra. de Phoenice; quocirca euin in sepulcris fide-
lium depingebant. I(a S. Caecilia, ut habent eius acla,ius-
sit ut in sarcophago S. Maximi Martyris sculperetur phoe-
nix, ad indicium fidei eius, qui resurrectionem se inven-
turum phoenicis ad iustar credidit. Sic et Romae in cry-
ptis sublerraneis, inullorum fideliiim tumulis insculptus
visitur plioenix, quasi resurrectionis et vitae aelern» sym-
bolum: Chris[us enim resurgens in vi(am ae(ernam,"no-
ster est phoenix, qiii Chris(ianos resuscKans in eamdem
vi(ara, eosdem pariler faoiet phoenices.
Verj.i2. Qui habet Filium (ppr fidem, ainorem et obedicndam,
eredendo,amando et obediendo illi,i(aqiie manensin Deo,
et Deus in eo, iiti dixit cap. 4. v. IG. ) habet vitam. )
Gratiae iu re, glorife in spe. Alliidit ad illud sui Evangelii
cap. 3. 35. Qui credit in Filium, habet vitam xternam ;
«n nomine filii Dei. qiiorsuin additur et iteratur: Cl crt'
dalis in nomine Filii Dei ? Hoc enim est battologia, et ina-
nis ac verbosa eiusdem rei repetitio.
Recenset hic S. loannes (res fructus vivae fidei in Chri-
stura. Primus es(, vi(a aeterna hoc versu. Seciindus, fidu-
cia impetrandi quidlibet a Deo, v. 14. Terlius, est ple-
na pcccati fuga, et moralis quasi impeccabililas, v. 18.
Et hjbc est piducia ( hic est secundus fidei fructus; vers U.
fides enim parit fiduciam): quia quodcuuqub (id est, ut
Graeca habent et Vatablus, quod si quidj PBTifiRiHUS
SECUHDUM toluntateh bius, qiiod scilicet eius voluntati
et legi conforme est, puta perlinens ad Dei gloriam et no-
stram salutem, AUDIT nos.) Id est, exaudit nos, et peti-
ta largitur. Hiigo et alii nonnulli legunt, audiel nos, vide
dicta cap. 3. 21. Vere S. Aiigust. tract. 73. in loan. Quod-
cumque petimus, inqiiit, adversus ulililatem salutis, non
petimus in nomine Salvatoris. Et alibi : Manendo quippe
r in Christo, quid velle possunt, nisi quod convenil Christo?
' Quid velle possunt manendo in Salvatore, nisi quod noH
est atienum a salute?
Et 8CIUUS, etc.) Graeca addunt ray, id est si, tuncquerg,,, jj,
oralio totius versus magis est connexa. Dude Tigur. ex
Graeco sic vertit: Et si scimus quod audit nos, quidquid
petierimus, scimus quod habemus petiliones (id est, res pe-
titas, pnta ea quae petimus) quas poslulavimus ab eo; et
Syrus, Quod si persuasum habemus quod audil nos, quid-
quid petierimus ab eo, confidimus nos iam recepisse peti-
tiones nostras, quas postulavimus ab eo. luxta Graeca ergo
liquet non esse inanem hic eiusdem rei iterationein, nec
etiam iuxta Latinam nostram editionem : ea enim precan-
di stiidiiim excitat et inflammat, ait Reda. Addit Didymus
S. loanncm loqui de se suisque similibus: idipsum enim
expertum esse crebro, se, quidquid a Deo poslularet, pro-
tinus impetrarc.Idipsum experiiin(urqui raagna confidea-
lia, instantia et perseverantia Deum precantur.
Audi S. Gregor. in Psal. 6. Poenitent. De profundis c/a-oratio «•
qui autem incredulus est Filio, non videbit vitam, sed ira U mavi ad te. Non ait , Clamo , sed Ctamavi; habes in hoci^M '
Dei manet super eum. Ita Pauliis Galat. 2. 20. Christo .
inquit, confixus sum cruci: vivo ego iam non ego , vivit
vero in me Christus, q. d. ait S. Gregor. hom. 32. in E-
vaog. Exlinclus est ssevus ille persecutor, et vivere ccepit
pius prsedicator. Ego quidem a memelipso exlinctus sum,
quia carnaliter non vivo; sed tamett esscntialiter mortuus
non sum, quia in Chrislo spiri/unlilcr vivo. Nam, ut ait
S. Dionys. cap. 4. de Divin. nom. Extasin facit divinus
amor. amalores suo stalu dimovet, et sui iuris e.sse non si-
nit, sed in ca quse amanl penilus transfert: idcirco el Pau-
lus ille magnus cum divino amore flagraret, exccssivx il-
itus virtutis partireps factus : Vivo ( inquit) iam non ego,
vivit vero in me Chrislus, tamquam verus amator mentis
exeeMMmpa^/ens.EtGregoriusNyssenushom.S. inCant.
Mihi, inquit.riYa Cliristus est : hisce verbis tantum non
clamal Apostolus, nuUam in se affectionem humanam vi-
perseveranlix documentum. ut si primo non exaudiris, ab'^^^
oratione non deficias, imo precibus et clamori insistas. VuU
Deus rogari, vull cogi, vull quadam importunilate vinci;
ideo tibi dicit : Regnum Dei vim patilur, et violeati rapiunt
illud. Esto ergo sedulus in oralione , esto in precibus im-
portunus, cave ne ab oratione deficias. Si dissimulat audi-
re quem rogas, esto raplor, ttt regnum cxlorum accipias ;
esto violentus , ut vim eliam ipsis inferas cxlis: quid hae
rapina locupletius? quid hac gloriosius violentia? Bona
violentia qua Deus non offenditur, sed placatur ; proximus
non Ixditur, sed iuva/ur; peccalum minuitur, non multi-
plicatur. Vide in eumdem Psal. S. Chrysost. Idem Chry-
sost lib. 1. de Orando Doo, orationem vocat animae vi-
t«m, ac proinde animam orationis expertem aitessemor-g^
tuam. Et raox orationem vocat nervos animae : Sicut enim.orll^^-
inquit, corpus nervis cohxret, currit, vivit, stat elcompa-ois.
\
Commenlaria in I. Epislolara S. loannis. Cap. V. •j^g
elum etl. adeo ut, $i nervos incideris, universam corporis « Loriuus censet esse pcccalum odii el homicidii, quo quis
hannoniam dissolveris: itidem animx per sanclas preces sibi ?ei aliis moriem consciscil; de eo enim dlxit loanncs
sibi conslanl c( compinrjunlur. (Juid si te ipsum destitue- "-- «j <- ^ . • '
ris deprecalione,pennde feceris ac si piscem ex aquis ex-
traxeris : ut enim pisci vita est aqua . ita libi deprecatio ;
per hanc datur vclul ex aquis subvolare, aelumque tran-
scendere- Kursum alibi : Magna arma sunl preces, viagna
securilas. maynus thesaurus.marjnus portus,refugii locu>;
oralio enim cotloquium est cum Deo. quod ut scias . audi
Prophetam diccntem: lucundum sit Deoeloquium meum.
hoc est.sermo meus appareat Deo. EtS. Greg. Nyssen. lib.
deOralione: Oratio, inquit, cor/joru/w robur est, abundan-
tia domus, recta tejum ac iuris in civitate constitutio, re-
gni vires, belli trophxum.pacis securitas.dissidentium con-
ciliatio. coniunctorum conservatio ; oratio virginitatis si-
giltum est. matrimonii fides, viatoribus sculum. dormien-
tiuiH custos, vigilantium fiducia, agricolarum fertitilas .
navigantium satus. eiusdcm cum angelis honoris conditio,
prxsentium fructus. futurorum reprxsentatio. Huc accc- . ,^ ,_ /--"../»>-""■ «co.i/njtu.v, nui
dit S. Ephrem Syrus: Desidera, inquit, orationem. fami- vprecibus erui potest. tJnde et Prophetx dicitur: Se fi
cap. 3. lo. Qui odit fratrem suum. homicida at. Alii cen-
senl esse pcccata rcproborum et damnaudorum. Sed iu-
ccrtum est qumam ct quanam illa siul; loanncs autem
an,{jui scilfratrcm suumpecciirepecculum non admorlem.
Sexlo, Glossa censet esse quodvis peccalum morlale.
J 10 hoc enim orare quasi ex olTicio solius cst saccrdotis
ad cuius cxamen casligari dcbct peccalor ; cum pro venia-
libus oraie poss.t quivislaicus. Sic etCassianuscollat. 11.
cap. 10. etOrigcn. homil. 12. in Exodum. FavetelSyruB
qui verlit, peccatum quod non condemnat ad mortem.\e.
rum contrarium signilicat loanncs, dum subdit: Lt da-
bitur ei vila; hoc enim innuit eum loqui de peccalo mor-
la I, uon veniali, cum iubet orari pro peccalo, quod OOD
cst ad mortem. ^
Seplimo, S. Hieron. in cap. 14. leremiaB censetesse pec
calum gravius, quod Deus punire dccrevit. Qui cnim se-
mel. inquit, gladio. fami et pesti fuerit deslinatus. nullis
Vf.
VII.
liare cum Deo colloquium ; omnis enim oratio sancta ct
pura cum Deo familiariter agil . Oratio autemperfccle Deum
desiderantium magna cum Iwtitia, fiduciaque multa, i-
psum eliam cxlum iugiter penctrat. Jn ipsa .ingeli. atque
Archangcli cxultant, ct coram throno sancti et cxcclsi uni-
versorum Domini iltam statuunt.
Ter< ir Q*^' ^<^'^ FRATKBM SVVU PECCABB PBCCATUM non AD
BOBTeM, PETAT, ET DABITUB 81 VITA PBCCANTl NON AD
HOKTEM (S. Ambros. lib. de Pticnitent. cop. 9. et Terlull.
de Pudln. c. 2. Icf^iiut, quia non peccat ad mortemj. EsT
PECCATUH AD MORTEM : VO^ PRO ILLO DICO [S. August.
loco mox cilando lcgit, non prxcipio ) it boget qlis.)
q. d. Dixi cum qui credit in Christum liducialiter orundo
quidvis impetrare a Dco; unde iofero addoquc : Si quis
sciat fralrem peccare quodlibct peccalum, obsccrel pro
eo. ct dabit ei Dcus pocnilcntiam , veniam et vitam , tuin
gratisp, lum gloriae. Excipio tamen pcccatum ad mortem
itraroget, quod impetrare nonpotest. Sic et S. Bernard
deOrad.humil. cap. ult. Bonavent. in 2. dist. 13. dub. 1."
ibidem D. Thomas et Suarcz 3. p. tom. 4. disp. 8. sect. 1.
Ocla»o, Dionys. censet csse pcccatum (inalis impoeui-
lcntiiB. UndcUollensisart. 17. coutra Lutherum.hiuc pro-
bal Purgatorium , quia scilicet S. loanncs oraodum di-
cit pro iis qui nou sunl finaliter impocoitentcs , hoc est,
qui deceduiit iusti vel puenitentes, utique non ob aliud
nisi ut poeuis Purgatorii liberentur; pro impoenitentibus
aulem non esse orandum, nisi aliud suadcat peculiaris
Dei rcvi-latio, ex qua S. Agues amasium ab angclo occi-
sum orando resuscilavil. Sic ft-runt S. Gn-gor. orasse pro
anima Traiani Imper. eique salutem impetrasse. Virura
baec est fabula, ut rectc oslendunt Baron. Bellarm. et alii.
Nono, Anaslasius Nicenus qu. 58. in Script. censetcs-
se peccatum in Deum, v. g. blasphemiam, de quo dicilur
^- ^^S-^--'^- Sipeccaveiit quis in Deum. quisoriibiipro
q. d. Si fraler peccarit peccalo uon ad mortem , ora pro Q eo ? Dc quo S. Hieron. Ilb. 2. contra lovin. In Deum, ail,
VIII.
JX.
eo, et certo spcra tc exauditum iri. Sin autem pcccat pec
cato ad mortem, non aiisim spondere, nec certo sperare
quod ei veniam impetrabis; non tamen omninoorationem
vcto: ora si vclis, sed sub dubio impetrandi. Uode S. Am-
bros. iion quivis, ait, dc populo, sed vir eximiae sanctita-
tis pro tali orare debct.
Quaercs, quodnam ait peccatum ad mortemF Resp. pri-
mo, Tcrlull. lib. de Pudicit. cap. 2. ct 19. et Armacanus
°!"'<Id''" ''^' ^' V^^^- Armen. cap. 27. ex hoc loco censent quae-
Ho,p, dam peccala gravissimo, qualia fuerc d8emonum,dum ad-
huc osscnl in via, vere cssc irrcmissibilia etiam in hac vi-
la, et lule censet csse Tertullian. mcDchiam post baptis-
inum coinmissam. Verum hiccsterrordamnatusinScript.
ct Concil. Lateran. sub Innoccntio III.
Scciindo, Origen. Iiomil. 12. in Exod. ccnsel esse pcc-
catum quod diicil in inleritum, et in gchennam prolrahit.
Tcrlio, Turriun. lib. 4. pro Episl. Ponl. cop. 3. ccnset
csse pcccolum ciii aiincxo csl cxcommunicatio: excommu-
ttcci-
luiD ad
1.
X.
XI.
II.
III.
peccare. id est. ab eius cultu reccdere, impictatis peccatum
est. difjiciliorque remissio. Aut csse pcccatum quod quis
sciens commitlit: pro hoc eniin non esse orandum, quia pec-
cans seipsum potest corrigere et convertere cum gralia Doi.
Decimo,Gagn. censet csse pcccatum apostasiae ct infide-
lilalis.qua quis a fide ad hKresin vcl idololatriam desciscit.
Undecimo, S. Hilarius in Psalm. 140. eensel essc pec-
catuin quod deslinato, ct ex malilia commitlilur.
Duodccimo, S. Ambros. lib. 1 de Poenitenlia cap. 8. el w\
9. censet csse quodvis peccatum gravissiinum, quod vix rc-
miltitur.QEcuinen. censet esse propositum perscvcrandi in
quolibcl peccalo, v. g. in rctincnda et vindiconda iniuria.
Plcraequc hae scntenliae vcrae sunt, ct cx porlc rom at-
tingunt, imo eodcm vergunl.scd punctum diflicultatis pau-
ci ucu langunt, uli mox liqucbit.
Mea scntenlia est, pcccatum ad mortcm essc quodvis Auriorii
grovissimum, quod ob sui ciiormilalem , vcl consuctudi- '*"'*"•
nem, obstinationcm ct malilioin, iuxla logem coinmuncm"*'
• ■ •"■" "■ •■■> ■-'•■" 'Mi — v>,... ...„..».■.,
, , - r _ „ ,,„ pcr graliam quam Deus ordinoric dorc solct, est quasi
IV.
blica Ecclcsiae oratlonc orarc non licct. Verum S. loonncs
ncgol pro tali orandum oralionc quolibct, ctiom privata.
Ouarto, S. Aiigiist. lib. 1. dc serrn. Domini in monlc
cap. 22. ct scrm. 59. dc Tcmp. eumquc sccutus Bcdo hic,
rcnscnl cssc pccratum invidcnlia?, quo quis invidet fratri
gratinni, virtutcm ct soliilcm : Cum post ngnilioncm Dei,
inquit, oppugnant fratemitatem , et advrrsus ipsam gra-
tiam qua irconciliati sunt Deo. invidix facibus agitantw.
Verum idipsiim inodcrotur ct rcstringit S. August. lih.l.
nclrart. rop. 19. Uiidc
Qiiinlo, idcm S. Augiisl. ihid. cl Ilb. de Corrcpt. cl grn-
lia cap. 12. ct S. (ircg. lib. 6. .Moral. cop. 31. Gclasiiis
lib. de Anolhi-m. 1'acianiis Rpisl. 3. Bcdo, I.yron. hic, Ma-
gisler in 2. scnt. dist. 43. S. Thom. 3. port. qu. 80. arl.
1- ad 2. ibidem Valcntio, Suarcz ct alii, pulant cssc pcc-
catum in quo quis od inorlcin usque pcrscvcral. Nuslcr
immcdicobilc, incorrigibile ct insauabilc. Slc pcccatum
ludae quo prodidit Christum , fuit pcccoliim ad mortem ,
quia oilogit cuin od despcrolioncm et laqucum , mortrm-
quc pracsciitcm cl iclcrnom.Slc porralum Sodomorum fuit
pcccolum nd morlem, quio cnormc, el ob cunsuctudlncm
obstinatom incorrigibilc . idooquc caclesti igne punilum.
Sic peccatiim ludirorum blnsphcmantium cl occidcnliuin
Chrisliim fuit |K'ccatum od morlcm, quia immanc et pcr-
tinax, ideoquc rommuni gentis cxridio pcr Titum vindica-
tur,uti cis pr.Tdixcrat ct comminalus crot Christus:et an-
lc Christum Isaias intouans cap. 1. 4. Yx genti peccatri-
ci . populo gravi iniquilatc , semini nequam , filiis scelcra-
lis! dcreliqucrunt Dominum , blafphemnverunt sanctum
hrarl. abalienati sunl rctrorsum. A ptanla pedis Ufqite ad
vcrticcm non est in eo sanilas; vulnus cl livor el plaga tu-
tnens. £l lcrciu. cap. 6. v. 29. Frustra conflavtt confla-
ijoo Commentana in I. Epistolam S. loannis. Cap. V.
tor ■ malitix cnim eorum non sunt consumptx. Argenium ^ lapis durus est adamas, ul ferro non valeat seeari. Per slt/'
■--■'-"'- •-"' — ium vcro fcrreum forlis sentcnlia, per unguem vero ad'
awanliintm finis sif/natur xternus. Pcccattim itaque ludx
stijlo fcrreo, in unguc adamantino scriptum dicilur; quia
cutpa ludxorum per forlem Dei sententiam in fine serva-
tur infinilo.
Secundo, idipsum coliigitur ex eo, quod S. loann. tota
hac Epistola non aliud iiiculcal, quam fidcrn et ainorem
Cliristi , ac amorem fralernuni ; qiiare Tidelur peccatum
ad mortem utrique opponere, ac consequenler pcr illud
intelli^ere apostasiam a Cbrislo et Ecclcsia, qua; nou est
aliud , qiiam coetus fralrum, pula fidclium in fide , cuUu
et amore Christi conspirantium.
Tertio, quia hoc apostatarum peccatum taxant S. Pe-
trus Epist. 2. tolo cap. 2. S. ludas tola Epislola, S. loan.
cap. 3. V. 1. et snq. S. Paulus Hebr. 4.
Quarto, quia hoc peccatum est enorme et incorrigibi»
le, lum quia csl peccatum ex certa scienlia ct malitia;
tum quia directe conlra Cbristum et Ecclesiam commitli-
reprobum vocale eos. quia Dominus proiecit illos. Ltcap.
30 22. Insanabilis fractura iua, pessima plaga lua, non
esl qui iudicei iudicium luumad alligandum, curationum
ulilitas non csl tibi. tixc est sartago ferrea lerosoljraae ,
quam vidit Ezecbicl cap.4. v. 3. Itaque peccatura ad mor-
tem est peccatura palmare et immedicabilc, cuius despe-
rata est venia et salus, quodque adeo iram Dei provocat,
ut communes Sanctorum preces illam placare nequeant,
idcoque ipsura pene certo et infallibiliter peccantem ad
mortem tum corporis tum animaJ, puta in gehcunam, co-
mitalur et deducit, nisi insignis aliquis sanctus, el quasi
novus Moses, ei extraordinariam gratiam et veniara a Dco
inipetret. Sicutenim pcccatum mortale dicitur, quod ani-
raam privat gratia quasi vila, itaque ei mortem spiritua-
lera, sed primam affert; ita peccalura ad mortem , sive
niortiferum hic dicitur, qnod ei morlem secundam, pula
damnationem , conciliat. Kursum , sicut vulnus vel infir-
mitas ad morlem dicitur, quse aegrolanli mortem corpo-
ralem infert: sic peccatura ad mortcm vocatur, quod ei J3 tur; tura quia apostala post lot a Christo recepla benen-
inortera spirilualem irrogat, pula quodad mortera durat, ' ' " ..■ j
indeque peccanlera Iransraittit ad mortem a;lernam in ge-
henna. Sicut ergo medicus accilus ad segrotura, eumque
explorans dicit: Nequeo eura curare, ajgrotat ad morlera,
partcs vilales laes» sunt , dcsperalum est de eius salute,
morbus est lethifer; sic fidelis, ait S. loannes, viso apo-
stata et bKrelico dicat: Non ausim pro eo orare ; peecat e-
nim peccalo ad mortem, partes vilales la?S£e sunt, abiicit
fidem quaj est principium vitK spiritualis, desperaluin est
de eius salute, peccaium esl invisceraium, ait S. Gregor.
lib. 6. in Reg.ideoque inortiferum, dajmouiacum etgeben-
nale. Hkc est mens et sententia S. Augustini, Hierony-
mi, Origenis,QEcumenii,Bernardi,Bonaventurse,S.Tho-
mae,S. Hilarii el Gaguei locis iam citatis, et S. Cypriani
de Exbort. Marlyr. cap. 4. Alludil S. loann. ad illud S.
lob cap. 24. 19. Uaque ad inferos pcccaium illius , scili-
cet deducet peccantem; et ad illud Christi ad Pharisaeos
cia ingrate et impudenler illum , illiusque dona asperna-
tur, conculcat, profanat, impugnat; ilaque fontes diviuaB
gratia; el clcmenliaj sibi claudit, omneraque medicinam et
mcdiura ad remissioneni excludit.Opponit enim se directe
Cbristo, a quo solo speranda est saliis; eumque a se abi-
git, imo blasphemat , a quo solo curari polest et debet;
sicut morbus dicitur incurabllis, qui medicinam ct cibum
non admitlit. Unde Paulus ad Hebrajos 6. v. 4. hnpossi-
bile, ait, esl eos qui semel siint illuminati, gusiaverunt e-
tiam donum cxlcslc , ei participes facti sunt Spirilus san-
cli.gusiaverunt nihilominus bonum Deiverbum.virtuiesque
sxculi venluri, et prolapsi suni, rursus renovari ad pctni-
tentiam, rursus crucifigenles Fitium Dei, el ostentui habeu'
tes. Et cap. 10. v. 24. ISon deserentcs colleclionem (EccU-
siara,coelura fideliura)no5//-a»ij sicut consuetudinis esl qui-
busdam, etc. Voluntarie enim peccanlibus nobis post acce-
ptam noliliam verilalis , iam non relinquitur pro peccato
bi incredulos,Ioann. 8. v. 21. et 24. Ego vado, et qux-^ hoslia; terribilis autem quxdam expectatio iudicii, et
reiis me, et in peccato oesiro moriemini. Ex quo loco col-
ligimus, licet peccatum ad mortem sit varium et multi-
plex. uti impoenitenlia, obslinatio, propositura perseve-
randi in pcccalo quolibct usque ad inortem, elc. proprie
tamen S. loanoem per peccatura ad iiiortem respicere et
inlclligere peccatum, quo quis fidelis a Christi fide et Ec-
clesia discessit, illamque malitiose impugnat, aiiosque ab
illa ad suam haeresim, vcl idololatriain traducere et per-
vertere satagit, quod illo loannis ajvo nonnuUi facieLaut,
magno eius dolore, metu ct mcerore. (Juare ut ab eo fide-
les deterreat, vocat illos peccatores ad inortem.
prol). Id ita esse colligimus Primo, ex Evangelio S. loan. cap.
1. 8. 24. iain citato, ubi sic Pharisajis obslinale sibi resisten-
tibus, ait Christus: Dixi ergo vobis quia moriemini in pec-
catis vesiris. Si cnim non crediderilis quia egostm (.Mes-
sias Salvator) moriemini in peccaio vestro. Ergo peccatura
ad mortemfralris,idestlideIis, esl illudquoquis aposta-
tans a fide amplius non cred.t in Christum, el in hac per- ^
fidia obstiuale vull permauere usqiie ad niorlein, Unde di- L»
Curdici-citur hoc peccatura ad morleni, Primo, quia solet durarc
t:ir 3(1 per lotam vitam,usquead mortem.Secundo, qiiiaadmor-
"'°"'^"'' lemgehenuajquasi cerlo deducit.Tertio.quiaauferl fidem,
qua; csl fundainentuin et principium vitae spiritalis; reli-
qua eoiin peccata, quia peccatori reliuquunt fidem, hinc
relinquunt ei aliquid vitae spiritalis, et spera resurgendi:
hoc vero peccaluin,quia fidem aufert,hinc peccatori tollit
omneir. vitam, omneinque spem pcenitendi et resurgendi.
Quarto, quia a Deo ordiuarie nou remittitur, sed destina-
tur ac addicitur morti prasenli et ajlerna;. Alludit ad illud
deNabucbodonosor dictumIer.43.H. Percuiiet tcrram.^-
gypii; quos in morlem, in moriem; ei quos in captivilale:/i.
in caplu-ilalem; el quos in gladium, in gladium. Et c. 17.
1. Pcccalum ludx scripluin esl slylo ferreo, in nngue ad-
amaniino, exaruium supcr latiludinem cordis eorum. Quo
loco S. Greg. In, ungue, inquit, finis est corporis ; lia vero
gnis xmulalio,qux consumptura est adversarios. Irritain
quis faciens legcm Mosi sine alla miseraiione , duobus vel
tribus leslibus morilur, quanlo magis putatis deleriora me-
reri supplicia.qui Filium Dei conculcaverit, et sanguinem
teslamenti pollulum duxerii, in quo sanctificatus est,et spi-
rilui gralix conlumcliam feccrit.
Quinto, quia S. loaaues passira Chrislum vocat vitara
nostram, eo quod per fidein et gratiam eius ducimur et
tendimus ad vilam aeternam; peccatum ergo ad morlem,
est iufidelitas in Christuin, qui est vita nostra. Sicut enim
Cdes Cbrisli est vita animx ita infidelilas in eumdera est
mors animK. Audi S. loannera in Evang, c. 3. 24. Amen,
amen. dico vobis, quia qui verbum meum audil, et credit
ei qui misit me, habet vitam xternam, et in iudicium non
venit, sed transiii a morte in vitam, etc. Et cap. 11. 23.
dicit Christus Martbx : £170 sum resurrcclio et vita; qui
credrt in me , etiamsi moriuus fuerii, vivei, et omnis qui
vivil et credit in me, non niorietur in xicrnum.
Ex dictis patet peccatum ad mortem dislingui a blas-
pheraia in Spirilura sanctum, de qua Matth. 12. 31. li-
cet baec illi sitcognala et affinis. Nam Christus Matlh.l2.
vocat peccatum in Spiritum sanctum blasphemiam Scri-
barum, qui caluinniabantur miracuIaChristi,eiusque ope-
ra divina et sancta, ut eieclionem djemonura, quae facie-
bat vi et virtuteSpiritus sancti,eaque adscribebant spiri»
tui immundo, puta Beelzebub et daemoni, idque et scienter
ex malilia. Facile enim scire poterant et debebant illa fie-
ri a Spiritu sancto, non a dajraone. Christus enim oppo-
nit blasphemiara hanc in Deura et Spiiitum sanctum bla-
sphemiaj in Filium hominis, qua nonnulli offensi humana
conversatioue et familiaritate Christi, facta eius humana
calumniabantur, vocanles eura vini potorem,amicum pu-
blicanorum, ete. qiiod proinde minus et excusabilius erat
peccatum, ideoque minus venia indignum, ct faciliug re-
missibile: ita S. Hieron. Chrys. Ambr. et alii passim ia
II.
111.
IV.
Blajphe'.
mia iD
Spiritum
S3DCtU3),
qux.
Commenloria i*n I. Epislolam S, loannfs. Cap. V.
721
Mallh. 12. Tcl Lucae 12. Sicut ergo illa erat blasphemia ^^ numquid dicis, Aposlole, ut quisdesperet? ///loy^ma/yui
inSpiritumsanctiim; ila hic pcccaliiin ad morleinestbla
gphemia et perfidia inChistum; et sicut illa dilTicile re-
niiltitur, ita cl hxc.
Ann{jo{7. ppccalaad mortcm sunl poccata blaspheiniaD,
irs, despcrationis, malcdicentiae dainnaloruin et damo-
num in inferno; hsec cnim est mors secunda, Apoc. 20.
11. Hi enim sunl sicut oves in infcrno, ubi mors depascet
eos in aDternum
illum amut. non prxmmal orare, nec desislal plorare. uli
Martba el Magdalena plorabant mortem Lazari , el plo-
rando impelrarunt eius resuscitationem; quia humilitas,
laTymje.verecundia, fides, aliquando recipil quod oratio
non prassumit.
OUNIS IHIQUITAS PECCATLII EST , ET EST PBCCATIJ! Vert. 17.
AD UOBTBH j Grxca et Syrus addunt negationem, legunt-
quc, El ett peccalum nvn ad mortem, q. d. Omnis iniqui-
Tropol
pecca-
ijm ad
nioriem
1.
B«t <po
iiatii.
Tropolog. pcrcalum ad morlcm cst, Primo, aposlasia tas est peccalum, sed non est pcccalum ad raorlem, quia
II.
Kii oli-
lUOilllO.
ab Ordiiie, vcl Religionc, curn scilicet quis saccrdos, vel
Religiosus a suo statu et gradu opostalat, filque loicus,
vcl sa.ciilari6; iioc enim peccatum durnre solet usque ad
morleni, et aposlatantem duccre iii gehennam. Quin et
Deu3 lales in hac vito solct punire subitanea vel misera ct
iiifami morlc, ut hos gladio, illos laquco, alios igne, etc.
plectat. Vide Hicr. Platura lib. 3. dc Bono slatus relig.
cap. 37. el Dion. Carthus. in Scala cxli.
Sccundo, pcccalum ad mortcm est obstinatio, proposi
per pocnitentiam , Deique gratlam medicabilis et sanebi-
lis est. (Jude Caietanus audet asscrere tcxluin Latinum,
qui caret negatione, esse corruptum. Verum constanter
Lalina expuugunt uegationcm, lum quia scnsus magis
commodus et conncxus est. Ponit enim ct opponit duas
species peccati; unam quae est ad mortem , alleram quaj
non est ad morlcm, scd est communis et venialis iniqui-
tas. Sensus ergo cst, q. d. Omnis quidem iniquitas est
peccalum, scd non omnis cst ad raortem; quia peculiare
tum pcrsevcrandi in pcccato, v. g. odio. rixa, concubina- R peccatura est quod, uti dicitur, ita est quoquc peccalurn
III.
(J.a
tu , habilus et consuctudo pcccandi. Unde discas quam
pcrniciosum sil inducre pravum habituin et consueludi-
nein: ha;c cnim pcr omncin vitam durot usque ad moi tem
pracscntcin ct xieroam: consuetudo enim cst altera nalu-
ra ; et qualis homo vivit, talis ct morilur, ait S. Aiigust.
Hoc cst quod ait Icrem. cap. 13. 23- Si potest jE(hiopt
mutarc pcUem suam, el pardus varielales suas; ita el vos
poteritis bencfucere cum didiceritis malum. Vide ibi dicla.
Consuctudo eniin inducit dcdolentiam , ut pcccator nul-
lum pcccati habcat sensuin, nullum scrupuliim, nulluin
reniursiim,Bc laiidcm pccratiiin putet non essc peccatiim,
iuxla illud Icrem. cap. 5. 3. Percussisti eos, et non dolue-
runl; aftrivisti eos, et renuerunt accipcre disciplinam; in-
duraverunt fucies suas supra petram , cl noluerunl rever-
ti. El Isaias c. 5. 20. Vx qxti dicilis malum bonum, et bo-
num malum; ponentcs tencbras lucem, et luccm tenebras
ad mortera. Pro iniquitate ciiilibct cum certa impelraiidiu
veniae fiducia orandum est; pro peccato ad mortein noa
ileni, uli paulo aiite dixi. Vide dicla cap. 3. 4.
Pro iniquHas.Grxct estaoixioe, id est iniustitia^qnx pro-
prie iustitix opponitur. Aristot. inPrxdicam. Qualitaiis:
Atzatoo-uvT!, inquit, a<?iitia tvavrtov, id est, iustilia iniustiiix
contrarium est. Sed sicut in Scriptura, quin et apud Ari-
stot. et Ethicos iiistilia saepe gcncratim sumilur pro qua-
libct virtute.sic etiniustitia siveiniquitascapiturproqjo-
libet peccato , improbitatc, scelere et maleficio. ila hic
accipitur.
SCIMUS QUIA OM^IS QUI KATUS BST EX DbO, HOJ) PEC-V,r«. 18.
CAT; SBD GB.-VBRATio Dei consbrtat BLM.)Legit iolcr-
pres, -/-vEO-t; 6X TOU 0SOU Tf,p£i auTov ; iain legUUt,y£vv.-5ct; ■/
Tou 0tou Ti;p.t eauTov, id est, gcnitus €X Deo servat seipsum.
scilicet virtute accepta a generatione divina ; sic et Syrus.
Et malignus son TANGIT EUM.) Hic esl tertius fru-
ponenles amarum in dulce, et dulce in amarum! Tales
Bunt ia peccalo ad mortem;quia aniina eorura eiijjuo P ctus fidei vivae, sive rcgeuerationis, qua quis per fidem el
gratiam renalus est in Chrislo, scilicet praeservatio a pec-
tantuin muro corporis distat a morte gehennae.
Hoc pcccaturo non est cuiusvis curarc, sed solius Chri-
s(i. Sic cnim peccans similis estLazaro,de quo aitMartha
ad Chrislum loann. 1 1. 39. Dominc, iam fielet, quatridua-
nus est cnim. Unde lcsus magno moliinine laerymans,su-
spicicns in cslurn,magnaquc voce clainans: Lazare,ieni
fora.t, euin siiscitet oporlct.
Tortio, pcccatum ad mortom esl odium et invidia; hoc
cnim frotri sa?pe niortem tcmporalem, et peccanli seinper
inortcni spiritualem, ac saspc aelernam alTert; quod pec-
catum quasiCain et diaboli, iusectaliiscstS. Ioan.c.3. 12.
NoR PRo ILLO Dico UT ROGBT Quis.) Ita Crasca et La-
lina , licct S. (jregor. lib. 6. in lib. Reg. cap. 2. legat :
Pro eo ne orel quis. Scnsus cst, q. d. Non prohibeo quidem
pro lali orare, sed non aiidco polliccri qiiod impetrabit;
ideo non dico ut roget quis, nimirum cum illa cerla fidu-
cia impctrandi, dc qiia v. pra>ccdenli dixi caetera esse pe
grat
cato saltem graviori et mortali, et consequenter a vi ct
potostate raaligni , puta diaboli. Hac explicui cap. 3 v. 6.
el9. ubi idera, iino amplius dixit S. loannes, scilicet quod
lalis non possit peccare, nimirum quantum est ex parle
gratioe per geoerationem divinam artiepta;, si eius incli-
nationem et ductum sequatiir, sicut qui in lcnebris sequi-
lur lucornam, ct lumen pra;vium, errare cl impingere ne-
quit. Audi OEcumen. Indicare voluit S. loanncs : Eum qui
adoplalus a Deo in fitium est, ncque ad mortcm, ncque non
ad morlem unquam essc peccaturum : quippe cum scmelin-
habitanti in sc pcr adoplioncm Christo sese dcdtderit, m-
taclus atquc impollutus a pcccato permansurussit. Et moi:
Hac nos gratia dignatur, ut, si nos donum eius nobis dili-
genler cu.<:lodiamu$ ac conscrvemus, possimus eliam non
peccarc, dum scilicet possumus, ae volumus in gratia Dei
constanter perseverare. Vide S. August. de Corrept. et
lenda et impetranda. Nam sajpe Dcus orantes pro peee«- p. gratia cap. 12. S. Bernard. scrm. 23. in Cantic. et serm.
to ad mortem, utpote graviseimo et incorrigibili, non ex- ^ 1. dc Septuag. ubi ha;c adaptal prsedestinalis et electis ad
aiidit, iuxta illud lerem. 7. v. 16. Noli orarc pro populo
hoc, quia non cxaudiam te. Ita Bcllarm. lib. 2 dc Pueni-
tent. cap. IG. in fine, elToletus in Luca) 12. Annot. 21.
.\liqiii sic cxpouunl: Kon pro illo, scilicet peccato ad
rnorlcra, dico ul orct jui.s ut S. loanncs pro peccato, non
autcm pro peccatore, orandum neget, qiiasi indicct eiiis
pcccati pcnnain lucndam esse a peccatore, ntqiic idcirco
illain non csse deprecandain. Verum hoc subtilius quarn
■olidius dicitur; tain enim pru pcccatore, quam pru pec-
eato ad inortcm, tamquc pro ciilpa, qiiam pro poBuae do-
bita} remissione non csse urandum indicat loannes, cum
dc peccante ad morlem oit : Qui scit fratrem suum pec-
«art psceatuut non ad mnrtcm. petal ct dabilur ei vila. sci-
litat gratia?, qua; opponitur culpa>, non poenac.
Porro S. Bernard. deUradibus humilit. cap. ultim. Pro
tali, inquit loanncs Aposlolus, non dico ut quis ortt. Sed
VOL. X.
gloriom. Hos euim generalio I)<-i conscr\at a petcalo. et
licet aliqiinndo pcccent, uti S. Petrus negando Christum,
et David adullcrando; lamen nioi resurgunt, utcharitas
non tam depcrdi quam obsttipcscere el soporari ia iis vi-
dcatur : ita S Bernardus.
Verum S. loannes goncralius loquitur de quolibet fideli
et iustu, q d. Fidelis adco non pecf at peccato ad moflem.
do quo iaiii egi . ut oranino non peccet peccalo raorlali ;
scd genrratio, iti est, nalivilas nova ex Dco, pula gratia
Dci. per qiiam regeneratus est, fartusquc Dei filius, con-
servat oum. Est metonymia ; generatio enim ponitur pro
gralia regiMicranle. S (iregor. Iib. 5. in lib. 1. Regum ,
et S Beriiardiis loro citato. pro gcncralio Dei legiint ge-
ncratio cxlcftis. Pcr gcnerationcm. S. Cregor. accipit co-
gnitioncm divina; volunlatis, cum eiiisdem dileclione; S.
Bernard. praidestinationcm divinam-; Didymus, volunto-
91
722
Commentaria in I. Epislolam S. loannis. Cap. V.
FortilU'
do clia-
ritniis.
riam regeneralionein, quae fit persponlaneam conversio- ^ docent omncs crealuras corporeas, utpote ab angelo malo
nem et poenitenliam. Melius aiii appiunt gratiam et ciia- creatas, esse malas.
ritalem; per lianc cnim fit regeneratio et renovatio uovi
hominis, puta animce fidclis et sanctx eiusque in sancti-
tate constautia.
Audi S. Angust. in Psal. 12. tractantem illud Cantic.
8. V. 6. Forlis est ut mors dileclio. Magnificentius expri-
mi non potuit fortiludo charilatis; quisenim resistit mor-
ii? Resistitiir ignibus, undis, ferro; resistitur potestatibus,
resistilur regibus, venit una mors, quis ei resislit ? ISihil
est illa forlius, propterea viribus eius charitas comparata
est; quia enim ipsa charitas occidit quod fuimus, ul simus
quod non eramus, facit in nobis quamdam mortem dile-
ctio. Ista morte mortuus erat qui dicebal: Miindus mihi
crucifixus esl. et ego mundo. hta morte mortui eranl quibus
dicebat: Mortui enim eslis, et vita vestra abscondita est
cum Christo in Dco. Eamdem mortis comparationem ex-
plicaus S. Gregor. hom. 11. in Evang. liecte, inquit.per
Salomonem dicitur: Forlis est ut mors dilectio; quia vide-
Huc spectat iiia nonuuliorum congrua explicatio, mun-
dus totus in maligno, id est, in idololalria et dxmonum
cultu, positus est ; talis enim erat ajvo S. loannis. Unde
explicaus subdit vcrs. ult. Filioli, custodite vos a simu-
lacris; ex idololalria cnim sequuutur omnia vilia et pec«
eata, ut ail Sapiens cap. 14. 27. Infandorum, inquit, ido-
lorum cultura omnis mali causa esl, et initium et finis.
Secuudo, malignum accipi potcst pro malitia, pravila- IF.
te, impiobitale. Uude Salvianus Iib.4. de Providentia le-'" "">}>-
git: Sxculum totum in malo positum est. Alludit ad Ge-^j"' "*
nes. 6. 5. Videns Deus quod multa malitia hominum esset mihaui-
in terra, et cuncta cogitatio cordis intenta esset ad malum; ww.
Graece, super maligna;^e.hr. omne figmentum, vel imagi-
natio cogitationum cordis malum. Totus ergo mundus po«
situs est in maliguo , id est in malitia et concupiscentia ,
quae sollicilat ad omne scelus. Quia eoim munflus, id est.
■)ide- —omncs homines muudi in Adamo peccante contraxerunt
licet sicut mors corpus inlcrimit, .w ab amore rerum tem- •fpeccatum originale et concupiscenliam; hinc per eam a-
poralium xternx vilx charilas velul insensibilem reddit
Et mox allato B. Agnelis exeniplo : ISec enim, inquit, san-
cta hxc cuius hodie natalilia celebramus, moripro Domi-
no potuisset in corpore, si prius a terrenis desideriis mor-
tua non fuissel in mente. lirecliis namque in virtutis cul-
mine animus tormenta despexit, prxmia calcavit, ante ar-
maios reges et prxsides invtcta sletit, feriente robustior, iu-
dicante sublimior.
Et MAiiGNUS NON TANGiT KUM.) Per malignum, Didy-
mus et Thoraas Anglicus accipiunt mundum, qui totus ia
jnaligno positus est, ut dicitur v. 19. puta homines mun-
danos et impios. Melius alii passim accipiunt diabolum :
hic per antonoraasiam vocatur o novr.poi, id est, ille ma-
lignus et nequam, hic non tangit , id est, non laedit eum,
scilicet natum ex Deo; Syrus, non appropinquat ei, q. d.
Deus nou permitlit diabolum appropinquare iusto, aut, si
id permiltit, non permittit ut eum laedat, trahendo eura
gunlur ad omne malum : ita GEcumen. Beda , Lyran. et
alii. Uode S. Ambros. in Apolog. David cap. 2. Mundus,
ait, in maligno posilus est, quia omnes homines sub pec-
cato nascunlur , quorum ipse ortus est in vitio. Mundus
ergo est oceanus scelerum et dikivium viliorum, iuxta il-
lud Osee 4. v. 2. Maledictum, et mendacium, et homiei-
dium, et furtum, et adulterium inundaverunt ; et sanguis
sanguinem tetigil.
Leviusculuin est quod addit Lyran. et Thomas Angli-
cus: Malignus, inquiunt, dicitur quasi malus ignis con-
cupiscentife, puta gulae, luxuriae, superbiae ; aut mundus
est in maligno, id est, in malo anno, per quod proverbia-
liter signiflcatur omne infortunium, omnis miseria,o-
mne malum.
E.^perientia nos docet quara mundus instar Sodomae
plenus sit cupiditale, superbia, fraude, luxuria, gula, a-
varitia, omnique malo. Audi S. Prosperum abObiect. Vin-
Vers. 19
Muudus
loius iu
Dialifino
id e-t,
SMl) Jia-
b.ilo.
I.
ad consensum in peccatura ; irao non perraittit ut lEedat Cceut. iu 6. Tolus quidem mundus, inquit, in malignopo
euni in corpore, nisi ad eiusbonum, virtulem etgloriam, ' •
uti perraisit lobum tangi et aflligi a diabolo; vis enim illa
quara ex cfelesli illo ortu Sancti perceperunt , in iis per-
severat, eosque ita confirmat ac munit, ut nullis daemo-
nis insidiis decipi, nullis lenociuiis illici, nullis minis et
terroribus vinci queant. Hoc est quod ait Zachar. c. 2. 8.
Qui tetigerit vos , tangit pupiliam oculi mei. Et Psaltes
Psal. 104. 15. Nolite tangere christos meos. Et Paulus : Fi-
delis Deus est, qui non patietur vos tentari supra id quod
potestis, sed faciet etiam cum tentalioneproventum. 1 . Cor.
10. 13. Vide Cassian. Collat. 7. cap. 22. ubi ostendit Chri-
stum exarmasse et enarvasse diabolum , ut vel vires noa
habeat ad tentandiira fideles, vel raodicas et irabecilles,
ita ut facile a fidelibus Christi gratia armatis vinci ac su-
pcrari queat.
SCIMUS QUONIAM EX DeO SUMUS , KT HUNDUS TOTUS
IN HALIGNO POSiTUS EST.) Graece xjirat, id est, iacet. si-
sitiis esl, et multorum hominum talis est malitia, qualis est
dxmonum, elc. Sed hoc inter malos homines distat et dx-
mones, quod hominibus etiam valde malis superest, si Deus
misereatur, reconciliatio ; dxmonibus autem nulla est in
xternum servata conversio. Tum subdit: Sieut ergo prx-
varicatoribus angelis non Deus indidit illam. qux in veri-
tate non stelit, volunlalem ; ila nec hominibus hunc affe-
ctum. quo diabolum imitarentur , inseruit, etc. Salviauus
de Providentia : Merito, inquit, totum sxculum esse in ma-
lodicilur, ubi boni locum habere non possunt; siquidem ita
totum iniquilatibus plenum est,ut aut mali sint, qui sunt in
illo, aut qui boni sunt, multorum persecutione crucientur.
Videtur S. loann. alludere ad tria mundi inala quae re-
censuit cap.2.16. scilicet concupisceDtiam caruis, concu-
piscenliam oculorum, et superbiam vilae ; in his enim tota
totius mundi malignilas consistit.Quocirca qui sapit fugiat
e mundo, et mundanorum conversatione, in sanctorum a-
us est. Per malignum, Primo, valde apposite et genuine r^liquem ccetum se recipiat, sicut Loth e Sodomse incendio
liaboltim accipit Hugo, Glossa. Dionys. et alii; dediabo- ^fugi " . -. - - .._._.
lo enim vers. praecedenli dixit: Et malignus non tangit
eum; et hunc oppouit Deo. Est epilogus Epislolae, q. d.
Dictorum meorum haec sit conclusio et sumraa : impense
nobis gaudendura esse, quod ex Deo renati in eo manea-
nius , vivamiis et siraus , in eoquc agamus vitara puram,
sanctam, caelestem et divinara ; cum ex adverso raundus,
lu est mundani in raaligno positi sint, id est, sub misera
et lyrannica diaboli potestale ac dominatuoppressi iaceant,
in eoquc agant vitarn impuram, sceleratam, tartaream et
diabolicam. Per peccatum enim ex diabolo quasi renati,
ipsi se manciparunt ; unde eius impulsu et arbitrio quasi
mancipio agunlur in omne nefas, oranemque miseriam ,
adeo iit ab eis quasi Deus in idolis coli et adorari velit.
I orro errant Manichaei, qui raundura in maligno positura
fugienssalvavit se in monte.Audi S. Cypr. I.l.Ep. 11. A'c
diabolo, inquit, insidiantiet sxvire cupienti ad nocendum
detur oecasio, quando et Apostolus dicit : ISolite locum dare
diabolo. Liberanda est igitur vigilanter de periculosis to-
cis navis, ne inler scopulos et saxa frangatur ; eximenda
est velociter de incendio sarcina , priusquam flammis su •
pervenientibus coneremetur. ISemo diu tutus est pericuto
proximus. Atque idera de SingularCIeric..4rfe;ma estcon-
fidentia. qux periculis vilam suam pro certo commendat,
el lubrica spes est , qux inter fomenta peccati salvari se
posse sperat. Incerla est victoria, inter hostilia arma pu-
gnare; et impossibilis liberatio est, flammis circumdari, et
non ardere. Verendum est dormienti in ripa ne cadat. In
hae parte expedit plus bene timere, guam male fidere; et
utilius est, ut infirmum se homo cognoscat, quam fortis vi-
l^nnA^^A^^^^ ^" *I"<"^ * ,*?'?''o'o sit conditus, quasi ille eum deri velit! et infirmus emergat. De qua re prxsumptores
conaenQoipsisuamraalitiametraaligailatemafflaritjunde obiurgat Aposlolus, dicens: Si quis se putal aliquid isse
Commentaria in I. Epislolam S. loannis. Cap. V.
i23
tum nihil sit, seiptum implanat. Pro certo implanator pro- ^ nibus nec malignus , nec effusus. Sed Donatug optime ia
prius animam suam decipit, qui non cavendo contraria no
xiis rebu.1 semetipse immiscuit. Itle autem tutius sibi con-
sulit, qui circa malos semper infidus. species quascumque
noxias semper extimescit. H«c Cyprianus.
tijio 8 Iilpsuin ccelcsli visione repraesenlalum csl S. Anselmo,
ADielmi "t habet eius Vita : Haptus enim in exta.un vidil fluvium
de mun- immanem alque prxcipitem , in quem sordes omnes , qux
di maii- y^,^„g terrarum essent, conflucrenl.ita ut nihil aquis illis
turpius ac faedius (ieri posset. qux etiam quidquid attinge-
rent, raperent.ac devolverent, viros. faminas, divites. in-
opes. Quod ille spcctaculum miratus ac miseratus.cum qux-
tissct quibui ii rebus atercntur, et quomodo vivercnt , rc-
sponsum esl ei, infclices illos eodem ipso cceno, quo trahe-
bantur, polari cl delectari. Quin etiam adiecta est mijste-
rii huius interpretatio , torrenlem itlum esse ipsum mun-
dum, in quo cxci mortales suis divitiis, hononbus et reli-
quis cupidilatibus involvuntur , cumque adeo miseri sint
Hecyr. actu I. scena II. Matignus. inquit, est, qui difficul-
ta'em sui oslendit. Sic Esdra: 4. cap. 3. dicitur: Piun ab-
stulisti ab eis cor malignum ( id est sleriie. saxosum, du-
rum) ut facercl in eis lex tua fruclum. Ha;c Roa. luila
quem hic eritsensus, q. d. Fidelis ex Deo nalus habet cor
8anclum,amplum,!iberale, sincerura.candidiun.divininu;
at mundus, id est, mundani habent cor malignum, id 6*1
pravum, arcturo, avarum, terrestre, rictum, tortum, dia-
bolicum.
Et scmus QUOniAii FiLics Dbi VB«fiT(S. Ambrosius Veri 10.
lib. 1. de Fidc cap. 7. \ef;\l, apparuit] et dbdit HOBIS
SBNSLM , UT C0O0SC4MUS VEBLJI DeUI . BT SmiS IS
VEBO FlLIO BIUS. HlC EST VEBUS DeuS, ET TITA .«TBIl-
NA.) Eiplical id quod dixit noscsse cx Deo, idcoquevin-
cere niuodiim et malignum, eiusque modum assignat, ni-
mirum id factum esse et ficri per Chrislum, q. d. Deus
idcirco misit Filium suum in mundum et carncm, iit per
vt ne consislere quidem possint , ipsos tamen se beatos el cius doctrioam divinam daret nobis scnsum et cognitio-
quoddamti nem rerum caeleetium, ut scilicet reliclis idolis quaVi fa!-
forlunatos putare. Ductus est deinde in septum
ampli et spaliosi claustri, cuius omnes parieles argenlo ob
ducti purissimo mirum in modum nitebant. In mcdiopra'
tum erat, et in eo herbulx. non ut vulgares istx, sed omncs
argenlex, cxdemque tainen viventes. el moltes, ita ut faci-
le cederent imidcnti. coque surgenle per sc rursum subri-
gerenlur ; aer autem placidus et amcenus, dcnique omnia
adeo iucunda el suavia . ut nihil amptius ad felicitatem
optari posse viderelur. Alque hoc indicatum est ei esse re-
iigiosum slalum ; ut sine dubio eiusmodi imagine docere
volueril Deus, in mundo omnia esse fada, incerla, morti-
fera,et semper in prxceps ruenlia ; contra vero in retigione
omnia pulchni, omnia iucunia. dcnique oinnia ut argen-
tum et candida et pretiosa. Vide S. Ambros. Iib. de Fuga
saiculi, el S. Rasiliurn in Regiilis fusius explicalis cap. 6.
el S. Bernardum serm. 3. de Circumcisione.
IV
In m3
gnn, ,
111.
In mali
goo, 1(1
eil. . ,
fciiro.iu- conveniat cum illo Sapicnlis: Cunclx res di/ficiles; prx-
brico, igfii cnim figura huius mundi. Quid ni ergo in mundo sa»-
pius labamur, et in lapides incurramu<>? Ila Psal.36. A°o-
li, ait, xmulari in malignantibus, nequr zelavcris facien-
tes iniquitalem, elc. Spcra in Domino, et fac bonitatem, el
pasreris in divitiis eius.
Rursus muiidus in maligno et malignilate positus cst,
hoc est, mundani habent cor malignum. id est, Primo.ste-
rilc velut solum exile et infrugiforum, quod nc cultu qui-
•lenli ctdcm maximo ct curatione adhibita fuccunditatem accipit.
infir- Sccundo, habcot cor maligniim, id est angustum, difTici-
Ic,morosum,parcum, avarum, quod seseDeo minirne dat,
nec ad rncipicndain cius magniludinem explicat, iuxta il-
lud Baruch 1. Abivimus unusquisquc in scnsum cordis no-
stri maligni. operari diis alicnis. facientes malu anle ocu-
los Dei n«.<<rj. H.-po enim omnia significal to lualignus. Ita
StTvius in illud Virgilii 2. (leorg.
Diffxcites primum terrx collesque maligni.
Maligni. inquit . id est infacundi. Et Nonius : Malignus,
inquit, ager agricolis, illiberalis ct minus ferax. id est, cu-
%us angustior est proventus. Virgil. itlocid. 6. Lucem tna-
Jignam dixit pro tenui, parva et obscura. !\'am malignum,
inquit Scrvius.propne est angustum,M\. Virgil.ll..Encid.
Tenuis quo semita durit,
Angustxquc ferunt fauces, aditusque maligni.
id est aogusti, uhscuri ct ardui. Martial. 1. lO.od Avitum:
Tcpel igne matigno
flic focus, ingcnli lumine lucet ibi.
F.t luvenalis satyr. 10. mali.^^na appcllavit Nnmina.id cst
avara , ct qua! ab eis pctcrentur rainimc cooccssiira. Sic
euim ait :
lUagnaquc numinibus vota exaudita malignis.
hoc est parcis, ncc couccssuri.4 qua! pctrbantiir. Livius:
Malignitas confcrcndi cx privalo, hoc cst pnrcilas, pIc.
Quinlil. lib. 11. cop. 11. In laudandis diicipulorum diclio-
sis diis, liberati a peccato, diabolo et mundo, cognosra-
mus verum Dcum, eiusque Filio, puta Christo ct Ecclcsia;,
per fidern,spem etcharilalem incorporcmur, ilaquc ab co
vita gratiaj ct gloriae xternae donemur. Ipse enirn est ve-
rus Deus, ipsaque vera vila iucreala ct a:lcrna.
Porro S. Hilarius lib. 6. de Trinit. hunc locum para-
phraslice quxdam explirationis gratia intcrscrendo , sic
legit: Quia scimus quod Filius Dei venit, et incarnatus est
propter nos , et passus est, et resurrcxit a morluis; as.^.umpsit
nosel deditnobis intellectum oplimum. ut inteltigamus ve-
rum, et simus in vero Filio eius lesu Christo. llic est verus
Deus, et vila xlema, et resurrcctio (alias redemptiojnoslra.
Pro «ensum. Graece est Jmvoiav, quod Syrus verlit, intet-
ligenliam, meotis illustrationem , cognitionein divinain ;
Vatabl. mentem ; S. Hilarius, inlcllectum oplimum, per
qucm ipsc accipit Spiritum sanctuin; hic cnim cst spiri-
lus inlelligenlia!, Sapient. 7. 22. quem S. Paulus 1. Co-
Terlio, noster .Martinus de Roa lib. 2. Singular. cap.
2. aiceipUcSil. Mundusin malignopositus est, hoccst,\a
eii"'inob "''scuro, lubrico, prajcipitique loco, anguslo etarduo, ut(^ rinlh. 2.v.iG.vocalspirilum a Dco. ut sciamus qux a Dco
dona/a .<««< no6/.?; Clcmens .Mexandr. accipit fidein ; Di-
dymus, mentcm Christi, ut alludal ad illud 1. Corinlh.2.
16. Quis enim cognovit sensum Domini. qui inslrual eum ?
T^os autcm sensum Chrisli habcmus. Sensus ergo est, q. d.
Exullnle, o Christiani , Deoque immensas agite gralias;
quia in gentilismo scrviebatis idolis saxcis e( .-cneis, era-
tisqiie quasi saxa inaniroa ; at per Christum orcepistis ve-
ram vitam, scosum ct motum; in genlilisir.u serviebotis
coiicupiscentix, ct vivcbalis quasi animalia inutaet bru-
la ; at per Christum acccpistis uiavoiav, id cst, mentcm et
rationem, ut vivatis vilam humanain et homine dignain;
in gentilismo scrvicbatia diabolo, agebatisque vilam dia-
bolicam in tencbris ignoranlia' et iufidelitatis ; at per Chri-
Bluin donati vila supernaturali , acccpistis (7i>vot2>, id cst
cognilionem. scnsuin ct guslum rcriim caleslium ct divi-
narum. Hoc est quod tol sa?culis ante de Chrislo pricci»
nuit Baruch cap. 3. 36. llic esl Dcus noslcr : hic mlinve-
... ni7 omnem viam di.^sciplin.r. et Iradidil illam lacob puero
*' suo . et Uravt dilcclo suo. Post hxc in terris visus est , et
cum hominibus conversalus e.^t.
Ut coo:»oscajius vebuh Deuii.) Patrcm. S. Hilar.ioco
citalo, S. Hieron. in cap. 65. Isai», et S. Leo scrm.-l.
de Iciunio decimi mensis, legunt: L't cognoscamus vcrum.
scilicct Dcuin Pntrcm. Vcrus cnim est epithctum Dci, qui
cst ipsn per osscnliam vorilas.
Et simus in vero Filio bius. ) Gra?ca,Syrus et S.
Alhanas. orat. in id, Dcus dc Dco. logunt, ct simus in ipso
vero. ncmpc in Fitio eius Icsu Christo. quo significalur Fi-
lium c.ssc ofiojixtov Patri, co qiiod ipse sit verus cl verilas
i)cr rsscntiam. piila vcra dcilns, a-quc ac csl Dcus Pater.
ta Djdimus, S. Hicr. loro cilolo, S. Athanas. Cyrill. Na-
zianz. ct nlii omncs scribcntrs contra .\rrianos.
Porro sumus in Filio pcr fidem ct gratiam, quain ab co
siigimiis, sicut ramus csl in arbore, a qua succum et vi-
tam sugit, iuxta illud Christi: Ego sum vitis. vos palmi-
724
Commentaria in I. Epistolam S. loannis. Cap. V.
tes; sicul, palmes non polesl ferre fruclum a semelipso, nisi A rus Deus; sed sic esset hie batto1og;ia. Qiiis enim nescit
manseril in vile, sic nec vos nisi in me manseritis, loann
15. T. 1. el 4.
Paucis hisce verbis S. loannes compendium quasi tolius
Epislolse, symboli et fidei Chrislianse compiectitur, duo-
que prsecipua eius mysteria assignat, scilicel Filium ofzo-
uo-iou Patri, eiusque incarnationem.lJode Beda: Quid,&\t,
aperlius his verbis? quid dulcius? quid adversus omnes
hxreses fortius poluit dici? El S. Athanas. disput. contra
Arrium ait, hanc esse demoiistrationem scriptam ( quam
ab eo poslulabat Arrius) pro divinilate Filii. Et S. Cyrill.
12. Thesuari cap. 13. ISam si Deus verusest, inquit, sub-
stanlialiler, non parlicipalive hoc ipsum est, sicut creatu-
rx. Quienim Deus verus est, nalura Deus est. Et S. Am-
bros. lib. 1. de Fide cap. ult. Si verus Veus, inquit, uli-
que non creatus, nihil fallax habens atque fucatum, nihil
confusum alque dissimile. Et cap. 8. insinuat hinc peti-
tum illud Syniboli Nicaeni : Deus ex Deo, lumen de lumi-
ne, Deus verus de Deo vero, ex Palre nalus, non factus,
unius subslanliie cum Patre. Et S. Hieron. loco citalo:
Alioqui, inquit, si non est verus, erit idolo similis; et, ut
ait Victor Uliceusis lib. 2. de Wandalor. persecut. Sial-
terius a Palre substantix est, aul verus Filius non est ,
aut , quod ncfas esl dicere , degener natus est. Et S. Ber-
nard. Si Filius Dei.ergo Deus ; quia fllii regum reges sunt.
Dei co- Porro cognitio Dei et Filii eius non solum speculali?a,
pniiioestsed et praclica, puta coniuncta cum eius amore et obse-
i)on'uni'°'l"'''' 6st perfeclissimum bonum, aitCIemens Alexand. 6.
buius vi- Slrom. el bealitudo huius \ilae, iuxla illud Christi loann.
is- 17. 2. Hxc esl vila xlerna, ut cognoscant le solum verum
Deum, el quem misislilesum Chridum. Quae verba expla-
nans Cyrillus Alexand. Cognilio , iuquit, eslvila spirila-
lem nobis benediclionem adducens,per quam spirilus in
cordibus noslris habilat in adoptionem filiorum Dei, et ve-
ram pielalem per Evangelicam vitam et incorruplibilila-
iem reformans. Cum igilur origo et quasi pronuba diclo^
runi omnium cognitio Dei veri esse invenialur, recle a Do-
quod Deus vcrus sit verus Deus? Ergo pronomen hic non
rcfert to Deus verus, quod praecessit, sed refert verum Dei
Filium. Hic cnim uti verus est Dei Filius, ita consequen-
ler uecessario est verus Deus.UndeCEcumen. to outo;, id
esl hic, quod estdemonslralivum, asscril positum pro re-
lalivo oj, id est gui, ac referre Filium, qui proxime prje-
cessit. Adde, S. loannis aivo (uti et poslerioribus sseculis)
nemo dubilavit de divinitale Patris, sed multi dubilarunt,
imo ncgarunt divinitatem Filii. Hanc ergo, non illam, u-
bique adstruerfc satagit S.Ioannes,eaque de causa scripsit
Evangelium: ila S. Atbauas. S. Hier. in Isaix 66. S. Aug.
lib. 2. et 3. contra Maximinum et passim alii, ex hoc lo-
coquasiclaroetcertoprobantdeitatem Filii. Audi S.Alha-
nas. in illud : Omnia mihi Iradila sunt a Patre : Lux est
Pater, iubar radiusque Filius;et lux vera verusque Deus
Paler, verus Deus Filius ; ila enim a loanne scriplum est :
Sumits in vero lesu Chrislo. Hic est verus Deus eC vila x-
^terna. Sic et S. Cyrillus lib. 3. Dialog. de Trinilate, et S.
iJAmbros. lib. 1. de Fide ad Gratian. cap. 7.
Et tita .«tkbna.) Tum forraalis sua.tum causalis no-
stra, uti dixi v. 2. Nota. In Deo ob summam simplicila-
tem et perfectionem nulla est concretio nec composilio,
ideoque nullum accidens ; quare in Deo concreta oninia
sunt abstracta. Deus ergo est ens el ipsum esse, Deus est
vivens et vita, verus et veritas, bonus et bonitas, sapiens
et sapicnlia, iuslus et iustilia, potens et potentia. Ita S.
BernarduscontraGilbertum Porrelanumserm.SO.inCant.
et S. Thom. 1. p. q. 3. art. 3.
FlLIOLI, CUSTODITE VOS A SIHCLACRIS. AbeX. ) HoC Vers. 21.
est fiat, ila omnino facile, et vos custodile. Ullimum hoc
monet S. loann. quia illo kvo hoc erat raaxime periculo-
sum,ideoque monilu maxime necessarium.Tunc enim to-
tus mundus positus erat in maligno, puta in idololalria,
adeoque Christiani ab ea recens conversi,inter parentes et
amicosGentiles et idololatras assidue versari debebant, 65
cum eis prandere et convivari, ubi idolothyta, id est idolis
mino noslro lesu Chrislo vita xterna est appellata, quasi ^ immolata.quasi sacra comedenda proponebant, de quibus
mater el radix virtule naturaque sua vilam ailernam pa- C dixi 1. Corinth. 8. Ne ergo eorum exemplo et hortatu ad
riens.Sed consideradiligenter quomodo solius Deiverico-
gnitio efjicialur; non enim absque cognitione Filii , quare
nec abaque cognitione Spiritus sancli. Hxc enim Dei uni-
tas in Trinilate intelligitur, alque credilur secundum Scri-
pluras. Nihil aulem poluit magnificenlius dici,quam quod
de Dei coguitione scribitGreg. Nazianz orat. de Stalu E-
piscop. liegnum, inquil, cxloruin nihil aliud esse exisli-
mo, quam eius , quod purissimum et perfectissimum esl,
adeplionem ; perfectissima aulem rerum omnium est Dei
cognitio. Et S. Aug. serm. 112. deTemp. Cognilione Dei,
ait, nihil melius est, quia nihil bealius esl, el ipsa vera bea-
titudo est. Unde et Salvalor ad Patrem ail: Hxc esl aulem
vita xterna, ut cogmscant ie ununi Deum verum, el quem
misisti lesum Chrislum. Et in eamdem sentenliam Hier.
in cap. 31. leremiae: Notitia unius Dei, inquit, omnium
virlutum possessio esl. Et rursus : Memoria Dei excludit
omnia flagitia
idola, quae recens reIiquerant,Iaberenlur,studiose hoc ul-
lirao monet S. loannes, ut tenacius eorum menti et me-
inoriaj id infigat, scilicet ut studiose ab omni idolorum
commercio, et ab idolothytorum esu abstineaut : ila Didy-
raus, CSJcumen. Lyranus, Caietanus. Perperam Beza et
hoeretici vertunt, custodite vos ab imaginibus. Imago eniin
est simililudo rei vcrae; simulacrum vero sive idolum rci
falsaj, puta falsi Numinis. Ila enim Scriptura et Ss. Pa-
tres haec noraina dislinguunt. Eslo Cicero lib. l. de Fini-
nibus, iraagines vocet idola; imagines , inquit, qux idola
nominantur. Unde £to\Aov est dirainutivum ab eioo;, id est
forma, q. d. Fortnula, forma imperfecta, diminuta, defi-
ciens a ralione verae formae: ila Tertull. de Idololatr. rap.
3. et Isidorus 8. Etymolog. cop. ult. Unde Plato iuTlie-
ffilelo, idola vocat mendacia. El S. Hier. in cap. 7. Oseae
ait, sicopponit simulacrura Deo, sicut veritas raendacio.
Sic et S. Auguslinus in Psalra. 135. Clemens Alexandr.
Prieclare vero Lactant. lib. 1. Divin. Institut. cap. 8. [)G. Strom. Orig. hom. 8. in E<od. Theodor. qutest.38. iu
Dei vim, ail, maiestatemque tantam esse dicit in Timxo
Ptato, ul eam neque menle concipere, neque verbis enarra-
re quisquam possit, ob nimiam el inxslimabilem potesla-
tem. Denique S. Bernardus serm. 57. in Canlic. Quid si,
inquit, ignoras Deum, poterit spesne esse salutis cum Dei
ignoranlia? ne hoc quidem. Ncc enim polestaut amare quod
nescias, aut habere quem non amavcris. Noveris proinde te,
vt Deum timeas; noveris ipsum, ul xque ipsum diligaS; in
altero initiaris ad sapientiam, in altero et consummaris ;
quia initium sapientix timor Domini est. et plenitudo le-
gis esi charitas. Tam crgo utraque ignorantia cavcnda est
libi, quam sine timore el amore Dei salus esse non polesl.
Hic est terus Deus.) Erasraus more suo arrianizans,
ac pleraque loca Scriplurae dc divinilale Filii delorqucns
el perverlens,hunc pariler ita delorquet et perverlit. Hic,
inquit, scilicet Deus verus, puta Paler, non Filius, est ve-
Exodum. Quocirca Synodus VII.Gicumcnica act. o.et 7.
anathema intentat iis , qui asserunt imagines Chiisti et
Sanctorum esse idola.
Mystice,simulacra phantasiaehorainumsuntprava dog-
mata, hajreses. phantasmala vana, avaritia, cupidilales
Iionoris, pecuniffi, voluptatis; ab his fideles cuslodlanise-
se oportel: ila Boda, Hugo, Oionysius, Caietanus et alii.
Porro ail loannes: Castodite vos, non autem, duslrui-
to simulacra; quia hoc fuisset concilare furorem Genti-
liiim in omnes Ghristianos: uode monet S. Auguslinus
idola prius destruenda in cordibus horainum, deinde ia
dclubris et aris lemplorum: ita ipse Epist. 154. ct Epist.
130. et serm. C. de verbis Domini: ubi et addit non esse
censendos Martyres qui occidunlur eo quod destruxerint
idola (idem sanxit Concilium Eliberlintim canon. 60.) in-
tcllige temere cl imprudenler cum seaudalo.Nam qui pru-
Commentaria in I. Epi^tolam S. loannis. Cap. V. 72o
denter cx magnitudine Bnimi, tpI ex inslinclii divino ad ^ longe nobilior fuit sapienlia el Tirtufe, adeoqae non tara
^" ' "^ faniiiia ipsum.quam ipse familiam decoravil el iliustraTit.
S. loaancm candido, liilari et pudico vullu , gcstibus, a-
clibus, moribus referebal. Innocenlise, caslilalis, mode-
sti«, humilitalis, pudicitiae, charilalis, patienlise, morti-
ficationis, poenilentiae, contemptus sui et mundi, inlegri-
tatis, magnanimitatis, beneficicntije , zeli Cardinalibus,
Praclatis, Principibus aeque ac Christianis omnbus, vivum
erat exemplar et speculum. Christo lesu, eiusque passio-
ni et cruci, «quc ac Deipar.-c Virgini in primis addictus
ac devotus, quasi utriusque Beniaminus. Florcnti eral ae-
late, sanguiucus, surculcntus, lorosus, elcgans, afTabilis,
eloquens, erudilus, ac simul candidissimi moris el pccto-
ris, sine ullo oris cordisque dissidio, maturus. gra\is, in-
teger, constans: loanncm , hoc est , filium Chariium et
graliarum, dixisses. Magnis Ecrlesiac gubernaculis ma-
goanime perfunctus, ad maiora nalus, nisi Deus eum ad
maxima trauslulisset.Consummatusin brevi eiplevil tem-
uiciiiuii<;3. !'• ...•>■•• .',i.'u..i ...^,„,L.s« ^.-. . -_ pora mulla: placita enim Deo erat anima illius. Iiinior ef-
ergo vos a simulacri.t , ut ca non sculpatis, pingalis, po-l» ilagitarat ingrcssum in Soeietate lesu, idque ardcnter et
Genlilium confusionem , et fidclium confirmationem, id
fecerunt, Marlyrcs habentur, uti S. Thcodorus, S. Bar-
in iJohibara, S. Chrislina ct alii plurcs. Genliles enim qui do-
dxmoD ctiores ct sapientiores erant, idola vencranles , hac in
cdf' ' speciem apparenle ratione se exrusabant, quod direrent
se in idolis non saxa aut melalla, sed deos colere: hos
enim in idolis quasi in delubris aut corporibus suis habi-
tare, sicut anima habilat in corpore. Unde S. Aug. conc.
2. in Psal. 113. de idolisait: Sine vivo aliguo habilalore
esse non pulanl. El Olvmpius Sophista apud Sozomenum
lib. 7. Histor. cap. 15'. Simulacia, ait, eranl ex maleria
corruptioni obnoxia, idco comminui poiucrunl ; qux tero
in eis eranl cxlestes potcstales, in c:elum evolarunt. Sed
errabant Primo, quod idola censebant cssc aliquid Dei,
aliquid Numinis habere, Deumque iis esse alligatiim, at-
que iis ad vivum repr.T8enlari. Secundo, qiiod in iis plu-
rcs variosque dcos colercnt. Tcrtio, qtiod dii eorum crnnt
daemoncs: hi enim dabant responsa per idola. Custodite
liatis: non eis caput aperiatis, gcnuflectatis , aul hono
rem ulluin exhibcalis: non per ca iurctis; uon eis immo-
lata comcdatis; millum eis ofTirium vcl obsequium prae-
stetis; non eis hoslias, thus, vinum, aut muncra defera-
tis: non sitis corum xdiles , curatores, tiilores: non eo-
rum laudes canatis, nec ea vcrsu aut prosa celebrelis.
Magna ergo ubique custodia et circumspeclione ab iisse
cuslodire, sibiquc eavere debcbant fideles , ne inter lot
idololatrarum ritus et cacremonias, aliquo raodo eis con-
sentire et coopcrari, ilaquc inquinari viderentur. Deni-
que S. loanucs hisce verbis perstringil el redarguil hae-
resin Elxai, qui sub linein \\ix S. loannis exortus, uti o-
stendi v. 7. et 8. intcr alia docebat, non esse peccalum,
etiamsi simulacra ipsos adorare contingat persccutionis
tempore inslante, si solum in conscienlia non adorent , et
si quid etiam confifeantur ore, non autem in corde. Atgue
haius rei lestem adducere fraudulcntus ille impostor non
instantcr. Verum repulsam passus, quod diclilarciit eum
ob cerlas dolcs in sacculo plus Ecclesiae profutiirum, ac-
quievit, sed ila, ul intcr .Aulicos et Priiicipes vilam ageret
religiosam, adcoqiic morcs cius intuens religiosum cen-
Euissct simiil ct Principem. In ieiuniis, disciplinis.ciliciis,
ctiaiii Cardinalis crcatus, erat assiduus, imo nimius.Con-
grcgalioni Sodalium in Collcgio romanoerecta) asrribi vo-
iuit, adeoqiie ad cam frcqucns, etiam tempore disciplin.o
Tcnlitabat, ac pnblice in lurba plobcioruni cum illis acri-
ter se divcrbcrabat, idque non raro od sangiiinem : q-iod
perpclim faciebal in pervigiliis B. Virginis. ul ci se suam-
que vitam suo sanguine olTerret ct coiisecrarel. Hospita-
lia visebat, igris serviebat, eisque ciiin eleemosyna ma-
nu sua cibuin porrigcbat , qiiin et pcdes abluebat. Qiio-
circa tain illustri lantarum virtutum exemplo nonniillos
hajreticorum compunctos hsresin eiurasse , se^eqiie S.
Ecclesia; romana; reconciliasse conslal. .\lque interim gra-
erubeseit, Phinees sacerdolem quemdam de genere Levi et Q^ Titalem Principe etCardinale dignain prrc sc fercbal. Intcp
Aaron, et prisci Phinees, qui in Babylone tempore capti
vitalis adorarit Dianam , el in Susis effugeril perniciem
morlis coram Dario rege. Quare omnia ipsius falsa sunt
et vana, nil Epiphanius haeresi 19. Addilque id hcbraice
significori nomine Elxai : Elxoi enim notol hypocrisin et
hypocritom. Imaginanlur, inquit, hunc (Elxoi) vocari vir-
tutem obvelatam, propterea quod El appelletitr virtus, Xai
vero obvelatum et occultum. qiiod sua dogmala pcrlide
obvrlarct et occullaret, iiixta illud Priscilliaiii cius sequa-
cis: lura, periura , stcretum prodere noli, teste S. Aug.
haeresi 70.
Claudat ultima S. loannis vcrba el TOta similis cycnaea
Tox,Tila ct mors illuslrissimi ct picnlissiini Alexondri
Cardin. UrHiiii, qiii liisce dicbus, quibus hacc ciiduntur,
mundo maligno erutiis dieni vit.-c prxscntis clausil cxtre-
inum, ut primum iochoet icvitcrna;, Christoque suo frua-
tur iu vilu bcala ct ajtcrna : quem pr.Tmature sibi crcptuin
lugcnl Roinani, ct cgo in priiiiis. lllc cuim huius scriplio-
potenles magnificus, intcregenles inunificiis, in consiliis
cautus et providus, in faclis acer el efTicnx. Zelo non lan-
tum Pra>Ialo9, sed et Rcligiosos superobat. Bracchiani.
quod oppidiiin est Romje Ticinum, scdesque Durum Ursi-
norum, Sodalitatem e civibus sibi suhdilis nulicisquc ere-
xerat, inslar cius qua; visitur in Collcgio Roniano, in qua
ipsePr.\'fectum,concionalorem, disciplin.T choragum,cae-
terorumquc pietalis ofTiciorum anlesignnnum agebal. .\d
pectus nudum Chrisli c cruce pendcnlis cfligiein gcslobat
a;ncnin, cloviculis in ea cxlanlibus carncmque pungcnli-
bus, qui proinde non raro illi sanguincm cliricbant, ac
indusiuin crucntabant, solcbalque pcr vices manii admo-
ta pectori (ut s.Tpius vidi) crucem arctius illi apprimere,
ut Christum crucin.vum penitius illi maiori niiiorc .Tquo
nc dolore imprimeret. Edidit OlTuium P.issionis et rrucis,
indicium lam elcgantis ingenii, quam nrdcnlis in cam
pielatis ct devotionis. Opus iustuin (dc quo subinde me-
cuin cgit) dc Regno, omni cruditionc rcfcrtuin luris diTi-
nis nieac (.Tque ac omnium bonorum opcriim) crnl inron- ^'ni ct humani odornaverat, cuiiis vcstigium pcr singiilas
portes el cnpita dislributum rcliquil, e.\ sacra primorum
qiiatuor Rcgum hislorin singulis r.npitibus disscrendi ar-
giiinenlum pr.Tfigcns. Bracrhiniii in rollc quodam qiiasi
in eremo secessiiin, Passionis Christi inysteriis insigni-
tum (similcm illi, qucm B. Carolus Borrom.TUs non longe
0 Mediolono crebro ndibnl\«dornabat,ul pcr viccs co sc
rccipcrct, lotusque Christo ct sibi vocarct. H.tc cl niaio-
ro nicdilanlcm inors immatura, at non improvisa corri-
puil. Fcslo Assumplionis B. Virginis (qiiod hoc onno ia
snbhalum incidit) .Tgrolnrc cocpil, in Ortavn cius finivit,
ct vivcrc desiil. In pervigilio fesli pr.Tler ordinaria dcvo-
lioniscxcrcilio obita, eihortotioncm in Congrcgalione ad
suos habucrol solito ordrnliorcm. ac dcinde de more cum
suis, imo pr.T suis nrrilcr sr diverbcraral. Solobat cnim.
til dixi, co die sangiiinein cliccrc, qucm B. ^'irgini darct
ct dcdicorct. Quarc licct causa inorbi diu fucrit collocta.
lor et promolor, odooquc s.Tpius nd Collegiuin venlitans
sevorobat iiic, oc de eo rcbusque piis cl lillcroriis per ho-
ros inccuin cl cuin nostris pie, a>quc oc crudilc colloquc-
botur; ut iuro paiicis liic cidem iiltiina iuxlo cxolverc, ct
lugcnli calaiiio pnreiitnrc (lebeoni, siinulque tam illustrc
V ii tulis ctrinpliiiii li nnsalpiiiis gentibus et fuluris saeculis
cclobronduin iinilandumqtie transmitlcre ; ut disronl inor-
tolcti , licct priucipes, ex hoc huinuuac niorlnlitalis pro-
sccoio, inortcm opes omuos ct purptiras funestorc, nihil-
quc in rcbus humnnis esso solidum ct slabilc, nisi innrcs
hunestos ct snnctos, (|iii in oinnr wvuin peronnnnl, Faiiii-
lia crot nobilissimus. Ursiiin cniin cst c familiis Roma;
primis ct prinripihiis; qu.T in nlins ctiom rogiones pro-
pngalo,iD illis prinri|intum lenuit: Roguin pr<Tcipiiis nlfi-
nilale qiialunr, tribus Suininis P>intiliribus,l'urpurntoruin
plurimis, ct slrcnuissiuiis bclloruin ducibus iIIuslrata..Vt
•26
Commenlaria io I. EpJstoIam S. loannis. Cap. V.
quia subslanliam merabrorum bilis occupaverat, cum la- ^ serat, vel exudarat) vacuum, ac flava bilis per totura cor
inen candido vuitu et pacalissimis moribus lccla non ap-
pareret: ex liisce lamen laboribus et ardoribus, aliqua
occasio morbidae materiae vehemenlius accendendee prae-
beri poluil, ul cilius quam paravcrat, febrim adduceret;
quoe leniri ad lempus medicameatis potuit, vinci non po-
tuit, quio sr-ptima die ipsum mortalibus subduceret. So-
lcbat quotidie conscienliam Coufessione sacramcntali ex-
piare, ac deinde sacriflcium Missae rcligiose celebrare, ea-
que de causa semper confessarium ad manura habebat.
Sed ut morbum sensit, illico confessarium (quem Romae
e Socielale nostra animse suac direclorem di-legerat ) , e
Collegio Roiiiano ad se evocavit, ac una Praefectum Con-
gregationis; quibus advulanUbus: Ille, inquit, me dedu-
cet in Purgalorium , hic e Purgatorio ad Paradisum per
suorum utique ferventium Sodalium preces, vota ac vo-
luntarias poeuas. Confessione peracla sacram Synaxin su-
scepit proslratus in terrara, illis reverentiae et pietatis in
pus dispersa; quod roalum incurabile, morlem ei attulit.
Cor Romara delatum, conditura est in sepulcro Cardina-
lis Bellarmini, utpolequem ille in vita ut patrem, et du-
cem vitse Cbristianae et sancto!, coluit paritcr et dilexit:
nam cum eoetper eum exerciliis spirilualibus S. Ignatii
fundatoris Societatis lesu fuerit excultus, atque iu eum
quasi rarum sapienlia:, pietatis et virtutis exemplar, iu-
giler oculos menlemque intendebat. Hxc pauca e multis
non tam luo, quam poslerorum commodo scripsi, Cardin.
Illustrissime. Tu enim huraana despicis elogia, honora-
tusdivinis.Defunctus mundo, vivis caelo; saeculo raortuus,
frueris Chrislo, quem a puero per omnem vitam tota men-
te dilexisti. Bonum certamen certasli, cursum consum-
masti, fidem servasti; nunc a iusto ludice coronam iusti-
tiae tibi reposilam percipis. Opera enim tua sequunlur te.
Vixisti, non tempori, aed aeternitati. Idcirco per montes
aeternitatis sequeris Agnu.ii. Nunc saturaris, quia ieiu-
diciis, quae oinnes inlimodevotionis alTectu perslringerent B nans csurivisti, et lastus decaulas: Sicut audivimus, ita
ac compungerent. Ingravescente morbo pie cuin confes-
sario de inorte colloculus, Deo vitam totumqiic se resi-
gnavit, dicens cura Apostolo : Sive vivimus, Domino vi-
vimus; sive morimur, Domino morimur: sive ergo vivi-
tnus, sive morimur, Domini sumus. Addidit tamen, si sibi
daretur optio raorlis et vitae, se mortem praeelecturum.
Causain rogatus, dedit: Ut citius, inquit, fruar Deo : Mihi
enim vivere Chrislus est, et mori lucrum. Veni ergo, Do-
mine lesu, veni, dilecte mi. Mox iussit sibi recitari psal-
mura: Quam dilecta tabernacula tua, Domine virtulum!
concupiscit et deficit anima mea in atria Domini. Decli-
uans in mortein fratrem primogenitum, Ducem Bracchia-
ni sevocavit, ac remotis omnibus: Accipe, inquit, mi fia-
ter, ultima verba fratris tui, inigrantis et peregrinantis
ad alterara vilam. Caetera a remolis audiri nou potuere;
veruin ea noa ioflantia , sed innamraanlia fuisse, ducis
et vidimus in civilale Domini virlulum. O beata rerum
commutatio! luxisti et flevisti , ut semper ridcres; cadu-
cas et umbratiles luiius vitae pompas , opes , dignitatcs
sprevisti: iisque licet circuinfluens, cor tamen niinquam
addixisti, ut potireris caeleslibus, veris et perpeluis. Car-
nem afDixisli,ut incontaminalamChristo sisleres.Vestitus
es cilicio, ut albis vestimentis ornareris, et iubilares : Con-
scidisti naccum meurn, et circumdedisti me Ixdlia. Deli-
cias sprevisti, ut in aeternum pane angelorum vescereris,
et diceres : Guslate et videle quoniam suavis est Dominus.
Primos sanctosque Ecclesiae Rom. Cardinales, pro Chri-
sto sanguine suo purpuratos, S. Laurenlium, Cyriacum,
Largum, Smaragdura, etc. aemulatus es, eorumque pie-
tatem, fervorem, paticnliam,conslantiam, zelum inoribus
expressisti; ac in sanguine Agni lavisti et rubricasti, iino
dealbasti stolam caruis tuae : idcirco nunc coronaris et ac-
deinde acla gestaque monstrarunt. Prae ingenti febris aj- p cipis palmam, stolaque ^-loriae ainiciris, etin caelesti illo
Btu in phrenesim incidit, et tamen ad verba pia apposite ^ rura seni
maguoque animi sensu respondebat: quin et sibi modico
tempore redditus, ad ultimum agonem se obarmans, ex-
tremae Unctionis Sacraraentum, pie ad singulas orationes
respondendo suscepit.- In hoc oberrantis mentis delirio,
nullum ei verbura indecens vel inconcinnum excidit; sed
ex pristino pielatis habitu, omnia spirantiazelum propa-
gandae fidei, pacis et charitatis. Suminus Pontifex pro suo
in eum aflectu et munificentia, suam ei benediclionem
per internunlium impertivit, pluraque aliu nltro et libe-
raliter iodulsit. Agonem luctamque moriens nullam o-
slendit, sed perinde ac si senectnte confectus foret, reso-
lutis viribus placide pieque animam Creatori et Redem-
ptori suo resignavit, collacrymautibus prae devotione o-
mnibus qui aderant. Vita functus est, annos natus circi-
ter 33. quae fuit aetas Christi Domini. Post mortem aper-
tum a raedicis corpus, ritecoropositum apparuit, sed cor
omai humore (utpote quera fervidispietatis actibus exhau-
natu purpuralus consides.Vivet tui nominis decus,
vivet tuae virtutis gloria, quamdiu saeculorum oranium vi-
vet .STERNiTAS. Ex alto aspice nos in valle hac lacryma-
rura, imo in inari hoc turbiuibus procelloso, cum tot in-
ternecinis piratis, aeque ac fluctibus colluctantes, ut Chri-
slo duce per stellam maris quasi cynosuram, B. Virginem
inquam Deiparam, salvis aniraae mercibus incolumes ena-
vigemus, et secundis gratiae aspirantis veotis ad portum
salulis appellamus. Impetra nobis ut seribendo, laboran-
do, patiendo, semper raortificationem lesu in corpore no-
stro tecura circumferamus; ut et vita lesu manifestetur
in corporibus nostris, utin caelis Doctorum et Martyrum
laurea doneraur, et laureati Deo et Agno perenne melps
canamus: Benedictio, et claritas, et sapieniia, et gratia-
rum actio, honor, virtus et fortitudo Deo nostro in sxcula
sxculorum ; quia redemisti nos in sanguine tuo, et fecisti
nos Deo noslrum regnum, el sacerdotes, et regnabimus su-
per ierram. Amen.
727
COMMENTARIA
IN SECUNDAM
S. lOAANlS EPISTOLAM
P ROOE MIV M.
c
.CBiTAltcnT olim nonnulli de auctoritate harum
Ijuarum sequentium Epistolarum, ccDsueruntquc
cas esse loannis non Aposloli, sed Presbyteri , co
quod initio vocct se seniorem , Graece rro£j?>Ti/)ov; ita rc-
fert Euseb. lib. 3. Histor. cap. ult. et S. Hieron. de Scri-
ptor. Ecclcs. in loanue, alque ila censet Erasmus, ct du-
FneCa- bitat Caietanus. Verum nunc de fide est utramque esse
nonicana Canonicam Scriptiiram , scriptam a S. loanne Aposlolo.
Scnp^i jj p(,jg[ priiiio, ex definitione Conc. Tridcnt. scss. i. ct
Di». Carthaf^. III. cap. 47. et Loadiccni cap. 59. et canon. 8i.
Probai. ApoBtoIorum, S. Allian. Ep. 39. recensente noTie Script.
'• libros, Naziauz. in carmine de libris S. Script.
11. Secundo, cx Palribus , scilicet Ircnmo lib. 3. cap. 13.
S. Aufjust. lib. 2. dc Doctr. Christ. c. 8. Damasc. lib. 4.
de Orlhod. fidc cap. 18. Didymo, Clemenle Alexand. di-
cumen. Bcda, et aliis hic. Idcm censcut Beza et hxrclici
moderni. Audi S. Hicron. Epist. ad Paulinum : lacobus,
Pelrus , loanncs et ludas A0stoli septem Epistolas edide-
runL tam myslicas, quam succinclas el breves, pariter lon-
gas; breves in verbis, longas in sententiis, ut rarus sit, qui
non earum lectionc cxcutiat. Alibi vero in Ep. ad Evafjr.
qusD est 8o. Clangit, inquit, tuba filius tonitrui, quem /e-
sus amavit plurimum, qui de peclore Salvaloris doctrina-
rutn fluenta potavit : Vresbytcr Electx dominx et filii eius,
quos diligo in veritate. Hinc duarum barum Epistolarum
scntcntias quasi sanctfe Scripturae citanl Tertull. de Pro;-
script. cap. 33. S. Chrys. hom. 19. in Matth. S. Cyrill.
libr. 8. dc Adoratione in spiritu et verit. S. Ambros. in
Psnl. 36. S. Gregorius 31. Moral. cap. 7. S. Ephrem ia
inlerrof^at. et rcspons. RufTinus, Idacius, Cassiodorus el
alii, quos citat lodoc. Coccius in Thcsauro Calholicol.6.
art. 26. Syriaram vcrsionem Iiarum duarum Epist. ac S.
Iiida;, quac dosideratur in Bibliis Complut. edidit uoster
Scrnrius iii Coinmentariis carumdem.
Tcrtio, slyli pi rerum similitudo ar^juit has duas Episto-
las eiusdeni csse Auctoris cuius est priina, pula S. loan-
nis Aposloli. Audi Darotiuin onno Chrisli 99. c. 9. Cer-
te, inquit, si quando ex facierum simililudine filios codem
parente genitos licuit iudicare, tres illas Epistolas verbis,
iententiis, slijlo, charactere, unam eamdcmque prx se fc-
111.
4 rentes imaginem, ab uno eodemque auctore esse conseri-
plas quivis facile poterit intelligere.In primis enim quod ad
verba atque sentenlias spectat, in multis id contigit demon-
strari : ut cum ait in prima : Non mandatum novum scri-
bo vobis, scd mandatum vetus; insecunda item : I^on tam-
quam mandatum novum scribens vobis, sed quod habui-
Mus ab initio. Rursum in prima : Omnis qui negat Filium,
nec Palrem habet; qui confitetur Filium, et Patrem habct;
ei in secunda eamdem plane his verbis sentcntiam reddit :
Qui recedit et non permanct in doctrina Christi, Deum non
habet ; qui permanet in doctrina Chrisli, hic et Patrem et
Filium habet. Quod itcm in prima : Omnis qui ex Deo na-
tus est.peccatum non facit ;in terlia habet eamdem his ver-
bus: Qui bene facit ex Deo est; el qui ex Deo natus est,
pcccatum non facit. Et quod inprima habet : L't diligamus
opere et veritate; idem in secunda el tertia de diligendo tn
n veritate frequenter tnculcat. Dum ilem in prima hxc ha-
bet : Multi pseudoprophetx exicrunt in mundum : In hoc
cognosciturSpiritus Dci: Omnis spiritus qui confitetur Chri-
stum in carne venisse , ex Deo est ; et omnis qui solvit le-
sum ex Deo non est, et hic Antichristus est. In secunda iis-
dem pene verbis eamdem reddens sentenliam. ait: MuUi
seduclores exierunt in mundum; qui non confitctur lesum
vcnisse in carne, hic est seductor et .intichriitus. Rursum
in prima : Hxc est charitas ut mandata eius custodiamus ;
€t in secunda: Hxc est charitas ut ambulemus secundum
mandata eius. At qux frcquens in tribus illis Epistolis fa-
cta est charitatis, dilcctionis,veritatis inculcatio.plane de-
clarat in duabus illis Epistolis eamdem qux in prima ge-
nuinam clucere atqucperspicue conspici loannis imaginem.
Ad obicctioncm respondco, S. loannem inscribere se
Presbiyterum, id est, scuiorem, tum quia illo .tvo Presby-
p tcr et Episcopus pro codem usurpabnntur, uti oslcndi 1.
^ Timolb. 4. 14. idcraquc docet S. Hieron. Episl. 85. ad E-
va{;rium; tum quia S. loannes iam decrcpilus ct aposto-
lalus difjnilatect nctnlis plcniludiue, omniiim Chrisiiaoo-
rum erat senior. Ulliinus enim Apostolorum vixit usque
ad imporiuin Traiani, mortuus circilcr anno ab incarna-
tione Chrisli 101. qui fuil a passioiie Chrisli GSita S. Hic-
ronymus loco citato, el Baronius.
S Y N 0 P S I S
Argnmentum rpistolce esl : laudal Electam, eiusque familiam a fide ct charilalc. Ilorlalur ut \n ea permaneat, id-
eoqiic caveal hcBrcses et hcBreticos lum subnascentes, quasi Antichristos.adeo ul ucc Avc ets dicat. Serarius cen-
set Epistolam hanc a loanne scriptam esse Ephcsi, indcquc missam ; Ephesi emm,utpole Melropoli Asia, S. loan-
nes ab exilio rediens, iam senio pene confeclus, rtsidere solebat.
1. ^^ ENion Elecl.T ilominrp, et nalis ciiis, quos ego dilipo iii veritatc. ct non cgo solus, scd et omnc« qiii ro-
j^^a;nnverunl vcritiitem. -2. I'roptcr vcritntcm qii,u permiinct in nobis, ct nobi^cum crit in a?ternum. 3. Sit
^^^vobisrum grnlid , misericnrdia . pn\ a Deo Piilre, cl a Christo lesii Filio Pjtris in verilatc ct charitate.
*. Gavisus sum vulJc, qiioniam invcni de liliis luis atBbuianlcs iu vcrilale, sicul mandatura accepimus a Patre.
728
Commentarla in II. Epislolam S. loannfs.
5.Et nunc rogo le domina.non tamquam mandatum novum scribens libi.sed quod habuimus ab initio, ul diliga-
mus allerutrum. 6. Et haec est charitas, ut ambulemus secundum mandata eius. lloc est enim mandatum, ut quem-
aJmodum audistis ab initio, in eo ambulelis: 7. Quoniam multi seduttores exierunl in mundum , qui non conG-
tenlur lesum Christum venisse in carnem , hic est seductor , et antichrislus. 8. Videte vosmetipsos, ne perdatis
quae operati eslis: sed ut mercedem plenara accipiatis. 9. Oranis qui recedit, et non permanel in doctrinaChristi,
Deum iion habet: qui perraanet in doctrina , hic et Patrem et Filium habet. 10. Si quis venit ad vos , et hanc
doctrinam non affert, nolite rccipere eum irr domum, nec Ave ei dixeritis. 11, Qui enim dicit illi Ave , commu»
nicat operibus eius malignis. 12. Piura habens vobis scribere, nolui per chartam et atramentum: spero enim me
futurum apud vos, et os ad os loqui : ut gaudium vestrum plcnum sit. 13. Salutant te fllii sororis tuae Electae.
Senior
quis?
Blacta
quae?
Bejp ali
qui esse
Eecle-
siam ali-
quam.
Varius
pit fuisse
matro-
113 m.
SBNiOR.) UpiaSuTipoi, id est Presbyter et senex, hoc cst
oiniiium seoior; ponitur enim posilivus pro compara-
livo el superlativo; quia S. loannes omnibus Aposlolis
solus stiperstes, omnes Episcopos snperabal aelate, ;cque
ac digiiitate. Senior ergo, cui sciliccl cycnea suppeteret
quxdam gratia senectutis , ait S. Ambrosius in Psal. 36.
25. Hinc scnior idcm est qtiod doiniiius, puta PriBlatus,
Episcopus, Apostoliis. A Senior enim dcducitiir Italuin,
Signore; Uispanum, Senor; Gallum, Scirjneur ; nam quod
ea a Gra;co /upio; derivet loacliimiis Pcrionius Iract. de
linguae Gallicx cura Graeca cogiiatione, loogius petitum
et contortum videtur. Dnde QEoumeD. loannes, inquit, E-
piscopum se esse nomine Presbyieri declarat.
ELKCT.fi. ) Nosler Serarius secutus (DEcumen. oclo con-
iecturis probarecontendit,perElcctam non significaricer-
tam personam et matronarn , sed Ecclesiain aliquam A-
siae. Ecclesia enim elccta est Dei spoosa, iuxta illud Can-
tic. 6. 9. Pulchra ut luna, elccla ut sol : et S. Petnis Ep.
1. cap. 5. V. 13. Ecclesiam in Babjlone soc&i coeleclam.
Censet autera Serarius hauc Ecclesiam fuisse unam ex se-
ptem Asiae, quas S. loanncs instituerat , quasqiie monet
et docet Apocal. cap. 1 . el 2. aut ccrte fuisse Ecclesiara
Corinlhiacam, eo quod in ea dcgeret Caius hospes S. Pau-
li, ut colligitur Rom. 16. 23. 1. Cor. 1. 14. Videtur enim
hac secuoda Epistola missa cuin lertia, ac ad illam Ec-
clesiam in qua eralCaius cui inscribit terliam. Porro haec
Ecclesia vocatur zupia, id est domina, vel ob loci nobili-
tatera, vel ob virtutis prajslanliam ; vel dicitur ■/■jpiy., id
est leclissima, legitima, legitimo modo congregata, quaj
Actor. 19. 39. vocatur ewouo;, hoc enim significat quo-
que •/.■j^i.ot., teste Laertio iii Zeuone,
Verum, ut alia omitlam, huic senlenliae obsistit quod
scribit S. loann. Ep. 3. ad Caium 9. Scripsissem forsilan
Ecciesise , sed is qui amal primatum gerere in eis Diotre-
phes. non recipit nos; quo significat se ad Ecclesiarn in
qua erat Caius, nullain scripsisse Epislolara. Rursum ia-
solens est litteras ad Ecclesiam aliquara inscribere Ele-
ctx dominx, praesertim cum multae, imo oinnes Ecclesiae
sint electae; litteraeenira certis personis, vel Ecclesiisin-
scribendae sunt, ne in incertum vagentur, vel ad alienos
ad quos non pertinent perferantur: quare inscriptio di-
stincta et clara sit oportet. Qnocirca alii passim censent
haec scribi particulari matronfe ; hoc enim significat -o E'
lectx dominx. Sed cur vocat eam Eleclam ? Mulli censent
ro Electx esse nomen appellativum, non proprium, idquc
vario sensu. Primo, aliqui Electx, inquiunt, id est, fideli
et Christianae ; ChristianLeniin a Deo ex gentilismo vooali
et selecli ad fidem, gratiara et gloriani , vocabantur Ele-
cti, iuxla illud Christi : Ego elegi vos de mundo, loann.
15. 19. et illud Paiili : Sicut elegit nos in ipso anle mun-
di consiilulionem, ut essemus sanctiet immaculati incon-
speclu eiusin charilate. Ephes. 1. 4. etc. Scientes fratrcs
dilecti a Deo electionem vestram, 1. Thessalon. 1. 4. Sic
SPelrus 1. Epist.cap. 1. 1. scribit electis advenis disper-
sionis Ponti, Galatix. etc. et cap. 2. 4. Vos autem genus
eiectum, regale sacerdoiium, gens sancta. Sic Christus \o-
catur Dei electus, Luca; 23. 33. Isai» 42. v. 1.
Secundo, nlii censent hoe esse epithetum virtutis, q. d.
EtecU, id est, eximiae, insigni sapientia et virtute praedi-
tae. Sic Eccles. 1. 16. de sapienlia dicilur: Cum eleclis
faeminis graditur.
Tertio, alii censont S. loannem habuisse revelalionem
f^ de hac matrona, quod n Deo posita esset in numero prae-
destinatorum eteleclorum, hocque significare nomine£-
lectx. Sed quis credat S. loanncm , si revelationem hanc
habuit, illain non solum ei, sed et toti mundo patcfacere
voluisse?
Vcrum alii melius censcnt to Electx esse nomen pro-
priura, vel certe appropriatum. Epislolae cnim solent io-
srribi personis cerlis, noininando eas proprio nomine, ne
vaga: sint, vel ad alienos perferantur. Hinc et to r/.>£xTD,
id est, Eleclx, nullum habet articulum, quasi nomeu pro-
prium. Si eoim esset appellalivum, diceudum fuissetcum
articulo rr, sxJ.txTi;, ut dicit v. ult.
Hiuc rursura to Elcclx passim maiuscula littera scri-
bitur, quasi proprium ; sicut eoim mulli fideles uoraina
appellaliva sibi imponendo feceruot propria, ut vocentur
lustus, lusta, Forlunalus, Felix, Christianus, Chrislia-
g na, Christina, Preliosus, Exiiperius, Exuperantia , ctc.
ita et haec vocata fuit Electa, esto clectus esset cognomen
coinmune omnibus Christianis. Dixi esse hoc nomen vel
proprium , vel appropriatum , quia fieri potuit ut fideles
hoc nomen ob eximiain virtutem et probitatem ei appro-
priariut: praesertim quia filias inslruebat in cultu virgi-
nilatis, et familiam habebat religiosam, uti mox oslea-
dam ; sicut Manichaei viros eminenles in sua secta,voca-
bant Electos, teste S. August. de Haeresibus haeresi 46.
Sic ergo Electx idem est quod exiinia;, el nobililate et vir-
tule praestanti, ut respondeat Hebr. XTHS bechira, id est,
electa, eximia. Sic Paulus yocat se segregatum et sele-
ctum ad Apostolatum, Rora. 1. 1. Galat. 1. 15. et Rora.
16. 13. Rufum vocat, electum in Domino.
Rursum fieri potuit, ut haic niatrona ob nobilitatem,
potentiam, charitatera et virtutem electa fuerit in prssi-
n dem et praefectam caeterarura mulierum Christianarura ,
praesertim pauperum, ut eos in fide et Christianismo in-
strueret, utque earura necessilali eleeraosynas procuraa-
do subveniret. Addit Lyran. eam ministros Ecclesiae su-
stentasse. Erat ergo quasi mater et refugium fidelium ,
uti Roms fuerunt S. Praxedes et soror eius S. Pudentia-
na in persecutione Antonini Imper. Sicut enim .\postoli
ad boc muDus elegerunt Stephanum et caeteros sex dia-
conos, Actor. 6. 5. ita pro foeminis poslmodum Episcopi
ad hoc elegerunt Diaconissas ; et sicut Diaconi praefecti e-
leeraosynis vocabantur Elecli; ita Diaconissae vocabaa-
tur Eleclx. scilicet ad gradum et munus diaconiae; sic e»
niin Episcopi suffragiis creati vocantur Electi, antequam
consecrentur. Favet primo, quia si to Electx esset ooroea
mere proprium, potius dicendum fuisset: Senior dominx
Electx. quara Senior Eleclx dominx.
pv Favet secundo, quod Interpres eam non vocet Eleclam,
^ uti vocatur Graece, sed Latioe Electam; interpretatur e-
nim Domea Gra;cura quasi appellativum, sed appropria-
tum ratione dignilatis etofncii. Rursum favet LuciusDex-
ler in Chronico, qui hanc matronam proprio nomine vo-
catam ait Drusiam. Sic enira ait : Anno Christi 100. f ia-
via Domitilla patitur : S. Dionysius scribit librum de di-
vinis nominibus. Anno Christi 105. S. Joannes scripserat
ad Drusiam fceminam Electam secundam Epistolam, quae
velul Ecclesix illius civitatis parens . mira largitione et
charilate tunc florebat. Sic etEspencseus ait hanc Eiectam
vocatam fuisse Drusianam , eamque fuisse hospitara S.
loannis. Denique Clemeiis Alexand. hic, et ex eo Glossa
et Thoraas Anglicus: Secunda loannis Epistola, ait, gu4
CoRimentaria in II. Epistolam S. loannis.
729
ad virginei iimplicUttme icripta eti, icripta vero eit ad
quawdam Bubylonicam Elcctam dominam , gicut prima
Bcripta est ad 1'arllioa: Pnrlhi eiiim comprelienduiit Ba-
bAJonios. Sin losue vocatur Elcctus Nuin. 11. v. 28. et
Moses Psni. 103. v. 23. el SquI 1. Rc{^. 9. 2. et David 3.
Bcn;. 8. IC. ,Ma{jis confjfuc foemina aliqiia sinf^ularis vir-
tutis vocatur Electa, aeque ac vocalur .Slargarita.
D0111K.S. ) Hiuc patet hanc Electam fuisse nobilcm ,
primariain et potentcm matronam, ad qunm proinde, li-
cet faeiiiiiinm, practcr morcin scribil S. loannes, ul eam,
el por pain caeteros iu fide confirmet, nc ab Ebione, Cbe-
rinto ct riiioslicis spdticatur. Vidcntur cniin lii hserctici
8e in doiiiinae huius doinum et animum insinuassc, ut cam
el pcr eara caelcros sua haeresi inficereut: sicut rcliquos
baereticos suas hacrcses pcr foeminas propagnsse, docet S.
Hicron. Ep nd Clesiphonlem. Hoc insiniiat S. loan.v.lO.
ubi sevcre iiibct, ne .\ve cis dicat, nec in domum recipiat.
Alludil ad Hcbr.Tnm pnrnnomnsiain pcrpulcliram, qiiae
sic hnbct: S"1'2^ nTnS*? Ubechira ghcbira, id est, Ele-
ctx Dominx. Simili niodo S. Hieronyin. nobiles inatronas
Konianas ct vcrbis ct srriplis erudiendo, non illas scluro,
scd per illas magoani portcm nobililatis Homanae ad pcr-
fcctionem Chrisliauom instru.xit, odcoque in suam Be-
thlchcm ad niouastcria S. I'aulae et Euslochii perlraxit.
Id ipsc rcspondct pium hoc siium ciim fccminis comnicr-
ciuin calumninntibus Ep. liO. ad Principiam : Siviri, in-
quit, de Scripluris quxrercnt, mulieribus non loquercr. Si
Barach ire ad prxtium voluissct, Debora devictis hoslibus
non Iriumphassct. leremias carcere clauditur, et quia pe-
riturus Israel virum non rcccperat prophetanlem. Otda eis
mulicr suscilatur. Sacerdolcs el Pharisxi cruc'(igHnt fi-
lium Dei, et Maria Magdnlcna plorat ad cruccm . ungucn-
taparat, quxrit in tumulo, hortolanum interrogat, Domi-
num recognoscit , pcrgit ad Apostotos, rcpertum nuntiat;
ilti dubitant, ista conjidit. Vcre Ttjpyirt; , vere turris can-
doris et Libani qux prospicil ad faciem Damasci, sangui-
nem videlicet Salvatoris ad facti pcenitenliam provocan-
tem. Defecerant Sarx mutiebria, et ideo Abraham ei sub-
iicitur . el dicitur ad cum: Omnia qux tibi dicit Sara,
audi vocem eius. Verum idipsum non cuilibct est iinilan-
diirn, ac planeiiinioribus fiijjlendum, ne procharitate sup-
ponut se carnalilas, niit ccrle ciiis suspicio el periculum,
ut CK fiiino namma sequatiir. Vide S. Cypr. de Sing. Cler.
Eleci.Tfi- Et >'atis eius ) Hoscc Elccla; filios vcl filias virf^incs
lii »lr- fuissc leslalur Cleniens Alrxnndr. (|ui nit linnc Epislolam
Rinei. scriptnm ad virfjincs, undr ct a loannc viq^inc dilcrta! of-
Cciose hic salulantur. \'idetiir erjjo Elccta lilias educai-
8c, et promovisse ad virfjinitatein ct sanctinioniam, ut do-
mus cius vidcrelur csse parlhcnon. sivc monnsterinm vir-
ginum, uti fuildniDUs et aula S. Pulchcriae lili» Theodo-
sii ct liiiperalrici^.dc qiia vidc Aiilnin snnctain nostri Ra-
dori. Sic aovo S. loannis Pliilippus Diaconus qualuor C-
lias virjjines Deo oblulit Aclor. 21. 9. S. Mallh.-cus Iphi-
geniain, S. Clcmens Floviam Domitillam el socias. Uinc
illa virf;inilatia et virfjinuni priin.T^nrun) oncomio apiid
Pliilon. di; Vita cuntciiipl ubi iiarrnt niira de Ess.Toniin
cootinontia sub S. Mnrco, oc opiid S. Diouysiiim dc Ec-
cleg. Hiorarch. cop. 6. p. 2. opud S. I(i;naliiim Epist. od
Antiochcnos ct adThorscnscs, imonpud S. Pauluin l.Co-
rinlli. 7. 37. el Christum Mntlli.Ti 19. 12.
(Jios EGO DILIGO iji VEBiTATB ) Vero sciliccl. sincc-
To, caslo, chrisliniiu, cdicoci et opcroso niiiorc. [n veri-
tate crgo cst idcm qiiod , in Chrisliana charitnle ; iindo
DioDvs. Carthiis. cx hoc loco collijjit S. loannoin Doi in-
«tinctu co(;novissc sc rsse In Doi {jrnlia el charitnlo por-
fecto; qiiod uti(|U'' vcriiin o>isc crcdo, sed id cx hoc luco
cvinci noquil. Dcnique in rcrilalc, id csl, in E\anp;olica
lc(;i- et doctrina, quae sula est lcx vorilnlis vcr.fqiic chn-
nlntis. Porro Hu(;o in rcrilale, nit, hoo ost, in Domino,
qui est voriln^; iiiide et siibdil :
Et NON EGO SOLUS, !IMD BT UUMBS QUI C06:<OTEBl!IT
VBkiTATBM.) Communis hic amor su.^picioncm amorci a-
moris privati, et maiorem facit auctoritalem , oit Giossa
VOL. X.
^interlin. Scnsus est, q. d. Omneg Chrisliani qui cogno-
verunt veritatem , puta vcruin Deum, verum Chrigtum,
vcrain fidein et Icfjciii, veraiii virlutcm, veram piirilalero
et sanctimuuiam, hi cus amant, quia videat cos eicellcre
in verilatc, id est, vera puraquc fide, castilate et virlu-
te Christi.
PbOPTBR VEBITATEJI QUJB PBaMANET 15 NOBIS , ET Veri. *.
KOBiscLM EBiT i> .BTBRMif . ) Rcfort haec ad diligo in ve-
ritale, non ad cognoverunl , q. d. Diligo eos in Tcritale,
quia ipsi coiislanlcr adhx-rent vcrilali, id est, verae fidei,
cosliLati et charitati Evanjjelicae, qua; pcrmonct io nobis
pcr oiiincm hanc vitom, et permanebil pcr oninoin vilam
fulurain ct «tornam iu gloria caelesti. Per veritatem ergo
accipe veram fidem , verura Evangclium, veram doctri-
nam, qua* perraanet et perinanebit inviolnln, firma et sta-
bilis pcr omncm aelcrnitalcm. Secundo, OEcuiii. per vcri-
tatein accipit verain, id est, firmain, stabilein, scmperque
sui similein cliarilalem, ne scilicet focile refrigeretiir, ex-
lingualur aul mutctur. Sic et Dionys. Carlhus. per veri-
li /«^ewoccipit voromcharilalem, qua Elecla cum nalis s<ib-
venicbat necessilatibus fideliuin , ideoqiic eom a loanne
lantopore fuissc dilectain asseverat. Videtiir cniin allu-
dore S. loannes od iilud Ep. 1. cap. 3. v. 18. Fitioli, non
diligamus vcrbo ncque lingua, scd opere el veritate. Vcri-
tos ergo cst efiicax, eslque vero charilas, quam sequilur
chara aclernitas, et aeterna felicilas. Sensus cst, q.d. Di-
ligo cos proptcr voritatein, quia scilicct viviinl sccuadum
veritatem Evangelii , illi qiiasi norina! vivondi morcs 0-
mnes cnnfi)riiiaiil , illain actihus siiis expriinunt. Tcrtio,
nonnulll per veritalem accipiuntChrislum; ipsc ciiirn cst
via, vcrilas et vito. Riirsum ipsc esl parcns, praeco, et ob-
iectuin Evoiigclii, sive veritatis Evangelicae; qui enim E-
vangiliuin dicit, Christuin dicit, q. d. Diligo vos propler
Christum, qiii in nobis pcr fidcin etamorcin maQCtctina-
ncbil pcr fruilionein in aelcrniiin.
SlT TOBISCLM GRATIA, UISEBICORDIA . PAX.) Dc hac vers 3.
saltilationc dixi inllio Ep. S. Pauli ad Titum , ad Rom.
r ad Corinth. etc. Addit miscricordiam, vel, ut Syrus, »?i-
scrationes, gratia;, ut percam misericordiam quoin a Deo
pcr Chrislum pcrccpcrunt, ct in dies percipiebant , insti-
get Electam et nolos ad similem misericordiam cxhibcn-
daiii proximis, puta Christianis pau cribiis, corum cge-
slnti succurrendo; onines enim, qiiantumvis soncli , ini-
scri sunt el inlirini, ac sacpius vcl labunlur, vcl in pcricu-
lo sunt lobcndi; ogent enim iniserlcordia Dci ossidue, ut
lopsi rt'sur,<;nnt, Inpsuri «iislonlonlur et confirmonlur.
A Deo Patbe et a Ciiristo Iesu filio Patris. ) Sub
liis duabiis personis intcllige tertiam , scilicel Siiirilum
sanctiim; huius enim ueccjsarium principiura splralivum
suiit Pater ct Filius: ila Lyrnii.
I."* teritate et chabitatb ) Subaudi ut persevcrelis,
vcl ut crcscatis. q. d. Sit vobis gralia, ctc. «t crescatiset
proficialis osslduc in charilatc et veritate, hoc est , vern
Dei bonorumque divinorum et ca;lostiuni cogiiitione, sa-
porc ol guslu. Alitcr Hugo ct Caiol. Roforunt onim hajc
ad 70 Filio, q. d. Filius est dilcclus Pnlris, sive diligitur
l'n Patre in charilalc ct vcrilale. Aul, q. d. Filius pro ca
Tcritale ot charilate quam atliilit in inundum, qiiaque vos
etfidolcs suos proscquitur. dot vobis grntiam el pncem.
Alilcr quoque Cnthorinus, q. d. liialia, miscricordia et
pox. qtiain vobis apprccor, consislil in vcritolc, hoc est ,
in vcra doclrlna ol lide nc charitate, qua invicein since-
rc proptcr Dciim diligalis. In Iiis enim duobus consistit
porficlio Clirisliani cl Chrislinnismi. Hic sonsiis valdc ap-
pnsilus cst , .•cqiie ac facilis et obvius: nihil oiiim subau-
dlt, nihil siipplol. 1'orro vcritas incntom illuminal, chari-
los volunlaloiii innommat; quocirca non aliud pcne quain
haec diio, hiscc Epistolis inculrat S. loannes.
Symbolico Lyran. //» charilate, inquit, id csl, in Spiri-
lu sanrio; huic cnim appropriatur amor et charitas.
Porro artificiosc S. loan. hac Bnlutotionc qiiosi prologo
insinuat, ct summatim coinplcclitur tolius Epistola: argu-
incDluni. DeiDccps eDim commendat charilatcm, ut dili-
92
730
Commenlaria in II. Eiii^tcilum S. lojnn
gamus invicem usqup ad v. 7. inde usque ad fmcm incul- ^ voi)is iiiciilcavi, ncc ab iis a quoquam ullo modo vos ab-
cat veritatem Evangclii, ut in ea persistnut, nec lieereli- duci patianiini.
cis aures vel linpfuam commodent, imo nec Ave dicant.
Gavisus SDM VALDE, quoniam invbm de filiis tuis.)
Hoc est, filios tuos. Est tiebraismus. Similis est Ps. 71.
T. 16. Dabilur ci de auro (id est, aurum) Arabix; el ad-
orabunt de ipso, id esl, ipsum; et Isniae 2. v. 3. Docebil
vos dc viis suis, id est, vias suas.
Videtiir Elccta plures habuisse fdios, vel ex iis nepo-
tes. tii cDiiii fiiioruiii nomiuc ccnseutur; nonnulli filios
jnlellifjiint non rarnis, scd spirilus, quos scilicet Elecla in
pietale et virlute alebat et promovebat; sed prius quod
dixi cst gcnuinum.
Ambulantes i.n VERITATE.) Vitam iuslituentes ad nor-
main Evangclii. Nola. Noii dicit stantcs, nec sedeutcs,
sed ambulantcs, ut significct eos iu dies profecisse in ino-
ribus Christianis, et ivisse de virlute in virlutem, eosque
in hoc nobis imitandos proponnt. Quanium enim quis in
virlule operatur, aitC^oum. tantum idterius profjreditur.
QUOMAM MILTI SEDUCTORES EXIBRUNT IM MUNDUH. ) Vers. 7.
Traasit iu altcrum Epistolx caput, scilieet a charitate ad
\erilalcm Evaiijjelicam ; h;e cnim virtutes sunt individus
comitcs et sorores; verilas cniiii Evanf^elii docet et parit
charitatem. Porro to quoniam dat causaiii dictorum vcrs.
j)rx'ced.q. d. Dixi ut in inandalo verilalis et charitatis E-
vangclii, qiiod ab inilio vohis Iradidi, conslanter ambu-
lelis, id est . maneatis et prnficiatis; quoniam multi se-
duclores cxierunt in iniindiim,qui hriiie veritatem, et con-
sequentcr tharitalem Chrislianam evertere, el vobis eri-
pere conanlur; a quibus proinde quasi lupis, imo Anti-
chrislis, cavere debelis; ipsi enim a Chrislo et Christia-
norum unione, nd sua salanica conveDticula vos seducere
satagunt: ita (Ecum.
Vemssb.) Grsece irr/vj.vt'j-i, hoc est, vcnientem, id est,
ut Tigur. venturum, srilicet ab olim , a teinpore Prophe-
tarura.qui eum venturum praedixerunt.MeliusNoster ver-
Jiabilumquehonesti perfcclioremsibicomparat.quippe cum D lil, venisse ; iam enim veneratChristus: nisi quis cumCa
infinita el nunquam deficiens virtulis via sit. Stimulum nd
ambulandum dat S. Ambr. Tempus, iuquit, tuum ambu-
lat, et tu dormis? q. d. Grandis libi a terra in cscluin em-
pyreum restat via, multonjin niillionum milliarium est
iter; tcmpus ambulandi tibi breve est et velox; ambulat
enim, imo volal; qiiare ergo cum ambulante, imo volante
lempore non ambulas et volas in coelum? Vidit hoc per
umbram Seneca Epist. 73. ubi ait, Omnia alia neylirjcn-
da csse, ut huic assidcamus, cui nullum tcmporis spatium
satis magnum est, etiamsi a pucrilia usque ad longissimos
humani xvi terminos vita protendatur. Quocirca idem de
Vita beala c.l7. monet, Quotidie aliquid ex viliis demen-
dum, erroresque siios obiurgandos.
SicuT HANDATU!» ACCEPIMUS A Patre. ) Patrcm potius
nominat quam Filiuin, quia patris est mandare filiis, iux-
ta illud Malach. 1. v. 6. Filius honorat palrem, et servus
dominum suum. Si ergo pater ego sicm, ubi est iionor meus
ietano referat ad fiituruni in iudicio Chrisli adventum;
hunc enim nefjabant hseretici illius8evi,uti dixi2.Petri 3-4.
Hic EST SEDUCT.OR, ET .\ntichbisti;s.) q. d. Quisquis
ita senlit, quisquis ita docet, scilicet Chrislum non vc-
nisse in cariiem, nec esse incarnalum , hic esl impostor,
imo Antichristus. Repetit et inculcat dicta Ep. 1. c. 4. 3.
Videte vosmetipsos. ) \ !\\.a\i\\i% , intuemini , scruta- Ver». 8.
mini, examinate vos ipsos; Tigurina, cavete vobis ipsis ;
Syrus apud Serarium, custodile vos in anima vestra. Prae-
clare Philo Carpathius in cap. ult. Cantic. Nihil, ait, est
vtilitis, wUil laudabilius, nihil sanctius, quam in se descen-
dere, seque et vilam propriam et proximi, cum possis, ad
honestalem collimare.
Ne pebdatis QU.E oPBRATi BSTis. ) Graeca haec Icjjunt
in prima persona, tva f^r, a7ro)i7w«ij a snyaTau-^-x, id est ,
we perdamus qux opcrati sumus, q. d. Ne iucassum vo-
bis praedicarim, quod sane fieret, si sineretis vos ab hae-
et si Dominus ego sum, ubi cst timor meus? Porro Paterr reticis a veritate et charitate Christiaaa ad haeresim tra-
inandavit per Filium, quem ideo misit iu mundum,iuxta
illud Chrisli loann. 13. v. 15. Omnia quxcumque audivi
a Patre meo, nota feci vobis. Alii per Patrem accipiuDt
Christum, qui ost Pater faturi sxculi, Isaiae 8. v. 9. Pro
quo Galalinus lib. 3. de arcan. Cath. cap. 19. legit, Pa-
ter sempiternus ; quique ait: Ecce ego et pucri mei qitos
dedit mihi Dominus, Isaiae 8. 18. Ita Lyran. Hugo et Tho-
inas Anglicus. Sed prior sensus simpliciorest; nam pau-
lo ante S. loannes Christum a Patre distinxit.
Et nunc rogo te, domina. ) Refert haec ad finem ver-
sus, Ul diligamus allerutrum ; ibi enim sententia peudens
expletur, q. d. Rogo te, domina, ut te et luos exerceas in
dilectione mutua ; hoc enim dilectionis mandatum non est
recens et novum, sed ab inilio Evangelii et Christianismi
a Christo, me, cmterisque Apostolis proraulgatum, et as-
sidue commeudatum. Nota modestiam S. loannis prajla-
lis imitandam, quia dicit: llogo te, domina, cum potuis-
set dicere: Mando tibi, o filia; de qua vide S. Greg. 13
duci; tam enim ego quaui vos omnes pristinum laborem
perderemus.Porro.ut vetus dictum habet: Nulla maior in-
fcUcitas est, quam meminisse se aliquando fuisse felicem.
Sed ut mebcedem plenam accipiatis. ) Hanc cnim
vobis aflerel in (ide et charitate Christi constantia, ac per-
severanlia ; haec enim tam prceleritorum , quam praesen-
tium et futurorum bonorum operum integram , adaequa-
tam , plenamque mercedem promerebitur et reipsa affe-
ret. ^nTsnm plenam , id est, copiosam et abundantem, ut
alibi ostendi. Qui enim aposlatat, esto poslea posDileat,
scmiplenam et dimidiatam dumtaxat mereedem recipiet;
quia omne tempus et omnia opera quae in apostasia ges-
sit, perdidit. Gra?ca rursum habent in praesenti ariu^aeu-
piv, hoc est, ut plenam mercedem accipiatnus ; plena e-
nim Apostoli et doctoris est merces, cum operum suorum
fructum videt in discipulis; cumque dod tantum in se,
sed et in discipulis suis remunerationem accipieDS, hono-
ratur et corouatur. Unde S. Paulus ait Philippens. cap.
Moral. cap. 3. S. Bernard. ser. 23. in Cant. et S. Boua- U 4. \.Itaque,fratres mei charissimi et desideratissimi , gau
vent. de sex alis Seraphim cap. 4. 5. 7. De mandato di- "
lectionis novo et veteri dixi Ep. 1. cap. 2. 7.
Et umz est chabitas ut ambulemus secundum man-
data eius. ) Graeea et Syrus, mandatum eius, puta dile-
clionis, iam dictum, q. d. In hoc cernitur, in hoc consi-
slit charitas, nimirum in observalione mandatorum Dei.
Hffic eoim mandata non sunt aliud, quam raandata cha-
ritatis et dilectionis, tum Dei, uti sunt tria priraa Deca-
Jogi, tum proximi, quod iam inculcavi et iaculco, uti sunt
septem ullima Decalogi.
Hoc est enim mandatum (scilicet charitatis et dile-
clionis iam dictum, et saepius, imo semper a me inculca-
tum) UT OUEMADMODUM AUDISTIS AB INITIO, IN EO AM-
BULETIS.) Nimirum in veritate et charitale Evangelica as-
sidue progrediamini, crescendo et proficieudo in fide et
dileclione Dei et proxirai, qua; initio prccdicationis me»
dium meum et corona mca, sic state in Domino charissimi;
et ThessaloDiccDsibus Epist. 1. cap. 2. 19. Qxix cst eniin
nostra spes, aut gaudium, aut corona glorix? ISonne vos
ante Dominuyn nostrum lesum Christum estis in adventu
eius? vos enitn estis gloria nostra et gaudium.
Omnis qui becedit.) Perperam Lyranus et Hugo Ie-Vers.9.
gunt prxcedit, q. d. Qui priusbene incedit, sed postea
male ambulat et recedit, perperam, inquam : Groece enim
est TrapaSaivMv, id est, qui transgreditur, violat, recedit ;
Syrus', qui transit et non permanet in doctrina Christi ,
Deum non habct amicum, patrem , tutorem , provisorein
per fidem, spem et eharitatem.
QUI PEBMANET IN DOCTRINA, OIC ET PaTREM ET Fi-
llUM HABET.) Ac consequentcr Spiritum sanctum qui est
amor et nexus Patris et Filii. Talis ergo cst templum SS.
Trinitatis, uti docct Christus loann. 14. 23. etPauIus 1.
Commentaria in II. Epistolam S. loannis.
731
Corinth. 6. 19. Repelit et inculeal S. loannes ca quae scri- ^ reses; diaboli enim sunt adinvenliones serpenlis malcrum
psit Epist. 1. cap. 2. 24. Vide ibi dicla
Verj.lO. Sl QLIS VBNIT AD TOS, ET HANC DOCTBINIM >0?r AP-
rBBT, ^OLITC BECIPBBE EtM IM DOMUM, NEC AVB EI Dl-
IEBITI8.; .Nori lanliiiii consiilil S. loanues, iili aliqiii opi-
nantur, sed i.t pra-cipil, iil Elccla et quivis fidelis lijere-
liciiin, qiii hanc doclrinam non affcrl, id cst, qui aliani,
et Cbrisio fidciquc orlhodoiJB coutrariam doctrinam allcrt
(est iniosis) hospitio non accipiat, nec Ave ei dicat ; loqui-
tur enifti proprie de ha?retiris dojjmalistis , qui in donios
malronarum iiobilium ct polcntiiin irrcpcbant, ut haercses
«tia* occiille doccrent et sparn;erent. Unde cousaiu prae-
cepti siibdit, diccns: Qui eniin dicit illi Ave , communi-
cat opcriUus eius matifjnis ; quia scilicet salutando hire-
ticiiin dofjmastislcn, vidctur doKmati et hacresi eius fave-
re ct applaudcre, illiidque fovcre et promovcre sua aucto-
ntalc, tdvorc, hospitio, facultatibus. Sicut eniin qui furera
arteni fiirandi exercentcin domo excipit.censetur eiusfur-
lis cuoperari, ae proinde iuxta leges quasi furuin rcce-
auctoris, qui per mulierem seduxil Adam. Siinilia habet
S. Clemens Rom. lib. G. Const. Apostol. cap. 18. S. .Mar-
tiahs Epist. ad Tolos. S. Ireaaeus lib. 3. cap. 3. S. Uila-
nus hb. coiitra AuxeQtium, S. Cvprinnus de lapsis, S.
Hieron. Epist. nd Demetr. S. Chrvsost. horo. de Od^, spe
et char. S. Rernardus «crm. GG. iii Cantic.
Sic. S. Hermenesildus iussu patris Leovigildi regis Go-s wetme
thoruin occisus est, quod noluisset in Paschatc ab Episco- uegiidi.
po Arriano Eucharisiiam suscipere, uli refert S. Greg. 3.
Dial. 31.caquede causacum ut .Martvrem colit Ecclesia.
ioaoiies Moschus iu Prato spirit. cap. 40. narrat Cos-s Coimi.
mum Abbatem sanctum , sepiiltum in eodem scpulcro iu
quo huinatus erat haereticus Episcopus, singulis uoctibus
auditum has voces dare: ?!oli me tan(jere. Iixretice. et ne
appropinqucs milii. inimice sanctx D:i Callwlicx Ecclesix.
Et cap. 177. narrat Monachuin habilantem in cclla Eva-
Rrii hiretici, in eadem scipsmn ioipcto fune strangulassc.
Id ei pricdixerat Abbas, dicens: l-Ui, dxmon acerrimus
Iure na-
lur» lu-
fcndi
ii«rctiti
triljij]
Glilliui.
Expm-
|)l.im S.
lujltlill.
R. Puly.
plator piinitur, qiiia furi dat rccoptaculuin et latebras. Et u tUic habital . qui non pcrmitlil aliquem ibi com
qui meictrici ut mcrclricctur elocatdonium.ccnsclurcoo- Eiisebius Vercelleiisis captus ab Arrianis inal
perari ciiis merctricio, ait iNavnrriis in Manuali cap. 17.
11. lOij. Sic qui haercticum vcnientcm in urbcm ut in ca
dogmatizct, haeresimquc spargot, hospitio eicipit, ccnse-
tur eius doctrinae et luercsis propagationi coopcrari. Vclat
hic S. lonnncsomne colloquiiim.omnc consorlium, omnc
cummerciiiin cum hajrcticis; hoc enim cst plus quam Ave.
Nota. Nontantum iurc humano cl eanonico, quod post
S. loanncm ediderunt I^antificcs ct Concilia, sed ct iure
divino ac naturae fiigicndi sunt haerelici tribus casibus.
Priinus csl, cum csl periculum nc tu vcl tui ab eis pcrver-
tanlur, qiiod ordinaric siibcssc snlct. Nam sermo eorum
ut cancer serpit, ait S. Pauliis 2. Tiinolh. 2. 17.
Sceundiis, cum suscipicudo cum, vidcris eius haeresi
favcre, eamque tacite profiteri aut adiuvarc, v. g. si mi-
nistrum Calvinianum cogiiiluin doino et mcnsa c.xcipins,
qui ea de causo vcnit, ut hacrcsiin suaiii propaget; si cius
morart .
lebat fameS Eusc-
mori.quain abArriani8cibumsumerc,uli habeteius Viia. '"'
I.ibcrius Pontiffx rciccit inuncra, quic Euscbius Con-S. Lihe-
stantii Impcr. Arriani legatus olTcrebatS. Petro, testcS. '"•
Athanas. Epist. ad Solilar.
Quain civcs Samosateni execrati sint Eunomiurn hsere-
ticum, adeo iit pueri hidcntes pila. cum illa casu inulain
Lunoinii teligissct, in lusii pergcre noluerint, nisi illam
quasi hoc tactu contaminatam, prius traiicicndo per flam-
mas cxpiassent, narrat Theodor. lib. 4. Hislor. cap. 12.
ct Baroii. anno Christi 370. Similla de Alcvnudrinis suis
Arrianos aversantibus habet S. Alhanas. Epist. ad Solitar.
S. Papbniitius Maximuin Icrosolyma! Episcopum exg Pjph-
simplicitate intcr haereticosversiinlein mauucducen»: .Vonouiii.
patiar , iuqiiit, Episcopum adeo vcncrandum in cathedra
pestilentix scdere, ct cum impuris hxrcticis ne verbo qui-
dcm communicare. Tcstis Sozomcn. lib. 2. cap. 2o.
coQcioni et cocnac Eucharisticse iatereis; si ei insacriset P S. Antonius inm moriturus, tcste S. Athanas. in ciuss. Aoto-
Sacramcntis communices.
Tertiiis, cum scandaliim aliis creas, iit ipsi putent te
liacrcsis ct lix>relicorum hospitcm ct patronum, utque ipsi
ad idcm facienduin tiio cxcmplo iurilcniiir.
Hisce casibus cxccplis, iure divino cl naturae non vc-
latur communicalio cuin hoireticis, pr;cserliin si neccssi-
tas. piclas aut gravis utilitas eam suadcat.
Porro S. luanucs quod liic docuil vcrbo, monstravit ex-
emplo. Ingressus enim balneum, roox ul in eo Chcrinlum
conspexit,ex co se proripuil,diceo3 suis: Vugiamusocyus,
ne balneum in quo est Cherintus vcritatis adversarius, eX'
tomplo corruat, uti refcrt Irena^us libr. 3. cap. 3. et Eu-
8i-b. lib. 3. cap. 13. additqiie S. Hicron. dial. contra Lu-
cifi-r. post S. loanuis abituin illico Chcrintum cum sociis
balnco ruentc fiiissc oppressiim. S. loonncs ergo uli in-
Rcnti ainore proscquebaliir Christum , Christique fidem ,
ila immani odio aversobatur hacreticos, iurotos Christiet
lidiM hdstcs.
vita suis discipulis severecdixil: Hxreticorum et tchisma'"^'-
ticorum vennna vitate, meumque circacos odium sectami'
ni; scitis ipsi quod nullus mihi paci^cus sermo cum cis un-
quam fucrit.
S. .Martinus communicans cum Episcopis Ithacianae se-s Uxu-
clac spc snlutis curum, monitus fuit ab nn;;clo, pacnilens-ni.
quc licct, dcinccps tamcn sensit detrimeiiium virtutis, ut
tot miracula noii patrarct quot anlc solcbat, testc Sulpi-
tio lib. 3. Diaiog.
.Multo magis cavendi sunt hacrclicorum libri; illi enim
pcslilentcs occulte hxTcsim suam, quasi pcstein, spccie
elegantia; ct sapicntiae aniinis legcntium instillnnt. Hoc
sacculo hicrcsis Lutlieri ct Calviui, per tot rcgnn sparsa
cst per libros corum; si cain vis tollcrc, tollc coruiii libros
ct ministros; illico cam stisluleris, si pios et doctos sa-
rerdotcs et pr.Tdicatorcs eis substituas.QuociicaConstan-Librl hx-
tinus Magniis sub poeiia mortis iiissit libros .Arrianorum roiic. ut
ita Trinnrt. lib. 1. cap. 13. Idom subcadcm pccua ["*''"*
cxiir.. ..„ ..., ., ,.. --. , — ii,
S. loannciii magistrum scciitus S. Poljcnrptis discipu- D dc libris Euiioinianoriiin snnxit Thcoilosiiis Cod. Theodos. .i,
S. Ign>.
Ju9, ad haoc S. loaiinis vcrba alludens Epist. ad Philippens
Abslinentes, ait, a scandalis et a falsis fratribus,qui in ra-
num porlant nomcn Ihmini , qui oberrare faciunt inancs
hiMnincs; omuis cntm qui non confilctur lcsum Christum
in carne vcnisse, hic Anlichristus est; ct qui 7ton confitetur
nitjsterium crucis, cx diabolo cst ; et qui dctorserit cloquia
Domini ad pmpria dcsideria. et dixcrit nequc resurrectiO'
ncm , nrquc iudicium cssc , hic primoijenitus Salan,-e est.
Proplcr quod rclinquentrs ranitatcs mullorum cl fatsasdo-
etrinas, ad illud qiiod Iradilum est nobis a principio vcr-
bum rcvcrtamur. Il« scripsit S. Poljcarpus, iln et fccit;
occurrcus cniin .Miicioni hxrclico.nb co rof:;nlii<) numsc
ognosccrcl? Agnosco, ait, tc prtwogrniluin diaboii, ut cx
Irciiico Guscbiiis lib. 4 llislor. cnp. 13.
Sic ct S. Ignaliiis, a>quc S. luunnis discipulus, Epist.
nd Trallianos : Fugile, oii, impias et Deum abneganles lue-
lib. 16. Icg. 16. Sic ManicluTorum libros crcmari lussit
S. Lco, tcsle S. Prospcro in Chronico. A libris Wiclcfi Bo-
licmias invcctnm cssc haprcsim Hiissilicam, qua; iisqucod
hajc tcmporn durnvit, tcstis est .Eneas Sylvius dcHrigin.
Itolicm. cnp. 37. lonnncs Moschus in Prato spirit. cnp. 40.
nnrrat Cyrincum .Xbbntcm grnvitcr pcr visum a R. Virgi-
ne rcprchcnsum, quod in rubirulo habcrct libros Ncstorii,
ciim diccrct: Habfs intra ccltam tuam inimicum meum,
ct vis ut iiigrcdiar ?
Nbc .\ve bi dixbbitis ) Syrus: .Kve et vale non dice-
tis ei: (irjoce ^»ipnv, id cst, avc, salvc . vale. .4ve ct .falve
(lircbant prisci Uoinani iu ingrcssii, vale in digrcssu. Rur-
sum ave diccbant inane, «'(i/c vcspcre, lcstc Svclonio in
Galba cap. 4. cl Martinl. lib. 4. cpigrom. 79.
piscurris iota vaijus urbe, nec ulla cathcdra est ,
Cui non manc feras irrequietus ave.
732
Commeiitaria in 11, Epistolam S. loannis.
Ave
quid.
Ave crgo, id est, gaude; ita Syrus. Audi Fcstum: Avere ^ Ut GAUDiua vestbum PtEWCM 8iT.) Plenum, id est,
nihil aliud cst, quam cupere; argumenlo est aviclum et a
viditas, ex quibus prxcipua cupidilas inleUigilur ; cum si-
gnificcl et gaudere. Sic x«i/:siv idem est quod gaude, Ixla-
re, exulta; lajtitla eniin salus est et beatitudo iiuiua vilae,
qtiam salutando aliis apprecamur, iuxta illud Eccles. 3.
12. Cognovi quod non essel melius nisi Ixlari et facere be-
ne in vita sua. HKrelico ergo noa Ave, sed vee iDtentan-
dum, uti intenlavit Elymae impostori S. Paulus Actor. 13.
10. dicens: 0 plene omni dolo et omni fallacia, fili dia-
boli, inimice omnis iustitix, non desinis subvertere viasDo-
nuni rectas. Et nunc ecce manus Domini super te, et eris
cxcus, non videns sokm usque ad tempus.
Qoi ENiM DiciT iLLi AvE (Syrus, gaudej communicat
OPERiBUS Eius MALiGNis. ) Salutando enim hxreticum
dogmatislen, liiBresin eius probare videtur, uti paulo ante
ostendi, cum potius instar Pauli eam redargucre et abo-
minari debeat. Pro malignis, Iren. lib.l.c. 13. legit ne-
guissimis; oinnes eiiim dolos, fraudes, libidines, scelera
abiindans et exuberansj viva eniin vox Doctoris el Apo-
stoli, praesertim S. loannis, longe plus gnudii, doctrinse,
consoiationis, pielalis, devotionis erat allatura, quam lit-
leraj mortuas. ISam, ut aitS. Hier. ad Paulin.de S.Script.
Habet nescio quid latentis energix vivx vocis actus, et in
aures discipulorim de auctoris ore transfusa forlius sonat.
Pro vestrum, Graeca iegunt «fiMV, id est nostrum. Tam enim
S. loannes gaudebat videre , docere et consolari suos di-
scipulos, quain discipuli gaudebant eius aspectu, doctri-
na et consolatione. Sic S. Paulus optat videre Romanos
cap. 1. 12. Et simul consotari, inquit ipse, in vobis , per
eam qux invicem est fidem vestram atque meam.
Salutant te FiLii soBORis Tu^ ELECT.E. ) Hinc CE- Vers. 13
cumen. et uoster Serarius contendunt to Etectx , ciii in-
scribitur hsec Epistola, esse nomen appellalivum, et epi-
thetum Ecclesiaj cuiusvis particularis. Sensuin enim esse,
q. d. Te, o electa Ecclesia Corinthioruni, salutant filii so-
roris tuaj, puta fideles elecl» Ecclesiae Ephesiorum. Alii
omnia machinantur haeresiarch» , et hajresis propagato- JJ censent Electas has fuisse personas parliculares, sed vo-
Gnoms
S. Fran
Cisci.
res. Nonnulli codiccs Latini addunt: Ecce prxdixivobis,
ut in dieDomini non confundamini: ita lcgunt Lyran. Hu-
go, Dionys. et Thomas Anglicus.
Plura habens vobis scribere, nolui pee cqartau
BT atramentum.) Nou quasi ob defectuin charlae et atra-
nienti plura scribere nequeam, sed quod censeam ea noa
comniitteuda esse chartaj et atramento (ila Syrus) hoc est,
non esse scribenda, sed ore tenus communicanda, ut se-
quitur; sive quia secrela sunt, sive quia littera; perire,
vel in infidelium, qui perperam omnia noslra interpretan-
tur, manus incidere possunt; sive quia viva vox est efii-
cacior et gratior quara scripta; sive quia litterae et collo-
quia, praesertim cum foerainis debcnt esse succincti,uti a-
iebat S. Franciscus ulerque,scilicet Assisias et nosler Xa-
verius. Praeclare quoque idem S. Franciscus Assisias in
opusculo Decem perfectionura veri Religiosi , hanc ulli-
mam assiguat : Super omnia caveat, inquit, ut in omnibus
verbis eius reluceat veritas, bonitas et humilitas: quia ver
cari sorores non carne, sed fide et spiritu, eo quod ambae
eiusdem magistri, piita S. loannis essent discipulae.
Verum respondeo Prirao, rt» Etectx referri ad tux, noQ
ad sororis. Clarius id apparet in Graeco: salutant, inquit,
te filii T/;; aSilfK «rou T/j; ex/.szt»);, id est , sororis tui ; tui,
inquam, quae es Electa, sive quae uli nominaris, ita reve-
ra es electa. Unde Biblia Gothica, tesle Mariana,leguDt:
Salutant te filii sororis tux, Electa, id est, o Electa in vo-
calivo casu.
Secundo, planius to Electx referas ad sororis; soror er-
go Electae, ad quam scribit S. loann. v. 1. voeabatur pa-
riter Electa; saepe enim in eadein familia, presertim si sit
ampla et prolibus abundaus, plures filii et filia; habent i-
dein nomen, ut iu eadem sint duo loannes, duo Petri, duae
Mariae, duae Margaritx. Addo quod inilio Epistolae indi-
cavi, To Electx non tain esse nomen proprium, quam ap-
propriatum , quia scilicet est nomen digiiilatis et oflicii ,
quod pluribus personis idem otticium obeunlibus tribui-
bum hominis debet incipere a veritate, proficere in bonita- Q tur et congruit. Electa ergo videtur fuisse noraen niatro
■■- ' — - ' •'-•'•-'- -' — -• '- -•'-'- -■••- naj primariae, quae EcclesiK rainistros, orphanos, viduas
et pauperes sustenlabat,quasi mater,quae caeterarum fcemi-
narum instruclioni et gubernationi in Ecclesia praeerat in-
star Diaconissae. Sensus ergo est, q. d. 0 Electa maler fi-
delium in Ecclesia, v. g. Corinth. salutant te filii sororis
tuae, quas pariter est Electa inater fideliuin in Ecclesia E-
phesi, unde haec scribo. Id arguitGra?cus arliculus rr.; './.-
),r/.Tf,;; nomini enira proprio non solentGraeci prajfigere ar-
ticulura, sed noraini dignitatis et oRicii, quod certac per-
sonae appropriatur.
Haec verba ostendunt comilatem, aflabilitatem et huina-
nitatem S. loannis, qua non solum Electarn suo, sed et
nepotum nomine salutat. Sirailis fuit in S. Paulo, uti vi-
dere est Rom. c. ult. et in fine caeterarum eius Epistolar.
Nonnulli Graeci et Latini Codices addunl Gratia tecum.
Amen; et Syrus, Gratia vobiscum. Amen; quae salutalio
ct S. loanne digua est, etS. Paiilo frequens.
ie, terminare in humilitate, et mensurari brevitate , quia
Verbum abbreviatum fecit Dominus super terram.
Spero enim me futueum apud vos ) Hinc videtur haec
Epislola scripta et missa non Babylonem ad Babyloniam
foemiuara, ut ait Cleraens Alexand. sed ad aliqiiara Asiae,
vel Graeciae urbem Epheso vicinam. Inde enim ad viciuas
Asiae urbes in fide erudiendas et coafinnandas excurrere
polerat,et solebat S. loannes iara grandaivus, et pene de-
crepitus, non vero in Babyloneni adeo reraotam.
Et os ad os loqui.) Est graecismus, pro eo quod La-
tini dicunt : Ore ad os loqui, hoc est, prxsens praesenti lo-
qui; Graece euira est copa ;rpo{ ropa ia^njai; sed moreGrae-
00 subauditur praepositio xaVa, q. d. Secundura os, id esl,
ore ad os loqui. Estergo antiptosis Graeca, vel potius He-
braica: Hebraei enim qiiia carent nominum declinatione
etcasibus dicuul n3 "^X T\Q peelpe.x^asl, osados, hoc
est, ore ad os loqui.
733
COMMENTARIA
IN TERTIAM
S. lOANNIS EPISTOLAM
Caiut
.(UIS.
Rekp.
J.
S Y N 0 P S I S
Scribit S. loannes ad Caium sibi familiarem, eumque laudat ab hospitalilate, quod fideles peregrinos hospitio tx-
cipiat, foveat, benigne lauteqtie habeat. Inde v. 9. ex adverso accusal Diotrephis inhospitalitaiem et arrogan-
tiam,quoi fideles non susapiat, et suscipientes ex Ecclesia eiiciat. Deniquev. \2. Demetrium publico omnium
suoque leslimonio commendal, ac brevi se prcesentem fore significans salutari iubel amicos.
1. ^yf EMOR Caio charissimo, quem ego diligo in verilale. 2. Charissime, de omnibus orationem facio prospe-
^^re le ingredi, et valere, sicut prospere agit aniraa tua. 3. Gavisus sura valde venientibus fratribus, et te-
k_Tslimunium perhibentibus verilati tuae, sicut tu in veritate ambulas. 4. Slaiorera horum non habeo graliano,
quaai ut audiam filios mcos in veritate arabuiare. 5. Charissime, fideliter facis quidquid operaris in fraircs , et
hoc in peregrinos. 6. Qui lestimonium reddiderunt charitali tuse in conspectu ecclesiae: quos, bencfuciens, dedu-
ces digne Deo. 7. Pro nomine enim eius profecli sunt, nihil accipientesa gentibus. 8. Nus ergo debemus susci-
pere huiusmodi, ut couperatores simus veritatis. 9. Scripsissem forsitan ecclesiae : sed is qui amat primatum ge-
nere in ?is, Diotrephes, non recipit nos. 10. Propter hoc si venero, coramonebo eius opera quae facit, verbis ma-
lignis garriens in nos: et quasi non ei ista sulTiciant; neque ipse suscipit fratres; et eos qui suscipiunt, prohibet.
ct de ecciesia eiicit. II. Charissime, noli imitari malum, sed quod bonum est. Qui beoefacit, es Deo est: qui
malefacit, non vidit Deum. 12. Demetrio testimonium reddilur ad omnibus, et ab ipsa veritate , sed et nos te-
ilimoniura perhibemus: et nosti quoniam testimonium nostrum verum est. 13.Multa habui tibi scribere: sed no-
lui ptT uiramentura et calamum scribere tibi. 14. Spero autera prolinus te videre, et os ad os loquemur. Fax
tibi. tSalutant le amici. Salula amicos nominatim.
SB!«I0H. ) Id cst, mnxime senex, anliquissimus: sum- ^
miis tiirn a;late, tuni dignitalc Episcopatus, Apostola-
lus Pt Patriarchntus. Vidc dicta Rpisl. 2. v. 1.
Caio ) Qdis hic Caiiis? Prinio, Lucius Dcxler in Chro-
Dico, censcl fiiissc niiiim Cnii Oppii Ccnlurioiiis ; sic c-
niiii habel : Anno Chrisli 70. in Arabia Fetice, martyrium
trium Magorum.qui Chrislum in lirlhlehem ndorarunt.Per
hjcc tewpora delatus itim in A^iiim S. loannes cognomen-
to Theolugiis. doccbat liphr.si, undc srripsit iid Caium Hi.t-
panuin C. Centurionis Midarilani fitiuni . fratrem Drme-
Irii hospitatis viri, cuius piiter po.^l fuit Episcopus Mrdio-
Umensis; lUotrephes vero impcdicbal hospiles ad Hispanias
perrgrinalionis causa dcvenirnles. At hic tnalus Episcopus
propler eiiis scclcra et supcrbiam drpositus cst. Pcrfjil Uex-
ler: 1'eregrinatio ad loca sancia Hispanix, cx mullis aliis
Incis facta ab ipsis Aposloliiis lemporibus, cum C. Oppius
Cenlurio percgrinos suslenlabal. (jui Caius domo Corin- n
thius, grncre veio llispanus , eliain l). Pautum inde rc-
drunlrin domo trrlisque libcraliler excepit.invisilqur loan-
ncm ab exiliopost redcunlrm in llispanias.Comilnlur loan-
nem el Itomain usquc ad Ih/ginum: inde vrnil Mrdiolanitm,
tl Pontifex ibi faclus in Doinino moritur. Sic PlOniipliriui
in ChronicoCdiiiin tcrliuin fncit Mediolani Fpisropiiin, scd
oit cum fuissc Roinnniim, non llispaiuiin. Sic ciiim liabct
anno Cliristi !)'2. Caiiis llomaniis Irrlius Mediolani Episco-
piis srdil annis 22. piitn iisi|iic nd nniuini Clirisli 1 M.qiio-
usquc vixissc vidcliirt;. Oppiiis, nisi dicns cum fiiissrdc-
crcpitiim, uti fiiil S. Dinnysiiis Arcopn(;ila cl alii iHo tc-
vu ; nain llclccns Kpiscopus (\Tearau[;ustnnus, qui od sua
usquc lcinpura pruscculus cst Cbrouicua L. Dextri, assc-
ril C. Oppium Cornelium fuisse CeDturionem illum, cuius
fomuluni Chrislus suscitavit, ac postoa soriatum Aposto*
lis, neci Stephaui interfuisse, Pelrum et Pauljm comita-
tum in Hispanias, ibi prsedicassc. ac prxdirantem Scepti-
nicDsibus iuxta Idam mortuum cssc. Ac L. Dciter C. Op-
pium, palrem huius Caii ad qucm srribit S. loannes, cen-
sct fuissc Ccnturionem illuin qiii astitit ct custodivit Chri-
slum in cnicc, qui \iso tcrrjc motu, aliisquc prodigiis ei-
clamavit: Verc filius Dei erat isle , .Matlh. 27. 54. sic e-
nim srribit: Anno Chrisli3\. Chri^tus Salrator mundircus
ad Pilalum agilur. Claudia Procuia uxor Pilati admoni-
ta per somniutn in Chrislum crcdit, et salutem con.ftqui'
tur. Christus Dominus nosler in critcem actus 8. Calend.
Aprilis; solis dcfcclus el tenrbrx tcrram cooperiiint ; Caiu*
Oppius Ccnturio llispanus credit Chri.^to moricnti in eru'
ce. Addit dcindc hnnc C. Oppiiim per Hispanias prsdi-
rnsse Cliristuin. cl iniraciila a Christo in cruce coram so
edita, idroqiic Hispanos primos susccpissc Christi ndcin,
ac poslulnssc nliqiicin c\ .\postoIis nd se milti, missuni-
qur cssc S. Inrobum. Ha'c Ucxtrr ; ilr cuiiis fide ct aucto-
ritnte dixi Pra>fat. in .\cln. in linc Cbronotaxis.
Seciindo, Brda, Cilossn.Hnjyo^Lyran. Dionys. hic.Am-
brosiastrr in cnp. lli. ad Hom. el alii passim (cxrcpto C«-
ictnno ct ('ntlinr. qiii diibitant) rcnsciit Caiuni hunc fuis-
sc Coriotliiuiii illum, dc qiio S- Paiilus Corintho ad Ro-
manos scribcns cap. 10. 23. ail: Salutal vos Caius hospcs
nieus. ct universa Ecclcsia, \e\, ul Cirseca el Bcda habent,
ct univcrsx Ecclesi.v, co quod qiioslibrt deEcrlcsia dnmo
cxcipcrct ; pnri cnim niodo S. loanncs hic Cainm siiuin n\>
hospitalitatc impense coinmcudat. Dc codem ait Paulas
734 Commenlarta in III.
1. Corintli. 1. v. 14. Nemincm veslrum baptizavi nisi Cri-
spum cl Caittm. rorro huiic Caiutn S. loaniii fuisse fanui-
liareni, teslalur S. Alhanasius in Synopsi, ubi ait euin-
dem dictante S. loaiine scripsisse eius Evangcliuin : Me-
taphrastes vero in V^ila S. loannis asserit S. loannein E-
vanfjoliuin a se iu cxilio Pathmos conscriplum, cum ex eo
Epliusuin rediissct, illud Caio legcnduin et recoguoscen-
dum tradidisse.
Addit Mariana et Serarius, huno eumdem esse Caium
cum iilo od qiiem extant prima; qiialuor Epislolx S. Dio-
nysii Arcopagitaj, quas inscribit Caio Therapcula;, id est
Esseiio, Ascelse, Monacho. Favrt id quod huic Caio scri-
bit S. loannes v. 1 1 . Qiii bcne facit, ex Dco esl ; qiii mule
facit, non vidil De«w.Therapeiila> cnim assidiie vacantcs
pietati et contemplatioui, per eam videbaiit Deiim; uiide
etvidentes vocabantur, uii olim et Piophetae. Idcm cen-
scot Maximus et (jcorgius Pachyinorcs S. Dionysii Para-
plirastes, ac Dionysius Carlhus. ibidcin. Ex illis enim S.
Dionys. Epistolis liquet Caium hunc fuisse viruin subli-
niem, et Apostolis familiarem; ncc obslat monacliismus
hospilalilati , quain in Caio hic commendat S. loannes;
tain enim olim quain modo rcligiosis et monachis cordi
fuit ct est hospilaJitas; pra;serlim si crediinus Dorotheo
in Synopsi, et Seduiio in cap. 16. ad Roman. qui Iradunt
Caium , de quo Paulus Roman. 16. creatum esse Episco-
pum, sive, ut Dorotheus vuU, Ephesinuni; sive,ut Sedu-
lius, primumThessalonicensem; solebant enim exThera-
peutis et Ascetis, quasi viris perfectis, creari Episcopi,
imo Episcopi erantTherapeulse, ut patet in S. Dionysio,
S. Basilio, S. Nazianz. S. Chrysost. S. Gregor. S. Augu-
stino, qui vitam contemplalivam iunj;ebant actioni. Epi-
scoporum enim propria dos el laus est hospitalitas, quam
proindeeis commendat S.Paulus l.Timolh.3.2.et Tit.1.8.
Db oumbus obationeh facio pbospebe tb incredi,
ET TALERB, SICUT PROSPERE ACIT ANIMA TUA.) Pagni-
nus et Tigurina oinitlcules to o-;, id est, 1e , sic vertunt,
De ommbiis (fidelibus tuis) opto ttt pro.spere aganl,€t recle
vaicant. sicut prospcrc agit anima Itta, q. d. Oplo omnes
recte valere et prospeiari , sicut tu rccte vales ct prospe-
raris. Verum onines Graeci, Syri et Latiiii legunt to j:, id
est, ie. Itaque pro genuino seosu,Nota. Pro de omnibus,
Grajce est Tr.-pt ?ra»Twv, quod verti polest, prx omnibus, su-
pra omnia, vel omnes; Noster simpliciiis verlit, de omni-
bus, id est, in omnibus, per omnia ; Syrus, In omni re oro
ego pro te, ul prospere pergas, et sis sanus, siciit prospere
agit anima tua; Vatabl. Sicut animo bene habes, ita oplo
te per omnia bene habere. Aut, opto te in omnibus semper
valere et prosperari, sicut reipsa nunc anima tua, id est,
tu ipse in omnibus recte vales et prosperaris. Deus euim
tua oninia fortunat et prosperat; facit enim ut tam cor-
pore quam animo recle valeas, idemque benedicit et locu-
pletat tuam familiam,famu!os, amicos, negotia, opes, pro-
ventus , resque tuas omncs ; quia eas in Dei obsequium ,
ac Ecclesiae ministrorum, et hospituni paupcrumque ali-
tnoniam impendis, ut in te iinplealur ilia benediclio Psal-
tis, imo Dei: Benedices coronm anni benignitalis (ux , et
cnmpi tui replebuntur ubertatc, Psalm. 64.12. Et: Scuto
bonee voluntatis tux coronasti eum, Psalin. 5. 13. El: Qui
coronat te in misericordia et miscrationibus , Psalm. 102.
4. Sic Deus benedixit bonisque omnibus vallavit beneficos
amicos suos, Noe Genes. 9. 1 . Abraham Gen. 22. 17. Isaac
Genes.2o.ll.IapobGenes.32.29.Ruth cap. 3.10.Obede-
dom 2. Regum 6, 11. ludilh cap. 13. 23. Inb cap. 1. 10.
«l cap. 42. 12. Idem facit similibus, qui ad raiserendum
et benefaciendum procljves snnt , iuxta illud promissura
Sapientis Prov. 28. v.27. Qtu datpauperi. non indigebit;
qui dcspicit dcprccanlem.sustincbit pcnuriam . Et illud Pau-
li2. Corinlh. 9. v. 6. Qui parcc seminat, parce et metet : et
quiseminat in benedictionibus, de bcncdicttonibus et metet.
ObaTIONEM FACIO.) ?.jy^.u.y.i, id est , oro, vel opto, ut
vertit Vatabl. qu;e cnim optainus, haec et oranius. Addit
Nyssenus orat. 2. de Orat. Domin. orationom Grmce dici
E'j;»:y;v,id est, opttonem et votum, eo quod illi fidenter orent
Ep!s(o1am S. loannis.
A Dcum pro bonis,qui ci boni aliquidvoverunt. Rursum cux««
/iac, id est, vota facio, voveo ; nec enim verbaies et frigi-
da; erant S. loannis preces, sed coutcnta}, votivae, eflica-
ces el fcrvidae.
1'ROSPEBB TE iNGRBDi.) q. d. Oro ut tu iu omnibiis
luis negotiis et actibus prospere agas. Gldssa Interl. Vt
quod bcne agis beneperficias. Graecc est moioyaSxt, id est,
bene ingrcdi, prospera via progredi , fcliciter dirigi, pro-
spcro itinere deduci: sigaiGcal enim prospcrum rei suc-
cessum ctexitum, qucm suis dat Dcus. Sic Sapieut. 11.
1 . dicitur iMiSwjvj, id est feticiter direxit opera eorum ( He-
bra;orum)«« manu Prophetx sancti,pula per iMosen,qucni
eis dedit per desertum viae ducem. Et Psalin. 1. 3. de iu-
slo dicitiir: Omniu quxvttmque faciel prosperabuntur , id
est, feliceiii sorlientur cxituiii,Gracce sjoo^wflr.o-ovTai. Qua-
re mysticum est quod ait (mcumenius et Bcda: prospere
agcrc , inqiiiunt, idcm est, quod cx Evangclii norma et
prseceplis vilam inslitucro.
Et VALEBE.) Uyuivftv, saniiin csse, bona esse valctudi-
I) ne. Sanilas eniin requiritur ad bona opera, prxeertiin ho-
spilaiilalis ct beneficentiae.
SicuT PROSPERE ACiT ASIMA TUA.) Sicut animo recte
vales, ita valcas ct corpore, rebusque oinnibus, vcl anima
iua, id est, tu ipse ut iam dixi. Laudal Caiuin, ci laudan-
do euiii ad hospitalitatis et virtulis increinenta exlimulat.
Nain ut ait S. August. hom. 25. inter 60.Laudata virlus
crescit, ct laudare esl acerrimus slimulas movendi. Porro
Plinius lib. 3. Epist. Eget, inquit, siqua virtusalia. lutt-
dis hoc stimttlo liberaUlas. Qiiin et Seneca lib. 2. de Ira
cap. 21. ait; Assurgere ingeniun si laudalur, et in .ipem,
sui bonam adduci.
GaVISUS SUM TALDE VBMENTIBUS FBATRIIUS, BTTE-Ver< 3.
6TIM0KIUM PEBHIBENTIBU3 VERITATI TUjB ) Verilas haec ^ <•.'''*»
Priiiio, est fidei , q. d. Testantur te in fide Christiana et Xv.
doctnnaChrisli constanter inter omnes perseculionesper-
sislere. Secundo, i^ritas haec est inorum, q. d. Testantur
r le vivereiuxlaCdeinetveritateniEvangelii, testanlur ino-
res tuos esse conformes fidei et Evangolio quod profiteris.
Unde lerlio, verilas hic accipi polest vera charilas et be-
neficentia ; hanc cuiin maxime docet et sancit veritas E»
vangelii.hancque in Caio dilaudat loann. v.5. el G. Quar-
to, vcrilas accipi potcst sincerilas ef candor, qui opponi-
tur hypocrisi et siniulationi , q. d. Testantur te in oraoi-
bus esse sincerum et candidum. Quinto, verilas accipi po-
test in tribucndo simplicitas, et vera simplexque liberali-
tas, de qna Paiilus Rom. 12. 8. et 2. Corinlh. 8. 2.
Maiorem dorum (id esl, his; esl graecismus) non HA-Vers. *.
BEO gratiau.) q. d. Nihil mihi gratius accidere potest ,
nullam maiorom niiiii gratiam faccre possunt, quam , si
faciant, ul audiam cos in verilale iara dicta ambiilare. Le-
gil Interpres xapa, id est, gratiam , et ita leguut Graeci ;
nonnulll lamen lcgunt ;)^aoav,idest,^aKf/iM?»;undeCompl.
et Rogia legunt, Maius hortim nonhabeo gaudium; et Sy-
rus, Maior illa Ixtitia nufla mihi est, quam ut audiitm fi-
_ lios meos ambulare in verilate. Eodem reditiilraque iectio.
U CelcbratS.Hier.incap.5 adEphesiosilludChristi axioma:
ISttnquam Ixli sitis.nisi cttm fratrem viderilis in charitate.
Porro qiianlum gaudii soleat raagistris aOferre discipu-Ouam
lorum profoctus, pulchre docet Seneca Epist. 34. Cmco, 6»'"' eat
(i\\.,et exulto, discussa senectute recalesco, quoniam ex his ^e Vro-"^
^ux agis et scribis, inteUigo quantum te ipse fnam turbam feciu di-
olim reliqtiera^J supergrederis. Si agricolam arbor ad fru- scipuli.
ctum producla delectat, si paster cx foetu grcgis sui capit
voluplatcm, si alumnum suutn ncmo aliler intuetur quam
ut adolcscentiam illius suam iudicet; quid evenire credii
his. quiingenia educavertint, et qux tenera formaverunt,
adulln subilo vidcnt? Asscro te mihi, meum opus cs. Ego
cuni ridis.^icm indolem tttam inieci manum , exhortatus sum,
<iddidi stimvlos, nec lente ire passus suin, .^ed subinde in-
citavi, et nunc idcm facio. Sed iam currentem hortoret in-
ficem hortantem.
ChaRISSIME, FIDBLITER FACIS QCIDQUID OPEBABIS IICVcrj.5
fratbes, et hoc i^ PEBEGRiNOS.ji-Vrfc/iVfir, idest,chri-
Commentaria in lU. Episloliim S. loannis.
sliane facis. Gra>ce nrov rotii.-, id esl. quod fiJelem decet
fariy; Valal)!. fucis rein lua fide digimm, fdcisqMod Ciiri-
blianum facerc oporlet. facis (luod inire Cl)risii fidem iliu-
strat, liospitando, alendo , fovendo fratres, puta (idcles,
pracsertini pcrcf^riuos. Hospilalilas eniin olim Christiaiiis
eralcommendalissima.adeoquesignum et nota ccrtaCliri-
slianae fidci; teslis estLucianus licetGenlilis inPcriKrino.
Sccundo, ro fideliler, liic non solum lidem, sed i-t lidc-
litatcm Caii, sif;nificat, q. d. Fidclis cs Clirislo; fidclila-
tem quam Chrislo in bnptisino spopondisli , reipsa pra;-
stcs. Spopondisti eniiii t<; vilain instiluturiim iu.\ta prae-
cepla Christi, inter quae prinium est charilatis et bcni-fi-
nentiae erga Chrislianos, quasi fiatrcs, ac ciusdein fidei ct
reli(;iouis socios. ,\udi Terlull. intcr nolas fidcliuin rc-
censentem contcsserationem hospilalitalis; sic eniiii ait
lib. de Prascript. cap. 20. Kaque tol ac tantx Ecclesiw,
itna est illa ab Apostolia prima, ex qua omnes : sic omiies
primx, el omnes Aposlolicx , dum unam omnes probanl
unitalem. Communicatio pacis, et appcllatio fialernitatis,
el contesseratio hospitalitatis ; qux iura non alia ratio rc-
ijil, quam eiusdem Sacramcnti una traditio. Conles^cra-
tionein voral tcsseram sivc sifjnum, qiiod Christiani Chri-
stiauis exliibnbant, ut se oslenderent essc Christianos, i-
taque qnasi fratres hospitio exciperentur. Sic cnim ct (jcn-
tiles habebant tcsscram hospitii cl amicitix. Scd cuin lcs-
seram hanc Christianorum cognovissent, ct dolosc usiir-
parent Gcnlilcs, uti Pcrcgrinum fccissc doccl I.ucianus,
Conciliiim Nicxnum pro tcsscra insiiliiit liltcras, quas
Formalas appcllabant, de quibus vidc liaronium.
Et flOC I!l PERECBINOS. ) K«i £i,- toj; |;>oj;, id CSt, el
in hospilcs vcl pcrcf/rinos. ubi to /.xi, id cst, ct, idcni valct
quod prxsertim , idcoqiie Noster vcrlit, el hor. Sic Chii-
sius ait, Dicite discipulis, et, id est, pra;serliin Pclro, .Mar-
ci 16. 7. Similia sunt Soph. 1. 16. Matth. 13. 41. et alibi.
Porro \WT percgrinos hic accipe tuin viros .Apostolicos,
qui perc;;rinando disseminabanl Evanfyelium, uti vult Be-
da ; tum eos qui a Gentilibiis proscripli exules pcre^^rina-
bantiir, ut viilt Hugo et (jlossa Inlerlincalis; tum lidolcs
qiinlibct alio titulo, vcl caiisa percgrinanles, ut vult Dio-
uy-i. Horuni eniin curain Dcus siio cxeinplo lidelibus coni-
incndavit, diccns Deulcr. 10. 18. Deus amat percgrinum ,
ct dat ei victum atqite vestitum : el vos ergo amale pere-
grinos, qiiia el ipsi fuistis advente in tcrra Jiggpti.
Vori. C. Qvt TBSTIMOKIIM RBDDIDBRU:<T CnABlTATI TVM IN
CONSPECTU EcCLESi.s. ) Solcbaiit cniin olim Episcopi et
Presbjteri vcnientes ad schospites iuvitaread concionem,
vel exhortationem in Ecclesia faciendain ; quam duin hi
fiicercnt, siinul celcbrabant hospitnlitatem et charitatein
Ciiii, quam alibi expcrti ernnt. ilunc rituin invitandi ho-
spilcs trndil S. Clcincns lib. 2. Constit. c. 62. ct sancit
Concil. CBrthng. IV. c. 3. eiimquc usiirpariiut Mcdiolani
S. Ainbros. ui patet hom. 48. el S. Cyrillus Alexandrioc,
ut palct hoin. 7. et 8.
OlOS BB^^CFACIESS DBDIXES DIGNB DbO ) Hugo lcgit
dcducis: sensiis cst, q. d. (Jiiibus si bcncfuccrc pcrfyas ex-
cipicndo illos hospitio, alcndo, iuvando, dirifjcndo, dnndo
vialicum, dcduce.s illos digne Deo, q. d. Facies ut coinino-
dc itcr suum proscqui , et alio quo tendunt coiniiiij;rarc
possint ; quod cst opus pium, Dcoquc dif^num. Gra;ce est
oj; /.«)/.,; roccTji; 7rooffiu.|<a;, id cst, quos bcncfacics. id csl,
beiicficio nflicics, dcducens dignc Dco, ci ita lcfjuiit Coin-
plut. ct llcjyii. Hinc etTi(;urinn nc Pnf^n. verlunt: Quos
bcncfacics si deduxcris dignc. Deo. S. Hieron. in c. 1. ad
Tiluin vertit: Quos oplitne facics si prxmi.icris (hoe eniin
est noorjui»;) dignc Dt'o. Hxc oinnia codem rcdcunl; ro
er(jo deduccs, ut cx voceGra>cn liiiuct,non tniii duratum
ant comitntiim cnr| ornlom sif^nificnl, qiinsi velit S. loati.
(^aium hospitcs suos abciintcs pcrsonalitcr comitari , ct
pcr iler dcducerc; quain viaticum et rcli(|ua nd ilcr op-
portuna, v. (;. diiccs ilinfris, coinilcs contrn latroncs, lit-
lcras commcndatitias nd ninico3,ctc. coinplcclilur. De-
duccs erfjo, id cst, transniitlcs eos commodc, seeurc, li-
bcraliler. Sic Roiuaui iis quibus publicuin hospilium da-
j^bant, etiain lautia.id esl. hospilalia dona tribucbant.Hoc
est quod Romanis scribit Paulus cap. 16. 2. de Pbiabe:
rV tuscipiatis eam, iuquit, ia Domiiio digne sanctts, ct as-
sistatis ei in quocumque negolio vestri indigucnl.
DiGME Deo.) Primo, q. d. Uti dij^nuni est Dci cuItoresDipne
a Dci ciillore Iractari , honorando illos quasi Dci niini-'',*' ,,
stros, et Dcum in illis; tain chaiilalive el reverenter eosactp.
lrai;tando, quam traclari decet Christi servos et meiubra, (*.
ait Dionvsiiis.
Si;fuiido , q. d. Facics quod Dco di^ouiu est, gratum il.
et honorilicum.
Tcrtio, q. d. Rependes quasi vicem Deo, quia sicut ille m.
in lc liberalis est, ita et tu libcraliter tua in Dei mini-
stros clTundis.
Quarto, q. d. Maf;nam apud Dcum inibis jjratiam et IV.
inercedem ; mereberis enim ut Dcus liberalilatem luain
in 8U0S niinistros maiori er{ja te liberalilatc bonorum,
tiim corporalium, tum spiritualium compcnset. .\clio e-
niin Deo digna censctur, quae apud Deuin pra;mium et
15 compcnsationcm mcretur. Qui enim af^it digna Dco.di-
f^nus esl cui Dciis paria, imo niaiora rependat, iuxta illud
promissum Clirisli .Matth. 10. 40. Qiii recipit vos, mere-
cipit; et qui recipit me, recipit cum qui tne tnisit. Qui re-
cipit Prophclam in nomine Vrophctx , tnercedem 1'rophe'
tx accipiel ; et qui recipit iuslum in nomiae iusti, mercc-
dem iusli accipiet.
Quinlo, digne Deo, hoc cst, tali modo qui di<;nus ccn- V.
seatur Dco, q. d. Divine, rcjjic.larfjitcr: ita noster Lori-
nus. Undc Syrus vcrtit, sicut dccenter Dco.
Sexlo, idcm, digne Dco, inqiiit, hoc cst, eo modo et di- VI.
gnitate, ac si Deus ipse id af^cret, servala proportione;
sic loiiiii lin<;uis anjjelorum 1. Cor. 13. csl ea elcgantia
loqui, qiia uterctur ang;clus si loqucrctur.
Moralit. exaniinet se quisque (idclis, et vidcal an ope-^f^r»l.
ra cius sint plcnn, pcrfccta, cl lam pra;slanlia ut sunt di-Opera
{jna Deo.an charitaseius sitsiinilis charitatiDci ctChristi; f^ci""!"
nn a,9;at ct vivat digne Christo. Donum quod rcgi ofTerSsinidi-
n non qualc quale, scd cximiiini et rcgiuin csse decet, ut sit gn» Deo.
re{];e dignum; quale er^^o sit oporlet quod Deo, summae,
inqiiam, iili snnclilali et niaicslati, qua; est Rex regunj ,
ct Dominus domiuantium, olTertur? De quo ait lob cap.
37. 23. Digiie eum invenire non possumus, tnagnus forti-
tudine. et iudicio.ct iustitia enarrari non potest. Ut vivasu.itii* iH
di(;ne Deo, Dco ct Spirilii sanclo pienus sis necesse est; i»cieo<)..
solus enim Deus opcratiir opcra divina digoa se. Invoca
erfjo iu;yiler Spirilum sanrtum et ex iiiio corde inclaina:
Vcni, sancte Spirilus, rcplc tuorum corda fidelium, el tui
amoris in cis igncm ncccnde. Hic cr{;o libi in omui opere,
ut illud cxcellcnter fncias,«it stimulus: lac hocdignc Deo :
et ut ait Snpicns Eccli. 33. 23. In omnibus opcribus (uis
pr:cccllcn^ esto. Hoc est qiiod Ephcsios monet cap. 4. 1.
Obsecro vos cgo vinclus in Doinino, ut digne ambuldis t'o-
catione qua vocati estis.cuin omni humililate, clc.El Phi-
lipp. 1. 27. Tantum digne Kvangelio Chrisli conversami-
ni. Et Coloss. cap. 1. 10. Lt ambulelis digne Dco per o-
ninia placenles , in omni opcre bono fructificantcs et cre-
Usccntcs in scicnlia Dci, etc. Et Thessal. Epist. 1. cap. 2.
V. 12. Tcstificati sumus ut ambularelis dignc Deo, qui vo-
cavil vos in suum rcgnum ct gloriain. Pro modulo ergo
nostro di(;nc Deo nmbulcmus : nom ada;qiiatc et physice
solus Christus id faccrc poluil cl fccit : ipse eniin solus
cst tToO;o;, id csl, aqualis Dco. quin Deus homo; unde et
nclioncs cius solius fucrunt thenndrica;, id cst, Dei viri-
lcs, ut ait S. Dionys. qui Epist. 4. nd Caiuin: Divina, ait,
tion quntcnus Dcus cst. pcrfecit, ntque humana qualcnus
homo: sed poslquam Dcus factus cst homo. novam quam-
dam biij-jpur.-j , i(/ cst, cx divina ct humana compositatn,
opcrationem apud nos instituil.
PrO H0JII5E BTdM ElfS PBOFECTI 8U5T. ) Ut SCilicet Tcrs. T.
nomcn Dei et Christi cvanjjclizarent, nit Beda , nut quia
pro noinine ciuscxilio mulctnli sunt, aut quavis ai;a pie-
tatis ct Dci cnusa, hoc iter susceperunt; crgo par cst eos
a Tobis dignc Dco suscipi cl deduci. Priinam causaro, sci-
736
Commentoria in III. Eplstolam S. loannis.
licet qiiod profeclisint adpropagandum Evanfjclium.ma- j^ insinuat hic S. loanues, imo potius pontrarium; nam «i
ffis ?erba ipsa significaut, et ea quae sequuntur. fuissct liaerosiarcha , acrius cum eo cgisset S. loannes ,
NiHiL ACCiPiENTES A GoNTiBtis.) Quia gralis Genti- euniquc excommunicasset , et ex Ecclesia eiecisset , uti
bus praedicant Evanp-eliuni, ne videanlur quacstum aucu- Paulus excommunicavit Hymenaeum et .\lexaudrum, 1.
pari ex Evaneclio. Aiit quia a Gentibus ob fidem Christi Timolh. 1. 20. Oderat crgo Diotrephes S. loannem, non
bonis spoliali suiit. Aut quia cura sint Chrisliani nolue- quia haereticus , sed guia ambiliosus; videbat enim loan-
spoli
runt ullum cum Gentibus, utpole idololatris, commercium
Labere, nec quidquam ab eis ctiam oblatum accipere; de-
cet crfjo eos a vobis, o Christiani, sustentari digne Chri-
sto. Unde siibdil:
NOS ERGO DEBEMUS SUSCIPEBE HUIfSMODI. ) Grscce za-
Tx>«uSz»:tv, id est, occupare, prehendere, detioere, ut non
expectemus donec ipsi ad nos veniant, sed eos praeveni-
re, domum nostram invilare, imo co^erc,ait OEcum. uti
coegerunt discipuli Christum iu Emaus, Lucae 24. 29. et
Abraham suos hospiles Genes. 18.V.12. ct Loth, Gcnos.
19. V. 1. Porro suscipere et susceplio, iu Script. significat
omne oflicium, omne obsequium , oranem protecliouem,
omnem opem et curam
nem suo primatui quem ambiebat resistere. 1'orro Dio-
trephes adeo fuit superbus et arrogans, uli ipsi S. loanni
sese opponere, eiusque fideles excommunicare, et ex Ec-
clesia eiicere auderet. S. loannes enim, licet iure Episco-
pali praesideret soli Ecclesia) Ephcsina;, iure tamen Apo-
slolico, sive qiia Apostolus, prxcrat omnibus Asia;, imo
tolius orbis Ecclesiis.
DiOTBBPBES. ) ^''atablus ceuset esse nomen appellati-
Tuin, q. d. laclabundus, arrogans; olim enim qui gene-
ris nobilitate inflati erant, diizptfu^, id est, a love nuiri'
ti, solebant vocari; et huc facil, qiiod eum primatus Ec-
clesiastici afleclatorem dixil.
.uv.... v,,^v,,.. v^u.u.... Melius L. Dexter in Chronico, et alii passim censent
Ut coopebatobes simus vebitatis) Ministrando ne- Besse nomea proprium, aut potius appropriatum ; ipse e
Sex sli-
muU ad
hospiia-
liulem.
cessaria illis qui veritalem praedicant, etillis qui pro ve
ritate fidei tribulationcs et exilia sustinent, ait Lyranus.
Porro S. loannes horlans Caium ut pergat in hospila-
litate, utilur prima persona, non terlia, scque illi asso-
ciat, dicens : Nos ergo debemus . non, Tu ergo debes; ut
suavior et cfTicacior sit exhortatio. Sane non dubium S.
loannem valde fuisse in peregrinos hospitalem; erat eniin
Episcopus Ephesinus, ac proinde bona Ecclesite Ephesi-
nae in pauperes et peregrinos dispensabal. Addit Bcda S.
loannem inslar Pauli Actor. 20. 34. ex labore manuum
vixisse, indeque aliis succurrisse, iit impleret illud Chri-
sti : Bealius est magis dare, quam accipere, Act.20. v. 33.
Nola. S. loannes mullis argumentis et stimulis pungit
incitatque Caium ad prosequendani suam in peregrinos
liberalitatern. Primumesl, laudaudo eius liberalitatem,
quodque hospites cam laiidarint coram tota Ecclesia, ?.
3. Sccundum.quod hoc sit opus fidele et Christiano pro
nim iaclans suum genus el opes apud Genliles, genlilitio
nomine vocabat se Diolrephem, id est, a love nutritum,
lovis filium. Sic Homerus rcges vocat (JtoTpsyes; xai Sioy:-
v££c, id est, lovis alumnos, et a love genitos. Sic Castor et
Pollux Tocantur SiotjM-jpoi, id est, lovis filii, Act. 28. 11.
Addit L. Dexter hunc Diolrephera fuisse Episcopum, sed.
ob superbiam et inhospitalitatem ab Episcopatu deposi-
tum.Verba Dexlri recilavi initio capitis.
Perperam ergo Beda : Diolrephes, inquil, idem est quod
speciosus, insulsus, sive decor insaniens, ita ut perfidiam
cordis etiam nomine signaverit.
Moraliter hunc Diotrephem imitantur, qui beneficia etMorai de
pra;Iaturas ambiunt, eaque sibi ob nobililalem et opes de-si^bi^Di^
beri autumant, cuin Christus ignobiles et pauperes voca-fj^_^ "'
rit, imo elegerit in Apostolos. Vide 1. Cor. 1. 26. Vide
et Tiraquellum de Nobilit. cap. 20. n. 10. et seq. Rursura
Diotrepliem imifantur saeculares principes et nobiles, qui
prium, v. 5. Tertium, quod hoc sit opus dignuin Deo, v. c ius patronatus in conferendis beneficiis non habenfes, i!
Dioire-
plies
quis?
6. Quartum, quod conferalur in eos, qui nomen Dei prae
dicaut aut propagant, v. 7. Quinlum, quod conferatur in
eos, qui a casleris Genlibus deserli vel expilati sunt, v. 7.
Sexlum, qiiod per hoc cooperemur veritati et Evangelio,
illudque per prasdieatores vel confessores, quos excipimus
et alimus, praedicemus et profileamur. Vide quaj de excel-
lenlia hospitalilalis dixi 1. Petri 4. 9. et Hebr. 13. 2.
SCEIPSISSEM FORSITAN EcCLESI.3E.) GraJCe £7fx}a, id est,
scripsi: ita Erasmus,Vatabl. Clarius, Caielanus, qui cen-
seut nostram Vulgatam hic esse corruptam. Verurn Ga-
gneius, Serarius et alii censent Interpretein legisse typa-
■1« av, aut certe ro av subintellexisse, uli subinde alii sub-
intelligunt, ideoque rectius verlisse, scrip>issem forsilan,
idque probatur, Primo, quia hic sensus est congruentior,
q. d. Scripsissem utique, sed ideo non scripsi, qiiia nos
nostrasque litteras non recipit superbus ille Diotrcphes.
Secundo, quia nulljE extant S. loannis litterae scriptae ad
Ecclesiam, et frustra eas scripsissel, cuin sciret eas non
recipiendas, imo qui eas recepissent vexandos a Diotre-
phe, ut patet v. 10. Tertio,id plane confirmal Syrus, qui
vertit, bohe havilh, id est, quxrens, petens, cupiens fui ad
scribendum Ecclesix; sed ille qui amat esse primus apud
vos. Diotrephes. non siiscipit nos.
Sed is qui amat primatum gerere in eis. ) In ca,
puta Ecclesia ; sed dicit eis, quia intelligit fideles qui sunt
inEccIesia.eamque componuut et conflant. Ecclesia enira
estuo<nencollectivum significansmultitudinem,collectio-
nem et coetum fidelium ; congrue ergo ei datur cognomen
vel pronotnen plurale. Graece est yt>07rptoTrjMv, id est, am-
biensprimatum, primas lcnere volens. Quare videtur fuis-
se Diotrephes, vel Episcopus, ut aliqui censent, quia E-
piscopiis iure suo primas tenet in Ecclesia; vel cerle vir
polens, insolens, et arrogans, qui iu Ecclesia dominari,
iidelibus praeesse,sibique iusEpiscopale arrogare satage-
bat. Addit Beda, eum fuisse haeresiarcham; sed nil tale
lud usiirpant et invadunt, aut eo abutuntur volentes do-
minari in Cleris.
Denique disce hic quam Apostoli et viri magni suos ha-
beant aemulos et hostes. Ita S. Petrus aemulum habuit
Simonem Magum, S. Paulus Elymam, S. loannes Diotre-
phem, et ApoIIonium Tyanaeum Ephesi magiam docentem.
Noy recipit nos.) Nostrum apostolatum, nostrara au-
ctoritatem,noslros fratres.nostras Iiiteras,uoslra praece-
pta. SolebalEpiscopusEpistoIam ad Ecelesiam suam mis-
sas recipere,et fidelibusin Ecclesia legere,quasiEcclesije
caput, primus et primas. Episcopo absente id praestabat
eius Vicarius, vel qui ius Episcopale sibi arrogabat ; quod
si Episcopus Epislolas non probaret, suppriniebat, nec
legebat. Dicit ergo S. loaunes se non scribere Ecclesiae,
60 quod illi prwsideat arabitiosus Diotrephes, qui primas
sibi arrogans, nulli, neS. loanni quidera, se submittebat,
ideoque eius scripta iu Ecclesia non legisset, nec legi
permisisset.
Commonebo eius opera. ) Minus recte aliqui legunt
commoveam , id est, commovebo. Graece enim est v-o-
fivv;aw,id est, commonebo,\n raeraoriam revocabo.in lucem
proferam, cunclis nota faciara, ante oculos ponara. Va-
tabl. et Pagnin. indicabo. Ubi nota lenitatera S. loannis in
corripieudo et castigando. Budaeus in Coraraent. linguae
GrKce sevl\\.,iudicabo; est enim verhum forense; CEcum.
minabor, puniam,ac malum pro malo retribuam ^Syrus,
meminero operum eius, recordabor eorum quae facit. Un-
de L. Dexter, ait, hunc Diotrephem oflicio et Episcopa-
tu fijisse privatum ac depositum, uti iam dixi.
Veebis m.^hgnis garbiess in nos.) Syrus, ^iuaiw-vers. 10,
ha mala facil in nos , calumnias in me coniiciens, raihi
detrahens, me infamans, quod propriura est haereticorura.
Grajce est (fi.^japvj, quod significat nugari, incplire , gar-
rire, blaterare! Apposile calumnias Diotrephis despiciens
vocat garritum ; nam, ut ait Seneca Epist. 9?, Eleg.anter
Commentaria in III. Epislolam S. loannis. 737
Demetrius dicere solebat, eodem loco sibi esse voces impe- f^ de beneficentia et hospitalitale, eamque in Caio laudat ;
rilorum, quo venlre redditos crepilus ; quid enim, inquil, maleficenliam Tero in Diotrephe culpat et damnat. Allu-
mea referl. sursum isti an deortum soncnt? Quanla dc- dit S. loannes ad id quod dixit Epist. 1. cap. 3. v. 6. el
mentia est, vereri ne infameris ab infamibus? Idem vero cap. 4. 7. Omnis qui diligit , ex Veo natus est , et cogno-
Seneca lib. de Remed. fort. Mak. inquit, de le opinantur scit Deum. Qui non diligit , non novit Deum; quoniam
homines, scd mali. moverer si male de tne M. Cato, si Lx- Deus charitas est. Vide ibi dicla. Sensus esl crgo , q. d.
lius sapiens, si aller Cato, si Uuo Scipiones ista loqueren- Qui benefacit egentibus, t. g. hospiles et peregrinos su-
iur: nunc malis displicere.laudari esl.Non potest nullam scipiendo et fovendo, uli facis tu, o Caie, hic ex Dco cst,
auctoritatem habere sentenlia.ubi qui damnandusestdam' eumque cogooscit, amat, imitatur et colit; qui vero ma-
nat. Male de te loquuntur ; movercr si iudicio hoc facerent, lefaeit proximo, uli facit Diotrcphes, non est ei Deo, nec
nunc morbo fuciunt : non de me loquuntur, sed de te. Male Deum ?idit aiit videt , id est , Deum praclice non cogno
de te loquuntur, bcnc nesciunt loqui: faciunt non quod me- scit, quia eum noa amat, non imitalur et colit, nec ei be
reor, sed quod sotent : quibusdam enim canibus sie inna
tum cst, ul non pro fcritale , sed pro consuetudine latrent.
Ita Dcmoslhenes apnd SlobKum serm. 40. Calumniam
aliquantisper quidem audienlium opinionem confirmare ,
progressu vcro lemporis nihit ipsa imbecillius esse dicebat.
Et Socratcs admiranti cuidam, cur nihil in eum commo-
veretur a quo conviciis petebalur: Mihi. inquit, non male-
dicil, quandoquidem ea qux dicil, mihi non adsunt nec in
me haerent.
NEQtJB IPSE SUSCIPIT PBATRES.) Christianos, orthodo-
los; qiiia suscipil dumlaxat su.-c sectae pscudo Christianus
et cacodoxos,hoc erat sccius avarilix, invidenli<e,et odii;
quod vero scquilur, sajvitiac et arrogantia;.
Et eos Qi'i suscii-iunT.) Legit tjrKrt/ofitvouc, et sic ha-
bcnl aiiqui codices; plures tamcn habcnl70J« /ioj/owvov;,
id cst, eos qui volunt, scilicct siiscipere.
Db ecclesu biicit. ) Tum de loco et coclu Ecclesiae ,
prGcscrtim in agape et convivio post Eucharistiam : ila Hu-
go; tum de ipsa fidelium congregatione, excommunicao-
do eos ; ita Dlonys. cum potius ipsc excommunirandus es-
set. Sic eniin habet Concilium Ganfjrense cap. 11. et ha-
betur cap. Si quis despicit, dist. 42. Si quis, ait, dcspicil
eos qui fideliter agapas, id cst, ccenas pauperibus exhibenl,
et proptcr honorem Dei convocanl fratres, et nolucril com-
municare hniusmodi vocationibus , parvipendens quodge-
rilur. anathema sit.
NoLi miXARi MALVis.] S^Tus, Pie similis fias inmalo,
ted in bono . q. d. Noli imitari supcrbum , impiiim, ava-
ruin, et inhospitalcm Diotrephem, cslo primas in Eccle-
sia occupct, qunlcm osclcri sequaccs vulfjo solent imilari;
sod potius imilarc hiimilcin, pium, liboralcm et hospita-
lem Dcmctrium, de quo v. 12. Ma{jna est vis exempli ad
provocandum inlucntcs, ut illud imilcntur, et maior est
vispravi, quam boni ob corruptionem naturo;. Proclivius
est, ait S. Hicr. Ep. 7. malorum imitalio, ct quorum virtules
asscqui ncqucas, cito imitaris vilia. Quocirca monet hic S.
loanncs , ut quisquc bonorum cxemplum sibi imilanduiu
propunat, non maloruiii. Sic ct S. Paiilus 1. Corinth.ll.
1 ■ Imitatorcs, ait, inci estole.sicul ct cgo Cliri.sti. Et Hcbr.
13.7. Mcmcntolc Vncposilorum veslrorum, quorum intucn-
tcs exitum convcrsalionis, imilamini fidem. Hae de causa
cdebrat Ecclesia Sanclorum fcsta , ut cos quosi e.xcmpla
Titae ad imitandum proponat: hiiic et ulilissimiim cst lc
{jerc et mcditari vilas Sonrtorum. Ita rx lectione Nilao S
ncficentiam mandanli obedit. Licel erpo omnis virtus sit
ex Deo , tamen charitati et beneficeotije id attribuitur et
appropriatur, quod sitex Deo, eo quod ipsa sit virtusdi-
vino, ac nos similcs faciat Dco. Dei enim proprium est se
suaque bona communicare, et benefacere.
Cuius ratio est, quod Dei proprium sit abundare adeoBoi
omni bono, ut supereniuat, illudqiie in alios benefacien- '^^■'
lido transfundat. Qui erfjo benefacit, Dei benefici filius si-','^
milis et imitator est. Uude ad haec S loannis verba allu-c ,'
dens S. Dion. Eccles. hier. cap. 3. Est omniam divinius.
ait, ut cloquia sacra aiunt, Dei cooperatorem (ieri , el o-
stendere divinam in se ipso actionem relucenlem. Hinc il-
lud adagium de beneficio : Homo homini Deus. Deus est,
ait Plinius lib 2. cap. 7. mortuLi iuvare morlalem, et hac
ad xlernam gloriam via. Narianz. decura Paiiperum: H-
sto, ait, calamiloso Deus. Vidcrunt idipsum lieotiles. O-
vidius lib. 2. de Ponto elegia 9. ad Coljn.
Hoc lecum commune diis, quod utnque rogati
Supplicibus vestris ferre soletis opem.
F^'am quid erit quare solito dignemur honore
ISumina, si demas velle iuvare deos ?
In verbo iuvare alludit ad etymon lovis, qui erat deorum
maximus ; dictus est enim lapiler a iuvando, qiiasi iuvan^
pater ; unde Cicero ait, eum proptcr beneficia voratum
esse oplimum, sicut propter vim maximum. Concludit
f Ovidius :
Ulilitas igilur magnos hominesque deosque
E/ficit, auxiliis quoque favente suis.
Hinc Virgil. eclo^a 1. Augustum Cxsarem, qui sibi agros
servarat, suum vocat dcum :
Namque erit illc niihi semper Deus.
Cicero Epist. ad P. Lcntulum, eum vocot parenlcm nc
deum sux vilx, fortunx, memoriae, nomiuis. iMartialis I.
8. cpij^ram. 21.
Qui fxngit sacros auro vel marmore vultus,
l\on facit ille deos; qui rogal ille facit.
Huc facitillud .\rist. 1. Ethic. cap.2. Quocommunius, eo
divinius bonum. Vidc dicta Actor. 20. 33.
Qui uiLEFACiT , NON viDiT Deim. ) .\IIudit od illud
I. Epist. cap. 3. G. Omnis qui peccat.non vidit Deum.Xn-
lithesis cxijjebat ul diceret, !\on esl rx Dco : sed per auie-
sin dicil amplius, q. d. Qui male facit, odco nou est ci
Dco, ut ue qiiidcm Dcum videat, id est , practicc cogno-
scat, cum tamen Deus sit lux immcnsa; quia malcfacicna
Anlonii convcrsi sunt diio illi uulici, quos rcfcrt S. Auf;. •-' inlcncbrisagit.dum opero lcncbrarum pula peccala, cier-
8.('onfcss. cap. G. qiiin ot ipse S. Aug. ibidem rop. 7. Ei
leclione Vita; S. .Moria; jEcypliaca; convcrsus cst S. loan.
Columbinus fundalur (Jrdlnis lcsuaturum ; lcgendo Vitas
aanrtorum, roinersus i-st iioslcr S. I{;iialiiis.
Qll BEIIBPACIT, EX Dko BST ; QUI HALB FACIT, nOR
vioiT Dbuh.) Syrus : llle qui faril bomim. a Dcn est : et
tllc qui facit malum , non vidit Dcum. Diiplicitcr haec seii-
teutia accipi pulcst. Primo {^eniTOtim deqiiolibot bonoet
inalo ciiiuslibet virliitis ct vitii, q. d. Qtii focit buna ope-
ra, cx Dco cst, (|iii ficil molo, iioii vidit Deum. Socunilo
et moj^is oiiposilo sjieciatim Ii,tc occipias do bono bcnoli-
ri ct bcneliecnlM' , ct innlo mnlefiri rt mnlofii-pnliiv Et
lioc ma{;is si{;iulironl vocrs (.ira-ro : oy»(/oromv enim est
bcncficcre aliciii, bcnefirium pr.TSlnro ol(ori ; ct cr/xOonoioi
i:ii bcneficus, muniliciis, liherulis; cx advcrso Kaxorouiv,
caimalefaccre. malc incrcri dc aliqiio. A{Tit enim loanucs
VOL. X,
cct. Rursum hic non ro{;noscil Deum, qiiia ila vivit ac 8i
Deum non novisset, ac si Dcus sua scelera non viderct,
oc si non essct Numen, sccleriim iudci el vindei, qiii? o-
mnia alienissimo sunt a Deo. l^am in omni loco oculi Do-
tiiini conlemplanlHr bonos et mnlos. Prov. 15. 3. Rursura
qui malcficus cst, ct mnlc facit proiimo, hic propric oon
videl, id est, cofjnoscit Deum practire. quia non ai^^iiosrit
immousa el pcrpetiin Dei in se bcncfioia, ut iis {jrnlus cii-
slat , oliis amorc Dci bcncfaciondo . cum Dco , qiii bonis
uoslris uon e{;ct,benernccrc, cl vicein ropondcrc nequeat.
Qiiaro Doiis vioissiin lalcs non ro{;ooscil,id cst.uoD appro-
bal.dieetqiic ris in dic iudicii; yunquam novi vos : disce-
dile a iiie. qui opii\iiiiini iniquilalrm, Matlh. 7. 23.
Ad ha?c S loumiis vcrba allusit S. Dionys. scribens ad
rumdrm Cnium Theropcutam, vidcnlcm et contcmplati-
vum fqiia dc cnusa oit hic S. loauncs, Vidit Deum) Epist.
93
738
rommcnliiii;! iii III. Ejjistulum S. loannis.
1. ubi explicul quoinodo boni ct pLrftcli, prjEsertiiu Tlio-
rapeula;, qualis erat Caius, vidcant Deuin. Si qxtis est ,
ait, gui viso Deo id quod aspexil inteUcxU, nun eum vi-
dit, sed aliquid ipsius, quod est el cognosvitur; ipse vero
supra menlein atque supra omnem subslanliam , sublimi'
ter collocatus. elc. mcntis captum longe superat. Deus e-
nim in se invisibilis omnia transccndit, luccinquc liabitat
inacccssibilem, qujE nobis caligo est impcrvia, ut idein
docet ibidem. Idein Epist. 2. cuin quxsisset ab eo Caius:
Qui jit ut Dcus super principium emineat dcitatis et bo-
nitatise' Respondcl, ul iulcrprelalur Pachyineres : Quia
deilas ciusmodi donum est, quod a Deo in nos derivatur,
quo divinx efficimur consortes natune ; per deitatem intel-
lige munificam Dei gratiam nos bonos ct dcos coristituen-
tem. Huc enim donum cl origo esl et causa, quo dii effici-
mur, puriter et boni; porro bonum hoc quod c.\t principium
noslrx dcificationis, Deus ipse transccndit. Addilque ini-
mitabilem Dei imitationem. nostram esse deificationem ;
guia enim non efficimur- dii nisi numen divinum imilan-
do, ideo imitalio dicitur ; quia vero ad primarium ilLud
divinitatis cxemplar , ne ulla quidem ex parte pertingi-
mus. hinc iure imilabilis hominibus ct angelis dicitur eius
deilas et bonitas. Idcin Kp. 3. ad eumdem: Occullas, ait,
est Deus eliam post ipsam declaralionem, aut divinius di-
CaiiRo cam, in ipsa dcclaralione. Idem Epist. 5. ad Dorolh. Di-
Ueus, s,\-vina caligo, inquit, est lux ad quam aditus non patet. in
bi lux. qua Dcus habilare dieilur . qux quidem nec cerni potest ,
prx ezccUenti claritate, nec adiri eadem propter singula-
ris divini luminis cffusionem. In hac versatur omnis , qui
dignus habilus est, Deum nosse et videre; hoc ipso quod non
cernit neque cognoscit, vere in eo aspcctum et cognitionem
superal ; alque hoe ipsum noscens, quod est supcr omnia,
et qux sensu pereipiunlur , el qux ratione intelUgunlur ;
dieitque iUud Prophetx: MirabiUs facta csl scienlia tua ex
me; confortata est. el non polero ad eam. Idcm deinde pro-
bat exemplo S. Pauli, qui licet raptus csset in Deum, ta-
men asserit Deum oinnem intelligentiam et cognilioncin
Buperare. Hinc et noster loanncs Evang. cap. 1. 18. ait:
Deum nemo vidit unquam, scilicet per visionem claram ;
vidit tamen per obscuram cognitionem, seu fidcm , iuxta
illud sanctiPauli: Videmus nunc per speculum in senigma-
te, tunc autem fucie ad faciem, 1. Corinlh. 13. 12.
Vers. 12. DeUETBIO TESTlMONiUlU BEDDITUR AB OMNIBUS. ) Dc
hospitalitatc , probitate et cxteris virliilibus Chrisiianis.
Huuc ergo Caio imitandum et adiuvanduin proponil,sic-
^ ut Diotrephem inhoFpitalem vitandiim. Suspicatur nosler
Scrariiis Dcinetrium bunc csse illuin qui oliin Prx-fcctus
arlilicum Dianae, contra S. Paulum Ephesi scditiuncra con-
citavil Act. 19. 2.i. qui poslca poenitcns peccatum suum
fervorepensanFipcrseculioncm inpropagalioncmfideicoin-
mutarit; licet nil tale prodant vetcrum hisloriac. lusinuaat
Calhariuus ct Salineron liunc Dcmetrium fuissc Episco-
puin. L. Dextcr iu Chronico asscrit hunc Dcmclriuni fiiis-
se fratrem Caii, ad quem Epistolam hauc scribit S. luan.
Verha Dcxlri reeitavi inilio capilis.
Et ab IPSA VEBITATE.] q. d. Falli potcst lcstiinoniiim
populi ct vulgi, at falli nequil testiiiiouium vcritalis: Vul-
gus, ait Cicero pro Roscio comoedo, ex veritate pauca.ex
opiniotie multu xstimal.
Vcrilas autein teslimoniuin pcrhibet Dcmetrio, q. d.
Vere DemelriusChristiane vivitct (^hrisliana opera facit.
p Eiusergo vila vcrum ei virtulis dat lcstimonium. V'erilas,
id cst, rcs ipsa clamat eiim lain re ipso, quam nomine ve-
ruin probumque essc Chrislianuin. Bcatus qui tcstiiiio-
nium habct a verilale, hic cniin tcsliinonium habet a Dco,
qiii cst prima ct sumina vcritas. Mundani tcstimouiuui
habCut, scd ob adulatioue et falsitate; nam, ut vulgo di-
ciiur, Multi Luudenses, pauci Veronenses; Diinirum multi
laudatores, puta adulatorcs.pauci veridici.
SeD ET NOS TESTIMONIUU PEBBIBEUUS. ] Quod Utique
gravius ct certius est, ulpole Episcopale, Apostolicum et
cauonicum,utpotcscriptoris hagiographi. VereCiceropro
Plancio : Gravior el vaUdior esl decem virorum bonorum
sententia. quam lotius multitudinis imperilx.
MULTA HABUI TIBI SCRIBERB , SED NOLl'1 PEB ATBA- f^^, ,j
MENTUIU ET CALAMUU SCBIBBRB TIBI. ] q. d. Multa lia-
bui tibi coinmunicanda, scd nolui ca coinniittere chartae,
/-• quia brevi ore ad os loqiiemur. Vide dicta Epist. 2. 12.
SjTus : MuUa fuerunt mihi ad scribendum libi, sed non
volo ut in manu atramenti et calami scribam tibi.
Pax tibi.] Syrus, pax sit tecum.
SaLUTANT TE AUICI. SaLUTA AMICOS KOMINATIB.] Sy-vers. 14.
rus : Preeantur pacem iibi amici. Precare pacem amicis
cuiUbet in nomine suo. Hebraeorura enim communis salu-
tatio erat D^*? Q^^JliJ scialom Uichem, id est, Pax vobis,
qua more gentis usus est Christus et Apostoli. Rursum
hic Dola comitatcm el a(Tabilitatein S. loannis, qui aini-
cos vultsalutari nominatim, eos lamen non nominat,quia
plurimi erant, et ne quem ex oblivione prxtereuado, aut
alteri prsepoDcndo oflendat.
739
COMMENTARIA
IN
EPISTOLAM S. lUDAE
P ROOE MI U M
Auclor
ludai
fraler
lacobi
Miuoris
ludai, id
e<t, laU'
dator.
•'VI^^BIA hic de more prsemiltcnda. Primum de Aucto- ^
H re huiusEpisloIa?. Secundum,de cius auctoritate.
JL Tertium, de eius argumento.
Quoad primiim. Auclor est ludas, iion Iscariotes, sed
lacobi, scilicet fiatcr; Iacobi,inquam,Minoris, qui frater
Domini cognominalus cst, 8crip<<itqiie Epislulam Canoni-
cam. Matrem habuit .Mariam Alphiei, sive Cleophae, sci-
licct uxoreni; qnoe et lacobi,scilicet maler, vocalur, Mar-
ci 13. 40. Eadem vocatiir soror B. Vir[jinis, cuiii eaqiie a-
stitit cruci Christi, loann. 19. 15. non quod proprie fuc-
rit soror eius, ac filia S. loachimi ct Aunx, uti censuit
S. Hieron. contra Helvid. Theodor. Lucae 6. Bcda et An-
selm. Galat. 1. scd soror phrasi Hebrasa, id esl, cognala
vel consobrina. Haic crgo Maria Alphaei quatuor habuit
filios, c quibus Irrs a Christo elecli sunt ad Aposloloturn,
scilicet lacobus, Iiidas et Siinon,quartus loseph fiiitcom-
pctitor Malhis , cum sor.s Aposlolatus cecidit super Ma-
thiam , Actor. 1. Hinc qualuor hi vocantur fratres Chri-
sli, .Maltb. 13. 55. non quod fuerintfilii loseph sponsi B.
Virginis, ex alia iixore, ac consequenter privigni B. Vir- g
ginis, ct propric fralres Chrisli, uti opinatus est Nyssenus
oral. 2. dc Resurr. Ori<j. Theoph. et Eiilhym. in .Matlh.
4.3. Clcmens Alexandr. hic, Epiphan. hseresi 51. Chrjs.
oral. dc Annunr. Hilarius can. 1. in Mnllh. Ainbrosiaster
ad (iaUt. 2. OEciinicn. et Cairtnnus (inlHl. 1. Undc et A-
rahira vcrsio sic habot inilio Epislola»: tudas filiua lose-
phi fabri. loseph eniin fuisse cajlibein et virglnem Iradit
S. Hleron. ronlra Helvid. Rcda in loann. 2. Riiperlus in
Mnllh. 1. Magisler in 4. disl. 30. cap. de B. Maria , D.
Tboiiias 3. p. q 28. n. 3. ad 5. et alii. Vidc Canisium I.
2. de Dclpara c. 13. Siinr. 3. p. loin. 2. disp. 5. sert. 4.
Tolcl. in loann. cnp. 2. nnnol. 18. ct Salmeron. lom. 3.
Ir. 23. Vorantur cr{;o fralres Chrisli, id est, consangui-
nei , vel aRincs, sicut inater eorum vocatur soror.id cst,
cof^iinla B. Virjjinis.
(Jiioad etymoii, liidns Hcbr. idein est quod confesBio el
laus, Tcl confcssor et lnudalor, scilicel Dei etChrisli. No-
mcn lioc accepigse videtiir n liida forlissimo et cclebcrri-
mo filiorum iacob, lienes. 49. v. 8. Idem, laque ac fiater /->
eius Simon , rof^nominnltis est Clinnanaous (quasi oriiin-
dus ci Cnnn (inliltecp) hoo csl, zclotes, lcsle S. Hicron. in
cap. 4. ad lialal. cn qiiod zclavil pio Doniino, alt S. Ful-
pcnliiis soriii. 9. Unde ha-c eius aiiinris el zeli plcna vox
ad (^hrisliim reccnsetur a S. loanne cnp, 14. 22 Domi-
nr quid factum csl quia manifcstaturus cs nobis teipsum?
Ha;c eniin eiiis vnx cxriln fuit verbis illis Cliristi cunlls
ad iiiorlein,ainorc plenissiinis: Qui dilii/it mc.diligrtur a
Vatrc mro, rl cgo diligam cum. ct manifcslalm ci mcipsum.
Hinc idoiii liidns cop;noniinnliis esl Tlindilipus ct Leb-
ba>us, id csl, lroninii«, n X'U*7 '"'"• 'd csl. lco . vol cor.
datus. Leo cniiii Hobinioo iliciliir labi. n 3*7 l''b, id csl,
eor, qiiasi cordaliis, soii nniiiiusiis; quia a i;enerosilatc ct
prsesentia aoimi imperterrilut. Cor eniiii scdni cst et sym-
bolum fortitudinis ; unde Aristomenus qui totam Grxc^m
stupefecerat audaciae miraculo, post mortem disseclus.ia-
ventiis est habere cor totum pilis hirsutum, teslc Plinio
lib. 11. cap. 37. Rursus Lebb«us, id est.corculum; veri-
siniile cDim est, Lebbaeus, pene idem esse quod Tliaddaeiis:
nam Graeca Matth. 10. v. 3. et Syra sic habent: L^bbstus,
qui cognominalus esl Thaddeus. Lebbacus ergo idem est
quod corculum, a 3^ ieb, id est, cor, ail S. Hier. in .Mal-
thaei 10. q. d. .Mire cordialis , bcnevolus , amabilis ; aut
mire sapiens et prudcns : qui cnim valde cauti eranl et
priidentcs, vocabantur corculi, ail Plinius lib. 7. cap. 31.
ct Feslus: Corculiim, inquit. a corde dicebant antiqui so-
lertem et aciitum. Unde Scipio Nasica,ob prudentiam bis
consiil,appellatus est corculum.ait Cicero Tuscul.l.Thad-
daeiis vero oon tam ab Hebraeo toda, id est, laus, dcduci-
tur; sic enim dicendum fuisset Thaddxus : quani a Syro
*IP ^Artrf(Hebraeidicunt *|2J tsad: unde Deus dicilur.«ciad-
dai , id ost, mamiiin bonorum omniuin) sed Syri et Chald.
sa?pe 5 Hebraeum verlunt in l, ac pro tsad dicunt thad, pi o
Saddxus Thaddxus, id est, mamma.uber, q.d. .Mammcus,
uberalis, dulcis, misericors, bcnigiius. benefious: ila An-
gclus Caninius iii Nomin. Hobr. uovi Teslameiili, cnp. 13.
Porro S. Hieroii. (vel quisquis est auclor ; non cnim cst
S. Hier.) in Marci c. 6. et ex eo Pagnin. in Noin. Hcbr.
inlerprel. Lebbajum volunt dici a corde.quasi cordiscul-
lorcni, qiii scilicet cordis purilati, snnclilali ct perfcelio-
ni unice inriibuorit. Qua de causa ludas hic pr.ie raeleris
Apostolis S Bcrnardo fiiit in veneratione ac deliclis; au-
clor enim Vila> S. Bernardi lib. 5. cap. 2. narral ipsum
rcliqiiias S. ludae lerosolvmis ad se missas mira devolio-
ue cxcepissc , adooquc morilurum iussi.sse cas socuiu se-
peliri et pcclori suo superponi, co ulique fidrt et dcvotio-
nis inluilu. ait auctor Vltae, uli eiilcm Apostoi^ in die com-
munis rcsurrectionis adhxrerct. Nola. Iiida* Hobr. iiielu-
dit omues liltcras nomiuis tclragrammali leho^a, inde-
que ad nominis lehova , ulpole sncrosnnoli , cl npiid lu-
daeos iiictlabllls rcverentiom ; crnscnl ali(|iii pro liida, vo-
catum essc airini nomine, Thadd.^Miin. Sod h.-Bc esl fabcl-
la ; conslat cniin nomen luda.^ apud luda:os fuisse usila-
tissimum, adeoque a Deo Iniidnlum. Gen. 49. 8. Iiisupor
Euseb. lib. 1. histor. c. 13 Nirrph lib.2 hlslor. c. 40. ct
(iraeci iii Mcnologioduos poiiiint Tliatldjco», scilicct unuin
Aposlolum, putnludam biinc nostrum; nllcrum qui fuc-
rilc Seplunj; disoipulis Cliristi missiis ad .Abagarum. Ve-
ruiii alil 11011 nisi uimni afjiiosrunt Thndd.viiiii. scilicel Iti-
dnm Aposloliiin: iln S. Hirr. in Mnllh. 10. Boda in c. 1.
Arlnr. Fiil;;oiil. <srr. 9. F.t Errlr«ia Lnlina non nisi ununi
Tliadd.Tiim'im Martyrol. ct ofTioio divino rommemornt.
Iiiiln qiios dironilimi osl.qiod liic Indas sic illo Tlind-
d.riM.qiii AbnjTanini ref7eniEdoss;r et Edcssenos nd lidoin
riiuvoriil, iill fiisr nnrral Eusobnis loro iam rilalo, qiii rt
addit li»c 43. Chri.sti auno conli{;isse, alqiir Abagnro au-
rum luiH ceelatum, tuin rude ofTorcnti respuisse illud lu-
Thid-
cJtus. id
pst.iBani-
meui.
S Bcrn.
S ludz
dctotai.
Miiiusxl
740
ProoBtnium Comraentariorutn in Epistolam S. ludce.
dam flcdiiiBse: Si nostra prorsus dereliquimus , guomO' f^ Quoad lertium.ArgumentumEpislolaeeBlconfulareh». Argu
Martyr.
Epjslola
harc est
(•anoni-
Graece
scripia.
do accipiemus aliena?q\iiB sane verba coreiuspurum, ma
guanimum, et caeleste significant. Plura vide apud Eiise
bium. In Apocaljpsi cap. 21.20. ludasrepraesentaturper
chrysoprasum : causas ibidem recensui.
Nicephorus lib. 2. c. 4. Breviarium Romanum 28. 0-
ctobr. et alii tradunt S. ludam pracdicasse in Mesopola-
inla, Persia, Arabia, Idumjea. Demum S. ludas nobilem
apostolatum glorloso tiiartyrio coronavit, ac sacrum eius
corpus, aeque ac fratris Simonis, Romam delatutn condi-
tuin est in basilica S. Petri, ut quem in vita unice colue-
rat, adeoque sensa Epistolae eius in sua expresserat, iux-
la euindeiri et morluus couderetur.
Quoad seciinduni. Aliqui olim de auctoritate huius E-
pislolK dubilarunt , imo nuper Caielanus censuil bauc E-
pistolam esse ininoris auctoritatis iis quae sunt certae Scri-
pturfe sacrae. Haerelici, ut Lutherus, Centuriatores, Bren-
tiu8,Kemniliiis,apocrypham esse censent. Rationes eorum
reses iam tum natas Simonis Magi, Nicolaitarum et Che- tneutuiB.
riuthi, ac mox ex iisdem nascituras, Gnosticorum, Ebio-
nis, Menandri, Basilidis, Saturnini, Valentini, Marcionis
et similium. Ila S. Epiphan. in haeresi Gnosticorum, post
recensitas eorum libidines, ait Spiriluin sanctum de iis
per ludam praedixisse: Qusecumque naturaliter tamquam
muta animalia norunt, in his corrumpuntur. Uaereticorutn
ergo improbos niores graphice depingit, eosque quasi se-
duclores et pestcs cavendos esse docet, ac in fide suscepta
constauter esse persistendum, ue eis contingat quod con-
tigit Hebrxis, Sodomilis etAngelisa Deo apostatantibus,
qui omnes misere perierunt. Ita S. Athanas. in Synopsi,
(Xcumen. et alii. Docuit enim ludas in Asia minore, ubi
florebat schola Simonis Magi, contra quara scripsit pari-
ter S. Paulus Epistolas ad Ephesios et Colnssenses, ad
quas hic respicil ludas. Maxime autem inseclatur dogma
Simonis docentis solam fidem suam (quae haeresis erat et
sunt, quod auctor eius citet libruin Henoch apocryphutii, n perfidia) sufTicere ad salulem sine bonis operibus. El Gno
et altercationem Michaelis cum diabolo de corpore Mosis, " sticorum docentium, nullum esse peccatum nisi infideli
! corpore .
qaee nusquain in Scriplura extat; sed ad haec suis locis
respondebo. Dico ergo: de fide est hanc Epistolam esse
canonicam Script. ila definit Concil. Trideut. sess. 4. et
Florent. iu Eugenii Pont. Epist. ad Armenos, Conc. Ro-
manum sub Damaso, Concil. Laodic. cap. 58. et Carlha-
giuens. cap. 47. Audi S. Hier. lib. de Scriptor. Eccles. in
Iiida: ludas, inquit, frater lacobi , parvam quidem qux
de spplem Catholicis est, Epistolam reliquit. Et quia de li-
bro Henoch, qui apocryphus est , in ea assumil testimo-
nium, a plerisque reiicitur ; tamen auctoritatem velustate
iam et usu meruil, et inter S. Scripturas computari, et sa-
crosanctam auctoritalem habere.
Undeeamdem ut canonicam citant S. Dionysius de Di-
vinis nominibiis cap.4. Epiphan. haeresi Gnostic.Nazianz.
in carm. de Scriptur. Didymus et CEcura. hic, S. Atha-
nas. in Synopsi, Ephrem, Origen. et e Latinis S. Corne-
lius, S. Cyprianus, Innocentius I. Tertull. S. Hieron. S.
pecca
tatis, sed omnia esse adiaphora, scilicet bona bene uten-
tibus, mala male uleutibus, ac proinde impune lieere va-
care comessationibus et libidinibus; unde Siraonianorum
et Gnosticorum iinmanes et infames libidines acriter per-
Btringit, eisque acre Dei iudicium ab Henoch praedictum
iutentat. Quocirca S. Ephrero tom. 1. serm. De iis gui a-
nimas ad impudiciliain pelliciunt, cum nihil mali sit, re-
citat totam hanc S. ludae Epistolam, eamque contra illos
intorquet. Est ergo haec Epislola perpetua quasi invecti-
va in haereticos, eosque blasphemos et luxuriosos. Primo
enira, praemissa salute horlatur Gdeles, ut contra eos pro
vocatione et fide sua viriliter certent, eo quod ipsi eint a-
postatae, similes Sodomilis etAngelisDeo rebellibus,cuni
eisque perdendi et perituri. Deinde v. 8. eorum libidines,
rebelliones, blasphemias et maledicla incusat , cura Mi-
chael, licet iustara habens causam, non fuerit ausus ma-
ledicere Satanae. Tertio, v. 11. comparat eos Caino, Ba-
Ambros. S. August. Ruffinus, Philastrius, Cassian. Pro-C laamo, Core seditioso, eosque vocat nubes sine aqua, ar
sper. Gelasius, Fulgentius, Alciraiis, Primasius, S. Greg.
Beda,Rabanus,Uemigius,Ado, Ansbertus, Angelomus.et
alii quos fuse citat lodocus Coccius in Thesauro Calhol.
1. 1. lib. 6. p. 370. el Bellar. lib. 1. de Verbo Dei cap. 18.
Graece scripta est Epistola ; licet enim S. ludas in Per-
side praedicarit, hanc tamen Epistolam,quasi encyclicam,
et universalem, scripsit fidelibus omnibus tam ludaeis,
quam Gentilibustoto orbe dispersis,ideoque nou Persice,
sed Graece , quia Graeca lingua tunc maxime erat commu-
nis et latissime patebat. Porro Origenes in c. 13. Malth.
asserit hancEpistolam paucorum quidem esse verborura,
sed plenam efficacium caelestis graliae verborum. Ipsa er-
go sui brevitate foecunda est, et quasi margarita, quae sub
exigua mole raultorum sumraam iucludit sestertiorum ,
quod de S. Scriptura dixit S. Hilarius cau. 6. io Matth.
Brevis enira haec Epistola multa dogmatice astruit, nimi'
rum mysterium SS. Trinitatis, incarnatinnis et redein-
bores autumuales, fluctus feri maris, sidera errantia, de
quibus prophetavit Henoch minans eis acreDei iudicium,
cum sint raurmuratores, pleni concupiscentiis, siiperbi.a-
vari. Quarto, v. 17. hortatur ut Apostolorura fidei et do-
ctrinae constanter insistentes, baereticis resistant. Deni-
que V. 20. hortatur fideles ad orationem, charitatem, mi-
sericordiam et zelum aniraarura, ut seductos ab haereticis
ad fidem reducant; ad castitatem, ut immaculatos se si-
stant tribunali iudicis Christi. Atque taudem doxologia
claudit Epistolam, dlcens: Soli Deo Salvatori nostro per
lesum Chrislum Dominum nostrum gloria et magnificen-
tia, imperium eipotestas ante omne sxculum,et nunc tt in
omnia sxcula sseculorum. Amen.
Scripserunt e veteribus in hanc Episto1am,Didymus et
Clemens Alexandrinus; sed breviter extant in Bibliolh.
Ss. Patrura; recentiores plurirai, recentissime nosterlu-
stinianus et Lorinus. Ego pariter brevis ero more meo.
plionisChristi,angeIorumbonorum a malis discretionem, i-vpraesertim quia pleraque hic dicenda dixi 2. Petri 2
et studium pro salute horainura.denique fidera et raelum
futuri iudicii. Ethice docet fugam luxuriae, blaspheraiae,
inobcdientiae, superbiae, avaritiae, odii, doli, adulationis,
personarum acceptionis: ac constantiam in vocatioue, fi-
de, oralione, charitate, conversione errantium, insecta-
tione haereticorum, doxologia et laude Dei. Quodergo S.
Bartholomaeus, teste S. Dionys. c. 1. de Mystica Theolo-
gia, A\i\l,Magnam esse Theologiam.et minimam ; ac Evan-
gelium amplum et magnum, rursumgue compendiarium :
idipsum vere dicas de hac Epistola, nimirum brevem esse
et longam ; brevem in verbis , longam in sentenliis, ut ra-
rus sil qui non in eius cxcutiat lectione, ut ait S. Hierony-
mus ad Paulinum.
Ubi nota, hanc Epistolam valde similem esse Epistolae
secundae S. Petri cap. 2. adeoque multas cum eo easdem,
vel pene easderaque habere sententias. Quare vel S. Pe-
trus illas surapsit es S. luda , ut eius dicta coufirmaret,
uti vult Salmeron; vel certe ludas illas accepit ex S. Pe-
tro, ut volunt Baron. anno Christi 68. Adamus Sasbout,
Lorin. Hugo, Thomas Anglicus, et Priraaticcius hic, qui
tres ultimi censent idcirco hanc Epistolam in ordine Bi-
blico esse ultiraam, eo quod ultimo sit edlla ( excipe Ep.
S. loannis ) ac proinde post mortem S. Pelri, qui paulo
ante mortem secundara suara Epistolam scripsit anno
Christi 68. Quae si vera sunt,oporlet dicere S. ludam cum
frafre Simone Chananaeo oppetiisse mortem non annoChri-
Extat haec Epislola Syriace, non iu Bibliis Regiis , sed sti 64. ut vult Onuphrius in Chronico, sed post S. Petrum,
separatim, quam in Latioum vertit nosler Elzelius; ex- postqueannum Christi 68. Porro ut videas S. Petri et S.
tat et Arabice, quam in Latinum vertit quidam in fide ludae harmoniaraetconsonantiara, aceipe easdem utrius-
lieterodoxus. que sentenlias per parallela digestas.
741
PARALLELA
EARUMDEM SENTENTIARUM
S. PETRI EPIST. 2.
1. Cap.^.T.l. lo vobis erunt magislri mendaces, qui inlro-
ducent sectas perditiouig. Et v. 3. Quibus iudicium iaia
ulira non cessat.
2. Et euui qui emit eos, Dominum negant.
3. T. 2. Et multi sequentur eorura luxurias, per quos via ve-
rilalis blasphemabitur.
4. V. 4. Si enim Deus Anjjelis peccantibus non pepercit, sed
rudentibus inrerui detractos, in tartarum tradiditcru-
ciandos, in iudicium reservari.
5. T. G. Et civitates Sodomorum et Gomorrhxorum ia cine-
rem redigens, eversione damnavit, exemplum eorum,
qui impie acturi sunt, poneus.
6. T. 10. Mo^is autem eos qui post carncm in concupiseen-
tia iminuuditiee anibulant, dominationemque conlein-
Dunt.
7. Seclas (oofx;) non metuunt introducere biasphomantes.
8. T. 11. Angeli forlitudineet virtule cum sint inaiores, non
porlant adversum se execrabiie iudicium.
9. T. 12. Hi vero, ctc. in his quae ignorant blasphemonles,
io corruptione sua peribunt.
10. T. 13. Coinquinationes et raaculs deliciis afDuentes, in
conviviis suis luxuriantes.
11, T. 14. Cor cxcrcitatum avaritia habentes. Et v. 3. In ava-
ritia Tictis verbis de vobis negotiabuntur.
13 T. 15. Scculi viara Balaam ex Bosor, qui mercedem ini-
qiiitalis ainavit.
13, T. 17. Hi sunt fontes sine aqua, et nebulae turbinibus exa-
gitata;, quibus caligo tenebrarum reservatur.
H. T. 18. Superba enim vanitatis loquentes, pelliciunt iude-
sidcriis carois luxuriae.
IS. Cap. 3. v. Chari8simi,etc. memoressitiseorura quao pra;-
dixi vcrborum , etc. et Aposlolorum vestrorum prxce-
ptorum Domini et Salvatoris.
)g V. 3. Hoc priinum scientes quod venient innovissimisdie-
bus in deccplione illusores, iuxta proprias coucupiscen-
tias ambulantcs.
17. T. 11. QiiolesoportetToaesseiusanctiscoDversalionibus
ct pifiatibus, cxpectantes, ct properantes io adventum
dici Domini.
]g, V. 18. Ipsi gloria et uunc,ct ia diem KtcrDitatis. Amen,
ET S. ILD;i;.
V. 4. Subintroierunt quidam homines, qui olim prjescri- '•
pli suot io Loc iudicium, impii.
Solum Dominalorem et Dominum lesum Chrislum ne- 2.
gantes.
Dei Doslri gratiam transferenles in luxuriam. 3.
V. 6. Angelos vero qui non servaverunl suum principa- i.
tum, sed dereliquerunt suum domiciliura, in iudicium
mogni diei, vinculis aeternis sub caligine reservavit.
T. 7. Sicut Sodoraa el Gomorrha el fioiliinae civilates si- S
raili modo exfornicatae, et abeuntes post caruem alte-
ram, factae sunt excmplum, ignis aelerni poenam susli-
nentes.
T. 8. Simililer et hi carnem quidem macuIaDt, domina- j.
tioncm aulem spcrnunt.
Maiestatem ['jo^x-j) biasphemant. 7
T. 9. Cum Michael Archaogelus cum diabolo dispulSDB i
altercaretur de Mosi corpore, non est ausus iudicium
inferre blasphemiae, sed dixit : Imperet tibi Dominus.
T. 10. Hi aulem quaecumque quidem ignorant blasphe- 5
manl; quaecumque autem naluralitcr tamquam muta
animalia norunt, in his corrumpunlur.
T. 12. Hi sunt in epulis suis inaculK, coDviTaDtes sine ti- 10
more, seraetipsos pascentes.
T. 16. Mirantes persouas quxstus causa. ] 1
T, 11. Errore Balaam mercedc eflusi sunt. t:
T, 12. Nubes sine aqua quae a ventis circumferunlur, efc. 13
quibus procella tenebrarum servala est in acternum.
T. 16. Secundum desideria sua ambulantes, et os eorum H
loquitur superba.
T. 17. Vos autem charissimi memores estote verborum IS
quae praedicta sunt ab Apostolis Domiui nostri lesu
Christi.
T. 18. Qui dicebat vobis quoniam in novissimo lempore '£
vcnient illusores, secundum desideria sua ambienles
in impielatibus.
T. 21. Vosmetipsos in dilcctione Dci scrvate, expeclanteg 1 7
niisericordiain Domini oostri lesu Christi in vitam x-
ternam.
V. 25. Soli Deo Salvatori nostro per lesum Christum Do- If
minuin nostrura gloria ct maguificenlia , imperiura et
polestas antc omne sxculuu),et uunc,et in omnia sscu-
la saeculorum. Aracn.
1- «icnAS lesu Chrisli scrvus, fralcr aulem lacobi, his qiii sunt in Deo Palre dileolis, el Christo Ie«i) conserva-
■ tis ct vocatis. 2. Misericordia vobis, ct pax, ct cliaritasadimplcalur. 3. Charissimi, omncm solliciludinera
Mfarieiis scribcndi vobisde communi veslra salule, peces?c habui scribcre vobis : deprccans superccrlari semel
traditm sanclis fidei. 4. Subinlroierunl enim quidam homines (qui olim prKscripti sunt in hoc iudicium) impii,
Dei noslri graliam Iransfcrenles in luxuriam , el solum (lominalorera ct Domiiiuni nostrum Icsum Christum ne-
gantes. 5. Commonere aulem vos volo. scienles seniel omnia, qiioniam Icsus populum de lcrra .'Eijypti sahans,
secundo cos qui non crcdidcrunt , perdidit: C. Angelos vero qui non servavenint siium principatum . sed dereli-
querunt suum domicilium. iii iudicium raagni dici, vinculis icternis sub califjine rcservavit. 7, Sicut Sodoma et
Gnmoriha, et rinilim.T rivilntes simili modo exfornicata', ct abeunles post cariicm altcram, facta? sunt eiemplum.
ignis .Tleriii pocnam siisliiienlcs. 8. Simililcr el hi cariicin quidem marulant, dominalionem nutcm spcrnunt, ma-
iestalcm aulcm blusplicinaiil. 9. Ciim Mirhacl Arrhangcliis cuin diabolo disputans nltcrcaretur de Mosi corpore.
non est ausus iudiciuin infcrrc blasphcmiir. scil dixit : Imporct tibi Dominus. 10. Ili aulem, quajcumquc quidcm
ignornnt, Llasphcmanl : qii.Trumquc aulem naluralilcr, lamquam muta animalia,norunt,in hiscorrumpuntur.il.
Vte illis, quia iii via Cain abieruiit, et errore Baluam mcrrcdc clTusi sunt, ct in conlradiclionc Core perierunt. 12.
Hi suDl in epulis suis iuacuix, couvivanlcs siuc Umorc, scmclipsos pasccules , uubcs sinc aqua, qux a veotis cir-
742
Commenlaria in Epistolam S. ludse Apostoli.
cumferunlur, arbores auturonales, infructuosro, bis mortua;, eradicataB, 13. Fluctus feri maris, despumantes suas
confusiones ; sidera errantia, quibus proceila tenebrarum servata esl iu aelernum. 14. Prophetavit autem et de his
seplimus ab Adam Henoch, dicens: Ecce venit Dominus in sanclis roillibus suis 15. Facerc iudicium contra omnes,
et arguere omnes impios de omnibus operibus impietalis eorum, quibus impie egerunt, et de omnibus duris quae
locuti sunt conlra Deum peccatores impii. 16. Hi sunt murmurutores querulosi, secundum desideria sua ambu-
lantes, et os eorum loquitur superba, mirantes personas quaestus causa. 17. Vosautem charissimi, raemores esto-
te verborum quae prsedicta sunt ab apostolis Domini nostri lesu Christi, 18. Qui dicebant vobis quoniam in no-
vissimo tempore venient illusores, secundum desideria sua ambulantes in impietatibus. 19. Hi sunt qui segregant
semetipsos, animales, Spiritum non habentes. 20. Vos autem charissimi,superaediQcantes vosmetipsos sanctissimae
vestrse fidei, in Spiritu sancto orantes, 21. Vosmetipsos in dilectione Dei servate,expectautes misericordiam Do-
mini nostri lesu Christi in vitam aeternam. 22. Et hos quidcm arguite iudicalos; 23. lllos vero salvate, de igne
rapientes. Aliis aulem miseremiiii in timore: odientes et eam, quae carnalis est, maculatam tunicam. 24. Ei au-
tem qui potens est vos conservare sine peccalo, et consliluere ante conspectum gloriae suae immaculatos in exulta-
tione in adventu Domini nostri lesu Christi, 25. Soli Deo Salvatori nostro, per lesum Christum Dominum nostrum,
gloria et magnificentia, imperium et polestas ante omne saeculum, et nunc, et in omnia saecula saeculorum. Ameii.
Servirc
Chrisio
rej{nare
IUDAS Ibsu Christi sebvus, frater AUTBn Iacobi. )
Minoris, qui fuit Aposlolus et primus Episcopus lero-
solyraae, parique niodo sic Epislolam suam inscribit: la-
cobus Dei el Domini nostri Jesu Christi servus. Vide ibi
dicta. Hoc ipso ludas significal se esse Aposlolum : con-
stat enim ludam fratrein lacobi fuisse Apostolum. Ara-
bicus verlit: ludas filii loseph fabri ; el Clemens Alexan.
ludas, inquit, qui Catholicain scripsit Epistolam , frater
fxliorum loseph , extans valde religiosus, cum sciret pro-
pinquiiatem Domini, non tamcn dixit fratrem eius esse,
sed quid dixil ? ludas servus lesu Chrisli. Verum in prooe-
mio ostendi ludam non fuisse filium losephi. Vocat se ser-
vum Christi , q. d. Ego Simonis angelos, ^Eones Valen-
lini , Gnosticorum genios ignoro ; solius Christi me ser-
vura esse profileor et glorior, seque ac David dicens Ps.
115. 6. O Domine, quia ego servus tuus, et filius ancillx
tux; dirupisti vincula mea, quibus obslrictus eram pec-
cato.morti et gehennae.et gloriosa: tuse servituti.inio apo-
stolalui me mancipasti: Idcirco sacrificabo tibi hostiam
Zaurfis. Optabiliusest,inquil Philo deMooarchia, Deoser-
vire quam regnare. Hinc Moses dux HebrKorum vocatur
servus Domini, Deut. 34. 5. Vide ibi dicta. Vere S. Au-
gust. tract. 41. in illud loann. 8. Si vosfilius liberaveril,
vere liberi eritis. Hxc, ait, spes nostra est. fratres, ut a li-
bero liberemur, el liberando servos nos fac/al; servi enim
eramus cupiditatis, liberati servi efficimur charilatis.
Porro ludas vocat se fratrem lacobi, tum ut a luda I-
scariote se distinguat. tum ut sibi benevolentiam et au-
ctorilatera conciliet a fratre sancto et celebri : lacobi enim
celebris ob virlulem apud omnes fama effeciura erat, ul
huius Apostoli doctrina maiorem auctoritatem haberet, li-
benliusque admitteretur, ait OEcurnenius.
Docent oralores, in exordio orationis vel Epistolae, con-
ciliandam esse audilorum vel lectorum primo, benevolen-
tiam ; secuodo, altentionem ; tertio, docililatem. Ita S.
ludas hic lectores facit primo, benevolos, vocando eos
dilectos, charissiraos, et oslendendo omnera erga eos a-
morem et sollicitudinem ; secundo , atteatos , dum ait se
scribere de comrauni oranium salule, ulique aelerna ; ter-
tio, dociles, dum ait se non aliud quam serael traditam
eis Cdem iuculcare et propuguare, hocque esse totius E-
pistolae arguinentum.
His Qui SUNT iN Deo Patre DILECTIS. ) Legit Inter-
pres in Greeco r.yxrir.fjicvoi;, id est dileclis. lain niulli legunt
nyM(r^tT,oi;, id est sanctificatis: ita Caiet. Clarius, Vatabl.
Pagn. el alii. Utrumque verum , et huic loco congruum.
Chrisliani enira in Deo. id est, a Deo, vel proprie in Deo,
id esl, in Dei fide, gratia et charitale sunt uniti, ideoque
a luda et ab inviceni diligibiles et dilecti : ita Lyran. Dio-
nys. et alii. liera in Deo, id est, per Deum et a Deo suut
sanctificati, subaudi, salutcm dicil . q. d. ludas Christia-
nis in Deo patre dilectis salulem dicit, scribitque hanc E-
pistolam.
Et in Iesu Ciibisto.] id est, per lesura Christum, c-
iusque gratiam. Ilursum in lesu, id est, iu lesu fidc, cul-
^ lu, religione, dilectione, puta in Christiana fide, cbari-
tate et vita conservatis , q. d. ludas salutem dicit et pre-
calur Chrislianis, qui a Deo suut dilecti , et in hac eius
dilectlone pcr lesu Christi gratiam conservantur et perse-
verant. Magnum enim Dei et Christi donum est perseve-
rantia, uli docet Conc. Trid. sess. 6. cap. 13. et S. Aug.
libr. de bono perseverantiae. Hoc est quod ait Christus
loaun. 17. 12. Cum essem cum eis , ego servabam eos in
nomine tuo : quos dedisli mihi , cusiodivi , et nemo ex eis
periil, nisi filius perditionis. Et cap. 18. 9. Quos dedisti
mihi, non perdidi ex eis quemquam. Et cap. 10. 28. Non
peribunt in xlernum, et non rapiet eos guisquam de manu
viea. Et Abigail ad David 1. Kegura 25. 29. Eril anima
domini mei custodita quasi in fasciculo viveniium apud
Dominum Deum tuum.
CoNSERVATiS ET voCATis. ) Quseres , quomodo ludas
vocatos postponit conservatis, cum prius sit vocari ad G-
dem et dileclionem, posterius in ea conservari ? Primo,
Glossa inlerlinearis censet esse uarcpov Tzpaispov: vocalos
R eniin prajcedere conservatos. Secundo,alii respondent per
conservatos intelligi conservatos in gratia ; per vocatos ,
vocatos ad gloriam ; gloria autem posterior est gratia.Ve-
rum obstat, quod licet gloria posterior sit gratia; tamea
vocatio ad gratiam includit vocationem ad gloriara, qua-
si sui consumraatiooera et termiuum. Unde Hugo respon-
det id verum esse in intentione, non in executione; in e-
xecutioue enira prius est conservari in gratia, posterius
vocari ad gloriam, q. d. ludas scribit fidelibus qui in fi-
de et gratia Chrisli conservantur et perseverant, ac per
banc perseverantiara proxinie vocantur et diriguntur ad
gloriain, quam certo assequentur, si uti coeperunt^ita us-
que ad finera vitae in fide et gratia Christi perseverent.Ve-
rura haec subliliora sunt quara solidiora.
Dico ergo to vocatis, Graece /^r.Toi; [non xizX»_u£voi;) esse
nomen, to vero conservatis, Graece TSTnpr.ptvoi;, esse par-
ticipiura. Sic enim habent Graeca,Totc TiTr.p-nuzvot; y^-nzot;,
id est, conservaiis vocatis ; el Arabicus, ad servatos voca-
tos in nomine lesu Chrisli; vocati enira vocantur Christia-
p ni, estque haec quasi propriaeorura noraenclatura,ut nun-
cupentur voeaii, Graece /^.YjTot^id est vocalitii, quasi a Deo
evocali ad suain familiam, amiciliam, filiationem, hsere-
dilatem. To ergo vocaii esi titulus suinmae dignitatis, ad
quam Christiani a Deo evecti sunt. Unde Hesychius: /.).o-
Toi, inquit , vocantur nobiles; vocavit enim nos Deus de
lenebris in admirabile lumen suttm, 1. Pelr. 2. 9. ac de
niiserrima servitute peccati transiulil nos in regnum filii
dilectionis sux, Coloss. 1. 13. scilicet a morte ad vitam,
ab ignominia ad gloriam, ex geheuna ad caelum, ut ex ho-
niinibus angelos efiiceret. Vide dicta Rom. 1. 1. ad illud
Paulus vocatus Aposiolus. Et 1. Corinth. 1. ad illud, vo-
caiis saiictis, ubi Syrus vertit. vocatis et sanctis, jcque ac
Noster hic conservalis ei vocaiis; quia to vocaiis peculia-
rem dignitatem et titulum, a;que ac donum addil Chrislia-
nis,niinirura quod fidc, gralia et dilectione Dei donali sint,
in eaque cou3erventur,non cx se,suaque electioneetvirlu-
Commetilaii.i in Ti i-tolam S. Iu.l.r Aposloli.
r.1.3
le, sed ex vocaliooe clgralia Dei, qui sirnli eos priniitiis ^ Moral. S. Aiigiist. io illud Psal. 58. Deus tneus mi$e-
tocavil od lidi:m et graliam , ita |iariler cosdcin ad eiiis
conscrvalionf.iii cl aiifjMicnliiin iii dics vocal el pioinovel.
Itaque to vomlis, \w. est qiiosi siipposiluin , cuiiis epi-
theta sunt to dilcvlis el coiiservuds. Suppositum aiileiii
8uis rpithctis nunc pracponilur, nunc postpouilur. Sen-
8118 er('o est, q. d. ludas scijbil hniic Kpislolain vucatis,
id est Chrislianis, qui sunt voialilii Dci, ab coquc evoca-
li, eiusque obsequio, collui, (idei, j^ralia; el regno man-
cipali ; ideoque ab co dilecli ct coiiscr\oli. Voiavit eniin,
vocatqiic cos Deus noii soliiin ad suain dilectioiiem , scd
eliam ad dilectionis conservationcm, incienicntuin ct per-
fectionem, ut scilicet pcr eam illos nd h.Trcdilatem el {jlo-
liain legni caeleslis perdurat. L"ildc ha>c cxpliraiis ludas
subdil : Alisericonliu vobis. ctpux, et charitas adiinplealur.
Nota. l'ro conscrvatis , Gr;ere non est vcrbuin a.//aTT'j,
scd si{;iiificantius yooupe^j, id est , uibcin vel arcciii undi-
«|ucpropu{;naculis,pra;sidiisetvigiliis vnllalam munitam-
qiic tciico, ut uiillus hostiuin insidiis vel irruptionibus sit
aditus. Sic enim (idcles suos conlra omnes diaboll, mun-
di et carnis impctiis obvallat, tutaliir et coiiservat Deus,
iuxta illud IVov. 18. 10. Turris fortissima noincn Doinini.
MlSERICOBUIA VOBIS, ET PAX.ET CHARITAS ADIHPLGA-
TUR.) ludos more siio imilatiir S. l'clrum, qui pari salu-
tatione sccundam Kpislolam ordiliir , diccns : (iratia vo-
bis , el pax adimplcatur. Misericordiam intelligc virtu-
lem, nou (ideliuiii iiec ridrlibus iuluTerenlcni, scd Dei, qiia
Bua dona, prasertim paccm et rharilatein, iniscricorditer
tidclibiis impcrtil, q. d. Adiiiiplralur In vobis cl erf^a vos
Dei inisericordia, ct suain paccm ct charilatem, ca;lcra-
quc dona in vos e(Tundat, vi.'l polius iain in baptismo ct
deiiiceps eiriisa niagnis inrrcmentis augcat ct cumulet.
Vacem, inlelligc tiim eiiin Dro, tiiin cuiii proximis, Itiin
cuin consrienlia proprio; hx'r aulcm pnx charilalis est
roines ct (ilia. Utide Syrus veilit, el pax in dilcclione ;
iiixta illud; l'ax viultu dili//enlibus lctjem tuam, et non
esl iltis scandalum, Vs. 1 18. IG. Hoc est qiiod coiiil Zaclia
ricordia ihea. O nomen. inquit, subquo nemini desperan-
duvi est ! Deus uicus. inquil . misericordia »/»•«. Quid est
misericordia mea? Si dicas. saius mea, inleHi/jo qiiiu dat
salutrm. Si dicas, refuyium mcum , inlelligo quia confu-
yis /id eum. Si dicas fortitudo mea , inteUigo f/uia dctt ti-
bi fortitudinem. Misericordia mea quid est ? Totum quid-
qiiid sum de misericordia tua est ; si tu mi/ii dedisti iil sim,
el alius mihi dcdil ul bonus sim , melior e>t ille qui dedil
Mihi ut bonus sim. quam iile qui mihi dedd ul siin.
Om.NEM SOLLICITLDIJIESI FACIEIfS SCBIBCNDI VOBIS DB Vers
COMMIM VBSTBA SALtTB, RECESSE UABll SCBIBEBB VO-
Bis. ) q. d. Cum valde sollicitus esseiii et veheiiienler cu-
percm ad vos scriberc, ea qua; ad coininunrin veslram sa-
lutem sprctant, necesse duxi scribere vobis ca qua; sub-
iuiifjo de fide conslanter reliucnda, et dr lia;rcsibus sub-
piillulantibus omni contenlione fufjiendis, imo prollitjan-
dis. Ha> enim ha;rescs tam sunt periculosi, ut nou lan-
luin sollieitudinem, sed el nccessitatein srribendi mihi iin-
t» pouonl. Lnde Arabicus vertit: i\'eeessitale compulsus sUm;
et Tliomas Anglicus: Lrgentc, inquit, iiica solliciludinc
inlerius, et periculo vestro exlerius, nccesse habui scri-
bere vobis. Brcviter et clare verlit Fugiiinus et Tigurina :
Tunlum inihi studium fuit scribendi nd vos de communi
salule, ut non potuerim non scribere vobis.
Moral. disrant Prxlali a S. luda quantam ovium sibi
crcdltarum drhcanl habcrc ciirain, nimirum sollicitam,
adroque, ut ipse ait : Omnetn soilicitudinem. Sic et S. Faii-
lus 2. Connlli. 11. -28. Instantia mea quolidiuna. inqiiit,
soliicitudo omnium luclesiarum. El Hoinan. 12. 8. Qui
praeesl in soiticiludine. Et Hcbr. 13 17. Ipsi eniin pervi-
giianl. quasi ralionem pro animabus vcstris rcddituri. Lbi
S. Chrysost. 0//i/iiu»i. ail, ^uos regis. tu r/Uionem reddi-
lurus es; tcinto i/jni tuum subiicis caput. Miror si polest
.•^alvari aiiquis Ucctorum. El liom. 2. iu Ep. 2. ad Timoth.
Quantumvis iili honoris impendas, quantumlibet obsequii
deferas, nihil his pcricutis referre par poteris. iSam etsi
rias: Pcr viscera misericordix l)ei nostri in quibus visita- (^animam poncis , ipse ampiius pro te fucit: nam animam
vit nos oriens ex allo, Luex 1 . 78. Pio adimpicutiir, Craj- periculo leternx mortis exponit.
ce. esl Ttt. 1.0 jjjm,, id esl,7nultipiicetur.\Jin(iii aliqiii piilniit
iiostMiiii Inlerprelein lcf^isse ->.cpwj«ir,, id est, iidiinpl^.a-
tur. Verum non vidcnllnterprelem dortc vcrbiim noti vcr-
bo, sed sensii ubcriore eiprcssissc. Adimplcri enim mlsc-
rirordiain, eharilalem, ctc. non cst aliud, quam illa iiiiil-
tiplicari liim mimero, tum ;;radu el perfectione. Uiidr 2.
Petri 1. 2. T:'i.(.Ojjiitr, , a;quc ut hic vcrlit muiliplicelur.
Prajclarc S. Aiijjust. truct. 2. iu Ep. S. loannis: 'Taiis,
ait , est quisquc , qiiulis cius dilectio cst. 'Terram diligis ?
terra eris. Deum diliyis? quid dicam ? Deus eris.
Symliolice nostcr Salmcron ct alii misericordiam allri-
biiiint Dco Palri; ipse cniin est Pder miscricordiarum. 2.
(ior. 1. ;i. paccin Filio; ip.se ciiini esl pux noslra, Ephcs.
2. 11. ch/iritutcm Spiriliii sanclo : Cliarilas cnim Dci dif-
fusa cst in cordibus nnstris per Spiritum sanctum qui du-
tus est nobis, Uoin. 5. o. Pcr miscricordiam abulentiir pcc-
ratorum ini8cria!,8cilicet culpaj ct paMia; : \mt pucem.coa- ...
srienliie remorsua ct pertuibalioncs sedaiiliir cl coiiipo- 'j (
ipi
iiiintur: nain, iil ait Tertull. Iib. 5. conlra .Marc. rap a.
i^cc gratia /i/ nisioffcnsx, nec pax nisi bciii. clc. qux f/ra-
tia a non o/fcnso, qu.r pux u non dcbcii/ilo ? Idem ad .Mar-
tyr. /'(jj- nostra belium est diabolo. Pcr ciiui itulem vis et
robur ronfrrlur od omnia o|>cru bonu et hrroira prrlicicn-
da , ad lc{;cm Chiisti adiiii|ilrndam , et forlller resisten-
duiii inuiido, rariii ct da>moiii , nd tinrendiiin umncs tri-
bulalioties, prrsecutiunes, tormrula cl inartyrio.
S. .\u{;ust. vcro in Kp. nd Homnnos rciisct S. Iiidain
hic rrpra-srularc mysteriuin SS. 'Irlnilalis; iiominorc c-
iiim Patrem ct Filiuin: Spiriliim sanrtum vcro rrpra>sen-
larc pcr Iktc Iria, scilicct miscrirdrdiam , paccm et cha-
ritalem; lia>r eniiii appropriaiitur Spiritiii saiirlo, ipsc c-
niiii ex VI prorcssionls siio; prorrdit iit niiior Palrisrl Fi-
lii : iode erj;o hnbrt qiiod sil inrreatiis amor cl charitas,
a qiio piorrdit rrrala iiiiscricordia,charil09 el pax, oinue»
quc buuuin cl douuiii.
Drprecaks [-■xoiv.ai.wj , id cst exhortans, vcl dcprecans)
SUPERCBBTARI SBHEL TRADITf SANCTIS FIDEI. ) Svrus :
Hogans ut certamen faciatis; Arabicus: llo/jo vos ul con-
tcndatis mecum vice una (id cst, coutinue et constanter)
1« fi/le quam tradidcrunt /id nos Sancti, ut scilicct decer-
telis pro (idc seiiiel, Id csl, Gnnitcr prorstis et irrevocabi-
litcr, ul dicain v. 5. Iradita sanrtis, puta Chrislianis, ul-
que eam pro viribus liicainini el propu{;nrtis, tum verbo,
luin lionrsla; el Christiana; vil.T evcmplo; ila iit nullam a-
liam adinittatis, sed oinnem ab har divcrsam cxplodalis.
Nota To supcrcrrtari, id rst siiprrccrlare, iit aliqui co-Siip»r-
diccs liic lr{;unt. Noster enim Inlerpres vcrbum cerlor oc- c<;m\
cipit subinde nou ut possivum, srd uldrponcns, idcmque''"'
qiiod ccrto. iit liquct Kccli. cap. 11.1*. rt cap. 38. 2y. ct
Sap. 15. 9. O.iin ct 1'acuvius opud Nounium cap. 8. cer-
talur usiirpnt \tTocertat.
Kursiim to super, idrin esl qiiod pro: hoc enim esl (Ira-
(Jiiorc supcrccrturi (i/tei, idrin est quod certarc pro
(ide: ita (ia{;neius. Scciiudo, to sii/icr iiolut ingcus. acrc
cl continuum ccrtaiidi ct rcsislcndi lioslibiis (idei sludiunt,
nc qiiasi «irovJov ;7o)iuov, id c«l, irirronrilinbile bclliim:
To cniiii supcr si{;nificat slrcnuiim , rl quasi siipcr vires
certumcn, ut ccrlando seipsos qiiasi stipcrenl instar athle-
tarum, qiii in nj;onc siias vircs el seipsos quasi transccn-
diinl, diim de siimma rci , puta vicloria; et vilx, agilur.
Terlio, to supir nolat nllcriim pt qiiasi secundom ccrla-
men, q. d. Ej;o vobisrtim, priiiio ccrtavi conlra idolola-
ti iam el idololatras, vos nieriim inm sccundo cerlale con-
tra h.T?rrsim et hwretiros: hoc enim cst irr/uvCirSat: sic
Na/ianzcn. orat. de Machnba^is oil: ir&ocyuvi^sTo -aTce, c-
rr.-/oviouvTai riiJj;, id cst, primo cerlavil pater, poslea cer-
tabiint filii. Hoc csl quod monct Pauliis Timolheiim Ep.
1. cap. 0. 12. C.crta bonum ccrUmrn /ii/ei (\'atnbl. oslen-
de le acerrimum fidei defonorem), upprrhendc vilam ,t-
lemam, q d. Si beiiecertavcris apprehcudcs tilaui a>ter-
7«
Commentaria in EpJstolam S. ludac Apostoli.
nam. Terribilis est senlenlia lunocenlii III. dist. 83. cap. ^ tionem iuslam; Arabicus : Qui scripti sunt in hoc iustum
error. Error, mq\iil,cjti non restslilur, approbatur; el ve- iudicium.
rilas cum miniine defensatur, opprimitur; negligere guip
pe, cum possis delurbare perversos , nihil nliud est quam
fovere. Loquitur Pra?lati8 praecipue, sed et cieteris suo or-
dine. Quare myslica, non lilteraiis, est exposilio Hugo-
nis: supercerlar/ fidei, inquit, est super fundamentum fi-
dei et bonorum operum erigere ef addere certamen pas-
sionum ; vel certare pro supernis , ut pro aninia et iusti-
tia agonizemus usque ad mortem, ut monet Sapiens Ec-
cjes. 4. Similis est illa Thomae Anglici: supercerlari fi-
dei, inqiiit, est certarnini interiori, quo caplivatur inlel-
lectus, addere certamen exterius, quo confundatur haere-
ticus. Corde enim creditur ad iustiliam , ore autem con^
fessio fit ad salutem, Roin. 10 10.
Moral. disce hic, quantum et quam ocre Christianis pro
fide et pietate debeat esse cerlamen. Audi Christum ad an-
geluin, id est Episcopum, Smyrnae scribentem Apoc. 2.10.
Esto fidelis (certando) usque ad mortem, et dabo tibi co-
ronam vitx. PrfEclare S. Cypri n. lib. 2. Ep. 6. ad Mar-
lyres: Si vos, ait, acies vocaveritis,si cerlaminis vestri dies
venerit, militale forliler, dimicate constanler, scienles vos
sub oculis prxsenlis Domini dimicare , confessione nomi-
Kis eius ad ipsius gloriam pervenire ; qui non sic est ut ser-
vos suos tanlum spectet, sed et ipse luctatur in nobis, ipse
congredilur, ipse in certamine agonis nosiri et coronatpa-
riler el coronaiur. Et mox : 0 beatam Ecclesiam nostram,
etc. Floribus eius nec lilia nec rosx desunt. Certent nunc
singuli ad utriusque honoris amplissimam dignilatem; ac-
eipiant coronas vel de oiiere candidas, vel depassione pur-
pureas. In cxleslibus castris et pax et acies habent flores
suos, quibus miles Christi ob gloriam coronetur. Idem lib.
de Mortal. ait,nihil aliud in mundo quam pugnam adver-
sus diabolum quutidie geri, cumque viliis et illecebris col-
luctalioiiem esse inolestam, eamque assiduam. Et Clein.
Alexandrinus I. 7. de Stromat. Verus, ait, alhleta est, qui
in magno hoc mundi sladio coronatur, veram assecutus vi-
ctoriam adversus omncs animi perlurbaliones, quoniam a-
gonothela est omnipotcns Deus. Et Tertullianus ad Marty-
res cap. 3. Bonum, ail, agonem subiturx eslis , inquo a-
ffonothetes Deus vivus est, xyslarches Spirilus sanctus, co-
rona xlernitatis bravium . angelicx subslantix politia, in
cxlis gloria in sxcula sxcutorum.
Ex dictis liquet to superccrtari rcferri ad fidei: quare
ininus recte aliqiii referunt ad sanctis, q. d. Ueprecor vos
supercerlari sanctis, id est, cerlare pro sanctis, ait Ca-
Iharinus, vel cum sanctis, ait Erasmus : sanclis, inquam,
fidei, id est fidelibus, puta Christianis; primilus enim o-
ranes Cdeles vocabantur et revera erant sancti, q. d. De-
precor vos certare cum sanclis , ajinulando sanctos, ad-
dendo certamen vestrum ad certamen illorum , et quasi
adimplendo ea quse desunt passionibus Cbri«ti et Saacto»
rura, uti ait Paiilug Coloss. 1. 24.
Denique perperam hinc colligunt haerelici, laicis rudi-
bus et indoclis licere disputare de fide: aliud enim est dis-
putare, quod non nisi peritorum est et doctorum, aliud
Nola pronomcn hoc: significat enim haereticorum iu-
dicium esse certum, notum et publicum, q. d. In hoc iu-
dicium de quo ego, et omnes orlhodoxi mecum, cos hae-
resis condemnamus, ac gehennx reos pronuntiamus.
lam prxscripti, ait Beda et Clemens Alexandr. id est,
praevisi et prxdestinati : quia eniin a Deo ab aeterno prx-
visi suntfore impii, hinc abeodem rcprobati et prxdesli-
nati sunt ad iudicium, ad condemnationem et gehennara.
Sccuudo, Didyrnu8,p/-a!sc/'ip/!.ait,id est, a seinetipsis di-
iudicali, tradili sunt in reprobum scnsum, scilicet ob sua
demerita. Impie crgo impius Beza censet eos traditos ia
reprobum sensum a Deo sine ordine ad demerita. ISam
Dei decreto, inqiiit, nil vel tempore , vel ordine prius in-
veniri posse dico, quin Deus divinilate spolietur. An noa
Salanica haec vox? qiiae e\ Deo facit Salanam , puta ex
auctore boni facil aiictorem mali el reprobi sensus. Ter-
P tio, Gagn. prxscripti, inquit, id est, prxfigurati sunt ia
■" veteribus pseudoprophetis.
Qiiarto et gonuine, CEciimen. Dionys. et &\\\,prsescrt-
pli, Gra!cc 7rpo/:-/j3afifievot, id est, anlea scripli, prius de-
scripli, q. d. Dc talibus, deqiie eorum impielate et iudicio,
id est, condemnatione ante me (ludam) scripsit Petrus et
Paulus, imo Cliristus ipse eos depinxit, precmonuitque ut
eos quasi lupos caveretis, Mallh. 24.24.2. Timoth. 3.1.2.
Petri 2. quin et Prophetaj prisci aote Christum ad vivum
in suis a;rnulisPseudoprophetis,moresetcerlamen ha?reti-
corum cum orlhodotis depinxerunt, ut lerem. Thren. 2.
14. Prophetx tui viderunl libi falsa et stulta , nec aperie-
bant iniquitatem tuam, ut te ad pcenilenliam provocarent.
Simile est lerein. 14. 14. et Zachar. 13.4. £t erit: in die
illa confundentur Prophctx, unusquisque ex visione sua,
cum prophetaveril , etc. Clarissime vero leremias tolo c,
2S.suum cum Hanania pseudoprophela certamen dcscri-
bit, landemque ei Dei iudicium et vindictam intenlans t.
15. Audi, ait, Hanania: non misit le Dominus, et tu con-
Cfidere fecisti populum istum in mendacio. Idcirco hxc di-
cit Dominus : Ecce ego miltnm te a facie terrx : hoc anno
morieris: adversum enimDoninum loculus es. Et mortuus
esl Hananias prophela anno illo. Simile fuit certamen Mi-
cliese cum Sedccia pscudoprophela regis Achab , simile-
que iudicium, 3. Reg. 22. 24. e seq. Dicit hoc S. ludas,
propter to subintroierunl, id est, fiirtim subierunt; ne e-
nim fideles dicerent, Qiiomodo eos cognosceiiius et cave-
birnus, si furtim el ex impioviso nobis se insinuent? prae-
occupat S. ludas, dicitque hac de causa eos praemonilos
iam esse de iis, eoriimqiie artes et mores iain esse descri-
ptos ab Aposlolis el Prophelis, ut ex iis latcutes lupos a-
gnoscere et cavere deb<^ant.
Impu.) Pielas est cultus Dei : impii ergo sunt haerelici,
qui Dei veram fidem, cullum, religionem abolcre, aut vio-
lare salagunt. Unde esplicans, dansqiic causain cur eos
vocarJt iinpios, subdit ludas, dicens: Domini noslri gra-
liam (Serarius legit, gloriamj transferentes in luxuriam.
Syrus, perverlenles in immundiliam. Arabicus , averten-
rerlare; certant enim etiam simplices et rudes, non dis-D tes, vel convertenles in impudicitiam. Gratiam vocat legem
putando, sed constanter verilatem fidemque asserendo et
tuendo; unde hserelicus Beza to £Trr/ywvio-aT5ai , id est su-
percertare,&%\i\\ca,\. per jjrau-jvaoSat, id csltueri.defendere.
SUBIMROIEBUNT ENIM QUIDAM.) HoC est, furlim SUb-
Jerunt; Regia, subrepserunt: nnm to sub, et Graecum ra-
p«, significat eos clam ex insidiis, fiirtim, dolose, subre-
plilie quasi vulpcs introiisse, el se insinuasse fidelibue.
Sic eiiim pseudoprophela; et haprelici qiiasi veri prophelae
el doctore? aslule novam, raram et exiiniam scientiam et
doctrinam prKtexentes et iactitantcs se fidelibus insinuant.
\ Ide dicta 2. Peiri 2. 1 . Dat hic causam, cur oporteat eos
supercertare pro fide, quia vidclicct eam acriler et dolo-
se impugnant ha;relici. Syrus \'e:z\.\\.: .Acquisierunt ingres-
ium, scilicet arte, astutia, fiaude; Arabicus: Commisti
sunt in nobis.
QuiOLiM PB«9CBiPTi 6UWT !5 Hoc lUDiciua. ) Syrus :
Qiti a principio pervenerunt, ut scriberentur in condemna-
Evangelicam, sive Chrisiianismura ; hic enim ingcns est
gralia, imo cumiilus gratiarum, q. d. Christianismo abu-
tuntur ad luxuriam, Christianismiim convertunl in pria-
pismiim ; legern graliae, purilatis et virtutis vertunt in li-
centiani dedecorum, turpitudiriiim, omniumque scelerum,
docentes Cliristianismum esse legem liberlatis, ac proin-
de Christianis lieere libere indulgere concupisceolife, gu-
laj el veneri. Hoc est quod ail S. Petrus Episl. 2. cap. 2.
V. 19. Libertatem illis promittenles, cum ipsi .lint servi cor-
ruplioiiis. Addentes, facilem in lcge nova esse peccali ex-
pialionem, per baplisinum, absolutionem, aliaque sacra-
menla. Notal Nicolaitas, Simonianos, Gnosticos, qui cuia
essenl impiirissimi, simulabant se puri Evangelii essc Do-
ctores, eoque prffitcxtii mulierculas onuslas peccalis, ut
ait, abducebant, instituenles uorturna sacra , in qnibus
omnem obscoenilateiii proiniscue perpetrabnnt: ita QEcu-
mea. Adeo vero obscceni crant Gnoslici, ut dicLi siut bor-
Commentario in Fpfttolam S. lude Apos(ol7.
745
borilae, id est, coenosi , quio ipsas elioTn sacras historios ^^ Dcum universi, sed nc^abanthunc esse lesum Cliristam
et Scripturas ad suas libidincs explicando traducebatit.uii
fuseoarrat Epiphan. hzercsi 26. Ircn. lib. 1. cap. 20 Cle-
incns 7. Strom. Simili modo Lulherus, CaJTiQUS, caeteri-
que modernihserelici.gfratiamctdccusChristianiaraitrans-
ferunt in carnis licentiam el luiuriam. Quocirca S. Grc-
gorius 16. Moral. 22. haereticos comparat ooagris, id est,
asinis feris ct sylrestribus, tum ob feriUtem, tum ob li-
bldinem (cst enim onager salacissimus) tum quia omne iu-
gura excutiunt. Recle. inqiiit, onagris comparanlur hxre-
tici, quia in luis voluplatibus dimissi sunl a vinculis simul
fidei el ralionis, iuxta id qnod ait lob c. 2. 45. Aliiquasi
onagri in deserto cgrcdiunlur ad opus suum, vigilanles ad
prxdam. Sane dc Simone Mago primo hajresiarcha, ita
scribit TertuUian. Ilb. de Anima cap. 34. Helenem quam-
dam Tijriam de loco libidinis publicx eadcm pecunia re-
demil (qua scilicet voluerat a S. Pelro emere donum Spi-
ritus sancti) di^nam sibi mercedem pro Spirilu sanclo.
Secandu, aliqui per ;(«piv , id est ^ra^am, intelligunt
lesurn eniin diccliQni pufum ease homiaem, non Deum.
Genuinus ergo S. Inda» scusus et mens est, contra Simo-
nianos, Ebionilas ct Arria: os postea fuluros, docere le-
8um Christum esse vcrum Deum. Similiter Nicolaila?, con-
tra quos scribit S. ludas, negabant Christum esse Deum:
aiebant enim Deum in Chrisio tanlum habitasse, uti re-
fert S. Ignalius Episl. 9. el Iren. lib. 3. cap. 11. Denique
id ipsum suadet tcrsio .\rabica, quae sic habet: tt in eo
qui esl solus Dominus Deus , Dominum noslrum lesum
Ckrisium neganles. Porro Christus est nosler Dominalor,
Graece iiinoTTii Qto;, id est, Dominus el herus Deus, quia
nos e servitute diaboli suo sanguine redemit et emit. Un-
de idem est xupioc, id est, Dominus nosler, uti litulocrea-
tionis, ita et redemptionis. Quocirca Auguslus Caesardo-
minum se appeilari passus non est , imo non ausus , quo
tempore verus Uominus tolius generis humani inler homi-
nes natus esl, ait Orosius lib. 6. cap. 21.
Quaeres, quomodo differant, Dominator et Dominus ?^'""^'"-
Eucharistiam ; hacc cnim est gratiarumgratia. Undc aCy-iJ Resp. primo to Dominatorem significare dominum in res^^j,'^ ,
rillo lerosol. vocatur o-jpxtto( yapt;, id est, exlestis gratia
ab aliis OiwL zai eio:ro(o; x<»P'!. '<! ^st, divina el deifica gra-
tia: ab aliis passim fiyrixn x«P';' '<! *s'i myslica gratia,
8i?e arcanum gratiac. Imo illud Pauli Hebr. 12.28. Habe-
mus gratiam per quam serviamus, placenles Deo cum metu
et reverentia. S. Clcmens lib. 2. Constitut. 27. sic expli-
cat: Utomnes, iaquil, accedant ad mi/sticum cultum cum
melu el reverenlia , tamquam ad regis corpus accedentes.
Hanc gratlam, puta Eucharistiam, haeretici convertebant
in luxuriam.Tradit enimS. August. haeresi^G. Manichaeos
Eucharisliam conspersam cum semine humano sumere:
quod merito ipsc ait non csse Sacramentum, sed execra-
iTientum. Idipsum turpius faciebant (inostici, dicentes:
Uoc esl corpus Chrisli, el hoc estpascha, ait S. Ephiphan.
haeresi 26.
Et 60LUH DoMiNATOBBM (Gfaeca habent SKriTOTt,-* Ocov,
id est, Dominum Deum; vel herum Deum : StimoTr.i enim
omnes, to rero Dominum no^trum dumtaxal in Gdeles etqui dif.
Christianos, qui eum ul Dominum ognoscunt et veneran- (e""'
tiir: ila Glossa. Dnde Syrus Tcrtit: In eo qui solus est Do-
minus Deus. Dominum noslrum hsum Christum ncgantes;
et Arabicus: Abnegantes liegem unicum Dominumnostrum
lesum Christum. Secundo, FcTardeniius ail Deurn Palrem
dici Dominalorem ralione creationis . Christum vero dici
Dominum nostrum ralione rcdcinptionis ; qua nos quasi
servos sibi coemit. Terlio, Thomas .Xnglicus censet voee
Dominaloris significari polestalem domlnandi , vel domi-
nationem naturalem: Domini vcro, aclum dominaodi, vel
dominium graluitum. Prima rcsponsio, cui cohaeret secuo-
da, videtur genuina : to eniin Dominalorem ponilur abso-
lute et indclerminate ut omnia respiciat, ro vero Domi-
num detcrminatur per noslrum, scilicet fidclium et Cbri-
slianorum. Adde , Deus vocatur Dominator Dominus, ad
exaggerationem cius dOminii, q. d. Amplissime et plenis-
▼ocatur herus, qui in servos babet ius herile. Dominator Q sime, ubique et per omuia dominans; sive, ut S. Paulus
crgo est idem quod Dominus Deus.vel herusomniura Deus)
BT DoilINUa NOSTRIII IbSUII CbBISTDH IIEGARTBS. ) Si-
raoniani enim negabant Christum esse Deum ; ncgabant
eoira DeuiD esse nalum, passum, suscitatuin. Addit QE-
curaen. Quo pacto, ait, Christum non negant, qui impura
ct immunda vita, quasi clamoso prxconio , totius tempe-
rantix magistrum abdicant et alienant? nulla siquidem
tenebris cum luce societas est. S. Petrus Epist. 2. c. 2. 1.
ait: Et eum qui emit eos, Dominum ncgant. Vidc ibi di-
cta. Porro cum oit Christum esse solum Dominatorem et
Dominum, non excludit Patrem et Spiritum sanctum, sed
•lium quemlibct qui sit altcrius csscnliie. Solum crgo.sci-
cet cum Patre et Spiritu sancto, utpote quibus Christus
cst ouojTic; et consubstantialis, ac proinde idem cum cis
hiibet dominium et dominationem. Quocirca, ut recle ait
Bcda: Quamcumque in eadem sancta et individua Trinilate
penonam nomines, solus Deus est ; et cum tolam simul Tri-
nilatem nominas, solum verum Deum nominas. Diclio cr-
ait, Rex rcgum, el Dominus dominanlium, 1. Timoth. 6.
15. Uode Ecclesia in introitu .Missee in festo Epiphaoita
orditur: Ecce advcnit Dominator Dominus, et regnum in
manu eius . et poiestas et imperium ; et iu hymno Angeli-
co : Tu solus sanctus , lu solus Dominus, tu solus alttssi-
mus, lesu Christe , cum sancto Spirilu in gloria Dei Pa-
tris. Alludit ad Isaiae cap. 3. 1. et cap. lU. 16. ubi Deus
vocatur Dominalor Dominus. Addit .Xdainus, Dcum dici
Sti-uTf.M, id est Dominatorem. quasi SnMiTr,-', id est vin-
cienlem, qui scilicet vincire et vincula nobis iniicere pos-
sit quasi iudex reis; xjpiov vero, id est Dominum, a xjpa-
o-ai, id est deccrnere , quod lege» nobis ferat , iisque nos
obliget. Verum haec allusive dicunlur polins, quam genui-
ue. Prior ergo ratio est genuina, idquc liquct ex co quod
primitus hoc nomen Dominalor Dominus sibi iudiderit
Deus, Exodi 34. v. 6. eoquc se invocari iusserit a Mose,
ubi in Hebraco esl idem nomcn repetilum, scilicet lchova
Ichova ; el IsaiK 10. 16. rursum vocatur Dominalor Do-
go exclusiva, addita uni personx divinas rcspcctu prxdi- Inninus, pro quo in Hcbraeo repetitur noincn Adon Adonai.
eati essenlialis, noii excludit alias personas, ait Lyran.
«ed excludlteas in prsdicatis nolionalibus, ul si dicam:
Solus Patcr generat, solus Filius gcQcratur, aolus Spiri-
tus sanctiiB spiratur.
Porro CEcumen. to Dominatorem, rcfort ad Palrem, to
Dominum nostrum ad Filium lesum Christum; scd longc
venus C8t utrumquc ad Chrislum rrferri, uti refert Didy-
mus, Beda, Lyrau. Uugo, Dionysius, Gngneius, Salme-
ron, Scrarius ct alii passim. Idqiic probatur Primo , quia
Graca utrumquc uno orliculo tov drnotant ct proinulant,
licct nonuulli codiccsGrirci hunc artirulum dupliccnt, scd
ii pauci sunt ct minoris nolac. Secundo, quin S. ludas i-
dem dicit cum S. Petro, quia ail : Et cum qui (mit eos
(Christum) Dominum negant. Trrlio , qiiia Simoniani cl
Ebionitas, contra quos hic scribit ludas, non ucgabaut u-
nura essc Doruiuatorem , hoc eil luinmuiD Doaiiouai ct
VOL. X
Ibidcm vero v. 33. et cop. 3. 1. vocaliir Haadon lchova
sabaoth, pro quo Nosler verlil: Dominator Dominus. Hioc
Sapirns cap. 12. 18. Tuautem, ait, dominator virlutis ,
cum tranqutllitale iudicas. El Amos cap. 5. 16. Hxc dicil
Dominus Dcus exercituum Dominalor. Et Zachar. 4. 14.
Isti sunl duo filii olei , qui nssislunt Dominalori universte
te.rrx. Vrra rrgo ralio, veroque origo cur Driis vocelur
Dominalor Domtnus, est, quod crrbro in velrrlTcstamen-
lo Dco dentur duo noinina, vrl idein geminatum ad rrpre-
scutondam eius maieslatera cl gloriam. Voraliirenim le-
hova Adonai , quod Noster vertit , Dominalor Dominus :
atquc ro olludit hic S. ludas. Uhova propric sigmficat
ipsum csse Dei quaqiiavcrsum immcnsum et infinitum,
piita pclagus esscnliac, a quo omne rns ct esse siriit ra-
dius a sole proccJil: Adonai siguificat Domioum, uti ostea-
di Eiodl 6. 3.
94
7i6 Commentaria in Epistolam S. ludae Apostoli.
Veruin , quia ipsum esse Dei , qiiod significal lehova , ^ sil necesse. Sic Ciccro pro Deiotaro: Cum facile, ait, exo-
Cliristus
eH Do-
minaior
etiam
qua ho-
mo.
rari Cxsar, tum semel exorari soles; sevtel, idcsl, omni-
DO et prorsus, ut amplius le exorare Don sit necesse. Rur-
sum scmel, id est, ad summam, vel in summa, q. d. Scien-
tes semel, id cst summatim, omnia. Sic Quiatilianug lib.
11. cap. I. El ul semel, ait, omnia compleclar. Et lib. 10.
cap. 3. Denique ut semel guod est potentissimum dicam :
secrelum in dictandoperit, id est,ut Id summa dicam. Hu-
iusphrasis ratio est ipsum iWaAsemel, quod signincat uua
vice pro omnibus, ita ut postea non oportcat quid addi.
Denique^eweZJd est irrevocabiliter,q. d.Scien/es omnia se-Seinel,
7/ie/, id est,plene,firmiter et irrevocabiliter,uteorum obli- ''*"'«'■■•
visci non possitis. Sic Ovidius Epist. 5. de virginitale ait: bfme^rV
Deperit illa semel,
id est, irrevocabiliter, quia semel amissa nunquam recu-
perari potest. Et Lucanus lib. 9.
Dixitque semel nascentibus auctor,
Quidquid scire licet.
Semel, inquit, ut nullum postea verbum addat. Plinius
Blib. 7. cap. 34. Vir optimus, ait, semel a condito sevo iu-
dicatus est Scipio Nasica a iurato senatu. Et cap. 35. Pu'
dicissima foemina semel matronarum senteniia iudicata est
Sulpitia. Ubi to semcl aOirmantis veDustatem habet , ut
quod verissimum esse asseverare volumus, id semel tan-
tum dixisse sufliciat. Quo sensu ait lob cap. 33. 17. Se-
7nel loquilur Deus.et secundo idipsum non repetit. ElPsal-
tes Psal. 88. v. 36. Semel iuravi in sancto meo. Et Psal.
61. V. 12. Semel locutus est Deus. Et PaulusHebr. 9. v.
12. Chrislus semel introivit in sancta. Et ludas hic v.S. Se-
mel traditx sanclis fidei. Similia suut Exodi 33. 5. Numer.
30. 7. Levit. 27. 28. et 1. Reg. 26. 8. et alibi.
Porro To Offinia , intellige commode. Noiat CEcum. S.
ludam citare historiam veterisTestamenti, tum ul decla'
ret eumdem esse Deum et veleris el novi Testamenti insli-
tutorem, etnon, sicuti isti scelesti aiunt, alterum esseDeum
veteris Testamenti ultorem et crudelem,alterum novi man-
suetum et benignum asserentes; et si/nul ait, quod neque
uli est in se, homines concipere Dcqueunt.hinc Nosler ver
lit Dominalor; uil eniin diviDilatein summamqueDei ma-
icstatem Dobis ita rcprxseotat, alque nomen Dominator,
scilicet sumiiius totius universi , quod scilicet in omnes
universi crcaluras pleDum habeat dominium, rcgnum et
imperiiim, iuxla illud Cicer. lib. 2. de Nalura deorum:
Dominalor rerum Deus. Et : Sit igitur hoc iam a princi-
pio persuasum civibus dominos esse omnium rerum ac mo-
deratores deos. Et iilud Senecse Hippol. Freli sxvus domi-
nalor Ncfitunus. Et Virgil. 2. ./Eneid. Priamum vocat,
Tot quondam populis, terrisque superbum
Regnatorem Asix.
Sic Hebraei Deum vorant Dominum Sabaolh, id est exer-
ciluum,iuxta illud : Dominus exerciluum novien illi , le-
rem. 31. 33. Deilas enim quia incomparabilis est, varie
nuncupatur, scilicel sapienlix gloria, deilatis gloria, aut
summitas, aul dominalio , aut dignitas, aut clarilas, aut
maiestas, aut imperium. aut poteslas , aut sempiternitas,
ait S. Athanas. lib. 1. de Unitate SS. Triuit.
Porro Chrislus esl Dominator Dominus, lum qua Deus,
tum qua homo; qua homo enim per unioneni hypostali-
cam habet summum iu res oraues creatas,etiam Angelos,
Cherubinos et Seraphinos, ius et domiDium , iuxta illud
Christi Matth. 28. 29. Data est mihi omnis potestas in cx-
lo el in terra. Et Apoc. 19. 16. Uabet in vestimento el in
femore suo scriptum : Rex regum , el Dominus dominan-
tium. El Hebr. 1. v. 2. Quem constiluit hxredem univer-
sorurn. Quam ergo Christum homiDem colere, revereri ,
eique omnibus viribus obsequi et servire debemus, cui o-
innes angcli ad pedes eius provoluti humillime se subsler-
nunt, obsequuutur et serviuDt?
COMMONERE AUTESl YOS VOLO. ) Graece U7r0fivr;(7at , id
est, iD memoriam vobis reducere cupio; Arabicus, diligo
(cupio) ut revocem in memoriam vobis. Hinc u7touvr;,MaT«
vocaolur memorialia.
SciENTKS SEMEL OUNIA. ] q. d. Non volo vos docere ,
quia iam illa didicistis et scitis, sed tantum ea suggere- (^hiquinunc peccant.inulti permanere poterunt, sicutneque
Semeliid
eiliomni-
BO.
re, et in memoriam quasicomraonitorrevocare. Dicit hoc
modesliic causa, ne videatur eos inscilise arguere, sed po-
tius laudare a scieotia. Sic S. loannes ait Epist. 1. c. 2.
21 . Non scripsi vobis quasi ignorantibus veritatcm, sed gua-
si scientibus eam, q. d. Persuadeo mihi vos haec quse scri-
bo scrre , uode ea non doceo, sed refiico et coufirmo, ut
quae credere bene ccepistis, melius perseveraudo perficia-
lis. Esto enim nonnulli ea ignorarent, multi tamen ea
scicbant. Unde colligas, primos Christianos io fide valde
bene fuisse instructos et eruditos. Vigebal enim tunc Neo-
phitorum calechesis, adeoque ipsi Apostoli erant perpe-
lui calechistae. Hos imitentur iam Pastores, quia magna
inter fideles est iguoranlia rerum fidei et salulis, multi-
que ea de causa pereunt et damnantur, quorum animas
a Pasloribus reposcet Dcus.
Vox semel, vel refert primam eorura iu Cde et Scriplu-
ra instructionem, q. d. lam pridcm iu prinia veslra in-
structione et catechesi, simul el serael audislis et didici-
stis historiam losue et Hcbraeorum. Verum in priraa ca
techesi traduntur articuli fidei , non autem hisloriae S
Scriplurae, nisi dicas S. ludam loqui maxime ludxis ad
Christum conversis: hieuim in iudaismomuita aiidierant
de Mose et losue. Secundo, magis congrue to semel, per
traiectionem Hebraicam referasadTo salvans; opponitur
enim tw secundo, quod sequitur, ut sententia ila sit ordi-
nanda : scientes quod lesus semel populum de lerra JE-
gypti salvans , secundo eos gui non crediderunt perdidit ;
et ita legunt noanulli codices Graeci : tunc enim sensus
planus est, conueius et nervosus. Accedit Syrus, qui ver-
tit: Quod Deus secundum unum tempus populum ex M-
g>jpto liberavit. Et Arabicus: Quod lesus in vice prima,
vel priino popuium suum ex JEgijpto liberavit. Tertio, et
planissime, scienles se;«e<, id esloinuinoelprorsus07«n«a,
universim omnia, in totum omnia, simul omnia, ita ut rae
iterum ea doeere, et vos iterura ea audire et discere non
illi qui ex Egyplo educli fuerant. Hoc ipsum indicat Di-
dymus, qui hoc exeraplo coufirmari existimat quod modo
dixerat ludas, Christum Deum ac DomiDum esse rerum
omnium creatarum. Diclum namque est, inquit, anle hxc
de eo quod sit verus Deus , iste solus Dominator et Domi-
71US lesus Christus, qui eduxit populum ex .£gypto per
Mosem: quibus ila dictis , consequens est ut non sil alter
Deus Moses: neque enim est alius prxter Trinitatem.
QuONiAU (quod) Iesus) S. Hieron.lib. l.contra lovin.
accipit losue : hic eiiim a Septuaginta vocatur lesus: lo-
sue enim populum induxit in terrara promissara. Verum
obstat quod losue non eduxerit populura ex ^Egypto ; nara
id fecit Moses, cuius rainister et successor fuit losue. Rur-
sura pro/esKS multi Gr;eci codices habent /'jpto;,idest, Do-
minus, et nonnulli addunt o 0=o;, id est, Deus. Unde Sy-
rus et Clemens Alexandrinus legunt Dominus Deus. quod
lesu Chrislo soli compelit, non lusue. /esus ergo non qua
- f. homo (ulpote necdura natus in terra) sed qua Deus popu-
- '■'lum suum , puta Hebraeos , ex ^Egypto eiusque servitute
eduxit el liberavit. Nam ut ait Paulus: lesus Chrislus
heri el hodie, ipse et in sxcula, Hebr.l3. 8. Omnibiis his-
ce ostendit S. ludas coDtfa Simouera, Ebionem et Arria-
nos Christi divinitatem.
Saltans.) Sw(72c, id est, cum salvassel.
Secundo bOs qui non CBEDiDBBUNT, Deo el Mosi pro-
miltenti, quod eis traderet lerram promissam, ideoqiie re-
dire voluerunt in jEgyptum, pbrdidit.] Quomodo secun-
doF Primo, Beda et ex eo Glossa interlin. Secundo, inquit,
id est, bis punivit et perdidit eos, scilicet priino in hac vi-
ta per mortera, secuudo in altera per gehennara. Quia so-
los, inquit, poena a supplicio liberat , quos immutat ; et
quos prxseniia mala non corrigunt, ad sequentia produ-
cunt. Verum alii passim seeunf/o, exponunt pos/ea, dein-
ceps, uli legit Cleraens Alexandr. uude Arabicus legit, in
vice secunda.
Commenlaria in Eplstolam S. IuJie AposloU.
747
Scnsiu crgo est , q. d. Dcus semol salvavit popnlum , ^^ inalnm n Polri repugnantem, commislura rero cum ETa,
cum pum se sequenlem cduxilesi /li<^yplo; alsecnndo, id ex ca gcouisse Cainiiin cl Ahelem.
cst, alia vice eum perdidil, cum scilicct incredulus ab eo Tropol. Bedo; Siiiiili modo inslar dKmonum. inqait, fi-
recessil ct aposlatavit, idque noii seinel, sed sa?pius. Nnm dcles superbientcs, qui gratiaiii adoptionis fillorum Dci
idnlolatrantes ciim vilulo aurco, occidil in Sina, Eiodi 32. non Sf-rvant , et derelinquunt domicilium suum , scilicet
27. postca oecidit murmurantes et carnes dcsidcrantes in
Sepulcris concupiscentiac, Niimcr. 11. v. 33. Dcniquo o-
mncs praetcr losue et Caleb dainnavit mortc in deserto,
ob muniiur exploralorum, Nuiner. li. v. 29.
Quare noa est neccsse e um nonnullis to secundo, rcfer-
ri ad Hcbraeos respectu i€{];yptiorum , qui primo perditi
et mersi sunt in mnri rubro, q. d. Dens primo perdidit
i^Lfjyptios in mari riibro,eo quod insequcrentur Hcbraeos
populum Dei; at ciim Hcbrxi Deo obluctati, imilati sunt
jtgyptios, imo in Algyptum reverti voluerunt, Deusirara
Siiain in eos rcncxil; ntquc sicut primo pcrdidcrat VEgy-
ptios, sic secundo perdidit Hebr.Tos ; noii inqiiam, cst ne-
cesse sic cxplicarc, iino ncc convenit; quia nulla hic pcr-
ditionis ./Ej^yptiorum facta est menlio. Porro S. ludns lioc
Ecclesiae unitalcm, in qua Dco rcnati sunt, vel certe se-
des regni caelcstis qiias accepturi crant, si fidem serva-
reiit, ante iudiciiim gravitcr, et gravius in iudirio univer-
sali damnabuntur. Idcm applices Clericis ab Ordiue reli-
{jiosis a suo statii apostataiitihiis.Utriqueeaimrelinquunt
suum priocipalum, el qiiasi e eaelo iii infernuni corruuot,
iino ullro se praripitnnt. Vide Hieronymum Platum I. 3.
de Bono slntus Relif^iosi cnp ult. et pi-niilt.
Deniquc e\ hoc aliisque Scripturae locis, quibiis daemo-
nes vocanlur ap-/jxi, id est, principaliix et jiolegtates, 80-
lerter colligit Osslanus collnt. 8. c. 8- iiiler an<^clo5 q'ii
cecidcrnnt, plerosque e siimmis conim principibiis exli-
tisse. Hisce cnlin co maior superbicndi et ruendi fiiit »c-
rasio, qno maioribus naturae et gratiic dotibus se racteris
eiempliim fidelibus applicandum rclinquit, q. d. Simili IJ nntecellere corncbant. Hic vcrum est illud: Feriuntque
modo Deus fidolcs quos primo salvnvit in bnplisino, dinn
Christum seciiti sunt, scrundo pcrdet si a Christo aposla-
tont ct ad Simonein, Ebionem, aliusquc Christi hoslcs de-
clinont. Quarc mclius erat iltis non cognoscerc viani iu-
slilix.quam post agnitionem relrorsum converti ab eo quod
illis Iraditum cst sanclo mandalo, ait S. Petrus Episl. 2.
cap. 2. v. 21. Vidc ibi dicla.
APIGBLOS VEKO QL'I NO:» SEUTATERLNT SL'UM PRI?ICI-
PATfM, clc.) .\rabicus sic vcrtil: Proiecit angelos qui non
servarcrunt suum principatum , sed dcreliquerunt suum
ordinem el o/ficium , in tenebras extrcmas , alUgatos in
vinculis xlernis.reservando in eis ad hunc diem niagnum,
diem iudicii. Est hoc secunduin exempluin ct (irfjuincu-
tiim, srilicet anjjelorum, slcut primum fuit Hcbraeoruiii,
q. d. Si Dcus an{^clos nobllissimos apostatnntcs , sibiquc
rebellantes c caelo deiecit, et in dlem magni iudicii dain-
nandos rescrvavit : quanlo ma^is puniet vos, o fideles,
summos fnlmina mon/c.«; ita pcrsupcrbiamcecidenintsum-
nii in Ecclcsia, iit Saiil, Orifjoncs, Tprliillianiis, elo.
SeD DEReLIQL'ERU:>T BUUll D01IICI1.IIJH.) Id^ov oixr.rrpiov,
id cst, proprium habitalioncm, scilicet caelestem, pula cae-
lum empyreum, ait Lyran. dereliquerunt autem non di-
recte et spnntc, scd indirccte et coacte; quia cnim spon-
le dcroliiiueriint cxlcste vita> institutum, quo Doo adhae-
rehant ct gerviebant, hinc a Dco coacli sunt reliuq:iere
ca)liim, ciim c\ eo praecipilati sunt: ila OEi:umen. Uiide
Arnbiciis vertil: Dereliquerunt ordinem. seii conslitutum
officium suum. Vcrc S. Aiigust. serin. 28. de verbis Do-
niini Rcciindum Lucam: Sanciilicatum, ait, est cuilum, de-
ieclus est diabolus. Et paulo aiile: Cxlum est , ubi culpa
cessavit; cxtum est, ubi flagitia non sunl : cxlum est, ubi
nullum morlis vulnus esl. Hinc liquct angclos crcalos es-
se in caelo empyreo, licel id nonnulli negcot.
Mornl. discc qunm omnis crcatiira.etiam angelica, sit
ac in dic iudicii coram lolo inundu condcmnabit.si abeiiis Q instnbilis, nisi a Dco confirmetur et stabillatur. Ecce qui
(ide apostatantcs ad haercticorum impielatem et perfidinm
desciscatis? Eodcm ulitur S. Pctrus Epist. 2. cap. 2. 4.
dicens : Si enim Deus angelis peccanlibus non pepercit, sed
rudentibus inferni detraclos in tarlarum tradidil crucian-
dos in iudirium rc,?frt'a;-«,etc.Vldc ibi dicla. Hiinc r>ucifc-
ri et Anfjclorumhorribilcmcasumgraphicedepingitisaias
cap li. 12. ct Ezcch. cap. 28. 12.
Pro principatum, Cirxcc csl apxc^ qiiod lam originem
el principium, qiiam potcstntem el piincipatumsignificnt.
Uiide Caiet. ct Tifjiir. vcrtunl, suam origi?iem ; iiaQiMus,
suam dignilalcm: Adamus, suum magislraluni, id cst,(i/i-
gelicx dignitatis honorem et prxeminentiam non retinue-
runt, q. d. Angeli non servaverunt siiain origincm, id est,
originalemsunm etccllcntiam^statuin, gratiam,iustitiam,
prjncmincnliam ct dominium in res omncs corporeas, ut
quasi priucipcs dominarcntur in caclo ct in tcrra , in qua
crifjinalilcr a Deo crcati ct ronditi sunt. Hinc pntct an-
gelos omncs,etinm dacmones, primitiis crealos cssc in f;ra-
tia. Ex uriginnli cnini gratia et iustitia mauabat origina-
lis eoruni cxccllcntia, et dominium in res oinncs.
D«Bon<'i Quarc minus probnbilitcr da;moncs creatos esse in gra-
craaii intia, ncfjant Magistcr senlcnt. Hcnriciis, Bonavcnt. Sco-
graii». jm_ Alcnsis, et Hugo, quos citat, ct ex hoc loco aliisquc
confulnt noslcr Vasqiiez 1. p. disp. 217. cap. 3. el4. iibi
oslcndit pcr principatum maxime accipi (jratiam sanctili-
eantem; per hnnc cnim conslituimur lilii Dei, hxredosct
principcs re(jni cajlcstis.adcoquc ipsi angcli pcrenm ernnt
amici et familiarcs Dci, ac prinripcg ia domo Dci nuln<]uc
caelcsti. Mullo magis hinc pntct crror haerctlcoriim dircn-
lium,diahoIum nalura siia cssc malum ; ila senserunt Pri-
•cillianista>, qiios condemnnt S. Leo Epistol. 97. cap. 6.
ct Concil. Latcran. cnp. firmitcr, de gumina Trinil. ct E-
piphan. hacrcs. 48. confutat haercticoa, qiii diccbant dia-
bolum egsc filium Sabaolh, id csl, gcptima; potcstalis,
qucm Dsum lodaioruro cesc asscrcbant, siiaquc aatura
serviunl ei non sunl slabdes, et in angclis suis reperit pra-
vilalem, ait lob cap. 4. 18. ct cap. 15. 13. Ecce inter san-
ctos eius nemo immutabilis. cl cxti non sunt mundi in con-
spectu cius. Riirsum hinc liqiict angolos priinitus nonfiiis-
se boatos, ncc vidissc Deum ; sic cnlm fuisscnt confirmnli
in grntia, ncc poluissent cndcrc de ca;lo. Unde S. Aug. 1 1 .
de Genes. ad litler. cap. 13. ait: Dxmonem nunquam gu-
stasse dulredincm bcatx vilx, ^iinw (inquil] non utique ae-
ccpiam fnsUdirit. sed notendo acciperc deseruitcl amisil.
In lUDiciLM (id est, in condemnationem , pcrmetony-
minm: ita (^xumcn.) Macm diei ) Puta diei iudicii: hic
enim erit dios mafjniis; quia mafjnn in cu ficot, scilicet
iudlcium univcrsnlc,consummntio mundi.dcsrensus Chri-
sli fjloriosiis cuin oinnibus an;;elis ct sanctis , dlvlsio bo-
noriini n inalls, fjlorificalio bonorum, ct damnntio malo-
rum in aetornum. Hic crgo dics crit horizon tcmporis et
fftcrnilalis, dlstcrminans in omnc a;vum onfjclos a daeroo-
j. nibiis, bcntos a damnatis, Paradisiim a fjchcnna. Hiiic pa-
" tel dseinoncs coniparituros iii iudicio uiiiversali, et nChri-
6to iiidicnndos, nrceptiirosquc a'tcrn,T dninnationis sen-
tcntiani. iiixta illtid 1. Corinth. G 3. ycscilis guoniam an-
grlos iudicabimus? uli ibidom docentct explicaalS. Chry-
sost. Thcod. Ambros. Ansclm. ct nlii passim.
ViNClLlS .BTERSIS ) Cira;rc ji(f:oi,-,id cil.xternis : vcl non
propriis. sod nlicnis ct coactis ; vcl, ul Sjrus. incognilis,
invislbilibiis, qiia: sciliccl vidcri ncqucunt. Orifj. homil.
9. in Matth. lo<jit, vinculis gravibus; S. Polrus Epist. 2.
cap. 2. 21. vocat iriio»; i^oyoj, id cst, rudenles sive calenas
caliginis. Undc addil Iiidas,.»!/^ cn/iV^inr. Vincula hsDc siint
spiritnlin. puln vis divina cos dctincns, alquo oblifjatio cl
allif;alio or.riim por illnin ad carccrcm, f;chonnam et pnc-
nnm a^ternam. Huic cnim Dcus cos ila nllifjavit el astrin-
xit, ut cam nusqiinm ct nunquam cxrutcrc vcl cvaderc
qiicanl, idooque vocantur a;ternn. quia licel dicmoncs 09-
quc ad dicin iudicii pcrmittanlur in lioc acrc vcrtari et
748
Commenlana in EpiBlolam S. ludae Apostoli.
tenlarc hon)iu(>8,tamen ipsi quocumque vadanl,hanc obli- j^ sa, ejfornicalx,\aquiunl, id esl exlra debilum nalurae vas
gatioucm ct aliigationem, adcoque ipsam suani poeuam et
incendium, (amquam mancipia calenam suam, circumfe-
ruDt. Sicut crgo homo, puta iudex, corpora reorum, ita
Deus spiritus ct auimas damnatorum alligat gehennse ct
igni. Polest secundo sic exponi, q. d. Deus daimones sub
caligine aeris huius reserTavit vinculis aeternis, idest, ad
vincula a'lcrna, quibus eos in die iudicii coram toto mun-
do alligabit et compinget in gehenna, ut ex ea nunquam
amplius cgredi possint, uti nunc possuut, sed in eam qua-
si in ergaslulum perenne retrudanlur. Unde Cyrill. Alex.
Jn Habacuc 3. n. 49. legit, Quibus caligo tencbrarum in o-
mnia sxcula reservata est; ulrumque verum : daemones e-
nim el vincuiis aeteruis iam ligati sunt, et iterum iisdem
ligandi in die iudicii,uti iam dixi. De vinculis daemoniim,
qualia ea sint, et quomodo iis ligenlur, dicam Apoc.9.44.
Deoique Clemens Alexand. vincula daemonum interpre-
talur amissionem honoris, in quo consliterant, et cupidi-
tatem infimarum rerum: cupiditatc enim propria devin
fornicalae sunt, quia scilicet relicto naturali usu foeminae
in mares exarserunt.Rom. 1. 27. Alii ex/brnica/ie, id esl,
extra forniccs non cum meretricibus quae in iis proslabant,
sed cum pucris domi fornicatae sunt. Verum boc subtiliui
C6t quam solidius.
Abeuntes post CARnBiu ALTERAH. ] Syrus, Amhula-
runl posl carnes alias. Mas enim et foemina in coniugio
fiunt una caro ad generandam prolem, iuxta illud Matth.
19. 5. Erunt duo in carne una. llaque iam non sunt duo,
sed una caro. At mas ct mas nun possunt fieri una caro
ad generandum; ergo sunt duo, et si misceantur, abeuot
post carnem alieram. Igilur ca;o altera, vel ut Pagninus
verlit, aliena , esl focmina concubina et merelrix : hsec
enim altera est ab uxore lcgitiina. Vel potiusest mascu*
lus; huius cnim caro et prsposlera cum ea libido, est a-
liena ab institutoet usu naturae; quiaiueongruaetinepta,
imo adversa generationi et procreationi liberorum . Ita OE-
cuinen. Carnem, inquit, alleram, vocal masculum sexum.
ctos, converli nequaquam posse; sed haec symbolica et o quippe qux diversa sit, et a coitu generalionis alicna. Ca
mystica sunt vincula, non litteralia.
SuB CALIGINE.) Tum acris huius caliginosi, tum potius
inferni et larlari, uli ait S. Petrus Epist. 2. cap.24. ?wyo;
enim, id est, caligo, nox, signiHcat quoque infernum, quia
io eo est densissima caligo, perpetua et aeterna uox: ali-
qui enim daemones versantur in inferno, alii in hoc aere;
sed ulrique suam calenam et poenam circuraferunt. Unde
Patres docent, aeiem huuc esse plenum daemonibus: ila
S. August. 11. deCivit. 33. S. Fulgent. lib. deTrinit. et
alii passim. In vila S. Emmerammi lib. 2. narratur tan-
tam esse daenionum in aere multitudioem, ut cuidam viro
sancto revelatuin sit, eos si haberent corpora noslrisae-
qualia, splendoreni solis mortalibus intercepturos.
Praepositio sub nolat caliginem hanc esse loco, non su-
periori, sed inferiori et subdito, eamque esse inslar car-
ceris. Carcer enim solet esse in loco imo et subterraneo,
in quo et sub qiio rei concluduntur,deprimuntur et arctan
rosiquidem ad coilum accommodata fceminx caro est.iuxta
idquod aprogenitore nostro dictum est. Osex ossibus meis,
et caro excarne mea. Al marium caro altera esl, id est, di'
versa a coitu. Abeunt ergo post carnem alteram, cum ma-
res maribus, aut foeminae foeminis, aut viri foemiuis extra
naturale vas praepostere commiscentur ; mullo magis cum
bestiae, vel diabolo in corpore assumplo, sive incubo, sive
Buccubo comniiscentur. Siraili phrasi ait Constans Imper.
lib. cum vir. ad legem luliam de adult. quod in islo sce-
lere sexus perdit locum, venus mutata est in alteram for-
mam. Et Sapiens cap. 14. 26. ait ex idololatria (aeque ac
haeresi) ortara esse nativitatis immutationem, nu|)tiaruin
inconslantiam, inordiiiationem moechiae et impudicitiae.
FaCT^ SUNT BXBUPLUU. ) Grajce Trpoxeiv^ai S'.Vf\iu, id
esl, proiectx sunt in exemplum, propositae in ostensionein.
Hoc est quod S. Petrus ludae succinens ait Epist. 2. cap.
2. 6. Exemplmn eorum qui impie acturi sunt ponens. Un-
tur. Unde S. Aug. de Natur. boni eontra Manich. cap.33. Q de Gellius lib. 6. cap. 14. inler tres causas ob quas pu
asseritquod dxmouespcenaliler hunc infernum.hoc est.in-
feriorem caliginosum aeremlamquam carcerem acceperinl.
Resbrvavit.) Cruciandos,!xilS. Petrus. Vide ibidicta.
S. ludas potius zo reservavit refert ad vinculis xlernis, q.
d. Reservavit eos ad vincula aelcrna, quibus in die iudicii
eos vinciet, et compiuget in carcerem et igoem aeternum.
Hinc moraliler, nota quanla sit miseria et infirmitas dae-
monum, quod nimirum quasi rei catenati sint, ac proin-
de quasi canes ligati nos invadere et mordere nequeant,
nisi ultroin eoruin rictum et ungues nos iniiciamus, uli
docet S. Aiigust. sermon. 197. deTempor. et Tertull. de
Habitu mulieb. cap. 2. Hisunt, ait, angeli, quos iudica-
turi sumus. Hi sunt angeli, quibus in lavacro renuntiamus.
Hxc sunt utique per qux ab homine iudicari meruerunt.
Quid ergo faciunl apud iudices suos rei eorum? Quod esl
commercium damnaturis cum damnandis? Quaconslanlia
tribunal ascendimus decreluri adversus eos, quorum mu-
nera appelimus?
SiCUT SoDouA ET GoHORRHA.) Est hoc leftium exem-
plum, quo Simouianorum et Gnoslicorum infames libidi-
nes, quibus aternum igneiii intentat, perslringit; sicut
primoexemplo Hebraeorum rebellium, perstrinxit eorum-
dem perfidiam et rebclliouem ; ac secundo exemplo daemo-
num apostatantium perstrinxit eorumdera superbiam et
invidiam. Quo tacite notat eos iustar Sodomitarum,pr£e-
postera et infanda libidine se contaminasse.
ExFORNiCAT,*.') Id est, extreme fornicatae , extremara
et pessiinaiii libidineni exercentes, ut omnem eius modum
et mensuramcxcessisse, utqueomnescorporisvires, omue
semen, omnem sanguinis et vitae succum in fornicando
exhausisse videautur. Hoc est quod de Marci Gnostici a-
masiis scribit Iren. lib. 1. Hx , inquit, sxpe conversx ad
Ecclesiam Dci confessx sunt, et secundum corpus exlenni-
natas se ab eo velul cupidine . et inflammatas valde se il-
lum dilexisse. Secundo,Thomas Anglicus, HugoetGlos-
blice scelerati puniendi sunt, hanc praecipuara assignat.
Terlia, inquit, ratio vindiclx est qux paradigma a GrX'
cis nuncupatur , cum punitio propler exemplum est neces-
saria, ut cxteri a similibus peccatis melu cognitx panx
deterreantur. Idcirco veteres quoque nostri exempla pro
maximis gravissimisque posnis dicebanl. Hinc Nuin. 5.21.
de adultera dicitur : Del te Dominus in malediclionem ,
exemplumque cunclorum in populo suo. Etcap.25.4. Tol-
le cunclos principes populi, et sunpende eos contra snlem.
Septuag. ■nafitSnyu.aTiaov, id cst, statue in exemplum.
Ignis .sterni pognau sustinbntes.) Prirao, quia So-igoiss-
doma et Pentapolis caelesti igne connagravit, ita ut cou- lerDu»
cremationis huius vestigia iugiler extent,et inperpetuum j°p"^*
extitura sint, usque ad finein raundi, nimirum desolatio
perpetua, ac mare mortuura , perpetim fumans et exha-
lans bitumen et sulphur, quo conflagravit, nec pisces, aut
vivuni uUum admiltens, quin prolinus eos enecet; poma
I et fructus non alios producens quain vapidos et cinereos,
"adeo ut Sodoraa praeteriti incendii habeat specimen, et
futuri in gehenua vivum sit exeinplar: ila Caietanus. Ci-
tat eniin ludas historiam incendii Sodomae narratam a
Mose Genes. 19. ubi teinporale tantuin eius incendium,
non aeternum in gehenna, enarratur. Audi Strabonem J.
17. Quod illa regio ignita est, permulta signa affcruni;
nam et pelras exuslas ostendunt , el lerram cinerulentum,
el picis gutlas ex petris distillantes, et flumina foilido o-
dore efferventia. Sirailia in Sodomitas eliam noslri a;vi di-
vinae vindictae exempla, quibus a Deo touitruis et fulmi-
iiibus siderati , et in cincres redacti sunt , videre est de
Peruanis, et Mexicanis apud Ferdinaudum Cortesium in
Themistilan civitate pag. 307. et Petrum Martyrem lom.
3. Navig. raundi novi, fol. 28. et 29. quin et Europaea fu-
nesta non desunt exempla. Celebris est illa S. Hicronymi
in Epislola senteutia : 0 ignis infernalis luxuria! cuius
materia gula, cuius flainma superbia, cuius scintilla pra-
Commentaria iii Epislolam S. luJae Aposloli.
749
m colloquia, cuius fumut infamia, cuius cinis imtnundi- ^ Us eliam hi gui videntes sunt somnia. Et 8ic pseudoprophe-
tia, cuius finis gehenna
Secundo, ignis xlerni , quia Sodomilae omnes ab igne
temporali iransmissi videnlur ad ignem aBlernum gcben-
nae. Unde Sjrus verlil: Positie sub iijne xlernilatis, rei iu-
dicii; et Arabicus: Cum proiicerentur in ignem xternum
per iudicium iustitise: ita Isidor. Pelus.lib.S. Epist.203.
Vide dicla Genes. 19.
Cogitent ergo luxuriosi, cogilent l)aerelici,cogilentpec-
calores, dum eos libido eut concupiscenlia quaelibcl ad
peccatum sollicitat, ignem Sodomx, imo ignem geiiennae ,
«iugque metu cupidilati resislanl. Ignis enim niodicK con-
cupiscentiac luendus est igne perenni gchennae. Audiant
intonantem Isaiam, cap. 33. 14. Quis poteril habitare de
vobis cum igne dcvoranle? Quis habitabil ex vobis cum ar-
doribus sempilcrnis? Et S.Cbrjsost. iiomil. 44. in .Matth.
In ignis. inquil, fluvium atquc pelagus intrudentur, ct pe-
iagus imperlransibile , atque magniludine accrbissimum ,
in quo ignei fluclus monlium instar eriguntur. Et homil
tae saepe a Prophelis vocaatur somniantes, eo quod noQ
Dei oracula, sed suae pliautasiae figmenla et somoia prae-
dicarent. Ila vocat eos Moses Deuleron. 13. 3. lercinias
cap. 27. T. 9. Zacharias cap. 10. ?. 2. Clare vero Deus
per leremiam, cap. 23. 2o. Audivi , ait, quod dixerunt
Prophctx prophetanles in nomine meo mendacium , atque
dicentes: Somniavi, somniavi. Lhquequo esl i^tud in corde
Prophetarum vaticinantium mendacium, et prophetantium
scducttones cordis sui ? Qui volunl facere ut obtiviscatur
populus meus nominis mei propter somnia sua , etc. Ecce
eyo adProphetas somniantes mendacium, elc. cum ego non
misissem eos. Siinilla habet cap. 29. 8. Hinc et Iren. lib.
1. cap. 20. (jnosticos vocat Oiiiropompas , eo quod sua
soninia quasi oracula Dei venditarenl. Sed audi soiiinium
Gnosticoium de Elia ex Epiphan. haeresi 2G. Philippi A-
postoli confictum Evangelium profcrebant , etex eo mera
somnia ct dcliramenta, ad sua impura dogmala slabilien-
da. Qain eliam de sanclo Elia blasphemiax dicere audcnt :
13. Epist. ad Kom. Expcndito vitx alterius malaquxsinl o quandoassumptusest,inquiunt,rursusdeiectuscst
futura, regni cxlorum privationem.agehenna inuslum do-
lorem, vincula perpetua , exteriores lenebras , vermem ve-
nenatum, dcntium fremitum , prcssuram loci angustam ,
igneos fluvios, fornaces nunquam rcstingucndas. EtS. Gre-
{jor. 14. Moral. 10. agens de Sodoma: Inipsa, ait, quuli-
tate ultionis nolavit maculamcriminis;sulphur quippe fae-
torem habet, ignis ardorem ; qui itaque ad perversa deside-
ria ex carnis fcetore arserant , dignum fuit ul simul igne
ac sutphure perirent.
Porro cerlum est daemoncs et damnatos in gchennx ve-
ro igne torqueri ; ignem enim iibique nomiuat Scriptura
ubi de eoruiii pccna agil; et ita docent S. Basil. in Psal.
28. S. Aug.21. Civit. 9. S.Grcgor. 4. Dialog. 29. Isidor.
lib. 1. dc Summo bono cap. 31. S. Chrysost. paulo anlc
citatus, S. Cjprian. de Laiidih. martyrii, Nazianz. orat.
ia S. Lavacr. S. lustin. Adhort. ad Genles, Clemens lib.
5. Slrom. .Magister et Scholaslici unanimi consensu in 4.
disl. in cap. 44. Quod ergo, Damascenus lib. 4. de Fide
dum. Venil enim, inquiunt. una ex dxmonibus. et tenuit,
et dixit ipsi: Quo vadis? habeo enim liberos a te , et non
poteris ascendere, et hic dimitlere liberos tuos Et dixit £-
lias: Unde habes liberos a tne , cum ego in castitate vixe-
rim? Et dixil illa : Certe quando insomnia somnians, sx-
pe in defluxu corporum evacualus es , ego eram qux as-
sumpsi a te semina. ct genui tibi filios.
Secundo, alii apposile to somniantes sic CKponunt, q. d.
Adeo libidinibus sunt dediti , ul non nisi de iis cogilent ,
loquantur, imaginentur, imo somnient. Ita Clemens A-
lexand. 3. Strom. cap. 1. unde Syrus verlil : In somno
peliiciuntur ad carnem a contaminatoribus ; S. Hierony-
mus conlra lovin. Piihil aliud nisi de voluptatibus cogitan-
tes; Vatablus et Pagninus verlunt : Delusi insomniis , id
est, non solum interdiu libidiae se contaminanl,sed eliam
noctu per insomnia, ait Vatablus, pula per illusiones, i-
niaginaliones et pollutioncs aocturnas; hae enim causao-
tur ex diurna obscoenorum iinaginatione : ita Gagneius,
cap. ultim. Nyssenus lib. de Resurrect. et anima, S. Hie- ^Salraeron et alii. Hoc est quod ait Theodor. lib 1. Hae-
ruo. in cap. ult. Isaiae , Ambros. lib. 7. in Lucam cap
14. Chrysust. hoin. 1. in Epist. ad Hebr. S. Atig. 21. Ci-
Ignis iD- vit. 10. S. Greg. 15. .Moral. 14. alias 17. insinuanl dae-
reinl nioues et animasdamnatorum torqueri igne non materiali
ouotco' *' '^orporali, sed spiritiiali ct myslico, intcllige oon corpo-
lu. rali, id est, non crasso, terrestri et obtuso, qualis esl no-
ster ignis ; ignis enim gehennae alterius rationis esl a no-
stro, eoque longe acrior, ardenlior et penetranlior, adeo
ul eliaiii iii animas el spiritus agat, casque combiirat, quo
regpectu vocalur spirilalis, tuin quiaobiectum inquod agit
esl spiritale, tiim quia modus agendi, xque ac clTectus est
spiritalis, iiiio mirnrulosus el divinus.
Veri. B. , ^■MII.ITKB ET Ul CIBNBII QUIDBH HACULAnT, ctc. )
Gra;ca addiiul, ojzui liUTtvtal^oaivoc, id cst, hi somniantes,
vel .somniis delusi; quod suspicari quis possct a quodam
cxpliralioniscausaadicctumin n)argiue,dciudc in lcxtuin
irrepsisse, quia illud omitlit Lalinus. Verum vctcres, ut
retic. fabul. Quisectx Sinionis erant, se audacter omni li-
bidini el intempcrantix dedcbant , et omni incanlalionum
et prxstigiarum (quae quasi somnia oculos perslriugunt et
fasciDant) genere ulebanlur , amatoria quxdam pellicien-
tia (philtra) machinantes.
Quocirca sapienler de somno moderando ita scribit elKrralde
praescribit S. Bernard. ad fralrcs de .MonteDci: Cave. ifr-"""'»»
ve Dci, ne tolus aliquando dormias. ne sil somnus tuus non "odo.
requies lassi, sed scpullura corporis suffocati; non repara-
tio , sed exlinclio .ipiritus tui. Su.fpccta res est somnus, et
ex magna parte ebrictati similis. Exccptis enim vitiis qui-
bus m dormicnte, cum corpore dormilante ratione non est
qui contradical, quantum ad debitum continui profeclus ,
nihiltemporistamdeperitdevila noslra, quam quod somno
deputatur. Uiide dat saliibrc consilium : Iturus ergo ad
somnum sempcr aliquid dcfer tccum in mcmoria, vel cogi-
tatione, in quo placide obdormias. quod nonnunquam etiam
S. Lpiphan. haeresi 20. el ex eo ClEcumcn. ac Clemens I. [) somniarc iuvel,quodeliam evigiianiem tr cxcipicns in .^ta
3. Strom. cap. 1. idipsum legunt, aicquc cxponunt, q. d.
Sin)on et Gnostici iiondoccnl veritatcin, sed sua soinnia
ct commenta de libidine, carnis liccnlia, conlcmplu supc-
rioriim, clc. populis obtrudunt: Loquuntur, ait Epiphau.
velut pcr somnia vcrba sua, et non pcr sobrielalem vigilan-
tis ralionis. ISam et doctoribus in lcrusalem dicit Isaias
cap. 50. 10. Omnes cancs tnuli non polenles lalrarc som-
niantes concubitum . elc. Et sane hic in Epistola ludx o-
stendit , diccns: Somnianlcs concubitum . qux non sciunt
diccntcs : cl ostcndit quod non de insomniis in somno dicit.
srd de fubulosu ipsorum Iragitdia ac nugacitate. qux vcl-
ul per somnium profcrlur, ct non a sana menle. Hic sen-
sus huic loco vaUIe congruil: to cnim somniantes non so-
liim ad carnnn maculanl. scd et nd seqiiontia, dominalio-
ncm spernunt , maicslalcm biasphcmanl , etc. rcferlur, ut
palel 01 Grosco. Uudo cl Arabicus vertil: AisimHanlur it-
tum hcslernx inlentionis restituat. Sic tibi nox sicut dies il-
luminabitur . et nox illuminatio tua cril in deliciis tuis.
Plucide obdormics. inpaccquicsccs.facilccrigilabisetsur-
gens facilis el agilis cris ad rcdcundum in id , unde non
tolus discessisti. Sobrium rnim cibum.sobriumquc icnsuin
scquilur sobrius somnm. Carnalis vero somnus rt brutus,
ct sicut dicilur. lctheus abominandus esl servo Dci.
Tertio. alii to ivjTrvtoijofiivoi, vcrtunt sopili quasi vcler-
no, q. d. Ila^resi et iibidini ila immersi sunl. ut eius qua-
si vclcrno ctslupore consopiti vidoanlur, adco ut obscoc-
na qua» vigilnnlcs agiiiit,endpm in somniodormientes per-
ogant, cx cuntinuo et ardenli libidinum usu ct babitu :
ita Serariiis. Rursuni turpibus suis insomniis expcrrccli
dfloctnntur, caqiio vigilaiilps opore excquunlur ct porpe-
tranl. In somnis eoiin, uipole supita ratione, tota se ef-
fuadit phanlasia, coucupiscentia ct libido. Unde provcr-
750
Commenlaria m Episfolam S. ludiE Apostoli.
biura : Somnianlium lihido , pro effjsa el summa. Audi * cus, Gajjneius, Calh. Salmer. el Valabl. qui pro domina-
- - - "" -■ — ---(•-.-_ lioncm, verlit, dominos. Vidc dicla 2. Petr. 2. 10. Unde
S. Augustinus 10. Confess. 30. humiliter de sc conruen-
tera et gementem : Adhtic vivunl, ait, in memoria mea ta-
lium rerum imagines , quas ibi consueludo rnea fixil ; et
occursant mihi vifjilanU quidem carenles viribus . in so-
mnis autem nonsolum usque ad delectationem, sed etiam
■usque ad consensionem factumque simiUimum. Et tantum
valet imaginis illusio in anima mea, et in carne mea, ut
dormienti falsa visapersuadeant, quod vigilanti vera non
possunt. Vicissim libido ipsa lam ardens et bruta es(, ut
menlcm et rationcm sopiat iaslar somni. Unde Erasmus
hic : Somniantes, inquit, quia omnis libido velu'i per so-
mnium peragitur sopila ratione. Hinc Hippocrales libidi-
ncm dicebat esse brevem quamdam epilepsiam, leste Gcl-
liolib. 19. cap.2.
Moralilcr somniantes . quia libido omnisque voluptas
transit inslar somnii. Unde sapienler el palhetice extla-
niat Petr. Chrysoiogus ser. 124. Quid sttipemus? quis e.4
isle qui nos eludit somnus? Qux est isla qux nos tenel ob-
Irenaeijs iib. 1. cap. 1. et 20. Hi, ait, sunt qui exurgunt
conlra veritatcm, et adversus Ecclesiam Dci; et S. Cypr.
supra citatus : Non aliunde. ait , hxreses obortse sunt, vel
nuta schismata, quam indc quod Sacerdoti Dei non obtem-
peratur. Causam dat S. Pelrus Ep. 2. cap. 2. 10. Quia ,
inquit, sunt audaces sibi placcntes. Vide ibi dicta. Ex Goo-
slicis derivata est calumnia Gentiliiim in Christianos , per
Evangelium politias huinanas everti , piiocipuin obedien-
tiam prxtcxtii llbcrtatis contemni, quod proiude studiosc
rcfutanl Iiistin. Tcrtull. ct alii in Apol.
Maibstateu auteu blaspheuamt.) Videtur Interpres
legisse in Gricco (fo^«v: sic quoque legit Syrus ; verlit e-
nim, maiestatem, oeque ac Nostcr. lam legiint io^a;, quod
Priino (Sicum. vertit, glorias, dignitates, id est, in digni-
tale conslitutos, maiestale illuslres, puta principes, prae-
sertiin Ecclesiae, pula Aposlolos el Episcopos , blasphe-
mant, id est, probris conviciis et iiialedictis insectantiir :
livio lethalis? Quare non cxlo mvtamus terram ? Quare B ita Gagn. Pagn. Cathar. Vatnbl. Salmer. Serarius et alii.
non caducis cmimus xterna? Quarc non pTituris manen-
tia comparamus ? Quin et Plato, et ex eo Philo lib. de lo-
seph, censuit omnes res et gaudia morlalium non esse a-
liud, quam somnia vigilantium.
Carnem quidbm maculant.) Per poUuliones et infan-
das llbidines. Nam , ut ait Paulus 1. Cor. 6. 18. Omne
peccatum quodcumque fecerit homo.extra corpus est: qui
autem fornicatur, in corpus suum peccal ; ubi Ambrosia-
ster : Cxlera peccata , ait, etsi pcr corpus generantur, non
tamen animam ila carnali concupiscentix faciunt ob.itri-
clam et obnoxiam, guemadmodum commisceri facit ani-
mam cum ipio corpore usus libidinis agens in opere car-
nalis fornicationis ; quia in tantum agglutinatur anima
corpori, ut in ipso momento nihil aliud cogitare homini li-
ceat aut intendcrc, quia ipsam menlem captivam subdil i-
psa submersio et absorbitio libidinis et concupiscenlix car-
nalis. Uiide Alexander Magnus dicebat coitum esse spe-
ciem epilepsiae, sive morbi comitialis, teste Plutarcho in n Cor. 3. 7. ct 11
Secuiido, Clcmeiis Alexand. vcrtit et explicat, q.d. An-
gelos blasphemant. Accedit Esliiis qiii haec refert ad indi-
gna (igmenta, qiia; Guosticl atringebant angelis; et Epip.
ha;resi 26 Quicumque. ait, post numen illud adhibiti sunt
ad regimen mundi, hoc csl, angelos Dei ministrot, et pro-
vinciarum rectores blaspheniant .
Tertio, Adaraus per maieslatem ancipit Mosen et Pro-
phetas, in quibus proprie resplendebat maiestas Dei, quos
Simon et (inostici mire insectabantiir. Favet quod subdit
ludas de Michaele altercante cuin Satana de corpore Mo-
sis. Unde Thoinas Anglieus per maiestatem accipit tura
Angelos, tum Sanctos, tum Deum.
(^uarto, CKcum. per ^o|a;, id est glorias , accipit glo-
riosa mysteria conscripla in utroque Testamenlo, puta
novo et veteri, quod spernebant, vel violabant et perpe-
ram ioterpretabanlur haeretici , leste Epiphan. hser. 26.
Sic enim Pauliis uovum Testameutum vocat gloriam , 2.
eiiis vita.
Qiiare perperam Arias contra omnes Interpreles sic ei-
ponil: Carnem maculant, id est, carnem maculatamesse
prsedicant, quasi S. Petrus taxat Encratitas, qui prohi-
bebant nubere et abstinere a cibis, quos Deus creavit ad
sumendum cum graliarum aclione, 1. Timoth. 4. 3. Nu-
bere, ail Iren. lib. 1. cap. 22. et generare a Satana dicunt
esse. El Theod. in Epiiome divin. decret. Bellum, ait, ad-
versus Crealorem huius imiversitatis gerebant, ideo ne per
matrimonium opificium eius augeretur, formidabant. Ve-
rum Apostolus hic non Encratitas, sed eis conlrarios in-
cestos Gnosticos insectalur.
Domina. DoMINATIONEM AUTEM SPEBNUNT. ) SyrUS, Ca/uw?!Wn-
tio mui. fur. Primo, Clemens Alexand. hic de angelis heec expo-
iipic.\. j,j(^ q j ijjeretici spernunt angelos, praesertim ordinem
Rorum, qui vocantur Dominationes. Secundo, Epiphan.
haeresi 26. Gnoslici, inquit, spernunt dominationem , id
est, divioitatem, eiusque maiestalem, dominium el impe-
rium , quod habet in omnia a se rroata. Unde Arabicus : D Et mox :
Quinto, proprie Simon et Gnoslici blasphemabant ma«
iestatem Dei, diim eius opera calumniabantur , mysteria
in Script. latentia depravabant, polcntiam enervabant:
ita Beda el Hugo; ac praesertim gloriosam Dei sapientiann,
bonitatem, iustitiam, misericordiam , etc. exhibitara no-
bis per Christum blasphemabant, dum Christum vere na-
tum, passum, mortuum negabant: ita Caiet. et Arias per
maiestatem accipiunt Christum, eiusque ulrainque nalu-
ram divinam et huraanam, aeque ac miracula, doctrinam
ca?lestem, resurrectionera, ascensionem , missionem Spi-
rilus sancti , quae negabant Simoniani; haec enim erant
!Jo;ai, id est , glorix Dei et Christi. Nam, ut ait Poeta ,
proprie maieslas convenit ipsa Deo. Maiestas enira abso-
lutum dominium et nulli obnoxium ( quale solus habet
Deus) indeque summum decus ampliiudinem et dignita-
tein significat: Deus ergo est sacra raaiestas. Unde Ovid.
3. Fastor.
Hinc sata maiestas, qux mundum temperat omnem.
Provocant, a\l,potentiam Dei ; elOEcum.Contra divinam,
&\t,naturam insuper insaniunt, dominationem eiuset uni-
versi imperium abnegantes, cum alios quosdarn nmndi ar-
chitectos confingant, pula angelos autdaeinones, quibus
Valentiniani mundi prfelalionem et dominium consigna-
bant, uti docet Tertull. lib. contra Valent. cap. 22. Ter-
tio, alii, q. d. Dominationem, id est, Dominatorem etjDo-
minum noslrum lesum negant, ut ait S. Petrus Epist. 2.
cap. 2. 1. ita Clemens Alexand. Adamus, Caiet. et alii.
Accedit (SLcum. qui sic rursum explicat, q. d. Domina-
iionem, idest, Christi mysterii cxremonias abrogare vo-
lunt, dum loco angelicorum mysteriorum sua flagitia per-
peirant. Quarto et genuine, dominationem, id est, magi-
stratum tumcivilem, tum potiusEcclesiasticum spernunt,
dicentes se per Christi lcgem factos esse liberos, ut nnlli
principi aut magistratui sint subiecti : itaThomas Angli-
Consedit medio sublimis Olympo,
Aurea purpureo conspicienda^sinu.
Hoc sensu recte distinguimus maiestalem a dominatione,
quae praecessit, ut dorainatio sit maglstratus, maieslas sit
Dei,cuius attributa et dotes gloriosas, augustas et divinas
siguificat Graecum iJo?»;. Haeretici enim negabaol et bla-
sphemabant Dei providentiam , praescientiam , iustitiara,
vindictam, etc. Has ergo vocat i^o|«;. Estquecllmax sive
gradatlo. Haeretici enim primo principum, deinde sensim
magis Insolescentes angelorum, ac tandem Dei iugum nu-
mcnque excutiunt, iuxta illud Ps. 33. 1. Dixit iniuslus ,
ul delinquat in semetipso ; non est timor Dei ante ocuios
cius; et Ps. 13. 1. Dixit insipiens in corde suo: Non est
De«.'.Porro Gnosticos blasphemasse Deum diserle asserit
Epiph. haer. 26. Idipsum significat magis ro blasphemant.
Blasphemia eoim proprie est conviciura in Deuro. Uode
Commentaria in Epislolam S. ludae Aposloli.
7&1
Syrus Terlil : .4 maiesiaie non movcniur dum blafphcmant, j^ el Caleb in gloria, cum assumeretur inler angelos. Meri
q. d. Cogilalio maicslalis divinaj quam invadunt et vio- -— ...
)anl, deberct eos absterrcre a biasphemia; at non absler-
ret, quia eam contemnunt. Denique uonnulli per oofa: ac-
cipiunt dogmala Aposlolica: (fo?^; enim inter alia signi-
ficant dogmala certa, sententias illuslrcs, aiiomata. Por-
ro nostcr"lnterprcs 2. Pelri 2. 10. Jo?*; iolerprctatur se-
ctas; ideo enim baeretici sperncbniit Apostolorum oo;a{,
id est, senlcnlias, ul suas ^o;a;, et scctas iuducereot. Vi-
de ibi dicla.
Ct'11 .MiCHAEL, elc. ) Estargumenlum ab exemplo,q.d.
nit CMicumnD. Michael conlendcns cum Satana non ausus
est eum, licet impudentcm et iiiercntfiin , blasphemare,
id est, couviciari ; quomodo ergo lijerelici audent blasphe-
mare maiestalein, non lantum ongelorum et Sunclorum,
sed Pt ipsiusmet Dei ? Opponil ergo Michaclem modcstum
Gnoslicis impudcntibus et blasphemis , idque significat
(jrajcura J», cum ait, o St ,Mi;^«f,>, idcst,at vero Michael:
(o ergo. inquit, Mosen qui assumebatur, duplicem vidit lc
sus filius ISave, el unum quidem cum angelis, allerum au-
tem super montes , qui dignus erat, cui in convaUibus iu-
sta fiercnt. Vide Sixlum Senensem verbo Mosis Ascensio ,
ubi docel hunc librum a Gelasio Ponlifice relalum inter
apocrjphos; in apocrypbis tamen multapossunl esse le-
ra. Sic Paulus citat versus Arali, .Menandri, Callimachi,
Genliliuii. Poetaruin in Ep ad Titum,non quod omnia eo-
rum dicta probet,sed illa dumtaxat quae citat.Alii volunt
ludam haec accepisse ex libro Henoch: ita S. Hieron. ia
Epist. ad Titum, et Origen. 4. Periarchon. Ut ut esl, ex lu-
da certum est hanc historiam esse certam et canonicam.
Sic S. Paulus ait uomina magorum qui restilere .Mosi ,
fuisse lannes et Mambres, 2. Tim. 3. 8. quae tameu nus-
quain .Moses expressit.
De .Mosi cobpobb.
, Putat CEcumen. altercalionem Aiti«rc«-
hane .Michaclis cum Satana fuisse , eo quod .Michael vel- no «i-
ita Pagn. ct Vatabl. let .Mosen pro meritis honorifice sepeliri, ut eo magis lex'^''"'''
Nota. Michacl Hebr. dicitur quasi ^K5 '13 '«« cael, id o ab eo lala commendarelur; Salan nollet , obiiciens ei cri-boioq!«?
tsl, quis ui Deus ? hoc enUii ipsc humiliter respondit, et "
opposuil superbo Lucifero, dicenti: In cxlum conscendam,
simitis ero Attissimo , Isaiae ^y. 13. Addit Isidor. 7. Ety-
iiiol. cap. 5. nomine Michacl, id est, quis ut Deus, signi-
ficari quod nemo propitialionem vcl expiationein possit af-
ferre, nisi Deus. Slinus recte ergo Pautaleon Chartophy-
lax Conensis, in encomio S. Micliaelis, qiiod exlat apud
Surium 29. Septenib. iiomcn .Wif//rtei iulerprclalur, Dux
exercitus Dci ; licel enim id verum sil, tamen hoc non est
genuinum Michaelis etymon.
A Michaele didicit .Moses illud demerso Pharaone epi-
nicion Exod. lo. v. -11. Quis simitis tui in fortibus, Do-
fiiinef a quonim vcrborum inilialibus in Ucbrxo littcris,
nonnulli censent Machabxos nomen suum accepisse, ut i-
bidein dixi.
.\BCiiANGBLUS.)Arabicus:P/-incfp5an^e/orum;esteDim
Michaul omniuin angelorum summiis et princeps,ideoque
men horaicidii, quod scilicet jEgyptium interfecisset, Ei-Re»p
odi 2.12. AddilGlycas part. 2. Anoal. et PantaleonChar- '•
tophylax orat. de S. Michacle, diabolum voluisse sibi vin»
dicare Mosen lamquani homicidam. Secundo, alii ccDsent *■
hanc altercationem fuisse de raptu corporis Mosis in Pa-
radisum , ut versetur cum Elia et Hcnoch , sive eo vivus
sit iranslalus, ut videtur dicere Philo libro de vita Mosis
in fine, et S. Hieron in cap. 9. Amos, sive post morlem
resuscitalus eo sit raptus , uti censet R. Sainuel .Maroch
de Adventu .Messiae cap. 13. Sed hic raptus .Mosis in Para-
disum est ficlitius ; constat enim animam .Mosis ivisse ad
limbum Patrum, corpus in terra esse scpultum. Tertio , 3.
alii passim verius censent voluisse Salanam Moseu sepe-
liri loco cognilo et publico, ut Hebraei in idololatriam pro-
ni, eum quasi Deum et numen colerenl; Micbaclera vero
ei obstitisse, et curasse ut secrelo sepelirelur: ita S. Chry-
sost. homil. 5. in Matth. et S. Ambros. 2. OfiQc. cap. 7
liilor Ecclesiae , uti olim fuit Synagogae , uti oslendi Da- n Thomas Anglicus, Hugo, Dionys. Caiel, Gagneius, .Vrias.
niel 12. 1. Esl hic duplex in personis comparatio. Priina, Sal
Z«bnlul,
id e<(,
iliaboliii
q. d. Si Michacl Arcbangelus non est ausus, quis homi-
iium iure aiidcat ? Secunda,si ne diabolus quidem maledi-
rendusest,quoiureinagistratusacprincipcsmalediccntur?
Cl'm dubolo.) Diabolus Grxcc, idcin est quod crimi-
nator: o-iaCa/isiv enim est crimimri. Iiitclligit Lucifcrum:
iiic enim cstprinceps dacinonum, uti.Michacl angclorum,
ideoque eius anlagonisia. Hoc cst qiiod Ecclcsia canit in
oflTii-Jo S. Michaclis: Collaudamus vcneranles omnes cxli
tnilites; scd prxcipuc primatem cxlestis excrcitus itichae'
lem. in virlute conlercnlem zubulum. Zabulus cniiu iDoli-'
ce idcm cst qtiod dinbuliis. .Koles eiiiin pro ota dicunt ?a.
Qiiore ininiis gcnuine S. ('yprinn. .\dhort. ad .Mortyr. no-
mcn /(diuliis (lctliicit o Iklicbub, id cst, Dnminus inusca»,
piit.1 Dnis «oliibcns plagniii iiiuscnrum; tolle enim iiomcD
licl. ina\w\. scbub . iiiide Zabulus; unm sicdlccndum fiiis-
set Zabubus , non Zubulus. .Minus cliam optum vidctiir
quod S. Hieron. censct, Zabulus cssc noiiicn Hcbrajiim,
merou , .\damus et alii ; unde Deuler. 34. 6. dicitur:
Et non cognovil homo sepulcrum eius usque in prxsenteia
diem. Vide dicla loto eocap.
Hinc Epiphan. haeresi 9. et 6i. teslalur tradictionern
csse quod Moses sepultus fuerit ab angelis, et QEcumen.
hic asserit Michaelem prxfuissc sepulturae Mosis. Addit
Philo lib. 3. de vita Mosis, .Mosis moricntis vullum factum
esse gloriosum , eumque praccessisse fulgura , lainpadcs ,
ct sagittas, morleinque eius luxisse angclos. Scd hxc poe-
tice ab eo dicla vidcnlur, vel per exaggeralionem.Haec cst
sentcntia cummunis omnium penelnlcrpretum ctPatruin ,
0 qua proindc vix licel recedcrc. Acccdit, quod vix alia
ralio llugi possil, cur ius<eril Dcus .Mosen ab angclis se-
creto scpcliri, nisi, ne si publicc scpclirclur, adorarclur a
ludaeis. Qund cniin nliqui dicunt honoris causa id factum,
ul scilicct Hcbrxi Moscn quasi abscondilum vcl rapluin
inagis revererentur,ininus apluin vidctur. Nam longe ma-
ior, imo conlinuiis et pcrpctiius fuissct honor .Mosis apiid
oc sigiiilicnrc deorsum flucntcm , iit ipsc oil nd Titiiiii 2. I) Hcbraeos,si ciiis scpiilcriim visere ctcolcre potuissenl.sic-
vcl fluclum nnctis, ul ipsc ail dc Niimin. Hebr. vcl habi-
tacutuin nnclis, ul ipsc nit in Tiodiliun. Hcbr. iii (iciics.
quosi sil ideiii vcl ferc idciii cum nniniDe Za^u/on, id est,
habitaculiiin, qiii iln dictus esl n mntre Lia, eo quod per
eiuscl frolrum gcnernlliinein habilatiirusessetscciim dein-
ccps iiiurilus suiis Iiicob 1'ntriorchn, Gcnes. 30. 20. Porro
diaboliis Hcbr, vocotiir Satan. id rsl, ndvcrsarius; et Ik-
lial, id esl, obsqiic iiign, qiiia iiigum Dci cxculere voluit.
DispuTANS altebcarbtir.) Svrus, litigarel ; aVii, con-
tcnderct iudicio : Arnbiciis, poslquam increpavit Satanam
et removitcum. Ha?c dispiitntioclnlterralio Michaelis cuin
Satana de .Mosi rorpure, niisqiinm cxtot in Scripliira: Iti-
das crgo enm nccepit vcl Iraditione maioriim, vcl cx libro
qiii liiiii cxlolinl, qiicm Orig. 3. Pcrinrrh. cop. 2 rilnt,
iiniiienqiin ei dal Aaccnsio Mnsis. Eumdcin cilat Clemens
Alexaud.U. Slrom. ubi ex co rcforl Muscu visuin a losuc
ut sepiilcriim S. Calharinae scpulla? ab angclis in monte
Sina.nb iisdcm revclntuiii, inngno (idelium e toto orbe ad-
ventanlium pcrcgrinatione ct (ievolione rolilur.
Diccs priiiio: Hcbraci non rolucrunt sepulcra .\braha?,
Isaac, loscph, nc pr.TScrlim loscph, ciiiiis ossa secum dc-
fi-rebanl per dcscrlum ; crgo ncc roliiissent scpulcruin
Mosis.etiniiisi illtidcognovissent. Ueapondeo negandocon-
ocquenliain. llalio disparilatis est Prima, quod tot sxcu-
lorum ontiquilas qua; .\braliain, Isaac, lacob ct loseph ha-
biicrnt ul lioinincs, non ut dcos.nbrogarat cis divinilatom,
iino cius opinioncm et umbram detrivcrat. Secunda, quod
pnritcr nntiqunla cronl eorum in suoa, eosquc paucos be-
ncflcia. Terlia, qiiod illi lol prodigiis, geslis, et gubcrna-
tione populi non furrint illustrcs, uli fuit .Moses. Quarla,
qiiod Hcbrsci ex S. Scriplura cl Patribus suis illud Dci sibi
allissiiiie imprcsscrant : Ego sum Dcus Abrahum, Uaac <t
752
Commenlaria in Epislolam S. ludm Apostoli.
lacob. Uade sciebant non Abraham, sed Deum Abraham J^ Plures alias sententias de causa altercationis huius rc-
esse adorandum. Mosis vero, utpole paulo ante defuncti,
recens eratmemoria, a;que ac beneGciorum eiiis, porten-
torum.plagarum ac gubernatloni8,qua totamHebrxorum
gentem numerosissimam per decem plagas toti jEgyplo
immissas gloriose eduxerat per mare rubrum sicco pede,
mersis iEgyptiis, in desertum : ibique legem a Deo acce-
ptameis dederat, manna cielesti paverat per 38. annos,
columnam ignis et nubis ilineris ducem assignarat, etc.
insuper audierant illud Dei ad Mosen: Constitui te deinn
Pharaonis, et Aaron frater luus eril Propheta tuus, Exo-
dlT.l. Ad haec peregrinantes per desertum, iamque Irans-
ituri ia terram promissam egebant duce Numine. Unde
cum Moses in Sina legem accepturus diutius morarelur,
fecerunt sibi vitulum aureum, puta Apin quasi itineris du-
cem. Hoc est enim quod ipsi dixerunt Aaroni: Surge. fac
nobis deos qui nos prxcedanl ; Mosi enim huic viro qui nos
eduxit de terra Mgypti, ignoravius quid acciderit; et fa-
cto vitulo ei acclamarunt: Vi sunt dii tui, Israel. qui te
eduxerunl de terra ^gypti, Exodi 32. s. 1. et 4. Mose er-
go mortuo pronum fuisset eis, si corpus illius habuissent,
eum ut itineris reliqui ducem colere et invocare. Fuerat
eoim ipse tolius populi summus legislator, pontifex, pro-
pheta, princeps et rex.
Dices secundo: Hebraei non erant tam stolidi ut cor-
pus mortuumMosis adorarent; hocenim mortalilatis spe-
ctaculum omnem divinitatis opinionem illis excussisset,
eumque hominem fuisse demonstrasset. Resp. Idololatria
oranis est slolida: idololatras enim slolide horaines insi-
gnes vila functos, puta parenles, reges, benefaclores exi-
mios in deos relulisse, et divinis coluisse honoribus, do-
cet non tantura Plinius lib. 2. cap. 7. Cicero de Natur,
deor. lustin. Tertull. Laclant. Arnobius et alii scribentes
coutra Gentes, sed et S. Scriptura hanc idololatriae origi-
nem diserte assigDat Sapient. 14. 15. et constat apud o-
mnes, lovem , Mercurium, Jilsculapiura, Venerem , etc.
fuisse horoines , qui ob beneficia post morlem a Gentibus
censet noster Serarius hic, sed vel falsas, vel improbabt-
les, inlcr qnas illustrior est illa Hugonis Etheriani de re-
grrssu aniniarura cap. 9. scilicet voluisse diabolura im-
pedire ne anima Mosis pergeret ad locum quielis et bea-
tiludinis, puta ad limbum, et consortium Ss. Patrum, in-
deque per Christum eos liberantem in caelum. Idem sen-
liunt Cyrillus Alex. et Marlyrius in Syntag. de statu mo-
rienlium, quem librum e Graeco in Latinum converlit no-
sler Raderus. Verum hjec allercalio fuit de corpore Mo-
sis, noD de anima. Similis est illa exposilio cuiusdam au-
ctoris in fide non sani, sed helerodoxi , aUercalionembane
fuisse de eorpore Mosis, id est, de Mosaica; legis el lu-
daisini restilutione. Nara hoc corpus myslicum est, non
lilterale.
Probabilior est illa ipsius Serarii, contendisse scilicet
diabolum ut corpus Mosis inferretur in terram promissio-
nis, nec extra eam in Moab, ulpote regione sibi in idolo-
.. rura cullu addicla, sppeliretur, ne ab eo aliquod damnum
•Jacciperet, uti accepisse se a S. Babylae sepulcro in Da-
phne questus est, sicul habet vila S. Babylae, et ex ea Ba-
ron. lom. 4. qua de causa ipse ubique per haereticos San-
ctorum reliquias comburere, vel abolere salagit. Porro per-
peram heretici hanc absconsionem corporis Mosi torquent
conlra ostensionem et cullum sanctarum reliquiarum.Nec
enim Chrisliani adorant cultu latrise reliquias,uli Hebraei
adorassent corpus Mosi, nec ex reliquiis idololatriae apnd
Christianos esl periculura, uti erat ex corpore Mosis apud
Hebr«os. Vide Bellarm. Iib.2. de reliquiis Sanct. cap. 4.
Iino vero cullus rcliquiarum ex hoc loco evincitur. Si enim
S. Michael, tantara habuit curam corporis Mosi, eiusque
sepulturee, maiorem ulique nos habere debemus.
Rursum hinc collige : si diabolus ila certat pro corpore
Sanclorura in morle, quanto magis certat pro eorura ani-
ma ? Et vicissim si Michael et Augeli ita defendunt corpo-
ra Sanctorum morientium, mullo raagis defendent eorum-
dem animas. Sic certarunt dxmones pro aniroa Theodo-
in deos sunt relali. Ita Crelenses colebant lovem suura re- (^ ri et Chrysaorii clamanlis: Inducias usque mane ; ac rao-
gem , eius tamen sepulcrum et ossa in Creta apud se ex
tare iactabant. Uode merilo eos irridens Lactant. lib. 1.
divin. Instit. cap. 11. Q uomodo igitur, iaquit, potest Deus
alibi esse vivus, alibi morluus? alibi habere iemplum , a-
libi sepulcrum? Sic Imperatores Romani defuncti per a-
potheosim, qua publice corpora eorum cum pompa com-
burebantur, aquilaque e rogo quasi animara Imperatoris
deferens incaelum evolabat, dii babebantur; uti fuse nar-
rat Herodianus initio lib. 4. quin et animas suorum, cor-
pore combusto et incenerato , colebant nomine Maniiim.
Unde illud tritura, quod eliamnum passim eorum sepul-
cris Romse imprcssum lcgimus: Biis Manibus. Credebant
enim animas defunctorum sepulcris et cineribus suis a-
desse, vel assidere.
Idera de Mose facere et credere potuissent Hebraei, uli
fecerunt postea Asae regi defuncto, 2. Paralip. 16. 14.
Vis exemplum? In jEgypto, aeque ac iu deserto, Hebraei
coluerunt vitulum, puta Apin, vel Serapin, quera fuisse
nachi Iconiensis, uti narrat S. Gregor, 4. Dialog. 38. Plu-
ra vide apud Raderum in Syntagm. iam cilalo. Hinc dia-
bolus multis in roorte apparet, ut eos percellat et in de-
sperationem, aliudve peccatum adigat. Unde S. Martinus
moriens eo viso: Quid hic, ait, astas cruenla bestia ? nihil
in me funestum invenies, teste Sulpilio in eius vita. Hinc
rursuin de Michaele canit Ecclesia: Constitui ie principem
super omnes animas suscipiendas . S. Michael enira sive per
se, sive per Angelos sibi subordinatos in morle suscipit
aoimas iuslorum, easque defert in cailum, vel immediate
si nil piirgandum habeant, vel mediate per Purgatorium,
si quid eo expiandum habeant. Vide Serarium et Lorinum
hic. Hinc illa Ecclesiae pro mortuis precalio: Occurrile
Angeli Domini suscipienles animam eius, et offerentes eatn
in conspectu AUissimi. Vide dicta Daniel. 12.
Symbolice Beda: Mosi corpus politicum sivemysticum, s.o,i,(,i
inquil, est Synagoga sive populus ludaeorum , quem dia-
bolus detinere volebat in captivitate Babylonica : sed ob-
hieroglyphicum loseph, qui per vitulos sive boves raacros " stilit ei Michael, id est, lesus Sacerdos, qui precibus
et pingues , praedixerat slerilitatem et fertilitatem ^Egy
pti et totius Orbis Genes. 41. v. 1. et 29. censet Ruflin.
libro 11. Histor. cap. 29. Suidas verbo Serapis. Auclor
de mirabil. S. Scriptur. apud S. August. lib. 1. cap. 15.
et Auctor quaest. novi et vet. Teslara. apud eumdera c. 15.
et alii, quos citavi Genes. 41. in Bne capitis. Denique He-
braei coluerunt serpentem aeneum, adeoque simulacra in
anima, puta idola aenea et aurea jEgyptiorum, Chaldaeo-
rum, Assyriorum: quid mirum si Mosen post mortem,
quasi redivivura, et divinitate ob tot raerita donatura co-
luissent? Sane Epiphan. haeresi 55. narratin Arabia Mo-
sen ob prodigia reputatum esse Deum, adorataraqueeius
iraaginem. Ambrosiasler vero in cap. 3. ad Galat. ait con-
tendisse diabolum, ut corpus Mosis revelaretur, aut su-
scitaretur a Magis, ut hac ratione Hebrseos induceret ad
eum adorandum: sed reslitisse ei S. Micbaelem.
apud Deum eius liberationera impetravit. Quod enim ali-
qiii id litlerale esse volunt, quasi S. ludas citet visionem
Zachar. cap. 3. ubi Satan contra lesum filium losedec
Pontificem disceptat, parum est probabile: in multis enim
illa visio dissentit a verbis S. ludae , uti ibidera ostendi ,
et patet inluenli.
NON BST AUSCS lUDICIUH INFBBBE BLASPBBUIJB.) /u-
dicium blasphemix vocat blasphemiam, id est, maledi-
ctum iustum et meritum , iustoque iudicio irrogandum ,
q. d. Michael non est ausus diabolum, licet omnis malitia
auctorera,sibique iniquissime resistenlemiudicareetblas-
phemare, id est, iustura et raeritum ei convicium et mn«
ledictum ingerere, dicendo: Vade maledicte Salan. Abi
iniquissime in raaledictionem et gehennam. Unde Tigur.
vertit: Non est ausus illi notam impingere maledicti, vel,
ut Vatabl. convieium illi facere. Arabicus: Pion est ausus
Commenlaria in Epistolara S. ludae Apostoli.
753
ingredi in eonlradiclionem ad eum blasp/iemix. Aut iiidi- j^ pote carnaliura, captum superant, scincet Deura, Deique
cium Tocat condeinnalionem el punitionein blasphemix
qua Satnn biasphernabal Mosen, cum Michaei vellet eius
corpus loco recoodito sepelire. Denique nonnulli j«t/jc/u»j
bla^phemix censenl esse illud, quod S. Petrus Epist. 2.
cap. 2. 21. vocal execrabile (Grajcc ,S<.aTy<:,t/ov) iudicium,
de quo ibi plura. 1'riina enposilio uti fscillima. ita planis-
sima est, eamque exigit sequens antithesis: Hi aulem qux-
cumque guidem ignorant , blasphemanl. Nola to non est
ausus; non quod Michael timcret diaboluin, scd quod ti-
meret proferre hlasphemiain.id cst,con\iciuni ct iiialedi-
ctum, uti rcin se indecentein. Merebatur diabolus male-
dictum . sed per Archanqeli os blasphemia cxire non de-
buit, ail S. Hieron. ad Titum 3.
Uespexit Michael, ait Didymus, ad bonam diaboli natu-
rain, atqiie idcirco inaiedictis abstioult, suoque excmplo
docuil quid nos faccre oporteat, qui saepe odio vcl ira in-
flammati, non tam vitia, quain homines ipsos ioseclainur
et maledicimus. Hinc infert Hufjo, cxemplo S. .Michatlis
ma<^istratul et iiidici abstincndum esse ab iniuriosis ver-
bis, curandumquc ne cum austeritate, vol imperiose do-
minctur, sitque ut lco in domocvertcns doincsticos etsub-
ditos, Eccles. 4. 35. sed cuin mansueludioc cos rcgat et
rorripiat, ut vitain cmrif^anl. Idcm diserte docet S. Hier.
lib. 2. contra Kiifrinuin, servandum cssc ciiilibi-t Christia-
no certanti cuin suis xmulis et obtrcctaloi ibiis, qualis S.
Hieronyiiio erat KuHinus. Iino Eccl. c. 21. 30. Dum ma-
ledicit. inquit, impius diabotum , malcdicit ipse animam
suam, qiiia hac in impietate similis est diabolo: illiuser-
gu iinpielatein condemnaos, siiain ipsius condcinnnt.
Sbd dixit inodesle et fjraviter: Impbhet tibi Domi-
nus.) Gra-ce, i-riTiJ.r.viii joi/jo^of, quiid l'a{;iiin. veriil, in-
crcpet te Dominus. Sic el S. Hieron. in cap. 3. ad Tiluni
lcgit: Increpcl tibi Dominus , seculus synlaxin Graecain
«r:tTiai-,7ai ffoi. q. d. Di'us tiiain insolcnliain, nialignitatcm,
ucquiliain coinprimat, o Salan, tcque cogut ut piMinittas
occulte scpcliri Moseu, ne, si publicc scpuliatur, Hcbia-is
altributa, mysteria Christi, res caelestes, sublimes et di-
vinas. Ita Epiphan. ha;resi 26. Blasphemant (Gnostici)
ait, non solum Abraham, iloscn, Eliam et omnem ProphC'
tarum chorum, sed etiam Deum qui ipsos elegit , etc. Ita
Arriani, Macedoniaai, Sabeliiani.cum non caperent mv-
slenum SS. Trinitatis, illud negarunt et blasphemarunt.
Ita hodie Calviniani et Zuinpliaui, quia oon capiunt Dei
omnipotentiam iu myslerio Eucharistiae , illud negant et
blasphemant. Haerelicis enim ratio credendi est sensus et
ratio naturahs, non fides, non Dei verbum omnipoiens.
Quod vident et mtclligunt, credunl; quod non intelligunt,
credere nolunt. Quocirca Iren. lib. 1. cap. 33. aitcontra
hiereticos victoriam esse sententiae eorum manifestatio-
nein; et tj. Hieron. ad Ctesiphonlem: Sententias, inquil,
illorum fjrodidisse, superasse est. Porro ignoranti» ha;re-
ticorum causae sunt tres: prima, est superbia; secunda,
levitas; tertia, voluplas et concupiscentia. Nam, ut ait
Architas: Impedit eonsitium voluptas rationi inimica. ac
u mentis perstnngit oculos, nec habet ullum cum virlute com-
mercium. Quocirca hisce tribus conflalur sphinx, quae est
a;nigraa ignorantia: apud .Mythologos. Sphingem enim pin-
gebant quasi monslrum facie virginis, pennis avium, pc-
dibus lconinis, quod obscura aenigmata proponens ea sol-
vere nescientem occidebat. Audi Alciatum cmbl. 187.
Quod monstrum id ? sphinx est. Cur candida virginis ora,
Et volucrum pennas, crura leonis habet?
Hanc faciem assumpsit rerum ignorantia ; tanli
Scilicel est Iriplex causa et origo mali.
Sunl q»os ingenium ieve, sunt quos blanda voluptas,
Suut et quos faciunt corda superba rudes.
Remeditim deinde assignat, scilicet: ISosce teipsum.
Qt.SClHQUB AUTBM NATURALITBa TAMQUAU HUT^
(Gra.'ce a>,oya, id est, irrationalia, ideoque bruta et luiUa,
id cst, vocis articulatae et humana! e.xperlia; sic Cicero
non scmel aniinalia bruta vocal muta) a^imalia xobist,
pula ventrein et venerein , i5 uis coaBUMPLKTUB. ) Vi-
dctur occasio idololalriae , ul vdiut euin adorare. Deus (^ tiando ct Acdando sua corpora et mentes turpi gula et ob'
ergo increpando tibi imperet cum potcstate et obiurga'
tioue, id est, polcnter ct cnin impcrio rcprimat et compe-
scat te iniquc et iudignc inilii resistenlein.
Alludit ad llliid Uomini ad Satan : Increprl Dominus in
te Satan, Zachar. 3. 2. Vide ibi dicta. Sic £«iTiiiav in E-
vangeliis nunc vertitur increpare, nunc imperarc, quia in-
crcpando impcratur; ul quod Intccpres vertit Matlh. 8.2C.
Impcravit vcnlis, apud Lucam c. 8. 24. ^ertit, incrcpavit,
Marcum c. 4. 39. comminatus cst. Ucbr. cnim ly^ gaar,
id est increpare, per catachrcsin et melalcpsin significat
increpaudo impcrarc, comprimcrc , compcscere, scdure,
ut patet Nahum, 1. 4. I's. 'J. G. I's. lOi. 7. Psal. lOG. 9.
I'3. 119. 21. Isaia; 30. 17. et cap. 50. 2.
Nota , potorat S. Michacl pcr se suaquc vi compcscere
iosolenliam diabuli, qiiia eo polenlior est ct supcrior, scd
maluil ei modeslia et rcvercutia hoc opus et hanc virtu-
tein transferre in Deuin , qucin uli nominc pricfcrt, ila
mullo inagis coidi; et opcre nfcrl, ub coque poslulnre ut
scoenis libidinibus, instar porcorum et canura, imo tur-
pius quaiii sues et canes, uti de Gnosticis ostendit Bpiph.
ba?resi 2G. Unde Arabicus: Operantur, ait, naturalta sua
( puta carnalia ) sicut bruta.
Porro ea noritnt per sensum.concupiscenliam.experien-
tiain et consuetudincm, hoc est, easapiunt. tangunt, ap-
petunt, conciipiscunt , eiercent; unde Gagncius pro cxt-
ravTi. , id est, norunt, suspicatur legendum sytrivTai, id
cst, appetunt , scd obstat tides omnium codiciim Graeco-
ruin el Lalinoruin. Melius to norutit, includit to appctunt,
uli iam disi. Clare CKcum. Quxcumque, ait, naturuli im-
pelu vel appctitione tamquam irrationabilia, vcl mutaseu
brula uiiimalia norunt , hxc sectantur velut insanicntes,
faminarumquc appetenlcs cqui. vei porci. ideoque corrura-
punt corporis anlmiquc vircs, rationem, sanilatem, inte-
gritatem, purilatem, caslimoniam, dcnlque vilam et na-
turam ipsam per crapulam ct libidlucs contra naturara.
\'cre Scncca de \'ita bcata c. 1 i. ait voluplatcs cssc qua-
diabulum comprimerct. Idem fccit S. .Macarius .Mcxan- IJ si fcras, qu;e hcros suos lanianl. Et Architas nullam pe
diinus, ut habcl cius vita. Porro S. Ainbros. in Lucai c.
8. censet idcin fecissc Christum, cuin ventis in mari con-
flictantibus quietcm impcravit, dicens: Tacc et obmulcsce;
hoc euim dixi.sse dinbulu, qui hos ventos cl tempcstatcm
in mari cuncitabat. Idem usurpal Ecclcsia duin bnpti^au-
dos vcl encrguiiicnos cxorcizat, de quuritu vidc nostrum
Deliio in .Magic. lib. G. cap. 2. secl. 3. q. 13. et loscph.
Vicecomileiii dc Kilibus Kaplismi I. 1. c. 29. cl scq.
jO. Ul AUTBH^QIACLMQUE Ql ID8H IG^UBANT, BLaSPUE-
■ARr. ) Est apodu.'tis, si\c rcddilio ct ap|iIicatio cxcinpli,
q. d. Michacl ciiin pro iiiipcrio iuste pussel Sntanain, ut-
potc scicns cius iiiipictalcin , qiin iiiiligi)iiisimc contrn se
dc .Mosis corporc conlciidcbat, blasphciiiarc , id est, ma-
ledicere. conMcio piinirc, probro rnslignrc, iino vcibcrnrc
cl tlagellare , pr.T? modcslin tnmcn noluit; Sinuiniaui ve-
ru cl Gnoslici ia tolerniidn aiidn^m d linpudcnlia blasphc-
inanl, ct molcdicunt ea qua: ignoraut,qua;qiic corum, ul-
VoL. X.
stcm in mundo capituliorein esse dicebat, quam corporis
voluplalem , lcstc Ciccrone in Catone .Maiorc. Socrates
vero voluptatcs cavcndas esse aicbal, quasi sircnns. qua
hominem incanlant, infutuant, cucraut, tcstc Lacrtio I.
2. Quocirca .\ristotcIcs moncbat intucri voluptatcs non
a fronle, scd a tergo, id est, non venicntes, sed abcuntcs.
\'cuicnles cnim fucata spccie blaudiuulur, abcuntcs Tcro
aculciiin, id cst, piKniteniiam cl dolorcin relinquuut: ita
Larrl. lib. 5. cap. 1.
Vm illis qui ; Lcgit oi, id cst.^ui; iam legunt oti, idv<
cst, ^Kiii. Exardcsril ludas in sua coutra Gnosticos inve-
cliva, acrilcr cos increpando, cosque comparando primo,
Caino; scrundo, r>nlaaino: tcrtio, Corc, quia scilicet imi-
lanlur iii\idiain ct fralricidiumCaini; avariliam.magiam,
iinpiclalcm ct obscoenitalem Balaami; seditioncm, rcbel-
lioncm, cl schismn Corc ; idcoquc inslar illorum acrilcr
puniunlur, uou tantum io fulura, scd ctiam in prxsenli
95
7jj^ Commentaria in Epistolam S. ludac Aposloli.
vita.Fiaenim iu Script. BignificatvitaDingtitutum.ttiodum » rum, et vindictam nialorum. Cum, inquit, egressi eitent
vivendi aclus et mores, eeque ac eveiitus ct ejiilus.Vla er- anibo in agruin, dixil Cain : ISon est iudicium, non est lu-
- ' ~ ' . 1- 1 - : :j:.. . : - dcx , ucc mcrces bonu fro iustis. uec p(xna pro impHs ; ncc
Dci misericordia creatus e.st mundus. E conlrario Abelem
liaec asseruisse, Dcum dcfendisse, fralrern repreiiendisse,
go Caini, est Dei conlemptus, invidia, hoinicidium, imo
parricidium, atlieisaius, vila vafja, despcralio. Nominat
hos Ires pras aliis, quia hi tres fuere Dei, fidci et sancli-
tatis hosics, ac fidelos scducere et Ecdesiani pcrdere vo-
lueruot; unde fuerunl Simonis, Gnosticnrum et haeretico-
ideoque ab eo caisum esse. Unde S. Cyprian. lib. 4. Ep.
ti. Al)eiem vocal Mnrlyrem. linilemur, ait, Abel iuslum.
rurn Ivpi cl prodiotni. Caiii enim Abelem primam Hdei et qni initianit martijria, dum propter iustitiam primus oc-
EcclesiK propnj^iiiem occidil; Balaain voluit peidere po- ciditur. Hinc etiam Cain Dfo lojjauli , ubi esset Abel ?
Haerelici
timiles
Caino.
J.
III.
IV.
puliim Hcbraeoruni, qui eiat veii Dei cultor, eiusque Ec
clesia; Core ambifiido sacerdotium rebellavit Mosi, suo
qiic schisiiiale Sj nafjogam secuil et perdidit.
Itaque primo, sicul Caiu avarus viliorcs ovcs oiTcrcbat
Deo, meliores sibi rescrvabat, eaque ralioiic sc suaiiiie
commoda Deo praeponebat; ila pariter Simoniani,Gnosli-
ci , cscterique hBeretici se suaque lucra Dco anteponunt,
imo Dei Ecclesiaa, calices etdona profanant etdiripiunt.
Huic avaritiae apte respondet noiiien Cain: Caiii enim
Hcbr. idcm esl quod avquisitio el poscssio. Eva enim pri
proleive, iiiipudenter et nieiidaiiler respondlt : i^escio ,
num custos frairis mei stim cgii? eoque satis si{];nincavit
se putare siium sceliis lalcre Deum. Nun crcdidil crfjo
Deum omnia scire, oinnia videre; quia iion credidit eiiin
vidissc suuin ciiiii .\bele iurgium, el parricidiuin. Iia hae-
relici tandem fiiint alliei, et oiniiis bseresis cst quasi re-
{^ia via ad athcismuin , uti dixi 2. Petri 2. Hac de causa
S. luaiines Cain vocat fllium diaboli, utique primum et
priiiiofjenitum, Ep. 1. cap. 3. v. 12. A"o/j sicut Cain qui
qui eju maliijno erut, Graece ;/. toj no-jcprj, id est ex illo
mum filium suum vocavit Cain, dicens : Possedi hoinineml) tnalo, qui sciiicct nnlonomnsticc est, diciturque malus.
per Deum. Gcn. 4. 1. n3p /'«»'' onim si^nificat posside-
;-e;inde ^»p Kain csl posscssio. Porro oplc S. .\ii;jiistin.
lib. 4. de Baplismo contra Donatistas cap. 4. avantiam,
quae a S. 1'aiilo vocatur idolorum scrvilus, comparal hoe-
resi. Quare perperam Kyrsteniis lia-reticus hicin vcrsio-
iie Arabica scribit, Cain siguificare vomitumet crapulam,
a radice nXJ? />(ia, id est, vomuit.
Sccundo, sicut Cain invidit fralri suo Abeli quod njra-
tior esset Deo, utpole olTerens Deo meliores oves, qiiod-
que Deus igne caelilus misso inflammando eius viclimas,
jdipsum tcstaretur; sic Simoniani et haeretici iuvidebaut
ct invident Orthodoxis, eosque calumniis, maledictis, in-
iuriis.rapinis insectantur. ItaBcda: Via Cain, inquit, ab-
eunt , qui propter invidiam meliorum. nomen sibi docto-
rtim, quo honorificerilur, assumunl.
Tertio, sicut Cain ei odio et invidia fratrem Abelem oc-
cidit; ita hoerctici ex odio ct invidia Orthodoxorum, fide-
pula diabolo. Quod erjjo S. Polycarpus .Marcioni ha;re-
siarchoe rofjanti : .Agnoscis mc? respoudit : Agnosco primo-
genituin diatjoli; lioc vcrius respondisset Caino.
Qiiinlo, Cain iucrepitus a Deo non resipnit, sed obdu-
ruit; uiide notatus ab eo Iremore corporis quasi sligraa-
ticus, et probrum orbis, fugiens a facie Dci factus esl va-
{^iis ac profug;iis, imo pcior el impientior, si credimus,
loseph. 1. Antiq. cap. 3. ubi sic ait deCain: Tantum ab-
fuil ut hac castigatione vitam in melius inutuverit, ul pe-
ior etiam sit faclus, omnibus voluplatibus vel cum aliorum
iniuria indulgens; et facultates domesticas pnr vim el rapi-
nas accumulans , accitis undecumque latrociniorum et ne-
qudix sociis, magister illis ad facinorosam vitam est efft'
clus. Ad hvesimplicem hactcnus vivendi rationem excogi'
tatis mensuris et ponderibus immutavit, pristinamque sin-
ceritatem et gencrositatem ignaram taliumartium inversu-
tiam depravavit. Ita Simon Magus incrcpilus a S. Petro,
liuin animas ad haeresim suam pellicientes occidunt, non n factus est peior. Sic et haeretici convicli, imo mulctati a
raro etiam corpora sibi obsistentiura mactant. Haeresise- ^"" ^- '—:—"'- ' — ;« -«1..-.-1 . —
nim crudelis est, quia agitur a crudeli Satana. Ita crude-
les fuere Arriani ut palet ex scriptis S. Athanasii, Lucife-
ri Calaritani, el S. Hilarii ad Couslantium Imperat. et ex
Victore Uticensi in persec. Wandal. Unde S. Alhanas. A-
pol. de fuga sua: Quis , inquit, Arrianorum scelera non
videt ? ut sitibundi sinl, avidique sanguinis humani, versu-
tiisque suis velut sagenis comprehendant quos neci desti-
nent. Plane hoc ipsorum opera declarant, ostenduntque eo-
rum animos feris efferaiiores, el Babtjloniis crudeliores es-
se. De Donalistarum crudelilate vide S. Augustinum etO-
ptatura Milevit. De Hussitarum in Bohemia saevitia, vide
..•Eneain Sylvium de Rebus Bohem.
Qiiam nostri Calvinistas, caeterique huius aevi hajrelici
saevierint in Orlhodoxorum templa, opes, urbes, corpora
per Germaniam, Galliam, Hungariam, Angliam, Belgium,
Daniam, Sveciam, Norvegiara, etc. omnes novimus, imo
oculis spectavimus; videTheatrum haereticaj crudelitatis,
Deo fiunt peiorcs, ruuntque in omnes voluptates et sce-
lera; hajresis enim est mater omniuin crimiuum etscele-
rum. Hinc quasi errones et vagi provincias oberrant, ul
fideles decipiant, depravent et perdant.
Sexto, Cain desperavit de Dei misericordia, dicens : 3/a-
ior est iniquitas mea, quam ut vcniam merear, Genes. 4.
V. 13. Sic haerelici ex owuscienlia tot tautorumque scele-
rum ruuut inbaralhnim desperationis.
Et errorb Balaam mercede effusi sunt. ] Hocest,
in crrorem Balaam , qui fuit merces, sive cupido incrce-
dis et lucri clTusi sunt,q. d. Toti efiusi sunt in opes et lu-
cra. Aut, q. d. Errore et deceplione niercedis, qua dece-
ptus fuit Balaam, effuudunt se in maledicta, impia consi-
lia, aliaque scelera. Error enim Balaam fuit spes mcrce-
dis et cupido Iucri,quod scilicet spe mercedis oblata; aBa-
lac regcMoab voliierit maledicere.et perdcrepopulumDei,
puta Hebrreos, Num. 22. et seq. Uode Syrus vertit: Posl
mercedem Balaam in tncrcede participes facti sunt, vel ex-
et Stanislaura Rescium de Evangelicorum Phalarismis. Darserunt; Paga.dcceptione mercedis, quadeccptus eslBa
Didiceruut id a suo parente Luthero, qui in Praeludio Ca-
plivitatis Babylonicae anno Doraini 1520. rusticos ad re-
bellandum principibiis concitavit. Sed cum seditio in ca-
put rusticorum recidisset, occisis corum centum millibus,
Lutherus palliuin verlit, et palinodiam cecinit, principum
contra rusticos causam tuendo, dixitque: Ego Marlinus
Lutherus in bello rusticano omnes rusticos occidi; iussi e-
nim eos trucidari: omnis eorum sanguis in meis humeris
est ;^vcrum ego onus illud in Deum reiicio: ila Aurifaber
in Coiloquio Lulheri titul. de Bello.
Quarto, Cain, si credimus Chalda?o, fiiit primus ha;re-
siarcha, adcoque alheus, voluitque Abelem fratrem tra-
here ad ha?resim et alheismum , ideoque eum , quod sibi
reluctaretur, occidit. Asserit enim Targura lerosolymita-
Hura, qui cst Chaldsug Paraphrastes, Gen. 4. Cain in a-
gro ccepisse queri de Dei providcntia et sequitate, dispu-
tasse contra iudicium cilreraum, contra mercedem bono-
laam, effusi sunt; Vatablus, effusisunt deceptione merce-
dis Balaam. atque mercede doLosa qua deceptus est ille. a
Dei prxccptis egressi sunt, ac in omne scelus abducti. Ubi
uota. Pro mercede, Graece est genitivus fzicrOoj, quero Pa-
gninus, Valabliis et alii referunt ad Tr/av);, id est, crrore,
et deceptione, q. d. Deccptione mercedis inslar Balaam ef-
fusi sunt. Noster vero vertit in ablativo, mercede, vel quia
pro ai<70o-j Icgit p.i!76«; vel quiasubintellexit evj/x, vcI ;^sc-
ptv, q. d. Ev£/a,«t!r5oy, id cst, ra!<sa mercedis, hoc est mer-
cede; vel potiusquia praepositio li qua; est in tUyyj r.aij ,
id est, effusi sunt, poscit genilivum, q. d. Ez •m^Ooj tUyjfii-
axj, idest, ex mercede , per mercedem, nicrcede etTusi
sunt. Sed eodem redeunt omnia.
Rursum to effusi sunt, significat magnam h.-ereticorum
peccandi licentiam, ardorem et impetum, quo totos se ef-
fundunt in mercedes et opes, ac per eas, et propter eas iu
omnes cupiditates et omnia scelera. Arabicus vertit, et in
V.
VL
Commentaria in Epislolara S. ludae Apostoli.
755
III.
IV.
mereede eius exaruerunl , quia post cffusionem scquilur ^ scilicel, et fi.^jurate, qula nimirum transitus Mosis per ma-
__:j j_ _«• __ I ..„„ ...,Un„,.> .ni=,.r.r,., ,„,.,.. ^g rubriiin erat lypus baplisini, cl manna eius Ivpus erat
nostra: Eucliarisliae, 1. Corinlli. 10. 2. E( Rom! «. v. 3.
ail nos consepuitos cum Clirislo per baptisraura in mor-
lem.quia sciiicet baplisraus tjpus est sepulturae el mortis
Clirisli.eumque repiajsenlat; unde explicans subdit: Ul
quomodo Chnstus surrexil a morluis per gloriam Palris ,
tta cl nos in novitate vttx ambulemus.
Sccundo, cl planius, in contrculictione, id est, instar con-
tradictionis, q. d. Instar seditiosi Core, qui in sua contra-
diclione et sedilionc periil, perierunt et pereunt hsretici.
Sic saepe Hebr. J id cst, in, sumilur pro 3 id est, sicut,
inslar: ila Vatabl.
Terlio,/)crie/-unnnysliccquia8uassuorumquequo9se-
(juarlo, sicut Balaam voluit malcdicere populo Dei ct ducunt animas, pcr hajresiu perdunt etocciduut bc rens
Synagof^a!, sed Deus eius maledictioncm vcrlil in benedi- gehennoe edieiuiit. '
cl'ione'm'; ila ha;relici sunt nialediceutissiini, et conviciia l'orro, recte S. ludas comparat haereticos cum Corc n ,„; i
ac probris continuo nou lanlum Orlhodoxos, sed ct se in- Primo , quia sicut Core supcrbiens rcbellavil Mosi , prae- ^invies'^
vicem impeluntet proscinduiit. Sed Deus ba;c eoruni pro- texens culvas et fuliles causas: undcct Core Hebr. sicni- •-""■•
bra in ipsorum ignominiam, et Ecclesia; {;loriam conver- D ficat calvum; sic ipsi rebellant Pontilici et Ecclesiie. '•
lil, ostendendo toti mundo eoruin impalienliam, inaledi- Secundo, sicut Core anibivit saccrdotium, sic illi ain- ii
cenliam, calumnias. biunt Episcopatus et opiraa bcneficia.
Tertio, sicut Core fccit schisma, sic el ipsi.
iridilas : unde effuso humorc per sudorcm vcl sanguineni,
exarescinius ct silimus. To exaruvrunt , uolat merccdes
et lucra per scclus parla iion locuplelare, sed exarescere
et evanesccic, iuxla illud: Male parla, mule dilabuntur.
De mule quiesitis non rjaudet terlius hieres.
I Porro, hajrelici imitanlur Balaam : Primo. quia instar
Baalam pro amore terrestriuin commodorum , teritatein
quam ipsi norunl impugnunt, ait Beda et (JEcuin. Gnosti-
ci, iaqud, lucricupidilateoinniaagunl.
Sccundn.quia proSpirilu saiicto quem iactant,spiritu cr-
roriset pntre mcndacii, puta diabolo,agilaiilur:itaDidyni.
'Jertio, quia ha!rcsiarcli;u cnbro sunt ma-ji, vel familin-
rcm hnbent dajinonem, uli habuit Uoluam
Quinlo, Dalaam impiuni dedit consilium Balac rcgi, ut
scilicct pui-llas speciosas submiltcrct in castra Hebra;o-
rum, qu;c cos ad libidiiiem, indcqiic ad idolulalriaiii pel-
liccrcnl; iit sic deserenlc cos Dco, n Balac viaci ct occidi
jiossent, ut palet Nuiii. 31. 15. ibique docel Theod. qu.
i'6. et loscph. 4. Ant. G. Ita liairctici iinpia danlconsilia,
siiadentqiie J(eli;;iosis et Clcricis apostasiam, violalionein
votorum, perlidiaiii , liaercsim : laicis rcbcllionem , libidi-
ncm, (^iilaiii, omnomquc carnis licentiam : ita Didymus.
Imo Clirislus nd anfjeliim, id est Episcopum Pcr{;aini. A-
pocal. 2. v. ly. Habeo, ait, adoersus tepauca, quiahaOes
illic tencntes doctrinam Balaam, qui docebat Balae mitte-
re scandaluin coram filiis Isracl, edcre et fornicari : ita ha-
bcs et lu trnenles doctriiiam ISicolaitaruin, dc qua ibidiin
plura. l'ndc IMiilaslr. Iib.de Ha;rcs. Balaamilas reccnsct
inlcr h.Trrticos; h.-eresis eiiiiii eorum cral, liccre fornica-
ri,rlvcsci idolollnlis. Quocirca lialaaiii a|)posituni ad
rcm , opus el fucinus suuni sorlilus csl nuinen : Bulaam
cnim Hcbr. idL-m cst quod lin^jons vel vorans populos,
aut absorbcns (lopiiliiin. Balaam enim iiivilans Hcbra;os
per piicllus ad esuni idololhjturum, vuluil eos absurbere
et pcrdere.
Dcnique siciil Balaam in beiio Madianilico ab Hcbraeis
gladio cajsiis esl, ila ha;rclici {^ladiis priiiciputn perimuu-
tur, quia iinpii siint in Dcum, cl quiu rcmpubl. turbant,
roncitando rcbellioncs, seditioues ct schismata , uti Ba-
lanm per mulierrs voluit evcrlerc castra Hebra'orum. iNi-
hii cnim aniinos viriles et militnres ila clTueminat ac libi-
do. ()iiorircn vclcres ("icntiles foiminas, licet u.\orcs, ca-
slris arcebanl, lcslc 'Jertiilliano lib. de Castitatc cap. 12.
rmln castra dicln siinl q>iasi castra. qiiod in lis caslraretur
libido, ail Isidur lib. U. Elymol. cup. 3. Huiic cuusam af-
ferl 'J'ni'ilus lib. 3. Histor. Incsse scilicct mulierum coini'
tatui quxpacem luju. belluin forinidine morcntur. El Va-
leriiis MuKim. Iib. 2. cnp. 7. Exhausta, ail, erubacenda
sentina scorturum ecaUris Scipionis, Homunus exercitus,
qui paulo unle metu morlis tarpi se fcederis macula asper-
serat. erecta virtute acrem illain et animosam Muwanttam.
inrendiis rxuslain solo :L-quiiril. Vide Lipsiiiin libr. 5. dc
Mililia Uoiii. Dinlu{;. 18. iibi nnrrut (irrmnnus olini mulic-
rc», in cnslris depreliriKns, n«>o Iruncnsse cl cxpnlissc.
Et 15 co:<TU.»DiCTioiK ( tirn;cc Tr, avnXoy.a, id esl, con-
tiadtclKmr) Cohb PKRiimiriT. ) Qiiia ha-reiici licct non-
diim extaieiil leiMpon' Cure, Inmcn ineuetcum eo pcrie-
riinl, lypice el li;;iMnli': pcrdiiiu ciiiiii Core, qiia ip^o vi-
>us ahsor|itii4 «'st a leria, descenditque iti inftTnum, ty-
pus crnt et lii^iiiu, quod siiinli iiiudn perilrrenliir ha-relici
ciiis assccho, ae desreiidiTenl iii inrlnrn. l iiile di- Aiili-
ehristo ciusqni- pseijdopriiplictn dinliir .\pocal. I!*. 20.
yiL-i missi .^unt ht duo in iiaijiiuin tijnis ardrntis sulphuic.
Simili phrnsi ail ,\posliilii>i lidclcs bnplizntos ense in .Mosc
et mari, ct camdeiu Cficaiu cuiu eo inauducatse, typicc
PSI. III
Quarlo, Core leviler coricplus a Mosc arroganter re- ly.
spondit, ct inoncntem sprevit; ita et ipsi obstrcpuul mo-
uitionibus Poslorum ct Episcoporum.
Quinto, sicut Core vivus ad inferna descendil, sic el i- V.
psi: itu Bedn, (JEcum. ct alii. Vide dicla Num. 16.
DeniqueS. ludas haireticoscomparnt cum Corc ct Caio, Vi.
quia in spirilu prajvidcbat fore haereticos Caianos, qui u-
trumqiic difcndeient et colercnl. Audi S. Aufjust. ha;resi
18. Caiani. iiiquil, proplerea sic appellali, quoniam Cain
honoiant, dicenteseum fortissimx esse virtutis; simul cl Iit-
dain traditorein divinum aliquid pulant esse, cl scetus eius
bcnrficium depulant;assercntes cuin prxscisse quantum ge-
neri esset humano Christi passio profulura, el occidendum
proplerea ludxis Iradidissc: illos eliam qui schisma fucien-
(^ tes in primo populo Dei. terra dehiscente pcricrunt , Core,
Dathan.et Abiron , et Sodomitas colere perhibcnlur. Btas-
phemant lcgem, et Deum legis auctorem, camisque resur-
reclionem neganl.
Moral. nota hic, quam scvere puniat Beus murmuret
rcbeilionem in superiores, Dciqiie niinistros: ob eam e-
iiiiii Core, Daliian el Abiron vivi absorpti sunt a terra ct
gchennn; el, nt nit S. Ambr. libr. 3. Ep. 23. ad Eccles.
Vercell. linmugiens tcrra in mcdio plebis scinditur, ape-
rilur in profitndum sinus. abripiuntur noxii, et ita ab o-
vinibus mundi huius alkgantur elemcntis , ut ncc aerem
hctustu, ncc aeluin visu, nec mare tactu, nec tcrram conta-
tninarent srpulcro. Sic Maria, soror Mosis, contra .Mosea
murinurans, pcrcussa cst lcpra, Num. 12. Sic maf^i Pha-
raonis .Mosi resistcnlcs ulceribus punili sunl. Exodi 9. v.
9. Sic .Xbsalon pcrscqiiens Davidem rcf^ein. ex nrbore pen-
dulus intcr ca'liim ct lerram , (|uasi altoriilrum Innfjere
indifjnus, tribiis lanceis confossus cst, 2. Bc';. 18. 14. Sic
nJ*auliis l'^lMnain sibi rcsistcntcin c.-ccilatc mulctavit, A-
clorum 1.1 11.
S\ mbolice Cain, Balaam cl Corc rcprjescntnnt (ripliccm Syinbol.
concupisccnlinin . n (|iia nmnc mnliini, sciliret Cain ava-
rus conciipiscenliam uculorum, Bnlnam (jnlosus cl luxii-
riosus conciipisrenliam rarnis , ("orc ambiliosus siiper-
biam vil.-c: de qiiibus S. loanncs Epist. i. rap. 2. v. 16.
Oinne, nil, quod est in mundo. eoncupiscentia carnis est ,
ct conrupiscentia oruloruin. rt suprrbia vitx.
Cnin crfjo rrpra;srnlnl nvaros. Balaam {rnlosos et luiu-
riosos. ('ore siipcrhns. Hisre Iribtis S. ludas, v.t, id cst, '
.'elcrnam malrdirlionrm ct (jehonnam inlcnlat. irque ac
Amos rnp. 6. I. V.r. inquit, 171(1 opulenti (ecce nvnri' e-
stis in Siiin. ctc. ingredienlcs ponipalice (ecco snpcrbi! rfo-
muin Isrnel, rlc. q:ii seimrati eslis in dicm malum, quidor-
mitis in Irclis eburneis . el lascirifis in stratis vestrts ; qui
comedilis agnuin de grege . et vHhIos de mcdio armcnti ;
quicanilis ad vocein psallerii, bilicntcs vin>im in phialis, el
optiino ung ttcnto delibuti (ecce gulosi el luxiinosi), el ni-
7S6
Comroentaria in Epislolam S. ludae Aposloli.
hil paticbaniur super conirilione losephf^
Vers 1« Hl SUNT m EPULIS SUIS MACUL^) Ortece !v ayairai;,
jd est , in charilalibus , in dilcclionibus vestns rnaculatt .
uli legit S. Aiisust. de Fidc et oper. cap. 25. Uoc esl m
conviviis. Primilus eniin Ciiristiani in symbolura charita-
tis post Eucharisliam celebrabant convivia communia, tam
pauperibus quam divitibus, sed frugaiia et pia , ideoque
ea vocabant ARapes, id cst charitales, uti oslendi 1. Co-
rinlh. 11. V. 20. Sic Gcnliles sua habebant convivia, quae
vocabant yiXivia et ytXsTiv-a, quasi amoris et amicitiae sym-
bola. lam sensus est quem dat Syrus: Isti sunt qui in de-
liciis suis commaculant, tum corpus crapula, tum mentem
ebrietate, gula, libidine; tum convivas prava doctrinu et
Iiaeresi, reque ac detractione, maledicentia, alque impudi-
cis verbis ct aspectibus; habenl enim oculos plenos udul-
terii et incessabilis delicti, ut ait S. Petrus Epist. 2. cap.
2. 14. Vide ibi dicta. Arabicns vertit, isii sunt provocan-
tes svper vos reatus, quia scilicct vos ha?resi, guia et libi-
dine commaculant, ideoque iraa et vindictae divinte reos
A bibitur quantum pudicit est utile; iia saiurantur , ui gui
meminerint etiam per noctem adorandum Deum sibi csse,
ita fabulnntur, ul qui sciant Dominum audire ; xque ora-
tio conviviutn dirimii. Et paulo post: Convivium eiiam
solemne maiores instituerunl, idque Charistia appellave'
runt, cui prieler cognatos et afpnes nemo interponebaiur ;
ut si qua inter necessarios querela esset oria , apud sacra
mensx, el inter hilaritatem animurum fautoribus concor-
di!£ adhibilis iolleretur.
Porro, To sine timore nonmilli referunt ad id quod se-
quilur, semetipsos pascentes. Verum Romana aptius refe-
runt ud to convivantes. quod prBecessit ; sed eodein res re-
dit. Pro convivanies.CiTXce est djvij&j/vjf/cvoi, quod aliqiii
ad libldinciii et tuipcm concubituiii rcferunt, uti dixi 2.
Petri 2. v. 13- Unde Arabicus vertit: Qui currunt per do-
lum et impudiciliam in desideriis suis.
Sembtipsos pascentes.) q. d. Pastoris esl pascere o-
ves , uon seipsos. At hi pseudopaslores pascunt se , nou
oves, imo oves dcglubuut, ut iis, eorumque bonis se pa-
pcies. Al lii eleemosynas quas a ridcllbus corrogant pro
pauperibus sibi arrogant. Alludil ad Ezecb. 34. 2. Vide
ibi dlcta.
Secundo, CEcumen. Graecum TroipaivovTjt, id esl pascen-
tes,cxpoa\l regentes: olim enim reges vocabantur et erant
pastores populorum. Unde AgamemuoD ab Homero voca-
tur TToiar.v >a«v. Qua enim diligentia, cura et humanitate
pastor pascit regilque oves, eadem rex pascere et regere
debet populum. Unde Arabicus vertit, gubernant seipsos
sine virlute; Pagninus et Vatablus, suopie duclu arbitrio-
que vivenles; alii, semetipsos creant pastoreset Episcopos,
non vocali a Deo, nec electi ab Ecclesia.
NuBES.) Ita vocat haereticosob tumoremetfastum, quod
inslar nubium se extollant, suamque doclrinam e nubi-
bus et caeio venire iactitent. Hiuc ex adverso de Aposlo-
lis ait Isaias cap. 60. 8. Qui sunt isti qui ut nubes volant?
NuBES SINE AQUA.) Puta nubcs steri]es,infaecuDdae, quaeg^retlc
et obnoxios faciunt. In hisce ergoveruin est illud Tcrliill. bscant. Boiii pastoris est pascere etiam corporallter pau
de leiun. contra Psychicos c. 17. Apud te agape in cacabis
fervei, jides in culinis calei.spes in ferculis iacet. Sed maior
his est agape, quia per hanc adolescentes tui cum sorori-
bus dormiunt-.appendices scilicet gulxlascivia alque luxu-
ria sunt. Gnostici enim saturi uxores suas allis conceden-
do, dicebant : Surge, el fac agapem cum fraire, ait Epiph.
haer. 26. Minus recle Caiet. ita dispungit , traiicit et ex-
ponit: Hi convivantes iu dilectiouibus vestris, id est , in
beDcficiis a vobis susceptis, coDvivia agitantes sunt niacu-
lae, quia maculati alios suis vitiis comniaculaut.
Pro maculse, Graece esl (j7:i).adX-, quod Hesychius iu Le-
xico,PliD. lib. 3. in Proosmio CEcum. et alii vertunt sco-
puli, sive confragosa in mari saxa, ad quae allisae naves
dissiliunt et vectores mergunt. Similes scopuli sunt haere-
lici et impii conviva3, qui alios secum epulantes in perui-
ciem et ruinam trahunt. Aptius tamen Nosler vertit 7nacu-
/«; hae enim epulis congruunt magis quam saxa, illas-
que significat Graecum o-7rt>oi, apud S. Petrum Epist. 2. p videntur aquam adhominura refrigeriura et terrae foecun-suDt na-
cap. 2. 13. itaque hic pariter vertunt Tigurin. Glarius, ditatein promittere, sed eam non praestaDt. Ita GDOstici ^^^^*"^
Erasmus, Arias et Pagoinus.
Eleganter Thomas Anglicus: Dicuntur, aM,maculx,
quoad irapudiciliam ; convivantes , quoad crapulam; sine
timore, quoad iueptam laetitiam, pascentes semetipsos noa
pauperes, quoad raensam.
CoNViVANTES siNB TiMORE. ) Quia siue Dei hominum-
que reverentia,intrepide et impudentersecarne infarciuDt
et viuo ingurgitant.gestibus lasciviunt,ac verbis virus pe-
ctoris sui evomunt; quare gurgites suDt, helluones, nati
veneri et ventri. NotatDionysiusaccumbentem mensae prao
caeteris opus habere timoreDei,eumque in se excitare de-
bere,eoquod in mensa multae gulae,detractioDum, super-
bia3, impudicitiae,etc. ingerantur occasioDes,quae sine ti-
raoreDei superari nequeunt. Quare S.Ambr. Chrys. Aug.
aliique Sancti convivia, licet invitati, adire nolueruut, do-
rai vero suae conviviuin et convivas sacra lectione condie-
bant. Qui ergo coDvivia adeunt, timore Dei se praemu
Domen inanc scientiae et doctrinae praeferebant, sed eara |'
Don praestabant, ait Didyraus, iuxta illud Prov. 25. 14.
ISubes et ventus, etpluvix non sequentes, vir gloriosus et
promissa non complens. Huius loco S. Petrus Epist. 2. c.
2. 1". eos vocat fontes sine aqua, et nebulas turbinibus
exagitatas. Tropol. nubes siDe aqua sunt concionalores
pomposietverbosi,quiaure3scalpunt,sedcornon feriunt.
Secuodo, CSicumen. Sicut nubes, inquit, sine aqua a- II.
gilata ventis,ea loca quibns incumbit,noD refrigerat aqua,
sed caligine obducit etoffuscat; ita haeretici aniraas salu-
tari sermone oon irrigant, recreant et foecundant, sed de-
testabilibus documentis obtenebrant.
Tertio, Beda : Sicut nubes steriles, ait, a ventis circum-
feruntur, ita haeretici ventis, id est, llatibus et suggestio-
nibus daeraonum in diversos vitiorum raptantur errores.
Rursum sicut nubes a vento inslar fiimi dispellitur et e-
vanescit, ita et haeretici suo vanitalis spiritu dissipantur
III.
niaDt, cogiteotque illud Sapieutis Prov. 23. 1. Quando D et evaDescunt. Ita S. Athanasius de luliano Apostata iam
sederis ttt comedas cum principe , diligenier attende qux
apposita sunt anie faciem tuam; ei statue cultrum in gut-
ture tuo. si iamen habes in poiestate animam tuam, ne de-
sideres de cibis eius , in quo est panis mendacii. Vide S.
Chrysost. horail. 32. in Matth. Clem. Alexaud. 2. Paedag.
cap. 1. et 2. S. Paulinum Epist. 31. S. Ambros. apud S.
August. 6. Confess.cap. 2. S. Hieron. Epist. 22. S. Greg.
lib. 1. Epist. 71. qui omnesegregie doceutqualiaet quam
sobria debeant esse Christianorum convivia.
Unum TertuUian. praeterire nequeo, qui lotum Chri-
stiani convivii rilum ita describit: Caina nostra de nomine
rationem sui ostendil; vocatur enim agape, id quod dile-
ciio penes Grxcos est. Quantiscumque sumptibus consiet
tucrum esi,pielatis nomine facere sumplum ; si quidem in-
opes quoque refrigerio isto iuvamus. ISihil vililaiis, nihil
immodestix admillit: non prius discumbiiur, quam oratio
ad Deum prxgusietur; editur quantu?n esurienles capiunt;
regnante et in fideles grassari incipiente : Secedamus, ait,
paululum, 0 amici; est enim nubecula qum cilo prxterit
et evanescit, teste Socrate lib. 2. cap. 12. Verus fuit va-
tes; sequenti enim anno occisus fuit lulianus. Vere lob
cap. 7. V. 9. Sicut, ait, consumitur nubes et pertransit ,
sic qui descenderit ad inferos, non ascendet. Alludit ad Si-
moDem .Magum, qui iostar uubis vento agilalae volavit
per aerem raptatus a daemone, sed precibus S. Petri pro-
stratus crura confregit.
Nota To circumferuniur; haeretici enim ab una haeresi
iD aliam et aliara dilabunlur, atque in dies nova cudunt
dogmata, iuxta illud: Impii ambulant in circuitu dogma-
tura et errorum. Unde S. Hilar. ad Constant. Imper. ait
Arrianos plurimas habere fides, ne ulla esset, imo annuas
et menstruas, adeoque tot habere fides, quot voluntates.
Vere noster Frusius:
Cur nunc tol fidibus luditur una fides?
Commenlaria in Epfslolam S. Iudae Apostoti.
7o7
Protheiergoetcham»leonle9 8unthaeretici,qui instarEu- A haeresim. Alii ainnt primo morliios fDisse, cum ante ba-
tobiles consislunt. Vi- ptismum in gentilisnio Tivercnt ; secuodo \ero mortuos,
El aibo
lei aulu
ripi fluctuant semper, et nusqiiam s
de Iren. lib. I. cap. 5. Tertull. lib. de Praescript. cap. 42
et Vincenlitim Lirin. conlra profanas haeresum novitates.
AbBOBBS AUTI'M:«ALES.) AivJpa ?3ivo7:wfiiv-/, quod IVi-
mo verti potest, arbores autui/ino tnarcescentes , scilicet
perdentes fructus, seque iu radiccin ct tcrraii» conlralien-
tes. Simili eniin modo hacrelici sunt homines marcidi. iiul-
lum doctrina; Ter». operumque bonorum fructuin ft-ren-
tes; sed lerrenis afiixi Ciclcslia noii capiuut, nec cupiunt,
imo dcsperant: ita Adomus, Valablus et alii.Porro Colu-
mella lib. 3. cap. 10. ostendit analo[jicc rcclc hominein
comparari arbori ct plQiilae, ac ulriusque partes et meiu-
bra inter se confert. Est enim homo quasi arbor inversa,
Labens radicem, pula caput, sursum ; rauios, puta pedes,
deorsum, cuius contrariuin facit arbor.
Secundo, oevjpa o^tvoTrwiJoa verti potest, arbores finicn-
tis ullimigue aulumni. ac hiemali squolori proximae: ita
diclae x'/p« to ^Oiviiiat rr.v ojtwpxv , id est , a fmientc au
cum post baptismum in haeresiu lapsi suiit. .Mii bis mor*
tuos ceDscul, quia tam corpore, quod oiiini libldiue con-
taminant, quam aniino iiiortui sunt: ita Utcumen.
Ana{jo^. 1'rinio nioritur aiilma perpeccalum, quo gra-
lia quaj est vila aniiiiae deperit: secundo moritur cuin tru-
dilur in gehcnnam: ha;c cnlm isl niorssecunda.Ap. 20.14.
Qiiarlo, ct gcnuiiie, arbores bi' morlux, id est, eradi-
cats, uli e.\pllcando subdll S. ludas, sicut paulo anle au-
tiiinnalcs e.^pliciiit pcr infructuosas. Arbor enim primo in
se moritur, duin aresclt.sed vivil adhuc in radlce, ex qua
iii Tcre riirsum pulliilalet rcTiviscit; secundo Tcro mori-
tur in radice, duiii illa eradicatur, et tunc plcne planeque
nioritur, ut nulla ei vitae spes supersit: ita Arias. Siniili
niodo moritur anima haeretici, primo per peccalum mor-
lale: per hoc enim amiltlt charitatem et graliam, quae est
Tila anlmac. Deinde seciindo moritur per hasresin ; pcr hanc
cuim ainittit fidem quasi radicein , quae esl iuitium vitae
)ll.
tumno. Tunc enini arbores coinam suain, puta omnia fo- B spiritalis: liaeresisenim nunquam cstprimumhominispec-
lla, dcperdunt, orescunt et cancscunt. lla haerelici nulla
verae sapientia; vcl eloqucnliac folia ct speciem praefrrunt,
sed iiti fructu sterilcs, sic follis, et spccie suut oridi et
aqualldi : ila Salmeron et Gagneius.
Tertlo, yOivorwpiva vocanlur arbores frugiperd», r.^ax
To ifOivi7j«t T»; a-jTuv oTTwp»;, id cst, eo quod suos fruclus
rorrumpanl,cl iiil nlsi corruplum et marcidum prodiiranl.
Uode Arabicus Terlit : Arbores corruptorum frucluum.
Nonnullxeniin arbores,pra;serlimnoTcllaerecensqueplan-
talae, solenl extremo autiimno prieter temporis rationein
florcre, idque agricolls indicol cas quosi egesto omni hu-
more et vigore, iiiox per hlemcin cinoriluros. Alia poma
in autumno proferre incipiunt; verum ob supcrvenicntem
hiemem eo nd maturitalem nou perducunt, sed acerba re-
llnquiint. Tales sunt hacrctici, qiii non tantuin sunt mor-
tui, sed et iiiortiferi; quia non lautum sua , sed et alio-
rum bona opera et pieCatis fructus extirpant, imo pesti
catum , sed ad eam previis allis peccatis quasi gradibus sen-
sim descenditur.
Ebadicata. ) dvcumen. et alii iam dicti ceoseot plus
hoc essc qiiam to bis mortux; morluae enira reviviscere et
repullulare possunt, si radix in terra sana consistat; at
eradlcatse niillam vila; spem habent, scd verius est to era-
dicalx, expllcare to bis morlu:c, uti iam dixi. Porro haere-
tici |>cr scliisma et hccresin eradicali sunt a fidc, Eccle-
sia, Deo et Christo, quasi cxcommunirati. To ergo eradi-
calx , (jnoslicorum desperatam saliilem significat. Nam,
ut alt OEcumen. a paradiso, id esl Domini Ecclesia, cra-
dicanlur, ct foras proiecti ad iynem xternum colliguntur.
Quatem enim stalum habere aut radicem potcst, qui ob vo-
luplalis colluviem ab omnibus proiicitur ?
FLLCTtS FEBI BABis.) lcri, \A csl, fcroces, ut legil S. ver». i;
Marliiius Pnpa I. Epist. 1. Syrus, fluctus vehemenles ma-
ris ; Arnbicus, (luctus maris commoti. Sic Ovidius vocat
fero haeresis veneno inficiunt et intoxicaul: ita Beda, Sal- p truccs (luctus; el Virg. 7. .Encid. vocal latranles undas
meron, Catharinus et olii.
Tropol. Tropol. Hugo: Arbores aulumnales, ait, sunt acedi et
pigri , qiii sero, tarde et pigre Dco scrvire incipiunt, ideo-
que nil ad maturilatem perducunt, scd superveniente hie-
me.id est tenlatlone ct adversilate.corum sludiumetupus
eraoritur. Ex adverso iustus fervcns et strenuus est tam-
guam lignum.quod planlalumest secus decursus aquarum.
quod fructuum suum dabit in tempore suo: et fulium eius
non deflurl : et omnia quxcumque faciet prosperabunlur,
Psal.l.S.Uursum: lustus ut palma florcbil: et sicut cedrus
Libani multiplicabitur, Ps.9l.l3. Et: Ego autem.sicut oli-
va fruclifera in domo Dei, Psal. 51. 10. Vide Eccl. cnp.
24. 17. et seq. ubi sapientia Dei et Sauctorum, practica
Bcilicet, coinpnrat se sempcr virenti cupresso, pnlniK, oli-
Tae, cinDamomo.balsamo, myrrhai; ac deniquc y.Ti.Ego.
ait, quaai vitis fruclificavi suavitalcm odoris; et (lorcs mei
fruclus /wnoris el honestalis. Sic loseph vocatur filius ac-
crescens et frugifer, Gen. 49. 22.
quia sooant et frcmuiit inslar canuin lalrantium ; unde et
pars roaris Zelandici a tali lotrotii vocntur Dcnhoul, id
est, cani5. Physicenolat S. Chrysost.in Mallh. 14. Deum
creassc mare, non tranqiiilluin, sed nuctunns et aesluans.
ut in eo compescendo et inoderando siinin jH>lentiam et
providcnliam oslenderet. Talls est el vila nostra , quam
tentallonibiis et tribuiaiionibus ila llberat Deus , ut dcc
niniils obrunmur, ncc iis omnino catcnlcs lorpescamus.
Coinparavil S. IiidnsGnosticos, priiiio. uiiblbus siiie aqua; Finftu-i
senundo, arboribiisHuliimnnllbus; tcrlio, hic fliiclibus ma-ffn ma-
rinis feris el sajvis. Idiiue primo, qiiia Instar flticluum in-'"-
quieti, tencbrosi, amnri el luiiiidi sunl, ac per sujvrbiam
attolliintur, ut cTliim sua mnlodlcciilin cl blasphcmia at-
tingant: ila Beda, iuxtn illud Isaia; o7. r. 20. Impii qua-
si marc fcrvens, quod quiesrere non polest.
Seciindo, quia, uli fliirlus fori naviiii, iln iivsi lurbiilenli,
seditiosi ct tumultiiosi Erclesiam concullunt clcxagilant.
Tertio, qula sicut fltictus, licet lumcntcs el nltissimi.
IrirBCCTVOSiB.) Quia fructum vcl pcrdiderunt, vel per- Dlltlus et saxn verbernnlcs, ob iis rcpiilsi dissiliiint, ob
II.
III.
Bis aor
tuc.
I.
111.
dunt, iiti inin dixi. Aptc S. Epiphniiius ha;resi 31. ct Ire-
na!us lib. 1. c. 33. (Inoslicos et ha;relicos compnranl fun-
gis, qui ex nrboribus prodcunt, quasi corum excrcmcnlo,
unaquc noclK orluntur, ct mox emoriuntur. Sic enim hx-
retici cx nobis prodicrunt, repcnte oriuutur, occiduntquo
citissime, nlt S. Aiigiist. in Psal. 57.
BlS HOBTUiB ) Primo, qiiia non tantum fructiis, sed et
folia nmlscrunt, uti inin dixi. Siiiiili cnim modo ha?retiri
non tantiim fruclii et snporc, scd ct specic ac decorc pie-
talis cl bonorum opcriiin dcstiluuntur : itn CIEcumen.
Seciindo, bis. Id cst, oinninoct penltus, morlnx. Sic di-
cimus bis tcrquc. id est uiiinino, bcati.
Sic Apostoliis nit, Presbytcros i|ui benc prwsunt dupli-
ci, id est inuiliplici, honorc csse dignos, 1. Timolh. 5. v.
17. ubi plura hiiiiis phrnsis excmpla rilnvi.
Tcrtio, nonnuili per bis morluas nccipiiint bis planln-
tos, ct bts eradicalas, per easque sigailicari relopsos ia
euiitqiic in spiimns el evniicscuiil.sic el impctus.fastus ac
furoreshajreticorum verbernntesEcclcslnm.inseipsosdls-
slliunt el evnncscunt: ila llcda, iiixta illud: Homo bulla,
quao non est nliud qiinm spumn inflata.
Qunrto.siciit flurliisin nuctum.ila hairesisuna inaliam
arlclnl, ilnqiic sesc Inviccm ronliciuut el iiigiilant.
DespunANTES.) Alli Icgiint dispumanlcs: proprie eniin
dcspumarc est spumnin oulVrre; dispumarc veroest spu-
niain quasi f;crem ciicere ct expumarc; sed saepc despu-
nianlcssumitiirprodlspumantes.utinpudPersiumsalyr.S.
Slcrtimus indomitum quod dr^pumarr fnlcmum
iiufficiat. quinta dum linea tangttur hora.
Unde .Martinus Pnpa I. ^cf^^l.spumantcs proprias eonfusio^
nes ; Sjrus, qui in manu spumalionis suse indicant igno-
miniam suam ; Arabiciis, sicut fluctus fcri tnaris commo-
ti cbulliunt in confusionibus. vel delictis suis. lam pcr con-
fusioncs, Biye, ul Valabi. dedecora, iulclligc, Prirao, ver-
IV.
738
Comroentarfa in Epistolam S. ludse Apostoli.
ba pudenda, ha?retica, hlasphema,superba,conlumcliosa, A cabum ct Barcoph, ad slupefaciendum auditores.Rursum
" " ■ ' ■ ' 'a,expi- perslrinp;il trijjinla yEones, quos Valcntinus confinxit.
impudica. Secundo, pudcnda opcra, puta sncrilcg
lationes ipniploruni,scditiones, bella,ca'dcs,rapinas.Tcr
tio, et aptissime, to confusioncs nolat pudendas Gnostico-
rum crnpulns et libidinos portentosas, adco tit el suum sc-
nien Deo ofliricnl, ct Eucharisliaj miscerent ac comedc-
rent, uti ait Epiplmu. ha;rcs. 20. liK enitn sunt cfTectus et
pojnae sujicrbiaj, lloinan. i.2'l. q. d. Supcrbiunt et attol-
luutur inslar flucluum ; sed hfcc superbia dctumescit , a-
bilque in .spimiatn pudcndaj libidinis: ila Didymus et Tho-
inas Anglicus. Veuus enim a Gra;cis vocatur Aypw!?t7(;c, a
spuma, qiiode maris sptima orta credatur, ail Plato in
Cralylo; vel, ut Aristot. 2. de Gencr. anim. cop 2. quod
seininis nntura sit af^wlr,;, id esl, spumosa; vel, ut Euri-
pides in Hecuba, qiiod sit «ypoajv/;; 5;i<, id est stullilix dea.
Sic S. Hieronym. ad Occanum: Venier, ait, mero xsluans
cilo def^j^umat in libidincs.
Sijera SiDEBA EBBANTiA.) Puta planeta?; sic enimbabentGrse-
«rraniia.ca, «reps; 7T),avY)T«i, id est, stcllx crralicx. Planetae enim,
quasi tri;;inla sidcra in cailo oberrantia ; unde eosdcm per
ternos c;elos instar siderum distribuebat, uli videre est in
corum schcmatc, quod exhibcl Paiiielius in Tertull. ini-
lio libri contra Valentin.
QUIBUS PBOCELLA TE?»EBBARtJM SEBVATA EST IK .KTBR-
NUM.) Pro procella. Gra^ce cst ijoyoj, quod Interpres 2. Pe-
tri 2.17. vertit caligo.et ita legit .Martinus Papa 1. Ep. 1.
et Arabicus vertit, perfectio tencbrarum; cali{jo enim ap-
posite quasi poena adaptalur stellis erraiitibus: recle ta-
inen qtioqtie iis adaptalur procella ; nubcs cniin quaj qua-
si caligo velant stellas, sunt procellosa?. lain in inferno
proprie est caiigo et procclla lenebrarum. Significat ergo
S. ludas utrainquc paratam esse ha;reticis, idque congrue,
iit per qiia; peccavcrunt , per ea puniantur , Sapient. II.
17. scilicet per lenebras, qiiia lenebras errorum in Eccle-
sia induxcriint: pcr proccllam, quia Ecclesiam schismate
et sediiione cxafjilarunt. Uecte, ait Pcda, in tenebras tor-
'■ ut Mars, Venus, Luna, Mercurius in c»ln cursu vario va- B menlorum initlentur xternas , qui in Ecclesia Dei sub no
goque oberrant. Sic et haeretici a vcra fidc in errores a-
lios et alios abcrrant, aliosque in errorem dticunt. To er-
go erranlia, notat eorum uon tanlum errores, scd et er-
rorum inconslanliain et mutnbililatem : itaCKcuin. Beda
et alii. Oberranl ergo sicut planeta;, qui semper Irainitcm
mutant, ut nunquam eodem loco oriantur el occidant, sed
alio seniper et alio, atque niinc tardius, ntinc celerius ro-
tentur; modoenim ad iafima zonae brumalis descendunt,
modo ad alta zona; solstilialis nscendunt, modo mediam
zonae aequinoctialis lincain repetunt, ail Beda. Sed hoc di-
scrimine, qiiod planetae in errore motuque suosintregu-
lares et conslanles; unde Plin. lib. 2. cap. 6. Septetn si-
dera, ait, ab incessu vocamus errantia, cum errent nulla
minv-s illis. At hseretici in errando suut irregulares pror-
8US et vagi , novos enim quotannis errores confiugunt ;
quare in novandi constanlia sunt inconstantissimi.
Secuudo, sidcra errantia Caielanus non male interpre-
mine tucis lenrbras inducebant errorum. Merilo procella
percellenlur suppliciorum, qui in simililudinem lcmpesta-
lum marinarum pacem Eccksix turbabanl. Tenebrx re-
prajsentant poenam damni, puta careniiam visionis Dei ,
procelta pcenam sensus, to in xlernum poenie utriusque k-
ternitatem.
Tropol. hoec omnia qtiae S. ludas intorquel in haereli-Xf„poi_
cos, intorqueas in quoslibet seditiosos, superbos, avaros,
gulosos, luxuriosos, etc. tuin quia tales revera erant, et
etiamnuin sunt ha;rctici, tiim quia superbus, avarus, luxu-
riosiis, etc. suam habet haeresim, id est, pravam electio-
nem Deo repugnanlem, ac practice esl haerelicus. Nam t.
g. luxuriosus practice dicit : Bonum est inihi fornicari :
mihi est fornicandiim. (Juod si idipsum speculalive diee-
rel, revera proprie haberet errorem in fide, essi'tque pro-
prie haereliciis: liKreticus cnim est, qui dicit fornicalio-
nem esse licitam, esse bonatn et amplectendam. Superbua
tatur, non planetas caelestcs (hi enim constanles habent r ergo , avarus, luiuriosus et quilibet peccalor, Primo est
rootus), scd meteoras et exhalationcs igneas,quas Arist.
1. Meteorol. vocat slellas discurrenles in aere. Graecum
enim nXmn.-cn^, idem est quod T:)«vr,{, id est, vagus, erro,
stella erralica sive in cajlo, sive in aere. Unde Plato lib.
2. de Rcpnbl. mercatores vocat izloi-jr.TKi etti ra; tto)-!;, id
est, planetas urbium,qmgi urbes mcrcium catisa pervagan-
tur et oberrant. Et ia militia hac illac lemere abeunles
milites, 7r)av/;Tai vocantur, quos Heraclius Imper. mulcta-
bat poena >ii7roTaiio'j , qua scilicet piiniebautur ii qui lo-
cu-m in acie deseruissent. Denique hospiles, quia multas
regiones pererrant, vocantur ;r)av»)Ta!. Tales prorsus suat
hajretici. Vide BcIIarm. in orat. tomo ulliino prfefixa, ubi
apposite Lutlierura comparat stclh-e cadenti e ca?lo in ter-
ram , imo in tartara, Apoc. 8. v. 10. Lapsus est enim e
statu Religioso, qui est imitalio et inchoatio vitae caelestis,
in terrestres ciipiditatcs et sordes,ac infernales errores et
blasphemias. Qtiocirca Syrus vertil, stellx seduclrices ; A-
rabicus, slellx caliginosx, vel malefica;, quales sunt exha-
qiiasi niibes sine aqua, quia externain habet sapientiae et
honeslatis speciem, qiiasi nubem, sed inlerius virtute va-
cuain, inanem et stcrilcm.
Secundo, idem rst arbor autumnalis, id est, infrugife-
ra, mortua et mox eradicanda ac mittenda in gehennain,
iuxla illudChrisli: Omnis arbor qux non facit fructum bo-
num, excidctur, et in ignem milletur, Matth. 7. v. 19.
Tertio, idem similis est fliictui maris, quia mille cupi-
ditalum seslibiis agilatur, quibus in suas confusiones et
pudenda verba et scelera despiimat: iuxta illud Isaiae 57.
20. Iinpii quasi mare fervens, quod quieseere non potest ,
et redundanl fluclus cius in conrulcalionem ct lutum.
Quarto. idem esl slcUa errans, quia a c^elo, D^'0, reclo,
virtiite, fi-Iicilate aberrat, tendilque in lartara. Ex adver-
so de iusto ait Sapicus Eccles.27. 12. Sanctus in sapientia
sua man"! sicul sol :nam stultus sicut luna mutatur.Q\io-
circa eidem procella lenebrarum servala est in Eeternum.
PbOPHETAVIT AUTEM ET DE HIS SEPTLMUS AB ADAMVers 14.
lationes, quae accensaj instar stellarum e ca?lo cadere vi- D Henoch ) Probnt qiiod impiis hsretieis procella tenebra
denlur. Item ignes fatui vel erranles, qui viatorcs in avia
fiumina vel pra;cipitia deducunt. Simillimi sunt haeretici.
Longain de his errantibtis stellis disputationem habet Isi-
dorus Peliisiota lib. 4. Epist. 58. Perstiingit rursum S.
ludas Simonem Magtim, qui volando per aera quasi sidus
errans in Cfelo oberravit.
Videtiir quoqiie pra?vidisse psendoprophetam, qui pau-
)o post sub Adriano Imper. Iuda?03 seduxit, et ad rebel-
laiidimi Uoinaiiis coiicilavit, ideoqiie se Barchochebas , id
est,Ciium siella? (5315 cocab enim Hebr. est stellaj nun-
ciipavil, de qiio Eiiseb. lib. 4. hist. c. G. Eral . ait, tunc
temporis Judeorum dux Barchochebas nomine, quod stel-
lam signijical , vir alias ad cxdes et latrocinia paratus.
Propter nominis autem significalionem portentose mentie-
balur, quod ludxis tamquam servilutc pressis velut e cxlo
lux quxdam dcsceiulisset, cl nfJlictisUtuxisset. Etcap. 7.
ait Basilidem ha;resiaichaiu Prophetas sibi finxisse Bar-
ruiii sei vata sil in a?ternu!n , ex testimouio Henoch , qui
scplimus fiiit ab Adam. Adam eniin geniiit Sclh, hicEnos,
hicCainan, hic .Malnleel, hic Zarcd, hicHcnoch. Prophe-
tia ha;c anliqtiissima est, ntpole edita anle diluvium: He-
noch enim Tiit abavus Noe: genuit enira Mathusalem, hic
Lampch, hic Noe. Gen. 5. Vide ubi dicta.
Porro Hcnoch fuit Propheta, et ea quae cital hic ludasproptie
prophelavit viva voce, quae vel tradilione maiorum acce-'^ia »«
pit ludas, Tcl ex libro sive ab Henoch, sive a Noe, sive 8^°^,;^;
quo alio qiii prophclias Hetioch collegit, consciiplo Unde
Tertiill de habltii miilicr. cap 3. censet libruin hiinc a
diluvio seivaliim in arra,aut a Noe afilalu Spiritus saucti
roemoriter redinlegraliim. Consenliunt S. Hicron. Ilb.de
Script. Eccles. in Hcnorh, nidymusel Beda hic, S. Atha-
nasius in Sv tiopsi, et Cletnens lib. 6. Slromat. Quare te-
risimile estlibnim liiinc olim extilisse purtim el sincerum,
sed postea vel deperiisse, uli periit liber .4ddo Videutis,
Coramenlaria in E^jistolam S. ludac Aposloli. 759
multique alii qui citantur ia libris Ref^um ; vel ab hacre- ^^ anni sicul dies iinuf. Non iardat Doininus promissionem
ticis essc corrupluin et depravatum, uli et passim ali« ve- suam. Huuc secundum Clirisli advenlum passim Prophe-
lerum propiiclia;. Nam liljer Henoch qui citnlur a TLTtul- tae et Aposloli hodiiiiibus tubali voce insoaaul, ul ad euin
liano, Irenaeo el aliis iam cilolis, scalel crronbiis. ut qiiod sc coinpaieut. lla l^aias • ap. 3. 17. Slal, ait, tul tudican-
asserit filios Dei (ienes. G. fuisse anfjclos, qui ex. niiabus dum Uuminus, cl s(at ad iudicandos jwpulos. Dominus ad
hominum pcr calidas lacrymas ex oculis aiigelorum pro- iudiciumveniel cum seniOus popuU sui.et principtbus eius.
Oucntcs, f^i<^anlcs f;cniicrint, quam S Aujjust. 18. Civit. Et cap. GG. Ecce Dominus in iync veniti, et (/uust turbo
:J8. mcrito fabiilam ajjpcllat. Tale est et quod cx libro He- quadrii/x eiiis reddere in indiijnatione fuiorem suum. loel
noch cilal iertullian. lib. dc Cultu fueminar. cop. 10. sri- cnp. -2. v. 1. V,nil dies Djinini. quiu prope e»t di^s tene-
Jicct damnatos csse anijclos, qui docuerunl fa-miiias su brurum et calirjinis. dics nubis el lurbtnis, elc. .\pocal. 1.
oroarc rt fucarc, aurcas ct nrfjcnteas vcstcs texerc, vcllo- v.7. Ecce vcnit cuin nubibus.et videbil euin omnis oculus,
ra liii;;crc, clc. Idcm cap. -i. dc Idololalria, ait Hcnoch et qui eum pupugcrunt.
pra;di.\i8sc quod d.cmoncs omnia clcmcula.el cuncla qiix' Is [id csl, cuin] sasctis «illibls SLIS.' Stipatus scili-
in lcria mariquc sunt, in idololotriam converlcrcul. Li- cct iunumeris le{;ionibus An;;.|orum cl Sttnctoruin. Unde
berUcnoch cilatur crcbroin tcslamcutoduodccimratriar- S. Cypriauus ad Novatianum legit: Ecce veitit cum tnullis
charum, quod cilanl ct loudant Ori(;en. cl rrocopius: ci- millibus nuntiorum suorum, iuxta illud Dan. 7. 10. Mil.
lalur, inquam, iu teslamenlo Siineon , Lc»i, Issni-har ct lia milliuin ministrabant ei.et decics Millies ccntcna millia
Dan , ubi rccenscntiir oraculn Henocli, de his qua; e\en- asHstebanl ei. Cliristum enim c caelo dcscendeutcm ad iu-
lura crant liliis cl nepotibus duodccim l'atrinicharum, de diciuin honoris caiisa comilabuntur omucs omnino aneeli
Hcbrscorum llngiliis et suppliciis,de mundi Ucdemplorca 15 quasieius ministri.ut tamsolemnem et universalcmChri-
luda-is occidcndo, dc Hcbraoriim dade, scrvitulc, cl rc- sti mundique aclum condecorent, iuxla illudChrisli: Cum
probationc pcrcniii. Irciia-iis lib. 4. cap. 30. ait Hcno. h vencril niius hominis inmaicstatesua.ctomnes anrjeli etus
lcgationc Dci fuiiclum ad anjjclos, intcllio;e ad lilios Dci, cum eo, tunc svdcbit super sedcin maie^tatis su:e , .\lattji»
quorum libidincm ciim liliabus Cnin casti{;n\it,Gcn.G. iiti 25. v. 31. .\d Hcnoch alludit Moses moriens ct benedicens
rcctc intcrprctatur Irenaium Fcvardentius. Porro S. Hie- populo Deut. 33. v. 2. dicens : Dominus de Sinai venit ,
ron. de Scripl. Ecdcs. in luda, ct S. .Vuf^. loco iam cita- ctc. el cam co sanctorum millia. In dextera eius ignea lex.
lo, ct libr. lo. Civit. -23. aiiint non habcre ccitam fidcm Ditcxil populos. omnes suncti in manu illius sunl. Et Za-
qua; in libro Hciioch scribuntur, co quod nimia antiqui- char. cap. li. G. Vcnict Dominus Deus meus, omncsque
las ilin suspccta fecerit.nc suppositilia vcl dcpravaln siiit. sancli cum co. In iudicio crjjo infinilx aiigelorum legiones
Ut ut cst,ccrtum cst ea qua» hic citat ludas ab Hciioch C/iri\luin rcijcin undique circumstabunt , ait Nvssenus iu
psse pr;edicla. 1'crpcram ct^o Cniclnniis el alii suspectam illud: {)'.tod uni ex miniinis meis fecistis. llem plurima; le-
habcut hanc Epistolam,co quodcitcl libriim npociypliiim {jioncs huminum sanctorum, qiii cuin Chrislo iudicabunt
Henuch: noii cnim citat librum.sed prophctium Hciioch, iinpios.Quod expavcsccnsS.Auj^ustiuus in.Mcdit.c.4. To^
qua; potuit cssc vocolis cl verbolis,ac si eadeiii scripta o- ait, iudicibus inops aslabo. quot me prxcesscrunt in opere
lini fueril nb Hciioch,vcl Noc, aullicntice scripla fuit.csto bono; tot argucntibus confundar , quot inihi prxbucrunt
posterioribus s;cculis additis fabulis fuerit vitiaia ; ludas benc vivcndi exeinpla; tot convincar testibus. quot me mo-
crfjo si llbriim Hcuocli citat iam vitiatum,idcoquc opocry- nucrunt proficuis sermonibus , scque imitandos dederunt
phiim, nun idcirco oinnia qua; eo continenlur probat, scd r* iustis actionibus.
lanlum illum citot probatqiic ca parle, qua is nutliciiticus Facerb iiDiciUM costra OHMES.) S.CvprianusadNo-vers. i:
et {^ermnnus cral Hcnocli vcl Noc , puta proplietiam He- vat. lcgit, faccre iudicium de oinnibus; .\rabicus, ut iudi'
noch de ultimo iudicio. Vide dicta in simili v. 9. lam vcro celur omnis caro. Vere S. Aiig. scrm. G4. de vcrbis Domi-
S. ludas citat cius prophctiam,qiia parle ajjit ct intentat ni: Sedcbit iudex, ait, qui stetit sub iudicc : damnabit le-
iiiipiis Dci iudicium, quia illud ncfjabaiit (luostici impuri ros rcos, qui faclus ent falsus reus. ElS. Paulus 2. Corinth.
et iinpii. Illiid ciiim maiimiiin cst fra;num ad coliibetidos 5. 10. Omnes, ait, nos manifeslari o/)urtet ante tribunal
humincs a pcccaiis et libidinibus, qua; lcmpore Hcnoch Cltristi. ul rcferat unusquisque propna corporis prout gcs-
abuudnbant. Unde mox propterea Dciis orbi generale in- sit. sive bonnin sive tnaluin. Tunc euim, ut ideiu ait cap.
duxit diliivium. Quis enim pcccare poleril, si scinpcr anle 4. 5. Dominus illuminubit abscondita tenebrarum, ct tna-
ocntoi suos Dci iudiciuin ponat ? ait S. Petrus apud S. nifcslabil consilia cordium. Et S. loanncs Apoc. 20. v. 12.
Clcm. Epist. 1. Hinc iiidicium Dei iuf^iler sibi aliisqiie ob Vidi, ait, mortuos magnos ct pustllos stantes in con.f/iectu
oculus posiiere Sancti, ut S. Hicr. S. E|>hrcm, S. Hasilius, throni , et libri apcrti sunt etc. ct iudieati sunt morlui ex
S. .\iigusliniis, S. Chrysost. S. tircfjorius uterquc. ct alii. /(/.$ qux scripla crant in libris sccundum opera corum.
Vidc cxcmpla ct giiomas qunsrecitavi Dcutcr. 32. v. 29. Et argverb omnes impios.] (.iriEca addunt avTa,.i, id
Hinc et ipsc; llcnoch,cum Elia vcnturus.cst qiiasi pra;cur- cst, coruin. Undc Pn;;iiiii. ut r> darguat omncs ex cis qui
sor iiidicis Clirisli, tuin ut rcsistat Anticliristo, tiim ut in- sunt iinpii. Explicat ciiim i)iiod dixii, facerc iudicium con^
stans iudiciiim pra-dicct, adigatquc homincs ad pirnilcn- tra oinncs. pcr id quod subdit, et argutre omncs impios ex
liain, ut ad illud sccomparcnt; de quo plura Apocnl.ll. •-.cis. Chiistus cnim instituct iiidicium conlra omncs homi-
T. 3. Simili modo S. Alhanas. lib. dc Incarnalionc \'cr- ^ iics, putn conlra tntum ortum hnminum quia longc ma-
bi: !\'olim, nit, lc lalcre ailcrum eius advcnlum iHnstrem ior cius pars cst impia], ut pcrdat cx cis quoscumque re-
el divinum.non Ituinilitalc contemplibilem. scd gtoria ma- vcra invciicrit impios. S. Cyprinn.ad .Novnl. Ic{;it: bt per-
gnificuin in cxpcctalione esse. alque iininincrc.cum non ut deie oinnes impios, cl arguerc omncm carncm de omnibus
patiatur redilurus sit . sed ul fructus sux crucis omnibus faclis impiorum.qux fccerunt iin/)ic : Syrus: Vt redarguat
retribual. immorlaiilatem vidclicet. et rcsurrcclioncm ct in- rvcclos illos iinpios, pro/)ler omnia opera illa qux impie fi-
corruplibilitalcin, ncque ut iudicctur, .vd ul iudicet. crrunt. Hinr pnlct omncs omnino impios.ctiam infidcles et
DiCBSS: EccE VE51T DoMiMUS. ) Gra;co, r.X.5i, id csl. li,-crctioos,C8sc iudicandos in dic iudicii.Quod ergo S.Aug.
venit. iii pra;tcrilo. Undc .\raliicus vcrtit, iam ccce Domi- scrm. 3S. ncgat eos forc iudicandos; ct Chrislus loonncs
nus iain venit. Vcnit, id csl, ila ccrlo brc\iquo vcnicl, ac 3. ait : 0«« non credit, lam iudicntus at : inlpllige cos noii
Bi ioiii vcnisscl. l'ro|>licla' ciiim dc fiituris loqiiunliir qiiasi forc iudicandos iiidiriodiscussionis ct inqiiisilionis.sed iu-
do pra;lcrilis, ob corum rcrtiliidiiicm, ct qiiin iii Dci pr;i>- dicio sivc scntcntin rondcinnalionis ; causa onim eoruin
scicnliact pra;dcslinatione siint iam pra'lcnla. Dciis ciiim ciim silclara. discussiunc non c;jcl , sed sentcutia; pro-
ca pra;scivit ct pra;dcslinavit nh n;lcriio, ul licrcnt lcmpo- niinlinlionc, cl picna' irrogntionc.
re con;;ruo o sc dcrrclo. Kiirsum a-tcriiitas Dci. qiii ha?c Et db omsibis dlkis ^S.Cypriau. loco cilalo lcgit,i»«-
pcr llenoehpr.'cdi.\il,ainl)il,iiicludit,cttrnnsccndilomnia pii.yQVJR LOCtTi SLST costra Dblm peccatorbs IBPII )
tempora, iuxta illud qiiod dixit S. Pctrus Epist. 2. cap.2. Arobicus : Et su/icr scrmonibus duris conlradicentibus .
8. liius Uies apuU Domtnum, sicut millt anni, ct millc ijuibui tocuiisunt in cuin iw/jiVj ycccaf a.putade omnibus
760
Commentaria in Epistolam S. ludae Apostoli.
blasphemiis.crroribus et murmuribus conlra Deum iacla- j^natura cupidos et avaros esse. Primi autem hsresiarchse Mirari
tis; itom de omnibus verbis maledicis, delracloriis, ira
pudicis coiitra prosimum dictis: baec enim cum sint con-
tra Dei lcgem, sunt pariler conlra Deum ipsum legislato-
reni, idcoque ab co iii die iudicii iudicanda, arguenda et
vindicanda. AlUulit S. ludas ad id quod dixit v.8. Maiesla-
tcin blaq)}ieinanl. Sic Capliarnait», audito Cliristi sermo-
ne dccainesua mauducanda, dieebant: Duruseslhic ser-
nio, et quis polesl eum aitdire? loan. 6. v. 01.
Hl SU.IT MURMIRATORES QUERULOSI.) SyrUS : Hi SUTlt
qui turbani et conqueruntur in onmi re ; Arabicus : Hi sunt
provocanlcs super vos reatus. Niinirum murmurabant Guo-
stici de Evangelica iege, quod uiniis esset arcta et carni
diflicilis; quod ob eam exponerentur fideles Genlilium o-
diis, rapinis et neci; quod Episcopi novas leges, el nova
onera ieiunioruin,festorum, riluum, observauliarum.etc.
gravia et dura populo imponerent.
Pro murmuratores, Graece est yoyyurai, id est, susurro-
nes. Est autem susurro, ait OEcumen. qui lacite ac mus-
sitando, non aperte, quod sibi displicct, reprehendit et
carpit, ac praesertim qui discordias seminat inter fideles
et amicos, turbatque unionem et pacem, uli turbant hae-
Fe.lioi secrcto detraliendo Episcopis et Pastoribus.
Pro quertdosi, Graece est f/.-^.'}/i/jiotpot, id est, quxruli;OEl-
cunien.et alii vertunt, reprehensores : fiSfti^tpotfio;, ait CSl-
curnen. esl qui portionem et sorlem aliorum reprehendit,
quique omnia ac semper studel viluperare,
Secdndum desideru [ sTTt^juiwv , id est, concupiscen-
liasj SCA AMRULANTES.) Arabicus, currenles, uti equi ef-
fitenes et oestro percili.
Et 08 EORUM LOQUITUR SUPERBA. ) Trjpoyxx , id est,
tumida, excelsa, fasluosa.omnem modum fidemque exce-
dentia; Svrus,s<upe?!f/a; Arabicus, implicant in maximis
orasua. Perstringil fastum Marri etGnosticorum.de qui
et haeretici fuerc ludaeochristiani.Uude S. Ignatius Epist. proeole-
3. eos vocat alienorum appetitores, pecuaiarum rapacea"'
et quasi vortices. Porro phrasin hanc mirantes personas ,
suinpsit S. ludas ex Septua,';. qui mirari sumunt pro su-
spicere, revercri, colere. Unde Gen. 19. 21. Suscepi pre-
ces tuas ; Hebr. habent, ekvavi faciem tuam; R. Mardo-
chai, reverilus sum faciem tuam. Sepluag. admiratus sum
faciem tuani; qux enim elevamus, quasi in altum sublala
suspicimus, admiramur et reveremur. Uinc acceplionem,
vel, ut Hebr. est StDIl neso, id est, elevationem persona-
rum, Septuag.vocani admiralionem persouarum, ut Deu-
ter. 10. 17. Qui personam non accipit, Hebr. non elevai,
Septuag. non miratur. Prov. 18. 5. Accipere { Hebr. ele-
vare, Septuag. mirari J personam impii non est bonum. l-
saiae 9. 15. Qui beatificant populum seducenles, Septuag.
qui facies admirantur. Hinc Naaman Syrus vir magous
apud regem Syriee 4. Reguin 5. v. 1. a Septuag. vocatur
_ Tt5aupt«o-fi£vo; 7rooa-o)jrw,id est, admirabilis facie.sive cuiua
li personam omiies admirabantur. Id primus solerler ad-
vertit et aonolavit hic nosler August. de Quiros.
Simili phrasi Lalina dicitur superbus inirari se, pro sibi
placereet desemagnilicesentireac loquj. El Virg.ll.iEn.
■ ■ - Fama ingens, inquit, ingentior armi$,
Vir Troiane, quibus cxlo te laudibus xquem ?
lustilixne prius mirer, belUne labores?
Rnrsum mirari per melalepsio est iniitari. Sic Virgil. 8. Mirari
A.neid. |jr,.
Primis el te mireiur ab annis.
Miretur, id est, imitetur, ait Servius. Et Lueanus lib. 9.
Miratorique Cuionis.
Optima enim ingenia necesse est ut ca qua roirautur, i-
milentur. Sic Gnostici adulando mirabantur, id esl, imi-
tabantur mores et gestus potentum et divitum, ut eorum
faus IreuMus lib. 1. cap. 9. Pcrfectos, ait, seipsos vocant, n graliam aucuparentur. Tales miratores videre est in au
quasi ncmo possit cxxquari magnitudini agnilionis ipso-
yum, ncc si Paulum aut Pelrum. dicas, vel alicrum quem-
dam Aposlolorum. sed plus omnibus se cognovisse, et ma-
gniludinem agnilionis illius, qux est inenarrabilis virtutis
solos ebibisse : esse aulem se in allitudine super omnem vir-
tutem. Quapropler et libere omnia agere, nuUum in ullo
timorem habentes , propler enim redemptionem et incom-
prehensibiles et invisibiles fieri iudici. Subdit eos ipsum
iddicera ad summum Dei tribunal citare. Omnes tument,
omnes scienliam ^o/Z/cen<Mr, aitTertull. dePrajscript cap.
41. Narrat S. Gregor. 18. Moral. cap. 27. alias 38. hae-
reticum quemdam dixisse, se non invidere ChristoDeo fa-
cto, quoniam si velict, et ipse posset fieri. Alii vocabant se
Catharos, id est puros,alii Manich8eos,quasi manna fun-
dentes, alii Noetos, quasi iulelligenleB. De superbia Lu-
theri et Calvini dixi 2. Pelri 2.
MiRANTES PERSONAS. ) Syrus, lauclant pcrsonus, pula
homines illustres, primarios,opulentos suspiciuntet prae-
dicant, q. d. Adulanlur potentibus et divitibus, eos miri
fice laudant et extollunt, fingentes se admirari eoruin eX'
cellentiam, ingenium, sapienliam,opes, virtutes : ita QE
lis priucipum,qui id quod facit princeps illico imitantur,
ut principem voce, gestu, habitu , incessu , plane referre
videantur: atque hac arte eius favorem vcnantur.
Vos AUTEM CHARiSSiMi ) Est conclusio, quadeclaratis
haereticorum fraudibus et vitiis adhortalur fideles, ut A-
postolorum doclrinx et monitis conslanter iasistentes,
eos velut pestes devilent.
Memores estote vehborum qvm pr^dicta ( id est, ^'e"- ".
prius dicla, ante haec dicla: ita Syrus.Arabicus, Pagnia.
et alii ) sunt ab Apostolis.) Ut a S. Petro Ep.2. cap.3.
V. 2. a S. Paulo 1. Tiinolh. 4. v. 1. et Epistol. ?. cap. 3.
2. ubi praemonent fideles, ut caveant haereticos mox na-
scituros, et ex parle iam natos. Vide ibi dicla.
Illusores ) Hebr. 0>2{*7 lelsitn, idest, illusores, deriso-vers. \i.
/"e^.vocantur horaines pessimi.qui omnia divina et huma-
na irridenl, uti faciunt haerelici. Hugo, qui fideiibus iiiu-
dunt , sicut illudebaut ludaei Chrislo, ut iure Aiitichrisli
vocari possint. Dienys. qui simplives decipiunt per dulces
sermones, per hypocrisin et simulalionem pielatis. .Maxi-
ine veroGuostici illudebanl Dei providentiam ctiudiciura,
ut sine eius melu libere suis indulgerent libidinibus: un-
, ...jj , — , ,-, — , ... — ~ — jj-. — —
cura. SicSimon adulatusNeroni,eumque quasi admirans, U de irridendo dicebant: Ubi est promissio aut adventus e-
eius gratiam sibi conciliavit. Sic Marcus haerelicus, ait I- ius? 2. Petri 3. 4.
renaeus lib. i. cap. 9. purpuralas et ditissimas mulieres
coluit , itaque earum opes emunxit. S. Hieron. in Araos
cap. 7. testalur haereticos aucupari et iactilare gratiam
principum, qiiodque imperatores eis comraunicarent : ac
si quis eis adversaretur, illino criminari solitos : Ergo tii
coatra lniperalorem facis? Augusti mandata couteranis?
Ila Arriani adulanles Conslantino Magno, eum inimicura
reddiderunt S. Athanasio; ac assentantes Constantio eiug
filio,eum arrianum et acrem orthodoxorum persecutorem
effecerunt. Sio nostro aevo adulati sunt haeretici Elisabe-
thae regiuac Angli£e, ut caput Ecclesiae anglicanae dici el
haberi vcllet, ac coli ut Papissa, ulique vera.non fabulo-
sa, uti illa loanna parlter Anglica. Porro id faciunt
QvMSTVS CAUSA ) Grcece, ulililatis gralia: Svrus, pro-
pter lucra ; Arabicus, inhiatiles lucro. Testatur S. Hieron.
io cap. 2. Isaiae Ri leremiae (J. Syros, quales sunt ludeei,
Secundum desidebia sua ambulantes in impibtati-
Bus.) Grajce aTc-ejtwv, id est, impietalum, q. d. Desideria
eorum sunl desideria impielatum . id est, rerura impia-
rum et impiissiina. Syrus, Qui secundum concupiscentias
suas ambulant post impictalem ; Arabicus, Currunl in suit
desideriis impudicilix.
Hl SUNT QUI SEGREGANT SEMETIPSOS) Ab Ecclcsia et Vers. 19
eoelu fidelium , ac consequenter a Deo, Christo , etcaelo,
faciendo schisma.Ecclesiam et seetam propriam ; ro semet-
ipsos, deest in Graecis. Unde CEcumen. Graecum ajroJiopi-
?o>T=-c, id est, dislinguentes , dividentes, discriminantes,
segregantes, verteos exterminantes, vel potius distermi-
nantes, sic explical: Qui dislerminant , id est, qui exlra
Ecclesix terminos , hoc est , extra fidem et sacrum Eccle-
six tabernaculum homines abducunt el scparanl. Cutn e-
nim sua diversoria el coUegia speluncas lalronum fecerint.
Cominentaria in Epistolam S. ludae Apostoli. 761
ab Ecclesia rapiunt, atque ad se adigunt. Apostoli ergo f^ tra Crcsceii. cap. 7. sic schisma deOnit et ab haresi se
primilus ad unilatem Ecclesiae, et ad consocietatenr» fide-
lium, utque melius omnes cognoscere, curare et promo-
Tere possenl, Taidc urgebant Christianos ul Ecclcsias et
crtitus communcs frequentarent. Hiuc iilud Actor. 2. 46.
Quotidie perdurantes unanimiler in lemplo. Et cap. 20.
V.7. Cum convenissemus ad frangendum panem. Et l.Co-
rinth. 11. 20. Convenienlibus ergo vobis in unum, Hebr.
10.25. Nondeserentescollectionem nos^rawClemensRom.
lib. 2. Constit. Apost. cap. 59. Convenite , ait, in Eccle-
siam singulis dicbus mane et vespere ad canendos 1'sal-
mos. S. Ifjnatius Epist. 6. ad Magncs. Omnes ad oran-
dum in idcm toci convenite, sit tina communis precalio. Et
Epist. 11. ad Polycarpum: Crebrius cekbrenlur conven-
tus, Sijnodique : nominatim omnes inquire. Porro causam
cur se scfjrcgcnt assignat, dum subdit:
.\rirHALBS.) Non ab anima, sed ab animalitate, ail Hu-
»^o: scd lianc quoque signilicat aniina, cum ab animo, id
csl porte superiore, di8lin[];uilur. Unde Acciiis in Epigon.
cilatus a Nonio: Sapimus animo, inquit, fruimur anima,
sine animo anima est dcbilis. Hacretici erj^o vocantur ani-
males ob nnima sensitiva et TCfjelativa, cui toli serviuni;
quia scilicct ut animalia non ralioociii, sed seusum se-
quuntiir, vivuiitquc in concupisccnliis carnis.
Spibituh ron iiABE!(Tes.] Syrus cl Arabiciis: Quibus
.'/JiriYu.? non ine.</, q.d.Toli quanti quanti suiit.Huiil mera
aiiimalia, incra caro; liinc nibil habcnt spiritus : nain ani-
tnalis hoino non percipil qux sunt spirilus Dei. l.Cor 2.14.
Uursuin: Oinnis qui recedil, et non pcrmanet in doctrina
Christi, Deum non hnbet, ait S. loan. Epist. 2. 9. Causa er-
go cur se scfjrej^cnt ab Ecclesin est, quia sunl nnimalcs.
Sicut cniin aniinalia scqiiuntiir siiain phantnsinin, ila ipsi
scquuotur suum cercbrum ct iudiciuin, nulenies credere
et siibdcre se itidicio Ecclcsise, ciusque Hcclorum. Unde
Arabicus vertit, sibi viventes. Secundo, qnia iustar ani-
inaliuin scqutinliir siios appetitus, non rationis, et spiri-
tua, sed sensus, piila {julae, avarili.T, ira;, superbiae, libi
cernit: Schisma est recens congregationis ex aliqua sen-
tentiarum diversilate dissensio : hxresis autem schisma in-
veteralum. S. Uieroo. Tero ia cap. 3. Epist. ad Titum:
Nultum schisma. ait, non sibi aliquam confingit hxresim.
ul recte ab Ecciesia recessisse videatur.
Porro schisina est (jrave et iminanc peccaturo: Priaio,scbi>mt
quia iniuriuin est Deo : unara enim ct unanimem eius Ke-i!'^»*«
ligionein ct culium abolet, scinditque ia duas. Quocirca '"';"•
Deus Core, Dalhan el Abirou, schisinaticos morte borren-
da mulciavit.ut dehlscente terra vivi descenderent in in-.
fernum, Num. 16. .Majime vero iniuriuiu est Spiritui san-
clo, qui esl amalor et auctor pacis et concordiae. Unde
Beda Spiritum sanclura quo congregalur Ecclesia, Tocat
coagiilum charitatis.
Secundo, quia iniurium est Christo; eius enim iocon- 11.
siitilcm tunicam, puta Ecclesiam, laccrat ct scindit, quod
facere non sunt ausi ludaei etGentiles crucifigenles Chri-
sliim. Qua de causa S. Cyprianus traciat. de Cniiale Ec-
u clesix, el S. Hieron. Epist. ad Damasum, asserunt schis-
malicos csse peiorcs crucifiioribus Cbrisli. Ita Christus
S. Pelro Episcopo Alexandr. et Martyri apparuit vcste
conscissa, causamque rei sciscltaDti dixil: .Arrius veslem
meam, qux esl Ecclesia, dilaceravit , siinul preclpieas ne
unquum Arrium In comniunioncin reciperel, quem Deo
inortuiim esse sciret. Ila habet Tila S. Petri die 26 No-
vemb. Sic et S. August. Epist. 171. Donatistas vocal di-
Tlsorcs veslimentoruin Domini. S. Irxn. lib. 4. cap. 62.
Suam, ait, ulititatcm potius consideranles, quam unitatem
Ecclesix, propter modicas et quaslibet causas magnum et
gloriosum corpus Christi conscindunt el dividunt, ei quan-
tum in ipsis e»t, interficiunt.
Tcrlio, qiiia iniuriuin cst Ecciesix : nam eam lacerant m.
et disclndiint scliismatici; perinde ac gravem bominieius-
que corpori faceret iniurinm, qui illud mulilaret et disse-
caret. Quocirca Ireuxus lib. 4. cap. 26. ait nullam posse
csse tantain pernicicm, quanla cst schismatis. Prxclare
dlnls, ctc. Unde Olicumcn. vcrtit: luxta mundi constitu- Q Dionysius .Mcxand. apud Euscbium lib. 6. hist. cap. 45.
tionem vivenles. Ilursiim: Spirittim, iiiqult, non habcnt,
divinum scilicel in se loquentem , quia diabolica utuntur
sapientia. Audi S. Itcrnard. ad Fralres de Monlc Dei: .4-
nima, ait, est res incnrporea, rationis capax, vivificando
corpori accomodata. Hxc animales consliluit homines qux
camis sunl sapientcs, sensibus corporis inhxrenles. Qux
ubi perfectx rationis incipit esse non lantum capax , sed
et particeps, conlinuo abdicat a se nomen generis foemini-
ni, et efficilur animus particeps rationis, regendo corpori
accomodatus, vcl seipsum habcns spirilus. Quamdiu enim
anima est,cilo in id quod carnalc est effaeminatur. Animus
vero vcl spirilus non nisi quod virile est et spirilale medi-
tatur, etc. Animus, inquam,in quanliim bene animans, et
perficiens animal suum supplemento liberx ralionis : bonus
aulem in quantum iain amans bonum suum.qito bonus fit.
cl sine quo nec bonus, nec animus esse potuit. Fit aulem
bonus aninius et ralionalis,diligens Dominum Deum suum
tn lolo corde suo, Deum timens. et mandata cius observans.
Uoc est eniin omnis homo.
Noto. Polcsl quls csse schisinaticus, ct non hxrcticus,
si vidclicct scporet sc ab Ecclcsia, non idco qiiod crcdat
cam non cssc vcram Ecclcslain, ac habere crrores in fide,
scd quia non vull ci obedirc. Tnlis enim polest crcdcre o-
mnia fidci do{;inala qiix crcditErclcsin.ct Inmcn qiiln non
Tult ci parcrc, ab ca forit schlsiiia. ScblMina cnini dlrccle
non fidci, ucd chnriloli cl unioni advcrsotur. Vcriiin com-
inunilcr schisiiia dcsinit in hxresim. Ut eniin scliismali-
oi ostcndont sc cuin rnlionc frcissc srhlsiiio, illiro ncgnnt
illam Ecclesioin a qiin fcrcrunt scblHiiia , csse vcrnin ct
urthodoxnm, iirgniil pnritcr nuclorilnlcm Rpisroporiim ct
Summi Poulincis, sclllrcl ipsiiin cs«r rnpiit lolliis Ecrlc-
six , ac prxscrtim sux srhisinalicx ; qiix diiu, ciiin sint
articuli lidci , qiiisquis rn nc|;at , hoc ipso fit hxrcliciis.
Ila scbisma (irxcuriim, Dnnnllslaruin cl nupcr Anf^lorum
illico trniisiit in bxresiin. Quucirca S. Aug. lib. 2. con-
VoL. X.
ita scribit ad Novalum: Si invitus impulsus es (fieri Epi-
scopus et facerc schisma a vero Episcopo) sicut dicis, de-
cUirabis hoc, si volunlarius redieris. Oportebat quidem ni-
hil non fcrre, ne Ecclcsiam Dei scinderes. Nec est martij-
rium hoc Ecclciix non scindendx gratia toleratum, mino-
ris glorix, quain quod fertur propter idololatrix recusa-
tionein. Imo meo iudicio, maioris etiam glorix est: nam
illic pro una quidem anima martijrium toleratur. hic vero
pro universa Ecclesia. lam vero si pcrsuaseris fralribus.
vel coegcris etiam ut ad concordiam redcant , maius crit
factum hoc tam egregium, quam delictum quod preccssil .
Si vcro immorigeris persuadere nequiveris. servando serva
tuain ipsius animam.
Quarlo, iniurium est Prxlatis Ecclcsix , a qiiorum iu-
risdirlione et obcdientia dcbilo sc scparat. Quoclrro sa-
picnlcr S. Hieron. Epist. 57. ad Dainasum, iu srhisinale
Vilalis, Mclelii et Paulini: Ego , ait, beatiludini lux, id
p. est, Calhedrx Pctri commiinione consorior: super illam
L' ttdificntam Ecrlcsiam scio- Quicunique cxtra hanc domum
aqnum coincderil, profanus est. Si quis in arca ISoe non
fiicril, jteribit regnanle diluvio. Non novi Vitalem , Mele-
liuin respiio, ignoro Paulinum. Quicumque leeum non col-
ligil. spargit , id est , qui Chrisii non est , Anlichrisli esl.
Nani, ul ailOptalus Milcvit. Iib. 1. contra Parmcn. De-
serta miilre Calholica, impii filii diim fnras excurrunt , et
se srparant a radicrs matris Ecclcsix.invidix falcibus am-
jiutali, crrando rcbelles abscedunt.
Quinto, rsl iniiiriiim cxtcris fidclibns, a quorurn socic-
Intc, ronriirdin cl charitntc frnlcrna iinpie iicscparal. Idcm
proporlionalitcr lociini hnbcl in srhismale, qiio quis non
nb Errlcsin , srd a siio Ordinc ct rongrcgatione se scpo-
ral. Undc S. ni-rnard. scrm. 1. dc S. Michaelc dicit Ss.
Anf^rlls nihil itn plnccrc «c concordiam,nihil itadispliccre
ac discordlnin ct schisina. Sunt, ail.plurima qux cispla-
cenl. ul lobrietas, caslilas, pauperlas. crcber m cxlum ge-
96
76-2
CommentiiriM in Epislolam S. ludoe Aposloli.
milus; allamen super omnia hxc unitalcm et pacem a no- J^ erigitur, diligernlo perficitur. El Origen. in c. 4. ad Rom.
bis exigunt angeli pacis. QaiUni maximc deleclenlur in
his, qux fonnaiii quamdum sux civilatis repricsentanl in
nobis, ul mirentur lcrusalem novam in terra? Dico aulem
ul quomodo civitatis illius participatio e,^t in idipsum, sic
el nos idipsum .\enliamus, idipsum dicamus. E contra ni'
hil xque offcndil el ud indignalionem provocat eos, quomo-
do disscnsiones el scandala , si forte inveniantur in nobis.
Et mo.\ cilans vcrba S. Ind;e : Hi sunt. ait, qui separanl
seipsos. animales, spiritum non habenles. Videre est ani-
mam hoininis. quemadmodum universa corporis membra
vivificcl cohxrenlia sibi. Separa ergo quidvis a iunctura
cxterorum , et vide an de cxtero illud vivificet. Sie est o-
mnis qui dicit anathema lesu: quod nemo dtcil loquensin
spintu Dei; quia anathcma sepuratio esl. Sic et, inquam,
oinnis qui ab unitate dividilur , ne dubites quin ab eo re-
cesscrit spirilus vitx. Dcinde subdit angelos dicere schis-
iiialicis : Quid nobis et generationi huic spiriturn non ha-
benti? Natn si adessel spiritus.per eum utique charitasdif
lidei.
I.
Prima salutis initia et ipsa fundamenta fides est :profectus
vero et augmenta xdificiispes est: perfeclio vero el culmen
lotius operis charitas.
Quxrcs, qua ralione, sivc pcr quid vult S. ludas fide-g, ^^
les superaediiicare seipsosSancta! fidei? Respondeo primo, (iificaium
pcr augmentum et robur fidci.q.d. Fidci veslrae novum ia Sancia
dies addite augmentum et robur; quolidie crescile, pro-
fiuite et confinnate vos in fide, ut in ea contra omnes Gdos-
ticorum, infidelium et dioboli tenlationes conslantes et
firmi persislatis: sicut enim in fabrica corporali lapis la-
pidi, sic in myslica fides fidei superaedificatur. Unde Sy-
rus vertit: In fide vestra xdificamini aprincipio, id est,
rursus et quasi de dovo, q. d. Innovate, recolile et instau-
rate fidei veslrae prineipia, primosque fervores , in iisque
vos confirmate, ct crescite; et Arabicus: State, vel erigi-
te vos, aul consistite super fidem vedrum sanctam. Sic S.
Paulus ait : Spem habentes crescentis fidei vestrx, 2. Cor.
10. 15. Hinc Qicumen. sic lc{jit, conneclit et explicat:
funderetur, el unitas non scinderetur. ISon perrnaneamus o Soipsos instauruntes sanctx fidei in Spiritu sancto, id est
in hominibus istis in xlcrnum, quia caro sunt. Qux enim
conventio luci adtcnebras? Nos de rcgno unilalis el pacis
sumus, et homines istos in eamdem unilalem et pacem spe-
rabamus esse venturos : nunc autem qua ratione nobis co-
hxreanl, qui dissident a seipsis?
Scxto, est iniurium personaj cui inhsrel ; facil enim ut
scliismaticus sit separatiis ab Ecdesia, a Christo, a Deo,
incapax gratiaj et saliilis, adco ut qui in schismale pro fi-
dc Christi morlem oppetuiil, non sinl .Marlyres, ncc incae-
lum.sed in inferuum dcscendanl, uli doret S. August. lib.
de Patienlia sub Cnern, imo Aposloliis 1. Cor. 13. 3 Qui
ergo se segregant,proprioiudicio se condemnant,et quasi
excommunicant.
Denique iniurium est suis asseclis, quos Ecclesite prje-
datur, et in suum schisma ac aelernam perniciem abducit.
Vide S. Cyprian. lib. 1. Epist. 6. ad Magnum, et Ep. 8.
ad plebem, ubi sehismalicos vocat adulleros, impios, sa
crilegos; et S. Chrysost. homil. 11. in Epist. ad Ephes
secundum doctrinam Spiritus sancti , suasque congrega-
tiones in orationibus (quod significatur per tg orantesj fa-
cientes. Unde nonnulli hunc dant sensum: superadifica-
le, id est magis magisque ajdificate et confirmate invicem
in fide, in qua primilus fundati estis , per mutuas eihor-
taliones, orationes, exempla, etc.
Secundo et polius , iubet fideles superaedificare se san-
clfe fidei per opera virtutum; fides eiiim est fundamen-
tum fabiicae spiritalis, cui spes, charilas, alifeque virtu-
tes quasi parietes et tectum superaedificanlur, uti iam di-
xi. Sensus ergo esl, q. d. lecislis, o fideles, iu baplismo
fabricae mystica; fundamentum, puta fidem, nunc reliquam
subslruclionem erigite, sancta videlicet fidei et virtutum
opera: ISam fides sine operibus mortua esl, lacobi 2. v. 26.
lubet ergo primo fidei superaedificari actus orationis, dum
subdit: In Spiritu sanclo oranles. Secundo,actus charila-
tis, ut illam illasam servemus el adaugeamus. Unde sub-
dit : Vosmetipsos in dileclione Dei servate. Tertio, fiduciam
Vir sanctus ( S. Cyprian. ) ait, dixit peccatum istud nc^ miscricordiae Dei et spein vitae aelerna}. Unde concludit
Vers 20,
ei •n.
marlyrii quidem .■sanguine deleri. Dic enim quteso quam
ob causam marUjrium subis? An non proplcr Chrisli glo-
riam ? Quo itaque paclo qui animam pro Christo exponis,
Ecclesiam oppugnas, pro qua animam suam tradidit Cliri-
stus? S. Cyprian. lib. de Unilate Ecclesiae: Avcllc, ait, ra-
dium solis a corpore . divisionem lucis imilas non capil ;
ab arbore frange ramum, fruclus gcrminare nonpoterit;
a fonte pr.rcide rivurn, prxci.ms arcscet.
VOS ACTEM, CHARISSIMI, SUPER JJDIFICANTES VOSMET-
IPSOS SANCTISSIM^ VESTR.E FIDEI , IN SPIRITU SANCTO
ORANTES , VOSMETIPSOS IN DILECTIONE DbI SERVATE. )
To .superxdificantes pendet a scrvate.
Nola. In Scripl. crebra csl mclaphora a fabricis, qua
homines et filii vocantur domus, fideles vero et sancti vo-
cantur templum Dei, cuius fundamenlum est fides, inni-
xa solidissimo lapidi angulari Chrislo lesu, in quo omnis
constructa xdificatio crescil in templum sanctum in Do
Expectanles misericordiam Domini nostri lesu Chrisli in
vilam xternam.
Opponit S. Iiidas to superxdificantes, illi qiiod dixit v.
praeced. Hi sunt qui segregant semetipsos, q. d. Gnostici
per hsresin separant se uti a fide, ila a fabrica Christi :
vos autem, o fideles, fidei iam receptae constanter insisti-
te, inhaerete, et omnes simul vos superaedificale, ut omnes
unamEcclesiam omnibusnumerisabsolutam conslituatis.
Fidem vocat, non sanctam , sed sanctissimam , ut mi-
ram et summam eius sauctitatem significet: multis enim
titulis, nominibus et causis est sanctissima, ut ostendi 2.
Pelri 2. v. 20. Opponit sanctissimam, id est purissimam,
Christi fideni,impiissimae et impurissimae Guosticorum se-
ctLC et perfidia;.
In Spiritu sancto, puta per Spiritum sanctum, oran-
Tes.) Qipum. To in Spiritu sancto , refert ad superxdifi-
t'«7Jtei, quod pra2cessit.Meliusl\oinani ccdices et alii refe-
mino, Ephes. 2. 21. Itaqiie cum seipsos superaedificant [J runt ad orantes. Ipse enim Spirilus postulat , id est , po
hanctae fid.ei, augiistum Deo habitaculum e.\lruunt. Unde
subdit ibidem S. Paulus: In quo et vos coxdificamini in ha-
bitaculum Dei. Et S. Pctrus Epist. 1. cap. 2. I. Ad quem
accedentes lapidem vivum, etc. et ipsi tamquam lapides
vivi superxdificamini domus spiritualis. Chrislus ergo et
fideles Chrislo inhaerenles, erigunt et cfficiunt insigne Dei
templum mysticum, puta Ecclesiam, cuius fundamenlum
est Christus, parietcs sunt Ecclesiae particularcs et pro-
vinciales ; lapides sunl singiili fidcles , qui Christo funda
mento per fidcm et gratiam inajdificantur et supcraidifi
slulare nos facil, gemitibus inpnarrabilibus, Rom. 8.v. 27.
-Vrabicus vertil: Slale super fidem veslram sanctam, quan-
do oratis in Spirilu sanclo.
Orationcm accipe tum privalam, tum potius publicarn
in ccEtu el Ecclesia : ita CEcum. Notat enim Gnoslicos a-
iiimales, quorum coelus el oralio erat impiira, idcoque non
fiebat in Spiritii sancto.sed venereo etdiabolico; turpis-
siiiias eiiim libidines in invicem exercebant. Nolal quo-
qiio Simonis Magi asseclas, qui docebant se nalura esse
II.
Fidelis
esl lem-
plumDei
^ „ .,. „.-^...... spiritualcs. ac proinde per se salvari posse, nec egcre o-
cantur,^moqiiisque fidelis scipsumquasi particulare tem- ralioneet ope Spiritus sancti, teslelren. 11. c.1.3. et 20.
plum, sive sacellum xdificat Dco, iuxla illud: Vos estis To eigo in Spiritu sancto, quatuor significat. Primo, o-orailo ia
templum Deivtvi, 1. Corinth. 6. IG. Huius lempli funda- ralioncm veram esse donum Spiritus sancli, et sine eo ne-Spiritu
mcntum est fides, parietes sunt spes aliteque virtules, te- mincm posse orare sicut opnrlet ad obtinendam gratiam "°<^'o
ctum est charitas. Unde S. August. serm. 22. de verbis el salutem. uli definit Concil. Arau=ican. et Trident. sess. "uawor
Aposloli ; Domus Dei, ait, credendo fundalur, spcrando C canou. 3. imo Paulus Rom. 8. 26. Unde S. August. 9. 1.
Comtnentaria in Epislolam S. luJs Aposloli.
763
Confess. 7. agenB do suii orationibuR: ^os, ail, atlUuc fri- \^ (IrI bii« iribulalis et afniLtla, quasi fortis«iinnm Rolaliiiin
111.
IV.
rjidi a calore Spirilus lui excilabamur
Secundu, iu oratione poslulaii(Ju csse ea q;ias siifjgerit
Spirilua sanclus, noo caro, vcl inundus, quiuque Sjpiiilui
sancto fjaln sunt, non carui.
Tcrtio, oralionein clliccrc Iiomincm spirilualena, non
aniiiiuleiii; oralio eniin cst opus Spiritus saucll, quiE o-
raiitciii illi siinileni facil, idcoque spirilunlciii. Unde sicut
vctcrcs nuiinulli dcliniunt aii{;cliiiii , Anijclm esl atiinial
cselcsle , immorlak , hymnisonum, Vei luudes dccanlans.
Sic viriiiii spirilualeni dclinins : tsl oralor el laudator Dei;
esl anrjclus in lerra lnjmnisnnus.
Quai lo, Spiritum sanctum dirijjerc orulioncm nuslrain,
ne uoxia, scd snlulni ia pctamus el inipetreiuus. Ipse e-
niiii urandi inspirnt aflcctuni pnriter et circctum, ut ait S.
Aufjiisl. iuxta iilud Zacliar. 12. 10. E/fundam super do-
muin David, cl super habilalorcs Icrusalem spiritum gra-
tixel precum, Hcbr. DUIjnn lachanunim. id esl, miye-
rationum; quia orntio su{;{;cstu et direcla q Spirilu san
el fLikruiii dalspcin iinu seip^^um in spc) quam licut an-
choram kribemus animx lutam acfirmam.et incedentem us-
ijue ad interiora vclaminis, Hcbr. 6. 19. Hinc el Ofidius
de spe cecinit Iib. 1. dc Ponto ebgia 7.
Uicc dea cum fu/jerent scelcralas numina terras,
In diis invisa sola rcmansit humo-
Porro vilam aDternam {jruphice depingit S. .\u{jasl. in suo
de ca cuin matrc colloquio libr 9. Conf.ss. cnp. 10. ubi
inter alia ail: Venimus in mentes nostraj.ft transcendimus
eas ut attimjeremus rpgioncin ubertalis indcficientis . ubi
pascis Israel in xlernuin vrilaHs pahiito, rl vbi vita sa-
pientia esl, per (/uain finnt oninia isla. cl qme fnerunt. et
qux fulura sunt ; el ipsa non fit, sed sic est ut fail . et .^ic
erit seinper; quin potius fuissc et futurum esse non e^t in
ea, sed esse soluni.quoniam seterna est ; nain fuisseet futii-
rum csse non esl irlcrnum. Et dum liquimur et inhiamus
illi,atligimuseam modicc toto iclu cordis,etsuspiravimu^,
el rcliquimus ibi religalas primilias spirilus
cio, cst idfjc-us Dci miscricordin, cl divina; iniscralionis l> Et UOS QtiDBM argutb iudicaTOS. ] Puta per se^di- \>r«. !J.
foiitcs apcril, ex quibus nun nisi buna et saUilaria pro
fluunt. Sccusfcccrunt lsrai'lilx, qui acli spirilu{;ulx iiiur-
niuranlcs conlra maiiiia pclicruiit a Dcu carncs, qiias ct
impctrarunl, scd illico plu{;a Dci in eos dcsacviit, Num.
11. V. 33. Vcrc S. Isidorus lib. 3. dc siimmo bono cap. 7.
Multos, ait, Deus non exaudil ad votunlalcin. ut exaudiat
ad satutem. Et S. Augiist. tract. 73. in lounn. Hlale, ait,
usurus eo quod vult accipere , Deo polius miscranle nnn
accipit : proinde si hoc ab illo pctitur unde homo Ixdatur
exaudilus, magis metuendum est ne, quodpossel non dare
propitius, dct iralus.
VosMBTiPSos iN DiLECTiONB Dei servate. ) Svrus :
Animam nostramvero in dikclionc cuslodiamus . liin{;il di-
lectionem sive cbarilalem oralioni, lum quia oralio pcr
Spiritum sanctum iinpctrat charilatem, iuxla illud: C.ha-
ritas Dei diffusa est in cordibus no.^itris per Spirilum san-
ctumquidatusest nobis. Roinan. 5. 5. tum qiiia ut Dcus
mnalos, rc ipsa et facti cvidciiiia, scilicct publica h.-eresi
et schisinatc convictos, ac alrocilate criminis condemna-
tos , etsi neiiio in illos scnlentiain damnalioiiis proniin-
tiet, iuxla illud Pauli nd Titum 3. 10. de hacrctico: Sub-
vcrsus est cum sit proprio iudicio condemnatus. NonnuIIi
codices (irajci lcgiint: ■/«( o-j; ait^imm 9(a-/pivo:isvo(, qiiod
Pagnin. et Vatabl. verlunt, et hosquidem commiseremini
dum diiudicamini, scilicet ab eis, vel dum diiudicanles e-
stis erilisre, scilicet eos; quod NiHler pnssive, scd eodem
scnsu vcrlil, iudicalos. A(axp(vou5vo( enim est verbum me-
diuin. iinde tam active, quam pa<sive verti potest. Riir-
8um OE''umen. 'fiot/.aiiou.:joj; vcrtil, qui se separnnt et se-
greganl. Verum meliiis olii codiccs, quos sequitur .\ra-
bicus, OEciiinen. et noslcr Inlerpres lcfjiint thyyjrc 3:a-
xpivoixjvou;, id est, arguilc iudicalos ; sic cniin conslal an-
tithesis cum allero parlilionis iiicnibro, quod subdit, di-
cens: Ulosvero sali:ate. Est parlitio; pronomcn euim /i(3.?
uos dili{;at el oruntibus boua conccdat , vicissim vull aP refert haireticos, illos vcro, coruin discipiilos, ab eisque
nobis dili{;i; tiiin quia fubrica; virtulum, pula fidci, spci
et oiatiouis, linis, fructiis, culmca ct pcrfoclio cst cliari-
las, iuxla illud: Pleniludo lcgis cst dilectio, Roinau. 13.
V. 10. Et : Einis prxccpti esl charitas de corde puro, 1.
Timotli. 1. V. 5. csl cnim charilas regina, imo aniina, vir-
tutuni omnium. Porro dilectio ha;c l)ci includil dilcclio-
uem proxiiiii. Proplcr Deum cnim dili{;cndus est proxi-
mus; sic eiiim iubct Dcus, Dciquc clinrilas. Schismati e-
niim (jiiosticoriim opponit charitutcm lidcliuin, iit ca u-
niti in iinam Ecclcsia; fnbricam conspirenl, et coalcscanf,
iuxla illud S. Paiili: Solliciti servare unilatem spiritus in
vinculo pacis. Ephcs. 4. 3. Nnin ut ait S. Au;;usl. Iract.
2. in loau. Livor scparal , charilas iuiigit. Idcm Ep. 30.
ad Oonifacium: Eccksia Cutholica sola esi corpus Chri-
sti, cuius itk caput est, Sulvator corporis sui. Extra hoc
corpus neminem vivificat Spiritussanctus, quia non estpar-
ticpps divinx charitatis, qui hoslis est unitatis. Eam crgo
habcat, ut coalescal arbori vitx.
scductos, de quibus c{;il tolo capito, ct paulo anlc v. 19.
Hi sunt. inquit.^Mi segregant seinelipsos, animales : Spi-
ritum non habenles. lam scnsus est , q. d. Volo vos di-
lectionein conscrvare, et cxerccre non (antum in fiddes,
sed clinm in infidules, npostulas et b.-ereticos, eorumque
asscclas. //(« cr{;o,puta h.Trcsinrchas, ha>resisqiie doclo-
rcs , disputnndo dc hircsi tyiyyirt, id csl diiudicatc, re-
dar{;iiitc, convincile (ut crroro coriiin pnlcfaclo ab omni-
biis vilcnlur et cxplodantiir) iudicalos, dum scilicct diiu-
dicavcritis, verisque ralionibus oslcnderitis corum erro-
rem et srhismn, iit iam si non sibi ipsis, ccrle oliis con-
vicli. iudicali et dninnali vidcantur. [udicatns er{;o intel-
Ii{;e obstinntos in hxrcsi. lllos vero, piila discipulos h»-
rclicoriim, vcl fideles qui eis incipiiinl aiiscullarc et nu-
tnre in (ide, salvate, (tw^st.-, id csl servale. ab iniminenti
ruinn in Gnosticorum harcsim, libidines ct perditionem,
qiinsi cclcrrime et violcntcr de ignc rapicnlfs: pcrinde ul
pnnnii.s \^,ni: corrupliis et nmbustus, illico violculcr et in-
ExPBCTiNTKS niSERiconDUH DouiNi NOSTRI Ibsu '-' iccin iiiniiii cx 00 nbripiliir. To </c iV/HC nolnl (inosticorum
CiiRisTi (qua; \og pciducul) IN vitam «ternam.) VcI,
iit vitnm a.>tcrnam asscqiinmini. Arnbiciis, in vila xtcrna.
In cn enim scntiemus imiiicnsam Dci miscricordiam, ea-
qui! in Dci visioneetposscssionc fruciniir. Exhorlalur lidc-
les ad conslantcr rctincndam Chrisli (idcm cl charitnlcm,
excitaudo cos ad spem vi(a) «itcriia', qiioin ccrlo assccu-
turi siinta misericordi Dco, si iii lidc el chnrilotc pcrsi-
stant. Ilnc or|;o spc qunsi cl>pco omiies pcrscciilioncs,
didicuUnlcs, tfnlalioncs siiiit ri'tuiidi'iid.T cl clidrnda*. l'ii-
de S) rus vcrlil : .\nimam nosliam in Uilrclione Dci cu.^lo-
diamus, duin spcramus miscricordiam Domini nostri lcsu
Christi. Spcs rnlm ma{;is nitilur misoricordio Dci qunm
propriis mcrilis; tum (|iii'i mcriln iion nisi cx miscrlcor-
(tin ct (^rolia Dci hnbciiins : liiin i|iiin mcrilis nostris Dcus
non dcbel {<,Ioriniii ex iustilin, scd {;lorinin cis promisit cx
misericordia : ito S. Aii{;. Ep. lO.j. Vmh' Pniilns : Gralin
Dci, iuquil, vita xtcrna, Iluinau. ti. v. 23. Doui> crgo fi-
tum libidiiiis, lum (^chcnn.Tj mcrilum incendiuin. Unde
Gra-cn nddunt tv 5oC-.i, id csl,»rt timore. vd lerrore, q d.
Pcr minns et tcrrdrciii siipplicii ac {;chcnn.T salvale et e-
ripilc cos dc i{;iic infcrni.
Ai.iis acteu HiSERKnm ) H.TC inmdcsunl in Grapco, '«" 55.
in qiio proindo bimcmbris est scnlenlia, ciiin in Lntino
sit trimcmbris. Scnsiis oius er{;o est, q d. Ipsns hs?resis
doclorcs ncrilcr ar{;iiilr, qiiasi lam siio. qunm Dci ct ho-
ininnin iiidicio iudicatos ct condcmnalos , ut c.Tleri ti-
inoanl; coriim vcro discipiilos pnrlim limore. pnrlim ini-
srrnlionc el clcmcnlia pro cuiusqiic indolc «d fidcni re-
diirite. Addit qii.Tdnm .•Xrnbiciis qiia» noc siinl in Grieco,
nec in I.nlino, sicpnim verlit: Quibusdam tniscricordiam
facitc. quaiuln sunt m iudicio vcl rontradictione, aut quan-
dn iiire rcl luridice corripiunlur.
Sociindo . nlii Irimcmbrcin hnnc sciilcnliam ila oipli-
cant, q. d. Maaifcslos haerclicos palnm «rgiiite: eos vero
764
Commentaria in Epistolam S. ludae Apostoli.
qui ndhuc inlegri Bunl et sani in fide, incolumes serfale, ^ tII ne eain tangerel, rogatus a malre causam, dixil: Quia
et quasi ab incendio eripile: alios denique iam uulanles
el in inlerilum propensos, non sine caslo tiraore, commi-
seratione complcclimini.
Tertio , alii Ires hic peccatorum gradus dislinguunt :
Primum in hieresi et peccato obslinatorum; hoc acriler
argui, dureque incrcpari iubet ludas, Kque ac Paulus ad
Titum 2. V. 15- Secuudum, qui decepli in hxresim et pec-
catum inciderunt ex ignoranlia, vel infirmilale: hos iu-
iet de igoe rapi. Tcrtium, qui poenitentes culpam agno-
Bcunt, veuiamque postulant : horum misereri, eosque mi-
sericorditer, in gratiam et greraium Ecclesiae recipi iubet.
Omnia hsec probabilia sunt.
Moral. docet hic S. ludas quam animarum, eliam infi-
dellum et haereticarum, saluti incumbere debeamus, id-
que exemplo Christi et Apostolorum, qui se et omnia sua
pro animabus saWandis impenderunt. Empti estis pretio
magno , ait S. Paulus 1. Cor. 6. 20. Vide et obstiipesce
quam pretiosa sit anima quajlibet ; eam enim emil Chri-
corpus mulieris ignis esl , et ex matre mihi idea aliarum
suggeritur fceminarum. Ibidcm libello 4. num. 68. Deni-
que Ursinus presbyter moriens presbyteram suam raanum
ori admoventem repulit.diccns: Recede a me, mulier.adhuc
igniculus vivit, ait S. Greg. 4. Diaiogorura 11.
Tertio, docct S. ludas hunc animarum zelum debere
esse iunctum cum ?isceribus misericordix,cum ait: Aliis
autem miseremini. Non enim peccaloribus indignari dcbet,
qui cos salvare satagit, sed pcccalo; peccatorura vero mi-
sereri: sicut medicus phretietico uon indignalur, nec eum
impugoat, sed eius phrenesin. Uode S. August. serm. 15.
de verbis Aposloli : Si per charitalem, inquit, imponitur
disciplina , de corde lenitas non recedat. Quid enim iam
pium . quam medicus ferens ferramentum? Plorat secan-
dus, et secatur: plorat urendus, et uritur. Non est ista crw
delitas : sxvit in vulnus, ut homo sanetur, quia si vulnus
palpctur, homo perdilur. Et S. Chrysost. homil. in illud
Psal. 9. Patienlia pauperum 7ion peribit in finem: Chari-
stus pretiosanguinis sui. Pretium itaque animae est san- 1) tas , ait, servelur , et protervus homo increpetur ; lingua
guis Christi; ergo ipsa aniraa valet Christum, Christique
sanguinem. Magna res anima quse Christi sanguine redem-
pta est, ait S. Bernard. Ep. 54. et S. Chrys. homil. 3. in
£p. 1 . ad Cor. ISihil esl, ait, quod animm possit xquiparari,
ne universus quidem mundus. Itaque etsi immensas pecu-
nias pauperibus eroges.plus tamen effeceris si converteris a-
nimam. Quocirca S. Dionys.Ceel.Hierar. c.3. Divinarum
omnium perfectionum , ait, divinissima est perfectio. Dei
cooperatorem esse, nimirum in reductione animarum ad
suum creatorem, uli interpretatur ibidem Dionys.Carthus.
Secundo, docet S. ludas hunc animarum zelum debere
esse celerem et elTicacem, cum ait : De igne rapientes. Sic-
ut enira si quem puerum, vel amentem in ignem ruere vi-
deremus, illico omnibus viribus eum etiam nolenlem et
resistentera inde raperemus: ita pariter animas per pec-
catura sponte ruentes in ignera gehennae, omni conatu et
celeritate, etiam per vira inde rapere deberaus, iuxta il
clamet , et cor amet; quia clamor iste , etsi clamat , intus
amat. Et S. Basiiius in Reg. brevior. ioter.29G. indicium
boni animarum curaloris assignat, si adversus peccanles
admirabilem illam, el horrore plenam sanclorum virorum
misericordiam imitatus sit. Hac misericordia escelluit S.
Martinus; qui, ut narrat Sulpitius in eius Vita cap. 24.
diaboio dixil: Si tu ipse, o miserabilis, ab hominum inse-
ctatione desisteres, et te factorum tuorum vel hoc tempore,
cum dies iudicii in proximo est. pceniteret.ego tibi vere con-
fisus in Domino Christi misericordiam poUicerer. Subdit
Sulpilius : 0 quam sancta de Domini pietate prxsumptio,
in qua etsi auctoritatem prxstare non potuit, ostendit af-
fectumf Uiabolus enira quia daranatus et in malo obslina-
tus, uli poenitere nequit , ita roisericordiae el veniae est in-
capax. Huc facit quod raonetPhilo lib. de SacrificioCaia
et Abel, conanduro esse, ut etiam certo perdeodos a suis
viliis qtiantum possumus serveraus, tum ut nostro oQicio
lud Amos4. il. Facti estis quasi torris raplus ab incendio. p perfungainur, tum ut minus peccent rainusque damnen
" '■ — '""■ ' ' — "~ ~~^ tiir : atque ila imitemur bonos medicos, qui etsi videant
aegrum sanari non posse , oranera tamen ei curam adhi-
bent, ne officio suo defuisse videantur. A medico enim et
pastore requiritur cura, non curatio, utpote cum niorbus
non raro sil incurabilis.
MiSBREUini IN TIHORB. ] Proponendo eis poenas in-
ferni, aeque ac teraporales, quae eis timorem incutiant ut
se convertant; vel potius in timore, q. d. Timendo ne, si
immisericordes et duri sitis in prolapsos , aut impruden-
ter cum eis agatis,vos quoque in idem simileve peccatum
deserenle Deo prolabamini, itaque vicissim Deura immi-
sericordem et durura in vos experiaraini,iuxta parabolam
servi rigide a conservo exigentis omne debitum , Matth.
18. 33. Hoc est quod monet Paulus Galat. 6. v. 1. Fra-
tres, elsi prxoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, vos,
qui spirituales estis, huiusmodi instruHe in spirilu lenita-
tis, considerans teipsum, ne et tu tenteris. Ila S. Ambros.
Dominicus, Eligius, audienles coufessiones flebant ex com-
Libido Porro omne peccatum, omnis cupidilas est ignis, sed
est iguis. maxime libido: unde de ea a Gnosticis frequentata, ait S.
'• ludas, de igne rapientes. Prirao enira sicut ignis urit cor-
pus, ita libido urit roenlera, iuxta illud Virg. de Didone:
Uritur infelix et cxco carpitur igne.
Et Ovidius lib. 1. de Arte:
Venus in vinis, ignis in igne calet.
Quin et S.Paulus 1. Cor. 7. v. 9. Melius est nubere quam
2. uri. Secundo, sicut ignis in domo serpit, earaque tolam
pervaditet comburit; itaetlibido totam horainis raentem,
phantasiam, sensus, raerabraque omnia pervadit et depa-
scitur, iuxta illud lob 31. 12. Ignis est usque ad perdi-
3. tionem devorans et omnia eradicans genimina.TeTWo,s\c-
ut ignis a dorao in domum proserpit, ab arbore in arbo-
rera , totamque plateam, urbera et sylvam brevi tempore
pupulantibus Haramis occupat et inflamraat, sic et libido
unius vel paucorum in totam viciniam, urbem, etrerapub
proserpit,eamque instar .lEtnae vel Vesiivii inficit et incen
dit. Quare initiis occurrendum est, ignisque hic in suo fo- U passione peccatorum : quia, ut ait S. Aiig. in Soliloq. c.
Exeni-
pU.
mite et scinlilla est suflbcandus et extinguendus, iuxta il-
lud: Beatus qui tenebit et allidet parvulos tuos adpetram,
Psal. 136. 9. Quarto, libido est ignis, quia igni gehennae
vicina: nil enim inter libidinosum et ignera gehenn£e in-
teriacet, nisi paries fragilis corporis, quo disiecto illico
ultricibus gehennae flammis corripitur. Hinc Sodoma ar-
dens igne libidinis , igne caelesti , irao gehennnali confla-
gravit. Unde Glossa interlinealis ait, iubere S. ludam, ut
quadam vi studeant alios liberare de igne vitiorum, et sie
de igne tormentorum.
Quocircauthuncignemlibidinisebullienteminseextin-
gueret S. Franciscus, nives gelidascontrectavit. Alius sol-
licitatus a meretrice digitos in igne lucernae cremavit, ila-
que igne ignem superavit,duosque rapuit de duplici igne:
nam et se servavit, et merelricera compunxit ac conver-
tit. Ita Vitae Patr. lib. 5. de Fornicat. num.37. Alius ma-
trem vetulam per flumea trauslalurus, pallio manusinvol-
15. Nullum peccatum est quod unquam fecerit homo, quod
non possit facere aller homo , si desil creator a quo factus
est homo. Rursum , in timore, id est, cum quadam velut
reverentia, tum versus Deum, tum versus imaginem illius,
quamfraterpeccatosuoturpavit:itanosterLorinus.Minu8
rectealiqui Tow^jmorereferuntadodienYes.quodsequitur.
Odientes et [el, id est, etiam, vel interimj eam QVM
CA8NALIS EST, MACULATAH (Graece aTZO rr.; iTCipMi ETJrt/u-
fitvov, id est, a carne maculatam) tumcah.) Peodent haec
ex eo quod prtecessit , Aliis autem miseremini in timore ,
q. d. Volo vos misereri seduclorum a Goosticis, sed cum
timore et odio, non haereticorura, sed haeresis, ne scilioet
eorum familiaritale illecti ipsi suara scabiem vobis afTri-
cent, ac suam libidinem et haeresim anhelando afllent.
Quare raoneo ut animas eorum amaodo converfere sat-
agatis,sed interira odiatis eorum maculatam vestem et tu-
nicaiu. At quaenam hxc?
CommentarFa in Epistolam S. ludoe Apostolf.
^65
«aeuiaw Primo, aliqui accipiant concnpiscenliam, quam Paulua ^ claudit priniam Epist. cap. o. II. 1p$i gloria, iDqail, et
laolca
Kop.
I.
II.
III.
Toeat velerem homiuem, eumque exui iubet cum aclibus
suis, Coloss. 3. 9.
Secundo, aiii ^t tunicam accipiunt carnem: hsc enim
est qiinsi vestis animae, hancque Guostici maculabant suis
libidinibus.iuita illud t.8. El hi carnem quidem maculanl.
Terlio.aliiaccipiunt hypocrisinetspeciempietalis.quara
exteriu8 suissordibus iidem prsetendebanl; eranteuim iu-
teriua spurci, omoique libidine p<jlluli.
Quarto et optime, pcr mnculalam lunicam accipe tur-
pes el carnales mores et affectus (hi enim sunt quasi ve-
slis animae, pulchra si pulchri , lurpis si turpes) turpem
vivendi modum, sordidatam libidinibus ct viliis conversa-
tionem: sordida euim opera sunt quasi sordida indumea-
ta animi: ita Vatabl. et Clemens Aleiandr. Maculata iu-
nica. inquit, est, cum spirilus concupiscentiis poUutus est
carnalibus.
Alludit primo, ad ritum legis veleris Lev. 15. quove-
Btes lepra, sanguine vel semine pollutorum, poliutse cen- „
sebantur, ita ut quieumquc eas tangeret, legaliter polluc- "
retur, et arceretur tam a lemplo, quam a convictu homi-
num. Secundo, ad profusas crapulas et libidines Gnosti-
corum, que in vesles ipsas dcnuebant, easquc inflciebant
et maculnbant, iuxta illud vers. 12. Bi sunt in cpulis suis
tnacu/x. Tertio,ad vestemcandidam qua fldeles induuntur
in baptismo, ut moneantur caudorem inlernum tueri et
conservare, ideoqne audiunt a sacerdotc baptizante: Ac-
cipe vestcm candidam. sanetam et immacutatam, quam
perferas sine maculaanletribunalDomininostri lesu Chri-
sli, ut kabeas vilam xlernam.et rivaa in sxcvla sxeulorum.
Amen. Vide S. Aug. serm. 139. de Temp. et S. Ambros.
lib. de Initiandis. Scnsus ergo est, q. d. Videtc, o fldeles,
ne agcndo cum Gnosticis vestem candidam innocenliae,
quam in baptismo accepistis, eorum impuritate et iibidi-
De contaminctis, scd illam plane oditc ct eiccramini. Ita
de Valcnliniano Impcr legimus apud Sozom. lib. 6. cap.
6. quod cum adhuc militaret sub luliaoo Apostata, dum
imperium in ssecula sxcutorum. Amen. Itidem secundare
c. 3. 18. Ipsi gloria et nunc, et in diem xternitatis. Amen.
Porro doxologiam banc opponit blasphemiis et haeresi-
bus Simonis et Gnosticorum. Simon enim direbat se esfc
Deum et redemptorera , non Christum : sua gratia. noQ
Christi nos salvari. Gnostici negabant peccatorum lurpi-
tudinem, puniiioncm et iudicium universale. Hapc ergo ia
doiologia hac profitelurS. iudas, Deumque celebrat ut
solum salvatorera, solum gloriflcatorem, solum polentem,
eolum mirabiliura patralorem, soium domiuantero, solum
magnificura, soluin gloriosum, solum seternum.
Nota. To eiqui polens est, non tantum signiflcaf, Deura
posse, sed et velle nos conservare sine peccato, adeoque
conservaturum nisi nos ei eiusque opi et graliae desimus.
Simili phrasi ait Paulus 2. Corinth. 9. 8. Potens est au-
iem Deus omnem gratiam abundare facere in vobis. Potens
est. id est, potest, scit, vull et facit abundare omnem gra-
tiam in suis fldelibus.
Hinc discimus Deminem sine Dei gratia posse vitare o-
mnia peccala, el vivere sine peccato, etiara gravi et mor-
tifero: per eius autem opem ordinariam posse nos omnia
mortalia vitare, non tamen omnia venialia ad longum tem-
pus, nisi ei speciali eius privilegio, quale concessum fuis-
se B. Virgini credit Ecclesia, aitConcil. Trident. 8e88.&.
can. 23. et cap. I. lustorum, oit, ilia vox est et humilis
ei verax: Dimitte nobis debita nostra. Uode S. August. de
Nalura et gratia cap. 10. Hoe . inquit, confiteatur, guod
impietate sceleratissima negatur, sine gralia Dei hominem
sine peccato esse non posse. Et S. Cyprianus de Oper. et
eleemos. Si, inquit, nemo esse sine peccato potest, quisquia
se inculpatum dixerit, aut superbus, aut stultus csl. Et S.
Gregorins 21. Mor. cap. 9. Multi , ait, in hac vila sine
crimine, nullus vero esse sine pcccalis valet. Quocirca A-
rabicus vertit: Etenim salus nostra potens esl ul custodiat
vos sine peecato, et sine macula. seu vitio. Per salutem in-
telligit Deura salvalorcm, ciusque gratiara saluliferam per
cum eo ingressus templum idolorum , sacerdos roscidis (]] Christum datam. Deus enira solus per se et natura sua est
frundibus lulianura aspergeret, gutta una in vestem Va
lentiniani incidisse ; quare ipse illico, audiente luliano,
pollutum se dicens, non eipiatum saccrdolem increpuit,
pugnoque percussit, quin ct vestis partem gutla aspersam
prcecidit et abiecit.
Moral. Docel hic ludas charitatem fidclium debercesse
prudentem ct circumspeclara, ne dum alios volunt salva-
re, scipsos perdant. Quare qui convcrsantur ciim pccca-
toribus, prscsertim confessarii, qoi fccdissima scelera au-
diunt, pracrauniant se oratione, atque odio et eiecratione
inacuIataB tuoicae^pula omnis vitii et sordis.ThomasCan-
tiprat. refeil sc pcr S. Lutgardcm impetrasse a Deo , ut
in cicipiendis confessionibus nulla turpi narrotione com-
movcrelur, cum taraen alias frequenter et graviter turpi-
bus phantasmatibus torqueretur: ita habet Vita S. Lutgar-
dis lib. 2. apud Surium die 10. lunii. Prius ergo se soli-
dcnt sacerdotes io castilatc el virtute, ac deinde cum in-
impeccabilis : tum quia csl ipsa per essentiam bonilas et
sanctitas, tum quia ipsius ratio et voluntas sibi, et ange-
lis hac borainibus est oranis recti bonique norma et regu-
)a, uti docet S. Thom. 1. part. quacst. G3. a. 1. Crealurs
Tcro omues per se peccabiles sunt, sed a Deoparticipant
ut non peccent,et subinde ut peccare noo po9siat,uti Bea-
ti. Quo ergo magis accedunt ad Deura, eo magis recedunt
a peccato, fiuntque tandcm quasi impcccabiles, uti docet
S. Aug. 22. Civit. 30. unde S. Hieronymus lib. 2. contra
Pelag. Absque vitio, ait, quod dicitur viaMoc , id est malt'
tia, hominem esseposse aio: avaajroTiTov, idesl finepccca-
to.esse nego : id enim soli Deo competit, omnisque creatura
peccato subiacet, et indiget misericordia Dei. El Tcriull.
lib. de Praescrlpt. haeret. Soli Deo Fttio , ait, scrvabalur.
sine delictis permanere.
Et CONSTITUBBB INTE COSSPECTIH GLORI.B Sl* !■-
ACCLATOS.) Graece aui^uo-j;, id est, irreprchensibiles. Con-
cestis et scclcratis agant, cosque convertant, ne si in ea rv spectum glorix Tocat Primo, pracscntiam Dei gloriosi , ia
debiles sint et infinni, a validiorc obscoenitatc et scclere '-' qua omnes in
vincantur; perindc acdcbiles,qui manum natantibus iam
submcrgendis jwrrigunt, ut cos citrahant, ab iis utpoto
Talidioribiis, in undas pcrlrahuntur et mcrgunlur.
Tcn. J4. £, ^uxEM QLI POTBNS B9T TOS CONSBRTABB SliTB PBC-
CATO.) Syrus ct Arabicus addunt, et sine macula, ut ca-
rcatis maculala Gnosticorura tunica, do qua proiime scr-
mo praccessit. Doiologia magnilicn obsignat S. ludas Epi-
•lolam, nit (JEcum. toto cordis alTcctu celfhrnndo Dti at-
tribula, ct mogniflccntinm oslcnsam in Christo. Duinlo-
gia hitc laciliini contincl votiiin otprccem.ut srilirclDcus
rKlcios sinc pccraloccmscrvcl, ct immoculntos sislnl t^.liri-
«lo gloriose advrnienli od iudicium, ul ab co giorin doiia-
ti ciultcnt, eumqiic laudcnt in onmia sxcula. Simili mo-
do S. Paulus claudit Kpislulnm od Ilom. cap. 16. v. 25.
hi autem qui polens est vos confirmare iuxta Evangelium
meum, clc. soli sapicnli Dco per lcsum Chri.itum. cui ho-
wr el gloria in sxcula sxcuhrum. Amcn. Sic etS.Pclrua
qua oranes in hnc vila consislimus, iiiita illud Eli.iB: Vt-
vit Dominus excrcituum ante cuius vullum slo. 3. Rcg. 18.
T. 15. q. d. Ut in oculis Dci sitis et ambulctis immacula-
li: ita Dionys. iindc Clcmcns Aloxandr. ciponit, coram
angclis, q. d. Ut omnia fncintis quasi videnie Deo et Ss.
angclis; sic Paulus nit Ephes. 1. 4. Elegit nos in ipso an-
ie mundi constitutioncm , ut cssemus sancti ft immaculati
in eonspeclu eius in rharilate. Et Zachar. Serviamus tlli
in sanctitate et iustitia coram ipso omnibus diebus noslris,
Luca» 1. 74.
SiTundo ct plnnius, conspectum glorix Tocal gloriam
Dci, qiia gloriiwus npporot, conspicit ct conspicitura Bca-
tis in visiono bontiflra : huic cnim nemo sistctur nisi pla-
ne purus ct immaculalus, Apoc. 21. 21. unde Syrus ver-
tit, sine nxvo: nullus rnim vcl miniraus naovus ndmilli-
tur ad istam glorinra. Undo scquitur: Iii advcntu Domini-
itn Boda. Lyran. Thomns .\nglicus ct alii. Ad hnnc ergo
Cloriaui cselcslcin iugilcr oculos cordis cl corporis cleve-
76G
Commcnlaria in Epistolam S. ludae AposloH.
1U3, iuxla illud monitum Ecclesiae : Sursum corda. Et S. f^ licui insunt, prtesertim Deo. Vel, ul alii : Gloria es( no
Augiist. inPsal. 31. Erige cor sursum, neputrescatinterra.
ln EXULTATIONE. ) Tum qua exultat sancta consclen-
tia in hac vila, eo qiiod nullius niali sibi sit conscia, iuxla
illud Psal. 31. 11. Lniamini in Domino et exullate iusti,
et gloriamini omnes recli corde. Nara secura mens quasi
iuge convivium, Prov. 15. 15. Tum polius qua exultant
Beati io caelo , iuxta illud : Exullabunt sancti in gloria,
Psal. 149. 5. Gaudium et exullationem obtinebunt, Isaiae
35. 10. Exullatio enim Bcatorum de Deo viso et posspsso,
est ipsa Dei fruitio, ideoque vel est ipsa formaiis beatitu-
do. iit vult JMedina 1. 2. q. 3. a 4. et alii; vel potius cst
bealitudinis in visioneDci consislentisfructus, floselcoin-
plementiim, uti docent passiin caeleri Theolofji. Porro ex>
ultatio est gaudii excessiis cum quadam cordis corporis-
que subsultatione. Unde Graece aycM.M^BvA, id csl exulla-
re. dlcilur quasi «yav «W-a^ai, id est, valde snllare el exi-
lire, quod Hebr. vocaut ]3*1 ranan. id est iubilare, el ^jy
iUia clarior aticuius excellentise. Vide S. HicroD. in c. 5.
od Galat. et Dom. Soto in 4. dist. 49. q. 3. art. 4. Glo-
riam lianc sibi uni reservat Dcus, Isaiaj 42. 8. dicens :
Gloriam mcam alleri non dabo ; quia gloria propria est,
proprieqiie debita soli Deo ob infinilam eius inaieslatem,
celsitudinem, magnitudiaem, magnificentiam. Ita Angeli
ct Beati omnes acciount Deo gloriam Apocal. 4. II. cap.
5. 12. cap. 19. 7. Idem imilauiur Sancti in liac vita. Uo-
de S. Ignatius fundator Societatis noslra) hoc habuil, no-
bisque impressit elogium: Ad maiorem Dei gloriam. Op-
tat ergo S. ludas Deo gloriam, ul scilicet omnes angeli,
omnes homines.omnesque crcaturaj euni utsiimmam raa-
iestatem celebrent, praedicent, laiident et glorificent.
Et magnificentia.) Syrus, j30/en//rt,Graece pt-ya>wa-uvr,,
id est maieslas, magnitudo, niagnificentia, decus, ampli-
tudo, dignitas. Magnificenlia aulein est magnorum ope-
rum patralio, item raagnum persona: decus, splendor, or-
alats, id est exullare. Unde Grjecum a>a>ai;£tu. ' . natus, maiestas: utroque raodo Deus est magnificentissi-
Domi- «J mus. Unde millia milliuin ministrant ei. Hiiic dicta est
Prarlare S. August. in illud Psal. 148. Laudate
num de cxlis. Elsi corpus nostrum, ait, adhuc in Babylo-
nia (enetur, cor noxtrum ad lerusalem prxmitlatur. Lau-
dat ergo tola creatura Dominum. quia hoc ibi facturi su-
nius , quod hic prxmeditnmur. Cselestia tranquilla sunt,
ibi seiiiper gaudium , nulla mors , nulla molestia , scmper
laudant Deum beati. Nos adhuc in imo sumus. sed cum co-
gitamus, quomodo illic laudetur Deus, cor ibi habeamus,
et non sine causa audiamus: Sursum corda. Levemus cor
sursum, ne pulrescat in lerra ; quoniam placet nobis quod
ibi agunt angeli. Laudate ergo eum in excelsis.
In adventc Douini nostri Iesu CHRiSTi.)Desunt haec
nunc in Graeco, Syro et Arabico, et in nonnuliis Latinis
antiquis. Adventum secundiim Christi intelligit, puta glo-
riosiim ad iudiciiim, quo oiiines Sftnclos beabit et glorifi-
cabit, iuxta illud 2. Thess. 1 10. Cum veneril glorificari
in sanctis suis. et admirabilis fieri in omnibus qui credide-
runt. Hinc S. Franciscus in explicatione oralionis Domini-
magnificentia virtus, quain ita definit Cicero lib. 2. de In-
veat. Est rerum magnarum el excelsarum cum animi am-
pla quadam et splcndida propositione agitatio atque ad-
ministralio.
Et impehium) Graece /.paToc , id est, robur: ita Syrus
et Arabicus. Deus euim in omnes et omnia plenissimum,
robustissimum et cfTicacissimum habet ius et imperium,
estque suramus Universi imperalor et dominalor. lam S.
ludas et sancti ex suramo Dei amore et reverentia, oplaat
Deo magnificentiam et imperium, quasi congratulando ei,
gaudendo et desiderando, ut in eo semper illa perseverent:
rursum ut ab angelisethominibus iIlaagnoscantur,colan-
tur et celebrentur. Vide dicta Habacuc 2. ad illud v. 20.
Dominus autem in templo sancto suo, sileat a facie eius
omnis terra.
Et potestas.) E?ouo-ta. Syrus, dominado; Arabicus,
potentia, cui scilicet nemo resistere valet. Potestas est quasi
cae , illiid Adveniat regnum tuum, sic explicat: Adveniat Pexecutio imperii: exequitur enim eflScaciter quidquid vo-
regnum tuum ut regnes in nobis per gratiam tuam.et facias
nos vcnire ad regnum luum, ubi est tui visio manifesta, lui
dileclio perfecla, tui socielas beata, tui fruitio sempiterna.
Vers. 25. Son Deo salvatobi nostbo) Salvatoris nomea nunc
lesu Christo; lesus enim idem est quod Salvator; nunc
Deo Patri, vel potius toti SS. Trinitati tribuitur; Iiajc e-
nim nos salvat per Christum. Ita hic Deus, puta lota SS.
Trinitas, vocatur Salvator noster, iuxta illud Psal. 31. 8.
Homines etiumenta salvabis, Domine, quemadmodum mul-
tiplicasti misericordiam tuam, Deus Et 1. Timoth. 4. 10.
Speramus in Deum vivum , qui est Salvator omnium ho-
minum, maxime autem fidelium. Graeca addunt aoyw, id
est, sapienti: solus enim Deus per se et per essentiam est
sapiens, bonus, potens; angeli enira, homines et creatu-
rae a Deo participant et emendicant particulam bonitatis,
sapientiae, potentiae, etc. Porro apte to sapienti iungitur
Satvatori, quia scientia sanctorum est scieutia salutis, Sa
pient. 10. V. 10. Lucae 1. v. 77. S. ludaj conciuit S. Pau
ius 1. Timoth. 1. v. 17. dicens : Regi autem sxculorum D scendit
hmtas Dei imperat. Porro Hugo considerat gloriam Dei
in se, magnificentiam in operatione, iraperiura in regimi-
ne omniura , ut oranis voluntas eius fiat; polestatem ut
nihil ei resistat. Lyranus gloriam explicat, in quantum
Deus apparet diguus omni laude : magnificenliam, de dif-
fusione bonitatis eins super oinnia: imperium, de obedien-
tia totius crealurae ad ipsum; potestatera depunitioueina-
lorura et praemiatione bonorum.
Ante OMNe S.KCULUM.) Scilicet fuit et constitit:e/ nwnc
consislit; vel potius opto precorque iit consistat. Aut, q.
d. Quoe illi ante omnia sEEciiIa debentur, eadem ei etnunc,
puta in praesenti vita a fidelibus, e( in omnia sxcula aBea-
tis in cselo reddantur.
Et IJf OMNIA S.KCULA SiECULORUM.) Graece, /.atEtj Trav-
Tz; Tou; aiwva;; Syrus, e( in omnes ipsas xlcrnilates: licet
enim una sit Dei aeternitas, tamen haec infinitas aevorum
angelicorum et teraporum humanorum EEternilates, etiam
quas mens effingere potest, ambit, complcctitur et Iran-
immorlali, invisibili, soli Deo honor et gloria in sxcida
sxcvlorum. Amen.
Per Iesum Christum. ) A natura propria, ait S. Ber-
nard. scrm. 2. de Circuinc. habet noster lesus ut sit Sal-
vator; innatum est ei nomen hoc, non inditum ab humana
vel angelica nalura. Per Christi enim nativitalem, praedi-
calionem, miracula, passionem, mortem,resurrectionem,
etc. inuntuit, imo toto orbe celebrala est Dei gloria, ma-
goificenlia, imperium et potestas.iuxta illud Christi: Pr,-
ter. claripca nomen tuum ; et facta est vox de caelo : Ft
clarifiravi, et itenim clarificatjo, loann. 12. 28. Et c. 17.
V. 1. Paler, clnrifica filium tuum, ut filius luus claiificet
te. Et V. 6. Manifesfavi nomen tuum hominibus.
Gloria.) Gloria, Graece (?o?a, id est, claritas, est clara
cum laude nolilia. inquil ex Aristotele et Cicerone S. A ug.
lib. 83. quaest. q. 31. vel, ut S. Basil. lib. de Spiritn s«n-
cto cap. 23. Gloria est commemoratio luirabilium quie a-
Amen.) Id est, fiat, fiat, ut vertunt Sept. Vide dicta 1.
Corinth. 14. 16. et 2. Corinth. 1. 20. lusti enim nunc, id
est in hac vita, glorificant Deum : Beati vero in caelo glo-
rificabunt Deum per ornnem aeternilatem, iuxla illud Ps.
83. 5. Beali qui habitant in domotua, Domine, insxcula
sxculoruni laudabunt te. Ubi prajclare S. Aug. Noli, aif,
iimere,ne non possis semper laudarc, quem poleris semper
amare : si cessabis a laude, cessabis ab amore: ab amore
cessarenonpoteris. DeniqueBoetiusl.3.de Consol. metro9.
ita Deo,qiiasi principio et fiui omnium.concinit et iubilal:
Tu REQUIES tranquilla piis, te cbbnere finis;
Principium, vector, dux, semita, terminus idem.
Beati qui habitantindomo tua, Doniine,in saecula saecu-
lorum laudabunt te. O summa veritas, vera charitas ,
chara aeternilas, Deus raeus et omnia: fac nos te sapere,
libi vivere,libi mori,te frui per aeterna saeculorum saecu-
la. Araea.
767
COMMENTARIA
IN APOCALYPSIN
S. lOANNIS APOSTOLI
PROLOGUS.
An S.
loannct
venturu»
«i« con-
ir.i Anli-
cliriiium
Anicmat
8 llippo
iMu» ci
alii.
Rnp M
gaiivo.
APROPHETA ct Evanf^olisla vetcris Testamcnli , ab
Isaia, in<|iiarn, el IVopiielis prisris.lraiiseo ad Pro-
|)helam et Kvanfjelislam novi Testnmenti : ad S.
loannoin diro.qiii iiiiiis extnt in ]r^o nova Proplicta, non
umbriB veleris, seU liicis et verilalis Evanjjelicae, erilque
Prophela usqiie ad rinem nujndi Ultiina ciiim, flm-squc
iniindi ipse ex altn prophctio.' spccula cmiaus prxvidlt ct
prfenuntiavit. Qiiinimo, S. loanncm in fine mundi rcdi-
turum et prophclatiirum , Doctorcs {^ravcs olim , ct non-
nulli hocce ctinin s.neoiilo , opinali sunt. S. Hippolytiis c-
nim Episcopiis ct Martyr, qui cx Arabia dcvotionis crgo,
ut limina Apostolorum viseret , Romam vcniens sub Se-
Tcro linper. ob sinjjularcm doelrinam et sanctilalem a
Callislo i'apu detentus, et ereatus Episcopus Portucnsis ,
tnulla prKclnre scripsit ; ac intcr aliaCaooncm tcmporis,
qui etiamniim cxlnl excisiis in statua cius marinorea, in-
signi el inj^onti, qua; srriplorum eius mcrito illi erccta
visilur in bihliotheca Vnlicaoa,ac taudcm ab Ulpiano lu-
ris-consulto, arri Chistlnnorum lioste, capitis dnmnatiis,
fjloriosum obiit mnrlyrium anno Domioi 229 Hyppoly.
tus, inqiiam,lib. dc Consummationesaeculi,scribitS. loan-
nem cum Hcnoch et Elia venturum, ac contra Antichri-
stiim drpufjnaliirum. S. Hippolyliim scculi sunt nupcr
AinbrosiusCathnriniis tract. dc (iloria Chrisli consiimma-
ta, nosler Alfonsus Salmrron , et propendet Srhast. Bnr-
rodius in illiid loann. rnp. 21 . v. 23. Sic eum volo mancrc
donec veniam. Hi enim censcot S.loannem inslarHenoch
et EliiE necdiim esse mortiium , idroiiue habrrc corpus
mortale, pr.Tdicnlurum ronlrn Antichristum.et nb co mnr-
lyrio nfriciendum: intrrim Inmrn prr Dri disprusalioiirm
iam vidrrc Dcum, eoqiir friii. Probnnt id primo, cx ipso-
mel S. loanne Apoc. 10. 11. ubi niidit ipsca Deo : Opor-
!''( te iterum prophclarc <ien(i/>us. Si iierum . inqiiiiint,
(|unndo, nisi siib ilrrnlum Chrisli ndvrnliim? Srriindo.ex
riiis ICvanf^rlii rnp 21 v. 23. uhi nd Pctrum Chrislus dc
loannr dicil et slntiiit: Sir eum volo manerc doncc vrninm.
ErRo, in(|iiiiint, manchil lonnnrs in vita hac , donrc vc-
niol Christiis nd iiidirium. Trrtio, qiiin coroiin mnrtyrii
loanni ipqiir nr cTlrris Apnslolis dobrtur.et vrro promis-
so est n (^hrislo Mnltli. 20. 2.'l. Ctilieem. nil, mcum bibc-
(l.f. At hnrleniis i|)sc Mnrtyr non fnit. Firt erf^o ab Anti-
rhrislo. Drniqiir drrel, ut siriit lonnnrs Ilnplisln pr.vivit
primiim Chrisli odventum, ila lonnncs Evaujjclisln pra;-
l-nl srciindMm.
Vcriim S. lonnnrm osse mnrtiiiim ossevcronl S. llier.
Eiisrb. et velrrrs prne omncs, imo loln Errlrsin, qiiie S.
lonnnis qiinsi morliii, et in ciclo inni cum Cliristo, instor
alioriiii) Itrntoruiii, f^loriosr ref^nnnlis frsliini celrhrat,
riimqiir ptiblicr in I.ilnniis, a^qiir nc nlios Snnrlos, eolil
cl iiivoiol. Accedit, qiiod iiiCoucilio Ephcsino iubeutur
^ coli rcliquiae Ss. Marlyrum, maxime vero loannis Theolo-
gi ( qui fjit Apostolus et Episcopus Ephcsi) oc earumdem
reliquiarum meminit Caelestinus Ponlifex in Ep. adConc.
Epliesinum. Si reliquiae cius extant,-erfjo mortuiis est.
Qiiod erfjo c. 10. Aporal. ei dicitur: Oportet te iterum '^^ r''*
prophelarc (icntibus, sic intcllif^e, non quod in fine mun-""'"''
di. scd quod scqiicntibus cap. 12. 13. 14. aiiisque usque
ad fincm Aporalypseos,Gentibus eum prophctare iubeat,
uti de facto iisdem ibi prophclat.
lllud vero Evangelii eius eap. 21. Sic eum volo mnne-\d •<••
re, idcin est , ac si diccret : Si cum volo manere, iiti alii'""'"''"°'
codiccs lcf^unt. Loqiiilur eniin Christus non assertive, sed
conditionate, idqtie ad rcprimendam curiosam S. Petri in-
lcrrofifationcm : Domine, hic aulcm quid ?
Porro , quando ct quomodo S. loanucs calieem passio Ad '»''•
nis ct marlyrii bibrril mo\ dicam. ''"""•
Prophcta erfjo dumtaxat est S. loauiies in Apocalypsi,
quam iam qiiarlo docendo et comnieolando ordiri, et Dco
U dante lotam explicnre dcstino.
Quanto sit sublimitas ct exccllentia Apocalypscos prse *"'•''•'■'•
aliis Scriptiiris caoouicis, ex tribus iuoxiine capitibus ae-"' ^*"''"
stimari potcst.
Primiim est moterio. Sicutenim S. loannes in Evanpelio •.
catiteris tribus Evanf];elistis antecellit.eo quod ipse pcne so- ^' "^*"
liis ex profrsso n<jnl deChrisli divinilale, de \'crbi orifjine,
de processjone el spiralione Spiritus sancli,de SS. Trini-
tate,dc eiusdem unilate.rclationibus, attributis, ct simili-
bus: iinde ex en Patres omnia penc arf^iimrntn contrn ,\r-
rianos, Sabcllianos, Srrvetianos.Maccdoninnos, elr. jeque
acSrholaslici lolnm mnteriam dcTrinilato,drque Dco trino
et uno hausrrrnt. Iln hic in .\pornlypsi ilem ipse Dei iii cse-
Icsli thiono rcsidrntis,.\f;ni nb orijjioe inundi orcisi, Spiri-
tussnnctiismulloctili et multivnrii maiestatem^anfjelorum
ct bcntnrum vrnrrntionrm, prirdrslinnlorum sifjnationem.
Mnrlyrum ct Virf^iiuim fi;lorinm ; rtirstim fiiliirnsEcclrsiie
p prrsrciilionrs, sucressiis et triiimphos ad .\nlichrislum ct
iinrm tisqiie iiuindi, Ilabylonis rxridiiim, Hrnoch et Elia»
pripdirntionrm ct mnrlyritim, t«o°;, Mnf;ofj ct ,\utichristi
intrrilum, .Ttornn f;rlicnn!C siipplicin, Irrusalem c.Tlostcin
f;emmis cl aiiro rndinnlom, vivis coloribus drpinf^it, ac
qiiasi corporata ct prirsrnlia ooulis spcrlanda siibiicit, ut
c.Thim pnlmo mrliri, ul nit S. Cyrill. pra^fntionc in Evan-
f^rliiim S. lonnnis, nr hutnann humililate in oltissima pro-
vrhi vidratiir. Qiiocircn S. Hicron. lib. 9. in Isainm sub
fincm, nssoril ,\pnrnhpsin mcdullala Lcclesix Sacramrn-
tn contcxerr. Ac S. Dionys. Eccl. Hierarch. cap. 3. p. 3.
Arcanam illam, inqtiil, ac mr/stiratn omnino visioncm di-
lcrli discipuU.divinamque Dnmini lesu cl alds.-^imam Thco-
Ingiam, ris qui Dii firri mercntur, rjponil. cofque pcr .<«-
cra tiiyslcria suslollit ulque confirmul. .\pocalypsis ergo
768
Prolegotncna in Apocalypsin.
claudit in se.etTheologiae medullam.etCbrisliaBje Philo-
sophix ac doctrinaeEvangelicx quasi nucIeumetaDimana.
lo Apocalypsi igitur iugiter et continuo cum sedente ia
throuo, cuni Agno, cum Angelis,cum 24.senioribus, cum
sanctisquatuor animalibus.cum duodecim millibus signa-
torum ex qualibet tribu Israel.et turba magna Gentium,
cum pahnatis Martyribus, cum Virginibus canticum no-
vum cantantibus, cum muliere aniicta stellis duodecim,
et lunam pedibus preinente, cum Henoch et Elia, cum
Sanctisslantibussupra niare vitreum qui viceruntbestiam,
habcntibus citharas Dei, et canlanlibus canticum Mosi,
et canlicum A^jni, supra fulgura et lonilrua in caelo novo
et terra nova, in lerusalem nova descendente de caelo ver-
eabiinur, ibique guslabimus lignum vilae, Aguusque dedu-
cet nos advitK fontesaquarum,ulbeatarummenlium bea-
tam vilain hic praecipiamus et praelibemus, camque au-
diendo et meditando contemplemur et aemulemur, quam
brevi Deo duce reipsainibimus,ut hisce omnibus fruamur
in omnem aeternilatem. Hoc est quod de Apocalypsi S.
loannes ex ore Christi scripsit cap. I. 3. Beatus qui legit
el audit verba prophelim huius.et servatea quss in ea scri-
pla sunt : tempus enim prope est.
ll_ Secundum est ordo temporis. Scimus Ecclesiam instar
En ordi- aurorae et solis, successu temporis crevisse ad perfectum
ne lem- diem coguitioois mysteriorum fidei. Hac de causa scripto-
P""'" res hagiographi novi Testamenti, longe clarius, luculen-
tius, distinctius et sublimius de iis scribunl quam Moses
et Prophetae veteris Testamenli. Ullimus est S. loannes,
ulliinus pariter Biblioruin liber est Apocalypsis; ullimam
ergo manum et coronidem Evangelii et S. Script. hac A-
pocalypsi S. loannes imposuit. Ricbard. de S. Victore ,
lib. 7. cap. 12. asserit: Librum hunc non solum esse £•
vangelium , sed in Evangelica doctrina sicut ultimum ita
el summum locum oblinere , ac in ipso S. Scripturam ad
modum arboris cacumen ea.V«//i5e.Qiiocirca atireeS.Chry-
sost. praefatione in Evang. S.Ioanois: Ioannes,A\l,sanctis-
simus admiralionis plenus , arcana redundans sapientia,
qui tol tanlaque confert bona, ut qui diligenter el accurate
eum excipiunt et observant, non iam homines et terrx inco-
Ix habendi sinl, sed super omnia huius mundi bona collo-
centur in angelorum consessu , neque aliler (erram quam
cxlum habitent. Tonitrui enim filius est, Christo dilectis-
simus,columna omnium qux in orbe sunt Ecclesiarum (un-
de hac de causa longaevissimus iuter Apostolos, usque ad
tempora Traiani Ecclesias rexit), gM« cxli claves habet, qui
Christi calicem bibit, et baptismatis aqua ablutus esl, gui
supra pectus Domini niulta cum fiducia recubuit, non fa-
bulas effingil, non personatus incedit, non orchestram sup'
plodit. non aureo ornatur veslimento: sed stola purissima,
veritatis decore intexta et dislincta, amictus progreditur :
cui proscenium est universum cxlum , thealrum orbis ier-
rx,speclalores auditoresque omnes angeli.et quicumque ho-
mines angeli sunt, aut fleri desiderant. Hi dumtaxat eius
harmoniam audire possunt. Jpsi enim angeli, Cherubim et
Seraphim nobiscum per loannis voeem didicerunt qux co-
gnovimus. Eoc enim ait Paulus : Ut innotescat Principa-
tibus et Potestatibus in cxlestibus.per Ecclesiam multifor-
mis sapientia Dei. Buic enim Apostolo supernx adfuere
virtutes , eius animx pulchriludinem , sapienliam et spe-
ciem virtutis admiranles, per quam ipsum simul hausit
Christum. Etenim quasi lyram quamdam preliosis lapidi-
bus auroque distinctam, aureo plectro adhibito: sic suam
sibi animam exornando effecit, ut per eam magnum et al-
tum spiritus personarel. Haec et plura S. Chrysost. spar»
6im eo loco.
Terlium est auctor. S. loannes enim unus omnium San-
cloruin coronas meruil, lauream Doctorum, liliatam Vir-
foaanes Sinu">. roseam et purpuream Martyrum. Nimirum ipse
habei o- Theologus, imo Theologorum verlex , ipse Patriarcha , i-
s°nL Pse/ropliela, ipse Apostolus. ipse Evangelista , ipse Sa-
rutn ti- ferdos, ipse Pontifex, ipse Hierareha , ipse Virgo, ipse
tultfs. Martyr, ipse Angelus, non natura, sed purilate et virtu-
te. Hinc cap. 19. 10. videos angelum fulgidum volensque
111.
Et Au-
ctore
^ eum adorare, audivit ab eo: Vide ne feeeris: conserbut
iuus sum. Virgo, iaquam, per omnem vilam, qiia virtuie
el Isaiae et S. Petro, qui coniugati fuere , praecelluit. S.
loannes euim nec in nupliis CanaGalilaea!,de quibus loan-
nis 2. (uti aliqui putarunt), nec alibi unquam uxorem du-
xit, sed virgo ad Christum accessil, virgo permansit, uti
S. Hieronym. August. etpassim veteresdocent. Illibalum
ergo adolescentiae florem ad Apostolatum vocatus Chrislo
obtulit, oblatumque conservavit: quocirca tum aliarum
virtutum, tum huius prieserlim angelicae puritatis merito,
loanoes vocatur et fuit discipulus ille quem diligebat le-
sus, qui trauBfigurationi, et secretioribus omnibus eius ar-
canis et miraculis interfuit, qui in ultiina caena super pe-
ctus Chrisli recumbens, ex eo omnem sapienliam suxit:
nimirum virgo virginera dilexit, virgini virgosua sccrela
credidit, atque arcana et abscondita a constilutione mua-
di revelavit; quin et moriens Virginem matrem,quasi de-
positum charissimum, virgini commeodavit. Beati mun-
j^dicorde, quoniam ipsi Deum videbunt, tam in hac vita
^ per fidem, quam in altera per speciem.
Martyrem dixi: quia esto cerviccm loannis, aeque acS. loaa-
Pauli , carnifex non amputarit, longum tamen ipse pro "*''"'.'
Lhrislo martynum subiit, tum in omni vita; tum cum aHanyr,
Domitiano Imp. in insulam Pathmos relegalus, insulaoosquia^o
omnes ad Christi fidem converlit; tum denique vere et'^*"""'*
proprieMartyr exstitit; cum hicRomae ante porlam Lati- (.o„ie.
nam,eiusdein Domitiani iussu iu dolium ferventis olei im-ctui.
niissus, mortis agonem obiit; sed miraculo ex eo iliaesus,
pulchrior et vegetioregressus.qnasi amorte redivivussur-
rexit: scilicet quia virgo erat, iostar Irium puerorum ia
fornace Babylonia, ab igne uri aut laedi non potuit.
Extat hic Romae marlyrii eiue locus sacello insignitus, Locui et
in cuiuB pariete ipse in dolio olei bullieotisdepingitiir^cum njo^l"'.
hac inscriplione : loannes Christi Apostolus, Evangelista, "'*'"•
Propheta et Martyr , e dolio ferventis olei vegetior exivit.
lo adverso vero pariete haec inscripta visuntur carmina:
Martyrii calicem bibil hic athleta loannes,
r Principii Verbum cernere qui meruit.
Verberat hunc fusle Proconsul, forfice tondel,
Quem fervens oleum Ixdere non valuit.
Condilur hic oleum, dolium, cruor, atque capilli,
Qux consecrantur, inclyta Roma, tibi.
Unde patet S. loannem tunc pariter fustigatum fuis8e,at-
que ignominiae causa attonsum relegalum fuisse ia exi-
lium Pathmos. Tam ergoRoma raartyrio S. Ioanni8,quam
S. Petri et Pauli gloriari potest, et vero debet. Felix sta-
tu Ecclesia (Romana) ait Tertull. lib. de Praescript. c. 36.
cui totam doctrinam Apostoli cum sanguine suo profude-
runt; ubiPetrus passioni Dominicx adxquatur, ubi Pau-
lus lonnnis Baplistx exitu coronatur, ubi Apostolus loan'
nes poslquam in oteum igneum demissus, nihil passus est,
in insulam relegatur. Atque hic est calix quem Christus
ei propinavit dicens: Calicem quidem meum bibelis. Quo-
circaTertiillianus et alii veteres, loannem appellant Mar-
tyrem. Quin et ipse loannes Apoc. 1. 9. Ego, ait, loan-
_. nes frater vester, et particeps in tribulatione , et regno, et
iJpalientia in Christo lesu ; fui in insula , qnx appellatur
Pathmos, propter verbum Dei,el testimonium [Graece uap-
nijjiov) lesu. Taceo .Martyrem fuisse, quando cruci Christi
astitit cum Virgioe matre tum Chrisli, lum sua, et doio-
ris giadius eius non corpus, sed aniraam penelravit, ut
Cbristi dilecti, imo iam fratris siii , mortem intime ipsi
compatiendo et commoriendo senliret: videbat enim vi-
tam suam mori in cruce : ibi ergo cum suo Christo mor-
tuus est. Unde S. Bernardus in Lamenl. B. Mari» , lo-
quens de ea et de S. loanne, cum cruci Christi astarent,
el illa huic quasi mater filio a Christo commendaretur :
Dum hxc. ail, paucadiceret (Christus) illi duo dilecti la-
crymas fundere non cessabant. Tacebant ambo illi marty^
res, et prx nimio dolore loqui non poterant. hti duo vir-
gines dudiebant Christum voce rauca el semiviva loquen-
iem, ipsum videbant paulaiim morientcm. Et niox: AmO'
bant flere , et flebanl amare. Amare flebanl, quia amare
Prolegomena in Apocalypsin.
769
iolebanl. Nam gladius morlis Chrisli, animas ulrorumque ^ dinem fulguris coruscantis. Cerle in eius Apocalvpsi cre-
transibat. Transibal sxvus, sxvus perimebat ulrumque. bra eius loiiitrua ct fulmiiia audiemus : fulminei huius zeli
1'orro intcrquatuor illasancla animaliaCherubirn nun- exemplum.licelimmaturuin adhuc,deditLucae9.53.quan-
cupala, currumque l)ci sti|ianlia, quem vidilEzech. c. 1. do Christo.utpote ludaco, a Samaritanis reieclo.indignans
et S. loannes Apocal. 4. S. Mntthajus homini, Marcus leo- ac Eliae zcluiu induens cum fratre lacobo diiit : Domine.
ni, Eucas bovi, S. loanncs vero aquila; comparatur. Quia m dicimus ut ignis desccndal de ciclo. et consumat illot?
8. losn sicul Isaias alios 1'rophetas, ila S. loanncs onmcs Evan- Maturius dedil,quando Theodosio pio Imper. conlra Eu-Apparuit
"-'■JI^ll' Kelistas siiblimitate superat, ct quasi aquila altissime ia genium tyrannum dimicaturo oranti , superumque opein Tiioio-
' ~ •'"Ploranli apparuilS. loannescum S. Philippo, vestitusl^V""
f' '" ^* caelum sc librat. Moses reruin crcationem el 1'enlaleu-
aquiia chum a piincipio inundi ct lcmporis ordilur, diccns: In
principio creavit Deus cxlum ct terram. Simililer, scd al-
tius, niriiinim a principio, non lemporis, sed ajlernilatis,
Evanj^eliiim orditur loaiincs : In principio cral Verbum.
Atquc, quod notntu dijjnuin, a;que ac inirum cst, viditS.
loannes adhuc vivens qiinluor animalia, et seipsum in a-
qiiila ri'pra.'senlatuin iii ccelo cinpyrco, throno Dei astan-
lcin, ac inlcr bcatas mcnles Deuin assidue collaudantem:
Sanctus, sanctus, sanctus, Dominus Deus omnipotens. Quo-
circa iure S. loanni hoc clo;;ium tribuitiir (quod nonnul-
candidis, et cquo candido insidens, eique pugnam cuni
Eufjenio edixit,ac sunm opein victoriamquc promisit;
quain cl praeslilit insigni miraculo.tela hoslium in ipsos-
met retorquens , uli referl Theodoret. lib. 5. cap. 21. et
Nicephorus lib. 12. cap. 39.
De S. Basilio scribit S. Nazianzen. Oratio eius erat ro-s.B«ilii
nitruum, quia vila eral fulmen. Talcm nimirum decet es-ofauoe-
se Prajlatum, lalem Doctorem , talem praediratorem , ul^' '""'"
vita fulfjuret, vcrbo tonet; plus fcriat et penetret exem- 1'!!!," fui*
plo quam pra;ceplo: vita eius sit fulmen, ei oratio eiuse-aicu.
li dant quoque S. Thomai Aquinati ) Doctorum sanctissi- U rit lonitru. Talis pra> oranibus fuit S. loanncs Boanerges
tnus.el Sanclorum doclissimus. Nain,ut ait S. Hieronym
pra.'fut. in Matthxuin : luannes Aposlotus el Evangeltila ,
quem lesus amavit plurimuiii , qui supra pcclus Domini re-
cumbens purissima doctrinarum fluenla potavil ; el qui so-
lus de crucc mcruit audire: Ecce malcr lua. Amplius di-
cit S. Aii;^. tr. 3G. in loan. S. loannrsAposlulus non iinme-
riio ar/uihe comparatus allius i/iulloque sublimius aliis tri-
bus (Evan;;clistis ) erexil prxdicationem suam , et in eius
ereclione eliam corda noslra erigi voluil. ISam cxleri Ires
Evangelislx lamquam cum homine Domino in lerra am-
bulantes, dc dirinitate eius pauca dixerunt: islutn aulem
quasi piguerit in terra ambulare, sicut ipso exordiu sui
scrmonis intonuil, crexil se non solum supra terram, cl su-
per omnem ambilum aeris et cxli , sed super omnem eliain
exerciium angelorum, omncmqiie conslitutionem invisibi-
lium polcslalum, et pcrvenit ad eum pcr qiiem facla stint
omnia, diccndo: Inprincipio eral Vcrbum, el Vcrbum erat
ornlio eius erat tonilru, quia viln erat fulinen. Quocirca
ipse quasi Innitru et fulmen toturn orbem perccllendo,
cuin Verbi divinitatcet incarnatione illuminavit.eiusdem-
que charilnte inflammavit. Tcstis est sermo ille longissi-
inus et ultiinus Chrisli a cocna, spirilu et ardore plenissi-
inus, qucin e sinu Chrisli excepit, ac in omniuni aiireset
mentcs elTundit Evangelii cap. 13. li. Ij. 16. 17. Tcstes
eius Epistola;: Deus, inquil, charilas est , el qui manet in
charilale , in Deo manet , el Deus in eo. Tcslis lola vita,
qua non aliiid voce et operc spiravit, quani charitalem Dei
et proximi; adeo ul inm plane dccrepilus, cum in plura
non posset vocem verba conlcxcrc, pcrsingulas Ecclesiae
collcclas non aliiid diceret, qiiaii), Fiiioti , diligele invi-
cem. Ac rogatus a discipulis cur idem boc iugiter ioge-
ininaret, respondil: Quia prxceptam Domini esl, et, siso-
luin fiat, sufjicil, uli referl S. Uicron. in cap. G. ad (iala-
las. Fuit crgo S. lounnes Cherub Dei, Bcniamiu Christi, Ei.pi.i
apud Deum, et Deus cral Vcrbum. Uuic lanlx sublimita- n Deipara; adoplivus, Evnngelistarum aquila, Aposlolorum
ti principii etiam cxlera congrna prxdicavil, cl de Domi
ni divinilatc qitomodo nullus alius cst loculus : hoc eructa
bat quod biberal. /Non enim sine causa de illo in isto ipso
Evangelio narralur, quia et in convivio supra pectus Do-
mini discumbcbat. De illo pectorc in sccreto biberal ; scd
quod in secrelo bibit, in manifeslo cruclavit , ut pervenial
ad omncs gentes, non sotum incarnatio Vtlii Dei, passio el
resurrcclio, sed cliam quod crat antc incarnationcm vnicus
Patri, Verbum 1'alris , coxternus gcncranti , xqualis ei a
quo missus esl. Mcrito crgo S. Dionys. Arcopngita scribcns
s. loan- od S. loanncm, cuin solein Evangelii indigitat.
Dcnique S. loannes cuin fratrc lacobo a Chrislo noinea
cxcclsum, scilicel Bonnergcs, id cst filii tonitrui, accepit.
Ctangil. nit S. Hier. Epist. 8o. nd Evagrium, tuba fUius
tonilrui. qitem lesus amavit plurimum, el de pectore Sal-
valoris doclrinarum fluenta potavit.
Qiiorirca, iitidein nit, prafnlionc in Mnlllia<um, loan-
ncs prajvio ieiuiiio, addit ex Metaphraste Baronius, pra;
•ol
Evauiie
lii.
Mathusalcm, sapientia; abyssus, charitalis incendium, in- '"''■
tegritnlis smaragdus, virgo sine labe, martyr sine inor-
te, aininnlus in igne, sol Ecclesiae, deliciae fidelium^Theo-
Jogorum vertex , 1'rophetarum apex , ca;Ii fulmen , orbis
tonilru, a et w S. Scripliir», sccretarius Verbi a;terni,the-
saurarius omnium ciiis opum ct cliarismaliim.
Narrat S. Itirgitta lib. G. Revelal. rap. 89. se, petente
M. .Matthia Sueco, commcnlantc in .\|)ocalypsin, petiis-
se a Christo, quis csset nuctor Apocaljpsis? ac loanncm
iiissu Christi rcspondisse: Ego sum loanncs, cuiincruce
assignasli malrem tuain. Tu, Domine,inspirasli mihi my-
slcria eius , ct ego scripsi ad consolationem futurorum , ne
fidclcs lui propfcr fuluros casui everterenlur.
Quocirca in tanla eius sublimilalc ct epiiilu, in laolas loio-
profiindilate Aporalypseos , ul Boanerges litinc noslriim »<^« ^o-
audinmus el liuuriniiius, furinmiis quod feiil S. 'ircgor. [j"^.-,,'^^
Episcopiis IScoeacs. ob miillitudinem mirm-ulorum rogno- Thjuma-
incnto Thnumnturgus, uti de co refert (iregor. Nyssenusiui^o^"»-
viis lonitruisel fulgurihus, qiinsi alter Moses, novum Ic- I' in eius Vitu , qiii nim Origcnis crrabundi fiiisset disci-
piilus, faetiisiiuc Episcopus fliirtuaret dc duclriiia adeo
tunc conlrovcrsa, dequc doctrinae inodo ac mcthodo; per
somnium n B. Virgine nd S. lunnncm hunc nuslrum dc-
diiclus fuil, qui ab illa ci dalus pra-reptor, Symboluin ei
tradidit, cuiiH exordiiim est : Inus cst Dcus ; quod celo-
brat (|iiii)la Svnodus (lEcumcniea, et tola Oricntalis Ec-
clcsia : quo Syiiibolo pleraquc divinissima Evangclii el G-
dci mysleria iyinpide explicat el compleclilur. (Jiiocirca
lioc Symbolo oiiinem (Iregorio nebulam abstcrsi^, omnem
niictuationein siistulit. Idein ct nosab co idcnlidcm eflla-
gileiniis; naiii et ipsc lorrymis ac prccibus libri signati,
puln .\pornlN pseos, rcsignntioncm el dcclarationem a Deo
impctrnvit. Hoe est enim quud ipsc ait c. 5. v. 3 El ne-
vio polcral nequc in culo. ncqiic in terra , ctc. apcrirc li-
brum , et ego /lcbam multum , etc. et unus de senioribus
dixit mihi : Nt flevcris; ecce vicit leo de tribu luda, radix
97
gis novas exordiuiii inloniiit: In principio erat Verbum.
loannes , ail S, Epiphanius hasr. 73. vere tonitrui fitius ,
per propriam siiam grandiloquentiam, vetut cx quibusdain
nubibus, a sapicnlix xnigmalibus,piam nobis de Fitio iii-
telligniliam persuusit.
8. lo.in- loanncs ergo fiiit filitis tonilrui, id esl, tonilru, sicul G-
"" J,""'' ''"s homiiiis esl hoiiio.
iiiliiiin. Kursum, fuit liliiis lonitrui, id cst, fulmcn: sicut cnim
ex matris utero iii;;enti purliiritionis nixii el dolore, cx-
cluditur et nnscitur (iliiH; sic ex vehemeuti niibiiim col-
lisione ct tonitriio cxeludiliir,et parliiiieiidu qunsi prore-
dit fiilmcn. Siintergu iluo fiilininn bclli snrri, nnii Sripia-
da;, scd Zebedinda;, loto orbc et qiiovis sxenlo, tonantcs
el fiilminnnlcs.
Uoc est quod dc qualiior hisce animalibus oit EiECch.
cBp. 1. T. tl. AnimaUa ibant et rcvertebanlur in similitu-
VOL. X.
770
Prulcgomcna in Apoculypsin.
Et s.
Chryso-
tlomuai.
Oratioad
S. loaO'
uem.
David, aperi/c librum, et solvcre seplem signacula eius. ^
ila oranti Chrysostomo ( uti babet eius vita ] apparuit
S. loBDDes cum S. Petro, veslilus albis, et aspectu augu-
stiore quam humauo, eumque maau apprcheudens dixit:
Sumus a Christo missi ad te , accipe librum , donum tibi
missum a Deo. Ego sum loannes Apostolus et Evangelista,
gui capul tii pectus Domini reclinavi. Hoc libro facile in-
telliges S- Scripturam, ac a me adiutus nuUam in eaex-
periere difjicullatem ; datoque ei osculo pacis in caelura re-
nieavit. Haec loaones ad loanuem , qucm quasi discipu-
lum iiluminavit, fecitque Chrysostoraum.
Aspice nos ex alto, o aquila cselestis, illumina tcDebras
nostras, aciem menlis acue, ut irretortis oculis iubarcae-
lestium sacramcntorum inApocalypsi luarecondilum per-
spicere el contemplari , aliisque contemplandura propo-
nere valeamus. Da, ut sacratnenta haec efficacia, aeque ac
sublimia legentes et ruminantes, excitemur ad illustre ob-
sequium el amorem Dei nostri, ut tecum ex toto corde ,
ex tola anima, ex tota raente et spiritu dillgaraus lesum
nostruii);ac vicissiin ab eo singulariler diligi mereamur,
ut pariter audiamus quod audisti et audis : Uic est disci-
pulus ille quem diligebat , diligil, et in aeternum diliget,
lesus. Impelra nobis, ut amore lesu amori vano creatu-
rarum omuium, ulpote vanarum, exilium, inslabilium et
caducarum moriamur:quia ipse pro amoreveri amoris no-
slri, rebus omnibus, Tila;que suae mori dignatus est. Iiii-
pelra, ut forli hoc et xterno ainore omnia prospera et ad-
versa, omnes infirmitales corporis et animae, omnera in-
opiam, omnes ierumnas, humillaliones, despeclus, perse-
cutiones, labores.adversilates, mortificationes, angustias,
quin et mortem ac martyrium generose sufferamus, imo
alacres et ludibundi superemus et transcendamus, quia
fortis est ut mors dilectio, dura sicut infernus xmulatio.
Quod ut facilius oblingal, iinpetra nobis patrocinium Vir-
ginis malris lesu, inio tuae, ut ei dicat Pater: Mulier, ec-
ce filius tuus; el vicissim nobis: Ecce Idater tua- Ipsa est
enim lualer Qmorlsnostri ; ipsa lesum in cordenostro pa-
riet. Ipsa est charltalis incendium ; ipsa nos charilate ar-
dentes efllciet, dilectos, fratres, imo filios sui et noslri le-
su ; qui est vila noslra, gaudium nostrura, cor nostrum,
iubilus noster, bealitudo nostra, aeternitas nostra, Deus
nosler, amor noster et orauia.
QUiESTIONES PROOEMIALES
IM APOCALYPSIIV
Quxsl. 1.
Ad Apoc
sil Scri-
ptura <ja
DODica?
WegaDt
aliqui,
Sui?
Apocaly.
psis est
Script.
caDODi-
OUfBlTUR prirao, de auctorilale et auctore Apocaly-
pseos, an nimirum sit liber canonicus; a quo, el quan-
.do scriptus? Dubitarunt olim nonnulli de auctoritate hu-
ius libri. Marcionitae et Alogiani olim, teste Epiphanio I.
2. haer. 31. et nostro saeculo Erasraus, Lutherus et Cal-
vinus Apocalypsin a canone sacrae Scripturae reiecerunt.
A suis ergo Patriarchis degenerant Auguslinus Marlora-
tus et Beza , quos sequuntur moderni Calvinistae , qui e-
amdem recipiunt, ut ex ea probenl Romanam Ecclesiam
esse Babylonem , et consequenter Pontificem Romanura
esse Antichristum, sed perperam, ut suis locis oslendam.
Caelerum ipsi cornicum oculos configunt , atque invidia
caeci, ul Ponlifici eruant oculuin unuin, sibi allerura, imo
ulrumque, eruunl. Eorum enira servum arbilrium, ac fi-
dem solam iiistificantem plane destruit, ac libertatem ar-
bilrii, aeque ac charitatis, aliarumque virtutum opera et
merita, piane aslruit Apocalypsis. Dubitarunt et nonnulli
Calholici. Nam Grxcorum fecfei/a (aliqus scilicel; nam
de pluribus contrariura ostendunt Cardinales Baronius et
BellarmiDus) Apocalypsin non suscipiunt, ait S. Hieron.
Ep. 129. ad Dardanuin. Dude et Ainphilochius cokvus S.
Basilio in calal. lib. canon. Apocalypsin, ait, loannis a-
liqui iis inserunt; sed longe plurimi adulterinam respuunf.
Quin ' t Caius vetus auctor apud Eusebium lib. 3. c. 28.
Apocalypsin altribuit Cherinto haeretico Chiliastae. Chi-
liastce enim, sive millenarii suum de mille annis, quibus
Sanclos post primam resurrectiouem cuin Christo in ter-
ra regnaturos putant, errorera hauserunt ex cap. 20. A-
pocal. V. 6. Verura Baron. anno Christi 97. oslendit hx-
reses Cherlnthi in Apocalypsi confulari.
Dico priiiio. Apocalypsis est Scriptura canonica. Est
de fide, ut palet ex decreto Concilii Romani sub Damaso,
ac Florenl. ei Trid. Ilem ex Ancyrauo, Carlhagiiiens. IH.
elToletano IV. Rursum ex Inuocent. 1. Ep. 3. ad Exu-
periijra, Gelasio, S. Augustino, de Doclrina Chrisliana,
Cassiodoro, Isidoro, et aliis qui canonem librorum cano-
nicorum pcrlexuut. Hi enira omnes in eo nominant et col-
locant Apocalysin.Quocirca veteres Apocalvpsin citant,ut
librum canonicura. Ila faciunt S.DIonysius.Iustinus, Ire-
naeus. Hippolyius, Clemens Alexaudrious , Athanasius,
Lbrysostoinus, Ephiphauius, Cyprianus, Hilarius, Ambro-
sius, Auguslinus , et alii quos cilat Pererius. Vide inter
alios Cardinalem Baronium anno Christi nonagesimo se-
ptirao, et Bellairaiuum lib. 1. de Vcrbo Dei cop 19
B Dico secundo. Licet aliqui, inter quos est Dionysius A- Auctor
lexand. apud Eusebium lib. 7. 20. Apocalypsin tribuant •oaones,
loanni, non Apostolo, sed alteri presbytero et Christi di-sbuc^*"
scipulo, qui inde Theologus vocetur, tamen certum estsedApo-
Apocalypsis auctorem esse loannera Apostolura; huic e-s'olus.
uim eam altribuunt Patres iara cilati. Nec obstat quod
hic liber stylo differat ab Evangelio et Epistolis S. loan-
nis; quia prorsus alia hic est materia, scilicet prophetla,
quae allo stylo scribenda est , quara historia vel Ethica.
Secundo.non obstat quod in Graeco hic llber inscribatur:
Apocalypsis loannis Theologi ; qiim cognomen Theologis loao-
appropriatura fuit S. loanni ob sublirailatem eius doctri-nes vo-
nae, qua de Verbi divinitale altissimisque mysterlls pro-^JJ^Ip
fundissime disseroit. Unde Theophyl. praefat. in Evang. gus, cur?
ait: Iwauufl; (Je 0 QeoloyiM>za.Ta;. Id patet ex Epislola B. E-
vodii, quae inscribitur to yw?; et ex Epislola decima Dio-
nysii Areopag. quae inscribilur: loanni Theologo, Aposto-
lo et Evangelistx cxulanti in Palhmo, in qua inter alia
ait: Nulta adversitas nosprivabit loannis clarissimoradio,
id quidem consecuturos memoria ac renovatione tux veris-
simx Theologix. Unde non immerlto opinatur Alcazar,
p priraiim nomenclaturae huius auctorem , scillcet, qui no-
men Theologi tribueril S. Ioannl,fui8se S. Dionysium. I-
dem Theologi cognoraen S. loanni attribuunt S. Cyrillus,
S. Chrysosloraus, Alhanasius, Origenes, Daraascenus, qui
orat. de Transfigurat. vocat loanuem purissimum Theo-
logix orgnnum , et alii quos citat Baronius auiio Christi
97. pag. 808 Errat ergo Beza , dum lemere ex styli di-
versitate conieclat, hunc librum esse loannis, non Apo-
stoli, sed eius qiii cognominalus est Marcus, Act. 12.23.
Porro S. loannes non Hebraice, nec Laline, sed Graececj^^p
scripsit Apocalypsin; quia scribit eam seplem Episcopisscripia
et Ecclesiis Asice, ut palet cap. 1. v. 4. unde Graece dieit^Po^^'-
v. 8. Ego sum a et u, nou ego sum Aleph et Thau, quoino-
do dixisset, si Hebraice scripsisset.
Dico terlio. Cerlum est Apocalypsin non esse cooscri-scripta
ptam ante excidiura lerusalcm per Tilum, uli voluiit lo-io Paih-
annes Anniiis, P. Salmeron el Henlcnius: sed dlu post™° ^nno
illud. Probalur id Primo, quia conscripla est posl relega- 97"'"'
tionem S. loannis in Palhmos, ut ipse ait cap. 1. 9. hjec
antein relegatlo facta est a Domiliano, qui regnavil post
Tituin eversorein lerosolyma». Secundo, quia cap. 2. 13.
facit menlionem Anlipae Martyris. Anlipas auleiii passiis
est sub Domltiano, ul habet Ronianura Marlyrologiuin 11 .
Prolegomena in Apocaljrpsin.
771
Ante E-
vanse-
liuai.
loannpt
Diariiiir
anno x-
Qusit.i
Uuud
esl argu
irmium
Apocal)-
pjj»
i.
SCDlCQt.
II.
III.
Aprilii. Qiiocirea nariler certum eil S. loannem scripiis-
8u .Apocalypsin in Pallimo, dum ibi cxuioret sub rinein Iui-
perii DomiliaDi, niinirum »ub aonum Clirisli 97. qni im-
perii Domitiani fuit 14. et pcnullimus: ita Ircn. Iibr. 5.
8ub finem , S. Hieron. el Euseb. in chronico, ilem Pri-
masius, Andreas, Aretas, Alcazar, el alii scribentcs in A-
pocal. 1. V. 9. ac Baronius anno Christi 97.
Hinc palclprimo, Apocaiypsin scriplam esse viginli
quiuquc unnis post excisom lerusalcm. Excisa enim cst
auno Cbristi 72. Apocal) psis aulem scripla esl anno Cliri-
Bli 97.
Palel sccumlo, loanncm scripsisse Apocalypsiii anle-
qaam scriberet Evanfjelium. Hoc enim scripsit reveraus
ab cjilio Pathmos, ul doccut S. Hieron. in Calal. Scripl.
Ecclcs. Euseb. lib. 5. hist. 24. S. August. et Beda prooe-
inio in Evangclium S. loannis: niniirum scripsil Evange-
liuiii sub aunum Christi 99. (biennio post Apocalypsiu) ,
qui fuil annus Nerva;, post Domitianum impcrantis, pri-
mus, quo eliam anno interiit magnus illc , sive Philoso-
phus, sivc iiiagus, certe iiiagnus orbis impostor, Apollo-
nius Tyanaciis, cum qiiu loanncs in Asia, aeque ac Romae
Pctrus el Paulus cum Sinionc Mafjo,congrc8sus, eum pro-
stravit, ac Evangelio suo quasi fulniine afllavit.
Dooique biennio pust mortuus est S. loannes, scilicet
anno a nativitate Christi 101. ab eius passione 68. qiii
fuit Tiaiani Imperatoris 2. cuin ageret annum vitae lOG.
ul viill S. Uippol. lib. de Consummalionc sxculi; vel ut
alii 99. vcl poliiis, ul Baron. 93. Cygua-am ergo hic qiin-
si voccm cdil S. loanncs. Quocirco coocludens Aporoly-
psia pcnc cum vita, ad amorem suum suspirans , suove
illud dulciler canit: Veni, Domine lefu.
Ouajritur seciindo, quod sit argumentum,quae malcria
Apocalypseos? Mire hic variant Inlerpretes.
Pi imo, oliqui Aporalypsin gcneratim accipiunt, putant-
quc in ea gencralitcr tautum describi dissidia el bclla in-
tcr probos et imprubns, ac utroriimque finem et cxitum.
Ita TicoD. et ex eo Primasius et Beda, quos fcre sequun-
tur AnsbcrtuB, Anselm. Kupert. Haymo, Richardus, Hu-
go, Thomas ct Dionys. Huc acccdit Arias Montaniis, qui
ceasct in Apocalypsi dcscribi pugnam cornis et ^piritus ia
quolibet liomine. Veruin prius nimis generole, posterius
Loc myslicum cst ct Iropologicum.
Secundo alii, ct longc vcrius, pulant parliciilaliin in
Apocalypsi describi futuros Ecelcsiae per varias alales e-
vcnliis, non omnes, scd illiistriores tantum aliquos. In
primis ergo Lyrouus. Anloiiiniis.et Aurcolus ccnsrnt .\-
pocalypsin, post moiiila aiigrlorum, id cst, Episcoporum
Asiae a cap. 4. ad fmem, propheticc fuliira prajdiccrc, id-
quc pcr scx visioncs hac scric : A cap. 4. usque od 8. pri-
niani visioncm scplcm sigillorum od lulioni Iinpcr. lcm-
pora cxtendunt; scciiiidam scptcm liiborum cap. 8. et
8cq. adMauricium; tcrliam drocouis etduplicis beslix c.
12. ct 13. od Carolum Magnum ; quarlam phialarum c.
IG. usque ad Hcnricum Imperot. quinlom Bobylunis us-
quc ad Antiehristum ; scxtam dcniquc qua flncm libri
claudit,ad cxtrcmiim iudicium, sohondorum gloriom. ct
damnatorum supplicia rcferunl. Vcriim hos rccle rcfutot
Pcrcrius disputol. 8. eo quod hxc cxpositio non lantuin
commealitia sit, sed hiulcam coutincat vacuitulcm. Nam
tempus, quod posl Aiireoli a:latcm fulurum crat, dcscri-
bi putaruiit per quintom ct gcvtam, huc csl ultimom, vi-
sioncm, qiia> spcctat ad Anticlirislum , cum Antichristus
hisce trcccnlis annis,qiii lluxcrunt ab Aureolo huc usqiic,
nccdum venerit.ncc lam cilo vcnturus vidcatur; et lamcn
ilhisiria mulla huc tcmporc, xquc oc trcccotis illisoDnis
contigerunl, et conlingunt.
Tcrtiu, Abbas lonchim, Ubcrlinus ct Soraphinus pnlant
dc srrihi in Apocalypsi scptcm Ecclcsix- slalus, sciliret pri-
mum, fundalionis ciiis in Aposlolis; sccundum, pcrsocii-
tionis sub (ienlilibiis Impcraloribus; tcrtium, prospcrita-
tis sub Conslontino; quartiim, divisioiiis siib ha:rcticis ;
quintum, tronquillitatis ct incrcmcnti sub Corolo Magno,
etdeincrps; scxluin , ullimicpcrscculionis sub Aatichri-
\ ilo; spptimum, extremi iudicii. Verum et hsc explicatio
pniiiin viulenta cit, parlim incerta; atque lole ab inge-
nio hiimano conficlo, el teitui adaptata videlur, cquc oe
priecedens.
Qiiarlo, alii ceoscnt in .Apocalypsi describi primo Ec- IV.
clcsiae lempora, el sigillatiin bclluin Ecclesia; cum Syna-*lcJ«»-
goga, el cum Genlililate, ac dc ulraque Iriumphum. Sain '"•
a cap. 6. ad 12. ogi de synagogx et iudaismi abrogatio-
ne: inde usqiic ad c. 20. dc cxcidio gcnlilismi ct Ecclesis
regno: ita nosler Salmcr. pracludio?. in Apocaljp. 1.16.
Huic scribit noster Ludouciis Alcazar, qui fusc et ope-
rose conlendit .\pocalypsin esse uniim el conlinuum x-
nigma, quo elcganlcr dcsrribatur Ectlesiae Kdinanse, prae-
sertim primilivae, triumphus et gloriu. Sic cnim ipse ait
inilio operis in Epist. dedicat. Persuauo tnea est menlem
Spirilus sancli in Apocali/psi fuisse , egregium quoddam
senigma proferre , quod excellcntiam Eccksix Christianx
primilivx. duasque prxclaras ipsius viclorias adumbraret:
„ alteram videlicel , quam de lerosolyma rebelli reportave-
" rat, alleram quam de antiqua Itonia Ethnica deinceps con-
secutumiri, cxtesli oraculo promillebalur. lUaximum au-
tem fore inter duas pricdi^ias viclorias discrimen; quia e-
xitus primx. fuerat lerosolymx ac ludxi populi reproba-
tio : alterius autem finis et fructus fulurus erat , Urbis et
orbis , id esl liomx et Gcntilitatis , ad fidem Christi con-
versio ; per quam eral fafurum, ut mundani imperii do-
micilium ad se Christo Iransferenle, lalius prxsideret Ro-
ma religione divina, quam otim dominalione lerrena. Iia-
que putal ipse in Apucalypsi iion aliud dcscribi , qiiam
riiinom Synngogae, sive iudaisini, a;quc ac gentilismi, per
ereciioncm Ecclcsiac, et rcgnum chrislioui.-mi,
Verum in hac cxplicatione mulla diflii iiliatem habenl. Dffcui-
Primum, qiiod sit nova, et a communi cxplicalione dis- '"""*•
eenticns , liccl eam cum commiini conciliore conctur Al-
rozor nolat. 21. qiiodqiie ab Alcazar osserotur quidciii,
scd non sotis efficacitcr probetur cl dcmonslretur.
Sccundum, qiiod mystico vidcatur, non lilterolis; ha-c
d autcm iuterpretandi ratio loxato fiiit in Origcne, de quo
S. Uieronym. in Icrcin. 27. ail: Allegoricus semper inler-
pres, et historix fugiens vcritalcm-
Tertium, quod cx prophctia faciat hisloriam. Ceuscl c-
nim loannciji hic pcr acnigma describerc lerosolymae cx-
cidiiim ante 23. annos peractum et pra;tcritum. Al vcro
Apocaiypsin hanc essc prophctiam de futiiro.docet ipsum
cius initium, sivc libri tiiulus cl inscriplio. quae sic ha-
bel : Apocdlypsis lcsu Chrisli. quam dedit illi Deus palam
facere scrvis suis , qux oporlet fieri cilo , id est, qiix cilo
futura sunt Et v. 3. Bealus qui audit vcrba prophclix /i-
bri huius. Uiidc S. Hieronym. lib. 1. conlra lovin. cap. 4.
loannes, ait, sicul appetlatur Evangclisla, quia librum E-
vangclii condidit; itaetiam appellalur Propheta.quia tcri-
psit Apocnlypsin infinita fulurorum mijslcria continentem.
Et Tcrlull Iib. 3. contro Morcion. cop. 24 Apocolypsin
appcllnl novx prophelix scrmoncm . qui apud fidem noslram
esl. Sic ct S. Augustinus libr. 20. Civit. 8 Apocal'/psis ,
oit, complectitur totum tempus a primo advenlu Chrisfi
•^usquc ad secundunt. Sic el olii. Inm quis crcdal S. loan-
nein rcm pra?lcrilam, claram, lolo orbe publiralani ct ce-
lcbrcm. piila Iiida;orum ct IcrosoUma! cxcidiiim, tnm ob-
scuro et perpctuo cDingmnlc dcscribrrc , involvcrc cl ab-
scondcrc voluissc? Hursum, qiiis crcdol eum dc Romona
Ecclcsia Inm obscurc pnssim loqui, cum el veibo plnne a-
liud signiliccnl, ct dc Hoiiiann urbc sub nomine urbis se-
ptcm iiionlcs coiii|ilcctcnlis, clorcct discrlc ogat C.17.T.9.
Qunrto, quin plcraqiio loca Apocnlypscos iln clarc , cx
communi Ecclcsia» Doctonim cxplicntionc, dc tcmporibus
novissimis loquiintur, ut od Ecclcsinm Komnnnm. luda>o-
rum ct (icntilium victricem, dctorquori non possc vidcon-
tur. Taliasiinl, Priiiio, scxti sigilii comminntiones, qua;
dc cxlrcini iudicii signis praeviis planc intelligcnda? vidcn-
tiir. Sccundo, plnga> tubnrum nc phiolnrum , qua» planc
videnliir cssc illa;, quas in fine mundi Dfus in scclcralos
immittct. Tcrtio, duo tcstes cap. 11 scilicel, Henoch ct
II.
III.
IV.
1J1J2 Prologomena in ApocaIyp?in.
Flins aui Tenienl cerlaturi cum Antichrislo, ab eo occi- A nis criidelilas in Evangelii pracdicalorcs ; lerlio, in Gen-
'^ /^ -_...- — j ;i,;,i,..„ o;..,.;_ (jles eliain ad Ciiristi fidcm eonvcrsos mira sBcvitia ; quar-
to, ex Cliristianorum sapientia gravissima oiTcnsio; quiu-
Alcajar
liiiiat
hic essc
duos seii
&US littc
lalcs :
I.
I)e Ilo-
Dia.
2.
De fine
luuadi.
dendi, et resurrecturi publice. Quarlo, quod ibidem e\r,n\-
ficat Antlchrislum lerosolyniis regnaturum, atque eodcrn
tempore, quo ab eo occideutur et lesurgent Henoch et L-
lias, deeimam lerosolymae parlom terrK inotu ruiluram.
Quinto, maris belluam, de qua c. 13. fore Anlichristum ;
belluam vero terr», fore eius praecursorem et admini-
8trum. Sexto, Romain vastandam esse sub finem muiidi
pcr deeem roges; cl ex iis ires ab Antichrislo occidendos,
reliquos seplem sponte se ei subdiluros.
Rcspondct Alcazar not. 20. et21. diioshic essesensus
litlerales,unumque alteri subordinatum ; priorem per mo-
dum comparationis, alterum ut praecipue iutenlum. Prior
cst communis quem iam recensui ; poslerior, ait ipse, est
meus de Eeclcsia Romana.
Sic ergo ad siugula ordine rcspondet, et singula iuxta
utrumque sensum exponit,etapplicat. Ad primum: Sexti,
ait.sigilli explicatio est haec: Ante vastilatem Icrosolymae
Coiitra-
rium.
Prob.
J.
0 Titoillatam, et ante Synagogae repulsam.horribiles ca;- vc pciujnmium lemporumoruincmaicazui in.-ijaiciii;4uii.
li ininae el touilrua prajcesserunt, quK similes fuerunt iis u Res enim ipsa loquilur ; ut cap. 14. 8. dieilur: Cecidit, ce-
quae sunt ultimi iudieii diem anlecessura, atque eodem ''"'•■' l!^-l-'i"« ■ ""•" i.-.mon .>ncio., r»n 18 rfpm.im Knhv-
niodo Christus utramque rem coniungit Malth. 24.
Ad seeundum : Similiter, ail , dicendum est iu seplcm
tubarum plagis, Deuin scilicet Apostolorum tempore, se-
ptem adversus ludaeos plagas immisisse, ad earum simi-
litudinem quas contra scelcralos ia fine mundi est im-
missurus.
Ad tertium, eodem modo: Sicut enira Antichristi tem-
pore Deus est Henochum et Eliam ad ludseos converlen-
dos missurus: sic Apostolicae praedicalionis tempore He-
iiochum et Eliani mystice et spirilualiler, hoc est Aposto-
los et viros Aposlolicos, ad eosdem misit.
to, summa in perseculione exeaecalio ; scxlo, posl invasio-
nem Roma; maior perseculio ; seplimo, manifcsta urbis
Romanae divisio Evangelio pia;\alente, ct idolorum cul-
tura ruenle. Quis cxucla crisi liUeram ab allegoria discri-
niinans, noii vidcl plagas hasce esse mysticas el spirita-
lcs , non liUcrales? Quis ergo crcdat per plagas a;stus,
pestis, caedis, aiiasqiie iiUeralcs, hasce myslicas,non my-
stice, scd priino ct litteraliler significari ? Si liic non est
sensus mysticus, quis eril? Talia sunl et caelera.
Urget Alcazar assidue acolulhiam, sive consequcDtiaiii
et eonnexioncm Apocalypseos, quam ipse cobaercntem,et
conlinuo filo quasi diduclam exhibere se putat, eaeleros
exhibere non posse. V^erum haec in Prophetis ubique ur-
genda nou est, uti ibidem ostendi, et infcrius ostendam.
Nam in Apocalypsi quandoqiie esse hysterologiam, si-in Apoc.
ve pcrturbatum temporumordincmAlcazarnegaiencquit. esiii>^ie-
- ' ' ...... "_ . ...• rolo^i.i,
ciclil Babylon ; cum lamen postea cap. 18. deinum Baby-,ior.
lonis casus et excidium describatur. Sic cap. 14. v. 44. IG.
19. dicilur factum et peractum esse iudicium, demessam
terram, reprobos missos in lacum irae Dei magnum; cuin
tamen mox cap. 16. subdat septem plagas orbis iudicio
prajvias ; et cap. 17. et 18. excidium Babylonis ; et e. 19.
stragem Anlichristi, Gog et Magog; et c. 20. solutionem
Satana3, etc. qux omnia praeibunt diem iudicii , et con-
siimmationem sxculi, uti constat. Ad haec, aeolulhia haec
in sensu communi,quem Alcazar admittit, et quasi gram-
maticum suo praesupponit, servari nequit, uti ipse conlen-
dit; cur ergo servetur in sensu aenigmatico, sive parabo-
Ad quartum, similiter: Sicut decima lerosolymae pars lico, qui grammalico inuiti,etex aequo respondere debet?
Antichristi tempore ruel; sicolim Apostolorum tiibis pars Tertio, quaj acoluthia cst principium iungere fini, inedia
lerosolymaedecima raysticecorruit, euin relictoiudaismo, transilire, atque ab ultirais raundi temporibus compara-
Christo et Apostolis credens se subiecit. tionem petere, ad ejplic«nda illa quse primis Ecciesiae
Ad quintum, pariter: In bestia de mari prodeuute cap. saeculis peracta sunt? Quarto,in Apocaiypsi non est tanta
l3.designalurlmperiumRomanumpersequensEecIesiam,Q ordinis perturbatio, atque Ribera et aliqui alii censent.
instar Antichristi eamdem in fine mundi perseeuturi. Nam excidium Babylonis, quod describitur c. 17. et 18.
Ad sexlum: Decem reges in fine mundi Romam eversu- suo loco et ordine positum est, uti ostendara cap. 17. 1&.
ros, similes esse iis qui mystiee Romae genlilismum ever-
teruut.
Verura haee, licet ingeniosa sint, tamen soIidEe exposi-
tioni non satisfaciunt; nam Primo, dura videntur, contor-
ta et violenta. In Scriptura enim praeterita assumuntur,
iit typi et symbola futurorum: nonveroecontra futura as-
sumuntur ut sint typi praeteritorum, eo quod futura prae-
teritis sint obscuriora. Hoc autem fieri hic censet Alcazar,
dum Henoch et Eliam censet assumi quasi typum Apo-
slolorum, Antichrislum assumi quasi typum Decii etDio-
cletiani,cura e contra hi fuerint typi et praeambuli Anli-
christi : plagas iudicio praevias assumi quasi typum pla-
garuA), quibus iam excisa eteversa erat lerusalem. Quis
enim unquam de re praeterita, per futurorum symbola lam
remola et obscura loeutusest,eamqueiladescripsit?Prae-
clare P. Salineron in Proleg. 10. quinquag. 2. can. 45. SiC'
Denique paucas hic esse hysterologias ostendain in chro-
notaxi, quam dabo in fine comment.
Porro in hane sententiam Alcazarem impulit, non adu-
latio , sed ainor et reverentiai Romanae Ecclesiae et Sedis
Apostolicaj, studiumque eam celebrandi, uti ipse ingenue
profitetur. Mentem et finem laudo, rem el media multi noa
laudant. Amor enim veritati , affectus ralioni obsequi de-
bet, non ratio alTectui. flonor enim regis iudicium diligit.
Habet Ecclesia Romana suas priscas verasque laudes, no-
slris noviter adinvenlis, vel coraraentis non indiget. Noq
defueruut tamen Alcazari ad ita sentienduiii conieclurae
subliles et iu speeiem probabiles. Verumest vetas dictum:
Eruditus errans errat errore erudilo. Quamquara hic pro-
prie error nou est, si biec eius explicatio, non ut littera-
lis et primo intenta,sed ut symbolica et mystica, vel ac-
commodatitia, et ingeniose peromnia argumento tam di-
%it, inquit, abusus magnus essel. et violenlia quxdam, hi'>J gno et nobili adaptata, aecipiatur. Nam et S. Aug. Gre
slorica tit prophelica inierpretari : ita sane ingens esset er-
ror, et durities lextus, qux prophelice dicta sunt ad histo-
riam referre, etiam si illa maxime enarrentur in prscleri-
to propter immobilem prophetix certitudinem. Et inhoc
Buperlus explicans Apocalypsin dcfecisse videtur, qui res
maxime prophelicas et futuras ad historias retulit veteris
Testamenti.
Secundo, quia illae plagae, et res ad litteram, ut sonant,
in fine mundi evenient: Alcazar autem illa, non ut sonant,
sed myslice exponit in re praeterita. Nam verbi gralia, se-
ptem plagas c. 7. ait fuisse ludKorum ignorantiam, con-
cupisoentiam, iram et perseeulionem in Christiauos; pla-
gam voro grandinis fuisse corum obslinalioncm, etc. Sic
cap. iC. plaga novissimae, ait, sunt illa;, quibus Deus i-
gor. Ambros. aliique Patres saepe sequuntur symboticaia
S. Scriplur.interpretandi ralionem,eamquevarii variara,
de qua vide Sixtum Senens. in Bibliolh. Porro hEec, licet
symbolica, a nonnullis tamen vocatur litteralis, sed secun-
daria,itaque vocari potest,quando nimirum mens Spiritus
sancti ad eam significandain directe,licet secundario.fere-
batur, ad eamque primam litteralem uno quasi intuitu et
complexu dirigebat. In symbolis enim varije sunt signifi-
cationcs et allusiones, eliam litterales. Mens enim Spiri-
tus sancli altissima est et amplissima, ideoque ultima
primis, prima mediis, media utrisque facile connectit, ea-
que inter se prout vult dirigit et componit, uli eum hic fe-
cisse in hac sua expositione opinatur Alcazar. Hfec ad ex-
ciisationem Patris pii , ;eqiie ac eruditi, mihiquearcto e-
dololatriam debellavit; scilicet,primo,pudor eldolorGen- iusdem Societatis vinculo aslricti, et peramici dicta sint
tilium, dum de peccalis arguuntur; secundo, persecutio- Dico ergo,argumentum Apocalypseos esse duplex. Pri'
AfiiB-
oieiitum
Apocal.
duijlux.
Prologoraena in Apocalypsin.
mo enim, usqiic ad cap. 4. exhorlalur S. loaiine» fideles
773
Sropui
Apucal.
Impu-
gual
Cberin-
lliuio el
negan
les viiDm
xleruiiii)
Series A
pocal.
1.
111.
Septein
vitioiirt
AlHJCal.
Buos , QK cori i|)il corrigilque more» gepleui Episcoporum
cl Ecclegiaruiii Asiic. Ac proiiide verum est quod «il Uu-
perlus : Apocubjpiin cunlinere qualis fuisnet , guala lunc
esset.et qualis fulurus essel Eccksix slalus. Huc usquc er-
go hislorica et elliica est Apocalypsis, deinceps veio i ro-
piietica. Secuiido erjjo, cl loiige poliori parle, scilicct a
cap. 4. usque ad (inciii libri, proplielat liic S. loauiiesde
rebus in tcclesia futuris, iiiaxinie sub liuciii iiiundi leui-
porc Aulicliristi. Sicut euiiu ipsc priuii adveulus (Jliristi
luit aununciator et Evangelisla, ita secundi voluit ( Ueo
ila ordiuanle ) essc Propliela et praenuutius ; praesei tiin
quia uiaiiina, gravissiuia, et purtim acerbissinia, partiiu
Isetissiina erunl, quaj iu tine iiiundi conliugeut.
Scopus et finis quem spcctat, esl, ut per liaic omnia,
et maxiiue per cloriaui .Marljruin, virginum, omniuiuquc
Bealorum, alque per iuipiorum et reproborum damnalio-
nem, quac hic saepius dcscribil et iuculcat, ac fuse c. 20.
el deiuccps euarral: lideles, lum sui temporis, tuin deiu-
ceps futuros, excitel ad couslautiam lu iide el piclate, ac
ad marlyriiim sub Domitiano, aliisqiic pcrseculoribus for-
liler obeuiiduin. lam eniiu iuslabaiU lidclibus pcrseculiu-
uesAnlonini,Aureliaui,lK;cii,Valeriaui,Diocluliaui,.Mu.\i-
niiaoi,et aliurum; qua: uumerodeccm fueruiil,et durarunt
pcr treccutusaunos,scilicet usquead lemporaConstautiui.
Ad hosce crgo omnes corroboraudos S. loanues scripsit A-
pocalypsiu,a:que ac ad alios lideles quovis xvo ab iulidcli-
Lus, ha!relicis,aliisque impiis perscculioucin passuros,ac
pra;sertim ad cos, qui in fine inuudl ab .\ntichristo gravis-
sime oppiignabuHiur: ut illi ex sigiiis, quae hic consijjnat,
cognoscaiiL Autichrislum , ciquc usque ad uiortem duclu
Ueooch el Eliae, sesc gcucrose opponaut, ac de eo trium-
plieul, palmas et corouas aclcrnas iiioi accepturi.
Rursum loannc exulante in Palhmos, in Ecclesiis .\si;e
succrc^cebant uonuullae hxrescs et vilia: utraquc hic re-
Bccal loanuca. Clicriiitus eniin, Ebion,aliique huirclicido-
cebant Chrisluiii uon essc Dcum, ncn fuisse antc U. Ma-
riain; scd esse purum hominein,qui nasccnsex beala Ma-
ria cucperit esse; contra quos loannes ex professo scripsit
Evangelium, idcoquc illud ordilur dicens: In jyrincipio ۥ
rat Verbum, et Vcrbum cral apud Deum, el Deus erat Ver-
bum. Coiilra hos hic cap. 1. et cap. 22. inducit Christuin
dicentem: £go sutn a et ',>, principium ct finis , primus et
novissimus. Alii diccbantEcrlcsiam pondcrc Iribulotiouum
anle rincin niuiidi opprimcndam el desituram, atquc pro
laboribussuis et tribulatiunibus posl hanc vilam prxmiuin
non accepturam; conlro hos docct hic lonnncs Ecclcsiain
per tribulationcs non dcsiucre, sed proficcrc, alquc pro
his bravium gloriae caelcslis adcpluram ; quod proinde fuse
et grapliicc (icplngil, praisertiin cap. 21. et 22.
Hajc csl orgiimcuti serics, liccl in ipso loaune morc pro-
phelico Bubiude iuvcrsa. Primo, tribus priniis capilibus
correptioncs , instruclioDcs el inouita ad seplein Asix £-
piscupos contincntur.
Deiiidc pioponilur libcr, pula .\p0calypsi3, scplcm si-
gillis signalus, atque ipsa sigilla rcserantur conlinue usque
ad caput undecimum. l'orro ha;c sigilla contincnt ca quaj
usque ad fincm tiiiindi futura siint in Ecclcsia, ac pra;ser-
tim plagas cl signa, quac pra;ibunt, cruutque pra;ambula
tam cxtrcmo iudirio, quaiii Aulichrislo.
Tcrtio, a cap. II. usquc ad nncm libri, apcrlis iom si-
gillis, ipsum libruin, id cst scripla in libro, enarrat, sci-
licetvisiouescl pr.xdictioncs.qu.Tspeclant Antichristi lcm-
porn, conlra (idelcs et sanctos, atque clcctorum conslan-
tiom ; Henocli cl Elia; pra;dicnliuucm , inarlyriuin el rc-
surrcctiuncm ; itt-m scplcm plaf^as novissimas, slraf^cm
Gog et .Maf^og, uli cl Anliohnsli nim suis osscclis intcri-
tuiii ; ac dcmuin riip. 2U. iiiiivcrsnlc iudiriiini, ct duohus
ullimiscapitihiisgloriam ilcalorum ad vivum dcpiu<;it. \'i-
de chronolaxin in line roinmcnlarii.
Porro Bcda, ct cx eo Pcrcriiis et Vicfjns totnm Apoca-
lypsis malcriain in scplcin pnrlcs sive visiones dividunt.
Priiim esl Chrisli vustiti podorc, qui Beptcin Episcopis ct
^ Ecclesiis Asiae scribit , partiin ut in fide conslooles sint ,
partim ut vitia sua cmeudeut. Sccunda esl ea. qiia a c. 4.
ad 8. vidfl Agnum inter quatuor anirnalia ct 2-i scniores,
aperirc librum scplem sigillis signatum. Tertia, qiia c. 8.
et 9. videt in septimo sigillo scpiem angelos srplem tubis
canentcs, in liuemuiidi inagnas dadesorbi inducerc. Quar-
la, cap. 12. sub (igura mulieris aiiiicta: sole partunentis,
et draconis eam iusequentis, Efrlcsia; pcrseculioncs et vi-
ctorios, quas de Aolichristo referet, describit. Quinta, c.
15. el 10. vidct septem aiigelos septem phialas et plagas
novissimas in orbem clTunderc. Sexta, c. 17. et 18. dara-
nationcm ct incendium incretricis inagnjc, puta Babvlo-
nis, id cst Uoniae, idolis servicnlis,complectilur,uti et exi-
tiura diaboli et Autichrisli, omuiuinquc eius asseclarum
cap. 19. ac iudicium cxtrcmum cap. 20. Scplima, c. 21.
et 22. caeleslis lerusalem mirara speciem, decorem et glo-
riam exhibet.
Quaeritur tertio,quac cl quanta sit didicultas el obscuri-Qui.t.s.
tasApocalypseo8,quaqueviaacmelhodoea superanda sittV!' "'•tj *
u CousentiuntomnesInterprelcs,Apocalypsinessclibrum*'3|*'?'
omoium librorura S. Scriplurae obscurissimum et dilTicil-scurriai.
limum, tum ob eiiis sublimilatcm, de qiia dixi quaest. 1. Apocaiy-
tum quia plena csl symbolis et aenigmatibus ; lura quia [j,^* ^*''
prophelii' eius necduni implclaj 9unt,uti impletse suntitn^""^
I'rophetiae Isaiac, leremia; ct aliorum Prophetarum, sed
adhuc impleudK restant. Omnis enim prophetia, quamdiu
eius execulio pendet, nec rcipsa exhibetur ct cernilur, ob-
scura cst, ail S. Epiphanius.
HincPonnonius in pra;falione ait, Apocahjpsin esseopus
immensx difficuUatis. Salmcion praeludio 4. asserit, Apo'
calypsis exposilionem esse veluli (/uudraluram circuli. de
gua dici solel: Scibilis est, sed nimdum scita. Pererius disp.
1. ait, Mullos opinari, absque singulari Dci revelntione
Apocabjpsin esse prorsus incomprehensibilem. Ribcra ia
proccmio, Apocalypsin dicil e>se mare magnum plenum
procellis el tempeslalibus, in qua omnis sapienlia humana
devoralur. Idcin asscrunt Dionysius Alcxandr. Richard.
Q Viclor. loachimus Abbas, Caiclanus, Viegas, ctalii, quo-
rura verba citat Alcazar notot. o.
Denique S. Hieron. Epist. 103. ad Paulinum c. 7. i-
pocabjpsis, ait, loannis tot hnbet secrela, i/uut verba. Pa-
rum dixi pro merilo voluminis, laus omnis inferior est: in
verbis singulis multiplices ialent intelligenlix. Ac S. Ephr.
lib. de Pccnitcnlia : Cuncla, ail, per purabolam et xnigma
loculus esl S. loannes in .Apocalijpsi. Quocirca bic nobis
diccnduiii est, quod .\ristot. lib. 3. Rhctor. rcferl Socra-
tera lcclo Ueracliti, qiii s'/.o7sivo;, id est teuebrosus et ob-
scurus vocatusest, librodixisse: Laudo quxintcUigo , lau-
do eiiam gux non inieiligo.
Porro in liac obscurilalc farcm nobis pra;bcbunl Cano-Canonet
nes aliquol, qui quasi clavcs librum huuc signalum ape-f"'*'''
rient, ciusque arcana rcvclabuiit. pocii.
Primus canon sit, qucm dat S. August. lib. 3 de Doclr. |.
Chrislionn cap. 10. ct lo. .\pocohpsis oninisque S. Scri-
ptura ad lilteram, uli soiiat nrcipicnda est, quanlum fie-
, ri polcst, nisi vidclicet qiiid nb ca dicoliir, quod plone et
L» simplicitcr acceptum obsurduin sit, ac sonx (idei, bonis-
quc moribus rcpugnct.Verbi grolio.cum Chrislus ait: Si
oculus luus, vcl pes tuus scandalizat le, abscinde eum, si
ut sonnt accipias (uli fccit (.)rigcnc9. qui lenlatus stirau-
lo cornis se caslrovil, til costilalem cooscrvaret. zclose
quidcm, scd imprudcnlcr ct illicilc^ absurdiira quid signi-
ficat, scilicct nt qiiis sc ip*uin inulilct. Ergo hoec figura-
lc ct mclaphoricc ocripicnda sunt boc scnsu, q. d. Si nmi-
ci, fralrcs, porcnlcs, elc. lc od lia;rcsin, vel oliud srclus
sollicitant, coriim fum.liaritalcni roscca. ct subduc le ab
illis, liccl charis, et nccessoriis inslor oculi tcI pedis.
Sccundus. Proplict» non scrvant nrdincm tcmporis ac II.
rci gesta» vcl gcrcndaj, idque ut scriplura eorum prophe-
tia cssc vidcotur, cl non hisloria; ct qiiia divcrsis tcmpo-
nbiis ct uccasionibus, prophctias sive rcvelationcs a Deo
acceperunt, uti ostcndi cnn. 3. in Prophctas, ct in Chro-
nolaii ieremi». la Apocalypsi ergo, visioaes prophelic»
774
Prolegomena i'n Apocalypsin.
lil.
IV.
Inter-
pretes A
pocalyp.
qiiolibet
8x-cuIq.
S. loanni diversis temporibus, uli yidetur, revelatsD, non
desoribunlur ordine temporis.sed saepeinterrumpiturtara
earum, quam lemporis series et ordo; ila ul priiis gesta,
autpotiusgerendaposlponantur.etposteriusgerendaprae-
ponautur. Itaque in hoc libro subinde sunt anticipationcs,
recapilulationes , transgressiones , iteni et regressiones ,
atque repelitiones carumdem rerum: quin et repcntina;
transitiones. Nain ex uno in aliud, vel simile, vel dlssiini-
le, ac ex (igura ad rem figuratam repente transit aliquan-
do Propbcta, atque illis non perfecte declaratis, ad prio-
ra redit et resilit.
Tertius. Eadem res apud Prophelas per plures et diver-
sas visiones et figuras praefiguratur. Idque fit, Primo, ad
prophetiaj, et rei futurae, quam prtedicunt, confirmatio-
nem et certiludincm. Sic Genes. 41. cadem slerilitas in
^gypto futura praesignificata est Pharaoni per visionem
duplicem, spicarum scilicet aridaruin, et vaccarum inaci-
lentarum. Secundo, quia una imago et siinlliludo non po-
test adacqiiare tolam rei verilalem : quacdam crgo rescon-
ditioQcs et circiimstantiae pcrunainimagineinetvisionem,
quaedam per aliam significantur.
Quartus. Tota Apocalypsls plcoa est allusionibus ad ve-
teris inslrumenli locos, historias et figuras, ac praesertim
saepe alludit ad templum Salomouicum, candelabra, ar-
cani, vesles saeerdotales, altare holocaustorum et Ihymia-
malis, viclimas, aliaque Mosaica sacra: ita Alcazar in
cap. 1. 12. Maxiine vero alludit hic loannes ad visiones
Ezechieliset Danielis; hisce enim eius hic persimiles sunt.
Interpretes qui in Apoealypsin scripserunt, fuerunt
plurimi : pliires centum recenset Alcazar notat. 26. iique
extiteruut quovis saeculo, ut notat Pererius. Nam Primo
saeculo , post editam Apocalypsln, in eam scripserunt S.
iustinus et Irenaeug, teste S. Hieronymo.
Secundo saeculo, scripserunt S. Hlppolytus Episcopus
Portuensis, Methodius, Melilo, Victorinus, et Dionysius
Alexandr. teste eodem sancto Hieronymo.
Tertio, S. Basiliiis et Nazianzcnus, ut patet ex comment.
Andreae Cxsariensis et Aretae. Scripsit itera Ticonius Do-
nalista, cuius homiliae 18. in Apocal. extant inter opera
S. Augijst. tom. 9. Has cnim Ticonii esse, non S. Aug.
patet tum ex prologo Primasii in .\pocal. tum ex cap. 20.
Apocal. quod S. August. in lib. 20. de Civit. Dei cap. 7.
et seq. aliter explicat, quam Ticonius hic.
Qiiarto saeculo, scrlpserunt in Apocalypsin Primasius
anno Christi 440. Cyrillus Alexandrinus, et Gennadius
auno Christi 490.
Quinto, Cassiodorus, qui floruit anno Chrisli 577, An-
dreas Archiepiscopus Caesariensis, quem mire laudat uo-
ster Peltanus, et commentator qui nomine S. Ambrosii
circumfertur. Hunc enim commentariiim non esse S. Am-
brosii Mediolanensis Archiepiscopi palet, tum ex styli di-
versitate, tum quia in caput 17. scribens meminit regiii
Longobardorum, quod diu posl S. Ambrosium cepil, pii-
ta post annum Domini 5o0. Adde : Ambrosiaster hlc inul-
tas sententias transcribit ex S. Gregorio ; fuit ergo S. Am-
brosio ducentis annis poslerior.
Sexto sxculo, scripserunt Bcda siib annum Domini730.
elAIbinussive Alcuinus anno Domini770, lesleTrithemio.
Seplimo, Rabaniis Maurus anno Domini 855. Arelas et
Haymo anno Domini 830.
(/ctavo, Ansberlus anno Domini 890. qui scrlbens in
illa verba cap. 17. Ego oslendam iibi, ait folio 330, sae-
pe se instructum fuisse a Christo per internam inspiralio-
nem, ut obscura Apocalypseos inlelligeret, et ab eo didi-
cisse quodnam futurum sit signuin Anticbristi, quo suos
asseel is Ipse consignabil.
Nono, Ansolmus Cantiiariensis anno Domini 1080.
Deciino, Anselmus Laudunensis, auctor glossae interli-
nearis aniio 1110.
Undeciii.o, Riipertus anno 1120. et Richardus de S. Vi-
ctore anno 1140.
Duodeciino.Hugo Cardin. anno 1240. Albertus Magnus
anno 1260. et loachim Abbas anno 1300. qui iussu Lu-
^ cii III. Urbnni III. et Clementis III. Ponliriciim Roman.
scripsit in Apocalypsin, alquc a mullis suo teinpore hn-
bitus cst Propheta , teste Siito Seneusi lib. 2. Biblioth.
verbo loarhim, sed negat id Trilhomius; qula, inquit,Ioa-
chim praedixil Fredericum Imp. hostein forc Ecclesiae, cu-
iiis contrarium experientia nos docuit. Et Alcazar notat.
22. num. 3. Erravit, ait, loachiin in mysterio SS. Trini-
tatls, et pro uno Deo tres inducere voluit: qiiocirca error
cius damnatus est tit. de summa Trinitate el fide Caiho-
lica, cap. Damnamus. Et eslo suum crrorem ipse agno-
verlt et revocarit , tamen qiia facilitatc suo iudlcio nimis
fidens semel illusus et deceptus est, eadem potuit et se-
cundo decipl. Nam prophetlae eius, potius soinnia ac de-
liria videntiir. Quale est lllud, qiiod asserit de duodecira
Aposlolis in fine mundl mittendls, qui non erunt, inquit,
Apostolis Chrisli inferiores. Atqiie hoc ille somnium per-
suadct sibi in litlcrali Apocalypseos scnsu conlineri , ia
n.24.seniorum. Qiiocirca D.Thoin. in4.dist.44.a.3. q.2.
ad 3. Abbas loachim, inquit, per conieciuras de fuiuris
Daliqua vera prxdixit , et in aliqnibus deceplus fuil. Vide
quffi de loachimo anuotavi prajfalione in Isaiam. in fine.
Deciino tertio, Peirus Aureolus anno 1317. Ubertinus
de Cassalls anno 1300. Sub idem tempus scrlpsit F. Mat-»
thias Sueciis, praeceptor S. Bernardlni Senensis, et Coa-
ffssarlus S. Birglttae, laudat ipsa eius commeularium 1. 6.
Revel. c. 89. Totus mysticus est et moralis. Naclus sum
eum manuscripluin Roniaj. Nicolaus de Lyra anno 1320.
Decimo quarto, Thomas Doclor, non Angelicus, sed An-
glicus; Paulus Burgensis anno 1434. S. Antoninus,qui se-
quitur Lyranum et .\ureolum anno 1460. Dionysius Car-
thusianus anno 1470. et loannes Aiinius.
Decimo quinlo saeculo, Claudius a Monte Marlyriim,
Ca;Ilus Pannonius (qui proprio nomlne vocalurF. Grego-
rius Hungarus, Prior S. Stephani in Caello monte Romae,
uti habet mcus codex) Seraphlnus de Fermo urbe Italiae,
Petrus Galatinus (qul edidit llb. de Arcanis fidei myste-
riis contra ludaeos). Hic scripsit in .\pocalypsln decem li-
Q bros.eosque dedicavit Carolo V. Imp. Er.tant manuscripti
in Bibliolh. Vaticana, ubi eos legi. Prophelat inslar Ab-
batis loachim de futuris Ecclesiae temporibus, persecutio-
nibus, successibus, ac praesertim de Pastore (Pontifice)
angelico, qui admirandae sapienti» et sanctitatis futurus
sit, lantxque humilitatis et raodestiae, ut neminera ad o-
sculum pedum admissurus sit': ac instar Christi babiturus
diiodecim Apostolos, per quos reformabit et divino amo-
rc succendet tolam Ecclesiam , iit illa ad primordia san-
clilatis suae sub Aposlolis redire videatur. Post illum vero
seculurum Antichristum, qui omnia pessumdabit: ac de-
inde fore finem mundi, iudicium et resurrectionem. Rur-
sum, septem spiritus, de quibus Apocal. 1. 4. censet esse
septem Angelus principes, Deo assistenles, qui proxime a
Deo illuminentur, eorumqne nomina esse haec, Micbael,
Gabriel, Raphael, Uriel, Sealtiel, lehudiel, Barachiel : quae
omnia B. Amadaeo a Gabriele revelata esse asseverat, de
quibus plura dicam, cap. 1. v. 4.
[-V Dcnique hocce sseculo in Apocalypsin commentati sunt
'■ e nostris Franciscus Ribera, qui prae caeteris singulas pro-
phetiae huius partes et sententias particulariter, et appo-
sile ad litteram explicat et applicat: Blasius Viegas suc-
culenle et moraliter: Benedictus Pererius in octo prima
capita docte et floride : ac Ludovicus .\Icazar prolixe, in-
geniose, erudite et elaborate, utinam aeque genuine et so-
lide ad litterara !
Ergo pro sensu litterali prae caeteris legendi bic sunt
Ambrosiaster, AndreasCaesariens. quem sequitur Arelas,
Ribera et Viegas: pro inystico Rupertus: pro morali Vie-
gas , qui lamen subinde liberius suo conceptui indulget,
et evagatur, nec satis insistit sensui lilterall, qiii omuis
sensus moralis et mjslici appositum aeque ac solidum de-
bet esse fundamenlum. Qua in re peccant miilli loterpre-
tes et Concionatores , qui, dum subtiles et aerios venao-
tur conceptus, solidos, divinos ac geauinos Spiritus saa-
cti amittuut.
Commeiitaria in Apoca.yjsin S. loanni?. Cap. I. 775
naereiici Ei haerelicjs scripserunt Bezn, Builingerus, Meyerus, \ Alcazariiim, csterosque omnes Inlerpretes legeril, ma-
interpre Lamberlus Viretus. Pipnetius et alii, c quibus suam ca- pno lum libroruin, tum lemporis, aeque ac laboris cora-
'"• tenam consarcinavilMarioralus.Scripseruntetnuper non- peodio. Quocirca singulorum senlentias ordine melhodi-
Dulli Auglo-calvinisls, qui dum in Ponlificem Romanum co receosebo: ac deinde illam quse magis genuina vide-
Bua omnia conlorquent, iivore caeci, mania et cerebro la- tur subiexam, eamque exaclius et fusius pauio coofjrma-
borare videntur, ac elleboro polius indigere quam cala- bo et illustrabn; praesertim ubi illa mea unius erit, et vix
mo. Pulant se nialliematice demonstrare Ponlificein esse alium habebit «uctorem, qui eam rile et plene explicet, ut
Anlichrislum, cuni omuis illorum demonslralio, vel nuda difficuilates onincs cxhaurial , ac raentem votumque le-
eorum asscrlione, vel mendaciis, vel calumniis, vel textus genlium expleat. Ubi simul ostendam qua ralione plera-
depravatione aul contorsione nitatur: sateisest, si rudi- que qu« ab iis minus vere et congrue pro sensu litterali
bus sive per fas, sive per nefas insanum hoc suuni phan- aiTeruntur, ac praeserlim ab Alcazario, congrue vereque
tasmn, et menlis hasrelicae idolum persuadeanl. Sua hjec pro scnsu vel morali.vel accommodalitiousurpari possint:
somnia vocant Apocalvpses Apocalvpseos.cum revera sint atque ila et Alcazario atiisque aucloribus , aeque ac ipsis
Epicalvpses et Calyptraj, quibus Apocalypsin magis in- lectoribus consulam, faciamque ut opus eius eruditum H
Tolvunt, inlricant ei obscuranl, dum spiritu vertiginisacli, viginli annis elaboralum, magis commodum ulileque red-
in orbcm a calce ad caput eunt et redeunt , quibus vere dalur. Conrludo: Syriaca versio novi Testamcnli, qiia
compelit illud 1'sallis : linpii in circuitu ambulant. exlal in Bibliis Rcgiis, in sola Apocalypsi desideraiur. Illa
Hosce Inlerprcles, praesertim recentiorcs orthodoxos Roinae exlat in bibllolh. Vaticana, aeque ac versio .\rabi-
omnes, ac nominalim lotum Alcazarium, a capite ad cal- ca: utramque subinde citabo, ubi quid novi allert vel il-
cem perlegi, discussi, el in compendium redtgi, quod huic lustre, uli feci ia corameatario Prophelarum.
coramentario sparsim iuserui; ut qui cum legerit, lotum
C A P U T P R I M U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Proponitur Ubri tituhis, et elogium tisque ad v. 4. Deinde subdilur epislola seu dedicatio libri a v. 4. usque a4
8. qua septem Asice Ecclesiis, quibus prcedicaverat, suam Apocalypsin dedicat, eisque graliam et pacem appre-
calur. Terlio, est prologus, continens narrationem primcB visionis a v. 8. ad finem. Describit enim speciem
gloriosam Christi, quam vidit in medio septem camlelabrorum, id est, septem Ecclesiarum AsicB.
IS'otat Alcazar, in singulis hisce tribus partibus, argumentum tolius libri indicari, in titulo breviter, paulo lalius
in Epistola, in prologo seu prima actionis persona distinctius. Christus enim forma sua et specie quasi reprce-
aentat omnia quae conlinentur in Apocalypsi, sicul prologus in comcedia lolam comcediam summalim exhibet.
I, j« POCALYPSis lesu Chrisli, quam dedit illi Deu5 palam facere servis suis, quae oporlet fieri cito: et sipnifi-
P^ cavit, mittens per angcium suum servo suo loanni. 2. Qui lestimonium perhibuit Verbo Dei , el testi-
X^^monium lesu Christi, quaecumque vjdit. 3. Beatus qui legit et audit verba prophetiae huius: et servat ea
qu* in ea scripta suiit : tempus enim prope est. 4. loannes septem ecclesiis qus sunt in Asia. Gralia vobis et pax
ab co qui est, et qui erat, et qui venturus est ; et a septem spiritibus qui in conspeclu throni eius sunt ; 5. Et a
lesu Chrislo, qui est testis fidelis, primogenilus raortuorum , et princeps regum terrae : qui dilexit nos, et lavit
nos a peccatis noslris in sanguine suo, 6 Ct fecit nos regnum et sacerdotes Deu et Patri suo: ipsi gloria et impe-
rium in sfficula ssculorura. Araen. 7. Ecce venit cum nubibus, el videbit eum omnis oculus, et qui eum pupuge-
runt. Et plangenl se super eum omnes tribus tertiB. Ktiam. Amen. 8. Ego sum A el 0, principium ei finis , di-
cit Dominus Deus , qui est, el qui erat, et qui venlurus est, omnipolens. 9. Ego loannes fruter vester, et parli-
ccps in tribulatiune, et regno, et paticntia in Christo lesu ; fui in insuia quee appellalur Palhmos, propler verbum
Dei, et testimonium lesu. 10. Fui in spiritu in dominica die, et audivi post me vocem magnam tamquam tub«,
II. Dicenlis: Quod vides, scribc in iibro: et mitte septem cccicsiisqua} simt in Asia, Epheso, et Smyrnje, ct Per-
gamo, et Thy.Ttiro;, et Sardis, et Philadelphia?, ct Laodiciae. 12. Et conversus sum , ut viderem voccm quoe lo-
quebalur mccum: cl conversus vidi soptem candelubra aurea: 13. Et in medio scplem caiideLbrorum aureorum
siniilem Filio hominis, vestitum poderc, et pra?cinctum ad mamilljs zoiia aurea: l4. Capul autem eius et capilli
cranl candidi tamquam luna alba, et tamquam iiix, ct oculi cius tamquam fl.imma ignis: l.i. Et pcdes eius simiies
aurichalcu, sicui in camino ardenti, ct vo.x illius tamquam vox aquarum multarum: IG. Et habebal in dexiera
sua stellas scplcm: et de orc cius gladius ulraquc purte acutus exibat: ct facics eius sicut sol lucet in virtute sua.
17. Et cum vidissem eum, cecidi ad pedes cius tamquam mortuus. Et posuit dexteram suam super mc, dicens:
Noli limcrc: cgo sum primus ct novissimus; 18. Et vi\U5, et fui mortuus; et ccce sum vivens in stccula sa?culo-
rum, et habco riavcs morlis, cl inferni. 19. Scribe ergo quse vidisti, ct quai sunt.ct qu.x' oporlot (leri post hxc.
20. Sacramentum septem stellurum quas vidistis in dextera mea, et septem candclabra aurca: soptem stelljB, an-
gcii sunt scptem ecclcsiarum: ct candclubra seplcm, septcm cccicsia) suiit.
APOCALVPSIS, id esl rcvelalio. Nnm an-oxaiuTrT-u Griccc i- n plenus fiiit omni scicnlia , sapienli.i , gralia cl virtute )
deni est qiiod revclo, velnln ct nrcnnn delego; xiX-jtttu DbuS PALAH facerb, id cst, ut cam palam faceret ct re-
rnim idcm est quod lego , orciillo; undc xiljuua, id est Tclnrcl, non npprlc, scd pcr .Tnigmala el symbola, SBBTIS
veliim ; et /a)jrToa, id csl llnmnieiim sponso! , sive vela- SilS, Ciirislianis. .\pornlypsis, inqiiam, sivc revclatio eo-
incu capilis mulieruin ; Ibsu Ciiristi, q. d. Ha!c cst, vcl ruin qijb oportet fibri cito.) Hoc est qu.T cito inci-
hic incipit prnpliclin lcsii (^lirislo a Deo l'atre, non icnig- picnt liori , liccl non cilo finientur. Nam perscculionea
mnlicc, scd pnlaiii et npcrle rcvelnln. 1'alcr enim clnre lo- Clirislianorum,qua! hic revolantiir.corperunl subTrainno,
quilur Clirislo lillu siio , qcam dbdit illi, pula Clnisto, qui post Nervain succcssit Domiliano, et terininabunlur
iu sua cuuceplionc ct incaruatiune ( ab ea cuim Chrlstus in fiuc inuudi. Pcrpcram crgo cx buc loco suspicali sunt
776
CommentarFa in Apocolypsin S. loannis. Cap. I.
\
iionnulli, cito fore fincm mundi , et diem iudicii, quam * ssepius. Terlius modus nobilior est secundo, el secundus
.-; _i _. :. <^l ..:-..._ \t..il. O '. OC .,. C <* __l:i: . _: n : c «¥• >■ ..■ n ,
Apocaly-
tihrislo
revclaia
in cius
iricarna
iiune.
auspicioneiii abstergil Cliiislus .Maltli. 24. vers. 36. et S
Paulus 2. Thfissal. 2. 1. uti ibi annolavit S. Thom. et S.
Aujjust. 18. Civit. 53. Minus etiam recte alii: Cilo, in-
quiunt, qiila niiilc anui apud Dciim sunt sicuti dies uua.
Hasc cnim explicalio non cst sufliciens consolalio buma-
ncc iuliiiiiimli , quro tot annoriini moras non patitur. Se-
cus est in Prophelis virisque divinis, uti dicam v. 7.
Hiuc ergo patet, Apocalypsin primo revelalain esse ani-
nioe Ciirisli in eius inoarnatione , idque clare et perfecte:
eique soii, non prophelis, non eliain angclis. Fuerunt e-
iiim haec secrcla abscondila a saeculis in Dco, ut ait S.
Paulus Ephcs. 3. vcrs, 9. Ad Christi enim solius ofricium
pcrlinebal praescire et pra;viclere ea, qiiaj eius lidelibus to-
tique Ecclcsice erant post et pcr suam mortem eventura,
praesertim in fine mundi : ibi enim incipict gloriosum Chri-
sti regnum. Porro Christus per angolum hanc suam Apo-
calypsin revclavit S. loanni, qiii cam hic describit, omni-
busquc speclandam proponit; uti in comocdia vel Iragoe-
nobilior est primo. Quocirca S. Hieron. .Mallh. 2. loscphi
dignitatem prae Magis colligit, ex eo quod Deus ad lose-
phum lcgaverit angclum , Magos vero docuerit per se ia
somnis. V'erba eius siiul : Qui tnunera oblulerunt Domi'
no , consequenter respomum accipiunt, non per angelum ,
sedper ipsum Dominum ; ut merilorum losiph privikgium
demonslrarelur. Rex enim maiore honore adicitsubditum,
cum ad cum legat principem aliquem e siia aiila, qiiam
cum ad eum nudas mittit Epistolas; inspirationcs enim
Dci sunt quasi eitis Epislolse: ita Alcazar.
Qui TESTIHOMIH PEBHIBUIT TEBBO DkI , ET TBSTI- Vcrs. 2.
MONiiJM Iesu Chbisti. j Id cst, dc lesu Christo, qui est
Verbum Dei iam dictum: est enini hendiadys et appositio.
Idem enim est Verbo Dei, quod Icsu Chrisli: ita Kibera.
Secundo , et magis genuine, verbum Dei vocat doctri-
nam a Deo revelatam, qiialis est Evangelium , omnisque
S. Scriptura: ha?c enim passiin vocatur verbum Dei. Por-
ro hoc verbum,et hsec doclrina Dei hoc loco non est aliud.
dia, res et colloquia Impcraloris alicuius olim facla, per u quam testimonium lesu Christi , id est Evangelium, 8ive^„c»l
eum qiii eius personain gerit, quasi propria, et quasi lam
(lercnl.el ab eo gererenlur, reccnscnlur et exhibentur. lla
Alcaitar in proffiinio notat. 3. qui et addit notat. 4. loaa-
neni hic tacite recusare ne libri appellatio prsferat ipsius
scriploris nomen : ait eniin, Apocalypsis, non loannis, sed
lesu Christi ; sicut nostrai Societatis auclor eam lesu So-
cielalem, non Ignatii, modesliaj causa voluit appellari.
Ecclesia laincn inerito loanni euiu honorem defert quem
ille reiecerat, vocalque Apocalypsin S. loannis.
Hic ergo Christus suain .^pocalypsin, id cst revclatio-
nem quam a Patre accepit, non lolain, sed partem Eccle-
sise inagis profuluram revelat S. loanni, et per eum fide-
libus; lcclc tainen et aicane, sciliect per oenigmala, quo-
rum respcctu potius est Epicalypsis, quain Apocalypsis.
In re ertpo est Apucalypsis, sed in modo el phrasi est E-
picalypsis, id est occullatio et vplanien: ipsi tamen Chri-
sto , cui primo clare revelata est . fuit, ct quoad rem , et
Doclrioa evangelica, quam praedicamus, qiia tcstimoniuro Evange-
perhibemus lesu Christo, qiiod seilicct ipse sit missus a''""-
Deo mediator, rcderaptor et salvator muudi. H ic ergo loau- persecu-
nes suam Apocalypsin et propbetiam vocat Evaiigelium, lio est
id est oplimum nuntium de instante ob Christi (idem per- E»ange-
secutione, et per eam martyrio, ac fclicitateetcoronase-""'
lerna , quam suis hic Chrislus promittit et ostendat. Est
eniniEvangelium et fides,substantiarerumsperaudarum,
Hebr.11.1. Apocalypsis ergo continet Evangelicse doclri-
nse medullam el subslantiam.
Hunc esse sensum palet primo, ex Graeco, o; titafir-jpr.at
zo-j Ivjo-j TO'J 0;Oj, /.at Tr.v fiajjTupiav Ir.TOu Xpirou, id csl, qui
teslificalus est verbum Dei et testimonium lesu Christi.I-
dem est ergo verbum Dei.quod testimouium lesii Christi;
sicut eadem esl doctriiiaDei,et doclrioaChristi. Utrumque
euimGrajce pooitur in accusativo.Iicet Nosler uoum in da-
tivo, alterum in accusalivo verterit claritatis causa. Lati-
qunad modum, Apocalypsis, non Epicalypsis. Hoc respon- n ne enim clarius dicitur teslificari verbo Dei, quain testifi-
sum sit Luthero,qui sanctamScripluram vult omnibuscs- cari verbum Dei ; ex ad
,qui sanctam Scrip
seclaram, ideoque Apocalypsin reiicit, quod obscura sit,
Apocalypsis, id cst, revelalio. Adde, licet prophetiae in ea
et falso dicatur sint obscurae,multa tamen in ea sunt prse-
cepta viiK clarissima, et praesertiin exhortationes ad per-
severantiain et patientiam tempore persecutionum,uli re-
cte Lulhero respondet Bellarm. lib.l.de verbo Deic. 19.
Alio sensu S. Paulus 1. Corinth. 1. 7. et S. Petrus Ep. 1.
cap.1.7. etl3. Apocalypsin.sive revclationemlesuChrisli,
vocant eam quK ab ipso Christo facienda est in die iudi-
cii. Tunc enim se, suamque gloriam , et poteslatera iudi-
ciariam, aequeac omniumbominuinfacta, lainboDa,quam
raala, toti mundo pandel et rcvelabit.
MiTTEHS (scilicet hanc .Xpocalypsin, sive prophetiam )
poa AHGELUM suuM SERVO suo lOA^Ni.) Deusenim,et
Christus solet per angelos docere et iliumioare homines.
Hoc enim congruus divinee providenliaj ordo poscit , ut
imi per medios dirigantur; hocque est ofTicium angelo-
dvcrso clarius dicilur tcstificari le-
stimoniumChristi, quam teslificari testimonioChristi.Te-
stificari enim est perhibere teslimonium, ut vertit Noster.
Secundo, id patet ex v. 9. ubi ait : Vui in insula qux
appellatur Pathmos , propter ^-erbum Dei, et icstimonium
lesu ; q. d. Fui relcgatus in Pathmos, quia praedicabam
verbuin Dei, eoqiie testi monium perhibebam lesu Christo,
quod ipse esset Messias : unde liquet, idem esse verbuin
Dei, ac testimonium lesu, puta Evangelium, sive doctri-
nani evangelicain, quam loannes prsedicabat.
Qu.ECUMQUE viDiT.) Bxc verba non sunt refereoda ad
opera et miracula Christi (sive conscripta in Evangelio ut
vult .\inbrosiaster, Rcda et Rupert. sive a loanne prsedi-
cata, ut volunt Ribera et Viegas), sed ad ipsius .\pocaIy-
pseos visiones; iu quarum singulis semper ail loannes: Et
vidi, et vidi, quod non ait in Evangelio. Atque ita in prae-
senti re de ipsa visione, quam hic iu Apocalypsi accepit,
loquitur: alias euiin non esset sermo ad rem. Agitur enim
rum, id est legatorum Dei. Sunl enim ipsi administratorii U de testimonio, qiiod loanncs perhibuit Christo, non in E
TripVici-
terloqui
tijr Deus
Prophe-
tis,
spiritus in ministeriuiu raissi , Hebr. 1. Pari modo Deus
Isaiam, leremiam, aliosque Proplietas ordinarie, non per
se immediate, sed per angelos docuit, eisque suas Prophe-
tias revelavit, uti dixi prooemio in Prophetas quaest. 1. Re-
velavilergo hanc Apocalypsin tola TrinilasChristo secun-
dum humanitatem, Ciiristus angelo, angelus loanni, loan»
nes Ecclesiae, prout iilam hic eidem scribit et inscribit.
Nota. Tripliciter loqui solet Deus hominibus et Prophe-
•tis. Primo, per inlernani locutionem et inspiralionem, si»
ve in phaDtasia factam per angelum (uli communiter ac-
cidit] sive in mente faclam a solo Deo. Solus eniin Deus
inenti noslr» illabi potest, soius immediate intellectum iU
lurainat , et volunlalem coinraovct ct accendit. Secundo ,
per exteroain apparitionem et loculionom angeli. Tertio,
si ipseraet Deus vel Chrislus appareat et loquatur, uti ap-
paruit S. Paulo eum convertens Act. 9. 4. el alias aliisque
vangelio, scd hic in Apocalypsi, scribens de co quodcum-
que vidit, et audivil a Deo; ila .\Icazar. Idem confirmant
sequentia: Beatus qui legil el audil verba prophetix huius,
et servat ea.
SebVAT EA. QVm IN EA SCRIPTA SU5T.) Tum 68 6X6- Ters. 3.
quendo, qualia sunt monila. quae dantur cap. 2. et 3. E-
piscopis el Ecclesiis .\siffi; tum devote ea in inemoria con-
servando, ut illis ad Dei obsequiuin, et sanclam vilain,ac
palientiam, quin ct ad niartyrium proChrislo obeundum
exciletur: qiiales sunt visiones qufe rap. 4. et deinceps re-
censcnlur. Sic de matre Chrisli dicilur Lucae 2 19. Maria
autem conserrabat omnia verba hxc confcrens in vorde suo.
Tempus e.mm pbopb est.) Pro tempus.ijcxcc non est
Xfovo;, sed z/ioo;, id cst opportuiiilas, q. d. Bcatus cst qui
hanc prophetiam legit ct servat, qiiia prope rst tempus et
opportunitas uberrimum ci ea fructura capicndi. Instat e-
Cofflmentaria in Apocalypsln S. loannis. Cap. I.
777
nim occaeio promercDdi bealiludinem, ct coronas oelernas i Vide dicia Etodi 3. et 6. ubi oslendi nomen Ichova esse
iu cajljs per pcrseculioiies, quas iuin lidcliljua ci atlileiis " ideni cuin eo quod dicilur, qui esl, vel sum qui suin. Do-
cle S. Aug. in Sentcntiis num. 367. Quamvis, ait, natu-
ra incommulabilis non accipial , Fuil el Erit, sed tantum
Est (ipse cnim veraciter esl . quia aliter qui est , esse non
poteslj : tamcn propter mulabilitatem temporum in quibus
versalur nostra mortalttas, non mendaciterdicimus. Fuit,
Esl, et Erit; fuU inprxterito; est, inprvesenti; erit, in fu-
turo: fuil quippe, quia nunqnam deninit ; erit, quia nun-
quam deerit; cfl , quia scmper est. Keque enim vclut quia
iam non sit. cum prxteritis occidit , aul cum faturis tam-
quam non fuertt vrtetur. Proinde cum secundum (empo-
rum volumina locutio humana variatur, qui pcrnulla de-
esse potuil, aul potcst, aul poterit tempora, vere dicuntur
de illo cuiuslibel tcmporis verba.
Porro per lisec Iria pulaiit aliqiii nolari tres personas
SS.Trinilalis. Alcazar haec de solo Deo Palre accipit, non
de Filio; de eo euiiii mox subdil : Et a lesu Chrislo , nec
dc Spinlu sanclo; de eo enim pariler subdit: Et a septem
tliribti immiaere praevidi, el bic praedico, niiniruin per
brevem in iis cooslantiam, el lolerantiam morlis el mar-
lyrii, ex quo mox in ca;lum bcandi c\olabuut: ita Aretas.
Huc usque titulus Apocalypseos, scquilur Epistola de-
dicatoria.
loANRBS SEPTBii EcCLBSiis) Quas rccenset cap. 2. et
3. Quod his gfptem sciibit, oiiinibus oliis scribit; sicut
Paulus, qiiod ad Uomanos, Corinlliios, et aliosscripsit ,
hoc ad oiiiucs lidelium Ijeutcs scripsit. Hiuc iiiystice S.
Chrysost. hoiu. 22. ex variis iu Maltha>um: Scplem, ait,
Ecctesix sunt omnes, prnpler seplem spiritus. Umnes eryo
tn quibus abundantior esl spirilus sapientix . csl una Lc-
clesia; el omnes in quibus ubundantior esl spirtlus consilii.
e^( allcra Ecctc.-ia. Sic ct S. Aug. 17. Civit. 4. lireg. 23.
Woral. 1. Isidorus lib. 8 ttyinol. cap. 1. ilicunl, it/eo se-
ptcin scribi Ecclesias, ut unu calkoltca sepliformi yralix
spiritu plena designetur
Gbatu voBiS ET PAX.) Haec cst Apostolica salutatio \\spirittbas. .Melius Ribcra accipii hsec de Uco indislincte,
a Chnslo acccpla, quu Dui lavorcin, el oinne bunuiii (lioc
eiiim Hcbra;i$ sigiiilicat /injy ^"'3 ■"'P'^'^'"'^"''.
Notal Terlull. lib. 5. cuutra AJarcion. cap. 5. et ex co
Baron. anno Cbrlsli 4o. ludxos, el ex eoi uin inorc Chri-
stum, pacis Doiiiine salulare consuevissu discipulus ; quos,
ut euilem modo cum io alicuas domus Inlroirent, in ea dc-
gentes salularent, adiiiunuit Lucx 10. 5. Post Chrisli vero
asceasiuoem Apostolos in salulatioue paci graliam addi-
disse, liiio prseiiiisisse: quod videlicel tam sublimis graiiae
rcsututa; pcr Chriitum gcneratioui humanae esseut aa-
nuuliatorcs, et, ulTcrtull. ait, Evangclizatores bonorum.
Hinc Paulus in suis Epist. et S. Pctrus suos saluiaiil, di-
cendo: Gratia vobis cl pax. Eadem salutalione in suis E-
pislolis usus est S. Igiialius, cseterique AotiochcDi Epi-
Bcopi. Lude S. Gregor. Epist. 37. ad Anastas. Antioche-
Duni Episcopuin iu linc sic ait: Amen, gralia ; quu: vidc-
licel verbu de scriplis vestris accepla, idcirco in meis Epi
piout scilicct Deiis coininunis est tribus personis.Tom er-
go de Filio , el de Spiritu sancto, qiiam de l'alre htec o-
iiinia et singula accipias. Quod enim sequilur, a lesu C.hri-
sto, de Chrisio. nou ut Deus, scd ut homo est, accipien-
dum est. Sequilur enini : Qui dilcxit nos , et lavil noi in
sanguine suo.
Alcazar hic nolat. 1 . decem ralionibus conlendit Domen An no-
lehova idciii prorsus e«8e cuin co, qui est, qvi eral. et qui """ '*■
tuor hisce vocibus, T\>TV\ HTI n»n> ihic hoie vchaia , caw. lui
id est , qui erit, qiii est , et qiii fuit. Singulas enim litte-''". V"
ras ooiniDis lehova iinara ex hisce dictionibus pprcoinpen- *'*'''""
dium et crasin significare, ideoqiie dici hocnoincn inilTa-
bile ct tetragrammaton. Sicuti Machabxi nomen confla-
tum est ex iuilialibus litteris v. 11 . Exodi lo. Mi cnmorlia
baclim lchova, id est, qitis similis fui in fortibus Dominr?
SicLatini Spurios dixcrc excoqiind iis litterisS. P. idrst,
stolispono, ul de S. Ignalio bcaliludo vestra cognoscat . ,- «nepa//-c notarentur, uli testalur Pluiarchusin Qiiajsl.Ro-
quia non solum vesler est, sed et noster. In Epislola enim ^ manis. Sic in liiulis crucis Chrisli >rppe scriplum vidcmus
' L N. R. I. id est, lcsus Nazorcniis Ri'x ludacorum. Sir ve-
S. Ignatii ad Ephes. cadem verba subscripta leguntur, cx
caeteris veroexcidisse putantur. Utique didicilbucS.lgna-
tius a S. loanne mogistro suu.
AB tO Qll EST, BT QUI EBiT, BT QUI TB!«TUBUS EST.)
Id est, a lchuva, piila a Dco. Alliidil enim S. luanncs ad
illud Kxodi 3. li. Sum qui sum; cl: Qui est, misit me ad
v^is. Ideuquc iu (iraeco non cst hic soloccismus, ut vull Cio-
gueius ; neque sensus cst uullus, ut viilt Erasmus: sed est
«nimesis, sive imitatio nomiuis Uebr.fi, quod quasi inde-
cliuabile ct iiivariabilc sibi iiididit Dcus, diceiis Exudi 3.
*3n7li) n*nfc< cs fcclachani , hoc est, erit ( id est, qui
esl, fuit el cril: Hcbraii euim per fulurum siguiricaal rei
constautiam, et conliniiam durationcm) misit me.
Pari enim modo hic, cuiii ait S. loannes: Aro, supplc
Toj Xiyofiivoj, id cst, qiii vocatur, vel cui nomen esl, o uv,
0 r,v, 0 i«;^o,uivo{, Id csl, qui e.st , qui erat, et qui veniet, si-
Tc venturus est. Vcrbum cniin sum, sive est, el erat, vel,
Ut Ucbr. est, erit, signincat stabilem a;ternitatem, qu« o- 1'
mnes temporum, pra.>sentis, pra;lcriti, et futuri dilTcreu-
tias complectilur. Undc (radunt Uebrxi, Uebr. eie tria tcm-
pora cumplccti, praesens, proiteritum, et futurum. Id bic
cxplicat luannes, dicens: .\b co qui est, et qui erat, et qui
venturus est. tixc ergo tria explicuiit to cie, ac cunscquen-
ter siint quasi iioincn Dei proprium, puta leliova, ideoquc
luanncg iu (irxco apposuit arliculum, ac rclinuit nomi-
nativum, vel verbum ipsum. Ait cniin: \no o uv (non ovto?)
xai 0 r.v, xai o ip;(;ofi4vo;, q. d. (irolia vobis ct pax ab co, cii-
ius nomen csl ens, et erot, ct cst ventiirus. Uiide paiet ar-
ticulum 0 ijv,ct 0 li/ntttvo;, noD lamqiiam parlicipiis, ne-
qiie lamquam nomiuibus ri/-juui sive iiialvriolitcr occe-
plis, scd tomquam piopriis noiiiinibus cssc adiunctum :
iisc etiam de causa ipso Inriexa relieta sunl. Sic S. Aug.
oit se litleras srribcre ad Deogratias, alii ad Ueusdcdii :
quia lisc nomina virorum sunt propria, et iodeclinabilia.
VoL. X.
tercs Romnni sfribebanl S. P. Q. R. id esl, Senatus po-
piiliisque Romanua.
Verum hoc symbolicum est et cabalislicum.non lillrra-
le.Lilterale enim nominis lehom signifiratum csi.qui '•st,
vel qui erit. Deducitur cnim o radice HTI hnia. id cst fuit,
uli omncs consentiunt.cslqiic idcm cum nTT 'Aic.idesl,
erit, uli ostcndi Exodi 3. 1 i. pra;serlim quia littcrac Irho-
va, diclionibus alterius nnininis non ex acquo rcspondent.
Nam in lehova sunl quatuor littcra», cum iTiic, hoic , ve-
haia, tantum sint tres dictiones, non quatuor; vehaia c-
nim nna est dictio, nou duse. Sic qiioquc h.-ec tria non rc-
spondcnt ex ordine tribus epithetis S. loannis N.im pri-
mum est, qui cst ; ultimum, qui venturus est. In ihif ve-
ro hoie vtehaia primum esl . ^mi crit ; uliimum . qui fuit:
licct ad hoc rcspondool Alrazar nolat. 3 id stiidio rssc fa-
clum a S. lonnnc, ut significarct, Deiim, qui Mosi ct Pro-
phclis erol futunis, id cst vcnlurus, redemptor. inm in le-
gc nova adessc.csscque prxsenlem. rndc Mnscs in lehova
incipit ab eo qui crit. loanncs vcro ab co qui est. Wrum
qua;ciimquc fiicrit miitalionis causn , liinc saltem liquct
hoc nomcn non planc idcin csseriim nominc lchovo. Iln-
que lehova. id cst. qui est . idem cst cum eo , ^iii esl, et
qui crat. et qiti venturus csl. non litlcris et elymo, scd si-
gniliralionc et scnsu. Nam 7111 est, signifirat eum qui scm-
pcr est. cl qiii habet cnnstans. immutobilr pt .Tlcrnum es-
se, hoc esl, cum qui csl. qui cral. et qui falurus esl. Fa-
vet .\robirus, qui sic vcrtit, ab illo qut est, et qui cxstitit.
ct qui futurus est.
Riirsiim. Alraiar notat. 2. dorel nnminc lcliova rcprac-Ao i.bo.
srnlnri mysteriiim SS. Trinitoti'». Trrs rnim snbsislentias" ""yL''
pcr triplircm verbi substantivi repelitioncm drnotantur : rrium-
unitas vero essentia; pcr coniunctioncin ropulativam. Ila-icm:
que To Eril. refert ad Patrera, cui oltribuitur potcntia ct
'JS
778
Comfnenlaiia in Apocaiypsin S. loaunis. Cap. I.
gubernatio , quae fulurum spectai : Fuil, refc;rt ad Spiri- J^ mox afleram, lum en eo quod dicantur stare ante conspe'
lehova
nolat
I.
Essen-
tiam.
2.
Provi-
dcDiiam
Dei.
tum saactum, cui attribuitur bonitas, quae prima omnium
fuit ratio, qiiae Deum induxit ut se creaturis cummunica-
ret. Est, referl ad Filium, cui attribuitur Dei sapientia,
quae futuris et prxteritis priGsens adest, et omnia in sua
aeternitate intuelur prsesentia. Insuper, sicut in hisce tri-
bus non vorialur essentialis signincatio; haec enim (rlo ,
eril.est.fuil.sicutsuat derivata verbi substanlivi jum; ita
eiusdem essentialem slgnincationcm retinent, sed eam tan-
tum per tempora inflectunt et niodincant. Ila eadem esscn-
tia deitalis est in tribus persouis. Hxcpariter vera sunt,
sed synibolica aeque ac priora, non lllteralia.
Tertio, idcin notat. 3. nolat nomen lehova, licetsigni-
ncet Dei essenliam et substanliam , posse lamen quoque
ad providentia; eius opera referri. Nam to fuit, signincat
quod Deus suis nperibus initium dederit: est, quod ilsdera
del progressum : erit, quod iisdem daturussit perfeclionem.
Per haec ergo tria sjgnincalur, Deum fuisse principium
Ecclesiae, et ab eodem esse eiusdem progressum, ac simi
ctum Agni, vel throni. Hoc autem est aiigelorum, qui suot
administratorii spiritus Dei , ut palet cap. 3. 1. cap. 5.
6. cap. 8. 2. cap. 15. v. 1. et 6. cap. 16. 1. cap. 17. 1.
cap. 21.9.Cade per spiritus hos Inlclllgunt angelos, Cle-
mens Alexandrinus lib. C. Strom. in flue, Aretas, Lyran.
Perer. Ribera, Emmanuel Sa, Serarius et alii mox cltan-
di; ct ex haereticis Beza, Treinellliis et lunius hio, Fran-
ciscus David in defenslone suarum thesium apud Faustuin
Socinum pag. 43. el ipse Soclnus pag. 46. (Jnde
Secundo, alii passira per hos septcm spiiitus accipiunt
angelos, sed varie. Nam aliqui, ut Lyran. Hugo et Dio-
nys. per septem spiritus intelligunt omnes angelos; se-
ptenarius enim esl symboluin universitatis. Alii proprie
accipiunt septem angelos pracsldes septem Ecclesiarum ,
ad quas scrlbit hic loannes. Veruin
Dico hosce septem spiritus esse septem priraarios an-Resp.
gelos qui assislunt Deo, quasi slipalores ac primores re-'"°' ***
gni ipsius, parali ad omne imperium Dei, vel per se, velprinci-
Seplem
Spiriius
Dei, 4UI?
II.
III.
IV.
Iiter fore cousuinmalionem. Hoc cst , quod subdit v. 8. iJ per alios inferiores angelos exequendum.praesertlm in cu- pet au'
Ego sum a el u, principiumet finis, dicil Dor)}inus omni-
potens, qui est, et qui erat, et qui venturus est. Hinc Mo-
raliter, hoc nomine ndell cuilibet excitanda est spes. Nam,
ut ait S. August. ser. 3. de Ascensione: Fidelis quisque
cum iatn lanta perceperit , per ea qux cognoscit prsestita ,
discat sperare promissa ; ac Dei sui polenliam, prsesentem-
que bonitatem, quasi futurorum teneat caulionem.
Et qui tenturus bst. ) Diclt venlurus, potius quain
futurus, ut slgnificet venturum Deum ad iudicium, idque
brevi (unde Syrus vertit, et qui venil] quo Domilianum,
et alios ndeiium perseculores puniet et damnabil; ndeles
vero ipsos et Marlyres liberabit, glorlficabit el coronabit,
ut hac ratione animet eos ad constantlam. Ad illam enlra
S. loannes prudenter arbitralus est, hanc memoriam Chri-
sti iudicaturi utiliorem, quara illam Christi regoaturi si-
ne dublo futuram : cura ex illa saepe vana praesumptio, ex
hac non nisi iusla formido orialur. Unde D. Ambr. lib. 1.
Offic. cap. 26. ISihil est, inquit, quod magis proficiat adQ^
vitamhonestam, quarn ut credamus eumiudicem futurum;
guem et occulta non fallant, et indecora offendanl , et ho-
nesta delectenl.
Nota , To venturus est proprie corapelit Filio : Filius e-
nim proprie venturus est, et iudicaturus orbera ( unde Pa-
tres ex hoc loco contra Arrianos probaat Filiura vere et
proprie esse Deum ) hic tamen attribuitur Deo in coramu-
ui , ac consequenter tara Patri et Spiritui sancto, quara
Filio; quia lota Triaitas veniet, ut iudicium peragat, iu-
dicelque mundura non per se, sed per hominem Christum.
Deoique Deo proprie competit to est. Eius enlm seter-
nitassemperest prsesens.sibique constans: dlcitur tamen
etiam fuisse, et fore; quia omni tempori praeterito et fu-
turo commensuratur, illudque ainbit et complectitur: Ita
S. August. lib. de Vera et falsa rellgione cap. 49. et Na-
zianz. orat. 42. Quin et Plato In Tirojeo : Qui eral, inquit,
et erit, quia nati temporis species sunt, non recte xternx
substantix assignamus. Dicimus enim de illa: Est, Erat
el Erit; sed revera solum esse compelit.
Et a septbiu spibitibus, qui m conspectu throm
Eius SUNT.) Quaeres, qui slnt hi septem spiritus? Resp.
Prirao, Aretas.Priinas. Haymo, Beda, Ruperlus, Ausber-
tus, elThom. Angl. intelligunt septem dona Splritussan-
cti, id est ipsum Spirilum sanctum, qui est auclor septein
donorum. Non enim a septem donis, sed a Splritu sancto
suis hic pacem et gratiam precatur loannes. Sic et Eu-
cherius in quaest. novi Tesl. quaest. ullima: Hi seplem
spirltus, inquit.sunt, quos et Propheta haias cap. 11.2.
enumerat, spiritus sapienlix et inlellectus, spiritus consilii
el pietalis, spiritus scienlix et virtutis, spiritus timoris Dei.
Hic sensus placuit Marloiato et haerelicis. Verum sic po-
tius diiissel loannes: Et a Spiritu sancto. Adde hunc seu-
8um esse myslicum, ut recte annotavlt Pelrus Galatinus
hic: ut talis eigo admitii potest. Nam ad litteram hosce
septem spintus esse, septein angelos, patet tum ex iis qua3
ra et adminislratione hominum. Hi enira vocantur et sunto*"'
spiritus adrainistralorii, ad Hebrseos cap. 1. v. 14.
Id ita esse palet, Primo, ex cap. 5. v. 6. ubi ildem se- Probat.
plem spiritus vocanlur septem Agni cornua, et septem '•
ocuIi,id est, vigiles aeque ac robusti adminislri Dei: Qui,
ait, sunt septem spiritus Dei missi in omnem terram. Ergo
siint angeli : horura enim est mitti; imo angelus idem est
quod missus,puta nuntius et legatus. Unde Zachar.4.10.
hi septein spirilus vocanlur septem oculi Domini, qui dis-
currunt in universam terram.
Secundo, ex c. 8. 2. ubi expresse vocanlur angeli. Ait
enim : Et vidi septem angelos stantes in conspeetu Dei. Et
c. 6. 15. Exierunt seplem angeli habenles septem plagas,
Tertio, quia Tobiae 12. v. 15. alt Raphael: Ego sum w
nus ex seplem, qui aslamus anle Dominum, scilicet pro-
xime quasi primi a rege etsuramo orbisgubernatore.Nam
alioqui millla inillium assistunt Deo, ut ait Daniel c.7. 10.
Quarto, quia similiter septem angelos praepositos esse
septem planelis.docent Rabbini Hebraeorura.et multi Chri-
slianorum Philosophi etTheologi. Audi Trilhemium ioi-
lio libri, quem scripslt de septem intelllgentiis orbem mo-
ventibus et regentibus, ad Maximilianum I. Imper. Vete-
rum, ait, senlenlia est, mundum hunc inferiorem ordina-
tione primi inlellectus, qui est Deus, per secundas intelli-
gentias gubernari: quorum opinioni Conciliator medico-
rum assentiens , dicit septem ptanetis seplem spiritus a
principio cxli el terrx esse prxfectos, quorum unusquisqut
mundum gubernat annis 354. Huic positioni complures vi-
ri doctissimi prxbuere consensum. Verum merilo subdlt
Trlthemius : Confiteor quod in his omnibus nihil credo, ni-
hilque admiUo, nisi quod credil Ecclesia catholica; cxte-
ra ut vana , conficta et superstiliosa refuto. Mulli eniin
multa addiint, eaque vana et superstitlosa , imo haereti-
ca,qiiales sunt nugae Saturnini apud Epiphan. baeresl 23.
qui somniavit mundum el quse eo coulinentur, a septera
.. angelis esse producta. Insuper, an septem planetarum au-
U geli cuin hlsce septein spiritibus iidem slnt, valde dubium
est. Nam hi missi sunt in oinnera lerram, illi plauetis suis
assident, eosque rotant. Sed sicuti ibi sunt septem, ita et
ia terra quae plaaelis hlsce subiacet, congruit esse septein
angelos praesides.
Confirmatur priino, quia Christus stipatus hisce seplem
angelis clarlssiinls, sublnde corporaliler apparuit Sanclis,
uti S. Sebastiano, dum eum animavlt ad inslaus marly-
riuin, ideoque inlro splendore eum circuinfudit, et pallio
candidisslmo per seplem hosce angelos eum amicivit, uti
habent acta S. Sebastiani,ndeliter graviterque a Nolariis
Romanis conscripla, quae citant probanlque Ado, Usuar-
dus, Baronius et alii.
Confirmatur secundo, quia pariler diabolus hostis Dei,
hisce seplcm angelis ex adverso opposuit septem d»mo-
nes, quos euiii seplem capitalibus vitiis praefeeisse tradit
S. Anlonius apud Athanasium et Serenus apud Cassianum
Comtnenlarfa in Apccaljpsfn S. loannfs. Cap. I.
779
rollal. 7. csp. 17. el ex his Serarius Tobise 3. t 8. q. 6. J^ Plug IV. Pontif. aaditis eins ralionibns el reTelalionibu»,
Licet id alii oef^eot, puleotque quoBvis decmoncs ad qux
libet vitia hoininea lenlare.
Quinto, quia reges Persarum totidem habebant princi-
pes: oam Assuerui, ut dicilur Eslher 1. t. 14 habebat
seplem duces Persarum alque Medorum qui videbant fa-
ciem regis, el primi posl eum residere solili erant. Hi au-
lem reges in hoc imilati sunl Deum Deique providcniiani.
Nam, ul ait .Xrist. (vel quisquis est auctor) libro de Mun-
do ad Alexandrum, pngt mcdiiim, etex eo Apuleius, ma-
iestas et gubernalio rcgum Persarum fuit imago diTinse
maiestatis el providenliac. idem docel libcllug de regio Per-
sarum principatu, ex adversariis Baroabae Brissooii fol.
64. et U5.
Atque hsec est causa, cur in S. Scripl. horum septem
angelorum non fiat meotio, oisi postquem Hebraci in ca>
ptivitale fucnuit, ibique in aula rcgiim Persarum et Me
dorum, hosce seplcm primos regni principesconspexerunt
negoiium dedit Michaeli Angelo Bonarotx. nobili archi-
tecto, ut formam leinpli in Thermi» hisce delinearet et ap-
pararet. Quo facto Ponlifex ipse indicto Cardioalium coe-
lu , die 3. August. aooo 1361. coram Cardinalibus, tola
curia el populo Romaoo, pontificailbus iodutus, Thermas
in honorem S. Mariae angelorum solemoi prece et ritu de-
dicavil.illamque Ecclesiam lituloCardioalitioornaTit, eo-
que ex Ecclesia S. Crucis in li-rusalem transtulit mooa-
sterium Patrum Carlhusianorum. Eomdem postea ooTis
priTiiegiis et ornamenlis illustrarunt Pius V. el Gregor.
Xlll. lla habenl ChroQica illius Ecclesiae, quae a Patribus
Carlhusianis acccpi el pcriegi. Ita pariler rem totam nar-
rat noster P. Antooius Spinellus tract. de Feslis et tem-
plis Deiparae pag. 690. elOctavius Pancirolus in Thesau-
ris Roinx absconditis cap. de S. Maria angelorum, et D.
Andrcas Victorellus lib. de Ministcriis angel. cap. 21. iibi
fuse, aeque ac docte et pie horum seplem angelorum «f-
Tunc eoim eis revelatum fuit, instar illorum esse totidem ficia perscquitur. In iisdem Chrooicislegi muitos energu-
Dei principes in aula cjelesli. Excipe Tobiam, qui diu fujt D meoos per iovocalioncm horum septemangelorum ibidem
aote Cyruoi et reges Persarum , ac a Raphacle cap. 12
didicit hoscc septem esse io caelo. Tobias eniin a Salma-
nasar fuit abductus in Assyrios. Non constat autem an
Aasyrii principcs septem viros habueriot io sua regia, uti
habuerunt Pcrsae.
Ab his ergo septem angelis, quasi ab adminislris Dei,
noo autem quasi ab auctoribus gratiam suis postulat S.
loannes: qui enim in aula regis habet gratiam et favo-
rem principum intimorum regi, habet et gratiam ipsius
regis. Hiuc dicimus: Maria mater gratix , maler miseri-
eordix; et : Nos cutpis solulos. miles fac et caslos, non do-
Dando, sed impetrando mansuetudinem et castitalem, ae-
que ac culparum solutioncin. Pari modo cum loannes ait:
Gralia vobis a seplcm spirilibus, hoc ipso rogal hosce se-
ptcm angelos, ut gratiam illis a Deo impetrent. Ergoeos
invocat. Sancit ergo hic inTOcationem Sanclorum contra
haerelicos.Quocirca non lantum significatarhic hoscese
a daemonibus fuisse liberatos. Eorumdem efligies tum alii
alibi, tum Antuerpiae Hieronymus Wierix nobilis sculptor
incidit ct excudit,adeoque una imagine tolum hunc Apo-
calypsis locum repraesentavit. Unde et imagioi subscri-
ptum csl: Gralia vobis el pax ab eo qui est, et qui eral,
et qui venturus est. Quocirca plane coogruit, ut Pastores
Ecclesiarum et fideles quique, horum, imo S. loanois, qui
a septem hisce spiritibus graiiam et pacem septem Eccle-
siis Asiae cfllagitat, exemplum imitantes, hosce septem
Archangclos velut priocipes aulae caeleslis Ecclesiarum o-
mnium praesides, Dei admioistros, bomioum mediatores
el praepositos, peculiari cultu crebro veoereotur, colaot
el ioTocent.
Dcnique ita dc septem hisce spiritibus, scilicet eos esse
seplem priocipes angelorum, ccnsent S. Cypr. de Eihort.
Mart. et contra ludaeos , Petriis Galatiuus in Apocal. qiii
manuscriptus extal Romae in Bitilioth. Valicaoa. Salme-
ptem spiritus assistere Deo, ut Tult Bcza; sed etiam oo- p ron loin. 3. cap. 3. lacobus Siiarez I. 3. in Aporal. n. 8.
bis pracesse et succurrere, ac, utmagis ope sua succur-
rant , eam a nobis esse imploraudam. Insupcr, eos esse
primarios aulae caeleslis : Deo eniin assistuut, uti priuci-
pes suo regi.
VI. Sexlo, qiiia horuin seplem Archangelorum celehiisest
menioria in Sicilia, Ncapoli, Vcnctiis, Rumae, aliisque I-
taliai urbibus, iibi ct imagines coruiii afTabre, qiiiu et o-
pere mosaico cxprcssx ccrniinlur. Ncapoli de iisdcm c-
ditus cst libcllus annu Domini 1394. Panormi, qiiae urbs
est primaria Sicilia; , cxtat templum septcm principibus
angclorum dicatum, in quo anno Domini 1516. vetuslae
eorumdem efligics repcrtse sunt. Huius templi rector, An-
tonius Duca, saccrdos piao et innocenlis vilac, Dei instin-
ctu crebriuB admonitus Uomam vcnil anno 1327. ut eo-
rumdem cuUum ibidem promoverct, iisdcmque Ecclcsiam
Tcl inveniret, tcI appararet. Quocirca post multas oratio-
nes et ieiunia, caelesti luminc illustratus cngnoTit Ther-
mas Diocletiani locum essc septcin spirituum ante Deum
aslantium; ulpote in quibus fabricandis laborasscnt tot
corporci angcli, pula quadraginta Christianorum, et de-
na Martyruin millia, ad id damnata : in quibus excellue-
runt septcin Martyres illuslrcs, nimirum S. Cyriacus ,
Largus, Smaragdus, Sisiniiius, Saturninus, item S. Mar-
eellus Papa, ct S. Thrasun, qiii Chrislianog in iis laboran-
tes animabant, suisquc opibus alcbant. Huius revelatio-
ois, quain bicnnio post Vencliis priinum, postca Romao
anno 1335. typis cvulgnvit Antunius, mentio fit in cius se-
pulcro, quod in higce Thcrmis antc summiim allarc ei-
tat. Purgalis ergo Thermig. locus anno 1531. a Philippo
Archinto Vicario (icnerali lulii III. Poiitif. dcdicalus cst
B. Virgini angcloruin, sivc scptem aiigclis stipatte et cir-
cumdato}. Ciimquc per bclla rursum lurus hic ncglcclus
el profanatiis essct, ileruin nnnu 1355. nlia vigione signi-
ficatuin esl divino dcRrcto, Thcrmas hasce ad honorem so-
ptein angeloruin, in lcmpluin couiccrsndat eise. Quare
luannes Fontana Episcopus Fcrrariensis, discipulus et Vi-
carius S. Caroli Bnrromaei , parl. 3. auclor. 64. losuper
diserle Clemens Alcxandr. lib. 6. Stroni. Seplcm. ait, funt
quorum maxima est potentia, primogenili angehrum prin-
cipes. Ircoaeus, ct ex eo Aretas , Slephanus Wcbcn»* de
Oflic. angel. cap. 3. num. 8. Fidelis Danielius lib. 1. de
Divina provid. cap. 20.pag. 193. Laiirent. Massellius de
B. Virgiiic lib. 3. c. 5. Piucda lib. 3. Salom. praevii c. 13.
num. 17. Ribcra, Viegas, Percrius, .Maldon. hic, riabricl
Vasqiiez 1. p. disp. 180. n. 3. Franc. Mayronis Doctor.
liluminatus scrm. de crcat. animx B. Virgio. Mater Do-
mini, ait, dicilvr habere septem angclos nolabiles, qui as-
sistunl eius throno. de quorum numero dicitur B. Raphael :
et Scrariiis io Tobiae cap. 12. ubi et oflicia horum septem
angelorum recenset.
Dices, si septem spirilus siint septem an,^cli, cur prs-
ponuntur Clirislo? De co cnini sequitur: El a lesu Chri-
_ i/o; hoc eiiim rusticum ct indigniim vidctur. Kcsp. Prse-
iJponit eos loannes Chrislo. quia dc Chrislo liomine dein-
ceps cnntinuanduseratscrmo. Sic Matlha-usDavidem pr»-
ponit Abrahae, diccos: Li6r/- genernlionis hsu Christi. /ilii
David . filit AbraJiam: quia .\brnhnm mox repetendiia e-
rat, diceodo: Abraham genuit Isaac . elc. Piirro angcli .
cum sinl purissimi ct nobilissiiui spirilus, Christo homi-
oc, sivc liumaDilate Christi praeslaot, eamque oaturas di-
gnilate auteccdunl.
Notn, tvpiim et symbolum horum scptcm angclornm 8^.,^^
fuiise scplicpps candclabrum .Mosis Exodi 25. (soptem e-irci^io-
nim babebnt calamos), quod symholicc, ait S. Hier. signi- ''''"' '>•
ficabat mundum cum scplem plnnctis. Riirsum cl poliuSj"i',"°j
signilicnbnt F^cclciinm, tum niililonlem, lum triuniphan-sfpn.
tcm , cui pra><>unl scplein hi •piritus nngrlici. Dous oniro'^'"!"-
pleraquc in muiido dislribuit prr aumcriim scpicnarium:
gic io mundo scptem sunl planotjc, in hehdomnda soptnra
di«t; lic et scplem dona Spiritus saocli distribuit, et se-
780
Commcnlaria in Apocalypsin S. loaiinis. Cap. I.
Dtera virluteB, pula tres Theologicas, et qiiatuor Cardina- * ctionemelgraliarumaclionem impellit.Scripgildeseplem
Jes,quibu8 praesunt septcm hi spirilus.ut per eas homines
dirigant ad vilam aeternam. Ita Nicolaus Serarius in To-
NomiDa. biaj 12. v. 15. ubi addit, aliquos horum septem nomina
ita recensere, scilicet Michael , Gabriel , liaphael , Uriel
(qui Dominatur lib. 3. et 4. Esdrse), Sealtiel (quem colli-
gunt ex Gen.16 ) lehudiel (quem colligunt ex Exodi 23.)
Barachiei (quem colliguntcx Genes. 18 ) Sed ullinia qua-
tuor nomina incerla sunt : sola enim tria prima aguoscit
el colit Eccclesia.uli asserit concilium Ruriianum, cui prae-
fuit Zacharias Pont. quod citatur in vita S. Bonifacii a-
pud SuriuHi mcnse lunio fol. 598. et a Baronio anno Chri-
sli 743. fol. 179. Hoc iulellige, quod Ecclesia plura an-
gelorum noniiua non agnoscat, scilicet qua; cx Scriptura
caoonica, aut Ecclesiastica traditione certa sint. Nam a-
lioqui Drielis noraen admiltit S. Ambros. lib. 3. de Fide
ad Gratian. 2. Isidorus lib. 7. cap. 5. illiidque habetur in
Missa Mosarabum, quae extat tom.4. Biblioth. Ss. Palrum,
Andreas Cajsar. in cap. 22. Apoc. Alberlus Magnus, Bo-
hisce angeiorum Priucipibus, corumque muniis et benefi-
ciis librum nosler P. AntoniusSpincllus Provincialis Nea-
polit.Vcrum morle praevenlus eum absolvereet edcre non
potuit: servatur is manuscriptus Neapoli. Porro Salmeroa
tom. 3. cap. 3. haec eadem seplem angelorum nomioa re-
censet et probat, uti et Laurentius Massellius lib. 3. de B.
Virg. cap. 3. Spiocllus, Victoiellus, et plurcs alii iam ci-
tatl. Eadcin eorum imaginibus adscripta invenla suot ia
teinplo eoruin Panormi aniio Domiui 1316. cum proprio
cuiusquc epithelo, hoc raodo : Michacl vicloriosus, Gabriel
nunlius, Raphael medicus, Uriel fortis socius, lehudiel re-
munerator. Barachiel adiulor, Sealtiel oralor. Quin et em- Emble-
blemata cuique propria appicta visebantur. Michael eoim fnaia.
pedibus calcansLuciferum, laeva virentem palmam gesta-
bal,destcra lancearo, in cuius sumino vcxillum candiduin,
rubra cruce inlertexla, se hastae convolebat. Gabriel facu-
lain laterna inclusam dextera gerebat , sinistra specu-
lum cx viridi iaspide , rubris maculis immistis. Raphael
naveutura, Piado, Sixtus Sinensis, el alii quos cital Alca- B sublala sinistra pyxidem sustinebal, puerum Tobiam dex
zar notat. 4. hic in fine. Zacharias ergo taolum dainnat
inagica et conficta angelorum nomina. quae ab Adelberto
haerelico, et, ut videtur, mago in concilio illo produceban-
tur. Unde S. Bonifacius in eo exclamavit, illa dsemonum,
non angelorum esse nomina.
Porro noinina septem angelorum iam recensita divini-
tus fuisse revelala B. Amadaeo viro sanclitatc, miraculis
et prophetiis iiluslri, legi in chronicis Ecclesia) S. Marise
Angelorum paulo ante citatis, idque contigisse sub annum
Domini 1460. Idem lestatur Pelrus Galatinus lib. 2. in A-
pocalyps. cap. 8. Fuit hic Amadaeus illiistris familiseLu-
sitanae, qui Dei amore incensus, spretis oinuibus opibus
et stalibus, monitu S. Francisci eius ordineiii amplexus
est.iiliusque reformalionem qua3 Ainad£eoruin vocatur, ia-
slituit. Uode a Lusitanis B. Amalor, ab Italis B. Amadaeus
vocatus est. Hinc a Sixto IV. Pont. in Confessarium ele-
ctus et adscitus, ab eo obtinuit monlem aureum, vulgo di-
tera manu ducens, piscem ex ore prehensum gestanlem.
Barachiel in siou pallii albenles ferebat rosas. hhudiel
dextera coronam ex auro praeferebat,sinistra llagellum tii-
bus nigris fuiiiculis distinctura. Uriel dextra eductum gla-
dium slringebat ante pectus transversum , a laeva prope
pedes flamma coWucebdil. Sealliel vultuoculisquedemissis,
et palmis ad pectus nexis, precantis speciem exhibebat.
Eadera septem horum angelorum syrabola, hinc ut vide-
tur expressa,exhibet imago Antuerpiae ab Hier.Wierix in-
cisa. Quocirca hisce tam priscis septem angelorura piis-
que schemalibus exeitatus Hector. Pignatellus Coines
Montisleonis.Sicilia nomiue Caroli V. Imp. Prorex, tem-
plum hoc instaurans ornansque, in eo e Senatu Paoorrai-
tano, ac plerisque e prima oobilitate civibus, Sodalitium,
quod Imperatorium dictum est, seplem hisce angelorum
Principibus instituit , cuius ipse patrociniura pro Carolo
V. volens lubensque suscepit, ut eorura ope ac patrocinio
ctura Montorium, ubi crucifixus dicilur S. Petrus; ibique r fultus Imperalo', tum pace, tum bello, Panormitaoam ur
iuonasteriuin suiOrdinis exstruxit, de cuius sanclitate et
revelationibus raulta habentChronicaOrdinis S. Francisci
part. 3. lib. 6. cap. 30. Ubi tamen addunt raonentque eas
non extare puras, sed iis varia a variis esse addita. Ego
eas Romae diligenter quaesivi, inveni, perlegi, itaque esse
comperi. Reperi nomina seplem angelorum eadem, quae
paulo ante recitavi; sed et ibidem legi noouulla paradoxa
et de falsitate plane suspecla, ut angelos cuin caelo empy-
reo diu ante caelum et terram creatos esse: lerram iuilio
mundi creatam fuisse inaleriam priinam ; lucem initio
mundi crealam fuisse soleni, ac proinde solem non quar-
to , ut ait Script. Genes. 1 . sed primo mundi die creatum
esse; initio creatum esse primuin niobile et ceelos planc-
tarum, ac proinde ingens fuisse vacuura intermedium,
quod secundo die quo creatum cst caelum crystallinum ,
impletum sit: corpus Adae fonnalum esse a tribus aiige-
lis, etc. Adde opiniones Scoti (qui fuit Minorita, uti et A-
madaeus ) in iis passira inseri quasi oracula, ut non sine
bem, adeoque Siciliam universam bene feliciterque mode-
rarelur. Hajc exacte ex Actis publicis perscrutati noslri
Patres Panormitani, fuse ad me perscripseruut.
lara vero,an hi septem sint ex summo ordine Seraphim, ei tio
an ex ordine Principatuum, an alio , non constat. NainorUiijt.
Seraphim raro mittuntur: hi aulein seplem angeli,sive spi-
rilus , dicunlur missi in omnera terram. Seraphim assi-
stendo iugiler laudant Deura : hi septem assistunt Deo, ut
excipiant iussa Dei circa Ecelesiam, eaque per se, vel a-
lios inferiores exequantur. Adde Raphaelem,qui unus fuit
e seplem, S. Thomas in 2. sentcnt. dist. 10. et alii cen-
sent non essee sumrais aogelis: quia Tobiffi affuil per o-
mnia quasi angelus custos; quaraquam de magnis San-
ctis nonnullis legamus, quod habuerint Seraphiniim ali-
quein inslar augeli custodis a Deo sibi dcputatum. Quo-
circa hosce septem angclos esseSeraphinos,aIii afrirmant,
alii neganl. Aflirmant iam citali Galatinus, Fontana, Sal-
meron,Viegas, Pererius, etClemens Alexand. dum eos vo-
causa vir gravis dixerit: Angelus B. Amadxi fail Scolista. D cat primogeiiitos angelorum principes. Sane Michael et
Verum de nominibus hisce parva est dilTiouItas et quae-
Btio, cura de re et personis couslet. Angeli enira inter se
Don habeot uoraina, cuin se invicera videant facic ad fa-
ciera, itaque colloquantur; sed ea assumunt pro ralione
miuisterii quod apud homines obeunt. Sic dicituriV/c/i«e^
id est, quis ul Deus? quia pro horainibus pugnat cootra
superbum Luciferum, Apocal.l2. 1. Gabriel, id est, forii-
tudo Dej.quia fortiaDei gesta et bella annuntiavit Danie-
li, B. Virgini, etc. Raphael, id esl, medicina Dei ; quia
Tobiae caecitatem curavit. Pari modo dicitur Uriel, id cst,
lux vel igtiis Dei,\s qui hominesDei cognitionc illuminat,
etamore inttammeil:Sealtiel,idesl,oratioDei,(\\i\ pro ho-
minibus orat.illosque ad orandum excitat: lehudiel.id est,
confessio, vel laus Dei, qui homines ad confessionera ct
laudera Dei exhortatur: Barachiel.iA est, benediclio Dei,
qui beneficia Dei nobis procurat, nosque ad Dei bencdi-
(jabriel, qui in hisce scplem primi uumcranlur, Seraphi-
ni csse videntur. Negant Gabriel Vasquez, Serarius et a-
lii, quorum aliqui volunt eos esse Archangelos, alii Prin-
cipatus, alii Cherubinos, prssertim quia qualuor illi pri-
niores aulaj ct throni Dei, Ezechiel 1. Cherubini vocau-
tur, non Seraphini. Vide ibi dicta, el Danicl 7. 10. ubi
docui eosdem esse angelos Deo assisteutes et ministran-
les, omnesqiie mitli, etiam Seraphinos.
Porro ab hisce septem angelis Deo astanlibus, DeiqueScptem
quasi Diaconis, Ecclesia militans^quse imitari solet •rium-|*^^°J'?;
phanlem , seplem Diaconos instituit Aclor. 6. 3. DeindCgo,
tolidem Diaconos Cardinales posterioribus annisauctora-
vil. Tolidem enim Pontifici olim assislere solitos, patet ex
Iib. de Roman. Pont. in vita S. Evaristi, qui quartus a S.
Pelro sanxit, ut septem Diaconi Pontifici, irao et Episco-
po, pracdicanti ac cclebranti assisterenl. Superior horum.
Commenlaria in Aporaljpsin S. luaimis. Cap. I.
7SI
el qnasi PraeposituB, vocabalur Archidiaconus , qualis S. ^ Aiba Eloclonim cap. 100. Teslis fidelis, inquil, idem est
Symbol.
provi-
dcatix
Dei.
Sixto fuit S. Laurentius. Hic numerus duravlt usque ad
S. Grcporium Maf^nurn, quando crescente Ecclcsia olli se-
ptem prioribus addili sunt, qc tandem Gregor. III. qualuor
alios adiuniit, ila ut universim Cardinales Diacoui esseot
oclodecim.
Symbolice, Hupertus, et ex eo Alcazar (licel ipse vclit
bunc scnsiim esse lllteralom, ncc scptem anf^closciim di-
•uoVlfe- clisadraittat) p«;r hoscescplcm spirilus accjpit septem Dei
ptemtir virtutes, sive atlributa, in quibus consistil intcgra provi-
tutei dentiac perfectio (splritus enlin signKicat id quod occullum
et intimum est in movcndi et {jubernandi ratione ) niml-
rum sQpieulin, fortitudo, benelicenlia, iNStilia, palientia,
commlnatio ct severitas. Haec enim spplem ad cxactum et
pcrfectum regimen requlruutur et sutticiunt. Nam ad il-
lud rcquiruntur quoque min» et severitas ; bsec enim dum
uiiiim lerret, coercet a malo, vcl ipsum, vcl alium. Hisce
erfjo septem dotibus homincs tppU ct stabilit Deus Porro
hx dotes sunt in Deo, sunlque re ipsa ipse Deus : undc
ab iis paccm et grallam suis precalur Inannes. Hae ergo D
virtutes in Deo sunt immensa;, ncc ullum habent fincm
aut limitem: idcoque vocantur spiritus; cum angelosloan-
nc« in Apocal. passlm angelos vocet, non spiritus.
Atque dc bis seplem diviiia; providentiae virlutlbu6,ccn-
set Alcazar agi pcr ordincm iii septem sigillls a cap. 5.
usque ad cap. 11. ideoquc illas lilc initio, in dedicaloria
quasl Eplslola univcrsim nnlari et tangi.
Priinas quatiior ea lilsce virtiillbus significnnt qiiatuor
aniiiialia, quac stipant ciirrum rcgls Dei, Ezcch. 1. .\qiiila
enlm esl symbolum saplenliac divlno;, leo forlittidinis, bos
bencficenliaj, homo iusliliae. Sic el Picrius in Hieroglyph.
lib. 32. anllquissimam alTcrt providentio; Dei piclurnm,
cui iu qiialuor angiilis qiialuor hxc nomiiia inscripta e-
rant ; Viilus,(iuclorUus,sckn(ia, f<'lici(as.Vb'i eniin est vir-
tuB,ibi est forliludo: auctoritaspertinct ad iuslitlam,scicn-
tia est saplcnlia, fclicitas indicat bcneficentiain. Nam bea-
tiuses( maijis dare, quam aceiperc, Actor. 20. 35.
quod princeps aftcrnus L"nde eiplicans subdit : Primoge-
nitus Mor(uorum. id est, rex morlalium (prlmngenili enim
ollin eranl famlllae et genlls principes regesqne) e( prin'
ceps reyum (errx. Quod enim tcslis per calaehrcsin voce-
tur iudex et princeps, oslendi Isaiae bo. v. 4. Veriim te-
8tem hlc proprie sumi paicl ex listimouio quod perhlbuit
vrrbo Del v. 2. Hiiic Clirlstus a S. Gregor. Na/iaoz. oral.
18. quae est de S. Cypriano, vocatur /)/-iwui Mar(yr, el a
S. Augiist. serm. 2. de S. Slephano, capul Martyrum.
Primogekitus MonTCORLJi.) id est, primo resurgeos a
mortuis ad vitam beatain el imrourlalem, qulque fuit cau-
sa et exemplar beala; rcsurrectionis omnium allorum. Ta-
lis enlm est solus Chrislus : nam qiil anle Christuin ab
Elia, Elisaeo et aliis a morte suscitati suut, resurrexerunt
ad vitam morlalem, sive iterum moriluri : Ita Hibera et
(jagnciiis.
AdditChristohunc lilulum loannes, utChristianog suos
aiiimet per hanc resurrectlonis cum Chrlsto spcm ad pcr-
secutiones et tribulationes omnes fortiter cum co petfe-
rendas. Christus enim patiens et resurgens est dux et ex-
emplar Ecclesia», el fidells culusque patlenlis, ct e passio-
ne gloriose einergentis ac resurgentis. Unde ut talem se-
ipsum suis fidelibus proponit v. 18. dicens : Fui tnortuus,
e( ecce sutn vivens in sxcula sscculorum , q. d. Sic et vo-
bis , o fidcles, sub Doniitlano, Traiano, etc. moriendunt
est, sed spcrnte et duralc; nam vivetis mccum in saecula.
Sic etlam Christi exemplo suos roborat Paulus Roman. 8.
V. 29. dlcens : Nam quos prxscivi( e( prxdesttnavi( confor-
mes ficri imaginis filii sui. ul sit ipse primogenitus in mut-
lis fratribus. Vide ibi dicta.
Et pri:«ceps rbgum XERRiB ) q. d. Nolile limere Do-
mitianum, aliosque rcges terra;: Chrlslus enlm umiilum
horum est rcx et dominus. Ipse omncs compescere, arcta-
re, imo aniiihilare potest; ac conscqucnler faciel vos iis
omnibus pcr patientiam et fortitudinem superiores, ut re-
gum sills rcges, hic per gratiam et robur inviclum, in iu-
De hisce scptein fiise agit Alcazar notat. a. ubi oslen- r dicio extrcino vcro pcrgloriam, iudicantes duodcclni Tri-
dit eas esse non Inntuin iii Dco, sed et in Chrlslo homine,
quibiis Ecclesiam regit, ut patet v. 8. atque omncs cmi-
ciiisse in criice Christi. Ibi ciiim apparuit suinina Chrlsti
sapienlia, furllludo, beneficenlin, patieutia.etc. Addit AI-
cazar eos vocari seplem lampades; quia illustres sunt,
orbemque a;que ac Dcum lllustranl: ideoqiie eas aple com-
E.Tilf-m parari scpiem planelis. Per solem enim significari Dei vir-
lutem et fortitudinem, per lovem a>quilatcm, per Vencrem
beneficentinm, per Mcrcuritim sapicntiam, per Satiirnum
palientiain, per Lunam romminaliniicm, pcr Marlem se-
verilatem. Kiirsum, hlsce scplcm divina: provldcntiac vir-
tutlbus diabolum opposuissc scptcm villa capltalia, scili-
cct Dei snpicnliae opposuisse snpcrblam, forllludini ace-
diam, bcnilircnliae invidiam. acqtiilati avarillam, palien-
llas irain, cuinmlnulluni gulain, severitati luxuriam, qua;
iogcniosa eius cst speciilatio.
Porro hasce septcm providcntiae sua) dotcs Deus com-
municnt et excrcct pcr angclos , de quibus ioin dixl. Ila
0013111
«cptem
plaocla:
bus Isracl, omnesque inuiidl princlpes.
Qi'i DiLBXiT NOS.) En delicias amorisloannisinlesum,
qui eius erat cor et amor. Gra;cus textus hlc, uli et alibi,
vidcttir corruplus. Habct enim in dativo, -u> tx-ji-r. r.tnt-i
rust;, id est, diligenti nos: dativus ergo vidctur irrepsisse
pro noininativo: ita Ribera.
Conaliir tamen cum cxcusarcErasmus.dicens hunc da-
tlviim referri ad to fidelis , supple ei . Palri scllicct, qui
dilexlt nns et lavit pcr sanguincm oijto-j, id est cius, pula
Chrisli. \'crum Nosler apllus et planins vcrlil, in saiujui'
ne suo, quod ad Palrem rcferri nequit, scd nd Filium spc-
ctat. Sangiiis enlm Chrisli cst sapo illiracissimus, qui e-
luit omnla omnluni hominiiin pcccata. Alcazar vcro ex-
cusnt.dlccns lia;c vcrba referenda esse ad ea qua; sequun-
tur: Ipsi gloria, q. d. (]hrislo dillgendi nos sit glorla.
Et fecit ^os rbg.M']! ) In quoscillcct ipse rcgnct pcrver» e.
graliam, et in fiitiiro pergloriani. Seciindo, consciiucnterFiJel/?»
fccil 710S regnum. id cst rcgcs, qui hlc vllils pcr virtutes; V^""**
!"-• "•■ii • — •• ■•- . I ■•"- • ^y ■•■■—. ." .- . .^„- ••' -i-- — --- - , ' i:esei<j-
qiie ha;c exposilio prlori subservil , eamque coinplet. Se- IJ in futuro morti et mlseriis domiiicinur per beatnin inimor-rerdotet
talitatcm. rnde pro regnwn, mulll (ira-ci codices lcguntx-J mj-
^aid.-.i;, id cst rcgcs, et ita lcglt Terlull. (Juoclrca loan-""^'^
reg cap./i. 10. repclcns hanc scntcnlinm, nit: Fecisd nos
J)eo nos(ro regnum c( saccrdolcs, ct regnabimus supcr ter-
ram. Allinllt ad 1. 1'ctri 2. 0. Yos genus clectum , regale
sacerdodum. gcns sancia, populus acquisidonis.
Quarc incpie Lutlicrtis ex hoc loco conlcndit probare,
omnes Chrlstlnnos esse propric dictossacerdoles. non my-
sticos: sic cnim pnrilcr dcberent omncs essc rcges pro-
prie dicli. Oinncs crgo Dei cullorcs vocantur hic saccrdo-
lcs, scd mystici.
Pra;clnre S. drogor. 20. Moral. 21. cxplicans illiid lobi
3G. V. 7. Tion aufcr( a ius(o oculos suos. et rcges in solio
cnllocat I» pcrpetuum: licne. inquit, viri sancd divinx
Scrip(ur.r tcstimonio rrges vocantur ; quiaprxlali cuncds
moUbus carnis, modo tuxurix appctilum frxnant, modo
|)lem cniin atigcli, scptem prDvidcnlia; dotcs hnbent, ex-
hibent ct rcpr.Tsentnnt : et viclsHim Dcus scptein hasco
stias virttites non iinmediate per se, scd per angelos cxcr-
cct et ostcndit.
Et A IbSU CnRISTO, QUI EST tbstis pidblis.) AIIu-
dit od illiiil Psnl. 88. 38. Tcs(isinc:i:lo fidclis: i\m{\i.',\\r\-
stus vcrum tcslimoniiim apud homincs rcddidit de Pntre,
cit)ni]tie cDnsilii) ct voliinfnte clrcn hnminiim saliilem pcr
lidcin in Chrlsliim. Gra;cc enlm cst o u.iox-jo o ni7o(, id csl,
lcstis ille fidclis, piiln ille egregius ct eximius, nimiruin
Mnrlyrum diix ct princcps, qiii pro vcrilate, quam con-
slnnler prn;dicnbnt, scillcel quod ipse csset Messins n Dco
inissiis, orbls redcmplor, ntrocissimnm in cruce mortcm
fnrlissime oppcliit. llnde Syrus tcr nrtictiltim dcinonstra-
tivum rcpelens, emphnlicc ila vertil: /iV a lesu Chrisio .
illo testc, illo fidcli, illo primogcnUo morluorwn. loauucs
782
Coramentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. I,
xstum avarilix (emperant, modo gloriam elationis incli' k obnoxios, ac in die iiidicii connrmaturos Id quod ipsehie
■■ ■ ' — ' ' — )«/■«- dicit, cum reipsa videbuut ita fieri uli hic praedicitur, 8ci-
nant, modo suggestionem livoris obruunl. modo ignem
roris exlinguunt. Reges ergo sunt, guia tentationum sua
rum moiibus non consentiendo succumbere, sed regendo
prxesse noverunt.
Et sacerdotes Deo) Offerentes scilicel Deo spirila-
les hoslias, ut ait S. Pelrus Epist. i. cap. 2. 5. puta ora-
tiones, eleemosynas, ieiunia, aliaque pia opera. Secundo,
Christus, ait Caielauus, fecit nos sacerdotes; quia inChri-
stiano populo inslituit ordinem sacerdolalem, ct sacerdo-
tes; per quos quisque fidelis offert Deo sacrarn hosliam ,
et sacrificium Eucharistiae.
Dbo et patbi SUO.) Loquilur de Christo homine, ut
dixi : Chrislus enim, ut homo, Deum agnoscit ut Deum et
creatorem suum (humaniias enim eius creata est a Deo.)
Eumdem agnoscit ut Patrem suum; quia ratione unionis
humanitalis suie cum Verbo, non tautum qua Deus, sed
et qua homo, esl Filius Dei Patris uaturalis, uti docent
S. Thomas et Tlieolog;i
licet quod omnes TidebuntChrislum iudicem, et plangent.
Per ludaeos enim et Graecos , omnes genles inlrlligit. lu-
da;i enim, ulpole Deum colenles, reiiquas genles idolo-
latras vocabant Crsecos: olim cnimGra;ci erant rerum do-
mini, uli postea Romani. Hinc Paulus ait Rom. 1, ludxo
primum el Grxco. q. d. Fides Christi a nobis annunlian-
da est primum ludaeia, deinde Gentibus. Vide ibi dicla.
Ego suu A et il.) Quxres primo, quis hic loquatur? veri. 8«
Alcazar ceoset loqui Christum ; quia S. Nazianz. orat. 35.
S. Athan. tract. in illud Mallh. 11. 27. Omnia mihitro'
dila sunt a Patre meo, Ruflinus in exposit. Symbol. Ida-
cius (^larus lib. 3. contra Varimundum, Phoebadius, sive
Scbadius Agenneusis in (jallia Episcopus lib. 3. eontra
Arrianos, hxc de Christo accipiuiit.
Secundo, quia verbum dicit, designat eum qui loanni
Apocalypsin misit: hic autem fuit Christus, ut patet t. 1.
Verum dico loquiDeiim, proiit communis est Iribusper-
Ipsi globia et iMPERitM.) Supple sit: est enim oplan- B sonis, scilicelPalri, Filio et Spiritui sancto. Patet hoc coD'
tis hiEC vox. Alcazar tanien intclligil es<;censet enim hanc ferenti hunc versuin cum v. 4. ubi de Deo in commtini est
Tocem csse affirmantis,q. d. Ex Apocalypseos revelatione sermo: hic enira idem Dei epithelum repetit, additque
constat, gloriam et imperium Iradita esse Christo; quia eumdem esse a et w.
eloria et imperium seternum Ecclesiae Christianae, quod ia Ad Patres Rcsp. eos hunc locum tribuere Filio, non so-
ea ipse describi putat.adChristi gloriam et imperium spe- li, sed quia Filiusest Deusaeque, ac Paterel Spiritus san-
ctat • atque ex Christi gloria el imperio derivatur , quod ctus. Adde, Patres respicere ad Apocal. 22.2. ubi de Chri-
Ecclesia Christi de suis hostibus triurapharit, el in caelo
sit ia aeternum triumphatura.
EcCE TENiT CUM NDBiBUS.) q. d. Cito Tcniet Christus
ad iudicium, et iam spiritu prophetico eminus video illum
yenientem : quia mihi in spiritu ad Deum elevato omne
hoc tempus, quod sub eo fluit usque ad diem iudicii, bre-
Te videlur, breveque est respectu aeternilalis beatae et mi-
serae, quam in iudicio pro meritis cuique afleret et infli-
get. Vide 2. Petri 3. v. 8. cur Christus venturus sit in nu-
bibus, et quod nubes sint symbolum aeque ac velum glo-
riae Dei, explicui Ezech. 1. v. 4.
Et VIDEBIT BUM OMNIS OCULUS, BT QUI EUM PUPUOB-p
RUHT.) In crucifixioue, puta qui eum crucifixeruut, uti et'-'
illi qui mystice iam eun» crucifigunlinsuismembris.Chri-
stianos eius discipulos occidendo et crucifigendo. Pro pu-
pugerunt, Zachar. 12. 10. Hebr. est Tnpl dakeru, quod
non lantum pungere, compuugere , sed et perfodcre ac
transfigere siguificat, uti Noster ibidem verlit.
Hinc videtur quod in Christo iudice veniente ad extre-
mum iudicium videbuutur crucifixionis insignia, et vulne-
ra, id est aperturae manuum, pedum, lateris; sed glorio-
sa et splendentia, uli notant S. Ignatius Epist. ad Smyr-
neus. Cyprian. serm. de Ascension. Chrysost. hom. de
cruce et latrone, S. Hieron. ad Heliodor. et Suarez 3. p.
q. 59. art. 6. disp. 57. sect. 9.
ET PLANGBNT SE SUPER EUM OMNES TrIBUS TERB.».)
Quia scilicet Christo non obedierunt, ideoque damnabun-
tur plurimi ex qualibet Tribu, hinc plangent. Non enini
ie planctu pcenilenliae, quo sua peccata planxerunt ludaei
;t Genles couversae ad Christum, hic agi, ul vult Alcazar,
sto idem expresse dicitur. Ait enim: Ecce venio cito , ego
sum a. et 01, principium et finis. Ac mox subiungit: Ego
lesus. ego radix David. Rursus ad cap. 2. 8. ubi Christug
ait: Ego sum primus et novissimus. Quocirca Christiani
olim vigente Arrianisimo, ul se Orthodoxos , non Arria-
uos profiterentur,iu suis sepulcris incidi curabanl « et w,
quasi dicerent, ego credo de Christo, quod ipse dese per
loannem dicit, scilicet ipsum esse a et o>, id est esse Tere
Deum, uli est Pater. Id notarunt vetustatis scrutatores,
uli Ambros. Morales lib. 11. Histor. cap. 41.
Nota. Christus si hebraice, tcI syriace (ut nonnulli to-
lunt) locutus est S. loanni, utpote Hebraeus Hebraeo, di-
xit; Ego sum Aleph et Tau. Aleph euim est prima , Tau
ullima liltera Hebraeorum. Unde Syrus Tertit: Ego sum
Olaph, eliam Tau. S. loannes lamen, quia Graecis graece
scribcbat, pro Hebraeis eubstituit Graecas litteras a et u,
eaque de causa forte Christus pariter loanni Graece locu-
tus est, dixilque : Ego sum a et u, quod italice raelius di-
citur: Jo sono V Alpha, e V Omega.
Quaeres secundo, quis est sensus, Ego sum a.etu1 Pri- A et Q,
mo, S. Hieron. lib. 1. contra lovinian. putat idem hic di- quid?
ci cum eo, quod ait Apostolus Ephes. 1. 10. Instaurare '■
omnia in Christo. Accedit Tertull. lib. de Monogam. qui *'"'•"'•
putat hic sanciri , Vt Joannis disputatio designal in Chri-
stum.etper Christum omnia ad initiumrevocentur.et homo
revertalur ad paradisum. ubi prius erat.
Secundo, Petrus Damianus putat per a etu, signiScari
summam sapienliam Christi, qua prima et noTissima co-
gnoscit.
Tertio, Arias Montanus in cap. 4. Zachariae exponit, q.
II.
d
eL .ji.L..,^.i, ....^".-•" 7 CT ' - p. . . . . .
sed polius de planctu reproborum et damnatorum patet, |J d. Christus in Ecclesia est « et w, id est consummatio ,
tum quia agit de die iudicii, tum quia alludit ad illud decus et perfeclio rerum omnium.
quia agit
Matth. 24. 30. Tunc plangent omnes Tribus terrx, et vi
debuntFilium hominis venientem innubibus cxli: ubi cla-
rum est agi de planctu qui erit in die iudicii: ille aiitem
erit impiorum, non electorum ; tum quia alludit ad illud
Zachar. 12. v. 10. Aspicient ad me quem confixerunt; et
plangent eum planctu, quasi super unigenilum. Quem lo-
cuin licet de planclu poenitenlium explicet Alcazar, tamea
S. Aug. 20. Civit. 30. Theodor. S. Hieron. Rupert. Ri-
bera et alii explicant de planclu impiorum in die iudicii,
Etiau, AMEN.lq.d. Omnino ita erit, vel Amen, Amen.
Graece enim est, vat «ur,v ; vai autem , quod Noster vertit
etiam, Graecis idem est, quod Hebraeis amen.
Quaeres, cur ioannes hic idein exprimit per vaiGraecum
et per aptuv Hebr. cum scribat Graecis Graece? Respond.
ut sigoiGcel tum Graecos, tum ludaeoa huic iudicio fore
III.
IV.
Quarto, Prado in Ezech. in Isagog. sect. 2. ego sum «
et u, id est, ego sum principiuin et tinis aermonum et o-
raculorum Dei, q. d. Ego sum quem spectant omnes Pro-
phetae,omnes Aposloli,omnisScriptura sacra.egosumsoo-
pus et summa legis et Prophetarum , teque ac Evangelii
et Apostolorum ; in me adimplentur et consuromantur o-
mnes Patriarcharum hisloriae, omnes Hebraeorum ritus,
sacrificia, lustraliones , miracula et oracula; omues Vir-
ginum , Martyrum, Anachorelarura Tirtutes, certamina
et triumphi.
Quinto, magis genuine Aretas et alii sic exponunt, ego y.
sum a et u, id est, ut sequitur, ego sum principium el /S-geauina.
nis. Nam cap. 22. 13. haec tria, quasi idem sint, iiingun-
tur : Ego su7n a et w, primus et novissimus, principium et
finis. Sic Martialis lib. 2. Codrum vocat alpha penulato-
Commenlaria in Apocalypsin 5. loanfii». Cap. F. 783
rum, id est, inler plebeios et paiiperes primum, el quasi f^ Chrisdjs, inquit, est a et u, primus el uUimus : primus «-
principem. lam sensus est: Ego sum principinm el finis. (erniiale. ullimus humilitale.
' " ' i-.-- :j --. Secundo, a significQt unum , «a oclingenta ; quia Chri-
stus lioino factus octingentos, id esl inoumerabiles, san-
clos ei electos sibi adoplavil in Gne saeculoruni, eosque
oclo beatitudinibus, pcr diTer<>as mansiones in c^elo di-
sperliendo, rcmuncratus cst, el rerounerando disperlitus,
inqiiit Rupertus.
Extat memorabile pciitalpha, id esl quintuplex alpha,
ex quinquc anf^ulis pcntagoni prosiliens apud Lucianum,
et Pierium hicrogl. 47. p. 599. cuius haec est figura.
Fi'runt enim Antioclium cognomcnlo
Solerem,a quo reliquiSyriae rcgesAntio-
chi sunt dicti, cum ad?crsu8 Galatas di-
niicaturus esset, noctu per visionem vi-/
dere visum astare sibi Alexandruro, qui\
niandaret ut milltibus tcsseram darelu-
ytaivEtv, cuitis dicti hicroglyphicura olira
iain adinTcntum erat Iripiei triangulus
Primo, q. d. Ego sura sine priocipio et fine , id est siim
seternus, inquitArelas: signiGcalur cuim hac phrasi Dei
«Blernitas. Itaque sum « el w , hoc est, cgo suni is, ante
quem nihil est, imo per quem factum esl quidquid factum
est, quique, ut omnia intercant, superslcs illis omnibus
maiieo: sicut ergo olpha sese vocat, quod omnium rcrum
principio sit antiquior : sic omega, quod sit omni fine po-
slerior, ut ulrinque illi vere sua constel acternitas. Sic a
tJraecis lupiler vocabatur Tiputry,-, id est lerminalis, :zipci
Tfc» irivTu» ap/jt xai Tic,ua. it»at, co quod ipse omniurn re-
rum csset principium et terminus. Sicul ergo Apost. 1.
Timoth. 6. 1«. de Deo ait, Qui solus habet immortalila-
tem; ita ciusdcia divinilatem, aeternitatcm et imperium,
S. loannes dcscribit hac periphrasi : Ego sum a et u, prin-
cipium et finis, q. d. Ego suin qui omncs numcros saecu-
lorum comprcheiido; ego sum qui oniiiia tempora a;ler-
oitale mea ambio, amplector et praetergredior. Nimirum — ...,,... „
regnum illius, est regnum omnium sxculorum, et domina- u inter se complicitus ex quinque paribus lineis sese ioTi-
tio illius in generatione et generationem, Ps. 141. 13
Rursum et potius active, sum a et u, id est principium
et finis, hoc est, sum causa efriciens et finalis universo-
rum : uoivcrsa cniin a Deo ad Dei gloriam creata sunt.
Sic Plato: Deus, ait, est, qui principium, medium, et fi-
nem rerum omnium complectitur. Et Virgil. Ab love prin-
cipium, et: Ate principium, tibi desinet.
Rccte notat Alcazar abslracta hic poni pro roncretis,
idemquc dicere Ioaoo«in, quod dicil Paulus ad Hcbr. 12.2.
ubi Christum vocat ouctorein et consumraatorem ; ap/i)
euim, id est principium,apiid loannem idem est quod ap-
/r.yo;, id est auctor, apud Paulum: et tjXo;, id est finis,
apud loannein idem est quod Tc/itwTi;; , id cst finitor et
consummator, apud Paulum, q. d. Dcus est auctor et con-
summator omnium, Deus cst qiii incoepit et qui perficict.
Alludit ad Zachar. i. 9. lHanus Zorobabel fundaverunt do-
ccm in puncto contingentibus ; ita ut qiiinque illorum
anguli faciant quioque alplia, quo non cuuclantcr a se fa-
cto, pentagrainmoque huiusinodi tum in vexillis imposi-
to, tuin et singulis mililibus in inilitaribus indumentis su-
peradditn assutoque, admirabilem mox a Galatis consecu-
tus est victoriam. Exstat Antiochi nummus argenteus,cui
hoc pentalpha in pentagono, litteris ■j-ina , id est sanitas
vel salus inscriptum. In militia vero inipcratorum, qui
praccipue Ryzaulii claruerunt, ordo eoruin qui siib illu-
stri viro magistro peditum merebant, et Propugnatores
Tocabautur, caeruleam parmam pracferebant, cuius roar-
go purpureus erat; viridis autem uinbllicus iotra pea-
talpha huiusmodi contentus. Merlto autera Propugnato-
rum nomen eis datum, quorum opera -^7^«, id est salus,
e.xercitui comparabatur. Hoc penlalpha est Deus, qui est
cc et u , et Christus Salvator; unde hoc pentalpha certe
qiiinque Christi vulneribus, in ipsis coruin locis ct mem-
mumislam,etmanuseiusperficienteam.\)ea\t\\iehocsta-
su et fine Ps. 4. 5. 6. inultosque alios inscribi, 1« finem, j> bris rite adaptat 1'ierius hierogl. 47. pag. 399. in effigie
eo et Chrislo, qui ajque finis est ac principium hominis Christura repraesentantis, quam ibi "
id est, Deo
Ecclesiae, rerumque omnium, fuse docct Alcazar uotat. 8
Ex diclis palel iniuus recte Thcologos aliquos cx hoc loco
probaru Filiuin cum Patre csse principium spirans Spiri-
tum sanctum. Agitur cuim hic dc principio crcaturarum,
Don Spiritus sancti.
Quaeres tertio, quorsum haecdicil loannes? Resp. pri-
mo, ut doceat Dcum quasi principium ct finem, orbi, Ec-
clesiae, omnibusquc qiiie in ca gertinlur, prinripium ct fi-
nem dare. Rursura, Duum, sicul Ecclcsiara Cliristi oriri
fecit, cique dcdit principiiim, ila pariter cain provectu-
rum et promoturum, nc lincin, id est perfeclionem ulli-
niam, ci datiiriim. Ac proinde fidclcs non debcre tiinere
Domilianus ct Decios ; ifiiia Deiis cl ipsis, cl ipsurum perse-
cutioui tam principluin, qiiam fiiicin dcfiniet etdcscribct,
camqiie ita inoderabitur, ut non patiatur suos tentari sii-
pra vires, scd dabit cum tcnlalionc provcntuin. Hoc est
enim quod dicitur \. 17. Noli timere, ego sum primus et
idem exhibet.
EgO lOANJfBS PBATEB VBSTEB, ET PARTICEPS 1!« TBl- Vers
BDLATIONE BT BEGKo, q. d. Ego loanncs spero uti tribu-
lationis, iia et regni caelestis vobiscum particcps fieri ; bt,
repete, particeps in, patibntia I!* Cbbisto Ibsu. ] q. d.
Et particeps patientiae Christi lesu, vcl patientiae Chri-
stianx, quae oiunia sulTert, aflligentibus uou indlgnatur,
Dcc in Dcuin obmunnurat, sed quidquid ab eo iinmittitur
per quemcumque,aequo animo suslinet. Secundo, in Chri-
sto, id est propter Christum, Christiqiie fidem quam prae-
dico: ita Ribcra. Aliqui sic eipoount: //» tribulatione et
regno, quia tribulatiu et crux csl regouin Chrisli ct Chri-
stianorum. Nain rcgnavit a ligno Deus: ilidem rcgnal io
tribulatione palicns. Hoc myslicum csl, sed vcruiii et ap-
positum, tcque ar piuin. Ita Sophronius, vcl polius loan-
nes .Mosehus, in Pralospir. cap. 112. refert, quod .\bba3
Leo dlxerit ct prspdixeril: Habeo regnare. Ridcbant cum
sui. Contigit postmodum monarhos quosdam a praedoni-
norissimus. Et cap. 2. 8. H:ec dicit primus et novissimus, I) bus et barbaris capi , ut eos redimerel Lco, somclipsum
tiihil horum timeas
.Myslice Percrius: Pcr a, inqiiit, quod cst principium
olphabeli, signilicatur Christi diviiiilas, per uChristi hu-
iiiauilas. Priiiio, qiiia u csl o magniiin : o enim rotundiim,
inuiiduin Rlgnifical, ct huiiioest parvus inundus; Chrislus
vero cst ',,, id rst iiiagnus mundus, proptcr uniuncm hu-
manitatis et deilatis. Atquc ctiain hor forle spcctariint
Christloni, ciiin siiis scpujrris Inscribrrcnt a rl u, scilicct
ul Cbristi inraruationcin ct humanilalrm, o^quc ac driln-
tem contra hacrcscs tuiic grassaiilrs profilercntur. Hiic
spcctat illud S. .\inbros. Iibr. dc Instilut. Virg. cap. 11.
Vide . iiiquit, clcmcntiam Christi : ipse cst primus et no-
vissimus. (Jui primus erat, proptcr nos sc novissimum fe-
cit. Primus, quia pcr ipsum omnia : novissimus, quia per
ipsum resurrcctio. Desccndit cnim rt proiecit se ut caderet,
infra omnes sc fucicns , ut omncs iacentcs levarct. Idcin ,
pro eis caplivuin tradidit. Pcrgcns ergo cum eis, landem
cuin viribus deficcrct, ncc ultcrius progrcdi possct, ab els
occisus cst. Cognovcriint tunc sui hoc ius regnum, de
quodixernt: Habeo regmre, fuisse martyrium. Dicit hoc
loonnes, quio, ut ail Arclas, solemus fidcm facilius illis
adhibcrc, qiii nobisrum in iisdcin laboribus cadein dc cau-
sa susccplls coiiimunicanl, cum allqua ad eoruindcra la-
borum prrpi^ssioncm , ct speratain mcrcedcn) spectantia
comincinornnt.
Fll i;< INSCLA, Ql°£ APPELLATIB PATnaOS. ] QuX si- Piih.sos
la cst in niari Asiatiro cl Icario, cslque una ex Sporadi- T"» ">•
bus iion longc distans n Candin , sivc Creta. Ihi , inquit'" '"
Ansbrrtus, loanncs a Domiliano rrlcgatus, cl damnatus
od mctalla; qiinsi vincliis in trrrn.librre penctravil ca'los
ct ca'|pstia. Trntlit c\ Mrlaphrnstr Baron.omnrs iiisulaiuis
ia Patliuios a S. loannc convcrsos fulssc od Clii istum. Ila
78i
Commentana i*n Apocalypsin S. loannis. Cap. I.
nunquam oliosa fuil Aposlolorum charitas et zcl.is.
Nota hic providentiam el consilium Dei, qui suaTiter
ct cnicacilcr ila cuncla disposiiit, ut loanncs ab "rbe Ro-
ma (in qua longc aberat a suis in Asia Ecclesns) in Falh-
mon rclcKarelur , qtiac Asiae contcrmina, alque ipsis so-
ptcm urbibus ad quas hic scribit. vicina erat, quo facihus
lude pcr litleras cum suis Ecclcsiis agcre, easque inslrue-
re el dirigere posset. Ita diligcnlibus Deum oninia coope-
rantur in boniim. Rursum disce hic , quam Deus suis in
exilio, et in tribulalione adsit, detque lucein et consoia-
tionem: ecce loannes non alibi, quara in Palhiiio accipit
a Dco suam Apocaljpsiu. Ila lacob, cum eum perseque-
rctur Esau, vidil Deum iu Belhel, (ieo. 28. el 'i'2. Moses
fiigiensPharaonem,conspexilDeuminruboardente,Exodi
3. Ezech. captiis in Babj loue vidil eumdem in curru Che-
rubicoc.l.Stephanusin lapidatioae vidil lesum slanlcm
adexlris virtulis Dei quasi suum hyperaspislen, Actor.7.
Fui m SPIRITU. ) Fui raplus mentc, fui in spiriluali v
fuisse diversa a voceChristi hominis, de qiia dicitT.15.£{
vox illius tamquatn vox aquarum multarum. Voce enim
divina ct lubali excitus loannes respeiit , viditque Chri-
stum iutcr scptem candelabra, voce grandi iuslar aqua-
rum multarum resonantem, ac diceutem: [\'oU timere, e-
go sum primus et novissimus.
Aliler Alcazar:censetenimutramque vocem,scilicet lu-
bse, et aquarum multarum, fuisse Chrisli, qui prius vocem
tubalem edidit, deinde vocem aquarum multaruro: utram-
que bellicam, ut priore significaret bellum illatum Eccle-
six a ludaeis; posleriorc, bellum eidem illatum ab omui-
bus Gentibus, sed in utroque palientia el virtute sua de
ulrisque triumphavit Christus ; scilicet ludaeoruin tubae
bellicie opposuit, non arnia, sed seplein tubas, uti olim
cuntra lerichu, de quibus cap. 6. ludx^rum enim plagae
per has tubas siguilicantur. Aquis vero multis, id esl tu-
iiiultui (jenliuin conlra Ecclesiam conspiranlium , oppo-
suit septem phialas cap. 15. v. 7. quasi ad gentium ira-
sionc vcl inexlasi sienilicat sanctum illum enthusias- _ petum retundendum salis sit, ut caelum septem phialas a-
mum', quoProphctle correpti extra mundum quasi ra- U quae efTundat, quasi aqus tantum gultis contra mans fu-
piebantur, et pcregrinabanlur cum Domino.
IN DOMINICA Diii. ) Ergo a lempore loannis et Aposto-
lorum cultus snbhali fuit Iranslalus in Dominicam, ob ho
Vox a
KTRO
quid.
norem resurrcclionis Chiisti, qua in Dominica conligit.
Et AUDivi POST ME vocEM MAGNAM. ) Quaeres , cur a
tergo ha;c vox cxhibita est loanni ? Resp. Primo , Alcazar,
ut loannes inlclligeret se vocari ad bellum, quod lam prse-
terierat, considerandum. Pulat enim ipse priori Apoca-
lypsis narle describi belluin , vicloriam , et excidium lu-
dseorum per Titum, quod iam 25 annis praeterierat. Quae
ira praeterila sunt, relro et post tergum siint. Unde ait
loslol. Philip. 3. 13. Qux retro sunt obliviscens. ad ea
ro quxsiinl priora extenclens meipsum. Sed hoc funda-
entum cius superius subvcrti,ex co quod Apocalypsis sit
enira praEterita sunt,'relro et post tergum siint. Unde ait
Aposlol. Philip. 3. 13. Qux retro sunt obliviscens , ad ea
vero qux sunl /
menlum cius supe
prophelin fulurorum, non hisloria prjeleritorum.
Secuodo crgo et melius, respondct Ambrosius, Thomas
Anel.etRibera,Ioannem hic a tergoaudisse vocem,quia
auditurus erat ea quae erant ignota Ecclesiae. Quodenim Cdicitur: Cuwtus populus videbal, idest audiebat, foces
post nos est, quia vidcri nequit, nobis ignolum censetur. visus euim , quia cerlissimus , pro quohbet sensu , sensa-
Tertio, Anselmus, Richardus el Ruperl. censcut hoc
rorem pugneuir. iSam qui habitat in cxlis irridebit eos ,
Psal. 2. 4. Hac ergo tuba et voce bellica significari, quod,
sicut olim bellicis tubisiiibilcBi Qne redemplionis anaus pro-
iiiulgabalur; ila ex tubisIuda;orumetGentium contra Ec-
clcslam insurgenlibus lideles iubilaeum consequerentur.id
est, egregium redemptionis fruclum , atque eam liberta-
tem, quae in pacis mundanae.divitiarum ac vitae despicien-
tia consislit. Haec ingenioseet pie dicuntur; at non salis
germane et genuine, uti superius ostendi , el iuferius o-
slendam.
PBILADELPHI.S.) Urbs est sita in Mysia iuxta Lydiam, vers. ti .
ita dicta ab Atlalo Philadelpho condilore. Aliaesl Phila- Pbiladel-
delphia Syriae, quae in Scriplura vocalur Rabbat filiorum ^^^^l^^
Amroon. De caeteris urbibus dicam suis quibusqiic locis.
Et COSVEftSUS SUM, UT TIDEREH VOCEM.)PutaauCtO- ve„ 12.
rem vocis, sive ipsum vocantein et loquentem : vel vide-
rem, idcsl, cognoscerem et perspicerem.Sic Exodi20.18.
situ vocis loannem, qui contemplalioni rerum divinarum
vacabat, ad humana, puta ad aliorum correctionem et in-
structionem revocari.
Qiiarto,Glossa et Albertus pulant hac voce a tergo si-
gnilii^ari syinbolice, quod h:cc mysleria, quae loanui hic
revelanlur, in lege et Prophetis contineantur quasi in ty-
po et figura.
Quinlo et optime, vox ha3C a tergo audita est, ut signi-
ficarelur Primo, revelationera hauc esse Spiritus sancli,
quia Spirilussanctus non vidctur ab hominibus, ideoque
duin se iis doclorem et monitorem cxhibet, videtur face-
re, ut aures audiant verba post tergum monenlis, ut ait I-
saias cap. 30. 21. Secundo, quod Deus hic loqucns loan-
ni, clare per faciem in hac viia videre nequit. Unde Mosi
dixit Exod. 33. Posteriora meavidebis, facicm autem meam
tione et cognilione sumitur: praeserlim, quia intellectua-
lis eral lia;c vox, ideoque erat ipsa visio. Unde Prophel»
suas prophclias iam verbum, iam visionem vocant; quia
in niente el spirilii idem sunt videre, et audire: ita Are-
tas et Haymo. Vide Can. 1. in Prophetas.
Et CO.WEBSUS VIDl SEPTEM CANDELABBA AUBEA.)Can-
delabra haec erant similia illi, quod fecil Moses in laber-
naculo ; et illis decem , quje fecit Salomon in templo. Ad
haec enim alludit: unde et vidit Christum vestitum podere,
qiiasi sacerdolcm : sacerdoluni enim legis veleris vestis
eral poderis.Sic et Zach. c. 3. 4. vidit sacerdotem lesum
mulatoriis vcstitum, id esl podere, ut vertunt Sepluag. et
iiiox c.4. 2. vidit candelabrum aureum. et septem lucernai
super illud. Erant ergo bajc candelabra inslar illorum ve-
terum hepialychna, id estseplem liicernas habentia: quod-
que enim candelabrum erat sepliceps, scilicet babens se-
videre non poteris. Tcrlio, quod peisecutiones hic a loan- p ptem scapos sive calamos, qui singuli in culmine habebant
ne auditaj et prophetatte, proxirae S. loannera seculurffi ^ lucernam, uli dixi Exodi 25. v. 31.
erant sub Traiano, Adriano, Antonino.etc.Porro vox haic
a Deo per angelos de more efformala videtur.
Mvstice.significatur hic singulare praisidium Dei, loan-
neinet lideles suos inter lot persecutioues et pericula pro-
tegentis et dirigentis. Recte enim Christi providenlia post
nos esse describilur; quia cum ipsam non cernamus, i-
psa tamen nos cernit, semperque ante oculos habet, lue-
tur et protegit: ila Origen. et S. Hieron. in Ezech. 3. 12.
Tropol. monontur hic fideles, ut a terrenis averlanlur,
et coovertantur ad Deum ct caelestia. Servi enim fiigitivi
sumus, alque iit nos revocet, a tergo clamat Christus: ita
Ambros. et Lyraiius.
Tamquam tub^.) Ergo haec vox fiiit non tantum ingens
et contenla, sed et tubalis, sive sonitum tubae refereus et
exprimens: vox enim tamquam, non lam comparationcm
hic notat,quam rei veritatem. Unde videtur haec vox Dei
Porro per candelabrum lam Ioannes,quaraMoses signi-
ficavit el repraesentavit Ecclesiam: ita enim aitloannes v.
20. Candelabra septem, septem Ecclesix sunt. Idque appo-
site. Nam Primo, Ecclesia est visibilis et conspicua inslar
candelabri. Secundo, quia lucem inundi, piita Christum,
Christiquc doctrinam mundo prsfnrt. Terlio, quia erecta
est ad res divinas et cselestes. Quario , est aurea propter
charitatem, et quia quasi auriira igne et malleis persecu-
tionum probalur, extenditnr, formatur. Est, ergo, Eccle-
sia quasi candelabrum (inquit Percr. )per doctrinam Scri-
pturarum lucida, per fulyorem virlulum .fplendida , per
(jravitatem morumponderom.perobedientiam duclilis.per
prxdicationem sonora , per perseverantiam extensa , per
spem erecta, per fidem in Deo fundata. per charitatem Deo
adstricla.iino in eum quasi transformata. Pliira de cande-
labro hoc, eiusque figura et significatione dixi Exodi 25.31 .
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. I.
■/85
V«ri 15 ^T li* BEDIO 8BPTBII CANDELABRORUH AGREonuH si- A parucrit loonai Cbristus ? Primo, Ircnxus lib. 4. cap. 37. Cbnstui
HILEH HLio HOMiNiS.j Hoc est lioiiiinetii, Clirlslum sci
licel. Hoiiio eniiii hoiniui esl siinliig, el Chrislus lu siniili-
tudiucm hoiiiinuMi fuctus cst, dum habitu ioventus cst ut
hoino. Fhrasi cnlin Hcbraica siinilitudo vcrilalem rei si-
{jnilicat: ita (Jaj^iieius, et patet ex sequcnlibus. Kibcra la-
inen pulal non fuisse ipsum Christum , scd angclum qui
personam Chrisli {jcrebat. Addc.dici similcm, quia per o-
mnia non erat homiDissimililudo: babebat eiiim pedcs ex
aurichalco.
An loan- Quaeres, an loannes revera vidcrll hic Christuin Domi-
DM vjde- num in seipso? Uesp. I'robabilc csl vidlsse, scd in alio ha-
''""'"'^ bitu, quam sit io cajlo. Corpus cnim gloriosum potestnp-
'""^' parere lali forma el habitu, quali vult bealus. 1'robabilius
est tamen contrarium,scilicet loannem rcvera uon vidis-
sc Chiislum ipsum. l'rlino, quia erat in spirilu ; undc bicc
omnia corain eo symbolice gercbautur, ut palct cx se-
qiient. Dcinde, quia simlliter c. 5. ait se vidissc sedcntein
in Ihrono: ccrtum est autcm ibi cuin non vidlssc Deum,
ccnset hanc figurara ad sacerdotalcm dignitateni, el glo- **^'''"*
riosum Chrlsti adveulum pertinere. Sic et tunica in Za-^yff'*'
charia} cap. 4. putat bic describi Christi habitum, quate- ].
uus iudex cst, ct ut iudcx iudicabit orbera iu fiae mundi. Eipo^lt.
Sccundo, Luisius Legloiieosis lib. de Nominibus Chri- H.
sli opiuatur toiuin hoc xulgma ad Christi ardentcm tlia-
ritalcin rcferri deberc.
Terlio, l'annoniu8 asscril hanc imaginem cuilibet iusto
convenire , quia Chrislus et Ecclcsia sunt unum ; Chri-
Btusque hlc suorum habitu se vesllt, ut indicet se in illis
Tivcrc, opcrari et loqui, uti paulo aule dixi.
Quarlo, alii putaol hic depingi Christum, qua rationc est
pcrfcctissimus lcglslator. Uude Rlbcra censel hoc aenignia
ad iuslorum consolationcm et lerrorem impiorum speclare.
Quliilo, 1'erer. censet in hoc Chrlsli schemate depingi
providcntiam, qua Christus regit, cural ct gubcrnat suam
Ecclesiam ; ct iohocipsoproponi idcamgubernationisEc-
clcsiasticae, quam Episcopl elPaslorcs imiiari debeant. Sic
III.
IV.
sed synibolum allquod, aut speciein qiix Dcuin rcproiscn- u et miilli alii putant hic singularitcr cxprimi Chrisli previ-
taret. l'ari ergo inodo ct hlc eidcm contigit, scilicet spe
cies Christi phanlusi!£ eius impressa ct obiecla fuil, iiua
ipse Chrislus, idqiic ex more Dci facluin est per angc-
lum, alqiie huc scnsu vero cst scutenlla Klberie.
1'orro quodalt: !n medio scplem candelabrornm. intcl-
ligc non conslslcnlcm, scd ambulanlein ; slc cnlm ait cap.
2. 1. Qui ambuliUin mcdto candclabrorum. Ambulat au-
tem in iiicdiu illorum , iil ea foveat olco , acccndat cl e-
inungal. Alludlt cniin ad ofliciuiii candclabraciirandi,quo
saccidos hubdomadarius in lcmploSalomonis rungebaliir.
Hac de causa persuiia quam vidit loaiines, veslita crat po-
dcre, id cst tuiilca linca, quam indiicbaut sacerdotcs sa-
cras has functloncs obituri: ila Alcazar.
Moral. Notat S [hom. to in medio sigoificare Chrislum
Bingulls Ecclcsiis cxhibcre se comiiuincm, a ncmiiie recc-
dcrc loiiglus, ad nemincm acccdcrc piopius; scd oinnibua
aqualilcr adcssc ac prodcsse, ut doccat Kpiscopos iu Ec-
clcsia, rcclorcs in collcgio, patrcs in familia, seexhibere r
omnlbus iiidiircrciilcs, aiqiios cl a>quabilcs, ad arccndain
iuvldiam, el proiiiu^ciidam omniuin uniouciii rt clinrila-
lcm. Vul;;o quicritur ciir ad Ponlilicatum cloctiH sit, doq
loannes Christo charlssimus, sed Pctriis? Hanc quxslio-
nein S. Hieron. lib. 1. advcrsus lovln. duplici rcsponsio-
ne dccidit. Una: !\'c adhuc adolesccns, inquit, ac pene puer,
progressx xlalis hominibus prxferrelur. Altcra: A'e mugi-
sler, iiiquit, bonus, qui occasioneui iurgii debuerat aufcr-
re discipulis, in adolescente, quem dilcxcrat, causam prx-
bere viderctur invidix.
Poniir«i Huc alluditct hoc rcprsoscnlat Ponlifcx Romanus; duin
ceic- ip^e solus solcmnitcr cclcbrans circuin sc in altari habct
{^"'"'"■Bcptcm candclabra (quod nulli Episcoporum roiiccssuin
iiiidcla- est: ) ipse cniin cst vicarius Christi, qui hic visus cst loau-
bia.cur* ni inlcr scptem candclabra quasi summus Poulifrx, ct mo-
dcrator BC|iiem, id cst oinnium, Kpiscoporum,et Kcclcsia-
ruin tam <jriccia>,quain loliiis orbis. Cliristus crgo cst qui
Eci-lcsiic suiim cuiiimiinical splcndorcm, vim ac virtulein.
VI.
VII.
deotiam crga scptem Asisc Ecclesias, quibus prxerat.qui-
busquc ha;c scribcbat ioanncs.
Scxlo, Alcazar censct hanc primam Apocalypscos per-
sonam prologuin agcrc, ct suminam totiiis spectaculi (piita
toiius Apocalypseos) pcrslringere. Unde et veslitus pode-
ris respondet vestibus albls, quibus seniorcs sunt amicti
cap. 4. ct bysslnn, quo se indult Agni sponsa cap. 19. Sic
el poderis byssliia el zona aurea rcspiciunt angclorum ve-
stiluin qiii phiaias cfrandiint cap. 16. canitics respicitca-
nillcm soniorum c. 4. oculorum flammx cxdem sunt cum
illis,dc qulbus dicltur cap. 19. Oculi eius sicut flamma <•
gnis. Pcdcs cx aurichalco ardcnti, iidcm suul cum illis qui
dantur angolo cap. -10. i. Pedes eius tamquam columnx i-
gnis. Ignls ipse idein cst cum eo qui posica Rabylonem
coiiibiirit: scplcm stellx rcspoodcnt stellis qiiibus amicta
est inulier cap. 12. De morte, Infcrno, et clavlbus sxpe In-
fcriusagctur:itaipse.Quxomuiaappositeet veredicUQlur.
1'roprie tamen hxc spcclant scptem candclabra; Chri-
stus enim hic cain speciem assumlt, qux rcprxscnlet no-^"""" '
bis cius otTicium pontificale circa hascc Ecclcsias, et alias
quasvis, quas corripit, docet, moncl, perficit, ut patcbit c.
2. et 3. Hxc cnim omnia usquc ad cap. 4. pcrtincnt ad
priinam Apocalypseos partem,quxestdccorrcptione et in-
struclione seplcin Ecclcsiarum et Episcoporum Asix.Un-
de cap. 5. ubi iiicipit aUcra,scilicet prophetica, .\pocaly-
pseos pars, alia visio, et alia specics Christi,scilicet,quasi
Agni occisi, proponilur.
Secundario laiiicn bxc quoque ad caput qiiintum , to»
lainque.\pocalypslnpcrtincnt. Clirlstus cnim hiccam spe-
ciem gcrit qua rcprxscntat suam in fidclcs curam, prote-
clioiicm ct glorlficationcm : in impios vero, prxscrlim in
Antlchrislum , ciusque asscrlas , terrorcm ct viudlctaiu,
quod esl argumcntum ct scopiis lotius .\pocalypscos.
1'orro quod .Mcazar pag. 94. hxc omnio trahit ad suara
dc argumcnto Apocolypscos opinionem, scilicct hoc schc-
nialcChrisli rcprxscnlari vicloriam cl triumpliuin tam de
— ^ .^,.. .,,.,..,,„„, ^ — ... , V, ^ ,,.~„^ ,
iuita illud ,Mnlth.l8 20. Ibi sum in niedio forHW.Quocir- " lud.cis ct iudaismo. qiiam dc ticnlibus ct gcntilismo, 9U
ra Is. c. 12. U. Kcclcslam nd gralias agcndas,ct ad iiibiluin
cxcilat dicciis : Quia wagnus in medio tui sanclus hrael.
Hac dc causa Christus alia forma ct spcric appariiit
qiinm habcat in Cislo , niinirum vcslilus pudcic, ranus,
cinctus /oiia aiirca, babcns pcdcs aidonlcs ; ul pcr lixc re-
pr.xscntarcntiir rcs adinirandd: (dc qiiibus mox dicain )
qiias Christus in l'j'rlo8in, ct suls lidclibus (qiiorum spc-
cicm ct qiiasi porMinam hlc induit) opcratur, iiixla illud
Psal 07. 3G. Miraliilis P^usin sanclis siiis. hoc «sl, quod
oil 1'aulus (ialat. 2. 20. 1 iro eijo , iain non cgo, vivit vcra
in uic Chnslus : vidc ibi diclo. Sic Canl. 5. a v. 10. ad fi-
ncm cap. dcscilbltur Chrisli spccics ct rigiiin, nun snliiin
proiit ipsc in sc csl , scd cliaiii proiit in siiis pi.vclara ct
illustria opcratiir, uti d.ioonl ibulom tlrrgor. Njssoiiiis,
Paiilinus, Ainbr. tircgor. Philo Carpalhius ct Hunorius.
VuSTiTUM P0DBBB.)Quxrc8,eur Loc hobilu vcslitus ap-
VOL. X.
pciiiis iiiinus probabilc cssc ostcndi.
lain qiiod ad vcrba tcxtus attinct, nota vestitum pode-fo^"\t
rc, hoc cst, vcste sive tiiuica talari. Dicta cst podcris «rto'''"
Toj rocfo,- «oti opjtv , quod aJ podos usque adaptetur cl dc-
sccndat; vol , ul Ernsmus , ano roj ^aSo; , id cst pcs, xai
r.pi);, quod iu compositione rcmiiin significat. Dcdiicilur
cnim ab iotTc-j, id cst rcniigo ; iiidc dicitur tricrls, dierig ;
qoasipodorissit vcslisquxpcdibusrcmigaturctvonlilatur.
Nota, Ponlifox diipllocm habcbat lunicam,unam lineam,
quic Hobr. PJ1P3 chrtonct.Cir. x''-" vocabatur.qua scm-
por in saoris ulobantur niiincs s.iccrdotcs: sccundam hya-
cinthlnnm.qii.x llibr. *7»yt3 wici/ dlccbntur, eratquc pro-
prin poniilioi. nb onqiic dopcndobant mala punica et tin-
tinnnbuia, dc i|ua duilurSnp. 18. 21. /n vestc podcris to-
tus ernt orbis leirarum, ut scillccl sigDificnrelur ponlifi-
eein podcre iDdulum, essc incdiatorcm cxli ct tcrris, Dci
99
780
Goininenlaria in Apocaljrpsin S. loaniiis. Cap. I.
et hominum, ac pro tolo mundo supplicare.
Quaeres ulram tunicam hic iiitclligal loannes pcr pode-
rem? Aicazar, Ribera et Pereriusintelliguntlincam.Hano
enim loBeph. lib. 3. Antiq. 8. etS. Hieron. Epist. 128. vo-
cant poderein. Quin et Septuag. Ezech. 9. 2. ubi nos le-
gimus: Virveslitus lineis, sarluol veslituspodere. Aceedit
qiiod persona haec apparuit inter candelabra, et quasi de
illis curam gerens, quod non cral suinini pontiHcis munus;
atque ita iion satis apte cohaeret, ut sacerdos byacinlhina
Teslitus inler candelabra apparuerit. Porro per hanc li-
neam tuoicam censent significari, prirao, Chrisli sacer-
dotium ; secundo, raundissimam et pulcberrimam eius car-
oem; tertio, inxstiinabilcm cius innocentiam ct purilatem;
quarto, palientiam; linum enim varie carminatur, tundi-
tur,maceralur,elc.et semper iniuria filmelius, ailPlinius.
Verum verius videtur, poderem esse tunicam hyaRinthi-
ram : Primo, quia ita vertuut et explicant Sepluag. Exodi
28. 31. ubi distiucte de utraque pontificis lunica agitur,
et quxque suo nomine ab alia discriminalur. Secundo, »
quia soia hyacinthina propria pontinci, significat ponti- '^
ficatum proprium Cbristo. Cbrislus enim hic non quasi
Bacerdos minor, sed quasi ponlifes inducitur, qui septem
angelos, id est Episcopos, septein Ecclesiariim docet et
corrigit. Unde et cingitur zona aurea; haec eniin pontifi-
cem designat, non sacerdotem. Sacerdos enim zona bys-
sina tantum cingebatur; ponlifei vero praeler byssinain
habebat zonam polymitam, qua hyacinthinam.quin etE-
phod cum Rationali succingebat, cui respundet hic zona
aurea, quam loannes dat Christo. Tertio, quia tunica li-
iiea lanlum usque ad crura descendebat, ait S. Hier. Ep.
128. ad Fabiolam de vestibus sacerdotum; hyacinthina
vero usque ad lalos. Haec ergo propria est poderis, id est
talaris, non illa, licet a S. Hieronymo el loscpho illa quo-
que subinde vocetur poderis, quod ad pedes, id est ad li-
bias et crura, descenderet. Quarto, quia per podcrem in-
telligit tunicam hyacinthinam Sapiens cap. 18. 24. verbis
iam cilatis, et Eccles. cap. 45. 10. ubi enim nos legimus
^ 5, lustitia cingulum lumborum eiut. Quarto, eius piets-
Poderis
Loiai
pouiifi-
caium
Cbristi.
tcm et reverciitiam; ila Abbas loachim, et Oionys. Quio-
to, eius cQslitalem: ita S. Chrysost. Grcgur. Hoymo, Ao-
selm. et multi alii. Sexto, eius charitalem: ita Ribera, ek
Thomas Anglicus. Septiroo, eius praeparationem et prom-
ptitudincm ad Dei obsequium, ad quod eum excitat Dei
amor; huoc enim significat aurum; unde alte acciugitur,
ul prae aliis promptior et paratior signiGcetur: ita Alca-
zar. Ootavo, proprie zona constringens vesles et corpus,
illudque (Irinaiis et roborans, siguifical disciplinain san-
clam, quae Christi et Christianorum mentein, pliantasiam,
corpus, inotusqiic omncs componit, a vitiis restringit,Deo
Deique legi adstringit. Est aurea, quia id facit uon per li-
niorem, sed per amorem Dei. Hinc charilas ab Apustolo
Coloss.3. V. 14. vocalur Vinculum perfeclionis. Uursuin
2. Cor. 5. V. 14. Charilas, ait, Christi urget nos. Chrislu»
euiin ad auream charitatis legem , sive zouam suas o-
mnes leges revocavit. Plura moralia de zona hac Chrisli
et fidelium dixi Ephes.6. i4. lerem. 13. 1. Exod. 28. 39.
Porro mulli haec adaptant Ecclesiae et fidelibus : horum
euim pcrsouam et speciem sustinere hic Christum , ideo-
que visum a loanne inter candelabra, quae Ecclcsias si-
gnificant; hanc ergo zonam Cbrisli esse eam qua Sancti
praecincti sunl: ita Alcazar et alii. Imo roulti volunt hanc
zonam Christi csse ipsam Ecclesiam : ita Victorinus, Ti-
conius, Primasius, Beda; vel aliquam Ecclesiae partero ,
verbi gratia, choruin Patriarcharum, ut vult Ambrosius.
Censent enim per hanc zonam auream innui ingens incre-
mentum charitatis, quod Ecclesia accepit in perseculio-
nibus, nempe in sigillo secundo, c. 6. et in Ihuribulo, c.8.
Quaeres, cur ad mamillas cingitur Christus? Respon-
det primo, S. Chrysost. per zonam in lumbis significari le-
gem veterem, perzonam ad mamillas Evangelium. Nam,
ut ait S. Gregor. loco mox citando , aurea zona ad ma-
inillas refraenatur non tantum operis, sed et cordis luzu'
ria: hanc enim Christus damnat Matlh. 5. 28.
Secundo, quia Christus, aeque ac Christiani alacrioreS",
circum pedes, Graece eslpoderis, et manifeste loquitur de C paraliores et ardentiores sunt, aut esse debent, ad Dei ob
hyacinthina. *' ' ' ^ "'
Podere ergo, sive tunica hyacinthina significatur sum-
mus Christi pontiflcatus. quo Christiis praeest septem, id
est omnibus Ecclesiis el Episcopis; ac consequenter Chri-
sli in Dos anior commendatur, ut eum redamemiis, nec
in persecutionibus etiam morte proposila ab eius amore
recedamus. Sic enim ChristusPontifex noster seipsum pro
nobis in victimam mortemque crucis obtulit. Hinc hya-
cinthina haec tunica symbolum est, Primo, verae religio-
nis, sanctitatis, et cultus divini, in quibus excelluit Chri-
stus. Secundo, conversationis caelestis: hyacinthus enim
est coloris violacei, id est aerei et caeleslis. Hinc ab hac
tunica pontificis dependebant aurea tintinnabula, et ma-
]a punica;illasigniGcabantardentem pra;dicationem,haec
roiracula Christi. Vide dicta Exodi. 25.4. et Exod. 28. 35.
Et PB.SCINCTUH AD HAHILLAS ZONA AUREA. ] Allu-
dit primo ad cingulum velerum sacerdotum et pontificum
seqiiium, quara Moses el ludaei.
Tcrlio , quia cor Christi , quod est iater mamillas ple-
num est charitate.
Quarlo, syrabolice Viegas per duas mamillas duo u-
niversalia Dei altribiita, puta misericordiam in pios, et
iustitiam in impios accipit. Ex dextra sugitur lac indul-
gcntiae, ex sinistra lac correptionis. Hoc durius, illud sua-
vius, utrumque infantibus salutare. Unde et Ruperlus per
zonam auream accipit auctoritatem Chrisli regiam , ab
oinni miseria et mortalilale liberam.
Melius Pcrerius : Duae mamillae , ait , sunt raens et vo-
luntas; haec cincla est auro sapientiae, illa charitalis; u-
traque lac praebent tum doctrinae per praedicationem, tum
graliae per Sacramentorum administrationem. Unde S.
Gregor. libr. 34. Moral. cap. 8. Zonam , inquit, auream
circa mamillas habere , est cuncios muiabilium cogilatio-
num motus , per solius amoris vincula restringere. Addit
hoc enim adeo alte succingebant se, ut loseph. libr. 3. rj ibidem S. Gregor.aurum quiuque res inScriplura signifi
Antia.cnn 10. nssprai lincam vpsipm Bo/<;nm cniifnm oir- '-' care : primo, charitatem divinitatis ;secundo, splendorem
Antiq.cap. 10. asserat iineam vestem accingi solitam cir-
ca pectus paulo axillia inferius. Et S. Hieron. Ep. 128.
Baltheo, ait. cingebatur tunica linea inter umbilicum et pe-
ctus. Unde Turnebus lib. 15. Adversar. cap. ult. et Sigo-
nius lib. 3. de ludiciis cap. 19. notant morem alte se cin-
gendi proprium fuisse sacerdotum, ut per hoc significare-
tur eos prae caeteris promptos et paratos esse ad omne Dei
obsequium.Rursum, zona aurea erat pontificum veterum;
nam sacerdotes minores cingebant se zona ex bysso poly-
mita, id est cocco, purpura ethyacintho intertexta, abs-
que auro; pontificis vero zona erat ex bysso polymita au-
ro interlexta.
r^crocio n^"*"^*^^: *'"•'''""'" ^'Snificet zona et aurea Christi? Resp.
Chrisii * '■""''.' ^''I^^' significare eius clementiam. qua cohibet i-
doies si- ram : ita Andreas et Aretas. Secundo.eius dignitatem re-
gniiicai. giam : ita Rupert. et Pererius. Tertio, eius sapientiam :
ita Alberlus. Adduntaliqui iustitiam,iuxta illud IsaiiEll.
caelestis civitatis; lertio,charitatem, uti hic; quarto, nito-
rem gloriae saecularis ; quinto, pulchritudiuem sanctitatis.
Denique Alcazar hic notat. 42. pag. 225. notat auru
significari charitatis perfectionem. Nam, ut lib. 33. cap.
1. et sequent. docet Plinius in auro novem sunt conside-
randa, mira : generatio. splendor, pondus, facititas male-
rix, constanlia. munditia, medicina, miracula, pretium,
qiiae singula ipse ordinefuse et docte prosequitur.et cha-
ritali adaptat.
Capct autbh (divinitas quae est caput Christi ) eics
ET CAPiLLi ; et significat id est, q. d. Caput , id est ca-
pi7/« capitis ( Alcazar taroen per capillos capitis, accjpit
pilos, tam barbae quam capitis; sed pili barbae propne non
vocanlur capiili) erant candidi, tamquam lana alba
ET Tamquah nix. ) Quac non tantum caodoreui habct,sed
et pulchritudinein et splendorem. Candidi, nimirum ca-
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. I.
787
Capilli
candidl
quid ?
nilie: qua BigniGcatur Chrisli aclernilaB, et, ul Augusl. ^ Et pbdes eics sivilbs AOiicnALCO, SICUT in cahI' ?eri. is.
ail, anliquilas verilatis. Sic de Palre aeterno dicilur Da
nici. 7. Anliquus dierum tcdil. vestimentum eius candi
dum quaii nix, et capilli capitiseius quasi lana munda .
id esl caoi, splendidi, iiixla iilud:
Et facies multo splendeal alba pilo.
Nota. Arelas per capilloscaudidos accipit candidam et
purain humanilatem Chrisli: et Viegas, purilatcm vitaa
Chrisli. Secundo, Ruperl. accipit Ss. Prophctas; hi enim
50 abdb:iti. ) Hinc patet loannem non vidisse verum ho-
roiaem, sed horiiinis imaginem, sive spectrum: habebat
enim pedes ex aurichalco. Licet enim dicat, Simtles au-
richalco , tamen to simites potius spectat hominem, si-
ve gpcclrum hominis , quarn aurichalcum, q. d. Hoc ho-
inmis spectrum pcdes videbalur habere sirailes staluje
factaj ex aurichalco , quoad cselera vero simile eral ho-
mini. Alludil ad Ezech. 1. 27. ubi Ezechiel ait se vidii
quasi mulli capilli uuius capilis Christi sunt. Pari inodo se speciem Dei sedentis in curru Cherubim , Quasi spe-
S. Augusl. lib. de Essenlia divinilalis initio, accipil quos
libct Snnclos. Terlio, S. August. tract. 57. in loantiein,
accipit Chrisli Sacramenla, quse inulla ct varia unius Chri-
•ti sunt. Quarto, loachim Abbas iudicia Chrisli mundis-
•ima, el iuglissiiiia. (Juiiilo et optime, uti dixi, capillisi-
ve candidi , sive cani, signihcant Christi sternitatein , ac
coiiseqiiciilcr omniscieiiliam, omniprudentiam, oinoipro-
videntiarn: cani enim, sive senes quia calor in iis subsi-
ciem ekclri, velul aspectum ignis , intrinsecus eius per
circuilum: a lumbis eius et desuper , et a lumbls eius ui-
que deorsum . quasi speciem ignis splendenlis in circuitu.
Vide ibi dicta. Pro aurichalcum. Graece est x«'«))iSavo», Chalcoli-
quod Suidas pulat esse genus electri auro pretiosius. An- '"'""J»
lonius Ncbrissensis in Quinquagena cap. i. vertit thus ''""*■
seneum, id est forte , rnasculum, pula polenlissimum et
fragrantissimum; ( 11313'? lebona ca\m Hebraice, unffe
dit, hiiic non habent fervores et impelus turbidos, qui ra- ideiii siiinpseruut Graeci, significat Ihug, eo quod sit al-
rum u bum : ^3*7 laban enim siguificat album) et ila suraitur
tionern perlurbant, sed planc sedati liberum et since
habcnt iudicium , inaxiineqiie in eis viget prudcntia ct
sapienlia.
Undc nolat Alcazar per poderem significari sanctitalem
et reli};ioncni Chrisli, ciusque (ideliuiii, por zonaiii aurcain
charilatfin , pcr canns sapientiaiii , quae iiiire increvit in
pprseculionibiis iis, de quibus agitur hoc libro; per illas
enirn r.liristus docuilsuam Ecclcsiam Chrisliauo; philoso-
phiae fasligium.
Porro inlcr hacc tria congruus servatur ordo; quia prius
est mundari a pcccalo, et saiiclificari ; mox virtutuin per-
fixtioncm in fcrvore charitatis ainplecti; et deiniim alios
doccre et instriicre per sapicntiam. fnde iu Ecclesia Chri-
sliana gnpicnlia fuit malura et cana , quae in Synagoga
ludxoruiii erat gi-rminans et infans. Uinc coinparatur ni-
vi, non tanluiii niteuli, sed el splendenti. Nix ergo signi-
ficat spleiidurem et gloriam sapieutia: Chrisli , ct Chri-
stianururn.
hoc noriien apud Orpheum, cum ait: Chalcolibanus in .4-
pollinem, in l.atonam, id est inasculum Ihus, vel mascu-
lini lliuris sacrilicium in Apollincm, iu Latonam. Pedes
crgo Chrisli similes suot thuri mesculo; quia quasi thu8
inceusum et fragranlissimuro , iucundissimum odorem
spargunt.
Vcrum iiosler Interpres et alii passim, ;^a"*xo),tpa»ov ver-
lunt aurichalcum. Uude et Plinius lib. 3i. 2. ait Chalco-
libanum essp genus aeris , olim habitum in pretio. Porro
vocalur auriehalcum ses, quod colorem habet aureum, in-
quit Seitiis Pompeius. Idein dicitur orichaichum, ab 000,-,
id est mons, ct ;^aXxo; , id est ses, quod e monlibus erua-
tur; undccl dicitur /a>xo/t€avo», quasi aes Libani.eo quod
e Libano cruatur, ait Arelas et Thcsaurus lioguie Graecae.
Uiidc Syrus vertit: Pedes eius siiniles xri Libanitieo. quodVtitt
inflammalum e.it tamquam in fornace : Arabicus : Petifi Ct.r.ui
eius sicul scs conflatum in iyne. Porro fulgidum fuisse au- *'"' '
Addunt aliqui,canos significare antiquitatem religionis , richalcum docet Hesiodus, dum illiid factvov vocat in Her-
Chrisliaoae, lum quia fiiit prior iudaisino in mciite et in- L culis sculo. Aurichalcum ergo, sive chalcolibanum erat
tentionc Dei ( iindi,- voluit Deus illam per rittis et sarrifi- aes laudatissimiim.
flxniDe-
tcaot.
cia ludaica signilicnri et repro^scnlari ); liiin quia prisci
Palriarcliae et Propliolae, quoad fidem, spiritiim, morcs ct
vitam Chrisliani polius erant, quam ludiL-i el Mosaici, uli
docet S. August. lib. 3. contra duas Epist. Pelag. cap. 4.
ct D. Thoiiias I. 2. qiixst. 107. art. 1.
ET OCILI EIUS TAHQIAII FLAMIIA IGNIS. ) His OCulis
•ignihratur oiuniscia mens Christi, iustis lucens, rcpro-
bos incendcns, ait Gagneius.
Sccundo, et nielius Kibera : Octili, inquit, Christi flain-
manlcs signilicant Christi Iram et vindictam in persccu-
tores Christianorum, aliosque inipios. Id ita esse palet cx
cap. 19. 12. el cap. 2. 18. et Sap. 11. 19. ubi horribiles
bf-sliae dcpingtinlur : Ira plcnx, vaporem ifjneum spiran-
l''t, horrenda* ab oculis scinlillas emitlenles. Cur iu ira
fljriiiiicBcaut oculi, causam dat Arist. probl. 3. secl. 31.
quod calor a natura in cam partem, tamquain violalam
Sensus ergo est : Pedes Christi similes erant aurichal-
co, uon frigido, uon eliam liquefacto,8ed calenli, candcn-
ti ct coruscanli in camino ardenti (legit iiosler Interpres
in Gra;co r,-.TrjD:,j.'.,<a, id esl ardenti : iain legunt r:trji>u-
;x£voi, id esl ardenles, scilicet pedes,) hoc cst, pedes Chri-
sti erant splendidissimi, puta humanitas Christi [quae per
pedes signilicalur, uli deilas pcr capot) pcr caminum pas-
sionis et crucis facta cst splcndidissima cl fortissima ad
conculcandurn Domilianum,suosqueho$tes,cladeoscom-
burendum. Ila Naziauzcnus apud Andream, cl Damasce-
nus apiid llibcra, Ruperliis, Paononius, aliiqiie, qui o-
nincs pcr pedcs inlelligunt huinanaro nalurarn iii Christo.
Paulo aliler Dionys. Carlhusianus pcr pcdcs accipit cxlre-
mos annos vila> Chrisli, quibus passus c»l et rrucifixus.
IVdcs Chrisli, ait Ru|)crtus, dicuutur similcs aurichalro:
Quia sicut anrichalcum mullis ignium impcndiis rx xre
transniillalur, quae el sensu et inotu facilior est. Oculi c- [) perducilur ad colorem auri. ita el illa humnnitas per mul
niiii viulali ciMisciitur lioc ipso. quod quis coram ipsis in
dignum cl iuiurium quid palrarit, ncc facicm ct oculosc-
ius sit rcvcritus. Addc pliantasiam, quao in capilc cst su-
prn uculus, ira coiicilalaiii , advucarc ad sc spiritus vita-
Irs, cusquo acceiidere, ul fiimos nnribus, igncm oriilis cf-
fl.iro vidcatur. Sic de Achillc iralu ait UomiTus llindc 19.
Denlcs ciuf stridtbanl , ocuii vero splcndcbant ul flamma
tgnis. Et Virgil. lib. 7. de Alecto: Flttmmra torqucns lu-
fnina. Et Cicrro iii Vcrrem : Ardcbant ocuii . tolo ex ore
crudclitas cmicabat.
Addil .\lcazur llarnmns oriiloruro Christi significarc, ab
eiiis ira nemiiiein sc possc ab.scondcrc. Qiiic cniiii tcne-
bro! impediant pcrspiricnlinm ci, cui ociili inrulantur cla-
ram lucem? iuxta illud lcrcmiae 32. v. It). Ori(/i eius a-
perti sunt. ul rcddal fiUis .idam secundum fructum adin-
venlionum eorum.
tas tribululiones passionis et morlis perducta eslad gloriam
maic^tatis. Qiiocirra pic S. Bernardiis scrm. 17. in Psal.
Qui habital : Jionum. ail, »«i7i/, Domine. tribulari, dum-
modo ipse sis mccum . quam regnare sine te . epuiari sinc
(e. sine le gioriari: bonum in Iribulalione magis ampiecli
(e, in camino habitare le mecum. quam csse sine tc. vel in
aeio. Qiiid enim mihi csl in csio. el a le quid voiui super
terriivi ? .\urum pr^ibal fomax . et viros iustos tcntaiio Iri-
bulalionif. Ihi. ibi cum eis es, Pomine. ibi in luo nomine
congrei/alis adslas medius. sicul oliin rum Iribus piieris es
dignatus. rtiam Elhnico apparrre . ut diccret: Quia spe-
cics quarli , csl similis filio Pei. Quid Irepidamus . quid
cunriamiir . qiiid refugimus hunc caminum? S.rvit ignis ,
scd Dominus nobiscum cst in tribttiadone : si Deus nobi-
scum. qnis conlra nos?
Myslicc, Uaymo, Beda, Arobrosius, Aoselmus: Pedes,
788
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. I.
inquiunt, Chrlsli sunt fideles, qui vivent in fine mundi ^ calio ETangelii. Unde el sequitur narratio de septem Ec
teiiiuore Anlictirisli, durabuntque in igne persecutionis, clesiis hac voce conversis.
Apostoli
Mitil pe-
des Cliri'
Voit a-
quarum
mulli-
plex.
quasi in cainino, fnrles ot constanlcs.
Secundo, Victorinus.Ticonius, Andreas, Aretas, Pere-
rius et Alcazar: Pedes, inquiunt, Christi sunt Apostoli,
qui nomem Chrisli quasi per lotum orbem deporlarunt.
Hi similcs sunt aurichalco, quia sua sapientia splendue-
runt ut aurum, suaque constantia expiesserunt rirmitudi-
nem aeris. Unde de his dicilur Isaite 52. 7. et Roman. 10.
T. 15. Quani specioH pcdes evangelizantium pacem , evan-
gelizaniium bona! Et Cant.7. 1. Qttam pulchri sunl gres-
sus lui in takeamentis, filia principisl Visi sunl ardenles,
qiiia orbem accenderunt igne illo, de quo ait Chrislus Lu-
cae 12. 49. Ignem veni mitlere in lerram, et quid volo nisi
vt accendalur ? Denique in chalcolibano, sive aere Libani
alluditur ad altare holocaustorum, quod ex hoc aere fa-
ctum erat. Respicit enim loannes ad ignem holocausto-
rflm, quo significat pcdes illos, qui adeo Deo placent in-
tendere et contendere, ut verae religionis ignem , Deique
cultum tolo orbe accendant, quod el fecerunt. Hic eniin
est ignis isle, quo exusta est Babylon, ail Alcazar. Unde
et Iraenaeus lib. 4. cap. 37. chalcolibanum refcrl ad for-
titudinem fidei, et ad perseverantiam in tot adversis, ae-
rumnis et persecutionibus, quas praecones Dei, araore Dei
tolerarunt usque ad mortem et marlyrium, itaque orbem
Dei fide et amore succenderunt. De hoc igne vide dicta
Levit. 9. in fine.
Tertio, Ribera : Pedes Christi, ait, sunt hostes Chrisli a
Chrislo calcandi, et igne gehennae cruciandi, aut, ut Al-
cazar, Chrislo subigendi et ad eum converteudi, iuxla il-
lud losue 1. 3. Omnem locum, quem calcaverit vestigium
pedis vestri, vobis tradam. Et Psal. 59. 10. In Idumstam
exlendam calceamentum meum.
Et VOX ILLIUS TAMQUAM V&X AQIJABUU MULTABUM.)
Primo,aliquihaec exponunt de aquis baplismi: ita Victor.
Secundo, alii de concordiaScriplurarum.quae suntqua-
si aquae et fluvii multi : ita Rupertus et Pererius.
Et BABEBAT IN DBXTEBA 8UA STELLAS SEPTBM.) Pfi- Vor« I6.
mo, multi putant idem esse septem stellas, quod septem SifHiE
candelabra, puta seplem angelos, v. 20. per quos pulant y^*^"
scptcin Ecclesias ipsis commissas significari: ila Victori-
nus, Ticonius, Ambrosius, Hayino, Beda.
Secundo, per seplein stcllas nou seplein Episcopos, sed
proprie seplcm angelos, sive spirilus caelestes accipiunt
Origenes hoinil. 20. in Numeros, Hilar. in Psal. 124. Na-
zianz. orat. 32. Hieron. iii Malth. 18 Andreas el alii, quia
et iMaldonal. in Mallh. 18.
Terlio, per septem stellas et angelos, accipiunt septem
dona Spirilus sancti, sive Spirilum sanctum septiformem,
Victorin. Seraphinus et Arias Mont. qui ail has scpteni
slellas esse septem spiritus in divina essentia constaolee.
Quarto, Andreas per septem stellas accipit septem re-
rum gradus,sive res oinnes quae in mundo suut,lotamque
mundi gubernationem,quae in inanu et dexteraChristiest.
ii Quiiito, Abbas loachiin per seplem stellas accipit, noQ
fixas, scd seplem planetas, et singulis accommodat Tirutn
aliquem virtute prsestautem,qui quolibel saeculoorbi prae-
luxit, V. g. ut prima stella, sit Adam ; secuoda, Noc ; ter-
tia, Abraliam ; quarla, Moses ; quinla, David; sexla, loan-
nes Baptisla ; septima, Elias in Gne mundi: ita ipse hic ad
T.20. sed haec omnia vel parerga,Tel accommodatilia sunt.
Itaque dico , cerlum est bas septem stellas esse septem Epltco-
angelos, uti ait S. loannes v. ult. Porro angcli hi suntP"' *'»
Episcopi, ut ibidem palebit. Ubi nota: Angeli, id est Epi- ^^* ^^^^V
scopi, in Ecclesia debeut esse quasi stellae. Primo, ut quasi logias.
stellae, non errantes et planetae, sed fixae, perpetuum et
ordinatum habeant molum, morumque omDium debitam
composilionem.Secundo, ut sua claritate alios illuminent.
Hoc est quod ait Paulus Philipp. 2. 15. In medio nalionis
pravx et perversx lucetis sicul luminaria in mundo. Ter-
tio, ut suo calore alios foveant et vivificeut. Quarto, ut
6uis iofluentiis couservent et vegetent inundum. Quinlo,
Tertio, alii de caelestis virtutis cursu, qua variis modis Q stellae fixaj parvae videntur et humiles, sed tamen maioree
jn omnes influit: ita Arias Monlanus.
Quarto, Alcazar putat hanc vocem significare persecu-
tionem Romani imperii, quasi aquae multae sint mullae
genles freinentes et furentes iu Chrislianos: sed haec vox
est Christi, non gentium frementium.
Nota. Alludit loannes ad Ezech. 43. initio: sicut enim
ibi dicitur: Ecce gloria Dei Israel ingrediebatur per viam
Orientalsm ; et vox erat ei quasi vox aquarum multarum,
cl terra splendebat a maiestate eius. Sic hic ait loannes:
Vox illius tamquam vox aquarum muUarum; facieseius
sicul sol lucel in virtule sua. Sensus ergo est, q. d. Vox
Christi erat valde fortis, sonora, penetrans et eflicax, qua-
lis esse solet aquarura multarumcumimpetudefluentium;
ad hoc enim significandum hac aquarum similitudine sae-
pe utitur Scriptura. Haec vox, ait S. Gregorius, Ticonius,
Haymo, Seraphinus et Pererius , est praedicalio Evange-
lii , ita sonora et potens, ut in omnem terram exiverit so-
sunt. tota terra : talis sit Episcopus et Pastor. Sexto, slel-
1k lucent noctu in raedio tenebrarum , sic luceat et Epi-
scopus, praesertim noctu, id est tempore persecutionum
et haeresum, uti lucehant hi seplem constanler tempore
persecutionis Domitiani. Hoc est, quod ait S. Aug. I. 1.
de Sermone Domini in monte cap. 6. Calcari non potest
nisi inferior ; sed inferior non est qui quamvis corpore mul'
ia in terra sustineat, corde tamen fixus in cstlo est. Vide
dicta Geu. 15. 15. et Daniel 12. v. 3. et 4. Hac ratione
illud bravium a Daniele 12. v. 3. sanclis docloribus pro-
missum accipient: Qui docti fuerint fulgebunt ut splen-
dor (irmamenti, et qui ad iustiliam erudiunt tnultos, qua-
si stellx in perpetuas xternitales. Denique stella vigilan-
tiae et providentiae, qu» prima Episcoporum est dos , ty-
pum gerit. Hinc in veteri numismate Pertinacis Imper.
simulacrum cernitur, manibus versus ingentem stellam
in caelum sublatis, hoc lemraate: Providentia Deorum.
nus eius. Quis maris fremitus cautibus illisi, qua flumi- j-v Porro Alcazar hasce septem stellas concipit ut septem Ad stelle
iium rapidissimorum confluges, quae Nili catadupa tam ^-'gemmas inslar stellarum annulis totidem infixas, vel in- ''''',^*'°'
longe personarunt?Fuit ergohxc \oxquasi aquarummul-
<«)•«)?). Primo,quia instar aquae restinxit siliin rerumtem-
poralium,et refrigeravit Kstuin concupiscentiaj. Secundo,
quia abluit maculas peccatorum. Tertio, quiafcEcundavit
terram cordium humanorum, ut fructus virtutum profe-
rant.Quarto, quia multas, imo omnes gentes adChristum
convertit, fecitque ut quique sua voce commuuiter invo-
cent el laudent Deum : hajc enim est musica non octo, sed
centum millium vocum,in auribusDei uli sonora, ita gra-
tissima. Uinc cap. 17. 15. dicitur: Aqux multx populi
sunt, et gentes et lingux: ita Primasius Ambrosius, Beda,
Anselm. Richard. Rupert. Dionys. et Pannonius. Potest
quoque per hanc vocein , cum Ribera intelligi condemna-
tio impiorum , puta vox Chrisli condemnantis impios in
die iudicii. Sed quia haec siguificatur per gladiuin, qui se-
quitur, hinc melius per hanc vocem accipitur ipsa prsedi-
sculptas. Hoc eniin congruentius et elegantius videtur;
gemmae enim stdlarura splendorem referunt, et insuper
magnashabent virtuleset energias.Sicait Virg. ./Eneid.4.
Stellatus iaspide fulvo Ensis erat.
Et Rhodiginus lib. 6. cap. 12. Scribit, ait, Damis, sapien-
tum Indorum principem larcham iam scite, tamque docte
annulos septem compegisse, qui et stellarum septem nomi-
nibus essent prxsignes, ut Apollonium Tijanxum dono ac-
ceptos, singuUs diebus singulos iuxla dierum nomina eis
distinguenletn , gestasse proditum sil. Idein refert Philo-
stratus lib. 2. cap. 13.
Pari inodo, ait, hae septem stellae erant seplem annuli
cum totidem gemmis sive stellis: singulae aulein gemmae
habebant steinma aliquod sive insigne insculptura, verbi
gratia, crucem (quee signum est Dei vivi, ut dicitur cap.
7, 2.); aut quatuor animalia, quae suut divinK provideu-
Commentaria in Apocalyp«in S. loannis. Cap. I.
789
!r» siffinum. Vclere» enim «nnulorum gemmis pro sigil- ^^ eoim de etragegcnlium infideHiimelhoslilium.quam Chri.
Iwulebaulur: ueque uila erat gemin/», quae figura aiiqua, slus faciet in fiuc luundi; unde ad earuiii carnes dcToraa
geu characlere non estel insignila. Cbristus enira Episco-
po8 hic ma»iino hoiioie afli<:il, duin eos vocat dexlera; suaj
onnul(« , irel annnli)ruin geininas. Hinc de loachim ngc
Bitlerein. cap 2:2. 24. Si faenl lechonias annulus in deji le-
ra mea. Et Eccli 43.V.13. Zorobabel quasi signum in dejc-
tera manu : sic et lesus filius losedec. Et Asg«i 2. 24. Po-
naw /e yMrt.si «V/Hacu/Mw.Sunt ludexlcraCliristi, quiasuut
Chrisli instruiiicnla in rcgiiiiinc aniinaruin, aequo ac or-
namcnla, praBsertiin si suo inunere egregic perfungantur.
Addit Alcazar, Chrisluin habere iu manu slcllas fuas V
das iDviiat aves, diccns v. 1". yenile ad ccenam magnam
Dei ut manducelis carnes reyum.iribunorum ctforlium, elc.
Sic loauues Bohemus dc genlili rilu in Asia scribit, prin-
cipem cum primum acccpto diademale rei inauguratur,
dicere sohtum : Oris mei scrmo , de exlero gladius meut
erit. Sic etiainnuin re\ Hungaria?, cuni inau^^uralur, io-
gidensequo gladiuin fulgcntem vibrat. ac circumducit per
quatuor muudi plugas, quasi prolestans se eo contra quos-
libet regni hosles quuquaversum depugnsturum. Gladiug Gbdiu»
euim a clade dicilur. quasi cladius, quod cladem infcrati"
sed taiiie» alludi hic od scplem plonelas, ut pcr eos signi- hostibus, ail Varro. Uiuc gladius symbolum est nrincipis '^'"''"
ficctur discrinien. qiiod eral inler ipsos Episcopoa Asi«
Smyrnensis cniin se Iwbcbat ut sol , qui oinnia sua virtu-
te superat; Philadclphensis ut lupiter, ob i>rospera<n for-
tuiiain; Sardensis ul Mars, proptcr audaciam ; Laodiccn-
sls ul Saturnus, ob ignaviain cl pigritiain ; Ephesiuus ut
Mercurius; quia, licct prudens esset, erat taiiien remissi
ludicis fnon entm sine causa rjladium porlal:IJei eni
nister esl, vindcx in iiam ei qui matum agit , ait S. Paii-
lus, Rom. 13. V. 14.) el vindtcis.
Hiuc consequenter priscis gladius erat symbolum et o-ciadM
men mortis. Ita Uelndio Perliuaci accidit, qui ante tri-n"'"'
duum quain occideretur, visiis esl sibi videre homineirt a"""*"
ardoris; Pergaincnus ut lun», propter moruin inaequali- IJ quogladio infeslabalur. Eodem signilicaloformidabil
SioHx
>UI)l )l)Si
giiet E
vangelii
pratco-
aet.
talein; Tjatirensis ut Venus, propter iinprudentein fer
vorem. Licel Cbrisli ialeutio sil, ut emues instar solis-cf-
fulgeant."
Hiec »unl commcnta eius ingeniosa, et erudita magis,
-quamsolidaelgcnuiua. Trunsfurmanlunim slcliasiu gcm-
^as, imo in annulos, quorum hic nulla cst mentio. In his
ergo, ct magis in olii» ingenlum eius leudo, sed solidius
et planius subiiidc de littcra sacrx Scriplurae iudieiuin
multi requiruul. llaquesimpliciusel signilicautius scplcm
slcllas hic propric accipiemus. Slcllttrum cnim lux fulgeu-
tior cst, quaiii gciiiinariimv eaque ople rcspondet seplcin
lucernis candelabri , quibus praesunt liai scptein stellx.
Rursum, stcllas proprie, id cst fixas, nou pldnetas acci-
pio, uti ct alii loterpreles passiiii.
Moraliter, Don soli Episcopi , ait Haymo, sed quivis in-
signes Evangclii pricconca sunt stcllae, uti fuil S. Domi-
nicus, cui proinde in froDte visa est stelia. Hinc Apocal.
iiitabundusque Calba, cog:nita Neroois nece, susccplaque
Caesaris appellalione, iter ingressus cst paludatus, pugio-
He ante pcclusecervicibus dependcute, usu logae non prius
rccuperaloquam oinucsqui res novasmolicbanlur.oppres-
sissct. Testis csl Svelonius in (ialba.cap. 11. Quid vero li-
belli duo, qui rcpcrti sunt in sccretis C Caligula; post eius
necera, in quibus not« nominaque eontinebanlur morli
deslinalorum? Pia;scripti cnim erant diverso tilulo. alte-
rique gladius. alleri pugio nomen crat; per liunc eos, qui
clam opprimendi erant, intelligebal ; pcr gladium , quoa
palain csedere destinasscl; moliebatur enim princeps car-
iHficiuaB dcditus electissimuin quemque utriusque ordinis
interimere, mox Antiuin, inde Alexandriam commigrare.
Ita Suetonius in Caligula, cop. 49. Hinc et priscis maxi-
inum omniuin fuit iurarnenluin, venlum et acinacem atte-
slari (acinaces enim Mcdorum gladii sunt) per hune qui-
dcin interitum aut salutem (in co eniin saluiis suae praesi-
12. 1. mulier, id cst Ecclesia , dicitur in capite habere co-Q dia staluebant) pcr vcnlum aulem aniinam. hocestvilam,
Glailio
Chriit)
denulj-
liir con.
ilemua.
tio.
ronam stcllaruiu duodccim, pula diiodecim Apostolorum.
qui Evangclium loto orbe pra;dicarunt. Hi ergo fuerunt
quasi stellx primae inognitudinis, de quibus mystice dici-
tur Psal. 18. 1. Cseli enarranl gloriam Dei. Et illud Poc-
la; : Solemque novum nova sidcra portanl.
Et DB ORB Bll'9 GLADItS tTBAQUB PABTB ACUTIIS EX-
IBAT.) Primo, .\mbrosius pergladiiim accipit iidcles vali-
dos cl clectos, qiii in line muHdl contra Antichristum pu-
gnabunt. Secundo, Ticouius. Primasius. Arctas. Haymo,
Anselm. Uichard. Viclor. ct Alcazar pcr gladium accipiiint
verbum Dci, quod Chrislus pcr suos prxdlcatores loquitur
eoque fcril ct Muclat cordo audienlium. de quo Apostolus
Btt, Eplips. G. 17. Assumite glaudium spiritus quod est ver-
bum Dei. Et Hcbr. 4. 12. Vivus est sermo Dei el efjxcax,
et pcnetrabilior omni gladio ancipiti. etpertingcns usque ad
divisiouem nnimx ac spiritus. compugum qiioquc et medul-
iarum. Et Psal. 14'J.G. Gladii ancipilesin manibus corum
ad faciendam vindictam in nationibus, incrcpaliones in po'
putis, elc. gloria /uccest omnibus sanctis cius. Concioua- L»
tores crgosuntgladiiChrisli.per quosChristus puguat et
Irucidat vitia. Agunl cniin ipsi virlute etelTicacin nitnsu»,
sedChrisli.qtiiviindatverbiseorum.ulaniinosconvcrtant.
Vcrum, qiiia loonncs hoc vcrbum Dei iutellcxil pcr vo-
cem aquaruiii multarum iaiii dictnm. hinc optius per gla-
dium hunc Christi accipicmus scntcntiam condcinnationis,
ipsamque condcmnaliuncm et piinitioncm stcrnain , qiia
(;hrislu9 impios iii ilie itidicii cllicacissime cl dirissime fc-
rict, adigctiiuc in f;i-licnnani.sivc in mortem scctindam.lla
Andreos. Aicto.^, Uup.-rltis, llcdu, Luonus, Scraphinus
el llibera: ac probulur cx cop. 2. v. 12. Hucdiiit qiii ha-
M rhomphicam utraqiie parle acutam. Et v. 10. 1'iigiiubo
cum illit ^Nicolnitis) in gladi') oris mci. .Minatur cniiii iin-
puris hserelicis ptKuuin ct gchenuam. Kl cnp. 1".>. la. Ui
de ore eius procedit giadius ex utraque partn acutus, ul in
ipso pcrculmt ycntes, cl ipse icijcl eas in virga fcrrca. Agit
interpretantes , quod scilicet lamdiu vivainus , quamdiu
halitum et aurain vitalem hauriinus: ita Lucianus inTo-
xari, et ex eo Pierius, hierogl. 42.
Et FACIBS EtU» SICUT SOL LUCET IN VIBTUTE SDA. ) Chrijli
Cum scilicel oninem suani virlutem , id esl vim et clTica- ^^?'** 'T
ciam (hanc enim signillcat Hebr. m> coach, et Graecumcur" "^ '
(?uvafii; , scilicct virlutem , non moralem , sed n.ituralem,
id esl vim, robur el energiam) exerit, q. d. Cum sol maxi-
me vigetet lucet. Alluditad Ezcch.43. 2 Et terra splen-
debat a maiestate eixis. lain Priino, Primasius et Ticoniua
censcntChrisium hic assimilari soH , quia natus esl et pas-
mis et resurrexit, sicut sol oritur,occiilit,et rursum oritur.
Sccuudo, Andra;as, .\retas el Lyrauus: Christus, aiuut,
est sol, id est spirilalis lux mundi.
Tertio, Anselinuset ThomasAnglictis censenlChrislum
hic sustinere pcrsonam fidcliuin; lios enim comparari so-
li, ob clarilatem gratiiie, qua a Dco dotati siint.
Quarto, loachiin qiiasi 1'roplicta ha'c cxponit dc mogna
claritate Ecclcsia; , qua ait IVuiturnm Ecclisiam in scxla
Ktatc. Hinc contcndil ipsc, cliain facicm .Mosis, quxcor-
nuta apparuit, similcin fuissc lunto ; Christi vero faciem
Biinilem csso suli.
(Juinto, Seraphinus censcl lioc fulgorcChristi rcprsescn-
tari mirum splcndorcin Apocalypscos,qux humanic mrn-
ti vidclurcsscobscuraqtiasi noxctcaligo. Hucaccedit .\n-
tuoinns , qui htinc fulgorem accipil dc fulgore Evangclii
ct inystcriorum fidci.
Scxto, Alcazar ccnsct htinc fulgorrm vtiltus Christi non
nliud siguificarc, quam gloriam Hdmanac Ecclcsiae, scili-
ccl religionis eius dccus , iinpcrii maicstatcm , Doctoruin
sopicntio) claritatcm , Ileligionuin rcgularitim inslitutio-
ucm, cl quidqiiid dcuique od Ecclcsix Romaiia; inagnitu-
diiicm atque pra;stanliain altinct; qualia sunt tot Marty-
rum, ti)l Virginum, tut .Vposlolorum ct Sauctoruin trium-
phi ac Irophaaa, quo; Uoma) visuulur, idque ut hac gloria
790
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. I.
(Oclo sti-
lu* iusio
ruai.
recompcnset Deus eoriim lormenla et probra, quae Romae A Hiac quolidie omnes mundi plagas luslrat, illuslrat, co
a Gcntilibus Impcratoribus subieruiit. i-r--;. — .-» it_j. . n-_.: . 1
Seplimo ct gcnuine.significa tur hic gloria corporis Cliri-
sli gioriosi, qtia instar solis splendet nunc Chistus in cse-
lo.et qim rcdiiiiitus apparebit in die iudicii:unde in Irans-
liguratione rcsplendiiit facics cius sicut sol: ila Ribera.
Rursuni,9ignllica(ur liic gluriaSanclorum Christianorum,
qua in resurrectione iusli fulgebunt ut sol in regno Palris,
Matth. 13. T. 43. Christus enim hic in prologo quasi prse-
fert schema et argumentum libri. Nam in Apocalypsi c.
7. et cap. 21. et cap. 22. et alibi saspe, describitur gloria
Bealoriim ; eain enim cerlanlibus quasi bravium ostentat
hic Deus: ita Ticonius, Ambrosius, Haymo,Kupertus,Pe-
rerius etalii. Qiiocirca loannes, Apocal. 18. 1. de Christi
aBgelo,parla iam deimpiis victoria plena,pereorumstra-
gem in (ine mundi, ait: Vidi angelum descendentem decx-
lo , habenlcm potestalem magnam; et terra illuminata est
a gloria eius, et exclamavit in furtiludine dicens: Cecidit,
cecidit Babijlon magna. Vbiangelua hanc eamdem gloriam
habitu suo praefcrt
Symbol.
Deus el
Ctiriatu»
cstsol ob
Qndcciai
analO'
fiias.
il.
Denique notat Ambrosius per ha!c octo Christi symbo-
Ja significari octo status iustorum : primo, per poderem
significari sanctos et elcctos ab Adamo usque ad diluvium:
«ecundo,perzonam significari sanctos post diiuvium; ter-
tio, per canitiem sanctos velerisTeslamenti; quartu, ocu-
los esse Prophelas; quinlo, pedes esse Apostolos; sexto,
Tox aquarum,inquit, est miillitudoGentium conversarum
ad Christum; septimo, gladius erunt electi in Cne mundi;
octavo, sol erunt Sancti et Beati in caelo. Verum hoc nou
iitterale est, sed myslicum, aiit potius symbolicum.
Symbolice, sol est hiernglyphicum Del et Christi glo-
riosi. Primo, quia nullum est eorum quae aspectii sentiun-
tur, pr8eciariiis,adinirabilius et illustrius divinx virtutis,
gloriae et magnificentiae speculum, quam sol.
Secundo, Deus est imincosus, uti sol est maximus; ter-
rae enim marisque globum in sua magnitudine coulinet
oenties et sexagics: longe ergo et steHas omnes quantila-
te siiperat. Haec autem magnitudoei congruit propler in- p Marlial. lib. 8
lefacit et vegetat. Undc a Poetis vocatur almus, aureus,
auricomus, candidus, nammeus : ita et velocisaimus est
Deus et Christus, qui celerrime per Apostolos totum orbein
Justravit ct convertit. Quocirca de eo canit Psaltes, Psal.
18. In sole posuit tabcrnaculum suum (unde Manichaei so*
lem adorarunt putantes eum esse tabernaculum imo cor-
pus Christi) et ipse tamquam sponsus ( sol enim mane ez-
oriens, roseus procedlt et pulcher, quasi sponsus ) procC'
dens de thalamo suo, exuUavit ut giyas ad currendam viam,
a summo cxlo egressio eius;el occursus eius usque ad sttjn-
mum eius: ncc est qui se abscondal a calore eius.Christus
enim quasi sol oriensex alio, mundum celerrime illumi-
navit, et Dei amore calefecil, unde quasi gigas de cslo
descendit et cucurrit; quia uatus est, crevit, docuil: mox
passus est, resurrexit, ascendit, aitS. Aug. Ibidein misit
Spiritum sanctiim, convertit orbem.Thalamus eius fuit u-
terus B.Virginis, ait S.Chrys.tabernaculum esl Ecclesia.
Octavo, sol in medio est planetariiin , et miindi; uude VIII.
D medius operum sol vocalur a Slalio, lib. 5. Thcbaid.
Sol medius operum summo librabat objmpo
Lucenles, ceu staret, equos.
Ila el Christns aitse esse in medio fideliuin clEcclesise.
Nono, sol facit dicm, meuses et aunos, eosque suo mo- ix.
tu describit. Unde Virgilius 3. iEueidos:
Slagnum sol circumvolvilur annum.
Hinc sol deeedens crescentes duplical umbras,
ail idem Eclog. 2.
Hinc rursum, sol Ixtitiae et felicitalig esl aymbolum et
caiisa, unde ait Poela :
Pulces el candidi soles fulsere mihi,
id est, fortunatus fui, ideoque laetus. Et Marlial. lib. 10.
Fclices, quibus una dedit spectare coruscum
Solibus Arctois sideribusque ducem.
Ita Christus sua gralia paril menli diem, laetiliam, felici-
tatem et beatitudinem aelernam.
Decimn, sol , solisque radii purissimi sunt, de quibus X.
III.
JV.
VI.
Vlf.
gentein Iiicem, quam toti terrae, aqiiae, aeri, caelisque o-
mnibus communicat. Eius enim est iibique tenebras fuga-
re , omniaque suis radiis colluslrare; quocirca oiiinia si-
dera simul iuncta tantam lucein non eftlciunt, quanlam
unus sol ; quin et omnia luce solis perslringuntur et oc-
cultanlur. Talis est natura Dei, ac gralia Christi, scilicet
masima et immensa, ideoque obscurans omnein gratiam
omnium angeluruin et hominum.
Tertio.qiiia sol cum luce siinul et calorem producit quo
omnia calefacit, foecundat, vivificat. Quocirca ab Eccles.
cap. 42. 2. soi vocatur vas admirabile Excelsi ; causam
subdit: In meridiano exurit terram, et in conspeclu ardo-
ris eius qtiis poterit sustinere? Fornacem custodiens in o-
peribus ardoris ; tripliciter sol exurens montes , q. d. Est
qui insufilat fornacem et accendit, ad urenda opera et va-
ea conflatoria : at sol triplo magis montes calefacit et a-
durit, radios igneos exsufflans , emitlens, eiaculans, et re-
fulgens radiis suis obcxcat oculos. Mag^us Dominus qui
fecit illum.
Quarto, sol dicitur, quod uous et solue sit in mundo,
sel quod solus cuin est exortus, obscuratis omnibus aliis
astris, appareat , ait Cicero lib. 2. de Natura deorum : ita
unus est Deus in mundo, unas Chrislus in Ecclesia.
Quinto, sicut sol lunam aliasque stellas illuminat ; ita
et Chriisius Ecclesiam omnesque fideles, praeserlim Epi-
scopos: unde hic dicitur in de.\tera habere septem stellas,
id est septem Episcopos, quos docet et regit.
Seito, sol est pulcherrimiis, sive iubar, sive rotundita-
Hijbernis obiecla Notis specularia puros
Admitlunl soles, et sine ficce diem.
Ita Deus est ipsa per essenliam pnrilas , el Christus qua
homo piirissimus est, ulpote natus ei virgine , et conce-
ptus de Spiritu sanclo.
Undecimo, apud veteres celebris fuit solis mensa. Erat
is locus in .Ethiopia, apparatis epnlis seinper refertiis; et
quia ut libet (inqiiit Pomponius) vesci volentibus licet ,
solis mensain appellant : et qiiae passiro apposita sunt, af-
firmant nasci subinde divinitus. Ad quem locuin Severus
imperator cum venisset Alexandriam, rei fama permotiis,
profertus est. Verum haecmensa vel fabulosa est, vel sym-
bolica. Quocirca Rhodiginus, lib. 29. c. 4. ait solis inen-
sam adagio dici divitiiin hominum doinos , omni reruin
copia aflliientes, quae inopum necessitatibus el aiimentis
patent, et exponunlur. Talein mensam vere proponit no-
bis Christus in Eucharistia, ac Deus in tot beneficiis, qui-
bns singulis momenlis nos aflicit, pascit, vegelat, tuta-
D tur, omniaque sua dona elargitur. Quocirca S. Dionysius
Areopagita, libr. de Divin. nom. cap. 2. solem facit evi-
dentem et expressam divinae bonitalis imaginein , tuin
quia sol non cogilatione aut electione, sed eo ipso quod
est, illiiminat oinnia, qiiae pro modo suo participatiooem
lucis admiltunt: ita divinum bonum ipsa sua subslantia,
omnibus qiiae sunt, pro captu cuiusque.suae bonilatis in-
iicit radios. Et cap. 3. tradit causam : Quia sicut sol u-
nus cum sit, sensibilium lamen rerum subslantias et qua-
litatis, uniforraem iofundendo lucein,renovat. nulrit, ser-
tem, sive nioicm, sive motum, sive alia spectes, ac vide- vat.perficit, discriminat.coniungit, refovet,faeciindat,eum
tur esse oculus mundi , qui sine eo esset plane caecus et aliis plurimis admirabilibus operatiouibus, quas ibi com-
tenebrosus. Sic el Deus, ail Poeta, est r,>io; o; n^-jr sfopx,
-/.21 7ra;vT'£Tra/.o>j£t, esl sol qui omnia videt , et omnia audit.
Septimo , soi veIocissim« , pnta 24. horis , totum caeli
Mrculum conficit et circumcurrit.el qualibet hora tantum
spatii obit, ac si avis septiea totam terram cireumvolaret.
memorat : sic Deus operatur oinnia in omnibus. Porro so-
iis magnitudinem ac perfeclionein admirautes homincs,
divino honore ac ciillu eum adoraverunt, qiiales fuerunt
JEf^)pli\ ac Phocnires qui lapidem nigrum concavum ha-
bebant, euperius angustum, inferius vero amplum, ut di-
XI.
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis Cap. 1.
79 r
eil Herodolug, qiiem e caeio «e accepi»ie iarlabaot, ac Te- \ Et Bibeo CLates aORTlS ET INrBini 1 Primo. aliquicu<«'9
Tain Boiis imaginem e»»e afTirmabaui. Megarense» autein, sic eipoauol, q. d. Habeo potestalein dimittendi peccata, mcnn *t
wl de eis •cripsil Aiexander Neapolitanu», quaindam ro- sicque iiominem liberandi a morle et inferno , eaqje 05-"^'*^°'^^.
tundam petram, »ed planam in allo baculo ftgebant. qiiam ptruendi , atque hanc potestatem communicavi Ecclegije: cei.^
tamquam eoli» imafjincm adorabant. Apud Persas etiain ila Ticoniu», Primasius, Beda et Hupertus.
sol pro mapfno Deo habebalur, cuius statua caput lconis Secundo, alii, q. d. Uabeo poteslatem hostes meo» el
tabebat.ulsipnilicareut maiorem tim habeie iosignoleo- Ecclesiae , morte et gehenna puniendi , eosqiie, aeque ac
uis, quam lo alii» loliu» Zodiaci. Talibus eoini cseci, ct a diabolum in morte ci inf.rno concludeodi, uti eos cooclu-
Tprilatc alieni hoihines honoribus creaturam illam admi-
rabilem alTH'iebani. Quud dum populo suo praecavendum
desiderat ipse Deu», ne iu errorcin simileni iucidant, ad-
Terteodum per Moseo curaTit. iVe forle, inquil, elevalis
ocutis ad cxlum. videas solem, luTtam, et omnia aslra cx-
ti, et errore deceptus adores ea et colas, quse creavil Do-
minus Deus tuus tn tntmstenum cunclis genlibus, qux tub
caeto sunt.
7 Cecidi a9 pedbs Biis TAMOVAa noBTULS. ) Non (ain
ci reverenlia, ut tulunt Ambr. loacbim et Paunon. quam
ei ingeiiti paTore, quasi exanimalus, ob tain auguslam
e( terribilem Tisiooeni Christi gladium orc Tlbrantis, el
Toce borribili delonantis. Idem eontigil Danieli,c. 10. 9.
et Apostolis In transliguratione Christi, Matth. 17. G. LJu-
de occurrens et crigens euin Chrislus, ait: iVoZ< tiinere:
ita ADdrcas, Arelas, Rupertus et alii.
Myslice, significsbatur hoc loannis casu acerbilas per-
Becutionum, quas in Apocalypsi Christus loanni reTi-la-
Tit, quse lantx fuerunt, ul lideles Tiribos el aoinio in iis
defecissent, nisi Christus eos corroborassel.
£t POStlT BBITEBAII 9LAB SLFEB ■&. ) q. d. Ercxit
me prae tiinore et siupure collabenlcm , roboraTit el con-
CrmaTit. ijic Daoiel cap. 8. i8. Cullapsus sum , inquit,
et leligit me, et slaluil we in gradu weo.
DlCBHS: NOLI TllEBB, E60 SIM PBIBVS BT ROTISSf-
■ L'S. ] q. d. Ego sum Deus et homo ; qua homo enim, fuit
Christus novissimus virorum, ul ait Isaias eap. b3 ila
Arelas, Ruperlus et Pannon. Secundo, Richardus, Tho-
mas et Kibera , to mtvtfsimus exponunt , q. d. Ego suin
iudei futurus ia novissinio mundi die.
Veruin dieo, baer duoesscepilhetuin Dei, q. d. Egosum
■ et u , sum priiicipium et linis.ld ita esse patel, tum ei
dielis . T. 8. tum ex Isaiae c. 41. 6. etc. 48. 12. Unde Iwec
Terba sumpsit kannes. Deus enim apud Isaiam probat et
asseverat suBm deilatem, camquc idolis adimit dicendo:
Ego primus, tt ego nocitsimus,et absque nienon est Deus.
Quocirca recte ei hoc loco Christi divinitalem probat
S. AtlianasiiMet alii seribenles contra Arrianos. L'nde Am-
brosius exponit, propterea dicilur primus, quia esl auclor
oninium, et propterea novissiiiius, quod oinuia concludat.
Hursiim Christus diim ait : Ego tum primus et novissimus,
signifi.at se opus Ecclesiae a se inchoatuin, perquascura-
que tribulaliones et persecutiones, quales iam craiit Do-
roitiani, promoturuin et perfecturum; ul fideles in iis noQ
•Dimo cadere, sed magnanimi et constantes esse debeaDtr
ulpoie securi quod Christus, qiii csl prinius et novissi-
niu», eis tam finem , qusin ioilium diMiniet el dobit; Ec-
clesiae vero, quasi lemplo suo, sicuti dedil iniliuni, ita et
dem in fine muodi: ita Andreas et Richardus Victor.
Tertio, alii, q. d. Haheo potestatem a morle excitand/,
et ex inferno liberandi : ita Lyranus et Ribera. Rorsum ,
habeo polestalem vitjeet moriis, Tivificaodi et occidendi:
ita Aretas el Pererius.
Quarto, alii, q. d. Habeo poteslalem diabolum, qui es4
auclor et praeses morlis el iuferDi, iudicaudi et condem-
ijandi: ita Primasius.
Quinlo, alii, q. d. Possum vilam gratiae conferre, mor-
tem peccatis iuferendo. Vice versa, possum bomines setn-
_ piternae morti et iuferno addiccre: ita Viegas.
** Seito, alii, q. d. Possum inorti, id est daemoni ad ten-
tandum homines habenas laxare, vel contrahere; possum
cohibere eum eiusque minislros, ut lentatio non sit ma-
ior, quam ut fideles possinl sustinere; imo possum face-
re, et reipsa faciam ut ipsa vestra lcntalio et Iribulatio sit
inedium »d maiorem Ecclesiae et euiusque vestrDni gJo-
riam et sublimitalem: ita Haymo, Anselmu» el Alcazar.
Septimo, et aptissime, Christo, non ut Dcus, sed ut ho-
mo est, dantur claves morlis et inferni. Haec cnim dua
quesi valla Cltrislienis obiiciebanl ludari ctGcntiles, ut
eorum fidem in Chrislum expugnarent, nimirum minaban-
tur quod traderent eos morti, et per mortem mitlerent eo9
in infernuin, uisi fidem Cbristi abnegareot. Hisce ergo oc-
currit et succurrit Christus, diccns se nou tantum posse
illadeiicere, indeque liberare.sed utriusque csse herum et
dominum;se enira habereph^mim imperiumetdominatuiD
in ffiortem et infernum, iriaque Christo quasi domino suo
per omnia obsequi, nec qiiemquam invadere, nisi ei Chri-
Q 9ti Dutu et iinperio: ac vicissim reddere eos, quos captofl
teBent,ac vitae re»tiluere roox ut Chrislus iusserit.Hoc est
enimquod dicitur, cap.20. t.13. Mors ei infernus dedtrunt
mortuossuos.Xih\ nota secundo, roortem el infernum in A-
pocalypsi per pro9opop<riam, quasi duas personas io co-
nioediam isduci, quae Eeclesiae et Chrislianis necem et ei-
cidium minabantur. Mors enim inducitur quasipraevia.et
occidens ; infernus Tcro subsequens, et devorans eos quos
niors occidit: unde mors inducitur quasi sag^llas vibrans,
iuferQus quasi fauces hianles pandens, ct occisos deglu-
liens. Nam corum corpora in scp<ilcris. aoimas vero in
imi» terrac Tisceribusconstrictas detinet Hinc ailSapicns,
Proverb. 1. 12. Deglutiamus cum, sicut infernus. Et Isaias
eap.». 14. Uilatavil infcmus animam suam, quasi cerbc-
ru» triceps tres fauces, et Iria gullura pandcns. Hic est
enim Gentilium Plulo, inortuorum dcvorator. Scnsus er-
go cst, q. d. Domi(i»nus,et Gemiles tyranni , aeque ac
ludjei, ininantur Tobis, o Chrisliani, nb fidom in iue,ne-
cem , quodque per eara e vila vos exlurbabunt , et ad in-
^ ■*"""- »...", v|.*«oi K^*ii|nu 3UV, 9ICUII u«:uii luiiiuiii, iiu ci y.v i-tiii , tf uuu\f uc uri tinii c viia im irjiiuiuaiiuiii , ti au iii-
daturns sit culinen ct consummationem. Ad hunc cnim ^ feros mitlent; mioantur, quin et reipsa faciunt; at nee
sensum verba haec usurpat isaias c. 48. diccns : Ecce cgo
excoii te, sed non quasi ttrgentum ; elegi te in camino pau-
perlalis: propicr mc faciam ut non blasphemer. et gloriam
meam atleri non dabo : ego ipse primus , et ego novissimus.
Unde Atnbrosius exponit : 1'rimus, quia per ipfum omnia;
novissimus, quia per tpsum resurreclio. Hinc siibdit :
Verj. «8. ^^*" "OBTIOS, BT KCCB SCK VITBK9.) q. d. Sicut CgO
ei niorle gloriosus surrcxi, ita niriain ut Erclcsia ex Iri-
bulalionibus, quibiis Tidetiir obriii , ct sopcliri, gloriosa
resurgat, triuinphcl, crescat, cl longr latcque dominetur.
Uoc cniin inea inorle iiienii, idi-oque hiiiu^ rei tvpiim et
specimen in mca morlc ct resurrerlionc orbi cxliibui.Hu-
ius rei pulchrain fi;;uram rxhibuit Deus .Mosi, duin ei ap-
paruit in rubo, qui ard.-hat, sod non coinburcbalur. Sic
rnim perscculionibus ardet Eccclesio , sed iiou romburi-
tiir ; quia Dcus iu ca lateos, eom scrTOt cl prolegit. Vi-
dc ibi dicta.
ipsos nec ipsa mctuitc : cgo cnim habeo clavcs mortis et
ioferni, ego sum ptenus eorum Dominus; ac proindc sicut
cgo a inorte ct inferno triumphans rcsurroxi, ita quoque
possum , cui Tolo, vitom darc et redderc, vcl cripcre; ac
pracserlim mortiios et occisos pro me mcaquc Cdc possura
resuscitare, et de faclo resuscilabo od gloriam ct vitara
beotani. Quinimo faciam ut mors ct infcrnus, qusobitcr
ad horam tos pcrslringunt, qiiasi ministri mei convcrlon-
lur ct grasscnlur in vcslros porscciilorcs, cisque Tcrain et
a^tcrnam roorlpm ac gchcnnam inforon(. Chrisdanorum
enim, pra?9cr(im Mar(yrum, mors, potius C9t transitus ad
Titain : impiorum vcro mors cst tronsitus od mortcm x-
ternani , ciusque ciordium ct iochoatio : ita Pannoiiius ,
Alra/ar ct alii.
t^CBIBE BBGO QC« VIDISTI ;hoC COp 1.) ET QIX SV^T : »cr« 19.
qn» scilirct nunc liunt in Ecclcsia , piita Sacrahe:«tu^. *' •'•'•
Crcecc fiv^cpigv , id esl arcauam signiQcoliooeui ^e»( ine-
1
792
Commenlarla in Apocalypsln S. Toannls. Cap. I.
lonyniia ) SBPTBH STBLLAliVH. ) Iln Ambrosius , Ruper- j^ eamdem piiri(a(em in fideles transfundant. Idem censue
tus, Aiisfiliiius, Ribfira tl Pererius , q. d. Seribe visionem
huius capilis, cl cius explicationein. In liac enim quasi ia
prologo summatiin coiiline(ur et repr»8entalur tota Apo-
calypsis, puta qux sunt , id est prajsens status Ekiclesia;,
«t qux oporlct peri posl hiee. tum statiui sub Traiano, a-
iiisque Iriiperaloribus persecuturis Ecclesiam, (ura roaxi-
ine sub lincin inundi.
Nota. Alifl ratione visioncs ainigmaticae et symbolicse;
alia Sacranipn(a novaj legis vocanlur Mysteria , sive Sa-
cramcn(a. llla enim vocan(ur Mys(eria cl Sacramen(a,
quia res sacras superna(urales et inysdcas arcane signi-
ficaiil; SMnteiiim ipsa qiiasi iniagines, quaruin (o(umesse
est sijjnifirare e( rcpra?8cii(are res ipsas; sicu( imagoCae-
saris non cst aliud,quam pfclura vel siinilltudoreprsesen-
tans Caesarein. Ha;c vero i(a vocaiitur, quia res sacras et
significan(, el siinul exhibent; non enim sun( inania, u(i
vetera, sed efficacia, utpote Chrisli. Cuni enim in baplis-
mo dicit sacerdos: £170 le baplizo, non (au(um dicit, quod
ruiiKjentiles. Quaerit Plutarch. in Probiem. Rom. c. 111.
Cur sacerdotes non inodo caprea abstinere, sed ne eam
quidem condngere iuberentur; causamque affert, ut hor-
rorein in libidinem, cuius symbolutn cst caprev, indica-
rent. Magis mirum est quod scribitGellius lib. 10. c. 15.
nefas fuisse sacerdoti tangere, iino nominare hcdcram,
quia scilicet hcdera arcto illo cumpletu , nescio quid la-
sciviae pra; se fert. Vide Tiraquel. ieg. 15. connubiali b.
1 18. Hinc Ex. 28. 17. smaragdo qui erat in Ratiouali Pon-
tificis , fuisse inscripliim noinen ct (ribum Levi , qux sa-
eerdo(alis era(,ad rcpra;sen(andam eius pudicitiam, cuiui
syinbolum cstsniaragdus, censet ibidcm Abul. licet verius
sit siiiaragdo inscriptuin fuisse nomen luda!,u( ibidem dixi.
Tcrtio, quia caste , sancte et angelice vivere , et quasi
angeli inter hoinincs, iino iolcr brula versari dcbent, uli
ait S. Chrys. Vide S. Dionys. Ecdes. hierarch. c. 12. et
Alcazar Apoc. 4. ubi pcr Scraphiin, quos vidit Isaias c.6.
ad liKerain inlelligit Aposlolos et Episcopos; licet Tcriug
Episcopi
vocantur
3njf.li,
— _ — ^., ._j,„ ^, — j j — , ._.._,
, , si( eos (ropologice (anlum in(elligi , u(i ostendi Isaiae 6
"" Talis angelus fiiit S. Wilibaldus, primus Episcopus Ey-
s(e([ensis, qui neglector exslitit sux quietis, refuga pro-
prix voluntatis, appetilor laboris ; paliens abieclionis, im-
patiens honoris ; pauper in pecunia, dives in conscientia ;
humilis ad merila, superbus ad vilia. I(a babet eius Vita
scripta a Philippo Episcopo EysteUensi, quam edidit ne-
B(er Gretserus cap. 36. ubi et de eodem subdit: ?luUa si-
bi ex omnibus propensior cura, quam ul de Deo in lectione
atque sermone, aut eum Deo in eratione ioqueretur : qui
maceralum corpus centinuis ieiuniis habens , studebal de
persecutore generis humani inimico.longo Iriumphare mar-
tt/rio; ul de eo dici possil Ulud S. Ambrosii: Plus currit
in certamine Cortfessor iste suslinens, quam Marlyr ictum
sufferens , mucrone fundens sanguinem. Saucte mortuug
esl aunn Domiui 781. cum 36.annis quasi Epiecopus re-
xissel Ecclesiam Eysle((cnsein, quain ipse fuadavit.
Mo(a. Hi angcli sunt in dexlera Christi. Primo, quia in Epincnpi
contra RuflRniim. Preemi((il crgo loannes Apocalypsi su«, p digniore gradu in Christi Ecclesia ab eo sunt constituti : liabem
8ep(cm cpistolas ad sep(em Episcopos e( Ecclesias Asia 'i(a Anselin. et Are(as. Secundo, quia a Deo prae caeteris ^j'!'''|jy°
" ' ' " ^ ' ' ' ' proleguntur, conservantur e( feven(ur. Vide diota V. 16. ordinis.
ideoqiic habent angeluin altioris ordinis, a Dco sibi ad Ec-
desiie regimeo deslinatum. Vere et prudenter nuper Epi-
scopus A(reba(encnsig in Belgio, ciiidain pctenti quamdam
dispeusationem, allegantique se consuluisse Doc(ores, il-
losque asserere, Episcopum posse in hoc casu cum eo di-
spensare, respoudi(: Doclores habent avgelum Doctora-
lem . ego habeo arxjelum Episcopalem. Hic mihi diclat ,
esto possim dispensarc, non tamen debere, nec dccere. Er-
go non dispensabo. Nimiruin divinatio in ore regis (Epi-
scopi), in iudicio non errabil os eius.
MoraIi[er disce hic quan(a sit dignilas et subliraitassta- jior:,! de
tus Episcopnlis. Episcopi eniin hic vocantur Stellx , et an- iii«nitne
geit dexicrx Christi. Rursuin vocantur Principes Dei, et ''-'""^"'
Princi/>cs sancluarii. I(a euiin vocan(ur24 pondfices, sa-'"""'
cerdo(ibus Aaronicis praeposKi, qui erant (ypi elforma E-
piscoporum, l. Paral. 24. v. 3. et 18. Tertio, Episcopis
Dproprie dicilur illud 1. Petri 2. 9. Vos esl\s genus eteclum,
animam ; sed quod, siciit hoc significat, ita et reip«a effi
ciat. Sic in Eucharistia ctim iii persona Chrisli ait: Hoc
est corpiis weuw.sigiiificat sub speciebus panis etviai non
laiiluni rcpraesenfari, sed et vere adesse ac latere corpus
Chris(i,sicu( per fiinium slgiiificalur lateus ignis subfumo.
SePTEM $TELL£ , AN6ELI SUNT SEPTBU EcCLBSIAROH.)
Angeli, id es( Episcopi, ut palet cap. seq. v. 1. 8. 12. 18.
Ibi eniin scrlbil angelo, id est Episcopo, Ephesi, Smyrnae,
Perganii , Thyalirae, et cacteris, eosque inuDeris Episco-
palis ncglecli argiiit, nioDe( e( instruit.
Perperain ergo Origencs hom.20. in Niimeros, et bom.
35. iti Lucam, ac ex eo S. Hierouymus iu cap. 6. Micbaeae
8ub initium, proprie hlc angelos accipiunt. Angeli enim,
inquiunt, versaiilur in periculo, et nlsi nos bene custo-
dlant, iiou videliunt faciem Patris. Sed haic est hxresis
Origenis , cuius verba transcribere solet S. Hierouymus,
edanisi ipse ea iiiiprebfi(, uli ipse se purga( Apolog. 1
suffi, utex iis discant quem fructuin ex Apocalypsi cape
re,quidin moribus siiis corrigere, quid perficere debeaut:
ac vicissiin Epislolis subiungit suaiu Apocalypsin, ut ex
ea ipsos incitet ad mores suos corrigendum et perficiea-
duin: ita Alcazar.
Nota, ex Apocalypsi Ecclesia Romana accepit raultos
ritus e( caereinonias. Ita ex hoc loco accepisse videtur 0-
lim septetn Cardinales Episcopos iu basilica Lateranensi,
cuius Episcopus proprius et gerinanus est Pontifex Roina-
nus. Docet id diserte B. Petrus Damiani, cuius verba re-
citavi Zachar. 3. v. 9. Quisque borum septem Episcopo-
rum siio die per septimanam , iugKer Missam celebrabat
in aUari oiaiori basilicae Lateraneasis, uti babent Anna-
l€s Romani.
Porro Episcopi ^icuntur Angeli, Primo, quia sunt in-
ternuntii Dei ad populum. Unde Malachiae 2. 7. dicitur;
Labia sacerdotis custodiunt scientiam , et legem reguirent
ex ore eius ; quia angelus Domini exereituura est.
Secundo, quia ul angeli debent Iioniines purgare, iMu-
miaare et perficere : hoc eniin est eorum ofUcium. S. Dio-
nys. cap. 4. C»Iest. hierarch. docet caelestcs iJlos spiri-
tus appellari augdos, eo quod eis primo insit divina illu-
stralio, ac per eos ad nos veniat. Quod iniriCce quadrat ia
sacerdotes et Episcopos. Nam , iit ait S. Hieron. in illud
Malach.2. Angelus Domini exerciluum esl; Angelus,idest
nuntius, sacerdos Dei veritsime dicilur, quia Deielhomi-
num seqwslerest, eiusque adpopulumnuntialvolunlalem.
Talis erat i4le aagdus, qui dicebat2. Corinlh. 5. 19. Po-
Auitin nobis verbum recouciliationis: pro Christo ergo le-
gatione fungimur, tamquam Deo exhortante per nos. Sunt
.ergo sacerdotes quasi annuli Dei sigQatorii, qui quam in
30 figiiram suis moribus expressam conlLnent, eamdem
quasi in molllssima cera, populo imprimuut, iuxta illud
regale sncerdolium, gens sancla. Et illud Psal. 81. 6. Ego
dixi: Dii ejilis. el filii Excetsi omnes. Quarlo, Concil. Tri-
dent. ait Episoopalum esse mtinus angelicis huweris for-
midabile. Rursutn sicut S. Pe(ro succedit Summiis Pon-
tife.\,ita aliis .\pos(olls siiccedon^Episcopi. Ipsiergo nune
ia Erclesia siint Apostoli Cbristi; Apostolicam ergo Apo-
stoloruni vitain , doclrinam et zolnm imilentur. Quiulo,
S. Ignatius nd Pliiladdpli hac giadatione Hierarchiain ia
Ecclesia doreC Principes obediunt Cxsari, milites Prin-
cipibns, Diaconi Presbyleris sacrorum proefeclis : Presby-
teri, Diaconi, el reliquus Clerus una cum populo univer-
so.mititibus.principibus et Csesari; ipsi F.piscopo pareanl ;
Episcopus Christo; ct Chrislus Pulri. Ideiii ad Sinyrnen-
8es : Omnes Episcopum sequimini, ut Chrisius Palrem. Et
inferius: Laici Diaconis subiicianlur, Diaconi P.esbijleris,
lerem. 22. 24. Annulus in manu dextera mea. Quocirca Prcsbijleri Episcopo. Episcopus Chrislo, ul ipsc Patri. Et
«asdssimi et purbsimi dcbcnt esse icslar angelorura, ut rursura: Quomodo ultionem evaderepoterit, quiprxter E-
Commcntarja in Apocalypsin S. loannis. Cap. IL 793
piscopum (conlra Episcopi Tolunlatem et iussa , inTilo E- ^ verilalem mente concipial, et eam tolo habilu resonet et or-
piscopo ) atiquid egeril? Sacerdolium enim est summa o- natu, ul quidquid agit . quidquid loquitur , doclriaa sit po-
mnium bonorum.quxinhominibus consistunt.quodsiquis pulorum. Idem ad Heliodorum Episcopum, monens eum
inhonoraverit, Deum inhonoral, el Domtnum lesum Chri- ne niniis lugeat morlem Nepoliani nepolis sui: In le, ait,
stum primogenitum totius crealune, et solum nalurx prin- omnium ocuii diriguntur ; domus tua, et conversatio quasi
cipem , ac sacerdolem Dei.^ inspeculaconstilula.magistraestpublicxdisciplina:;quid-
Hinc secuudo, discant Episcopi quanla sit eorum obli- quid feceris, id sibi omnes faciendumputant. Cavene com-
{jQtio, tum ut sanctitatc Euclesiac prailuceant, tura utsua mittas, quod aul qui reprehendere volunt, digne lacerasse
vifjilantia et prudentia mores improborum corrigant, et videantur; aut qui imitari, cogantur delinquere. Idem ad
probos in virlutc promoveant. Audianl S. Clirys.hom. 38. curadem : A'on est facile stare toco Pauli, tenere gradum
in Matlli. Si stomachus sanus est, tolum corpus validum Pelri, iam cum Christo regnaniium; ne forte venial ange-
est; ila si saccrdolium inlegrum fuerit, tola Ecclesia flo- lus, qui scindat velum templi tui, gui candelabrum tuum
ret; si autem corruptum fuerit, tota Ecclesia marcida esl. de loco moveat.
Cum crgo vidcris populumindisciptinatumetirreligiosum, S. Gregor. in Pastorali: Ab imperitis, inquil, paslorale
sine dubio cognosce, quia sacerdotium eius non est sanum. vxagisterium quanta lemcritale suscipitur. cum sit ars ar-
Hinc Chroraatius in cnp. C. Matlh. Episcopus . ait, est tium regimen animarum; el tanlum debel populi aclionem
quasi oculus Ecclesix corpus illuminans: si ergo lumen, JJ actio transcendere Prxsulis, quantum distat a grege vila
quod in te est, o Ecclesia , tenebrx sint , tenebrx corporis pastoris. Rursura : Lux gregis est flamma pastoris.
quantx erunl? Et S. Hieron. contra Lucifcr: Ut sal, in- Legant Episcopi et Pastores vitam S. Marlini, Nicolai,
quit, omnem cibum condil , ila mundi et Ecclesix totius Ambrosii, Augustini, Basilii, Chrysoslomi, Uorromxi, et
cundimenlum esl Episcopus : qui si infirmatus fiierit per aliorum Ecclesiae Praesulum. Nihil enira ita spiritura illu-
hxresim, Itbidinem, etc. a quo alio poterit condiri , cum minat, delectat, moret, et excitat ad vitara sanctam, ct
ipse fuerit omnium condimentum ? Idem Epist. 43. Tan- in suo gradu perfeclam, atque similium Sanctorura \i\jB
ta, ait, dcbel esse conversalio et eruditio Ponlifieis. ut o- et exerapla, uli reipsa multa, et raultorum eiperieutia di-
mnes molus, gressus, el universa eius opera notabilia sint, dici, et in dies disco.
C A P U T S E C TJ N D U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
loannes ivssu Christi scribit , Primo, angelo Ephesi, ut Primam charilalem coUapsam reparel; ni facial, mina-
tur quod amovebil candelabrum eius ; si facial, promillit ei lignum vilce. Secundo , v. 8. angelo Smyrnw . ut
sit conslans in fide el virlule usque ad moriem , promUlens ei eoronam vita;. Tertio , v. 42. ctngelo Pergami,
ut forliler se opponal Nicolaitis, minans eis gladium, et promittens ei manna abscondilum, el culculum candi-
duin. ^i/nrfo.t'. 18. angelo Tliyatira, ut resistal lezabeli docenli fornicari, el vesci idolothytis ^ promittens ei
potestatem super gentes, el stellam matutinam.
1. j^ NGELO Ephesi ecclcsiac scribc: Hac dicil, qui tcnet septem slelias in dexlera sua, qui ambulat in me-
n^ dio stplem candelabrorum aureorum: 2. Scio opera tua, ct laborcm , et palienliam tuam, et quia noa
X^^potts sustincre maios ; el tentasti eos, qui se dicunt apostolos esse , et non sunt , et invenisti eos raeuda-
ces: 3. Et poticiitiam lialics, et suslinuisti propter nomcn meum , et non dcfecisti. 4. Sed habeo adversum te,
quod charilalem tuam primam reliquisti. 5. Memor eslo itaque unde excideris: el age poenitentiam , ct prima
opera fuc; sin anlem, vciiio libi: et movebo caiideiabrum tuum de loco suo nisi pocnitcnliam cgeris. 6. Sed hoc
habcs , qui odisli facla Nicoiailarum , qii» et ego odi. 7. Qui habet aurem , audiat quid Spiritus dicat ccciesiis :
Vinccnti dabo cdere de ligno vit.T;, quod est in paradiso Dei mei. 8. Et angelo Smyrnrc ecclesiae scribe : IlaBC di-
cit primus ct novissimus, qui fuit mortuus, ct vivit: 9. Scio tribuiationem luam, et paupcrlalem tuam, scd divcs
es : el blapsliemaris ab his qui se dicunt ludsos cssc. ct non sunt,scJ siml synagoga SalaniD. 10. Nihil lioruiu li-
meas quae passunis cs. L"cce missurus est diaboius aliquos cx vobis in carcerem, ut lenlcmini ; el habcbitis tribu-
latioiiem dicbus decem. Esto fidulis usque ad mortcm, ct dabo libi coronnra vila;. 11. Qui habcl aiirem , audiat
quid Spiritus dicat ectlesiis : Qui viccrit, non Ii»dtlur a mortc secunda. Ti. Et angeio Perpami ecciesiffi scribe:
Il«c dicit qui habct rhom|)ha^am ulraque paite aculam : 13. Scio ubi habilns, ubi scdes cst Satan.T: ct lenes no-
nicn meum, et iion ncgasti lidem meam. Et in ditbus iliis Antipas lestis mcus fidelis, qui occisus cst apud vos,
ubi Salaiias hnbilat. 14. Scd habeo adversus te pauca : quia liabcs illic tcnentes doctrinam Balnam, qui doccbat
Balac millcrc scandalum coram filiis Isracl, cdcrc cl fornitari: 15. Ila habes et tu lcnentes doclrinam Nicolaila-
rum. IG. Simililer ra-nilcntiam agc : si qiio minus, veniam tibi tito, el pugnabo cum illis in gladio oris nu'i. 17.
Qui habet aiirein, audiat quid Spiritus dicat ttclesiis: Vinceiiti dabo manna abscondiluiu , et dabo illi calculum
(■audidtim: et in talcnlo nomen novum scriptum, quod ncmo scil, nisi qui accipit. 18. Et an.^elo Thyatirx cccic-
siae scribe : lla>c ditit Filius Dei, qui habct otulos tamquam flammam ignis, et pcdes eiiis similcs aurichalco : 19.
Novi opera lua, ct Rdem , el tharilatem tuam, tt minislerium.et palientiam tuam, ct opera tua novissima piura
prioribus. 20. Sed hubco advcrsus tc pauta : quia permitlis mulierem lczabtl, qii.T sc dicit prophtlen, doccrc, et
seduccre servos mcos, fiirnicari , ct manducare de idololliylis. 2(. Et dcdi illi lcmpiis ul pa:iiilcntiam agorcl : ct
noii vult pcenittrc a foriiitalione sua. 22. Ecce mittam eam in lcclum: ct qui mivchantur cum ea , in tribulatio-
ne maxima pnint, nisi loenitcnlium ab oieribus suis cgtrinl, 23. El filios cius inlcrliciam in morle, ct scicnt o-
roncs ecclcsiie. quia tgo siini sciutans rciits el tiMdu : cl dabo unicuique vestrum sctuiulum npcra sua. Vobis au-
lcm dico, 24. Et t.cltris qui Tliyulirrc estis: Qiiicumqut noii iiubcnt dotlrinam hanc. cl qui non cognoverunt al-
liliidines Satanm, qiitmadmoduin ditiint, iiuii mittam supcr vos aliud poiidus : 25. Tamcii id quod habetis tene-
le, donec vcniam. 2(i. Et qui viccrit, et custodicrit iimiuc in fineiu opcra mc^i, dabo illi potestalem super gentes,
27. Et regct cas in virj^a ftrica , et lumquain vus nguii confriiigcntur , 28. Sicut cl cgo acccpi a Palre mco : et
dubo illi stollam matulinam. 29. (Jui babel aurcin, audiat quid Spirilus dicat ccclcsiis.
VoL. X. 100
791
Commentaria in Apooalypsin S. loannii. Cap. IF.
A
NGBI.O Cphbsi Ecclbsij: 8CBIBB, ) Atigelo , id est E- J^ innamrnet, initio el in memoriam revocat vocalionem ct
Ephesi
coudjtio,
Septem
genera
con-
«cieDlia-
rum bic
Dotan-
tur.
piscopo, uli dixi cap. 1. v. 20
EpheBus nobile einporium, et metropolis.^siae minoris,
Amazonura fuit opus. Ab lis enim condllam esse tradll lu-
stin. lib. 2. et Piinius lib. 5. 29. iicet Pherecydes, et ei eo
Strabo, ab Autiocho Codri Atheuienslum regis filio extru-
clam tradant. In hac celcberrlmum fuit Dlanai lemplum,
a tuta Asia duccnlis annis aedlGcatum. Ephesi prxdicavit
Paulus.ibique Timotheum Episcopiim conslitult, Uude et
eius ad Ephesios exstat Epislola, scripta 38. onnis ante
hanc Apocalypseos.
Nola, Haec est prima Christi Epistola, quam Episcopo
Ephesi , et per Episcopum scribit toti Ecclesi», ut patet
c. 1. V. 7.11 17,24, ubi dlcilur: Qui habet aures audiendi,
audiat quid Spirilus dicat Ecclesiis- Hinc moraliter AI-
cazar censel, In hisce seplem Episcopis notari septem con-
sclentiarum genera inter Episcopos, aliosque fideles quos-
libet. Primum genus, est improborum, qui audacter in
Scelera ruunt. Secundum, tepidorum,Tertium, eorum qui
celsitudiuem grodus sul, q. d. Memeuto te Tocatum esse
a Christo, ut sis stclla et lux inundi ; cura ergo ut splcn-
dore ct fcrvorc luo inundo pra)luccas, memento te csse in
dextera Christi, Chrislum In te iugiter oculuin intcndere,
velle te uti, quasi inslrumeuto et face ad illuminandam
Ecclesiam, nc convertendum Gentes. Vide ergo ne opus
Christi impedins, vide ne Ecclcsiaj fulgorem obscures, vide
ne sis cousa, cur multse animae per le salvandai , tua te-
piditale et segnilie percant; has enim o te reposcet Chri-
stus, Qiioclrca ila oge, ita vive, ita furve, ut per te omnes
glorincent Palrem qui in cielis est, ut infideles et impios
ad Christum traducas, lepidos accendas, slrenuos et fer-
vidos magls inflauimcs. imitare Pauluin dicenlem: Quis
infirmalur, el ego non infirmoT? quis scandalizatur, et eyo
non uror? 2. Corinlh, 11, 29,
Scio OPEBA TUA BT LABOBEU. j Vide laudes huiusEpi-Vers.s,
scopi apud Perer. disp, 3, et 4,
Morallter suo exemplo docet nos Chrislus, ut reprehen-
probata) sunt virtutis, Quartum, eoruin qui in virtute iin- 1> sionem vitii laude virtutis temperemus, ne nimis acerba
becilles sunt, sed a Dco proteguntur, ac a tentationibus
liberanlur, Quintum, lassorum, eorum scilicet, qui ob las-
situdincm in vla Dei nonnihil retrocedunt, Sexlum, tlmi-
doruin, Seplimum, imprudentium. Unde hos septein Epi-
scopos comparat septein planetis. Sardensis eniin erat ut
Mars, audax et praeceps ad malum. Laodicenus utSatur-
nus, piger ac segnis, Smyrnensis velut sol , virtutis exi-
miae, et omnia nubila superantls. Philadelphius imbecil-
lior, sed prosperioris fortunae, ut lupiter. Ephesinus erat
velut Mercurius bonus et prudens, sed lassus, indeqiie re-
niissi ardoris. Pergamenus ut luna, timidior: nam luna
timorem creditur indere iis quibus dominatur. Thyatiren-
sis sicut Yenus, imprudenter fervidus.
Itaque has septcm Epistolas esse velut septem Chrlsli
Pontlficis suinmi decrelales, quibus totum caeleste lus Ca-
nonicum , doctriuae scilicet ad mores spectantis, summa
comprehenditur , per quam hominum conscientlae infor-
accidat; sicut mcdici pilulas circumlinliintsaccharo. Audi
Rupert. hic : Notanda , inquit, disposilio sermonis quam
artificiosa sil. Et priusquam emitleret austeritatem repre-
hensionis , qux laudanda erant , collaudavit ; et post ubi
corripuil atque minas intentavit, rursus quod laudandum
erat, laudavit. Ita reprehensionis amaritudinem, ne nimis
o/fenderet, alque exterreret, collaudationis dulcedine cir'
cumlinivit. Eaindem moderationem tenuit Chrislus Domi-
uus in fcemioa illa Samaritana arguenda. Nain in primis
eius in loquendo veritalem commendavlt: Bene dixisti,
inqiiit, quia non habes virum, loan. 4. v. 18. Deinde eius
in vivendo intemperanliam reprehendit: Quinque viros,
inquit, habuisti, et nunc quem habes, non est tuus vir. Tau-
dera quasi non satisfueriteius veritatem semel commen-
dasse.ilerum coinmendat: Hoc vere dixisti. Subdit Ruper-
tus: Magnum hoc, inquit, e< digne imitandum est magi^
sterium spiritus Dei ; corripere quidem ea.qux emendalio-
nientur, et in vera sanctilate proficiant. Hos ergo seplem Q ne indigent; sed inter corripiendum. et prius, et posterius
Angelus
Epliesi
fuii S.
Timo-
ibeus.
Eplscopos Deum , quasi septem specula fidelibus consli-
tuisse, ut in lis quisque suam nonscientiam et vitas ralio-
nem posslt contemplari,eamque velcorrigere.vel dirigere
et perficere. Symbolice et prophelice, Petrus Galatinus hic,
censet hisce scptem Christi epislolis significari septem sta-
tus et vicissitudiocs Ecclesiae sibi invicera ex ordine suc-
cessuras, quas ipse enarrat.
Quaeres,quis fuerit hic angelus, id est Episeopus, Ephe-
si ? Respondet Lyranus communera esse sententiam, fuis-
se S. Tiinolheum, ad quera S. Paulus scripsit duas episto-
las. Negat tamen id Ribera, ut et ipse Lyran, Quia, in-
quiunt, Timotheus fuit vir sanctissimus; hic autem Epi-
scopiis Ephesi valde a Christo redarguitur. Verum idipsum
asserunt Aureolus, Viegas, Alcazar. Pererius hic, Maga-
lianus prooeuiio in Epist, adTiinotheum, etBaronius, Id-
que satls ei Chronologia evinci potest; nam hoc tempore
non aliiis fuit Episcopus Ephesi qiiam S. Timotheus: uam
S. Paulus scripsit Epislolara ad Timotheum, quasi ad E-,^
piscopum Ephesi , anno Christi 57, haec autem scripsit '^'
loannes anno Chrisli 97, Timotheus vero obiit Episcopus
Ephesi, anno Chrisli 109, qui fuit decimusTraiani. Tunc
enim successit ei in episcopatu Ephesino Onesimus, quem
Philemoni scribens commeudatS.PauIus.Undeeodem an-
no Christi 109, scribens ad Ephesios S, Ignatius, postTi-
motheum meminit Onesimi^tamquam iain receutis eorum
Episcopi, Errant ergo, qui ex Metaphraste contendunt Tl-
motheum anle h«c tempora siib Domitiano occisum esse.
Nam post ha;c tempora S. Dionys, Areopagita plerosque
suos libros scripsit, et inscripsit huic Timotheo, Ad argu-
mentum Riberse respondebo v, 4.
H«C DICIT QUI TENET SEPTEU STELLAS, ) De qulbus
dixi c. 1. V. uli, Hinc incipit Epislola Christi ad Episco-
pum Ephesinum , et sub eius persona ad quemvis Pasto-
rem et Prselatum , imo ad quemcumque fidelem , qui in
prislino charitatis ardore refrixit, Unde ut eum excilet et
collaudare, si qua bene dicta sunt , vel acta ab eo qui in
aliis corripitur : quatenus quoad fieri potest, teneatur be-
nevolus; et non refugiat confusus, aul exterrilus, audire
non sustinens peccatoris animus.
Et TENTASTI EOS , QUI SE DICUNT APOSTOLOS E9SE, Ters 3.
ET Tno^ SUNT,) Examluastl, explorastl, et redarguisti eos
qui mentlunturse esse ApostoIns,cum sint pseudoapostoli.
Et sustinuisti pkopteb nomen ueubi perseculiones
et varias trlbulationes , bt non defecisti, ) Graece ovx
£/o;rtao-ac ; ■/.oizia.i enim signlficat et laborare simpliciter, et
in actu perfecto ita laborare, ut in labore deficias et suc-
cumbas, Priori raodo accipitur versu praecedeuli: Scio o-
pera tua el Zafiorew^Greece xottov : posteriori modo capitur
hoc loco. Quamquam Petrus Faber llb. 2. Agonist, c. 8.
probabiliter suspicetur ia Graeco hic esse mendum, et prg
ExoiriaTac legendum xtxpnxa;, Non enim videtur Apostolus
xon-ov aliter hoc versu, aliter versu praecedenti accipere.
Unde etAIdinus codex novlTestaraenti editusVenetiis an-
no 1518, etRoberti Slephani editus Parisiis anno 1546, et
fiasileensis anno 1365. et Lugdunensis anno 1571. sic le-
gunt : xai SiK TO ovoua piou xsxoTriaxa;, xai ou xsxpmxaj, id est,
et propter nomen meum laborasti, vel lassatus es et foli-
gatus, sed non defecisti.
Sed habbo adtebsum te pauca, ) To pauca delent Ro-yrj,, ^^
mana et Graeca, ac Syrus, qui vertit: Sed habeo contra te
propler tuuvi illud primum quod reliquisti; vel, ut Ara-
biciis : Dimisisti abs te.
Quod charitatem tuam pbimam beliquisti, ) Am-
brosius et Haymo censent hunc Episcopum charitatem a-
niisisse, et fuisse in statu peccati morlalis.
Verum quls credat hoc de S. Timolheo? Praesertira cum
hiceiuspatientia,zelus et illuslria opera non tantum prae-
terita, sed et praesentia commeodentur? Melius ergo Ri-
bera , Pererius, Alcazar et alii exponunt, q. d, Primam
charilalem, id est, primum illura charilatis fervorem re-.
Commentaria in Apocalypsin S. loonnis. Cep. II.
795
liquisti.Eti enim esl htimana infirmitas, ul qui maf^no «pi- J^ 'ervilulem. Propontbat, Chritto duee, u faeluntm inget^-
rilu coeperuDt gervire Deo, seosim dc eiug coQleatiOQe re-
iDiltant, languescant, lassescant, lepescanl.
Videtur ergo S. Timolheus, qui per 40. annos iam fue-
rat Episcopus Ephesi ( fuit enim Episcopus anno Christi
57. et iam ap;cbalur annus Chrisli 97. ul dixi v. 1. ergo
iam ab episcopalus exordio eflluxeraDl 40. anai ) nonnihil
iotepuisse io praedicando verbo Dei, in labore converlendi
Epbesios ; eo quod viderel ludo-os et Gentilcs Dianae £•
phesiae cultorcs sibi perlinaciter obsislere ; unde parlim
ex pusillanimitate et tepore, partim ex prudenlia huma-
iia, suggerente quod pacis causa oporterel remissius age-
re, ne uimio zelo magis rcm Chrislianom lurbarel, et ia-
fideles contra se suosque concilaret ( uli Ephesi olim S.
Paulu cuntigisse, turba coatra eum conclamanle: Magna
Diana Ephesiorum, Aclor. 19. Si.mcminerat) de pristino
eYangclizaodi ardore nonnihil remisit, fuitque hoc eius
peccatum veniale, non lethale. Sxpc enim Prielati magis
pcccant per remissioaem, quae specie prudentiae obrepit,
quam pcr in)prudeQliam, quse sub specic zeli. Utrumquc
tamcn vilium est, utruinque hic repreheodilur a Chrislo,
prius in Episcopo Ephesino, poslerius ia ThyalireQsi, in-
quit Alcazar.
Moailus ergo bic a Christo per S. loaanem Timotheus,
remissionem suam correxit, et primum fcrvorem prsdi-
ootionis resumpsit, fvrvid<'que reprchendit cultorcs Dia-
na;, idcoque ab iis martyrio est alTectus auoo Chrisli 109.
die 24. lanuarii, quo die eius memorio labulis sacris ad-
■cripta in Ecclcsia quotannis recolitur.
Adde, haec non dici soli Episcopo, sedel eius Ecclesije
Ephcsinac,ut dixi inilio capitis. Fidelcs erguEphesii hic te-
l>oris arguuntur in suo, et per suum Episcopum, utpole
in quem quasi in caputel pastoremomaissubdilorum cul-
pa, aoto et repreheasio reduadat. Vulgo dicimus : Non est
peccatum in collegio, quod non faciat liector. Sic noa eet
peccalum in parochia et dicccesi, quod non faciat Paslor
et Episcopus. Ila Pererius, qui tamea non recte censet
Teporu
Saiiclo-
ruai
cauit
F«rtor
« tita
CIICI.
lia, et fatiscenlibus membris spiriiu forlis et fervidus novo
sperabat certamine de hoste Iriumphum. Neque enim lan-
guor, vel desidia locum habel, ubi amoris slimulus semper
ad maiora perurget. Tanla autem erat in eo camis ad spi-
rilum concordia, lanla obediendae promplitudo, quod cum
ille ad omnem niteretur sanctilatem pertingere , ipsa non
tolum non repugnaret, sed prsecurrere niteretur.
Ilaque conlra leporem hunc, hosque eius fontes crebro
el assidue, ac prxsertim inilio septimaoae , meosis el on-
ni, aque oc in maioribus fislis hoiiio spiritum suum lan-
guescenlem suscilare, ac prislina sua vola et proposita
renovare debel. Cogita , inquit S. Bernard. Epist. 91. in
scala lacob angetos omnes vel ascendere , vel descendere,
neminem staie. El tu ergo si non proficis , deficis. et ubi
incipis nolle fieri melior, desinis esse bonus. Unde Ps 83.
dicilur : Ibunt de virlute in virlulem. El Proverb. 4 luslo-
rum semita quasi lux splendens procedit . el crescit usque
ad perfeclam diem. Et Cant. 6. Qax est isla, quxprogre-
u ditur quasi aurora consurgens? Quocirco Abbas Agatho
in Vilis Patr. lib.5. cap. de discretione, cuidam Religiosam
vilam ambienti hoc prxceptum dedit: Sicut in prima dte
quando ingredieris ad fratres, ita custodi peregrinationem
tuam omnibus diebus vitx tux, nec assumas fiduciam. q.d.
Fervorem , reverenliam et verecundiam novitiotus, loto
tempore Religionis conservo.ac cave ue suceessu temporis
fias liber et audax in loqueodo, carpcndo, murmurando,
otiaodo, etc. Vide dicia Pbilip. 3. 13. et Ephea. i. 22. et
Rom. 12. 2.
Speciolim veroEpiscopum non debere tepescerc in con- Etiaa
cionoado, si pauci aut nulli cooverlantiir, docet S. Chry- p>ucii
sost.hom. 1. de Lazaro primo, exemplo fonlium, qui sein- '^*""''
per scaturiunt, licet nemo inde hauriat; secundo, exem- iiandaa
plo leremis cap. 20. 7. qui irrisus a ludocis, iubelur ta-*»-
roen a Deo, iis coociouari ; lerlio, exemplo Chrisli, qui
ludam, licet obstiuatum, admonuit; quorlo, quia qui boni
suntsaltem fiunt meliores, et qui iam non coo^ertuntur.
nullam hic fuisse Timolhei culpam ; sed omaem, qus liic f] forte postea coaverteDtur. Unde eidem Timolheo S. Paa
nrguilur, fuisse EcclesiiB et fidelium. Proprie enira et pri-
mo, culpalur hic Episcopua, alque lepor et culpa fidelium
fere sine teporc et culpa Episcopi esse uequit, uti docet
S. Chrysostomus hom. 38. iu Mallh.
Moraliler nota. Facilc homo, cliam sanclus et perfectus,
a primo fervore tepcscil. Priino, quia anima est mobilis,
mollis ct inconstanlis. Sccundo, quia diflicile est et vio-
lentum tol difTicuItatibus et tcnlalionibus, quot in dies oc-
currunt, rcsislerc. Terlio, quia gralia in nobis esl quasi
in loco alieuo, non naturali ; unde notura noslra, nisi vis
contiuua adhibeatur, ad se et naturolia sua desideria re-
dit.Quarto,quia hobemusinnalaraconcupiscenliam, quae
gratix ct bono semper reluctalur, conlra quaro pugnare,
ot quasi adverso (luminc, imu nuctu remigare dcbemus.
Memorobile est dictum S. Bernardi Epislol. 56. ad Ri-
chardum Foalanensem Abbalem : Blullo facitius, ait, re-
perias multos sxculares convcrti ad bonum , quam unum
quempiam de lieligiosis Iransire ad melius. liara avis in
terris est , qui de gradu quem in Rcligione forte semcl at- D Ecclesia
lus Epist. 2. c. 4 praecipit diceos : Prxdica verbum . in-
sta opporlune , importune; arguc , obsecra , increpa in o-
mni palientia.
Sm AUTeM, TB!»io TiBi, ET MOVBBO ( Svrus , movco , ^tn s.
scilicet illico el subito) CAROeLABBfH tlub db loco sco.)
q. d. Candelabrum, id est Ecclesiam, o te ouft-rom, ne sis
eius caput et Episcopus, eomquc in alterius inanu coMo-
cabo. Nain cap. 1. v. ult. candelabra exposuit Erclesias.
Bx aiitcm dicuntur movcri de loco, id osl de slatu ««•«
cum ab uno capite, puta Episcopo, ad alium IraDsferuo-
tiir, ct ia cius manu guberoandaD collocantur. Sic regna
dicunlur moveri, mulari, et de gcnle in gcntcm transfer-
ri, cum rex et imperator mutatur, et ex alia gonle susci-
tatur; tam onim corpus est in capite, qiiam capui io cor-
pore ; tam regnum est in rege.qiiam rex in regno; tora Ec-
clesia est io Episcopo, quam Episcopus in Ecclcsia. Molo
ergo ct mutalo copite, movctur et inulatur corpus; muta-
to roge, mulatur respublico ; mutalo Episcopo, inutalur
ttgerit, velparum ascendat. EtS. Bonaventurac ; Vidimul-
tos qui a sxculo transeuntes ad Rciigionem profccerint. vi-
lamque mutarint: vix vidi , qui in religione post novitia-
tum ferventiores etperfccliores evaserint. Quocirca ipse in
vila S. Froncisci do eo quasi quid rarum ct mirum scribit
cop. 14. \iliB ipsiug, quod appropinquans ad finom vitx,
Christo pcr sacra stigmolo confixus cruci tam carnc quam
tpiritu, nonsolum Seraphico amore ardebal in Deum, ve-
rum etiam sitiebatcum Christo crucifixo multitudinem sal-
pandorum , ideoque se suumque corpus emortuum pfr ci-
vitates et castra faciebat circumvehi. ul ad cruccm fcren-
dam cxteros animaret. Fralrihus quoqiio diccbat : Incipia-
mus. fratres, scrvire Deo nostro , quia usque nunc parum
profecimus. tlagrabat etiam desiderio ad humilitalis redi-
rt primordia. ut teprosis, sicut a princtpio ministrarct, cor-
pusqui iam prs labore collupsum revocaret ad pristinam
Sic monarchia Choldaeorum dicitur mutola el translala
ad Persas. cum monarcha factus ostCjrus; Persarum od
Graecos, cum monarcha farliis ost .Mciander; (iri'coriiin
ad Romanos, cum monarcha fartus est .-Vugustug : ita Ru-
pert. Hiigo, Richardus et Victorinus.
Undc possct rursum ha-c phrasis per hypallagen cipli-
cori hoc inodo , q. d. Movebo condolabrum (uum dc loco
suo, hoc cst, movebo tc do loco candelabri tui, id c«t, a-
movoho tc ab Rpiscopatu Ecclesio', ouforam libi dignila-
tom apquo ar graliam, ct dona Episrnpalia, quibus prxsi-
des i't iirxfiilgos Ecclcsiac tuae. Simili bypallagu de daemo-
nibus dicitiir .\poc. 12. v. 8. Seque locus inventus cst am-
plius eorum in cxto, q. d. Ipsi non siint amplius inveoli
in loro suo in cilo. Aut potius candeiabrum por mctony-
miom ponilur pro ipso lucema, »eu candcla qua? in can-
delabru est sita. Hcc CDim limilis cst rogi iu solio, ct E-
796 Commentaria in Apocalyps
piscopo in cathcdra sedenli. Unde in Scriptura lucerna si- ^
gnificat regnnm, et conscqiientcr saeerdotium ; iioc enim
est rc{i;nuin sacerdolule, ct sacerdolium regolc. Hinc Ps.
131. t7. dicitur: Uluc producam cornu David, paravi lu-
ccrnam Chrislo mco. 3. Kcf;- H. 36. Filio autein eius da-
bo Tribum unam, nt rcmaneat lucerna David. Moveho
ergo candclabrum, id esl lucernam, lioc est episcopatuni
tuum , de loco suo ; pula a lc, in quo iain cousislit: ita
Delrio adagio 112.
Secundo, Hayino, Thomas An^jlicus, Dionys. et Ribera
censent aliter hic accipi candclabrum, quam cap. 1. sci-
licet pro ipsa dij^nilate ct {jratia Episcopali, q. d. Aiife-
ram a te candelabrurn, id est episcopatum tuum, quo prae-
fulges Ecclesiae. Sic Elias et Henoch cap. 11. 4. vocaulur
duo candelabra in couspeclu Dei.
Hanc exposilioncm, licet in re cum prima coincidat, re-
cte impugnat Alcazar, quod iu his septem Episcopis sem-
per ad visionera c. 1. habeatur respectus ; ergo coactum
est hic aliter accipere candclabrum, quam cap. 1. prae-
scrtira cum in hac ipsaEpislola expressa fiatseplem can- u
delabrorum cap. 1. meutio v. 1.
Tertio, Andreas Ca;sar exponit, q. d. Candelabrum, id
est sedem Pontificiam Epheso auferam et transferam eam
iu clvitatem regiam, v. g. Byzantiura, sive ConstaQtiao-
polim.
Quarto, Ambrosius et Beda exponunt, q. d. Privabo te
raercede, quae Episcopo et Rectori Ecclesiae pro sua cura
el labore promissa est a Deo.
Quinto, Victorinus Martyr: Movebo , inquit, candela-
brum, id est, dispergam plebem tuam ; et Lyran. Obedien-
iix, nit, tu3e subtrdham subdilos tuos; et Andreas Csesar.
Nudabo plebem tuam gratia et protectione mea , eamque
in fluctus et iempestates coniiciam. Sic et Alcazar censet
hic Deum rainari Episcopo pacis publicae perturbationem.
Propria enira et congrua, inquit, remissionis poena est,
ut qua ralione existimabat aliquis se quiete et tranquil-
litate fruiturum, remittendo scilicet aliquid de fervore et
zelo, eadem res devolvatur in raaiorem civiura seditionem , n
et fideliura perturbationera; tum quia Deus iuste quem-
que punit in eo in quo peccat; tum quia inter homines
solet ex remissione ducis oriri perturbatio militum : sicut
ex adverso disciplina et severitate multo raelius conser-
vatur et augetur pax et obedientia. Ita fit ut Prfelatus,
dura parat quletem, inquietem pariat, et dispergatur plebs,
et subditi a Praelali obedientia se subtrahant. Vulgo di-
citur: Vbi rigor, ibi vigor; ubi severitas, ibi auctoritas.
Sensus ergo est, q. d. Ex humana prudentia putabas te
per remissionem ditTicuItates et perturbationes etTugitu-
rum, et adepturum pacem et quietem ; at ego te puniam,
inducendo te in ipsara tentationera, quam per viara non
bonam fugiebas; pleclam enim tuam negligentiara sedi-
tione et commotione civium tuorum, quam certissiraeef-
fugisses, si non prudentiam humanam, sed mea consilia
secutus , zelum exercuisses et spiritalem fervorera. Hic
sensus valde moralis, prudens, et in praxi perutilis est.
Sed primus sensus, uti siraplicissiraus et planissimus, ita p^
inaxime genuinus videtur. Non enim EccIesiiB , sed ipsi "
Episcopo peccanti pnnitionem hanc intentat. Hoc est e-
nim quod ait: Sin autem, venio tibi, et movebo eandela-
brum tuum.
vers. 6 Odisti facta NicoLAiTARDM.) Quorum haeresis erat
Mcoiai- licere fornicari, et promiscue uti foeminis, etiam eoniu-
^3"V^'gatis. Vide S. Aug. haeresi 3. et Clement. Alexan. lib. 3.
Strom. qui excusant Nicolaum , unum e septem prirais
Diaconis (a quo haeresis nomen et originem accepit). sed
accnsant eos , qui eius dicta sinistre intellexerunt. Iste ,
ait S. August. cum de zelo pulcherrimx coniugis culpa-
retur, velut purgandi se causa pertnisisse fertur, ut eam,
gui vellet, haberet. Quod eius factum in sectam turpissi-
viam versum est, qua probatur usus indifferens fmnina-
rwm.Ex hisce orti suntGnostici.haeretici spurcissimi. Ni-
colaum tamen accusat turpitudinis Epiphan. lib. 1, hae-
resi 25. et Philastr. hseres. Nicolaitarum, S. Hieron. Ep.
in S. loannis. Cap. IJ.
ad Heliodorum, quod gcilicet cum ordinatns Diaconus, ob
uxore quain pulchram habebat scse continuisset, postea
tainensuperatusconcupiscentia.adcamreversnssit; cum-
que ea de causa carperetur ab Apostolis, lurpein haeresim
excogitarit, scilicet uecessarium esse ad salutem libidiai
operain dure. Nicolaum quoquc accusunt Irena;us, Ter-
tiill. Hilarius , et alii, qiios citat Baroniiis toin. 1. anno
Christi 68. Uecrudiiit Nicolaitarnm ha>resis et spurcities
siib Liidovico Pio linp. filio Caroli Magni; cui quia Ludo-
vicus non tam strenue quani parerat, rcslitit, hinc post
mortcm poenasdedit in Purgalorio pertriginla annos, qui-
bus exactis apparuit filio pariter Ludovico Imp. opem et
preces ab eo cfnagitans, uti ex Annal. Franc. narrat Car-
din. Baron. tom. 10. anno Christi 874. incboante.
QuiD Spiritus dicat Ecclesiis. ) Quod enim dicit E- veri. 7.
piscopo Ephesino, hoc dicit eius Ecclesiae, et per eam cse-
teris omnibus : Quod vobis dico, omnibus dico, ait suis A-
poslolis Christus.
VlNCENTI DABO EDEBE DE LIGRO VITiE. ) Vincenti, SCi-
licet Nicolaitas haereticos; item Paganos et tyrannos.Rnr-
sum vincenti inundum, carnem, dsemonem, qiiomodo vi-
cerunt et vincunt Marlyres, Doctores, Virgines et Reli-
giosi. Est enim gcneralis ha>c sententia, inqiiit Pererius.
Ita haec Christi verba pulchre adaptat B. Petrus Da-
mianus S. Victori Confessori , priina Septembris: Ipse e-
nim, ait, nomen ex opere sortitus, ante vicit, quam vince-
re nosset, nec quemlibet hostem, sed illum, de quo rara, et
nunquam secura victoria, etc.
Ita vitam alterius S. Vietoris Confessoris 26. Februa-gyjj^^
rii describens S. Bernard. Pugnavit, ait, fortiter, viriliter tet,
superavit, etsic demum gloria et honore coronatur. Quo-
tnodo nempe inglorius remansisset bellator fortis, humilis
Victor? Miror et stupeo infantem adhuc in utero, pavori
fuisse pavendis dxmoniis ; quippe ab ipsis prxcognitum, et
iam tunc ex nomine designatum, nec vacuum nomen, ubi
hoslium fuga, et extorta confessio, victoriam concessit in-
fantulo. Et inferius: Mmutemur in viro sobrium victum,
devotum affcctum ; xmulemur mansuetudinem spiritus ,
castitatem eorporis, oris custodiam, animi puritatem, po-
nere frxnum irx et modum lingux.dormire parcius, ora-
re frequentius, commonere nosmetipsos psalmis, hymnis et
canticis spirilualibus, diebus iungere noctes,et divinis lau-
dibus occupare. Hae enim fuerunt victoriae S. Victoris ,
quae nos pariter victores efTicient et coroaabunt.
Tales Viacenles et Victores apud Graecos fuerunt S. Ni-
cetae, Nicandri, Nicanores, Nicerii, Nicones, qui victoriain,
nomine quasi omiae praetulerunt; vtxn enim Graecis est vi-
ctoria, vixwv, vixnTors, etc. est victor. Talis fuit S. Nicaeag
Martyr Antiochise, 29. Auguati. Talis S. Nicander Mar-
tyr Alelitinae, sub Diocletiano, 7. Novembris. Talis S. Nica-
nor Martyr in ^gypto sub Maximino, 5. Aprilis. Talis S.
Nicephorus Martyr in .lEgypto sub Numeriano Imper. 25.
Februarii. Talis S. Niceta Martyr in Lycia, 24. lulii. Ta-
lis S. Nicetas Gothus Martyr sub Athanarico, 15. Septem-
bris. Talis S. Nicetius,Episcopus Viennensis, 5. Maii. Ta-
lis S. Nicostratus tribunus cum suis militibus, MartyrCae-
sareae, 21. Maii. Talis S. Nicomedes Martyr Romae, 15.
Septembris. Talis S. Nicon Martyr Antiochiae, 28. Sep-
tembr. Tales multi alii hisce cognomines, et ia palma con-
similes, quos videre est in Martyrol. indice apud Baron.
Ac in primis S. Vicfor et Corona,Martyre8 illustres, 22.
Maii, de quibus eleganter ita canit Poeta Christianus :
Quam bene cum sancto quadrat Victore Corona I
Quamsua Victori iure Corona datur!
Talis denique fuit S. Ursula, quae non unam , sed unde-
cim millia coronarum meruit; quia totidem virgines ad
virginitatis et martyrii gemmatas coronaB proveiit; de
quibus praeclare idem Poeta:
Ursula nectendis, pro teque tuisque corollis,
Crediderim angelicas obriguisse manus.
His addendaj S. Digna et Emerita, Virgines et Martyres
24. Septemb. de quibus idem Poeta :
Quam bene conveniunt rebus sua nomina ! palmam
Commenlaria io Apocalypsin S. loannis. Cap. 11.
797
Ferre hxc Emerila esl ; altera Digna fuit.
Lignum
tita
quod'
Euchari-
>iia re-
Dovanli-
bus pro-
posiia
proUesl.
Secundo, proprie ad rem propositarn : i;i>ic«n<i scilicet
guam rernissionern et torporcm per Tcram poenilentiam ,
ac seriam dfiibcralionem resumendi pristina opera, et pri-
Blinum charilatls Prvorem. In hocenim culpaveral liunc
Episcopum Cliristiis ct ad hoc cum excilat proposito prae-
inio apposilo. scilicct liffno vit», q. d. Si lassitiidinern et
torporem excutias, dabo tibi lignum viljc, quo ct primas
virrs recupcrcs , easqiie ita corrobores ct confirmes, ut
deinceps tibi in iis lassitudo, veluslas et lorpor non obre-
pant. Uoc cnirn fecisset liguum vitae in Paradiso: ita Ru-
perlus et Alcazor.
Qujeres,qiiodnarn sithoc lijjnum vitae.quod hic promit-
lit Christus? Kespondent aliqui esse Chrislum, qui in Ec-
clesias l*aradiso oinnibus fruendus proponitur: ita Viclo-
rious et Bcda ; idquc io Eucharistia, ait Rupertus et Ana-
slas. Sinaita lib. 1. Hexameron tom. 1. Bibiioth. Ss. Pa-
trum, Paschasius lib. 1. de Corpore Christi cap. 7. et 8.
el Alcazar, qui addit Christum promiltere hic suam opem _
et praesidium per Eucharistiam iis, qui fortiter apud se "
statucrint pristina sua vota ac dcsideria inslaurare,et an-
tlquum studiuin et contentioncm rcpetcre , nec in virtu-
tuin excrcitatione lanpjuescere ; hosce cnlm Eucharistia,
qusB est panis vit», uti docet Christus loan. 6. instar li-
gni vitas corroboral, eisque animi vires conlirmat, nec
prlstinum vifjorcm hcbescere palitur, facilque hominem
spiritualiter qiiasi iinrnorlalem , alacrem semper et vcge-
tum. Ad hoc enim in hac naluraa corruptione, infirmilate
et !an,p;uore Eurliaristlam nobis dedit et reliquit Christus:
qiiinimo virtule Eui^haristiaj resurfjemus ad vltarnimmor-
talem. Hcsurrcrtio enim et Immortnlltas est eircctus Eu-
charistia?, uti fuissct eflcctus li^ni vitae in 1'aradiso. Hoc
est enim qiind ait Christus loan. 6. v. 58. Qui manducat
hunc pancm, vivet in xternum.
Porro llcct omnibus dij^ne communicanlibus idipsiim
praostct Eucharistia, proprie tamen, et Ion;];c amplius id
praistat ils, qiil ciim hoc serio fervoris renovandi propo
\ ridentium fortitudo aeque ac proChristo moriendi zelus et
desideriura. Ita, ut allos taceam, S, Catliarina Scnensis
quotldiana pene communione vircs tam corporis qiiam a-
nlml reparabat, et ex ea fere sola vivebat, vix cibos cor-
porales comedens. Tantiis vero eius in Eiicliaristiam erat
ardor, lanta fames, ut, si quo die non communicasset, vi-
derelur animam cxhalatura; mox vero. ut communicaraf,
et spiritu.ct corporc evadcbat Ita valida, ut ingenles sub-
iret laborcs et pacnilentias, ac cibos oinnes humanos fa-
atidirct, Imo ad mcnsam quasi ad eculeum , ad alimeuta
quasi ad torroenla accederet.
Secundo, map;is gfnuioc ct planc, lif^num hoc vitae est LiBnam
fruitlo Dei ct beatitudo, indeqiic conseqncns immorlalitas. J"* *"
Haec enim est immarccscibiiisvitaj etfjliriajrorona.quami)^';.
suis fidelibus Christus promlltlt, q. d. Vincenli dabo ede-
re , per conlemplationcm et fruitionem, de ligno vitae, id
est, de dlvinitate beante, ct danle gloriaro Immortalem,
uti Inchoate faciebat li{joum, id cst arbor vitas in paradi-
so,quae erat huius figura et typus.Hunc esse sensum clare
patebit c. 22.2. ubl per llgnum viiajacclpit hanc heatitu-
diDcm et gloriam immorlalcm. De ligno vita; dixi ljen.2.
Et ANCELO SmTRS^ ECCLESI.S SCBIBE.) Est haec Se- Vers. 8.
cunda Christl Epistola ad EpiscopumSmyrnenscm.etsub *«""«'«
eius pcrsoua ad quosvis Episcopos el Christianos probalaeEp'^^',"!^
et pcrfecla} vlrtutis: ila Alcazar. a<i Epi-
Porro Srnyrna urbs est loniaj in Asia, de qua Slrabo ".'^''P"'"
lib. 14. Cam L>jdi, ait, evertissent Smi/rnam. circiter an-\'^^'^^'
nos quadringcTilos in vici modiim mansil habitata ; postmo- qui?
dum Anligonus eam suscitavit, deinde Djsimachus. el nunc
omnium pulcherrima est : eius pars in monte sita cst, pars
maxima in campo. Hdbet etiam bibliothecam et Homerium
porticum scilicet quadratam cum Homeri templo et statua.
JSam et hi maxime hunc Poelavi sibi uendicant: unde et
nummus quidam xneus apud eos Homerus vocatur. Urbis
mxnia lUelas amnis prxler/htit: ad certam slructuram, e-
tiamporlum clausum habct. Huc iisque Strabo. Sinyrna
etlam a Craecis myrrha dicilur. Sniyrna crf^o idem est.
sito ad eam acccdunl. Cuiiis ralio est, quod sicut manna Q quod myrrha, sciticet passionis et tribulationis, ob cuius
■aporem suum iuxta cuiusquc dcsideriiim convcrtcbat,
Sap. 10. 21. iit qui in manna {];uslare vellet paucm , pa-
nem sapcret, uon carncm ; qul carnem vellet, carnem sa-
pcrct, non pisces; qui pisces vellet, pisces saperet, non
ova: lla pariter Iq Eucharistia qui humllltatem pelit, hu-
Tnilitatcm acciplt; qui charitatem.charitatem ; qui serium
fervoris rcnorandi propositum , idipsum quod petit con-
sequitur : ila .\Ica7ar.
Hoc cst quod ait Psallos Psal. 22. v. 5. Parasti in con-
tpectu tnco mensam advcrsus eos qui tribulant me. Quera
locuro dc Eiicharistia accipiunt Thcodor. et alii passiin,
ac prajscrtim S. Chrysost. ibidcm diccus: Qui sunt qui vos
tribulanl? Suggestiones inimici, cupiditates, delectationes
sxculi, honores : sed cum venimus ad mensam potentis,
tribulationcs ejjiciuntur contolatinnes, et ex mensa prxpa-
rala proficimus adversus eos qui tribulant nos. Hacdc cau-
BS ad frcqucntcm Eucharistls; siimplioncrn Christlnnos
hortatur S. lo;nallu9, Bcrlbcns ad Ephcslos: Date operam
patlenliam hic eius Anf^clus laudatur.
Qtiajres, quis fuit hic Angeliis, id cst Episcopus, Smyr- a^k»'"»
nae? Rcsp. Valde verisimilecst fuisse S. Polycarpum. Hic f^,l'p'
cnim hoc tempore vixit spectatae virtutis, atquc a S. loan-hcorpu<.
ne ordinatus fuit Episcopiis Smyrn.T, uti refert S. Hieron.
Ita sentiunt Aureolus, Uibera, Percrius, .Vlcazarel Lyra-
nus,qui ait hanc cssecommunem scnlcntiam. FavetChro-
nolop;ia et temporis ralio. S. Polyrarpus cnim oceisiis cst,
Martyrque occubuit anno Chrisii 169. cum iam Chrislo
servilssct, ut ipse nioricns Praesidi asseriiit, annos 86. Ad
Christum erjjo convcrsus fult anno Chrlsli 83. Qiiare hoc
nnno Christi 97. quo hwc scripsit loanncs iam qualuor-
dccini annos fucrat Chrislinuus : poterat erfjo lam esse E-
piscopus; inio fuissc suadct quod a S. loannc sit conse-
cratus; S. loanncs aulcm post scriptam Apocalypsin, re-
dicns ah cxilio, utpole planc sencx. ad vicinaiii Ephesum
se contulcrit, ibiquc scripscrit Evanf^cliiim, ac paiilo post
ibidcm sit mortuiis. Unde non videtur Sinyrn.TP post hic
vt crcbrius congregcmini ad Eucharisliam , etc. frangcn- " lcmpora fuissc, ut ibi crenrct Eiiiscopum. .\dde qiiod hae
' ' ' pcrsecutioncsct odla Iuda?orum, quK hic reccnsclS. loan-
ncs, vnlde conf^ruant S. Polycarpo. ciusquc tcmporl. quo
mulli Marlyrcs clTecti sunt . ut narrat Euscbius lib. 4.
Hislor.cap.lo.Porroquam solidsc ct perfccta» sanctilatis
fucrit S. PoIycarjMis, iit mcrilo ha) Chrisli laudes ci com-
pclnnt, palet tuin cx Epistoln Smyrncnsium. quam Ipsi
di! eo oliisquc marlyrio clrcutnrcm serlpscriint, quae cxtat
opiid Ensei). loro citato : tum cx ipsn S. Polyrarpi Epi-
Btoln nd Philippenscs, qii.T extnt toni. 3. Hibliolh. Ss. Pa-
triiiii, in qiia muliercs, viduas, iuvcncs. Diacoiios , caele-
ro<qiio pro suo f;rndu ct stalu cnndldc ct sanrle ad perfe-
clioncm vlla! Chrislianae institiilt. ac tandem Intcr c.Tte-
rn nlt : Imitatorcs cfficiamur tolcrantix cius (Chrisli^ ct si
passi fiicrimus pro notnine cius, glorificemus eum -. hoc e-
nim iudicium posuit de seipso, et nos hoc credimus. liogo
vos omnes insislere verbo iustitix et patientia, quam ocu-
tes panem unum. quod pharmacum immortalitalisest. mor-
tis antidotum, vitamquc in Deo concilians per lesum Chri-
stum . mcdicamcnlum purgans vilia, et omnia pctlcns ma-
la. Qiiocircn ollin usqiio ad tompora S. Hieronymi, Romas
ct in Hispania lidclcs qiiotidlc communicabont, iiti ipse
teslolur seribcns ad Luclnium Epist. 28. et Episl. 50. Hac
etiain dc caiisa tcinporcpcrscrullonisincarccrcapiidMar-
lyrcs Mlssa^ cclehrnbnnt; qiiiii cl (idelcs Eiichnrlslia) par-
tlculas doiniim deferebniit , ut diirnntc pcrsccntlono , 110
senslin cx dlutiirnllate toinporls, molostinrum ct lormcn-
toriiiii, In lidc tcpcscercnl, frequcnti cius siimptiono vires
rcparorcnt, constanliam solidarcnt, oc maiori onlore ad
novos nf;oni;s ct torincntn, ipsiimquo mnrtyrlum se roin-
parnrcnt. Atqiic hinc , soilicct, cx orebrn ct quolidinnn
communiouo nionavit llla S. Laurcntli, Afjnells, \'iuccu-
lii, Sebasliaui, et aliorum, eculoos, igaes ct tyraDDOs ir«
798
Commenfarla in Apocalypsin S. loannfs. Cap. II.
lata fide vidistis; non solum in bealissimis illis, Jgnatio ^ Vere el palhclice S. Hieronytnus historiam S. Pauli prl
scilicet, Zosimo et Rufo, sed in aliis , qui ex vobis sunt;
et in Paulo et in cxteris Aposlolis confidenles, quia hi o-
mnes non in vacuum cucurrerunt, scd in fide el iuslilia,
et ad debitum sibi locum , cum Domino , cui et compassi
sunl.abierunl ; quia non hoc saeculum dilexerunl , sed eum
qui pro ipsis et pro nobis morluus est, el a Domino resusci-
iatus. Cum potestis benefacere, nolite deficere. Et infra :
Deus autem et Pater Domini noslri lesu Christi, ipse sem-
pilernus Ponlifcx, Dei Filius, Christus lesus sedificel vos
in fide et veriiate, et omni mansuetudine, et sine iracundia
in patienlia, et longanimilate, et tolerantia, et castitale, et
det vobis sortem et partem inter Sanctos suos, et nobis vo-
biscum, et cum omnibus qui sunt sub cxlo , qui credituri
sunt in Dominum lesum Christum. En caeleste pectus, cae-
lestia eshalans virlutum aromata.
Emc dicit pbihus, et novigsinus ; qui puit uon-
TDUS, ET viviT.) Vide de his ea qiise dixi cap. 1. 18. Re-
fricat haeo S. Polycarpo, q. d. Scio te tribulari, agi ad mor-
tem et martyrium; sed constans esto, intuere me quasi
speculum: en occisus sum, et resurrexi, ila et lu occide-
ris, mecumque ingenti gloria resurges.
Scio TBIBULATIONBH TUAM (quam pateris a persecu-
toribus iufidelibusj, ET paupebtatem tuah.) Aiiqui in-
telligunt paupertatem spirilus, de qua dicitur Malth. 5.
Bead pauperes spiritu , quoniam ipsorum est regnum cx-
lorum. Secundo, alli intelligunt inopiam et penuriam re-
rum temporalium, humanorumque prxsidiorum. Olim e-
nim Episcupi erant pauperes: necdum enim episcopatus
erant dotati. Tertio, et optime, per paupertatem accipe
eam, ad quara redigebatur expoliatfone et amissione sua-
rum facultatum. Hanc euim fideles tunc passos esse, pa-
tet ex S. Paulo Hebr. 10. v. 34. Bapinam bonorum uni-
versorum cumgaudio suscepistis. Haec enim paupertas iun-
gitur tribulationi, id est persecutiooi; ergo ad eam spe-
ctat : ila Richardus, Primasius, Aretas, Rupert. Ticooius,
Bcda et alii.
mi ErRmitac pauperis et seminudi, iu nuda eremo viven-
tis et morientis, ila concludit: Libet in fine opusculi eos
interrogare, qui sua patrimonia ignorant, qui domos mar-
moribus vesliunt, qui uno filo villarum insuunt prxdia:
huic seni nudo, quid unquam defuil ? Vos gemma bibitis,
ille nalurx concavis manibus satisfecit. Vos in tunicis au-
rum texilis, ille ne vilissimum quidem indumentum habuit
tnancipii vestri. Sed e contrario illi quidem pauperculo
paradisus palet, vos avaros gehenna suscipiet. Ille vestem
Chrisli, nudus licet, tamen servavit : vos vesliti sericis, in-
dumentum Christi perdidislis. Paulus vilissimo pulvere
coopertus iacet resurrecturus in gloriam: vos operosa saxis
sepulcra premunt , cum vestris opibus arsuros. Parcitt ,
quseso, vobis: parcite saltem divitiis, quas amastis. Curet
mortuos vestros auralis obvolvitis vestibus ? Cur ambitio
inter luctus lacrymasque non cessat? An cadavera divitum
nisi in serico putrescere nesciunlF Obsecro, quicumquehxe
jj legis, ut Hieronymi peccaloris memineris; cui si Dominus
o oplionem daret, mullo magis eligeret tunicam Pauli cum
merilis eius, quam regum purpuram cumpanis suis. Idem
seosit el suasit S. August. Iib. 1. de Civit. cap. 10. Da,
ait, temporalia. accipe xlerna; da terram, accipe cxlum.
Blasphehabis ab his, qu[ 8b dicuht Iudaos bssb,
et non sunt.) BXao-ynfita idem est quod ^uffynjxw, id est,
infamia, viluperium, probrum; sed usu Ecclesiastico su-
milur pro coovicio iactato in Deum vel Sanctos: subinde
tamen in Seriptura generatim capitur in propria signifi-
catione, ut blasphemare sit idem quod infamare, convi-
ciari, calumniari. Sic Paulus ait ad Titum 3. 2. Admone
illos, etc. neminem blasphemare. Et 1. Cor. 4. 13. Blas-
phemamur.et obsecramus. Sic Goliath dicitur blasphema»-
se Israel, 1. Paralip. 20. 7. Sic Deus aitse audisse oppro-
brium Moab, et blasphemias filiorum Ammon, qui expro-
braverunt populo, Ezech. 5. 15. Et Isaiae 51. 7. Nolile ,
ait, timere opprobrium hominum, e( blasphemias eorum ne
metuatis. Communiler taroen accipitur pro convicio ia
Sbd dives es.) In Deo, Dei confidentia, praesidio et Q Deum vel Sanctos. Sic lustioianus Imper. in Authenticis
providentia. Rursum, dives es, gratia et bonis spirituali-
bus. Sic S. lacobus c. 2. 5. ait: Divitesinfide. Et Eccle-
siast. 44. 6. Homines divites in virlute. Et 1. Timoth. 6.
T. 18. Diviies in bonis operibus.
Adde : Dives est cui nihil deest, qui est aviapxTif, et sua
paupertate conteotus, imo Ixtus.
Horale. Vere Seneca Epist. 2. Honesta, inquit, res est ImtapaU'
^'s"»o- P^''^^^- ^^^" ^^'■<' "<"' esl paupertas, si Ixta est: cui enim
luntaria CMm paupertate bene convenit , dives est: non qui parum
diresoii. Aa6e/, sed qui plus citpit. pauper est. Et Epist. 17. Sivis
vacare animo, aut pauper sisoporlet, aut pauperi similis.
Et Epist. 16. laudatillud Epicuri dictum: Si ad naturam
vives . nunquam eris pauper ; si ad opiniones , nunquam
eris dives; exiguum natura desiderat, opinio immensum.
Et Episl. 18. Nemo est Deo dignior, quam qui opes con-
tempsit, quarum possessione tibi non interdico, sed efficere
volo ut illas intrepide possideas. Vide dicia 1. Tim. 6. 6.
Denique pauper es in terra, sed dives in caelo; ibi enim
a.' 1.^ ■■ • <^ u u |/uu|/vyk 1-u <ms •.v.miu, □v.u ui ( ^a 111 VltiU, lUl ^UIIII p. ffUOV^II.UVU. U IJUV/ H./VI1
multas habes repositas opes. Pulchre S. Auguslinus, et l' perseciiti leguntur.
const. 77. ait: Fames, terrse motus ac pestilentias ab irato
propter blasphemias Deo immitti, hasque ultimo supplicio
extirpandas. Dnde S. Ludovicus, rezGaIIiae,sanxit utblas-
phemantis lingua ferro candente adureretur. Utroque mo-
do hic capitur. Sensus ergo est, q. d. Btasphemaris, id esl
iniuria lacesseris, et non fidelis et pius, sed quasi legis el
ludaismi hostis, utpote Christi assecla, impius et execraa-
dus exislimaris ac diceris a ludaeis, qui se veros esse re-
ligionisDeique cultores mentiuntur. Hi enim non sunt ve-
ri Iiidaei, id est Deum confitentes et coleoles, uli fuerunt
ludas, a quo dicti sunt ludaei, aliique patres eorum, quia
hi Christum persequuntur. Nam, ut ait Apostolus Rom.
2.28- /Yon qui in manifesto, ludseus est; sed qui in abscon-
dito, ludxus est. Hic scilicet verus ludaeus, Deique cultor
et confessor est, cuius laus non ex hominibus, sed ex Deo
est. Primaenim Christianorum persecutio a ludaeis, et per
ludaeos, qui Gentiles contra Christianos accendebant, est
suscitata. Unde toties in Actis Apostolorum ludsei Paulum
ex eo Beda in illud 2. Coriolh. 8. Christus propter nos e-
genus factus est: Omnes ergo, inquit, boni fideles divites
sunt ; nemo se conlemnat , pauper in cella, dives in con-
scientia securior dormit in terra, quam auro dives inpur-
pura. Et S. Hieronymus ad Heliodorum: Affatim dives
est, qui cum Christo pauper est. Et ad Pamraachium: Plus
debet prxstare Chrisli discipulus , quam mundi Philoso-
phus, glorix animal, et popularis aurx, atque rumorum
venale mancipium. Ut Crates et alii, qui opes in mare ab-
iecerunt, ut liberius philosopharentur. Christiano philo-
sopho, id pst Religioso, Christus sit omnia, vt qui omnia
propter Christum dimiseril, unum inveniat pro omnibus,
et libera posnt yoce proclamare: Pars mea Dominus. Sic
S. Hilarion, ait idein Hieronymus: Accensus fiducia pau-
peris conscientix Ixtabaiur in eo.quod nihil haberet sxcu-
li, el quod ab accolis mendicus putaretur.
Praeclare S. Aiigustinus in Sententiis n. 32. Omnes, ait,
qui in Chrislo pie volunt vivere , necesse est ut ab impiis
et dissimilibus patiantur opprobria , et despiciantur tam-
quam stulli et insani; quia prxsenlia bona perdunt, et in-
visibilia sibi profutura promiltunt. Sed hxc despectio et ir-
risio in impios relorquebitur . cum et abundantia eorum in
egestafem, et superbia transieril in confusionem.
MiSSUBUS EST DIABOLUS ALIQUOS EX TOBIS IN CABCE-y,,,^ fo,
ebm.) Ex his fuit Germanicus Marlyr, qui feris et bestiis
obieetus, imo ultro obiecit seipsum ; Pionius, qui clavia
confixiis est; Polycarpus, qui igni traditus; elalii plures,
de quibiis Ecclesia Smyrnensis circularem scripsit Episto-
lain lectu dignissimam, quae extat apud Euseb. libr. 4.
hislor. c. 15. in qua describentes constantiam Martyrum
in perfereodis doloribus, iuter alia dicunt: Stupebant cir-
cumstantes flagris eos ad intimas usque venas et artericu,
Comtnentaria io Apocalypsin S. loannis. Cap. II.
709
dilaeeratos.Ua ulseeretiora illa corporum penelralia, vi- ^ viTet, ipsique seinper Tigebunt, el florebunl in aelernum.
teeraet tnembra patefacla viserentur; deinde et conchas
marinas et aculot quo>dam obetiscos Marlyiibus subslra-
tos, et omne genus suppticiorum et lormenlorum illatum,
ae landem eos besliis ad devorandum Iradilos cernentes.
Ut TENTBMIKI. ) Id est , variis jeruiiinis el crucinlibus
probeinini. Vere S. Gregor. Iioin. 9. in Ezech. Abel, ait,
^eri non valcl, quem Cain malilia non exercel. El S. Au<j.
in l'8al. 51. Kon pulelis, ait, gralis malos es.se in hoc mun-
do. et nihil boni de illis agere Deum ; omnis malus , aut
ideo vivit, ut corrigalur ; aut ideo vivil, ut per itlum bo-
nus cxercealur.
Et oabbbitis tbibllatio:'^!! diebus decbm.] Deeem.
id est, oinnibus diebus vilae: neque enim gaudii locus est,
ubi vita hominis lola est lentalio: ila Prinias Beda cl Ku-
pr-n. Denarius eniin in Decalof^jo el alibi significal univer-
gilalein, capiturque pro omnibus.
Secundo, Andrcas Ca;sariens. Aretas et .\lcazar, decem.
iiunqi;ain scnesccnt , nunquain dcficienl, nunqnam fati-
gabuiitur. Unde bsec vila el gloria a S. Petro Epist. l.c.
e^vocalur immarcescibitis. El a S. Paulo 1. Corinth. 9.
25. incorrupla.
Tertio, quia vita iocludit delicias, gloriam, sapienliam
et omnc bonum : hoc enini ex hac vila proinanal. Hanc
ergo coronam viialem iminensam etzelcrnam suorumocu-
lis obiicit Christus, ut iugitir in eain inluenles gcnerose
et constanter superent quaevis acerba et adversa, atque
in eius amore (idclcs nianeant usque ad morlein et cru-
cem. Inter alios hac in re illuslris fuit S. Agatha virgo et
Martyr, quae iniris modis tentata , coronae avida , Cdelis
mansil Chrislo sponso suo usque ad inorleni. Eral ipsa
nobilissiina , ditissiina, houesiissiina el puhherrima, ita
ut Praeses Quintianus eius amore captus non tam iudicem
ageret, quam aniasium ; sed frustra. Quofirca tradidit
eain Aphrudisiae, ut eam suis lenociniis flcclcrel: cumque
id esl paucis, diebus. Siinili enim modo dece.n pro paucis .. illa quasi Siren nocte et die Agalliae voluplales et delirias
ur.Num. 11. 19. licel aliasobcircuinstaDtiaui, decem *^ occineret, Sancla quasi surda mentem loi
capit
auinalur pro mullis
Tertio, Bcda, Haymo, Lyraniis et loachim putant hic
gignificari decem persecutioncsChrislianoruin per Koma-
Dos Impcratoros excitalas, quae nunierantur a Ncrone
usque ad Diock-lianuin.
Quarto, Lyran, q. d. Deeem diebui, id est, perfectara
habebitis tribulationem: dnnarius enim esl syinbolum per-
feclioiiis.
Quiiito, idem Lyran. decem diebus. id est, inquit, dc-
cem annis.
Sexlo, S. Ainbrosius, decem diebus: Quia, inquit, licel
ista tribiilatio pluribus dicbuset nicnsibusduret,decem la-
men diebus crit atrocissima.
Septimo, et optimc. Pcrerius ct Ribera, decem. id est
multis, diebus. Sic Inb ait c. 19. 3. En decics, id est sae-
pc, confiindilis me. Numer. 14. 22. Tentaverunt me iam
per decem , id esl per inullas, vices. i. Reg. 1. 8. Num
lolam in Cbristo
defigebat. Al cum illa finem sollicilandi non faceret, re-
spondit tandem Agallia: Tuas voces tuamque linguam.non
ut tuam. sed ut cacoduemonis, qui hxc libi suggeril, orga-
num el lingunm accipio. Sed scito le tempus et operam per-
dere, ac surdo canere. Ego enim ila defixa el firmala sum
in amore Domini mei lesu Christi, lamque constans in volo
virginitatis quod ei nuncupavi, ut per ip.^ius graliam pla-
ne confidam quod prius sol pcrdet suos radios, ignis cato-
rem , nix candorem , quam ego mulem meam volunlatetn
et proposilum. Prxparet Quinlianus leones, succendal ro-
gum, dislenlet eculeos, aperiat porlas inferorum. sipolesl,
omnemque dxmonum vim el lormenla contra vie concitet,
libens et Isla omnia excipiam , ut moriar Christiana el
virgo. Nullam Quintiani violentiam timeo , quia scio me
Deo, cui corpus et animam consecravi, cordi esse et curse.
Quocirca Aphrodisia renuntians dicta gestaque Praesidi :
Facilius, ait, est lapides mollire, aul fcrrum in plumbum
guid non ego melior tibi sum , quam decem, id est miilti, Q convertere, quam Agathx menlem a Christi amore et casti
fitii? et passim alibi
Clvi, ESTO FIDBLI9 USQUB AD MOBTEM , BT DABO TIBI CU-
««-■•'•iK BoriAM viTA. j .Elerna feliciiad dicitur corona. Priiiio,
Tocicur qyjj datur certantibus et vinceiitibus. Alludit enim ad pu-
•I p.4lina Sf''^3i athletas, aliosqiie luctantes m stadio vcl agone, v.
ob ire» g. Olympico, iil dixi 1. Cor. 9. 25. ita Aug. lib. de Ago-
"""*• ne Christiano. In cuius rci typuni voluit Deus Hebra>os ar-
matos per acies et turinas iii terram promissain procede-
re. Unde Cant. 7. ha-c Erclcsia et fidelium corona ct glo-
ria assimilatur palma;. Slatura, inquit,/ua assimilata est
palmie : idqiie ob trcs caiisas, ait ibidem Boda. Priino,
quia palma quo magis premitur, co magis assurgit: ita ct
alhlelQ Christi. Secundo , quia palina infcriiis aspcra est,
auperius pulchrn, et frurlibus siiavis: ita et pugil Chrisli.
Tertio, qiiia palina inanus virtricis ornamenluin esl.
Sccundo, quia corona rotunda significat pcrfcctioncm,
ct coinplcxum bnnorum omniiim ct gaudiorum, principio
el fine earcntcin instar circuli et coronae
.D
tate dimovere. Ego enim el filix mex ipsos Iriginta dies ,
noctu diuque assidue eius animum pulsavimus, nunc blan-
diendo, nunc minando, nunc terrendo, nunc promitlendo :
sed illa immobilis manel ul adamas. Omnia enim qux sub
cxlo sunt , propler Christum, non pluris facit quam pul-
verem terrx qucm pedibus calcat, imo perdia et pemox non
aliud cogilal , non aliud somniat , quam ut morialur pro
Christo. Qiiinliauus ergo Agalhara accersens, nmncs ad-
hibuit arlcs, oinnes machinas, ut eam flccterct. Cui San-
cla: Ego exlra Christum necvilam, nec saiutem, nec quid
aliud oplo aul desidcro. iSon esl quod speres , o Quintia-
ne me tua s:evilia pcrceltere. Scilo enim non esse cervam ,
quantumvis anhelam et sitibundam , qux ita desiderat a-
quam limpidam, uti cgo desidero et silio tua tormenla. ut
per ea Chrislo uniar eumque amplectar. Ergo stringere si
lubet in me ferrum, ecce collum meum : si flagrlta. ecce
humeros ; si ignem , en lolum mcum corpus , excrucia uli
mavis. Urc, .<:eca. tiga. slringe, diffringe. tacera, travfige.
Tcrtio, quia prctiosissima est inslar corona» gemmis cx- '-' macta: quanto in me crudclius s.rvies, lanto maius in me
ornata>, iuxta illtid Psal. 20. Vosuisli in capile eius coro-
nam de lapide prelioso. Iliiius corona; duodccim gcinnias
e sacris Lilleris rcccnsct Vicgas cominent. sccundo. Pul-
chra dc hac cnrona dixi Isaia; Gl. 10. et cap. G2. 3.
Porro vocatur corona vitx, ut significctur Sanctos, qiii
pro (^.hristo vilam posuerunt, ct occisi sunt, non amisis-
so vilain, scd eam io nicliorcm roinniulasso ; aptissiinoc-
nim rrsponilct morti pro Chrislo tolcratip, vcra3 vilas pra»-
iniuin. Ila Kicliardus N°ictor cl Abbas loachiin, cuius harc
«unt verba : Corona vit.r promitlitur . quia ii qui donant
vitam Dco , cum triumpho pretiosx mortis perveniunt ad
vram vilam : qiioniam ut cam servare po<sent in regno ,
eam in exilio pcrdidcrunt , iuxta iltud lonnncs 12. Qui a-
mat animam suam, perdet eam: et qiii odit animam suam
in hoc mundo, in vitam irtcrnam custodit cam.
Secuado , vitm, quia gloria eoruiu ct gaudiuin scinpiT
beneficium conferes, tanto gratior et gtoriosior ero dulci
meo sponso. Quid tardas? qiiid woraris? Expedi flagra.
gladios . cruccs . cataslas. igiies , Uones. Silienti animo o-
nmis hora nimis longa csl mora. Diiil ct prxslitit. Nam
niammillx torlurain ct prajcisionem, loslas, ignos, arden-
tcs laininns, aliaque dira lormenta goncrose quasi ludi-
biinda siistinuit, moricnsque Martyr in caelum cvolavit.
Tnnti dux faMnina facti.
Simili inodo Chrislus hanc coronam vita» proposuil S.
Vitnli Martyri. dc quo S. Ambros. qiii eius ctS. .\grico-
la) reliquias Ronooiac invenit, ita scribil Epist. 55. S. Vi-
talis Cila diclus. quasi per istius vitx conlemptum , aliam
vitam qu;c xlemaesl, sibi compararelj cum aperseculori-
bus ul Christum nrgarrl impelcrelur , ct ille conslanlius
confilerelur, adeo omm tormenlorum gcnere cruciatus c<l.
ut nullus in corpore eius line vulnere eitel locui. Quare
800
Commentarla in Apocalypsin S, loannis. Cap. II.
1
Vcrs. 11,
Mors
prjina el
Vers (2
Perga-
aiuia
urbs
qualis?
Anjelus
Pergnmi
anS.Cir
pus.
Jianc ad Dominum orationcm c/fudil, dicens : Domine le- ^ gnn fuit persecutio Chrislianorum , ut patet ei martyrio
su Ckriste, salvatormeus el Deus meus, iube suscipi spi'
ritum meum : quia iam desidero accipere coroiiam, quam
sanctus angclus tuus mihi ostendit. El completa oratione,
emisit spiritum.
Q(U VICEBIT, NON L^DETUR A MOIITE SECUNDA. ) Id
est, a |inccato, qiiod auitnafn separat a sua vita, id est, a
{jratia Dei: ita Rupertus et Albertus Magnus. Secuiido ct
genuine, mors prinia est, qua corpus in hac vita moritur,
de quu pauloante dixit: Esto fidelis usque ad mortem.Mors
secunda cst, qua anitna et corpus seinper moriunlur in in-
ferno, ubi sunt dolores maiores, quatu in morle corpora-
li ; et lanien nunquatn sunt inortua. Id ita esse palel ex c.
20. et 21. ubi dicitur: Pars illorum crit in stayno arden-
ti, itjne ct sulphure, quod esl mors sevunda. Ita Victorin.
Andrcas, Dcda , Lyraniis et Hajino, qui lameu mortera
priinani putat vocari non morteiii corporis, scd animse per
peccatuin. Idetn ergo hic dicit Clirislus, qiiod Matlb. 10.
28. ISolite limere eos qui occidunt corpus, animam au
Antipic, de quo sequitur, et ex Eusebio loco citato. Alque
ha;c fuit causa timoris et pusillaDimilatis Episcopi Per-
gamensis, ut Nicolaitis se opponere Don auderet, de qua
reprebenditur a Christo v. 15.
Et in diebus illis (fuit et claruitj Antipas tbstis
MEUS FiDELis, Qvi occisus EST APUD vos. j Laudat E-
piscopi 1'ergamensis in fide constanliam, q. d. Tu, oEpi-
scope, ne hoc quidem crudeli speclaculo et inartyrio Ad-
tipa; in flde et conslaalia nutasli ; scd potius forlior et so-
lidior evasisti.
Antipas, sseviente in Christianos Domitiano,Episcopus Antipx
Perp;ami, publicc Christum praedicabat, dxinonesque fa-hision»,
teri coegit, quod a se per Christi nomen invocatum fu-
garcntur. Hinc a Prxfeclo urbis caplus , tractusque ad
Dianae lempluiii,et in bovem seneum multo igne canden-
tem coniectus, laudans et gratias agens Deo quod se hoc
agone et laurea martyrii dignatus esset, in cajlum Mar-
tyr evulavit siib annnin Christi 93. Domiliatii decimum:
(em non possunl occiderc ; scd potius timete euni qui potest 1» quando et S. loannes capius in Asia, Komamque ductus,
et animam et corpus pcrderc in gchennam. Mors ergo pri-
nia est corporis, mors secunda est gehenuaj. Hic mortis
stimulus estelTtcaxad ccrlamen ct victoriam; undeeousus
est Xenophon, dum Gra;cos, ut contra Persas forliler di-
tnicarent, incitaret: Qui suos , inqtiit, videre cupit, slre-
nuum se prxbeat; qui vivendi cupiditale tenetur, is vincC'
re contendat: victori enim hostium cscdes et spolia ; victo
mors est proposita : ita refert ipse lib. 3. de Expedit.
Et angelo Pebgami SCRIBE. ) Pergamus vel Perga-
nium clarissima fuit urbs A.siK vel Troadis, quam Silenus
lluvius intermeat, a qua Claudius Galenus medicorum prin-
ceps ortuni duxit. Haec eadem urbs Troia vocatur. Unde
Virgil. 2. jEueid. Troiam incensam, et prolapsa videntem
Pergama. Mortuus est PerganiiP.Scipio,virnobilissiiiius,
teste Cieer. orat. pio Flacco. Inde Lavinia Pergauia in 1-
talia, dc quibus Silius lib. 13.
lam Phryx condebat Lavinia Pergama viclor,
Armaquc Laurenli figebat Troica luco.
Sic vocal Laviniuiii oppidum in Latio ab jEnea conditum.
Pergaiui rex fuit Attalus, qui a populo Romano dona-
lus eo regno, cum liberos nou haberet, populum Roiiia-
nuin hffiredem fecit. Membranae quoque repertse sunt Per-
gaini, ait Varro , quje inde dicta; sunl Pergamense, qui-
bus oiim pro papyro et charta utebantur.
Est ha;c tertia Chrisli Epistola ad Episcopum Pergame-
num , ,et sub eius persona ad fideles alioqui laudabiles,
sed in eo reprehensibiles, quod spiritualeiu pugnam refor-
inident, ail .-Vlcazar.
Quaeres, quis fuit angelus, id est Eplscopus, Pergaini?
Respondent Aureolus et Lyranus fuisse S. Carpura. Hune
eniin cousLat fuisse Episcopum, et Pergami martyrio co-
ronatum sub Antoninolmp. ut patet es Eusebio Iib.4. hi-
Btor. cap, 13. V'erum Eusebius ibi tantum asserit Carpum
occisum Pergami, non autem ibidem fuisse Episcopuin.
Rursum Marlyrol. Rom. 13. Aprilis, S. Carpum Marty-
rem vocat Episcopuin Thyatirae, non Perganii. Ergo quis ,
fuerit hic Episcopus non liquet: ita Perer. Alcazar et alii. '
H.SC DiciT QUi HABET EHOMPHiBAM.) Id est gladium,
de quo dixi cap. 1. 16. Hoc symbolo signilicat, Primo, li-
raendura esse, non Caisarem persecutorem, sed Christum,
qui auimain et corpus sua rhomphaia dissecare et perdere
potest. Secundo, Episcopum imitari debere Christum, ut
animose et audacter rhomphaeam verbi Dei contra Nico-
laitas V. 15, aliosque hjereticos vibret, illisque bellum a-
cre inferat: ita loachim, Alcazar et alii.
Notat Pannonius in hoe gladio Christi respici et allu-
di ad angelum, qui evaginato gladio conlra Balaam ste-
lit, eumque voluit occidere, Nuin. 22. 23. unde subdit;
Habes tenentes doctrinam Balaam.
i. SCIO UBI HABITAS, UBI SEDES (Grjece SpovO! ) EST Sa-
TA«,s. ) Ubi scilicet Satanas parliin per geutes, partim
per Nicolaitas dominatur. Pergamus, inquit Aretas, ido-
lolatrix dedita erat supra acteram 4.siam. Unde iu ea ma-
n fervens oleum demissus, cuin salvus et illacsus evasis-
set, in exilium relegatusest: ita Aretas, Metaphrast. Ba-
ron. et Perer. Vidc Martyriura Antipae apud Surium die
11. Aprilis. Porro bos aeueus in quo crematus fuit Anti-
pas , Pergamo translatus est Constaotipolim, et colloca-
tus in tetnplo Apostolorum, ait ex Cedreoo Baron. aano
Christi 330.
HaBES ILLIC TENBNTBS DOCTRINAH BaLAAH. ) Nota. Vers.U.
Balaam ariolus vocatus a Balac rege Moab, ut roaledice-^ocirina
rel Hebraeis ex jEgypto tcndenlibus in Chanaan per fines quae^? ""
Moabitidis, cum Deo prohibente id facere noa posset, quia
potius eis benedicere cogerelur, suggessit Balac regi , ut
ad castra Hebraeorum submilteret speciosas puellas Moa-
bitides, quaj eos ad fornicanduni invilarcnt eo pretio et
conditione, ut Hcbrwi prius ederent idololhyta, id est car-
nes idolis immolatas, atque Camos aliaque eoruin idola
venerarentur. Id fecit Balaam eo consilio , ut Hebraeos a
C Deo ad libidinein, et ad idola averteret; itaque Hebraei
vicissim a Deo suo oflenso et iralo derelicti a se maledi-
ci, et a Balac vinci possent. Indeqiie fuit illa clades He-
braeorum colentium Beeiphegor Num. 25. 3. Vide ibi di-
cla. Porro Balaain hoc consiliiim dedisse, clare liquet es.
Num. 31. 16. Ergo Nieolaitas comparat Balaamo; quia
instar illius docebant licere indulgere venlri et veneri, e-
dere lauto qiiidvis, etiamsi esset idoiothytuiii, vetitum le-
ge Apostolica Actor. 13. ut giila haec esset fomentura lu-
xuriie: convivia ergo haec ad luxuriam comparata erant
quasi idolothyta eorum quorum Deus venter crat: ita Al-
cazar. Natn alioqui iu histociis non legimiis, quod Nico-
laitae diserte docuerint licere idoiothytis vesci.
Symbolice ct iropologice, B. Petrus Damianus haeresira
Nicolaitarum ait esse concubinatum sacerdotura, eontra
quein suo saeculo, id est anno Domino 980. grassantem »-
pse accerrime decertavit. Audi eum Epist. 6. ad Nicolaum
II. Rom. Pootif. Non expavescis, oinfclix Episcope {coa'
cubinarium , alloquitur per apostrophen , non Nicolaum
Pontificem castum), quiadum in luxurix voraginem cor-
ruis , Nicolaitarum hxresin incurristi? Nicolaus quippe ,
ttnus ex his quos Petrus Apostolus Diaconos consecravB'
rat , dogmatisabat , clericos cuiuslibet ordinis nuptialibus
fcederandos esse coniugiis. Quod ergo ille dwebat verbis,
ad hoc tu in cathedra pestilentix sedens, multo deterius in-
vitas exemplis. De quo vidclicet scelere, angelo Ephesinx
Ecclesix divina vox ait : Odisti facta Nicolaitarum , qux
et ego odi. Hinc eo skcuIo hic sacerdotum coucubinalus,
vocatus est haeresis Nicolaitarum.
SiMiLiTBR, ac Ephesiuo Episcopo ediii et prajscripsi Ven. 16.
poeuitentiam v. 5. ita Ambr. et Priraas. Quare perperara
quidam putant hic esse mendum, ac in Graeco pro oniru,
id est,quod odi, irrepsisse o,iioioj;, id est, similiter, poeni-
TENTIAM AGE,) Timorem depelle, animos sume, et auda-
cter contraNicolaitas decerta, eosque pro viribus extirpa.
Sl Quo MINUS (id est, siu miuus, alioqui), veniam Tl-
Gommenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. II. 80L
BI CITO.) Te castigando et illos. Rursura cilo. quia orania * idem qui ante loquebatur, talia mihi subsequitur : Virgi'
potcDtatus et praclaturaB est vita brcTis. Id videinus Roms nitas purpura regalis est, quam qui induit , reliquis fil e-
ia Cardlnalibus et Summis Ponlificibus. B. Petrus Damia- minenlior. Virginilas gemma est pretiosa. Virginitas tkt'
nu9 ro.fjalus ab Alexandro II. Ponlif. cur nemo PonliDcum
ottigerit annos S. Pelri, imo plerique vix quatuor aut
quiuque aanis Ecclesiae prsesideanl? Respondet Ep. 17.
ad eumdera : Idcirco hoc Ci^lestis iudicii ordo disponil, ut
humano generi melum mortis inculial; el quam despicien-
da sil iemporalis vitx gloria. in ipso glorix principatu c-
videnter oslendal ; quatenus dum prxcipuus hominum lam
angusti temporis compendio morilur, tremefaclus quisque
ad prxstolandi sui obitus custodiam provocetur : el arbor
humani generis, dum cacumcn el verticem suum tam faci'
le corruisse considerat, flalu concussa formidinis , in suis
undique ramusculis contremiscat. Nam Papa est quasi sol
luuudi, cuius cclipsim omncs dum vident percellunlur.
Et PUGNIBO CUH ILLIS IN GLAOIO OBIS MEI. ) luSSU
scilicet, scntentia et decreto elTicacis ultionis, q. d. Feram
in illos senteotiam morlis, eamquc re ipsa per angelos a
saurus esl regis immensus. Uuic fures insidias tendunt.
Hanc tu evigilans soUicile custodi , quvUoque te plus ha-
bere cognoscis, instanlius custodi,ne perdas. His el simili-
bus verbis et factis incitata Victoria , omne prelium orna-
mentorum suorum et ipsa distraxit pauperibus. Addit iude
Martyr. Sicque faclum esl ut, agentibus sponsis earum .-lu-
relio et Eugenio quia nubere illis virgines Christi nolue-
runt,aDecio imperalore urbe Roma pulsx,ad prxdia spon'
sorum ducereniur. Ubi fame el inedia ita afjlictx sunt, ut
vix ad vesperum medius panis cibarius eis darelur: nullO'
que pacto e/pcere sponsi potuerunt , ul vel ad nubendum ,
vel ad sacrificandum animi illarum inclinarentur. Beala
igitur Victoria in virginitatis proposito invincibiltler persi'
stens, post multa facta miracula, inler qux plurimas i'ir-
gines Domino aggregaverat, pcrcussa est gladio in corde a
carnifice Taliarcho, quem rogatu Eugcnii sponsi sui lulia-
liosve adininistros meos eis inferara, eosque Irucidabo et hnus, pontifex Capitolii et comes templorum, ad hoc Opus
occidam morle tam praesenti, quara seterna.
Alitcr Alcazar: ipse cnim per hunc gladium accipit
Terbum Dci,quod per infimam plebciiiDeus prxdicans Ni-
colailis, cos erat convcrsurus. AccusaTcrat, inquit ipse,
Chrislus Episcopum dc ifjnavia, quod armatus gladio ver-
bi Dci, cum Nicolaitis laincn confligcre uon audcret: ad
quod nulla valuit opporlunior addi comminalio ct suppli-
cium.quam futuruin esse ut ex infiina plcbeDcus aliquos
suscilarct.qui cumNicolaitisconnigcrent,et cos vincereot,
ac veritati subiugarcnt, quasi expcdilioncm hanc etcoro-
nam Deus ad alios transfcrat, et Episcopum pudore suf-
fusum et confusura derclinquat. Hic enim pudor ci Ingcns
futura erat pa;na. Et boc est qiiod cap. 3. v. 11. dlcilur
Episcopo Philadelpbensi: Tene quod habes, ut nemo acci-
pial coronam tuam. Verum bacc explicatio parlira aliena,
partiin mystica videlur.
Terf. 17. ViwcEriTi. ) Tuin facta Nicolaitarum, fucdasque carnis
direxerat. Passa est aulem decimo Calendas lanuarii. Cor-
pus eius cum omni reverentia curalum. Taliarchus vero
percussor eius, leprosus faclus, inlra sex dies consumplut
a vermibus, expiravil.
Quocirca S.Victor.inerilo ila celebrat poelaChristianus:
De geminis geminas retutit Victoria patmas
Hostibus, hunc pudor, hunc vicit apcrta fides.
Maluit enim mori quam nubere vel sacrificare. Idem Vi-
ctoriae cerlamen carmine dcscripsitS. Allhelmus Episco-
pus lib. 2. de Virginitate.
Dabo hakna ABSConDiTUH.) Hoc manna notat ingca-
tem suavltalem, et delicias; sed quam et quas?
Primo, manna hoc est Eucharislia, aitTiconius, Bcda, Haona
Rupertus, Aretas: mannaenim ob saporcin, aliasquecau-^i^scoii-
sas quas recensui Exodi c. 16. ct hic recenset Viegas sect. ^|,'"J||,.
4. typus fult Eucharisli», ia qua Christus est abscondi-pie,.
tus. .Notant Beda et Rupert. illud tj/jce«/*,scilieel gulam I.
voluptatcs, tupi polius suam pusillanimitatem, quam ego r et libidincs, refcrendum essc ad castitatera, ct purilatem
Christus in te, o Eplscope Pcrgarai, coargui. Nam ia his-
ce Cbrlsti Epistolis vicens vocatur Episcopus, qui, id quod
Christus in iis ei iubet opere praestat, ac io ea re tam se-
ipsum, quam difricultatcs ia re ipsa occurrentes gcnerose
superat ct transcendit : ita Alcazar.
Illuitrii Uuius pii pro castitate ccrlaininis et victoriae nobile de-
Viciorix jjt exemplum noiiiine et re Victoria virgo et Martyr, cu-
' ius fortem agoncm ct gloriosuin triumphum ita paucis
coraplectitur Adu Episcopus I revireasis in .Martyr. 23.
Dcccinb. liomx nalalis S. Victorix virginis et Martgris,
inpcrsccutione DeciiCxsaris. Hxc desponsata Eugenio i'i-
ro pagano, roganle Tilo Aurelio, qui sponsam Anatoliam
virginem habebal, ad suadendam cam, ul ei nuberct, pcr^
rexit; cui el dixit: Audi me, domina soror Anatoiia , et ego
Chrisliana sum , et novi quia Deiis nuptias non condcm-
nut. Pro]<helx et Patriarchx coniugcs habuerunl, et poste-
ritas eorum a Deo benedicta est. Nunc ergo audi me, et
accipe virum, qui te non prodat, quod sis Christiana; sed
inentis et corporis cui adversabaotur Nicolaitae : hanc e-
nim necessariam esse dispositionem ad S. Coramuaionera.
Secundo, Richard. de S. Victore censet raanna hoc es-
se arcana divinilalis, et aeternam felicitatem. Haec enira,
inquit Perer. notatur per tria oplatissima bona; manna
enim denolat inenarrabilem felicitalis dulcedinem : calcu-
lus, ciusdein opcs, et pretium : noraen , famae et gloriio
clarilalcm.
Turtio, Primas. ct Ambros. arcipiuntChristum.qui fuit
abscouditus , priino in lege , sccundo in carne, lerllo in
Eucharislia. Uiuc dicilur Isaiaj 15. lo. Vere tu es Deus
abscondilus.
Quarlo, S. Bernard. lib. de Convers. ad Cleric. c. 21.
Manna hoc, ait, cst dulcedo, quae in reruin calcstluni,
contcmplatione percipilur. Suaritas, inquil, Dominiesl,
«/.</ gustaveris non videbis : gustalc ct videle quoniam sua-
vis est Dominus. Mnnna abscondilum esl . nomen novum
est. quod nrmo scit nisi qui accipil : non illud erudilio, sed
per marilalem copulam fiat, ut ipse Christianis conscntiat. U unctio doccl ; nec scicntia , sed comcientia comprehcndit
Qiiinlo et opliino, inanna hoc siinl consolaliones spi-
rituales quae quasi congrua mcrccs a Deo dalur vinceuti
tum dcllclas, tcnlationcs.ctconcupisccntiascarnalos.lura
Buum mctuin et pusillanimilalem. qualis erat ha.>c Episco-
pi Pcrgnincni. Uinc cnlin appositc excilat. proponondo ei
in bollo, qiiod conlra Mcolailas cx Christi iussu ei susci-
picnduin crat, non lurc llluin horrorcm, ct eas dlfiiculla-
tes laiii ainnros, quas ipsc a|iprehendobat et reforinida-
bal; co qiiod l>eus illi non tonliim adcssrl, scd cl lantam
nnlmi scrcnilolcm, lanlam con<oIalioncni cl gniidioriim
splritualiiiin copiam infondirol, ut in inediis cliam hosti-
biis cl pcririilis cxullorot : qunlos ioni experiuntur \iri A-
poslolici, qui inlor Indos, Hollnndos cl .\nglos vcrsnnuir,
prjcscrlim duin coKbrnnt , cl S. Eucharisliain siimunt.
lloc cnim vcrc Pt propric est manna abscondilum , quod
exterius noa Tidclur, scd intcrius in •uima fidolis, Deo-
101
Hxc dicenti Victorix virgo Analolia respondit: 0 Victoria,
vince diabolum , et esto vera Victoria. Tunc qitando tota
terra vacua eral, dixit Deus hominibus: Crcscite et multi-
plicamini, ct rcplcte tcrram. Nunc plena lerra, poslquam
Filius Dci de cxlo dcsccndit, qiiotidie clamal: Crcscite in
fidc , multiplicamini in charitate , el replete cxlos : quia
appropinquavil regnuin c:vlorum. Itcrum inler alia el post
alia, S. Anatolia inlulit: Ego , die qna cxplicui pretium
ornamcntorum mcoruin in pnuprrrs Christi, vidi prr visum
turcnem aurco diadcnuitc spicndiditm, in vcstibiis purpu-
reis atque genimnlis , qui grata facie el Imto vullu me in-
spiciens , ait : O virginilas , qux non in opcribus lcnibra-
rum, sed scmpcr in luminc vcrsarisl ILrc ego audiens , e-
vigilavi et ctepi flirc ; ct proiicicns me in ptivimrnlo, roga-
vi Dominum , ut is , qui mihi Inquebatur dulcissimos scr-
mones, iterum prosequerclur. Sic mihi oranti et protlralx,
VOL. X,
11.
III.
IV.
V.
802
Commenlaria fn Apocalypsin S. loannis. Cap. II.
que devoti senlitur et gustatur. Unde S. Paulus ait Coloss. ^ Tantum, ait, gaudium oblinet mentem meam, utvalde ad-
Moral.
Cerlanli
buj (lAri
consola-
lioiies.
3. 3. Vita vestra est abscondita cum Christo in Deo. Por-
ro hae coDsolulioncs vocantur manna, quia niirce sunt et
ingentes, ut qiii eas recipiunt, mircntur et stupeant, di-
cantquc man hui quid est hoc? quam magna multitudo
dulcedinis tux, Domine, quam abscondisti iimentibus iel
Psai. 30. 20. Est cnim haec consolatio pra?guslus quidam
aBternaj bcalitudinis.iu qua perfectissimus erit hoc manna.
Nota. (Jiii cupiunt hoc inanna, debent suas concupi-
"scentias, a;quc ac inetus el pussioncs viucere; vinccnti e-
niMi proiniltitur. Unde solet secuturae consolationis len-
tatio prajcedensesse signum.Nain tentationeprobatis caj-
iestis proinittitur, et promissa datur consolalio. Experien-
tia conslatneminem vincere heroicealiquam tentatiouem,
iuflrmitatcm, pusilianimitatcm , contemptum; quin mox
sentiat mirnm animi voluptatem et gauilium , quod lon-
ge tristitiam adversam, seque ac delicias concupiscenlia)
superal. Experiatur quisque in se, et senliet ita csse. Ila
S.Bernard. proajmio in Psal. Qui habital, reccnsens Re-
mircr posse durarc atiimam in corpore; addebatque: Tan-
tum ardorem scntio in anima mea, ut ignis materialis mi-
hi frigcre videalur potius, qitam urere. Ex hoc autem ar-
dore exislil in anima mea quxdatn renovatio purilatis et
humilitalis, ita ut videar mihi rediisse ad xtatem quatuor
vcl quinque annorum: tantus quoque inde in me accendi-
tur amor fraternus, ut non solum tibenler, scd et hilariter
pro quocumque proximo velim mortem oppetere. inde a
Deo donum accepit apathise et constantiae, ut quidquid il-
li accideret, illa prorsus iminola permaneret.
Vis Martyres? S. Adelphardus ab imperatore Ludovi-Etem-
00, eo quod euin liberius de peccatis arguissel, in exiliuin vla Bar-
relegatus, ila gaiidebat, sibique gratulabatur, ut exilium'^'^"""
reputaret paradisum, diceretque se ibidem pristinam ia
Christo libertatem recipere. Ita habet eius Vita, quam
scripsit Paschasius Ratbcrtus .'\bbas Corbeicnsis.
S. Tiburtius Martyr super prunas candentes niidis pe-
dibus incedens: Mihi, ait, hx prunx rosx videntur; nam
VJ.U1.1IIUIU. UIUU^UJIU IUXI3U1. \fU/li lClnyifclci/, »*vv.-l..j.-i.... **- fl "w. ....,.., "•-, ..tv^. "..w.
ligiosorum suoruin mortificationes, ieiunia, vigilias, labo- v creatura Creatoris famutatur imperio
Exemfj
Confes
sorum.
res, sudores, tentationes, subdit: Quod igitur remedium?
ut retineatur labor , et tamen hic labor dulcescat divina
dulcedine.Quoniam si abundat tribulatio vestra pro eo, ab-
undabit consolatio vestra per eum, ut in eo detectetur ani-
ma, qux in his renuit consolari. Apud ipsum tiatnque ipsa
quoquc tribulatio magna quxdam consolalio poterit inveni-
ri. Pionne enim certum est, supra vires humanas, ultra na-
turatn, conlra consuetudinem esse quse sustinetis? Alius i-
gilur porlat ista : ille sine dubio , qui secundum Aposlolum
portat otnnia verbo virlutis sux. Et ad Clericos c. 30. ISon
sunt, ait, condigtix passiones huius iemporis ad prxteritatn
culpatn.qux remittitur: non ad prxsentcm cotisolationem,
qux immittitur: non ad futuram gloriam , qux promilti-
tur. Deniquenulla tanta est amaritudo, quatn non pro-
phetica farina dulcoret, quam non sapidatn reddat sapien-
tia, lignum vitx. Hoc raanna sapiebat regius Psaltes, cum
regni opes et delicias transcendens, Deoque inhaerens,
vincenti Psalraos suos inscribens, caneret Ps. 34. Animal^
mea exultabit in Domino, et delectabitur super salutari
suo; omtiia ossa mea dicent : Dotnine, quis similis tibi ? Et
Ps. 35. Inebriabuntur ab ubertate domus tux, et torrente
voluptatis tux potabis eos. Et Ps. 83. Cor meutn , et caro
mea exultaverunt in Deutn vivum. Et S. Paulus dicens:
Gloriamur in tribulaliotiibus ; si Deuspro nobis, quis con-
tra nos? quis nos separabit a charitaie Christi? tribulatio?
etc. Certus sum quia tieque mors, neque vita, etc. Rom. 8.
Et S.Iacob.c. 1.2. Omne gaudium existimate.fratres mei,
cum in tentationes varias incideritis.
la Vis Confessores? Abbas loannes apud Cassianum col-
■ lat. 194. mundana omnia vincens, et in caelum mente
conscendens, tanta perfundi solebat interiori dulcedine,
ut ne id quidem recordaretur, an pridie comedisset.
S. Ephrem delectationes omnes terrenas fastidiens, lan-
ta gestiebat Ixtitia, ut eius praecordia rumpi viderenlur.
Quocirca exclamabat: Recede a tne, Dotnine , parumper ;
quotiiam vasis huius infirmitas ferre non potest.
S. Clemens Ancyranus, Episcopus et Martyr, arduum
et longum , contiouumque per viginti annos obiit marly-
rium, ea constantia et laetilia, ut a Praeside et tyrauuo be-
neficium ingens accipcre se diceret, aeque ac honorem, eo
quod per eius saevitiam cousors fieret passionis Christi, se-
que ac coronae Ss. Martyrum.
Theodorus Martyr sub Masimiano durissime excarni-
ficatus, eo quod idoloruro templum incendisset, dum co-
stae nudarentur, ita exultabat, ut caneret: Benedicam Do-
minuin in otnni tempore, semper laus eius in ore meo, uti
legimus in officio Ecclesiae, 9. Novembris.
S. Andreas ad crucem ductus, eam eminus ■videns, ex
intcrno mentis iubilo ita eam salutavit: 0 bona crux.qux
decorem ex membrisDomini suscepisti.diu desiderata,sol-
licite amaia,sine intermissione quxsita,et aliquando cupien-
ti anitno prxparata, accipe me ab hominibus, et redde tne
magistro meo, ut per te me recipiat, quiper te me redemit.
S. Sisinnius Diaconus, a Maximiano damuatus ad la-
pides et arenam comportanda in fabrica thermarum Dio-
cleliani, in longo hoc duroque marlyrioita animogestie-
bat, ut uon tantum suum pondus et pensum, sed et Satur-
nini senis imbccillis in suos humeros continue susciperet,
atque interim assidue hymuos et laudes caneret Deo. Qua-
re fremens Maximianus, eum cum Saturnino in eculeo di-
stentum flagris dirissirae laniari, atque faculis aduri prae-
cepit; sed in his tormentis utriusque non alia erat vox ,
quam : Gloria tibi, Christe, qui nos tux passionis partici-
pes facere dignaris : ita habet Vita S. Salurnini 29. Nov.
Et dabo illi calculuu candidum (Arabicus,c/arar/i,(;3ijui(]5
Tcrum, absolutum, in quo non est falsilas vel obscuritas): candidus
ET IN CALCULO NOMEN NOVUM SCRIPTUM. QUOD NEMO SCIT, t"'*'
Nisi QUI ACCIPIT.) Primo, Victorinus, Calculus candidus, '• ._
ait, estgemmaalba.putaadoptiohominisin filiumDei, in ,io_ '
quo scriptum est nomen novum, id est nomen Christiani.
Secundo, Beda: Calculus candidus, ait, est corpus in
baptisrao candidatum , postea vero resurrectionis gloria
II.
Bernardus, gula; et illecebrarum omnium victor, ita ** refulgens. Nomen novum est nomen Dlii Dei.
caelestibus gaudiis absorbebatur, ut toto die lacui obequi-
tans, nunquam eum viderit; et tolo anno una in cella de-
gens, adhuc ignoraret an illa cella testitudinem haberet.
Nosler S. Paler Ignatius ita dulcium lacrymarum af-
fluebat copia, ut peue oculos perderet; et sane perdidis-
set, nisi medicorum monitu , et suorum impulsu a Deo
impetrasset potestatein eas pro arbitrio vel laxandi , vel
reslringendi.
S. Xaverius in caelum defixus, ita consolationibus divi-
nis perfundebatur, ut exclaraaret : Satis est, Dotnine, sa-
iis est. 1q lapone pedes iter faciens. ita in Deum absor-
bebatur, ut sajpe de via defleclens, in vepres, dumetaet
saxa impingeret, ncc adverteret : quocirca semper ei plan-
tae et tibiae sanguino fluebant, cum tamen ille ne senti-
ret quidem.
S. Catharina Sencnsis , sonsibiliura omnium viclrix:
Tertio, Aretas, calculus candidus est claritas nominis.
Quarto, Haymo, et S. Hieron. Epist. 1-43. ad Dama-
suin , quae mcipil Septuaginta : Calculus caudidus,in-
quiunt, vocatur carbuneulus, eo quod in tenebris quasi
carbo ignitus fulgeat , hic est Verbum caro factum , sive
ipse Christus. Verum, carbunculus proprie Grace dicitur
a-j9po;|, hic autem esl^r.^o;.
Quiuto, Ambrosius: Calculus, ait, qui lapisest parvus,
et a calcando dictus, est Evangelium Christi, in quo seri-
ptum est nomen eius, scilicet illud a quo orsus est loan-
nes, dicens: Inprincipio erat Verbum. Calculus ergocan-
didus est Christi doctrina pura et candida.
Sexlo, Rupertus et Hugo: Calculus candidus, inquiunt,
erit gloria corporum in ckIo. Per duritiera calculi , ait
Card. Hugo, signiflcatur dos impassibilitatis, per cando-
rem claritas, per nomen DOTum pleaa obedieatia, et sub-
iri.
IV.
V.
VI.
G>nameDtaria i'n Apocalypslu S. loannis. Cap. II.
VII.
VIII.
IX
803
ieclio corpori» od nnimam, qua modo non csl.ex qua na- ^ nens. lib. 2. in voce calculus. Nam olhlelje iji agone cer-
" "" lanti, el vincenti dabatur colculus candidus, ait Aretas.
CalculuB enim subindecapiturprodiflicuUatibus.quasvin-
cerc oporlet. L'ode 1'liniiis lib.'2. 19. Omnes,ai\..quos ego
novi, in ulraque parlc catculos pone: calculos, id est, dif-
ficultatcs et ratiuncs. Uiide calculos hos viucenli apte da-
tur calculus candidus. Quarto, iu comiliis, et ferendis suf-
fragiis pro creationc magislraluum , cui sulTragabantur,
eius noinine signatus colculus candidus dabatur. Hkc o-
mnia convcoiunt eleclis et Bcalis; loquitur cnim loannes
recens conversis cx genlilismo. Uode alludit ad corum cal-
culos in fcrendis suftragiis, et hos proprie signifirat Grae-
cum -^ii.^-ii. Addunt aliqui, calculis suppulari debita et so-
luta, ideoque iis hic signilicari pra?mia meritis vincentium
cx aequo rcspondenlia.Unde Sjrus et Arab. \)to calculum,
Tcrtunt. computum, vel suppulationem. Verum, ro candi'
dum innuit hic agi de calculo iudiciali, non suppulalorio.
Porro, 710/nen novum cst, ut sit ct dicalur filius cl hae-
rns Dei. Hunc calculum adliuc vivcns recepit S. Franci-
ecetur ogilitas el subtililas. Rursum, nomen novum , ait
Hugo,erit Jesuani sive leiuilx, id est salvati, quo omnes
in cxlo vocabuntur.
Septimo, Ansberlus: Colculus hic est charilas, quae can-
dorcm habet, quia veslis cst; el igucm, qui amor est.
Oclavo, Hugo rursum: Calculus candidus est Chrislus
in Eucharislia, de quo multa Viegas hic, sect. 6.
Nono, Percrius: Calculus.a\l,candidus incomparabilem
divitiarum. id est rerum preliosarum copiiim denotat.
Dccimo, Alcazar per calculum candidum accipil gra-
dum perfcclissimum, ac summi apud Deum prctii, ad
quem pervcnturus sit Episcopus Pergami, si pro Evange-
lio acriter cum hoslibus dimicavcrit. Gradus hic cst allis-
sirao Clirisli imitatio, ct maxiina apud eiim gralia, qua
facile possit quamlibet superare dilTicultatcm, dicens curn
S. Paulo: Omnia pos-tum in eo qui mc confortal. Chrislus
enim pro Dci gloria lolum se devovit, ac pro ea usque ad
inorlein coutra omncs eius hosles decertavil; qui in co
Cliristum imitatur , iile iu allo virtutum hcroicaruin ct B scus,cum iii cxtasi sua; prxdcstinalionis rcvclationem oc-
Christianaruin , culmioe cunsistit, ac donatur a Chrislo
prctioso imitalionis sua; calculo, id est carbunculo, quo
summc dives ac Ixtus, omuique metu depulso animosus
et gloriosus, quasi Scraphinus rcmanebil. 1'ulatcnim Al-
cazar alludi liic od visioncin Scraphin Isaite G. alque cal-
culum tain hic Episcopo Pergami promissum, quain illum
Isaix labris admuluin fuissc carbunculum, qui utrumque
inflammaret ainore Dei , el quasi Scraphinum clTiceret.
lam.quiahsec gcrama, inquit , dotur Chrisli imitalori,
ut Chrisli virlute polcns cl fortis rcddalur ad omnia pcr
Christi imilationcm ; hinc conscquentcr noinen novuin in
ca scripluin cst nomcn Iesu, quo appcllandus est is cui
hsec gcmina tribuilur; quo sigiiilicat, eum Christi lcsu
virtutc oc nominc pnssc egrcgia quKque focinora aggre-
di, el peificcrc, ut ca pra;slct regis annulo ac sigillo, qui
rcgi sit volde charus, ct multum apud eum gratia valeat,
el cui rex iubcat regia auclorilate ad ea quce vclit uli;
cepit; unde sibi redditus exclamavit: Laudclur Dominus
Deus meus, ipsigloria el honor sine fine. Quin ct proximos
octo dics sic transcgit, ut nec de alia rc loqui. nec Horas
canonicas rccilare posset, scd hoc solum iii ore habcret,
idque seinpcr repcteret : Lriudctur Dominus.
Denique S. Bcrnardus in Declamat. siib finem, per no-
men novum metonymice accipit rcm novam , donum no-
vum et iuauditum. Qiiocirca hoc esse cculuplum a Chri-
slo promissum rcuuntiautibus mundo, et sc scquenlibus,
AJallh. 19. 29. puta csse gaudium in Spiritu sanclo et
cxlcsliuin bonoruin ct consolalionum ofnurnliam, de qua
Psal. 30. Quam inagna multitudo dulcedinis tux. Djmi-
ne, quam abscondisli timenlibus tc! Hoc ergo centuplum,
ail S. Bernardus, adopiio filiorum cst, liberlus et primilix
spiritus, dcliciie charilatis, gloria conscientix, regnum Dci
quod inlra nos est, non utique csca vclpolus, sed iuslilia,
ct pax, ct gaudium in Spiritu sanclo; gaudium sane, non
unde addil: Quod nemo scit, nisi qui accipit. Mulli cnim/- viodo in spe glorix, sed etiam in tribulationibus. Hic cst
dc Chrisli imitalionc spcculolive inulta et mogna loquun
lur; scd nemo cius vim sentit el expcrilur, nisi qui gcm-
niam hanc accipit, quu3 omncs inllaminat, lucuplctal et
omnipi>tenles reddit. Ita Alcozor pie et crudite, nisi quod
ralculum hunc in carbunculum,iiiio in adamanlcm trans-
formel. Censet cnim ipse, nolal. C. quosdom carbuucu-
los cssu caudidos et odamantinos, scilicel in quibus liqui-
dissimus quidam ignis apparet, ignis, inquam, iiou iu ru-
bro colurc , scd in candidu cl liquido. Certc hi nou sunt
•J«r,yo,-, id cst calculus ; colculus enim proprie dicitur lapis
brcvis, tcrra; admistus: sic dictus, quod sinc moleslia sui
brcvitate calcctur, ait Scrvius iu illud Virgilii, Georg. 2.
Tenuis uti argitla, ct dumosis calculus arvis.
Hiuc dc ludo scachoruin , sive latrunculoruiu Ovid. lib.
ad Pisoncin:
Callidiorc modo tabula variatur aperta
Catculus, cl vitrco peragunlur mililc bclla.
L'l niveus nigros nunc, cl niger alliget albos-
Idem olibi:
Sive latrocinii sub imagine calculus ibit,
Fac percat vitreo viiles ab hoste tuus-
Lndecimu ct optimc, calculus candidus cst sentenlin fo-
g«Duiiia licilatis, quom Christus proferel in vinconles, ipsaquox-
tcrua fclicilos, qua Dciis vincontcs duuabit. Calculus cnini
candidus vctcribus symbolum crat, priino, rci festicet fe-
licitatis. Undc dicitur dies folix , nivco signanda iapillo.
CalcuUii Sccundo, absuliitionis in iiidicio; siciiti calculo atro nola-
candiJuiijatnr condomnotio. Undc Ovid.l. lo. .Mclaiu.sub iuilium:
Blos cral anliquis niveis alrisquc laptllis
Uos damnarc reos, illos absolvcre culpa.
El:
Calculus immitcm dcmillilur ater iii urnam.
Et Plinus in Poncgyr. ad Traianiim: Quolannis. ait, diis
tpsis lamquam iudicibus calculum de lc pcrmitlis, an di-
gnussis incolumitate. Tcrtio, victori», inquit Siitus Sc-
XI
nolil rc<
aiiatuor
ignis quem voluil Chrislus vchcmenler acccndi. Hxc virtus
ex allo, qux Andream fecit amplecti crucem , Laurentium
ridere carnificem, Stephanumpro lapidantibus flectere ge-
nua ad oralionem. Uxc illa pax quam suis rcliquit Chri-
stus, quando dedil ct suam. Siquidem donum et pax esl
electis Dei, pax utique prxsentis, ct donum futurx. Illa
supcrat omnem sensum, sed et huic quidquid sub solc pla-
cet, quidquid in mundo concupiscilur. non potcrit compa-
rari. llxc gralia devolionis, ct unctio doeens de omnibus,
quam expcrtus novit , inexpertus ignorat : quoniam nemo
scit, nisi qui accipit.
Et angblo TnYATia.B Ecclesis scbibe^ Thyatira vors. is,
urbs cst ultiina Mysorum, colonia .Maccdouuin, ad .Vii-Thjati-
slruin 1'crgami, cuius item eral iurisdicliouis. Olim dicta''-* ''?"'•
fuit Thyolira, eo quod Mysis urbcm rondiluris rrspondit' °"' '
Dous iOi condendam, ubi cervus ictiis et currcns apparcrel,
ofx 70 jjiij /.xi Toop^a^iiv Tov i> i^ov : lla nliqui. \'cruin Slra-
bo, lib. 13. Plinius, lib. 5. cap. 9. ct alii passim, Iradunt
Deam primitus nuncupatom a Sclcuco filio Nicanoris 3-r/i-
Tiipjc, ob lajtiim niinlium nal.x* sibi filia?. indo nomcnThya-
liro;. Iluius civis fuit Lydia purpurnria, qiiom S. Paii-
lus od Christuin ronvcrlit, Acior. I(i. v. \\. Thyotira er-
go Grxcc significot filiam; qiiod optc compctit Iczabtli
illici, quo; hic arguilur. .\Iii Thynliram cxponiint, quasi
signifioct odorcm vcl sacrificiiiin laboris, vcl contritioiiis.
Scd cx dirlis palct hoc non cssc eius originalc clymon.
Est haic. quarla (iliristi Epislola ad Angoliim, id cst E-
piscopuin Thyatirx, ct sub ciiis nominc od lidclcs in Dci
obscqiiio forvidos, sod per imprudentinm docoplos, ait Al-
cazar. Epi«ropus enim liic /.olosiis rrnt ct diligrn*, scd per
imprudcntiam docipiobalur , putnns so , si rum lc/abelc
conniverol, har via cain nd frugcm trndurtiirum, non ad-
vertons riim qunnlo fidelium periculo id ficrrt , ct quam
ciigUB, vcl nulln cius ronvcrtcndic cssot spcs.
<Jua'rc3, quis fuit hic Episcopus? Aureoliis putat fuis-
804
Coinmentaria in Apocalypsin S. loannls. Cap. II.
An 311JC
lusTbp
fip S Ircnaeum aui Polycarpi discipnlus, et egregius do- A nit illud v. 24. Non mittam super vos aliud pondui. Iii«
rit S I-
reiia;u&
ctor et Martyr, priino fuit Episcopus Thyatirensis, postea
Lugdunensis. Dices.lroeneusfuilpostcriorS. loanue.Kesp.
Aurcolus loannem scribere ad Episropum non prajscntera
sed futurum. Unde et Epiphan. haeres. 51. pulat, cum h:ec
Bcriheret loanues, nuliam fuisseEcciesiamThyatirae, scd
loannem praividisse eam mullis post annis fuluram. Ve-
rum loannes, ut patet ex eius verbis, pra;senlem Episco-
pum Thyatirae, uti et ca;teros Episcopos aiiarum Eccle-
Biarum alloquitur. Adde: nuUus veterum Iradidil B. Ire-
najum fuisse Thyalirae Episcopum, sed tantum Lugduni.
Denique, Irenajus post cenlum anuos vixit; loanncsenim
scribil haec anno Chrisli 97. Irenaeus aulem Martyr obiit
verisimi- anno Christi 204. Verisimilius quis asserat hunc angelum
liuscst fuisse B. Carpum; hunc enim praedicasse Thyatirae, ibi-
fuisse s. qyg sub haec tempora fuisse Episcopum, patet ex diclis
Carpum. ^ ^^ Idemque asserit Marlyrol. Rom. 13. Aprilis, qua
die illuslre S. Garpi marlyrium videre est apud Lipoma-
num et Surium. Unde etiam patet tunc fuisse Ecclesiam
Thyatirae.
H.«C DICIT FlLIUS Dei qui babbt oculos tamquam
TLAIUBIAU IGNIS, ET PEDES EIUS SIMILES AUBICHALCO.)
Prirao, Christus habct oculos igneos , quia aculissime, in-
quitRichard.Victor. videt scelera et libidineslezabelis,ut
Bciant fornicantes cum ea, se in occulto a Christo videri,
et in camino gehennae quasi aurichalcum excoquendos.
Secundo, ut Episcopus imitetur Chrislum , ac praevideat
haec scelera, in eisque corrigeudis habeal fortitudinem et
zelum, iustar aurichalci. Tertio, Ruperlus : Christus, ait,
jn caelum ascendit, et iude quasi flammeis oculis in ter-
ram aspesit, misitque Spiritum sanctum, quo Aposlolos
flammeos et fortes quasi aurichalcura effecit.Quarto.Ioa-
chim: Episcopus, inquit, debet habere vitam contempla-
tivam in oculis, activam in pedibus. Rursum, Episcopus
debet habere oculos, ut videat quae geruntur; ct pedes,
id est soliicitam et seriam executiouem eorum, quae cor-
rigenda vel agenda praeviderit
dem enim verbis utuntur Apostoli abroganles usum lega^
lium, diccntes Actor. 15. 28. Visum est Spirilui sancio
et nobis, nihil ullra imponere vobis oneris. Itaque censet
ipse per lezabelem significari hic Synagogam, sicut pcr
Babylonem cap. 17. significalur Roma gcntilis. Utraque,
ait, oppugnavit Chrisli Ecclesiam, sed utraque ab ea vi-
cta colla ci subdidil.Ila ipse omnia ad suum scopimi quem
praeconcepit , rapit. Iczabel ergo iuxta eum eranl ludai-
zantes, quos S. Paulus sa?pe insectatur, vocalque pseu-
doaposlolos. Verum iuxta hanc expositionem, et lezabe-
lem, et eius fornieationcm, et eius idolothyla, etc. opor-
tet mystice explicare : unde ipse per idolothylorum esum,
accipitfamiliaritalem nimiamChristianorum cum ludajis;
per fornicalionem, illicitam legalium observalionem. Haec
enim erat spiritualis quaedam fornicalio; nam erat illici-
ta consociatio cum meretrice, pula cum Synagoga iudai-
zante, quae omnia myslica sunt.
Quinto et oplime, ad litteram haec lezabel fuit nobilis
B et potens aliqua mulier haerelica, quae prophelissam se
mentiendo propagavit sectam Nicolaitaruin, docens lice-
re fornicari et edere idolothyta (haec enim fuit hiercsis Ni-
colaitarum, uti audivimus v. 15.) sicut lezabel propnga-
vit cultum Baal: ita Beda, Rnpertus, Primasius, Pcrerius.
Sic S. Hier. Epist. ad Ctesiphoulem, notat omnes haere-
8es propagatas esse per mulieres. Citavi eius verba 2. ad
Timolheum 3. v. 6.
lam Ambrosius, Pererius et Viegas, fornicationem hic
noo corporalem, sed spiritualem, puta hairesim vel idolo-
latriam, intelligunt. Verum simplicius Ribera et alii pro-
prie fornicationem accipiunt. Nota to fornicariel mandU'
care de idololhylis , referendum est ad to docere.
Merito monet hunc Episcopum de imprudentia, quodMoral.
tolerarit lezabelem: quid enim potentius ad propagandam ji"' ™ U'
hseresim carnalera, quara mulier, eaque nobilis etpotens?sasUiau-
Serpens per Evam perdidit Adamura, omnesque posteros. lier.
Est ergo mulier organum diaboli, fax litium, incenlivum
I
Per oculos arguitur tacite imprudentia Episcopi Thya- (^libidinis. Hajc vero lynx, quia illex, quia nobilis,quia pro
tireni, quod lezabelis hypocrisim et scelera, in quae mul
tos illiciebat, non praevideret, nec redargueret. Addit AI-
cazar lezabelera esse ludaeos, etludaizantes.Ergo, inquit,
monetur hic Episcopus, ut relictis ludaeis obstinatis, in
quibus perdit operam,adGentium conversionem se trans-
ferat, utque ob eminens sibi et fidelibus a ludaeis discri-
men , Thyatira discedant, et per vicina oppida dispersi ,
Christi fidera Gentibus praedicent. Verum quae fuerithaec
lezabel, iam discutiara.
Vers. SO. Peruittis uuliebeu Iezabel.) lezabel fuit filia regis
Tyri, uxor Achab, quae ex Tyro Baal et Baalitas induxit
in ludaeara, et persecutaest Eliam, aliosque Dei cultores.
Quaeres, quaenam fuit haec lezabel? Aliqui putantfuis-
se uxorem Episcopi Thyatirensis. Unde Graeca Regia , et
Aretas legunt, permillis mulierem., vel uxorem tuam : sed
To tuam alii passim non legunt, estque haec senteatia no-
\a et iraprobabilis.
Secundo, Epiphan. hseres. 51. haec refert ad mulieres
lezabel
qu£?
phetis, triplex erat Veueris aeque ac haeresis incentivum.
Aristippus mulierem parvam, sed pulchraro conspicatus:
Parvum quidem pulchrum, inquit, sed magnum malum,
Democritus rogatus cur, cum magnus esset, parvam
duxisset uxorem: Ego, inquit, in malo eligendo, quod mi-
nimum erat, elegi. Ideni dixit B. Thomas Morus.
Socrates tribus suis malis receusitis, scilicet gramma-
tica, pauperlale, et uxore, aiebat: Se duoprima e/fugisse,
perniciosam vero vxorem minime. Ut nemo sentil qua par-
te stringat calceus, nisi qui eo indutus est ; ita nemo novit
ingeniummulieris,nisiquiduxituxorem,BMV\\x\.&i.\n^or.
Fcemina nil pestilentius, ait Homerus.
Mulieri ne credas, ne mortux quidem , ait Menander.
Qui non litigat, calebs est, ait S. Hieron. q. d. Rixosa est
mulier, ideoque rixosum est coniugium. Vulgo dicitur:
Ignis, mare, mulier, tria mala. Disputarunt tres Hebraei
iuvenes in aula regis Persarum, quidnam esset fortissi-
roum: priraus dixit esse vinum, secundus esse regem,\er-
Montani , scilicet Priscillam , Maximillam et Quintillam , L) tius , scilicet Zorobabel , dixit fortiores esse mulieres, sed
quae docebant Montanum esseParacletum. Sed hae casti
tatem simulabant, ideoque damnabant secuudasnuptias.
Haec autem lezabel docebat fornicari.
Tertio, Arelas: IezabeI,inquit,dicunturNicoIaitae, pro-
pter suas libidines et impietates. Unde Ticonius, Prima-
sius et Rupertus: lezabel, inquiunt, sunt haeretici effcemi-
nati, et lihidini servientes.
Quarto, Alcazar per lezabel accipit Synagogam, id esf,
ludaeos qui inexpiabili odio prosequebantur Apostolos et
Chrislianos (sicut lezabel prosequebatur Eliam et Dei cul-
tores) eosque vel in mortera, vel in suam haeresim adige-
bant, conlendenles, ut saltem Chrisliani legera Mosis ob-
eervarent; itaque ludaismum cum Christianisrao misce-
rent, unde multos seducebant. Ideoque arguitur hic Epi-
scopus, quod cum iis conniveret, falso et frustra sperans
eorum couversionem. Huic eaim expositioni apte conve-
fortissimamomniumesseveritatem^hxcciuGhveLtxyim et prae-
mium a Dario rege tulit, lib. 3. Esdrae cap. 4.
Hugo Victor. lib. de Viliis carnalibus vitandis: Jnfavo
mellis, ait, duo sunt, mel et cera : in facie merelricis sunt
similiter duo, scilicet decor, et gratia, id est, pulchriludo
oris , et sermonis. Cera succendit ignem , mel prsebet dul-
cedinem : sic ptilchritudo meretricis igne libidinis inflam-
mal carnem, blandimento lenocinantis sermonis subvertif
mentem. Stillat mel ex cera, dum meretrix verba sua mol-
lit, et facit dulcia.
Manducare de idolothytis.) Nota. Idololhytis perveis.Ji.
se vesci licet; sed non licebat, primo, ob scandalum; se-
cundo, ob praeceptum Apostolorum, Actor. 15. Tertio, ob
quod maxime hic in illa invehitur loannes, erat pericu-
lum idololatriae ; facile enim Gentes per ea ad sua idola
relapsi fuissent. Vide dicta 1. Corialh. 8. initio.
Commentarfa fn Apocaljpsin S. loannis. Cap. H.
803
EcCB HITTAii EAH IN LECTCM.) Id est In infernum, ait a praeter pauca quab Tobis prsecepcrunt Apostoli , ut absli-
Rupertus . Beda , Uichardus Vicior. ibi eoitn Iczabei , id nealis a fornicalione, et a suflbcato, et a sanguine, et ab
est hoerelici non quiescent, sed cruciabuntur. De quo Isa-
ias cap. 14. aii ; Subter le slernelur tinea. et operimentutn
tuum erunt vermes.
Secundo, Ansbcrt. et Primasius: Lectus, inquiunt, est
securilas el impuiiitas peccandi, in qua peccalor quasi ia
niollissiino iecto, quiesccus, en uno scelere in aliud, et tan-
dein in damnalionem, ruit. Haec crgo impuiiitas signum
esl reprobationis : sicut e contrario sigoum est electionis,
si cuius peccala hic a Deo castigentur, uli docel S. Greg.
lib. 7. Moral. cap. 7. Nam ut dicitur Apocal. 3. Egoquos
amo, arguo et castigo.
Terlio, Alcozar : Usec, ait, lerti coraminatio denotat gro-
Tissimas aegritudines, id est bellorum tempeslates, ci ex-
cidii procellas, contra ludacos a Romanis excitandas, eo
quod Christum eiusque Evangelium rcpulerint.
Quarlo, et oplime, Aretas et Pannoo. Millam eam in
leclum, id est, ioquiunt, pcrcutiam eam raorbo et aegri-
idolothylis. Huc accedit Alcazar inquiens : Cuin dicit: <^i
non habel doctrinam hanc lezabelis, notal cautos et pru-
dentes; cum aulem dicit: Qui non cognoverunl allitudi-
nes Salanx. quemadmodum dicunl, nolat imprudenles a
lezabele, id cst a ludaizantibus , deceptos; hi enim cum
errores arfjuerontur, excusabant se dicenles se non co-
gnovisse aliitudiues, id est altas fraudes et calliditates Sa-
tanae, quibus se transfiguraos io angelum lucis, per le-
zabelcm, id est ludacos, eos deceperat, ut legalia Hiisce-
rent cum ETaugclio.
Sexto, ct melius, Lyranus : Non cognoverunt altitudi-
nem Satanae, id est, noo approbaruot haeresim Ebioois et
Cherinthi, qui superbe restiterunt Christo, negaotes eius
diTinitatem et aelcrnitalem.
Septimo,etoptirae,baec ^erha, AUitudinesSalanxqvem-
adiiiodum dicunl, referenda sunt ad haercticos Thyati-gcLJjD».
renses.Nicolailarum etlezabelis sectatores;haeretici enjm
VI.
VIT.
tudine , ut quae modo in Toluptatura et peccatorum suo- iisuam doctrinara Tocare solent altissimain, profundissi-
rum lecto quicscit, decumbat in lecto aegritudinis, inde-
que transcat ad lcctum gchennae, in quo cubanl damoati.
Vers 15. Intbrfici AM IS MOBTE. ) Id cst morte. Est hebraismus :
Hebraei enim bet, id esl in, utuntur, cum instrumentum,
modum et ralioncm sigoiGcant ; sic aiunt: Percussit eos
in ore gladii, hoc est ore, puta acie gladii.
Et SCIE>°T OM^ES ECCLESI.S, QUIA EGO SUH SCRCTAIfS
BENES ET CORDA. ) Id cst abdilissima cordis Iczabelis ar-
cana , eiiisqiie cogitationes secretissimas ; horum eoiin
syinboliim sunt rcnes. Merelrices enim et hypocrilaj si-
mulantes se prophetissas, ac hacreticae, qualis erat haec
lezabcl mira arle et Tafritie tegunt sua consilia, ut spe-
cie pietatis et honcsti iorautos tidplium animos illiciant et
decipiant. Hinc palet Chrisli DiTioitas; solus eoim Deus
est cardiognostes, id est scrutans reocset corda.
V«r«. S3. VOBIS AITEM DICO, ET CATBBIS. ) Et sigoificat, id CSt.
ei II. Unde Craeca noo habeot to el; cooTcrlit eoim loaones hic
mam, ct nulli alii, quam sibi suisque discipiilis compre-
hensibilem, uli docent Viucent. Lirin. io aiireo suo con-
tra h.-ereses libello, S. Gregor. lib. 5. Moral. cap. 18. Un-
dc siibdit: Quemadmodum dicunl, id est, sicuii loqui et
iactare soleot hxretici , scilicct sua dogmata esse Altita*
dioem Dei, quae rcTcra est Satanx, iiti interpretalur hic
loaoucs : ita Kibcra. Adde lamen cum Lyrano, hic per-
stringi haeresin Ebionis etCherinti, qui circumcisiooem
et legalia volebant miscere cum ETaogelio. Haoc ergo hse-
resim inter alias plures docuisse videtur lezabel , et Ni-
colailac. Hoc enim iosiouant seqiiculia ; subdit eniin : /Von
miltam super vos aliud pondus. Ita Valentinus (quem forte
inspiritu mox liaeresiarcham fulurum pracvidens S. loan-
nes hic perslringit) triginta ieones et deos conlinxit, quso
revera nominum et criminum erant portenta potius,quam
nurainum: ioter qiios primiim statuit 5-j9o; (quod idem est
cum eo, quod S. loannes hic ail Sxrsa;, id est profuodita-
sermonem a lezabcle cum suis ad alios veri Dci cultores, r tes) id est profundura. Ex byiho eoira et Sige (id cst si-
_ ; -_ . Ti .. leotio) ortos esse vojv (id esl, meolem ) ct Teritalem qui
sermonem et vitam procreariot: ex his dcindc progna-
tura esse hominem, et EcclcsianK ita refert Tcrtull. Ilbr.
conlra Valent. cap. 7.
Non MiTTAif SUPBR vos ALicD P05DIS. ) Pondus , id
est onus graTe Ceolibus fornicationi et libertati carnis as-
suctis in gentilismo, erat post conversiooem ad Chrislum
abslinere abea.suamquc coocupiscentiam refnnare.Rur-
suin, pondus grave iis erat abstinere ab idolothytis, cum
intcr idololatras assiduc Tersarcnlur, quorum cibi sarpe
noo eraot alii, quam idolothyta. Hoc scicns Iczabcl, ur-
gebat Thyatirenses, ut pondus hoc tara duruin, unnquo
iiigum et lcgem Christi excutcrcnt. Huic occurril loaunrs
hisce vcrbis, q. d. Fotcor quidcm Tobis hoc csse pondus
aliquod, sed plura Tobis olim imposucrunl idola, siTe dii
Testri, eorumque saccrdotcs: pliiros eliam suis impnouot
ludaii, et ludoizaotes. Ergo .Aposloli, .Vclor. 15 velantcs
fornicationcm et idololhyla. poodus quidom aliqiiod, scd
qui erant Thyatirae.
Aliter Alcazar: Christus, ait, hic admouitionem suam
ad caeleros omnes Christianos extendit. Thyatira enim i-
dem est quod illumiuata, teste S. Hieronyino; orancs au-
tem qui io Ecclcsia Christi sunt, sunt in mystica Thyati-
ra, id est io ciTitate a Dco illumioala. Verum haec expo-
eitio mystica cst, noo litteralis.
Veri.S*. QuiciiMQUB NOM HABBNT, non accipiuot , uon tcnent ,
I>OCTRi<<AM nA5c ) lezabelis et Nicolaitarum , quod lici-
tum sit fornicari et idolothylis Tesci.
AUiiiidi- Qci Nojc coG.fovERUMT , id cst, non approbarunt, in-
Dei SjU| qujt Beda Rupert. Primas. Riohard. altitcdin es Sata-
I " KM- ) Haec altitiido est supcrbia, ait Riipertus, qua Satan
Biposii. dixit olim, Isaiae 14. Ascendam super alliludinem nubium,
similis ero Altissimo, et etiam nuno dicit. quaodo videli-
cet sibi in idolis vull sacrificia otTorri a Thyatircnsibus,
qui in honorem idoloriim idolothyta mandticaol: ita Ru-
pert. Haymo, Beda , Priinasius. Verum, pro alliludines
GrBCce estCz5o;, id est profunditatem. Sic saepe allum vo- U looge minus quain sit (icnlilium ct ludacoruin, vobis iro
III.
IV.
camtis profundum, ut cuin dicimus: Puteus allus cst, id
est prufiindus.
Undc secundo, alii sic exponunl: Qui non cognoverunt
profundilates Satanx. id csl, qui noo pepigcrunt fidus
cum infcrno, puta cuin Salana non sunt confccderati.
Tertio, (logncius: Altitudo Satonae, oit, cst immensum
pelogus srolortim ; qtiio impius cum in profundiim pcccn-
toriim Tcncrit, oonlemnit, et scmper profiindiiis ruil.
Qiiarlo, pri)fiinditalos Solaiia) sunt profundo? froudcs,
inquit Androas Ca-sar, doli pt astiiti.T SolaniT, quos iiisti
uon cognosoiint, id cst noii apprubant, de quibus S. Gro-
gor. hom. 12. in E^ooh.
Quinlo, .Xmbrosiiis: AUitiido Salanre cst lex Mosi car-
noliter ocoopta , ct obsorvnla siniul eum rivan^olio; ha?c
cnim profiii.dcdemcrgit ot invulvit obscrvanlcs siii in iu-
daisinutn. Undc scquitur: tSoninitlam supcrvosaliud pon-
dus, q. d. NoQ oacroba vos obscrvaulia lejis Alusaici»,
posucrunt. Quocirca hoc minus scrvatc, no maiore gra-
Tcmini. Ej,o cnim vobis promitlo ct cdico : Mon millam su-
pcrvos aliud pondus, lamen (Inntum) id quod habetis [pti-
ta docrctum hoc .Xposlolortim) lctictc doner vcniani, ad iu-
dioiiim, quandu vos pro palionlia et obcdiontia rcmunc-
rans, omni prorsiis pondcrc libcrabo ct oxoncrabo.
Alltidil cnim planc S. loannos od .\otor. 15. 28. ubi .A-
postoli cootra Choriotiim dofioiuot, diocolcs: Visum cst
Spiriliii sanclo. et nobis, nihil ultra imponere vobis oneris,
quam hxc necessarin, ut abslineatis vos ab immolalis simu-
lacrorum . et sanguine . ct suffocato . el fornicatione. Ubi
pro oncris. Gra>oo ost idcm nomeo .'^stso,-, quod Nosler hic
pondus Tcrlit. Tocite crgo porstringit hic hxrcsin 1'horin-
ti ttino grnssanlcm, q. A. Nolo vobis imponcro pondus im-
porlobiL- Icgis volcris, uli vult Cheri.iltis ; sed tontum iria
pr.TCopla vobis impono, qua» sanxorunt .\posloli. .\oior.
lo. ila Viclor. Aaibros. Prioias. Ru;)crt. ^cda, liaymo,
806
Coramentoria in Apocalypsin S. loannis. Cap. II.
Vers.26.
loachim Lvranug Ansbcrt. Hiigo ct Pannonius. » sanclitate convcrlant od Christum , el sui imilalionem
A!iler'expoDitTicoDius, q.d.^o«»;u«aw5U/)<;rrosa. '^-i" = u;t„.:,.= c *„„..=. t^„„-,„. j>.a, „. i7...u.,„
Uudpondus, id est alias Iribulaliones, co quod Iczabelis
errorcs el sordes sprevcrilis. Sic eoim Isaias, Nahum, a-
liique ProphetEe vocant onus Babjlouis, Edom , Ninivc,
elc. pondus poenarum et afHiclionum ex Dei dccreto im-
miuens et quasi incumbcns Babyloniis, idumaiis, Ninivi-
lis, aliisque genlibus.
QUI VICERIT, ET CtSTODIERIT USQUE IN FINEM OPERA
MEA, DABO ILLI POTESTATEM SUPER GeNTES, ET REGET
EAS IN viRGA FERREA.) Primo , Bcda , Primas. el Ansb.
censeiit hic promilti Ecclesix,eiusquc Pra;latis couvcrsio-
nem et subiectionem GcDtiuni , quae a Deo Palrc promis-
sa est Christo, Ps. 2. Dabo, inquit, tibi Gc/ites hxredila-
tem luam, et possessionem luam terminos tcrrie. Cnde Al-
cazar sic exponit, q. d. Qui viceril, clcusiodieril, Graece
0 Tr;pwv, id est, qui observaverit opera mea (scilicet Chri-
sli ) in finem, ut scilicet oculos ac mentem lugiler inten
dat in opera a Christo patrala, et in ipsius perseveran
Unde S. Hilarius, S. August. Theodor. Beda, et Eulhym,
in Ps. 2. illud Ps. 2. Tamquam vas firjuli confrinrjes eos,
sic e.xponunt, q. d. Contercs idololalriam , libidioem, a-
liaquc vilia ex animisGcntium,ct rcformabis eos, ul fiant
alii noviquehomiDes,sancti,rasli,vcriqueChristiani.Sicuti
lcremias, c. 18. ex moUi luto factuni ficlumque vas con-
fregit.aliudque inde reformavit. Verum hsec mysticasunt.
Tcrlio ergo, et genuine, loquitur hic S. loannes de die
iudicii, in quo Saucli victorcs, cl Dei inondala cuslodien-
tcs usque in fiuem vita;, creabuntur a Deo iudices orbis;
et cum Christo Gentes impias condcmnabunt ut confrin-
ganlur, id est irreparabililcr in a;tcrnam mortem et ge-
heiinam prajcipilenlur. Hoc enim significat ro custodierit
usque in finem opera mea (a me pra;cepta, nieoque exem-
plo firmata). El: Rcget cas in virga ferrea , el lamquam
vas figuli confringentur.
Alludit enira ad Psal. 2. v. 9. ut palet utrinque verba
conferenti, ubi pro reges eos, Hebr. non est Oyin tirem,
Virga
fcriea
qus?
M.igneii
\is du-
plex.
tiam, ut eum utraque in re imiletur; dabo illi poleslatem 1) id est pasces eos; sed DyTiri tcroern, id cst conteres, et,
supe]- Genles id est magnam vim et cfficaciam in Gentium ut S. Hierouymus vertil, frungcs eos, scilicet iiicredulos
conversione 'et sanctiCcalione. Unde eamdera mox vocat
virgara ferream diccns; Et reges eas in virga ferrca. II-
lud enim , usque in finem, poltst accipi non solum de C-
ne vil£e, sed etiam de fine et pcrfectione singulorum ope-
rum, uli est difficilem quamque rem semel susceplam ad
finem urgere et perducere. Pcrgit Alcazar, aitque Evan-
gelicara perfectionem sub durissimi imperii, et virgae fcr-
reae specie adumbrari; quia iubet frainare cupiditates ,
raortilicare carnem ieiuniis et ciliciis, pro Christo inori,
etc. itaque hanc virgam ferream potissimum cerni in vita
Religiosa. Denique virgam ferream symbolum essc opti-
nii regiminis, quo utitur Dci providenlia, ac uotare se-
plem eius attributa, scilicet forlitudinem, beneficentiam,
aequitatem, sapientiam, patieoliam, comrainalionem, et
punitionem, quaj fuse prosequitur Alcazar, nolat. 7. et 8.
"Ubi ostendit vifgam ferream si magneti applicetur, ab eo
et rebelles tibi. Franges, inquam, cos, tum in hac vila,
ut fregisti Diocletiauum, Maximianum, Maxentium, Li-
cinium el alios, per Constantinum, Theodosium et alios;
lum omnes frauges in die iudicii, cum eos lua senteotia,
quasi fuliniue adiges in tartara: ila Victor. Andreas, A-
relas, Lyran. Ribera et alii.
Hoc est quod suis promisit Christus Mallh. 19. 28. efc
Lucae 22. 30. Jn regeneratione cum sedcril Filius hominis
in sede maicslatis sux, sedcbitis et vos super sedes duorle-
cim iudicantes duodecini tribus Israel. Et Sapient. 3. 8.
ludicabunt Saucti nationcs, ei dominabuntur populis. Et
Ma\eic.i.3.Calcabilis impios. El Ps. 149.6. G/arfu' ancipiles
in manibus eorum,ad faciendam vindiclum in nationibus.
Nota, regna et polenliam mundi similem esse vasis figu-
linis; qula lerrea est, et cito rei durioris obiectu dissilit
et ditri ingitur, iuxta illud : Foriuna vilrea esl ; cum splen-
accipere duplicera vim, scilicet prirao, indicandi polura p det, frangilur. Regnurn vero Christi et Dei seternura est,
nuindi omnesque orbisplagas ; secundo, atlrahendi aliud ' omniaque hostilia confringit et subigil. Unde notat S. A-
Rectoris
iria mu'
ferrum. Itaque virgam hanc ferream, sive acum aauticam
essesopienti8eetgubernationissymbolum,praeserlimquia
magues undique ferro rite munitus, cenluplo maius pon-
dus aitrabit: v. g. si magnes nudus, et sine ferro allra-
hat uuciam ferri, ferro munilus et quasi armatus attrabet
centum uncias, uti ipse se expertum profitctur: sic enim
Reclor debet habere vim altrahendi ad se omnes subdi-
tos, ut recte eos gubernet.
Tria cnira Recloris et Episcopi munia sunt: primum,
infideles et infirmos ad Cliristum allicere; secundum, pro-
bos dirigere; tertium, iraprobos castigare. Hoc reprsesen-
tat pedum Episcopale, sive virga eorum Pastoralis, quae
sursum curva est, quasi uncus attraheDS,iu medio recta,
in imo instar cuspidis acurainata, quje tria carmine ex-
pressit Poeta:
Curva trahit, quos recta rcgit,pars infima pungil.
Rector ergo duros et difficiles pungat, sed et ungat
Ihauas. quod virga ferrea sit poleslas Christi, aut crucis
Chrisli, cuius materia lignea est, sed vis et virtus ferrea.
Dabo illi stellam matutinam.) Haec slella matuti-yrjr, js.
na est Venus, sive Lucifer. lam Lucifer hic est diabolus, sieiia
inquit Andr. Ca2sar. de quo dicitur Isaiaj ii. Quomodo ce- maiuuoa
cidisti de cxlo Lucifer , qui mane oricbaris? hunc enim'^"^.'
Deus Sanclis dat calcandum, uti dicilur Roraau. ult. Deus Esposit.
pacis conierat Salanam sub pcdibus vestris.
Sccuudo, slella hsc, sive Lucifer, est ille,qui, ut ait S.
Petrus c. 1. Ep. 1. oritur in cordibus nostris, puta est lux
cailestis a Deo immissa animae: ita idem Audreas Caesar.
Terlio, Lucifer hic est loannes Baptista et Elias; quo-
rum ille primum, hic secundum Christi adventum quasi
Lucifer antecedet, q. d. Faciam eum socium et consortem
gloria; Elice et loannis Baptistaj; faciam eum quasi alte-
ruin loannera, alterura Eliam : ita idem Andrcas Caesar.
Quarto, loachim : Stella raatutina, ait,est fides et scien- iv.
11.
111.
Secundo, Richard. Anselm. et S. Thomas per virgam |) tia; donum , qua prfecognoscimus ea, quae in caelo visuri
ferreain accipiunt severitatera legura et disciplinse iu le
gum observatione ab omnibus exigeuda, ac puniendis iis
qui coutra eas delinquunt. Ex quo fit, ut alii casligali coer-
ceantur et converlantur, alii recalcitrautes , ultimo sup-
plicio damnentur. Hinc uosler Viegas censet hic promitti
lis qui vicerint, id est, qui strenue lezabeli , aliisque hfe-
reticis et impiis restiterint, altiorein dignilatis gradura ,
ut in eo constituti regant alios in virga ferrea, id est iu-
flexibili et aequissima ; rebelles vero confringaut. Unde
colligunt hi l)octores, gubernandi curara non nisi ei qui
vicerit, id est viro probo, ajquo, forti, magnauimo, invi-
cto, qui nullis cedat molesliis, muriuuratiouibus, minis,
periculis, commiitendam esse.
Rursura hinc coUigunt, quod qui vincit in seipso vilia,
hic facile eadera vincet et e.xtirpabit iu alio; ut si vincas
iu te superbiara, facile eaiudem vinces iu alio: quo fit, ut
rcipsa tales viucentes sspe Geutes sua morlificatione et
sumus, ct, ut Gagneius, est clara rerum diviaarum intel-
ligenlia, praBserliin S. Scripturae: hinc stella duxit Ma-
gos ad Chrislura.
Quinto, stella hiBC est gratia iustificans, ait Richard.
Victor. et Maldonal. in Notis manuscriplis ; arepx, ait,
~puvjo'j, id est,stellam matutinain vocat praecipuum quem-
dam angelura, qualis estLucifer iuter reliquas slellas, qui
eum custodiat: aut, q. d. Dabo ei in caelo illustrissiraum
locuin. Sic legimus iu Vitis Sanctorum, illuslribiis Sau-
ctis, qualis fuit S. Fraucisca Roraana, in virtutibus heroi-
cis strenue progredientibus, illustriores pro custodia da-
tos fuisse angelos. Hoc verius est in Praelatis et principi-
bus , qui saspe pro custodia tura sui, tura sum Ecclesiae aut
reipubl. habent non angelum, sed archangehim, aut a-
lium e superiori ordine. Unde ille dicebat,se habere auge-
lura non Doctoralem, sed Episcopalem.
Sexto, slella haec est angelus custos, ait Dion. Carthus.
Commenlaria in Aporalypsin S. loannis. Cap. III.
80";
VII.
VIII.
Seplimo, Ribera per sleilam accipit invisibilem, cl ali- ^^ ut doclori proraillit hanc stellam. Philippus rex Maced
IX.
X
JLucifer
e»t Chri-
flus.
quando visibilem Christi apparilionem, qua hanctos suos
aniinarn aKenles consolatur.
Oetavo, Alcazar: Chrislus, ail, diciturstella matutina,
id est, Luciftr. quia in ipsis ardentissimis persecutioni-
bus suos consolalur certissima spe solis oriluri.id est, pro-
speriUlis brcvi sub^ccuturse. Alludit cnim ad Ecclesiasti-
ci 50. V. G. ubi de Simone iusto et illustri pontifice ( qui
fuit Ivpus Chrisli) diritur: Quasi stella malutina in medio
nebuiie. q. d. Sicut Simon populuin nube calamitalis ob-
ductuio et adlictum, quasi slella recreavit, et quasi Lti-
cifer certam eis dcdit spem solis.id est, prosperitatis, mox
oriluri: ila facicl et suis in aftliclioue et pcrseculiono ron-
Blitutis Christus, critquc eis quasi Lucifer iuslanlis felici-
tatis prasnunlius.
Nouo, Lyran. Stclla hac, ait, est corpus, gloriosum,
claritalis dule quasi slclla refulf^ens.
Decimn , et oplime: Slella mntutina est Chrislus, qui
. ait cap. 22. v. IG. E'jo sum stella splendida et matutina:
cum puer esset, solebat de nocle desilientes sleliassagit-
tis impelere, ex quo Oiogiielus vates coniecit cura dorai-
naliirum mullis, uti refert Plolem. Hephacsl el cx eo Ni-
col. Causin. lib. 4. Parab. histor. cap. 56. Ila venantur
stellas ma<jnanimi, qui supra lerram et terreoa menlem
attollenles, ad beatarum menlium domicilium aspirant,
ideoquc caelestem el heroicam ineunt vilara:
Pauci e/uos xquus amnvil
luppiter, aut ardens evexil ad xthera virtus.
Plolemaeus auclor .\lmap;esti tempore Aolonini Imp. no-
bilis .Aslrologus hoc sepulcri elogium ipse sibi posuit:
lUortalem guamvis norim me sorle crealum,
Dum tamen astrorum serutor in orbe vias.
Sum pedibus tellurc procul , iuxtaque Tonantem
Assideo divus . paseor et ambrosia.
Quid iam dicant sancti Episcopi ct Doctores.quorum dum
viverent conversatio fuit in ca;lis,qui iarn in caelum Irans-
lati, domestici Dei, cives Sanctorum, stellas non emiuus.
de quo dicitur Niim. 2i. Orietur slella cx lacob. Christus D ut Plolemsus , sed cominus intuentur , pedibus premiint
: _ ..; i:l :,,:. : l-.:i-i: : O _. -j , o r» :....„ J«..«_ -_.l»~; ..i„ll.«»i .!.:.._
cnim vincenlibus promitlit seipsum, suaeque claritatis vi-
eiouem. Diritur Cliristus slella malulina, hoc est I.ucifer,
primo, quia in hac vita dispulit tenebras inndelilalis, et
in futura dispellct lencbras morlalitatis; sccundo, quia
uti Lucifer noctis finem, diei inilium pra.'bet: ila Christus
peccalo et ignornntire fioein, fidet «t salutis inilium allu-
lit; lertio, est malulina , tjuia dum in seipso resurrectiO'
nis exemplum nobis prxbuit. qux lux scquatur indicavit,
ait S. Ciregor. 29. Moral. 30. in illa verba lob 38. ISum-
quid produces Luciferum in tempore suo? Et Bcda: Chri-
stus. inquit, est stella malutina.quia transacta nocte sxcu-
li, lumen vitx Sanctis promillit et pandit xlernx. Et Ru-
pert. Pro labnrc quo Episcopus in hac vita quasi noctc la-
borat, pervifjil in animarum sibi commissarum eustodia,
manifestabo ei meipsum , qui sum stella splendida et ma-
tutina. EtHaymo: Christus, inquit, est stella matutina ,
id est Lucifcr , qui in resurrectione pulsis mortalitatis te-
vebris quasi Lucifer apparebit , et perfectum xternitatis
et possident? Denique decem analogias stella; et viri san-Coron»
cti, recensui Geues. 1. in Dne operis quarla; diei, in ter-J""^^
lia editione. tuuiu ei
Nota, coronam vitx, quam Christus promitlK angelo "o"'."'-.
Smyma) v. 10. eamdem v. 7. promilUt angelo Ephesi, et^J!j,„f°''
vocat liqnum vitx: eamdem promittit aogelo Pergami, et
vocat calculum candidum v. 17. eamdem rursum promil-
lit hic angclo Thyalira», et vocat stellam matutinam: eam-
dcm c. 3. promiliit angelo Sardensi, et vocat librum vttx
V. 5. ct angelo Philadelphi.-e v. 12. vocanseam columnam,
in tempto Dei: et angelo Laodiciae v. 21. vocans eam ses'
sionem in throno Christi. Ubi adverte: Haec gloria mulat
sua nomina, ut insinuet dotes et eicellenlias varias quas
includit, quasquc ipsa nomina significaut; has enim dabit
cuique apposite et proportionate ad suam luctam et viclo-
riara. Ephesio enim, quia senio fractus a primo fcrvorc di-
scesserat, si eum resumat, promiltitur haic gloria sub no-
mine ligni vila;, quod vires senio faliscenles reparabal.
EtluISCD
gloriae.
diem demonslrabit: ila quoque Perer. Viegas, et Ribera. r et pristino vigori rcstitucbat. Smyrnensi vero, quia pro-
Rursiim, plcnius ac clarius: Stella matulina est lumen bala; et pcrfectas erat virlutis. haec gloria datur et voca-
gloriae. ct clara visio Dci, quam anima victrix perChristi
gratinm adipiscitur post morlem ; hacc dicitur stella, pro-
pler clarilalcm conlemplalionis: Dominc, iuquit Psalles,
in lumine tuo videbimus lumen. Dicitur matutina, primo,
quia post noclem huius vita) ct sxculi illucescet ; secun-
do, propter inchoationem beatitudinis, qua» complcbitur
in rcsurrcctione corporum , quando stella hic matulina
inutabilur quasi in solem meridianuin, ciim scilicet ani-
ma glorinin sunm difTundct in corpus.Utrumque huncsen*
siim, srilicct de Christo, et de gloria animx beata;, habet
Richard. Victorin. Primasius et .\reta9.
AUudil ad illud Danicl. 12. 3. Qai docti fuerint fulge-
bunt quasi splendor firmamenti. et qui ad iustitiam eru-
diunt multos . quasi stellx in perpetuas xternitales. Vidc
jbi dicta. Vult cnim Chrisliis hunc Episcopum doccre ve-
ram fidem , et cxpugoare lezabelcin et hireticos , eiquc
tur corona, qua; est circulus plenus, ac gemmis, rosis. li-
liis, elc. undique circumseplus et clausus. Pergameno lu-
clandum erat conlra timidilatem; hinc, si vincat promil-
lilur illi eadem gloria sub nomine calculi candidi. Calcu-
lus enira, quia solidus ; et candor, quia tenebras dissipat,
recte opponuntur limiditati , qua; vacillat, el lenebras a-
nimo olTundit. Thyatirensi luctandum erat conlra impru-
dentiam; hinc, si eam vincat, promillilur eadein gloria
sub nomine slrlla; clarae. et omnia colluslrantis. Sarden-
sis mortuus erat spiritualitcr; unde, si ad vitam gratiae
resurgat. promiltitur ei libcr vitae. Philadelphensis imbe-
cillis eVat, ct modica; virlutis; hinc, si haec evincal, pro-
miltitiir ci columna in caelo. Laodicenus segnis erat et de-
ses; hinc, si exurgat, et strenue laboret, promitlilur ei
scssio in throno Chrisli : ita Alcazar more suo fusc, quao
ego pressc et brevitcr.
C A P U T T E R T I U 31.
SYNOPSIS CAPITIS.
Scribit Episcopo Sardensi, quod dicalur vivere, sed mortuuStsit ; ni pcBniteal, minatur quod veniet ei sicul fur
in nocte : sin resipiscat. el vincat, promitlil eivesles albas, quodque scribcl eum in libro vHcb. Secundo , v. 7.
Episcopo Phdadelphcnsi modicw virlulis suadel : Tene quod liabes, ul iicmo accipiat coronam luam : quod si
feceril, promittU quod faciel eum columnam in lemplo Uei, et scribel in eo nomen Dei d novai lerusalem. Ter-
tio, V. fi. exprubrat fpiscopo Laodicensi, quod nequc calidus sit , neque friqidus, sed tepidus , quem proindc
Deus ore suo s\t cromifurMS. Suadet ei ergo ut emal (iiirKu» iijnilum, vestesque albas induat, el collyrio ungat
oculos , quod si feceril, t incenli promitlil sessionem in throno suo.
1. -M-wT angcio ecclesiffi Sardis scribe : IIi'c dicit qui hnbct scptem spiritus Dci, cl scplcm slcilas: Scio opcra
B^^lua, quia nomcn liabcs quod vivas.ct mortuus cs. 2. Esto \igilans, ct conGrma ciDlcra quiC moritura c-
B 4ranl. Non cnira iuvcnio opcra tua plcoa coram Dco mco. 3, In mcolc crgo habc qualilcr acccperis, ct
808
Commentarla in Apocalypsfn S. loannfs. Cap. IIL
audieris, et serva, et poenitentiam age. Si ergo non vigilaveris, Veniam ad te tamquam fur, et nescics qua hora
veniam ad te. 4. Sed hubes pauca nomina in Sardis.qui non inquinaverunt vestimenta sua : et ambulabunl mecum
in albis, quia digiii sunt. 5. Qui vicerit, sic vestietur vestimenlis albis, et non delebo nomen eius de iibro vitae, et
confitebor nnmen eius coram Palre meo.el coram angeiis cius. 6. Qui habet aurem, audiat quidSpirilus dicat ec-
ciesiis. 7. Et angelo Philadelphiae ecclesise scribe: Haec dicit Sanctus el Verus,qui habetclavem David : qui ape-
rit, et nemo claudit : claudit, et nemo aperit : 8. Scio opera tua. Ecce dedi coram te ostium apertum, quod nemo
potest claudere: quia modicam habes virtutem, et servasli verbum meum, et non negasti noraen mcum. 9. Ecce
dabo de synagoga Satanae, qui dicunt se ludaeos esse , et non sunt, seJ mentiuntur : ecce faciam illos ut veniant ,
et adorerit aiite pedes tuos: et scient quia ego dilexi te, 10. Quoniam servasli verbum patienlioe mea;, et ego ser-
vabo te ab hora tentationis, quae ventura est in orbem universum lentare habitantes in terra. 11. Ecce venio ci-
to: tene quod habes, ut nemo accipiat coronam tuam. 12. Qui vicerit, faciam illum columnam in lemplo Dei mei,
et foras non egredietur amplius: et scribam super eum nomen Dei mei, et nomen civilatis Dei mei novae lerusa-
lem, qute descendit de caelo a Deo meo, et nomen meum novum. 13. Qui habet aurem , audiat quid Spirilus di-
cal ecclesiis. 14. Et aiigelo Laodiciffi ecclesiaj scribe: Haec dicit Amen , Teslis fiJelis, et verus, qui est princi-
pium creaturae Dei. 15. Scio opera tua : quia neque frigiJus es, neque caiidus: ulinam frigiJus es^^es.aut calidus:
10. Sed quia tepidus es, et nec frigidus nec calidus, incipiam te evomere ex ore meo. 17. Quia dicis : Quod dives
sum , et lonuplelalus , et nullius egeo : et nescis quia tu es miser, et miserabilis, el pauper, et caecus, et nudus.
18 Suadeo libi emcre a me aurum ignitum probalum, ut locuples fias, et veslimenlis albis inJuaris, el nou ap-
pareat confusio nudilatis luae, et collyrio inunge oculos tuos, ut viJcas. 19. Ego quos amo, arguo, et castigo. JS,-
mulare ergo, et poBnitenliam age. 20. Ecce slo ad ostium , et pulso : si quis audierit vocem meam , el aperuerit
inihi ianuam, iiitrabo ad illum, et ccenabo cum illo, et ipse mecum. 21. Qui vicerit, dabo ei seJere mecum in
throno meo : sicut et ego vici, et seJi cum Patre meo in throno eius. 22, Qui habet aurem, auJial quid Spiritus
dicat ecclesiis.
Sardis
quaf
An ange-
liij Sar-
d«nsis sil
e.Uelito.
An Linn
fcr Cala-
ritaaus.
ET ANGELO EccLBSi.fi Sardis scbibb.) Haec est quia-
ta Cbristi Epistola ad Episcopum Sardensem : in quo
corripit fideles omnes in peccatum morlale prolapsos.eos-
que ut inde per poeaitenliam resurgant, tam rainis quam
promissis excilat et urget. Porro Sardis fuit urbs Lydiae
magna, ad latus Tmoli montis, roaxime celebris, fuitque
regia Croesi Lydorum regis. Unde Horatius 1. 1. Ep. 11.
Quid concinna Samus, quid Crcesi regia Sardis?
Quaeres, quis fuit hic angelus, id est, Episcopus, Sar-
densis? Resp. Aureolus, et Antiochus Bronchus Sardus,
qui in tria prima capita Apocalypseos commentarium e-
didit , fuisse S. Melitonem. Hunc enira paulo posl haec
tenipora fuisse Episcopum Sardensem , et auno Christi
172. apologiam scripsisse ad Antoninum Imper. pro Chri-
slianis, docel ex Euseb. in Chron. Baronius. Eumdem Eu-
seb. lib. 4. 26. laudat a doctrina, castitale et sanciilate,
aitque eum Sardis requiescere. Addit Aureolus eura fuis-
se Martyrem, sed hoc non habet Eusebiiis. Verum B. Me-
litoai non coovenit, quod ait hic loannes: Nomen habes
quodvivas, el mortuus es. Rursum loannes scribit hic E-
piscopis praesenlibus, non futuris. Melilo autem septua-
ginla annis vixit post S. loanuem, scilicet anno Cbristi
172. ita Lyran. Perer. et Alcazar. Incertuin ergo est quis
fuerit hic Episcopus.
Nonnulli cum Erasmo hsec adaplaut Lucifero Sardo,
Calaritano Episcopo (Erasmus enim in Nolis ad dialogum
S. Hieron. contra Luciferianos,censet Luciferum non Ca-
laris, sed Smyrnae Episcopum.fuisse auclorem Luciferia-
norum ; sed errat) qui cum Ss. Athauasio et Hilario gene-
rosissime restitit Coustantio Imp. el Arrianis ; sed tandem
schisma fecit ab Ecclesia, eo quod illa Episcopos Arrianos
poenitenles reciperet, quos ipse niinis rigidus censebat
non recipiendos. Quocirca ei convenit, quod hic dicitur:
Nomen habes quod vivas, el morluus es. Imo in morte hac
et schisraate eum obiisse tradilRudinus.et ex eoBaronius.
Verum Luciferum resipuisse, et ad Ecclesiam rediisse, et
in sancta eius pace obiisse raullis rationibus satis nervo-
sius probare contendit Antiochus Bronchus, Sardus et i-
pse.ac Calaritanus, scribeus in cap. 2. Apocal. disp. 11.
q. 2. ac praeserlim ex eo quod S. Hier. Nazianz. Hilarius,
et aliiPatres eum beatum nominent, magnisque laudibus
celebrent.Rursum quodSardi elVercellenses publiceeum
ut Saactum colant et invocent, ac in eius honorem basi-
licara iuxta Calarim erexerint, quae etiamnura extat. Ada-
plant dico: nara cerlum est ad litleiam loannem hic noa
loqui deLucifero; fuitenim Lucifer Sardus, id est.in Sar-
diuia Calarifl urbis Episcopus : loanues aulem loquilur E-
^ piscopo urbis Sardis,qu8e erat in Asia.Rursum Lucifer du-
cenlis annis vixit posl S. loannero.
H.fiC DICITQUI HABETSEPTEDI SPIBITUS DbI, ET SBPTEU
STELLAS.) Spirilus. id est, angelos, Ecclesiae rectores, uti
dixi cap. i. V. 4. Slellas, id est, Episcopos, q. d. Versa-
ris, o Episcope Sardensis, inter sanctos Angelos et Epi-
scopos; pudeat ergo te unum non sancte vivere, pudeat te
ofTicium Episcopale, in quo alii aut fervent, aut serii suut,
negligere ; pudeat te degere in raorte aoimae, qui alios vi-
vificare debueras.
Aliter Alcazar : ipse enim per septera spiritus accipit se-
ptera virtutes ad regiraen necessarias, quas habet Chri-
stus, quasque suis Episcopis imitandas proponit, scilicet
beneficentiam^aequitatem, sapicnliam,patieutiam,fortitu-
dinem, coinminationera et severitatem. In singulis horum
deficiebat Episcopus Sardeosis, in regimine suorum fide-
[j lium.Ergo moneturhic, ut Christum Christiquehoscespi-
ritus intueatur, seque in ipsis consideret, quara longe ab
iis absil:ac proiude se corrigat, et spiritus, id est, virtu-
tes hasce, resumat. Vide dicta cap. 1. v. 4.
SCIO OPERA TUA, QUIA NOMEN HABES QUOD TITAS, ET
MORTLUS ES. ) Ergo fuit hic Episcopus in statu peccati
raortalis, q. d. Scio, el uon curo, non aestimo opera tua
bona, quae facis,quia, esto uomen habeas quod vivas, re-
vera lameu coram Deo mortuus es : ita Alcazar. Secundo,
ct simplicius, q. d. Scio opera tua tam bona, quam ma-
la, scio raores, scio statura tuum quod scilicet videaris vi-
vere, et multa bona operari, cum revera sis niortuus; et
opera tua sint raortua, non viva. Vide hic, quaui iudicia
Dei discrepent a iudiciis hominum.
Nota morluus es,\d est, vita gratiaa excidisti per pecca- vitaeani-
tum. Nam, ut ail S. Aug. et es eo Isidor. lib. 1. de Sura- maeDeus.
p mo bono : Vita corporis anima, vita animx Deus.et sic-
ut corpus mortuum est sine anima, ila anima mortua est
sine Deo.
Quaercs, qiiodnam fuit huius Episcopi peccatum? Pri-Sarden-
mo, Rupertus censel hoc poccatum fuisse carnale, occul-*J,* ^P''
tse libidinis, ideoque taceri hic a S. loanne. Ha;c mera estquodfMe-
suspicio non habens sufTiciens io textu fundameutum. rit pec-
Secundo, Lyranus censel fuisse bypocrisin, qua sancti- """"•
tatis specie, occulla peccata tegebat.
Tertio, et optime,Primas. Beda et Alcazar docent, hoc
peccatum fuisse negligenliam in paslorali et Episcopali
niunere, puta eum negligentem fuisse in docendo, mo-
neuJo et corrigendo populo, in debilibus confirmaodis, ia
scandalis avertendis, in haeresibus repriraendis, etc. Mul-
ti enim sunt,qui sibi boni suut, non aliis; multiboni sunt
Commentaria in Apocolypsin S. loannis. Cap. III.
809
iideles, scd non boni Episcopi ; mulli sunt bonae orcs, scd ^ Hoc domeslicum exempluro secutus Cardinalis Alexaa-
non boni Paslores. Mulli rursuiii cxlerius vidciiiur bcni-
pni, (yroliosi, insifjnes, eo qiiod exleroum Ecclesia; cul-
lum, allaiium ornalurn, fubriciD splcndorem, largas clee-
inosyiius, elc. efjre{jie cureiil; sed iolcrna, puta suoruin
vitia , ignorantiain, pericula salutis nc{^lip;unt, cum hoc
sic potissiiiium Episcopi olTicium. Hi proindc liominibus
ctlernaspeclanlibus, videiiliir csse vivi.laudabiles clson-
cti, cuin corain Uco sint inorlui.Tulis crat liic Sardensis.
Id ita csse palct ei verbis lextus: corrijjens enim huac
eius defectum Chrislus ait, Eslo vigilans: dcficiebal ergo
in vigilanliu cura; pasloralis ; et confirma cxtera, qux ino-
riluru cranl: dcficiebat crgo in suorum cura, quod per c-
ius ne.-jligenliam inulti spirituoliler esscut morlui. Si er-
go non vigilavcris, veniam ad te. Ecce h;cc oinnia ar{i;uunt
Episcopi defeclum fuisse desidiam, ct incuriam in pasccn-
do Rregi sibi coinmisso.
O quoiita iii Episcopo vi{;ilan(ia requiritur, qui quasi
Argus nuu unam,sed tut millcnas aniinas ciislodirc, cura
driniis, Pii V. nepos, iam moriturus. Quam , inquit, in
hac hora optarem (olam vitam in Religion': mea (fueral e-
nim Domiuicanus, aeque ac Pius y.]lransegisse.' Sane iam
tnallcm me lola vita lervisse coco monaslerii tnei , quam
Cardinalem cgis.se.
Nicolaus quarlus, ex Franciscano crcatiis Ponlif x, a-
iebat se malle esse Fratrura cocum qiiam Cardinalem.
Paulus HI. 1'unt. animam ageos: Mallem, ait, vie sub-
iecisse coco familix Capucinorum . quam hanc Deo pro-
ximam, scx el decem annorum curriculo dignitalem susti-
nuisse : ila refert P. lo^ius in eius Vila.
Similia plures in illo articulo dixerunt. Nimirum illc a-
perit homiiii oculos, dum tronsacta uinnia vana a?que ac
onerosa fiiisse ostendit, ac pandil instans itcr ad iudicium.
Verum, dum vivimus ct valemus, liouor el voluptas men-
tem ad se rapiunt, ul futura eliain brevi non cogilcmus.
Macrobius in Saturnal. auclor cst, quod tcmpore Tra-
iani Iinper. fuerit quidam Komte multis debilis obligalus.
rcur3 re, pascere.et sahare debet, tcqueac suaml O quam mul- U qui nihilomiuus in utramque aurem placide doriuiebat.
Epuco- ti Prxlati pereuut, non quod Bcelcrate vi.\crint, sed quod
P'- aliorum sibi creditoriim scclera non correxeriul I
Pliuius ad Vespasianuin : Vita, ait, mortalium vigilia,
imo vila Vastorum vigilia, vita Episcoporum vigilia. A-
pollooius Tyanxus cum Vcspasianum nundum Impcralo-
rcra diliiculo ad traclanda uegoliu surgere compcrisset,
dixissi; fertur, avr.o ap^:'. hic vir iinpcrabit: ila Pliilostrat.
in Apollun. Uinc illud Vcspasiani einblcma: Imperatorem
decel stanlem mori. Id scusit Annibal, de quod Silius 1. 2.
PcBnus vt ad somnos vix lolam cursibus actx
Indulsil pubi noctem, vigil ille, nec ullam
Ad requiem facilis, credensque abscedere vilx
Quod .sopor eripial teuipus.
Huius vigilaiilic syiiiholiiin est dplphiiius, qui lcste jE-
liuno lib. II. cnp. 22. pcrpctuo niovclur, eliam cum dor-
iiiit : liinc ciiim et sumina aqua in prufuodiim descendit,
doucc terr.x' fundum atlingat, cuius piilsu cx somooexci-
Cum igitur morluus esset, et cius bona sub hasta vende-
rcntur, iussit Impcralor, ut sibi culcilra in qua illc dor-
mire solebat,emcrclur. Rogatus, cur? Kcspondit, fieri noa
posse, quin ea culcilra ad somnum capcssendum inaguam
viin haberet. Nlmirum, hoc dicto sugillavit ct irrisit incu-
riam dcfiincti. Quam mulli hodie Pastorcs lot taotisquc
obligationibus Deo ct Ecclesix obstricti, niliilominus adeo
sccurc dormiuut, ac si cum Pasloralu nullam suscepis-
sent curam, nullam obligationem I Ex udvcrso sancti et
sapicntcs Episcopi hoconus ila pcnsarunt.et punderaruot,
ut pluresexiis illud horresccnlesEpiscopalu scabdicarint.
Iln nimirum fecit S. Grcgor. Naziaiiz. qiii rcliclo Cun-EiempU
stanlinopol. Patriarchatu, rus concessil , ibique monachi '^P'*'^-
vitain egit, ut habet cius Vita. Idcni fecil S. Adelbcrlus Epis'n.
Pragcnsis Episcopiis.iudemonachiis et .Marlyr.Idein pror- pjui ab-
sus pra;slilere Lucidus Ficoclensis, Bonitus .Vrvcrnensis,''"^'"'"''-
Gaiidcntius Apsarensis , Martyrius Antiochenus , lustus
tatur: ila nunqiiam a inotu quicscit. Eiii-dcm symboliiin P Liigdiincnsis, PctrusRavennas,SergiusDamasccnus,Far
cst lco, qui operlis ociilis dorinit : iinde antc fores templu
rum el palaliurum sculpere solcnt leones, quasi cuslodes
pervigiles. Eiusdem symboliim cst sol sculplus in sepul-
cro losuc: cum enim lusue dux vigilantissiiniis.el forlis-
sinius proseculurus vicloriam contra Chanaua.'OS, solcin
imperio siio slllissel, Uebr:ei in luiiti viii cl miraculi mc-
moriam, slatuain solis in eius liimulo collocarunl. Vide
P, Serariiim in cap. 24. losuc. Vulgatum csl istud:
Vigili stant bclta magislro.
Mcmorabile csl diclum luannis d'Avila qucin a sanclila-
tc et coucioiiaiidi cHicacia cclcbral Hispaniu: Tol,uit, tan-
laeque sunt Pustoiuiii obligationcs, iit qui vel lerliam ea-
rum partem rcipsa impleret, sunclus ab houiinibiis a>sli-
marctiir; cum lameii eo solo conlcnlus , gclicnnam iion
esset cvasunis. Qiiiii ct S. Chiy<osl. scriliciH in .Vcla .V-
posloloriim, niogno ciiin aiiiiiii scnsu asscrit paucusex E-
piscnpis salvnri.co (|iiud dillicillimuin sil lul aniinarum cis
rrcditarum bonain rnlioncm rcdderc. Similia dicuut ulii
Palres quos cilnvi 1. Tiinoth. 3. v. 1.
Qiiocircn Pius V. Ponlif diccrc sol<'bal, Pnpatiim non
esse rcin dcsiderabilciii, scqiie in eo tot niolcslias ct labo-
res cxpcriri, ul euin iis pouperlns, disciplina et Inbures o-
iiines qiios in viln Kcligiusn siibicral, nullo inndo essent
coiii|iarnndi. Qiinnr qiiulics Krligionis rccordabntiir , sii-
■pirnbnt. a^^sercbalqiic se nuiKiunin et nusqiinm iiisi iii i|-
la invciiissc quiclem Iiiiu nddrbut sc iPslimnrc, Pnpnliim
esso impedimcnlum «nlulis a>ternic. Unde mux ul crctitus
fuil Ponlifi'» , expnllcsi-eiis . el (|iiasi liorrorc prrfusus:
Ei/o. inqiiil, f/i((////(//M fiii lii-ligiusus, bcnc spcrnvi de mea
salule, fuitus Cardinulis rirpi timcre, ium creatus 1'imli-
fex penc de ca dcsprro. Hicc vere Piiis, qiii, si iillus lioo
sni^culo, ro grndii fuil dignus, eiimquc priidcnliu, forlitti-
dine, sonctilnte ct mirnculis illiislrnt ll ; iil incrilo rKlolcs
prcces el votn nd eiiis Rcpulcruin iiuucupcnl, alquc de eo
caiionizanilo hic Koina.< Iractctur.
VOL. X.
uulphus Cislerucnsis, Hildulphus Trevirensis, Deodatus
itcmTrevirensis,GondebertusScnonensis, LambertusFlo-
rentiniis Episcopi, qui omncs souctilalc, nuiUietiam mi-
raculis fucrunt illustrcs, uti fusius enarrat B. Pelrus Da-
niiani Epist. 9. od Nicolaiim II Pontif iibi nb codem li-
cenliam pclit idcm facicndi, ul reliclo Cardinalalu et Epi-
scopatu Osliensi, liceal sibi ad monaslerium rcgrcdi. .\d-
ditqiic duoriim illuslrium Episcoporum excinplo , qux ,
quia rarn siint, hic otlexam. Prior est B. Nonuus, qui S.
Pclagiam, anlca merelriccm, couverlii; de eo sic nit: B.
I\'onnus, qui el Hyppnlilus , postquam Iriginta millia Sa-
racenorum ad Christi fidem cfficacissimaprxdicationecon-
verlit , poslquam S. Pelagiam de lupanaribus ad Ecrle-
six pudicitiam provocavit , poslquam denique nonnullos
sanclarum c.rpi.ulionum libios luculcnler explicuit, tan-
dem Episcopaium dcseruil : de .inliochenis parlibus. unde
cral oriundus. Itomanos fines appctiit. Cumquc li. .4urea
apud Ostiam civitatem. saxo cervicibus alligala, in mari-
I) )i/.< flurtibus marli/riumconsumma.wl, li.yor.nussanctum
cudavcr pia dcvotione collcgil, et rum oinni diligcnlia lu-
tnulavil. Qucm mox idem persecutor, qui dicebalur VI-
jnus, iuxla Tibcris alveum in foream aquis plenam mergi
prxcrpit, cuius pnslmodum corpus cnnsummato triumplha-
li marlgrii). in ciritatc qux dicitur Portus. Chrislianu de-
volio sepelivit , illico audila csl vox vclul tnfanlium pcr
vnain ferc hnrain clamantiiim: Dco gralias. Ccnsft ergo
H. Pclrus Dainioni, R. Nonnum, qui S Pclagiam conver-
tit, fuisseS. Hippnliliim i'orluen«ein Episeo|ium cl Marty-
rem, qiii ab Clpiniio liirisronsullo el Prn?side mnrlyrio af-
fcctiis cst sub .Mcxniulrn Scvcro,aiiuo Doinini •l-l\i. cuius
mcinuriam cclcbral Ecclesin quolannis 21. .Xugusli, cique
stntua muniiorcn ercrlo esl,cui incisi siint scxdccim eius
rycli Paschnlcs. qiiic cxlnl in Biblinihecn Vntirann: fiiit
enim vir adinoiliim enidilus, qui iiiulto scripsit. Verum
hoc reclc rcfellit Daronius in Marlyrologio 8. (Viobr. ubi
102
810
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. III.
docet Pelap-iain et Noniium TJsisse sub Thcodosio lunio- ^ somnus, (^regcm manifesto luporum et morlis discrimini
re Hippolytum vero lon^e auterius sub Nuineriano el A- cxponit. Pastorum ergo el principiiin cst excubare et vi-
Jexandro, vigente persecutione. giiare. Praeclare Panneuio, cum Grajci a;gre ferrent Phi-
Alter est b. Arnuiphus, Pipini pafer, et Caroli Magni lippum .Maccdonum rcgem per diem nonnihil interquie-
avus. Hie relicto Ducatu Lotharingiaj, ex spiritus fervore scere, idcoque se ad eius colloquium non admilti, excu
monasterium iuxta Mosellam iniit : inde abstractus, crea
tus est .Mclcnsis Episcopus, sed sUBe salutis et perfeclio
nis sliinulis agilatus in Episcopatu successorem sibi deli-
gens rursiis creinum pcliit, ibique usque ad felicem obi-
tum vixit. Horum exempia imitari satagens B. Petrus Da-
miani, ita Epistolam concludit: Horum igUxir aliorumque
Palrum auclorilale su/faUus, Episcopatui simulel mona-
sleriis in sanctis manibus vcstris irretraclabililer abrenun-
tio : et quia pro innumeris peccatis meis, non sum diijnus
in Ecclesiastica dignitate persislere ; det mihi divinu mi-
sericordia per oraliones vestras, venerabilis Pater, eo ipso
vitx quod restal, in luctu et pcenitentia permancre. Con-
fileor enim, quia criminosus simul et vitiosm ad honorcm
hunc, et non sine reprehensione perveni, et in eo rcprehen-
sans eum ait: Ne miremini, si nunc dormil Philippus: natn
cum vos dormilis, ipse vigilal: ita Plutarchus in Apoph.
Tangit hic duo Episcopi oGTicia , quae in hoc Episcopo
desiderabantur, scilicet vigilare el confirrnare, dequo sub-
dil: Confirma cxlera qux moritura erant. hoc eal, bona
operaqujeinchoalacranl,nonomitte,sedprosequere,quoad
consummenlur. Si eim omissa fuerint, indubie morientiir,
desiocnt et cvanescent, tam opera quam operum merita :
ita S. Greg. 3. p. Paslor. adraon. 35. et Andreas Cxsar.
His favent Gracca Rcgia, quae sic habent : a T,nz>Xt; a7roSa>-
),5tv, id est, qum futurum erat ul amitteres ; qux, scilicet
opera et merita. Verum noster Interpres legit : a [xjMisi a-
Tro5av£tv, id est, qux moritura erant. Audi S. Gregorium:
Si quod videtur gerendum, soUicita intentione non crescil.
sibililer vixi: idcoque mihi tutum visam esl , ut ipse me u eliamquod fueralbenegestumdecrescit. Inhocquippe mun
potius sponte deponerem., quam ante tribunal tremendi iu
dicis, in con.spectu omniam angelorum et hominum ; depo-
silionis senlentiam sub xlerna damnatione subirem.OiMlln
Caelestinuin S. Pontificcm qui fuil fundatorCffilestinorum,
ac resignato Papatii, inaudito a sajculis exeinplo, ad eos
se reccpit,atque miraculis clarus Sanctorum catalogo ad-
scribi nieruit. Et B. Pelrum Damiani, qui abdicato Car-
dinalatu et Episcopalu Ostiensi, ad suos Camaldiilenses
se reccpit. Nostro sa;cuIo Alfonsus Ramirius Vergara, ce-
lebris Hispaoiae Doctor, morti proximus duo aiebat sibi a
Deo praebita aeternaj salulis pignora : unum, quod non si-
visset Episcopuiii fieri ; alterum, quod animae suae magi-
slrum P. Villanovam dcdisset, qucin angclum Cuslodcm
suura nuncupabat. Ila P. Sacchinus io Annal. Societalis
lesu, ad annum Domini 1557. num. 135.
NoMEN HABES QUOD VI7AS.) Id cst, viveutis. Hiuc pu-
tant aliqui noinen huius Episcopi fuisse Zozimus, id est
do humana anima quasi navis est, contra vim fluminis con-
nitens, qux uno in loco nequaquam stare permitlilur : quia
ad ima relabilur, nisi ad summa conelur. Hinc est enim
■quod per Salomonem dicilur: Qui mollis et dissolutus in
opere suo fuerit, frater est sua opera dissipantis. Quia vi-
delicel qui bona ccepta dislricle non exequitur, dissolulio-
ne negligentix manum destruentis imilalur. Hinc Sardis
Ecclesix angelo dicitur : Esto vigilans, et confirma cxlera,
qux moritura erant: non invenio opera tua plena coram
Deo meo.Quia ergoplena coramDeoeiusoperainventa non
fuerant, morilura reliqua etiani qux eranl gesta, prxdice-
bat. Si enim quod mortuum in nobis est, ad vilam non ac-
cenditur, hoc etiam extinguitur, quod quasi adhue vivum
tenetur. Hoc mysticum est, sed verum.
Secundo, Ambros. Moritura, inquit, eunt opera etiam
optima, nisi per charitatem vivificata et coufirmata fue-
rint. Notat Rupert. to conjirma cxtera, innuere non omnia
vivus, q. d. Falso vocaris Zozimus, id est vivus; revera p in hoc Episcopo fuisse mortua, sed aliqua viva. Vivebat
eniin es mortuus. Sic ait Noemi Ilulhl.20. A'e vocetis me
ISoemi, id est pulchram ; sed vocate tne Mara, id est ama-
ram ; quia amaritudine valde replevit me Omnipotens.
Veruin haec mcra est coniectura,ideoque incerta: illud
certum,huuc Episcopum vulgo bene audiisse, et habuis-
se bonum nomen et fainam, quasi qui pie et sancte vive-
ret: ila Lyran.
Negat taraen hoc Alcazar: Quomodo eniin, inquit, san-
ctitatis fainam habcre potuit is, qui tam erat socors, et
inofficioPastoralinegligens,ut coramDeo esset mortuus?
Respondco, quia homines exlerna et spleiidida conside-
rnnt; inlerna, et quae Dci sunt, ac proprie obligalionis E-
piscopalis non pcnetraut, uti paulo ante dixi.
Rursum Alcazar censct hic alludi ad nomcn slcllae, q.
d. Elegi, et vocavi le stcllam, posuiquc te unam inter se-
ptein illustres Asiae, ut esses stella, id est lux viva, et
semper fiilgens. Al tu tua desidia tuam stellam extinxisti,
camque fecisti quasi mortuam , qua3 nullain exempli ac
doctrina; lucem einitlit.
Haec apta satis est allusio, non tamen genuinus sen-
sus. Sic enim potius dixisset: Habes nomen steliae lucen-
tis, scd est stella extincla. Noracn eniin lucis etcaliginis
potius compelil slellai.quam noincn vitae et morlis.Nonien
ergo significat famain, uti dixi.
EsTO viGiLANS.) Ad cognitioncm dcfectuum tuorum et
gregis tui. Alludit ad nonieo stellK sempcr lucenlis, et
noctu quasi sempcr vigilantis et excubnntis, atque ad no-
men Epispopi ; Episcopus enim Graece idem cst, quod in-
speclor. Ergo eius proprium munus est iugitcr vigilare,
et totam Ecclesiam suain iuspicere et circumspicere , ut
per omnia ei provideat, lapsa reslauret, slantia periiciat,
et exornet. Unde S. Paulus 2. ad Tiinoth. 4. 5. Tu vero,
ait, vigila. Porro vigilare Episcopi idcra est.quod sui gre-
gis curam habere, eique de omnibus providcre , ait Pri-
inas. et Beda. Naiii Pasloris dorinilanLia, acque ac canis
enim in eo, licet languide, Pastoralis cura, praedicatio
verbi Dei, adiniuistratio Sacramentorum. Vivebat vicissim
plcbis erga illuin reverenlia et obedientia. Verura haec
quoque moritura erant, id est, illi auferenda, si ipso pce-
nitentiara non agente Deus peccalum eius publicaret, ita-
quc Episcopatu indignum demonstraret.
Tertio, Haymo explicat dupliciter. Primo, confirma cx-
iera, qux morilura erant, q. d. Si vis vivere, cave ne tuo-
rura operum laudera ab hominibus requiras, ne intenlio-
nem operis, elatio vitiel favoris. Secundo, si vis ut opera
bona, quaj in peccato existens fecisti, vivanl, fac poenilen-
tiam: per hanc enira opera bona in peccalo facla vivifi-
cantur. Sed hic esl error. Illa euim opera fuerunt et sunt
mortua, ergo per poenitentiara vivificari non possunt.
Melius Perer. ex lioc loco evincit, opera bona per pec-
catum sequens mortificala, reviviscere per poenilenliam.
Nam hic Episcopus erat per peccatum mortuus. Unde o-
pera eius bona praecedentia, pcr peccaliim sequens nior-
i> lificata erant, planeque moritura, nisi ipse per poeniteu-
tiam ea vivificaret cl confirmaret.
Qiiarto.optiine ct plane genuine, Primas. Beda, Lyron.
Pererius et Alcazar, hajc non ad opera Episcopi , sed ad
eius gregem et subdilos refcrunl. Cxtera ergo, idestcae-
teros. Dicit tamen cxtera in genere neutro,tum quia scri-
bens Graece respicit ad rpo^ara, id est oves, qiiod GrKce
est neutrum. lum quia Script. geuere neutro,soIet signi-
ficare universilatem tara persooaruin quam rerum , pula
omnes. Sensus ergo est , q. d. Mulli tui subditi ob luam
dormilationcm et incuriam spiritualiter sunt mortui ; cae-
teri pariter morientur, nisi tu illis invigiles, eosque in fi-
de et virtute confirmes. Hoc est quod Christus iussit Pe-
tro , et in eo omnibus Pastoribus: Confirma fraires tuos,
Lucje 22. 32. Porro confirmalio sequitur ex vigilia. Vigi-
lante enira Episcopo, confirmantur subditi per Episcopi
inspectionem, exhorlatiouem, providentiam , etc. Hiac
Commentarla io Apocalypsin S. loannis. Cap. Iir.
811
DeoB incurios PaBtores Increpat per Ezech. dicens c. 34. J^ qui sibi malefaciunt, Quaeque se subdit non tanlnm supe
4. Quod infirmum fuit non consoliclaslis. Unde iis se qtia- riori ct xqiiali, sed el infcriori cuilibet ; uli Cbrislus loaa
Bi buDurn Pnslorem opponens dicil v. 16. Quod infirmum
fueratconsolidabo.yuia.^oadicM.Quxmoriturasunt.sed,
gux moritura erant, ut signiOcet se sperare ct plane con-
lidere Episcopura hac Christi monitione se corrccturum,
facturuiiique ut non nioriantur.qua: aiias nioritura crant.
Disce liic salutcm ct pradeslinalioncm, acque ac perdi-
tioDcm et damoalioDcm subdilorum pcndcre sa-pe a cura
ni Baplista», diim ab eo baplizaretur, dicens: Sic nos de-
cct itnptere omnem iusliliam.
Obedientia plena non est, cum quis huic Praelato TuUObedi»B-
obedire, non illi ; cum quis iussa sibi grala et placenlia'" P''"
laete amplectitiir , non in{jrala et displicenlia ; cum quis'*
voluntatem Superiori subinittit, non iudicium. Obedien-
tia plena est, qua; ad omnia imperala, vel permissa a Deo
Tcl incuria Pastorum. Eorum enim salus aeterna sa-pe per dicit cum Psalmista: Uactus sum tamquam surdus non a«-
coruin curani procuratur, per incuriam cverlitur, ul dara
neulur, quos salvare poteranl et debebant.
Oper» ^ON INVB.^IO OPEBA TUA PLBNA COBAII DEO MEO.)
DOh [.).(■ Plena, id cst perffCla, idque Primo, quia, ul aibor (lori-
na. »ed da, sed iiifructuosa , pictalis habcs speciem , non fructus
sepi^upii. *' opcra. Sccundo, ut Andrcas, quia non es conslans, nec
ciiec. perscvcrans in bono ogendo. Tertio, Ambros. Opera, in-
quit, illius non erant plena, scd inania, qiiia non rcple-
bantur chaiitate. Quorto, Haymo : Opcra cius, licet in se
bona, non erant plena ; qiiia non bona intcntione ab co li
fiebant, sed ex appctitu inanis laudis ct gloria:, inquit lua-
cliim. Itursum, quia mista, ct contaminata erout aliis ma-
lis operibus. Quinto, Dionys. Carthus. Non crant plena,
quia tepida et remissa. Sexto non plena, quia Prxlato non
salis est essc bonum sibi, sed bunus eliam aliis sit opor-
tet, ut eos iiistruat et pcrlicial: ita Beda. Rursum , non
plena, qiiia non ad omncs, etiam iniinicos, iuxta exigea-
tiam charilalis, haec eius opcra se extendunt. Proprie er-
go huius Episcopi opera non croiit plcna , sed vacua et
inauia: Primo, quia carebant charitalc, in qua consistit
oporum plcnitudo. Erat cnim ipsc per peccatum mortuus:
opera ergo haec illius uon pleoa erant, scd vacua charita-
te, et consequcater merito. Secundo, quia bic Episcopus
hypocrila crat ; ergo opera illius speciosa exlerius, el vca-
to glurio) tuinida erant, sed iotus vacua pietale, spiritu
ct riicrilo. Tcrtio, et rnaxirne genuine, non erant ptena:
quia dormilans iu cura gregis non vigilabat , nec coiifir-
mabat moritura, uti paulo antc dixit; itaque noa exjilc- ..,
bat ea, qua; erant sui muncris et oiTicii. Hoc cst qiiod Ti- ^
niolheo prxcipit Paulus : Ministerium luum imple, 2. Ti-
nioth. 4. V. 5. Huc spcctat dictum d' Atila , qiiud cilovi
V. 1. post medium, ct illud S. Hieron. ad Paulinum : /\'i-
hil in te mediocre esse conlcnlus sum, totum summum, lo-
tum pcrfcctum desidero. Quarc pcrpcram nonnulli Scho-
lastici, per opcra non plcna intelligunt opera remissa, et
mlnus intensa ipso habilu; hincquc probant ea non mc-
reri augrnentum sui habilus. Hoc cnim sublilius cst , et
parergon hoc loco; hic cnirn Episcopus mortuus crat, ac
proindccarens liabitu gratia: elcharitatis,qua; omnis roe-
riti est fundameatum. Eral crgo extra slatum mcrcadi :
ita riabricl Vasquez 1. 2. Iract. de Merilo.
^luraliter, opcra palicntix plcna non sunl, quando quis
viill pati lianc contumeliam, non illain ; ab hoc , non ab
illo ; hunc morbum, ct calamitatem, non illarn ; hanc cru-
Plcns cern , non aliam. Perfecta cnim palicntia opus perfcctum
patitotiA habcl, omncsque cruces , rnorbos ct contiimclias indilTu
diens, et sicul mulus non aperiens os suum ; qux nihil dt-
scernit . nihil diiudicat, ex his qux ei fuerint prscepta,
aitCassian. lib. 4. lDst.4I.qua; dicil, clseatil; Vt iumen-
tum factus sum apud ie.
Charitas plena non est, quaj hunc amat, non illurn ;CH-.rit»i
amicum , non inimicum; civem , non extcriim. Charitas t'"»-
plcna est, quse proximi cuiuslibet onera porlat ut sua ,
iino qua; proximum quemlibet sibi pra-ferl; qu» proximi
opus pcrlicit, cl suuin relinquit imperfectum, ul faciebat
sanclus illc in Vitis Patrum lib. 5. cap. IG. Denique qO£
oinnia dura pro Dci gloria, proque prosimorum salute lu-
bcns suscipit el amplectitur, qiia; opere diligit, non ore,
quie plus provocat exemplo, qiiarn vcrbo. PrieclareS. Hie-
ronymus Ncpotianum sacerdotem doccl: ?ion confundant,
ail, opera lua sermonem tuum, ne cumin Ecclesia loque-
ris, tacilus quilibcl respond^al: Cur ergo hxc, qux dicis, i-
pse non facis ? Deticalus magister esl, qui pleno t-enfre de
ieiuniis dispiUut. Accusare avaritiam et lalro potest. Sacer-
dotis Christi os, mcns. manusque concordenl.
In uentb ergo habb qualitbr accepebis, BT AD-Vers 3.
DIBRIS.) .icccperis, id est,institiitus et eruditus sis. Hebr.
euim ni?'? lckach, id est acceplio, significal doctrinam a
praecepiorc acccptam. Pro qualiler, (jra;ce est ;rj,-, id cst
qiiomodo ; scd nu; ponilur pro Tzota, id cst qualia. linilatur
S. loaunes Scptuag. qui ita sa-pe vcrtunt Hti-biaDum y^H
ascer, quasi csselSliJXS caasccr. Sic Tcrniiius ait: lla est
homo, pro lalisesl. Et Plinius lib. 8. c. 48. Antiquis, ait,
torus e slramento erat, qualiler (id est, qualis) nunc etiam
in caslris gausape.
Sl NOK VIGILATEBIS, TENIAH AD TB TAMOIAII FIB )
Solent dcsidcs, et dormienles in suis viliis propoocre et
polliccri sibi pccnitcnliam iii fine vita;. Hiscc minalurCliri-
slus, se ex improviso veDliirum, quasi furem, eosque mor-
te, tum pra;senli, tum a;teri)a obruturum. Ha;c enim con-
gruo cst poeiia, hoc iustum Dci iudicium, ut qui , cam
pccnilcre posscut, nolucruut, pocnitcrc non possinl dum
vulunl; ul lempus pirnilcndi eis negelur, qui tempiis a
Dco datuin neglexeriint; ut somuus peccatorum somno
mortis el gchcnna; puniatur; itaque aiteraumdormiant io
gehenna; ignibus, qui hic dormilarunt in arcdii lertiilis.
idem ininatur Christus, .Matth. 21. v. 43. Aporal. 16. t.
15. 1. Thessal. 5. t. 2. Praeclare S. Hilarius, can. 26. in
Malth. in fine: Paratos, ait, nos csse eonvcnit : quia diei
ignoralio inlentam soUicitudincm su.^pcn.^.r expeclationit
exagitat. Quocirca iEgyptii, ait Ilorus .\|iollo. Iib.2. Hie-
rogl. 21. volcntcs signilicarc morlcm, pingebnnt nyrtico-
rentcr amplcctitur, a quocumqiie inferantur. Paticntia [) raccin. Sicut cnirri hic dercpcnte pullos cornicum noctu ,
plcna ct perfecla cst, qux fucil ut sis insensibilis ad iniu-
riam sicut lupis, uli Ammoni .\bbali pcr Dei graliam c-
Tentiirum pra;dixit S. Anlonius in vilis Pntriim lib. 7. c.
9. Pcrfeclc paticnscst, qui cum Davidc dicil in odversis
SBquc uc prusperis: llenedicam Dominum in omni trwpo-
re, scmpcr laus cius in orc mco. Et cum S. lob: Dominus
dedil. Dominus abttulit.sit nomcn Domini bcnedictum. Et
eurn S. Scrviilo prcssus paupertale et morbo iugilcr psal-
lit Dco nocle acqiie ac die, de quo S. <ircg. I. 4. Dial. 14.
Humiii. Hiiiiiilitas plcna non cst, cum qiiis honorcm non ombit,
i" pU- 8cd sc dcspici nou palitiir: riim qiiis ciipit ntidiro vilis cl
«''^'J"*; abicctus, scd non parvi cercbri, iinpriidons, indortiis, sii-
perbus. Hiimililas plenn csl, nit Abiias .Motois in Vitis Pa-
Irum lib. 7. cap. 13. Qux ncc irascitur , ncc alios irasci
ptrmittil. Hursus, qux indulgrt priusquam rogrtur. Ad
hajc, qux imperlurbabiliscsl. Dcuiiiuc, qux bcnedicit eis.
ic el mors homincs ncc opinanlcs invadit alque obruit.
Sed habes palca nomina.' Id osI, paucos Chrislianos ''"" *
Tcre fidelcs, pauca capita nominalim rccensita. ita o»oi»Ji- ' "o^ha-
Ta siinl avOor.iirit apiid Scnecam, lib. ii. de Benefic. c.22. mine.
ct alio*. Hinc illuil Tibulli in Kleg i\'cc fidum faemina no-
mcn. Et Ilornt. Pnlcr, orcliclum filix noinen. Sic Dei no-
mcn vocatiir ip^e Dciis norninatus, ut Deutcr. 18. 5. Ip-
sum clcgit Dominus Dcus luus, ul slet. rt minislrel nomini
Domini. Psal. o. v. 12. Gloriahunlur in lcomnes, quidi-
ligunt nomcn tuum. icrem. 25. 26. luravi in nomine meo
tnagno , ail Dominus. !\'omina . inqiiit .\mbros. dixit pro
viris nominatis cl famosis ob cximiam virlulem, qualis
cst inlcr malos csscbonum, ct innoccntiam baptismalem
conscrvarc.idque suo studio sine pattoriscura, imoin tan-
ta eius incuria. Sic Exodi 33. dixit Dcus Mosi viro pcrfc-
clissirao. Piovi te ex nomine. Undc explicans subdii loan-
812
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. III.
1
nes: Qiti non inquinaventnt vestimenta atia.
Paiica er^,o nnmina yocal paucos fidplosetsanclos, qiio-
rum Dco nola siint nominn , id ost quos novit , ct amot ,
quorumquc noriiina scripsil in libro vitie: ita Beda, Ani-
bros. Haymo, Alcazar, el alii.
Alludit ad milites, qui nomen dant mililiaD; horuiffenim
iiomina a duce catalofjo militum inscribunttir. Rursiim ad
l'astores et Episropns, qiii nomina fidelitim duin bapliz.in-
tur, calalo^oCbristianorum inscribtinl. Ueniqiicalludit ;id
libruin vitse, cui Deiis eos inscripsit incboate per .fjratiam,
et perfecle inscribet per fjloriam, si in gralia nsqiic ad fi-
nem vitae pcrscverent. Addit Alcazar, rccle Cbristinnos
appellari nomina; quia in baplismo dnnlcs nomcn Cbrislo
lestali ct profcssi sunt se debilores esse irnilalionis Cbri-
sti. Nomina cnim soepe apud Grsecos ct Latinos sip^nificant
debila, et debilorcs. Hoe subtilius cst , qunm solidius.
Qui NOS INQUINAVERUNT VESTIMENTA SUA. ) Id est, qui
luxuriae sordibus non inquinaverunt corpora sua, quaj
sunt quasi vcstimenla animae, ait Aretas.
A Delcanlur de libro vivenHum : Ddeantur , inqiiit, non re-
vcra, sed sccundum cpinionem el spem ipsorum. Cum e-
niui pr;eler spem videbiint se essc do niimcro damnalo-
rum.qiiosi deleli essc videbimtiir de libro vilx'.Obiicit huie
exposiiioni S. Tliomas 1. part. qtiKsl. 24. art. 3. non de-
leri de libro vita3 promitti bic Sanctis qiiasi inerccdem a
Deo; haec aulem mcrces non esl sila in opinionehominum.
Hcspondet l*croriiis esse miosiii, per nc;jalionem cnim si-
{ynilicari ndii uiationem, q. d. Palnm faciain eum csse de
niimero Sanclorum, canoniznbo illum. Ha;c cnim iiigens
cst merces, Iniis et f^loria Sanclorum.
Tcrlio, Ilibera: Non dclebo, \A est, ail, non damnabo
cum, sed pcrpctua gloria vivere faciain. Est inetonymia;
poniliir enim obicctum pro polentia vel aelu, scilicet li-
ber pro gloria,ad qiiam quis in libro conscriptus est. Pro-
prie cniin de libro vitse nemo deleri polest.
Qiiarto, ct optime, S. Tbomas. 1. part. quaest. 24. art.
3. Diiplicilcr, ait, scribtintur Suncti in libro vilie: primo,geDuiBa.
inchoiitc quoad praiscnlein iustiliam,quomodooinnesChri-
III.
IV.
Seciindo, Alcazar pcr veslimcnlum aceipit conscien-u stiani in baplismoscribunlur in libro vita!.Uiide iisaitPau-
tiani. Hajc enim mtind-Uur, et inquinatur
Tertio, et aptius, vestem vocat purilatem ct innocen-
tiam, quam cum voste candida in baptismo acceperunt,
et conscrvarunt, vel cerle peccato inquinalam pcr poeni-
tentiam repararunt: ita Ambr. Haymo, Beda et Ribcra.
Innocentia enim et puritas cst quasi vestis et slola anim»,
eius nuditatem tegens, eamqiie mire exornans; uude pro-
pteream promittitei vesles splendidasgloria;ca;leslis: Qui
?^icen7, inquit,s(c veslietur veslimentis atew. Alludit ad ve-
stem candidam, quam aceipiebant in baptismo certo ritu
et formuIa,qua monebantur eam conservare,ut illibatam
eam proferrent Cbrislo venienti ad iiidicium, de qiia dixi
Roin. 6. V. 3. et 4. Huc facit illiid Eccles. 9. v. 8. Omni
iempore vestimenta tua sint candida. Hinc in monastcriis
multis monacho dum vestitur, datur veslis candida, rao-
neturque ut eam non inquinet, sed candidam conscrvet.
Quocirca npte S. Paulinus de Celso puero, pauperes et ab»
ieclos spe futiira! gloriaj his verbis consolatur:
lamque cxpediti sarcinis egeniibus,
Laxate vinculis pedes ;
Ut copiosa luce vestiamini,
Eslote nudi sxculo.
Verum, cur horum candidatorura Episcopo memoriam
refricat? Resp. Alcazar, ut significet se propler paucorum
illoriim merita et orationes Episcopum non abiicere; sed
eius ctiram gerere, ideoque euin exhortari ad poeniten-
tiam. Rursum Episcopo proponit illustre subditorum ex-
emplum ,ut erubescat se ab illis sanctitate superari, et pra-
vos mores emendare studeat.
Et ambulabunt hecubi ijj albis.) Id est,in purissima
et splendidissima felicitate ; in stola immortalitatis, cla-
ritatis et gloriaj. Sic enim (le Bealis quasi albatis et glo-
riosis ait, cap. 7. 9. Amicti stolis albis , et palmx in ma-
nibus eorum. Aliter Alcazar: Promittit, inqiiit, Chrislus
eis vestes albas , id est , maximam bonaj cunscientiae iu-
cundilatem, qua fruuntur iusti in hac vita
his, Eplies. 2. v. 19. Estis cives Sanctnruin, et domestici
7)ei. Sociindo, complcte quoad persevcranliam et gloriam.
Primi deleri possunt; undePsal.CS. dicitur: Deleanlur de
libro vivenlium.WAa c&non. 13. in S. Paulum. Dc taiibua
hic agil Chrislus, q. d. Qui vicerit et iu victoria hac per-
stiterit et perrexerit, non delebo, sed pergam eum scribe-
re in libro vitae, sicut eum ab initio victoriae in eo con-
scripsi, iit si vincere pergat ad finem usque, reipsa adipi-
scatur gloriain , ad quam conscriptus est. Est enini mio-
sis, uli recte notavit Pererius. Vide de libro vit« ea quae
dixi Pbilip. 4. v. 2.
Et confitebor nomen eius coram Patbe meo, bt
CORAM angelis Eius.) Agooscam eum pro servo meo, i-
deoque faciam, ut non erubescat ob peccala praeterila ,
quia ea per poenilentiara delevit; sed polius eum pceniten-
tem, moresqiie corrigentera, et in emendatione ferventem,
gloriosum eiriciam, eiusque nomea celebrabo corain Deo
r et angelis.
Et angelo Philadelphi£ Ecclesi« scribe.) Haec est vers.7.
sexla Chrisli Epistola adEpiscopum Philadelphensem, in
qiio erudiuntur et monentur a Christo fideles, pietatis et
Dei cultus studiosi, qui modicae adhucsunt virtutis, sed
a Deo protectai.et felicibus eventibus auctae, quales sunt
novilii tum in fide, tum in Religione, ait Alcazar. Quocir-
ca haec ad Philadelphensem Epistola, uli et illa ad Smyr-
nensem , nihil reprehensionis continet. Primo ergo, lau-
datur hic Episcopus. Secundo, praedicalionis ei gralia et
efTicacia, qiia etiain adversarios convertat, promitlitur.
Tertio, pollicetur ei Christus in tribulatione prsesidium :
unde ad constantiam et perseverantiam eum excitat.
Qua!res,quisnam fuerit hic Episcopus? Kesp. AureoIusAngclus
etLyranus (qui ait hanc esse communem Interpretum sen- ''hiladel.
tentiam) fuisse S. Quadratum, qiii fuit doclus et cclebris Quadra-
Martyr sub Adriano Imp. cui et librura, sive Apologiam lus.
pro Christianis obtulit, quo et Adriani aniinum flexit, ut
persecutionem in Christianos coeptam sisteret et iuhibe-
, ^«« ............ . ... |.V^. ^v........^..., -. ^ ... .........
Vers.s. Qui vicERiT peccatum, et statum peccali in quo ver- Dret, teste Eusebio lib. 4. hist. cap. 3. Favet ratio tempo
Deletur
quis de
libro vi-
ts, quO'
modo?
I.
Exposit
II.
satur; in eo enim degebat hicEpiscopus Deo morluus.Hic
stalus ater est, quia tristis, raiser et funestus: unde si eum
vicerit,et a peccato resurrexerit per poeniteotiam, promit-
tit ei quod vestietcr albis.) Scilicet stola gloriae iam di-
cta. Non est rjloriosa victoria.nisi ^tbifuerint laboriosa ccr-
iamina, ait S. Ambros. in OfTic.
Et NON DELEBO NOMEN KIUS DE LIBRO VIT.E.) Idest,
dabo ei donum perseverantis,nec sinam eum labi iu mor-
tale peccatum. quo iuslitiam amittat: ita Pererius.
Socundo, Ambrosius, et alii: Liber, inquiunt, vita3 est
immutabilis,et qui semel iu eo scriptus est, deleri non po-
tesl: deleutur tamen aliqui non secundum verilatem, sed
secundum existimationem hominum,qui pntabant eos cs-
se sanctos et scriptos in libro vilaj.cum revera scripti non
essent, q. d. A'on delebo eum, id est, declarabo eum non
fuisse deletum de libro vitse. Sic et August. in Ps. 68.29.
ris. S. Qiiadratus cnim floruitsub annum Christi 125. id
est 28. annis post scriptam Apocalypsin. Verum obstat,
quod S. Hier. et alii tradiint S.Quadratum fuisseEpisco-
pum Atheniensem, non Philadelphensem. UndePererius,
Alcazar,et alii negant hunc Episcopum fuisse S.Quadra-
tum.asseruntque incertum esse quis fuerit hicEpiscopus.
Bxc dicit Sanctus, id est aucloret amatorsanctita-
tis, et Vebus.) Idest verax et fidelis (hoc enim est Hebr.
l^aZ neeman, vcl amen) in praestandis proinissis quae pro
veriiate el sanctitale certanlibus et vincentibus promisit:
ita Ribera.
Seeundo, Alcazar: Verus, ait, id est perfeelus; utPhi-
ladelphius videat in Christo se necdum esse verum , id
estperfectuin: ac in eoconsideret quantum a perfectione vcrum,
absit. Hinc Graece est o «yio;, o a))5i«o,-, id est, ille san-"'^"^''
ctus, ille verus, scilicet antonomastice per excelienliam cmn].
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. III.
313
ct principatnin Addit Atcazar, non diio, scd unuin lan- J^ nendi , itaque claudendi caelun). Ila in Vila S. loannis
Clavu
D3Y.ll
qui»
1.
&1 ;m>s i
111.
Vli.
luiii lioc'e«8n ppillieliim, sciliect, Sanclus verus . id cst,
qiii lialiel virnm sanrtilatcm.vcrBm, id csl.peifectam. Sic
enim sxpo iii Scriptun» Tnrum non oppnnitur faNo, scd
impcrfecto, utcum dc Natlianaele ail Christiis lonnnis i.
47. Ecce vere hraelita: el dc se : Ego sum vilis vera. loan-
nis 15, V. 1. Sic Kucliarisliam vocat pattem de cxlo t-e-
rum. lonnni* 6. 32. et cap. 1. 23. Veri adoralores. Kt I.
Timolh. fi. 19. IJt apprehendal veram vilam. Hic sensus
aptior csl, qiiin iirclior cst, magisque slrinfjit. Projionit
eniiM C.hi islus Philndclphio, qui erat modicjD virtulis.siiani
snnctilatem perfi'ciam qiinsi speculum, et quasi scopum ,
ul ad cnm aspirct ct contcndat.
(Jll HABBT CLATEM DaVID. QCI APERIT, ET MBMO CLAn-
BIT : CLAIDIT, ET !»KMO APEBiT ) Priiiio, Uiipcrt. Ainbr.
Ansflm. Uiclmrd Lvrnn. lanchim,Tlionias, Pannonius et
el Vicf^as: Clavis David, inquiunt, est reseralio et iiitel-
lif^entia S. Scriptura; et oinnium Prophetnrum, inter qiios
David {jcncre, {^cstis, rcfjiio, valicinio eminiiit, et ad vi-
vum niysleria Christi exprcssit; ut, qiii Davidem intelli-
{^at, cfftcros Prophetas facilc iiilcllifjpre possit. Sic eniin
Lucaell.o2.dicitChristusScrihis: Tulislisclnvemscicntix.
Sccundo, Primas. nccipit poteslatem re{jiam Christi.
Haec enim dicitur clavis Dnvid, qiiia dn Davidis slirpe na-
tus est Christus, et quia David rex fuit typiis Chrisli re-
gis. Siciit onim David rex super cnrnalem Israel rcfjnnvit,
sic Christus rc(;nal super Israel spiritualem, id est lidctes.
Tcrtio , An?berlus: clavis ha?c eslChrisliis; undc non
ait. qii.T, scd qui. scilicet Cliristus, aperil. Christus ergo
est osliiim, lonnnis 20. Ego sum oslium, et est clnvis, et
est cKnifycr ipse qui npcrit. Itaquc Chrisliis nperil iiitel-
lectum nd crcdendiim, voluntateia ad dilijjenduin; a(>crit
cxliim piis, clniidit impiis.
Qiiarlo, (Invis qiia? nperit pnradisum est cnix, ait Hu-
go et Alhertus. S. Chrysost. homil. 4. de Cruce , et Al-
enzar: Crux , ait , Christi est veliili clavis, qua ipsc cae-
luin aperuit, et vclut inslrumcntum omnipotcnlice Chri
Chrysost. legiraus, S. Pelrum ei apparuissf; , ac dedisse
duas claves, dicendn : Ego sum, qui confes^us sum Filium
Dei; habeto polestatem remiltendi peccala, nlx clavcs sunt
aignum tux iurisdictionis. Rursus hac clavi iiinuitur po-
testas et imperium Chrisli in inortem , et infernuni, de
qua di.\it cap. 1. Ego habco claces mortis ei infcrni. Al-
ludit cnini ad pcrsecutiones Ecclesiae imiiiiDentes, q. d.
Instant Ecclcsiis {jraves vexationcs; sed cgo te , o Phila-
delphic, qui modica; es virtutis, ab iis sertabo immunenn
et indemnein; habco enitn clavcs tain Ecclesiae, quam mor-
tis et infcrni, omuiuin supremus suin Dominus : ila Alca-
zar. Sic Christus, Mailh. 10 19. promiuit Petro, quasi
Principi Ecclesiae, claves rcfjni ca.>Ioruiii; principibus e-
nim dantiir clavcs urbiuin, ut ens aperiaiil el claudaat
quibiis voluerint. Sic cap. 9. 1. Vidi, ait, slellam, el da-
ta esl ei clavis pulei abijssi, el aperuil puteum. El cap. 20.
1. vidil loannes angelum habentem clavem abyssi . Al-
ludit ad Isaix 22. 22. ubi de Eliacim niio Bclcix, quem
I) nmoto Sobna in ponlilicatu veleri Deus substiluit, dicens:
Dabo clavem domus David super humcrum eius; el ape-
riel, el non cril qui claudet ; el claudel, ct non eril qui a-
periat. Ubi Eliacim proniillitur suinma potestas in domo
et niila rcfjia, ut primus sit a rcge; vcl polius, ut Hier.
et Hebr. suiniiia et pontilicia polestas in templu; hoc e-
niin dicitiir domus Da-, id; qiiia David Salomoni totam i-
deam ot fabricam templi dclincavil el pra;para>il. Sensua
erfjo Isaiie est, q. d. Dabo Rliacim ponlilicatum , ut sit
pr.Tscs teinpli, illudqiie claudat et aporiat ad libilum : ita
S. Hieron. Cyrill. Prorop. Hnymo. D. Thoinns, Lvran.
Dionys. ibidein, ncT\coniiis. Primasius, .Viidroas, .\re-
tas, IJcda, Ansclm. Rihcra, Perorius, Alrazar hic.
EccE DEDi CORAM TE oSTiiM ; pr.Tedicatioiii9 etcon-yj,, g
versionisGentium) apbrtim; QiiA MODiCAM habes tik-
TUTB.a) Gr.Tce (J-jvautv, id est polenliuni. q d. (Juia ex
tc inliriiius es et debilis; hinc og-o dedi osliiiin libi apcr-
tum, ut scilicct non tiiis, sod inois viribus, ct me aperien-
9ti, quod cst clavis regia, qua onincs res claudi et ape- P le, non tanlum Gcntcs, scd ot lud.-cos, adducas ct indu-
cas in Ecclesiam. Hoc est enim qiiod subdit: Ecce dabo
de si/nagoga Satanse, qui se dicunl ludxos esse, ei non sujiI:
ecce faciam illos. ut vcnianl el adorent ante pedes luos.
loachim Abbas hanc prophetiam .\ngoll Philadciphiae io,ifhinii
intelliwitdeOrdinc quodam novo fiituroin Ecclcsia,queiii, poplif-
ait, dosijynat IeSCS, qui pr.-e niultis aliis praeclarus erit cl J""'*"'^
amabilis, et tcmpore novissimo iniillipiK-aiidiis et dilalau- „, ij,j_
du3. .Multi sii?picali sunt euin desi^nasse Sociotatcin no-
strnm , ut rcfert fusc hic Vicf^ns , sect. 3. quod in ea sit
Philndelphia. id cst, nmor fraternus. Secundo. quod ei di-
cat ha;c : Sanclus et vcrus : quia contra infidelcs et hajre-
tiros, a;qiic ac malos Christianos Sorictns hic pro fidei
Tcrilale et sanctitnlc depii[jnat. Terlio, quod Dous ei de-
derit ostium apcrtum nd convorsionein licntium. \cruin
ha;c obscura, el incerta sunt; adeoque Trilhcmius censet
loachimum in .\pocalypsi non tam prophelizasse , qiiam
divinasso ct coniectasse es S. Script. Et ciaruin est hauc
ciiis e.xplirnlionem non esso littcralcni, scd mysticam
nri possunt.
Ouinto, clnvis hxc cajli est pncnilentia, ait idem Hugo.
Soxto, S. Thomas 3. p. q. 17. art. 1. ad 2. hunc locum
intollifjit de clave et clnusura , qiia Christus rcsurgcns
limbuin Patriim rlaiisit, ne qiiis ultra illuc descendat, qiia-
que cxlum .\daj pccealo rlaiisiim, sua morte nobis ape-
ruit. Rursuni in rospons. nd 3. Clavis, inquit, inforni, qua
ipse aperitiir et clnuditur, et polostns conforendi {jraliam,
por quam hoinini nperitur inforniis, ut scilircl exeat n pcc-
cato, quod est porta inferni. Clanditur veroinfernus pra;-
servnndo homincm, ne ultrn in pcccatiim rolabatur.
Septiino, et optimo , rlavis haoc cst teinpli Davidis etSa-
lomonis, id osl, est rlnvis Eorlosia; , ciiius typus crat ve-
lU9 Iiida>orum tcmpluin. Clnvis crgo ha»c signlficat Chri-
stum habcre summnin poteslntom in Eoclosia , ut illam
apcrial iis quos por siinm gratiam ndoaiiidein voeat; clau-
dat vero, id est cxoludnt nh on, qiios hnhore ni)Iiiorit. pu-
ta infidoles, qiii rosistunl fidoi cl {;raliae Christi. Loquiliir .,.,., ,.,, ., — - , ,
de Erolosia quasi do unn domo, puln tcmplo, cuius cla- L' (luiA HODICAV IIABBS viiiTlTEM ] Primo. lonchim, Ly-Mi-lica
vcs habct Christns. 1'ndo seqiiitiir: Ecce dedi coram te o-
stium apertum, iit scilioct to praedionnto, multi por fjra-
tinin iiioam ad fidom vouinnl, ot Errlosinin intront, qiios
noc Doinitianus, nec inin.T3,nec ptrna> prohibercpoterunl;
ostiuin enim a|icrtiim sif;nifiont occnsioiicm, npporlunita-
tem , farultnlcin .'ciiue nc copinm convcrsionis hominum
«d Ecolosiain. Christiis enim iit homo (dc co cnim hic a-
Ritiir) ost siimmiis Doi in Errlosin ministor, Pontifox et
Rex, iino \\r\ rr[;iiin, et Diuniniis dominnnliiim. Qiiocir-
oa rlnvis lia;c Christi nd nporiondiim et claiidondiim re-
f;num c;eloriiin, sine dubio incliidit potcstntem cxrellen-
tiic nd remiltondns iion soliim ixrnns, scd olinin riilpns;
ciiius pnrticipntionoin oniumiinionvit .\poslolis. ail Frnno.
Siiaro/., trnot. do Pirnilonlin, diip. 10. scrt. 2. undo re-
ctc ipse infort: Ergo Polrus et Apostoli hnbent potesln-
tcin absolvcudi a pcccatis, ilaquc apcricudi ; ac ca reli-
n. ct Dionys. o.xponunt.q. d. >on arcepisti donum •"** p,up|'j£*r
fjna, id ost liiiraciiln palrnudi. Undo otTironius exponit.ier.
q. d. .Modira lua csl lidos. .Migna eniin fidcs rojiiirilur
ad mirnriiln, iuxla illud: Si habucrilis fidein stcut gra-
num .sinapis.
Socundo, Ambrosius et Viclorinus, q. d. Noa accepisli
nia(;nam soienliam ct intellir^T-nliam S. Scripturae.
Tortio, Hirhardns, q. d. Imbocillo cs corpore el modi-
eas hnbosviros. .\Iii h.tc Iria iun(;unt, q. d. Modlca libi
cst snnilns, modirn sanctilas, modica sapientia. Vide er-
{joqiinm sismodious, ct qiiam modice dc lesontiredoboas.
O'inrto, Ribera , q. d. Parva pollos fjratia ct poleulia
s.TcuInri; pnucos potcnles hnbcs ainicos, qui lo ab inimi-
roriim iniuriis tiicnntur (undc nolat Andreas urbeni Phi-
ladolphcnscm cxiguam fuisso, ct ambilu etcivium nume-
ro) niagoas taincu Tircshabcs paliculia} clnrlulum; quia,
814 Commentarlu in Apocalypsin S. loannis. Cap. III.
ut sequitur: ServasH verhum meum, el non negasii no-^S. August. serm. 1. deSs. Pelro et Paulo. Sic olim san-
ctos Confessorcs obteslabanlur, dicentes ; Obsecramus vos
per vesligia vestra, inslar Magdaleuie , quaj proslrala ad
men meum.
Quinto, Primas. Haymo, Beda etThomas: Modicam,
id est, humilem et modestara, q. d. Agnoscis le parum
possc, parvas habere vires; quia non in iis, sed \a Deo
spem rcponis.
Sexlo, Albertus: Modicam habes virlutem , rcspeclive,
sciiicet respectu oslii clausi Evangelicae pra?dicatioui,qiiod
libi apericndum cst; aut, ut Tiiomas, inodicam, rcspectu
jiiagnarum viriuin quas habebis in caelo.
Septimo, et opliine, q. d. Modicas habes vircs ad con-
versionem inlidelium, praisertim ludseorum; unde easego
ipse supplebo,et augebo,faciainque ut eos supcrcs etoou-
vertas. Hoc est enim quod panlo ante dixit : Lcce dedi co-
ram te ostium aperlum. Unde et subdit: Ecce dabode sy-
nagoga Salanx, qui se dicunl ludxos esse, et non sunt, sed
mentiuntur : Ecce faciam illos ut veniant, el adorent ante
pedes tuos. Deus enim siepe ad res niagnas qualis cst con-
versio animarum, utilur hominibus iufirmis, iudoctis, in-
pedes Christi , veniam peccatorum precabalur, Lucx 7.
38. Audi S. Chrysost. homil. 11. in Acla .\poslolorum :
Primi fidelcs, inquit, pretia rerum ponebant ad pedes A-
posloLorum. non ad manus, declarando fidem, pietatem et
reverenliam,quam habebant Apostolis;et quod maioris du'
cebant, quod ab eis reciperentur , quam quod ab eis dona-
rentur dona. Idein hom. 59. ad popul, Antioch. eum rao-
net,ut monachos adeat, eorumque pedcs osculando depre»
cetur. Accede, iuquit, sanctos tange pedes. Multo namque
honestius est illorum pedes tangere, quatn aliorum caput.
Dic enim mihi, si quidam staluarum pedes apprehendunt.
quoniam regiam lantum habenl figuram : tu ipsum in se
habenlem Christum non pedibus lenebis , et salvus eris ?
sancti sunl pedes , licet viles sinl : inquinatorum vero ne-
que caput venerandum est. Sanctorum namque pedes ma-
gna potuerunt ; quamobrem et ulciscuntur , cum pedibus
facundis , tesle Apostolo 1. Corinlh. 1. ut osleudat non Itpulverem excusserint. Idipsum prxdixit Isaias cap. 49. ?
ipsorum, sed sua; virtutis esse hoc opus. Unde recle col-
ligit Alcazar, pra;dicatores minussanclos sa?peplurescon-
Tcrtere, quam convertant ii qiii sancliores sunl; uti S. la-
cobus vivcns et in Hispania prwdicans, paucos adinodum
couverlit. Sic Iuda;orum cooversionem promittit hic Chri-
8lus Philadelphio, quam negavit cap. 2. v. 8. Smyrnen-
si, qui erat probalK et seleciae virliilis. Hic verum est il-
lud Apostoli, 2. Corinth. 12. 9. Virtus Dei in infirmilale
Robusta nosira perficitur. Vide ibi dicta. Ait ergo: Modicam habes
saucticas virlutem ; quia ad ludajorum conversionem magnae requi-
rebantur vires spiritus, prffidicationis et zeli. Licet enira
ad hanc conversionein valde iuvet scienlia, eloquenlia,
roiracula, nihil tamen eam ita promovet et perficit, atque
robusta sanctitas, et zelus tflicax pi£edicatoris et Episco-
conver*
tit aui
Itiaj.
22. Erunt reges nutritii tui, et reginx nulrices lux. Vul-
tu in terram demisso adorabuni te, elpulverem pedum iuo-
rum lingenl. Vide ibi dicta.
QCONIAM SERVASTI TERBUU PATIENTtiB UB£. Ver-Sm.iO.
bum, id est exemplum, ait Haymo et Beda. Secundo, et
genuine, verbum, id esl praecepturo, et promissionera pa-
tientia^ ineae. Sic enim S. loann. in Evaogel. saepe utitur
hac phrasi servare verbum, pro servare legem. Patienliam
intelligit tum tolerantiam iniuriarum et persecutiouum ;
tum potius in ea longanimem sustinentiam et perseveran-
tiam; hanc enim significat Graecum uTro^ovn. Vox quo-
niam, ad seqiientia referenda est, non ad praecedeutia, q.
d. Quia tu servasti mandatura meum , quo scilicet ego
praecepi.ut patienter,longanimiter et perseveranterferres
omnes persecutiones ob spein ausilii et liberationis meae,
atque ob proraissionem coronae aelernse, hac de causa da-
bo tibi praemium quod subdo, scilicet: Ego sebvabo tb
pi. Haec enira serumnas, labores, persecutiones, diflicul
tatesque oinnes in hac re occurrcntes fortiter non tantum
tolerat, sed et superat ac perfringit. Atque haec deerat E-
piscopoPhiladelphio.Unde eam supplensChristus ait:Se/'- n ab hoba tentationis, QVJR ventuba est in orbeu u-
vabo le ab hora ientationis, qux ventura est in orbem uni- ' niversum. ) Ah hora, id est, a terapore. Tempus enira ten-
versum. Quocirca moncns eum, ut cum Dei gralia forti- tatioois vitae huius, quia breve est, et velut tempestas
ter cooperando, eam sibi comparet, et iinbecillilalein su-
peret, stiinulal euin proponens ei appositum praemiura
solidae columnae: Qui viceril, inquit, faciam illum colu-
mnam in templo Dei mei: ita Rupert. Andr. Aret.et Alcaz.
Et SERvasti verbuu ueum, pula fidem et doctrinam
Evangelii. Unde explicans subdit: Et non negasti no-
UEN ueuu. j q. d. Licet sis modicae virlutis, tamen eam
rite ejipendisti, rile ea usus es, me scilicet eam protegen-
te et corroboranle: quocirca esto forlem et durum mar-
tyrii agonem non obieris, nec adhuc ob viriuin imbecilli-
tatem obire possis, tamen non negasti, nec erubuisti no-
nien raeum, sed illud confessus et professus es. Quapro-
pler ego te, tuasque vires promovens iis utar ad res rna-
guas, faciainque ut convertas ludaios. Unde sequitur:
ECCE DaBO DE SYNAGOGA SaTAN.« , QUl SE DICUNT
luD^SOS, etc.) q. d. Ego ludaeos, et ludaizantes, qiii suam
Iraosiens , hinc vocatur hora. Videtur loqiii de terapore,
et persecutione Traiani, quae valida fuit et universalis, at-
que instar ignis exarsit, sed mox desiit et veliit turbo per-
transiit. De qua Eusebius 1.3. hist.32. ita Rib. et .\Icaz.
.\ddit Alcazar, horam Graecis latius patere, et absolute
significare tempus. Hinc quatuor anni tempora, vorant
horam aeslivam, horara autumoi, boram hierais, horara
veris.Sic horam iuvenlutis.vocant aelatem iuventutis. Al-
ludit et ludit in voce verhum, q. d. Quia tu servasti ver-
bum meum fideli execulione, ego vicissim, qui suin Ver-
bum Dei.servabo te fideli protectione, ut.cum pondus per-
secutionis futura; ob vires modicas, quas habes, sustine-
re nou possis, illud a te amoliar, ne te cura aliis invol-
vat: ita Alcazar. Minus recte Thomas .\nglicus exponit,
q.d. Servabo te.non.ut non tenleris.sed ut teutalione non
vincaris. Sic enim dicere debuisset: Servabo te in hora.
habeut synagogam,non Dei,sedSalanae,quia cootra Chri- U lain autein dicit: Servabo le ab hora-
slum et Christiauos conspirant: ludaeos, inquam,conver-
tara, daboque libi subdilos, ut conversi ad Chrislum, ad-
orent, id est procidanl anle pedes tuos , et supplices ti-
bi quasi Episcopo suo, omniuo sc subiiciant.
Adorent ante pedes Tuos.)SigniGcatur summa fide-
lium devolio, reverentia et submissio erga Ecclesiam , e-
iusque Preelalos. Haec enim adoratio procedit ex appre-
hensione excellentia; Prjelatorum plusquam huraanae, et
minus quamdivinae.SicNabuchodonosor,licet gentilis.Da-
nielem adoravit, cuin ei spiritu divino somuium suum re-
tulisset etexposuisset, Daniel2. 46. Sic filii Prophetarum
audientes spirilum Eliae requievisse supcr Elisa;um, ado-
raverunt euiu proni in terram, 4. Reg. 2. 13. Simili mo-
do Abdias procurator Achab regis adoravit Eliam Prophe-
tam, 3. Rcg. 18. 7. Sic bealissitnum Petrum piscatorem ,
modo genibus provolulis adorat Gentilium multitudo, ait
EccE VEXio ciTO.)Te adiulnrus et coronaturus: un-ye„. 11.
de Riipcrt. et Richard. pulant hic significari hunc Epi-
scopiim cito moriturum. Excitat ergo illum ad perseve-
rautiam, proponens ei, primo.brevitatem vitae; secundo,
protectionem etopem caelestem; tertio, coronam aeternam.
Tene qiod HABES, UT NEUO ACCIPIAT COBONAU TUAH.)
Arabicus: Tene quod habes, el cave ne quis accipiat coro-
nam tuam. Tene, id est, pcrge tenere, retine constanler.
Significat enim Tene, aclum non iuchoatum . sed conti-
uuatuin. Licct enim hic Episcopus ab ingenti illa et uni-
versnli tentatione, Dei protectione esset futurus immunis ;
tamen non erant ei aliae minores defuturae, quales quoti-
die incurrunt in vitam hominis, et maxime occurrebaat
Christianis initio Ecclesiae; tcntatio enim (Graece -etptrn'
ptov, id est locus tentaliouis, stadium et agon) est vitaho-
minis super terram, ait S. lobcap. 7. 1. iuxta Septuag.
Commenlaria ia Apocal}'p«in S. loannis. Cap. III.
81;
Tene ergo quod habes, id esl, rcline fidera cl palientiam j^ reprobalio eius qui eral vocalus et iuslificalus. semper
quafis occurrente lentalionc et alTliclione, ne quig coro-
natn tuae fidci ct patienlia: proinissam et pracparatain, uon
absolute, sed sub condilionc (si videlicct pcrstes et pcrse-
veres) te non perstanle. sed cadeule, accipiat.
Pulclire Hupertus: Tene quod habes , q. d. Tu inhU'
milHatc firmo pcde consisle , ne molo pede corruas , cor-
ruendo coronam libi prwparalam amillas, et alius libisuc-
cedens eam accipiat. Sensus ergocst, q. d. lam forliter
ct feliciler in stadio Evangelici vilaj et doclrinae decur-
reiido et doccrlando viclor pene coronam tenes , illa iam
quasi cst tua, quia in tuis inaiiibus, in lua est poleslale.
Vide crgo ut illam ronslantcr retineas, nec libi ob alio
eripi siuas. Siniiii inodo ail S. Pauiiis 1. Corinlli. 9. 2i.
Sic currile ul coinprehendalis. Alludit enim ad niorein A-
gonistarum, qiii ex aliquo emiiienliorc luco appcosam co-
ronam, in cilato quam ocyssime cursti inanibus corripie-
banl, ut erudite probat Pctriis Faber libr. 2. cap. 27. A-
gooistici. Quo respcxit S. Chrjsost. hom. 7. in E|)ist, ad
coniuncta est riiin allerius substitutionc: ila ipse.
ycrum respondeo hoc non semper, sed subiode neri.vi-Recp.ne-
dclirci tunc.cum quis alteri in ofTicio succedit : ul hic unoB"i''«-
Episcopo dccidcnle, alius ipsi in onicjo, ac coiiscqiicnler
in coroua, si aller ab ea excideral, suecedebat. Alioqui e-
niin Deus, qui omnes ad has coronas vocavit, cuique suam
pra?paravit. Deuseuim non houiines coronis. sed coronas
homiQibus pra-paravit ct adorna\ it ; corona cniin est pro-
pter hominein. non homo propler corouam. Seeus est in
domo : ibi cnim lapis est propler domum, non domus pro-
pler lapidem. Adde,archiicctum prius quidem designare
Iiartes domus iu commuui ; non autcm in porlicii!ari,'ut v.
g. in ea sint tot prscisc lapidos, non plures; hoc eniin est
impossibile, Itidem facit et Deus: nimirum incnle desti-
navit ab .-etcrno, ut in ca;lesti lerusalein esscnt tol ordi-
nes Anfjclorum et Snnelorum in coinmuni. v. g. ut in ea
e-^sct chorus Prophetarum , chorus Aposlolorum, chorus
Marlynim, Episcoporum, Confessorum, Virginum, etc.
Hebr. Adhuc pcndet bravium. Et Chrysol. serm. 153. de u Non autcm di'sliiiavil, ut tot pra;cise in ea essent Prophe
Infantibus pro Chrislo necatis: Confilcntur taccnles , ne
scientes pugnant, vincunl inscii.ignari lollunl palmas, co-
ronns rapiunt ignorantes. Cassiodorus denique libr. 11.
Variar. cnp. 33. Si Olijmpiaci currus agilator rapit prie-
mia post labores.
Hinc patcl Primo, iustosct sanrlos viros, eliam a Deo
laudalos, possc o gralia et virtute exeidere, ac ncminem
daninari, csse ccrlum de siiu persevernutia et salule. Secundo, e-
at reipsa tioin prxdcslinotos nosse absolutc excidere a gratia; qiiia
possuiit graliain pra:dcstinationis ncgligcre, ac proinde
Don eligi ad gloriam , nec coronnri ; licet in sensii eom-
posito cxcidere non possinl: quia complela iirajdcslina-
tio includit pracscienliam perseveranli*, ac conscqiienter
saiutis et gloriaj : ilo S. Thoinas 1. parl. quwst. 23. Ter-
tio, lcne quod habes, innuit lniic Episcopo modicam fuis-
sc virtutcm, iit dixit vers. 8. ut illi de Inpsu fuerit pe-
riculuin. Undc de eo illuin hic moiiet, ut conlra illud sc
Prsdc
ilinaii
possuol
nondam
nabuQ
lur.
tiD, non plurcs; tot Virgines et iMarlyrcs, nnn plurcs. Hoc
enim niiiiis arctiim cl ininutum est, quam ut dcceat surn-
niam illam maicslatem, eiusque liberalitatem, ct commu-
nein providcntiam. Quid enim decoris deerit ordini Pro-
phetarum, si uniis in eo sit amplius, vel minus niimero,
ut ipsi volunt, a Dco pracstitiito? Quid Virginum, Confes-
sorum, Monachorum , Martyriim choro acredct, si in eo
prajcise sint ccntum milliones virginum ? Q;iid dccedet, si
in hoc nuincro unus altcrve desit? Omnibus hos choros,
et eoriiin bravia propouit Chrislus, omnes ad illos invi-
lal, oinnibus coronas eoruin hic oslentat. Vult ergo non
tantiim omnes salvos fieri, sed ad nobiles hasce coronas
niagna virtute, et sui victoria quemlibct, nemine eirlu-
so, eniti. Ergo non cerlantcs coronis, sed coronas certan-
libus et vincenlibus adaplavit ct praedcstinavit. Non ergo
tot praieise coronas,v.g.centuin inilliones, pra-dislinavit;
sed in genereetcommuni pra;dcstinavit,ut totessentcorO'
An cer- muniat etcorroboret pcr conslontinm : ita Alcazor. Quar-p na>,quot essent futuri in agoneet eerlainine suo victores.
"""',!.! I"' signifieatur hic Deum solere uno cadente alium cius Simili inodo rex etprinccps novam urbcm conditiirus,
prius describit idenin gcncralem urbis, v. g. ut tali loco
sit forum, tali teinplum.tali domus civiea; tot sinl plaleie,
n°u'^°g ",1^ loeo et praemio subslituerc. Sic hoinines angelis, Cliri-
anicprx' slianas gcntes Iudxis, Matthiam Iiidic substituit. Qiiiiii-
icieiv nio, I'rimas. Ikda, Ansbert. et S. Augustin. lib. de Cor-
li, p.J."p"rept. el gratia cap. 13. Iiinc colligiiut certum cl defini-
veraniia:' tuin esse iira-destinatorum nuineniin, qui nec augeri pos-
sit, nec minui ; idquc non solum fonnaliter. sed inateria-
litcr, id cst, non solum quod tot salvandi sint, scd etiam,
quod lii et illi nominalim, non elii, inquit D. Thoinas 1,
part. qua;st. 23. ort. 7. Quod intclligc de pracdeslinatio-
nc completa, qua; inrludit praescientiam futurx perseve-
rantiao snnctorum et clcctoriim. Aliuqui si dc inchoato lo-
quaris , abstrahasqiie a pra>scientia perseveranli;c , nec
forinoliter, ncc inntcrialilcr ccrtus etdclinitus estelecto-
rum numerus, ut palct cx hoc loco : Tcnc quod habcs. Sen-
siis cniin cst, q. d. Potcs clcctionc tiin exridero , vide ne
excidas. (]ontrariiini laiiien vidcntur velle Primos. IJcda,
.\nsberl. et S. Aiigiist. loco cilato, scilicet, saltcm for
tantiis mccnium ninbitus, etc. Non aulem deseribit singu-
Ins dninus in parliciilari. Riirsum dcsrribit singula oflicia
ct opificia in urbc neccssaria , non autein singiilos cives.
Denique si qiiis ofllcialis, vel opifex urbi ncccssarius de-
ficerct, ciiraret aliuin surrogari. Ita fccit et Deus in sua
pra;deslinalione, qua priinam idcam descripsit Ecclcsia;
lain inilitnnlis.quam Iriuinphnnlis.Lnde si quisEpiscopusQ'^'""'»
(uti crat hic Philadelphcnsis] Pastor.oiiusve Kcclcsia; neccs- aam "\'-
sarius nut prrutilis dcficiat, inox curnt ci alium surrogari, leri <ut>-
pra;sertiin si lidclcs, vel Ecclcsia idipsum pctat et orcl. «liiuai io
Ila cum e quadraginta Mnrtyribus, in stngnum grlidum "^'"■«"•-
ob Chrisli liilcin ronicclis, uniis viin frigoris non fcrens
dcficcrcl, cl cx slngno exilirct, mox in eius lociim riislo-
dcm Marlyriim surrogavil, qiiia idipsum Martjrcs obsc-
cravernnt. Una enim oinnium erat oratio, ait S. Itasilius
molilcr nnte praescieiitiam, certum csse numcrum clccto- D lioinil. 20. Quadraginta in stadium ingrcs.u sumus, qua
draginia itcm, Dominc, corona doncmur , ne una quidein
huic numcro dcsil. £■,<< in honore hic numcrus , qucin tu
quadraginla dicrum iciunio dccorasli. uli cl Moscs et Elias.
Quocircn Dcus eos exaudiens, suscilavit ianitorem,qui et
illos ornnles, ct lucc circumfusos, et soliilam glacicm,ct
quosdnm c ca-lo desrciidentcs nngelos tamqunm a rcge
inissos, qui coronos 31). mililibus dislribucrcnt, iutucns,
ita secum loqiiebaliir : Qiiadruginla hi sunt, quadragcsi-
mi corona ubi cst? Qua> dum cogitnt, videl unum , riii n-
niiniis ad frigiis ferendum drfererat. cxiisse in proximum
bolneiim.ciuod tyrannus dclirienlibus pr.Tpnrnri iusscrnt.
Quocircn ipse sitii detractis vcstibus, Christinnum se pro-
fcssus, in gelidam iusiliit, ac Marlyr clTectus , coronain
quam qtiadrogesimus omiserat nccepit.
Itn S. Franrjsrus initio Ordinis sui, cum pnuci cssrnl,
cl aonnulli dcGccrent, adco ul Franciscus limeret, ne Or-
ruin ; v. g. tot pra;ciso coronas essc dccretus, iln ut si uiia
nb uiio auferalur, illo delur altcri. Uoc eniin hic videlur
dici. Nnin boiiuin, quo rommunius, co divinius esl, ait
Alcnzar. Itnqiie, iiiquitipse, Dcus quosi snpicnlissimus
nrchilcctiis onlc omiiia delinivit, et meiite dcsignnvit Ec-
flcsix> ca'lestis fahricnin, qiiol srilirct in en futiiri sinl
pra;cisc soncli et derti, qiiiisi vivi Inpides; non pliircs,
neqiic pniiciores; olqiie in co cernilur exactissiiiia cl sa-
picntissiiiia eiiis disposilio, cl opln rei dcstinnla; propor-
tio. Siriit ergo in xdilirio innterinli prior cst nuincriis lo-
pidilin iii iiK-nle arrhitcrli, qiiam huiiis vel illiiis Inpidis
elcrtio: reprobatio nutem hiiiiis aiitillius Inpidis coniun-
rto cst eum allerius substitulionc in lorum eius, qui duin
iiicideretur niit polirclur, invcntus esl inulilis. Ito in spi-
rituali ca>lestis civitalis a^dificio, niiincrus electorum csl
prioriatcnliouc, quam huius aut illius honiiuis salus; ct
816
Commentaria in Apocalypsfn S. loannis. Cap. III.
do deficeret, out valde deprimeretur, ac niinis lente suc- A vita vixerint. Decrelum enim Dei prsevium, iaTio1abi)e«t
cresceict, idcoqiic se valdc afnigeret. Domimimqiie ul hoc
averleiut, obsecrarct, audivit ab eo: Quid turbaris, Fran-
ci.ice, aut qtiid awjeris, cum luorum fratrum quispiam vel
Ordinem descrif, vet in Ordine scandalum concitat? An
forte exislimas ila le rcclnrcm liuius fjrcgis constilutum ,
vt non me inlclligns superiorem eius csse reclorem? Quis
cum pluntavil , nisi ego? aul quis prxter me homines ad poe-
nitentiam vocat, vcl vocalis perscverandi vires suppedital?
Ego cos perduxi, ego eos retinebo el servabo: ego illis ca-
dcnlibus alios erigam alque subslituam, ac, si itnus ad vo-
triiUiin redeal, ego in eius locum alterumexcilabo, quiil-
lius coronam accipial , isque si nondum nalus fuerit, cffi-
ciam ul nascatur. Qiiodsi trcs lantum in eapermanserint,
cos ipse nunquam descram, sed erit hxc semper familia
mea. Ita rcfcrt S. Bonaventura, nimirum hoc tribuit Dcus
tuin preribus S. Francisci , tum Ordini ipsi a se institu-
to, timi Eceiesise suae, cui hic Ordo, uli et cKteri peruti-
lis est.Qiiocirca mirain Dei in conservandis per tol saecu-
■la Ordinibus rcligiosis, sempcrqiic propagandis ct labea- B
te uno alterum surrogaiido, providcntiam cernimus.
Ito iabentibiis in marljrio nonnullis debilibus, timidis
«t inconstantibus, Deus , ut fidei , ac glorisD, et Ecclesiaj
5ua3 dccus tuerclur, inox alios subslituit, qui pro dcficien-
tibus mnrtyrio scse ofTerrent, et eorura coronam accipe-
renl. lllustre est cxemplum in V^ita S. Nicephori Marty-
ris 9. Februarii. Hic enim pro Sapritio dcficiente niarty-
rio se obtulit, eiusque coronam accepit.Cum cnim Sapri-
tius presbyter Antiochiae, posl mulla tormenta fortiter lo-
■lerata, ad mortem fidei caiisa dainnalus esset siib Valc-
riano imperatore iamque ictum gladii exceptiirus esset,
occurrit ei Nicephorus, cum quo siinultatesgerebat ; cum-
qiie Nicpphorus idcnlidem ab eo pnsceret sibi ignosci, ct
in {jrntiain cuin eo redire, ille obslinale renuit, cique of-
fensam condonare noliiit. Ouocirca Deus gratiam ei sub-
tra&it : quo factuni est nt lidem Cliristumque negans liber
dimittcretur. ()i""l cernens Nicephorus, et ingcmiscens.
ineluctabile est, ac necessario impleri debct, quidquid a-
gas. Quare non vidctur eis, qui eleclus est ad gloriam ab-
solule anle pr^visa merila, manere liber, ul eain perde-
re , et gchennain sibi accersere possit; sed ncccssario er
efficaci Dei decrcto salvabilur, ac impossibile erit eum
damnari, quidquid ufjat. Decreturn eniin Dei a secxcule-
re nequit, esto iJlud ipse ignoret. Perindc eniin ut acger
impoleus ad ambulandum, vere uon est potcns, nec liber
ad anibulandum, cliainsi ipse se impolcntem ignoret, et
potentem putet. Ilursum, sicul is eui Deus concursum
suum sublrahit, non est iiber, nec polens ad agendura,
etiamsi ipse id ignoret, et potenlem ac liberum se putet:
ila et hic electus, pcr decretum Dei cffii^ax el absoluluni
beatificandi ipsum,bcaliludiDi efficaciter destinaius et ad-
strictus, vidctur non csse potens, nec liber ad cam excu-
tiendam,et ad praecipitandiim sc iii gehcnnam.etiamsi ipse
ignorans Dei circa se dccrelum impotenlem sc ignoret, et
potenlem ac liberum putct. Sed hajc alibi dispiitanda sunt.
Qui TICERIT, FACUM ILLUM COLVIUNAH 1« TEMPLO
Dei mei.) q. d. Faciam ut is qui firmus ia virlule persti-
terit, vicerilque oinnes tcntationcs, sit magnus ct glorio-
sus tum in Ecclesia, tum in caelo. Alludit ad diias colum-
nas lempli, Boos et lachin, de quibus 3. Heg. 7. ut fuse
ostendit hic Viegas sect. 6. et Alcazar notat. 1. ubi con-
tcndit has duas columnas Salomonis fuisse quasi trophaea
victoriarum Davidis erecta ad imitationem columnarura
duaruin, quas Hercules (qui ducentis annis praecessit Sa-
lomonem) fixit in Gadibus, hoc titulo : Plus ullra ac prae-
figurasse sapientiam sanctitati ( hae enim sunt du£e colu-
muse Ecclesiae ) iiingcndam fore in Eficlesia Christi. Boos
enim Hebraice idem est, quod in fortiludine : lachin idem
est quod, prxparabit. Boos ergo significat instrunientiim,
lachin efficaciam. In prsedicatiuiie autein Evangelii, quis
non videat sapienliam esse velul instruineBtuiu, sanctita-
tem vero esse eam , qiioe verbo tribuit eiricaciam?
Sic Machabseis in sepiilcris erecla^ sunt columnse. quasi
Boos ct
lachin
symbota.
se pro fide Chiisli tortoribus generose obtulit, ac a Proe- Q trophea victoriarum, I. Machab. 1.3. 29. Sic Ronite vide.
sidi: damiiaUis , raartyrii laurcam merilo humilitatis et
rharitalis obtiniiit, quam Sapritiiis ob suam superbiara et
inclemenliam iiislo Dei iudicio amiserat.
Dcnique ita Deus labenli Saul Davidcni.TertuUianoCy-
prianuiii, Orignni Cyrillum, Ruffino Hieronyinum, Pela-
gio .Aiigiisliniim siirrogavit.
Hoc ergo acri sliiniilo quisqiie se excilet ad virtutis a-
'gonem, dicalqiie sibi iiigilcr: Tcne quod habes , ne alius
aceipial coronam luam. Ita S. Alexaiider se cxcitabat di-
cendo: Vx tibi, Alexandcr! quantaeril confusio tua, cum
cxleri coronabunlur. Rursum: Sub palribus vigcbat nu-
dilas, et humilitas ; in nobis aulem avarilia, et superbia.
Heu mihi, filH, quia conversalionem vere angelicam de-
struximus. Itcm dicenli et excusanli se: Pater, infirmi su-
tnus ; respondet: Crede, fili, objmpici corpore, et robusti
sumus ; sed anima noslra imbeciUa esl\ ita refert Sophro-
nius, aut potius Moschus in Pralo spiritiiali cap. 168.
Porro hffic sententia , Tene quod habes , favet illi sen- p.
fentise Tlieologorum, quse asserit Deum neminem absolu- •-'
te eligere ad gloriam CKlcstem, nisi post pra!visa merila.
UndeetChristus omnibushiscesuis Epislolisgloriam hanc
nnlli nisi vincenti promittit.Qiiocirca Gabriel Vasquez 1.
p. q. 23. disp. 89. cap. 10. Si eleclio, ait, ad gloriam fa-
cla esset anle prxvisa merita, fruslra electodiceretur: Te-
ne quod habes , ne alius accipiat coronam tuam. Nam si
nullus ila haberel eam in manu sua, vt posset amiltere,
recle re.sponderct, deposilatn esse in manu Dei,de qua nec
vllus alius rapere, nee ipse eleclus amiitere posset. Si enim
Deus habel clavcm, el ila claudil, itt nemo aperire possit;
el aperit, iit nemo claudere possil ; recle ita electis ctausa
erit ia7iua infemi, et aperla regni cxlorum, ul nec in ma-
nu corum sit, aperlam .sibi claudere, ct clausam aperire:
qunre non crit ipsis liberum, clausis ianuis in infernum
introire; conlra vero ostio regni cxlorum eis aperto, nemo
impediet illos, si velint ingredi. guacumque ratione in hac
mus columnas Traiani et .\n(oriini, quasi Irophsa, qui
bus insculpla sunt omnia eorum gesta et victoriK. Et
Traiani qiiidcin alta est 120 pedcs, crassa adeo, ut sex ho-
niines expansis in orbem brachiis eain complecti vix pos-
sint; alqiie interius pcr eochleara ab irao ad summum a-
sccndilur ac si essel turris.
Unde Richardus de S. Victore Primosic exponit, q. d^
EfTiniam , ut qui vicerit persecutiones et tenlatioues , sit
columna, hoc est, sit in se firmus per fidcm, rectus per as-
quilalem . creclus per intentionem . sublimis per contempla'
tionem, sustenlans alios verbo cousolationis, suffragio ora-
tionis, exemplo aclionis.
Et Primasiiis: Columna, ait, in fabrieis el munimini
congruil, et decori. Sic et mundi viclores in Ecclesia emi-
nent munere dignilalis, et porlanl alios officio charilatis.
ita columnam lianc de Ecclesia triumphaiitc c^plicot Ri-
bera: de militaute vero Ticonius.Haymo, Boda, Andreas,
Aretas, Anselm. et Alcazar, qui multis id probat.
Secundo, Ambros. Faciam. ait, illum coiumnam.id est
prsedicatorem in Ecclesia , quomodo Pauliis Gaial. 2. 9.
Pelrum, lacobum, loannem, vocavit columiias. Veruna
quia Origenes, Tertullianus , et alii, qui erant quasi co-
lumn», ceciderunt, melius. inquit Ambros. Faciam illum
columnam, id est, faciam illura excelsum iacselo,ex quo
nnn egrcdieturampliiis.
Terlio, Abbas loachim: Faciam illum columnam , id
est. Praelatum: hic enim primo, corpore terram, mente
ca?liim tangil; secundo, per vilam activam iQferioribus
inhoeret, et tamen pcr contemplativam sursnm a.spicit;
tertio, mullis tribulntionibus expolilur; quarto, Pradati
inter procellosos lentationum tiirbines, supposilam ipso-
rum curae machinam infatigabiiiter perlant; quialo, sunt
tranquilli et immobilcs.
Nolat Pererius, in columna octo res spcclari etlauda-
ri, sciUcet rectiXudinem, allitudiucra, crassitudineiu, fir-
Pr*l3U
siint co-
liiniDS
ob quiD-
f\ue ana-
logias.
Ocio do-
les co-
lUIBDX.
Coajmentaria !n Apocalypsfn S. loannis. Cap. III. 817
miludinern, rolundilatem, leTorem, colorem el materiam, ^ bilis. ut, si premit, non opprimat; sioppugnat, non expu
quae facile esl accommodare Praedicalori, Praelalo, et cui
libet excellenli Sanclo in Ecclesia, et maxime in caelo, ubi
Sancli hi quasi columnae nulli mulalioni obnoxii, in aeler-
Ditatcm stabunt excelsi et ploriosi.
Denique apposile huic Episcopo, qui erat modicae Tir-
tnlis, promittitur columnae soliditas, si ad eam proficien-
do contcndat, aspiret et cnilatur, atque pro ea consequen-
da, pro Tirili labnret, ^atiam Dei inTOcando, eique stre-
nue cooperando.Talis columna a Deo effectus est leremiaa
cap. 1. 18. cum ab co audiTit: Dfdi te in civilatem mu-
nitam, et in columnam ferream. Vide ibi dicta.
Et foras H05 BGBEDiBTUB kuruKS) Foros, scilicct
ertra Ecdcsiam, quia per donura constantiae et perseTC-
ranliae, quod ei dabo, firmiier perseTerabit, q. d. Ita con-
firmabo eum in Tirlute, et solidabo, ut nulla Tis eum quasi
columnam , impellere, aut loco suo et gradu deturbare,
vel dimoTere possit. Secundo.et potius,q.d. Firmabo eura
in caelesli gloria et beatiludine,ut /bras, id estexlra eam.
gnet.Dupticemmundusaciemprodacit contra milites Chri-
sti. Blanditur ul decipiat, terret ut frangat. IS'on nos te-
neat volunlas propria, non nos terreal crudelitas aliena ,
et victus est mundus. Tanta grassabatur crudelitas in Mar-
iyris corpore, et tanta tranquillitas prxferebatur in voce,
taniague pcenarum asperitas sxviebat inmembris, ut miro
modo putaremus Vincentiopatiente, alium loquentem tor-
gueri.Caro ergo patiebatur.et spiritusloquebatur.Sed iam,
fratres, illa omnia transierunt, et ira Daciani . et pana
Vincentii. iS'unc autem pcena Daciano, corona vero manet
Vincentio. Et serm. 13. Cuius (spirilus et calicis Chrisli
in Eucharistia: erat enira Vincentiuscius Diaconus et di-
spensator) haustu feliciter mente ebriatus, rabidi hostis at-
que in Christum sxvientis insaniam inlerrilus adiit, mode-
stus sustinuit, securus irrisit. Ideo nonhunc lamime igni-
tx sartaginis, non eculei, non ungulx ferreoeque manus,
non vires pavendx cxdentium , nec dolor scissorum mem-
brorum, non foci fragor , et strepentis in patientis visceri-
non egrediatur amplius in omnem aelernitatem. Vox enira o bus salis iniectio, Daciani quiverunt aliquatenus subdere
amplius, non significat quod aliquisEcclesia Tel caelo e-
gressus sit , sed quod deinceps inde nunquam sit egres-
surus, cum antea inde cgredi potuerit, antequam scilicet
effectus esset columna. Sic sumiturro amplius Aclor. 13.
34.cum dicitur,quod Christus non sit amplius reTersurus
iucorruptionem.cum tamenChristus nunquam corruptus
sit, sed corrumpi potuerit, si corporis fragilitaleroet cur-
sum naluralem specles.
Aliter Alcazar: Per templum, inquit, significatur Dei
cultus et obsequium. Plaleae et to foras significanl exte-
rioris hominis occupationes, q. d. Dabo ei robustae Tirtulis
constantiam, eamque deTotionis firmitatcm , ut se totum
Deo consecret, et oranes aclioncs suas Dei obsequio man-
cipet, ut non solum tcmpus ullum et actionem aliquara
in aliqua alia re collocare, sed neque cogitotionera a Deo,
et rebus diTinis diTerlere, unquam Telit. Talis fuit S. An-
na, quae, ut ait Lucas cap. 2. 37, lion discedebat de teni'
plo, ieiuniis et obsecrationibus serviens die ac nocte. Multi Q
enim sunt, etiam pii et religiosi, qui Tix tertiara diei par-
tera Deo daut, reliquis horis licere sibi putant egredi ex
tcmplo, et sine crimine oliari, aul pro libito negotiari. li-
le Tero quera Clirisli Tirtus, et dcTolionis ardor columnam
fecit,non solura deinccps egrediex templo non tuU (idest,
pro libilo ulli rei Tacarc, nisi Deo, tcI propter Deum,) sed
neque posse Tidetur ulli rei intendcre, aut de alia cogila-
rc, quara dc Dei ct proximorum obsequio. Hic seosus pius
est, sed moralis potius, quam litteralis.
8. vio- Talis vinceiis, talis columna fuit S. Vincentius .Martyr,
ceniii qui a Daciano Praesidc toto corpore lauiatus, subridens:
"'" '°''//oc, inquit, est quod ipse toto animo expeteham ; itaque
nemo mihi unquam optabilior te ipfo fuit, neque animx
mex obsequium inaius contulil: nam licct hostili animo id
facias , tamcn summurn in me bcncficium confrrs. En ut
ad sublimia asccndo: en ut cxlestes res attingo: en ut Im-
peratores tuos conlemno. Tu nisi a tua crudelitate desf
iussioni. Sed unde viclor visus est apparere , inde viclus
compulsus est erubescere: quoniam quo Dci Martyr durio-
ri urgebatur pana, eo ampliori confessionis exultabat con'
stantia. Contemni igitur se videns sxviebat, nec in quem
iam vindictam inferret inveniebat. Videbat namque desx-
vientium manus camificum plus in eo invenire vulneris
guam corporis, solumque ingentem spiritum ei stulliliam
exprobrare suam quod provocabat veritatis normam. Audi
ct Prudenlium Peristeph. hymno 5. de S. Vincenlio , ita
eius Tcrba ad Dacianura recensentera:
Tormenta, carcer, ungulx,
Stridensque flammis lamina,
Alque ipsa pcenarum ultima,
Mors Christianis ludus est.
Et cum graTissime torqueretur:
Uidebal hxc miles Dei,
Manus cruentas increpans,
Quod fixa non profundius
Intraret artus ungula,
Et inferius:
0 miles invictissime,
Fortissimisque fortior,
lam te ipsa sxva et aspera
Tormenta victorem tremunt.
Spectator hxc Christus Deus
Compensat xvo intermino,
Proprixque collegam crucis
Larga coronat dexlera.
Inter Confessores illuslris fuil re et nomine S. Viclor,
de quo S. Bernard. serin. 2. de eo: 0 ViWor inciijtc , in-
quit, qui et de terra . et de cxlo gloriosissime triumpha-
sti, illius gloriam nobiliter superbus despiciens , et huius
regna pic violentus diripiens ; respice de cxlo ad vinclos
tcrrx, ut hxc sit tuorum consummatio triumphonm, si et
nobis demum vicisse te sentiamus. Piam si cx re nomen ti-
stas, mihi cumulatiorem victoriam affercs. quo maiora tor- _ bi, perfecta veritas nominis ex nostra liberalione censelu
menta perferendo teipium superabo : dcbaccharc ergo in tJ lur: ct certc deest interprctationi. quamdiu nos qui lui su
vie, ne meam gloriam imminuas: quibus crucialibus me
vrxare pulabis, illis ipseaccrbius vcxaberis. Diiil, et prae-
stilit, nam incrcpans lorlorcs: Cur,a\i,lardiores.et in me
torquendo facli eslis imbcciUiorcs? .Agile, cntdclilalem ve-
stri principis cx:rquate. ut in omni re quamprimum se ri-
diculum facial. SsCTientibus illis, rt omiiia pcpnarum ge-
nern in cum cxcrcentibiis, ille qiiasi in epiilis exultabat, ut
pcrccllerentiir ipsi lortores. In co ostcnditChristus,quam
potcns sit gratin siin; quam nmnitim siipplirioriim, terro-
riiin.acquc ac blanditiiirum victrix ct iriuiiiplmtrii : quam-
quc homincs rcsoliitos, sosrquc pro Dco ad durn qii.Tqiic
olTerentes faciat inviotos i!t immobiles qunsi roliiinnns. II-
liistri» ergo in victorin fuil nomine cl roipsa S. Vinccn-
tius, de quo S. .\ugiist. sorm. 12. do Snurtis: Quid. ait,
miramur charissimi , si in illo Vinccnlius ricil. a quo vi-
ctus est mundus ? In hoc, inquit, mundo pressuram habc'
Voi,. X.
mus. minimc libcramur. Quam pium, quam dulce, quam
suavc, 0 Viclor, in hoc loco afflictionis . et in hoc corpore
mortis te canere. te colere, te precari! Somen tuum el me-
vwriale luum favus distillans in labiis captivorum, mel et
lac sub lingua eorum . qui tui memoria delectantur. Eia
ergo forlis alhlcta. dulcis patrone, advocale fidelis: exur-
ge in adiulorium nobis, ut fl nos de noflra ercptione gau-
deamus. et lu de plena victoria glorieris. Omnipolcns Pa-
ter, peccavimus tibi facli filii alieni, sed appropiavimus in
Victore. qui dum vicit cupiditatem suam, vincat el iram
Uiam . nos quoque in graliam polenler reslitual. O viclor
Icsu, le in nosfro Viriore Inudamus: quia te in illo vicisse
cognoscimus. Da ei. piis^ime lesu. sic de sua in te victoria
gloriari. ut non subcat oblivio nostri. Filii Dei, immilteei
noslri semper in ronspectu tuo memorem esse , nostram i«
tuo tremcndo iudicio suscipere el agere causam.
103
8t8
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. \U.
Et 6CBIB1H SUPEB EUM.) Persislit in metaphoracolum-^ pltira cap. 21. v. 1. Tum quia myslice, ipsa cum Christo
n» (unde ex Graico verti polest, super eamj: columnis e-
nim inscribi solrnt tituli et nomina victorura, vel eorum
quibus eriguntur et dcdicantur, uli videmus tiic Romae in
columna Traiani, et in arcu Tili, Sevcri et Conslantini.
Nomen NoMEN DeI MEI, ET NOMEN CIVITATIS DeI HEI VOVX
Deieile-Jgjjyg^LEM, Ctc. ET NOMEN MEUM NOVUM. ) Nomcn hoc ,
rusalem .... . .- • .
quod ? oit Ambros. est csse aeternum, sive csse parlicipem aeter-
nitalis.et oiteraae visionis Dei, quam sigaincat lerusalem.
Secundo, esse in socictate Angeloruni et Beatorum,qui
vocanlur Iprusalcm cselestis. Sic et Andrea Caesar.
Tertio, Rupcrt. Noinen Dei est nomen palris; nomen
lerusalem est nomen matris, de qua ait ApostolusGalat.
4. 26. Qux sursum est lerusakm libera est , qux est ma-
ier nostra, q. d. Qui voluolali Dei obsequens victorfucrit
niundi, carnis et diaboli, hunc insigniam litulo palris, et
matris, honorabo eum, quasi esset pater meus, et mater
mea , \\i\\.a illud Christi : Quicumque fecerit volunlalem
Patris mei qui in cxlis est , ipse meus frater , et soror , ct
per humilitalem semper descendit, contra superbum Lu-
ciferum, qui tumore inflatus dixit: In cxlum conscendam.
super aslra Dei exallabo solium meum.inquit loachim. A-
literMaldonatus in Notis brevibus manu propria scriptis,
quas habemus in Collegio Romano: Dicitur, inquit, leru-
salem nova desccndere de caelo, id est fundari, tam alla
Labere fundamenta, ut a ckIo usque ad terram descen-
dant; vel,quiaca;litus apparetquasidescendens; vel,quod
appropinqiiet et veniat, cap. 21. 2.
Et nomen meum novum ) Nomen novnm Chrisli est 1b-
SUS: hoc enim novum illi in circumcisione impositum est,
ait S. Thom. 3. p. q. 37. a. 2. q. d. In victoribus, quasi
in columnis, inscribetur nomen lesu; ut significetur eas
esse erectas per lesum, gratiam et vicloriam oinnem ade»
ptos esse per Icsum, ideoque per excellentiam vocabuntur
lesuani, sivc Icsuitse , id est filii et clieotes lesu. Ita Pe-Beaii in
rer.Ribera, Viegas, imo Hugo,qui primusexOrdine Prje-csloaie-
, .,,„>. „.v.».. , — , -- dicatorum in coilegium Cardinalium est electus, et ex *^o *"".''" j'
mater est, Malth. 12. 50. Huc accedit loachim: Faciam, li Landulphus Carthus. ante aonos260. p. 1. de Vita Chri-tjj,.
inquit,ut a suis vocetur patcr, quomodo Rcligiosi suos re-
clores vonant Abbatcs, et laici sacerdotes vocant Papas,
id est, palres; ut sinl instar Abrahae, cui dictiim est: Pa-
irem mvltarum gentium conslitui te. Sic S. Antonius.Hi-
Jarion,Bcnedictus, nomen habent Abbas,\A est paler. Pa-
ri modo faciam ut vocetur mater, instar Pauli , qui ait
Galat. 4. Filioli mei, quos iterum parturio.
Quarto, et optime, alludit ad columnas,in quibus prin-
cipes eas erigentes, sua nomina incidi curabant, quo si-
gnificabant quod columnae hae sibi charae, pretiosae et glo-
riosae essent, q. d. Adscribam eum meis filiis et electis in
caelo, ut sit incola ckU, et civis angelorum ; ut sit hypal-
lage , qualis est illa : Invocatum est nomen Domini super
nos. id est, nos vocati sumus servi et filii Domini. Sic hic
dicitur : Scribam super eum nomen Dei , et novse lerusa-
lem, pro eo qiiod diceretur : Scribam nomen eius in libro
Dei, et novx lerusalem, scilicet scribam eum in libro vilae
Ainor
'Chrisu
erga Pa-
irem.
sli cap. 10. In gloria, inquit, cxlesti ab tpso dicemur /«-
suitm. id est, a Salvatore salvati. Hoc ergo nomen novum,
est nomen lesu Chrisli, sanctificatoris in terra, bealifica-
toris in caelo, quod Cbristus tum aute passionem, tum ia
ea, tum maxime post eam adeptus est, quando e caelis mi-
sit Spiritum sanctum in Apostolos et fideles, ut eos et per
eos totum orbem sanctificaret in hac vita, et glorificaret
in futura. Porro hoc nomen novum tum ad fidelium. tum
potius ad Christi gloriara spcctat; in hisce enim fidelibus,
quasi columnis a Christo erectis, relucet Christi gratia ,
fortitudo et triumphus, quae hasce columnas fundavit et
firmavit, ut turbines omnes et tempeslates vincerent; ita
ut in iis quasi Christi nomeo et titulus inscriptus, imo in-
sculptus videatur. Sic de Christo ait Apostolus Philip. 2.
9. Propler quod et Deus exaltavil illum, et donavil illi no'
men, quod est super omne nomen ; nomen, inquam , tum
Redemptoris et Salvatoris.tumDomini etMonarchae mun-
in caelo, ut sil civis Sanctorum , et domesticus Dei. Aut r di. Unde sequitur: Vt in nomine lesu omne genuflectatur
polius plane et simpliciler, q. d. Ego hunc virum tam so- ' --'--■■ — ' ' -■ <-■-./• ■«,-:j. ;i,: j:..-
lidum etilluslreiTi in virtute^columnamefiiciam.ut etDeo,
et Ecclesiae, et Christo magno sit honori, et gloriae, ut ip-
se sit quasi trophajum in Dei victoris, et Ecclesiae decus a
Cbristo erectum. Quotquot enim ipsum, ipsiusque morcs
tam sanctos intuebuntur.dicent illumesse coIumnamDei,
Ecclesiae et Christi: ita ut videatur in fronte scriptum ge-
rere: Hic est columna, imo trophaeum, Dei, Christi et Ec-
clesiae;quia in ipso resplendet, omuibusque quasi legen-
da proponitur maguitudo gratiae et virtutis Dei. Est cata-
cbresis: scribi enim dicitur, quod tam conspicuum sit et
illustre, ac si in fronte scriptum esset. Ita Alcazar, cuius
sensa doclaetpia,sed fusiora quamut a multis legiqucant,
hic et alibi, in gratiam lectorum, paucis complexus sum.
Nota. Christus hic ter repetit to Dei mei, ut siguificet
ingontem reverentiam, et delicias amoris sui erga Patrem
ob tot beneficia, tum sibi qua homo est, tum fidelibus suis
per se collata. Cor enim Chrisli plenuin erat recordatio
cxlestium, terrestrium, et infernorum. Vide ibi dicta.
Et Angelo Laodicije scribe.) Haecest septimaet ul-vera, u.
lima Christi Epistola ad Episcopum Laodicenum, et sub
eius persona ad qiiosvis Praelatos et fideles tepidos. CelC'
berrima est, ait Plinius lib. 5. c. 29. urbs Laodicia : im^
posita esl Lyco flumini, latere alluentibus Asopo el Capro,
appellata primum Diospolis.deinde Moaj. Condita fuit ab
Anliocho filio Stratonices, et in gratiam uxoris Laodices
dicta est Laodicia, quasi ).awv Sixn, hoc est populorum iu-
dicium, id est, iudex, puta princeps, populorum, quibus
ius diceret, legesque ferret. Hinc v. 17. se divitem iactat,
et nulliiis indigentem. Erat ergo urbs maxima Phrygiae ,
vicina Colossis; unde S. Paulus Col.4.16. ait: Cum lecla
fuerit apud vos Epislola hiec, facile ut et in Laodicensium
Ecelesia legalur, et eam, quxLaodicensium est, vos legatis.
Quacres, quis fiiit hic Episcopus? Aureolus putat fuis-*" ange-
sc S. Sagarem Episcopum, qiii nobile marlyrium Laodi-j"*|^^g**"
ci» obivit sub annum Christi 172. quem laudat Eusebiussagares?
ne, gratiarum actione, et amore Dei Patris sui, ut nihil iJlib. 5. histor. cap. 24. Quid, ait, altinel dicere de Saga
aliud cogitare posset; utpote qui solus a Patre honorare-
tur et diligeretur ut naturalis eius filius, cum caeleri tam
homines, quam angeli sint eius adoptivi; ac vicissim so-
lus Patrem, ut patrem naturalem diligeret, quasi eius u-
nigenitus. Rursum, per hoc excitat Christus spem Eccle-
siae et fidelium, quod per eum a Patre orania quae petunt
facile obtenturi sint. Sumrae enim Pater amat Filium, uti
et Filius Palrem.
Nota. Ecclesia lam mililans in terris, qiiam triumphans
in cKlis, vocatur lerusalem, id est civitas Dei (sive visio
pacis); nova, respectu homiaiim, quibus fuit iucognita
prioribus saeculis, puta in lege tam Mosis, quam naturaj.
Eadem dicitur descendere de caelo, tum quia ad litteram,
ipsa origine sua est caelestis. In caelis enim orta est, eta
Deo producta ; unde ipsa e caelis ad homines terrestres de-
scendere videtur, cum eos facit caelesles et beatos, de quo
re Episcopo el Martyre. qui Laodicix obdormivit ? Verum
obslat quod Eiisebius et veleres S. Sagarem a snnctilale
Pt zelo commendent. Hic aulem Angelus a Chrislo multis
in rebus rcprehenditur, et in nulla laudatur. Audit eniin:
Tepidus es; el ncscis, quia lu es miser, el miserabilis , et
pauper, et cxcus, et nudus. Ita Lyranus, Pererius et AI-
cazar: nisi dicat quis,Sagarem initio talem fuisse,sed mo-
nitum a Christo resipuisse , ut resipuit Angelus Ephesi ,
de quo dixi cap. 2. v. 1.
Bmc dicit Amen.) Grjece o apr.v, id est, ille qui est A-
men, id est, stabilis, venis, conslans, fidelis, ipsaque sta-
bilitas, veritas et fidelitas. Amen ergo hic iion est adver-
bium , ut volunt Primas. et Ambros. sed uomen, sive e-
pilhetum Chrisli, uti et Isaiae 65. v. 16. ubi vocatur Deus
Amcn, id est, Deus verus, et 2. Corint. 1. 18. et 19. Vi-
dc ibi dicta. Porro Christus hic vocatur Amen, noa lan-
Commentarla io Apocalypsia S. loannis. Cap. IIT.
tam qua Deus, q. d. Haec dicil Christus, qui est Deus, J^ dis iam haercticos, iatn Catholicos se simulaat
819
cuius opithctum est Amen. id est, verus, sive ipsa verilas
8cd potius qua homo; quia qua homo, verai fuit et fide-
lis, tara in sua doctrioa el testimoDio, quod vcrilali per-
hibuit, qiiam in suis promissis. Vocalur ctf,o Amen, quia
est (esds fidelis. el verus, uti expiicando subditur.
Sed cur liic lantum Cbrislus se vocat Amcn, el testem
fidflem, non autcin in aiiis ad alios Episcopos Epistolis?
llespundent aliqui , quia hic Episcopus dubilabal de Chri-
sli promissis, idcoqiic in teporem inciderat, quem liic re-
darijuit Christus, eumque ad forvorcm iieralis promissis
revocat, idcoquc ei suam fidcliiatein anle omnia proponit
et iuculcat. Verum, an hic Episcopus dc Chrisli promisbis
dubitaril, inccrtum est; ccriius cst cuin hxc Chiisli pro-
niissa non a;stiinasse salis, noa considcrassc, noii pondc-
rassc tantum, quantiim par erat ; si enim cu prout debuc-
ral pondcrasscl, non inlcpuisset. Oinnis eniin tepor in Dei
obscquio oritur ex eo, quod homo non salis considerel et
xslimet, quis sit Deus, qux et quanla siut cius proinissa
xque ac minae.
Aliam causam probabilero dat Alcazar. Prsemillit, in-
quit.Christus asseverationem sux ndelilalis ct vcracilalis:
quia huic Episcopo dicturiis cst quxdom, qux minus ve-
risimilia vidcnlur, ut , quod prcxstel frigidum cssc quam
tepidura, quod Episcopus hic miser csset ct miserabilis,
quodquc lali lam ingcntia proroittal, sciiicet cucnaturura
sc cum eo, ipsumque collocaturum in throno suo.
Qli bst PBMCiPitii CBeATLBf Dei.) q. d. Qui, scili-
cet Christus,est causa elTiciens el cxcmplaris rcruin crea-
tarum (a qua scilicct priiicipium ducunl oinncs rcs con-
ditxj et inaxime rcparatarum, pula homiiiura rcdcmplo-
ruin per suam mortein. Uiide isaioe 9. 6. vocatur Puler fa-
turi SBCculi. Et Apostolus Galat C. 15. Ephes. 6- 10. Co-
loss. 3. 10. ndeles vocat novam creaturam , Chrisli scili-
cet. Sic enim ait ad Ephes. Ipsius faclura sumus , creali
in Christo Icsu, in opcribus bonis, qux prxparuvil Deus ,
ut in illis ambulcmus. Fideles enim in baptisino, vel pcE-
niteatia, quasi rcfjencrantur a Chrislo, nunlquc novi ho- Q
miues, et novum quasi essc divinum accipiunt, ut dican-
tur ct vere sint nova creatura Dei, Dcuin scilicct colcndo
ct {^loriflcaodo; in Christo erfjo cst vcra vila nostra, et Si-
ne Chrislu vanum omnc quod vivimus , ait S. Hicron. ad
Ueliod. Ita Ribera, Rupcrlus et .Mcazar, qui et adilit al-
ludi hic ad illud cap. 1. Principium ct finis , omilti vcro
To finls , quod hic Episcopus non flncm, id csl perfectio-
ncm, huius dovx ercalurx, uti ipse putabat, scd tantum
initium, imo vix initiiim, ob suuin teporcm, cral assecu-
tus. Secuiido, pro principium, Grxce cst ao/u, quod tam
principatum, quam principium sin^nificat, q. d. Qui.sci-
licet Christus, prinnipotum obtinct in omncs crcaluras:
ila cx Andrca Cacsar. Percrius, Pcrporam erfjo Arriani in-
terprclabantur (^hristum , qua Dei Verbum et P'iliu8 cst,
esse principium, id cst, cssc primam crcaturain, et dura-
tione et dipnitale. Nam hoc rcpufjnat S. Srriplura», qux
doccl alibi Filiuni non essecrcaluram, scd Vcrbum coae-
lernum et eonsubslantinlc Palri, csseque ipsum Deuu) A-
iiicn, uti asserit Isaios Inco iam cilalo.
Ven 15. t'TI.'«AM FBIGIDUB BSSES , ALT CALIDIS ( i;.'7oc , id est
fcrvens ; sed (.ilia tepidis bs, et ^ec fiiigidls, nbc
CALIDLS. IMCIPIAM TB EVOXERB BX OBB HBO.} ArabicuS
vcrlit : 1'tinam csses uquu fritjida , aut c^^cs calida! quia
tu cs sic aqua tepida , et non cs aqua calida . rt non cs a-
qua frigida. Aqua enim lcpida cvumilur, cl ciborum vo-
tiiilum provorai. Huic erfjo cnmparatiir hir Fpiscopiis.
Qui cali- Quxres, ()uiiinm vocanliir hic calidi. fiijjidi, tcpidi,aut
<li. fngi- potius compariiiiliir oniia; ralidx, fi iipdx, lcpida)?
di.iepi- pijino, liirhni(liis, Bcdn, Arclns, Ambrosius, Rcrm.2.
I in Psal. 118. Frijjidi, inquit, siint infidi-lcs, qui porrant
Bipniii pcr ifjnorantinm; his pciorcs siinl tcpidi, id csl fidclrs por-
cntores: qiiin pcccaluin, v. [;. Iibido (yravior c^t in fidcli,
({unm in iiifidoli.
"• Sccundo, VictoriouB ccoset fri{;idos cssc hxrcticos ; ca-
lidos, Catholicos; tepidos, polilicos, qui pro suiscommo-
V.
V[.
Tcrlio, Primas. Frigidi , ait , suat, qui nullas habent III.
opes, quas eroijenl in pauperes; calidi, qui babent et e-
roganl; tepidi, qui habent, nec erogant. Sic et Ticonius
et Aodrcas, qui ait buac Episcopum fuisse divitiarum spi-
nis obsitum.
Quarlo, Comment. ioscriptus nomine S. Ambrosii, pu- IV.
tat tcpidos esse fidoles, qui benc operari negligunt, et ei
sola (ide aut scieolia siio sperant salutem. Ila el verus S.
Ambrosius io Psol. 118. Salvianus lib. 4. de Providenlia,
et S. Bernard. serin. 3. de Asccnsionc, qui inscribitur de
Intellectu et alTcclu. Rursuin S Grcgor. p. 3. Pastor. c.
33. et Thonias Anglicus, tcpidum interprclaulur eum, qui
non eonsummat ea qiix bene inchoavit, el. ut ait Orige-
ncs liomil. 1. in Psal.38. qui posl bonum iniiium torpuit.
Quinlo, S. Grcg. 3't. -Moral. 2. ail: Calidus cst, qui cha-
rilatcm habcl; frigidus, qui in pcccalo morlali exislit, sed
culpam suam agnoscit; lepidus est, qui est in peccalo, scd
_ illud non agnoscit, et pcr bypocrisin probum se simulat.
" Scxto. Haj mo el Ansbert. Frigidi, iiiquiunt, sunl sxcu-
larcs; calidi, monaehi fervcnles; tepidi sunl, qui hahent
habitiim monachi, scd auimum et mores sxculares. Vide
Ilaymoncm et Cassian. collal. 4. cap. 19. Undc aliqui sic
explicant, q.d.Utinam Rcligiosi aul esscnt saecularcs, aut
vilx Religiosae, qiiain profcssi suut, studiosi. In saeculari
cnim vita minus gravia essent peccala , qux io Rcligioso
graviora sunt.
Scptimo, loachim: Calidiis est, qui KtdIus et alacer gau- VII.
dct in Doinino per misericordiam cius; frigidus, qiii tri-
stalur in sc pro peccalis suis; tcpidus, qui dcc trislis est
pcr pcrnilcnliam , ncc laelus ad obscquium Dei. Sic ct S.
Bcrnard. scrm. 3. de assuinplione B. M. Virg. Calidi, in-
quit, sunl, qui charilale fcrvenl od bona opora ; fiigidi
sunt, fiogiles et pcccatores, scd tristos, hiiiinlcs ct pccni-
lcntcs. Sive calidi sunt. qiios onioi' Dci ; ni;;idi, quos li-
mor pocnariim o pcccatis coorcct ; lcpidi, qiii nculrum ho-
rum habcnl, qui ucc amout ncc tiniciit Dcum.
Oclovo, Rupertus ct Percrius: Tcpidi liic sunt supcrbi, VIII.
qiii sibi placcnt et prxfiduut , pcrsuadcntquc sibi se esse
bonos , cl sccure vivunt, quasi nullius egenles, nihil li-
mcntos. Unde sequitur: Dicisquod dives sum ct locuples,
ct nullius cgeo; ct nescis quia tu miser cs . et miserabilis.
Hi frigidis, id cst manifcslispcccaluribussunt poiorcs Ua-
dc Riipertiis hacc virgini supcrbienti accominodans sic ex-
plical, q. d. riinam potius csscs cnrrupla et humilis ! Hiac
S. Aiigiisl. scrm. 53. de vcrbis Domini : Audeo . inqiiit ,
diccre , supcrbis continentibus cjcpcdit cadcrc. Et lib. 14.
dc Civit cap. 13. Audco, ait, dicere , superbis rsse utilc
cadere in aliquod apertum manifesluwque peccatunt,un-
de sibi displiccant , qui iam sibi placendoccriderant.Sub-
dil cxcinpia: Salubrius cnim Pclrus sibi displiruil quando
flcvit, quam sibi placuit quando prxsumpsit. Iloc dicit el
sacer Psalmisla Psal. 82. Imple fucies eorum iynominia .
et quxrcnt nomen tuum. Dominc, id esl. ul lu eis placeas
quxrcnlibus nomcn tuum , qui sibi plucucranl quxrendo
..suum. Hoc ct ait Snpicns Proveib. 10. 18. Conlrilionem
'' prxcidil superbia. et anle ruinam exaltatur spiritus. Idcm
S. Aiigiisl. lib. l.deCivit. Dci cap.28.docct Doum a bar-
baris Ituinnm olinsquc urbos vastnnlibus, porinisissc vio-
lari virgincs Christianas, vol qiii.i ips.v supirb.T crant, vol
qiiin periciiliim cinl nc ob roslilalom.clc. suporbircnt. //-
larum , inquil, lumori occursum f.W immanc»ii, islarum
occursum csl immincnti.
Nono, topidus cst, qui inlcr virlutcs el filia lluctuat, '-^-
quiqiic ox virlulc qiiidcin vivorc, ct peccala vitare vel-^
lct ; !-od ccrloiiion riiui viliis cl virtulis Inborcm rcfugil:
ito Hnymo. .\nsol. I.yron. cl Cnssian.rollal.4.c.l2.ell9.
Hos soriitiis .\lca/ar:Tcp:dus.inqiiit.cst,qiii Dciim qui-
dcin iion oudol morlolilor scirns et volons ofrcndere.ideo-
que 80 piilat iustum ; sod purioris ct porfeclioris Tita? stu-
(liiiin no;;ligit; iinde so facilc.propriis conciipisrcnliis per-
mittil, et quxvis pccrala dovorat, qua; sibi tantuni vcnia-
li« ridcutur. Uic licct possil esse io slatu graliac, si vi-
820
Gommentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. III.
delicetei gravis tefitalioconcupiscentiK non occurrat;fa- ^ rilatein. Ila docent Richard. Beda, Aretas, Alcnzar, Ri
cile lamen ea occurrenle in peccalura mortale cadit; un
de iii magno versatur peccati et salulis pericuio, sa>peque
inter tot occasioucs, quibus plena est Iieec vita, in pecca-
tum mortale rcipsaprolabitur, uti hicEpiseopusproiapsus
crat. DifTcrt ergo hic Laodiccnus a Sardensi, pula tcpidus
afrigido;quodSardensisperimprobitalem,pulaperspoii-
taneQminonicioclcura suaPastoraii ncgligcntiam.seicns
ct volens lcthaliter peccaverat; hic vero Laodicenus a pro-
pria concupiscenlia illectus, pcr tcporem non adverleril se
Deum offendere, et taraeu ab ipsius gralia exciderit, uiide
vocaturcaecus. Licet enimsciret se tcpidum, taracn non vi-
dcbat raagnitudiuem sui periculi,ob hunc teporera, suum-
que ex eo lapsura et conditionis suae miseriam non agiios-
cebat. Haec explicatio geuuina videtur, eique facile expo-
sitio quarta, quinta, sexta, seplima, octava, oona adapla-
ri , cuin eaque couciliari possunt. Nam priraa; tres expo-
siliones parum aptae et impcrtinentes videntur.
Unde nota, licetin se peius sit esse frigidum et in fr'
bera, S. Gregor. Ambros. locis iam citatis, aliique plures,
Nota lertio.non male tamen hunc locum accomodari te-
pido in charilate existenti; imo de eo inlelligere videlur
Ljrau. Nam, ut docet S. Gregor. 3. p. 1'ast. admon. 35.
niaius periculum est in tepido, quam in frigido: Quoniam,
iiiquit, frigm ante leporcm sub spe esl, lepor autem posC
frigus , in (/espcratione, id est . qui adhuc in peccatis cst,
conrersionis fidiiciam non amittil : qui vero post conversiO'
nem tepuit. simul spem qux erat de peccatore, subtraxit.
Dices, quomodo de co dlci polest: Ulinam calidus ei-Optare
ses, aut frigidus! Respoudeo: Boniim videtur esse hoc de-'"^" 'o'''
siderium, uli et permissio, quo scilicet oplat quis aut pcr- J)|.'J,'^ '*'
mittit, ut aliquis socors , obfirmatus iu socordia , et pro-quomo-
xiiniis ruinae, labaliir in peccata aliqua graviora el mani-<io'
fcsta, ut ex iis lapsus siios agnoscat, serioqiie et plane
corrigatur et salvetur, uti docetS. August. 14. Givit. 13.
verbis paulo ante cltalis, de superbo, sibique prjefideule
ideoquc torpenle. Nam nisi hoc fiat, manebit socors , et
gore degere, quam tcpiduin ad frigus tendere; sicut pe- u labetur in peccala raorlalia occulta, eaqne negllget, ita-
ius est scienter peccare cx libertale, quam ignoranler ex
tepore et concupiscentia { hoc enim est esse tepldum , il-
lud esse frigidum) ; tamen tepor hic damnalur prse frigo-
re, diciturque optabilius esse, ut Episcopus Laodicenus
Tepor sit frigidus, quam tepidus; quia tepor primo, periculosior
peiorfri-gg^ frigore, tiim ob maiorem oblivioneni et socordiam, ex
curV qua non advertit suuin periculum, sed securus in eo quie-
scit et obdormil; lura ob periculum derelictionis a Deo.
Deus enira, qui est ignis eonsuraens, sibique vult a Sera-
phinis minislrari, hunc teporem odit, et tepido gratiain
suam subtrahit, sinitque eum altum dormire, itaque labi
et ruere iu barathrura. Peccatum ergo tepidi in se levius
quidem est , sed periculosius; ideoque ei dicit hic Ghri-
stus: Vtinam frigidus,aut calidus esses! <\noA explicaas
Thomas Anglicus ait: Sermo est de frigido, non quantum
ud frigiditatem et culpam, sed quantum ad dispositionis
viaiorem facilitatem ; quia frigidus magis aptus et dispo-
que iiicurret perlculum damnatlonis. Talls ergo in inaio-
ri periculo versatur, quam qiii est in mortali peccato ma-
nifesto, quod ipse agnoscit. Unde satius et optabllius est
talem labi iu peccatum mortale inanifestum, ex quo mos
resiliat ferventior, quara hajrere in sua socordia tam pe-
riculosa et damnosa, utpole ex qua in looge graviora la-
betur; et insensibili ac irrevocabili casu profundius in ge-
hennam ruet, uti superius in tepido, qui iu peccatum raor-
lale lapsus est, ostendi.
Moral. disce quantum malum sit tepor et acedia : Ace-VoTiMe
dia (ait Cliraachus) est remissio animx , et resolutio men-"'?'"^'^ *'
iis, pusillanimilas exereitationis, odium professionis, mun- ^" '^'
danorum beatificatrix. detractrix Dei quasi inviseerosi et
existentissinebenignilate, allonita inPsalmodia, infirmans
in oralione, in ministerio ferrea, in opere manuum pigra,
in obedientia improba: ita ipse cap. de acedia. Radix de-
sperationis est ignavia, el non solum radix, sed est nutrix
situs est ad emendationem, quara tepidus, qiii suo tepore Qeius et mater. Nam sicut vestimentum et tineam generat.
facile est ruiturus in profundum peccati et gehennaj. Et
Glossa : Non optal, ait, eum frigidum simpliciter, sed ta-
lem dequo maior speshabeatur. Nam, uti praeclareaitCas-
sian. coll. 4. cap. 19. Frequenter vidimus de frigidis at-
gue carnalibus, id est, de sxcularibus ac Paganis, ad spi-
rilualem pervenire fervorem;de tepidis atque animalibus
omnino non vidimus. Christus ergo hic Episcopo Laodi-
ceno, omnibusque Praelalis et Gdelibus, praesertim Reli-
giosis ostendit, quantum sit iu tepore periculum, et ia
quam periculoso, ac ad lapsum et ruinarn proclivi et pro-
no statu versentur tepidi, qui disciplinae et vit£e perfectio-
ris studium refugiunt, in eoque languent et quasi nau-
seant. Tepor ergo hic damnatur, non tantum quia con-
trarius est stomacho, ac instar aquae tepidae quasi vomi-
tum provocat Deo, ut vult Pererius; sed etlam quia di-
roinutum quiddam est, imperfeclum, torpidura et langui-
duin : uec enim calor est, nec frigus , sed parlicipium ab
utroque, imo utriusque quasi refractio, iinminutio et he-
betatio. Itaque tepidi suut animalia quasi amphibia, quae
nec terrestria sunt, nec aquatica, et ut vulgo dicitur, nec
piscis, nec caro. Quid agas cum talibus? ubi eos colloces?
irresoluti sunt, haerent, fluctuant, nunc huc, nuac illuc
inclinant. Nonne satius est esse frigidum, sed resolutum?
Secundo, hic tepor per accidens peior est frigore; quia
coniunctus est et oriri solet es magna praefidentia, super-
bia.praesumplione etcontemptuDei rerumquedivinarum,
uli superius dixi ex Ruperto. Hocest enim quod subdit:
Quia dicis, quod dives sum.
Unde nota secnndo, hunc Episcopum Laodicenura per
et nutrit ; ita ignavia non solum gignit ex se desperatio-
nem, sed alit el fovit, ait S. Chrysost. lib. de Lapsu. Per
teporem vires et ingenium defluunt, ait Isidor. lib. 2. So-
liloq. Fugienda est otiositas mater nugarum, noverca vir-
tutum, ait S. Bernardus lib. 2. de Consideratione. Sieut
in unoquoque opere mater invenitur constantia.ita univer-
sx doctrinx et disciplinx novercaest negligentia, &\lBoell\.
lib. de Scholastica dlscipliua.
Vis Gentilium gnoraas et sensa? Plato libro de Repu- Gnoniffi.
blica: Pestis, ait, mortalibus est ignavia. Seneca in Pro-
verb. Diu,a\l,delibera, cito facito. Nil curare, hoc esl in-
sanum esse; nil posse, hoc mortuum vivere. Idem lib. de
BeneDciis: Nullum beneficium dandum est mgligenti. Et
Epist. 30. Generosos animos labor tiutrit. Eusebius Philo-
sophus : Ignavia tabefaeit corpus , animam socordia ; ex-
ercitalio vero ad speciem Deo simillimam, eam evehit. Se-
neca in Medea :
Fortuna fortes metuit, ignavos premit.
DVal
er. Max. lib. 2. cap. 7. Enerues animos odisse virtus
solet. Aristot. libr. 3. Ethioor, 7, Desperat ac diffidit o-
mnis ignavus, quoniam omnia pertimescil : at forlis con-
tra. Est enim fidentis animiaudere. Idera lib. 10. de Ani-
mal. Nullum, ait, ens naturale, natum est oliosum. Vide
quam caeli sunt veloces, eleraenta activa, animalia opero-
sa, Sallustius in Catilina: Non votis, neque suppliciis mu-
lieribus auxilia deorum parantur ; sed vigilando. agendo,
bene consulendo, om^iia prospere cedunt: ubi socordix at-
que ignavix te tradideris, nequidquam deos implorabis.
Caionisfiiit spnlen[\a: Nihil agendo hominem 7nale a-
hunc teporera a charitate excidisse, et reipsa incidisse iu • gere perdiseere. Terentianus Mitio quaerit de adolescente,
peccatum mortaIe,ac tetendisse ad plenum frigus,id est, an crediderit speratas nuptias dormienti sibi coufecturos
ad spontaneara peccandi licentiara et raaliliam , ac con- deos? Deraocritus rogatus qua re industrii ab iuertibus
sequenter ad amissionera fidei. Hoc ita esse liquet, tuin differrent; respondit: Qua impii a piis, spe nimirum bo-
quia vocaturpauper, nudus, caecus, miser el miserabilis; na. Laborans enim suae industriae sperat prjemium;i-
tum quiasuadeturei, utemataurumjgnitum, idest cha- gnavus desperat.
Commentaria in Apocaljpsin S. loannis. Cap. IIT.
82t
Eieca-
pl3.
Vigeiempla?Cyru9ignaT08miiiiescxaucloraDdo8ceD- J^ quae everlitur ab eodem pondere, quod firmiter constri-
suit, uli referl Xchopiion. iib. 2. Cyripjed
Lvcurgcis pJLCtendum ceosuil ci»em, qui manifesto ne-
gicVissel ralionem qua praeslanlissimus evadcrel: nb i-
gnavis cnim Respublicas prodi, tcslis cst Xenopli.de Re-
publ. Lacedxmoii.
Tliemisldrlcs pigriliam vocavit vivihominis sepulluram:
qui cuni explelis rcnlum et seplern annis se niori videret,
(Jixisse fiTliir se f>l(iriinuin dolere, quod de vila dccederct,
qiiando snpcrc eoepissel : ita Plutarchus in ciu9 »ila.
Est iii .Mvltjis .Lsopi, bubulcum ogentem currum lignis
onusluiii,cumque liis in lulo hsrentein.otiose stanlem im-
piora-isc opeiii Herculis, cui opparens Hercules: Holis, ait,
o bubulce. manus npplica, cl stimulum bobus admovc, ac
deorum dcinde opem poscilo; ne, si tu cesses , frustra dii
invocenlur. Undc Proverbiuni: jUanum admoventes invo-
cale numina. Senccn Ep. 33. !Uale , ait, mihi malo esse,
quam moUiter: si mollis es, paulatim elfoeminatur animus.
cta relineret et sustenlarct.
Significat ergo Dcus tepidos suo tepore sibi quasi a-Vomiiu»
quam tcpidam propinare, qua cogalur eos evomere, id est, '" ^*"
a se suaque fairiiliaritate repellere. Secundo, consequen-JJ^I^j^
ter signilirat tcpidos esse, quasi cibuni crudum defccta
caloris, id esl charitatis, indigestum; sicut e contrario
ferventcs, pcr charitalis calorem quasi concocti , Christi
mcmbra efticiunlur. Terlio, vomitus hic significat Deura
eiecrari tcpidos, sicut execramur id quod os evoniit.Quar-
to, id fieri violentia magoa, sieuti Cl vomitus: uam quasi
contra bonitatcm Dei est, ut eos evomat. Quinto, non ait,
Ex slomacho, sed ei ore : qiiia tcpidi ita displiccnt Deo,
ut in stomachum eos non admittat, sed stalim ut eos io
ore senserit, evomat et expuat, ac tandem dcturbel ia s-
lernum supplicium, ait Andreas Caesar.
Audi et Alcazarium: Assero, inquil, Primo. vomilus me-
iaphoram non esse referendam ( proprie et maxime) ad x-
algae in simililudinem otii sui et pigrilix , in qua iacet, _ ternam damnationem. Hxc enim non solis tepidis , sed O'
- "mnibus peccatoribus, a Deo intenlalur; verum ad id quod
solvitur: dormio minimum, ct brevissimo somno utor, sa
tis est mihi virjHare dcsiisse : aliquando dormisse scio, ali-
quando suspicor. Idem Ep. 8. [Sullus mihi per otium dies
exil: partem noclium sludiis vindico. Non vaco somno, setl
succumbo, et oculos vigilia faligatos cadentesque in opere
detinco. Ek Ep. G7. Dcmetrius vitam securam, el sine ullis
f'jrtun:e incursionibus , mare mortuum vocat ; in otio in-
concusso iacere, non est tranquillilas , sed malacia. Atta'
lus Sloieus dicere solebal: lUato ut me fortuna m castris,
quam in deliciis habeat,
Lysander Laccdxmoiiiis segoiterCorinlhiorum muros
oppugiiantibus , ciirn le|iorem fossa vidisset exilientem:
Eos, ait, timelis hosles, quorum ignavia lepores in muris
dormiunt. Teslis est Plularch. in Apophtheg.
Archilochum poelam Spartani, licet Spartanus esset,
urbe expulerunt , qiiod carmen scripserat, satius esse in
prxlio arina qiiain vilam ainitterc. Hoc cnim cives ad i-
gnaviom, et ad timidilatem excitare vidcbatur
eam prxcedit, scilicet ad deretictioncm Dei. SccunUo, as-
sero vomitus metaphora reprxsenlari ifreeonciliabilem de-
lestationem. Tertio, assero fepidum tunc aptissime dici a
Christo evomi, cum induralur inpeccato, et quodammodo
proiicitur extra curam divinx providentix. Huius aulem
comminationis particula fqux propler venialem eliam te-
porem merilo timeri debetjest.privari iis auxiiiis.qux non
conceduntur omnibus iuslis, sed iis sotum. quos Deus »ia-
iori favore prosequitur. Quantum vero pericutum indeim-
mineat labendi in peccala telhatia, et landem in veram ob-
duralionem, id spiriluatium virorum considerationi retin-
quo. Quarlo , asscro comminalioncm hanc sic cxplicalam
esse respeclu teporis, et per ipsam doccri fideles , leporem
esse ipsissimam viam ad obdurationem in peccato. Qua
sentenlia nihit aplius potuil proponi lepidis, ulpole qui pu-
lent se vatde atienos esse ab hac obdurutione, et vatde eam
deleslari. Simile provcrbium cst: Belizare et bela semi-
Nabalhxis servatum legimus, ut oegligens, rcmissus P cocta; haeccniin nauscam movct,diciturque de hoiniuibus
■ ' ' ■ ' ■ ' languidis, torpidis et clTa3ininatis ; quo utuntur Septuag.
Isaix 51. 20. Vide ibi dicla. Ita Diogcnes direbat se uon
carpere mores iuvenum , quia canis, inqiiit, bclis non ve-
scitur ; significans iuvenes insutsos, ita et niorsu suo in-
dignos, nec se dignari eis allatrarc.
I:«CIPUH TB BvoiiBRB.) Pro incipiam, Grxce est uc))^,
quod proprie significat fulurus, vcl faclurus sum ; Syrus
Tcrtit, paralus sum. Iii Scriptura lamcn non raro signi-
ficat inchoo, incipio, ut loana. 4. 47. Incipicbal , Graeco
euiX).£, enim mori. Act. 3. 3. Cum vidisset Pclrum et lonn-
nem incipientes, Gra;cc ;xi)).ovTa;, inlroire in temptum.Plu-
ra alTcrl Uibera. Estque ha;c significatio hic aptior ct ef-
ficarior, q. d. Non in futiirum dilToram , sed staliiii inci-
piarn evonicre tc; vide ergo ut in tepore tuo non ha;rea9,
8pd illico cum excutias ac fcrvorcm iaduas. Ut ergo ver-
bo rein totam complcclar, liret frigidus sit peior tepido.
tainen pcior est slatus sivc conditio tepidi, quam frigidi;
qiiia tcpidus cst in maiori periculo ruendi sine spe rcsur-
et otiosus, qui opes paternas ignavia miuuisset, pcena mul-
ctarelur: ila .\lex. ab Alex. lib. 3. 13.
Sordoa lex in oliosos conslitula cst, quae pocoas socor-
dia3 innigcbat, ct unumquemque laborum ct victus, to-
tiusquc vitae rationem reddcrc cogebat, leste iEliano 1. 4.
Similis fuit opud Argos, teslc Alcx. ab AIcx. lib. 3. c.
3. Sic etiamnum Bclg;c non fcrunt ignavos aut volidos
meodicantes. Porro signa fervidi et tcpidi, ex S. Dcrnar-
do reccnsui lloman.1-2. 11.
. Sed qlia tepidls es, incipiau tb etombrb ex obb
■BO. j Est inetapliora a cibis, qui, si frigidi sunt out ca-
lidi, in stomacho rctinontur; sin lcpidi, vomitum provo-
cant. Nain, ut rcctc dodiicit Uihcra: stomarhus, ut bene
retincal ct coqual cibos, claudi dcbct el constringi. Fri-
gida vciitriculuin mordcnt et contrahcudo exasperant,ca-
lida exsiccant cl pungunt: alquc idcirco ad ulrorumquo
tactum parlcs vcntriculi contrahiintur, iil utraquc slrin-
gant, complcctantiir ct pcrroquant. Hac dc causa vctcres
n conviviis non soluin frigidam apponcbant, sed ctiam H gcndi , quarn frigidus. Arabicus vcrtil: i\tsi iltud ( nisi
calidam, uti iiotat Lipsiiis libr. 1. Elcctor. cop. 1. lapo
iics vero iugitcr ralidom bibunt, coquc rationc cvadiinl ct
ignorant colicani, crudilntcin, pituilom, podngroiii,alios-
qoc Eiiropa>oriini morbus, qui cx frigido potu uriuntiir,
uli refcrt uculotus tcstis nostcr Trigaulius lib. 1. Uislor.
Sinarum. Ad tactum vero tcpidoruin blandum ct sua-
Tcrn Rtornachus laxotur, solvitur, flnccescit ct cxlcndi-
tur; loxatus dimillit cibiiin,nt(|iic is dimissus gravat cun>
ut pnndiis, ct riiolcstin nDicit: ac proindi^ natura in id
quod riKilestum csl iMsiirgcnlo , nlque cxpellerc laboran-
tc, cvomitur. 1'imIu mediei nd vorriitum snlcnl darc nqiiam
TepiJa tcpidam. Kxplient id Fraiic. Vnlesius Sarrac Philosnph.
voimiunl ^^^^' ^^" ''"P'''^' cxciii|)lo. 1'ririio, onimaliiim habentium
cur« 'crustam; lutc cnim innx tit piingiintur vcl dolent, scsc
contrahunl; si vcro tepida porfiindantur, vcl n solo luo-
dicc calcscant, disteiiduulur. Sccundo, inauus iaxata.*,
csscs sicut aqiia tepida) discrcvissem te visu meo. vel ocu-
lo mco. q. d. Placuisses mihi, invenisscs gratiain in ocu-
lis meis, fuisscs mihi diloclus ct clcclus.
QiiA Dicis: QuoD DIVBS SLH. ) Auro scilirct el opi-Vcrs. n.
bus tcinpornlibiis : indo ciiim factus cst paupcr cl tepidus
in robus spiritunlibus: ila Andrcas , Arclas ct Uaroniiis
uti mox plciiius dicain. (^|)cs cniin apud omnes in prctio
sunt, cl sa'pc mngis quam virlus, itixta illud Ovidii :
In prclio prctium nunc cst ; dal eensus honores,
C.ensus amicilias: pauper ubiquc iacct.
El illud:
O cives, cires quxrenda pecvnia primum,
Virlus ]}0sl nummos.
Serundo, ct mcIius,f/(i'C< .<Mm, srilicct virtutibus: ilo Am-
bros. ct S. Grcgor. 30. Moral. 2. ubi piilchre docet ele-
ctosquserero ckIcsIcs, rcprobos Tcro tcrreaas divilias.
go2 CommentarJa in Apocalypsln S. loannis. Cap. III.
Nota. To quia, idem csl quod quamvis , q. d. Quamvis \ dicilur: Jgnilumeloquiumtuumvehementer.ElDeul.eT.ii.
putcs dicasque le esse divitem , revera tamcn pauper es: Jn dcxtera eius lex ignea
ita Alcazar. Secundo,et proprie, to quia dat causam tepo-
ris, q. d. Quia libi tuisque viribus et virtutibus praeGdis,
hlnc in earum exercitio intepuisti. Solentenim tepidi, vi-
dentes se peccata graviora vitare, in quae homines mun-
dani et scelcrati ruunt, gloriari de sua iunocentia et san-
ctitale, ideoque intepescere.
Et NESCIS QUIA TU ES niSBR ET MISERABILIS. ) Cur
feit miseret miserabilis causas tres subdit, quia sciliccl e-
rat primo, pauper, id est, carens charilale; secundo, cx-
cus. quia imprudens in rebus ageiidis; terlio, nuclus, quia
carens bonis operibus, quia sua faciebat per praefidentiam
et hypocrisin. Haec enim tria, scilicet paupertas, caecilas
et nuditas, si in eodom concurrant, faciunt eum miserum
et miserabilem , sicut e contrario beatum apud homines
faciunt opes, sanitas et vestilus honestas. Quocirca tribus
liisce oerumnis Irinam hanc felicilatem opponit, ad eara-
que cum adhortatur.nimirum paupertati oppooit aurum
Secundo, Hayrao per aurum ignitum, intelligit Chri-
stum passionis igne inflammatum. q. d. Si vis ditescere
virtutibus, imitare in Iribulatione Christi patientis rann-
suetudinem , patienliam et charitatem, ut possis dieere
cum Psalmista Psal. 65. Probasti nos, Dcus, igne nos exa-
minasli, sicut examinatur argentum. Et: Transivimus per
igncm el aquam.
Tertio et optime, Richard. Beda, Aiisbertus, Hugo, et
alii per aurum hoc intelligunt charitatcm, quae ignita et
probata est, id est pura , et defaecata ab hypocrisi, et a
scoriis cupiditatis, ardens et fervens.
Porro cliarilas dicilur ignis : primo, ob puritalem; se-ci,arita«
cundo, ob subtililalem, qua oinnia pervadit ; tertio , quiaesi ignii,
lendit in altutn ; quarlo, ob efficaciam, quia omnia in se '"'' ■
convertit; quinto, quia sicut ignis sine materia deficit,
sic et charitas sine operibus moritur ; sexto, quia ignis o-
mnia reddit ignea, et quo magis se comrnunicat, eo nihil *
dicens : Sundeo libi emere a tne aurum probatum, ut locu- D perdens magis crescit, ita et charitas ; septimo, qiiia luci
ples fias. Nuditati opponit vestes, dicens: Vestimcntis al
bis, id est, puris el sanctis operibus, induaris. Cscilati
dal visiis remedium.dicens: Eteollfjrio inunge oculos tuos ,
ut videus: ila Beda, Ansbertus, Rupertus et Hugo.
Pulchre S. Greg. lib. 34. Moral. c. 3. haec Apoc. verba
sic explicat; Quasi divilem se asserit, qui per arrogantiam
sanctitatis extollttur , sed pauper, cxcusque et nudus ar-
guitur. Paupcr utique, quia virtutum divitias non habct:
cxcus,quianec paupertatem quam patitur, videt: nudus,
quia primam stolam perdidit ; sed peius, quia nec perdidiS'
se se cognoscit. Quia ergo eqeslas reproborum, est defrau-
datio merilorum , rcctc dc Leviathan dicitur : Faciem eius
prxccdil egestas. Aurea est sentenlia S. Aug. Nura. 27.
Nemo, ait, tam erudilus, nemo tam doclus est, qui super'
na illustraiione non egeat. I\on enim ulli ita divinorum
bonorum augmenta sufjiciunt, ut non semper supenit quod
mens rationalis et intelligendum desiderct et gercndum
dissima est: ita S. Dionys. cap. 15. Caelest. Hierarch. De-
nique charitas vocatur aurum, qiiia preestantissima cst ct
pretiosissima ; et quia, siciit lapis lydius ac ignis probant
et perficiunt aurum, ita palienlia et passio probant et per-
ficiiint charitalem. Plures auri et cbarilatis analogias vi-Estetau-
de apiid Alcazar. cap. 1. pag. 223. rum,curf
Nota secundo, hoc aurum emenduro, id estcomparan-
dura ( hoc enim significat Hebraeum n3p kana , ad quod
alludit hic loannes; sic Isaiae 55. v. 1. dicitur: Venile ,
emite absque argento vinum et lacj esse oratione,Iacrymis,
pcenitentia , bonis operibus. Hoc aurum , inquit Rupert.
eme pretio pise confessionis , et iugi memoria frugilitatis ,
semper considerando quid cx te sis,et quid a Deo aecepe-
ris ; sie enim locuples fics gratia et cxlestibus bonis.
Addit S. Ambros. lib. de loseph Patriarcha cap. 7. hoc
aurum emi argento, non nostro (peccator enim nuUo ope-
re aut merilo mereri potest primara graliam) sed Chrisli,
\
SuADEO TIBI EMERE A UB AURUM IGNITUM PBOBATUM.) r scilicet prelioso eius sanguine: Emite, inquit, sineargen-
Id est, igne probatura et purgatum; nam pro ignitum pro
balum , Graece est irsrrupwusvov ez ttuoo;, id est, ignitum
ex igne, hoc est, extractum ex igne tamquam ignilum, ac
consequeiiler planc purgatnm ct probatum: rsTfjpwuivov
enini respondet Hobraeo iTlllJi tsaruph, id est, igne explo-
ratum et probatum, Forte etiam pro TrcirufMpsvov , aliqui
legcrunt TrtirjtpMf/.svov , id est, probatum , et Interpres no-
ster ulrumque coniungit.
Alitor Alcazar: nam to ex igne refert non ad ignitum ,
sed ad emere, q. d. Accede ad fornacem, in qiia ardet au-
rum , et ex ea ipsa fornace eme auruin purum : hoc est ,
accede ad inflammantem Dei etChristi charitalem per de-
votam medilationem , eaque qiiasi pretio oblalo postula,
ut illius auri igniti particulam aliquam tibi elargiatur.
Adverte. Christus, a\t,sitadeo, non, iubeo. Nam, ut ait
S. Chrysost. hom. 56. in Malth. Sicut qui vim affert,ple-
rumque avertit; sic qui liberos audicnles constituit, multo
magis attrahil. Polentior est enim oratio initis quara vio
to; neque enim pretium quxsivit a nobis, quipro nobisprC'
tium sanguinis sui solvit.
Tertio, Nazianz. orat. in S. Baplisma, respondet, Deura Deusiitil
ob ingenlem suam bonitatem, qua nostram salulemoplat, sitiri.
noslrum desiderium gratiK et salutis, jBslimare pro pre-
tio. 0 miram, inquit Nazianzenus, bcneficentix celerita-
tem! 0 facilem contrahcndi rationcm! Hoc bonum solo vo-
luntatis pretio emendum tibi proponitur ; appetitionem z-
psain Deus ingentis pretii loco xslimal: silit sitiri, bibere
cupientibus potum prxbct ; cum a Deo beneficium petitur,
bencficio se affici putal ; prompta, munifica ac prolixa na-
tura est, iucundius dat, quam alii accipiunt. Et Clemen.
Alexandr. in Exhortat. ad Gentes : Omnes sitientes venite
ad aquas: Adhortatur, inquit, ad lavacrum, ad salutem,
ad illuminationem, prope clamans et dicens: Do tibi, o /i-
li, terram, marc, cxlum, solummodo, o fili, patrem sitias,
Deus tibi gratis ostendetur.
Quarlo, Abbas loachira : Dat Deus, ait, gratiain pro
lenta. Unde Seneca lib. 1. de clemenlia ait humanos ani- D gratia, loan. 1. negotiemur ergo cum rainore Dei gratia,
ut maiorem emamus et comparemus. Et Thoraas Angli-
ciis : Emptio, ait, est disposilio liberi arbilrii. Verbum
ergo emendi significat, quod mulla debet homo facere et
multa couferre, ut idoueus sit a Deo, accipere ista dona.
Sic ergo emptio haec acuit industriam arbitrii noslri. Sio
Proverb. 23. dicitur: Veritatem eme, id est, raagno labo-
re et studio, et cura iactura rerum teraporalium compara
sapientiam, quidvis age, quidvis patere, ut eam assequa-
ris: ita Perer. Et Dionys. Carthus. Eme , inquit, prelio
non condigno, sed congruo : actus enirn fidei , spei , poe-
nitenliae, aliique sunt pretia, id est, disposiliones, quibus
niagno labore emitur, id est comparatur, haec gralia.
Et VESTiMENTis ALBis iNDUARis.) Scilicet inuocenlia,
vitK purilate, sanclis et piiris virtutum operibus, de qui-
biis ait Apostolus Coloss. 3. 12. Induite vos siculi elecli
Dei, sancli et dilecti,visceramisericordix,bcnignitatem.
inos esse quasi generosos equos, qui facile fraeuo se flccti
sinunt: Remissius. inquit, imperanti melius paretttr.Yiiac
de Dco ait Sapicns cap. 12. 18. Tu autcm dominalor vir-
tutis cutn tranquiUitate iudicas, et cum magna reveren-
tia disponis nos.
Anrum Nota primo , peT aurum mu\l\ inlelligunt sapientiam,
ignitum non Philosophorum, sed Sanctorum; tuin quia ipsa quasi
quid? thesaurus dcsiderabilis requiescit in orc sapientis, ut di-
citur Proverb. 21. tum quia, uti auro cmimus temporalia,
ita per sapicntiam comparamus et meremur aeterna, ait
S. Gregor. 4 Moral. 33.
Diciliir ignitum, quia sapientia eorum raentesin quibus
habitat, in Dei et proximi amorem accendit , inquit Am-
brosius; ita ct Andreas Caesar. et Primas. et Rupert. Eme,
inquit. a me aurum sapientix ignitum ex charilate , pro-
batum ex fidc per cliaritatem opcrante. Uade Psal. 118.
Commentaria in Apocalypsiii S. loannis. Cap. III
humililatem, modesliam, patientiam, etc. Graecn habent:
luaTia Xjjxa iva rr«piCa)i; , id est , vestimenta alba, supple
suadeo tibi emere, ut induaris.
Nolat ex Tacllo, Slrabooe et oliis, Baron. annoClirisli
C2. in fine, Laodiciam fuisse urbem opulentissimam, adeo
ut cives urbem tcrrae molu collapsain, brevi iterura in in-
tegrum restiluerint : idcoque eiusEpiscopuin non tamsuo.
Uodidatquan' civium nomine dicere: Dives sum, atque hanc fuis-
opetex se teporis lam eius, quam civium causam, scilicet opes,
Unij" *''ndeque luxum. Opes vero lias, lum in aliis mercibus, luin
in lana sitos fuissc, de qua scribil Strabo lib. 12. Loca,
S23
ciant rcsoiulam et cfncacera ad omne bonu
Colly
rjuni
quid ?
^ punt, ut purgenl; sed purgalam serenant el laDtificant.
> erum cniin gaudium esl. quod pura el sancta conscien-
tia paril. Porro, qucm ad forvorem non excitct immensum
el «lernum gioria; pondus fervidis a Deo promissum?
(Jueiii, licet lepidissiinum, non perccllant, et ab ignaviae
el concupiscemiarum sorano exculiant, nammantia ge-
lenn* locendia el ardores seinpiterui , si seria medita-
tione inspiciaotur, penetrentur el pene senliaulur? Tor-
por enim cx imperfecla voluntale ontur : mox ut bonurn
veiie caperis , ardor erit atgue tmpetus , qui uti ad vdia
ic , de qua scribil Strabo lib. Vi.lMca , pessunus , ilu ud virtutem est oplimus , inquil Pelrarcha •
inquil, qux circa iModiciam sunt, oves alunt excellentes. el Sapiens Prov. 13. v. 4. Vuil. et non vult Tjirier ■ unima
non mollitie modo lanarum, qua etiam iVilcsiis prxstant, autem operantium impinguabilur Eicap •^l 2o Deadp
sed etiam ad corvorum nigredinis xmulum colorem ; unde r.v, />,.^„/..„( _.._ _., .. .v- • ■ ■ ue-
amplos quoque /labcnt redditus. Huc alludensChrislus hic,
docet eis alias quaerendas cssedivilias,diversasque abillis
quas Laodiccnscs in prctiosis vcUeribus possidfbant , ui-
mirum aiirum ignilum charilalis, et vesles albas casli-
tatis et purilalis vitae : ila cx Slraboue Bnron. p Pracclarc Sapieiis Proverb. G. '&.Vude"."a\\.' ad formi- Apolotas
Col- « cam, 0 piger, et considcra vias eius , et disce sapientiam ■ »'"» <>"-
qux cum non huLcat diicem, nec prxceplorem, nec princi-""*^''^'
pem.parat in xstale cibum sibi.el congreyat inmesse quod^'"^'
comedat: ila et tu para libi cibum bonorum opcruiii, cx
quo vivas iu omnein aelernilatem.
Pulchro apologo idipsum declaral Barlaam losaphat re-
gi, apiid Daniascen. in eorum hisloria cap. 14. LVbs, ait
quKdain iiingna fuit, in qua cives solebnnt citerum'et i-
gnotum V irum quotannis crcaie rcgem. Hic loto anno ple-
nam habebal potestatcm faciendi quidquid vellet. Ateia-
clo anno civcs ioopinalo in eum irrucbant, el rcno ur-
beque expellebant, quin et rtlcgabanl iu insulain reruiu
omuium inopeni ; ac mox aliuni percgrinum regem crea-
bao t, eique exaclo anno simililerfaciebant. Contigil quem-
dam sapicnteni ab eis creari regem, qui de hac civium
consuetudine a consiliario quodara prajnionitus , opes re-
gias prtemisit in insulam, in quam sciebat se post aunum
relegandum, quocirca relegalus invenit ibi suas opes qui-
Et COLLTRIO IMJHGE OCULOS TLOS, L'T tideas
lyrium csl pharinacum oculorum, pracsertim lippitudinls:
reprimit enim piluitam et noxiuin humorem, qui ad ocu-
los fluens visum impcdiebat. Porro collyrium lil ex sac-
charo et aqua rosacca, ac tuzia, quac csl spuma subnigra
argenti, ioveniturque in fodinis argeuti. Inde habet venu-
las argenli, estque friabilis, ut fial instar orenae subnigrae.
Ab ea collyrium cst subiiigrum, ac mordicans et pungens
inslar argenti et arena!. Liide Horatius I. 1. Senn. sat. 3.
Hic ocutis ego nigra meis collijria lippus
lllinere.
lara per collyrium hoc, Primo, Viclor. Priniasius, Be-
da, et S. Gregor. 1. p. Paslor. cap. 11. accipiunt eonsi-
dcralioncm et observationem mandatorum Dei. Collyrio,
inquit Gregorius, oculos inungimus , ut videamus, cum
ad cognosccndam veri luminis claritutem , intellectus no-
stri acumen tnedicamine bonx operalionis puryamus.
Scciindo, collyrium cst mcmoria passionis Chrlsli, per
quam sapicntiam et graliam consequimur : ila Viegas. n bus laute vixit, cura cxtcri fame morerentur. Urbs hic
Cullj
rium
med
mundus est: cives sunt tum mundani, tum da?nioncs : rex
est quisque noslrum, qui post onnum, id est post brevc
Titae spatlum, relegatur in terram uinbraj inorlls. Iiaque
qui sapit, co bona opera pra;miltat (haj eniin sunt fulura
rcgionis opcs) ut inde vivat in leternum; quod si nou fe-
cerit, cum plurimis aliis improvidis el insipicntibus, .-e-
lerna faine, tabe ct morte conficietur. Lliuaiii ha;c Sapien-
tis sapicutissima admonitio iugitcr aurlbus noslrls inso-
nel: Qiiodcumque facere potest manus tua, instanter ope-
rare; quia ncc opus, nec ralio, ncc sapicntia, ncc scicntia
erunt apud inferos, quo tu propcras, Eccles. 9. 10.
Nimlrum apud Dcuin in uumeralo sunt omncsanni, o-Siimuli
mnes dies.omncs hora;, iino omnia momenla vita; noslrac. «d fe'»o-
Definivit Deus cuilibet lcrminos vita; ct mortis, ac proin-'^'"^
de pra;scit quo die quisque sil nascilurus, quot annos vi-
cturus, quo dic, quo niomento moriturus. Huic prajscico-
tiaj et decreto Dcl, nec dlein, nec horam, ncc muiiiculum
Tertio, alli : collyriura est qua;Iibct tribulatio, quae pcr
amaritudiaem sensus spirituales purgat, od cerneuda spi-
rilualia.
Quarlo, collyrium (inquit Haymo ct Alcazar) csl mor-
tificallo passionum, vel munditia cordis, vel imilallo Chri-
Bti, vcl assldua ct pia divina; legis meditatio, vel denique
coplivitas intellectus in obsequium fidei.
Quinto, Andrcas Ca^sar. et Aretas: Collyrium esl con-
templus rnuncrum et bonorum terrenoruni. Sicut cnim
haec excaccant ociilos prudcotium, ila horum conteinplus
eosdcm apcrit et illuminat.
Sexto, et opliinc, collyrium lioc csl lum humililos, q.
d. ail Buperlus: Cor tuum vcra humilitate purifica, ut
paupertolem luam videas, ct divillas bonllatls Dei agno-
'- scas. Nam Episcopiis hic Lnodlcenus voldc pcrniciosa sui
__^^ ""ipsius ignoralionc et pra>tidcnlia laborobat. Tum colly-
lionovii- '''""' ''oc cst consldcralio novissimorum, q. d. Considcra- ^ ___ ^„,„,,.
•imorum tionc futurorum bonorum el m.ilorum cxpurga mentisocu- oddcre possuiuus.O si scirciiius qu.iiirpauci diercl ho7a>
lum terrie infixum, el per oam cxca;ratum ct obtenebra- D uobis supcrsunl! o si sciremus quanla gloria;ct bonorum
tiiDKila Primas. Ansclm.llichardiis, Hiigo et Ribera. lle- lucra in calis, singulls liorls pcr oclus' humililalis, pa-
rum cniiii divinarum, ac prxscrlim iiovlssimorum, alten- ■""
ta iDrdilolio oculos onimac apcrlt, ut ccrnant vcram viam
virlulis ct saliills, rcprimilquc iiiordinotos Qfli-ctiuncs et
passioncs, qu.x- visum oniina; oiruscout ct ubscurout. Tuin
Ei p(cni deniqiic rollyrium hoc cst pcDiiileutia et compunclio cor-
leniia. dis, qua; inslar collyrii inilio oculum pungit ct turhal, dc-
indc noxlos huinorcs cx eo per lacrymos cducit, iloque
oculum mcntis potiun quam corporis purificat ct clarifi-
cat: ilo Ainhros. et Thomos Anglicus.
Hemedi.i Hinc patct cnicax lcpidilalls rcincdiumcs3e,Primo, fcr-
epof •. vcntcm Dci omorcm. Secundo, Btudlum bonorura opera-
tionum. Nom, ut ait Cossion. lib. 10. Instit. Mouoch. c.
23. Expcrimento probatum est accdix impugnattonem non
declinando ( uti luxuria;) fugicndam, scd rcsistendo sujh:-
randnm f.w.Tertio, mcdllationem, pra;8crllm morlls, go-
henna; , iudicii cl cclestis glori», quaj ioitio meatem puu-
. pa-
lieutiie, rharilatis ct oralionis rompnrnre posslmus ! O si
cogllarcmus, post hoc Irmpus, nullum nos habiluros in-
slons bcne operoudi , quomodo vivcrcmus? quomodo ope-
ra opcribus, merila meritis, lucra lucris instar mcrcoto-
rum oplbus inhlanlliim, accumularcmiis? Lcgimus in vi-
ta S. Mcchlildls, cam quodam dlc pcr revrlationcm au-
dilsse: si scircnt morlnlcs quantum quolibct die mereri,
suamque coronam nugcrc possint; 8i scirent quam prc-
tiosum sil, a;que ac brcve tcmpus huius vita;, cxultarcnt
et iubilarent in spiritu nione cum cxpcrgiscunlur, oc im-
mciieas ogercnl grotios Dco, quod cius gratia dics ille cia
illuxissct, quo tantos sibi thesauros, in oinnem a;ternlta-
lcm mansuros, compararc possunt.
Audiant tepldi ct torpidi classicura Boetii llb. 4. Con-
solat.Philosoph. mctro. 7.
lle nunc forlcs, ubi cclsa vwgni
824
Gommentaria in Apocalypsin S. loannis. Gap. II.
Ducit exempU via; cur inertes
Terga nudalis ? Superala lellus
Sidera donat.
Audiant et classicum Apostoli : Momenlaneuin et leve tri-
bulationis noslrx xternum glorix pondus operatur in no-
bis. Hic litiius perpetim eius aures feriebat, hic mentem
acuebat ad ornnes labores el agones. Hoc ajternum glo-
riae poiidus iugiter oculis eius obversans, ad omnia dura
et ardua eum csstimulabat, ut sentiret et diceret illud S.
Francisci: Tanta est gloria quam expecto, ut otnnis me
pmna delectet. Immitte, o Domine lesu, in viscera nostra
igueni, quem e caiio in terras detulisti, ut omnis noster
tepor fiat calor, omnis timor fiat amor, omnis moeror fiat
splendor, omnis lorpor fial fervor. Amen.
Vers. 19. Ego quos amo, abguo et castigo.) Pro arguo.f^ria-
ce est i).i'f/u, id est arguo, convinco ; pro castigo est ■na.f
Jcuw, id est erudio, formo, castigo, corrigo mores pueri-
les. Sensus est, q. d. inquit Rupert. 0 Episcope Laodice-
ne, ea qux tibi loquor arguens et castigans te , tamquam
/^ ECCB 8T0 AD OSTICU ET PULSO: SI QCIS APEBUEBIT Ul-Vers.SO.
Hl, etc. ) Sigaificatur hic, Primo, Deum sua immensacle-
mentia et gratia nos praevenire, et pulsare ad ostium cor- puigy;
dis et raentis uostrse, ut nos a somno dcsidiae aut peccatigratia:
excitet. Secundo, cor nostrum per desidiam et peceatum 'lualis •
Deo esse clausum. Terlio, in hominis esse arbilrio Deo a-
perire, id est, eius inspirationem et gratiam,qua roenlem
pulsat, admittere, vel respuere; gratia; consentire et coo-
perari , vel dissentire et nolle cooperari: ita Concil. Tri-
dent. sess. 6. cap. 5. etC. Quarto, merces aperieotis est,
intrabo ad illum, quasi ad hospitem meum (sicut Chri-
stus intravit in domum Zachaei ) scilicet per gratiam iu-
stificantem et sanctificantem. HincTheoIogi dividunt gra-
tiam in excitantem et adiuvantem; sive in operaQtem et
cooperantem ; aut iu prsevenientem et subsequentera (haec
enim omnia idem sunt ) : docentque gratiam excitantera cratia
requiri quasi pulsum, qui torpentem et quasi dormientem operaos
voluntatem excitet, ut velit bonum : cooperantem vero re-*'<^*"'P*'
quiri, ut eam fulciat, eique cooperetur dum vult bouum.
amantis gratiam ct benevolenliam suscipe. Sic pater, in- Dlta S. August. lib. de Gratia et libr. arbit. cap. 17. Ipse
quit Haymo, filium, qMcm hseredem destinat, erudit et ca
stigat; alios negligit, et sibi permittit. Porro sicut hic
Chrislo opus fuit acri obiurgalione , ut Episcopus hic
suum teporem excuterct, et miseriam agnosceret: sic pa-
riter par fuit ut eidem viscera amoris sui ostenderet, tum
ad leniendam obiurgationem, tum ut eum redamandnm
pelliceret: nonnulli enim tepidi magis amore, quam ter-
rore excitantur.
Nota. Christus suos easligat, Primo, ut augeat eorum
merita. Ita S. lob innocens et sine merito, aut potius de-
merito, tot tanlaque sustinuit, ut in gratia et gloria per-
ficeretur, ac futuris sacculisomnibus in tribulatione posi-
tis statueretur vivum patieutise exemplar, uti dicitur To-
bise 2. 12. Secundo, ut conservet eos in humilitate, uti
Paulum 2. Cor. 12. 9. Tertio, ut peccata eorum expiet,
uti paralyticum loan. 5. Quarlo, ad maiorem gloriae Dei
manifestationem, ut Lazarum loann. 11. et caecum loan.
Deus) ait, ut velimus operatur incipiens, qui volentibus
cooperatur perficiens. Et lib. de Natura et gralia cap. 32.
Prxvenit, ait, ut sanemur, el subsequitur ul sanati vegele-
mur : prxvenit ut vocemur, et subsequitur ut glorificemur:
prxvenit ut pie vivamus, el subsequitur ut cum iUo sem-
per vivamus. Ubi tamen S. August. per gratiam subse-
quenlem, non tam cooperantem, quam earo, quae post iu-
stificationem datur ad perseveranliam , intelligit. Et S.
Bernard. lib. de Gratia et lib. arbitr. Conatus, ait, nostri
et cassi sunt, si non adiuventur ; et nulli, si non exciten-
tur. Hoc est quod orat Ecclesia: Actiones nostras, quxsu-
mus Domine, aspirando prxveni, et adiuvando prosequere.
Alludit hic Christus ad Cant. 5. v. 2. Vox dilecli mei
pulsantis: aperi mihi, soror tnea, amica mea; quia caput
tneum plenum est rore, et cincinni mei gullis noctium. His
eniro verbis stimulat Christus sponsam ut teporem abii-
ciat, et Christo tota nocte pulsanli tandem cor ad amoris
9. ita Hugo. Dutn in oceulto (inquit S. Bernard. ser. inQ et fervoris amplexus aperiat: ila loachira
jllud: Qui gloriatur.in Domino glorieturj sponsus veritatis
suggerit quid desil nobis, superbiam, negligentiatn, itigra-
titudinem repellit : quo triplici vitio fere omnes Religiosi
laborant, eo quod minus attenta aurc percipiant quid in-
ius loquatur is, qui neminem palpat, spiritus veritatis.
Prteclare Tertull. lib. de Patientia cap. 11. Si a Dotni-
no , inquit, nonnulla credimus incuti; cui magis patien-
tiam quam Doniino prxbeamus ? quin insuper gralulari et
gaudere nos decet, dignatione divinx castigalionis : ego ,.
tnquit, quos diligo, casligo, Apoc. 3. 19. 0 servum illum
beatutn, cuiiis emendationi Dominus instal, cui dignatur
irasci, quem admonendi dissimulatione non decipit! In hu-
jus rei typum lacobus morMyiTas adoravil Dominum,con-
versus ad lecluli capul, Gen. 47. 31. seu , ut D. Paulus
transcripsit: Adoravil fastigium virgx eius, Hebr. 11. 21.
Nam cum in illa losephi virga divinam ad flagellandum
potestatem mystice recognosceret; ei se posterorum no-
mine percutiendum submitlebat, ut ostenderet quaecum-
que a Deo supplicia infligantur, libenti aninio amplecten- L)
da. Nec sine mysterio quod in Genes. dicilur lectulus, a
D. Paulo virga nominatur: quia probi et iusti homines
non minus inter divinas virgas,quam intermolles lectulos
conquiescunt. Quod mihi videtur exprimi in Esther, quK
tunc felicissime regnavit, et regis gratiam promeruit,cum
AssueruB extendit conlra eam virgam auream, quam tene-
hat manu, ipsaque accedens osculata est summitatcm vir-
<jx eius, Esther 5. 2. Nam illi e suppliciis divinis facilius
el felicius evadunt, qui supplicia divina humilius et libeu-
lius amplectuotur: ita noster Mendozain 1. Reg. c.3.18.
jEmulare.) Z/i>(uo-o«, zelare, zelum salutis tuae et alio-
rum assume. Rursum, ut Rupert. q. d. Ego tc amo, x-
mulare tu meum atnorem. Atque ut Alcazar; JEmulare,
id est, agnosce tuam tniseriam xque ac meum in te amo-
rem, et concepta amoris mei flainma induere zelo vindi-
ctx cotilra teporetn tuutn, et age pcenilentiam. Hunc enim
zelum opponit ei, quod dixit : "iVec calidus es, nec frigidus.
Nota. Pulsat Deus primo, per illuminationem intelle-Modi o-
ctus et impulsum voluntatis, immittendo ei terrores ge- ^'"^ '^'^^'
hennae, spero et desiderium caelestium gaudiorum ; secun- puisat
do, per sacram Scripturam, aliosque pios libros; tertio,Deus.
per pra>dicatores, aliosque monilores; quarto, per exera-
pla. Nihil magis excitat, nihil utilius , quam legere vitas
et exempla Sanctorum. Ita S. August. audiens vitam S.
Antonii conversus est, uti et aulici Imperatoris de quibus
ipse scribit lib. 8. Confess. cap. 6. ita S. Thomas Aqui-
nas lectitabat quotidie Collationes Cassiani et Patrura.
Ita S. P. N. Ignatius lectilans heroica facta Sanctorum ,
ad eorum imitationem incitatus mutavit vilam et sta-
fum; quinto, proponens sua iudicia circa hos, vel illos e-
xercita; sexto, per sua beneficia iu nos collata; seplimo,
per rcs adversas et tribulationes; octavo per roiracula :
ita Pererius.
Et cotxabo cum illo, et iPSE MECUM.) q. d. Fami-
liaris illi ero, hospes et amicus; familiariter curo illo a-
gam, amice et iucunde uti hospes cum conviva et conviva
cum hospile.
Nota quanti faciat Deus nostram cooperationem cum
sua gratia, puta noslram compunctionem, pia desideria,
orationes,Iacryraas ; ii'miruni quasi delicias et epulas sua-
vissimas, quibus ipse quasi in cosna opipara pascatur et
recreetur. Coenabo tecutn, inquit Rupert. hoc est delecta-
bor bonis conscientix tux;postea vero et tu coenabis mecum,
id ext, poft tnortem in cxlo xternis bonis, et deliciis tneis
perfrueris. Proprie tamen per iiitrabo significatur iustiH-
catio, per «•cenaio specialis iucunditas etsuavitas, tum Dei,
tum conscieutiae iam iustificatse, quae initium est cjelcstis
coenaj et deliciarum jeternaruro. Alludit ad Cantic. 3. 1.
ubi spousa sponsum invitans, ait: Veniat dilcctus meus
in hortum suum , et comedat jfructutn potnorutn suorum.
Et Cant. 8. 2. Dabo tibi pocutum ex vino eondilo, et mu-
stum tnalorum granalorutn meorum.
Porro Alcazar -a ccenabo cum illo, exponit de Euchari-
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. III.
825
Ven.SI,
ScJpri;
iri ihro
DO D''i
qnid?
stia, q. d. Si lcporem cxculias, ct fcrvorcm spirilua am-^
pleclarc, promilto tibi {jratiam ex S. Synaxi ad soiidarum
vtrlulura fructum, quibus eumdem Chrislum pascas ct re-
crees; ro vero el ipiC mccum, accipit de repotiis, id esl,
de allcra coDna ia domo Chrisli sponsi (sic cnirn sponsus
ceiebrans nuplias in domo sponsas, ei, eiusque amicis re-
pulia exhibet invitans cos ad cocnam in domo sua) in qua
Christus convivio cxcipiet cum a quo fuerat invilatus, iux-
ta illud sponsae Cant. 2. 4. Inlroduxit me rcx in cellarn
vinariaiH. l'orro hajc rcpotia Christi sunt, iiiquit, dLlccta-
tio magna ei rcrum ca;leslium co^nitione, non arida, sed
sapida, quaj mire aniinarn re(iril ct inebriat, pra!sertim
in S. Comrnunionem, animam, inquam, non cuiusvis, sed
fervcnlis et tolum se U.i obsequio devoventis. Hunc enirn
solum introducit in ccllam suam vioariam. Ha;c exposi-
tio ncuta est et apposita.
Qll VICERIT , DABO EI SEDERE MECUM IS TDBONO. )
q. d. Faeiain iliuin parlicipcm regni mei cailcstis, in quo
Bealis esl a;terna lux, rcquies pcrfecta, paudium inenar-
Cuius nd imperium fugit iUecebrosa voluptas,
Et dolor, impirjra spesgue melusque fwja.
£t alius:
Gcsliens quisquis pepulit quiela
Gaudium, et duros animo dolores ;
Spes anhclantes, pavidumque vicit
Corde iimorem ;
Solus hic lauri meruil coronam,
Purpuram solus placide triumphans :
Proximam sedem cui dat beato
Vera voluplas.
QUI DABET ALBEU, AIDIAT QIID SpiBITLS DICAT Ec- *«" *-
CLESliS.j Verbasunt cxcilantis attenlionem, q. d. Arri.^je
nures, Pamphile, ag;itur hic res tua ct salus tua: excipe
arrectis auribus, oculis et corde monita Spiritus sancti.
Ita hic Roma: in lemplo S. Pancralii , suggcstui excelso,
ex quo morepriseo insacrificioMissajlegiturEvangelium,
priscis litteris aureis insculptum legimus : Qui lerjit , ni-
tcndat ad quid sacra lectio tendat.
rabilc ct p;loria scmpitcroa : ita AndrcasCKsar. Sic Isaias U Pro coronide horum trium capitum nota, in singulis ad Aliudit
ull. dicitur: C.clum sedes mea cst. In hoc tameii univer
sali throno et reguo varix pro merilis sunt sedes ct al-
titudines.
Secundo, S. Grec;or. 2C. .Moral. 26. Quia, inquit, iu-
dtcii principalum ex Chrisli virtutc pcrcipimus: hinc veluti
tn eius Ihrono residemus. Sic ct Haymo : Scdcre in Ihrono,
inquil, est esse parlicipem iudiciarix poleslatis Chrisli.
Terlio, Alcazar: Ad thronum, ait, Chrisli viri perfecti
exaltantur, non in futura, sed iii iiac vita, diim in allis-
simm pacis sede colloi^aiilur, nc ipsis sedcnlibus, el ca pa-
ce frucDlibiis. Dcus iilis tcntalioiium motiis stibiicit; siciit
Ghristo sedcnti alqiie rcfjnnnti Dimis subilcit inimicos. Ni-
hil enim aptiiis prumilti potiiit tcporcin c.vculicnli, quam
pax illa spiridialis (|iiam a Cbristo participant qui ci pcr-
fivctc ser^irc dfccrnunt, «c llironiis ille quo fruuntur, et
nlTocfiiin propriorum (iomiiialin. Hic scnsiis piiis cst, scd
tropoio^^icus et iiiyslicus, uon liHcralis. 1'riiiiiis crgo sen
scptcm Asia: Episcopos Epistolis, Christura alludere ad a-*''
gones, victorias etcoronas alhletarum, prsseriim Olym-yu,"j^|'''
pionicarum, qua3 celebres erant in Asia et Grscia, iisqueei qu*a-
Episcopos el qiioslibet fideles acuere et excilare ad siiui-" ■
les luctas heroicas, coronas et triurophos , uti paulo post
plenius ostendam.
In Olympicis enira certaroinibus olim tanti erat victo-
ria, lanti vincere, ut o>vi;.iriovix/:; , id est in Olympicis vi-
ctor cvchi vidcrelur ad deos, atque OlympiciE coronte eo
in pretio fuerunt, ut uon pauci hoc decus ipsi vil» prae-
tulerint, sicut lerminum omnls humanx felicitalis : quo-
circa ad cas ol)tiuendas summa erat certanlium lucla ct
contcntio. Nero, inquit Svelon. in eius vita cnp. io. Cum
Homameo curru, quo olim .iugustus triumphaverat.et in
vcsfc purpurea.et chlamyde dMincta slellis aureis invelie-
retur, coronam capite yestavil Objinpicam, dexlcra mnnu
Pijlhinm: etsi neutram meruerat. Certe cuinOlrmpia; cur-
victori»
sui dim.
Cilliinit,
»rd ihy
riiuu»!-
8U9 litteralis est el {jenuinus. Huic cnim Episcopo, uti ct Q ru crrtnrel.eoexcussus.nihilominus coronamadcplusest
^-.i„-:„ :.i:i 1 !,_.„:..„- ; — i...:. . gj[ Xipi,iij[j_ j,, ^'erone; propler quem favorem iudicibus
distribuit vigioti quinque myriadas, quas ab ipsis postea
Galba repeliit. Porro praiconiiim quoNero renuntiatus est
victor, tnle fuit: IScro Cxsar cerlamen vincit, et populum
Uom . coronat . el proprium imperium. Ding;oras, inquil Gel-
lius lib. 3. cnp. 13. cum tres (ilios vidisf^cl vincere et coro-
nari eodem Ohjmpix die; eumque tres adolcscenles ample-
xi. coronis suis in caput patris posilis, suaviarenlur: e«m-
que pnpuluf! r/rnlulnbundus flores undique in etim iaceret.
ihi in slndio in orulis a'.que manibus filiorum aniinnm ef-
flavil. Idein de Cliilnne memorat Plin. lib. 7. cap. 32. Cw
ins ftinus, cuin victorc ptio Oljmpix cxpirasset , gaudio
tola Grxcia prosecuta est. Hoc animo crat Accles, de quo
Statius lib. 5. Sylvar.
Speclalur Aceles
llle magis crebro dum lumina pulccris hnuslu
Obruil, cl prensa vovet cxpirare corona.
Pindariis in Pvthiis ode 10. coronam fiauc vocat maximam
caitcris, promitlitur mcrces et braviiim rcgni cwlcstis :
Iianc enim coronam, licct alio ct alio nomine ct litulo,
einijulis ostentat Chrislus, ut eos ad sludiiim virtutis ct
pietatis acuat. Huic crf^o tcpido cam promitlit nomine
sessionis; quia trpidiis fuf^it laborem et cursuin; liinc si
cum amplectatur , promittit ei reqiiiem .'clernain , ct ses-
sionem refjnlcm in cilis. .Mludit ad Psnl. 109. 1. Scde a
dcxtris meis, donec ponam inimicos tuos scabcllum pc-
dum tuoritni.
Nota. Iiiscplcm hisce EpisloIisChristi, pnssim ipscf/n-
centi, et non altcri, promiltit bra\ium; vincenli inqiinm
se, siinsquc cupidilnles, mctus, torporcni , nllnsquc pns-
sioncs; quia h»c sui viclorin, uti difncilis «"quc ac neccs-
saria, ita nobilis est etfjloriosa. Viderunt hoe cininiis, et
per umbram (jcntilcs. Quoniam libcra e.<:t niiimn ct domi-
na passionum, vincere scipsum omnium victoriarum prima
est el oplima : vinci autem a seipso. ct lurpissimum, ct pcs-
simum, ait Plato de lcf^ibus. Alexandcr .Kcipsum vinccrc .
, . „ „^ ...^^.uuo. ...v......... .' .•..^.>.«,.. ..,1.1..... _^ j IIIUUIU9 1II I >II11I3UU,. l\/,tl'lVll.«>.. ..uu.. ,w. ..-... — .
qvam hostes, mnqis reqium esse existimabnl , ait Plutnrch. U prxmiorum , quw ncmini ronlinfjit nisi aiidendo et forli-
iu Alexandro. Scipsum , quam hoslein supcrare mutlo o-
perosius psl, ncc ndrcrsa propcra feslinnlione fur/rrc , ncc
secunda effuso rjnttdio apprchendcre . ait Valer. Max. lib.
\. cap. 1. i;t Pocln:
Laliu< rcrjncs avidtim domnndo
Spirilum. qunm si Lijbiiiin rrmolis
Gadibus iunr/ns, et ulcrquc Panus
Scrviat uni.
Elalius :
Ardua rcs vicisse nlios, viclorin mnior
Est animi fluctus composuisse sui :
Subificisse metus. et dcbctlnssc tumores;
Gaudia, spemquc gravi supposuisse iugo.
Et alius:
Rex esl, qui sese rectx rntionis habenis
Compescens aniini noiia vota, regit :
VOL. X.
ter facicndo. Idcm odc 1. Qui aulem vincit, inquit, reli-
qua in vila habcl mcUilnin Iranquillitntcm , propter prx-
viia victorix. Hinc athlela; fuluri, prius ernnt asceta;, id
rst e.\ercitatores. Assiduc cnim se excrccbant cursu, lu-
cln , snllii , aul eo lucl.-e {^cncrc qiio erant certaluri. Ne-
qiic soliini ipsi nllihl.T, scd cl patria} eius hoc deciis para-
baliir, qii.T loln ciim siio viclore rxiillabal ct celcbrabatur.
Miriiin vero cst quod scribit Plin.lib.7. c. 17. Eulhij-
inius, inqiiil, pi/cla (id cst puf;ii; semper Olijmpix victor
tt scmrl virtui.sicuti morlalc fnstujium cgre.isus. consecra-
tuscst vivus. .<!enlicnxque : sciliccl hiiie pufjili mullo plus
tribiiliim, qiinin iinquam a qu3>sita adulalione Impernlo-
ribiis Homanis, quibiis/ioHor Dcum non nnle hnbcbatur ,
qttnm nqeie inler howines desiisscnt, ail Tacitus in fine I.
i.i. .\nnnl. Qiiid? quod Polydanianlis athlela; slalua dice-
balur io Olvmpia iis opcm fcrrc qui febre vcxarcnlur, uli
lOi
826
Commcntaria in Apocalypsin S. loannis. Cup. IV.
refert Lucian. in Deor. conv. Quocirca Piato 1. 5. de Rc- j^
pub. fellcitatcm suae divina) rcip. comparat cum Olympio-
nicis: Omnibus , inquit, liis difftcullalibus libcrali, vilam
agenl feUciilla Olyvrpionicorum vilaplane bealiorem. Dc-
nique Gentiles Olympionicam pene kto^sov, diisjcqualem
censebant. Causam dat Solon apud Lucian. de Gymn. Ibi
cnim, inquit, speclare licel vim virorum, et corporum pul-
chritudincs, el vigorcm mcmbrorum, mullaque prxcLara
experimenla.et vim incxpvfjnabilcm et audacem, ambitio-
samque contentioncm. Usec si videres , nullum tu quidem
laudandi faceres finem, nullum plaudendi. Hinc Cicero
pro Flacco : Acinas, inquit, pwjil Olympionices , hoc est
apud Grxcosprope maius et gloriosius, quum liomx triuni-
phasse. Quocirca Cleniens Alcx. osserit eos qui cupidita-
tes Tincere volunt, debere esse Olympicos, ipsis vespis a-
criores ac vehementiores, q. d. Nullam neque vim, neque
virtutera cum Olympionica posse conferri, eamque requi-
ri io voluplalis victorc. Haec ct plura Carolus Paschalius
lib. 6. de Coronis cap. 6. el 7
Tum satus Anchisa (JEncas) cunctis de more vocatis,
Victorem magna prxcunis voce Cloanthum
Dcvlarat, viridique obvclat tempora lauro.
Pluribus idipsum ex Philostrato , Maximo, Demoslhene,
I'lutarcho et Ciccrone ostendit Carol. Paschal. lib. 6. de
Coronis cap. 11. cl Petrus Faber Agonist. lib. 2. cap.11.
Pliiladelphensi v. 12. Qui vicerit, iuquit, faciam illutn
columnam in tcmplo Dci mei, et foras non egredietur am-
plius: et scribam supcr eum nomen Dci mei, et nomen ci-
vitatis Dci mei novx lerusalem , ctc. el nomen meum m-
vum. Laodiccnsi v. 2t . Qui vicerit, dabo ei sedere mecum
in throno meo, sicui ct cgo vici, el sedi cum Patre meo iu
throno eius. Christus ergo primus Olympcjvix./;;, asseclis
suis Olympounicis, et quidem singulis, coronam ca^Iestis
gloriae ob oculos speclandam proponit, eaque ad cerlamea
invitat,ideoquc varios ei dat tltulos et nomina ; uunc enim
cam vocat llgnum vitse, nunc manna absconditum, nunc
calculum candldum, nunc nomen novura, nunc vestes caa-
didas, nunc stcllam matutinam, nunc columnam, nunc
Sl tanti vitrum,quanti margarilum? si tanti erat victo- g thronum Dei, etc. Agc ergo, o athleta Christi , virilitjer
ria Olympica et Olympionices, quanti esse debet vicloria
Christiana, quanta"ad eam lucta ct contentio? ulpote in
qua victor qui terrena omnia ut pusilla el puerilia despi-
cit, et cupidilalibus suis a;que acpassionibus fortiter im-
perat, ac adversa duraque quaelibct generose amore Dei
sustinet et superal, non tanlum oA-jpt-iovtxcc , sed o>j(/.7ro'j-
vixi);, id est, Olyrapi caelique victor, sui mundiqne domi-
Bus, imo verus Israel, id esl Deo dominans, efTicitur. Prae-
clare Aposlolus 1. Cor. 9. 25. Omnis , ait, qui in agone
contendit, ab omnibus se abstinel, et illi quidem ut corru-
ptibilcm coronam accipiant, nos aulem incorruptam. Quo-
circa Christus hic singulis Episcopis hanc coronam re-
frlcat et obiicit, eaque illum, eiusque fidelcs ad arduos fi-
dei agones et certamina excitat et acccodil: nimirum E-
phesino cap. 2. 7. Vincenti, inquit, dabo edere de ligno
vitx, quod est in Paradiso Dei mei. Smyrncnsi v. II. Qui
viccrit, ait, non Ixdetur a morte secunda. Pergamensi v.
17. Vincenti dabo manna absconditum,et dabo illi calcu
certa bonum certamen, apprehende vitam jeternam; nul-
lus tibi labor longus, nullus dolor durus videatur, cui cx-
lum, cui jeternitas, cui corona dlvina promittilur. Hanc
libi plecte.et pertexe conliuuis heroicarum virtutum faci-
noribus.Haec enim virtus perfccla, et omnibus numeris ab-
soluta coronam vinccnlibus, et mercedem expetendoe nobis
immortalitatis impendit, ait Lactant. lib. 4. de Vera ea-
pient. cap. 16. Veniet , veniet postea dies ille, quo viclor
revertaris in patriam , quo per lerosolymam cxlestem vir
fortis coronatus incedas, ait S. Hieron. tomo 2. Epist. G.
Iraitare Martyres, quibus scribens S. Cyprian. lib. 2. E-
pist. 6. Tolerastis, inquit, usque ad consummationem glo-
rix durissimam quxstionem, nec cessistis suppliciis,sed vo-
bis polius supplicia cesserunt. Finem doloribus, quem tor-
menta non dabant , coronx dederunt. Et raox : Steterunt
torti torquentibus fortiores; et pulsantes ac laniantes un~
gulas, imlsala ac laniata membra vicerunt. Inexpugnabi-
lem fidem superare non potuit sxviens diu plaga repelita.
lum candidum: et in calculo nomen novum scriplum, quod n quamvis rupta compage viscerum, torquerentur in servis
nemoscitnisiquiaccipit.lh^&Wvcmxs.ia. Quiviccrit,^ n..- »,^« .v,.>, ^,.^;,.^ .„,i ,...i^„,.„ v.„n^c^^,^.. j,^^ /,„=,
et custodierit usque in fincmopera mea,dabo illi potestatem
super Gentes, etc. et dabo illi stcllam matutinam. Sardensi
cap. 3. 5. Qui vicerit,sic vestietur vestimenlis albis, et non
delcbo nomen eius de libro vitx , et confilebor nomen eius
coramPalre meo,et coram angelis eeMs;ubi alludit ad praJ-
conium Olympionicae, quo publica praeconis voce coram
toto populo in Olympicis victor declarabatur, nominaba-
tur et laudabatur, quale fuil Neronls, quod paulo ante
recensui. Sic Virgil. 5. iEneid.
Dei non iam membra, scd vulncra. Pretiosamors hxc, quse
emit immortalitatcm pretio sanguinis sui, qux accepit co-
ronam de consummatione virlutis. Denique audi S. Greg.
hom. 37. in Evang. Delectet, inquit, mentem magnitudo
prxmiorum , sed non deterreat certamen laborum. Nam
non coronabitur, nisi qui legitime certaverit. lerusalem e-
nim ca;lestis est domus fortlum , ut ait S. Vigilantius ia
vita S. Astionis; uude eius typus fuit domus forlium Da-
vidis, pnta 37. militum eius fortissimorura, qui recensen-
tur 2. Reg. 23. 8. fueruntque Heroes,
GAPUT QUARTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Hlc iiici
pU Apo-
calypsis,
id est ,
prophe-
tia.
Sepiem
«isiones
Apocal.
I.
Exposit
Uoc capite post septcm Christi Epistolasad scptem Asix Ecclesias, quas audivimus cap. 2. et 3. transil loannes ad
suas visiones et prophelias. Itaque hoc cap- incipit proprie Apocalijpsis, id est, revelatio fulurorum prophetica, cwn
huc usque fuerit polius historia, quam prophctia.
Quocirca recle Ven. Beda, Perer. Viegas et alii passim, uti dixi in prooemio, Apocahjpsin in sepfem partes, sive vi-
siones distribuunt. Prima est, a cap. 1. huc usque, qua scribcns ad septem Asix Episcopos, eos officii sui monet. Sccun-
da est, a cap. 4. usque ad octavum . qua S. loanni ostenditur liber septem sigillis clausus, el per Agnum apertus et ex-
plicatus. Tertia est, a cap. 8. ad 12. quavidet loannes scptem angelos tubis canentes. Quarta est , a cap. 12. ad 13.
ubi cernit luctam et duellum mulicris cum dracone. Vidct enim mulierem amictam sole, et draeonem eam persequentern
inter se decertantes. Quinla est,a cap. 15. ad 17. ubi prodcunt septem angeli.qui effundunt septern phialas, quibus se-
ptem plagas novissimas orbi inducunt et effandunl. Sexla est, a cap. 17. ad 21. qua reprxsentatur damnatio tneretri-
cis, scilicet Babylonis, et Bestiarum, ac amasiorum ct asseclarum eius. Scptima est , a cap. 21. usque ad finem libri,
qua uxor Agni ct lerusalem nova desccndens de cxlo, eiusquc ornatus et pulchritudo describitur.
Hxc seplem symbola ita explicant Ticonius, Primas. Bcda et Uupert. Prima, inquiunt, pars sunl septem Epistolx
Christi ad sepiem Asix Episcopos, uii patel. Secunda pars, scplem sigillorum ab Agno apertorum, significal reseratio-
nem mysleriorum fidei de Deo trino et uno , de Verbi incarnalione, vocatione Gcntium, Sacramentis lcgis novx, regno
cxlesti, etc. qux ctausa fuerant in vcteri Tcslamenlo. Tertia, scptem angelorum et tubarum , significat prxdicaiioncm
etprxcones Evangelii. Quarta, mulieris et draconis, significal dissidia bonorum et malorum in Ecclesia. Quinta, se-
Commenlana in Apocalypsln S. loannis. Cap. IV. 827
pfem atigelorum et phialarum, sifjnificat iudicia et pcenas impiorum in hac vila. Sexla, scilicel damnatio Babylonis,
, tignificat panas reproborum in gehenna. Septima, aperte gaudia electorum in cxlo dtscribit. Verum hxc exposilio par-
lim nimis ainpla el generalis ; partim moralis potlus, quam litteralis est.
II. Secundo, Abbas loachim, Casalensis et Firmanus, censent per primam partem Epistolarum ad seplem Episcopot, si-
gnificari slalum Apostolorum ; per secundam sigillorum, stalum Martyrum ; per tertiam tubarum, Doclorum ; per guar'
tam pugnx, Monachorum ; per quintam angelorum, bonorum 1'astorum el Episcoporum ; per sexlam , scilicet excidium
Babylonis, fcrventes Prxdicatores et Ikligiosos Ordines, qui studcnt extirpationi vitiorum, et reformationi Ecclesix ;
per septimam, Beatos in cxlo. Verum hxc cxposilio nimis generalis est, ct accommodatHia.
'" Tertio, Aureolus, Lyranus et Annius putant per sex visiones ultimas significari sex Ecclesire status, scilicel per secun-
dam septem sigillorum, qux hoc cap. incipit, significari :ctatcm et sxculum quod fluxit a Christo usquc ad lulianum
Apostatam, quod fuit annorum 365. in quo clarucrunt Apostoli, Martyres, multique S. Doclores et Vonlifices. I'er ter-
tiam tubarum, significari sxculum a luliano usque ad Mnuritium Imp. scilicet usque ad annum C/im//580. quod pro-
inde continet annos '215. I'er quartam pugnx draconis contra mulierem, significari sxculum a Mauritio usque ad Irt'
nem et Constantinum Imp. scilicet usque ad annum Christi 800. quod proinde continH annos 220. quo tempore Impe-
rium translalum est ad Carolum Magnum et ad Germanos; codemque Eccksiam persecutus est draco , id est Cosroes
rex Persarum; et beslix.id esl.Mahomel el Saraccni. Per quintam seplem phinlarum, significari xtalem ab Ircne,Con-
itanlino et Carolo Magno ad Henricum IV. Imp. scilicet ad annum Christi 1050. qux conlinet annos 250. quando Ec-
clesia fuit in septem plagis, id est, in variis dissidiis et schismatibus. Per scxlam, significari tempus quod fluxit et fluet
ab Ilenrico IV.usque ad Antichristum. Pcr srptimam tempus quod fluel ab Antichrislo usque ab iudicium generale. Sed
lumc expositioncm rcfutavi in procemio q. 2.
IV. Quarto, Perer. putat tum prxdictos flatus ct xtates Ecclcsix, in eisque insigniores prosperitates, adversitates, eventa
et gesta hic describi, tum novissima mundi tempora, et persccutionem Antichristi.
V. Quinto, Alcazar dividit Apocalyp^in in duas parles. Prior, ait, pars a cap. 4. usque ad finem undecimi agit de vi-
cioria Ecclesix Christi , quam habuit de ludxis et ludaismo. Posterior pars a cap. 12. usque ad finem agit de vicloria
Ecclesix, quam habuit ex subaclis Genlilibus et gmliUsmo. Priori parte reserantur septem sigilla , in quorum primis
quatuor agitur de felicitate illorum paucorum, qui Chrislum receperunt, in eumque crediderunt : tribus uliimis de in-
felicitatc et pvenis eorum . qui eum respuerunt. Hxc est ergo Ecclesix victoria de synagoga, qua decima rebelUum lu-
dxorum pars Christo et Apostolis subacta est, cxteris induratis et rcprobatis, ac proinde severissime punilis per septem
plagas, scilicet famcm, bcllum, pe^tem, ignorantiam, cupiditatem, iras et obdurationem. Sed et hxc expositio ac distri-
bulio graves habet difficullales, quas proposui in prcemio qu. 2. pnesertim quod Apocalypsin faciat historiam de prx-
tarilis, cum sit proph'lia dc futuris ; unde mox audit loannes: Ostendam libi quae oporlet fieri post hsc.
VI. Sexto.et gcnuine.liibera Apocalypsin distribuit in duas partes, scilicel in septem sigilla libri, et ipsum librum. Se-
goDuuia.p/etw sigilla conlinent signa prxvia iudicio et .intichrislo ; ca reserantur usque ad caput 12. Liber vero dcscribit fulura
iub Antichristo, ipsumque iudicium et gloriam B^^atorum, uti suis quibusque locis plenius ostendam.
Argij- Hoc ergo capite videt loannes per ostium apcrtum in cxlo , Deum habilu iaspideo et sardinio, in throno tmaragdino
mciitum residentcm, ac iride amictum, el circumsedenles viginli quatuor seniores. et quatuor animalia, piena oculis : alis senis
^^**' *■ instructa, Dcum assidue laudantia, ac dicentia: Sanclus, sanctus, sanctus. Secundo, v. 8. ad eoruin laudes, viginti jua-
iuor icniores procidunl cum suis coronis ante Ihronum, et Deum cclcbrant.
1. '■r^osT haec vidi: et eccc ostium apcrliim in CctIo; et vox prima, qiiam aiidivi, tnmqiiam tubae loquentis
H^mecum, direns: Ascende hunc. et ostendam tibi qute oporlet fieri post haec. 2. Et siatim fui in spiritu:
>BL et eccc sedes posila crat in cselo, et supra scdem sedens. 3. Et qui sedebal similis erat asperlui hipidis ia-
spidis et sardinis: et iris erat in circnitu sedis, similis visioni smaragdinae. 4. Et in circuitu sedis sedilia viginti
qualuor: et super Ihronos viginli quatuor seniores sedentes, circumamicti vestimentis albis, et in capitibus corum
coronae aureae. 5. Et de throno procedcbaiit fulgura, ct voci's, el tonitrua : et seplem lampadcs ardenles antc thro-
iium, qui sunt septcm spirilus Dei. 6. Et in conspectu scdis lamquam m.nre vitreum siraile crystallo: et in me-
dio sedis, ct in circuitu sedis, qualuor animalia plena oculis anlc et retro. 7. Et animal primum simile Iconi, et
sccundum animal similc vilulo, et terlium animal habens faciem quasi hominis, ct quartum animal simile aquilae
volanti. 8. Et qualuor aniraalia, singula eorum habebant alas scnas: et in circuitu et inlus plcna sunl oculis: et
requicm non habebanl die ac noctc, diccntia : Sanctus, Saiictu*, Sanctus, Dominus Deus omnipotens, qui crat, et
qui est, et qui vcnturus est. 9. Et cum darent illa aniraalia gloriam, et honorera, et benedictioiiem sedenti supcr
Ihronum, viventi in sjccula saBCuIorum, 10. Procidebant viginli qualuor seniores ante sedcntem in Ihrono, el ado-
rabant viventem in saicula stBCulorum, et mittebant coronas suas anlc Ihronum, dicentcs: 11. Dignuscs, Dominc
Dcus noster, occipcre gloriam, et honorcm, et virtulem : quia tu creasti omiiia , et propler voluiilalem tuam c-
rant, ct crcata suot.
▼crj.l. 'p''*''' nacviDl: ET BCCK OSTIUM APBRTuif IN c>BL0.| \ per ill.irn ascendcntcs ct dcsccndcolcs angelos, idcirco di-
i Ad lioc, ut qnnsi pcrostium loniincs vnlrrct Dci thro- ' xil: .V-jn cst hic aliud niu domus Dci , cl porta cxli. Sod
iiuni, adstanlcs24. Bcniorcs , quatiior nnininlia, onf^clos, hwc lypi ct unibra» fucrunt Cliristi, .\poslolnrum ct Ec-
aliaque qua; deinceps cnarrat. Fuit h«c tnntiim imaf^i- clcsia;, idi'oque obscuriora, nia,';!^ unibrosa el .Tnifjmali-
naria, vcl intcllectualis visio; ot conscqiicnlcr non rca- ca Uiidc Kzcchicl uon ascendit in cxlum . sed ad illum
lis, 6cd imaf^iuarin tanliim apertio cxli. Nec puiin cxluni poliiis e cxlo dcsccndit currus Clicrubim. .Nam ut ait ipse
habel ostium, qiiod opcrinlur ct claudatur. .Mystico h»c c. 8. 15. Apparuit ro:a supf terram iuxla animalia.
ca;li apcrtio sifjnilical rxlcstia fidci mysteria clarius fuia- Idcrn de Deo contendit .\lcazar, scilicct Deum a lacobo
80 revelatoloanni ct Apostolis noviTcstaincnti,quam Mo- visum essc inniti scala; non in ca;lo. scd in lerra iuxta la-
si et Prophclis. Hinc Slephnnus vidil ca>los aperlos, Pnu- {obiim consisienlcm. \'crum hoc alii passim rciiciunt. ul
lus raptus est in tertium cvlum , anf^cli asccnderunt et dmljen. 28. 13. Illud verius loanncm et Paiiliim siue sca-
dcsccnderunt siiprn tilium hominis, loann. 1. 51. Nnm, la, qiiam vidit lacob, raptos oscendissc in cehim.
utoit Danicl c. 2. 28. Est Dcus in cxlo reudans mysleria. Et voi PRIMa. QCAB acdivi, tauqiaii TI'B«.) AI-
Alludit ad Ezoch. 1. 1. Aperti sunt cxli, et vidi visio- cazar renset tubam hic a;que acc. 10. si|»oilicarc liclluni
net Dci. Sic ct lacob vidit scolam erectain io ca;luni , et a iudxis Ecclesia; illaluni. VeruiD bcc luba nonclassicuio
828
Commenlaria in Apocalypsin S. loonnis. Cap. IV.
canit ludjeis; scd loanncm evocat in ca?luni. Aitcniin: J^rf^o Dci siint fidcles insli et sancti. Xec aliud, vel aliossi-
Dice;\s: Ascende nt'c. ) Ergo loanncs, raplus in e.xla
siiii, nscendit in csiuiii iiienlc ct ppiiitii , iion corporc.
Fuit cniin cfrica.t lifcc cius in ca?liiin, a Dco pcr tubam
evocalio. In cmIo ergo vidit, noii tam fyloriani EcclesitO
triumphantis , qiiam a,c,oncs et labores futiiros Ecclesiaj
inililantis, quos ipsa virtule c ckUs acccpta erat siipera-
tura, et pcr illos in cpcluni conscensura. Idco enim (^liri-
slus c ca>lis dcsceudit in tcrrain, ut eain, eiusque (idclcs
crucis et fortitudinis sua; asscclas in ca>luin subvclicret.
Hinc de Cliristo ait loann. cap. 3. 13. iS'emo (huc usque)
nscendil in exlum nisi qui descendil de eido, Uilius homi-
rtis qai esl in cxlo. Licct cniin Elias per turbineni asccn-
dcrit ia caeluin, taincn caeluin hoc aereuin fuit, non sidc-
rouin, nec a;thereuni. Hoc est qiiod ait sapieotissiinus Sa-
lomon : ISon novi scienliam sanctoriim. Quis enim ascen-
dit in cxlum atque descendil? Provcrb. 30. 3.
Mystice significatur I'rophctas, Apostolos, virosque A-
postolicos dcbcre in ca;lis menlc ct actione versari, nc a-^
gere vilam cffilcstem tcrris allioreni, ut oinnem hominuin «J
vilam transcendant,dicantque cum VawW. ISostra conver-
saiio incoclis est. Ita eniin et populum ad c*lestis via> ct
vitoe studiiim incilabimt. Argute enim Diogcnes cuidain
mira de cKlcslibus dicenli, dixit : Qiiando de cxlo venisti?
OSTENDAM TIBI QVJE OPORTET FIEB[ POST H^C. ) Al-
cazar censens prKteritam hic Ecclesia? de ludaeis victo-
riam, Deique vindiclam describi, ro qux oportet fieri, sic
explicat : Licet,inquit, res illai iain essent prsteritaj.non-
dum lanien earuin magnitudo et prrestaulia fiierant niun-
do reserata; et tunc aliquid ficri dicitur, cuin niauifesta-
tiir. Veruin to qux oportel fieri, propriesignificat ea qure
nondum facta, sed adhuc futura sunt. Addo, iiiagniludi-
nem e.Kcidii ludaioruni, a;que ac Ecclcsias gloriain, fuisse
toti orbi in seipsa , dum pcracta est, conspicuam et ce-
lebrcin.
Et statim fui in spiritu. ) Raplus fui in extasin.
Et ecce sedes posita erat iiv cmlo.) Alcazar cen-
gnificat liic thronus. Huc iisque Alcazar.
Veruiii lux'C parlim injstica suiit ct iiioralio, parlim in-
ccrla, aiit minus probabilia. Nam nulla Cherubinorum hic
fit meotio, uti ncc Isaia; G. ncc Ezech. 1. quiniino Cheru-
bini Ezecliiclis slipabant curruin Dci ; crgo iion potcrant
ciiis csse liironiis. Porro agi hic de throiio Dei qiicm babet
in ca;lo, 11011 aiilcin iii Ecclcsia, patct ex seiiuentibus, ubi
diKct in circuitii llironi Iiuius fuisse ca^Icstes spiritus oe
bcatos veslilos albis, ct coronis nuieis coronalos, clainan-
les Sanctuf, sanctus, sanctus, elc. Kursuin c% eo qiiod ait
v. 0. do throiio iiruccssisse fuigura, voccs et tonilrua;
liscc cnim e ca'Io prodcunt, iion c tcrra. Dcnique Alcazar
ait, Apocaljpsin cssi; qiinsi sccnam versatileii),in quasu-
bilo niachinis quibusdain convcrso pegmale, alia specics
ostcnditur, ut sylva, v. g. in palatium siibilo converti vi-
deatiir: sic eniin thronum hunc ca;lcslem quasi in terre-
strem coinmutari, quod paruni congruil divina; gravitati
et maicslali.
Dico crjyn ad litlcram S. Inanni ostcnsam fuisse speciem
throni cuiiisdain inagnificenlissimi, piitn rcgnlis , id est ,
ca'lcstis et divini, qui longe inaguificcntiam propitiatorii,
Iinpcratonim, Regiim et 1'ontilicum oinnium siiperabat.
Ilcprxsentabat eniin immcnsam ct nltissimam celsitudi-
nein ct maiestatem divina; naturae, fclicitatis et glorise, in
qiia Deus quasi in throno ex omni a;ternitate residet et
rcquicscit.Fuit ergo thronus hic siinilior throno Dei, quem
vidit Isaias cap. G. et Ezechicl cap. 1. uli nio.x patcbit,
quam propitialorio.
Myslice,sedes hsec est Ecdesia, ait Rupcrtns, Ambros.
et Alcazar, puta Sancti, ut ait Arelas; vel angcli, ut vult
Richardus Viclor. vcl polius B. Virgo. Ita S. Dernar. ser.
de B. Maria : De Ihrono, ait, procedebant fulcjura et voces,
et lonitrua: quia Mater filii lesu Christi.parabolas, tenig-
inata. legalia et mirifica gesta, dicta rt opera avidius ebi-
bil. fideUus credidit, sineerius lueulenliusque aliisedidit.
Alii distinctius per fulgura aceipiunt B. V^irginis iniracu-
scl thouuin hunc Dei fuisse instar propitiatorii et Clicru- r\ \i\ ; pcr voces, blandas cohorlationcs; per tonitrua,incre-
biin. Hi eniin erant thronusDei iu tcniplo Saloinonis , ad - ~'- ■ ' ' ■'" ' '■'■- •--■■'--
quod hic alluditur. Nam 24. seoiores, ait, sunt principes
sacerdolum. Hi enim erant24. ut patet 1. Paral. 24. Hinc
et septein lampadcs rcspondent septcm lucernis candcla-
bfi, inare vitreum raari seneo, animalia niagnis Cherubi-
nis, quos fecit Saloinon: deniquc capnt ipsum Dei laudi-
bus et adoratione terminatur. Atque eiimdem hunc thro-
uuin censet fuisse in omnibus visionibiis propheticis, ut
cuin Deus visus est Mosi et senioribus E^odi 24. 10. et I-
saiaj cap. 6. 1. et Ezechieli cap. 1. 22. uisi quod pro au-
rea tabula propitiatorii, Exod. 24. 10. fuerit sapphirina,
et Ezech. 1. 22. crystallina: qualera et hic fuisse censet,
quia thronus Iiic erat in c£eIo.
Porro propitiatorium, ait, significabat animi demissio-
nein ac sanctitatem eorum qui Deo se totos subiiciunt, ei-
que in semetipsis sedem coostituunt. Erat aureum, quia
humilitas charitate condienda est: hic erat sapphirinum
aut crystallinum; quia significabat vitam caelestem. Duo
paLiones, minas gelienna;, ullioocs et supplicia hostibus
suis et impiis ab ea innicla. Hinc B. Virgo a S. Epipha-
nio, serm. de laud. Deipars, vocatiw Thronus Cherubicus.
Scripsit hac de re opus ingens, pium ajqiic ac eruditum,
uosler P. Aiilon. Spinellus, Provincialis Neapolit. cuius
titulus esl: Maria Deipara ihronus Dei.
Et supra sedem sedens. ) Sessor hic non fuit Chri-
stus, ut vult Ambros. Christus enim est Agnus antc thro-
nuin, qui a sedcnte aecepit librum, ut patet cap. 3. 7. Sed
Dcus, qui hic specie humana et regali apparuit sedens ia
throuo , ut patet ex eo quod cap. o. 7. dicatur habuisse
dexteram. Hic ergo princeps in solio hoc caelesti residens,
est cjelorum Rex, id est, caeli terrajque conditor : ita Ri-
chnrdus, Alcazar, Ribcra et alii.
Porro ,\lcazar censet tam hie, quam Isaiaj G. sessorera
fuisse Deum Patrem tantum. Veruni longe meliusaliicen-
sent luisse Deum absolute, prout comraunis estPatri,Fi-
lio et Spiritui sancto. Alludit enim ad thronum Isaiae c.
Cherubini manibus iunctis sedem Deo exhibentes, ita ut Dc.l.ubi sessor fuit Deus trinuset unus,sive SS. Trinitas;
pedes Dei viderentur insistere propitiatorio, sive opercu-
lo arcae, quasi scabello , significabant sapienliam et san-
ctitatem, id est, mentem cselesli lumine illustratam,et vo-
lunlatem in divino obsequio ferventem. Harum euim po-
lcntiarum perfectio facit tam angeIos,quam homines prse-
clarissimumDei thronum.Ala; syrabolum suntereeti ani-
nii. promptique, et ad Dei iussa exequenda paratissimi.
Causam horum omnium dat, quia, inquit, non est ser-
mo hic de throno quem Deus in ca;lis habet, sed de thro-
na noyo regni caelorum, quod pra;dicavit Christus et Apo-
sloli, id est, de throno,quem habct Ecclcsia. Genuinus e-
niin sensus est,gloriosissimum esse Deo novum regnum,
quod habet ia Ecclesia Christiana, id est, in cordibus fi-
dchum qua; recepto Spiritu sanclo, perfectc ei subiiciun-
tur per execllentem sanciitatem, et vitara perfectissimara,
.ac rcrum omnium tcrrcnarum contemptum. Thronus er-
uli ibidem osteadi. Unde et hic, ajque ac ibi, sancta ani-
malia iugiter acclamant ei trisagion,scilicetSfi!nc<«5.«an-
ctus, sanclus, q. d. Sauctus Pater, Sanclus Filius, Sanctus
Spiritus sanetus; hi enim tres sanctissimi sunt, ipsaque
prima;va, incrcata, essentialis et immensa sanctitas.
Obiicit Alcazar: Filius hic repra;senlalur Agno qui ac-
cessit ad scdeotem in throno. Ergo non sedit in throno:
non enim accessit ad seipsum. Si dicas, Agnum significa-
re Christum hominem: hic autem potuit accedere ad sei-
psura, quatenus erat Deus. Rcsp. Alcazar, theologice id
veruni esse, sed Scripturam ita non loqui. imo passiin di-
cere Filium, qua homo est aecedere ad Patrcm, eumque
invocare, non seipsum. Verum dico, utroque modo loqui
Scripturam. Cuni enini passim dicit Christum nos rcde-
raisse et reconciliasse Deo suis meritis, oratione et passio-
ne, sigaiGcat Christum nos reconciliasse loti SS. Trinita-
Commenlaria in Apocalypsio S. loaiinis. Cop. IV. 829
l», scilicef non soU Palri, sed Filio, et Spirilui saiicto, uli J^ cala, cst et sardiiis, id esl poteflas eadem retinendi et pu-
patet, et omncs Ortliodoxi fatcnliir. Tam enim olTcnsiis c- niendi. Sedes enim Dei est sedes Ecilesia; el >'irarii eius.
patet, -
rat nobis Filius et Spirilus sanctus, tamquc rcconcilian-
(ius, quam l'alcr. Ilaquc illa oratio ct vox Christi l'salm.
■i'.). 7. qiinm cilnt Aposlolus Hebr. 10. 7. Uoslium et obla-
tionein iioluisli, etc. luncilixi: Ecce venio.ut fuciam, Deus,
voluntutviii Inntii, noi> tanliim ['atrem, sed ct Filiiim, ct
Spirilum sanctiim rcspicit, ct ad omncs dirigitur. Vcnit
cnim Clirisliis, iil liorum omniiim voliintnlem circa rcdcm-
plioncm homiiiiim implcicl.Sic in cruceorans ctelamans:
Deus iiieus . Deus meus , ut quicl dereliquisli me? iMattli.
27. 'iG. non tnntnm a Patre, scd et a selpso ut Deus crat,
suam liumanilutcm in tormentis et mortc dercliclam si-
giiiticavil. Sic .Matth. G. v. 9. oravit, et nos orurc docuil:
Pater noster , qui cs in cxlis , sanctifxcetur nomen tuuin ,
ctc. utiqiic Pntrom non pcrsonaliter, scd essenlialitcr in-
lcllifcns , pula Dcum ipsum, qui sua; hiimanitatis ct o-
innium hominiim cst patcr, id cst crcator ct Dcus : qua-
lis est tam Filius, ct Spiritiis sanctus, quam Pater Ktcr- „
Dus. Oramiis eniin ut omniiim horiim nomen sanclificclur "
et voliinlas fiat. Miilto marjis iii visionibiis,qualis cst 1kx'c,
Filiiis ut liomo.dici potcst arccdere ad scip^iim ut Deus ost.
SI.1IILI3 ERAT ASPECTU.) Corri[?;e cum Uom. .Aspcctui,
id esl coloi i, vel spccici iaspidis. Hcbra3is cnim ociilus vcl
aspcclus ponilur pro colorc vd spccici; scilicct potcntia,
vel actiis pro obiccto, pcr niPlonyminm.
Lapidis iaspidis et SARDiMs.j Inspis cst coloris sub-
viridis, sardius rubei. Undc l'crcrius piitat hos colorcs in
corpore Dri scssoris fuissc perinistos.l'r»serlira,quia Pli-
liius lib. 37. rap. 8. docct in Phryn;ia iaspides cssc purpu-
rcos; ot npudVir{jil.4..1".n('id. fiihaiaspldestellalurensis.
Coiiciniiius .\lcazar ccnset nnn commislos, srd partilos
fuissc, scilirct corpiis Dci ab imo ad lumbos fuisse simile
iaspidi, a lumbis vcro sursum sardio. .Mludit cnim lonn-
nes ad Ezcrh. 1. 27. ct cnp. 8. 2. ubi dc scdcnle in Ihro-
no Chcrubico dicitur: Ab aspectu lumborum cius. cl deor-
sum, ignis ; et u luinbis eius el siirsum, ul visio clectri. Par
scilicct Summi Puntificis; iindc dc ea canit psaltcs: El in
cathedra seniorum laudcnt eum.
Scplimo, et oplimc, Andrcas, Arctas et Ribcra: laspis, VII.
inquiunt. quia firmissima esl {jemma,viridis el sscpc pel-
luccns. tesle Plinio I. 37. 8. si.^jnifirat sj^lcDdorem ct pul-
chritudincm divinilatis scnqicr \ircntis ct florenlis. Sar-
dius, qiiia sanf^uinci et ignci coloris cst, el iil ail Arelas,
feris terrorem inrutit, sifjnificat Primo,ig;neam, id esl sub-
limissimam el effieacissimam Dci naturam. Secundo, e-
iiisdem iustitiam , terrorem ct vindirlam in impios .\nli-
chrisli pra;ciirsorcs vel nsscclas; ha;r enim in .\poraIypsi
pra;si{jnntiir ct pr.-cdiritur : undc optiine ciusspecicm hic
oslcntat Dcus, nc vindicis habitum assumit: sulet enim as-
sumcrc spccicm cl habitum similcin materiae et rei dc qua
agilur. Tcrtio, Abiilens. el alii asscriint sardio {jnudium
arccndi : aplc crjjo sardius si(^nificat immciisam illam Dci
{^loriain cl fi^licilatem, cx qiia innnat immensa eius volu-
ptns et lietitin. Hiic facil quod .Mcnzar pn{y. 979. liltcra
C. trndit,sardium pnrtcm e?scet orig;inem amothjsti.idque
cx co manifcstum csse,qiiod iii noniiullis {^enimis qua; iii-
vcniuntiir, una parlc sardius, allcra amctlnslus ccrnatur.
Amcthvstiis aiitcm, qui colorem habct vini, symbolum est
dcliciai-um railcsliuin, ct neclaris divini, quod longe ma-
{^is quam vina Falcrna I.Tlilicnt cor, illudque gaiidio ine-
brial, iuxta illiid rsaltis: Incbriabuntur ab ubrrtntc doinus
tux , el torrentc voluptatis iuxpolabis eos. Idem crgo si-
{jnificat sardius.
Octavo, Alcazar censet iaspidem et sardium idcm signi-
ficarc liic, quod cnp. 21. n. 19. ct 20. iii duodccim fun-
dnmenlis cailcstis Icriisalcin : qiia; riim si{jnilircnt , ait,
duodecim arliculos fidei, ac priinum fundaiiictilum sil in-
spis, sexlum sardius, seqiiiliir inspidem si{;nificare pri-
miim Symboli arlirulum dc Dco reriim omnium rrcalore,
snrdiiim vero si{jnificarc sexliim, qiii est deChrisli rcsur-
rectinnc. Error enim liir cst in .Mcaznris numero; ponit
YIII.
titn er{jo fuit hajc visio ct spccics; supcrno cniin erat clc- Q cniin sardium qiiinlum.riim.^poc 21. 19. ponatiir sexlus.
Quid ti'
Knilicenl
iaipit el
s.irdius.
Signin.
catin
I.
II.
111.
IV.
clrina, infcrne i{^nea ; uti hic supcrne crat sardina, infer
ne iaspidca. Sicolim viri illustresad ina;;nifiecntiain plu-
res {];cmmas iun{^cbanl, casque {^cstabant in anoulis el di-
gitis. Ciido Martial. lib. o. epi{yr. 11.
Sardoni/c/ias, smaragdos, adamanias, iaspidas uno
1'ortal iii articulo Slella, Sevcre, meus.
Quwres.quid in lioc Dci Ihrono significent iaspis et sar-
dius? Ucsp. primo. Virtoriniis, Priinas. Beda ct Iliipcrt.
per hasec duas {ycmiiias si{jnificari Dci iiistitinm et vindi-
ctnm in pcrrntorcs: scilicet per inspidcm, qui coloris cst
aquci, signifirnri diliiviiim sub Noc, quo Dciis omnes pcc-
cntorcs subiiiersit: por sardium , qui riibeiis est , si{;nifi-
cari i{7ncm roiii1a(;ratioui8 iiiiindi, qui peccala ct pecca-
lorns oxuret.
Sccundo.Kichard. Virore,ait,iaspidissi{7nificatur scm-
pcr vircns Saiicloriim {^loria in ra'lii; pcrsardiiim inccn-
diuin {^chenna;, ipia) duo siiiil linminis novissimu, cnqiie
1>'U3 hic ct alibi liominum oculis subiicil, ul ca iu{jiler
iiitiicantur.
Tertio, loachim: laspis, nit, cst Pater; sardius est Fi-
lius, 9inara{;diis ct iris csl S|)iritiis sancliis.
Qiiarto, Vic{;as cl Pcrer. laspidc, inqniiint, Tirenle.si-
{jnilicaliir miscricordia, sardio riibcntc iustitia. Hisce o-
nim diiobiis oiiinis rcsp, et totus miindiis n Deo rcgitur.
Unde ail Psultcs: Misericordiam rt iudicium canlabo tibi,
liominc. llac cnim visione mulia adiimbrantiir dc provi-
dcntia ct misrricordia Dci in pios, atquc iustitia cl vindi-
cln iii im[iius.
Quinlo, l.yran. Dciis, ait , hic apparct qiiasi provisor
Ecclcsix' mililnnlis; iindc inspidc si{;iiificnliir ciiia coiiso-
latio ct rerrcnlio in ndversis, snrdio cius inllamniolio, qua
fncit ut ardcntius Dco scrviainiis.
uti ibidem ponit et Alcnzar.ubi ct arliculum dcChristi re-
surrectione, qucm alii iun{;unt cum dcsccnsu eiusdem a J
inferos, poniinlquc quintum, ipsc ab co dividit, ponilque
sextiim. Hinc docct nptc iilrumqiic lapidom et arliculum
coiiiungi in idea Dci Palris, cui atlribiiilur potenlia, ao
conspqueiilcr tam creatio, qiiam rcsurreclio. Sicul cniin
por crcationcm crcaturaj cssc coppcriinl.ila pcr Chrisli re-
surrcrtioncm dnliim cst initiiim nova; crcnlur.T; nnle il-
Inm cnim nondiim ernt Spiritiis datus.quia lcsus nonduin
ernt {jlnrilirnlus. Qiiaro mcrilo Chrisli resurrcclio consi-
derntiir in Scriptura,qiiasi nova miindi creatio:omnis au-
tcin creatio npus cst Dei Patris. Uiirsum aplc iaspissup- •
pnnilur snrdio, hoc esl crcatio resurrcclioni ; h.TC enim ili.i
cst oxccllcnlior ct {;loriosior. Alqiie sicul nalura grali.TS
sup|ionilur, ct {;ratia {;loria;; sic opus crcationis supponi-
liirn'snricctioni,qua;est qnasi rccrcatio, sivcilcralacrea-
l'o,qii.T anliqux rcrum iii licncsi produclioni, nova? qua-
.. si crenlionis, et nova; crcnlura; {;loria addila est. Ila ipsa
'-' in{;oniosc pt ron{;niP. Surdiiis cnim ut dixi, symbolum
cstgaudii et fclicitalis diviu.T.quninDcussiiisclcclis coin-
inunicnl bcnndo illos, ct resuscitando od vilani cl gloriam
sompitcrnam.
Kt iris En.iT 15 cmciiTi; SBDIS SlllltlS tisio^i sma- Ins fo-
n.vGDiN.K.) Primo, Andrcns: Iris, ait. vnrin el llorida re- [^'^'"^'j'^,";
pricscntat r.Tlcstium virluluin ct ordinum ornamcnla, di- |,
versaquo coriim munorn ct olVicia, oc pr.Tscrtim , iil ailRiposit.
Peier. trcs rolores iridis sigmficant Iripliccm virtiilcm,
piir;;niidi, illuminandi et pcrlicicudi , qua; cst in Deo et
niif;rlis.
Scrundo, Uirhard. Viclor. pcr iridcm qiia;9pcciem ha- ll-
bcl nrciis, ilaquc belli signiim el inslrumenlum ostentat,
piilat significari iudicium iinivcrsnlc in quo smnragdiis.
VI.
SoKlo, Aiireolus : Scdcs h.Tc, nil, osl ealhodra Ecclcsiro qiii pnrlim virol, parlim rubcl. indical bonos pr.Tmiandos,
Uoman.T, qiia; cst caput Erclcsi.T militanlis. In hac ost malos punicndos csso. 1'ndo elChristus iudex pin;;ilur in-
iaspis vircus, pula miscricordia cl polcslns solvcudi pcc- sidcrc iridi ; scdcbit cuiiu ia uubc gloriosa,quaIis csl ins.
830
Commenlariu in Apocfilypsin S. loannls. Cap. IV:
IIj Tertio, Ven. Bcda : Iris, ait, sunt Sancli, qui Ecclesiam ^ Sic iris, id est pax, sui sevi fuif, re et nomine Irene Im
IV.
suis precibus prolegunt, sicut iris cingit et proleglt no-
strutu hemisphaerium.
Quarto, Ansbertus: Iris, ait, est incarnalio Verbi; id-
que Primo,quia, sicut sol in nube irradians facit iridem,
sic Vorbum in carne irradians fecit Christum. Secundo,
sicut iris fuit pacis symbolura tempore Noe, ita et incar-
nalio Christi fuit reconcilialio mundl. Terlio, duo cornua
iridis sunt duao naturae Christi, huniana scilicet et divina ;
cliorda in hoc quasi arcu, est earumdcm unio liyposlali-
ca. Quarlo, in iride triplex est color , ita et in Chrislo;
Christus enim fuit qoasi cKruleus, id est cseleslis, per o-
rationem assiduam; fuit viridis, per florem graliarum et
virtutum : fuit rubicundus in cruce, per amorem teque ac
sanguinem. Quinto , ab hoc arcu emissae sagitlae amoris
suul, quibus vulnerata sponsa dicebatCant.2.Fu/ei7e »ie
}loiibus,slipate memalis:quia amore langueo: ita Viegas.
Sexto,iris hKcimbrifera fuit: quia cffijdit in orbcmpra;-
dlrationis et doclrin» caelestis abundantiam
peratrix , uxor Leunis Imperatoris IconoclastaB et mater
Constantini iunioris Imperaloris; quse, mortuo niarilo,
cum filio succedens in imperium, iconoclasmum suslulit,
pacemque Episcopis, Monachis et Ecclesia; reddidit. Unde
Theodorus Studila iri Vila S. Piatonis: Postquam. inquit,
regnare ccepit Dei cultrix Ircne (anno Chrisli 780.) qux
pacem ut cognomento, ita et re attulil. in cuius regno cum
aliis bonis et monasticx vilx adeundx facultas et ianuapa-
lefacta est, qux olim ub impio Imperuiore clausa fitcrat,
etc. Ex eo, inquam, tempore quo Irene regnare ccepil, no-
stra tota eorum qui rebus terrenis renuntiaverant, familia
monasticx vilx obedienliam profitebatur. Idipsum miro o-
stenlo Christus preesignifinavit. Narn eodem anno in lon-
gis Thraciae muris quidam homo fodiens, invenit arcam
lapideam, quam cum expurgosset et revclasset, reperit
viruiii iacentem, et conglutinatas arcse litteras contmen-
tes haec : Christus nascetur cx Virgine Maria. Credo in
eum. Sub Constantino et Irene Imp. o sol, iterum me vi-
uv.u....;/ \yv uuuva.i.u^ v^ v^ i .> .:. .. v7 u ./ u .. uu >i v. u .. . . j- ^i...-. .-■ — v. v.. ....... u r.v...^^ vv «fi./.u Hll^. \J .»Wl, l.(^rM.#» #/l l^ \/ *
Qulnlo, Alcazar censet hanc irldom non alium habuis- u dcbis. Ila refert Theophanes, et ex eo Baron. anno Chri
se colorem quam viridem, tamque fuisse viridem, ut sma- sti 780.
ragdo similis appareret. Licet enlm communis iris sit mul
ticolor, tamcn nova, inqult, haec et cajlestis lanlum fuit
viridis, vocaturque iris,quia arcus caelestis speciem exhi-
bebat, non in colore, sed in forina et figura. Porro sma-
ragdus cap. 21. aeque ac hic , significat passionem Chri-
sti, qua Deo Patri reconciliatus est mundus, sicul per Noe
reconciliatus est in diluvio, huiusque reconciliationis, et
novi pacti Deus signum dedit iridem; haec enim passio,
jeque ut iris Noe, iugiter Dei oculis obversatur, eumque
iratum coatinet, ac cleinentem et liberalem in Ecclesiara
efiicit : tum quia incredibili voluplate haicChristi obedien-
tia, religio et charltas eum afficit: tum quia promissionis
suae Christo facta;, de gralia et venia peccatoribus danda,
iugiter eura memorem facit. Arcus ergo passlonis Christi
totus est viridis, id esl totus est spei nostrae obiectura, to-
tijs benignilatis et misericordiae promissio. Vide Isaije c.
54. 8. Crux enira, sive Christus in cruce distensus, fuit
Posset quoque cum Ribera per iridem accipi varietas,
et universilas. ac pulchrltudo creaturarum omoium, quam
in se continet Deus. Sicut enim iride mira est colorum va-
rietas, et, ut ait Virgil. 4. .^ineid. MMe trahil varios ad-
verso sole colores: ita et in unlversltate creaturarum re-
splendet iucundlssimaquaedametadmirabilis varietasper-
fectionum Dei Vide deiridedlcta Gen.9.13.etEzech.l.28.
SiuiLis visiosi SMARAGDIN,B.) Similis erat non ipse se- Smarag-
dens in throno, puta Deus, ut vult Ribera , qui putat to'1'" "»
et iris erat in circuitu throni , parenlhesi intercipiendum *freM'
et includeudum esse; sed sirailis erat, scilicet ipsa iris , Deimite-
smaragdo virenti. Erat ergo iris viridis, non tota, ut vult ricordia.
Alcazar, quasi alium colorem praeter virldem non habe-
ret, sed quod viridis color in ea esset exiroius, caeterisque
pra3celleret : Smaragdus, itiqml Lyrao. est viridis coloris,
et hic est unus de coloribus iridis. Sed illa iris imaginaria
hic sic apparuit, vi color eius viridis intensior cxteris w-
quasi arcus caelestis tensus, quonovum foedus, pactum et ^deretur.Per quxdesignabaturconsolalioDeisuiselectisaf-
testamentuminler Deum et hominesChristus sanxit. Arca
ergo fccderis veteris teslaraenti fuit mutata perChristum
crucifixum in arcum cajlestem , ut novi foederis excellen-
tiii indlcaretur, sicut mare aeneura in mare vitreura con-
versam fuit v. 6. Haec eleganter et apposite Alcazar. Cum
enim Christus occisus, ante thronura Dei quasi in scenam
hic prodeat, apposite symboluin et inslrumentura occisio-
nis eius, puta crux, in iride repraesentatur, et in scenam
producitur. Rursum, crux Christi non claniat nisi recon-
ciliationera et misericordiam, cuius syrabolum esl iris, uli
■ iam dicara.
VI. Sexto ergo, magis generatim et genuine Ribera , Vie-
Keniiioa. gas, Perer. et alli passim: Iris, inquiunt, est Dei miseri-
mHerf.' cordia, qua; undique thronum Dei circumdat. Iris enira
cordia. terapore Noe reconciliatiouis et fcederis inter Deum et ho-
mines fuit signum , fuitque iris idera quod sipr.-jr,, id est
pax, ait Ticonius. Secundo, iris versicolor recreat, et irn-
futura, maximeintribulationibus Ecclesixfaturis.eoquod
cclor viridis esl consolativus , et confortalivus ipsius visus,
Smaragdus ergo, qui sua viridilate oculos mirerecreat,
adeoque leste Solino cap. 17. virore superat herbas et gra-
mina . irao sibi proxirna virore suo inficit et colorat, nec
eum in umbra, lucernis aut sole immutat; significat Dei
misericordiam nunquam senescenfem, sed semper viren-
tem, quasi novarn et recenlem, mire nos coosolari. Sma-
ragdus, ait Plin. Ilb. 37. cap. 5. suo virore et pulchritu-
dine oculos implet, nunquam satiat, et subinde pulcher-
rirni speculi vicem obit. Uude Nero gladiatorura pugnas
per sraaragdura spectabat.
Rursum smaragdus, ait Ribera, signiGcat Dei et crea-
turarum in Deo, quasi in speculo pulcherrimo visioaem,
qua?menfemconfempIantisiucundissiraeimplet, nunquam
satiat: pulchrius enim et clarius creaturas repraesentat,
quam ipsae sint in seipsis. Hoc speculum est mirabile et
brem copiosum ac varium in terram depluit: idem facit [j inenarrabile, sicut Poetae dixeruatdeiride, eamesseThau
Dei misericordia ; unde in ea quasi est color caeruleus, ■' -j - ■ - j -•--■-•--^ r^i!_ - -i : .
idest Cdes ; et viridis, id est spes; et rubicundus, id est
charitas, alilque misti , id est variae aliae virtufes et gra-
tiae, quas Deus effundlt in homines. Tertio, sicut iris est
semicirculus qui tantura in hemisphairio nostro apparet ;
ita et Dei misericordia tantum apparet in hac vifa, iusfi-
tia vero in altcra. Vidi Lovanii in inauguratione Serenis-
simorumPrincipumAlbertietlsabellae, inter varios trium-
phalesarcus ot titulos,uuum erectum.cul inscriptum erat
uncialibus litleris : Oclaviani Augusli in Vrbem adventu,
corona iridis specie circa solem appavuit , novx potentix,
novx pacis auspiciwn. Hanc vobis, o Principes nostri, se-
nalus populusque Lovaniensis in ipso ingressu dedicat, no-
vxpotentix, novx pacis auspicium. Hunc titulum, hanc
iridem Deo, nov^ per Christum pacis auctori , conslgnat
hic S. loanues.
maotls, id est.admirationis, filiam, cura de ea sic canunt:
Clara sub xlhereis fulget Thaumantia proles
ISubibus, ut radiis pluvium sol atligit imbrem:
Et picturato cxlum velamine cingil ,
Et cxlum variis miranda coloribus ornat;
Picla veste decens, et mullicoloribus alis.
Tropol. iris insfar sraaragdi symbolum est virginitatis,
quae semper viret, et suo virore splendescit instar sma-
ragdi. Quocirca apposite Poloni iu canonizatione S. Casi-
miri, qui maluit inori quam virginilatem perdere coniu-
gio, cum illud medici valetudini eius uecessarium esse di-
cerent.hoc anagramma ei dederunt: Casimirus, sum quasi
iris, in quam scilicet irradians sol iustitiae, suum ei puri-
tafis fulgorem afflavit. Rursum: Casimirus , quasi cadis
mirus, quia pro castitate nioreris, et virginitatis vicfima
occumbis:
Comrnenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. IV.
831
Sponte cadis, scd amore cadis. Casimire. pudoris: J^ Secundo, Anibros. 21. seaiores. ail, sunt Patriarchae,
lUirus, le Christo mirificante, cadis
Cecidit auno Doinim 1481. ul cum Agno resurgat, cum-
quc per omnia ca;li ^audia scquatur.
Ver» i ET 15 CIBCUITf SEDIS SKDILIA VIGI5TI QIATCOR : ET
SUPEB TnBONOS .TIGINTI QUATIOR SEMOBES SBDE5TES.)
Semores, AIIudit,tum ad ordinem anfjelorum primie hierarchiae,qui
id es>. TocanturThroni; tum ad2i. principes sacerdotuin : tote-
«cna^iorcsjjjjj, grant corum familiffi aDavide distribulaB,ut per vices
pts. ""' sacra obirent in tempio, quaj sinfjulaesuos habebant prin-
cipes (sciiicet primogenitus familise eral caput etprinceps)
qui proiode Principes Dei,ct Principcs sanctuarii vocanlur
1. Paral.21.0. Hi eniin il. principes templi, fuerunt typus
21. seniorum in lemploca;lesti.Seniores enim.sive senato-
res vocantur principes populi: quia scnatus olim e senibus
eligcbatur: et licet postea senatorum et principum filii ,
esloessentiuvenes.parentibusdcfunctis in magislratu suc-
cederent.lamenethi a prima nomenclatura vocabauturse-
niores, sivc senalores, id est, principcs. Senior ergo non
tani a;lalis,quaindi{jnitatisestnomen: iianccnim signiCcat "
Hebr. D>3pT ze/cenim.\(i est,seniores. Undc etPresbjleri
Tocabaulur opudSpartanos summi mafjislralus.qui rebus
sacris prxerant. Hinc enim Itali, Hispani, Galli, alixi|ue
gentes , Sennor vocant dominum , quin et Gothi eosdeia
vocaiit Sihora. Dnde S. Aufjust. Epist. 178. Sihora armen.
inquit, gothice significal Dominc miscrere, quod Gra^ci di-
cuut K>jrie elcison: illudque a Golhis capli et supplices
Romani dicerc didiccrunt: a Gulhis cniin Latina linfjua
corrupla cst, ct traducla in Ilalicam, Hispanicam etGal-
licam; et ex Senior Gothi fecerunt Sihora; inde Itali S/-
gnor, et Uispani Scnnor, et Galli Seigneur. Hoc est quod
ait Cicero lib. de Senectute : Uteretur consilio. ratione,
stntentia, qux nisi essenl in senibus, non summum conci-
lium maiores vestri appcllassent Senatum. Idem lib. 3. de
Legibus : Senalori, ait, tria iussa sunt, ut adsit; nam gra-
vilatem res habet cum frcquens ordo est: ut loco dical, id
est, rogatus: ul modo, ne tit infinitus.
et sancti pntres veteris Testamenli, qui in lectione et me-
dilatione 21. librorum veterisTeslamenli.quasi in 24. se-
dilibus quiesccbnnt. Licet enim S. Hierooymus, et alii,
tanlum numerenl 22. libros veleris Testamenti, iunta nu-
merum littcrarum quae sunt in alphabeto Hebraico; ta-
men Rabbini, ut Aben Ezra et K. David, nuinerant 21,
tain libros quam litteras Hebr. scilicet repelcudo ter lit-
lerain lod, uti rcpetilur in noraine tetragramniato lehova
abbreviato, hoc inodo.>'»
Terlio, Andreas Caesar. Arelas, et Hieron. Prado prooe-
mio iu Ezcchiel. scct. 11. Seniores 24. inquiunt, sunt 12.
Palriarchai, puta duodecim fihi lacob in vctcri, et duode-
cim Apostoli in novoTestamenlo, bis eoim duodccim sunt
24. Sic fere el Ilupert. nisi quod ipse loco duodecim D-
liorum lacob, acripiat tluodecim iudices, qui post losue
usque ad Saul Israeli pra^fucrunt: scilicct primus, est O-
thoniel; sccundus, Aiodh; lertius, Sangar; quartus, Ba-
rach; quinlus, Gedeon ; sextus, lair; seplimus, lephle;
octavus, Abcssan; uonus, Ahiulon; decimus, .\bdon; un-
dccimus, Samsoo; duodccimus, Samuel. \'erum non o-
mnes filii lacob, ncc omnes ludices fueruot saacti, tcI
certe non lam illuslres quam alii.
Quarlo, S. Gregor. libr. 4. in 1. Reg. cap. 9. 24. Se-
niores, ait, sunt sancli pradicatores, maturi sensu,et mo-
ribus p;ravcs, qui throoum Dei ambiunt, quia pra; ca;te-
ris conditorem dili^unl, ideoque per altissimain conlem-
plationcin et convcrsalionem ci vicinius rcquiescunt. Et
Glossa : Omnes, ait, Ecclesia} Doctores nunc dicuntur duo-
decim, propter fidein SS. Trinilalis, quam annuntiant
quatuor partibus iniindi ; nunc dicuntur 2^1. quia hic nu-
inerus conQcilur per sexies qualuor: sex rcferuntur ad o-
pera quae sci diebus fecit Dcus, quatuor vero ad Evaa-
fielia : quia opera quaj in \cf,c naturae et in Evangelio ie-
cil Deus, Doctores ipsi coluut et cYplicant.
Quinlo, luachim, quein seqiiitur Pclrus Galatinus , 24.
seniores, oit, sunt duodeciin Aposloli, ct eoruin lilii, pu-
Sedilia.) Graece 5;iovoi, id est, throui augiisti . qnales P ta Martyres (de quibus haec visio agit) usque ad .\nlichri
sunt reguin et principum. Alludit ad Psal. 10G.32. Et in
catficdra scniorum luudcnt cum. Nam 24. principes sa-
cerdolum in templo suas habebant cnlhedras et throuos,
ul iain habent Episcopi ct Ponlinces, a quibus vocanlur
Ecclcsia; Catlicdrnles. Hinc et fcsla CalhedraiS. Pelri, tain
Ronianx,quam Anliochena;. Tales PunliGcum thronos, et
priscos, ct posteriuris ac prxscntis aelatis, plures Romao
couspicimus in tribuna, id est, in choro cuiuslibet tem-
pli. Porro lii throoi cingcbant thronum Dei inslar semi-
circuli ; eraiit cnim in circuilu throni: siciit Ihroni Cardi-
Dalium ainbiuut Ihroniim Ponlificis ; sed hic illis lnn;;c cst
aujjustior ct subliinior. Alcazar tainen imaginatur.ros vi-
606 fuisso quasi inSanclo sanclorum,quod qiiadralum c-
ral.ac proindc ccnset thronos hos in quadrum fuisso dispo-
6it06, ita ut seui csscnt a qtiulibel lulere. Veruin in Smu-
cluin sanctorum solus ingrcdicLutur guminus Pontifcx,
non alii principcs snccrdoliim. Et estu fuisscnt in Sanclo
Banctonim, commudius, dcccntius et clcfiaiUius iu seini-
circultim, quam in qiindrum fuisscnt dispositi. Sic eniin If
oinnes ornnt nntc thronuni in conspcclu Dei, eum vidcn-
lcs, ct nb co visi. Nnm in qundru scdcntcs, tonluin in tri-
bus qiiadrilnlcribus Dcum antc fuciem haborc potuissciil.
Sciicntes cnim in quarto latcrc quod ilniidcbnt i|undruin,
cn pnrto qun cral tiiruuus Dci, vel dorsuin ; vel ccrle la-
lus obvertisscut Dco, atit ccrte fuisscnt a tcrfjo Dei.
ClRClHAMICTI TKSTIIIBnTIS ALBIS ; olba} vcslcs uolant
non taiii sncciduliuin, ut vult .\lcazar, qunm claritatcin
ctfjtorinm bcnlitiidiiiis21. Hcniurum; BT lii capitibus bu-
RUU C0R0>.B Ai'BBiB. ) Coronao hao notant coruin viclo-
riain,trium|>liuin ct rcjjnum.Sunt cniin victorcsct triuni-
Quinsm phntores, wquc ac rcp;cs iii rcrjno Dci caclcsti.
tiKiiiti Qu.TDrcs,quinam sint hi 21. suniorcs? Primo,Ticoniu8,
t"uZ7t. ^"'^'^' friinas. ct Arias Monl. in Zachar. 4. ccnscnt 21.
I. ' scniorcs sifjnificarc univcrsam Ecclcsium, quac a Deo co-
Exposit. ronala cst, ct corouas suas Uco occcptas rcfcrt.
stuin. Rursum prxcisc possunl nuinernri 21. nam sicut
12. fuerunt Aposloli tcmpore Christi orli a Iuda;is , ila
duodecim similes scniores ct .\po3lolos ex Gcnlibus exci-
tabit et cliget Dcns eo lemporc , quo veuturus cst Elias .
ut cuin eo dccerlcnt conlrn .Vntichristum. Sed hoc sine
fundamcnlo dicitur, inquit Pcrcr. nusqunm cnim id reve-
latum cst. Addc, loannes unus eral ex 12. .\postulis tem-
pore Christi : loannes autem adhuc vivcbat hoc tcmporc,
qiio vidit in calo 21. seniores: non erjjo oinncs 12. .\po-
stoli crant cx 24. scnioribus, qui oinnes erant dcfuucti ,
et beali iu ca'lo.
Scxlo, Aurcoliis ct Lyran. Cwlum, inquiunt, cst Ecclc-
eia inililans: Dci scdcs cst Ecclcsiu Iloiiiann, in qiia se-
dct Romanus Ponlifcx, quasi Vicarius Christi : 21. scnio-
res sunt omiics Episcopi iii suis scdilibus, id cst, Episco-
palibuH. Alliidit enim ad 24 priocipcs saccrdutum, uli
liixi, qui Episcoporum crnnt fifjura; et typi.
Septiino, .\lcazar per 21. scniorcs, nit , dcsif^natur di-
p;nitns saccrdolum in Ecclcsia Christi , hi cnim vocanlur
Presbylcri el scniorcs. ct sticccdunt 72. Christi discipulis,
Bicul Episropi sucrediint 12. .\poslolis, qtii sif^nifirontur
hic pcr qunluor animnlin. Ecclcsia cniin cst rcfjnum sa-
ccrdolalc, in quo principcs sunl snccrdolcs. Hi habcut
thronum in caehi, id csl, divinnm auctorilotcm ct potcsla-
tcin consccrandi corpiis Chrisli. ac obsolvcndi a pcccatis,
qiiain non hnbcnt Sernphini. Undc hnbcnt coronas in ca-
pitp, ct phinlas ntircas, id cst, caliccs mn<;nos, in qtiibus
olTcrunt I)co orationcs fidclium ct Sancloruin. Hoc dcJu-
cit Alcazar cx suo scopo, ct pr.Tconccpto finc. Afjitur c-
nim hic, inquit, non deSauctoruin in calis felicilnlc, scd
dn novi CTloruin rc{;ni celsiludine, deqtie infjcnli Eccle-
sifo ministrorum dif^nitnle. Pcr vcstes albas sij^nificatur
C{7rc{;ia snnctitas ct caslimonin, quam poscit saccrdotalis
slatus. Coronaj aurca; in capilc, si{;nificaut honorem ina-
xiniuiD, et splcndorein, qui dignitali sacerdotuni proprius
111.
IV.
VII.
832
CommenlarFa in Apocalypsin S. loannfs. Cap. IV.
VIII
esl ; iuxta illud Psol. 8. C. Gloria ct honorc coronasli eum, ^autem reprjcscntari universilatcm angelorum qui Deo as-
cl consl/tuisti cmn suprr opcra manuum tuarum : omnia sistunt, indeque vocari seniores; quia scilicet angeli creali
subiccisti sub pcdibus cius. Ailudit ad Eccles. 43. 14. ubi sunt ab olim, puta ab inilio mundi. Verum nec ex Script.
de Aaronis coronn dicitur: Corona aurea super mithram e- iiec ex losepho, nec aliunde probari potest in templo prae-
ius.exprcssa signo sanctitatis, etgloria honoris.opiis virtu- cise fuisse 24. Cherubinos. Adde, seniores nunquam vo-
iis. Rursum, corona signincat polestatcm iudlciariam in cari angelos, sed homines digniores. Denique angeli si
obsolulioiie [icccaloruiii; oliiii ciiim iudiccs coronati ad iu
dicaiuliiiii scdcbant, testc Deinosllienc. Dcnique corona si-
guificat cos esse rcges c.t principes in rcgno Dei, id est in
Ecclesia, in caquo tolos Dci cultui essc addictos et con-
«ecralos. Undc in hac sacerdotuin excelleutia ac dignita-
te, miruin iu niodum Dci ipsius gloria et maiestas elucet.
Aurcn enl/n corona olim nunquamnisi eximiis virisest da-
»a. Unde Apulcius I. 9. Mctam. Dif/nus Hcrcules solus co-
ronamaurcam capite fjcstarc.TcrlM. Iib.de Idol.docetsa-
cerdotum , sed provincialium dumtaxat , coronam auream
fiiissc. Tuntuin ciiim, inquit, honoris nomine confcrcbalur
his qui familiarilatcm rcr/um mcrcbantur. Rcguin euim e-
rat coronn aurca, caque nou crassa et solida, sed ex la-
gnificautur hic per septem lampades, et per quatuor ani-
nialia; non ergo per seniores.
Nono, et magis genuiue, Haymo, Maldoo. in Notis, et IX.
Ribera: 24. seniorcs,inquiunt,sunt omnes l*atres et San-Kenui"*.
cti illustriores, tam vetcris, quam novi Testamenti. Duo-*""','?;'
ecim cnim sunt Apostoli in Novo, sub quibusomnes vi-eiii.Pa-
ros Aposlolicos accipe: et duodccim suut Patriarchae etiriafciKt
Prophelae veteris Teslamcnti, sub quibus omnes Sanctos ^^j^'°"
illuslres veteris Testamenti accipe. Esto enim non omnes
Patriarcha; fuerunl sancti, tamen quia Patriarchae fuerunt
Israelis, sive populi Dei , hinc apte significant , Sanctos
"lustres velcris Ecclcsiaj aut progenilores, aut propaga-
solida, sed ex la- tores. Duodenarius enim niimerus pcrfectus cst, signifi-
niina auri diducla, et altenuata, ut significarent, illi pa- u cans omnia. Componitur eniin ex iribus in quatuor ductis;
rum auri esse salis cuius virtus impcrat auro; ncc tam
rcgem opus habere auro, quam rcinp. rcge aureo, uti ex
Xenopliontc lib. 1. 1'Kdia; Cyri, dooct Carol. Pascal. lib.
\}. deCoronis cap. 9. ubi eliain reccnset Gentilcs censuis-
se aunim love essc proguatuin, ideoque non nisi regibus
ct viris divinis altribui : inde dictuni est aurum corona-
rium, quod regibus dabatur, dc quo vide Lipsium lib. 2.
de Magnit. Rom. cap. 9. Ita Procop. libr. 1. Reili Goth.
scribit, Thcodatum regeui Gnthorum , pactum cum Petro
lustiniani Imp. duce , deccdcre tota Sicilia, et guolannis
mittere lustiniano coronam avream trccentarum librarum,
Porro Feslus : Triumphales, inquit, coronx sunt, qux im-
pcrutori victori aurex pricferuntur. qiix antiguis tempori-
(jus propler paupertatcm laureic fuerunt.
Notal .\lcazar, nolat. 4. hosce 24. thronos, et seniores
in eis sedentes, rcpraesenlare choruni angelorum qui vo
caulur Throni ; alque in Ecclesia (forte et iu ciclo) pri
terenim quatuorfaciunt duodecim.Tria.signiticantfidem,
spem et charitatem SS. Trinitatis ; quatuor significant
quatuormundiplagas,cxquibusuniversiSancti conlluent.
Sic etiam Richard. Reda, Rupert. et Viegas per 24. senio-
res accipiunt pra^stantissimos Sanctos, ac prsecipuos Prae-
latos et Doctores utriusqueTeslainenti. Hos secutus Pe-
rcrius, simplicissime et planissime putat, a loanne hic ia
caelo visos fuisse pra;cise 24. illustriores Sanctos et heroes
solius veteris, vel potius tam novi quam veteris Tesfamen-
ti, puta ex novo diiodecim Aposlolos , ubi pro S. loanne
adhuc vivente, oportet Paulum substituere: es veteri ve-
ro hos, aut similes, Abelein ( hic eoiin fuit primus in orbe
virgo et Martyr, primusque ponitur ab Aposlolo in cata-
logo Sanctorum veleris Testamenli, Hebr. 11. 4. ) Noe,
Abrahain, Isaac, lacob, Moseu, Samuelem, Davidem, I-
saiam , leremiain , Ezechielein , et Danielem. Id ita esse
patet Primo: nam ubique in seqiienlibus definile indu-
inum ordinem esse Seraphinorum, seciindumThronorum, Q cunlur hi 24. seniores, illique Deiim celebrant, imo etS
lerliMin Ghcrubinorum. Thronorum eniin muuusest por-
tare Deum, ait S Dionysius Cielest. Hieraeh. cap. 7. un-
de el Sophroniiis. D. Thomas , et alii , Thronos vocant se-
des Dci. Porro, Throni vocautur angeli iuxla Deuin se-
dcntes in Ihronis; imo S. Ciirysost. opinari videtur Thro-
norum choruin pra?cellcre chorum Seraphinorum , quod
Deo nlliil videatur csse propius, quain Dci ipsius sedes.
Rursuiii hos trcs ordiues rcpra.\sentare tria attributa
Dei,scilicet polcntiain.sapienliam et bonilatem. Ad haec,
Cherubinis reprKsrntari Dei sedcm in hac visione; dici-
tur enim de co : Qui scdes .snper Cherubim ; Dei autem se-
des sunt Christiani iusti. Thronis vero 24. seniores, Se-
raphiuis inyslica quatuor animalia, id est Episcopos re-
prajsentari et respoodere; Episcopi eniin debent ut Sera-
phini charilale ardere , eaque alios innamniarc. Itaque
Chcrubinis respondcnt in terris fideles sancti, Thronis sa-
rerdolcs, Seraphinis Episcopi , uti hic throno Dei , quera
faciebant iunclis alis Cherubini, reprajsenlantur fideles.
loauni loqunnlur. Unde cap. 7. 13. ait: Vnus ile seniori-
bus dixit mihi. Secundo, oinnes consenliunt quatuor ani-
tnalia esse quator angelos, et quatiior Evangelistas ; ergo
2i. seuiores sunt alii insigniores Sancti. Tertio , quia hi
24. scniorcs in hac visione non inducuntur, ut iudices,sed
ut conscii et intrepretes mysteriorum diviua; providentiae
circa Ecclesiam , et ea quie in Ecclesia usque ad Gnem
mundi futura sunt. Vocantur seniores ob antiquitalera,
gravilatem, sapicntiam, prudenliam et virtutem ; ex qui-
bus omnibus sunt venerabiles. Vestiti sunt albis , id cst ,
innoccnlia, hetitia el gloria pleni sunt. Habent coronas
in capite, lum quia regcs sunt, lum quia victores illustres
generose certando ct vincendo rcgnum Christi obliaue-
runt: suut ergo hi 2i. seniorcs quasi senatus Elcclesiae
triumphautis, et assessores Dei.
Porro, priEcise eos delectos fuisse 24. non est mirum;
sic enim Christus praecise elcgit duodecira .^postolos, qua-
tuor Evangelistas et 72. discipulos: sic olim Deus elcgit
tlironis yero sacerdotum seniores, et quatuor animalibus "Jduodecim Patriarchas, et duodecim Prophetas minores
Episcopi. Denique in Thronis, ait, mouentur sacerdotes,
ne ita aliorum salutem curent . ut suam uegligant , sed
semper cogitent se ad hoc vocatos esse , ut ipsiraet sint
tlironi Dei.
Veruin Ecclesia iam in crclesti hierarchia summos po-
nit Seraphim, sccundos Cherubiin, terlios Thronos. Rur-
sum, ha?c visio speclat ad Deuni, eiusque regnum c»ie-
s!e etgloriosuni, non ad rcgniim quod Deus habet iu Ec-
clesiamiliianlc, uli vult Aleazar. Alioqui fateorin his thro-
nis , et eorum sessoribus 2i. ailudi ad Thronos , qui sunt
terlius ordo angeloruin, uti superius dixi.
Octavo,Villali)ando, part. 2. lib. 4. cap. 43. pulat hos
J4. seniores repr;esenlare 24. Cherubinos positos in tem-
pio balomonis. Censet cnim ipse duodecim Cherubinos
positos fiiisse 10 Sancto pra; foribus oraculi. et totidera
posilos fuisse iu Sancto sanclorum circa arcam. Per hos
Pari modo hic duodeeini seniores elegit ex novo Testa-
mento, et totidein ex veteri. Sicut enim duodeuarius est
numerus perfectus, significaus universitalem, pula omnes
in isto genere; ita, et polius, nuinerus 24. Nain hic est
dupluin duodenarii, et duodenarius geminatus. Rursuin,
sicut sol 24. horis cursuin absolvit, obitque et illustrat lo-
tum orbem : ila et hi 24. quasi soles illustrant Ecclesiam
universam successive , scilicet qiiisque suosa,'culo. Plura
huiis numeri 24. mysleria videapud Arelam hic, el Pe-
trum Rongum, lib. de numerorum mysteriis, pag. 444.
Hosce 2i. seniores repraesentant Cardinales , adeoque
thronos, solium, totumque hoe cnput eleganler repra?sen-
lat Consessus (viilgo Capclla) Pontificis, in qua \idetur
imago caeleslis lenisalem, ut mcrilo ex illa ha;c deprom-
pta videatur. Pontifex cnim quasi Viearius Dei , Deum
reprajsentat; septem prisci Diaconi septem spiritus Dco as-
Commcnlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. IV.
833
sislentes ; Cardinalcg, scniorcs 2i. Agnus, Christum qui ^ posse credunt ab eo. cui tacere grave sil. Hac de caosa Ph
in Missa oflLTlur: libcr signalus, librurn Evangeliorum
Denique Patriarchfe, et Episcopi milrati et ponlificalibus
induli, 1'ocnitenliarii, Canonici, omnisque Prajlatorum, sa-
cerdotuni et minislrorum ordinala multiludo et magni-
licentia, ajque oc symphonia cajlcstis, repra;scnlant innu-
n»eram Angelorum ct Sanclorum multiludincm {jlorio-
sam, quic Deo iufjiter iubllat et psallit. Simili modo se-
ptem Episcopi Asia), subiccti S. loanni, repra;sentant se-
ptcm Episcopos Cardinales Pontifici subditos : scptem Ec-
clcsia; adumbrantur per srptem Ecclesias llomanas, stru-
ctura,lndul{jentiis et pcrcfjrinationibus totius orbis cele-
bres, quas Komani, »que uc exteri , crebro obire solent,
opemque .Martyrum ct Sanctorum, qui ibidem innumeri
sepulti sunt, siipplices implorare. Talia plura sunt, adeo
ut ex Apocalypsi cajrcmoniaj, ct magniHccutia Ecclesias
Romana; desiimpta et exprcssa vidcantur; ut merito S.
Ful{jentius eam intuens et adrairans dixerit: Si sic splen-
det Koma lerrestris.quomodo fulgebit lerusalem cxlestis?
lippides munuBconsiliarii detrectavit. Cum enimLysima-
chus rex ei quodam tempore diiisset: Quanam niearum
rerum te impertiam? Respondit: Qua lubet, modo ne ar-
cano ullo, testis Plutarch. lib. de Curiositate.
Et de tdbo^o (Dei.nonseniorum) pbocedbbatjt Ftx-Vers. 5.
GiBA, KT V0CB3 , ET TO"CiTBUx. ) Hisce cnim symbolis
Deus suam potentiam, maiestatem et magnificentiam o-
stendlt, uti patuitin Sina, cura ibi daretur lei a Deo, E-
xodi 19. IG. Rursum , hic sifynificaut iram ct terrorem
Dei, qui maxime apparebit in linc mundi , de quo audie-
mus in sexlo sigillo libri sigoati, quera Deus cap. 5. por-
riget Chrislo. Voces videntur distingui a tonitruis, quasi
sint horaiQurn, vel angelorum horribilos c lamores. Ita Al-
cazar hic, voces humanas cum ceelestibus tonitruis conso-
ciat. Nisi dicas esse epexegesin, atque ct poni pro id est:
voces et ( hoc est, id est) tonitrua; aut hcndiadym , vocet
cttonitrua, \de3t,\oce3 tonantes^vel lonitrua vocaIia,qua-
si articulataset humanas voces proferaiit. Talia enitrtau-
Deuiqueinstar horum24.seniorum,Cassianusscripsit to- " divit loannes, cap. 10. 3. Locuta sunt, ait, ionitrua voces
SyBiUrt.
Si.ienio-
res ro-
prasen-
tatit qiia-
les de-
beant e»
«e s<)Q.i-
toto».
J.
lidein Patrum in cremo Deo angelice servientium 24. Col
lationes , quas ut ad sanclitatcm et perfcctionem peruti-
les, crcbro lectitare solebat S. Thorn. Aquinas. Idipsum
profiletur dc se Cassian. collat. ultima, cap. 1.
Symbol. Pineda in lob, 19. v. 19. num. 3. censct in his
24. senioribus, qiii siint quasi senatores et conslliarii di-
vinae sopientix, notari qualcs debeant esse principinn con-
siliarii, nimirum, Primo, ut iugiler adstent principi.prin-
cipcsquc nil sine corum consilio agant. Nam , ut ait Sa-
piens, Proverb. 11. v. 14. Ubi non est (jubcrnator, popu-
lus corruit: salus autem ubi mulla consilia. Peccavit hac
in re Nero, qui nunquam senatus consilio iistis est; imo
eum odcrat, hinc misere periil darnnalus a scnatu. Et Hie-
ronymus Sicilix rex , qui qiiantumvis gravi in re , neque
convocavit, neque consuluit publicum consilium ; quocirca
a>quc ut Nero pcriit: senatiis enim est mcns, ralio. inlclli-
(jentia reipublicx, ait Cicero, irno eiusdem fitndamentum
suas. Et cap. 19. 6. audivit vocem tonitruorummagnorum
dicentium, Alletuia.
Mystice, voces sunt pra;dicalio,fulgura sunt energia etMynire
efTicacia verbi Dei : hoc enim cor peccatoris penetral quasi "'<"^"
fulgur. Toiiitrua sunt mina; gchenna;, iudicii el irae Dei. '"„"""'
Discat hic praedicator, se iain voces, iam tonitrua, pro au- fuii^ura
ditoruin inolli vel dura dispositione promere deberc. Sic™'"'^'''*
loannes et lacobus a Christo vocantur Boanergcs, id estgjjj^'^^
filii tonitrui, Marci 3. Vide Ps. 28. Rursiim, hajc proce-
dunt a throno Dci, id cst, ab iis qiii sua sanctilate se fe-
cerunt thronos Dei , in quibus quasi rcsidct et loqiiitur
Deus. Per tales enim Deus iaculatur quasi tonitrua el ful-
inina, qiiibus corda audientium pcnetrat, sauciat et im-
inutat. Vaniis enim et inanis est concionatoris docli et e-
loqiientis labor, nisi a Deo Dcique gratia et sanclilatc,
diccndi, persuadendi, ct corda fcriendi ac vulnerandi ef-
ficariam sugat et hauriat. Nisi enirn concio a magna Dei
11. Secundo, ut sencs sint ; scnes enim experientia et pru- Q cognilione et amore promanct, frigida est et evanida : ito
Hl.
IV.
denlia pollcnt. Qiiocirca Plutarc. tract. niim seui sit ge-
renda rcspublica? respondct: Maxime salva cst civitas,
ubi consilia scnum, iuvenum arma obtincnt. Sic rei Aga-
inemnon consiliarium liabebat Ncslorcm scnem.
Tertio, ut sint circumamicli vestimenlis albis, ut scilicet
candore el sincerilalc animi pollcant , niillaque cupiditas
aut ractus rcctiim conim iudicium obfuscet et depravet.
Quarlo, iit habeant coronam in capile, hoc est, pripditi
sint libcrlate ct animo regali, idcoquc non obsequantur
cupiditatibus principurn.scdlibcrcqiiod rccluin et.Tquiiin
est pronuiiticiit. Hinc Demctrius Phnlcreus, leslc Pliilar-
cho in Apophtiicgma, sapieiiter moniiit Plolcmsum 1'hila-
delplium, ut illos libros Icgerct, qiiibus doccnlur regcs ct
firincipcs, quomodo dcbeant gubcrnare. Hi cniin libcro
oqiiuntur, caqiic dicunl qua; nciiio subindc rcgibus pri-
vatini diccre audcrcl.
Qiiinlo, ut non sint proprii iudicii, ncque pcrvicaces in
tuonda suascnlcnlia conlra collcgas, aul pra;sidcm. Nam
Ambrosius. Sic quoque Ticon. Riipert. et Richard. nisi
qiiod hi tres per fulgura accipiunt miracula , qus hi 24.
seniores ope Dei cdideruDt, idque Primo, quia, sicut ful-
gur longe latcque coruscat, ita et splendor miraculorum
raultos ad Christum traxit, et trahit. Sccundo, quia, sicut
e nubibus fulgura; ila a Sanctis miracula promanaat. Ter-
tio, sieut fulgur clicit pluviam; ila miracula eliciunt poe-
nitcntiam et lacrymas. Quarto, sicut fulgur, aut polius
fulinen hominem pcrstringit et afllat, ut spccie corporis
extcrius manciile sibisimili, intcriuseiusossa comminuat,
imo incincrct: sic miracula homiae cxlcriiis eodcm ma-
ncntc, mcntern comminuunt ct commutaat, ut plaae alius
sit horno qiiam antc fiierat: ita Vicga.
Huc acccdit Alcazar, qui liunc scnsum afrerl ut littcra-
lem, cum polius vidcalur esse mysticusct moralis. Thro-
nus, ait, Uci , sunt Chrislinni oinncs, qiii oxccllcnli Dei
cognitione ct amorc, in suo cordc scdcm Dco fabricant,
ac in conversionc animnrum acrilcrel slrcnuclaboranl.Ab
" ...» ^.^....^ „„..vj,„<,, „„. ,,..^ ......................... ^„...^. .,.„.... „ — ...^. "
hosce scniorcs vidcas procidcnlcs anlc thronurn, cl ndo- " liis prorcdiint voccs, id cst scrmoncs pii coniiincli fulgu
VI.
rare viventem iii sa;cula sa;culorum, et inittere coronas
Buns anto thronum.
Scxlo, iit exncle scrvcnt sccrctum. Sic cnim Iii scniores
vcrsnntiir clrca librum signatum, ncc quisqiinm cum rc-
serat, scd omncs ciim Agiio rcsorandum pcrmittiint. Hiuc
Tlii-odoricus rcx tjothorum sapicns, lircl ha;rcticiis, Sc-
narco Comiti scribcns, lib. 4. eap. 3. Iniidat cum diccns :
Arcana noslra morum probitate claudcbas, muttoruui con-
scius, nec tamen cum plurn nosscs, elatits. Cullegis gralia,
superioribus hiimililate placuisti. \'erissinie Vnlcr. Max.
I. 2. c. 1. taciliirnitalem in scnaloribus vorat optimum at-
que tutissimum rerum administrandarum vinculum. Scri-
bil Curlius lib. 4. do ronsilinrlis rcgiim IVrsariim: ArcO'
na reijum tnira celant fvlr : non mclus, nun spes rlicit co-
cein qua prodantur occuita. vrtus disciplina rrgum silrn-
Itum vila.' pcriculo sanxcrat. ISec rem tnagmm sustincri
VOL. X.
ribus et tonitriiis; quia coniunclnm hnbent c.Tlcslem vir-
tutcm, quam signilicat lonilru; ct pijc vit.T ac sancli ci-
cmpli illuslrationcin, quam signilicat fulgur. Hincfulgu-
ra liic pr.rponuntur; ait cnim: I ulgura, etvoccs,ct toni'
trua: priiis cnim fiilgur ociilis vidctur quara touilru au-
ribus pcrcipialur ; ut significclur , qiiod optirni cxcnipli
Iiix vcrboriiiii virlutcm cl robur nnlcccdcre dcbcal. Sic ia
gcnlilisini tcncbris priinorum Chrlstianorum sanclitas, et
vitic sanrlissima; fulgurn, nr tonilnia potentium et cDica-
ciurn vcrboriim, osli-ndorunt vcri Dci Ihronum iu Eccle-
sin ("hristinna rcpcriri. H.tc crgo tonitrua cl fulgura.sicut
Erclcsi.TS I.Tlissimn el ffslivissirna sunt: ita Ecclcsi.-c ho-
slibus siint horribilia ct formidanda. Illis eniin quasi di-
splosis qnibusdam bombardis Christus cum (ionlibiis bcl-
Iiiin gcssil , cnsqiie siiic ditioni subiccit. Trndiiat enim
Physici sic gcncrari fiilgurct tonitru : intra niibcin iiicla-
lOo
gj» Comtnenioria in Arocolypsin S. loanriis. Cap. iV.
«nexhalalio ipnoa pcr anlipcrislasin circiinistanlis frigo- A orystallo, quia sicut hacc cx mari , id est, ex aqnis, lollil
risaccenditur iitque naiiima ct ifrnis. Dcinde fit quod con- iustabilitalein (cas cnim coiiclacial ) el ex vitro frajjilita.
tinnt in sclouo sivc bombarda, duin displodilur. Nam tein ( crystallus enim indurescit ul lapis ); ita baplismus
cum namma ct matcria ncccnsa cclerrimc se dilatct , nc- habet maris ampliludinem ,^ vitri perspicuilatem , ct cry-
cesseest nubemextcmpiomacnacumvchcmenliadisrum- ■ " ' ■- -.->.->.-
pi , et latcnlis ifrnis lucem oculis, auribus discissao nubis
ctslrcpitum obiici ; sic et in;ais charitatis in cordibus fi-
delium succcnsiis, sun vi et impctu cclerrinic se dilatat ad
proximos, uc omncs difTicultates sibi obluctanlcs superat,
foras prodiie geslicns. Atqiie eius virtutis etloctus cst, ut
oculi externam illam intcrna^ sanctitatis mauifeslalionem,
aures doctrina; sonitum ct ellicacilatem excipianl. Porro,
quo inaior est ignis rcpugnautia dum e nube erumpit, eo
vehcinentius edilur tonitruum, et ialermicantius fulgc-
Irum , si ingcns fucril in nube ignis acccnsus. Ita priiiii
Christiaoi ingenti i{];ne divino suecensi, quo magistieuti-
les repu(^nabant, co furtius pijedicationis tonitru, ct san-
ctitatis fult^ur ediderunl, uti patct ex diclis et gestis Ss.
Martyrum el Apostolorum.
Et septem l.\mpades ardentes ante
SUNT septem SPIRITUS Dei. ) Alludit ad scptem luceruas
caudelabri, qua^erant in tabernaculo Mosis, et in lcmplo
Salomouis, puta in Sancto, in quibus septem plancta; re-
pra;seutabantur.TempIum enim cffili typum et speciem re-
ferebat; in cajlo enim,quasi iu templo ct throno suOjresi-
det Deus. Uode eius gloria divina nobis abscondita, per
lampades quasi illuslratur, el aliquatenus videnda propo-
uitur; sicut iu tabcrnaculo candelabruin ante Sanctum
sanclorum, illud aliqualenus illustrabat, ul ipsum, Deus-
que in ipso residens per caliginem vidcri possent. Simili
modoIampadesaccensa;suspenduuturanletabernacuIum,
iu quo saucta Eucharislia asservatur.
Qujeres, quxnam sunt ha; septcm lampades? Multi ,
quos rccensui c. 1. 4. per scpleiu spiritus, el consequen-
ter per seplem lampades, accipiunt septem dona Spiritus
sancti. Haec diciintur lampades, quia homines illumiuant
et innammaul. Sunt ante thronum Dei, ut significetur
slalli liimilatem ct sulidilatcni. Sicut eniin vitruin solis
radiis est pervium , ita anima baptizala radiis gralis a
Dco illustralur, ait Uugo. llursum , ut inquit lliipcrlus,
fideles in hac vila suut vitrci, id est, lucidi, sed fragiles,
jnlirmi, morlales; vcrum , post resurrectionern erunt si-
iniles cryslallo, id est, solidi, robusti et immorlales.
Secundo, Dionys. Carlli. Mare vitreum, inquit, est pce- |j_
nitentia, ob aaalogias maris vilrei iam applicatas baptis-cssc pa-
nio, quic pari, aul poliori ralione possunt applicari poeni-niien-
tenlio;; et quia poeuitentia est mare, ob amariludiuein et''""" /|j.
copiam laciymaruin; similc crystallo, ob firmitatcm pro-iugias.
positi de peccalis deinceps cavcndis, et vita nova ineunda.
Hoc accedit Alcazar, qui censet mare vitrcum ad litLe-
ram referre ingens illud vas aqua; in templo, quod a ca-
pacilale vocabalur mare seneum ; sed hoc discriminc,quod
Bj, ^ , — „,.,
^.. , ^^. hie fuerit vitreuin, cum in tcmplo Salomouis esset ieDeum.
Ergo mare vitreum, inquit, cst stagnulum, sive ingens
crater, aut fons maguus aqua plenus, confectus ex nili-
dissimo vitro pellucido et fi agili. Porro raare hoc vitreum,
perinde ac mare aeneum, suslentabatur a duodecim bobus
seneis, eratque inslar perfecli hemisphrerii, habens labiuin
lilii repandi, et crassitudinem trium unciarum. Sieat er-
go mare aeneum , quo lavabant se sacerdotes sacrificalu-
ri, erat syiubolura poeuitentia;, ita et inare vitreum. Hinc
Primo, sustcntatur a duodecim bobus, id cst n duodecim
Apostolis, eorumque succcssoribus ; hi enira sunt admini-
stri poenilcntiae. Secundo, vetus mare erat a;aeum, id est
opacuin, quia Kuigmatieum : nostrum est vitreum, quia
Sacramentorum nova; legis, prKsertim poenilentia;, signi-
fieatio, vis ct efTicacia tralucet, omnibusque clara est et
perspicua, iuxla illud Zachar. 13. 1. Eril fonspalens do-
mui David. in ablulionem peccatoris et menstruatx. Rur-
sum, sicut raareproluit omniaraorlalium raala,ut ait Eu-
Deuraillapraeoculis, et ad raaoum habere; ut ad placi- Q ripides in Iphigenia; sic et pcenitentia. Tertio, sicutoliin
pnnnarli
angeli.
tum cuilibet ea ofleral et dislribuat.
Septem Secundo, et magis genuine , ut dixi c. 1. v. 4. septera
lampadeshi spirilus et lampadcs, sunt septem primarii angeli, qui-
l!Pil" ■ bus cominissa est cura hominum , praeserlim Ecclesix et
fideliura. Hi dicunlur lampades, quia in se Dei cognitione
lucent, eiusque amore atdent; et quia illuminant et ac-
cendunt liomines cognilioue , et timore pariter ac amore
Dei, aetera:eque salutis et felicitatis; atque osteadunt il-
lis Dei providenliani, eiusque tesles sunt. Unde Eccl. c. o.
5. ait: ISe dicas coram angelo: ISon est providentia.
Mystice,AIcazar perseptemhaslampadesaccipitseptem
diviuae providenlia; dotes et virtutes, quas recensui c.1.4.
ET IN CONSPECTU SEDIS TAMQUAM MABE VITUEUM SI-
MILE CRYSTALLO ) Syrus : £« aule thronum lamquam ma-
re vitri. quod simile est cnjslalto. Arabicus : Et ante sedem
Dei mure vilri, simile gelu, vel glaeiei, aut crystallo. Vi-
tri, hoc est, vHreum,\A est, pellucidum, et conscquenler
tempore S. loannis scribit Plinius, lib. 36. 26. ex nilro
(quod salis est species ) et areua permisla Iranslucentes
fluxisse rivos, et hanc fuisse vilri originem ; iarn vero vi-
trum fit ex ciueribus silicis, similiumque hcrbarum salsa-
rum, qui cum areua permisli, igaeque ardenlissimo exco-
cti, couglutinantur el durescunt, atque ex adraisto bilu-
raiue perspicui et pellucidi fiunt; inde enim vilrum babet
perspicuitalem. Ila ex memoria mortis et cinerum in quos
resolvilur corpus humanum, atque ex sale limoris iudicii
et vindictae divinae, ac ex fide et luce rerum caelestium et
divinarum, quain infundilDeus, nascitur poeuitenlia, quce
igne contriliouis et charitatis in ardeuti passionis Chri-
sti fornace excoquitur et ferruminatur. Quarlo, addil Pli-
nius, cceptus addi et vitro rnagnes lupis : magnes autem ,
quia uaves et naularura viam dirigit, sapieutiae est sym-
bolura, qua; raater est pajuitcutiae. Kursum, sicut magues
traliit ferrura, ila Dei charitas ad se Irahit peccatores per
iranquillum ; nisi enim aqua"sit iranquilla.non est pellu- p, poBuitentiara. Quinlo , ingens eius capacitas a qua mare
cida, sed turbida et opaca: sicut mare rubrum vocatur ^ vocatur , nolat graliae copiam et abundanliam , quae pce-
vitreum, cap. 13. 1. sic et a Poelis mare vocatur vitreum,
quia pellucidum, ut ab Horatio lib. 4. Carm. ode 2.
Vitreo daturus nomina Ponlo.
Et lib. 3. ode 13.
0 fons Blandusix splendidior vitro.
Sie et Virgilius Nereidas depingens, marinis nymphis vi-
treuin colorem tribuit, cum ait 4. Georg.
Milesia vellcra Nijmphx
Carpebanl, hijali saturo fucata colore.
Et Ovidius, Epist. Sapphus:
Esl nilidus. vitroquc magis perlucidus am7iis.
Quaercs , quodnam hoc raare vitreum? Primo, Prima-
sius, Beda, Richard. et Rupertus accipiuut Sacramentum
baptismi, per quem transire debcut ituri ad sedem, et ad
«'''"'ba- conspectum Dci. Porro baplismus vocatur iiiare vilreum
Mare vi
treuin
<)uod?
uiteolibus omnibus dalur. Sexto, labium lilii repaudi no-
lal vasis facilitatem, qua aquam suam oinnibus acceden-
tibus comraunicat, ut ea quisque se abluat, ita facilem
et obviam omnibus se oHerl poeniteutia, et per eam venia
et gralia. Hic seusus apposilus est, sed moralis potius
quam lilleralis.
Tertio, loaehim: Mare vitreuin, ait, est Scriptura ; quia III.
haec gellucidaest quasispeculum,ia quo homioessuapec-E se S.
cata speculanlur, ut ea poenitentia et lacryrais abluaut,^^^'""'
iuxta illud Christi, loan. lo. 3. Jam vos tnundi estis pro-
pter sermonem qucm locutus sum vobis. Hic seusus lilte-
ralis est quasi vastum marc : vitrum speculare est seu-
sus moralis ; in eo enira speculamur et corrigimus mo-
res nostros; crystallus, quia firma et perdurans, est sea-
8us spiritualis et anagogicus, qui est de regno Beatorum
ob puritatera et claritatem, quem menti afTat. Similis est glorioso et a;terno. Sic et Ambrosius: Mare, ail, aeneuin
Commenlaria in Apocalypsln S. loannis. Cap. IV.
(quod erat in lcmplo Salomonis) cst vetus Testamcnlum ; j^ bonis opcriluf proficial. admonere non dfsinunt
835
inore Titrcura est noviim Testonicnliini
IV. Quorlo, Ribcro per inorc vilrcuii) accipit pracseiu sajcu-
E»e|ir£-Ium, pcr quod quasi pcr marc transimus nd porlurn bca-
•*"* liludini»; dicitur vitrcum, id csl pcliucidum, tuiii quio aer
"■^ "" bic pcllucidus cst, tuiii quia iiominuni in co dcgcnlium co-
gltationes arcanaj Deo pclluccnt ct palcnt. Uiidc dicitur hoc
rnore esse in conspcctuDci. HincSancti dicuiiturstoresu-
per boc marc vitreum, cap. lii. 2.
Quinto, Andrcos Cssar. aircrt duas e.xpositiones : pri-
mo, morc vilrciim, ait, sunl aqua; qu;e sunt supcr lirma-
mcntum, \el sunt ipsum caclum crystalliiium, adcoque o-
mne ca;luin, quod instar cryslalli ful-jct ct pclluccl; in
hoc mari stella; quosi pisces natanl et cmicont. sccuiidain
IDOX oircrom.
Se.xto et moxime gcnuine, Pcrerius: Mare vitreum, ail,
geauloa. cst calum cnipvrcum, quod est scdes Dci, Angclorum et
Euo c£- Heaiorum. Hocdicitur more ob ampiiludincm , quia va-
pjrouu)' stissimiini cst. Alludit ad ca;los enipyreos vicinos ct subie-
V.
Elie a.
quas fu
pra Ur-
mimea-
tum.
VI.
PbIMIV A'I11IAL SllilLB LBOKI, ET SEC15D11I SIMILB
viTiLo, ctc.) Arabicus, sccundum similp tauro. Qiiares,
oa intejjro ouimalia, an capito tontiim, vd partcs aliae ho-
rum oiiimoliuin appariicrint loanni, oc conscqiicnlcr quae
fucrit forma et (i|;iira borum qualuor ODimalium?
1'riino, uosler Hieron. Prado in Ezooh. 1 . secl. 7. el Vil-
lalpando, tom. 2. lib.l.rop. .11. ac Pererius ceDscnl hiec
animoha pcr omnia codcin cssc cum qualuorCherubim E-
zechiclis,(0[).l oc consequciilcr ha;c,acque ul illo.habuis-
se singulo tantiim faciem ct liguram humanam, scd ajaa
aquila;, lubas lconis, ct ungulom buvis. Erant cnim qua-
drifurmia, ita ut UDumquodque oniinal videretur compo-
situm csse ex quatuor: pcrindc ergo crant, ac si homo ve-
slirct sc lubis lconis, alis aquiloe, ct ungula boyis: oc ta-
Jiaerant quatuor. Erant eniin oinnia uniformia, ac coa-
sequcDtcr singula erant quadriformio, modo iam dicto.
1'robant primo, qiiia si habuisscnt capita lcoffino, bovi-
na ct nqiiilina, cum lijjura humana, fuissenl monstro. Ad
Verj. 7.
Uuilis
roraia
quaiuor
auiai'i-
lium?
I.
SenleuC.
Pererii
ei Prado.
ctos, qiiia cx primo[jcuia oquarutii .ibysso a Dco clTorma- B ^xc ». loanncs dislin<juit simililudincin a facie, aitque
" "" -.'-"•- .... -.^,.i ;.!„.► ./ primum animal simile lconi, sccundum similc Tilulo: ia
tertio vcro, dod dicit, simile homini, scd Imbens faciem
(juasi /iotninis;cr{^o primum simileerat leoni in iubis; se-
cundum vitulo in ungula ; tcrlium vcro tontiim facicm ha-
bcbat hominis; unde et dc quarto subditur, Simile aqui-
Ix culanli, q. d. Simile erat aquila; iu alis et volatu, noa
vcro in fucie.
Secundo, quia S. Dionys. Sophron. Basil. Cyriil. Ru-
perlus et alii dicuot, cadcm onimalia hic vidisseloannem
ti sunt; unde Hcbr. vocantur □'CliJ HCiainaim, id cst, //-
lic aqux. uti di.ii Gen. 1. 7. Einpyrcum vocatur vitrcum,
ob subtilitotcin ct tran(|uillitatciii ; undc ct cap. 21. luon-
Des comparat ca'Icstcm lcrusalcin vitro ct crystalio ; loan-
nes enim vidit liic fjloriain Dci in cxlo cmpyrco. In hoc
quasi mari,cniicaDtADo;cIi ct Bcati qiiasi pisces, uti cos in
illo pin{junt pictores nostri. L'Ddc Andrcas Ca;sar. et Are-
tas ccDscnt marc vilreumesseipsosmet Augcloset Beatos.
Per mare, ait Aretas, sifjnilicatur immcDsa multitudo ; pcr
Tilriim siilcndor, purilas ct tran(]uillitas ; pcr crystallum qufe vidct Ezcchicl cnp. 1. illa aulcm siii"-iila eraut quQ-
-.i:i-. . /• ■ i._: <• i:. :.-.:_ u _. drifomiia , scd copl tc hii maiio ; cr{]o Gl hxc.
Vcrum Ezcch. 1. ex verbis claris Prophcla; docui , sin-
gulos Cherubinos Ezechiclis habuisse quatuor facics, sci-
licet veram facicm Iconls, aquila; ct bovis, ;cque ac homi-
nis; ergo ct hic loaDui visa csl vera facies kouis, aquila
el bovis, a>que ac hominis. Conlirniatur, quia oit, Primum
animal simile leoni, el sccundum simile vitulo: similitudo
8olidilos ct firmilas {jloria; et fdicilalis bcalurum ct nn;;e
licarum mcntium. Sulct cnim Scriptura Dci moicslatcm
hac angcloruin muitiludine , furtiludinc ct gloria rcpra;-
seutarc, iudcqiie dlcitur Dcus sabauth, id cst cxcrcituum.
Hi enim scmpcr sunl in conspcclu Dci. Uoc cst qnod ait
Dan. c.7.10. MiUia millium miniitrabanl ci,et decie.i mil-
lies centcna millia assistcbanl ci. Hoc ergo ca;Ium est ma-
re vitrciim, scd et aurcum; csl cnim ibi raare boDoruin .-< autcm el forma auiinoliura raaximc spcctotur ex facie. I-
« — :.,™ .:„... ; 1.,,„ „ ._„i ;. — (i^,„ jjscrie docct S. Dionys. de Ca;lcsti hierarchia cap.
15. ubi loquens de tribus faciebus, leonis, nquilae et vitu-
li , eas vocat elligies bcstiarum , et facici bovis assiguat
corDua. Uursum, iu aquila Dolat oculorum aciem ct vim,
qua advcrso et irrelorto inlullu solcm intuctur. Et cap.2.
agens de aquila Ezcch. ait.cam cnictain fuisse«</ aquila-
rum rccurvis rostris c(Ji(jiem. Habcbnt crgo ha;c aquila ro-
slrum ct faciem aiquila;, non os ct facicm hominis. Dcni-
quc S. loanncs diccns , Tertium animal hnbcnf faciem
quasi /lominis , hoc ipso significat primum, secundum et
quartum Don liabuissc facicm homiuis [pcr hanc coim ter-
tium a ca;teris distinguil) scd primum leonis , secundiira
vituli, quarlum aquilx-. Alqiic liic vidctur scnsus Eccle-
sia; , qua- ha;c animalia ita concipit cl possiiii dcpingit.
Porro <iuod Prodo ha;c vcrbo, Priinum animal simile /eo-
wj, sccundum vilulo, sic cxplient, q. d. Prinia facics cu-
iusquc aniinolis similis crat Iconi , sccunda vitulo, (ertia
omnium, sicut in gehcnna cst marc inolorum omnium
Et 1N UEDIO SEDIS, ET IN CIRCUITU SEDIS, QUATUUa
A5ISIALIA.) Proprie nnimaliu iion pulcrant esse lu medlo
Bcdis.ct simul in cius circuitu, uti oit Arabrosius, pra;scr-
tim qula in medio scdis scdcbot ipse Ucx, puto Dcus: un-
dc Alcuzar tripliciter cxponit. Primo, in mcdio sedis , id
est conscssiis huius, scilicct inter Dcum et 24. seuiores.
Sccundo , gcdcs, ait, hic sumcnda cst lote ciim hypopo-
dio, sive suppedanco, ita ainplo, ut qualiior hxc anima-
lia pcr quattior liilern distribiita capcrct. Tcrlio, in medio
sedis, id cst spatii, iii quo erat scdcs.
Secundo, Pcrcriiis rcspondctca dod simul fuisse in ine-
dlo sedis cl eius circuitu , scd succcssive ; anibulabnnl c-
nim , inquit , et dudc amblbanl scdcm , nuuc io incdiuiu
Bcdis ambilum proccdcbant.
Tertio, Uibcra censct Iria fuisse in circuitu sedis, quar
tum, scilicct oquilom, in altum sc librosso intra ambituin
•cdis, utquasi attiHgcnt pcctiis scdcDlis, idcoquc diccrc homiiii, qiinrlo oquila;; convcllilur ex lcriio, dc quo ait
loanncm, Quartum animal similc aquilx volanti. «^ looiincs , Tcrtium animat /tabens faciem quasi /lominis:
Prima cxplicatio vidctiir maiimc congrua, ut in mcdio
scdii sit idcm qiiod intrn ambitiim scdls, piila in iiisn sc-
dis hypopodio, omploqin! ciua ainbitii; vultcnim luanncs
pcr To in mcdio . tantuin signilicorc l)a>c onimulia proxi-
ina fuissc scdi ctscdcnti, Hcilicct in thruiio scdissc rcgcm,
circo thronum pruximc fuissc quutuor onimalio.circo ha;c
onimolio vcro scdisse 24. scniorc.s.
Illud vcro in circuiiu. signilicut ha;c qiiotunr aiiimuliu
non iino luco stcli8so,scd pcr quatuur scdis nngulos ct lo-
tern fuissc dlspusila.
Mysticc S. Aiiibros. cilntus in (iloosn, h.Tc rcfcrl nd ro-
•idcotiara ct curam Pnsturum : In circuitu , inquit, scdis
quatuor animalia stant ; quia ductores pnpn/um tibi com-
missum. ct a visibilibus, cl ab invisibilibus /mstibus, quan-
ta virtute possunl , dcfcnditnt ; in mcdio sedis consistunt .
quia unumquemquc corum ul ia virtutibus , omnibusquc
quas
quis cuim hoc sic cxponat, q. d. Tertia facies cral habens
faciciii hominis?
Ad priinum rcspondi Ezechicl. 1. ("hcrubim quadrifa-
cialcs fiiissc non laiii monstra, qiiuui hicro;;l\phica, qua-
liu miilta vidit Danicl: siiiit cniiii li.i; visloncs svmbolioc,
non rcs vcras uli cl symbolicum .\gniim accipcrc librum,
eiusiiuc sigilla rcscrarc vidit, cnp. o- Undc non mirum si
ha; lconis, bovis cl aquila; facics cl orn loculn sint, et cdi-
dcrint vocem orticulalnin ct hiiiiiannm. Simili cuim inodo
luoniics c. 8. 13. vidit oquilam vulnnlcm ct clamontcra :
Vx, v:c, v:c /labitantibus in tcrra! Qiiomoducumqtic enira
racuncipi.is.monslrosn sunt.SinguIa cnim plcnnsunl ocii-
lis, ct hnbcnt alns Aenos. Dcniqiic monslrosum esl fnrici
pt liguric Iiominis oddcrc iubos, nlns ct ungulns. .\d illud
terlii nnimnlis, Uabens facicm quasi /iominis, respondcbo
ia liuo huius quicstiouis.
830
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. IV.
Ad sccnndum respondeo, haec animalia fuisse eadem A roini, prjcscrtiin apiid thronum Dei. Secus CBldeChriBto,
Seiuen-
iia coiu-
inuiiis.
cum iilis Ezechiclis cap. 1. quoad priiiiariain ideain , non
qiioiid accidenlia ot eiiibicmala omnia. Aliudit erijo loan-
nes ad ilia, non tamen illa ipsa quoad omnia reproDsen-
tat. Sic sacpe S. loannes et alii alludunt ad visioncs Da-
nielis, Eznchielis et alioruin, non tamcn illa; ipsius cuin
liisce sunt cKdem omnino, scd polius aliis et aliis parli-
bus, Tcl ornamcntis pro materiae varielatc vcstilai et inter-
stincla'. Ezechicl erjjo vidit qualuor aiiiinalia per oimiia
sibi invicem similia, quoruin quodque habcbat quateruas
facics, ila ut qualernis quasi animalibus vestitum, et cx
iis quasi connatum et coinpaclum viderctur: loanncs vc-
ro hocc animalia ab Ezeehiele ita composila , et in unum
compacla dissolvit , atque ex uno facit quatuor, cuique
dans proprium suum vultum et formain.
Seeunda senlentia est comraunis et vulgata , scilicet
qiiatuor ha;c animalia tola et integra talia fuisse, qualia
hic nominantur, ut primum v. g. animal, quod dicilur si-
mile leoni, habuerit caput, pectus, iubas, pedes oniniaqiic
III.
Media.
cui loaiines non aliain forinam dat quam Agni, ob causas
quas oircrain cap. 5. v. G.
Terlio.quia significabant angelos, putaCherubinos(un-
deassidue laudant Deuiii); hi autem dum apparent et pin-
guntur, speciem habent hominis,non alioruin animalium.
Quarto, qiiia cap. G. hajc qiiatiior animnlia ordiiieqiiod-
quc siio loaiinnm cvocant et cdiicunt: Veni, inquiunt, et
vide, atqiie ostendunt ci quatuor cquos successive, scili-
cet albuni, rufum, nigruin et pallidum , qiii quatuor Ec-
clesia! status fuluros reprajscnlabant : ha; aulein acliones
lioininum sunt, non aniinaliiim. Hinc consequcnter vidc-
tiir quod capila coriim, el facies oraque fuerunt humana,
ila lamen iit nonnihil immulala haberent similitudiDein
leonis.viluli et aqiiilaj.ac viderenlur esse facics leonis, vi-
tuli ct aquilai. Id ita csse probatur, quia non dicit loan-
nes : Vidi leouem, vel vidi faciem leonis, sed, Vidi anunal
simile leoni ; ergo non erat leo, sed quamdam cum leonc
n vultii habcbat similitudinem. Sic videmus, et vulgo dici-
III.
IV.
membra leonina: sic ct secundum vituli, ct tcrtium homi- IJ inus, Hic homo habct vnltum taurinum,illc Ieoninuni,isle
intuittim et nasum aquilinum, alius caniniim; quomodo
Achilles apud Homerum Iliade a Agamemnonein vocat
■/.■j-jw7tx, id est, caninum vultuin habentem ; sunt eniin ho-
niines nonnulli ita magna fronte.ita torvo vultu, ut tau-
ri esse videantiir; alii ita ore diducto, sajvo et crudeli ,
ut leones; alii ita acuto, ringenti et impudenli, ut cancs
referre videantur. Et sic nonnulli pictores pingiint h»c a-
nimalia vultu nec plano humano, nec plane leonino, vi-
tulino et aquilino; sed raedio, id est partim humano, par-
lira leonino, vitulino et aquilino. Magna enim inter vul-
tiira horainis, et leonis ac vituli est simililudo, ut in pi-
cturis sajpe dubites an facies sit hominis, an animalis; ac
paueis variatis facileunam in aliam transmutes, aut unam
cuin alia comraisceas. Ita ergo et hic facies huraana cum
aliis coraraista videtur, ut eis esset similis. Et sic haec a-
nimalia parum habent monstri et deformitatis, qiiam a-
lioqui haberent, si capiti leonis, vituli et aquila; subderes
nis, ac quarlum aquilfe , sicut cap. 5. v. G. Chrislus intcr
liaec animalia constitiitus, per oinnia visus est habere for-
mam Agni occisi, et ita passim in Ecclesiis, et alibi vide-
mus haec animalia depicta.
Probatur hiec sentenlia Primo.quia hoc plane videntur
verba loannis significare, dum ait: Prtmum animal simi-
le leoni, secundum simile vilulo , etc. Si enim unura tan-
tura merabrum horum animalium habuissent, non recte
diceretur totuin animal fuisse siraile leoni, vilulo etc. Sed
diei debuisset, caput v. g. et faciem animalis fuisse simi-
lem leooi , uti de suis Chcrubim ait Ezechiel cap. 1. Se-
cundo , quia S. Dionysius Cajlest. hierar. cap. 13. Sera-
piiinis dat multos pedes. Hisce autem similes erant Che-
rubini: erant ergo quadrupedcs; qua figura eranl sphyn-
ges yEgyptiorum , quas ex Cherubinis Salomonis fuisse
depictas, doeet Clemens Alexand. libr. 5. Stromat. Ter-
tio , quia hi Cherubini stipabant et agebant currum Dei,
Ezech. 1. v. 19. Unde Cherubim per nietathesim idera est(] eorpus humanum. Denique, in Cherubinis Ezechielis.sin-
quod D»315T1 recubim, id est curules, vcl currura agen
tes, hocque csse genuinura etyraon Cherubim, contendit
Prado : erant ergo quadrupedes: erant ergo inlegra ani-
malia, puta inlegcr, el membris omnibus perfectus bos,
integer lco, integra aquila , aeque ut tertium aniinal erat
jnteger homo. Quarto , quod non habuerint speciem hu-
manam significat illud , Teriium animal habens faciem
cjuasi hominis , q. d. In facie, et consequenter in capite,
ore, collo, ca;terisque oranibus erat homo: alia vero noa
erant homines, sed pure animalia. Unde Syrus vertit, ct
illud animal terliumhabetaspectum (vcl eirigiem,figurain,
■vultum, personam) sicut filius hominis , vel homo. Favet
et losephus, qui lib. 3. Antiq. cap. 6. scribit, Cherubiuos
Mosis esse animalia nova, et mira specie, nec hactenus
visa. Hkc expositio est plana, et probabilis.
Tertio, non minus probabiliter et concinne, imo proba-
bilius et conciunius Alcazar censet haec quatuor animalia
non integra fuisse, sed tantum capita animaliura; quoad
gulorum primaria facies erat bominis, lieet cum tribus a-
liis couiuncta; ergo et hic facies humana fuit coraraista
cura facie leonis, vituli et aquilae.
Ad primum argumentum secundae sententite responde»
ri potest, a capite sumi denoininationera aniraalis; est e-
nim caput prima et potissima animalis pars. Ad secun-
dum, S. Dionys. dicit Seraphinos habuisse multos pedes,
quia non habuerunt unum , sed duos; binarius enlm est
priraa species numeri, sive multitudinis , ac de eo primo
dieitur, quod sit multus. Constat cnim Serapbinos Isaiae
6. fuisse bipedes, non quadrupedes. Porro, quod pictores
haec quatuor animalia pinxerint integra et quadrupedia,
non mirura. Cum enim ipsi essent sensus S. Scripturae ira-
periti, secuti sunt nuda Scriptura; verba, quascum dicat,
Primum animal simile leoni, hino leonem pinxerunt; si-
militer et vilulura, et aquilam. Ad tertiura, stipatores cur-
rus sunt bipedes, non quadrupedes; sunt enim homines,
putafamuli et asseclaesui heri.Ad haec,Cherubnonsignifi-
jiv/ii iui...giu luiss^, ccu i,uui.uiu i,uijiia uiiiiiiaiiuill , uuuau |.v ^uiu luiiiuii 1^1, U3S1.I.IOC oui ui^i I. ^u ua;i,,vjuv.i UU UUll oiguiii-
caetera enim merabra habuisse speciem et Cguram huraa- '-' cat curulem,8ed multa scientia pollentem. Porrol. Parol
nam (erant enim aniraalia non vera et naturalia, sed sym^
bolica et hieroglyphica) ; priraum ergo animal habebat ca-
put leonis, alas senas, ac plenura erat oculis; quoad pe-
ctus, feraora, tibias, pedes, braehia, manus, et caetera o-
mniaerat homo ; sic secundurahabebat caput vituli,quar-
tum aquilae cum senis alis, et plenum erat oculis; quoad
omnia caitera erat horao ; quem tamea si quis cum Prado
et Pererio in primo animali vestire velit iubis , in secundo
ungula, ut similiora sint leoni et vitulo, non repugnabo.
Probalur primo , quia quoad primariara speciem et fi-
guram , haec aniraalia erant eadem cum illis Ezech. c. 1.
illa autem tantum facies habebant animaliura cura aliis;
quoad caetera erant homines, ergo et haec.
Secuudo, quia eraut proximaDeo, prjecedebantque 24.
seniores : ergo erant specie huraana ; indecens enim et in-
congruura videtur, si leo, bos, vel aquila praeponatur ho-
28.18.vocaturquadrigaCherubira, quia Cherubira exlen-
sis suis alis super arcam, quasi sedem et vehiculum, puta
bigam8ivecurrum(huncenim lantumsigniCcatHcbr.we»"-
ca6a, quod Interpres vocat quadrigam) Deo exhibebant:
unde Deus dicitur inequitare et vehi super Cherubira ; non
autem quodCherubim essent quadrupedes. Consenliunt e-
nira InterpretesCherubinosMosis aeque ao Ezechielis fuis-
se bipedes, non quadrupedes. Ad quarlum, dicit loannes,
Terlium animal habens quasi faciem haminis, ut illud a
caeteris distingueret; facie enimdistinguebantur, non cor-
pore: omniaenim habebant corpus humanum, sed capita
diversa ; scilicet primum habebat caput leonis, secunduni
vituli , tertium horainis, quartum aquilae. Si eniin dixis-
set, Terlium animal simile homini, non satis distinxisset
illud a C£eteris ; poterat enim esse homini siraile quoad fi-
guram totius corporis,excepto capite,uli eraat caetera tria
Caipmenlaria in Apocalypsin S. loonnis. Cap, IV.
83-
animalia : ul hoc follat, olareque formQm terlii cxprimat, J^ scilicet homincm esse facilcm S. Gregorium, leonem for-
oit illud non lantum corpoie. scd cl facic fuisse similc ho
niini, cum allii corpore quidcin, sed non facic homini cs
scut similia. I{jilur hac facics hominis magis coutirmat,
quam encrTct hanc scnlcnliam. Hinc et dc aliis non ait,
Habcns faricin lconis, viluli , aquil»; sed , simile lconi,
aquihe, vitulo; quia fneics proprie soli hmnini competit,
noM aliis aniiimlibus, q. d. Hoc animal haliebal facieiri ho-
minis totuinquc erat hoino; caetera in vultu similia crant
leoni, vilulo ct aquila;; facics cr{;o hominis distingucbat
hoc aniiiKil a vultibus ca;teronim.
Torro losephiis videlur Chcrubinorum formam loluisse
tpgere.ut cos rnafjis inirabilcsel rcvcrendoa rcddcretTilo
el Unnianis. Sic et alibi in laudcin sikc fjenlis, nonnulla
exornandosuper.iinoeonlra vcrilatein addil. Addc fuisse
mira aniinalia ; qiiia erant iuvcnes alati; lalc cnira aniinal
hactenus ia orbe non est visuin.
Denique eadem animalia visa fuerunl Ezech. c. i. quaj
loanni hic, nisi quod Ezcchieli visa sunt confusa, qualer
tem Ambrosium, bo\eni laboriosum ct soliduin HieroDf-
mum, aquilain sublirnein .\u;;usliiium.
Sexto, Galfridus apud Sixlum Senensem, pu tat liaec qiia-
tuor esse typum boni Praelati, qui debet esse fortis ut ieo,
laboriosus ut bos, clemens ct compatiens ut horoo, coQ-
lemplativus ut aquila. Sic et 1'ererius ac Viegas putant,
in qualuor hisce aiiimalibus omnes Ecclesiae 1'rxlatos re-
pra;scnlari.
Sepiinio, Aretas pcr hoc quadriforme animal aceipit
mundum, lam ma<^nuin, quam parvum, qui ei quatuor
elcmcntis coiisislit ; lco cnim sifjnificat ignem, bos ter-
ram, bomo acrem, aquila a^iuaiu ; ci aqua euiin avescrea-
Tit Deus.
Octavo, alii opinantur hisce quatuor significari quatuor
attributa divina; providenlia;. Ha;c enim forlis estutleo,
\e\o\ et peiictrans iit aquila, siiavis ct amabilis ut homo,
loojjanimis et paticns ut bos. Bos cQiin significal latjiorem
fortcin, cl pcrliiiaccui conccrtnlioncm, ait Philaslr. 1. de
na scilicct in uniiin eompacta: loanni vcro clarius visa B ha;resib. §. dc quatuor animalibus
jnt dislincta, divisa scilicct, et quasi dissccla. Ezcrhic
lis aulcin aniinalia tantuin habebant fucics quatuor ani-
nialium ; cajtcra erant homiucs: er[jo et qualuor ha;c aiii-
nialia a loanne visa habcbant lantum qualuor animaliuin
facies, sed singula singulas ; quoad ca;lcra vcro erant ho-
mines. Causa eur Ezcehielis nnimalia qualernas liabue-
rint facics, loaunis vcro sinfi^nlas, est, quia symbola re-
rum divinarum, quae in veleri Tcslamento convolula, lc-
cla et obscurn erant, in novo Tcslnmenlo divisa, discrela,
plana ct cxplicnin cxhibcntiir. Morolcm cnusam dat AI-
cazar liic png. 377. quia , inqiiit, cap. G. significanduin
crat, nos virorum AjKjslolicorum (hicnim myslicc signifi-
caotur pcr ha;c quatuor animalia) forliludine invitari ad
clare ct dislincte contcmplandam divina' providenlia; for-
tiliidinein , in primo sigillo latenlcm : ct eoruindcin be-
neCccntia cxcitari simililer ad Dei beneficentiain inlucn-
dam sub secundo sigillo; a;quilate, ad ajquitntcm in ter-
Nono, Alcnzar hisce qualuor pulat significari Qon tan-
lum quatuor Evangclistas.sedviros sanctissiinos,quima-
ioris sunt perfcctionis et dignilalis, quam 24.9eniurcs. Ila-
que, inquit, siculi thronus Dci sunl fidclcs saacli,2^i. se-
niores sunt sacerdolcs; sic qiiatuor animalia, sive angeli
Cherubini et Scraphiui sunl .\i>ostoli virique .\postolici,
pula Episcopi: hi eniin in ca;lo terrcQo, id est Iq Eecle-
sia, siipremuin tcQcnt gradum, suutquc potcstate suapro-
xiini Dco. Hi sunt Clicrubiin scieutia et sapicQtki, sunt
Seraphim nrdore et zelo , habent qiiatuor facics: 1'riiiio,
lconis magnanimitalcin ct forliludinem imperterritam.
Hinc leo Hcbr. vocalur X'37 '«^«. a 3*7 lcb- iJ est cor,
quia ingens habct cor, robur et nnimuin. Unde 2. Reg.
il. dc viro magnanimo dicitur : Cuius cor est sicut cur
lconis. Secundo, iidera habcnt bovis bcQcficcnliam: bos
eniin arando parat fruges, quin ct ex bobus pulrefaclis
apes et bombyccs procrcanlur; bos ergocstsymboluiii be-
tio; et sapicnlia, ad sapicnlinm in quarlo; forliludinis e-r neficentias.Tertio.habcnt lioiniQis rationem eta;quilatcni
Qnatuor
snimalja
i|ui<l li-
Kiiinc4Dt?
I.
Eipotit.
Dim symboliira cst lco , bcncficentia; bos, asquitatis homo ,
sapicQtia) aquilo : quorum proinde faciem ct spcciein di-
Tisam et disliuctam hnbent h.TC qiiatuor Dei nniinalia :
undc o singulis nQimalibus ex ordiQc accersitur loanncs,
ad hnsdotcs et virlutcs in sigillis lolidem sigillalim intuea-
das, I en<, iaqiiiunt, et vide. Sed de hoc infcrius.
Qua;res, quidnnm stinl ha-c quntuor animnlia? Omis-
sis iQSulsis ha>relirorum exposilionibus , qui pcr leonein
Apostolos accipiunt , pcr bovem Conslantinum Iinp. pcr
homincm Luthcrum et Calviniiin, aquilam adhue expc-
ctant; Priiun Aurcolus existimat pcr ea signiUcari ad lit-
terain qiintuor sedcs Pntriarchalcs: Leo, ail, cst leroso-
lymilana, ob constanliam Apostoloriim ibidcm. Viluliis
est Antiochcna , quia subdidit colla Apostolis agcntibus
lerosolymo). Homo est Alcxandrina, ob viros doctissimos,
ut Origcnein, Clcmentcm, Didymuin, Cyrilluin, Athana-
sium, PaQll>3;niiin , Hcrnrlniii, nliosque qiios pnrliin do-
Quarto.aquila} pcrspicncilatcm.sapieatiam ct prudeoliaiu,
qua a Deo participala comprcheaduQt sapiealcs in astu-
lia sua: sicul aquilarum pcnnx mislx reliquarum alitum
pennis eas devorant, ut ait Pliaius lib. 10. 3. Veruin haec
oinnia licet apposita vidcantur, lanicn symbolica sunt et
myslica , non liiteralia el genuina. Nam S. loanncs hsec
quatuor animalia describit, quasi qiiatuor oaturas iotel-
ligciites , quro in ca;lis bcala; coram Dco semper verscu-
lur, atque secrclortim Dei conscia} Dcuin iugitcr laudent.
Quarc ncccsse est lia^c qiiator, vcl cssc quatuor homiDCs
bcatos, vcl qiiatuor angclos.
Dccimo, mulli putant cssc quatuor Evangelistas; nam
iis hanc visionciii adaplat Ecclcsia, dum eain legil ia of-
ficio Ecclcsiaslico corumdcm. .Vtquc licet varii varie iis
ha;c quatuor animalia adaplcnt, uli S. August. tract. 30.
in Evangd. S. lonn. toin. 9. pcr lconcin accipit S. Mat-
lha;tiin, pcr hoinincm S. .Mnrcum; alii alios, utvidcrecst
VII.
VIII.
IX.
X.
V ilii in-
trlhi;iinC
r|<ialiior
Evjnge-
liiti».
ctorcs habuil, partim Episcopos. Aquiln cst Constniitino- npud Pcrcritim png. 302. ct Vicgns: taincn plures planius
pulitann, in qiin viri mngnic contcmplalioQis floiueruQt, iJ sic arcommodaat, iitlco sit S. .Marcus, ciiius facies, ut ha-
uli S. Chrys. Nnzianz. ct alii. Ha^c ((iialuor sunt in cir-
ctiitu throni Dci , id cst Cathedra; Uomana) in qua sodct
Vicarius Christi.
II. Sccundo, Arctns hisce quatuor OQimalibns signiGcori
putat qiintuor virtutes cardiuolcs, in lcone fortitudiiicin,
in vitulo iusliliam, in oqiiila lempcrantiam, in homine
prudcQtiam.
III. Tiirtio, Origiocs hoin. t. in Ezcchicleni , el ex co Na-
ziaQz. npiid Sixliiin Scncnscm lib. 2. renscnt per hwc qiio-
tuor aiiimnlin Bignificnri qunliior fnciillalcs et vircs nni-
ma; hnman.T. Uonio cst vis rntionalis, lco irasribilis, bos
concupiscibilis, n(|uila cst coQScientia, sivc spirilus.
IV. Qiinrlo, Ansbcrtiis, Hicroii. Abiilcnsis ct alii, ccnsenl
C89C Christiim, qtii in incnrnntiono fuit homo, in passione
vitiilus, ia resurrcclioQc lco, in asccnsione oiiiiiln.
V Quialo, alit ccascul cssc quatuor Doctores Ecclcsix,
bet Ezcchicl. cst lconis: quia principium eius Eyaiigelii
iucipit n clamore, cl rugitu S. loannis, quasi lconis io de-
scrlo. lliigit caiin diccns: Ego vox clamanlis in descrto ,
paratcviam Dotnini. Vitulus cst S. Lucas, cuius princi-
pium incipil a saccrdotio vetcri Zacharia;. Homo est S.
Matlha;u9, cuius principium cst humana gencnlogia Chri-
sti .\quila esl S. lonnncs, qui a divinilalo Verbi inripit.
lln S. llieron. ct Grcgor. in cnp. 1. E/crh. Victor. Bcda,
Ainbros. Hnymo ctalii hic. Audi S. Ambrosiuin proocmio
in S. Liicam : Plcrique, inquit. pulanl ijuum Dominum no-
strum in quatuor F.vangelii tibris, quatuor ofiimaliu/n for-
mis fiijurari, quod idcm homo, idcm lco, idem vitulus,
iilcm aquila. Ilomo, quia natus cx lUaria cst : lco. quia
fortior: vitiilus, quia hostia: aquila, quia rcsurrcclio esf.
Lbi nota primo: Palrcs docent auimalia hic quatiior
tolidomCbriati proprictalcs iuETaujjcliiseiplicatas signi-
838
Commcntaria in Apocalypsin S. loarmis. Cap. IV.
flcarc. Lco sifynificat fortiludinem regiQm Cliristi , quam J^ ma ad Ciierubinos quatuor Ezechiclis cap. I. uti dixi: ilU
maxinie oslcndit in resurrectionc ct post cam; vitulus si-
giiifical sacerdolium Cliristi in crucc cousummatum ; honio
humanitalem; aquila divinilatcm,et asccusum iu caelum.
Nola secundo, hsec auimalia maxime discerni per fucies ;
quia Evanfjelista; maximc distinguuntur principio: alioqui
iu progressu eadem hnbent, omnesque has quatuor Chri-
sti propi iclates et dignilates ostendunt et enarrant. Unde
et apud Ezech. eap. 1. v. G. singula animalia quaternas
facies haberc dicuntur, quiascillcet initia aliorum Irium,
adeoqiie totam narralioncrn aliorum , quartus quisquc
compleclitur : ita Primasius.
Nota tertio.alio ordine hiBC animalia pooi apud Ezech.
alio hic. Nam Ezechiel secutus estordinem tcrnporis, quo
quisque Evangclista scripsit: scilicet primus cst homo, id
est Matthrcus; sccundus cst lco, id est, Murcus; tertius
est vitulus, id est, Lucas ; qunrtus est aquila, id est,
loannes. loannes vero rerum ordiuem sccutus est, in quo
primus est leo, id est, Marcus, quia a loaunis pra;curso-
autem erant angeii. Secundo, quia proximi sunt throno
Dei; huic autem proxime assistunt angcji. Tertio, quia
pleni sunt oculis, ct senas babent alas, alx autem signi-
iicant augclos velocissimos. Ad hKc,iugiter caount Snn-
clus ; sunl ergo instar Seraphinorum Isaiae, ut inferius
dicarii. Insuper cap. G. loannem evocant et educunt, Ke-
ni, inquiunt, et vide; atque ostendunt ei quatuor equos,
quntuor futuros Ecclesiae status reprrpsentantes. Hiec au-
tem sunt munia angelorum, qui prrcsunl gubernationi Ec-
closia! : solet enim Ueus Prophelis de rubus Ecclesia; dare
propliclias.eosque illuminareperangelos qui eisprocsunt,
uli patct ex seq. et ex Daniele.
Dices: cap. 1. 4. et Tobiaj 12. 15. dicuntur non qua-
tuor, sed septem esse spiritus sive augeli stantes ante Do-
minum. llespondeo: Sicut in regno ct repubL saepe suut
Iriumviri, deinde septemviri, ita et iu cajlo primi priaci-
pes angcli sunt quatuor, doinde scplem.
Dices secundo: cap. 5. 9. dicunt liaec quatuor anima-
ris Cluisli prajdicatioue incipit. Scquitur Lucas; quia sa- i?lia, liedemisti nos, Vomine , in sanguine /tto;angcli au
crificia vctera a quibus Lucas iucipit, typus erant Christi,
et adveuiente Christo ei locum cesserunt ac cessaruiit.Ter-
lius est Malthseus.quia abolita veleri lcgo et sacrificiis suc-
cessit fidcs humanitatis Christi, ct per niiracula eius fides
divinilatis ciusdem: humanitatis origiuem et seriem enar-
rat MatthKUs, divinitatis loaunes, ac proinde Matthseus
est tcrlius, loannes quartus.
IJ mysti- Verum hic sensus accommodatitius et mysticus vide-
cum esse lup^ non litteralis et genuinus. Nam ex verbis S. loannis,
"J^g''"^;certum est eum loqui de iisdein auimalibus (hoc enim li-
b;itur. cet neget Isidorus Clarius, tamen communiter asserunt
S. Hieron. Richard. Ansbert. Rupert. Hugo, Prado, et a-
lii passim: vide Viegas sect. 12. in fine capitis huius) de
quibus Ezechiel cap. 1. atqui illi fuerunt angeli : Ezechiel
euiiu vocat eos Cherubim, qui stipant currurn gloriae Dei :
ergo et lales sunt hic.
Secundo, quia loannes, quem communiter intelligunt
tein uon sunl a Ghristo redempti, sed homines. Respon-
deo: Id dicunt hi angeli cum aliis et pro aliis, scilicel24.
6enioribus,aliisqueSanctis. Loquuntur enim communi eo-
rum voce, utpote quorum sunt custodes et curatores. Un-
de et redemptionis Christi gestant insignia, uti osteodi E-
zech. 1. Atque in primis bos, sive vitulus mortein et sa-
crificium Christi significat. Sic legatus aliquo missus lo-
quitur nomine, non suo, sed sui regis; et protector noini-
ne reipublica; : cius enim personam etvocem subit ct obit.
Dices lertio: loannes cap. 7. 11. dicit se cum quatuor
animalibus audivisse vocem angelorum multorum; ergo
ipsa non erant angeli, sed quid ab iis distinctura. Respon-
deo: Hiquatuor erant quasi principesaliorum angelorum,
cum eis couciuentiura et cooclamanlium: sicut in choro
pra;fectus et prrecentor, quasi princeps est musicorura se-
cum psallentium: oranes enim ipse praeit et dirigit, o-
mnesque ei succinunt et coucinunt.
per quartum auiinal, puta per aquilam, adhuc vivebat, et n Censent nonnulli hosce quatuor Cherubira esse Michae
necdum erat Evangelista, quia necdum scripserat Evan- ' '"•" n„v,..;„i„.„ ij„„i.„„i — .. n_:.i_ .: j:.: i?.„.i.
geliurn; quomodo ergo visus fuit hic non tantum Evan-
gelista, sed etiam beatus in ca;Io? Resp Ribera.haec ani-
malia reprajsentata fuisse loanni, non prout iam erant,
sod prout futura erant iu lempore novissimo, de quo pro-
phetarit. Verum, licet prophelia ipsa sil futura, aut po-
tius de futuro; lamen visio huius capitis de Deo , de 24.
senioribus; de quatuor animalibus euuntiantibus loauni
istam prophetiam, est prsesens : ergo in hac visioue loan-
nes videns, et visus, hoc est, et prophetans et audiens
prophctiam pra?sens fuit, sicut Isaias, leremias, Daniel,
et alii Prophetae praesentes erant, non fuluri, cum prophe-
larenl de futuris. Rursum c. C. 7. loaoues audivit a quar-
to auimali, pula ab aquilu sibi dici: Veni ct vide ; loan-
nes autem nou potuit edoceri a seipso, praesertim proBseus
a fuluro, nec potuit siniul esse iu terra et simul in caelo.
Tertio, S. Matthaeus, imo et S. loannes sunt inter duo-
decim Aposlolos,et consequenter inter24. seuiores; ergo
lem, Gabrielem , Raphaelem etUrielein, uti dixi Ezeeh.
1. Verum si illi ipsi sunt e septem spiritibus adstantibus
Deo, ab eoque missis, de quo dixi c. 1. 4. ergo nequeunt
esse c quatuor animalibus, sive Cherubinis; quia ha;c hoe
cap. sin)ul loaniii visa sunt cum septein spiritibusj lam-
quam ab iis distincta. Nisi quis dicat iu symbolica hac
visione, eosdein visos esse loanni quasi septera spiritus
quatenus a Ueo sunt missi; et quatuor ex eis simul visos
esse quasi quatuor aniuialia , quatenus iugiter assistunt
Deo, geruntque eius stemmata. i\'am similiter hi septein
spiritus hoc cap. vocantur seplem lampades, et mox cap.
5. 6. iideiii vocantur septem cornua Agni. Simul ergo vi-
si sunt quasi lampades et quasi cornua. Verum ciim Deua
abundet angelis et inter eos partiatur officia^ut ca;lestis cu-
ria sit quasi castrorum acics ordinata; hinc videtur potius
quod aliqui ex ipsis sint Assistentes, qui gestant Dei stera-
niata, illique videntur significari per quatuor animalia;
alii vero sint Miiiistrantes, illique videutur repraesentari
non sunt inter quatuor auimalia ad litteram , sed taa- D per septera lampades, cornua et spiritus tain Dei quam
Ec<l(
siam
tum mystice.
XI. Dicoergo curn Pererio, et Hieron. Prado in cap. 1. E-
genuina.zechielis, ad litterarn ha;o quatuor animalia esse eadem
luorpri^- *^"''" ''^ *!"* ^''''' Ezcchiel c. 1. ac proiude esse quatuor
mariianangclos primurios, stipatores, principes et administrato-
S^'i J*;- res Dci, circa curam Ecclesiae, ac circa salutem ac regi-
men homiuum totiusque mundi. Hinc afiiugitur eis si-
militudo quatuor anirualium nobilissiuiorurn , quibus si-
gnifinautui- slemmata turii Dei, tum sua : aquila siguificat
Dei celsiludiuciu et sapientiam; homo bonitatem et luan-
suetudinein; bos palieutiam, iustitiam, religionem et cul-
tum; leo furtiludinera et polenliani. Qua; quatuor a Deo
participant, et iu se repraeseulant hi augeli ; ila S. Diou.
Ca;lest. hierarch. 15. Vide dicta Ezech. 1. in fine capitis,
quajst. 3. Paulo aliter ha;c applicat Pererius pag. 303. ia
fiae. Augelos fuisse patet, quia plane alludunt facie et for-
Agni. Accedit quod iu sequeutibus hi septem spiritus of-
ficio distinguantur a quatuor animalibus. Nara c. 6. v. 1.
et seq. singula quatuor auimalia ad singulorura quatuor
primoruiri sigillorum libri signati apertionera, evocaot S.
loannem, ut ea intueatur; septem vero spiritus cauunt se-
ptcin tubis, et canendo evocant septem orbis plagas cap.
8. 2, et cap. 16. 1. Quinain ergo sint hi quatuor Cheru-
bini, el quinarn hi septem spiritus, uorunt caeli cives; et
nos sciemus, cum illorurn aulam iugrediemur, iisque as-
sociati frucmur.
PlENA OCULIS ANTE ET RETEO. ) Ezech. cap. 1. 18. pijna
oculos hosce conspexit in rotis currus Cherubici, non inoculis.
ipsis Cherubinis: loannes vero in ipsis animalibus, puta
Cherubinis: loannes vero in ipsis aniinalibus, puta Che-
rubinis: licet Lyran. et ex eo noster Prado Ezech. 1. 18.
putent Ezecbiclem, acque ac loannem, vidisse oculorum
y«n. 8.
AllC tJD-
g<llil 1«.
Commenlaria in Apocalypiin S. loannis. Cap. IV. 839
rauUitudiDeni, tam in Cherubinis. qnain in rolis: ex rotis ^ rubinls Ezechieiis hac parle, scilicel alarum nuroero, di
enim , ubi cxprimunlur, siibinlelligi eos quoque imo po- -•■■-- '-
tiori ratione fuisse in Cherubinis : ac idclrco cum io rotis
non fuerint viri et humani, sed sjmbolici et quasi picli ,
qualcs visuntur in cauda pavonis; hinc conscquenler et
talcs fuisse in ipsis Cherubini<i. Verum oiiines alil passini
veros hic acclpiunt ocujos : sic cnim accipiuntur c. seq.
y. G. cura ait .\{jnum snplem habere oculos; et tales vi-
dentur quoque fuisse in rolis Ezerhielis : spinlus enim i-i-
tx eral in rotis; erant ergo quasi vivac rotae.ac conscquen-
ter vivos videbautur haberc oculos. Dices.oculi hi cuin ro-
tis pcrpcluo rotatu per terram vohcbanlur; er^o nou e-
ranl veri, nec viv i ; fulssent enlm ad lerrani allisi et la;si.
Resp. .\lcazar,oculos hos terram non leticjisse, scd vcl ad
latera rotarum fuisse disposilos, vel iolrorsum fulsjc po-
sitos.ct quasl cancellis inclusos.ut tan°;l aut laodi non pos-
sent. Unde ct recte hinc iuferl hacanlnialla fuissc nuda:
crant enim plena oculis anle el relro , qiialcm Poeta; fin-
lerunt Argiiin. ,
lam sensus est: plena oculis anle el relro, q. d. Haec a- 13 xccutionem.
nimalia, puta hi angeli, hi Chcrublni pcrspicacissimo sunt Allegor. Vlclorinus putal, per senas alas quatuor ani-
intellectu et cognitione, tuin naturall, tuiii supcrnaturall ; maliuiii, id cst per 24. alas (sexies euim quatuor sunt '^i)
omnia vidcnt, praterlla et fulura, ut vldeantur csse puri signlfii-ari 21. iibros veteris Testamenti , quibus nitiUir
et raeri ocull. Hlnc sapienlisslmi sunt et prudeutissimi io el volat per lotum orbem fides et prsdicatio nnvj Testa-
odmlnistratlone mundi et Ecclesiae. Hac enlin de causa , mcnti. .Vddll Ambr. sedilla 21. seniorum, id est 21. Ilbros
et hoc symbolo vctercs.Egyptii pingebant Deum, Deique TeterisTcstaineuti, in quatuor anlmalibus novlTcstamen-
provldintlam quasi oculuin baculo aut sceptro insislen- tl conversos esse in alas; quia Inm spiritualiter inlelligi-
tem. Mullitudlne oculorum, ait .\ndreas Cajsariensls, si- mus ea qua; luda;i carnaliter intellifebant sicque evola-
gnificatur inirifica vls, qua caclestes beatlque spiritus ad rinis ad res dlvinas.
haurlendos dlvinltatls radios pollcnt.
Mystice , Praelatus, doctor. prxdicator debet plenus es-
se scientia etsapientia, tam contcmplaliva, quam pracli»
ca. ut inslnr.\rgi sit centoi^ulus.
£t TEBTIIH AMHAL B1BE:«S FACIEM QIASI nOHI^IS.)
Ergo facie a ca;terls dlstingiicbalur, quod scilicet hoc ha-
beret faciem humanam,alla vero haberent faciem leonis,
Tituli et aquilx : terlium ergo eiat homo. Dlces.cur eum
stingji ; Ezechielis euiin eranl Cherublni : Isaia; erant Se-
raphini >ere et proprie dlcti : Ezechielis qnaternas habe-
bant alas.lsaia; vcro et loannis senas. Piaeter alas tam illi
tzechitlis, quani hi Isaia; et loanois, habcbaul sua bra-
chia el manus, uli patel cx locls et verslbus lam cilatis.
Ita Alcazar, qui et addit, duas alas qulbus vullum tege-
fiant. tuisse in modum crueis insertas et coniunctas . uti
pingilur scraphliMis qul sacra Chrlsti crucifi.ii stigmala
3. l-iancisco infixlt. Similiter Prado censet. duabus imis
alis lu moJum crucis collalis, tecla fuisse eorum femora;
ilaque reprccstntasse. imo gestasse crucem , quasi sUm-
ma cl insigne Christi.
I'orro SLuarius symbolum cst perfeclionis : si-nificaolCurl
ergo scnae al« in angelis hlsce qnatuor. vlm volandi per-
lcclissimara. scilicet primo. sunm.am eorum quaquaver-
sum agilitatem ; secundo, mcntis elevalionem, el perspi-
caciam ad penetrandas res altissimas et prof.jndissimas
in Deo; tcrtio, celernmam crga Deura obedieotlam et e-
Iropol. loachlm : Qualuor animalia eiint qualuor ordi-
nes etstatus in Ecclcsia. Leo signilRat fortitudincm fidei
Apostolorum, bos inviclam patientiara et viclimam Mar-
tjrum. homo Doclorum sapienllam, aqiilla Vligloes an-
gelice Tivenles, et Keligiosos conlemplalionl addictos: hi
duabus alis, scilicet poenitentia et mlscricordia velant pe-
des et confusionem suain ; duabus, scillcet humllitate et
patientia, velant faclem suam . et laudem bonorum ope-
non vocat bomlnein.sed anlmal? Rcsp.Qula erat uuume p ruin suorum; duabus sclllcet fide et spe. volant ad ca;le-
quatuor animalibus : cxtera eniin tria erant animalia; stia: habcnt oculos undlque.
quartum vero erat homo. qui quoque est anlmal sed bi-
pes, ercctum et rationale. Adde, homlncm hunc vocari
animal. qiila seiias habebat alas, qiix sunt aninialium,
pula avluiii: rursum plenus erat oculis.ut non tara hoiuo,
quam novum quoddam aniinal esse videretur.
QcABTiif siaiLB AQLiLf TOLANTi. ) Volanti , non a-
clu, sed in prxparatione; exteudcbat enim et librabat a-
las in suo loco consistens, quasi paratum ad voiandum.
Yolanti ergo idein est, quod volaturicnti, aut volarc vo-
leoti el paranti.
Sl:(GlLA EOBIM nABEBA^T ALAS SB5AS. ) .Vlludit ad
Scraphinos Isaix cap. G. v. 2. Hisce ergo quoad alas, uti
et quoad voces Sanctus , sanclus. sanctus, simlll.i craut
bxc animalla loannls. Quorlrca, xque ut Scraphinl Isaix,
duabus velabant faciem, duabus pedes, duabus volabant,
id est, habcbant eas eitcntas quasi parali et eipedili ad
Tolandum. Vide dlcta Isaix G.
que, quia orauia prospiciunt ; au-
te et relro, quia prxterila dellentfutura bona et mala x-
terna providcnt.
Ix CiBCUiTU. ) Multa Blblia hxc aliter dispnngunl, ne-
ctuntque proecedcntibus hoc raodo: Hnbebant alas senas in
circuilii.ct inlusplcna sunt oculis. Verum Romana utrum-
que referuul ad sequentia, et legiint: //» circuitu cl intus
plena sunt oculis. Intus, id csl, intra alas. q. d. Tain in-
tra alas quani cxtra, lam Inlrinsccus quam extrinsecus
pleoa sunt uculis. Itaquc opponit to in circuitu. ei quoJ
sequitur, intus. Cuin ergo intus idem sil quod inlerius. in-
trinsecus, intra alas; sequltur ts in circuitu, idem esse
quod exterius, extra alas, forlnsccus, circunicirca. .\ddit
Aloazar forte luannl rcvclalum fuisse aniinalla prxterocu-
los mulllpliccs, quos habebanl ante et retro, cliam inle-
rius plena esseoculis, qui, si intinia nudarentiir visccra,
apparerent et viderentur. Hxc omnia significant Chcru-
biuos quaquaversum csse pcrspicacissimos ct provideotis-
Ezechiel vidil Cherubinos quatcrnis tantum alis instru- D siiiios, ut non nlsi oculi cssc videantur.
ctos, Isalas vero et loannes senis; ubi Pradj. Villalpaiido
ei Pcrerius censenl. lam illos Ezechiells, quam hos loaii-
nis In alls xque ac in cxleris fuissc oinniiio Blinllcs, imo
eosdem. Ergo Ezechiells Cherublnos prxler quatuor alas
babuisse duas manns, quas loanues hlc, xque ac Isaias
cap. 6. vocet alas. Scraphinos cnim prxlcr alas habuissc
nianas, palet haix 6. G. cum dicitur: Volavit ad mc unus
de Seraphim , et in manu eius calculus. Isaias ergo et
luanues, ipsa brachia et manus angeloruin vocant alas ;
quia quod In honiine est brachlum , hoc in ave et angclo
eet ala. Undc el ab ala vocatur axilla id, quod sub bra-
chio est concavura. Porro animalla Inannls prxlcr alas
habuisse raanus. palet cap. o. 8. ubi singula teaent citha-
ras et phlalas, ntlquc non pcdibus, ncc alls, scd nianibus.
Venim contrarlum est verius, srillcel manus ab alis, x-
que ac aaiiualla hxc loaonis, ct Scraphinos Isaix a Cho
Deniqiie jicdcs Chcrublnorum omniuin Elzechiclis erant
Titulini, id est ungulam fissam habentcs inslar vituli: la-
les fuissc et horuin aninialium loannis, a'quc ac Scraphi-
norum Isalx pcdes conleudlt Hieron. Prado. Vcrum nihil
lale ait loannes, vel I<aias; licet cnim in multis Cherubi-
ni Scrnpliinis fucrint similcs. laincn In niultis qiioquc fue-
re dissiiiiiics Quare si cuni Alcazar et Prado dlcamus hxc
aniraalla fuisse huinana spccie. exccpla facic, congruen-
tius vidctur dare eis pedcs humanos, non vitulinos: lales
cniiii sunt homlnum et angcloruin. cuin apparcnt aut pin-
guntur; talcsquc habueruut Chcrubini supraarcara iii ta-
bernaculo .Mosis.
Uxc crgo fuit figura et idcahorum quattior a(\imalium; /jeaChe-
craot corpore et specic humana, ac conscqncntcr ct ca-rubmo-
plle et facic humana, ut vldctur; sed nonnihil indcxa cf^""-
iuuiutata, ila ut primi facics acccderet ad siniilitudloetn
840
Conamentarla in Apocalypsin S. loannis. Cap. IV.
faciei leoninaj.esselque simiIisleoni,sccundi vilulo, quar-^ lur per antiphonas, uti fit in choro. S. Ignalius ergo est
11 aqiiiiae, tertii vero lota plane cl perfectc crat liutnaua:
hxc eaim spccies vitlctur decentior; secundo, reliqua cor-
poris parte plane crant liomines, bipedes scilicet el sta-
tura erecta ; tcrtio, alas liabebanl senas, duabus vclabant
capul, duabus pcdes, duabus volabant; quarto, ante et
rctro , sub alis ct extra circumcirca plcna erant oculis ;
quinlo, habcbant manus, et in manibus phialas, et citha-
ras, cap. S. 8. sexto, non habebant rcquiem, sed iugitcr
canebant Dco: Sanclus, sanclus, sanctus; septimo, erant
proxinii throno Dei, cumque a quatuor laleribus stipabant
ct ati)biebant; oclavo stabant quasi volaturientes, parali
ad oniiieni Dci nutiini, avidique ad volaadum, ut Dei ius-
sa statlin exequercntur.
Scx diffe- Hinc scquitur inter animalia loannis et Cherubinos E-
reiuia; a ^echielis esse sextuplcx discrimen ; primum quatuor fa-
"^^^,i|""'cies in singulis animalibus vidit Ezechiel, loanucs tanlum
Ciierubi- unam; secundum, apud Ezechielem primafacies erat ho-
ris Eze- minis, secunda lconis, lertia bovis, quarla aquilte. Apud
auctor psalmodlse allernae, sive chori. Ilaque sicut angeli
iQ cajlis, ita Gdcles et Sancti in hac vita, quasi angeli ter-
restres, iugiter canunt: Gloria Palri, el Filio, et Spirilui
sanclo, sive ter Sanctus; canunt, inquam, tolo corde, ore
ct opere, toto atTeclu et spiritu, q. d.
Si mihi sinl linr/ux cenium, sint oraque eenium;
imo si solus haberem omaiura hominum el angclorum ora
et linguas ; si cor haberem tam amplum et vastum, ut ca»
peret corda omDium animalium et omnium creaturarum ;
illud et illa tola, quot quantaque essent in SS. Trinilatis
doxologiam expromerem et effuQderem; quia omnis haec
laus pro eius dignitate et merito exilis esset , et nullius
pretii. Qui ergo vult ajmulari et inchoare aogelorum vi-
lam, ofTicium et felicilatem, terrena transcendat, omaia
tam felicia qiiam iufelicia nihili seslimet, in cseliscoQver-
eetur, ibique cum saaetis angelis perpetim celebret et glo-
rificet Deum et SS. Trioilatem , dlcatque cura S. Paulo nqmrijm
Rom. 11.0 aUiludo divitiarum snpienlix et scientix Dei, ss. Trt-
chielis. joannem prima facies estlconis, secunda bovis,iertia ho- u guam incomprchensibilia sunt iudicia eius, el investi(jabi-°^*^^^
ininis, quarla aquila?; tcrtiiim, ha?c loanuis uti et Sera-
phini IsaiK, pedcs habebant hominum; illa Ezechielis vi-
tuloruni; quarlum, lia;c loannis, uti et lsaiae,habebant se-
nas alas; illa Ezecliiclis, quaternas: carebant enim dua-
bus, quibus priora vultum tegebant; pcrgebant enim ad
belium, pula ad excidium lerosolymae: ergo oculos aper-
tos habcre debebant, ut hoslcni cernerent et ferirent: heec
vero adoranlet laudant Deum, unde ex revereutia tantas
inaieslatis velant oculos; quinluni, ha;c loannis erant in
jpso throno Dei, et in eius circuitii; illa Ezechielis habe-
bant supcr capul firmamenlum, quasi scabellum pedum
Dei; sexturn, bxc loannis biaas habuerunt manus; illa
Ezechiclls quaternas.
ReQUIEM KON HiBEBANT.) Gr.-pce ouz r/.ovo-iv , id est ,
non babent, q. d. \\(\i quod liiEC animalla sine cessatione
jugiter laudabant Dcum, conteula inente et voce claman-
■do, Sanctus, sancliis, sanctus; quia hi angell assidue to-
les vix eius! Quoniam ex ipso, et per ipsum, el in ipso sunt
omnia: ipsi fjloria in sxcula. Amen. Noster P. Nieolaus
Serarius piam et eruditam doxologiaj huius, Gloria Patri,
el Filio , el Spirilui sanclo, explicationem edidit, qua si-
mul praxim docet eamdem per modura rosarii recilaadi et
iteraadi; ut, sicut in rosario Bcatae Virginis recitamus
quinquagies Ave Maria, et quinquies Pa<er noster ; ita ia
rosario SS.Trinitatis recitemus quinquagies GloriaPatri,
et Filio, et Spiritui sancto ; et quiaquies Pater nosler , ut
ita continenler eamdem gloriGcemus.
Rursum S. Basilius explicans Ps. 33. v. 1. Semper lltus
eius in ore meo, quaerit,quomodo semper, etiara in sorano,
cibo, opere possimus laudare Deum? ac respondet dupli-
citer. Primo: Corjitatio, inquit, gux de Deo semelimpres- Qwa r«-
s« est, el velut sicjillo obsignala in prsecipua animx parte, "°"«. .
nimirum in mente, polesl laus Dei reete appellari semper^^^^^^^l
in anima existens. Secundo, si faciat cuucta ad Dei glo-Deum.
to corde et ore pra?dlcant et celebrant SS. Trinitatem. I- .-. riam, ila ut facta diclaque ipsius omnia, omnisque spiri-
dem faciunt quatuor Evangclislaj, quos allegor. hsec qua
tuor anirnalia, pula hi quatuor angeli, rcprsescnlant. Nara
in cffilis per seiiisos, in terris per qiiiluor sua Evangella
non aliud quara fidem.amorem, cultum et laudemSS.Tri-
nitatis hominibus concinuat et appra^dicant. Vides quod
sit ofTicium , quae occupatio angelorum? quid iugiter fa-
ciant? non aliud sane quam laudare Deum. Hoc Ecclesia
imitatur in perenui psalmodia, dicilque cum Psalte: In
conspectu angclorum pnallam libi ; hoc faciunt pii et san-
cti, qui sempcr corde et ore cauunt: Benedicam Dominum
in omni iempore ; quorum vita est continua Dei laus. Hi
suut angeli terrestres : Dei enira laus csl iuge etotiosum
angelorum negotium, ac negotiosum oliuin.
Angelici Angelici ergo ordinis subI, qui semper laudant Deum.
ordinis Sunt in Ecclesia poenitentes, sunt qui vacant operibus mi-
spuiper sericordiae, sunt qui docent, sunt qui rcgunt ; sed in sum-
mo gradu positi sunt, qui assidue tam in adversis, quam
prosperis , laudant Deum. Quinimo angeli id ipsum nos
laud
Deam
tualis operatio vim laudis habeant. Sive enim bibatiustus,
sive edat, sive quid aliud agat, omnia ad Dei gloriam fa-
cit. Talis eliam cum dormit, cor vigilat, iuxla verbura di-
centis in Cantic. Ego dormio, el cor meum vigilat. Quasi
enim tenor guidam soni semel edili, ac diutius auribus m-
sonantis. sunt illse guce per sommm recurrunt imagines,
conceplss inlerdiu cogilationis.
Sanctus. SANCTi'8, 6ANCTDS. ) Alludit S. loannes ad
Seraphinos Isaiae; hisce enim quoad alas et voces, similia
erant haec quatuor animalia, siruti quoad quaternas fa-
cies sirailes eraut Cherubiuis Ezechlelis. Videtur eoim
loannes utramque visionem, scilicet tam Ezechielis, quam
Isaia? counectere, et sua hac una coinplecti.
Nola primo. Pro Sanclus, sanclus, sanctus, UebT. Isaiae sanoium
G. 3. est tijnp liJTTp ^Mp kados, hados, kados. quodiipbraice,
gignificat id quod ob suara puritalem a rebus immundis [^,^^^ '^'
et profanis, iiiio a caeteris, puta a creatis oiiinibus,sepa-i|ui(j»'
ratum et sanctum, ideoque summe ^enerandum et ado-
docuerunt,scilicet psallere,canere, Saactiis,sauctus,san- 0 randura est; radlx enim ti)*Jp kadas siguificat separare,
^' ■ ^ ■ ■ ■ ac essc separatura, sanctum ac sacruin.
Hinc Graecum «yio;, id est sanctus, ait Origenes, et es
eo Beda, dicitur quasi a, id est sine, yr;, id est lerra. Ve-
rum sic dicendum esset o.-jit; spiritu leni, non S/co; aspi-
rale. Potius ergo ayio»-, idem est quod «ijio;, id est colea-
dum et veuerandum, puta nuinen aut numinis particeps.
Latinum sanctus deducitiir a sancire, id est sanguine
victims Grmare, uti eodein veleres firmabantsua pacta
et fa?dera: quia vero ita sancle et religiose iniia ac con-
firmata violare nefas erat, hluc sanctum idem est quod in-
tegrum, incorruptum, inleineratum et iuviolabile.
Sanotusergo Deus Pater, sanctus Dcus Filius, sancliis
Deus Spirttus sanctus. Hinc trisagiimi hoc quolidie iu sa-
crificio usurpal et celebrat Ecclesla. Videdicta Isaiee c.6.3.
Porro in hoc trisagio mysterium SS. Trinitatis reprae-
sentari docent S. Basilius/Epipbanius, et alii, quos citat
otus; vel , quod quasi idera est, canere: Gloria Patri, et
Filio, et Spiritui sanclo. Summa enim SS. Trinitatis glo-
ria, est summa eiusdem sanctilas. Nam, uti narrat So-
crates libr. 6. cap 36. cum Coustanlinopoli Arriani odas
suae ha?reseos canerent, dicenles : JJbi sunt, gui tria unccm
dicunt esse potentiam? S. loannes Chrysost. iostituit, ut
Orthodoxi ex adverso canerent trisagion ct homousion ,
idque alternatim, uti in choro fit. Subdit deinde Socrates:
Dicendum aulem ethoc, unde consueludo responsoriorum
hymnorum in Ecclesia initium ccepit. Ignalius Antiochix
Sj/rise terlius ab Apostolo Petro Episcopus, una cum Apo-
stolis ahquundo conversalus , visionem angelorum per re-
sponsorios hijmnos SS. Triadem laudantium vidit, et mo-
dum visionis Antiochenx Ecclesix iradidit; unde et ad o-
tnnes Ecclesias ista tradilio manavil. Et hxc est ralio hy-
mnorum responsoriorum, idest eorum qui alternecaqua-
Coramcntaria i'n Apocalypsin S. loannis. Cap. IV.
8il
et sequilur Leo Caslrius haiae 6. Ilem DamQscenus , Fe- ^ magnificus in sanclitate, terribilis alque laudabilis, faciens
lii Papa, CoDcilium ChalcedoQcnse ct Coiislantinopolila
num secundum, quod fuit Reneraie quinlum, liac de re
celebratum conlra Petrura Gnaplieum, qul trisagio adde-
bat: Quicrucifixus es pro nobis. miscrcrc nobis. Pro Tri-
nitate enim volebal inducere quaternilalem: poncbat e-
nim duos Filios, unum imraortaloiu, allerum moi talem el
cruciliiuin.
Triophtlialmoscum onyclie nascitur.lres honiinis simul
oculos ejpriiiiens, ait Pliiiiiis lib. 37. cap. 1 i. Triophlhal-
mos tres oculos habens cornmidtos, et uiia luee fui{;entc3,
symboiuin csl SS. Trinitatis, quam S. .NazianziMius in 0-
dis, voeat ^»05 jv ■tc.Cki-j.r.i;, id esl, lus una iriplici face
(qunsi uculo) colluccns.
«anciitas Nola , sanclilas cst ipsa iuslitia , rectitudo et perfcclio
in quo menlis; ha;c autem consislit in conformilate volunlatis et
»iia 311. aciimijg jyn, |e{»c ajlcrna, qux esl in inente Uei: ex ad-
Tcrso peccatum , qiiod directe cunlrariuiii csl sanclilati ,
noo est aliud quam diflbrmitas et pix^aiicalio legis oelcr-
na;. Sicut eniin perfectio naturalis rerum consislil in co,
quod rcs qua:libet sit commensa sua; rc^juia.-, puta idea;,
iuxta quam esl facta : ita perfeclio mori.s consislit in coin-
mensionc el ada;quatione volualaUscuiii li'ge a;tcrnaiuita
quam oportet operari. Sicut enim idca ia mentc Dei est
mcnsura peifectiunis naluralis cuiusque rci crealx; iia
lex a;terna iu mente Dei, esl mensura perfectionis inora-
lis ct sanclitalis naturo; ralionalis in omnibus upi-ribus
bonis. Is enim perfecliis est ct sanctiis, cuius vulitiunes ct
actioncs plnne conveniunt cum li'{i;e ajlerna.Qiiocirca cum
voluiitas divina idem sil cum mente diviua et lege aetcr-
Da, scquitur quod Ipsa cssentialiler sit sauclilas iocreala
et iuGiiita, adeo ut sanctilas crealurarum, puta anijelo-
rum ct hominum oinnium, ad diviiiam cumparaln, silin-
star nihili, et vcluti impuritas quaedam : sicut entitas, po-
tcotia, sapieutia , dominium crealurarum comparatuin
cum eutitatc, pntenlia, sapicntia, dominio Dci , esl luii-
tum umbra entilatis, poteutio;, sapientiae, dominii. Uiidc
mirabilia? lam quia charitas el amor diviuus est sancti-
las; hine, sicut duplex est amor divinus, nimirum essen-
tialis, coiiimunis tribus personis , et nolionalis, proprius
singulis; ila duplex cst et sanctitas. Nam Paler et Filius
imiiieuso amore se iavicem amantes, producunt aniorcm
notionalem, cumque sauclissimum , qiii pruinde nuncu-
patur Spiritus sanctus; quia Pater et Filius, eius produ-
ctores el spiratores, sanclissimi sunt, et per castissimuru
ac sanctissiinum amorem eumdem producunt et spirant.
Uuic sanclitali divino; ct immensx. quasi oumini sa-
cratissimo, summam debemus reverenliam, cultumetla-
triam per sacrilicia , prercs , oblationcs, vota, etc. sum-
marn item gralitudinein, ainorcm ctobsequium, quod uos
peccatores peccalo liberarit, et suae sanclilatis per Chri-
stum parlicipes cffecerit, insupcr sumniani iiiiitatioaem :
vult enim Deus nos imitari eius, non oinnipotenliam, 0-
inaiscientiain,ina,i;nincenliain,etc. scd bonitatem et sau-
ctitatem. Hoc eniUi nos fucit iiistos, sanctos, gralos Deo,
B imo filios el haeredes Dei. Hinc sancit ipse Levit. 11. San-
cti erilis. quoniam ego sanclus sum. Et Christus Matth.
5. 48. Eslole ergo pcrfccti. sicut el Pater veater cxlestis
pcrfcctus est. Et Aposlolus Hebr. 12. 11 Puccmsequimi-
ni cum omnibus, eC sanctimoniam. sine qua nemo vidcbit
Dcum. Quare licet mundus sil velut tcinplum quoddam
divinitatis ipsius praeseutia sanctilicatum , iit ipsam ubi-
que praesenlem , omnia creantem, sustealantem , provi-
denlcm, exornaiilcin speclemus, ubique veuereinur, lau-
deinus ct celebremus, sempcrque in eius prxsenlia vclut
in sacro qiiodam leinplo nos versori togiiemus; tamca
proprie et putiori ralione templum Dei esl auiina saneta,
iuxta illud Apostoli: Vosenim estis templum Deivivi, siC'
ut dicit Dcw:; quoniam inhabilabo in illis , el inainbuta-
bo inter eos, et ero illorum Dcus, et ipsicruni mihi popu-
lus, 2. Corinlh. 6. IG.
Qiiocirca soepe iii fundum aniinx rcciperc nosdebemus,
ibiqiie Deuin pcr gratlam prxsenlcin et inhabilanteiii, se-
Christus iMatlh. 19. Quid me inlcrrogas de bono? iinus Q posita omni alia cogilationc et cura, pro modulu noslro
e«/ 6onaj Deui. Et in doxologia Missx: r« so/ui«<nc^«5, ' ' '^ ' ' ' . rj-_
lu totus Dominus.
Uinc secundo , sanclitas cst ipsa innocentia cl purilas
ab omni labe. inquit S. Dionys. cap. 12. Divin. nom. et
Aposlolus 1. Cor. 7. ait virgiuem esse sauclam, id est ca-
stam puramquc corpore ct spiritu: sicut eniin labes et
maculn inoralis consistit in dilTormilatc actiunis a lege x-
torna: ila moralis pulchritudo, puritasetsanclitasconsislit
in conformilnlc actionum ciiin lege xlerna.Quocirca Deus
est sanctus, quia cst purissimusspiritus. Hincangeli, qiiia
hanc puritatein prx cxteris participant, sunl sanctissimi :
homines qiinquc qiio magis a contailu, adhxsione et amo-
re rerum tcrrcnarum, iilpolc fcculcularuiii, sordldariim
el vilissiinarum, mentem avucant, camqiic ad Dcum ct di-
Tina atlollunt cl Iradurunt, co sunt fuintque sanetiurcs.
l&ani-lilas enim consislit in contaclu et ainorem rerum di-
Tinnrum, utpotc spirilunlium , cl piirissimarum , pula in
cuniuactiono cum Deo: hxc eniiii facil humines spirita-
les, cxlcsles, angclicos cl divinos.
Hinc tcrtio, sanctitns est ipsa mentis integrilas, ipsa
Tirliis, prxserlim chaiilas, ipsa grntia, ipsa gloria. Uxc
eniiii oiiiuia roiiimrnsa simt logi xtcrn.i'. Uac de raiisa
Psal. 111. dicitur Deiis iustus in omnibus viis suis, et san-
etus in umnibus opcribus suis: quia in umiiibiis inslgniin
aliqiinm virtuleiii oslcndit, nimirum vel miserirordiniii et
boneliccntiaiii , vrl iusliliam cl srcleruni vindiclain. Sic
Deus in opcrc inrnrnaliunis et rfdeinptionis hoiiiiiiiim o-
stendit se saiu-lissiiiujin , id esl suiniiic inisericordciii et
bcuelicum: ulpote qiii qiinsi nbliliis tot olTcnsarum et iiiiu-
riarum hominum, nd eos sniirtilirnndos sihiqiie rcconci-
liandos miscril Filiiimsiiiim in cnrnein, imoin morlcmcrii-
cis, qiiod mnxime «iiicctanl hi Scrnpliinl Isnix ct loniinis.
Hoc cst quod nit Psnlles: Confrssio et pulchriludo in con-
spectu eius. fanctimonia cl magnifircnlia in sanctificalione
dius , Psnl. Oo. 6. Et Moi>e8 Exodi 15.11. Quis similis lui.
VOL. X.
sanete colere et vencrari. Sauctilas eiviin auiinx est Gdcs,
spes, charilas, religio, oratio, palicnlia in adversis, coa-
tinentia, cxlerxque virtules. Undc S. Grcgorius lib. 6. m
cap. 16. lib. 1. Reg. Sanclificatio, ail, corporis pudicitia
esl, sanclificatio menlis charitas et hamililas. Huc nos in-
vitat et cxcilat aurea sententia S. Basllli humil. de Spi-
ritu sanclo : Dcus, inquit, cst quisque Sanctorum. Diclum
eniin illis a Deo est : Ego diii : Dii eslis . et filii Excelsi
omnes ; et, Deus deorum faliquc sanclorumj locutus est ; et,
Videbitur Deus Deorum fcidelicet sancturumj in Sion. ISe-
cesse c.sl autein divinum essc spirilum, el ex Dco esse, qui
diis divinitatis cst causa. El S. Bcrnardus Episl. 23. ad
Attonem: Dcus, oil, cum sit .nirabilis m maie^lale sua,
etiam in Sanctis suis gloriosus apparcrc dignutur. ne sotus
habeat gloriam. Idein serm. 25. inter pnrvos: Tria . ait,
sunl qu:c faciunt hominem sanclum: viclus subnus, actus
iuslus, sensus pius.clc. Tria suiU qux mortem Smctoruin
f.fuciunt preliosam: quies a laborr.gaudium de novilate. se-
^ curitas de xtcrnitatc. Deniquc nd hoc venil Snnctus san-
cloruin Christus Domiiius in mundum. ut serviamus illi
in sanclitale cl iustilia coram ipso. oiiiHibus dicbus noslris,
Lui-.T 1.75. Nostriim cifjocst sancla vila sanclilicare san-
elltatcm dlvinnm, oiiinesque ad caiiidcm saiictilalem ei-
horluri et Iraduccrc. iloque sanctlssimiiin Dei nomen, ct
gloriaiii apud oinncs tolo orbc propagare ct celcbrare. Hxc
cst vcra el consummala sanctilns.
Symbolicc, tris.T|;lou noii soliim continet mystcrium
SS. Triuitolis, sed lotum .Xposliiloriim Symbolum, totam-
que Evangclicam doctrinam. Cum cnim Scraphini Patri
xlerno arclamant Sanctus. signinranl sanciilalem Palris
ostendi in iiiiindi orcalione; cum Saiiclus acrlanianl Fi-
liu. si^jnilimnt cius sanclilnlcm in miindi rcdempllune ;
cum 5cin(7ii5 arclnmont Spiritui sancto, signincant cum
C9SC sanctificatorem ct bcalificalorcin Eccle^ix, quia ia
hisce tribui , crcalionis , redcmplionis et snuclincationis
lOG
842
Commenlaria in Apocalypsiri S. loanni*. Cap. IV.
operibus (nd qnx rcferiinliir diiodcrim artic-iiii Syinboli, ^ nicnlis el aubacquenlis misericordix, coronas asseculi sunt.
totumque EvQngeiium) opparct trina sanrtilas Irium per
sonarum; alqiie qiiia in liis apparct omnipotentia Dei, e-
iiisiiiie universule dominiiim, hinn addiliir ab animalibus:
Doniinus Deus omnipolens: ita Alcaznr. In Laiiretano et
Hispanico cxcmplaribus aywcid estsanclus, novies repe-
titur, forte ul significetur ciiilibet triiim pcrsonaruin ac
clamari ler Sanclus: nam quaclibet cst tcr sancta, id cst
sanclissiina, uli ot tcrque qiialcrque beala, id cst beatis-
siiiia, tit significctur 70 Sanclus SS. Triiiilati acclamari a
noven),id cst aboinnibus Angeloruin clioris.Scd vera lo-
clio est ut lantufii legatiir tcr Sanctws, ui lcp:itur Isaise 6.
QUI ERAT, ET QUl EST, ET QUl VEXTLRUS EST.) Vi-
dc dicla cap. 1. 4. hic lamcn mulalur nonnihil ordo; nain
rap. 1. prseponit To g^M^' c.s<; ait enim : Qiii csl, (jui eral, ct
(jui vcnlurus est. Causam traspositionis dat Alcazar: c. 1.
inquit, hoc nominc Irino notatur Dci providentia circa Ec-
clcsiam, q. d. lam rcvera est redcmplor,qiii oliin crat pro-
niissor et figiiralor, et landem ventvrus csl ut opus suum
elc.nonne ipsi suain dirjnilutem parvi faciunt.et tolum quod
meruerunt, cum humili reverentia illi altribuunt ? Mittunt
ergo anle throninn coronas suas, id esl. (juidr/uid virlulis,
(juidr/uid habcnl dirjnitalis, Dco cum rjraliarum aclione
o/}'cru7il. Sic Ponlifox in siia tiara insculptuin (^estabat,
Sanclum Domino, q.d. Omnis mea sacerdotulis difynilas,
oinnis mea ponlificalis consccralio ct sanctilas,a Dco mihi
obvenil ; iinde publice ct iufjiler profilcor hanc mcam san-
clitatem poiitiliciam non esse meam, sed Dei; imo me ad
hoc consccralum essc pontificcm, ut iugiler Dei sanclita-
lem quam in se habct, et mihi, ac per me aliis commu-
nicat, pra;dicem et cclebrcm. Discant ab hisce 24. senio-
ribus, qui regcs sunt in cslis, regcs et principes terreni
suas opcs, seeptra et rcfjna Dco accepta referrc ct olTerre,
ul iis ad Dei voluntatem, obscquiiim et cultuin utantur:
sic fcliccs crunt et longjaevi, imo Kterni, uli eis Deus pro-
miltit Dcut. 17. 1-4. Sapienl. C. 22. Quocirca antiquilus,
iiiquit Pliniiis lib. IG. cap. 4. nulla corona nisi Deodnba-
plene pcrficiat. Hic aulcm agiliir de myslerio ct doxolo- li tur. Ob id Homcrus cxlo tanlum cas , et prxlio univcrso
f^ia SS. Trinitatis: nnde oporluit exordiri a t6j qui crat,
qui est Paler; hic cnini est antiquus dicium, qiii eral an-
te muodum, ct anle oinnia sKcula. Rursum ordo illorum
triiim oporiim, quaj tribus pcrsonis allribuuntur, hic est,
crcalio, rodemptio ct perfccla sanclilicatio. Qui eral, re-
fcrtiir ad crcalionem; (/ui csl, ad redoiiipliuncm; el qui
vcnlurus cst, ad Ecclesia) sanclificationcm, vel polius bea-
tifioationcm et glorilicationem, uti dixi cap. d.
Et CUM DARENT ILLA AMMALIA GLORIAM, ET nONO-
EEM, ET BENEDICTIONEM. ) Clainando, Sanclus , sanclus,
sanctus ; haec ergo tria, (jloria, honor et benedictio , idcm
siint quod trisagiou, sive ler sancius. Hoe enim SS. Tri-
nilati ingeminando, camdem summe glorificabant, hono-
rabant et benedicebant, hoc esl laudabant ct cclcbrabant.
ViTENTi IN S^CULA s^ECULORLM.) q. d. Qui non lan-
lum in sese vivit,sed et est ipsa vila incrcala et 8eterna,ac
causa vil35 omnium Angelorum, homtnum et animalium.
tribuil: virilim vcro ne in certaminibus quidcm ulli. .\lci-
biados apud Plalonom dial. 3. postquam Socrali coronain
obtulil, ait sc diis coronas, ct omnia quajcumqiie dari so-
lent, dedicaturum , si viderit illum diem , quo illa fiant ,
qujc a Socrate dicta sunt. Hinc Tertull. lib. de Corona
milit. docet Chrislianos non debere uli coronis , quia iis
usi sunt (/uos sxculum deos credidit. Corona eniin primo,
symbolum est perfectionis et complementi. Deus auLem
solusestperfeetissimus,rerumqiieomniiimcoroniset com-
pleineutum; secuudo, victoriae et triumphi; tcrtio, felici-
talis; quarto, imperii et regni ; quioto, maieslalis et glo-
riae, quaj originaliter et plene soli Deo compelunt, et ab
eo per rivulos derivanlur et cominunicantiir creaturis ,
prajsertim Saoctis. Ila coronas binas ad S. Cajciliam et
S. Valerianum ex liliis et rosis conlexlas, e ca;Io deliilit
angelus, quasi virginitalis et martyrii laureas, ac indices
Chrisli , ciiius in rosis sanr/uis florescit , el cuius in liliis
vila;, inqiiam, tum naturalis, tum supernaturalis per gra- n corpus cdbescit, dicens : Istas coronas immaculalo corde et
liam, tiim gloriosie et bealai. Hoc esl quod dicitur loan. mundo corporc custodite, quia de Paradiso Dei eas ad vos
i. 4. In ipso vila eral, el vita erat lux hominum. Et Psal.
33. 10. Apwd te est fons vitx.
Ibocidebant tiginti quatuor seniores ante se-
DENTEM IN TUKOAO, ET ADORABANT.) .\lcazar per ado-
ralionem accipit sacrificium Missaj. Nam 24. seuiores, in-
quit, siiiit sacerdotes Ecclesiae, qui per mare vitreum, id
esl, pcr poenitentiam, se parant ad hoc sacrificium, quod
praestanlissiinam Dei adorationem, et SS. Trinitatis glo-
iificationem continel, ob victimam pretiosissiraam,el Deo
gratissimam qua; ei offertur, scilicel ipse unigenitus eius
filius ; unde in Canone vocatur sacrificium laudis. Hic sen-
sus mysticus est, non litteralis. Nain ad lillcram loqiiitur
de pnmariis Sanclis utriusque tcslamenti, qui iain beati
in c«lo vident, adorant et celebranl Deum, tresque divi-
nas personas.
Nota hic triplicem reverentia; gestum,qiii miram senio-
rum humilitalem et venerationem dcnolat: nam primo.
attuli. Ila habent acta S. Ceciliae.et cx iis S.AIthelmus de
Virg.c.23. Cerleni nunc singuli,ut accipianl coronas,vel de
opere candidas.vclde passione purpureas,si\i S.Cypr.Ep.9.
Porro alludit hic S. loannes ad 4. Esdra; 2. v. 46. ubi
Esdras vidit iuvencm pulcherrimum, scilicet Filiura Dei,
capitibus Sanctorum imponere coronas , de qua eleganti
visioue plura dicam cap. 7. v. 13.
Ita ad litteram merita sua, eorumque coronas Deo ob- BTccmpia
luleriint et resignariint omnes Sancti. Isaias cap. 20. 12. Sancio
Domine, inuuit, dabis pacem nobis: omnia cnim operano-"'""f''^
, , 1- t ■ A-r 1 1. c I corouas
stra operaius es nobis. leremias cap. 17. 14. Salvum Mejuas re-
fac, et scdvus ero ; quoniam laus mea tu es. Et erjo «on^ignaut
sum turbaius te pastorem sequens: el diem hominis non f/e-^*""
sideravi, tu scis. Rcgius Propheta Psal. 13. v. 3. Dominus
pars hxreditcdis mex ei calicis mei,tu es qui restitues hse-
rediUdem meam mihi. Et Psal. 113. 9. ISon nobis, Domi-
ne, non nobis, scd nomini tuo da gloriam. Et Psal. 61. 8.
Triplex
revercn-
procidunl et proiiciunl facicm suam in terram quasi hu- l) ln Deo salulare rneum ( salus iiiea ) , el (jloria mea : Deus
auxilii mci, ei spes mea in Deo esl. EtPsal. 3. 3. Tuau-
tem , Domine , susceplor meus es, gloria mea, et exaltans
caput meuin. Porro eiiis filius, et in regno siiccessor Sa-
loinon. 1. Paralip. 29. 11. Tua, inquit, est Domine, ma-
gnificenlia, el jMlenlia, et gloria , alque vicloria, et tibi
laus; cuncia cnim qu.-c in dclo suni el in lerra, tua sunt:
tuum , Domine , regnum, et tu es super omnes principes.
Tua. divilix, ct lua estgloria, tu dominaris omniuia : in
manu tua virtus et potentia : in manu tua magnitudo cl
im/Krium omnium. Daniel. 9. 7. Tibi, Domine, iustitia,
nobis auiem confusio faciei: tibimisericordia ei propitialio.
Sic ct B. A^irgo: Magnificat, inquit, anima mea Domi-
num ; quia fccil mihi magna quipotens cst, ct sanctum no-
men cius. Et ludith occiso Holopherne cap. 16. 3. Domi-
nus conlerens bclla; Dominus nomen est illi. Et Moses cum
Hcbrais trausito mari rtibro, el demerso Pharaoae, Exo-
muiii osculaluri; socundo, adorant; lertio, mittuntcoro-
tias ante Deum. Priinuin significat alacrem fcsiinationem
et profundam rcverentiam; secundum, iustum et Deo de-
bilum latria; ciiltum ; terlium,inlcgram animi vcrilatem,
sincerilatem ct gratitudinem, dum suas coronas oinnein-
que digiiilatem exuunt, et quasi a se abdicant,atque Deo,
quasi vcro carum Domino, resignant el reddunt.
MiTTEBANT (Syrus , proiiciebani ; Arabicus, dimille-
bant, relinquebant .J coronas suas ante turonum) Tam-
qiiam regnuin suuin quod in ca;lo adepli siint, victorias,
Iriumphos et coronas suas Deo acceplas ferentes : siculi
Romani Iriiimphatores conscendebant Capitolium, et post
triumpbum coronas triuniphalos dicabaut lovi Capitoli-
nn.quasi earuin auctori, teste Alcxandro ab Alex. lib. 6.
Genial. cap. G. Ita Unpert. hic lib. 4. sub finem: Consi-
deranles, ioquit, quod non suis meritis, sed gralix prscve-
Cofnmentarla In Apocalypsin S. loannis. Cap. IV.
843
(3i 15. T. I, Canlemus Domino; gloriose enim magnificatus j^ rcs Dei titulos conlinent. Habent enim: aSn,- u, o xjoiot x«i
ef(: cquum el ascensorem proiecit in mare. Fortitudo wca '^ '^ ' '' r.-._f p» .__
el laus mra Diminus. el faclus est mihi in salulem, elc
Et S. Pclrus Episl. 1. cnp. 1. v.3. Vcnediclus Deus, ct
Valer Domini nnstri lesu Chrisli, qui secundum mi^ericor-
diam suam magnum reijencravit nos in spem vivum , per
resurrcclioncm ksu Christi ex mortuis. in hxredilalem in-
corruplibilcm, cl inconlaminalam , et immarcescibilem ,
cmserviilum in c:clis in vobis. El S. lacobus cop. 1. v. 17.
Omne datum optimum. cl omnc donum perfcclum, desur-
sum esl, dcsccndensaPalrc luminum. El S. Paulus Eplies.
1 . V.3. licnedictus Dcus ct Vuler Domini noslri lesu Chri-
sti, qui benedixit nos 1n omni benediclione spiriluiili in cx-
Ustibus in Christo, sicut elegit nos in ipso aiilc munui con-
ilitutioncm, ut csscmus sancli ct immaculiti in cunspeclu
rius in charilate. Qui prxdesliiiavil nos in adoplioncm fi-
Uorum per lesum Christum in ipsum, secundum proposi-
tum volunlatis sux. in laudem glori:e gralix sux , in qua
gralificavit nos in dilcclo filio suo. El 2. Corintii. 4. v. 7. p
Jlabemus thesaurum istum in vasis fictilibus , ul sublimi-"
tas sit virlutis Dci , et non ex nobis.
Ita S. A[;nes in nammis consliUita, corniiam Tirginiln-
lis ct Marlyrii Deo resi.fjnavit, (liceiis: Omnipotens, ndo-
rande, colcndc, tremende Valer Domini noslri lesu Ciiri-
sti, bencdico lc ; quia per 1'ilium tuum unigcnilum evasi
inanus hominum impiorum. et spurciliasdiaboli impollu-
to calle transivi. Bcnedico le, Pater prxdicande, quieliam
inter flammas intrepidam me ad le venire permittis. Ecce
iam quod credidi video : quod speravi , iam tenco : quod
concupivi, complcctor. Te confilcor labiis el corde, le lolis
visceribus concupisco. Ecce ad te venio , vivum el veruin
Deum. Ila rcferl S. Ambros. Iib. -i. Episl. 34.
Ita B. A^alha cum abscissioncm iiiamilla;, carccrcm,
igucm, clc. vicisset, iam afjons animamexpansis iu c£e-
lum nianibus: Domine , ail, lesu Christe , magisler bone ,
gralias tibi ugo , quia nic fccisli vincere tormenla carnifi-
cum: iube mc, Domine, ad (e, qucm ineffabililer silio, et ad
&!o; r,:xuy 0 a/io;; id ett,dicnui 61, Doiniuc acDcui Dotler
sancle, accipore, etc.
QlU PBOPTEB I per ) V0LL'!(TATEII TlAM BHi:iT ; «•
ranl , id csl fucrunt, c.xlilerunt, guaiii cssinliani cl cxi-
slcnliain acceperuut , dum, ul sequiiur, ex nihilo facta
ET CREATA si'!fT.] To cniin et cst excgeticurD, explicatque
To erant, q. d. Lrant el, id esl, creata sunl.
Alii . erant, inquiunt, id cst , conservata sunt et con-
servantur, qunsi ob duplex bencficium, scilicct crcationis
ct conservalionis, gralias agunt Dco ; scquitur euiin: £t
crea(a sun(.
Secundo, coinplures pro r,7av, id est eranl, legunt nvt,
id esl, sunt; quse leclio facillima et planissima est: italc-
git et Vatabl. Erasmus et multi alii.
Tertio, Ansbertus: Erant, inquit, creaturre anlc crea-
tioncm in xlcrnis mentis divinac ideis, in ajlcrno Dei de-
creto, quo ab omni acvo decrcverat, ut in lcmpore a se
crcareulur. L'ndc huius decrcti cxcculionem subdit dicens:
Et creata sun(.
Quarto, Alcazar 70 eranl, refert ad essc nalurae, ro ve-
ro e( creala sunl ad esse gratiae, per quain nalura per pec-
catum pcrdila, quasi de novo creala et instaurata esl, q.
d. Dco debent liomines non lautum csse naturx, quod crca-
tura; omnes pcr produclioncm antiquaiii inCicnesi acccpe-
runt ; sed ctiam novum csse gralia;, quod illis impertitum
cst cum facti sunt nova; crcatiira», ut ait S. Paulus, et di-
vincB consortes natura;, ut ait S. Pctrus. >'crum sic potius
di.\isset, recreata, aul nove, vcl rursum crealasunt, uoa
autem absolute, creata sun(: hoc enim signirn.-at opus pri-
inae creationis, qua ros oinnes cx nihilo Deus produxit ct
coudidit. Porro sub hac quasi radico, hi scniores intclli-
gunt simul opus recreationis, sive rcdeinplionis, gratia; et
salutis. Idco cnim millunt siias coronas ante thronum,
quasi siia merita et salulcm Deo acccpla firciilcs, q. d.Tu
Domine,escrcatoretauclor omniuinrerumomniumbono-
rum tam naturaliuraquamsupernaturalium: libi crgo no-
( uam immarcescibilem gloriam fclicilcr pervenire. ^am, utQ stram gloriam dcbemus, tibi nos noslraque omnia olTeri-
ait S. Anguslinus, quid sunt aliud nostra opero bona, nisi
Dci doiia? Cuin crgo Deus noslra bonn , qiiid nisi sun do-
na coronat? Ha;c est vcritas, per quam fugatur gloria; va-
uitas. Saiicti cniin, dum vidcnt in sc qiiid boni, vidcnt pa-
riter id esse a Deo, non a scipsis: undc non supcrbiunt,
sod magissubDcosehumilianl. Dicamus orgo iiigilor cum
I'salle Psalm. 102. liencdic anima mea Domino. et omnia
qux inira me sunl nomini sancio cius. Benedic anima
vica Domino, e( noli oblivisci omnes relribudoncs cius. Qui
propidatur omnibus iniquiiadbus (uis, qui sana( omncs in-
firmi(a(cs (uas. Qui redimii de in(eri(u vi(am luam , qui
coronat te in miscricordia el miserationibus. Ubi S. Aug.
Oaudeamus, oit, quia nos vicimus. Qui in nobis victi SU'
Vius, in illo (Dco) vicimus. Ergo coronat Ir, quia dona sua
coronal, non merila tua. Ha;c est vero sapicntio, si noris
qnid sis cx tc, quid cx Dco, quid iii te sit tuum. quid Dci.
Ex te es abyssus nihili, ignorantia; ct pcccnli. E\ Dco cs
liomo, sapicns, sanctus, ctc. H.tc crgo da Dco, ilia tibi.
Quoclarius hoc pcrspcxoris.ct plcniiis cflcccris.eosapien-
lior ci snnclior, a;quc ac liumilior ovodos.
DlCBNTES: DlCNLS ES , DOMINB DklS NOSTEB , ACCI-
POBIi CLOBIAM, BT UONOHE.M, BT VIBTLTKM.) Sicill quu-
tiior auiiiialin trisngion ccciiiiTimt Dco . ila od coniin i-
iiiilatioucm, idcm hic caniiiit 24. sciiiores [ iiiide (iraTa
qiitcdam cxcmplorio hic nilduiit, quia sanctus a). Nom vir-
tus hic idcm cst quod boncdiclio ct loiis virtiitis, pcr iiie-
tunymiam. Sicut cop. ."i. v. 12. dicitur: Dignus rst \i/nus
accipcrc virtutcm c( divini(ii(rm, id csl Inudciii cl doxolo-
giam sua; virliilis et divinitalis. l'ro i'i>7H^cm, (Iricco ost
ojvaittv, id csl furtitiidinoiii, q. d. Digiiiis ns, Dominc, qiii
rx ore nnstro , ct omuiiiin lioniiiitim cl Angcloriim orri-
pmsconfessiononi ct laiidiin tii.\> iiiimcns.v pntonti.col fnr-
titudinis, qua omnio crcusti, qiinqiio nos alio4<)iic lidclcs
nobis subditos, victorcs clViMisli: digniis cs ut Ii.tc tun vir-
tuset robiir ob omiiibuslaudotur cl cclcbrclur («r.tco plu-
mus et referimus, imo non noslra, scd tua libi reddimus.
Dcniqiio notat AIcazar,hic pcr orania ad lemplum et va-
sa templi Salomonis alludi, nisi quod arca, ulpote Mosai-
co, vcrsa sit in arcum ea;Icslcm , pula iridcm pulchcrri-
mam Christi; et pro incnsa panum propositionis sit liber
signatus , qiicm in manu habcbat scdcns in tlirono ; pio
nllari Ihyminmalis sinl pliialx oiirea; plcna; odoramciilo-
riim, cap. o. v.8. pro altori liolocnuslurum sit 24. scnio-
rum adoratio, id est sacrificiiim Missae.
Itaquc iu velori Tcslamcnto illuslria crant novcm La;c; s^\tai
Primo, thronus Dci ; secundo, arca lcslamenli ; tcrlio, di- iHusina
gnilas principum sacerdotum ab Aaroiic prognalorum ; *„'',7xe"
quarto.doclrina lcgis diviua;qux ibi pru;dicul>aliir; quin-jumcn.
lo,candclubrum aureum cum scplcm luccrnis; scxlo, men- u.
sa panum propositionis; soptimo, niarc a;ueum; octovo,
Cherubini ingcntcs quos fecil Salomon ; iioiio , sacriDcia
qua; Doo olVercbaiitur. Uiscc lotidcm magis illustria, cl cx
a;quo rcspondcntia codcm ordinc succrsscruut iii novoTe-
•• slamcnto, qua; loanncs liic rcccnsct. >om priino, ihronus
Doi hic sunt Chcriibini el propiliotoriiim, non corporalc ct
vetus, si d spiritiiolc ct novum. puln Clirislus, ciusque fi-
dclos Christinni ; sccundo , pro arca rcjcris npparuit ar-
cus cTlcstis cx smnragilo; torlio, pro 21. principibus sa-
cerdolum surrogoiitur hic 2\.seniorcs; quarlo, pro lcgis
doclrinn touilrun cl fulguro exoudiiintur; quinlo, scptem
randclnliri luccrnis siibsliluuntur soptcm caleslos lampa-
dcs; soxto, pro nirnsn panum proposilionis propouilur li-
bcr signnlus mirabilis in mauu Allissimi; septimo, pro ma-
ri ajnoo vilroum inarc oculis subiicilur; oclavo, pro Che-
rubinis Salomoiiis qualuor onimalia admiranda , ct valdc
inysticn adstanl Dco ; nono, pro priscis viclimis crucntis
surrogatur inrrucntum .Missa; sncrificium.
Ha;c apposila sunt. sed myslicn, non liltcralia, uti vult
Alcnznr. Addo, non satis congrue arcam in arcum, m«;n-
soni in librum Irausformari: licct cnim gramnialicc, sivc
8ii
Commenlaria in Apocaiypsin S. loonnis. Cap. V.
quoad grnmmnla el liUerns tox , arca , facile in vocem , ^ clae Scripturae sensu nberrnre. Cselcra salis congrue Bibi
arcus, transent el commulelur, non tnmen rcs ipsa : alia invicem respoiidenl: verum ad lilleram nccipiendn sunl de
est cnim arcx,alia nrcus,pra!serlim iridis forma et fi^ura. templo non lcrreno, id est Ecclcsia, scd CKlesti. Tcinplum
Ila videmus subinde viros doctos , dum miuutius et stu- enirn Salomonis sicul allcgoricc Ecclesinm mililantcm, ila
diosius allusiunculns et clegantias quasdam, vel gramraa- anagogice significa^il et rcpra;?enlavit caelum.sive Ecele-
ticalcs, vel historicas consectantur, a solido et vero san- siam triumphantem ; de qua ad lillcram hic ngitS. loann.
C A P U T Q U I ]N T U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
5. loannes videl librum in manu Dei signaium sicjiUis seplem, scriplum inlus el (oris, quem nemo in ccelo vel m
terra aperire poleral; sed v. 7. solus Atjnus ocrisus eum aperil; quocirca qualuor animalia, el 2i. seniores,
omnesque cwliles lani Deum, quam Aguum cekbranl el glonfxcarU.
1. -v^T vidi in dextera sedenlis supra Ihronum, librum scriptum intus et foris.signalum sigiljis seplem. 2. Et
»4 vidi angelum fortem, prifidjcantem voce magna : Quis est dignus aperire librum, et solvere signacula eius?
•■-^3. Et nemo polerat, neque in caelo, neque in lerra, neque subtus lerram, aperire librum , neque respi-
cere illum. 4. Et ego flebam multum, quoniam nemo dignus invenlus est aperire librum, nec videre cum. 5. Et
unus de senioribus dixit mlhi : Ne fleveris : eccc vicit lco de Iribu ludu, radix David , aperire librum , et solvere
seplem signacula eius. 6. Et vidi : et ecce in medio throni et qualuor animalium, et in medio seniorum, Agnum
stantem tamquam occisum, habentem cornua septem , et oculos seplem : qui sunt seplem spiritus Dei , raissi in
omnem terrara. 7. Et venit, et accepit de dextera sedentis in throno librum. 8. Et cum aperuisset iibrum , qua-
tuor animalia et viginti quatuor seniores ceciderunt coram Agno, habentes singuli citharas, et phialas aureas ple-
nas odoramenlorum, quaj sunt orationes sanclorum: 9. Et cantabanl canticum novum, dicentes: Dignus es Do-
mine accipere librum, et aperire signacula eius : quoniam occisus es, et redemisti nos Deo in sanguine tuo ex o-
mni tribu, et lingua, et populo, et nalione ; 10. Et fecisli nos Deo noslro regnum, et sacerdotes : et regnabimus
super terram. 11. Et vidi, et audivi vocem angelorum multorum in circuilu throni, el animalium, et seniorum:
et erat numerus eorum millia millium, 12. Dicentium voce magna : Dignus est Agnus , qui occisus est , accipeie
virlutem, et divinitatem, et sapientiam, et fortitudinem , et honorem , et gloriam , et benedictionem. 13. Et o-
mnem creaturam qu<e in caelo est, et super terram , et sub terra , et quse sunt in mari, et qufE in eo : omnes au-
divi dicentes: Sedenti in throno, et Agno, benedictio, et honor, et gloria, et poteslas in ScBcula saeculorum. 14.
Et qualuor auimalia dicebant: Amen. Et viginti quatuor seniores ceciderunt in facies suas: et adoraverunt viven-
tem in saecula sa^cuioriim.
ET TIDI IN DEXTEBA SEDENTIS SDPBA THBONUM , LI-
BRUM SCRIPTLM INTUS ET FOBIS, SIGNATUM SIGILLIS
SEPTEM ) Alludilad Isaioec. 29. 11. Eril vobis visio siciU
verba libri si<innti, quem cum dederinl scienli lillcras.re-
spondcbit: ISon possum : signalus esi enini. Et magis ad E-
zcchiel 2. 10. Ecce manus missa ad me, in qua erat liber
involutus, et expandil illuni coram tne, qui erat scriptus
intus et foris. Unde palel,librum hunc non fuisse similem
noslris , sed fuisse involutum inslar mappBe geographice
convolutae, uli pictus hic Romae visitur in lcmplis: tales
enim erant veterum libri, quos a convolutione vocabant
volumina: et talos pervetustos Hebracos Bibliorum libros
vidi in Valicana bibliolheca. Veteres enim scribebant in
menibraHis sive petlibus; ab una , puta mundiori ,pellis
parle; eam deinde convolvebant, colligabant et obsigna-
bant, uti obsignanlur lestamenla. Aliquando tamcn scri-
bebaiit ab iilraque partc membranaj, et tum liber diceba-
tur scriplus intus ct foris, id cst, in iuteriori parto mem-
brunae , et siiiiul in exteriori : talis hic erat. Hinc palet
loannem noii potuisse viderc librum liunc utrinqiie fuisse
conscriplum, nisi posl eius resignationem , revoliitionein
et explicalionem. Quod ergo dicit : Scriptum intus et fo-
ris, non iam, sed poslea aperto et evoluto libro cognovit.
Est ergo hic hysterologia: prius enim factum narratur,
quod posterius conligil. Dcniqueprius debuerunt resigna-
ri sigilla septcni funieulorum , quibus colligatus et obsi-
gnalus erat liber, qiiam liber posset aperiri , vidcri et le-
gi. Aliter Pincda lib. 5 de Rebus Salom. cap. 13. ubi si-
gnatum librum apud Isaiam cap. 29. 11. et apud Danie-
leni cap. 8. 26. el apud loannem hic interprelatur , scri-
plum arcaois notis et characteribus, sicuti per nolas hie-
roglyphicas scribebant yEgyptii,et etiamnum scribunt Si-
nenses. Signatus ergo fuit hic liber septem sigillis, quasi
n seplem characteribus,arcana quxdam mysleria continen-
tibus, quae cap. 6. cxponuntur. Verum ut ex parte hoc
verum sit, ncgari nequit quin huius libri signa fueruut si-
gilla, quae clauderent et obsigoarent librum, ita ut liber
legi non posset nisi sigillls apcrtis et reseratis. Hoc eoim
diserte hie et c. 6. ait loannes.
Quacres, quisnam est hic liber signatus? Primo, Tico-
nius, Ambros. Rupert. Richard. Andreas, Beda, Uaymo,
Ansbertus, Auselm. loachim et Hugo hic, ac Orig. honi.
12. in Exod. Euseb. lib. 8. Demonstr. cap. 2. S. Hieron.
iii Isaiae cap. 22. et passiin veleres, eensent hunc librum
esse saoram Seriptiiram, sive proplietias tam veteris qiiain
novi Testamenti : de hac enim dicitiir Deuter. 33. 2. M
dkxlera eius ignea lex. Scripta est i«/«.s-,quoad novum Te-
stamentiim; foris, qiioad vctus; hoc cnim fiiit velainen-
tum novi, ail Ansbcrtuset Beda; vel foiii, quoadsensuin
litteralcm; intus, quoad spirllualcin cl myslicum, ait Ru-
portus. Sigilla septcai signifiiant eam pienam esse my-
steriis arcanis etobscuris: scplenariiis enlm symboliim
r csl multiludinis et universilatis: ita Primas. et Beda. Inm
primum sigilluin, ait Hugo, est sentenliarum S. Scrlptu-
rae profunditas, secundum sensuum miillipUcilas, terlium
figurarum varietas, quartum rcrum ipsarum incompre-
hensibilitas , quinlinn niysleriorum obscuritns, scxtinn
tropologlarum suavilas, scptimum infallibllis veritas mi-
sla cum reruiii inevidcntia. Hunc llbriim slgnatum aperuit
Christiis, cum abiens in caeluiii Apostolis dedll intelligcn-
tiain Scripturarura. De hoc libro pulchre ait Hugo de S.
Victore tract. de .\rcn Noe: Sacra, inqiiit, Scriptura li-
ber csl vitse, cuius origo xterna, es.ienlia incorporea, scri-
ptura indelebilis, aspectus desidercdiilis, doclrina facilis ,
scicntia dulcis, profunditas inscrutabilis , verba innume-
rabilia, et unutn lantum verbum omnia. Quamvis enim siut
qui<
I.
Esposit.
Commenlarta in Apocaljpsin S. loannis. Cap. V.
845
innumerabiliaverbo quoad sonum.lttmcn unicum lonlum y^ mnium , ita ul eos in se , non autem ipsi Chrislum in
est quood scnsum, sfu potius consensum. Cnuin olini li- seijisos traiismiitenl. Riirsum , quod Cliristus sit inslar
brum vidilloannes srriplum inliis ct foris.etaudivil, Cuis maiina». qiiod ^uslanli dabat omiicm saporis, qiiem quis-
esl difjnus aperire libruin ? Cbi Kupert. (Jnus, inquit, isle qiic volebat, siiavilaicin : eamdcni dal Chn^tdj, !-ed spi-
liber savela Scriplura esl: qux idcirco dicilur, et esl unus ritualem, non eorporalem. Denique, quod Tirtule corporis
liber.quia uno spirilu est conscripla, ct unius verbiDci the- Chrisli {jloriosi, quod in Eucharislio mandueamus, resur-
saurus et sacrarium est. Hic sensus plus ajquo {jcneralis gcmus ad vilam iiiimorlalem, uli ipse proinisil, loannis C.
est. Tam enim Ezechielis, Isaiee et aliis S. Scripturaj li- v. ol. \'criiin hxc oiiinia acrommudalitia sunt, non ger-
Septfltn
«igiila,
•eplcm
myvieiia
Cbiidi.
bris, quam Aporalypsi ct huic loco eouf^ruit.
Secundo, S. Uilar. pra?fationc in Psalmos: Libcr, ait,
hic est Christus , qiiia Christus csl hiiiiis libri maleria et
arpiimcntiim. Sicut erf;oXonophon librum quem de Cyro
conscripsit, vocatCyripa;diain ; sic etiam possiimuslibrura
hunc inscriberc, dc Chrisli archia, sive principalu; ut si-
gnificemus ipsum ogerc de Christo. Sigilla septcm, ait Hi-
larius, sunt septem pra-cipua Christi mystcria, scilicet
primum, incarualio; sccundum, nalivitas; tcrliiim, pas-
sio; quartiim rcsiirrcclio; quintiim , asccnsio in cailos ;
Bcxtum, missio Spiritus soneli; seplimum, sccunduseius
advenliis ad iudicium. Et B. Petrus Damian. serm. dc S.
Luca Evangclisla: Scplcm, ait, sigilla libri signali sunt
septem Sacramenta. quibustotus ordo Dominicx dispensa-
tionis implelur .videlicet Incarnatio Domini, nalivitas,pas-
sio, resurrectio, ad crlos asccnsio. deinde iudicium.postre-
mo regnum. Hxc Chrislus solusopcrit, quia solus perfi-
cit et odimplct. Vel, ut S. Bernordus serm. 1. de Pascha:
Seplem sigilla sunl scplein iiiysleria, quajcelarunt Chri-
sli dcilalem ct sapicnliam. Primum est, malris dcsponsa-
tio cumloseph; sccundum , inrirmitas corporis Cliristi ;
tertium, circiimcisio; quorlum, fuga in .Ejjjplum; quin-
tum, tenlatio diaholi; scxliim, scondolum crucis; scpli-
mum , sepultura. Ha>c sigilla oinnio Christus rcsurgcns
resolvit el potcfiTit. Kiirsum SerapliinusFirmonus pcr se-
ptcrn sigillo accipit scplem secrclo possionis Christi : pri-
mum est, summo impotenlio in omnipolenle ; sccuiidum,
summa pceno in impossibili; lerlium, suiiima sliiltilia co-
ram hominibiis inChrislo, qui csl divina Sapicnlio ; qiior-
lana ad scopinn ct propositum hiiiiis loci : nop enim a-
gilur hic de Sacramento Eurharislia;.
Tertio, Andreas Ca;sar. hunc librum censel csse Dei de-
crelumetinemuiiam, inquoomnes homincsdi'sciiplisuul;
siveopcrum cl iud;ciorum Dei inscrutabilem abvssum.Un-
de signatus est scptem, id est plurimis sigillis.Sic fere et
Aureolus: Liber, iuquit, hic est divina: sapientia; arca-
niiin. Et .Maldonatus in nolis manuscriptis, quas vidi in
Ciillegio Uomano: Liber, inquit, esl scientia Dei, ut in-
lellijjilur ex tolo cap. G. Scriplus est inlus ct foris; quia
scienlia Dci perfeclissima cst, ncc polest crescere. Signa-
tus est sigillis seplem, id est omnino; quia quis cognovit
scicntiain Domini? aiit quia continebat seplem pra^cipue
res futuias, quas ncino sciebat, ut eiplicatur cap. 0. So-
lus autcm Christus operuil; quia in eo sunt oraucs thesau-
ri sopientiae et scieiiiiK Dei.
Quorlo,alii pulanthunc librum essechirographum pec-
cati Ada;, piita obligalionem et reatum peccali, quo Adam
sc et nos Dco vindici obstrinxit. Scplem sig.lla suiil sep-
tem gravissima mala,qiia; per hoc peccatuni incurrimus."
Priinum est , offensa Dci ; sccundum , pocna damni; ter-
lium, poena ignis gchenna;; qiiartum, ncressilas morien-
di ; quintum , iuguiii diaboli ; scxtiim , aversio a Deo et
conversio ad crealuras : seplimum , coucupiscentia. H»c
omnia solus Chrisliis solvere poluit. Veruiu lia;c oinnia
niystica sunt, non litleralia.
Quinlo, Ambros. ait, hunc librum esse chronologiara
mundi , el scptem sigilla esse scplem niundi aeloles. Ve-
riim sic .\pocalypsis historia csset , non prophetia : nain
tiim, siimma paiipertas in Deo diviliarum ; quintum,sum- /-- plera;que a:tatcs mundi tempore loauois cvulula: erant et
nio ignnminia in summa maiestotc; sextiim, summa dc- praeterita;.
Scpiem
MKilla
Kucliaii-
reliclio Dei in suinino cum co unionc; seplimum, suiiima
seviTitns in summo amore Palris erga Filiiim.
Verum liaic cxjilicalio, a-qiic oc prima, nimis universa-
lis est, oli|uc accommodotilio mogis qiiom gonuiua. Pori
enim modo nonnulli libruin hunc sigiiotum accoinmodant
Eucharistia;. In ea cniin Agnus , id esl Christi passio et
mors repra"seiilatur , ipsequc Christiis possiis et occisus
velalur et cclatiir septem sigillis; ut de co vere dici pos-
sit illiid Isaia; 45. Vere tu es Deus absconditus, Dcus .?«/-
vator. Scplem signaciila qua> abseondunt Chrisliiin in Eii-
chorislia , stint odor, sapor, color, porvitas , levilas, ro-
tunditas.grncililos hostiio, qiia; oiiinia stint nccidculio pa-
nis, non corporis Christi ; ita ul hic scptein scnsiis, scilieet
qualor cxleriores, visiis,odoralus, giistus ct toctus,ct Ircs
interiorcs, scilicet sensiis coinmiinis, phonlasia ct a;stiina-
tivo, qiii scnsuum cxtcriorum iudiciuiii seqiiuntiir, falinn-
liir, et iudicent essc pnncm. Uursum, scplem sijjnnrula,
Sexlo, OGcumen. Lyran. ct .\ureolus censent hunc li-
brum esse prjescientiaj , providentiae et pra^destinalionis
Dci , qux nobis clausa est, nisi a Dei dexlera nobis re-
vclctur, vel cxeculioni mandetur. Huc acccdit noster Pra-
do Ezech. 2. 10. qui septcm sigilla ad maximos Eeclcsise
cnlamilales rcducit : ct in priino ait clTiilgerc Dci polen-
tiain ; in secundo , eiusdcm indignationcm et districtum
glodium; in t(<rlin, iusliliam scclcrum vindiccm; in quor-
to , inortcm qiia; p.'illidos facit vultus; in quiiito , vindi-
clam sanguinis innoxii ; in sexlo nniversi consiimmalio-
nein ; in sepliino malorum omniiim catorlysmum. Sed
hacc niiiiis goueralia sunt, ncc particulares Ecclcsia; cven-
tus indieant.
Septimo, Alcazar censet hnnc librum cssc eom .Apo-
calypsis parlem, qua; septcm si;;illis continetur, sive iny-
sleria qtia' liiscc sigillis opertis loonni fuere rcvflalo.qtioj
rontinentiir o cap. G. usqucad Il.inclusivc. .Nam n cap.
unl scptcm moxiino mirnculn, qtinDfuciiinl hocSoeromeii- D II. usqiie ad 19. Oj^^ittir, inqiiit ipse , de pcrscculione ,
tum essc nrronum nrcnnortini Dci : primtim est trnnstib-
fitniilintio, qiiod srilicct toln stibslnnlin panis cl vini con-
verlntiir in substontiom corporis Christi; sccundtim, quod
accidcntio pnnis remnnconl ct exislont siiic siibieclo; ler-
tiiim, qiioil toln qiinntilas ('hrisli sex pediim , pnrvii loco ,
puln hostia" circiilo, circtimscribnlur ; qiiortum, qtioil vi
ronsccrolinnis siib sperie pnnis sit lanluin corpiisClirisli ;
per coneoinilnnlinm vero odsint songuis, niiima el dcilas
Chrisli : pnri niodo siib spccic vini ci vi consccralionis sit
tantiim snn;;tii8 Christi; pcr concomilantiam vcro sequati-
tur cl ndsint corpiis,onimn cl dcitn3Chrisli;quintum,qiiod
idcm corpiis niimero, idcmqiic Chrisliis ndsit in omnibiis
allnrihiis simul pcr loliiin orhciii, ruin simiil lit s.irrilirium
Missa;; sextiim, qiiod Chrisliis sit lotiis in Inla hostio, el
tottis in qtinlibet ciiis pnrtc, imu et in (|Uolibet eiiis ptin-
cto; septimum, quod Clirislus sc faciat cibuiu ridclium u-
qunm (ientilcs eonlra Ecclcsiam concilnrunt . dcque co-
rumdein convcrsione. Porro libri, sive sigilloriim septciii
myslcrin censet esse luee : In q'inliior primis sigillis, ait,
relegitur et oslendilur stimmn Dei forlitiido, benelicea-
lin,a>qiiitns et snpienlin in lud.eorum crcdculium el praj-
deslinntoriim snliitc : in tribiis vero tillimis npparct in rc-
proborum liid.Torum rcpiilsa mnxima Dci pntientia, hor-
ribilis comminatio, ac demtim siippliriiim scverissimum.
;\tqiie hi sunt scptem spiritus. de qiiibus dixi cop. 1. no-
Int. 5. Porro ha;c non cst nova doclrina, scd cadcin,qua!
o Prophetis in vetcri Testainenlo f.iit prxdicla : undc pas-
simPntrcs dieunt, librum hune signnlum essc propliclins
veleris Testnmenli , seilirct , qtiin ab ipsis fuit pricdictn
snliis Iiid.Torum rrcdcnliiim , ct non creilentiiim repro-
batio , quam hie lontines reipsn rompletam oslcndit. Di-
citur hic libcr scriptus ialus cl foris , quia pars cxtcrior
VII.
84G
Commentarla in Apocolypsin S. loonnis. Cap. V.
ialeriori quasi e.v toquo rcspondebat, sicut in libris cotn- x reolum el Dionys. Liber crgo hic uon est aliud, quam di
puluum ( qui olim eranl menibrana; intc{;ra; ) iii foiio a- viuK
verso scribebant ralioncm dati , in adverso accepli : ila
bic (iijsleria circa saliUcm ludacorum credentium , res-
pondcnt mjsteriis et plagis inlliclis ludacis incredulis. Li-
ber crgo hic utraque parte scriptus , significal qiiomodo
se Deus gcral crga pios et im[)ios,nimirum,ulail Psalles
Psalm. 17. 2G. Ciim sanclo sanclus eris , cl cum pcrvcr-
so pcrvcrkris.
Torro notanda cst , ait Alcazar , dislinclio quae inler
niyslerium et sigiilum esse dcbel: mysteriiim naiiique esl,
quod sub sigillo esL absconditum : sigillum est, quod abs-
cousionem et dilTicullatem ipsam myslerii continct. Quo-
circa mjstcriuii) primum est , magna Mcssise forliludo ;
alque diflicultas, quae io eius coguilione assequenda csl,
provenit ab externa iinbecillilalis eius spccie et simula-
lione. Piimum ergo sigillum repriCsenlat inlirniitatis spe-
ciein ; sub qua latet primum iiiysterium, hoc est infinita
Chrisli virlus in ludfeis, qui ipsum ainplexi sunt,salvan-
providcntix consilium el prtcfinitio.qua apud sc sta-
tuit ct decrevit vcl facere, vel permitlere ea quae lempore
Antichristi futura suul.
Ileclc notat Ribera, septem signacula libri non ila in-
telligcnda esse, quasi illis solutis lcgcretur in libro id qiiod
quolibct soluto vidisse se narrat luannes; uli soluto pri-
mo sigillo narrat se vidisse eqiium album ; soluto secun-
do riifuiii; soluto terlio nigruni; solulo quarto palllduin,
ctc. Hkc enim non lcgil in iJbro , sed singulis sigillis a-
pcrtis, singula sub iis latenlia et clausa reserari, sibique
ostciidi vidit. Nihil ciiim in libro li'gi poterat , nisi post
resigiialionem oniniiim septcm sigillorum : omnibus enira
reseratis, tunc dcmuiii aperiri et legi poluit liber, non an-
le. Eral enim liber couvolulus, itaque forinsecus septem
sigillis obsignatus : ergo id quod post cuiusque sigiilis re-
serationem vidit loauncs, non in libro, utpote adhuc aliis
sigillis clauso, scd sub ipso slgillo quasi abscondilum ,
eoquc aperto palefactum vidit. Unde
dis. AJas.iina cnim Chrisli forlitudo elucet in co, quod in \] Nota sccundo : lota Apocalypsis occupatur in descri-Apoca-
lanta caruis suee iatirmilate, per cruccm lantam salulem
elvicloriam confcccrit: Virlus euini in infirmitale pcrfici-
tur. Siniililcr sccundum mysteriuin est.immeosa eigaeos-
deni bencticcntia ; sigillum vcro, simulatio rigoris ac ty-
rannidis. Terliuin mysterium cst suinma aequilas , qua
ipsos gubernat, sub iniquitatis praetcxlu, quasi sub sigil-
io abdita : aquilas eniai Dei qua hos clegit,illos ncglexit
et reprobavit, videtur iniqua, iino acceptio personarum:
revera tamen cst ajquissima. Quartum , adinirabilis sa-
pientia in procuranda suorum felicilale : sigillum, species
imperilia; et stulliliae: sapientia enim sub stultiliae simu-
latione mire perficitur; Quia quod stullum est Dei , sa-
2)icnlius est honunibus , 1. Corinth. 1. 25. Quinlum, in-
credlbilis patienlia in rebelles ludscos : sigillum, iniuria-
rum dissimulatio, et quasi non curaulia: sapienter eniin
Dcus palieutiam suam obliviouis aut conniventiae specie
velat el oblLgit. Sc.itum, seria comminatio : sigillum ve
plionc huius libri , et seplem sigillorum eius. Quocirca lyp •du.x
duK sunl partcs Apocalypseos, uti superius dixi : priore, ^YeTse-
hoc scilicct cap. usque ad 11. reseranlur et explicantur piem si-
sigilla; altera, a cap. 11. usque ad finem, reserantur etgilla.
legunlur ea qu» scripta erant in ipso libro. Libcr ergo
contin( t ea quae futura sunt tempora Antichrisli : sigiila
seplem conlinent tolidem persecutiones Ecclesiae el San-
ctoruin , quae futura erant ante adventum Anlichristi :
quocirca libcr legi non potest nisi reseralis sigillls; quia
lempora Anlichristi videri nequeunt, nisi praeeanthae per-
seculiones, quae illi sunl quasi praeviae et prodromaB, ilii-
que viam parant etsternuot. Itaque quia ex Dei consilio
et destinalioue oportet hasce praeire, autequam vcniat fi-
lius ille perditionis, cuius tyrannis et saeva persecutio in
libro scriptae sunt ; hinc eaedem impcdiunt ne libcr lcga-
lur , id est ne videatur et appareaut quaa in illo scrlpta
sunt.Quare rectissime signacula,sive sigilla appellantur.
10 nullam pr;e se ferl exteruain minaruin facieiu,sed po- n Siinile est quod de eodem Antichristi lempore alt Paulua
mina; et ' 2. Thessal. 2. 6. Et nunc quicl delincal .^cilis, ut revelelur
lius permibsiooein atque licentiain: sipe enim
supplicia sapienter occultautur. Scplinuim cst,scvera pu
nilio, et supplicium quod de ludi-cis suiiiit ; sigillum autcm
impunilatis speciem adfcrt :aulin coinmuuibus iiialis non
ilessia3 repulsam, sed alias supplicii causas praetcndit.
Huc usquc Alcazar subtiliter, sed obscurc speculalur.
Verum huic expositioui multa obslant. Primum, quod
per librum accipiat ipsa sigilla, coruiuque inysteria ;cuin
constet librum a suis sigillis distingui. Secuudum , qiiod
librolioc censeat coiilincri salutem liida?orum credenlium,
et damnationein incredulorum,quae iain transacta crant,
el publica toti miindo; quomodo ergo hajcdlciinlur signa-
ta , ut nemo possit ea videre aul lcgere? Deuique tola
haic exposilio videlur polius ingeniosa accominodatio ,
quaiii gcuuina cxplicalio : quoiiiodo Proba Falconia JE-
ueidem Virgilii accommodavil et adaptavit Christo,Chri-
stique geslis: alque de eisdein ex Hoiiiero suos Honiero-
centoneSjComposuitEudocia uxorTheodosiiiuuiorisImp
in suo lempore ( nam mystcrium iam opcratur iniquitatis)
tanlum ul qui tenet nunc, teneat, donec de medio fiat. Et
tunc revelabitur ille iniquus, q. d. Adventum Antichristi
dcliuet Ncro, allique Imp. Romani , qui nunc imperant:
nou enim potest venire, donec Imperium transferatur. Ila
hffic sigllla dellnent ne reveletur Antichrislus, qui ventu-
rus non est, donec haec teinpora transcant, in iisque fiant
ea quae in qiiolibet eorum fieri voluit Dcus , quajque hic
in scplem siglllls signataelpra;significata, quasi suotem-
pore eventura vidit loanncs.
Haec ita se habere patet ex ipso contextu, el tola serie
.4pocaIypsis Nam cap. seq. puta 6. incipiunt aperiri si-
gilla , et calamltates ac plagi iis contentae, ac deinceps
usque ad cap. 10. continuo singula, ordine quaeque suo,
aperiuntur: cap. 10. vero apertis iam sigillis , accipit lo-
aunes ab angelo librum antca signatum, nunc apertum,
cumque eum devorasset, audit ab eo v. 11. Oportet te ile-
.yUI Oclavo et genuiue, liber liic est Apocalypsis, sivc Apo- D rum prophetare Gcnlibus; quia nimirum mysleria ipso li-
Rcnuina
ilber si-
{tuaius
cst Apo
caljpsis
calypseos inysLeria et oraculaj in Dei pra^scienlia, provi-
deutiu, et prajdesliuatioue, quasi iu libro contenta : niy-
steria haec sunl de regno el persecuLione Anlichristi , de
Eliffi, Uenoch et lideliuin ei resisLentium conslanLia, etc.
deque iudicio uuiversali , eL felicitate ac gloria beando-
ruiii. ScpLem sigilla sunt 7. proxime sequcnles vlsiones,
quibus scilket, ad aperlionein cuiusque sigllll nova pan-
ditur eLoslcnditur res et calamitas orbi eveutura, et pra;-
via AiiLichrislo ac fini mundl , quaj esL maLeria et argu-
iiientuin ipsius libii. Uude libcr lcgi cL inlelligi non po-
tuit, nisi piius leserarentur sigilla, id cst , nlsi prius vi-
dereiitur calauiilales ilke, quaj pra;irc debenl ultinia An-
lichrisli et iudicii lempora. Siniiicm llbrum vidit Ezech.
cap. 2. 9. iu quo scripiic eraiiL lamenLatlones, carmen et
vae. Ita Pannouius, Prado, Ribora, Pcrerius, Viegas, qui
pro hac senleuLia ciLanl Andream , ArcLam , Lvrau. Au-
bro conLenta de AnLichrisLo, Elia el Henoch,etc. cap.ll.
et seq. prophetarc et conscrlberc te oporlet.
Porro sigllla ipsa particulatim cap. 6. 7. 8. et 9. suis
qiiibusque locis explicabo.
Nota tertio: sicut S. loanncs descripsit primum Chri-
sti adventum in Evangelio, ila hic in Apocalypsi descri-
bit sccundura eiusdem adventuin in fine mundi: ille liber
cst apertus, quia hisloricus ; hic est signatus et clausus ,
quia propheticus dc futuris sub diein iudicii. Voluit enim
l)eus loannem utrumque Christi adventum describere ,
priorem ut Evaiigelistam , postcriorem ut Prophelain.
SCRIPTCJI INTUS ET FOBIS.) Graece S7d3-:v /.11 ortT^iv,
id est.iotus et a tcrgo, hoc est ulraque parle membranae:
unde Syrus xev\.\i,Scriptum intus et retro ; Arab. Hcriptum
de intra et de foris. hoc est interius et exlerius, obsigna-
tum septem signaculis. Veterum enim libri erant convol-
Commenluria in Apoculypsin S. loanni;. Cap. V.
847
voli: convolvebantur cnim ciroa cjlindrum, vel bocijliim ^ neque m cxlo.neque in (erra, neque subliis (erraw,aperire
aliquem. Hinc cst illud cn(i. G. Cxlum rccessit s'cul (iljcr
involulus. (Juocircn in libris liisce scriptura erat intus, id
cst inlrorsuiii, inMilula ct coii\oliita : liic ^cro liber, quia
plurinia contincbat, biiic non taiituiii intus,sed etiaui fo-
ris, id esl, a terfjo in exteriori facie scriptus erat, quales
Plinius vocat opislbo^raphos, id cst, a lergo scriplos, de
quali ait ct luvenali'^:
Scripius cl in tcnjo nccdum finiius Orcsics.
Adde, scribcbant niercatores,alii(iiie non raro ab una par-
(e membranx ralioiicin dati . ab aliera avcrsa et advcrsa
rationem acccpli, sive una dcbitum , nltcra crcditum. Ila
hic dici potest cuin .\lcazare, quod cuin bic liber diversas
sortes pioruni ct iinpioruin contincat, qiiaruiii nna alteri
cx diamelro rcspondil et odversatur; pioi um sors iii una,
V. {j. in inleriori focie cl pafjino; sors impioruni in exle-
riore, sive advcrsa fucie scripta fucrit. Qua plirasi oit Pli-
nius lib. 2. cnp. 7. In lola ralioiic morlalium sota fortuna
vtramquc par/iiiam facil, q. d. Fortuna in vila crcat lom
rcs prospcras, qiiom advcrsas. Vldctur ciiim ipse fuissc a- li
Ihcus, ac nc{;ossc Dei nunicn el providcntioni : ac consc-
qnentcr rcruni cvcnta noa providcntix Dei , sed furlunaj
adscripsisse.
Et vidi angbluh FOnTEM ) Id cst,finbriclem, oit Ly-
raniis.liobricl cnimHcbr. idcm esl quod fortiliido Dci.Sc-
cundo, Dionys. Curtb. putat hiinc ciimdcm fuisse anjjclum
cum co qui lijcc rnystcria rcvclnbnl loanni, ct omnin hsDC
symbola throni Dci,2'l. scniorum, i. aniniolium, libri si-
gnati, .\^,n\ occisi, ctc. in eius iiiin|;inntioiic piiifjebal. Di-
cilur fortis, id cst, potcns et validus. ^idctur cnim fuisse
ex primariis an;jclis : niittebnlur cnim od opus fortc ct va-
lidum; scilicct ul qu.Trcret viruiii fortcm , qui librum si-
gnatum summis mystcriis plcnum rcscroret, qiiem nulli
angeli, vol homines rescrare polcrant. Undc forle el con-
tcnta vocc claiiiat: Quis cst dif/nus apcrirc librum?
Mjsticc Anfjclus hic, ail llupcrtiis, sifjnilicat patrcs in
limbo avide cxpeclontcs Messiam , qui limbi claiistra re
libium : ncqiie hnc lontum.scd nequc rcspicere illumrergo
inullo ininiis inlclligerc illum.Si nmo //i ca/o. erj;o nec 21.
seniores, ncc qiintuor aiiiiiialio potuerunl librum aperire
aut iospiccie Liidc cl subdil: Et erjo flobain muitum, quo-
mam neiiiodiynusinienlusestapcrire librum; nec hoc tan-
tum,scdHeci((/f/-epuM.(Jra;caaddunt,o-.<stvayv„v^(, idest,
ncc lcgcrc euin. Planecr^o liiscc vcrbis significatur, nul-
luni hominiim \v\ .^ngclorum cojjnovissc mysteria .\poca-
Ivpseos, id csl, ca qua;evcntura cront futuris tcniporibus
signons, cos indc liherarct. Kiirsuni, sifjnificol luannem p
Boptislam, oit loachiin, qiii dixil: Non suin dijjnussolvcrc
corrijjiom calccamcnti Chrisli; idcm cnim corrijjia culcca-
loenti lifjot, quod suis sijjnaciilis lihcr sijjnatiis cloudit.
Dcnique Alcoitar ccnscl hic olludi od Oscc l-i. 10. Quis
sapiens, el intclliyil ixta ? inlclli(jcns, cl sciet Ji;cc ? quia rc-
ctx vix Domini . et iusli ambulubunl in eis ; prxvaricato-
res vero corrucnt in eis. Libcr cnim hic conlinct vias, tain
pioruin, qiii vias Domini scqucndo bcontur, quain impio-
Oseo iio-runi , qui ens eperncndo damnanliir. Qiiod niitciii Oscas
peliij an^jclus fortis vocctur, coliKrcl oplimc cuin iis qiix' S. li-
pi|)han. in cius vila scribit, ipsum scilicct vcrborum suo-
rum vi iiijyciitcm i|ucrciiiii iii duodcciin pnrtcs divisissc.
Con(;riiit ctiam cuin Oscc arfjiimcnto, qui an;il dc iinpio
ramo, piitn lud.roruni rcpudio; ct ndcliuin oc piorum, pii-
lo licnliliuiii, clcctionc cl snlulc. Hiic usqiic .Mcazar.
Olis kst DiGNis?) (Juis potcst, quis liobcl facultatcm
Jipcricndi libriiin ? lla'c cniiii n Dco non conccditur nisi ci
qiii di{;iiiis cst
in tcclesin, priisertim sub Antichristo, deqiie finc muDdi
dicque ludicii, nisi Dcum, Dcique Filium, ul ipse ait Mar-
ci 13. 32. ubi licct nojjet sc scirc dicin quo pricise fulu-
ruiii esl iudicium, sciliccl ul liceat ei illum oliis revdarc;
non Inmen ncgnl se scirc signa pracvia, qu« sijjnificabunt
illiim diem instare ; illa cnim hic ipse revelal loanni et loti
mundo. .Monet er-jo hic libcr claiisus et obsi^natus, ita ut
ucmo eum lc.^jcrc possit, doncc Christus cuin resignel et
aperiot, non sibi ; ipse cnim ioin antc sciebnt, quid In li-
bro contncrclur) , scd loanni oliisque lidclibus. Apcrirc
erjjo librum idcin cst, quod cuin oliis lcfjeiiduni propoae-
re, hoc esl, myslcria co contcnta aliis cnaiiare.
Alii ha!c referunt ad Apocalypseos executioncm el com-
plemcntum, quo rcipsa complcto sunt qujc in ea hic com-
plcnda procdicuntur: putant cniin apcrire librum nihil o-
liud cssc, qiiam cius prophetios reipsa complcre, ar facc-
re utuclu liant, qu;e hic futura pr.Tnunliantur. Verum
sic loannes non vidissct, hic sibi nunc apcriri libriim, sed
in fine mundi aperienduin dixisset. Apcrlio erfjo libri noa
sifjnificat rcalcm eius exccutioncm cl con.plemcntum, sed
cxplicationcin ct rcvclationcm. Hscc cniin aperuil loanai
hic, omnibusquc hominibus librum hunc signatiim.
Neque nBSPiCEBE.) Id esi, vidcrc, ut mux scquitur [in Vcrs. 3.
tira-co cnim iitrobique cst eodcm vox 3/.-:t-(v), inspiccre, e-
volvcrc, lcfjcrc, co{jnosccrc librum, id cst, ea qua; scripta
cranl in l.bro.
Et ISLS DB SEMORIBIS DIXIT Mini : Ne FLEVEBIS ; y
ECCE TICIT LEO DE TRIBL IlDA, BADIX UaVID, APEBI- Seoi'o'
RE LIBBLM.) Uunc scniorcm fuisse S. Lucain censet .\l- !iic quu'
cazar: ccnsct enim ipsc bic alludi od id quod scripsit La-
cas in .\ciis Apostolorura , scilicel Christum suuin spiri-
tum impcrtiisse inultis qui Apostolorum praedieationeni
oudicbant, ut cap. 8. 17. Tunc imponcbant manus super
illos, ct accipicbant Spiritum sanctum. Et cop. 10. v. 41.
Adhuc loquente Pctro. cecidil Spiritus sanctiis superomnes
gui audiebanl verbum, etc. Scd maximc alludi ad convcr-
sioncm S. Puiili , quam fecissc Christum , narral Lucas
Aclor. 9. H;cc eiiim omnia dcscribit, iit clTcctus passionij
el rcsurrcctionls Chrisli.qiii sunt vicloria Christi dc ludiCis
et ricnlihus, qu;c in hoc libro si{;nnto conscripla crnl.
\ crum siipcrius docui 2i. scniores fuisse duodccjin .\-
liosloloscx novo, el duodccim primnrios Sanctos ex vcle-
riTcstamciilo;acconscquciiler cx iis non fuissc S.Lucam.
Scciindo, Lyranus vull fuissc S. Pctruin. Hic cnim crot
princc|is .Vpostolorum, oc conscquentcr mofjistcr S. loan-
nis, crntquc ioiii bcntus ct {;loriosus in ca^lo.
Apkrire libblm, bt Solvere sigsaclla.) £/,si{7ni. I) Tcrtio, Dionys. Cnrthus.Vcnscl fuissc S. .Matlhaium;
ficnt id csl, q. d. (Jiiis csl di;;nus njiciirc lihrum, id csl,
sohcrc cius si{;nnciila?sivc (piis cst (Ii<;iiii8npcrirc lihruin
solvcndo ciiis si{;iinciiln ? nam npcrirc libruin si{;nnculis
clousum , non cst nliud , quain ipsu cius 6i{;nacula solve-
re ct rcsi{;nnrc.
Minus rcclc Alcaznr cenBet, apcrirc librum, ct solvero
s:{;naciiln, non cssc nliiid, qunin Christtiin sui spirlliis co-
piom hoininibiis Iucimc, uI iiiystcrin dc lud.Torum Christo
•Tcdcntium fclicilntc, ct dc incrcduloruin infclicitalc, (jua!
.\pocalypsi coiiliiicntiir, possint 0{;nosccrc. Iluqucccnsct
ijisc h.Tc mystciin S. looniii .\|)nstoli , 21. scnioribus, cl
qiintuor niiimnlibiis iniii niilc fuissc co.^^iiita : nc proiiulc
lonnncin optnrc non ut sibi suisquc, si-d ut oliis liiiii (idc-
l>hiis,ium inliilclibu.s hic libcr npcrinlur. \'crum iiiysteria
liiiius libri ipsi lonnni, senioribus, cl (|ualuor oiiiiiinlibus
fuisse iaco{jnila,palct cx co quod subdil: Ll nemopolcrat
quiu ipsc in finc sui Evan{;clii, de Christo dicil: Dataest
tiiihiomnis polcslas in caloet in /cm/.-quod idcm cstcum
co , qiiod hic a scuiorc hoc aiidit loanacs : Ecce vicil leo
de Iribu liula.
\ criiin h.TC divinnndo dicuntur, cl mcrse sunt conicctu-
ra>. Tom eiiim Incobuin fratrem loannis aul Pauliim,vcl
qiiciii alitim e scnioribus fuisse dixcris, quara Matlhajum
vcl Pclriini.
FccB viciT LBO DB TRIBU IiDA.) Chrislus apporuit hic
lonnni spccic n{;ni occisi, ul palcl v. scq, cr{;o non appa-
ruit spccic Iconis: dicilurtnmcn lco pcr mclophornm. ri-
rit. id cst ohlinuit, pr.Tvnluit, potcns fuit ad apcricndum
libriim i(a si{;nnlum , Christiis. Addit Alcazar, vicit . id
cst, ppiriliim stium hominibus communicavil, ut projihe-
lias liascc intclli{;crcnt , non tnntiim spcculalivc, scd el
practico cl snpidc, ila sciliccl ul cx iis cllicercnlur spiri-
848
Commentaria in Apocalypsin S. loannls. Cap. V.
luales: hoc enim essc aperire librum. Vcrum hoc raorale \ tanlum sub lcrra quasi delilosccnlc, subpullulans et pro-
Christiis
»ocaiiir
leo ob 0
Clo aiia-
Jogias.
J.
li.
lli.
IV
VI.
VII.
VIII,
potiiis est quam iitleraie.
Nota. Christus hic vocatur lco,mox agnus occisus: quia
per mansuetudincm, innocentiani ct infirmitatem mortis
et crucis meruit et oblinuit summam potenliam et impe-
rium, factusque est leo, sciiicet ex viclo viclor, ex mortuo
rcdivivus, ex occiso vivificator omnium fideiium. Unde ia
GraBCO cst arliculus duplex, mag;nam habcns emphasin: o
/c-wv, 0 wv E/. Tfii 'fAni \m'Joi., id cst, leo ille illuslris et ce-
lcbris, qui est de tribu luda.
l'orro Christus vocatur leo: Primo, quia ortus cst ex tri-
bu luda, cuius insigne fuit leo. Ilii enim benediccns lacob
Patriarcha ait Genes. 49. 9. Caiulus leonis luda: accubui-
sli ul leo, et quasi leocna. quis suscilabit eum ?
Secundo, ob eximiam fortitudinem qua diabolum.mor-
tem, peccatum et infcrnum devicil; passus est ergo Chri-
stus, sed passus est ut lco, quia paliens vicit suos hostes,
et a passiqne ac morte mox ut leo resurrexil. Hoc est quod
ait Apostolus Coloss. 2. v. 15. Exspolians principatus el , _, ,_
poieslales, Iraduxit confidentcr palam triumphans illos in 15 David fuit quasi semea ex quo ortus est Chrislus, qui est
gnatus, qui regiain hanc Davidis familiam , ciusque re-
gnum non temporale, sed spiriluale reslitiiit, imo looge
amplius et gloriosius, quam fuerat subDavide.eflecit.EstCbrlsiuj
mclonjinia. Unde Arab. verlit,I>e Iribu luda, el de ''at/»'- *"e,'t*'''
ce Dnvid. Hunc esse sensum patet cap. ult. v. IG. ubi di-ramus
cit Christus: Ego sum radix ct genus David. Idem est er-l>avid.
go radix quod genus, id est propago et filius Davidis. Al-
Iiidit ad Isaije 11. v. 1. Et egredielur virga de radice les-
sc. et (los de radice eius ascendel. Et ad Isaia; 53. 1. Et
ascendet sicut virgultum coran eo, el sicul radix de lerra
silienli: ila Kibera, Alcazar et alii. Hic sensus eslgeaui-
nus. Audi tamcn ctaliorum interprelaliones. Primo, An-
drcas et Rupert. Dicitur, inquiunt, Chrislus radix David,
quoad divinilalem,licet quoad humanilalem fuerit ipsc ex
radice Davidis. Christus eaim qua homo, natus esl ex se-
miucDavid; scd qua Deus, fuil Fadix, id esl creator et Do-
minus, Davidis.
Secundo, quoad humanilatem, ait Aretas et Ansbertus:
semelipso ; binc v. 6. dicitur habere cornua septcm.
Terlio, ob rcgiam dignilalem: leo enim est rex anima-
lium ; sic Cbristus est Rcx mundi, ct princeps fidelium et
Sanctorum.
Qiiarto, quia ut leo lerribilis est impiis, eritque in die
iudicii. Leo enim solo rugitu ita percellit alia animalia,
ut ca qiiasi stupefaciat el exaoimet, ait Ambros. Et S. Hi-
lar. in Psalm. 131. Leo, ait, ierrori est feris omnibus, et
hic solus per confidenliam et securilalem dormil intrepi-
dus: lerror omnium vigilans est : ila et Christus.
Quinto , sicut leo solus inler animalia quae curvos ha-
bent ungues, mox ut nalus est, oculos apcrit , iisque vi-
det el cernil: sic Christus mox ut conceptus fuit el iacar-
natus, vidit Deum, plenusque fuit sapieatia et gratia.
Sexto, leo apertis oculis dormit; unde a veteribus cre-
ditus cst non dormire: hinc Ico symbolum est vigilantiae.
Sic Christus ia passione, tolaque vita apertum habuit noa
quasi radix gerrainans orancs fidcles, oiuaem gratiain, o-
mncm gloriam.
Tertio, Perer. David, ait, fuit radii Chrisli quoad na-
turam; Christus vicissim fuit radix Davidis respeclu exi-
miae sanclificationis, exallaliouis et glorificationis Davi-
dis. Ob hoc eaiin David ila a Dco cxallatus fuit, tolque
donis ab eo cuinulatus, qiiod ex eius stirpc nasciturus es-
set Chrislus, ideoque appellandus filius Davidis. Unde S.
Bernard. serin. 1. de Paschate: lUerito, ait, David sancle,
filium tuum vocas Dominum luum, quia non tu radicem
portas , sed radix le. Hiac Poloui, Rulheni et Moschi B.
Virgiaera vocant Bogoriza, id est.Dei radix, quia scilicet
ex ea quasi radice aalus est Chrislus Deus Deique filius.
Et ECCG IV MEDIO THBONI ET QUATUOR Ar«IU.iLIUH. j 7,^9.6.
In medio, id est, inter thronum et quatuor animalia: noa
enim Agnus erat in ipso throno; nam v. 7. dicitur venis-
se , et accepisse librum de manu sedentis in throno. Sed
tantum divinitatis, sed et huraanitatis oculum per visio- n erat iuxta thronum, sive proximus throno, ita ut medius
nem beatificam, et per scicatiain infusam: hiuc dicitur hic
habcre oculos seplera.
Septimo, addit S. Epiphaa. haeres.78. quia materChri-
sti est leaena. Sicut enim leaena semel tantum parit, ita
et B. Virgo. An hoc de leaena verura sit, dispu tavi Ezech. 19.
Octavo, idem S. Epipbanius in Physiol. docet quod leo
sua oblegens vestigia, sit symbolum Dei cognitu difTicilis
et Christi. Cum leo , inquit, in monle oberrat , et venato-
rem odoratur, sua ipsitis vesligia cauda oblcgit, ne illis in-
sistenles venaiores, lustrum invcniant, alque ipsum capiant.
Sic Christus spirilualis leo, qui vicit cx tribu luda, a Pa-
ire missus sua cooperuit vestigia, id est divinilatem suam;
se enim exinanivit, et in Marix ventrem descendit, ut sal-
varet fraude decepium genus. El Verbmn caro factum est.
et habitavit in nobis. Quapropler illi qui ignorabanl desu
per ipsum descendisse, diccbant: Quis est iste Kex glorix?
Sanctus vero Spiritus: Dominus, inquit, virtutum ipse esl
Eex glorise. Addit quod catulus lconis nascilur mortuus et vidil; agnus aperuit librum , et apparuit leo : dignus est
ca!cus,ac tertio die a patre loonc ia illuraspiraotc.vitam et U non amittere mansuetudinem , sed accipere fortitudinem,
visum recipial: sic el Christura gentes peccato mortuas et ut el agnus maneat et leo sit.
esset inter thronum et quatuor aaimalia ac seaiores. Est
enim Aguus hic mediator Dei , angelorura et hoininura.
Hic ergo tolius visionis fuit ordo. In throno sedebat Deus,
proximus illi erat Agnus, quem sequebantur animalia cin-
gentia tain Agnuin, quam thronum a quatuor eius lateri-
bus: post animalia sequebantur 24. seniores ia suis Ihro-
nis considentes, una manu tenentes phialam aromatum,
sive incensi, altera citharam: post seniores scquebantur
millia iiiillium Angclorum conclamantium: Dignuses, Do-
mine, etc. Pulchra efligie haec omuia represenlat Alca-
zar pag. 420.
Agnum stantbm.) Christus, qui ob fortitudinera paulo
ante vocatus est leo, hic ob immolationein, mausuetudi-
nein et inoocentiam vocatur Agnus. Hinc loannes Bapli-
sta Christum digito ostendens : Ecce, inquit, Agnus Dei,
ecce qui lollit peccala mundi, loan. 1. Audi S. Bernardum
serm. 1. de Paschate: Leonem loannesaudiverat, elagnum
in fide caecas vivifieasse et illuniinasse , cum tertio die a
morte resurrexit. Verum hoc de leone negaut Physici, ncc
videtur verisiinile,nisi dicas leonis catuluin non mortuura,
sed dormitantem et mortuo similem a leone suscitari.
Denique virorum fortium sepulcro insculpebalur leo, uti
factum Thebanis qui in acie contra Philippum ceciderant,
docet Pausanias in Boeolicis. Cuiussymboliauclorera fuis-
se Hercu!em,docet Ptolemajus Hephaestion.et ex eo noster
Nicol. Causinus Elec.Symb. pag.190. Christi ergo forlis-
sime pro mundi salute occuiiibenlis sepulcro debeturleo.
R.4D1X David.) Syrus, Illa liadix David, aimirum ce-
lebris et exiiuia, non quae Davidem produxit, sed quae a
Davide producta et generata est, q. d. Christus est radix,
id est ramus et slirps, ex rodice, id est ex familia Davidis
iain pene succisa, extincta, humi depressa , et ia radice
Nota : Christus dicilur Agnus Dei; quia a Deo, id est (;(,,;,(„,
iussu et volunlate Dei, pro hoiuinum redemptione est im- esi AgDu»
molatus; siciit vocatur sacrificium Abrahae quod Abraham Dei.c'"'*
obtulit. ail Theophyl. Euthym. et .Maldon, Aut, quia ip-
sirael Deo est oblalus et immolalus. Aut Dei, id est divi-
nus, propter divinitatem qute in ipso erat. Aut, ut Cle-
mens Alexaudr. lib. 1. Pa?dag. cap. 5. et ex eo Toletus in
cap. 1. S. loannis, quia pro nobis factus est puer et ia-
fans Patris; puerosenim Agnos vocamus. Verba Clcmea-
lissunt: QuoniamScriptura pueros et infantesAgnosvocat,
Deum, qui est Verbum, qui propter nos homo factus est,
qui nobis in omnibus assimilari volebat, vocavit Agnuni
Dei, Filium Dei, iiifantem Palris, q. d. Christus est A-
gnus Dei,id est Filius Dei; Aguus eairaFilium nolat; sic-
ut Gines. 49. calulus leonis dicitur, ut significetur roy-
Commenlaria i*n Apocalypsin S. loannfs. Cap, V.
849
slice Filius Del, quod mulli antiq-ii aniiotarunl. Ila iiic ^ cnim : Tamquam occisum ; afjni enim occisi iarprc solcnt,
non ovcra, non bovem , scd A^num vocal, ut hominein non slarc. Vcruin (iraeriim i-i/'.,- propric sigmfiiat slan-
hunc sifjnificcl csse Fiiium Dci, non Palrein, non Spiri-
tura sanclum. Porro to infantem Ta^m aClemcnlc impro-
priedici^ur: Cliristus cnim xqualis Palri, eique coaevus,
non rerle dicilur infnns Patris, qua Dcus esl; nam qua
homo est, recte id dc co dici polesl. loanncm Baptislam
sequilur noster loannes Evanfjelisla, qui Clirisluin idcn-
tidem vocat .\{;num, inircqwe voce Af;iii dcli.-ctalur, adco
ut in Apocal\psi vifjesies scptics ciim nuiiciipct A^num,
uti vidcre cst in Concordanliis Hibliorum. Pulclire S. Au-
gnsl. serm. ."iO. de verbis Uomini: Quiddicis, ait, Domi-
ne bonc Paslor? Tu cnini bonus Paslor, qui bunus arjnus :
idcm Paslor et pa^cua, idcm af/nus e( leo.
Hinc et S. Petrus spcctans Clirisli innoccnliam, rcdcm-
plos iios csse dtcil prclioso sanguine quasi Af/ni immacu-
lali Chrisli. Ob hasce er^u a^,n\ do Clirislo Hfjuras et pro-
phctias, vetus fuit mos Clirislum dcpiiirjondi aj^ni spccie,
qucm pra'ciirsor difjilo oslendit, ut diiret scxta Synodus .>
habila in Trullo can. 82. ubi el hunc morem rctiiicri iu- "
bcl,caiisamquc addit,L7 pcr ip.sum (ait Af^num) Vcrbi Dei
humiUalinnem mente comprcliendenlcs, ad mcmoriam quo-
que cius in carnc conver.salionis, eiusque passionis ct salu-
taris morlis duvamur, eiusque qux ex co facla cst, mundi
Ajni ce- ''cdemplionis. Atque huiic usiim Romaiia ct Lalina Ecrle-
rni benc sia scmpcr rcliniiil, licel (ira?ci ob calunmias Icoiiodasta-
dicil »uiipu„,_ aliqiiandovctiicrinlChrislum nlia spccie piiif^i.qunm
hiimnna, ob catisam qiinm alTcrl (iabriel Vasqiicz lib. 2.
de Adoiat. cap. 2. Roiiiai cniiii ct in aliis Ecclcsiis I.nti-
norum. In anliquis cccmetcriis cl sepulcris videre est Chri-
slum musivoopcre piclum, t-el sculptum quasi agnum, scd
el er cera sacra sotilas confici af/norum imagincs. In Ordi-
ne liomano a Gclasio colleclo fal conslanlior opinio c.sl) ex
antiquo eius Ecclcsix usu hxc habentur. In eadem Domi-
nica post Albas, id est , in Oclava Paschx intra civilatem
Bomanam danlur agni cerci ab Archidiacono in Ecclesia,
posl Missam cl communionem poputo, etc. II xc quidem an
lem, non iaccntem, et ila vertunt hic omnes laterpreles ;
licel cnim Ajjnus hic olim fuerit occisus, iam tamen erat
vivens. Venit ciiim et acccpil librum dc manu sedcnlis in
Ihrono v. 7. Slabat ergo non iaccbat. Primo ergo , stan-
lem: quia Christus rcsiirrexit ad vitam immortalem. ait
(ilossa. Secundo, stanlem, quasi paratum ad perOcicndum
opus redcmplionis a sc inclioatiim, inquit Kichard. Ter-
tio, slantcm, ad liidicaDdum, ail Pannonius. Quarto, stan-
lem, ad opitulandum, ait Aiisbei tus, Hiigo et alii. Qiiin-
to, S. Aiiff. in Qua;sl. novi Tcstamenti quKst. 88- Chri-
slus, ait, slat corain Ihrono Uci , quasi advocalus Doster
pro nobis interpellans.
Tahquau occistM ) In pr.-Dtcrito^occisuw cnim cst prjo-
terili lemporis) non in prxscnli , hoc esl, non qui adhuc
cssct occisus et morluus, scd qui brcvi leinporc, pula per
triduum, occisus cl morliiiis fucrat; nain statim lertia die
rcsurrexit et rcviiil: undc hic vivus ct gloriosus loanni
apparuit, visusque est stare, non iaccre : ita Arclas, Am-
brosius cl Hajmo. Christi enim mors ob celcritalem re-
surreclionis, non lain mors, quae corruplioncm corporis
ct dissolulionem mcmbroriim inducit, quain morlis ima-
go, ct somnus quidain fuit. Unde seniorcs in suo hymno
ci acclamant v. 9. Quoniam occisus es, el redemisti nos
Deo in sanf/uine tuo.
Sccuudo, tamquam occisum, quia Christus rcsurgcns
scrvavjt quinque vulncrum, qiiibus occisus esl, cicalri-
ces; unde ob has similis occiso vidcbalur: ita Audreas
Cajsaricnsis.
Aliler Aureolus et Lyranus: censentcnim Chrislurn di-Chri<iu«
ci Ar/num tamquam occisum. propterEucharisliam, in qua f i*^'""
Christus non cst occisus, sed tamqiiam occisus ; quia b.u-pp^.jjjj,
charistia rcpra;scnlal nobis occisioncm cl morlcm Chri-inEuchi-
sti: ila AIca/.ar.Tola hac visionc, inquit, allidilur ad lem-fis"«-
plum Salomonis, uli dini in fine capilis 1. Iii Agno crgo
hoc alliiditiir ad iuge sacrificium, agni sciliccl. qni quo-
tiquilus in Ecclesia liomana scrvata. nunquam postca in- Ctidic olTcrcbatur tam mane quam vcspere, ul iusserat
- -.'_'- Ucus E.xodi 29. V. 31). Lt scihcct pcr eum lugilcr rcprjB-
sentaretur hic Agnus Uci, qiii in Eucharistia quotidie im-
molatur in Ecclesia Christiana, cuius iiigi immolationi
debct Ecclesia scptcm sigilloruni apcrlioncm.et adylorum
sapicntiKcacleslis pcrfectam penctralioncm. Hincpro/am-
quam occisum, Gra!ce csl (u,- io-sx-^iaufvov, id cst. lamquam
iugulatum ct immolalum. Sic enim Hcbr. n3T :abach, id
esl sacrificarc, immolaie, vcrlere solcnt .'^cpttiag. Appa-
ruit ergo hic loanni Agnus lamquam occisus, ct dcinde
surrc\it. cl ad Pnlris ictcrni solium ascendil, acccptoquc
dc ipsius dcxtera libro, aperuit euro, quod perindc cst ac
si dlccretur: Id quodChristus mortcm subioiis, rrsiirgens
et gloriose asccndcns clTccii (scilicct reconciliarc nos Ueo,
suamque virlutem et potcnlinm ostendcre rcsiiigcndo, al-
tissiniiiiiiquo cili locum et ihronum asccndcndo, indeque
suum spiriliim in Aposlolos ot nJdes emillcndo; idipsum
quotidic rolici, rursumquc ficri cl ropra-scnlnri in hoc sa-
crificio Missaj; ac proindc ab hoc sacrilicio in Ecrlcsiain
termissa, hactenus perseverant , ail Cardin. Baron. anno
Christi 692. pag. Gli.
Notahic usum agnortim cercorum benedictorum, quasi
usilatuiii ct antiquum laudari n Gclasio, qui vixit anle
annus mille ol contum, piila sub anntim Chrisli oOO. Ni-
niirtim baptizati, ciiin voslom candidam bnptismo ncce-
plam dcponobanl Uominira in .Mbis, ciiis loco accipicbant
hunc agnum cerciim a Pontificc bcncdictiim, ut moncren-
tur .Agnum Christum. ciusqiic innoccntiani baplismo ac-
ceptam iugitcr praj oculishnberc.ctconscrvare. Vidc losc-
phum Vicccomitcm in Obscrvat. Ecclcs.
Ucniqiic Scrgius Pnpa anno Christi 701, Slaluit ut tcm-
pore Dominici corporis. Agnus Dci qui tottis pcccala mun-
di, misrrcrc nobis. a clcro cl populo decantarctur, ail Ana-
slas. Bibliolh. cl ex co Baronius. Ita iiimiriim voltiit Ec-
clesia Agni huius ideam, memoriain, amorcm, cultum ct
iuvocationcm iugilcr nobis obiieere
AgDUt DO
tat m.in qu
iuoiuji- j.„g jpsn sii forlis et invicla: nimirtiin (]hrisltis, utiiotc
niiiia viii- Agniis Uci primogcnitus, amat agncllns, amat agnos, u-
ccre. mal ngnctos; nmat innoccntcs, amat virgincs, nmat Mar-
tyres, qiiia mitcs, et pcr maiisuctudincm facit cos omni-
bus hustibtis, umnibus tormcntis, omnibtis tcntaliunibiis
supcriorcs. Hoc crgo esl sccrclum qiiod pcr agniim nos
docct (^hristus, nimirtim mansiictudincm ct palicnliam
essc fidoliiim sciitn in bcllo ilofcnsivo, a?qiie «c lcla iii bcllo
olTcnsivo invicla, quibtis oinnia ndvorsa. omnosquc ad-
versaril suporanltir. iiiio subitigantur. Mnnsucttido cnim
non tantum vincil hoslcs, scd cl siipcrat vilia, non soltim
supcrbiain, iram , invidiam, impnticntiam , scd ot libidi-
ncm, omncmquc conctipisccntiam. iili docct Cassinnus ct
prisci .\8cclas, quin et ipsn Vcritas clnrc proiiiinlial : Ucaii
milis, quoniam ipsi possidcbunt lcrram, Matlh. 3.
Stantem ] Id rsl iaccntcm, inquit Alcazar; Bequitur
VOL. X,
Tropolog. pcr hnnc ngni spcciem significavitChristus, .^crilicio . ^ ■ li
iam8ibiUcoquenretiofiaelchnrasitmansiictudo,quam- Dorlhodoxam dimanare communicationcm S>piritus sanc i
- - qiKT mvstcria libri scptem sigillis clausi rescral, clexpli-
cat. Hinc S. Andrcas .Egca? proronsuli cogcnli cum ad
sacrificandum idolis rcspondil: Erjo omnip'ilenti Dco, qui
unus el vcrus cst . immoto quolidic non taurorum carncs,
ncc hircorum sanguincm. scd immaculatum .ignum inal-
tari, cuius carnem postraquam omnis populus credentiuui
manducaverit, Agnus, qui sacrificatus est. integer perse-
verat ct vivus.
Hic sensus clcgans est ct pius , nd cumqtic respcxit et
allusit hic Spiritiis sanclus, scd myslicus poliusquam lit-
lcrnlis. .Nam ad lillcram hic loannos vidit Chrislum, non
in Eucharistia, sod in sc sub spccic Agni in crure occisi
et immnlnti.Verum, quia idcin cst Agnusqui quolidic im-
niolattir in Eurharislia. qui eiimdcm iti cruco occisum rc-
pryscntolclcxhibcl; hinc ad Eucharistiam qtioquc sym-
bolice hiDcextendi possunt.ideni cnim esl sacrifirium cru-
107
850
Commentaria in ApocaIyp<;in S. loannis. Cap. V.
ci9 el Euoliarisli.-e sive viclimam, sive rcprsEscntalionem, ^ Paulo: Quis no.i separabil a charilale Christi? Tribulalio
Septem
cornua
Agni
quae?
I.
Expoii-
uo.
sive fructum et e(Tcctum speclcs
Habbnteu coknua sbptem, et oculos septeb.) A1-
cazar salis concinue liaec scpteiu cornua in Agno depingit,
ila ut in modum coronae caput, pula summitalem frontis,
ambiant: dcindceodcm modo singulos oculos sinj^uliscor-
nibus supponil, et aequali inlervailo distribuit: ac pricter
hos scptciii oculos symbolicos, duos dal ipsi naturalcs, eo
loco et modo, quo solent haberc agui.
QuaDres, qurenam sint hacc cornua septcm, et oculi se-
plem? Priino, Vicgas : Seplera, inquit, cornua sifjnificant
plenam polestatem, fortitudinem et imperium Christi,quod
adcptus est in sua passione, moxque resurgens oslendit.
Huc accedit Alcazar: Significanlur, ait, hic scptcm spiri-
tus,id est,dotes providentise divinas.de qiiibus dictuin est
cap. 1. 4. sensusque est, q. d. Dcus Pater communicavit
Chrislo homini hasce suas seplcm dotes,eumque consti-
tuit totius miindi monarcham, et universalem reclorem
an angustia, an famcs? etc.
Et VBNIT, ET ACCEPIT DB DBXTEBA SBDBNTIS m THBO-Vers.7.
no LIBRUIH. ) Hac visione et symbolo sigiiificalur Christuin
liabcre omnem scientiam, eurain et providentiam Eccle-
sise ct suoriirn eleclorum. Hursum cniin ex libro hoc de-
cretorum Dei, tamquam iudicem iinpiis poenas et suppli-
cia, ajque ac piis praemia pronuutiarc ct irrogare.
Alcazar sic explical, q. d. Agiius qui iacebat quasi oc-
cisus, subito surrexit quasi leo, dum scilicet lertia die a
morle et inferis resurrcxil; ct librum cum ingenti mundi
lotius stupore reseravil, dum hominibus Dei mysteria, eC
abdita suae sapicntiae penetralia manifcstavit.Verum vers.
praeccd. audivimus et vidimus Agnum staniem, non iacen-
tcm ; nisi dicas Agnum uon in latus demisso in terram ca-
pite decubuisse, sed innixiim genibus erectum procubnis-
se, uti solent agni ct oves dum comedunt et ruminant; iit
6.
Seouina
simul stetisse et iacuisse dici possit, ac coosequenlcr sur-
Nam Pater polestalem dedit ei (Filio) iudicium facere, quia n rexisse et in pedes se crexisse cura accessit ad thronuni
filius hominis est, Ioan.5.27. unde de eo aitlsaias c.tC.l. " Dci, accepturus ab co librum. Licct enim haberet signa
et cicatrices mortis obitae, ob easque viderelur occisus et
mortuus, revera tamen erat tIvus iara pridem, pula ab
annis G3. (lot enim siint ab anno Christi 34. qiio raortuus
est et resurrexit, ad annum Christi 97. quo hsec vidit et
scripsil loannes) a morte resurrexerat.
Porro Agnus pedibus excepit, et aperuit librum ; pedcs
eniin agno sunt vice manuura. Sic videmos simias et alla
animalia pedibus efTicere ea, quae manibus efTiciunt homi-
nes : ita et Agnus hic pedibus pro maoibus usus est: prje-
scrtim quia symbolicus fuit in Tisione apparens loanni,
non verus et rcalis.
Myslice Rupertus nolat dici de dexlera, quae bona ae-
lerna, non de sinistra, quae bona caduca reprajsentat. Val-
de nolandum, inquit, quia veniens Christus in hunc mun-
dum per incarnalionis mijsterium , nihil diviliarum aut
glorix de sinislra ; sed lantummodo librum sive igneam le-
gem accepil de dextera: bonum exemplum cunctis prxbens
Emitte agnum, Domine, dominatorem terrx. Hinc cornua
hacc disposila crant in modumcoronaequse principatum si-
gnificat. Unde infcrt Alcazar cum Ruperlo, seplem spiri-
lus, septem corniia, septem lampades, septem oculos, se-
plem sigilla libri, haec, inquam, orania unum idemque si-
gnificare. Sccundo, Ansbert. Beda etRupert. per septem
coriiua et septem oculos, censent significari septem dona
Spiritus sancli ; quae dicuntur oculi, ob gratiam et vim il-
lurninandi quam liabent: dicuntur et cornua, ob exccllen-
tiam fortitudinis et polentiae quam continent. Tertio, loa-
chira per septem cornua accipit seplem angelos Ecclesia-
rum Asia;, de quibus cap. 2. et 3. Quarlo, An)bros. per
septem cornua accipil scptem miindi aetates ab Adain us-
que ad finera mundi; vel polius oinnes Sanetos et elcctos
Christi, qui septem, id est oranibus aetalibus, pulaquoli-
bet saeculo, floruerunt. Quinlo, Dionys. per septem cor-
nua accipit omnia regna et imperia raundi, quae sunt in
manu et polestate Chrisli. Sexlo , et optime , Pererius et C discipulis et credentibus in se, nihil divitiarum, aut glorim
Ribera per septem cornua et septem oculos accipiunt se-
ptem spiritus, uli mox se explicat loannes, puta septera
angelos primarios praesides Ecclesiae et totius mundi, de
quibus cap. \. 4. et cap. 4. 5. Hi dicuntur esse cornua,
qiiia sunt fortissimi ad profligandos daemones, ad lutan-
dain Ecclcsiam,ad patranda miracula, ad defensionem iu-
storum,etvindiclam impiorum. lidem vocanturoculi, quia
perspicacissirai sunt et vigilantissimi ad Dei Tuluntatem
cognoscendam et expleudam, ad Ecelesiae et horainum sa-
lulem procurandam : unde de iis dieitur Zachar. 4. v. 10.
Seplem isti oculi sunl Domini, qui discurrunt in univer-
sam terratn, uti et hic dicuutur missi in omnem terrain,
quod non potest de aliis quain de angelis hisce accipi.
Porro hKC cornua agni forlissima esse patet, quia iis
subegit totum orbem ; unde rhinoceroli comparantur Deu-
ter. 33.17. Cornua rhinocerotis cornua Ulius, in ipsis ven-
tilabit Genies, quod de cornibus crucis Chrisli, qua occi-
cisus est, et meruit hajc angelorum cornua, mystice ex- t\
pllcans Tcrtull. lib. contra ludaeos: Chrisius, inquit, si-
gnificabatur, cuius cornua essent crucis extima ; huc cnim
virtute crucis universas gentes nunc venlilat per fidem, au-
ferens a lerra in cxlum, el tunc ventUabit per iudicium.
De hisce crucis Christi cornibus prophetat et Habacuc c.
3. 4. dicens: Cornua in manibus eius ; ibi abscondita esl
forliludo eius: pro quo Septuag. verlunt: Cornua in ma-
nibus eius, etposuit dileclionem robuslam fortiludinis sux;
niinirum: Idcirco, inquit S. Hieron. Deus Pater opcruit
cxlos gloria, et terram replevit laude, ct cornua, id est re-
gnum posuit in manu fitii sui, ut faceret dilcctum suum ab
hominibus diligi , et diligi non leviter , sed vehemcnler et
fortiter. Forlis eniiu sicut mors fuit eius in nos dilectio,
dura sicut infernus aemulatio: quae proinde fortes ainoris
sagittas in nos iacct, quibus cor nostrum sauciat etpene-
trat, ut forti amore eum redamemus, et per cruces, per
tela, per hostes el ignes post eum curramus, diceutes cum
voluit, aut quxsivit in hoc mundo.
Et cum aperuisset librum. ) Dices: Necdum resera- y^^, j
Terat Agnus sigilla libri ; illa eniin reserat cap. 6. et seq.
Quomodo ergo hic dicitur aperuisse librum, ciim liber a-
periri non potuerit, nisi prius apcrtis sigillis? Resp. Pri-
mo, Beda esse hic mysterium: nam quod prius apertus sit
liber, deinde aperta sint sigilla, significat quod Christus
ubi resurrexit aperuit librum, sed in Pentecoste cum mi-
sit Spiritura sanctum, tunc demura raysteria lihri resera-
rit. Hinc alii dicunt Christura priino aperuisse librum,id
est, dedisse suis Cdcm mysteriorum divinorum; deinde
reserasse sigilla, id est, clariorem eorumdem inlelligen-
liam coramunicasse. Verum alia sunt mysteria libri, alia
sigillorum ; nec poterat aperiri liber eiusque mysteria,
nisi prius apertis sigillis, uli iam dixi.
Secundo, alii respondent esse prolepsio, sive anticipa-
tionem. Praeponi enim hic apertioncm libri qu£e poslerius,
scilicet post reserata sigilla contigit. Verum hxc prole-
psis durior, et niinis anlicipata videtur; praesertim quia
cap. 8. post apertiiiu seplimum et ultimum sigillum dici-
lur fuisse altum in cxlo silenlium per dimidiain horain ;
crgo non poluit tunc conlingere haec seuiorum el angelo-
ruin adoratio, Deique glorificatio.
Dico ergo, cum aperuisset, id est, aperire coepisset, li-
bruni: nam sensim el ordine singula libri sigilla resera-
vit, ut patet cap. 6. 1. et seq. Significatur ergo hic actus
inchoatus, non consummatus, uti et sa3pe alibi. Cuin e-
uim viderunt seniores et aiigeli Agnum posse aperire li-
brum, et de facto euin aperire priinum sigillum ; ante-
quam illud plene aperuisset, statira proruperunt in doxo-
logiain : unde Grteca habent ots £>«££, cum accepisset li-
brum ; et ita lcgit Primas. Arias et alii : licet Alcazar di-
cat se vidisse codicera Graecum in quo legebatur, ot: v;vot-
?= , id est, cum aperuissel; sic etiara legisse videtur no-
stcr luterpres.
Commentaria i'n ApocaJypsln S. loannis. Cap. V.
831
Alilcr rcspondel Alcozar, ecilicrt, librum huDc stcpiiis ^ peio fiigidam cunclaiionem reprehendil Caesar, com ia
fuisse aperlum , ct rursum clausum. Itaque .Agnum hic
primo perfeclc aperuisse librum, el omnia eiuseigilln re-
serasse, ul oslendercl suas vires ct facultalem : uode niox
soniores et aiif^eli ipsum a?qiie ac Dcum glorifiiarunl; quo
faclo Afjnus rursum clousit librum.suisque sii^illis obse-
ravit. Dcniquc eumdem ilerum, scnsim rescrando eius si-
gilla cop. 6. cl seq. apcruit, ut plcnius et planius siiifju-
lorum si<jilloriiin mysteria conlcmplanda proponcret. \'e-
rum dc hoc itcrata et frequeuli libii npcrtione et clfiusu-
ra niliil dicil loanncs , eoque levior Tidctur, minusquc .\-
gni (jravitalem dcccbot.
Nota. Hacc omnia non rcvero nebant, nec rcipsa gcre-
bautur, sed tantum symbolice in visione. .^ngclus cuiin
hajc sv mbola pingcbot in phanlasia S. loannis, ul ipse si-
bi videretur videre thronum, quatuor aniinulia, seniores,
Agnuiii accipicnlem librum, eiusque sigillo reseronlera.
Symbol. S. Gregor. Iiom. IG. in Ezech. Signalum, ait,
librum solus Lco de tribu luda aperuil ; quia omnia cius
Pharsnlia ardore iniliiuiii Ticlorerasisset: itaPieriusUie-
to^\. 47. cap. 10.
Quarto, Alcazar: Adoratio, inquit, Agni rcferendaest
ad Misss sacrificium ; illx enim gratix Chrislo redempto-
ri noslro prae cxleris placeot, q<iae illi in allaris sacriGcio
refrunlur; qiiod idcirco nominatur Eucharislia , id est
graliarum aclio: et in eo Chrislo grati» aguntur, quod
nos sanguine suo rcdemerit, el plurimis aliis beneficiis,
qiiae ex redemplione diinanaruot, cumiilavcrit. Hinc ado-
rantcs dicunt: Quoniam occisus es, el rcdeniiiti nos Deo in
sanguine tuo. Ralio eius cst, qiiia ccosct ipse 21. senio-
res esse sacerdoles novi Testamenli, quorum proprium est
sacrificarc, et ofrerre Missae sacrificium : hic enim est eo-
rum adoralio, et Eucharistia, id est, graliarum aclio. Ha-
bcnl ergo cilharas, cosque pulsont, id est cxullant et grn-
tias agiint Deo ob peccotorum conversionem. Agunt enina
gratias Deo et Christo, quod hoininibus duris suum spiri-
lum communicorit, cum operuil eis libriim signatnm, id
nobis mtjileria in sita passione ac resurreclione patefecit. o csl , cum eos luce suae doctrinac et Evangelii illustravit;
CiibarK
el phi^ilz
<|jid?
I.
SenleD-
tii.
Et per hoc quod in^rmitatis nostrx mala pcrtulit, sux no-
bis potentix et clarilatis bona monstravit. Caro enim factus
est, ul nos spirituales faccrct: benignc inclinalus est, ul le-
varet: exiit, ut inlroduceret : visibilis apparuil , ut invisi-
bilia monstrarel: flagella pertultl , ut sanaret : opprobria
el irrisiones sustinuit , ut ab opprobrio xlerno liberaret :
mortuus esl, ut vivificaret. Agamus ergo gratias vivifican-
ti et mortiio.
11ABE5TES si5Gi'Li ciTnARAS ) SinguU, scilicet 2i. sc-
niores. Ansbcrtus et Alcozor ro singuli etiam e.\tendunt
ad qiiatuor animalia; per eiiallagcn gcncris niasculiui,
quud hic complcctitur et nciilriim : undc ipsc pingit qua-
tuor oaimalia , xque ac sciiiorcs, una manu tcnenlcs ci-
tharain, aUera phialam incensi, sive Ihymiamatis; scdila
utcuin cilharam piilsabant, phialam ante sc deponerent.
ClTDARAS ET PUIALAS AVBEAS PLBNAS ODORAMENTO-
BUM.} Cithorae, ait Andrcas, sigiiifirant concinnain, sua-
Tcim:
fideles per castimoniom et moruin integr
runt: phialac sunt pix castxque cogitationcs , ex quibus
lioc ihuiiiamo exhalat.
Secundo, Uiipert. Cithara;, oit, sunt pectora casta, cum
jileclro llngiiae laudcs Dci pcrsonaulin: pliinKc siintcorda
charitntis dilalota. Ita et pliialas cxplicat Kichard. Dcda
et Hugo ; imo .\nsbertu3 : Phialn, inquit, esl charitas; est
ourea, id cst, prctiosa: ita et Vicgos.
Terlio, Richord. rursum : Chitliara;, ait, quac manu piil-
sanlur, significant bona (ipera Sancloruni, quac suis clTo-
ctibus, suaquc fama qiiasi sonis suavibus, a^qiic ae vchc-
mcnlibus, proYimos ad Dei aniorem exrilaiit. Sic et Pan-
nonius per citharas accipit spiritualcm harmoniam.cx va-
narum virlulum consonantia resultantcin, per quain San-
cti seinper Deum laudant. Kst cuim in cithara: chordis
siius cuique sonus, gravis, acutus, mcdius, atqiie alius o-
liis: hos modulatur ct conlcinpcrat artc suo cilharocdus.
Ita sensus in corporc sunl, quasi chordx iu citharo, com
uti fecit Saulo, cum eum eirccit Paiilum. Cilhorac cnim si-
gnificont gaudiura, ac Ixlitiae voluplalein. Phiala; aures
sunt coliccs aurci, quibus sacrificium .Missae nlTeruut: hi
cnim calices spiritualiler prxstont idem qiiod (ihialx sive
prunaria, in quibus odores iucendunliir. Nam sacerdotea
in calicc missx ofrerunt Ihymiama, id est conlritionem et
orationes eorum, quia ad Dei cognilioncni el amorem sunt
traducti. Unde iu calicis oblalione dicilur: Off-rimus tibi,
Domine, calicem salutaris, tuam deprecanles clementiam,
ut in conspcctu divinx maicstalis tux, pro nostra ct totius
tnundi salute ascendat. Verum hxc oinnia allcgorica suot
ct mystica, non litteralia. Adde , olia plane est furina et
usus phialarum, alia calicum ; calirps cnim profindi sunt
et orcti, phiolx lalx et planx, uli ipsc cas depingit.
Quinlo crgo, genuine et plane ad lillerom : per cilha- y_
ras priino, per synecdochcn inlellige instrumenla musi-geouioa.
ca , pula organa , citharas, cheljdcs, tibias, etc. qiiibus
{uc Dei laudem : Ihymiama significatsacrifiuiuin.quod C Sanrli in corporc glorioso psalliint, cl laudant Deum: haec
cs per castimoniam et moruin integritotcm Dco o(Te- enim iu cxlo fore insinuat hic loanues, uti et cap 11. 2. '" '
p ll.-.'.-;;f';»
ubi e cxlo audivit Tocein et symplioniam quasi nY/iar<r-ihar»»
dorum cilh irizantium in cilharis suis. Corpora cnim etprob»-
aures Beatoruin, uti ct rcliqui sensus, xq'ie ac raons et'"''
spiritus.suom in cxlo habebunt voluplalem, camque sum-
mam. .Moior aulcm et suavior est mclodio instriimento-
rum, quam Tocum:summa vcro melodia cst planeque per-
fccla, cum vocibus organa, cilharx ct clieljdcs consonant
et concrcpaiit. Si ergo hic in Ecclesiis laudoinus Deum ,
non tantuin vocibus, scd et o;ganis, aliisquc instrumcntis
musieis, quidni ct in cxlo, ubi longe plenior et consonaa-
tior crit Dei laus ct hymnodia? Porro citharx illx cxle-
stes ct organa longe noslris preliosiorcs, siiblimiores et
resonantiorcs sunt. Hinc S. Anselmus in Elucidario: O
gitalis, nit, voluplas auditus illorum, quibus incessanter
sonant harmonix cxlorum, et conccnlus angclorum , dul-
cisona organa omnium Sanctorum! S. August. iii Medit.
cap. 2o. Omne , ait, opus corum laus Dri ^ine fine, sine
posili : citharoediis cst mens sapiciis, qiix cum illis iinpe- Ll defectionc. sine labore. 1'etix ergo et vere in perpetuum fe
perat, disceruit aiiimus quid absonum, qiiid concinnuin
fiit, qiiole sit iinicuiqiic rci lcmp>;ramentuin odhibcndum,
ut nihil incditetur, aggrediatur, faciat, qiiod mudulis et
lonis non rcspondeat, unde foncors conecnlus i-xniidm-
tur. Hinc nonnulli concordiain dici piitant, qiiod cliordx
varix in unnm conveniniit hnrinoninm: liret olii concur-
dlam a curdc dictom inolint. Ila Ciccro Tuscolan. 1. .4-
liis. inquit, cor ipsum animiis videtur , ex qui> exrordes ,
yecordes, concordcsqiic dicuntur. Hic scnsiis illuslris est,
aed moralis cl tropologicus. Quucirca cilhara liiero;;lyphi-
cuin cst animi scdnti ct cumposili , imo el caii^a. Ilinc
Spartani od lyrx cithnrxqiic soiiiim acics inslrucbnnl, rc-
icctis tubis ct classicis, iit si-dnliore animu prxliiim ng-
grcderentur. Unde Huincrus slrcpitiim rt liiiiiiillum iii
coagressii primo barbaris dcdit, ciim lirxci scnsiin et la-
citurni in piignam progredereatur. Hanc lamcn in Poiii-
lix, si posl resolutionem buius corpusciili audire meruero
illa cantica exlcstis melodix , qux cantantur ad laudem
liegis xlcrni ab illis supernx patrix civibus. El Clarius c.
2G. in hymno paradisi : i\ovas, ail, semper harmonias vox
vxeloda concrepat. tt in inbilum prolala mulcent aures oT'
gana: qui sunt victures li''gi dant prxconia.
Deniquc in Vitis Sanctorum lcgiinus non raro cos au-
dissc miisiram , nun Inntuin vocum, scd el inslrumento-
rum cxlcsliuin, uli dc S. Francisco nfcrt S. Bonav. quod,
cum avcrct audirc cxleslem musicam, Dco annuente ou-
dierit nngclum scilissimc cilhnram piilsantcm.
Secundo, per cilharas intcllige ciim Andrca Cxsar. elCiiii.-ir»
Arela, qiiamlibct modiilationcm cl hymnodiam , qua ore'^'^^^^^"^_
consonu umncs Sancli iiniformilor Iniidant Dcum; ut sit,o,uni,
inetalcpsis. q. d. Expcditi cranl hi 21. seniores cum qua-
tuor oniinalibus, parati, prompti et avidi ad mudiilandum
852
Commentarfa in Apocarjpsin S. loannis. Cap. V.
hymnos cucharislicos, ct ad Dei Agnique loudcs perso-^star Ampiiionis, de quo dieitur: Movit Amphion lapidet
naDduin, idque coucorditcr et consonanlcr, ac si omncs
citharocdi fuissent. Nam in multarum vocum, seque ac ci-
thararum, aliorumve inslrumentorum musicorum concen-
tu , innuitur eleganler admirabilis Bcatorum charilas et
concordia ; alque maxima Dei Christiqiie gloria , quaj ex
illo coticordi conscnsu , communiquc omniuni doxologia
emicat et sploodescit. Musicaenini concordise est symbo-
lum, ut non tantum sacri scriptores, sed et Plalo ac Ci-
cero docuerunt. Nominal nilharas, qiiia hte suavc reso-
nant melos. Ca;Io ergo competunt citharaj, ubi fclix est
Toiuplas; terrce luba, ubi suntpralia.
Guillelmiis Parisiens. libr. 2. de Univcrso part. 2. fol.
1C6. col. 2. ait : O.s- cuiuscumque glorificali cril sicut ci-
tliara chordarum innumerabilium , el innumerabilium fi-
stulanm ; cl crit sonoritas ex ore uniuscuiusr/ue rjlorifi-
cati hominis conccntus vocum sive sonorum innumcrabi-
lium , mira et incogitabili nobis hic suavilale sibi inviccm
consonantlum , et auribus perfeclionis illius simul audibi-
cancndo. Et instar Orphei, quem solo cantu feras, sylvas
el rupcs altraxisse fabulanlur Poeta;. Sic enim Christus ,
inquil, Gcntiles qui crant quasi lupi, imo lapides et saxa;
quia lapides ct saxa colebant, ad se Iraxit, eaque in homi-
ncs transformavit. Vide quantum potuit canticum novum,
quod ex lapidibus et feris homin^s cffccit. ita Alexander
nionachiisin vila S.Barnaba;: Barnabas, ait, maqnus Ec-
clcsix oralor, Evangelicx prxdicationis tuba, magna Chri-
sti vox, Spiritus sancti cithara , divinx gralix plectrum.
virginilalis niargarila, elc. Huc spectat versiculus a Spar-
taiiis dccanlari solitus, qucm citat Plutarch. 1. 2. de For-
tuna Alexandri :
Vergit ad lelhale ferrum, lepide cithara canere.
Quo sifjnilinabaut , certis cithara; modis et modulationi-
biis sedari motus animorum , alios audientes exstimnlari
ad prajiium. Cum Alexander .Maf^nus aiidisset Antigeni-
dam tibia modos incinentcm, qui vocanlur Harmatii, a-
' audibi- . deo iDflammatus est, ut simul cum armis exurgens ma-
lium. Hoc cst quod ait Psaltes Psal. 149. 3. Exvllabunt "J nus iniccerit in proximc assidentcs. Veteres in hisce mii-
sancti in gloria, Ixtabunlur in cubilibus suis; cxallalioncs
Dei in gulture eorum. Ubi S. Basilius: Exallaliones , ait,
hijmnodias ct psalmodias dicit Citharre ergo hae signifi
Myslice
ciihara
est crux
ct morii
ficatio.
cant sununiim Bcalorum gaudium et iubilum ; sectindo,
summam Dei laudem ; terlio, summam eorum iQler sc
concordiam ct consonantiara.
Mystice et tropologice, Primasius per cilharam accipit
crucem Agni, id est Christi (eius eniin insignia gestant
hi seniores, Agni slipalores el asseclse) eiusque passionis
et mortificaliouis imitationem. Sic et Bcda, Rupert. Ans-
bert. et Hiigo, per citliaras accipiunt morlificationem car-
nis, pcr qiiam 24. seniores, aliique Sancti ad cajlum, caj-
lcslesque has citharas ac thronos pervenerunt; idque pri-
nio, quia uti in cithara chordse^sic in morlificalione mem-
bra distcndunlur et cruciantur. Tales citharaj suave nie-
]os in auribus Dei resonantes, fuere Martyres in eculeo
distenti et pulsati, uti S.Romaous, cuius haec est vox a-
pud Prudent. in hymno.
Miserum pulatis, quod retorlis pendeo
Exlensus ulnis, quod revellunlur pedes,
Cornpago nercis quod sonat crepanl/bus.
Et rursum :
Audile cuncti, clamo longe ac prxdico,
Ernitlo vocem de catasta c.elsior.
In hac cithara cycnajum canticum cecinit Guardianus Mi-
noritarum Cantiiar. qiii cum suis Religiosis ab Henrico
VIII. Anglife rcge , anno Christi 1537. damnatus ad pa-
libulum, cum soalas conscenderel, psallebat: Voluntarie
sacrificabo tibi, el confilcbor nomini tuo, quoniam bonum
est, uli rcferunt Martyrol. Anglic.
Secundo, quia, ut ait Ansbertus, in cithara alia; chor-
daj magis , aliiE minus tenduntur ; ut aliae acutum , aliae
gravem sonum edentes faciant conccntum; sic et in Ec-
clesia , alii plus mortificationis subeunt, alii minus , sed
plus vacant operibus charilatis et misericordiae, alque ex
oranibiis pulchra fit consonantia qiia Deiis laudatur.
sicac lonis cxcelluerunt. ut ad libitum variando lonumet
modiilationem , nunc ad risum , mox ad fletum , inde su-
bito ad bilom audienlcs concitarent, ita ut eoriira aliccliis
vidcrenliir habere in siia manu et polestale. Taies etiam-
num sunl nonnulli, praescrtim in Italia. Talis sit concio-
nator. Vere enim dixit S. Aug. lib. 10. Confcss. cap. 33.
ct ex eo S. Thomas 2. 2. q. 91. a. 2. in fine : Omnes af-
feclus spiritus noslri , pro sua diversitate habent proprios
modos in voce alque cantu , quorum occulta familiarilate
excitanlur. Atque ha;c est causa , cur in Italia, pra;ser-
tim in Apulia , videamiis eos qui laranlularum morsu le-
thargo corripiuntur, certo harmonia» tono excilari,el8al-
tando sudandoque venenum exculere.
in vocum ergo et citiiararum consocialione, significatur
hic perfecta Evangelii pra^dicatio, in quaexemplum san-
cta3 vita; cum sana doctrina vocis coniungendum et ron-
sociandum est. Ore enim canitur, cithara vero manibus
pulsatur. Tales fuerunt Apostoli , suntque etiamnum viri
Apostolici, qui manum aeque ac linguam in Dei laudem
moventes, sunt quasi divini Orphei et Amphiones, qui fe-
ras, sylvas el saxa, id est hoinines feros, rudes, duroset
barbaros ad Chrisli fidom el sancliinoniam perlraxerunt
et pertrahunt. Quos quasi caelestes sapientes, oratoreset
musicos dilaudans Ecnlesiasticus cap. 39. v. 17. adhorta-
tur et incitat dicens: Obaudile me, divini fructus; Id est,
ut Graecc, urji oaiot, id est, filii sancti, florete, id est, pro-
ducite, flores, quasi lilium, et date odorem, el frondele in
graliam, id est ciim gratia, el gratiose, q. d. Deuni san-
ctitatis, sancta^que famae odore, el Christianae siinul elo-
qiientia; gratia prffidicale, ut cum Paulo Christi bonus o-
dor sitis toti mundo in vilam. Bale nomini cius tnagnifi-
cenliam in canlicis labiorum, ct cilharis, q. d. Labia ina-
nibus sociate, plectro labiorum aeque ac mauuum perso-
natc Chrisli, eiusque Evangelii laudcs: hac harmonia cor-
da etiain durissima mulcebitis, et ad Dei amorem et lau-
dcm pellicielis; itaque per vos, et per ipsos a vobis con-
Tertio, ul ait S. Grogor. lib. 3. Moral. 3. sicut in ci- •' versns, magnifice cclebrabitis Dei Cliristiqne graliam et
CilharcE-
dus sit
concio-
uator.
Ihara chorda , si miiius tendatur, non sonat; si nimis,
raucum soiiat : ita morlificatio si Icvior sit, vcl rigidior
iusto, in Dei auribus non sonat, nec ei placet.
Quarto, sicut cithara cx inferiore parte sonat: ita inor-
tificatio inforiores anima! vires et carnem domando , per-
sonare eas facit, Deumque laudare. lla S. Aiig. in illud
fsA2.Confilebor tibi in cilhara, Deus, Deusmeus; ad quod
hic alludit S. loannes.
Rursum , noster Viegas et alii , per citharas accipiunt
praedicationem Evangelii et verbi Dei, ipsosque eius prae-
cones, de quibus mystice ait Isaias cap. 16. Yenter meus
ad Moab qiiasi cilhara sonabit.Uhi S. Hieron. docet con-
cionatorem, qiiasi cilharam, omnium virtutum consonan-
tia excellere debere. Sic Clemens Alexandr. in Exhortat.
ad Gentes,aitChristum fuisse novum quemdam citharoe-
duin, qui nova coucentus suavitate omnia ad se Iraxit in-
gloriani. Hic sensus pius est el elegans, sed myslicus, non
iittcralis, uli cius auctores volunl. Nam horum citharizan-
liuin in hoc capite voces el melodia, ad litleram oon diri-
gilur ad populuin, sed ad Deum et Agnum, quos hyiniio
oucharistico glorificant.Estergohic doxologia Deiet Agni,
non autem concio ad popiilum, nec E\angelii pra>dicalio.
Et PHIALAS ACnEAS PLENAS ODOHAMENTOBUM , QUiE
SUNT ORATioNES Sanctobuu.) Syiiibolice phialas liic ad-
hihcnlur ( revera enim in caelo Sancti non egent phialis,
ut olTerant Dco orationes 8anclorum)visaequesunt loanni;
quia in phialis solebat Ihymiama offerri in teinplo Salo-
inonis, iu altari ihymiamalis, ad quod hic alludilur. Thy-
miania enim componebatur ex odoramentis, puta ex gal-
bano, stacte, onyche et Ihure, quorum litteralera et mo-
ralem explicationem receusui Exodi 30. 34.
Nota. Orationes Sanctorum comparantur hic suffitui
Commcrilaria in Apocalypsin S. loaunis. Cap. V.
853
Orallo
rsi Ihy-
miama
rib sci a
Dalogias,
non cuiusvig rci, scd odoramcnlorum. Primo, quia oralio /^ (ium sacrx observalionis , el regnum cxpcclare immensx
iiislar Ihuris sursum asccndit. Hiiic ait Psalles l's. 140. 2. repromissionis.
quod ?
Dirif/alur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo. Se-
cundo, quia uli liius csl odorntiiMi ; ila orationcs Sanclo-
rum Deum, ciusquc nares subtilcs ct di\inas oblcclant.
Hinc de sacrificio cl oralionibus Noc dicitur Genes. 8. 21.
Odoratusque est Dominus odorem suavitalis, el ait : Tiequa'
Hinc terlio, canticum lioc dicilur novum, id est singula-
rc , exquisihiiii , cximium, iucuDdisslmum , nuva scinper
liilarilate aflicieas (iiuicensque aninium , ideoque iterum
ilcruiiique, imo inillics et infinitics absquc faslidio rcpc-
lcnduni. Sic dicilur Icrcm. 31. 22. Crcacit Dominus no-
quam ullra maledicam ternc. Tcrtio, ut tlius foclorem, ita vum, id cst rcm singularem, ciiniiam , inaudilam, super
oralio pcccatiim abif^il, Dciquc irnm mitij^nl. Quarto, thy- icrram. niiiiiriiin fwmina circumdabit virum, id est,virgo
miaina in if;ne adolcbaturcl crcniabatur ; ita oratio iu i- concipift Chrisluin.
{juc tribuiaiioiium c.xardcscit. (Juinlo, tln iniuma fn-bal ex yuarlo, novum, quia spcclot canitque innovalionem ct
aromalibus conlusis, sic oratio ex aniiiio inorlificalo et {jlDiificalioiicin lain .\;^iii,qtiniii cius sponsa;, pula Eccle-
huinili procedcrc dcbct. Hinc S. Grcfjor. bomil. 22. in E- sia; el suuilorum laitiliam ct {jloriam tain animi, quam
zech. cxplicans illud Canlic. 3. C. Qux est i>la qux asccn- corporis. Sic dicilur Psnl. l-iO. v. 1. Cunlutc Domino can-
dit pcr desertum , sicul virf/ula fumi ex aromulibus myr- ticum novum.Quod cxplicans Gilbei lus .\bbas serm. 4. iu-
rx, ct Ihuris, ct univcrsi jmlveris pigmenlarii? Fumus, iii- tcr cos quos addidit S. Bcrnar. scrinouibus in Cnnt. Vere,
quil, ex aromalibus, compunclio esl oralionis concepla ex inquit , novum , cuius nescit antiquilatcm matcria, fasti-
virtulibus amoris ; qux lamcn oratio virqula fumi dicilur : dium r/ratia, quia semper est amore recens, usu recentior.
guia, dum sola cxlcstia postuhd secrela , proyreditur, ul Verc enim novum, quod hominum animos ad xtcrntlm in-
ad lcrrcna pclcnda minime rcjhclatur. Subiunr/itur: }]ijr- iJ noval bcaliludiucm. Dcnique lcijitur: Me mcminerilis prio-
rhx et thuris, quia thus in sacrificium incenditur;mijnha rum, et antiqua ne intueamini : nova quippc cfjo facio. lure
corpora mortua condiuntur , ne vcrmibus corrumpnnlur.
Quare myrrhx cl Ihuris sacrificium offcrunl. quictcarnem
afjligunt, ne cis corruplionis vitia domincntur. cl redolcn-
iem in compcclu Domini amoris sui hosliam inccndunt.
Addit Vicf^as: i{;nciii,quo Ihymiuiiiala in Sanclo iuccn-
dcbantur, dcforri consucvissccxollari bulocaustoruin quod
erat in atrio, nd nllnre thyniianialis, qiiod ural in Sancto;
quia vidclicct oralioniim icrvor cx pnfccta inortincatioue
oritur, a qiia nunqiinm ccssnndiim csl, pioplcr assidiios
conciipisccnlia! spiiilui rcbcllniilis inolus; lioc ciiiiii si{;ni-
ficat i{jnis, qui iii{;ilcr in nllni i hulocuusloriim cx lcjjo Dci
Levit. 6. 12. alcndiis crat.Qiii crj^o oralioiii vacaie sliidet
non incumbcns inortificalioiii, pcriiule facit, ac si quis si-
nc i{];oe Ihymiaiiin inccndcrc vilicl. Uodc Cnnlic. o. v. 1.
dicitur: Mcssui mijrrham tneam cum aromalibus //i('/,v;quia
nimiium utriimque roiiiunjfcndum csl, morlilicnlionis vi-
nova, qux ab antiquo currentis naturx nequaquaui con
clusa sunt tcgibus. Et S. Au{^. ia Psal. liO. v. 1. Vetus,
inquil, homo, vclus canticum; novus homo. novum canti-
cum. Vetus lcstamentum , vetus canticum ; novum testu-
mentum, novum canlicum. Quisquis terrena diligit. vetus
canlicum cantat. Qui vuU cantare canticum novum, dili-
gal xterna. Ipsa ditectio nova esl el xterna. Ideo semper
tiova, quia nunquam veterascit. Et infcrius: Omnes crgo,
qui innovunlur in Chrislo, ut ad vitam utcrnam incipiant
pcrtincrc , canticum novum cantanl ; et hoc canticum pu-
cis csl, canticum hoc charitatis est. Quisquis se a coniaa-
clione sanctorum separat, non canlat canlicum novum: se-
culus est cnim velustam auimositatem , tion novam chari-
talctn: ilu myslicc et mornlitpr S. Au{;ust.
Simili iiiodu ct caiisa ait Chrislus, loan. 13. 3i. }lan-
dalum novum do vobis, ul diligatis invicem , sicut dilex
dclicct myrrha, ct nralionis aroiiintu. El Caiilic. 1. v. G. Q vox. Mandatum enim dilcctionis, licct ficrit autiquuiii.
dicitur: Vadam ad tnotitetn mijrrhx, et ad collcm Ihiiris
qiioe vcrba sunt spoiisi , q. d. Visitabo cos qiii in arduis
mortificalionis opcribus, lanqiiam in n?onliliiis orcupan-
tur; ct cos qiii in dulccdinc ornlioiiis, lamqunm iii colli-
bus cx nioiilc illo mananlibus cunqiiicscuut. Uratio cniiii
est quasi rullis, qiii cx monlc inorlificationis porri{;ilur:
Bolcntcuim monlcs in collcs dcsincrc. Ucuique iiiulli pul-
rhros habcnt cithnias, id cst, cxtcrnas voccs qiiibus Dci
Iniidcs cnniint, scd dcsliluuiilur pliinlis aiircis plcnls odo-
rameiitoruiii, id csl, inlcrnn curilis dcvoUonc, qua; inaii-
inc iii liac cilhnriznlioiic rcquiritiir.
Nota liic contrn Vi{;ilniiliuiii, Lullicrum, Cnlviniiin, ct
nlios HnjyioiiinclKx, Sniiclus pro iiubis ornrc, noslrusqiic
oralioncs Dco ulVi'rrc. Idcm furiiinl Anfjcli cap. 8. v. 3.
Porro id maximc coinpctit A|iosloliM et Piiclntis, (|iiulcs c-
raiil lii 2i. scniorcs: boruin cnim csl, ndcliuni sibi subdi-
toriiin orationcs cl ncrcssilatcs Dco oflcrre.
Et CANTADA^T CANTICIM .NOVUM.) GraiCC, atfojTiv, id
cst, contanl nssi
dicatiir novum ? Itcspond. qiiin cnntorcs crniit iiovi , sci-
liccl Apiistulicl Pntiinrchaj, rcnovati,non taiilumpcr (jra-
liom, si'd ct pcr {;loriiim iii cn>lo.
Sccundo, qiiin raiitici mntcrin erot novn, scilicct novn
Chri^ti incnriintiu, pnssio, rcdciiiptiu; nuvn et c.Tlcstis c-
ius duplriiin. novn licnclicin, novo iniroculn, novn Sncrn-
incntn, novn b-x, niivn proiiiissn , iiovn cmtin, novn (;lo-
ria; prii|iric vcro liic crat iiovn novilibri, tot mysturiis
plciii, itaqiic ubsi(;nati , rcscrntio, iii quo novn (^hristi cl
Ecrlcsin» viclorin d« siiis hostibus, nc prxscrtiin dc Anti-
chrislo, dcscribitiir: iioviim cr(;o hic Christo, novo viclo-
ri, cnniint cpinicion. Audi Itiipcrtiim: Canticum, inqiiil,
novum dicitur. quia novutn fuit Fitium Dfi homincm /ir-
ri , ct crucis mortcm subirc ; novum fuil , rcsurgcrc, ct in
cxlutn ascctulere; novuin, rcmitli pcccata, rt S/)iritn san-
to visibililcr signari Iwmincs : novum, accipcrc saccrdo-
utpote Icfjis natiira;, laincn a Christo dictum ct faclum cst
novuin, ratione novi obiccti ct causx. Chrislo cuimquica-
put cst Ecclcsi», incarnuto, facla cst sin{;iilari3 cominu-
nicalio ct unio mcinbrorum Ecclcsix, tum iuter se, tum
cuin Christo cnpitc suo iam lioino{;cnco : unio, inquom, pcr
natiirain, pcr {^ialiam, et maxiine pcr Sacramculuiii Lu-
charistiic.qiioCiirisLus se omnibus dat iu cibum, ut umncs
sibi ct intcr se inviccm uniat, qua2 unio fundamcnlum cst
inapfis sin(;ularis obli{^ationis etarctioris ainurisDci, Chri-
sti ct Chrislianoruiii. Pcr lianc cnim corpornliler uniti sii-
nius Deo \'crbo, loliquc SS. Trinitali, idcoquc illam iiia-
{jis rcdaniarc, mu.^^isquc illl coniiiiiclos, puta proximos,
dili{;cre tcncmur. Huuc scnsum innuit Chrisluj duin sub-
dil: Ut diligiitis invicem, sicut dilcxi vos, q. d. E{jo novo
inodo dilcxi vos, ut nova dilcctione vos milii ct inter vos
inviccm obslrin{;crcm, novnmquc dilcctionis cnusom cl
.Uaoda-
luni a-
(nons
novura
>ubCbr1-
510, cur?
obli{;ationcm vobis su{;{;crcrcm ; cr^o par cst ulnovoor-
iT CANTiccu .NOVUM.) Graicc, atfoyTiv, id j» dcntiorcquc ainorc inviccm dili{;atis, qiiaiii aute. Exijjo
diic et iii(;itcr. (Jua;rcs,cur lioc cnnlicuni ciiim lantuin n vobis, iil inviccin dili{;alis sicut c(;o dileii
vos , lioc a vohis dilcclionis mca; pramilum postulo . Iioo
nova- dilcclioiiis cxcinpluin su{;(;cro, ut co cxciloti invi-
ccin dili(;atis, sicut c{;ii dilcxi vos : mc ila vcstri auianlcm
rcdumalc, noii tnni iii iiic ipso [qui hoc vcslro amurc et
siibsidio non c(;co] quaiii iii mciiibris incis, qui suut fra-
trcs vcstri. Atquc nt hoc farialis, aspiro vobis mcani gra-
tiani cl spiritiim, nuii tim. ris, scd nmi)ris, novoquc modo
niitlo vobis S|iirilum sanctum; ('hristinnis eniin proprio
lioc novuin pra<ccptum dcdit (ihrislus, non autcm uiiini-
bus hominibtis, ut rcctc animadvcrlit ibidcm Tolctus. lii-
bcl enim iit Christiani non tantum sc.quasi proximospro-
plcr Dciim, scd qunsi frntrcs. ct iinius corporis Christi
iiicmbra amcnt proplcr Christuni. (Juocirrn ad dilcclionis
liuius ollicia cl ortiis ma^jis obli{;anlur Chrisliani, quniii
c.Tlcri homincs. (^onscqucntcr od novuin Dco concndum
caulicum, ad uovain (jraliarum aclioncm, ob novum hoc
854 Commentarla i'n Apocalypsin S. loonnis, Cap. V.
dilcctionis beneficium, et prseceplura ab eo acceptum, ^ Senlent. senlenlia 242. A^onfare/, nil, r«(7/apo/«/a/«, ^u<
corpori suo noveril ralionabililer impcrare. Vere enim do-
minalor esl terrx, qui camem suam regil legibus discipli'
obiigantur
Aliter Alcazar: censet enim ex praeconcepto suo scopo
et fine , cantico iioc grates Deo referri ob novam ludaeo-
rum haclcnus rebellium et Ecclcsiam oppugnantium , ac
praesertim S. Pauli, couversionem ad Christum. Verum de
ea hic proprie non agi superius docui.
DlGSUS ES , DOMINE, ACCIPEBE LIBBUH , ET APERIBE
SIGNACULA Eius; QuoNiAM occisus ES.) Nola To 7«on/aw:
significat enim causaui meriloriam. Unde patet Christuin,
niei ito passiouis et mortis suae.accepisse a Deo poleslatcm
revelandi cui vellet fuLura circa regimcn el propsgationem
Ecclesiaj suse, prKserlim ea quis contingent sub tempora
Antichristi.et siib secundum eius adventum ad iudicium.
Et bedbmisti nos Deo. ) Est hoc canticum quatuor
animalium, id est angclorum primariorum, a>que ac 24.
seniorum: non quod angeli a Christo redempti sint; sed
quod loquantur ipsi cum 24. senioribus, qui omnes homi-
ncs repraesentant. Cum iis ergo, ct pro iis, quasi clienli
nx. Uiide sequitur :
Et begnabiuus super tebbah. ) Tum hanc moriea-
tium, in hac enim Christiani regnant, et dominantur car-
ni, mundo et diabolo; tum illara vivenlium iu caelis, cura
in iliam transferemur, uti hi seniores translati erant.
Christiani enim qui adhuc hic vivunt, dominanlur lerrae
rebusque terrenis; dum vero per martyrium aut mortem
ad Deum Iranseunt, domiuantur et rcgnant cum Christo
in caelo : suut ergo domini et reges Cieli et terrao. Alludit
ad id quod Deus promisit Ecclesi» , Isai» G2. 3. diccns :
Eris corona (jlorix in manu Domini , et diadema regni in
manu Dei lui. Vidc ibi dicta.
Uude nolat Rupertus, non dici in terra , sed super ter-
ram; quia sancti, inquit, condilione in terra sunt, sed vita
et conversatione super terram , et super terrena membra
sua tenent principalum.
bus suis, quorum ipsi sunt angeli el custodes, dicunt: Re- 15 Quomodo in cailis omnes Beati sint reges, ila explicat
demisti nos , non pro se ipsis. Addit Rupertus per Chri-
stum redemplos esse aogelos, quia per ipsum reparala est
eoruiii ruioa facta per lapsum daemonum, atqiie impletus
est numerus Beatorum, et Ecclesiae Iriumphantis. Pro re-
demisli, Gitece est /lyopaTa;, id est, emisli nos; sumuser-
go servi emptitii Chrisli: hoc est quod ait Paulus: Empti
estis prelio magno; glorificale et porlale Deum in corpore
vestro, 1. Coriuth. 6. 20.
EX OMNI TRIBU, ET LINGUA, ET POPULO) DupleX CSt
hic sensus: Prior, redemisti, libique selegisti nos paucos
ex oranibus Genlibus, quasi populum singuiarem. Sicut
olim ex oranibus mundi nalionibus selegisti libi Israelem,
utesset tuus populus, tuaque Ecclesia, Deuter. 4. v. 34.
Christus enim sua passione meruit aecipere polestatem
assumendisibi in populum, sibique diligendi quoscumque
voluisset, iisque applicandi merilum sanguinis sui , noa
tautum quoad suCTicientiam (sic enim omnibus hominibus
S. Anselmus, Epist. 2. ad Hugonem : Tunla erit dilectio
inler Deum et eos qui ibi erunt, et inter seipsos, ut omnes
invicem diliganl sicul seipsos, sedplus ament omnes Deum
quam seipsos. Et propler hoc nullus ibi volet , nisi qaod
Deus; et quod volet unus, hoc volenl omnes ; et quod volet
unus vel omnes, hoc ipsum volel Deus. Quapropter quid-
quid unusquisque volet, hoc erit de seipso , et de omnibus
aliis, et de lola creatura, et de ipso Deo. Et sic singuli e-
runt perfecli reges, quia quod singuli volent, hoc erit ; et
omnes simul cuni Deo unus rex, et quasi unus homo; quia
omnes itnum volent, el quod volenl erit. Et inferius cum
dixisset, pretium quo emitur hoc regniim, esse amorem,
Bubdit: Denique quoniam rcgnare in cieto non est aliud ,
quam sic glulinari cum Deo , et cum omnibus sanctis an-
gelis et hominibus per dileclionem in unam voluntatcm, ut
omnes utantur simul una poteslate ; ama Deum plus quam
teipsum, et iam incipis tenere quodibiperfecte vis habere.
opplicuit) sed etiam quoadefiicaciam: itaexplicat Alcazar. ^- Concorda cum Deo el hominibus; si tantum ipsi a Deo non
Secundus, q.d. Redemisti, Domine, nos Christianosex
orani gente. Nam Christianismus sparsus est per omnes
gentes: licet enim hi 24. seniores pauci essent, et ex pau-
cis gentibus, ac fere ex ludseis selecti, lamen repraesen-
tant omnes Christianos, et praesentes, et futuros; sicul se-
Eatus repraesentat tolum populum. Totius ergo populi
Christiani voce et nomine loquuntur , dicuntque se ex o-
iiini gente redemptos a Chrislo, ab eoque vocatos ad chri-
stianismi gratiani et salutem. Hoc est quod expressius di-
citur cap. 7. V. 9. Post hxc vidi turbam magnam, quam
dinumerare nemo poterat: ex omnibus gentibus, et tribu-
bus, et populis, et linguis: stantes ante thronum, et in con-
spectu Agni, amicti stolis albis, et palmx in manibus eo-
rum; et clamabant voce magna, dicenles: Salus Deo nostro
qui sedet super thronum, et Agno. Hoc est eoim canticum
novum, quo celebrant novum redemptionis mundi, id est
omnium gentium per Christum factaj beneQcium, quo me-
ruit Cbristus facultatem resignandi hunc librum sigua-
discordent, et iam incipis cumDeo et cum omnibua Sanctis
eius regnare. Na7n secundum quod tu concordabis modo
cum Deo , et cum hominibus in voluntate illorum, concor-
dabit tuno Deus et omnes Sancti tecum in tua voluntate.
Si ergo vis esse rex in cxlo , ama Dcum et homines sicut
debes , et mereberis esse quod optas.
Et VIDI, ET AUDIVI VOCEM ANGELOBUM HULTOBUH.) Vers. 11.
q.d Vidi angolos innumerabiles, et audivi vocem corum ;
uoa enim consona voce clamabant: Dignusest Agnus, qui
occisus est, accipere virlutem, etc. Ad litleram loquitur,
non de monachis et Rcligiosis, quos Nazianz. vocatange-
los terreslres; sed de veris et caeleslibus angelis, qui suat
innumerabiles. Unde sequitur :
Et erat numebus bobuh «illia milliuu. ) Graeca
Complut. legunt : ^jpia^t; ajom^Mv, zai /t).t«'Ji; ^i\fx3u>-j ,
id est, myriades myriadum, et millia millium. Porro my-
riades myriadum sunt decies millies dena millia. Alludit
ad Daniel 7. 10. Milla millium ministrabant ei , et decies
tum, uti paulo ante dixi ; ut nimirum posset loanni, et ''inilUes centena mllia assistebant ei. Alcazar ad litteram
per loannem omnibus Christianis oinnium gentium, utpo-
te a se redemptis, sibique seleetis eum eiusque mysteria
pandere et explicare. Itaque hic sensus non minus quam
primus appositus est. Quocirca plenus erit sensus, si u-
trumque coniungas, q. d. Redemisti nos Christianos, Do-
mine, nosque tibi selegisli et sanctificasti , noa ex solis
ludaeis , ul olim ; sed ex omni gente : selegisti , inquam ;
uam raultos aliosex omai gente in sua inlidelitate aut pec-
catis reliquisti.
,_ Et fecisti nos Deo nostbo eegnum, et saceedo-
TES.) Ecclesia enim est regnum sacerdotale, et regale sa-
cerdotiura Dei et Christi: consequenter Christiani sancti
reges suut et sacerdotes. Vide dicta cap. 1. v. 6. Addunt
hoc, quia talibus decuit pandi hunc librum signatum con-
tinentem futura Ecclesiae mysteria: horum enim decet sa-
eerdotes, aeque ac reges, esse conscios. Vere S. Aug. in
ha;c accipit de sacrificio Missaj, quod celebrabant 24. se-
niores, id est, sacerdotes; angelorum enira proprium est
in Missaj sacrificio assistere, et sanctissimum Christi cor-
pus venerabiindos comitari. Vcrum , superius docui haec
omnia in eaelo visa esse , non ia terra, ac caeleslium glo-
riam significare, non terreslrium.
DiCENTiUH vocE HAGNA. ) Vox magna indicat ingen-yg„ ,2
tem animi alTectum et ardorera ad glorificandum Deum et
Agnum, eo quod hominibus patefecisset librura Dei signa-
tum ; mire enim gaudent angeli de hominum commodis et
salute, ideoque cum iis, et pro iis mire laudant Deum.
Clamor in Dei auribus est desiderium vehemens, ait S. Ber-
nard. serm. 16. in Psalm. 90. Nam apud Deum valet non
magnus clamor , sed magnus amor. Unde S. August. ia
serm. Cum oras, ait, clama non voce, sed mente : nam et
tacenles exaudit Deus.
Commcntaria in ApoColyp^iiii S. loannis. Cop. V.
&GJ
Dig:(CS bst Ag:«is, qci occisis bst, accipbbe riK- J^ul apud Grxcos ntojnuj, quod et omniarecidant in (erras.
TITBM ET DITI5ITATE1I. ) Accipcre , sciljnet ab ornnibiis
fiominibuB, vel acci/jere , non in se, sed in mente et ore
hominiim ; ut gcilicet omnes homines agooscant ct iau-
dent Af^ni virtutem, (jraecc ijjoLfHj , id est, fortitudiiiera
eldivinitatem.eamque asuis idoiisad Chrislura.cuius re-
»era csl, transferant. Nam alioqui Chrislus non potuit roe-
reri divinilatem ; ulpole quac in Christo praecessit eius exi-
Btentiara et meritum, fuitque cousa et ralio qnae eius ope-
ribus innnilum valorem , et vim mercndi iribuit, ut do-
cent S. Thomas 3. part. qii. 19. art. 3. Suarez ct aiii.
Facessat erjjo Pholinus, qui docuit Chrislum fuisse lio-
niinem purum, et ob merila vilae sanctac meruisse accipe-
re divinilatom. Nam Christus ab initio suae conccplionis
fuit Filius Dei, ncc aliain habuit hypostosin quam filii Dei.
Hoc est cnim quod de eo pracdixit Gabricl B. Virgini :
Quod ex te nascelur sanclum, vocabilur Ftlius D«j, Lucae
1. Facessant raullo magis Nestoriani , el nostri Socinia
et oriantur e terris. Graecis 7:"/'.vts»v, id est Plulo, vel Plu-
lus Deus, a tt/ojt-^, id est divitiis, nomeD accepit. Hebrai-
cc dicilur yyj^ sciaddai , quasi )T>iJ sceddai , id esl eui
esl suflicienlia, abundantia, cornucopiae omniam rerum:
hanc enim significat dai ; unde multi Lalinum Deus , et
Gracuin Jic;, lovis nomen, deducunt. Sic ct io lingua II-
lyrica Deus nomen habet a diviliis ; illvrice cnim B<jfjh est
Dcus, Bugath, dives, Bogaztuo, divitiae. Dcitas enim in eo
consistit. quod sit divcs et afllucus oinni sapienlia, boni-
lale, iuslilia, omnibusque gratiis, attributis, perfeclioni-
bns, omnique bono. Hinc de Deo ait Apostolus, quod sit
dives in omnes qui invocanl illum. Roman. 10. 12. El de
Christo : Propter vos egenus fuctus est , cum esset dives ,
2. Corinlh. 8. v. 9. Et: Deus autem, qui dives esl in mi-
sericordia, Ephes.2..4. Et: 0 altitudo divitiarum sapien-
tix el scientix Dei! Itom. 1 1. 33.
Et sapientiam. ) Scilicet plenam et perfectam , pula ci,ri,,n,
ni, qui censcnt Christum uec ab inilio incarnationis, nec rerum omnium cognilionera , ait Glossa. Unde Lud.Mo- in verto
poslca fiiisse Deiim, sed sua sanclitatc mcruisse ut voca- IJ lina 1. part. qiiacst. 12. art. 8. dispul. o. memb. 7. cx hoc *'•'*' '"'
loco probat.Christum homincm in verbo videre omnia pra>- '"'*■
terita, praesentia el futura , ideoque vidcre infioita; quia
decct ut cius aclualis cognitio ut roinimum tam laie p.i-
teat, quantum ipsius domiaalio ac polestasscse eitcndit.
Ho^c autein od omnia iam dicia sceitendit. Ergo ctc.
Et omsbm crbatlbam.) Sicut versu praeccdenti auge-VArt. 13.
li, ita liic oinncs alix creaturae in visione visa: sunt loaa-
ni laudare Agiium, ob reseralum ab eo librum signatum:
quo per prosopopccinm significatur adinirabile fuisseAgni
bcneficium in reserando libro , ob quod oinncs angcli et
hoinines iubilcnt ; ita ut caelum et tcrra, omnesque rrea-
tiira; irrationales cxullare videantur,ac reipsa exultarent,
si scnsu el ratione prxdita esscut. Congaudeut cnim hu-
minibus quasi heris suis : crcala eniin sunt a Deo ut ser-
\iant homini ; unde el cum homine renovalionem sui ei-
pcctant, IVom. 8. 19. Addit Rupertus: Gaudent , inquit ,
non quia redemptx, sed quia creatx suut.idcoque Deum
relur Deus, id est vir divinus, quomodo iiidices vocaulur
Dii, Psal. 81. Ego dixi: Dii estis , el filii Excelsi omnes.
Frustra enim id ei hoc loco probare cuntendunt, ciim ae-
que ipsi fateantur bic non aliud dici, quam Christuin me-
ruisse divinitatera , id est, noinen , famam et gloriam di-
vinitatis; ut scilicet ab huminibus honorarctur, et cole-
retur , non tantuin ut vir divlnus, scd vere ut Deus , uti
vidcmus eum toto mundo coli ct adorari. .Meruit aulera
nomcn verum , et famara et gloriain veram , non falsara ,
non eraenlilam ; crgo revera habebat in se divinilatem,
eralqiie Dcus. Huc est quod ait Aposlolus, Philipp. 2.5.
de Chrislo : Qui cum in formu l)ci esset , non rupinam
arbitratus est esse se sequatem Deo, sed semetipsum exina-
nivil formam servi nccipiens, etc. Humiliavil semelipsum
factus obediens usque ad mortcm , mortem aulem crucis;
propter quod et Deus exaltavil illum , et donavit illi no-
men,quod est super omne nomcn : ul in nomine lesu omne
genu fleclatur.cwlestium, terreslrium, et infernorum ; el o- P laudant non rationali aut vocali confessioue, sed naturali
Pcu«
("tri-ce,
Laiioe el
Hebr. To
catnr a
lllTlliil,.
mnis lingua confileatur , quia Dominus lesus Christus in
gloria esl Dei Palris. Eccc hoc fuit accipere Agnum divi-
nitotein : ita Lyronus, D. Thoinas, Pcrerius et alii. Sic sa;-
pe alihi iiibemur Deo dare gluriam , hunorem, sanctita-
tcm, benedictioncm , non iu se [illius eniiii gloria ct san-
clitas cum in se sit immcnsa, ci oihil addere possumus) ;
sed apud homines.faciendoscilicct ut hominescognoscant,
rolant et laudent Dci sanctilatcm cl gloriam.
Nota. Sicut scptcm eraiit sigilla libri signali, qux con-
tinebanl septein illiistrcs divinx providcntia; cfTjclus, ita
septem hic elogia dantur Agno occiso ea rescranti , qui-
bu8 laudatur et celfbratur seplcmplici laude, siilicct vir-
tus. divinitas, sapicnlia. forlitudo. honor. gloria et bene-
dictio. Sic et cap. 7. v. 12. Deo eo quod suos a seplem pla-
gis libcrarit, septuplei datiir duxulogia aqualuur aiiiina-
libus et 24. scuiuribus , scilicct: Benediclio , et ctarilas ,
et scientia, el graliarum actio, honor , el virtus, ct forti-
tudo Deo nostro. Scptemplici ergo iaudo et hyiiiuo cele-
brant srplcmplicem Dei providcutiam.
Nola socundo, pro divinitalem Graece csl r>oi/Toy,id cst
divitias , el ila hic lcgunt Andreas , .\retns , Ticoniiis et
Primasiiis. Sed alii possim legunt, divinitatem : undc ita
f idctur fuisse piimitus in Gracco: licet .Mrazar divilius iii
Graiou pulct p»ni pro divinitale. Sermo enim cst, inquit,
di; ostciisione divillarum in caruin coininunicatioiu' , id
qiiod divinilatis cst pruprium, scilicct divilcm cssc in ini-
scricordia vt bcnrlicuutia , idque vidclur verius. Nam in-
tcr TTAouTov et .jficTi-.Tx uulla cst litteraruin airiiiilas,ut uun
vidoatur |>ro jut-c-x irrcpsissc r/ouTov.
Purro, Dcus iiuincn acccpit a tVo-jtu, id est diviliis, tam
opiid Latiuos, quain Grxcos ct Hcbracos. Lotinccniin di-
rilur Dcus, qjod niliil ci dcsit, out quod omniacommoda
hominibiis det. Riirsum Dciiin vocarunt ditem , quasi di-
vitcin. Audi Ciccrunein dc Natura deoruin : Tcrrena aulem
vis omnit atquc nalura Ddi palri dcdicata est, qui diies.
quadara sui statiis prxsentatione.
QvM is C.SLO EST ) Puto sol, luiia, stcllae : ilo Ambro-
sius , Rupertus et Pererius. Aliter Alcazar: uara esse in
cxlo, rcfert ad Christianos; esse super terram, ad ludxos;
esse sub tcrra, nd daemones el damnatos; esse in mari. ad
Gentiles , q. d. Omucs Chrisliani, ludaei , Pagani et Dx-
mones, licet inviti, glorilicant Agnum. Verum boc inysti-
cuiii est, nou litleralc.
Et slb tebra ) Ha; sunt anirasB eiistcntcs iu Purgo-
lorio; illa; cnlm licet in pocnis sint, ainaot laiuen ct lau-
dant Dcuin ct Agnum, a quo brevi spcrant libcrationem,
salulem et gloriam : ila Fronc. Suarcz , Ribera , cl alii
passim. Rursiim, sunl daiunoli et daemones , qui cogun-
tur Dcuin ct Christuraogoosccre el revcreri, iiuu vulunla-
ria confc^sionc , sed coacta coucessioue , oil Rupcrtus et
S. Grcgor. 4. Dialog. cap. 42.
Dices , Psal. 113. v. penult. ct Baruch. 2. 17. dicitur:
A'o« morlui laudabunt tc Domine : ncquc omnes, qui des-
iJ ccndunt in infcrnum. Respond. Scusus cst: Mortui non
laudabunt tc. Doininc ; scilicct ca rnlione ct inodo , quo
nus vivoiilcs lauduiiius, niinirum voco roinmiini ct publi-
ca coroiii viventibiis. Vidc dicln Raruch 2. 17.
Et QVM su.nt 15 IIARI. ) Puta pisces , raorgarita; et
genmia', clc.
Et qvjb 1!« BO ) Scilicel mari. Gra^ca iora habcnt, t«
(» avroi,, qu;c in cis, scilicct ca-Io , lcrra et mori. Rcpelit
70 in viari, subdeus. el qux in eo . ut significct crenturas
in inari existcntcs longius abessc a glorificotione Dei et
Agui, ct tamen revera Dcura ct .\gnum glorificare. To er-
go et qux in eo , confirranlio est cius quod prxccssit. Et
qux sunl in mari. Aliler Ribera : refcrt cnim to in eo ad
Gricum xTiTiu. id cst crcaturam, qiiodcst neutrum.q.d.
Oinnia qua» suut in hac crcalura cxli , tcrra; et maris.
Noln. Hxc omniura crcaturaruni doxologio significnt,
omDcs crcaturos cssc sub Chrisli, «Dquc ac Dci dorainio ct
836
Commentariu in Apocalypsin S. loonnis. Cap. YI.
imperio, illudque maxime cogniluras, veneraturas el ad- ^ sima charitate etbencvoIenliaamamus;quia proplersuam
■ " ■ ■ "■'' ■■-■■- '■•■-= -'- iQlinitatn prxslantiam ct di{jnitalem inniiite dignus est
omni amore, omni gloiia, omni laude, oinni cultu , omni
veneralione, orani obedicntia etobsequio. In ipso cnira est
omne bonum , oranc pulchrum, ornne delectabile , oranis
dulccdo, omnis quies, omnes divitiae, oranis nobilitas, o-
mnis maiestas , oinnis sapicnlia , omnis poteulia , omnis
gloria, et qiiidquid mens concipere potest, imo infinities
piura. Quocirca mens amans hoc bonum inimensum , fa-
stidit oinnia bona creala , velut unibras , somnium et te-
nuem picturam illius summi boui. Porro S. Bernard. S.
Bonavenl. et Ilicliard. Victor. tract. de Gradibus charita-
tis, huius amoris varios assignant tum gradus , tum effe-
clus et doles. Primus est , quod amor sil inseparabilis ,
ut anima cum Aposloio dicere possit : Quis nos separabit
a charilate Chrisli? Sccundiis, qiiod sit insaliabilis ; ignis
enim nunquam dicit, Sufllcit. Tertius, qiiod sit invictus.
Forlis enini esl ul mors diteclio ; et aquse multx non po-
tuerunt extinguere charitalem. Quartus, quod sit delecta-
iuturas in extrcmo iudicio , cum mystcria huius libri si-
gnati , puta iudicium universale totius raundi , ipseque
Chrislus iudex toli mundo gloriosus apparebit. Tunc enim
plangent omnes tribus terra?, et pugnabit orbis terrarum
pro Christo contra insensalos ; omnis enira creatura vidc-
bit quod ipse sit iudex vivorum et mortuorum: quocirca
cum ut lalcm colet et adorabit.
Operibjs DiCENTES. ) Muta vocc , qua laelabundae creatura; suo
Dei iiil modo laudaot Deum crealorem suum. Hue speclat illud
dcest, Di Philonis lib. de Plantat. Noe paulo ante Gnem : Fertiir,
inaToTec 'nquit, fabula a sapienlibus viris ad posteros pcr munus
laudaior. tradila. Esl autem talis. Olim cum totum munclum opifex
absolveret, quemdam a Prophelis rogavit, num quid desi-
derarel nondum crcalum sive in lerra et aqua, sive in aere
et cxlo ? Respondit ille, esse quidem perfecta ct plena ubi-
que omnia, unum tamen se requirere , laudatorem horum
sermoncm, qui in rebusomnibus velquod niinimum obscu-
rissimumque videtur , non tam laudct , quam enarret
psam enim enairationem operum Dci sufficienlissimam es- i* bilis, iit dicatanima hoc amoreebria: Introduxit me rex
' ' " ■ . • .r --...■ in cellaria sua; fulcile me floribus, slipateme malis, quia
amore langueo. Quiutus, quod vulneret animam ardeuti-
bus desideriis, et pluriinis, quibus oplat, et procural quan-
tuin potest, ut omnes eum coguoscaut, limeant, araeut ,
colant, laudeut. Sextus, quod semper Deum sitiat , sem-
per euin prajsentera habeal ; in omni crealura ad eum a-
scendal, eumque contempletur. Septimus , quod deside-
ret dissolvi et esse cum Christo, non tsedio vitae , sed ut
fruatur dilecto suo.
Ex hoc araore sequitur quintus actus summi gaudii, quo
mens gaudet de Dei Creatoris, Domini,Patris, et Redera-
ptoris sui attributis et perfectionibus iramensis ; nempe
quod Deus noster sit optimus , potentissiinus , sanctissi-
mus , gloriosissimus , omnibusque bonis quaquaversum
circumiluat. Ex gaudio sequitur sextus aclus gratulatio-
nis , quo illi tamquara Deo nostro tanlam maieslaiem ,
tantas opcs, tantam felicitatcm gratulamur, diceutes: In
te omnis gloria et dignitas, omnes divitiae et thesauri, o-
se laudem , nullo egenlcm auciario. Hoc responsum pairi
universorum placuisse fertur ; nec multo post exortum ge-
nus canorum el musicum, ex una divinarum potentiarum
virgine memoria, quam mnemosynam vocant. Bxc estpris-
corum fabula : ex cuius aucloritate discimus nihilesse Deo
magis proprium quam bcnefacere ; nihil item creaturie
quam gralias agere, cum prxlerea nihil rependere valeat.
Moral de Moralitcr, discimus hic ab angelis et caelitibus varios
sepiem actus gralulationis, amoris, laudis, et iubili, quibus Deuin
aciibus gt Agnuin crebro ob summam eiiis maiestatem , sapien-
laudls' liam, sanctitatera, et ob beneficia crealionis, conservatio-
Dei. nis, gubcrnationis, etc. sed maxime incarnationis V^erbi ,
et rcdemplionis nostraj , celebrare deberaus. Primus est
ipsa eius cognitio, consideratio et professio , qua profite-
niur ipsum esse oceanum immeosum essentiae, bonitalis,
sanctimoniae,perfectionis,bealitudinis et gloriae a quo vel-
uti fonte omnes angeIi,homines ct creaturaj guttulara suae
enlitatis, sapientiae et virtutis emendicantet participant.
Ipse enim est omnium prineipium,omnium fiuis,omnium n mnes voluplates et con^olationes, omnes deliciae, omnia
conditor, imo creator ex nihilo, omnium sustentaculum ,
omnium locus, orauium aevum, duratio, terminatio, ordi-
natio, connexio, coneordia, consumraatio, praesertim per
graliam et gloriam, quam per Christuin nobis communi-
cat. Ipse est omne bonum angelorum ethominum, ac to-
tius naturae, quae est, et quae non est , sed esse , et ab eo
creari potest.Ex hoc actu sequitur secundus,scilicetsum-
ma eius reverentia et admiralio; cousiderantes eniin im-
inensam hanc divinitatis eius excellenliam , et ex allera
parte nostram vilitalem , etabyssum nihili , summe eara
reveremur et admiraraur, sumraeque nos sub ea dimitti-
mus et humiliamus ; perinde ac Seraphini prae reverentia
velant facies suas coram ea, Isaiae 6.2. Tertius est actus
amoris concupiscentiae, quo eum ut auctorem oranis no-
stri boni summe diligimus, eique diciraus:Tu Deus meus,
et omnia mea, Deus cordis mei, etpars mea Deus in xler-
num. Quarlus est actus amoris amicitia;, quo eum puris-
gaudia, oinnes beatitudines. Tibi omnia ista debentur, et
si quid illis deesset, aut iis addere possem, omnia mea ad
id libernlissime expenderera. Tu enim iis dignissimus es :
tuae divinitati heec congruunt. Tibi ergo ea gratulor, tibi
congaudeo. Ex gratulalione sequitur septiinus actus iubi-
li, quo cum Beatis exultantes de lanta Dei uostri gloria ,
iubilamiis et dicimus : Sedenti in throno et Agno benedi-
ctio, et honor. et gloria, et potestas in sxcula sxculorum.
In eo enim iubilat mens, qui infinilies pluris est oinnibus
quae sunt, et in infinilis mundis esse possunt; qui infiui-
lo amore, et iubilo dignus est : ac proinde in euin totum
cor suum laudando et exultando eltundit, optaretque , si
fieri possel, infinita corda, quibus eum iufinitis amoribus
et laudibus celcbraret : denique invitat omnes angelos ,
omnes homines , omnes cailos , omnia animantia, orania
creata,utsecumeiiubilent, aitque: Benedicite omniaopera
Domini Domino, laudale el superexallate eum in sxcula-
C A P U T S E X T U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Agnus aperil septem libri signali sigilla, nimirum: Primum aperit, v. 4. el exit equus albus cum equile, haben-
le arcum el coronam. Secundum aperil, v. 5. el exit equus rufas cum equite, habente gladium magnum. Ter-
tium aperil, v. 3. el exit equus niger cum equite, habente in manu stateram. Qurtum aperit, v. 7. el exit e-
quus pallidus , cui insidel mors, quem sequitur infernus. Quinlum aperit, v. 9. et prodeunt animw sancto-
rum Marlynm pelentes vindictam. Sextum aperit , v. 42. el fil ii^gens terrce motus, sol obscuralur, luna ut
sanguis rvbescit, sleUoe de ccelo caiunt, omnes homines terrili in speluncas se abdunt.
1.
Efamquam vocera tonitrui : Veni, et vide. 2. Et vidi : et ecce equus albus, et qui sedebat super illum ha-
bebat arcum, et dala estei corona, et exivit viocens ut vinceret. 3. Et cum aperuisset sigilium secun-
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. VI.
837
diim, au.llvl ?eeiindum animal, dicens: Veni, el vide. 4. Et exitit aliii? eqnus rufus: el qui scdebat super illtira ,
dalum est ei ut sumcret pacem <le terra, et ut in^iccm se interficianl; el dutus est ei gladius magnus. 5 Et cum
aperuis^et sigillum lertium, audivi tertium animal, diccns : Veni, et vide. Et ecce equus niger, el qui «edebal su-
per illum habebat slateram in manu sua. 6. Et audivi tamquam vorem in medio quatuor animalium dicentium :
Bilibris trilici dcfiario, el tres bilibres liordei denario, el viniim el olenm nc la;i-eris. 7. El cum aperuissel sigil-
lum quartum. audivi vocem quarti animalis diienlis: Veiii tt vide. 8. Et ecce equus pallidus; et qui sedebat su-
per cum nomen illi Mors, et Inrernus sequebalur eiim , cl data est illi pottslas super qualuor piirles terrae, in-
terfirere pladio, fame, et morte, el besliis lerrae. 9. Et cum aperuisset sigillum quinlum, vidi sublus allare ani-
mas inlcrfeclorum propter vcrbum Dci, et propler te>limonium quod liabibant : 10. Et clamabant voce raagna,
dicenles: Usqueqiio, Domine (sanclus el veriis), n.m iudicas, et non vin.licas sanguinem noslrum de iis qui habi-
tant in lerra? ll. Et datac sunt illis singuloe slolae alba; : cl dictum esl illis ut requiescerent adhuc terapus modi-
cum.doncc compleantur conservi corum. cl fratres eorum qui interfitiendi suntsiciitel illi. \'2. Et vidi cum ape-
ruisscl sigillum sexlum : el ecce terrwmotus magnus fiictus est, et sol f.iclns esl nigcr lamquam saccus cilicinus,
et luna tola facla est sicut sanguis : 13. Et stelUe de ca;lo ceciderunt super terram, sicul ficus emillil grossos suos
cum a vento magno movetur ; 14. Et c.vlum rcccssit sicut liber involulus: et omnis mons, et iiisulie de locis suis
molffi sunt : 15. El reges terrse, et principes, et tribuni, et diviies, el fortes, et omiiis ser\us, et liber. ubsconde-
runl se in speluncis el in petris monlium : 16. Et dicunt monlibus et pelris : Cadite super nos, el abscondile nos
a facie sedenlis super Ihronum, el ab ira Agni : 17. Quoniam venit dies magnus irae ipsorum ; el quis poterit slare ?
Equi
luauior
qui'
I.
Eiposit.
11.
VI.
ET AIDIVI 1'IflHDE QUATIOH ANIMALIBUS. ) rium , id
est, priiniiin, pula k'o, ul palct r. 4. 7. sequilur pnim
secuaduin, tcrlium el quartuni. 1'orro leo oslpndil hanc
visioaem cqui albi S. luaniii, direns: l>ni, el vide; quia
Christus eius spssor ct equus hic induciliir, ul rex , ho-
stiumque dcbcllalor, viclor el Iriiimphnlor, uli mox pale-
bil. Hinc voi lconis Chrislum indirantis e«t inslar loni-
trui, quod omncs pcrccllil ct slcrnit. Myslicc Riipcrl. per
tonitru accipit doclrinam Chiisti tolo orbe personanlcm:
Audilur, inqiiil, vox laniquam lonitrui : quia videlicet non
iicul probrosa vanilaf susurrat in angulis . sed patam o-
mni mundo pr.rdicari amat plenitudo partus virginalis ,
ita ul merilo comparelur lonanlibus C3elis.
Et vidi : BT ECCB Eouvs AtBus. ) E% qiialuor pfiinis
libri si^nati si{^illis quatuor prodcunt eqiii, scilicct primus
albus, sccundus rufus, terliiis nif^er, quarliis pallidus.
Qua!res,quidiinin hi sij^nificcnl? Primo, Vicloriniis pcr
eqiium albuin accipit praedicatioaem Evanffclii. quae mun-
dum subcgil sibi cl Chrislo: pcr tres rcliqiios accipil bel-
la, fames et pcsles a Chrislo prapdiotas in Evanj^clio.
Secundo, Bcdn pcr cquum album et equilcin, accipit A-
postolorum certaniiua cl viclorins: pcr riifum, passiones
Alart)rum,qiii Aposlolos proximescculi siiiil: pcr nif^rum,
dolos ct mali^niintcm hyporritnnim, el falsoriini fratrum:
per pallidum, versulias cl frnudcs hapreliconim.
Tcrlio, .\ndreas Caesar. ct Aretas in primo ct secundo
eqiio ronsentiunt Bcdae : pcr lcrlium vero, piila equiini ni-
^rum , accjpiiinl infinnonim Chrislianoruin a-Christo et
fide apostasiam: pcr pallidum aulem, accipiunt corum-
dem piinitioncm.
Quarlo, Ambros. pcr septcm si{»illa piilat portcndi ca
qiiac scptcm inundi xlntibiis, Sanclis el elcclis contif^c-
ruul, aut conlini^cnl. l'ndc qiinliior prima si(^illn rcfcrl ad
velus lcslaiiicntum, puln nd fnctn cl fjcsla qute in co con-
lifjcrunt; tria vero ulliina rcfcrl nd novum lcstamcntum,
ul scilicelquinlum sifjilliim pcrlinrntad Marlyrcs; scxlum
ad luda^oruni rcprobationcm, etCicnlium vocalionem; se-
|ilimum aiilcm ad Anlirhristum.
Qiiinlo , Uiipcrlus, Scplcm , nit , sij^illa sip;nificnnl sc-
plein priinaria vita; Christi (nystoria , piiia nalivilatcin ,
cruceiii.rcsurrcclioncm, nsccnsioncm; Spiritiissnncti niis-
sionem, Gcntiuin tocatinncm, cl univcrsnle iiidicium.
Sexlo, Alcnzar per qiiatiior prima sif^illa, piitn pcr qun-
liior divcrsi coluris cqiios cl cqiiilcs, ccnscl ri'pr.T«cnla-
ri conversioncin cl fclicitatcin Iiid.Torum qiii ChriKto rrc-
dcnt , cique sc subdenl : pcr Irin vrro iiltimn sif^iiifirari m-
felicilatein et pocnas iiid.Torum ("hrislo incrcdulnrum ct
rebclliuin. Undc ipsc hir nolnl. 3. Qiintuor, inqiiil, nmo-
rcs inordinati liomiiii. iiiiiniloquc dnininnhnntiir qiinsi ly-
ranni : primus crot niinius niiior vitie nr di'lirinrnin ; sc-
cundu8,diviliarum ; tci liiis. honmis; qiiartiis.proprii scn-
«us ac iiidicii. Rx hisce Christisnos, praescrtim primitirx
VoL. X.
\ Ecclesiae, eripuit Chrislus. Nam a proprii iiidicii domina-
tionc eos subdiixit, dum cos siiae lidci subiccit , qiiae spi-
rilualis vitae fundamcntiim est. Dciiide honoris studium
dispulit, dum eos excitavit ul Chrisli fidi-m libere inter
tol Gentilium probia ct snnnns profitprcntur et praedica-
rent. Tcrtio, pcr Evnnfjcllcam et voliintariam pauperta-
tem, in eis cupiditatem diviliarum cxlinxit. Quarlo, docuit
vilam ronlcmnere, cl amare niarlyrium : iinde quarlo e-
qiio pallido insidct mors. sif;nifirans morlcni el marlyriivn
luda^orum qui Chrislum sunl scruli : tcrlio, nigro scili-
cel, insidet cf^estas, quam patiiinlur pniipercs: secundi
rufi sessor est ipsa pnris pcrturbalio, sive audaria quae
pacem pcrtubnl : unde dalus cst ri gladiiis. ut tolleret pa-
cem dc lerra; primi, albi srilircf, scssor esl Chrislus,
transfif^cns rorda, iiixla illud 1'fal. 44. 6. Sagillx tux o-
cutx fpopuli sub le cadenlj in corda inimicorum regis, id
est, conim qui prius erant inimici. Sessorcs er;;o qualuor
equorum sunl: Fides et verilas . audicin . egcftas, mors;
qiiae qiiatuor nmorcs inordinntos ioin diclos inlerimunt.
Tj Hiuc aplc primi equi color esl albus, qni csl symbolum
raansucludinis. Secundi eqiii color csl nifus: htc cnira
symboluin csl aiidaciie el nrdoris. Trrlii rolor esl niger,
qui est symbolum hiimilitalis. Qiinrti, csl pallidus, quia
vehil mortcm, qiia; farit pnllidos. Porro nple eqiius nlbus
tribuilur fidci : quia color albus proprius cst equi cicuris
et mnnsiicti: unde qiioque equis alliis piliis cst lcnis ac
mollis.inslar fili scriri. Hinr ctiain cqni nlbi aliis aliorum
colonim sunl imbccilliorcs.UndeVirf; inCi.-org Co/or, ait,
cM delerrimus albis. Ita fides lcniler domal hominis iiidi-
cium el rationcm.illamquc qiiasi infirmam siibi[;itChrislo.
Rursum, fidcs pinfjiturhic qiiasi cqiies •^rslans arcum.
pcr prosopnpcpinm, uti pcr cnin PocI.t amori . sive Cupi-
dini arciim el saf^itlas anin.ftiint, ut si{;nilircnl cllirarissi-
mam nmoris vim qua rorda fcnt cl snucinl, iln utea Ira-
hnt cl ducat, non quo ralio. srd quo amor ipsc en rapit.
Sic enim fidcs rnpuit homincs in amorem rci mirae el in-
solitiE, pula Chrisli crucifixi. ul in co omncin spein el fe-
lirilalcm reponcrcnl. Hinc Rcslat roronam in sifjnum vi-
r ctoria?. L'ndc ait lonnncs Epist. l.cap 5. v 4. Hxcestvi-
ctoria qux vincil mundum. fides noslra.
Vcrum h.Tr omnin nllrf;nrirn sunt, non lillcrnlia. atque
in{;eniosc adinvcnla ad nplain scnsiis prwconccpti arrom-
modalioncm , ut srilicct is sinf^iilis visionis pnrlibus con-
f^ruc adnplclur. Adilc, coinmunis 1'ntrum el Inlcrpretiim
scntcnlin c«t , «cssorcin huiurf equi non cssc fidem , scd
Chrislum.
Scpliino , Aiireoliis ct Vicf^as, prr qiiemlibct horum e-
qiiorum arripiimt Romanum Imprrium, snb divcrsis la-
mrn Impcratoribus, qui prrscs<!orrs rl cquilcs sifjiiifiran-
lur, ul Zarhar. cap. G. quatiior .Monnrchias dcsi{jnat pcr
quntiior qiiadrif^ns. Cuius symboli ralio prima csl . qiiod
equus sit animal imperiosum et gloriosuni : uli csl monar-
108
VII.
Eqn
.■l> qvij-
l.ior IDl-
lo(iu.
838
Commentaria in Apocalypsio S. loannis. Cap. VI.
chia; secunda, quod imperia quasi equi a Deo gubernen- * seque ac lernpora, orcana et secreto, a Deo statula et sU
I i:_ ..„1 i-:-.».-™ u^i :^ ....rt n«; KkJi.. ** ™.a«)« «..:i u:,™:«.:ii: .: ..._ __j;
tur, laxatia vel restrictis eoruni habenis pro Dei libitu.
Tertia, quod imperia perinde ac equi pernices decurraut,
et sipe ruant, 8uosque scssores et rcges cxcutiant ; quar-
ta, quod equus sit animal bellicosuui; ilcm petulaos et
lascivum: talia quoquc sunt impcria.
Equus ergo prinius. puta albus, significat impcrium C.
CallgulaB, qiii Cliristi Evaugelium non impedivit, sed in
ludaeos Christi hostcs dcsacviit. Secundus eqiius rufus, si-
gnificat Imperium Neronis, qui habet gladium inagnum:
quia fuit crudelissimuset maximc cnientus.Tcrtius cquus
niger significat Impcrium Titi, qui lerosulymam obsedit,
atraque fame et gladio vaslavit. Cui dicitur: Vinum et o-
leuui ne Ixscris, id est, ne tangas Christianos, qui propter
charitatem vino, proptcr misericordiam oleo comparaa-
lur. Christianos enim non lajsitTitus, se ii ex lerusalem
Pellara evascrunt, teste Eusebio lib. 3. c. 5. Titus in ma-
nu habet stateram, id est, divinain iustitiam: huius eniin
ipse fuitexcculor. Equus pallidus significatlmperium Do
gnata, quibus res qua; his sigillis contincntur, ordine quae-
que 8uo,suoque sxculo successivc, ante et usquc ad An-
tichrislum, fincmque mundi ( nam futura sub Antichri-
sto, et in fine inundi, ipso libro signalo descripta conti-
ncntur ) manifcstabuntur, et reipsa evenient, ita ut uno
desincnte mox ordine siio succcdat altcrum , qiiod proxi-
mescquilur, v. g. iit dcsitio scciindi sit inchoalio tertii ,
et desitio tcrtii sit inchoatio qiinrti, uti docui cap. 5. 1.
Ilaque priino sigillo inducitur liic Christus, quasi eques
albatus, qui cum tribiis sequcnlibiis equis et cqiiitibus,
puta riifo , nigro et paliido , succcssivc certabit, et qua-
si duellum iiiibit, singulosque landem prosternet et de-
bellabit; nimirum riciililcs, quos significat equus rufus;
haireticos, quos significat equus niger; Turcas et Sara-
ceuos, quos significat equiis pallidus: ita ut cum oiuni
hostium et hominum genere certct, vincat ct triumphet.
Ilaque cum in primo hoc sigillo ait loannes: Et ecce e-
quus albus, et qui sedebat super illum habebat arcum, et
niitiani , qui Bua persecutione ingentem metuin et pallo- Ij data est ei corona , et exivit vincens ul vinceret. Respoa-
rein tum Senaloribus Romanis, tuin Christianis iucussit,
quos parlim bonis, partim vita spoliavit. Unde ipse voca-
tur hic mors: quamobrem ipse quoque a suis occisusest,
et in infernum ob sua scelera detrusus. Nolat Viegas, re-
cte huic equo iusidere mortem, ob cursus sui velocitatem,
qua ipsa non solum horaiues cousequitur,8ed et saepe prae-
currit,cum eorura spes quasi antevolans demolituret prae-
scindit. Rursuin , equura hunc esse x)t»pri-i, id est, jmlli'
(/w»j,veI,utTertulI.lib. de Pudicitiac.20. vcrtit, viridem :
quia mors impiis est pallida, id est, metuenda et tristis,
cosque facit luridos; bonis vero est viridis, id est, suavis
et placida, spemque praebet messis vitaj aeternae.
Quintura sigillura in lucem proferens animas interfe-
ctorum, significat Imperium Traiani, Adriani, Antonini,
ct caeterorura sequentiura, usque ad Dioclctianum, qui ad
sextuin sigillum pertinet. Tuucergo plurimi fuerunt Mar-
tyrcs.qui suballari clamant,et vindictara aDeopostuIant.
deo, explico et dico hoc symbolo albi equi et equitis, si-
gnificari bellicosissimum et victoriosissimum primitivae
Ecclesias statum. Nam equus primo, symbolum est belli •
unde Virgil. 3. .Eneid. ait Anchiscn patrem /Eneae visis
albis equis exclamasse :
Bellum, 0 ierra hospita, portas:
Bello armantur equi, bello hxc armenta parantur.
Et duellicam equorum prolem Lucretius appellat. HincEnuus
equus Marti apud Gentiles sacer erat, eumquo Marti I-symbo-
dibus Decembris immolabant. Narrant Plutarch. et ex eo '"" "*'•
Pierius Hieroglyph. 4. Horum post mortera apparuisse „ J"
Osiridi, eique sciscitanti quod auimal bello esset utilius,
respondisse, equum. Cumque Osiris leonem proestare ar-
bitraretur, respondisse Horum : posse quidein leonem au-
xilio esse, verum ubi semel fugam arripuisset, irrevoca-
bilem abire ; cum alioqui bellatori necesse esset nonnun-
quam cedere, nonnunquam ex inclinata iam acie rursum
Sextum sigillum significat acerbissimam perseculionem n hostes aggredi : idcirco equum omuibus his officiis magis
Diocletiani: inqua terrae motussignificatomnium Roma- commodum et c"' ' . - _-.
norum praesidum, eius iussu, contra Christianos commo
tionem. Sol, id est Christus visus est tunc obscurari et de-
nigrari apud infidcles:luna,idestEcclesia,facla cst rubea:
stellae,id est multi praeclari viri,a fide et cajlo exciderunt.
Septimura sigillum, de quo cap. 7. significat magnain
Ecclesiae cominotionem,consolationem,pacem et laetitiam
sub Constantino Magno, prodigatis quatuor angelis raa-
lis , id est, quatuor tyrannis. lo ea factura est silentium
per dimidiam horam, quod significat persecutionem la-
tentein et silenteni luliaui Apostatae, sed brevissimam :
tantiim enim biennio regnavit lulianus: ita Aureolus.
Ha;c sententia ex ipso rerum eventu apposila et plau-
sibilis videtur: verura ei obstare videtur, Primo, quod
tantum futura in Ecclesia a Chrislo usquc ad Constanti-
num complectalur : a Constantino saliat ad Antichristum;
ciiin tamen inter utrumque multa et mira contigerint, le
olTiciosum esse. Aristotel. in Ethicis, eain
pra?cipue virtutein in equo laudat, quod sit ad currendum
porianduraque homiuem idoneus, et ad invadendurn ex-
s[)ectandunique hostem minime formidolosus. Hinc et Za-
charias cap. G. qualuor monarcharum confiictus reprae-
sentat per equos albos, rufos, nigros et varios; et ad eos
alludunt hl quatuorequi etequites S. loannis. Hinc forle
iidem quoque alludunt ad quadriformes illius aevi aurigas,
puta ad quatuor Circensium aurigarum faetiones, qualer-
nis coloribus discriminalas et denomiuatas, quae S. loan-
nis aotate Romae et alibi celebres, inter se non raro de-
certabant: imo postea saepe, ac nominalim sub lustinia-
no Iinper. graves in rep. seditiones et tumultus concita-
ruot, teste Procopio in Anecdotis lustiniani, Marcellino
in Chronico , Theophane et Zonara in lustiniano ; dum
quisque in siiain factionem plures, etiam principes per-
lraxit,et in adversam factionein per caedesad grassandum
que notanda et praedicenda, ac tempora Constantini et concitavit, uti avoruin memoria in Ilalia feceruntGibel-
praicedentium Imperatorurn. Secundo, quod quatuor e-D lini et Guelphi ; erant enim in Circensibus aurig», alii
quos tantum viderit loaunes, iam autera decera fuerunt albati, alii russati, alii prasini, alii veneti, de quibus o-
Ecclesia; persecutiones: ergo decera oportuisset eum vi- mnibus extant Epigrainmata libr. 3. Anthologi^e, et Dio
dere equos. Tertio, quod hzec expositio quiuto sigillo corn- in Domitiano libr. 59. et Svetonius in Vitellio c. 14. Al-
plcctatur sex persecutiones, quae fuerunt a Traiauo usque bati rcspondent albo equo et equiti S. loaonis, russati ru-
ad Diocletianum, aliis yero sigillis singulis singulas tan- fo, prasini nigro, veneti pallido. Prasinus enim color est
lum persecutiones attribuat; cum taraen illa Traiani et
sequenles aeque acres, imo acriores fuerint, quam praece-
dentes. Quarto, videtur loanues quatuor equis omnes Ee-
clesiae persecutiones voluisse complecti : nam post eos
quinto, sextoet septimo sigillis non equos , sed alias vi-
siones in medium producit. Cur mutat equos in alias vi-
siones, si de iisdem persecutionibus agit? una enim al-
teri :n materia, modo, auctore, acerbilate, etc. fuit simil-
lima. Cum ergo priores perequos apte denotcntur, etiam
VIII. posteriores per equos designandaj fuisse videntur.
genuina, Dico ergo, septem sigilla siguificare septem mysteria,
porraceus, sive viridis, conflatus ex gilvo et nigro, teste
Platone in Tiraaeo; veuetus color erat cyaneus, sive caeru-
leus, puta marinus, ait Vegetius, qui ad pallidum accedit.
Porro hisce quatuor coloribus videntur reprajsentasse
quatuor elementa, eorumque inter se pugnam et concer-
tationem, nimirura rubro ignem; rubet enim ignis: albo
aerem ; albus enira videtur aer, cura serenus est : veneto,
sive CKruIeo aquain etmare: prasino, sive viridi terram,
viridi gramine vestitam. Haec enim quatuorelemenla mo-
deratur, interque se coramittit et contemperat summus
auriga Deus, Unde de origine venelorum el prasinorura
Comnientaria In Apocalypsin S. loannis. Cap. VI
slc fn antiquis hisloriarum Colleclaneis Cod. Valic. 9C. . Idem fuit ofTicium Aposlolonim; Apostoli i
legimus: Onomaui primus invcnil Circensium colores.qui- "■ qui porlarunl cquilcm Chrislum, tura per
bus terrx et maris quasi certamen reprxsentavit. Mitteban
859
tur tortes, (juein vero contigitset terrx vicem ayere ccrtan
do, ille vestem viridem induebat; cxruleam autem, qui
vices maris agebal. Uoc certamen 2-i. die Martii Unomaus
conslituit. Quod si color viridis vicisset, terrx fertiiitatem
omnes sperabant; si cxruleus, tranquillam maris naviga-
tionem. Quare ayricolx optabunt victoriam viridi colori,
nautx cxruleo.
II. Sucuudo.equus symbolum est imperii. Carlhafjinis mu-
ItBpwii. rorum fundaincnla fodieulibus oblalum est, aii Viigii. 1.
iliueid. caput ucris equi. Hinc urbcm fore bellicosam et
dominatricem couiectaruut. Narrat Svetonius in lulio Cse-
sare cap. Gl. iu domo Csesaria uatum fuisse cquuin hu-
rnanis prope pedibus.uugulis scilicel in digitoruin inodum
■ubscissls: ac arusplces respoodissc portendi orbis impe-
nuin ei apud quem cquus huiusmodi editus csset. Eum
itaque Cxsar magna cura aluit, oec palientem sessoris al-
enim quasi e-
qui portarunt cquitcm Lhristum, tura per sanctam ope-
ralionem , tum per Evangelicam praedicationem. Equus
ergo Chrisli fuit Paulus, Andreas, loannes, etc. Tertio,
propter iniram equi ogilitalera et vclocilatem. Simlliler
enim dc .\poslolis dicitur: In omnem terram exivit sonus
eorum. Et: Exultavit ut gigas ad currendam viam,a sum-
mo cxlo egressio eius, et occursus eiusque ad summum e-
ius, Psal. 18. 7. Quarto, propter equi palientiam etobe-
dieuliam, qua fraeno se regi et quaquaversum ad nutum
equilis agi sinit. Sic enim Apostoli graiiae Christi ductum
ct instinctum per omnia secuti sunt. Denique, quia eqiius
symboluin cst salutis et felicitatis, pcr bellicaro forlitudi-
nem et victoriam parlae. Sic enim Apostoli salulem ct fe-
licilolcm, certaodo contra inCdelilatem et iinpietalem ,
pepererunt orbi. Quocirca Zacharias cap. 10. 3. ait: Po-
suit Dominus dotnum luda quasi equum glonx sux in bel-
lo. Et Prov. 21. 31. Equus paratur ad diem belli: Domi-
nus autem salutem tribuil. Et Habacuc 3. 8. Ascendessu-
terius primus asceudit. Dedlt el Allio Pertinaci, qui postB per equos tuos, et quadrigx tux salvalio. Et Psal. 67. 18
Coininoduin Imperium arripuit, invadendi rcgnuin slguum
equus. Nain ea qua natus cst hora, equus pulsus in tegu-
las ascendit, atque ibi brevi temporis spatlo cominoratus,
siroul el dccldit et expiravit. Quod Periinaci futurse su-
blimilalis, quainvis niodicum Uuralurae , auguriuin fuit.
Denique Svctouius iu Nerone cap. .iU. narrat eius astur-
conem, quo iiiaiime delectabatur , iu somnio visum esse
posteriuri corporis parte in siinia; speciein cominulata, ac
tanluin capile integro, hinnitus edere cauoros : oslento
fuit, ait Svelonius, quod illa equi ferucitas in simix ludi-
brium essct habitura.
III. Tertio, cquus symbolum est victoriee. Sic de Marcello
ViciorlB. canlt Virgilius lib. C. /Eneid.
Uic rem liomanam magno trepidanle tumultu,
Sistet equis, slcrnet Pcenos.
£x adverso Flaiiilnius Consul contra Aooibalem profici
sceus.cuin iu equuiii lusiliret, equus repeiite corruit, con
Currus Dei decem millibus mulliptex. Ergo Deum , vel
Christum in equuin ascendere est eum in auxilium ac sa-
lutem populi sui, quasi bellatorem contra hostes propera-
re et pergere. Sic angeli lutantes Elisaeuin contra Syros,
in cquis ct quadrigis bellicis apparuerunt, 4. Keg. 6. 17.
Sic equiis terribilis pro templo et ludaeis pugnaas, Helio-
doro vulenti gazam templi invaderc.priores calces illisit,
2. .Machab. 3 25.
Dico secuudo: Sessor huius equi eet Christus, ut patetSetsor
cap. 19. 11. de quo pulchre Urig. homil. 2. io Cant. ad"' ''*''''■
illud : Equitalus Pharaonis assimilavi te. Equus , inquit,
et equitatus Dci et Chrisli , siint Aposloli el anims sao-
clte. Sessor cst Verbuin Dei, cuius illo; frseniim suscipiuut,
ut quocuinque voluerit Qectat eas , ita ut ad oinnla bona
iion a se , sed a Toluntale sessoris ducantur et reduran-
tiir, atque a malo refraenentur. Usec sesslo. Inquit Tho-
as Anglicus, fit medla sella , quae est iustitia vitx, de
Bulemque l«i>suin super caput elTudit, inauspicati luce- p qua dicitur Psal. 88. lustitia et iudicium prxparatio sedis
pti signum, all Plutarch. quo paulo post ipse cuin exerci- '-' ^u^. Huius sessi
EquuS
tu, ficdlsBiiiiu clade apud Trasinienum lacum , ab Aoni-
bale superatus ct cacsus occubit.
Uico ergo prinio: Equus albus sunt Apostoli, aliique
pra;cones Evangelii, ut S. Ignatlus, Polycarpus, Dionys.
«nm*!- *'"• per quos Christus orbeiii debellavil, sibique subieclt.
poiioll, lia Aretas, Andreas, Uaymo, Ticoniu^, Ribera, Pererius
eur? el alii possiiii, qul seciiti S. Irenaeum, primum et priscum
buius expllcailonis auctorein, in eo uuo ore cousentiunt
et conspirant omncs.
1. Nola. Apostoli recte comparantDr cquo, ut notat Tho-
Cauja p^Qj, Anglicus. Primo proptur eius olocritatem el fcroclam
in prmlio, qnam pulchre hiscc cius clogiis describit lob
cap. 39. 20. Gloriam narium cius terror: lerram ungula
fodit, exultat audacter, in occursum pergit armatis, con-
tcmnit pavorem , necccdil gladio.Super ipsum sonabit pha-
retra, vibrabit liasta et clijpcus. Fcrvens et fremens sorbet
terram, ncc reputal tubx sonare clangorem. Vbi audierit
buccinam, dicit: Vahl procul odoratur bellum, exhorta-
tionem ducum, et ululatum exercitus. El Virg. 8. /Encid.
Quadrupcdante putrcm sonitu qualit ungulu campum.
QuocircoPlflto.ciini iii eqiium oliquando consccndlsset.il-
lico In terram dcsillit, diccns, vcrcri sc nc cqiiino quopiom
faslii conlaiiiinnrctiir. Tiilcs ftierc Aposlnll, nimiruin in
praeliondo contra dicinoncs, munduin et pcccala fcroccs,
2. igncmqiic splrontcs. Sfcundo, proptcr oniciiim equi por-
tandi equitcm ; dc quo adogium : ccno; (ii ^fpii , paiTt^rj;
(ii Tpiyn: Equus me porlat, alit rcx. Ciim cnim luvcnis qui-
dain 8ub rcgo Philippo stlpondm foccrct , inonitus cst ut
mlssioocm pctcrct, ct militia sc obdicarct. Ille ncgavit so
fncturum, diccns se cominodisRimc vivcrc, ut qui ot pcdi-
bus olienis, pula equi , ingrcderctur, ct olicna pcrunia,
puta regis pasccretur. Undo Horatius io Epistulls, sub A-
ristippi persona hoc usurpnt :
Splcndidius multo est; cquus ut me portet, alat rcx.
sessorls duo calcaria sunt: timor, quo decli-
natur malum ; ct amor, quo perGcitur bonum: fracaum est
virtus prudenllae et discretionis.
Dico tertio: Arcus Christi estsacra Scriplura, sive V'er-*frDj
bum Dei, de qua tot procedunt sagittae, quot verba et 860-*'^^"^'^'
tentlae. Hoc arcu Christiis allos occidit, pula da;monem ,
mortein , pcccatum, infernum ; alios vulnerat ad vllam.
Vel potius, arciis hlc est Evangclica praedicatio, gratia ct
vocatio, qiia Chrislus hosles prosternit, et homiocs salu»
taribiis sagittis viilneratos, ad Deum ct salutcm adducit.
Hoc est quod ail Isaias cap. 49. 2. Dominus ab utero vo-
cavit mc. ft posuit me sicut sagittam eleclam, in pharetra
sua abscondit tne. Vide ibi dicta.
Dico quarto: Equus hic est albus, ut significel lietum Eqaut
ct fcstivum forc hoe pra?Iium, utpotc fincmhnbiturumcer-»"'"' »1-
tam vlctonnin. Unile ct Christus corona insignilur; quia*°',|jj^
rex est ct viclor. Victor, inquam, non iit dux castrorum (thi et
npiid homincs, qui hostcm dum siiblgit, orcidit; scd qui 'iciorio-
I' ciimsubigcndnex hoste faciatamicum,ex iinpio pium.imo'"'"'
fociateuin militcm suum.quo quasi novasagitta utaturad
alios fcricndos ct subigcndos. Christus enim ex hoslibus
n se prostratiscl percussis.connat sibioovassogittas, qui-
bus olios ct nlios sui amorc Iransligat. Hoc cnim farit hsec
sngitta, piito charllas ct amor Christi, ut ca pcrcussi, noa
Bua soliiis soliilc sint contcnti, scd oinniiim aliorum sa-
lulcm Bilinnt, cninqiic nrdcnler procurcnt. Quocirca alios
cadi-in siia ssgitln, qiin ipsl coolixi sunt, sagiltnnl et fe-
riiinl. Hinr nb Isala vocnlur h.TPC sagilln clecta. El Psalles:
Sigitt.T, ail, potentis acutae. Psalin. 119. ubi S. Aug. Sa-
gittx, alt, polenlis acutx verba Dci sunt. Ecce iaciuntur
ct tran^figunl corda, ul amor excitetur, non interius com'
paretur. Sagittal cor amnnlis ut adiufct amanlem, sagit-
tat ut faciat amantrm : cl: Sagittx tux aculx (hinc populi
sub le cadcntj in corda inimicorvm regis, Psal. 41. v. 6.
Huius victoria; symbolum est cquus albus. Unde apud Phi-
860
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. VI.
lostratum in Heroicis, legimiisGenlilcs piillum equinum A /)cr/a/e , dxtnoncm humilHate , vilia perfecla charilale
coloris olbi soli sacrificasse pro vicloria consequenda. ^ . • . . -
Sic quinquc angcli in equis fulgidis apparentes, e qui-
bus duo Iiidarn Machabxum in sui mcdio conslitucrunt,
pro co et ludicis conlra copias Antiochi lela et fulmina
laculando vicloriani pepererunt, 2. Machab. 10. 29. Sic
sajpe S. lacobus equo albo insidens, et armis radiantibus
fulgcns, Hispauis (ut habcnt eorum Annalcs) eum invo-
cantibus, opcni et victoriam attulit, ac nominatim Rami-
Qiiae dcindc per exempla,fuse auclor libris qualuoreuar-
rat et confirmat.
Et CUM APERUISSBT SIOILLUai SBCDNDVH , AUDITI 8B- vers 3.
CUNDUiu ANiiHAL [liabcns spcciem vituii cap. 4. 7. idqueei 4.
apposile; ostcndit enim Marlyrum liostias, quarum symbo-
lum ct pars tnafjna olim erat vilulus: ita Andrcas C.Tsar.)
DiCENS: Veni, bt vide: et exivit alius equus rufus.
Nota. Tres sequentes equi, scilicet rufus, niger el pal-
ro regi anno Domiui 834. cum ipse clade accepta a Mau- lidus, oppositi sunt primo, ulpole albo el fausto, cuius
ris, fuglens in monlem Clavigium, orans monilusesla S. /-u-:-.- ivi--. . 1: /-■-:.: _-....
Jacobo, ut ipsc cum militibus confiteretur et comtnunica-
ret, itaque rursutn Mauros iuvaderet; secnitncastrapraei-
turiim dixit, et fecit; iiatn equo albo insidens praeivit ca-
stra, et septiiaginta Maurorum millia cecidit, ca;feris vel
caplis vel fuga elapsis. Idem de Castore et Polluce, quod
scilicet in equis albis apparenles Romanis, ad maximas
angustias redactis, opem tulerint, castraquc praecesse-
rint, narranl vel fabulantur Romani historici
sessor cst Christus. Nam tres alios non esse Christi patet;
quia secundus, scilicet rufuspacem terrae contiirbat; ter-
tius niger slateram habet fraudulentam ; quartiis sesso-
rem habet mortem, et comitem infernum, qiii stragem il-
lam edunt. Ita docent Ticon. Primas. Beda, Hayino, Ly«
ran. Thotn. loachim, Aurcol. Pannon. Ribera , Viegas,
Percr. licet id negent Ambros. Arelas, Arias et Alcazar,
qui censent omnes hosce qualuor equos eumdem habere
sessorem, scilicet Christum, ad eiusque salutem, redens-
Atque hinc videtur fluxisse vctus proverbium: h'quis al- " plioncm et victoriam pertinere
bis prxcedere, dici soliluni in eos, qui quapiam in re lon-
ge superiores sunl: vcl quod anliquitus equi albi melio-
res haberentur, vcl qiiod victores in triumpho equis albis
veclari solerent, tili de triumpho Diocletiani et Maximia-
ni scribil Potnponiiis Laetus: Post triumphantium currus
ex auro et (apillis pretiosis, quem trahebant, quatuor equi
candore cerlantes cum nive, etc. vel quod equi albi fortu-
natiores et auspicatiores a Geulilibus crederentur.
Denique Roniae die omnium maxime festo, quo novus
Ponlifex ad Lateranum, Pontificalus possessionem acce-
pturus, deducitur, in communi urbis et orbis appiausu,
omnes Praesules in equis albis ei adequitare solent. Atque
hoc forsan , uti et mulla alia, sumptum est ex Apocaly-
psi hoc loco, scilicet ut repraesentent hunc equiim album,
cuius sessor est Christus, vicarius et successor est no-
Tus Ponlifex.
Et bxivit vmcENS «T vinceret.) Ut scilicet confli-
Verum priorum senlentia, uti communior, ita longe esl
probabilior. Ita tres horutn Irium primorum equorum co-
lores, ut duos posteriores primo opponeret, imitatus est
TamberlanesScytharum Imperatorsaevissimus.Cum enim Tricolor
urbes obsideret. priina die albo tenlorio utebatur; secun- '*"'"■
da, riibeo ; lertia, nigro, ut hoc lerrore ad deditionem ho- xamber-
sles compelleret. Hac enim re significabat, qiiod si primalanis.
die se dederent, cletnentem se habituri essenl; si ad se-
cundam usque pertinaces resistereot, sanguine suo poe-
nas daturi essent: si ad tertiam quoque perdurarent, ul-
timo excidio omnia fumo ac igne ipse vaslaturns esset.
lam prajter expositiones quas altuli v. 1. ac praeserlim
Alcazaris, qui censet sessorem huius equi esse audaciain
primorum Christianorum in sua Gde promulganda , qiii
pacem mundanam de lerra sustulerunt, et veram Dei pa-
cem [qualis est Evangelica) substituerunt ; uude de iis di-
xil Christus: A'o« veni pacem mittere, sed gladium; veni
gendo cura Iribus eqiiis sequenlibus, utpolehostilibus, eos (] enim separare hominem, etc. Matlh. 10. 34. Gladius ma'
vinceret. Secundo, ut pcr Apostolos, eorumque successo- gnus huius equitis esl Evangelii praer
res sensim vinceret et subiugaret suae fidei et obedientiae
totum orbem. Haec enira phrasis: Exivit vincens ul vin-
ceret, significat sensim eum a victoria unius gentis, ad de-
bellalionem et victoiiam alterius progressum, idque con-
linuo vicioriarum progressu et increniento. Licetenimpri-
mo Apostolorum saeculo, per eos mullos vicerit et conver-
lerit, tamen looge pluresvicit secundo saeculo et terlio,
•cilicel aTraiano usque ad Constantinum ; sub quo deinde
totum 01 bem vicit, eflecitque Cbristianum, ut publice ubi-
que Chrislus coleretur, idolorum vero fana Constantini e-
dicto clauderentur.
Moraliter, haec pulchre adaplat S. Vincentio Ferrerio,
doctori et praedicatori Apostolico ex Ordine S. Dominici,
S. Vin-
lenlii
vicioija;. auclor Vitae eius cap. 1. quae extat in Surio 5. Aprilis.
Fuit enim, ait auctor, Vincentius insuperabili animi vir-
iute, ac vicit mundi errores, mirifica sapientia; amores ,
integra mentis et corporis caslimonia ; terrores, incrcdibili
equitis esl bvangelii praedicatio, quae magnam 2.
separationem,discordiasetdissidia fidelium ab infidelibusEquus
orbi induxit.Verum omissa hac sententia.de qua dixi v.l. ^^^!'^
Primo, Haymo: Equus rufus, inquit, estcorpus diabo- 'j_'
li, puta multitudo reproborutn omnium ; quae opposita est eipo&ii.
equo albo electorum. Ha;c rufa est, quia animarum caede
cruentata. Huius sessor est diabolus , cuius gladius est
prava cupiditatum suggeslio.
Secundo, magis particulatim magisque apposite An- ||.
dreas Caesar. Ribcra, et alii quos citavi in primo sigillogeQuiaa.
equi albi, sic explicant: sicut per primum equum album,
primus scilicet Apostolicus Ecdesiae stalus significalur;
ila per equum rufum significatur secundus, proxime pri-
mo succedens, Marlyrum status. Equusergo rufussigni-
ficat populum Paganum, puta Genliles et infideles, Eccle-
siae persecutores, adeoque ipsasdeccm cruentasChrislia-
norumpersecutiones, qiiaefueruntaNerone usque ad Con-ugjg^_
stantinum per annos 250. Pritna enim persecutio facta estsemur
antmi forliludine et patienlia. Lomparatur equo; quiaper\> a Nerone, cui capila EccIesifG, Petrum et Paulum, occi-decem
totum orbem prsedicando discurrit, eique albo. ob nilorem,
pudicitiam et fulgorem doctrinx et coruscationem miracu-
lorum. Sitper hunc equum album Christus scdit. Nam, ut
ail S. August. Christi gratia esl in sancti hominis anima,
sicut sessor in equo. Sessor hic habet arcum, qui est veteris
novique testamenti Scriptura, qua configiturludxorum per-
fidia, et hxreticorum perversilus ; defcnditur vero Chri-
stiana religio. Data est huic equo albo corona triplex: una
ex sideribus, et hoc propter mirabilium virlutum multitu-
dinem: allera ex auro, propter erudilionem magnamque
doclrinx clarilatem. de qua Eccles. 45. Coronaaurea su-
per capul eius: tertia ex lapide predoso, dc quo Psal. 20.
PosuiUi in capite eius coronam de lapide prclioso. Hic e-
guus exivit vincens carnis volupiates, mundi dclicias, dx-
momsque versutias. Exivit in campum mundanarum tri-
bulaUonum, vt vinccret carnem casdtate, mundum pau-
dit. Secunda a Domitiano, qui loannem indolium ferven- {^'^"^j*^"'
tis olei coniecit, scd inde illaesum exeunlem iu Palbmos imperat.
relegavit. Terlia sub Traiano, qui S. Ignatium leonibus
Roinae in amphitheatro obiecit. Quarta sub Anlooino, qui
tum alibi, ul scribit Eusebius lib. 5. hist. cap. 1. tum Ro-
mae ad arcum S. Viti mulla Chrislianorum inillia occidit,
quorum corpora S. Praxedes et S. Pudentiana iu suisae-
dibus, quae deinde in lempla conversae sunt, sepelierunt,
ut in iis ipsis inscriptum videmus et legimus. Quocirca
tunc passi sunt S. Polycarpiis, Gervasius et Prolasius, Fe-
licitas cum septem filiis, lustinus qui Apologiam pro Chri-
stianis ad Imp. scripserat, et alii,donec Autoninus in bel-
lo Marcomannico, in extrema exercilussili, pluvia preci-
bus legionis Christianae, qiiae inde Fulminalrix est dicta,
impetrata, perseculionem slitit. Quinta fuit sub Seplimio
Severo, qui vere severus fuit et crudelis : sub eo passus
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap, VI.
861
csl ViclorPonlifex, LeonidaspaterOripenis, 'i\)scqi\c Ori- J^pauperlas non est. In reseraliooe eTp;o huius (ertii sigilli
3.
Equus
iii|{er
qun?
I.
Eiposi-
IJii.
Jl.
genes puer ambivit marlyriuiii, teste Eusebio lib. 0. c. 2
et 3. ct alii: unde tunc Tprlull. scripsil Apolof^iam pro
Christianis. Seila fuil sub lulio Maximino, cuius vaslilati
corporis par respondil arro{janlia, ut pularet se esse im-
mortolem, nec posse occidi : atque crudelitas, ila ut illuin
olii Cyclopem, alii Busiiidem, alii Scironem , alii 1'hala-
rim, alii Tiphorem, alii Gipem oppellarcnt: sub eo passi
suot 1'ontianus el Antcrus Pontifites. Vide Orosium 1.7.
cap. 19. et Kuseb. Iib. G. cap. 21. Septima fuil siib Decio,
sub quo passi sunl S. Cornclius, Fabianus, Babjlas, S.
Apolliinio, S. Agalha. Octava sub Valeriano,sub quo passi
sunt S. Laurentius, S. Cyprianus ct alii, donec iusla Dei
Tindicla Volerianiis a Sapore l'ersarurn rcfje captus, illi
equum ascensuro doisuin suum inslar scabelli praebere
cuactus, ibidem miserc pcriit. ^ona fiiil sub Aureliano,
sub quo possi sunl Athcnodorus froler Gre^jorii Thauma-
turgi, Fclix Papa, Agopilus qiiindecim aiinorum piier. et
alii. Decima, eaque sxvissima fuit sub Diuclctiano ct Ma-
docet (^hristus rerum abundantiam, quam Messiam alla-
turuin l'rii|iheta; praDdixcruDt, non csse lein|)oraIein, sed
spiritualeiii, adeoquc paiiperlate voluntaria iiuii ladi, sed
augcri. Deniqiie signiGcari hic ingenlem annoiia; cbarita-
lem obventuram Chrislianis iu l'alhmon relcgalis, scili-
cel lantoiM, ut bilibris, id esl 21. unciae frumcnli emen-
da; siul denorio. Verum hic mjslira sunl, non lilteralia:
atque su|i|)onunt hunc equum , »que acprimum, esse
Chrisli, cuiiiscontrarium supcrius ex commuui Interpre-
tum seutentia ducui.
Tcrlio , Aurcolus ct Lyronus pcr cqiium hunc nigrum ||(.
accipiuntTiluin, qui krusalein vasiavil. Hic tcnctlibram
divina) iustitiae et vindicta;, quom coiitra Iuda?os Christi-
cidas excquilur. Rursum libra , inquiunt, significat, et
continet quinque Iuda;os, ob quinque libros .Musis, quo9
quosi rcpra?senlot: bilibris ergo triliii, sunt decem nobi-
les Iuda;i, qiii a Romanis vcnditi siint uno di-nnrio: hor-
dei vcro bilibrcs Ires, sunl ignobilium et plebciorum lu-
xiniiano, sub quo possi sunt S. Sebastiaiius, S. Maurilius 1> daiorum trigiiita, qui pariler vendili sunt denario iino. ri
cum sua lcgioneThebaiorum, S. Cosnios el Domianus, S.
AgncB, S. EuIaIia,S. Vincentius, aliiquc pliirimi; ita ut
uno mense scplemdccim Chrislianorum inillia niaclaren-
lur. Vide Euseb. lib. 8.
Huius cqui sessor est Traianus,Antoninus,Dcciiis,Dio-
Cictianus,aliique Romani iiiipcralorcs ct tyranni. Hi enim
geslant gladiuin , quia cum cxcruerunt in Chiistianos.
His congruit color rufus, qui bcllum, pugnas, ca?di;ni de-
signat : undc illud Is. 6.'). 1 . Quis esl isle qui venil de Edom
Unctis vestibus de Bosra? Et v. 2. Quare ergo rubrum est
indumenlum tuum , el vestimcnta tua sicut calcnntium in
torculari? Rubeus enim color, igneus et acccnsus, iram,
zelum stragcsque nolat : Iiinc .\lcialus emblemale 117.
At ruber armatos cquilcs exornat amictus.
Et Alcxand. ob .\lex. lib. 1. Gciiial. cap. 20. ac Tiraqiiel-
liis ibidem rcfcrunl ex Xcnoplionle, yEliano, Pliilarcho et
Valerio, Persas et Loccdaimonios, euntcs ad bellum, ru-
bris vestibus indui solilos.
Et datuu ) Id est, permissiim esl a Deo. Nihil cnim
mali niali posaunt in hoc mundo, nisi data a Deo potesla-
te et vcnia: sicut in rcpublica beneordinata non possunt
esse usiirnrii ct lcnoiics, nisi poteslnte a principc accepla.
Et CLU APERUISSET SIGILLUai TERTIUa, AUDIVI TER-
Tiuu AMMAL (quod cral homo, ut patct cap. i. v. 7.) D(-
CENs: \bm, et vidb. Et ecce equus nigbb.
Primo. Hoyiiio per hunc equuin rursumaccipit reprobo-
ruiii iiiultitiidincm. Hi enim in secundo sigillo comparali
fucrunt cqiio rufo, ob criidclitatem ; hic vero, inquit, com-
paronlur equo uigro, ob fucditatem vitiorum. ^'erum haec
sigilla plonc alias el alias rcs ac pcrsccutiones significant.
Sccundo, Alcazar ccnsct sessorem huiuseqiii nigri, per
prosopopcciam , cssc voliintarinm paupertatem , et indi-
gcntiam Cluistianorum primilivae Ecclesia;: iinde stotc-
ram habet in nianu, qiia non triticum, scd cuiusquc nc-
ccssitalem pondcrot, et iiummos qui in singulos erogan-
di crant, ut pro iusto nccessilalis pondcrc dislribueren
num et oleum ne licseris , q. d. Tu , oTite, (idclcs qui ia
Christum crcdiderunt, tam ex Iuda;is, quam cx (jcnlibus,
qiiiquc propter charitalem vino. prnpler miscricordiain o-
leo signilicantur, ne tangas, ne adligas. Itaque accidit.
Nam (jhrisliani ex lorusalem iinmincnle obsidione, moni-
tu Dei migrarunt Pcllam, ut referl Eusebius I. 3. Histor.
cap. 5. ^'erum haec lerosolymae vaslatio iain prsterierat
25. annis, cum hxc vidil et scripsii loanni.-..:, cratque totu
orhc notissiina et vulgatissiina: cur crgo eain ipse hic tam
obscure, pcr aeniginala bilibris, Iritici, hordei el denarii
significarel?
Quarto ergo, aplius Thomas Anglicus, loachim , Ga- |V.
gneius, Percrius el Ribera, per equuin nigrum arcipiunt genuina,
haercticos, qui in erroriim nigris tenebris versaiiliir, sunt-*''" *''"
que vcritatis hosles. Cnde e diametro primo equo albo.hareU-'
cui Cbristus insidet, opponuntur. Cernens enim dinboluscos.
se per Genliles impcratores et tyrannos contra Ecclcsiani
r non proficcre, quin potius ipsain per pcrsecutioncs crcsce-
re ct inclarescere; excilavit haereticos , qui magis Eccle-
siam vexarunt, magisquc ei uocuerunt: ac pra;scrlim mox
temporeCnnstantini,qui pcrsecutiones stitit.pacemquc de-
dit Ecclesiae, suscitavil Arrium et Arrianos.O'iocirca inul-
li per equuin hunc accipiuntWandalos et Gothos, qui fue-
runt Arriani,an mire Ecclesiam vastarunt per treccnlos ct
amplius aonos, ut patet cx Victore Ulicensi in Wandnl.
Procopio, Baronio el aliis. Hi crgo sunt equiis aicr. Hic
eniin color dcnotat dccelque tenebriones, lucifiigas, cn-
lumniatorcs, improbos; talcs autcm sunl ha;rclici, quo-
rum fidcs, conscienlia ct mores sunt atri. Sic inoncbal Py-
Ihagoras: A'e gustaremus de his, quibus nigra est cauda :
quo vetabat cuin iis versari, qui nigri cssent moriim iin-
probitatc. Et Horat. Ilic nigcr esl, hunc, tu liomane. ca-
veto. Sic idololatra; in Scriptura vocontur .Eiliiopes, ut
AmosO. 7. Numquid non ul filii JHhiopum vos cslis mihi,
filii Israel. ait Dominus? L'bi S. Hier. In omnibus . ail,
Scripturis .Ethiopes dicuntur. qui pcnitus in vitia demer-
tur, iit scilicet pro loborc diiirno quisque occipcrel dcna- *■' si sunt . quales sunt idololatrae ct ha-rclirl. Hinc Tlircn
riiiiii od bilibrcm , Gra-cn chwniccm , id est mensiiram
tritiri, qua: sufllccrel od victuin diiirniiin coemcndum : do-
noriiis ciiim signiliral prclium, quod opcrario pro laborc
diiirno quotidie soUebotiir. Hoc cst qiiod fidclcs docct A-
poslulus 1. Tiiiiulh. G 8 Ilabentcs alimenta, ct quibus lc-
gamur. his conlenli fimus.
Porro, inqiiit Alcuzor, Vinum etoleum, quia in Gra;co
hobcnt nrliiiilum, mystico occipicnda suiit, q. d. Vinum
rt otcum nc Imcris, id cst, nos Chrisliani rogamus ne in
toiuis odvcrsitntibus cl a>rumnis destiluamur oleo, id cst,
Iiice ct cognitionu fclicitotis , qiio; in soncta paujicrtatu
qiiani eleginius, includitur; ncvc nbsil Spiritus saiicti un-
clio, qua; iios recrcel ct solctur. Ilurstim, ut dcturnobia
viniim spiritualis laititia;; qiiofulli, dcfcctum rcruni lein-
poralium pro niliilo ducamus. Nom, ul ait Scnccn lib. 1.
Epist. 2. Huncsta res est paupcrlas Ixta. Si icro la:ta cst.
4. 8. Nazara>i randidiorcs iiivc cum piirc Doum cclcbant.
posten nd vilia et idola ronvcrsi, niidiunl: Denigrata cst
super carbones facics eorum. Hinc et Saul malignus, et
rnliimninlor nc pcrseciitor Dnvidis, vocatiir Chus , id est
JElhiops, in tilulo in Psalm.7. Audi ot Circron. pro Cee-
cina : Scatus C.lodius. cui nomen esl Phortnio. nec minus
niger,nec minus confidens.quam illc Tcrentianus est Phor-
mio. q. d. Sox.tus Clodius a;que improbiis et audax esl, ac
Phormio Tcrentii. Vulgarc est provcrbium : Albus, an a-
ter sis. ncscio.
Hiiiiis eqtii gcssor csl diabolus, vcl ipse Iiaeresiarcha, v.
g. Arriiis. Hnbcl slnteram,id cst sacram Scriplurnm, nd
qiinm omnia viilt librnre ct exnminnre ; non in mcnlc, scd
in mnnu, qiiasi ad libittim versalilcm ct floxibilom, ut oam
nd orroros siios, proiit libucrit, torquoat ct inflcctat. Po-
tcst quo^uc cuin Pcrcrio pcr slaleram nccipi siraulala et
862
Commentaria fn Apocalypsin S. loannis, Cap. VI.
ostentata iustitia, sire simulatus amor veritatis et recti. « et NicseDa; fldei daronatio conclamata sit, totusque orbis
SicArrius libravitFilium cum Patre in slalera.docens inl
quum csse ul Filius Palri eequclur iu duralioue, dignila-
te et divinitate. Hosce loanni oslendit terlium animal.sci-
licet homo, cuius faciem praefert, quae est indicium ratio-
niset sequitalis: quia hoerelici hominis ethumonitatis spe-
ciem metiliuiitur, cutn siot liipi rapaces. Secundo, quia o-
Dines petic liaercses Filio hominis , id est Christo, adver-
sati suut, cique vel divinitatem, vel humanitatem, puta
corpus vcl inenlem, vel voluntatem humaoam ademeruut.
Tcrtio, quia hoino significat doclores et praedicatores, qui
hxrescs dotcgiml et confulant.
BlLIBBIS TBITICI DENABIO, ET TRES BILIBRES HORDEI
DENABIO : ET VINUM ET OLEUU NE L«SER1S. ) tjcilicet,
tu, 0 cqucs, et cque niger. Hoc enim illi iiiiperatex Deo
tertiuin aninial, sivc tertiiis Cherubious habens speciem
hominis. Pro bilibris, Grsece estchoenix, quas est mcusu-
ra aridorum lantuin capiens tritici, quanlum ad diem u-
niim uni hoinioi ad viclum sufficit. Unde proverbiiim
ingemiscens,miratU8 sit se esse ArriaDum,ait S. Hieron.
ita ut homousii et verae fidei defensio ad uuum fere re-
dacta esset S. Athanasium. Tunc tamen Christus fideles
suos non deseruit , sed per S. AtbaDasium, aliosque sa-
cerdotes et Ortbodoios necessariam fidelibus verbi Dei ,
homousii, verseque fidei, et S. Sacramentorum alimouiaru
suppeditavit: licet sobrie, et furtim ssepe (uti fit in locis
ubi dominantur hseretici, utin Anglia, Scotia, Uollundia)
ac tantum ad necessitatem, non ad abundantiam.
Aliter Pererius: Trilicum, inquit, sunt Pra;lali virique
sancti ; hordeum est plebs fidelis. Hi omues, si in fide per-
stent, donabuntur eodem denario diurni laboris, scillcet
vita aeterna, uti legimus in paraboia operariorum, Matlh.
20. Christum eumdem deuarium singulis annumerasse.
Aliter quoque Viegas sect. 10. Triticum, inquit, sunt
insigniores Chrisliani; hordeum sunt segniores. Ui ab
hserclicis seducuutur uno deoario, id est brevi et vili vo-
__ . luptate huius vit<e, sive morum licenlia, qiiam alFert bee-
Chcenici ne insidcas , id est, ne inuitaris, ne fidas disetse Bresis et heeretici.Sedvinum etoleum ne ixseris.q.d. Emi-
quotidlanaj. Porro licet choeuices fuerint variae, variaeque nentes in charilale, quos designat vinum; et in misericor-
quantitalis et mcnsurae, tamen Attica et comraunis choe- dia, quos desiguat oleum,ohxrelice,seducerenonpoteris.
nix, ul docet Alciatus lib. de Pouder. et mensur. ex Pol- Et cum aperuisset sigilluu quabtuu, elc. et kcck yjr, ^^
luce et Suida, contiiiebat 27. uncias, id est duas libras, equus pallidus ) Graecum p^Xwpoc siguiDcat colorem viri-et8.
ct insuper quarlam librae partein. Unde nosler Interpres dem herbarum, indeque earumdem marcescenlluin, et a-
verlit bilibris, quod nomen Lalinis notius est quam Grae- rescentium squalorem et pallorem.QuocircaCbloris ab 0-
cum choenix; libra enim coatinet 12. uncias: bilibris er-
go continet 24. uncias. Plura de choenice vide apud Alca-
zar not. 7. ubi inter alia citat verba Galeni diceutis: Cha-
nix continel colylas tres; cotjlae autem tres, inquit ipse,
capiuut iuste 25. uncias aqiiae, frumenti vero vulgaris un-
cias 24. Dico vulgaris : nam optimum frumentum est e-
iusdem ciim aqua pouderis, ut docet Prado, et ex eo AI-
cazar. Denarius pretium est diurui laboris: operarii enim
diurna incrces erat deuarius. Bilibris ergo significat sa-
cram Scripluram (Iikc enim est libra, uti paulo ante dixi)
quae quasi duplex est, scilicet novi et veteris Testamenti.
Ha;c estchoenix; qiiia animae ad victum quotidiauum a-pi
limoniam sufilcit. Denarius significat meritum sanae fidei,
et sanctae vitae quotidianaj. Trilicum est Evangelium: hor-
deuin est aspera lex vetus. Apposite aulem triticum unius
choenicis dcnario; hordei vero Ires choenices eodem dena-
rio aesliiiiautur: quia pretium tritici ad hordeum soletes-
6e triplum ; et lalis est doctrina novi Teslamenti respeclu
veteris, scilicet triplo melior et perfectior, triploque me-
lius et succulentius aniinam nulriens. Vinum et oleum
8unt mediciua Samaritani nosiri Christi Domini, ut patet
Luc. 10. 34. piita sunl S. Sacramenta. Scnsus ergo est,
q. d. Nolite timere hunc equum et equitein nigruin, o fi-
deles inei ; licet enim Arriani etWandali aeque,iino magis,
quam Decius et Diocletianus, in vos saeviant, tamen ego
vobis adero, vos alam, pascam et roborabo. Esto conen-
tur illi omnibus viribus doclrinam, et aoimae pabulum vo-
biseripere; tamen non poterunt anuonain sacrae doctri-
nae, veritalis el fidei quce vobis quotidie ad^victum et ro-
bur spiritus sufficiat, adiinere: illam enim ego vobis pro
vidio ponitur dea Oorum: quae cum nympba esset celebris,
et Zephiro nuberet, quasi dolis loco id a marito accepit,
ut florum omnium poiestatem haberet: unde iuquil ipsa
apud Ovid. lib. 5. Fastor.
Chloris eram qux Flora vocor, corrupta Latino
Nominis est nostri littera Grxca sono.
Hinc ylupov d^eo;, vocatur pallidus timor, eo qiiod faciat
pallidos: atque Conslantius pater Cunslantini Alagni, co-
gnoininalus est Chloriis, propter pallorem, inqiiil Zona-
ras in Diocletiano. Morbidus Iste color equu huic con-
gruit, ulpote cui insidel ipsa mois.
lam primo, Lyraous et Aureolus per equum hunc pal- 4.
lidum accipiunt persecutionem Doniitiani : Andreas Cae- Equus
sar, Diocleiiaui: Ribera, Traiani, quae tesle Eusebio fuitP^lJjJ"
acerrima, plurimosque occidit. Unde pallido equo compa-''"
ratur: pallor enim est morienlium.
Verum haecpersecutiones omues equo secundo, rufosci- i.
licet, designatae siint, uti paulo ante ostendi. Eiposit.
Secundo, Alcazar per raortem hanc accipit raortem tam U,
Martyrum, quam alioruin fidellum, puta ludaeorum ad
Chrislum conversorum. Mors enim, inquit ipse, hic per
prosopopoeiam inducitur, quasi occidens ludaeos Chrislo
credentes. Sequitur eain infernus : quos enim ipsa occidit,
mox hic devoral, et suis subterraneis includit cavernis,
scilicet corpus sepulcro, animam limbo. Hic enim erat
cominunis uaturae ordoanteChristum,Christique gratiam
quae caelum patefecit, suosque eo subvexit. Hoc ergo si-
gillo novum et inaudilum quid apparuit, scilicet mortem
ut Chrisli minislrum equo insidenlem, ad perfectam lu-
daeorum saliitem adventare, qui Christum ipsum recipie-
curabo inter medios haereticos et hosles.sicoustanter stu- Dbant. Quo inniiitur, morlis saevitiain el stragem in Chri
dio et exercilio Christianae vitae, prout debetis, quotidie iu-
sistatis: ita Ribera.
Porro voces bilibris et denariris significant maguam fo-
re carilatem annou» spiritalis, id est verbi Dei,sub Ar-
rianis,Golhis,aliisque ha?rcticis.Carum enim est triticum,
cum duae eiiis librae venduntur denario.id est decem assi-
bus.id est decem baiocis Ilalicis, puta uno lulio, aul regali
Hispanico, qui apiid Bclgas valet quinque stuferos; hic e-
nira est dnnarius, qui rontinct drachinain argenti, estque
quarta pars stateris, sive sicli: siclus enim conlinet qua-
tuor drachmas argenti, valetque quatuor regales, hoc est
unum florenura Brabanlicum.Notat ergo miram arrianismi
propagationera et sjevitiam in Orthodoxos, qua per Con-
stantinum Imp. Ursacium, Valeoletn, aliosque Arrianos
plerique Episcopi decepti sunt,aut facti Arriani; adeo ut
in generali Concilio Ariminensi, uti et in aliis, homousii
sti servis edilam, non fuisse veram mortem etinteritum,
viamque ad inferos, uti Gentiles putabant; sed fuisse viam
ad absolutam eorum felicitatem. Quocirca primi Christia-
ni mortein non formidabant, sed optabant et ambiebant:
sciebant enim ex Paulo, mori corpus et sepeliri in fideli-
bus, idem esse quod seminari, ut gloriose in resurrectio-
ne renascatur el resurgat, 1. Cor. 15. 42. Porro quaiuor
hic, inquil, genera mortis nomiuantur, quibus primiChri-
sliaui moriebantur: Primumestgladius, qui significat car-
nis castigationem, et affectuum refraenationem, quam do-
cet et iubet Christi Evangelium. Secundum est fames,
qute significat divinae gloriie zelum, et proximorura salu-
tis aemulationem, de qua alt Cbristus Matth. 5. 6. Beati
gui esuriunt et sitiunt iuslitiam. Tertium est raors, qua
Deus Christianos peccantes rigide puniebat. uti punivit
Aoaniam et Saphiram Actor. 5. et Paulus 1 . Cor. 5. v. 5.
Commentaria in Apopalyp?in S. loannis. Cap. VI. 8G3
oil se tradidiase fornicarium Satanae in interitum carnis; t stentes occidendo. Hoc enim erat Mahomclis symbolum,
et 1. Cor. 11. 30 scribit multos eroori, quod indigne ad^^quod quotidie Saraceui in suis .Moskwis sive fanis usque
Eucharistiam accederent. Quartum sunlbestiae, perquas
significalur marlyriuui; mulli enim reipsa bestiis obiecti
sunt. Subdit deinde Alrazor: Simplicius tamen et aptius
esse censeo, ut /jladio, fame et morte desif;uentur bella,
famog et pcslis (mors enim, sivc mortalitas sacpc pestem
sifjniticalj quse immissa sunta Deo, non solum in ludKos
r<bf llcs, sod ninm in cos qui Christum rereperanl : scd
illi por h.TC ad infernum, hi ad cilum et felicilatem ibant.
.Mquc hoc pnclo paluil, quanta sit Dei sapientia, qua; lio-
mines morlificando vivificat, el pcrdcndn salvat, ulegre-
gie depinpfilur apud lobiiin rap. 39- et 40.
Vcrum e(|Nuin hunc non csse amicum ct faustam , sed
inimicum et infaustnm , ncc scssorem habere Christum ,
Christive minislrum, sed Christi adversarium el ajmulum,
supcrius ex communi Interpretum sententia docui. Adde
hanc explicationem arcliorem esse, quia ad solos ludajos
lioc sigillum, uti et praicedcntia, reslriuEjit : nec satis co
ad ravim inclamant: jVon esl Deus nisi uniis. el Vahomet
Apostolus eius. Quicumque hoc recipere el prolileri nole-
bant, necabantur ab eo; qui vero rccipiebaiit, serTabaa-
tur, idcoque dicli sunt .Musulmani, id est, servali et libe-
rati a morte ( a radice Q*7li) scialam, quje Hebraice ct A-
rabice signilicat esse salvum, incolumen , prosperum;)
sed hi peiore, scilicct spirituali, mortc ab eo occidebau-
lur. Sequitur eum infcrnus, id est , .\ntichrislus. Est e-
uim ipse pra:cursor Antichristi, qui erit vitiorum abyssus,
ct quasi infernus , illique viam prxparat: putatur enioi
secta Mahometis duralura usqiie ad .Antichrislum , ait Fir-
manus; adeoque loannes Annius, et alii pularunt ipsum
.Mahometcm esse Anlicliristuiri. Kursum, lulus iofernus,
omnesquc daemnnes ad iuvandum .Mahometcm , eiusque
seclnm propagandam, videnlur concurrisse. Tertio, pro-
prie, sequitur eurn infernus, quia plurimos ipse prse Go-
this aliisquc hxrclicis ad iufernum detnisit. Ipsius enim
hairerc ; quia pcr mortem tam accipit mortem Marlyribus, IJ secla vicloriis plurimis , nou Inntum Trapczunlinum et
ob fidei confessionem illatam , qiinm nliis Christianis ob
peccata, vel siia, vel reip. a Dco inflictaiii. Denique multa
iiiiscet, qiia" ma{;;is tropolofjien sunt, quam litleralia.
III. Terlio, Tliomas Ann;iicus, Dionys. (ja[jiieius, lUchard.
Viegas ct alii multi.pcr hunc cquum ni{jrum accipiunt hy-
pocritas, et impios tideles, qui sua mala vita ct sccleribus
Evan{jelio adversanlur, suoquc pravo exemplo non paruin
nocenl Ecclesia: (ut hi tres eqiii sifjninocnt tres hostes e-
qiii albi, id est Ecclcsia: et Chrisli, scilicet rufus signifi-
cet mundiim, niger da;monem, pallidus rarnem). Hi pal-
lidi sunl; qiiia hypocrilo; ieiuiiiis et rarnis maceratione,
vel cerle cius fuco et oslcntalione faries siiasextcrminaut,
ait Richnrd. et Hugo: vcl quia charilale et sapientia ful-
gerc se fmgunt et ipsa simulalione pallcscunt, ail Dion.
Tcl quia igncam charitalrm siia luxuria perdidcrunt, ita-
Constaulinupolitanum, duo Orientis imperia, sed et ma-
iorem orbis parlem occupavit. et plura in dies occupat ;
adeo ul nuper subacta inaiori Hungaria ct Traosilvaoia,
iam Gerraanijc, Ilalia; et Colonix iminineal , idque per
Christianorum principum dissidia : hiscc enim crescit; ac
Chrisliani quasi excaicati id uon vident, aut non curant.
Unde dicitur hic per quatuor partcs tcrra; grassala : huic
proindc datum est interficere gladio , faine, inorte et be-
stiis lerra; incolas orbis. H» eiiim sunt qiiatuor plaga; Dei,
do quibus ait Ezech. cap. 14. 21. Si qualuor iudicia mea
pessima, gladium et fainem, iic bcslias viaias, ct pcstitcn-
liam (quam hic loannes vocat mortem ) immisero in lc-
rusalem, ut interficiam de ea hominem et pccus. Sarace-
iii enim multos Cliristianos gladio, alios fnme, alios aeru-
mnis,indcquecon3equentc pi'sle,aliosaliis gcneribus mor-
tis; alios eliam leonibus, ursis, aliisque bcstiis obiicien-
do occidcrunt.
IV.
geiiuina
ffU Ua
homeia-
nos.
quc expallucrunt. Huic cquo etequiti permissuin est ho'
mines inlerfirere gladio lingiia; impia;, iticitanlis alios ad
peccala; et fame , id est penuria verbi Dei ; ct morte, id r Addunt nonnulli regnum Turcarum vocari mortem et
est pestilentibus moribus; et besliis tcrrx, id est brutis et infcrnum, eo quod eius vires et milites constent Scythis,
pra;serlim habilantibus iuxla Bosphorum Cimmeriura et
Pontuin Euxinum. Ibi cniin cst Ccrbcrion mons et oppi-
dum, Cocytus, Phlegethon et Tarlarus: quocirca Home-
riis inferni sedcm collocat apud Cimmerios, sItc ob per-
peluas tenebras, sive ob metallorum frequentcs fodinas,
sive ob valles opacissimas et hyberno soli inaccessas; a-
dto iit Gcnliles censcrent illic esse inferni ostium. Sicque
nccipiiint illud Isaia; 28. 15. Pcrcussimus fcedus cum mor-
te, et cum infemo fecimus pactum, piita cum Cimmeriis,
scilicet, cuin Assyriis rcgnanlibus iu Ponlo ct Uosphoro.
Huc facit illiidTibulli:
Eli/sios olim lireat cognosccre campos,
Lelhxamquc ratem, Cimincriosque lacus,
cnliginosos scilicct et infernos. Huc quoqiie alludcre pu-
tnnt's. lonnncm cap. 20. 11. cum nil: El infernusct mors
missi sunt in stngiium /V;;i/,< ; nrc cnim propric infornus
mitti potcst in stugnum i;;nis, id cst, in infcrnum; sed
irrntionalibus viliis.
Hic sensus generalior cst, inagisquc moralis quam lit-
teralis : nec satis cougruo urdinc sequitur praeccdcntem ,
tertium scilicet equum nigrum. Nam lompore illius, puta
temporc ha;resiuin , imo eliam tempore persccutionum
(leulilium, ndcoquc quovis ga;culo fucrunt impii et hypo-
crits in Ecrlesia.
Qiiarlo ergo , et optime, loachim, Seraphinus Firma-
nus, Pannonius et Percrius per equum hunc pallidum in-
telligiint sectam Mnhomelis, Turcas et Saraccnos, infeu-
sissimos cl celcherrimos inm a mille aniiis hostes Chri-
stianorutii. Hi cnim posl Golho"», Arrianos, aliosquepri-
scos ha;relico3 mox Ecclesinm gravissimc infestarunt ct
iugiter infrstant: eslquo haec qiiasi quarta »las Ecclcsia;.
Haec secta recle comparntur eqiio. qiiia planc irralionalis
cst.bruta el carnnlis.Umle enin oslendit (|iiarlum oiiimnl,
sciliccl aquila.qiia; subliinis est ct ca;I(Slis.Hic cquus cst
pallidus; quia rcspondet sessori siio: sessor enim cius cst D Cimtnerii, Tiirca; et Scylh.-c, qui in Ponlo quasi in infer
pallida mors. Uiirsiis, pallor significat Snracenoriim invi-
diam, livorrm ct udiutn in Christianos (iindo et npposito
Turca; miilti viiltii siint pallido) corumquo noqiiitinm ut
mnlitiam, insiipcr libidinem : in hac cniin suis pra;celluit
Mahomet, camqiie loge sua permisit, imn promisit: nn-
do cl polyganiiam indiixit. Libido cnim spiritiis ct snngui-
nem cxhnurit, ilnque farit pnllidos et liiridos. Deniqiio
pallor notnt coriimdem nvaritinm, uli vidomus Tuicns nii-
ri csse ciipidissiinos, ideoqiic apud cos auro venalia iiirn.
Avari enlin ob curns ol molus rongerciidi et conservnndi
opes, palloscunt. Quooirra argutc Diogenes rogatU9,riir
oiirum pnllcrct: Quia multos. inqiiit, habrt sibi inhiantes
ct insidiantcs : tcstis rst l.nortius lib. 6. Hiiius scssor cst
mors, id est Mahomet, qiii, doficiente sorla Arrii, mox or-
lus esl regnantu Heraolio Iinp. anno Christi 030. sunm-
quc scclom propagavit gladio, niiuirum oniDes sibi rcsi-
no habitnnt, forique suntet rrudolos, ac vivunt quasi ho-
mines infernnlos, co miltonlur. ILtc alliisio non est in-
rongrua, ncc inelegans; plus lamcn vult S. loanncs, uti
pnulo anlc dixi.
Sicut ergo pcrsocnndum equuin rufuin significati sunt
Gonliles et Pagani Erclcsi.Tj pcrsooulon^s : pcr terlium. ni-
gruin sciliret, Arrinni, Gothi, NVandali nliiquc hjprelici ;
iln por pnllidum slgnificantur Sararcni, Turca> elTarlari
(o\ qiiibus prodibit Gogot Magog. do qiio cap. 20. 7.) Hi
onim pra> aliis duobus, pula pra; Gcntilibiis ct Gothis, fue-
riint. et sunt nrorrimi ct conlinui. pcr docem sa;rula, pri-
mi nlbi cqiii cl eqiiilis, puln Chrisli clChrislianorum, ho-
slo« llaquo signifionlur hic acre , longum el ronlinuum
Eoolo«i.T ccrlaiiicn et belluin, a;que nc viclorin, ciim omni
hostinm et hominum gcnorc. Primo cnirn pcr treccnlos an-
Dos ccrtaTit cuin Gcnlilibus, cl Iinpcratoribus llomanis:
864
Coraraentarfa in Apocalypsfn S. loannfs. Cap. VI.
bosce tandem subegit, cum Constanliniis et sequentes Im- A pra ca?lum, ibique degere cum Chrislo, Erg;o sunt sub al
peratores colla subdiderunt Christo elEcclesiaj. Secundo,
cerlavitcum Arriaiiis, Nestorianis, Eutychianis, aliisque
hajreticis per tolidem , scilicot trecentos annos proxime
sequentes; sed et hos vel proflif^avit, vel exlinxit. Tertio,
certavit, et adhuc certat cum Turcis et Saracenis: hosce
etiam suo lempore dissipabit; prjEsertiiti cum eoruni mo-
narchia cadere el ruerc incipiat, cuius riiinfe initia el pra;-
sagia couspicimus. Post hosce omiics qiiasi anleaiiibulo-
nes et sagittarios sequetur accrrimus hostis Antichristiis,
qui ex iudxis ortus, primiim per ludxos, deiiide per fioij
et Magog gravissime adligct Christianos; scd et hunc mox
destruetChristus adventu suoad iudiciuni,c(im Ecciesiam
miiitanlem post tot luclas et victorias coronabil, atque
triumphautem deducct ad regnum suum cajlrsle. Tunc e-
nim suscipient regnum sancti Dei allissimi, et obtinebunt
regnum usque in sxculttm. el sxculum sxculorum, inquit
Dauiel cap. 7. v. 18. Haec est inatcria, hoc argumentum,
hic ordo et series totiiis Apocalypscos. In ipso enim eiiis
lari, id est, friiiinlur conspectii humanitatis Chrisli , noa
autem divinilatis. Sic et aliil*atres,ul Irenaeus, Hilar. Am-
bros.Orig. negare vidcntur animas Sauctorum ante diem
iudicii friii visione Dei. Sed hi commode exponendi sunt,
scilicct ul tantiim velint dicere eas non frui integra beati-
tudine lotius horninis ; quia videlicet carent gloria corpo-
ris: habcre ergo illas bcatitudincm incompletam,et perfe-
ctam, ciusque complcmenlum in resurreclione expcctare.
Quocirca pcrperain cx ipsis, et cx hoc Apocal. loco do-Anims
cent (Iraeci, Vigilantiiis et Calviniis, aniinas post mortem pursniox
siib altari quiesccre, et qiiasi dormire, ncc vidcrc Dcuni,^ ™"['°
idquc usque ad diem iudicii. Unde S. Hicr. scribcns con- oeuin.
Ira Vigilantium, iure eum vocat Dormitanlium, additque:
Tu vigilans dormis.et dormiens scribis. Nam nnimas has-
ce non dormire patet.quia clamant, petuntque vindiciam;
et quia sequuntur Agnuin quociimque ierit, cap. 14. 4.
Hic ergo est error el ha;rcsis. Dc fide enim cst animas ple-
ne a peccatis purgatas, slatim a morlc videre Deum, cs-
libro signalo continetur cerlamen ct victoria de Antichri- •' seqiie bcalas. Ila definit Concil. Florent. Trident. et Be-
sto : in sigillis vcro libri conlinpntur praeviae oninium Gen-
tium persecutiones iam dict£e. Simili modo Daniel cap.7.
T. 4. qualuor monarchias, quanim iina alleram ex ordi-
ne bello appctiit et protrivit, ac imperiuin ad se transtu-
lit, comparat quatuor bcstiis, scilicet leajnae, urso, pardo,
et quariae terribili, ac inira! et insolilae forrate : alque Za-
charias cap. 1. et cap. 6. easdein comparat quadrigis et
equis variorum colorum, a?que ac loanncs hic.
Ex dictis sequitur.saracenismum csse quartam et ulti-
mam generalem Ecclesiae persecutionera.ac posteam mox
seculurum finem mundi. Ad illum enim statim transit S.
loanues in sexto sigillo v. 12. ac consequenter appropin-
quare illum in hoc sexlo illius annorum millenario: mun-
di euim aetas est sex millia annorum, uti oslendain c. 20.
T. 5. Hinc et Saraceni Turcaeqiie clamitant, iaclilantque
quasi oraculiim, suam sectam duraturam milleannis.
Et cum aperuisset sigillubi quintum, tidi subtus
nedictus II. ae Innocent. III. in Decrclalibus hac de re c-
dilis. Idque hic satis significat loannes, cum ait animas
hasce habere stolas albas, et esse aote thronuin Dci, ei-
que servire die ac nocte, cap. sequenti v. 15. Allare enira
hoc sub quo cas vidit loannes, esl proximum Sancto san-
ctorum, ideoque iu Scriptura vocatiir altare oraculi, id est
Sancti Sanctorum, quod repraesenlabat caelum empyreum,
Deumque in eo residentein : unde scisso iam per Chrisli
mortem vclo intennedio, quod erat inter Sanclum sancto-
rum et Sanctum, in quo erat allare hoc, clare vident Deum
in Sancto sanctorum residenlem, uli patebit cap. 8. ?. 3.
Vide Bellarm. lib. 1. de Beatitud. Sanctorum cap. 3.
Orthodoxi ergo, qui credunt animas sanctas iam Deum s„h nuo
videre, altare hoc varie interpretautur. Priino, Ainbros. aliari
Haymo, Ricbardus et Ribera, per allare accipiuut Chri-*'"''
stum Chrislique curam,aequeacfruitionem,cui, per quem,g
pro quo, et super quo immolali sunt S. Martvres, el sub
ALTARB APiiUAS iNTERFECTuRUM. ) Martyrum scilicet 0- ("cuius prolectiooe iam beatevivunt.
uinium, qui occisi suul vel a Rom. Iinperatoribus, vel a
Gothis, Arriauis, aliisque haerelicis; vel aTurcis et Sara-
ceois. Cura enim iu primo sigillo, equo albo significatum
sit lajtum et faustum Christi in Ecclesia regnum.mox tria
sequentia sigilla reseraruut Ires equos illi conlrarios, pu-
ta tres generales Ecclesiae persecutiones sibi invicem or-
dinc successuras , et duraluras usque ad Antichristum :
hinc boc quinto sigillo apte et consequenter inducitur com-
munis vox fidelium, qui in iis passi suut, pula Martyrum
oplanlium et orantium pro fine ct termino perseculionum,
ut scilicet Deus eas terniinet,inhibeal et sislat; utque pas-
sos et Martyres coronet, persecutores vero puniat et adi-
gat in tarlara: quibus respondet Deus,iubetque ut requie-
scant adhuc tenipus modicum.donec compleautur conser-
vi eorum, el fratres eorum, qui interficiendi sunt sicut et
illi, scilicet ab Antichrislo : huius eniin tempus erit modi-
cum, quo coinplebitur Marlyrum et Electorum numerus,
ideoque raox finis omnium ac iudicium universale, et re-
gnura Christi eiusque electorum gloriosum adveniet. Per-
perara ergo, el nimis arcte Alcazar censet io hoc sigillo
tantiira esse vocem Christianorum a ludieis occisorum.
Quoeres,quodnain sit boc allare? Aliqui ex hoc loco pu-
tarunt animas sanctas ante diera iudicii non videre Deum,
sed esse in locis quibusdam quietis et amoenis, quae hic
vocantur allare; ac Primo,Origen. lib. 2. Periarchpn, pu-
lat animas statira post mortem duci ad loca quiedam ter-
rena, ubi depurantur, et multa discunt: inde deduci ad
loca aerea, ubi plura addiscunt; tandem supra caelum ad
11.
III.
IV.
Secundo, loachim: Altare, inquit, est Romana Eccle-
sia, sub cuius fide et obedientia multi Christiani quinto
sigillo, id est, quinla aetate Ecclesiae, tunc, puta tempore
loachiini florenlis, occisi sunt a Mahometanis in Africa.
. Tertio, Dionys. ait, animas esse sub allari, hoc est, eas
esse in securissiina Dei lutela, iuxta iliud Sapient. 3. /»•
storttm anii/im in manu Dei sunt.
Verum respondeo significari hic duplex altare, scilioet
altare holocaustorum, quod erat in alrio; et altare ihy-gcDuina.
miamatis, quod erat in Sancto. In illo eniin quasi iinrao-
lata, et sub eo qiiasi sepulta sunt corpora Martyrura: ia
hoc vero post morlem translatx animae eorum, quasi re-
quiescunt iuge thyiniama laudis Deo exhalantes. Dico er-
go primo, alludi, et nolari hic allare holocaustorum. Id
patet, qiiia sub eo latent animae inlerfeclorum, id est, im-
molalorum in altari: et quia claraant, postulautes vindi-
clam suae immolationis.
, Pro quo nola. Corpora Marlyrum ex antiquo more etjifjriyres
' ' sanctione Felicis Pap89 primi. solebant sepeliri sub altari, sepelie-
uti docent S. Augustinus serm. 11. de Sanclis, Anselm. '>"'"" ^
Richardus et alii ; quia enirn Martyres instar holocausli ia,j_^uf j
erant immolaii Deo super altare hoc, hinc sub eo pariter
sepeliebantur. Id fiebal Priino, ut loco tam sacrohonora-
rent Martyres. Ila S. Ambros. invenlis reliquiis S. Gerva-
sii et Proiasii per revelalionem S. Pauli, eas sub altari re-
condidit, ut ipsemet asserit Epist. 54. ad Marcellioam so-
rorem : Succedant, inquit , viclimx iriumphales in locum
ubi Christus hostia est. Sed ille super altare, qui pro o-
Christum evehi , ibique plenara scientiam omniura adipi- mnibus passus est; isli sub altari, qui illius redempti sunt
sci. Secuudo, Victorin. putat hoc altare esse loca qua3- pjssione. Hunc ego locum prxdeslinaveram mihi. Dignum
dara subterranea amoena et similia campis Elysiis.Tertio, esl enim ut ibi requiescat sacerdos. ubi offerre consuevit.
Tertull. lib. de Aninia sub finem, putat hunc aniraarum Sed cedo sacris victimis dexteram portionem . locus iste
locuin esse paradisum terrestrem, in quo, ait, degunt E- Martyribus debebatur. Secuudo, ut Martyrum corpora et
lias et Henocb. Quarlo , S. Bernard. serm. 4. in festo o- sepulcra,orantibus ad altare essent continuum excilamen-
mnium Sanctoruin, censet aniraas mox a morte rapi su- tum devotionis et virtutis ac fortitudinis, quara iraitarcQ'
Comracntaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. VI.
865
tur. Terlio , ut Marlyrcs corum prcccs apud Deum ofTer- j^ tare caelcste ia quo proprie auimx Martyrum requiescunt
rent eladiuvarcnl. Hinc allare vocebaturscpulcruin Mar
Marty- tyris, .Memoria Martyris, Marlyrium, sive Confcssio. Mar-
nuiB, id lyrium enim (iricce idem csl quodLatinc Coufcssio, puta
^^'•^''l^teslimoQium, ut ait liic loanues, quod Martyr fidci perhi-
teoipiuai,buit, et sua morte ac sanguine obsifjnavit. iNam Martyr
oar ■ idem est quod confessor, sive tcslis fidei. Hinc hiscc eo-
rum scpiilcris et altaribus postca, cum scilicct sub Con-
stantino Ecclesia pacem adepla est, superoedilicarunt Ec-
clesiam.sive templum,quod inde paritcr vocabant Marty-
rium. Ita in Concil.Chalcedon. vocatur Martyrium, id est,
Ecclesia. S. Euphemia!. Kursum indccitcnsa vocis si.ijai-
ficatiouc.Ecclesiaquajvis vocala csl.Marlyriuni ; quia Mar-
tyrum.vel certe Sanctorum,reliquias aliquas co Iransfere-
bant, ibique condebant.ut ad primaevum niorem aedifican-
di altaria cl tcmpla supcr scpulcra Martyrum accederent
qnautum possenl. Hinc iurcCanon. sancilum est,ut allare
non consccretur nisi illalis co Marlyris,vel sancti alicuius
reliquiis. O^ocirca sacerdos accessurus ad aliare orat,di-
Ad hoc enim post eorporis immolationem el sepulturam
in aliari holocauslorum, translatx suntanimajeorum bea-
tae : ibi enim acceperunl stolas albas, iugilerque laudant
Dcum : unde ibi eorum allare potius vocandum est thy-
miamatis,quam holocauslorum, uli mox patcbit. Hoc ergo
nllare est sccretum et penetrale ca.'lesle, puta locus feli-
citatis ct {jloriae Martyrum in ca;lo. Kam hoc allare esse
in cjelo palet primo, ci eo quod cap. seq. v. 9. de simili-
bus animabus dicilur, quod sint anle Ihronum Dei, et in
templo, scilicet cilesii, servianl ei dic ac nocle. Dico si-
milibus: lam cnim ha;, quam illa», sunt animaj interfecto-
rum ; ct licet illae fulurje sint ultimis tcmporibus Antichri-
sti, tamcn a;que ac ha: requiescent ad niodicum tempus.
doucc implealur numerus conservorum eorum. Secundo,
idem patcbit clarius cap. 8. 3. ubi anjjclus harum anima-
rum thymiaina, id est orationes et laudes, olfert Deo ia
nllari ihymiamatis. Sub eo ergo quasi requicscunl in cae-
lo; scd ila, ut dilTraclo pcr Chrislum velo, quod hoc al-
• ^.•.|u.i.7.^^ .WW....M w««^.— .^w— «.-^.^.rf — .— w -.— -. — ,— - n' ""** ..«, «. U....U...U pv. ...... ■oi.ui II ,viu, uuuu iiuu ai-
citque: Oratnus ie , Domine , per tneriia Sanciorum iuo- u tarc ct Sanctum dirimcbat a Sanclo sanctorum, videant
rum, quurum reliquim hic sunl. Ila Ecclesia Hesurreclio-
nis lerosolymis in Golfjotha erccta, vocata est Marlyrium,
ait Cyril. Icrosol. Catecli. 1 i. Vide Uaron. in .Martyr. G.
lulii. Alque hajc est orijjo ct causa cur Uoin;e in basili-
cis S. retri, S. Pauli, S. Laurentii, S. Sebastiani, S. Caj-
cilia;, S. Su9anna!,et passim in aliis teinplis vidcamus gra-
dus et dcscensus in cryptas, sive in sacella subtcrranca.
In hiscc cnim cryptis propric scpcliebantur Martyrcs, un-
do rpsa cry pla, sive scpulcrum Martyris vorabatur Con-
fessio vcl .Marlyrium ; supra quam dcinde xdilicabant al-
lare et templum, quod exinde quoque .Marlyrium diccba-
lur, uti panlo ante dixi. Porruliinc intcllij^iinusillam plira-
sim, quam lotics in Vilis Sanctoruin el .Marly rolofjiis le-
jjimns : llic Sunclus sepultus esl in Confi^ssiunc S. Lduren-
iii. 5. Susannx, S- Priscx. elc. nain in Confessione, idem
ost quod in crypta vel sepulcro S. Laurcnlii, S. Susaun»,
Prisca;, ctc. ncc eniin totum templum vocabalur Confcs-
sio, sed .Marlyriuiii, uli solerter annotavit Baronius. _
Seusus er{jo hiiius loci cst, q. d. Vidi per \isioncm sym- v.<
bolicam, animas Marlyrum sub altari; quia sccuudum
corpus sub co scpulli sunt.qui supcr allare quasi holocau-
8la suam vitam Dco ininiolariint ; ut sit synccdoche.scilicct
ut pars poiiatur pro liito; nimiriim aiiiina pro homine, pu-
ta pro Martyre. Sic (icnes. -iti. dii-imlnr scptuafyinta ani-
ina;, id esl homincs, egressa: de femore lacob. Clamnnt
erf^o Marlyrcs, id est, aniin.i; Marlyriiin percorpora sua,
clainant,inquaiii,cx hoc siio .Martyrii loco ct sepulcro viii-
diclam, pcrinde ac sanfjiiis Abcl eamdcm clamatGencs.
4. 10. Uiidc scquilur: Dat:e sunt ci slolx albx, quasi in
consolationem et mcrcedem. Agitur enim hic de sigillis,
qua: tcfjebant perscculioncs, et rcs non in cajlo , scd in
terra (jercndas. Locum crfjo animaruin vocatallarc: qiiia
ubi cst corpus, ibi ccnsclur cs«c cl anima. Scnindo quia
Iix anima;, hoc csl lii .Marlyrcs, sunt quasi victiiiia; qiige
in altari cremanlur, qiiarum cinis pcr craliculnm dilabe-
balur sub altarc, ut vidcrcntur quasi sub nllnri scpcliri:
Deum in Sancto sanctoruin residentem, ut ibidcmosten-
dain; undc patet eas iam essc bcatas. Itaque sicut locus
fclicitalis Boatorum vocatur sinus Abrahx, ob quietem :
ila liic vocalur allare, ob Dei laudem, et ob marlyrii \icli-
inain : proprius enim locus et sepiilcrum Martyrum est
allarc, uti iam dixi. Dicitur et cubile: quia in eo quasi le-
clo rcquicsciint ; hoc cst enim quod ait Psaltes Psal. 149.
o. ExuUabunt sancti in gloria, Ixtnbuntur in cubilibus
suis. Ita prius hoc hemistichium, scilicct : Exultabunt san-
cti in (jloria, rccitans S. Evcrgislus Coloniensis Archiepi-
scopus , ingrediens tcmpluin S. Gerconis et Thebseorum
Martyrum.nb iisipsis postcrius subnecli ct rcsponderi au-
divil : Lxtabuntur in cubilibus suis, uti refort Hclinandus
in Vila S. Gereonis. Ibi crfjo se rcquiescerc etiamnum , y^jj 5
ipsa;niel animse Martyrum conlitenlur . ibique expeclantGoreo-
{jloriam quietse et bcats xternitatis. Unde Ronia; in cce-""-
iiiclcrio S. Priscilla; , h.^ec corum vox in ipso liininc iusi-ri-
pla lcfjilur: Hic expectamus requicm.
Nota. .Mludilhicloannes.utictin uonnullis aliis ad 1.4.
Esdra; cap. 4. 35. ubi animae ex promptuariis claraant ad
Dcuin idein pcne, quod hic. Ait enim ibi Esdras : ISonne
dc his interrogaverunl anim.x iustorum in prompluariis
suis dicenlcs: Vsqucquo spero sic? cl quando veniet fru-
ctus arex mercedis nostrx? Et respondil ad ea leremicL
Archangclus, et dixit: Quando impletus fuerit numerus ie-
tninum in vobis; quoniam in statera ponderavit sxculum,
ct mensura mcnsuravil trmpora, el noncovimovil. nccex-
citavit. usque dum complcatur prxdicta tnensura. Quam-
qiinin Esdras ha?c pronipluaria aniiiiarum vidcrit uon in
cxlu, scd in inferno, sivc limbo, uti ipse ait v. 4 1 . co enim
tum dcsccndcbant omncs aniina;, utpole qiiod Christus
nccduiii advcncral, qiii eis ca>Ium palcferil. Hac dc causa
vocnt prompliinria, id csl ccll.irin, sivc cryplas: atqucde
iis siitilcrrancis clan' ait cap. \. 41. ln infirno promptua-
ria animarum matrici aMimilata sunt. quemadmodum e-
nim illa.vXr. sic ef hxc festinat rcddcrc ea qux commendata
ila cnim cl corpnra Martyrum immnlaln qtiasi iti allari, £) sunt. (Jiiocirca Tcrlull. dc Hesurrccl. carn. c. 27. rilans
sub illud dilapsn el scpnlln sunt. Undc ct in consecratio
ne nltnris dicit 1'ontifcx: Siib altarc Dci scdcs acccpi.<:tis ,
inlerccditc pro nobis. Itn Vicfjas , Ribera ct nlii. quio ct
S. Auf;ust. serm. II. dc Snnclis, qucm niidi : Itectc sub
allari unimx iusturum requiesrunt, qnia suprr altare cor-
pus Dominioffcrtur. Secimmcrilnillic iusli vindictnm san-
guinc postulanl. ubi etiam pro pccentoribus Christi sanguis
effunditur. Convenicntcr igitur, et quasi pro qiindam cotl-
sortio . ibi lUarti/ribus sepullura dccreta esl, iibi mors Do-
tnini quotidie cclebratur. ?iam immerito, infiiam. consor-
tio quodam illic occisus tumulus constituilur, ubi occisio-
nis Dominicxtncmbraponuntur. ul.quoscum Chriito unius
passionis cnu.sa deviiyxrrat, unius ct loci relirjio copularrt.
Dico sccundi) : Sub hoi' symholo, cl symbolicn visiono
animarum stib allnri lcrrcstri holocaustoriim, in qiiocor-
pora Martvrum immolala ul scpultasunt, siirnincalural-
VOL. X.
illiid Isnix cap. 2(5. Vadc, populc tncus, inlra in cubicu-
la (id rst scpulcra) tua : ad qucm locum alludit Esdras,
ipquc ac loanucs hic ; pro cubicula lcgit ccUas promas,
id cst ccllaria, sivc pcniiaria, in quibus. inquit, carosali-
la, el usui rcposita scrvalur. dcprotnenda illinc suo tcm-
pore : sie cnim ct c scpulcris processura .<:unt corpora. cum
iusserit Dominus. Nnm libcr tcrlius ct qtiartusEsdr.T suam
habcnt niirtorilalcni. liccl non canonicnm S. Scriplurse,
tindccl lifiriscnnoniclsstibiuniijuiitiir. ctnb Ecrlcsia in ofD-
rio Miss.c clEcflcsiasliro. mulia cx iiscitanturctrccitan*
tur; Palrcs qiioqiip plcriqiic non raro cos citaiit, ac no-
ininalim S. .Viiibros. lib. dr Ronn niortis cital hiinc dc a-
nimabus iii priiniptunriis dcf;cnlibiis locum. Quocirra viri
fjravcs Iibriim tcriiiim ct qiiartum Esdr,\^ rcponunl intcr
libros canonicos tertii ordinis [qui scilicct, licet cauonici
Don siut, proximc lamcn ad cos accedunl) uli ct librum
109
866
Comttienlaria in Apoculypsin S. loannis. Cap. \'I.
lerlium et quartum Maehabajorum, ac librum Hcrmelis; « dcmnalionis ferendam et cxcrcendam in pcrseculores fi-
leribus vocalur liber l'asloris, eo quod in eo an- delium in dio iudinii.
quia a Tc -
gclus spec.e pastoris loqueus ct docens inducalur. Imme-
rilo ergo Sixtus Sencnsis, et pauci alii liunc Esdrai librura
ut fnbulosum reiiciunl, uli dixi in Esdra.
Sicut ergo anle Clirislum dicebantur animae^ esse in
promptuari'is, sive cellis in limbo, cxpectantes Christum
et bcatam rcsurrectionem, ita postCliristura dicuntur esse
sub allari, pula thymiamalis in caclo; quia cnim sunt a-
nimaj interfectorum pro Chrislo, hinc, sicut corpus corum
dicitur esse sub allari holocaustorum in terra, ila et ani-
nia corumdem dicitur esse sub allari thymiamatis in cte-
Jo, expectantes unioncm cum corpore, ut illo vestila) su-
per allare quasi eleventur ad perfeelam gloriam, et con-
summatanibealiludinem.Allare enim holocauslorum erat
in atrio, quod terram significabal: unde sub co corpora
lerrena Marlyrum sepulla dicuntur. Allare vero ihymia-
malis erat allare oraculi, id esl Saucti sanclorum, pula
caeI1 empyrei: unde sub eo anima; bcala; collo(antur,ul pcr
Vcrum dico,hascc animas primario non tam poscere in- iu.
iurianlium et persccutorum punitioncm et coudcmnatio- geDaiaa.
nem, quam innocentium, puta sui.suorumque asseclarum
ab iniuria liberatioiicm. Hanc enim significat Hcbr. CpJ
na/cam, id est vindicarc, quando conslruitiir cum pra;|>o-
silioue ^J3 7nin, id est a, ex, dc; et Gra;cuni r/.ot/.io), quan-
do conslruitiir cum pra;positionc e/., uli hic iit: optant e-
nim vindlcari e/. twv /.xTotxojvrwv stii ty;; 7«;, id est, ex ha-
bitautibus in terra. Sic 1 . Kcg. 24. 14. -ait David ad Saul :
ludiccl Doininus intcr ine et te, el ulciscatur ine Dominus
ex te; manus autcm mea non sit in tc. Ulciscatur, id cst,
liberet me cx lua tam acri persecutione: nou eniin in os
iraprecatur Sauli neccm, et ultiouem Dei. Ait cnim : Ma-
nus mea non sit in te, q. d. Absit ut le occidam, csio ha-
buerim te in manu mea : non enim tibi mortem, scd mihi
a te liberationem et salulem opto , et qiiajro. Fuit eniin
'pse mansuetissimus: unde de co canimus I's. >'3I. 1. lUe-
hoc symbolice sif^nificetur, illas cssc animas Marlyrum, tStiienlo, Domine, David , et otnnis mansuetudinis eius. Sic
nlque expeciarc martyrii praemium, pula glonosuiii cor-
pus, ajque ac vindinlam suorum homicidarum; quia cuim
sunt aninicE nudae, hinc quasi ad tegendam nudilntem ca-
rum, dicuntur esse sub altari, sub eoqiic quasi Inlere, ac
illo legi, id est ab hominibus abscondi, donec in rcsurre-
ctione glorioso corpore donata; et vcstitaj, sese suamquo
gloriam et marlyrii lauream publicc lolimundoostentent.
Interfectorum propter verbum Dei ( ideoque Mar-
tyrum ) ET l'ROPTER TESTIMONIUM QUOD nABEBANT. )
Quod tuebantur, scilicet veritatem fidei, et vilae innocen-
tiam;hoc enim est Martyrum lestimonium,unde Alcazar:
Propter testimoniura , inquit , id est propter doctrinam,
quamdcfendebant. Saepeenim<esiiwo«j«?w ponitur pro do-
ctrina. Tro animas inlerfectorum, aliqui legunt >iu/a; twj
a-i(i{iu-KM-i eaypizytaurjwv, id est, animas hominum signato-
rum ; sed Noster et alii legunt , suypayuTjasveov , id est iu-
gnlatorum, intcrfectorum
Lucae 18. 3. ait vidija iudici : Vindica , id cst libera, m»
de adversario mco. Sic iudiccs cl vindiccs Israelis in libro
ludicum vocantur losue, Gedeon, Samsou et alii, qui 1»-
raelem a virga Phili3lhiaorum,aliarumque Gentium ex»-
merunt, et in libertatem asseruerunl ; eslo id fcccrint sa»-
pe cum hostium strage. Sic vulgo dicimus principcmChri-
slianos e manu Turcarum in Iibcrtatein vindicasse, cum
eos e captivitatcTurcarum eripuit,liberosque eUccit.Sic oit
Simon Machaba;us 1. Machab.13.6. r/nf/ica6o, id est Irba-
rabo de iugo et tyraunide Antiochi, genlem meam, el san-
cta, natos quoque noslros el uxores: quia congregatx sunt
universx gentes contercre nos.
Animae ergo Martyrum hic optant vindictam, idestEni
libcrationem , eainque duplicem, scilicet Primo, ut Deus
eoruni sanguinem luiuste elTusuin,et corpora iniusle occi-
sa, quae adhuc iu hac iniusta occisione et mortc manent
ct dctinentur, sibi resliluat, iisque rursum animae spolia-
Et clamabant voce magna. ) Clamor magnns, ma- Q ta; nuditatem tegatet vestiat: unde responsum a Deo ac
gnum est desidcrium; animarum enim verba sunt ipsa de
sidcria : tanto enim minus quisque clamat, quanto minus
desiderat. Nain si desiderium sermo nou esset, Propheta
non diceret : Desidcrium cordis eorum audivit auris iua,
ait S. Gregor. lib. 2. Moral. cap. 4.
DiCENTES. ) Ex zclo iustitisp, non vindiclaj, appetentes,
scilicet, ul destruatur regnum impielatis et peccati, utque
pii ab eo liberentur, et impii puniantur, itaque super o-
mnes advcuiat regnum Dei, ait S. Augustino loco citato.
UsQUEQUo, DoMiNE, utpote qui es Sanctus et verus.)
Id est, aequus et iustus, cuius proinde est tueri sanctos
et vcros, id est iustos; compescere aulem et punire im-
pios et iniustos, quales suut qui nos fideles tuos persequun-
tur et occidunt. Sanctus ergo et verus, idera est quod, san-
cteetverax: nominalivi cnim ponuntur pro vocativis At-
tice. Simile est quod canitur in Parasceve : Sanctus Deus,
Sanclus fortis , Sanctus immortalis , miserere nobis; San-
ctus, id est, Saucte.
cipiunt, ut pro corporibus accipiant stolas candidas, qui-
bus se tegant et vestiant,donec compleatur numerus con-
Bcrvorumeorum; tunc enim plene eos corpore gloriosove-
stiendos esse. Unde S. Greg. lib. 2. Mor. c. 4. Quid, ait,
est animas vindictx peiitionem dicere, nisi diem extremum
iudicii,etresurrectionemextinctorumcorporumdesiderare?
Secundo, optant vindiclam, id est, liberalionem Eccle-
siae ct fidelium a persecutorum lyrannide, ut scilicet Deus
eam inhibeat et sistat, reddalque Ecclesia; pacem et quig-
tera: quibus pariler rcspondet Deus se id brevi pra;stitu-
rura, sed oportere adhuc modicum expectare, donec com-
pleatur Marlyrum et Electoruin numerus. Sccundario ta-
incn , ct consequcnter optant quoquc vindictain proprie
dictara ex zclo iuslitia;, q. d. Usquequo, Domine iuste,
non facis iustiliam, ut noset Ecclesiain insoutem liberes,
pnrsecutores vero piinias , ut omnes laudcnt et celebrent
tuam in utroque iustitiam? Hanc enim poslulat Marty-
riim sanguis. Idein euira est dicere animas pctere vindi-
Qii.im ul
lioiiem
pei.ini
Mariy-
res.
IS IQ est oaUCle. t^ iiim auugui». luciii cuiiu cai uiucic auiiiiaa |iclc:ic ^iuut
NoN lUDiCAS, ET NON VINDICAS SANGDINEM BOSTRUM L) ctani, quod dicere, sanguineiu earum illam deposccre AI
II.
de iis Qui HABiTANT IN TERRA".' ) Iiidicium ad CaUSK co-
gnilioneiii pertinet: vindicta ad perficiendam et exequen-
dam rem iudicatara , sive sententiam pro insonte contra
iniuriantem latam.
Quaercs, quod iiidicium, quam vindiclam a Deo postu-
lent anima; Martyrum ? Rcspondet primo Alcazar, eas pe-
tere vindictam de ludaeis Chrislicidis et Chrislianorum per-
secutoribus, eamque in hac vila, scilicet ut Dciis eos ex-
scindat pcr Tilum, Adrianum, elc. Non eniin, inquit, o-
rant,nec volunt statutum aDeo extremi iudicii diem pre-
cibus suis accelcrare et anlevertere, scd petunt uhionem
quam Marlyrum sanguis de persecutoribus petebat. Ve-
runi haec vindicta, ct hoc excidiiim iara per 25. annos fa-
cta erant et pra;lerierant : quorsum ergo ea quasi necdum
facta, sed futura oplant?
Secundo, alii passim censent eos petere vindictam con-
ludit ad 4. Esdrae 15. 18. Ecce sanguis innoxius et iustui
clamat ad me, et animx iustorum clamant perseveranler.
Unde S. Aug. serm. 59. de Tempore tom. 10. docet ani-
mas has pelere ut evertatur regnum pcccati.
Tertio, indirecte, et quasi eminus orant accelerari diem ob pre-
cxtremi iudicii: illo enim die facienda est plena hsec vin-cesSan-
dicta. Non qnasi dccretum Dci de hoc die iam Cxum et"^""""™
statutum inulari et accelerari desiderent : hoc eniui ficrim, jjej
nequil; sed quod abstrahanl ab hoc decrelo,iIludque qua-iudicii.
si praeveniaut. Deus eniin ob orationes Sancloruui decre-
vit, ut Dnis mundi et dies iudicii citius adveniat et acce-
leretur ; cum alias illum diutius difierre poluissct, et de
facto diutius distulisset, nisi hae Sanctorum preees ab eo
praevisaj , et accepta; fuissent. Pari niodo ob prcces Da-
nielis et Prophetarum, dicuntur abbreviat» 70. hebdoma-
dcs adventus Messiae, Danicl. 9. v- 20. iuncto cum y. 24.
Commentaria in Apocalypsin S. loonnis. Cop. VI.
867
Hao ergo preces onlcccdenlcr sc hobenl ad Dci dccretum, ^ dulus fuil slola , et impositns eqno ab AniaD iussa regis
non consequcnler: codcm modo se Imbenl prcces Sanclo
rnm ad Dci praDdcstinationcm, pula ad eicclioncm Luius
vcl illius od salulcm ct gloriam.
QuociiTo S Aiig. scrm. 11. de Sanclis, incnsal pracdi-
cwtorum cl fidcliuin desidiam, quod ca in causa sit, cur
difleratur resurrectio, et rcgnum gloriosum Bcatorum.
Yidclis , iiiquil , quia proplcr noa ( dom ail : Doncc com'
plealur numcrus conscrvortim J Marlyrum vindicla diffcT'
tur. Dum enim nos relardamus , horum san/juis inuUus
est. Scd lioc contimjil noslra desidin, qui non rcligiosc vi-
tnmus, qui non pic, sicut cowjruil, opcramur. Kam si bo-
norum operum ad Dominum iusUlia nostra pricccdcrel ,
iam comcrvorum numerus , qui expectalur . essct comple-
tut. Undc oporlcl, fratres charissimi, quia primUias lUar-
(yrum hodierna festivilate veneramur, de iclerna qux in
calis cst, Martyrum fcslivitale sedulo cogilcmus, eorumque
vcslijia, in quanlum possumus, sequendo, el ipsi ciusdem
feilivitalis supcrnx parlicipes cxislcre curcmus, ut coin
Tolonlis eum honorare, Eslher. 6. \. 11. De sapienlia ait
Ecclcs. cnp. C. T. 30. Lrunt tibi torqucs illius in slolatn
glorix; ct T. 32. Sloiam glorix indues eam. Et cap. 45. t.
12. ait Aaronem iu<su Dei induissc stolam sanctam. Et
cap. 50. T. 11. ail Siiiioneni ponlificcm acccpisse stolam
gloria;. Isoia; C3. 1. de Chrislo Tictore dicilur: hle formo-
sus in slola sua. \. Maelinb. 6. 15. dedil Antiochus Phi-
lippo intiino suo slolain suam , et annulum. Ibidem cap.
10. V. 21. Induil se lonalhas slola sancla. Marci 12. 38.
Cavele, ait Chrislus, a Scribit. qui volunl in slolis ambu-
lare. Et cap. IG. \. 5 muliercs iii sepulcro Christi Tide-
runt angeluin, coopertuin stola candida.
Dices, spcs ardens qux dilTfrlur, ofllligit animom: quo-
modo ergo Iik animcc Mart; ruin ardfuter spcrontes et po-
slulantes Tindiclaiii iain dictain, sunt bcatze ? Rcspondeo,
Spes ha;c cst ordinala, cst quicla et coniposila in Beatis:
acquicscunt cnim in vuluiilnti' Dei; non cniin sperant ,
nec vulunt ut slatim hxc vindiola fiat, scd ut fiat suo tem*
pleamus numeruin civium cajlcslis lerusnlem , sicque ac- O pore quod Dcus consliluit et ordinavit: illius ergo tantum
ceJercmus rcgnum gloriosum Chrisli et Sanctorum.
Aloraliler S. Bcruard. serm. 3. in fcslo oinnium Sonclo-
rnm. Vndc libi, o miscra caro, o ficda el fwlida, unde ti-
bi hoc? Animx sanctx quas propria Dcus insignivil ima-
gine, te desiderunl: quas tedcmil proprio sanguinc, tc ex-
pedant ; el ipsarutn sitie le Ixlilia compleri. perfici gloria,
consummari bcaliludo non potesl. Adco siquidem vigcl in
ois dc.^idcrium hoc nalurale , ul nrcdutn lola carum affe-
ctio libcrc pcrgat in Deum. .\cd conlrahalur quodain modo
et rugain favial,dum incliiianlur dcsidcrio lui. Sine macu-
la crgo sunt, ut aii loan. cap. 14. t. 5. scd non sine ruga.
Ven. II. Et DATM SLNT ILLIS SI!<GIL£ ST0L.S ALB.B.) Id CSt,
piena puritas, qiiics ct spcs certa bealitudinis, inquil .\n-
dreaH Ca-sar. et S. Bcruard. loco superiu» cilalo. V'cruin
8iota al- dico: stola alba csl gloria ct bcatitudo aniniae, quam Mar-
' lyres accepcrunt, niiiiiruni luincn gloriaj, visio et fruilio
Dci, ac consequentcr humanilalis Christi, B. Virginis,saii
t>a c«l
liloria a
uinix.
ingcns se hobcre desiderium, sed iu Dci Toluntatcm resi-
gnatum, significant.
MoralilcrTertullianus lib. dc Cullu focininarum in Gnc,
cos ex huc loco adhortatur, ut ornenl sc stolis, non pur-
purx, byssi, tcI auri, scd innocentix, sanctilatijet forli-
tudinis: Tempora, inqiiit, Christianorum seinper, el nunc
vcl maxime, non auro, scd fcrro transfigunlur: slolx tnar-
tyrioruin prxpuranlur .angclis baiulis suslinentur. Prodite
vos iam ornamcntis cxslruclx Aposlolorum , sumentes de
simplicilate candorem. de pudicilia ruborem.depiclx ocu-
los verecundia, el spiritus lacilurnitale, inserentcs in aures
sermoncm Dei, anncclentes ccrvivibus iuguin Christi. Ca-
put marilis subiicHe.et salis ornalx crilis. Manus lanis oc-
cupale, pedes domi figile, et plus quam in auro placebunt.
Vestile vos scrico probilalis, bijssino sanclilatis, purpura
pudicitix. Taliter pigmenlatx Dcum habebilis amatorem.
Et niCTin BST illis lt beqliescbbe^it adblc tbm-
ctorum angeloruni, ac Bcalorum oinnium. Hkc euim glo- r PUS modiclm, do>'EC complea?(Tlr cosskbti eorlm )
ria instar stulu; alba; , aniinam corporc nudatain et spo
liatam vcslit el coiiderorat. Estalba.quia lucida el splcn-
dida , el quia synibolum est innoccnlia; et puritatis Mar-
Ijruin, cui ia proimiuin donala cst. Hinc et Cbrisli in
trauBfiguratione fucies rcsplcnduit sicut sol, et veslimen-
la eius facta sunt olba sicut nix, huc est. iiiira lucc can-
dicantia el fulgida. Hxc est crgo stola olbo, quam Cliri-
stus Tinccnti promisit cap. 3. v. 5. diceus : Qui viceril,
lic vesticlur vesliinenlis albis, ct non dclcbo nomen cius de
delibro vilx. Vide ibi dicla. Undc patcthasce aniinas vi-
dero Dcuin , el essc bcalas: hasc eniin beatitiido Tincenli
prornissa csl sub noniinc stola; , sive vestis alb;c. Ilac c-
liam de causa ait, quod .Martvribus dalas sint stolas singu-
Ix. Singuli eiiiin unam tontum occepcrunt, scilicet glo-
riam aniiiia>: nam in resurrectionc occipicnt singuli sto-
las binas: addetur eniiii illis gloria corpons. Porro stolas
nibas symboluin essc gloriaj et folicitolis , palet cx cop.
soq. V. 13. ct 11. ubi dcgcntibus corain throno Dei dan
Alcazar cxponit, ut rcquicsccrcnl , scilic-cl a v:sione, noa
Dci, sed viudicla; de hoslibus, puta de ludxis, quom po-
Etulont, q. d. Dcus animas Martyruin slatim convcstivit
slola gloria;, sed quoad petilioncm vindirla; eorum, iussit
ut inodicum rcquicscerent, significans illam dilTcrcudani
csse, doucc nunicrus Martyrum ab eis occidendorum com-
plcalur, quo conipleto se cos puuiturum et e&cisurum pcr
Tituin cl Romanos.
Vcrum, iam swpius dixi hajc refcrenda csse ad omnes
Marlvres, et ad finem inundi. Sensus ergoest, q. d. Sicut
corpora vestra, o aniina; sancla}, ct vcstro sanguinc pur-
purata;, requicscunt in suis sepullnris fqua» indo vocan-
tur Grnece cocineteria, id cst dormitoria; sub allari holo-
caustoruin, expcclantia glorioin rcsurrcrtionis. iln ct tos
paritcr rcquiescitc sub altari thymiamatis in ctIo, in tc-
slris stolis nlbis, id cst in veslro liiminc gloria; ct bcatilu-
dinis.oc inodicum expectatceamdcm resurrcrtionem: bre-
Ti enim corpus, quod hic pro inc morli Iradidislis, vobis
tur palma; el stola;. Ita S. (Ircgorius in Ps. -i. Pocnitcnt. U reddain gloriosum , ac simul ulciscor ct puniam vcstros
V. 10. clS. AnseIin.Uichnrd.Haynio,Bcda hic, ac S.Aug.
Bcrm. 11. de Sonclis. Slola eiiiin priscis cral hune.^tiP et
nobilis mulieris vcstis, usque od imus pedcs demisso. Uii-
dc Horat. Iih. 1. Scrin. sat. 2.
Ad liiltts stola dcmissa, cl circumdala palla.
£t Martial.
Quisquis stolx purpur.rve conlemptor
Quos colcrc dcbct, Ixsil impio-vcrsu.
Hinc Btolala niulicr vocabatur locuples ct primaria: con-
tra logata vocabatur plcbcia, et sccunda' classis, iit vide-
ro cst apud Horat. luco cilnto. Uac dc rausa stuln, prx-
sertim candido ct splcndida , in SiTiptura syinbolum cst
gloriffi, immortalilnlis ae fclicilalis. Hiiic Pharao vcstivit
liiscpliiim stola byssinn, (icncs. 11. \i. ct 1. 1'aral. 15.
27. David cral indulus tlola byssina. ludith. cap. IG. v.
10. poit victoriam accepit stolain novam. Mardochsus in-
persecutorcs et homicidas, condomnando, et ndigcndo cos
in tartara; brcvi, inquam, sciliret postquam complelus
fuerit sociorum vestroriiin, piita .Mnrlyrum, nuinerus ,
quod prupcdiciii pcr Antichrisluni lict.
Apposilo S. Atigust. scr. 11. dc Sanctis: Tali. inquil,
tnodo hquilur Dcus omnipolcns, S<mclis vclul quilibet pa-
icrfamilias habens inultos filios, .singulisque de agro rever-
tcnlibus. ct roganlibus ul cibum sibi Iribuat, rcspondel:
rcfcclio quidein veslra parala cst ; scd expcclatc fralrcs ve-
stros, ui, cuin in unum posili fuerilis, oinncs in commu-
ne comcdalis. Et S. Cireg. 2. Moral. \. Uespoiulerc eis (a-
nimabus) est. ut eolleclioncm fratrum cxpeclare dcbeant,
eoruin mcnlibus libcnter cxp<:clandi moras infundcre, ut,
cuin carnis resurrcctioncm appetunt, etiam ex colligendo-
rutn fralrum augmcnto gralulcnlur.
ET CCM APBRLISSBT SlfilLLLa SBXTLII : BT BCCB TEB-Ter. 1«.
868
Sextuin
si^illum
quld?
(.
E>posit.
]l.
B£ MOTUS MASNUS FACTUS EST, elc.) I'ritno, .\relas hjcc
rcfert ad prodicia facla iu morle Christi; verum haic iam
diii prajlcrita croiit, uon fiilura.
Sccundo, Aiiibros. et Uiipcrl. hocc referunt ad ludaeo-
ruin reptobatloucm ctcxcidium pcr Titum; sicul quaj sc-
quuiitur cnp. 7. rcferunt ad iBelissimam vocalioncm (ieii-
liuin: vide 1'eroriiim singiiia applicantcm pag. 402. Huc
accedil Alcnznr, qui hoc sc\lo sigiilo putal significari mi-
nas horribilcs , (iiii!)ijs Deiis voluit pr.Tmouitos ludaios ,
ante excidium, et anle septcm plagarum supplicia , qua;
septiino sigillo conlinenlur: porro has minas comparari
cum prodigiis, qiia; minabuntur instaiitem exlremi iudicii
dicm, quia hx illorum fuerunl typus: uiide ct Christus
Matth. 24. confert excidium urbis lerosolyma! cum cxci-
dio orbis ; et ab illo ad hoc immcdiate transit. Mina; au-
tem hx septem sunt. Prima cst tcrra; motus, qui signifi-
cat maguam rerum commutalionem ct perturbationem ,
qu£e lerosolymis accidit, cum scditioncni ct bcllum cou-
tra Romanos concitarunt. Sccunda est obscuratio solis:
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. VI.
A Sol obscurabilur ; hic dicuutur slella; de cailo casursB; ibi
idipsuin dicitur: hic luna facta eUsicul sanrjuis ; ibi luna
non dubil lumcn suum; hic dicilur: delum rccessil sicut
liber involutus; ibi Yirtules ciclorum commovebunlur ; hic
dicunt montibus : Cadite super nos; ibi idem diccnt, ut pa-
tet Luca; 23 30.
Idipsum poscit ordo Apocalypscos, ct septcm sigilk)-
rum. Cuni cnim S. loannes seciindo, teitio et quarto si-
giilis, rcprajsenlaril tres generalcs et illuslrioics persecu»
tiones Ecclcsia;, successiveduraturas usqiiead fincm mun-
di ( undc quinto sigillo induxil coiiimuncm vocein Marty-
rum, optanlium fincinj ; hinc sexto hoc sigillo nd euindem
transit; imo nb hoc loco deinceps usque ad Lincin libri lo-
quitur de extremis mundi leinporibus.
Hoc ergo sexto sigillo dcscribit ultimam Dei vindictam
in impios siguaquc horrenda quoe pr;eibunt, et indicabuut
instare extremum iiidicium : ita Victorin. Primas. Ticon.
Haymo, Andreas, Bcda, Ribera, Pcrerius el alii.
liices, hsec signa sequeutur Anticliristum; erunt enim
ha;c significat signa et prodigia qua; visa suut, Dci indi- t) proxima iudicio: ha;c autein septcm sigilla significanl
gnationem contra Iuda;os testantia. Deus enim supplicia
illaturus, lugubri veste quasi se induit, eo niodo quo re-
ges Lusitania; olim sententiam capilis laturi, saccum in-
duebant. Terlia esl luna; sanguis, qui dcnotat maximum
supplicium, quod eis pro Chrisli sanguine effuso impen-
debat. Quarta est stellarum casus, qui indicat symbolice
necera, quam S. lacobo, Stepbano, aliisque viris sanctis-
simis intulerunt, quod etiam ludoeis miuabatur ruinam.
Qiiinla est complicatio ca;li, quee symbolum est Christia-
norum discessionis ab urbe lerosolyraa, quae non levis e-
tiam fuit civitati comrainatio : quia euim hic Deus per so-
lem, Chrislus per lunam, Apostoli virique Apostolici per
stellas ftierunt significati, hinc consequeuter apposite pri-
mitiva Ecclosia, sive prirni Christiani per CKlum signifi-
canlur ; de iisdera aitChristus: Viriutesaelorum movebun-
tur. Virtules enim caelorum sunt exercitus ca;li,puta Ec-
clesia militans, qu£e poterat lerusalem ab excidio defcn-
qiia; evenient ante Aulichristum ; ergo alia sunt ab illis
signis Anlichristo poslhumis.
Resp. Aliqui censeul hcec omnia signa, uti et ca;Leras
plagas seplimn sigillo orbi infligendas, qua; cap. 8. el 9.
recensenlur, fore aute Antichristum : continentur enim ia
sigiUis hisce, qua; prius reserari debent ct cvolvi , quam
liber signatus, id est Antichristi tempora , succcdere et
videri possint. Sic enim optimo ordine consignatur et pro-
greditur haec Apocalypseos prophetia, estque quasi hislo-
ria prophetica dc rebus successivo tempore et ordine fu-
ttiris. Favet et ratio: nam post mortem Autichristi non
fore haec trislia prodigia, probari videtur ex eo,quod post
inortera Antichristi summa erit pas et quies in muudo,
uli oslendi Daniel. 12. unde et Christus Luca; 12. v. 40.
et Malth. 24. 37. pra;dixit se insperato die, et subito ven-
turum ad iudiciura, cum homines vocabunt gulae et volu-
ptatibus, uti faciebant in diebus Noe; cum e contrario de
dere,sed eara deserens ac suo pra;sidio destituens,eamdem p hisce signis dicat, quod arescent homines praa timore, et
Romanorumpra;daeexposuit. Rursura in libro involuto no-
tatur ludfeorura excaecatio, quasi oronis eorum sapientia
fuerit convoluta et complicata, ut quasi nihil scirent,nul-
las rationes salvandi se et urbem invenire possent. Sexta
est migratio ac secessio montium et insularum, qua; por-
tendit DeumTito etlloraanis obices dilBcultales etiinpe-
dimenta orania amovere et toilere, viamque quasi com-
planare in luda;ara, ut eam subigaut et evertant. Septima
cst metus et horror coraraunis oraniura , dicentium mon-
tibus:Cadite super nos,qui figurat iugentem timorem, qui
ludaeos pervaserat, evidens esse argumentum, quod Deus
severissimam in eos vindictam iam iam exercere velil.
Verura ha;c oinnia pariter praelerita iam erant, non fu-
tura; ideoque historica, non prophetica. Constat autem
Apocalypsin esse prophetiara de futuris. Itaque hic sen-
sus est accoraraodatio quaedam, etadaptatio potius quam
exposilio genuina. Adde v. 15. nominari reges, quos con-
stat non fuisse lerosolyma;. Insuper, quod dicent monti
e.\pectatione caeterorum prodigiorum, quae supervenient
universo orbi.
Verum durum et difficile est creditu, haec signa omnia
roinplenda fore ante .\ntichristura. Sunt enim signa iu-
dicii instantis, et iudicis advenientis; unde dicunt impii
v. 10 montibus ei petris: Cudile super nos , el abscondite
nos a facie sedentis super ihronum, el ab ira Agni; guo-
niam venit dies magnus irse ipsorum: et quispolerit stare?
Quomodo haec dicent , si inter haec signa et diem iudicii
inlercedant plures anni, puta totum tempus regni aut sal-
tem rnonarchiae Antichrisli, qua; erit trium annorum eum
dimidio? Quomodo haec signa dicuntur signa iudicii,et iu-
dicis Christi , cum potius dicenda essent signa adventan-
tis Antichristi?
Secundo, cap. seq. in septimo sigillo audiemus ludaeo-
rum conversionem ad Christura, qua; fiet in fine mundi,
maxime post occisura Antichristura- ergo qua;dara ex his
sigillis, non erunt praevia , sed posthuina Aotichristo. I-
bus: Abscondile nos a facie Agni, non congruit ludoeis qui U dera manifestum est ex eo,quod in septimo sigillo angelua
III.
IV.
genuiua
Chrislum non agnoverunt : nec Agnura, sed ursum potius
ct lupnm eura vocitarunt.
Terlio, Aurcolus et Lyranus hKC referunt ad persecu-
tionera Diocleliani , quando Christiani montibus, id est
Bcatis iu ca;lo, eos invocantes, dixerunt: Cadite , id est,
protegite nos.V^erum ha;c expositio violenta est et contor-
ta, ut patet; est et inordinata. Nam perseculioDiocletia-
ni , uli et ca;terorum Iraper. repra;sentala fuit sigillo se-
cundo, pula equo rufo, uti ostendi cap. 0. v. 2.
Dico ergo,S. loannem hic transire ad tempora novissi-
raa, ct ad finera mundi. Id patet ex ipsis eius verbis, qua;
proprie nuUi alteri corapetere possunf, pra;sertira si quis
ea couferat cum verbis Chrisli Matth. 24. 25. ( ubi orbis
e.xcidium, signaque ei praevia describit) ; ille enira vide-
bit pene eadein hic dici cura iis qua; ibidera dicilChristus.
Quod enim hic dicitur: Sol factus est niger; ibi dicitur:
septimus, tuba cancns,dicatur iuducere consuramationem
rerura oraniura: quje utique Cet, non ante, sed post Anti-
christura. Ita eniin habetur cap. 10. 7. et cap. II. 15.
Tertio, Christus Matth. 24. 29. ait haec signa fore post
tribulationera dierum illorum, id est, post persecutionem
Antichristi , inquiunt multi : verius tamen Ribera sic ex-
ponit, post Iribulationem , scilicet inchoatara, non autem
perfectam. Inchoabiliir autera haec mundi tribulatio ante
Antichristum. Christus enim paucis verbis perslringit et
convolvit multa, qua; successive per pluresannos fient in
Cne raundi. Denique ibidem Christus de hisce signis ait:
Cum viderilis hxc omtiia, scitote quia prope est in ianuis,
scilicet dies Domini et adventus Christi ad iudiciura.Quo-
circa hKc signa fore, non ante , sed post interilum Anti-
christi, diserte docet Francis. Suarez 3. p.q.oO. disp.56.
sect. 3. et alii permulti.
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. \'I.
869
Dico ergo hic sigoa inchoanda fore aute Antichristum, * 80. od Hesychiuin, alque ex eo Prirnas. Andreas et Beda, q:np ,
idcoque poni inter sifjiHa ; sed perlicienda et compicnda haec signa mystice accipiunl pro persecutione Aiilichristi, 1"^''^
esse post Antirhristum . ila ut qujcdam ei iis fiaat antc,
qua;darn,et quidem, plura nc niaiora, post Anliciiristurii.
S. loanms ui omnia,ulpote codem spcclantia, eoniuu[;c-
roi , (•odeiii glfjiilo omnia complcxus est ; quaj quatcnus
pra-ibunt Antichristum, eatcnus spcctant nd sijjiila; qua-
tonus vrro scqucntiir, catcnus perlineut ad libruni sij;iia-
liini. Ciini enrm illn orbis dcsolalio, ct excidium sil lutu-
rum ulllmum ct ninximum, idcirco Ueuscmiuus per plu-
res annos nriloqiiam accidat, idipsum comrainari, cl pla-
gas cl prsDvias orbi immitlere inclpiel. Sic enlm fccil lu
excldio lerosolyma;, ct aliarum urbium cl regnorum. lu-
di-os eniin Impios pcr Isaiam, Osce, loclcin , iiiio pcr E-
liam, Elisa;um, aliosque 1'roplictas pcr ccntuiii aniios ad-
nionult el pricmonult dc futuro excidio per Chaldaeos , ut
ab impletntesua rcsiplsceicnl.itaque excidium evaderent.
Idcm feclt in diluvio: iusslt enim Noe anuo quiugenlesimo
tttalis sua; fabrlcare arcam, ut per cam instaus diluviuni,
slcque cxponunt: Sol et iuna, id est Eccji-sin, obscurabi-J!,,'",^"
lur; stella;, Id est, llluslres Sancti, a lide, ei consequen- |.
ter a ckIo el salutc, excideut. Verum hanc txpositionem Seuien-
esse myslicam, non litteralem, nenio nou videt. '■•*■
Secundo, S. Chrysost. et Hieron. ac Beda in .Matlh. 24. II.
Euscb. Emiss. homil. in Domin. 27. posl Penlecost. Hi-
lar. can. -26. in Malth. D. Thomas In opusc. 10. art. 36.
putant ha;c slgna fore in ipso die ludicil , scilicet quod
Cbrislus advcnieus lanlo lumine radiabit. ac totum orbem
suis radiis perslringet, ul sua claritate obscuret ful^orem
solis, luna; ct stellarum. Sic ct S. August. serin. 130. de
Tenip. ubi hoc pcculiariter tribuit fulgori crucis; qui tan-
tus erit, ut solcm occuliet. Verum iaiu oslendi ha;c signa
fore prtevia iudicio, ac consequenter ante advenlum Chri-
sll. Unde clare ait loel cap. 2. v. 10. et seq. Sol conver-
ielur in ienebras, antequam venial dies Domini. Et Chri-
stus Luca; 21. v. 20. Arescenlibus hominibus prx iimore et
Iiomiiiibus pra;nunliarct,el comniinaretur; cum tamen ui- Dexpcclalione, qux supervenienl univcrso orbi
luvlum Induxcrit demuiii anno sexcenlcsimo Noe, dedit
ergo orbi ccntum annos ad poenilendurii. Quidni ideiii ,
vel similc fucial in ullimo orbls excidio , cuiii uon aqu;e,
sed Ignls diluvio lotus obructur , et coullagrabit ? llaquc
antc Antichristiim inundabil in orbc impielas ct Impli qui-
Series ei busDeus minabilur excidluin ; ideoque signa hsc illl prne-
orJopb-^ja^ plagasqiie eius prxnuntias immittcre incipiet, puta
ei'f(Hu- 'nsolltos terra; molus.niaris fremilus et cxundatioiies, ful-
rorum In gclra, tonitrua, cclipscs, obscurationes solis, lunae et stel-
fineiDUD-Jorum: ut calum. terra, mare, ct acr in impios fremere,
cisque neccm et Interitum miuari videaulur : ex quibus
consequcniiir faines, peslilentiie et bella,quaeChristus tuin
fore pra;di\lt ; sed conlcmncnt ea impii: itaquc plagas pla-
gis addct Deus. Supcrvenict Antichristus , qui crit caput
et culmcii iinpielnlis. Quocirca Deus acriora in eum , et
impios eius asseclas , supplicia e ca>lo vibrabit , adigcus
eos in tarlara, inde in impios cxtcros, totumquo orbera
desievlel, clque niala cxlrema, ac Inler ca solls, luna; et p
stcllarumplenam obscurationcminducct; ac landem diein
ullimum orbl alTcrcl pcrignem conflagrotlonis, tumquo
ipse Chrlstus desccndet e caelo, ct veniet ad iudicium; ita
tnmcn, ut post Anlichristi eiusquc asscclarum slragem, et
plagas impiorum , Dcus allquod lempus qulctis dalurus
slt orbi ; quo Christiani in perscculioue Anlichristi lapsi,
ludael, omnesquc gcntcs lot plagis perculso;, rcspirare,
Deo rcconciliarl, iustilicari etsalvari possint. Quo lempo-
re mundani homines, sicut pueri amota vlrga, ad ingc-
niuin redibunt, niibcnl ct niibeiitur, epulabuntur, iiti ia
dicbus Noe feccriinl ; donec cx inspcrato Deus inundi lincni
odducat, Chrislumquc iiidiccm miltat, uti Christus prrc-
dixit .Mallh. 21. 37. ctloan. Apoc. 13. el seq. et Danicl.
c. 12. 12. IScaius, inquit, qni expcctat , et pervcnil usque
ad dies millc Ircccntos triginla quinque, id cst, qui vivet
post lempora et morlcm Autlcbrisll, uti ibi oslcndl.
Quocirco parum probabile csl, quod ccnscnt S. Hicron.
et S. Chrysnst. in NIatlh.21. et Eusebius Emissenus hom.
fertio, Orlgencs tract. 30. in .Matth. putat solem , lu- III.
nam ct stellas obscuranda a fumo, qiii procedet ab igne
connagrationis iiiundi. Vcrum ha-c signa erunt onte finem
inundi, quem inducct ha;c conflagratio; iinde et Origen.
iu hac expositiouc non perslslit : imo Suarez loco cita-
to censct, igncm conQagrollouis inundi fore post ipsum
dieni iudlcil.
Quarto, Rabanus in Matth. 2-i. idqiio refert, nec im- 'V.
probal D. Thom. in \. dist. 48. q. 1. art. 4. quaesliunc.
2. piilat quod sol , ct consequenler luna , allaqtie astra a
Dco privabuntur sua luce intrinscca ct cnnnalurali.
Quinto, Dionys. Carlhus. h;cc accipit ad litleram, sed ^-
pulat ea hypcrbolice dici, sicuti PnJphcta; diciint in e\ci-
dio lerosolyiiia; et Bab\ lonis obscurandum fure solem. V^
rum quio Iikc excidia tantum typus fuerunt ct lenuis um-
bra excidli tolius orbis, quod inaximc crll horrendum et
portentosum, hinc
Dico scxto, haec planc ad litleram, ut sonant. csse acci- Vl.
pienda. In fineergomundi Deus ad vindictam pcccatorum, se""'!"-
solcm facict nigrum Instar sacci ciliclni , qui niger est
cx nigris setls et pills , c quibus conlextus est. Porro id
fiet partim ex dcnsilate nubium, qiia; Deus inler solem ct
tcrram iatcriiclct, ut vuil Uibera et Domin. Soto in 4.
dist. 4G. q. 2. art. 2. partim cx miraculosis crllpsibus,
ut vult Pererlus, qua; provcnieut ci Inusltatis motibus cse-
lorum , qui nuuc lardius, nunc velocius solilo movebun-
tur. L'nde Lactantlus lib. 7. cap. tC. de sole et luna sic
nit : Motus extraordinarios pcrwjcnt . ut non sit homini
promptum aut siderum cursus, aut ralionem lemporum a-
gnosccre. 1'iel enim vel xslas in hieme. vcl hiems in scsta-
te: tunc ct annus breviabiiur, ct tnensis minuelur, et dies
in angustum coarclabilur. Qua; si vcra sunt, facile crit va-
rias tunc produci cclipses.Tcrtio.suspcndet Deus non lu-
nien, scd illuminationem solis ct astrorum, nimirum ne-
gandu liici solis et astrorum concursum, sine quo non po-
tcst lumcn suum spargerc, et illuminare orbem: uudeex
in Domin. 27. posl Pcnlccostcn, scilicct Iia;c signa in so- ^ eo sequentur dcnslssiin» , ct unlvcrsnles tenebra; per to-
lo, luna ct stellis, fore post gencralem rcsurrcciloncm lii
il>so advcntu Domini, nc proinde fore non pra;vin iudlriu,
6cd in ipso iudlcio. Argumcntum corum est : Quia, iu-
quiuut, immcdiatc post ha;c slgna subdit Chrislus : Et
tunc apparebit signum fxlii hominis in r.rlo : ct lunc plan-
gent omncs tribus icrr.v. Nam vidrbuntFilium hnminis vc-
nicntcm in nubibus c:i:li. Vcrum hoc non urget. Nnm Chri-
stus njiud S. .MalthaMim iiiulta coniunglt ct conglomcrat
dc cxcldlu iirbis ct orbis, qua; tamcn iiun simul licnt.scd
tcmpore vuldc disiiinclo ct scpnrnto; qulnliiioS. .Mnllhauis
cum dixissct Christiim vcnturum cum virtutc magiin ct
niaicslntc , subiungit : F.t viittcl angclos suos cum luba;
cuin tameii hoc sit futurum uon post, sed aotc advcutum
Chrisli ad iiidiciuni.
aIc^o '" ^'^ *°'' '-^CTLS EST MGEB.) Quojrcs.nn nd liltcram hacc
pravia slgna , utsouaut, cvculura sint? Primo, S. Aug. Epist.
tum orbeiii; idque faciet fncilliina actione. ac iiiinima re-
rum ac natiira' Imiiiulalionc : ita Frnucisc. Suarcz 3. p.
q. 59. nrt. G. disp. 50. scct. 3.
I.fHA TQTA FACTA EST SICUT SAKGLIS.] Id Get per iD-Liini eril
tcrpositioncm nubis ila disposltaj, ut pcrimprcssioncm ra-s-ioKni-
diorum liina;, ipsn videatur tola sanguinea, od significan- ""•*"'''
dam divini iudicii scverllalcm, ait Suarci ibidcm: uam ru-n,o.iot
biciindn luna rcpra>scntat cruorcm, id csl, slragcm impio-
ruin, ob snnguinem Chrisli nb iis vcl clTusum, vcl ncgle-
ctuin ct sprctuin; itcni ob clTiisum sangulnem .Mortyrum,
pra'scrliin Eli.-c ct llcnoch, alioruinque fidelium ob Anti-
christoct Autichrislianis.Rursumrubicunda liina porten-
dit ventos, proccllas cl tcmpcstotcs ira; ct suppliclorurn
Dei, quasclTundet Dcus In pcccntorcs; nnm
VnUida lum pluit, rubicunda flai, alba icrcnat.
Et Virgil. 1. Gcorg.
870 CommcntBrfa in Apocolypsin S, loannis. Cop. VI.
At sivtrgineum suffuderit oro ruborem, Analuraliterdiutiusduraropossel, sicntfecilittdiluTioNoe
Ventus erit.
Saufjuis cnim in Scriptura symbolum est peccati. Dnde ait
dseae cap. 4. 2. Sanguis sanguincm teligit. Et Isaias cap.
1. 15. Manus veslrx samjuine plcnse sunt. Vide ibi dicta.
Erit crgo tunc inusitata solis, lunao et stellarum partim
rubricutio, partira obscuralio, et quasi ddiquium. Primo,
ut siguificctur obscurari ac finiri iatn {jaudium impiorum.
Secundo, luna fiet rubea , ut videatur quasi pudore
TuUus sui , de turpissimis et alrocibus homiuum scelcri-
bus , noctu priEsertim , cum lucet luna , in lcctis el teue-
bris perpetratis, crubescere; visis namque lot tamquc e-
normibus hominum sccleribus, ab initio mundi ad finem
usque perpetralis , sol , lunte et stella) quasi erubescent ,
quod lalibus dominis tam impiis servierint, et ad eorum
scelcra lucem suam pra;bucrint. Hanc causam datS. An-
tonious 4. parle Sura. tit. 14. cap. 11. §. 2. Ita in raar-
tyrio FelicisEpiscopi Africani.anoo Chri6ti302.Iuna con-
versa est in sanguinem , ut habcnt eius Acta fidelia 24.
Octobr. quaj cital et probat Baronius.
Tcrtio, sol et stella: quasi iiietu Christi iudicis venien-
lis perculsa, splendorem suum retrahent; sicut homines
in inetu solent calorem et sanguincm in intima, ad cor
eonforlandum, retrahere, itaque expallescere, aitMaldon.
Matth. 24. Oninia enim ha;c signa eo leuduut, ut de ho-
niinibus impiis (quales tunc erunt plerique; pauci enim
tunc erunt fideles et pii, uti praidixit Christus Lucae 18.)
Tiudicta eumatur, utque ipsi tiraore percellantur, maio-
raque supplicia expeclent.
Vers.lS. Et STELL^ DE C^LO CECIDERUNT SUPEB TEBRAIU.) Pd-
sieii.e de mo, aliqui: ceciderunt, inquiunt, id est occiderunt, subi-
jg|i°*^^' lo raptae ad aliud hemispha;riura; sic enim Poetae signifi-
quomo- cant stellarum occasrtira, dicendoeas inOceanura sivema-
do. re se praecipitare. Unde Virgil. 2. IE.at\A.
El iam nox humida cielo
Prseeipilat , suadenlque eadentia sidera somnum.
Sic Roinae, et alibi, qui non louge a raari habitant,in ae
Sic enira grossi ex ficu ante maturitalem, inlempcstive d»-
cidunt. Ilursum grossi indicant ver beatitudiiiis !a:tissi'
mum ct florentissimum,quod tunc inchoabunlBcati. Ara-
bicus vertit: Sicut fieulnea, cum cecideril graminelum «-
ius a venlo grandi.
Et C-ELUM EECESSIT SICUT LIBER INVOLUTUS.) EW«ro-Vers u.
fisvov, id cst, qui iuvolvitur vel convolvilur; Syrus: Cxli^^'^^^
feparati sunt sicut liber qui involuitur ; Arabicus: Cxlum'^^^
involvclurquasi eharla, q. d. Sicut liber more vetcriim cy- Oo?
lindro invoIulus{uti telacirca radiuin circumvolviturjabs-
consis litteris legi non polerat: ita cacluiii, ciiisque stel-
lae quasi litterae, abscondentur atris nubibus et teuebris,
ut videri non possint, videanturque in aliuiii mundum re-
cessisse. Uursuni, desinet notus caelorum usus, molus et
splcudor, astrorum intuitus, ex iisque proguustica conie-
ctatio et divinatio; sicut libro uli desinimus, nec cum la-
gere possumus, cum eum complicamus, sive claudimirs.
|. Alludit, imo citat Isaiae 34. 4. ubi idem dicit Isaias. Vide
**ibi dicta. Dnde S. Thomas et Suarez sic explicanl , q. d.
Horaines, et astrologi non divinabunt amplius ex astris,
quasi ex libro prognoslico. Caelum, inquil Suarez , rec^
det, non motu locali, sed ab oculis hominum, sicut rece-
dere solet liber iDVoIutu8;qijiaIiltera) eius videri non po»-
sunt: ita ipse loco citalo, et lib. 2. de Superstitioue cap.
11. Aliam ratioaein huius phrasis dat S. Aug. lib. 5. de
Genesi ad litt. c.20. Deus,ait,saecula, quae cum prirnuin
condita sunt, laraquara implicita edidcrat, succedenfi-
bus teinporibus explicat,id est, per caelorum raolusac vi-
cissitudioes temporum, mundum involutum paulatira e-
Tolvit, eductis scilicet aliis etaliis e capacitate specierum
individuis, aliis ac aliis efTectibus e causarum suaruin fi-
nibus,ac praesertim e caeli solisque raotu, et iiifluxu ; cum
ergo ab hoc inotu et hac providentiae suae explicalioue ces-
sat, ac individua et eflectus inde manantes tollit vel su-
spendit, uti faciet in die iudicii , tunc dicitur suae provi-
dentiae librum caeiuraque complicare et couvolvere.
state iucunde spectant vespere solis occasum. Videtur e- Q Contrarie explicat Andreas Caesar. Recessit, ait, caelum
niin eissolse librareinterundasidentidem,ac taudem su
Lito in eas se demergere. Verumhic dicitur: Slelloe cecide-
runt super terratn.noa in mare,nec in aliud hemisphaeriura.
Secundo, Origenes tract. 30. iu Malth. Stellx, ait, de
cielo ceciderunt, id est lumen suum deCciente fomento a-
miserunt, ac quod in eis terrestre reraansit, in terram de-
cidit : putat enim ipse , ex sententia Platonis in Timaeo ,
ckIos et astra ex elementis esse composita et conflata; ac
proiude egcre nutriraento instar nostri ignis vel lampadis:
quare sensim deficiente aliraento in fine mundi, astro-
rum quoque lucem , sive id quod in eis igneum est, defe-
cturum; quod vero terrestre est, ad sua elementa et ter-
ram relapsurum. Verura duplici errore nititur: Prirao.cae-
losetstellascsse elemenlares; secundo,indigere alimento.
Terlio, lansen. et Caiet. in Malth. 24. Stellae, inquiunt,
retrahent luraen suum et non videbuntur, ut videantur de
cajlo cecidisse. Cadent ergo non a loco suo,sed a luce sua.
Quarto, Maldon. ibidem censetstellas proprie dictas in
a priori complicatione et occultatione reruin quas contU
nebat ; quia lunc aeterna bona et gaudia, in cxlo Sanctis
reposita , patefient.
Aliter quoque Dion. Carth.q.d. Non patebit ulli deinceps
aditus in ccelum: quia cxli iauua claudetur et obserabitur.
Pio cxlum recessit sicut liber involutus, Christus Mat- vifojtes
thaei 2i.ait: Virtules cxlorum movebuntur. Dbi primo, S. cslorooi
Chrysost. ^er virtutes has accipit angelos, qui, inquit , loo'^-
obstupescent ad tanta prodigia, et, ut ait D. Thora. a ca3-^^"^'"J.
lorum raotione cessabunt. Dnde et S. August. serm. 130. piiciter.
de Temp. Sicut, inquit, principe iudicante, non solum rei,
sed et officia, qux nihil sibi conscia sunt, timore et tremo'
re comprehendunlur propler iudicis terrorem : ita et tunc,
cum gemts humanum iudicabitur, et cxlestes ministri pa-
vebunt, et terribili apparatu de iudicis intuentis horrenda
formidine contremiscent , id est, videbuntur ccntremisca-
re : vere eniin contremiscere nequeunt ; sunt enim beati,
in quos non cadit treraor, nec iilla passio aut perturba-
fine mundi de caelo casuras. Magis enim,inquit ipse, Chri- D tio. Ad haec caeio et Deo fruentes nihil sub caelo et Deo,
sto id affirmanli , quam Aristoteli id fieri posse neganti,
asseutior.
Verum sic findi deberet ca:lum, imo caeli omnes plane-
tarum; et quo deciderent haj stellao ? qucevis enim stella
fixa in Cnnamenlo uobis visibilis, maior est tota terra. Me-
lius ergo Ribera et Pererius, per stellas accipiunt come-
tas, fulgura, ignes cadentes, aliaque raeteora ignea inslar
stellarura, qualia raulta erunt in fine raundi, eaque noTas
et prodigiosae magnitudinis, formae, figurao, raotus et la-
psus. Deus enim illa, quasi horribilia fulgetra et tonitrua,
iaculabitur et deturbabit in terram, ut homines terrefaciat.
SicuT Ficus esittit [pailii, id est abiicit, evertit: ita
Syrus. Male ergo legunt aliqui mitlit) GROSS08 SUOS (o-
Xuv.Jou;, id est, ficus immaturas] cuM A vento magno mo-
tetur.) Significat Deum ob scelera, citius opinione horai-
num et reruin natura, finem mundo impositurum, cum is
utpote exiguum, rairabuutur. Sic et sapiens, ait Seneca,SapieB$
sttper ierratn et lunam animum attollens,nihil in terra aul"'^^".^"'
meluil, aut miratur. Hoc enim est inagnanimi, Ita Cyrus, [ur^""^*'
ait Xenophon, doclus erat nihil admirari.
Secundo, Caiet. Titelman.etPerer. per virtutes has acci-
piunt infliientias cxlorura, quas in fiue mundicessabunt.
Terlio, Eusebius, apud S. Thom. in Catena Matth. 24.
per has virtutes accipit ianuas caeli, quae Christo descen-
denti ad iudicium, et rursum ascendenti ad thronum cae-
lestem, aperienlur.
Quarto, et genuine lanseu. ait, has virtutes esse astra
caeli : hajc enim in Scriptura vocantur militia caelorum;
ut, sicuti paulo ante dixit : Stellx de cxlo cadent; ita hic
de iisdem, sed aethereis, et caelcstibus. non autem de ae-
reis, uti paulo ante, dicat, quod coramovebuntur, et qua-
si conlreraisceut. Huc accedunt Hesselius et Maldonat.
Commentaria in Apocalvpsin S. loannis. Cnp. VI,
871
in Matth. 24. Virlutes, inqoiunt, cjcloram, sunl poli el . lum internum, qui terrae raotnra cicitaTit.corrucnte pla-
...a: 1 A r. ,-!;„-.» ;.,oi "• *^»'">= n" •"'""l"- ^ ne opprcssum cssc et obrulum, omnesque incolas fcenge-
banlur ad Iria millia^ pariter obrutos, quinque lanlum e-
lasissc. Indicium praecessit, fluminis, quod oppjdum in-
tcrluctjal, siccaiio; ac duo cxamina apum ita furiose inler
80 dcpupQtuia, ut ulrinquc omncs mortua> concidcrint.
Horribile hoc exemplum Grisoncs, et tolam Italiam per-
cuht. Damnum acslimatum fuit duobus millionibus auri.
Iradunl ^elcres Hislorici Sicilinm olim fuissc Ilalisecon-
cardines ca^lorum, q. d. Cardines ipsi, et basesac funda
menla cailorum commotebuntur, ut ca;li a suis cardini-
bas conculi ct convclli vidcanlur. Hoc cst cnim quod ait
lob cap. 9. C. Qui coinmovet terrain de loco suo, el co-
lumnx eius conculiuiUur. Elcap. 2U. v. ii. Columnxcxli
contremiscunt, ct pavenl ad nutuin eius.
Quinto, Franc. Suarez 3. p- q. '60. art, 6. disp. 56.
sect. 3. Virlutcs ca;lorum, inquit, lioc esl anfjcli, commo-
vebuntur; commovcbunlenim et coinparabunt se, ut fiant
ministri diviD.-c iustilia), qui cailos ct elcmenta cotnmo-
yennt, qui nimirum oiiincs illas admirandas inutalioncs
et molus iu sole, stellis, niari el tcrra causcnt cl cfliciauL
Krunt cnim, ut vidclur, maiores, quam ul pcr solam slel-
larum inllucntiam, vcl virlutem ficri possinl. Ficnt ergo
pcr anfjclos, quibus recte occommodari potest illud Psal.
149. Gladii ancipites in manibus eorurn . ad faciendaiii
mndictam in nalionibus.incrcpaliones inpupulis, ut fuciant
in eis iudicium conscriplum. El huc eliam rcfcrri possunt
lunclam, poslea di.upla maris nuclibus lerra,aq.iam per-
viaraearaavulsisscinsulQmqucelTecissc:ilaDiod.l.4.c;i1.
Sccundo. cx hisce verbis , ht oinnis mon^. et in^ulx de
locissuis inotx sunt. aliqui opiuaulur in fine mundi mon-
les dcpnmcndos m vallcs, iisque asquandos, ut tcrra sit
plane rotunda, quolis creala cst die primo mundi. Nam
die terlio ad usus hominum et animalium, Dciis tcrram
nna cx parle agn;cravit ct ercxit in montcs, alia suslulit
ct dcprcssit in valles, uli docui (iones. 1. v. 8 Ccssante
ergo usu vilnque liomiuum ct animalium, vidclur terra
mulla, quae in Apocalypsi dicuntur, scilicet S. loanncmg od primigcnJnm suam figuram orbicularem plane rcditii-
vidi9seangclosnunccanentcslubis,nuncclTundenlcsphia- ra : quod si vcrum cst, crgo deprimcnlur monlcs. Simili-
las aurcas plcnas iracundia Dei, cl similia, qua; lcgi pos- ter ccnscnt insulas in mari enalas, in finc mundi sorben-
sunl a cap. 8. usqiic ad 10. Huc usque Suarez. Huc aocc- das a mnri, ut mare plcnum suum locum ahfumqiie re-
dit Lactanliiis lib. 7. cap. IG. qui pcr virtutes has accipit cipiat, quem acccpit primitus Gcncs. 1 . 9. el 10. Qiiid hac
angcloB motores cselorum. Hi, inquit, commovcbuntur , <lc refuturum sit doccbit expericnlia finisquc miindi. Nara
quia mutabunt ordiiiem et niodum raovciidi ca;los, eura- pro advcrsa sentenlia facit, qiiod montcs ct insula; noQ
que nunc accclerabunt, nunc rclardabunt, etc. uli supc-
rius ipgius vcrbis commcmoravi. Hinc cl sequitur:
Et OHNIS HONS , ET IKSLLf DB LOCIS SIIS lIOT.fi
8CST.) 1'roprie ut vcrba sonanl. Si cnim stellse de cselo ca-
dent et ca;lum recedct sicul liber iuvolulus, quid inirinn
si in lerra monles et iiigula; de lucis suis movcanlur? Eiit
fj\'\m in die illa hnrribili qiiasi ocrasua mundi, totiusquc
univcrsi iovereioet cversio.ul oinnia inverBCSursum.dcor-
8um, anlrorsum, relrorsum pessum cant. Sic L. Marcio,
inquit Pliuius lib. 2. cap. 83. et Sex. lulio Coss. in agro
Mutinensi duo montes intcr sc concurrcrunt, crepitu ma-
paruin faciant ad dccorcm ct varielatcm univcrsi : undj
non priiiio die mundi rudis et informis, scd tertio, quo
lerra formala et adornata est, a Dco producla sunt.
O.MMS SERVus ET LIBEB.) Omnis homo cuiuscumqucT.
couditioiiis, impius scilicet. Ha;c cnim est impiorum poc-
na, a;que ac vox ct gcmitus, qui scquilur. Erunt cniin
tunc pleriquc omncs infideles et impii, et mox doininanle
Anlichrislo euin, quasi suuin rcgrm el monarchain se-
qucutur, tum ut eius lormenta evadant, tum ut ab co opc9
ct honorcs consequnnlur. Sic enim hoc siculo vidimus,
cum rex Ct ha;reticus aut schismaticus, totum regnum ct
rimo as'ultantes icccdenlenque , inlcr eos flaminu fumoque , pene omncs siibditos Ceri ha;reticos aut schismaticos.Pau-
•n cxtum cxeuiite interdiu, spectante e via JEmilia mmjna '- ci ergo erunt fidcles, qiii adhajrcant Eliae cl Hcnoch, pau-
equitutn llomanorum, familiarumque et viatorum multi-
tudine. Eo eoncursu villx omnes elisx. El paulo post : Kon
minus mirum ostentuin et noslra cognovit xtas, anno Ne-
ronis suprrmo . pralis okisquc, inlcrcedente via publica,
in conlrarias sedes transgressis, in agroilarrucino. Et cap.
scqucnti : Maximus terrx memoria mortaliuin exlitil mo-
tus, Tibcrii Cxsaris principatu , duodeciin urbibus .Asix
««a nocte prostralis. Vidc cumdem lib. 2. cap. 90. el sc-
qnent. ubi lcrras tcrra; iiiotu mari pcrmulalas, hau>itas,
absorplas rccensct. Et cap. 94. ait lcrras Bemper trcmcn-
tes exlarc in agro Gabicnsi ct Kcatino. Et cap. 95. Qux-
dam, ait, insulx semper fluctuanl, sicut in a</ro Cxcubo.
et eodem llealino , Mulinensi, Statoniensi, in Yadimonis
lacu, ct ad Cutilias aquas njlva opaca, quxnunquam die
ac noctu eudem loco visilur: in Lydia qux vocantur Cula-
tnin.v. non vrntis solum, sed cliain contis quo libeat iinpul-
SK. Sunt et in Piymphxoparvx. Salluaresdiclx. quoniam
ciores qui cum iis Anlichristo in faciem rcsistant. Hoc est
quod ait Christus Luca; 18. 8. lilius hominis vcniens, pu-
tas, invenict fidcin in terra? Et Matth 24. 12. El quo-
niam abundavit iniquitas, rcfrirjescel charitas multorum.
Et dicu.^it bohtibcs et pbtbis ( magnis, ait Arabi-
cus, puta rupibus) : Caditb stPEB nos.) Cilal vcrba Osee
cap. 10. 8. sed in sensu allcgorico. Xam Osce ad lillcram
loquitur de captivilate, dcspcralione cl calamilalc exlre-
ina dcccm tribuum, cum urbs ct regnum Samaria; cxci-
Buin est Q Salmauasar , dcccmquc tribus ab co in Assy-
riam sunt liaducta: Pari modo idcm diccnt homiiirsscn-
ticntes plagas Dei in fiue mundi, tum antc .\niichristiiiii,
tum magis sub Antichristo, ct inaximc posl eum, cuin
iam iain advcutabitChristiis ad iudicium.Eadcm vorba h.i-
bel S. Lucas, eaquc altribuit luda;is in excidio Icrusa-
leiu ; utrumque cnim horuin fuit typus cxcidii ct consum-
luationis sxculi
•7» symphoni.c cantu ad ictus modulanlium peduin moven- [) Alludit quoque ad Isaia; 2. 19. ubi de iisdem Iuda;is ob
tur. In Tarquinicnsi lacu magno llalix, dux ncmora cir
cumfcrunt, nunc triquctram jiijuram rdcnlcs, nunc rotun-
ilam complcxu, ventis impellcntibus : quadralam nunquam.
Talcs terraj insula-que liuitantcs viguuliir iuxta Audoma-
inpolim in Hi'lgio, ca;quc oliin mihi ibidcm oslcnsa; sunt.
Mcmorabilcm cst quod scribit Grcgor. Turon. lib. 4. c.
30. Caslrum Taurcdunum in Galliis, inqiiit, situm est in
vionte supra Khodanum. Auditus est veropcr dies amplius
sexaginta mwjitum cdcre mons, doncc tandem mirabiliter
seissus ab alio sibi viciiio montc, cuin univcrso castro oinni-
biisque incolis in llhodanuin prxcrps rucrct. .iccidit hoc
impcrante lusliniano. Similo quid accidit nupcr nnno Do-
inini KilS. die 4. Scptembr. (lum eniin lunc ngcrcm iu
Italia, Roma> ccrto iutcllcxi oppidum Piurc iu VallcTcli-
na (quas subiccta cst Ui-tiis, qui iiunoGrisoneB vocontur)
iion longo Q Conjo, situiu ad radiccs luoulis, co, pcr vca-
scssis ct opprcssis ail: Inlroibunt in sprluncas petraruvi.
cl in voraijincs tcrrx. a facir f^rinidinis Domini, et a glo-
ria maieslalis cius, cuiii surrcjrril prrcutere terram.
A VACiB SBDERTis SLPKB TURo:<L'ii ca;lestcm sux di-
vinilaliti, |)ula faric Dei, et ab iba Ag:<i.) Puta Christi
huiiiinis advcnlanlis ad iudirium : lirct cniin infidclcs ct
iiiipii, pra;scrtiiii .\nlichrisliaui, cl pcrseculorcs fidclium,
iuiliu non crcdcnt Dci cl Christi potonliam, vindictam ct
providcntiam; tamcn cum nudieat Martyrcs in tribunali-
bus idcutidcm illani drpra;dicarc, ac comminari, illosqnc
pro ca grncrosc ct hilaritcr pali ct niori, cumquc moi scn-
ticnt corum dicta rcipsa vcrilicari, plagasque ct vindictam
nb cis pra?diclns sibi immitli; vcl inviii rrcdcnt ha;c sibi a
Deo et Chrislo infligi.ac acriora mox infligcnda cssc. Sic
cnim Antiorhtis sub.«annans ct ocridcns luda;os, ridcns-
quo corum sacra ct Deum, a Dco porcussus, agnovit sunin
Proplie-
tiae de
horrore
dici iu-
dicii.
loelis.
872 Commentaria in Apocaly
culpam, Dciquc iustam in se vindictam, 2. Machab. 9. 8.
Sic et Pliarao in mari rubro cerncns fulfjelra in se e caj-
\o vibrari, mariquc se obrui, dixit: Fugiamus Israelem,
Dominus enim purjnat pio cis contra nos. Sic Imp. Maxi-
inianus , accr Cbristinnoruin persccutor, senliens acres
dolores, et morbos putidos sibi a Deo immissos. aguovit
sibi a Deo Cbrislianorum hxr iuste innigi,ac perseculio-
ncm slilit. Sic Iiilianus telo ca'lcsti confossus: Vicisti, ia-
quit, Galilxe, vicisli.
In.ffi iPSOBUM.) Dei et Agui: Grajce «urou, id est, eius.
Deus cnim ct Agiius uniim sunt in nnlura divina. Acute
coniicit Leo Magnus, quam formidabilis futura sit poten-
tia irati Agni , ex ipsius lenilalc et mansueludine , serin.
1. de Passioiic Doniini : Ego sum, inquit (loan. 18. 5.),
et ad vocem cius lurba prosternitur impiorum. Quid iam
poterit maicslas cius iudicatura, cuius Itoc potuit humili-
tas iudicanda? EtGreg.l. 17. Moral. c.21. Quisciusiram
tolcret, cuius et ipsa nonpoluit maiisuctudo tolcrari?
Porro tantus erit pavor, lantusqiie pudor damnando-
rum eoram Cbrislo iudlce,qiii ita pcrccllct el perterrebit
conscientiam ipsorum, nt optcnt obrui tcgique monlibus,
jiiio esse in iQfcrno potius, quam io vnlle losapbat coram
Chrislo iralo. S. Basilius inerilo exisliinat acerbissimum
cruciatuin ultricibus inferorum (lammis inustum damna-
lis, pudore islo et confusione longe leviorcm ac tolerabi-
liorem esse. 1'oiiderans enim acerrimain illam increpatio-
nern Luca; 12. 20. Stullc, hac nocte animam tuam repe-
tunt a te ; qusc autem parasli, cuius crunt? Sic ait hoin.
conlra divites avaros: Superai xternam panam irrisio ista
stuUilix. Lege Cardinalem Toletum Lucae 12. annot, 39.
Nola. Haec eadem signa borrenda, iudicio el excidio or-
bis-praevia, prajdixerunt alii Prophela;, partim sensn lit-
terali, partim allegorico. Uude Tertiill. lib. de llesurrect.
carnis cap. 22. citans verba Chrisli Matth. 24. de excidio
urbis et orbis, sic ait: Posteaquam cdixit, Et tunc erit le-
rusalem conculcatui nationibus; indc iam in orbem et in
sxculum prxdicat secundum loelem ct Danielcm, et uni-
versum concilium Prophetarum, futura signa in sole, lu-
na et slcllis.
Primus ergo loel cap. 3. 2. de eo ad litteram sic ait:
Congregabo omnes genles in vallem losaphat, cl discepla-
bo cum eis ibi super populo meo. El v, 14, luxla est dies
Domini in valle concisionis. Sol el luna obtenebrati sunt,
etstellic relraxerunt splendoremsuum. Etcap.2.1.sub typo
excidii lerosolyma? per ChaldKOs: Vcnit, inquii.dies Do-
mini, dies lcncbrarum et caliginis. Et v. 10. A facie eius
conlremuil lcrra , nioli siint aeli. Sol et liina oblenebrati
sunt, et slellx relraxerunt splendorem suum. Et Dominus
dedit vocem succm ante faciem cxercitus sui. Et v. 30. Da-
bo prodigia in cxlo, el in terra, sanguinem, et ignem, et
vaporem fumi. Sol convcrtetur in trnebras, el luna in san-
guinem, aiilequam venial dies Domini magnus et horribilis.
Secundiis est Isaias, qui c. 13. 9. ad litteram loquens
de excidio urbis lerusalem , allegor. sub eo quasi tvpo,
diein excidii orbis ita depingit: Ecce dies Domini veniet,
crudelis, et indignationis plenus, et irx furorisqiie ad po-
psin S. loannls. Cap. VII.
\ nendam terram in solitudinem, etpeccatores cius conteren-
dos de ea. Quoniam slellx cxli, et splendor earum non ex-
pandent lumen suum : oblencbratus est sol in ortu suo, et
luna non splendebit in lumine suo. Et visilabo supjer or-
bis mala, etc.
Tertius est lercmias Isaiae assecla cap. 15. 9. In^rma- 1^^^^^^^
ta est qux pcperil septem, dcfecit anima eius: occidil ei
sol cum adhuc esset dics; confusa est, et erubuit.
Quartus est Amos, qui pariter ad lilteram urbi lerusa-^nio!.
lem, allegorice orbi cladem ultimam iatenlat, c. 8. 9. Et
erit in die illa: occidcl sol in mcridie, et tenebrescere fa-
ciam tcrram in die luminis: et converlam festivilates t>e-
stras in luctum, ct omnia canlica vestra in planctum; et
inducam svpcr oinnc dorsum vcslrum saccum, et supero-
mne caput calvitium : ct ponam cam quasi luctum unige-
niti, et novissima eius quasi dicm amarum.
Qiiintus est Ezechicl, qui litteraliter slragem Pliarao- e„jJjjj.
nis e( /Egypti, allegorice Antichristi et impiorum ac mun-Us.
di ita dcscribit cap. 32. 7. Operiam, cum extinctus fue-
JJ ris, cxlum, et nigrescere faciam stellas eius: solem nube
tegam, ct luna non dabit lumen suum; omnia luminaria
cxli mccrere faciam supcr te ; el dabo tcnebras super ter-
ram iuam, dicil Dominus Deus, cum ceciderinl vulnerati
tui in medio ^envc. Vide de horrore extremi iudicii S. Basil.
serm. de ludicio.el S.Ephrem. ser. de S. Crucc ct de ad-
ventu secundo Doinini; ilem ser. de Timore Dei, tom. 3.
Moraliter nota, ingens esse , et fore malorum suppli- misfra
cium, metum, et pavorem, ac pavidam expeclationem pla- vita, in
garum incognitarum, et imminentium. Peior est betloti-^^^",^'
mor ipse belli : ita sa?pe rei magis affliguntur timore et ap- qua. ,'y.it
prehensione mortis ad quam damnali suut , quam ipsa nieium
morte: nam singulis momenlis ita anguntur, utmori 'f''- pia^i^J^'
lies videantur. Quocirca Seneca lib. de Vita beata c. 4. et
seq. miseram vitain sitain esse doeet in metu jeque ac cu-
piditate; beatam vero viiam sitam esse iu utriusque con-
temptu et victoria. Sunimum, inqiiit , bonum est animus
fortuita despiciens ; virtule Ixius quem non extollunt for-
tuila, ncc frangunt ; cui vcra voluplas est voluptalum con-
n temptio. Quid cnim prohibet nos beatum dicere liberum
animum, et erectum, et interrilum, ac slabilem, exlra me-
tum, extra cupidilalem posilum ? cuiunum bonum sit ho-
nestas, unum malum turpitudo? Cxtera vilis turbarerum,
nec detrahens quidquam bealx vitx , nec adiiciens. Hune
ita fundatum necesse cst , velit , nolit , sequatur hilaritas
continua , et Ixtitia alta , atque cx allo veniens. Quo die
infra voluptalem erit, et infra dolorem erit. Et cap. 3. Bea-
ius est , qui nec cupit , nec timct beneficio rationis. Tunc
cnim mens pura est , et soluta omnibus malis , cum non
tantum lacerationes, scd et veUiccdiones effugerit, statura
scmpcr ubi constitit , ac sedem suam etiam irata et infe-
slanle fortuna vindicatura. Nam guod ad voluplatem per-
tinel, Ucct circumfundatur undique, et per omnes vias in-
fluat, quis mortaUum, cui uHum superest vestigium homi-
7iis , pcr (Uem noclemque titillari veUt , et deserto animo
corpori operam dare ?
CAPUT SEPTIMUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
S^gnanlvr ab angclo elecli, ne langanlvr ptagis impiorum, puta diiodecim millia ex singuUs tribubus Israel. De-
tnde V. 9. loannes videt innumeram lurbam ex Gentibus slantem anle thronumDei cum stolis albis et paUnis,
gralias agenles el laudantes Deum el Agnum.
' • "■r^*^^^ ^^^ ^^''i quatuor angelos stantes super quatuor angulos terraj, tenentes qiiatuor ventos terrae, ne fla-
■-IPreiit super terrnm, neque super mare, neque in ullam urborera. 2. Et vidi alterum angelum ascenden-
-■- lein ab orlu solis, habentem signum Dei vivi ; et clamavit voce magna quatuor angelis, quibus datum est
nocere terrae et mari, 3. Dicens : Nolite nocere terree et mari, neque arboribu«, quoadusque signemus servos Dei
noslri in frontibus eorum. 4. Et audivi numerum signatorum, centum quadraginta qualuor millia signati, ex o-
mni Iribu Gliorum Israel. 5. Ex Iribu luda, duodecim millia signati : ex tribu Ruben duodecim milliasignati: ex
Gommentaria In Apocalypsiu S. loannis. Cap. VII. 873
tribu Gad.duodecim millia signati: 6. Ex tribu Aser, duoJecim miilia signati: ex Iribu Nephlhali, duodecim mil-
lia signali: ex Iribu Manasse, duodecim millia signuti : 7. £x Iribu Simeon, duodecim miilia signali: ex tribu
Levi, duodecim miilia sigiiati : cx Iribu Issachar, duodecim raillia sigtiali : 8. Ex tribu Zabulon, duodecim millia
signati : ex tribu loseph, duodecim millia sigiiati: ex tribu Beniamin, duodecim millia signati. 9. Post haec vidi
turbain niagnam, quam dinumcrare nerao polerat, ex omnibus gentibus, et tribubus, et populis, et linguis: stan-
tes ante thronum, ct iii conspectu Agni, amicli slolis albis, et palmce in manibus eorum: 10. Et clamabant voce
raagna, dicentes: Salus Deo nostro, qui sedet super thronum et Agno. 11. Et omnes angeli stabant in circuitu
throni, et scniorura , et quatuor animalium: et ceciderunt in conspeclu throni in facies suas, et adoraverunt
Deum, 12. Uicentes: Amen. Benediclio, et daritas, et sapienlia, et gratiarum aclio, honor, et virtus, et forlitu-
do Deo nostro , in ssecula saculorum. Amen. 13. Et respondit unus de senioribus, et dixit mihi : Ili qui amicli
sunl stolis albis, qui sunt? et uiidc venerunt? 14. Et dixi illi : Domine mi , lu scis. Et dixit mihi : Hi sunt qui
»enerunt(ie iribulatione magna, et laverunt stolas suas, et dealbaverunt eas in sanguine Agni : 15. Ideo sunt anle
Ihronura Dei, etscrviunt eidie acnocte in leinpio cius : et qui sedet in throno, habilabit super illos; 10. Non esu-
rient, neque sitient amplius, nec cadel super illos sol, neque ullus aestus: 17. Quoniam Agiius, qui in medio ihro-
iii cst, regot illos, et deducet eos ad vita; fonlcs aquarum, el abslergct Deus omnem lacrymam ab oculis eorum.
Hoc caput pcrtinct ad sextum sigillum , estque altera J^ Secundo, Lyran. Aureol. et Viegas.sicut priorcra par-
eius pars. Nam post hoc caput, stalirn iuitio sequen- tem relulcrunt ad perseculionem Diocletiani : ita hanc re-
tis capilisS. scplimum sigillum subncctitur, ct reseralur.
Itaque esl hoc caput pars sexti sigilli , scd ita ut simul
sit quasi proiaiiibuluin ct pra;paratio ad caput scquens ,
et ad sepliinum sigillum. Cum cniin cap. 0. prseced. ia
prioro partc scxti sigilli diiisset fore horrenda sigua in
tcrra, solc, luna, slellis, ct cxlo, qus ezlrcma supplicia
mando, id csl iinpiis porlendant et inlendcnt, qua; nimi-
ruin in scplimo sijjillo pcr scptem angelorum liibas ct pla-
gas exbibentur: binc , nc plagaj haj et supplicia pios et
sanctos lideles cum impiis siinul involvant et aflligaot, si-
gnantur hoc capite pii et sancli, ut angeli plagas immis-
suri in orbein ct iinpios , caveant ne hosce signatos lan-
gant.aut plagissuis alTiciant. Siculeniin DeusExodi 12.7.
percussurus pcr angelum priniogcuita jEgyptioriiin, ius-
sit prius signari doinos Uebraeoruin , ut aiigclus percu-
tiens eas Iransilirct, et non tangeret. Rursiiin sicut E/.e-
chiel 9. 4. Deus percussurus lerusalcin ct ludasos scele
ferunt ad Ecclesix pacem moxsecutam sub Constaolino,
profligatis quatuor angelis, id est, quatuor tyranois, ita-
quc hic Constantini cum illis bella et victorias describi.
Tertio , Primasius , Haymo et Ansbertus haec referuiit
ad teinpus quod Cbrislum antccessit.
Quarto, verisimilius Aodrcas, Beda.Riberaet Pererius:
Sicuti , inquiunt , priore parle sigilli scxti tristia Anti-
chrisli tempora, mundique supplicia loanoes , Tel potius
Christus , rescravit ; ila hic Ecclcsiae Ixtiliam et felicita-
tcm, mox post Antichristum sccuturam, cum innumeri ex
ludxis et Gentibus eligentur ad gratiam et gloriam,sub-
tcxit. Veruin , ut recte obiicil Aieazar, non servaut ipsi
acoluthiam , sive debitam Apocalypsis sequelam et ordi-
nem. Pcrpernm enim ponunt hxc inter sigilla, cuiu ipsi
ccnseaot sigilla omniacootiiierc ca qux prxainbula erunt
Anlichristo non poslhuma. Rursura , pcrverso ordine po-
nunt haec posl Antichristum fuliira in fine sexti sigilli ,
ratos , iubet prius in ea signari sanctos , ne illi cuin sce- g antc scptiiiium, quod continet plagas prasvias Aulichiiblo
SVgnan-
lur bic
fi<lelea
fiiiuri
lempore
Anliohri-
• U.
Alinruni
•OIIKD-
leratis pcrculiaotnr : ita pariter iubebit in nnc muodi si
gnari sauctos , ne communibus orbis plagis involvantur.
Unde cap. 9. 4. dicitur : Prxceptum esl locuslis , ne l:e-
derent fwnum tcrrx, ncque omne viridc , nisi tanlum ho-
mines qui non habcnl sir/num Dei in frontibus suis.
Diccs: Hi signati v. 9. dicuntur hQbcre stolas albas et
palmas, ac csse antc thronum Dei : crgo sunt bcati in ca;-
lo, noii autcin mililantcs in terra. Rcspoodeo.S.loannem
pcr visioiiem vidissc cos iii caelo, quia signati ct conscri-
pli erant civcs in cajlo: rcvera autein ndhuc cxistebant ct
militabant in tcrrn, uti palet ex iam diotis. Quia enim in
niedia illius iiltimi ct iinpiissimi sxculi iniquitate, atqiie
in persecutione Antichristi mansuri siint constantcs in li-
dc et pietatc usqiie ad finem vil» , hinc signati et desli-
nati sunl ad gloriam ca;lcstcm, 2. Timoth. 2. 19. Et pro-
plor utriiinqiic iiibel Deus illos hic sigonri ad lioc , no ab
angclis scptem plngos ultimas in orbein clTjndcutibus la;-
dantur. Itaquc ad litlcrain agitur de Sanclis victuris sub
Ciicin mundi , et tcinpore Antichristi, quos loannes pcr
Bpirituin prophcticum vidit in ca-lo, qiiia co pcr Dci praj-
dcstinatioiiein et piaiscicntiam dcstinabantur: idcoquc co-
ruin gloriain futuram qiiasi pra;scntcm cnarral , pcrinde Q vavit intactam et immune
ac Prophcta' dc futuris loquuutur ac si procscntia aul pra;- n rad. X^Tfl /"»/" . id cst ,
tcriln forcnt , iit significent ca tnm ccrlo cvcntura . ac si
iain facla csscnl. Porro hi signnli ei liida;is. criint fidclcs
coiivorsi e ludicis ndChristiiin pnrlim anto Antichristuin,
partiin ct potiori pnrle post .\iitirliristuin ; co cniin cxso
oiiinis Isracl coiivcrtelur ad Christum, uti inforius dicam.
Quarc miiius rongriia», fniniisi]uc probnbilcs sunt nlio-
ruiii scntoiiliip, qiins hio rcccuscbo, ut loclori plcne ct pla-
nc sntisfnriaiii.
In primis crgo .\inbrosiiis,siciil pcr priorcm scxti sigilli
partoin, in nnc cnp. scxti rcceiisitam, ncccpit Iiid.Toruin
rcprobationcin ; ila hic pcraltcram eiusdcin sigilli pnrtom,
orcipit (iontiiiin oinniuiii vocalioncm , elcctiunem ct glo-
rilicationciii lum in terra, tum iu ca;lo.
VoL. X.
II.
Tortio , hsec signatio signalorum non fiet directe et pro-
prie ad gloriam , sed ad hoc ; ne angeli plagis suis eos
attingant. Potest tamen haec expositio commode cxplica-
la, cum nostra conciliari eique occommodari.
Quioto , Alcazar pulat hanc signationem Saoctorum y
non perlinerc ad sextum sigillum , sed es>e prsaiiibu-
lum scplimi sigilli. Quia cuiin ipse censct primis quatuor
sigillis rccenscri fclicilalem ludaeorum iu Christum cre-
denliiim , Iribiis vcro ultiinis infolicitalcm et plagas in-
crcdulorum et rcbellium , ac pr^scrtim excidium corum
pcrTilum; hinc ceuset signari hic Christianos . qiii lu-
dajis in lerusaloin erant pormisti , ut cx ca egrcdiaolur ,
itaque plagas eius scptimo sigillo reserandas cvadant. Ita
factuin est: nam Dei monitu evaserunt ipsi in Pellam ur-
bem, ait Euscb. lib. 3. histor. cap. 5. Quocirea congrue
Doi nutu, inqiiil Aloazar, hxc urbs, vcl anterius, vel pos-
lerius, a Chrislianis dicta cst Pclln, id ost mirubilis sepa-
ratio; quia Dous mira sua providentia cos ibidcin scrva-
vit, ac separnvit a ludais pcrcuntibus in Icrusalcm ^sicut
olim lorrnin (icsscn scparavit a rcliqua .Kgyplo, cum eaiii
a miiscis, grandinc, tcocbris, uliisque plogis -Egypti ser-
nem : Pclla euim Hebr. dorivatur
_ scparavit, vcl mirabilem focit.
Undc Evodi 8. 22. ubi nos lcgimus : Facinm mirabilem
terram Gcs^en. pro faciam mirabilem, Hobr. csl >n»'7Bn
hiphlcli. a rad. pala. q.d. Ego faciain illnin Pcllam. cgo
illnin ah .Egypto dividain,et inirnbilcm rcddain. Siiiiililcr
Exodi 9. \. Factet Dominus mirabite , Hcbr. csl X^ySn
hiphla. hoc cst, faciel pcle . facicl niirabilc, et scparabit
Gcssen a rcliqiia .Egyplo.
\'cruiii har oiiinin siibvcrso cius fundnmcnto ( de quo
siipcriiis sTpiiis noluin csl ) oorruunl, el ingeniosa; taii-
tiiin olliisionos sunt, liidiisquc ingcnii.
POST n*C VIDI QlATfOB AReBLOS STA^TES SIPBB y,„ ,
OIATUIR AnClLOS TEBRJS . TBI»B:«TBS QUATCOR TB:«-
TOS TiiBB.S, NB FLABE?(T SIPBB TEBBAM, KKQIE SLPER
IIU
874
Commentarin in Aporaljpsin S. loannis. Cap. VII.
UABB , NBQUB IN ULLAM ABBOREM. ) Qiiatuor primarli . eos laxaturi, ila cos laxclis, el dirigalis, ut solos impios
" is parlibus, puta Aqui-" coruinquc domos, hortos ct arborcs feriant; signatis au-
Qiiatiior
acjgeli cl
vunli,
qui?
I.
Eipusit.
sunt venti, flautcs a quatuor orb _
\o a Scptcintrionc, Auster a Mcridie, Eurus ab Oricnle ,
Zcphyrus et Favonius nb Occidente. Et hos qualuor tan-
tuin noininabaut vetcrcs, leste Piinio lib. 2.cap. 47. Ve-
ruiii poslerioiibus stcculis naula; hosce quatuor in plu-
rcs alios stibdiviscrunt, et singulis duos, iino quatuorla-
lcralcs nddiderunt.
Qiia;rcs,i]iiinnin sint hi quatuor anfjeli ct qunluor yen-
li? Ilesponilot Prinio, Ainbros. qiiatiior angelos esse Ro-
inanuin imporiuin, quatiior ventis, id est, mundi plafjis,
iinpcrans. Sic ct Priinas. Ansbcrtus, Ansclmus el Beda
per quatuor angclos accipiunt qualuor pra;cipua miiudi
rcgna, qua;, ctini Christiis vcnit in mtinduin.lcncbant vcn-
los,id cst, paccin, Iwlitiam, opcs ct commoda orbis: quia
suis rapinis ct ceedibus hoiniocs divcxabant.
Sccundo , Aureolus et Lyranus: Qiinluor angcli, in-
quiunl, fucriint qnntiior lyranni temporc Constantini, pu-
ta Maximiniis in Oriente, Sevcrus in Italia, Licinius in
lem abslineant.
Nola hic, qualuor venlis, utpote e quatuor orbis parli-Quatuor
bus prodcuntibus, qualuor prBcsidcre angclos, puta sin-^"'"''
gulossingulis; unus ergo praest vento Oricntali, sccun-^nge"!"
dus Occidentali, tcrlius Aquilonari, qunrlus Meridionnli. pr^Esunt.
Discimus ergo liic, venlos, eoruniqiie motus et gyros, non
tam a vapore, aliave causa natiirali (quam difficilc esi red-
derc, aiil mente capcre : undc in ea laborat Aristolelcs, et
omncs Physici) qiiain nb angelis conritari, agi ac dirigi.
Dcus eniin pcr angelos rcgit et modcratur orbcm : sicut
doniinus pcr aurigam rcgit ct moderatur cquos et currum.
Porro liosce venlos, proccllas, ct tcmpeslatcs recte po-
ni in sexlo sigillo, iuogique cum obscuratione solis, lunaj
et slcllaruni , palct cx eo quod Christus haic omnia con-
iungal Luca! 21.25. dicens: Erunt sirjna in sole, et litna,
et stellis, et in terris prcssura gentiitm, prx confusione so-
nitus tnaris , et fluctuum: huuc enira sonilum, el hosce
-'Egypto, Mnxcntius Roma; ; qui tenucrunl vcnlos, id cst, jj fluctus excitabunt venli. Qiinre non recte Alcnznr hosce
m.
Vento-
rum ne-
cessitas
quadru-
plex.
IV.
OpliiDa
doclores, ne disseininnrent fidcin Christi. Sic fcre ct Am-
liros. Primas. Beda , Anselm. Richard. Ansbert. Riipcrt.
Hugo, Dionys. Pannonius et Viegas.
Tcrlio, et mclius, Andrcas Ca?sar. Ribera et Pererius,
proprie accipiiinl angelos, qui iustilix Dei adminislri in
iinc niundi iniprobos aflligcnt, siculi terrae motu, obscu-
ratione solis stcllarum, ita et cohibitione ventorum, sum-
inaque malacia , ila ut nec folium arboris agiletur. Quob
ingens est pluga : per hanc cnim necesse est consequi pri-
mo, ut mare navigari nequent; secundo , ut fructus tem-
pestivam maturilalem conscqui nequeant; lertio, ut acr
crassus cl infcclus non possit depurari, ncc atlcnuari, sed
corrumpi el pulrcscere debcat; ac conseqiienter quarto,
oinnia qtias in terris vivunt, tabescere, dcfieere et emori.
Venti cniin stio flatu fovcnt omne vivens, ut pulchre docet
Sencca lib. 5. Nalural. qu. 18. Unde v. 3. idipsum expli-
cat loannes diccns : Nolite nocere lerrx el mari, scilicet te-
nendo vcnlos, ne flcnl in terra.
Qiiarto, el oplimc, Alcazar pulal angelos hosce fnisse
quasi qualuor yEolos , veutorum dominos. qui eos quasi
furcntcs vinculis ct carccre fraencnt, ut ait Virgilius; ne
tlent et sa;viant in terrain. Unde hi angeli Graece vocan-
tur xpaTojvTic, id cst, tenentes et comprimentes venlos,
sicut qui lapidiiin inolossuni tenet et comprimit, ne di-
missus in obvios irruat; quomodo V^irgilius /Eolum vocat
lenipeslatiim potcnlcm. Itaque angeli hi nocebant tcrraj,
non tenc.ido,scdlaxando venlos: hi enimlaxali veheinenti
impetu , et insano murinure furcnles saevissimam excita-
bnnt tempeslatem. Probat id primo. Nain quod hic dici-
tiir, angelos hos lcnuisse venlos ne flarent, id cis dictum
et iussum fuil antcquam servi Dei signarentur: ergo hoc
ipsum non fuit plaga, sed potius relinaculum plagae : raox
enim iubel eis angclus,ut nullaai plagam terra; infcrant,
donec servi Dci signentur : retenlio ergo venlorum pra;-
cessit plagam, ac consequenler non fuit plaga. Seeundo,
qiiainvis inalacia, et conipressio ventoruni damnum ali
ventos refert ad seplimum sigillum, putatque illos cum co
idcm esse : scplein cnim plagas septimo sigillo conlentas
censet non esse aliud, quain horum ventorum , sive tem-
pestatis ab iis excitatae, in scptcm procellas sive nimbos
divisionem : hosce enim nimbos excitabunt vcnti quatuor
conlrarii, inter se conflictantes. Nam hosce ventos, ab il-
lis scplem plagis septirai sigilli , aliam et diversam esse
plagaiii, patet tum ex dictis, tum ex ipsisinet septem pla-
gis, ut patet eas intuenli cap. 8. nam v. g. vi venloruin
non potuit excilari plaga quarla, quae ibidem describitur
V. 12. scilicet percussio solis, luna; et stcllarum: nec quin-
ta, qua; describitur c. 9. 1. scilicet apertiira abyssi : ncc
sexta V. 14. scilicet solutio quatuor aiigeloruni, qui liga-
ti sunt in Eiiphrate. Qiiod enim Alcazar hasce plagas in-
terpretatur ignorantiain, concupisccntiam et iram.Iudaeis
a Deo inflictas, palet mysticum esse, non lilterale.
Quaeres, an hi quatuor angcli sint boni, an mali,puta,An°eli
y-, daemones? Nosler Marlinus l3elrio lib. 2. de Magia q.ll. ''' ''O"'
'-' ceusct esse genios Alastores, id est, truces et saevos dee- '|'^"^'q°°'
mones, citalque pro hac senlentia Clement. Roman. lib. nes.
4. Recognit. Hicron. lib. 7. in Isaiam, August. I. 5. con-
tra lulian. cap. 3. ct alios. Ratio est, quia nocent: ergo
videntur esse mali. Verum haec ratio non concliidil: nain
etiam boni angcli nocueriint, cum incenderunt Sodomain
lamquam vindices Dei , Gencs. 19. Rursum , pcr eosdcm
mulla; alia; plaga; orbi immittcntur in fine mundi, ut pa-
tcbit cap. 8. el seqiienlib. Adde , angcli ciim mnli sunt ,
solet Scriplura iis addere aliquod epithetiim alienaos, vel
ex circuinstantiis satis significans, se non bouos, sed ma-
los intelligcre. Dcnique hi angeli sunt proprii et direcli
executores divina; providenlia;, ciusqiie loco sunt praesidcs
venlorum, ut eos inodercntiir et dirigant; praesertim ad
punicndum iinpios, et ad luendum pios: ergo sunt boni,
non mali. Confirinntur,quia Ezechicl 1. Deus vectius ciir-
ru Cherubico,stipatus qiiatuor Cherubinis (qui ulique bo-
ni erant, non mali ) pergit ad exsciodcndam lerusalcm :
quod infcrat, idipsum lamen lcutum esl, rcmissuin et lan- [) ergo pari modo per angelos bonos peraget plagas ullimas.
guidumr multo autcm vehementius ethorribilius dainnum
inferunt vciiti, idque subilo , si oinncs cis habcna; laxcn-
tur, adeo ut arbores, donios, tcmpla, turrcs et palatin pro-
sternant : qiialein tempeslateni antepaticos annos vidimus
in Belgio die altera Paschatis. Sic cniin ait Daniel c. 7. 2.
Ecce quatuor venli cmli pugnabant in mari. Terlio. com-
pressio vcntoruin aque noccbatsignalis,alque non signa-
tis; fruslra ergo dicilur eis: ISolite nocere terrx et mari ,
ctc. quoadusque signemus servos Dci nostri. Secus est ia
laxalionc veotorum: in hac cnim iubentur cos ita laxare
el moderari , ul procellas excileut quae impios plectant,
pios autcin et signatos non altingant. Sensus ergo est, q.
d. Vos, 0 quatuor angcli, qui pra;eslis quatuor ventis, eos-
que paratis laxarc, ut tempeslates concitent, qua plectan-
lur impiissimi hoc aeTo in fine sieculorum homines, reti-
nete eos donec siguemus servos Dei nostri, ut scilicet uiox
quibus orbis excidiuin conficiet: ita Alcazar, Ribera, Pe-
reritis et alii.
Ne flarent.) Donec Dci voluntate cognita, angeli la-
sarent eos ad nanduin ; hanc nulem hic cognoverunt pcr
alium augclum diccntem : Piolite nocere (laxando ventos)
terrxel mari, quoadufque signemus servos Deinostri. Un-
de liquet, postquam sigiiali fuerunt servi Dei, revera an-
gelos laxasse veotos, ac per eos graves procellas et clades
impiis intulisse; licet id reipsa factum esse, in sequenti-
bus non narretur.
Ubi nota moraliter.Deum per angelosila moderari vim
et iclus fulminum, tonitrnorura, Tentorum,grandinum, et
aliarum procellarum, ut hunc taugant, non illuin; hunc
agrum, non illum ; hanc urbem aut regionem, non illam :
pra;sertim uti impios, eommque agros et bona alHigant,
non pios, uli hic iuberi et fieri videinus. Hoc cst quod ait
Commcntoria in ApocalypsJn S. loannij. Cap. VII.
875
Psalto» Pgnl. 118 8 I'jnis, gramh, nix, glacies. fpiritus ^^ nlm vivi, esl cpilhelum Dei : Deus enim esl ip9a vlla in-
procfUarwii,quiefuviunl verOui/i eiiis. Qnocirca duin lo-
nat, fuiminot, grandinttl,etc.infttuant in)pii ; ac pcr contri-
tioneni.vcl ctiam confcssiouem Deo se recoQcilieul.nc his-
ce eius pla^is lanj^anlur.
Cum cr{jo ail , Ac (larciU, inlelligit (laluni non commu-
Demetordinarium,scd vaiidissinium elvciinmenlissimum,
ila ut vcnli furere vidcanlur, ac sivissimas proccllas ct
tempestnl«.'s concitenl, quibus gravissirnas larn iu mari ,
quam in lerra cladcs et dainua inipiis infcranl.Talcs cnim
crunl in riiic inundi.
Verj.i Et VIDI ALTEBLM ANCELIM ASCESDENTEM AB ORTC
ADgcluj gOLIS, UABENTEM SIOLM DeI VIVI. ) Quis ljic?rriinO,
•"iRnura Ambrosius ccnsct.liunc anp;cluni esse Cliristum; quia ab
D.;i vivi, Isaia cap. 9. iuxta Scptuag. vocatur Mayni consilii an-
1JI'' gclus;c\.& Zacharia cap. G. lii. Viroricns. Clamorhuius
' . augcli sifjoilicat cllicaciani Chrisli, qiia elTccit ut in sua
Eii-osit. nnlivitalesublalis bellis essct ubique pax, ut hac ratione
citius ipse suum Evanj^eiium per onmes jjentes spargerct
crenta, quto omnis anfjt-lonim, humiuum, animalium ct
plantarum vilx, tum naturalis, tum spirilalis, lum bea-
tx>, tum {;lorios£ fuus est ct auctor. Quuduam fuerit hoc
sifjnum, inm dicam.
QtOADLSQLB SIGKEMLS SEBTOS DeI NOSTBI I> FBOX- rerj. J.
TiBis EURLM.) .\Uudit ad scrvos, sive maocipia, qua; o-
lim ab hero stigiuatc fronli inusto, a;que ac pecora, nola-
banUir, ut si fugercnt, vel crrarent, aut caperentur, ei
sligmale co.-ynoscercnlur, ciiius hcri vcl domini esscnl.ei-
que rcddercutur. Sic Paulus ait sc slijjuiata Domini lcsu
in corpore suo portare, (ialal. C. Vide dicta Ezech. 9. 1.
Rursum et polius, alludil, inquit Pererius, primo, ad
saDfjuiuem .\{jni [laschalis, quo si;jnabantur domus He-
brjDorum , nc perculeri'utur ab angclo cujilcntc primogc-
nitos .Egjpliorum, E\odi 12. Sccuudo, alludltad litulum
tiara> poiililicis: tiara; cnim inscriptus cral hic titulus ,
Sanctum Djmino, Eitodi 28. ul cst eo qunsi signo cogDO-
scerelur, quod cssct pontifcx Dci sancti. Tcrtio, et ma.\i-SiKnum
Huc rcfcrlur expositio Ansbcrli, Prinias. Uajmonis, An- u me, nlludit ad signuin tau, quo si{;nali suul gemeutcs in '"' *'"'
selmi, Kichardi et Ueda<, censenlium anjjclum hunc csse lcrusalein, idque iu fronle, Ezech.y.i. Unde scquitur hoc*" """
111.
Christuni, qui ascendit ab urtu solis : quia manc surrc.vit,
et Aposlolos slatim misit ad illuminandum orbem. Hic
suo clamore cocrcet dxiuones, ue inipcdiant pra;dicatio-
nem Evangclii.
Secundo, .Mcazar ccnsenl hunc angelum esse Spirituin
sauctum, qui fidclcs signat se ipso, sunque gratia, eosquc
ob omni plaga liberos et incolumes pra;stat. .Vut potius
ongcluin hunc esse ipsam Spiritus sancti gratiam: ha;c e-
uim furmaliter lidclcs et saiictos signat.
Tertio, .Aurcol. et Ljranus per angelum hunc accipiunt
Coustantinum Magnum,qiii quatuor tjTannos iam diclos,
Evaugelii prxdicatioDcm impcdientcs prolligavit: e.\ quo
ingens Ecclcsia; pax, lititia et propagalio est consccuta.
Hic habelsignumDei vivi.id est.signum crucis.quod e cse-
lo ei contra iMaxculium pugiialuro, quasi victori;e omen
datum csl cum hac inscriptionc : In hoc signo vinces. Un-
signum fuissc signum crucis Chrisli : iiuius eaim furmam
hahcbat lillcra/rtu; hoc eliam signum imprc^sum erat do-
iiiibus et usliis Hebru.>orum, iiti docet S Ulcrun. in Isaio:
GG. cuius vcrba citavi Exodi 12. 7. Ralio est, quia uemo
a iiiorte xlerna ( qua; hisce plugis, hacq'ic morle leropo-
rali Antichrislianis infllgcnda slgnifiralur et inchoalur)
liberari putcst, nisi virtute crucisChrisli, ct oisi hoc cru-
cis signo insigniatur.
Dciiiquc alludit ad Esdrse lib. 1.2. v.3S. Sargite el stO'
le , et videte numcrum siijnulorum in com-iuio Domini, de
quu plura v. 11. iu tiue. Vjx sifjnemus tacite conliDct luan-
datum, qiio iubet hic angelus aliis ut scciiiii sigiicnl ser-
vos Dci. Uudc Arabicus verlit , Donec si(jnctii servos Dci
super fronles eoruin.
Siguabunt crgo angcli iu fine mundi clectos signo cru-
cis. Pf iiiio , per saccrdolcs signo crucis iu Baplismo ct
de tuDcniuIli baptizali, ct iu baptismoa sacerdutibus si- Q counrmalionc visibililcr eos consiguandu
goo crucis signati sudI,
IV. Qiiarlo, Victoriuus ct Gagncius, per angelum hunc ac-
ci|iiuut Eliam , qui saivieutc Autichristu, ei, ciusqiic an-
gclis, id cst, miuistris, se oppunet, mullosque convertet
ad Christuin, cosque eruce Chribti siguabit el insiguict.
Ua;c sentcntia in spcciein cst plausibilis.
V. Quiulo, S. Bonavcnt. in proiugo Vita; S. Francisci, as-
scrit hiinc angcluin essc S. Frauciscum eiusqiie asseclos
Francisconos. S. Franciscus cnim signum Dci vivi , puta
crucis, pra;tulit, cum Christi crucifixi sacra stiginala cor-
pori suu cx'litus impressa scnsit. Idem pra;fcrunt Frauci-
scani, puta signum paMiilcutialis crucis,et liabituin cruci
cuuformcm , ut omucs ad paMiilcnliaiii, el crucis ainple-
xum cxcilcnt. Idipsum S. Bonuvculura; certo rcvclatum
cssc scribit S. Bcriiardinus, lumo 2. scrin. 00. in princip.
Idcm dicit Leo X. Puiilif. el alii, quoruin vcrbu el scnlen-
tias citat Scdulius in clogiis S. Francisci, ct Antouius Da-
ca lib. dc StigmatibiH.
VI Sc\to, et optimc, Kibcru et Percrins ccnscut, hunc ve-
gcnuiiia. rum fuissc ongclum. Hic dicitur asccndissc , quia prius
di.'sccndcrat e ca'lo, ernlquc in tcrra, ul hoiiiinuin salutem
curarct ct lucrctur. Kuisuiii, ()iiia ruiii sotc qiin>i oiiri,
ct iu huiizuiilciii, in qiio eral S. luaiincs, usccndcrc vidc-
balur: quocircudicitur usccndisse ab nrtu solis, luiii quia
vcncral ut la;to ct prospcra nuiiliarct ; tuiii quia novuiii
la>tiliam , cl quusi lurciii uircrcbut. Nusci ciiiiii ab (Jncii-
tc idciii (;sl (|ui>il exuriii luii>(|uuiii noviiiii siilciii, ud illu-
stranduiii cos qui lu lcucbi is ct uiiibru iiiurlisscdcnl.Quu-
niodu dc ludj3is ub .\iiiuii ol o niurlu Ilbcrnlis dicitur,quud
eis nuva lux oriri vi.\u cst, Esthi;r 8. IG. El Mnlucli. c. .\.
2. nit: Orietur vobis timcnlibus noincn mcuin svl iuslitiu\
et sanilas in pcnnis iius. Hubct hic angcIus.siV/Num.(ira>-
ro 7;pzyi'i2, id cst, sigilluiii, (|uud fruntibus clcctorum im-
piinial, /)(■/ vivi , qui scilicct suus u coiiimiiui cxilio ini-
piis pnrato, in fine luundi servabit cl vi^ilicabit. Vox c-
Secundo , spiritualilcr iuduccodo el exhortando eos per
se , ct per praecones Evangolii ad llbcram , publicaru et
cuuslanlcm iidci cl crucis Christi coraiii Anlichristiauis,
aliisque eius hoslibus profossioucm usque ud morlcm.Hu-
ius cnim publlciC profcssionis sjiuboluiu csl fruns. Num,
ut ait Cicero de Pclil. cousul. lanua aniini from esl : un- Cur in
de et frons dlcitur a fcrcndo [licel Varro dcducal a fora- f'ouie.
iiiinibus ocuiuiuui, qiiu; suul iu fruutc;qiiod indicia oui-
nii vcl hilaris, vel ma>sli,vcl timidi,vel audacispra; se fe-
rat, ut ait Plinius lib. 11. 37. Hinc rursum oslcntalioesl
in frontc , uit Cicero; uude ipse orat. 1. in Caliliu. Sit ,
ait, inscripluin in fronle uniuscuiusque civis. quid dc re-
publica scntiut. Fronloncs crgo, auimosus et rcsoliitos sui
cullus profcssores diligitct signat Deus. Haic signatioest
spirilalis, lilquc pcr gratiain (Jirlsli. Undc de ea ail Pau-
lus, Ephcs. 1. 13. Signatiestis Spiritu promiKiiuHis san-
cto. Et cup. i. 30. //1 Spirilu sancto Dci sigmdi e»tis. El
p.dc ChrisU. ail loannes cap. G. 27. Qaem Vatcr signavit
^ Dcus. Clare vcro Poulus 2. Coriuth. 1. 21. Qui. ait, con-
firinut nos vobiscuin in Christo.cl i/ui uiLctt nos Deus -.qui
el sif/nuvil iios.cl dedit piijnus Spirtlus in cordibus tiostris.
Vide ibi dicln.
Tcrtiu , .\iidrcns Ca;sar. Tcmpore , inquil , Antichrisli Tempore
signocrucis lidclcs >c dislingucul cl scceruciil ab inlido-*"''^''"-
libus et .\nlicliristiauis. Tuuc ciiiiit lideles intrcpidc, ci-^,i,„j
traque niburcin signum crucis Chrisli iii corum cnnspc- riuces
ctu dcforcnl,iiti rriiccs et rosuriu publicc d.fcrunt et ge-S'«i«-
stant Iltlvctii Catholici, ul iulcr mcdius ha;rclicos profi-^JJ"i*
teuntiir suain fidciii , scqiic cssc orlliudoxos , Christi ct
virginis Ucipniw cullorcs. (ira;cum cniiu cyf,t/iix signili-
cat sigilliini visibile ct cvpressum. Idcni cxigil -n in fron-
libus ; sigiiuiii cnim iii fiunte csl visibilc ct umnibus con-
spiruuni. Sic iu die cincruin. oiiiiics Christiaiii in Ecclesia
sigiKinlur in fronte cruce cinerca : quin cl onines duni
surguut, duui oroul, duui praudcul, dutn inruiiibuut, ct
87G
Commeniaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. VII.
alias sa?pe per dicm signant se cruce in frontc. Qui adco J^ rnorlale vexiilum.quo viso daemoncsconlrcmiscunt. Cilal
usilatus et vetus est mos , ut Tertull. lib. de Corona tni-
Jilis cap. 3. dirat : Ad omncm prorjressum atqiie promo-
tiiw, ad omnem adilum el exilum , ad veslilum et ad cal-
cealiim, ad lavacra, ad mensas, ad iumina, ad cubilia, ad
scdilia, quxcumqnc nos conversatio cxcrcel, fronlem cru-
cis sif/naculo tcrimus. Nota. Non ait, Si^namus, sed leri-
mus ; ila eiiiin cieljro sif^nabaut frontein , ut eain tcrero
vidcrcnlur. Idcm docct S. Cyprianus Epist. 03. et lib 3.
Tcsliin. ad Qiiirin. cap. 22. et alii, qiios ibidein rontra
Calvinislas cilat PaincIius.Simili crgo inodoanf^eli iiifine
mundi signabunl sua su{jgestione, id est, excitabunt fide-
les et sanctos ul signcnt se signo crucis, illudquc in fron-
te visibiliter formenl, pingant aut gesteut, qnasi syinbo-
Iuin Chrisli et Christianismi , quo se ab Anlicbristiauis ,
oinnibusque impiis discriminent. Eodein modo milites
Chrisliani cum Godefrido BuIIonio, S. Ludovico et aliis ,
per decem expeditiones , pro recuperanda lerra sancla
contra Saracenos pug;uaturi,quasi iusigne belli sacri gc-
stabant signum crucis, uti etiainnum nonnuIIiOrdines ge-
stant; unde vocabanturexpcditioncs Cruciata;, de quibus
singulis fuse agit Crctserus tom. 3. de Cruce lib. 2. toto.
Sic et Episcopi crucein auream vel argenteam, ipse vero
Summus Pontifex adamantinam,eliain dum celebrat, ge-
stat in pectore. Hi enim quasi duces fidelium in bellosa-
cro ad tuendam Christi crucem debent esse fortes ut ad-
amantes.
Dcnique, si quis proprie ad litterara, ut verba sonant,
velit ct contendat, quod angeli per se signabunt fideles,
videlicet illos designando et denolando per signum cru-
cis, quod invisibililer et spiritualiter in frontibus eorum
formabunt et impriinent; idque ad hoc, et per hanc de-
signationem et denotationem angeli, plagas sequentesil-
laturi , sciant quos percutere debeant, quos preterire et
servare. Si quis, iaquam, hoc sentiat, itaque hunclocum
exponat, non traham cumeocontentiosum funem. Angeli
enim iguorant secrela cordium et conscientiarum, nec in
Patrcs noster (iretserus lib. 4. de Cruce cap. 64.
Ila sigiio 7'aMin fronte signatus fuit R. P.HenricusGar-
nettus c Socielalc lesu, Anglia; Martyr: Cum enim Sociis
in Atujlia per riijinti annos magna cum laude in quotidia-
nis mortis periculis pncfuisset, tandem anno Domini 1606.
die tertia Maii pro Catholica pde yloriosum obiil Marl;/-
rium. Calhoticus, qui spectator aderal, purpuratam san-
guine spicam , ex subslralo Martyris corpori stramine re-
liijiose sustulil: quam dum domiconspicatur allentius, vi-
vidam Patris imaijinem in ea cjpressam conspexil. Verti-
cem capitis inr/ens cimjcbat corona. Crux in fronte rulila-
bal slellx inclusa,si(jnaculum cordis illius utique, in quo
fasciculus mijrrhx cominorabalur ; ut ideo cliam optata In-
venlioni Crucis diciila die , marlijrii paimam sit consecu-
(us. Sub mento Cherubinus viscbalur alalus, vel angelicam
eius puritalem ,vel sapienliam et doctrinam, vel utrumque
indicans. Quia enim ad iustitiam crudiil tnuUos,Doctorurn
_ laurea decoratur, et quasi stelta inlcr Cherubinos lucet in
" perpetuas xternilales. Imago hxc vutliis cius in spica «»-
2)ius excusa, per onines Christianoriim provincias sparsa
esl. Miraculosam autein hanc eius effigiein in prototypo
etiamnum perdurare, viri graves oculali tcsles inihi con-
stanter afTirmarunt. Primis EccIesiiE temporibus moris e-
ralChristianis signum cruci8,autnoinenlcsucandentibus
notis carni inurere, uti testatur Procopius in c. 44.1sai8e.
S. FFenceslaus, Bohemise rex et Martyr, cum adolescens
in aula Ottonis Imperatoris vitam ageret angelicam, ideo-
que a principibus cseleris despiceretur , cruce aurea divi»
nilus signatus , ab angelis in conspectum Imperaloris per-
duclus est : quo viso commotus Imperalor , eum in suum
concessum recepit, el brachio S. Vili magnisque muneribus
donavit. Hsec crucis signatio martyrii fuil prxnuntia, quod
ipse fortiler obiil ante templi fores orans . cxsus a fralre
Boleslao, qui coronx eius et regno Bohemix inhiabat. an-
no Domini 938. Ila ^neas Sylvius , qui poslea creatus
Pontifex vocatus est Pius II. in histor. Bohem. cap. 14.
iis vident graliara et dona Dei : haec enim pendent a libe-P Baron. anno iara dicto, et alii.
ro hominis arbitrio (quod solus penetrat Deus, qui scru- '^ ' '
tatur renes et corda. ) Quocirca ncsciunt an quis sit Dei
servus et amicus; multo magis iiesciunt an quis sit prse-
destinatus et electus ad gloriam, nisi id Deus eis revelet,
aut aliquo signo indicet.Quocirca iubentur hic Sancti si-
gnari, utex hoc signo angeli percussores eos cognoscant,
eosqiie in mente et memoria sua consignent, ut eos a pla-
gis indemnes servent. Verum quid in hac re verius sit
mox indicabo.
Signantur ergo hic fideles tum in frontibus,tum in men-
libus angelorum , illi , qui in fine mundi cum abundabit
iniquitas , ac praesertim in persecutione Antichristi, di-
rissima patientur , fortesque et constantes in fide et pie-
tate persistent, ideoque eligentur ad vitam seternam. Si-
gnantur, inquam , speciali Dei providcnlia et gratia ad
hoc, ne coramunibus orbis cladibus involvantur, neve cum
impiis et reprobis paria mala et plagas, quas angeli eis
Quaeres, an ha;c signatio ostensa loanni sit tamquam signatio
fulura realiler , an vero fuerit tantum visio imaginaria , fia;c fuii
imaginarie tantum futura? imagma-
Kesp. fuisse visionem iraaginanam. Id patet primo, eijeaii».
60 quod ait : El vidi. Visus est ergo S. loannes sibi vide-
re angelum clamantem et dicentem: Notite nocereterrx,
etc. quoadusque signemus servos Dei nostri; et inox vidit
eum singulos signantem,et colligentem nuraeruin signa-
torura 144. millia. Secundo, quia v. 9. pariter vidit in cae-
lo ciira palmis , stolis et coronis, animas fidelium Genti-
liura , qui adhuc vivebant in terra , et aeque ac Iuda;i si-
gnabantur, ne Ixdantur ab angelo ventorura praeside.qui
per ventos clades illaturus est orbi. Ergo haec omnia fue-
runt visio imaginaria. Nec enim hae animae erant beatae ,
sed beandae, nec revera habebant, aut babiturse erant co-
ronas, palmas et stolas, cuin sint animae et spiritus: sed
per hasce symbolice repraesenlabatur loanni earum victo-
Crui in
fronte,
eorde et
bractiio.
inferent, patiantur, sed iis exiraantur. ,. ria et gloria.Tertio.quiaplane alluditloannesad Ezech.9
Ad hanc signationem et sigillationem sponsus invitat Uubi signantur signo Tau pii gementes.quos De
sponsam, diceus Cantic. 8. Pone me ut signaculum super
_ _ „, cor tuum, ut signaculum super brachium tuum: quod S.
quomo-' Ambros. lib. de Isaac cap. 8. sit explicat : Signaculum ,
"lo? inquit , Christus in fronte est , signaculum in corde, si-
gnaculum in brachio: in fronte, ut semper confileamur; in
corde, nt semper ditigamus ; in brachio, ut semper opere-
>«ar. Quare Origen. hom.8. in diversos: Gaudentes, ait,
noc signum (crucis) levemus in fronte, quod dxmones cum
viderint , contremiscant. Nam qui aurea capitolia non ii-
7nent, crucem timent. Signum enira crucis est tacita invo-
catio, aeque ac professio Christi cruciCxi. Hinc a SS. Pa-
tribijs Tocatur frontis decus, fidele signum, arma caelestia,
cassis L,hrisliana, munimentura vitaa , magnura bonura ,
dio lerosolymaj per Chaldaeos, intactos servari volebat.
Illa autera signatio fuit tantura iraaginaria , ut ibi dixi.
NaraEzechieliin visione lantura sigoarividebantur aban-
gelo gementes, ac signati servari, non signati occidi: ut
per hoc significaretur gemenles pios, quasi ab angelo si-
gnatos et protectos, a caede Chaldaeorura fore immunes;
alios vero omnes, utpote impios, ab eis occidendos. Talis
prorsus fuit et hEec visio signatorum loanni exhibila.Ralio
est, quia angeli, cum sint puri spiritiis, non egent siguo
Tau, crucis aut aliarum rerum sensibilium,ut cognoscant
qui sint servi Dei , et servandi , qui non; sed suflicil eis
miniraum Dei, vel angeli alterius indicium sive revelatio.
In Cne ergo mundi Deus vel per se , vel per angelum in-
1 . . ■ — ■ •■*« , u.u^uufu */\^uui.J , au IJIJC Cl(JU IIIUUUl UKZUS 1CI |ICl au , 1 ^t pci UUgCIUdJ lU-
samtaris armatura, scutum inexpugnabile,gladius et fla- dicabit angelis plagas illaturis, dicetque: Ne percutiatis
grum regiura, quod omnem diaboli impelum fundit ; vivi- tales et tales , v. g. talem Petrum , lacobum , loannem ,
ncum SJgnum, msuperabilis Christianorum armatura,im- Agnetem; hi enim servi mei et amici sunt. Ex hoc enim
Coramentaria in Apocalypsiu S. loaniiis. Cap. VII.
877
dicio , anfjfli pos in mente el memoria signabunl , cn- ^ nibus habcre palinas bniia? aclionis. E conlrario serfi .\n
M>>ral.
vebunlqiie ne plap^as cis inferant : non er^o signabunt eoa
anf^eli vi>il)ililiT in frontibus.
Haee Inincn visio ininf^inaria fundamcntum habcbnl in
re,siR;ni(irobalqiie8iKnalionem reoiem.qua Sancti in finc
mundi, liim in Baplismo et Confirmatione, lum per pcr-
8i'cutioniiiii «l ninrlyriorum lolcrnnliam, in iisque ndci de
Chrislo cnirifixo profegsioncm publicam; tum proprie per
formalifincm cl {jcslationem si{^iii crucis rcipsa sifjnnbun-
tur crurc, iili pnnlo anle dixi, idquc ad hoc, ut ostendaiit
se seiTos Dci el Christi criicilixi: ostendnnl, inquam, non
anRjelis pcrciissoribus , scd hominibus , prsescrlini Anli-
chrisli minisiriscl osscclis: coram iis cnim profilebunlur
Buain fidcm cl rclifjioncm Chrislianam , cuius symbolum
est crux ; sicul ex odverso Antichristus suos asseclassi<^na-
bit suo sifjno ct charactcrc, dc qiio audiemiis cap. 13.10.
Crux erpo est si{ynaciilum amicorum et clectoruin Dci,
idcoque non fiigicnda, scd onibicnda , uti inultis ostcndi
tichrisii cap. 13. dicuntiir linberc charai-tercm bestiae in
dextera nionu, et in fronlibus; qui chararlcr csl perversa
actio in opere, et mnlignitatis studium in inente.
Mysticc quoqiie .\lcazar (quamqiiam ipse putet hunc
sensum esse lilleraliMn. non mysticum: censel enim ipse
hic signari primitivx KcrlesiecChristianos, ne (ilagisqui-
bus ludsci incrcdiili nfTicipntur, Inngnntiir) signanliir, imo
signant scipsos lidclcs signo crucis, qui severe suis cupi-
dilalibiis iinpcranl, casque mortilicaiit et crucifigunt, ut
fianl viri pii et spirilalcs, Chrislique rrucein imitentur:
hoc enim signo spiritus Chrisli notat ipsos, ct hac ratio-
ne rcmancnt ipsi immuncs ct libcri , ut cos nulla tangat
vexatio,nulla eseptcm angcloruin plagis ; liberi ergo sunl
a faine, bcllo, peste, ignorantia. concupisrcnliis, furiiset
obduralione: licet eniin eas scntiant, aiit iis subinde ten-
teotur, tainen amore et virtule crucis Christi oinnia forti-
lcr tolerant et siipcrant. Quocircn D. Taiilerus in opusc.
'[^"""'Ezech. O.-l.Dciis enim cum cruce siinul dat roburetcon- quod Valicinium inscripsil, p. 671. Signum. inquit , tau
rumDei «olntionem , ad eam la?te cl fortiler fcrendam , uli niebat ^infrontibun habent omnes, qui per fidcm Chrisli vivam rn
S. Thercsa. Hoc est enim quod ipse proinisil diccnsPs.90. guodam melioris vilx inilio atque profeclu invcnli fuerinl:
CuOT /;)»o .«»/»1 in <r;6M/«/(07;c. Hinc viri prudcntes et san-
cti quolidie ornnt pro cruce , utqiic Deus eain in dics
aiigent , nc inniorein semper immiltat. Ccrti sunt enim
Primo, pcr hoc gratinm et spiritus robur pariter sibi ad-
diluin iri. Sccundo, se similiores esse Cbristo crucilixo ,
jdeoqiic Deo csse gralissimos. Si quid enim Deo gralius
essct quam crux, uliqne illiid dcdisset Filio suo. Tcrlio ,
pcr criiceHi cresccre |)atientiam, humilitaleni,chnritalem,
oinncsipic virliitcs. Vire.icit eniin rulnerc virtus. Oiiocirca
uli cnl\ nqiin,ilo hiimilis lolcranlin cl rharilas alUiclione
et perscculionc mogis occenditur ct innaiiimntur. Hoc cst
quod aiebot Paiiliis : Sicut abundant passiones Christi iri
nobis , ilu el pcr Chrislum abundat consolatio vo.ttra , 2.
Corinth. 1. 5. El Psallcs: Secundum multitudinem dolo-
rum tneorum in corde meo, consolationes tux Ixtificave'
runl animam tneani , Ps. 93. 19. Quocirca n Deo iugitcr
atque ii erunt immunes ab his plagis. quas Joannes descri-
bit cap. 9. sub obscuris quidem vcrbis, sed luce clarius a
li. Hildegarde delectis. Hacleniis ea in opcribus B. Hilde-
gardis non iuTeni.
Servos. ) Sive qui iam siint scrvi , site qni paiilo post
convertendi sunt, et fuluri scrvi Christi, finni seilicel et
conslanles usque ad finem vita;. Hi enim in praescienlia
Dci iam cxistunt, siinlque signati. Nain, iit ait Apostolug
2. Timolh. 2. 19. Firmum fandamentum rkislat, habens
signaculum hoc: Cognovil Dominus qui sunt eius; el diS'
cedat ab iniquilate omnis qui nominat nomen Domini, Vi-
de ibi dicla.
ET AIDIVI RrMERl-M SlCf ATOHIM , CESTfM QCADRA-
filNTA QUATUOB MILLIA. ) .Mrilli piilant liic nuMicrum de-
finitum poni pro indefinilo. Undc Priiiio, .Viircolus et alii
ccDsenl boc numcro tanturn significari plurimos fore con
petebat S. Thcresa : Domine, da aut pati aut mori. Et S. Q vertendos lempore Constantini Imp. tain cx ludjcis, quaro
Xaverius in iHBfiagiis, perseculionibus, aliisque pericii- ex Gentibus; signatos eniin et numeralos esse liida;o« ,
lis et a;rumnis maximis orabat: Domine. ne auferas a me turbam vero innumeram vers. 9. csse Gcntiliiim. \ crum,
Aanc cruccwj, «i.s/ </e5 wrtiorcwi. Christus enim iu hac rita quia pauci ludaei fuerunt convcrsi ad Chrislum tcmpore
non invenilur,ncCi»j)parct, nisi in cruce.ut aicbatS..MQr- Conslaotini, uti ct dcinceps; hinr Lyran. pcr Isracl acci-
tinus, tesle Sulpftio. Alque ha;c cst causa, ciir .Marlyres pH quoslibet fideles , tam ex Gcntibus , qiiam ex ludxis
Vers. 4.
Ul. uiil-
i:a5ign»-
II .111?
I.
Seoieut.
■ynice
lain avidi fuerint torincnlorum et martyrii, ut adcn qua^
si ad cpulas hilares accederent, imo procurrercnt.
Mirabile est, quod lcgimus in aclis S.Runina; et Secun-
da;, sororiiin ct Mortynim 10. Iiilii. Ciim eiiim iiidcx cu-
rarct Uiiflinam accrbe flagcllari in pra;senlia Scciinda; ,
ut eom pcrccllcret el flecterel; Sccunda occensa dcsidc-
rio paticndi pro Christo, magna et constanti voce ita iii-
diccm rt)inpcllnvit : Quid agis, o pcrverse, et inimice omnis
virlutis? Cur honore afficis sororem meam, et me retinqnis
intactam. xit non sim particeps eius coronx ct glorix? Cui
iudex : ^ultior videris esse sorore tua. At illa: ISW soror
mea stulta cst, nec ego ; quia amb.r sumus Christianx, «c
proinde scquum est ut ambx pro Christo feriamur: nam
animus et forliludo Chrislianis crescit in plagis ct tormcn-
tis. Cumqiie iudcx ci niinaretur violcntiam stupri, rcspon-
dil: !\'equH virgo perdere virginilatcm , nisiipsa eam cx
inente abiiciat. et flagitio eonsentiat. Si enim vis ei invitx
inferatur. id tormentum est: tormcnlum autem prxmium
et coronam adauget. Fac ergo quodvis, prxpara igncs .
gladios, furcas, eculcos, bcslias: quo plustormentorum de-
deris, co magis , tantumquc ex aquo augcbis coronam no-
slram. Quorirro in biillions nlcuin aniba> iminiss.T, scd
illa;sa; cxciintes, proiecta; iii Tibcrim; ibi qiioquc scrva-
ta; ab angclu, tandem pra;cisionc capilisgloriosum obiere
ninrtyriiim.
Mysticc, Mntthins Svccia; pra;ccptnr S. Bcrnnrdini Sc-
ncnsis, qiii Apocilypsin iisqiie ad cnp. 15. spirilnlitcr ,
subtililcr cl pic explicnt , cxlntqiic npiid inc manuscri-
ptus: Servi, inquil, Dci dicuntur hnberc in frontibiis si-
gauni diviooB coulemplaliouis, sicut v. U. dicuulur iu lua-
Hi euim sunl Isracl sccundum spiriliim , non sccundum
earncm, et hi pliirimi fiierunt tcmpore Constantini.
Secundo, Primas. Ainbros. H;»\ino, Ansbert. Ansclm.
Beda,Ribera,Richard. huncnumeruin inyslice accipiunt:
censent enim eo signifirari Dunicnim oiniiium clcclorum.
Hi enim filii sunt Israclis , et duodcciin Palriarrharum :
filii,inquain,velnntiiralcs,ut Iuda>i. vcl spiritu.iles per fi-
dei imitalionem.ut Gentiles.Hisce subscribit Alcozar;sed
ita, ul hunc nuincrum accipiot,non univcrso de electiso-
mnibiis qiiovis sa;cuIo futuris.scd lanlum do primisCbri-
Blianis. qui co lemporc vivebant quo scplcni plag.-c in per-
tinaccs ludaeos (ut ipsc ccnsct) Chrisluin abncgantcs elTu-
rxsa>sunt.Christianis, inquam.lam Iudx'is,quamGcntilibus.
^' Hi cnim .Tqiic ut illi , sunt spiritualcs vcrique Israclilas ,
ac filii diiodccim Aposlolorum, qui vcri siint, Israclis Dei
Patriarchas. Iiida crgo, inqiiit, csl Petrus. libcrc ct vcrari-
ter confitens Christum, quod sit Filius Dei vivi : Beniamio
est loannes, miniinus rl ullimus Aposlolorum in hac vita
vivcnlium: Mannssc, id est oblivio, csl Malth.-Eus, quia
oblitus est sui tclonii. Dan omitlilur, qiiia convcnit ludao
proditori, cuiiis rcprobalionc occiiltissimi Dci iudicii mi-
riim pxlilit doruincntum. In eius lociim succcdit Levi . id
est Malthias. Ciiiquc horuin tribuuntur duodecim raillia,
qiiin quisque plurimos convcrtit; iuxla illud Isniae 00.22.
Blinimus erit in millc, et parvulus in gcnlcm fortis.wnam.
Addit in fine rapitissiispicari se hoc numero lil. inillium,
non oinncs fidclos primos, sed lantum primarios. srilicet
cos qiii socii fiicrunt Aposloloriim in pra.'dicaiido ct pro-
pagando Evangclio, ac fidclium duccs significari : unde eis
Iribui aumeruin duodcuarium , quia Uic csl nujuerus coU
878
Commenlarla fn Apocolypsfn S. loannig. Cop. VII.
legii Aposlolorum , quorum ipsi cunei , et quasi decuria) ^ cim millia , quia duodenarius symbolum cst porfeclionis
fuerunt. Verum rcpugnat tcilus: ait enini, Donec signe- et universilatis : fuerunt enim 12. Patriarchae Teteris , et
>««« 5e/yo5 De/, nou duces, uli fatetur Alcazar : qui proiu
de tandem ab bac suspicione resilit ad piiorcm suam ex-
poBilionem.
111. Verum cum, ut dixi inilio capilis, ha;c omnia spectent
Ecnuina.ad sextum sigiilum, ac in eo coniungantur cum obscura-
tione solis et lunae, sLellarun) casu, et caili recessu, etc.
ideoque speclcnt ad fiucm niundi, et ad tcnipura Anliciiri-
8ti ; hinc sequitur hunc numerum 144. milliuiii signalo-
rurn tantum esse eorum, qui iu flne mundi tuin antc .-Vn-
tichristum tum sub ipso, tum ma&ime pust ipsuiii occi-
suin( hi enim erunt plurimi )adChristum couvertcntur ,
ct salvabunlur. Tiinc cnim omnis Isracl salvus fict, ait
Apostolus , Rom, 11. praedicanle eis Elia , uti praidijLil
Malach. cap. 4. ita Ircn.lib, 5. cap. 9. el cap. 30 Andreas
Cssar. Pannonius, Kibera el Pererius. In linecrgo mun-
di ex singulis ludxoruin tribubus, duodeoiin millia con-
vertcntur ad Chrislum: duodecim enim n)illia mulliplica-
ta pcr duodecim, faciuut 144. millia.
Nota. Hbcc signatio, cuiii sil sexli sigilli, fiet ante An-
tichristum. Tunc eniin aiigeli signabuut, id est , signari
incipicnl, eleclos ( ne venlorum clades, uti di.\il v. 1. eis
iuferant) eosque signare pergent ipso eliam tempore An-
tichrisli, imo posl Anlichrisluni : tunc eniin plures eou-
vertentur; omues enim tolo hoc tempore, puta in fine
mundi, signandi el eligeudi , hic describuntur, siinulque
recensentur hoc sexlo sigillo , ut inleger eorum numerus
constet, prsesertim quia in meute, prsescientia et pru^de-
stinaiiooe Dei omnes, etiam fuluri, iain sunt signati. Pra;-
scientia enim divina, in qua lia?c viditIoannes,omnia tem-
pora complectitur. Unde el loannes slatiin post hos signa-
tos in terra, transvolal ad turbani Geulilium in terra ee-
que signatam, sed in coelo quasi cxistentera, iainque bea-
tam et gloriosam ; quia videlicet, eslo in terra adhuc con-
sisteret, tamen ad illam bealitudinem et gloriam a Deo
signala erat et conscripla, brevique ab eo beandaet glo-
rificanda.
Aci prsD- Quaeres, au in fine mundi prcecise ex siugulis ludaeorum
cise 141 tribubus duodecim millia, uon plures, nec pauciores si-
saivan gnaudi et salvandi sinl, ita ut ludaei ex omnibus tribubus
dnruminsalvandi, prsecise futuri sint 144. millia? Afiiimat Ribe-
*inecmiu-rg ^ addilque neminem ex tribu Dan ( quia ea hic omilti-
d.-ets"? " tur) salvandum fore. Verisimilius Andreas Csesar. Perer,
et alii censent plurcs ex singulis tribubus salvandos esse,
et per duodecim millia significari oinnes. Prob. id primo,
quia non est verisimile ex qualibet tribu in fine raundi na-
scituros, aeque ac salvandos, fore prajcise eodem nurae-
ro , ut ne unus quidem araplius e luda , quam ex Ruben,
aliave tribu nascaturet salvelur: non etiam dignum vidc-
tur Apocalypseos maiestate, ad hasce pr;ccisas miuulias
descendere, etiamsi verje essent. Secundo, non esi verisi-
mile nuUum omnino ex Iribu Dan salvnndum esse : Dani-
ta2 euim cum videbunl Anticbristura occisuin, seque ab eo
delusos , eum execrabunlur, et saluti suaj consulent. Ter-
tio, quia Apostolus docet Rom. -11. 26. quod lunc oninis
totidem novi tcstamcnti, puta Apostoli, ad quorum far
liam omncs signandi pertinebunt. Audi Ucdam et ex eo
Pelrum Rongum lib. dc Num. mysteriis, in duodcnario:
Quia in quibascumque sinyuli fidclium virlulibusprofcce-
runl, anliquorum necesse est Palrum semper fide roboren-
tur , alque informenlur exemplis. Ad auf/menlum autem
perfcclionis pertincl ipsa duodecies multiplicari, et adsutn'
marn millenarium pcrfici, qui ed denarius numerus qua-
dratus solidus (decics enim deccm faciiint ccnturn : decies
centuin faciunt mille) Ecclesix significans slubilem vitam :
quarc etiam duodcnario signatur, quia per orbcm quadra-
tum, id est , per quatuor mundi cardines in fide consistit
SS. Trinitatis. Tcrnarius enini qualer ductus duodecim
conficit. Hinc Christus duodeciin elegit Apostolos, ut mun-
di salutem quam verbo prvedicaturi crant, suo quoque nu-
mero repnuscntarent. Sic et S. August. lib. 3. de Doctri-
na Christi 31. docct num. 144. significari univcrsitatem.
U Est enira quadralus : duodecies enim duodecim faciunt
144. Signidcal ergo intcgram et perfectam fidelium lu-
dajorum muUiplicationem, eorumque iaterse riiiram cou-
cordlam, et quasi cx quadro ct sequo commensuiationem.
Idem docent passiin alii Interpretes. Vide duodcnarii sym-
bola et altributa, qua; recensui Ezech. 48. iuilio capitis.
Ex OMNI TRIBU. ) Nola. Oiiiittitur hic Iribus Dan, et vers. i.
pro ea ponilur tribus Levi, ait S. Hieron. libr. 1. contraOan doq
lovin. quia, ut trndit S. Irena;us lib. 5. cap. 20. S. Au-''»"^'"""'
gust. q. 22. in losue, Theodor. q. ult. in (jenes. Ambr.
lib. de Prajdict. Palriarch. can. 7. Hippol. tracl. dc Con-
sum. saeculi, S. Gregor. 31. .Moral. 18. ilem Cyril. Isido-
rus, Eucherius, Prosper, Ruffmus, et alii, quos cilant Ri-
bera et Perer. itera Andreas, Haymo, Ricliard. Anselm.
Beda, Rupert. Lyran. et alii hic, ex tribu Dan orielur An-
tichrislus, ideoque Danils pene omaes illum ut contribu-
lem suum sequcntur, sicuti Simeouilee seculi sunt ducem
tribus sufe Zambri, in fornicalione et cultu Bcelphegor,
r ideoque Iribus illa pene a Deo cxcisa est, uti dixi Nura.2o.
Probant idipsum Palres cilali, Prima,«ex Genes. cap.
49. 17. Fiat Dan coluber in via, cerastes in semila; qui
locus vel ad litleram, vel certe allegorice intelligitur de
Antichrislo, uli ibidem docui. Secundtt, ex lerem. c.8.16.
A Danauditus estfremitus equorumeius.a vuce hinnituum
pugnalorum eius commota est omnis terra; quae verba ad
lilterain loquuntur dc Nabuchodonosor, allegorice de An-
tichrislo. Quare non recte Abuleusis inGenes. 49. v. 17.
ait incertaii) esse hanc traditionem; peius Oleasler ait eam
esse fabulosam ; praisertiiu cuin fundamentum habeat iii
S. Scriplur» sensu, vel litlcrali, vel allegorico. Adhuc e-
niin ludsi servanl suas divisiones el origines Iribuum, ut
hic dical se esse ex Iribu luda, ille ex Levi , isle ex Dan,
sive vere hoc dicant, sive fallanlur. Plerique eigo Dani-
tse, id est, qui putabunt et iactabunl se esse ex tribu Dan,
suum cognatum Anlichristum sequentur, ideoque peri-
bunt : quae causa est cur hic nou signentur.
Ex TRiBU Ilda. ) Non servatur hie ordo nativitatis, nec Vcrs. 5.
Israel salvus fiet : Israel, inquam, non spiritalis et fidelis, D excellentiaj tribuum, sed ordo conversionis ad Christuin,
uti explicat Ribera, sed carnalis, sive naturalis: de eo e-
i)im agit Apostolns, ut patel intuenti. Hic enim eo usque
derelictus a Deo, tunc ab eo suscipielur et eligelur. Hoc
esl quod ait Ghristus .Matlh. 17. 11. quod Elias venturus
est, et restituet omnia; omnes autem ludtei ex una tribu
plures erunt quara duodecim millia, et universi plures e-
runt quam 144. millia. Nam olim ex una Iribu luda bel-
latores erant se.icenta millia, quibus si parvulos, senes,
fojminas, ancillas addas, habebis facile trigesies centena
miilia.sive tres milliones hominum ex luda; quin etiam-
nura in una provincia dumtaxat invenies plusquam 144.
millia Iuda?orum. Eruut ergo in fine inuudi plures ludiei,
ac consequenter plures salvandi quain 144. millia : toti-
dera tamen hic nornina^itur, quia vere totidem, pula duo-
decira raiUia e singulis Iribubiis salvabuutur, sed non tan-
lum. Erunt enim inulto plurcs: vocanlur tamen duode-
ail Ribera: putat euim ipse, iu fine mundi primo conver-
tendam esse tribum luda, ulpote ex qua natus est Chri-
stus,deinde Iriburn Ruben, dcinde tribum Gad,et ita con-
sequenler. Verum , licct dc trihu luda ratio ab eo allata
probabilis sit, nulla lainen de aliarum ordine ratio pro-
babilis adferri potest, quin potius promiscue videntur ex
singulis tribubus iudaei, praedicante Elia, converlendi ad
Christum.
Mysticam causam huius ordinis dat Arobros. Primas. j|^^|.^
Rupert. Beda et Viegas : Quia , inquiunt, in conversionecausaor.
honiiiiis et vita spirituali primus estludas, id est confes-dinis
sio verai fidei, et peccaloruin suorum. Secundus est Rii-c^t^ul-
ben, id est fiiius visionis. Filii visionis sunt opera Tirtu-buum.
tum quae praescribit ipsa fides. Tertius est Gad, id est, ac-
cinctus ad tentationes superandas. Narn, ut ait Sapiens:
FUi accedens ad servilutem Dei , prxpara animam tuam
Commorilaria in Apornlypsin S. Foannis. Cap. VII.
879
ad (enlationem. Quorlus est Ascr, id esl bealus. Bcatus ^ cTyiur/tTitivoi, id est, signo nolali, sigilioli, signo qunsi ji-
cnim est vir, oit S. lacobus, qui suffert tenlationem: quo- (^lllo obsi{jnali ; to signali in Graeco non eipriinilur, nisi
niam, cum probalun fuerit, accipiel coronam vitx. Quin- hic in fine et in principio. Intcrpres lamcn recle et fidcli-
tus esl Ncphlali, id est, latiludo : qnia qui vicit lcnlatio- tcr in sinfjulis Iribubus, illud repeliit et expressit ; quia in
nes cordls, magnom latiludincm et fiduciam in Deo ac- sinn;ulls Inlclllfptur.
quirit. Quia, inquit Rupert. /i«i«5 bcadtudinis (irma spe Tost umc vidi TiBBiSt macsah. ) Nota. Haec turbaverj.9.
securi, non anrjuitiantur, sed firma spe gaudentes,in tribu- dislinguitur a 1 ii. millibus signalorum: iicet enim id ne-
iatione patientes, cum Psalmographo decantant: In tribu- gare videatur Ticon, el .\ndrcas; tamcn communiter as-
serunl alii onincs, idque palel ex texlu ; nam slgnati sunt
latione dilatasti mihi. Et iterum: Viam mandatorum tuo-
rum cucurri. cum dilatares cor incum. Et cum matre Sa-
muelis, cxulluntes dicunt: Dilatatum est cor meum siiper
inimicos meos; proplerea Piephtalim succcdit, quod est la-
litudo ; quasi posl tenlaliouem Ticlam, ct beatiludinera
parlam , cordls ct orls dilalatio subsequatur. Scitus cst
Manasse, id cst obllvlo : quia qui tenlalionis yiclor divi-
nam eiperitur consololioncm , lerrcnorum oinnium obli-
Tiscitur. Scptiinus cst Simcon, id cst auditio: quia qui ler-
rena obiiviscitur, copai est ut oudial cl pcrcipiat divina.
Oclavus est Lcvi. id est mulualus: qula qiii lolus ad Deum
dcfinilo ct ccrlo niimcro , sciiiccl lii. niiliia, hsec auteni
turba est iimumcra: illl sunt ex omni tribu filiorum Israel,
haec ei omnibus Gcnllbus: illi ergo sunt ludaci, hi Genli-
Ics. Lnde de liis ail loaoncs: Posl hxc [posl recensilos lu-
da?os signatos) vidi lurbam majnam ; qula Gentiles initio
Ecclesiae post lndaeos conversi sunt. ludiels cniin priino
promissus fuit Christus, iuslllia ct salus: eis crgo primus
locus datur el debetur. Quare minus recte Alcazar ceosct
turham haiic cssc camdcm cum slgnatis: quasl quos prius
loannes audlvit numcratos el signalos, postea vidcrit cos-
aspiral, pcregrinum se in mundo, ot qiiasi mulualum ar-D dem quasi turbam innumeram. Censel eniin ipse signalos
bitratur. Nonus est Issachar, id cst mcrces, quae tali pe- Israelllas, non csse carnales, sed spirilales, piila lideles
rcgrino ainpla dcbetur. Decimus esl Zabulon , id esl ha- lam ci Gcntibus, quara ei ludxis priiniliva; Ecclesise.
bilatio: quia in loli inhobltot Deus. Undecimus esl loseph, Dices , cur ergo signantur et numcrantur ludii ? nil
id est, addllio vcl increinentiim: quia talis qiiolidic gralia autem lalc dicitur de (lentllibus, qui jcque a Dco signali
el Tirtule accrescit. Duodccimus cst Beniamin, id est filius et numcrati sunt ? Resp. quia ludsei, ut dixi, fuerunt pri-
deilera;: quia talis od dcxlcram Dcl cveliitur in ca?Io. nii in regno Dci , iique pauci ; unde faelle numerabilcs :
Rursum possumus, inqiiit Vlcgas,ha?c adEccIesiam re- Gcntiles vero fiiere poslcriores, iique plurimi ct quasi ia
fcrre. Ipsa enicn in luda, esl in lidci confcssione forlissi
mo; in Ruben, bonis operlbus fa>ciindn: in Gad, lcnlalio-
nlbus ct persecutionibus probala : in Ncplitali , charitnle
dilolata: in Manassc, ca qiix anlc sunl obliviscens: in Si-
raeone, divinis aiiditionibus ct rcvclallonibiis illiisirnla: in
Levi, ccclibatu contincntium illuslris: in Issachnr, fulurs
mcrccdis expcclalione suspcnsa : In Zabulon , Dci ipsius
habitoculuri: iii loscph, nilrc propngatn : iii Renioniln, nd
deileram Dci collorala. Vide et dirtn Num. 1. el 2.
raulo aliicr .Matlhlas Svecise , pra>ceptor S. Bernardi
numcrablles. Porro Gentiles, aque ac Iiidaii, signati fue-
runt. Hoc enim intclligitur ei co quod promlsit T.3. Do-
ncc signemus servos Dei nostri. Itoque cum oit: Post h.cc
vidi lurbam magnam ex omnibus Gen^/6tt.<,intelligesigna-
lorum ; de liis eniin agitur. To ergo signati, quod in ludfeis
cipressum est, hic in tienlibus subintelligilur; sicut e con-
verso slola;, palma;, gloria ct hymnodia , qua; turba; Gen-
tiliiim in seqiicntibus attrlbuitur, a parilate ludxis signa-
tis ollribuenda significatur.
Qua;res, qua;namhic est turba magna? Primo.\mbro-Xuri>»
ni: Duodecim, inqiill, gralias el virlules Deus dat servis (' sius, Ticonius ct Beda,censent esse Bcntosoniucs.qui Dei inaKna
8Uis, quibus cos ordlnnl ad divinamcontcmplnlionem, ni
rnirum priores sei pertinent ad purgniidns inalas cogita-
tiones, intcr qiias pi ima est luda, id csl coiifcssio ; secun-
da Riihen, id cst cognltio ; tertia Gad, id csl prninplilu-
do; (|unrta Ascr, id est bcnignltas; qulnla, Ncphlhali, id
est latiludo, imla Inta bonltus et bcncHcentia ; scila Ma-
nossc, id cst oblivio maloriim. Poslcrlores sei ordinantur
od mcntis pcr bouas cogilationcs illuniiiiotlonrm. In his
priina cst Siineon, id est obedientio ; secunda est Lcvi, id
cst pocnilcntia; tcrlia Issachor, id est prudenlia. Quarta
Zabulon , id est pcr.«cvcranlia. Quinla loseph, id cst sa-
picntio: sextn Bcnininin, id esl clinrilns.
Lx TRiBU IosEi'11.) Id cst, cx Iribii Ephrnim, qui licet
iunior, a pntrc loscpho, vcl pollus nb avo lacobo (icnes,
48. 11. pra;lalus cst Mannsse scniorl : unde rctinuil no-
iiicn pnlris ut digiiior.Hinc tribus Ephrniinainplior ul no-
billor (qula rognlis) fult, (jiiam trlhiis Mnnassc.
Porro siilTecisscl dicere : Ei siiigulls duodeciin tribubiis
signati siinl duodeclm mlllla; scil iternt hunc nunicrum
pcr slngiilns tribus dicendo : Ex tribu luda 12. niillia .m-
gnnti, cx tribu loscph 12. miltia signali, elc. tiim quia hic
iiios cst Hcbr.x-orum , .uti oslcndi Num. 7. 18. luni qiiia
Dciis, a;qiic ac Ioanncs,hnc ilerntionc sorlisciilusque taiii
felicis ct beata; dclcclatur, ct quosi rum ipsis signatis dls-
suoviatur, ut signlficct qiianli ens fariat , siinuli]iie illos
ipsos sigillntiin ruinpollaiido.cl dcsignando honorct ct dc-
corct, sihiqiic nrccpllssimos csse indlccl: Ita Alca/nr. Riir-
8Uin, ul ostcndat qiianti ha;c si;;natlo sit facicnda a nobls,
quantuin(|iie conari dcbcoiniis ut intcr signotos invenia-
iiiur, niiniruin ut pcr bonn opcra ccrlom nostrnni cleclio-
nem et vocationcni faciomus, ut oit S. Pctrus. Si cnlin in-
tcrsignotos rcpcrioinur, bene viiiinus: sl non, pr.Tstoret
nunqiiam essc uulus,pra;starel saia et brulo fuissc potiua
qunin hoinincs.
Di'0DBCi3i JUlLLiA 6iG:tATi. ] Pro signali , Griccc cst
vislone fruuntur. Secundo, loachim censet esse .Marlyrcs'^'"''
quolibet sa;culo occisos. Tcrtio, Lvraniis ccnsct essc Mar-„ •
tyres occisos a Dioclctiano. ni cnira tiicrunl innuincri, a- 2
dco ut uno mcnsc occisa sint ob eo 17. inilliat^.hristlano- :?_
riira, tcsle Eiisebio; oc o .Moiiniiono toto Thcba;oruin lc-
gio simul. Quarlo, .\ureoI. Ccnset csse Gcntllcs conver- ■*.
sos ad Christiirn, leinporc Constanlini Imp. Vcrum ex di- 5-
ctis patet ha;c spectare od Gcntiles Chrlslianos, qui fulu-Ki^nuio»'
ri sunt in linc nuindi soncti, idooque signoli ct elecii. ac
iutocti futuri a plagls scptcni ongoloruni sepllnii sigilli ,
de quibi^s cop. scq. Hi cniin licel ndhuc in tcrra milila-
rent, lomcn loanncs spiritu prophollco pra;vidcns coruni
constantiam ct victoriani usquc in Gnein vita;, vidit pari-
ter eoruin gloriain ct coronam, ipsosque quasi victores et
triumplinlorcs in ca;Iesti bentitudinc ; coronis, stolis , ct
pnlniis ainictos, ut dixi inltio cap. ita Rlbcra et Pcrcrius.
Porro lurboin Bcatoruin inngnain fore,coIligorc lircl cx
P^ingenli nuinero solorum Martyriim , qiii lamon ra;tcris
' ' Sanctis minor est. Naiii siib uno Dioclctinno.quollbcl ineu-
sc ra;sa 6iintl7. millia Mnrtyruin: multiplica hiinc nuinc-
ruin por doroiii aniios, qiiibus ca pcrsccullo diiravlt, ia-
venics vicios ccnlcna niillia, sive diios iiillliones Marty-
ruin. Uiidc non cxocdit fidom, posse nos in singulis totius
onni dicbiis honorarc triumphos Martyriim. lamquain tali
dJc in ca;lis coronatorum, usqiie nd triginto niillla. Quia
rllain cx nnllqiinnim scrlplurariini nionumcntis haberi
loglinus in Iib. 3. Rovclatlonum S.RIrgilta?, solum Roina;, v.\\. s.
qunlibol dle in anno 7. millium .Marlyrum possc fcsta ce- '*'■*'"';,
lebrnri. De sanctis Tcro Confcssorlbus , si cura Marlyri-"'^' """
bus coniunganlur , in codein lib. Rcvcl. ila dicitur : Si
mcnsurarrs tcrram ccntum pcduni in longitudine , cl loli-
dcm in latiludine , ul seminarcs cam plenam puris granis
tritici, quodlibrl vcro granum daret fructum ccntuplum ,
adhuc cssent plurcs Mnrtgres ct Confessores liomx a S. l'c-
tritcmporc usque ad Cxlestinum, nenipc illius ojtatis Sura-
8S0
Commcntaria in Apocalypsin S. loannis. Cap, VII;
mum Ponlificem. Alque h» sane revelationes magnam a- A Nota to stantes. Ei eo enim B. Pelr. Damiani 1. 3. Ep.
1 • j«„i»- ..; »„„!« I n i:« .1« T ** o 1 !•. > !• • ¥1. .' j ;»
pud uos et doclos viros, teste loanne Cardia de Turrecre-
inata qui eas descripsit, auctorilatem obtinueruat. Quid
igitur erit ab Adam usque ad noslra tempora, et noQ ia
una taotum urbc Koma ; sed in uoivcrso terrarum orbe,
Don unius taiituin ordinis aut chori Sanctos recensere,
sed omnes Putriaichas, Propbetas, Apostoios et Aposto-
licos viros, Jlarlyrcs, Virgines, Confessores, omnis gene-
ris, aetatis, sexus et conditionis iustos et electos? Suspice
cxlum, dixit Abraha; Deus, el numera stellas si potes. sic
eril semen luum. Benedicam tibi et muUiplicabo semen
tuum sicut stcUas cxli , et velut arenam qux esl in litlo-
Gi^ncs. re maris. Hsec autem divina promissio noa tam ad carua-
Genf 22.'^"'' ''"""' °'^ spiritualem referenda est propagationem :
27. ■ "illa enim rcpetita comparalione cxlestium sleUarum , ait
S. Augusl. lib. 16. Civit. 23. mihi magis promissa vide-
iur posteritas cxlesti feUcitale siibUmis : ita noster Thom.
Massulius 1. 8. Ca?Iest. Convers. cap. 5. Saae Thom. Bo-
zius de signis Eccles. 1. 12. cap. 22. ex historiis et Actis
8. reprchendit Archiepi8copumBisuDtinum,quod permit-
tat Clericos et laicos tempore ofTicii divini ia Ecclesia Be>
dere: Quia, inquit, S. loannes hic vidit omaes Sanctos,
et T. 11. omnes Angelos noa sedentes, sed stantes corani
Deo. Sic eosdem illi assistere , noa sedere vidit Daniel c.
7. 10. et Isaias Seraphiuos cap. 6. vidit stantes: Ubi SC'
raphini, inquit, sedere non audent, sedel hotno luteus, et
iamquam pannus menstruatx luridus et immundus ? Sic
ct Moses iussu Dei stetit coram eo, Deut. 5. 31. Exodi 3.
5. sic et Elias 3. Rcg. 18. io. et David2. Reg. 6. 14. Aaron
quoque et Levitse iubentur stare in conspectu Dei, CSum.
3. 6. tiim quia stare est vigilaatis, reverentis et altenli,
Bedere dorinilanlis, aiidentis et torpidi : tum quia cum
oramus, tunc vcLut in acie contra malignorum hostium ten-
tamenta confligimus. Uode Cantic. 7. 1. Quid videbis, oit,
in Sulamiie nisi choros castrorum ?
AmCTi STOLis ALBis.) Stula alba, uti dixi cap. 6. 11.
_ — _^ _ erat vestis honoris, gloriae et triumphi. Hinc erat vestis
Martyruin culligit, iii sola Rorna exlitisse plusquam tre- i> sacerdotalis, pula poderis byssina. Et ad hanc hic alludi'
ceata millia Martyrum , inler quos antesignani fuere 27
Summi Pontifices. Noster. Fraac. Arias 1.3. delmit.Cbri-
Bti cap. 32. et seq. per singula soecula, provincias et per-
secutiones discurrendo, ostendit iogentem fuisse nume-
rum Martyrum, ac landem in One c. 35. concludit facila
quolibet die anni numerari et coli posse triginta Marty-
rum inillia; quse si per annos a Christo huc usque elapsos
Cnaedm niultiplices, eHicieat uadecim milliones Martyrura. Idem
g'j'J'"""censeut alii apud Genebrardum in Ps.78.4. Est dictis sesti-
rum in mare licet , quod in fine muadi oinnium omniao Saacto-
Ecdesia. rum et electorum, qui quovis saeculo ubivis gentium vixe-
ruat, numerus aliquotcentenos milliones conficiet; repro-
borum vero longe maior erfl turba, quae plures nou tan-
tum cenlenos,sed et milleuos milliones elTiciet.Saepe enim
tur; ait eniin v. 14. Laverunt stolas suas, etc. ideo sunt
anle thronum Dci, et serviunt ei die ac nocteintemplo eius.
Erunl enim Sancti in caelo reges et sacerdotes Dei , uti
dixi cap. 5. v. 10. Stol.-» ergo haec sigoificat Saactorum,
prirao, conscienliae purilatem, castitalem, et candorem;
secundo, inde consequentein serenilatem, bilaritatem et
laetiliam; tertio, felicilatem et gloriam; quarto, hymaoB,
gratiarum actiones et doxologias, quas quasi sacerdotes
iugiter canent Deo, qui eis dedit victoriam , triumphum
et gloriain jelernain. Uude S. (Jreg. in Marci 16. ubi mu-
lieres venienles adChristi sepulcrum, dicuntur vidissBila*
gelum cooperlum stola candida : Stola candida, iuquit, si»
gnificat gaudium et solcmnitatem mentis.
Licet hoc loco haec S. loanais verbaet oracula pie m«-
es mille hominibus. imo ex decem millibus vix unus sal- Q dilari et admirari : Vidi turbam magnam. 0 turbain sine
Tatur, uli probant revelalioues quas recensui Num. 14.30.
QuAM DiNUMEKARE NEMO POTERAT.) Quia erat collecta
ex omnibus Gentihus totius orbis, ac proinde ingens, et
quasi inniimcra, cum ludeei.utpote pauci,scilicet una gens
tantum, iani nunierati fuerinl, reperiique 144. inillia.Est
hyperbole : vere enim erat fiaila, imo paiica respectu per-
eunlium. Quare facile ab angelo numerari poterat: dici-
tur tamea iunuii)era,quia homo,v. g.Ioaunes eam videns,
eamdein numerare non poterat.
Ex OMNiBus CENTiBus ET TBiBiBUS.) Vox tribiibus aoa
significat ex omni omnino particulari farailia, aliquos ia
fine mundi fore fideles et salvandos ; sed sumilur generi-
ce pro familiis amplis et famosis, quae numerosum popu-
lum, et multas particulares familias ab eadem stirpe pro-
goalas complecluntur, quales sunt in Scolia et alibi.Seo-
tia enim distributa est ia primarias fainilias Hamiltonio-
ruro, Gordouiorum, Haiorum, et aliorum ; ita ut quisque
etiam plebeius sciat, ex qua familia sit prognatus, et ad
quam pertineat: atque quaeque familia suum habetcaput,
scilicel primogenilum familiae, qui fcre est Coines vel Ba-
ro: ac tempore belli.si v.g. inter Comites oriatur dissen-
turba ordinatissimam, maximam.felicissimaml Ex omni-
bus gcntibus. O pulcram et variegatam ex tot geatibus va-
rietalem I Et Unguis. 0 iniisicain harmonicam omniuin
linguarum dissoua coasouanlia , coasoaoque coacentu
Deuin laudanliiiml Slantes ante Ihronum. 0 slationem au-
gustam Deum inluentium et contemplantium 1 Et in con-
speclu Agni. 0 conspectum gloriosum Agnum stipantium,
et comilaatium quocumque ierit! Amicti .^tolis albis. O
gpIcQdidas slolas iminorlalilatis et gloriael El palmx in
tnanibus eorum. 0 palinas magnificas triumphantium 1 0
nobilem victoriam et triumphum 1 El clamabant voce ma-
gna. 0 laetas voces, o iubilos perpetuos!
Quaeritur hic, an stolae vere fuerint albae an vero pur-gioia h«
pureae? Petrus Faber lib. 2. Agonistic. cap. 12. ceoset hic an albs,
alludi ad hieronicas, id est ad sacros victores, puta ad eos V^^^^^j
qui in sacris ludis et certaminibus lovi, Marti , Apollini,
aliisque diis dicatis, victores evadebant, qui albis, et sub-
inde purpureis, slolis donabantur. Itaque censet ipse sto-
las hasce albas fuisse purpureas. Audi eum : Stolas albas
Martijribus attribuit S. loannes; quia hxc nivea piiraque
vestis.oUm magistraluum erat ac sacerdotum, teste Plutar'
eio, quisque suam tribum.suaeque tribus et familiae caput Dcho : qux tamen purissimo Agni sanguine tinctx, inarde
sequitur, illiusque causam quasi suam, ad mortem usque
tuetur. Alludit ad 12,tribus Israel ; hae enim tales fueruat
quales iam dixi,ideoque singulae populura ingentem con-
stituerunt. Rursum alludit ad familias et tribus filiorum
Noe, Genes. 10. Hte euim in fabrica turris Babel a Deo in
varias terras, aeque ac linguas,dispersaeet dispertitae,va-
rias nationes et popiilos procrearunt.
Stantes ante thronum, et in coNSPECTi; Agni.) Grae-
Ce 6'Jw7riov Tou 3povou y.ai EvcoTrtov toj apviou , id CSt, COram
ihrono et coram Agno : ergo noo lantum videolur a Deo,
sed et vident Deum et Agnum : habent enim oculos non
clausos,sed apertos.ergo suntbeati. Eraut enim in terra;
sed loannes per visionem vidit eos quasi beatos iu caelo :
quia roox a Deo erautbeandi, utpote qui puritatem, coa-
slantiam, et vit» cseleslis imilalionem, illius felicitatem
et gloriam quasi iam inchoabant et percipicbant.
scenlem defxcatissimi veluti muricis ruborem imbiberant.
Nam quod dicitur, eos stolas dealbasse, idem est quod de-
purasse. Probat id primo ; nam sanguine noo dealbantur,
sed rubricantur, itaquc depurantur vestes. Graecum ergo
),£uxaivitv, id est, dealbare, sumitur pro y.arapiijsiv , ut ait
S. loannes cap. 1. 7. idest, mundare, et pro )aii7rfi-jveiv,
id est clarum, pellucidiim. atque omnibus maculis deter-
eis purum et nitentem, Ifj^auovx, candidatum seu caodi-
duin reddere. Slolae ergo ^e-jzat, id est, albae dicuntur, quia
urolrjzai^iyta^.iuxai, vel ri;To),rj/.ai, id est subalbaB, puta pur-
pureo-albae, sive rubro-albae eranl. Secundo, quia vestia
propria .Martyrum est rubra. sive purpurea, qua et Eecle-
sia in eorumfestis utitur, Missasque celebrat. Hae ergo
dicuntur albae , id est , splendenles et fulgidae , quomodo
io traQsGgiiralione Christi ail Lucas cap. 9. 29. quod ve-
stis eius erat alba, et (|a<7Tpa7rTuy, id est efTulgurans. Et
Commenlaria in Apocalypsia S. loanuis. Cap. VII. 881
Christi vnslis olba, qiia indiitus ab Herodc remissus est A Porro Marlyres Tesliunlur candidis, Primo, quia can-
" ■ " dida desif^iiolcos procanacandidaque fidc usque ad mor-
tein decerlasse. Color eiiim candidus nolal lidei anliqui-
talem ei caniliem. Lnde a Virgil. vocatur cana fidei; ita
Girald. Synla{j. 1. Sccundo, qiiia caodida veslis symbo-
lutn est violoriaj el iriuinplii. Hinc Apocal. 3. 5. Qui vi-
cerit, inquit, vesliclur veilimentis a/W.<. Quocirca Tertull.
libr. de Coroua milit. Totus, ail , de Apostolo armatus ,
et de marlyrii candida laurea tttelias coronalus, donali-
vuniChristi incarcereexpeclal. EtS. Cyprianus serm. de
Lapsis sub initiiim : Adest inilitum Chrisli cohors candi-
da, quiperseculionis ferociam lurbukntam stabili congres-
sione fregerunt. Tcrlio, quia color aibus indiciuin csl pa-
cis, quam Marlyres post prxlium xtcrnam in csciis adi-
piscunlur. Hinc olim dcdilionis pacisquc pclilio, non nisi
Eublala alba vcsle firma cl rata habcbalur. Lnde .lliieas
lib. 3. -lincid. ex candore cquorum, qiii in conspeclu lla-
liae apparucrunl, pacis omcn accipit. Tambcrlancs ()bsi-
dens urbem, piimo dic vcxillum caodidum, quasi signuni
ad Pilalum, fuit spicndido : hoc cnim sipfnifical Graecum
)ct«7:6«, Luca; 23. 11. unde a Syro vocatur coccinea. De
Marivribus cnim hunc locuin occipiunt S. Aiifjust. serm.
11. de Sanclis, ct S. Gregor. honiil. 17. in Ezech. Ter-
tio, quia alludil loannes ad hieronicas : horum autem
triumphanlium veslcs sa;|)c crant piirpureas. Unde de pur-
pura ait Plin. lib. 9. 36. In Iriumphali miscebatur auro.
(juarlo, quia yrjM/, (irascis sa;pc idem est quod nitidum,
limpidum, cplcndidum. Uiide aqua , ver, sestaB, lluvius,
serino, vcrsus vocanlur '/ij/.ot., id cst alba , hoc est serena,
nilida, lucida. Quinlo, quia purpurcum subinde idem est,
quodcandiduin cl fuifjidum.Sic eiiiin cycnus vocaturpur-
pureus, id csl, candidus et splcndidus.
Ex advcrsoAlcazarcensct,albas stolas plane fuisse can-
didas, non purpureas, idque vidctur verius. Nain Primo,
viucenti cap. 3. 5. proinisil Chrislus vestcs albas, non
purpureas. Secundo , qiiia alluditur ad stolas sacerdola-
les: ha; autem crant byssina; et caiididx. Tcrtio,quia al
ludit ad Isaia; 1. 18. Si fuerint peccala vestra ut coccinum, B pacis, si se dcdercnt. prtetendcbal ; sccundo die airum;
guasi nix dealbabuntur : ct si fucrint rubra quasi vermicu-
lus, velul lana ulba erunt. Quarto, quia Chrisli in trans-
fi^uratione vcstis facta cst alba quasi nix, ex inira Clirisli
lucc et gloria : talis autcm crit et horuin scrvorum Chri-
8ti, ut patct cap. 19. v. 14. ubi de Sanclis iain (jloriosis,
Christuin duccin cquo albo insidcntcm scqucnlibus ad
pra-Iium cum Antichristo incunduin, dicitur: Ll exerci-
tus qui sunt in ciclo sequebanlur eum in equis albis, vestiti
byssino albo et wunrfo. Quinto, quia saepe triiimphanlium,
Kqiic ac maf^istratuum, vcstes eraiit candida}, uti fatctiir
Faber. Sexfo, quia csto purpureum ponatur subinde pro
albo, nunquain lamen albuin ponitur pro purpureo.
Ad primiiin, resp. sanguine Chrisli dici animas dcal-
bari mctaphurice, id cst, cmundari. Nain saoguis Christi
propric ct physice uuii tan;jit aniinam, ul eain siiocoloro
tin(;at,inficiat ct purpurct. Hoc cst quod ait loannes Ep.
1. cap. 1. 7. Sanguis Christi emundat nos ab omni pecca
tertiodie crucntuin.Quarto, candida nolat {;loriam ct im-
morlalitatem , ac pracscrtim dotcin claritatis Mortyrum.
Hine angelipost resurrcctioncm Christiapparuerunl.Mag-
dalente et Aposlolis in stolis candidis. Hac dc causa S.
Antonius vcniens .Mcxandriam candidalum se stitit iudi-
ci, ut ab eo martyrii laurcain adipisccretur. Audi de eo
S. Aliianas. in Epist. ad solitariam vitam agentes: Can-
denle pnccinclus veste, procedcnlem iudicem suoprovoca-
bat aspectu (lagrans cupidilate martyrii. Ita S. Gervasius
et Protasius llartyrcs, albali apparucrunt S. Ambrosio,
cuin ipse indicio S. Pauli eoruin corpora qua;sivit ct in-
venit, ut ipse refert in Epist. circulari, quam de hac in-
ventione scripsit ad Episcopos llalias.
Symbolice S. Bcrnard. scrm. 1. dc dic Paschae; /i^Mi- SjddIjoI.
na, inquil, hxc sunl Sanclorum dcalbatorum . qui lave-
runt slolas suas, et candidas eas fcccrunl in sanguine A-
gni; quia exivit cum eo, el in eo aqua dealbans, el testi-
to. Itaque ut uotat Alcazar, consideratur iiic sanguis Chri- P vtonium perhibel ipse qui vidit. Aut certe, candidas in san-
mes et sor- guine .igni novclli .sanguine lacteo, candido et rubicundo.
Auiiiia
Uariy.
IUU1 lia-
Ijci Ho-
l.iiu cau'
«liil.im,
torpu»
liabobil
cnDilido-
i>iii pii-
r«am.
8ti instar saponis cITicacissimi, qui maculas oin
dcs penitus erodit et abstergit, itaque liutea facit candi-
da, esto ipsc non sit candidus.
Ad secundum, rcsp. animas hascc fuisse non tanlum
Martyrum, scd quorumvis fiddium Sanctorum el elcclo-
rum, qui pu.st baplismum vcl pocnitcnliom tentaliunibiis
ct pcrsccuiionibiis omnibus, praescrliin Antichristi, forti-
ler ft constanlcr reslilerunt; ideoquc vestem candidam
baptibino acccplam, aut pcenitentia rcnuvatam non sur-
didarunt, sed candidam conservaruiit, uli docent Tico-
nius, Beda et alii. Faleor tainen intcr eosmuIlosfore.Mar-
tyrcs : verum ct hnrum stolae, quia animos lantuin ve-
Stiunt, non corpora, sunt candidac: quia gloria bculifica,
quam slula significat, cuin sit spiritalis lux et claritas,
polius candori quain ruburi comparatur : luxciiim cstcau-
dida, non rubca. Uiidc in hyinno, Te Deum laudamus ca-
nit Ftlcclcsia : Tc Murlyrum candidalus lnudut rxiTcitus.
Qiiiid cr(;o Mai tyi ibiis dutur color nibcus, fit proplcr eo-
rum cor
nicreri p
le cst, ctiain in cu^lu dolcni rlarilatis , qiiK crit iii corpo-
ribus Mortyruiii, iln cniididain furc , iit siniiil sit riibca,
sivc vcniiiculata ex caiididu ct purpurco, iiti cuiii D. Soto
di\i Donicl. 12. 3.
lain crgo animo) umnium Sanclurum, ctiam Martyriim
h.-ibcnt stolam candiduin, id cst, (jlorinm bcatificam ; post
rcsurrcctioncm »cro corp»rn .Mortyrtiin habcbiiiit clarito-
tem candidam quidcin, scd ita iil ci insitaliqua piirpiirci
spccics ct rcHcxio; qiioinndu vidcmus iii geminis qiiibiis-
dom candidis ct prctiusissiinis riihriim incssc halilum, et
purpurcom qiiasi 01111110111. Niiiiiiis cnim caiulor. pr.rscr-
tiin lucis, ita splciidcscil, iil nibrsccre el piirpiirosccrc vi-
dcatur, uti patct in ful;jiirc. El hoc cst qiiod dc Cliristo in
Ironsfigurationc ait Lucus.
Adtcrtium.quarluinclqiiintumpalctrespoDsiocxdiclis.
VOL. X.
sicut habes in Cantico Canlicorum cap. 5. DiUctus meus,
ail sponsa, candidus et rubicundus . electus ex millibus.
Pra;clare S. Hicr. t. 2. Ep. 11. Fruatur, ait, ille virtulis
corona.et ob quotidiana martyria stolatus Agnum sequatur .
Et PALH.fi is MAMBLS BOHtii.) Palina apud Hislori-
cos, ct sacros ct prufanos, syiiibolum cst vicloriae. Unde
et in templo Soloinonis, a-qiic ac Ezcchiclis, palina>erant
insculpta;. quasi in{;rcdiciilibus ostentontes bravium, si
pro Deo {jeiicrosc ccrlarcnt ct vinccrent, uti fiisius dixi
Ezech. il'. in fine cop. Ha>c cnim turba quain vidit loan-
nes, C8t victorum : nuin de iis aitcap. 15. 2. \ icerunl bC'
stiam (id est Anticliristiim) et imagincm eius. etnumerum
nominis eius. Pra-clare S. Au^^ust. scrin. 11. de Sanctis:
Slotis fulgent albis, et palinas in tnanibus habent , quia
pnjcmia in operibus habent. dum corpora qux pro Domino
ignibus ustulari , a bestiis diUurrari. flagris nbsumi, per
pnecipilia dissolvi. ungiilis abradi. omnimodo pceiiarum
pora, iit rcpia;scntct 8an{i;uinom ab cis ciriisiim l) gcnere passi sunt dissipari. pcr resurrcclionem gionpcaia
lurpurain, et rc{jnuin ra'lcsle. Quocircn verisimi- recipiunt . hoc est, in dic iudicii so reccpturos sperant,
iino crcduiit.
Alludit nd viclorcs in Olympicis aliisque certammibus.
pra'scrlim sarris, id csl od liicroniras; hi cnim vcste alba,
florida et triumphali. ntquc polino. subiude otiomcorona
palni.o donabanlur. Undc cl Tcrlull. Iib. dc Vwffi in per-
scculionc, sub inilium, docct hir siinilitudinem desumi a
re atiilctica. .1 quo. inquit, crrlumrn edicilur. msi a quo
corona rt pr.vinia proponuntur ? Icgiscdiclum agonisislius,
quibus prxmiis ad vicloriam invilat (diccns rap. 3. v. 5.
()ui vicerit, hic vestietur vrstimentis albis, et non delebo
nomrn cius de libro vit.rj ila agnosccs ad cumdem agonO'
Ihrtam pcrtincre ccrlaminis arbitrium, qui invUat ad prx-
tnium. Kiirsum, hicronica? oliam posl mortcin coronoban-
lur. cisquc divinis propc honores habcbantiir, iino \oca-
bautur i-oOtoi. Ita Pausanias in Arcadicis fol. 219. tiadit
111
882
Cummcntaria in Apocalypsiii S. loannis. Cap. VII.
Palma
tlaiur vi
clori,
cur?
oliin in afjonibus, praeserlim sacris, victori dQtam fuissc A nobis, quod provocamur ad Iribunalia, ui illic sub discrl-
'■ ' ' ■'"■ '*'' mine caijilis ]ir(ivcritate cerlemus. Havicloriahabel elglo-
riam plucendi Dco. ct prxdam vivendi in lelernum : ergo
vicimus cum occidimur, evadimus cum obducimur. I.icet
nunc Sarmenticios el Semaxios appelletis. quia ad stipitem
dimidii axis revincli sarmentorum ambilu exurimur. Hic
est habilus viclorix nostrx ; hxc pulmata vestis, tali curru
triumphumus. Paiiiialain vocat voslem el lunicam, quod
ei paiinaB essent intextae , qiise eliam Livio Fibr. 10. no-
ta est in triunipliis, a quibus togain palmatam dictam es-
se nolavit quoquc Scrvius in lib. 11. yEneidns. Censet Pa-
schalius lib. 6. de Coronis cap. 21. Tertullianum allude-
re ad palinas nasceiiles iii rupe Vulcani, (|iiae ardet per-
petuo. Elsi euim ibi radiccs palina; ignilis saxisanfjnstinn-
tur, tamen et llorenl, et uberes friiclus edunl; qiiod instar
miraculi est : ita MurljTcs inter sannenla ct ignes vircnt,
et fructus caelcslis cliarilalis et fortitudinis producunt.
Insuper palma salsum snlum dilifjit, a limo alienacst,
ail Ruell. lib. 1. de Nutura slirpium cap. H8. Ita virlus
yoivizovv r£yavov,id cst, palineaiii coro[»am, addilqueaThe-
seo, cum a Creta redieiis apiid Delum Apollini agonem
iiistaurassct, coronas pnlincus victoribus datas, indeqiie
isli ronsuetwdini factiiin inilium, cuiiis palmx apud Dc-
luin Homerum quoquc meiiiinisse. Et Plularch. in The-
seo : Ludos, aii, eum edidisse ferunt in Dclo, ac viclores
ab ilio lunc primum palmic rami^ donatos.
Porro palinam hanc iii inedio stadii ioco emincnliorc,
■ in inensam spcctnndam proponcbant, uli ex S- Chrjsost.
Virgil. cl aliis docet Pctr. Faber lib. 2. Afjonisl. 23. Cau-
sam dal Plularch. in Sympos. qu. 4. in (ine: In certami-
nibus, inquit, placuit palmam signum esse vicloriie: quo-
viam eius indolis est, ul urgentibas opprimentibusque non
cedat, scd fortius assurjjat. Rursiim, palma sifynificnt ma-
nibus, el laborando acqiilri vicloriam. Nam a similiuidi-
ne palma;, id cst, roncava; manus , qiife in dif;ilos desi-
rens decore patet, dicta esl polina arbor, quod illiiis ad-
instar coinam habeal in cacuinine circuin cxlensam, et
ramos in digilorum modum prolensos. Unde et friicliis o salc patientia; condita non palitur se vitiorum sordibus
eius dactylos, id est, digitos, vocamus, quod digilorum
sinl similes. Hinc el palina viclori, in m num dabatur,
quasi palma palmas : manu enim et palina cerlando, nc-
quiritiir palma triiimphi. Quoclrca Roinaj in Capilolio,bis
bello Persei enata palma victoriam portendit. Sic et pal-
ma Trallibiis in basi Caesaris Diclatoris, circa bella eius
civilia exorla, cius triumphos praemonstravit, teste Plinlo
lib. 17. cap. 25. Hic verum illiid: Aurum libi domi na-
scilur. Sic Claudian. in laud. Stiliconis;
Cum totis exurgens ardiia pennis,
Jpm duci sarras victoria panderet sedes,
Et palma viridi gaudens, et amicta Irophxis.
Insuper palma in Persei capile enata procellis prostrala
fist, et eodcm loco ficus cnala, M. Messalae et C. Cassii
luslro, a qiio tempore piidicitiam subversam Piso gravis
nuctor prodit, ait Plinius libr. 17. cap. 25. Ita mollities
caslitatis, dcliciaj virtiilis robur auferunt. lis victa est Ro-
ina,qua! niillis arniis vlnci poluerat, cum, ut ait luveualis: f sul. Theodos.
C ...... .... 1 •_ .•_./._•. VJ ^
nqiiinari , sed incontaminatis ful^et honoribiis. Idcin de
palma docet Theophraslus lib. 2. Hislor. plant. cap. 8. So-
lum, ait, arenosum. salsuginosumque concupiscit ; idcirco
ubi tale non est, agricolx salem aspcrguni. Plularch. lib.
dc Orac. silentio scribit in templo a Cypselo consccrato,
palmam fuisse ajneam, ad cuius radiccs sculplae viseban-
liir pliirimae rana? el hydri : palma ranis obsessa signifi-
cat quod virtuti comes sit invidia. Rursum palmasuccisa
renascilur : mirumqiie de ea accppimus cuin phoenice ave,
qiiaj piitatiir cx huius palmae argumenlo nomen accepis-
se (yoivtl enim palinam et phoenicem significat) iterum
mori et renasci ex seipsa, ait Plin. libr. 13. cap. 4. ila
Martyres morientes renascuntur ad immorlalem vitam.
Te sianle virebo. Insuper Q. Calaber describens clypeurn
Achillis, ait inco effictum fuisse montein divinfe virtutis,
in qiio ipsa stabat palmae vertici pedibus innitens, ardua,
ad cKlum pertingens.Virtus enim.ut aitClaudian. inCon-
Sxvior armis luxuria incubuit
Palma ergo hicdaturSanclis fuluris in finemiindi; quia
acre habebiint ccrlamen cum carne niundo eldaemone,
ac praesertiin cuin Antichristo, uliisque iinpiis, ac pleri-
que occumbent Martyres; iino omnes erunt Martyres, sal-
tem in voto el praeparatione, el quantum eril ex parte An-
tichrisli. Ipse cnim omnes fideles sibi rcliiclanles, edicto
rommuni ad inorlem damnabil, uti fecerunt oliin Dccius,
Dioclpllanus et alii tyranni. Nain, ul docct S. Cyprianus,
Martyres dici possunt omnos illi, qui, decretis pi incipuin
infidelium ct tyrannoriim, pro Chrisli fide danuiantiir ad
inorlem. Unde et Confessorcs ollm, qiii in carcere dege-
bant sententiain mortisexpectantes,vocabanlurMarlyres.
Hinc S. Cyprianus scripsit librum ad hosce Martyres, quo
eos ad marlyriiim reipsa obeundum aniinat. Gaudeanl er-
go, et in Domino glorientur lioc titulo niartyrii Rellgiosi,
qui hoc a!vo in lapone, Chiiia, Anglia, etc. edictis prin-
clpum inCdeliuin vel haereticorum proscribuulur , et ad
necein damnanlur.
Notat HugoCard. folia palinaj esse instar gladii vel pu-
gionis arcla et acula , ut vere Isdant et pungant langen-
tein, ac per hoc significari Primo, gladium quo feriuntur
Martyres, in palmam.id est Iriumphum, verti. Secundo,
palinam gloria;, non nisi gladio, id est dimicatioue, com-
parari. Sic et malum punicum symbolum est martyrii, de
quo dicitur Canlic. 4. Sicut fragmen mali punici, iia ge-
nx tux; quia, ut explicat Beda, inter omnia poma solum
pnnicum esse coronalum, ac granis rubicundiim; ideoqiie
significat pulcherrimani et pretiosissimam Martyrum san-
g'iine siio russatorum ac purpuralorum coronam. Palma.
inqmt S. Ambros. ser. 24. Martijribus suavis esi ad cibum,
nmbrosa ad requicm, honorabilis ad triumphum, semper
virnis, semper vestiia foliis,semper parata victorix: aique
uleo non marcescii palma . quia Mariyrum vicioria non
marcescii. PulchreTertulI. Apolog. 30. Prxlium, ait, esl
Divitiis animosa suis, immolaque cunciis
Casibus, ex alla morialia despicit arce.
Horat. lib. 1. Cann. profitetur homines heroiciset palina-
tls virtutum vicloriis evehi ad deos, et humanitalern pene
cum divinitate commutare:
Palmaque nobili.i
Terrarum dominos evehit ad deos.
Ita herocs et Martyres Dei robur et gloriara parlicipaqt,
sunlque quasi dii quidam terrestres.
Deniqiie Plularch. in Sympos. et ex eo Carolus Pascha-
llus lib. 6. de Coronis cap. 20. et 21. notat palmain pri-
mo, esse longissimae vitae; secundo, non aliunde quam ex
seipsa renasci ; tertio , perpetuo virore superare laurura,
oleam , myrtum, quaruin arborum foliis cadentibus alia
succedunt,cum ipsa nihil amittat sui. Palmam ergo cense-
ri pulchritudine,iugi virore,invicto robore; ideoque esse
symbolum heroica; virlutis et victoriae. Hinc a Virgil. 5.
^neid. palma vocatur ardua, sicut ad virtutem non itnr
IJ nisi perardiia. Quocirca Tertull. conlra Gnost. Pyctes,
inquit, ipse non qucritur , dolere se non vult; corona pre-
tnil vulnera ; palma sanguinem obscurat ; plus vicloriarum
est quam iniuriarum. Et rursum : Innumera multiludo al-
bati, ei palmis viclorix insignes revelaniur (hoc loco Apo-
cal.) scilicei de Antichrislo triumphales. PorroOlympioni-
carum pra>miijm erat palma, earaque gestabant manibus;
alii etiam capite ex ea coronalo. Hinc Virgll. 3. Georg.
Seu quis Olijmpiacx miralus prxmia palmx.
Et Casslod. Variar. lecl. Ilb. 8. cap. 22. Certanies, ait, in
stadio numerosior corona glorificai, Olympicos currus fre-
quenspalma nobiliiat. Hinc in Actis Martyrura passira le-
gimus hunc illuinve Marlyrem gladio, igne, cruce, etc.
palinain martyrii adeptum. Martyribus ergo quasi legili-
mis hieronicis, verisque Olympionicis palina hic a S. loan-
nc, iino a Chrislo asslgnatur. Ila S. Paphnulius Anacho-
reta, palmte afTuus palmara martyrii oblinuit, cuius diem
Commenlaria in Aporalypsin S. loaiinis. Cap. VII. 8°3
nalolem recolil Ecclesia (lie2G. Seplemb. de quo elcgan- j^rum socii, conlubcrnales, parenles, filii, cojinati, amici,
ter Pocla: pericrunt et damnati siint; lola eorum mens et fpiritus
Palina est viitorum: pnltnx tu afpxus es; ergo
Liitus obi, f/uoniam non ni>i victor obis.
Ila S. Fclrum lipisc. Aiexnnd. .Marlyrem capile plcxum,
iidclcs in llirono Episcopali i In qiio vivcns humilllatis stu-
dio Bcdere noluerat) collocorunt ctim palmis in signum
vicloria;, hymnosque Dco cccinerunt. Qiiin et audila vox
e csclo: Petru.i principiuni Aposlotorutn. Petnis pnis Mar-
tyruni Lpiscoporum Alexandrinorum: ila habet eius Vita.
10. Et clamabakt voce iiaG!(a, inf^enli {jratiludinis, e-
xullationis et iubilalioiiis all.ctu : Salus DeO nostro ,
0^1 8EDBT Sl'PEB TIIROMM, ET AC!«o. ) Subaudi, tribua-
tur; \el, q. d. Apprecnmnr ct conijratiilamur lolo corde
Dpo siiam salulcm, {jloriom cl fi-licilalcm , a qiio omiiis
liostra aliorumqiic salus ct j^lorin diiimnaTit. Ipse cniin
iion tantum n plnfyis an(jeloruin, in liiie mundi orbi infe-
rcndis, scd cl a peccalo ac dnmnatione aeterna salvavit,
vitaqiic, salule et beatitudinc atnriia donavil iios. Undn
pene
in (jraliarum actionemefrundctur, corque corum gaudium
suiim nnii capict, imo pra; (jaudio creparet, nisi Deus il-
lud coiilineret; prajscrtim dum videbuut se collucatos io
tanla fclicilate, gloria cl rcRuo ca;lcsli, in eaque conlir-
malus et securos, ut ab ea nunquam possint excidere, sed
planc ccrti sinl cam forc sibi perpeluam. el in omnem ie-
ternilalein duraluram. Unde tolis pr.Tcordiiscanent : Can-
temus Domino, ijloriuse eniin marjnificatus cst : equum et
ascensorem proiecit in mare. Et reliqua quae Moses cum
HcbrKis transito mari rubro, ct siibmerso Pharaone ce-
cineriint Exodi 15. nc pnserlim illud: .\o7i nobis, Vomi-
ne, non nohis, sed nomini tuo ad rjloriam. Ouaniobrem o-
ptiina rnlio impctrnndi n Dco donum persevcranliae , et
perlinpjCndi ad salulem ct bcalitiidincm, cst iuf^is (^ralia-
runi aclio. Hicc eniin cst inchoalio vilaD ckIcsiis, ha;c cst
Btiiiiulus ad iter hoc in ca;luin iisque iii{jiter prosequen-
dum; lii-ec est tacila invocnlio Dei, qua; novam etconti-
Valabl. el Erasm. (iiipcuin ToiTr.o/'/, id cst snlus, vcrlunt B niinin ab co (;raliaiii elieit et provocat. Nam , ut ait S.
snlvatio, q. d. Quod «nlvali suiniis , hoc dcbeinus Deo et
Chrislo. Marjr.a, inquil S. Aufjiisl. serin. 11. de Sanclis,
voce snltitnm Deo decanlant. qui marjnu rjrutiarum aclione
recolunt, non sun se virtule, sed ipso aiuHianle , tribula-
tionnin iinpurjnanlium snperassc cerlamina.
Vers.li. Et omnes angei.i.) .\pplaudentps clicnlum suorum ,
putn hnminurn si^natoriim et electoruin , saluli, pro ca-
quc Dco {^ralins np;enlcs, cumqwe collaudantes. \'ide di-
cta ca|>. 5. v. II. et 12.
Vers. li. DiCKi^TES: .Amen ) Amen hoc priiniim duplicilcr nccipi
polcsl : l'riino, ul sit nomen, sifynilicans vcriUis. pdclilas,
Stabilitas, quasi lioc sil primiim clo{^iuin ct cpithetiim. quod
OD{»p|i tribuunt Deo, q. d. Deo tribuatnr vcrilas, celebre-
tur ob omnibus Dci vcrilas, qiia lidplilcr, uli decrcvit et
promisit, servos siios a se sig;natos pcr tol lcnlalioncs ct
proccllas in portiim salulis dcduxit. Vide dicla cap. 3. v.
12. ila Kibera
Chrysost. hoiiiil. 20. ad pop. Opliina bcneficionim cuslos
est. ipsa memoriabeneficiornm. el perpclua rjralinruin con-
fessio. Et nostcr Thoinas Thcodidactus lib. 2. de Imitat.
Christi cap. 10. Eslo rjralus pro minimis. et eris dignus
maiora accipere. Qiii rjraliam Dri relinere desiderat , sit
gralusprn gralia diila, paliens pio ablala ; oret ut redeat,
cautus sit et liuimlis ne ainillal. Et superius: Ideo non
possunt in nobis dona gralioc fluere , quia inrjrati sumus
auctori, nec lotuin refundimus fontali origini. Semper e-
nim dcbclur gratia dirjne gralias referenti: et auferetur
ab elalo, quod dari solet humiti.
Est hic crco locus moralis de (^ratiarum actione. Qiiam Uoral de
enim illa sil nccessaria, utilis, sancla, Dcn (^rata , liquet ^^'^'»-
ex co quod in utroque lestamento sa?pe a Dco sit prsce- ^",q„,'
pta , et sancila sub (^jravi ciilpa ct poena , non ulique ad
Dei ipsius (quid enim Deo acrcdit ex homiinculorum gra-
titudine?) scd ad nostrum commodum. Vere S. August.
Secundoetsimplicius, ,4TOenpolestaccipi iiladverbium, Q in 1'salm. 134. inilio: Si , inquil , non iaudaverint servi
quasi applaiidant turba; Bcatorum dicenlium : Salus Deo Domiiium, ingrali, irreligiosi erunt. Quid friciunt nontau-
nostro rt Agno ; hisce cnim quasi allci na voce ct clioro re-
epondent ang;cli, Anien, q. d. Fiat, liat. Unde el Bihlia Uo-
mana, atqiie alia post Amen ponunt punctiim; qiiod pla-
ne si{jni(icat Amen csse clausulnm doxolo^^ia" pr.Tccdcnli3,
ac noii pcrlincrc nd novain corum doxolof^iam quic spqiii-
tur: Hniediclio et rlarilas. (^iim cniin oiiincs Bcali suain
protulissenl, An(;cli pam conlirniant dicenles, Ainen; ac
insupcr cx in^ycnti (jratiludinis alTcctu novain suam sub-
iun(;unt, ciii ilcrum siihncclunt Ainen.
Ibi iiolat Alcazar, hanc Amen itcrationcm si{^nificnrc
vehcmcnlcin asscvcrationcin, ortam cx mniori ppnplralio-
ne, niaioriquc adiniralione diviii.T bnnilniis.quic hoinincs
miscrnsct pcccnlo perdilos, perChristi snng;uiuemet inor-
tcm ad tnntnm salulPin ct f;lorinin evpxil.
Re!«edictio et clabitas ) (iracce 'Jo-«, id cst (^lorin,
siibniuli, tribuntiir Dco, q. d. Oninps an(i;p|i , hoiniiips et
crpaiiiriT bpiipdipantcl (;lnrinpcnt Dciiii), qui hospc suos _
sif^iiatos ndco lidclitcr, sapicntcr cl bcnelice snl\nvit ct U
bcavil. Hinc Syriis et Arabipus pro clarilas, verlunt glo-
ria. Benpdictio propric cst boni iniprecalio, ul ciim qiiis
voto aut vcrbo altcri bcne precalur: Dei est edicax , ho-
minis incnicnx.
Et GBATIARIM ACTIO. ) ririPCC IJ/.»,'''"!» HoP clof^iuill
hic poniliir pro dirinilale, qii.T Iribiiilur .Vipio cnp. o. v.
12. nniii citipra spx p|o(^ia quic dnnliir ibi .\(;no, dnnliir
hic Dco. .\n(^p|i hic inilicniithomincs bpalos iinmcnsns Drn
a(;prc (^rntins, iiiniicntqiic vivpiilc» ct mililnntcs iil idcin
af^nnt. Hi cniin bcnli, vcl poliiis bcandi in finc miindi,
eriint in (;rn>issimis pprspciitionihiis, tcntationihus ct pe-
riciilis dnmnnlionis : tpntnbit cnini pos innilis omiiihiis An-
tirhristiis, tcntnbil iiiuiid'is, cnro. oinncsqiic dirinoncs.
Ciiin crfjo cvascriiit nil pnrluin snlulis, pnlmnmqiic asse-
qncntur, diini vidcbunt sp tol snliiiis nniifrn(;in, tot pcc-
candi discriinina, in quibus inillcni et inillcni, imo ca-
dando Dominum. nisi ttt .■icvcrum senlianl Dominum ? Ila-
que statiin ab initio crealionis innndi, Deus iussit hoc be-
neficium hpbdomadatim recoli, ac •^rntias a(;i, idcoqueex
lunc inslituit ct snnctificnvit sabbatum, (ienes. 2. 3. Sic
bcncficium conscrvationis et {jiibcrnationis rprum creata-
ruin, grala memoria iussit rccoli et cxpcndi priino quo-
que dic incnsis. idcoquc instiliiit fcsluni Ncomcni.T, Nnm.
28. 11. uti ibi dociii. Sic bcneliciiim libcralionis a Plia-
raonc cl -Efjypto, memori (jrntitudinc rcmcmorari quo-
tannis iussit cclebrando Pascha , Exodi 12. 27. Data« le-
;is incmoriain iussil rcnovnri in 1'entecoste : protpctionis
't dcductionis per dpserluin 10. nnnis. in fpsto Tabcrna-
:uloruin,ct ila ciclcris. (Juin ct Lev. 7. 12. ppculiarc sa-
rilicium pro (jratiarum aclionc, cum suis libaminibus ct
.Trcmoniis snnxit. Dculcr. vero rap. 2C. 2 Toltes. inquit.
de cunclis frugibm luis, etc. accedesque ad saccrdnlem. el
dices: Projileor liodie coram Domino Deo tuo quod ingres-
sttm suin in lcrratn, pro qua iuiavit patribus nostris.ut da-
ret eain nobis. Sic fru{;iim decimns ct priinitias cxcg;it in
Cratiarum aptionpin, iit ipsii' csscnt qunsi homagium ter-
r.T sanct.T, Hcbra;is quasi in fpiidiim datie.
Eon(TP clnrius, arclius ct s.Tpiiis h.rc {jratiarom nctio in
novo Tcslamcnln prwscrihilur : riiristiis eam sanxit ver-
bo ct c^cmplo, Matlh. 11. 19. I.uct 9. 13. quinque ho-
minum millia in dcscrto pastiirus quinqiic paiiibuset duo-
bus piscibus.conicctis oculis in c.Tlum (^ratias Dco Cfjit,
pnncsquc bencdixit : alqiie hac precp cl (jratiarum actio-
nc qiiasi vim miilliplicandi cl nulriendi clicml, ut pauci
pniics lot millin sntinrcnt: Docrns nos, ait S. Chrys. hoin.
50. ad popiil. non essr ad mensaui accedendum. quousquc
g-atias aqainus ei qui cibuin nohis pnrbuil. Riirsuin Luc»
17. 17. rcprosorum a se mundaloruin in;;ralitudinpm ia-
crcpnns : yniine , inqiiil . descm mundati sunt ? et nirem
vbi sunt? A'ofi cst inventus qui rediret, et daiet gloriam
884
Coramenlaria In Apocolypein S. loannis. Cap. VII.
Dco , nisi hic nlienigena. S. Panlus Ephes. 5. 3. Omnis , /^agis el Deus dolorem amputat , el diabolus abscedit
ait, itnmunditia,aul avaritia,nec nominetur in vobis, sic-
ut decet sanctos, elc. sed magis graliarum actio. El v. 20.
Psallentes in cordibus veslris Domino,gralias agentes scm-
per pro ownibus, in nomine Domini noslri lesu Christi ,
Dco el Palri. Pliilipp. 4. v. 6. ISiliil solliciti sitis ; sed in
omni oratione ct obsccratione, cum gratianm aclione, pe-
tilioncs vcstrx innolcscant apud Deum. Coloss. 3. 15. Pax
Chrisli cxuUct in cordibus vcslris, in qua el vocati eslis in
uno corpore . el grati estote. Et cap. 4. 2. Orationi insla-
ie, vigilantes in. ca in graliarum aclione. 1. Thess. 5. IG.
Sine inlermissione orale, in omnibus gralias agite: h;cc esl
enitn voluntas Dei in Chrislo lesu , in omnibus vobis. 2.
Thessal. 1. 3. Gralias agere dcbemus sempcr Deo pro vo-
bis. Et sane quis Christianorum considerans luni coinuiu-
nia, tum privata bencficia, quae in dies, inio sin^juiis ho-
ris a Dco hnurit et scntit, eaque tot lantaque, non iugi-
ter dicai cum Psalte: Benedic. anima mea, Dominum, qui
coronal te in misericordia cl uiiserationibus. Cerle corouat,
cingit et circiimvallal nos Deus undique suis donis et ini- o
seralionibiis, idque qiiotidie.
Gratia- (jratiarum actio ergo propria esl Sanclorum novi Te-
rum .T- slamcnti, ob ingenles gratias et dona, quee ipsi in eo per
ciio cst Christum acccperunt, et qiiotidie accipiunt. Uoc praedixit
iiovi"tc- ^^'''*'* '"*P- ^^- 3- Consolabiiur. ait, Dominus Sion, etpo-
stamen- nel .wliludinem eius quasi hortum Domini. Gaudium el /«•
ti.ob sex titia inveniclur in ea, gratiarum actio et vox laudis. Hitic
rauones. ppj^ Priiiio, vocalur ipsa sacrificium laudis: hoc enim laii-
dis, esl novi Testainenti , cum veteris sacrificia fuerint
boum et vicliinarum. Psal. 49. 13. Numquid manducabo
carnes lanrorum, uut sanguinem hircorum potabo? luimo-
la Deo sacrificium laudis, ct redde Attissimo vota tua. Et
V. 23. Sacrificium laudis Iwnorificabit me: et illic iter, quo
oslendam illi salulare Dci. Qute verba citans S. August.
lib. 1. contra Advers. legis cap. 18. siibdil: Quod est au-
iem .':acratius laudis sacrificium, quam in actione gratia-
rum ? Et unde maiores agend.v sunt gratix Deo, quam pro
1.
Quinlo, qiiia Dei in iios bencficia omnem gratiaruiTi a- V.
ctionem et laudem exuperant : undeS. Chrysost. hom.62.
in Matth. Putasnc. ait, si quolidiepro eo qui nos tam mi-
rificeamat moriamur, condignas nos posse referre gratias,
imo vcro minimum quid reddere ? nequaquam. Et S.Aug.
lib. 7. Civ. 31. Pro eo quod sumus . quod vivimus, quod
cxlum terratnque conspicimus, quod habemus mentem at-
gue rationem, guod obrulos peccatis non deseruil, misilque
nobis Verbum suum , etc. quae corda , quol lingux ad a-
gendas gralias salis esse conlendcreni ?
Sexlo, S. Chrysost. in Psal. 49. Piihil, ait, seque facit VI.
in virlute crescere, atque cum Deo assidue versari et col-
loqui, eique perpetuo gratias agerc et psallere. Causam dat
S. Bcrnard.serm.l3. in Cant. Ad locum,aL\\, unde exeunt
revertantur gratiarum flumina , ut itervm fluant. Quali-
ter? inquis. Qualiler dicit Apostolus: In omnibus gratia»
agentes. Quidquid sapientise , quidquid te virlutis liabere
confidis, Dei virluti, Dei sapientix deputa Christo. Dica-
mus ergo iugiter et ubique: Deo gralias. Gratix Patri, et
Filio, et Spiritui sanclo; sicut erat in principio, et nunc,
el semper, el in sxcula sxculorum. Amen.
Ita fecerunt omnes Sancli. Vis exempla ? David rex Ps. Eiempla
il5. 12. Quid , ait, retribuam Domino pro omnibus qux^^''^'^'^'
relribuit mihi ? Porro David multos scripsit Psalmos Eu-
charistiros: lalis enim est Psalm. 8. 102. 103. 106. 110.
113. 116. 117. 134. et 135. in quo singulis versiculis pro-
posito novo Dei beneficio , subiungilur hoc heraislichium
intercalare et Eucharisticum: Quoniam in xternum mise-
ricordia eius. Tales quoque sunt 137.143.144.146. 147.
148. 149 150. Christus loannis H. 41. suscitaturus La-Chrini.
zarum : Pater , ait , gratias ago iibi, quoniam audisti me.
Rursum inslituturus sanctam Eucharisliam, gratias agens
Patri ab eo petiit et irapetravit virtutcm Iransubstan-
tiandi panera in suuin corpus, et vinuni in suum sangui-
nem. Paulus Roman. 1. v. 8. Primvtn quidem, ait, s^ro-pauii.
tias ago Deo meo per lesum Christum pro otnnibus vobis.
ipsius graliaper Icsum Christutn Dominum nostrum? Quod f Et cap. 6. 17. Gratias Deo quod fui.^itis servi peccati ; obe-
111.
totum fideles in Ecclesix sacrificio sciunt , cuius umbrm
fuerunl otiinia priorutn gcncra sacrificiorum.
Secundo , qiiia unicuni ct pra>stantissimum legis novae
sacrificiuin et Saeramenliim , Christus gratias agens Pa-
Iri , ad graliarnm aclioneni pro beneficiis omnibus, prae-
sertim redeinplionis noslra; inslituit, quod inde diclum
est Eiicharislia, id est gratiarum actio, uti docet S. Chry-
sost. hom. 26. in Matlh.
Terlio, S. Paiilus 1. Timoih. 2. 1. inter orationes ulti-
muin, id est dignissimum, lociiin dat gratiarum actioni :
Obsecro, inqtiit, primum omniutn fieri obsecrationes, ora-
tiones, postulationes. gratiarum acliones, pro otnnibus ho-
tninibus, etc. uti docet et explicat Cassian.collat. 9. cap.
14. Et S. Chrysost. homil. 1. ad populum : Magnus, ait,
ihesaurus esi graliarum aclio, magtix divilix, inconsum-
plum bonum, artnatura forlis ; sicut blasphemia ingentetn
iacturam intendit iis qui peierare solent , plura insuper
perire facil. Perdidisli peeutiias, si gratias egeris.animam
distis autem ex corde in eatn formam doctrinx in quam
traditi estis. 1. Corinth. 1. 4. Graiias ago Deo meo sem-
per pro vobis. 2. Corinlh. 2. 14. Deo autem gratias , qui
semper triumphat (id est triumphare facit) nos in Christo
lesu. Cap. 9. 15. Gratiasago Deo super inenarrabili dono
e/M5,8cilicet eleemosynae vestrae. Ephes. 1. 16. A'on cesso
gratias agens pro vobis. Pbilip. 1. 3. Gratias ago Deo meo
in omni memoria vestri. 2. Timoth. 1. 3. Gratias ago Deo,
cui servio a progetiiloribus in conscientia pura. Denique
tam creber est Paulus in gratiarura aclione, quam in no-
mine lesu nominando et iterando. Quid enira aliud est
Doraiuare lesura , quam confiteri salvatorum et satulem
ab eo acceptam? Poenilentes ergo, et olira peccatores as-
sidue dicant cum Paulo 1. Tiraolh. 1. 12. Gratias ago ei
gui me confortavit, Christo lesu Domino nostro; quia fide-
letn me existitnavU ponens in ministerio, qui prius blasphe-
mus fui, et persecutor, et contumeliosus. Fidelis sermo, et
omni acceptione dignus: quod Christus lesus venil in hunc
IV.
lucratus es , et tnaiores nactus es divitias; quia Dei bene- *' mundum peccatores salvos facere, quorum primus ego sum
volentiamhausisti amplius. Siveroblasphemaveris, et sa- ' ~ . _ - — .
lutetn tuam amisisti, el anitnatn oecidisti.
Quarlo, quia hoc unicura est qiiod Deo praestare possu-
miis et debemiis , qiiodque ei maxime est honorificum et
gratiim. Unde S. August. de Spir. et lit. cap. 11. Cultus.
ait, Dei in hoc maxime conslitutus est, ut anitna ei non sit
ingrala: unde in ipso verissimo el singulari sacrificio, Do-
mino Deo nostro gratias agere admonemur. Deusenimbo-
norntn nostrorutn non indiget. Disce hic tempore S. Aug.
in Missa ante Canonem , sacerdolem excilasse praesentes
ad gratiarum actionem, dicendo : Gratias agamus Domi-
no Dco tioslro; ac minislrum pro praesentibus respondis-
se: Dignum el iuslum est. S. Chrysost. homil. 8. in Epist.
ad Loloss. Si in adversis, inquit, gralias agls. primo, Ix-
lificas Deum; secutido, diabolum pudefacis ; lerlio, quod
male factum est. nihil esse facis: nam el tu simul gratias
Rursum cum Isaia cap. 1. v. 9. ZV«i Dominus exercituum
reliquisset nobis semen, quasi Sodoma fuissemus, et quasi
Gomorrha sitniles essemus. Et cum Psalle et S. Magdale-
na: Misericordias Doinini in xtertiutn cantabo: Misericor-
dix Domini, quia non sutnus consumpti; ac cum S. Aug.
converso a S. Ambr. concinant hymnum: Te Deum lau-
damus, te Dominum confilemur. Legant el imitenlur Con-
fessiones eiusdem S. Augustini, quaj non sunt aliud quam
gratiarum actiones conlinuse. Denique, qiiia Deo pro tan-
ta gratia nil repeudere possunl, repeudaut proximis, qui
Dei imago sunt, ac quoscumque possuut convertant, ut
ex hostibus Dei amicos et filios eius eWiciant, qui iugiter
pro se suisque gratias Deo agant, eumque verbis et vita
celebrenf.
Sancli vero et innocentes canant Christo in se concepto
et nato innocenliae Eucharisticum, dicantque cum Virgi-
Commcnloria in Apocalypsin S. loannis. Cap. VII.
S8b
nc Christum Dei dono concipienle: Mwjnifical anima mcn J^ stro Icfu Chriflo, qui vivit et r(<fjnat cum Patre in unitate
8. Aagu
ttioi.
Erclc-
sio:.
Dominum, et exutlavit spiritus meus in Dco salutari mco:
quia fecit mihi maf/na qui potens est.et sanctum nomen e-
tu.s. Kl ciini S. Anna conccpto Sarnucie : txultavil cor
meum in Domino. et exatlatum est cornu meum in Domino
meo. ^'on cst snnctus, ut esl Dominus. Dominus morlificat,
el vivificat : deducil ad inferos . el reducit. Pedes sancto-
rum suorum servabit.
S. Aii{^. Epist 5. ad Marcellinum: Quid melius, inquit,
et animo geramus . el ore promamus , ct calamo exptane-
mus quam Deo yratias? Itoc nil dici brevius.nec audiri l:e-
tius, nec intelligi grutius. nec agi frucluosius potest. Idetn
in 1'salm. 132. doccl communem Slonacliorum el Rcli{^io-
Borum siii acvi ( uti cliamnum npud niultos cadem in iisii
est ) salulnlionem fuisse, Bt a\hi occurrcnlcs dicerenl: Dco
gratias ; idcoque a Circumcellionibus Donatislis irrisos
fuisse, et per sromina vocatos Deo gratias. Quod refellens
S. Aug. Vidc. inqiiit, si non drbel fraler Deo gralias agc-
re. quando videl fratrem suum? Nonne enim locus e.it gra- j-
tulationi. quando sc invicem vident qui habitanl in Chri- o
tto ? Et lamen vos Deo gratias nostrum ridetis, Deo taudes
vestrum plorant homines.
Dcniquc Ecclesia per sacerdoles numinc omnium fide-
liuin quotidie grntias af^it Dco , iubetquc ut idipsuin sin>
guli ngant, dum in Prefalione Missx iubet ab omtiibus vc!
nudiri dcvota ct consona menlc, vel recilari et cani: Vcre
dignum et iustum est. mquum et salutare. nos tibi .lewper
ei ubiquc gratias aqere, Domine sancte, Pater omnipotens.
xlerne Deus, per Christum Dominum nostrum : per quem
maiestatem tuam laudant Angeli. adorant Dominationes ,
tremunt Potestatcs. cxti cselorumque Virtutes, acliealaSe-
raphim socia exultationc concelebrant. Cum quibus et no-
stras voces ut admitti iubcas deprecamur, supplici confes-
tione dicentes: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus
tabaoth ; pleni sunt cali et terra gloria tua : Hosanna in
excelsis. lienediclus qui venil in nomine Domini : IJosan-
na in excelsis.
Spiritus sancti Deus per omnia sxcula sxculorum. Amen.
S. Bernard. scrm. 21. in t^antica: Eriu inquil, inter ad-
versa et prospern mutabilium lemporHm. tenens quamdam
seternitalis imaginem . benedicens Dominum /n omni tem-
pore. Vere S. (^hrysost. hom. 8. in Epist. ad Coloss. .'Vi-
hil. inqiiil. hnc lingm sanctius, qnx in adversis Deo qra-
tias agit. Certe non inferior est lingua Martyrum: utraque
pariler coronntur.
Martyres equidem in lormcntis, licet acerbissimis, ob tfany-
martyrii lamen laureain exullnbant , et tolo corde Deo ^"'°-
(^ratias agebant. Ita Theodorus .Martyr dum toto corpore
laceraretur, canebnl: lienpdicam Dominum in omni lem-
pore. Ita S. Lnurcnlius: Gratias. inquit , ago tibi Domi-
ne lesu. quia ianuas luas ingredi merui. Ita Ires pueri ia
fornace Babylonia cecinerunt: Benedicite omnia opera Do-
mini Domino.laudate et superexattate eum in siccula. Da-
nicl. 3. Ila Dco gratias cgerunt in ignibus cum iubilo S.
Agncs, S. Caecilia, S. Lucia, aliseque plurimae.
Denique S.Chrysost. homil. 10. in Epist.ad Coloss.viri PonsQia
cuiusdam sancti pulchram oralionem , el formulam gra-gratu-
tias agendi recensef. f<ovi, inquit, e^o virum sanctum ?"• '(."i'"^'^
ila orabat : Graiias agimus tibi pro omnibus beneficiis tuis, fuju,.
a primo die usque in hunc prxsentem indignis nobis impen- dam «an-
sis, sive nota nobis sint , sive incognita : tam pro occuUis, *^''-
quam pro manifestis, quse vel opere nobis. vel sermone fa-
cla sunt; et qux voluntariis. et qux invitis sunt prxstila ;
pro omnibus qux immeritis nobis sunt exhibila , pro affli-
ctionibus.pro quiete.pro gehenna.pro supplicio, pro regno
cxlesti. Causam sobdit : Multis enim nos Deus etiam invi-
tos bcneficiis afficit.multis etiam el pluribus quoque ignaros.
HosOR.jSiogulis scpteni hisce elogiis in Grjpco prsepo-
nitur articuliis r, nd emphnsin, q. d. llla claritas, illa sa-
pientia. ille honor, etc. scilicet summus, immcnsus et di-
Tinus tribuatur Deo, uti dcbetiir.
VlBTts.) Graece r. <Jjv«ui; , id est , illa potentia , puta
omnipotentia divina et inrreatn.qua omnia ex nihilocrca-
Porro non lantum in prosperis, sed et in adversis aequc Q vit, poteslqne mille, imo inlinitos, mundos nlios nliis sem
" " " ■ per pcrfectiores creare , et creatos conservare , Tcgelare
' Deo grntias ngerc dcbemus, ac dicere cum Psaltc Psalm.
33. lienedicam Dominum in omni tempore. Ita S. lob bo-
nis et tiliis omnibus spolintus, grnvique ulcerc a daemone
pcrcussus: Dominus, inquit, dedil, Dominus ab.ftulit, .sit
nomen Domini bencdictum ; qua voce vicit et confudit dia-
bolum , ait S. Chrysost. hom. 2. in Epist. ad Roin. Ila
Angcli ct Boali hic gratias agunt Dco pro tribulatione et
lucta, qux eis fuit inalcria ct causa tantx vicloriae et glo-
ria;. S. Aug. in illiid Psalm. 114. Per singulos dics bene-
dicam te, inquit: Sive ergo in eius donis.sive in eius fla-
yellis, lauda eum qui tibi aut blandilur dando.ne deficias:
aut corripit exuttanlem, ne pcreas. Imus flagetlantis me-
dicinaesl vulneris. S. Basil. homil. iu lulittam: Nullo, in-
quit, tuo merito plecteris? gaudium tibi ingerut futuro-
rum spes. lusto es supplicio addictus ? gralias agilo quod
hie polius luas panas quam in fuluro. Uti fecit Maiiritius
linp. in cuiiis roiispeclu cuin filii et uxor Irucidarentiir a
riioca Iiiip. ad singiilus exclamabat: lustus es, Dominc .
et perficere.
Et fortitcdo.) Grffice r, tnx:^;, id est, illud robur ini-
mensuro , cui nihil potest resistere , quo attingit a fine
usque ad finem, fortiter, et lamen disponit omnia suavi-
ter : fortitudo ergo significat robustam cxcculioneni ex-
ternnm; virtus vero internnm Dei potcntinin.
Deo KOSTRO. ] Scilicet tani hominum bealorum quam
angeloruin : homines enim beali sunt angclorum ciycs.et
qunsi fralres. Utriquc eniin sunt filii ct ha?rcdcs Dei.
In SiKCLLA S.KCLLORLM.) Pcr omnia srcciila sibi conli- Monl.
nuo succcdcntin.pcr oninom aeteruitatem. Immenso alfe- l^^u^dafe
ctn et iubilo angcli apprccnntur Dco a?tcriiilnlcm honim p^.J^'^^,
scptcm clogioruin , pcr niodum congratulnlionis. Niliil e-mchoarft
nini ei sua hac npprecntione reipsa adderc.uti nec deme-^'^'»^^
rc possunt. Vere ergo dixitS. Bnsil. Imus Dei esl opus «n-j^^
gelorum. Quocirca S. Ephrcm in lib. do Bentiludinibus ,
has tres quasi primarias assignat. Prima: lieatus, qui fa-
et reclum iudic.ium tuum. S. Hicron. in cnp. 5. nd Eplies. IJ ctus est sicut Seraphim et Cherubim. et in divmoac spiri
Chrislianorum . ait , prnpria virtus est . etiam in his qux
adverta pulnntur. gralins referre Creatori. ac dicere: lie-
ncdictus Dcus ; minora me scin suslinere quam mereor.Hic
animus Christiuni est. Ilic crucem suam tollens sequilur
Salvatorcm , quem nec orbitas , 7icc damna debilitant. S.
Grcg. n Lungobardis,aliisque :eruinnis piessus et pcncop-
pressus, nc coactus cninmum de tnbiiln tollcrc.cumiiienl.
in Ezcch. grnlinruin nctinne ila concliidit : T:idct ani-
uiam meam vil:r me.T,quia vcrsa esl in luclum cilhara mea,
et organum tncum in voccm flentium. (Juid igilur reslat,
ni.ii ut intcr flagrlla qu.v ex nostris iniquitatibus jHitimur,
cum Incrijmis gralins agamus? Ipse cnim qui nos creavil,
etinin pnler nobis fnctus cst per adoptionis spirilum. quem
dcdit. Et aliquando fitios panc nittrit , aliquando flagcllo
corrigit ; i/uia per dulorcs et munrra ad hxrcdilnlem pcr-
pctuam erudit. Sit iluquc gloria omnipotcnti Domini no-
tuali officio nunquam est segnis. scd assiduus glorificat Do-
minum. Secunda : Ikatus.qui in cclla sua in Domino.tan-
quam angelus c.Tlestis , castas retinet cogitaliones, suuquc
coltaudat eum oro , qui omnium spirituum polestatem lia-
bet. Tertin : Bcatus . qui scmpcr spiritiiati gaudio plenus
est, ncc in portando suavi iugo Domini pigrescit: corona-
bitur enim in gloria.
Et S. Bcrnnrdus serm. 11. in Cantic. /\/7ii7, ait, i7a;>/o-Gnoina
prie quemdam in lerris reprxsentnt exlestis habitalionissta- ^^«^j"^ '
lum.sicut ntacrilas laudanlium Dcum. dicente Scriptura:
lieati qui habilant in domo tua. Domine. in sxcula sxcu-
lorum laudabunt te. Et S. Augustin. in Psal. l\\. Sicut,
inquil.ciM.» ;Dci] magnitudinis nonest finis, sic tux laudis
non erit finis. liicm in Psnl. 47. I\'on jwtcst. ait, essc Inus
Dri nisi in sanclis cius. Piam qui mate vivuntnon cuin luu-
dnnt,etsi prxdicant lingua, blasphemant wYa.Lndeidein
8SG
CommenlaTia in Apocalypsin S. loannis. Cap. VII.
Ouinlu-
plex
bvmno-
dla Di>i.
in Psalm. 32. 1. ExuUale iusli in Domino. Ipsi , inquit, A fuerunt in magna Iribulalionc sub Pliaroone; sed signali
' ' "^ "■ - —■•-'■-'--•' -- r>„.„; L-. ;_ n- 4/1/. ^j qunsi abiuli sanguine of^ni paschalis, ex ea per Mosen
libcroti fnerunt : ila et hi iidcles in nnn mundi criint in
mofynn tribulatione ct lenlatione, tum carnis, lum mun-
di, (iiQ.xime Antichrisli ; scd sif^iiali cruee, et abluti san-
{jiiiiie Afjoi, e\ ea cluclabunlur, nc generose cam supera-
buiit ; imo riiulti obibunt niartyrium, ideoque donabun-
tur slolis nlbis et paliiiis, et qunsi victorcs ducenlur ante
thronum Dci. Disce hic : sicut frifjiis hicinis parluril et pn-
rit fruf^es «"slatis; ila tribulatio pr.xsens pnrlurit et parit
coronns alernas. Hoc est quod ait felerna Veritas: Jieali
qui perseculionem paliunlur propler iusliliam , quoniam
ipsnrum est recjnum ciclorum, Matlh. 5. 10.
Vide hic qiiam nobilc et gloriosum silpali proChristo,
nimiruin fortin afijere Romaniim cst , forlia pati Christia-
num. Iia Aposloli ibanl gauclentc.s a conspeclu concilii ,
quoniam dnjni habili sunl pro nomine lesu conlumeliam
jiali. Act. 5. Ita Pauliis : Mihi , nil , absil gloriari nisi in
cruce Domini noslri l/^su Chrisli , per qnem mihi mundus
laudanl Dominum, quisubdunt se Domino. Etin Ps.l40
Transi, ait, ad luam viluperalionem , et laudabis Domi'
num. Et in Psal. 83. Si deficies, nit, abamorc, deficiesa
/«!u/e. Denique Epist. 120. adHonoralum.docctquod laus
Dei sit sacrilicium novi Teslamenli : explicans enim illud
Psal. 21. Qui timelis Dominum , laudate eum, ait : Quis
autcm vcraciler laudal, nisi qui sinceriter amat? Tanlum-
dcm esl ergo ac si diccret : Qui timelis Domimim , amale
eum. Timentes enim Deum homines veleris Teslamenli ,
currcbani cum sacrificiis ad lemplum : nunc vero in gralia
novi Tcslamenti . qui limelis Dominum , laudale eum. Et
rursiim Ps. 49. Iinmola Deo saerificium laudis.
A'is ergo assidue laudare Deum ? vis semulari angelorum
vocem et vitaiu ? accipe, ruinioa, et crebro usurpa, cum
cisque iubila quinque eoruin et Sanctorum hymnos.
Priinus sit Seraphicus Is. 6. 3. et Cherubicus Apoc.4.8.
Sanctus,sanctus, sanctus Vominus Dcus exerciluum: ptena
eslomiiis lerra gloria eius .Omnis spir itu^ laudct Dominum
Secundus Angclicus Lucse 2. 14. Gloria in allissimis Ucrucifixus est , et ego mundo , Galal. 6. 14. Iln S. Chry-
Dco , et in lerra pax hominibus bonx voluntalis. Benedi
clio et clarilas, el sapientia, et gratiarum aclio, honor. et
virtus, el forlitudo Deo nosiro in sxcula sxculorum.Amen.
Apocal 7. 12.
Terlius Paulinus Roin.il. 33. Oa//(7uc?o divitiarum sa-
pienlix el scieniix Dei! quam incomprehensibilia sunt iu-
dicia eius, et investigabiles vix eius ! Quoniam ex ipso,et
per ipsum ,et in ipsosunl omnia: ipsi gloria in sxcula.Amen.
Quarius Ecclcsiasticus e.\ olTijio SS.Trinilatis: Benedi-
cla sit SS. Trinitas.et indivisa unitas; confitcbimur ei,quia
fecit nobiscum misericordiam suam. Quoniam creasli nos
in brachio tuo, rcdemisti nos in sanguine Christi tui, san-
ctificasti nos in Spirilu tuo ex omni Iribu, el iingua, elpo-
pulo, el natione ; el fecisti nos Deo noslro regnum et sacer-
dotes, el regnabimus super terram. Benedicam ergo Domi-
num in omni icmpore , lam desolationis , quain coasola-
tionis ; tam adversilalis, quam prosperilnlis
80st. iii exilio pro Chrislo, fame, sili , febri, faligatione,
solis ardore, hosliuin Isauronim inciirsu dire exagitatus,
et tandem exanimatus, excelso animo exullabnt , alios-
que similia palienles animabal, et ad cxiillandum in per-
gecutionibiis excilabat.Unde scribcns ad carcere deleulos
Episcopos Episl. 4. ex scptem : Beati . ait , vos ob carce-
rem, ob calenas , ob iniecla vincula ! bcati . inquam el ler
beali, imo sxpius! Tolum orbem vobis conciliaflis: ubique
lerrarum el marium canunlur veslra prxclara facinora ,
forliludo, constans senlcnlia, animusque minime servilis.
ISihil quod aliis videlur grave, vos deseruil ; non minse,qux
innumeras morles nuntiabanl ; non Iribunal, non carnifex,
non tormcniorum coacervaliones ; non iudex, qui ignem ab
ore flabal; non adversarii, qui frendebanl dentibus, et in-
numeris aliis insultandi modis gestiebant ; non tanlx ca-
lumnix, non impudenlissimx accusaliones, non mors antt
oculos quotidie proposila ; sed hxc omnia vobis uberem po-
Quintus Davidicus Psal . 102. 1 . Benedic , anima mea , n tius consolalionis maleriam prxstilere. El idcirco clari qui-
Domino , et omnia qux intra me sunt nomini sancto eiu
Benedic,anima mea, Domino. et noli oblirisci omnes retri-
butiones eius. Qui propitiatur omnibus iniquilatibus tuis,
qui sanat omnes infirmitulcs luas. Qui redimil de interilu
vilam tuam : qui coronal le in misericordia el miseralio-
vibus. Qui replet inbonis desiderium tuum.Quid enimmihi
est in cxlo , et a lc quid volui super terratn ? Deus cordis
nm', et pars mea Dcus in xlernum.
O Sncra Trinilas, Trioa Unilns, Una Deifasl
O Trina Charitas, Una Felicitas, Felix jEternilas ! tua
ct nostra. Amen.
Et RESPONDIT UNUS DE SENIORIBUS.) 7?cs7?on</(7, id est,
inecum colloqui cffipit , me interrogavil ut me erudiret ,
sicut praiceptor inlerrogat discipulum ut euin doceat et
prudiat. Hoc enim est Hebrseis njy ana, id est, respon-
dil. Hiac Chrislus Dominus, et alii saepe, diim ordiuntur
sermonera, in Scriptura dicuntur respondere. Qiiisfuerit
hic senior, incertum est. Lyranus vult fuisse S. Petrum
dem vos : et celebrant et prxdicant vos omnes , non amici
solum, sed et inimici ipsi qui hxc effecerunl. Tanta res est
virtus, vl eliam illam impugnantes admirentur. Tanla res
est malitia, ut eliam ii qui operantur, condemncnt. Et ita
in hac vila res veslrx se habent. Qux autem in cxlis sunt,
quis sermo digne explicabit ? Inscripla sunt nomina vestra
in libro vilx; cum sajictis Martyribus connumerati estis.
Idem Episl. 118. Carcerem incolilis, et catena vinctiestis,
cl cum squnlidis el sordidis inclusi. Ecquid tandem hoe
nomine bealius fingi queat ? Quid enim habcl tale aurea
corona cingens caput, quale catena propler Devm manum
eircumdans? Quid laie ingenles el sptendidx domus, qua-
le carcer caligini^ ac sordium.atque ingentis fwtoris et ca-
lamilatis plenus, Dei causa ? Qux cum ila sint, gaudete et
exullalc, coronis caput cingite, tripudiale , quod moleslix
in quas incidislis , magnam vobis commodorum materiam
comparent. Hoc nimirum semen est, messem omni sermone
suhlimiorem prxnunlians: hoc luctx, victoriam et palmas
Alcazar S. LucHm,qui conscripsit in Actis Aposlolorum, \)afferenles: hoc navigatio, amplum et nberem quxslum con-
signatos Christi gralia , id est Gentes credenles in Chri-
stiim. Vide dicta cap. 3. 5.
Hl 9CNT QUI TENERUNT DE TRIBULATIONB HAGNA ] GraB-
re est duplex articulus: vt. xr.q 5).rj/-o); ti;; fir/a/r;;, q. d.Ex
illa tribulotione ; illa, inquam, ingenli et celebri, de qua
Cliristus Matth. 24. v. 21. Erit enim tunc tribulalio ma-
^na , qualis non fuit ah inilio mundi , neque fiet. Et nisi
oreviali fuissent dies illi , non fieret salva omnis caro , id
est.nullushomo salvaretur. Alliidit ad egressum Hebraeo-
i'um ex iEgypto : ;Egyptus enim Hebr. vocatur M/sraj/n,
id ust lribulalio,angustia,a rad. n*12i tsara, id estarcla-
vil, offlixit, tribulavit. Ita enim Hebraei anle Mosen aHli-
cti fueriint in vEgypto, indeque a Mose liberati et educti.
Sicut enim in signnlis v. 4. allusit ad domos Hebrsorum
signatas sanguine agni paschalis ; ita hic alludit eodem in
Toce tribulalionc, et in voce Agni, q.d. Sicut olim Hebra?i
citians. Uxc igitur animo rcpelenles, gaudete et Ixtamini,
nec ullum tempus inlermiltite, quin Deum in omnibus re-
bus collaudetis, ac mortiferas diabolo plagas inferatis, in-
grnlemque vobis ipsis in cxlis mercedem rccondalis.ISon e-
nin sunt condignx passiones huius temporis ad futuram
gloriam, qux revelabitur in nohis. Idem Ep. 130. ad suos
Antiochenos: Hoc, ait, hnbelote nos stomachi imbecillita-
te libcralos esse, commodeque valere, ac nec obsidione, nec
latronum incursionibus, nec loci solitudine, nec sexcento-
rum adversorum casuum turha.necdenique ullo alio huius-
modi incommodo deiici ac conturbari: verum ingenti secu-
rilalc, olio ac quiete frui , ac singulis diebus de rerum ve-
strarum statu in curaesse. Ibideniquescripsil ad Olympia-
di^m iillimam lucubrationein vereauream, Quod nemolx-
ditur, nisia seipso. Id enim pharmacum, inqiiil, tibi suf-
ficil. Haec fuit cycnaea oris aurei vox ; nam paulo post fe-
Commeiilaria in Afjocalypsin S. loannis. Cap. VII.
887
bri et ilineris iacommodis confeclus, evocalus in cxlum \cas a D'jinino acceperun(. Recipe, Sion, numerum luum,
a S. Basilisco Marlyre.candiclos vesles iuducns.quasi can- ct conclude candidalos luos, qui Ugem Domini compleve-
didalus ca;li Marlyr, cancnsijiie: Gtoria sil Deo omniuin runl. Filiorum tuorum quos optabas, plenus est numerus.
causx, spcciosos illos pudes exlendil, alque excusso pul- l'er{jii diindc ad turbaiii. quam hic t. 9. el deinceps de-
vere inorlaiis vita: inigravil od Chrislum anno a?lalis '62. scribit loannes, oilque : Eqo Esdras vidi in monte Sion
Chrisli 407. ail Palladius in Dialog. etexeo Darou. Ideni
sapiebat S. P. Ignolius, fuudator Societatis iioslra! , qui
tanli xsliinobal persecutiooes ac rincula.quibus pro Chri-
Blo saepe fueral constrictus, ut diccrel, si quae a l)eo rrea-
ta sunl omnia ollora in parle slaterai collocarentur, iii ol-
tera carcer, catens, probra; vix illa omnia pra; islis, mo-
ineDtum ullum apud se liabitura. Ncqiie verocrealam ul-
lam naturam posse IxtitiamloliMnin ouima procreare.quae
a>quarp possil gaudium illud Spiritus sanrii , quod Deus
infundil menlibus eorum qui mulla niajjiiaqiie pro i'iiis
aiiiore perlulcrunt. Ex quo interrogalus a 1'alre quudniii,
Quxnam esset compendiosissima ad perferlionem v/a.^res-
pondit: Si mulla adversa morjnuque pro Christi amorc pa-
tiare. Pele hanc gratiam a Deo- i\am cui Dnminus hoc Iri
turbam maijnam. quam numerare nonpotui, el omnescan-
iicis collaudabaut D'iminum. Et in medio eorum eral iu-
venis stalura cetsus. eminentior omnibus illis, el singulis
eorum capitibus imponebal coronas, cl magis exaltabatur .
Ego autcm miracuh tenebar. Tunc interrogavi angelum,
et dixi: Qai sunt hi , Domine? Qui respondil mihi: Ui
sunl qui mortalem tunicam deposuerunt , et immortalem
sumpserunt ; et confessi sunt nomen Dci. .Modo coronantur,
el accipiunt palmas. Et dixi angelo : ille iuvenis quis est
qui eis coronas imponit, el palmas in manus Iradiiy Ei re-
spondens dixit mihi: Ipse esl Filius Dei, quem in sxculo
confessi sunt. Ego autem mugnifxcare eos capi , qui forti-
ter pro nomine Djinini slelerunt.
DEALBAVBBU.tT.) Depurarunl, cmundarunt illas. Stol»
buit, multum tribuil : hoc eniin uno brnrficio mulla ma- Benim lia) suiit conscienlitB, qua; proprie nec rubri,Dec albi
ynaque eius continentur benrficia. lla V. Uibaden. ocula
lus et auritiis lestis lib. 5. Vttu; cius cap. 10.
Symbolice et Iropol. Alcazar (licel ipsc piilct hunc esse
seiTsum littcralem ) tribulatio haec est copti\ilas, pecca-
ti, el e.\ulccrata! conscientio; inft-lirilas, ex qua evadiiiit
qui ad Chrisluni confugiunt: lavanl cnim stolos in saii-
guinc.\gni; iloquc ad lielissimam sortem, pula b^inoo con-
scientix feiicilalem. Irnnsgrediunlur, alqiie a dxmonis
servilule transferunlur in virorum sacerdolaliuni nuine-
rum, qui iuslitia) indumenlis ornati, Deo iii cius teuiplo
deserviiinl.
Kt laveburt (aliqui legunt eiriaTuvav, id est dilatave-
rrint. Ita \'alablus el Erasmus, 6cd perperam: legendum
cst cnim eum Complul. i-Xwav, id est Javerunl, iit deal-
borenl eas,ul scquitur] STOLaS SUAS.) Id est, veslimenla
ct curpora sua, id est seipsos, cl conscienlias suos depu-
rarunl cl sauctiGcarunl per sanguincm el mcrila Chrisli
coloris sunt cnpaces. Vide dicla v. 9.
Ideo SUMT a!<tb TnBOSLM Dei.) .Mludit ad Ihronumvg,, ,5^
Dei In tcniplo (lioc cniin inox nomiiiabil); in eo eniin Deus
sedebat in Sonclo soiiclorum giiper propilialorium et Che-
rubim. Hic ergo erat thronus Dei io teinplo: similem vi-
dil hic loannes in templo caelcsli. Significal prirao.aniraas
hasce esse in caelo bcatas: habent enim in conspectu prae-
senlem Deum,eiusquc vi?ione fruuntur clbeantur.Secun-
do, eas inire esse charas et familiares Deo, oc rura eo iu-
giler versari, sicut siimmi et iniiiiii principes iugiter ver-
santur cuin rege. Tcrlio, eas essc qiiasi sacerdotes: Ser-
viunl eniin ei die ac nocle in templo eius. Graece '/x-:c.vjvj'
(Tiv, id est latria colunt, nimiriim iugc ihymiama adora-
tioiiis, laudis et graliarum aclionis ei otTerenlcs, ul palet
e\ diciis V. 10. ct cap. o. 9 .Mludit eniin ad sacerdoles
cl Levilas, qui cuin suis stolis, id esl lineis lunicis, ser-
vifbanl Inbernaculo, die nc nocle illud cuslodiendo. et sa-
Est inetophora et catachresis: loquitur eniin dc purifica-r' crilicia alinque munia obcundo et consummando. Naiii a
tionc anima! spiritiiali.per mctaplioram lolionisstola; cor-
poralis, nubis nolx; scd per cam inlelligit lotiooem ani-
inae: anima; enim quasi slola et vestis est conscientia, vel
sorrtida.vcl piira et mundn. Nam,ut oil S. Hier. vel polius
Moxiiiius Toiirinensis (illi cnim tribuit Martionus, illius-
que slylum redolet) Ep. de viro perfeclo, qua: cxlat 1. 9.
operum S. Hieron. I^obis ovium vcUera, et operalio mu-
lieris indumenta procurant: illis (animabus) faciunl me-
rita vcslimcntum.
Sei mo- Porro hi Sancti loverunt onimae suac slolain , primo, in
di» lava-baptismo; sccundo, in pa>nilenlia cl aliis Socramenlis;
rour lu terlio, crebni gcinitu, oralionc cl comuunclionc; quartu,
tanguioe . " . ,. • . , .
Agni. per opera misencordia}; quiiito, pcr coutinuam charita-
lis, patientia;, omniumqiie Tirtuliim exercitntionem ct fer-
vorcm; sexlo, pcr innrtyriiim. Hisce eiiim omnibus snii-
guinemelmeritnChristi nobisnpplicniniis.eoqiie nosqua.^ii
ablniiiiiifi et deolbniiiiis, ul nlbi, id est piiri ct mundi, mn-
gi8 mngisque in dics evnilaiiiiis. Selemniis ninnis oinoris
lioqiii in ca;lo empyreo non esl nox, sed iugis unus idem-
que dies clarae et beatae a?terniloiis. ^octe crgo et dic. id
esl, semper seu tolo die. Meminit noctis, quia sacerdotes
tola nocte per vices in lemplo vigilabanl, oc vicissim im-
ponebant allari partcs socrificii iugis, pula agni vesperti-
ni: hoc eniin tola nocle cremnbatur, ut dixi Levit. 6. 9.
Habitabit super illos ) Eos iugiter iuluendo, regen-
do, piotegeiido, beando, sequc suaqiie omnin illis osten-
dendo el eommunicaiido, quasi e turri suae potentiae et
providcnliae, qua quasi hnbilot super illos, illisquc quasi
incumbil. E-st metalepsis; nec eniin Deus proprie hubet
domum aut habitaculum : Domini cniin est teira cl pleni-
tudo eius.
NOS ESlBIBtT, WBQUB SITIEST AMPLIUS , JtBC CADBT vcr». 16.
SUPEB ILLOS SOL, MBQUB ILLUS *STUS. .Vllodil od Isoia;
49. 10. ubi iisdein vcrbis utilur hnias. Tnm Isaias. quam
loannes, alludit ad athlelns cl pngiles viclores, alqiie ad
hieronicns iam enierilos, ut notal Pelrus Faborlib. i. .\-
csl reiiiediiiMi, qiioqni loli fuerinl, rupidilnlis oblivisciin- L)gonisl. cap. 12. Mililes enim et pugiles stepe silim ct fa-
Vi»
tiir, ait 1'niisan. lu Aehnicis. Selemno nobilior el eHien-
rior cst Clirisli sangiiis. qiii ainores oinnes impuros re-
slingiiit, el , ut ail S. Chrysost. regiain in oobis iinagi-
nem reforni«(.
Alludil umiilbus hisrc visiimibiisS loannesod illustrem
KiiiiurJiTillam visioiiem Esdrae libr. ■\. cnp. i. el sei). Ubi priinn,
ei coro- bealus et sigimlos, .Tqiie ac lonnnes hic, corumqne pr.x»-
BtJr»" '"'" ''" depingil: Expcctalc pastorem vrslruin , rcquicm
xtemilalis ihilul vubis : quoniam i/i proximo est ille , qui
in finr s.rculi (idrcnicl. Varali estolc ad pr.rmiaregni, quia
lux pcrprtuii lucrbil vobis pcr irtrrnitulcm teinporis : fiigi-
te umbram s:rculi huius: acripite iucundiliitcm glorix ve-
slr:v: iiicundamini gralias ugcntcs ri. qui ros ad crleslid
rci/na roravil : i\ux yvrba transtiilit Eoclesin iii onieiiim
Ecelcsiasl. lcmpore 1'nsehnli. Siibdil Esdras de signnlis :
iiurgile, ct vidclr numrruin signalorum in ronvirio Ihiini-
ni; qui te de umbra sxcuU translulerunl, spUindidas luni-
inem pnliuntur, saepe sub dio degere. ne in medio solis nr-
dorc oggeres ogerc, cnstrn miinire, c\eubare. urbes in»a-
dere, Iioslem aggredi, et cum eo dimienre debenl: ot iani
viclorcs et emerili, nb hisee omnibiis liberi, qiiiotc. et bra-
vio donnnlur. lla neeidil et nnimabus hisrc bcalis, q. d.
IWati olim in hnc vitn cerlnnlcs, forlilerque lolcranles fn-
inem , silim, solem et .tpsIuio , id est millo Inborcs, dolo-
res, a;ruinnas cl moleslia»; inm trnnsnelo omniiim ccrtn-
ininum lempore, qiinsi nrcnn cl piilvere cxrcdentcs, ab iis
oiiinibus dcinceps erunl immiincs, ac .Tlorna quicle, gau-
dio ot Iriumpho, quom in sladio suis illis Inboribus el ae-
rumnis forlilor tolcrntis menionml, perrriicntur.
Mysticc Ainbros. per a?slum necipit lenlolionos El .XI-
cnzar. Scrmo, iiiquil, esl de rupiditatis ftiiie cl sili, ac de
.Tslu luxuri:r ntqur inridi.v.
OuoxiAM Aous 01" i^ MEDio inROSi EST (eo sen-vcrs. n
8U qUCIU dodl cop. 5. 6.) BEafiT ILL09.) OroCCC «laavn,
Commenlaria fn Apocalypsin S. loannis. Cap. VII.
id esl, pascet eo3, quasi paslor diiigentissimus et nraan- ^ talis, zeli, patienlia!, aiiarumque virtutum aclus. Cnde ut
tissimus suaruin ovium. Aliudit ad Isaias 49. 10. Quia mi'
serator eorian reijet eos, el ad fonles (iquarum polabil eos.
Ailudit rursuin Isaias ad bonos pastores greguin : illorum
eniiii adinslar Christus, tum in terra, tum maxiine in cae-
lo (de quo liic agitur) suas oves, id est electos, pabiilis u-
berriiuis pascit, et limpidlssiinis fonlibus potat, molliquc
aura et umbrosis arborum foiiis opacat, ait Alcazar: licet
ipse hwc rcferat ad Ecclesiam mililautem, quam Deus pa-
scil SS.Sacrameotis,sacra Scriptura,et nijsteriorum fidei
coQlemplalioue, quae fainem expleut, sitimque extinguunt
cupiditatum huius vitae bonis inhiantium: et leni divini
spirilus aura, alque uiiibra protertioois suae, et optiino-
rum exemploruin, arcet luxuriae, invidiae et ca?teraruin a-
iiinii oppelitionum aeslus, eamque incitatet roboraladso-
lidaruinvirlutumexercitotionein. Verumhsec moialiasunt
uon litteralia. Agit eniin ad litteram de Beatis, quos Deus
pascit in caelo.
Tropol. tamcn haec apposite fidelibus in hac vita Deo in
ait Euseb. lib. 1. Deinonst. Evaug. cap. 8. Quasi ab hac
niortati vila seiuncti, ipsumque dumlaxat corpus in terra
gerentes, cogitalione vcro atque animo in ipso aelo degen-
tes, quasi quidam aclites, reliquorum omnium vitam t/e-
spiciunt, quippe qui pro universo genere, summo omnium
Deo sacrati sint. Ei S. Ambr. Epist. 82. Hiec angelorum
mililia est, semper esse in Dei laudibus.
Octavo, Qui sedel in throno, habilat supcr illos. Sunt e- yjm
niin ipsi in domo ac familia Dei, Duique potentiam scm-
per in inente gerunt, eique in omni dilTicultate et nego-
iio dicunt: Sicut oculi servorum in manibus dominorum
suorurn, ita oculi noslri ad Dominum Deum noslrum, do-
nec misereatur noslri. Sicut oculi ancillx in manibus do-
minx sux, ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum.
Quocirca Dcus a suis illis invocatiis, iis adest, eos pascit
et protegit in corpore ct spirilu, cisque dicit idipsum quod
olim dixit Abraha; Genes. 15. Pioli limere, erjo protector
tuus , et merces tua magna nimis. Et illud Psal. 90. Qui
Itdlisio-
SQruin.
1.
III.
IV.
VI.
Vll,
spirilu et veritate ex tolo corde servientibus , ac prajser- B habitat in adiulorio Altissimi, in prolcctione Dei cseli com-
tiin Religiosis, accommodari possunt. Hi enim inchoant
vilam caelestem, beatain et angelicam. Unde Priino, Deo
quasi in ten)pio iugilcr assistunt: est euim religio quasi
cailum quoddam terrenum , ait Cliinacus gradu 4. sive
paradisus Dei terreslris, ac templum , ait S. Bernardus
serin. 1. de dedicat. Eccles. Quaniobrem ab eodem S. Ber-
rard. ad fratres de Monle Dei, Religiosi vocautur angeli
terrestres, et homines ca^Iestes: corpus enim habent ia
terra, sed aoiinum et raentem in caelo.
Secundo, de his vere dici potest , quod ).aTp£uou(Tiv , id
est, religionis cultu et latria iugiter serviunt Deo; qiiia
se totos divino cultui dicant et consecrant ; faciunt e-
uim onines suas actiones ex prajscripto Regulae et Supe-
riorunfii, pula ex obedientise voto; itoque oinnes eoruin a-
cliones sunt actus religionis et cultus divini, tuin quia
fiunt ex voto, tura quia liunt ex obedientia, quae a virtute
religionis imperatur.Obedieuliae enim iugum susceperunt
morabitur. Et illud Ps. 33. Oculi Domini super iustos, et
aures eius in preces eorum. Multx tribulaliones iuslorum,
et de omnibus his liberabit eos Dominus; maxime veroillud
Zachariae 2. Qui letigerit vos, langit pupillam oculi mei.
Nono, iVo» esuriunt, neque sitiunt; qwa fainem delicia-
rum, sitim opum et bonoruin abdicarunt et extinxerunt:
unde non reguat inter eos cupiditas vel ambitio, nulla ibi
est solliciludo prolium et familix, nec concupiscentiae ae-
stus et ardores sentiunt; quia oninem peccandi illecebrarn
et materiam a se, per claustra et septa sua removerunt.
Quocirca eis convenit illud S. Bernardi ser. 21. in Cant.
Eris, inquit, inter adversa etprospera mulabilium tempo-
rum tenens quamdam xternitatis imaginem, vtique hanc
inviolabitem et inconeussam constantis animi xquabilita-
tem ; benedicens Dominum inomni tempore , proindeque
vindicans tibi etiam in huius mulabundi sxculi dubiis,cer-
tisque defectibus perennis quodam modo incommutabilita-
unius Dei amoris, et honoris causa : propter Deum eniin q tis statum. dum te cceperis renovare in illud insigne anti-
obediunt hoiniui. quum similitudinis xterni Dei, apud quem non esl trans-
mulatio , nec vicissitudinis obumbralio. Quippe sicut ipse
Tertio, ainicti sunt stolis albis, easqiie dealbaveruDl ia
sanguine Agiii in ipso Religionis ingressu. Hic euiin est
inslar baptisiui : coofert enim plenain peccatorum omniuin
reraissionem , oinnemque culpam et pGeoain abolet, quasi
sccundus sancti propositi baptisinus, ut docent S. Hieron.
ad Deinetriad. et S. Bernard. lib. de Praecept. etdispeus.
Thomas Waldens. de Sacram. tit. 9. c. 8. Sylvester ver-
bo Religio 3. dub. 23. et alii.
Quarlo, habeot palmas iu manibus; quia saeculum cum
suis pompis reiiquerunt et vieerunt. Rursum, in dies se
suosque alTectus doinant et vincunt. Uode B. Laurent. lu-
stinian. lib. de Monast. cap. 18. Quid aliud, inquit, di-
vcerim. Religiosorum monasteria et Deo famulantium loca,
guum sladia militaria et spiritalia castra pugnantium?
fjude Religiosi a S. Basilio Nazianz. Chrjsost. Cassiano
et aliis vocantur Ascetae, id estexercitatores, quasi lucta-
tores, alhletae et pugiles io stadio et agone virlulis.
est, ita et tu eris in hoc tnundo, nec in adversis timidut,
nec in prosperis dissolutus,
Decimo, Agnus regit illos, et deducit illos ad vitx fon-
tes aquarum. Agnus enim inter eos versatur, eos iliumi-
nat, inflainmat, roborat, vitales gratiaruin fontes iramit-
lit. Est enim Agnus hic quasi herus et paterfamilias, uti
oliin fuit in coelu Aposlolico. Quid enim sunt aliud Reli-
giones, quam collegia Apostolorum , et Socielales lesu?
Itaque in his verum est illud Proverb. 18. Turris fortis-
sima nomen Domini; ad ipsam currit iustus, et exaltabi»
tur. Quin et seipso crebro pascit eos Agnus in Euchari-
slia : nusquain enira crebrior eius usus et dignior, quam
in Religione.
Undecimo , Abstergit Deus omnem lacnjmam ab ooulis
eorum, tuin in hac vita lacrymas compunctionis etpoeni-
tentiae leoiens et inulcens laetitia sanctae, serenae, et hila-
V. Quinlo, sunt in conspectu Agni; quia iugiter Chrislura I) ris conscientiae, atque consolationibus divinis , et gaudiis
Christique crucem prae oculis habent, ae totos se Christo
crucifixo unire, seque in eum transforinare conantur; un-
de Tocantur crucifixi a Cassiano lib. 4. cap. 32.
Rursuin, suam vocationem, graliam, libertatein, dona-
que omnia Christo accepta referunt; ideoque iugitercla-
niant : Salus Deo nostro qui sedet super thronum, et Agno.
Benedictio, clarilas, et sapientia, et graliarum actio; quo-
circa mutua eorum inter se consolatio est , Deo gratias.
Sexto, Hi sunt qui venerunt de tribulatione magna, aflli-
rls et perturbat£econscientiaeexrecordationepeccatorum,
quibus in saeculo obstricli,ct diabolo quasi mancipati ver-
sabantur. Rursuni ex Iribulalione, quam variain in mun-
do, et cum inundo, carue et sanguine habuerunt, praeci-
pue dum statum mutarunt, atque a inundo ad Religio-
uem transierunt.
Septiino, serviunt Dco die ac nocte per assiduas medi-
tationes, psalmodias, oralioqes, perque contiuuos cliari-
cxlestibus: tuin polius in altera vita hoc ipsutn, et caete-
ra quae praecesserunt, longe cumulatius eis praestabit. De-
nique collecti sunt es omni gente,tribu et lingua.atque ia
eodem dumo quasi fratres habitautes, fraterne se diligunt,
oinniaque habeut coininuuia. Nam, ut ait S. Basil. con-
stit.19. Eis sunt communes animi, menles, corpora, victus,
vestis. Communis Deus, communis pietatis mercatura, com-
munia prxmia et certamina, communes labores et coronx;
ubi mulli unus, et unus non sotus, sed in pluribus. Hivi-
tx communitale retenla angelorum vilam xmulantur. Vi-
de Hieron. Platum lib. 1. de Bono slatus Relig. cap. 1. v.
13. 16. 17. 22. etlib. 2. cap. 11. 14. 17. 18.
Et dbducet, Graece Troifiausi?, id est pascet, sive reget,
et minabit quasi pastor eos ad vit.£ fontes, id est ad
vivos (unde pro ?tur,{, id est vitx, aliqui leguut Jwtsc;, id
est vivos) perennesque fontes, aqI'ARUM.) Omnis gratia;
et glorice beatificae. Ui fontes erunt una Dei immeDsi [id
IX.
X.
XI.
Coramcntaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. 'Vlll.
889
Polinno-
Im Ki;l'>
ties do-
liCint nb
•eploina-
ualogiai.
tibus polius dcnolari seplem praemia, vel dotes praemii
Bealorum, scilicel primo, conlemplalionem sine iliscoa-
tinuationc; sccundo, fruilionero sine intorruplione; ler-
tio, dilcctioncm sinc separatiooe; quarto, potcDtiam eiae
corruptione; quiDlo.sapientian) sine occultntione ; sexto,
munditiam sine rcbellione ; srptimo, concordiam sine di-
scretione. Deinde hic septem adaplat totidem classibus
Sanctorum: primum, (idei Patriarcharum ; secundum,
spei Prophctarum ; tertium, fcrvori Aposlolorum; quor-
tum, forlitiidini .Martyrum; qiiintum, pnidonlia; Docto-
rum ; scxlum, temperantiffi Virginuin; sepliraum, iusli-
liae Confessoruin.
Et ABSTERGET DeLS 0U>E1I LACBTIIAM AB OCCLIS
EOBl'M.) Sicut materabster,';)! lacryinulas sui parvuli,duni
eum uberibus adinovet ; et sicut ajjonoiliela abslergit gut-
tas siiduris ct san^uinis, omnemque pulrcrrm ab albleta
et pujjile, duni is in afjonc rum hosle certandu victor eva-
sit et braviuin proineruil. Unde Syrusvcrtit: Dekbil,^e\
(liluel omnem lacnjmam ab oculis eorum.
I.
Eipoii
lio.
II.
ill.
esl snromi, omnigqae boni] visio et frnitio, qurc unus est ^
fons originaliB, multos continens particulares fontes, in-
dc scaturicntes , puta plcnitudinem scienliaD omnium re-
rnm, abundantiam omnis i^audii, thesaurum mdnilum o-
pumcaelestium, exuberanliam honoriset {jloiia?,ag[jrcga-
tionem dcliciarum, voliiplatum et bonorum omnium, dc
qnibus dixi Isaia; cap. 25. in fine, ct cap. 33. 20.
NolBt Vitalis Card. in Spcculo moroli S. Script. vcrbo
Pu/c/ir(7M(/o, dclicias spiritales polius denotari pcr potum
qnnm cibum, ob septem causas et analogias: pnma est ,
quod potus tam claritate quam colorc dcleclet aspectum;
secunda.quod sua subtilitale sine medio immutet fnisturn;
tcrlia, quod suo limpiditatc ad membro singiila dcportet,
eisque inscparabililer uniat nulriracntum ; quarta, quod
sua potcslate restauret deperditum ; quinta , quod siia
Bublilitalc pcnctrct corpus totum : unde famelici ct dcfi-
cicnles, hausto vino stalim rcsumunt vifjorem et vires;
scxta, quod sua satielate scdel sitim, ct laincn edendi
provocct appctitum; septima, quod siio facililale ct sua-
Tltato facile subeat iQlima venlris. Addil, hisce seplem do-
CAPUT OCTAVUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
AperH Chrislus seplimum sigillum, el prodeunt sep(em anoeli cum tubis. Primus canit, el fit grnwlo et ignis, qui
comburit tertiam partem terra: et arborum. Secundus canit , v. 8. et mons igneus cadens in mare perdil ler-
t\am partem piscium el riarium. Tertiusv. W.canit, el stella cadens in flumina aniaricat tertiam eorum par-
tem. Quarlus v. i2. canit, et tertia pars solis, lunce, et slellarum obscuratur.
1 __— T cum operuisscl sigilkim seplimum, fnclum cst silentium in ctIo, qunsi media hora. 2. Et vidi seplem
»4 .aiigclos stantcs in conspectu Dei : ct dalK sunt illis scptem tub.T. 3. Et alius angdus vcnit, et slelit an-
Jtite altnrc, habi-ns thuribulum nureum : et data sunt illi incensa multa, ut daret de orationibus sanclorura
omniiim super allarc aureum. quod cst ante thronum Dci. 4. Et ascendil fumus incensorum dc orationibus sanclo-
rum de manu angcli coram Deo. 5. Et acccpit angelus thuribulum, ct implevit illud dc igne allaris, ct misit in
tcrram. ct facla sunt tonitrua, ct voces, et fulgura, ct lerraemolus magnus. G. Et scplem aiigeli, qui habebaotse-
ptcm tubas, prceparaverunt se ut luba cancrcnt. 7. Et primus angelus tuba cecinit; et facla c;t grando, el ignis.
mista in sanguine. ct roissum cst in tcrram, ct lertia pars tcrrae combusta est. el terlia pars arborum concrema-
ta est. ct omne foenum viridc combustum cst. 8. Et secundus angelus luba cecinil ; et tamquam mons raagnus w-
gnc ardens missus cst in marc, ct facta est lerlia pars maris sanguis, 9. Et niorlua est terlia pais crcaturai corum
qu(B habebant animas in mari, et lcrtia pars navium inleriit. 10. Et tertius aiigelus luba cecinit: ct cecidit de
caclo stella magna, ardcns tamquam faculn, ct cecidit in lcrtiam partcm fluminum, cl in fontcs aquarum ; 11. Lt
nomcn slcliae dicitur Absinlhium : ct facla est tertia pars aquarum in absinlhium: ct muiti hominum mortui sui.t
de aquis, quia amara? facl.-c sunl: 12. Et quarlus angelus luba cccinit: ct pcrcussa cst tcrtia pars solis. et tertia ■
pars lun.-c, et lertia pars slellarum, ita ut obscurarctur lcrlia pars corum, ct diei non luccrct puis tertia . et no-
ctis simililcr. 13. Et vidi, et audivi voccm unius aquila; volantis pcr mcdium cieli , dKvalis vocc magna : Vffi .
»89, V» habitantibus in lcrra, de cjEleris vocibus trium angelorum qui erant luba caniluri.
TiMiM, FACTtJM EST U mnium humanarum oblivi.sri. Vcrum hoc myoliriim est
A IIORA.) IViino l'ri- cl svmbolicum, ut infcrius dicam. Talo est ilhid .Mallhiao
Svcrirc: In line mundi silcnlium an;et lidcs , virtus et pie-
tas; qiiia dominabilur iniqiiilas.
Qiiarto, Lyranus et Aurenlus per hoc silcntium, ut diii^
cnp. f>. accipiunt silentcm ct brcvcm perseculionem lu-*
linni Aposlnla?, qui siionliuni indixil Clirislinnis tam in
Ecelosin.quam in mililia, acnd.mio ot scbolis.Vcrum ha;c
persocutio si{i;nilionln osl secundo ol loiiio sif^illo.
Oninlo. Riipcrt. Silenlium, nit. hoc si[;niliral, quod nul-
lus in dio iudirii . conlra Chrislum iiidioom bisocre audc-
bi(. Uursum, 8in;nilicnl Sanclorum quiotem fuluram post
diem iudioii. Sod h.Tc cril a?torna ; quomodo or{]o post hoc
silontium loannos novas oibi pla.^^as inducit?
Soxto. Aloaiar: Septimi. ait. siRilli mysterium nihii cst
aliud quam mn.-^nn sevcritns. qua Dous por septem plnRas
animndvortit in Iiidiros Chrislum ropiidianl^os. Silonlium
voro plnjTis prtrvium sif^nifioal insif^ucm Christinnorum
tolerantinm. qiin sUenlor ol constnntor passi siint sxvis-
simnm porsoculioncm n Iuda?is . ob quam plaf^ac Iuda>is
pnranlurin septimo sigillo, quando iaro Christianorum
1. pT
lium Jjisii
CUM APBRUIS8ET SIGILLUM SEPTI
Rilculium JJiSILENTIUM IN C£L0, QUASl MEDI
'"od'"*t mas. et Viclor. Silcnlium , inquiunt, semihorx ostendit
quiil..>? initium quieli.i xtcrnx: cl parletn silcntii vidit loannes ,
quia adhuc cadfm visurus crat.
Scounilo, Ambrnsius pcr hoc silonlium inlollif^it nnti-
vitnlom Christi, in qiin toto orbc fiiit silontium, id osl pnx,
qiinm Nero porseculione in Ecolosinm conoilnln, poslea
abriipit. Uursum, Christiis silenti, id ost inodin noolo nn-
tus est. Snpient. 18. 11. C.um quirtum silenlium conline-
rtt omnia. cl nox in suo cursu virdium iler hnhcrrt. omni-
potens scrmo tuus de exlo a rcgalibus sedibus, etc. in mc-
diam lcrram prosilivil.
Tortio, Haymo ot Ansbcrliis: Per silpnlium. inqiiiiint,
media; bor.T si};nilicatur brovilns qiiictis in oontomplntio-
nc rorum o»lesliimi, qiinm Doiis Snuolis in hno viln oon-
ccdil, ut futurnm folioilntoin pra>libontot pr.Tf^uslont Di-
00 brevilns: nam mox postonm infi;orunt se. otobtriidiint
animo varii cofjilalionum lumiillus. Undc ol qiiidnm do-
clor rcccntior hoo silentium cxpniiit do qiiodnm divini n-
moris nctu . qui Innfjiicscerc facit nnimum, ct reruni o-
VOL. X.
890
Commcnlaria in Apoculypsiri S. loannis. Cap. YIII.
VII.
Ylll.
palicatia ad perfectionis cumulum pcrvcnerat. Licet cnim ^ riam Sanclorum signatorum, visnm sexlo sigillo, tum poe-
haec persecutio primilivaj Ecelesiaj duraril quadragiuta nas impiorum septimo sifjiilo contenlas. lam enitn aper-
annos, vocntur lanien hic media hora , sicut a Taulo 2
Cor. 4. V. 17. vocatur, Momenlaneumetlcve liibulaiionis
nostrx. Hora cnim significat totum perseculionis tempus,
quod quia ronlraliit Ueus, hinc vocntur mcdia hora. Al-
ludit ad Tobiaj cap. 11. v. 14. ubi cum Tobias iunior li-
nivissel oculos palris siii cxci felle piscis, subdilur: El su-
slinuit (jua^i diinidium fcre horam; el capit albugo cx ocu-
lis eius, quasi iiicmbranu ovi, erjrcdi; quum apprchcndcns
Tobias traxit ab oculis eius, statimque visum rcccpit. Sic-
ut cnim dimidia horn Tobias scnior lolerans acerbilatcm
fellis, meruil visura rcciperc; ila priini Chrisliani , lolc-
raiitcs perseculionem ludKorum, merili sunl ingenlcm fe-
licilatcni, pula Ecclesia} incremcntiim et piopaf^alionein
perGcntcs: quando vici^sim Deiis ludaeos per Tiliim pu-
nivit et excidit. Porro dimidia hora tolerationis Tobiae,
qua visum recepit, symbolice et Iropol. si{;nificat, quod
ad maxiniain Dei lucem et cognitionem compendiaria via
tum erat scptimum sigillum. Ailcnim: Et cum aperuis-
set sigiltum septimum, faclum est silentium in cxlo quasi
mcdia hora. Et staliin subdit : El vidi seplem aiigelos
slanles in conspectu Dei, et dalx sunt illis scptein lubx ,
quibus scilicetseplcni plagas cdicerent ct evocarent in iin-
pios. Licet erg^o Beati iu terra , rcbusque naturalibus et
tcrrenis, ulpote parvis, niliil adniirenlur; admirantur ta-
mcn divina et ca;lestia, ulpote supernaluralin ; ac praescr-
tim incffabilia et incomprehensibilia Sanctorum prasmia,
et inipioruin supplicia. Oculus enim non vidit, el auris
non audivit, nec in cor hominis ascendit bonum quoddi-
lifjentibus, et malum qiiod odienlibus se Deus priepara-
vit. Secundo, et potius, breve hoc silentium significat glo-
riam hanc Sanclis pra;paratain, quam loanoes vidit cap.
praec. in sexlo sigillo, Sanclis non illico obventuram, scd
post incdiara horam, pula post prodigin ct supplicia impio-
rum septimo sigillo, el seplem lubis coQlenta. Post hsc
aU lliaAllliaill i/CI lUUCIII CL UUt^lllLlUllCIII I.UIlHJt.iiuiui i« tiu |« .«... ..,^y^..'.^ .^.^..iv^, .^,, ci<-pLi^iii vuui^ \.v/ufci>iiLU. M-yj^*. iJ»A-\rf
sit labor et tribulalio. Bsc apposita siint; scd mystica et " enim plena beatitudo eis obtinget, quam enarrntS. loan-
Iropologica. .\d lilteram. enim agitur de silealio, non pa-
lienlium in terra, scd Bcalorum in cxdo.
Septiiiio, Pereriiis opinatur scplimum sigillura proecise
in hoc silentio consislere, et scplcm plagas, scptem .\n-
gelorum tubis, qua; sequuntur, sigoificatas, praivias fore
huic silcnlio;scd pcr hysterologiam illi postponi. Porro
per silentium hoc significari 45. dies quietis, qui dabun-
tur Ecclesiae el hominibus post mortem Antichristi, ut qui
in eius persecutione lapsi sunt, poeniteant, uti pra:dixit
Daniel cap. 12. v. 12. Ita sentiunt quoque Beda, Anselm.
Richard.Tlioinas, Dionys. Accedit etPannouius.qui tainen
insuper addit,eamdem Ecclesia; post mortem Antichrisli
quietem significari per raille annos , qui dicuntur fore
post primam resurreclionem cap. 20. 4. et 6. Hoc enim
spatium hic breve, puta mediae horae, cap. vero 20. lou-
gum, pnta mille annorura, fore dicitur, ne quis certo e-
iu9 longitudinem definire audeat. Quo tempore pace et o
ncs c. 21.et22. Silentiuin ergo hoc media; hora; fuit eodein
tempore,quoseptem angeli elTuderuntscplem plagas: lunc
enim siluerunt caelites, ut hoc silentio significarent San-
clos similiter tacituros in terra, nec evehendos in Cieluin
ad hymuos angelicos, quos audivit loannes iiisexto sigil-
lo cap. praec. v. 12. nudiendos , et pariter concineQdos,
doneo plaga; istie peragantur.
Tropol. silentiuin hoc denolat Sanclorum quasi pudo-g.,
rem et verecundiam , ac gratitudinem ; nam Sanctorum liumiro-
est viso improborum supplicio , propriae vilitatis ac suo-pui.si-
rum dclictorum reminisci, et pudcre, ac gratos esse Deo, °'"''*^'''
quod se salvatos el eleclos, illos repulsos et damnatog vi-^ianiBua-
deant. Rursum, silentium signum tst laudis, et inodestaeiorum.
cuiusdam approbationis, qua diviuae iustitise intcgrilatem
et aeqiiilalem Beati tacite approbant et collaudant. Huc
spectat illud Ps. G4. Te decet hf/mnus Deus in Sion; ubi
Hcbra?a habeot: Tibi silentium Deus in Sion ; pio enim et
tio fruenles Chrislifini, rursum ad vitia diflluent, ita ut, Q reverentisilenlio.ajqueacvoceel hyinnis,honoraturDeus
•. .:' 1- i^ .-„!_ _•_ : :. nj__. ...: HcB trcs ul timac sBu tcn tioB probabilcs suot, et intef 003
probabilior est ultima Riberae. Haec enim sigilla, ut sae-
pius dixi, non sequuntur, sed prseeunt Antichrislum; at-
que septein tubae et plagaj sequenles plane videntur esse
mysterium seplimi sigilli, non aulcm nudum hoc et fri-
gidum silcnlium ; praescrtim cum silentium necessario ad
plagas hasce referendura sit. Nemo enim silef propler se,
sed propter aliud, puta ob insolitas vel plagas , vel prae-
mia, quae conspicit. Qtiocirca opinantur aliqui hoc silen-
tium durasse usque ad excidium impiorum elBabylonis:
nam ea excisa abruinpitur cap. 19. ubi dicitur: Post hxe
audivi quasi vocem turbarum multarum in exlo dicen-
tium : Alleluia; salus, et gloria. et virtus Dco nostro. etc.
qui iudicavit de meretrice magna. Mox enim post Baby-
lonis excidium, quasi praeludium, sequetur simile exci-
dium .\ntichristi et Antichristianorum , quo plcne ever-
tetur regnum impielatis el impiorum, post quod felicitas
et gloria visa in sexto sigilloSanctis obtingct.lumque ab-
cum veneril Filius honiinis, vix inventurus sit fidcm, ut
ipse praedixil Luca; 12. nc proinde homines genio el viliis
indulgcntes, perinde nc in diebusNoe, Dei vindicta, et
extreino iudicio Chrisli ex improviso obruentur. Verum
nimis magna dislantia est inter mediam horam et raille
annos. Rursum, isti mille anni non sequentur, sed finien-
tur in perseculione Antichristi , uti patebit cap. 20.
Octavo, AndreasCfEsaret Aretas, pulant perseptimum
sigillum significari terrcni rcgni, viiae etconversationis fi-
nem, cui subserviunt septem angeli, ad supplicia impiis
irroganda conslitiiti. Silentium ergo significare summara
angeloruin erga Dcnm , tot hominura peccalis ofTcnsum
et iratiim, reverentiam ac pudorem. Sic enim rege irato
omnes aulici, etiam innoxii, ex veneratione et pudore se
colligiint, contrahunt, et prae timore obmulescunt. Aut
cerle silentiiim hoc significare ignorantiara diei adventus
Christi ad iudicium : prudentes eniin de eo quod ignorant,
conticescunt. Diniidiain vero horara significare brevita
tem tcmporis, quod inler novissimas plagas mundo in- D rupto silentio xternos hyinnos cum angelis canent Deo.
fcrendas, el regni Chrisli manifeslationera dicmque iu
dicii intercedet.
IX. Nono, oplinie Viegas et Ribera censent septimum si-
genuina giHum non consislere in hoc silenlio, sed in sequentibus
seplem lubis, qiiibiis angoli supplicia denuntiant, et qiiasi
evocant in cos qui non sunt signati c. 7. 3. et seq. sicut
sigillo sexlo significata est fclicitas eorum, qui siint signa-
ti. Unde cap. 9 dicitur: Et prxceptum est ne Ixderent ,
nisi tanlum homines qui non habent signum Dei in fronti-
bus suis. SileiUiiini eigo hoc fuit peristasis, sive circuin-
stantia prajvia, aut potius comilans septem tubas et pla-
ga3,alqiie sign.fical lacitam expectationem et conside-
rationein septem tubnrum et plagarum, quasi rerum ma-
Moral. disre hic quanta sit virtus silcntii, quam etiain
in caelo servant, et nobis commendanl Beali: de qua vir-
tule mulla dixi Isniie 30. 13. et cap. 32. 17. et Tlirenor.
3. 2G. Quocirca S. Mechtildis silenlium tantum indixerat
sibi, ut mutam credcres: si vero loquerctur, cum angelo te
conferre putares , ait Engelhardus in eius Vita c. 5. quae
proinde, ut idem narrat, cum quadam vice ei inadverten-
ter verbum otiosum cxcidisset, illud diu multis lacrymis
et poenis castigavit. Silentium ergo angelicum eam, eius-
que similes, angelice docuit et docet loqui.
Ex dictis liquct rcsolutio qua;stionis illius hic adeo con- .„ .,,„
froversa;, an videlicet seplmium sigillum coosistat in hociium per-
silcntio durataxat , an vero etiam septem plagas septem '"mea» ad
gnarura, insolilarum et stupenda^rum^indeque consequen- angelorum complectatur. In solo silentio consistere aflir-^j^P^' jj.
tem quasi admirationem et ad silentium usque stuporem mant Rupert. Beda, loachim, Aureolus, Pannon. et Pe-giUunj.
caelitum, stupentiura nimirum et admirantiura tum glo- rer. qui et citat pro hac sententia Primas. Ticou. Victor.
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. VIII.
891
AnBelm. et RichardiJtn , eo quod docent in seplem hisce ^ in conspeclu Dei: ergo erant yeri angeli , iiqoe boni et
plagiB retrngredi Apocalypsin , ae riirsunn ad primordia
Ecciesiai Chrislianae redire. Veruin haec ralio non convin-
cit: potcst enim dici in scplimo sigillo quadain repcli.
Nc{janl idipsnin Andreas, Arelas, Ribern, Vicjjas, A-
rias Monlan. Aicnzar ct alii, asscriintqiic scploiii plagas
plane el propriepcrtincre ad scptiinuiii sifjillum, silcutiura
vero essc taoluin circumstantiam si{jilli cl plagarum; un-
de seqiiitur scplimum sigillum porrifji usquc ad fincm c.
II. Favct i|)sa capitum scctio probala , el recepla ab Ec-
clcsia. .Nam hoc capite scptimum sigillum reseraliir v. 1.
El moi V. 2. el seq. rcccnjentur anjycli plagas infcrcnlcs.
Qiiod si V. 2. noTO plane incipit nialcria, indc certe in-
choari dcbebal cap. 8. et v. 1. remilti ad caput septiinum,
ibique finire septcm sigilla.
Ha;c senlcnlia probalur, Primo, qiiia silenlium hoc re-
fertur ad plagas sequcntcs , earuinquc causa factum est:
crgo ab eis non dcbct divclli. Sccundo , qiiia signati in
sexto sigillo cap. prxc.ad lioc signali sunt, ne plagis his-
priroi ac primores. Idem confirmatur ex Antiphoua, quani
recilat Ecclesia in olTicio S. Michaelis ad Vcsperas , ia
qiia dicitur : Dum sacrum mijiterium cernerel luannes, ar-
changelus Michael tuba cecinil: Ignosce, Domine Deus no-
slcr. Ergo unusex hisce scpteni angclis f'iit Micliacl. Ebi
obilcr nola ex Alcazario, to Ignosce , Doinine , non esso
tubam; ncc vocein angi-li. puia Michaelis, scd Ecclcsiae:
qua; vidcus S. Michaclcm classiciiin quasi cam-re ad ple»
clendos scilcraios, prncumbit in gcnua, pro iisque inler-
ccdons ail : hjnosce, Domine.
Et datb su>t illis septem tlbje ] Miilti has tubss
senigmalicc accipiunt ct explicanl, s.d viol ntcr, uli vi-
dcre est in cvplicatione Aureoli ct Ljrani, paulo anle re-
censila. Noster Alcazar ccnsct, hiscc scplcin tubis , ea-
rumqiic plagis significari gravissiina supjiliria , qiiibus
Deus severitatcm suam adversiis Iudxos rchclles oslendit
sub priiniliva; Ecclcsia; tempoia, sciliccl priino Chrislia-
nae Ecclcsia; saeculo. Pono scplcm plagas esse has: Fa-
ce sepliiiii sigilli tangercnlur: ergo hae plagae sequunlur umem, beltum , pestilenliam, ignoranliam.concupiscentiam,
seidim sigillum, et pcrtincnt ad scplimiim. Idipsum satis iram, obdurationcm.
significat loannes, duin siliintiuin cum plagis coniungit
dicens: Faclum est silenlium in cxlo, el vidi scplem ange-
los, el (latx sunt illis sep'cm lubx.
Symbol. Symbol. S. Gregor. hom. 14. in Ezcch. Cxlum, inqiiit,
esl anima iusti: cum ergo quies contemplativx vilx agitur
in mcnte, silentium fil in cxlo; guia lerrenorum actuuin
strepitus quicscit a cogilatione , ut ail secretum inlimum
auris animum apponal.scd csl quasi media hora ; quia mox
ul se animus sublevarc caperil, el quielis intimx lumine
perfundi, rcdeunle citius cogitalionum strepilu dc semeti-
pso confundilur, et confnsus cxcatur. S. Grcgorium sccu-
tus S. licrnar. hom. dc diiobus discipulis cunlibiis in Ein-
niaus, ducet in inedilationc subinde exoriri radium coa-
templaliunis cl iubili, scd qui instar fiilguris illico pcr-
transcat. llic, inquil, csl ille radius suavissimus contcm-
plationis, quo anima pcr cincinnum capilis elevatur, cum
Verum hre parilcr acnigmaticac et mysticae sunt plagi,
non litlerales. Adde, hic non agi de plngi* I idrorum iam
praetcritis,scd de fuliiris loliusorbis ineiusfiiio. Dicoergo,
ad litterain, hosce scplcm .\iigclos scptcm h.ibcrc tubas,
ut eas inllaiido et claiigendo per pra;dicatorcs, gravissi-
nias miindi (siib eius fiiicm, pniilo aiilc .Anlichrialum] ra-
iamitalcs ct pcenas hoiiiinibus pracnunlicnt cl quasi evo-
cenl. Clnngor ergo liic liibaruni non est rcajis. sed sym-
bolicus. Visiis cniiii fiiil lonnnes sibi videre angclus lubis
clangcntcs, non quod vcrc iis clangenl iii fine muodi, sed
ut hoc claiigore quasi symbolo sigiiificnretur, cos per Pro-
phctns el concionalorcs quasi liibas, hasce plagas in ort>e
proclamaliiros,concionni!iros cl inducluros.Clangor ergo
hic aiigclorum crit prophclia cl concio pricdicatorum. eis
ab angelis siiggcsla : quac vocatur luba, nlliisione ad se-
plem tubis Hcbrfforuin clangciiliiim, qiiibiis corruit urbs
medilalione exardescenle, cl oratione scinlillante nnsciturC Icricho, losiie 6. 4. de quibus ibidcm dicitur: Quarum
Veri 5.
Sppicm
BiiKeli
liibaruo)
qui'
in corde iubilus quidam, scilicel mellifluus cordis risus
quein ncino scil nisi qui scntit , ncc etiam ipse qui sentii ,
quia cito pertransit. Fclix hora, sed brcvis moru. quia fa-
ctum cst sitcntium in cxlo quasi mcdia hoia. Et subdit :
Piorunt experti qux dico , qni hxe experientia suavitatis
intimx didiccrunt ; quia cum in fcrvore orationis admi.<ce-
tur ardor medilalionis, erumpil ille contemptationis rudius
de medio earuin quasi species clcctri, hoc csl de medio /•
gnis. Et scinlitlx quasi xris candcntis , suspiria scilicet
conicienli:c iubilantis.
Et VIDI SKPTii.U ANGELOS STARTES IX COXSPECTU DbI.)
Hi sunt septem priinores angelorum in aiila c.x-lcsti, et
priocipcs Ecclcsia;, quibus cura hominum ct Ecclcsia; a
Dco dcmnndatn cst, de quibus dixi c. 1. 4. ita Andrcas,
Arctas ct Uibcra. Aliler olii. Nain Primo, aliqiii pulant
hosce angdos cssc scptem dxmoncs, eo quod plagas infe-
rant. Alii per angclos occipiunl ipsasmct plagns , quas
?/.?M5C.<</>)/M'"7.w,qiiibusscilicetproinulgabnliir iiibilaeuro.
llaque siciitD>us prostcrncndo iirbcm lcricho, eiiisque ci-
ves Iradcndo Hcbraeis ad ncccm, Hebra-is dedit de hosli-
bus victurinm, lriuiiipliuiii,et qiinsi iiibil.Tum: ila in fine
mundi Dc.iis pcr hascc tubas el plagas pleclciulu impios,
hoc ipso significabil piis ct sanctis instare rcdcinplionem
et iubil.-cum percnne in crlis, iuxta illud Luc 21 . 18. His
aulcm fieri incipienlibus respicilc. et lcvalc capila vcstra,
quoniam nppropinqual rrdemplio >-e.<lra Addc.forte cliam
ipsi angcli scnsilnli orgnno, uti tiiba, mit voce tubali, cas-
dera plagas prorlainabuni,ac rcipsa cfficicntet p:o>luceDt.
Sic enim vore Archangclus, evncans cl cilans inortuos ad
iudiciiini.canct liiba. t. Cor 13. 52. Idcm enim niaiime
litleralc ct plnniim videtiir; ilaque vidcliir cxplicari v. 6.
ct seq. Cluiigor crgo tubarum csl prrroniuiii quoddam ,
et quasi proinulgatio ac inchoalio bclli: niulc cjangorera
ox scqiiitur plnga; a;quc ac cap. IC clTasioncm phialae
Dciis in iinpios immillit. Sic eniin vcnli TOcanliir angcli _. scquitur plagn. Sicut crgo iudci sciilenliani lalam con-
Ps. 103. 4. Qui fucil ungetos suos spirilus. id cst vonlos : L) ira reum pcr pncconcm proclainari, ct slaliin cxeculioni
ita Arios .Monlaii Qiiarto, Ticon. Primas. Roda, Ansclm.
pcr scplciii angclos piil.TiU significari oniiics Ecclcsi.-c do-
clorcs ct concionolures. Sic fcre et Ainbros. Priiiitis, nil,
angclus dcsignnt cuncionntnrcs qiii fiicrunt nnle lcgoin
Mosis ; scciindus, Moson cl lcgis doclorcs; lorlius, i'ro-
phetas; quartiis,Chrisluin ct Aposlulos; i|iiinlus.fidci do-
fcnsores; scxlns, .Martyrcs; scplinius. Eliain cl Hciioch,
aliosquc pr.Tdiciilorcs iu liiic inuiidi. Sic fcro ct Andrcns
cl lo.ichiiiMiisi qiiud loachim oos lantuin nolnri piilct.qiii
a Christo oriiiil por soptcm quasi a:lalcs ct sa;cula Ecclc-
sia*. iisque ad fiiioin iiiiindi.
Dcniquc .Mcnznr consot scptem tnbns csse scptom pro-
phctias dc soptcin plugis Iiidacis inforendis, qiins rcfrica-
runt Iuda;ia in primitiva Ecclesia angcli , id osl, Prophe-
taj et pra>dicalorc8. Vcrum primus sensus csl liltoralis ct
gcQuinus. Nain dc hiscc angelis dicitur,quod cranl slantfs
andari iubel: ita ct hic Deus pcr ongelos plagas hasce
proiluinari, cl roipsa infcrri iubel.
.'^ymlnil. ct tropol. S. Hildcgardis anno Domini lllC. Kipo5l-
pollciis lucc ct rovclatione divina. ndoo nl dc ca scribat'"'* •'.'•-
Taulcrus in libro Valioiiiii pag. (jTI. ]S. llitdejardcm luce ■"*" ""
clartus expnuissc capul nonum .4pocalijpsco<. Hildcgar-
dis. inqiinm, in Episl. ad .Vbbalissam S (jlodesindis pag.
105 et 106. hnscc scplcm plag.is ila cxplical el nominat :
Prima. inqiiit, csl rona glona : serunda. delcclationi.i am-
plexalio : tcrl4a , vircre quasi Deo morluum; quarla, de
prxdiclis pcrralis se excuyarr : quinln , superbia ; sexta .
quxrere sola>iuin a crealura, d non a Dro ; seplima, ido-
lolalrix servilus, qux diabolum adoral. Subiiingit dcinde
hs?c scplcni viiin siipcrari per soptcm donaSpirilussancli.
ET ALIUS ANGELIS TBNIT . ET STBTIT A>TB ALTABI v>r«. 5,
( Ihyroiamatis ) dabb^s tbibibcllm aibbcii. ] Alcazar
892
Commcnlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. VIII.
thuribulum, Grccce ).iZ'/.-i<,)rrj-) ^ accipit impro|)rie pro acer- p^ Abbalem Dominica ciinlem iii Ecclesiam ad sacra mystC'
rn, sivc arcula tlmris, quam naviculam (qiiia cius fiijiiram
habel) vocanl sarristas, q. d. Augclo accedentc ad altare,
navicula cius implcla fiiil thymiamale, utillud imponeret
allari, in coque illud crcmaret ct adolerct. Censet enim
Aleazar thyiiiinina in ipso altari fuisse crematum, non au-
tem in lliiirU)iiIo aut prunario allari imposilo : ipsum enim
altare fuisse prunarium. Veruin contrarium , uti decen-
tius, ila ct vcrius est. Solcl enim thus et thymiama iion
imincdiale iii ipso altari, sed in foculo, sive thuribuio al-
tnri iniposito snfriri et adoleri; itaque hic factum ostendi
Exodi 30. 8. Proprie er;;o hic thiiribulum accipio; nain
iilud mox anfjclus v. 5. iiiiplevit igne, qiii noii solet in na-
viciiiam coiiiici. Tale er^^yo babuit anfjelus , illudqiic iin-
plcns incenso, sive thyniiamate sibi dalo, posuit super al-
lare, ibiquc iliud suirituin cdere et cvaporaie pcrmisit.
AnKclus Qufcrcs, quisnam fuit hic angclus? rriino, Alcazar re-
ihuiibuii spondet essc ciiarilatem Chrislianam: charilati cniiii hic
''"'Y per prosopo|)aciam dari noinon et pcrsonain angeii. llla
ria, \tdisse an;;elum ustantcm altari, ac ab eo audisse:
Ex quo sanctificaCum csl ullare islud, cf/o iugiter illi asta-
rc iussus sum. Sic in vila S. Clirjsost. legimus niilites ab
Eudoxia ad Chrysost. in templum missos, ab Anfjelo pro
foribiis vcstibuli staiile.et rliumphxam vibranle repulsos,
rc iiifccta doiiium rediissc. Sic Ado in Chron. setat. 6. sub
annum 77i. narrat Saxoncs, volentes invaderc Ecclesiam
a S. IJonifacio consecratani, a duobus iuvcnibus (.Xngelis
ntique) mirae clarilalis et splcndoris cain defendentibus ,
in fuj<;am actos. Hic crjjo anfjelus vel est cuslos altaris,
vel cnstos sacerdotis,qui celebranti attentius etefficacius
as.sistit; vel uterque. Unde de eo legimus et oramus quo-
tidie in Canone Missa;, dicentes: Suijplices te rocjamus o-
mnipotcns Dcus. iube hxc pcrferri per manus sancli an-
geli tui, in sublime allare tuuin in conspectu divinx Ma-
ieslalis lux , elc. ita D. Thorn. 3. p. q. 83. art. 4. ad 9.
Siinili modo Zacharia; offerenti Ihymiama apparuil ange-
lus Domini { Gabricl 1 .slans a dextris altaris incensi. ait-
Exposit.
II.
cnini Chrislianos priaios iinpiilit, ul pro ludseis persecu- tique: l\e timeas, Zachnria, quoniam cxauditaesl deprcca-
toribus ardintcs preces cffundcrcnt, qiiibus ab eis suppli-
lia Dei , qna; cis impcndere ceruebant, averteicnt. lila
quoque i^ncin et prunas sui anioris in lerram proiccit. Si-
gnificat ergo Chrisliim cxpeclasse, ut charitas primoruin
Chrislianoriiin iu persccutioncIudaBorumexardesceret,ila-
quc suaiii plcniludincm accipcret, antequam iramctvia-
diclain suam in Iuda;os effundcret.
Secundo, Aureolus consequentcr ad superiora censet
angcliiin hunc esse S. Damasum Papam, sub quo valde
floruit ct crevit Ecclcsia; quia inslituit ut psalmi in Ec-
clesia canercntur, eisque inCne adderctur, Gloria Patri,
et Filio, et Spiritui sancto , unde dicuntur hic ei data iu-
censa inulta; et inox factm sunl voccs, id est, illo tempo-
re norucriint Doclores, qui Ecclesia; sunt quasi os et vox,
rimirtim S. Hicron. Ambros. Nazianz. Auguslin. ac ful-
gura, id cst, Saiicti fervcntes, uti Eremita; agentes vitain
cjclcslem, ut S. Macarius, Moses, et alii per ^Egyptum ;
tio lua; et uxor lua EUsabelh parict tibi filium, el voca-
bis nornen cius loanncm, Lucae 1. 12. Sic angclus appa-
rens Manuo, eique promittens filium Samsonem, astltit
oblnlioni Manue: Cumque asccnderel flamma altaris in
cxlum, angelus Domini pariler in flamma ascendit, ludic.
i3. 20. Sic angelus astitil Gedeoni sacrificanti, ac virga
tangens viclimam elicuit ignem de petra , qui victimain
incendit et consumpsit, ludic. 6. 21. Sic angelus aslitit
AbrahsB volenti sacrificare Isaae , gladiumque eius con-
tinuit, ac pro Isaac substituit arietem, Genes. 22. 1 1. Sie
angeliascendenteset desccndenles in scala, quasi per eam
preces lacobi sursum iu caeluin ferentes, et dona e cslo
in terram ad euin deferentes, apparuerunl lacobo; adeo
que locuin Deo dedicarunt, ul vocatus sit Bethel , id est,
domus Dei, Genes. 28. 12. Sic augelus apparuit Davidi
in area Areuna Iebusa;i, hoc ipso locura templo ibidein a
Salomone sedificando deslgnans. Unde David iussu Gad
atqiie tonilrua. id esl patratores miraculorum, iiti fuit S. p ProphetK in eodera altare erexit, el holoeausta el pacifica
III.
Marliniis et alii, cx quibus magnus in Ecclesia, tain ter
ra;, quam animorum factiis est motus.
Tertio, Viegas censet hunc angelum esse Christum:
Christi enim est universa! Ecclesiai iucensa, idestoratio-
nes, Dco offerre; ipseque est raagni consilii .Vngelus, qui
de igne siii thuribuli misit in terram, cum Spiritum san-
ctum in Pentecosle misit, et Aposlolos charitale infiam-
inavit. Quocirca Christus hic apparet quasi sacerdos cum
Ihiiribulo, quia mediator est Dei et hominum. Porro acci-
pit Christiis ignem de altari, holocauslorum scilicet.id est
de cruce. Crucis eniin suae nierito oblinuit ct niisit nobis
Spiritum sanclum, ac mox coeperunt fiilgiira, tonitrun,
et terra; nioliis; quia mox cccperunt Apostoll variis lln-
giiis delonare, fulgurare et coruscare miraculis, cmnes-
quc homines Dei inelu conculerc.
Verum ha;c licct plausibilia videanlur, taineu myslica
siint, nec salis congrue cum litlera et texlu cohajrcnt.
Nam Chrislus hic cap. 4. 5. el seq. loanni visus est ut
obtulit,itaque plagam pcstilentia»stitit et cohibuit,2. Reg.
24. IG. et seq. Sic angelus aslitit et apparuit celebranti-
bus S. Basilio, S. Chrysostomo, S. Gregorio et aliis plu-
ribus. Refert P. Ludovicus de Ponle iu Vita P. Balthasa-
ris Alvarez cap. 6. ipsi celebranti aslare et apparere so-
litum angelum, qui euin dirigeret, eique necessitates eo-
ruin pro quibus celebraturus erat , panderet et suggere-
ret, ut easdem Domino commendaret. Angelorum eniin
proprium uiunus est duplex : prius, Deum laudare el ho-
norare; summiisautem honor Dei est sacrificium: illiergo
cooperantur angeli. Poslerius,curare hominum salutem:
ha;c autein salus maxime curatur persacrificia.quibus lio-
rninibus a Deo gratia impetratur. llla ergo Deo olferunt
angeli, ut gratiam eius hominibus concilient et impetrenl.
Quocircasacerdosdumcelebrat, ineininerit sibi aslare an-
gelum, eumque veneretur et invocet, ut se dirigal, illu-
minet, accendat ad digue sacrifieandum. Huc facit quod
n vilis Sanclorum le^imns, angelos nonnullos ministras-
non ul angelus assislens scdenli iu throno ) et U se S. Eucharisliam , nimirum Marco monacho, teste So-
rcscrans septem sigilla libri signati; ita ul angelus liic
tain Aguo, quain sedenli iu thronohocorationum thymia-
nia offerret.
IV. Dico ergo, angclus hic verc et proprie fuil angelus, a;-
Renuiua. que ut alii septem, qiii luba cauunt el plagas iminiltunl:
ita Arctas , Ribcra et alii. Pulaiit aliqui angelum liunc
fuisse Gabrielem, vcl Raphaelem; hos tain Alcazarel alii
potius inler angelos tubarum, ulpote priinores stantes in
conspectu Dei v. 2. rcferunt.
Angelus Porro ex hoc locoApocal.et similibus colliguntviridocti
proprius pecullarein esseaugelum, qui sacerdoti celebranti assi-
facerdoii *''''' ^"'" 'uvct el dirigat, eius preccs et hostias Deo offe-
cele- rat, sive is angehis sit custos celebrantis, sive custos al-
brauii. taris et tcmpli, ad hauc custodiam et sacrificioruni obla-
lionem peculiaritcr a Deo deputatus, de quo logimus iu
jPrato spirilual. apud loanncin Moschuin c. 4. Lcutium
zoin. lib. 9. cap. 29. et Palladio in Lausiaco cap. 20. S.
Boiiaventuraj.S. Bertrandae, ut habelur in V^ita S. Elzea-
rii cap. 17. Onuphrio qiioque Domiiiicis singiilis angelus
Domiui S. Synaxin divinitus deferebat: ita habetur in V'i-
tis ['atrum. Nostrum B. Stanislauiu Kostkain ex angelo-
rum manibus, assistcnte S. Barbara, sumpsisse S. Eucba-
ristiam,indeque visilatum aB. Virgine.ab incurabili mor-
bo miraculose curatum convaluissc, habet eius Vita. Di-
calergo sacerdos duin celebrat, dicant assislenles el coin-
inunieantcs cum Davide Psalin. 137. 2. In conspectu an-
gclorum psallam tibi. Audiat S. Ephrem. Iracl. de Virgi-
nit. toin. 1. Esto, ait, totus orationis (empore velut cxle-
stis angelus: sicque contende nl oralio tua sit sancla , ac
pura et immaculata , el irreprehensibilis , ut, cum illam
sursum ascendere viderint porlx cxlestes, gaudentes ullro
ci apcriantur, ul ipsam cernentes Angeli et Archangeli cun-
Commcntaria in Aporalyp in 5. It<anni5. Cap. VIII. S93
eli Iselantes illi occurranf. et coram sancto atque excf/so ^ di.-ptcandelabriini.Iucemclfulgorcm doclrinscChrislianae.
Allarn
quod !
Vors. i.
Vir «iin-
clus CJI
Dliare
Ihyojia-
niiills.
throno immaciilati Dei ipsam o/ferant. Sic errjo scmper o
rationis fiora cslo F)co coniunclus ul Chcrubim elSeraphim
Sinr^ularc est qund Daniasccn. oral. De iis f/ui cum fi-
de dorrnicrunl , scrit)it S. Grcp;orium I. Ponliliccm , cum
tacris operarclur, cxleslem ac divinum angelum sacrosan-
cti muneris socium habuisse. Ncc id miriim, nam , ut ait
S. Ildcfonsua Tolelan.dc Viris illustr. S. Cregorius ila cun-
ciorum merilorum claruit perfectione sublimis , ut cxclu-
sis omnium virorum iltuslrium compnralionibus, nihil ilti
timite demonstrarit anliquitas. Vicil cnim sanctitate Anto-
nium, eloquenlia Ci/prianum. sapienlia Autjustinutn.
AnTE ALTABE.) 1 li\ mianialis.supcr quo inccnsum ado-
lebalurcoraniDeo nsidenle in Sancto snnclorum. cui lioc
allareinSancloobvcrsuin.plancquevicinumcrat,Kx.30.1.
Peroltarc liocPrinins. Heda, Ansbcrtus ct nlii accipiunt
Ecclcsiam,sivc fidclcs ipsos, in qiiibus b.-cc incensa.id est,
orntiones olTcrunlur pcr Domiiiiiin noslrum lesum Chii-
etuni. Thurlbulum aureum cst C.liristi bumanitas charitn
Nota quorlo Chrislus sua passioue et morte scidit ye-
luiii intcrmcdium dividciis Sanctum sancloriim a Sancto :
quia niorle siia Snncliim s.inctoruin, id cst cTlnm, homi-
nibiis patofLcit. Hrbr.y.l2.VuIt cr[jo dicerc bic S.loanoes
quod aniinx Sanctoruin qua; in hac »ila quasi saccrdoles
Epiritiinlcs vcrs.ibanlur, Denquc scrvicbant in Sanclo, rd
tst,iii tcclcsia pcr preccs el laiides.nc purnm piamque vi-
tam ; itidcm ct in cajlo cidem drscrviniit in Sanclo quasi
pcrpclui ct rc[^ales sacerdotes,iIli.juc pcrpcliiuni Ihymiama
orationiim d loudum oneianl. In Sanrlo, inquain, iion ler-
ra;, scd caili. ubi iam pcr Christum dilTrario omni velo ,
ollarc hoc lliymi.wiialis (in quo dcgunl aninue Sunclorum,
ut diclum cst cap. C. v. 9. ac scrviunt Dco die ac nocle,
uti diclum est cap. 7. v. 15.) coniunctum cst arca:, pro-
pilialorio etSnnclo sanrlorum,id cst.lhrono Dei; adeo ut
in caelo unus ideinque sit locus Sancti ct Sancti snnclo-
rum ; nc anim.i! beata; ex suo Snnrto, et siiK flicilatis lo-
00, in tcmplo cselcsti iufjilcr intiicantur Dcum in Sanclo
lo nrdcns, nit S. Aufjust. scr. 98. dc Tcmpore , uiide Dco u sancloriim , scu in c.tIo sua; divinilatis exislcnlcm. V
Templi
Salonio-
nis dc-
•ciiimo
Sijnin
caiio
AlU-go-
grnta ct cxnudila fuil ha;c cius thuriliiatio, el interpella-
tio. Hoc csl quod subditiir :
Et ASCE>DIT FlMtS IJ(CENSORUM DE OBATIO!«IBUS SaN-
CTOBLH DE BANU AMGELI CORAM Deo.) Vir crfyo sancti-
tatc pra;stans cstallnre IbymiamaLn; quia per cxlcstium
contemplalionem lerrena dcspicil, Dcoquc saucla dcsidc-
ria el prcccs in nrn cordis sui ndolcl: qun cx re evadit in-
star ollnris Inpidcus el qiiadialus, id csl, fixus et immo-
bilis inler prospera cl advcrsa: qualuor babetcoriiua sive
pomcllo spcciosissiino, gciliccl prudeuliam, iusliliani,for-
titudinciu, temperonliam : on'ortur iu co mane et vesperi
thyminmn simiil, id est, eodem tempore quo io allari ho-
locaustorum oir.^rcbaliir nf^niis.sive iufje sacrificium ; quia
charitas ct orolio, sive contcmplalio, iuugi dcbet niorti-
ficatiooi.
Vcrum pro responsionc advertc, S. loannem liic passini
nlludcrc ad vclus labernnculum el leinplum ( cius eniin
tcmpore Chrisliani iiccdiim habcbant tcnipla qualia nunc, p orationibus, sed nudas el solas oralioncs Snnctonim Doo
scd oratoria ) ul patcl cap. G. v. 9. et csp. 7. v. 14. 15. oblulit hic anfjcliis.Qiiocirca mcIiusNoslcr.qiiin elErasm.
ide
ca quac dixi E.xodi 2G. 27. et 40. .^-nima; cr{jo beatse di-
cuntur esscsub nltari,quin nltarehoc crat in Sanclo.quod
proprie crat locus saccrdotum, qiiolcs sunt ba; anima; in
ca-lo; sicut Snnclum sanclorum prnprie crat locus el Ihro-
nus solius Dii ; undc in illud soliis in[;redicbolur summus
Pontifcx, idqiic sciiu'! tnntum in nnno. Pontifcx aulcm re-
prsDsentnbat riirisliim, non Sanclos.
Nota quinto. Quod dicilur, Vl darcl de oralionibus San-
ctorum, scnsus csl,q. d. L't in suum Ihuribulum, eiusque
i^^ncin coniiccret Ihyminmn confixlumcx vnriis orntionibus
et desideriis Sanctorum, |)clculium cvcrti rcj^num pecca-
ti, impiosquc puniri; ul iilud dcinde impnncrel ipsi nlta-
ri tbymiamalis , ibiquc illud Dco pcr snlVilum adolercl ct
olTerrct. Non eoini hic fuit nliud incensum vel Ihymiaina,
qiinm orotioncs Snnctorum. .\dvcrle: Cirwcn bnbcnt Tai;
■^po^i-j/at;, quod Beza vcrlit, cum orationibus, subniidien-
do pra'posilioncm a-j-j. Scd perpcram : nilcnim aliud ciim
et scq. Locus cnim licnturum in ca^lo optime rcprxscnta-
tur per lcmplum ; lum quin lemplum crat Deo sacrum Dei-
que Ihroniis; lum quia crnt nu(;;uslissinium, dilissimum
ct pulcbcrrimum , ita ut esset orbis miraruluni : tum
quin crnt lociis sacerdutum , qiii crnnt sancti et Chrisli
Dei: parilcr cnim iii cxlo Bcnli suiit saccrdotes Dci , uli
dixi cap. 5. 10. iiiule
Nola primo. Dua; fucrunl prxcipiijc veteris tcmpli pnr-
tcs, scilicct Sanctiim ctSaiicliim saiicloriim, vclo iiiterie-
cto divisa;. In Sanclu erat allarc hoc Ihyminmatis oblcn-
sum etoppositiiin Suiictu sancluniin.hnbcnsadcxlris cnn-
delnbrum niirciim scptindum.a sinistris vero inensam pa-
num prnposilionis. In Sanrlu sancloriim aulom crotarca
ctiin prupitintoriu ct Chcrubim, qui suis olis iunclis quusi
Ihroniim exhibcbnnt Dco iis insidcnti.
Nota sccundo. AIIcp;or. Sanctum sanrlorum sifjnificn-
bnl ca'lum cmpyrcum Dci, et fjloriosa" cius divinilutis, iii
et Valablus vcrtiint, de oralionibus Sanclorum : esl cnin»
hebraismus. Nam Hcbra;i dicunt P^^JSriQ H^^Vn hecla
millcphillot, id csl. obtulit de oralionibus , pi iTposiliu cnim
^♦Q min npud Hcbra;os cst index et notn nbinlivi, a^qui;
oc npud Lnlinos de. A"oluil id ipsum codem cnsu (ira;co
exprimere S. lonnnes ; sed quin lira;ci pr.Tposilioncm non
hnbent, qiia; sif^nificnns de vcl cx, nple cum ablalivo vcl
dntivo construatur, binc camdem omisit, camqiic siibau-
divil, oc soliim posiiit noiiicn -•^oztj/jxi;, id csl, oralioiii-
bus. Porro on(;cIi olTcrunt Dco prcrcs hominum, qiinrum
quosi clientiim stiorum, ipsi cuslodcs, patroni cl odvoca-
ti sunt: noii iil Deo illos mnnifi'steiil,ruin nibil ipsum la-
teat, scd ul ip>i pro iis siniul Douin dcprecenlur, iloque
eas clTnnrcs rcddant: quo Hat iit oplatiim sorliantur clTe-
clum, ct impclrcnt illud quod poslulnnt.
Nola scxlo. S. lonnnrs vidit in cwlo allnre, incensiim,
thurificalioiicm, hvinnos , aduralioncm . .Xj^iium orrisuin
quo Dciis est , cl oppnrcl An(|;clis cl Bcotis iii sua f;loria D inslur virliina; cl sarrilirii : liiin quin Chrisli passio, mors
et bcaliliidinc, nc qiiasi iii lliruiiu mnicslatis siia'. Ilaqiiu
arco farln cx li;;iiis Sctim iinpuliibilibiis.sif^niiicnbal cor-
piis Chrisli non inm corruplibilc cl morluli', scd incorrii-
plibilo ct f^Ioriosum post rcsurrcrlioncm. Propiliatorium,
(|iiod crnt suprn nrrnm ex puro oiiro, Hi|;nilirabat Ihro-
iiiiin divinilntis, biiinnnitali Chrisli ((|uani rcpra'scnlabnt
propillntoriuiii) qiinsi insidcnlis, cl pra'sidoiilis,ciii oslaut
undiquc et minislrniil Cherubim omncsquc Anfycli.
Nola tertio. Snnclum sif^niiicabat Ecclcsinm hoininiim
iuslorum, qii.T in huc viln Dco scrvit, cl nd Deiim lcndil:
ilciii illn (|un; in cn siiiil. llnqiic ollnrc tliyniiamatis, quod
crnt in Snnclo, sij^nilirnbal lociiin |)rccuii>, f;rnlinriiin n-
rlionis ct laildis, (|iintciius rn siipcr Chrislo, qiiasi nllnri,
rl per Chrislum, ciusque pnssioncm cl morlcm Dco olTe-
runlur. Mcnsa pniium proposilionis sif^nilirnbnt luni Sn-
cromcnlum Eucharibtia},tuiuoperacbarilaliseliniscricur*
et sorrilirium rrucntuin hiscc omnibus ndumbrotum, vir-
tutc cl iiicrilo |icriiinnct , suoqiic as()rctii iufyilcr provo-
rot Drum nd miscranJum boiiiiiiibus: liim quin rcipsn ct
orlu, quood hostiam Id ipsum pcrmnnct in sacrificio Eu-
cliaristia<, in quo qiiotidic, ut aicbnlS. Andrcas,Christuin
qiiasi .\f;num Dco immolnmus, ita iil post immolationcm
Afjnus scmper su|)crsil inlcjjcr ct vivus.
Quocirrn Christus ipsc inin in calis fjloriosus, siibindc
visus csl in lorris sncrilicium hor siium ilcrnrc el pcrafje-
re. .\iidi mcmorabilc quod nnrrnt Nauclerus ad annuni
Doinini 1011. Fcrlur dc llcnrico hoc , quod scmpcr post
primnm noclcm ingrcdicns urbcm.sotitus facril in ccclcsia
S. Itlari.r Hlaioris mancrc: contigit autcm scmcl,quod,dum
solitarius orarrt, visus sit sibi Christus ponlificalibus indu-
ius procedcre Hlissam cclcbralurus: quem scqwbalur S.
Laurcndus, et loco Subdiaconi Vinccnlius: post hos Vtrgo
894 Commenlaria iii Apocalypsln S. loaniiis, Cap. YIII.
J)ei grnilrix cum muUiludine virginum cl Angelorum : de- ^ spiritus oralionls datur ; hinc congrue in Ihuribulo ignii
hinc loanncs BajAisla cum Patriarchis ct Prophelis: posl et iiicensa ponuntur.
hos Petrus ct loanncs cum cxteris Apostolis et Evanf/elistis,
S. Stephanus cum Martyribus, S. Marlinus cum Confcsso-
ribus. Angeli incaperunt introitum, Suseepimus Dcus mi-
sericordiam ; ct dum cantaretur , Dexlera tua plena cst
iustitia; omncs Christum ct B. Virginem imitantcs cxten-
derunt digitum in Henricum. Post Evanijclium indicibili
iubilo angelus librum deosculatum a Christo, prxsrnlavit
B. Marix, ctposl cam omnibus per ordinem deoseulundum.
Demum innuit D. Virgo angelo, ul porrigerct librum cliam
Henrico ad osculandum, dicens: Prxbe ei pacis osculum,
cuius mihi virginitas placel ; et cumprx nimio gaudio ra-
ptus nesciret ad plenum inlendere, angelus ipsum in ner-
vo tanijcns dixit: lloc tibi erit signum dilcclionis Dei pro-
pler tuam castilatem cl iustiliam, ct cxinde usquc ad iiwr-
tem claudicabat, ex quo cventu voealus est Ilenr. Ctaudus.
Allcrum huic fernie geiiiinuin D. Godiico contigil, qui
Uursum , quia Chrislus sua vulncra Patri ostcndit pro
Sanctis in terra laborantibus suamque in eos charilatem,
indequePater ad punicndum impiosSanctorum hostes ex-
citatur; iiinc Ihuribulum de ifjnc altaris impletur et mit-
tilur in tcrrani; charitas cnim quasi i{];iiis iianc vindiclam
procuravit, hoc cst, iy;uis charilalis Christi exivit a Deo,
et in lerrain demisit ifjncm vindictiE in impios piorum per-
seculores et hoinicidas.
Poiro oralioncs has Sanctorum viadiclam, non veniam
pri^cari, patet Priino, qiiia lias oratioiics stalim non venia,
sed supplicia subsequunliir,scilicel tonitrua, lubas el pla-
p.-e. Secundo, quiu c. G. aiiiinae siib allari clamaruntpo-
stulantcs vindiclam : Usquequo, Doinine , non iudicas et
non vindicas sanguinem nostrum? Tertio, quia c. 9.V.13.
prodit liKc voj cx cornibus akaris: Solve quatuor ange-
los, qui soluti graviaimpiis inlulerunt siipplicia. Quarlo,
duodecimo aVirginis partusaiciilosolilariaj vitiB iuAnglia quia alliiditur ad Ezech.10.2 ulii angelus unus iubel alle-
ex,el aller islorum tcm- IJ ri accipcre prunas ignis ex allari, easque elTundere in le-
sectator, prodigiorum inirus opifi
porumTliauniatiirfjus aiidiit,a D.TiioinaCantuaricnsi cul-
tus unice, cuique ct exilium, et honorificam post seplen-
niiim restitutioncm , ac denique gloriosam pro Ecclesife
defcnsionc morlem longe ante praeiiuntiavit. De hoc inler
plcraqiie alia divinilus concessa beiicficia,recensct etistiid
Nicolaus Harpsfeldius ArchidiaconusCanluaricnsis,ad hi-
storia; Ecclcsiastieaj Anglicanso duodeciinnm saeculum c,
40. Inter alia illustre, quod idem Pelrus Aposlolus saerx
Jdissx mysteria, Ecclesix more, apud eum celebraveril ; e-
iusque confessione el exhomologesi , quam exquisite Godri-
cus de omnibus peccalis suis, qux admemoriam revocare
potuil, eo ita iubenle fvcil ,audila.omnium dcliclorum gra-
tiam feccrit, et sacrosanclam illi de allari Eucharistiam
minislrarit. Similia nonnulla hoc s!eculo,atque adeo hoc an-
no 1622. in canonizatione noslroriim S. Ignatii etXaverii
contigere Diiaci, quac recensentur in libello hac dc re ibi-
dcm edilo. Sic Christus stipalus angelorum mulliludine
riisalem, ut eam vastel ct coinbural pcr Chald.Tcos. Aite-
niin: Imple manum tuarn prunis ignis.qux sunt inler Che-
rubim,eleffunde super civitalem, elc.Wiic ibi dicla; sicut
enim ibi cap. 9. sigiiantur prius servi Dei, ne in urbis ex-
cidio laBdaiitur, ita hic cap. pr;eced. prius signali sunt ser-
viDei,ne abangclis plagarum sequentiiiin (■iti.-cloribus tan-
gantiir. Ergo, sicut ille ignis Ezechielis fiit vindictae et
couflagrationis lerusalem ; ita hic ignis erit viudictae et
escidii orbis.
Conlrarium sensil Alcazar.scilicet hasce orationes San-
ctoruin pelivisse veniani, non vindiclam. Hic enim est spi-
ritus Sanctorura novi Testainenli.scilicet ainare inimicos,
pro iisque orare: angeliis ergo, inquil, misit in lerram
ignem non vindiclae, sed charitalis et religionis, de quo
ait Christus Lucae 12. v.49. Ignem veni mitlere in lerram ;
qiiia licet hisce suis precibiis uon poluerint impctrare Iii-
daioruin rebellium et infidelium convcrsionem, nec ab eis
visilavit S. Dionysium Areopagitam in carcere, eique poT-Q averteresuppliciascptenUubarum: lainen mitigarunt iram
rigens S. Eucharistiain, animavit ad instans martyrium
Ita Hilduinus in vila S. Dionys. S. Honoratum quoque,
quartiiin Ambianensein Episcopum, e Christi nianu coin-
nHinicasse, indeque deinceps ab onini inquinanienlo car-
nis illa;siim permansisse, habel Breviarium Ambianense.
Idcm S. CatharinK Senensi contigisse,habelvita eius scri-
pta a Raymundo Capuano lib. 2. cap. 32.
Et ascendit.) q. d. Ad Denm pervenit, Deus accepit,
cxccpit et exaudivit orationes Sancloruin. Unde huius ex-
audilionis frucLum et efrcctum subdit, dicens:
Et accepit angelus TnuRiBULUM (postsuffitum ete-
Toporationein Ihymiamatis ; indeque siiiiul igiiis consum-
ptionem ct incincralionem) et implevit illud de igne
ALTABIS.) Puta de igne, qiii erat in aliis lluiribiilis qui-
bus in eodein altari Dco adolebalur elcremabatur Ihymia-
nia. Nec enim in ipso altari thyiniamalis erat ignis: nam
sacerdos iucensurus thymiama, ignem et thuribulum ac-
cipiebatex altari holocauslorum.illiqueimponcns thymia-
ma deferebat et imponebat thuribulum altari thyniiama-
tis, in eoqiie illiid adolebat, ut dixi Exodi 30. 7. ct 8.
Et misit in TERBAM.) Non thuribulum, sod iguem si-
ve prunas thuribuli: idque ad hoc, ut eo quasi symbolo si-
gnifuaret, quod per orationes Sanctorum ( liK enim fue-
ruut ihyniiama thuribuli) poscentiiim vindictara de impiis
Buisqiic persecutoribus , perqiie charitatem Chrisli , qua
suos fideles et sanctos prosequitur, ignis vindictaj, id est,
tonitrua.fiilgura et plagae sequenles septem angelorum et
tubarum, in impios sint demissa}. Nam ignis hic tonitrua
el plagas defijpt : ergo est viiidex. Ignis autem charitatis
est symbolum, perinde ac altare signiGcat Christum; cha-
ritas eiiiin zelat Dei honorem, ideoque impiorum Dei ho-
stium est vindex.Quooirca appositeHaymo: Thuribulum,
inquit, significat corpus Chrisli, quod iu passioue multis
plagis quasi fencstris, vel cancellis instar Ihuribuli aper-
tum est. Et quia per ChrisLi passionem nobis charitas et
et vindictain Dei, ac impclrarunt ut mulli ex ludaeis.pu-
ta Pauliis, Slephanus, Ananias, Gamaliel, etc. ad Chri-
stum convertercutiir ; iitque Deiis supplicia seplem tuba-
ruin non paiica ad tertiam parlem coarclaret, uli signifi-
caLur cap. 11. 13. cum dieitur, Decima pars cecidil. Vo-
luiL euim Deus, ut Cliristianorum paiienlia, charitas, ora-
tio et zeliis ad perfectionis veliit culaien perveniret, an-
teqiiam plagas iii perCdos Iiidaeos iminitlerel, eosque dis-
perderel. Veriini haec nou lud.Tos.nec primitivam Ecclc-
siain, scd finem mundi , qiiando Deus pliiet plagas et o-
mne siipplicionim genus inimpios, spectant, uti mullo-
ties iam di\i et docui.
Nola. Hajc oinnia fucrunt visio iinaginaria, loanni es-
hibila ad signifioandum ea qiiae disi. Nam in ca;lo non est
altare thymiamatis, nec ihuribulum, nec ignis. De igne
tainen crcdibilc esl, quod in fine inundi angelus realiler
ignein in lerrnm deinitlel, quasi indicium et initium pla-
, .gariini sequentiiim, unde sequitur :
'-' Et facta sunt Tonitbua ) Haecoinnia praenuntiasunt
calainilatum ingentinm, qiias Deus in fiue mundi in im-
pios iininittet. llnde tunc ante illas revcra prffimiLtet cre-
bra louitrun, fulinina et lerraj motus, uli praedixit Chri-
stus Luca; 21. ita Ribcra et alii. Aliter Alcazar, qui ad
suam expositionem apposite et consequenter censet hic per
tonitrua, fnlgura et terrae motus significari adrairabilem
primilivEeEcclesiaepriedicalionem.cumsanctimoniaesplen-
dore et verbi efficacitate coniunctam,et magnam vit£E mu-
tationcm (hanc enim repraesentat terr» motus) in eorum
aniinabus, qiii ca?lesti illi praidicationi se subiugabant.
Pr^paravebunt sq, accipicndo tubassuas, easque orivers. 6.
ndmovcndo, UT tuba canbrent.
Et PRIMUS ANGELUS TUBA CECINIT , ET FACTA BSTVeri.7.
grando, et ignis, mista in sanguine.) To misla est neu-
triim plurale; unde tam ad grandinem , quaiu ad ignem
rcfertur, ut patet ex Gra;co us^iypeva.
Quinam
«eptem
ao^elr,
lubx et
plagc?
I.
Seaten-
III.
IV.
Vera.
Commenlaria in Aporalypsiii S. loantiis. Cap. YIII. 893
Quires , qiiinam sunt hi sf plcm ongcli, ct qua?nam eo- ^ Armahit creaturam ad ullionem inimicorum. el pugnabit
ruin tubae ac plajjje, prisertim prima hjcc? 1'riino, Alca- cum illo orbis terrarum conlra insensalos. Ad lilteram er-
zar iuxta dieta v. 2. per hanc plagain accipit famem im- go jjraiido et ignis siint fulmina ct exhalalinncs ignitae,
raissam iudajis temporc cxcidii per Tilum. Solent enim ac lapidrs {jrandinis. His miscebitur sanguis «ive pluvia
tenera; qiisquc spgetcs, fruges et stirpes jjrandine dceu- eanfjiiinea^hancenimsaepiusaccidisse narratPlin. 1.2.26.
ti, exnri ifjne, et sanguine pulrcfieri ; unde sequitur fa- Poiro pluvia songuinis semper nlcstis irae fuit indi-
nies. VidePsallOi. V.32. Sanguisnotatcrudelitatcinfo- cium, et insianlis \indicliE prinuntium, uti hic est : nam
mis, quae lanta fuit, ul maler (ilium proprium coqueret prosternitnr et crematur leriia pnrs {jerminum ct arbo-
et Torarct, lcsle losepho. Verum h.-cc mystica et acnigma- rum. Kursum, eanguine puniuntur impioruin ca?des, qui-
tica, oc potius accommodatitia sunt, qiiam lilleralia. bus pioruin et Mnrtyrum sanguinem elTjderunt, ut pate-
Sccundo, Lyranus et Aurrolus per hos seplem angclos bit cap. IG. v. 6. Alhidil ad seplimam plajjam .Egypti,d(
accipiunt qualuor celobres haercsiarchas, ac trcs princi- "..«-«;-:■..- r-j: n c^t ^ . " • '.
pes qui coruin haereses sccuti, valde Ecclesiain turbarunt
sub tempora Conslanlini cl luliani Apostnlae, quein ipsi
pulant nolari per silenlium v. I. HaDrcsiarchae fuerunt,
Arrius, Maccdonius, Eutyches et Pelagius, conlra quos
(scilicct conlro tres priinos, non contra Pclagium) con-
de
qua dicilur Exodi 9. 2i. Grando et ignis misla puriler fc-
rebanlur. \ ide ibi dicla. Siniili modo lencbrae plagaj quar-
tie respondent et alludunl ad plagam nonam.Kg\ pli, quje
parilcr fu-t densissimarum tenebrarum. Et plaga quinta
locuslarum cap. 9. 3. rcspondet plng.T oclavje'.Egvpli ,
qua» pariter f.iit locuslarum, Eiodi 10. \. Et pla^a terlia
grngata fuerc priina quntuor Concilia occunienica, scilicet aquarum amararuui etiinpotabilium respondcl"prrmae pla-
^iceoum, Conslantinopolitanum , Ephesinum et Chalce-p ga: .'Egypti , quae fuit conversio aquarum ..Egypti in san-
donense. Primus ergo ongeliis est Arrius, quem fovit etO guinem, Exodi 7. 17. lila; enim plaga; .Egvpiiaca; fuerunt
promovit Valeiis linper. Arrianus; hic tuba suae haeresis
cl perseculionis insonuil, indeque facla est grando aniino-
sitalis et schisinalis inlcr Episcopos, ac ignis xmulationis
et ztli, quaj inisla sunl sangine; quia usque ad inortcs et
marlyria in Cotholicos dcsajvierunt. Unde tcrtia pars tcr-
rae, id cst , (ideiium coinmiinium et populi simplicis, ac
teriia pars nrboruni,id cst, Episcoporuin, ignc .Arrianismi
alllata, proslralo ct coiiibusta esl. Tunc etiain focnum vi-
ride, id est, nova gcns prodiens ct quasi enascens, Gothi
Bcilicct, petentes a Valente Imp. Episcopos Christianos,
qui se doccrent, bapli/arcnt, facerenlque Christianos,
submissis a Valcntc Episcopis Arrianis, pro Catholicis fa-
cti sunt Arriani.
Tcrtio, .Vnsbcrliis, Hayrno, Richard. Pannon. et Vie-
gas, pcr seplcin angelos sive niintios, accipiunt soplem
diversos concionatoruni Calholicx fidei in Ecolosia ordi-
nes, qui variis lcmporibus sux praedicaliouis tuba orbi in
typus et pracludium harum ultimarum totius orbis, uti do-
cet ct asscvcrat S. Iren. I. 4. c. 50. et Lact. 1. 7. c. 13.
Et HiSSiii EST, tolum hoc aggrogatum, scilioct gran-
do. ignis ct sanguis intcr se cominista , ita iil facerent
quasi unum quoddam coinposituin, is TERBiH.
Et tebtia pabs TURB.E COMBISTA EST. Tertiam hanc
partem lerra;, arborum et germinum accipe non coniun-
ctiin, et simul ac continue eodcm loco.sed mislim clspar-
siin, scilicct ut aliqua in Hispania, alia in Ilalia, alia aliis
locis et provinciis coinbusta et vaslota sint, scilicot illo et
illis locis, in quibus erant pessimi incolae, et maximi per-
seciitores fidelium [ha> enim illorum sunt plaga;, non fi-
dolium et iustorum :] ita niniirum ut omnibiis compula-
lis qua; sparsini vastala sunt, terlia pars lerrae, arborum
ct gcrminum.qiia; in lolo orbc tiinc erunt,hac prima pla-
ga et strage dispcrdatur et comburalur.
Porro terliam tantum partein pcrcussit grondo, non ve-
eonucrunt. Scd quia eis ludaei ct Gonlilos infidelcs rcsi- C ro totum et omnia; quia noluit Deus hac prima plaga dis
Btcbant, ac conlra Ecclesiam pugnobant; hinc varia;pln
gac cis o Dco imniissa; et iiiriiclae sunt: iude cliam luiiiul
tus ac scditioncs exorta; sunl, quae hic pcr lerrae motus,
uti plng.T- por grnndincm, ignem et snnguinem significan-
tiir. Priiniis crgo angelus significat priinum roucioiiato-
ruin ordincin, piiio Apostolos. (irando et ignis inista san-
guine significant irain Dci in infidelcs, eorumque a;lcr-
nam dainnalioncm: ita Uayino, Ambros. Ansbertus. In-
lidolos eniin ct impii hic vocnnlur tcrra, quia terrcni sunl;
ct arborcs. qiiia ornni vcnto agilanlur; rlfcnum. quia o-
innis glorln inundi inslor focnievancscit. Kursiiin,Pannon.
per grandinoin cl ignem cum sanguine accipit iraiii cl fu-
rorcin non Doi, sod (lontilium etinfidolium coulra Aposto-
loset Ecoli-sinin: ex qun tertia pars lcrra; et arboniin, id
est mulli fidolcs tam plcbcii,qunin iiiaguates et priinorcs,
0 fide dofocorunt.
Verum dico ciim Irenaeo lib. 4. c. 50. el Lactan. 1. 7
perdere lerram, el homincs eius incolas, sod por cam ca-
stignrc cos, et admoncre iit poeniteant, itaque C3>lcras pla-
gas iam paratas evadant; quod si tanta plaga monili re-
sipiscere et poenitere nolint, reservat cis scx olrociores
plagas, quas scnsim roaiores et maiores per sex angelos
sequenlcs evocnbit et producet.
Et omsb FoeMiu TIBIDB.) Omnis herba,omnegermeQ
herbescens et vircscens: hoc enim significai Graecuin ;^o_o-
To;, ul patct Marci 4. 28. Terra. inquit, frucHficat pri-
mum hcrbam (Craece p^oprov), dcindc spicam , dcinde plc-
num frumcntum in spica. .Mludit cnim nd scxlam .Egvpii
plogain, dc qua dicitur Exodi 9. 25. Cunclamque hcrbam
agri percussit grando. Et v. 31. Linum ergo ct hordeum
Ixsum cH, co quod hordeum esset virens, etc. Irilicum au-
tem ct far non sunt Ixsa, quia scrolina crant. L'bi nola,ma-
iorcm fore hanc Apocalypseos stragem, lum qiiia in ra
noa excipitur triticum out far, tum quio in eo oddilur c-
rap.15. .\retn ct Kibera ha;c omnio od littcram.ut sonant, rx tiam tertiam arborum partera hac grandinefuissrprostra
csse nrripicnda. Ha?c eniin signa cl ha; plagas liltoralilcr lam. H( "
praecurrrnl, snllcin inrhoate, id cst , iuchonbunt ol (iori
inripient aiito iiidirium et ante .\ntirhristuin (continenliir
eniin sopiimo sigillo, ciiius rcsignatio ct cxplicatio praiit
rosignalioncm ct explicalioncm libri signnti, qui continet
fuluin suh Aiitirhristo ct doincops usquc ad iudicium ct
lincin iniindi), idqiic nd hor,ut Deus por hascc p'agas tor-
reat cl puiiial iinplosfidoliiim porsooiilores. Et horcst quod
pra;dixil Christus l.tica; 21. 11. Tcrrorcsque dc cxlo ct si-
crbn crgo vocnliir focnum mcfonymicc, quia pcr
hanc plagnm cxaruit, faclaquc ost foenuiii. Sicnl c conver-
so virga .Slosis vcrsa iam in coltibrum, vocalur lomon vir-
go, quia fiorat virga, Eiodi 7. 12. cuin dicitur: Dcvora'
vit virga .\aron virgas eorum, id csl, scrpens Aaronis ei
virga ciiis proJuctus, dcvoravit serpculcs Magorum, ex
coruin virgis produrtos.
Priino, Alrazar por hanc plagain accipit bcllum quodSecun-
Titus intulit Iuda;is, quocos pcrdidit ct consumpsil; san- ''"♦*"«•-
gna magna crunt. llla enim signn qua; Chrislus paucis et Puis cnim signifirat Iuda;orura ncrem ct stragrm : tcrtia .!!''
™„ -„i;... „„ I....... „o» C ■.,„..„... I,;™ ..-.■:,.. l-.:„ __ ..,._. .-. -; :i- -. . . _. : :: n ; • *•' ?
eii.l).
gcnoratim romploxtis rst, S. luannos hic particulotiin cx
ordino cxplioal ct cnarrat.
.\tque Iktc oadcm pr.Tdixit Sibylla lib. 2. Oracul. ubi
8IC intcr ClCtcra canil : EoTai xoiT(io; oxoffuo; «TroWjufvM» a»-
Opurru» ; Mundus crit non mundus, id csl, sine ornatu et
speciCfpereuntibus hominibus, a;qiic oc plonlis pcr grnn-
dinem, igncm, songulDcm, clc. El SnpicnsSnpienl. 5. 18.
Pars maris signifirot mngnam parlom impcrii Komani ia |.
co bcllo Iuda;nruin sanguinc esse ronspcrsam, ita tamcn, E:ii>oiii.
ut intilli cx cis fiiga elnpsi ncccm cvaserint. Undc viortua
est terlia pars crcaturx eorum qux habebant animas in ma-
ri, id csl hominum navigantium, puta ludxorum, non pi-
scium. Nam habcre animas in mari, dicuntur naviganlcs;
quia aniaiam, id cst vitam, credunt ct commiltunt mari
896
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. Vni.
cum mafjno periculo, iuxta illud Sapicnt. 14. 3. Exiguo ^ mullas et magnas collectas, quse iaccnsae videbuntur esse
ligno credunt homines animas sitas. {'isces enira sunt filii
aqiioe. Navigantcs vcro sunt filii terrjc, qui habenl animas
in mari ; quia per mare divagantur causa lucri, cuius lu-
daei sunt avidissimi. Erj^o navigantes per catachresin vo-
cantur ludsei, quia institores et lucriones: consequenter
cum dicitur, Et lertia pars navium interiil, naves intelii-
guntur ipsorum ludaeorum urbes et oppida ; ia bello enim
et excidio Titi facile tertia pars urbium ludeS» inleriit.
Navim enim civitatis esse symbolum,patct es Ezcch. 27.
ct ex Poetarum alicgoriis.
SecuQdo,AureoIus: Hic, ait, secunduaangelusfuit Ma-
cedonius haercsiarcha, qui docuit Spiritum sanctum esso
crcaturam et servum Filii, contra quem congregaia roit
secunda Synodus geaeralis Constantinopolitana.Tunc er-
go mons magQus igne ardens , id cst, graudis et tumens
haeresis missa est in mare, id est in Ecclesiam, qaae dici
tur mare, propter aquas baplis.Tii, et propter mulliiudi'
mons igneus; tum quia dicit: Tamquam mons magnus;
Tox enim tamquam innuit non fore verum muntem, sed
montis similitudinem: tum quia plagae haj caelestes sunt,
et a ckIo per angelos evocantur, ac depluunt in terram
tamquam tela a Deo e caelo in impios vibrata. Erit ei^
hic mous ardens, ingens massa pioguis materiae in aere
concreta et accensa , quo; instar montis ardcntis ruet in
mare: quo fiet ut tcrtia pars maris vertatur iu sauguinero,
et lertia pars piacium moriatur, et tertia pars navium in-
tereat. Verisimile est hanc massam primo in sublimi, et
in initio lapsus, instar montis ardentis coiiiunctim appa-
rituram oculis hominura: deinde in progressu spargendam
in rerias partes, utvariis locis marc iuficiat. Similis fuit
pluvia ignis sulohurei, qua Sodoma el Pentapolis conQa-
gravit, Lienes. 19. Quare sicut illa, ita et hic mons ardens
erit formidabilis, magnumque teriorem et pavorem homU
nibus inculiet, praesertim ubi cerneQt.et sentient eius effs-
nem genlium omuiura quas continel. Haec facta est san- ctus, damna el strages. lam quod per hanc plagam tertta
guis, quia a Macedonio deturpata, et sanguine, id est hg3- o pars maris facta sit sanguis, spectat tuin ad slragera pi-
resi , infecia est; atque tertia pars piscium, id est fide-
liuin, per haeresim mortua est; ac naves inlerieruut, quia
phires Episcopi qui alios fcrre et §iibernare, ac ad ridara
stationem fidei et salutis dirigere debebant quasi naves
et naucleri, facti sunt Macedoaiani , suosque secuin Ira-
xeruut et demerserunt in abyssum. Quibus adde, ob hae-
resim de Spiritu sancto, scilicet quodSpiritus sanctuj noQ
prooedat a Filio, sed tantum a Patre, Graeci schismate a
Laliuis divisi, igne et sanguine punili sunt, praeserlim
cum Constantinopolis vi CGpta, et cum Imperio Orientali
eversa est a Mahomcle Turcarura rege, ipso festo Spiri-
tus sancti, puta in Pentecoste anno Domini 1453. Tunc
enim mons magnus igae ardeos, id est ingens exercitus
Turcarum furore ardens, missus est in mare, id est, in
Graeciara et Constantinopolira adiacentem mari, puta Bos-
phoro; ac tertiae, id est maguae, parlis incolarum sanguis
effusus est; quin et Constantinus Palaeologus, Imper. et
seium: hi enim estra suuin elementum, puta extra aquam
in sanguine vivere ncqueunt: tum ad horrorem impiis in-
cutiendum, dum videbuntet terram per plagam primaro,
et mare per hauc plagam sscundam cruentari, ut terraet
niare videantur repraescntare impiorum tum culpam, prae-
sertim homicidia et caedera Jlartyrura, tura poenara, dum
suo cruore innuunt tantam foreimpiorum occisioncm, ut
rivi sanguinis eorum terram et mare cruentent, eaque sal-
tem quoad superficiem in sanguinem convertant. Sic sao-
guis significat ingentem hostium slrageni a Christo eden-
dam, Isaiae G3. v. 1. 2. et 3. Quis est iste qui venit de E-
dom , tinctis vestibus de Bosra'i' Et : Quare ergo rubrum
est indumentum tuum, el vestimenta tua sicut calcantium
in torculari? calcavi eos in furore meo, et aspersus est san-
guis eorum supsr vestimenta mea.et omnia indumentamea
inquinavi. Et Psal. 109. 7. De iorrenle in via bibet, prO'
pterea cxaltabit caput. Psal.57. 11. Lxtabilur iustus cum
ipse matre Helena ( uti et primus Constantinus urbis et r viderit vindiclam: manus suas lavabit in sanguine peeca-
imperii conditor) geuitus, capite truncatus, regni siniul
et vita;, ac Orientia pariter Iraperii finera fecit.
III. Tertio, Viegas et alii citati in plaga prima v. 7. Secun-
dus angelus, inquiunt, est secundus concionatorum ordo,
tempore decera perseculionum sub decera Irapp.in primi-
tiva Ecclesia. Mons magnus est daeraon superbus et ar-
dens invidia, qui per tyrannos quasi raons obruere voluit
mare, id est Ecclesiam, quae tunc facta est sanguinea ob
crebra raartyria. Tunc multi pisces, id est fidcles, imo et
raves, id est Prmlali virique magni, qui alios ad portum
salutis vectare debebant, prae metu fecere fidei naufragium.
Praelati enira recte vocantur naves, aeque ac currus. Ua-
de illud Elisaji ad Eliara, dum raperetur in ca;Ium: Paler
mi, currus Israel et auriga eiiis, 4. Reg. 2.
IV. Quarlo , planissime et simplicissime Ribera , per mon-
genuina, lem igneum accipit ingentemglobumardentemet igoeum,
quera millet augelus in mare, eoque alQabit et comburet
tam naves quani pisces, puta terliara navium et pisciura
ioris. Porro sanguis auimae et vitae est syinbolura. Dnde de
graviter saucio et emoriente ait Poeta: Purpuream vomit
illc animam, id cst, vomit sanguinem in quo quasi vehicu-
jo residet vita et anima. Quiu et prisci Piiilosophi non-
nulli, teste Arist. 1. 1. de Anima, censueruQt sanguinem
esse ipsissimam aniraalis aniinara. Quocirca per effusio-
nem tanti sanguiiiis, signiCcatur muUarum aniiDarum et
vilarum profiisio, et multorum hoininum inlernecio. Hoc
est quod ait Ezechiel cap. 38. v. 22. Judicabo eam pesle
et sanguine.
Myslice Rupert. Hic mons, inquit, est Pharao , exem-
plar superbix. diabolicx. Nam sicutPharao, orante Mo-
se, deiectus est in mare rubrum: ila Christo Domino raa-
gni consilii .\ngeIo in mundo praedicante, cecidit ex suo
imperio diabolus , in abyssum miseriarum deturbatus.
Tanla vero celeritate ruit ac cessit, ut quamvis sua rao-
le. seu potiiis sua malitia mons raagnus esset, taraen sua
velocitale lubricus quidam ac volubilis serpens Oeret, et
partera. Non enim homines naviganles , sed pisces sunt '' per anlonoraasiara fugitivus diceretqr, iuxla illud: Visita-
bit Dominus super Leviathan serpentem vectem, Isaiae 27.
1. Seii, iil habent Septuag.SH/jer Levialhan serpeniemfu-
gienlem. Nain illeserpeus,quiprimum Adamum victor in-
vasit, a secundo facile victus, tamquam timidus serpens
efTiigalur.
Primo.Alcazarper tertiam hancplagamaccipit pestem, TefHus
qua Deus ludaeos puuivit : post famem enim in obsidione aopeius
Montem hunc in'terra, etlerrenum fore innuit Alcazar, lerosolymae toleratam, de more secuta et grassata in eos«'plaR».
ut scilicet significet ingentes reipub. perturbationes, iuxta est peslis, fesle losepho lib. 7. Belli c. 17. et Euseb. I. 2. "^^^,
illud Psal. 45. v. 3. Dum turbabitur lerra, el Irasferentur eap. C. ct lib. 3. cap. 3. Est catachresis: per aquas enim |.
tnonles in cor maris. Mons ergo hic, inslar vEtnae succen- amaras significatur pestis,veluti si aquae veneno forent pe- Sentent.
sus ab angelo, ardebil et comburetur, ac raittetur in raa- nitiis iinbuta?. Porro to cecidit de cxlo slella magna, non
significat stellam vere ac propriee caelo delapsani, sed e-
ius innuxum sive influentiara, qua pestera creavit.
Secundo, Anreolus et Lyranus: Stella cadens de caelo, n,
inquiunt , est Pelagius raonachus et haeresiarcha , qui a-
creaturx et animalia quae habent animas in mari; Gra;ce
enira est: Kai aTr=5izvc zo rpiro-j zoi-i y.TKTfiaTwv £v tvi jci/.y.nur,,
Ttx iym-.a. ■^nixa.f, id est.mortiia esl tertia pars creaturarum
in raari habenlium animas, qnod proprie piscibus conve-
nit. Atque hoc est quod canit Sibylia:
Et trcpidi euncti morientur in xquore pisces,
Nec sulcabit aquas iam pondere navis onusla.
suoque igne el ardore occidet pisces, ac aquas maris
vertet in sanguinem, non tam naturali sua vi , quam su-
pernalurali Dei inoperanlis virlute et potentia. Verius ta-
men vidcturhunc raontem fore aereum.putaexhalationes
Commenlaria in Apoculypsin S. loannis. Cap. VIII.
897
quas gralia; ct baptismi fecit amarns. Docuit enim , siiie \ puliis: Mors in olla. Sic et herba qusD dicitur absinlhium,
III.
IV.
gcauina
gratia , per solas naturae vires nos posse recle vivcrc et
ealvari. Kursuin,aquas baptlsmi non prodcssc infaDtibus;
ulpote siiie peecolo orlf^iiiali (hocenim ipse DCf];abat. as-
sereiis huiiiiiiem nasci in purls naturalibus ) natls : ideo-
que multls ci crcdcDtibus lix aqua: facta: suut insipidx ,
oiiiarae, imo morlifera!. \'eriim ininus rcctc: nam per an-
{^eluin quartum qui sequitur, accipiuut ipsi Eulychetcm,
qiii Pelao;io fuit prior et antiqiiior.
Terllo, V'ic{5as:Tcrtiiis, iiiqiiit, anfjelus est tcrtlus pra;-
dicaloruin ordo, ciii Arrius et hxretici rcstiteriint, sicuti
gecundu augclo rostileninl Iinpcratores et lyranni. Stella
ma^na et ardens siint ip-i ha.'reslarchaj. Hi crgo suntab-
sinliiiiim, quia amarisslmi et mortiferi: occidunt enim a-
nimas. lla^c stella ceridlt in fontcs, id est in S.Scripturas;
et in niimina, id est, iii scripla ct llbros Ss. 1'atrum: haic
enim dcpravant hajrelici, ca vel corrumpendo, vcl delor-
qucndo ct pervcrse cipllcando. Sed sicut obsinlhium, li-
cel amariim , oculos acuit, ita hxrctici studiuin ct sciea-
tiam Ecclcsio; auxcrunt, ait Arctas.
Quario et proprlc, slella ha;c crit non ca!lcstis, sed ae-
i rea, puta comcla, slclla cadcns , aut siinile mctcoron, quae
de ca-lo radet, suoquc casu dlssilicns, coinminuta divide-
tur in iiiiillas faculos scii cxhalalioncs, qua; In varios fon-
tes et niiinlna incidentcs, cos iDficicnt. Vocalur Ahsin
saoi-
mor-
tanla; est ainariludinis, ut, si distlllctur, vel in magna
quantilate sumalur, instar vencui slt. Itaque aqua; hae
cxtreiiia ainaritle a stella alTi.ctae et iufectae in linemundi,
niorlifera; erunt, ita ul cx eis bibenlcs ( aquae enim potus
vitari non potcsl) permulli cmoriantur. Nain ut docel lia-Aer eta-
len. Iib. 1. Epldem.comment. 1. in proocmio: Po^ci/ jH<^r-l"' <'»'"
dum efficere morbum unUersalcm hauslus aqux infecU,\l\""
quod quidem memoria prodilum esi in castris accidisse. vei _
Aqua cnim vcnenata si ebibatur, quia llquida estet penc-'»""-
trans, statiin ad hepar ct cor, quae sunt partes vitales,
pervadit , easque inliclt et enecat , suo nimio vel calore
vcl frigore, aul alia inteniperie. Quocirca Arist. libr. 7.
Polit. cap. 11. ut urbs allqua commodo ctsaoo loco con-
slituatur, primura, inqult, sltus spcctandus est. Ad Orien-
tem cnim sotcm conversx urbcs , et ad eos ventos qui inde
pcrftant, salubriores sunt ; secundo loco, qux sunt secun-
dum Boream sitx : hx namque sunt ad hiberna potiores.
Etinferius: Secundum est in aquarum salubrium usu;qui-
tibus cnim plurimum el frequenlissime utimur ad corpus,
ca plurimum important ad sanitalem : aquarum aulem et
venturum polcnlia talem habct naturatn. Quocirca in cifi-
tatibus qux recte sapiunl, distinijuendus est aquarum u-
sus, si non omnes sint pares, nec abundantia sit earum a-
quarum, ul alix seorsim aqux ad cibum et potum, alix ad
thiuni , quia amarlcabit aquas, idqiic in pocnam scclcratm uliam indigcntiam deputentur. Ea nimirum vis est aqua;.
Toluplatis.oc pra-serllmfjula! ct crapula; impiorum.ut qui
biberiint vlna dulcissiina ct sapidlssima, ilsqiie veutrein
ingiirf^ilariint, iam bibant absinlhium, eoque crucientur
cl eneccnlur.
I. Cecidit de c«lo stella M.4GNA.) Doccnt medici cor-
pus vitaintpjc hoiiiinis ab aerlscn;liqiic inlliixii pcndcrc, a-
dcoquc pesiein allas ei coiitarjionc, allas cs ca;li el astro-
rum iiiriuxii, allas cx acrls Infcclionc oriri : quinlmo, ino-
pinatos i{;iiolosi]iic morbns ct mortcs vocant sidcrationcs.
ET KOaBN STELL.E DICITUB AB:>INTUIUM. ) Ita ct Sy-
rus; scd .\rnbic. verlit: Et nomen stcllx dicitur abscnij-
a;que ac acris iuglter corpus ambieutis, imo in inlima vel
potu, vcl respiralione attracti, eaque penelranlis et per-
vadcntis; ut docetCicero lib. de Fato, ubi inter alia ait:
Alhenis tenue est cxlum, ex quo acutiores etiam putantur
Attici ; crnssum Thebis.itaque pinrjues Thebani ct valenles.
Primo.Aleazar per hanc plajjam obscuralionls sidcrum,Qiiariiij
acclpit ignorautiam ct exca;calionein qua Deus pcrcussit '"'','"•
ludajos, qiiia mundilucem, scillcet Clirisluni, aspiccre etqu;^'**
rccipcre noluerunt. Exca!cali crjjo non vidcrunt solcm , I.
id cst, noii anjnovcrunt Deuin Irinum et unum; ncc lu-Sen'.rot.
nam, id cst, luimanitalcin l^hristi; ncc stcllas, id est. A-
nium ; et tcrtiapars aquarum facta est amara sicut absin- Q postolos, corumque Evangelicam doctrinam et sanctimo-
Ab>intlii
uljmoii
thium. Videtiir crijo Absenymum scriptoris incuria irrc
psissc pro Absinlhium. Naiii ct Syrus, a!que ac (ir£ECus et
Laliniis habct: Et nomcn stcUx dicitur illud Absinlhium,
pcr anlonoinasiam, quasi cxrellens cl pcramnriim. Gra!ce
«'^ivro,- in ahstraclo, q. d. Ipsa absinlhii amarilics. ipsa
aiiiariliido. Nola csl niiiaritudo cxiiiila lnMba; qut^e vocaliir
abslnthiiiiii, dc (]iin Plliiius I. ■11. cap. 7. ct Dioscor. lib.
3. cap. 25. El ()\ldius lib. 3. de Ponln:
T.rislia deformes pariunt absinthia campi,
Terraquc de fruclu quam sit amara docet.
I Quocirca dicitur aiiv^iov , ab alni^M , id cst , longere per
ontiphrasin.co qtiod niillum animal hanc lierbam obsiin)-
mam amaritiem nttinf;at. ^"ctcrcs lira;cononilcl canid<'iii
onini vocabtilo Aplnthiun,id cst impolabilcm, vocavcrunt,
ijund hanc ncmoobiiisi;^nem amarorcin possilchiticrc Uuc
olludilur in liisce aquis, qua; ub absinthium facto; sunt a-
pinlliion, id csl, iinputabilcs.
Itiirsuin , sicut ahsinlhiuin oculos rorporis cxacult, ita
uiam. Porro tcrlla pars sidcrum dicitur obscurata , quia
non planc caeci fucrunt. .Mansit cnim in eis co^jnilio uuius
Dci , Mosis el l'rophetaruni , quin et viderunt mlracula
Christi et Apostolorum ; scd liaec lux et co^nitio cis In !;ia-
vius pcccatum, ct maiorem excaccationcin nc damnnllo-
ncm ccssit. Ex iis enini nfjnosccre poterant ct debcbant
Christum, viauiquc salutls. Hoc est quod dc eis alt Chri-
slus loann. D. 41. Sicxci cssetis, non habcrclis pcccalum.
Ilursiiin , cojjnitio dc Dco trlpliritcr acquiritur: priino,
por opcra eiiis admirnbllia qu.-e fiunt pcr eius polculiam,
qiia; atlribuitur l'alri ; secundo; pcr doctrinam, qua; atlri-
buitur Eillo; tcrtio , pcr intcrnam illuminationem , quae
nltribiiilur Spirilui sancto: duo priora habucnint luda;),
sed tcrtium els dcfuit, ideoquc dicitur cis obscurata tcrtia
pars solls ct sidcriim.
Sccundo, .\iircoliis cl Lyranus pcr an{;clum hunc ac-
cipiiiiit Euljclictcm cl Ncslorium lia!resiarclias. llle e-
iiliii In (^lirislo posull iiiiam laiitum nnliiraiii , conllntain
II.
hoc uquariim absiiithium oculos cordls hoinlnibiis in riue L^cx dcllatc et hiimanltalc : hic in co posiiit duns personas.
iniindl ad picnitcnliain apcriet, inqiiit Arclns. Ita locus,
in quo S. Di-rnardiis priniuin sui Ordinis a^dihcavit mona-
Bteriuni, \ocabalur, \'nllis absintliii, tiim ob abslntliii iu
ca );criiilunnlis coplam, ttim ob ainaiitudiiiom cnruiii qui
in cn cadchnnl occisi n Inlronibiis: crot cniin vnllis lutro-
iium. Scd S. Itcrnnrdiis Vnllcni ahsinlhii in Claravallciu
cl nominc ct rcipisn rommiilnvlt.
IvT uiLTi iiOMi.\iM HOBTUI SLNT.) Hluc pntclnmnri-
liciii hanc fulssc cxn-ssivnm, nr proliidc vcnrnosnm cl lc-
tliifi-raiii ; nlioi|iil nninrltlcs iiiodcrnln sana cst, corpusqiic
n piilrcdiiic cnnscrvat, uli patct in Bbsinlhltc, id cst, ia
ccrcvisia vcl viiio absinlliiuco. Ilalorum vox cst: II vino
awaro li siacaro. l)cnli)iic nxloma mcdicoriim csl: Omnia
diilcia stomiuho sunl iM(WiVn;aiiiara cr(;o aiiiira. Eril cr-
(jo amarilies hx>c cxtrcma, idcnquc vcncnnln, qiialis c^it
in culocyiitlildis,<lc quibus incrilo dicebat ille £lisa!i disci-
VOL. X.
unde ncfjnvit Chrlstum homincm csse Dciiin, oc B. N irgi-
nem csse Dciparam. Ab his per haercsini pcrcussa est ter-
tia pars solis, id cst, exccllcntin cl di{;nilns ('.hrisli: illius
ciilin vcl pcrsona!, vcl natiira; fucrunl iniiirii ; ct luna!, id
csl Ecclcsia!; et slcllariim, id cst Episcopnrum, quos sua
lia!rcsi iiifeccrunt, inlcr quos fuit Dioscorus ratriarcha
Alcxandrinus.
Tcrtio, Vlcj^as per qunrlum huiic an;;clum occlpil quar-
tiiin ronclonntonim ordincm, qui ronlrn qiinrla; llcclcsia;
lioslcs, piitn liypocrllns, tiibn vcrbi Dci insoniii-riint. Hy-
pocril.i! cnim lrnnsri;^urantcs se in anf^i-los Iticis, occullc
nov.i fnl-ai|uc dui^innln spnrscriinl, qiiasi cssent Dci o-
rariila. Ex qiio lcrlia pnrs sulis, luiia! ct slcllaruin, id cst,
ridclium iiotiilluin c( i;;nobiliiiiii, ubscurnln est.
Qiinrlo, plaiilssimc llibcrn luTC ad lilteram, ut sonant,
Qcciplt ; vcrc coiin io finc inuudi obscurabiliir sol , lu-j;coaiD9.
113
III.
IV.
898
Commeiitaria in Apocalypsiii S. loaniiis. Cap. VIIF.
na et slell
ceat corii
tia parte fial obscurior solito; non aulcm qiiod tcrlia tem-
poris, piila diei ct noctis, parle sol , luna et slella} plane
obscurabiintur, et diiabus tantuin rcliquis teinporis par-
tibus lucobiint, ut aliqiii imaginanlur.
Alludil ad iionam plagani yEgypti, qua; fiiit dcnsissima-
rum lenebrariiin, de qua dicitur Exodi 10. 22. Factse sunl
tenebrx horribiles in univcrsa tcrra jEgypli tribus dicbiis.
Ncwo vidil fralrem suum, nec movil se Ue loco in quo eral.
Et SapiiMit. 17. V. 2. Vincutis tcnebrarum el longx noctis
compediti. El ignis quidem nulla vis polcral illis lumen
prxbere, ncc siderum limpidx flammx itluminare poteranl
illam noclcm horrendam. Vide ibi dicta.
Et viDi (aquilam qua; sequilur) ET AUDivi.) Syrus qufc-
dam addil: Et vidi, inqiiit, et audivi aquilam unam vo-
lanlem , in medio caudx sanguinem habentem, dicenlem
voce magrta : Vx, vx, vx, iltis qui habitant svper terram !
Priiiio, Alcazar censet hanc aquilam esse doctrinain E-
cllae, uli audivimus cap. G. 12. ita iit diei non lu- A oculis hcbescentibus, visum fncit acutissimtim, ail iElion.
um tcrtia pars, id cst, ut dies, aque ac nox,ter- lib. 1. de Animal. cap. 42. Ita sapicntis corrcptio suavi-
lale condita docel voluptuarios sapcre, eosque ad friifjem
TC\ocai.Dlando vis lalel i;«;3eno,ait AusoniusadThnodos.
Tertio,aqiiiIa qua'dam in Scptemlrione ova in pclle vul-
pina soli exponit, calcfacit el fovet, aii Alberliis Magnus;
ita sapiens robori addit callidilalcm.
Quarlo,aquila senescens se cum pcnuis renoval ; ita sa-
picntes diciint docenlqiie illud Psaltis: Renovabitur ul a-
quilx iuvcntas inea.
Qiiinto, Auctor Geoponicon lib. 1. scribit ad ovcrlen-
dum {jrandinis pcriculum muUiim valcre chalazitem lapi-
dcm, vel aquila; alain dexteram in mcdio agro densam;
ila sapientes Dei prajcones suis concionibus et oratioui-
bus avcrtunt procellas iraj Dei.
Sexlo, in Impcratoruin exequiis fiebat ingens pyra , in
cuius cacumine considcbat aquila, quaj inferne omnibiis
conflagiantibus, in ca;liim evolabat, ut animain Impera-
Aquila Priiiio, Alcazar censet hanc aquilam esse doctrinain E- toris in cailum dcferre viderctur, ait Herodian. in Severo,
lict Xiphil. in Augusto. Sic mundus instar pyrae denagra-
bit: soli sapientes quasi aquilae in apice deridi-ntnammas,
et se librant in caelum. Ila Maxiinilianus II. Imp. pro iu-
signi habuit aquilam in nubibus volantem.
Septimo, licet aquilae feris captis vescanlur, una tainen
quse lovis dicitur, sola herba vescitur, ail TEIian. lib. 9.
cap. 10. Ila doclores religiosi Deo consecrati abstinentiiB
vacant, ut purius cajlestia conlemplenlur. Puriorum enim
menlium propriaestabstinentia, aillsidorus Pelus. Ep. 52.
Octavo, Pylhagoras dictitabat se aquilam albam advo-
lanlein sinu cxcepisse, ex qiio se divinum homincm fa-
ctum, et mulla supra mortalium captum scivisse assere-
bat, ait iElian. lib. 4. cap. 17. Tales sunt erunlque in fi-
ne mundi, qui aquilarum, id est cxleslium doctorum, vo-
ces excipient.
Nono, aquilaex insperato subinde advolans, destinatos
gladio et neci eripuit, uli Tilgamum, qui postea rex Ba-
bylonis creatus est: sic et Achemenes Persa, a quo nobi-
p lis Achcmenidarum stirps descendit, aquilae fuit alumnus,
' nit iElian. lib. 12. de Animal. cap. 21. Sic et Valeriam
Lupercam immolandam lunoni ad avertendam pestem,
aquila eripuit, cultrumque victimariiim buculs iiixta tem-
plum pascenti infixit, inquit Aristid. lib. 9. Ital. Ita cse-
lestes viri et prsecones peccatores couverlendo, eos a mor-
te et gehenna liberant, suntque eis quasi Deus ex machi-
na, ut vulgo dicitur.
Nota hie Dei clementiam, qua licet ab hominibus gra-
viter ofTensuSjiisque iratus et indignans,miltit lamen Pro-
phelas, qui eos ad peccalorum agnilionem et pcenitentiam
adducant, ne cogatur eos punire.
Yje habitantibus in tcrba.) Vae hominibus terrae in-
colisl Myslice, vse terreuis et mundanis, qui corde el af-
fectu habitant in terra.imo eidem prorsusaflixisuntl San'
ctus enim non cst habilalor terrx, sed advena atque pere-
grinus, dicitque: Advena sum et peregrinus sicut omnes
palres mei. Quamobrcm ct Abraham Hebrxus, id est, tts-
p%Tr.i,ctperegriniis transitorquememoralur, ailS. Hieron.
in cslo vangelicae sapienlia! ( huius enim symbolum est aquila ]
''"^^1 volat per medium ca;li, id cst, Ecclesia; ; inclaiiiat luda^is
Exposit. ''^■" ^'*i "•■ significet tres sequentes plagas triurn angelo-
ruin, scilicel concupiscenlias. iras et obdurationem, infli-
gendas Iiidaiis, maiores et formidabiliores fore quatiior
iam reccnsilis, scilicet fame, bello, peste et ignoranlia.
11, Secuiido,Lyrao. Aureolus et Viegas,putant hanc aqui-
Jam fuisse ipsummet S. loannem. Commode enim et con-
grue poluitDcus imaginariam aquilam per visum S. loan-
ni ostendere, clamantem voce inagna: Vae, vae, vae, ut per
illam significaret ipsummet loannem tres adhuc plagas
prodigiosas conspecturura, easque orbi denunliaturum et
hoc libro descripturum.
Ijj^ Tertio, Abbas loachim per aqiiilam hanc accipit S. Gre-
goriuin Magnum Pontificem, qui floruit annoDomini590.
et multa composuit moralia ad correctionem populi Dei,
in qiiibus sa;pe exclamat instare vx, id est lempora ama-
ra , et horrendas grassationes Longobardorura , ideoque
finein mundi appropinquare.
jy Quarto et gcnuine, Bcda, Aretas et Ticonius per aqiii-
genuiiia. lam, vel, ut multi Graeci codices habent, angelum, acci-
piunt praedicatores, qui in fine mundi, illi imminentes pla-
gas , exertainque vindicis Dei manum , strictumque gla-
dium deniinliabunt. Quocirca aptissime Ribera per aqui-
lam hanc inlelligit aliquera sanctum et caelestem Prophe-
tain , qiiem Deus in fiue mundi excitabit, ut hominibus
toto orbe existentibus praenuntiet seqiieutes tres plagas,
atque Anlichrisli adventum imrainere. Unde volabit per
mediuin caelum, id est, celerrime per mediam terram di-
scurret, ut praedicet graviora inslare impiis snpplicia, ni
vilam moresque inutent. Clamat ter vx, ut indicct quod
tres plagae gravissimie trium angelorum proxime sequen-
tur, et incumbent impiis. Denique, si quis per aquilara
accipiat angelum, qui assumpta aquilae forraa volabit per
orbein, hjecque ubique proclamabit, non repugnabo.
Tropol. talis aquila fuit S. Paulus, ait S. Gregor. in il-
lud S. lob cap. 39. 27. Numquid ad prxceptum tuim e
levabitur aquila, et in arduis ponel niduni suum? De his D iu Ezechiel. 7. Et S. Ambrosiiis lib. 2. de Abraham c. 7.
eliain ait Isaias cap. 40. 31. Qui sperant in Domino mu-
tabunt forlitudinem , assument pennas sicut aquilx. Vide
ibi dicta, quibus adde:
Primo, aquila; cornicura garritus obslrcperos contem-
nnnt. Cornices eoim aquilas irritant, scd aquilae eas de-
spicientes sursum evolant, ait iElian. lib. 5. cap. 22. Ita
doclores virtute illustres aemulos et invidos conlemnunt,
quoque magis ab eis lacessuntur, eo altius se librant, et
infra se volantes obstreperas corniculas rident, dicentes:
Sola virtute sequanfur.
Secundo, aquilai fel Attico melle teinperatum , illitum
citans hunc locum: Vx habitantibus in terral explicans-
que subdit: Non ulique omnes homines comprehendit, qui
tunc vitx huius cursum conficicnt fsunt enim et in terris
positi, quorum conversatio in cxlis eslj, sed eos quos ler-
renx conversationis affectus, ac sxculi huius vicerit gratia.
Ergo non habitalorcs, sed accolx sumus tcrrx huius. Ac-
cola enim temporalis diversorii spem gerit: habilator au-
iem spem omnem, alque usum sux illic substantix locare
vidctur, ubi habitandum pulaverit. Itaque qui est terrx ac-
cola, habitalor cxli est; qui autem habitator terrx, posses-
sor est morlis.
899
C A P U T N 0 IN U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Canil tuba quintux angeius, et slella radens e ccelo aperil puteum abyssi : unde prodeunl locustcB monstrosa similes
equis.coronalcB.kabenles capillos muiierum, et dentes leonum, et caudas scorpionum.quce cum rege suo Abad-
don cruciant homines per quinque menses. Secundo , v. 13. canil sexlus anrjelus , el solvuntur qualuor an-
geh liyati in Euphrate, qui colliyunt maximum et terribilem exercUum, a quo casa est tertia pars hominum; et
lamen hisce pkigis coBleri impii a suis sceleribus non sunt avulsi et aversi, ut diciiur v. 20.
1. •H-^T quintus angelus tuba cecinit: et vidi stellam de caelo cecidisse in terram, et data est ei clavis putei a-
B^ byssi. 2. Et aperuit puleum abyssi : et ascendit fumus pulei , sicut fumus fornacls magitffi: et obscu-
.H^rutus est sol et acr dc fumo pulci. 3. El de fumo putei exierunt locuslae in terram : et dala est illis po-
testas , sicul habent poleslalem scorpioncs lerrae : 4. Et praeccplum est iilis ne lacderent fuenum terr<e , neque o-
innc viride, neque omnem arborem:nisi lantum homines.qui non habent signum Uei in frontibus suis : 5. Et da-
lum cst illis ne occiderent eos: sed ut cruciarent mensibus quinque: et cruciatus eorum.ut crucialus scorpii cum
percutit hominem. 6. Et in diebus iilis quaerent horaines morlem , et non invenient eam : et desiderabunt mo-
ri , cl fugiet mors ab eis. 7. El sirailitudines locustarum , similes equis paralis in praelium: et super capita ea-
rum tamquam coronae similes auro: et facies earum lamquam facies hominum. 8. El habebant capillos sicut ca-
pillos mulierum; et deates carura, sicut dentes leonum erant: 9. Et habebant loricas sicut loricas fi.rreas, ct vox
alarum earum sicut vox curruum equorum mullorum currentium in bellum: 10. Et habebant caudas similes scor-
pionum, et aculei erant in caudis carum: et polestas earum noccre hominibus mensibus quinque : et habebant su-
pcrse 11. Ilegem angelum abyssi.cui nomen hebraice Abaddon, Graece aulem Apollyon, Latitie habens nomen Ex-
terminans. 12. Vae ufium abiit, et ecce vcniunt adhuc duo vae post hsc. 13. Et sexlus angclus tuba cecinit: et
audivi vocem unam ex quatuor cornibus altaris aurei, quod est anle oculos Dei, 14. Dicenlem sexto angeloqui ha-
bebat tubam : Solve quatuor angelos qui alligali sunt in tluminc magno Euphrale. 15. Et soluti sunt quatuor an-
geli qui parati erant in horam, et diem, et mensem, et annum , ut occiderent lertiam parlem hominum. 16. Et
numcrus equcslris exercitus vicies millics dena millia. Et audivi numerum eorum. 17. Et ita vidi equos in visio-
iie: et qui sedebant supcr eos, habcbant loricas igncas, et hyacinthinas , et sulphureas, et capila equorum erant
tamquam capila leonum : et de ore eorum procedil ignis, el fumus, et sulphur. 18. Et ab his iribus plagis occisa
est terlia pars homiiium, de igne, el de fumo, et sulphure, qua? procedebant de ore ip^orum. 19. Potestas enim
e(|Uorum in orc eorum est, et in caudis eorum ; nam cuudx eorum similes serpentibus, hubeiiles capita : et in his
nocent. 20. Et caeteri homines qui non sunt occisi in his plugis, neque pcenitentiam egcrunt de opcribus manuum
suarura, ut non adorarent daemonia, ct simulacra aurca, et arguntea, el aerea, et lapidea, et lignea, quae neque vi-
dcrc possunl, neque audire, neque ambulare: 21. Et non egeruat poeuitentiara ab boraicidiis suis, ncque a vene-
ficiis suis, ncqwe a fornicalione sua, neque a furlis suis.
veri.i. T/l"' STELLAS DE c>ELO CBCiDissc. ) Qiixrcs, qusoam j^ dicium Dei, ita ibi mcretrix (in^itur rssc puleus ailus, ia
Locusi* f ha!C slella, quis fumus, qua; cl qualcs locusla;? Primo, quera iuslo Dei iudicio praeccps ruil peccalor. Porro con-
i"*' Alcazar censet hoc c. 9. enarrari qiiintam et scxtam pla- cupisceatiam hic accipe, non lanliim libidinis, scd etiam
{jam ludxis incrcdulis itnmissam: Ha; dua; plai^a;, inquit, opuin.honorutn, f;ula>,omniumquc viliorum ; ivjTTo,-enim,
sunt locustic horribiles e( equi furiosi, sive Sircncs et Fu- sive a^jAo; esl »ora(jo, sive aquarum copia carens fundo:
riae.Traditi enim siint luda;i Sirenibus, id est, suis elfrai- hanc enim sifjoifical Hebr. (ehoiii. Uiide (ien. 1. v. i. di-
nalis concupisceuliis, iuxta ilhid qiiod cis minalus est Da- citur : Tencbrx eran( supcr facicm abijssi. E( S. Au{;u3t.
vid Psal. 80. 13. Dimisi eos secundum desideria cordis eo- libr. 22. coutra Faustuin : .ibi/<sus, inquit , es( inxsdma-
rum. Hinc conscquenler tradili sunl furiis coiiscicnliiB, ut bilis aquarum profundiias. Scapiila quoqiie io leiico : A-
illa; e\ scclcrum memoria, et poenaj ac plaj^^arum atroci- bijssus. inquil, cs( aquarum vorugo ; idcin de Hrbr. (ehom
tate, eis cor arrodcrcnt, cosqiie quasi in aincntiam adig;e- dicit Pa;;a. Alle<^. tamen abyssus sijf^nilicat inreroum, tum
rent, dc quibus ail Cicero pro Hoscio Amcrino : Hx sunt quia infcrous est quasi mare, cui dainnati immerguntur,
impiis assidux domesdcxqiie farix, qux dies nociesque pa- cstqiie profundissimus inslar putei, sivc rarceris profua-
ren(um pnenas a consceleradssimis filiis rcpe(an(. Secundo, dissimi et tenebricosissitni ; tum quia ipse esl prufundum
pcr stella; lapsum sij^nillcatur, non id quud Astrolii{;i ali- Dei iudicium , id cst siippliciuin , quod Detis iiislc de da-
qui volunl, scilicet Dcum subindc pcriiiitlcrc, ut astrorum mnatis sumit. (Juarto.fuiiius piitei sit;nilioat concupiscen-Locosia
iinpressio ct depravata; indulis vis, stullis cl imprubis do- tias esse tenebras obscurissimas, occ animo lircrc pcr eas ^'StoS-
ininentur, eosque sui cordis ciipidilalibus subiicianl, quo- soic, id est ca;iesti luce, imo ncc ralionis luniine frui. Ex |.^,p,
modo ail Horatius lib. 1. udc l'J. hoc infcrni fuiiio, id cst erroro iam dirlo, alquc cx inor->crniiu,
In vxc (o(a ruens Venus deseruii Ci/prum. u dinata; olTecliuiiis ac dccoplionis lenebris prodcunl locu-""'
Et in Anacreontcm ( ut ipse liii<;il j sose iinmitlit Cupidu. sta;, id cst iiironslantes et cariialcs cupidines . locusla e-
Sed potiiis stclla ha;c 8i{;uiricat lc{jcm .Mosis, qux quasi nim cst animul vcnlrosuii\et vorox; unde aplc si{;niGcat
dcsuper ruens Iuda;os opprcssit , et pcr occasionem con- appclentiarum csiiriem, ct ciipiditalum ac sullicitudinum
cupiscentiam in eis accendit, Uom. 7. 7. Locusla; enim Tarielatcin el inrmlatcm , a<qiic ac {julusorum ventrem
sunt cordis desideria et concupisccnlia; rtTra!iiotoe , qiiai insaturobilcm. llursiim, lociisla cst animal inquietum, va-
Btella hac apcricnle abyigum indc prudierunt Tertio, pu- {jum, sordulum, ni)xiiim, iinpndcns, murdax : taliscstct
leus abyssi non esl infcrnus, scd piitcus profuiidissimus , conrupiscentia. h( da(a c</ liiis po(cs(as, sicu( habeiU po-
ut sinc fundo essc vidcotur. Hic |miIciis symbolum est iu- (esta(em scorpiones : sunt euiin qiiicdain locusla; qiia; lia-
8li iudicii Dei ( iuxtu illud 1'sal. 35. 7. ludicia tua abijs- bent caudam instar srorpionis. Apte si^nihcat locustas,
sus muKa) quo Dcus tradidit Iuda;os suis coiinipisccntiis, id cst cupiditnlcs abeuntcs, inn.^^iTC oriileum menti xquc
luxta illud Prov. 22. v. 11. l'ovcaprofamla cs( merctrij- «c corpori, siciil srorpius in cauda habel dentcs, teste
cui ira(us cs( Dominus, incidel in cain. Sicul cinm hic lu- Plinio lib. 11. 37. iuxla illud I'rov. 23. 31. Af intucam
l
Seuteot
900
Commcnlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. IX.
vinum quando flavescit, cum splendueril in vilro color e- ^ fliinderico, Gpnserico,Hunerico,Trasamundo et Gilimero.
II.
Eiposit
STies
Waudal
persecu
ius: ingredilur blande, sed in novissimo mordebit ut cola-
ber , et sicul rerjulus venena diffundel. Qiiocirca dixit Sc-
neea : Qai desiderium claudil, mehcrcule cuin love de fe-
licilule conlendit. ^oxlo, praecipilur iocuslis liisce nc no-
ceant herbis, sed lioiiiinibus: quo si^nificalur spiritualcs
has csse jocuslas, et inyslicas, non physicas et naturnli-s,
scilicet concupiscenlias iain dictas. Scpliino, ciim diciliir :
Vt cruciarenl wensibus quinque, alludilur ad Gen. 7. 2i.
et cap. 8. 1. ubi dicilur diluvium occiipasse et tenuisse
terrain contiim quinqua{?;iiila diebus ( tot enim dies coii-
tinent menses quinque). Sicut ergo tunc aquarum in or-
be, et postea sub Mose lociislarum fuit diluviuin oporicns
tolain yEgyptum, Exod. 10. 15. ila signifiratur hic cou-
cupiscenliarum diluvium immissum in Iuda?os, duralu-
rum per loO. dies, id est diulissiine , donec Deus miser-
tus eorum , Noe myslici , id est Chrisli salvatoris nostri,
raeniinerit, et suiun spiritum zephyrumque terra; inimit-
tat, qui lucuslas has aufcral, el ludxos ad Cbristum con-
Nani Slilico Wandalus, niilitia; dux strenuus sub Theo-
dosio sonioie, ab eo moriente relictus cst tiitor filiorurn
eius, et totius Imperii : quocirca ipse duas lilias suas Bo-
norio siiccessivc in uxores dedit. Tandcm volens impe-
rium ab Uunorio ad sosuumque filium Eucherium traus-
ferre.occulte contra Honoriuiii concitavit Waudalos ; sed
prudilione eius dctecla, pcrduellis ipse cuiii filio ab Ho-
norio capite mulctalus est. i'ost Sliliconis morlem Wan-
daii sibi icgoni creaiunt Corsicoiiciii , qiii omnia quae in-
ter .Mpes ot Pyreiia;os suul, vaslavit. ^Vandali a Gothis
facli sunt .\rriani. Corsico obsidens Arelatum a Prjefecto
urbis capilur el occidilur. Huic succedit Fredebaldus H.
Wandalorum rex.quo mortuo succedit HI. rex Gunderi-
cus , primus in Hispauia Wandalorum rex : huic pariter
sueccdit fratcr Gensoricus, quarlus eorum rex, qui Afri-
cam vaslavit, et Hippooem, in eaqueS. Augustin. urbis
Episcopum obsedit; deinde traiiciens in Italiam, Romain
ccepit et diripuit, mox et Capuam et Nolam , in qua Epi-
vertat, quod erit in fine mundi. Oclavo, quterent homiucs l* scopus eral S. Paulinus , qui se pro filio viduae captivura
mortem, et non iavenient; quia inordinata desideria tot
metus, angores et cruciatus menti afTerunt, ut homines
iis obnoxii sa;pe optent raortem. Unde Plin. lib. 7. c. 50.
Tot, ait, melus, tot curx, iolies invocata mors, ut nullum
frcquenlius sil votuin. Haec ergo clarura est a concupiscen-
tia? fomitc exoriri, sine quo nullus est raetus, nulla cura,
nulia sollicitudo. Unde sapienter S. Bernard. Tolle pro-
priam voluntaiem, et infernus non erit. Nono, sunt simi-
les equis paralis in prxlium; quia maxima est vis, ardor
et impetus concupiscentiK ad proterendum omnia quae si-
bi obsistunt : ila videmus libidinosos et iracundos in ignes
et enses ruere, dum OBstro libidinis, vel irae aguntur. De-
cimo, habent in capite coronas ex auro; quia homines,
suis concupiscenliis dediti, falso putant eas quasi reginas
esse, quibus subiici ct per omnia obsequi debeant : illis e-
nirn cordis sui regnuni et imperium deferunt. Uode ait
Paulus Rom. 5. 21. et cap. 6. 12. Non regnet peccalum
Waudalis dedit. Pracdicatus fuit Gensericus omnium re-
guin felicissimus et gloriosissimus , qiiod duarum totius
orbis poteutissimarum et principuin urbium , Romx et
Carthaginis, fuerit expugnalor. Genserico succedit filius
Hunericus qiiintus Wandalorura rex , qui trecentos Epi-
scopos, Diacouos, Presbyteros , laicos vero 49-iO. in exi-
lium misit, multosque raartyrio afTecit: Trachenses cives,
quod Arrianum Episcopum pati nollent, male mulctavit,
eisque linguas et dexteras manus amputavit; qui tamen
per rairaculura, Deo dante, ita locuti sunt ac si lioguas
habuissent: quorura unus dum peccat et proiabitur in li-
bidinera, donum hoc perdidit, teste S. Gregor. lib. 3. Dia-
log. cap. 32. Hunericus, postquam octo anuis regnasset,
Termibus consuniptus interiit. Hunerico succedit Gunta-
bundus; huic deinde Thrasamundus frater, qui regnavit
annos 26.Thrasamundo successit filius Hilpericus, qiiem
genuit ex filia Valentiniani Imper. qui proinde a matre
in vestro mortali corpore , ut obedialis concupiscenliis e- T orthodoxam fidem cuin lacte suxit. QuocircaGiliraer Hil
ius. Uudccimo, habent facies hominum et capillos mulie
rum; quia blandas et molles prima facie se exhibent, et
ita incautos homincs pelliciunt. Hoc est quod ait S. laco-
bus cap. 1. 14. Unusquisque lenlatur a concupisccnlia sua
abstractus etillectus. Duodecimo, habent dentes leonum;
quia animam mordent, lancinant, et funestiim habent e-
situm. Unde de iis Eccles. 21. 3. dicitur: Dentes leonis
dentes eius, interfieientes animas. Decimotertio, slridorem
edunt alis suis instar curruum ; quia suis claraoribus di-
centes, Affer, affer , Prov. 30. 15. Ita aures mentis ob-
tundunt et opplent, ut eius atlenlionem absorbeant, ui-
hilque loci supersitad aures cousiliis salularibus accom-
modandas. Decimoquarto, habent super se rcgem Abad-
don, puta diabolura, qui per concupiscenlias, quasi mili-
tes suos, bellum horainibus infert. Unde de eo ail Paulus
2. Tiraoth. 2. 26. A quo capUvi tencntur ad ipsius voluii'
latem. Hic vocatur exterminator; quia ipsc concupiscen-
lias acuit et inllammat, ut per eas exterminet omne se
perici frater consobrinus, regui avidus, Hilpericum pro-
ditionis accusavit, quod cum lustiniano occulte collude-
ret. Hilpericusergo a Waudalis regno privatus custodiae
traditus est, eique siiffectus Gilimer, qui quinque aunos
regnavit. lustinianus Imper. volens restituere Hilperico
regnura, bellum movit Gilimero, mittens contra eum Be-
lisarium, a quo Gilimer superatus etcaptus, argentcaca-
tena vinctus, Constantinopolim in triumphum duclus est
ad luslinianum Imp. anno Doraini 536. Ubi visa lustinia-
ni magnificentia, merito Gilimer exclamavit: Vanilasva-
nitalum, et omnia vanilas. Ego heri fui rex, nunc capti-
VHsct calenatus quasi mancipium. Taac ego desiit regnum
Wandalorum, anno scilicet 95. ab invasa et occupata ab
iis Africa, uti futurum pra;dixerat S. Cypriauus, teste E-
vagrio lib. 4. 16.
(>ensent ergo Lyran. Aureolus et S. Autonin. stellam
cadentem esse Valentem Imp. Arrianum, vel Gensericum,
qui primus ex regibus Wandalorum fuit Arrianus, pri-
men virtutis. Nam, ut ait Apostolus: Desideria viergunt U musque a Bonifacio Comite vocatus in Africara, earn in-
homines in inlerilumet pcrdilionem,\..l\mo\.h.Q.^.{j\)\
pro perdiiionem, Graece est a7:M).-iav; unde vocatur hic a-
-o/Xjojv , idest, perdens vel exterrainans: uimirum haec
sunt sepulcra concupiscentix, de quibus Numer. 11. 34.
Nolum est illud: Plures occidit crapula quam gladius.
Aut per angelum abyssi accipe amorem proprium ; hic e-
nim rex est concupiscentiarum, easque dirigit, iinmittit
et inflammat, cui rccte accomraodes illud Habacuc 3. 5.
Anle faciem eius ibil mors, el egredietur diabolas anlepe-
des cius. Vere enim amor proprius ipsi anirax est quasi
da;mon nocenlissimus. Hucusque Alcazar apposite ad tro-
pologiam, sed non ad litteram, ut ipse conlendit.
Secundaexpositio est Aureoli, Lyraniet S. Antonini 1.
p. Chron. tit. 6. cap. 1. qui censent hic pra;dici persecu-
tionem Wandalicam, quae gravissima fuit quinque men-
lioms. sibus, id est, sub quinque AVandalorum regibus, scilicet
vasit.tenuitque ipse et posteri eius per 95. annos usque ad
Gilimerum, ut dixi. Locustae crgo suntWandali; quinque
menses censent esse quinque reges Arrianos iam dictos ,
vel regum tempora: hi euim, utpote Arriani graviterEc-
clesiam afflixerunt, uli inter alios enarrat oculatus testis,
et cum aliis orthodoxis ab iis gravia passus, Viclor Uli-
censislibris tribus, quos dePersecut. Wandal. dignossa-
ne lectu conscripsit. Verum, uti iain saepius ostendi, haec
omnia a sigillo sexlo et deinceps usque ad finem Apocal.
spectant ultima mundi tempora.
Tertia ergo expositio est nostri Blasii Viegas, qui secu- Jif.
tus S. August. Bedam, Primas. Gagneium et alios pluri- Expotit.
mos, per quinlum huncangelum accipit quintum concio-
natorum ordinem. Stella cadens, inquit, est Lucifer ( Al-
cazar, ludam proditorem; Cardin. Bellarminus , Luthe-
rum; alii, Calvinum et sirailes haereticos ex clericis lai-
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. IX.
901
C09, ex monachis marilos, e\ castis inceslos, idco^ue cx ^cere non possinl. Tcrtio, qiiia hajrcsis nisi comam et fu-
:_ : „ -i : :j.., !,,.-„„;„ ;„.io...... „„K,..,- cuiii sibi iiiducal, (lisplicet omoibus. (J;iario, quia oiuDes
penc lia:relici , lesle S. Hieronyino ad Clesiplioulein, au-
xilio fQEiiiinaruin suas lia.re»es piopugaruul.
yiiarlo, pectus lorica fcrrea ariiiatuiii siguificat eoruni
obsiinatioiieni, qiia! lanla est, ut iicel clare conviucantur.
inaliut laiiien inori quam ab errore recederu. siinilitudo
equoruui,si{;nuin est audacia; el temerilalis.
<Juiiilo, liabeiit caudas aculeulas inslar scurpiunum :
quia licet os blaiiduin habeant, oireraulque carnis illece-
bras,taiiieD io fine aniinain et corpus inullis implicaDl dif-
ficultalibus iu hac vita, et ajlernis ignibus in fuiura.
tjexto , Tolantes currus siffnilicanl inirani celerilalem,
qua hairesis inslar peslis et Uamaije grassaudo.varias pro-
vincias corripit et devaslat.
Seplimo, pra;sidet eis rex abyssi Abaddon, id est, ex-
terminator; quia, ut recte ait Bellarmiuus , hajrclici, v.
g. Lutherus, eiusque prosapia et propago , grassalur io
ca;luin,lcrra3, Purgatorium,infernum. lnra;|oDeuin
sumrao in iiiium abyssi, id est, ha;rcsis, indeque gehcu
1132 proiapsos accipiunl. Undc uonnulli conicclarunt Lu-
theri ha;resin duraluram quiuque inensibus, sive loO. die-
bu9, id est, 150. annis : dicunt eniiii diein pro aniio ac-
cipi ). Lucifcr ergo oliin iustar slella; cadentis lapsus est
de caelo , et nunc rursiis eius lapsus pcr visionein iinagi-
iiariam rcpiu;sentalus fuit luanni. Lndc cl de eo ait Chri-
stiis: Vidcbum Satanain sicut fulgur de ciclo cadentein,
Lucaj 10. 18. Locuslae suDt haeresiarcha; et haerctici, qui
in fine inuiidi pluriini erunl quasi locusla;, uti pra;iiio-
nuil Ghrisius Mallh. 24. 2i. Hos cx infcriio educct Lu-
cifer cuin fumo, id est, densis errorum el ha;resum nebu-
lis, qui solem, id est, Christi, divinilatcm ct dignilalem;
ac lunam, id est, Ecclesiain; et slellas, id est, lidcles, ob-
scurabuot. Horum potestas erit ut scorpiouum , id csl ,
maxime dolosaet perniciosa. Eis prKccptuiii est nc la;dant
foenum, id esl, fidcles qui habentfidein et charilatem.scd
tcueram et dclicalam; nec viride, id cst, fideles in fide et
charitate virentes cl fortes : nec arborcs, id est, sanclos B liarunlTrinitale, Chrislum deitateet hu
excelsos et Pra;latos : scd tautum eos qui non habcnl si-
gnum Dei, id est, qui non liabcut fideiii et charitatein: hi
eniin farile in haereeia labunlur. Hi ergo perscquenlur
Ecclesiam usque ad mortem et niartyria : uude babcnt ar-
ma, eqiios, loricas, elc.
n«retici Quaeres.cur ha;relici voccDtur locuslae?Resp. auctorcs
suuiiocu-citati , el pulchrc ac fuse Card. Bellar. in oratione quam
»t*, cur* ullimo tomo pra;posuit , atque ^'iegas hic. Primo, quia,
siciit lociisla; maxiine nocent virenlibus, sic haerelici lidci
et virliilibiis. Scciindo, quia contra Ecclesiam conspiraiit,
siciit locuslaegrcdilur univcrsa per turnias siias,Prov.30.
27. Tcrtio, ob locustaruin saltus quos imitantur hacretici
sua inconslanlia, qua ab uno crrorc ct hxrcsi saliutil in
alium. Quarto, quia haerclici sauioso ore cuucta polluunt;
suntquc ut lucuslx in ventreiii,id cst,gulaiii et libidinem,
propcnsi. Quocirca sicut ambitio et libido sunt gradus ad
hairesin; ila humililas, caslitas, vitaequc innoceatia eiri-
jiii spo-
iiiaDitate,Saacl03
homines bealitudine; eosdem cum angelis omni cultu et
vcueratione. In lcrra et Ecclesia maguam S. Scriptura;
parlem, omnia pene Sacrainenia, oiiines tradiliones, sa-
cerdotium, sactificium, vola, ieiunia, festa, tcinpla, alta-
ria, reliqiiias, cruces, iniagines, monuinenta oiiiDia pieta-
lis, leges Ecclesiasticas, disciplinam atque ordinem uni-
versum; populorum erga principcs obedientiam, princi-
pum erga subditos polestatem, deniquc omiiein niode-
stiain, pudorem, revereutiain , oinnein virtutem et spiri-
tum, omnem domus Dei decorem et pulchriiiidinem ex-
terminarunt. Purgalorium fundilus evertere conautur.
Quin et iufcros veros et locales multi Lulhcranoruin ne-
gant, et imaginarios ucscio qiios inferos ex captte suo fiu-
gunt Itaque nec a suo abyssi rcge linguain virulentain
abstinent, quin ei iiiiurientur, cique iurisdictionein cuin
subdilis adimaut. Certe Coh inus docct iuferuum, eiusque
cruciatiis non csse aliud , quam apprchcnsionem qua re-
cacissimum esl medium, utquisfidein sauam couscrvet, pprobi apprehendunt Dcuin sibi iraluin. Scilicet hoc valde
nec labatur in hxresiu.
iNota prinio. Ha; locusta; habenlcoronas in capite: quia
ha-relici reges et principes seductint (uli Arrius Couslanli-
num el Conslanlium, Eulychiani lustinianum, Monulhe-
lita; Heraclium, Liitherus Duceiu Saxouia;] qui eos coruin-
quc htrrcscs ormis tticntur et propagaul. Corouae ha; si-
iniles sunt auro. l*riino,qiiia hoerciici,et principes coruin
asscrla; pra; se fcriint lidei zclum et charitalis ardorein.
Scciindo, quia eoriiin victoria conlra Ecclcsiam fiililis est,
umbralica et cvanida; hinc vidctur ouruin, scd non csl:
quia siio perseculione non vincunl, sed viuciinlur tain haj-
rclici , quam tyranni per paticnliam ct cunslanliam Or-
Ihodoxoriiiii, uli pulchrc oslciidit Viegas sect. 7. n. 3. In-
super Card. Rcllann. pcr coronas quasi ex ouro, accipit
ha;reticoruin fasltim , ul Luthcri, qui in Epist. od Licor-
gium duccin Soxoiiia;, dicit sc superare S. Aiig. ct Am-
bros.Ilcin in librocontra Biillain Leoiiis X ausiiscsl Pon-
cruciat impios, qui, si nou sentireal verbcra et ignes Dci
irali, ad Deuin iras suas ablegarent,nec niliil irisaut mi-
uis eius iiioverentur, inulto iiiIdus cruciarealur.
Verum ha;c, licet apposite dieantur, mvslica tamen po-
tius videntur, quam liiteralia. Adde, huic exposilioni re-
pugiiat, quod ha; locusta; crucicnt homiucs, ila ut oplent
inori, quod ha;relicis oon competit ; horuni eniiu est ho-
mines pervertere iii fidc et moribus, non cruriarc vel oc-
cidere; iino ab eis perversi et seducli, cuin uon nisi volu-
platcs ct commoda liiiius vila; spcctent , suminc amaiit
vilam et horreiit mortem. Tcrtio, ha; locusta; cruciabunt
cos qui non habcntsignumDei; ha;rctici verocruciaut eos
qui hnbent hoc signuin, puta fideles et Ortliodoxos.
Porro insulsi cl impudcnlcs hic sunt nostri ha;rclici , E.posuio
prajscrlim Calvinisla;Angli, qui,ut se vindiceut, talionem ti*'eii-
hic redduiit Calholicis. E quibus unus ( ab uno disce q. '*"■>"■•
niues ) leceniior comtncntans in hunc Apocalvpsi locum,
tificcm Mojimiim, cum univcrsa qua; illi adha;rcl Ecclc- ... pcr lianc stcllain c ci'lo lapsam ct respranleni puleuin
, Evango- LJ hyssi, inlelligit .Mahometem, et Aulichrisluiii, id est P(
Bia, cxcommtinicarc. Hinc vocant se Prophetas.
lisias, Elias terlios, reformatorcs Ecclcsia;, instauratorcs
fidci et rcligionis.
Sccundi), habcnl facicm hiimanain, id cst, simiilant hu-
manitalcin ct bcncvolentiam, scd mordent: quia habcnt
dcnles lconinos. Tropol. talis est delraclor, de qiio Psal.
139. Acuerunl linguas sunit sicut acrpenlis. Scrpentis cnim
lingua, ut oit Pliii. lib. 5.37. tcniiisslma est, Irisulcn.vi-
brons, ntri coloris, ct si cnm cxlrahas, pcrlonga. Siiiiilis
cst lingiia dclracloris, ac in primis trisulco, qiiio noccl si-
bi , niidiciililiiis cl iis quibtis dclrnhil; itnqtie unico irtu
Ircs ferit el lajdit. Ita miiiislri h.Trcticnrtim iugilcr dcirn-
hunt monachis, Clcricis, Ponlifici; qiiiu ct Sonrlis ac H.
Virgini.
Terlio, habcnt rniiilloi siriit mulicrtim. Primo, qiiio cf-
ficminali sunt ct libidinosi. Serundo, quia inlirmi sunl et
debiles inslar mulicris, ut Ecclcsiam quie virogo cst, vin-
liliccm Komanum: uterquc cnim, inquil, nrpit stib idein
tenipus, scilicet sub annuin Doinini DC. Tiiuc cnim Ro-
inoui Ponlilices u purilale fidci et rcligionis suorutn Pa-
Irum desciscentes . stipcrslitioncs induxcrunl, pula .Mis-
sas, iiivocaltoncs Sanctorum, oralioncs pro drftinrtis.cul-
tum rcliquinruin,im«ginum,ca;rcinoniorum. Tunc Bonifa-
cius III. a Pliocn Imp. impctravit ut universalis Episrnpus
Tocaiclur. .Mox Bonificius IV. Panlhcon.tcmplumGcDtilis
idololalria;,otiinibus>ancli3consccravit,camdcni cxercens
impictalcm,sciliceicolendi novunidcoruinexercitum.dun»
fcstuin eorum 8nu\il pcr tolum orbcm. ne scclus forct u-
iitus urbis Koma;. Plura alia alTert de Bonifacio V. Thco-
dalo, ct oliis.scd plauc falsa,qiia; per calumniam ipsis iin-
pingil; quin ncc a S. Circgorio larcrondo ninlcdiiam lin-
guuiii el calonium ohslinct. Eumus crgo, inquit. cst has-
rcsis in doctriua,cl lu culiu superslitiu, quibus sol ctaer,
902 Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. IX.
id esl, lux verilatis, in Ecclesia obscurata esl. Ex hocfu- ^ lunturLucifcro aut dsemonibus, ulpotc damnalis ctincar-
nio prodierunt IocusIcB: Orientales locustae sunt Mahome- ceralis,sed anjjelis bonis, ulpote Dei.eiusque iuslilia; mi-
prodii
taiii : Occidentales sunt monachi, moniales, nunierosa co-
hors Religiosorum, Cardinales cum tola hierarcha Ponti-
ficia. Hi omnes scarabeei scaturiveruut ex eodem furao,
Tcl (imoignorantiaeeterroris. Hi.utpote Mendicantes fra-
tres, non occiduut, sed cruciant homines: quia spoliant
haeredes palrimoniis, assidendo moribundis parentibus,
eisque estorquendo partim miuis Purgatorii, partim inde
liberandi per suas preces et Missas spe, opima pr»dia,
fundos, agros, magnam pecuniam; quiu et (ilios et filias:
docent enim licere filiis Religionem ingredi iuvilis paren-
tibus. Maior cruciatus et carnificioa fuit, couscienliis inii-
ciendo laqueum, eisque imponendo neccssilalem quotan-
nis confilendi omuia peccata cum singulis circumslantis.
Habent corooas in capite : quia sunt atlonsi in modum co-
ronoe. Habent capillos mulierum ; quia suut cultoresB.
Virginis, eiusque nomiue se legunt et velant, uli Carme-
litaj ab Honorio 111. vocantur familia Virgiuis , ideoque
nistris. E\ inferno prudlt fumus, id est, furibundse et di-
rissimx machinatioues dxmonum in homines. Hinc ob-
scuratus cst sol et aer , id est , excsecata; sunt hominum
mentes, ut cajlum non suspicerent, sed proni terram spe»
ctarent et ambirent,aitRichardus. Ha;cenim symbolice et
figurate accipere cogimur; quia nulla dalur proprie clavis
infcrni, nullum etiam eius oslium, tcI hiatus, qui fumum
exhalet super terram,ut solem obscurare possil: et liquet
cx sequentibus locusta9,utpote tot besliis similes, figura-
te accipi debere.
LocustEB ergo erunt exercitus quidara barbarorum , a
da;mone in impios immissus, ut eos per quinque menses
vaslet et cruciet, ut olim fecerunlGothi, Alani, Wandali
et Longobardi. His primo dalum, id est permissum esl,
ut non occidant, sed morle gravius diutissime excrucient
quasi cruciatu scorpii, qui est furtivus et crudelis. Secun-
^ „„„„..„ .... .« - ■a ' » do, sunt sirailes equis paralis in praelium ; quia erunt e-
pailio albo utuntur. Ita ha;relicus nugatur el blasphemat, D quites bellicosissimi. Tertio, coronas habent similes auro.
vomitque calumnias, quse singula; iam millies a Cardin
Beliarm. Gretsero, Sandero, Stapletono.aliisque plurirais
confutalse sunt.
Verum, quid haec ad septiraum et ultiraura Apocal. si-
gillum, quod ulliraas orbi plagas.cum iisque finem et exi-
tium adducel?iam enim mille anni el amplius elapsi sunt
ab ortuMahometis,et a S.Gregorio et Booifaciolll. Rur-
sum, quse conventio Mahometis cum PonliBce,ut una ea-
demque sit stella? quae consenlio Saracenorum cum mo-
nachis ut utrique eaidem sint locustae? cum constet hos
ab illis in fide, gente , loco, vita et moribus loto ckIo di-
stare, ita ut Saraceni monachorum sint hostes infensissi-
rai. Tertio, ante Mahometem et S- Gregorium, fuit Ponti-
fex Romanus caput lotius Ecclesiae, fuit sacrificium Mis-
sa;, fueruut monachi et Anachoretie , fuit invocatio San-
ctorum , cultus reliquiarum, imaginum , etc. ut patet ex
S. Hieronymo conlra Vigilantiuiii,ex S. Augustino lib.22.
d est, galeas raicantes ut aurum. Sic enim corona pro
galea accipitur a Virgilio, iEneid. 5.
Omnibus in morem tonsa coma, pressa corona.
Dbi Servius : Corona, ait, id est galea; et sermone Home-
ri usus est, qui galeam Tcjsavov, id est coronam, dixil. Ln-
de explicans subdit : Galeam anle pedes proiecit inanem,
Quarto, facies tantum est hominum; quia cor et animus
erit quasi leonura. Quinlo, habent capillos sicut mulie-
rum ; quia molles et efToeminali erunt,idque prae se fereut
cultu corporis, raaxime cincinuis et torlis crinibus. Sezto,
dentes habent quasi leonura , ut validissime mordeant et
laedant. Seplirao, loricas habent sicut ferreas, id est fer-
reas; sed dicit sicut, quia haec eral visio; et quia hos mi-
lites vocavit locustas, quibus proprie uon corapetit lorica.
Octavo, vox alarum est celer eorura impetus et strepitus,
qui erit ex mullitudine curruum expeditorum procurren-
tium ad praelium. Nono, habent caudas quasi scorpii; ut
Civit. 8. ex S. Basilio hom.de XL. Marlyribus, etde Gou-p sicut scorpii per caudam occuUe nocent, ila et hi occul
stitut. Monast. Ipse enim Basilius fuit monachus, ac mo-
nachis regulas et constitutiones praescripsit ; iino e qua-
tuor Ecclesiae Doctoribus, lam Grsecis, quam Lalinis, tres
fuere raonachi, scilicet e Graecis S. Basilius, S. Nazianz.
S. Chrysost. e Lalinis S. August. S. Hieron. et S. Gregor.
Ergo falso horum inventio tribuiturBonifacio 111. eiusque
successoribus. Mirum vero Anglos ita obslrepere S. Gre-
gorio et monachis,cura ab ipso eiusque monachis, S. Au-
gustino,et sociis, ab eo in Angliam missis.ab elhuicisrao
ad Chrisli fidem sinl conversi , uli Ven. Beda, aliique o-
mnes testantur. Nimirum effrons est haeresis, estque in-
star meretricis, quae in adulterio deprehensa, quoslibet te-
stes, eliam oculatos, lenoneset meretrices esse clamilat;
ita enim Lutherus, Calvinus, aliique hoerelici haeresiscri-
men Orthodoxis impingunt, eosque vocanl heerelicos, et
idololatras, quia ab iis se damnari vident. Quarto, Maho-
metani nou cruciarunt mensibus quinque.sed occiderunt
et occiduut Christianos; gladio enim propagant suam se-
le noceant, idque in fine et habitu suo. Decirao, regem
habent angelura abyssi, id est, diabolum eos incitantem.
Verum, non recte armali milites comparantur irobelli-
bus locustis. Secundo,cum equi hic nominantur, nulli no-
minantur sessores vel equiles; ergo nulli fuerunt.Tertio,
locustse hae varias et monslrosas habent formas, plane di-
versas a formaet habilu militum. Quarto, mililes gladiis
et lanceis pugnant: hae autem locuslae caudae aculeo,qua-
si scorpioues pungunl et laedunt.Quinto, haec plaga quinli
angeli distinguitur a plaga sequenli sexti angeli, in qua
ducenti milliones militum per quatuor angelos in irapios
iminittuutur : ergo haec non fuit militum.
Dico ergo: Planissimus et aptissimus sensus est (quod _
eliam probabile esse ceoset Ribera) ut haec proprie, sicutgj 'k^
sonant, accipias. Locustae ergo hae erunt daemones, qui genuina
speciem et formainlocustarum indueut.sed novara et mon- loc»"'»*
strosara, utpote ex variis animalibus, pula leone, scor- J^^*g,"'
pione, equo et homine commistam et cousarcinatam. Haec prob. '
ctaiu ex praecepto Mahometis. Quinto,Saraceni non a men- 1) seutentia probatur Primo, ex refulatione aliarum ; non e-
sibus quinque , sed iam a raille annis vexant Ecclesiam ;
moiyichi vero pene cum Christo nati sunl, uli patet exS.
Diotiysio lib. de Eccles. hierarchia. Sexto, monachi habent
corouas in capile, sed nou ex auro , uti habent hae locu-
stae: esto habeant capillos B. Virginis, non tamen habent
capillos mulierum , uli habuit aposlata Lutherus moniali
suae adstriclus,eiusque mollis el efloBminata Ministrorum
progenies. Denique raonachi non habent caudas soorpio-
uum, uec dentes leonura, nec loricas ferreas, etc.
IV. Quarta ergo explicatio magis congrua, esl Riberae, cui
Expiica- favetPriinas. ct eius sequaces,dicens: Equihomines sunt,
stas io?e *®*f°'"'^*' ^'"''' *P'''«'<w^ nequam. Ait ilaque Ribera: angelus
cxerciiusquinlus tuba cauit, el mox stella, id est, augelus uuus e
barbaro- bonis qui pra;sidet inferno , e ca>lo descendit habens cla-
'"''''■ vem abyssi,id est, habens polcstalem aperiendi et laxan-
di iufurnum. Claves enim iuferualis carceris noa comrait-
nim apparet quid planius et congruenlius per locustas has
ila monslrosas, quain monstrosi daemones, et monstrosa
eoruin corpora, in quibus ipsi apparere solent, accipi pos-
sint, prajserlim quia cajterae omues plagae ad litteram, uti
sonant, accipiendae sunl : ergo et haec. Secuudo, quia pro-
deunt ex puteo abyssi, id est inferni: ergo sunt inferua-
les; ergo daemones. Tertio, quia in fine mundi plagae e-
runt nova;, insolitae et inauditae; tuncque Satanas, eius-
que daemones, solventur, ut dicitur cap. 20 3. qui soluti
omnem suam vim et furias exerent in homines. Sicut ergo
nunc invisibiliter lentant vexantque homines , ita tunc vi-
sibiliter vexabuiit et eruciabunt. Quarto, etiam nunc ia
raorte hominum solet diemon raorienli visibiliter appare-
re , ut extremam luctam et agonem cum eo obeat, ani-
inauique eius sibi vindicet si possit, uli apparuit S. Mar-
tiuo morienti, el in dies moribundis apparere, ab iis ipsis
Comment.iria in Apocalypsin S. loannis. Cap. IX, 903
audimu9etcernimus;qiiod pliiribiis coiifircnQtBarlhol.Si- ^ eou9qi:e aperiotur) alicubi in terra, Tel in montibus nan-
bjlla, lib. Pcrejrin. qux-st. qu. ullima: ergo idem faciet detiir; unde quasi ex puteo abyssi, id est abyssali et pro-
iu fine el qiiasi nf^one mundi, post quein anipliiis liomines ' ■ ........ ._
tenlandi el criiciaiidi mm babeliit pole*talcin. Quinto, rcx
haruin locuslariim eslda;mon dictus .\baddon v.lt. huoc
enim dacinonem esse omnes consenliunt ; crgo el subditi
eius, puta locusliE hx, erunt pariler da;mones. Sexlo, S.
Antonio, Hiiarioni, et aliis Saiiclis apparuerunt dxmones
simili terrifica et monstrosa rorma ursorum, icooum, lu-
porum, imo mista varioruin animaliiim forina et spccie.
£rgo multo ma;;is ila apparcbiint in finc mundi, ulpote
ampliiis se non ostcnsuri, nec ajipantiiri mundo. Seplimo,
hominum conccptus est, dimoncs monstrosas csse crca-
turas ei Tariis horrificis animalibus conllatas ; ilaqiic ia
imaginibiis, puta in typo iofcrni et similibus, cos dcpin-
gunl pictores ; scilicet capite horrifioo et varie cornulo,
fundissimo, iinmensa vis fumi cxibil, sicut ci jEtna et Ve-
suvio crebro exisse loj^imus. Ex quo liquet in lerrae visce-
ribus mulla ct immauia lalere incendia, quae iam com-
pressa tenenliir, ut sub finem raundi erumpant, et prirao
omnia fumo et cinere iufcstent, deinde simul cum igno
eonnagraiionis terram exurant. lam durante isto fumo,
facile cnt divina virtutc procrcari pcrcgrinum genus lo-
euslarum punoenliuin et viruIcnlarum,quode fumocxeal,
et omnia longe lalcque occupct; sicut olim immensa ag-
mina, primo ranarum, dcinde locustarum , postca cini-
phum, postrcmo muscarum, totam.Efjypttim oecuparunt,
idqiie repente, divina virtule ca animalla formante, ut pa-
tel Exodi cap.7. et seq. Siinili modo agri Philisihinorum
subito efTuderunt infinitam vim murium, 1. Rofj. 5. Quod
cauda hispida et aculeata, alis horrificis, ore et dontibus ad formain carum atlinet, non upiis est ut facics caru
lconinis, etc. Idqiie apposite; quia dcTmoncs talia corpora plane sint similcs faciei humanx , aut eiusdein magnitu-
monstrosa assuiiiere solcnt ex Dei nulu et iussu , ul por diuis, sufricil csse rudem similitudincm, qualis reucritur
ca monslrosa animae ipsorum 'siiigiilarumquc eius poton- U in simiis. Idein censendum de capillis scu cirris carum.
tiarumj lot vitiis deturpatae dofurmitas domonstretur. De-
nique hac monslrosa spccie apparituros dasmoncs in exci-
dio Babvlonis, aliarumque iniidoliuniet inipiarum iirbium,
ac multo magis in excidio orbis, cuius illa fuere Ivpus ct
prscludiiim, docet Isaias cap. 34. li. Occuircnl, inquit,
dxmonia onocentauris, et pilosus clamabil altcr ad alte-
rum: ubi cubavit lamia, el invenil sibi requicm. Et cap.
13. 21 . Hequiescent ibi besUx, et replebuntur domus eoruin
draconibus ; el habitabunt ibi strulhiones , el piloii salta-
bunt ibi: et respondebunt ihi ululx in xdibus cius, el sire-
nes in delubris voluptatis. Qui eniin vastitalis ct cxcidii
fuere auctores, par cst ut quasi urbis et orbis victores, in
eo iam vaslalo ct pene exciso habilcnl et doinincntur. Ita-
que cuin canente quinto aiigelo stolla, id osl aiigolus. e
cjeIo se librans deorsum, aporiet et laxabit iiifcrnum, fiet
hiatus, ct quasi caminus, ex quo exhalabit ingcns caligo
infcrnalis, qualis solct cxhalarc cx .Elna ct Vcsiivio (qiiaj
ct deotibus. Probatur ha;c seutcnlia, Primo, qnia locuslaep, .i,
a Mose immisss in .Egyptum fucrunt vorae lo-usla- ; cr^o |
vera! erunt cl haj : nam illa; harum fuerunl pra^ambulae et
prsenuntia;. Sccundo, quia S. loannes diserte cas vocat 2
locustas, eisque dat aciileum, ac comparat eas scorpiis.
Cuni ergo verurn accipiamus hic aculcum, quem vcra; ha-
biturae sunt, vcrum scorpium, cur non et vcras locustas?
cur mystice vel symbolice eas interprclabiii.ur? Tcrlio, ;
quia nulluin cst gcnus animalium, in q<io lanla sit forma-
rum perogrinarum varielas, qiianta esl in lonisla, ul pa-
let ex variis et monslrosis carum spccicbus, quas rccen-
set et dcpingit .\Idrovandus in locusta. Quarlo, quia ca>- -1
terae plagae hic, pula ifjnis, grandinis, stollai cadentis,
montis ardcntis,sestus,fluminum vcrsorum insanguinem,
terra; motus, vuliieris, dxmonum solutorum, elc. ad lit-
terain, ut sonant, accipieudx sunt; cur noii et hic locu-
starum ? Quare ha;c sententia uli valdc lilteralis, ila val-
proiode a multis pulanlurel vocanlur fornax et os inf-r- £ de probabilis est: cui tamen adde locustas hascc dirigen-
Locnslie
•jmtiola
t\ pro-
prieu-
let.
eaqiie lanta, iit acrem et solem obscuret, dc quali ca-
nit Virgil. .Euoid. 1.
Eripiunl subito nubes solemque diemque
Teucrorum cx oculis, ponto nox incubat atra.
Ei hac fornace, eiusque tetro fumo etcaliginc prodibiint
agmina, hoc csl inuumcri da;moncs, copia et forma siini-
lcs locustis ingontibus. Est cnim locusla animal fuedum,
noxium, supcrbuni. alatum et volilans, mordax, pungens,
iDqiiictum, inconstans et putidum [iindo una e pla^is ma-
ximis .Effvpti fuerunt locuslae, Exodi 7. 17 ) Talcs autcin
per omnia sunt dxmones. Rursum, lucusla symbolum est
conviciaturis et iiividi (qiialcs sunl dxmones) eo qtiod in
cordis greniio , taiiiquam iii stoinacho, dentcs habcanl;
quia habeiil os et dcntcs declivcs.idooquc pcclori etcordi
vicinos; imo alios habenl insuper doiilcs in occipiiio, qiii-
bus stridorcin cdunt, si crcdimus Plinio ct aliis, quosci-
tat Aldrovandus, tracl. de Inscclis pag. .i-20. Rursum,
•'^ffyp''' Tulonlcs signifiearc lyrannicc in suos dominan-
das et impcllcndas fore ab .\baddon dxmone, ciusqueso-
ciis. Nam ha; non invadcnt hcrbas et germina, ut solent
locusta;, sed homincs, eosque dumtaxai, qui nun habout
signum Dci in frontibus siiis, ut ait S. loauncs v. .i. Hoc
autem signuin, et bomincs eo signatos, uti disccrnere iie-
queunt, ita naluraliler pungcre vel cruciare non appctunt
lucnsta;: ulrumque crgo hoc dxmoniim locuslas impel-
lcntium eritopus, qui Dei iussu per locustas hanc cius
vindictam in homincs impios cxercebunt. Quocirca quaa
de locustis liic diciinlur, dacmonibus qiioque oarum ino-
toribus coinpcliint, qiia;dam magis. quaDdam miniis: sicut
qiiae Geiics. 3. dicuntur de scrpontc tcntante Evam, par-
liin serpcuti , partim et potius dxinoni scrpenteui possi-
dcnti, pcr eumque loqucnti convcniunt. Singiilas ergo lo-
custaruin prnprictates , quas S. luanncs hic cis tribuit,
da;monibus acoommodcmus. Ail itaquc:
DaTA EST ILLIS POTESTAS, SICUT BABE5T POTESTA- Vcr»
TEM SCORPIOES TERB£ ) .Nola. Locusla; h.x' comparan-
lom. pingobanl polypum et locuslam. Nam lociisla;, ul ait " lur caudis scorpionum ct serpcnlum; tum qiiia ha; sunt
Veris fo
ro locu*
probabi-
Horus, et ex eo Aldrovandus in locusta, iii polvposcxer
cent vircs, eosque vincunt. Tyranni aiilcm oinnium sunt
daemones. Ad hipc Picriiis Hierogl. 18. docel popularis sc-
ditionis symholum esse, si quis pingal locuslasduas soso
inviccm incursantes; locustaB cnim cornibus inlcr se di-
micanl cl arietant inslar arictum. Dimioant autcm pro pa-
scuis, vcl fictu, vol fu;minis, iili cx Albcrlo doccl .Mdro-
vandus. Tulcs siinl dacmoncs inter sc tumultuanles, rixan-
tes et dimicantes.
Ad hnnc expDsitionem accedit scntentia nostri P. Les-
sii, lib. 13. dc Porfcrlionibus divinis cap. 18. ubi censct
hasce locuslas non tantum spcciom ct apparentiam locu-
starum habituras, scd vcras ct animatas fore lociistas, li-
cct pcregrinas et monstrosas. Virlute enim divina profun-
dissiiuus hiatus [furle usquc ad infcros: uam paulo post
iogcns hiatus, quo oumcs iinpii absorbcbuQlur io tartara,
virulcnta>: in illis euim lalcl virus et aculcus, quo pua-
punt el cruciant; lum qiiia liiscc scorpioncs homini iosi-
dianlur, oumqiic qiinsi por insidias occullc fcriunt. Simili
modo loiMista; ha* oriiiit virulcnt». ot iiisidiairices. Allu-
dit ad Hcbr. HS^X arbc, id cst, locusta. Haecenim dici-
tur arbc, quia plurima , a radicc HS^ ''"^" • '<! (^*' . mul-
tus fuit; scd simiil alludil ad radicom 3^X arab , id est,
insidiatus csl. LocusI.t cnim radicibus ct tonerioribus (ut-
poto dolicalioribus)calamoriim ot culmorum partibus in*
sidianlur, casquc orrodunt et dopascunt, itaque faciunt
ut arista totusqiic calamus discindatur ct corruat. Ita R.
David, ct ex co Pagninus in Lcxico, in voce arfcc, et Ari.is
Montanus et Christoph. a Caslro in loclis, cap. 1. v. i.
Porro d.Tmnncs, qiios significant locusla;, rcctc oomparan-
tur scorpiis. Est enim scnrpius (qualcs multns hic Hoiii.ne
Tidcmus) aDimalcuIum cx geocre inscctorum, habcus cor-
904
Commentaria In Apocalypsin S. loannis. Cap. IX.
Dua anterius instar cancri, quibus prsedam amplectens et . Hinc palet locustas has non fore proprie diclas ; harum
Btringens, mox spiculum qiiod in caudu gerit, reneclit.^enim cibus
Scorpii
proprie
jates.
eoqiie hosteiii ei praedam pungeus, venenum inslillat, quo
illum conficil et enecal. Unde Ovid. lib. 4. Fastor.
Metucndas acuwine caudx Scorpius.
De eo haec Iradit Plinius lib. 11. cap. 2o. Primo, scor-
pius est peslis importuna veneni serpentium, nisi quod gra-
viore supplicio knla per Iriduum viorle conficiunt; eius
crgo virus est lentum, sed grave ct internecinum suppll-
cium. Secuiido, virginibus letliali scmper iclu, el foeminis
fere in tolum ; viris autein matutiuo, exeunles cavernis ,
priusquam aliquo fortuito iclu ieiunum egerunt venenum.
Tertio, esl naturaj admodum iracundee; uiidc adagium
ozopirtov ozT«7rojv erjtipu;, scorpium octipedcm excilas: et
av.oonirfji, idem est qiiod irrilo, provoco ad irain, ul irasca-
tur inslar scorpii. Hinc quarlo, quasi furibuudus strictum
t«!um, pula caudae spiculum, seinper exertum gerit ad
lancinaiidum, et inortiferam plagam innigendam. Ueliqua
insecla aculeos intus recondunt: unus scorpius aculeum
a;que ac noxa , cst in herbis; sed fore daemo-
Dcs, qui instar scorpionum, uuUi nisi habenti sanguincm,
id cst homini impio, uocebunt,q.d. Hse locustae non eruDt
similes aliis herbivora), sed carnivora;. Porro non permit-
tet Deus utomnem suam vim virusque exerant. Sic enim
euccareul omues mortales, sed lantum ut eos qui uon ha-
bent signum Dei, de quo cap. 7. 3. crucient per quiuque
menses. Si cnim plaga haec diutius duraret, desperarent
homines, ac seipsos inlerimerent. Unde ait v. 6. Quxrent
homines morteni, et non invenienl eam. Tautua eniin erit
eorum crucialus, ut mortem optent, et tamen mori non
possiut, uli fit cum quis bausil lentum et noQ satis efli-
cax venenum , quod non statim iuterimit, sed ila cruciat,
ut homo nec vivere, nec mori possit.
Et SIIUILITUDINES LOCUSTAItUlU, SIIHILES EQUIS PARA- vers. 7.
Tis IN PR.XLIUM, elc. ) Nota. Daemones hi similcs erunt,
primo, magnis locustis quoad alas et pedes; secuado, e-
quis quoad formain magnitudinem, audaciam et usum bel-
quasi lanccam cxcrit, qiii non csl otiosiis, scd semper cau- g licum ; quin et locusta pedibus suis iiisisteus quasi parata
Appli-
(Mniiir
ditmoiii.
da in ictu est, nulloque momento meditari cessal, ne quan
do desit occasioni. Insuper feril obliquo ictu et tnjlexo:
incedil quoque obliquo giessu , ut feriat ex improviso.
Quinlo, venenum omniljus est medio die, cum incanduere
solis urdoribus; ilemque cum sitiunt , inexplebiles potu.
Sexto , conslal et seplena caudx inlernodia sxviora esse:
pluribus enim sena sunt. Sepiiino, /toc malum Africx, vo-
iucre etiam Austri faciunl: vivere intra Siculi cxli regio-
nem non potucre; visuntur tamen aliquando in Italia, sed
innoeui. Octavo, in Scylhia interimunt etiam sues, alio-
quin vivaciores conlra venena talia. ISono, hominiicto pu-
tatur esse remedio ipsorum cinis polus in vino. Decimo ,
pulant scorpiones in totum mdlis nocere quibus non sil san-
guis. Uodecimo, quidam et ab ipsis fatum devorari arbi-
trantur ; unum modo relinqui solerlissimum , et qui se i-
psius malris clunibus imponendo,tutus et a cauda etamor-
su, loco fiat. Hunc es.se reliquorum vltorem , qui postremo
supcrne genitores conficiat. Pariuntur autem undeni.
Huc usqiie Plinius, quae singula plane siguificant ani-
mal hoc essc insignls iiialitiaj, ferilalis, viudiula! etnoxae,
qualis per omuia est damon. Priino ergo, in fine muudi
hi daemoncs spccie locustaruin, et inslar scorpionum cau-
dati erunt, cauda^que sum spiculo pungent homines; ita
ut non slaliiii eueceul homines, sed leulo supplicio per
quinque menses, ut dicilur v. 10. discrucient. Secundo,
magis SiEvientineos quiardcnt concupiscentiis mulierum.
Terlio , erunt pleni irarum , SKvitia; el furoris , ideoque
spiculum caudx semper exertum gerent ad feriendum.
Quarto,ex obliquo incautos percutient. Quinto, candentes
jgne inferni, et sitienles homioum stragem extremam ia
eos exacuent oinne suum virus. Scxto, septenis caudae in-
ternodiis spiculum suum virulentum munient et robora-
bunt: quae aple symbolice significanl daemonum dolos,
fraudes, niachinalioues, quas quasi iuternodia sibi iuvi-
cein iiiiplcctunt, ut, si hoino ex uua se explicet, mox in
fitiam iiiiplicetur. Septimo, erunt volucres; habebunt e-
ad volanduin et involaiidum, specicin habet equi armali
et cataphracti (unde ab Italis lucustae vocantur cavallet-
<e, id est, equi parvi, equuli]: est enim loricata, et ha-
bet pinnas pro aculeis ; atque volat saltaudo, et sallat vo-
lando. Ita 1'ineda in illud lobi 39. 20. ISumquid suscita-
bis eum quasi locustas? tertio, hominibus quoad loricas;
quarto, mulieribus quoad faciem, capillos et coronas au-
reas; quinlo, leonibus quoad deutes; sexlo, scorpiis quoad
caudam et aculeum. Quid haec symbolice significent supe-
rius dixi ex Viega et Uibera; quaj enim illi haereticis et
niilitibus attribuuut, pari modo el potiori ratione daemo-
nibus accommodari possunt el debent.
Dentes earum sicut dentes leonum erant.) Tripli-vers.8.
ciler hi dajiiioues cruciabunt homincs. Primo, pungeiido
aculco caudaj inslar scorpii. Secundo.mordendo deolibus,
ut leoncs; lconini enim dentis morsus venenalus est. Un-
dc, ut ait 1'linius lib. 8. cap. 16. agens de leonc: Ex omni
f vulnere, sive dente, sive ungue imprcsso, ater profluit san-
^««.Tcrtio, tcrrendo homiues et percellendo tiiin visu tam
horribilium moustrorum, lum audilu,dum audient eoruin
sonitiim, quasi curruum equestrium. Porro quam dentes
iocuslarum sint voraces et noxii, videraus in Apulia nobis
vicina, qux tota subiiide a locustis devoratur , cum alias
sit fcrtilissima.
Et habebant loricas sicut loricas ferbeas. ) Est
in India animal qiiod coriiim habet inslar loricae compa-
clum; quocirca ab Hispanis Armadillus vocatur; atque
rhiuoceros suain habel loricam, eamque durissimam: sic
et locustae suam videntur habere loricam,sed hse diaboli-
cae louge maiorem et duriorem habcbunt.
Et VOX ALAKUM EABUM SICUT VOX CUBBUUM EQU0-Vcr».9.
BUM multorum cuebentium' in bellum. ) Vocem vocat
stridorem quem alarum concussione eduot locuslae, de
quo Plinius, lib. 11. 29. Vux, ait, earum profwisci ab oc-
cipitio videtur: eo loco in commissura scapulurum habe-
e quasi dentes exislimantur, eosque inter se terendo slri-
nim alas. Octavo, magis nocebunt iis, qui instar suum D doremedere. Dentes vocat non proprie dictos in ore, uti
abdomini et ventri servierunt. Nono, remedio erit ipsorum
cinis, si nimiruin peccatores memores cineris et mortis
tam suae, quam diaboli (qui ob superbiam ex angelo qua-
si factus est cinis, ac in morte secunda, puta in gehenna,
iugiler crematur , et tanluin non redigitur in cinerem )
humilient se, compunganlur, poenitenliam agant, Dcoque
rcconcilieutiir. Decimo, nulli nocebunt, pio et spirituali,
scd laiitum impiis, qui volulantiir in carne et sanguine,
quique sanguinem Sanctorum efTuderunt. Undecimo, pro-
les suas, piiia sceleratos, cruciabunt, et quasi enecabunt,
et ab ipsis vicissim cruciabuniur , dum reprobi iis quasi
auctoribus sua; damnationis, teqiie ac tortoribus maledi-
cent, omnesque diras iuiprecabuulur. Pariler in geheana
damones et damnati muiuo se lanciuabuut, ac quasi ca-
nes ringent, invicemque moidebunt.
explicat Alcazar, quasi ore, aeque ac alis, stridaut locii-
stae. Plinius euim hos dentes non in ore locuslarum, sed
in scapulis pouit ; dcntes ergo vocat pinnas acuminatas et
exstantes inslar denlium ; unde et S. loannes hic ait, vo-
cem hanc esse alarum , non oris. Ila symbolice menda-
cium daemonibiis et hjereticis familiare, semper a tergo
latet, nunquam prominet in aperto; aliud enim dicunt,
aliud cogitant : unde Deo hominibusque meudaces sunl o-
diosi, ait Nicol. Causinus Parab. histor. libr. 9. cap. 49.
Hferetioorum ergo vox non ex corde et ore, sed quasi ei
occipitio prodit, aeque ac daemonum.
Et UABEBANT SUPEB SE BEGEM ANGELUM ABySSI. ) Vers. 11.
Locusta, ait Salomon Prov. 30. 2". regem non habet, et
egreditur universa per turmas suas ; sed hae iufernales ha-
bent, et habebuut quoad durabit hic mundus, el hominum
vers.4. Et pb^ceptlm est illis nb L;EDeremt roENUM,etc.) vita in terra, cum quibus pugnant. Sciunt eoim omnem
Commentarra in Apocalypsin S. loannis. Cap. IX.
905
exercilum sine duccetcapite csse invalidum, alque aca- j^ (ur, irarum furias significent; hse enim cx concupisccn
pilc eius vim elrobur pendere; unde aicbal ilie belli dux: '=•- '■-- ■ ■'■■' ----i--. .
forlior csl cxercitus cervorum duce leone , quam leonutn
duce cervo. Quocirca et milites, dum uon pcrsolulo sli-
pciidio coulra princii)cm el reinpublicarn rebellant, stn-
liiii caput et duccm eligunt ex suo {jre{;e inaxime stre-
iiuum, quein Elcctuin vocanl; alioquin cssent inslar lio-
minis accphali sinc eapitc, sine duce etdircctorc, ac in-
starreipublica; carentis magistratu.in qua unus alium con-
ficit; itaque cives ipsi suain rcmpublicam pcrduiit ct iu-
terimunl. Vide liic qiianlum quamquc nccessarium sit or-
dinis et obcdicnti^-e bonnin; ac ci diverso qiianlum ala-
Xia3 et acfphalix sit malum, ulpole quod et ipsi dajino-
nes, licct pcssiiiii ct superbissimi, fugiant et detestcnlur.
Uursuin, vidc quonla sit vis turba;, quid facial multi-
tudo, cliam rcrum minimaruin et imbcllium. Locusiaj e-
nim viles cl cxifjua;, stia copia inlcp;ras provincias slirpi-
tus depasciiDt et devastant. Ita Turcx oinnia superant
et subif^unt cscrcitus sui mullitudinc. Ita dxmoncs, licet
tiis per alios impeditis consequi solent, et a roalis angelis
susciiontur ct inllammantur. Sccuodo, clamor ex quatuor
angulis altaris signiiicat lotara rcligionem ( huius cnirn
symbolum cst altare cum igne in priscis uuinismatis )
Christianain dc luda;is conqueri, et vindictam de tota eo-
rum gcnlc exposccre. Clainat ergo altarc ad angelum. q.
d. Ea cst audacia et malitia ludaeorum, ut amplius fcrri
non possit: tu ergo plagam tuam in eos eiere. Tertio ,
quatuor angcli qui has iras suscitaut , sunt proprius a-
rnor, divitiurum cupiditas. inanis homtnum existimatio et
proprium iudicium. qui ligati fuerant in Euphrate, id est,
in fclici corum succcssu, cum voluptates, honores el opes
ad votuin succederent.Euphrates enim plenoalveofluens,
Babyloncm laetificans, ac fertilem lautamque rcddens, a-
pte repra;scnlat voluptatcs ctdelicias civitatis Deo iniini-
ca;, et ad voluotalcm prosperos succcssus. Sed cum lu-
da;i8 pcr Tiluin ha; sua; cupediae erept» sunt, quaiuoc lii
nngeli, id cst perversi amorcs iain dicti , cousque sopiti
invalidi, uumcro suo lotuin orbcm alTligunt etcruciant. u et quasi ligati, soluti suut, ac ludxos ad iras et furores
Extat hoc dc rc syiiiboluiii apud Nicol. Causin. libr. 9.
Parab. hisl. cap. 31. Draco a formicis consumptus . hoc
cst, princcps a pnpiilo oppressus. Ita Svclonius in Tibe-
rio : Erat, inqtiil,Tibcrio in oblcctomcntis scrpens draco,
quein ex coDsuetudine inanu sua cibaturus, cum consum-
ptuin n formicis invenissct, inonitus cst, ut vim iiiiiltitu-
il uis caverei; draco eniin regum symboluin est, formicaj
popiili. Sapicntcr proindc Ploleinaeus in prooein. Alrnage-
eti: Melius. inquit, est vulgi habcnas rcfjcrc , quam mul-
tos haberc mililcs. Tulior enim ct forlior est princeps val-
lalus subditnriim amore, quam milituni arniis. Ex advcr-
so: TerrihiUs mulUs. timcto miillos.
Cii NOMES Hebraioe Abaddos. ) Hcbr. ^2X nbad
in cal signilicat pcrire: inde 13b< ibbed in picl, activcsi-
(^nilicat pcrderc, disperdcre : inde Abaddon idcm cst quod
pcrditiu, id cst, pcrdcns vcl perditor ( Hebrsi eniin sa;pe
abstracla ponunt pro concrelis ) GrKce a-o/)juv, Laline
concitarunt. Qiiarto, cum subdit, l't occiderenl tertiam
partem hominum, significat iras ludaeorum non lam lio-
stes luda;orum llomanos, quam ipsosmct ludaeos invasis-
se et enecasse. Ira cnim in iralum irruit quasi hostis, cum in iijj.
lancinans et crucians. Rursum, inlclligit iras quas Iudaeirn.:ivphi-
in Christianus evomuerunl, dum cos pcrsecuti sunt. lam'^""'-
multos suis iris el furiis occidi et interire coustAt. Uude
ait Eccles. cap. 39. 26. Zelus el iracundia minuunt dies.
Et Prov. 11. 30. Putredo ossium invidia. Ouinlo, dicun-
tur cssc vicies millies dena millia, quia irarum, tumul-
tuuin ct fiiriarura excrcitus, cum ex inoidinatis animi af-
fcclionibus oriatiir, innumcrabilis est; undc ex iis innu-
merae litcs. ri.xa; et discordite exoriuntur. Notent h.-ec ho-
mines iraciindi; dum enim ira; non rcsistiint, sed indul»
gcnl, qiiid faciunt nisi ut inniiitas lumultuuin internururn
et furenliiim inimicurum cohortcs conlra seipso*, siiam-
quc paccm et conscieutiarn coocitcnt et immittaut? Sex-
cxlerminnns. To exlerminuns non esl in (jraeco, iit palct ; (^ lo, capita cqiiorum leonina,ira; superbiam et crudelitaleni
:..-:. :._ I /• f .:_- ,:■ . . . rcprsscntan t . Scptimo, Igois siguificat iraj ct iroti cxcan-
dcscenliain, funuis rationispcrturbata;caliginem,sulphur
furorem. Nain ira furor brevis est. Octavo, caud» pro se-
tis habent-serpentes; quia scla; in aquam iniectae, ibiqiie
asscrvata; facilc coiivcrtiintur in colubros. Id significat ,
iram, etsi initio duin vindictam concupilain cxercel. gra-
la et blanda vidcalur, taiucu in fine relinqucrc aculcum
coDscienlia;, camquc mordere ct lancinare inslar colubri.
Sic Poela; Furias (quas ipsi trcs niimcrant. .\cher0nti9el
Noctis filias, quae, ut iuquil Scrvius, Dirae in caelo, Furiaa
iii lerris, Eumcnidcs apud Infcros appellantur. sunlque
scclcsta; incnlis viiidiccs ct lorinenta, ut aitCiccro, oral.
pro Uoscio Amcrino) ita pingunt, ul in cnpilc pro capillis
dcnl cis colubros, in ninnibiis lcdas ardcnlcs. quibus inest
ignis, fiimiis, sulpluir. Nono.habcnt loricas hyacinthinas,
id csl . ex paiino hynrinlhini ct viulacei coloris , quie cst
nrmatura ridicula ; quio irali sua; irac obtcndunt liasce lo-
... ricos, id est, exciisalioncs culvas ct ridiculas, scilicet se
'•' iiirc irasci, se zclo iustilia; ngi, indignum esso talia pali,
nobili viro cx iKinnrc non liccre ha;c inulla rclinquere,ctc.
qua; omnes nihil oliud sunt, qunm ira, ct irfc autrimen»
tiim, hoc cst, ignis cl sulphiir. Decinio , ca;tcri, vidcntcs
lircl hascc plagas, non pirnituerunt, scd perrcxeruut ado-
rare sun idoln, id est, studcrc nuro cl argcnto congcrcn-
do. Avnrilia cnitn cst idulorum servitus, ul ait .Vpostolus.
^■crum h.vc mystica et tropologica sunt. Qui ergo cupit
ingeniosum iric symbolum morale, hoc utatur.
Sccundo, Aurciiliis, Lyranus ct S. .Vntonin. 1. p. chron .
lit. G. cnp. 1. § 7. piitnnl liic signilicnri quartuin schis-
inn gcncrnlc, Ecrlcsi.T vnldc no.\iuin,quod fuit inter Sym-
mnchiiiii Pnpnii) el Lntircntium .Vntipnpam.eoriimque as-
si-rlas nniio f.hiisti 198. dc qiio Niccplior. lib. 16. c. 35.
\'ox dc nllari fiiit vox S. Pnschasii Cardinalis , qiii cuin
nliis cniisn fiiit schismatis eligendo Laurentium, idcoqiie
posl morteru nunitus cst in Purgalorio, cuin npparuit S.
in
ecripsit eniin loannes GriEce, non Lalinc. Stomnchatur
Valla interprelcm lioc de siio addidisse tcxtui. Vcruin lc-
mcrc; niliil cnim de stio addidit, sed tanlum tira;cam vo-
cein in Latinnin translulit (quod est Intcrprclis miiniis)
iil Lnlini a;que nc (ira.'ci intelligereiit , qiiiil sit arroi./jw.
Pcrperam crgo verlit .Vrabiciis : El reqnavit super eos an-
ijelus abijssi. cuius nomen Hcbraicc lUachdan , et eius in-
terpretatio lonicc est F-audans.
Noiot S. (ircgor. hom. 34. in Evang. angclos ex sc non
habcrc nomina (angcli cnim noii cx notiiinc. scd ex spe-
cic et visionc inviccin sc intcruoscunt et coiiipellanl), scd
ea sortiri ex minislcrio quod apud homines obeunt. idcin
cst de malis angelis.
Vcrj. 12. ^ JB UNfM , pliiga una, pula quinta qiiinli angcli, ni-
miriiiii loruslnriim, dc quihus iam dixi, ABtlT, ET ECCE
VEMLXT ADUic DLO v.€ j 1'iila dua; ploga' scxli cl sc-
ptinii nngcli; unde subdit plngam scxli nngdi, diccns:
V.'r». 15. ''T SF.XTLS AMGBI.US TIIBA CECIMT : ET ALDrVI VO-
Cl li. CEII LNAM EX OlATLOn CORNIBIS ALTARrS AIREI, QLOD
EST a:»TE OCt LOS l)Br, DICENTEM SEXTO ASCELO QLI IIA-
BEBAT TLBAM : SoLVE QIATLOR ANCBLOS. ) .\llniC hnC
ourciim cst nllorc Ihymiaiiiolis, quod S. lonnnes vidit in
ca>li) (dc qiio dixi cnp. 8. v. 3. ) rcpr.Tscnlons Chrisluin.
Iiidc crf;o \i<n cst loaniii prodirc hacc vox, q. d. E\ (^hri-
8lo ct (^lirisli nieritis, ntquc vx. ornlionibiis Snnclorum ,
qui rcqiiicscunt sub hoc nltori, ut dixit cop. 6. 9. niona-
Ml lia;c vox , mnndons puniri iinpios pcr scxlom plngnm
ingcntis cicrciliis lioslilis. Tnntn cnim fucrunl impioriiin
sci-bTo , iil insiiin iillarc conlra imnius cxpostiilare , cla-
S.'\la . • 1 . I 1 .
.,1,,., jj. inorc, et vnulirtnm deposccrc vidcatur.
ointiisc' QiiiPrcs, qii;e, iiiinlis ct pcr qiios fict lia;c plngn? Pri-
l'"'"^'' • nio, .\lca/.ar ccnsct linnc plngnm cssc irns , odin pt furo-
''"'"1 rcs , quibtis Dcus piinivit liidxns Christiim rcspiicntes.
Roiiion- Cuin onini lociisl.-e symbolice signifirarinl conciipisccn-
ii.i. tiani conim, urdo ipsc postulat,iil furiosi cqui qui scquun-
VOL. X.
906
Commentaria in Apocalypsiii S. loantiis. Cap. IX.
r.prmano Capnano Episcopo in Thcrmis ruteolanis , uli A l'>or angelos, id csl, omnos doimones ligatos in Eophrate
narrat S. Greg. lib. 4. Dialog. cap. 40. Eodcm lempore n»K.i^ni= i,i „=i in .nnn-rPo-nt,r.nn m ,.nnf„a,nnp ,.„».«.
Constautinopnli imperabat Auastasius Imp. Eulychianu8,
ct in Ilalia Theodoricus rex Arrianus. Cum ergo l»ascha-
sius tuba cecinit, id cst, Laurentio ut Papa fieret vocem
dedit,so!uti sunt qualuor angcli,scilicetSymmachus,Lau-
rentius. Anaslasius Imper. et Thcodoricus rex, qui prius
alligatieraiit in Euphrate,ide8t,in Romano Imperio,quod
quarlum esl inler regna, sicul Euphrates quartus est llu-
vius paradisi, Genes. 2. Tunc ergo ob schisma hoc multi _ _ _
occisi sunl ulrinque. Seditio ea. ait Nicephor. duravit ad pulant iiosce quatuor esse angelosbonos, essequeMichae
trienniumnon sine ciedibus, rapinis, aliisque calumilati- '-" '-'--"'"- i>»">.""i"™ -• • —.i"."
bus. Sed Thcodoricus rex, qui tum Romam obtinebat, etsi
Arrianus esset,Si/nodum tamen Episcoporum coegil.et Sym-
macho Episcopalum confirmavit; Laurenlio autem pulso,
ihronum iSucerix atlribuil. Anaslasius vero et Theodori-
cus Christianos persecuti sunt. Unde Theodoricus loau-
nera Papam carcere macerando, ct Symmachum ( uli et
Babyionis, id cst, in congrcgalione el confusione impio-
rum, qui Ecclcsiam tutarn in flne mundi omnibus niodis
divexabunt. Unde diouiitur esse vicies millies dena millia.
Quarto ct oplime, Ribera plagam hanc proprie, ut ver- .»
ba sonanl, accipit, putatque fore innumeruiii excrcilum gcnuina.
ferorum hominuin et militum,qui in linc mundi punictet
occidet homines impios , scilicct lertiam eorum partem.
Angelus ergo bouus tuba canens solvct quatuor angelos.
(juos, et quales? Nonnulli apud Andream et Aretam,
jem, Gabrielem, Uaphaeiem et Urielem , cuius fit inentio
4. Esdrai 4. 1. ct cap. 5. 20. Verum patet, hos quatuor
angelos esse malos, esseque dajmones ; nara hi soli ligan-
tur, non boni. Hi ergo siint qualuor praecipue daemones,
qui quasi pracsunl quatuor orbis partibus; ligati autem
sunt in passione Christi , ne tantum noceant bominibus
quantum antc. Hi in flne mundi rursussolventur, iitgras-
4. Dialog. 40. Quia ergo Ecclesia lunc iu qualuor ho3
principes divisa, pars qiisequc pro suo priucipe cerlabat;
Itinc dicitur excrcitus eorum fuisse vicies millies dena mil-
lia, id est, infinita multitudo. De ore Laurentii et Sym-
niachi, procedit fumus ambitionis et vanitatis; ideoque
rursum habent loricas hyacinthinas, qujo designant hy-
pocrisiu et vanam apparenliam: de ore Theodorici proce-
dit ignis Arriansc perfidiae: de ore Anaslasii procedit sul-
phur hjcrcsis Eulychianae. Habebant poleslatem non tau-
tum iu ore, sed et in eaudis; quia inter Syinmachum et
Laurenlium, atque inler Tlieodoricum et Anaslasium res
non solum ore, id est , discrepationibus et minis, sed e-
tiam caudis, id est, occultis fraudibus et simulationibus,
agehatur. Denique cum additur, Cxteri homines qui non
sunl occisi. ete. opinantur Lyranus et Anloninus signifi-
alio rcspectu typus est Baptismi : per Euphratem enim|;ur!
trausivit Abrahain in lerram promissam,indeque Hebrscus,
id est transiens, vel transamnanus, est diclus. Forte etiain
lertio, ait Andreas, quia inde nasciturus vel exiturus est
Antichristus. Porro, licet hi archidaemones ligati sinl, ha-
bent tamen suos velut emissarios canes ubique, qui homi-
nes tentent et divexcnt, uti experentia constat. Pari mo-
do Asmodaeus, libidinum rex , ligatus a Raphaelc in de-
serto jEgypli, Tobiae 8. 3. suos lamen per orbem daemo-
ncs quasi ganeones, iyngas et cupidines emittit : sicut et
de ebriis lascivisque daemonibus Andron proficiscentibus,
narrat in Icon. Philostratus, uti recle advertit nostcr Se-
rarius, scribens iu Tobiae cap. 8. Sic Lucifer religalus iu
iuferno suos ubique habet emissarios; quin et ipse solve-
tur tempore Antichristi, ut patebit cap. 20. 2. et 3.
rari quamdam Pa-^anorum caedem, quae lempore Theodo- r Quaeres,quomodo ct quibus fuuibus ligentur daemones /Quii,„s
rici facta sit Saxonibus contra Thuringos dimicantibus, Resp. eos certo loco ligari, cum in illo per decretum etvinculis
ubi utrinquc multi caesi sint. potestatem divinam, vel angelicam detinentur. ut se loco''?»^';^'^'
Verum Viegce et aliis displicel hcEc explicatio, idquc
merito. Nam Primo, Symmachus non fuit ambitiosus, scd
milis, et suavibus admodum moribus, quin imo Sancto-
ruin catalogo est adscriptus. lusuper falsuiii est quod Pa-
schasius fuerit schismalis auctor, ad illudque classicum
cccinerit. Nam eius auctor fuit Festus Patricius Rom. qui
ut gratiam iniret Anaslasii Iinp. post creationein Symma-
chi, eodera die in basilica S. Mariee, pecuniisaliquos cor-
rumpens, iatrusit Laurenlium. Paschasius ergo purgato-
rium subiit,non quiaLaurenlium creavit Papam, sed quia
ci usque ad mortein adhajsit, eiusque partes fovit, uti nar-
rat S. Gregor. Ubi quod dicitur, Usque ad inortem, exclu-
sive intellige: pojnituit enim moricns. Nam constat apud
ortodoxos nemincm in schisniale niauentem in coque mo-
rientem salvari. Non eniin in Ecclcsiam caelcslem admit-
litur, qui a tcrrestri se sepacavit. Quocirca schisma est
inovere , eoque egredi nequeant. Hoc autem fieri potest,|j
tribus modis: Primo, si Deus eis subtrahat concursum di-
vinum, qiii necessarius est ad motum et egrcssuin, simul-
que conservet semper illos in suo ubi, seu situ et modo
exislendi in illo loco,cui vult eos adigere. Secundo inora-
liter, si impediat ne egrediantur, v. g. ininando eis acrio-
res poenas si egrediantur, alque puniendo illos si egre-
diantur, et compellendo eos regredi : sic Asmodajo cerla
eremi Jigypti portio, extra quam ne ad passura pedis e-
gredi ei liceat, a Raphaele est designata et prajscripta.
Terlio physice oinniuo et naturaliter, si imprimat eis mo-
dum , aut qualitatem aliquam detentivam, vel unilivam
loco, V. g. impeluin et vim permanentem. Similem eniiii
viin, scd transeuntcm, videmus corporibus, uti lapidibus,
imprimi, qua in allum levantur dum eo iaciuntur. Sicut
ergo homo robustus alium minus fortein certo loco vio-
litur, qui a tcrrestri se sepacavit. yuocirca scnisma es.1 ^ '^'5" ""'■■" >ui.u=,,,,;, u..u... ........c, .„,...... .,v,.w .^^^ ,.^
peccatum mortale, et schismatici non tantum a Dei gra- nicnte detinere potcst, pcr vim ei impressam, ita et ange-
tia, sed et ab Ecclesia abscissi et prajcisi sunt, nisi per lus dajmoncm. Similem enim vim, licct non corporalem,
III.
ignorantiam culpa eorum vel in tolum vcl in parte, ut non
sit mortalis, excusetur.
Secundo, quia Euphrates longc abest a Roma; nec Ro-
ma dici polest Euphrates, sed potius Babylon: hajc eniin
Euphrati adiacet. Tertio, schisnia Laurcutii et Symmachi
noa fuit in tota Italia, sed tantum Roma;. Rursum, inter
Auaslasium et Theodoricum nuUum fuil bclluin, std solis
minis Theodoricus coegit Anastasium pacis amantein, ad
Ecclesias Arrianis concedendum. Quarto,Thuringi cl Sa-
xones nullam cum Auaslasio ctTheodorico habenlconne-
xionem, ut habent inter se omnia quK hoc capite receu-
sentur.
Tertio,Bcda,Richard. Andreas, Rupert. Arelas et Vie-
gas referunt haec ad uUima mundi lempora. Angelus ergo
hic sextus, crit pra;cipuus aliquis dxiuon. Hic solvct qua-
scd spiritualcm, potesl spiritus superior et potenlior spi
ritui infcriori et minus poleuli imprimere; atque de facto
viin hanc imprimunt dajinonibus angeli, cum eos ex cer-
lo loco, V. g. ex corporibusobsessisenergumeiiorum vio-
lente cxpcllunl et exlrudunt. Cur eniin Deus non possit si-
niilein viiii, non transeunlem, uti illa esl, sed diutius per-
raanenlem producere? magis enim mirabilem vim igni in-
fcrni indidit, qua non tautum detinet, sed et agit in ani-
inas damnalorum, ipsosque diemones, eosqus urit et cru-
ciat. Hoc est quod ait S. Petrus 2. Epist. 2. 4. Si eniin
Deus awjelis peccantibus non pcpercit, sed rudentibus in-
ferni detractos in tarlarum tradidit cruciandos. Ubi nota
cx Grxco, vocein rudcntibus non referri ad delractos: qui
eniin rudentes angelos detraherent cailo? Sed ad vocera
(radidit; q. d. Tradidit eos Deus et mancipavit carceri et
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. IX.
907
Dxraoa
Docerc
uoquit
ni>i TO'
leuii.
i<»ni infrnoli.illique eos in perpeluum dcvimit, el quasi *
quibusdam rudentibus. vel, ul Gra;' o habcat, ai!c-/i; iofyj,
id esl, calenh caliginis, alligovil. Sic enim explicat S. lu-
das iii sun Epislola v. C. dicens: An>jelos qui non ^erva-
tcrunt suiim princijjalum, vincutis uclcrnis sub catifjine re-
iervavit. Alia ralione iigoiilur, id csl, li.-jnri si; sinunl dae-
mones a iiiogis, eum ip5i ex convenlione et paclo eos, vel
Tolenles, vel a siiperiore dajmone coaclos in annulis in-
cludunl, u( qiii annulos pcslant daemones sibi familiarcs
et obsequcnles habeonl. Ita S. Hier. in vita S. Hilariouis,
narrat dxinoncin ab anmsio in pucliain quain dcperibal
immissum, cum S. Hilarion cuin cxpellcret, exolamasse :
O cruces, o lormenta qux patior! Exire me cwjis, et liga-
tus subter limen leneor. Aom exco. nisi adolesccns qui te-
nel dimi^erit. Tunc scnex : Grandis, ail. forlitudo tua, qui
licio cl lamina strictus teneris. Et sanc ex hac alligalione
palct daemonum tum iufirmilas, tum vilitas. Unde
.Moraliler S. Antonius apud .\lhanas. Minas , ait, dx-
monis fijrmidare non dcbemus : nam hamo crucis, vt dra-
co aduncalus a Dumino cst, et capistro tigalus xit iumen-
lum, c( qua^i mancipium fugitivum vinctus circuto, et ar-
tnilla labra pcrforalus, nultum fidelium devorarc permit-
titur. El S. Aufjust. serm. 197. dc Teinpore: Si alHgalus,
ait, diabolus est, quare lanlum adhuc prxvalet? scd tepi-
dis et negligcntibus, el Dcum in veritatc non limenltbus do-
viinatur. .Alligatus esl tamquam innexus catenis canis; et
neminein polcsl mordere nisi eum, qui se tnortifcra sccuri-
tate illi coniunxcrit. lam videlur, fratres, quia stuUusesl
hoino illc, quem canis in calena posilus mordct. Tu te illi
pcr voluplates et cupiditates sxculi noli coniungerc, et itii
ad te non prxsumct accedere : latrarepolcst, solticilare po-
lest, mordere omnino non polest, nisi volcntem. A'o« enim
cogendo.scd suadendo nocel ; nec extorquct a itubis consen-
sum , sed petit.
Ut occidbrbt tebtiah parteu nomniM.) Non si-
j^natoruin, ut patet ex diclis cap. 7. 3. cl cap. t). 4. puta
iinpiorum et reproborum. Idern patet ex eo, quod, si hi
Europamque Asix, Sestonque admovit Abijdo,
Incessilque fretum rapidi super UeUaponti.
Quocircn nonoullis incrcdibilis videtur hic numerus , Ouceotl
cum in toto orbe vix ei* ^ideaatur esse duceuli millioaes "'"'om-t
horniuum.Sed erranl: nam in solo re^jno Chineusi nume-*Jjj.'"'"
ranlur 250. inillioncs liominum.uti docel nosler P. Nico-
laus I ri<;aut. lib.de Expcdit. Sinensi: ex quibus quiala pars,
pula quinquajjinta milliones, potesl esse milituin. Adde
lolidem ex.tihiopia: .lithiopuin eniin rnira cst soboles,et
copia. Adde totidem cx Tarlaria, et lolidem ex India, ba-
bcbis ducentos millioaes. luntje.tunc plurimos fore homi.
nes: plerique enim erun t carnalcs.et vacabunt Renerationi.
Posset etiara quis suspicari.bonam exercilus huius par-
teni fore damonum , qui induli specie et forrna non locu-
staruin, uti illi priccedenlis tuba- v. a. scd liominum et e-
quitum, impios olllin;enl et ca-,ti{jabunl. Nain duccs eoruin
erunt qualuor Archidaemoucs , ut palct v. l-i. qui v. 13.
dicuntur occisuri, scilicct tam per se, quain per suos so-
cios, puta dicmones, terliam partem hominuni. El dc his
1) ad litteram verilicari poterit quod dicitur v. 17. Capilae-
quorum erant tamquam capita lconum ; cl dc ore eorum
procedit ignis, ct fumus, et sulphur. El illnd v. 19. Cau-
dx eorum similes serpentibus,habentes capila : el in his no-
cent. Daemoncs enim forinam serpenlum, loonuni, et quo-
rumlibet auimaliuni facile assuinere vel cquis suis ossue-
re, et per apparcaliam adiungere possunt. Dcuiquesi du-
cenli milliones hi tantum cssent huininum, utiqae conti-
nercnt maiorcm partem hominum impioruin (pauci euim
lunc erunt pii et iusti) qui puniendi erunt hac plaga, noa
autem punient alios. Ha;c enini plaga, uti et catcra;, im-
mittetur in impios, tertiamque eorum pnrlein absumet.
Uude videlur, potiorem partein huius nuincri fore dxmo-
nurn; alioqui cnim impii punircnlur pcr homincs seque ,
imo rnagis impios ; et rnullo plurcs essenl carnilices, quam
rci puuicndi ; alque carnilices ipsi irnpune evaderent.cum
tamen cstcris impientiorcs sinl futuri.
Opinatur Ribera,hunc cxercituio fore decein illorum rc-
occisi esscnt pii et iusti, nulli tunc iusti aaiplius supercs- n gum, qui anle .\ntichristum Babvlonein evertenl, uti de
scnt in mundo; caetcri cnim qui non suntoccisi, crunti
dolulatrx, ut dicilur. Ergo (antum loquitur hic de non si-
{^natis et impiis (quorum sunt liac vindicto) ct pccna:] e\
quibus ait tcrliam partcm occidcndam; cajlcros vcro per-
mansuros in sua idolulatrio ct scelcribus.
Et rilMERCS EQUESTRIS EXEHCITUS TICIES HILLIBS DB-
NA UILLIA.) (irajce ojo ;/Joi-/'J'i{ fij,'Ma^wv; ita lcgilNosler,
Arctas ct alii (licet Complulcns. nun habcant to «"'jo) id cst
dua; myriodes myrindum, id cst bis millics centcna millia.
Myrias enirn cst dccem mille: diia; crgo myriadcs myria-
duin sunt vicics millicsdccern millia,id est, ducentis niil-
lcna millia,sivc duccnti millioncs.Ingcns et iminanis erit
hic cxcrcilus equitum, qualis niinqiiam visus est in orbe.
Ex quo nonnulli coaiiciunt, pcdcstrcm cxercitum qui cquc-
stri iungi, cumqiic numcro loiige supcrare solct,fore loa-
gc maiorcm et qiiasi innuiiicrum. \'eruin sic cxcrcilus hic
oiinius forct et pcne iinmcnsus, qiiciu uullo provincia olc-
rc aut siistinere possct ; tilpotc qui maiorein partem ho-
scribit loaones cap. 18. hoc ergo Vaput 18. per hystcrolo-
giain (jo loco ponit, cuin rectoordine hic poucndum esset.
Unde iaferunl aliqui,hiiac nuincruin mililum forc, non si-
mul, scd suecessivc : pcr mullos cnini annos horum rcguni
pra;lia duratura. ^crum hoc ininus csse probabile ostcn-
dam cop. 17. 16. Verisimilius dici po«scl,hiiac excrcitum
praeparaturum viam Antichristo, ac forc ipsius Anlirhri-
sti iain inchoantis ei invalcsccnlis, ul co sibi gcatcs subi-
gat, ac tandcm fiat rex ct monaicha orbis. .Naiii mox de
eius rcgno, monarchia ct bcllo, quod tuuc ipse gerct eon-
tra Christianos, audicmus cap. 11. in ipso libro signalo,
cuius sigillum tiltimiim hic rcseratur; ila ut posl hasc pro-
ximc sequi vidcatur lcclio libri signati, qui tractot de mo-
narchia .\utichristi.
Et ita (uI iain dicam) viDi eqios in visioke.) Scili-
cct hobcntcs copita quasi leouum , luiicas hvac^ilhinos ,
etc. ut scquitiir,
Et Qlll SEDEBAMT SLPER E0S,1IABEBa:«T LOBICAS IGNBAS, Vcri 17.
minuin qui in orbo sunt , ac cunsequcater plurimos im- D et IIYACI?(TBINas, et SLLI>ULRBas. Sciliccl alu|ai equi-
pios.qiius Dcus lioc cxercitu puiiirc vulct.in se complcctc-
rclur. Cuin ergo pcdilatus hic non incmiucrit, videlur is
nulliis, vcl exiguus fore; sed totus, vcl pcnc totus cxcrci-
tiis furc cqucslris, qiiolis est Tartaroriiin, Pcrsarum, I'o-
lonoruin,ctc. Cclebrutur uiiiniuni orc multiliido c.xcrcilus
Xcrxis.quiqiiinquc oniiuruni oppnrntu drcics ccnlcna iiiil-
lia, id cst, millioncm lioiuiniiin in acicin ronlrn (iraicos
cduxit. (Jucm numcruin.iit Viilcrius, clcx co S. Hicr. Ic-
Btantur, dc olto piospcclnns specula,llcvissc fcrtur, qiind
cx tonta miiltiiudinc ncmo post ccntuin nnnos siipcrfutu-
riis essct. Igilur ipsc mnrin ponlihus cuniunxit , Athon
montcm contincnti nbscidit, teslc 1'linio lib, 1, c, 10,\'c-
rum quid hxc nd hns ,\pucnlypsc»s cupius? .\itxcs unum
cdiixit milliuncm: hic duccnli inillioncs hoininum cduccn-
di dicuntur. Ergo duccntcsimam (aiituin liiiliis cxcrcitiis
parlcm hnbnit \crxcs,ct (nmcn dc \crxccaiii( l.ucan.l.'2
Slulluin cum poiUibus ausu».
tcs hobcbant loricas igncus, id cs(, luceiUcs, e( radianlcs,
ac flainmanlcs, Idcoqtic (crribilcs ins(or ig»is ; olii habe-
baat luricas hijncinlhinas, id cst, violacci snc ca>li'stis ro-
loris, ut e ca;lo a Dco missi viderrnliir : elii sulphureas ,
id cst, rubcas cl croccas instor sulphuris. Husce cnim co-
lorcs, aut ccrlc tuniras toliuin coloriiiii, loricis suis hi c-
qiiitcs induccnt, tiim ornotus, lum tcrroris causa, utpcr-
ccllnut hostcs, uti ficiunl nostri eqiiilcs, quos proinde Rcl-
ga; vocanl roi/c rochen, blauue rochrn , gcflc rochen ; et
Galli,a;qucacltnlict Hisponi^rd.iof Mc rouge,casaque bleue,
casiiquc iaune. Hiergo ultimi hab<-bunt loricas,vcl lunicas
luricarum croceos, sivc sulpliurcas, iit pcr cas DtMis signi-
firet vindirtam. quam pcr hosce eqiiilcs cxcrcerc dccrcvit
in libidincs, cl fuMida pcccala ar pcccalores. iilque pcr cas
prognoslicc indicot siilphur infcrnnlc, qnod inipiis in gc-
hi-nna pnratinn csl ct iminiuct. Sic Virgil. .tacid. 12 ca-
Dit dc Turuo :
908
Commentaria in Apocuiypsin S. loannis. Cap. X.
Ipsc dehinc auro sqmllentem alboque oriclialco
Circutndal. loricam humeris.
Et Livius lib. 5. Bclli Maced.agens (le equilibiis: Partim,
iiiquit, loricalos. quos cataphractos vocant; partim sar/it-
tis cx cquo ulenlfis.
Alludit S. loamics ad Icrein. 51. 27. ubi fcroccs equns
et equites PersaruTn incitans ad excidiuni Babylonis, nit :
Adducile cquuin qunsi bruchum aculealum ; bruclius cniin
genus est lociisla!. l'orro pra^fcroccs esse Persarum equos,
ut vidcantur ex se liabere aculeos, nec egere calcaribus,
docet Oppianus, dum ail:
Qui cives habilant virides Euphratis ad undas,
]\Iagnanimis uluntur equis in bella leonum.
Lumina glauca vibranl. et marjnum in pcctore robur
Efferal audaces animos ad fervida bclla.
Accedit levilas cursus. quodque ora leonis
Inlrcpide perferre valent.
Tales erunt et bi S. loannis cqui in fine mundi.
Et CAPITA EQUORLM EBANT TAMQUAM capita leo
^ fine redibunt ad sua capita, id cst, ad primam crudclita-
tcm, et ad dira duraque sua iniperia, ut rursum Tidcaa-
tiir ore spirarc et clBare iguem, furnum el sulphur. Rur-
8um, qiiod viruliinti ct dolosi erunt instar serpcntum. Dn-
de Uicliard. VLctorinus qua;rens,cur liuruin cquurum cau-
dae desinant iii capila serpenturn, rcspoDdct : Quoniam
irnpii, dum nequeunt nperta i)erscciitiorie nocere, per oc-
cultam,etfrauduli'nlarn simulalioncm nocciidi sumunt ini-
tia. Et loaciiini : (Juia, inquit, cum pulantur ab inferendis
malis quiesccre. tunc cx insperalo delrriora mala commit-
tunt, et ila caudx eorum , id esi , finis prieccdentium ma-
lorum, in copitu desinunt, id esl, in initia futiirorum.
Syrnbolicc S. (ircgor. iib. 33. Moral. cap. 28. vel iux-
ta aliam editioncin 23. bajreticis hajc attribuit: Quia, in-
quit, quod ab cis vrrljis blandientibus dicitur, hoc a prin-
cipihus eorum fauloribus gladiis ferientibusimperatur, in-
de potestas eorum esl in ore ct in caudis. la ore namque
doclorum scicntia, in cauda vero sxcutarium polenlia /i-
guralur. ]Sam pcr caudam qux retro est, huius sxculi post-
NUM : ET DE OBE EORUM PROCEDiT iGJiis, ET FUMUS, ET ly jmioida temporaUtas dcsignatur. Itetro cst enim omnequod
SULphur) l'er equos quouue equiles ipsos, mctonymice transil.ante vero est omne quod veniens permanet. Isliser-
equos quoque equiies ipsos, mctony
Jntellige. Siguificat per hyperbolem , forraidabiles fore e-
quos et equites instar leonurn , ut fumos naribus efllent,
videanturque ignes, sulphur et flammas spirare.Rursum
equites spirabiint ignem, fumum el sulphur, id est, incen-
dia, et omnimodam vastitatem orbi aflerent suis minaci-
bus verbis et ihiperiis, cohortando se invicem, et incla-
maDdo fuego, fuego, uti in expilatione et excidio Antuer-
j)iensi (quam ipsi furiarn vocant) nostro a?vo factuni me-
minimus, qiiando maior et Dobilior urbis et emporii il-
Jius qiiondam celeberrimi pars Hispanico igne horribililer
conflagravit. Tertio, proprie significantur bic bombardae
militum, et ignis pulveris sulphurei. Dum enirn milites
iaculantur, ita admovent ori instrumentum, ut ore ignem
et furnura sulphureum emiltere videantur. Et hoc inodo
obiecta suot animo S. loannis in visione : ita P. Lessius
lib. 13. de Perfect. divinis cap. 18. Adde , si bona huius
exercitus pars sit daeraonum, de iis hoec ad litteram,ut so-
naut, accipi posse, ut dixi paulo ante. Idein dico de cau-
dis serpentum, de quibus subdit dicens:
POTESTAS ENIM EQUOBUM IN OBE EORUM EST , ET IX
CAUDIS EORUM: NAM CAUD.E EORUM SIMILES SERPENTIBUS,
HABENTES CAPITA : ET IN HIS NOCENT. ) Patet llKC non
ad litteram, sed symbolice accijii debere, aeque ac rapita
leonum , et ignem sulphurque de ore egrediens. Nulli e-
nim equi habent caudas serpentum, aut capita in caudis.
Caudse ergo h£e capitataj significant gladios militares, qui
instar caudarum retro extant, et capulos instar capilis
habent: describit enim arma eoruni, borabardas scilicet,
per ignem, fumum et sulphur, et gladios per caudas ca-
pitatas. Aut certe per caudas intellige pedissequos et mi-
nislros inilitum qui plerumque sunt pessimi,et instar ser-
pentum occulte nocent incendiis, furtis, venenis, aliisque
modis : ita P. Lessius loco iam citato. Insuper caudie hae
significant novissiraum eorum imperiura, quod pacificum
et quietum iara videbatur, eo quod per tyrannidera suam
oranes hostes suppressissent, aut siibegissent; seque la-
men dirum fore ac eorum principium, nimirum quod in
quod veniens permanet.
go equis, id est, nequissimis prxdicatoribas ubique carna-
lium impulsu currenlibus, in ore et in cauda potestas est :
quia ipsi quidem perversa suadendo prxdicanl, sed tempo-
ralibus potestalibus fulli,per ea quxretrosunt ss exallant.
Nota hic obiter quo loco,iuxta S.Gregoriura, habenda sint
omnia temporalia, ipsaque orbis imperia; nam per cau-
dam hic designantur, ut iusliliaj et virtuti , a;que ac Ec-
clcsiae postponenda intelligantiir.
ET CETERI HOMINES, QUI NON SUNT OCCISI IN eiS PLA- Vers.SO.
Gis, neque poenitentiam EGERivT.) iSeque, id esl, non,
vel ne quidem tunc, q. d. Caiteri homines cum tot stra-
ges, et funera viderent , ne quidem tunc corapuncti ad
nientem redierunt, nec ad tantas sociorum plagas resipue-
runt. Palet ex Grajco. Mira ergo erit tunc hominum ob-
duratio, qui visis tot signis et plagis, persistent nihilomi-
niis in suis sceleribus et idololafria. Similis fuit obduratio
Pharaonis Exodi 7. et sequent. qui visis tot portenlis et
r\ flagellis Mosis, iis magis obduruit, fortiusque Deo et Mo-
*-' si restitit. Causae eius erunl varia;. Prin.a, assuetudo pec-
candi : indeque ingens concupiscentiae vis: ob quam vide-
mus ebriosos a vino,luxuriosos a venere non abstinere, et-
iamsi prfesentem et certam exinde pestem , imo morlein
sibi imminere vidcant. Secunda, infidelitas; quia non cre-
dent has plagas a Deo infligi, sed fato, vel inundi quodaiii
morbo,et senectutis quasi vitioevenire,uti senserunt Stoi-
ci, et nunc Politici. Tertia, quod tunc solutus erit diabo-
lus, qui ornoes ultimasque suas vires exeret : iinde impio-
rum tunc quasi animas et corpora possidebit. Quarta.quia
plaga; hae concilabunl in eis, utpote impiis, bilem et im-
patientiam: iinde blasphemabunt Deum, vel auctorem pla-
garum, quod tot tantasque eis infligat, uli ailS. loannes
cap. 16. V. 9.
Ut non adoraRent d^monia.) Hinc patetinfine mundi
renascituram idololatriam,sed eam evertet postea veniens
Antichristus: volet eniin ipse solus coli sicut Deus, sicut
praidixit Daniel cap. 11. 36. et sequent.
C A P U T D E C 1 M U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Vxdel loannes angelum amictum mtbe, dexlro pede mari, sinislro lerrm insistenlem , ac iurantem quod ampliits
non eril lempns: mox reboanl et consonanl seplem lonitrua. Secundo, v. 8. iubetur ab angeh accipere librum
nperium, acceplumque devorat, quem in ore dulcem et meUeum, in ventre vero amarum experitur.
Qualuor ergo sunt puncta hoc capite nolanda. Primum esl,idea angeli forlis, qui unumpedem figil in lerra, al-
terumm mari. Secundum, septem tonilrua. Tertium,iuramentum angcU quod amplius non eril tempus.Quar-
tum, liber datus loanni dukescens in eius ore, sed in ventre amarescens.
^- WTi^ ^"^' ^''"™ angelum fortem descendentem de caelo amiclum niibe, et iris in capite eius, et facies eius
W^erat ut sol, et pedes eius tamquam columnEe ignis: 2. Ethabebat in manu sua libellum apertum : et po-
."-^suit pedem suum dexlrum super mare,simstrum autem super terram; 3. Et claraavit voce magna,quem-
G)mmentaria in Apocalypsiii S. loanni^, Cap. X. 900
ailmodum cum ieo rugit. Et cum clomassft, locula siint seplem tonitrua vores suas. 4. Et cum locut.i fuisscnt
scptem tonilrua voces suas, cgo scripturus eram: ct uuilivi ^occm de cacio Jiceutem mihi ; Signa qu« lociita sunt
septcm toi.ilnia. cl noli ca scribere. 5. Et angelus quein vidi stantem super mare et super terram. le^awl manum
siiam ad CThim: 6. Et iuravit per viventem in s^.Tcula «oeculorum , qui creavit CTelum . et ea quie in eo sunt : et
torram, el ea qiin; in e.i sunl ; et mure, et ca qiifc in eo sunl : quia lempu^ non erit uinplius : 7. Scd in diebus vo-
cis «cplimi angeli. cnin cojfierit tuba caiiere, coiisummabitiir mysterium Dei , siLiit evanftelizavjt per ser^o* suos
p&nphetns. 8. Kl audivi voccm dc cajlo itcruin loqnenlom moi iim , et dicenlcm: Vade, et accipe librum apertum
dc maiiii anseli slaiitis super marc, et siipcr lorram. 9. El abii ad angelum , diceiis ci ut darcl mihi librum. Et
disit mihi: Accipc librnm, et dcvora illum : et faciet anarirari venlrem tuiim. sed in ore tuo erit dulre tamquam
mci. 10. Et accepi libriim de manu angcli, et devoravi illum : et crat in ore mco tamquam mel dulce : et cum de-
voraesem cum, amnricalus est vcnlcr nicus : 11. Et disit mihi: Oportct lc ilerura prophetare gonlibus.ct popu-
lis. ct linguis, tt rcgibus mulii».
OTAT .Mcnznr hapc omnia a cap. 10. usquc od v. l.j. \ luslinum Iinper. qui .\naslasio successit, et iussit exter-
iiiiiiari.Vrriaiiisinuin. Unde amiclus cst nnbe {^ratiae.el i-
ride pacis Ecclcsia;. F"acics eius ut sol, ob splcndorem fi-
dei: pedfs eius iil coluinnaj ijjnis, propler .'cqiillatcin iu-
8(ilia;. Habct libruni apcrliim , id est, Epistnlas quas^dc
lide Calholica desliiiavit oinnibiis lam in tona, quam ia
niari et insiilis habitantibus. Tunc spplein lonilrun, id esl,
ornncs Ecclcsia; Doclores. vocem laudis Deo dedcrunt.
1'roliibclur lamcii loannes voces has scribere. quia rege
Tlipodorico adhuc vivenlo, non aiisi siiiit Orlhodoxi pu-
blicc Deiini laudare, Filiumquc Palri ou^/iTtov celebraie.
Uiirsum, idcm .Aiireolus por anf^elnm hunc accipit lu-
slinianuin Imp. qui nepos fuil lustini, ac impernre ca^pit
anno Domini o27. Hic hnbct libruin, id est t^odicem lii-
ris , qiiem pcr suos luris-eonsullos (fuitenim ipse nnal-
phabclus, ul ail Siiidns, et plnne illillerntiis , ndeo ul le-
{^ere noscirel) conscribi el dij^cri iussit. Hic in orc ciiis
fuil diilcis, sed in venlrein descendens nuinrus; quin l'i-
slinianiis in fine vila; pcr Arlhemium Pnlriaroham Cort-
Vrrs.l.
Angelus
hic cum
iride
quis?
I.
E]l|K>9il.
N:
cap. 11. perlinere quodainmodo ad sexlam lubain et
plagam scpliini sigilli. Nani siculi pusl qiiiiilnm pla^jnm
dixit loannes c. 9. v. 12. V;c unuvi abiit; ila c. 11. 11.
ail: Vx secundum abiil, id est, sexla \^\a^,i\ sexti si{;illi
iain pcracla est: El ecce i\x leiiium vcnict cilo, piila se-
ptiina et iillima plaga, qiia; cxplicalur ibidcm v. lo. Hoc
cx parle vcriim cst, scd nou univcrsiin, ul patcbil iiiiiio
capilis scqiicnlis.
Kursiiiii Alcazarex sua! explicalionis acolulhio censet,
sicut plafja sexta luda;oriim irns et furores complexa est,
ita hoc copitc sifjnillcari horribilem illam persecutionis
proccllani , el qiiosi fiirorcm, qunm ludaji conlra Eccle-
siam concilnriinl, inilium fuisse vera; ac solida; Gcnlilium
felicitalis: co enim Dcuin Iia;c direxisse, ut perscculioncs
Ecclesia? vcrleret in eius fclicilnlein ct {jloriam, uiniiruin
ul derelictis ludapis tronsferret fidein, Ecclesiam et snlii-
teni ad Gcntes; alquc hoc inleltifji cum dicitur: Contuin-
mabilur mijslerium Dei. Veriim ha?c spcclnnt novissima
teinpora. Inserunlur er{;o hic , ut hoinincs qui lunc tot JJ slant. facliis cst Eulyciiianus; quocirca amnricavil cl nt-
plagis scx tiibarum a Dco per an^clos mooili nolenl poc- flixit Sylverium el Afjapetiim Papas, ac .Mennam Palriar-
nilere, vehcmcntiusrcdar{»uanlur,arctenluret urfjeaulur,
unde iiirat anfjelus: QuianmpUu!: non criC lcinpus.
ET VIDI ALItU ANGBLUa FORTEM DKSCBNDENTEU DB
C/£L0 AMICTLM NtBE , ET IRIS 15 CAPITE BIUS , ET
PACIBS BIIS BRAT UT SOL, ET PEDES EIIS TAMQUAM CO-
LLU.X/C IG5IS. ) Priiiio . Primns. Hcdn, lUchnrd. el olii
iiiiilli peranfjchim hunc aceipiiint Chrisluin, qiii de cado
descendit in incnrnnlione. Iridem {jcstat, quia Ie{jatusest
pacis. Hin lcrra> el innri impcral: unde pedein unum ter-
rsB, allcrum mari , qiiosi posscssor et domiiius imponit.
I'C3 ciiis dexler csl niisericordia , sinister cst iiistitin : U-
nivcmx enim vi:e Doinini mi.icricordia ct verilmt. Libriiin
liabel operliiin . quia inystcriiim fjrntiaj et saliilis revela-
vit. Uiifjit inslnr leonis, qiiia pcenns [jeheniia; iiiipiis dc-
nunliol ; iurnlqiie qiiod pusl dicm iiidieii iion crit nmpliiis
leinpus. Post ciiis \occin lociila sunl scplem lonilriia, id
csl, omucs Aposloli pra?dicnrunt lolo orbe, qiii a;qiie, iit
Incohuset lonnncs, fuerunl nonnerfjcs, id cst, filii tonitriii. p mnnifcslantii
Huc acredit .Mca/ar: Anfjelus fortis. inqiiit. csl Chri- tum qiiin fjloriosus cst Beatoruin viillns. luin qiiia la;la
cliain , ha;resi cius resistcnlos. Uiide in fQciem ei cxpro-
bravit Afjnpcliis, dixilquc: E{/o ad lusdnianuin ChrisUa-
nissimum linperatorem desideruvivenire; nuncautem Dio-
cleliaiium inveni.
Veruin ha;c oinnin , iiti sa;pius dixi. sppctanl tempus.
non incarnationis Christi, nec luslini aul luslinianl , scd
consiimmationis iniindi.
Ad litteram erjjo {jeniiine Andreas Ca;sar. Ribera el Vie- m.
{jns per anjjclum, non Chrislum, sed niijfjeliim proprie di-gcnuiua.
cluin, cumque boniim, piila bentiim ct «jloriosum (qiii la-
nien sit typiis ct Icfjnlus Chrisli) nccipiunt. Hic amictus
cst nubc, qiiia nubcs fjloria; rerumque ralesliiiin esl le<T'i-
incnlum , a;que nc syinbolum, cl, iit nit .Vrelas in c. 11.
in niibe esl qua;dnin obscurilas eiim aliquo si>leuiIore, qui
a rcfraclione radii solnris perficitiir. Sic et divinn, ncqiio
oinnino nobis incertn sunl, nequc omnino manifeste prx-
bcnlur, scd vclnli purx lucis illustralio pcr o'>scurilaleit
tur. Eadem dc cniisa fncies eius splcndel ul sol.
l\.
slu9,qui qiinsi innjjni consilii nnfjeliis, pcr.AposloIos iiiiiii-
du nnniinlinl nllissiinum Dei consiliiim, qiiod sciliccl lii-
dnici popiili diminiitio, e{;eslns nlquc infclicitas fueril (ien-
liuni felicilas. divilix* el incrcmentiiin : (jcnlibus enim aii-
nuntint nircrtipii; pncem ct snhilein. Ouocircn omicliisest
iiube Evniifjclica; pra'dirnlioiiis, iitpoic qiii pcr suos mi-
nistros loqiiilnr. cl imbrem ca;Iestis doclrinn; in homincs
infundit, hinc ct iridem hnbet in cn|)ilc: iris eiiiin pncis
ct reconcilinlionis esl syniboliim. Encies ciiis, rndinns ut
8oI , sifjnilicnt desiderium qiio llnf;rabat Kvaiifjelii luccin
toto orbc ditrundendi , ct linc rnlione promittendi Eccle-
sia> mnximnm fjloiiniii. Ilnhcl pi'd(;s qunsi coliimnns i(;nis;
liim qiiin qiinsi f;i;;a-! iiif;i'iitcs el qunsi columnurcs Iwibel
pcdcs: E.riillaril i;nim iil 'li<jas ad currendam viain . Ps.
18.8. Iiim qiiin venil iil if;nein chnritntis in lennm defer-
ret, ibiqiit; nccenderel. Alliidilod Cnnl.ii. 13. O-ii/n ////u«
rolumnx marmorcc : vl nd v. 15. c. 1. Apoc. iihidicilur:
l'edcs cius similcs aurichalco sicut in camino ardenli.
Secuado , Aurcolus pcr angclum huac fortcm occipit
niinlint imiiiis, si n peccalis rcsipisccre vcliut. Rursiiin,
nubcs sif;nilicnt if;nornnlinm. cali{;incin cl perplexilntcm,
qun involvcntur homincs in fine miindi. (icslnt iridein,
quia invilat homincs ad paccm ct reconriliationein cum
Dco, si mores rorri[;cre cl vitani emcndnre velint : sin au-
tcm. ruf;il nl Ico oslcndilquc pedcs coliimnarcs ct i{;ucos,
id cst, irnin et fiirorem. qiia; inslar coliimna; fortis esl et
polcns od plaf;as impiis irrof;nndns. Hiscc er^^t pedibus
8i{;nifienlur poteslosl^hristi od conculcnndiiin suoshostes,
puto inipios, cosqiie i{;nc crcmnndum. Ponit unum pcdein
siipcr terrnin, et nlterum siipcr innrc, utoslcndnt nihil in
lcrra, nihil iii mari possecvndcrc haiic vindiccmDei nia-
niim, Chrisliqiie scntentinm ct iustnm ultioncm.
I'0RTEM. ) (jiiin rortin nuntial elcnicil: undehabct po-
des qiinsi coliimnas i(;nis, ru{;itquc ut leo . nc ciet toni-
triin. lurnt cniin quia lcinpus non eril amplius. scd in dic-
bus vocis scptimi amjrli, riiin ccrpcril luba cancrc. consum-
tnabilur mijslcrium Dci. Opinntur Ribcra hunc an;;eluin
forc cumdciu cum illo, quic. o. nunliavil loanni Ai^nuiu
910
Commenturla in Apocolypsln S. loannls. Cap. X.
reseraturum csse librum; uterque enim vocalur fortis. » ut Latini inter mugit et rugil. Unde palct clnmasse eum,
Amictum nube. ) Qiiiadivina et arcana Dei consilia,dc liorridaclultitnaimpiis imminere suppiicia.quocirca idem
fiue temporis el mundi annuntial.Porro amjctus erat nu-
be non infacie; haec enim splendebat ul sol, sed inferne
in ca?teris membris. Sic Horal. lib. 1. ode 2.
ISttbe canclenles humeros amictus
Aitgur Apollo.
Et Virgil. 1. iEneidos iEneara a malre dea Venere nubc
seplum fingit :
Al Venus obscuro gradienles aere sepsil,
El multo nebulx circum dea fudit amiclu,
Cernere ne quis eos, neu quis contingere posset.
Al inferius JEnex ad Didonem accessum describeus :
Scindit se nubcs, et in xlhera purgat apertum,
Restilit Mneas, claraque in luce refuUit,
Os humerosque Deo similis.
ET BABEBAT IN MANU SUA LIBELLtM APERTLM.) PrO
libellum, estGraece |Si6/«,on?iov, aut, ul alii legunt, pieXioV
P
pioj: pcrinde ac'a Lalino liber diminuitur libellus, inde-
que libellulus, et libelluuculus; hoc ergo terlio, vel quar-
to dlminutivo significatur hunc librum salis minutum fuis-
se et exiguum. Porro hic libellus est ille de quo cap. 5. 1.
qui scilicet signatus erat septem sigillis, quaj omnia iam
pene reserata sunt ab Agno; unde nunc aperitur liber, et
apcrtus oflerturv. 9. S. loanni legeodus el describeodus.
Deinceps ergo, puta post septimam tubam, de qua cap.
seq. V. 15. describet S. loanues ea quae seripta erant iu
hoc libro, nimirum tempora Antichristi, eiusque et asse-
clarum supplicia.
Et POSUIT PEDEM SlllM DEXTRUM SLPER MARE, SINI-
8TRUM AUTEM siPER TERRAM. ) Quia pcs dexlcr fortior
est, inquit Ribera; tali auleni iodiget inare prae terra :
mare enim natura sua est mobile, inslabile, fluidum, in-
quietum et procellosum , ut significetur , quod in iis qui
inagis latent et reinotiorcs sunt, ac ambitu maris quasi
iiirat V. 6. Quia tempus non erit ampl/us ; e\quc clamttnli
ct rugienti pari fiagore assonant et responsant tonitrua.
Nola, ha;c omnia non csso realia, nec realiter eventura:
non enim realiter angclus amictus nube desccndet, nec
ponet unum pedem in terra, alterum in inari, nec clama-
bit aut iurabit, quia amplius non erit teinpus; sed sym-
bolice per visionem haec omnia obiecta fuisse phantasise
et menti S. loannis: videbatur enim ipsc sibi viderc an-
gelum ila ponentem pedes, eumque clainare ac rugire; ul
per haec omnia intelligeret,ac scriberel plngas orbi in eius
iine obventuras ; has eolm ipsc hic describil, el proclamat.
Rursum, ut significet quod easdem in fine mundi procla-
niablt angelus per suos praedicatores et Prophetas: non
enim esl necesse dicere quod angclus haec ipsa per se pro-
clamabit.
Et CLM CLAHASSET, LOCITA SUNT SEPTEM TOniTBVA
lo-j : a Si6),o; enlm deducilur diminulivum primum(5i§>iov, VOCES SCAS.) Hae voces quasi echo respoudent clamori
ecundum 5tS),«piov, terlium (Jifi^.apio^iov , quartum piShax- IJangeli. Est ergo haec echo heptaphona , sive scptem vo-
' " '■ " ■:•-"■•- :■■-■- cum, qualem rcfert Plinius lib. 3G. cap. 15. ubi vox ea-
dem rcpercussa seplies reddebatur. Fortealludit ad PsaL
28. qui celebrat Dei magnificeutiarn ex eo quod sit Alti-
tonans, cieatque horrida et valida lonitrua : unde eo to vox
Domini (quae non est alia quam tonitru) seplies reperitur:
ita Alcazar. Porro hae voces tonantes, el hsec lonitrua vo-
calia signlflcant maguitudinem calamitatum futurarum
in Gne mundi; quocirca articulatae erant hae voces: nam
eas iotelligebat, et intellcctas conscribere volebat S. loan-
nes. Sicul ergo in Sina Exodi 19. angelus voce tonante,
sed articulata, proclamavit et promulgavitHebraels legem
Decalogi: ita tonitruia haec arliculate et vocallter edice-
bant plagas orbi imminentes. Quapropter tonitrua haec
articulala non sunt realia, nec realiler existent in fine
muudi; aed per visionem tantum ostensa sunt loanni, ae-
que ac angelus clamans et iuraus ; ut per ea repraesenta-
ret horrida fulmina et tonilrua, quae revera plurima erunt
valio cinctl, inaccessi videanlur, puta in iis qui in insulis ,, in fine inundl, esto non erunt articulata, ut portcndaut,
erium, forti- *•' et quasi inchoeut exlremas et gravissimas orbis plagas.
babitant, Christus magis oslendet suura imperiu
tudinera el vindictam per plagas el supplicia eis irroganda.
Aliam causam , sed raysticara , dant Ambros. Rupert.
Richard. Viegas et Alcazar, quod scilicet Angelus hic, id
cst Christus , relicta terra pergebat ad mare. Accessus
autem, sive ingressus iu mare fit dextro pede. Censente-
nim ipsi ad litteram per terramsignificariIudaeos,per ma-
re Genles, q. d. Christus relictis iudajis perrexit ad Gen-
tes , ait Alcazar ; aut ut Ambros. et alii , q. d. Christus
tam ludiEis, quam Geulibus misit concionatores ; horum
enim syrabolum sunt Chrisli pedes.
Porro ludaei vocantur terra , quia terreni , terrae bonis
toti inhiabant: Gentiles vero mare, propter eorum, pri-
mo, multitudinem et varietatem; secundo^ levitatem, in-
constaoliam, profundltalem errorum et vitiorum ; terlio,
perturbalionem, confusionem , tumultus, bella et rixas;
quarto, quia in mari vivitur ex rapto, et magni pisces par-
Tos devorant,aequeac pirata; omnia diripiunt:ita vivebant
In S. Birgillae Revelationibus lib. 6. c. 10. refcrtur illam,
dum rogarelur quid significareut septem louitrua , quae
loanues asserit se audisse c. 10..\poc.respondisse,divina
revelatione se didicisse septem illa tonitrua esse corarai-
uatlones persccutoribus Ecclesiae e caslo intcnlalas.
SlGNA QL'.E LOCUTA SLNT SEPTEM TONITBUA, ET NO- Vers 4,
Li EA SCRIBERE.) S/^H«, Grtece s-^payiTov, id est, obsigoa,
velut occullanda, scilicet iu mente tua, ibique recoiidita
serva : noli vero ea scribere et palefacere, ne homines qui
ea lecluri essent, ca non crcdant, vel plane anlmo percel-
lantur et desperenl; aut quia, ut ait Aretas, ob earadem,
aut simllem causam, horum cognitlo utilius ultimis tem-
poribus reservatur. Ex hoc loco colligit et coniicit Ribera
n. 13. 3. S. loannem mullo plura accepisse quam quae
scripsit. Nam quaj ab hoc loco usque ad finem libri scri-
buutur, pauca sunt; ipse aiitem videt Ilbrum copiosuin
scriptum intiis et foris cap. 5. 1. Forlassectlara ioeoco-
et Genles ; quinlo, mare notat sa!vam tempestalem , qua IJ gnovit quluam essenl iu Ecclesiis Anticbristo cessuri
Ecclesiae navis erat iaclanda in Genlilium persecutioni- *^"" "" -*-=-= •■- -•-■•:> •"■ - = -
bus: hae enim optime per maris furorem repriEsenlanlur.
Porro Christi pedes aquis maris non mersi , sed solide ia
iis perstantes , sigoificant Evangelii praedicationem in ae-
stuantis maris procellis ac persecutionibus non esse ob-
ruendam , sed in iis potius solidam firinaraque futuram.
Huius rei syinbolo Christus ambulavit firmo gressu super
mare aestuans, Marci 6. 48. Denique pedes Chrisli iguiti
significant miram Chrislieflicaciara, nimirura quod, sic-
ut naphtha aquas ipsas ardentes et ignitas reddit.ilaChri-
stusSpirJtus sanctiigneaquas gentilitatis sit accensurus,
uti praedlxit Isaias cap. 64. v. 2. Aqux ardebunt igni.
Et CLAMAVIT VOCB MAGNA QUEMADMODUM CUM LEO
EUGIT.) Cuin in pracdam vel hostem furibuudus fertur et
irruit. Pro rugil,(jtxQe est ai/KXTac^id est mugit; sed Grae-
ci non vidcntur distinguere iater cjpuofiit et fijzxo-f/ai , sic-
Episccpis, et vlris sanctls , et quibus illi essent poenis ple-
ctendi : ut incrito dixerit v. 10. El cum devorassem eum,
amaricatus est venter mcus.
Et ANGELUS, etC. LEVAVIT UANUM SUAM AD C^LUM.) Vers.S.
Primo, quasi iuranslevata inanii. Ideo enim in iurameu-
to levamus manuin, ut Deum quasi dictorura uostroruin
veritatisque testem, et periurii vindicem, indice in cxlum
inteuto designemus, et invocemus. Secundo , quasi com-
ininaus iras Dei acres , nisi homines poenitcant. Terlio ,
hoc signo quasi excitans audientes adatlentiooem rei ma-
xima?, et iiiaxime nolandae, quam dlcturus est de tempo-
ris pretiosissimi brevilate, et iactura vel lucro.
Et iubavit per viventem) Dicendo »n *?X «' f ''««'. vers. 6
id cst, vivil Dominus, id est, iuro per viventem Dominum,
vel per vitam DominiDei. Nota hic gravilatem et pondus
iurainenti, ob pondus rei,quam iuramento hoc coufirmat
Commcnlaria iri Aporf.Iypsiii S. loannis. Cap. X.
qijoiidie. ul iu soinnuin lluri Ixli hilaresquc dicarnus:
t iA«, ec quem dcdtras cursuin, Deui aline. nereoi.
Itaque fi'' ""i-- — ' — ' - ■ ■ ' ■^
dum iurant, Dco Iribuere illa epitlicla.quae rei quam iura
mcnloconfirmanl.coDfjruunt. Mjslite Alcazar : Angelus,
inquil,oblEstaturDcum,quinovumEcclesii'Christiaua'CiB-
)uin,quiSvoa>jo(yae tcrrain.qui (jcnlililatis marc condidit.
Porro ailuditur liic ad Dan. 12. 7. ubi pariler Danicl vidit
angclum huic persimilcm: Et audivi, inquil, virum qui in-
dulu.s erat lineis. qui stabat super aquas ftuminis, cum elc-
vassel dcxtram ct sinistram suain in cxUm,et iurassetper
vivcnlem in xternum. quia in tempus , et fempora . et di-
midiuin lemporis. id cst, Ircs annos cuin dimidio durabit
monnrchia et perscculioAntichrisli. Ubi nola.coiigrue aii-
{jelum tam hic, quam Daniel. 12. iurare per aitcriiitulein
Dei : haec cniin lcmporibus omnibus dominatur, iisque le-
gem moduinqiie figit, ac principium tcrtninumque consli- ... ^^ .
tuit et definit. Deus cniinjetcrnuscst.^uj, ut ait Doetius: Quocirca prudculer S. Ambros. inVsal. 1 "sicul"inq'iiit
tcmpus ab xvo U dormiciis in navi vehilur ad portum ; ita tu dormil Htem^
Ire iubel. itabilisque manens datcuncla moveri. — ' ■ , v«
Hac de causa Dcus vocalur hic Vivens in sxcula sxculo-'
rum, et a Daniclc [ad qucm hic alludil loanncsjcap.l.^l.
'yues,cord,nandusd>esestomms,tamquamcormtaqmen,
et consumat atque cjpleat vitam . ait Scneca Episl. 12.
yuocireu Simonidcs n.gatus quanluin lemporis vixisset?
rcspondit: lempus ex,fjuum. unnos vero multos: ila Sto-
biL'us seriii. 08.
Secundo, quia tcmp.is, cum praleriit, esl irrevocabile
Nam, ul ail Latullus epigiam. o.
ISobis cum seincl occidit brevis lux.
ISox est perpetuo una dormienda.
El Heraclitus : In idem flumen bis non descendimus Et
Lainachus-.In prxlio (in vila qua> est militiaj non licet bis
peccare. Primus enim error csl lelhiftr et inemendabilis
Vivcns in sempiternum ; iibi Syrus vertil, vivcns sxculo-
rum; et alibi, gigas sxculorum. de qua phrasi plura dixi
Isaix 57. 15.
QlU (quod) TEMPCS ItOX ERIT AMPLIUS.) S\Tus; lura-
vit, elc. quia sic non erit amplius ; Arabicus, luravit, elc.
quia non crit lcmpus in diebus vocis angeli seplimi , cum
caperit liiba canere. Alludil ad Danicl 8. lU. (Juoniain
habet lempus fincin .?WMW,sallcm vcrbo tcnus. Nuiii vcrba
illa apud Daniclcin aliiim habcnt sciisum, uti ibi d'ixi. laiii
Alcazar exponil.q.d. Finietur nuiic tcmpus liidxoruin et
Syna{;og;<T , alqiie incipict leinpus Gculiliuiii et Ecclcsix.
Pulat eniin ipsc hic a{;i dc rcprubalione ludxorum el vo-
catione Genliuin , hocque essc iiiagnum illud luysleriuiu
quod mox consummandiim dicilur.
pus tuum non dormit, sed ambulat , dormiensquc uer^is
ad morlem. Surjje er{;o qui doriiiis, ambula , ascende^ct
vola ad ca;Ium. Et S.ipiens Eccles.9. Qaodcumque fucere
potcsl manus tua , instanter operare ; quia ncc opus. nec
ratio. nec sapienlia. nec scientia erunt apud inferos ,' quo
tu propnras. Veteres.ut temporis celeritutein et fugacita-
tem irrevocabllemrepraeseniarenl.pinxerunt lempusqua-
si luvenem expcditum.alatum.hnbcnlem falcem in niaou
qua omnia demelit ; insistcntem curnii, qui a duobus e^
quis pernicisslmis inslar aquilarum Irahebatur, ila ul non
taiii currcre, quam volare viderelur.
Terlio , quia ab hoc brevi lempore , et quasi moraenlo
pendet lota aetcrnitas nostra , qua; sine line cst ct inter-
iiiina. Rursum , qiiia quolibet leMiporis inslanti infinita
aetcrnitatis glorla comparari,ct in imnicnsuin au{jeri po-
lest. Hac cogilalione excilatus Psaltes cancbal Psal. 118.
118. Prxvenerunt oculi mei ad te diluculo , ul medilare
Verum dico.ngi hic de liiie mundi cl tcniporls, q. d. Im- q eloquia tua. Et Saplens Proverb. C. 6. serio monet iubel-
inel finis iiiiindi; brcvi tempus, id esl, iiiolus ca'loriiiii ^ que: Vade. inquit, < "
solis et lunx , ac consequcnler tcmpus propnu dicluiii ,
quud, iit ait .Vristot. est numurus, id esl meu»ura, iiiotus
pritiii tnoliilis,i|uodque discriminont et Inlerstinguunt luo-
tus solls ct luna>,non crit ain|)lius ; scd pru tempore suc-
cedcl quasi a;vuiii quuddam a.>ternuiii,scd corporeuni (erit
cniin mensura ca-li, terra;, aliorumque corporum) siiiiile
xyo angeloruiii. Hluc consequcnlcr lu terra uon crit ullus
inotiis aiit tempiis, ncc vila sublunaris : ac tcrllo nuii cnt
tempiis , id cst spallum , pucniteudi , mcieiidi el salutcm
suom procuraudi. Nula: ha.'c dixit ongclus aiilcquain lu-
onni darel librum dcvorandum, idcst, anlequam puude-
rct i'i futiirn sub .\iitichrlsto; hxc eniiii iii libro cunliue-
bantiir,q.d. Inin lam imminet lciiipiis .Vulichristi, uc cun-
seqiiciitcr iiiiiiiinct tcmpus fiiils luuiidi ct tciiiiiuiis, qui
mox scquclur. Nain .Vniichrisli rcjjnum ct tcmpus erit bre-
ve , scillcct Iriuiii annoruiii cuiii incdiu.
Horal iic .Moraliter nota lilc, tciiipus pra:seiilis vitoi esse prclio-
ad formicam. o pigcr, et considera vias
cius, et disce sapicntiam ; qux cum non habeat duccm,nec
prxceptorem, ncc principem.parat in xstate cibum sibi. tt
congregat in mc.ise quod comedat. Quapropter S. Gregor.
Nazianz. prajsentcin vllam dlxit esse mcrcalum , in quo
cuilibet quidvis emendi et comparandi slt opporlunitas ;
eo vero transuclo nihil amplius a quoquam cmi aut com-
purari possit. lu Italla vidi viri sapicntis epitaphium, qui
illud suo scpulcro incidi iussit, estque lale:
Invcni porlum; spes et fortuna. valele.
I\'il mihi vobiscum: ludite nunc alios.
Etalterius :
Cogital sapiens. qualis, non quanta sil vila.
Id ago, ut mihi instar lotius vitx sit dics,
lll moricns vivam. vivo ut moriturus.
Vcrc Sencca Epist. 118. i\on, inquit, tain benignum ct li-
beralc lempus natura nobis dcdit , ut aliquid ex illo vacct
. . . ' .^pcidcrc ;ctvidequainmuUactiamdiligcntissiinispereant.
.frX S'8siiiium, ac proplcrea eius iiiu.viiiiain hobcudain csse ru- W Miud vatetudo sua cuique abstulil , uliud suorum . aliuU
prciiu
1
tioneiii , sin;;Hlnqiic i'ius moiiieiiUi lililissime cullucunda
ossc cl cxpciidriidn. Num priinu, tcinpiiij huc cst brcve, et
instnr iimbra', avis, navis el sngllta' priutcrvulal, ut dici-
tur Sapicnl.5. v.9. Et Psal. 101. Dcfeccrunt sicul fumus
dies i/ici ,'i|iiid lircvius, quid inagls evaniduiii quain fuiiius?
ElPsal. 8l).!). .\nni nostri sicut arancu mcditubuntur. Hc-
bra'a ad vcrbum habent: Anm nostii consumuntur sicitl
cogitatio , <\uk , ut alcbat Thules , cltissiinc trunscurnt.
Proiclure S. Illeron. Eustuclnuin instruit , dlcens : Ainc-
vius Christum,ciusqu€ scnipcr quxramus umplexus.ct fa-
cile vidcbitur oiiinc difjicilc , bicvia putabimus univcrsa
gux longa sunl : et iaculo illius vulncrati pcr singula mo-
ill.
•uique I
necessaria ncgotia, aliud publica occupavcrunt. Vilain no-
'jiscum dividtt soiiinus. Lx hoc tcmporc tam anguslo, tatn
rapido. cl nos auferente, quid iuvat maiorem partctn mit-
tcre in vanum ?
(Juaito, quia tcmpug hoc csl iu nostra polestatc et ar- ly.
bitriu; datiim cnim csl nubis a Deo nd bcnc opcrandum,
od sulutcm , j;lurinm , roronasquc a'lcrnas procuranduin
ct aii{jcndum.Ouocirca eius cxuclissiinam rationcm a quo-
llbct cxlgcl. Hlnc Apostolus monct Ephcs. 5. 10. licdimcn-
tcs, iiiquit, trmpus ; quoniam dirs mali sunt. Etad Gulat.
(j. y Jhnum facienles non dcficiamus ; temporc cnim suo
mctemus. Vidc qiiaj hiscc locis aiinulavi, uti et 1. Cor.7.
mcnta diccmus : llcu me,q«ia pcregriimtio mcaprolongata 29. ct scq. llifcrl Sophronius lii Pralo splrit. cap. 59. de
est. Scrlbit S. liicr. dc S. Alurcclla ad Principium cius li- B. Thulih-co, quod sempcr llcbnt ; cuusnm rogalus diilt:
lion» : Sic, iuquit, xtatcm duxit ct vixit, ut scmper sc cre- Tcmpus hoc nobis ad pccnitentiam indultum csl , et valde
derct esse vmituram, Sic indutacst vcslibus, ul mcminis- rrquirctur a nobis, si illud neglcxerimus.
912
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. X.
y Qiiinlo, quia post liootempusnon habcbimus aliud lem- ^hanc revclnlionem Apocalypsis de futuris in fine mundi
piis, iii qu'i erroreiii cl ncglifji^nliaiii in priore adinissam
corrijjcru el coiiippnsiire possimus. Cogita quot inilliones
homiiiuin sunl in infi'rno , qiii teiiipus lioc neglexerunt,
iaiiiquc sero sapiunl /Vi/'y(/ci,cupcrcnlque pati oiiinia tor-
inenta nnindi cl ^ehenna; pcr mille anuos, iiiio per millc
niillioucs annoruni, si pcr liscc oiniiia vel unicum inslans
temporis coiisi-qiii posgcnt ad poenilcndum. Quin etSene-
ca lib.de Brcvitate vita;,ex lioc capite docctoinnium ma-
xiinam hominum insaniam csse, quud cum in cxtcris sint
avari, iii tcinpore profiindcndo sint liberales, subditquc :
Quid enjo esl in causa ? (amquam sempcr vicluri vivitis,
ti unquam vobis frayililas vestra succurrit ; omnia tamquavi
iiKfla/es timclis, omnia lamqwim immorlales concupiscilis.
Audiui pkrosque dicentcs: Anno quinquagesimo in otium
secedam. El quem longioris vilx prxdem accipis? nonpu-
det te ad rcliquius vitx te tibi servare ? Quam serum est
vivere incipere , cnm desinendum est! vivcre lota vila dis-
ccndum. Tempus quasi nihil pctitur , quasi nihil datur.lies
sub Antiohrislo, eamque devora, id est.avide lotam hauri
et perspice, tolainqiie in mente et venlre memorise recon-
dc , ul eam ruminare el per partes expcndere possis. la-
tellectus enim est quasi os animae, dentcssunl indagines
et scrutinia verilatis, per qiia; verilas patefitet cognosci-
tur, ac deiiide in ventrem, id esl, in cellain mcmoria;, Ira-
iicilur et rcconditur. Porro librum quem cap. 5. 1. vocavit
CiCho-j, hic dimiuutive vocat pif:'j.i.rtxc,io-j : quia cap.S.liber
hic septem ingenlibus sigillis signaius ingens videbatur;
at hic iis apertis et reseratis , dimidia quasi parle miuor
apparebat.
Et erat in ore meo tamqlam mel dulcb : ET CUM Ver$. 10.
DEVORASSEM EU.M , AMARICATUS EST ( Arabicus, amarus
fuctus esl ] VE^TER MEUS. ) Allodit ad naluram mellis ,
quod comestum iii bilcm ilavam convertitur, stomachura-
que lancinat et amarical. Nam , ut ait Poeta: Dulcia se
in bilem vcrlunt. lam dulce , id est dulcis , scilicel liber:
respicit enim Intcrpres Grajcum ,'5iS/ioz'5t'>v, quod esl neu-
omnium pretiosissima luditur. Ibil qua ccepit sctas, ncc cur- IJ trum. Sensus est, q". d. Apocalypsis hiec, hoc est, revelalio
sum suum aut revocabil , ant supprimct, nihil admoncbit
velocilatis sux, tacila labetur. Tu occupatus cs, vita festi'
nat. Mors interim aderil, cui vclis noUs vacandum est. Ita-
que cum celeritate temporis , ulendi velocitate certandum
est : el vclut ex torrente rapido, nec semper cursuro cito
hauriendum est.
VI. Sexlo, quia Deusbrevi hoc tempus nobis auferet, ac in
seternitatem Iransferet. Prudenter Climachus gradu C.hoc
cuique dat moaitum : Non est , ait , prsesentem diem pie
Iransire , nisi hanc esse ultimam totius vitx nostrx existi-
memus. Probatus illc esl , qui niortem singulis oris expe-
clal; sed ille sane sanclus,qui eam singulis oris desiderat.
S. Hilarion, ait S. Hieron. in eius vita , singulos hortaba-
tur prscterire figuram huius nntndi, ct cam esse verum vi-
tam, qux vilx prxsentis ewerctur incommodo. Hoc assidue
per anuos 98. medilabalur S. Pauliis primus Eremita,qui
proinde veniente ad eum S. Anloaio : En , inquit , quem
et prajnolio futurorum sub Anlichristo , quam accepi a
Christo per angelum in ore, id est prima facie , et primo
gustiierat mihi dulcis, mentemque pascebat el oblectabat;
quia erat mira, iiova , arcana et divina cognilio , et pro-
phelia ; sed ubi coepi ruminare calamilales ao mullitudi-
nem reproborum , forle etiain lapsus et casus inuilorum
Sanctorum in persecutione Antichristi , quse hoc libto et
hac revelationecontinebantur.amaricalusestventer ineus,
id est, intime in animo et menle mea indolui et ingemui:
ita Aretas. Alludit ad Ezech. 3. 1. ubi Ezechitli a Deo si-
niilis datur liber , qui huius fuit typus ; eral enim inilio
inelleus, poslca fi;lleu8.
Nola hic: Verbuin Dei simile est pilulis , quae foris au-
ralae vel saccharatie.deglutiuntur cuinsuavitale ; sedcuia
in ventre dissolvunlur ob aloen, myrrham, aliaqiie ainara
qiiae conlinent , amaricant vcnlrein , et lorminibus euin
qiiasi dilacerant: pari modo tropologice verbuin Dei , ait
ianto labore quxsisli putridis senectule membris, operii in- Q D. Thomas , dulce est rationi , sed amarum sensualitoti
culla canities: en vides liominem pulvercm mox fulurum.
Sed quia donnilionis mcx instat tcmpus, et, quod semper
cupiebam dissolci el esse cum Christo , peracto cursu su-
perest mihi corona ius(ilix;tu missus cs a Domino quihu-
mo corpusculum meum tegas , imo lcrram terrx reddas.
Quocirca rediens ad suos Antouius , inerito de Paulo di-
xit : Vx milu pcccatori ! quia falso monachi nomen gero ;
vidi Eliam , vidi loannem in deserto , et vere vidi Pau-
lum in paradiso.
SeD IN DIEBUS V0CI8 SEPTIMI ANGELI, CUM C(KPEBIT
TUBA CANERE ( cap. seq. V. 13.) COSSL'M.MABITUR MYSTE-
BIUM Dei.) iMysterium scilicet glorificationis Elise et He-
Doch, ac paulo post aliorum Sanctorum, alque ex adver-
so punitionis hostium Elia3 et Hcnoch , et paulo post o-
innium impiorum. Elia enim et Henoch ia ca;lum ascen-
dentibus, consummabilur, idest, eonsummari incipiet,et
paulopost perfccle consummabitur mysteriumcousumma-
tionis aicculi, extremi iudicii, glorifiialionis Sanctorum ,
I\Iystice S. Augusl. in Qua3st. uovi et veteri^: '!;^stamenti
q. 72. toin. 4. Liber hic, ait , est S. Scripluru, ijuae dulcis
est in ore, id est orthodoxis et sanctis , qui quod integra)
sunt professionis, ore significantur. lllis aulemqui hxre-
tica pravitate carnalitcr vivunt vel senliunt , propler quod
in ventre significati sunt , amarus : accusabit enim eos in
die iudicii Dei.
Et DIXIT MIHI : OPOHTET TE ITERUH PBOPHETARBvers.lt.
GENTIBUS , ET POPULIS , ET LINGUIS, ET HEGIBUS MUL-S loan-
Tis.) Graece £-i /aot;, id est,super gentibus, de gcntibus, °j^* P'°'
populis, etc. lam primo ,nonnulli ex hocloco indiicti sunt pe,„jt,us,
in opinioucm, ut putareut S. loannem necdum esse mor- qjando?
tuum,sed in vila servari, ac veaturiim cum Ellaet Heaoch, ^ '
ut certet cum Antichrislo. Ila Hippolyt. Martyr. lib. dc^^'"'^'"'
Consummat. sa;culi, Dorotheus in Synopsis, Simeon Me-
taphrastes in vita S. loannis, Calharinus opiiscul. de hac
re, el fuse Salmeroa. toiii. 11. Iract. 32. Favent Andreas
et Aretas hic. et S. Ambros. lib.7. in Lucam, Damasceu.
damnatioais reproborum, et beata; misera;que feternitatis. D orat. de Transfiguratione, Theophyl. et Euthyin. in Matth
Hauc enim evangelizarunt Christus , .\postoli et Prophe
tae ; haecque probis et sanctis esl Evangelium, id est, fau-
stus laetusque nuntius; licet improbis et reprobis sit tri-
slis et infelix.
AcciPB LiBRUM, ET DEVORA iLLUu.) Pro librum, Grse-
ce est ^i^iiiocpio-j , id est libellum , quem Alcazar accipit
calalogum paucorum ludaeoruni qui Christo crediderunt,
ot salvati sunt. Unde eiinidcin Isains vocat consumraatio-
nem, sive verbum breviatiim. Alt enim cap. 10. 22. Con-
summatio obbreviata inundabit iusliliam : consummatio-
nem enim et abbreviationem faciet Dominus in medio ter-
rx, id esl, nt Aposlolus explicat Rom. 11. Diminutio eo-
ruiri divilix Gcnliuw. Hic liber apertus traditus est loan-
Di,idest, huius mjslerli intelligcntia reserata est loaaui.
Verum superius ostendi librum vel libcllura hunc esse
Apocalypsin. Scnsus ergo est, q. d. Accipe , o loannes ,
20. 23. Veriim certum est S. loannem esse inortuum, uti
docent S. Hieron. August. Euseb. ex Polyerate, et passim
veteres, imo Concilium Ephesinum ac tota Ecclesia, quae
S. loaunisquasi mortui,etin ckIo cum Christo regnanlis,
diem feslum colit 27. Decembris. Vide dicta in proocmio.
Secundo.Primas.Beda, Ausbertus et Viegas exponunt,
Oporlct te iterum prxdicarc, q. d. Oporlet te scribere E-
vangeliumposl Apocalypsin :post hancenim illudscripsit.
Terlio, alii, q.d. lani in Palhmo exul et silens agis.sed
inox liberaberis , redibisque in Asiam , ut iteruin asianis
pr.Tdices Chrlsti Evangeliuin.
Quarto, Alcazar, q. d. Hactenus prophetasli et praedi-
casli reprobatioucm Iudaeorura,oportet le ilerum prophe-
tare,ut scilicel pra;niinlies vocationem et electionem Gen-
tium. Id enim loannem facere a capile 12. usquead Gnem,
ceuset Alcazar.
III.
Commcnlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XI. 913
V. Vernm dico, seoBUB est, q. d. Oportct te , o loannes , ^ siones, eoque se vidisse asseTeravit hactenas; praeserlim
gcnuina rursum prophelare, ut nimirum pracnunlies alia graviora cum opud I'rophctas visio , lectio et audilio idem sint ,
Diala ct supplicia orbi infcrcnda , quam sunt illa qua; se- taiituinque signiticcnt revelatiouem et cognitioneni spiri-
ptcm sifjillis libri sifjnali contiucnlur, qua?que huc usque talcm mcntis, uti ostendi ranon. I. in Prophetas. Uajco-
per proplicliom cognovisli , ct prophetando deseripsisli. mnia confirmanlur ex eo quod de tuba et clangore septi-
Illa autcm fi;raviora inala sunt , qua:, aperlis iain septem Dii anfjcli dicilur hoc cap. v. 7. Sed in diebus vocis septi-
sigillis, in ipso eorum libro prius signato, nunc aperto le- tni anrjcli, cum ccepcrit tuba canere, consummabitur nn/-
gisti, sunlque illa qua: de Klin, Henoch, Anlichristo.Gog, slerium Dci. Ergo ea qua; fuse narrantur cap. 11. et se-
et iMagof; , etc. a cap. undccimo usque ad (inem Apoca- quentibus undecira , non pertineut ad septimam seplimi
lypseos recensenlur. Cuin eniin loannes tam opcrose huc angcli tubain ; sed illa tuba hisce capiiibus postponi de-
osque ejplicarit , et descripscrit mysteria septein si[;illis bet , qiiia in illa consumraabuntur oinnia. L'nde sequitur
libri sif^nali contenta,sinc qiiibus liber aperiri et lcf^i noii ea qua; cap. 11. et sequcnlibus ad fincm usque libri scri-
polerat , uti dixi cap. 5. plane credibile est eum quoque bunlur, fuisse contcnla ct descripla in ipso libro signalo:
descripsisse mysleria in libro ipso contenta , ut ipse hic non enim continentur in sigillis , ergo iu ipso libro. Ila
Batissignificat. Ad hoc cnim reserabantur sigilla, ut liber lUbcra.qui id fuse hic demonstrat.I'laneergoaberrat.\n-
ipse lcgeretur. Dcinccps autem loannes non facit mentio- glo-Calvinisla hic, dum asserit in Apocalypsi solum sigil-
nem dcscriplionis libri, sed visionum ; ergo visiones qus la libri, non autera ipsum librum explicari; quasiloannes
recenscntiir cap. 11. et sequ. sunt illa qua; descripta fue- cooperculum libri, non autem ipsum librum inspexcril et
nint in libro , quem ipse vidil et legit , qua;que ibi visa B lcgcrit, cum ex cap. o.conslet eum peliisse et iinpelrasse
et lecla ipse in hoc sua; Apocalypscos libro describit et ut, soliitis sigillis quasi opereulis, liberipse legeretur.
enarrat. Unde Arabicus vertit : Acecwc cst tibi eliam ut Centibls, et popllis, et Ll5Gi'ls.)l'ula prophetabis
propheles supcr yentes, vcl conlra (jcnlcs. Sic et Syrus. gcnlibus totius orbis ; hisce cnim scribitur Apocalypsis.
Dices, S. loanncs capile 11. et sequcntibus nonmemi- Rursum gentibus qux Anlichristura sequeDtur,et perse-
uil ullius libri, nec desrriptionis ac lectionis, scd lantutn quenlur Christianos loto orbe dispersos, qui proinde pa-
dicit se vidisse illa symbola qua; cnarral. llespoud. loan- ritcr variaruin erunt genlium et linguarura./<c^(iwj quo-
nes prinio lcgit illa dcscripta in libro, deinde eadcm iam que mullis prophetabis, quia praedices omnes reges terraj
lecla vidit per symbola oculis sua; nienlis et phantasise ob- regna sua ainissuros, et sub iugum Anlichristi venturos,
iici. Posl leclionein eniin accessit eorumdein visio, utsci- qui proinde omnes cum eo uno die a Christo occidentur.
rct qua; et quomodo, ac quain tccle vel apcrle en scribere Sic lereini» ait Deusc. 1. v.o. Prophetam in genlibus dedi
dcbcret , quae clarissime in libro descripta legcrat. Simi- /c,quo hic alluditur : fuit enim lereniias typus S.Ioannis.
litcrenira inysteria contenta in septera sigillis vocavit vi-
SECUNDA PAHS APOCALYPSEOS, COMINENS MYSTERIA LIDRI SIGNATI.
C A P U T U N D E C 1 M U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
lubetuT loannes'ineliri lcmphtm, deinde alrium, quod audil dandum esse Anlichristo per menses 42. Vnde r. 5.
audit quod conlra eum prophelabunt, et plagas vnmittenl Elias el Henoch, qui ab eo tandem occidentur in leru-
salem, ac post Ires dies el diinidnim publice resurgent, ac in ca;luin evocali ascendenl, tuncque fiet terr<Pinotus,
quo tertia pars lcrosolijmiv corruet , et septem vwllia hominum occidcntur. Secundo, r. io. canit seplimus an-
yvlus luba, el mox f\t omnium consummalio , inripitque regnum gloriosum. Quocirca 2i. seniores gratias a-
gunt et celebrant Deum, quod iam dies iudicii et resurrerlio, ac impiontm sripplicia et Sancloriim pntmia ad-
veniant. Uenique v. i'J. apcritur calwn , et apparet arca teslamcnti, fiuntque fulgura , (oiii7rua , terra:motus
et grando tnayna.
1. -H-vT dntiis cst mihi calamiis similis virgrp, et dicUim esl niihi: Surgo, ct metirc tcmplum Dci, et allare, et
■^ iidoraiilcs iii co: 2. Alriiiin aulcni, qiidd est fori< lcniplum , ciice foras , ct nc mctiaris illiKl : quoniam
JB-Jdatum cst Rcntihus, cl civitulcni saiictain calcabuiit iiiciisibus quadragiiila duobus: 3. Et dabo duobus te-
slihus mcis, et proplictuhuiit dicbus inille diiccntis scxaginta, amicli saccis. 4. lli sunt du;c olivn?, ct duo cande-
lahra, in con«pectu Domini lcrnc stantcs. 5. Kt si quis voliicrit cos iioccre, igiiis cxict de orc corum , cl devo-
rabit inimiros corum : ct si qiiis volucrit cos licdcre , sic o|)i)rlct euui occiiii. 6. Ili habciit potcstatcm claudendi
ca;lum , iic pliiat dicbus prn|ilictia3 ipsonim: et polestatcm habeiit siiper aquas convcrlcndi eas in saiiguinera , et
percutcre terriim omiii |)laga quotic-;ciimquc volucrint. 7. Et cum riiiicrinl tcslimonium suum, bcslia qiia; asccn-
dit dc abysso, facict advcrsiiin co< bcllum, ct vincet illos. ct occidet cos. S. El corpora eorum iaccbunt in plateis
civitutis iiuignic, qu;e vocatur spirilualitcr Sodoma, ct iHgyptus, ubi cl Dominus corum crucifuus cst. 9. Et vi-
(lcbuiit de Iribubus, ct populis , cl liuguis, ct gciilibus, corpora corum per Ircs dies el diuiidium : ct corpora co-
rum noii siiieiit poiii in inoiuimcntis. 10. Et iiiliiibilaiites tcrram gaudcbunl supcr illo-^.ct iucundabuntur: ct mu-
iitra niiltciit invicem, quoniam iii duo pro|)hcta* cruciavcrunt eos qui liabilabant supcr lcrram. II. El jxist dics
trcsel diiiiidium, spiritus vilju a Dco inlravit iii eus. Et stctcruiit supcr pcdcs suos, et limor mngnus cccidit su-
per cos qui vidcruiil cos. 12. Et audicriint voccm magiiaii) de c;rlo dicciilcm cis : A«cciidiic huc. El ascciidcrunt
in ca?lum in iiubc: cl vidcrunt illos iiiimici corum. l-J. El in illa iiorii f.iclus cst lcrr;vmolus magnus , ct dccima
piirs civilalis cciidil: et occisa suiit iii tcrra;motu noniina liominuui scptcni inillia: ct rcliqui iii timorcm sunl mis-
si, cl dcdcruiil gloriam Dro cn^li. 11. Vic sccuiuliim abiil : cl ccrc \iv lcrliuui vctiict cito. lo Et scplimus aii-
gclus tubn cccimt : cl factic suiit voccs magna; in Ciilo, ilircntc^; : raUum cst rcgiium liuius mundi, Domini iio«tri
cl Christi cius, et rcgiiabil in siecuia sipcuiorum. Amcn. 1(3. El vigiiili qualuor seuiorcs, qui in cnM«pectu Dci
VoL. X. llo
914 Commcnlaria in Apocalypsin S. loorinis. Cap. XI.
sedent /n sedibussuis, ceciderunt in facics suas, et adoraverunt Dcum, dicentcs: 17. Gralias agimustibi Domine
Deus omnipotens, qui es, et qui eras, cl qui venlurus es: qui accepisti virtutem tuam magnam, ct regnasti. 18.
Et iratse sunt genles, et advenit ira tua, el tcmpus mortuorum iudicavi, ct reddere raercedem servis luis prophe-
tis, et sanctis, et timenlibus nomen tuum pusillis et magnis, et exterminandi cos qui corruperunt terram. 19. Et
apertura cst lemplum Dei in caclo: et visa est arca testamenti eius in templo eius, et facta sunt fulgura, et voces,
et terraemotus, et grando magna.
Seplima
tubii sc-
plimi si-
glili se-
queiur
librum
Apocal.
llystero
loeia
muriisE'
lise et
ileooch
CEKSETRibcra Iioc cnput por anticipalioncmhiccolloca- j^
ri, eo qiiod nccdum finila sint scpleni sigilla qua; proe-
ibunl Antichrislum.ac conscquenter liliain qiioqtic el He-
noch, de quibiis hoc capite agitur. Veruin dico ullam csse
liic anticipationem. Nam hic reseratis iam scplcm sigillis
aperitur libcr, eiusque mysteria hic describere incipit Inan-
nes. Est erfjo hic altcra et posterior pars Apocalypseos:
priorcnim fuil explicatio septera sifjillorum.qiia! cocpit c.
G.et prolenditiir huc usque.Posterior incipit hic,et prolen-
ditur usqiie ad finem Apocalypsis, in qua conlcnta ipsiiis
libri describunlur. Id ita esse patet cx fine capilis prajce-
dentis, ubi loannes iussns est ab angclo devorare librum
iam aperlum , cx eoque itcrum prophetare. Est ergo hic
altera prophetiaj eiiis pars, in qua loannes librum ipsiira
quem c. prtecedenti dcvoraveral, et oculis animoque hau-
serat, enarrare iiicipit. Nam licet scptem sigilla libri si-
{^nati, qiiae planc finiuntur hoc capitc in tuba septimi an-
^vU V. 13. pra;cesserint lectioncm ipsius libri , qucrn hic
dcscribere incipit; lamen hoc intelligendum est de septi- B
mo sigillo non complcte, sed inchoalive, scilicetquod in-
choata et non completa omnino reseralione, aut polius ex-
plicatione ( nam sigillum iam erat rescratum , sed ex eo
successive prodierunt, et suas tubas explicuerunt septera
anf^cli) mysleriorum scptimi sigjilli, loannes lej!jcrit librum
anlca signatum, nunc apertum, et ita apertum, ut omnia
qua; in eo scripla eront legi posscnt, uti ea lcgit, et de-
inccps enarrat loanncs. Totum ergo seplimuin sigillum
simul ct semel initio apertum fuit: aut si malis illud par-
tes habuissc, qua; successive reserata; succcssive edideriut
hosce scptem angclos cum tubis, dicendum est, prioribus
eius parlibus reseratis, totum librum lcgi potuisse, ita ut
pars cius ultinia produccns scplimum angelum,qui ioducit
linem vel consumniationcm omnium, co inodo vel forin-
secus, vcl intrinsccus aptata fuerit, ut eius clausura noa
clauderet librum, sed earn manente clausa liber nihilomi-
iius aperiri et legi posset, qualia sigilla appendi vidcmus p
dipIomatibusPonliriciisct regiis patenlibus,ut iis fidem fa-
ciantet aucloritatem concilicnt. Id itacsse patctexeo.quod
scptimus angclus seplimi sigilli affert sccum consuinma-
tioncm omnium, uti dicitur c. pra;c. v. 7. et hoc c. v. 15.
Quocirca pertinetipsceiiisque tuba ad finem Apocalypsis,
ac consequenler anle illum eiusque clangorem fient ea,
quse de Elia ct Antichristo, eiusque asseclis narrantur hoc
cap. et deinceps.
Porro inchoat hanc posteriorcm Apocalypscos parlem
loannes a couculcalione Ecclcsia; et fidclium, quain facict
Anlichrislus,cuistalimseopponentEIiasctHenoch,qiiasi
duo fidelium et belli sacri capitanci; quorum proindege-
sta et miracula uno codcmque filo pertexiL loannes, ideo-
qiie siibiungit eorumdem iiiortcm, martyrium, resurre-
ctiuucm, ascensionem in coelum, portcnta inorlein corum
conseqiientia,quffi posterius contingent. Eorum eniiii, ad-
eoqiie omniiim qua; hoc capite dicuntur a v. 7. usque ad
finem capilis, propriiis locus cst cap. 19. ante v. 11. nam l)
ante bellum ultimum Chrisli cum Aulichrislo, Gog et Ma-
gog, quod illo v. 11. describere incipit loanncs, conlin-
gel mors Elia; ct Henoch, et caelera qua; hoc capite a v. 7.
usquc ad finem narranlur; sed loanncs ea hic coniunsit,
ut tolam hisloriani Elia; et Henoch simul complccterelur
et perlraclarpl. Yide chronotaxin in fine commenlarii.
ET DATDS EST MIHI CALAMUS SIMILIS VIBG.K, ET DI-
CTUM EST Mini : SURGE, ET METIRE TEMPLLM DeI,
ET ALTABE, ET ADORAHTES IN Eo.) Calaniiis hio non fuit
scriptorius, sed mcnsorius, pula aruiido ad dimetiendum
teii:plum, qua rursum metitur lerusalem coeleslem c. 21.
T.lC.et l7.de eaquc dicil,quod sit mensura hominis. Qaod
Alcazar sic cxponit : Quia , inquit , mensura hominis est
calamiis. Nain calamus crat scx cubitorum : tot aiitein cu-
bilorum suorum est quisque homo recte formatiis , qiiia
cubilus non est quartiis.ut alii volunt, scd scxla pars sla-
tura; hominis: crgo sex cubiti sunt mensura staturae ho-
minis. Hippocrales enim,Aristoteles et Galenus, nnyyj, id
est cubitum, vocant pra;cipuum brachii os, quod ab ima
manu usque ad brachii curvaluram protenditur. Excludit
ergo mensura cubili ipsam raanum, etcadera est mensu-
ra qua; pes, et qua; caput ; caput enim rite formatum est
sexla pars hominis, ac consequenter est cubilus. Huc us-
que Alcazar. Verum hoc physice dici potcst, non geome-
trice: S. Hieron. enim et passim veteres.cubilum vocant
mcnsuram, qua; a curvatura brachii usque ad extremuin
nianus et digitorum protenditur, quae est quarta pars sta-
tura; hominis.
Rursum, Alcazar per calamum, sive virgam percusso-f^aia^u,
riam, qua; fuit mensura vetus veleris Adami, ideoque ma-psi crnx
ior calamo posterioris setalis , accipit passionem et crii-'^?"''"''
cem secundi Adami, id est, Christi, quae omncs posterio-jj',_ '^"
ruinMartyrum passionessuperavit; quocircaChristus hoc
calamo, id est, cruce, mensus est et erexit fabricam sui
templi, id est, Ecclesiae. Existimo ergo,inquit ipse, men-
suram illam cap. 11. esse meusuram afQiclionum quas pro
Christo servi ipsius perpeliuntur, ac praesertim quas fide-
les primitiva; Ecclesia; perpessi sunt : mensuram veroc.
21. esse mensuram gloriae qua Beati fruuntur in palria ;
quo significatur, ad virtutis et gloria; perfcctionem non
conscendi, nisi per raagnas cruces et ingeQtium laboruin
tolerautiam. Est enim haec mensura viri, ut denotet pue-
ros esse ac quasi pygma;os qui alia, pula suaviori et mol-
liori ducuntur via. Unde et de personailla quae mensura-
tura erat templum Ezech. 40.3. dicitur: Vir cuius erat
species quasi species xris. Vir hic erat Christus, in passio-
ne et cruce natura carneus, sed robore aeoeus. Altare ho-
locausti lam hic, quam apud Ezechielein, significat devo-
tionem et fcrvorem priinoruin Christianorum, oifcrentiura
se Deo ad martyrium in persccutione Iuda;oruin. Sensu3
ergo est, q. d. Metire, o loannes , magnitiidinein allaris
holocausli primitivac Ecclesiae : hoc est, collige et compre-
hende quantum Ecclesiam auxerit, dilalarit et cxaUarit
persecutionis magnitudo,ut mysticum illud altare (id est,
ingens ea dcTolio ad martyrium) esset numeris omnibus
absolulum, ac proinde Dco gratissimum, aeque ac Eccle-
siae gloriosissimum. Ita ipse sublililer et pie iiixta suuin
scopum et propositum. Verum minussolide. Nam Primo,
a genuino Apocal. scopo aberrat, ut saepe dixi. Sccundo,
calamus non est mcnsura hominis, sed eam duobus cu-
bilis superat, uti paulo ante ex communi Doclorum sen-
tentia docui.
Calamus ergo hic mensorius prtEcise erat scx cubitorum Calamus
et palmi : palmi, id cst, quatuor digitorum trausversim ^'.''"'''^
posilorum, uti diserte asserit Ezech. c. 40. 3. ad quem lo-cyf^f'
cum hic alluditur.
Erat hic calamiis similis virgae, Prirao, ul significet di-
vina; mcnsura; et iustitiae a;quitatcm ac rcctiludinein. Se-
cundo, ut metiiamus Dciim iudicem, utpole paratum sta-
tim CBcdcrc eum quem nocentera, vel minus habenlem ia
mcnsurando repererit,ait Viegas. Tertio, iit Nicol. Zege-
rus, calamus hic erat similis virga;, id est sceptro rcgali:
quia ad Deum quasi ad regein orbis pertinet mensurare
homines,idest,eosdiiudicare,etpromeritis vcl prjemiare
vel punire.
Et DiCTU.ti EST BiiHi. ] Graece ^q/wv, id est, dicens,
Commentoria !n ApocaT;pstn S. loannis. Cap. Xf.
915
quagi calamua loqacrelur. Verum pcr hebraisinum, id csl, J^ facica, nec civiutn commoda, nec domus aul posfessioaea
ODliplosin HebrflEam , ponilur nominnlivus pro geniUvo
dicens pro dicentis. Unde Valoblus vcrlil, a dicenlc mihi.
Hiuc Complui. legunl: xai tczt.tr. o «yyi/o; Vivviv, id esl, et
slelil Anrjilus dicens.
MeTIRB TBIII'LI'11 DeI , ET ALTABE , ET ADOBAnTBS
IN EO. J Sijjnificat tcinplura vclus ludaiouin, sed per hoc
intelli;;il Ecclisiam. Porro lcnipluiii duas habebat partes,
unam qua; solis palcbat sacerdotibiis ct Lcvitis; haec in-
cipicbat ab alrio saccrdotum , quod direbatur alrium in-
lerius, ac porrif;cbatur per Sanclum, per quod tcndcbalur
ad Sanctuin sanctoruin. Allera crat alriuiii cxlcrius, quod
cral quasi lemplum laicoriiin. Prior pars vocabatur tcm-
plum Uei, quia in eo erat allarc liolocaustorum in ipso a-
trio; in Soncto vero erat allare tbymiamatis, in quo in-
censa , sicut iu illo viclima; orrerebautur. lam adoraotcs
•ignificai '1 eo sunt saccrdolcs et LcvitK. In hac crfyo priori tcmpli
Biiclet parlc, ct in odorantibus, puta sacerdolibus, sj mbolicc si-
"""^o- gnificanlur fidelcs, qui tempore Anlichristi in Ecclesia _
erunt oplinii, rcligiosissimi, Dco coniunclissimi et ineiusl*
cullu sulidissinii. Hos iubclur ineliri , id cst numerare ,
loanncs; quia bi non ccdcnl Anlichrislo, sed pcrslabunt
iu lide usque in rincm, idcoque cligcntur ad ;;toriam. Uoc
cnini lanlum sif^nificat synibolica cl ima^^inaria hacc lcm-
pli diraensio, qua; in visionc hic loanni prxscribitur.Tcm-
pluiu enim hoc Eif^nilicat Ecclesiam sanctani , quae i(a
conslauter niilital Dco, ut inox sit fuliira triumphans. Ec-
clcsiaai ergo militautcm in finc mundi, et roox triumpha-
turam nictitur et numeral hic loauDCs: ita Arelas, Ri-
ciiard. el Oiicumcn. I'orro nove Arelas per templum ac-
cipit Ecclcsiam veterisTeslamenli: per atrium. Ecclesiam
Christi, qua; iubetur proiici furas, id est eximi obscrvan-
tiis ct oiieribus legis veteris. Vcrum hoc non csl litterale,
nec ad rem pra;scutcm.
ATRItH ACTEU QIOD BST rORIS TEMPLIU, EIICE FO-
BAS. ) lntelli{;it atrium exterius, «ivc tcmplum laiconim.
quod quia remotius orat ab altari ulroque, hinc sicnifi-
Veri.S
Airium
iocoo-
lUulci
supcrsiut. Atrium vero iolerius, id csl ipsam Ecrl^esiam,
fidem , rcligioncm et virtuteiu Christianaiii iu fidelibus
mansura ilia-sa, ncc in hoslium potestalem venlura; sed
potius maf^lsper pcrsccutionescflloritura, ut Ecdesiaqua-
si ma<;niQcuiu Dei tciopluiu ad inaxiiuara amplitudiaem
el ;;loriam assurpat.
lla S. Grcg. 28. Moral. G. Quid, inquit, aliud atrium
quam latitudincm sirjnificat vitx prsesentis? Et recte, forii
temptum sunt , gui per atrium designantur. EC ideo me-
tiendi non sunt , quia angusta est porta qux ducit ad vi-
tam, el lalitudo vitx pravorum non admittitur ad mensu-
ras et rcgulas elrctorum.
Et civiTATBM SAKCTAM CALCABiitT; Ecclcsiam, quom
prius vocavit tcmplum et alrium, bic vocat civilatem san-
clam, q. d. Antichrislus et Antichrisliaoi maiimam Ec-
clesia; partem perverlent, vastabunt et pussidebunt meh-
siBUS QUADBAGl^TA DLOBl/S. ] Id cst , Iribus aonis cuni
dimidio [ si eniin cuique anno des meuses 1*2. inveaies
mcnses -42. faccrc Ircs annos cum dimidio ] uli prxdixit
Daniel cop. 7. 25. Tradentur, ait, m manu eius ( .\nli-
christi) usque ad tevtpus, et lempora, et dimidium tem-
poris , id est per annura et duos aunos, et dimidium aa-
ni. Vide ibi dicta.
Aliter Alcazar: pulat cnim per Ires annos cuiu dirni-
dio , symbolice siguificari lotum tempus, quo luda;i per-
secuti sunl Chrislura ct primilivam Ecclcsiam, quod fuit
quadra{;inta annorum, scilicct a Clirislo praedicanle ct a
ludxis crucifixo anno a;tatis 3L usque ad cxcisara leru-
salem a Tilo, quod conti;;it anno Cbristi 72.
Et dabo (scilicct oiriciuin propbctandi , et siraul carareri. 3.
eo spirilura, animos, ardorcm, os et sapienliam,cui nemo
resislere possit) duobus testibus meis, bt pbophbta-
BUNT.) Id est, Jt proplKtcni. Sic euiin sa-pf vocula et cum ei, pro
futuro ponilur pro ut, sicul fit Psal. 50. 20 Btnigne fac. ui.
Domine, in bona voluntale lua Sion, it ledificenlur (id est,
ut a^dificcntur) muri tui lerusalrm. Et Psul. 79. i. Deus
cabat Christianos infirraiores et laxioris vita;, ideoque a ,- converte nos, el ostendc faciem tuam, et salvi erimus, id
Deo remoliores. Hos ( ail) eiice foras, id cst cxtra Eccle- ^ est,ut salvi siraiis. Ps. 54.7. Qui.t dabit uiihi pennas sicul
siam,q.d.Reiicc eos inter infideles et apostatas; quia hi
cedcnt (icntibus, id cst, Antichristo eiusque asseclis : un-
de indi;;ui sunt qiii intcr fideles mensurentur aut nume-
rcntur : ila Richardus. Alludit ad cxtimum (cmpli atrium,
quod (jculium dicebatur, quia (lcntilcs in eo vcrsari po-
teiaut, q. d. lientilcs non tantiim suum alritiin. sed et a-
triuin Israclis, id est fidclium, oceupabunl el vastabunt.
Nota calachresin, ciice foras , id cst reiicc, rcptidia, con-
lemuc, noli illud numcrare ct mcliri. Nam atrium hoc e-
rat foris; erp;o propric foras eiici non poterat. 0"Ocirca
nonulli (Irajci codiccs , quos cilant ct scquuntur Erasm.
et Vulabl. pro foris Ie{;unl CTwOiv, id cst, inlus. Aiii quos
sequiturNostcr.passim le;;unt c-;,0:j, id est, /br(5,utruin-
que est vcrum. Eral enim hoc atrium Iuda;orum foris, re-
ftpcctu atrii soccrdolum : idcni erot inlus, rcspcctu atrii
Cieuliuin. Eral cnim in tcmplo populi fidelis, adeoque i-
psum crut templum laicorum ruiolium.
columhx, ct volubo, id est, ut volem?
lam prophetabunt, id est docebuDt.evangclizabunt, dis-
putabunt contra Antichristum eiusque propugndlorcs :
atque ul fidom dictis suis astruant, eliam vere propbeta-
bunl,id eslii;turapra;diccnt,aliaque miracula patrabunl;
ha;c cuim omnia pcrtincnt ad prophctiam, el in Srript. si-
gnificnnlur per prophetarc, uli divi prooemio in Prophet.
DuoBUS testibus. ) Primo, aliqui por hos duos tcslesDuo te-
non duos sinRulares viros, sed duo gencra lestium acci-'"».'!'"'
piunt. Uiule Pannonius asserit hos dijos tcsles csse E(:-
clesia; Doctores et pra;dicalore9, qui duo Tcslaiiicnla. sci-
licet novum ct velus, docent el pra;dicant. Et Arias Mod-
tanus ccnsct hos duos tcsles essc lcgem et propbcliani,
Icgem in Mose , prophctiam in Elia deuotari. Hoc ovide
orripiunt CalvinistK, praesertiin Anj;Ii, qui ncgant Eliani
el Henoch vcnturos in finc muudi; doccutquc duos hosce
lestes cssc novum ct vclus Tcstamcntum, aul sacras lil-
Aliler Ainbios. atriuin cnim hoc datiim c.ssc(icntibu9 [) lcras et coclus fideliuin. Alcazar vcro pcr duos tcstcs ac-
Tropol
censet, quia ludaji proptcr incrcdulit.itcm Poganis Gcnti-
bu8 crant coniuncti. .1«^ idpo. inquil, dicunlur GentH)Us
traditi , quia traditi sunt Homanis , ut ab cis dclrrentur.
SicctPrimos. Pannoniiis et nlii,ppr alriuin uccipiiint ha>-
reticos, schismalicos ct Iiida-os, quos ah Ecrlesia cxpolli
iubet Dciis. Andrcas Tcro pcr templum accipil fiJeles, pcr
ntriiim inlidelcs.
Tropiiloj;. Alcozar (liretipsc piitcl ossc scnsiim lillcrn-
lom ) atriuiii cxtcrius, sivc quod foris csl, Hi|;nific«t bonii
exlcrna lideliuiu, iitsunt rorlun>T, hnnorcs, inn;;istra(us,
aalus, vila, ac dcmiim qiiid(|uid profan.c violcnlix subia-
ect. Ha3c iubcntur fidclcsciicercforos.id csl.nhdirnro n sc,
aniinuinque nb cis ovcllerc.coquo iii prn<doiii doro iiifiilcli-
bus.Ecclcsinm ct fidelcspcr8cqiicntibus.(^uo inuuiturlicn-
tilcs iu boua omnia temporalio lidolium invnsuros, ipsis-
quc fidelibuseascalamitales iunicluros, ul illis ncc rcip.
cipit ningnam sapicntiam ct magnam sanctilalcm priini-
tiva; Ecclesia;, qua; ipsi ctChrislo tosliuionium conlra lu-
da;os perhibucrunl ; hisce onim por prosopopaeiam dari et
eflriugi pcrsonas Mosis et Elia;. .Moscs cnim ca;leslis sa-
picnti.T?, Elins zcli ot snnclilatis fuit paradi;;ina. idcoquc
pio Hcuoch substiliii hic Moscu. Fatclur cnim ipse allu-
di hio od ndvenlum Elia; ct Hcuoch tomporc Anlichrisli,
oumquo hic quasi pra-suppoui. Porro .Mcazar hic uolal.
7. elognntin vigiuti symboln reoonsct , parliin naturalio,
partim' ortificinlia , quibus ostenditur quantum Ecclcsia;
ct cuilibcl fidoli ronlcral coniuuctio sapicutia; cum saneli-
lato, qii.TD oinuia pulchra suul, scd myslica ct moralio ,
non littornlia.
Socuiulo, qui ha;c de lemporibus, non futuris, sod iam
praUerilis expiinunl, uti iii siia expositionc, ilo ct hic vo-
riout. Nam qui haec de primilivo Ecclesia expouuul, cca-
916
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XI.
sent duos tesles esse Christum Dominum el loannem Ba- ^ ni pro incerto. Non placet lioc Chitraeo et Illyrico, qui io
ptistam. Ita Ubertinus et Michael Eitsingerus in Penta
plo, p. 109. Rursum Lyran. Aureol. et S. Antoniu. duos
testes censent csse Sylverium Papam et Mennam Patriar-
cham Conslan. qni contra Eulychelis haeresin decertarunt.
Denique sunt qui putent in hisce duobus notari S. Domi-
nicum et S. Franoiscum ; quod et placuit Uberlino.
Tertio, communis scnleutia aliorum est, htec ad ulti-
ma mundi et Antichrisli tempora perlinere, ac duos hic
testes singulares denotari, qui pro Christo conlra Anti-
christuni sint decertaluri. Unum fore Eliam consentiunt
omnes. Uude et de eo cecinit Sibylla, lib. 2.
Tunc quoque cxledi curru devectus inibit
Terras cle cxlo Thesbiles.
Idque docet Malach. cap. 4. 5. Eccles. cap. 48. 9. et 10.
et Christus, Matlh. 17. 10. De altero nonnuUi dubitant.
Victoriuus, ex lerem. 1. 5. ut ibi dixi, opinalus est eum
fore leremiam , aut certe Elisaeum. Sed hoc ab oninibus
exploditur. Alii suspicantur eum fore Mosen; lum quia pCcns(
Moses cum Elia interfuit transGguralioni Christi; tum Killud enim fuit trium annorum cum dimidio. Certum enim
suis centuriis censent hos 42. menses et dies 1200. esse
angelicos. CXidipo ergo opus est, imo angclo e cjelis evo-
caio , qui eos cxplicet. Rident et merilo hoc alii eorum
eymmystae. Angio-Calvinista putat diem hic pro anno po-
ni. Itaque censcl ipse Ponliflciam tyrannidem duraturam
12G0.annis.AIii alia comminiscuntur. Hwresis enim.ut-
pote falsa et mendax, est hydra qua> nova semper produ-
cit errorum et monstrorum capita. Clarum est dies hic ve-
ros proprios intelligi , lum quia dies hi sunt iidem cum
42. mensibus: hi enim prajcise continenl 12C0. dies, tuni
quia Dan. cap. 7. 25. quo alludit hic loannes, diserte af-
firmat Antichristum regnaturum per tempus et tempoia
et dimidium tcmporis, id est, annum, duos annos et di-
midium, hoc est, tres anaos cum dimidio, uli omnes Or-
thodoxi exponuut. Idem ergo sunl haec tria, scilicet4260.
dies 42. meoses, et tres anni cum dimidio.
Perperam quoque Micbael Eitsingerus loco iam citato,
ccnset loannem hic defiuire leropus pracdicationis Chrisli:
quia Moses videtur notari v. 6. cum dicitur: Hi habent
potestalem super aquas convertendi eas in samjuinem , et
percutere terram omni plaga. Videtur enim hisce verbis
alludere loannes ad plagas quibus Moses percussit Jigy-
ptum. Ita opinati sunt S. Hilar. can. 20. in Matth. S.
Ambros. in cap. 9. Lucae, loachim, Gagn. Cathar. et no-
ster Maldon. in Matth. 17.
Elias ct Verura caeteri omnes una voce asserunt sociura Eliaa
Hcnocb. fore Henoch. Constat enim Mosen esse mortuum, Henoch
vero non esse mortuura, sed raptura a Deo, Gen. 5. 24.
et ad Hebr. 11. 3. idque ut del Genlibus poenitentiam , ut
ait Eccles. 44. 16. Ita ceusent Ambros. Aretas, Ansbert.
Hayrao, Richard. Hugo, Thom. Dionys. Vatabl. hic, et
alii passim, tam veteres quam recentiores; quos citantet
sequunlur Franc. Suarez, 3. p. t. 2. disp. 53. sect. 2. et
fusius lib. 5. de Antichristo, c. 11. Viegas et Ribera hic.
Mystice Primas. haec accipit de duplici genere testium
esl hic agi de uoviesimis mundi temporibus, ac definiri
hic tempus quo contra Autichrislum piophetabunl Elias
et Henoch ; quod enim superius nominavit42. menses, hic
vocat 1260. dies, ut indicet Eliam et Henoch in illis mea-
sibus non lantum diebus festis, sedomnibusomninoet sin-
gulis diebus pra^dicaturos. Ad hoc enim urgebit eos lum
Ecclesiae uecessilas, tum Antichristi impius zelus, tum in-
census eorura atnor in Cbristum et Christianos, qui eos fa-
ciet instar Pauli infatigabiles et igneos.
Ubi moraliter nota: Sicut ubi suut venena, ibi et repe-
riuntur eorum antidota, providente id natura, uti ait Pli-
nius lib. 29. v. 4. ita ubi est persecutio, ibi providet Deus
deremedio: ubi grassatur haeresis, ibi excitat Doctorea
antagonistas. Ita oriente Arrio excitavit,eique opposuil S.
Athanasium: ita NestorioCyrillum,OrigeDi Hieronymum,
Pelagio Auguslinum, Abailardo S. Bernardum, Albigen-
sibus S. Dorainicura, Luthero et Calvioo modernos Docto-
putaordinum,quiconrirmatiab Eliaet Henoch.Christum Q res opposuit; ita in fiue mundi Antichristo opponet E-
contra Antichristura tuebuntur; quos loachim asseritfo- liam et Henoch.
re sacerdotes et monachos, ac uuper S. Theresia, spiritu
prophetico celebris, asseruit duplicem Ordinem , scilicet
S. Dominici et Socielalis noslra», maxime Ecclesiam pro-
pugnaturum contra haerelicos et Antichristianos, ideoque
ex utroque fore illustres tum doctores et praedicatores ,
tum Martyres. Ita referunt tura alii, tura Franc. Ribera
in eius Vita, lib. 5. cap. 5.
Porro ubi degant nunc Elias et Henoch, unde vivant,
qualem vilam agant, an sint in statu merendi, etc. fuse
docui Genes. 5. 24.
Denique duo erunt hi testes, lum quiaiure Gentium et
divino, in ore duorum vel trium testium stabit omne ver-
hum, Deut. 19. 15. tum quiaChristus raisit Apostolos bi-
nos praedicare: hi aulem erunt Apostoli Christi; tum de-
nique quia alludit ad duos Cherubinos positos ad arcam
testimonii, sustinentes propitiatorium ; pari enim modo
hi duo suo testiraonio sustinebunt tara arcam, id est Ec-
Porro censet Ribera hos dies 1260. non plane esse eos-
dem cum mensibus 42. sive cum annis Iribus cum dimi-
dio, sed deficere in 18. diebus, quibus verisimile est Anti-
christum Eliae et Henoch supervicturura, ut integre re-
gnet tribus annis cum dimidio, uti praedixit Daniel, sive
42. mensibus, uti praedixit loannes, v. 3. Nam tres anni
cum dimidio praecise continent dies 1278. ergo iu 1260.
diebus desiderantur dies 18. ut idem tempus expleant.Hic
calculus subtilis est et solidus.
Alcazar tamen non improbabililercenset idera prorsua
tempus significari per 1260. dies , quod signiCcatur 42.
raensibus, et tribus annis cum dimidio. Nam Graeci, He-
braii et Chaldaei communiter cuilibet raensi dabant 30.
dies: iam mulliplica 42. (qui est numerus mensium Anli-
christi) per 30. habebis dies 1260. ac consequenter in an-
no 12. mensium habebis praecise dies 360. Licet enim an-
nus solaris habeat dies 363. (unde tot dierum annum in-
Jil UUU SUU LCSlllJJUUlU 9U3LIUCLIU11L LU Ul UIWUIU, lU tOL UO- p. UU^ OVIUIIO ilUL/v^ui. ui,-.j vut^. ^uuuu ^v.. uiu.uu. uuuu.^i . t.
clesiam, quara propitialorium,id est fidem de Christo pro- ^ stituit lulius Caesar in reformatione Calendarii , quam e
pitiatore et redemptore mundi. Denique quia Henoch re-
praesentat statum Patriarcharum , et legis naturae, Elias
statum Prophetarum et legis Mosaicie, ut significetur le-
gara ct prophetiam , omnesque Patriarchas et Prophetas
priorum saeculorum testimouium perhibere Chrislo con-
tra Anlichrislum.
Dies Et PROPHETABUIfT DIEBUS UILLB DUCENTIS SEXAGIN-
ia60qui?TA.) Hoc est mensibus 42. uti dixi v. 2. Ita oranes Or-
thodoxi, Lutherani et Calvinislae in hisce diebus mire va-
rianl, seque discruciant. Consentiunt fere in eo,ut dicant
designari hic tempus persecutionis Antichristi,id est Pon-
lificis Romani, quo scilicet ipse tyrannice oppressit et oc-
cupat Ecclesiam Christi. Verum in diebus hisce laborant
et sudant. Aiunt enim Pontificera iam raille et ampliug
annos tyrannidem suam exercere. Quocirca Henr. Bullin-
gerus Lutheran. hic ser. 48. putat certum numerum po-
liamnura sequiraur) tamen raensis (quem ex lunae per zo-
diacum discursu describebant) habet tantum dies 30. Un-
de ut hos dies et menses anno solari aequarent, certis au-
nis interiiciebant mensem unura, quemembolisraalem vel
erabolismum vocabant. Verura hunc mensem, utpote ra-
rum et quasi extraordinariura, negligit hic loannes, eum-
que non numerat, sed tantum dies ordinarios mensium
42. qui praecise faciuntdies 1260. Daniel verocap. 12. v.
11. huncembolismalem, qui tunc forte occurret, non nc-
gligit, sed nuraerat; unde recenset dies 1290. ita Alca-
zar hic ad v. 2. notat. 3.
Verius est etcertius praedicaturosEliam etHenochprae-
cise per 1260. dies, uli hic aitloannes; Antichristum ve-
To ut monarcham regnaturum raenses 42. scilicet lulia-
nos, qui tunc Romae et in Grajcia (ubi vixit loannes) erant
usitati, hoc est tres annos lulianos cum dimidio, uti asse-
Cortimcnlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XI.
917
ruil Danicl. lam tres anni luliani cum dimidio, faciunt ^ ce; esl melonymia. Sensos est, q. d. Hi d lO, scilicel E-
dies^-^TS. acd paulo ullcrius Anlichrisli monarchia excur-
ret, scilicet adhuc per 12. dies, ila ut praccise duret dies
-1-290. utl exprcsse osserit Danicl, cap. 12. v. 11. Verum
hos dic9 12. quasi minutias numcri inlegri, nef;lc.\il hic
loannes, tantamque eiprcssit iutegros nienses 42. uti fe-
cit et Danirl, dum nuriicrat annos Ires cuni dlmidio. Ve-
rius erpo esl quod dlxil Kibera, Anlichrislum Elia! et He-
noch supervlcturum , non lanlum ad octodccim, sed ad
ipsos Irlf^inta dles. Nam iill perTcnient ad dlus 12C0. Aa-
tichrislus vero ad dles 12'JO. ut ait Danlel.
Ex hac chronotaii annorum monarchia; Anlichrlsti el
pra;dlcatlonis Eliae ct Henocb, Verisimile est, inquit Sua-
rez, disp. oo. iam citala, scct. 2. Eliam et Henoch venlti-
Tos. postquum Aniichristus iam monnrcha rcrum omnium
potitus faerit. ut sirjnifical S. Aug. lib. 1. Quicstionum E-
vawj. q. 21. dicens venturum Eliam ut rcstituat eos, quos
persecufio Antichristi conturbaierut , clariusque id docet
Anselmus in Elucid. El ratio adhibcri potest, quia hi san- p
ctissimi viri venient, ul Antichristo resistanl: ergo tunc ve- "
nient. quando persecuiio Anlichristi apertior erit el polcn-
tior. Ilem.quia fut cx eodem loco Apocal. colligiturj paulo
post mortem horum prxcursorum peribit Anttchristm , et
cessabit pcrsecutio eius: ergo cum hxc sit duratura mille
ducentis sexaginta diebus, simul fere cum illa, velpaulo
post illam incipiet prxcursorum prxdicatio. Dices , quo-
modo poterunt tam breti tcmpore per universum tmindum
prxdicare? Hespondetur primo: non 0}X)rtelut ubique do-
ceant, scd prxcipue ea eircuibunl loca. in quibus vel An-
tichristus ipse , vel potenliores eius ministri versabuntur.
Deinde non est credendum Henoch el Eliam semper simul
incessuros; sed verisimilitis est eos seorsim diversas rcgio-
nes peragraturos, donec divino nutu in eum locum conve-
niant, ubi simul trucidandi sunt. Dcnique credibile est non
toluvi verbo, sed et scriptis consolaluros, et coiifirmaturos
fidelium animos ; quos etiam plurimvm criget fatna virtu-
tis corum, et potentia adversus Antichristum. Addunl quo
llas ct Henoch, inslar duarum olivaruu), id esl olearum,
sunt succulenli.plnf^ues et ferliles bonorum operum, quia
inullum fructum afTcrentin converslone ludsorum. Citat
Zachar. 4. t. 11. et 14. ubi Propheta vidit duas olivas ,
roRansquc qua^nam essent illae ? audit ab angelo: hti
sunt duo filii olei , qui afsistunt Dominatori unirersx ter-
rx ; filii oki, Id est pln^uedmis, hoc cst plngues et ferli-
les. Aquila vertit, filii splendoris et claritatis, quia luce
doclrlnae et vilaj praelucebunt ludaeis. Hl assistunt Deo o-
ranles pro Iuda;l9, et se oflerentes ac parali ut ab eo mit-
lantur ad ludxos. lam Lyranus et alii multi censent Za-
chariam ad Iltteram loqui de Zorobabclc prlnclpe populi
liabvlonc redeuntis, et lesu filio losedec ponlifice. Apud
Iuda?os cnim tam regps et princlpes, quam pontiGces un-
gebantiir oleo, q. d. Hi duo rcstituent ludacis regnum si-
ve principatum ct sacerdotium : hi duo restaurabunt et
pcrficlcnl urbem lerusalem, et fahrlcam lempli, quod per
candclabrum denolat Zacharias. Aldil enlm Ipse duas o-
Ilvas stanles super candelabrum: quo significabatur olee
ollvaruni brevi accendendum candclabrum, nimirum io
die dedlcallonis novi templi, ac conscqucnlcr prislinum
Dei cultiim, luccm, splendorem et gloriam temp!o et urbi
reslituendum. Unde de ils alt Ecclesiast. cap. 49. v. 13.
Quomodo amplificemus Zorobnbel? natn et ipse qtiasi si-
gnum in dcxtera manu: .«ic et lesum filium losedec? qui in
diebus suis xdificavcrunt domum , et exaltaverunt tem'
plum sanctum Domino.paralum in gloriam scmpilrrnam.
Vcrum esto huc alludat Zacharias,illumque sensum qua-
si superncialem perstringat et prapsiipponat; tamen alle-
{jorice alllus assurfjlt, ac directe loi]uiliir de Elia et He-
noch , qui inslar Zorobabells et Icsu ludsls templiim, id
pst Eccleslam , fidem , religioncm ct salulem reslltuent.
Nam de Elia et Henoch hiinc Zacharlac locum explicat hic
S. loannes; ac idipsum docent Vlclorinus, Aretas, Tho-
mas, Galalinus hic, et S. Gregor. hon>. 12. in Ezechiel.
Rlbera in Zachar. 4. et alli. Hi ergo a.isistu)il DoiDinato-
gue aliqui habituros discipulos, quos per universum inun- Q ri universx terrx quasi lejjali et Aposloli, ut scillcet eiu9
dum mittant.
Dlces secundo, quomodo Antichrislus, qui capilall eos
odio proscquctur, non slatim occidcl ipsos, sed permittct
ut conlra se pracdlcent pcr 12. menses? Rcsp. id fiet, par-
ilin quia Dcus cos tulabilur, partlm ob adnilraodam eo-
rum virtutem ct polentlam.ciii nullus praivalcre poterlt;
iiam ignls dc orc corum cxiblt, el devorabit inimicos co-
rum , iil dicltur v. 5. Exaclo vcro prajdlcatlonis tempore
»ibi a Deo pracslltiilo, ccssnbunt facere mlracula, et lum
Antlchrlstus occidct cos. Dcnique cx verbis S. loanuis coU
ligltur cos sublto el inopinato mundo apparituros. Qiio-
modo autem vcnturi slnt , an vlsibillter pcr aera transfc-
rendi in currii if^neo, vel in niibe, aliove slmili modo, an
vero Impcrcepllblliter subito appnrituri sint Icrosolymls,
nut alio in loco, ncc Script. nec Patrcs dicunt. Porro, ex
Parndiso cgrcdicntur, vcl pcr aercrn dcmissi, incipient ia
regionibug illi viclnls prxdicnrc ; itaquo pcrgcnt rcfjio-
ncs pcrap;rando, doncc Icrosolymaru nd ipsuin Anlichri-
9tum pcrveniant.
Bliasei AniCTI SACCIS.) Id cst, nmicti ciliciis: snccus cnim ni-
Hcuocli djs_ diirus ct scahcr carni inicclus, cst inslar cilicll. Cili-
iur"cin- •"''* '"'C" vcstlcnlur Ellns ct Ucnoch, snccisquc induli pro-
ciii. dihiint iostar Cnppucinorum et Ercinllarum, tuin ut hac
aspera pceiiilenlia) tcsIc ac vlta irain Dci mitigcnt, curn-
quc hoininlbus coaciiicnt ; turn ut homlncs ad pirnilcn-
tinm siio hnbitii, vocc ct excniplo provocciit. Sirnilis fult
vestis Elia}. duin inlor suos vivcrel. Ernt cnim i'ir pilosus
el zotia pellicea accinctus rcnibus, 4. Hcg. 1. Similis fiiit
qunqiie vcslis S. loniinis Ilaplistas, scilicct habcbat vcsti-
vicnlum dr pitis cawclorum.rt zonam pclliccam circa lum-
bos suos, .Mnlth. 3. 4. fiiit cnlm ipsc praicn paenilcntiap.
Verj.i. Hi SL^T Dt';K OLiv.B.) .Vrnbicus: //i sH/i^i/M.r r«f/jfM
olicarum, el duo candelahra stantia antc Dominum: radi-
re«,idc3t nrborcs.vcl rnini olcarum, iit vcrtiint Scpluag.
Zachar. \. t. 12. plcui olivis; hi coim pullulaut cx radi-
fidem et Evangelium toto orbe propagent, ac contra An-
tichristum tueantur.
Alludit ad duos Cherubinos. quos ex ligno olivamm fa-
bricavit Salomon, 3. Rcg. 6. 32. Sicut enim illi propilia-
torlum et arcam, ita Elias et Henoch Erclcsiam et fidem
Christi sustentabunt. Recte vocanlur Cherubini, ob An-
gelicam vltam et saplentiam. Porro, olcum ct ollva notat
eorum splendorcm et misericordlam qiia miserati anima-
rum pcrcuntliim stra.^^em, se suaque omnia cum vila pro
ludacis ac hominum salule, a?que ac pro Dci Christlque
gloria propugnandaiinpcndent.quibus compctil illud Ec-
cles. 44. 10. Illi viri misericordix suttl. quorum pietates
non dcfucrunt.
Undc moralllor nola : Oliva symbolum est snnctitatis etoii^.i et
Sanclorum ; idque primo,quia oliva lignuin solldum cst, ''"""
non scntlt cnriem, vcntos nut vctuslnlem : hinc est Ticto-[^^' j,„.
ria) , fclicitatis et a?ternitntis symbolurn. Cnde Cicero, l.ciornm.
,. dc Lcgibus : Scmpitcrnam , inquit , olcam in arce lcnere l.
^'potuerunt Athrnx. Hlnc ct iu trlumphis minislri trium-
phnnfium olcngincis coronis coronnhantur , ait Fcslus ;
quod .Mincrvn oloa; invcntrix.pra^ses ct dca bclli cssc pu-
tarclur: undc ct pugilcs ct atlilola- ccrlaturl olco sc pcr-
ungcbnnt, ntqiic olciim cerlnmlnis crat symbolum. Talcs
oulcrn pcr nssidiinm luclnm.fortitudincm. constnntinmel
vlclorinm cvndunt Snncti. pncscrlim Elins ct Hcnoch.qui
pcr lot annorum mlllia vivcnlcs cl vcgcli, racrilo a Ter-
tulllono vocanlur xtcmitatis candidati.
^ccundo , qiiia oliva cst symbnliirn misericordia» , quac n^
propria cst Sanctorum virtus , diccntc Salomone : Aorif
ivsttis iumcntonim suorum animas. risccra autem impio-
rum crudelia. Piovcrb. 12. 10. Ouocirca, ut rcctc advcrlit
Pliilippiis Episcopus Eystcttcnsis in vitaS. Wilibnldl.rap.
30. cl Sanctorum lllorum , qiii valdc miscricordcs ct pii
fucrunt (uli S. Calharina, S Nicolnus, S. Walburgnl „s.
sibus scaturit oleum ; quia olcuin syiuboluni ost miseri-
918
Commentarla in Apocaljpsln S. loonnis. Cap. XI.
cordiiG el pietatis ; ut sicut in vita eara exercuerunt , ita * terpres hic, uli et alibi subinde; Grsoca euim habeot iu.
et post niortem eamdem exercere non cessent , oleo hoc y-jioct iToiaai. Iinitalur ergo Inlcrprea genus (jrajcura : ).u
sanaodo miseros et infirmos. Fuerunt euim viri misericor
diae, et iara in cailo sunt aniplius.
III. Tertio, quia oliva est symbolum pacis: unde Genes. 8.
11. columba ad Noe in arcam attulit ramum virentis oli-
V8e, in siguum cessantis diluvii et siccalaj tcrrae.quasi cum
oliva siiiiul securilalem ab aquis, paccmqiic et reconcilia-
lioncni Dei orbi aflerret. Talis esl pax Sanctorum in tcr-
ra, magisque erit in caolo, quam instare denunliabuot E-
lias et Henocb. Vulgo dicilur : Oleo tranquillior ; quod
maxime Sanctisconvenit,qui mites sunt et pncifici; oleum
enim ila tranquillum est, ut etiam mare rem sxTissimam
tranquillet, alque ob id urinantes, aiunt, oleum ore spar-
gere, quod mitiget elementi naturam asperam,lucemque
deporlel, ait Plinius lib. 2. c. 103. penes quem sit fides.
IV. Quarto, quia olivae folia nunquam dcfluunt; sic Sancto-
rum virtus et species nunquam marccscit. Quocirca de S.
Oliva virgiue, cuius meminil Komau. Martyrol. die 3. lu-
nii , ita apposile canit poeta Christianus :
Posse tuum ne, virgo, lirne marcescere nomen:
Et cxlo, ei terris semper Oliva virei.
Rursuin : Oleam si lambendo capra lingtta contigeril, de-
paueritquc primo germinatu, stcrilescere aucloreslM. Var-
TO, ait Plin. libr. 15. cap. 82. Ha gula et libido, quarum
symboluni esl capra, sanclitatis vigorera et vitara arefa-
ciunt el enecant.
Y Quiulo, quia oliva pinguis significat pinguedinera spi-
ritus et gratiae, qua delibuti sunt Sancti. Denique olea
fertilis est et frugifera, praesertim si mas seratur iuxta foe-
minam : olese euira sexu discriminantur. Unde Ovidius
lib. 4. Fastor.
Vre mares oleas, iedamque herbasque Sabinas.
Rursum, olea frondes habet viles et flaccidas, fructum ve-
ro praestantera. Sic et Sancti pompam et ostentationem
spernunt, sed fructus bonorum operum pretiosos produ-
cunt. Quocirca leremice 11. 16. Ecclesiae suae ail Deus:
;yjia( enim, id cst candelabra, cst foGtniniui gencris. Sea-
sus cst, q. d. Ui duo, Elias scilicet cl Ucnoch, quasi caa-
delabra Chrislum, qui cst verum luroeo, toti mundo prje-
fcrcnl et ostendent. Alitcr Alcazar : nam to stanles refert
ad hi, oon ad candelabra, sicque scntentinm ordinat: Hi
stantes coram Domino sunt veluli dux olivx el duo cande-
lubra. Unde Syrus vertit; Hi qui coram Dominoterru: stanl.
Nota: Zacharias cap. 4. tantum unum vidit candcla-
brum, et ad latus eius utrinque duas ollvas. loannes vero
hic audit : Hi sunl dute olivx, et duo candelabra ; ut sciat
Eliam el Henoch non tanlum fore olivas, quae oleum co-
piose suggerant candelabro, id est Ecclesise, ad ignem et
lucem ; sed etiam ipsosmet fore candelabra.qux coram Dco
et mundo mire ardebunl el fulgebunt. Alludit ad cande-
labrum.quod erat inSancto 8epticeps,ideoque totum San-
ctum varia et multa luce colhistrabat. Hoc enira signifi-
eabal lucem Evangelii, atque Evaugclicos doctores. Sic
Dde loanne Raptista ait Christus: lile erat lucerna ardens
ei lucens. loan. 5. 35. ubi vide Pererium, qui multas aaa-
logias aflert lucernae et saucti. Et de primitivis fidelibus
ait S. Paulus, Philipp. 2. 15. Inter quos lucetis sicul lu-
minaria in mundo.
Et si QUIS voluebit bos (id esl, eis; est graecismus;^eM-5.
sic in Evangelium et alibi legimus : ISon nocuit eum, id
est, ei) NOCEBE.) Graece aJi/iiTa; id est, iniuriam inferre,
nocere, laedere, ul paulo post vertit Noster.
Ig.ms exiet db obe eobuiu.) Hocerit primura miracu-miraeuU
lura, vel potius miraculi genus ( illud eaim facient cre-qua: fa.
bro) quod patrabunt Elias et Henoch. Alludil ad zelura et {^.'" ^'
ignem Eliae, qui 4. Reg. 1- 10. Pentacontarcho ab Achab '"*j
misso ut Eliam caperet, dixit: Si homo Dei sutn. descen-
dai ignis de cselo, el devorei te ; moxque iguis de caelo de-
scendens devoravit eum cura omnibus suis. Unde Eccles.
c. 48.3. de eo dicit: Deiecii de cxlo ignem ier, scilicet bis
in quioquagenarios, loco iam dicto, et terlio in suura sa-
Olivam uberem, pulchram, frucliferam, speciosam vocavit n criGcium, cum eo certaret contra Prophetas fiaal, 3. Reg,
^ — ■'" ' '^■''~ ■*■■ '■'■■'" 18. Videbatur enim Elias non tam precibus, quain irape-
rio, puta ore suo iubendo, ignera de caelo devocare, etin
hostes Dei immittere: ac consequeoter ignis hic de ore
ipsius exire et prodire videbatur. Idem faciet in fine mun-
di. Inferet euira se in coetus hominura per pagos et urbes,
imo in ipsam lerusalem et regiam Autichristi, ibique li-
bere el audacler praedicabil Christum crucifixura esse re-
demptorem orbis; hunc vero fictum esse Christum, imo
esse Antichristum. Quocirca raagistratus et duces, Anti-
christo subditi, volent manus iniicere iaEliam et Henoch,
eosque capere et occidere; sed illi mox impcrabuut, edi-
centque : Veniat ignis de caelo, et perdat hosce Antichri-
stianos ; ac diclo ocyus igois descendet et perdet eos.
Myslice, igois hic significat libertatera , fervorem, au-MoraUe
daciam et eflicaciara prffidicandi Eliae et Henoch; ita ufiberiaie
libere in facieni dicant Anlicbrislo : Tu non es Christus , J^','^,"^^.'"''
sed Antichrislus ; atque asseclis eius : Vos non estis Chri- no«
.. -,_- - -, . „--,- stiani, sed Anticiiristiaai; atque hac de causa ab eis taa-E.\em-
olivse ei duo candelabra in domo Dei lucentia, qui el cha- 1) dem occidentur et martyrium obibunt. Sic olira Elias di- f.'"'" ^'
rilatis pinguedine, el scienlix luce iolam Ecclesiam collu- xit Achab : ISon ego turbavi Israel, sed iu. 3. Reg. 18. 48.
sirani. Hi singulari Dei providentia eodem tempore tam- Sic S. Hilarius et Athanas. et Lucifer. Calarit. Gonstaa- s. uila-
quam duie siellie exorientes, ex duabus clarissimis Regu- tio Arriano Inip. Antichristi prodrorao in faciem expro-fii.
barunt: Tu es Arrianus, tu es Antichristus. Audi eorura
verba aeternitate digna, Hilar. lib. coatra Constaatium
Irap. Pfoclamo, ait, iibi, Consianii, quod Neroni locutu-
rus fuissem, quod ex me Decius et Maximianus audirent;
contra Deum pugnas, contra Ecclesiam sxvis, Sancios per^
sequeris, rcligionem tollis, tyrannus non iam humanorum,
secl divinorum. Chrisiianum ie mentiris, Chrisii novus ho-
siis es, Antichrisium prxvenis. Etrursura: Tu, Consian-
ti, omnium erudelitaium crudelissime.el morialium seele-
stissime magis in nos, quam Pagani desxvis. S. Alhauas. s Aih»-
inEpist. ad solitariara vitara agentes: Quis,ai\t,ausitCon-'^^'^-
stantium Christianum appellare, ac nonpotius A)ilichristi
imaginem ? Quid cnim ex nolis Aniichrisli huic decsl ? aut
Dominus nomen iuum. Vide ibi dicta.
Tales olivae fuerunt S. loannes et Paulus Martyres sub
luliano Apostata, anno Christi 362. die 26. luaii; quia
sua sanctitate et zelo, Constantiae, Constantini Magni fi-
liae, virginitatein et studio perfectiouis persuaserunt. Ac
Gallicauum exercitus ducera ad Cbristiaaisraum, ad raua-
di conteraptura, ad raartyrium provexerunt; alque tan-
dem contra lulianuin fortiter decerlaules, gloriosura pro
Christo martyriura obieruat. Unde de iis canit Ecciesia:
Isti suht dux olivx, el duo candelabra lucenlia ante Do-
minum: habeni potcsiatem claudere cxlum nubibus, et a-
perire portas eius (gloriosam enim e ca;lo victoriam con-
traScythasGallicano \m^iU&i\in\.),quialinguxeorumcla-
ves cxli faetx sunt.
Ita Sixtus V. Pontifex in Bulla edita anno Doraini 1388.
qua S. Bonaventuram canonizavit, retulilque inter sanctos
Ecciesiae Doctores, aeque ac S. Thoraam Aquinalera relu-
lerat Pius V. de utroque loquens: Hi , inquit, sunt dux
larium Ordinum fumiliis prodierunt. Hi duo Sancli, cum
essent coxvi . iisdemque sludiis dedili , condiscipuli , si-
mul magistri,pari raiione a Gregorio X- Summo Pontifice.
cum ambo ad concilium evocareniur, honorati,et in huius
vitx peregrinatione fraterna charitale, spiriluali familia-
ritate, sanctorum laborum socielaie valde coniuncti fue-
runt: et denique pari gressu ad cxlestem palriam commi-
granles. pariler felices et gloriosi illa sempiterna beaiiiu-
dine perfruuntur; ubi eodem charitatis affectu, uipie cre-
dimus, pro nubis in huc lacnjmarum valle laborantibus o-
rant. divinamque opem imptorant.
Et DUO CANDELABBA I.N CONSPECTU DoUIM TEBBiC
STASTES ) Stantes, id est, slantia: ita Arab. Graecizatln-
Commcnlaria in Apocalypdn S. loannis. Cap. XI. 919
guid est cvr non omnibus modis Conslnntius Anlichrisius, ^ peroclo suo officio el lcmporis spolio a Dco sibi denrelo,
et vicissim AntichrislusConstantiushabcutur? acmoxnuu
Luclfcri
Calar.
Tcrj C
2.
Miracu
lum.
Deoem
platl.T:
iEjtypli
qiia:.
cupat eum aposlalom , fidei dcscrlorctn, canem , carnifi-
cem.fiiium pcrdilionis , peslem , bclluam, malorum o-
mnium voraginem.
Hosce zclo et acrimonia supcravit Lucifer Episcopua
Calarit. qucm S. Allinnas. 8ui Kvi Eliam vocat, qui inli-
bro de Moricndo pro Filio Dei, ila Conslaulium Imp. al-
loquilur: Maclasti jilnrimos. laniasli, dispcrsisti ; scd hi o-
tnnes Marfjrcs sunt. Credc mihi (juod a tc statuerimus in-
terfici : (juia ct melius essc vidcmus , in omnia mva Deum
habcrc amatorem, quam tccum luda Scarioth, ludxnrum
imilatore, puniri: suhire pnrati sumus omnes exitium. Et
inferius: Indigne fcrs,Arrii vermis, quod drfcndamus Fi-
lium Dei. Si landem ocutos scrpentis morsibus confossos
aperias, invenies, stoUdissime Imperalor, ubique Christia-
nos, sicut nos, credcre, ac pro Dci Fdio, ut nos, mori cu-
pere ; at lua novella pncdicatio cl rcccns relicjio blasphetnia
Cj^Titulis vero ct nominibus acrioribus quain Albanasius
el Hiiarius dcinccpseumdem compcilat.
Ul nABENT POTESTATBM CLAUDE^DI CfLUU, RE PLUAT
DIBBUS PROPUETiiK IPSORUSI. Hoc crit secuudum miracu-
lum quod facieiil Klins cl Hcnocli lcmporc Anticliristi, ni-
mirum ut prophclia ct impcrio suo pluviam proliibcant,
et ctclo, quasi insliliiim indicont, aul quasi cluuslrum in-
ducant, itaque stcrililalcm, famcin, el pcslcm Anlichri-
stianis accersant. Idcin fi-cit Flias, 3. Rc{j. 17. 1. utsci-
licct pcr Ircs annns ciim dimidio non plucrcl.
Kt POTESTATBM DABEKT super aquas covvertendi
BAS IM SANGunEU.j Tcrtiiim linc cril iilio! cl Henorh mi-
raculum. Idem fccit iMosos (undc oliqiii pulariiiil .Mosen
hic nolari, cumquc venluruni ciim Elia), Ex. 7. 20. Ducit
crfjo canidem polcslalcm dandam Ella! et Henoch cerlan-
libus conlra Aiitichrisluin.qiiK oiim data eslMosi ccrtanli
conlra 1'haraoncinAnlichristi prscciirsorcm. Uiidc siibdil:
Et PERCUTERB TERRAM OMNI PLAGA QUOTIESCUMQIE
▼OLUERINT.) (Jiiartum cril lioc Eliae et Hcnoch inirocu-
lum, non sim[ilex, scd miilliplcx ; niuUo eiiim, inio omnia
in se complcctilur. Erunt crf^o planc thouinoturfyi, ut od
lihitum cajlo, lcrra;, acri , vcnlis, fiilminibus, etc. impe-
rcnl, indcqiic plai^^as quaslibct in inipios cvocciit clcniit-
laiil. Alliidjt ad .Sloscn, qui siia virfja niinans cl feriens
yEn;ypluiii , dcrcm plnfjas partim c lcrra, parliin c caclo,
parliin cx aqiiis, partim cx i{;nc in yl^fjyplios immisit. Uu-
de audivit a Dco, Exodi 7. 1. Constitui te Deum Pharao-
nis. Nam, ut oit l'hilo, lib. 3. de Vila Mosis: Cum ami-
eorum omnia sint communia, idcirco Deus polestutem el o-
pes suas cum Sanctis communicat.
Nola. Dcccin plnf^.TS yEfjypli fucrunt haj: Priina, aquai
convcrsio in sonfjuincm; secunda, rnna?; tcrtin, ciiiiphes;
quarta, muscx caiiina;, imo omnc{;enusinuscaruin : qiiin-
to, pcstis aiiimalium; scxta, ulccro vesicorum ; scptima,
{;rando; oclava, lociisla;; nonn, tcncbra;; dccima, ca;dcs
lirimOi^^cnitorum Has cr(;o ct |)Iurcs plajjas immillendi
polcstntcin hiihchiint ({uuquo l^liaset llciioch, quasi novi
r'l Christiani Moscs. Alcazar ha;c oninin nijslice cxponil.
siucnt so vinci el occidi, ut inorte ct niarlyrio obsignent
suiiiij do vcritale cl Christo leslimonium.
BeSTIA QVX ASCE5DIT DB ABTSSO,; Bcstia ha>C CSl AD-Anlichrl.
tichrislus; qiiia sivus erit et fcrus iit beslia , non terre-siut erii
na, sed infeinalis, quasi ascendcrct de abysso. DasnionesP"""'
eniin ciim afjenl ct possidcbunl.ac per cuin omnem suam
truculcnliam in Eliam ct Henoch, aliosquc sonclos corura
asseclas cxcrcchuiil. Ita communitcr liiterprclcs. Anti-
ehnstus crfjo pcr siios minislros occidct Eliam el Henoch,
ideoque ent pnrricidn; occidet cnim parculem suum, pu-
laHenoch; ab Hciioch enim dcsccndilNoe.omncsquc ho-
mincs post diluvium, ac conbcqucnler ct Antichristus.
Alcazar per besliam hanc accipil locuslas, qua; cap.9.
V. 1.2. visK sunt loanni exirc cx abjsso; per locuslas au-
tcm ipse intellijjit concupiscentias.quibus in pa;nam sce-
lcruni Iraditi sunt ludaji.ac propler cas occidcrunl Eliam
ct Hcnoch , id cst, sapicnliain ct sanctilatem , puta san-
ctos el snpicnlcsChrisli Apostolos, Diaconos, nliosquc pri-
li mitivosChristianos; scd hi post tres dics, id c,*t,post bre-
ve lempus, Ecclcsia inclarescenle, quasi rcsurrcxcrunt.et
ad maiorcm gloriam tain in terra quarn in ca;lo asccnrie-
runl; lumque scptcin, id csl, multa ludajorurn inillia oe-
cisa, id cst, ad Christum conversa sunt : occisa est onim
in eis perfidio, ut quasi novi homincs Chrisliani rcsurge-
rent in vilnin lldei cl {jratia; Dci ; rcliqui pcrculsi {jloriam
dcdcrunt Dco. qui excidium lcrosolyma; attribuerunt cae-
di S. lacobi Miiioris a luda^is occisi , ac conscqucnter et
Chiisli: hunc cniin pra;dicabat lacobus; ila narral ex lo-
scpho Euscb, lib 2.C. 22.Vcrum ha;c mystica sunl.Adde,
locustas non ad ha?c tcmpora , sed ad pra^ccdcntia , scili-
cct ad tubam quinli anj^eli pertincre, iainque pcrlransiis-
sc, uti diclum est, cap. 9. 1.
Et CORPORA EORUM IACEBUST 15 PLATEIS ClVITATISWrj, 8.
f]MAGN*, QU,B VOCATUR SPIRITUALITER SoDOMA ET ,£•*'!"'='"'•
GVPTUS, UBI ET DOMINtS EORUM CRUCIFIXUS EST,) A-e",^*.'*
rabicus, qux vocatur spiritualiler Sodoiiia Jigijpti, /ocus rusaiem,
in quo crucifixcrunl Dominum suum , hoc est in lerusa-'"'" ""^
lem; ibi enim Dominus Eiia; et Henoch , pula Christus, ""■
crucifixus est. Vidctur hic ncgarc S. Hicrun. Episl. 17.
quara nomiiie S. PauK-e et Euslochii scribit ad Marccllam,
nc per civilatcm hanc accipcre Komam Elhniram ct im-
piam. Vcrum hoc fccminis condoiiandum cst, qua; siiain
lcrusnlcin (comnii(jrarunl eniin in Iud»am, ac in Rclhle-
hcm vixerunt et mortua; sunt, uti et S. Uicron. ) conimcn-
darc, et ob omni infamia; nota vindicare volunl. Conan-
lur eniin Marccllam pelliccrc, ut c Roma commigrct in le-
rusalcm, ibiquc secum vitoin monaslicoin a{;at.
Porro, Icrusalcm spirituolilcr, id csl niyslicc cl synibo-
lice, vocalur Sodoma , ob sodomiticas libidincs ct pccra-
ta, qua; iu ea vi^yucrunl, et vig;cbunt ma{;is tcmporc .\n-
tichristi in ca dominanlis. Ila Isaias io Icrosolymitas dc-
tonal, diccns cop.i.lO. Audile vcibum Damini, principes
Sodomorum.yiiic ibi dicta; ct cap. 3. 9. Pcccatum suuin
qua.<!i Sodoma prxdicarcrunl. Ezcch. quoquc c. 16. \9.
Sodomam vocat sororcin Icrosolvma;, quia in scelcribus
Nnm pcr primam pln[jam sanfjuinis, nccipil luda-orum in- ' ' illi cral similis. Il;cc, inquit, fuil iniquitas Sodomx soro-
fidcliiim, lcinporc Tili, discordinm: (icr scciindnni rnnn
riim,c(irum<lcm rixas ct tumiillus: pcr lcrtinin ciniphum,
ciiras cl sollicitudincs ([110! cos discniciarunl : pcr qiinr-
tnm muscorum, irns ct odia (|uibus a>sluarunt : [icrqiiin-
Inin pcstis, rcruin ct opum lcmpornlium, (iiios ambicrunt,
vanilalcm ct privationcm: pcrscxlnni ulccriim, conscicn-
lia; stiiniilos cl morsus : pcr scplimaiii (jrandinis, obstina-
lioncin in liid.iismo: pcr oclnvniii lucustnrum, concupi-
sccnlinruiu l\rnniiidcin cis dominnntem: pcr nunam le-
nebronim, mlscrnndam circilalcm in qiin iacont: pcr de-
cimnm c;rdis priiiio!;cnitoriirn,suarum nnimnrum dninnn-
tionem. Vcrum lia;c mystica cssc, non litlcralia, ncrno
non vidcl.
Et CUM flMORIHT TESTIM05ICJI SUUM. ) Finicnt hoc
posl dies 1209. uli dixit v.3, eousquo er{;o erunt invinci-
bilcs, imo oinncs ct omuia vincenl suo i(;nc ct plo[;is ; scd
ris lu:c, supcrbia, saturilas panis, et abundantia, cl otium;
et manum cijcno cl paupcri nnn porriijcbant.
Riirsum, Icrtisalcm symbolicc vocalur .Eijyptus , ob i-
dololalriam ct siipcrslilioncs, quas rc{;nabun't in Icrusa-
lem, qiinndo Anlichristiis, quosi .Mcssias ludxis promis-
siis, in ca iit rcfjin sun duminabitiir, Sccundo, sicnt .E-
{yyptiis cl Phnrno pcrscruli sunt Muscn eiusquc popiilum
lidclcm ; itn .\nticliris!ns ctim suis lcrosolyinilis pcrseque-
tiir Eliani, Hcnoch, oliosquc Cbrislianos, qui sunt vcri I-
srnclita; Dci , qun de rc plurn cap. 11. Hinc patet Anli-
christi scdcm ct rc.^jiam non furc Romnm, sed Icrusnlcm.
Volct cniiu ipse habcri Christiis , id csl Mcssias liidais
Iiromissiis, ha;rcs solii Davidis ct Salomonis; ita passim
nlcrprctcs novi ct vctcrcs, VidcCardinalcmRcllarminuin
libr. 3. dc Roin. Ponlif. cap. 13. Er{jo, ut alia omillam,
llomauus Poulifox uod est Aotichrislus , uti es Apocaly-
920
Comraentarla in Apocalypsin S. loannis. Cap. X[.
psi probare conlendunt ha;rctici ; sed qiinntum Roma di- ^ toces magn^ ly cjelo dicentes: Factum EST EEGM'«
slat a Irrusalein, cl Cliristianisinus a ludaisnio, tantuin
lloinntHJs Piinlifcx ditTert el distut ab Anlicbristo.
Ubi et Dohinus eorlm CRUciFixus EST. ) q. d. Sicut
lerosolyiiiilop oiciderunt Christuin, ila et occident eius
Proplietas , El ain ct Hcnocli ; quia non capit Prophetain
perire cxtra leriisnleiii, ut ci ubiicit Christus Lucae 13.33.
Et TIDEBLKT DE TRIBLBLS, ET rOPULIS, ET LiNauis,
ET Gentibus.) Erit eniin popiiloruin et gonlium esonini
natione conlluxus el concursus in lernsaleni, quando An-
tichrislus inonarcha orbis in ea rcsidcbit.
COKPORA EORUM PER TRES DIES ET DIMIDIUM. ) laCC-
bunl ergo corpora Eliaj el Henoch occisoruni in plaleia
lerusaleiii per tres dics et diinidiuin insepulta; nec enim
siiiet .Vnlichristus ea sepcliri , ut iis insultet, et quasi vi-
ctor de iis iriumphet; sed iis e\aclis cum gloria resur-
gent. Iinilabiinliir ergo resurgcntem Christum Doniinum
suuni; hic euim tcrlio die a morte resurrexit. Ecce brevi
erit hoc eorum opprobrium, qiiod niox in ajternara glo
UUIUS SIUNDI, DOJIINI NOSTRI ET ChRISTI EIUS. ) HaJC SC
pliiiia tuba denuntiat ct allert beatum et gloriosuio Chri-
8li rcgnum, quod cum Ciirislo ioibunt Elias et Heuoch, et
paulo post oinncs Sancti in die resurrectionis et iudicii.
Hoc enim ciare verba sonant: Tempus, ait, mortuoruni
iuclicari, el reddcre inercedem servis suis , etc. pusiUis et
inwjnis, et exterminandi eos qui corruperunt terram; ila
Andreas, Aretas, Primas. Beda, Albertus, Ribera, Vie-
gas et alii. Hinc sequitur hanc septimam tubam poni iiic
per anlicipaLioneni, ut iungalur sex aliis prsecedentibus.
Nam ante hancscptimam tubam fientea, qucede Antichri-
6to,Gog, .Magog, etc. (quae sunt niatcria et scriptura libri
septem sigillis signati c. o. ) narrantur hoc eap. etseq.
Proprius ergo tubae huius locus est cap. 19. ante v. 11. septima:
quo dcscribere incipil bellum Cog et Magog contra Chri- lubae lo-
stum et Christianos. Unde de Gog et Magog hic ait: £<cusubi?
iratxsnnl fjentes, etc. Quocirca Elia et Henoch ascenden-
libus in caelum, eorumque hoslibtis confusis et de ca;lo si-
riam converlctur. Crcvc ex ad>erso eril Antichristiano-t» deratis, incipiet consunimari mysterium Dei , uli dixit c
ruin de eoruni ca?de gaudium, quod mox acribus ajternis-
que suppliciis a Deo vindlcabitur. Vere S. Athanasius gras-
Eantibus el furentibus Arrianis Alexandriae, consolatus est
et animavit Orlhodoxos, dicetis: Slale , nubecula esi gux
cilo Iransit. Quam brevis eril affliclio et opprobrium Eliao
el Henoch pra; ajternitate prajniiorumlquam brevisgloria
Antichristi et impiorum pra; a»lernitate impiorum!
Et inbabitastes TEEBam ( tuuc cDim plerique homi-
nes eruut impii, utpote subditi Antichristo, eique quasi
doinino suo se confonnantes) gaudebunt : qioniam (sup-
pie, occisi sunt) hi duo PROPHETiE (qui) cruciaterunt
EOS.) V"erbis minacibus, igni et plagis.quas audivimus v.5.
Et POST TRES DIES ET DIMIDIUM SPIBITUS TIT.E A
Deo intuatit in eos. ) Spiritus vi/x, id est anima vivi-
Ccaus. Hinc palet quod Elias et Henoch occisi ab Anti-
ehristo, post ires dies cum dimidio publice, omuibus An-
lichristi asseclis ex tolo orbe co conllueulibus iuspecLan-
prsec. V. 7. puia regnum gloriosuin Christi et clectorum
eius : quocirca tum angelus hic septimus tuba cauet, tum-
que 24. seniorcs oinnesque Beati collaudabuut Deum,quod
regnum peccati et impiorum iam finire et evertere inci-
piat. Nam paulo post caedetur Antichristus cum Gog, Ma-
gog, omnibusque eorum asseclis; deinde sequetur mor-
tuorum resurrectio, et universale omnium iudicium. Hinc
sequitur quod haic septera sigilla libri signali , licet ma-
iori ex parle conliaeant praeambula qux futura suntan-
le Antichristum; lameQ quxdam in fine sui conlinent ,
quae futura, aut perfectius futura suut post Antichristum.
Tale enim est quod cap. 8. 12. in tuba quarti angeli di-
citur percussa tertia pars solis, lunae et slellarum. Tale
est id quod cap. 6. 12. in sexto sigillo dicilur de sole de-
uigralo, slellis de caelo cadentibus, caelo recedente. Tale
est et id quod hac tuba canitur. Erit euim haec tuba qua-
si inchoalae victoriae ettriumphi Chrisli praconium elcon-
tibus, resurgenl; voxque de ca;lo dclabetur, dicens eis : (^ clainalio.Quocirca adlibrum signatum eiusque Gneraspe
Ascendite huc. ) Ac niox ipsi corain omuibus publice
iu caeluin ascendent, uti ibidcin fceit Christus: tuncque
fietingens terite inotus, quo dccima pars lerosolymae cor-
ruet, et septem hominum millia occidentur: reliqui timo-
re perculsi laudem et gloriam Deo dabunt. Haec enim o-
mnia et singula ila diserte enarrat loaunes , ut qui alio
ea torquere velil, vim verbis eius faciat necesse sit.
Aureolus et Lyranus per hos duos testes accipiunt Syl-
Terium Papam et Mennam Patriarcham Constant. quoa
Theodora Augusta lustiniani Irap. uxor anuo Christi 538.
relegavit in exiliura, quod est quasi mors civilis, ilaque
quasi occiditeos, eo quod Artheinium Episeopum Euthy-
chianum nollent in gradum pristiaura restituere; sed eis
Deus moxfainam etgloriam in Ecclesia aetcrnamreslituit.
Calcationem civitatis referunt ad ToLilam regem Gotho-
rum, qui sub idem tempus eb ha3c scelera Romam cepit,
et Roinanura Imperiuiu vastavit. Verum ha;c nec conso
clat: refertur tamen ad sigilla, tura quia fuit septima et
ultiina tuba ex sepleni septirai angeli et sigilli; lura quia
est clausula oraniuin tara quae iu sigillis, quara quae in li-
bro coutinentur. Sicut ergo in libris signalis, v. g. in in-
strumentis testamcQlorura , praeter sigilla externa, sunt
qiiaedara sigilla interna, qua3 ipsura eorum finein obsi-
gnant et coinrauniunt , ut designent ibi Gniri testaraen-
tum , ne quid ab aliquo eis addi possit; ita est et de hoe
sigillo, hoc est de parte hac ultima ultimi sigilli. Sigilla
eigo ha;c simul iuncta amplcctiintur non tantura iDitium,
sed et finera libri signali ; totum eniin eum involutum
slringunt et obsignant ante et retro, intus et foris. Licet
ergo plcraque contineant ea quae praeibunt regnum .\nti-
christi, qua;dara tamen continent ea quae coDsequentur
illud. Hoc eniin regoum Antichristi et quasi medium quid,
quod anlerius regnis impiorum, utpote Anlichristi prse-
cursorura ; posterius vero regno glorioso Christi et San-
nant verbis S. loannis, nec inler se cohaerent. Ait enira p^ ctorum ( quod tuba haec septima "denuntiatj clauditur et
loannes lerosolyraa;, non Roraa;, nec Constantinopoli, hos •-' signatur. Tuba ergo hac proclamabit iam in Eliae et He-
duos testes occisum, non aulem in exiliuni relegatura iri,
ac corpora eorum occisa , per triduum insepulta in pla-
leis mansura, ete.
vers 13, Et reliqui in timorem missi sunt.) Id est, reliqui
hac strage iion occisi, sed superstites, tiraore perculsi, ad
Deum et Chrislum per pocnitentiam, sunt conversi. Tunc
enim oinnis Israel salvus Qet, uti pra>dixit Aposlol. Ro-
man. 11. -2G.
vers. u. ^^ SECUNDUM ex iUis tribus, de quibus dixit cap. 8.
vers. ult. ABiiT.) Id esl, iain inniclum est et pertransiit.
Haec enim Iria vx fuerunt tres plagae triura ultiraoruin an-
gcloram tuba canentium, puta angeli quinti, sexti et se-
ptimi. Rcpetit hoc vsc loannes, ut quasi post parenthesin
de Elia et Henoch inlerieclam , redeat ad hasce tres pla-
gas, easque ordiue perlexat. Unde sequitur :
Vers. 13. Et SEPTIMUS ANGELUS TUBA CECINIT : ET FACT^ SUHT
noch resurrectione etglorificatione inchoari reguum Chri-
sti gloriosum : quod mox post stragera Antichristi et iin-
piorum perficietur in die iudicii , quaudo omnes Sancti
hoc regoum cum Christo inibunt.
Ipsa ergo apte hoc loco ponitur, quasi in conGnio se-
ptera sigillorum et ipsius libri signati. Pertinentenim tam
ad sigilla, quara ad librum ; ad sigilla, quia est clausula
et obsignatio libri: ad librum , quia eveniet eo tempore
quo niysteria libri pandentur. Non potuit ergo loannes
eam aptiori loco ponere quam hoc, eaque de causa paulo
ante pertexuit morteiu et resurreclioDem Eliae et Henoch,
ut pariter hac occasione pertexeret septimara tubara se-
pliini sigiUi, qux tuDC canere incipiel.
Factum est regnum, etc. ) q. d. lam regnare incipit
Christus, iara Eliam ct Henoch glorificavit, hostesque eo-
ruin perdidit , parique modo mox caeteros oranes impios
Commcnlaria in Apocalypsin S. loonnis. Cap. XI. 921
perdel.accverlct rcfjniimimpiclalisetpcccati.omncsque ^ tes tcrris ob scelera relictis, in caclum ascendissc :
Kusctii
tiuioria,
sccleslos in lartarQ duturbalos pcdibus suis prcmel et
calcabit : iom iam rc(^uabit iustilia.et iusti cum Clirislo ia
ca;Iesti el aeteriia {^loria, ad laudem Dei Domiui sui. Hoc
est quod ait l'aulu8 1. Cor. lo. 24. Deindc jinis, cum ira-
didcrit rcjnum Deo et Palri. Vide ibi dicta.
Aureolus cum suis hic rcfcrt ad libertatem, felixque ct
pacificum imperium lustini iunioris Irnp. qui lustiniano
avunculo in imperio succcdcns, per Narsetem Uomanum
Patricium.Tolilam rcgemColhorum rcprcssit.et rcKnum
Ltlima cuilestuni lerras Aslrxa rcliquil.
Hoc est quod ait S. Lco serm. 8. de Passioup; Traxisli.
Domine. omnia ad le, cum in execratiiT,em ladaici scele-
ris scisso templi velo. Sancla sandorum ab indignis ponti-
ficibus recesserunt. ut fiijura in verilatem.prophclia in ina-
nifestatiomm. et lex in Lvamjelium verterelur. Tunc facfa
est {jrando, id es^, obduratio ludaeorum, cum viderunt \o-
ces, id esl tonitrua et fulguro, lioc est miracula, sanctita-
tem et elTicaciara Aposlolorum in evangelizando. Nam, ut
llalia; rcstituit. Scd cuin Narscs ab jcmulis accusaius, a ait Isidor. lib. deMundocap. 33. birjuraliler grando per-
Sopbia Auf^usta revocnrelur Constantinopolim ut gynffi- fidij; duritia est. lorpore matitix frigida. lam iu arca (ia
eei curam habcrot ( cral eiiim ipsc cunuthus) ac rcfjiis qua erant labulse le^is' significalur observalio vera legis
puellis lanam eilinumdistribueret, indignans rcspondit, secundum spiritum, a Iuda>is translata ad Christiancs:
se talem lclam ordilurutn quam ipsa nunguam dctexcret. ilidem et propitialorium, id est, remissio peccatorum per
Ergo vocavit Longobnrdos ex Pannonia, cisque tradidit fidem Christi: itidem et duo Cherubini , id est, vera sa-
llaliam, qui eam ct Ecclcsiam vcxarunt usque ad Caro- pientia et sanctitas : itidem et virga Anron cum mauna;
luin .Mafjiium ; hic cniin cos cxtcrminavit cajso eorum re- \ irga notat polentiae divinae contra hostes populi sui osten-
fjc. Et buc est quod hic dicilur: Et iratxsunl Gentes, etc. _ tationem; manna beneficentiametaliraonia;providenli4m:
Veruin ha>c exilis ct brevis fuit libertas et {jaudium. Ad- " utraque cnim a ludaeis translala est ad Christianos, pra:-
de, licet Paulus Diaconus Narsetem proditionis accusel, serliiu inaiina per Eucliaristiam.
Vcrs. 16
Vers. n
assercnsquod ipse Lon{;obardos in Italiam vocarit, tamca
(jraci historici, quos scquitur Oaronius anno Christi oG7.
Loc refclluQt, ac .Narsctem a fide et sanctitale commen-
danl; quin ct Conslanlinopolim ad Impcralricem rcdiis-
sc, ibiquc honorilirc vixisse ac scpuUum essecommemo-
rant. Dcnique acolulhia Apocalypsis exposcit, ut hajc ad
nltiinn mundi tempora, et ad regnum Christi gloriosum
rcfi-rantur.
Alysticc Alcazar (licct ipse pulet esse liltcralc) cxponit,
q. d. Chrisliana Ecclcsia dcviclis iam et subactis Iiidajis,
est Catholica ct permancns , id cst univcrsas cuiusvis
Ea;culi nationcs complcctcns, iisquc impcrnns, ci in a;ter-
nuin perinansiira. In Ecclcsia cnim militanle inchoatur
Chrisli rcgnum Iriumphans ct gloriosum. Unde 24. se-
niores v. sequ. gralias agunt Deo, eumquc adorant et
celebrant, prajscrtini in sacrificio Missje. Quorirca rogra-
tias agimus, idciii cst quod Eucharistiaj sacrificiura olle-
rimus pro vocalione Cionlium.
Et riGiTiTi QUATLOB sENiOBBS. ) Quiuam hi sint, dixi
cap. 4. V. 4.
Qf I ES , ET QLI ERAS , ET Qtl VESTLRIS ES. ) A'idc
qua> dc lioc Doi iioiinnc dixi rnp 1. 4.
QtiA ACCEPISTI viRTLTEM TLAii.) Id ist, assumpsisli
foriitudinciii tunin. indu sti le ariiiis luis fortissimis, diim
nlinirum usus cs furtitudinc tua, tuasqiic vircs exseruisti
in debcllandis luis hostibus , puta Anlirhristo et impiis,
ideoquc iam in plcna pacc cl gloria rcgnas ct Iriumphns.
Alludit ad Ps. 92. 1. Dominus rcgnavil, dccorcm indulus
est: induliis est Dominus furlitudinem. et prxcinxil se.
Et reg:«asti.) ECaTOija-a,-, id cst, regnum ndeptuses,
rcgnare coepisli.
Et inAT.£ slst Gbntes.) Antiehristiani, fiog, Maj^o;»,
uliiqiie iiiipii irasccntur cl fremenl, videntes laulas sibi a
Dco plagas immilti, ac nd prxlium conlra Chrisliim el
Sccundo, Aureolus putat hic prxdici inslitulionem festi k
Purificationis B. Virginis, quo Christus quasi arca lcsln-
nienli prxscntatus est io lemplo, quod Constanliuopoli
instituluin est sub lustiniano Imp. adsedandam pestilen-
tiani lunc n;rassanlem, uli tcstntur Sigebertus in Chroni-
co anno (2liristi 542. Paulus, vi-l polius luan. Diaconusiii
hist. Misccll. Niccph. lib. 17. 28. etex iis Baron. in .Mnr-
tyr. 2. Feb. Unde et in .Missa illius fesli k-gitur Ep. Mala-
chiiB c. 3. 1. in qua Christiis vocatur angelus teslamenli:
Slatim, ait, vcniet ad templum suum dominalor qucm vos
quxritis, et angclus testamenli qucm vos vullis. Arca eniiu
habebnt utrinque angelum, pula Cherubinum. testamenti.
Tertio, multi divcllunt ha;c a tuba seplimi angeli, pu- l|(.
lanlque hanc novam essc visionem, et adcap. seq. pcrli-
ncrc, unde hic inchoantcap. 12. ila .\ndreas, iluiicrt. .Vn-
sdm. Hugo, loachim, Alberlus ct Pannon.
Q \'cruin dico ad septiraam tubam septimi angcli, dcqiia IV.
V. lo. pertinere. Apertuin qs\. cr['^o lemplum in cxlo, pula se»""»-
hnbilaculuin Bcntorum , in quo quasi in tcmplo ipsi sem-
per serviunt et Inudant Deuin. Hoc ergo mihi lonnui apcr-
tum est ad hoc, ut viderem eininus pcruliquam speclem,
vel potius umbram, Beatoruin fclicitalem ct gloriam. A-
pcrliim, inqunin , non rcipsa, scd per imagiuariam , aut
mcntalem visioucm symbolicam.
Et riSA est ahca testame:<ti bics in teuplo eils.)
Arca lia;c esl corpus sive humanitas Christi. Hanc eniin
anngogice (quomodo passim hic loquitur S. loannos) si-
gnificabat nrca veteris lestamenli : idqucrriino, quia sic-
ut arca fartn crat ex lignisSetim imputribilibus; ila cor-
pus Christi fuit impulribile, quia nec peccali Inbe, nec
morlis corrupiione dissolvi aul putrcsccre potuit. Secun-
do, qiiin nrra inlrinsecus obducta eral laiiiinis nurcis : ita
Chrisliis plcnus cst nrdcntissima et pretiosissima charila-
le. rcrtio, arcn habebnt stipra se propitinloriuin qiiasi o-
Christianos se pnrnbunt, de quocap. l'J. 11. Scd frustra; »-»pcrcuIuin: ita Chrislus sccum alFert propilinlionem et re-
iiam c,x>dcnlur, indcquc rnpientur ad tribunal (^hristi, ut ^demplioncm
in gehcnnam dcturbentur: quocirca dcspcrabundi malc
diccnt Dco et Christo.
Et, idcsl, quin, AnrE:*iT ira tua, ut in cxlrcmo iudi-
cio iram liinm in repmbos cxscrns, dnmnnndo cos ad lar-
tara : et tbupls hortiorliu kdicari. ) q. d. Advcnit
lcmpus rcsurrcrtionis el iudicii, iii quo srilirel mortui a
iiiorte resurgcnt, iudicari. id csl, ut iudiccnlur, ct prout
in vitn gcsseriinl, bonn vel mala a;lerna reri|)innt a ludi-
ce C.hrislo: ila .\ndrcns. Arctns, Primas. Brda cl nlli.
Et APERTLM EST TEMPLLM DeI Ifl CKLO: et visa
EST ARCA TESTAME>TI. clc. ET FACTA SLNT , clc. GBAN-
DO JUAG?IA.) Primo. .Mrazar c\ suis principiis cl pr.vmis-
81S, |)iitat hic •iignifirnri Iiida;orum rcirctioncm ct a Dco
E\po»|. dcrelictionein, idroqiic fingi parnbolicc nrram, qua" npud
iiu. fos erat summa; vcneralioiiis cl snnctitalis, c lcrrn Iruns-
lalam in ca^Ium; sicul (Jvid. 1. Metaniorph. fingil virlu-
VoL. X.
V«rj. 19
Arca Ip-
«uiaiculi
qux '
I.
m iniindi. Quarto, supra arcani erniit Cherubi-
ni diio, se inviccni et propitiatorium cum nrca obvcrsis
vultibus rcspicicntcs: sic duo teslamcnta, sciliccl novurn
et velus. unum Christum respiciunt. Quinto, in nrca erant
tabulx lcgis : sicChrislus Icgem et volunlalem Palrisscm-
pcr in mcnle ct cordc habuil. Scxto. iuxta arcani crat rir-
ga .\nion. qua> frondiicrnt: slc iii (^hristo est potestas re-
gia , a;quc ac ponlitirin. qiinm \irga ha-c repra;scnlnbat.
Dcnique iiixln nrcnm rrnt uriia cum manna : sic in Chri-
8to esl mira diilredo ac clrmrnlin, pra;scrtim quiascipsum
qiiasi niannn uon tnnlutn in Eiirharislin , sed et in ca;Io
Brall» fruendiim cxhibct, cosque mire pasrit, recrcnt et
brnt Prr nrrnm crgo significntur (^hrisii humanitas pul-
ehcrrima ct gliiriosissima . qiia; in ca;Io Sanctis se viden-
dnm cl friicndnm cxhibrt , idqiic per visioncin oslrnsiim
Fst liir S. loaniii. qui sicut iii liac vita Chrisli huinaiiita-
te inire dclcctalus csl, cum caque dissuaviatus. ita miillo
IIG
922 Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XII.
^agis in altera illa cjelesli mire ea dclectaiur, cum caque ^ ex Sancto (ubi quiescebant sub altari thymiaraalis, oran-
dissuarJol"''^ ita Richard. Victor. Beda et Rupert. les pro resurrectione sua, et fine ac vindicta peccali et
Rursum ai^C.J^lestamentisignificatgloriosuraChrislicor- peccalorum) in Sanctum sancturura, putain arcam tesla-
pus, uon lantum nninrale, puta humanitatem Chrisli iarn menli, id est, iii ca>lum gloriosum pleiie et perfecte bea-
dictam, sed et mysticum, nuta Ecclosiam sive congrega- torum, ubi iam nil amplius postulant, sed tam in corpo-
tionera Sanctorum, qui in corpO.re ct anima sunt bcati, ct re,quarninanimabeatiet divini eflccti, Dei suntfilii.dome-
cumChristoin Sancto sanctoruro, io cst in caelo, regnant. slici.haeredes, membra.et quasi corpus: vide dicta c.8. 3.
Sicut enim propiliatorium proprie signiticuhat Chrislum, Et facta sunt fllgijra, et voces, ET terbje mo-
itaarca illi subiectaslgnificabatEcclesiam triumphanlem: Tus, et crando magna.) Hsec omnia symbolice per vi-
utrique enim super alas Cherubim, quasi in Ihrono iasi- sionem vidit S. loannes; non ergo reipsa facla sunt. Ita-
det et praesidet Deus gloriosus, Christum homincm. eius- que hajc omnia significant iram Dei el vindictam, ac poe-
que Sanctos bcans ct glorificans. Vide dicta Exodi 25. 10. nas impiorum, lurn prsesentes Gog et Magog, quos Deus
Arca te- et 17. Hinc conscquenter arca lestamenti est B. Virgo, igne ca:lesli perdet cap.20.9.lum futuras in inferno. Haec
esl^B." " *J"^ '°'^'' I^catos eminet, estque potior Ecclesiae trium- enim ira Dei in rcprobos, aeque ac misericordia Dei in e-
Virgo. phanlis jeque ac inilitantis pars. Ha!c enim Chrislum qua- lectos eodem tempore, puta in die belli contra Gog et Ma-
si raanna, aeque ac lcgem Dei in se conclusit. Ita S. Bern. gog.et perfecte in die iudicii Ilet, ideoque pertinet ad con-
serm. de B. Maria, ct alii , ac nominatim Franc. Suarez summationeni quam hic inducit septimo et ultima tuba
3. p. q. 37. a. 4. disp. 21. sect. 2. qui per arcara testa- septimi angeli.in qua omnia sigilla el ipse libcr, pnta A-
menli accipit corpus B. Virginls, quod resurrexit, etglo- pocalypsis, finiri incipiunt: ita Rupert. Pannon. Hugo.
riose assuniptum iucaelura hic loanni apparuit. Vidit er- g Alludit ad Psal. 148. 8. hjnis, grando, nix, glacies, spi-
go loannes in caelis per umbram gloriam B. Virginis et rilus procellarum, qux faciunt verbum eius, ad terrendum
Sanctorum. Pulchre S. Ambros. serm. 81. B. Virginera et prosternendum impios. Et ad Isaiae 28. 2. Ecce validus
arcae foederis comparat. Siquidem, ait, arca intrinsecus el fortis Dominus , sicut impetus grandinis. Et c. 30. 30.
portabat testameiiti tabulas, Maria autem ipsius testa- Allidet Dominus in turbine, et in lapide grandinis ; graa'
menti gestabat hKredem. Illa intra se legem , haec Evan- do enim procellam grandera aifert et indicat. Vidi gran-
gelium relinebat. Illa Dei vocera habebat, haec Verbum. dinem quae non tantum segetes, sed et animalia slerneret
Arca intus forisqiie auri nitore radiabat, B. Maria intus et occideret. Plura de grandine dixi Exod. 9. 18.
forisque virginitatis splendore refulgebat. Illa terreno or- Aureolus, prosequens seriem suara teraporura et hislo-
nabatur auro, isla cajlesti. Merito ergo Ecclesia in Lita- riarum, haec refert ad conversionera Anglorura, quse facta
niisLauret. B.Virginem nuncupatet invocat dicens: Fce- esl per miracula et praedicationem S. Augustini, quem eo
deris arca. ora pro nobis. cum aliis monachis misit S. Gregorius Magnus. Verum
Nota. Supcrius cap. 6. 9. vidit loannes animas Marty- haec , ut et caetera eiusdem , Apocalypseos sunt non tam
rum sub aliari, scilicet ante resurrectionera : hic vero post explicatioaes, quam applicationes et accommodationes.
consuramationcm et resurrectiouem vidit eas Iranslalas
CAPUT DUODECIMUM.
SYNOPSISCAPITIS.
Capite nndecimo descripsil duces belli fidelium. conlra Anlichrislum, pula Eliam el Henoch; hic ipsum bellum de-
scribit. Ilaque sub schemate mulieris et draconis concertantium, describitur muUiplex Ecclesioe et diaboli pugnct
in fine mundi, Ecclesiaque victoria. Nam primo mulicr parit masculum , draco eum rapere el devorare moli-
tur; sed ille rapitur ad Deum : insequilur draco, ut eos in iudicio Dei calumnietur el accuset ; sed a Michaete
deiicilur, irahitque secum terliam pariem siellarum: quocirca ccelites gloripcant Deum. Inde v. 12. draco deie-
ctus et frendens perscquilur muUerem : illa, acceptis alis, fugit in deserlum ; draco insequens ore vomit et emil-
tit in eam flumen,sed lerra hians illud absorbet. Quare draco fremens, v. iT. reliquias seminis eius persequitur.
1. 'm|-aT signum magnum apparuit in caelo: mulier amicta sole, et luna sub pedibus eius, et in capiteeius coro-
H^^ na stellarum duodecim : 2. Et in utero hubens, clamabat parluriens, et cruciabatur ut pariat. 3. Et vi-
JLJsum est aliud signum in caelo: et ecce draco magnus rufus, habens capita septem , et cornua decem : et
in capitibus eius diademata septem : 4. Et cauda eius trahcbat tertiam partem stellarum Cieli, et misit eas in ter-
ram : et draco sletit ante mulierem quae erat paritura ; ut cum pcperisset, filiuin eius devoniret. 5. Et peperit fi-
lium masculum, qui reclurus erat omnes genles in viiga fcrrea: et raplus est filius eius ad Deum, et ad Ibronunj
eius: 6. Et mulier fugit in solitudinem, ubi habebat locum paralum a Deo, ut ibi pascant eam diebus mille du-
centis se.xaginta. 7. Et factum est prselium magnum in crclo: Michael, et angeli eius, praeliabantur cum draco-
ne, et draco pugnabat, et angeli eius: 8. Et non valuerunt, neque locus inventus est eorum amplius in cselo. 9.
Et proiectus est draco ille magnus, serpens anliquus, qui vocatur diabolus, et Satanas, qui seducit universum or-
bem: et proiectus est in terram , et angeli eius cum illo missi sunt. 10. Et audivi vocem magnum in caelo dicen-
tem : Nunc facla esl salus, et virlus, et regnum Dei nostri , et potestas Christi eius: quia proiectus est accusator
fratrum nostrorum, qui accusabat illos ante conspectum Dei nostridie ac nocle. 11. Et ipsi vicerunt eum propter
sanguinem Agni, et proptcr verbum testimonii sui, et non dilexerunt aniroas suas usque ad mortem. 12. Propterea
laelaraini ciEli , et qui habitatis in eis. Vse terrje, et mari, quia descendit diabulus ad vos, habens iram magnam,
sciens quod modicura tempus habet. 13. Et poslquam vidit draco quod proieclus esset in terram , perseculus est
mulierem quae peperit masculum ; 14. Et datas sunt mulieri alse duae aquiiae magnae, ut volaret in desertum in
locum suum, ubi alitur per tempus et terapora et dimidium temporis, a facie serpentis. 15. El misit serpens ex
ore suo post mulierem,-aquam tamquam flumen , ut eara faceret trahi a flumine, 16. Et adiuvit terra mulierem,
et.aperuit terra os suura, et absorbuit flumen quod misit draco de ore suo. 17. Et iratus esl draco in mulierem :
et abiit facere prxlium cum reliquis de seminc eius, qui custodiunt maudala Dei, et babeut testimonium lesu Ghri-
sti. IS. Et sletit supra areuam maris.
Commenlaria in Apncalypsin S. loannis. Cap. XII.
923
Veri.l.
E
T stG?iDM UkGHVU APPABDIT 15 CiELO.j Signum . id^por hysteroiogiatn commode communi Doclorum exposi-
est oslenlurn, prodiRJum, porlcnlosa visio nl spcclacu- ijoni adaplari potest.
Ecclciia
e»i >i-
gnum
iriplci.
lum, idque tnagnum , tum in sc: in hoc enitn signo visa
est S. loanni inulier mngna amicta sole, coronata stel-
lis , calcans lunam, pariens mascuium, ac pngnans cum
draconc; tum in re per signum hoc adumbrala et sifjnifi-
cala : haec enim magna fuit ct eiimia, uti mox cxplicabo.
Pulant aliqui alludi hic ad conslcllationes virginis et
draconis quae sunt in caelo, qnasi pcr visioncm haj loanui
oslensae sint instarvirginis ctdraconis intcr se confligorc.
Verum esto ad constellationcs hasce nomine tcnus allu-
dat, tamen certum cst cum non vidissc illas , sed revera
pcrsonam virfjinis cuin draconc ccrtanlein.
Symbolice Vicfjus: Ecclcsia, ait, esl 5(V/«Mm, id esl mi-
raculum; quia prodigiosa fuit Ecclesiae a Christo insti-
Quapropler dico cum Ambrosio, Ticonio, Primasio,Aa- Tnplei
drea Ca;sariensi, Haymone.Ricbardo, Beda , ct Melhodio p''»'''""
quem citat Aretas.per Mulierem hanc inlelligi Ecclesiara, fu'^''"^''
maxime quae erit sub finem mundi : de eo enim hic con- cifero.
tinuus esl sermo , ut dixi cap. 6. 12. Id ita cssc palct ei I .
scquentibus, praesertim v. 6. 10. 11. 14. Ecdesia enim , •" «*'"
ndiuvante eam S. .Michacle proteclorc , eiusque ongelis , .^'
luctatur continue, et maiime luclabitur in fine mundi cum naiionr
dracone, id est Lucifero eiusque da;inonibus. Dicilur Ec-Chrisu.
clcsia mulier, quia est sponsa Christi. 3.
Notandum tamen.cum Arela,in hac Errlcsiajlucla cum '" ^°«
diabolo alludi, primo , el quasi refricari memoriam primi "'^ ''
praelii angclorutn olim gesti ia ckIo , in quo Lucifer cura
lutio, eiusque inter tot hoslcs per Aposlolos propagalio suis viclus,delurbatu3est iatarlara.Undo duos illius prae
et incrementum. Secundo, 5ij»Mw cst vexillum crucis in
licclesia ercctuin. Tertio , signum , id cst scopus: in Ec-
clesiani enim quasi in scopum omncs tyranni et hasretici
sua tcla collimarunt , ut Ecclcsia vcre dicere possit cum
Icremia Thrcn. 3. 12. Posuit mc quasi signum ad sagil-
tam, misil in renibus 7neis filias pharetrx sux.
Iq CiBLO.) Non cmpyreo, ncc sidcrco, sed acrco : inde
eniin mulier hacc volavit in descrtum. Nam si mulierem ad
caelum sidereuni cvehamu3,ut sol.luna ct slella! suis quae-
que locis pcrsistant , ac stcllaj cam eoronent, luna se pe-
dibusciussubiiciat ;snneipsa immanis proceritatisetplus-
quam gigantea esse dcbuissct , inquil Alcaxar. Fiiigitur
ergo hic symbolicc, qiiod sol cl stellas e suis locis videun-
tur descendere in aerein, ibique tnulicrcm hanc amicire ,
luna vcro se pedibus cius subslerncre : ut pcr hoc signifi»
cctur, quod Ecclesia (hanc enim rcprajsentat haec inulier)
de cxlo desccudit , eu quod caelcstis sit cius vila , morcs
doclrina, nuctor, lingua, afTectns, spes el finis , sivc ter-
minus ct corona. Secundo, quia polior cl potentior Ecclc-
6ix pars cst iu caclo,8cilicel Saucti ct Bcali. Unde allcram
cius partem, scilicet hic adhuc militantcm, adhorlans A
postolus Hebr.12.22. Acccssistis, ait, ad Sion montcm, ct rcelebrat cl invocat :
lii duces utrinque hic consignat . idquc in cilo, Michae-
iera scilicetet draconem, id est Luciferuin, atque utrius-
_ quc angelos, addilque quod hic victus ab illo Iraxcril se-
Ucum tertiam partcm stellarum , id cst illustrium angelo-
rum, quorum locus naturalis erat Cceliim , uli cst slella-
rum; quodque non sit inventus amplius eorum locus ia
cxlo , sed inde proiectus sit Lucifer cum suis in lerram.
Hxc enim in sensu gramtnatico vcl hislorico,cIarlora sunt
in priino illo Angclorum praeIio,quani in prxliis Ecclesia
contra dacmoncs, quibus lamen et symbolice conveuiuDt,
uli staliin dicam. Simili modo Isaias cnp. 11 dcscribitca-
suin rcgis Babylonis, sub lypo el pnrabula rasus Lucifcri;
ct Ezechiel cap. 28. opos ct casum rcgis Tyri, sub lypo o-
pum ct casus cuiusdain Chcrubini. Siinili sohciiiale el pa-
rabola ulitur hic S. Ioanncs,idque faeil ad hoc, utcx pri-
ma illa Michaeiis conlra Luciferum vicloria spereul Ude-
les, se eliamnutn cumdem, Dci et Micliaelis ac Ss. .\uge-
lorum ope et adiiitorio supcraturos. Michaelctn coiin et
angclos pro nobis.quasi clionlibus et civibus suis, ardca-
ler pugnare significal. Quocirca merito 1'oela Chrislianus
ta S.Michaelem Arcangclum, dxmonum triunjpliatorem
Hulicr
coronala
quxT
civitatem Dci vivcntis, cl lcrusalem cxlestcm. Terlio.quia
alludit adprimum prxlium Luciferi cum MichaeIe,utinox
dicam , quod in caclo gcstum est. Quarto, qiiia draco, id
cst diaboluB , pcrscquilur Ecclesiam et Sanctos usque ad
caclum, et usquc ad thronutn ac iudicium Dei, ubi eos ac-
cusat : licct eniin iudicium in terra vcl aere pcragntur ,
tamen quia in co cst thronus Dei iudicis, hinc cxli nomi-
ne appellalur. Ubi cnim Deus csl Dciquo thronus , ibi et
cxluin est : sicut ubi rc.i cst , ibi aula regia cst. Atquc
Luc maximc respicit S. loannes, tum quia agit dc elcctis
qui in cxlum ad Dcum rnpiunlur ; tutn quia r. 9. ail cx
cxlo deicctum cssc diabolum accusalorcm fratruin iu ter-
ram.Nam alioqui rcipsa prxlium hoc quodin scqiientibus
cnarralur, non fuisse gcstum in cxlo, scd in lerra, patet
cx V. C. ubi dicitur raulicr cx hoc prxlio, cl prxlii loco fu-
gissc in soliliidinein.
MuLiEB.) Priino, aliqui pcr mulicrcm accipiiint Syna-
gognra ludxorum, qux erat Chrisln gravida el prxgnans:
Qui cxlo Sli/gium pcpulisti martc draconcm ,
llunc simili lerris ad Slijga pcllc manu.
Secundo, alluditur hic etiani altora ex parlc ad myste-
riiim incarnationis Vcrbi, et ad partum B. Virginis, eius-
quo prolcm Chrislum. Hic eniin rsl puer masculus , dc
qiio V. 5. qui mnxime invisus esl diabolo : ob illuin cnim
maxima odia in Ecclesiam conccpil ; qiiia vidcbat pcr eutn
homines in siium suorumquc loeum, c quo doiecli eranl,
succcssuros.Quarefurcnslivorcctinvidia.Chrisliimadhuc
pucrum por Hcrodcm voluil occidore,coqiie pcr fngain ac
Dei lutclam in ./ligyplum clapso . proplcr cum tot millia
infantium occidil : illo vero in cxluin sublalo , cius Apo-
stolos, Martyres, omnesque fidelcs inlernociQo odio el bel-
lo perseqiiilur, ct persoquctiir usquc ad fincin miindi.
Quocirca , quidijuid acclamol Erasmus cl Novanles ,
possunt hxc aplc, uli el alia qux alibi iii Canlicis, ac li-
bris Sapicnlialibus dc Ecclcsia in sonsu litlcrali dicuntur
cum Aiiibrosio, Andrea, Ansborlo, Haymone, Arela, l'aa-
ita Arclas, Kupcrtus ct noster Scbast. Barradius loin. 1. D nonio, Cingneio.et aliis hic, ac S. August. lib i.de Sym
lib. 10. cap. 12. bolo ad Calochum. cap. 1. cl S. Bcrn. serm. do B. Virgi
Seciindo, hxc omnia Alcazar accipil de Ecclosia Christi
primilivn : putat cnim ab hoc capili! usqun ad lincin lihri
dcscribi Chrisli ct Ecclcsix vicloriam dc Gcnlibus ; sicut
0 cap. 4. huc usqiic descripla cst ciiisdoin vicloria dc lu-
dxis. Ilnlio eius est , quia cap. 20. 2. dicilur Salanas li-
gatus niillc nnnis, ot solvendus in liuc miindi. llli auloiii
niillc nnni sigiiificant tcinpus primitivx Eeclesia<, etdein-
ceps usquc ad fincin mundi : crgo de ca liic agitur; de li-
ne vcro iiiundi agcrc incipiot dcmuin lonnnescap.^O. Ve-
rum rcsp.cap.20. cssc hy8tproIogiam,uti ibi fii.siiis uston-
dam ; Iiysterologin cnim freiiuons osl 1'rophclis. Qiiocirca
ca qux hic clare dirunlur dc Anlichristu el fino mundi ,
ilaquc passiin accipiunliir a Patribus , cl interprctibiis ,
iion debcnt alio, prxscrtim ad mystioas aut commentilins
ialcrprctalioncs, detorqucri,ob uouiu locum,qui, ut diii.
no cirrn hiinc Apocalyps. locum , eliain accipi el appro-
priari B. Virgini, prxsertim quia , ut ail Amb. B. Virgo
innlor csl, iino nvia Ecrl<-sia< ; quia cum poporil, qui caput
ct parcns cst Ecolosix. 1'ndo .Vnsbortus: jVon mirum, ait,
si illa ti/pum Erdfsi.x prxtcndnl . in cuiusbeato utcroca-
pili suo, cadem t'rrlcsia uniri meruit. Ipsa esl ijux peperit
tnasrulum. noneffivminalum, non ignavia torpentem. sed
ad dcbrllandas acrcas potestatcs capul cl corpus virilc al-
qiir rohustum.
Biirstim , ip«a est pars , civis el filia lcelissima Eccle-
six ; qiiia ipsa nobilissimum eslErcIesix mombruii^Dcni-
qiio, qiiin ipsa ronatur et miro dcsiderat Chrislum filium
RiHiiii «piritiialilcr eliamnum assidue parcre in nniinis o-
niniiim fidoliiim, maximeque ad hoc annilctur in finc mun-
di, lum pcr se, lum pcr «ngelos, et sanctos prxdicalorcs.
024
Commcntaria in Apocaiypsin S. loannis. Cap. XII.
Est enim ipsa, ufpote charitate flafjraiis, honoris Dei Fi- ^^ fulcial el sustentet. Locus enim inferior in symbolia cst
liique sui, teque ac salutis aniniarum studiosissima.Undc
de B. Virgino lotuni hoc capul fiise ct docle cxplicat iio-
sler Blasius Vicgns iiic. Audi S. Uernard. ioco citato : Vir-
go,inquit, Maria uMnibus unmiu fucla esl, umnibus miscri'
cordix siiucm apnrit. vt de pLenilitdinc ciuf uccipiant uni-
versi;capticus rcdci)iptionem,segercura(ioHcm, Irislis con-
solationem, pcccutor veniam, iustus gralium , ungelus l;e-
titiam, denique tota Trinitus gloriam, Filii persona carnis
humanx stibslantium ; ul non sil qui se abscondal a culore
eius.Putasne ipsa est mulier amicla solc? gux vclut allc-
rum solem induit sibi. In sole el fcrvorcl splendor slabilis:
in lunasolus splendor atque liis omnino mutabilis et incer-
ius, gui nunquavi in codem slatupermancl. lurc ergo li/a-
ria sole pcrhibelur amicta , qua; profundifsimam divmx
sapienlix, ultra qnam credi valcat , penetravit ubyssum.
lllo nimirum igne Prophetx labiapurganlur, illo igne Sc-
raphii/i accenduntur. Longe vero aliter Maria meruit, non
niaxima; dif^nitntis, significatqiie basin, fundanicnlum et
fulciiiicntiiMi. Hinc Iribuitur Ecclcsiai , el lerroe qua> cst
malor el gcnitrix omniuin , perinde ac I'jllia{joras dixit,
lunum esse mutrem stcllarum.
llaque censcl ipse muliercm lianc amiciri sole, id cst
Deo, coronari stellis diiodecim , id est diiudeciin Aposto-
lis; et infcrne quasi basi et fundaincnto fiiiciri cl iuniti
lunae, id esl Chrislo. Proponitur enim ipsa liic quasi par-
turiens, idcoqiie expiiinilnr qiiasi myslica; luna; ope et
au.xilio adiiila: nain et Gentcs ad liina; foecundilatem re-
spicicntes, cam in partubus implorabant ; etquasi obste-
tricem credenles, illam lunonem Lucinam appellabant
cuiiis etiamnum teniplum RomoD , scdlunonis noniiae ia
S.Laurentii commulalo, extal: vocatur eniin Ecclesia S.
Laurcnlii in Lucina. Fclix erjjo primitira; Ecclcsia; parlus
Chrisli ope fovebatur, idcoque ut partus bic faustus, et
auspicatus esset, elcganler inducla fuit myslica Lucina,
velut summatim tangi , sed operiri magis undique et cir- opcin ferens suo contactu ac virlute partiirienti mulieri,
cum fundi, cl lamgitam ipso igne coricludi. Candidissimusu cawaiui'. su\
per se suslinens, ne dcficiat. Ila Alcazar nimis
sublililcr, el poetice potius quaiii gcnuinc et sotide. Per-
gitipse: Porro recte deitas comparalur soli , humauitas
Chrisli luna;.Nani primo,sicul sol esl fous lucis,etreliquo- 0«!"»
rum luminum parens: ita Dcus Pater est lotius divinila- *t' *"'•
sane, sed ei calidissimits huius mulieris amictus, cuius o-
mnia tam cxcellentcr irradiata noscunlur , ut nihil in ea.
mn dico tenebrosvm, sed obscurum saltem , vel minus lu-
cidum ; sed ne tepidum quidetn aliquid , aut non fcrven-
iissimum liceat suspicari. Ipsa ergo est signuin magnum ;
quia , ut ait S. Bonavent. in Speculo B. \'irginis cap. 8.
Ipsa est qtta maiorem Deus faccre non posset : maiorem
mundum facere posset Deus , maius cxlum fucere posset
Deus : maiorem matrem quam matreni Dei non posset fa-
cerc Deus. El D.Thom.l.p. quaest. 23. art. 8. qua;rilaa
Deus possit meliora facere ea, qusecumque facit; ac res-
pondet, posse. Excipit tamen tria: scilicet Christum , B.
Virgiuem,et uostrainbeatitudinem.Nam/j«?«a?!eVa5 C/in- .._ , ._. ,..,„^^
.■;/«,. ait, ex hoc quod est itnita Dco; el bcalitudo creala ex quod pra^est nocti huius sajculi, uti ait S. Aug. in Psalm.
hoc quod est fruilio Dci; et B- Virgo ex hoc quod esl ma- 73. l(j. Terlio , sicut luna in plenilunio est ingeus , unde
ler Dei , habent quctmdam dignitatem infinitam ex bono a leremia cap. 7. 18. vocalur Uegina cxli; et ab Horatio
infinito , quod est Deus ; et ex hac parte non potest ficri in Saeculari carmiue, Uegina sidcrum; scd sensim decre-
aliquid melius cis,sicut non polcst aliquid meliusesseDeo: Q scit et quasi evanescit: ita Christus exinanivit se in prje-
ila ipse in respons. ad 4. sepio, et in criice, ul noa essetei species neque decor. I
Primus sensus de lucla Ecclesiffi cum diabolo in fine
tis fons, et pctter luminum. Et sicul luna lucem suam a huma','i.
sole mutuatur: ila Christi humanitas a deitate suam sa- '»« i""»
pientiam, gratiam et gloriam accipit, ideoque omnem sux °^ *"!' ^
htcis haustum eo regerit , unde accipil; quod de luna ait ""'i'*''
Plinius lib. 2. cap. 9. Secundo, solem creavit Deus quasi 2'
luminare maius, ut prxesset diei: luuam vero quasi lumi.
nare minus.ut pneesset nocti, Gen.1.16. Pari modoChrisli
divinitas est quasi luminare maius, quod pra;est diei bea-
tiludinis in caelo; humanitas vero est luininare minus
Tiiundi, maxime proprius estet genuinus, utpole prophe-
ticus (est enim Apocalypsis prophetia , eaque unica novi
Teslamenti ) ideoqne maxinie intcnltis a Spiritu saucto.
Secundus sensus,de pugna ^lichaelis et Luciferi inca;Io,
estallusivus et symbolicus. Tertius, de pugna virginis et
diaboli , historicus est, et quasi origiualis et fundamea-
talis : atque ad hosce duos primus quoque alludit.
Ecdosia McLiER ASiiCTA SOLE.) Arabicus, inditla sole, hoc est,
smicia Ecclesia circumdata Chrislo sponso suo : Cbrislus enim
6oicquo?est sol iustitiK, Malach.4.2. uli Aposloli sunt slellae^quEe
snam luceni a sole , id est Chrislo, mutuantur. Rursuin,
Christus inslar amictus et vestis circumdat, amicit et or-
uat Ecclesiam : undc toties hortatur (ideles Aposlolus di-
cens : Induimini Dominum lesum Christum. Secundo ,
Christus Ecclesiam suam ita undequaque protegit et com-
saia; 33. sed mox inslar lunae rursuin crescentis resurgen-
do et Qscendendo ia ca;Ium, ad suam gloriam rediit.Quar-
to, luna stellis fixis natura est minor, sed luce niaior; iia
Christus angelis, quoad humanitatis ualuram, est minor
(unde de eo ait Psaltes Psal. 8. v. 6. Minuisli eum paulo
minus ab angclis ] sed gratia et gloria longe omnes tran-
sceudil. Quinlo, raagnus est lunaj in sublunaria influxus
ita, ut nil videatur producere sol per se solus, nisi cum
luna sociatus. Unde luna a priscis Romanis dicta est ge-
nitrix orbis. Vide Plinium 1. 2. cap. 41. el 49. Ratio est,
quia magna solis vis et calor cura lunje humiditate ac
moUitudine (utramque enim qualitatem ipsa eflicit et pro-
ducit) coniuncta, instar matris et patris causant et cou-
scrvant natiiraliura reruin generationem, quas iu calore
el hiimiditate congruenti «onsistit. Pari modo generatio
spiritualis, puta iuslificatio, ac iustilia; et graliae incre-
iiiunit, ut eani amicirc videatur ; idque significat phrasis rj mentum , noa solum ex Dei virtute, sed etiam ex Christi
(»ra;ca, TTtpiSsClnitvJc tov ■Om-j, id est, circumamicta sole. raerilis , benignitate et gratia pendet ; ita ut nihil Deus
' ~ " ' -•■"-■ hominibus det grati», nisi per Chrislura et Christi meri
Tertio, quia Ecclesia a Christo fidei, veritatis, gratia; et
V irtutum radiiscircumquaque irradiatur et cingitur,idque
iiiaxime fiet in finc mundi, ne Antichristus eam obscuret
vel obruat.
Alluditin hac phrasi loannes ad Psal. 88. 38. ubi de
Ihrono Davidis et Salomonis ad litteram , et antitype de
thrnno Chrisli.id est de Ecclesia,dicitur: Thronus eius sic-
til sol in conspectu meo, et sicut lunaperfecta in xternum.
Ila S. Bernard. loco citato, per solem accipit Christum,
ubi hcec opplicans B. Virgini: In te, ait, manet fsol Chri-
fcius) et tu in eo; et vestis cum, et vestiris ab eo. Vestis eum
substanUa carnis, ct veslit ille te gloria sux maiestatis. Ve-
stis solem nubc, et sole ipsa vestiris.
Et luna siB PEDiBus Eius.) Alcazar lioc sic exponit :
Luna, ait, est nobilior slcllis; hic tamen ponitur sub pe-
(iibus, noa ut calcctur, sed ut inulierem, id esl Ecclesiani,
6.
ta. Quocirca sicut Plinius \. 2. cap. 99. dixit, lunx sidus
esse rerum spiritum; ita de Christo ait leremias Thren.4.
20. Spiritus oris nostri Christus Dominus. Sexto, sicut lu-
na; accessus et recessus eiTicit a;stum maris, ut scilicet
mare quotidie singulis senis horis accrescat, etsequenti-
bus senis decrescat: ita quod nunc haj genles ad fidem et
Ecclcsiam Christi aecedant, nuuc illje, facit Christus.
Rursum, sicut luna est humanitas Christi, ifa luna est B virgo
et virgoDeipara: htec estenim quasiLucinaEcclesia; par-'iuoque
turientis, ut de ea dici possit illud Virgilianum: cbse-"^
Casta fave Lveina. tutts iam regnat Apollo. piem a-
Christus enim a B. Virgine, aeque ac filius a ma're, avel-nalogias.
li aut separari nequit. Quocirca Ecclesia inulta qua; in
Scriptura de Christo primario dicuntur, secundario B.
Virgini applicat, uti est illudProverb. 8. Dominus posse'
l.
III.
JV.
V.
VII.
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XIF. 023
dil me in inilio viarum suarum, anlequam qui£quam^fa- ^ manel sicui sol : nam stul/us sicul luna mutatur. Ecclesia
ouiein cst coMstans in fide, doctrina, moribtis, persecutio
nibus, inarljriis; liioc lunam pedibus preiiiit. Luna ergo
bic non ul fulcieus niulierem { quoraodo cnim fulciret ipsa
quK maxime est raga, varia, errans et iustabilis ), sed ut
cerel aprincipio: ab xlerno ordinalasum, elc. Sic et Con
tiea Canlicoiuin, qii.-e primario sunt EpilhaiamiuiD Chri-
sti et Ecclesi» , secundario Epillialamio Dci et B. Virgi-
nis atlribuunlur. Lnde rclrus Damiani serm. de Nalivi-
late B. .Morio! illud Cont. (i. v.y. Putdira ul lunu. de li.
^irgiuc explical diceiis: Qucmadmodum nullum dl a
a mulierc calcala proponitur. Hoc enim signilicat ro et lu-
nasubpcdibuseius, ideoque soli hic, qui sursuin est, ipsa
strum, exccplo sole. adeo pulchrum ut luna; sic summa deorsum posila opponitur. Sol ergo in bonam partem lu-
ffloria Cit poil Deum . videre \ irrjinem , udhxrere illi. (t ua vero in inalam hic capitur, ac signilicat res sublunares
illius proleclionis munimine commorari. El serm. dc .\s- variabiles, flu.xas et in perpctuo molu, lluxii ct refluxu p<>
11.
. . . po-
sitas. .\gUur enim hic de bello, imo duello Ecciesi.T cura
dracone : draconis aulem arma sunt tcrrena; et subluna-
res vel illecebra}, vcl plagae quas vel promittil, vcl commi-
natur et infligit lidelibus; has omncs cum luna pedibus
calcat Ecrlcsia, ilaquc draconem superat et prolerit, alio-
qui ab co supcranda ct prolcrenda.
Et I.t CAPITE EIIS CORO>A STELLARIM DIODECIM )
Diiodecim scilicet Aposlolorum , qui Ecplesijc ut stellje d i^le-
pra'fulscrunt, idque in capite, id est, inilio Ecrlcsia; Chri- ^^ *Po-
sumptione Virginis: (jiHintumlibct alix stcllx rcluccant ;
luna tamen et maijnitudine prxeminet et spkndore. Siv u-
tramque naturam Virgo sintjularis exuperat, el immensi-
tate ijratix, el fulgore virtutum.
Secundo,sicut luna est super omnia pura, luceque ple-
na, ut Dil Plinius; ila et B. Virgo. Fiuxerunt 1'oela; Dia-
nain (id cst lunainj pra; virginilatis amore cominereia ho-
ininum fugisse, et virgiuibus coinilalam syhas peliisso.
Lnde Virg. cam castan. appcllal Quid easlius B. Virgi- „^ ^ >..,., .u.uu crncs.oe unri--- -«'-
ne? Quocirca ij. Bcrn. Iract. dc l'assione Uoinini c. Jl. |J slianffi: ila Palres et Interpreles passiin. Arabicus verlit: «"i'"'"'"
IJuis, ail, Sunctorum chorus melius lunx cowparaturquam
virijines '.' vidclicet proplcr earuin caudoreiii et pulchrilii-
dinem. Lndc subiicit : Ilonorabuntur prx cxteris, sicut lu-
nam videmus prxcxtcrissidcribuseminere. D\x\l\c\.usam-
clor, lunam marrjaritartim ideain vidcri. Qua; inargarita
purior et pulchrior virginitate, ac B. \'irgiiie.
Tertio, luna cuin puritate iungil ftBcundilatein: cst enim
parens rcniiii. Lnde in numismatibus Cornclia; .\ugustaj
(uti refert Pierius Uierogl. 41.) cum luna) clligie, in aliis
ba;c insrriptio apponitur, fwcundilas; in aliis, pudicitia.
lla in B. \'irgiiic iungunliir suiiiina virginilas, ct summa
maternitas ac fuecundilas. Lt dc Chrislo rccte dicalur:
Nec rjenitrice tua fwcundior ulla paientum cst,
Tot bona per partum qux dcdit una suum.
Quarto, sicut luna, ila ct B. Virgo, esl ct dicitur, lle-
gina cxli.
Quinto, sicut luna hic mulierem fulcit; ita B. Virgo Ec-
l:t duodcciin stellx corona super cupul cius. Nolat \'ie<»as ;
liic sect. 7. Aposlolos duodecim figiiralos csse. PrimojD'
duodtfcim Patriarchis et tribubus Israel. Secundo. in duo-
dcciin tilulis quos erexit .Moses sanciens foedus inlerDeuin
et popiilum, Exod. 2i. -i. Tertio, in duodecim fontibus
Elim, Exod. 15. 27. Quarto. in duodccim gemmis quaeo-
rant in ralionaii (wntificis, Exod. 28. 17. Quinlo, in duo-
deciin panibus propositionis, Levit. 2i. j. Sexto, in duo-
deciin exploratoribus quos inisit .Moses iu Chanaan, .Num.
13. 3. Soptiino, in duodeciin lapidibus, quos in signum
lordanis sicco |)cdc transiti, erexit losijc cap. -i. l. Octa-
vo, in duodecim bobiis leneis, supcr quos Salomon collo-
cavit main a;neuin, 3. Regiiin 7. 25. Nono in diiodecirn
leunculis thronum Salonionis ainbientibus, 3. llpfiim 10.
20. Decimo, iu duodccim slcllis luc, et iu duodociin si-
gnis Zodiaci.
Tropnlog. notat Pannonius duodecim stcllas esse Pra»-
clesiam suis precibus ct nicritis, quasi basis et columna, q latos quoslibet, qui hic admonentur exiiniae sapienlia? et
Gcnuina
explica-
tlo loci.
LuDn in'
couxan-
lim lym
boluiii.
fulcit et sustenlat.
Scxto, sicut liina benigno inlluxu plantns et animalia
vegeiat. unde a Plinio lib. 2. rap. V6. dicilur, lunxcotor
blundus: ita B. Virgo fidelcs taii. iuslus quam pcccalores
quin et infidclea, suain opem in.plorantcs beuignc coin-
plcclitur, grallaiii impctrat, ad saluteiu provchil. Est e-
liim i|>sa mutcr iiiiscricordia;.
Sc|)lii.)0, sicul luna patitur cclipsin et dcfecluin, cuin
8C tcrrn ii.ler Iiinain el solein inlcriicit, ac rndios solis in-
tercipit, nc ad Iiinain dcfcranliir, camqiie illuinincnt: ita
et B. Virgo, ct humanilas Cluisli in passionc eelipsiu ct
defeclum viriuin ac vila; possa; suiit, cuiii terrcui iudici
inter cos ct Deuin suain maliliain inlcrposuerunt, ac cru-
cein Christo slatueruut. llinc Christu.s in crucc cxclama-
vit : Dcus meus, Deus meus, ut quid drrcliquisti me ? Ha;c
suinmatim, qua; fusc Alcnzar, coquc cleganter, ingcniose
et mystice polius,()uaii. Iitlornlilcrclgenuiiieprosei|uilur
sanctilalis. Nam ipsi snnt corona Christi ct Ecclcsiae, ut
sicut corona eaput rcdiniit et ornat, ita ipsi caput Eccle-
sia?, id est Chrislum, suis cloquiis et moribus cxorncnt.
Porro S. Bern. scrin. de B. Virgine, in ha;c .\poc. ver- B virji-
ba, Sirjnum tnagnum apparuit. pcr has duodecim stclla»"" '"""
accipit duodccim pr.Tcrogativas graliaruni, quibus pra; cse- prvr"..^.
teris coronatnr 15. Virgo. i\'«»j primo. ait, singularis fui-u\,. "
gor refulget in Mariie generatione ; sccundo , in Angclica
salutatione ; tcrlio, in Spiritus supervenlione ; quarto, in
filii Deiinenarrabili conceptionc; quinto. quod virginita-
tis sit primiceria; sexto, quod sine corruptione fwcunda;
scptimo, quod sine gravamine gravida ; ortavo. quod sinc
dotorc puerpcra ; nona, est mansuetudo pudoris; dccima.
devotin humilitatis ; undccima.magnanimilas credulitatis;
duodecima .mart i/rium cordis ,qnx dcindc (u^c proseqwlur .
Ex hoc loco nonnulli viri religiosi ctciiltus B. VirginiSj, ,j.
sttKliosi.conficiunt coronam,sivc rosariiim duodecim stel-ri..ii
Respondco crgo el dico: Ad litlerain dicilur liii; luna ,. lariim, illudque hoc modo rcritant. In hDiiorpin SS. Tri-''"*'''-
cssc sub pedibus miilieris, id cst Kcclcsia; ; quia ipsa cun- L' nitatis lcguut interpolate ter oratiooem Dominicam, pulafj;'',^,'""''
cta temporalia, ct oiniicm crcaturorum niiilabililatcin de-
spicit, ct pedibus colrot, oit S. Gregor. 31. Aloral. c. 12.
Tcl iuxla alioiii rditiunciii 7.
Iliirsiiiii, liina scinpcr vcl nccrcscil vcl decrescit, ct, ut
ait Pliniiis lib. 2. rap. li) ,11 jdo curvata in cornua, modo
xqua portione divisa, modo sinuata in orbein; maculosa ,
cadcmquc subito prxnitens, immensa orbe plcno, icc rcpcn-
te nullu. Uoc do causn luna cst symboluin, a;qiic oc cau-
sa inrunslanti.i; : ipsa eniiii cniisal icslus ci rcriprncntio-
ucs moris, faeilqin- iil ii.arc adcii sit inslobile, ui singiilis
scnis Iioiis iiuiic nllliint, niiiic rclliiat. A luna qunqiic lu-
iiolici dicunlur, iii qiios liinn ogit, cl, ul .Xpiileius ait, qui
cursuin luii.T paliiiiitur: qiialcs Biint polissiiniim qui ci>-
niitiali morbo laborant, onl insnnin, alio\e iiiurbi gencre
qiiopiam rerlis Iiiii.-p tciiiporihiis gravanltir ct ogilnntur.
Quocirco Eccl. 2^ . 12. dicilur : Uomo sanctus in sapientia
ter Patcr noster ; ac iu honorcm duodcriin slcllnrum, id
csl, duodcciin illustritiin virlutiim B. Virginis, legunl to-
tidcin Avc Maria. .\d singiila pctcnles eiiis opem. ut illain
ca in virtutc imitari, in cnquq crescrrc scqiic pcrlicere pos-
siiit. Priinum crgo Vatcr nostcr recilant in honorem Dci
Polris, pctentrs ob eo hypcrduliam. et insignem rcvcren-
tiain erga B. \'irgincn), utpote lilii cius matrcm piirissi-
mnm, virtutibtis ct grnliis omnibtis cumulalissimam , nc
Ilcginam angclnnim el hominum. Dcindc rcritnnt qunter
Ave Maria in lionorcm quattinr virtutiim qiia; Deuni con-
ccrnunl, qtiibus excclluit B. Virgo. Primn virtus csl fides,
qun crcdidit sc virgincm forc simulquc Dci matrem . nc
8ub crurc fi'-ma ac slabilis in fidc divinitatis, redemptio-
nis ct rcsurrcclionis Christi permnnsit.
Sccundn, csl spcs, qua sc in conccplionc , pnrtu, fuga
io ciEgyptum, passionc ct niorlo Christi, aliisquc summis
926 Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XII
Dffustlis pressa, tolam divinse provideuliae resigaavit et j^duodecim hasce stellas pie pulchreque adapt
Qn,^jsjt nivslerjis vitae H. Virginis 1». Anloa. Spincllu
riali p. 599. el G04.
I
a
conim
Tertia, est charitas: primo, pura , el ab omni proprio
commodoaliena; 9ecundo,fervens,laboriosa, ctuunquam
cessans ; tertio, forlis et constans iuxta crucem ; quarlo,
liberalis, seque totara cum filio suo nobis communicans.
Quarla est religio erga Deum et Christum, ei servien-
do, vestiendo, lactando, etc. eius verba in corde suo con-
servando ; servando circumcisiouem , purificatioaem , a-
liasque legis et tenipli caeremonias.
Deiode recitant secundum Palcr noster ad Filium, qui
est spes nostra,postulantes donum spei.ut in omnibus oe-
cessitatibus magna fiducia ad B. Virginem, quae est ma-
ter misericordiae, vita, dulcedo et spes nostra,iecurramus.
Mox recitaut quater Ave Maria in honorem qualuor vir-
tutum B. Virginis, quibus perfecta erat erga seipsam.
Prima, est humilitas qua primo, salutata ab angelo, et
clecla Dei raaler, se eius ancillam vocavil; secundo, visi-
tavit Elisabeth, eique servivit; lerlio, mysterium incarna-
at duodecim
us in suoMa-
Et IN CTERO BABENS CLAMABAT PARTURIBIfS, ET CBU-rg,,, j,
CiABATua UT PARiAT.j Ecclesia in fine mundi ob accrbis-
simas persecutiones et perseculores magnis doloribus et
xrumnis, quasi parluriens, filios, id cst, fidt;les, Cbristo
parifit : ita passim Patres et Interpretes. Hislorice crucia-
ta qiioque est B. Virgo, non dolore partus , sed desiderio
pariendi et videadi Christum Salvatorem mundi. Rursufn
cruciala est paupcrtate et molesliis itineris, hospitii et a-
limonia?, in quibus seChristum parituram ct cducaturam
prsevidebat ae dolebat. Tertio,cruciatiir etiatnnurn (unde
Graece est /.f)«!;;e, id est, clamal ) ut Christum in aliis pa-
riat, quovis sajculo, ac prajsertim in fine mundi: tunc e-
nim inslar Rachelis pariet ultimas proles, et quasi Benia-
minosChristo. Crucialur, inquam , in suis inslrumentis,
puta Apostolis et praedicatoribus, aliisque qui zelo anima-
rum aguutur. In seipsa eliam cruciatur per metalepsin,
tionis celavit,et laudala laudem in Deum retulit, dicens: B id est.summe desiderat et allaborat pro partu,vita et sa
Magnificat anima meaDominum: (\\iaT\.o,seT^\\'\l^.\o- -
sepho, et ultimo loco tum in domo, tum inter Aposlolos
et fideles sedit; ideoque in Actis Aposlolorum uUimo io-
co nominatur.
Secunda, est virginitas, qua primo, priraa omnium vir-
ginilatem Deo vovit; secundo, maximo illam zelo custo-
divit, dicens: Quomodo fiet istud, quoniam virumnonco-
gnosco F leTl\o,dom\ manebat, ideoque vocaturhortuscon-
clusus et porta clausa ; quarto, impuras aliorum cogita-
tiones solo aspectu pellebat, uli S. Arabr. de Virginibus
et alii graves auctores testantur.Porro conceptio et partus
Christi virginitatera B. Virginis non violavit, sed sacra-
Tit, fecitque ut inaudilo a saeculis prodigio ipsa simul es-
set virgo et maler, ideoque raater Dei. Audi B. Chrysol.
serm. 148. Qux ibi verecundix Ixsio, ubi initdeitas cum
amica sibi semper integrilate consortium, ubi est interpres
angelus, fides pronuba, desponsatio castitas, donatio vir-
lute fidelium, indeque crucjaretur, si cruciatus in eom
iam cadere posset, quomodo Deus dicitur dolere,paenite>
re, contristari.
Alludit loannes ad Isaise 66. 7. Anlequam parturiret.
peperit : anlequam veniret parlus eius , peperil filium ma-
sculum. Et mox: Quis audivil unquam tale? et quis vidit
huic simile? numquid pariet lerra in die una? aut parie-
tur gens simul, quia parturivil et peperit Sion fitios suos?
Ubi cum ait, Antequam parturiret, non siguificat partum
hunc fuisse sine parturitionis dolore; sed tam dolores,
quam partum simul conduxisse , ut simul pareret et par-
turiret, brevi quidera, sed iugenti nisu et cruciatu.
Tropol. discant hic qui animabiis convertendis student, M0r3l.de
sibi eas magoo labore et dolore constituras, scilicet tanto, <^'<^'^^^-
imo maiore, quam est parientium ; sed pro tali tantaqueseniitur
prole fortiter omnia tolerent et superent , ac si opus sit, io coo-
tus, iudex conscientia, causa Deus, conceptus integritas, Plla fecit Paulus; unde ait Galat. 4. 19. Filioli mci, quos^^^,,^^
virginitas partus, virgo mater?
Terlia, est fortitudo, quae eluxit in morte Christi,in qua
stabat iuxta crucein; secundo, in iniuriis ludieorum tole-
randis; tertio, in serviendo filio, omnibusque Christianis
adiuvandis.
Quarta, est paupertas; quae tanta fuit, ut non esset ei
locus in diversorio , sed in stabulum secedere sit coacta,
ibique parere Christura orbis dominum.
Denique terlium Puter noster recitant in honorem Spi-
ritus sancti , postulantes ab eo gratum animum erga B.
Virginem, cui ut malriRedemptoris, ut mediatrici nostrae
apud Deum,ut matriamantissirnae,omaianostra debemus.
Dejnde legunt quater Ave Maria, ruminantes quatuor
eximias virtutes B. Virginis erga proximum.
Priraa, est charitas fralerna,qua iuvit Elisabeth et spon-
sos in nupliis Canae Galilaeae,cum vinum non haberent ; ac
impense desiderat, adiuvatque oraniura hominum salutem.
Secunda, est obedientia, qua et Augusto Caesari Eth
iterum parlurio. Idipsum suis prajdixit Christusloan. 16.
21. Mulier, inquit.ciim paril, tristiliam habct, quia venit
hora eius; cum aulem peperit puerum , iam non meminit
pressurx , etc. Et vos igitur nunc quidem tristiliam habe-
tis, etc. Quocirca S. Gregor. lib. 30. Moral. cap. 9. et 10.
explicans illud S. lob c 39. Numquid nosti tempus par-
tus ibicum in pelris, vel parturienles cervas observasli? ve-
re et apposileeos qui animabus convertendisstudent,com-
parat cervis et ibicibus parturientibus, quarum parlus est
difncillimus. Ubi inter alia notat to observasti: Quia, ait,
perpaucnrum est pensare quis labor sil in prxdicalionibus
patrum ; quantis doloribus quasi quibusdam conalibus a-
nimas in fide et conversatione parturiunt, quam cauta se
observatione circumspiciunt , ut sint fortes in prxceptis,
compaiientes in infirmitatibus , minis terribiles, in exhor-
ialionibus blandi, in oslendendo magisterio humiles, in re-
rum temporalium contemptu dominantes, in tolerandis ad-
versitatibus rigidi; et tamen dum vires suassibimet non tri-
nico in pendendo censu, et legi Mosis in purificalione, et IJ buunt infirmi: quantus sil eis dolor de cadentibus, quan-
losepho sponso obedivit; ac curavit ut filii sui praeceptis
alii obedireut, ut cum in nuptiis ministris dixit: Quod-
cumque dixerit vobis, facile.
Tertia, est raisericordia, quas viscera misericordiae suae
cuilibet in qualibet alllictione eara iavocanti effundit, ae-
que ac filium suura in redemptionem nostrara in cruce, ac
in cibum in Eucharistia, nobis misericorditer et liberali-
ter elargiia est.
Quarta, est modeslia, quae tanta fuit, ut S. Dionys. E-
pist. ad S. Paulum.quam recitat Christ. a Castro in Hist.
Deiparaj cap. 19. scribat se eam pro dea habiturura fuis-
se , nisi fides eum aliud docuisset. Hinc in sermone erat
parca: verba eius singula erant praemeditata,pia,pudica,
humilia, pleiia misericordiae , charitatis et laudis Dei , ut
cum concepto Dei verbo , ac salutata ab Elisabelh mater
Dei, respondit: Magnificai anima mea Dominum. Denique
tus sit de stantibus timor , quo fervore alia adipisci appe-
tunt , quo pavore alia adepta conservant. Ad hosce labo-
res et dolores accedunt vexationeset tentationes,quasdae-
mon suscitare solet, tum ex ira et iuvidia, tum ne praeda,
puta anima peccalo subdita, sibi eripiatur. Hasce enira se
expertam esse quotiescumque peccatorera aliquem ad me-
liorem vilam traducebat, fatetur S.Theresia,ilaque longo
usu se didicisse hoc esse signum fructus pii laboris, puta
auimae conversae, velconvertenda;,si quis eassenlial; quo-
circa eas esse conlemnendas, et fortiter superandas. Si e-
nim fortiter obsistas, daemon, qui timidissiraus est, instar
foeminaeconfusus aufugiet:sia cedas, daemon ia te iusur-ojn,gp
get, et saeviet ut leo. estmyr-
Pulchre S.Greg. Iib.5. Mor. 16. Diabolus, ait, estmyr-^''^''-
micoleon, id est formicarum leo, vel formicaleo: est enim est,°'for-
myrmicoleon parvum valde animal formicis adversum, mieaieo.
Commentaria in Aporalypsin S. loannis. Cap. XII. 92"
guod te $ub pulvere abscondit, et formicas frumenla rjc- ^ tam recppit. Hic sensus est accoramodalitius.non genui
staules interficit. interfectasque consumit; esl enjo alii.s a- nus et litleralis.
nimalibus formica. ipsis aulein formicis leo. Has enim qua-
si leo devorat. sed ab atiis quasi formica devoratur: sic
diabolus conlra crectos esl timidus, contra subdilos audax.
Talis muiier parluriens fuit S. Mouica, quae lum alios,
lum (iiium Au^UBlinum tamcarne quam spiritu, pula mul-
tis prccibus.locrjmis et laboribus Deo peperit; de qua S.
Aug. 1. ». Confess.cap. 9. i^ion. \nmiH,satis eloquar quid
enja me habcbat animi, et quanto maiore solliciludine me
parluriebat spiritu, quam carne pepererat. Unde et ab E-
piBCopo quodam audivil: 1' ieri non potest ut filius i\tarum
lacrymarum pereat. teste codem Augiist. lib. 3. Confess.
cap. 12. Qui rursum lib. 9. cap. 9. describcns raortem e-
ius: Autrierat. inquit. filios. tolies eos pariens, quolies abs
te deviare cernebat. Postremo nobis, Domine, omnibus qui
ante dormitionem eius in te consociali vivcbamus . ila cu-
IUfls. ] Quia est bomicida, loann. 8. 41. nam AdamotixiBon
et Eva;, oinaibusque eius posteris, sua pcr pomum Tcli-cur lu-
tum lcnlatione, fuit causa morlis. Secundo, quia per suos^"''
niinistros, puta inlidcles et haerfticos, multos fideies aiTe-
cit martyrio, ac plures eodeni aflficict per .\nlicbristuni ia
fine inundi. Terlio, color rufus, inquiunt Viegas et Alca-
zar, significat fiaudcm et iiialiliam; quid eniin d«moae
fraudulentius aut maliliosius? Quarlo, Alcazar, pro ru-
^1«, inquit, (iracce est -vioo;. Scilum est aulem serpen-Brjcores
tem invcniri rufocolore, qui Graece rjcoia; dicilur, ett-vomcDies
que caiteris callidior et exilialior; ac foriasse rufus idein'8"'"''
est quod ignilus, quasi ttjoso; dicatur a ttjo, id est igne,
ut alliidat ad ignitos serpentes, qui immissi sunt in lu-
da;os murmurautes, Num. 21. 6. Porro visos subinde es-
se dracones qui ignes voraereut, narrant historici. Les-
lajus in sua Scotia, anno 1558. refert apud Marchiam et
Veri. 3.
ram gessil , quasi omnes (jenuisscl : ila servivit , quasi ub
omnibus genita fuisset. .. Laudoviam draconem quemdam ignes vomuissc, quibus
Et visum bst alild signuh in CiBLo: ET BCCE DBA- u segctes cl frugcs incendebat, ac proinde populum coacluin
CO MACJCUS.) Plinius lib. 8. cap. 14. memorat scrpenlem
120. pedes longum, qui balistis instar urbis fuit oppu-
goatus et superatus. Additque in India serpenles esse a-
deo magnos, ut integros tauros cl ccrvos dcglutiant.
Draco Nota. Draco hic,id est, diabolus, apparuit S. loanni ia
in ca;lo, caelo. Primo, quia inde decidit. Secundo, proprie quia in
quo? caeio hoc aerco domiuatur, tentatque homines, et a mul-
tis in idolis colilur quasi Deus, prxsidcns caelo. Uiide ab
Apostolu Ephes. 2 2. vocatur princeps aeris hiiius: elc.
6. 12. ait nobis esse colluctalionein contra spirilmdia ne-
guitiie, id est, contra spirituales nebulones, pula dxmo-
nes, qui sunt in cxleslibus. Sic et mulicr lixc, id est, Ec-
clesia militans, visa est in ca;lo aerco, non sidereo, ut di-
zi V. 1. Terlio, quia Ecclesiain, cuius conversatio est in
cxlis, ciusquc fideles, qui sunt inslar stellarum puri ct
lucidi, oppugnat et perscquilur. Quarto, addit Alcazar,
Eymbolicc per cxlum significari arrogauliam ac fiduciam
fuissc pcrvigilare, ut igncs hosce exlingueret. Addit Al-
cazar, sicut in libro lob daemon habct Iria noinina, scili-
cet Satan, cap. 2. 1. Levialhan, c. 40. 20. et Bchemolh,
cap. 40. 10. ita hic tolidem ei dari. Nam noinini Sataa
respondct nouien draco; nomini Leviathan, id est bala;-
nae vel celi, respondot bestia maris cap. 1.3. 1. bestia tcr-
rae cap. •13. 11. cst Behemoth, id est elephas. Verum de
besliis hisce dicam c. 13. Audi ex Patribus draconis ba-
ius indulem, saevitiam, fraudcs, artes ct arma.
B. Isidor. libr. 1. de Summo Bono: Dxmones, ait, tri-
plici acumine prxscicnlix vigent. scilicet subtililule nalu- dxmo-
rx, experientia temporum, revelatione superiorum potesta-'"^ ^'"^°-
tum. Quanlo propinquius finem mundi diabolus videt. tan- '^,*' ""
to crudclius perseculiones exercet , ut qui se continuo da-
mnnndum conspicil, socios sibi mulliplicet, cum quibus ge-
hennx ignibus abdicatur. S. Cypr. tr. 3. de Praelat. siin-
plic. Diabolus, ait, dictus est serpcns; quia cum latentir
'Koral dc
da^monis, qua ccrta quasi spe devoraverat Ecclesiam pri- r obrcpil, cum per pacis imaginem fallens, occultis accessi-
initivam,utpotc exiguam.el cui se tain ludxi quam Gen- bus scrpit (unde nomen serpentis accepit); ea est eius a-
tes, ac totus quasi mundus opponebat. Sperabat enim se
illain , qua; moribus ca;lestis est , ct in ca;lo quasi degit,
gradu ct loco suo deturbaturuni, eumque occupaturum.
Idcin sperabit in (ine inundi. Sic dc eodem sub typo regis
Babvlonis dicitur Isaia; 14. 13. In cxlum consccndam. Et
do Antiocho rcge supcrbo, ciusque regno dicitur Daniel.
8. 10. Magnificalum est usque ad fortitudinem cxli. Et 2.
Macliab. 9. 10. Sidcra cxli conlingere se arbitrabatur. Et
Machab. 1.4. dc Alexandro Magno dicitur: Exaltalum est
et clevalum cor eius, scilicel supra terram,supra hoinines,
in caclum usque.
Nota sccundn. Da;mon vocatur scrpens, vcl draco (dra-
co cniin idein est quod serpons grandior cl saevior , unde
Tulgo dicitur : Serpens non fit draco, nisi serpcntem dcvo-
ret:) tuin quia priinilus Evaiii scrpcntis spccic dccepil, in-
dequc pereunes ioter cum ct mulierem ciusquc subuleni
conllata; sunl iniinicitia; et bclln,(icii.3.undc inferius voca-
stutja. ea circumveniendi homincs cxca et latcbrosa fulla-
cia, ut asscrcre videatur noctem pro die, vencnum pro sa-
lute, desperalionem sub oblcntu spei, perfidiam sub prx-
texlu fidei , Anlichrislum sub vocabulo Chrisli: ut, duin
vcrisimilia menlilur, veritalem subtilitatc frustretur. .\ain
transfigurat se in angelum lucis.
S. Basil. in aliquut Scriplura; locos, coinparat diabo-
luin pardali, quo; capilalis est hominis hostis: undc ve-
natorcs ut feram deliidunt, hominis imaginem ex cliarta
ci ostcndunt; illa slalim furibunda cam concerpit et di-
lacerat. Sic et diabolus imagincm Dei in homiuc appa-
rcntein inseclatur, quaudo Deum ipsum attingere nrquit.
Hiuc et esca eiiis elccta cst, uli ex lob docct S. Grcgor.
32. Moral. cap. 2.
S. .Martiniis apud Sulpit. videns mergulos in fluminc
pisces cnpienlcs et voranles: llxr. ait, fjrma d.rmonum
est. Insidianlur incaulis, capiunt nescienlcs, caplos dcvo-
turserpcns antii|uus,tumquia dolos,sa;viliam elhorrorein D ranl, exsaturari non qucunl dcvoralis.
ecrpentis ac draconis imitutur.Vidc dicla Dauicl c.11.22.
Nola terlij. Licet Alcnzar pcr dracuncin accipiat to-
tain da;mouum rempublicam, co quud dicatur habere ca-
pito septcin ct cornua dccem ; tamcn vcrius cst pcr draco-
□em solum intelligi Luciferuni da:moQum priucipcm. I*a-
tet id Primo, quia opponitur Michacli, quasi dux diici. So-
cundo, quia coitcri vocantur angcli cius; nain v. 9. dici-
lur: Proicctus est draco ille magnus, etc. et angcli cius
cum ilto miisi .<Mn^Tertio,quia v. 4 dicitur cauda sua tra-
xissc terliaiii parlcin stcllarum, id c8t,angcloruin qui fa-
cti Bunt da;iiiuiics.
Deniqiio Aurcolus ordinc prosequens suam scriem lem-
porum, ct chrouica Ecclc3ia),pcr draconcm inlclligit Cos-
roen regem Persarum: pcr inulierem, Ecclcsiain : per fi-
lium masculum, Ueraclium linpcr. qui opc Dei ct ange-
loruin Cosroen prolligavit, ct Chrisli cruccm ab co abla-
S. Grcgor. lib. 33 .Moral. l\. Diabolus, ait, dicitur iu-
menluin, draco et avis. Huinanum gonus tribus vitiis ten-
lat, luxuria, malilia et supcrbia. lu eis igitur quos exci-
tat ad luxiiriam, iuiiienluiii est ; in eis quos od nocendi
nialiliam inflainmot, draco est ; iii cis quos ad superbiam
elevat, ovis est; in illis quos pariter luxuria, malitia ct
supcrbia polluit, iumcnlum, draro simul ct avis cxislit.
S. Aiigust. in scrm. commun. scrm. 4. Quid pravius,
quid malignius. quid advcrsario nostro ncquius? qui po-
suit in cxto bcllum, in paradiso fraudem. odium intcr pri-
inosfralres. el in omniopcre nostro zizania seminavit. Sam
in comcslionc posrtit gulam , in gcneratione lujcuriam , i«
rxcrcilatione ignaviam, in convcrsaliotte invidiam, in gu-
bernatione avaritiam , in correctione iram , in prxsulalu
sive dominatione superbiam. In corde posuit cogitationcs
vialas, in ore posuit loculioncs fulsas , in vtembris opera-
928
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. Xlf.
tiones iniqms: in vigilando inovet adprava opcra, in dor- ^ feri, sunt dccem rer^es (oornu enim symbolum cst roboris
t/iiclido ad sownia turpia. Ixlos inovct ad dissolutionem,
trisics autcm ad dcsperationem. Scd ut brevius loquar, o-
mnia viala mundi sua sunt pravitutc commissa.
. S. Clirysosl. Iiouiil. 4. iu Isaiam: Sicul navigia vacua
non meliiuiit piralas, sed onusta auro, argenlo et lapidi-
bus preliosis; sic et diabolus non facile persequitur pec-
catoicni, scd iiistuin potius, ubi luultae sunt opes, id cst
virtutes et nierita.
S. Snlvian. lib.G.de Provident. S(CM<,ait,ea'e;-Ci7MS pw-
gnaturi ca loca per qux venlurcis hostium turmas sciunt,
aui fovcis interciudcre, aul sudibus prxfigere, aul iribu-
lis infcsiarc dicuntur ; scilicet ut etiamsi non in ca omnia
guispium incidat,nullus tamcn omnia pcniius evadcU: ita
etiam dxmoncs tam muiias in via isla humano ycneri ille-
cebrarum insidias prxtenduni, ut etiamsi plurimas earum
aliquis effuqiat, iamen ab aliqua capiatur.
S. Anselm. in Similitud. cap. 80. coniparat diaboltim
iniuslo iitigatori , qui cuni causa ei abiudicatur a luris
ct rejjni, uti ostendi Daniel. 7. ) qui doiiiinabuntur in or-
be quaudo veuiet Anticiirislus, c quibus tresoccidet An-
tichristus; unde reliqui septcni timore perculsi,sponte i-
psi se subdent, et cum eo quasi dtemonis instruinento ,
Christianos elEcclesiam pessumdareetcvertere conabun-
tur. Id ila esse palet ex Daniel. 7. 24. et cap. H. Vide
ibi dicta. Simililer scptem capita sunt septera alii reges,
equibus unus, isque pracipuuserit Autichrislus: sex re-
liqui erunt illius prKcursores, illiinique alii per piura, a-
lii per pauciora siccula auteibunt; ila cniin se explicabit
loann. cap. 47. v. 9. et 12. ubi cxplicabo quinain siut hi
reges. Quocirea solura praecipuum draconis caput habe-
bat decein cornua, id est, decem reges sibi subditos; re-
liqua vero eius capita laleralia et minora carebanl hisce
cornibus, et soluni singula habebant diademata, ut recte
adverlit Alcazar, et in imagine mulieris et draconis ex'
pressi pag. G14. quia solus Antichristiis subiiciet sibi de-
cein mundi reges , nou caiteri sex. Syrnbolice Petrus Ga-
consuilo vel iudice , post aliquod lempus , cum iudicium B latinus hic censet per septein draconis capita signiQcari
hoc oblivione sepultum putal, rursus litem suscitat, di
cens priorem sentenliara fuisse iniustam. Ita et djeinon
ubi victus est,rursus easdem iliecebias suggerit, et tenlat
Lomiuis aniinum, quein scit esse mobilem et inconstan-
tem. Remedium suggerit: Scd itle, ait, qui semel mun-
dum , ipsumque diabolum recte superavit , non curai ea
qux fraudulcnter illc dicii; scd firmum tciiei, quidquid se-
7nel rccte est stabilitum , non esse detiuo destruendum : et
quod rccte definivii relinqusndum , non esse iterum appe-
tendum. Sic enim facile Deo subvenienie, diabolum poie-
ril superare.
HaBENS CAPITA SEPTEM , ET CORNUA DECEM: ET IN
CAPITIBUS EIUS DIADEMATA SEPTEM. ) Solum caput pri-
niariuin draconis habebat cornua deceni; rcliquavero tan-
tura habcbant suuin diadema, quod eliain habebat caput
6eptem primarium. Uinc Alcazar opinalur dracouem hunc in vi-
capita sione ostensumloanni fuisse hydram; IiKcenim inultorum
Hracoiiis
quae 't
septem Ecclesiai persecutiones,sibi iuvicem ex ordine suc-
cessuras, quas ipse enarrat.
Et cauda eius tkamebat tertiam partem stella-
BUM , ET MISIT EAS IN TEKRAU. ) Id est , dxmon OCCi-
dit multos ex Apostolis, primisque fidelibus el Evangelii
pra^conibus, inquit Alcazar. Pro </"«/ic6a< enim,Grseceest
a-jpsrj , quod significat caudae iclibus et voluminibus de-
voivere, indeque raittere in terram , ut casu elidantur et
occidantur. Sic euim de bestia maris dicitur cap. seq. 7.
Datum est illi bellum facere cum sanctis, et vincere eos.
^'erum dico cuin S. Gregor. libr. 32. Moral. cap. 14.
Ribera et aliis. sicut praecipuura huius draconis caput, ita
et cauda illi respondens repraesentat Antichristum. Ipse
enim est caput draconis, quia diaboli primarius erit dux,
princepsque omniuin lyrannorum et impiorum. Idem est
et cauda,quia ipse erit extrema draconis, id esl corporis
diaboli , pars. Hic Irahet post se in suam pcrfidiam ter-
fuisse capitum a Poelis dicitur, aut potius fingilur. Rur- r liam parlem stellarum, id est illustrium Sanctorura, qui
uin , uLi docet Pierius Hie- quasi duces,vel doctorcs, vel cceleris eminenles instar
suin liydra est invidiaj synibol
rogl. IC. lam quoad sensum , Alcazar per septem capila
accipit seplein ncfarios spirilus, quos sancti Patres dae-
nioni adscribunt, scilicet spiritus superbiaj, avariliae, lu-
xuriae , irae , gulae , iuvidiae el acediaj. Ac licet Scriptura
capila haec non describat, suspicari tameu licet fuisse ea
horum septein animalium, scilicet leonis, ligridis , ursi,
viperaj, lupi, serpentis et asini. Daeraon enim dum tentat,
nunc caput et vullum supcrbi leonis nobis osteodit, nunc
serpenlis invidi , nunc viperaj iratae , nunc asini ignavi,
nunc lupi giilosi, nunc ligridis avara?, nunc ursi luxurio-
si, de qiio 1'Iinius lib. 8. cap. 36. Unde Ecclesia haec se-
ptem vilia capilalia ab hisce draconis capilibus, ut vide-
tur, appellavit; quia ad ea quasi ad capita caetera redu-
cuntur, ut docet S. Gregor. 31. Moral. 31. et Cassianus
collat. 5. cap. 2. Porro per decem cornua denotatur daj-
nionum tura multitudo, tuni eliam singulorum vis et po-
stellarum, aliis praelucebant. Nam ex plebe mullo plures
trahet et pervertet. Stellas de cxlo cadere , ait S. Grego-
rius, est nonnidlos relicta spe cxicstium, illo duee ad am-
bilum glorix sxcularis inhiare. Sic de Antiocho Epipha-
ne dicitur Daniel. 8. 10. Deiccii de foriiiudine , et de stel-
lis, ct conculcavit cas; ubi stellas vocat ludiEos doctrina,
pielate, vel genere illustres, quos Anliochus suis rainis ad
apostasiam et idololatriain inflexit: ita S. Hieroa. Theo-
dor. et alii ibidem.
Alludit ad priraum Luciferi superbiaj peccatura, ut do-
cet Victorinus, quo ipse rebellans Deo, sua cauda, id est
postsesuadendo etsollicitando traxit terliampartem stel-
larum, id est angelorum. Unde ex hoc loco et nonnullis
similibus, mulli moderni Doclores Scholastici, inter quos
est Franc. Suarez 3. p. toin. 2. disp. 31. sect. 4. §. Ex
his ergo, probabililer opinanlur, Luciferi et asseclarum e-Lucifcr
tentia, ut siguificetur bellura quod adversus Ecclesiam et p^ ius ambitionem iu eo sitam fuisse, quod accepla a Deo re- !"' pgy!'
Christianos gesserunt, gerunt etgerent, acerrimum esse, U velatione de futura unione hypostatica Verbi cum huraa-qQon,Q.*'
• asque ac periculosissimum. Sic Danielis 7. v. 7. qiiarta be-
stia significaas Romanum imperium, decet habet cornua,
quae significaat Romanorura polyarchiara , Bcilicet Sena-
tores numero multos et potenlia validos: hi enira rege-
bant oliin Romam etRomanum imperium, iique soli ante
liiliuin Caesarera : posteum vero una cum Imperatore. E-
rat eniin Senalus gravissiina principum concio, quae Ira-
peratorem et Imperium numero, virtute et concilio ful-
ciebat; ita ut moriente Imperatore ipsa non moreretur ,
sed iugiler iierinaneret. Verum haec myslica sunt polius
quam litteralia. Unde Haymo et alii passim, mystice per
septem hajc capita accipiunt septera vilia capitalia. Rur-
sum Richardus per decem cornua nccipit sajcularem po-
testatem, pula reges omues qui Decalogum, Deique legera
et cultum impugnant.
Ad litterain ergo decem cornna draconis, id est Luci-
na natura, hnmanae naturae hanc dignitalem inviderit;do;
videbat enim eam sibi et angelis praeponi. Quocirca illam
sibi appetiit, itaque voluit fieri Deus non per essentiam
(hoc enira sciebat esse impossibile, et implicare contra-
dictionem), sed per unionem hypostaticam. Idcirco enim
insecutus est puerum masculum quem peperit mulier, pu-
ta Christum, ob eumque in caelo cum Michaele dimicavit,
uti hic dicitur, voleas eum neci tradere , quia invidit ei
hanc unionein. Omne euiin eius belluin est contra pueriim
hunc, adeoque duelluin quod cura eo iuchoavil in caelo,
illud ipsum conlinuat iiigiter in terra.
Porro qiiod in hac allusione (aliusenim est sensus lit-An lenia
teralis primario intentus, uti iain dixi) dicitur Lucifer tra- pap ao-
xisse post se tertiam parlem stellaruiii, id est angelorura, |ee?de"
iion arithmetice, sed vulgariter accipiendum est, scilicetrit?
tertiam,id est magnain partem. Nara nou videtur praecise
929
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XII.
traxisse terliam: indc cnim scqiierclur plures essc liomi- . ct forliludine,qui dominus eslel rectoromnium Rentium
nesquatn8intan{jclietda;monc3simuliuneli.ld8equii.a- Huic enim diclum cst Psal. 2. Iknes eos in virna ferna
lct: quia soli lioiniiics beandi, puta clecli, supplcul liauc Hinc ctiam draeo eum *oluit devorare per Hcrodem- ita
lertiam parlem aogclorum lapsorum, eorumque ruioas a
dimplcni. lam vcru homincs beandi non sunt tcrtia pars,
imo ncc dccima omnium liominum. iNam longc plurcs ho-
niines damnanlur quam salvenlur, nimirum ex decem vix
unus, imosi crcdimus S. Chrysost. ex cenlum vix unus
salvatur. Erpo homines beandi vix sunt deciina, cl secuu-
dum Chr\sos't. vix ccnlcsima pars hominum. (juocirca si
hamines bcandi cxplciit iiumcrum tcrtia; partis aufjclo-
rum qua; Inpsa csl, dainnandi non tanluni duas reliquas
anfjclornm parlcs, qua; pcrslilcruol.explcbunt, sed ct in-
BUpcr scplcin, ct sccundum S. Chrysost. 97. alias tanlas.
Hoc autcni non vidctur verum. Nam S. Dionys. libr. de
ca;lLst. hicrarch. docct ann^vlos inaximo esse numero ct
quasi iDnuiiierabiles, ac supcrare numcrum rcrum eorpo-
rcaruin : crgo cl honiinum. Aut ergo dicendum est, lcr-
dam partciii anfjclorum pra;cise nou cecidisse; aut si praj
per
Barradius lib. 10. cap. 12. ubi docet hunc esse proprium
huius loci scDsum ; sed verius est esse allusivum : ita Are-
las et alii.
Secundo, proprie et gcnuine, niius masculusest popu-
lus hdelis et sauctus, quera Christo parit Ecclesia. Allu-
dil cDim ad Isai» CG. v. 7. ubi dicitur mulier, id est Ec-
clesia parere hlium masculum , id est populum Christia-
num. bimili modo populus Israel vocatur (ilius,isque pri-
mosenitus D.i . ut Osee il. v. 1. Vuer hrael . et d.Uxi
eum :el ex ^t-jyplo vocavi filium meum. Scnsus ergo esl,
q.d. Lcclesia parit, et maxime in fme muudi ( de eo cnim
hic proprie agitur) parict Chrislo masculos, id est Odeles
et sanctos, qui masculo, forli et invicto siut animo, ideo-
que raarlyrium obibunt sub Antichristo. Aut quod eodem
redit , q. d. Ecelesia parit , et pariet in fine mundi Chri-
stum in animis firmiter credentium et fortiter aii
Uam partcm anfjciorum pra;cise nou ccciuisbe, uui bi puu- stum in animis firmiter credcDtium et fortiter amanUum
cisc lcrlia cecidit, in cam non tot pra;cise succcderc ho- li Dcum. Nam quod sequilur: El reges Gentes invirna fer-
mlncs beandos, quot ccciderunt anfjcli ; quod postcrius rca, soli Christo proprie et pcrfecte competit participali-
valdc verisimilc est. Cuin enim dicitur homincs succcdere ve tamcn compclil ctiara aliis Sanctis,uli dixil loan cap
ia locum anKclorum lapsorum, ut eoruni ruinas sarciant, 2. 27. Unus erjjo masculus cst.ait Ambros qucm peperit
hoc {jcncrice ct indefiniic, non sin{julariler et dclinile in- B. Virgo, quemque Ecclesia parit : quia Chrislus cum o-
tclli-jendum esl, nimirum quod cocius elcctorum ex liomi- mnibus suis membris , puta lidelibus , unuin est corpus
nibus succedel in coctuin anjjcloruiu lapsorum,etsi illc hoc ct quasi una persona.uti ait Aposlolus 1. Cor. 12 v P et
sil minor,cunique numcro non ada;qucl: non aulcm quod 27. Vide ibi dicta : ita ct Richardus, Primasius e"l alii hic
siiifjuli homincs sinsulis anjjelis succcdant,ac consequen- ^ota : Fideles ut sint Christo chari et pcnuini eius filii
tcr tol sint homincs salvandi , quot an[;cli labenles faeli debent esse masculi , ut forliler suis cupidilalibns impe-
suin da;moncs. Hoc ila cssc liquido coiislabit lc.ijcnli ca
qua; dixi Apocal. 3. 11. ad illa verba : Tene quod habcs,
ul nctno accipiat coronam luain. Sicut enim homiiics ho-
mlnibus, ita ct anfjclis labcnlibus sulliciuntur.sed liiie sc-
cuinlario. Priiiiario cnim Deus omncs hoiiiincs, a;quc ac
onjjclos , ad suum finein , sciliccl salulcm et vilain a;ler-
uaTii,crcavit, dcslinavit cl vocavit; ac creassct, dcslinas-
sd et vocassi-t, etiainsi nulli aiifjcli cccidisscnt: primaiio
rent.et conslanler advcrsa qua;vis sustineant. Nam focmi
iia;, idest voluptuarii, mollcs.timidi et inconslanles.quasi
spurii ab eo reiiciunlur. Vide dicla Exodi 1. 10. et Num.
3G. V. 2. cl 11. la masculis erfjo fidclibus perstat Chrisli,
quasi parenlis , nonien et gloria. Masculus enim Hcbr.
dicilur "I^T zachar, a zechcr, id csl memoiia, quod in eo
palris posl morlcin nomen el meinoria perduret, iuxla il-
l"il Eccli. 30. V. 4. Morluus est pater , et f/uasi non esl
enim voluit Ucus conderc hoc universum.ciusqiie incolas, q mortuus: similem cnim reliquit sibi post se. Vice versa foe-
scilicct an{;.los el homincs, non proplcr aliud,scd propler mina> Hebr. vocanlur CliJJ nascim , a XliJj nascia , id
se; imo uiiivcrsnm lioc voluit condcrc proplcr liomincs: est oblilus est.co quod in fuEiuinis patris nomeu dispereat.
Vor..
F>li.u
mticu
q....'
huinincm eniin dccrcvit ct statuit finem el sccipum uiiivcr-
si, ac conscqucntcr c:ilum empyrcum ereavil, ut esset lo-
cus corpoieus bcaliliidinis et {jloria; hoininuiii, qiii corpo-
rea;que ac aniiiia cunstant. An{;cli cniin, cuin sint iiicor-
porci, loco corporco non iiulifjcnl.
Tro{iolo{;ice, Orin^enes Iracl. 30. in Alallh. Fidelis, in-
qult, qai debct uudiie: Post Dominum Ihum luuin ibis ;
el : Venite post tne; ct ad hxc quidem obslruit auressuas,
peccatum aulcm sequitur, trahilur a cauda draconis , va-
dens post eum. Si autcm contitjrrit eum qui sic vixit , ut
uudiat : Vus estis lux mundi ; el aliquando splcnditerint
opera cius bonajiic aUquando conslitutus stcila. ct in cx-
lo habens conversalioncm , si avulsus fueril a dracone in
terrum , hic eril stella a cauda draconis Irucla , et missa
in terratn.
Et dbaco stetit a:<te mllierem qi.e erat pabi-
TIBA; IT CLM PEPERISSET, FILILM EltS DEVUHABET. )
Narrat Plinius lib.8. 11. sub Claudio linpir. Koiii;u iii Va-
ticaiio occisuiii fuissc serpenlem cx illis qiiaj Uiiaj vocan-
tiir . cl in ciu.s alvo invcntum fuissc solidum infunlcm.
1,'ndc et Hcrciili's,qui iiatus dicilurad li!tcrrima uionstra
ijua; orbciii iiif-slabant di-bcllanda , dicilur vcl liipjilur ,
duiii adhuc iiifans in cunis a{;rrct , a diiobiis scrpi-nlihus
fuissc in>asus,qui eiiiii dcvorarc sala^jcbanl. Ila Ucrodcs
iiiraiitirida, ad qiicm hic alluditiir, qui (^liristum piicniin
vuliiil parilcr cnccare , rcctc voratur diaro; imo . iit ait
Arios .Monlaii. in .Vpparatu , llrrodcs Synacc idi-iii cst
qiiod draco i[jiiilus : Hi-rodes ciiiin connatur e\ ^IT» ic-
rud , id esl draro , cl \i)i< cs , id est i{;nis. Porro quis sit
liic |)(irlus(M [iliiis.iam dicam.
*• Kt PEPERIT FILILM MA.iciLLll ) Primo, quia spcundum
l^,allusioDCiii hisliincam It. \'ir{;o,el pcr conscqiicDs Ecclc-
sio velus, {;cnuit Chrisluin, qiii masculus cst,uli scxu.ila
VOL. X.
et memoria oblivioni Iradalur.
Alrazar moie suo rcfert ha;c ad Ecclcsiam primitivam:
undc per filium maseulum accipit Romanam Ecclcsiam ,
q d. PrimilivaEcclesia pepcril et fundavil UomanamEc-
clcsiam, antcqiiuma ludicisad dcscrtum {;cnlililalis evo-
larel. lloiiiano ciiiiii Pontifici dala est a Clirislo vir{;a fer-
rca, qiia re{;at omncs ricnlcs christianismo subdilas.
Et raptus est filius eils ad Delm, et ad tiiro-
NUM EitS.) Pcrslrinjjit asccnsioncm Clinsli in Cieliiiii; scd
ad litlcrain , iili dixi . si{;nifii-at Christiaiios , q. d. Chri-
sliani qui in fine mundi crunt sancli, forles ct elccli Dei,
rapicnlur pcr inorlcm , vil per inartyrium iu ca;luin , ut
Dco friiantur, ilaque evadant os ct manus draconis : ita
.\iiibrosius et Uibcra. .\lliidit ad raptum piicri loas.queia
losnlia nmila surripuit, ne cum aliis filiis rc{;iis Inlcrficc-
p. rclur ali .Mlialia, cumquc abscondil in doino Doinini , id
L' cst, in atrio lcmpli, iiti dicilur \. Uc{;um 11.2. L'bi Dola.
Aple loas Hcbr. sifynificat Dei igncm. q- d. Volebat Atha-
lia cxtingiicrc i{;iicm . id est luccrnam, Davidis , ne quis
ex eiiis iioslcris rcf^narcl: ila cl volct draco cxling^ucre lu-
ccrnam Chrisli, scd scrvabiliir in domo Domini sub alis
ct protccliiinc Dci ; nam ut dicitur Psol. 00. ()«« habitat
in ndiulorio Allissimi , in prolcclione Dci cxli commora-
bitur. Sicut cr{;o Dcus in lcmplo scrval lucernam suaiu iu
candi-lnbro ordi-ntcin , ita scrvabit ct loas , quosi scinlil-
lam Iuci-riia; Dnvidis et sua?,ac loullo ma{;is scrtabit scin-
lillas, id est lidclcs, in linc mnndi. iicc pcrmillcl cxtiu{;ui
luccrnaiii, id i-sl lidciii. rclij;iiincm ct cultum Christi sui.
Et ulmeb flgit im solitldinem ) q. d. Cum puervori 6.
masculiis, id csl licrors illi roi tcs pcr martyriuni rapicn-
tur od Ihroiiiim Dci, iunc iiKilicr , id cst popnlus liilclis ,
piila caMcri (Jirisiiani cl Snncli infirmiores tcmporc .\n-
tichristi fiigicut ad dcscrta cl lalibula: co sciliccl tcmpo-
117
930
re, quo
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XII.
Elias el Hcnoch, corumque asscclae generosi, pa- ^ telligi, quo secedcndum sit de huius mundi turbine,etquid
• ■ • ■ agendumpostca.Primo ergo secedcndmn longe.ncc in cori'
finio subsislendum. Non enim licet viro iuslo usquam ulla
in regione circa peccatrices urbes immorari; sed prope-
rare in montem , nisi mnlit pcrire. Sccundo , ut non cun-
clanter, non timide, non pigre, non quasi recusanter , sed
strenue, atque ( ut ita dixerim) gladiatorie, scd festinanter.
Piger vull, el non vult. Non oscitantibus conlingit regnum
cxlorum , scd plane vim facienlibus : ct violenti rapiunt
illud , quo festinanlem non charorum affectus retardet ,
non revocent iltecebrx mundi, non remorenlur curx dome-
sticx. Incidenda esi semel sxcularium negotiorum calena,
guandoquidem aliter ab hac explicari homo non potest.
ClamatPropheta, ut fugiamus de medioBabijlonis.Exitus
de JEgyplo fuga vacatur. Et mulier hxc fugisse in solitU'
dinem memoratur,non sensim emigrasse. At videas pleros-
que comperendinantes , et consiliis nimium lentis fugam
viliorum molientes. Ubi his me curis, inquiunt, extricave-
j. ro. Vbi illud atque illud negotii perfccero. ISescientes fuic
D in re ulilissimam prxcipitationem. ISegotium ex negotio se-
ritur , vitium vilio invilatur. Non reputa quid aut quan-
tum relinquas ; certus esto unum Christum tibi pro omni-
bus salis falurum. Aude modo le illi toto pectore commit-
tere; aude omnem tui curam illi credere : excipiet te , (e
enutriet. Dominus regit me,inquit Propheta.etnihil mihi
deerit. Tertio , ut certe proposito mundum relinquas , ut
non ullra relabare, neque respice. Sic deserenda est /Egy-
ptus , ne quando redeas animo ad ollas carnium. Non est
fas respicere. llespexit mulier , et versa est in stutuam sa-
lis.Ne velis teipsum duobus partiri : mundo et Clirislo.Non
potes duobus dominis servirc. Nulla societasDco cum exe-
crabili Belial. Non fert eos.quiin duas partes claudicant
genu utroque. Evomit eos , qui neque frigidi sunt , neqm
calidi , sed tepidi. Nimis zelotypus est amcdor animaruni
Deus. Solus ac tolam possidere vult. Non patitur consor-
tium diaboli, quem semel morte sua devicit. Dux tantum
vix sunt: altera, qux per obsequium affectuum clucit in
Jam et intrepide cum Anticliristo cominus decertabunt.
Est autem hic histerologia, sivc occupatio et anticipalio.
Nam hajc fufja conlinget post deiectum draconem, uli e-
narratiir v. 1 i. Nola: Alludit ad fugam B. Virginis et Chri-
sti iuyiigyptum. Rursum ad fugainChristianorum iri ao-
liludincs et spcluncas tempore Decii ( uti sub eo fugit S.
Paulus primus Eremita, lesle S. Hieronymo) et aliorum
persecutorum.
Sic Poelae narrant, aut polius fingunt,Lalonam filium
lovi parituram , a Pythone serpente acrem inseclalionem
passam , fuglssc in Delon insulam , ibique Apollinem et
Dianam uno partu esse enixam.
Mystice Myslice, solitudo cst solitaria quies a rebus terrenis, et
soiiiudo contemplalio rcrum divinarum et caelestium gaudiorum ,
Mractio i'^ ^nam quasi in asylum, a tumultu et perscculione mun-
meriiis a di confugiondum est, iiiquit Primasius. Eo confugit David
lebiis pgai 5^1 7_ Q„j, ^(iiii jyiii^i pennas sicut columbx, ct vo-
terrenis. ^^^^ ^^ requiescam? Ecce elongavi fugiens, et mansi in so-
litudine. El lob. cap.29. 18. In nidulo meo moriar, et sicut
patma mulHplicabo dies. Etsponsa Canlic. 3. 1. In lectu-
lo meo per nocles quxsivi quem diligil anima mea ; quod
explicans S. Gregorius 8. Moral. 17. In lectulo , inquit ,
et per noclem dilcctus quxritur ;quia invisibilis conditoris
specics, repressa omni corporex visionis imagine, in cubili
cordis invenitur. Unde Ps. 1 49. dicitur : Exultabunt sancti
■in gloria , Ixlabuntur in cubilibus suis ; quia scilicet cum
mala ab extcrioribus fugiunt, securi intra menlium sccre-
ia gloriantur. Et Isaias cap. 30. 15. In silenlio et in spe
erit forlitudo vestra. Et lerem. Thrcn. 3. \. 28. Bonum
est viro cum porlaverit iugum ab adolescenlia sua. Sede-
bit solilnrius et tacebil , quia levavit super se. El S. Ambr.
lib. 3. Offie.l. Non primus, inquit, Scipio scivit solus non
esse cum solus esset : scivit ante ipsum Moses , qui cum ta-
ceret, clamabat; cum oliosus slarel, prxliabalur. Adeo o-
iiosus , ut manus eius alii sustinerent : nec minus quam
cxteri negotiosus, qui oliosis manibus expugnabat hostem,
quem non poterant vincere qui dimicabant. Cuius autem Q exitium; allera, quxper carnis mortificationem ducit ad
niaiora neqoHa quam huius otia , qui quadraginla diebus vitam. Quid dubilas Fjertia nulla: harum alteram, velis
posilus in monle, toldm lcgem complcxusest? Quando er-
go iustus solus est, qui cum Deo semper est ? Quando so-
lilarius est, qui nunquam separatur a Chrislo 7 el Ansbert.
hic : Solitudo, oit, ad quam mulier fugiens , locum a Dco
prxparatum invenit.est quiesmenlis, qux inordinaios mo-
tus desideriorum a secreto cordis eiiciens, solatium inDeo
invenit. Sancti etenim viri, quia alibi draconis insidias eva-
dere non possunt, seipsos desertum quielis faciunl , ul ha-
beant quo salubriler fugere possint. Prius quippe terreno-
rum desideriorum molus manu consideralionis a corde re-
i/ciunl,ct posimodum quielis locum in ipsa soliludine quo
lalere possint, inveniunt. Quia enim transiloria cuncta de-
spiciunl.ex his nasccntes cogitalionum insolcntias non pa-
tiunlur. Solam namque xlernam palriam appctunt.el quia
nulla huius mundi diligunt, magna mcnlis Iranquillitale
perfruunlur. Ad hunc refugii locum advolare concupiverat
Psa
nolis , adeas oportet. Sed arcta hxc, si servuri velis , tibi
potius adeunda, quam Christus et ipse calcavit.
Subdit deinde quatuor, qua; in hac solitudine observan-
da sunt, dicens : lam vero quid in sulitudine agendum sit
explical Propheta, dicens : Sedebit solitarius el lacebit, et
lcvabit se supra se. Et David: Expectabam eum, qui sal-
vum 7ne fecit, etc. ubi qualuor docentur : Primum , quoil
solilarius sit, hoc est liber a cupiditalibus mundi, cum pro-
prix et eiusdem noxix volunlalis aljnegatione. Etenim ni-
hil concupiscere in hoc mundo, fida et tranquilla vienlis
solitudo cst, in qua habet Ecclesia locum a Deo prxpara-
tum. Sccundum, xternum eius propositum ; in quo quis-
quis habitat, in adiutorio Dei uliissimi habitat, et in pro-
teclione eius commorabitur. Hinc confeHim tacitttrnitasdO'
celur, iuxla quod scriplum est: In silenlio, et in sps erit
fortiludo vestra, Isaia; 30. Silenlium autem animi est quies
dmista, cum diceret : JJnam petii a Domino , hanc re- . a strepitu vannrum et superfluartm cogitationum : in qua
quiram.ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus vitx 'J quisquis fueril posilus , in id quod sequilur vires assmnet,
mex.Afrequentia quippe lerrcnorum desideriorum fugiens,
ad magnam videliccl solitudinem ( pula ad) scmelipsum ,
ubi nil exlrancum conspiceret , quo incompclcns nil ama-
ret, a tumullu rerum corporalium magnum quoddam se-
cretum petieral , quietam mentem , in qua lanlo purius
Deim cerncrcl,quando hunc cum se solo solum inveniret.
Denique CecHus Panuonius ubcriiis et magis pnrticiila-
tim eamdem ila pertraclal: Mcns,a\\., a mundi tumultibus
segregata iure solitudo est , qux nihil in mundo concupi-
scit; anlielal autem ad sola cxleslia , sicut scriplum est :
Sedebil solilarius .cl tacebil,el levabit se suprase, Thren.S.
Et in psalmis wyUicis loquitur vir spiritualis: Ecce cion-
gavi , id est , longe me feci a concupiscibilibus mundi fu-
giens; el mansi in sotiludine , subdilque : Expectabam eum
qiii salvum me fccit a pusillanimitale spiritns , el tcmpe-
state , Psal. 54. In quibus verbis Prophela, David dat in-
Tertium, ut per cfmlemplationem se elevet in Deum, ma-
gna eiusdem miracula considerando . quodsit bonus, quocl
misericors , iustus et sanctus. Quartum sequilur ad hxc,
videlicel expectatio quxdam Dei maiestatis, quod solus sal-
vat a pusillunimi spiritu , ac tentaliomim procclla: hunc
talem locum paruvil Deus et parat suis fidelibus, qui ad
se confugicnlibus quietcm spondet el rcfectionem, dicens •
Venile ad mc, omnes qui luboratis, e.t onerati eslis, et ego
reficiam vos. Mallh. 11. Hwc Ceelitis, itno Cselicus.
Ut ibi pascant eam, Episcopi scilicet, Pastores, Re-
ligiosi, aliiqiie verbi Dei rninislri submissi ab Elia et He-
noch, pascent el confortabunt Odeles in desertis profugos,
DiEBUS MILLE DUCENTis SEXAGINTA. ) Tot enim diebus
prajdicabunt Elias el Henoch, uti dictum est v. 3.
ET FACTLM EST Pn.ELIUM MAGNUM IN CiELO (in acre, 7crs. 7.
puta in Ecclesia hic cum aeris potestatibus confligente et
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XII.
93 f
mililanlc, ac pcr vilam caeleslem tendente in ciluni : Mi. j^ nc consequeuler ia caio perslHerunt : gicul Lucifer prin-
CDAhx ET A.-iCELi Eii'S PBiLUBA^TiB CiM DBACo:<E. ceps fuit oniniiim cadenlium. Quocirca S. Micliacl prises
Prilium Alcazar per .Micbaelem accipil Clirislum; per aiigelos
M.i-i.j.)- cius Apostoios et praedicatores, qui draconein, id esl, dia-
duconc ''"'"'" eiusque cullum et idolulalriam, ex Genlililale eie-
quod? ccrunt. Michacl eiiim Hebr. siguificat quis ul Deus/' Va.
Clirislus fuit humillimus cl i;lorixi Dei sludiusissimus. L'n>
de ail: Erjo non quxro gloriam meam. Hiuc rursum ait
loan. 12. 31. I^unc princeps huius mundi eiicietur foras.
Sciant ergo prxdicatores se habcre socictatem cuin angc-
lls, ac ab eis mire adluvari, imo se in lerris csse angclos.
Ex adverso draco et anfjeli cius sunt Nero, Simon .Magus,
Apollouius Thyanaeus, aliiqiic tyranni, iulideles et impii,
per quos diinon pugnavil, el oppujjnavit Christum el Ec-
clesiain. Sed uti olim pcr Michaclcm cx-lo empyreo, ita
nunc per Christum calo lcrrcuo, id cst Ecclesia ciectus
e«t, ac tolius lerrfc ct mundi posscssionc piivatus. Nam
dc cxlo deiici idera cst quod causa caderc, et conceplain
animo fiduciam de Christo ct Ecclesia supplanlaudis, de-
ponere et abiicere.
ilursum, sicut .Malhathias vocatur Micbacl Daniel 12.
1. quia sc Antiocho Eplphani opposuit, xque ac .Michael
Lucifero: ita bic, licel piimario numen Michaelis tribua-
tur Cbrislo,sccuudario lamen Iribuitur S. Pctro.' hic enim
sc opposuit Simoni Mago, ac vexillum Chrisli coutra dra-
concm, ciusque cultum et idolulalriam Komic in Imperii
nictropoli ercxit. Angoli Pctri sunt piedicatorcs, Episcopi
et rcligiosi, qui infidclilatcm, hxreses, cxteraque draco-
nis scmina lolo orbe evelluiit. Hi enim dicunt cum Puu-
lo : /\'os autcm prxdicamus lesum Christum, el hunc crw
ctfixum, 1. Cor. 1. 23. Iia ipse nolat. U. apte ad sua prin-
cipla; at nou ad acoluthiam noMssimuruia lemporum ,
quam hic pcrlexit loanncs, iuita quain
Dico historice hic alludi ad prxlium Luciferi cum suis,
gcstum cum .Michacle eiusque asscclis iu ca;lo ; illud enim /-<
hic clarissime perstringilnr. Tunc cniin Lucifcr cum suis '
cxlo deiectus, ex an^elo factus cst diabulus. Lnde Ruper-
tus DOtat hic innui illain .Michaclis et an^elorum coulra
Luciferum pugnam fortitcr inilam, et illam victoriam fc-
licitcr parlam, non tam angclicx \irluti, quam diviuo; il-
lius sanclissimi partus polestali tribucndam. L'odc et Da-
Tid non de ongelo, sed de ipso Deu: 'fa, inquit, confre-
fjiiti capila dracunis, Psal. 73. li. Imo ct ipii angeli vi-
clorcs ac triumphalores: i\'unc. inquiunt, facta esl salus,
el virtus, el regnum Dci nostri, ct potestas Clirislt eius. Sed
per hoc prxlium symbulicc significatur bcllum, quud Lu-
cifer in dies gcrit contra fidelcs in Ecclcsiu, corumquc tu-
telares angclos: prophelicc vero cl gcnuine ad litlcram ,
siguiGcatur prxliuin quod ipsc geret acerrimum et ulti-
riium in fine mundi coutra Sanctos. Hoc enim proprie hic
inlcnditur. Esl enim hic coutinua prophctia de line mun-
di. Ita Boda, Haymo, .\rcta3, \'icga3, Ilibcra hic , et S.
•Jregor. homil. 34. in Evong. ct 32. Moral. 12. Slellas ,
oit, dc cxlo cadere , est relicta nonnullos spe cxlcslium,
tllo ducc ad ambitum glorix sxcularis inhiare. Idquc ila
o3se palet Daniel. 12. 1. Tunc crgo prxliobitur .Micliocl
fuilolimSynagogxIudxorum, uii uunc prxscs est et (>r;n-
ceps Ecclesix Chrislianorum. Uude ab Eccksia in ofTicio
S. .Michaclis, vocatur Primas cxlestis exercitus , zabiiU
(id est diaboli) viclor eC caltalor, mililix cxlesti> pnnceps.
1'aradisi prxposilus. Et S. Basil. hom. de angelis : Tibi,
ait, 0 Michael, duci supremorum spiriluum. qai dignitate
et honoribus, cxteris omniOus prnialus es supremis spiriti-
bus: tibi. inquam. supplivo. Hinc et S. .Michael a Nicela
Lhoniate libro 3. fol. 208. vocalur .Archi.lrategas dnino-
rumexercttuum. IiaUibera, Vicgas, Bellarm.elalii qiics
cital el sequitur .Nicol. Scrarius in cap. 5. lusue qu. io.
^idcprxrogativasS. .MichaelisquasrecensuiDaniel. 12.1.
JSeQLE LOCLS DVE.-ITIS E-.T EOBIM AMPLILS M Ci- Vera 8
LO.) tst hvpallage Hebruica. Scnsus cuim cst: ipsi non
suut inventi in cxlo, id est, inler sanctos ct clectos ad cx-
lum raplos, ut eos tcntare, occidcre et accusare poisent;
quia ab eis victi, proiecti sunt in tcrram, id est, ad homil
o nes lcrrenos sc contulerunt, a Sanclis raasculis et heroi-
bus deiecli cl victi dxmones. Dc his eniin ad litleram agit,
ul palel ex dictis: alludil tamen ad primum casum Luci-
feri e cxlo: tunc cnim ipsi proprie loco suo, puta cxlo,
exturbati sunt. Est el metonymia; ponitur cnim conti-
nens pro contento, puta locus pro locato ; quia cnim lorus
rclative rfspicit locatum, hinc locus dicilur non inveniri
in locato, cum locatum lo( o suo cxcedil, ac iu co amplius
non invenitur. Sic S. August. Iract. 68. in loan. expli-
cons illiid : In domo patris mei mansiones mullx su»l, .<»
quo minus dixisscm lobis, quia vado parare vobis torum.
Ito ait: Parat mansiones, mansionibiis parnndo mansores.
Quid cnim est domus Dei. ni=i lemplum Dcii' templHm au-
tem Dei sanctum cst, qmd estis vos, 1. Corinth. 3.
Et PBOIECTUS EST DBaCO ILLE MAO.MS ] Nota. nic Vcrs 9.
dantur scx epithela Lucifero, ciusque dxmouibu*. Primo, »'» 'P'-
quod sil draco magnus, ob causam dalam v. 3. Sccuiido, i'l*(,.,i
quod sit 5c/7Je«5 an^'7«M<; quia scilicct olim in paradiso
AdumumetEvam,primos parenlcs noslros, pcr scrpeutcm
loejucns et teutans scduxit, pervertit et occidil ; serpenlcm
enim lunc assumpsil, et quasi iiiduit, non pcr scet spon-
lc, ut vult Diodorus, sed quia Dcus non iwrmisil ei aliud
animal ossumere cl ingrcdi, uti docet Bar-Ceplm lib. de
Paradiso cap. 27. Idque od lioc, iit per scrpcnlcm decla-
raietur scrpenlina eius astutia , fraus el malitia , ac no-
ceudi homini ciipiditas, xqiie oc lubricilas, uti annolavit
S. (ircgor. 17. .Moral. cap. 20. dum ait : Quia igitur sug-
gcftimi cius si primo non rCiiUilur, repcnle lolus ad in-
tcriora cnrdis . dum non senlilur, illabilur , verba ad ho-
minem pcr lubricum animal fecit. Tcrlio quod sil dinbo-
lus , id est , criminalor. Diabolus enim Crxce dcri\alur
arro Toj i^n-./nuj , id cst , 0 criminando el ralumuiandu;
Syriis lamon vcrlil,/)/oiVf/e;)s, vcl dcclinam. Qjai to, Hebr.
vocatur|i;iiJ <atan. idesl, adversarius : quia Dco. .\ngclis,
Sanclis, boiiisque oinnibus advrrsatur, scquc quasi anla-
gunislam opj)onil. Ouinto, scducit, id cst scdurcrc nililur,
ct omnibijs vinbus moliliir, univcrsnm orbem, puta humi-
oum suis angelis contra Lucifcrum ciusque dxmoncs, ad- U nes incolas tolius orbis. Sexlo, qiiod proiectas sit in ler
iiivaodo, confortaudo el animando Chrislionos fortiores
ct constantioros, ut se ciim Elia ct Hcnoch apcrtc et gc-
ncrosc upponant Anlirhristo, cum ((uo ct pro quo pugna-
bit Luclfer pcr hlandiloquentiam, astuliaiii, froiidcs, licla
miracula, hypocrisiu, minas, tormcnta, cxicrasque artes
rt arnia qiix ipsc Anlirhristo suggoret.Bursum tunc prx-
linbilur .Michael defcndi:ndo suos hoscc lidclcs in iudicio
Dei, prxsertim post corum morlcin, cuutru oecusaturera
diabolum. Eo cnim, scilicct nd thrunum Dci, raptiis crat
fllius masculus, ut dixit v. 5. qucm cousquc pcrsecutus
cst diabolus, vulens suis crimiaatiunihus cum inde avcllc-
rc, et secum in tarlara ropere ; sed defcndenlibus eum an-
gclis , reioctus ct deicclus est occusalor ille fralrum , ut
«hcctur V. 9.
Cx hoc loco colligunt Doclores S. Mlchaelcm fuissc ct
essc phacipem omnium angcloruiu, qui in Dci obsequio,
ram, co scnsu qiicm paulo ontc dcdi. .Mludit ad pasnoiu
scrpcnli, quio Evam dcci^pcrot , o Deo inlcnlatain, Gen.
3.V. li. Siiiper pectus tuum gradicris, id cst, rcpcs super
lorram. (Jiio si;;niliralur Priini), i|ui>d di'miin a Sanclis
f )rlibiis cl c.miionlihiis in linc mundi vinccliir ct prostcr-
neliir. Secundn, qiiod omni sun versiitia nNiiq(i.imse po-
lcril e tcrra erigore, id est, quud sempor in sua abicctio-
nc , vililotc ot miscria sit mansurus, uti arcidit sopinnti-
biis huius sxciili, qui scmpcr lcrrcnis bonis inliiant et in-
li.-crosciint. Tcrtio , quod ab liominihus qui cxlcstia om-
Liuiit, exrlusus, od eus sc ronferat qui tcrrcna ambiunt,
cisipic sitim lorrenorum ougcal cl arccudat. Addit .\lca-
znr.di.iboliim divinilatis honurc qucm in Ciclis fi ustra am-
biicrat, ac in lerris iiiiusle usurpavcrnt, iiidurcndo liomi-
iies ad sui culluin oi adorationcm, ex idolis a Chrisio fuis-
se deieclum ; Chrislus caiui et.\posloli idololatriam ct ido-
932
Commcntaria in Apocalypsin S. loarinis. Cap. XII.
la ex inundo climinarunt. Vcrum hoc myslicum esl. Uu- a consequenler gloiiam et coronam. loanncs cnim loquilur
cle, cur, et quomodo diabolus voeetur sitque serpens, gra- de iiominibus, non de angelis.
piiicc describit S. Cyprian. tract. de Lnitate Hcclesl»
flas, ait, cavendus el meluendus esl iniinicus, cum talen-
ter obrepil, cuvi per pacis imarjinem fallens uccuUis acccs-
sibus serpil, xtndc el nomen serpenlis acrcpil. Ea esl eius
sempcr aslulia, ea esl circumvenicndi liuminis cieca ei ta-
icbrosa fallacia. El clarius tract. de Zclo et livore, citaiis
illud 1. Petr. 3. Sobrii eslule el vifjilate, quiaadvcrsarius
vesler diabolus tamquam leo rurjiens , el aliquid devorare
cupiens, circuil ; circuit, inquil, ille nos simjulos, cl lam-
(juam hoslis clausos obsidens, muros eaplorat, el tcntul an
&it pars aliqua murorum minus slabilis, et minus fida. cu-
ius adilu ad inleriora penetretur. Offert oculis furmas il-
lices et faciles voluptates, ut visu, deslrual castitatem. Ati-
res per canoram musicam tenlat, ut soni dulcivris auditu
solvat el molliat Chrislianum viyorem. Linjuam convicio
provocat, manum iniuriis lacessenlibus ad pelulantiam cm-
dis insligat; ut fraudatorem faciat, lucra opponit iniusta;
Praeclare S.Augiist. in SeiUentiis, sent. 371. Qnisquin,
ait, seipsum, nua fJeum amat , non se amat. lit qui>iquts
Deum, non seipsurn awat, ipse se ainat. Qui eniinnon po-
tesl vivcre de se, moritur utique amando se. Cum errjo ille
ditiijitur de quo vivilur, non se diliijendo maijis diliijit, qui
propterea se non diliijit, ut eum de quo vivit diligat. Qai
iluquc lain Dciiin quain se diligit , vitoe sua; el sui ipsiiis
sil prodijjus oportct.Hoc csl qiiod ait Clirislus Liicai 'J.2i.
Qui vulucril animam suam satvam facere, perdet illaiii ;
nam qui pcrdideril animum suam propter me, salvam fit-
cicl iltam. Qiii eigo se salvare et Deum aniarc , ac vitis-
siin ab eo aiiiari et bcari optat, se proptcr Dcuin perditiim
a>stimet, etin pra.'dciii! det laboribus, eculeis, crucibus et
mortibus,utiCliristusiisdcmse inprffidamdtdit.Hoc poscit
nobilitas Dei, cliaritalis, bcaliludinis et pr»niii ajterni.
I'R0PTEEEA L.ETAMISI CiELI , ET QUI I1ABITATI9 IN ,
EIS.) q. d. Lajlalur taiii coiiimunis Ecclesia quie in ca;li9
ut animam pecunia capiat, ingerit pcrniciosa competidia: B est, quam singuli fidelcs in ea, ait Alcazar. Ecdcsiaj enim
/lonores terrenos promittit,ut cielcstesctdimai; oslcntal fal-
sa, ut vera subripiat: et cum latenter non potest fallere .
exerte atque aperte mincttur: in pace subdotus, in persecu-
iione violentus. Quamobrem , fratrcs dilectissimi , contra
omnes diaboli vel fallaces insidias, vel apcrtas minas sta-
re debet instructus animus et armatus, tam paraius semper
ad repugnaiidum, quam est ad impugnandum semper pa-
ratus inimicus.
Porro cur diaboUis dicatur serpens antiqmis, praeclare
explicat idein Cyprianus Iractat. de Exhorlat. Martyr. ad
Fortunatum, sub inilium : Adversarius, m(\\\\i.velus esl,
el hostis anliquus, cum qiio praelium gerimus. Sex miUia
annorum iam pene complenlur, ex quo homincm diabolus
impugnat. Omnia genera ientandi, el arles atque insidias
deiiciendi usu ipso vetuslatis edidicit. Si imparatum inve-
nerit mititem Chrisli, si rudem, si non soUicitum ac tolo
cffide vigilantem, circumvcnii nescium ,.faUet incautum
beatiu rompetit hoc solis elogiuiii : Omnibus et .singulis.
Sicut enim sol omnes ct singulos illumiiiat , exliilarat et
calcfacit; et ita onincs sicut singulos, ac ita singulos sic-
\}l onincs; sic ct fdicitas atque la;titia , a;que ac gloria ,
Ecclesia; triuinphantis esl singulorum, et est oranium : o-
innia enim bona ct gaudia ibi, ulpote iutcr amicos , iir»
amicissimos.omnibus ct singulis sunt cominunia. Secun-
do, simpliciiis , pcr prosopopcciam ca;li invitantur hic ad
Ifetitiaiii, ut significetur eain lantarn, tainqiie ainplam et
communem fore, ul caili quoque exultare videaulur. Vide
dicta cap. o. 13.
\m TERR.E ET MARi ( alludit ad dracooes marinos el
terrestres, qui solent tam maria, quam terras inf(,'Slare )
QUIA DESCEMDIT DIABOLUS AD VOS , HABENS IRA.VI SIA-
GNAM.) Id est, vx habitantibus in terra.et habilantibus in
viari! uli hnbent quidain Graeci codices. Sensus est, q. d.
Diabolus videns se ab Heroibus et Martyribus, atque ab
decijiit imperitum. Si quis vero Doininica prxccpta cmto- q Elia et Henoch victum et prostratum, ca;loque quasi deie
diens, el fortiter Chrislo adhxrens, conlraeuinstcterit, vin
caturnecesseesl;quia Christusqueinconfilemur,invictusest.
Vcrs.lO. Et AUDIVI VOCEM MAGNAM IN CiELO DICENTEM : NUNC
FACTA EST SALUS, ET VIRTUS (Gra;CC ojvafii;, iu est, ro-
bur, poteutia ) ET eegnum Dei nostri, et potestas
Christi eius.) Est Augelorum ct Bcatorum celcusiiia, si-
ve acclamatio et congratulalio exultantiuin de prostrato
et profligato d33mone,deque victoria quamSaacti cumAn-
tichrislo et diabolo certantes, obtinebunt. Haoc enim Dco
et Christo acceplam rcferent, ulpote qui eis salutcm , id
est redemptionem , gratiam et robur in lucta ad vincen-
dum draconem contulit, ac post luctam et victoriam, rc-
gnum et polestatem, id est, imperium ca;leste et sempi-
ternum. Vide dicta cap. 11. 15.
QuiA PEOIECTUS est accusator.) Gra;ee xzTr.vopo;, id
est, oblocutor, calumniator, dctraclor, accusator, qui ca-
lumniis et falsis criminationibus Sanclos apud Deum ac-
cusabat, uti olim accusavit S. lob cap. 18. j. iqne ct sulphure arsurus erit : ideo hominibus infestatur
vors. II. Et 11'SI vicerunt eum pbopter sanguinem Agni; I-' "
ctuin,iDdignabitur,irasque suas evoinet in ea;teros hoiiii-
nes, qui in tcrra vel in insulis habitant, ila ut in eos fu-
mos et flammas cfllare videatur.
SCIENS QUOD MODICUM TEMPUS HABET. ) Scilicct tres
annos cum dimidio , ut patebit v. 14. Hinc patet hiec ad
finein mundi ct ad Antichrisli lcmpora spectare. Sic di-
cunt accipitrcs in Norwegia celerrimead praedam invola-
re , eo quod lcrnas tantum lucis horas habeant , qiiibiis
volarc et pra;dari possint : festinant ergo , quia sentiunt
diein scnescentein. Idcm faciet diabolus,qui estaccipiter
aquilonis, in nnc mundi.
Huc spcctat quod lcgimus in Vitis Palr. lib. 7. cap.25.
Frater, inqiiit, quidam Abbatem Sisoium requisimi,dicens:
Pulas, Ablm, sie modo persequitur nos diabolus, sicut an-
tiquos? respondit : Mugis modo homines nostne xtatis per-
scquitur , quia appropinquani genera pcenarum , ubi Hle
cuin Irgionibus suis angustatur, ditm scii stagnum. ubi iri
nam merito sanguinis et passionis Cliristi vires, forlitudi-
nem et constantiam resisteudi ct vincendi acceperunt: et
proptee verbum TESTiMONii sui.) Quia scilicet constan-
lcr, et praedicaudo, ac pro fide et praedicatione sua ino-
riendo, testimoniura perhibueruut Chrislo contra Anti-
christum.
Et NON DILEXEBUNT ANIMAS SUAS USQUE AD MOR-
TE.M. ) q. d. Quia aniinam , id est, vitam , suam pro fide
fortiter niorti obiecerunt, Est miosis, sive liptote : dicitur
ciiiin ininus, et significatur maius, q.d. Adeo non dilexe-
ruiit animam , id cst vilam , suam , ut etiain pro Christo
eam exposuerint , neglcxerint , el quasi odcriot. Maluc-
runt eniin emori quain ncgarc Christum , maluerunt vita
quain Chrislo Christique confessione spoliari. Perperam
crgo aliqui Theologi ex hoc loco colligunt angelos exChri-
sti sanguine et meritis accepisse gratiam et victoriain, ac
Aec tamen infirmos quosque dignatur appetercquos ubi vo-
luerit, cito sitbvertit; sed fortes magis ac magnos supplan-
tareper diversa prxeipitia aggredilur. Ibid.solerter Abbas
Abraham: Dxmones,a\\., nobiscum non pugnant, quia vo-
luntales eorum facimus ; sed nostrx nobis volunlates dxmo-
nes facli sunt, et tribulanl nos. Et Abbas Achilles.rogatus
quomodo adversum nos possint da;mones, respondit : Per
volunlales nostras. Ei adiecit, dicens: Ltgna JJbani dixe-
runt : Quam grandia sumus el alta , et parvissimo ferra-
?nento incidimur! ISiliil ergo ei demus ex nobis, ei nos non
polerit incidere. Veneruni ergo homines, ei feceruni in se-
curi manubrium cx ipsis lignis , ei ila incideruni. Ligna
ergo suni aniinx: securis, diabolus: manubrium, voluntas
nostra esi. Pcr malas crgo volunlates noslras incidimur.
Et POSTQUAM VIDIT DRACO QUOD PROIECTUS ESSET l»vers. 13
TEBRAM , PERSECUTUS EST MULIEREM QU.E PEPERIT MA-
SCULUM. ) Alcazar putat hic significari priniam Ecclesije
Commentaria in Apocalrpsin S. loannis. Cap. XII.
93J
perseculioncm, quam exerciiit Ncro contra mulicrem , id . corporis votuplalum. Quo sensu vir iuftus in Prophela lo-
est.EcciesiQmRomanaiii. Veruiii hic o.ijilurdc t(;ni[)oribus '* ^(((^
Vnrs. H
Al.e a-
(|I|II.T!
I.
Eipoti-
110.
uovissiinis, ct persecntionc qiiain cxcitabit Anticliristus
Et DAT.B SU.NT ULLIERI ALX DIM AQCILi HXG^M,
IT voLAnET n DESBBTUM.) Prinio, l*riiiiasius : .\quila ,
inquil, sjiiitioium esl sQpienliee ; liinc duie eius ala; sunt
duo tcstamcnla , novuin cl vctus, quac ad sopicntiain nos
doccndo elcvant. Hinc rursiim, proprie alx' dua; suat duo
primarii S. Scriplura; et sapicntia; circctus, sciliccl timor
eul|)a; et dainnalionis , ac ainor Dci et salulis. Hic cniin
limorct ainor sliinulabMnt fidcles, ul persecutioncm An-
ticlirisli fu(;iant, seseqiic abdanl in deserta. Ex hoc tiino-
re et amore prndibunt duoulii sapicntia; actus inslar dua-
ruin alnruiii, sciliccl reruin tcmporalium despiticntia; ct
di\inaruni aclcriiaruinquc a;stiinalio et oppetentia. Hiscc
cnim pennis spirilalcs viri cx rcruin terrcsti iuin con(a[;io-
ne abstracli, tolluntur in sublinie,relinquunt in persecu-
lione et prodif^unt opes suas oiniies, fuf^iunl pericula pcc
catorum, lalcbras qua;runt , et iii uuo Deo verum esqui
ur, dicens: In lerra deserla et inaquosa, sic in sancli-
tate apparui tibi , ut viderem virtutem tuam , et gloriam
luatn, Ps. G2. Terra desertu ct inaquosa est, ubi nec vitx
necessaria suppetunt, exprimens vitam Sanctorum ita ar-
ctam fore in hoc mundo . ut nec vitx necessaria si(/i sup-
pelant: qui omnes carnis delicias nb sese amovent ; ut fiant
sicul descrlum, ubi nihil re/Kriatur quod satlem necessitati
subvenial. Kt qui huiusmodi est. ct vilam ita instituit,cu-
pit videre conlinuo virlutcm Vei, ac gloriam eius. Id qaod
solum illi rcfugium Cft , et proleclio tn omnibus persecu-
tionibus mundi. Est ct consolatio magna viro iusto ; quia
dum mala huius mundi non diligit , scd solummodo x-
ternam palriam appelil . magna mentis Iranquiltilale per-
fruilur: in qiia soliludine tocum tenet. qiii in deserlonten-
tis a quxrenlibus invenilur ; cui pcr 1'salmislam dicitur :
E*lo mihi in Deum prolcclorcm , cl in locum refiigii , ut
satvum mc facias. Vesertum ergo, abrenunlialio mundanx
voluplalis est,qua fcrialum vutl Chrislus fore suum mtli-
runt solatium. Sapientia; nanique aclus el clTectus est , B tem. Hinc habcs, quod locus proprius Ecctesix soliludo est,
«feniia' reni quaiiiquc tanti SDStiinare quanli est, scilicct parva ut
!"*■ parva; inn|;na , ut majjna ; tempuraiia , ul temporalia ;
aterna , ul a;lerna a;stimare. Hinc iteruin Viclorinus et
Ticoniiis: Ala; duae, inquiunt, erunl pra;diralores sapicn-
lia; et verilalis,pra;3ertim Elias el Henoch.SicExodi iD.i.
pcr alas aquilarum multi intellin;unt Prophetas et pra;di-
catorcs, pra;ser(iin .Mosen et .\aronein: ila Orij^cnes,.\in-
brosius , Au{i;us(iiiii3 , Hilariiis , Hasilins et alii. Hi eniin
pra;<licatores suadebunt et animabuiit Rdcles , ut fufjiant
in deserta el spcluncas. Uic simisiis vaide apposilus est :
hisce enim actionibus quasi alis, snper draconein nos in
tcrra persequentem elcvninur, elevadimusad Deum.
II Secundo, iUcliardus: Duce aUe, inquit, sunl vila acliva
ot contcmplnliva.
III. Tertio, Arctas: Ala;, ait, dua;, sunl anior Dei et ainor
proximi.
IV. Onarlo, Ribera : Ala; diia; suiit desiderium glorise Dci,
et innoccnlix' vi(a;que sanctx studiiiin.
V. Ouinto, Alca/ar: Sicul, inqiiil, 12.slella; in capito inu-
lieris sunt duodi'ciin Aposloli ; ila diiic ala; suiit Paiilus
<•( liarnabas.quibus ornata fiiit ct inslructa primitiva Ec-
rlciiia, ut sese audacler in {^enlililalis dcscrtiim inferret,
iilque iiissu et diicdi Spiiilus snncli, u(i dicitiir.\c(or. 13.
v.2. e[.i6. Scd hoc conrionnlorium ma[^is esse quam lit-
terale, in fine notal.O. fatedir tandcm ipse Alcazar.
Porro ha; ara; sunt inslar olariim aqiiila; : primo. qiiia
iion coacte, ner ex liinore, scd spoiUc libeiisqiie inslar a-
qiiila-, cl cx oinore Dci volnl Ivclcsia ; scciiiido qiiin in-
9tar aquila; solem iustilia;, id est Deuin, irretortis menlis
octilis intueliir; (crlio, qiiia cninersatione in sulilimcut-
tollitnr, nec peisceutione ulln di'iicitiir; qiinrto , qnia a-
quila; vulntus iiti nllissimus, ita et vcloeissiinus est: lalis
esl rt volnlus l>cli'sia;; qiiinto, qiiia dc Ecclesia dicitiir
l'9. 102. 5 liciinrabilur ul aquihc iuvenlus lua. Et Isaiai
40. V.31. Qui spcrant in Dominn. vuilidiunt fortitudinem,
assument prnnas sicut aquihc. ^idc ibl dicla
ut sciticcl a saculi nolilia procut sil.el a soUiciludine cura-
rum siccularium, Domino dicentc: l^olilc sotliciti csse ani-
mx vfslrx quid manducetis, nequc corpori veslro quid in-
duamini, Slullh. G. Et Pelrusait: Umncn sulliciludinein
vestram proiivienles in eum , quoniam ipsi cura est de vo-
bis, 1. Pctr. 5. 7.
Ubi ALiTua, elongala et rcmoto a facie sebpb:(TIS.)
Aliier Uibera: pulat enim hic essc hNperbalon. Nim -o
a facie scrpcntis, conneclcndum csse cuin ul volarct. non
cum alilcr , sicqiie sententiain csse ordinandam : Dalx
sunt mutieri dux al.c . uC volaret a fucie serpeiUis in de-
sertum, in locum suum ; ubi aliliir e(c.
UbI ALITIR PER TBJIPLS, ET TCSPORA, ET DIUIDIIH
TEMPORIS.) Id est, pcr annum, p-r duos annos , et diini-
dium annum, puln pcr Ires annos cum dimidio , sive per
42. mcnscs, uti dixit cap. 11. ?. 2. sive pcr dies 12()0 ,
uti dixit cap. 11. v. 3. Sic tempus pro anno ponilur Da-
r niel. i. V. 20. et 29. ct Daniel. 7. 25. ad queiu locuin hic
alludit loannes. ^'ide ibi dicta.
Alclur erjjo in finc inuudi Ecelcsia , id rst coctus fide-
liuin, in solitudinc a Pusloribus verbo Dci toto ti-inpo-
re Anliehristi , ac Elia; etHenoch conlra ciim deccrlan-
lium. Siinili modo ulita fuita .Mathalin etMachaba;is Sy-
naf^ofja in dcserlo , fugiens persecutionein Autiochi , 1.
aiachub. 2. 29.
Miniis rcclc ergo Ambrosius, Primasiusct quidam alii,
pcr tcinpus ct lcmpora, et dimidium tcmporis', acripiunt
totiiin teinpus qiiod llDil a Chrislo iisqiie ad fiiicm inundi.
Moraliter,docet hic loanncs lideles in pcrseculione dc-
bere cssc conslaiites ct longnnimes. .Miilii enim pi^rserii-
tionis acrimoniam viccriint, scd eius diiralione vic(i sunt.
Pra;clare Theodorus Sludiln in ca(echctica ad fratrcs dis-
pcrsos, qiinm rerilat (",ard. nuroii. anuo Christi 818. ei)9
ad ronstanliam in pcrscrutione Lronis .\rinrni linp. Ico-
noclnsta;, qiia; iain quadricnniuin duravcrat, a^que ac du-
ratura cst ha;c Anlichrisli , ita adhortatiir : Minime vos
Dispulot Epiphnn. li>Trcs.78. nn H. Virgo vcre mortiia l) cnnturlict duratio p''rscculionis:haud multos annos pertu
limus . ut anliqui C.onfcssores. Abrahx semen ittud , cui
promissa Dei brnediclione terrx sanclx hxrcditus fucrat,
\'M.annis Pharttonis manuscrvitulcm servircpermisil Dcus.
C.hristi Ecctcsia ab ApostolQrum prxdicationc usque ad
Conslanlinum primuin Christianorum rcgrm , Supra Irt-
ccntos nnnos fcrvcnlcm pcrsccutionem passa cst. Quisecuti
sunl. rcmisse quiilem. altamen longius lempus duxerunt ,
prxterqiiam sub tuliano Aposlata. Et lu quinque annorum
spntio langucs ? Ctcmcns ( Ancyranus Marlyr cum Agn-
Ihangclo ) tnultorum certaminum vir viginti octo annis in
prrp'tuo mnrli/rio fiiit. Et lu inlra paucos annos deficis?
i\on nudisli sujfcrcntiam lub ? iSonne annis quindecim et
amplius gravi ulccrc vexatus est, prxter alios qui adiccli
fucrunt, lugubrcs casus ? atque hoc cum nullius mali fa-
cinoris sibi consciiis essel , <;«in polius laudabilium quain
plurimorum. Quid aulcm ti rcspondct oraculum ? 1 1 m-
sit , nn vcro ruptu (ranslala iii ca'liiin inslnr Eli.x< et lle
iioch , rt in iitrninqiic pnrtcm odlVit S. Scripliira; tesli-
nionin. Pro porle onirmnnli', qiiod Siincon pr.x'dixrrit gln-
diiiin (Mus onimain prrlransituriim : pro ncgnnte.quod liic
(licjindir ci do(.-D oI.t, quibiis in dcsrrdim nnfiigit \'rriiin
siiiim hio iiidirium rrsoliite non inlrrpnnil E|iiphnn.scirns
iiliqiir rx ulroqiie Scriptiiriu liico niiiil iii Ii.ir qua'Slioiie
|)0(9se diliiiiri. lain rertiim rst rain esse iiiortuam, rt paii-
lo post rcsiKritalnin asrcndissc in caduin: hoc cniiii pro-
litctur et rrlrbrnt Erclcsin in frslo Assiimptinnis eiusd>-in.
Myslirc, llnyinn, el e\ co Pannoniiis : Dc^crtus Imus,
inqiiiiinl , sunl corda Sanctorum valdc reinola a tcrrcnis
hLw cupidiliilibus ; prius namquc a semetipsis inordina-
tns dcsideriorum inolus dciiciunt.ac dcliciis quibuscumque
fugatis semelipsos dcserlum quicludinis cfjiciunl. Iloc est
eniin desertum, quod fuga deliciarain, et quarumcumque
93i
Commcnlaria in Apocalypsin S. loonnis. Cop. XII.
stus, inquil, appareas. Fcramus adhuc , o slrenui w;W«5 ^e\aserant, ideoque non fugerant, ecd remansoront, ut An
Vers \l
Flnincn
vomit
draco,
quod?
Chrisli. Dies sicul umbra transeunt. lla et B. Tliomas Mo-
rus uxori eum tcntanli ut ref^is illicilas uuptias probaret:
Quid, ait, siint viginti anni favoris rcijii, vel odii el pcr-
secutionis , ad scternilalem gaudiorum cscli. et tormenlo-
rum gchennx ?
Et MISIT SERPENS EX ORE SIO POST !BL'L1EREM,AQUAM
TAMQUAM FLUMEN ) Arabicus , flumcn aqux. Parabolicc
alluditadbalaenas aliosque pisces,qui iiiolesetquasi mon-
tes aquarum evomunt ; qualis prce aliis est ille qui fj^rinp,
id est, llator, dicitur, qui tantam aquarum copiam elllan-
do emitlit, ut etiam alveos navigantium deprirnat, leste
Roudelelio 1. 18. cap. 14. Porro Kibera probubililer cen-
set, aquas hasce quas voniit draco, fuisse instar Duclus,
qui convolveret niulierem, eamque ad draconem atlrabe-
ret. Voiebat enim draco ad se altrahere et devorare mu-
liercm; lioc enim videtur sif^nificari cum dicitur, Ul eam
fdceret trahi a flumine. Sic cnim balaena vomit aquas,
iisque alios pisces convolvit el traliit ad se, uteos \oret.
Alii taraen simplicius censent,draconem emisisse lioc flu- u
nien post mulierem , ut illam co submergeret (hoe enim
signiticai ro aquam tamquam fluinen , nec enim in lerra
fijjmiDa tanlos fiuctus cient, ut homines remotos allra-
hanl), sicque cam faceret trahi, id est absorberi, a flutni-
«e.Grsece eniin una voce elcganter dicitur, i«« 7roTau.0!j)O|in-
Tov noir.cr,, id est, ut efficcret illam auferri et rapi a Quini-
ne, ut vertil Vatablus, Erasmus el alii; sufficiebat enim
draconi iralo et invido, mergere el perdere inulierem ; si-
ve per se id fieret, sive per suum flumcn.
lain per hanc aquee el fluraiuis parabolam significatur
turba et violentia persecutorum,puta exercitus quein sub-
niiltet Antichristus, ut Odeles qui ad raontes etsolitudi-
nes confugerant, ibidem perscruieutur, persequantur et
capiant vel occidant. Sic alibi saepe inundatio aquaruin si-
gnificat acrem tribulatiouem et persecutiouem, ul Psal.
(j8. 2. Sulvum me fac, Deus, guoniam intraverunl aqux
usque ad animam meam.Infixus sum in limo profundi, et
non est substantia; veni in allitudinem maris, et lempestas
tichrislo resisterent, et niarlyrium, si onerretur, cnpesse-
reut. Porro hoc priclium tst illud ipsuin quod per bestiaiu
maris , et per bcstiam terra; concilavil, de quo cap. seq.
Idco eniiii mox additur, draconem stetisse super arenara
inaris, id est, in maris liltore inter mareet terram, ul hoc
bclluin tam in mari,quam in terra concilareuita Alcazar.
Kt habent TESTIMOMIUM Iesu Chbisti.) Id est , qui
cri dunt corde, et ore profitenlur fidem in lesuniChristum,
qiinsi mundi Redemptorem et Salvatorem: hac eoim Cdei
profcssione lestimonium perhibent Christo.
Secundo, nlii pcr testimonium Chrisli accipiunt vitam
Chiislianam : illa enim testabantur Christum eius aiicto-
rem csse virum iustum, sanctum ct divinum, imo Deum.
Terzio, Alcazar: Teslimonium, ioquit, Christi est nia-
nifesta Christi approbatio per maxinia beneficia, quibus
Christianos primitivos Christiis afliciebat, dum vires illis
suggcrebat ct robur, ac miranda per eos opera palrabal.
Ii?deiii suos afliciet, ilaque cos quasi suos appiobabitet
decorabil iii fine mundi.
Et stetit supba are!<am mabis ) Pros^eWaliqui Ie-Vef6. 18.
giint slcli. lla Biblia Coinpluteiis. Andreas, Aretas cl Ru-
pertus quos sequilur Kibera el Viegas, q. d. Ego loannes
sleli super arenain maris et vidi bestiam , de qua sequi-
tur, e iiiari , et aliain e tcrra prodeuntein , ut liiEC perti-
neant ad caput seqiiens, illudque hic ineipiat.
Verum onines alii codiees praeter Coinplulenses, etiam
Regii, ac Interpretes, quin et Erasmus, Valabl. et Arias,
legunt stctit. Ergo in Graeco pro srxJ-c.v, id est sleti, lege-
runt zTajr,, aut certe j7a5oj acceperunt pro sTa^r,, ut lit-
tera v sit paragogica, non autem index primae personae.
lam stetit draco in littore niaris.quia per unam besliam e
raari et alterain e terra mox prodituram concital bellum
tam in terra , quara in niari contra fideles; beslia enim
maris est quasi dux belli navalis, uti beslia terrae terre-
stris. Ergo draco utramque concitans apte in medio u-
Iriusque , id est inler terram et mare, consislit. Porro be-
slia maris est Antichristus, bestia terra; eril eius pra;cur-
dernersit me. Et Psal. 123. v. 4. Forsitan aqua absorbuis- «.> sor ct pseudo-prophcta, de quo cap. seq. Addit Alcazar ,
set nos. ItaTiconius, Andreas, Beda, Primasius, Ansber
tus el Haymo.
Aliter Alcazar : nam per flumen hoc accipit Neronera ,
qui priinain , eamque truculeutam persecutionera contra
Chrisliauos excitavit; sed Deo eos luente mox Nero occi-
sus, et a terra quasi absorptus est. Nero enim fuit magus,
ideoque Simone iMago aliisque similibus deleclabatur, a-
deo ut de eo scribat Pliuius lib. 30. v. 2. Veneficorum o-
mnium quotquot unquam exstitere maximus, qui dxmones
de qualibel suspicione consulebal: fuit ergo ipse inslru-
inenlum et fluinen draconis. Verum hajc nou ad Neronis,
sed ad ultima mundi tempora speclant.
Vcrs.ie Et aperuit terba os suum, et absorbuit flcmen.)
q. d. Deuset angeli tutanles mulierem, id eslEcclesiam,
effecerunt ut terra per hialum se aperirct , et absorberet
persecutores ab Antichristo submissos, uti olim aperuit se
i't absorpsit Core, Dalan et Abiron , Num. IG. 31. Vere
serpentes et dracones fere esse amphibios, ac proiude tara
ad mare qiiam ad lerram pertinere. Syinbolice significa-
tur, diemonem pra;valerc,ac praevalituruin in fine mundi
hominibus terreuis , voluptuariis et instabilibus, qui agi-
tantiir ut mare aniarum, ac vento efllanlur quasi arena;.
Unde S. Hieron. in Daniel. cap. 7. Mare, ait, mundum
iitum , sxculumque signiftcat , salsis amarisque fluctibus
redundans , sicut Dominus in parabola sagenx Tnissx in
mare inlerprelalur.
Porro instabiles et impii recte comparantur arenae raa-
ris: Primo, proptcr iufinitum eorum, id est stultorum, au»
merum; arena enim est innumera. Secundo, propter du-
ritiem. Terlio, propter unionis defectum; iinpii enim in-
ter se non cohaerent, non consentiunt, sedsunt sicutare-
na sine calee. Quarto , propler sterilitatem ; arena enim
plane esl sterilis, hancque sterilitalem adauget mare sal-
sum in eaiii exaesluans. Quocirca Origeu. August. el He-
S. Uarius: Hoc, inqiiit, proprium habet Ecclcsia, ut dum [) sychius nolant arenae symbolo denotari horaines impios,
persecutionem patitur, florcat: dum opprimilur , crescat:
dum contemnitur, persistal: dum Ixdilur, vivat: dum ar-
guilur, inlelligat. Tunc stat, cum superari videtur.
Et ibatus est dbaco in mulierem, et abiit face-
EE prjelium cum eeliquis de semine eius.) Cum reli-
quis scilicet, qui non fugerant, nec abdiderant se in soli-
ludines, vel quia remotiores erant a regia et a propria di-
tione Antichristi, ut putarent hunc eius furorem ad se non
perventuruin , vcl quia constanliores et auimosiores fuc-
rant; aut lales aliorum , praescrlira Martyrum , exemplo
ulpole sterilcs et terreuos. In his ergo consislit et abdit se
da2inon , ut per bestiam maris, id est, per mundi fastuin
el superbiam , ac per bestiam terrae , id est , per sapien-
tiam et sensum carnalem, Ecclesiam et fideles oppugnet.
Hi enim sunt tres fidelium hostes et antagonistae perpe-
tiii , scilicet draco , bestia maris , et bestia terrae , id est
diabolus, mundus et caro, qui iugiter cum "Sanctis in a-
renam descendunt et concertant. Stat inler duos mediua
diabolus: quia ipseestdux belli, inunduraqueetcarnem re-
giletconcitatadbellum fidelibus inferendura: ita Alcazar.
a^
933
C A P L T D E C I M L M T E R T I L M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Videl loannes besliam habentem cornua decem el capita septem. $\milem pardo, habentem pedes urix et os leonis,
loquentem btasphemias conlra Deum et Sanclos, eosque persequentem , ac dominantem ommbus gentibus, quoB
ab omnibus adorabatur ; quia visa erat a mortuis resutrexisse. Ilac bestia erit Antithristus. Secundo , v. 44.
videt aliam bestiam facientem ignem de c<r/o descendere, utque imago prioris bestice loquatur , aliaque prodi-
qia ; qum docet et iubet adorari priorem bestiam, eiusque charactcre omnes consignat , velans ne cm sine eo
quidpiam emere aut vendere lueal. Uccc bestia erit pseudo-prophela aliquis , ei prcecursor Antichristi. Tertio ,
V. 18. numerus nominis prioris bestice, id est, Antichristi, dicitur fore 666.
1. -^^ T vidi dc mari besliam asccMidentcm, habentem capila seplem, et cormia decom, et super cornua eius de-
B^ ccm diademata, et super capila eius nomina biaspiiemia'. 2. Et bestia quam vidi simiiis erat pardo, ct
B ijii ili - cius sicut pedcs ursi, ct os eius sicul os ieonis. El dedit illi draco virlulem suam ct potestatom ma-
gnam. 3. Et vidi unum de capilibus suis quasi occisum in mortem : et plaga mortis eius curala est. Et admirala
esl universa terra post besliam. 4. Et adoraverunt draconem, qui dcdit potestatem besliie : et adoravcrunl be-liam,
dicentes: Quis similis besliae? ct quis poterit pugnare cum ca? 5. Et dalura est ei os loquens magoa et blas|.he-
mias : et dala cst ei potestas facerc menses quadraginta duos. 6. Et apcruit os suum in blasphemias ad Deum Lid-
sphemare nomen eius, et tabernacuium cius, et eos qui in crelo habitant. 7. Et est datum illi bellum faccre cum
sanctis, ct vinccre eos. Et data esl iili potestas in omnem tribum, el populum, et linguam et gentem ; 8. Et ado-
raverunt eam omncs qui inh<ibitant tcrram : quorum non sunt scripta nomina in libro vitse Agni, qui occisus est
ab origine mundi. 9. Si quis habet aurem, audiat. 10. Qui in captivilatcm duvcrit.in captivitatem vadet; qui in
gladio occiderit, oportet cum gladio occidi. Hic est paticotia, et fides sanctorum. 11. Et vidi aliam bestiam asceii-
dentem de terra, et habebat cornua duo similia Agni, ct loquebatur sicut drnco. 12. Et potcstatem prioris bestiic
omnem faciebat in conspectu eius : ct fecit terrara, et habitantcs in ea, adorare bestiara primam, cuiuscurata est
jilaga mortis. 13. Et fecit signa raagna, ut etiam ignem faceretde caelo dcscendere in lerram in conspectu iiomi-
iium. 14. Et scduxil habilanlcs in tcrra, proptcr signa quae data sunt iili facere in conspcctu bc»liiE, dicens liabi-
tantibus in lerra, utfaciant imaginem besliae quae habet plagam giadii, et viiit. 15- Et datum e*t illi ut daret spi-
ritum ima^ini beslias, et ut loquatur imago bcftis : et faciat ut quicumque non adoraverint imagincra bestiBB, oc-
cidantur. 16. Et facict omnes pusilios, et mogoos, et divites, ct pauperes, et libcros, et servos habere characte-
rem in dextcra manu siia, aut in frontibus suis: 17. Et ne quis possit emcre, aut vcndere, nisi qui habet chara-
ctercm, aut nomcn besliae, aul numerum nominis eius. 18. Uic sapicntia est Qui habet intellectum, computet nu-
raerum beslioj. Numerus cnim homiuis est: et numcruseius sc.xcenti scxaginta sex.
vcm. 1. IJT TiDi DE MABi BESTIAM ASCENDEMEH, nABE?!TEU \ est cum bcstia quarla Dao. cap. 7. 7. ulraquc cnim ha-
Be<iia c JCiCAPiTA SEPTBM , ET COBSCA DECEM. ) QuKres , quae- bel cornua dccem : illa aulcm Daniclis signilicat quartara
sMnd*^ nain lia;c beslia? Priiiio, oliqui ceiisent esse daeraonura monarcliiam Ilonianoruni : ergo camdeni sif^uifical h.-ec
riuie ♦ pr iacipcm, pula Luciferum : ila Hnymo, Albertus, el no- bestia loannis. Verum maior proposilio est falsa, uli moic
I. slcr rimdo in lob c;ip. 10. v. 10. §. 1. Sed obstat quod potebit, licel enim in cornibus sil siniililudo, lomcn in a-
0eD(co(. (Iraco, id est Liicifer , dicalur dcdissc poteslalcm suam liis est dissimilitudo; uam bcslia h,-cc loannis dicilur si-
huic ticgliK: crgo bestia lisc non cst Lucifer, sed quis o- niilis fuisse leoiii, urso et pardo; quae apud Danielem sunt
lius ei subditus, eiusque quosi vassallus; undo priina, secunda et tertia beslia?. Sensus cri^jo iuxta .\lca-
II- Sccundo, olii apud Arclam ceiisent bcstiain hanc esse zarem cst liic, q. d. Draro cscilovit Romanos principcs
dxmoDem priinorium, sccunduin o Lucifcro, et caJteris Elhnicos. ut perscqucrcntur Eoclcsiam, cum illa ccepitse
Bopcriorcm. pcr Gentcs spargerc. Septem capita sunt seplem pra?ci-
IIL Tcflio, Primas. Deda el Riclinrd. perbestiam hanc ac- jiua; perseculiones, qiia; intcr Nerooein et lulianum .Vpo-
cipiunt corpus diaboli, sivc lolum cacliim ct multiludinem slatam intcrcesscrunt. Neronis cnim perseculionem oniil-
impiorum. li(. qiiia do illa c};il cap. 12. priina ergo fuil, Domitiani;
JV. Quorto, S. Antoninus, Euthymiiis , Ccdrcnus ct Zona- sccunda. Trainni ; tertia, .\nlouini ; qunrla, Sevcri ; quin-
ras, quos sequitur Gcnebrardus lib. 3. Clironolof;. et no- ta, Dfcii; sexln, Valcriani; seplima, Diocleliani. Dui c-
stcr SaImeron,putant esse Mnliometem. Huc acccdunt Co- nim nlia; qiias nlii numerant , scilicct .Mn\imini et .\urc-
ponsacliius hir, ct Liiisius Lcj^ioucDsis Iib.de Nominihus liani. hic noii mimcrnnlur, co quod Aurcliani non fucrit
(^hristi, qiii osscrunt bcsliam liouc siguiOcare impcriuu) cxecutioni mnndala; .Mnximiui vcro non fuerit univcrsa-
Torcicum, de quo rursum v. 11. JJ lis in omiies lidcles, sod tantum in propdirnlorcs Evanf^e-
V (^uiuto, Lindouus lib. 3. Dubilantii, opinatur essc Lu- lii. Addit AIco/ar,seplciinrio hic sijTuiruari mulliludincra
therum. ct complexioncm onuiium pcrscculionum; poni cnim nu-
\l. Scxlo, Alcozar pcr bcsliam hnnc accipit Romoniim Iin- mcrum definiliim pro inderuiito. Dcccm cornua , inquit,
pcriumKtIinicuin,oc idololotria; dcdituiii,quod Ecclesiain Rip;iiiricant polyarchiam , puta niulliludinem Senatorum
(^hrislinnnm ncriter vexnvit , ut priiniim illo ludxis dcre- ItoiiiK ; lii ciiim polcnlcs erant instar ref;um.Unde Cyneas
liciis nd Genlcs trnnsiit. Probnt id primo , quia ha?c bc- Scnotum Romx in.^^ressus, cl rcfjressus ad ryrrhum rc-
stia codem cst ciim bestin siiprn (piom s<"det tncrctrix Ra- {;cm , dixit sc vidisse civitatcm rc{i;um , in qua lot crnnt
bylon, c. 17.3.I!obyIoii oulem ibi sit^uiRcntRomomEthui- rcRcs qiiot Sennlorcs , uli referl Plutarch. in Pyrrho, ct
cain : cr[;o el beslia li.TC. Verum cl mnior proposilio est I.ivius lib. 11. Porro mullos fuissc Senatores liquct.cum
falsa, ut pnlel rnp. 17. ct conseq. clniidicat, inio scipsom fueriut trcccnti cl omplius; imo lulius Cccsar voluit aufie-
••lidil. Si cnimltabjlon csl Rnma I^thnica ; crf^o beslin iion rc numerutn nd nonfjentos, liccl id reipsa non pr.Tstitcrit.
cst Roinn Ethniro. Rnbylon enim alia cst a bcslia ; insidet Vcrum dico bcsliam hanc cssc Antichristum. Est com- VM.
cniin bc9lia>: cr.-^o luslin cst inslnr e(|ui, Rnbylou vcro inunis scnlcnlia Ircn.-ci lib. 5. cap. 28. Tcrtul. \icloriiiigenuiivi.
lustar cquitis. Probal socuudo, quio Iikc bcslia eadcm hic (licct cnira hi Ircs fucrint Millcnarii , tanicn in .iliis
936
Commenlaria in Apocalypsin S. loanhis. Cap. XIII,
fiierunt catholici ct orlhodoxi) Hippolyli de Consumtnat. ^ be, e quibus ipse trcs pra-lio profligabit ct occidct; mo
saec. Ephreiii tract. de Anlichristo, fruduntii , Grejjorii,
IVosperi, locis inux cilandis. Sic el Inlerpretes fere oiiiucs
hic, puta Ainbros. Andreas, .Mclhodius, Arelas, Haynio,
Rupert. All)ertus, Thoinas, Pannonius, Gagueius, Sertt-
phinus, Kibera, quiu et hieretici passim.
Anlichristus vocalur ^cfiov, id est bestia, vel fera, ob
beslialeni fcrilatem el luores. Audi S. Gregor. Naziaoz.
lambico 5.
Quid est Antkhrislus?
Vir opibus amplis,
Aposlala ille pcssimus,
Bellua vcncnum vomens.
Et S. IrcnoBuin lib. o. cap. -29. In bestia (Anlichristo) vc-
imnte rccupitulatio jit itniversx iniquilatis el omnis doli,
ut in ea conjlucns etconclusa oninis virlus apostatica in ca-
minum millatur icjnis.
Hic ascendit, id est oritur, enascitur, succrescit, et sen-
slin accrescit el graudescit, ae iu altuin regni culmeu at
Coinun
diceni,
qua; '!
caeteri scpleni tcrriti ei sponlc se subdcnt,uti docct Dao.
cup. 7. V. ai. 23. 24. 23.\'ide ibi dicta.
<Juareiusulse,a3que ac pctulanter Anglo-calvinista hsec
decem cornua aitesse decem primoslmperaloresChristia-
nos, qui bestias, id est Anlichristi, hoc esl Komani Poa-
tilicis, opes et diguitatem auxerunt el propugnarunt, sci-
licetConstantinuin Magnum, Constantinum, Couslantiura
ct Constantem, eius filios, lulianum, lovianuin, Valenli-
uianuni, Gratianum, Valentinianum secunduin, et Tlioo-
dosiuin. Ha;c eniin ingens piorum islorum principum est
caluinnia, ingensque cl inexpiabile conviciuin , i.iinirum
vocare cos Antichristi adiulorcs et promotores. .\dde Con-
slantiuin, utpotc Arriauum, et lulianum ulpole Paganuin,
fuisse hostes Ecclcsia; et 1'ontificis. llursum , si tunc coB-
pil Papa esse Anlichrislus : ergo S. Athanas. Chrysost.
Kasil. Nazianz. August. Ambios Hieron. oinnesque san-
cti Palrcs qui illo a;vo vixerunt, el Poutificem Komanuin
uti caput Ecclesiae coluerunt, fuerunt .\ntichrisli servi et
lollilur, de mari, id est, de inuudo hoc et sajculo ncqiiaiu. B milites, qufe esl blasphemia saeculis omuibus inaudita.
Mare euim quia tol ventis, fluctibus,procelIis agilatur, et
per aislus continuos nunc accrescit, uunc decrescit, syin-
boluiu est mundi,iu quo omuia amaritudine, inconslantia
ei periculis sunt plena; in eo enim inagni pisces parvos
devoraul : ita Clemens Alexandr. Orig. S. August. Uier.
Cyrill. Greg. quos citat et scquitur Alcazar. Hiuc et Da-
niel cap. 7. v. 3. vidit qualuor bestias, quatuor inonar-
cbiarum indices, e inari prodire. Asceudere ergo e mari
hic idem est in re et sensu, quod ascendere de terra, uti
dicitur de alia siinili bestia v. 11. Certuin est enim Anti-
chrisluin uon e inari, sed e terra nasciturum. Unde Dan.
cap. 7. 17. quod dixerat quatuor bestias de inari ascen-
disse, niox explicat de qualuor rcguis quae de terra exsur-
gent. Addunt aliqui, ut noster .Vcosta lib. 2. de Tempor.
iioviss. Antichristuin per mare cum ingeuli classe veutu-
ruin, ut lain mari et iusulis, quam terraj doininetur.
Porro Lutherani et Calviuista; pcr bestiam hane acci-
piunt Antichrislum, sed eum putanl esse Roinauuin Pon- n riain ursi ( de qua Plinius lib. 8. c
tificein. Veruin hoc e Scripluia ita clare refutalur, uti de- sti. Dissonat hic a Grteco et Latii
mojistravi 2. Thessal. 2. v. 9. et scq. ut qui iis non con-
vincalur et cedat, vel pervicacis, vel uiinus saui sit cere-
bri. Atque ul alia, quse ubi produxi, laccam, qucenaiu hoc
loco sunl Pontificis cornua decem et diadeinata decem;
qusenam capita seplem, quorum unum occisum resurgit
et reviviscit? Autichrislus enim a niorle quasi resurget;
quis uuquam ronlifex a morte rcsurreclionem pra2 se tu-
lit aut siinulavif? quis Poutifex blaspheinavit Deuin, eius-
que Ecclesiain et Sanclos, quos ipsa colit el invocat, do-
cetque el iubel ab omnibus eoli et iuvocari ? qua^uam eius
stalua cui ipse dal viin el facultatem loquendi? quis un-
quani 1'onlifex adoravit, iussitque adorari dracouem , id
est, diaboluiii?
Habentem CAFITA SEPTEH. ) Septcni capita significant
septem reges qui prieccdent Antichristum, quoruiu regua
ipse unus occupabit, de quo cap. 17.
Symbolice, septein capita siguificaut reguin discordiam ... ._ _..j , ,^
el dissidia, qua; rcgnum perdiderunl. Uinc nuper Solyma- I) macutosa ligura, elc. Porro uti heec bestia, ila et illaj qua
Et SUPEtt CAPITA EIUS NOMINA BLASPEMljE.) Quia 86-
plein capita, id est seplein rcgcs sunt prSecursorcs Anti-
christi, Ecclesiain oppuguautes, et Christuin blasphemaa-
tes, uti patebit cap. 17.
Et BESTIA, QUAM VIDI , SIMILIS EBAT PARDO. ) Par-
dus primo, maculosus est; secuodo, crudelis et sanguina-
rius; tertio, velocissimus , uti ostendi Daniel. 7. 6. Talis
erit et .\ntichristus, scilicet inaculatus oinnibus sceleri-
bus, et versatilis in omnesfraudes et dolos; secundo, plu-
rimoruin hoinicida el parricida; occidet enim Henoch a-
tavuni suum, a quo ipse prognatus est; lertio, instar ful-
ininis pervadet orbein ; euinque sibi subiget, indeque si-
bi ingentem triumphum, plausuin et gloriani conciliabik,
cuius symboluin estocellata el speciosa pellis pardi.
Pedes eius sicuT PEDES UBSI.) Scilicct foitissimi, et
aptissiuii ad conculcandum fidcles et sanclos. Addit Alta-
zar, pedes hic extendi ad crura el feinora,ac notare luxu-
36.) id est, Aolichri-
no Arabiciis ; vertit e-
nim : Et animal quod vidi simile est urso, el pedes eiuspie-
fles lexnse, et os eius simile est ori teonis.
Et os eius sicut os leonis. ) Os, pula oris forma, ri-
clus et rugitus erat leouinus, id est superbus, immanis,
terrorein et horrorein iuculiens fidelibus , eosque discer-
pens est dilauians. Nota. Haec bestia similis est visioui Da-
nielis cap. 7. ubi vidil Dauiel quatuor bestias, primain si-
iiiilem lea^naj , sccundam urso, terliam pardo, quarlaiii
forliorein cffiteris, et decem cornua habeutem, qiue signi-
ficabaut qualuor Gentilium nionarchias, scilicet Chalda;o-
rum, Persarum, Graecoruin et Ronianorum; qua; praeibuut
et dcsiuent in moiiarchiam.\ntichrisli,erunlqueeiusquasi
prEoursores; cui proinde ut capiti suo,atlribuuntur omuia
qua; aliorum erant, ul scilicel ipse unus sit leo , pardus,
ursus, et quarla bcstia innominala decem coruuuin, at-
que ex omuibus conllatus et coagmenlalus videatiir; quia
in eo erit leonis superbia, ursi saeviiia et luxuiia , pardi
Vers. 3.
Anlkhrj.
»tu<»coin-
paratur
p3T(kl,
cut ?
iiusTurcarum Iinp. utsuuin imperium poleiUius esse ira
perio Ca;saris oslenderet, eius Legatis diiit, Se esse dra-
vonem unius capilis, sed multarum caudarum ; Cxsarem
vero et Chrislianos esse draconem mullorum capitum, sed
unius caudic, q. d. Meum imperiuin esl mouarchiciim, i-
deoque concors et validum; Chrisliauorum vero imperium
est polyarchicuin, idioque discors et imbecillum.
Et corxua dkcem.) Vulgo pictures haic cornua ila di-
stribuuut,ulsiugulissepleniscapilibusdenlcornua singu-
la, et tria reliqua ad libitum dislribuaut, nimirum tribus
capilibus, quibus libuerit, bina cornua affigendo. Melius
Aicazar haec oinnia derem coruua depingil in uiio eodem-
que capile, scilicei piimario beslise: cum eniin esset una
beslia. unicuui hubebat capul primarium, ut palebil cap.
16. 13. Porro hujc cornua decein sunt decein reges, uude
habent diademala: qui venicnle Aulichristo erunl in or-
tuor Danielis habuerunt capila seplein ; uam tertia bestia,
scilicet pardus quatuor habebat capila, quae iuncla tribus
reliquis (singula; eoiin tres singula habebant capita) uni-
versiin faciebant seplem capita.
Mystice Hugo et Alcazar (quod tamen ipse putat esse
lilterale) bestia ha;c esl muudus, in quo, ut ait S. loaa.
Ep. 1. cap. 2. 16. non est aliud quam concupiscenlia car-
nis, concupisccntia oculorum, el superbia vitx, id est iu-
xuria, avarilia, ainbilio; iirsus eniin symbolum est luxu-
riae, pardus tolo corpore ocellatus avaritiae; (avarus euiin
ociilos et cor habet in pecuniis reposila ; ubi eiiim est cor,
ibi sunt eloculi; uude vulgo dicitur: l'bi oculi, ibiamor;
ubi manus, ibi clolorj ; leo superbiiC et ferocitalis.
Ad hiec, quod luxuria in pedibus, avaritia in corpore,
superbia in ore, id esl. in capile, bestia; collocelur, signi-
Ccal, iu iufiniis hoiniuibus, qui quasi inundi pedes suDt,
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XIII. 937
laxurinm fere polissimum dominari: in mediis, avariliam: ^ cussum plaga mortifera, v. g. ia bello quod pro Anliciiri
Ven 3.
in capilibus el primoribus, supcrbiam. Etcorpus qiiidem
panlhcraJ, ursini pedcs, alque os leoninum aduiiibrant
iiiundi corpus diviliis congerendis inbiare, ut Citare sic et
eminere possit, atque se in turpcm et libidinosam vivcndi
consuetudinem efTundere. Ilursum iii medio avarilia con-
stiluitur, quia superbiae ct libidiui opus csipecunia; opc,
et avaritix adminiculo; et inter illas duas, nempe avari-
tiam et libidincin, caput exerit supcrbia, ulpote erecta at-
que arro(;ans in ipso ore et capile, iuxla illud Proverb.
14. 3. ln ore stulli virga superbix. At luxuria, ut fa'da ac
turpis, ad podes ipsos abiicilur. Uuc usquc Alcazar.
Et DEDIT ILLI DRACO POTESTATBM MAGNAM. ) GrSECe
«5o>Tiitv, id cst, l'rimo, aucloritatem et maiestalem suam.
Secundo. licentiam et facullatem omnimode persequendi
ndelcs. Tertio, decipiendi arlcs, vires et eflicacitalcm.
Quarlo, poteslatem facieodi Ccla miracula, per prcestigias,
per arcannrum revelationem, per adumbratam morlui SU'
sto geret, sauciari usque ad morlem, eumque sanari, vi-
laique restitui ab Antichristo ope et virlute diabolica; uq-
de omnes eius vires admirali ei se subdideruot: ita Are-
tas, Suarez tract. de Aoticbristo, et alii.
Sccundo et potius, umm de capilibus. iotellige ipsumAnUchri-
Anticbrislum, qui beslia septiceps est, simulque eiusdem '""»'•
caput primurn et pra;cipuura; nam v. 12. dicuntur homi-""'"''''
ncs ndorasse bestiam cuius curala est piafja: adorabunlL re"^^"
autcm Antichristum, non autem aliquem alium e rcfjibus. gere.
Finget ergo Antichrislus plngam Iclhalem et incurabilem,
cx eaque se mortuum siinulabil, ac triduo Iransacto iuo-
pmato omnibus se redivivum sistet et oslendet, ut scilicet
hac ratione imitetur Christum tertio die a morte resurgcn-
tem: ita Beda, Primas. Kichard. Ansbertus. Dicit autem
vnum, quia, ut videbimus c. 17. proprie unum tantum erit
caput Antichristi; reliqua enim sex aliorum regum sunt:
dicuntur tamen et illa Anlichristi, quia illorum regna sibi
scilationcm, etc. ^indicabit, eaque sibi subiiciet et quasi incorporabit xnti-
Grajce addilur, Et thronum suum, ut scilicet Anlichri- li christus, ut in ipso quasi capite sit totum regnum impio-
stum colant omncsliliidxmopis, idcst, omncsimpii, sitque
ipse quasi diatioli vicarius,re%siiperomnesliliossupcrbi3e.
Et vidi uklm db capitibls suis qdasi occisuu in
BOBTEM.) Syrus, quasi maclatum in mortem: Arabicus,
quaii plaga mortis. Dicit, quasi^\('A quod vere occisuin
Dou csset, sed tnnluin lcthalitcr vulacratum, ut aliqui ex-
ponunt; vel potius, quia ha;c non revera liebant, sed per
symboliram visionem et similitudinem dumtaxnt repra;-
sentabanlur loanni. Nam alioqui vere hoc caput occisuin,
id est, occidcndum crat, sallem secundum appHrcntiam
eilernam el opinionem hominum : sequitur enim, Ll pla-
ga morlis eius curata esl. Sic cap. 5. G. ait, Vidi aynum
tamquam occisum. Christus eniin vere fuit occisus, sed vi-
sus esl loanni tawquam , id cst, similis agno occiso. Si-
mulabit enim Antichrislus instar Chrisli veram a morto
resurrectionein.
lam quoad sensum, Alcazar qui per bcstiam accipit Ro
rum, totumque corpiis diaboli; omnium enim rcgum qui se
prajcesscrunt iinpielatem et tyrannidem, a;que ac poten-
tiam et dominationcm, ipse unus contioebil el superabit.
Nola.plagam hanc Autichrisli rcvera non fore mortife-
ram; scd talis videbitur hominibus tantum , uon autem
talis reipsa erit: vcl, si revera erit incurabilis, id tantum
erit respectu ariis et opis humana;; Da;inoni enim totum
nostrum corpus pervodenti, viresque herbarum et pharma-
corum peuetranti naluraliter curabilis eril, ac proinde e-
ius curalio ncc vim ereati agentis ( qualis est angelus et
dajmon) Iranscendet, nec miraculuni erit. Deus enim cla-
vem et potentiam miraculorum sibi rcscrvavit.
Et ADORAVERLNT DBACOEM QLI DEDIT P0TBSTATEHV(
BESTif. ) >uscitandi se a morle; vcre ergo tunc adora-
bunl diabolum, quasi numen Antichristi.
Et adorateru^it bestiam. ) .\Icazar draconis adora-
tionem proprie ; bestio; vero, id est, Roma; et llomaui Im-
manum Impirium, ct Imperatores Ecclesiam persequen-Q pcrii, improprie accipit, ut significet stullam revcrenliara
tes, sic expouit : IVc/i u;ium, id est, primum caput; piita . ■ -• .....
primum Impcralorcm pcrsecutorem Ecclesia;, nimirum
Neronem, occisum , et inox in Domitiano cius succcssore
quasi suscitatum ct reviviscentem ; Domilianus enim per-
secutionem a .Ncronc iiirhoalam, ct sub Tito et Vespasiano
sopitnm , suscitavit et inslauravil. Hine vetcres nouiiulli
simplicilate dc<'C|)ti , dum ollcgorinm nnn ul allcgorinm,
6ed utsoDnl.intilligunt, piilariinl .Npronem fore .Vnlichri-
8tum , et rursum in fine miindi siiscitandum et apporitu-
rum, uti rcfcrt S. Hier. in Dan. 11. inter quos fuit Victo-
rinus scribcns in illiid .\poc. 17. Et ipsa oclava est. Sic et
l*rospcr in Dimidio trmporisc. 8. Verum h,TC pcrsecutio-
nis instaiiraliu non fuil miraculum, nec mirabile quid, nut
noviim el innuditum : quod lamen hic fuisse liquet , tuin
ex aliis, tum ex co quod siibditur: Et admirata cst uni-
versa terra post bcsliam , ita si.ilicet ut besliam sequere-
tur, colcrct ed adoraret, ut sequitur. Gracec esl, xat iBa-j-
lix^On ti ali; Tf, ■/r. o?7t7w toj ^c.oin-j, id cst, ct admiratio fuit
et ca;cam siibicctionem, quse est quasi qua;dam adoralio.
Ila enim Roina oGcntilibus scriploribus.vel potius adula-
toribus, vocata cst terrarum Dca gcnliumque. Et Gollzius
numismala plura cxhibetcum hac inscriptioae: Puu: jtz,
Roma et Augusli templum. Romx Dex, etc.
Verum proprie, ut draconis, ila et beslia;, id est Anli-
christi , adoratio accipienda est; volet enim ipsc adorari
ut Dcus, idcnque quasi numea scdcbit in tcinplo Dei , iit
ait .\pnslolu3 2. Thess. 2. •!.
Dicentbs : Quis similis BESTI.S? ) Ita Antichrisluin
vocat loanncs, scillcet bcstuim; scd ipsi cius assecla; et
Antichristiani diccnt: Quis simHisC.hristonostro? pro.Mcs-
sia cnim cl Christo euin rccipient ct colent: ila Itcda.
Et DATUM EST EI OS LOQLBNS MAG:«A ET BLASPHB- Teri 5.
MiAS. ) Magna , id cst supcrba , arrogantia. Sic Psal. 11.
V. -i. ct o. dicitur: Dispcrdat Dominus linguam magnilo-
qHam,\A cst, tumidam ct nrrognntcm. Et 1'snlin. 37. 17.
Supcr me magna ( id csl prxsumptuosa ) loculi sunl.
I • - -• # - ^ - .,-.,,,... ...^., ............ .,,.v , .... .,(i^( , mc r/t(iyrf'i ^ lu «^.-^i |#i twsuiiipvu,^::'.! ; .V. "• ■ .. ■«'■I. ««-
tn tota terra post bestiam. Quocirca impcrlincns et pra-po- L' ctabit cnim Anlichristum sc csse Chrislum Dei lilium, ac
slcra planc cst cxpositio Luthcri, Illyrici, ct Davidis Chy-
tra'i, qui pariler ccnsent bcstiam esse Romanum Impe-
rium, quod vulncralum erat ad morlem, id esl, plane dc-
clinabnl ct diliciebnl; sed Anlichristiis, inquiunt, id est
Papa, aliud rcsusritnvil, ciim ipsum in Carolum Mngnum
trnnstulit. Ut cnim nlin Inccniii , contigit hoc sub niinuro
Doiiiini 800. cum ipsi rontcndant .\nlicbrislum cocpisse rc-
gnnre Roma; aniiu GdO. Riirsiim, liinc scqiiitiir Cnroluin
Mngnuin, oniiicsqiie ciiis posteroslinperatorcs,csse crca-
luin^. el |)rolfs .\ntichristi, t]u;i' contiimclin cst otrucissi-
iiia 111 maicstntcm ImperialiMi) lolum(|ue Iinperium. Lon-
giiis ahciinl nlii, qiii per caput uniim, id esl priiiiiiiii,acci-
Jiiiiiit liiliwm (^^'snrcin , qiio occiso vidcbnliir Iinpcrium
loinnnum pcriisse, scil iiiiix .\iigiistus illiid siiscilnvit.
Dico ergo, sensiis cst 1'rimo, q. d. Vidi unum dc capi-
tibus, id csi, primum de rcgibus Antichristo subicctis, ncr-
VOL. X.
proindc Deuin. Hinc sccundo .\lcazar, tnagna. id esl blas-
phcniias, ut vox ct capiatur pro id cst. Sic cnini ait Poetn:
/\'i7 magnnm diseris. id cst, ne iactes blasphemias. Et Ho-
rat. lib. 4. Cnrm. ode 6.
Dirc qucm proles yiobea magnx
Vindicem lingu.r, Titijosque raplor
Smsit, el Troi.r prope viclor altx
Phthius Achitlcs
V.T data kst bi potestas facbrb.) Aliqui Gr.Tci codi-
ccs nddunt r.'^i--i.'.-i. id esl, bcllum ; scd mclitis alii lollunt,
ct legiinl gcncrntim fucere, id esl, ngcre qiiidquid libuerit.
Mbnses Qi adragmta dios) Id cst, trcs annos cum
dimidio. \'ide dicln cnpiil II. v. 2. rt 3.
Et APERIIT OS SLl M IJI BLAsrilEMIAS AD DeLM BLAS- ^crs. 6.
PIIBMARE ?(OMnN BILS. et tabernacllum bics, et eos
QUt IN C.SLO UABiTA.^ft.) .\nlicbrislu9 ergo Primo blas-
118
938
Commcnlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XIII.
1- • phemabit Dcuin ; erit cnim atlieus, tolleliiiic omncni Deum * slrum immolalus e.sl Chrislus. Agnus redewil oves. Chri-
uaV/iV et numen, ut ipsc soius pro Dco rolatur, ul dixi 2. Thcs- " slus innocens 1'afri reconciliavit peccalures. Quarto.in iugi
A
S1U3
blasphc
tbeus.
Erit or-
bis mo
narclia.
„„1. 2. 4. Sccundo, cius tabernaculmn, id cst, Ecclcsiam
ct lempla. Tertio, sanclos oinncs, ca;Iites et Bealos.
Hinc palet Antichrisli praecursores essc, eiusque spirilu
agi nostros Novanlcs, qui teniploruin culluin, et Sanclo-
runi vencralionem oppugnanl, et nboiere conanlur. Hoc
enim qiiod ipsi inchoant pcriicict Antichrislus.
Antichrislus er;jo rex orbis haheri voict, ac prscdicabit
se vcruni Christum essc muudi servatorcm ; Christum vc-
ro noslrum imposlorcm fuisse : quaj de Christi inirnculis,
regno, niorle, rcsurrcctione ct asccnsione in ca?l(is a l'ro-
phelis prwdicla sunt, in sese uno omnia certissimc iinplen-
da. Quaic et nioi luuin se, et a niortuis rcsurf^cntcm siinu-
labit, ac post trcs annos cum dimidio ex moule Oliveti, in
quo Christus in cseluni asccndit, pariter et ipse in ca;luin
consccnderc teuiabit; sed ibi a Christo eonficictur eldeii-
cietur in tarlara : ita ex Daniele et Apocalypsi docent S.
Hier. Uich. Auselm. S. Thomas el S. t'rc{7. 30. Moral. 3
gacrihcio; quotidie enim Hebra.i ex lcfje Exodi 29. v.38.
immolQhunl Ueo tam mane quain vespere a{;num : ct hnc
csl sacrificiuni inalutiniini cl vcsperlinum, quod socpe of-
fcrt et refricat David in rsalmis, et Prophelae: ila Ori^.
Cyrill. cl Eulliym. in loannis c. 1. 24. Quinto, in aliis o-
vihus et a;;uis, qui cx leg;e Dei omni festo ollerendi erant.
Sexlo, qiiia ab Isaia c. 53. 7. et leremia c. 11. 19. Chri-
stus coiiiparatur ajjno. Hinc eL loanncs liaptisla demon»
strans ludoiis Clirislum sive Mcssiam eis promissuni: Ec-
ce, inquit, Arjnus Dci, ccce qui loUil peccuium mundi.
Elci^^autcr a;que ac vere S. Paulinus Ep. 27. ad Aprum:
Ab inilio , inquit, sxculorum Christus in suis palilur et
iriuwphat : in Abcl, occisus est a fralrc : in ISoe, irrisus a
filio : in AOruham, perer/rinatus : in Isaac, oblalus: in la-
cob, fumulatus: in loseph, venditus: in lUose, expositus et
fugutus: in Prophetis , lapidatus el sectus; in ApostoUs,
terra marique iaclulus : in Martyribus, tolies el tam varie
Et est datum illi BELLIM FACEKE cuM SANCTis, ET Uoccisus. Ipsc ct tn tc putUur opprobria. cl ipsum in te odit
TINCERE ( bello subiii^are, capere et orcidcrc J EOS.
ET DATA EST ILLI POTESTAS IN OMNEM TRIBUM, ET
POPULUM, ET LINGUAM, ET GENTEM ) Hiuc patet Anti-
chrisLum seusim ita suum dilalaturum imperium, ut tan-
dem fiat orbis monareha, illudque non nliis quam teiras
finibus terminetur : iia loscph Acosla, libr. 2. de Temp.
uovissiinis c. 9.
Et adoravekunt eam ( bestiam, id cst Antichrislum )
OMNES QUI INIIABITANT TERRAM , qui tcrrena sapiunl,
homiues terreni et impii; uudc limitans subdit: quorum
KON SUNT Scr.iPTA NOMiNA IN LiBRO VIT.E. ) Hinc niysli-
ce Alcazar: Adoraie besliam, inquil, est inuudum dilige-
re el colere.
QUORUM NON SUNT SCRIPTA NOMINA IN LIBRO V1T.E
AGNI, QUI OCCISUS EST AB ORIGINE MUNDI.) Aliqui post
occisus est, poniint eomma,et to ab oriqinc mundi referunt
ad non sunt scripla noinina- Ila Aodreas, Arelas,Ticonius,
hic mundus ; sed grutius ipsi, quod vineil cum iudicatur,
et triumpliut in nobis.
Si QUis iiabet aurem, audiat.) Tum caqua; iam dixi Vi;rs.9.
de beslin, eiusque adorutione, tum potius ca quai sequun-
lur de sortium commutatione. Ha;c cnira res magni est
inomenli, ma^namque poscit attenlionem.
QUI IN CAPTIVITATEM DUXEBIT, IN CAPTIVITATEM VA- Vers. 10.
DET.) Iu Gra;co pro duxeril et vadet, estelcgans parono-
masia in vcrbis irvvayit, uTrayii. Sensus est, q. d. Nolite tur-
bari, o fidelcs , cum videbitis Autichristum ita sa;vire ad
libitum, ac prospcrari, quia tandem et ipse qui alios ca-
pit, capietur a Christo, iino a diabolo caplivus et vioctus
rapictur ad tarlara, aelernumque gchenna; carcercm.
QUI IN GLADIO OCCIDERIT, OPORTET EUM GLADIO OC-
CIDI. ) In gladio , id est, gladio: est hebraismus: Hebrfei
euim inslrumentis adiungunt 2. id cst, in. lam gladio ,
id est, violenta caede, morle et ultione. Sic Malth. 2G. 52.
Ambros Beda 'Ribera et Alcazar; tumque seosus est fa- p ait Chrislus: Omnes qui acccperinl gladium, gladio peri-
' ... .... uQdi '-'ia^j^; gfte(Z/o, id cst, violcnta.morle, Deo ulciscenle: non
cilis, scilicet adorasse bestiam illos, qui ab origine m
iion sunt scripli in libro vila\ id cst, qui non sunt pra;de-
slinati, sed reprobi. Verum alii, uLi viciuius, ita planius
To ub origine mundi referunt ad occisus cst, lollunlque
convma quod alii medium ponunt, uli idipsum tollunt Bi-
blia Romana et alia passim. Tuncque sensus est duplex :
Priraus, q. d. Ab origine mundi, id est iain oliin, ab ini-
tio, et aute omnia, ab onini a;vo, puta ab rcterno, Agnus
occisus est,id cst, occidi decretus, prsescitus et prffidesti-
Datus a Deo; quia eius nicrito omnes electi piiedesLlnati
et scripti sunt in libro vitaj. Quocirca est hic elegans an-
lilhesis luter librum vitBe et Agnum occisum ; illa eniin vi-
ta ad quam destinantur electi, clTeclus et fructus est pas-
sionis et morLis Cbrisli. Hinc et Ticonius pro £crcjayu.;voj,
id est, occisus est, legit s7iypa7ti7(/ivoj, id est, signalus est.
Sic Paulus aiL Deum dedisse (idesLdaredecrevisse et prae-
deslinasse) nobis sua doua antc lempora sajculuria, 2. Ti-
nioth. 1. 9. Sa-pe cniin per hcbraismum verba realia pro
autein quod tales homicida3 omues prtecise gladio interf
cianlur. Significat ergo AntichrisLum liomicidam , imo
parrieidam, pariLer violenta morte a Deo occidendum et
trucidandum.
Hic (in his rebus adversis et perseculionibus, earura-
que longanimi tolerantia, et spe liberationis patebitct
splcndebit) paiientia et fides Sanctorum.) q. d. In
lanta AnLichrisli persecuLione et prosperitaLe probabitur
et declarabitur illustris virtus, consLantia etfides SancLo-
rum; quia ipsi cum fide patientiam reLinebunt, speranLes
brevi sortium commutatiouem,scilicet AnlichrisLi deprcs-
siouem et vindicLam, siiain vero exaUationem et gloriam.
Nota. Tribulationessunt quasi lydius lapis, quo proba-Tribul.i-
tur fidelitas et couslanliaSanclorum. Hocest quod ait Ec-tioe^iiy-
cles. cap 27. v. 6. Vasufiguli probal fornnx, el /io;«z«ei-'^![,'*jj^P'^
iustos tenlalio Iribulalionis. Hinc Tobije 12. v. 13. diciLur:
Quia acceptus erus Deo , necesse fuil ui lenlatio probaret
menlalibuSDOiiunLur, ut alibi ostendi : ila Hugo, Gagne- 1) te. Unde Arabicus hic vertit: Et qui hubet palientiam- et /»-
di, qiio
moJo'
ius, el alii hic, ac Gregor. de Valentia 3. p. q. 19. disp. 1
puncto 3. et Gabriel Vasquez 3. p. disp. 77. uum. GG.
Christus Secuudo, Agnus occisus est ab origlne muudi uon in se,
fsiAKnus sed io suis typis et figuris, puLa saucLis Patriaichis et Pro-
occisus pheiig^ qui (ijei et pietatis causa occisi sunt: ila Ambros.
rc mun' Auselm. Aushert. Thomas, Hugo, Viegas et alii. Christus
ergo fuit Agnus occisus ab origiue muiidi, quia prajsigna-
tus fuil Priino, iu sacrificio Abelis, qui obtulit prinioge-
nitaovium,id esl agnos, Domino; ac proindc Deo placens,
ipsemel quasi aguus innocens factus esL victima Deo, cum
aijp^fricida Cuin occisus primus cxtilit orbis virgo et War-
tyr. Secuudo, in arieLe sivc agno masculo, quem pro Isaac
substituit et iinniolavit Abraham, Gcues. 22. 13. Sie enim
in ChrlsLi passione ludaeiset tortoribus pro deiLale surro-
gata , passa et iinmolata est humaniLas. TerLio , in agno
paschali , de quo fuse dixi Exodi 12, Eteuiui pascha «o-
demsunclorum, &ca<M5 Ci^.Est ergo paLienLia quasi thoras
impenetrabilis, omnes hostium ictus cxcipiens et elideus.
Quocirca fideles hortalur Aposlolus Hebr. 12. 1. diceus:
Fer pulienliam curramus ad proposUum nobis certamen.
Et S. lacobus cap. 1. 2. Omne gaudium existimale. fra-
tres mei, cuin in tcntalionas varias inciderilis ; scientes
quod probatio fidci vestrx palientiam operutur; paticntia
aulcm opits perfeclum habel; ul sitis perfectiet intcgri, in
nullo deficientes. Rursum Apostolus ad Rom. 5. 3. Tribu-
latio, ait, paticnliam operatur , patientia aulem probalio-
nem, probulio vero spem, spes uulem non confundit. In fi-
nc ergo niundi erunt viri patienLissiini et fortissirai,ideo-
que WarLyrcs illustrissimi.
Moral. vide hic ut virtus per adversa splendescat et adMoral.
gloriam evadat. Gagales acccnditur aqua, oleo rcstingui-^Jf^^^^,-,
tur, ait Plin. lib. 36. cap. 19. Ita in adversis vera virtusciarescit.
Commenlaria in Aporalypsm S. loannis. Cep. 'XIII.
939
ordet, tepet in prospcris, et o(Iu8o roluplalis olco lanjjn';- ^ Becta; a^spclis , ut cum nullo de religione cl lcge siia dl-
8cit ct obruilur
J\am virlus ftilile nomen,
AV decus adfuerit paliendo, vbi tempora tethi.
Vroxima sint, putchramque pelat per vulnera laudem ,
oil Siiius lib. 9. Dionysias Inpis fuscus est, rubeas hnbens
notas; qui si nqiisc mislus conlcralur, vinuin fra^rat, ait
Solinus: ita virtus, adversis excilntn et (luasi contrita ,
frafjrat acrius. Quocirca rcclcOud. lib. 1. Trist. eleg.3.
Materiamque tuis tristem virtutibus imple,
Ardua per prxceps gloria vadit itcr.
Ikctora quis nossct, felix si Troia fuisset?
Publica virtutis pcr mala facta via est.
Et Aratus lib. 1. in Acta Aposlol
ISec cedile curis.
Virluti damnosa quics, nullumque coronal
Jn stadio securus honor: sua gloria forti.
Causa laboris erit, rarusque ad (jaudiu rniles
Cui pax sola fuit, vicloria scmcn ab hoile
Accipil.
Pulcgium hicmo floret, rigente ubiqiie frigore.UndeCi-
cero lib. 1. de Divinat. Masculorum, ait, iecuscula bruma
dicuntur augeri, et pulcgium aridum florescere ip<o brU'
mali die: ila florct adcersis agitata virtus. Hinc S. Atnbr.
lib. 1. Offic. cap. liO. Forliludo, ait, imuiinentibu.i pericu-
lis ornamcnta defindit virtulum omniurn . et inexpiabili
prxtio adversus omnia vitia dccernit : invicta ad labores ,
fortis ad pericula, rigidior adversus voluptales, dura ad-
versus illcccbras.
In numismatc Trniani viscbaliir clava lconino insidcns
copili, nimirum vir forlis ct snpirns cst Trav^xiiaTwo , o-
mnium doinilor, inslar Dci cuiusdam tcrrestris.
Sapiens autcm vicinus proximusque diis consistil, cxce-
pta mortalilate similis Deo. ait Scneca cnp. 8. lib. de Con-
slnntia sapientis. Idcm Epist. GG. Iiuncdat vcraj virlutis
lypum: Qiiemadmodum, ait, minora luminaclarilas solis
obscurat ; sic doiores, moleslias , iniuiis virtus magnitu
Bputeiit. scd qiiomlibet cam blaepheniaotem iiitcrficiant.
Numcrus uominis eius GCG. significat, oit Innocent. III.
quod sccla hoec durabit GG6. anois. Vcrum iam mille an-
uis duravit; cccpitenim subannumChrislisexcentcsimum.
.\d hnnc seutentiam acoedunt loanncs .\unius, et ex eo
Henlenius in iudicio de Apocalypsi, q'jod v(.-lut prologus
praefigiturcoinmentariis Areta? m Apocalyps. Hi cnim por
bestiam hancintelligunt .Mahometem, qu.'iii asserunt fuis-
se Antichrislum. Verum .Mahomelem non fiiisse ADlichri-
slum, mullis cerlisque ralionibus demonslrat noster Sua-
rez tractal. de Antichristo, el IV-rerius tractat. de hac re,
scilicet, quod Mahomct non sil Anlichristiis.
Sccundo, Alcazar sicut per besliam maris , v. 1. ila et
per hanc bestiam terrs accipii Homanum Imperium Ec-
clcsinin Christi impii.-jnans; por besliam euirn maris si-
gnificalur Romani Imperii ampliludo el maieslas, qiiae E-
vangolii humilitati ex dinmctro oratadversa; por 1'ostiani
ferra; vero signifiratiir terrenusf(Tra;ont.irum cupiditatum
1' alTcctus, qtii in Romanis aliisquo genlibus eis subditis, in-
tegor ac vivus cxlabat. Atque, ut verbo dicam , siguifi-
caiitiir hic tres fidolium et Ecclosia: hostos, scilicet draco,
id est diabolus, bcstin maris, id est mundiis, et bestia ler-
ra», id est caro: qiii tres paritcr significantur et alludunt
ad Satanain , Leviathan el Dohoniolh, dc quibus in libr.
lob fit mentio. Duo cornua bestia; sunl comminatio ac se-
verilas, quibiis sapienlia carnis Evanjjelium exterminare
conabatiir. Sccundario duo ha;c rornua fuorunl duo insi-
gnos .Magi Ci-eleri.s nobiliores, niiiiiriim Simon Mngiis et A-
polloniiisTyana?iis,quiClirisloet .\pnstolis per falsa niira-
ciila et iiiaupm sapionlix ostentntionoin portinacissiine re-
piignarunt. Loqncbatur sicut draco, id esl. loqucla eiusdul-
cis erat, seseqiie facile insinuans, ila iit illam audire per-
inde esset, ac serpcntis vel diaboli sibilos exaiidire. Viri e-
nim spiritiialesdicuntetdocent, carnis loqiiflnm et instin-
ctum esso loqiiolain ot instinctiim da>monis. .Mludit ad lo-
qiielam scrpentis qui Evam porfjiilaindeccpit. persiiaden-
dine sua elidit atque opprimit ; et quocumque affulsit ibi p do oi noiiii vctili cstim,(ieu.3. HincS.Iacob.c 3 15. de h
-...,;~. ..•,/.._. .//_ i .„.-■ .-..._ . .•- ..II VJ : :-_.:- ..:. J.:ii -...•.,..'•. .'.•..//.■-
Ver». 11
Bcsim
lerra;
ll3l>oaie<
lll Dll
rtcul.1
<leccni.
quidquid sinc illa apparct, exlinguitur, nec magis ullain
portionem habent incommoda, cum in virtutcm inciderinl,
ijiiam in mari nimbus. Quocirca Carolus rcx Ncapolis in
iusignibus habuit rupem lerra scissam, in cuius cacumi-
ne crat crux, in summa crucc rosa cum hoc leinmale: In
palientia suavitas.
Et VIDI ALIAM bestiam ascf,>de>te.« db terra, et
HABEBaT CORMA DLOSIIIILIA AGXI, ET LOOLEBATIR SIC-
l'T DKACO. ) rrimo, L}raii. Aurcolus, cl Doiiiin. Soto ia
4. scnl.disl.49.q. l.a. i.per priorem bcstiam,dequn v. 1.
accipiunt Sinochiuin,vcl, utalii vocnnt,Siroom,nut Sirum
Cosroaj rcgis Pcrsarumfiliuin,qui mullos,uti .Vnaslosium,
aliosqiio septuaginta mnnnohos mnrtyrio nirocjt : por hanc
■vero bcstiain accipiunt .Maliomcl, aiiclorcm inahomctismi,
cuius miraciila narranl Snrnccni. Primum, qtiod sine do-
lorc prodieril ex ulero innlris, circumcisus et hiluris. Se
cunduni, quod in eius nntnli oinnin idoln pcr totum or
honi corruorint. Tcrtium, qiiod Liicifor niroptus ab ange
carnis sapiontia ait, quod sit lcrrena, animalis, iliabolica,
qtiia scilicet loquitur iit draco. Fccit igncm de crlo descen-
dere. id osl, praj se tiilit zoluin diMUum et veluii e caelode-
lapsuin ; quasi euin ad porsoquendain Ecclesiam iiihil aliud
Rlimulnrct, qiiain zclus honuris et ciillus diis impondendi.
Fecit et imaginem bestia; loqti: ; qtiin per idola dimon lo-
qtiobaltir et dnbal responsa. Ila ipso cx si:o lino et scopo.
Tertio, melius S. liregor. 33, .Moral. '20 .Vrotas, Kii- '"•
porl. H;jynio, ct 1'anoun. hic, per hanc boslinm accipiunt
universos .\nlichristi ministros, mnxime priconos et pras-
dicatoros. Dc tcrra quippe a.<cendere , inqiiil S. Grcg. est
de terrena gloria superbire. (jux hahct duo cornun Agni
similia ; quia pcr hgpociisin .^anctitatis , cam quam in se
veracitcr Dominus habuil , sinjularem sibi inesse sapien-
tiam menlitur ct vitam. Sed quia sub .\gm specie audito-
ribus reprobis serpentinum virusinfundil, rccle subditur:
Et loqucbatur ut draco.
Quarlo ot oplime, Anibrosiiis, .\ndreas, lrena>U9, libr. |y^
lis,tunc immcrsus sil in profunduin mnre. Qiiarlum, quod D 3. cap. 2tS. Tortullianus, libr. de llesurrcct. carnis, cap. t^eouiD»
venti, aves et uubcs de eiiis oducalionc decertarint. Qiiin
tuin, qiiod asina voce hiimana cum vocarit sigilluin l'ro-
pholarum. Scxtum, qiiod niibca atra sempor eliam cn^lo
.soronn, oius capiti inciibuoril. Soplimtiin, i|iifld liinam bi-
partilo divisain roniunxorit ct conipffjcrit ; hinc riirc.x' vo-
nerantur lunam, caiiii|ue iii vexillis ca<>tris pra.'foriiiil. (>-
ctavum, qiiod angelus sit ei locutus. Nonuin, quod arbor
2'). Hibera, Vngas et alii, por hanc bcsliam accipiunt in-
signciii aliqucm impostorem, qiii erit qunsi prKcursor ct
pra-co .\nlichristi: liunc eniin illo hnbobil instar (^hrisli,
qiii prseciirsorom habuil S loaiineni U.iplistam. Quocirca
Irona;us, lib. o. siib finiMii.ciiin vornl hjperaspislcin et ar-
ini|;orum .\nliohrisli. .Mquo hao ralione Anlirhristus qui
volel coli ul Doiis, imitabitiir nivsterium SS. Trinitalis,
tiri nb co evocala, ei htiiiiililer se inclinarit. Dociiniiin, qiia; est in Deo. scilicet ut draco sit ralor, ipsc sil Filius,
ipjod bos el agnus ci, qunsi mnximu internuntio Doi , lo
cuti sint. (Juocircn nsseruiil .Mahoinetis nomen fuisso antc
mundi creationem iii conspoctii Dci : el qiiod, nisi fiiisset,
nequaqiiam mundum rondiilissct. Mnhomct instiluit ima-
ginem bostia?, id cst, stiinniiim stia; soclas pnntificcin, qiiom
Turca; Calipham vocnnt, quoin stimme rcvorcnliir, cuique
obediuut uti nus Romanu l'oiitilici. Characlcr cius est cir-
cumcisio, alia;qiie cicremonia; ob co inductn laiunxit suic
liic vero imposlor oiusqiio pra;co sil inslnr ^«pirilus snncti;
sictil onim Pniri Chrisltis defert.et Chrislum Spiritussnn-
clusclaririoal: itn di.nbolum, ut patrein suum colet Anli-
christiis, .\nlichrislum pseiidoprophola hic signis magois
prTilioabit, el nobililabit: ila loscphus Acosla, lib. i. do
Ttinpor. noviss. cnp. 17. qtii el cap. 11. nimirum cuius-
dam praccursoris Anlichrisli in Peru a so visi rcfoi I cxem-
pluui : qui cum esscl Doctor Theologus , ct quasi oracu-
940
Comraentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XIII.
lum illius loci Iiabcrelur, a inuliertMilft dccoplus, se lii- A Et LOQUtBATLB sicuT draco. ) Q>iia doclrina eius c
. . . 1- . <T- -■ . . f'l -: ■'*■.:.. . . : 1 . ,1 „„n;.l„ f „..^..l„„i„ ^„..„.. „l„ „1 Jl~
I)UO COT'
iitia ^imi'
lia ARUi
qiise?
Cormia
symbo.
Uim re-
gis et
Uei.
cebat esse redemplorein mundi pcr c(Ticaciuiii ; Clirisluin
vcro fuissc lanluiii pcr sullicicniiaiir, idcoquc naminis Ua-
dilus, pertina.1 in siia supcrbia et lia.'rcsi, Ijis iniser a inor-
te piajseiili in .•elcriiam iransiit.
Et habebat cornua duo similia Agni. ) Hfec duo
cornua crunl specics el siinulalio mansuctai saiiclimonife,
ut videatur cssc Agnus, et potestas faeiendi iniracula, ul
videalur essc tbauinalurfjus instar Cbristi: quibus quasi
cornibus potentissime sibi hoinines conciliabil, pluriiiios-
que ad Antichristi seclain et iugum traliet. Posscnt sccun-
do duo cornua significarc duos eius adininislros et coope-
ratorcs insigncs dolibus iam dietis ad deeipicndum ioslru-
clos. Sic enini bestiae, id est Antichristi , cornua deccin ,
erunt deeera reges, eius admiuistri et adiutorcs. Terlio,
losephus Acosta, lib. 2. de Tempor. noviss. cap. 17. Duo,
joquil, cornua Episcopalis dignilatis, puta inilra; sive in-
fula? (hsec cnim est bicornis) insigne sunt. Vidctur crgo
quod liic pseudopropheta erit Episcopus quispiain aposla
lit sorpciitiiiii, id cst callida, fi audiilenla, venenala el dia-
bolioa, idioqiic aptissiina ad decipicnduiii lioiniiics. Sic-
ut ciiiiii draco, id cst diabolus, decipiens Evam, loculus
est pcr os serpcntis , ita et loquetur per os huius pseu-
doprophcta;.
Et potestatem prioris besti^ ( Antichristi) omhem veis la.
FACIEBAT IN CONSPECTU Eius. ) q. d. Hic pscudoproplieia
el pra.'cursor Autichnsli, pro Antichristo, et coram .Anli-
ciirislo faciet miracula, omniaque ilia in speciem illuslria,
qiiaj faciet ipse Antichristus, idque Anticbrislo ipso inan-
danle et adiuvante, ut per hsec facta et signa pcrsuadcat
Iiominibus Antichiislum esse Messiain Dei Filium, idco-
que adoranduin. L'ndc scqiiilur:
Et FECIT TERRAM, ET HABITANTES IN EA , ADOBABB
BESTIAM PRIMAM CLIUS CURATA EST PLAGA UORTIS.j El
significat id esl, q.d. Tcrra, id esl,habi(anles in (erra,\wnn-
ncs tcrreni tcrrajquc bonis airixi, sincnt se seduci ab hoc
pscudoprophcla,etadorabuntAnlichrisluniobeiusmiracu-
ta, et simulator religionis, Ecclesiastici honoris proditor, B la , prseserlim quod scipsum a morte visus sil suscilare
qui draconis venenum suis sermonibus populo propinabit
Porroinsulse ba;retici putant hic taxari gradum etmitram
Episcopalem, quasi bicornem, cum potius laudelur; voca-
lur enim duo coniua Agni, id est, duo robora seque ac or-
nameDta Christi. Non ergo infula, sed infulatus apostata
laxatur, qui perfide hisce cornibus Christi abutetur ad se-
ctam Antichrisli propagandani. Sic olim Drsacius.Valeus,
Euscbius, aliique Episcopi Arrii haeresim propagarunt.
Nota. Cornu apud priscos signiim et symboluin erat re-
gni, imo divinitatis. Alexander Magnus, ut vulgo persua-
deret se filium lovis Hammonii, eius cornua assumpsit ,
ait Athea. lib. 12. et Clem. Alexand. Exhortat. ad Gea-
tes. Kara, ut canit Silius Ital. lib. 14.
Hammon numen erai Lybicx gentile carinx,
Cornigeraque sedem spcciaba( cxrula fron(e.
Bacchus, priusquam nascerelur, habuit cornua quibus
perforavit lovera. Unde Euripides ia Baccho, actu 1. eura
Tocat tauricornem.
Statius, lib. 2. Thebaid. Inachum cornutuni facit:
Pa(er ipse bicornis
Jn Ixvum prona nixus sedei Inachus urna.
Celebre est coruu Amalthea2. A diis coruua translata
sunt ad reges illos priscos, innocenlia et virtuie diis pro-
xiinos. Hinc aruspex, visis incapite Cippi cornibus, dixit
haec eiregnuin Latii porlendere, testeOvid. I. IS.Metam.
Rex, ait, o salve. Tibi enim, tibi, Cippe, tuisque
Hic locus, et Laiise parebitnt cornibus arces.
lo cornula dicitur peperisse reges Thebanos , teste Eu-
rip. ia Phceniss. actu 3.
Acutum fuit Demetrii responsum Philippo regi datnm :
Si rex esse vis, utroque cornu bovem retine , id est Pelo-
ponnesura ; testis est Plutarch. in Arato.
Nec id solum apud profanos, verum et apud fideles et
sacros, Mosi Deus Exodi 34. cornua, id est, radios lucis
instar cornuum, afrixit, ut eura ducem el legislatorem au-
ctoraret:
Flammea cornuio librantem lumina vultu,
Gestantemque sacris iura superna libris.
Cornu ergo symbolum est roboris et polestatis. losepho,
id est , posleris eius, puta regibus Israel ex filio eius E-
phraim nascituris, benedicens Moses, Deuter. 33. v. 17.
Cornua, ait, rhinoceroiis cornua illius: in ipsis ventilabit
(jentesusque adterminos terrx.Et Deus Davidi, Ps.131.17.
llluc producam, inquit, cornu (imperiura) David; qui vi-
cissim grato animo illud in Deura auclorem resigoans, 2.
Reg. 22. 3. Deus , ait etc, cornu salutis mex. Et v. 48.
Dcus qui das vindictas mihi, ei deiicis populos sub me. Im-
postor ergo hic bicornis. Antichristi domini sui imperium
aeque ac divinitatem, duobus hisce cornibus repraesentare
et persuadere sataget.
Symbolice, duo cornua sunt fraus et vis, quibus Anti-
christus, eiusque hic prajcursor, gentes sibi subiget, iux-
ta illud vulgatum: Arte et marie, aslu ei ausu.
UT ETIAM IGNEM FACEBET DB ""» 15.
Tria mi
racula
Et fecit signa magna
c£l0 descendere
la quae Antichristus, vel pcr se, vel per suuin prtecurso-Vniicuri
rem faciet. Priinuin est, quod simulalBit se a plaga lcthali'»-
resurgere, ut dixit v. 3. Secundura est hoc , quod ignera
e cselo evocabil quasi eius dominus, id est Antichristus,
sit filius et haeres Salomonis, imo alter Saloinon rex, de
quo ait Script. 2. Paral. 7. v. 1. Cumque complesset Sa-
lomon fandens preces, ignis descendit de calo el devoravil
holoeausia et viciimas; ac alter Elias, de quo ignein e cae-
lo contra hostera suum evocante dicitur , 4. Reguin 1.
T. 10. Dcscendit itaque ignis de ctclo, et devoravil eum, et
quinquaginta qui erant cum eo. Sic enini hic imposlor i-
gncin e ca;lo rainabitur iisqui nolent cedere etcredere .\n-
lichristo. Tertium est v. 15. quod faciet iraaginem statua
suaj loqui. Qua; omnia vel ficta , vel falsa erunt miracu-
la; vel enim vitiura erit in inateria, ut revera non fiant;
rsed per diaboli oculos intuentiura perstringentis praesti-
gias, hominibus videantur fieri, vel vilium erit in forma ;
oiiinia eniin fient vi non divina et supernaturali,sed phy-
sica et nalurali.
Hoc est quod pra?dixit Christus, Matth. 24. v. 24. Sar-
gent pseudochristi et pseudoprophetx, et dabunt signa ma-
gna cl prodigia, iia ut in errorem inducaniur fsi fieri po-
testj eliam elecii. Et Marci 13. v. 22. Et dabunl signa et
portenta ad seducendos [si fieri potest) etiam electos. Et
Paulus, 2. Thessal. 2. 9. Cuius est adven(us secundum o-
peradonem Saianx, in omni virtute, et signis, et prodigiis
tnendacibus, et in omni seduciione. Vide ibi dicta. Ex eo
enim loco liquet multa alia iniracula, aut potius mira, fa-
clurum Antichristum; unde Sibylla, lib. 3. Orac. quatuor
alia addit, scilicet quod Antichristus sistet mare, quod si-
stet solera ellunam, quod montes transferet, quod plures
inortuos suscitabit. Veruni, inquit, haec non erunt vera
signa, sed fallacia. Plura recensent S. Methodius, Hippo-
P^Iylus, et Ephrem, quorum verba citavi, 2. Thess. 2. 9.
L* DlCENS UT FACIANT homines IMAGINEM BESTI.», QU^Vers. |4
HABET PLAGAM GLADii , ET vixiT ) Id est , suadcns et
persuadens hominibus utfaciant et adorent statuas Anti-
chrisli, qui percussus gladio et quasi occisus, videtur nii-
raculose resurrexisse, uti dixi v. 3.
Et DATUM EST ILLI UT DARET SPIBITUH lUiGIM BE- Vers. 15.
StiM, ET ut loquatur.) q. d. Hic praecursor Antichri-
sti in statuara Antichristi immittet spiritura, pula d<emo-
nem familiarem, qui per slatuam loquelur, ut olim locu-
tus est Apollo Delphicus, ila ut statua Antichristi videa-
tur animata, ipsaque loqui : ita Richard. Rupert. Aretas.
Et faciet omnes habere characterem in manu. ) Vers. 16.
Sicut nos gerimus signum crucis, ait Ambrosius, ila An-
tichristus faciet oranes suura signum , quasi characterem
gestare. Putant nonnulli quod Anlichristus suis asseclia
nolam certara fronti aut manui inuret ferro , aut cullro
incidet, aliove modo imprimet vel alTiget, uti nos facimus
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XIII. 9U
pf-cudlbus ol iiimcnlls noslris. Talcm enim notain Latiiiis A furc insi^nc .Vnlichrisll: Sego bapliiina, tcI, nef/o lesum.
signifiral choracler , ct Grcecum /_afz/ua propric sif^iiiti- Qijarto,Ribcra hic ad v. 4. pulat Anlichristuiii pro cba-
cal nolam impressam vcl insculptam: ita Valablus el Vic- raclcrc liabilurum formam draconis (siculRomani olim a-
quilas [jcslabant, et per sioi^ulas cohorlcs dracones, quos
IV.
ipressam vci insculpt
gas. Sic olim militcs siKnnbanlur slif^male in inanu , uti
ex Cod. lustiniani et S. Au{;ustino, Chrysost. cl Pruden-
tio docet Lipsius, lib. 1. de Militia Romana, dial. 9. iino
S. (ircf^or. Kp. 100. ad Mauricinm, ct 103. ad Theodo-
rum mcdirum.ubilnipfTatorisedicti mcmiiiit, ne quisnia-
nu sif^natus nnte cxpletam mililiam in nionasterium recj-
piatur. Qiiin ct Vcf^elius lib. 1. cap. 8. el lib. 2. cap. 5.
Puncluri.f. ait, in cule cunclis scribuntur milites. Ita Ar-
riani nraecursores Antichrisli, sub Huncrico rege cogc-
bant Orlhodoxos a sarerdotibus Arrianis rebnplizari, ct
huius rci chirographum eis dcinde tradcbaol. Quia non ti-
cebat. ait Viclor Uticcns. lib. 3. >VandaI. sive privalis. si-
ve negotiatoribus. alicubi transire. nisi scriptam churacte-
ris inilio suam oslenderent mortem ( id est, se esse ab eis
rebaptizatos, quod crat peccatum morlale, mortemque a-
nimae allulcrat ) quam per revelationem servo suo loanni
qui portabant Draconarii dicebanlur, tcste Vegelio, libr.
2. de He militari, c. 13.) ut et ea rcpraescnlct suum dae-
muiieiD a quo missiis cst, et a quo agetur et regetur. Ve-
rum superbia .\ntichrisli, scque ac dxinonis, non ferel hanc
formara; nec cnim dxinon draco videri cl nominari, ncc
Antichristus adraconc inissus vidcri volet; praesertim quia
ipsc solus volet adorari ut Deus.
Quinto ergo, vcrisimilius Primasius et .\nsbcrtu8 (qui y.
asserit hoc sibi a Deo csse rcvelalinn ] censent cliaracle-genuiQa.
rem Anlichrisli fore nomcn Antichrisli, hoc caraclere per
•^Qr coinpcndium cxpressuiii. Ubi lillcra P est ti Grae-
JJ^ cum, ciii rcspDiidct R Latinum: du;c lineae Irans-
versa; faciunt X chi GrKcuin, rcspondens ch Liliiio: ter-
lia linca rccta intcr duns trasvcrsas media.cl I io?a Grae-
cuin respnndens / Latino, qure suiit ircs inilialcs litterao
olim ostendcrat Christus, ubi dicit. nulli liccre aliquid e-^ nominis x?'"''. 'd t^*'' Christiis. Antichrislus enim vo
mere , nisi qui habuerit charactcrcm bestix in fronte sua
vel in manu sua. Character ergo Hunerici erat chirogra-
phiim, sive testiinonium, quod quis ab Arrianis esset re-
baptizaliis: siniili forle modo eharaclcr hic Anlichrisli ia
charta excudetur,et singulisdabitur ul eumaffignnt fron-
ti.vel manui. Hoc cniin facillimum et expcditissimuin erit
in tanto .\otichristianoruni nuniero. Porro.nonniilli licere
aliqiiid enicre, idcm cst qiiod igni ct aqua interdicere, at-
que ab omni hominum commercio et contubernio qiiasi
detcstnbilfs ct eiecrabiles arcere, utpole pervcrsa; et pe
cabit se Ciiristum ct Messiam. Id ila csse patel Primo,
quia V 17. vocatur charactcr nominis eiiis: crgo chara-
ctcre hoc noinen cius per compendiiim cxprimelur, uti ex-
primitiir in fif^ura iain dicla. Sccundo, qiiia Coiislanliuus
hanc nolam ct characterein Christi iain diclum, in labaro
castris prifcrcbat , eoque vicit Mnxcnliiim aliosque ho-
stes. Undc Pnidcnliiis, lib. i. contra Syinmachuin agens
de R mano Stiliconis exercitu ila canit:
Cecinere tub:e: priina hasta dracones
Prxcurrit. qux Chrisli apicem sublimior effert.
slifcrae fidei ac rcligionis. Itaque crcdibile est zclanliores Ergo verisimile cst idem factumm Anliohrislum, qui erit
\ntichrislianos,cosquc qui pr» caeteris gratiam Antichri-
sti aucupabuntur, sibi suisque incisurns vcl inusluros cius
charactcrciii : alios vero eum vel impressum in charta, vel
iDSCuIptiim in medalliis, in fronte aut inanu gestaturos.
Sic Antichrisli prodromus Diocletianus atrox edidil edi-
clum,ne quis quidquamChristianis vcndcret aut submini-
straret, nisi prius thura diis adolevissenl, de quo ita ca- P
nit Ven. Bcda in Hymno S. luslini Martyris:
Aon «7//.« emendi quidquam,
Aul vendendi copia,
tiec ipsam haurire aquam
Dabalur licentia.
Anlequam Ihurificarcnt
Detestandis idolis.
., . Quaercs, quisnam eril characler Antichristi? Primo,
eierAoii- Alcazar censcl characlcrem non fore alinm qiiam ipsiiin
chri.iii nonicn, vel numeruin nnminis besliae. Vcrum vcrbn aliiid
indicant; nitcnim v. 17. Qui habel characterem. aut no-
men bcstix. nut numerum noininis eius: ergo ha?c trin in-
tcr se cnint disiincta, scilicct character, nomen et nume-
rus nominis .\ntichristi.
Secundo, Viegas censcl trcs forc Anlichrisli chnractc-
rcs: primiim. imnginein Antichristi nd viviim cxpressain;
sccunduin.nonien ipsius propriiim propriis litlcris inscri-
ptuiii ; tertiuiii, lillcras qiiae continent iiiimcrum nominis
quisr
I.
Scnleot
rex polenlissimus, et Conslantino gloriosior: crit cnim i-
pse simia Christi et Christinnorum Iinperalorum, volclqiie
hnbcri, nominari ct coli ut Chrislus. Terlio, quia luliauus
Apostata, uli ipsemet testalur in Misopogonc, noinen Cbri-
8ti esprimcbat per lilterain X chi. Ipse autein fuit typus
et prodromus Anlichristi.
Tropol. disce hic,charactcrem Christi esse crucem pu-Char.-
ram et genuinam , Apocal. 7. 3. Antichristi vcro chara- c'^^f «^hn-
cterem esse P,idcst, iwjov, hoc esl, rosamet voluptntem, ^, ^,^^
intcr suas spinas capiit allollentcm. Ila Tcrlullianus Iib. A.itirhri-
de Corona militis, docet Christiani coronam csse ^«"'.^1'? VX^pur
fuit Christi; nimirum spincam, nou roseam, adeoquc illi-
citumesseChristianum coronari rosis, myrtho.Iauro.ctc.
hisce cnim coronari idola. deosque Gentiiim,id cst, d.-emo-
nes: quocirca nobis cum Christo, ct cxChiisti inslitutio-
nc, S. Catharina Scnensi, omnibusque Martyribus cl San-
ctis, in hoc vita cligcndam esse spincam, ut in futura ro-
8ca, imoaureactgemmea, coioncmur: ul cl illam, inquil,
ipsc cap. li. coronam xmuleris. qux po.<:lca ei obccnit,
qui et favos po<it fclla gustavil, nec ante Uex qlorix a cx-
lcstibus salutalus c:!. quam rcx ludxorum proscriplus in
cruccm, minoratus primo a Palre modicum quul citra an-
nclos, cl ita gloria ct honore coronalus. Si ob hxc capul c»
'tuuni dcbes. tale si potes , ei repende. quale suum pro tuo
oblulit; aut nec floribus coronrris , si spinis non potes.l-
piuiii ; leriiuiii, lilicras qiia; coniineni iiiimerum iiumiiiis ..^vuuiin, uu. i,^^ /, .,,,„...■ v» Vo V / i n> iv no
eiuspercompi-ndiiim.qui numerus erit GliO. Ilnqucomnes U dein libr. do Spcctnculis cnp. 28. i\ostrx,a\\., "^«"'^' " *
rompellenliir nliqMid honiin triuiii qiiasi charactercm An- strx nuplix nondum sunl , non possumus «'^f,"'''';^^';*^^,';^''
tichristi in frontc out inanii dextcra gestarc, iit hic ait
S. lonnncs: proprie crgo per characterem Vicgas accipit
imngincin Antichristi.
111. Tcrlio, S. Hippol lib.do Consum.s.TcuIi ccnscl nomen,
«equc nc chnractcrcm .Vnlichristi. forc la-ji-jtiti, id cst, ne-
go. Siciit enim olim Traianus (teslc Plinio), Deciiis, nlii-
quc Ivrnnni, qui volebnnl Christinnos reduccro nd culliiin
snoriim iilolorum, cxigcbnnl nb cis ul diccrcnt : Nego Chri-
stuin criirilivuiii ; ila Anlichrisliis , nit Hyppolyt. dicrt :
Negn Dciim tuiim rnirilixum. Eius crgo sigilliiin ct rha-
rocter, qiiem nb omnibus cxigct, crit hic: /Vci/o Crralo-
rcm c.rli ct tcrrx. nrgo baplismum, ncgo adorationcm a
mc Deo pr,vstari solitam : tibi adhxrcsco. in lc crrdn. Hipc
cnim erilapostnsi.T clnpostnlnriim profcssio. QuocircnPc-
rerius iu Danicl. 12. v. 1. later plurcs, ail, convcnit hoc
,7/i< ( mundnnis ct volupluariis ), quia nec illi nobi.^cum.
Vicibus disposila res c^t. Aunc i7/i l.rtanlur, tios conjlicla-
mur S.rculum finquHJ gaudebit, vos tristcs erilis. Lugea^
mus ergo, dum Elhnici gaudcnt. ut cum lugerc crrpennt,
qaudramus. nc parilcr nunc gaudrnlcs, tunc quoque pari-
ter liigramus. Dclicatus es, Chrisliane. si cl in sxculo vo-
luplalcm concupiscis :imo nimium .Uullus. si hoc existimas
voluplalcm. Dicasvclim: Kon possumus virere sincvolu-
platc.qui mori cum voluptate dcbebimus ? Sam quod est a-
liiid votum nostrum, quam quod cl .iposloli, exire dc sxcu-
lo , el rccipi apud Dominum ? Hic voluptas , ubi el lo-
tuin. Et mox : Qux maior voluptas. quam fasHdium ipsius
voluplatis. quam s.rculi totius conlcmplus, quain vcra h-
bcrtas. quam intcgra conscicntia, quam mortis tiinor nul-
liis. quod catcas dcos nationum. clc. quod Dco vivis . i''"--
942
Commentorla \n Apocalypsln S, lonnnis. Cop. XIII.
sus sxculi inluere, trmpora labcnlia dimmera, ttcfas con- f^ Ipniim, iraduclus, facit spxcenla, qui simul positi faciunt
summalionis expccia , od (ubam anr/eli crirjcrc, ad mar-
ttjrii palmas gloriarc. Hac de coiisa S. Pelrus, S. Paulus,
S. Audreas, S. Ij^jnalius, crurcs sitiebanl.ad martyria vel-
ut ad eijuias anlielabant; delicias vero, pompas,opes, lio-
nores fugiebant et aversabontur. Cru.\ crgo est character
Sancforum et clcctorum, voluptas vero est cliaracter ira-
piorum et rcproborum.
In fbomibls.) S. Eplirem, traclat. de Anlichristo, ait
id factiirum Antichristum hoc fine, ne scilicet sil locus in
fronte.in quo crux per nianum dexleram formeluret pin-
gatur. Timebit enim ne facto signo crucis, vis sua et po-
testas corruat.
Mystice S. August. lib. 20. Civit. 9. In fronte. a.\\,pcr
professioncm , in manu, pcr operalionem ; etS. Prosper in
Dimidio temporis cap. 5. Inscriplio in frontc , inquit, esi
gloriulio inmalis opcribti^: inscriptio in manu, cst operatio.
Ai'T NUMEBUM NOMINIS Eius.) Piiln numcrum CC6. qiii
Greece cxprimitur pcr iilteras /, £. r: /_ euim nolat COO
CCO. Nimirum, iit nolctur triplex diaboli, qui Anlichristo
prresidebil, lransgres9io,et prajvaricatio, EPque ac darana-
tio. Prima cst, quando iudicatus in ctelo sentenliam dara-
nalionis acccpit. Secunda, quando in serpenle, per quem
hominem deceperat, malediclione mulclatiis est. Terlia ,
qiinndo in Anlichristo mundum seducens detiirbabitur iii
tarlura, qiiando nimirum Dominus lesus inlerficict eum
spirilu oris sui, et destruet illuslralione advenlus sui.
Et numerls eius sexcenti SEXAGnxA sex.) Hinc ali-Niimcru3
qui ex Aurcolo et Lyrano pulant Antichristum fuisse Ma-^^GS.quis.
bometum,qui regnavitusque ad annum Domini CG6. Rur- ggjjj^i^j^
suni, lillera; uoininis Alahomct, si arilhmetice accipiantur
quasi indices nmnerorum, faciunt numerum CCC. lla scn-
seriinl olim Codrenus, et Zonaras, lib. 3. Annalium, oc
Gonebrard. lib. 3. Chronol. quos citavi v. 1.
Veriim fallunlur: vidctiir enim cerlum esse et elarum
cx Srriplura, qiiod .Mahomel non fuerit Anlichristiis, sed
aliiis expeclelur, isqiie fuliirus sit siib finpin mundi. Rur-
I 60. r G. Veruin inccrlum esl an .\nlichiislii9 Gra;ca lin- D surn Mahomel rcgiiare cocpit oiino Chrisli G20. ac regnavit
gua lilteris et numero uletur, an IIobr.Ta ( erit cnim lu-
daeus Iiidceorum princeps el Jlcssins) an qua alia. Rursum
incerlum est an lot lantum (piita Ires) sint futurte liller»
quol sunt ciphraj senarii: an vero pliires litlerse unam ci-
phrani siiit confectura;, v. g. p iiolat centuin , o- durenta,
r trecenla, qua; simiil iuncta faciiiut se.xccnla, qui est pri-
mus senarius iii 66G.
Hic sapientia est.) q. d. Sapitc, adverlile vos qui vi-
vetis tempore Antichristi, videbitisque eius nomen et nu-
merum noininis arilhmelice elTicere GC6. Hic enim opus
est sapienlia, et sapienli ac solerti numeri huius indagi-
nc et siippiilatione , ut liiiii cx eo , nomini eius adaequate
respondente: tuni ex aliis diclis ct dicendis cognoscatis i-
psum esse quem ego hic pracdico, scilicet Antichristum.
Unde explicans subdit : Qui habet inteltectuin , computet
numcrum te.f//*. Rursum , Hic sapientia est , ut scilicet
qiiisqiiis ex hoc numero besliain agnoverit, eius insidias
derem annos, desiitque cl morliius est anno Chrisli 630.
non C66. ila ex vetprum Annnlibus Cardin. Baronius.
Seciindo, Calvinistaj et Lulherani contendunt Bonifa-
cium III. Pontificem fuisse primum Anlichrislum: quia is
primus Popa; universalis noinen a Phoea Imper. accepit
siib annum Domini DG. scd mullipliciter errnnt: Prinio,
quia niiinerus beslite, id est, Anlichrisli, hic dicitur esse,
non 600. scd 666. sive triplex scnarius; in eo enim la-
tet vis et mysterium. Seciindo, quia anle Bonifacium III.
Leo I. in Concilio Chalcednnensi , et alii Ponlifices voea-
li sunt a Palribus, et a fidrlibus, Papas Oicuraenici, uli
fuse oslendiint Baronius el Bellarminus. Terlio, quia hic
numcrus 666, non est temporis,sed hominis. Oiiarlo, quia
Antichristus erit singularis homo, conlra quein cerlabunt
Elias et Henoch, ac per tres annos cum dimidio regnabit
sub Guem mundi, elc. lam aulem Pap» Roma; post Boni"
faciuin III. rcgnant pliis quam mille annos.
II.
devilet, eique forliler sese opponat, et Chrislo usque ad r> Tertio, Alcazar per besliam accipit non Antiehristiim, lil.
niortem conslanter adhaereat. Sapientia euim est fiW(Z/o- '" ' " •"■• - r^-.i-
damns,hos est, virorum, et virilium auiini motuum, piita
irae, amoris, limoris, ctc. domitrix :
Inconcussa loccd pune sacraria mcnti.
NunnTii' ^umeeus enim uOiMiNis EST. ) Primo, plane et genui-
hnmiuis ne, q. d. Numerus hic oominis est cuiusdam parlicula-
quis? pjg g[ cPsW hominis, piita Antichristi, ne qiiis pulet eum
non fore hominem, sed beslinm, aut d»monein, uli puta-
vil S, Hippolytiis, tractat. do Consummalione saeculi: ila
Beda. Unde' secundo, Richardus: Niimcrus, ait, hominis
est, id est, qiii ab homine facile supputari polesl. El Al-
razar, q. d. Cui suppetunt ingcnii vires, volorcm lillera-
rrim, quas conlioet besii.T nomen, accurate obscrvet, eius-
que sunimam subducat. Est enim nunierus hominis,id est,
qui ab hoinine humano iiinre compulari polest et debet.
Et .Aretas, q. d. Noinen de quo loqiior. non est insuetum
et insolens, sed hominibus notum et familiare, ulpote cu-
jiis lillerae iuxla commiinem hominum per lilleras compu-
tiim facinnt 668. Terlio. alii piilant S. loanncm in voce
hominis seipstnn desigiiari^.q.d' Ha?c compulaiio mea cst,
estqiie vnloris earumdem litlerarum qiias scripsi , Epist.
1. cop. 2. V. 16. ita Alcaznr, de quo mox plura.
Symbnlice. q. d. Niimenis hic senarius est, isque tri-
plicatus, scilicet G66. Dicitur senarius numerus honiinis,
quia sexto die mundi crcatiis est horao, Genes. 1. 26. De
quo symbolo audi Pelniin Bongiim traclat. de Mysleriis
numeroriim: .Autichristus, inqiiit, volet uominnri Deus;
eril tamen bestia, id est, crealura et hoino, unde ait loan-
nes: Piumerus hominis est. Niinicrus enim erealuraj, el ho-
luinis esl senarius : quia sexto die eomplevit Deus reruni
creatioQem, ac septimo die quievit: hinc et septenarius
est numerusDei,seuariushominis. Porro senarius hic non
esl simplox, scd Iriplex, scilicel 666. Nam de primo, id
est, siogulari limile.in secundiim.id est,deciinurn, Irans-
gressus facit sexngiuta; idemque in lertium , id est, cen-
IV.
sed Bomaniim Imporium Elhnicum et persequcns Eccle-
siam. Hiiius, inqiiil, nomen esl supcrbia vitx , qiiro Gr»-
ce dicitiir r, oly:c/j-in'x Sioj; has enim Graecae voces, si earuin
litlera? singiila» arilhiiiplice pronumeris siippntentur,ad£e-
qiiant numerum 666. Hoc nomen gesserunt Komani Iin-
peraiores et porspciitores. Primoin manii, superbiam hanc
conlrn hiimiles Clirislianos oslendendo, et per plagas ac
inoiles expquondo; sociindo in fronle, de eadem glorian-
do el se iactando. Idem nomen noiavit loannes Epist. 1.
cap.2. IG. dicens: Omne quod est in mundo, concupiscen-
iia carnis esf.et concupiscentia oculorum.et superbiavitx.
Vcrum hoc nomen sibi non assumpsit. nec praeliilit Ro-
mnniim Imperium : esto rem ipsam praelulerit. Hic autem
agitur de nomine quod beslia; erit propriuin , quodque i-
psa prreferet. Adde,certiim est apud omnes bestiam hanc
fore .\nlichristum, non Roinanum Iinperium.
Dico ergo, ad litteram, nomcu proprium Anlichristi eas
littcras conlinebit,qiia;arilhmetice acceptaB prfecisefacientgenui[,a_
Duumerum CGG. lla passim Palres et interpreles, qui pro-
iude aiit conieclaudo. aut polius exempli causa. varia alTe-
runt nomina qua; hunc numeruiii adaequant. Primo, Ire-
niRus airerlnomen ).s:7;ivo;,quodperperain ha^relieiad Pon-^omPD
tificem Romanum dolorquont, ut patet ex diclis , et ex eo Amiciiri.
quod Irenajus hoc nomen tribuat non Papaj, qui iam lum^"l""'''
exislebal, sed Antichristo, quem asseril venturum in fine
niiindi, foreqiie regorn el linppratorem. Ait enim : Quo-
niam vcrissimum rerjiunn hochabet vocabulum-Latini enbii
(non Ponlifices, sed Iinperalores) sunt qui nunc recjnnnt.
Secundo, Ruperlus el Haymo atToriint nomen 7/;v5-»;o;/.o,-,
id est, genlium scduclor, qiiasi eiiis prodromus fuerit den-
sericus, rex Wandalorum , qiii Romam vaslavit sub Leo-
ne I. Pontifice. Tertio . Anselmus et Richardus .■illenint
nomen «vrty.ti;, id est . honori conlrarius: .\nliohi islo e-
nim nulliis honor, sed polius omne probrum el aiiathema
convenit. Quarlo, S. Hippolytus, traclat. de Cousunima-
Coramentaria in Apocalvpsin S. loannis. Cap. XUI
lione ssculi, affert asvojixai, id est, nego : roget enini An- ,^
lichrislus omnes diccre, Nego Clirisluiii crucifuum. Qu.u-
lo, alii alTcruol noinen riirav-..-, id esl, {^iganlis: eriteniin
Anticbristus inslar priscoruin {^igaiiliuin supcrbissimus,
aeque ac impiissimus. Scxtu, Arelas affcrt noinen vixr.r/,;,
id est,uclor,et insupcralia sex. Noster Viegas afferlquin-
decim. Quin el Saionice Marlin Lauter jGrxco David C/ii-
trxus; Hebraice loimes Calvinus, uti el Ikza Antilheos
redderc hunc nuincrum C6G. annolarunt Lindanus in Du-
bitanlio, dialojjo 3. Bellarmin. libr. 3. de Pontif. cap. 10.
Quocirca cuin tain Tarin aireiantur, qiiae hunc numeruin
GG6. reddant, et inullo piura oir.-rri possinl, nec ulla ex-
tet rerelatio quaj certiim .\uliclirisli nomen explicet et de-
terminct, temcrariuin esl delinire quodnam cx omnibus
reipsa futurum sit, pnsertim cum S. loanncs studio illud
subticuerit.Ideoergo tantuni hunc nominis eius numcrum
GOti. afferl, ut cum natus , ct nominatus fucrit Anlichri-
stus, omaes ex hoc nuinero noniini ipsius respoodenle, il-
ludqueadsquantc,et cx aliissin;ois tum hoccapilecl prx-
cedenti « loanne, tum o Daniele c. 7. ct 11. tuin a Paulo,
2. Tbessal. 2. allalis, colli^ant iilum essc Anlichristum.
Sib;llx IlQ Sibjlla lib. 0. Oracul. pcr numeros nomina muito-
dcimp ram Imperatorum praecinuit. Naro de Tiberio eaoit:
J"j'"' l'osl iempora longa
Imperium (radcl cuidam, cui prima valebil
Littera lcrcentum.
T enim Graecis notal300.
De Caio Caligula :
Deinde nolam trini numeri sortUus habebit
Imperium
C cnim uotat 3. aut poliusy.qoae prima cst in Grsco -/z-
lo,-, nolat 3.
De Nerone:
Quein vro dominum noia quinquagesima signat,
Dirus eril serpens,
N enim uolat 50.
De Vespasiauo :
Ilinc venicl quidam magnus.cocnsorque nialorum,
Quem nola perspicua decies septena docebit.
O eniiii , qua> priina cst in noniiiie Vespasiani , si Graice
scrib.ilur (pro Lalioo cniin V GriELi scribuul oj) notatTO.
De Ti lo :
Filius est huius fnola tricenaria monstralj
Auferel imperium.
T eniin nulal 3U0.
Dc Domitiano:
Posl quem fatale lenebil
Imperium, numeri quem quarti litlera signat.
A enim nolal -1.
De Nerva :
Hinc quinquagenum numerum vir honestus habebit.
N enini nolal oO.
Dc Traiano :
Quem scquilur cui dat nola tricenaria nomen.
T cniin notal 300.
Simili schcmate numcrorum , quo loannes hic deaotat
9i3
A
4.
A
30.
A
1.
0
70.
M
40.
I
10.
A
1.
M
40.
r
3.
0
70.
0
70.
V
200.
p
100.
.V
1.
Summa
420.
-
200.
Summa 420.
Denique s.mili i„odo SibUla, lib. 1. Oracul. prccdixit no- >■ rre„
men Lhrisli lilicris suis expressurum uumerumSSS. Uunc ' ■''
cnim eipnmit nomen lesus: in Gr<Tco enim Ictvj.-, 1 nolat':,' .*"''•
' ': L" f>' \'^' '' ''""• " -"^ ' «>"«> «i""'l *""'•'•> f«-^''-"r?
eiunt «68. Lbi advcrle Lhristi uomen conlinere 888; \a.
tichristi vero 066, quia octouarius svmbolum est perfe-
ctionis, consummatiouis et fclicitalis^ajtcruaB ( nra?scrtirn
si ter iterctur, uti fit in 888 ) quam pr.-estal l4„'^; \nli.
IJchristus vcro felicUatem hanc prajlcndct, promiltet, el ad
eam aspirabit, scd non perlinget: nec eain, scd eius um.
bram et fucum lantum exhibebit, suisque prjcstabit. Se-
narius enim hominis creati.imperfccti.et corrupiibilis,ac
peccatoris cst s)n)boluin, uti paulo aule dixi.
Nola sccundo. La qux hoc capitedescribitloannes, con-
nexa suut cum capile praicedcnti, ut patet utraque inter
se conferenti : tanieu ha;c ipsa S. loanni exhibita sunt per
diversas visiones ct symbola, uti et aliis 1'rophetis sua o-
racula, ut distinctius seorsim quaque intclligcrct , et in-
lellecta dcscribcret et explicaret. Idem factum osl in se-
quentibus: ubi proind.; subinde videbimus ordincra pcr-
turbatum, et hjslerologiam more propbetico.
Ex hoc capilc, et praxedenti ac sequenti liquet qnanlaou,-,.
quamque acris, varia et omniinoda futura sit persecutiocris^fa.
Antichristi. Nam Primo.tunc diabolus extremas iras et vi- f» p«r»«-
rcs cxeret ; unde dicitur, c. 12. 12. Vx tcrrx et tnari. quia f"!!" *"'
descendit diabolus ad vos habens irani magnam , sciens "'^ j'*""
Qquod modicum tempus habet! Secundo, quia AntichristusiJ dcH>-
oinnes artes adhibcbit ad dccipienduni , scilicct simulalam '^""-
sanctimoniam, eloquenliam, sapieutiam, blauditias, pro- *•
inissa, opes, hoaorcs, minas, terrores, tormcnia accrbis-
sima : ac insuper faciet iniracula, id est, mira qua? honii-
nibus videbuntor miracula. Uode S. Grefjorius. 32. Mn-
ralit. cap. 12. Pensemus, inquit, qux erit humanx mcn-
tis illa tentatio. quando pius niarlgr et corpus lormcnlis
subiicit. cl tamcn anle oculos eius tortor miracula facil?
Cuius tunc virlus non ub ipso cogilationum fundo qutilia'
tur, quando is qui flagris cruciat, signis coruscut ? Dicitur
igitur recle: Slringit caudam suam quasi cedrum : quia
nimirum ct nllus tunc eril vcncralione prodigii , ct durus
crudclilatc lormcnli: unde ct per David dicilur: Insidia-
tur in (ibscondilo, quasi lco in cubili suo. Deniquc Anli-
clirfelus crit orjjanum diaboli, et quasi diabolus incarna-
tus. Lude Apost. 2. Thcssal. 2. v. 0. Ciius cst advcnlus.
iiiquit, sccumliim npcratiijiicm Salan:e, in onini virtute et
signis, ct prodigiis mcndacibus. ct in omni scducticnc ini-
nomcn Anlichristi, Hcliodorus, lib. 9. .Ethiop. docct Ni-U quilatis iis qui pcrcunl. Quocirca , ut ait S. Hippoljliis,
lum non aliud essc quain annuiii ; litlcris cnim qux iiom
ne Nilus conlinentur, in numcros distributis, consurfjcnt
tcrcentumcl Co.unilatcs.quotctdiessunt anui.ut patct cx
hac littcrarum nominis Psilus ct numcrorum combiuatione.
N
oO.
E
5.
I
10.
A
30.
()
70.
1
200.
Suinma 365.
Sic in Epi{;rainm. Grarorum libr. 2. Epi{jramm. 233.
Balso ct acutc oslcnditur, Duina{jora: cuiusdoin nomon itq.
ir.frj cssc in numcris cum noinime ).oiao,-, id est, pcslis.
Id quod cx hac dcscripliouc iiquct:
tractat. de Consumiiiatiune sxculorum, crunt luncMar-
lyrcs priuribus sa^culis illuslriores et suliliiniores ; ccrla-
biint eiiiii) conlra draroncm , ct Antichristum oninis uc-
qiiiliu; principt-in , ac utrumquc vincont,ct dc utroque
triuiiiplinbunt. llaquc jjravitas et acerbitas pcrscrulionis 3.
Antichrisli patet c.\ diclis, tum hoc cap. tuin 2. Thcss. 2. Ex i>«r-
ll.q.o. Quibusadde, oamdein ex priscis Gcolilium el ha^- *"""''"■
rctioorumpcrsoculionihusinclicndani,ctcouicctandamcs-I',°„J"*
sc. Uasoc cniin onincs quasi prcainbulas vclitalioncs,hxclnn|>cr>t.
ulliina Anliohristi coinpleolotur, ct Ion{jc traoscendot.
Primo, cr{jo Io{;c qua; scribil Euscbius, Orosius, Baro-
nius cl alii de iminani perscculioue Ncronis, Dccii, Dio-
rloliani, alioruinquc Iinperatorum priinis trcccntis post
Christum annis: lixc oinnia in trcs annos cum dimidio
Anliohrisli confcr ct conlla, cl vidcbis qiiauta ipsius im.
mauitas sit futura. Quo) enini (reccnlisauaissparsimpassi
94i [Commenfarfa in Apocalyps
siint Clirisliani successive, liaec omnia palientur simul ^
iidcm niimero Christiani tribus annis cum dimidio ab An-
ticliristo, imo loiijje plura et diriora. Nam Nero etcieteri
eius sequaccs fiierunt tantum typus et prailudium Anti-
ehristi; hoc esl enim quod de eo ait Apostolus, 2. Thes-
sal. 2. 7. M>jiiterium iam operalur iniquilalis.
Wanda- Secundo, lege quaj de perseculione Wandalorum scri-
lorumei bit Viclor Ulicensis, Donatistarum, Optatus Milevil. Ar-
Arrianor. j,jgjjg|.u,jj^ S. Athanasius et alii : ac scilo has tanlum fuis-
se umbras Antichristi. Atque ut alios praeteream, umbra
Consian- Antichristi fiiit Constautius,imperator Arrianus.Nam Pri-
tii impe mo, Constanliusinconstantis3imuswoi'as«eMpe/'/i(/«5«a;-
rator. ril, ait S. Hilarius, lib. ad Constantium. Secundo, Con-
stantius palicntiam et lenilalem afTcclabat, sed per raini-
slros furorcm suum explebat. Tertio, Constantius ab Ar-
rianis appellalus cst jEternus: ita Antichristus Tolet coli
ct adorari ul Deus selernus. Rursum, Constantius habitus
est loco Antichrisli, dum suum palalium vult esse Eccle-
siam , ait S. Athanasius Epist. ad solitar. sic Anlichri-
stus in templo Dei, quasi in palalio suo sedcbit, leste A- li
postolo 2. Thess. 2. v. 4. Insuper quarto, Constanlius in
exiliis separabat Confessores ab invicem, ne mutuoseso-
larentur et animarent, cum Decius et Diocletianus hac
cousolatione eos non privarent, sed simul et coniiinctos
jn exilium relegarent, ait S. Hilarius loco citato. Quinlo,
Constantius volebat videri, et haberi Christianus et Ca-
tholicus, ideoque Calholicos orlhodoxos ad suam sectam
pellicere satagebat ficla benevolentia, ne videretur imitari
saeviliam Decii et Diocletiani, cum tamen reipsa esset sa;-
vior; nain fideles ila discruciabat , ut tamen eos necari
nollet, ut iidcrn absque martyrio viverent in tormenlis.
Unde S. Basilius Epist. 60. asserit tam alrocera et hor-
ribilem fuisse persecutionemConstautii, ut putet eam esse
inilium persecutionis Antichrisli.
Audi S. Hilarium loco cilalo: Ulinam .omnipoiens Deus,
setati me;c et lempori prsestilisses, ut hoc cortfessionis mese
in te, atque in Vaicjcnitum tuum miniiterium Neronianis,
Decianisve , iemporibus explessem ! Nec ego per misericor- n
diam Domini et Dei Filii lui lesu Christi, caiens eculeum
7neluissem, qui dissectum Isaiam scissem; nec ignes limuis-
sem, inier quos Hcbrxos pueros canlasse meminissem ; nec
crucem,nec fragmenta crurum meorum viiassem,postquam
translatum in paradisum latronem recordarer;nec profun-
dum maris, et Pontici xslus absorbens rheuma trepidas-
sem, cum per lonam ei Paulum docuisses fidelibus esse in
mari viiam. Adversus enim absolutos hostes, fclix mihiil-
lud certamen fuisset, elc. et nos populi iui iamquam du-
ces suos, ad confessionis religionem inielligentia persecw
tionis publicx comitareniur. Al nunc pugnamus contra per-
secutorcm fallentem , contra hosiem blandientem , conlra
Constantium Antichrisium, qui non clorsa cxdit, sed ven-
trem palpat; non proscribii ad vitam , sed ditat ad mor-
tem; non trudil carcere ad liberiatem, sed inira palatium
honorcd ad servitutem ; non laiera vexai, sed cor occupat;
non capui gladio desecat, sed animam auro occidii; non
ignes publice minaiur, sed gehennam privatim accendii; ^
Christum confitetur, ut neget. Et inferius : Omnia scevissi- "
ma sine invidia gloriosarum mortium peragis. Novo inau-
diloque ingenii iriumpho de diabolo vincis, et sine marty-
rio persequeris. Plus crudelitati vestrx, Nero , Deci, Ma-
ximiane, dcbemus. Diabolum enim per vos vicimus. San-
ctus ubique bealorum Martrjrum sanguis excepius esi ; dum
in his dxmones mugiunt, dum xgriludines depelluntur ,
etc. At tu omnium crudeliialum crudelissime, damno ma-
iore in nos, el venia minore desxvis. Subrepis nomine blan-
dientis. occidis specie religionis. Scelesiissime morialium,
omnia perserufionis mala ita iemperas, ut excludas el in
pcccalo veniam, et in confessione martyrium. Sedhxcpa-
ler ille tuus artifex humatiarum moriium docuit , vincere
sine conlumacia, iugulare sine giadio , pcrsequi sine infa-
7nia, odire sine suspicione, mentiri sine inielligeniia , pro-
fiteri sine fide, blandiri sine bonitate; agere quod velis, nec
manifestare qux velis.
in S. loannis. Cap. XIII.
Sexto, Constantius miris arlibus et fraudibus orthodo-
xos pervertere salagebat. Audi eas perscquenlern S. Hila-
rium : Vestem ovis lux, lupe rapax, cernimus, Auro reip.
Sanctum Dei honoras , osculo sacerdotes excipis , guo et
Christus est prodiius; capui benedictioni submitiis , ut fi-
dem calces; convivio dignuris, ex quo ludas ad proditio-
nem egressus est : censum capitum remittis, quem Christus,
nc scandalo essei, exsolvit: vccligalia Cxsaris donas, ut ad
ncgationem Christianos inviles;qux lua sunl relaxas.ut qux
Dei sunt. amiitanlur. Hxc iua falsa ovis indumenta sunt.
Denique Conslautio ademptum est imperium cum vila,
dum ipse ademit divinitatem Christo Dei filio, idque a lu-
liano Apostala, queni ipse quasi cognatum, consorlem et
hajredem imperii designarat, Ca;sarcmque crearat. Quo-
circa moricns Constantius de tribus indoluit, ait S. Gre-
gor. Nazianz. orat. de laudibusS. Alhanasii: Unum,quod
generi suo necem. aitulisset ( nam initio imperii nonnul-
los sanguine iunctos occidit); altcrum, quod lulianum A-
posiatam Imperatorem ( creando eum Caesarem ) nominaS'
sei; tertium. quod novis fidei dogmatibussluduisset. simul-
que cum hisvocibus e viia discessii. Haec et pliira faciet
quoque Anlichristus.
Tertio, Constanlium, Dccium et Diorlelianiim, caeteros- luUanus
queperseculoressuperavitlulianusAposlala.idcoque prajtypusAo-
illis omnibus fuit tjpus et preecursorAntichrisli. Eiusergo '"^i'"'"-
perseculio fuit acerbissima, multis de causis. Nam Primo,
lulianiis magos alebat, eorumque artibus magicis uteba-
tur, ac nuulios habuit daemones, quos stilil S. Publius mo-
nachus, ut patet ex eius vila. Secundo, desertoribus et a-
poslntis honores tribuebat: siiis blandiliis fideles ad apo-
stasiam et idololatriam sollicitabat. Ila blanditusest Gre-
gor. Nazianzeno, ornando praefectura eius fratrem Ca3sa-
riiim; sed refulavit hoc Gregoriiis, iussitque Caesario ut
praefecturani luliano resignaret. Tertio, pietatem simula-
bat; hinc parabat a^dificare monasteria et virginum cje-
nobia, ac domos hospitales, ail Nazianzen. orat. 1. in iu-
lian. Qiiarlo, Chri.,<<tianos liberales litleras docere ac disce-
re veiuit, inquit S. August. lib. 18. de Civit. cap. 52. ut
scilicet eos armis sapientiae privaret, quibus suam fideni
propugnabant. Rursum, ut Christianos vocaret in odium
et contemptum, vocabat eos Galilxos, et ut ab omuibus
ila vocarentur, piiblico edicto sanxit. Quinto, invidebat
Christianis martyrium, nolebatque eorum constantia ia
tormentis vinci et confundi. Nam, ut ait S. Chrysostom.
serm. de S. Iiivenlio et Maximo, quos Iiilianus martyrio
affecit: Videns lulianus etiam teneros pueros et virgines pro
religione ad moriem prosilire. cruciabaiur et dolcbai. Cx-
terum movere bcllum manifeste nolebat: omnes enim , di-
cebat. ad marlyrium, quasi ad alvearium apes volabunt.
Et inferius : Cum occidereniur, adurereniur, suspenderen-
tur, prxcipilarentur, besliis obiiccreniur fideles , carbones
sicui lutum calcabayit, mare et fluclus sicul pralum intue-
bantur , ad gladium sicut ad diadema et coronam curre-
bani. Ncquc horii aquis irrigati ila germinant , ut Eccle-
six si Mariyruin rigentur sanguine. Non crgo , inquii, eis
triumphos ei coronas paremus. Sed quid fucit? medicos ,
milites, et oratores omnes, vel a professionibus suis disce-
dere, vel fidem suam adiurare iubet, tela eminus miitens,
ut si a fide desciscerent, ridiculc vincerentur : sin generO'
se persevcrarent et vincerent, parva videretur victoria : ni-
hil enim magnum, artem vel professionem pro pietate con-
temnere. Sexlo. simulabat paticntiam et clementiam, cura
esset furibundus et crudelissimus. Hinc persecutionemsu-
Bcitavit; sed execulionem ac tyrannidem civitalibus , ac
popiilari turbs,cuius aiidacia est efTraenis et inlolerabilis,
permisit, aitNazianz. oral. 1. in lulianum, ubi eum cha-
moeleonlem voeat, qiiod in omnes fraudum forinas se ver-
tcret, sed ita ut post illecebras frustra adhibilas, slalim
plus violenliae adhiberet Riirsiim, cum .Martyres fideicau-
sa occideret, morti eorum non fidem, sed aiiam politicara
prKtcxebat causain et ciilpani, uli faciunl eliamnum Cal-
vinistae. Septimo, sigiium crucis ex labaro et aliunde su-
stulit, ac pro eo lovem substituit, teste Sozomeno lib. 5.
Commenlarfa in Aporalypsin S. loannis. Cap. XIV. 945
16. Reliquias S. Babylx Marlyris, et aliorum, qnibus nia- ^ Ex hoc ergo capile colligas qualis fularus sit Aalicbri-
gorutn el dxmonum vis fraufjcbalur, eoruin inonitu cx- slus, qua: eius dolcs ct niorcs, scilicet Primo, cx ?. 1.
portari f.cil , ait Clirysost. orat. conlra Gcnles. Oclavo , quod eril polcnlissimus ; bcsliam enini dcceinqueciuscor-
infjcniosc arles lidcles perverlcndi excogitabat. Ita Con- nua, id est, onuiia regna mundi, sublugabit. Secundo, v.
slanlinopoli lemporeyuadra;^csiinic in for», dum esscl an- 2. quod crit sa>vus ul ursus, superbus ut leo, varius et va-
non.Tj raritas.non nisi carnis idolisimmolalas venales pro- ft>r ut pardus. Tertio, ibidem, quod diabolus ei tradel o-
poni ciiravit. ul cives co.-jcrel idololhytis vesci , aul fame mnem suain poiestatem, per eumque oiiincs et exlremas
inori: jla Clcricos militia: adsrribi iussit; lidtbs magnis suas vires exerel. Quarto, v. 3. quod finget se resurgere
Iributis oneravil; Pastores et Eplscopos in cxiliurn egit, a mortuis. Hioc quinto, v.4. quod adorabitiir ab bomini-
ut populum siinplicem carcntem duribus.facilius ad suam biis. Sexto, v. 5. quod erit blasphcmiis in Dcum, Eccle-
aeclaiii pcrlraberct. Chri^tiaiios ad libitiim boiiis privavit, siam ct Sanctos, quodque ul monarcha rcf nabit Ires aa-
sola liao dc cau«a , qiiod Cbristus Christianis pru;ceperit nos cuin dimidio. Septlmo, v. 7. quod bellabit contra Sao-
lemporaliuni reruni el opum despicientiam. Rursum, lu- clos, eosqiie occidct. Octavo, ibidem, quod omncs omnino
d«09,.Vrrianosetl)unatislash.T;relico3inChriitianosgras- gentes sibi subigct, eritque orbis lolius monarcha. Nono,
sari permisit, imo suscitavil, ut Christiani inuliiis se liti- v. 10. quod tandein a Christo occidetur. Dccimo v. 12^
bus et csdibus conliccrcnt; testis est Optatus lib. 2. Nooo, quod habebit suum pra:cursorem, pseudoprophetam, qui
liilianiis ul aurtorilatcin sibi apud plebem conciliarct, cre- suadebit et coget oinncs adorare Antichristum. Cndeciino
di voliiil .Vleiander iMaguus (credebat eniin ipse, et ab V. 1.3. quod faciet ficta miracula, sciiicet ut ignis dccaElo
aliis crcdi volebat, Pylhagoricam ui-:f^i>jyy7ij, id est, a- , desceodat,et iinago.Xnlichristi loqualur.Doodecimo,v.l4.
nimarum ex uno corporcin aliudtransmigralionem), quasi iubebit passim pingiAntichristi iinai:inera quasi rcsureea-
Alcxandri anima in sc Iransinigrasset , ipscque in altcro tis a inorte. Dcciino tertio, v. 15. iubebit occidi omoes qui
corporc csset Alcxandcr, uti ct Socrate narrat. Cardin. nolent adorare imaginem Anlichristi. Decimo quarto , v.
Baron. anno Chrisli 3G3. Denique lulianiis divinitus telo 16. coget omnes geslare characierein aut nomen .\nti-
csBlesti pcrcussus inlcriit , et lamen moriens divinos ho- chrisli in dcxtera manu, aut in fronte, statuetquc ut ne-
nores aHcclavit. Hicc ct plura prastabit quoque Antirhri- mo sine eo quid emere aut vendcre possit. Decimo quin-
Btus, lantumque hosre oinnes supcrabit, qiiaulura corpus to, v. 18. quod nomec Autichristi suis litleris cxprimet
supcrat unibram, verilas typum, exemplar imaginein. numerum OGU.
C A P U T D E C I M U M Q U A R T L iM.
SYNOPSIS CAPITIS.
S. hannes rap. 12 13. recensnH diram el arrem perseculionem Anlichristi^iam ne fidcles percellantur, recensel
/44. mtllia. qut lnnr Antirhri>lo rjenerose resislenl, non lam linijua, quam vila. IS'ain tn summa ntorum licen-
tia quam dabU Antichrislus, servabunt virginilalem: quonrca eorum gloriam et palmas subiungit, quod uimi-
rnm sint emptt de lerra, quasi primitice Deo et Agno, quod sequantur Agnum quocumque ierit, quod habeant
nomen Dei el Agni >n fionlibus, qund sint ciiharcedi Dei , et cantent canticum novum. Sccundo , v. 6. Iransit
ad Ires anijelorum vores , qitorum prtmus edicil, ut homines ttmeanl Detim, eo quod inslel eius iudicium ; se-
cundus V. 8. ediru Bahijlonis casum et ruinam ; lcrtius v. 9. Antirhrisli asseclis minatttr gehennam. Tertio ,
V. 13. auilit e ccplo vorem : B"nti morlui qui in Dumiiio moriuntur. Qaarto, angelus unus edtcit Christo, ut
fnlre demrial elertos. Alius angelns edirit alleri, ui vtndemiet bolros , id est, reprobos , eosque mittal in lacum
irie Dei: in eum ergo nn^si, ibidrm qiiasi uitc calranlur, ila ut sanguis eorum exundelurque ad frcenos equo-
rum per 1G30. stadia. Omnia haic eo speclanl , ut homincs caveant a peccalis ; nec cedant minis aul proinis-
tis Aiiliihristi.
1. '■p^T *"!' '■ ft cccc Agniis stabat supra montem Sion, et cum co centum quadraginta qualuor miilia, habcn-
B^ tes nomen cius. cl nomen Pntris eius scripiiun iii fronlibus suis. 2. lit audivi vocem de ca^Io. tamquam
.•-«vocoiii uqiiiirum mullaium, el tnmciuam »ore:n tonllrui m.igni: et vooem quam audivi, sicul citharoedo-
rum ciihjrizaiiliu n iii citluiri< suis. 3. Kt caiilab;iiit qiiasi canticum novum antesedem. el ante quatuor aiiimalia,
el seniores: ct nemo polernl dicere canticum . n <! iliu cciitiim qii:i(lr,i.;iula qiialuor millia qui empli sunt de ter-
ra. 4. Ili suiit qui cum muiieiibus noii suiil coinquiuati : viii-no eiiiii sunt. Hi «.equuhlur .\guum quocumque ie-
ril. Ili empli sunt ex hominibus primiliip Deo, it Agno : ij. Et iii ore eorum iion est in>enlum mcnd.icium : sir.o
m.icula eiiim suiit nnle tliroiuim Dei. 0. Et vidi allerum aiigelum volanlem per inedium c;eli, habentcm cvange-
liiiin neteriium. iii evaiig Ilzaret sedenlibus super lerrain. ct >uper oiiiiicm geiitem. el Iribum, el linguam , cl po-
j)uliiin;7. Diceiis magna voce:Timele Dominum.et datc illi honorem, quia venit hora iudicii eius: et adoratecura
qui fecit ca-lum, et terriim, mare, il fontes uqiiarum 8. i:i alius anaelu* s.culus esl, dicens: Cecidit, ceeidit Ba-
liylon illa magna , qu;p a viiio ir.v foriiiralionis su.e p.d.i\it omiuM geutes. 9. Et tertiii* angelus secutus esl illos ,
dicens voce iiMgiia : Si quis o loraveril biNiiain, et im.iginem eius. el accepcrit characlercm in fronte sua, aul iit
inaiiu sua : 10. Et hic biliet de vino iiiD Dei, qiiud mistum csl mero in calice irce ip<ius, ct cruciabilur igne et
siilphiire 111 con«peclu angclorum santlorum. et oiite conspectiim Aaui ; II. Kl fumus lormciilorum corum ascen-
del in secula sjpculorum : nec habcnt nquiem die ac nocle qui adoraverunl besliam. et imaginem eius, ct si quis
accepcril chnrarleicm nomini< eius. 12. II c piiticntia sanctorum c-t. qui cuslodiuul maiulata Dci el fidein lesu.
15. El uiulivi vocem de cirlo, dicenlem mihi : Srribe ; Beali morlui qui iii Domino moriuutur. Amodo iam Jicit
Spiritiis, iil requie-raiila laboribiis suis : opcra eiiim illorum seipiuntur lilos. 1 1 El vidj. cl ecce niibem candi.Iam:
et siiper nubeui sedentem siuulem Fiho h.>miiii'i. h.ibentem in c.ipite stio coroiiam auream, et iti maiiu su.i falcem
aculam. 15. Et alius nn;;eliis evivit de lemplo, clamaiis voce magna a.l vi.leiitem siiper iiubem : Mitte filcem luain.
el mele, quia vcnit h.<ra ut mclalur, qimiiiam aruil mcsMs terrnv Iti. El misit qtii scdebat super nubcm , filcein
6uam io lerrnm, cl dcuicssa esl terra. 17. Et alius angelus exivil de lemplo quod cst in caelo , haben< et ip>e fal-
VoL. X. \VJ
946 Commentariu in Apocalypsin S. [oannis. Cap. XIV.
cem oculam. 18. Et alius angelus exivit de aUari, qui habebal potestalem supra ignem: et clamavit voce magna
ad eum qui habebal faicem aciilam, dicens: Milte faicem tuam acutam, ct vindemia bolros vince terrse : qnoniam
maturaj sunl uvae eius. 19. Et misit angelus falcem suam aculam iii terram, et vindemiavil viueam terrae, el mi-
sit in lacum irae Dei magnum : 20. Et catcatus est iacus extra civitatem, et exivit sanguis de lucu usque ad fraenos
equorum per stadia mille sexceota.
, 1, J7T viDi, ET ECCB Agnus stabat. ) loannes passim hic ^ csse nllissimum culmeo siipcrnae fi'licitalis. Vidit er^oIooD
fiChrislum vocat Agnum , inireque ca voce dcloclatur
ob causas qiias rccensui cap. 5. 6. et qiii alludil ad Isa
iae 16. 1. EmUle Agnum, Dornine, dominalorem lerrie.de
Pelra deserli ad monlem filix S(on. Hniic enim Agnuin iain
emissuiii, el in Sion cum mullis asseclis sui siinilibcis con-
sislenlem, depin^jit hic loannes. Tertio, et maxime, quia
agit hic de virfjinibus qui sequunlur Agnum. Hi enim sunt
«yvot, id esl, casti. Christus er{];o Agnus ( uli hac visione
sigiiiricalur ) aiiiat agncllos, afjnas ct agnos, ainat inno-
ceDles , virgincs et Marlyres. Unde S. Aiig. seriii. 1. de
iDoocent. Af/ni.ail, debenl immolari, qnia Agnus fulurus
Chrisius g^i crucifigi.qui lollil peccala mundi. Amat Cbristus agne-
Bia" a" tes el caslos: siciit ferruin trahit magnes,sic Cliristiim siia
gnos, id irahil Agncs. Unde ail Apnsloliis : Despondi vos uni i>iro
esi, ca- virgincm castam exhibere Chrislo,'^. Corint. 11. 2. Hinc
rursum vult Christiis suos csse oves, ut sinant se ab eo
regi quasi ovcs a paslorc, pleue in eiiin resignalse. Ipse e-
nini deducil velul ovem Joseph : ipse cst pastor ovium,de
quibus ait loannes Evaug. cap. iO. Oves mex vocem meam
audiunt. Miruin csl, quod agni inox nali matris balalum
inter niijle oves et matres agnoscant, statimque ad ma-
tris ubera accurrant : sic ct nialer inter mille agnos,suuin
agnoscil. Ila fidelcs Chiisli vocem inlernam et exlernam
audiunt et agnoscunt. Unde et Christus ait: Ego cogno-
sco oves meas, el cognoscunt me tnex. Hinc oves et agnos
hos in iudicio colldrabit a dexlris, alqiie secum in caelum.
deducct; haedos vero a sinistris deturbabit in larlara. Ta-
lis fuit David et S. Paulus dicentes: Propler le morlifica-
mur lota die, xstimali sumus sicut oves occisionis. S<d in
his omnibus superamus propler eum qui dilcxil nos. Tales
fuerunl Aposloli.forles nt leones, sed railes et patienles ut
agni , ulpole Agni Dei filii et discipuli , qiii ab eo audie-
runl:7/e,eet'e ego millovossicul agnos inler lupos,L\wx 10.
Sion , Stabat supra montem ?ion.) Quia in Sion ffidificatinn
ia cst , erat a Saloinone lemplum , hinc Sion allegorice signifiea-
specula, bat Ecclesiam novain sub Chrislo mililantem , quia lia>c
reen vir-coepit in Sion. Nam , ut pra?dixit Isaias cap. 2. v. 3. De
tuiisin Sion exibit lex , el verbum Domini de lerusalem. Sion e-
quQsiant [jj^ Hebraice significans speculam, significat tolius san-
' climoniae celsitatcm.quseDeiim iugiter respicit.intendit et
couleiiiplatur, ad eumque niagnis virtutum passibiis quo-
tidie ascendit el coutendit. Sion ergo, leste S. Hieronymo
lib. 1. contra lovin. nolat virlulum enlinen, qiiod erit in
Sanclis hisce virginibus in fine mundi, simile illi quod A-
postoli adepli sunt in Sion in die Pentecostes. Cernit er-
go loannes hic Agni exercilum virgineumin virtutiiin cul-
mine,et in simili spiritus perfeclione,qualis dala fiiit Apo-
slolis et Sionitis in nionte Sion. Ibi enim .^posloli aliique
primi Chrisliani induli sunl virtule ex allo: ibi diviuum
Spirituin intiinis praecordiis acceperunt, ut caslitalis,pau-
pertatis, opum mundique contemptus, charilalis, et c*le-
stis vilae speculum et exemplar fuliiris omnibus ssciilis
darent; ibi insuper imbuli sunt CiElesti robore ad Christi
nomen tolo orbe praedicandum , et ad vilam, si opus csset,
pro eo promple et alaeriler profundendam. Eodem spiri-
tu et virlule induentnr hi Sionidae virgiues et Marlyres,
cuin Anlirhrislo dimicaturi.
Anagog. Anagogice vero, mons Sion significabat Ecclesiam in
Sion estcselis triumphantem, eamque hic syiiibolice ad lilteram si-
gnificat. Passim eiiim hic loannes Sion.lemplum, ailare,
thymiama, elc. accipit in seusu anagogico, ut scilicet hic
adlitteram significentcKlesteinpalriam.caililuni gloriam,
gratiarum actionem, laelitiam, et felicilatem. Nam ut ait
Psaltes Psal. 83. v. 8. Videbilur Deus deorum in Sion. Ita
S. Gregor. lib, 5. comment. in lib. Regum, c. 3. ait Sioa
ncs hic Agni asscclas et militcs contra Aiitichristum, pu-
la virgines el Marlyres, parla iam victoria Iriumphanles
in Sion, id esl, in cxlo: unde mox de eoruin voce subdit;
Et audivi vocem de cwlo.
Qu»res, cur ait loannes: Vidi supra monlem, non au-vjrgines
tem, in monte? Kespondeo primo, ut significet qiiod vir-^^''*''*''*
ginitas omnem mundano! fabrica?, a?que ac virtulis com- '°°
niunis altitudinem longe supcrel. E cxlo, ail Ambros. I.
1. de Virginib. accersivil quod imilaretur in terris. Hsec
(virginitas) nubes, aera, avgelos, sideraque liansgrediens,
Verbum Dei in ipso sinu Palris invenit , elc. Elias eliam,
quia nullius corporei coitus fuis.te permislus cupiditatibus
invenilur, ideo curru raptus ad csclum. Incorruplio enim
facit proximum Deo. Qiiinimo refert et exprimil in virgi-gg ,|.fjpj.
nibus iinagincn) SS. Trinitalis prai aliis hominibus. SS.iaim
D Trinilas en\m prima eslvirgo: Pater eniin est ingenitus; 'ifgo-
Filius est «pir.Twp.qui a solo Palre sine malre genilus; Spi-
ritus sanctus non generaliir, sed spiralur. Quare sicnt
venlus aiirain et spirilum aspirat, non general ; ita et Pa-
ter cum Filio spirat Spiritum sanctum, uoo gcnerat.Qiio-
circa rccle canit B. Nazianz. in carmine de virginilate:
Prima Trias virgo est ; siquidem Patre natus anarcho
Filius esl: nec enim Patcr ortum Iruxil ab vUo.
Hinc addit Nazianzen. virginilatem tantum prsestare coq-
iugio, quantum animus carni, cxlum terrae, Deus homi-
ni prKslat et anlecellit. Audi et S. Gregor. lib. 5. in lib.
Reg. cap. 3. Bene in sublimi esse virgines dicuntur, quia
quod naluram humanam supergredilur , in allissimo vir-
tulum culmine situm est. Unde ef virgo ille dilectus lesu,
locum virginum insinuans , ait : Vidi supra montem Sion
Agnum slanlem , et cum eo centum quadraginta quatuor
p millia; hi sunt qui cum mulieribus non svnl coinquinati:
^ virgines enim sunt. In monte quidem esse cum Agno di-
cuntur, quia per meritvm incorrvptionis, quo a terrenis et
carnalibus delectalionibus se dividunt, in sempiterna Re-
demploris gloria sublimanlur. Hinc rursum ail Nazianzen.
Effulsil caslimonia dividens mundum , qiiasi coustituens
supremum qiiemdam mundum ab hoc infero divisum et e-
levaluin , in eoque siiper alios omnes collocans virgiues.
Qiiocirca S. Cyprianus lib. de Habilu virginum, el ex eo
S. Augusliniis lib. 4. de Doctrina Chrisii cap. 21. de vir-
ginibus loquens: Flos, ait, est ille Eccksiastici genninis,
dccus alque ornamenlum gralix spiritualis , loela indoles
laudis el honoris , opus integrum alque incorruplum, Dei
irnago respondens ad sanclimoniam Domini, illustrior por-
tio gregis Christi. Gaudel per ipsas. alque in ipsis largiter
floret sanctx malris Ecclesix gloriosa fcecundilas ; quanto-
p, que plus gloriosa virginitas numero suo addil , tanlo plus
'J gaudium malris augescit. Et S. Hieronymus Epist. 17. ad
Marcellam : Cerle , inquit , flos quidam et preliosissimus
lapis inler Ecclesiaslica ornamenta, monachorum et virgi-
num chorus est. Deiiique Sapiens Eccli. 26. v.20. Omnis,
ait, ponderalio non esl digna continentis animx.
Secundo, to supra monlem significat virginilalero essevirgini-
rem ardiiain, eumque qiii virgo esse velit, qiiasi super'''* wm
nionlem allissimum connili et conscendere debere, ac cae- ".^'J^^,^
litum el angcloriim vilam semulari. Nam, ut ait S. Aug. celsa.
serin. 230. de Tempore: Inler omnia Chrislianorum cer-
tamina sola duriora sunl prxlia castilalis, nbi quolidiana
esl pugna, et rara victoria; gravem castilas sortita est ini-
micum, qui quolidie vincitur, et tamen limetur. Quocirca
eam prsecipere noluit Christus, sed consulere, et ad eam
quasi rem sublimem allicere,dicens: Qui potest capere.ca-
pial, Matth. 19. v. 12. Hinc et Palres omncs aequant vir-
gines, imo auteponuut angelis. Naziauz. virginitalem vo-
rommenloria !n Apocalypsin S. loannis. Cap. XIV. 947
cal Angelicx gloHx temulam. S. Ainbro». lib. de Virfjin. ^^ incincto sinu quo pudorem (egerenl , nec greisum impedi
Caslilas, oit, angetoifecil : qui eam servavil. anyelus e>l ;
gui perdidil, diabolus. S. Au{j. lib. de Viigin. cop. 2:J.
Virginalis, oit, inlegnlas, el per piam conltncnliam ab o-
tnni concubilu immunilas, angelica porlio csl . cl in carne
corrupdbili incorrvp'ionii perpelux mcdilalio. S. Cypr.a-
uiis lib. de Disripl. virpin. Cum caslx , ait, pcrsevcralis
el virgines, angelis Dei estis uqunles. S. Bernard. Epist.
52. od Hciiricuni Senon. Ariliicp. Cuslilus, inqiiit, ange-
lum de hoi/iinc fiicil. Piffrrunt quidem inlcr se homo pu-
dicus el angelus, sed f liciiule. nun virtule ; el si illius ra-
stitus fclicior , huiiis lumen forlior esse cognoscilur. Sola
rcnl , con^erlis manibus lamquam choros ducerenl , in me-
dium progrediunlur atveum, ubiunda lorrenlior. ubi pro-
fundum abruplius, illo vesligia dirigentes. Fiulla pedeta
rclulil, nulla suspendil incessum , nulla tentavit ubi pge-
rel gres^um: anxix cum terra occurreret, offensx vado, Ix-
Ix profundo. ['ideres piain mutrem nodo tlringenlem ma-
nus, qaudere de pignore , limere de casu , ne sibi (iliai vel
fluclus aufcrret. Hus libi, inquit , hoitias. Chrisle, immo-
to, prxsules virgmilalis , duces caslitatis , comiles passio-
nis. Sed quis lure mirelur tanlain viventibus fuis>e con-
stantiam, cum eliam defunclx iinmobilem slalionem cor-
esl caslilas qux in hoc iiwrlnliiaUs el toco el lcmpore, sla- porum vindicuvcrinl ? non cadavera unda nudavit, non rO'
pidi cur>us ftumims volularunl. Quin eliam. sancla maler
licet sensu caiens. pielale lamen adhuc servabat awptexum,
et retigiosum quem sirinxeral nodum. nec morle laxabal,
ul qux retigionis debilum sotverat , pietale hxrede more-
relur. I\am quas ad maityrium iunxerat, usque ad tumu-
lum vindicabal.
CCRTIU QUAORAGIRTA QCATCOR lilLLIA ) Pulant ali-
qiii , ul S. Hieron. Iib. 1. cunlra ioviu. cl Alcozar, hoB
esse cosdem cuiii illis tulidcin signatis cop. 7. sed looge
vcrius est csse divcrsos; uam hi virgiacs suut, illi fideles
el snncli cuiusquc stoltis, eliam coniugalis ; illi omncs
sunl ludo^i, hi (aiii Iiidxi qiiain (ienliles. Dcscribitur cr-
go hic nunierus, a:que ac sors, Tirginum qui erit lempore
Anlichiisli , utpolc qui pDtcniissimum vilium libidinis,
ad quod tiim cnro, tuui iiiogis AnLichristus incitabil, eo
teiiipore forlissiine siipcrarint. Hoc enim ipsa vcrba , ip-
scqiie tcxtiis clarc sigiiincot; niliil cDim rogil nos ad al-
legorias, vcl Iropos coiifugerc. Ila Arelas, Uibera, Vicgas
et alii, qiii haec plnnc ut sonant, non de aliis quain virgi-
nibus in fine muiidi futuris accipiunt.
Porro Vicgas ceiiset hic niuiicrum dcnnilum poni pro I4i mil.
indcniiito: Plures enitn, iuquit, in line mundieruut vir-'» ^''V-
giiics qiinin l-'l4. niillia. ul patet cx eo quod soli parvuli ""j"^'*"
el infanlcs, qui ulique viigines sunt, plurcs eriinl. Nani rviniin6-
Kecle, inqiiit, imcdis, virgo. in monlibus snlveris, ad So^- r in soln Mnive temporc lona;, fuerunt plusquam 120 mil- "«'»««•
m. Vide Ija parvulorum et innocenlium. lona» 4. v.ll. iinque ipse ''
tum quemdum immonnlis glunx rcprxsenlal. Quin cl Chri
SlusMatlh. 22. v. 30. In icsurreclione, ait, mquenubent,
neque nubcnlur ; sed erunt sicut angcli Dei in cxlo.
Virfofu- Hinc rursuin noiol Vicgas to super monlcin significare
gl«i nlK-Tirgioes, si virginilalcm suam lueri et conservore velint,
aum '* debere ollerum scxum fugprc, in ccllns, claiislia et mon-
tcs seccdere. Nam, ut ait Tertul. lib. de Vcland. virgin. B
Omnispublicalio virginis bonx, slupri pa>sio esl: quanlum
vetis bona menle conelur. necesse e.st publicalione sui peri-
ctitari, dum prrcutilur oculis incerlis et mullis, dum di-
gitis demonsiranlium lilitlalur, dum nimium amalur.dum
inter ainptexus et oscuta assidua cualescit ; sic frons dura-
tur , sic piidor teritur. sic sotvitur: pura virginilas nihit
magis timct qunm sei/ielipsam ; elium fceminarum ocutos
pati non vutl. Idcm, Iib. dc Cullu fipininarum: Cum omncs,
inquit, temptum Dei simus. illalo in nos et consecfalo Spi-
rilu sanclo , cius lci/ipti udiluus cl anlisles est pudicilia ,
qux niliit iinifiunilum ncqite priifnnum iiiferri sinil . ViC
Deus ille qui inhnbilul , inquiiiutum scdcm offcnsus dcrc-
/in^ua/. Virgincs ergn.fugicntcs ciini Lnlh incendiiim So-
domo), sibi a>que ac illi dicluiii pulcnt illud angcli Genes.
19. v.17. Sntraanimam tiiam, noli respiccre pnst lergum.
nec sles in omni circa regione : scd in vionlc satvum le fnc,
ne et lu sii/nit pereas. lio A^azianz. Exhort. ad virgincs
domam ne respexeris, ne in sulis slatuam obdureri
S. Hicron. Epistnl. nd KuRlochiiim , de cuslodia virgin.
S. Bnsil. Aiiibros. Ephrcm,Naziauzen. el quolquot de vir-
ginilntc scripscnint.
Mirabilc casiiialis, apqiic nc fiigse dcdit exemplum S.
Pclogia, virgo Antiochena el Marl\ r qiiindccim annorum,
ciiiiis fcsluin colil li;c(lc.«;in 9. Iiilii : quam inirc cdcbrat
S. Ambnis. lib. .3. dc ^'irgin.sub iniliiim ; ct S Chrysost.
duas hoiniliasdc ciiis Iniulibus scripsit, qux exlont opiid
Lipnmon. loin. 7. cclcbrnl ct cam S. Aiig. lib. 1. dc civit.
2G. Qiia; ciim sola csscl domi, ct a perscculoribus, id csl,
ut ait S. Aiiibros. a prxdonibus fidi i vcl pudoris circumsi-
deri se vidcret. absenlrmalrc cl sororilus, vacua prxsidio,
sed Dco plcnior: Quid agimus, inquit, nisi prospicimus,
captiva vinjinilas. Moriamur, si ticel, vel si nolinl licere,
moriamur. Imn sacritcqns aras pr:rcipitala subrertam , et
aceensos fucos cniore rcstinguam Ergo pra^cipilavit scpx
allo, ilaqiic in cxliim ovolovit. Hoc eiiim inniiit ipso d
nuincrum ccnlcnariiim piitat siguincare universitalcm \a-
faiilium ct puei oriiiu virginiim, qui tunc erunl: numerum
vero qiindragcnarium sigiiificare universilatcm virginuin
Deo dicalorum, qiu-e tunc erunt: denique numerum qua-
(ernnriuin significnre universos viros ct fceminos, qui ia
saeciilo virginilolem tunccolcnt. Mclius inagi^quc ad lil-
terain Ribcra pulal, pra-cisc in nne inundi fore 144. niil-
lia virginiim.Qua cnim nlia de caiisa hunc nuinei iiin pra;-
cisp poncrct ct dennirel loannes? cur siipcr quadr.ngcna-
riiim addcrct qunlcrnariiim , non senaiiiim vcl ociona-
rium, nisi quin signilicat pra;cise tolidem fore? Ncc enim
hic illa causa nssigiiari poicst qujp data csi cap 7. Ibi e-
uim rccenscniiir tantum ii qiii ex siiigulis duoderim lu-
dxoruin Iribiibus crunl elccli, Pl ex singulis numeranlur
diiodccim niillin (po qiiod diiodcnnriiis sil syinbolum uni-
vcrsilalis, signincclqiic omncs ndclcs. qui diiodcrim lam
Palriarpliariliii, qii.im ,\poslolorum siinl discipuli ei hlii)
ccns, /Var7;i7n/n. pldiscrteossciil S.ChrysostQuarc ini- D qiia; in uniim poiillnla fiiciiinl 141. inilia. Hic vcro pio
nim Uaron. in Mnrlyrol. diccrc, S. Ainbrosiiim nssrrero
eain ciiin malrc in llumcn se coniecisse. Hoc cniin dc piiis
sororibiis, non niilcm dc ipsnmct nsscrit S. Ambios Siib-
Hiri !■»- ''''' ''"'"' • '^*' "^' drleslundi perscculores rrrplam sibi vi-
•iiiai l'c- dcrunt prxdam pudnris. innlrcm cl sororcs cccperunt qux-
Itgix e( rere. Ycrum ill:t spintunli volalu iam cnmpum cn^lilulis
tororuui (gfieiiQnl: cuin subilo hinc pcrsrcutoribus imminrnlibus,in-
dc torrcnle Puvio rxclasx a fuga, inctusx ad coronam.
Quid fciemur? inquiunl : Ecce uqua , quis nos baplizari
prohibcl? lU hoc bapli\ma est qiio peccala donanlur . re-
gna quxrunlur. Ejcipinl nos uqua qux cnlum cprril, in-
feroslrgit, inorlcm nbirnndit , Mnrhjrcs rrddit. Te. rerum
condilor , precamur , Pcus . nr exnmmnla spirilu rnrpora
vel unda dispergnl. ne mors separel funera, quarum vilnm
non separavit affcclus ; sed sil una conslanlia , una mors .
Hna etiam sepuUura. Hxc effata et suspensx paululum .
miscuc omncs virgincs, tain (lontium quom ludeorum,
numcrat S. loniiiics.
Ad argiimcnluiii Vicgas rcsp. hic non niimcrari infan-
tcs Pl parvnliis: in his eniin virginilas non cst virtua, scd
condilio a-lntis. Hie niitcm recpiisenlur virg ncs, qili pro
virginilnlc coiilra Anlichrislum stabiint ct dcccrlabuut
usqiic nd mortPin . idpoqiic omncs laiircam viiginitatis,
niiilli pliam mnrlyrii.a Deo arripiunl. Conslat Pliiiiparvu-
los.uli virtiilis,i(a c( Innrca' viiginilntis noii csse caparcs.
Nolnt S (Aprianus lib dc Habitii viigin. hic (andini
niimcrari virgines ninsciilos, non finninas; qiiia loanncs
non oit : //,r sunl , scd hi sunl . qui rum mulieribus non
sunl coinquinali: pcr mnsculos (ainen signincari qiioquo
firiiiiiias; qiiin fcrininn viri pordo cst. cl o viro suinpta.
Verum dico, (ain foeminas, quain nmsculos, hic nume-
rari. la rueuiiais eoim, utpole fragilioribus, fortior elge-
948
Commenlariu in Apoculypsin S. loaiuiis. Cnp. XIV.
ncrosior crit virrinitas. In genere ergo inQsciilino, ulpote A inauditnin iii orbe canticuni. Ila Scipio apud Ciceron. lib.
nobiliori, intclligitur foeminiuum, quasi suballernum.Nec
cnim aliter dicere, et utrumque simul complccti poluit
loanncs. Si cnim dixisset foeminine: //a; «««/, cxclusissct
mnsculos. INon enim maressub fa-minis, uli focminai sub
inaribus, comprchendi el intelligi solciit. Porro Ecrlcsia
Irgit Ikcc Ioco Kpistolx' in fcslo Ss. Iniiocenlium: undc a-
liipii opinati siml Iiinoccnlcs abHeiodc occisosfuissc lii.
milliii. Scd lcmcrc: Ecclcsiacnim lantum hajc accoinmo-
dat illis, quia innocenlcs sunt, cum ad littcram scial hacc
non ad illos, sed ad virgines futuros spcctare.
Habentes nomen eius (Agni,) et nomen Patris eius
SCRIPTUM iN frontibus stis.) Hajc scriptura, si\c chu-
racler Agni opponetur charactcri Anlichristi , dc qiio ca-
pite praecedcnli in fine. Sensus ergo est, q. d. Hi virgims,
Agni asseclae, libere profitebanlur el vocabant se scrvos,
imo sponsas Christi et Dei Patris, hoc est, sc non tanlum
fidem ct religionem, sed et virginitatcm perpctuam in te-
ternum obtiilisse et consecrasse DeoctChristo instar mar-
de Rcpubl. ail civitalem cssc concentum. Sicul , inquit,
in fulibus cl libiis. ac cantu ipso el vocibus conccntus gui-
iluiii lcnriidus eU cx dislinctis sonis ; sic ex summis, me-
diis el iiifiiiiis inleiieclis ordinibus lU sonis, iiiodeiala ra-
tione civUulem conscnsu dissimiUimorum concinere; cl qvx
liannonia a niimcis dicilur in canlu, enm csse in civilate
concoriliaiii . arctisfiinuin alrjue optiwum in omni repiibl.
vincuLuiii incoluniitalis , caiiK/iie niillo pacto sinc iustitia
esse posse, uti rcfcrt S. Aiigiist. lib. -2. de Civit. cap. 21.
Secundo, soniiscitharaesigniiicat virliilum omniiim in vir-
ginibiis consunantiaiii : ita S. Hicron. in 10. Isais v. 11.
Viiginitatis cnim paritur abslineiUin, pneiiilcntia, humi-
lilalc; alitur prudciilia, fortitudine, obcdicnlia ; perficitur
solitiidine, silcnlio, charilalc, oralionc, aliisque virluti-
bus : omncs euim \irlutcs circa virginilatcm quasi excu-
bant ut cam tutcnlur, ct circa cam (]iinsi choruin ngunt.
Tertio, Rupert. Cilharx, ait, sifinifunnl pcclora fidcllum,
in quibus j)er fidem musica aclesti.s inliabilal. Fides ergo
tyrum, qui sanguinem et vitani Dco consecrnrunt. Habel u conipnratur cilhara;, ct quia sola fidcs ad saliilem non suf-
euiin etcastitnssiiuin martyrium,idquedifricileetIonguiu. ficil, hiiic cxtcudi dclienl in ca chordre mandatorum Dei,
Rursum, hi ab omnibus cognoscebantur et vocabanlur ea;que traclari et piilsari riinnibiis, id est opernndo et ex-
familiareset intimi ChristoetPatri, in eiusqueaula ct fa- equcndopeifici et impleri, ut inlegra fiat harinonia. Quar- 4.
milia esse qunsi primi et priucipes, imo reginae, ulpote to, chordarum in cilhara distensio ct souus significal di-ciihara
pnsinan-g ggg^ j^ quibus ait Paulus2. Coriuth. 11.2, Despondi slensionem et morlificationem cariiis, qiia; inaler et nu-esi cnix
sii. '"' vos xmiviro virgincm castam exhibere Chrislo. Est cata- trix esl viiginitatis, idcoquc suavissime sonat in aiiribusjj[.JJ!°"''
chresis. Nec enim necessum est dicere, quod reipsa hoc Dci: ita Ansbcrtus. Quod, inquit, citharas Dei de bestia
Virgincs
stint
princi
nomen frontibus virginum inscribetur. Symbolice tameu
hoc eis inscribi vidit loannes , ad significandam hanc li-
berain eorum professionem quam disi. Si quis tnmen rei-
psa inscribeodum vclit ad eorum decus et gloriam , uon
repugnabo; pra!sertim quia character Antichrisli, cui hic
opponctur, realis eritet visibilis, uti dixi cap. prajceden-
li in (ine. Vide dicla de signo crucis, quo omnes fidelcs
leiiipore Antichrisli signabuntur, cap. 7. v. 3.
Nota hic rursum, castitatem esse virtutem principcm,
regalem ct divinain, ila ut viigines nomine Dei insignian-
tur, ciusque nomen et titulum in fronte prfeferant. Quo-Q
circaDavid rex a regio caslitatis gradu delapsus in adul-
terium, orat Psalm. 30. v. 14. dicens : Spiritu principaU
confirma me: ubi pro principali, Hebr. est rOtJ neduba,
■id est, principe, qui princeps est decetque rcgeiii et prin-
cipem, q. d. Spiritum castitatis quasi principem, quem a-
dulterio perdidi, mihi restitue, eoque ine confirma, ul rur-
sus regem et principem referam et reprfesentem. Seciin-
do, Hugo : Habent, inquit, virgiues nomen Dei seriptura
iu frontibus : quia eodem nomine appcllantur quo Deus ;
■vocantur enini dii. Sic enim iudieibus ait Deus: Egodixi,
Dii estis, el filii Excelsi omnes; raulto magis idipsuni di-
eet virginibus.
Vers. 2. Et AUDIVI VOCEM DE C^ELO, TAMQUAM VOCEM AQUA-
RUM MULTARUM.) Una eademqiie vox et iubiliis 144. mil-
lium, puta virgiuum, comparatur hic tribus diversis voei-
bus sive sonis. Primo, sono aquarum multarum; quia so-
nora erat, et ex multis variisque vocibus et sonis conflata,
uli aquaj raultaj in saxa decidentes autcollisae, sonoraj
virginiinisunt, mngnumque et varium edunt strepitum. Secundo,
vux est sono tonitrui magni, qui non tantum sonorus, sed et fer-
)iJ',ry '"' ribilis est et horrendus, utpole caelestis; idque Priino,
quia virginum vox cKleslis est, atque iinpiis et inceslis in
fine mundi terribilis erit et horrida ut tonilni. Sic dispu-
tanle S. Paulo de caslilate.iustitia et iudicio,lremefactus
est Felix Prajses incestus, Actor. 24. 25. Secundo, quia
•ut tonitru ex nubis collisione, et ex nube erumpenlis ful-
minis violentia nascitur, ita virginitas contiuua mcmbro-
rum oinnium cdomalione,ac quadam natura; violentia ac-
quiiitur, et quasi tonitruum generatur. Hinc et castitas
est famosissima et celeberrima, eiusque vox et fama qua-
si tonilru ab omnibus auditur et cclebratur.
Et ciilia-^ Tertio, ha;c vox virginum similis est sono cilhar^e. Pri-
Resp.'"^ "'"' ^'^''^ suavissima est, et suavissimo cantu Deum , an-
l\ gelos et Sanctos demulcet. Hi cnim virgincs ore canendo,
'»que ac manibus pulsando cilharas, concinunt novum et
triuniphnntes habeie dicuntur, sic intcUige, q. d. Ipsi erant
cilharx Dei, Uiudibus sciUcel corda habcntes dicata, el u-
triusque testamenti eonsonn verilale canora. Vel ccrte ce-
tharas habenl, voluptates sciUcct carnis ligno passionis af-
fixas. Passio enim Christi Urjnum esl cilhnrx; cliordx ve-
ro supeiextensx sanclorum sunt corpora terrenis concupi-
scentiis emortua. De quibus Paidus dicit: Qui sutit Chri-
sti, carnem suam crucifixerunt cum viliis et concupiscen-
tiis. Quorum eliam voce PsaUnista cUt, PsnUno H. 8. Con-
fige limore tuo carnes meas; a iudiciis enim tuis timui.
Ila ct S. Gregor. IMoral. 31. ubi explicans illud lob c.
30. Versa est in Uictuin cithara mea, et organum meum in
vocem flentium, sic ait: Quia organum per fistulas, et ci-
thara per chordas sonal , potesl per cilharam rccta opera-
iio, pcr organum vero sancta prxdicatio designari. Per fi-
stuUis quippe organi, ora prxdicanlium : pcr chordas vero
citharx inlentionem rccte viventium non inconvenienter ae-
cipimus.Qux dum ad vitam aUam per afjlictionem carnis
tendilur, quasi extcnuata chorda in cithara per intucntiuni
admiralionem sonat. Siccatur enim chorda , ut congruuni
in cilhara cantuin rcddal ; quia el saneli viri castiganl (et
ieiuaiis siccanl) corpus suum, et serviiuli subiiciunt , al-
que ab infiinis ad superiora tendunl. Haec ergo est cithara
crucis Cliristi, quain pr^efiguravit cithara Davidis, quain
ipse pulsaus fugabat spiritum n.alum qui exngitabat Sau-
lem, I. Reg. 16. 23. Nam, ibidcm ait Eucherius, et ex eo
Beda et Angelomus: Iste puer in cilhara sitaviler , imo
fortiter canens, maUgnum spiritum qui operabalur in Sau-
„ le, compcscuit ; non quod cilharx ilUus tanla virlus eral ,
ij sed figura erucis Christi, qux de Ugno el extensione ner-
voruin imjstice gerebatur, ipsaque passio cantabatur.eaque
iam tunc dxmonis spiritus opprimebatur : in hoc tribuens
moraUter exemplum , ut faslum divitum sermone humili
ad aUquod bonum provocemus ; et fastum carnis mortifi-
cationc distendendo et pulsandoprementcs, suavecastum-
que mclos Deo cantcmus. Sicut enim in honoribus hurai-
litas, in opibus paupertas, ita et in deliciis periclitatiir ca-
stilas. Id pra; caeteris sensit et docuit S. Carolus Porro-
raaeus, qui ad scrvandam castitatem voluptalibusomoibus
bellum indiccns, aiisteram admodum egit vitnm ; atquc ad
Cardinalem quemdain scripsit, sine pcenitentia et asperi-
tate vitx impossibilc esse servare castitalem, ulpote qiiain
tantopere caro, daemon et mundus impugnanl. Quocirca
castitas dicitur a castigationc, ait D. Thom. 2. 2. q. 151.
art. 1. Nomen, inquit, castitatis sumitur cx hoc , quod per
rationem coneupiscentix casligaiur, qux ad moclum pueti
Commcnlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XIV.
959
■ed refrxnanda , ul palet per Philosoph. in 2. Elhic. cap. » ra et alii. Singulariler, ait S. Gregor. canlicam Agno mb-
ullim. Sicul cnim piieri, quia ratione, qua carenl, re(ji tarc, esl cum eo in perpetaum prx cunclis ftdeltOus, eliam
ncqueunt, refjcndi ct frjcnaudi sunl virjja ; ila ct concnpi
sccnlia, qua; est instnr pueri, casliKalione doaianda est
Hoc est quod ait S. Hieronym. adFuriam: Ai dentes dia-
buli sayillve ieiuniorum et vigiliarum rigore extinguendx.
Si obiieias inde te forc debilem. vcl iulirmum , nspondet
S. Hieronym. in vila S. Paula;: Satius cst slomachum do-
tcre, quaiii mentem. El S. Anlonius apud .Mlianas. lUilii.
ail, credilc. fratres. perliiiiescit Salanas piorum vifjilias,
orationes, ieiunia, voluntariam paupcrlatem. Quin el Cliri-
slus .Marci 9. 28. Hoc r/enus , ait, in nullo potcsl exire ,
nisi in oratione et ieiunio. In Chronieis S. Francisci p. 1.
lib. 7. cap. 32. iinrralur quod quidam qussierit a viio
sanrlo: Ciir loannLS Baplisla saiictifiintiis in ulcio ivit
in descrluiii, ibique tam auslernm vilaiii cjjil? Respondit
Sonctus: Dic ct tii : Cur caro rccens, cslo sit bona , snli-
tur? Cuinque ille diccrct, ut conservctiir, ct non corruin-
patur; subiunxit Sanctus : Itapariler Baplisla sate pceni-
tentix salivil corpus, ut illud sanctutn purutnquc a pecca- li
io conservaret, iuxta id quod de eo canit Ccclcsia : AV; lcci
saltem maculare vilam famine posscl. Axioma esl S. Fran-
cisci, qiiod sc expericntia didicissc assercbat: Dicmoncs
horrent ct fugiunt ausleritalem vilx , el rigorem pwnilcn-
tix; appropinquant vero iis qui carncm deiicatc hubent,
eosque valide trntanl ct iinpugnnnt. Ila Cliron. Ordinis S.
Francisci part. 1. lib. 1. cap. 21.
Hinc mystice Alcazar ( quod lamen ipse pulal essc lil-
lcrale) : Vox, inquit, .\poslolorum fuit quasi vox c ra-ii),
tamqiinm a(|iiarum multarum et tonitnii mnjjiii, quia in-
star c»leslis lonilrui percpllebat mriiles nudientiuiii, eas-
que proslerncbat ct ad Christiini converlcbal ; vox vero
Gdclium priiiiitivorum, qui pcrfecli eranl ct quasi Rcligio-
si , idcoqiie slabanl suprn iiiontem Siou , erat (piasi vox
citharccdorum. Primo, qiiia illoruiii omniiiin dulcissima
eral concordia et consonanlia. Sccundo, quia non lantum
orc, 9cd et manibiis, id est, operibiis piis el sonclis.laii
de incorruplione carnis gaudere. Quod tamen electi cxte-
ri canlicum audire pos.sunt, licet dicere nequcanl : quia per
churHalcm qnidem in illorum celsitudinc Ixli sunt. quam-
vis ad coruin pncmia non assurgant. Porro quodnam sit
hoc canlicum in particulari, vel iu individuo, felix nos do-
cebit cxperientia, cum in coelo illiid canemus, vel aiidie-
nius. Vere Sapiens: Innocentia tuba csl argentea. Porro
siciit vir^initas est virtus no\a et propria novi Testamen-
ti, in veleri fere incofjnila; sic cl prxinium cius ac canti-
ciiin crit novum. Simili inodo S. loannes charitatis inan-
datum vocnt novum Epist. 1. cap. 2. 7. VkJl- ibl dicta.
Et nbmo PorEB.4T DiCEBE. ) Vidclur corrigcnduin Ji- cjriiHuni
scere: lioc ciiiui sijjailiciit (jixcuin ■j.-ji'iivt, qiiasi innuat a-"»*'^'"
lios Sanctos avidos esse hiiius caiitici,xquc ac laurcx vir-*"^''.""""
ginitatis, sed ad illiid aspirarc non posse; virginilas enim
senicl amissa rcpnrari neqiiit. Koinana lanicn Biblia,.S.
(ircgorius ct alii legunt dicerc : atqiie eodcm rcdit scusus;
disoitur cniin canliciim tit dicntur ct cauatur.
Memornbile est qiiod de S. Emericolcgimus in cius Vi-
ta apiid Surium, dic -i. Nnvcnibris. Coiiraduni quemdam
ob cnoniiin pcccata iussii Poniilicis, loricam ferreani ad
nudum corpus fcrrcis ealeiiis nslrielam fjestasse, doiicc
divinitiis calcno; dissulvcrcntiir, et scriplura peccotoruiu
in cliarla descriptoriim oblilerarctur : ct hunc visitassc
miilla Saneiorum lempla spe indul;jcu:i.c , sed frustra;
tandcin ndiisse scpulcriim S. Slephani, regis Hungariae,
qui eidem apparens: Surge, inqiiil, amice. el Emerici ^lii
nici monuuicntum, quod iuxla r>t, adilo. Ille.quod carnis
scrvanda integrilate precipuam apud Peuin gntlium pro-
meruerit, facinorum tuorum Itbi veniam impelrabil. £x
eorum enim numcro est, qui non inquinavcrunl ve.^linten-
ta sua, sequunlurquc .Ignuin quocuinque icril.et antelhro-
num Dei cunlanl canlicum novum. Evijj^Ial hoino , illico
ad B. Einerici sacellum se coufert, fundit ibi preces, at-
que opinionc cclerius dissiliunt ferrei nexus, tharla pec-
dabunt Deuin. Terlio, qiiia in terumnis, perseculionibus, (^caloriiin nullum ostendit lilleraj scripla; vesligium
martyriiit ci eculeis distenti quasi cliord;e in cilharo, gra
tias agcbant Dco , qiiaj in^jcns erat Dei ct Aposloloriiin
laiis cl jjloria, alquetientilium confiisio cl ndiiiiratio: lioc-
qiie cst canlicuiii novum cl sa?culis prioribus inaudituni
quod canlobaiil, nimirum exullans Aposloloriiin, Mnrty-
riim ct lideliiim rjlorialio in ipsismet persccutiunuinclcru-
ciatuum procellis.
Hisce er;jo citliarccdis oplime convcnit illiid Psnllis Ps.
32. 2. Conplrmini Domino in cithara. Et P<aliii. -42. o.
Confitebor libi in ciihara, Dcus, Dciis meus. Tnlis rilhnroe-
diis fiiit S. Boiiifnriiis Mnrlyr, cuius festnm celebrnt Eecle-
sio ii. Maii, qiii ciim nn^jiilis fijrrcis excarnificnreliir, ct
oculi cnlnini ci iiiler mnnuum uufjiies ct cnrnes infijjcrcn-
tiir, ntque pliiiiibiim liquefncliiiii in os infdiiderclur, li.-cc
tontiim eiiis ()iinsi cithari/.nnlis vox oudicbatur: Gralias
tibi ago, Doniinc lcsu Christc, fili Dci.
Et cap«tad.\j«t quasi CAMTiCUM novL'M.) To (/«a.?/ non
cst noln .«iinililudinis^scd verilnlis ctnsscvernlionis ; hnnc
eniin sxpe npiid Hcbra;os significat. Sic loann. 1. 11. di-
citur: Ytdimus gloriam eius quasi unigcniti. Ubi clariim
rst ro quasi non cssp nssimilalivum, scd assertlvum ; scn-
su» cniiii est , ((. d. \'idiiiius eiiis (jlorinin Inlein ct Inn-
tniii , qiialis et (iiinnln dccebal, et coujjruebnt unifjenilo
Dci lilio. ScciiiKln.pt mcIiiis.S. loonnes possim hic usiir-
pat To qnasi, qiiin non nudieliat ipsns reales voees virgi-
nuin in se , sed illa" Inntiini per risioncm prnpheticam ct
imofjinnrinm, vel inlcllectiinlcm illiiis plinninsi.-c oiit incnti
obiicicbiinliir rt lepra^senlnbnntiir, ut videretur sibi ens
audiru. 1'linnlnsin cniin. et mnj^jis inlcllceliis , eminenler
conlinct oiiines sensiis el scnsiones. (Jiiorircn in intcllc-
clu idem est tidere ct nudire,uti ostendi cnn.l .iii Isninin.
1'orro ennlieiim hoc ndvtiin est Iniis Dci, exiillatio ct iii-
biliis virfjiniiiii ob Inm rnriim ct insi(jne dnniim enstitntis,
sibi pra) nliis plurimis ((|uibiis hoc ne(jnlum est) ronecs-
suin: ilo S. Cregorius 3. parl. raslor, odmoD. 29. Ilibc-
Qui EMPTI SiNT DE TERRA.) Syrus: IsU a lesu empti
sunl ex hominibus primilix Deo et .4gno. Arobiciis: Hi
sunt qui empli sunl ex hominibus primo. Deo et Agno, q. d.
Hi sunt qui pretio sanguinis Christi acccperunt fianc pcr-
fectam corporis et aniinaj puritalem, ut tcrra allioresca;-
lestem hic afjerent vilam , ideoqiie Dei siint primitix , id
est, sclcctissimi ct fjratissiini fructus ct oblutiones , qua-
les in veteri Testnmciilo eranl pi iinitla; frufjuiii et bomi-
nuin. Videliir erfjo ("hrislus pro virfjiuibus quasi gcmmis
pretiosissimis coemendis, peculinri iiiodo orasse, laboras-
se, et prclium sau,<jLiinis sui Deo Palri obtulisse, desliuaa-
9C et npplicasse.
Hl SUfiT QUI CIM UILIERIBUS NO:il SUNT C01XQl'l."«ATi;
VIRGINES BSIM SIKT ) Hiiic pnlct ad llUcraiii hic agi du
proprie dielis virjjinibus, qiii erunl leniporc Anlichrisli.
(Jiinrc mysticum esl, non litlerale, quod censet Alcazar,
nimiruiii lilc virgincs nppellari oiiincs eos.qui rerumcrco-
p. Inrum inordinnln alVceiionc se non ronlaminniit , quiquc
Uchiistiim erueein baiulanlem usquc ad Calvaria; monteni
sequunltir in ronslanli reruin temporolium vilaeque de-
spicienlia, ct divin.-o gioria; desiderio : quales erant pri-
niitiva' Ecclesia; Chrislinni (unde illi hic vocantur primi-
ti.r) et iiiodo siint llcligiosi, qui ongelicom pi ritatem con-
sectanlur: et Dei pra'ceploruin observalionem cum obser-
vntione consiliorum copulanl, quodcst, scqui Agnum quo-
cumquc icrit.
Mysticum quoquc est quod Ambrosius in c. 11. Ep. 2.
ad Coriuthius. v. 1. cilons hunr locum oil : /n mulieribus
crrorcm significavit, quia crror pcr muliercm ccepit ; sicut
et kzabel mulicrcm dicit Apocal. 2. i;. 20. proptcr uxo-
rem .ichab. qux zclo Baal Prophelas occidit, cum intclli-
gatur idololatria. qua corrumpuntur mores et fidei veri-
las. !\am si, pcr mulicres.inulicrcs intelligas. ut idco putts
virgines dictos , quia corpora sua inconlaminata servavt-
runl, excludit ab hac gloria sanctos; quia omnes Apoit«-
9S0
Commenlaria In ApocaTypsfn S. loannfs. Cap. XIV,
li , exceptts loanne el Paulo , vxores habuenint. S. Am- y^ num sibi bonum Domini oecupavermt, ac iam in tcrri» non
brosiuni sequitur nosler Hicroii. l'rado in Ezech. 16. lo. nubendo, (/e familia angclica deputanlur.S.Rcrnar. ad so-
Bi sunt ,\tn\u'\\., qui cum wiilicribus non sunl coinquina-
ti; virijines enim sunt , id est Marlijies , qui cuUum eahi-
bcre idulis eliam cum vilx dispendio recusarunl, perstile-
runlque in fide illibata conslantes.
vers 4. Hi SEQtuNTLR Agnum quocumqub \Eii[r ■] Scquunlur,
Mjslice scilicel gressibus noii lam corporis, qiiaiii aiiiini, intelle-
virginca g^ug gt yoluntatis, niinirum quasi individui, el ab eo suin-
fig^osfei "'^ dilecli, Agni coiniles el pcdissequi, sequuntiir eiim ia
Mariy- omnia gaiidia CDclestia, quae Agiiuiii scquenlibus, id est,
"■*'' mundis corde, proniittuntur; haec cnim siint {jaudia Agiii
et agnoruin , id est virginum , non autem seqiiuntur ia
gaudia leonum, aut taurorum et vitulorirm iugulatoiuni,
puta Martyruin, praeconuin ct doclorum Evangolii.
Franciscusllibera lainen hanc scquelain inlplligit, qiio-
ad oinuia omuino gaudia et proemia ca;lestia: Qiiia , in-
quit, virgines illa; iu fine miiiuli etiam martyiio, doclri-
rorciii de Modo bene vivendi.scr. 12. S<,iiiqiiil, Cliri.sluin
tota mente sccuta fiieris, ct euin tolit nienle dilcjeris, abs'
que ulla dubitatione cum eo in cxlesti pairin guudebis, et
eum cum sanctis virginibus, quocumquc icril, sequeris. Si
cum omni devotione Christo adhxseris, et ud cum die ac
nocte suspirareris in hoc prxscnli suculo. sinc dubio cum
co cxuUabis in cxlesti palalio, ulque inler vinjinum cho-
ros cantabis illi dulces hijmno^, sicul .^cri/.lum est : Qui pa-
scis inter tilia septus cho^-eis viiginum. .ipjnsus decorus
gloria, sponsisque reddis prxmia. Quocumqne peryis, vir-
gines sequuntur, atque laudibus posl te canenles cursilanl,
hymnosque dulces personant. Unde subdil: Obsecro te, di-
lecla soror, ut nullnm prxlerChristum sentias d ulcedinem,
nullum prxter Christuin quxras amorem. el nullum prx-
ter Christum diUgas pulchriludinem. S. Hicronymus, t. 2.
Epist. 11. Frualur , ait, ille virtulis corona, et ob quoti-
na , aliisque virtulibus excclleiil; qiiocirca oinniiim gaii- ., diana marhjria stolatus Agnum sequulur. Ex hoc loco vir
dia et praemia accipient. Sed csto hoc de niiiUis vcriim fu- ■' gin
turum sit, tainen S. loanncs hic propric loqiiiliir tantum
de ipsa virginil£<le ullimoruin virginum, eiusque prseiiiio;
a sola eniiii virginitale eos coinniendat.
Melius ergo Viegas et Alcnzar censent hac phrasi , Se-
quuntur Agnum quoeumque ierit , noa aliud significari
quain qiiod Agnus virginibus iiiire deleclelur, ita ut eos
a suo latere nunquam velil discedere, sed eum comilen-
tur et sequantur quaquaversum" perinde ac reginam vir-
gineni et sponsam comitantur virgines primariae et nobi-
lissinite, iuj.ta illud Psal. 14. Aslilit regina a de.rtris tuis
in vestilu deaurato, circvmdata varietate. El: Filix Tyri
in muneribus, etc. Adducenlurrcgi virgincs post eam, pro-
ximx eius ufferentur tibi. A,1S€rentur in Ixlilia el exulta-
tione, adducenlur in templum regis. Sicut enim regiua o-
mnein siiam voluptatein, colloquium et consolationem ha-
bel in suo puellarum gyna;ceo, quod perpetuo eam slipat
ioslar cliori ; ila eaindem habet Christus in suo virginum
ilas inEinblemalibus pingitiir qnasi iiivencula paltida,
niacilenla, oculis decoris, corunain e floribiis capile ge-
stans, candida sindone ainicla, heliliaui viillu prxferens,
cilharam manu pulsans, sequens Agnuin in medio prati.
lla S. Clomens Ponlifex, Domitiaiii liiiperalnris cogna-
lus, perpetuam virgioilalein coluit , uli docel S. Ignalius
Epist. ad Philadclph. Idi-ni eaindem inire eilulit, aliosque
dociiit, ut palet es eiiis Episiolis encyclicis, et testatur
Epiphan. hseies. 30. Qiiaproptcr eius exe/nplo elhortatu
S. Flavia Domililla, neplis et ipsa Domiliani, quara Au-
reliano desponsam, S.CIcmens virgiiiem Deo consecravit,
Euphrosyna, Theodora, et alife nobilissiniK virgines illu-
8lre pro fide et virginitate martyrium obierunt. Quocirca
Clemens a Traiano Imperatore in Chersonam relegatus
cum plurimos Christianos en pariter ad nietalla damna-
tos , et iaopia aquae laborantes invenisset , pro iis preces
fundeus , vidit Agnum stanlem. qiii dexterum pedem le-
vavit, veliit S. Clemenli locum fontis iiidicnns. Ergo Cle-
s. loai.
rcspicit
bic ad 8.
Clemeat.
ei Fla-
viam Do-
miiiUam.
ccEtu. Riirsum, sicut inusici seqiiiinlur principem , rniro- T mens ad locum in quo Agnus slabat acccdcns, parvoque
que conceiUu eum demulcent, eique sunt in deliciis; ila
et virgines Christo. Suut enim ipsi cilharoedi Chrisli, qiii
ciiharizanles in citharis suis, uti dixi v. 2. mirifice eum
oblectant. Denique sicut sponsa sponsum, ita virgines co-
milantur Christuin ; sunt eiiim sponsa) Christi, ut ait Apo-
stoliis, '2. Corinth. 11. v. 2. Christus ergo amat virgines,
iisque oblectatur, uti sposiis spoiisa.
Pulchre S. Aiigiistinus, lib. de S. Virginitate, cap. 27.
Quo pulamus, ait, hunc Agnum ire : in quos sallus etpra-
ta? ubi, credo. sunt gramina gaudia. non gaudia sxculi
huius vana, insanix mendaces: nec gaudia qualia in ipso
regno Dei cxteris non virginibus erunt , sed a cxterorum o-
mnium qaudiorum sortedisUncla. Gaudium virginum Chri-
sli de Christo, in Chrislo, cum Christo, post Christum, pcr
Christum, propler Chrislum. Nain sunt aliisalia, sed nul-
lis taUa. Itein ha;c; sequimini Agnum , quia et Agni caro
ulique virgo. Hoc eniin in se retinnit auctus , qnod matri
non abstulit conceplus et natus. Et cap. 29. Vidcbit vos
ictu locum qui erat sub pede Agiii pulsans. iiiox fontem
pulcherrimum elicuit, qiii magiio iinpetii cfl'iisus fecit flu-
Tium ; ex quo omnes Christiani tiinc, et di-inceps silim le-
varuut. Quo miraciilo GeiUiles indigcnas ad lidem Christi
convcrsi sunt. Ila habet eius Vila, el Bnroniiis, aiino Chri-
sli 100. unde et in oflicio Ecrlesiae S. Clfiincolis anlipho-
nas has legimus: Oranle S. Clcmenle, appnruit ei Agnui
Vei. Et : Vidi supra montem Agnum stantem ; de sub cu-
ius pcde funs vivus emanal : fluminis impelus Ixlificat ci-
vitalem Dei. In sancto ergo Clemente adhuc vivcnle im-
plctum est illud .\poral. 7. 17. Agnus qui in medio Ihro-
7>i Cil , reget illos. et deducel eos ad vitx fonles aquarum.
Fuit enim ipse agnus Agni Dei assecla. id est virgo, ct ob
virginilalem Martyr, paulo postquam ha;c scripsit loan-
nes , ut ad eum hic alliisisse videatiir: imo sub Clemente
Ponlifice et ha;c qua> dixi inchoante, scripsit Apocalypsin
et haec ipsa S. loaones. Videtur ergo Domilillain, elalias
virgines lum florenles, et pro virginitale marlyrium obi-
cxtera multiludo fidcUum . qux Agnum ad hoc scqui non ^ turas, ad hoc forliler obeundum, hac visione, et hisce ea
potest : videbit, nec invidebil ; et collxtando vobis quod in comiis virginitatis aniinare et roborare voliiisse.
se nnn hiihet. habebil in nobis. Nnm et ilbid mnlifum nn. Ila sub idem temp^is S. Petriis, S. Praxedem et S. PU'
vum proprium vestrum dicere non poterit, audire aulem
poteril, et dclerturi vestro tam exceUenti bono. Addit c. 51.
tion custodit bonum virqinale, nisi Deus ipsequi dedil, et
Deus qui charitas est. Custos crgo virginitatis charitas, lo-
cus aulem huius custodis humililas. Ibi quippe habitat qui
dixit, super humilem el quielum, et trementem verba sua
requiescere spiritum suum. Facilius scquuntur Agnum. et
si non quocumque ieril , cerle quousque potuerint , coniu-
gati humiles. quam superbientes virgines. Tertull. lib. 1.
ad Uxorem, de virginibus loquens: Deo, inquit, speciosx
sunt puellx, cum illo vivunt , cum illo sermocinantur : il-
lum diebus et noclibus traclanl, orationes suas velut dotes
Deo assignant: ab eodem dignationem, veluti munera tna-
ritalia, quotiescumque desiderant, consequuntur. Sic xter-
denlianam; S. Paulus, S. Theclam et plurimas alias; S.
Matthieus, S. Iphigeniam, regis jlithiopum filiain, ad vir-
ginitateni Deo TOveDdani excilarunt, qiia de caiisa S. Mat-
Ihaeus ad aram sacrificans nb Uirtaco regis fratre, qui
Iphigeniam coniugem ainhiebal, occisiis, virginilatis fa-
clus est victima, ut ait Hippolyliis, llb. deduodecim Apo-
slolis; feque ac Paulus a Nerone truiicatus est, quod \ir-
gines Chrislianns sua> libidini sublrahcrct. et !)eo dicaret,
uli proa>mio in S. Paiilum oslendi ex S. Chrysoslomo.
Ila S Agncs post n.ortem laureata apparuil, cum vir-
ginibiis radiantibus et spleiididissime vestilis, seqncns A-
gnuin. Audi S. Anibrosinin , lib. 5. Episl. 34. Uum pa-
renles bealx Agnelis assiduis pernoctalionibus vigiiarent
ad tumulum eius ( qui prope Romam exlat via Nomeata»
Commenlaria in ApocaIypM'n S. loannls. Cap. XIV.
951
na, templo marmorco pemmiique illuslris, quem qiiolics \ Hi bmpti sint (quomodo empli siinl dixi in fine t. 3.1 Tigi
Tisilo, mira me cuin oliis senlio laElitia et dtvotione per
fundi) vident in medio noiiis silcnlioexercilum virrjinum.
gux omnes auro texlis cycludibus induise, cuin ingenti lu-
tnine prxleriOant. Intrr quas vident B. Virginem siinili ve-
Ste fulgenlein, et ad dexleram eius Agnum nive candidio-
rem, qux rogans saiiclas virgines paruinpcr gradum fige-
re , stans parenlibus suis dijil: Videte ne me quasi wor-
luam luyealis , srd congnudele imhi , et congrululnmini ;
guia cum Itis omnibus lucidas sedcs accrpi ; et ilti sum
iuncta in cilis, quem in terris posila tola aniini intentione
ditexi. lia A[^nimi secuta esl B Calhariua Stnensis , cui
faoc daliir elugiiiiii :
Transiit ud sponsum tribus exornata coronis.
Etillud:
Dulcc signum charilatis,
Duin awalor caslilalis,
Cor mulat in virgine.
Quse proindn ex linc rorde Chrisli i{jneo in suis Epistolis
ardentcs (^hrisli fliiiiimn
omiilhiis non oliiid focil
Prslalos, 1'rincipcs, Urbes , Doctore», ctc. ad qiios .scri
bit, innamniel amore Chi isti, ad eiusque perfcclain seqiie-
lam incilet ct cxstiiiiulcl : qucm proinde rrebro ognellum
nunciipat , idooque sinunlos Epislolas iocipit ponter et
concludit: In le>u dutci. ksu aniore.
Moral. S Bcrnaid scrin. 1. siiper Missus esl: Ulrin-
gue, ail, slupor, ulrimque iniraculum ; et quod Deus fami-
nx obtempercl, humililas absque cjemplo; el quod Deo fae-
tnina principelur, subliinilas sine socio. In luudibus virgi-
num singulariler canilur, quod sequunlur Agnum quocum-
gue icril: quibus vero laudibus dignam iudicas ( B. Ma-
riam ] qux eliam prxilF Disce, homo. obedirc ; disce, ler-
ra, suhdi : disce. pulvis , oblemperare ; erubesce, sxiperbe
einis. Deus se humilial.et tu te exaltas? Et infra : Sequi-
tur Agnum coinquinatus humilis, sequilur et virgo super-
bus ; sed neuter quocuwque ierit ; quia nec ille ascendere
%\ noMiMiBis PBIIIITI.B Ueo bt AC50 ) Priiiio, qiiia ?ir. »ui>i pn-
giiiilolcm quasi priii.iiias Dcogralissiniasobluleruut Sic-"'"* ,
ut enim primi fiuclussiii novitatc sapidi<sinii el gralis- "'"
siiiii sunl; iio et virginilas Deo. Allnditod KTein. 2. T.3.
Snnctus hruel Domino, primilix frugum eius: omnes qui
devorunt eum. detmquunl. Sicut cnim Israi 1 prse oinnibus
Cieniibus fuii cloctus, ct dilcctus Dco. cique oblatus qiiasi
primitia;, ui essci populus prinius lidelis et sanctus; ita ex
omuibus Chrislionis virgincs.quosi p imilia! nobilissimJB,
Dfoque occeptissimae, scccrnunlur et olT.runlur.
Sccundo, sicut pcr primiiias friigiim Deo oblatas, relU
qua; frugcs omncs ccusebanliir Dco oblotsc, ac ab eo be-
nedictaj, ul potct Pro^erb. 3. v. 9. ubi diciinr: Honora
Deum de tua sub-lanlia , et de pnmiliis omnium frugutn
tuaruiii da ei; et implebunlur hjrrea tuu saluritule, el vi-
no lorcularia tua redundubunt. iio pariler pcr virgines
quasi priinilias Deo oblalos, Ueus tolis earum famil is, to-
liqiie Eci lcsia? bcnedicil et benpfacit, cos fa?cundando',bo-
is in oiiincs eiociilalur, atqiie m li nisqiie teinporalibuset spirilualibus aiigcudo. Unde S.Am-
, qiiain ut Ponliliies, Cardinalcs, brosius, lib. 3. de Virginilate, docet ubi muUaj sunl vir-
giiKS, ibi coniiigcs csse foecuodiorcs.
Pra.clurc S. Hicron. lib. 1. contra lovinianum, qui con-
iugiuin ajquabat virginitali: Si virgines, inquil, primitix
Uci sunt , ergo vidux et in matrimonio conlincnlcs erunt
posl primitias, id est. in secundo et terlio gradu: nec prius
pcrdilus pupulus saliari poteril, nisi tuUs hoslias caytila-
tis Deo oblulerit , et immaculatum Agnum purissimis vi-
cliwis rcconciliarerit.
Et 1N OBB BOBUM I»05 BST ISVEJSTm 1IE5D1CII'H ) V«n. 5.
Quia abhKresict idololairia (quKsiint mendacia pernicio-
sissiiiia conlra Deuin Deique cullum, quxquc maxime vi-
gebunt tenipore Antichrisli) longissime abierunt. .\d haec
cniin proxima disposilio est licenlia cornisel libido, quje
uti Solomonem ad idololoiriam , 3. Reg. 11. 1. impulit,
ila hodic multos ad ha?resiin et infidelilalem iinpellit, et
plures in fine mundi iinpellct. Sicut ergo qui carni ct vc-
potest ad mundilium Agni qui sine tnacuta esl , nec is ad r neri indulgent , facile in hsresin labuntur : ila virgiuea
eiusdem mansuetudinem descendcre dignatur, qua scilicel
non coram tondcnte, sed coram occidente se obmuluit . At-
iamen salubriorem elrgit sequendi pnrtem in humilitate
peccalor, quam in virgmitale superbus; cum et illius iin-
mundiliem sua humilis sati.-factio purgel , et huius pudi-
citiam superbia inquincl.
Dcniqiic suis hisce vcrbis ad Chrisliim Agnum in cae-
luin evorovit nostcr S. loonncs, S. Ediiordiim rcgem Ao-
glurum.oniio Domini lUGU. Dc qno oiidi Alreduin Abba-
tem Cislerc. (qwi floruil anno Doiiiini llCi) in Vila cius:
S. Eduordiig nulli pelenli in nowinc S. loannis Evangeli-
stx, aliquid denegabat ; hunc enim post Aposlolorum prin-
cipetn arvlius ditigebul. Unde conligit. quod quidum pcre-
grinus abscnlc camerano, in numiiic S. luannis hvuiigcti-
slx imporlune a rcge elecwo-ijnam pustularet. C.ui rej pre-
tiosum annulum, cum nihil uliud mpromplu hubcrcl. de-
dit. Accidil pust h:rc diios Anglicos ad adorandum Sulva-
toris sepulcrum lerosolijmam pruficisci. Qui dic quadum
qui vitiis carnis resistunl, ab ea sunt erunlque remoli.
Secundo, virgiiium decus est sinccritos cl vcrilas, ipsa-
que virginitas hiinc candorcm scciim alTert; qiiia cum uni
Deo placcrc sliideant, non cst cur hominiim fuvorcs, blnu-
ditiis, mcndaciis, fiicis, et dolis sibi conrilicnt ; ut de illis
merito dicatur id quod Christus dixit de Nathnnacle, loan.
1. V. 47. Lcce vere Israclila , in quo dolus non est. Sicut
eigo viilgo dicimus , Oslendc mihi mcndacem , nslcndniii
libi furcm; mcndociiim ciiim roiiiilatur furtiim ; furcs e-
iiim siin fiirta mcndaciis cclnut ct lucnlur; ila pariier si
diibium dc cuMispinm caslilalc orcurrat, dicas : Ostcndc
inihi mcndaccm, ostciidnm libi inrcstiim: ostcnde mihi ve-
racem , oslciulnm iibi cnsliim. Hinc Arabicus vcrlil: El
non inrcnilur quid de mcnducio in ore eorum.
SiNB UACILA ((jraDce oumu',!, Id cst incnlpali, irrepre-
hcnsibilcs) enim sumt a>tb turomsi Dbi ) To fnii/i dat
causam piiLHrdcnlium , cur scilicct in ore eorum non sit
invcntum mcndaciiim, ac consequciiicr cnr sint clcdi in
a publica strala dcclinunlcs, dcviu quxquc sectati sunl ; el l' primitias Dco ct ,\giio. Quia niiniriim fucrunt ct sunl puri
sole ruenle . nox obscura adducla cst. Lt cum nesi irenl
guid ogerent, quo se vcrtcrenl, apparuit eis senex quidam
vencrundus, qui eos ad civitalcm rcducil. Susceptis aulein
hospitio mensa puralur ; lautissimeque rcfecti dant tnrm-
bra quieli. Itlunc autem fucto cgressis illis de civitalc, ait
tenex : Viri frutres, cum summa prosperitale vos rrpatria-
luros non dubitetis : quoniam pio>pcrum iter faciel vobis
Deus, el ego ob amorcm rrgis ir.Wri. i« o»«ni >■/« firwubo
super vos ocuios nicos. Lgo enim sum Apostolus l.hiisli
loannes, qui rcgnn veslrum ob werilum castitatis .suwma
dileclionc complcctor. Ilune ergo annulum, quem wihi in
habilu prregrino iipparenti tribuil , repnrtatc, dcnuncian-
tes ei obilus sui inslarc diem : qurm infra scx menses visi-
tnns visilabo, ut mccum srqualur Agnum quocumque icrit.
Uis dictis dispuruit : ct illi ad putriam prospere redeunlcs,
qux videranl et audierant. regi scriatiin rclulerunt.
ct immaciilall. qiiia vilaiii cgiTunt virgiiicamct nngclirom
sine maculo. iMoculnm lntilligc gra\iorcm, quae iljisobii-
ci possil, V. g. mcndacii, libidinis. clr. Nnm olioqui ncmo
lianc Tilam tronsigit sinc Inbc et niorula aliqiia vcniali. Si
eniiii diserimus qunniam fcccalum non habewus, ipsi nos
seducimus, oil S. loonncs Episl. 1. cap. 1. 8.
Nola hic dcccin cpilheta ct clogia virginum. Primo, v. oocm
1. qiiod cum .\gno slcnt siipra iiionlcm Sion. Secundo, doii»
quod hnbcnnt numrn Agni el oomcn rnlris cius scriptum''"*'""
in froutibiis siiis. Tcrlio, v. 2. qiiod sinl cilhnrffdi Dei ,
scd sonoii ut Itiiiilrii. Qunrlo, v. 3. qiiod soli conlrut can-
ticuin noviim cornin thruno Dci , qiialuor animalibiis, ct
21. scnior bus. Qiiinlo, qnod cmpli sinl dc terra. Scxto,
T. 4. qiiod ciim mulicribiis non sinl roinqiiinnti; virgincs
cniin 8un(. Scplimo, quod scquanlnr Agniim qiiocumquc
iurit. Octavo, quod sint primili» Dco et Agao. Nono, v
95-2 Commcnlaria in Apncalypsin S. Toannis. Cap. XIV.
5. qtjod in orn corum non sil invcnliitn inendacium. De- » slola 2. cap. 1. v. 2. 4. 6. 10. 12. 13. 14.
tinio, qiiod sinc iimciiia sinl nnto Ihioiuiiii Oci. \'crijin dico, liiinc anfjciiim, uli ctscqiitnles diios in vi-Veriu»
Hiiic siiiiilin t\o^,\a iiiiillis viijjinibiis dnla lcjjinius. Ila sionc oslcnsos luanni, syniliolice siguilicare pricdicatores'*' !'"^'c
S. A{jalli8e hoc c|)ilaphiiini posiicriinl an{;cli : Metilcm san- liiiiliccs, pcr qnos aiigcli ha?c ipsa qua; a loaniie hic re- p|.'£dka-
ctam, sponlanram , Deo lionorem , el palriic libcialionem. ccnscnUir, procluniabunt toli orbi iii eius tiuo. Llnde vo-torei.
IlaProcen-s Poloniai noniinc totius. icjjni, B. SlauislaoKo- lanl jicr iiicdiiini ciuli, ut signiricelur jwr pra,'dicalorcs.
stlia hoc clogiiim, qiiasi vilK conipcndiiim , slatucruut:
luveni casli.-:.siino, nobili /luwill/mo. diviti pauperrimo, re-
rum humanarum contemplori , suiquc ipsius victori acer-
rimo, ctc. qui a pucro lcsu cum cius walre, wgrotans we-
ruit visitari; el a duobus angelis, prsesenle S. liarbara
Marlijre, crl.i pane rejlci. Qui dcsiderio vilx pcrfccUe 'jc-
7ieris wibililiUem, amplissimaHjue facullatcs neylirjcns, So-
cielali lesu nomen dcdit ; m caque rctigiosi instiiuli lcna-
cissimus.disciplinx exaclx brevi cxemplar factus,ad prie-
niia streiuie certantibus promissa anno utalis 18. Chrisli
1568. die 14. Aurjusli , pnrter omnium spem fmorte sua
pra-diclaj citius evocalus, Voloniam nascens, OrdinemJie-
ligio.ntm vivens, llomam moricns , ct indc avtum pelcns
qui pcr nicdiiim iniindi, omiicsque eius plai^^as discurrcnt
in tota Ecclcsia, qiia> hic ca,'lum vocatiir, ut dixi cap. 12.
V. 2. luTC promiilganda fore. Siinile vidiinus cap. 8. v. G.
el 13. Suavis cniin Dci providcntia ad homincs docciidos
et moncndos.hominibus non angclis, utitur : itaTiconlus,
Heda, lliipcrtus, Ansbcrtus, Anselaius, Ga{jneius, Ilibera
ct alii. Llnde et ^'iiloriniis pcr tres lioscc anfjelos accipit
trcs fainosos pra;dicatorcs, quorum primiis fulurus sitE-
lias,sccundus liliaisociiis.qiicm ipsc putat fore Icrcniiam,
scd fnlso ut dixi cap. ll._^lcrlium aiiqucm hisce similein.
Possuiiius seciindo , ciiin Viejja, hos tres angclos ad vi-
sioncin iinnfjinarinm rcfcrre, ut loamies scilicel sibi visus
sit cos videre, et audire ita loqiientcs, tantuni ad hoc, ut
Vcrs. 6.
Tr^-s an
geli,qui
.lua gloria illuslravit. Obgloriam ndmirandorumpost mor- t) ipscea qiu-c vidcbnt.et audicbal lillcris inandaiel: iion au
lem operum a Clemenlalhipa VIII. Bealiappcllalionedo-
natus, a Paulo V. publica imaginis collocatione, et lampa-
de ad sepulcrum cius accensa auctus, etc.
Denique Soslralus lijzanlinus apud Achillcin Tatium
Iib.2. narratlueum Byzantii fiiissc, et in co olivam, quani
slupendoprodifjiodiciluriinberigincusfoccundassc.EtPau-
sanias in Atticis rcfert olivam Mincrvtc, inccnsa a Persis
iirbe.coollagrasse.eodeinqtic die indiiorum ciibitorum al-
titudinem gerniinasse. Oliva csl symbolum virginis, quoB
exipsodainno compendia qua;ritad forlitudinem inviclain,
quse iEtci nos paril triiimphus. Pra?clare Tertull. ad Mar-
lyres: IScgotiatio est, aliquid amitlere. ut maiora lucrcris.
Vir ergo ct virgo pntiens similis cst ckIo, quod per et post
ifubiln sercnalurct splcndescil.
Et vidi altkrum angelum volantbm. ) Alterum ,
scilicct a .Michaclc, do qiio cap. 12. v. 7. Vcl potius alte-
'rwwj.Graece oiilo-j, id cst alium el divcrsnm, scilicet a duo
tem quod hi aiigili rcprcsculareiU concionalores fuluros
lenipore Antichiisli. Siinilc eniin est v. 13.
Habentem Evangelium iKTERNUM ) Evaugelium vo-
calar <x'lcrniim, quia Dcus ct Christus in eo aelcrna in cse-
lis bona anniinliat, el promitlit suis asseclis, ul huinines
teniporarias voliiptatcs, a?que ac poenas conlemnaul; un-
de clainnt: Timele Dominum, quia venit (id est,appropiQ-
quat, iinmincl) horu iudicii eius. Quocirca auagogice S.
Hieronyin. Epist. ad Aviliim, quid cavendum sil in libris
Origenis nipi a^yu-j. Evangeliuin, inqiiit, sempilernum, id
est, futurum in aelis. Dichar sempilernum, ad compara-
tionem vidclicel huius nostri Evangelii, q uod temporale est,
cl in transituro mundo ac sieculo prxdicalum. Poiro Evan-
geliuin qiiod praedicabitur Bcatis in ckIo, erit annunlia.-
tio ct rcvclalio bcaliludinis, bonorumque oinnium iu Deo,
quodque ha;c eis in .Tternuiii perennabunt.
Aureohis pcr hunc angclum accipit S. Bonifaciiim, quiAnS.Bo-
bus sequentibus v. 8. et 9. ila Aicazar. Vidit enim loan- r missus a (jrcgorio Pontiiice anno Chiisti 741. praedicavit"''"'^,'"*.
Alcazar
ait esse
S Pe-
triini ,
Pjuliim
el |0.1DD
\
^
ues hic tres angclos, qiioriim primiis denuntiat diem iu-
dicii, seetinduscasum Rnbylonis, tcrtiusirani Dei, ignem
el sulphiir gehcnnre in cos qui adoraverint bestiain.
Quoeres,quinain hi? Primo, Alcaznr rcfcrens liajc omnia
ad primilivam Ecclesinm , accipil tres diiccs Cliristi, tri-
bus ducibtis hostilihus,scilicct draconi, bestiae maris,et be-
stiae terra;, puta diabolo, mundo et carni , oppositos, v.
g. S. loannem, Pniilum ct Petriim, qiii mililes Christi a-
nimarunt ad debellandum rcgnuin draconis et gcntilismi.
Primi enim angcli vox sumpla csl ex S. loanne, secundi
ex S. Paulo, lcrlii ex S. Petro. Prinius ergo , scilicet S.
loannes, volat pcr medium csli; quia instar aquilK res
divinas pcrspexit, atqiie ad ipsam SS. Trinitatcm evola-
vit, dicens: In principio crat Vcrbuin. ctc. Rursum, volat
per mcdiimi ca^lum, iit ab omiiibus videri ct cxaudiri pos-
sil. Hic habet Evangclium aslerniini; quia prtedicavit et
scripsil Evang'liiim, id csl lajlissimiiin nuntiura, de pro-
slrato diabnlo , dcque fclicitale et gatidiis Klernis, quaj
Evangelium diiris Frisiis, Thuringiis, et Auslriacis, eos-
que limore iiidicii, et gchennae concussit, alque ad cul-
lum, timoiem, et amorem unius Dei impiilit. Veriim hsec
adaptatio cst, ct applicatio, uon explicalio huius angeli,
qui erit in fine inundi.
Rursum, Vincciitius Iiistinianus in vita BeatiVincentiiAnS vin-
Ferrerii,!. part. cap. 19. asserit mortuum qiiemdam pu-ceuiius?
blice coram inullis a Bcalo Vinccnlio vitae fuisse reslilu-
tum, ut eo miraculo conrinnaret se esse illuin angeluin ,
qiiem Apocalypsis cap. 14. vers. 10. refert visum fuisse
loanni pcr mcdiiim ca^li volantcin et clamantem : Timete
Dominum , quia venil hora iudicii eius. Angclum intelli-
git non littcrolem, scd symbolicum, et litteiali similem ,
piita qiii niissus esscl a Deo ut similcm lcgalioncin obiret,
liominesque inducerct ad poenitentiam et limorem Dei ,
qiiiquc similitcr ac hic angelus clamaret : Timete Domi-
num , quia vcnil hora iudicii eius.
Moral. S. Aiigust. in Sentent. senlenlia 248. Ad omne.
Deiis |)roiiiisit timenlibiis sc , iln scilicet ut non liincant " inquit, opus bonum amor ducil et timor Dei : ad omne pec
Domitianuin,nec tormenta.ncc mortcm,scd unumDeuin.
Porro in eo qtiod clamat, Quia venil hora iudicii cius, noa
intelligit iiidicium eYlremum, sed illiid dc quo Chrislus,
loan. 12. 31 . Nu7ic iudicium esl mundi, mmc princcps hu-
ius mundi eiicielur fjras. Christus eniiii priino suo ad-
vcntti dfemoncm ex siia iniiisla possessione, id est Geuti-
biis , exlurbavit: ttmcque fiiit itidicium, Grajce r.pi^ic, id
cst. dics q'iasi dccrctoria morbi ct morlis, id est, expul-
sionis diabuli. Scciindiis angcliis , puta Patilus, canit Ba-
bylonis, id isl, Romse Ethnica», et llomani Imperii Ethni-
ci, riiinam , ciim coepit regnare Constantinus et posleri
Christiani; hoc enim Paultis prxdixit, 2. Thcssal. 2. v.
1. dicens: Mgsterium iain operalur iniquitalis, tanlum ut
qui lenet nunc, ttncat, doncc de mcdio fiat. Terlius ange-
lus est S. Petrus, qui sque ac augclus hic, hominibus car-
ualibus et luxuriosis ignes gchenn» ajternos iuleotat Epi-
calum amor ducil ct timor mundi. Ul apprehendutur bo-
num, et declinctur malum , discernendum esl quid diligi
debcnt, et quid timeri.
Et alius angelus secutus est, dicens: Cbcidit , Vers 8.
CECIDIT Babvlon illa magna. ) Alludit ad lerem. 31. 8.
Subilo cccidit Babglon, et contrita esl. Et ad Isaiam 21. 9.
Cecidit. cecidit Babijlon. el omnia sculplilia deorum eius
con'rila sunl in ^e/Tflw.Quibus locis Prophetae ad litteram,
casum et excidium Babylonis, regoique Chaldceoriirii per
Cyriim futurtiin describunt. Porro quidnam hic a loanne
intelligaliir ad litteram, dicara c. 17. 5. et totoc. 18. ibi e-
nim gi aphice hoc Babjlonis cxcidium dcpingilur ; qiiocirca
eohaecrcferendasunt.Estenimin Apocalypsi.uti el in aliis
Proiiiiclis, crebra hyslcrologia, uti dixi in canonibus pr«-
fixis Isaioo. Hsc ergo pertinent ad c. 18. 2. ibi enim di-
citur: Cccidit, cecidit Babijlon : uisi dicas hic aliler suiui
Commcntaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XIV;
953
cecidit, scilicet ul significet aclum inslanlem et quasi in- ^ pula idem numero semperque sibi constans ignis sulphu-
clioantcm : cecidil, id est, iani cadere incipil, ac brcvi pro
no casu cadct Babvlon.
Aurcolus pcrBabylonem accipit Constanlinopolim, cen-
Belque prxdici hic cxcidlum Impcrii Conslanlinopolilani,
co quod eius Impcralores pleriquc harelici fucriiit , vcl
Arriani, vci Eutjchiani, vel Monothclila;, vel Ichonoroa-
chi, vel Schisrnalici.
y 10 ^^" "'"^ "'"" "" ^"'*' '"^* ^"' ^^°° M>STl'BI BST
■ 'llBBO. ) ErasMius vertit , dc vino irx Dci , quod infusum .
vel propinalum esl mcrum, sive purum el non misluni.
Nam Gri-cum «ditvvjTJat, id est niiscere, si.^^nificat cliam
infundeic cl piopinare. Olim cnim bibcbnnl cx cornibus,
uude a /iox;, id cst cornu, dicti sunt cralcres, qiiasi z-sx-
Tr.o£;; indc noxiuzjn significat in cornu.vel aliud siinile
vas infuiidi-re: ila Athcnaeusin Dypnosophistis, 1. ll.cta-
lii. Hinc i'll)ionysio(ideslBnccho,qui vini fuit invenlor)
cornuQnHinxit aiiliquilas; quin ct laurum eum appcllnvit.
▼inl a- >'eruin mclius propric verlas hic, quod mislum e.sV.Nam
I"* "!'«'' veleres ( uli eliamnum faciunt Itali, Hispani, Galli, etc.
rommo- jjquc inedipi doccnl esse ulilissimum , et qiiasi divinum
invenUim) lum snnilalis, tiim sobriclatis caiisa, viiiutn a-
reus. Alludil ad Isaiae caput 34. v. 10. ubi Propheta agens
dc Bosrs, quae Idumaia; crat mclropolis, eicidio e( con-
llofjrationc pcr .Nabuchodonosor, ail: ln sempitemum a-
scendet fumus eius. Uic est ergo Tartarus horrificos eru-
ctaris fauciOus xslus, ut ait Lucrctius lib. 3. Quocirca ve-
rc damnatus quidam apparcns suo amico, qui ci prcces
suas olTerebal, respondil : Sine panitentia sunt iudicia Dei
in infemo. Dum rolat astra polus, dum pulsal tittora pon-
lus, pro criminibus meispuniar. Si lotus mundus mihi re-
tncdia exquireret, xterna tamen el innumera panarum gc-
nera patiar.
DiE BT socTB. ) Id est sempcr. Nam proprie apud in-
fcros nulla cril dies, sicut apud superos et Beatos nulla
erit nox; sed his una perenois dies, illis una et pereonls
crit nox.
.Moralllcr, \v£c cogilcnt pcccatores.qui peccando acce-Mor»lde
pcrunl Imaginem bcstix , id cst diaboli, ilem ii quos be-'«^ f''"*
stia ad peccatum tcntatet sollicitat, nimirum qui sint fru-?^'^','^ *'
ctus, qua> poenx peccali. Scilicct Primo, quod peccalor p«cciii.
bibct dc vino irio, id cst, dc felle Dei. Secundo, qiiod vi-
num hoc mistum est mero suppllclorum omnium, sine ul-
qua misccliant cl diliiehnnl, ul docct Athena!us loco cita- la aqua aut gutla consolationls. Tertio, quod cruclabilur
to, et Plularchiis, lib. 8. Sympos. quxst. G. Antiqulssinu
enim bibcbanl merum, scd non sine noxa : unde Polyphe-
mus in tragtrdia Aristii. ciii titiilus Cyclops, increpabat
Ulyssem , diccns: Yini liquorem perdidisli infasa aqua,
quasi vinuin aqua corruinpcretiir, cum c diverso medico-
rum iudiclo rcddalur mclius ac salubrius. Qiiocirca vinum
aqua dilucre docult et adinvcnil Staphiliis Silhcni Ohus,
tesle Pllnlo libr. 7. cap. oG. Porro Cicncbrardus in Chro-
nol. Prlmus apud Grajcos. inquit, .Melnmpus mcdicus vi-
num aqua dilucrc pra;cepit snb annuiii miindi iii'i'i. quo
tempore apud Hrbr.xos, ludlces erant Dcborn ct Barac,
quadraj;lnta aniiis anic Odfonem; nciiipe ab iiltimis tcm-
poribus mcro dcdili Gra;ci : hinc grajcari. Ita IMalo ndino-
net ut Bacchum tcmulentum deuin Nymphls (Id esl aquls;
igiic ct siilpliure. Qunrlo, quod erlt probrum ct ludibriuia
in conspectu sancloruin aup;elorum , et ante conspectum
Agni. Quinto, qiiod fumus tormcnlorum elus asccndet in
sxciila sxculorum. Sexto, quud noo habcbit unquam re-
quiem die ac noctc nec ab igne corporeo, nec a verme con-
scicntio; per omnem a;ternilntcm. Ha;c cogitans pcrcella-
tur, dicatque: Ego non ero tam dcmens , ut parvo melle
acternum fel emam, ut modlca voluptate peccatl, iromea-
sos gehenna; ignes et sulphur mlhi acccrsam: Momenta-
neum enim quod delectal, sed xtcrnum quod crucial.
Qiiocirca hisce Apocalypsis vcrbis S. Cyprianus lib. 4.
Eplst. G. fideles adhortatur ut usque ad ninrlyrium resi-
staiit tvrannis el Anlichrlsto. rc;ii7, inquit, Antichristus,
scd ct supcrvenit Chrislus; grussatur et sxrit inimicus, scd
his enim prxsidcnt Nymphx ) sobriis dcnbus tempcrciiiiis. r sl<Uim sequilur Dominus, passiones nostras el vulncra vin
Vulgarc carincn tria coinmoda vini lyniphati, Id est aqua
diluli. rcccnset. .\lt cniro,
Lijmphalum crcfcit, dukescit, Isedere nescit.
Dicil crgo loanncs hoc viniiin ir» Dei mlstum fore, noa
oqua, scd mcro, id cst, alio [luro vino. Talc cnim vinum
sic ciiin alio commislum polcntiiis cst iiuiglsquc incbrlal :
ita .\ndiuns, Hibcrn ct alii , q. d. Iia h.TC ct punitlo Dci
nulla clemenlia, nulla consulatiune iiiillgabitur, scd umni
dcsolatlonc ct dolore poliiis augcblliir. Slc cniin miscere
olibi accipilur, ul Isai.-c 19. v. 14. Dominus miscuit (Sc-
ntuag. c/ifaji) in mcdio eius spirituin vcrtiginis , id cst,
Dcus niisetiil in ca (.Egyplo) vnrios errorum et vertigi-
uum sniritus. Proverb. 9. v. 5. liibite vinum quod mi.scui
vobis. Velcrcs cniin lcmpcrantcs cranl, Idcoquc vinum n-
qua dlliicbant, iill iain dixi. Ps. 71 9. Cali.r in mann Do-
iiiini vini meri plcnus mislo. Sl nicruni, quomodo mlstum?
Rcsp. merum cst et tamen mistum alio vino mcro, vcl vi-
ni fa;clbus, a qiilbus abhorrcmiis; ut rilliis vrlicmcntlus-
dicaluius. Irascitur advcrsarius et minatur , sed est qui
possit dc cius manibus liberare. llle metuendus est , cuius
iram neino polest evadere. Si quis adorat besliam el ima-
ginem eius, etc. bibet de vino irx Dei. Et mox : Ecee agon
sublimis et mngnus . et coronx cxlestis prxmio gloriosus.
■ut spcclct nos cerlantes Drus, et super eos qiio^ filios facere
dignatus est . ociUos suos pandcns certaminis nostri spe-
ctaculo perfrualur. Speclant angcli eius, speclat ct Chri-
stus. Quanta est glorix dignitas, quanta fclicitas pr.rside
Do.o congredi, et Christo iudice coronari? Inlegros honor ,
ttipsos dolor ad prxliuin provocct. El inferlus: Odics iite
qualis et quantiis adveniet. fialres. cum cccperit populum
suum Dominus recensere , el divinx cognitionis cxamine
singulorum vierila recognoscere , miltere in gehennam no-
cenles rl pcrsrcutores noslros, nnbis vero mercedem fideiet
dcrtilitinis nnslne ex^olrrrc, rlc.
HlC PATIENTIA SA!»CT0RIM BST, QUI CISTODIINT MAJI-^
DATA Dki, et fidkm Ibsu ) Siiiit vorba , non tcrtii an-
qiie inducat snporcin ctcbrlctntcm potniiti. Isai.T Ji. v.-27. "gpll,scdS lonnnis,i|ui lioc qunsi cplphoncmn cliril, et an-
Vx qui potcnles estis ad bibrndum vinum. et viri fortes ad
mtscendam cbrictalem! Hebralcc, ad iniscenduin .icchar .
id esl siccram, hoc csl inebrlativa , v. (;. varin vina qiia)
ningis turbnnt stomarhum cl rcrrbruin , Idcoqiic mngis
incbrinnl. Hlsce loris pro mislum cl misrrre . Hcbr. est
TDQ inasach, qiiod proprle sigiiifirnl inisrcrc (imti a ma-
sach . dcductum vidctur I nliniim mi.tcro) non Inrundcrc;
nnin *^D3 nasach. signilical infondcrc. non masach. Cum
ergo Hcbr.Tum masarh Scplimg vcrtnnl x«pivvu»j»i , se-
qiiiliir illiiil pnrilcr signilicnrc inisccrc non infunderc.
Vcrs.ll. ET rUMlS TOBMBNTOBUM KOBUM. ) Syriis ct .\rnbicus,
fumus tormcnti coruin. id cst,iguls gchcnnie cl ptrnn rc-
loinrer. proburuin. Est mctonymln : poiiltiir cniiii clTcctus prornu-
iiotat nd trcs vores irium nngclorum, q. d. (;uii) Babylon
cccidcrit, omncsquc im|>ii bibcnl dc cnllce ir.-e Dci , lunc
opparcbil fruclus non solius fidci, ut volunt h.Trctici, scd
pnllcnti.T ct obcdicnlla; Snnrtoriim, qui llmcntcs Domi-
num, diciiiqtip iudicii, iiitcr lol impios, inlcr tot tcntatio-
nes, pcrscciitioncs,lormcntn ct mnrtyria,constnnter usquo
nd inortcm custodicruiit, cl fidcin Icsii, ct mandala I)ei.
Nnin hi immuncs cruni n plngis, qiiibus in dic iudicii pu-
nicntur inipii, cl insiipcr amplis pr.-pmiis, pula a;lcrna fc-
licitatc. donnbiintur.
Et AtniVIVOCKM DK C.f;i.O DICK^TKM MIIII : CRIBB : ters. 13
Bbati mobtui QUi i> Dojino mobiu;«tur. ) Aliqul ha;c
inlclligiint dc .Mnrtyribus, qui in Dumino. i«i cst pro Do-
"° **' 6B, scilicet fumus pro li;nc. Nnm in infcTiio non \itlcliir mino, vcl proplcr Doiiiinum moriunlur. Slc lacob, Gcn.
ncromo.caKO rumus, vcl ignis fumnns; quin ibi nlhil cst corrupli- 29. v. 18. in licbra<o dicitur scrviissc 'jn^ Bcrachcl. id
curT 'bilc vel resolubilc, scU oinaia conslantia sunt el solida, est in Rachcic, hoc cst, pro Racbcle, septcin nnnisLaba-
Vo,. \ "^120
95i
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XlV.
no: et sic alibi seepe |3 id est, in. capitur pro propler. Ita ^ ul socio Chrisli cruore decoraris. Et sub initium : Prxdu
Vis cHi-
cacis
proposiU
pii.
S. Ambros. Ansbcrt. Haymo, Alrazar, qui ait: Loquitur
ha3c vox (lc iis qui fortiter mori dccrevcrunt (iioc enim
inorieudi decrelurn significat to woriunlur) potius quam
sceleris allquid conlra Deum admillere, q. d. lili qui pro-
linus firiniler apud se slatuunt vitani ipsam Cliristo liben-
ter iminoiare, ac morti, seipsos, cum opus fuerit, desti-
nare, e\ co ipso lcmporis punclo iricipicnt ingcnti pacc,
aniniiquc trnnquillilale perfrui, ac laboribus et Ecrumnis
requicsccre. Hoc csl enitn quod subdit: Amodo iain dicit
Spirilus , id rcquiescanl, q. d. Antcquam rcipsa morian-
tur, statim ac sc morti pro Cbrislo dcvovenl, cx eo tem-
pore iam dcposilis laboribus requiesccnl, quasi rcipsa oc-
cubuisscnt. Vide liic quam cfiicax fLlixque sit serium et
efficax Dco scrviendi propositum; facit enim ut pacnli et
tranquilii ornnino vitain agant fideles, niox ut sc rcsolvc-
rint, Christiqnc cruccm, laborcs, et rnorlcin strenue ain-
plccli apud sc plane stntuerinl: rursum facit ut iu opere
sint cfTicaces, uli inox dicain.
ranlibus licel cosiis rcsullans ungula rccurrat in vulnus,
cl ewitibus flagris cum avuha corporis parte rediens ha-
bcnu duculur, stat immobilis tamen poenis suis forlior : hoc
solum sccum ipsc convolvens, quod in itta crudelilate car-
nificum,plus pro quo patilur, Christus ipse patiatur. Quid
csl errjo marli/riumF deliclorum finis, pcricuU tcrminus ,
dux sululis, patientix maf/islcr, domus vitx: quo perfecto
etiain ea occidunt. qux in futuro discriminc potuissent tor-
menta rcputari. Vide eunidein lib. de bono paticntix. lu-
super S. August. iu Senlcut. sentent. 118. Mors , ait, e-
iiam piorum pcccati pana cst. Sed idco ipsis dicitur bo-
na, quia illa bcne utuntur , quibus finis esl ad tnala lcm-
poralia , et transitus ad vitam xtcrnam. Sicul enim iniu-
stitia male ulitur non tantum mulis , verum etiam bonis ;
ita etiam iuslilia non tanlum bonis, verum etiam malis bc-
ne utitur. Hic bonus usus maxirac fit pcr patieuliam , nli
indicat hic S. loannes, de qua S. Augustin. scntcnt. 33.
Tota, ait, fidclium salus, tota paticntix forlitudo, ad eum
Verum planius et plcnius alii ha?c ad qnoslibel Sanctos o qui in Sanctis suis mirabilis esl, rcfcrenda cst ; quia nisi
Moval.di
paiieii-
refcrunt, sive Confcss-orcs, sive Mortyrcs. Hi enim omncs
beali siint: qnia in Domino , id cst in fide, chnrilate et
gralia, nc ninicitia Dei inoriunlur: ila Priinas. .Vndrcas,
Beda, Ilichardus, lonchim, 1'annon. et alii. UndcS. Ber-
nardus: 3Iori, a\[,pro Domino, Mnrli/rum est, in Domino
autcm iiiori, Confessorum. Rursuin in Domino. id cst, in
Doinini quasi nianu, aut potius sinu moriitntur, id cst ,
inorienlcs reqiiicscunt , quoinodo de S. Stepliano Act. 7.
dicilur (quod ctiainnum pii in fidelium morlc usurpant,
dicuntqnc) Obdormivit in Domino.
Beati M0RTUi,elc.) PrKclare S. Cyprianus suos exhor-
tans ad forlein palicnliam libr. de Mortalilatc, sive peste
grassante tunc : .Advcrsa, ipquit, non dcbilitent, necfran-
r/ant Christiani fidem, sed polius oslendant in colluctatio-
ne virlutem, cum contcmncnda sit omnis iniuria malorum
lirscsentium, fiducia fulurorum bonorum. Gubernalor in
tempcstate ignoscitur.in acic miles probatur.Advcrsa non
in illis Dominus esset, furori impiorum fragililas succum-
beret humana.
Nota. Ambrosius et.Mcazar per mortuos hic intelligunt Moriuiii)
eos,qui morlui sunlnoncorpori, sed niiindo, sive qui mor-Dcmiiio
tui sunt non pbysice, sed mystice et spiritualiler; qui e-'''''
niin physice mortui sunl, amplius mori non possunt, quod
tamcn de mortuis hic dicitur. Ait enim : Bcuti mortui qui
in Domino moriuntur. Unde Aureolus hx'c refert nd Mo-
nachalum restauratum in nionle Cassino annoChristiTlG.
quando et Carloinannus,fiaterPipini regisFrancorum.ibi-
dem factus est Monachus , uti et Chilpcricus rex Franco-
rum, aliique regum et principuin filii facli suntmonachi.
.Monachi cnira sunt myslice etciviliter mortui , luin quia
saicularibus negotiis sunt defuncli, tum quia cum S. Paulo
inortificationem lesu semper in corpore, et magis iu ani-
mo eircumferunt. De qualibus ait idein Apostolus Coloss.
3. 3. Blortui estis, el vita veslra abscondita est cum Chri-
avocanl a fidei virtute, scd corroborant indolore.ctc. Quan- f sto in Deo. Hi proinde duplici fructu gaudent. Prior esl,
1a subtimilas inler ruinas gencris huinani starc erectum! ^' qiiod iugi pace et latitia conscientiEe fruantur, uti expe-
Et mox : Mortulilas Christianis prxstat c/uod martyrium
cwpinius libenler appetcre, dum mortem discimus non ti-
incre. ISon est exitus, scd transitus, ct lemporali itinere de-
curso ad xlcrna transgressus. Sic ct S. Bernard. cap. \o.
de Natura et dignitale divini atnoris, mortem vocat Pa-
scha : Hunc transilum, inqiiit, ad vitam miseri infidctes
inortem appellant, fidcles aulem quid , nisi Pascha? quia
vwritur mundo, ut perfecte vivat Dco. Inqreddur locum
lubernaculi admirabilis usquc ad doinum Dei. Rursum S.
Cvprian. libr. 4. Ep. C. ad Tibaritan. Gravior, ail, et fe-
rocior pugna nunc imminet, ad quam virtute robusla pa-
rare sc debcnt militesChristi (imininente persecutione De-
cii et Valeriani) considerantes idcirco se quotidie calicem
sanguiiiis Christi biberc, lU possinl ct ipsi proplcr Chri-
stuin sanguinem fundcre. Idem de Exhorlat. .Martyrii do-
cct timendas non e<se iiiiurias ct pcciias pcrsecutionum ,quia
viaior est Dominus ad protegendum , quain diabolus ad
rientia constal, et vox divina hic promittil, dicens : Vt re-
quiescant a laboribus suis. Poslerior est, quod opera eoruin
sequunlur illos ; quia curn sua firma resolutione niorlem
quasi devorarint, hac de causa poslea in opere ipso viri-
biis non deficiunt, sed stabiles polius, et in actionibus suis
cfiicaces, conslantes, palienles el fideles Chrisli ainalorcs
inveniuntur, iuxta illud Proverb. c. 12. 20. Qui pacis in-
eunl consilia, scquHur cos gaudium.
Veruin hajc partim accominodatitia, partim myslica et
Iropologica sunt. Dico ergo ad litterain, to mortui aniple
sumi , scilicet pro inorluis tam in pra?scnti et in futuro,
quam in prailerito, ul significet tain morienteset moritu-
ros,quam de facto iam niortuos,q.d.I?ea/isunt mortui,\i
esl moricnles, morituri, et mortui.qui moriuntur, niorien-
tiir, vel mortui sunt in Doinino. Sic eniin Hebraei sa?pe am-
pliant tempora suorura vcrborum, nl siib pr£eterito inlel-
ligant priTsens et fulurum; et vice versa sub praesenli prae-
iinpugnandum. Quocirca in persecutionibus nemo cogitet D tcrituraetfuturuin.ntquesubfuturoprKsenset pra;teritum.
(juodpcriculuindiabolus importct.sed considercl quod au-
ailium Dcus prxslel. Nemo difftcile vel arduuin putet csse
Martijrcm ficri , quando videat Martijrum populum non
posse numerari. Idem (vel quisquis est Auctor) tract. de
Laude marlyrii, hosce vel tilulos, vcl stiniulos sparsiin
dat marlyrio. Primuin ; Impavidos, ait, animos dal dolo-
ri. Sccundum ; il/ens crescit inpugna; pulsala licct cre-
brius , hxret immobilis , uti rupes pulsala fluctibus. Ter-
liuin: Morte vilam condemnat , ut vilam morte custodiat.
Quartum : Miles triumphcdibus de hoste spoliis onustus ,
vulneribus suis gaudet. Quintum : Ncc timcnduin iis, quo-
ruin .^pcs xternitatis et vita cxkstis cst , ac salus de pro-
viissa iinmortalitale Ixtatur. Sextum : Quorum aiiinio de-
spectus hic mundus, et alienata sxculi facies. quibus sem-
per hic mundus loco carceris. Nec poteris ainare marty-
rium, nisi ante oderis sa;ci(/«»!. Septimum: Marlyrio vel-
Porro, ut quis innriatur in Domino, vivcre debet in Ho-
mino, id est, in Dci gratia, lege et voluntate. Dicebat Ba-
laam Nuin. cap. 23. 10. Moriatur aniina mea morte iusto-
rum,et fiant novissima mea horum similia. Sed sapientius
dixisset: Vivat anima mea vita iustorum, ut morialur mor-
te iustorum. Ferc cnim bonam vitain bona mors, et raa-
lam vitam inala mors sequitur,ut ait S. August. Sicuter-
go Roma; mori non potcst, qui Romte non vixit ; sic qiii in
Deo non vixit,in Deo mori non polerit: etcoDtra, qui cum
Dco coniunctus vixit, iu Deo etiain morietur.
Denique nola hic,beatos non dici viventes, sed raortuos,
ut significetur ante mortem neminem esse, nec dicendum
csse beatum. Clarius id significant Graeca, quae sic distin-
guunt, ut amodo quod sequitur, sit finis senlentiae praece-
dentis, ut sitsensus: amodo, id est, poslhac, erunt beati
qui ia Doraino mortui fuerint. Deniquc sequitur, vxi >.£-
Commentarfa in Apocaljpsiii S. loannis. Cap. XIV.
955
yji To rve-jua , id esl , cliam (licit Spirilus , vel certe dicil ^ stum crucifiium quasi transformatus, consnmptis viribus
Spirilus; -0 enim vai ofrirmantis et asseverantis csl. Vi-
dit idipsum pcr umbram Geniiiis Pliilosophus SoioQ , cui
Croesus upulenlus Lydorum rex, oslcndeiis suos opcs, ro-
gQvit num quem nosselsebeatiorem?respoudil&oion,nos-
se sc Tellum civem suum, qui liooeslis reliclis liberis, cum
nihil ci in vila dcfuisscl, forlilcr pro pnlria dimicans cum
laude occubucrat. Rogavit dciiidc Crojsus , posl Tellum
Dura quem aliumcopfnoscerel bcalioreiii? responditSolon,
nosse se Cleobin ct Bilonem , siiigulari ct inter se , cl in
malrem pictatc viros, qui remoranlibus bobus, iugum ipsi
plauslri subiissent, et malrem gratulanlibus civibusexul-
tantes traxisscut ad lunonis lcmplum: inde sacris peractis
cpulati, non surrexisscnl poslridic, sed in tanta gloria vi-
tam cum inorle suavitcr commulasscnl. Quid nos? [iuquit
ira inm iiicensus Crocsus) nulione nos nuincro inlcr bea-
tos habcs? cui Solon: Bealus cst, cuius profpcrilalcm Dcus
exilu et morle con^rmavit ; at vivcnlis adltuc, ct pcriculis
in vita cxposili bcatitudo, sicut cerlanlis prxconiurn ct CO'
et spiritibus naturalibus, vi amoris diviui tabcsccbat, ac
deQciens, pronuntians illudPsalmi centesimi quadragcsi-
mi primi : Educ de custodia animam meam ad confilen-
duin nomini tuo; me cxpcclant iusti.donec retribuas mihi,
expiravit anno xtalis quadragesimo quioto. Sic prx vehe-
mentia amuris vitam abbreviarunt, morlemque sibi acce-
lcrarunt S. Catharina Sencnsis, moriens in actate florea-
ti, anno trigesimo tertio; S. Carolus Borromxus, moriens
anno a:tatis iC. nosler Stanislaus Kostka, cuius cor ita a-
more ardebat, ut crcbro iniecla aqua refrigcrari deberct,
unde ad vigesimum a-latis annuin non pervcnit.
AUODO lAM DICIT SP1BITU9 , LT BEQIIESCA5T (pcrpe-
rain Beza, quoniam reguicscunl) a laboribis siis.) AmO'
do, id est, cx nunc et deinceps in xternum, puto a tem-
pore raorlis illico rcquicscunt, ct rcquiesccnt iu orane a;-
vum : ila Ambr. Haym. Beda , q. d. Lsque ad mortem o-
portel laborare, ccrtare, pati ; posl mortcm dicitur: Cum
dedcrit dilcctis suis somnutn, ecce hxreditas Domini. tia
rona, fluxa est et vana. JEgre acccpit hoc Cra;sus,at paulo o inquit S. Bern. scrm. de Virg. S. Gcrmanus Pontifex .Al
post caplus a Cyro, damnatusque ad roguin, cxclamavit:
Solon, Solon, Solon, nunc experior vcram fuisse tunm de
bcatitudinc senlcntiam : ita Plutarchus in Solonc. Hac de
causa Ecclesia diem morlis Sancloium vocat nalalem ,
quia eodem renasnintur in \itam bealam ct gloriosam.
Nataliiia crgo Sanctorum vocat et recolit, non ea quibus
cum pcccato nascuutur ad vitam morlalcm ; sed ea quibus
per lcmporalem mortem transeunt ad vitam bcatam et
immortalfm.
Moraliter iniuiil hic S. loanncs mortcm healam et pcr-
fectam coruin csse, qui in Domino, id est, in Duinini Dci
cominemuraliouc , invocalione, ainore, idooque in aclu
clmritatis, aniinam cfllnnt ; quod proiudc oiiinibus deside-
randuiii ct reipsa facicndum est. lla mortuus cst S. Au-
guslinus recilans cum lacrymis Psalmos pocnilcntiales in
aclu contritionis, qui est actus amoris Dei, lcsle Possido-
nio in eius vila. S. Hieronymus obiit cxhortando suos ad
amorcin Dci et pro.\imi. S. Ambrosius siibito post S. Sy-Q
naxin raptus, colloqucns cum ChristoSnlvatore cxpiravit.
S. Anlonius dc Padua animam Deo reddidil, recilato hym*
no ad B.Virgiucm, exultans in Chrislo. S. Tiiomas .\qui-
nas , clcvotis in cxluin oculis et manibus , alla vocc pro-
nuntians illa Cantic. cap. 7.11. verba, iiltiino a sc cxpli-
caia : Vcni, dilcclc mi, erjrcdiumur in agrum, inoriens in
ceelura cvolavit. S.Ludovicus fixisin cxltim uculis.ordenli
spe et amore suspirnns: Inlroibo in domum luam. Domi-
ne , adorabo ad lcwplum sanctum luum, ct conplebor no-
mini luo, spiritum Deo ct cxlo reddidit. B. Pelrus Cacle-
stinus, qiii rcnuntiaos Pontincatui in crcmiim rcdiil, post
niagnos laborcs ct cruccs dccrepitus, Psnlmum centcsi-
mum quinquagesimum iustar eycni canens, nllimis cius
verbis , Omnis spiritus laudct Dominum , immortuus cst.
loanncs (icrson Cnncellariiis Parisiensi«, in quo sanctilas
cum ductrinn dc excessu ccrlnbnl, exjilicatis quiiiquagin-
la proprielatibus divini amoris cx Cantico Cnnticorum, vi-
va fucic, orc etcordc, identidcm rcpctens suspirnnsque :
O Dominc, forlia cst ut mors dilcctio tua, animam aiiian-
tem Deo ainato reddidil. S. 1'rancisrus Xavcrius Indorum
Aposlolus, manu tcncns crcbroque oscuIansChristuin cru-
cilixum, ac ingcminnns: O lesu, Deus cordismci, in cor
eius s|iiritum siiuin deposuit.
Biwitiurcs sunt, qui iion laQtum in artu, scd rx nclu et
vi amoris Dci moriuntur. Ila mortim est Beata Virgo cx
Innguore et desidcrio vidcndi Chrisluin siium Filiuin. Di-
cebal enim illtid sponso! in caiiticis: 1'ulcitc tnc floribus,
sfipalc inc malis, quia amorc lanr/uco. Ita ex nmore mor-
tua cst S. Maria .Magdnlcna , qiiic quolidic vi amoris ab
augelis scplics in ncrciii clcvnbatur.Nnm qimdnm Dumini-
ca rapta in Ecclesinm.ibiquc contcinplnliuni dcditn, lacry-
inis pcrfosa, clevnlis brachiis.ac S.Synaxin a S. Maximi-
no percipicns ad Christiim sihi dileclum cvolavit. S. Fron-
clacus ex vchcmcntia amoris crebrns paliebatur cxlasps ct
dcliquia, tandcmquc acccptis sacris stigmatibus in Chri-
lisiodorensis , Romam pclens , cum Eduam devcnisset, ad
tumulum S. Cassiani divcrtit , quem proprio vocans nomi-
ne: Quid , inquit , agis, fraler charissime? El ille de lu-
mulo: Dulcilcr, inquil, in pace rcquicsco, ei adventum lie-
drmptoris expcclo. Pro amodo, Graece est vai, id est uli-
qiic, profeclo, iln prorsus, imo vero, raerilo, cerle.
Obiiciiinl hcerclici: Si iusli omnes mox a morle requie-
sriint a laboribiis ; ergo nulli cunt ad Purgalorium, eius-
que cruciatus. Hospond. ncgando consequentiani. Nam
Primo, qiiod dicilur hic iustos requiescerc a laboribus, in-
lelligi huius vit;c, quos scilicet exantlarunt in mortiOca-
tione passioniim, in obscrvatione divinae legis, ct in per-
secutionum lolerantia. Hi eiiiiii mox a raorle ab iis rcquie-
scuut; scd si quid adhuc labis habeant, illud detergcu-
dum est in Purgalorio. .\dde,cos in Purgalorio requiesce-
re in certa spe salulis cl gloria; brcvi alTtitura;, qua;, duin
oderit, reipsa in a?tcrnain reqiliem introibunt.
Sccundo, Turrianus, et cx co Franc. Suarez. 3. part.
tracl. dc Pwnilenlia, disp. io. sect. 1. censcnt S. loan-
nem Iiic loqui tantum dcpcrfccle iustis,qui nulla labecul*
pm, etiam venialis, nullo quoquc realu poena; pro culpa
Iiiend.T' obstricli sunt, sed puri prorsus suul ct liberi. Hi
cniin ciim nullum habcaut debilum, mox in ajlcrnam re-
qiiiein transeunl.
Tcrlio, Gregorius de Valenlia 3. parl. Iract. de locisa-
nimarum post morlem, disp. 11. q. 1. punclo 1. respon-
det voccm amodo, uon ad tcmpus dctcrmin.ntum mortis
cuiu«qiie iusli rcferri, scd nd tolum illud lempus mililaa-
tis Ecclesia;. Voluit eniin Deus hic significare, hoc ipso
lempore qiio Ecclesia nunc in terris militat, et persccu-
tionespnlitur,habercetiam in rcgno ca;lcsti suiim locum,
et Ecclesiam nliquom Iriumphantem, ubi Beali rcquie-
scant.cum plane piirgali fiierint: neque expcctarc ipsom
tempiis cxtremi iudioii ct rcsurroclionis corporuiu , ut
piorum anima; recipianlur in beatiliidiucm; idque ul hac
, rationo nnimet eos od ronslnntinin in pcrseculionc. Uudc
'J pra;cessil: Ilic, id est, luic tempore. patientia Sanclorum
Cit, qui cuslodiunt mandata Dciet fidem Iesu;ac mox sub-
d't: lirati mortui qui in Domino moriuntur, amodo , elc.
Ita et S. August. lib. 20. Civil. 9
Spibitis.) T-. -vrjui, puln Spirilus sanclus. Sccundo,
llavmo, Bichnrdiis el Ansberlus; Spiritus,inquiuul, id est
SS Trinilns. Teilio, Pannojuus: Spirilus, id csl, angelus
qui loonni loqiiebntur.
Opeba EMM nnm ot, id csl aulcm, eopiliir pro yao^id
csl enim: ilo notnl Moldonatus ct fnlelurBczo) ILLOBIU
8E0i'UKTlB ILLOS.) Gra;cc air" xvuv, id cst, cum illis, q.
d. Comitnntnr illos proxime el individue ^sicut famuli co-
niilantur Iierum, maximc piincipem, ail Hugo), ut nnlc
rcgem gloria; ciim pulrherrimo opcrum comitalu oppa-
reanl. Ad quid , nil S. Bernnrdus, sequuntur opcra San-
ttos? nist ul laudent eos in porlis opcra corum.
Sccundo, opera, id csl mcrces operum: ita Ansclraus,
9jG
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XIV.
Ricliardus Haymo. Opera ergo praecedunt merito, scd se- /^ qwniam maluravit messis : ubi agi de die iudicii palel ex
auuntur prajraio. In morte nos descrent amici, opes, ho- eo quod prtecessit v. 12. Consurganl. el ascendant Gentes
quuntur prajra ?• .• ■
nores; sola opera nos sequentur, ut pulchris simiiiludmi-
bus declarat Barlaam losaphat regi, apud Daniascenum
jn hisforia c. 13. Nudat ergo mors homiucm opibus, nou
opcribus. Nola: Sicut opera bona sequunlur hominem, ita
ct mala. Unde S. Augiist. homii. 42. inler 50. cap. 8. /-
psa.mqml,est infcUcitas hominum: propter quocl peccant
(sciliccl opes, dclicias, honorcs) morientes hic dimittunt ,
et ipsa pcccata secum portanl. E contrario Sancli laborcs
el dolores, per quos meriti sunt, hic dimittunt, el ipsas
Tirtutes ac merita secum portant ad praemium mox adipi-
sccndum. Pulchie S. Bernard. serm. 2. in festo omnium
Sanctorum: Quanta.mqaW., est fclicitas eorum, quam im-
mensa Ixtitia , qui nimirum triplici gaudio , derecorda-
tione iransactx virtutis, de exhibitione prxsentis quielis,
de certa expeclatione futurx consummationis exullant!
Dicutit enim singulx animx quibus iam dalum est ad hanc
requiem pervenire: In pace in idipsum dormiam et requie- ..
scam, quoniam tu, Domine, singulariler in spe constilui- "
sti me. Et: Convertere, anima mea, in requiem iuam, quia
Dominus benefecit tibi, Quia eripuit animam meatn a mor-
te, oculos meos a lacrymis , pedes mcos a lapsu. Hoc est
suavissimum animx stratum, quod nullis iam lavet aut
riget lacrymis , quando absterget Deus omnem lacrymam
ab oculis eius. Et mox: Sit ergo beatx animx culcitra, con-
.scientix sux puritas; sit capitale, tranquillitas; sit operto-
rium eius, securitas: ut in hoc interim strato dormiat de-
lcctabiliier , fcliciler requieseat , etc. Et superius : Nemo
parvam aliquam requiem aut Ixtdiam suspicetur eorum ,
qui ab omni penitus molestia iiberi, recogitant annos suos
in dulcedine animx sux; Ixlantur pro diebus quibus hu-
miliati sunt, annis quibus viderunt mala: cum iucunda
admiratione et mira iucunditate considcratit pericula qux
in vallem losaphat ; quia ibi sedebo ut iudicem omnesgeu'
tes in circuitu. Scnsus crgo est, q. d. Angelus : O Christe,
mete, id esl, demete homiues, animalia, omncque vifcns.
Hoc enim dcsiderant animx Martyrum omniumque San-
ctorum, qui me hac de causa ad te lcgatum miscrunt, quia
plane matura cst messis, id est, quia completus est ele-
ctorum nuuierus, a-qiie ac cursus muudi, saiculaquc a Deo
pra;stituta iam evoluta sunt. Proprie autem hic intendit
dicere completum csse eleclorum numerum; hos enira
roaxime auiat ct iulciidit Deus, ac propter eos saiculum
totum disposuit, illudque vcl arctavit vel prolongavit. At-
que hsec est fali et mcssis trilici. Nam de falce reprobo-
rum scquitur, eainque iuducit sequens angelus: ila S.
Gregor. lib. 33. Moral. cap. 10. Bcda, Ansbertus, Hay-
mo, Pannonius, Viegas, Ribera, et alii. Cur iudicium Dei
comparctur falci, causam dal S. Grcgorius: Potestas, in-
quit, divini iudicii. quia intra se omnia iticidendo comple-
ctitur, falcis appellalione signatur ; in falce enim quidquid
inciditur , quaquaversum fleclatur , intus cadil. Et quia
potestas superni iudicii nullatenus evilatur ( intra ipsam
quippe sumus, quolibet fugere conemurj recle, cum venlu-
rus iudex oslenditur, falcem tenere perhibelur : quia, cum
potenter ad omnia obviat, incidenter circumdat. Porro
Christus petitioni angeli huius, et Martyrum ac Bealorum
obsequilur, piosque et elcctos demetit, finemque mundo
imponit. Hoc est enim quod subdit: El misil qui sedebat
super nubem, falcem suam in terram, et demessa esl lerra.
Aureolus sequens filum chronologiEe suse, per hiinc an-
gelum accipit Stephanum Papam , qui a teiuplo, id est e
Roma, exivit anno Christi 753. ob perseculiones Astulphi
regis Longobardorum, porrexitque iu Franciam ad Pipi-
num, eius opem implorans. Pipinus crgo, copiis coUcctis,
evaserunt, labores quos pertulerunt , cerlamina qux vice-Q^ quasi falce sua demessuit excrcitum Astulphi
Chrisii
iudicis
raiidida
cur?
runt: et pro his omnibus cerla et indubitata fide expcctant
beatam spem, et adventum glorix magni Dei el Salvato-
ris sui, qui suscitabil corpora eorum configurala proprii
corporis clariiati. Idem S. Bcrnardus Epist. 105. ad Ro-
manum : O quam beatimortui, iiiquit,gi<i in Domino mo-
riuntur , audientes a Spiritu , ut requiescant a laboribus
suis! Non solum autcm , sed el succedil iucundilas de no-
vitate , ac de xternitate securitas. Bona proinde mors iu-
sti propter requiem, melior propter novilatem.oplima pro-
pter securitalem. E contra mors peccalorum pessima. Et
audi unde pessima. Mala siquidem est in mundi amissio-
ne,peior in carnis separatione, pcssima in vermis ignisque
duplici conlrilione,
Vers U. Et VIDI, ET ECCE MJBEM CANDIDAM t ET SUPER NU-
Niibes BEM SEDENTEM SIMILEM FlLIO HOMINIS. ) Scilicct Cliri-
stum regcm et iudicem, qui sedebit in iudicio in nube can-
dida, ut indicet candorem eius, atque in iudicio nullum
fucis et prffilextibus fore locum, sed omnia manifesla et
sincera futura. Habet falcem acutain , quia venit demes-
surus universuin mundum illique finem impositurus; ita
Andreas. Unde Matth. 13. 39. dicilur messis, id est, mes-
sio, consummatio sxculi est. Aurcolus per Filium hominis
intelligit Pipinum filium Caroli Martelli, qui pro Chilpe-
rico factus rex Francorum,illud regnum propagavit. Hoc
accommodatitium est, non litlerale.
vers. is. Et alius angelcs exivit de templo.) Id est, de pe-
netrali Dei ca;lesti, puta de loco Beatorum incselo, defe-
rens scilicet ad Christura omnium Sanctorura et cselitura
desiderium de consummatione mundi, punitione impio-
riim, et gloria iustorum: de quodixitc. 6. 10. Usguequo,
Domine ,7ion vindicassanguinemnostrumF A.\leTgoChT\slo:
Fah et MiTTE falcem (hoc est demele), QUONIAM ARUIT MES-
uiessis sis TERR^.) Alcazar per messem accipit uberem anima-
quffi? rurn segetcm, et copiosam Gentium conversionem, quara
suis concionibus coUegerunt Apostoli a Christo ad ipsura
missi, de qua dicitur Luca; 10. 2. Messis quidem mulla,
operarii autem pauci. Verum agitur hic de messe mundi
iu die iudlcii. Alludit enim ad loel 3.V.13. Mittiie falces.
Et alius angelus EXiviT DE TEUPLO (caelesti.uti dixivers. 17.
V. 15.) BABENS ET IPSB FALCEM. ) Non messoriam , sed
vindemiatoriam, sive putatoriam. Falx ergo haic est cul-
tellus curvus, quo vindemiatores multis in locis utuntur,
eoque vites putanl el vindemiant,atque uvas abscindunt.
Falx haec sigiiificat punitionem et excidium impiorum :
hos enim vindcmiabit v. sequenti.
Qiiajrcs, quisnain hic angclus ? Respondent Primas.
Ansbertus, Bcda, Pannon. Viegas et alii, hunc angfluin,
ffique ac praecedcntera , esse Christum: Cbristus euim u-
trainque falcem habet,scilicet tam messoriam tritici.id est
electorum,quam vindemialoriam uvarum.id est impiorum.
Melius Ribera censet hunc proprie dictum esse ange-
lum, eumque a prKcedenlibus diversum. Nam Chrislu3
hic non vocatur angelus, sed Filius hominis. Hic ergo an»
gelus egreditur ut Christo cooperetur, utqueeius nulu et
iussu demetat impios, cum Christus demetet pios et san-
ctos, uti dixi v. pra;ced. Apte enim Christo praemiatio, an-
gelo vero punitio tribuilur. Solent enira reges, utpote quos
decet et ornat clementia et liberalitas, prxmia per se di-
stribuere ; supplicia vero per alios irrogare : hoc enim exi-
Ugit maieslos regia.
Et alius ANGELUS EXIVIT DE ALTABI, QUI DABEBAT Vers. IS.
potestatem supra ignem : et clamavit voce magma
ad eum qui habebat falcem acutam, dicens: Mittb
falcem tuam acutam , et vindemia botbos vine.k
TERR.E.) Tres hic v. 15. 17. 18. distinguuntur angeli ; pri-
nius V. 15. ait Filio hominis: Mitle falcem tuani, el mete.
Secundusv. 17. est vindemialor vindemiaturus botros ler-
rse.Tertius est qui secundumadmonetutbotrosvindeiniet.
Quaeres, quinam sunt hi? Respondet Alcazar,haec ver-tres an-
ba pelita esse ex loelis cap. 3. v. 13. primum ergo ange-geli qui?
lum esse loelem , secundum esse Mosen, tertium esse E- '•
liam. Moses typus est sapientiae, Elias zcli. Introducilur^.^g°'*°"
ergo hic pcr prosopopoeiam Moses raysticus, id est, sa-
pientia, clamans ad mysticura Eliam, id est, ad zelum, ut
mittat falcem, atque vindemiet Cbristi Coufessores, puta
Martyres. Zelus enim est qui Sanclos impellit, ut sangui-
111.
IV.
Coramentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XIV, 957
nem pro Christo fundant: quod in lcge nova sub Chrislo J^ mones inferendis. Exit de allari; quia cap. G. diclum est
fulurum praedixil loel , el praefigurarunl Moses el Eiias. "■
Censcl cnim ipse, uli ct alil nonnulli angelum hunc mitli
ad hoc, ul Marlyres in suo a{;one adiuvet et connrmet,
ideoquc habere poleslalem super ignem, id esl, supra cha-
rilatem, ut cam in Martyribus excitet. Dicit ergo mystico
Mosi, id est sapieniia, myslicus Elias, id est zelus: ^ilte
falcem , el vindcmia bolros lerrx : quia uvaj huius ampu-
tatio ct in lorcular immissio, ut ibi conleratur, id est pas-
siones ct marlyria, sunl rcs quaj dircctc ca-lcstcm sapien-
liam allingunl, qiiam Deus suis martyribus copiose elar-
gitur. Torro botri miltuntur in lacum irse Dci magnum;
quia maximus fuit Marlyrum numcrus, qui suosanfjuine
iram Dci contra hostcs rcstinxeruut , cumque hominibus
conciliarunt.
Pannonius quoque per angelum hunc accipit Eliam. E-
lias enim vidclur nolari, cum dicitur anfjelus hic potcsta-
tem habere supcr igncm : hanccnim habuil Elias, qui ler
iguem dc ca;lo evocavil, ut dixi cap. 11. v. 3. ipse tamcn
3uod sub altari quiescant auimx Martyrum poscentes via-
iclam: inde cr{jo cgrcdilur quasi legatus .Martyrum, E-
que ac primus, a Deo postulaos vindictam, ut Martyrum
homicidas, omnesquc improbos io tartara detrudat, ea-
queimpctratamaudatangclosecundovindiclsedivlna; eie-
cutori, ut falce sua vindemict bolros, id csl, impios. Hinc
habct potcstatem super ifjncm, ul vidclicel inducat in or-
bcm i{jncm conllafjrationis, ait Andrcas: vcl ut mitlat re-
probos in ipnem gchcnnK, ut vult Arelas el Bcda, traden-
do scilicet eos daimonibus, qui eos in tarlara abripiant.
Nota. Sicut per mcsscm et Iriticum tumhic, tumMallh. Doui
3. 12. et cap. 12. v. 29 sigoificantur clccti , ita pcr vin- -uni re-
demiam cl botros, significanlur rcprobi; quia calicem irae ("«'''•'e-
divina» implebunt, ab ca calcandi extra civitalem, id est, J" l^^j
extra Ecclesiam, vel exlra ca;lum, in torciilari infemali,
ut sequitur. Alludit rursum ad loclis 3. 13. ubi cum di-
xissctPropheta de triliro et messc: Mitlile falces, quoniam
maluravil messis; subdit dc botris el vindcmia : Vcnik et
dat scnsum, q. d. Elias clamat ad Chrisluu), ut po- u descendite , quia plcnum esl lorcular, exubcranl torcula
tcstalcm iudiciariam et vindiclam iu impios ct Antichri-
stianos cxcrccat iu fioc mundi.
Huc |)crlini:l cxpositio et prophclia Abbatis loachim,
qui pcr hunc angclum intellexit cl praedixit Ordinem Erc-
milarum S. Aiigustini, paulo post sua lcmpora institiicn-
dum. De co enim sic ait, cxplirans hunc angelum : Sur-
gct Ordo , qui vidctur novus , el non esl. Induli nigris fc-
stibus. et dcsupcr aceincti zona pellicea Uicrcsccnt.elfa-
ma eorum divulgabitur : et prxdicubunt futem, quam cl
defendcnt usque ad mundi consummationcm in spirilu et
virtute Elix. Qui crit Ordo Ercmiturum xmulantium vi-
tam anyclorum. Quorum vita erit quasi ignis urdcns in «•
7nore, ct zelo Dci, ad comburcndum sjjinas et tribulos, hoc
csl, ad consumcnd um cl extinguendum pcrniciosum vitam
pravorum, ne mali umplius abutunlur Dci paticntiu.Quoi
loachimi oraculum citans S.Antoninus til. ult. 3. part. hi-
8lor. cx co probat illum habuisse spiritum propheliciim.
loachim coim id dixit ct prxdixitsubannum Domini 1200.
ria.quia multiplieata est malitia coruM. Sic passim ia
Scriptura vindcmiatio pro punitione capitur, ut l's.79.13.
Vt quid destruxisti maceriam eius . et vindemianl eam o-
tnnes qui prxlcrgredicntur viam? Jhrcn. 1. v. 12. indu-
cilur Icriisalom ilaJn sui vasialione lamcnlans et diccos:
Vindemiavit mc. ut locutus est Dominuf in die ir.r furoris
sui. El V. 22. Vindcmia eos, sicut vindcmiasti me. Isaias
quoquc cap. IG. v. 9. agcns de excidio Iduma>x ail: Su-
per vindemiam tuam, el super messem tuam vox calcan-
tium irruit. Alludil qnoqiic ad Zachar. 5. 1. ubi ipse vidit
falccm volanlcm iiixla Scpliiag: ita Cyrilliis ihidem.
Aliter Vicgas: Falx, inquit, incssoria tiitici pcrtinct ad
senes; sicut enim mcssis cst aiida cl cana, ita ct sene-
ctus : folx vcro putatoria iivanim prrtinct ad iuvcncs, qui
sunt quasi botri [lulchri cl florcntcs, ac siicco cl sanguino
pleni: ulrosquc cnim melil et piital mors Vcriim prior
sensus aplior cst, ut patct cx tcxlu el cx dicti;!. Uude ct
, sequitur: In lacum irx Dei, Gtkcc -i,- )cvc,v, id cst in la-
iJrdo autcm Ercmitarum S. Augustini instilulus, vcl po- ^cum, in qucm cxprimitur et rccipilur uvaruin Iiquor.
tius rcslauraliis csl ab Innocenlio IV. Pontifice, anno Do-
iiiini 12-13, ut docct idcm S. Anioniniis 3. p. tit. 21. c. M.
ct ex co P. Hicronymus Plalus lib. 2. dc Uuno status lle-
liginsi cap. 22.
Tertio, Ansbcrtus et Haymo hunc angciiim, a>que ac
pra;ccdcnlcm, volunl cssu Christiim qui habel potcstatcm
supcr igiicm , qiiia polcst Spiritiim sanrlum milterc iii
corda fidcliiim. Nnm , ut ait ipsc Luca; 12. v. 19. Ignem
vcni mitlere in lerram . et quid vnlo nisi ut accendatur ?
Egreditur dc allnri, quia (!st Pontifcx.
\'crum hic non ngitur dc mnrl\rio nut n)issione Spiri-
lus sanrti, sod dc dic iudirii ct vindirt.-c, nc coiisrqiicnter
ignis hic nou cst charitatis, scd contlagratiouis mundi
vel infcrni.
Quarto, Aurcolus cl Lyraniis,ppr angelum hunc lenen-
lcm falccm inlclligunt Carolum Magiiiiin, qiii dcmessuit
infidclcs: prr nliiim vcro angclum cxciintcm dcaliari in-
Et EXITIT SAr^GUIS DE LACU USQUE AD FBfiSOS EQLO- v,.rj. Jj.
RUM PER STADIA MILLB SBXCENTA ) .Vrobirus vcrlit: Et
exivit sanguis dc torculari ud frxnos equorum.mitle elscx-
centa milliaria. Sed male pro stadia, ponit milliaria. qua
stadiis octiiplo siinl maiora; nisi fortc in .\rnbia, Syria,
vel alibi, miliinria ndco brcvia sint, ut stadiis a;qucnlur.
Alcazar, qui dcsnnguincMartyriim ha;c acripil, dirit eum
exivisse ad frxnos qiiatuor cqiiorum quadriga; Christi:
Quatuor hi equi siint. inqiiit, ii de qiiihus cap. 6. v. 2. et
sequcntibiis ; srilicrl primiis albus, qui significat mansue-
tudincmChristi ct.Mnrtyrum: sccundiisrufus, quicorum-
dcm zcluiii; tcrtius nigcr.quicorumdcn) modcstiam: quar-
tus pallidus, qui rortimdcm morlifirationrm rrpr.Tscnlat.
Porro in sladiis ICOO .nlluditur ad longiludinem terra; pro- L.mgiiu-
missa;, qua; fuit ICO millinriiim, ul ait S. Hieron. Epist- jjVrt»''
129. ( qui ct insiniint Ii.tc ICO millinria Palistina; , sivo igo. mii.
IGOO sladia, farcrc 200. milliaria Romnnn; quod cliani lnriuiu.
tclligunl Adrinnum Papnm, qui opcin Caroli imploravit [) asscvciat Alcaznr) qii.T pra;cisc fariiinl ICOO stadin.Vocal
conlra Desiderium rcgcmLongobardorum; qiicm proindo
Carolus oggrcssiis bello vivum ccpit, cl rcgnum Longo-
bardorum cxtinxit.\'crum ha;c accummodatitia sunt,iiua
gcnuina.
y. Dico crgo ciim Ilibcra, Vicgn ct aliis, Ircs angelos qui
genuina.praitcr Christum , dc qiio v. ll. hic v. 15. 17. ct 18. rc-
censcutiir, cssc hos: primuscstv. 15. Icgatus Martyruin,
qui coriiin nominc obsccrot Christiim, iilsua fnlccdrmr-
tal triliciim. id cst, Snnrlos ct clcrlos, cosqiic congrcgct
cl collignt nd sr prr nngrlos n qiintuor mundi plngis.iit rc-
surgnnl nd gloriam^rl ciiin co asccndnnt nd cadiiiii Scriin-
dus v. 17. rsl nngcliis qiii in linc mundi dcmctrt impios:
undc hnbcl fnlcrm nriilnm. Tcrliiis hoc \crsu csl pnrilcr
angcliis, qiii scciindo imprrnt ul falrrm cxcral, ct dcmc-
tal impios. Est crgi) liic nngrlus propri(;*«Iirtus, n;quc nc
sccundu», qui pr.Tcril impioruin tum morti pcr srciindiim
angclum, luui pa:uis (jcbcaax, uou pcr sc, scd pcr dx-
ero stndia, quin alludit ad ngonos Mart) riim, qiii firri so-
lcbant in stndio. Tcrra autcm promissa signifiral Eccle-
siam. Scnsiis crgo est, q. d. Tota Erclrsia, lolusquc orbis
qiiasi irrigalus rst, cl dcrorntiis ropin ct iibrrlale sangui-
uis, qucm rcrcns ronvcrsi pro Chrislo profiindrbnnl.
Porro ICO. milliarin farcrc IGOO. stadia patet. Nam mil-
linrc conlinct octo stndia: Romani cnim singulis passibus
danl qtiinquc prdcs, cl stndiis singulis passiis 123. qui Ro-
manos pcdcs conficiunt C25. Ca;lcrum in lir.TCoruro di-
mcnsionc dcrcm stadin milliarc unum, sive niillc passus
iiislc confiriunt. Quippcapud tira-cos passus unus sci con-
tinct pcdcs ( qtiO! mcnsura humanam slaluram ada;qual )
ct stndiiim unum ccnlum passibus, sivo slnluris humanis
conslnt, id cst, pcdibiis srxrrnlis, ac proindc IGO. millia-
ria pr.Tcisr siint stadia ICOO. Quod autcm Ilomani ad u-
niiis slndii dimcnsioncin odiiriant 25. prdcs, id proplcrea
IJl, quia ex commuaioribus Gra;cis pcdjbus, 21. pedcs cx-
OoS
Commenlaria in Apocaljpsin S. loannis. Cap. XIV.
tequabanl longitudincm 2S. pediini Ronianoriim. Qiiarc ut \ nug. Secundo, quia idcirco infernus io Scripluro et a Pq-
in stadii niensiira Romaui cuni flracis convcnirent, sta- tribus vocntur abyssus, quia est profundissimus et maU-
Inferni
longuu.
do el la-
liludo
qiianw ?
dio Iribuebanl Romnnos pcdes 023. sivc (quod idcm est)
123. passus Homanos. S. loanncs vcro liic,quia Grtcce ct
iu Graicia scripsil, utitur stadio GrKco, non Romano, ac-
cipitque stadium pro ceutuiu passibus; quofilutlGO. mil-
liaria conlincaiit IGOO. stadia, uti iam dixi.
Hocc vera sunt et erudita, scd non ad propositum. ?iam
stadia ha?c spectant ad dimensioncs, non terraj promissaj,
nec Eccicsia;, scd loci rcproborum (hic eniin estlacusira;
Dei, uisi dicas liunc lacuin commensurari et adsquari lcr-
Tx sanctaj) et damnatoruni, puta gehcnna; et iuferni.San-
guis ergo hic non Marlyrum, sed rcproborum accipi de-
bet. Seusus crgo est, q. d. Tanta erit iinpiorum el repro-
Lorum,qui in fine mundi occidentur et damnabuntur.slra-
ges, ut, si locus illo quem ipsi in infcrno oblinebunt, lor-
cular esset quo sann;uis eorum esprimcrelur, sanguis hic
fia rcgia excurreret ad ICOO. stadia iisque ad altiliidinein
fraeni cquorum. Equos inlcllige Chrisli el sanctorum eius.
llli enim hic et cap.l9. pcr prosopopoeiam iuducunlur ut
victores equites, qiii egrediunlur pcdibus, non corporis,
sed nieulis, exlra civitatem cKlfstem, ad conlemplandam
vicloriam Christi de impiis, corumqiie stragem. Ila An-
dreas, Ambros. Beda, el alii. Est calachresis et hyperbole.
Siniiles catachrcses et phrases alibi iiabet Scriptura, ut
Psal. 109. 7. De torrenle in via bibcl. Nuin. 23. 24. Do-
ncc devorel pnalam , el occisorum sanfjuinem bibcU. Psal.
57. 11. Munus suas lavabil in sawjuine peccaloris. Quibus
tautuin plena victoria et ultio de liostibus significatur.
Simili schemate ait L. Florus in bello Ciinbrico: 'fanlo
ardore puf/nalum est, eaque c:edcs hoslium fuit , ut viclor
Eomanus de cruento fLumine non plus aqux biberit quam
sanguinis barbarorum. Idem Florus lib. 2. de bcllo Puni-
co: Documenla, inquit,c/a(/(i, cruentus aliquando Aufidus.
Potest secundo, hic loeus proprie accipi de capacitate to-
tius inferui, q. d. Impiorum in fine rauiidi sanguis et ca-
davera decurrent, et spargentur per totam eapacitatem et
inus, ut videatur esse «Cutto;, id cst, siiie fuudo. Terlio,
quia ignis counagrationis mundi totuin occupabit orbem,
scilicel lotaiii terram, lolam aquain, totum aercm usque
ad calum. Hic autein ignis totus ibit in infernum, eoque
sccum convolvet damnalos: ignis autem tantusel tam va-
stiis, esto densctur, vastissimum poscil locum. Quarto.in-
cendium Sodoma; et Pcntapolis extendit se ad septuaginta
duo milliaria in longum, et novemdccim in latum , lcstc
Josepho et aliis: coinplexiim cnim est qualuor urbes valde
a se distantcs : hoc autem fuit typus incendii infernalis.
Qiiinto, yElna aliquando naminas et cineres eructavit et
eiaculata est ad triginta milliaria: similia scribit Plinius
de Vesiivio. yElna autem et Vesuvius tantiim sunt umbra,
et, utaliqiii vocant, os inferni. Sexto , quia ex visionibus
constat amplissimas esse gehcnna! Ilammas. Tales enin»
lantasque vidit S. Furseus , et S. Diethelmus apud Ven.
Bcdam. lib. 5. Histor. Angl. cap. 13. Sepliino, quia val-
" do verisimile est in inferno dccmoncs habituros corpora i-
gnita, tum ut ipsi niagis puniantur, lura ut horribili sua
specie, plagls et tormentis corporeis, magis puniant dam-
natos, de qua re plura dixi Isaiae 34. sub linera capitis. In-
fernus ergo maximus sit oportet,uIpote, quicapiet tot mil-
leoos milliones, non solum hoiuinum damuatorum, sed et
dKinonum corporatorum.
Contrarium tainen senlit P.Lessius, lib. 13. de Perfect.
diviois cap. 24. Ubi Primo,docet infernum non esse aliud
quam stagnum ignis et sulphuris, Apoc. 20. 13. Seeundo,
hoc stagoum esse in niedio terra;, ila ut centrum stagni,
eeutruiii inferni,et centrum terra; sit unum idemque,sul-
phureo illo stagno circa centrum se in orbem colligente:
quocirca stagnum hoc habere murum spississimum et im-
permeabilem.quiomnem evadendispemdamnatisadimet;
ambitur enim spissitudine terrje, quae a centro ad super-
ficiem plusqiiam mille leucas continet. Quis huiusmodi
murum perfodiat aut penetret? Tertio, cavilatem inferni
longitudincm inferui. lufernus enim in longum (uti et inf] esse circiter unius leucEe, seu quatuor milliarium Italico-
laluin,etin profundum quaquaversum) exlenditurad IGOO
sladia, id est, ad Icucas Hispauicas 30. Ita Ribera.qiii cen-
sel hic prajcise describi spaliiim et quantitatem infcrni,
scilicel qiiod extendatur ad ICOO. stadin,tam in longum,
quain iu latuin et profundum; licet hoc Viegae et Aleazari
iiou placeat, eo quod in Scripturaalibi nihil lale exprima-
tur. \'erum haec ratio non concludit: nam ex ea tanlum
sequitur,nihil certi de hac qiiantitateioferni aflcrri posse :
non aulem sequitur nihil probabiliter coniici posse.Proba-
bile ergo cst, hoc spalium IGOO.stadioriim esse mensurain
inferiii, tum qiiia id hic innui vidctur, tum quia hic locus
satis capax est, ul capial omncs oinnium temporum rcpro-
bos et damnatos. Est enim hoc spaiium ICOO. sladiorura
rirciler lautum , quanlum cst Roma Bononiam, aut Dru-
xellis Parisios : quod pliirimos et quasi ionumeros homi-
num millioues complecti posset, preeserlim accedente iu-
sta et proporlionata tain laliludine, quam profunditate,
qiialis csl iu inferno. Nam, iit ait Isaias c. 30. 33. Prapa
Dv.i
rum. fatio eius cst, quia damnati in inferno nou iusistent
pedibus, nec huc illucque discurrent, sed colligeutur ia
cumulum instar carbonum , vel lignorum ardenlium , ut
Scriptura indicat. lam eliamsi singulis corporibus damna-
torum dcmus sex pedes quadratos (qui abundesufficiunt),
tamen una leuca ( id est, mcnsura viginti inillium peduio )
cubicata, seu cubice rnultiplicata,capere polcrit plusquam
octingenta millia millionum corporum,cum tamen certum
videatur facta subductinne non fuluros cenlios mille mil-
liones. Addil deindc : Veriim, inquit, quia ibi qiioque in-
gens slagnum erit ignis et sulphuris, et daemo es omnes
ignitis eorporibus iucludenlur, forlasse erit capacior. Sit
ergo diameter diiarum leucaruin, seu octo milliarium Ita-
licorura, tuucsuperficiesconcava terrae ambieusinfernum,
eritsexleucarum.Unde facile poterit cavitas inferni in me-
dio sui conlinere stagnum, cuius profunditas sit undique
unius niedia; leiica;, quanta vix usquam est profunditas
maris, etsupererit adhuc media leuca vacua inter conca-
ata esl ab lieri Topftet (id esl.ab ceterno gehonua) procpa- '^ vam superficicm terra; et superficiemstagni. Hjec ipse pro-
rcda, profiinda cl ddcUcda. Nam ICOO. stadia faciunt du-
centa iuilliaria Italica, milliare enim continet millc pas-
sus,ideoque dictum est milliare. Passus continet quinque
pedes, pes quatuor palmas, palma quatuor digitos trans-
Aersos. Sladium aUtem est octava pars milliaris, conti-
nelque passus 123. Ergo IGOO. stadia faciunt diicenta mil-
liaria: liaic enim sunt octava pars mille sexceutorum.
Confirmatur haec senlenlia, Primo , quia S. loannes hic
infernum vocat lacum iroe Dei magnum : est ergo ingens
\alde ct magDiis, ut Deo ira?que Dei aliqualenus respon-
deatetcominensuretur. Rursum diserte ei assignat sladia
iiiiile sexcenla, quaj cura proprie accipere possinuis, cur
ca alio torquemus? Quod enim aliqui viri doeti ha;c sta-
dia cccsoaut esse loci, quem occupabunt damnaudi in die
iudicii circa vallem losaphat, uon videlur esse ex menle
S. loamiis , qui ha;c stadia assignat lacui irae Dei. Hic e-
nim iacus in quo calcantur damuati, sine dubio cst infer-
babiliter et erudite. Alii tamen aliter supputant, plures-
qiio damnatoruin niilliones fore ccnsent. Insuper, esto lo-
cus iste capiendis corporibusdamnatoruin constipatissuf-
Cceret, tamen multi iis maiorcin fore censent. Primo, ut
niagniludo incendii irainanis et quasi immensi, solo aspe-
ctii horribili percellat damnalos; quo enim maius est in-
ccndiiim, eo maiore nos horrore concuti in hac vita sen-
timiis. Secuudo, quia iu incendiis hisce corpora daranato-
rum conslipata volutabunlur, ut iam in altuin conscende-
re, iain in abyssum mcrgi, iam ad latera quaquaversura
latissime gyrari et raptari videanlur, uti ibidem cooscen-
dere el descendere vidil animasS. Dielhelmiis iam cilatug.
Hoc insinuat S. loannes dicens: Et famus tormrntoruni a-
scendit in sxcula sxculorum. Sic eniin non parii/n auge-
bitur horror et cruciatus reproborum. Tertio, quia in in-
ferno variaj variorum eriminum sunt pcena?, varia; carni-
ficinae, varia torraentorum geuera , instrumenla el loca,
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XV.
950
ul palet ex fisionibus Ven. Beda; iam cKolig, et ex muliis \ nunc gyrari in omnem parlem, idque iogiter nocleet die
oncrgumenorumlesliinoniis.qiiiadiuroli iiiipsum coiilissi — "• " -
sunt. Intcr alia noslri polres Hispani ocuiati testcs liac
Roraompcrscripserunl.qua) in Liltcrasonnuosanni IGOi.
Collegii Huclcnsis provinciac Tolelanai rclalo 8unt,scilicel
da!moncin per cncrgiinienom, concionem sibi a Deo impc-
ratain iiabuisse od circumfusam mullitudinem , quo eiiis
peccato coarf^ucbat, ac inler oiio diccbat : Mc ex c.rli ver-
tiee, ad barallirum dciecilpeccaluin, cl vos ullum in terra
locum tulum exi^Hmabitisf' Eundum irjilur vobis erit nisi
caveatis . cum infcris Salanis ad sulphur, ad ifjnem , ud
ponlem, adcaslcllum, ad (luvium, ad rolundam domum ;
quibus Tcrbis uliquc varia lormenlorum ct loco ct goiiera
in gehenna signifirabal. Undc liquct corpora daiimalorum
Don ila esse constipaln, ut omnia in unum quasi fasccin
colligata sint, scd polius ila ul varios fasciculos efliciont,
variis locis, caloslis et cculcis disposilos, qui pro da?mo-
num libilu ct Dci vindicla subinde solvantur, ut rrprobi
ab una catasta in olinin rapicnlur, ileruiii deindecolligan-
per omnia sxcula, per omnem a;lernitatem. Ecce hoc est
infcrnus.
Aiiima, inquit S. Grcgorius, lib. 4. Dial. 43. illic [ in
infcrno ) posita bene esse perdit, et esse non perdit: qudex
re semper corjitur, ut non morlem sine worte, el defectum
sine defeclu, ct finein sine fine pntialur: quatenus ei . et
tnors immorlalit sit. et dcfectus indepciens, el finis ivfini-
tus. Idcm lib. y. Sloral. 39. Horrendo modo erit tunc re-
probis dolor cum formidine , flamma cum obscurHate. El
mox : Fit er/jo miteris mors sine morte, (inis sine fine, de-
fectus sine dcfectu; quia el mors scmpcr vivit, et finis sem-
per incipil, ct defcctus dcficere nef.cit. Mjrspcrimit, et non
exlinfjuit : dolor cruciat, scd nullalenus pavorem furjat;
flamiiia comburit , sed ncquaquam tenebras disculit. Et
inferius: Tunc edax flamma comburit. quos nunc carnalis
dclectatiopoUuit. Tunc inpnitumpalens baralhrum infemi
devorat, quos inanis elalio nunc exaltat. Idi-m in iilud
Matlh. Eiicientur in lenebras exleriorcs: In inffmo- erit
tur, et in ollam vulcaniam incrfynnlur. Est cnini ibi poe- y frifjus inlolerubile, ignis inexlintjuibilis. vermis immorta-
narum omnigeniini maxiina varit-las et iiiultitiido, et ab
una in olioin daninnti quosi in orbeni ire coguntur, ut
sempcr siipplicia eis innovari, olioque ct nova inslaurari
vidoanliir. Ll crgo scorsiin dispoui ct torqueri possint eo-
rum rorpora, ingcnli spolio esl opus, iili falelur I'. Les-
sius, ioco iani cilalo, ubi ad lioc icquirit ccntura lcucas
et aiiiplius.
Syinbolice Pclnis Roiigns lib. dc Niim. mysleriis: Nu-
merus.inquil, 1000. nqiindrngrnario lclragonus cst.Nam
quadragics qiiadraginla f.iciiiiil 1000. Hiinc ctiam coiiipo-
nunt qualuor quadringcnli. In sacra Scriptura totuiii in-
sinuat mundiiin, cuius parles qiialiior csse constat. .\po-
cal. 14. scripluincst, qiiod innnavil soiiguis iisque ad fra;-
nos eqiiorum pcr stadia IGOO. q. d. Pcr qiiatuor iniindi
partes, Orlum, Occasum , Scptcmlrionein cl Moridicm.
Undc ct Tiireni lcrcmia; qiiatiior sunt, ct qiiadruplici al-
phabclo distincti; qiiia in illis Icrcmias non lantum lu-
dxorum, sed ctiam tolius mundi sccleia dcploiat, et o-
mnes ad dcploranduin invitat: ila Bongus.
.Mcmento, quod iain sa>piiis monui, in his loannis visio-
nibus niinniilla csse liypcrbala, oc saltus nb uno od aliud
ot resultus, iiti sunt in oliis 1'rophclis. Nain a signis iu-
tlicio prscviis.de quibusegit v.G.ct scq.salil v. IG. et scq.
nd pr<L-Miia clectorum.el pocnas reproboruin: indc rursiiin
resilit ad eigna iudirio pra?via. Nain cap. scq. lo. el IG.
recenset scplem plngns orbis novissimas; inde cap. 17.
ct IS. dcecribil Babylonis c.xcidium ; hxc cnim oinuia
praeibiint dicin iudicii.
Mor.ii.de Moraliter discc hic quam horrendus sit infernus, et in
horiprc ca pccna rcprnboruin. Priino, qiiia siint botri ira> Dci, qui
laferni. nb po qiiasi furcnti; cnlr.intur iii lorculari gcheniia!. Sc-
rundo, quia funiiis lormcntoniin coruiii asccndit in s»cu-
la sxculorum, uli dixi v. ll.Tcrtio, qiiia iaclautiir in locu
igneo qunqiiavcrsuin pcr sladia IGOO. Cogila fornarcin
igneam nammas con;^lobnnlein ct ciaciilanlem qiinqiia-
vcrsum f id csl, lam in longiiin, quam iu Inluin, el iii pro-
fundiim j por diircnla milliaria, ct in co rorporn dainna-
torum volutori, nuncque ascendcrc, nuncquc desccndcrc,
/(5, fator intolerabilis , tenebrx palpabiles, flaylla coeden-
tium , horrida visio dxmonum , confusio peccalorum , de-
speralio bonorum omniuin. Hugo lib. 4. de .\ni na : Infer-
nus, ait, locus e.sl sine mensura, profundus sine fundo.plc'
nus ardfjre ineomparabili, plenus fcelore intolerabili, ple-
nus dolorc innumerabili : ibi tenebrx. ibi ordo nuUus, ibi
horror xtcrnus, ibi nulla spes boni. nulla desperatio mali.
Hic da;moncs horrcndos induunt larvas.qiiibus perccllunt
damnatos, dc quibus Virgilius ;Encid. G.
Centauri in foribus slabulanl, Scij!l:j:que biformes,
Et centunif/eminus Driareus. ac bcllua Lrnv,
Horrcndum stridens, flammisque armata Chim.rra,
Gorr/ones, Harpiu;que et fonna tricorporis umbr:c.
■Refert Climoclius gradu i. se in inonastrrio vidissc frn-
trcm quemdain cocuin,qui a Deo donum iugiter lacryman-
di obtinuerat,qiii rogatus quoraodo id obtinuissel, respon-
dit: Ex ifjnis culinx. quem perpetuo cerno,aspcctu, vasln
ifjnis infcrni incendia animo verso ; qux confideralio ube-
r res cx oculis lacrymas clicit. Exempla ct visinnes hac de
re horrificas rcccnscl S. Grcgorius, lib. 4. Dialog. cap. 30.
ubi Theodorici rcgis iacliim in ollnin Vulcnninm rercnset,
ct cap. 30. et 43. ct Damasc. hislor. c. 30 iibi losaphat
regis visionein de infcrno enarrat. Nola cst Doctoris Po-
risiensis defiincti liistoria, qui in cxequiis surgcns c forc-
Iro dixit: luslo Dci iudicio accusatus.iudicatus et damna-
tus sum. qiia vore S. Briino, oliiqiic permoti Corlhusiain
instituerunt.uti narrat Franc. Piitcus in vilo S. Brunouis,
ct ex eo noster Pelriis ThyriTUs, lib de ludicio parlicula-
ri, cap. G. .Nota cliam rst Udonis Kpisropi monitio rjcle-
slis: Udo. Udo. ccssa a ludo,l:tsuin satis Udo ; ctinique nou
ccssaret, eiusdein iiidicium, dccollalio et domnalio, quem
enarrat Fiilgosius, lib. 9. rnp. 12. Nauclcr. vol. 2. gencr.
37. S. Anloninus ct olii. Bofcrt Gregor. Turon. 1: 8. hist.
Fronc. cap. 5. Chilpericum rcgom pcssimiiin, Francdruin
tyranniiiii, post morlciii (iiintrniniio rc;^i (isum confraclis
niembris pruiiri in ollnin .Tncnm.statiiiiqiie intcr undaruni
vaporos ila dissohi oc liqucficri, ut nulliim ex eo penitus
vcstigiuni remancret. Plura hac de re dixi Dcut. 32. 22.
C A P U T 1) E C 1 M U M Q U 1 N T U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
/iedil h.ic Prophela post aliqnalem dirjressionem rnpitis ti.dc die iudicii,dequc damnatione impinrum. adcap.1.)-
scdicet ud lcmpora Anlirhristi: uude hic prodiirere incipil seplem anqrlos effundentfs seplem phialas irm Dei.
Prww crrjo v. 2. videl Sanclos qui vicerunt hcstiam , siantes super mnre vitreum, cilharizanlcs et canlantes
raiiticum jVusis et Ajni. /dcntidein enim Deus pcr loannem proponit hic ct incukal rjloriam Sviclorum, ut fi-
dctcs animcl ad ccrtamen, prwscrlim contra Anlirhrislum. Secundo, v. 5. aperilur lemplum in c<rio, exeoque
prodcunt scptem aurjeli vesliti lino mundo et zonis aureis.quibus singulis dantur singulce phiala; irm Dei,qua
contiucbanl seplcm pluiias orbis novissimas, quocirca templum impletum esl fumo a maiestate Dci.
!• ^■-■T viili nliiiil sisiium in ctrlo maRniim et mirnbiic, nntjolos soplcm, liabctitcs plagas scptem novissimas:
qiioniitm iii illis ronsnmmata esl ira Dei. 2. Et vidi lamqunin marc vitrcum mistum ignc,ct oosqui vi-
ccruiil bcsliuiu, ct iinagiuum cius, cl iiumeruin uuniiuis ciuj, slanlcs supcr maro vilrcum , habcDles ci-
E
960 Commcntaria in ApocaTypsin S. loannis. Cap. XV.
tliaras Dei: 3. Et cantantes canticum Mosi servi Dei, et canticum Agni, dicentes: Magna et mirabilia sunt ope-
lu lua, Domine Deus omnipolens: iuslse el vereB sunt viee tua?, rex saeculorum. 4. Quis non limebit te Domine,
ct magnifKuljit noiucn luum? quia solus pius es: quoiiiam omnes gentcs venient, et adorabunt in conspectu tuo,
quonium iuilicia luu manifesla sunt. b. Et post heec vidi, et ecce apertum est templum tabernaculi testimonii in
ta^lo : C. El exierunt seplem angeli habenles septem plagas de templo, vestili lino mundo et candido, et praecin-
cli circa puctoia zonis aureis. 7. Et unum de quatuor animalibus dedit seplem arigciis seplem phiaias aureas, ple-
iias iracuiidia» Dei vivenlis in saecula saeculorum. 8. Et implelum est templum fumo a maieslate Dei, el de vir-
tute eius: et nemo poterat introire in lemplum, donec consummarentur septem plagae septem angelorum.
E
T viDi ALiuD siGNUM IN c^LO MAGNUM ET MiBABt- ^ perseculionum : unde supcr hoc marc vlctores Antichrlsli,
LE, ANGELOS SEPTEM, HABENTES PLAGAS SEPTEM No- quasi Iriumphanles slant: ita Viegas.
TISSIMAS) Scilicnt ultinias quasDeus inlliget peccatoribus
in hnc viia Unde subdit: Quotiiam in illis consummata
eal ira Dei. Has plagas ordine recensebit capili seqiienti.
Est hysterologia : hic euim versus postponendus est ver-
sui sccundo.terlio et quarto. Nain prius vidit loannes San-
clos stantes stiper mare vitreum , cl cantantes cauticum
Mosis: post haiic cnira visionem subdit, v. 5. Elposl hxc
vidi, cl ecce apeiium est temp'um,et exicrunl septem uncje-
li habentcs scptcm plarjas. PrBemittit taraen hasce plagas
hic obiter ct in genere, ut significel co liaec omnia de ma-
ri vitrco et Sanclis siiper illud slantibus spectare, ut sci-
licet illi iam quasi victores ct triumphantes, e cajlo quasi
emitlanl et eiaculenlcr hasce plagas in impios, ulpote ho-
stes Dei, aeque ac suos. Est ergo hic quasi propositio, vei
summa eorum qua; his duobus capilibus dicenda sunt ,
quajque enarrari incipiunt v. 2. et perlexunlur usque ad
Quarlo, etgenuine, Ribera per mare vitrcum accipit IV.
saeculum hoc, sive terram, aerem et aquam, qua; instar genuiaa.
vitri pelluccDt; item homincs huius sKculi, qui mistisunt
igne conflagrationis mundi, quem Deus in poenam pecca-
torum orbi immittel, de quo cap. 14. 18. Soeculum enim
hoc periculosum et tempestuosum vocatur mare, ut dixi
cap. 12. v. ullimo. Dicilur vitreum , primo, quia sic a poe-
tis eognominatur, eo quod sit pellucidum; secundo, quia
habet colorem vitri; lerlio, quia fragile cst instar vitri.
Itaque aliter hic accipitur mare vilreum, quam cap. 4.6.
ibi eniin mare vitreum significat caelum crystallinum, vel
potius empyreum, angelosque qui in eo sunt in circuitu
Ihroni Dei. Hic vero mare vitreum dicitur igne mistura,
et Sancli dicuutur supra illud slare: quia scilicet sxcu-
lum hoc sancte, prudenter et feliciter transierunt et siipe-
rarunt, iamqiie quasi victores slant in littore quod mari
Mare vi-
treum
quod?
I.
Esposit.
fiuem cap.sequentis. Porro liae plagae dicuntur novissima?, B imminet, eetque supra raare : quia iam appulerunt ad por
tum salutis, et in ca>Io beati consistunt. Alludit enim ad
mare rubrum, qnod duce Mose Hebrjei sicco pede trans-
ierunt, cum persequeretur eos Pharao, Esod. 14. Pari e-
nim modo seeculum hoc transeunt Sancti, ita ut maneant
illxsi a Pharaone, id est, a diabolo et Antichrislo: unde
et cantant canticum Mosis. Simili schcmate ait Poeta:
Ludunt in vitreo monstra marina salo.
Sicut ergo,Gen. 1. 1. dicuntur duplices esse £3>!3 maim,
id est, aquae, et consequenter duplices esse D>Q\i) scia-
maim, id est, caeli, scilicet alii supra firmamentura, alii
snb firmamento: ita et duplex esl mare hoc vitreum, sci-
licet unum sublunare et terrestre, aliud caeleste, et ex il-
lo in hoc transeunt et ascendunt Sancli: de sublunari agi-
tur hic, de caelesli, c. 4. 6. Si quis taraeu contendat eodem
modo hic accipiendum esse mare vitreura, quo cap. 4. hic
dicat Sanctos stare supra, id est, iuxta mare vitreum, vel
non matheiiialice, sed moraliter , quia scilicet erunt sub
finem mundi, erunlque inler ullimas. Nara alioqui proeci-
se post has plagas sequetur plagaetexcidium Babylonis,ac
posl illud plaga et exridium .\ntichrisli, Gog etMagog,elc.
ET VIDI TAMQUAM MARE VITREUM MISTUM IGNE , KT
EOS QUl VICERUNT BESTIAM, ET IMAGINEM EIUS, ET NU-
MERUM NOMINIS EILS , STANTES SUPER MARE VITREUM ,
HABENTES CITUARAS Dei.) Primo, Alcazar : Mare, inquit,
vilreum cap. 4. significavit mare aineum quod Saloinoa
fecit in templo: hic vero significat ipsas maris rubri un-
das coagulalas. Hic eniin alludilur ad Hebr^eorum sicco
pede trausilum per inare rubrum. Ergo raaris vilrei figu-
ra hic similis est mari rubro, ita taiiien ul aquae ardentes
appareant, et in vitream solidilatem coagulatse. Vitreum
enim rnare hic idem est quod mare congelatum et solidum.
Significatur itaque hic, Apostolos et primos fideles,quasi
novos Israelilas, mare gentililalis ingressos, supra illud p in ipso mari vitreo , id est, in caelo, quin et proprie dici
ambulasse , illudque igue possunt Sancti stare supra caelura, id est, supra caeli par-
quasi siiper mare solido iilaesos
et flainmis Evangelii accendisse: cuius rei symbolo S. Pe
trusChristigratiafultus super mare ainbiilavit,et ad Chri
slum perrexit, Matth. 14. 28 Stantes ergo super mare vi-
treum sunt illa ipsa 144. millia sigiiatorum, de quibus c.
7. etcap. 14. Velercs enim Israelitae transierunt mare ru-
brum, sed divisum, ideoque infra, piila in alveo, uon su-
pra: hi vero novi fideles calcantes mare, terram, ac terrena
omnia, supra mare et lerram stant el incedunt.
Secundo, Aureolus putathic describi pielatera etzelura
Caroli Magni. Itaque iiiare vitrcuin esse populum Gallica-
num, qui transiens per aquas maris, id est, baptismi, in
Christi fidem,ila constanter ei adha;sit,ut Christianissimi
coguomen acceperit. Mare hoc vilreura mislum fuit igne,
id est, zelo et fervore fidei, qui bestiam, id est, Saxones,
Saracenos ct Hunnos subegit,eosque vel Christi amore in-
n.ammavit, vel exussit et occidit. Canlanl canticum Agni,
quia Caroliis .Magnus inslituit, ut omnes Ecclesiae Galli- D3. lib. 2
tem concavam, esto non stent supra convexain : concava
enim infcrior est, imo ima; convexa autem superior, iino
summa caeli pars est et superficies.Hoc caelura raistum est
igne, id est, fervore charitalis angelorum.
Moraliter disce hic,omnem huius saeculi pompain, opes, omnis
gaudia et gloriam esse fragilein instar vitri: unde Arabi-pompa
cus pro mare vitreum. vertit, mare vitri , quasi lotum fa* ','3^'esi vi-
ctum sit ex vilro, silque vilrum. Recte dicit tragoedus: irea.
Fortuna vitrea est . dum splendet frangitur. Rursum , Si
tanti vitrum, quanti margaritum? si tain speciosa est ter-
ra, quam speciosum erit caelum ? si tam gloriosus fuit ira-
pius Nero, Decius, Diocletianus, quam gloriosi sunt S.Pe-
trus, Paiilus, loannes? Praeclare Horat. 1.2.serm.9atyr.3.
Et furiosus erit qucm cepit vitrea fama ;
Vitrea, id est fiagilis, q. d. Insanit qui faraam, rera adeo
fragilem instar vilri aucupatur. Egregie Boetius, metre
ili.
cana! sequerenlur ranliciim el otlicium Ecclesiffi Romanae.
Esl hccc elfgans alliisio el adaptatio.
Terlio, Primas. Richard. Rupert. Ansbert. et alii.per ma-
re vitreum inlelligiiut Sacramentum baptismi: hoc enirn
adumbratum est mari rubro, ad quod hic alluditur, ut
patet 1. Corinth. 10 1. Esl vilreum: quia facit Christia-
uos puros et sinceros inslar vitri. Est mistum igne: quia
tribuit Spirilum sanclum. Vel, ut Ansbertus, mare quod
igne et calore in vitrum solirium couverlitur, est fides cha-
ritate formata et solidata. Vel, ut alii, igois hic est ardor
liara si constatsua forma mundo,
Si tantas variat vices,
Crede fortunis hominum caducis :
Bonis crede fugacibus.
Comtat, xterna positumque lege est,
Ut constet genitum nihil-
Nam, ut ait Arist. lib. 1. de Cajlo: Genitum et corrupii-
hile sese mutuo consequuntur: Et Seneca Ep. 88. Cuintt'
sci contigit, mori restat. Et Maximianus :
Cuncta suos repetunt ortus, matremque requirunt.
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XV.
961
Velus est illud Varronis adagium : Homo bulla, dc quo j^ slianus, ciusque fidcies et Sancli, qui sunt vcri Israeliti,
Fausliis:
Subdiln sunl cerlo tnorlulin corporn falo,
Cuiiclaqufi prxcipiti Irwporc flaxa ruunl.
Taiii niinis hutnanuin cclfii f/cniis inlcril Itora,
Tur/jiilii rjuam pluvix bulla liejuesril aqux.
Quid csl homo, inqnit Senecn? quodlibcl quas.sum vas ,
cl quodlibcl frnrjile inctalu. Quid esl homo > imbecHlissi-
muin cor/tus el frarjHe, nuduin suaple natura , inerme, a-
lienx opis indigens. ad oinnem fortunx conluincUam pro-
iecluin, friijoris el Inboris impalicns, ex infirmis (luidir-que
conlexlum. Odor illi snporque cl Inssiludo, el viqilia. hit-
mor el cibus, .\ine quibus viverc nonpoted, morliferu sunl.
Valcr. .Mnxim. lib. G. Crtduca, ait, nimium , ct frarjilia ,
puerilibufque consenlancn crc/mndiis sunt isla , ijux vires
alque opcs humanx vocnntur . .^ljluunl subilo.rcjKnle dila-
bunlur, nullo in toco, nulla in j/crsona stabilibus nixa ra-
ilicibus consislunl ; sed inccrlissimo flnlu fortunx huc al-
que illuc ucla, quos sublime exlulerunt, improviso recur-
su deslilulos in profundo cladium miserabililer immer- B
(junt. Ailde his istud Sonnca; : Punctum csl, ct udhuc pun-
clo minus, quod incolimus. Porro, sicul laela et prospera,
ita quoquc trislia cl advcrsa quaclibcl huius muiidi vitrea
sunt: hiistcs ct |>crseculorcs (qunlis in rine mundi crit An-
tichrisliis, dc quo hic af^itur) vilrci sunt, ac similcs fictis
et vitreis mililibus , qiios in lalriinciilorum sive scliacco-
rum liisu iln dcpiiifjil Ovidiiis ad Pisoncm :
Callidiore modo labula vnrinlur njjcrla
Calculus, el vilreo pcrnrjnnlur milile bclla.
Omnes erj^o inirniri siinl vilrci , omncs rnorbi vilrei :
pniipcrtas vilrca; inramia vilrca, luborcs vilrci.
Qiiocirca viri sancti cl saiiiciilcs hoscc vilreos liosles non
timcnt , sed slaiil supcr hoc inorc vilrcurn, animurnque
in Cicliirn allullciilcs dicunt ciim S. Hicron. illiid Socrati-
«tim : .■Elhcra conscendo. cl sulcin snlumque dcspicio. Sen-
tiunt cnim, cl a Deo iianciscuntur illud ab Isaia diclum,
ipsisquc promissiim, cap. 58. li. Tunc dclcclaberis supcr
postquam fcliciler Iransierunt marc huius sseculi, merso
in co Pharaone, id cst, diabolo ct .Vnlichrislo, quasi viclo-
res supcr illudslanles cancnl diccntque: Canlemus Do-
mino, fjlorioic enim mafjnificatus esl : equum el ascenso-
rem proiecil in mare ; quia scilicet iainiam ad nostras pre-
ccs cl mcrila, Anlichristum cum suis asseclis punicl scp-
tcm phialis ira! suo: io hac vita, ac mox igoe gelicu-
na; in fulura.
Et CASTICLM Agjii.) Idcm est canlicum Agni et Mosis,
scd diciiur .Mosis, lainquam li{jur;e o| tvpi ; agni vero .
tamquam cxcmplaris et anlilypi.el quia hoc canlicoBeali
A{jnurn laudant. Addil AIcazar,canlicum hoc in sensii lit-
tcrali sijjnilicarc ulrumque, scilicct lam transitiim lido-
liurn pcr mare genlililalisad fidern etsnlulcm.quam Irans-
itum Hcbrjcorum pcr mare rubrum. Curn cnim hoc illius
fiicrit lypus, Moscs utrumque, scilicel lam l\pum quam
anlilypuin , eodcm sensu lillerali complcxus videlur : ita
enim dc anlilypo hic innuere cl cxplicare videtur S. lonn-
nes. Verurn clnrum csl.litteralem scnsum illiuscantici .Mo-
siscssc de solo transitu Hcbrsorum per mare riibrurn \n
Chanaan; allcgoricum vcro esse de Iransiluticnlium pcr
fidem et baplismum in Ecclesiam, ul palct 1. Corinlli. 10.
i. ana{jo{^i(um deniquc essc de Iransitu lideliurn pcr rnor-
tem vcl martyrium in caelum, qucm unum hic ad liltcram
nmplcclilur loanncs. Ad lillernm enim loquilur dc Irium-
plio, {jaudio el gloria Beatorurn, qiiein ano{jo{;ice signifi-
cavit ct rcpra;scnlavit Moscs in transilu maris rubri.at-
qiie in hoc siio cantico Exodi 13. descripsit. \'ide ibi di-
cla. Dicant crgio qui mare liuius vitac prudcnlcr ct felici-
tcr transicrunt, iamquc cx «llis wtcrnilatis monlibus il-
liid dcspeclant, ac iubilanl: Transivimus pcr ignem ct a-
qtiam. et cduxisti nos in rcfritjcriuin.
IlST^ BT VBBiB SLMT Vl^ TUJi , RbX S.KCLLOBI M. )
Viie, id csl, opern ct iiidicia lun suntiusln; qiiia iiistam
de impiis ct pcrseculoribus nostris iam siimis viiidiclnm.
Eadem siinl vera, id csl fidclia; quin Gdclitcr cripis San-
Domino, cl susltMnm tc super uliludines tcrrx, el cilabo te ,^ ctos liic nniictos o periculis , cosque pra;mias et coronas,
hxredilttlc Incf}b patris lui. Vide ibi dicla. Hi er{jo sunt ' uti promisisli: sicut olim Hebraios Iranscuntes mare ru-
Anicii, id cst, invicli ; el Nicctse, id csl, viclorcs et triiim-
phalores. Sciibil cx S. (iaiidcnlio, S. Thoma, (iisclbcrlo,
et aliis Franciscus Zozzcra, Iract. dc Fainilin Anicia, carn
ortum duccrc a lc{^ioiii' Griccorum militiim, qua> dicla est
Aiiicia, id esl, invicln: cx caqiie fiiisse S. (lcor{;iiiin rriili
tciii ct marlyrcrn. Itiirsiim, i,>x cn iinlos invictos pii{jilc9,
Vii{jincs, Mnrlyres, Dorloics, Ponliliccs, iil S. 1'uullnum
Nolnnum Episco|iiim, S. Itciicdicliim Ordiuis fundatorcm,
S. Scliolaslicnm, S. (irc{^oriiim, S. Thomarn, Scvcrinum
Boclium, dc qiio jiroiude vcre ait (iisclbcrtus : Dirjne vo-
calus cst .inicius forliludine, Severinus fjruvilalc, ojjitulu-
tione lioelius, mcritis IHanlius.Ti\\ps pnrilcr siinl lii Anlcii
S. loaniiis, qui proiiidc qiiasi viclores slaiit siipra mare
vilrcum. Anlhrnciics Inpis ipfnilus ct cnrbo, inclnlus in
i{jnem vcliil inicr mortiios cxtiii{<;uitur : nt conlrn aqiiis
perfrisiis cxardcscit, inquil Isidorus lib. IG. Orijjcn. cnp.
13. Talis cst virliis constnnlix ciclcslis, qurr ndwisls cx
briiin cripiii^li a Phnraooe et jEjjypliis eos inscquentibus,
diim ipsns in mari inersisli.
Rex s.ECiLOBLM-) Lc{jil Inlcrprcs cnm-.ij, id cst, siccu-
lorum: iam |c{j'int (r/iuv, id est Sanclorum: .\ndrc.is vero
ct .Vrctas lctjuul iOv.jv, id csl tientiiim. .Mliidit ad Danie-
lciii, 4. V. 3i. iibi Dcus vocatur vivens in scmpHernum ;
Clinld. vircns sxculorum; Syriace, gigas sxculorum. Vi-
dc ibi dictn
Qfu sOLis pius BS.) Prop/u,«, nrxci' est o7to;, id estvers. t.
snnclus, iiistus, piiriis, innoccns; hoc er^jo cst pius: a quo
dicilur pinrc cl cxpiarc pro cxpiirfjare ct dcpurarc: ita Ki-
bcra. \'criim simpliciiis a?qiic ac picnliusoTi'/,-accipias pro
snncto cl pio. id csl misericordo, qui visccra pclalisexc-
rit cl nslcndil. q. d. Tu, Dominc, olim qunsi pnlcr ct ma-
lcr oslcnilisli Mo-si cl Hcbra-is visccrn miscrii-ordn cl pie-
Inlls, diiin CDS n Pliiirnonc liberasli, ct salvos pcr maro
riibriiin dcdiiKisli in Cliniiaan ; scd cadciii iain mullo ma-
crcitn mn{;w splcndcscil. Cinlruria .icmjjcr virluli faccrc [) {jis o^lcndisti Chri<lo cl Chrislianis,Snnclis cl clcclis tuis,
f/am. Ediinrdus II. .Vnjjlia; rcx in symbolo pinjjcbat nrn-
ncam lclaiii siinm clnliornnlcm , qiinm vchcmcns vciiliis
porllnl, ciim lioc lcmmnlc: Ardcnlior ibo. Idciii fiiil scii-
SII9 Alcxniiilri Mnjjiii, iil pnlcl ex IMulnrclid, dc Eorluua
Alcxniidri. (Jiiid iam scntial, qiiid fncial Alcxandcr Chri-
gtinnus?
CiTUARAS Dbi ) Dc hiscc cilharis cxullntionis et iubi-
lalioni< dlxi cnp. 11. 2. cl rnp. 5. 8.
Et cantabant ca:<ticl'M Mosi ) Non illud Dcul. 32.
Audite cxli. >ic(l illiid (piiid hnbcliir Exodi l;i. Cunlcmus
Domino, glorintc rnim mafjnifirnlusest, qiio Moscs ct He-
brffi posl (rnnsiliim maris riibri {jralins njjiiiit Dco, pro
lom riiirnciiliiso iiinris Irnnsilii cl libcrnlionc n Plininuiic.
Siciit cr{j() Mo-cs cl llcbr.ci iiinc nlncics cl {jrnli Dco ce-
cincrunt rarrncn hoc ciiilinrislicum ct (|unsi cpiniclnn :
Canlcmiis Domino, ctc. ila Christus, qui cst Moscs Chri-
VOL. X.
diim cos pcr mnre liiiius sa'culi tiirbidum ct lempcsluo-
siim, in qiio tot nniina; pcrcunt, salvos ct incolumcs de-
diixisli nd porliim snliitis.
(jioNHM om:«es ce.^tbs rESiB!»T.' To quoniam hic non
cst caiisnlc. scd iii:it.'.u;i , sivc cxplicativum et dcnnlati-
viim , ponilurqiic pro quod . q. d. Quis non mn{jnificabit
lc, Dominc, dircns, qiiod soliis iiistus ct pius sis, iili in
nostrn prolcclionccl sa!valioiicoslcndisli,({uodquc nmnes
{jcnlcs mcrilo vcnicnl ad adornii(liim lc, ct qiiod iiidicia
liin Inm in pins qiinm in irnpins,rlnra ct manifcsla sint Si-
vc hrcvius ct rlarius, q. d. (^uis non mafjnilicabil lc, Do-
minc , diccns lc soliim cssc piiim , ct omncs fjcntes nd lo
ndornndiim vcnliirns, ct mniilfcsla esse iudicia liin? Slc
Isiii,T, 3. v. 10 dlciliir: Dicilc iuslo, quoninm bcne id csf,
qiiod bcnc crit ci. .Mitcr Alcazor. Nam to quoninm aoclpil
proprie ct causalitcr, hocscDsu: Quis non nngwficabit
121
962
Commenlaria in Apocalypsiri S. loannis. Cap. XV.
te, Dotnine? q. d. Omnino omncs mQg;niricabunl tc; quo- ^sed mystice et ollegorice, non lilteraliter el genuine
niam Gentes omnes per luum Cliristutn et Aposlolos ad
te tuique ciillutii converlisli. Alcazar enim lia;c omnia ac-
cipitde prima Geiitium adDeum et Christum per Aposlo-
Io9 nonvcrsionc, uti iani sapius dixi.
Et POST n>EC VIDI, ET ECCE APERTUM EST TEMPLUH
TABERNACULI TBSTIIUONII.] Id CSt , tetliplutll qiiod cst ta-
bcrnaculum testimonii, seu iii quo servabatur testimo-
nium, id est lex, et tabulae lcgis sive decalofji. Tetiiplum
hoc, et inaxime sacratior eius pars, scilicct Sancla sanclo-
rum, sigoincat locuin Bealorum. Nam in Snncto sancto-
rum, erat arca cum labulis legis, ut sigiiificaretur, in cu-
stodia legis quasi in radice et causa virtualiler conlincri
beatiludinem : qiiocirca septem lii angcli iiidc luanni liic
exire videntur, ulpole ultores futuri violala; lcgis Dei. Vi-
dit ergo loannes lcmplum lioc in ca;losimile tabernaculo
Mosis, alque cx eius Sancto sanclorum prodirc hos ange-
los Dci vindices, et plagarum auctorcs. Itno Ali;azar per
templum tabernaculi prsecise accipit Sanctum saiicloruin
Secundo , alii ha;c accommodant ad plagas quas Deus
imniitlit peccaloribus ob scplem peccata capitalia.
Tertio, nostcr Vicgas censet liic numerum ccrtum , el
definitiitn poni pro incerlo et indelinilo , scilicet seplcm
phialas et plagas significare mullas.
Quarlo, Kiipertiis, Beda, Haymo, Richardus, Ansber-
tus el alii , per lios scptcm aiigclos accipiont uoivcrsos
(scplcnarius eiiitn symbolitin est iinivcrsitalis ) pra;dii-a-
lorcs.qiii tum iiiitio mundi et dcinceps fuerunl, tutii ma-
xitne erunt in eius fine. Hi phialas ira; Dei in lerram fun-^
dent, i(l est, tcrribilia peccatoribiis a Deo decrela suppli-
cia denunliabunt, idquc cx piiialis aurcis, id est, cx cha-
ritate: plaga3 ergo eorum siiiit minas plagarum. Exeuot
de templo, quia contcmplationi ct orationi erunt addicli.
Sic Christus nocte pernoctaiis in oratione Dci , per diem
concionabatur, ait S. Grcgorius 6. Moral. 16. Tertio, ve-
stiiintur lino mundo , id est, vitae puritale et morlifiea-
tione. Linuin enim, qiiia varic et diu maceratiir etcarmi-
II.
III.
IV.
tabernaculi ; hoc enim erat quasi tcmplum, id est, chorus 15 natur.symbolum est morlificationis, ul docui Ierem.l3. 1
Vers. G.
Seplem
sngeli
cum
pbialis
irie Dei
qui?
I.
Esposi'
tio.
tabernaculi. Unde, Ps.27.2. Aqnila et Sytnmach. pro tem-
plum verliiiit oraculiim, quod crat in Saocto sanctorum.
Et EXIERUNT SEPTEM ANGELI.) Pritno, Alcazar liosce
angelos et plagas mystice exponit, scilicet ut in speciein
^int plaga?, scd reipsa sunt maxitna bencficia, qiiibus Deus
coutra gcnlilitatcm diiiiicavit, eamque fidcietl^hrislosub-
egit. Ratio eius csl: nam hanim plagarum nltima est Ba-
bylonis divisio, qiiaj ipsius excidium antecedit. Babylonis
aulem excidium significat convcrsionem RoniK ad Chri-
stiim. Nam ipsamBabyloniscversioncm subseqiiiintur inil-
le pacis aniii, cap. 20. Qiiare pro cerlo habendum, inquit,
has plagas ante tiiille aunorum initium eveiiluras; signi-
ficant ergo ill« myslicum prsedicalionis Evangclica; bcl-
lum, quo Deus pro Ecclcsia coiilra gentilismum depugna-
vit. Sicut enim scpteiii tubarum plaga; cap. 8. immissae
sunt in luda^os, ita hic septem plagK immittunlur in Gen-
tes ad earuin couversioncm. Porro seplem ha; plagaj sunl:
Quarto,habentzonas, id est continenliam, casque aureas,
ob cliarilatem; vel, ut Primasiiis, ob sapieiiliam qua pol-
lent. Alii pro lino lcgunt lapide ; quia coucionator dcbet
esse adainas per palienliaiTi , sed magnes per mansuelu-
dinem. Unde de S. Athanasio ait Nazianz. in orationc de
eius laudibus : Alhanasius facius est percuticnlibus ada-
mas, dissidentibus niagncs.
Verum lia;c tropologica sunt. Ad litteram enim veri hic «
intclligendi sunt angcli, qiii iudicia et siipplicia Dei,quK j,g„y;"|
symbolice per phialas sigiiificantur, in hoiiiines effundcnt
in fine mundi; hi enim siint administri et exceulores di-
naj provideuliae et vindictm. Quocirca probabiliter Ribe-
ra eenset hos septeni phialarum angelos csse eosdem qui
cap. 1 . V. 4. vocantur Seplem spiritus qui in conspectu Ihro-
ni sunt. Et cap. 8. 2. vocantur angcli septetn stantes in
conspeclu Dei. et dalse sunt illis seplem lubue.
A'estiti lino mundo.) Ita legeudum cum Romanis et
prima, pudor Gentilium, dum de peccatis arguuntur; sc- P Complutens. scilicet >ivoj, id est liuo, non ISvj, id est la
I_ .'. ^ 1 J.i:.__ :., C ^i;: «.l:....!.. ^^_:j_ . . 1 . 1- : ¥r. _.:,..- I. : _ _: :n__. I
cunda , persceiilionis crudelilas in Evangelii praedicalo
res ; tertia. in Genliles eliam ad fidem conversos mira s«-
vilia; qiiarta, cx Chiislianorum sapientia gravissima of-
fensio; quinta, summa in ipsa perscculione exca;catio;
sexta, post invasioncm Roma; tnira persccutio; seplima,
inanifcsta urbis Ronia; divisio. Tempore enim Conslanti-
ni Imperaloris ct S. Sylveslri Pontificis, ila exerevit Chri-
stianorum numerus Romae, ul Gentilibiis a;quari posset,
lumquc Roma quasi divisa fuit in Chrislianos, Genlilcs et
neiilrales. Primus ergo angelus, oit ipse, est S. Paiilus,
qiii proecipuus est in cunctis hominibus de peccalo argiien-
dis, ut sic ostendat omnes Dei gratia iodigere: Omnes e-
w//n, inqiiit \[i9<i, peccaverunt, et egcnt gloria (id est, gra-
tia gloriosa) Dei. Seeundus angclus est S. Pclrus ; ipse e-
nim Neroncm sua pra;dicatione irrilavit. Tertius cst S.
ClemensPapa, qui egregius fuisse dicitur in Gcnliliiim
pluritnis ad fideiii addiicendis, et ad martyrium aniinau
pide, ut legunt aliqui. Veslitiis hic significat angclorum
candorem et puritatem : zonx castitalem, aurex charita-
lem eorum reprajsenlanl. Secundo , linuin munduiu et
candidum significat divinorum iudiciorum, quaj angeli io
cfTundendis phialis exercent et cxequunlur , puritalem ,
candidamque et miindain , ab onini sive passione favoris
vel odii, sive erimine, divina; iuslitia; requitalem. Terlio,
candida vestis est symbolum la;titia!. Gaudent eniiii an-
geli, duin puniuntur impii, ulpole rei la?sse divina; maie-
slatis: quia vident in cis impleri divinuin cousiliuin, Do-
minique sui et Dei honorem ab eis la^suin viudicari. Alii
qiii legunt. veslili lapide mundo, sic exponunl, q. d. An-
geli hoc suo veslilu, pula lapide mundo, id est, geinmis
lympidis et luccnlibus, rcpra;sentanl quod Deus pulcher-
rimos preliosissimosque lapillos et geiiimas, seque ac zo-
nas aureas, id est, ornatutii virlulum omnisque gratiaj el
gloriaj , dilissimutii et piilcherrimiim promiseril et pr<e-
dis. Quarlus ast alius Pontifcx, cuius opc valde Chrislia- paraverit iis, qui suppliciis ab ipso inliictis coutriti, vitam
noruiii sapieutia cfTulsit, v. g. Alexaiider prinius, qui fuit U corri^unt et emendant.
sextiis a S. Petro, suaque sapienlia el sanclilale mullos
nobiles Romanos convertit. Quinlus erit ille, qiii sua prte-
dicatione excitavit rabidaiii perseculionem poslca subse-
cutam, in qua eminebant in priinis hinc Gentilium excae-
calio, inde eonslanlissima Dei et Chrislianorum paticn-
tia. Sextus ille erit, qui in mulloruin Senatorum conver-
sione magis claruit. Vidc an sit S. Fabianus. Seplimus vi-
detur fuisse S. Sylvesler. Nnm sub eo , el per eum accidit
magna illa Romje inler Chrislianos ct Poganos divisio.
Porro liae plagae dicuotur novissimEe, non qiiia ulliina;, sed
quia novum sunt et admirabile, ac inauditum Dei vindi-
ctae geuus, quo ex hoslibus fecit amiros; et quia pcr eas
Deus finem imposuit peccato et gentilismo, aeque ac irae
et ofTensae suae; hoc est enim quod ait: Quoniam in illis
consumina/a csi, Graece eT£),Ea3^r)v,id cst, explelacsl //•«/)«/.
Ita ipse inore suo exsua acolulhia ingeuiose et apposite,
orrigu
Et mm\ DE OfATLOR AKIMALIBUS DEDIT SEPTKM AN-Vers. 7.
GELis SEPTEM pniALAS.) Nola : Dcdil liasce phialas an-
gclis in templo anle egrcssiim ; nam clare id dicitur ver-
su pra;cedenti, cuiii ait: Et cxierynl seplem angeli haben-
tes scptem plagas de lemplo. Dedil ergo,id est, dederat.
lam unuin, id esl, priiiiuin anitnal, pula leo, ut palel
cap. 4.7.Lco eniin fortitudinis, irae et vindiclae est sym-
boium. Significatur crgo, Deuin et angelos in effundendis
liisce plagis el phinlis qiiasi leones rugituros , et sa>vitu-
ros in impios. Inm qiii per qualuor auiinalia capilei. ac-
cipiunt qualuor Evangclislas.sic explicant, q. d. Unus ex
Evangelistis qui Evangelicam legera scripserunt,per quain
iiidicabunlur et damnabuntur impii rebelles Deo, symbo-
lice hic mihi loanni visus estdare septem angelis seplein
phialas irje Dei; quia ob Evangelii lcgem ab eo editam ,
ab impiis neglectain, hae plagae dabunlur angelis, ut illis
ConDmentaria in Apocalypsln S. loannis. Cap. XV.
963
impios ETangelicte legi» Tiololorci puuiaiU: ila Ribcra ct n^ voiur in pliiaiig aurcis inslar Ihymiamalis. Esl enim ipsa
Viogas. l*orro hic uniis Evaiigelisla csl S. Lucos, uit Au- ucliis sumiiiH) iustillx, quo puiiiunlur uocentcs ct inoo-
rcolus. Hic enim tristissiina lerosolyniiiis et Aiiticliristia- centes delerrentur a peciato et noxa.
Secuiido, liacc ira non estiu patcra lata, scd io phinla,
qiiae habet os orctum el angustum , inqiiit Viegas; quia
h«c iudicia et decreta viodictae Dci comprimit eiusdcm
I)ei misericordia, ne profundant.sed lanlum slillent iram.
Hinc Ezerh. 20. -16. dicitur : SliUa ad Africum . ut non
lola . ait ibidem S. Hieron. ira Dei vidcalur effusa . sed
stilla quxdavi el pars. Si aulem stilla tantx sxvitix esl .
quid in lotis imbnbus xstimandutn eril ?
Verum licet phialse subinde significenl vasa oris angu-
sli, ct cum lagenas vilreas in quibus servalur aqua rosa-
cca, aqua vits.aqua forlis, elc. vocanuis phiolns; tamcn
hoc ioco phials accipiendaj sunt paliJiE ei lala; , quales
sunt patf rac , inquil Alcnzar: ita palet Primo, quia tales
palcrac sunt phiala; ex quibus bibitur, de quibus dicilur
Ainos 6. 6. Bibentcs vinum in p/aalis. Et Zach 9.15. Bi-
benles inebriabuntur quasi a vino. cl replebunlur ul phia-
nis in One mundi supplicia pra;nuntiol, cnp. 21. et alibi.
Alii lamcn occipiunl S.Marcum; hic enim intcr quntuor
animalia, qualuor Evangelislarum symbola, significatur
per leonem.
Vcrum, quia ha;c quatuor animalia Ezcchiclisct loan-
iiis non sunt hoinincs, ncc Evangclista; ad littcrani , scd
primarii angeli, puln Chcrubini stipalores Dei.uti ostcn-
di cap. -i. hinc dircndum esl hoc uuum animal fuisse pri-
mum c quatuor hisce (Jherubinis, qui quasi sumnius iu-
stitiae divina; pra;ses, scplem angclis inferioribus has sup-
pliciorum |)lagns, id est, polcslolem plagas hasce impiis
iufcrcndi, dedlt, casque ils inferri lussitet mandavit.
Septeh PHULIS. I Isidorus lib. 20. cap. 2U. phialas
putat dici ab jxi.',;, ia est vitrum, quod vitrea; csseat.V'c.
rum obstat orlhographia; nam phiala per i , 02/0; per ij
scribitur; deinde ia phiala ncccijit littera ph . licct eiiiin
spintus asper sivc aspiralio, quae esl in -j-m;, sa;pe apuu |j Ix. .Multo magis Inles sunt phiala; ex quibus libatur et
'" " " "' sacriGcatur, qualcs hae sunt: undc et in iis ponebatur ct
adolebatur Ihus et Ihymiama, ut palct tum cx Exodi 23.
29. tum cx dictis hic cnp 3. 8. ubi 21. seniorcs diciintur
hnberc phialas plenas odoramcntorum. Secundo, quia haa
phiala; sunt ira; Dei cxlremae et summae : nnde eam uon
slillabunt, scd inslar patera; lotam simul clTundent ia im-
pios in fiue mundi. Tertio . ha; pliialae sunt aureae ; quia
ullio Dei in hac vila proccdii cx amore, non ex odio'. Vult
cnim pi-r illam hominis meulrm pcrversam rorrigere et
sanare, secus csl in nltern vila et gohenna. C.um ergo hic
castignris a Deo , cogita Deum le amare ; cum vero tua
peccata impunila relinquit, cogita enm tibi irasci, cl pa-
rare tibi gehennam; ideoque dare tibi hic paradisum, ut
modica bona qux f<cisti, praescnli et modica voluplate re-
muneretur. Vide 2. Machab. G. 12.
Pari modoangi-li ad puniendum c.x charilale proccdunt,
ul hisce pcenis Indurniit peccalores ad vit« emendatio-
Latinos vcrtalur in litterom s, ut ci j; lit sus, ex u)/-. syl-
va, cx vnp super ; lamcn nunquam vertitur in ph. Adde
phialas sacpc ex auro, non cx vitro, conHari solitas : undc
et luvcnalis saiyr. 5. aureas vocat phialas. Extatetnpud
Marlialcm, lib. i4. cpigramma de phiala aurca. Ex ptiia-
lis cnim bibebant rcges et piincipcs Cnde de lohel quae
dedit lac Sisarac princi|)i, itaque eum soporavil et occidit,
dicilur ludic. 5- v. 25. Aquain pelenti lac dedit, et inphia-
la principum obtul/t butijrum. Mclius ergo Gra;ci phialam
quasi Tna/c.v diclaiii pulani, «jro tov :ti»siv ( :t in y commu-
lata ) id est a bibcndo ; iude cnim dicitur mzAto; , id est
bumidus, polabilis.
lam quoad scnsum , censet Alcazar has phialas fuisse
sacriGcii : in sacrificio cuiin ez phialis libabatur , id est
infundebatiir, Dco vinum, ut palet Exodi 3". v. IG.etcap.
23. V. 29. Liquor in hnc pliiala Deu libandus cst ira Dei,
id cst sanguis Chrisii, ciusque virtus efncacissiiiia. Chri-
glus enim in suis plagis et sangiiine excepit et exhausit 0- n neii). ln hoc crgo Doum et angelos imitentur iiidiccs el
mnein Dei cootrahomines indignalionem ct iram.Angeli ^Pra;lati, ut supplicia , non ex ira vel odio , scd cx amore
ergo, id cst Apostoli , elTudcrunt Genlibus in suo mysti- reis irrogeot : ex amore, inqiiam, tuin reoriim , tuin rci
co sarrificio, id cst in praedicationc Evangclii, hoc sangu
nis Christi libaincn, cuiu cius virtulc illos convcrtcrunt,
ahliicriint, Dcuque rcconciliarunl. llursum, in phialis fit
alluslo ad sacrilicium Eucharislia;, quod fit in piiialis, id
cal calicibus: illius enim virlutc faciiim est, ut Aposloli,
coruiiiqiic praediratio tanlo; esscnl cfTicacia;, ut tot homi-
Dum millia, imo omnes geiitcs ad Christum convcrlcrent.
Verum hrec non tantum mystica , scd ct avTuoya snnt.
Iram enim in ainorcm, et in sanguinem Chrisli transfor-
mant; cum mnnifcsle hic ngatiir de irn proprie dicln.de-
que vindicla scptuplici , quaiii Deus pcr angelos seplein
conlra impios in linc mundi cirundot.
Quare polius dicas has phialns cssc sacrificii qiiod im-
roolabitiir divlna; iustiiiac ct vindicla;, pcr impioruin ma-
clalionem et stragcm ; hxc cnim est virtiina honorilica,
nquc ac grala Dco, dc qua dicitur lsaia;3t. v. ti. Victi-
public* ct boni commuius, ut hoc ab improboriiin violcn-
tia el scelcribus terrore suiipliciorum immuoe et iadem-
ne scrvent.
Et lUPLETUM EST TBMPLfM FIMO X M.tlESTATB Dsi, Ven. 8,
ET DE viRTUTE ^id cst poteulia, Graece eniiii csl ovvini;)
EiLS ; Alludit ad dcdicalionciii laiii templi. quam talier-
naculi ; liinc cnim utrumqiie nebiila et nubc oblcxit Di'us,
ut potet Exodi 40. 32. el 3. Kcgiim 8. 10. Sir ciiin \\o'.
scs cl .\nron ob populi tumulluin fogerunt nd labernacu-
lum , Num. 16. 34. ubi dicilur: OpTuit illud nubcs . el
appnruit ijlona Doinini. Sic ct Ezech. 10. 3. yubes , ait
rcplevit alnum , et replcta est domus nubc. Idein accidit
Isaia; cap. G. 4. 1:1 domus repUlu esl fumo.
Pio maieslule, (ira;cc esl o',|« , id csl glorin, clarilas.
Alcazar cxponit , q. d. Ex claiitalr pr.Tdicalionis Evan-
gelii in priinitiva Ecclcsia processii fuiiiiK . id cst, sum-
«la Domini inBosra. cl inlcrfcclio muyiia in lerra Ldom. D muin Eoclosia; pcriculum , iit vidcrelur a Geiitibus com
Kt Ezcch. 39. v. 17. Cnncurrite undique ad viclimam iiieam
quam rgo immolo robis.
Onirf it' llnqiie ad littcram phialio, inquit Pannonius, siint dc-
gniliocni rrcta, scntcnlia; ct iudicia Dci, in qiiibus irn, id cst, ullio
ot gupplicia Dci iinpiis infcrcnda, qiinsi thi-saiiri iustilix
divinie rcscrTantiir, siriit ncctum, bnlsaiiiiiiii, alinquu di-
atillata ; aut poliiis siciit tliiis,aroiiiaia ct thymiamala scr-
vantur et prnponiintur in phialis.Sic enim 8u>pu Scriptu-
rndicilDoum iiii|iiis paroru ct prupinnrccaliccmsive phia-
lam irac siiac. .Mludit cnim aii pra;fectuiii convivii , sive
Bfmposiarcham, qui in mciisa cuiquc conviva; siium oliin
tempcrbbat cl propinabat raliccin : sic cnim ct Dois quasi
■^mposiarcha ct modimpcrnlor, cuiquc humini suam dal
•ortom qiiasi coliccm , rt cuiqiic pcccalori suuiii , quod
merctur. siipplirium dcrcrnit et dislribiiit.
Nola primo. Ira el ultio Dei est rcs prctiosa ; liioc scr-
burcnda cl iiicinoranda ; sed Dous hor pcrirulum vorlil in
piacsidiuiii. Naiii virtiis, id o<.l forliludo, glnria ct clnritas
Dei.huiiiinum infirinilalr, ignobililatc cl ahicctiuno prrfi-
riliir , diiiii laiii inlirmos , riidos cl ignobilcs apostolos ,
lolque porioiilis eipusilos ila tulnlur.piotehil ct cxlollit,
ut tolum orhom slbi rt Christo siibigaul : iindc subdit :
Jil nemo poleral inlroire in lcmplum , don^c consumma'
renlur scplem plagx ; noii quod iicmo in Ecrlesiam Chri-
sti ingredrrctiir, scd quod Ecrlosi.r fiilgor cl splcndor non
nppnrcrot , nr proiude qui in oHm iiigrcdirbnntur , vide-
baiiliir soso in fumuiii , in laborcin . in porioulum conii-
roro ; sod in scplimx plag» oirusioiie iuox hic fumus in
clnrilntom , deformitns iii pulohnludinem , pcriruluiii ct
larryma' in solntiiim ct socuritalem converso sunt.
Vcrum dico : Fumus hio symbolice signifirat primo , ,.^,j j,,
ob<curilatem ct incomprehcnsibilitatcmiudiciorumetsup-uoMi.
904
Commcnlaria in Apociilypsin S. luanni*. Cop. XVI.
pliciorum.quae dlvina maiestas et polentia in finc mundi ^
cxcrcebit in impios, ita sciiicet, ut homincs tunc in teria
viventes, vidci>lesque tot lanlasque plagas,ac lanlam Doi
potenliam et vindictam, quasi in tcncbris sinl versatuii,
slupentes et nescientcs quorsum illa tendant, ct quid sibi
■velit Deus tali ostensione maiestalis et fortitudinis suse :
ita Primasius , Ansbcrtus , Ambrosius , et Ilibera. Unde
sequitur : El nemo poleral inlroire, etc.
Hinc consequenter fumus bic est symbolum et pro[?;no-
sticon maximaj vastalionis in hac vita, ac incendii infcr-
nalis in gehenna,ubi funius tormenlorum ascendit iu saccu-
la sfficulorum.
Et NEMO POTEKAT INTROinB !>• TEMPLIM , ad con-
lcmplanda liicc ptofunda iudiciorum Dci, corumquecau»
sas, niodos et rnliones, DONEC CONSUMMAKIiNTUR SEPTEM
PLACE ) Id est, dnncc coiisummatis scplem plafjis seque-
liir universnlo iiidicium, in qiio Deus omnia loti orbi ina-
nifcstabit. Alludit ad Ps. 72. IG. ExisUmabam ut cogno-
fcerem hoc : liibor est anle me ; clonec inlrrm in aanclua-
riitm Dei , ct inlelligam in novissimis eorum , id cst, do-
ncc inffrcdiar in sccietarium iiidicioriim Dei ; quod fiet ,
cum fincm et exitum impiorura videbo : ita Priinasius ,
Ricliardus et Ansbertus.
C A P U T D E C I M U M S E X T U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Septcm anfjeli sepletn i)hiaJas ei pJagas novissimas in orhcm effundunl , sciJicet primiis , v. 2. prnducil vuJnera
swva et pessiwa;secundus, v. 3. mare; tertius, v. 4. flamma et funles verlil in sanfiuinem ; quarliis, v. 8. fa-
cit ul soJ adurat homines cl terram; quintus, v. iO. farit rvrjnun^ Anlichristi tenebrosum el dolorosum , ut ho-
mines linguas suas manducent ; sextus, v. 42. siccal Eaphralem, ul congrcgenlur regcs, et caidaulur a Deo in
Armagedon; scptimus, v. 4l. inducit fuJgura, tonilrua, terraimolus el grandinem laJenlarem.
1. ^BwT audivi vocem magnam de templo, dlcentem seplem angelis: Ite, et effundile septem phialas irse Dei iii
lerram. 2. Et abiit primus,et effudit phialam suam in lerram: ct factum est vulnus saevum el pessimum
in homines qui habebant characlerem bestiae, cl in eos qui adoraverunt imagiiicm eius. 3. Kl secundus
nngcius cffudit phialam suam in mare, et faclus est sanguis lamquam mortui : et omnis anima vivens morlua est
in mari. 4. Et tertius effudit phialam suam super flumina el super fontcs aquarum, ct faclus c^l sanguis. 5. Et
audivi angelum aquarum dicentem : lustus es Domine, qui es, el qui eras sanctus, qiii h;ec iudicasti: 6. Quia san-
guinem sanclorum et prophetarum effuderiiiil; et sanguinem eis dedisli bibeie: digni eiiiin sunt. 7. Et aiidivi ai-
lerum ab altari dicenlem : Eliam Domine Deus omnipotens, vera et iusla iudicia tua. 8. Et qiiartus angeliis ef-
fudit phialam suam in solein , et datum esl illi cestu offligere fiomines, et Igni : 9. Et a^stuaveruiit hoinines
fEstii magno, ct blaspliemavciunt nomen Del habenlis polcstatem super has plagas , neque egeiunl poEnitenliam
nt darent ilii gloriam. 10. Et qiiintus angclus cffudit phialam suam super scdem beslise : et factum est regnum e-
ius tenebrosum, et commanducaverunl llnguas suas praj dulore : 11. El blasphemaverunt Deum cseli, prte dolori-
bus et viilneribus suis, el non cgcrunt poenilcnliam cx opcribus suis. 12. Et sexlus angelus effudlt phiaiam siiam
in flumen illud magnum Euphralen : et siccavit aquam eius, ut praepararelur via rogibus ab ortu solis. 13. Et vi-
dl de ore draconis, ct de nre besllae, ct de ore pseuduprophelie , spirilus Ires immundos In modum ranarum. 14.
Sunt enim spirilus dueaioniorum facienles signa , et prucedunt ad regcs totius terrae coiigregare illos In pra-lium
ad diem magnum omnipotentis Dei. 15. Ecce venio sicut fur. Bealus qui vigilat, et cuslodit vestimenta sua, ne
nudus ambulct, et videant (urpitudinem eius. 16. Et congregabit illos in locum qui vocatur hebraice Armagedon.
17. Et septimus angelus cffudit phialam suam in acrem, et exivit vox magna de tempio a Ihrono, dicens : Factiim
cst. 18. Et facta sunt fuigura, et voces, et tonilrua, et terrremoliH factus est magnus, qualis nunquam fuit c.\ quo
homlnes fuerunt super tcrram : talis terra-molus , sic magnus. 19. El facta est civitas magna in tres parles : et
civitales genlium ccciderunt, et Babylon magna venit in memoriam anle Deum, dare llli calicem vini indignalio-
iiis iraj clus. 20. Etomnis insnla fugit, elmontes non sunt invcntl,2l. Etgrando magna slcut talentumdescendit de
caelo in homlnes: et blasphemaverunt Deumhominespropterplagaragrandinls,quoniammagnafactaesl vehementer.
Undccini
^Egjpii.
ET AUDIVI VOCEM MAGNAM DE TEMPLO. ) Dci SCllicet,
qui hic iubet scptem angelis inforre seplein plagas im-
piis Anlichristinnis. Nola: Hae plaga; similes sunt et ad-
uinbralBe in plagis yEgypti, Exodi 7. et seq. Nam, ut su-
perius dixi, et bic repctendum est: prima plaga jEgypli
fuit, coiiversio Nili et aqiiaruin in sanguinem; secunda,
ranarum; lertia,ciniphum; quarta, coenoiniaj, sive omnis
generis niuscarum; quinta, pcstis; sexla, ulccrum; septi-
nia, grandinis; oclava, locuslarum; nona, tenebrarum;
deciina, cajdis priinogonitorum ; undecima, siccatio maris
rubri, et demcrsio Pbaraonis cum sui asscclis. Hae ergo
plaga; ^gypliaj indices erant el excmpla vindictss Dei in
peccnlorcs, inaxiine in Dcum contuinaces et rcbclles, qua-
lis eral Pharao cum suis: alque allegorice significabant
plngas in fiiic mundi impiis et Anlichrislianis infligendas,
imo ha? cscdcm sunt cum illis.Nam plaga primi angeli hic,
eadem esl cum sexta yEgypliaca; plaga secundi angeli ct
lcrlii eadem est cum prima /Egyptiaca; plaga quarti an-
gcli eadem esl cuin quiula; plaga quinli eadom est cuin
nona; plaga sexli eadem esl cum undeciina et secunda;
plaga seplimi eadem esl cum septima iEgyptiaca.
JJ IVota. Hi scplem angeli, pbialfe et plagae, diversi suntscptem
a seplein angelis, tubis ct plagis.de quibus aclum est c. 8. lubaru.i
et 9. Illi enim c. 8. et 9. conlinebanlur in septimo sigillo, f^ll^'^^^
ul patet c. 8. 1. hi vero conlinentur in ipso llbro septem piem an
sigillis signalo. Ergo illi praecedent tempore, hi sequen-^i-lorum
tur: illi plagas immitlent ante Anticbristum, hi lemporer'"^'^"^.
Anlichristi. Quocirca el plagae plera;que ulrobique diver-miies ,
sae sunt, cx parle lamen vel escdem vel similes sunt, utpartim
tuba et plaga. Prima grandinis, c. 8. v. 7. ex parte ea-jy*"«"-
dem estcum plaga seplima bic V. 21. interalia enimqua;
plaga haec affert, affert et grandinem , sed immanem in-
slar talenti. Sic tuba et plaga. Secunda c. 8. 8. similis est
plagaesecunda;hicv.3.in eo quod mare versum sit in san-
guincm , sed dissimilis in co quod cap. 8. magnus inons
roissus sit iu mare, hic vero nil tale dicalur. Kursum, c.8.
terlia tantum pars niaris versa est in sanguinem, ct ler-
tia pars piscium inleriit: hic vero totum mare yersum est
in sanguinem, omnesque pisces mortui sunt. Terlia tuba
et plaga c. 8. 10. facla est in fluminibus, uli ct terlia hic
v. 4. scd c. 8. aqua; versa; sunt in absinlhium, hic vero
in sanguinem. Quarta tuba el plaga c. 8. 12, fult in sole,
Commcnlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XYI.
9G3
uti et quarln bic v. 8. scd c. 8. sol pcrcussus est lenebris ^qiia: siint bituminosap . iiidequc alra;: de iis enirn ait Ta-
el obseurilole, bic vero ordore el a-slu. Qiiinta tuba el cilus, llb. 5. Aler nalura sua liquor. l'ari inodo augelus
plojja c. 9. 2. est locuslaruin crucianliuni el teiKbias in- hic iu fine mundi aquas maris facict atrus.et quasi mor-
ducentium; quiiila paritcr plaga bic v. 10. facil rcfjnuin luas; unde scquitur; El omnis aiiima vivens morlua eil.
Anticbribti lencbrosum el iniseruni, ila ut boniines pr» Teitio, Alcazar zo viortui refert ad victiiiias, quaruiii,
doloribus blaspliniient Dcuiii, et inanduccnl linguas.Sex- euin imiiiolabantur , sanguis cicipicbntur in vase, qiiod
ta tuba el pla{;a c. 9. 15. solvil quatiior anjyclos ligolos aqua scmiplenum eral, ut sauguis aqiiae misluse«sel flui-
in Kupbintc, qui soluli in ncicm producunt diicenlos iiiil- dior, ac cIT.jsus in fossam, qua- cral iu.xla ercpidincm al-
lioncscquilum; sexla paiilcr pla{;a bic v. 12.siicalur Eu- taris, fuciiius dellucrct, ncc iuila allaie baereret, illudque
pbratcs.iil pnrclur \ ia rc.^jibus ab orlu solis. Septima tuba inficcrct. Mj stice aulcm sifjnifaabal, quod de Cbrislo in
c. 11. 15. iudiicit mundi riocm ct consumniationcm , ca- criice, qui futurus ernt victiina lolius iiiundi.elHueretsan-
nilquc: laclum esl ref/num liuius mundi , Domini noslri guis cl aqua. Scusus crgo est, q. d. Aqua maris versa cst
el C.hrisli eius. Scplima plaga bic v. 17. ait: laclum est, in sanguincm, non sccus alquc in lebete, in quein anima-
00 niox inducil liorrenda fulgura, lonitriia, tcrraj inolus lis iiiiinolaii sangiiis imiiiiltebatur , aqua ipsa sanguineo
et grandinem. Ex diclis liquet scptcin illos angclus cum tinf^ibatur culorc. l'orro cuiisct Aleazar boc saiiguine si-
{Tnilicari sanf^uinem .Marlyrum, qui iiiarc{;cnliliialisru-
bricavit, et in san^juiiiem convcrtil, id est, sibi (Jbrislo-
qiic subiccit, et sanclilicavit. Unde S. Isidorus in quaBsl.
in Exodum, capite 10. Aqu:e. inquit, in sanguinem versst
\i sif/niftcanl populus conversos ad sanguinis Chrisli fidcin :
indi; pisccs, id cst fidclcs, mortui , id est, morti suul ad-
lubis biscc cs^c similcs, divcisos taincu cl bisce prievios,
oc quasi prodroinos: unde ct ininores pla>;as induciint,
quas hi , utpole postcriorcs , adau{jcnt ct consuniiiiant.
Eicipc scplimain cap. 11. v. 15. quK omniuin fiuciu iu-
ducil, uli ibidcin ostendit.
KT ABIIT PRIMLS ANGELIS, ET EFFIDIT PIIIALAU
SUAM ) Nolii. (Jiiod anjycli bic dicuuliir clViulisse pliiaius
in iiiarc, nuiniDa, solcm , etc. non od lillcram utsonnt,
quasi in liiic inundi rcipsa pbialns suas itru.suri siiit, scd
symbolicc accipicuduin cst. Tantuin cniiii bac plirasi ct
symbolo si(;nificnlur nnijclos opcrnliiros ct i iViisiiros esse
in mnri, nuininibus, solc, elc. iraiii et viiidictain divinam,
in pliialn qmisi contenlam ct repiffscnlnlam : v. {^. effi-
cient iil aqiia' inaris ct lluminum vcrtantur iu sanguincm,
ut sol solilo ardcnliiis urnt inipios, elc.
Et FACTiM BST viLSfS ((irscc i)/o;, id cst iilcus : ila
Vatabliis el alii: dicilur tninen vulnus; qiiia ulcns, diiiit
aperilur, fit vulnus) sxvvtt , id cst, diniiii et liorridiim;
rursum s:cvum, id cst s.Tvicns, dolorc afllijycns ct ci iicians
Anticbrislianos: ET PESSiMLiVi.) Id cst, niuvimc piiliduin,
pudcndiiin ct foctiduni. .\lliidit ad scxlniii pln{;;ain .Ejjypti
Exodi 9. v. 10. dc qua dicitur: Vacluquc sunl ulccru ve
dicti ab Inipcrntoribus eos perseqiieoiibus.
Qiinrlo , cl optiine, nlii ha;c rcferunt ad sanguinis co-
]iinin. Ciiin cnim iioiiio, vcl aniinal nliiid occiditur, pluri-
iiiiim cniuit san{];iiinis, q. d. .\i|ua inaris vcrsa est in sau-
fjiiincin, pcrinde ac si fucla; cssent iii co Iioininiini ca'dc9,
inuUiquc csscnt occisi ct mortui , idcoqiie pisces uinncs,
qui iii mari non saD{;uine, scd aqua vivunt , paiitcre-
iiiorlui sunt. (jcnilivus eniin singularis v-zooj, id est, mor-
iui, ponitur pro plurali iivLy.>-t, id csl iiiorluuruin, q.d. Fa-
cla est nqiin mnris qnnsi san{;iiis occisoriim ct iiuirtuo-
rum. Sic diciiiir t. Ke{^uiii 3. v. 22. Viderunt JloaOttx «-
quas rubras quasi sanguinein. dijverunlqite: Suni/uis i/la-
dii est ; puf/narerunt reijes contra se, cl r:csi snnt inutuo.
Causain subdit v. 5. diccns : lusluses, Voinine, qui piinis
cos in co quo pcccaverunt , ct quod aliis iniiisle irro{;a-
runt, iusle rcpcndis et rcmcliris eis: Quia sanijuinein San-
sicaruin luri/entium , et ad ulccra qiiibus Dcus pcrcussit/"* ctorum el Prouhctarum c/fuderunl, el sunijuinem eis dedi-
Pbilislbaios ob caplaiii ct circuindaiaiii nrcniu Tcslainen-
li : de qiillius diciliir 1. Rcffuin 5. G. Aijgravalit e.sl iiia-
iius Doinini super Azotios, el /lercussit in secretiori parlc
natium Azotum. Et inoi v. 9. Computresccliant promi-
tientes exlules corum. I)e quibus dicilur et Psal. 77. liG.
Vercussil iniinicus suos in poslrriora,opproliriuin sempiter-
num dcdit illis. Simili erjyo plu^ya pudcndn , a'i|iic nc di>-
lurosa pcrciilict Dimis in linc iiiundi cos qui hnbcnt chn-
ractcrcm bcsli.T, id cst .\nticlirisll , dc qiio dixi cnp. 13.
V. Iti. nimiruin u( piinint tnm ubn corum scclcra, liiiii pii-
dcndas libidincs; <iuibus .Viitichristiis ct .Vnliclirislinni
frxnn luviiliiiiil. Sic clininniiin liodicDciis |)iinil obsra>iio3
et libidinosos obscncnia et iiiolc~lis iilccribiis nc Iiie yciic-
rea, sive inurbo (lutlico, maxiiiic in inciiibris vcrcciindis,
qiiibus pcccnvcrunl. Dcns cniiii ipsa pcccata sic ordinat,
%U qu:c fuerunt dclcclamenta hoinini jicccanli. sint inslru-
mcnla Duinino punicnli. nit S. Aiij^iisi. in l'snl. 7.
Uicc eiiiiii iilccrn, ea>ler;p(]uc plnfj.T |ilanc ut soiinnl nd „
litterniii vidcntiir nccipicnda: licct nonniilli ba>c myslicu '-'
exponnnt, ut fncil .\lcn/ar, cuiiis dc siii{;iilis hiscc scplcin
(ilajjis inlcrprclnlioncin rcccnsui cap. pra>ccd. v. 5. Alio-
ruin rcccnscbo in liiic cajiilis
Et SECt:<DL'S ANGKLUS EFFUDIT PniALAH IN HARB,
ET FACTLS BST SASCLIS TAMQVAM MORTLI ) q. d. AllJ^C-
lus seciiiidiis opcraliis cst iii innri, M<rtilqiie aqiiam tolius
maris in snn{;iiincm. Scd qiiid si{;iii(ical to tamquain wor-
tui? 1*111110, aliqiii id cxpoiiiint dc snngiiine nlro. vcl con-
gclalo, qiii cx cdriHirc inorliii profliiit. Vcriim lioc rcclo
rcfcllit .Mca/nr. ricii ciiiin polcst ut snnj^uis ex inorliio
fliicns sit rubcus et iiilidiis, uli in ha>di sniij^iiinc njipnrct.
Nec vcro niil divcrsi coloris cst, out minus con{;«>lntiir
snnf^iiis cx scissa vivi hominis vcna cxilicns, qiiaiii cruur
ex codavcre iiinnaiis.
Sccundo, alii )iiilnnl alliidi od mnre mortuiim, in qiiod
Sodoina ob scclcro sua cunvcrsa cst; cius ciiiiii niaris n-
sti bibere: diijni eniin sunl. Sic .Egyptiis mutasti aquain
in san{juiiiein, eo quod ii)si sangiiine infanliiiin Hcbra>o-
rum,quos aqiiis iner{^cbanl,cascontaininasscnt, E\.7 19.
I'-T TEBTILS ANGELLS EFFLDIT PniALAM SLaM SLPBB . o
FLUMINA, ET SLTBR FOSTES AQLABLM , ET FACTLS EST
SANGLIS.) Sicul sccundus aii{;clus inarc vcrlit in saiigoi-
ncm, ila Iiic tcrlius fliimina cl foiitcs pnritcr lii saiifjoinein
verlil. Itnquc sicut in .Ejjypto sub Pliaraone, a .Mose o-
innis aqiia vcrsa cst in sanj^iiincin, ct omncs pisces inor-
tui sunl ; ila snb rnicin mundi jier totuin orbcm , univcr-
suin innrc ct oiiinia fluininn vcrtentur in saiij^uiiicni , et
oniiics pisccs moricntiir. Qiiod cniin oliiii in .E[;;\|i:o ac-
cidit. t)pu3 ct iiia>ludiuiii fuit cius quod fiitiiruin cst i(l
Hnc inuiidi. Siciil lanicn in .E|;yplo convcrsio illu nou du-
rnvil nisi octo dicbiis, iic Iinmiiics pcrirciit siti, ita pari-
lcr vidctur istaiii conversioncm non vnldc diu durnturam,
iie oiiines pcrcant, scd posl nliqiiod lciiipiis mnrc et flu-
iniiia sua; nalura>, colon ct snpori rcslitiiciidn forc, sicut
fuctum cst in .E;;>plo. Probnbilc quoqiic csllidclibus hnnc
plaj^ani aqunrum non nocilurnni , siciit nun nocuit He-
braiis iii .Ej^vpto; Iktc eniin plnj^a imiiiitlclur in impins,
od vindicoiiduin snnj;iiincm Sniictorum, qiiem impii tunc
cfl^iindcnt. Quod nd pisccs altinct, non cst iieccsse cos re-
vivisccrc; qiiia inundus brcvi linictur: ct forlo non dee-
runt pisces iii staj^iiis, laciibiis ct vi«ariis : nam de iis a-
qiiis nnn diciliir qiiod iii snii<;iiinciii con\crtcntiir. Ila 1*.
Lcssiiis, lib. l.'t. dc Pcrfcctionibus divinis . cap. 18.
Et ALDIW A>GELLia AQLARLM.j Nola. Ex lioc loco pa- ^.
tcl aii{;cIos ccrlos n Dco pra-fcclos cssc ct pr.-esidcre cerlis >,
crcaluris, ac sin;;iila elcmcnU suiim habcrc anj^clum pr.x>- ''i
sidcin. Si cniin aqii.'» habcnt suum anf;cluiii, cur non pari |,
iure liabcal siiuiii ct tcrra et acr? Dcus eoim li.Tc infcrio- p.
ra pcr nn{;clos distnbuit, ut ipsi si|;illatiiii coriiiii ciirain''"
gcrant. Ita doccl (Jii{jencs, hniii. M. iu Nuiii. S. Aii{jiist.
Iib. 83. quisl. 79. ubi ail; Unaqiixquo rcs visibilis inhot
'al<'llU
1 pnl
,:. l..m
966
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cop. XVI.
mundo habetangelieant potestatem sibiprijepositam. S.TIio- i soptem reliqui lerriti ei se subdent: ct quia oliqui cx Iiis
nias 1. p. q. HO. art. 1. Gabriel Vasquez, 1. parl. t. 2. " erunt in Oriunle, hi
disp. 245. n. G. ubi prceter OrigeDem et b. Auguslinuir,
citat Andream et Arelam, quin et Plutonem. Quod enini
Alcazar per angelum aquarum Moscn, per angeluni alla-
ris Eliam accipit, mjslicum est et symbolicum , nou lit-
terale nec genuiuuni.
Porro angelus hic aquarum praeseslaudalDeiiustitiam,
60 quod impios aquis abutentes punivcrit, inutando eas
iu sanguinem. Ait ergo: lustus es, Domine, quies, el qui
eras sanctus. qui hsec iudicasti; quia sanguinem Sancto-
rum el Prophelarum effuderunl, el sanguinem cis dedisti
bibere. Syrus vertit : lusius esi ille qui est, el iite qui erut,
et pius ( vel induljcns ] quia hxc iudicasli, elc. Gaudeut
enim angeli, cum crcaturee, quibus pra?sunt, Ueum, Dei-
que iusirtiam commendant et laudant.ISola. In his novis-
siinis mundi plagis elucet non soluin iusiitia, scd et mise-
ricordia Uei • uam paulalim,ct cum inoderainiue aiihiben-
lur, ut peccalores per eas invitentur ad poenitentiam et
nc siccubitur ab angelo Euplirates, ut
iacilc possint ad Antichristum transire, ulquc cum illQ
contra Christum et Ecclesiam piignantes, a Deo proteran-
tur, iit dicitur v. 14. ideoque \\xc siccalio Euphratis, quae
liet a bono angelo, non liet, nec cedet in bonum et victo-
riam Anlichristi et Antichrislianoruiii , qualcs eruut hi
reges, sed Christi et Chrislianorum. Alludit ad Darium et
Cyrum reges Persarum et Medorum, qiii ab Oricnle , id
est, ex Perside et Media veneruot ad cxcidiiiiii Babylonis,
ac Euphrate in alios multosque alveos dcduclo, sicco pe-
de iiiilitus in urbem immiserunt, itaque eaiii ex iinproviso
ceperunt, ut dixi Danielis 5. v. 30. Usec eniiii Euphratis
siecatio rursum iterabiturin (ine mundi, idque non natu-
raliter opera huminum, uli faclum esl leiiipore Cyri, sed
miraculose opera angeli huius sexti.
Censet Viegas hic sect. 3. (licet seet. 2. controriumdi-
xeril) et Geaebrardus in Ps. (i7. 37. hos reges venturos
non pro , sed conlra Anlichristum , atque pro Christo et
emeudaLiouem. Uiuc non semper durant,sed alii aliissuc- [J Ecclesia pugnaturos; tum quio emitluntur abangelobono,
cedunt, ut advertant esse manuni Dei castiganlis, uon
causas naturales, aut fatum aliquod stellaium.
Et AUDlvi ALTERUM ANGELUM. ) Lege cum Romanis
"■''■ et Graecis: Et audivi alterum ab ultari, scilicet egredieu-
lein e loco Marlyrum petentium vindiclam, el dicentem:
Eliam. Domine , etc. vera et iusta iudicia tua: Allerum,
intellige angeluin.
Vert.8 Et QIARTLS ANGELUS EFFUDIT PHIALAM SUAM IN SO-
LEM.) Quia scilicet effecit ut sol inteusius et acrius impios
ureret. Unde sequitur: Et datum est illi (soli) sestu affli-
gere homines et igni. Ubi to et ^if.yflTcxov, sive explicalivum
est: xstu ct igni, id est, aeslu igneo, testu intenso et ar-
dente instar ignis. Sic ait Poeta: Aurum frxnosque, id est,
fraenos aureos^momordit. Significatenim homines arsuros
lanto aestu, ul hic aistus eis videatur esse ignis, utque si-
bi videantur in igue versari et torreri. INam Graece est
jixuuaTicrai a-j^ouTzoy; sv njpi, id est, datum est illi aestuare
facere, sive adurere homiues in igne. .>
Sic fingunt Poetae quod Phaeton,cuin solis currum re- ^
gere nesciret, terras et cailum ambusserit. Unde et Phae-
ton dicitur ano toj yMu;, id est a luce, et ai9u, id est uro,
ail Servius in illud jEae\i. 5.
Auroram Phaethontis equi iam luce vehebant.
Et Cicero, lib. 3. Officiorum fabulam ita narrat: Phae-
thonti filio sol facturum sese dixit, quidquid oplassel; o-
ptavit ut in currum patris tolierelur: subtatus est: atque
u antequam constitit , ictu fuiminis dejlagravil. Quanto
melius fuerat in hoc promissum palris non esse servatum?
Tropologice S. Gregor. 34. Moial. cap. XL Phialam,
ait, in sotein rfj'undere,est persecutionis supplicia viris SO'
pientix splendore fulgenlibus irrogare.Et dalum esl illi ut
affligerel homines seslu el igni ; quia dum sapientes viri
crucialibus victi, mali vgendi errore tanguntur , ittorum
ejcemplo persuasi infirnu quique, temporalibus dcsideriis
inardescunt. Jiuinx namque fortium augmenta pnestant
perdilionibus inpinorum
qui eis siccat Euphratem; tuiii quia Anlichristiis conlra
eos ingentem parabil exercitum. Subdit enim qiiod draco
el bestia, id esi, diabolus et Anlichristiis, tres spiritus im-
mundos mittent, qui alios omnes reges sibi foederatos con-
tra eos in suum auxilium evocenl; sed hi omnes caeden-
tur, non tain a regibus ex Oriente veuienlibus, quam a
Christo V. 16.
Uxc senlentia ia speciem videtur probabilis. Probabi-
lius tamen videtur coutrarium , scilicel eos pro Antichri-
sto contra Ecclesiani venturos: ita Ribera el alii, imo i-
pse Viegas, sect. 2. Nain htec speclaut ad ultimum Anti-
christi auuum, quo ipse iam subiectos habebit oiunes or-
bis reges , erilque inonarcha; unde acerrimam inslituet
ubique persecutionem in Christianos, ac coulra eos hunc
exercituin convocabit, ut per eum fideles ublque perscru-
letur , oppugnet et exterminet. Erit eniin hoc ultimum
bellum, ultima persecutio Antichrisli , in qiia ipse noa a
regibus, sed a Deo et Christo (contra quos pugnabit) pro-
fligabitiir in loco qui vocabitur Armagedon, ut diciturv.
14. el 1(3. et cap. 19. 15. et cap. 20. 0. Erit ergo haec ex
ullimis plagis tam iniindi, quain Anlicbristi.
Obiicies: Quorsiim tantus militum numerus ad profli-
gandos Chrislianos , cum hi sub Antichristo futuri sint
perpauci? Resp. paucos fore, si ciim Anticbristionis com-
paicnlur; revera tamen fore inultos , prssertiin qui ia
niontes, sylvas.aliasque lalebras sese abdent. Si euim nu-
nierus Uebraeoruin egredientium ex ^Egyplo ascendit ad
Ires milliones, uli oslendi Exod. cap. 12. v. 37. quot mil-
lioues fore putainus Clirislianorum in lolo mundo? Quare
siciil Pharao ad subiuganduin Hcbraeos coegit oinnes re-
gni sui copias, ita Antichristus ad subigendos sibi Chri-
stiaiios toiius orbis, omnes suas vires et copias coUiget:
et, sicut Pharao cum omnibus suis periit obrutus mari ru-
bro, ila Antichristi cxercitus peribit obrutus igne caele-
sli. Hoc ergo consilio et fine faciet Deus colligi omnes hos
eius exercitus, ut universos in unuiii collectos uno ictu,
Et quintus angelus EFFfDiT PQiALAH SUAM suPER [") uDoque quasi fulminc afllet et perdat; sicut idcirco fecit
Ver». tJ.
SEUEM BESTi*. j Id cst , supnr rcgnuni et siibdiios Auli-
chrisli : uiide factum est regnum eius tenebrosum, tum
proprie, tuin symboliee tencbrosum, id est, infelix, peste,
faiiie, morbis,aliisque aerumnis et infortuniis miserum et
calamitosum, adeo ut Anlichristiaui manducent , id est,
mordeanl, linguas suas.quasi rabiosi eas vejleut mandu-
care et vorare prae doloribus et tormentis. Est hyperbole
et calaehrcsis; tenebrae eniin symboluin sunl adveisitalis
et aerumnarum, uti lux prosperitatis et Iselitiae ; et maadu-
care sumitur pro inordere.
Et SEXTU9 ANGBLUS EFFUDIT FBIALAH 9UAM IN FLU-
MEN ILLUD MAGNUM EUPHRATEN : ET SICCAVIT AQUAM B-
lUS , UT PR^PARARETUR VIA REGIBUS AB ORTU SOLIS. )
Nain, ut dixi Daniel cap. 7. et cap. 11. et dicam hic cap.
17. ex decein illis regibus qui Antichristi tempore orbis
jniperiuin dividcnt, Ires occidentur ab Antichrislo, ae raox
Pharaoacm cogere universos bellalores iEgypli, ut omnes
simul conliceret mergeretque iu maii.
Myslice, Laurentlus lusliniaaus, ei ex eo Alcazar (li-
cet ipse id putel esse litterale) : Siccatio, inquit, Euphra-
tis symboluin est terrence felicilalis mundanos homines ia
ipso decursu deficienlis et deserentis. Euphrates enim si-
gnifirat lorrenlem rapidissimum suporbiae, dcliciarum, at-
que opum, et forle eliam huniana; sapientiae et eloquen-
tix,qiiibusRoinauicircuinnuebant,quibiisquerepellebant
Chrisli Evangeliiim. Sed haec in Komanis dcsiccavit Deu3
per Darium elCyruin, id est, per S. Petruin et Pauluin:
quo factum est, ul ipsi in Babylones, id est Roinaj, fami-
lias illusires irrumperenl, easque occuparent. Unde et A-
damus Sasboul, prologo in liaiam, refert S. Hieronymum
docere, qiiod in Medis et Persis Aposloli et eorum succes-
sores denotentur, qui Babylonera , id est confusum mua»
Commeiilaria in Apocjlyp«in S. loannis. Cap. XVI.
967
dum, everterunt. Sicul enim Cyrus et Dnrius non vi; ncc ^ colleolos uno quasi iclu el lelo conficiat et occidat. Cnde
Trei ipi
riiuiqiia
•i r>ox
qui ?
armis, scd occulle alio derivando Eupliralein (quod Ita
byionii impossibile piilanlcs non prx-coveranlj Babjlontm
occuparunl, ita Chrisliana relisjio non vi, scd occuUe ser-
pendo, senalorias domos Roma; oecupavil, anlequani Ro-
mani perseiilisccrent; ila iil subilo unus uxorein propriani
Chrislianam deprclicnderet, ulius filiam, alius fralrcs, a-
lius cosnalos et airmes, iamque viderenl Chrislianisiiium
totam Roinam pervasisse. Hic sensus myslicus coofjruit
Cyro ct Dario expiifjnanlibus Babylonem, non autem hisce
repibus pu^nanlihus contra Chrislum et Ecclcsiam.
Et TIDI DB ORE DBACOJIIS, ET DE OBE BESTIf, ET
' DB OBE PSELDOPBOPHETjB (de quibus dirtum est c. 13. )
SPIRITUS TBES IJIJItSUOS IM MODIM BAKARtM. ) Supple
prodire, vcl exire. iili lefjunt aliqui codices maouscripti.
QuBPres, quiiiam sunl hi ? Primo, Prospcr in Dimidio lem-
'"poris cap. 11. censct fore tres .\iilichristi praecones, de
iisque subdil: Quod in Daniele dictum est: Examina ex sternutaincnlum. Huic enim symbolo conveilit rani foB-
eo surgenl, hic aperle dictum cst, exire velul prxcones eius ditas , obscociiitas et figura. .Nam in ipso rocuo in quo et
tres spiritus immundos, tamquam in tres partcs orbis, .4- " nascitiir el volutatur sempcr, mirificc luiuria ac lurpis
six, Europx et Africx, qui pcrsuadeanl Antichristum esse libido rcpracsentatiir. In maculis quibus velul ocellis qui-
Christum. busdam undique distinguilur, oculorum concupiscentia
Verum dico,trcs hoscc spiritus esse immundos.esseque innuitur. Iii pertinaci importuui clamoris elalioin-. super-
daemones; hoc enim discrle asserit S. loanncs. Censet Vie- bia adumbraiur. Qua dc re extat apologus apud ..£sopum,
cap. 17. v. 11. dicitur : ffi cum Agno puqnabunt . et A
gnus vincet illos. Hinc dies lanlae polcniiae et viclorise vo
catur hic dies magnus omnipolenlis Dei, quo sciliccl Deus
edct stragem tanlam, ul ad ccenam magnam vocet omoes
aves cacli, ut dieitur cap. 19. 17.
Alystice, Alcazar (quod tainen ipse affertquasi lillera- jf,.iif,
le) : Per Ires , inquit, hasce raiias sigiiificanlur tres fide- '■'•'>">•
lium hostes : daemon, inundus, caro; aul potius eoruni lo- '"'' "^*"
cutio et suggcstio, de quibus fuse el docte agil nosler Ber- ^o°"f\ '^*'
nardiuiis Rossiguolius, I. 3. de Discip. pcrfeclionis, cap. dsulJiu.
13. Ha;c enim iriple» corum loculioel suggestio. scilicet
ad houorcs, opcs et dclicias consectandas, prodil ei ore
dracouis, et bestia; marinaj , ac hislise tcrrcstris, de qui-
bus cap. 13 id cst, ex ore diaboli, mundi et carnis; sunt-
que eorum quasi halitus, sive spiraculum, imo sternuta-
rncntum, sicut ait illc feleiii esse leonis aut tigridis quasi
gas hoscc trcs da-niones nb Anlichristo , ia visibili hom
num, quasi legatorum, specie, niiucDdos ut geules ad se
cougrcgcnt.
Veruiii hoc inoerlum csl, pra^serlim ciim liic a loanne
noo hoininibus, sed ranis coinparcnlur. Illiid ccrtum est
daemoues hosce exire dc ore draconis, beslise el pseudo-
propheta, id est, iussu et impcrio da?monis, Anlichrisli,
et pracursoris eius milti, ui sollicilent congrcgeotque
gentes et mililes ad Antichrisluni. Eveunt ergo, ul seplein
reges rcliquos ct siipcrslilcs. in bellum coiitra Christia-
uos ciim .\iitichrislo iufcrciidum , luin siiasionc, luin si-
gnis cl prudigiis, sive pcr sc, sive per magos suos indu-
cant ct cuncitcnt, ut sequilur. Quocirca subdil lonnnes
de rana cuiii bovis iiigcnli mcle sese pcr tuinorem coni-
paranlc. Tres ergo rana; sunt Iriplices moleslx et obstre-
perae siiggcstiones diaboli, muudi cl carnis; sive superbio:
a\aritia; cl libidinis. Hinc et triplices suiit rana;, scilicet
primo, raox coiiimuncs et palustres; secundo, rubelae,
qua; suiit teircstrcs et virulcnta;; ac lcrtio, calnniil»,
quae dcgunt iiilcr arundines ct fiuticcla, leste 1'Iinio lib.
8. 31. el lib. 32. 10 Primas carni, secundas diabolu, ter-
lias iiiundo, non inale adaplaveris. Hiic usque .\lcazar,
sed inyslice. Nam ad litleram ail loannes hasce ranases-
se trcsspiritus iminundus, esseque tres daemoiies.
Syiiibolice, rana cst invcrecunda, obslrcpera, curiosa,
obscoena, stolida, ideoque loquax; unde proverbiuin: /la-
Sunl enim spiritus dxmoniorum facientes signa. Ubi to e- (^ na gijrina sapienlior. De quo Plalo in Theaelelo: ?>os , in-
}iim dat causam prajccdenlium , q. d. Nc quis putans o
mnes spiritus cssc purosetbonos,cssequeangclossauclos,
niiretur id qiiod dixi csse spintus immundos ; sunt cnim
rcvcra lalcs intcr spirilus,siintque spiritus daemouioriiin
(non eniiii omnes spiritus sunt angcli boni) iique faciunt
aigna ct prodigia.
Porro lii spirilus comparanlur ranis, ob immundiliein,
faeditatem, luquaritalcm ct conlumaciani , quamagiio,
sed inani cl imbelli slrepitu, omncs od arnia coiilra Chri-
stum et Chrislianos concilabiinl. Rana cnim clamorem e-
dit raucum, molcslurn ct imporliiuuin.scd invalidum, in-
eiriracciii el iiiibelli;iii : qtiorirca rana n Graecis vocnlur
6iToa/o;, ab aspero claiMorc ; rnna; ciiiin compclil illud
Laconicuiii : Vox esl. prxtcn ,i nHiil.
Unde cos qiiasi dcridens lonnncs, stultumquc coriiin
Chrislo obslrcpcndi ct obsistciidi eousilium ustcndriis, ns-
seril nulluiii aliuiii fore lanla; cnngrcgalionis et coniurn-
tionis fiuem, qiiam ut roiigrcgcnlur rcges omiics od pr.x'
quit, illum tamquam Deum ob sapientiam admirabamur;
ille nihito inagis anteccllcbat prudentia quam ranagijrina.
Dicilur gyrina, a figiira corporis; quia in gyrum orbicu-
Inlur, ul qiioqiiovcrsum se facilc flectere cl vcrlcre possit.
Hinc rana sigiiifirat haeresiu el h.Trelicos slolidos. luqua-
ccs, curiosos cl obslreperos. Quocirca Fridcricus Staphy-
lus, libro di; Lulhcrnnorum concordia, et Gabriel Praleo-
lus in Calnlogo hxrelic. apposite hascc Ires ranas adap-
tant Iribus seetis quaj n Luthero promanaruot. Prinia cst
Anabaptistarum, qiiorum pater cst Rolhmannus. Sccun-
da csl Sacrnincutarioriim , qiiorum auclor cst Cariilsla-
dius, c\ qtio Zuinglius cl Calvinus prognati sunt. Terlia
est Proleslanlium, quoruin dux cst .Mclanchthon.
Riirsum , .\lcazar pcr Ircs liasrc ranas acripit iiidais-
mum, gciililismum el haercsin.Vide qu.-c de raiiis dixiEx-
odi 8. 3. ct scq.
EccB VEMO SICUT FfR ) Tum ad iiidicium universalc, Ven 15.
Iiiin ad pra-lium ct rladcm lianc .\ntichristi ct .Vulirhri-
liuiii iu die iiiagiio oiiiiiipotcnlis Dei. ibiquc oiiines pari- '■' stiauoruin , qiia> iiidicio erit pra-via ; ct sicitt fiir , id csl
tcr ab cu sidercntur cl pcrimanlur, sicque in eis implca-
tur illiid Psal. 2. v.2. Aslilcrunt rcgrsterrx, et principcs
convcnerunt in unum , adrcisus Dominum , cl adrrrsum
C.hristum eius : qiii habitnt in c:rlis irridrbil eos. ct Domi-
nus subsannabil eos. Et illud Isaiae 8. v. 9. Congrcgamini,
populi, et vincimini. Erit ergo ha;c quasi gigantomnchia.
Sicut cniin Titanes siipcrhi giganles, niovenlcs bcllum
contra lovcm , ab rn fulminc ndncti sunt in tarlara: ita
et liiscc rcgibiis rontra sc bcllanlibus faciot Dcus. Quo-
circa omnis h.vc corum conspiralio niliil aliud proficict,
quam ut omnipotcns Dcus cos simtil cnllectos corripiat,
et suo; fortitiidinis docuinentiiiii clarissimiim in eorum
excidio cdat, idqiie prffslet eadcm via alqiic rnnsilio, qiia
ipsi suum Chrisliim cl Cliriiiiianos oppugnarc cl cxtcrmi-
iiarc tenlabant. t^olligct enim cos cum .\nlichrislo in ii-
Dum lucum, cuius nomcu cril Armagedou, ul ibi simul
clanciilum, ine»peclalo ct cx improviso. l'nde Varro lib.
11. nomcn fur derival a furvo, id cst alro, quod pcr te-
ncbras alrasquc norlcs fiirctur ; alii a fraude; alii a fe-
rcinli), id cst, aufcrcndo rcs alicnas; alii a tJr.TCo eoo, id
est ftir: ila (iellius lib. 1. cnp. 18. Ilnc furis coinparalio-
ne odvcnliim iuexpcclntum, arcaiium cl subilum Christi
nd iudiciiiin dcsignnt sa>pc Scripturn. Mntlh. 24. 13. 1.
Thcssnl. o 2. 2. Pelri 3. 10. Apornl. 3 3. ut iugi cl con-
linua eius expcctatione cl inctu homincs lcncat suspen-
sos; ilnquc ipsi singulis dicbus , imo horis et momentis,
sludinsc totoqiie menlisconnlu ndeumsccomparent.Nam,
ut ait S. Hilarius can. 27. in )latlh. in fine : Paratos nos
essc cnnvenit ; quia dici ignoratia inlcntam sollicitudincm
suspcns:e exprctationis exaqitat.
RbaTUS QU VlGILAT, BT CISTODIT TBSTIMEirTA Sl A.)
Puta Dci gratiam et virtutis, quibus quasi restibus orna-
968
Commcnlnriii in Apocalyisin S. lo.nnnis. Cap. XVI:
tur aniina, nc apparcat eiiis liirpitudo, id cst nudilas, pu- ^ et ludaea. Porro hic congrcj^antur gentcs et rcfjcs in Ar
la ei innala coiicupisccnlia cl labcs originalis, aliaque vi
tia et pcccnta indc projjnala.
Vcrs. 1G. ^'"^ CONGBEGABIT ILLOS IN LOCUM QUI VOCATUR DE-
Armo«c BRAICE Armagedon.) Ita Itoiiiana vX (jrajca legunt, non
ioai\mi' Armagcddon, scd .l/wa(/P(/o/i pcnulliina brcvi. Arabicus
quoque legit \rmachadon. Quoeres priino, quid hebraicc
signilicct, et iibi sit Arinagcdon. l'riino,S. Hieron. in no-
minibus Hebr. Armacjedon, inquit, inlerprclalur consur-
rec/io tecii, sive consurrectio in priora (quia Anticlirislo e-
verso rursuiii Ecclesia; tectiiin in pristinain gloriain con-
surf^et) sed mclius mons el. lalrunculus , vel mons r/lobo-
sus ; qiiia scilioct co convcnienl .Anticliristiani , qui furcs
eriiiii et latroncs ; volent cniin furari Deo suuni bonorcni,
et Saiictos vila spoliaie. Addit Vicgas, /lrw«(7f(/o?i signi-
ficare monlcm pomorum, sive frucluum : TJIIO inecjhed c-
niin signilicat poinum.
Seciindo, Ticonius hom. 13. et Ribcra putant yl/vwf/iye-
don csse Maf^eddo, qui cst cainpus ct civilas in Iribu .>la-
nasse, iuxla Irzrabel, ubi a Pbaraono Ncchao pcrcussusl)
et occisus est losins re\ Iiida, 2. Paral. 33. 22. ncque id
vero est absimile. Favcnl cnim Seplua;^. qui Zacbar. 12.
11. iibi nos legiiniis, Sicul ptanclus Adadremmon incam-
po Maijcddon, vertunt,S(P«< campus maloyranali. quod in
campo succidilur, quasi in Mageddn litlcra m sit servilis
et heemantica, ac radix eiiis sit y^;) gada, id est, suc-
cidit, quae etiain est radix el eiymon Armagedon , ut
mox dicam.
Verum , quia ad Mageddo bic additiir Ar , quod non
campiiin, sed montein signilicat,, neque Mageddo. sed Ar-
inagedon, vocatnr; et qiiia nusquam alibi Scriptura, nec
cosmograpiii meminerunt loci qui vocetur ,\rmagedon,
hinc verius videtur Armagedon noviim esse noinen loci,
quod illi imponclur abcvcntu tciiipore Anlicbrisli..4rma-
gedon enim significat Hcbr. dotum congrcgalionis cxerci-
tus, sive insidtas vel dolum excidii . Derivatiir enim a ra-
diceQlyaraw, id est, doloseegit, astutus fiiit (unde
mugcdon , sed sensim , viciniores citius , remotiores tar-
diiis.lnterirnritexcidiumBabylonis,quoddescribiturc.l7.
et 18. mox cap. 19. 11. Cbristus cum suis in aciem pro-
dil.qiii eos caedit in Armagedon. Ergo non est hic hystero-
logia, ut viilt llibcra, sed recla rei gcrcnda! series ct ordo.
Et SEPTIMUS ANGELUS EFFUDIT PIIIALAM SUAM IH AE- Vcis. 17.
REM, ET EXIVIT VOX MAGNA DE TEMPLO A TIIRONO, DICENS:
Factum est.) q. d. Hic finis est scplem phialaruin ct pla-
garuin novissimarum, ideoque pariter mundi finis et dies
iudicii inslat. Porro cfTiidit phinlain suam in aerein,(jnia
in aerc Deus oslensurus crnt suain iram,cdendo in eo ful-
gura,et voccs, et tonitrua.Vicgas voces has nccipit arlicu-
iatas, quasi sint voccs spectrorum, pula cxercituum dis-
currcntium in aere, et conclamantium caedes et strnges ;
sicut onle obsidionein leroSDlyma; in aerc apparueriint
armatBC acics, cl vox dc templo, Migremus hiiic, tcste lo-
sepho lib. 7. Belli c. 12. Polest secuiido esse hendiadys,
voces et lonitrua, id est, voces tonanles, sive lonilrua vo-
calia. Si quis terlio, alias voces malit hic accipere a caelo
lerribilcs, non rcpugnabo.
Et terr* motus) luxla illud Ps. 17. v. 8. Com?«o<a vers. 18.
est. el conlremuil terra: fundamenta monlium conlurbala
sunt, cl commola sunl ; quoniam iralus est eis.
Et FACTA EST CIVITAS MAGNA 1N TRES PARTES) Al-Vers. 19.
cnzar per civitatein hanc magnam aecipitBabylonem,quaB
civitas magna vocalur cap. 17. 18. id est Roinain, qiiaj in
tres partes divisa cst cuin Constantinus facliis est Chri-
stianus, sciiicet in Christianos, Paganosct nciilrales. Per
vocein vero de tbrono procedentem accipit notiliam,quam
S. Sylvester Pontifex toli Ecclesiae tradidit de Conslanti-
ni Imper. decrelo, quo se Chrislianiim publicc profcssus
est , et (empln in lesu Christi honorem erigi imperavit.
Ila ipse more suo mystice et pie in Romanam Eeclcsiam.
Dico ergo ad littcrain,civilatem hanc non forc Bnbylo-icruss-
nem, id est, Romam; qiiia de ea mox aget loannes sublem fin-
noinine prnprio Babvlonis, sed esse lerusalem : Iikc cnim ''*""' '"
ndy «''«a est doliis vcl astiitia ) et *;'1A gadad , iindeQ vocatiir civilas magna cap. 11. v. 8. et haec maiima erit
per ci (isin fit gad. id est,exerritiiin congregavit; vel a y*7;(
gada, id est, suecidit, nnde ^iyTA ghidon esl succisio;
itaque vocaliis estGedcon , quia siiccidit altare Baal, in-
deque siiccisurus ernt Madiaiiitas. Pro Hcbra-o ghidon,
(ira-ci diciiiit gedon ; qiiia iion pnssiint cxpriiuerc inedinin
lilleraiii ain,(\usi esl in ghidun. Diciliir crjjo bic locus Ar-
magedon, quia in cinn Deiis callide , et quasi pcr dolum
hos rcgps ciiin Antichrislo adiinabit , ut onincs uuo die
perdat. Vide cap. 19. 11 et scq.
Aut certe Armagrdon significat analhcma,\el excidium
excidii ; quin scilicet Deus ibi Anticliristiim ciim suis ple-
uo cxcidio ad inlernccionem usque dclcbit : GIH cherem
enim, sivc chornta, vcl iit nos dicimus/jo/'«?(2 (de qiio Nu-
mcr. 21. 3) Hebr. significnt nnallieina, vel rein excidio
addictam eldevolam: f//;/rfo7z signilicat siiccisionem etex-
cidiuin ; littern enim cJiel , qiia; priina est in cherem, et
ciiormu. qiiia giilluralis esl, eaqiic diirior pronunliatu ,
00 qiiod sit profiindse aspiralionis , hinc apud Grfecos et
Lalinos liqiicscit et pcrit, nt pro chonna diramus horma.
Idem fit in nominibiis Oreb , Henoch, Ezechins , etc. in
quibus prima lillera cliet peiit et cvancscit.
Porro faniiliare esl Hebrwis nomcn imponere ab even-
tu, maxime bcllico. Sicenim lonis in quo eiEsi suntCha-
nanaei nb Hebraeis, vocatus csl horma, Niim. 21. 3. (quo
forle hie allndit S. loannes ). Sic aliiis lociis in quo Pbili-
sliia?i n ludicis cacsi sunt, vocaliis cst Lapis adiiilorii, 1.
K:'g. 7 12. Aliiis vocalus csl liiKd Vliarasim, 2. Keg. 5.
20. Alius iibi Sampson maxilla cccidit inillo Philislliinos,
inde nuncupaliis cs! Kamalh lechi, id est, elcvatio maxil-
\ds. ludie. 15 17.
Verisiiiiilc cst Armagcdon fore iuxla lerusalem et val-
lem losaphni, lum quia, ul dixi cap. 11. etrursum dicam
temporc Anlichrisli;erit eniin ipsius regia, uti docui c.ll.
V. 8. Ita Arctas, Viegas, Ribcra et alii. Sensus ergo est,
q. d. Hoc lerrae motu leriisalom findetur in trcs partes ,
tam quoad ajdificin, qiiam quoad moenia; lautusenim e-
ril, ul etiam insiila; et inonlcs loco movcantur, ut sequi-
tur; quocirca non tanliim civitas ita findetiir, ut habcat
scrobes ct biatus inleriectos , sed etiam ita dividetur , ut
paites ipsaj inler se seiuncta» sint et divisie; quod olim a-
libi accidisse narrat Plinins lib. 2. cap. 83.
Mystice, miilli per civitatem magnam intelligunt iinpio-
ruin coeluin et miiUitudinein,quK iu Ircs.id est,vnrias par-
les ct scbismata abibit et dividetiir, uti in hoc mundo, ita
et in inferno.Unde Ricbardus per tres partes aceijiit pagn-
iiismuin, iudaisiniini et falsuni Christianisinuin, Rursum,
alii Ires has parles ccnset esse eas, de qiiibus dicit S. loan-
iips, Ep.l. c. 2. IG. Omne quod esl in mundo.concupisccn-
tiu carnis csl, el concupiscenlia oculorum,el supcrbin rita;.
p. Et Babylon magna venit in memoriam ante Deum)
•-'Quajnam sit ba;c Babylon dicam cap. scqiienl. Nola. Si-
mul liajc ostensa sunt loauni, licet uon siniul mandanda
sint exerutioni.
Et OMNIS INSULA FUGIT, ET MONTES NOS SINT IN-Vers.SO.
venti) Cum enim clementum terra» post diem iudicii, a-
lio perfocliori modo ac figiira conslitucndum sit.nihil nii-
rum est qiiod antea incipiat commoveri inusitato illo et
stupendo modo.ac qiiasi universali lolius terr£E molu. Un-
de pra?ccssit: Et civilalcs Geniium cecidcrunt. Qno etiain
fiet, nl magna pars hominiim iulcreal, et qui supcrslites
maiiserint, ingenti pavore concutiantiir , ait Franc. Sua-
rez 3 p. q. 59. a. 6. disp, 56. sect. 4.
Et GRANDO MAGNA SICUT TALCNTUM DESCENDIT.) Grae- ve„. 21.
, id cst, qiiasi tnlentaris, hoc est inagncB Gr.indo
_ . . . . Ce, a; za.K'i'1- , , ., . ., ^
rap. 1/. ibi crit rcgia Anlichristi: tiim qiiia io valle losa- molis el vasta' magni(u(]inis, ait Erasinus; hoc enim Grae- '^'«''"a-
phat futurum cst iudiciuin, uli pnlcl loelis 3. 2. tiim quia ci vociint Talavnaiov, id est, talcnlaro, elianisi praecise non ^'^'
Armagedon Hcbrajum est nomen : erit ergo in Palacslina adaequet magnitudinein ei pondus talenli. Alcazar tamea
Coramenlarfa in Apocalypsiii S. loanni?. Cap. XVI.
9G9
opnsct priEcise {»randincm hanc habcre molcm cl pondus ^ Ponlificcm, qui in II. Nicaeoa Synodo daranaTit Iconocla-
lalcnli. I>t coin'i sa>culis omnibus invisact inaudila. Ln- slas; pcr sccundum anjelum, accipit Romanorum quo-
Aii-.IHusphninavcrunt Deum hominex proptcr plaijam gran
dinis, f/uoniam marjna facta est vehemenler. Porro talcn-
Inm Atticurn couliiicbat minasGO. hoc cst Hoinanas libras
62. ciim mcdia, qua: conficiunt uncias 750. Hcbra;um ve-
ro aitiquum lalentum duplum erat ad Atlicum, dc quo
loqui iulcrdum solcnt Gra;ci ct Latini,ct dc eo quoquc vi-
detur hic loqui loannes, inquit Alcazar. Dicilur talcntum
0 Ta"/,avTov, id csl, slatcra, trutina, libra. Hinc mclonj ini-
ce pondus quod ci imponitur librandum cl pondcrandum,
«c propric iiondus illiid in^cns (quod talcntum vocamus)
hoc noiiiinc a|ipellalur. Sic Nonnius balislas talentarias
TOcat,qua; scilicct Inpidcs lalcnli pondus iacularcntur.
Porro cxcmpla ingcniis ct portcnlosa; {^randinis ac la-
pidum reccnsui Exodi 8. 18. el Ezechicl 38. 22 Ha; cr-
RO sunt scptcin plap;a3 novissiina;, quai lotuin orbein con-
fundcnl, cl tanluin non cvertcut. Vidcrunt ha;c pcr um-
bramticntilesct Pocla;. Undc Lucanus initio,Iib. 1. Phar-
sal. ito cauit :
Sic, cum comparjc soluta,
Sxcula tot mundi suprema cocgerit hora,
Anliquum repetens iterum chaos, omnia mistis
Sidcra sidcribuft concurrent, ignea pontum
Astra pctent, tcUus extcndcre liltora nolct.
Excutictque fretum, fratri contraria Phcebe
Ibit, el obliquum bigas agilare per orbem
Indignata diem poscet sibi : tolaquc discors
Machina divulsi turbabil fcedcra mundi.
Bt Oridius 1. iMclaniorph.
Essc quoque in fatis reminiscitur affore tempus,
Quo viare, quo tellus, correptaquc regia cxU
Ardeat, cl mundi mnles operosa laborcl.
El Scncca in Hcrculc (^la;o.
lain iain lcgibus obrulis, '•
Mundo cum vcnict dies,
Australis polus obruet.
Quidquid per Libyam iacel:
Arctous polus obrucl
Quidquid subiacet axibus.
Amissum trcpidus polo
Tilan excutiet diew,
Cxli regia concidet,
Ccrtos atquc obilus Irahct :
Atque omnes pariler deos
Pcrdct mors aliqua, el chaos,
Et mors futa novissima
Jn se constilitct sibi-
Mystice, Uichard. ct alii per {^randincm lalenloriim acci-
pliinl obdui alioncm dainnaloriim in j^chcnna: hx-c csl siip-
irlicium (^rnvissiinum, a?quc ac iustissimum. Alcnzar^cro
nccipit obdiiraliniicm , qua nonniilli cx (icnlilibus plcclc-
bnntiir, cnm (^onslanlinus et llonin ad (Ihrislum fucnint
convcrsi.(icncralius accipias qunmvis obdurntioncm scclc-
ralornm, dc qiin notnnda cst scnlcniia S. Aujjusl. scr. 3.
riimdain crudclilatem in Lcouem Pontificem , anno Chri-
sti 7'J7. pcr tertium, eorumdem Uomanorum pcr Carolum
Ma.-^nurn castigalioncm ; pcr quartum, Crcscentii patricii
Uoinani iu Grcj^orium V. Pontificem , et ia Olhoncm III.
Iinpcratorem rcbellioncm; pcr quintum,Crescentii per O-
thonem Impcralorem casti^jationem ; per senlum.constan-
tiam Grcjjorii VII. Pontificis contra Henricum IV. Impe-
ratorcm.ct principum invcstiluras laicas in bcneficiisEc-
clcsiaslicis, annn Christi 1073. per scptimum, Christiaoo-
rum inTurcas ct Saracenos expeditionem,8ive cruciatam,
quando mililcs omncs cruce signati sunt.ac duceGodefri-
do Bullonio rcccpcrunt Icrosolymam ct terram sanctara ,
ac Godcfridiim crearunt primuin rcgcm lerosolvmorum
anno Chrisli 10U6. convcncrunt cnim quasi grando lalea-
taris scx milliones Christianorum, cslu non omncs peae-
trarint, nec de faclo perrexerint in terram saactam.
P Myslice, Primasius, Richardus, Ansbertus, et Havmo
^ (licct ipsi hoc quasi sensum litteralcm affcranl) : Primus,
inqiiiunt, anp;clus sifjnilicat Aposlolos, qui minati sunt
Iuda;i3 lerrenis irain Dei: unde factum est in eis vulnus
sxvum, id cst, {^rave peccatum infidelitatis, et gravis ei-
ca;catio, quia Cliristum recipcre nolucrunt.
Sccundus angclus sifjnificat Concionatores , qui mari ,
id cst, Gentilibus, irain Dei miuati sunt; unde et illi ob
infidclilalcm reprobati suat,et damnati ad saoguiaem.id
est. ad mortcm aitcrnam.
Tcrtius an.^jelus sif^nificat Concionatores, qui Dei iram
cl sanguinein pari modo et scnsu denunlianl in harcticos.
Quartus angclus soli, id cst, malis Prielatis , iram Dei
inlentat. Hi urunt et aflligunt populum : unde populus
afriiclus et dcsperans blasphcmat Dcum.
Quintiis angclus elTuiidit iram Dei m sedein bestix , id
csl. in impios Anlichrislo adhxrentcs.
Scxtus significat (^oncionatores, qui iram Dei inlenta-
biinl da;monibus in hoc acre agenlibus, eo quod Antichri-
C sliim cuin suis ndiuverint.
lerusnlcin ct Babylon sijnificant reprobos:scissioin tres
partes sifjnificat tria genera iufidelium, scilicct Paganos,
luda^os cl falsos Cliristianos, qui aliter et aliter punientur
pro ciiiusquc ineritis.
Svmbolice, sifjnifiranlur hic scplem vilia capitnlia. Pri-
mus ergo ang;clus clTundit phialam in tcrrnm. id est . in
invidos, qiii cx invidia tcrreo et lutco siint colore. Lndc
in hisfitvulniis sa;vum mocroriseta;griludinis animi.lnvi-
dus enim trislitia consiiiniliir,et alicnis bonis contabescit.
Sccundus angclus elTuudil phialam in ninre , id est, in
ncedos, qui fluctuant ul inarc: nesciunt eniin quid agere
dcbcant. Hi cnim sunt marc ob amaritudincm et txdiuoi,
quo oinncs virliitcs inoriuiitur.
Tcrliiis clTundit phinlnm in llumina, id est, in gulosos,
qiii qiinsi fluminn oinnia drvornnt ct absorbcnl; scd ver-
liintiir in snngnincm, quia instar divitis Epulonis in in-
fcrno pclcnl gutlam nqua!,nec obtinebunt.sed bibent san-
dc SS. Innoccutibus loin. 10. Vcrculilur hac animadvcr- p^ guincm suiim.
sionc pccculor, ut moriens obliviscatur sui, qui dum vive- '•' Oiinrliis. qiii solcm nccendit, est ira qune mentem nc-
rcl oblitus est Dei. Idcm scrm.88 dc Tcmpore : Cum.\n- ccndil, et iratum stiuiulat ad inalcdicendum et blasphe-
quil , inprccalis suis cnpcrint pcrmancrc, de mullitudi-
ne peccatorum nnscilur drspcralio, cx dcspcrationc obdu-
rntio gcneratur. Unde contra cam remcdium suggcrcns :
Quotics , nil , nobis aliqua prrcata subrepserint sinc ulla
mora medicaincntum elcrmosijnx , vcl ptcnilcntix, festinc-
mus animarum nostrarum vulncribus providerc.
Dcnique Aurcoliis scqiiens filum sua« chronologia5,hos-
co septcin anfjclos , phiulns, cl pl.if^ns adaplnt cvcnlisct
gcslis a (^nriilo Mn.^^uo usquc nd Hcnricuin IV. Impcinlo-
rein. Itnque prinium nngduin ccnsct cssc Adrianum I.
mnndiim.
Quintus, qui tan,i;it sedcm bcstia», esl superbia : ha>c e-
niin cst scdcs daniionis et .\nlichristi.
Sciliis , qiii lnn,i;it Euphratcm. cst libido , qu.t inslar
Eiiphralcs dclcrtnl. homincsqiic plurinios scciim rapit et
dcvolvit: sed siccaliir Euphratcs. qiiia voluptas hsec Tcr-
titiir in tormcnla prafsentia ct a>lcrno.
Scplimus, qiii langit acrcm , cst avarilia, qa» instar
rharna<lconlis aerc poscitur; acc cuiin bonis suis uti out
frui aiidel.
VoL. X.
m
970
CAPUT DECIMUMSEPTIMUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Videl loannes purpuralam merelricem , cui nomen Babylon , insidenlem beslice habeiUi capila seplem el cornua
decem : alque v. 7. singulorum expUcalionem audil el discil ab aiujdo.
1,___T venit unus dc seplem angelisqui Iiabebanl scptenn pliiaias, cl locutns est mecum. dicens: Veni, o^tfn-
■^'dam tibi damnationem mcretricis magnae qi:a3 sedet super aquas multas, 2. Cum qua fornicati sunt re-
JLiges terrffl , et inebriati sunt qui inhabitant terram de vino proslilulionis eius. 3. Et abstulit me in spi-
ritu in deserlum. Et vidi mulierem sedentera supcr bestiam coccineam , plenam nominibus blasphemiae, haben-
tem capita septem et cornua decem. 4. El muliererat circumdata purpura, et coccino, et inaurata auro, ct lapi-
de pretioso, et margaritis, habens poculum aureum in manu sua, plenum abominatione , et imraunditia fornica-
tionis eius. 5. Et in fronte eius nomen scripium : Myslerium: Babyion magna , maler fornicationum el abomi-
nationum terrae. 6. Et vidi muliercm ebriam de sanguine sanctorum, et de sanguine marlyrum lesu. Et miratus
sum cum vidissem illam admirationc magna. 7. Etdixit mihi angelus: Quare miraris? Ego dicam tibi sacramen-
tum mulieris, el bestiae quee portat eam, quae habct capita seplem et cornua deccm. 8. Bestia quam vidisli fuit ,
el non est, et a?censura est de abysso, et in interituiii ibit: et mirabuntur inhabitanles terram (quorum non sunt
scripta nomina in libro vitfe a conslilulione mundi) videntes bestiam quge eral,et non est. 9. Et hic est sensusqui
habet sapientiam. Scplem capita,septem montcs 5unl,super quos mulier sedet.et regesseplcmsunt. 10 Quinque
ceciderunt, unus est , et alius nondum venil: el cum venerit oporlet illum breve tempus manere. 11. Et bestia
quse erat, et non est : et ipsa octava est : et de septem est, et in inlerilum vadit. 12. Et decem cornua qu® vidi-
sti, decem reges sunt, qui regnum nondum acceperunt, sed potestatem lamquam regesuna hora accipienl posl be-
stiam. 13. Hi unum consilium habent, et virtulem et poteslatem suam besliae tradent. 14. Hi cum Agno pugnn-
bunt, et Agnus vincet illos : quoniam Dominus dominorum est, et rex regum ; et qui cum illo sunt, vocati, eletti.
et fideles. 15. Et dixit mihi : Aqufe quas vidisti ubi meretrix sedet, populi sunt, et gentes, et linguae. Ib. Etde-
cem cornoa quse vidisti in beslia, hi odient foruicariam, et desolatam facient illam, et nudam, et carnes eius riian-
ducabunt, et ipsam igni concremabunt. 17. Ueus enim dedit in corda eorum ul faciant quod placitum est illi : ut
dent regnum suum besliae donec consummenlur verba Dei. 18. Et mulier quam vidisti, est civitas magna, quae
habet regnum super reges (errfie. • .
ET VENIT UNtS DE SEPTEU AHGELIS , QUi HABEBANT ^ crgo longe spectabuktihcendiumBabylonis.iliudqueplan-
SEPTEM PHIALAS.) Hinc palet hoc excidium BabyloDis - gent, si Babylon est cojlus impiorum, ac consequentcrin
BabyloD
qua:?
1
perliuere ad seplern angelos, phialas el plagas novissiraas,
de quibus cap. praeced. Ergo non est hic hysterologia, ut
contendil Ribera, sed recta rerum et lcmporis series et
ordo, qua de le pliira v. 16.
Veni, ostendam tibi damnationem meretricis ma-
GN.».) Puta Babylonis, uli explicat v. 5. Qiia;res,qii»nam
inlelligalur bic Babylon. Primo, nnilli inlelligunt coclum
""'^'"' omnium impiorum, sive mnndum, mundique gloriam, o-
pes, delicias, pompas, qualenus iis fundala est civilas, si-
ve coetus impiorum supcr scptem montes, id esl, super
muUitudinem omnium rcgnm superborum, in qua capiit
cst diabolus: ac proinde hcec esl civitas diaboli , quai ad-
versatur civitali Dei, sicut Babylon adversala esl Sion, si-
ve lerusalem; eamque aidiGcat amor sui usqiie ad contem-
plum Dei, qua de re soripsit S. August. libros de Civila-
te Dei: ila Ambrosius, Ticonius, Beda, Primasius, S. Tho-
mas, Haymo, Rnpertus, Gagneius, S. Augustinus in Ps.
26. enarralione 2. Prosper in Dimidio temporis, cap 7.
Hxc est, inquit Vro^pev, Babi/lotiillartjagnapermvnclum ;
eius vero filix, qusecumque facla eius el superbiam imi-
tanlur : nec eam in uno loco exislimes civilalem, qux (oto
est sparsa in orbe. Hi ergo per Babylonem accipinnt im-
piorum omnium tnultitudinem. His accedunt loachim, Se-
raphinus et Ubertinus, qui pcr Babylouem inlelligiint im-
proborum, non quidem onmium, sed tantura Christiano-
rum ccetum.
Verum hoc myslicum videtur et nimis generale; loan-
nes enim de certa urbe loquitur , quae poteslalem habet
suppr reges terrse, ut ipse ait versu iillimo, qiia>que ever-
tenda et concremanda est siib tempora Anticbristi a decem
regihus, nt ait v. 16. Et quomodo convenial coetui impio-
riim illud quod c. 18. 9.de Babylone eversa dicitur: Et fle-
hunt, et plangent se super illam reges terrx, qui cum illa
fornicati sunt, et in deliciis vixcrunl. cum viderint famum
incendii eius, longe stantes propler iimorem tormcnlorum
eius. Hi enira reges erunt de coclu impiorum; quoraodo
se complectetur hosce reges? Kursum, quomodo de im-
piorum coetu dici potest illud, qiiod hin v. 16. dicitur de
rcgibus aeque impiis: Biodient fornicariam, el desolatam
facient illam , et nudam , el carnes eius manducabunt , ct
ipsam igni concremabunt. Hi enim reges eriint ex ccetu
impiorum ; quomodo ergo cum odire, desolare, concrema-
re et manducarc possiinl?
Secundo, Aureohis per Babylonem inlelligit saracenis-
mum , sive sectam Mahometis , quae fccdissima est, docel
fornicationem, omnemque turpitudincm : unde peniiillit
cuique tot iixores, qiiot alere potest. Per besliam accipit
Sultanum yEgypti.qui a SullauoTurcarum residente lunc
in Perside regno,puta SyriaetyEgyplospoliatusest. Ceci-
dit Babylon, id est, saracenismiis in Syria, qiiando Chri-
stiani anuo Christi 1100. prolligalis Saracenis, Tcrram
sanclam recuperarunt.
Terlio, .\rctas et Caponsachius perBabylonem accipiuot
„ Conslantinopolim; qiiia htcc cstTurcarum, Christi el Ec-
" clesia; hostium, mrtropolis, atque scdet super aquas mul-
tas: adiacet cnim Bosphoro Thracio. Verum loannes per
aquas hic non mare, sed populos accipit. Aqux, inquil v.
15 quas vidisti, populi sunt.
Qiiarlo, aliqui propric hic Eabylonein accipiunt, quae
fiiit metropolis Chalda;orum; censent enim Antichristum
Babylone proditurum, ibiqiie regniim suum iuchoaturum.
Probanl id, qiiia ibi coepit regnarc Nemrod, primus tyran-
nus orbis : et deinde Nabuchodonosor; ac poslea eidcm do-
minatus esl .Vntiocliiis Epiphaues, qui fiiere lypiAnlichri-
sti. Unde et Zachar. cap. 5. v. 11. vidit muliercm jnsi-
denlem amphorw portari in Sennaar, id cst, in Babylo-
nem, subditque : Hxc est impietas. Porro.Antichristum Ba-
bylone venturum censent S. Hieron.in cap.ll.Daniel. D.
Soto in 4. dist. 49. q. 1. art. 1. Pererius lib. 14. in Da-
niel, et Suarcz tomo 2. in 3. part. disp. 34. sect. 5 et
alii. Verum Babjloni non conveniunt ea quje hic a loanne
dicuntur, uti inox patebit. Idera dico de lerosolyma, quam
11).
IV.
Commenlaria in Apocalypsio S. loannis. Cap. XVII.
971
aliqul (idque innuil Franc. Suorez loco mox citondo) hic ^ da Babylonia est. El cap. 22. Condila est Botna velulal-
" ' ' tera Bab'jlon, et vclul prioris filia Babi/lonis.E\. cap 27.
Ilomadi vocat Babyloiieiii occidenlalein. S. Auguslinum
quasi discipulus sequitur 1'aulus Orosius lib.2. histor. 4.
ubioslenditinultisinrebusRomamsiinilein esseBabyloni.
Quarlo, Andreas Ca;sar, .\rela3, Ainbrosius, Viclori-
niis, OEcuinenius, Vie-jas et Ribera hic, el fosius c. 14.
V. 8. ct seq. Lindanus libr. 4. Panopliae, cap 82. Sixlus
Sencnsis lib. 2. Bibliolh. verbo, Merelricis magnx inscri-
ptio, Cardinalis Bellarminus lib. 2. de Ponlific. c. 2. Al-
cazar Apoeal. 13. pa<j. G70. liliern D, ubi et pro hac sen-
tenlia cilat Cassiodoruin, Aprin^jium, Forerium, Gagne-
ium, Salmeronem, Pererium, Praduin, Hcsseliuin.et alios
ad viginli. Idcm censetThomas Bozius lib. 21. de Signis
Eccl. cap. 6. Franc. Suarez 3. p. toin. 2. disp. 59. sect.
2. Hi oinnes per Babjloacin hic inlcrprelaulur Ilomara
iiifidelem etelhnicam, qualls fuit tempore loaunis, el rur-
8um erit in fiue inundi. Uuc acccdit prophelia S. Mala-
chiae, quain recenset Arnoldus Wion in Chrouicia Ordinis
per Babyionem intclligunt
V Dicoergo: Babyluii hic et eapite scquenti est Roma ,
ttumnn, non Chrisliana, qualis nunc cst, sed iuiidclis ct Pagaua,
ejic R; qualis fuit lempore S. loannis, qualisquc rursum eril lein-
iHcfm "^ IXTC Anlichristi. Probalur ha;c sentenlia. Primo, quiallo-
ProUi. ma Ethnica cst civitas magna qux habet rcynuin super re-
ges lerrx ; hanc aulem esse muliereni , pula Babylouein,
ait loaoncs versu ultimo: quaeque habct septein monles ,
iiti de cadcm ait v. 9. hoc enim nulli allcri, nisi soli Ro-
mm coiiipclit. Sccuudo,quia loaiiiics asseril Babylunis no-
lucu hic non propric, scd mysticc sumcndum; ait cniin
▼. 5. Mijsterium Dabylon magna, etc. Ergo significat flo-
reiilissiiiiain ct viliosissimam urbem, qiix Christianos per-
secula cst, ut oliin Babylon ludxos. Talis autcm est Ro-
ina Eihnica. Tcrlio, quia Roiiia ct Romani liiipcralorea a-
ccrrime lcmpore S. loannis, et deinccps per Irccenlos an
oos, uon lautum Roina:, sed (oto orbc oppugnarunl Ec
clcsiain, ut cain c&terminarcnt. Undc niilli alteri uisi Ro
mai Ethnicaicoinpclil illud, t. G. Et vidi tnulierem ebriaviu S. Benedicli, sive in Ligao vitae, lib. 2. cup. -iO. in fiue;
de sanguine Sanctorum, et de sanguine Murtyrum lesu. Et
illud cap. 18. v. ult. tt in ea sanguis Prophetarum el San-
ctorum inventus esl, et omnium qui interfecti sunt in ter-
ra. Quarto, quia hac de causa pariter a S. Petro, Epist.
1. cap. 5. V. 13. Roma vocalur Babylon, id cst, confusio
«rrorum, viliorum et lyrannorum: Salutal,\n(\m\,vos Ec-
clcsia qux cst in Babylone (id cst Roinx, ail Bcda, OEcu-
incnius, S. Tliomas, Eiiscbius 2. llistor. 15. ex Papia S.
loannis discipulo, S. Uicron. in Calalogo scriplorura in
Tita S. Marci et alii) coclecla. Eadcm dc rau«a Roma et
Itomani liiipcralores a S. Paulo, 2. Thcssal. 2. 7. vocan-
lur Mysteriuin iniquitatis: ubi et addit Roinain et Roiiia-
nuiii Impcriuin duraturuin usquc ad Autichristum, alqiie
adco signum advcnlantis, vcl poliiis prxscnlis Anlichri-
■ti fure Roinani Iinpcrii ruinain. Quiiilo, S. loanocs iam
recculcr n Doinitiano iii dolium ferventis olei proicclus,
indcquo rclcgalus in Palhinon (ubi hxc scripsil) hxc vi
11 ea eniin Malachias a suo aevo (fuit ipse coxv us S. Ber-
nardo; liic cniin scripsil eius vitam) per symbola depingit
omncs Roinauos PontiQces futuros usquc ad finein inun-
di, ullimumque fore asseril Petrum Romanum, de quo ita
vaticinalur : In perseculione extrema S. R. E. sedcbit Pe-
trus Romanus, qui pascet ovcs in multis tributationibus;
quibus transactis civitas septicollis (Roina) diruetur, et iu-
dcx treinendus iudicabit populum suum. Hic S. Mala-
clii.-e oracula singulis Poulilicibus usquc ad Clementein
ATII. apposite aduptavit Alfunsus Ciaccouus, uti videre
est opud Wion loco cilato.
Obiiciuut hxretici: Roina estBabylon; ergo Roinana obiecU
Ecclcsia cuin suo Ponlifice esl Babylon. Kesp. conscquca- hareL
tiam esse absurdam, seque ac fallarcm. Aliud cst cniin"*'P-
Ruina urbs, aliud Romana Ecclcsia. Rursiim aliud csl Ru-
nia Ethnioa, aliud Roina Christiana. S. loanncs loqiiitur
dc Roina Elhnica, qualis orat suo tempore sub Domiliauo
dit ct scripsit ad sui, et Gdelium sccnm alTlictoruin con- P pcrsccutore, Don autcin de Roma Cliristiana.mullo niinus
solalioncm cl corroborationcin,quod scilicct a Bobyloniis,
id est, a Romanis Iinpcraloribus ita vexati, visuri csseot
Dctim sui vindiccm, qiii Bahyluncin igne cremaret: ergo
Babylon hic cst Ronia Ethiiica.
KxPaui- Ujec est scnlcntia Priino, S. Hicronymi in illud Isaia
*""• 14. Attritaest civitas vanitatis. Atteretur, inqiiit, cicitas
vanitatis, sive omnis civilas, vel spiritualis Babylon, qux
sedet in scptcm montibus purpurata, cuius supplicia in 4-
pocalypsi S. loannis lcgimus. Putchreque dixit urbem va-
nilalis. Si cnim de cxlo et tcrra, et omnibus qux tcrrcna
tunt dicitur: Vanitas vanitalum, ct omnia vanitas; quan-
to magis hoc de iina urbc dicendum est, qux totius orbis
part modica est? Idem prologo in libros Didyini dc Spi-
ritu sancto: Cuin, ail, in Dabylonc vcrsarer, et purpura-
tx merclricis csscm colonus . cl iure Qairitium vivcrem-
Idcin Epist. 151. ad Algasiam qiixst. 11. Serunc/um Apo-
calypsin loannis in fronte purpuratx inerclricis scnpluin
esl nomcn btisphcmix. id esl. Romx xtcrnx. Idcin piooD-
de Romana Ecclcsla. Itaquc sub Duinitiano, Ncronc. De-
cio et similibus Ruina fuil potciis, scd iiiipia; Ecclcsia t«-
nien Roniana fuit pia ct sancta, imo luiic habiiit prxcla-
rissimos .Martyres, virgincs, sacerdotcs ct Poiitifii-cs. .\b-
sil orgo iit eara, aut S. Petrum Romanuin tunc Pontificcin
taxoic volucrit S. loannes, qui et ipse Ruinx pro fidcChri-
sli, Pclri ct Ecclcsix Romanx, marlyriiim in dolio fervcn-
tis oli'i antc porlam Latinaiii obiit. Fidclcs cnim Roinani
suiil Marlyics lcsu. quoriim sangiiinein, ul ail v. G. fudil
Babylon. id csl Roma Elliiiica , et Roinaui lnipcratnres
Elhuici. Uxc ergo csl Babylun, non autcm Ecclcsi.i Ro-
mana , ciiius fundalor, capiit ct Pontifcx fuit S. Petriis.
Qiiocircn Romx Elhiiicx vituperium hic,dnmnntio et ex-
cidium, est laiis, sublimalio, (riumphus et gloria Romas
Christinnx, ct Romnnx Ecclcsix. Nain qiio magis Roma
Ethiiica impia fuit, ct sxviit in (Zhrislianos, co iiiagis coa-
stans, victoriosn ct gloriusa fuit Roma ('.hristiann, iit pa-
tct iii priinis cius Ircccntis annis post Christum. Idcin crit
w«> .■W...L.* vv ..•^..v. ...... , «u ,,..*, Xiiyf#>.(/ M.(c/f|.(,. AUi.ill Ul UU; ■. *.-. •'■ |. ■■■•■•^.^■■■^il*. «-.^lina.ilillia p".:'fc Vj.it. ^fcu^^^. kULii....^»
miu in lib. 11. commcnt. in Isaiain : Quod si, iiiquit , in ■J in fine imindl: multi tnmcn in ca cnint fidelcs ct sancti.
expositione slatux , pedumque cius et digitorum , discre-
panlia fcrrum et tcstam .wpcr Romano Imperio intcrpre-
tatus suin. quod primum forle, deiiide iinbecillutn Scriplu-
ra portendit, non mihi imputcnt. sed Prophctx. iSeque e-
min sic adulandum cst principibus, ut sarrx Scriplurx
vtritas ncgligatur, ncc gcneralis dispulalio unius pcrsonx
iniuria esl.
Sccuiido , Tcrlullinn. lib. eon(ra ludxos cnp. 9. Sic et
Babylon, iiiqui(, apuil loannem noslrum Romx urbis figu-
ram portat , proinde ct inagn,v, ct rrgno superbx, cl San-
tlorum debcllatricis. Idciii asscrit lib. 3. conlra Marcio-
nem, sub initiuin.
Terlio, S. Aiig. 18. Civil. 2. ait Babylonom essc qnnsi
primam Romam: VI apparcat, inquxl, (luemadmodiim Bu-
bylonia quasi prima Roma , cum percgrina in hoc inundo
Dei civitale procurrat, elc. Ibi ct ipsa Roma quasi secun-
iiti crnnt olim, tum publici, tiiin occiilli c( nbdentcs sc in
cryplas ct latibula. Ilorum crgo, xquc ac Pondficis, ma-
ior fui( eritqiic virliis, laiis c( gloria. quod intcr magi-
elratiis el civcs iinpios, in fidc ct piclale cunstantcs usquo
ad martyrium piMsi^tniit, quam si Rnmn prorsiis csset G-
di-lis ct pia. Snnc Roiiiani Martyrcs illuslrissimi omnc
Buuin dccus tiilcrunt in pcrsccutioneRoiiianuruni Iinpcra-
toriim, iicc iinquninmagisnoruKRomana lidcsquam tunc.
Est crgo iiianifi'Stns pnralogisnius hxrclicoriim, ac in-
oignis fraiis el fiillacia, dum ipsi ca qua; de Roma prisca
Pagaiin a S. Innnnc c( S. Pclro dicun(ur, dclorqncnt ad
Roinnn.im ICcclcsinm, au( nd Romnin, qiix nunc cst, fidc-
lis scilicc(, ct scdes, nc ditio Pontificis, qui cst Virnrius
Christi. Riima ergo Ethnicn sub Ncronc ct scqucnlibn»
Impcr. usqiic ad Constanlinuin fuit Rabylon: siib Con-
8laatiD0 facta Christiana ct pla, dcsiil cssc Babylon, co;-
972
Commeiitaria in Apocalypsiii S. loannis. Cap. XVII.
pitque esse civitas sancla, urbs fidclis, Sion Dco dilccta, y^ lifjiosorum ; qua sauis et robustis, est pM|xn, id est robur
columen fidci, mnter pietatis, maf^^islra sanctitatis; sub ct fortitiido rncnlis et corporis, ut ait S. Hieron. Quin el
fincm mundi descrcns fidem, pictalem, Christum , l'onli- nonnulli viri docti censent iioc proprium cssc Honia: ely-
ficcin, rursuin fiet Babylon. Idqnc periuittct Deiis, ut ur-
bcm ab Ectlcsia, Romam a Calhcdia Pclri scccrnamus;
utqiic Romani non urbis swe maicslati, nec siiis meritis,
sed Christi l'etrique gralifc tribuanl, quod ipsiSedcm Pon-
tificiam, ct Ecclesiae mclropolin oblincant. Solcrterid ad-
vertit et annotavit Cardin. Baronius t. t. anno Christi 08.
Paulus, inqiiit, Romanos arj^uit facililalis alque supcrbix,
quod fal notai Hicron.J lixc facrinl peculiaria vilia lloma-
norum; qux eliam Bernardus exprobat iib. 4. de Consid.
ad Eugen. sic dicens: Populus Romanus est. Nec brevius
potui, nec expressius tamen aperire detuisparcocianisquod
scntio. Quid tam notum sxculis, quam protervia et fastus
Romanorum ? Gcns insucta j)aci, lumuUui assueta , rjens
immilis el intractabilis, el usque adhuc subdi ncscia, nisi
cum non valet resislere. Subdil Baron. Qux nos idcirco vo-
iion, iitpotc qiiam prisci apud Solinuni Poijhist. cap. 2.
Fcstuni , ct Dionys. Halicar. libr. 1. Antiq. Roman. V»-
Icntiain priiis fuisse dictani Lalinis Iradunt. Denique Ro-
nia cst pj/o;, id esl teino aurifjantibus, cl rcinus navigaiv-
libus iii c<x'luin. I'er anastrophcn, Roina est Amor Dei et
cxli ; undc versus rctro in se recurrcns:
Roma, tibi subilo motibus ibit Amor
Veruin ha>c, licct haereticis opportuna, S. loanni lamcn
parerga sunl,utpole qui de Ronia non Christiana, sed E-
thnica loquatur, uti paulo antc oslendi.
Porro cuin liber sigiialus, pula Apocalypsis, sit propl»-
lia de futuris in fine mundi sub Antichristo, uti in procB-
mio ct cap. 5. docui ; hiuc scquitur hajc intclligenda es3o
de Roma urbe, non qua; cst, aut fuit, sed quse erit in fuse
nuindi: ac coasequenter Roinanain urbcin tunc rediturain
luimus retulisse, ut quisque inteliigat non esseRomanorum ad prislinam suam {jloriam, paritcr ct idololatriain, alia-
virtutis, si Romana Ecclesia, senpcr florentissima , capul IJ que vilia, ac talein fore qualis fuit tcmpore S. loannis sub
exstitil omnium Eeclesinrum,et dcficienlibus cxteris sedi- Domiliano, Nerone , Decio, etc. Niniirum ex Christiaaa
bus Apostotorum, ipsa permanserit inconeussa; et sicut 0- tunc rursum fiet Eihnica, Pontificemque Christinnum et
lim, ita et semper, iUibata fides ipsius in universo orbe Ca- fidcles ei adliaerentcs eiiciet, perscquetur.et occidet uti di-
tholica prxdicetur: sed polius esse Sedis Petri lam excel- cilur v. G. Unde vocatur meretrix ; qnia oninium dcorum
lentem prxrorjativam , et privilegium eidem divinilus im- cuItu,superstitionibus etvitiisimbuta,quasi meretrix pro-
pertitum. Dei enim donum est.non ex operibus.ne quis glo-
rietur. Quocirca Tertull. de Prajscript. Felix, ait, Ecele-
sia (Roinana) eui totam doctrinam Aj)Ostoli cum sanguine
profaderuni. S. Cyprian. lib. 1. Epist. 3. Sedcm Roma-
nam vocat Pelricathedram, et Ecclesiam priticipalem, un-
de unilas sacerdotalis exorla est. Et lib. 4. 8. eanidem vo-
cat Ecclesix matricem et radicem. S. Hieron. ad Daina-
suin : Ego , ait, bealitudini tux, id est cathedrx Pelri,
communione consocior, super illam pctram xdificatam Ec-
clesiam scio; quicumque exlra hanc domum agnum come-
derit, profanus est: si quis in urca ISoe non fueril, peribit
regnante diluvio. Siinilia habet S. Irenseus lib. 3. cap. 3
stitula cunctis gcntibus, gentiumque diis sedebit. De hac
enim rccte dicilur, quod sil Babglon magna, matcr forni-
cationum el abominalionum lerrx, quod sit cbria de sar^
guine Sanctorum , el de sanguine Martgrum Icsu , quod-
queDeus iudicabit ctvindicabit in ea caedein.-Vposloloruin:
qiiia nimirum in fine mundi, ipsa riirsum Ethnica a?mu-
labitur persecutiones Iinperatoruin Ethnicorum in ChrU
stiauos; itaque Deus in ea puoiet et propriain , ct anti-
quain patruin infidelitatem. Si quis tainen per persecutio-
nem malit intelligere haeresin, ac dicere Romam in fine
inundi lapsuram in ha^resin, aut simile vitium, uti singu-
lis siEculis novas videmus oriri hsereses, ideoque persecu-
Optatus lib. 2. contra Pannen. S. August. Epist. 1C2. S. r turam Orthodoxos, ajque ac Ethnici olira pcrsecuti sunt
Leo Epist. 87. et alii
Inslant ha;retici, et perpetim occlamant, Romajeliam-
nuin non deesse scelera, ac nominaliin lupas et lupanar
permitti: ergo illani etiamnura csso Babyloniam meretri-
cem. Roma, inquiunt, est Ruma. At ubi genlium desunt
scelera? Itane omnes hsretici sunt integri vita;, sceleris-
que puri? Quot respiibl. honcslae et nobilcs tolerant lu-
pas ei fornices, ut virginum et honestarura pudori consu-
lant, ac crimina graviora avertant? Ecclesia sancta est,
at, quot iu ea sunt impii? sane Roina sancta cst, etsan-
ctior oinnibus orbis Ecclcsiis et urbibus. Ubi tot .Monaste-
ria, tot Basilica;, tot Apostolorum, Ss. Pontificuni, Marty-
rum, virginum martyria et templa, tot hospitalia, tot no-
socomia, tot orphanotrophia qiiot Roma;? ubi tot chari-
talis opera, tot misericordiaj Sodalitales, lot elecmosyna),
tot pietatis exercitia quot Romse? ubi tot prailati sapien-
tes et integri, tot sacerdotes probi et pii, tot rcligiosi san-
cti, tot virgines Dco dicatae quot Romoe? ubi cives et po
itaque iinitatiirain etimpleturam ipsorum peccata,ac pro-
pler illa, pariter ac sua, a Deo puniendam ac concreiiian-
dain, non inultum rcpugnabo; quamvis contextus magis
faveat priori scnlenliiB, magisqueinnuatRoinam ad Elhni-
cismuin rcdituram. Ut ut est, gravescelus sitoportet.quod
tain horribili urbis iaceudio et excidio vindicanduin est,
de quo cap. seq.
Dices , quomodo Roma in fine mundi ad pristinas opes
et gloriain, a;qiie ac ad elhnicismum redibit? Resp. 1110-
dus quo id fiet nos latet,soIique Deo prjEcognitus est.Va-
riis tanien inodis id fieri poterit, v. g. si Elhnicus aliquis
occupet Imperiuin Romanum, Romoeque Scuatores Gea-
tilcs, ac dignitatem pristinam restitiiat, uti fecit luliauus
Apostata. Rursum, si Roinain coinmigrent Ethnici pluies
nobiles etpotentes,qui sensim nuinero etviribus creseant,
uti priinitus crevit Roma. Tertio, si magi aliqui et poiiti-
ci Romanos primorcs pervertant, eosque iucitent ad pri-
slinam patruin gloriam, et deorum cultum restaurandum.
puius tara devotus, lam Christianus, lam ardens zelo Dei, l) etc. si eos invitent ad vilia carnis, oranemque vita» licen
uti videmusRoina;? Verum hceretici livore cEci ab his ocu-
los avertunt, et Romce non nisi lupas et gurgustia quae-
runl: quajrunt et inveniunt; fur eniin furem agnoscil,
liipus lupam, leno leuain. Hae enim longe magis exteris
qiiam civibus, ut exposit», ita et cognitae sunt; Roma! e-
nim est confluxus omnium ex toto orbe nationum ; in ur-
be est orbis. Quid mirum in tanta colluvie esse spurcos
et incestos, quibiis ni lupas concedas, agnos invadent?
HKrelicis ergo qua curiosis, Rbma est rima et rumor;
qua viiiolentis, est rumeu; qua aegris, rheuma et ruina ;
qua e.TcDminatis, ruma et remora salutis. At fidclibus qua
credeniibus Roina est pv;pa et p-jucc, id est oraculum et pro-
pugnaciilura fidei ; qua poeniteulibus, est pu«y.«, id est pur-
gamcQtum et lustramentum ; qua sanctis, est rtQI rama,
id est sublimitas et celsitudo virtutis ; qua piis et solita-
riis, est p^ij, id est vicus, eremus et solitudo cleri et re-
tiam, ut eos deducant ad atheismum, uti inultis locis fa-
ctum olim, etetiamnum fieri audivimus et videmus. Gu-
la enirn et libido continua recta sunt via ad atheismum.
Sic videmus lerusalem primo fuisse Paganain sub Chana-
naeis; secundo, fidelem sub ludseis; tertio, Christianam
sub Apostolis; quarto, Paganara rursura sub Romauis ,
pra3sertimsub Adrianoetdeinceps;quinto, Saracenam sub
Turcis. Sirnilem videmus Tyrum, Constantinopolim, Ale-
xandriara, Anliochiam, etc. Pari modo in opibus et glo-
ria hae urbes a;que ac ipsa ChaldcGorum Babylon , nunc
creverunt, nunc decreverunt, nuuc recreverunt saepiiis :
quomodo Roma olim nunc crevit, ut sub regibus et CiE-
saribus , nunc dccrevit , ut sub Annibale , et sub Gallis
duce Brenno, qui Romam occuparunt, ut Roinani nil nisi
Capitolium tenerent, donec Camillus eos liberavil, Gallos-
que cecidit, ad arcem et portam qua; etiamaum inde Por'
Commcnlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XVII
tugallo, siTC busta Gallica dicilur, leslc .Marliano lib. 3. a
Topofr. Rorn. cap. 25. Sic eadcm decrcvit sub Golhis, A-
9T3
Topo{;r. Horn. cap
Innis , Wandnlis , Longobardis , sed paiilo posl vires re-
sumpsil<,-t qiiasi rL-siirre.xit. l*ari modo Vcnetias, Antucr-
piarn, Parisios, Bnifjas, aliasquc urbes nunc crcsccre,niinc
deercscere vidcmus. Quin cl sinjjulis pcnc sxeulis, plera-
quc rcfjna vel cresccre, vel decrescere, vel plane inulari
cerninius. I.a csl rerum iiuiiianaruin vicissitudo : hacc for-
tuitorum natura, sors et conditio. Ex diclis patct non es-
se prubabilc quod upinatus cstvir doctus, scilicet hoc ca-
pul ct sequi-ns posse accipi de eladibus et excidiis illatis
Koma! ab Alarlco, Gcnscrieo, Odoacre, elTotila; illa e-
niiii non a deci.^m, sed a siiif^ulis rcgibus Roina; fuerunt
inllicta ; nec fuerc lunta. quanlum hoc erit quod cap. seq.
describitur, niiniruiii exlrcmuin el inauditum. Rursum ,
lUDC Roma fiiil Christiaua, hae consequcnler non fuil lunc
iDlidelis.nccitasuperba etdives, ulBabjlou vocaripossct.
Ha;c co dixi, ut oslcndain nie cum lielcrodoxis iu fidc
candide et llberalitcr afjcre, non fugere dillicultatcs, Don
Aureain bcllis decorans coronam,
Qux vel in tcrris slabites Oltjmpi
Incotis arces.
Hoc dedil soti tibi Parca munus.
Sceplra quod gestas labefacta nunquam,
Imperalricis lua qux potcstas
Cuncta guberncl.
Jpsa qux rjaudel dare cuncla pessum,
liesque transformans hominum vetuslas ;
Implel xternum lua sola ventis
Uegna secundis.
Resp. S. Benedictus tantum pridixil Romam a Tolila
et suo sa;cuIo non CTertcndam ; sic enim habent vcrba S.
Urcfjorii: Canusinx Anlisles Ecclesix, dum cum viro Dei
(S. Bcncdiclo) de ingressu regis Tolilx ct Komanx urbis
perdtlionc coltoquium haberet. dixil: Pcr hunc regem ci-
vitas ista destruelur. ul iam amplius non inhabileiur. Cui
vir Domini respondit: Itoma a Genlibus non cxternnnabi-
tur, sed tempestutibus coruscis, lurbinibus. ae terrx motu
lerfjiversari, ncc afTectu a{ji, scd ratione; quinimo concc- B faligala , in semelipsa marcescel. Cuius pronhelix mr/ste
Pe(ru9 el
Paiilus
crcni.i.
rniit Ilo
miim i
Knc divi
DO.
dcrc eis qiiod probabilitcr coucedi polesl, ut ipsl eo fnc
}ius niihi concrdant, quod rceta ratio et Cdcs concedcii-
dum doccnt. Alloqui dlcere possem arconuiii aliud in Imc
prophetia latcre inyslerium, quod Deus laterc nosvoluit,
ut opportuno lempore quo rcipsa ha!c complcbit, patefa-
ciat, ut in priticis Prophelarum oraculis euiii fccissc sci-
mus. Conccdo i^^ilur hcterodoxis urbein Romam vocarl hic
Babylonem ; ronccdaDt ipsi pariter niihi, inde non sequi
Ecelcsiam Romanam vocari Babylonein , utpote qu» sit
caput uiiiniiim Ecclcsiaruiii, cui prxsidet suiDiniis I'onti-
fex succcssor S. Pelri el Chrisli Uoiiiini in lerra Vicarius.
Si hoc fatcanltir, dabinius cis dc.\tras (idei ct socielatis,
atquc exclusa hxresi onines In unam scatentiain et Ecde-
siaiii coibiniug, fietquc unum ovile el unus Pastor.
Minus probabile cst quod ccnsct Alcazar, ad littcram
hic dcscribi vindlclain , quam Dcus dc Roiiia Ethuica et
tot Martyrum inlcrfectrice sumpsit, cuin Elhnicismum iii
ca abolevil, et Chrlstianismum sub Constautino induxit.p
TuDC enim, inqiiit, Ueus qiiasi occidit Romain Elhuirain,
comquc in Clirislianam coiiiinulavit. Undeiiuus, id cst
primus, nnf^clus phialnrum, dc qtiibus cap. prwced. v. 1.
piila S. I'aulus, hanc diviiiaiii dc Roma viiuiiclam luanni
onnuntiavit. Pauliis enim fuit (jeutium et Roiiianorum do-
clor, qui primus gtiain in eos phialam clTudit, ciim eos do
suis scclcribus coarf^uit et ronvicil, ut patct in eitis Epist.
ad Romnnos. Allcr vcro an;j<lus {^loriosus , linbens pote-
stalcm nmf^iiam, qtii roii. 18. I. loaunl iiiclninat .■ Ccci-
dit, cecidil Ilabijlon, esl S. Pctrus, cui Chrislus elnves ro-
eni eajlorum Iradldit, qtilque Rumam vocans Bnbjloneni
Epist. I. enp. 5. 13. hoc eiusexciditim vidi'tur rofjiiovis-
sc, ot lonnni sif;ni(ica»se. Pctrus eaiin ot Paulus Romaua;
fidei et Eccli.-sia; sunt auclorcs ct prinripcs : unde ipsis
Deus revelnvit liane futuram Rouia; mulalionem. Uoc c-
nim ad eorum slultim ct [^radiiiii sperlabal. Hosce diios
ongclos, piila P<'trum et Pniiliim, pra'(i;jiirarunt osccnsor
caincll, Id csl Dariiis, et asrcnsor asini, id cst Cvrus,(|ui
ria nobis iam facta sunt luce claiiora, qui in /lac urbe dis-
soluta mania. cversas domos. destruclas Ecclesias lurbine
eernimus. Dc suis er{;o temporibus locutus esl S. Bene-
dirtus, non dc iiltimis mundi.
Porro supcrbuin a-trrnilalis , ct ronscqucnter dcilalis
noincn, Roina; a Gentilibus scriploribiis, iitpole adulato-
ribiis, dalum est, ut vocaretur Roma a;terua, Roma Dea.
Falcor tamcn a!lernam dicl posse hoc sensu , quia usque
ad fiiiem mundi diirablt, sed temporc Autlchristi evcrte-
tur. Orifjo opinlonis de Roma; a;ternitale orlo est ei eo ,
quod scribit Lucius Elorus in Tarquluio Superbo: De ma-
nubiis, ait, captarum urbium lemplum erejcit ; quwl cum
inauguraretur, cedenlibus cxleris diis, reslilere luienlus et
Terminus. Placuit valibus conlumncia numinum , siqui-
dem firma oinnia el xlerna pollicebanlur.
Hinc Altaliis tyrannus Imper. sub Honorio Imper. nu-
misnio cudil, iu etiius allera farie Roma cxpressu erat hoc
titulo: Invicla Itoma uierna. Similia nuiiiismata plura lia-
bet Pierius Ulero{jl. -i3. Uinc et Virgil. 1. .tueid. es lo
Tis ore ila canit:
Itomulus pxcipiet gentem. et Mavortia condet
Mcenia, Ilimanosquc suo de nomine dicel.
His ego nec melas rerum. nec tempora pono,
Iinperium sine fine dedi.
Similia linbct Terliill. Lactaut. et alii, quorum Tcrba
rcferam in liiic cnpilis.
Obllcit scciindo, rap. 18. t. 5. 6. ct 20. diritur Roma
excindcnda ub Prophctaset Aposlolos inleifeclus a Roma-
nis, pula a Ncrone, Dccio, etc. .Mqiii quls rrodat Dcum
hoc Roma; stipplicltim dilTt;rre prr du<i millia annuruui?
quis credat Deum Ncronis et Dceii crudclilalcm punilu-
rum in Romanis qui erunt in linc iiitindi ? piinivil erj^o
eam,cum eam everlll,convertcndo Roinanos ndChrlstuin,
illosqiie cl subilclendo. Ad hoc rcpondcbo rap. 18. 20.
QvjB. SEDET SUPEB aqlas 111 ltas. ) Id est , pra!sidet
pnpiilis mullis [slc enlm explicat loannes \.\'S ) qui instar
IsaiiP rop. 21. 7. vlsl sunt evorterc Babylonem. Petruse- Daqua; dllnbuntur, et sibi inviccm suercdiint. Alludit ad
Roma E
iiTiia
l|IIOII10-
doT
nim fiill osrensor cameli, id cst doclor Iuda;oruin; Paii-
lus nsrensor asiiil, Id est doelor (■entlum. Hi crp;o drso-
larunt cl concrciiiarunt Romain Etlinicam , ctim idolola-
Iriam in ea cverterunt, cainque i{jnc auiuris Christi suc-
ccndcrunt.
\'crum lin;c nou Inuttim mystira, srd rl ovTiioyi siint ;
convcrliiiit cniiii Iriste.atrox ct funcstum Romo; cxridiiiin
et coulln;;ralioiicm , qtind ijrnithice drpln{;ilur cnp. scq.
in Kvliim, piuin, ct oinnlbus vutls optondum lidei, solutis
el clinrilatis iurriKlium.
Ohilcit .Mcn/.nr, Roiiinm fore a;tcrnnm, nrc exsrindcn-
dam, iit vcti-rcs sciiscrtinl: tiudc ct S. Bcncdirlus pra;di-
xit eom niiiii|iinin nb iullili-llbus cvcrsum Irl, ull refcrt S.
(irc{;or. lih. 2. Dinlnjj. lo. Idem cccinit olim Eriuna Lc-
sbia, odc iu laiidi-in Ruinn; :
Marlis o prolcs mihi, Roma, salve.
vcteris Bnbylonis sltum. Slto cnlm ernt Babylun In con-
lluxu Tifjris ct Eiiphralis, quosi domlna ulriusque. Sic c-
tiam urbcs marillma;, ut Tyrus , Ulysipo, Venella;, et a-
lia; rcclc consideranttir quosi domlaa) illius maris, quod
lonf^c lalcquc dcsprrlant.
(^UJI QUA FOR!«iCATi sunT (spiriluolitcr, srilicel idola ver» j.
colendo , tit rssrnl hiiiiis mo-^na» nirrelrlris omasii cl ri-
vnlcs mvsliri' regesterb£.) Ttim Rumani Scnatores,qui
croiil qunsi rci^cs urbis: Itim aliartim provinciarum pro-
prii rc|;rs cl prliiciprs, qtil Romanls crout subdlti vel con-
fedrroti. Sic enim Prophcta; Idololatrlam vocant fornica-
tionem; quia in ca anlma, rclicto Dco sponso , desriscit
ad iduln qiinsi od adtilleros.
Kt nEBRIATI St5T Qll HABITA^T TERRAH DE Tl>0
PROSTITUTioms EIUS ) Pulo vino illu quo ipsa od srcum
fornicanduin, id csl idololalraudum, (aiu regcs quaiu po-
974. Commenloria in Apocalypsln S. loannis. Cap. XVII.
pulos pclliciebat. Vinum hoc fuenintopcs ct honores Ro- ^ stcre, cum eius exemplar, imago, typus aut figura existil
manorum, sive spes lucri , voluplalis ct dignitalis a Ro- Tcrlio, alii per bestiam accipiunl costum sive congre
mauis consequendaj , si quis eis adularelur, eorumque
deos coleret. Exlat emblema: Cupido Kspauvoyopo;, id est
fulminans, cum hac apodosi: Omnia vincit amor. Ila Al-
cibiades in sculo aureo pro insigni habuit Cupidinem,qui
ulnis fulmen amptccteretur. Cupido cnim potenliorest ictu
fulmiQco. Audi Oppiau. z-jv. 6. dc Cupidiue:
Omnia te metuunt, et cxlum latiim superne,
Et quxcnmque infra terram. sunt, trislesque ccetus
mortuorum,
£t mox:
Tuis ignibus cl limen cedit
Perlimescens, el simul lovis cedunt fulmina.
Extat et inler Europae antiquilales, Cupido pro love To-
uante fulmen eiaculans in marc, Nepluno intcrim posito
tridente , et genibus nixo Amoris numen reverente. Sic
enim canit .\n)or :
Sol calet igne meo, Neptunus flograt in undis.
Quamvis liber erat, feci servire Tonantem:
Quamvis liber erut, Martem sine Marte subegi.
Aliter Alcazar: Vinum hoc, inquil, est ira et saeva per-
seculio in Christianos.Hanc euim a Romanis iinbiberunt,
didicerunt et exercuerunt alii principes et populi, de quo
saevitiaj vino accipit illud cap. 18. 3. De vino irx fornica-
iionis eius biberunt omnes Genles. Hic sensus ingeniosus
est, sed prior planior et naturalior.
Et ABSTILIT ME IN SPIEITU IN DESEBTUM.l Dcsertum
galioncm impiorum, puta hoslium et perseculorura Cbri-
sli et Ecclesia!.
Quarto, alii proprie per besliam accipiunt hunc mun-
dun), sive ssculum imperans et dominaus, mundum, in-
quam,non tam physicuniiquam moralcm etTlieologicum,
lioc cst complcxionem hominum mundauorum et vitioso-
rum, qui ex vitio naluraj corruptse student lionoribus. de-
liciis, opibus et pompis mundi , ideoque sunt supcrbi , a-
vari, luxuriosi, impii. Mundus ergo hic esl regnum infi-
dclitatis, idoloIatricB, superbiae, omnisque peccali. Huic
enim insidet el prEesidel Bab) lon , cique propinat vinum
suum ex calice aureo. Hic etiam habet capila scptem, et
coruua decein , ut mox palebit. Hae omnes scnteatiae eo-
dem tcndunt, et in unum idemque conspirant. Nam mun-
di huius sustentator, et quasi anima eum dirigens, rao-
vens ot agilans est diabolus, et consequenter Anlichristus
diaboli vicarius et princeps. Rursuin mundus hic non est
«aliud quam coetus mundanorum, idesl, hominura fastuo-
sorum et vitiosorum, qui esl corpus polilicum diaboli et
Antichristi,sicut rcspublica est corpus civileregis et prin-
cipis. Beslia ergo est mundus, sive mundi regnum, fastus
et pompa, in quo inequitat Babylon, id est, Roma Ethni-
ca et impia, raundi impiorumque doraina. Haec enim prae-
sidet regno diaboli , ideoque super diabolum , qui irapio-
rum multitudinem suslinet et quasi animat et vegetat.se-
dere dieitur, ut ab eo suslenlari, regi et agitari videatur.
III.
IV.
hoc, inquil Alcazar, est gentilitas inculla et deserla, cu- VndebKsU&hxc [t\eua eslnominibus blasphemix; quiaBim
ius caput erat Roma, quam loannes hic in spirilu vidit iundelitate el irapietate, tam vita quam voce blaspliemat
Viro jpi-
riiali
niundus
esc de-
sertum.
pcr mysticara hanc Spiritus sancti conflagralionem , es
deserto convertendam in Paradisum Dei. Verura dicoloan-
nem hic sibi posito iu mcntali raplu, videri rapi in deser-
tum, ttim ut significetur Babylonis interitus, quod in de-
sertum sit convertenda , tum ut innuatur , viro spiritali ,
et divino Prophetae, qualis erat loannes, omnem mundi
poinpam esse instar deserti: ut iutelligamus innumeram
Deuin.Rursum vox blasphemiaj est, quod Roma Ethnica
vocala sit, et vocarit se ajternam et deam. Ita S. Hieron.
Ep.lSl.adAIgas. q.Il. In fronle, ait, purpuratx merelri-
cis scriptum est nomen blasphemise, id est, Romx xlernx.
Obiicit Anglo-calvinista: Babylon haec est Roma ; beslia obieeii»
cui insidet, est Antichristus. Atqui illa non insidct bestia! hireiice-
futurae: haec enim necdumexislit; sed praescnli el exislen-fuoi.
illam Elhuicorum Romse agenlium turbam, eximiam ur- q ti. Ergo iam praesens est Antichristus, et reipsa existit :
bis slructuram palatiorum, templorum, ac curia; magui- frustra ergo Papistae eum futurum expectant, Alqui alius
ficcntiam, reipubl. rairum ordiuem, leges et politiam, se- fiugi nequit Antichiistus iam exislens cui Roraa insideat,
uatus splendorem , cajteraque omnia viro sancto et ca;lc- quam Papa ; ergo Papa est Antichristus. Verum hoc ar-
stibus inleuto esse instar deserti et soliludinis, quod non gumento pariter concluderet S. Petrum aliosque primos
hominum, sed ferarum etbrutorum est habitaculum: ubi Pontifices et Martyres fuisse Anlichristos. Nara et hi Pa-
uulla pietatis et verae virtutis, sed tantum pompae, fastus pai fuerunt, quibus Roma et Romana Ecclesia insedit.
et gloriae habetur ralio, quibus non ros», sed spinaj sce- Rursum ftoraa fuit BabyloQ tempore S. loannis: ergo ei
Sestia
coccinea
qu3B '
I.
Senteni.
II.
lerum omnium innascuntur. Quomodo Diogencs in fre-
qucnti urbe cum lucerna incedens aiebat, Se guxrereho-
niinem, nec invenire.
Et vidi mulierem (hsc est Babylon , ut patet v. 3.)
SEDENTEM SUPER BESTIAM COCCINEAM, PLENAM NOMINI-
BtJS BLASPHEMIiE, HABENTEM CAPITA SEPTEU , ET COR-
itJA DECEM.] Quaeres , quajnam est hajc bestia? Primo,
Kibera, Viegas et alii ceuscnt hanc bcstiam csse diversam
a bestia cap. 13. 1. illa enim similis crat pardo , ha3C est
coccinea: illa signiDcabat Anlichristum, hajc diabolum e-
iusque regnuin: unde vocatur beslia, qua; crat, el non
est, quia aute Christuin crat ; sed Christus dinbo-lo hoc re- U
gnum adeinit: esl cocciuea, quia diabolus est draco rufus
et sangiiinarius, uti dictuin est cap. 12. 3.
Secundo, Alcazar et Suarez 3. part. tom. 2. disp. 59.
art. 6. sect. 2. et alii,censent hanc bestiam essc eamdera
cum illa cap. 13. 1. eadem enim ibi, aeque ac hic, et rur-
sum cap. 19. 19. vocatur bestia, qiia; significat et repra;-
senlat Antichristura; unde et cap. 13. a?quc ac hic, dici-
lur habere capita septem, et cornua decem. Anlichristum
dicitur habere seplem capita, quia liabuit scptem tyran-
nos preevios et prodromos, quos ipse uUimo loco qiiasi rex
et priuceps consequitur. Habuit ergo eos, cum adliuc non
eiisteret; liabuit, inquam, non quasi pra;senles, sed prce-
vios, quomodo Christus habuit Prophelas quasi praecur-
sorcs, figiiras et typos suos, in iisqiie typice fuit et exli-
tit. Varii enim sunl inodi habendi.inquit Aristot. inPosl-
praedicamentis , aeque ac cxisleudi. Res enim dicitur exi-
bestia cui insedit erit Anlichristus , isque est Papa , se-
qiiitur S. Pelrum, Linum, Clemeulem . etc. qui tempore
S. loannis fuerunt Papa; Babylouis, id estRomae, fuisse .\n-
tichrislos,quod etiam ipsi dicere horrent.iino execrautur.
Respondeo ergo, bestiam hanc esse coetum impiorura ggj^^
iit dixi ; huic enim insedit et pra!sedit RomaEthnica tera-
pore S. loannis, et rursum insidebit et praesidebit in fine
mundi.Qiiod si omnino coutendas besliam hanc esse eam-
dem cum illa c. 13. ac proinde esse Anlichristura ; Rcspon-
deo id hoc ^ensu verum esse, quod Antichristus sit caput
et rex impiorum, ac proinde ubi est corpus impiorum.ibi
censctur qiioqiie esse eius caput pula Antichristus. Esto
enim Aulichrlslus lempore S. loannis necdum existeret
physice et personaliter , uti omnes etiam ha;retici admit-
tunt, existebat lamen politice et per moralem deuomina-
lioncm: quia scilicet eius corpus politicum, puta coetus
impiorum , exislebat, et quia ipsius vicarii et prodromi,
qui huic corpori pra?sidebant illudque regebant, eiiste-
bant. Hi nempe erantNcro,Domilianus,Traiauus,Dccius,
elc. qui typuiii et vices gerebant Antichristi nascituri; fe-
cerunt enim et inchoarunt idipsum, quod .\ntichrislus fa-
cliiruset perfecturus est. Rursuin vere et proprie dici ne-
qiiit , qiiod Roina eliam Etlmica in fine mundi insidebit
ipsi Antichristo; nain, ut dicetur v. 16. Antichristus odio
persequetur, ac per decem suos reges evertet et combu-
ret Romam. Itaque non alio sensu dici polest quodRoma
Ethnica insideat bestiae , et bestia hsc sit Anlichristus,
quam hoc, quod nimirum Roma insideat ccetui impiorum^
Commentaria in Aporaljpsin S. loannis. Cap. XVIf.
cuius capul erit Anlichrislus , qui lcmporc S. loannls et J^ pelulanlRr Beza censel hoc nominc et Tcsle notari Cardi
eliainnum censclur csse per myslicam et moralem deno-
minalioncm; sicut rex atjscns dicilur esse prKsens, man-
dare, lcgcs condcre, cum parlameulum quod vices regls
gerit esl prsesens, niandat, et it°;es condit. Constatcnim
cx dictis cap. 11.8. Anliclirislum Ihroniim rcgni sui col-
localurum non Komae, sed Icrosolyina!. Sicul er<jo Roma-
na Ecclcsia nequit dici Babyion,ita nec Papa ci proesideos
dici potcsl beslia, pula Anlichristus : potius Calvinus di-
cendus est Antichrislus, ac Babylon vocanda Ecdcsia liae-
retica , qualis modo est lieuevcnsis, ct Anfjlicana, in qua
inira dopjmatiim, slaliium , rerumquc omiiium cst confu-
sio. Atque, ut alia taccain , primiiin caput Ecclesia! An-
glicana; deformala; fuit Hcnriciis VIII. rox, Inicus, ct sex
uxorum vcl vir.vel marilus. Huic in hoc Ecclcsiae prima-
tu successil filiiis, non vir scd pucr Eduardus. Pucro Ef
duardo succcssit. nou mas, scd fcpmina , pula cius soror
Elisabeth, clc. An non hxc Babjloii? an non ha;c rcjjni et
Kcclesiaj confusio? Quaj a;tas, qiiod saiciilum postcrorum
ha)c relifjionis probra, Iktc Ecclcsia? propiidia non admi-B
rabilur? non obsliipcscet? imo quis extilisso in orbc cre-
del? luslus es, Domiiic, ctrcctum iudiciuiu luum, ut qui
caput Ecolcsia; a le constilutum afjnoscerc nolucriint, il-
ludquc indi[jnis litulis laceranl et proscinduut, accphali
sint, imo exca-cali cl cxcordcs, laicos, jjueros, ficminas,
ctc. capita reli^ionis, (idei ct Ecclcgiv sibi con6tiluant,ut
ipsi ludicrum liocce idoluni, qund sibi rmxerunl, Tcneren-
tur et colant. Miscuisli eniin cis spiritum crroris el vcrti-
ginis, ut crcdant mcndacio, co qiiod charitutcm veritalii
non rcccperinl , ut salci ficrcnl. Sed usqueqno, Doinine ,
HOD miserebcris errantium, imo deceplorum?
CocciNEAB.) Dieilur bcslifrhaic coccinea, non mulier
illi insidcns, ut palet ex [^enerc neutro quod est in Grxeo :
ait enim xai eiJov yvvai/a •A'x3r,'j.rJVJ I7:i5r,pm zo//ivov, quia
bestia, id cst muiidus, rcfyio splendorc et fastu Iriiimphat:
coccus ooira et purpiira sunl vestis rcf^uin ct principuin.
Aliter Alcazar: Coccinea, inquit, et vcslis rubea, id esf,
nales Ecclcsiae Christiana;, in eosque boc carnaeo Tirulea-
tum nialedicus intorquet:
Semiviros quicumque Palres radiante galero
Conspicis, el rubrx syrniata lonja logx ;
Sane rubra vides sanctorum cxde virorum,
Et mersa insonti tota cruore mndent.
Aut mcmor islorum qux cclcl criuiina veslis
Pro dominis iusto tacta pudorc rubel.
Ila impurus sycophanla omncs sibi similes putat , omni-
bus suain Candidara et Audeberlum aiTricare Conatur.
Quam hac falsa sint et indocla palct cx paulo anle diclis.
Inaur ATO AtBo. ) Ila Icgcndum cum Homanis, licet (irae-
ca lam habeant ■Azyj.jj-.rj.ijn y.pj-::,. id esl inaurala auro;
utrumque eodem tcndit, sed Uomaua lectio est sif^nifican-
tior: si^nificatcnim fiicuin huius mulieris, q d Non erat
vcslita vero ct solido auro, sid auri tanlum supcrficie ct
cxterna specie, piila vestila erat auro, id cst aurichalc.o,
sive aere inaurato: ita Alcaznr.
Aut polius id ad luxum ct fastum refcrondum videlur,
q. d. Iia splcndide fnit vestita, ut non auro siiijplici, scd
inauralo, id cst diiplici ornaietiir: solent enim aurifices
in re mnf^nifica aurum vuljjare cooperire el inaiirare auro
praslanti el fulf^enli. Id exigiint sequenlia , qua; docent
eam insiipor {^cminis el margaritis fuissc circiimcinclam,
praeserlini qnin mulicres proprie non inauranlur, scd ea
1 um vesle. fndo non recle diciliir ipsa inaurafa auro. scd
bonc vostila inaurnio auro: civitas vero rectc doaurala au-
ro dicilur c.ip. 18. 16.
HaBENS POCILIM AIBEIJI l\ MA>t' SIA , PLEITl H A-
BOMINATIONE ET IHMINDITIA FOBSICATIOI^IS ) Poculum Pofulum
oureuin est mundiina fclicilas, iinpcrii mnicstas, 'f rror et '"^'J'.';'"
splendor, opiiinque cl rcruni omnium abiindanlia, siib cu-ni!,qu>j<iT
iiis specic, illeccbra el poinpa Roina Pajjana siiam idolo-
Intriam, suaqiie vilia omnibus genlibus propinavit. .Mlu-
dit ad Icrcin. 51 . v. 7. Calix aureus Babylon in manu D,i-
tnini, inrbrians omncm terram : de vino eius bibcrunt Gcn-
crucnta sanj^iiine .Marlyrum. Erat cnim Ikxc bcstia colo- Qtcs, et ideo commotx sutit. Scd ibi calix nolat supplicium,
re pardi, ut dixi cap. 1 j. 2. scd hic dicitiir coccinea, qiiia '"" .■■ « . . . .
aspcrsa san(juiue Martyrum. Coccus ergo hic non ad de-
licias , noc ad fastiim perlinct , sed caidis et internecio-
nis, quom in Chrisli agnis fcceral, cst arp;umcntuin. Ve-
rum prior oipositio csi verior. Eslo enim bestia csset par-
dits et pnrdi colore , inducilur tamen hic ut veslila et in-
duta cocco, nd sijnificauduin cius opcs, liixum ct faslum.
Nam mox mulicr illi insidcns parilcr dicitur circumdata
purpura, ct coccino, et inaurata auro el lapide prclioso. cC
margarilis, liabcns poculum aurcum inmanti siia. Qua) o-
mnia non ad ca;dom, scd ad fastuio ot pompam pcTtinont.
Habeitru capita septbm, bt coBNfA DECEU.) Qua;-
nam ha^c «int dicet v. 9. Insulsc el impie Kemnilius in E-
xaminc Conc Tiidcnl. part. 2. pofj. 18. ct liO. Iiinopro-
bari! conlondit non esse soplom Sncrainenta in Ecclesia
Chriili, «cd lolidcm csse in Ecclcsin .\nlichristi, Nnin ho-
stia, inqiiil, Apocnl, 17. vocatur Saoramcnlum, qum se-
plem hnbobat cnpila: orfjo septenarius numeriis Sacra-
inonlorum porlinel ad bosliain , id ost nd Anlicbrislnm.
Sod npnj^o, lilnsphomo, qni Sacrainenln Clirisli et Eccle-
siie, nr oiinRoi|uonicr Bnplismiiiii et Eiichnristinm (qiia? lu
jpse f.itcri») vcrn osso Sncrnmoiitn, qiixipio (^ntholici intor
sopleni hncrnmonln pnnunl primn ct prnicipua) asseris es-
8e cnpitn boslia", Adilc, S. lonnnes non dicit soplcni oapila
csse scplcm Saoramontn.sod esse uniim Snorainenlum be-
8tia!:qiind ninf^is con(;riiit Lulhoro, qiii iiniim tantiim po-
suit Sncramontiim , ot pliira sif^nn Sncrninenlnlin. Deni-
que S. Innnno!) Ncplom h.TC inpiln inlorprolntiir cssc sc-
ptcm rcjjcs, non scpicin Sncrninr^nln. Snrramontum erfjo
bcstia", bic idcm csl qiKid myslcriiim, sivc nrcnnn sif^nili-
calio bcsli.T, non nulcm Sacrnmcnliim proprie dicliim.
Et MILIEB ERAT CIRCIHDATA PlRPl RA ET COCCHO )
Doscribiliir liic miindnnn (^lorin, liixus cl opos qiiibiis sii-
perbiebnt Iloma Elhnica, inslnr moretricis, qua; nuro ct
gcmiuis Testlta supcrbc inccdit. Quaro impcrito a;que ac
gentibus aliis pcr Babylonios irrog;andum: unde est iii
inanu Domini. Hic vcio notat culpam, piila propinalio-
neiu idololalriae ct scclerum : iinde est in mnnu merctri-
cis, pula Babjloiiis. Sic cnim morctrices e.vtorna spccie
cl poiiipn in cnn\ iviis, pcr calicos aurcos cl gcmmoos, per-
quc ep;iln-i sjilciididas et magnificas deinonlant amasios,
nli Clenpiilra dcmenlavit Anlonium ; de ciiius in oonvi-
viis luiii el poiiipa vidore est Pliniiim lib. 9. vors. 3o. ct
Plut.ircliniii in .Antonio , qui inlcr alia ait dc Cleopatra
Tcnicnto nd .\nlonium; Manavit pcr omncs rumor, Vene-
rrm, ad salutcm Asix, vcnirc ad liacchum coMes.<alum :
odditque Anloniiim ob ca invitnluin, ad mnf;nificcn(iam
convivii ohstupuisse, ac risisse sua; coena; sordos et rusli-
citalem. Plinius vero rcfcrl eam sponsione ciim .Xulonio
do muf^nificeiilia convivii concerlnsse, dioquc dicta diios
iinioiies por mnniim Orienlis rcfjum sil)i trnditos protiilis-
se,a;sliinntos scxccnliessoslcrtiuin,hoc <:st duodecicsren-
lies millibus Philippicorum, unum(|uo ex eis aceto liqun-
l) tiim absorpsisso, ciim(|uo sociindum liqunrc cl absorbcre
pararcl, pidhibilam fiiisse a L. Plancio, dicento, cain iam
ninfjnificonlin vioisse .Vnloniiim. Hiinc postmodum .\ii{;ii-
8lus enpln Clenpntra in diios divisiim, \'cnoris auribus in
rnntheo Itoinai np|iciidit. Do convivioruin ct compotalio-
num linriim liixii vcro dixit Saneca :
\cncnum in auro bibimus.
Et Poeta :
i^nlla aconila hibunlur
Ficlilibus : tunc illa time, cum pocula sumes
Gemmata, ct lato Sctinum ardcbil in auro.
Alilor Hicron. Prado in Ezoch. 23. 31. Poculum, inquil,
qiiod mcretrix Bnbvlonia aliis pr.Tbuit, est poculum dn-
mnalorum, q. d. Dnmuavit oos ad niortom oo qiiod nol-
lcnt soeuin fornicari, id ost idoln colerc. Sic cniin Icrcmia)
25. v. 17. Isnia? 51. 17. el olibi cnlix sif^nificat damnolio-
nein ct Tindiclam. Vcruin ex dictis liquet caliccm hic ali-
!
976
Commenlaria in ApocaTypsm S. loannis. Cap. XVII.
ler sumi , scilicct pro dcliciis ct culpis , non pro damna- ^ est apud Cnxcos (o:;ro tou pmeiv, id est valere.esse fortem
lionc p( pocnis
rLE.NUM ABOMINATIONK ET IMMUNDITIA. ) AUudit od
incieliiccs ct venilicasjiiua; iu colicc aureo propinant sua
I)lii!lia aniasiis. l'iiiltra cnitu vcncficaruni (iunl ex cinc-
ribus liufoniim, rnnarum, serpcntum, aliarumque reruni
immundarum el abominandarum. Tropol. uotanlur hse-
retici el similcs , qui sua eloiiuculia et verborum lcnoci-
niis suos errorcs, nioresque iinpios audiloribus propinant
et instilhiiil.
Vcrs.5 liT IN FRONTE EIUS NOMEN SCRIPTUM : MySTERIUM :
Babylon magna, mater fornicationum et abomina-
Tio.M M tekBjE.) Arabicus: El noiiien scriplum supcr fron-
icm cius , id esl , iivjstcrium Bab>jlonis matiis fornicario-
Tiiulcis ruin, ct iiiimundorum cordibus, qui dc tcrrasunt. Alludit
nierciri- gd lupauar cl forniccs, in quibus cclla; nieretricum nomi-
cX 'ci "* inscribobantur, uli docelTcrtul. llb. dePudicitia: Ubi,
fiome. inquit, proponelur liberalitas isla? sub ipsis libidinum ia-
nuis , sub ipsis libidinum titulis. Et clarius Seneca con-
trovers. 1. Mcretrix, ail, vocata es, in communi loco stc-
iisti, superposilus esl eelUc lu:c iitulus. Porro, si plane im-
pudens aut faniosa cssct nicrclrix, non tanlum in cella,
sed in fronte nomcn el elogium scriptum prBpfcrebat. Do-
cel id Seneca loco cilato : ISomcn, inquit, tuuin pepcndil
in fronte, pretia stupri accepisti, et manus qux diis datu-
ra erat sacra, capturas luUl. Idem ex Martiali, Tertull. et
luvenali docct Durandus lib. 1. Variarum c. 2. Talis hic
a loanne inducitur Babylon, qiiiie publice fornicata est, et
in fornicationibus, id esl idulolatriis, suis gloriata.
Gestal ergo bsec meretri.\ noiiien suum mysticum in fron-
te.sicutAaron gestabat nomenDei ia fronte,quo significa-
tur eam publice profiteri, et iactare se esse cultricem lovis
ct dcorum, eorumque errores, pariter ac vitia et scelera,
seclari el propagare, ideoqiie Chnsliim et Chrislianos eis
obsistcnlcs persequi usque ad nccem, utsequitur.
Mysterium) Hoc nou est uonien mulieris, uti putavit
Pannonius, sed a loanne quasi per parenthcsin interiici'
robustum) aut sublimitatis iuxta Hebrxos (a rad. enim QTl
rum, id est, altus fuit, dicitur lioma, q. d. Allitudo, subli-
mitas, celsiludo) serva quod diceris. Virlus exceham te
faciat, non voluptas humilcm. Malcdictionem quam iibi
Salvator in Apocalijpsi comminaius esi, polens e/fugere per
pcmitentiam, habcns exemplum Ninioitarum. Cave lovi-
niani nomen.quod dc idolo derivatum c.il.Squalct Capito-
lium, iempla lovis ct cxremonix coneiderunt, cur vocabu-
lum eius et vitia apud lc vigeani? Adhuc sub regibus,ci sub
ISuma Pompilio facilius maiores tui Pijthagorx coniinen-
tiam, quain sub Consulibus Epieuri luxuriam susceperunt.
Sicut orgo in Script. saepe res figurata accipit noinea
figur», ut ciim Christiis vocalur Darid, Salomon, Zoroba-
bel, etc. ita hic Roma vocalur Babijlon , et hoc est quod
dixit, mijsterium. Pliires analogias Romaj et Babylonis ex
S. August. et Orosio rerensni i. Petri 5. v. 13.
Mater fornicationum.) Id cst, idololatrise, supersti-
_ tionum et scelerum. Alludit ad virgines et sponsas Baby-
"lonias, qu« nuptiira;, prius prostitiiebant se, et pretiunn
inde collectiim otTerebant Veneri , ut eius ope auspicalas
inirent niiptias, et bonos nanciscerentur maritos, ilaque
sua fornicatione colebant, et quasi sacriGcabaat Veaeri,
uli docui Barueh 6. 42.
Et VIDI MULIEBEM EBRIAIH DE SANGUINB SaNCTOBDM, Ver«. 6.
ET de SANGune .Martyrum Iesu.) Nam, ut canit Pru-
denl. Perislcphanojn hymnoll.de immenso sanguiaeMar-
tyruin Romse efTuso :
Plon contentus humum celsx intra mcenia Romm
Tingcre iustoium cxdibus assiduis:
laniculum cum iain madidum, fora, rostra, Saburram
Cerncrei eluvie .wngvinis effluere.
Idem fiet in fine mundi cnm Roma ad paganismuni r«-
dicns, Christum et Christianos.ac inaximePonlifieem per-
Bcquetur, expellet vcl occidet, ut patet ex hoc loco, et
cap. 18. V. 20. et ullim.
Manebiint tamen fideles Romre, uti manserunt in perse-
tur, ut excilet adverlentiam nostram, utque meminerimus (] cutione Decii et Diocletiani ; ac consequcnter manebit Ec-
noinen mulieris quod seqnitur, non esse proprium illius,
sed figuratum et mystice exponendiim. Unde \. 7. vocat
Sacrainentum mulieris, id est, quid typice significet mu-
lier. Sic et cap. 11. 8. de lerusalem dixil: Qux spiritua-
liler vocafur Sodonia.
Babylon magna.) Hoc est nomen nierctricis, id est,
clesia Itomana et Ponlificatus Romanus; el Pontifex erit
Episcopus urbis Roma;, licel exul et expulsus. Nec enim
Gentilcs eum episcopatu, mullo minus pontificatu suo de-
pouere aut privare poterunl. Pari modo cum Ponlifices re-
sederunt Avenione in Francia per 70 annos, vocabantur
tamen et revera eranl Episcopi urbis Roma;. An autem
T/f «rat b? r ,'"* n ""^* ; ^^'i"^ Primo, quia, sicut Babilou colebat Ponlifex cum consensu Ecclesise pontificatum Roma in a-
% bvion ,' ***:' ^^'■'^ V^al, eiusque cultura propagavil in alias gentes, liam urbem transferre possit, si Ecclesia; necessitas id pO'
bvion , '^' *'* '^ Baal, eiusque cultura propagavil in alias gentes,
eliam ludaios : ita fecit olim, et rursum faciet in Dne raun-
di Roma Ethnica
Secundo, quia, sicut Bahylon erat reccptaculum et con-
fusio omnium gcntium, ac consequenter omniuni idolorura
et vitiorum, ita el Roma Ethnica. Audi S. Leonem serin.
in feslo Aposlolorum Petri et Pauli, de Roma: Cum pene
omnibus dominarclur gcntibus. omnium gcnlium servicbal
erroribus ; ei niagnam sibi videbalur assuwpsisse rcligio-
nem, quia nullain respucbat falsilalcm. Hinc omniura deo-
rum lernpla eiant Romae, ac, ne cuius obliviscerentiir, j-k
landem ajdificarunt Pantheon , id est, omnium deorum '-'
templum , quod quasi orbis miraculum ex omuibus vete-
lis Roma! lemplis solum extal; ac in honorem B. Virgi-
nis el Sanclorum omnium Deo consecralum est. Mcrito
ergo vocatiir maler fornicationum, id est, errorum et ido-
lonim : quia ea qiiasi maler fovebal et propagabat.
lertio, sicul Babylon hixu, opibus el gloria eral intly-
la, orbisque domina, ila el Roina Elhnica.
Q^iarto, sicul Babylon ludajos, ila Roma Elhnica Chri-
stianos pcrsecuta est et occidil, el rursum persequetur et
occidet ui fine mundl; eril eniin lunc, uli fiiit olim, ca-
put idololalriaj oninisque abominalionis. Unde sequitur:
Lt vidi mulierem cbriam dc sanquine Sanciorum. Pulehre
b. Hier. I. ■2.contraIovin. ia fiiie: .id le,a\t,loquar,qux
scriptain in frontc btusphcmiamClirisii confessionc delrsti-
vibs pulens, urbs orbis domiiia.urbs Aposioli vocc laudcUa.
Merprelarevocabulumtuuin:Uomaaulfortiludinisnomen
liam urbem transferre possit, si Ecclesia; necessitas id po-
8ceret,uli censent Bellarm. Suarez loco citalo.et alii, dis-
quirere non est pra?sentis loci.
Et miratus sum cum vidissem illam. ) Tam vesanam,
tamque fiirentem in Christianos, lainque ebriam sangui-
ne Saucloruin. Rursum miralus sum mulieris habitura,
scilicel quod insideret besliae septemeipiti, et habcnti cor-
nua dccem, ea pompa el lilulo quem paulo anle descripsi,
non intelligens quid hajc omnia significarent el portende-
rent. Uiide angelus hasc ei explicat, ut mirari desinat.
Et DIXIT MIIII ANGELUS : QuaBE MIRARIS? EgO Dl-Vera.7.
CAM TIBI SACRAMENTUM MULIERIS, ET BESTI^ QU.E POB-
TAT EAM, QU^ HABET CAPITA SEPTEM, et cornua db-
CEM.) Saeramcntum est mysterium, ul dlxi v. 3. q. d. Ex-
plicabo libi hanc mulieris visionem myslicam , puta quid
niulier ha?c niystice significetet reprsesentet.
BeSTIA.QUAM VIDISTI, FCIT ET NON EST, ET ASCENSU- Vers 8.
RA EST DE ABYSSO, ET IN INTERITUM ibit. ) Dixi V. 3.
bestiam hanc esse regnum mundl et diaboli,sivediabolum
in inundo quasi reguo suk impielatis doMiinanlem. Ante
Chrislum ergo haec beslia erat : quia iu iiiundo dominaba-
tur impietas et diaboliis. Sed Christus hoc regnura sustu-
lit, et alligavit diaboliim, uti audiemus cap. 20. 3. Hoc
est qiiod ail Clirislus: Nunr princrps huius mundi eiicie-
tur foras. loann. 12. 31. Scd in fine mundi rursuin beslia
hsec asccrmira est de abi/sso. Alliidit ad id quod de bestia
hac dlxit cap. 13. 1. scilicet eam prodire ex abysso, sive
e.x mari, q. d, Bestia haec est instar draconis vel ceti, qui
Admira-
tionii
causi.
Sopiom
ni<'Uii't
Hauix.
nnnc c mari capul cl dorsum altollit, nunc nirsum in il-
lud se lotum demerfjit, tertio itcrum emergit ct asccDdit.
8ic enim diabolus eiusque rcgnum ct polcslas , pula re-
gnum iufidcjilatis ct impietatis, ma^na ex partc sublatum
<Mt a Chrislo. Licct cnim adhuc multis dominctur, tameu
si cius potcslas ct dominium praDscns comparclur cum
pra;tcrito quod liabuit anle Clirislum , exij^uum et quasi
Hiillum ccn<!cbilur: scd in fine mundi rursum quasi ascen-
det de abysso, quando Lucift-r alli[^atus in inferno sol-
velur , rcjyiiumque mundi rccipict, ct omucm suam vira
ac furorcm por Aulichrislum iu homincs excrcl. Vcrum
habebil lcmpiis modicuin siiircf^ni; nam mox rursuui cum
Anlichrislo in abyssuin mcrgctiir, el in interilum , ct ia
gehcniinin ibit: ita .Vmbros. Ucda, Arelas, Vic{;as, Uibe-
ra cl alii. Qnocirca Graeca mox addunt, x«i Tznotri, cl a-
dcsl. Undc Vatablijs vertit, bcsltam qux eral , cl nnn csl,
et Inmcn rst , q. d. Hcstia hxc eral . id cst, fuit: scd iam
non csl, id cst non apparct; cst tamen, quia in abyssuin
demcrsa vivit in inferno; uiide in finc mundi rursum pro-
dibit, et oslcndel sc. Qiiocirca Biblia Uc{;ia ct Aretas, pro
rio-ri, id cst, adest. Icjyunt ?7«p£Tai, id csl, aderil. Ccnsct
Alcazar hac phrasi, fuit et non cst, alludi ad E/.crh.27. 13.
ubi pro Gr.rca in Hcbr. cst ^V iaran, qiiod tcstc S. Hic-
ron. sif^nifieat e.v< cl noncst, quo vidctiir nolari Gra?corum
inconslnntia, non inj^cniorum niodo, sed et fastus ac po-
lentia;. Uursiim hac phrasi fuil et non est, significatur bre-
Tilas diirationis, ait iMaldon. in Notis.
Et uirablntub hoinincs bestiah, qvm ebat, ET 50X
EST ) Vidcnlcs cam, qua; quasi dcmcrsa in abysso et ex-
stincta vidcbatur, rursiim subilo cincrj^^erc, el aseeudere
cum tanta polcslatc, faslu ct pompa. Admiralio enim, ait
Aristot. ex co provcnil, quod \ idcatiir ciri;ctus dovus cuius
non vidclur caiisa. Ila miranliir homiiies tcrrcni inundi
honorcs, opps ct dclicias, qiiia maiora qiim in ca-Iis sunt
non co[;noscunt; sicut |iueri miranlur nuces, poma ct cre-
pundia siia , qiiia dclicias virorum nou guslarunt: et ru-
Htici iniranlur casas suas slramincas, et pccora, quia pa-
ialia, ct lcinpla, ac doinos urbanas non vidcrunt. Ex ud-
vcrso doeli ct sancli nihil in torris miranlur, quia omnia
vidcnt esse exilia, infirma, caduca, brcvia pra: ctelcstibus,
divinis, immrnsis ct a>lcrnis. Rfcte Pclrarcha: Sapienti
ni/iil esl inopinabile , stullo omnia sunt iinpricmedilata.
Ita Cyrus, ait Xenophon, nihil adinirabatur , scd omnia
siihscqiiasi parva cl siibdita dcspicicbal, doccbalquc prin-
cipcs nihil adinirari. Illi cniin ciim cxrelso sint animo, et
quasi in rcriim ciilinine p<isiti,oiiinin pra; se parva el viil-
garia arbitrantur, idcoque indi{;nn qua; inaj^ni a^slimcnt,
quibusque mentciii ct animiim alTij^ant. Vcre Horatius:
/N'/7 admirari prope res csl una, Sumici,
Solaque i/ux pos\it facere et servare beatutn.
In ca-Iis mi-nte habilans dcspicit hoc tcrra; piinctum, di-
citquc : O qunm exiqui sunl morlalium tcrmini ! O quam
exii/ui mortalium aniiiii .'
ET UIC BST SBNSIS , QUI DABKT SAPIBRTIAU. ) O.h 0
vou; t;^'jv (royiav , id cst, hic latet intellectus qui habet sa-
picntiam, scilicct arcanam el rcconditam, q. d. Hoc a;ni<;-
nia bcstia; et mulieris sapicns est , ct sapicntcr a Spiritu
sauclo adinvciilum ad arcanas rcs sif^nilicandas: itaquc
111 ca latct mnf^na sapicntin, mnf^naqiic mysterin. Alii ver-
tuul : ///(• mrns advcrtnt qux habct sapientiam ; vov,- cnim
propric mcntcm sif^nificat; sif];nificat tamcn quoquc sen-
siiiii scu iiiti'Ilcctum,ut cum Apostoliis ait 1. Cor. 11.15.
Psiillam spirilu, psallam et mrnte. Crwrc voi, id cst,scn-
su.intcllij^cnlia, id cst, inlclli;;ibiliter, ul alii sealiro ct in-
lellii^crc possinl id qiiod psallo.
SkPTEM CAPITA SBPTRM MOKTES SLMT , SIIPBR oios
MLLIEB SEDRT, KT BBGKS SBPTBM SL'.>T. ) q. d Scplcill
capiln sijynilicanl piiuio, scplcm montcs; sccundo, scplein
rc(;cs. In scplciii munlibus patct dcnolari Romam, dc qua
canil ^'irf^il. (icorjjicon 2. in finc.
Scilicct ct rrrum farlii cst pulchrrrima Roma,
Seplem qux una sibi inuro circumdcdit arces.
Et Sibyllalib 2.
VoL. X.
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XVII
A
977
Jtomxseptem vertices habenlis tnagnx divitixperibunt,
Irriyatx multo itjne a flamma Vulcani.
Et Horal. in carra. sxcul.
Dii quibus septem placuere colles.
Et Ovid. lib. 1. Trist.
Sed qux dc septem totum circumspicil orbem
Montibus, imperii, Homa, Deumque locus.
Et Tcrlull. Apologet. 53. Ipsos, ait, Quirites, ipsam ver-
naculam septem collium plebem convenio.
Et Claudiao. in Pancgyr.
Qux septcm scoputis zonas imitatur Olympi,
Armorum legumque potens, qux fundil in omne$
Iinpcrium.
Porro hi septein Romae colles sunt, Primus, Capilolinus
sive Tarpcius. Sccundus, Palatinus, io quo extant ruinae
palatii inaf^ni N(;roniani. Tertius, C»Iius, in quo sila cst
basilica Latcranensis, qua; fuit cstque prima totius orbis ;
undc ei iii frontispicio hoc carinea iascriplura littcris un-
cialibiis lcgimus:
Ij Munere Papali simul el datur Imperiali,
Qaod sim cunctarum mater caput Ecclesiarum.
Hic enim est prisca scdcs Papac , qui in hac Ecclesia ae-
cipil posscssioncm cpiscopalus Roinani , et conscqucnler
aiincxi ci pontificatus tolius orbis. Quartus, Esquilinus,
in quo cminet lcmplum B. Virginis .Maioris, cuius dcdi-
catio cclcbratur 5. Aiigiisli sub nomine B. Virginis ad Ni-
ves, ob miraculiim uivis quae locuin tcmplo designavit sub
Libci io Pnpa. Qiiinlus , ^"iminalis , in quo cxtat locus
iiinityrii S. Laurenlii , in eius Ecclcsia qua; 1'anispcrna
cognuminatiir. Scxtus, Qiiirinalis, qui hodic a duabus in-
gcnlibiis slaluis marinoreis Alexandri domaniis Bucepho-
iiim, qiiariim unam sculpsit Pliidias, allcram Praxitclcs,
voi-aliir Monte cavallo. Seplimus, Avcnlinus, in qno sunt
lempla S Sabiiia;, S. Alcxii, S. Saba;; Romulusenim am-
bilii urbis Rouia; tantuin romplcxus est diios colles, Ca-
piloliniini cl Pnlaliniim; tcrtiuiii, Cadium srilicct, cversa
Allia adiccil Tulliis , Esqiiiliasqiic (qui quartiis csl) aii-
Pxit: qiiinlum, scilicel .Aventinuiii , pro advenis adiuiixit
Ancus Marcius; scxtum ctscptimum, sciliccl Quirinalein
elViiiiinalcm.addidit Servius Tiilliiis VI. rex Romanorum.
Quin ct poslca Ircs nlios ambilu iirbis complcxi siinl.scili-
cct laniculiim IrausTibcriui, in quo fertur crurifixus csse
S. Pclrus; Valicanum.in qiio sc|)iillus csl S.Pcirus,in e-
ius basilica qua; est orbis mirnculum: ct Pinrium, in qiio
exlat hodie lciiiplum SS. Trinilalis, ct monaslcrium Reli-
giosorum S. Franrisci de Paula; ita Barthol. .Marliaous
iu Topographia urbis Roma;, lib. 1. c. 1. Quare licct, cum
ha;c scribcrcl loannes, Roma pliisqiiam scptcm collcs inu-
ris suis complcclcrctur, tamcn ab cocx prisco nominc vo-
catur Sepliiiioutium; quia sub rcgibus scptcm tantiim e-
raut in urbc montes, sive rollcs, singiili singulis diis, uli
nunc singiilis Sanctis, dicoti ct consecrati.
Noia. H.TC scptem cnpila repraJscntaiU duo: primo,se-
pteiii Roina' inonlcs iam diclos; sccundo , scplcin rcges,
de qiiibiis scqiiiliir. Sunl enim ha;c septcin capita non niu-
„ licris, scd bcslia;, sivc mundi, id esl, rcgni iiiipictatis et
Udiaboli, qui in eo rcx cst , rcgnalque per suos ministros.
Qiiarc iiiinus rcctc Arabicus vcriil: Scptcm capita sunt
scplcin montcs, supcr qux mulicr scdct : hi sunl scptem re-
gcs : quasi scplcin rapila,et scptein niontcs, non aliud sint
quam scptcm regcs.
QlIMQLB CBCIDBBI'MT, UNUS BST , ET ALIUS RO.MDUB rers. 10.
VENIT : ET CLM VEMBRIT, OPORTBT ILLLM BRBVB TB«- Siplem
PLS MA^KllE.) Priiiio, .\iidrcas C;e<nr. Scplcin,iiinuit, ca-^^f,'
pila cl iiionlcs sunt scptcm monarchia; cl rcgnn : primura j_
Assyrioriiiii in Ninive; scrundiiin .Mcdoriim in EcbatanisscDieau
siib principc Arbacc; tcrtium Clinld.roruin in Rabylone;
qiiarlum Cyri iii Susis; quintum .Mcvnndri in .Maccdonia;
ficdiim .\iigosli ct Iiiipcraloruiii in Roiiin anliqiia; scpti-
iiium Conslanlini iii nnvn cl ('Jirisiinnn Romn.tJonscquen-
ler scptcin rcgcs siiiil, primiis Niniis, secundiis .\rbaccs,
tcrtius Nnbiirhodonosor, qiinrtus ('yrus, qiiintiis .Mcxan-
dcr, scxlus Augustus, scpliinus Constanlious. \'erum hic
{■23
978
Commenluria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XVII.
montes cum rcgiI)U3 coiifundit, qui dislinguendi sunt, ut ^ so erfjo dc papalu et Papa dicilur : Oporiel illum brev»
II.
dixi. Ad hacc Conslantinuni fidclein cl Ecclcsia; quasi uu-
tritium, ponit iiitcr capila bcsli£P. Qiiocirca idein Andreas
ex S. IrenKo, nlilcr communi more computat lios septcra
reges, eo iiiodo qiicm mox refcram.
Secundo, Viciorinus: Ouinqiie rcf!;cs, inquit, qui cum
haec scriberct loannes, ceciderant, id est, morlui craiit,
sunt Vespasianus, Titus, Galba, Otlio, Vilellius: sextus
qui iani est et rcjjnat, est Domitiaiuis. Septimus qui nec-
dum vcuit , est Nerva ; quia Iii post Neronem usquc nd
tempiis quo loannes ha3C scripsit,rcgnarunt. Sed quid fu-
ciunt haic ad Anlichristum, cuius temporn omnibus tolis-
que hisce capilibus descripsit S. loannes?
Dico ergOjhoc septem rcges significare collcclioncm ly-
genuina. raouorum, qui seplem a;talibus, sivc sajculis rcgnarunt
in miindo, sive in rcgno impielalis et diaboli, atque fide-
les et Ecclesiam perseculi sunt: ila Ilichard. Ambros. Be-
da et alii, et palet cx sequenlibus. Ail enim loannes quin-
que transiisse, sextum adhuc siiperesse, septiniiim expe
III.
tcinpus tnanere , cum iam manserit per IGOO. annos ; et
illud: Bcstia qux crat, et non est. Semper cnim papatiis,
in qiianlacumque Gcnserici ctTotila; vastatione, pcrman-
sit. Tcrtio , fulsum esl quod dccein rcges bestiaj , id est
Papa;, odicnt fornicariam (id est Uomain), eamque ever-
teiit el roncreiiiabiint; qiiod lamcn dc deccm beslia; regi-
bus dicitur v. 10. (Juis eaiin Papa unquani curavit per re«
gcs vel principes Uumam everti et comburi? quis unqiiam
l'apa cum Agiio. id cst, euiii ChristH, pugnavit, et nb eo-
dem devictus est ? Quarto, perperam eommiseet hiBreli-
cus bestiain cum septem regibus, cum ab iis distincta et
divcrsa sit, uti patet ex textu.et mox clarius patebit. His-
ce ergo principiis eiuscversis, ruit eiiis conicclura.quaiii
ipse demonslralionem csse ccnsnt, esliiue lalis: seplimus
hic rex est Antichristus. Alqui scptimus hic rex est Papa:
Papa enim successit regi sexlo, id est, Romanis Iinpera-
toribus. Ergo Papa est Antichristus. Minor enim est fal-
sa ; nianet enim Papa cum Romano Imporalore, et uter-
clari et regnaturum pcr breve tempiis. Primus ergo rex B que simul manebit usque ad Antichristum: non ergo Papa
est Cain ciim giganlibus aliisqiie similibus, qiii fidelcs et
pios perseculi sunt, prima mundi a;tate, quai fiiit ab Adnin
usque ad Noe, et diluvium. Secundus est Nemrod cum fa-
bris lurris Babel, in secunda mundi a!lale,qua; fuit a Noe
ad Abraliam. Terlius sunt rcges Sodomaj, et Pharaones
-Egypti anle Mosen io tcrtia inundi fclate, qua; fiiit ab A-
braham ad Mosen. Quartussunt impii reges Israel et lu-
da ciim aliis similibus, qui vixerunt a tempore Mosis us-
que ad captivitalcm Babylonicam, quae fuil quarta mundi
aetas.Quintus suntChalda.>oruin reges,utNabuchodonosor;
ac Asiae et Syriaj, iit Antiochiis Epiphanes, aliique a ca-
ptivitate Babylonica usque ad Christum, qua; fuit quiiita
inundi ajtas. Sextus sunt Imperatores Ethnici Romani, i-
tem Saraceni, Turcae, aliique qui n Christo usque ad An-
lichristum fuerunt, sunt et erunt. Unde de eo dicitur hic :
Unus adhuc est. Scptimus est Antichristus, qui veuturus
est, et per breve tempiis, puta Ircs annos cum medio, re
successit Imperatoribus in Imperio Romano, scd cum lis
simul consistit, uti iam videmus Sereniss. Ferdinandum
esse Imperalorem Romani linperii, et S. D. N. Paulum V.
Ecclesia; Romana; esse Pontilicem.
Moral. sicut Dei nomen est lchova, hoc est, Qui est, Moral.
vel, Ego suni qui sum, Exodi 3. v. 14. et cap. 6. v. 3. ita
creatura; et hominis, praesertim impii, nomen est : Qui
non est. Secundo, Dei nomen est: Qui fuit. et est; homi-
nis et bestiae: Qui fuil, et non est. Tertio. Dei uomeu est:
Fuit. est, erit; hominis, Babylonis et temporis, iSon erit
amplius , cap. 10. v. 6. Sie et de diabolo dicitur lob 18.
V. 15. Socii eius qui non est, id est, socii diaboli, ait S.
Gregor. 14. Moral. 11. Qui iam non est : quia a summa
essentia rccessit, et quasi ad non esse lendit, ex quo semel
ab co qui vcre est cecidil, quia bene esse perdidit.
Et BESTIA QCM ERAT, ET NON EST: ET II'SA OCTAVAvers. II.
EST, id est, ipsa est octavum caput besti» (erat enim una
gnabit: ita Gagneius, Riliera et Viegas, qui asserit hanc Q bestia, sed seplem habebat capita) ; unde GrKca habent,
esse communeiii exposilionem. Accedit et Richard. cum
suis, nisi qiiod ipse quarlam iEtatem consiguet a Mose ad
Davideiii, quaudo fueriint Balaain, Balac, Moabilae, Idu-
niaei, Philisthaii^ct similes hosles populi Dei, pula Israelis ;
quintam vero consignat a Davide usque ad Christum.
Alludit ad primos Babylouis qii» bestiae insidet, id est
Roinae , reges. Hi enim oumeri) fuerunt seplcin , scilicct
Romulus, Numa Pompilius, Tiilliis Hostilius, Anciis Mar-
cius, Tarquin. Priscus, Servius Tullius, Tarquin. Siiperb.
nseret. Perperam ergo .\nglocalvinisla per hos septeiii reges
exposi- accipit septem regimina Roiiut : primo, enim inqiiit, re-
""■ xerunt eam Reges; secundo, Consules; tertio, Diclalores;
qiiarlo, Decemviri; quinto, Trihuni; sexto, Iinperatores
teini)ore S. loaunis; uode de iis ait: Unus est ; scplimo Pa-
pa, de quo dicit : Oportct illum breve lempus manere ; quia
post ceutum annos aCoiistanlinoRoma eversa est a Geii-
serico et Wandalis, ac riirsura a Totila. Unde de eodem
subdit : Bestia autem, qux erat, et non est, q. d. Septiinus _.
ille rex Papa , qui veneiat et erat quoad ortum et origi- 1'
nein poteslatis per ceutum annos a Conslantiuo : el non
esl, quia opinione hominum exlinctus videtur per inva-
sionem barbarorum : Ha>c, inquit, bestia octavus est, et e
seplem illis; quia post Gensericum Papa imperiuin et pa-
patum resumpsit, et quasi revixit.
Kefelti- Verum haec et hisloriae et textui repugnant. Nec eniin
«">■• Diclatores successere Consulibus, quasi ordinarii Romae
gubernatores, sed iis addili sunt quasi exlraordinarii, qui
lempore gravis belli et periculi eam tutaientur. Similcs
fuere Decemviri. Tribuni quoque plebis fuerunt patroni ,
ciiin Consules urbem regerent. Seciindo,sub Genserico ct-
si Roma vastata sit, pontificatus tamen non fiiit exliiictus ;
imo S. Leo mansil Pontifex, eunique reveritus Gensericus
a templis manum abstinuit, ac mox Roraa discessit, mox-
qne S. Leo ita et rempubl. et Ecclesiam adniinislravit, ut
vix eo fflaior et gloriosior Ponlifex deiaceps e&literit. Fal-
el ipse oclavus esl , scilicet rex : haic cuiin capila signifi-
cant reges : ET de septem est. ) Sensus esl, q. d. Dia-
bolus, qui est hajc beslia , dislinctiis esl a septem besti«
capitibus, id cst, regibus iam nominalis, et lamen de se-
ptem est: quia ipse in omnibus septem quasi membris et
subdilis suis, regit et dominalur, ac contra Ecclesiam di-
micat, eamque divexat. Favet Arabicus, qui vertil : Et
bcstia qux eral, ct non est, est cliam artfjclus e septem: et
esl in inlcritum. Uude et seqiiitur, quod decem ajii reges
potestatem acccperunt una hora post bestiain: quia bcsiia
primariam habel poleslalem: reges aulem ab ea quasi se-
cundi sunt.
Rursum bcstia haec est mundus, sive regnura impieta-
lis et peccati : huic enim pra3sidet dxinon quasi inonar-
rha; hoc regnum octavum est, qiiia distinctum a siagu-
lis scptem regibus iam dictis: et tainen e septem est, quia
in omnibus scptem existit, quasi tutum ia suis partibus
quibus conflalur et integratur.
Tertio, Prosper in Diinidio temporis cap. 8. et Haymo:
Bestia, inquiunl, est Antichristus; hic unus est e septein
capilibus, id est, rcgibus uti iain dixi; el tameo octavus
esl: qiiia ipse non tantum particularis erit rex, uli caete-
ri, sfid princeps, Imperator et quasi monarcha omniuiu
prcEcedcntium. et, ul ait Haymo, septies amplius domina-
bitur ac persequetur Ecclesiam, quam reliqui oranes su-
periorcs tyranni, qiii Ecclesiain variis temporibus el saecu-
lis siint persLCuli.
Moralitcr, nola to qu:e erat, el non est. Hoc enim est
epilhetum impioruiii, eorumque morlis et intcritus peri-
phrasis. Sic regi Tyri inleniat Dcus Ezech. 28. 19. Piihi-
li fiiclus es, cl non eris in pcrpetuum. Quidquid ergo fue-
rit homo, si homo fuit et vita functus est, fuit. ct non esC.
At Deus qui est a. et o> solus habet imraortalilatem, cuius
rcgnum est regnuin omuium saeculorum, proinde eius no-
nieu est: Qui est, et qui crat, el qui vcnlurus est, c. 1. 8.
Commentaria In Apocalypsin S. loannis. Cap. XVIF.
979
VCM. 11
Dpccm
qiii'
I.
SRiiicn-
«a.
li.
Aliler Alcazar, cuiiis explicalionem recensui cap. 1.3. ^ dif^naque expugnatu.ac facileexpngnabilisobscelera eius
ill.
Stiiuiija
quae Deus velit punire; idque ad boc, ut facianl quodpla-
cilum esl illi , ut scilicet peragant iudicium et Tindiclam
in Babylone ex decrclo ct seotenlia Dei exercendani: Do'
nec consummentur verba Dei, quae scilicet Deus praedixit
per mc hic, et per Danielein cap. 7. et cap. 11. de con-
summationc urbis et orbis, q. d. Donec consumraatur
excidium plenum urbis et orbis.
Graeca iionnulla adduot: Et ut consentiant, siye habeant
senlenliam unam et volunlatem de Roma cxpugnanda. Ve-
rum boc satis innuitur in scqiicntibus.
Nota: Ex hoc loco, et DanielisT. v. 21. rertum est Tore
decem rcfjcs in orbe, cum venict Antichristus, e quibus
ipse trcs prfflio vincet; mox reliqiii scptem lcrriti ei se
subdcnt. llursum certum est hosce dccem reges eversu-
ros ct concrematuros Romam ; sed dubium cst an id fa-
cturi sint ante Anlichristum, an sub Antichrislo, ita ut
Antichristus eversurus sit Romam, et pariter Roinaoum
.i„u= =w...^ ^, .,,.„„ ... .^ ,..,. „,...w, ^ ^ . Impcrium per hosce reges.
el afTeclu corum vidcatur essc amor ct aniare, uti fuse 1) Primo, Franrisc. Siiarcz 3. p. tomo 2.disp. 59. art.6. An AnU-
ezplicat (jaf^ncius. Vcrum hic scnsus nlicnior, impro|irius secl. 2. censet incertiim esse an Romanum linperium, et '^•""""
cl durus est; qiiis cniin dicat, v. f^. Dccium et Diorlctia- miillo magis an Romana urbs, evertcnda sint ante Anti- HomaiD
christum, an per ipsum Anlichristum. an regei
Sccundo, Ribera ct Vicgas hic ccnsent anle Antichri- P'«'"^
sliiin evcrtcnda, idque pulnnt se demonstrare ex co quod
Roma hic dicatur everlcnda a dccem rcgibiis : ergo ante
Anlichristum; nam .\iitichristus vcniens slalim debella-
bit Ircs regcs ct occidct, ut Inntum seplcm rcslcnt , qui
sponle ci se subdcnl. Cum crjjo sub Anlichrisio lantum
futiiri sinl scptem rcfjcs, scquiliir lunc Rnmam nnn csse
evcrlendam, scd anle,cum niiniriim in orbe eriint dccem
rof^cs. Uxc sentcnlia est probnbilis, eamqiie srrulus sum
2.Tliessal. 2. 9. eiqiie faverc vidclur S. Hier. in Danici.7.
Vcnim re exactiiis considerala, pcrspcclaque lola aro- "««P *■•
liilliia Apocalypseos, ac Daniclis, conlrariiim mihi nunc,,,,, '
vidctur probabilius, sciliccl Romain el Romnniim iinpc-
rium evcrlcnda esse non anle .4nlichri»tiim, scd ab Anti-
r chrislo pcr deccm n-rcs li iaiii subierlos.
Probatiir Primo, quia Daniel cap. 7. reccnscns scriem prcbat.
monarchiarum docet, qiiod sicut Clialdacoriim monarchia 1.
evcrsa est a Persis, Persarum a (IrKcis, (irTcoriim a Ro-
mniiis. ila Romanorum Inipcrium cvertclur ab ipso An-
lichrislo.
Sccundo, quia coramunis Docloriim scnlcnlia est, Ro-
maniiin imperium esse ulliiiiiim et duraluruni usque ad
fincn) inundi; nec tantiim Doctonim rereiilionim, sed et
Pnlriiin cominunis, lcstc S. Hioron. in cnp. 9. Daniclis;
li.TBc csl tradilio, caquc. ul videliir Apostolicn : ergo noa
a deccm rcf^ibus , scd ab .\nlirhrislo in tine mnndi ever-
lctur. Conlirmatur, quia Danicl cnp 7. v. 8. et 2-1. vidit
cornu pnrviiliim , qiiod designat .Vnlichrislum . inter de-
ccin cnrniin, id cst, dccein rcfjcs. oriri cx bcslia qua» de-
sifnal Romnniim Impcrium. Er»o oricliir .\nlichrislus ex
Romnno Impcrio. Slabit crgo illiid iisquc ad cius adven-
tum , ct ab co cvcrlclur. Rursum , ciim hoc loro miilier,
siKiiificnnt omncs gcntcs pt populos qiiibiis Romn impcra- id csl Roinn , dicalur insidcre cidem besti.v hnbcnti haec
bil; qiKc proindc in uiiiiis Roinn>, ulpolc sute hcnc cl or- U cornun dcccm , seqiiiliir Roinam dominaliirnm Romano
bis d(iiiiin:e, obsrqiiium, vanitatcm ct idolorum supersli- Iinprrio cl dcccm rcgibus, doncc a cornii parvulo, id est,
Anlirhrislo ex cooriente, pcr dcccin rcfjcs ci rcbcllanle»
evcrlaliir cl concremelur, iili diciliir hic v. 1().
Tcrlio.qiiin id cxij^il ocoluthia Apncnlypscos. Hacc cnim
(hvidiliir iii duas parlcs : prior iisi|iic ad rapiit undeci-
niiim, ronlincl ot cnnrrat siplrm «ij^illn libri sifjnati ; po-
slcrior a cnp. undccimo iisiiiicnd liiicm, conlinct contanla
ipsius libri. laiii sifjilla contincnt ca quae prccire debent
tempus Antichrisli ; liber vcro continct, illa qu» fient
tcmporc .Xnlichristi. Erfjo cum ha!C duo cap. 17. ct 18.
conlincnnliir in ipso libro si(',nato, scqiiitur ea spcclara
nd ipsiim .\nlichrislum, ciusquc lempus.
RcspondclRibcra essc hyslcrolof^iam. siTC perliirbalum
ordincm. H.tc cnim diio cnpila, sive hoc Babylonis, id e«l
Rom», cxridiiim rccto ordinc ponendiim cssc anlcriiis ,
uimirum cap. 9. t. 13. in tuba scxla angeli. Vcrura haec
Et DBCBM COBSCA QL^E VIDISTI, DECB» BBGBS SLWT
Alcazar pcr decera rcpcs accipit polynrchinm, sivc multi-
tudinem Senatorum Romaj.qiii ad vindirlnm dc Romn tot
Marlyrum cfrcctricc sumendnm, iiislo Dei iudicio ad Chri-
slum convcrsi per S. Pelruin, Pnulum, Alcxandruin cl a-
lios Poiitificcs, Roina! clhnicismiim damnariint, ct provi-
ribus cxtirpanint , antc rcliqiiins Marlyrum vcnerabundi
procidcrunt, imo scipsos marlyrio pro fide Christi obtule-
runt : ilaque landcm Romam ifjnc ctiarilalis Chrisli ac-
ccndrrunt et concremarunl. Ha;c pia suul et ingcniosa ,
8cd myslica.
Seciindo, Ambros. Ticon. Beda et alii passim, uti dixi
V. 1. pcr Kabyloniam hanc inerclricein nccipiunt rocluin
omnium impioruin ; per dcccm corniia accipitint omnia re-
pna rrjr^ibiis impiis subiccta, dcquibus dicilur: //i oilient
fornicariam ; quia fovendo cl adiuvando impiorum mulli-
tiidincm conlra Clirislum, eam fncicnt obnoxinm criicia-
tibus sempitcrnis, qiiod in re cst odire, etiamsi in mcnle
num odivisse Romam cl Romanuin Imperium , illamqiie
concrcmasse, ct cnrncs Romanoriini innnducnssc, ciim i-
dololalriam el impictatcm Romnnorum adiuverunt cl pro-
piijjnarunl?
Tcrtio, planeet jyenuine Ansclin. Ansbcrt. Haymo, Ri-
chnrd. Ribcra cl Vicpjas, per dcccin cornua acripiunt dc-
ccm rcjjes qiii erunt in orbe siib fiiiem mundi , qiinsi or-
bis domiiii, cum vcnirt Anlirhrisliis, qui Roma; cl Roma-
no Impcrio crunl siibiccli, aul rcrte cx co prodibiinl, ct
invidcntcsRoma; lanlas opes ct {jloriain,ciiis iugum cxcii-
tient, eamquc invndcnt, vaslnbunl el concrcinabuiit. Ex
Iiisce trcs Antichrislus bcllo superabil, mox rcliqiii scptrm
ei sc subdcnt, iinusquc omnium rcx el monnrrhn evndet,
uli palet ex hoc vcrsu el v.l(>. iuncto cum Dniiicl. 7. 24.
Eslqiic communis Palriim cl Intcrprctum scnsus cl tradi-
tio, uli ait S. Hieron. Danicl. 7.
HiBC palct hosdcccm rcjjcsdiversos foreab illis scptem,
qui pcr scplem cornua rcprajsenlali sunt v. 9. illi cnim
tempore pra^ccdcnt Anlichrislum : hi autcm dcccm eruut
tempore Antichrisli. Unde diciintur iiondiim potcslalem
acccpissc, scd eam acccpluri post bestiam uua hora , id
cst. brcvissiino lcm|iorc.
PoST BBSTUU. ) Lrj^it Inlcrprcs Grjcce ficTa to 5<:piov ;
alii Irjjunt ana. tou ^rptou, id cst ciim bcslia : ulrumque
^vrwm , sc\\\ccl post besliam , quia cam scqiiculiir ; cum
bestin, quia ei parcbunt: ita Ribera. Qusnam sit hoec be-
stia dixi v. 3.
Hi ciM ACHO pl'g:tabunt, pula cum fidelibus el popii-
lo Chrisliano, qiii sunt subditi Aj^ni, scilicct Christi: bt
AONLS viscET iLLOS.)()uin cum Anlichrislo qucin scquen-
tur, a Chrislo dcliirbnbiinlur in Inrlnra.
AQUiB QLAS TIDISTI IBI HERETRIX SEDBT , POPLLI
•ONT. BT GENTBS, ET LINGU£.) q. d. Aqu,1! qiins vidisli
II.
lioncm pcdibus ibiint.
Hi ODIKNT FORMCARIAM, srilicct Rabyloncm, id cst Ro-
maiii; kt carmks bils ma>dlcabumt.) Est hyprrliolc, q.
d. Ea rnbic Roinnni ct Roinanos invndcnl,iit vidcnntur eo-
ruin cnrncs vornliiri. Siinilis ost lob 19. 22 Qiiarc prrse-
guimini vtc, ct carnibus meis saturamini ? Kl Psal. 20. 2.
Bum appropiant suprr mc norcntes. ut cdant carncs vicas.
Uudc srquilur: /•,/ ipsam iijni concremabunt.
DbLS BNin DBD1T IN CURDA BOBLH, UT DBNT IICGNl'M
IVCM BESTi.s. ) Id cst diabolo, Anlirhrislo. lyraiinidi ct
impielnli. Ihus dedit, non immissivc, scd priino pcrinis-
■ive, laxando scilicrt fr.Tiin coriiin nmbitios.-c vulunlali,
quac sinc Dci pcrmissii, imo conciirsii j^rnornli, in actiim
exirc non potiiissct. Scciindo, obicctivc, immitlondo sci-
lictl eii cogitatioDcm de Roma, quud sit supcrba , divcs,
III.
9S0
Commenlaria in Apocnlypsiii S. loanriis. Cap. XVII.
hjstcrologia nimis dura est et ppjeposlera: pcrturbnt enim
lolum Apocaljpscos ordinem. Adde, sic ipsa sigilla lihri
forc lonffc maiora cl copiosiora ipso libro: doine cnim Iiecc
duocapi'ta el nlln qiia; codcm spoclanl, rcliiiqiiescxigiiiim
lilirl mnteriain. Ilnqiie iit in acoluthia Aporalypseos evl-
tcinus hanc hyslerolofyiam, et htee incommoda non parva,
dicendum esl Ii.tc , nll et prDecedcnlia , a cnp. undcrlmo
ct dcinreps, spcptnre ad ipsiiin librum signatum, et con-
■ seqiicnter ad tempora .\ntirlirlstl. Sic enim plnna evudit
tota series Apocalypseos. Conririnntur, quia angcliis iiiuis
ex iiSj qiii cap.pr.-ecedeiiti visi siinl loanni habere phialasct
plnjyas novissimas,ha3c dcBabylonis c.\cidio revclavit loan-
ni: crgo hoc ipsum perlinct ad plagas orbis uliimas.
IV. Ouarto, quia hic v. 12. ct 13. dicunlur hi deccm rcf^os
polcslalcin accepisse post bestiam.et potestalem suaiii be-
sti.TP, id est, Antichrislo tradidisse : ac dcinde dc ilsdcm
subditiir v. 16. Hi odie.nl fornicariam, el ipsam igne cun-
cremabunt, qiiasi posleriiis id sil fiiturum.
V. Quiuto, quia cap. prscedcnti in phinla seplimi angcli
ait loannes : El Babijlon magna vcnil in memoriam ante
Deum. dare illi calicem vini indignationis irx eius. El hoc
cap. 17. calicem hunc enarrare incipit. Er{jo plane sigai-
ficat post seplein phialas et plagas novissimas, fore hoc
Babylonis excldlum. Hoc enim apte ultimo quasi loco ser-
Tatur: quia erit gencrale, eritque quasi plaga tolius or-
bis; eo quod ipsa erit orbis doinina; ac proinde ea exci-
sa , orbis exclsus videbitur. Confirmalur , quia id valde
congrue genio et scopo Aulichristi, ul nimirum ipse rex
lcrosoIymK et ludaeorum, pugnans contra Christum , re-
gnl et licclcsiaj eius metropoliin, puta Uomam , evertat.
Hoc enim ipse summis votls optabit,ul regnum Christi de-
levisse videatur. Sicut ergo Anlichristus Chrlslo , Iud;ci
Chrislianis,IeroIsoyuia Roinae opponiliir: ita Antichristus
Christum, Chrislianos, Romam eiiisque pontificntimi abo-
Jere salaget ; uti iam satagunt eius prodroiiii CalvinistK,
aliique hairelici.
\I. Sexto, id docent Patres. Tcrtull. lib. ad Scapulam c. 2.
Cliristianm , ait , nullius est hostis, nediim Imperatoris ,
giiem sciens a Deo suo conslitui, neccsse est , ut et ipsum
dirigat et revercatur, et honoret, et salvum vclit cum toto
Romano Imperio, quomque sxculum stabit : tamdiu eniin
stabit. Theodor. in Dauicl. 7. docet Antichristum ex Ro-
mano Iinperio proditurum, et contra ipsuin piigiiaturuin.
S. Hieronymiis ia Daniel. 11. sic ait de Anlichrislo: Et
brachia pugnantis populi Romani expugnabuntur ab eo el
conlerentur. Laclant. lib. 7. c. 15. et 25. docet Antichri-
8tum Imperium Roinanum eversuniin, illudqiie ab Occi-
dentein Asiam translaturum: Cuius,\n(\\i\i,interilu mun-
dus ipse lapsurus est. Rursum: Res, inquit, ipsa declaral
lapsum ruinamque brevi fore, nisi quod incolumi urbe Ro-
ma nihil islis videtur esse metuendum. At vero cum cnput
illud orbis ceciderit, et pufjLt, esse cceperit (quod SibglLe es-
se aiunlj quis dubilet venisse iam pnem rebus humanis or-
bique terrarum ? S. Chrysostom. homil. 4. in Epist. 2. ad
Thessalon. Sicut, ait, regnum Medorum a Babyloniis de-
structum est, Babijloniorum a Persis, Persarum a Mace-
donibus, Macedonum a Romanis, ita el rcgnum Romano-
rum ab Antichrisio. Erraut ergo, sed sponte et fraudulcn-
ler, Beza ac haeretici, dum docent defecisse Romanum Im-
perium, ut ex eo probent venisse iam Antichristum,eum-
qiie esse Roraanum Ponlificein , quem errorem fusius et
efncacius confiitavi 2. Thessal. 2. 3. In hanc sententiam
impingit et Alcazar hic , sed incogitanter et alio funda-
niento. Contendit enim defecisse Romanum Iinperium, ut
ex eo probet haec non esse intelligcnda de Antiehristo, de-
que Roma; et Romani Imperii excidio in fine mundi , sed
do excidio Romae Ethnicae, sive ethuicismi per Chrislia-
nisiiiiim sub Coostantino, de quo iam sa;pius dixi.
Ad argumentum Riberae Respond.etsi Antichristus tres
reges sit debellaturus, non tamen coustat an eos sit occi-
surus. Daniel enim ait tantum , quod eos humiliabit, id
est, subiugabit. Et esto eos oceideret , eorum regna aliis
aibi amicis aut subditis tradet, ita ut post eum, sque ac
A antc, sint dcccm rcges. Id patet ex eo qiiod bestia c. 13.
1 . quoe significal .\ntlchristuin, dlcllur habere decem cor-
iiua, id csi, deccm regiia el reges. Rursiim ex eo.qiiod hic
dcccm rcgcs dlcuiitur potcstatem acncplsse post bestiam,
id est, post Antichristuin. Eril ergo Antichristus monar-
cha , et rex dccem regnorum et regum orbis , nc pcr eos
quasi vasallos siios Invadct cl cvcrtel Koinam Non eniiii
apparet quomodo derein regcs loto orbc di.spcrsi conspi-
rnluri sinl in unius Uomae cxcidiiiiii , nisi quia siiberunt
iiui nionarcha;, pula .Vntlchrislo, ab eoqiie dirigcntur ad
Romic sibl invisac cxcidliim, idquc insinu.il hic luannes,
cum causain cxcidii Roiiiaj aflereus , siibdlt: Deus eniiitnome
dedit in corda eorum ut denl rcgnum suum beslix. Roinae '•^'^"''"'"
ergo et Koinanl Imperii inlcritus, signuin erit nou pras- ,.'rTi"ii"Vi
vluiii, scd siinullanciiin ; non ndvcntantis, sed praesentis.Vniidirt-
Antichristi. lungo Roniain cuiii Rouiano Iiiiperio , quitt-"-
Roma in fine mundl erll , uti oliin fiiit, dives et polcns:
undc in finc capitls ait loan. Civilas magnaqux liabet re-
gnum supcr rcges terric :er^o illatuiicoblincliilimpcrium,
15 pra?sertim quia non tantuin Gcntiles, sed et Chrisliani
inulli, ul Ti^rtiill. Laclant. verbis iain cilatis, et alii, ccn-
sucrunt Uuiiiam , a;que ac Uoiiianiim Iiiiperium , fore ac-
ternain, id esl, duraluram usqiie ad fmcm miindl , piila
usqiie ad Aiitichrislura. Nam cap. seq. cTdciur Anlichri-
stus cum suis, et inox c. 20. inducelur dics iudicii. Hoc
tainen Romae iinperlum, caesls lain el sublugatis deeein
regibus ab Antichrislo, eril valde attenuatuin el iinininu-
tum, ac ruinse proximum.
Hic ergo videtur fulurus ordo et serics rei gcrcndK. Ordo re-
Antlchristus sensim viribus et numero crcscens, dcbella- '""'" !!«•
bit tres reges ex decem, qui tunc erunl in orbe. Mox re-^^|^^^[,
liqui septem, omnesque gentes perculsae ad euin lcgalio- Aniicliri-
nes mittciit, eique se subdent; uti fecerunt Alexaudro Ma- sio.
gno deviclo Darlo, unde ipse tunc statlm faclus cst mo-
r unrcha. Anlichristus deinde omne suiiin virus inChrlstuin
et Christianos exerens, ac imperium firuians et propagans,
Romam, tum quia imperii fuit erilque aemula, tum qiiia
scdcs fuit Pontificiim Christi, obsideri el everti curabit,
reinque commiltet decem regibiis , id est , aliquot ex iis
qui potenliores el Rora» viciniores erunt, ceteris lainen
faveutibiis, et pecunia , commeatu, aliisque modis adiu-
vantibiis. Nec eniin opiis erit pro una urbe exscindenda
exercilus decem regum,id est, totius mundi, cougregare:
nec etiara teinpiis regni Antichrisli ( quod erit trium an-
norum cum medio) tam longas nioras palietur, ut ex ex-
tremo Oriente , ut dicitur cap. 10. 14. reges ad eum ve-
niant in Arniagedon , inde pergant ad Romain everten-
dam ; mox reverlantur in Annagedon. Haec enim plures
annos requirunt. Allquot ergo reges Roniae viciniores eam
evcrtent et coraburent. Hosce dcinde in .\rmagedon evo-
cabit , uti iam evocarat illos ex Oriente cap. 16. 14. alias-
que gentes ex quatuor plagis terrte uoa cum Gog et Ma-
gog.Hi ergo omnes ad Antichristum inludaea convenient,
ut Ciiristi et Christianorura nomen ubique deleant, erit-
que exercitus eorum innumerabilis. Mox Christus omnes
P, congregatos conficiet , et occidet igne de caelo in eos im-
'-' misso, ut dicitur cap. 20. 9. Anlichristum vero, eiusque
pseudoprophetam, vivum deturbabit in tartara. Hiec ita
esse patebit, si quis simul considcret c. 16. v. 14. et 16.
ubi convocantur reges trans Euphratem ab ortu solis, ad
diem magnum Dei iu Arraagedon, et cap. 17. v. 14. ubi
de decem regibus dicitur, quod potestatem suam tradent
bestiae,id est, Antichristo,quodque pro eo pugnabunt con-
tra Chrislum et Christianos ; sed Christus devincet et de-
lebit eos. Hi, inquit, cum Aqno pugnabunl, et Agnus vin-
cet eos. Et c. 19. v. 11. et 48. ubi Christus cura suo cae-
litura exercitu prodit debellans et occidens eos ; ibi enim
inter alia avibus caeli dicitur: Venite et congregamini ad
ccenam magnam Dei, ut manducetis carnes regum, el car-
nes tribunorum , et carnes foriium, etc. Et v. 19. Et vidi
besliam, et reges terrx (nimirum decem iam dlctos ) et ex-
ercitus eorum congregatos , ad faciendum prxlium cum
illo qui sedebat in equo, id est, cum Christo. Mox subdit,
Coramentaria in Aporalypsin S. loannis. Cap. XVIH. 981
bcsliam, id csl, Anlichrislum cum suo pscudoproplicla \ Alvarns Pclafjlus lib. 1. de PlaDclu Ecclcsia» arl. 32. Vc-
rum quidquid sit dc iure , cl possibili, exisliino de facto
iln ponti
licntiis
liinc Ro
rn.-c«ii .1
lio tf.iii<
ftrtiidus
raplum in larlura, cailcros vero occisos, nimirum co mo
do quem dcscribit cap. 20. 7. 8. el 9. ubi de Salnna so-
liilo post iiiillc annos ail: Et ^educrl genlcs qux sunl sit-
pcr quatuor unijulus terru:, Gog el Magog . el congrcqabH
cos in prwtium.quoruw numcrusesl sicul areiia maris. El
asccndcrunt supcr lalitudinem terrie: ct circuicrunt caslra
sanrlonim. et civilatcm dilectam (Icrusalein) et desccndit
ignis a Dco dc aclo. et dcvoravit eos. Hinc |)nlct non csse
hystcrolofjinm in hoc Bnbylonis cxcidio, scd S. luanncm
bajc oinnla rile, ordinc qiix-que siio, collocasse.
Ex diclis colli[jitiir Ilomain e\ertcndam essc non iiiilio,
sed polliis sub rinein rcf^ni Anlicliristi. Hic cnim priiis re-
gcs ct principes Koma; ct llomono Impcrio subieclos dc-
bcllabit, sibiquc subiiciel, ilaqiic cxtcnunlo iam Ilniiiaiio
lrn|)erio, Roinnm ipsnm, qiix' ruernl Impcrii cnptit, adi>-
rictur, capict et cvertcl: qua evcrsa rtict paritcr, omnino-
qucconeidct Roiiiniium Impcrium.Mox seqiielur pr.Tliuin
(jog cl Mafjofj , corumqiic el Antichrisli strof];es. Dcinde
dies iudicii, ct rcsurreclio ac fjloria eleclorum. qua; ordi-
ne liic rcrensct loannes, ita til iii fjloria et felicitate ra;-
Jcstis leriisHlem Apocalypsin clnndut. Hoe cnim cxipfcre
vidctur plniin et urdinala narralio S. luannis, sicque vila-
inns Itysleiolofjias iniillas implexas, molcslas clambifjuas,
ideoque plane ineertas et eommentitias.
Porro an Ponlifex Romanus, Roiiia ab Anliehrislo oc-
cupala et vaslala, sedem in alinm urbem ct provincinin
translnturus sil, niit transferre possil, qtiajslio (;st. Mnlti
enim, cx eo (|iiod S. Petrus cathedram ct Pontilicatum .\n-
liochin triiiislulerit Roinain, ciiiii dc eo faciendo ntillum
Chrisli decrctum exlcl, censent qiioJ l'ontifiealus a S.
Pctro collocatiis sit Rom.T, iiiris esse hiimnni, non divitii,
ideoqtie Poiilifieein fjravi dernusa (tit si Tiirca qiiod Deiis
avcrtnl, occtipnret llaliamelRoiiiamjeonsentienlibust^ar-
dinalibusct Episenpis,p<issc ponllficatum c Roma in olinm
urbem el jKOvineiam Iransferre; ila ccnset D. Soto in 4.
A. i\. i\. 2. a. 5. in fine, Antonius Cordubcnsis, Ciaspar.
Casalius.Waldensis et alii, quos citat ct sequiliir Alfonsiis
McndozaSeholasticcontrov. qiiicst. \. concl. 3. Liect con-
trnrium, scilicet popntuni Ruinanum esse itiris divini, eo
qtiod Christus iiisserit Petro illiim ibi colloearc, ac proin-
de non [)ossc a Ponlificc, sitie rcvelalione divina, in alinin
urbcm Irnnsferri, ccnsennt lonnncs Dreido lib. 4. cap. 3.
part. 3. Turreeremnta iii [ijlossa snper cop. Rnqamus, 24.
q. 1. Curd. Ineohnlius lib. H. do conciliis art. G. tibi et pro
hac scntentin cilnt Arehidineontim, Ockam, Albcricum et
alios, S. Antuniniis 3. p. Scliolast. titul. 22. cnp. 'l. §■ 1.
nunquam id futuruin, iiti hactcnus nunquam factum est,
ut ponlificalus Roina alio tiansfcrretur (nam ct cum Pon-
lifiees sederunt Avenione pcr 70. annos , crant cl voca-
bantur Pontifiies Romani, non Avcniouenscs.) Primo, quia
lcmpore Antichrisli in omnibus uibibus ct provinciis, erit
Ccnernlis pcrseculio Ponlifieis ct fidelium, ac proinde inu-
lile forel, scdcm Roma transferrc allo, cum ibidem perse-
cutionem non evaderet Poiitif ■x, sed mafjis in eam incur-
reret. Secundo, quia S. Petrus Romai sedit in ardentissi-
ma pcrsecutione Neronis : idcm eonstanter feeerunt eius
successores oinnos pcr trcecntos annos in deccin gravissi-
inis perseeulionibus, usque ad tempoia Constantini.Ter-
tio, qiiia bicvis erit perseeulio Anlichiisli, scilicct trium
annorum cum dimidio; ac instabit dies iudieii : pro tem-
porc autcm tam modiro, nou crit opcra; pretium mutare
sedem. Quarto, quin Romanum Ponlificein tcmpore Anti-
christi fore Pctrum Romanum, ciqtic sucrcssurum exfre-
muni iiidicium habct prophetia S. .Mnlachii, quam citavi
8ub initium cupitis. Potcrit laincn Ponlifcx, uifjcnteper-
secutione, urbisque excidio profifjore cxtra Komam , se-
quc in aliis locis ct urbibtis abdcre, uti fccit S. Sylvester
in monlc Sornele, et ulii plures post eum.
B Hiiie proplietia; de deeem re;;ibus consona sunt ca, qiias
dc Inlidcm pene rcfijibus pra-dixit S. Fioncisc. de Paula,
fundalor Ordinis ^iinimoruiii. Ipse enim in variis Episto-
lis, (pias ad vcrbum hisponiee rccilal P. Lueas .Moutoyo,
in Chronicis ciusdem Ordinis sub fincm , idi[)$uin valici-
naltis est, ac nominnliin in una, qunm scripsit anno Chri-
sti MG9. dic 13. Atifjiist. nJ Simunem de Limena, domi-
num Montalti, quae etiamnum ibidem asservalur, sic ait:
Ex te (o Simon) deseendet fundator novic licligionis, qux
ires habebit partes: prima crit cqititum armalorum, sccun-
da saccrdolum , terlia hospitalariorum. Erit hxc Heligio
omnium ullima, magnum jfructum affcret Ecctcsix, extin-
yuetmalcdictam Mahometis sectam, quin et hicrescs omncs,
ul fiat unum ovile et unus Pastor. In toto mundo non e-
runt nisi duodccim reges , unus Impcralor ct unus Ponti-
fex, ct pauci Principcs , qui omncs erunt sancli. Idem ia
aliis Epistolis IiuneOrdinem voeat Crucifcroriim, co quod
in vexillis suis priTfercnt imafjinem crueis, vel Chrisli eru-
cifixi , pro qtio pufjnabunt, eiiique subiieieitl tam .Maho-
melanos, qtiam ha^rcticos ct pravos Chrislianos. Atquc
ha;c omnia sibi a Deo rcvclata. ct certo cventura asseve-
rat; similin circumferuntur aliorum vaticiaia, sed qua
esamine iudifjcnt.
C A P U T I) E C I IVl U M 0 C T A V D M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Describilur excidium el inccndium lialiiilonis, indrque tuctus et jilanrtus reijum et mercalorum v. 9. Sanrlorum
vero exullatio v. 20. Tres erijo rnpitis snut parlcs, iuxta trcs personas, et vores cwlestes, quw hic inducunlur.
Primo riiim a v. 4. ad 'i. inducitiir anijrlus (iloriosiis clainaits: CeridU Biihiilon. Serundo , v. i. audit loan-
nes voirm de cirlo, qiiip dirit: Exito dc illn, iiopiilns meiis, qitnniam venit dies ptinilionis ct cxfiilii citis. flwc
vox proienditiir usqiie ad v. 2l. mullisqnr ilcsrriliil cladcm liahijlonis, idcoque planrlinn rrgiim , merratorum
et naularum. Tertio, r. 21. anijclus fnrlis millil lnpidem molarem in mare, dicens : lloc iinpctii millclur Ba-
Lyloii, ct ultra non inveniclur.nec vox citharceilorum, iicc vox sponsi ct sponsae.ncc vox moliC, iicc lux luccriiffi.
ET posl hoBC vidi aiiutn ongcium desccndenlem dc rtBlo, habcnlem poleslatem magnam : et tcrra iiiumi-
iiala cst ii f;Ioria eitis. '2. Et cxrliimavit in forliluHinc. direiis: Cccidit, cccidit Bahylon magna: el facta
inI Iiiibilatio ilicnKinionim, cl rti>toiIia omnis spiritiis immundi, ct ciiNlodia omnis volticris immundae et
odihilis : 3. Quia de vino ira; roriiicatioiiis ciiis liilicrtint omnes f-cntes : et reijes lerric cum ilKi fornicati siint : et
merralores lcrra» de virtiile delicianim eitis diviles fu li suiil. i. Kt audivi aliani vocem de eivlo, direnlcm : Exi-
tc de illa pojiultis inetis : tit ne participes sitis (lelirli)ruin eiiis, et de plaais eius non acripiatis. 5 Qtioninm per-
vencriiiit perraln eius nsqiie !iil cielmn, et rerord.ilus cst Dominiis iniquitattim eius. 6. lieddite illi sicut et ip^a
reddidit vobis: el (hiplicale (liipliciii sertmtliim opera eiiis: in poeiilo quo miseuit. mi<cclc illi diiplum. 7. ytianlum
glorifieavit se, ot iii delieiis luit, InnUim dnle illi tormcnluin el luetiim: qiiia in rorde siio dicit: Sedeo rcgina,
ct vidua non sum: et luetum non videbo 8. Iileo in uiia die veniciil pliigir citis, mors, cl luctus, ct fames, ct ignc
«omburclur: (luia forlis c^l Dcus qui iudicabit illam. 9. Kt nobunt, cl piansenl sc supcr illam reges lcrr£c qui cum
982 Commenlarfa in Apocalypsfn S. loannfs. Cap. XVIII.'
illa foriifcati sunt, cl fn deliciis vixcrunl, cum viderint fumum iiicendii eius : 10. tonge stantcs propter timorem
tormcntorum cius, dicentes: Vae, vae civitas illa magna Babylon, civilas illa forlis: quoniam una hora venil iudi-
cium luum. 11. Et negotiatores lerra; flcbunt, el lugebunt super illam : quoniam mcrces eorum nemo emtt am-
plius: 12. Merccsauii et argcntl.ct lapidis preliosi, et margarita;, et byssi, et purpura?, etserici,et cocci (et omne
iignum tliyinum,et omnia vasa eboris,et omnia vasa de lapidc prelioso, et aeramento, cl ferro, et marmore, 13.
Et cinnamomum), et odoramenlorum, et unguenti, et Ihuris, et vini, et olei, et similae, et Irilici, et iumenlorum,
et ovium, et equorum, el rhedarum, et mancipiorum, et animarum hominum. 14. Et poma dcsiderii animai tuae
discesserunt a lc , et omnia pinguia et praeclara perierunt a le , et ampiius illa iam non invenicnl. 15. Mercato-
res horum, qui diviles facti sunt, ab ea longe stabunt propler limorem tormentorum eiiis, flenles ac lugentes, 16.
Et diccnles: Ybb , vae civitas illa magna, qua; amicla erat bys«o, et purpura , et cocco, et dcaurala erat aiiro, et
lapide pretioso, et margaritis : 17, Quoniam una hora deslilutae sunt lanlae divitiae; et omnis gubernator, et o-
miiis qui in lacum navigat, et nautje, et qui in mari opcrantur| longe sleterufit, 18. El damaverunt videntes lo-
cum incendii eius, dicentcs: Qiia; similis civitati huic magnae? 19. Et miserunt pulvercm super capita sua, et cla-
maverunl flentes ct lugeiites, dicenles: Vae , vic civilas illa magna , in qua divilcs facli sunt omnes qui habebant
naves in mari , de preliis eius: quoniam una hora desolala est. 20. Exulta super eam caelum , et sancli aposloli,
et prophetae: quoniam iudicavit Ueus iudicium veslrum de illa. 21. Et sustulit unus angelus forlis lapidem quasi
molarem magnum, et misit in mare, diccns : Hoc impctu mitletur Babylon civitas illa magr.a, el ultra iam non
invenielur. 22. Et vox cilharoedorum, et musicorum, el tibia canenlium, et tuba non audietur in te amplius: et
omnis artifex omnis artis non invenielur in te amplius: el vox molse non audielur in te ainplius : 23. Et lux lu-
cernae non lucebit in le amplius : et vox sponsi et sponsae non audietur adhuc in le: quia mercatorcs lui erant prin-
cipes terrae, quia in veneficiis luis erraverunt omnes gentes. 24. Et in ea sanguis prophelarum et sanctorura in-
ventus est, et omnium qui inlerfecti sunt in terra.
Anjelus
hic an S
Peirus?
VlDl ALIIM ANGELUM DESCENDENTEM DE C^LO , HA-
BENTEM POTESTATEM MAGNAM : ET TEBEA ILLUBI-
NATA EST A GLORIA EIUS.) Id est, a claritate et splendo-
re eius, q. d. Tanlo fiilgore hic angjclus radiabal, ut to-
lam lerram sua luce et radiis colliislrare viderctur.
Qua-res , quisnam fuit hic angclus? Primo, Alcazar,
sicut per augelum de quo cap. prteced. v. 1. accipit S.
Paulum, ita pcr hunc angelum gloriosum habentem pote-
slatem magnam, accipit S. Petrum, qui xque ut Paulus
praedicit myslicum Babylonis, id est Romse Ethnicae, ex-
cidium, hoc est conversionena eius a^i ethnicismo ad Chri-
stianismum. Inde v. 4. oritur CEelestis vox, quae pra;dica-
tionem Ecclesiie designat. Ecclesia enim est caelum, qiiae
ex S. Pclri sermone et doctrina egreditur per lotuin or-
Lcm, ut mysticum de Babylone, id est Romano Iinperio,
sijpplieium sumat, ac par pari rcddat, evcrteudo scilicet
paganismum, ac sublimando christianismum : Petrus e-
nini est angelus gloriosus habens potestatem vicariam
Christi per totam terram.lpseenim audivit a Christo: Ti-
tfi dabo claves regni cxlorum. Quocirca , inquit Alcazar ,
nil aptiiis Roma; templo S. Pelri pro foribus inscribi pos-
set, quam hic huius angeli litulus: Anrjclo descendenli cle
cxlo. habenli poteslalem maynam , el lerra illuminala est
a gloria ci«s. Ita ipse suam semper eaindemque canil caa-
tileiiam , atque iugiter repetit ct inculcat hisce visionibus
omnibus a cap. 12. ad finein Apocal. non aliud signiQ-
cari, quam Ecclesia; victoriam de Genlilibus et gentilis-
mo. Dicit enim haec omnia non esse aliud, quam varia
symbola et aenigmala, qua; unum idemque scilicet genti-
lisiDJ excidium, significent.
Secundo, mulli per angelum hunc aceipiunt Christum,
qiii in sua incarnatione descendit de caclo, tolamqiic ter-
ram Iiice sui Evangelii colliistravit. Ipse enim est glorio-
siis Dei angelus, id est legalus, habens potestatem ma-
gnam ; unde eo nalo angeli magna claritate fulgentes ce-
cinerunt: Gloriainexcehis Deo: ita Primas. Rupert. Ri-
ehard. el alii.
Veruin magis proprie et genuine hic, uti et in praece-
deiitibus, angelura verum accipiemus, sed qui sit e primis
ct illuslrioribus in ca^lesti curia; habet enim potestalem
magnam, et tolain terrain suo fulgore collustrare videtur.
Et exclamavit in fortitudine, dicens: Cecidit,
CBCIDIT Babylor ) Cilat alleg. Isaia; 21. 9. escidium e-
nim Babylonis per Cyrum, quod describit Isaias cap. 13.
et cap. 21. allcgorice significabat excidium Roma; Ethni-
ca; (quae hic vocalur Babylon) in fine mundi, q. d. Sicut
olim cecidit Babtjlon illa gloriosa in regnis, inclijla siiper-
bia Chaldxorum, iicul subveriil Dominus Sodomamei Go-
\ morrham, ut ait Isaias cap. 13. v. 19. Babylon, inquam,
qiiae fuit malleus universx ierrx, ut ait lerem. cap. 50.
23. ila cadet ct Boma illa inclyla oibis domina.
ET FACTA EST HABITATIO D.EMOMORUM, ET CUSTODIA
OMNIS SPIBITUS IMMUNDI, ET CUSTODIA OMNIS VOLUCBIS
IMMUNDJE ) Alleg. rursuin alludit ad id quod de Babylo-
ne excisa ait Isaias cap. 13. 20. Non fundabitur usque ad
generationem et generalionem : vecponet ibitenloria Arabs,
neque pastores ; sed requiescent ibi beUix, et replcbuniur
domus eorum draconibus : et habitabunt ibi strulhiones, et
pilosi saltabunt ibi, el respondebunt ibi vlulx in xdibus
eius, et sirencs in delubris voluptatis eius. Similia habet
de Iduma;a exrisa cap. 34. 14. Occurrent dxmonia ono-
centauris, ct pilosus clamabit alter ad allerum: ibi cuba-
vit lamia,etc. Hiscephrasibusnon aliudsignificatur, quam
summa vastilas el desolalio Romae futura, adeo ut redi-
gatur in desertum, fiatque habitatio draconum et bestia-
rum. Unde Sibylla verbis mox citandis praedixit, quod Ro-
B ma erit pupir) , id est vicus.
Mystine, hac phrasi innuituridololatria, superstiliones,
aliaque fiagitia qiia; Romae grassabuntur in fine mundi,
anle eius excidium : per haec enim fict habitalio daemo-
num : ita Primas. Arelas, Ansberlus et alii.
QuiA DE VINO 1R.E FORNICATIOMS EIUS BIBERUNT O- y,„
MNES GENTES.) F/«iiW //•« vocat calicem viiidictae.suppli-
cii et excidii, quod ob foruicationem, id esl,idoloIatriam et
scelera, Deus Rom;e propinabit, cogelque ut illud hauriat
et ebibat. Porro Roma hunc ira; calicem propinabit aliia
gentibus; qiiia supplicia sua in eas derivabit, hoc ipso,
quo eas ad idololatriam suaque scelera imilandaiaipellet,
quibus Dei vindictam in se provocabunt, sequeacRoma.
Nola. Roma; Paganae iu fiiie mundi excidium praedicitgon,^
hic loanncs; sed tacito nomine, iino mutalo ; vocat enim Pdganai
eam Babjlonem. Id facit, ne Domitianum Imper. et Ro-'" ^"^
manos iam tum adhiic Paganos ofTendat.eosque contra seejfj.
p ac Chrislianos magis concitet el inflammet. Porro praedi-diuaj.
^ cit hoc Romae excidium loannes, ad coiisolalionem fide-
lium et Sanctorum, qui tunc sub Domiliano Romae et ali-
bi mire exagitabantur, et paulo post sub Traiano et sc-
qiicnlibus Imper. graviuserantexagitandi.utscilicelChri-
stiani et Sancti scirent el cogitarent, in suis bisce tain a-
trocibus persnciilionibiis se Deo esse ciirae, ac Deum fore
ultorem sanguiiiis sui; quia niiniriim Deus in fineiuundi
puniel non tantuin pra;sentia, sed et diu prxterita seelera
et persecutioops Christianorum faclas Roinse, et in Roma-
no Impcrio tempore Domitiaui et deinccps; eo quod Ro-
mani in fine mundi fuluri priscorum Roinanorum infide-
litatem, tyrannideni et mores impios laudabunt et imita-
Commenlaria in Aporoly[.sin S. Foannis. Cap. XVIII. 983
buntiir: qaocirca propler eadem fjrovius punienlur, qiintn ^ et mercalriccs; idquc Romae Pafjanae, maxime congruit,
punirentur si ilin noii praBcessissiiil, ut patebil v. 20. el el conr^rucl iu fine inundi. Hinc lura prisca Romana el ci-
Cum nr-
Le occi
ilcc or-
24. Idein Roina; exfidiiiin prxdixcrunt Sibjlla:: sic eniin
«anuiit lib. 8. (Jrac. Sibjll.
Yeniel tibi cxlitus scqualis, o recla cervice Roma,
Cxlestis ijlnr/a, et /l'Cles cervicem prima,
Et terrx alliileris. et ignis te lolam absumet,
Et luric eris deserta ac si nunquam fuisses.
£t rnrsuiii:
Prope quidem mundi finis et exlremus dics;
Sed prius Jlomanorum inevilabilis ira erit.
Et tu Iriumplius eris mundo, el opprobrium omnium.
Ex iisdem Lnclnnt. Iib. 7. c. 25. Cum ciiput , inquil , it-
lud orbis occidrrit , et ^wt. esse crrpcril, qiiod Sibyllx fore
aiunt , quis dubilet venisse iam fincm rcbus humunis orbi-
gue lerrurum ? Illa est cnim civitas qux adhuc suslcntal
omnia . prccundusque nobis ct adorandus est Dcus cxli ,
si lamen statuta eius cl ptaciia diffcrri possunt , ne citius
guam putemus , ti/rannus illc (ibominundus vcniat , qui
tanlum facinus molialur , ac luiiicn illiid cffudiat, cuiusii
intciilu mundus ip^e liipsurus cst. Idcni doi cl Tertull. iu
Apolojjet. cap. 32. Cuin eniiii (icntes obiiccrent Chiislia-
nis eos rsse liostcs Itomx ct Itoiiiniioruiii Iiupcralorum,
ulpote (icnlilium , rcs|)ondel Terliill. id falsuin essc, imo
TerosClij istiaiios qiiolidii' orare pro slalu et coDservatione
Roniic ae Roiiiani Imperii ; quia qiiamdiu illud slabil, sla-
bitet Ecclesia lutusquc orbis, idcpic Clirislianos didicissc
ex siioriiin Propliclarum oraciilis. /:5/,inquit,e^ aliumaior
nccessitas nobis orandi pro impcrrUoribus, eliam pro omni
statu imperii rcbusque Komanis, quod vim maximam uni-
verso orbi immincntem , ipsamquc clausulam sxculi accrbi-
tates horrendas comininantcm, liomuni Iinpcrii commcalu
tcimus rclardari. Ilaque nolumus expcriri, ct duin preca-
mur differri. Homanx diuturnilati favcmus. Idem docet
lib. ad Scnpulnin c. 2. Idein doccnt olii siipcrius citati in
fine ca|). 17. IVrpcram crfjo aliqui pularuut banc unius
Lactanlii leviculain essc scntcnliam.
vilia pra^umuut eam, qua: in diversorio seu caupona ser-
vit, liouestam non esse. Ut enim Cicero 1. Odic. ait: Uo-
slisolim vocabatur percgrinusvelhospes ; sed pererjrinorurn
et hospitum morcs id cffecerunt ut iam hoslis pro inimico
sumalur; ita ct in nomiiic merelriiis aci idisse videtur : de
qua verc dixit IMautus in Truculcnlo : Mcretricem cgo esse
reor.mare ut est, quod omnes devorat, nunquam abundat.
iNola sceundo: Caupona cst viva imago et origo cultusca.ipona
idololalrici, ut palet Num. 2o. 1. et Exod. 32. 0. .Nam i-'""' 'Jo-
dolorum icmpla in cavcrnis erani, quasi popini et {^aneae'"' '^"'*
saccrdotuiii et populorum convivautium , compulanlium
et lascivientium cum suis veneribus, uti ffceraut ipsimct
corum dii quos colcbant. l'ari modo ex caupouis et coovi-
viisspaijjitur ha."resis,uli hoc sa;culo vidiinus ac videmus,
ac sparj^etur rursum idololatria in fine mundi. Hac dccou-
saRab)Iun mcrctrix sifjnifical hic Romaui idululalranlcin:
ila Hicron. Prado in Ezcch, tom. 1. pafj. l'Jj. et a.\\u
Alcazar addit in vocc inercalricis et merelricis notari
Romanos Iinperatores , Praesides et ludiecs , qui ob sua
peculiaria liicra Christianos in ius vocabant: ut cniin oc-
cuparcnt coruni praedia el possessiones , accusabant eos
quod esscntChristiuni; ilaqucChrislianis iii tribunaliGen-
tilium, ulpolc hostiuin Christi, causa cadculibus, iino da-
innalis ad mortem, ipsi in eoruin bona iuvolabanl. Rur-
sum Ciiristiaiias virjpucs iu iudiciis ad suaui libidineni
pelliccre salajjebnnt, uti Qjintiauus sollicilavit S. Aga-
thain : qiiod si nolleul, eas ad lupanar dainnabant , ut Ws
ibidein abuli posscul. Uudc illa apud Tertull. Gi^itiliuiii
virfjinibus inhiantium vox : A''j;j ud koiicm,scdad luionem
dnmnctur virfjo Chrisiiana; uti Syniphorianus damnavit
S. Asjnclem ad lupanar, ut ibidcin filius ciiis ainorc iusa-
nus ea frui possel. Similiter io (iuc inuudi Roiiiani, Pafja-
ni et tjranni opibiis fidclium scse iu{^ur{;ilabuut, ut avari
inercatorcs, et ut lenoncs suain insaturabilcin libidineiu
cuin eis explerc salagent. lure erj^o incrcatores vocanlur,
Hac dc raiisa vclcres, aequc ac muderni, Romain vocant , quiinslarludae innocentuinsan<juinem, propterdivitiaruin
acternain. Ut alios silcnlio pra^leream, lacobus Gulherius'-- aut libidinuin compendia facicnda, vcniiin faciilimo ncgo-
Buum opus de Vetci i lure Pontilicio dcdicat liomx xtcrnx,
urbium principi, capili orbis, virtulum dominx, iurisct x-
guitatis vindici , vetuslatis miiaculo vencrandx, Viclrici,
Potenli, Augustx, Pix, Felici,.Etcrnum rcnascenli. ^Eler-
num rcsurqcnti. Sic Aininiun. iMarcell. libr. 15. cap, 14.
Komain xlcrnam vocat, victuram quamdiu crunt homincs.
Et Vir(^il. apud S. Auf^iist. de Verbis Doinini serin. 29.
Inqucus de Romanis cl Roma.
His ego, ait lupiler , ncc metas rerum, nec tempora pono.
Impcrium sine fine dcdi.
Et RBGBS TEBK>K CIM ILLA FORMCATI SLHT, ET MER-
CATORKS TIJRR^ UB VIRTUTE UELICIAKLM EIUS OITITES
VACTl SLNT. ) Nola : Rumuin voc ut liic primo, incretrirem ;
iecundo , iiierralriccm; tcrtio , raiiponani; qu:G sun viiio
oinnes inebriat et dcmcntal. Rnlio cst, quia Uebr. HJTT
zona si;;nilicnt ficminnm cauponain, qux scilicel taiii do-
iniiin et esciilenla, qiiain se aiit sua prostitiiil, sive qua)
tio dabiint, iioc solo litulu , quod siut Christiuni, uli iaiii
in Anglia, Scolia.aliisque ha?rcticis aut Pujjauis re{;nis ve-
numdari vidcmus. De hls cnim reclc diciliir : Et mcrcato-
rcs tcrrx dc virlule deliciarum eius divites facti sunt. Li-
cet et aliler, inajjisque proprie hacc accipi possint, scili-
cct de virtule , id cst de copia , dcliciarum quas Romain
odvehebant, et eare vendebant mcrcatorcs; haruin cnini
venditione divitcs facti sunt. Hebr. enim '7»n f/'f/. cui re-
spondet Gra;cum (jjvaui,-, ct Latinum virtus, vel potcutia,
significat robur, furlitudiucm, cxcrcitum, copiam, opes,
ct qiiidquid maf^num cst, copiosum, potcus, validum aut
strenuuin.
Rursuin, in delieiis hic nolatur luxus in marmoribus ct
porphyretieis columuis: in stipcrbis ct nia{^nificis tcmplis
idolis eri;;cndis: iii siinulacris aurcis ct arfjeutcis niira
sciilptur.x' vurietntc et ornalu distin{];uendis : iu {jemmis et
arjjaiitis pretiosissimis, quibus \'encrem, Cupidincm, a-
mereiri»
ttmcria-
irii cl
caupana.
inereimonia tiuitat, cuuponaliir, convivatiir, lascivil; hoc [) lioque dcoruin suoruin inonstra dccorabant: in ludis {;la-
cslqua; meretur, vel paralis olisoniis ul caiipona,vcl iiicr-
cibun exposilis ut nicretrix, vel curporis proslitutione, sivc
siium, si\e luparuiii qiins ulil, eorpus qiinsi lcnu hospili-
l>i:3 pretlo prostiliiat, qiia; anloiHiniasticcdicitur inereli ix,
liccl nuineii ipsuin comiiiiine sit umnibus iam dictis. .Me-
retrix enim idein cst quod qua-stuuria, vcndilrix, inerca-
Irix. Sic cl (■la^eiim TTOivr., id e>l, merelrix, si^^nilieat ven-
ditrircni : derivntiir enim a npviu»!, id est vcndo. Hac er{;o
dc raiisa Itubvlon liie, et cap. pra!cedenti induciltir ut cnu-
pona, niereirix et mereatrix. ilaqiic sieut Isaia} 23. v. 15.
iiiercaliiru T\ ri vocatur lcnociiiiuin etiiicretricium qun hie
nlludit louiines: ila ex advcrsu, iiiiu a pari, mcrelriciuiii
Rnhylonis liic nb eo voentur niercnlura ob rommiineni u-
triiisqtic anaIo|;iain. Tuin cniin mcrclrix quain merratrix
iiierctiir, suasqiie inerces exponit et divendit : ct quia nun
raro tunc, uli cl nuuc, ea;deni erant caupoua;, mcretriccs
diaturum, eoma>diis el spcelaculis, aliisquc similibus, qui-
biis quasi dcliciis et illeerbris Romaui olim homines ad
cultuin siioriiin deorum pellexcruut, ct in finc inundi pel-
licient. Hasec eniin delieias incrcalorcs Roinam advehc-
bant, rnrequc vendebant, ilaqiie divitcs ficbanl ; ct rur-
suiii lient iii iinvissiinis l<'m|ioribus.
Et aldivi aliam vocem de c.elo dicertbh : Exitbv,
DE ILLA, roriLis MKLS. ] .Moiiet Clirisiiauos, ul fii<;ianl
c Roinu Ellinira in liiie niundi , rtiin illn erit cvcrtcnda.
Sie Isaias eap. 48. 20. inonct luda;us, ut e{;rcdianltir Ra-
bylunc cvertenda o Cvro: Erjrcdimini . ait, dc Babijlone ,
fugite a Chaldxis. El Zachar. 2 7. O Sion, fugc gux ha-
bitas apud filinm liabt/ionis. Et lercm. cap. 50. 8. ct cap.
51. (5. 1'ugilc de mcdio lUibijlonis . rt salvct uniisquisque
animam suam ; nolite lacerc supcr iniquitatcm cius , giio-
niam lcmpus ultionis est a Domino , vicissiludincm ipse
98i
Commenlarla in Apocalypsln S. loannis. Cap. XVIIF.
retribuel c/;quoaIIr{^orice hic nlludil S. loanncs. Sic Chri- ^ accipi de fulura vila : sed lunc quanlum non arilhmelice.
stiis pri-crnniiuil lidelcs, ut e leriisalcm obsidenda et va
slanda per Tiliiin fiifjiant. Malth. 24. 15. Cum viderilis
abominationem desolationis, qux dicla esl a Duniele Pro-
pheta, stantcm in loco sancto; tunc qui in ludwa sunt fu-
gianlad montcs: ila llibcra, Viegas et alii.
QUONIAM PEKVENEBUNT PECCATA EIIJS USQUE AD C«-
LUM.) Vvo pervenerunt, (Irajce est T,ito>,ou3^iiiiTav, q. d. Pec-
cata 15abj lonis alia ex aliis sequcnlia , in eum cumulum
excrevenint, ut usqiie ad caeluin pertinfjant; unde alii le-
gunt ty.oVi:r,.jri-}Qi)) , id est adhxseruul , concreverunt, con-
globala siinl usque nd rajlutn, qiiasi alludat ad fabros tur-
ris Babi>! dicenles : Faciamus nobis civitatem et turrim, cu-
iiis culmen perlingat ad cmtum, (iencs. 11. 4. Scnsus esl,
q. d. Habjlnnis peccala lot lanlaque sunt, ut clament vin-
dictain in ca'liim, quam proindi; ultra dillcrre non possum.
HeDDITE ILI.r, SICUT ET IPSA REDDIDIT VOBIS. ) Allu-
dit ad lcrem. 50. 29. ubi dc Babjlone dicitur Cyro , Me-
dis et Persis: Ucddite ei secundum opus suum ; iuxta o
sed geometrjce, id est, non xquali sed proportionali men-
sura accipiendum et dimcticndum est, q. d. Tantum illi
date poenarum, quantum commeruit suis deliciis illicilis,
qiia; fuerunt inaxima;. Pcena enim iufcrni longe maior est
deliciis huiiis vita;: proportionaliter tamen illis respondet;
ininor scilicet ininoribus, maior maioribus, maxima ma-
xiinis dcliciis ct peccalis. Idem et magis diceadum est de
gloria cailcsti , rcspectu bonorum operum et merilorum.
Deus enim est liberalior in prxmiando buna, quam in pU'-
nicndo mala: siciit ergo inala piinit citra condigniim, ita
bona prKiniat longe supra condlgnum. Hinc Grcgor. de Djninati
Valcnlia 3. p.dc bcal.ct damnat. corpoiibus disp.ll. q.3. in singu-
punclo 3. prnbal roipora damnalorum in singulis sensi- ''"^""J
bus crucianda rsse: quia in singulis suas habuerunt le- cjabun-
thiferas delicias. Ilaque visiis eoriim palielur a lerribili-iur.
biis spoctaciiiis et spcclris dxinonuin : audiliis ab eiulali-
bus: odoratus a sulphure et pessiinis fucloribiis : qui exi-
slent in ipsis ctiaiii eorum piitridis corporibus: giislus ab
wia qux fecit. facile illi. Et rap. 51. 49. Et quowodo fe- n aliqiio fnclido oris huinore : lactus ab ignc.
Miscere
calicem
quiJ?
cit Babylon ul cuderent occisi in Israel , sic de Bubijlone
cadenl occisiin unirer.sa terra.
In poculo, quo misclit, miscete illi duplum.) Est
metaphora a calice, qui a pra;fcclo convivii cuique convi-
va;, prout ei convenirc et placere sciebat, leiiiperabatur ct
propiiiabatur; sic enim Deus cuiquesuum caliccm, id est
sorlem, pro nieritis ciiiusquo aUeiiipcrat ct propiuat. Ca-
lix ergo liic, uli et alibi sa-pc, signilicat mensuram viudi-
cla; ct tribulalionis, quam Deiis ciiiquc peccalori miscet,
' id est, pro mensiira peccaloriim admctilur ctirrogat. So-
lebant euim vetercs in calice, quem cuiquc dabant vel pro-
pinabant, miscere vino aquam, tum refrigerii, lum saiii-
tatis, lum sobrielalis causa : inde niiscere subinde idem
est quod infuiidcre et propinare, sive meruni, sive dilu-
tuni, ul npud luvpnalem :
Nescil lot milUbus cmptus
Pauperibus miscere puer.
Et apiid alium :
Qui ruplus ab alite sacra,
Miscet amatori pocula grata suo.
Sic Proverb. 9. 2. dicitur: Miscuit, id cst, infudit, vinum.
Miscete ergo hic idem est, quod infiindile, propinate illi
vinuii) ira; Dei, id esl, alTligilc illain in duplum, non eius
quod ipsa eomnieruit : poena eniin Dci culpain homiuis
nunquam excedit, imo punit Deus citra condigniim ; sed
in duplum eius, quo ipsa vox arflixit, q. d. Duplo magis
afnigite,o Sancti el fidelcs mei, Babj'lonem,id cstRoinara
infidelem , quain ipsa vos adlixerit. Culpa enim qiia vos
aiHixil, quia non tantum vos, sed el Deum ipsum oflendit,
et quasi laesil, ideoque fuit crimen \xsx maieslalis divi-
nse; hinc non simplicem, sed duplicem, id est gravem et
multiplicem , imo non tantum poenam terrestrem et tera-
poralem, sed et infernalem ac aetcrnam merctur. Aflligite,
inquam, illam, id est, afflictam a me gaiidpte et appro-
bate : quod eniin ego pro \obis, ut sciliret vcstras iniuriag
vindicem, facio; hoc vos censemini facere, praesertim quia
Moral. discc hic quam noxia el fallax sit voluplas, ut-Moralde
pote qiia; ciim exiguo inclle ingens fel affeiat. Scribit 0- "o^" *»•
laus Magnus lib. 18. histor. Scptemtr. cap. 14. uisos in'"l"""-
Russia hac arte capi et nccari: Apes, inquit, in Uussia ad
cavas nrbores mcllificaiit; ursi, quia mellis avidissimi, ia
eas insiliiint : venalores ciavam ligneam fcrreis cuspidi-
bus circumdatam supcr foramen cgredicntium apum , ex
altinri raino siispendunt: ha;c a scandente urso agilala
decidit, et capul ursi, quod debilissimum habet, obterit :
ita melle mortem sibi accersit. IJem faciunt voliiptiiarii,
Rursuin sicut scarabaei vivunl in slercore , moriuntur ia
rosis, teste JEUano lib. 4. c. 18. ita et voluptuarii vivunt
sordibus. Talis fiiitConslantinus Copronymus.id est sler-
corarius, linperalor, qui tantopere sordibiis ddectabatur,
ut animalium brutorum stercoribus se illineret , et suos
idem facere iiiberet, inqiiit Theostericlus in Niceta. Potus
aquae pcllucida; elepbantis inimicissimus est, turbulentam
Qel sordidam avidissime bibunt, ait iElian. lib. 17. cap.7.
Ita voluptalis aiicupes vivunt cceno,non cselo. Tertio, Stra-
bo lib. 12. scribit Seplempaganos niel legere ex foliis ar«
borum, quod homines facit insanos : cum enim hoc Pora-
peii militibus propinassent, inente emolas tres eius cohor-
tes concideriint. Talis cst voluplas: Impia sub dulci tnel-
le venena latent. Eadem similis est Gelopum fonticulo, qui
habet aquas pelluoidas, sed quisquis ex eis biberit , mox
emoritur, de quo Aristot. in Admiraiidis. Idera est volu-
ptatis auctoramentum. Qiiarto, voliiplatis symbolum est
Siren, qiia; superne formosse mulieris speciem gerens, o-
mnes ad se allicit; sed inferue in horridum angiiera et
draconera desinit.qui sua caiida accedentesimplicat et ne-
cat. Rursum ciusdem symbolum est pardalis, sive panlhe-
ra , qiia; siia pelle variegala, et odore suavi ad se allicit
hinnulos, capras et dorcades; accedentes capit et vorat.
Fera, inqiiit Plutarch. lib. contra volupt. est sil)i manci-
pans homines voluptas; sed miiis: nam si aperte pugna-
ret , cito caperctur. ISunc autem eliam ideo invisa mayis ,
hanc iustam vindictam a me exposcitis, ut patct c. 6 10. V quodcelat inimiciliam, indutahabilum benevotentix. Qnia-
eoque eam exerceo vestris precibus adduclus et permotus
Quia ergo ego veslro nomine et causa Babylonem affligo,
hinc vos censemini eam affligere; et qiiia gaudetis, et qiia-
si insultatis afflictae, etiam revera affligitis eam. Sic alibi
sa-pc per hebraismum,verba activa transitiva et realia ca-
piuntur pro activis mentalibus: uti facio pro facere cogi-
lu, volo,deslino,dcsidero,gaudeo, uti dixi can. 29.procEra.
in Prophptns.
QUANTUM GLORIFICAVIT SE, ET IN DELICIIS FUIT, TAN-
TUM DATE ILLI TOKMENTUM ET LUCTUM. ) Syrus: Qua7l-
lum complucuit sibi in deliciis es.te, tolum hoc clate illi cor-
ruptionem et moerorem; .\rabiciis elcganter: Gloriam in
qua facta est (fuit) et lusum dcile illum ei ( convertile ei
in) dolorem cordis et luclum. Nota, date tantum scilicet
in hac vita: loquitur cniin de excidio Roma; el Romano-
ruin in hac vita , ut patet ox scq. polest lamcn idipsura
lo,eiusdem synibolum estamasia. quae Menippum specon-
iugii demiilccbat, omnibusque ofTiciis sibi devincire sata-
gebat, ut eum caperet etdevoraret: qiiod facere dicuntnr
larv.T, qua; vocantiir Einpusae. Re.-n narrat Philostr. lib.
8. Vitse Apollon. cap. 4. el Delrio in Magicis. Quocirca
Romani coliicnint deam Voliipiam, quasi voluplalum ho-
minumqiie dominam , teslc S. Augiistin. lib. 4. de Civit.
Dei cap. 8. Sexto, Cicero lib. de Seneclute: Divine , ait,
Plaln escam malorum voluplalem appellal. In voluptatis
regno virtus non potest consislere. Idpm iu Partit. Voluplas
mnxime esl iniinica virtuti. bonique naluram fallaciler i-
mitando adullcrat. Idem lib. 3. Offlc Omnis valuplas ho-
nestnti est cuntraria. Idem lib 1. de Lcgib. Voliiplas ma-
lorum omnium maler. Septimo, S. Ambros. Epist. 25. ad
Eccl. Vercell. ait vnlnplalem esse serppntem pessimura ,
fuisseque primum daeuionis spiculum , quo Christuin ten-
Commcntaria in Apr.caIypM'n S. loannis. Cap. XVIII. 985
lans impcliH , et Adamum paradiso expuiit; ubi et cilat^excidii Romae. Verutn verius cst el pfanius voccm caeie.
Iiano Eplcuri sontcntiaiii: 1^011 immodcratw eputx, nonpo- Bteiii v. \. coeplam liio contiiiuarj usque ad v. 21 . omiiia
tationes, tolupKitis suavitatcm fjrnciant. scd conlinens vi-
ta. Ideiii hl). G. iii Liicnm, volupliiarios ail esse porcis si
iiiiles, quia in aquis suirocaiUur. Idein lib. 7. Est, ail, k
nocinanlis quidam laqucus voluplatis, qui itoslrorum vesli-
fjiis animorum quwdam vincla subncctut. ut si iqucum vi-
eniiii hsec ila conncxa sunt, ilaque fluit tota oralio, ut u-
nius oiusdemque esse vidoalur : ila Alcazar.
ET FLEBUMT , ET PLANGE.^^T SE SIPEB ILLAM BEGESVers. 9.
TEBB*. ) Ihijcs, snlicet docein illi qui Koinam vaslabunt
et incoiidiMit.nit llibera. Solouteniin liif^onlcs calamiinles
fjorem, puritalemqur naturx, lcrrcnie mntciix scusus hebe- ct clndes, eliam ipsis \ icloribus cumpa^sioiicin, luctuni et
tavcrit, lud urix prctio sxculuris addictum, sub quadain
vitiorum nuctione constiluat. Oclnvo, S. Clirjsosl. homil.
1. in (ioncs. Voluptas. nil, brevis cst et lemporana; dolor
autem pcrprtiius el finc carcns. Idem conc. 1. dc Lazaro:
Si quis. ait, /n annis crntuin vidisscl pcr xinain noclcin sua-
ve soiimium, multisquc dcticiis pcr somnium fruilus, cen-
tum deindc annis punirettir; num i.< de hoc diccic posset ,
vnicam noclcm qua somniavit ccnlum annis icquipurari ?
Diclu absurdum. Ihic iain cl de futura vita cofjila. Narn
quod esi somnium unum nd ccnlum annos, hoc est prxscns
vila ad vilam futuram , imo wullo minus. Quod est cxi-
f/ua gulta ad pelaqus immensum, hoc sunt mille anni ad
fuluram illam fruilioncm: quantumquc inlere.^il inter so-
1/inia et rcs vcras, tanluin intcrcst inlcr huius vitx stutuni
et iltius. \'.l paiilo posl: VoUiptas temporaria est, dolor ve-
ro prrpctuus, tiinor undique ac Ircinor, suspicio et anxie-
ias, anijulos meluit, uinhras ipsas formidat, elc. Cuiii or{^o
voliiplas lc ad suas cupodins sollicilal, responde quod vul-
pos looiii nd suam speluncnm invilaiiti : \ csligia inqre-
ilicnliuiii miilla video , rcgrcdicnlium nulla. Et quod nsi-
iiiis apiid Plixdnim lib. 5 85. Iicro iubcnti sibi roliquias
liordei dari, quas porcollus recenter mactatus consumcre
iicqiiivcrnl :
Tuum libcnter appelcrem cibum.
Aisi qui nutritus itlo cst. iuqulutus forct.
Sedbo begina j Hiiic pntcl Uomam iti lino iiiijndi nd
prisliiiiiin jmporii splotidoicm, opes, \ires et pompam rc-
(litiirnm. iit sit, sioiil (iliiii fiiil, rofjiiia orbis ot domiiia
rnuiidi. Uiido cl dceom rojjos orbis dominos . sibi hubobit
moerorcm nlTorrc; aut potius, alii rogcs, el prineipcs mi-
nores qui in iine inuiidi erunt. Licct ouim tunc decem tan-
tuiii rcgcs primarii et polenlioros in orbe sinl futuri, plu-
res tamen eriint rofjos, id cst rcpuli cl principes. qui vi-
dentes n docein ro»yibus cxpu{^natnm ct vaslalam Ilomam,
Uinebunt nc ct ipsi ab eis, ntquc nb Aiitichristo corum do-
mino, monnrchinm nmbicnle eipii(jneutur ct vastentnr.
Porro alludit ad Ezocb. 2". 29. ubi ad lincm capitis,
similia sunt principiim, mercatorum ct nautarum Ininen-
ta et thrcni ob cxcidium Tyri. Tyrus eniin opibus.et mer-
cibus, ct luxu inolyta typus fuil'Koma;. Tropol. AloaMr:
u In rc{jibus,ait, noiatiir siipcrbia ; in morcatoribus avari-
lia; in naiitis, id esl inliina plcbe, libido: hanc etiim si-
{jnilicat tir:couin irscveaTs , quo et I'aulus utitur 1. Tim.
5. 11. ubi Iiilerpr(!s verlit: Cuin litxurialx fuerint in Chn-
sto, nubcre volunt. Hi flobiint In iiiorle, cuiii cuiquc sux
dolici.-c, siiaqiic cupido, ct qiiusi idoluin aiiferolur.
Et NKGOTIATOBES TEBB.E FLEBLNT, QIOMAM MEBCBSvers.il.
EOBUM NEMO EUET AHPLiLS ] Non qiiud nliae civilates
non possiiit iiiiilin ab iis emere, aut non siut emplura,
god qiiod Innluiii preliosissimnrum mcroiiim nulla nlia ci-
vilns consuiiiorc, aut coemere possit, qiianlum Roina, ila
inclytn. nil Kibcra.
Et oh:ne lig:<iiim thtimm ) Thijinum . id cst odora- vers. ij.
tiim, a .jjooj, id est. odorom oiiiitio vel siillio, ut rospon- Tti>iuQiii
dcal Hobr. ulinuijfjhim, quod .Nosicr 3. Ko;jiiin 10.2. ver-1'^"''
lit Ihijina ; vol . quod idoiii osso videliir por molnlhosin ,
«/(/«//))/)/;«. \"idctiir ciiiiii dioi nlinuijijhim . ab H^TX '''"■ 'd
csl qiiorous, vol nrbor, cl JTQ mmjh, id esl liqui.'^ot ns, vol
oiil siibdilos, aiit dovinclos, iit patet ex v. 3. iibi bostias r slillans lesinam odoratam : a/(/««i//(///i vcro, quasie/a, id
deccm cornibus ( id cst rojyibus ) coruuta; ipsa insidere et
praisidore (lioiliir, qnos, aliosque vino siia; fornicnlionis
incbriavit. Hi Inmoii onm |ioslon impiif^nnbunt, vastaiiiiiit,
dusquc im|)crium dividoiil, siibdcnlquo .Vntichrislo, iit di-
xit cap. 17. IG. Dioii ori-^o Koma iiilidolis: Sedeo Hcijina,
q. d. (Jiinmvis Ponlilioom , qui vir iiiciis crnt, cicoerlm,
non siiiii Inmon viilua, <od plotin popiilo. .\d liicc rofji.' oa-
roo, sed eo mnj^fis ofyo ipsn suiii rojpnn, oum tot rofjos ini-
lii parcnnt, of;n nuili. .Mliidit nd vclcrciii Kubylonem, de
qiia idom nd vorbiirn dicil Isaias rap. -'17. 8.
Et llctlm wom tidebo ) Non sonliam, non experiar.
Est cntaohrosis.
lOEO 11 l NA DIE VENIENT PLAG£ KIIS, HOBS, ET LV-
CTtS, ET FAMES. ) Soilioct, iit nlios llnbylonls civcs taii-
{;nl inors , alins liiolus , nlios fnmcs : noqiic oniin fames
ton(;oro pnlestcnm, qiiem mors inni tolijjit ol oocidil, li-
rel quom fames lanf^it, hiinc (;t mors lnn;;al. Iii liao er{^o
nicretricc vcriim orit vetiis adnn;iuiii : / /// ubcr. ibi tulier:
est, arbor qummi vol rcsiiia;. Hobra.M cniin vocem gumini,
iili ot sac. id cst sacciis; kcren, id ost cornu; ab ct abba,
id cst pntor, nliasqiie pluros trniisfiidisse vidonliir in o-
mncs linn;iias: liool ipsa \oxfjuinmi non exlcl hobr. in S.
Script. Porro, nlijummim nostcr inlcrprcs ouin losephoet
Sopiiin{j. 2. Paial. 2. 8 vcrtit ////ica.ita ut almufjijhiin, vel
alijuminim, ol (ira>ciiiii thijinon. gonerale sit numon, et si-
{jniiicot omnia odornta ct rcsinosa lif^na , sivc pinea sint,
sivc rodriiia.sivc cyprossina.sivc alia.Undc additur hic vox
omnis : ait cnim, o//i«e liijnum lh/jinum:ila .\tAon. Ncbriss.
in Qiiiii(|uo;;oiia cap. 1. Uiiic Svrus pro lifjnum Ihijinum,
\cri\l,lignum aroinatis, vol suiivilatis,iii est suavis odoris.
Potost latiion seeundo, ciim Kibora, per thijinum accipi
certuin genus li;;ni. ita diotuin a Ihuia, vel ihyia arbore
odorato, qiix furina , folio, eaiidice cl fructu siinllis est
cuprcsso: ox ciiiiis lif^iu), tilpolo immoilali, et conlra o-
iniiin vitin iiii-orrupto, solobaut liori voloriiin lemplorum
coiili;^iinlionos ( uli eliniiitiiim npiid Tiircas fiunt ) ; ita
~ - —•••ir" "• ■•>-■•.•—■■■■■>•, .,,,,...,,,■„■,,,,,.., ^ ,.■■ , ...■ ..■■■ ,.,,.■„ .... ; . ....
ubi mel, ibi fel: ubi inonles, ibi valli's: ubi aurum, ibi x- •' Thooplirnst, lib. o Histor. plant. cnp. o. ol Plinius libr.
ruqo et sroria, q. d. Ubi libido, ibi liics; iibi voliiplas, ibi
dolor; ubi fnsttis, ihi cotitcmptus; ubi nvarilia, ibi sordcs;
nbi snliiritns, ibi famos; iibi ornpiiln, ibi inors.
Et famks. ^ Noln : .\pln ol coinjrun pirnn ;;iila! ct dc-
lioinriim Knlivlimis osl famos; tiim (|iiin Di-iis iusto et oon-
);riio piinit homitios in oo in qiio pocoavoriinl ; liim qiiia
giiln dclorit et oxbntiril opo-j, h()niino.si|iic rodi{;it ad c{jc-
slntom ol fnmom. .Narrat Pliniiis {jnllina! cnrnos consume-
rc atirum. Sic onim nit libr. 29. 1. l\iin pr.rtcribo nntur:c
iniriirutum. Si auro liqucsccnti gullinarum mcmbra mi-
srciintur , cnn^iumunl td in sc : ita hoc vrncnum auri rst.
Miriim hoo ost, si voriiiii csl; et symbolire nplo si;;iiiliont
(|'ii<d splonilidi* cl dolicalo opiilnnlcs suuiii auruiii ounsu-
iiiniit. siinqiio |intrimotiin dissipont.
OtiA FOBTis EST llKL'S ) .Mi(|iii piilnnl hic niiiri vo-
com do cn'lo . qiinj cirpil v. 1. lonnnom voro siiis verbis
hic cnm pn)si'(|iii, ot fusius explicarc cladcm el laiucnta
VOL. X.
13. cnp. 10 Aiiolor rocons Hislorisc planiarum, puta Ho-
divilliiis, poiiit qiMluor cius spccios lib. 1. cap. 10.
Et CI?iNAMOML'.M. ) t^ompliit. ct alil codiccs addiint, f/Vets 13.
niiiomuin, (|iii osl friilcx in .Vssyria et .Vrmonia , hnbcns
florom itistar cnndid.T viola?, colorein nd nurum inclinan-
tem, li;;num rufosccns, odorom suavissimuin. Uude La-
ctanl. in phocnioc:
Cinnaina dchinc, aurainque procul spirantis amomi
Ciingcrit.
iit iis nidiiin, semolipsiimqiic coiiiburat. Quin et Ovjdius
lib. o .Meinm()r|)h. nit phceniocm ninonii succo vivcrc.Vc-
riiin .iiiicimiiiii lin' iioo haboiii Kiblia Rnmana, uec Grsca.
Et MANCiPioBiM ) tir.Tcc T^.uitiuv, id cst corporum. lla
vooabaniiir scrvi, qiinsi iiimonla corporco; libori voro vo-
cabanliir ■'/j/_7ii. id ost aiiiinn<. df (|iiibus siibdil:
Et AMMAniM iiOMiKLM ' Id csl, ct vilarum hominiim, vcrs. U.
qiios scilicct Uoniaui ciiicbaul, cl rursuni in lino niundi u-
124
986
Commcntaria in Apocalypsin
ment, ut vel cum gladialoribus, vel cum besliis in circo ^
depugnenl. Ex liisce omnibus palcl Ilornam in fine mundi
ilerum florcntissiinam, polenlissiniain, opulenlissimam et
deliciosissiiiiam fore.
Et POIUA DESIDERII AJfltSM TVM DISCESSEBUNT 1 TE.j
Alcazar per/jowaaccipil occasioncm : (IrKcuni enimoTrwpa
significatproprie occasionem et opportiinitalem ; indequc
tempus fructuum, puta autumnum: ac tandem ipsosfru-
ctus et poma. Sensiim ergo dat, q. d. Porna desiderii, id
est fruclus , quem tuorum oculorum concupiscenlia prK-
oplabat, exaruil prorsus, et occasio e manibus clapsa est.
hl omnia pinguia el prxclara perierunl a le. Id est , iarn
tua ilia oplinia lucra et compendia fecere naufragium :
nec reliquuin eritquidquam deinceps, unde expetitum il-
lum succum , quo impinguari et lociiplclari te posse pu-
tabas, poslbac valeasexugere. Verum, esloGraJcum oTrwpa
verli possit occasio, Latinum tameu poma ita verli ne-
quit. Quis eriim unquam poiinim accepit pro occasioue ?
Porro intcralias Romae delicias numerat /Jowffl desiderii, „
id est desiderabilia, quia llalia et Roiiia pomis aureis, li- "
nionibus, inalograiiatis, persicis, cilriis , aliisqiie abun-
dat, ila ut horti liisce consiti referant paradisuin terrc-
strem. Nam el arborum folia iugiter, tam hieme , quam
jeslate virent , imo virore suo lucent et splendeot instar
laurorum : et (lores mire , instar aromatum , redolenles
proferunt ; et fructus producunt, qui et oculos viridi, cro-
ceo,aureoque colore, et nares odoralo suavissimo, et gu-
sturn sapore pergralo mulcent et pascunt. Ac, quod rni-
rum est, in una eademque arbore uno eodemque ternpore
delectabit te, et frnndium viror fulgorque, et fiorum albo
roseoque colore verrniculantium color odorque , et simul
fructuum horum gernrnantium, illorum virescentiuin,islo-
rum maturescenlium , aliorum maturorum, species , va-
riusqueet mulliplex decor.Tacco ficus biferas (narn et h*,
omnesque fnictus molliori cortice, vocantur poina ) oli-
vas,cinaras, inelones, cucumeres, cucurbitas, etc. qui-
bus Roma ct llalia pra; aliis provinciis abundat: quseita
Italis,eliam priinoribus, gralae sunt.utiis pleriquequam Q
carnibus vesci inalint. lla Poinpeius in triumpho ostenta-
vitmontem aureum quadratuin, cum cervis et leonibus ,
et poinis oinnis generis, circumdatum vite aurea, ait Pli-
nius lib. 37. cap. 11. Sed tandein glcbam terrae in alieno
littore interfeclus desideravit , qui poma et inoutes , imo
iDundos aureos ostenlavit in triuiiipliis. Rursiim Narses
euniichus,qui Totilain dcbellavit^ab ajinulis accusatus, a
Sophia luslini Iinp. uxore a sceptris ad lana; pensa in gy-
nsceum revocatus, dixit se luslino et Sophiae eain telain
orsurum , quain iiiiniine possenl detexere. Ergo Longo-
bardos a sterili Paniionia in ferliles Italiae campos iovi-
tans, iiiisil ex eodem solo lectissima poiiia , quoruin spe-
cie capli Longobardi in Italiam inagnis copiis penetra-
runt. Ila Paiilus Diaconus lib. 1. de Gestis Longobard.
cap.5. Licet hanc historiam enervare, et Narselein ab o-
mni proditionis criiuine purgare contendat Barouius an-
no Christi 567.
Vox desiderii innuit iogontem crucialum : quse enim .
valde desiderantur, si pereant, valde cruciant; quia quae '
possidentur cum aiiiore, perdiintur cum dolore. Hinc ex
adverso non esl in carendo difficuUas, nisi cum esl in ha-
bendo cupiditas; el ideo id solum recie diliyilur , quod
nunquambeneamiltilur, a\lS. August. inSententiis num.
264. Quocirca sapienler monet S. Bernard. Episl. 103.
Beatus, inquit, qui post illa non abiii , qux possessa one-
rant. amata inquinanl, amissa cruciant.
Vers. 17. QUONIAM UNA HOBA DESTITUT^ SUNT TANTjE DIVI-
TI.K.) Graece ti^c,u.uOv o Tr).ojToc, id est, destruclse et in ni-
hilum redactse sunt tanla; opes : ita Arelas et Primas. Se-
cundo, Valablus vertil: Desolalx sunt tantx opes ; et ita
vertit Noster v. 19. Terlio , Noster hic verlit : Deslitutx
sunt tantx divitix : destitutx , id est possessoribiis orba-
tae, inquiunt Ribera et Alcazar; occiso enim vel abducto
possessore deslituitur, et derelinquilur eius possessio,do-
mus, agri et opes.
Et omnis qui in lacuu NAViGAT.)QualesmuIli io Ila-
S. loannis. Cap. XVIII.
lia, et iiixla Roinam sunt, unde pisces advehuntur. Grae^
ciim eniin 7r>otov magis parva navigia gignificat , qiialia
strrit in lacubiis; etquia paulo post de mariois sequitur:
Et quiin marioperantur. Recle ergo Noster haec dc lacu-
bus accipit, licet id in Gracco, discrle non exprimatur.
FXULTA SUPER EAM CjELUJI , ET SANCTI APOSTOLI , Vers. 20.
ET PR0PIIET.B: QUONIAM ILDICAVIT DeUS lUDlCIUSI VB-
STRUM DE ILLA. ) Sj Tus vcriit : lucundamini super eam,
c:cli, et Amjcli. el .Apostoli et Prophetx ; quia iudical Deus
iudicium vestrum die illa ; id esl,quia iuslam pro vobis,
vestraqiie lite et caiisa ( hanc enim metonymice significat
iudicium ; quia lis et causa iu iudicio agitur el traclatur)
tulil sententiam contra illam, q. d. Deus iusto iudicio vo-
bis causam adiudicavit,definivitque vestram causain esse
iustam,Babylonis vero.id eslRornanorum infidelium, in-
iuslarn,scilicet vos insontes et innoxios ab iniuslisRoma-
nis tyrannis essc occisos.Romie enim occisi sunt S. Petru3
et Paiilus, S. loannes in dolium ferventis olei proiectus est,
ac deinceps multaMdrlyrum millia tuiiiRomae.tum perlo-
tum orbem edicto Rorrianorum Imper. occisa sunt. Quia
ergo Roma olim persecuta est Aposlolos, Prophetas (uoii
priscoset ludaicos, sed lcgis novae , quales fuerunt Apo-
stoli eorumqiie posteri) et (ideles, rursusque eos cum J'on-
tificein finemundi persequetur;hinc Deusexcindet illam: pgu, p,,.
piiniet eiiim prisca Romanoruin peccala, implela eorumniei pn-
niensura in fine mundi ; unde gravius punientur Romani^'^"''"'"
tunc futuri , quam puniti fuissent , si siinilia priscoruin pe™"a
Romanorum peccata non praecessissent. Erunl enim ipsiin line
priscorum posteri ( utpote incola et cives eiusdem urbis '""■'.''' ,
Romae, quidam etiam a priscis illis prognati , eoruraque''"" ""*'
nepotes) et asseclae ; quia eorum scelera probabunt, lau-
dabunt , reque ipsa seqiientur et imitabuntur. Volent e-
nim aemulari gesta et gloriam Cfesaris, Pompeii, Traiaoi,
Decii, Diocletiani, atque veteris Romas fumos, et numioa
vana Catonum,uti etiamnum aliquos priscis hisce Roma-
norum fumis pasci et gloriari videmus. Quocirca Deus in
iis maiorurn peccata puniet; qiiia iliis, propter approba-
tionem et imitationem, maiorum peccata imputabunlur :
gravius ergo punientur quam si soli peccassent ; quia et
gravius peccabunt, eo quod illis placebunt scelera rnaio-
rum, eaque eemulari volent, ut Roma3 prislinuin sub geu-
tilismo splendorem, pompam et imperium reslituanl: ila-
que audacius et impudenlius peccabunt, dum facere non
limebunt ea, quae Deo in maioribus siiis dispiicuisse ani-
madvertent. Et quia cum novis , vetera etiain Babylonis
peccata luenda erant, loannes quasi dc re iam diu gesta
dixitcap. 16. v. \d. Et Babijlon magna venit in memoriam
ante Deum , dare illi calicem vini indignationis irx eius.
la memoriam venit: quia iam vetera eius scelera oblivio-
ni data erant, propter Christi fidem, quam amplexa eral;
sed postea novis similibusque accedentibus, priora revo-
cantur in Dei inemoriam. Hoc est quod ait hic v. 5. QuO'
niain pervenerunt peccata eius usque ad cxlum , et recor'
dalus est Dominus iniquitatum eius. Quare sicut lerusa-
lem implevit mensuram peccatorum palrum suorum, at-
que tain pro priscis patruin, quam pro novis suis pecca-
tis punita est, ciim eam excidit Titus, uti praedixit Chri-
slus Lucae 19. v. 42. ita fiet et Romae. Sic ludaei, qui non
descendunt ex Cain, quia tamen eius parricidium imitati
sunt, occidendo Christum et Aposlolos, audierunt a Cbri-
sto: El vos implete mensuram patrum vestrorum, etc. vt
veniat super vos omnis sanguis iustus, qui effusus est su-
per terram, a sanguine Abel iusli usque ad sanguinem Za-
charix. Vide quae in simili de Amorrhaeis dixi Geues. 15.
v. 16. et de luduiis Deuler. 5. 9.
Et SUSTULIT UNUS ANGELUS FORTIS LAPIDKM QUASI,.„. a,
MOLArem (Gr«ce Aitou u; fi.yj.o-j, id est lapidem quasi ino-
lain, id est molarem) magnum, et misit in mabe , di-
CENS : HOC IMI'ETU mittetue Babylon cititas illa
MAGNA, et ultra iam non invenietue. ) Primo, Alca-
zar: Significatur, inquit,quod Roma nunquam sil rever-
sura ad idololatriam et ethoicismum ; hic enim vocatur
Babylon. Sic ait Michaeas cap. 7. 19. Proiiciet in profuH'
dum maris omnia peccata nosira.
Comtnenlaria in ApocaTypsin S. loannis. Cap. XIX.
987
Sccnndo, Anreolus : Hic, inquit , ongelus est Godefri- ^ Qiia 15 veneficiis Ttis EHBiTBRnrT OBXKS ce>tes )
du9 Bullonius, qui dux fuit Cruciata?, id est exercilus re
cupcranlis lerram sanctam.Hic copias Soraccnorum qua-
si lapidom molarem iii marecompulil, ut in co inergeren-
tur. Hic coepil Bobjlonem , id est lerusalem, in qua re-
gnabant Saraceni.Lndefactusest primuseChrisliauis rex
lerosoljmorum.
Vcrum dico hunc ann;elum fuisse verum el proprium,
qui per Tisioncm videbatur S. ioanni proiicere lapidem
molarem magna vi et impelu in mare, ac dieere: Hoc im-
pelu mitlelur Dabylon , id esl cives Babjlonis , puta Ko-
niani, niiltentur magiio impelu, sonitu et fragore, qualis
essc solet lapidis molaris cadcntis in niare. At qiio mit-
tentur? in abyssum, id cst, in infcruum. Unde Arabicus
Tcrtit: Sic casu cadcl Babijlon , el proiicielur in tacum
magnum, profundum ; et civitas magna non invcnielur po-
stca (ultra). Nota: Passim hoc cap. S. loannos alludit, i<no
allcfyorice cilat ea qu» de cladc veleris Babj lonis scripse-
ruiit Isaias rap. 13. et leremias cap. 31. v. 6. 7. 8. 37.
Veneficia vorat pecrati illeccbras, opes, pramia el hono-
rcs. qiiibus Uoiua Pa^ana omnes demenlabat, et ad ido-
lolalriam, aliaque scelera pelliciebat. .Mludit ad Sirenes,
qux suo cantu , et ad sagas, quae suie prsstigiis et incan-
taiioiiibus rascioant , deinenlaDt , et in interituro aguut
homines.
Et IN BA SATCGIIS PbOPBBTARIII ET Sa!«CT0B11I I!»-\
TEIfTlS EST, ET 011!«IIJI Qll MTEBPECTI SI.IT 1!» TER-
BA.) Ex vocc omnium, Bedii , Arctas et alii contendunt ,
per Babylonem inlelligi dtbere uon Romam , sed totum
muiidum.et coctum impiorum;quia, inquiunl, non omnes
Sanrti c^si sunt Roms. sed nnilti alibi . idque sparsira
per tolum drbem. Verura RispoDd. Romanos hic dici oc-
cidisse omnes, id esl fcre omncs, plcrosqiie omiies mar-
tyres : quia Romani lolo orbc dominabantiir, et per suos
praesides suaque cdicla has cides toto orbe exercebant.
IJi^m facienl in fine mundi. Quod eoim quis fncit per a-
lium, hoc pcr seipsiim facere vidclur, ut habel Regula lu-
43. 48. 51. 58. 03. 04. Hic ergo alliidit ad v. 03. ubi sic i» ris.Riirsum.princeps qni non impedit malum et iniiiriam.
ait : Cumque compleveris legere librum istum. ligabit ad cum potest , eanidem iiiferre censetur. Romani erp
eum tapidem , et proiicies iltuin in medium Euphralem
el dices: Sic submergeiur Dabijlon, et non consurget a fa-
eie afflictionis , quam cgo adduco super eam, et dissolve-
tur.SimWe est qiiod de Phocensibiis scribit Hcrodot. Iib.l.
cos se diris deTovisse , si quando de palria repetenda co-
gilarent, niinirum saxum in mare dcmersisse , seqiie ex-
secralos essc si in patriam rcdirent, anlequam ^axum il-
lud ad summas aquas enataret. Sic et Romani iuiabant
lovem lapidem ; tenentes enim pruiicientesque lapidem ,
dicebant : Si sciens fatto , lunc vie Diespiler , salva urbe
arceque bonis eiiciat. uli ego hunc tapidem.
Viti.a. VOX ilOL.E !«0S AUDIETIR Ifl IB AMPLRS ) Quia ne-
mo erit qui molal, q. d. Rumx erit summa suliludo et va-
slilas : unde sequitur : Lux lucernx non lucebit in te : vox
sponsi ei spon^x non audielur inte. Hisce enim phrasibus
et exemplig , Prophetse solent significare extremam deso-
lationcm et vastitatern.
Ven. 23. QUIA aBBCATOBBS Tl'l BBANT PBI<ICIPES TERBJE.) q.d.
Principes et regcs exteri lerrae, pretiosa quaeque Roinam
millcbanl lucri gratia, ut scilicet ea ibideni divendcrent:
ita Ribera.
Socundo, q.d. Principes tui, et consequenter principes
orbis. vacabant incrcatura;, serviebaiit quajslui et lucro ,
uti Vespasianus qiialibct ex re , cliam sordida , captabat
lucrum dictitans : Quulibct ex re bonum esse odorem lucri,
teste Svclonio in eius vila cap. 4. Similes fuerunt Domi-
tianus, Nero, Caligula, Pertinax, et alii : ila Pineda lib.4.
de Rebus Salomonis cap.23. Nolat ergo inexplebilem Gcn-
tilium Impcratorum et procerum Romanorum avariliam,
0(>e3 et fastum , qua; fuit prima causa excidii RomiE. Se-
cundam subdit, diccns: Quia in venepciis tui erraverunt
omnes gentes. Tertiam dcinde subiungit, duin ait : Et in
ta sanguis 1'rophelarum el Sanctorum invenlut esl-
rgo re-
rum domini , non impedienles lanienain Chrislianorum ,
qiia; lolo orbe eis subiecto fiebat, imoeam foventes et pra:-
cijiicnles, eamdem etrccisse censendi sunt
Moral.vide hic quam brevis et inf«-lix sit finis rcgni Ba
bylonis, id est iofidelitalis, impictalis el mundi.Ubi nunc
lulius Ca!sar ? iibi Sylla ? ubi Pompeiiis? ubi Augustus?
nbi Nero ? ubi Traianus ? ubi Dccius? ubi Dioclelianiis ?
periit mcmoria eoriim cum sonitu, el descenderunt in in-
fernum vivenles. L'bi Ninive? ubi Bnbyloii ? ubi Ecbala-
na?iibi Susa ? ubi .Mempliis?ubi Sparta?ubi lerusalem?
ubi (icntilisRoina orbis dominu? Cnrruit, et Rorna» Roma
sepulla iacet , nimirum Roma Chrisliana sepelivit et cal-
catRomaniEthnicam : ila eamdemcalcabit in fine mundi.
Vidc quam pompa omnis in fumum liabeat . quam glo-
ria in ignominiam, opes in nihiliim, plaiisus in plnnctum
desinal : quam lu.xus in liitum, imo lucliim, delicix in sor-
dcs, voliiplatcs in lormcnla verlanliir; nimiriiin extrema
n gaudii luctus occupat. Sic transil gloria miindi. Babylon
ex c.tIo in cocnum, ex coeno in orciiin ruit. L'bi nunceius
calix aiireus ? ubi vinum prostilulionis quo inebriavit gen-
tes ? ubi fasccs .'' ubi sceplra ? ubi cornua ? ubi diadcmata
dccciii ? cvanuerunt , transierunt ut umbra , facla sunt
esca vcrmium, pabulum da^monum, follcs ct fdinenla ge-
hciina>. O quam inane. quam brcve. quam fallax , quam
spurciim , quam exitiale esl omne miindi gaudium ! Qui
haec lcgis.qiii intelligis,qiii sapis.cave illeccbrosiiin et vo-
lupliiarium Babylonis caliccm,fuge eius mclla qiise in fel-
la vertunliir, ride el dcspice honoriim et dignilalum tilu-
los quos oflert ; quia nil nisi puerorum crcpundia et bullaj
sunt, imo bullis et fumo vaniores et inaniorcs. Vive ergo,
non Babyloni, scd Ecclesis ; vive, non voluptati. sed vir-
tuti ; vive , non inundo, sed Dco ; vive non tempori , sed
tc lcrnilati.
Uonl ds
vaniUM
reRoo-
rum.
C A P U T D E C 1 M U M N 0 ]N L M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Posl jyurpurala tneretricis, puia Babylonis, excidium eldamnationem, desrnbitur hic ccflitum ingeminanlium Al-
leluia, (jaudium ei graiulatio; tum de eius damnalione, lum quod dies nupliarwn Ajiii,et reinbutio .Sanclorum
advenlet. Ueinde, v. 40. loannes angeluin haec nunlianicm aitorare vull, sed ab eo prohibelur. Terlio , v. H.
Chtistus habens in feinore scripium : Rex reijuin, ei Doniinus domuianiium, gladiuin ore vihruns , regali glo-
ria ei pompa cum exercilu caliium albaiorum venii, ui Sancios in fine muudi conlra .\nlichrisiuin pugnantes
tueaiur , xilque Aniirhristum cum suis perdai ei occidai : quocirca v. 11. angelus invUat aves ad cwnam ma-
gnam, ul casorum carnes devorenl. Hinc quarlo, v. 4if. Anlirhrisius et eius pracursor , sive pseudoprophe-
(a, tivi a terra absorbentur, reltqui eius atseclcB, puta decein regum exercilus, cum Cog el Alagog occidunlur.
. osT hiTC nudivi quasi voccm turhorum multariim in c.tIo diccnlium : Alicluia : salus, el gloria, cl virlns
'Deo noslro cl : 2. Qiiui vera ct iusta iiidiiia siiiil oiu» qiii iiiduavit dc mcrolrice magiia qiuT cornipit
tcrram inprostituliunu sua, ct vindicavil saiiguinciu stfrvorum suurum de manibuscius. 3. Et itorum di-
fjgg Commenlaria in Apocaiypsin S. loannis. Cap. XIX.
xurunt: Alleluia. El fumus eius ascendit in sfficuia soEculorum. 4. Et ceciderunt seniores viginli quatuor, et qua-
tuor animalia, et adoravcrunt Deum sedenlera super llironum, dicenles : Amen : Alleliiia. 5. Et vox de liiroiio ex-
ivit dicens : Laudcm dicite Deo nostro omnes servi eius : et qui timetis cum, pusilli et magni. G. Et audivi quasi
vorem lurbEe niaRiia^, et sicul vocum nqiiaium mullarum, el sicul vocem tonilruorum magnorum, dicentium: Al-
leluia ; quoniam rennavil Doniinus Deiis noster omnipotens. 7. Gaudcamiis et exultemus, et demns gloriam ei : quia
veneriiiit iiupliai A^ni, el uxor eius prseparavit se. 8. Et dalum est illi ut conpcriat se byssino splcndenti et cun-
dido. Byssinuiii enim , iuslifuationes sunt saiiclorum. 9. lit dixit milii: Scribc: Beali qui ad raiiiam nuplianim
A"ni vocati siiiil : et dixil milii : Ha?c verba Dei vcra sunt. 10. Et cecidi ante pedes eius, ut adorarem eum. Et
dicit milii : Vide ne feceris: conservus tuus siim , et fralrum tuorum liabentium lcslimonium lesu. Ueum adora.
Tcstimonium eniin lesu est spiritus prophetiai. II. Et viili c.-ckim aperlum , ct ecce eqnus albus, et qui sedebat
siiper eum vocabalur Fidelis, et Verax, cl cum iuslilia iudicat, el pugiial. 12. Ocuii aulem eius sicut flamma i-
gnis, et in capile eius diademala inulta, habens iiiinKn scriptum, quod nemo iiovil nisi ipse. 13. Et vestitus erat
vesle aspersa sanguine : et vocalur noiiien ciiis, VKiUiUM Dei. 14. Et exeicilusqui snnt in Cido seqiiebanlur eum
in equis albis,vestiti byssiiio albo et muiido. 1 5. Et de ore eius procedit gludius ex ulraque parte aculus: ut in ipso
percutiat gentes. Et ipse reget eas in virga fcrrea ; et ipsc calcat torcular vini fiiroris irse Dei omnipolentis. IG. Et
habet in vestimento et in femorc suo scriptnm: Itex regum,et Domiiius dominantium. 17. Et vidi uniim angclum
slantem in sole, et clamavit voee magna, dicens omnibus avibus qufe volabant per medium ca^li : Vcnile, et con-
gregamini ad coenam magnam Dei : 18. Ut manducelis canies regum , et carnes tribunorum , et carnes fortium ,
et carnes equorum, et sedenlium in ipsis, et carnes omnium libcrorum, ct servorum, et pusillurum, et magnorum.
19. Et vidi bestiam, et rcges terra? , et e.xercitus eorum congregalos ad faciendum prslium ciim illo qui sedebat
in equo, et cum exercitu eius. 20. Et apprehensa est beslia, et cum ea pseudoprophcta : qui fecit signa coram i-
pso, quibus scduxit cos qui accepcruiit characlerem bestia;, et qui adoraverunt imaginem eius. Vivi missisnnl lii
dno in stagnum ignis ardentis sulphure. 21. El ca;leri occisi sunt in gladiosedentis super equum, qui procedit de
ore ipsius : et omnes aves saturatoe sunt carnibus eorum.
Vers. 2.
Veis. 3.
Qiiadrii-
plex Dci
laiis.
POST H.EC AUDIVI QUASI VOCEM TURBARIM MULTA-
BUM. ) Male Anibrosius et Beda lcgunl, tubarum mul-
taruin : Grfece eiiini est oylo\j TroUou. Significabalur bac
\oce cseliluin inulliludo, communisque oinuiuin gralula-
lio et exullalio.
Alleluia.) Hebraice f^> "l'?"?;^ hallclu ia, id csl, lau-
dale Deuin [ia eniin est abbreviatuiii lchova) la;la et al-
la vocc iubilando. Alleluia euiin conlinet acciainalionein
cuin exhorlatione, aiunl Ribera, Viegas et Alcazar.
Salus ) lla Roinana etGraeca, non laust, uli legendnm
viill Ribera. Sensus est, q. d. Salus nostra, qiia a perse-
culione Babylonis, id est, Roniae Pagana;, ca excisa libe-
rati sunius; indeque conscquens f//om, tuin Dei, luiii no-
stra : ac virliis, Grace ijjvkj/i;, id est, robur et polentia ,
qua banc victoriam et salulein nobis pcperil; non iiobis,
noslrisque viribus.scd Dco noslro accepta fereuda et tri-
buenda csl. Alcazar addit, /.ai r; Titxn, id est, et honor, ut
hiec quatuor elogia respondeant qiiadruplici Alleluia, de
quo inox. Sed illud nec babenl Romana,necCompI. Syin-
bolice , salus et vicloria allribuilur Patri , gloria redein-
ptionis Filio,virtus sanclificandiel bcatificandiSpirituiS.
QUiE CORRUPIT TERRAM IN PROSTITUTIONE SUA.) lu SUa
idololatria, aliisque sceleribus. Vide dicta cap. 17. 2.
Et iTERUM DiXERUNT, Alleluia. ) Nota. Cselitcs ex
ingenti devotioois et cxnltatioois alTeclu qualuor ingenii-
naut Alleluia, scilicet primum, v. 1. sccundum, v. 3. ter-
tium, V. 4. quartiim, v. 6.
Et fumus Eius.scilicet Babylonis incensa; c.18. ascen-
DiT n s.£CULA SiECULORUM.)q.d.Laudant Deum canen-
do Alleluia, el, id est, quia, Babylonis, id est, impiorum
cl pcrsecutoruin Romanorum, damnalio et supplicia in
ajlerniim durabunt. Hinc Isidorus lib. 6. Etymol. cap. 19.
docet Ecclesiam in la;tioribus festis usurpare et ingemi-
nare Alleluia, idque accepisse ex hoc loco Apocalypseos,
ffque ac ex Psalinis, et ex Tobise 13. 22. ubi dicitur: Per
vicns eiics (lcrusalem) AUeluia cantahitur.
Mystice Alcazar: Perfccla, inquit, Dei laus complecti-
liir qualuor parles, qua; quadruplici Alleluia respondent:
Priiiia cst ipsa Dei et SS. Trinitalis, eiusque victoriee et
salvalionis fidcs et cognitio. Secnnda cst vita; integritas:
magis cniin pia vila quain vox laudat Deum.Est enim heec
vila; et morum laus diuturna, iino a;terna. Hinc dicitiir
Psalm. 110. 10. Inilium sapientix timor Domini : intelle-
ctus bonus omnibus facicntibus eum, laudatio eius manet
in socculum sxculi.Vbi laudatio cius vocatur ea laus,quam
^ Dei linior illi attribuit, id est, laus qiiarn pielas illi defert.
Terlia est laus publica lotiusEcclesia; iii sacrilicio jMissce,
in coucionibus, in divinis OfTiciis decantandis. Undc lioc
Alleluia canilur a viginti quatuor senioribus, id est, a Sa-
cerdolibus. Quarlo est eorum qui studeul peifectioni, ut
ad inaioreiii l)ei gloriam seniper iulenti, religiose in suo
qiiique slalu Deo serviant, et zelo aniinarum fei veaul, at-
que precibus, piis colloquiis et admirabili vilo; exeniplo
coininune bonuin, id est, niaiorein Dei gloriain in aniina-
ruin conversione et perfectione proinoveanl.Hac eniin ra-
lione Apostoli et primi Cbrisliani converterunl barbaros,
hoininesquc plane iinpios. Quod si idein iain fucerentsa-
cerdoles et fideles, in eoque conspirarent, facile et haere-
licos, cl Paganos, ct Turcas converlerent. Hinc vox decae-
lo, id est, Spiritus saucti inslinctus el afilalus eflicax, ex-
citat hoinincs ad hoc Alleluia, ideoque Christus in ca-him
D ascendit, ut hunc Spirituin e cselo in nos diinitteret. Hiec
vox est inslar aquarum multarum,et instar lonilrui ; quia
sonora, peoetrans, et efficax ad permovendum ct coinino-
venduin animas. Porro hiec qiialuor Alleluia respondeut,
et fusius explicantur viginti Alleluia, qua; viginti Psaliiiis
quasi tiluli praefigunlur , nimirum Psal. 104. 105. 106.
110. 111. 112. 113. 114. 115. IIG. 117. 118. 1.34. 135.
145.1/16.147. 148. 149.130. quos Alcazar uolat.2.hisce
quatuor Alleluia commcnsural et adaptat. Rursum Ri-
char. nolat hic quatcr repeti AUeluia, ut significetur Deus
Irinus a;que ac uuus;nain Ires et unum faciunl quatuur.
Amen , Alleluia. ) Seniores 24. dicunt Amen , qnasiv-ers. i.
approbaoles dosologiam , et Alleluia cxlitum qiiod prte-
cessit: unde post Amen , suum et ipsi proprium addunt
Alleiuia, q. d. Omnino ita fiat, omnes laudent Deum, o-
mnes dicant Alleluia.
/-1 Et vox de throno (a Deo per aliquem Seraphinum vers. 5.
^ autCherubinum) EXiviT , DICENS: Laudeu dicite Deo.)
Id est dicite Alleluia. Hsec vox hortatur cselites, ut Alle-
luia quod coeperunl dicere, iterenl et ingeminent,ob ma-
gnitudinem victoria; de Babylone eversa , ac salutis et e-
xultationis inde consecuta;. Aut certe vox haec de caelo
exit, ct lendit ad terrigenas, ut fideles hic in Ecclesia di-
cant Alleluia , sicut cselites dixerunt v. 1.3. et 4. Unde
huc alludens S. Hieronymus : In Ecclesia, ait, ad simiU-
tudinem cselestis tonitrui reboat Amen seque ac Alleluia :
ila ipse in praefat. in epist. ad Galat. lib. 2.
Ita in Africa, in loco qui Regia vocabalur, cum in pas-AI)eluia
chaii solemnilate iector in pulpito Alieiuia caotaret, iaclu "*"'•
Comraotituria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XIX.
989
sagiltae gutlur transfixus ab Arriaois, cancndo morluus ^ Et DATua est illi, it coopebut SB Brssi:«o SPLEH-Vets 8.
esl , Mortjrque in cseium evolavit , percniie ibi -Vlieluia '" — '
niodulaturiis , uti rcfcrt Viclor Uticeiis. libr. 1. Waudal.
Testatur S. Hicronjinus in vitoS. Poulae, iu eius ino-
naslerio \oce .-W/e/«/a allius ducantata.inoiiiaks nd S.Sy-
naxim ronvocori solitas. S. Auf^ustiuiis iii rsal.lOO. scri-
bit , antiiiiio Iraditionc ob Ecclesia Catliulna loto orbe
dilTiiso Aileluia caulari solitum, scilicet lcinpore pasclia-
li. Quare quod oit S. (jrcfjorius lib. 7. Epist. 'M.itAUe-
luia hic [ ]\i)iux ) iliccielar , de kroioli/inorum tcckiia
ex Ji Iticionijmi Iradilione, tewpore U inewonx Damuii
iradilur Iraclum : inlclligc cuin Baronio.ut diceretureitra
U-inpus pnscbale. Nani ipse S. Hieron. adeo crcbium Al-
Jeluio usuin et cantum fuisse docct.ut eliaui in funere de-
functorum ennerclur. Sic enim ait in E[)ilapli. Fabiola; :
Sonabanl psaluii , et aurata tecta tewptorum rubouni tn
sublime qualicbal Alkluia. Idcni Christianos ita crcbro
Alleluia i» ore habuisse dorct, ut ipsi ctiaiii infantcs duiii
furi incipcreiit , priiiiuin .Vllcluio ^ouare cl bnlbutire do-
ccrentur. Sic enim de l'aula od Lxtaiu malrcni scribcus 3
Epist. 7. cl 27. tradil caiii infaiitulniii orc balbulienlc oc-
ciuerc consucvisse Allcluia. Mciii fcccrunt alia; pia; ii-a-
trcs , qua- primam voccni infontcs soiiarc doccbant AUe-
luia. Dcnique S. Hicron. Epist. 17. ad Marccllain,docet
lerosolymis iii omnium fidcliuin ore ita crcbrum fuisse
Allcluia , ut ctiam ojjricola; laboris molcstias eo cantico
levarcnt : Quocuwqiic, ait , tc vcrteris , urator sticain le-
ncns Allcluia decanlal. Mirum cst quod refcrl Conslaii-
tius Episcopus , et ex co Baronius , scilicet aono Doiiiiui
429. Uiilnnnos prcssosab hoslilius , moiiilu S. (jerinani
iiiclainanles Allcluia , iusigncm dc cis obliniiisse viclo-
rioiii. Cuiii eiiim una oiiincs vucc conckiiiiorcnt, AlUluiu:
Hoitile . oit , aijmcn lcrrorc proslcrnilur , ct ruime iuper
se non solum rupes circumdutas, vcrum etiam ipsam eicU
machinam contremiicunl, etc Vidc quae de Allclijio nola-
»i od Ephcs. 5. 20.
(JtojsuM BBGSAViT DoMiJits Dels roster. ) Excisa
Babylone lioslili, iniii rc^iium pacalum, la-luiii ct nriiiuiiip
inilDcus nosler. Alludit ad Fsnl. 92. 90 et 98. qui siu-*^
{juli ito incipiiint: Dnminus rrtjnunl.
(JAlDEAHtS, ET EXtLTEHtS. ET DEMtS GLORIAII EI :
QIIA rB:<BBU.NT NtPTIJE .\GM ) .\lludll lul paiuboloui uu-
ptiarum Cliristi !k!nlth. 22. v. 2. ito S. Hicron. ct lansen.
ibideiii. Et ad l'sul. ii. Eruclavil cor mcum vcrbum bo-
nuin, dico ejo opcra mca rerji, qiii csl cpitliolnmiiiin spou-
si tt spuiisa', id est , Chrisli ct Ecclcsia;. Sicul cnim As-
siicriis rcpudioln Vasihi duceiis Esthcr iii uxoiciii, iiissit
convivium prupurari pcrmaijniflcum cunctis princip bus et
servis suis , pro coniunctione el nuptiis Esthcr , Esther 2.
18. Ita cl Dcus Pnlor nuplias, id csl uuplinlc cpiilum, id-
qiic pcrcunc, pra-pnruvil Chrislo et Ecclcsia', id cst fide-
libus iii ca'lo. Ad liltcrain crj^o hoc loro omnes cililcs
Ixtabundi iiibilnnl cl occloiiinnt, qtiud iniii vcncrit dics
iudicii, p<'rfccl.Tqiie nuptia' (^lirisli ciim Ecclcsia in ca'lc-
sli beatiludiiic cclcbrniida'. Tiidc siibdit:
ET tXOB EltS PH.KPARAVIT SE.) q. d. Eoclcsio oinni
DE.ITI. J Grxce xzi^zovi, id esl iuundo: quae eniin valde
munda sunt et nitida, ha-c pra? nitorc fulgciilct splendent.
RYSSiNta E?iiM itSTiPiCATiuNES (id cst, opcra iusUet
sancla;st!«TSA5CT0HtM. B\ssusrcpia.'senlatpurissimani
et innoceiiiissiiiiaiu convcrsaiioucm Sonctoruin , qux io
tribulaliuoc cl persecuiionc magis enitescit et resplendet:
perinde ac byssus el Unum (byssus eniiu veterum erat li-
DUiii pra-stanlissiiiiuin, uti docui Exudi 2o. inilio capilis)
iniuria, id csl maceralionc, tuusiuue, cariiiinaliuuc sein-
per mclius, pula piirius, caudidius cl splcudidius evadit,
ut ait Plinius lib. 18. cap. 1. (Juocieca Syrus vcrtit: lUud
enim bijssinum debita (id est inerita quibus inagua merces
debetur) Suncloruui esl ; Arabicus: Quiu b'jMus esl lUili-
tia Sanctorum.
Uursuiii sy mbuluin fclicilatis esl byssus ct lclacandida.
Hinc o Poetis ourea vel caudida dicuntur Parcaruiu lila,
ad signilicationcin niaguae felicilatis. IJude Martialis I. 6.
de filo Domiliaoi :
Ipia libi nicco Irahet aurea poUice fila,
Et lotum Phrijxi lutia nebit ovein.
Ex advcrso infclicilalis syinboluin esl tcla nigra, unde ni-
gra vitx ct fati slamina nuncupaut Poela* in re infausta:
quio nigruin, ail Plulaich. esl iiiali dxmonis. Ita Thebis
oranca!, qui> circa Cereris valvas tclas uliin coud:das te-
xucrant,liuesinvad>Mitibus.Maccdouibus uigros tc^ucruut,
inquit 1'ausan. in Boeolicis.
Et dixit Mini: Scribe.) Ut omncs hxc lecluri ani-veis. 9.
nientur ad spein, fortitudiucin et conslantiam iu pcrsecu-
tioiic cl lucta cum iiiipiis. Qua-rcs, quis hxc dixtt .' Ke-
spoudct .\lcazar, angclus iiiagiia: poteslalis de quo c. 18.
vers. 1. quem ipse esse ceiiseL S. Pctruiu. Uiide scquitur,
loanoem ud B. Pclri pcdcs dcosculuturuin procidisse.sic-
ut cap 22. v. 9. ad allcrius uu;;cli , qiii erut uuus e se-
ptciii angclis habcutibus phialus, pula ad S. Pouli, pedcs
supplcx procidit, exuUuiis pra* ^uiidio ub fclicissiinuin
nunlium de Romai convcisiuiic, ct prospci riiiiu Ecclcsia
Uoinaux succcssu. Quocirca prohibclur ab iisdcm hac ra-
tionc, quod ipsi dicanl se esse couscrvos loannis, q. d. Tu
ajque Propliela es in hac tua .\pocalypsi, oc nos Prophe-
la; suinus revclantcs tibi Roiux cuuversioucm , ideoquc
nobis es par; ac proinde iion dccct te ad pcdcs iinslros
procumbcrc,cumincodeiii nobiscuin digniloiis gradu cou-
sistas. Ita ipsc pic el ingeuiose ha.'C occuinniodat et ap-
plicat poliiis qiiain c.vplicat.
Vcruiu dico, onj^rluin Iiunc essc verum, illuni srilicct
qui Apocalypsin inssu Christi rcvelavilS. loanni, nti ipsc
dixit cop. 1. V. 1. Ille enim angelus inagua' polcstatis, du
qun cap. 18. v. 1. iam pridcm, nimiruiu ibidciii v. 4. li-
nivit suain lcgalionein ct scniioiicin.
BeATI QUI AD CCKNAM KLPTIABCM AG^tl VOCATI St!(T ] Beaiuoi
Syrus: llcati sunl illi, qui ad cccnam convicii Aijni ro-fjcii «-
cati »«h/; Arabicus: Ikuli, qui vocali sitnt ad convivium'^'^^^^
Agni. Alcazar ha!C accipit dc nuptiis, id cst, coDversionecno.
Uuinana! Ecclesiaj, eiiisqiic unionc cum Chrislo: Christus
cniin tunc cam voravit ad suum sapicnlia! et sacra> Scri-
virtule, oiiiniquc clcrtDrum, (luta .\posloloruiii , Mnrly- l)plur;u conviviuin. Mciiiini, inquii .Vlrazar, iiic audivisse
rum, Virginuin , CuDfcssorum varictate ct nuincro adur-
novit sc, ut vcluli sponsa deducatur in Ihaloinuni spunsi
(2hrisli in ca>lis, nutqiic ei iixur, coquc fruntur iii pcrpc-
tuum. Nnta. In hac vito Ecclcsio est sponsa Clirisli, ru-
ius sponsalin cclcbrantur in baplisino pcr gratioin ; iu fu-
tura vcro cadcm crit uxor pcr gloriani, cuius niiplia* cc-
lcbrnbunlur in ra'lo |>i.'r oiiiiicin xtcrnilotriii. Dc sponsa-
libus Chrisli el Ecrlcsia) dicilur Cnnlic. 3. II. Egredimi-
ni el vidcle , filia: Sion . regem Salomonem in diademute ,
quo coronaril illuin iniilcr .fuu in dic desponsalionis illiHs.
De niiptiis hic dicilur: Quia vcncrunt nuplix .igni: ita S.
Grcgor. rt atii qiios citnbo v. 0.
Quarc inysticiiin cst ct accommodatitium, quod censet
Alcazar, snlicet uxorcm ossc Uomanain Ecrlrsioin; nu-
plias eius fuissc, ciim Uoiiio o S. Pctro ct oliis convcrsa
est od Cbrisluin, ideoqne uuivursain Ecclesioin dicerc .VII.
o viro quudniii cximix sapicntia> et sourlitatis, cxlcstis fe-
licitotis iiiiagincm, qu;e in tcrra repcritur, vidcri sibi noD
essc aliam, quam sacrani Srripturain Irj^crc et inlcllige-
rc. El mcrilo; eudem cuim scnsu usurpavit Christus oo-
inen Brali , cum dixil Pctro .Muttli. 10. v. 17. Beatits es,
Siinon liar-lona , quia caro cl sanijuis non rcvelavit ti-
bi. sed Pater meus qui in cxlis est. El : Bcali qui audiunt
verbum Dei , el cuslodiunl illud. Et: Vestri autem beali
ocuU, quia vidcnl ; el uures veitr.-e, quiu audiunt Evange-
lium ct verbum Dci. .■iinen quipj>e dico vobis, quia muUi
l'rophel:e et lusti cupicrunt vidcre qux vidciis, et non vi-
derunt : cl audirc qux auditis, el non audicrunl, .Matlh. 13.
lO.Qiiod cnim Apustuli vidcruntctaudierunt.hoc idcm nos
aSpiritu dirtalum et scriptuin lrj;iiiius in sarroScriptura.
Ad huc cunvivium facit, illudquc condilctillustrat.cou-
cioiiuiu adiuirabiliuiu frcqucutia, libroruiu c%Icsti doclri-
990
Commentariu in Apocalypsin S. lonnnis. Cop. XIX.
na referlorum copia , colloquia cum virls sapientissimis _^ liuc angelum plura revelanlem viderel, surrexit, oc taii'
habita, egregia spiritualium hominum inslitutio, ac super ' '" ''" :• ^ r- . , r.^. /»
omnia inlerior divini Spirilus iliustralio pcr pias divina-
rum rerum commenlalioncs, ac froqucnlcm ad Deum ora-
tionem adhairendo scmper Romanae Ecclesise institulioni
et Ss. Conciliorum. Rursum ad hoc convivium spcctal sa-
crificii Missae et sacrao eommunionis frequcnlia, quse Ro-
mae coepit mox ut ipsa fidem Christi professa est, Religio-
sae vilae facilis consuetudo, proptcr erccta hominum Deo
sacroruin monasteria , templorum multitudo, imaginum
adoralio, Ss. reliquiarum veneratio, ac divinorum officio-
rum celebrilas. Haec enim omnia adcoenam Agni, idest ad
coniunctionem cum Christo,animos fidelium disponebant.
Porro B. Petrus Romanos ad hanc coenam vocavit : un-
de alludit hic loannes ad illa Pelri verba Ep. 2- c. 1. 2.
Grulia vobis el pax adimplcalur in cognilione Dei, el Chri-
sti lesu Domini noslri. Hfec vera sunt et pia, sed mystica.
Quocirca lector his apte et congrue, ut mysticis et mora-
libus, utalur.
dem finitis omnibus in fine Apocolypseos, cap. 22. 9. rur-
suni eumdem adorare conalur.
ViDE NB FECERis: COXSERVUS ( Syriis , sodatis) JUU9
SUH, ET FBATRUSI TUOBUU BABBNTIUIH TESTIMONiUH
Iesu. Deum adoba.) Arabicus vertit: /Von: quia e(;o .SMfficuranee-
amicus (socius) libi: adora Deum; quia testimoninm lesu lusnoluit
e.it spiritus veritalis. Quaeres , qua de causa angelus hic^S-'"'"*
noluit odorari a S. loanne? Primo , S. Alhanasius serm. fg*^ °"
3. contra Arrianos , S. Thomas 2. 2. q. 8i. art. 1. et S. Resp.
Aiigiist. lib. 20. contra Faustum c. 21. censent S. loan- I.
nem putasse hunc angelum ob insolitiim splcndorem esse
Christiim, itaque euin ut Deum adorare voluisse; quocir-
ca eum repulisse angelum dicentem : Conservus tuus sum;
Deum adora; vcl, ulS. Cyprianus legit lib. de Palientia:
Dominum Icsutn adora. Verum hoc non est verisimile.
Nam S. loannes assuetus his visionibus angelicis, sQie>
bat huuc non esse Christum, sed angelum ; unde eumdem
iam hic cogniium, rursum voluit adorare cap. 22. 9.
Benlilu-
do voca-
tur coe-
Da, cur?
Resp.
J.
"- ■' ""^ . ■< ■""■ ■■■- ^"^^■■■•■"■■i ■"•-' ■" 1-. -•
Ad lilleram ergo loqiiitur S. loannes de nuptiis, qiias '' Secundo, Alcazar censct angelum huncesseS. Betram,
Ecclesia beata celebrat cum Cbristo in cajlis: quicumque
enim eo eflicaciter vocati el perducti sunt, terque qualer-
qiie beati sunt. Beatiludo vocalur coena, Primo, quia ad
vesperam et finem vilae dabitur nobis hoc epiilum caeleste.
Dicitur et prandium Matth. 22. v. 4. cum Chrislus ait:
Dicite invilatis: Ecce prandium mcum paravi. ut signifi-
cetur conlinuatio et perpetuilas gaudii et felicitatis caele-
stis : post praiidium enim sequitur coena. Sic in ca;lo con-
tinuuin et perenne erit conviviuin. Ita S. Gregor. homilia
24. in Evangelia, Beda, Salmeron, Maldonat. Barradius
in Matth. 22. v. 4. Viegas et Ribera hic. Dicebat Leoni-
das dux strenuus Graecorum,cum Irecenlis forlissimis mi-
lllibus irrupturus in caslra inniimera Xerxis : Prandete
hic, commilitones, in inferno cmiattiri. Verum Christus
dieit: Prandele hic, commililiones, in csclo ccenaluri. Ita
S. Dorolhea cum post dira tormenta , mortis sententiam
a PrEside acciperet, iiibilans dlxit: Benedico te , Domine,
uti illum cap. 22. v. 9. esse S. Paulum; nec Pelrum er-
go, ncc Pauliim permisisse se adorari a S. loanne; quia
ipse eis erat ofllcio et merilis par. Verum hoc accomino-
datitium est, non litlerale.
Tertio , S. Gregorius homil. 8. in Evangelium, el ex
eo Haymo, Rupertus, Richardus et Ansberlus opinanlur
nngelum hunc proprie diclum non perinisisse se adorari
a loanne, ob reverentiam incariialionis Christi. Angeli e-
nim. ait S. Gregorius, postquam naturam noslram supra
se assumptam in Christo perspiciunt, prostratam eam sibi
videre pertiinescunt. Et, ut ait S. Ambrosiiis, perlimescit
angelus adorari ad homine, qui supra se adorabal homi-
nem Deum.
Veriim, non hanc, sed aliain afTert causam hic ajigelus.
Quarto, noluit angelus adorari a S. loanne ob virtutera
et meritum virginilalis, quo S. loannes excellebat omnes
angelos, pariler et hoinines, idque tanlo, quanto virgini-
II.
III.
IV.
ca.^ite amator animx mex, quod me immeritam ad nuptias r tali Bealae Mariae per contubernii , sedHlitalis, ac perpe
Agni iinmaculati vocare, et ad thalamum tuum cxlestem
invitarc dignalus sis.
Secundo , quia alludit ad veterum rilum , qui nuplias
pcraclo iam die et diei negotiis, celebrabant vespere et
noctu, ut palet Matlh. 23. v. 1. in parabola decem virgi-
num, qiiae cum lampadlbus expeclabant sponsum noctu
venientem ad nuptias. Idcm paletex Plutarcho, Varroue,
Tiraquello et aliis. Unde et tedas accensas sponsis in nu-
ptlls praeferebant. Quocirca lcda capitur pro ipsis nuptiis,
ul apiid Ovidium Epist. 4.
At nec nupla quidem, tedaque aceepta iugali.
Et Eplst. 6.
Me iibi, teque mihi teda pudica dedit.
Et Catullus de Coina Berenices:
Optato vos iunxil luinine teda.
Et Seneca in CEdipo : Concinit tedas (id est epllhalamium,
sive carmen nuptiale) geminus Cupido. Hiuc iugalis teda
opud Catonem, c. 10. El iungere tedas est inire nuptias,
apud Stalium, 3. Siiv. 4.
HiEC VBRBA Dei vera, id csl certa, firma, indubltata,
SUNT.) Ut de hisce Dei promissis, licet magnis et mirabi-
llbus, neinini dubltare liceat.
Et cecidi ante pedes eius, UT ADOBAEEM BUM.jq.
d. Ob laetissimum nuntium de excidio Babylonis, et nu-
pliis Agnl , deque vocibus cajlilum ingeminantium Alle-
luia, procidi in terram, ut angelo tam laela et divina nun-
tianti honorem diiliae, prosternendo me coram illo, defer-
rem.^ Adde forte S. loannem suspicatum esse hic finiri al-
loqnium angoli revolantis sibi Apocalypsin; finis enim
eius est excidium impiorum et nupliaeAgni. Ideo enlm
haetenus eum non adoravit; quia plura ob eo audire ge-
stiebat , nec volebat eius sermouem interrumpere. lam
vero putans se omnia audisse, quasi pro gratiarum aclio-
ne de omnibus audltis, in terram procumbit, ut eum ve-
neretur, eique gralias agat. Verura curo postraodura ad-
luaj ciistodiaj merltum prfe caeteris appropinquavit, inquit
Pelrus Damianus serm. 1. de excellentia S. loannis.
Qiiinto, qiila loannes erat sacerdos ac Pontifex, habens y^
potestatem consecrandi corpiis Christi in Eucharistia, et
absolvendi reos a peccalis in Sacramento pceuitenti»; ac
proinde dignior erat angelis, qui utraque hac poteslate
carent, ait Viegas.
Sexlo, etgeuuine, noluit hic angelus adorari a loanne; yj^
quia loannes erat Propheta. Hanc enlm causam dat auge- genuina.
lus, cap. 22. V. 9. dicens: Conservus enim luus sum, el
fratrum tuorum Prophetarum, q. d. Ego non sum te su-
perior , cur ergo adores me? nam tu mihi es aequalis di-
gnitate; quia es Christi Apostolus, es Prophela, Evange-
lista , praedicator (haec enim omnia significat noraen Pro-
phetae) conlinuusque Martyr (qui assidue moxiraos labo-
res el dolores sustines pro Christo) ideoque par, irao su-
perior angelis es inerito, erisque pariter praemio et glo-
ria superior in caelis. Hoc est enim quod ait : Conservus
D tuus sum, et fratrum tuorum habentium testimonium lesu,
Uti mox patebit.
Addit Cardinal. Baronius, lom. 1. anno Christi 60. an- yjj
gelum noluisse adorari a loanne, ut confutaret hieresia
Cherinthi iam tum subnascentem, qui angelos nimis exal-
tabat, praeferens eos Chrislo, docensque per angelos crea-
tum esse mundum, Deumque Hebr£Eorum unura ex illis
esse angelum. Unde et Aposlolus Coloss. 2. 18. invehitur
in hanc religlonem, id est, superslilionera et idololatriam
angelorura. Et ad Hebr. 1. mullis docet angelos inferlores
esse Christo.
Habentium testimonium Iesu.) Id est, habentium spi-
ritum propheti», inquit Ambros. Ruperlus, Beda.Viegas.
Sic enim se explicat loannes cap. 22. et hic v. sequenli,
cum subdlt: Testimonium cnim lesu , est spirilus prophe-
tix, qui scilicet in te tuique similibus est, o loannes. Ille
autera spiritus nunc dari non solet, nisi iis qui suat Jesi^
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XIX, 991
Chrl8liflem:non qtialesqualeB.spd illustrcs perilluslrem \ Nota : Laelanlius lib. 7. cap. 17. el 18. hunc Chrisli 4oad lit-
<lpsccnsum, gladiuin, pugnain , etc. plane ad litleiam ut '''"n
Chriilus
insidcl
equo al-
ho, cur ?
Itetp.
J.
II.
111.
fidcm et vilam Christianam, ut sua prophclia illi apud h
nincs teslimnniuin pcrhibcant, caque tcstcntur se essescr
vos et Prophctas lcsu Christi.ac lcsum Chrislum esse Fi-
Ijuin Dci, ail Ribcra. Hi crfjo Prophetae simul crant Apo-
stoli , Doctorcs, l'ra?dicalores cl .Martyrcs. Habebanl e-
niin lcstimoniuin Icsu obicclive , in cordc scilicct pcr fi-
dcm ; in ore per piacdicationcm; in vita pcr iiiiitatiouem
palicntisc, aliarumque virluluni et miraculorum lcsn.
Quocirca per spiritum prophctia;, Priino, cum Alcnzar
accipi potcst spullus el stiidium prxdicaudi Evaiif^clium.
Hoc enim cst cxccllcns prophetia, idcoquc praedicatores
sunl cxcellcntes Prophctac. Sccundo, arcipi potcst proprie
dicla proplictia a Spirilu snncto aspirala: ila Ainbrosius,
Rupcrtus, Bcda, Vicfjnsct Hibera. Hinc palctomncs Pro-
phctas in Chrislum qiiasi in scopum collimare, idcoque
illos solos esse vcros Prophctas, ct ul tales audicndos, qui
ad Chrislum nos duciint.
Et riDt CjELLM apebtuh , et ecce eqlus albls. ]
Nola: S. luannes pcr visioncm vidit hic qunsi aperiri ca;-
luin; iiidcque egredi (^hristum quasi equilcin cutn suis
turinis aiifjelicis et heatis, ex eoque portis quasi patenti-
bus descendcre ad pugnain cum Antichristo incundam,
et ad opcin suis fidclibiis cuntra cum decertantibus fcren-
daiii, niitequam nuplias corum victrices cl triuinphatri-
ces cclcbrct, de qiiibtis dixil v. 7. Porro insidet equo al-
bo, Primo, quia hic color laetus cst et festivus, ac symbO'
Iiim fclicitatis ct triuinphi ; qiia de causa Poeta; fingunt
lovis currum Irahi ab eqiiis candidis , teslc Svctonio in
vila Aiif^usti caji. 9. Qiiociica Cainilius in curru Irium-
phali vectus cquis albis, invidiain suslinuit, qiiasi qui
lovi sc acquare vcllct.
Sccundo, qiiia cqui nlbi aliis erant celcriores, idcoque
hic syiiiboltim sunt celcris vicloria; Christi. Ila Virgilius
lib. II. ^luicid. Turnum victoriam de y£nca sibi sponden*
tem dcscribit:
Poscit cquos gaudelque luens anle ora frementes,
(Jui candore nives anleirenl, cunibus auras.
El infcrius :
Bigis il Turnus in albis,
Bina manu lalo crispans iMstilia ferro.
El Plauius in Asinaria, celcres qtiadri^^as denotans, eas
albas nunciipat. Vetcresenim credebaut cquos nlbos esse
velociorcs, uti docet Turnebus lib. 21. cop. 31. Vidc di-
cla cap. G. V. 2.
Tcrlio, qiiia candidus color coinpctit Dco, rebusqiie di-
vinis. Sif^nilicat cniin Dci Christiqiie puritatein, bealiludi-
nem, (^loriam ct immorlalitatcm. Cnde Virgilius ecloga 5.
Candidus insuetum miratur lumcn Olijmpi.
Ubi Servius: C.andidus, inquit,iV/ csl Deus. ulcontra mor-
tuos nigros dicimus. Et Cicero lib. 2. de Lcfjibus: Color
albus, inqiiit , prxcipue dccorus esl Dco , cum in cxteris,
tum maxime in texlili. Ncmpe, quia virlutes inter sc apte
et connexo! essc dcbent, idco tcxtilia pratiora siint Dco ;
■ive qiiia rastitas, fidcs, alia-qtie virtutes nisi cuiii cliari-
tatc iun(;niitiir , qtiK in nuro lcxlili sij^nificatur , (jrata)
Dco non accidunt, idco candido! in sacris olim crniit, ct
rtiainnum siint vcstes; cuius cotisnm Iradit Platn qiiain
diximus, cl JMularchus iii libro dc Isidc ct dcOsiridc. Ila
Marl. dc llua lib. G. Siiif^ulnr. cap. 15.
VHei^as per cquum albuiii accipit hiiinanitatein Chrisli,
per scssurcm divinilaleiii, sivc ul S. luanncsail, Vcrbum
Dei: ito et nlii.
Aurcoltis per luinc equiim nrcipit nolduinum , qui Go-
defrido Riillunio succrssit, fiiilqiic r Chrislianis scrnndus
rcx Irrosolyiiioriim. Hir cniin riim Truloniris , Teiiipla-
riis , Hospiliilnriis Sorarcnos dcbcllavit. Hobel scriplum
in femorc: licx rcgum rl Dominus dominantium : qtiio n-
niorc Chrisli Rc(;is rcf;iini , intrr olios virtutcs contincn-
tiam ct castitolcm scrvavit. Sccundo, siriit rosn dirilur
llos noruin , ila rrx Irrosolyniae , ul(iote ontiquissiina) ct
nobilissiino), diritur Rux rcjuni. Hun accoiuinodaliliuin
csl, non littcralc.
souant, eventurn asserere videlur. Audi eum: Cum hsc.^^^^^^l^l':
ail, facta erunl, iunti el seclatores veritalis segrcgabunt se AiBrmn '
a malis, et fugienl in solitudines. Huc impius rex in/lam- Ijcuni.
tnatus ira veniel cum exercilu magno. el admotis omnibus
copiis circumdabil montem in guo iu-li morabuntur . vt
eos compreliendal. Illi vero ubi sc ct<iu>os undique alque
obsessos viderinl , exctamabunt ad Deum voce mngna , et
auxilium cxleste implorabunt Elcap. 19 Commolus igi-
tur Deus ancipili ptriculo et miseranda comploralione iu-
storum, millet prolinus liberatorem. Tunc aperietur cxlutn
medium inlempesla el tcnebrosa nocle , ul in orbe loto lu-
men descendenlis Dei lamquam fti/gur appareat. Et paulo
post: Qui, priusquam deiccndat, lioc signum dabit: cadet
repenle gtadius de cxlo. ut sciant iusfi ducem sanclx mi-
litiie dcscensurum. Et descendet ille comitanlibus angelis
in medio terrx . et antecedet eum flamma inextinguibilis.
Virlus autem angelorum tradet in manus iuslorum mulli-
u tudinem illam qux monlem circumsederit.el concidelur ab
hoia lcrtia usque ad vesperum , el fluet sanguis more tor-
rentis, delelisque omnibus copiis impius solus effugiet . et
peribit ab eo virlus sua. Hic esl aulem qui appeltalur An-
tichristus: scd se ipse Chrislum mentietur. et contra veruin
dimicubit. cl viclus effugiet ; et bellum sxpe renovabit. el
sxpe vincelur, doncc quarto prxlio, confcclis omnibus im-
piis debellalusel caplus, landein seclerum suorum luel pce-
nas. Huc usquc Lactonlius.
Veruin veriusvidctur haecsymboliceostcnsaloanni tan-Re<p ne-
tum sifjuificare iinpcriuin, doininium, ac inandatuiii Chri-8""«-
sti, quo ipse mancns in cilo pcr Michaclcin, quasi diiccm
suum, comitotuiii aliis aiigelis, ingcnti lucc quasi fulmi-
ne siderabit et otllabil Antichristum, itaquc euin oinni vi,
robore cl vila privabit, oc deturbabit io tarlara. Id ila essc
potet Primo, qiiia certum est quod eo qua? hic dicuntur de p,f,b.
ckIo opcrto, de equis albis, dc Christi diadcinatibus el ve- 1.
ste aspcrsa sanjjuinc, dc titulo in fcinore iuscripto : Ecx
Q regum et Dominus duminanlium , non rcaliter evenient ,
sed tontum symbolice per visioncm oslcnso sunt loanni,
ad reprajscnUinda iiiysteria Christi qiia; explicui hoc ca-
pite .\poral. Erjjo ct cxlera, ciiin siiil his siinilia, syinbo-
lice arcipiciida sunt, non ut rcalitcr cvcnturo. Simili sche-
niole Psaltcs Ps. 17. synibolice et poelice dcscnhil Deiiin
nubibus vectuin, oriiiulum (jrondine, tonitru.fulniinc.etc.
desccnderc od prolercnduni iinpios hnslcs suos.
Scciindo, qiiia A|iostolus oil 2. Thcssal. 2. v. 8. qiiod
Christus occidct .\ntichristuin, non ;;ladio, scd spirilu, id
cst iinpcrio, oris sui ; ct illustratione, id est, fulgore prac-
vio el prxniintio , adventus sui. Hoc enim fulgore quasi
fulinincc ra;Io cmisso, sive pcr se, sive polius per .Michac-
lem sidcrnbitet consuinet Anlirhristuin.
Tcrlio, qtiia Danici eap. 12. 1. ail qiiod lunc consur-
gel Michacl in prxlium pro Christo et Christianis. Sicut
erf^o rex per ducem bclla gcrit ct conficit hoslem ; ita
Christus pcr .Michaclem conficict .\ntichristuin. Hicenim
. est Pracscs Ecclcsia;, idcoqiie du.\ Chrisli : unde el .\po-
'^col. 12. ponilur diix bclli Christioni , qiio sciiicct in fine
muiidi cum Lucifcro cl .Vntichrislo confligct pro Chrislo
ct Christianis, oc .\ntirhristuin profligabil.
Qiiorto , qiiia S. Pclriis .\ct. 3. v. 21. docet Christuin
post osrcnsum in ca;Iuin , ubi niansurum , ncc visibiliter
cx co dcsccnsiirum , nisi in dic iudirii , qiio rcstituel o-
mnia. Ergo non di-srcndrl ut orridot Antichristum. Hic
enim occidctur intillis dicbiis, cl forlc si-ptimonis ac men-
sibiis nntr dicm itidirii, uii ostrndnm v. 11. ct 12.
Qiiiiilo, subordinotio rccta divina? providcntia; id exi-
f;it. Solct cnim Dcus sua iudicin cxercrrr perangelos; hi
cniin sunt odininistralorii eiiis spiritus, Hebr. 1. li. Con-
trnrium cniiii ncc dcccret Christiim, ncc Antichrislum.
L't quid enim Chrislus, Dcus ct Dominus oinnium , cutn
tot Irgionibiis nngcloriim et Sanclorum ca-Io drscendcrct
nd confiriendiiiii .\nlirhris(um, qui niisrr et tilis riil ho-
muucio, quera solo llatu, imo nutu potcst occidcrc, quin
II.
III.
IV.
VI.
Qiiaiuor
Diadenia
ernt f:i-
.-ria ca-
pilis.
002 Commenlaria in Apocaly
fl annihilare? ut qiiid totlegioncs anj^clorum quasi mili-
liiiii ei aslant, panitac ad oitincni cius nutuin , ex quibus
unus siiUicit «d doliMidn phiriina hoininuin iiiillia?
Scxlo, quia Sibylla lib. 3. igne caelcsti , puta fulgore
ofll.uidum Antichristiiin pr.-cdicit, cuin ait: Cum poteslas
ardcns (pula if^nis ct fulinen validum) inunduns in lcrrain
veniet, cl Ikliar inccndet. et supcrbos homincs, omvcs qui-
cumquc ci fidcm pricsliterinl. lieliar eniin ( id est Bclial.
Subiudc enim littera l in r convcrtitur) hoc esl, hoino ini-
piissimiis, sine iuf^o, sine Deo et lcge, cst Antichristus.
I.T Qll SEDEBAT SLPER EIM, VOCABATUR FlDELlS ET
Verax ) Eqiiili huir, qui seqiicnlis cxercilus v. 14. est
dux, (inatiior dantiir noinina vel cpitheta: l'rimum, fidc-
lis rt vrrax ; sccundiim v. 12. Pionien scriplum quod neiiio
7wril nisi ipsc; terlium v. 13. Vcrbum Dei, scilicetde quo
dixil loannes cap. 1. Evnngelii: Inprincipio erat Verbuiii,
cl Vrrbnm crnt apud Deum , et Dcus erat Vcrbum : vide
ibi dicln; quartum v. 10. liex rcgum , et Dominus domi-
nanlium. Primum, est nomen virlutis; secundum, csscii-
tiic; tertium, pcrsonap; qiiarliim , polesialis et doiiiinii.
Dicilur ergo hir Fidr/is ct Vcrax ; qiiia fidcliler uti pio-
niisil, cos qiii sibi lidcles sunl et eruni, tuebilur ac praj-
miabil; infidelcs vcro et impios piiniet. Unde sequilur:
Cuin iustilia, id esl, iustissiine ct aeqiiissimo iure bcllum
inil; ?>/f//crt^id est, vindical, etpugnat. hostes inipios sci-
licet occidcndo.
Symbolice, q. d. Vocabilur lehova. lehova enim idem
cst quod , qui e4 , qui facil esse . qui servat promissa ( uti
dixi Exodi 6. 3.) hoc est, fidcUs et vcrax.
'fcuLi Eius sicuT FLAMMA iGNis. ) Oculi (lammantes
et fulgurantes sijjnificanl Chrisli iram in impios, procur-
rentcm ad eorum vindictnm et puniiionem, uli dixi cap.
1. 14. Map;na vis incst ociilis ; basiiisciis enim saevis ocu-
lis qiiem aspexerit^enecal.Ex adverso slrulhionesel teslu-
dines bcnigiie speclnndoova, ea fovcnt, ail Pliniiis lib. 9.
10. Ratio cst: nfiin oruli, ut ait Damascenus in Vila Isi-
dori, snnl ayct)y.«rc< ty;; -l^jyj.i m.p<f.r., pcr qufe ipsa aninia
iiifliiit, Ita Chrislus (lammanlibus oculis siios hosles exa-
niniabil; screnis vero cl blandis clccios mire recreabit.
Et in capite eius diademata multa ) Oliin reges et
Imperatorcs non coronis, sed diadeuiale utcbanlur, uti
Rninanos Impcratorcs, cum fasciis caput circumdantibus
dcpictos vidi-miis. Nam, ut ait Rhodiginus lib. 24. cap. 6.
diademaeral foscia candida , quie regum capitibus obli-
gabatur ; qiiod insigne rcgum primus invenit Liber pater,
tesle Plinio. Hinc cum quidam coronam lauream faseiae
prffligalaiii CsDsaris statuae imposuisset, Tribuni plebis
detrahi coronae fasciam, quasi regni insigne, et duci ho-
niinem in vinciila iussenint. Ila Alcxandrum Magnuin me-
inorat Curliiis sibi diadema detraxisse, ut eoobligaret vul-
nus quod in fronle Lysimachus acccperat.Tradit Ammia-
nus Marccllinus invidiae dalum ab semulis Pompeio , quod
fascia obligntum criis circiimferret ulreris causa , velut
novariim rcrurn afleclationis pracsngium id foret. Porro
diademata mvUa crant miiltae hiiiusnuidi fasciae, vel spi-
rae circumdantes capul, quales videmus in turbantis Tnr-
rnrum, in quibus peplum byssinum vcl liiieum mulliplici
gyro capiti obvolvitur, et qiiilibet eiusmodi gyrus, sive
ambitus est quasi diadema, ait Alcazar. Chrislus ergo ha-
bct diademala niulla ; quia Rex est regiim , omniumque
rcgnorum terrae dominus ; ille enim uuiversa in se uno
continet.
Habens nomen scriptum ( in capite et diademate.Nam
nliiid noiiien, /iVx rcrjum. scripliim eral in foemore, v. 16.)
QLOD NEMO novit nisi ipse. ) Piilant Ribera, Vicgas et
alii, hoc iinnicii esse id qiiod seqiiitiir v. 13. scilicet Ver-
bnin Dci. Hnc cnim ncmo novit, id cst, pcrspicit, penelrat,
planequc cognoscit ct comprehondit , nisi ipse Christus.
A'erum loannns, ut dixi v. 11. videtur hic qualiior darc
iiomina Ciiristo , ac seciinduin hoc a tertio quod est Ver-
duin Dei. distingiicrc; hoc cnim secundiim ail esse igno-
luin; terliiim vero esse notum, scilirct Verbum Dei. Non
eniju ait rem Doinine significatam. sed ipsum nomen esse
psin S. loannis. Cap. XIX.
\ ignotum: qiiare hoc nomen non esl Verbiim Dei, nec ali-
quod aliud ab ipso, aut a sacra Scriptura rcvelatum; sed
oliiid nobis incognilum. Eral ciiim ita exaratum , ut ne
quidem a loaniie, scd a solo Chrislo lcgi possel: idque ad
lioc, ut signilicarct immensitatcm et incomprchensibilita-
lciii natiirac cl subslanlix Clirisli, qunin nullus humanus
vcl augclicus intellcctus eomprchendere valet: ita Aretas
et Alcazar. Alludit ad nomen lcliova ; illiid eniin erat aop/i-
Tov el av£zy«vr,Tov , id est , incirabilc, uli dixi Exodi 6. 3.
Rursuni nomen lehova gestabntur a pontifice scriptum
in lainina aurea pcndeiite cx eiiis tiara; pari modo, Clui-
slus Ponlifcx iiomen hoc snriptiiiii habel in capite et dia-
dcinale; qiiia hoc cst nomeu significans el repraesenlans
divinilatem ciiis.
Et VESTITUS ERAT VESTE ASPERSA SANGUIPfB.) Vcstera vers. 13.
haiic laiii Clirisli , qiiam sanctoriim Alarlyrum intclligc.
Christi cnim hiirnanitas a liidaeis fuit crucnlata, ct ctiain-
niiiii viiliicnirn cicatricibiis in corpore Chrisli reinanen-
libus csl riibictinda, q. d. Christiis scciim defeit nolas ct
I) memoriam saiigiiinis siii , ct siionini, iinpie ab iinpiis ef-
fusi , ciiius iiiiiic ultioncm dcposcit , cuiusqiie intuilu se
ad iiliionem excilat et accendit: ila Vicgas.
Idipsum graphice ct tragice dcscribii nosler Martious
de Roa lib. 1. Singularium cap. 2. diceiis: Ergo ut dae-
nioiicm Chrisliis exanimel, in cruce sese illi crucntum os-
tcnlat: cuius ille facinoris et iniiiriae cuin auctor exstite-
rit, cl foedatum sangiiinc corpiis aspexerit, iniuriae tam
nlrocis iiiemor, ncquc audebit coiigredi, et manus dabit.
Hinc tu mysteriuin capias , ciirZachariK c. 3 cuin Sataa
staret a dexlris lesu sacerdotis magni, ut adversaretur ei,
lesiisessetindiilus vestibussordidis. Slathoslis acerrimus,
mucroneminlenlal,addicit niorti acdevovct sacerdotis ca-
pul: ille niidum latus, niiduni caput ac corpiis, aiit, quod
in bello pro codcmest, lacera et sordidata veste indutuin
opponit. Videral iam aute congressum istum regiiis Pro-
phela David, viderat Christum Icsum.cuius ille typuin ge-
rcbat, viderat scse ad praalia comparantcin; sed horlalus
r cst iit gladio sese succingeret, et suo se roborc armarcl:
Accimjere gladio tuo super fcmur luuin, polcnlissime. Vi-
dcrat Propheta Isaias, idemque praemonuit: Consurge, in-
ducre fortitudinem tuam brachium Domini. Quid laceris
cruentisque ciiin pra?lio vestibus? At Imperator Christus
pro aereo thorace sangiiineam cliIamydem,pro ferreis ma-
nicis ocreisque ferreos clavos, pro galea spinns, pro mili-
tum pra}sidio solitiidinem , pro tiibarum clangore silen-
tiiiin, atqiie palienliam ciim hoste congressurus opponit.
Neqiie enim in forlitudine equi voluntatem habebit. nec in
tibiis viri bencplncilum erit ei. Venim uullus aeqiie po-
tens gladiiis atque cruenla caro; nulla praestantior forli-
tudo adversus hoslem , quam ipsn lacerati corporis infir-
mitas; qiiam ut cernit, dcbilitatur ac frangilur, qiioniain
eius alrocilatis est auctor. Consonat lociis Apocal. 19. Et
vcslilus eral vesle aspersasangmnc, el vocabalur noinen e-
ius Verbum Dei. Itaque cuin ad pugnain progrediliir, in
cruenla sivc purpurea vesle,et equo riifo, proci'dit. S Hie-
..^ ronymus io Isaiae c. 66. Equo, ait, rufo sedcbat Dominus
'' alque Salvator , humanum corpus assumcns , cui dicitur ;
Quare rubra sunt vestimenla tua ? el ; Quis est iste qui
ascendit de Eiloin, fiilva vesliinenta eius de Bosra? elc.
Equo aulem sedcbat nlbo, quando post resurreclionem im-
inortnle el incorrupluin corpus assumpsil;el quicumque
euin sequebnntur , candidis uiebrintur equis , incorruptis
videlicet iminorlalibusqne corpnribus.
Seciindo et poliiis, veslis Clirisli aspersa erat sanguine
hostili, qiiem fudit , et niox hic fusiirus esf nam , iil se-
quiliir: //j«e rnlcat torcular vini faroris irse Dei. Induciiur
cnirii hic Christiis qiiasi pugnans, conculcans et truridans
hosies, scilicct impios: uiide eorum sangiiine aspergitur
et criu'nlalur,ct iit crucntus symbolice per visionein loan-
ni speclnndusobiicitur.eliain antcpiignam;quiaad cruen-
tarii piignam pergit , caque se crucnlabit. Nam alluditur
ad Isaia; 63. 1. ubi de Chrislo hosles Irucidante dicitur:
Qnis esl isle qui venit de Edom, linclis vestibus dc Bosra?
Commentaria in Apocalypsin S. loanni?. Cap. XIX.
993
Torcular calcavi solus, calcavi cos in furore meo. Asper- ^ rei^um , ct Dominus dominanlium. Ilaque sicut in capite
hobel nomcn divinilatls ( liuius enim symbolum est caput )
quod neino novil tiisi i/jse: ita in feiiiore humanitalis hnbet
noiiicn omnibus iiotum , scilicct qiiod qiia hoino sit Kex
rerjum, ct Dominusdominanlium.leiVo, femore siRnilica-
tur Christi soholes , pula (ilii et nopolcs , inquit Alcazar,
iiisla illud (ji n. 49. 10. Dux de femore eius. Undc ro i»
femore suo scriplum, Itex regum , ctc. indicat ipsius li-
lios veros csse ref^es , ipsumquc esse regein illorum. In
femore cnim propafjalio {^cneris inlcllifjitur, uti docent
S. <irc{jorius , Ansberlus et Beda , q. d. Christus suos fi-
lios faciurus cst rcges, et ipsi cliam natioocs iudicabunt.
Huc facil ianibicuni illud B. Tlioma; Mori :
Princeps pius nunquam carebit liberis
Tolius est rcjni patcr princops,
Abundal er<jo fclicissimus lot libcris quot populis.
Quarto, .Maldonatus in .Malth. 27. 11. in fcinore, ait, si-
{jnilicaliir Christi regniim. Christumque qiia Ueus est,sua-
ple naliira rcgnare: per feinur enim sifjnifieatur natura,
B q.d. Chrislus cst rex non vi,non tyrannide,non electione,
iion adoplionc, sed natura, ct nalurali propagine ac ge-
ncralioiic.
Seciindo, .\mbrosius pcr Tcstimentum Sanctos, per fc-
mur hiimanilalcmChristi nccipil: (Juia, ail ipse, P///«o i«
operibus Sanctorum af/noscilur hunc esse vcrum Dcum.qui
tales servos possidet. Secundo. quia in opcribus qux ipse in
carncpositiisrjcssil.cognitumesthuncesseverumDeiFilium.
Tcrtio, Pannoniiis; Vcstimenlum, inquit, a foris est, fe-
mur a nnluva : et Christus humanilalcm a foris ex lempore
habct ; divinitatcin aulcm a nalura , a qiia ab xtcrno est
Deus : cl neulrum horutn sinc diqnitalis honore habet :quia
ab utroqitc est rex , q. d. Christiis tam qiia hoino, qiiam
qua Dcus, cst rcx reitjuin. Vcruin primus sensus siinpli-
cissiiniis esl el fjcnuinus.
Hrx brguh, et DoaiNLH DOHiNARTiuu.] Uic crat ti-
liiliis et elojjiuin rCii^um Pcrsiiruin, tcste .Mexandro ab A-
lex. I. I. (ii'iii«I. c.28.lla Sapoiem ref^em rc{^uiii :i|)|ii-llat
$us csl snnrjuis erirum super vestimenta mea.
Vert.U. Et bxercitus CJfl Sii!*T n c-blo ( anfjelorum ct cjd-
litum j SBQtEBANTiR EUH.] Non tam ul niiiites pro eo
piif^naturi, quaiii iil comiles cl speelalorcs pufynse cius ct
^irtoria;. Soliis enim Christus lioc bclliiiii coiifecii. Unde
de eo dicitur v. 21. Occisi sunt in qladio sedentis super c-
quum, qui procedit dc ore ipsius. Hinc paritcr solus Chri-
stus dicitur habere vcstcni aspcrsam sanguine ; ca-lcri ve-
rncquilcs eius comites crant vcslid byssino albo ct mundo:
qua; vcstis est svnibuliiin tiiin puiilatis ct innocentix.tuin
felicitalis, Rloria; el triuinphi. Crcdibile lainen csl vcslcm
eoruin, pro-sertiin Marlyrum , aspcrsain fuisse san{juinc,
ob caiisas iam dictas. Sic in vetcri Testamenlo non loiii
Hebrai pufjnanlcs, qiiain Deus pro eis deccrtans pariebat
Tictorias. Hoc csl enim quod dicitur Dculcron. 1. v. M.
Dowiiius Deus qni diiclor esl vester, pro vobis ipse pugna-
bil. Siiiiilia sunt losue 23. v. 3. ludith o. v.lC. Soli erj^o
Christo Iribuitur haic virloria ; quia eius viribus, imperio
ct iussii Mirhnel cl anf^cli cam confieient.
Iff EQUis ALBis.] S. Hieronymus in Isaia; GG. ct S. Cre-
goriiis, Ansbertus et \'ir{jns, pcr cqiios albos, Soncloruin
corporn incorrupla et iiniiiorlolia inlelli{^iinl. Mn{;is ad lit-
teraiM itibera: Ca^lilibiis ct an{jeiis, inqiiil, daiilur liic c-
qui alhi sv mbolice, ul per eos si{jnifieetur victoria et triuni-
phiis. Sic Zacharias cnp. 1.8. vidil nii{;elos hoiniiiuin cu-
stodcs in eqiiis albis sedcnlcs. Moraliter aiidi S. Grc{jo-
riuiii : Eqiius, ait, esl unicuique sanclx animx corpus suum,
quod videlicct novit.el ab iUicilis conlinenlix frxno reslrin-
(jere, el rursum charilalis impulsu cxcicilalionc boni opc-
ris relaxarc. l-A/uitis crqo noininc anima .lancli viri cxpri-
miiur, qux iumcnlum corporis bene subditum rerjit. Unde
Ci loannes in Apocal. Dominuiii conlcmplatiis rul : Et cxcr-
citus qui sunt in cxlo sequebanlur euin in cquis albis: wul-
titudinem quippc Siinctorum qux in hoc marti/rii bcllo su-
daveral , rccle cxcrcilum vocril ; qui idvirco in equis albis
sedere describuntur, quia eorum corporu ct luce iuslilix, cl
CQSIimonix cnndorc clarucrunl. Ita ipse I. 31. Mor. c. 9. r Iiiliiis ('npitoliniis, cop. 24. ubi ciiis ad Constantium Im
Vort.lS. Et DE ORR EIUS PROCEDIT GLADILS EX ITRAQUE PAR-
TB ACUTUS; liir <;!adiiis est impcrium, vis ct polcslas Cliri-
eli, qii.iin exerei in .\nliehrisiinnos el impios. Uiide scqui-
tur: l'T in ipso perci tiaT ("ikntes, morte pr.-nscnli et
o^ternn, in qiin et ipsb regbt eas in virga ferrea. et
IPSK CALCAT TORCULAR VIM FLRORIS \\\X, DeI OUNIPO-
TBJitis. ] Id est , aiciriiiie preinet, rnlenhit et |)iiniet cos
euin hic , liim in fiiluro. Hic cniin cnrporaliter perculiet
et occidet eos : in futuro vero lorqiiebit eos in fjeheiina,
ila ut seinpcr videaiitur niori cl oeridi , niinqiiniii lainen
nioriantui', scd seinper in paMiis iiiortiferis vivniil niorla-
liicr iiiiinorlnlea, cl imiiinrtnlitcr innrtnles. Noln: S. loan-
iics iiiorc Hcbra'0 crebro ct vnrie iisiirpnt /'/.i, id est , rl,
pro nain , rleinde , poslca , ctc. Hebr.ri eniiii suuiii illud
vaii, prn oinnibus pnrtiriilis iisurpnnl.
VciJ 16. I.T IIABKT IN VESTIMEJITO ET IN FEMORK SIO SCRI-
PTLH : Hex beguh.] In vcslimcnlo . id cst, in thorace;
cl in femore, id est, in femornlihiis , niit lunica? purte in-
pcrntnrciii litlerns rccenset; qunruin ha!c erot inscriptio:
Urx rerjum Siipor particcps siderum, et fraler solis ac lu-
nx, Conslunlio fratri nieo S. V. D. Unde illud .\{jesilni insaporei
eiiin, qiii de niorc re{ycm Pcrsarum ma{jniiin ap|iellnbat: fiiierso-
Ecr/uid illc, iiii|uil, me csl maior, nisi sil el iustior ct mo- "'
deslior? Ita 1'liitarrhiis in Lacon. Sic et Sveloniiis in Ca-
lijjiila cop. G. l'nrlhoruin re{jem, re{juin re{;ein nppellat.
Slc ct Pliitnrrhiis in Liicullo, Ti{jranciii rr;;em .\rinenio-
rum, re{jeni rcfjiim nuncupat. Porro npud Pnrlhos, pri-
iniis rex iiin|T;iiiis nppellnlus est .\rtnbanus,dupliriqucdia-
deiiinlr ii.<iis, leste Herodiano lib. G. Hxc ct pliira Pineda
iii lol) 1 . V. 1 . num. 17.
Et VIDI LMM A>GELIM STA^^TEM IN SOLE , ET CLA-Vcrs.l7.
MAVIT VOCE MAGNA, DICENS OMMBLS AVIBLS, Clc. \B-
WITE, KT CONGHKGAMINI AD COt:>AM MAOAH DeI 1 An-
{yeliis liir slQl iii sole. iil si-jiiiliret qiioil iii onilis lotius
miindi liet li.vr Antirhristinnoruni per Chri-itum ultio. Ad-
vorntioeliiiviinlio voliirrum si{;iiifirnt jn{;enlcm foreslra-
fcriori. Secundo , ct polius, cst liciidyndis, in vcslimento IJ fjeiii, adeo ul ad cndnvern Aiitirhrislinnorum dcpnsccnda
Fcmiir
Chritii
iiuluor
rt in frmore. id est, iii vestiniento fcnioreo , sive tc{;cnte
friiiora.aul iii feniore vcslilo; qiiia cniin vestiiiientiim te-
{jebal lotiiiii corpiis, idcirro liir ciiis partcin rertnin dcsi-
{;nnt direns: In frmore Unde Syrus verlil : ht hiilicl super
rcslimentiim.el supcr feinur suum nomina scripta : Hex re-
(juin. ct Dominus dominanlium.
(JiiaMes,riir Chrisliis in fciniirc f;rstcl hoc nomen. 'esp.
qtiin fiMniirsymholiresi{yiiifirntChristi humnnitntcm.Huiic
resnuiai.ciiim ipse ex feiiinre Inrob, Dnvidis et nlionim ncrepit, nt-
que, per cnm electos nmiies Deo spiriliinliter fjennit; fo-
iiiur enim. qnin pnrle^ sibi virinns (jenitnles rumplrrtitur,
hinc cst rniisn rl syiiiboliiiii jjeiicrntionis.Uemore er|;o pri-
iiio, sii^nirKnliir \'erbi inrnriinlio: ita S. (iie|;or. Iioiii. 13.
iil E/.ech Seriiiiilo , pnssio Clirisli; est eniiii lior rMiinr,
veslisquc Christi nspersn snn{;uine , iit di\i v. \'.i. Iiuiiis
euini 8nn(;uiiii>: el passiunis iiieritu factus cst Clirislus Uc.x
VOL X.
ct devornndn uiiilique vultures.nli.Tqiie cnrnivora! aves nd-
\olent. Ilisre eiiim Deiis ciEnnin linnc, id esl, coinivium
et cpulum hor rndnvcruni pr,T|inrnvit. .\lliiditad lercinias
12. V. 9. Vcnite , conqrcqnmini omnes bcslix lcrrx , pro-
perate ad dcvorandum. Uiirsum olludit, aut potiiis cilat
Ezechiel. 39. v. 17. iibi de cadein cxercitus Antirhristi,
piitn (iof; et .Mn|;o;;, rlade loqncns Deiis . ait: Dic omni
volucri cl unircr.^-is avibus ctincti.^quc bcsltis agri : Conveni-
te, pro]Krate,concurrite undiquc <td viclimam meam.quam
eqo iinmolo vobis. viclimam grandcm supcr omncs montes
israrl. iit comrdalis cnrncm. ct bibalis sanguincm
Mvstirc, nii[;eliis liic lypiis esl prajconis Evan{;eliri. .\t
nir n sojr lniiu|iinm e sii{;i;esto, iiovus ille prjpdirntor ex-
clnmnl? .\n, qiiin sieiil sol semper feslinnl, nunqiinin ron-
qiiiesril : iln IC>nii!;cliru8 pr.Tdirnlor totuni orbcin ceicrri-
inuscircuit et pcrva{;alur? An quia, sicut sol omnibus be-
125
994
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XlX.
neficus oritur super iiislos et iniuslos: ila Evanfjelicus ^ Dei in impios rI Anlichrislianos.proescrlim haeresiarchas, ii^rfts
praedicalor.oninium tam bonoruin quam malorum commo-
dis, prjDserlim spirilualibus, incuiiibil? An laudem, quia
sicul sol lotum orbem suo splendore coiiuslrat.suo calore
ffficundat : ita Evangelirus praedicalor caecas hominum
mentes suis verbis iliuiiiiiialiprseposteras voiunlates suis
cxemplis inflammat? Ita nosler Mendoza in 1. Reg. 3.21.
Vers. 10. Et vidi BESTiAM ET RBGES TERR.E.) Decem, de qui-
bus vide dicla cap. 17. in fine. Bcstia hxc cst Anlichri-
slus, ut dixi cap. 13. v. 1. Hic euiin cuin suis omuibus,
qui erunt innumcri, congregabitur in Armagedon ad pu-
guandum conlra Chrislum et Christianos, sed prolligabi-
tur omnino a Christo. lude sequilur:
Vers.ao. Et apprehensa est BESTiA (Anlichristus) et cum ba
PSEUDOPKOPnETA.) Sciiicct insignis iile impostor, qui erit
Anlichristi prsecursor, de quo cap. 13. v. II.
VlVI MISSI SUNT HI DUO IN STAGNUM IGNIS ABDEN-
TIS SULPHURE.) Oiildam legunt, ardens ; Priiiiasius, ar-
clenlis icjne el sulphure ; Graeca, ardens in sulphure; Ara-
quorum dux et caput erit Antichristus. Notus est interi-^f':'"»''"'»
lus Simonis Magi prinii hKresiarchse, quein paucis ita de-jJJ^g"""
scribit Arnobius lib. 2. conlra Genles: Viderant Bomani\.M.
currum Simonis Marji el quadrir/as igncas Petri ore difjla-
las , et nominatu Christo evanuisse; vidcranl , inquam, /i-
dentct/i diis falsis.elub iisdcm mctucnlibus prodilum, pon-
dcre praccipilcitum suo , et cervicibus iacuisse pcrfructis;
post deindc perlutum Brundam, cruciatibus etpudore defes-
sutn.ex allissiuii culminis se rursutn prxcipitasse fastigio.
lulianus Aposlala, cselesli telo ictus, manum impleviC
sanguine, illumquc iaclans in aerem, dixil: Vicisti, Gali-
Isce. ail Theodorctus lib. 3. Hist. cap. 20.
Valens Arrianus Imperator aGothis in casa combustus
est; quod in spiritu videns S. Isacius inonachus licet ab-
scns : ISunc, inquit, Valens igne torretur, et nares pro-
fluenlem ab eo ingratum odorein sentiunt: ila Nicepho-
rum lib. 11. cap. 50.
Zeno Imperator Eutychianus, vivus ab uxore sepultus
bicus, plenum igne el sulphure. Verum Romana legunt, D est; de quo Cedrenus: Satelliles, inquit, quiad sepulcrum
ardcntis sulphure.
Nola: Anlichristus, ut probet se esse Christum, quasi
simia Christi, finget se mori, ct post niortcm ad vilam re-
surgere, ut palel Apocal. 13. v. 12. Audi S. Giegorium
lib. 11. Epist. 3. Veniens in mundum Antichristus, diein
sabbati, et diem Dominicurn ab omni iubcbil opere custo-
diri. Nam qtiia simulaturus csl mori sc ac resurgere, ideo
dicm Dominicum in veneratione haberi prxcipiet; quia ve-
ro iudaizare populum compellet (ut videatur esse Messias
ludseis promissus) ut ritus Mosaicse. legis revocet , el la-
dseoritm sibi subdat perfidiain, diem sabbati observari co-
get. Post fictam haiic et hypocriticam resurrectionem, co-
ram toto populo ascendet in monlem Oliveli ( uli signifi-
cat Daniel cap. II. v. 43.) volelque inslar Chrisli in cae-
lum ascendere.ex quo se priinitus desceudisse mentietur:
attollent euin in aere daemones sumentes speciem angelo-
runi , ciinctis admirantibus el divinitati eius acclamanti-
in quo repositus fuit, custodiendum erant collocati , retu-
lerunt se per duas noetes lamentabilem vocem e sepulcro
audivisse : Miscremini , et aperile mihi. Cum illi dicerent
alium iain regnare : Nihil, inquit, curo, in monasterium
me adducite. Sed cum non aperiretur , ferunl aliquanto
posl monumentum fuisse reclusum, inventumque in eo Ze-
nonem, quiprx fame suos ipse lacertos manderal, et cali-
gas quas geslabat.
Anaslasius Imperator, ait Zonaras, vidit virum lerribi-
lem dicentein: Ecce ob perversitalem fidei tux, annos qua-
tuordecim vitx tux deleo. Nam , ut idem subdit, ac Ce-
drenus, cura oraculo didicisset sibi igne pereundum, ci-
sternam quaeFrigida dicilur, multis mealibus aperuit, ut
oraculum eluderet; sed frustra; nam fulmiue est ictus.
Theodoricus rex Arrianus, visus esl cuidam sancto viro
inter loannem Papam el Symmachum Patritium, quos oc-
ciderat, discinctus, discalccatus, el vinctis manibus pro-
bus , inqiiit Pcrerius. Sed mox a Christo per Michaelem p iici iu ollam Vulcaniam: ila S. Gregorius 1. 4. Dialog.30
deturbahilur.ac mox Antichristum lerra dehiscet, vivum
que eum rapient daemones in tarlara, sive vivus eo perve-
iiiat (perire eniin de lerra, el tradi igni gehenna; , erit ei
inors et ioterfectio,ail Andrcas Cicsar), sive potius in via
prius moriatur et suffocetur.Utrumqueenim probabileest,
uti et de Core, Dalan et Abiron docui Nuiner. 16. v. 33.
Poslerius lamen probabilius esl et conformius S.Scriplii-
rae, qujB alibi dicit omnes omniuo liomines moriluros, ut
2. Thessal. 2. v. 8. Hebr. 9. v. 27. Occidelur anlein An-
tichristus, sicut doctores tradunt, in monte Oliveti, in pa-
pilione ac solio suo, illo in loco contra quem cxlos Domi-
nus ascendit, ait Haymo in cap. 11. Isaiae.
Porro Michael fulgure, ul videtur, eum deturbabil. Sic
euim de eo canit Sibilla lib. 3. Cum potestas ardens inun-
dans inlerram veniet , et Beliar (id est Antichristinn) in-
cendet. Nisi quis cum Ribera dical iram Chrisli impiosin-
lerficientis niore poetico et prophelico vocari a Sibylla po-
teslatem ardenlcm
Conslantinus Copronymus,hoslis Deiparae,miserabiliter
io Chalandio moritur, clamans et dicens : Vivens adhue
sum igni inextinguibili traditus , Sanctamque Virgineni
Deiparam nominari et laudari expetiil, ait Theophanes.
Arrius in secessu medius crepuit inslar lud», viscera-
qiie effudil; quiaDeo Palri viscera sua, id esl, Filium con-
subslantialein, auferre voluerat: ita S. Nazianz. in laudi-
bus S. Athanasii.
Nestorii lingua blasphema in Christum et Deiparam a
vermibus exesa esl, et tolum corpus labe eompulruit, uti
Evagrius lib. 1. cap. 7. Cedrenuset alii tradunt.
Lutheruin sibi gulam fiegisse ex eiiis famitiarissimisac-
ceptum esse Iraduut Bozius de Signis Ecclesiae, Genebrar-
dus et alii , corvorumque turbam eiiis funus comilatam ;
qiiio ct daomones ab energumenis ex Goel (oppiduin hoc
vidi iu Brabautia, et energumenos, qui eo ad S. Dympnain
confluunt) in Saxoniam ad eius fuuus convolasse, narrat
Tilmaun. Brcdembach. lib. 7. Sacr. collat. cap. 39.
Ardentis sulphure.) Ex hoc locoet cap 20. v. 9. et U Calviuum scribit Beza phthisi, colica, asthmate, calcu
pUur,
In infer cap. 21. V. 8. liquet apud inferos verum esse sulphur, iit
noestve communiter docenl Doctores. Est enim sulphur niateria
' *"'■ et foineutum aptissimum ignis, atque suo foetore et acre-
dine pcenain ignis adaugel. Est, inquain, in gehenna sul-
phur, non aliud et aliud sibi succcdens, sed idem semper
numero pennanens et constans, uli idem nuniero seinper-
que sibi constans est ignis.
Et cxteri occisi SUNT IN GLADio.) q. d. Caelcri mi-
lites Antichrisli, pula exercitus decem regum, ac Goget
Magog, gladio, id est, iussu et virtute Chrisli , occiden-
tur, quam exequetur non per gladium, sed per igneiii de
caelo missum , uli docet cap. 20. 9. Gladius ergo hic erit
ignis et grando, quae ex ore Chrisli procedent ; quia im-
perio Chrisli de ckIo descendeut, et exercitum illum im-
piorum delebunt.
Moraliter vide hic quam acris et meluenda sit vindicla
lo , podagra, hceiiiorrhoidibus vexatum. Aecessit morbus
pedicularis, qui tolum corpus pervasit; ac fcEtidissimum
et purulenlissimum ulcus circa verenda: a vermibus ergo
corrosus expiravil instar Herodis , Huneriei , Maximiaui
et Antiochi Epiphanis, acerrimoruni persecutorum Chri-
sti et Ecclesiae : ita Hieron. Bolsecus Doclor medieus in
vita Calvini cap. 22.
Qua;res,quando occidendus sit Anlichristus7Resp. post- Quo Jie
quain regnaverit trcs annos cum dimidio, uti docei Da- «'«'idp-
niel cap. 17. v. 7. et S. loannes Apocal. cap. 11. v. 2. J,'Jj'J*"y^,
et 3. et cap. 12. v. 14.
Addit S. Hieron. in Daniel 12. II. eum occidendum
die 1290. ab inilio regni sui, idque significare Danielem,
cum ait: El a tempore cum ablatum fuerit (ab Antichri-
sto initio suaj monarchiae) iuge sacrificium, et posita fue-
ril abominatio in desotationem , dies mille ducenti mo»«-
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XX. 995
ginla: Subdil Danicl : Bealus qui expectat , el pervenicl ^ chanalibns [qiiod notent eHimeanlbacchanles) primo die
u.tque ad (lies mille trecentot triginta qainque. Ex qi>\hu» Quadraf^esima;; ac deitide Qiiadrafjesimam totam daii-
Terbis S. Hierou. cl alii passim coilijtjuiil, post Anlichri- dam lapsis ac pceaitentiam, ul se praepareDl ad ullimum
sti mortem siiperfuturos dies 4o. usque ad diciii iudicii, Pascha , quo resurgenl subituri iudicium generale. Qua-
quos Deu8 dabit hominibus lapsis in perseciilione Anti- dragesima cuim usque ad Pascha continet dies46. deme
christi, ut poeuilcant. Aliqui cum S. Hieronymo hos dies ex iis diem primum , ulpote quo occidetur Anlichrislus ,
praecise accipiunt , ila ut poslero die prsecise, puta 46. a supererunt 45. dies, quos numerat Daniel usque ad diein
nece et perseculionoAntichrisli,futura sit omniuiii resur- iudicii: iia ut finilo die 45. ot inchoante 46. qui erit Pa-
rectio, et iiidicium univcrBale. sciia, onines resurg.inl el iudicentiir. Ita opinatiir vir qui-
Porro probabile cst, diem rcsiirrcctionis gencralis forc dam erudilus Romae, qui mecum hac de re egit. Si dicas:
cumdem quo rcsiirrcxit Chrislus, puta dieni Paschae. Un- Ergo prajcise poterit sciri dies iudicii , quod ncgat Chri-
de Lactant. lib. 7. cap. 19. docci nos resurrccturos in die stus, .Marci cap. 13. 32. Rcsp. ncgando consequenliam.
Domiuica, imo cadcm hora qua Christus rcsurresit; Chri- Nunc enim is non potest sciri , et deinceps non poterit
stus enim fuit cxemplar nostra; rcsiirreclionis. Idem do- sciri usque ad mortem Antichrisli : ea vero peracla pote-
cet S. Ansclmus in Elucidario , ct .Macarius horail. 5. et rit probabililer ex dictis cognosci ; at non ccrlo «riri: quia
12. dicens noslrnm rcsurrectionem forc temporc Aprilis, ulruinque principium quo iiititur haec sententia, incerliim
quando omnia Horcnt, et speciem exhibenl ca;lestis glo- g esl , et probabile dumtaxal, scilicet quod resurrectio fiet
riae. Idem sentit noslcr loannes Salas in 1. 2. quacst. o. die Paschalis, et qiiod praecisc erunt 45. dics a nccc An-
a. 5. tract. 2. disp. 14. scct. 10 tichrisli usque ad diem iiidicii. Mulli enim longe plures
Supposilis hisce duobiis piincipiis, scilicet primo, a ne- fore opinantur, ut di\i Daniel. 12. 1 1. In hisce cr<»o con-
eeAutichristiusquc ad dicni iudiciicl resurrectionis, prac- iectiiris nihil ccrlo definiri pote.st , presertim cum a va-
cise forc 45. dies; secundo, resurrcclioncm fore ipso die riis variae aliae afferaiitur, quarum qua: sit vera, eventus
Paschatis; sequitur Anlicbristuin occidendum Gnitis Bac- declarabit.
C A P U T V I C E S I M U M.
SYNOPSIS CAPITIS.
Conlinualur maleria rapitis pracedenlis per novam tisionem, qua res allius a suo exordio repcldur ; videl enim
Joanncs angclum habentem clavem abijisi, qui Salanam ligal in abysso per mille annos , quibus Murlyrum el
Sanctvrum animce cum Chrislo regi\anl in calo. Inde v. 7. posl niille annos dicilur solvendus Salanas ad mo-
dicum tempus, qui solutus coitgregabil Genles, Gog elHlagog, ad Anluhrisium,ul pro eo puqnenl conlra Chri-
stum el Chrislianos : sed afflabil el perdet eos Deus igne missode ccbIo ; Satanam vero el Antichrislum in lar-
tara deturbabil. Deinde, v. //. Chnslus venil ad indicium, resurgunl mortui pusilliel magni, libri apernmlur,
ex iisque morlui iam resuscitati iudicantur secundum opera cuiusque; ac tandem mors el mfernus cum impiis,
qui non sunl scripti in libro vila;, mitlunlur in stagnum ignis.
1. -M-^T vidi angclum dcsccndcntem dc caelo, habentem clavcm abyssi, ct calcnam ma;;nam in manu su3. 2. Et
B^ apprehenilil draconem, serpeiile.n anliquum, qiii e^t diabolus ct Satanas, el iigavit eum per annos mil-
.H.^ie : 3. El misil cum in aby^sum, et clntisit, et signavit siiper ilium, ut non sediical amplius gentes, duaec
consumnicntur milic aniii : el posl hiuc oportet illiiin solvi inodito tcmpore. 4. Et \idi sedes, et sederuiil super
eas, et iudicium dutum est illis: ct aniinas decollutorum propter lestimonium lesu et projiler verbum Uei, et qui
non adoravcruiit bcstiam, neque imaginem cius, ncc acccperunt characlercm cius iii fioiilibus aut in inaiiibus suis,
ct vixerunl, cl rcgnuveruntcuin Cliristo milleannis. 5. Caelcri morlnorum non vixerunl.doncc consummentur mil-
le anni. Hwc est resurrettio prima. 6. Beatus, cl sanctus, qui habct partcm in resurrectione priina : in liissccun-
da mors non habet potestatem : sed erunt sacerdolcs Uci et Christi, el regnabunt cum illo niille anni<. 7. Etcum
consummali fucrint mille aiini, solvclur Satanas dc carccre suo, cl cxibil, el scducet gciiles quiT siint super qiia-
tuor angulos tcrrac, Gog cl Magog, et congrcgabit eos in prfflium, quorum numerus esl siciit arena maris. 8. Et
aicendcrunl super iatituilincm tcrra?, ct circuierunl castra saiictorum, el civitalem dilctlam. 9. Et desccndit ignis
a Deo de Cfflo, et dcvoravit eos: et diabolus, qui soducebat cos, missus esl iii slagnuin igiiis el sulphuris , ubi et
beslia, 10. Et pscudopropheta cruciabunlur dic ac noctc in saicula swculorum. 11. Et vidi tliromim magnum can-
didum, ct sedenlem super cum, a cuiusconspeclu fugit terra et ca;luin, et locus non est iiiventus eis. 12. El vi-
di luortuos, magnos et pusillus, stantes in conspcctu Ihroni, cl libri apcrti sunt : ct alius liber apcrtus est qui cst
vita;: ct iudicati sunt mortui cx liis quae scripla cranl in libris,sccundum opera ipsorum. l-j. Et dedil mare mor-
tuos, qui in co eranl: et mors ct infernus dedcrunt mortuos suos, qui in ipsis erant : et iudicalum e<it de singulis
sccundum opcra ipsorum. 14. Et infernus et mors missi sunt in stagnum ignis. Ilxc est mors secunda- 15. Et
qui noii invcntus csl in libro vit.T scriplus, missus cst in slagnum igiiis.
Lig.iiu» A LCiZAB morc suo hsDc omnia rcfcrt ct dctcrrninat ad r clcsia ; siciit Rnphacl ligavit Asmodscum , nc ir
•" *'" ixRomanam Ecclcsiam , quasi post Rabylonis , id est , niiptins Tobioe cum Sara, Tobia.- 8. v. 3. Porro h
"'i«''«u Romai inccndium , scilicct mysticum charilalis, cum sut) probnrc ronlendit omnia pra?ccdpntia a cap. 12.
mpcdirct
hinc ipse
huc us-
Conslantino ciepit publicum in cn fidoi Christinnai c.\er- qiic intflligcnda osso dc primiliv.T Erclcsiac victoria con-
quaiidu*cii|(jn) , ligatus sil Salnnns , nc illiid iillo iinqiiain tcin- trn gcnlilisiniim : qiiio cnp. scquenti dicitur ligatus Sola-
porc evcrtcrc out lollorc pussil. Illiid itnquc diiratuniin nns pcr millo annos. Ergo, inquit, lignlio Salana} sccuta
usque ad tcmpus Anticbristi , qiii modicu tcmporc illud est post Rabylonis cicidium, post puguam Michaclis cuni
tollcl;sed co niortuorursiimrcstituctiir,durabitqiiousqiio drnconc. elc. Ergo hoc cxcidium , hxc pugna, etc. non
•d dium iudicii , qiiondu conimulnbitur in rognum oxlo- fiont sub Antichristu in finc mundi ; scd facla sunt iam
■lc . boatum ct gloriosum. Lignri orgo ccnsot hic Sntn- oliin in convorsionc (lontium, cum Roinn profossa cst pu-
nani ad hoc, nc impediat nuptias Agni cum Romana Ec- blicc Chnstianismuui ; tunc eoim ligatus cst Satanas pcr
99G
Commentaria in Apocalypsiii S. loaniiis. Cap. XX.
niillo annos.Ncc cnim post Autichrislum supererunt orbi j^ tus cst, ut ex eo egredi Don possit, nec ita nocere homr>
mille anni , ut iis tunc demum ligetur Satanaa. -""- ' '' ' -* ' ' ...:-u.:..: .
Vcrum Rcspondco cum Ribera, csse hic novam visio-
ncm, uti fieri solet in rroplietis; in quu quacdam per hy-
stcrologiaiii praciiiillunlurclrcpclunlur.quajiaNiolimcon-
tigcrunl. Ligatio enim Satanse iam olim a Christo facta
hic narratur n loannc, et arcessitiir a suo initio: idque
ad hoc, ul inde transeat et cnarrcl eiusdcm solutioncm,
qua; fict in finc muiidi sub tcmpora Anlichristi. Quoiiio-
do cnim inlelligcietur Satanas suis catcnis esse solutus,
nisi prius narrarclur eum iam olim a raille annis a Chri-
sto iisdem esse alligatum?
ET VIDI ANGELUM DESCENDBNTEM DE C^LO , IIABEN-
TEM CLAVEM ABYSSI ) Angclus hic csl Cliristus , ait
S. Augustinus libr. 20. Civit. cap. 7. Virgas et Alcazar;
Cbristus enim habel clavem abyssi, et apprchendil liga-
vilque da>monem imperii sui catcna.
'Verum simplieius et planius hic, seque ac cap. 9. v. I.
angclum accipiemus proprie diclum,qui sitpra;ses el qua-
I.
Resp.
nibus ac si iis prxsens csset usque ad tempus Autichristi ;
tunc enim solvetur et egredietur. Id discrte docelS. Gre»
gor. iib. 4. Mornl. 12. Ambros. Andreas, Laclaut. 1. 7.
Diviu. institiit. 24. et 26. Ribcra et Viegas, qui doceot
hic secretum quoddam dctegi, scilicet in passione et mor-
tc Chrisli angeliim quemdam e cselo dcsoendisse, qui Sa-
lanam in gehcnna alligaret, ne eji ea egrcdi possel usque
ad lcmpus Anticliristi. Kiirsuin ligulusesl Lucifer, ne per
suos dxmoucs, qui iutcr uos agunt, totain suam viin exe-
ral contra Eeelesiam, iie scducat gentes ex quibus conslat
Ecclesia, ait S. Augusl. quas anlea seduxerat et siibie-
clas lenebat, sed permitlere cogatur,ut illfelibereadChri-
stum ronverti possinl, utque Chrisli fides lolo orbe per
omues gcnlcs propagetur, ait S. August. serm. 197. ds
Tempore. Ita refcrt S. Alhanasius iu vita S. Antonii,quod
diabulus quadam vice procidcrit ad pcdes S. Antonii, di-
cens ; Cur mihi maledicunt homines ? sibi impulent, ai ca-
dant. Ego enim nihil possum, nisi ipsi sponle se mihisub-
si prajtor inferni. Cude habet clavem abyssi, idest, habetu danl. Additque S. Anlonius: Hamo crucis ul draco adun-
poleslalem laxandi infernuin, in cumque detrudendi dia-
bolum, puta Luciferum , ibique eum alligandi per cate-
nam , id est, per imperium divinum , eiusque vim delen-
livam et coercitivam ( de qua dixi cap. 9. 14.) idque per
annos mille, id cst, per univcrsum tempus regni Chrisli
in liac vita, puta in Ecclesia militante, usque ad Autinhri-
stum ; millcnarius enim est numcrus perfectus, quadrata)
et solidae figurai: dccies enim decem faciuut ceuluin , et
decics cenlum faciunt inille. Mille ergo est qiiadratura de-
narii, ideoque lemporis plenitudinem et universilatem si-
gnifieat, ait S. Aug. ct alii passim.Vel mille, id est, pluri-
iiios annos; ponitur enim numerusdcfinituspro indefinilo.
HabbiNTEIu clavem abyssi) Pula inferni. Mysticc, Ans-
bert. et Haymo per abyssum acripiunt mullitudinem iin-
piorum, cui quasi alligatus est dsemon. Rursum Alcazar:
In abysso, inquit, id est, iu ajquissimo Dei iudicio (iudi-
ciaenimDei abyssus inultajligatus el rcclususcsl dBemon.
calus a Domino est , et capislro ligalus ul iumenlum, et
quasi mancipium fmjilivum vinclus circulo. el armilla la-
bia perforalus, nuUum omnino fidelium dcvorare pennit-
titur. JSunc miserabilis ut passer, ad ludendum irrelitus a
Chrislo, calcaneo Christianorum substralus gemil. Ille qui
universa maria a se delela plaudebat , ille qui orbem ter-
rarum manu sua teneri pollicebutur , ecce a nobis vincitur,
ecce me adversum se prohibere nonpolesl disputanlem. Vi-
de S. Aiigust. ubi supra.
Ita in Vita S. Marcellini et S. Pelri Marlyrum, 2. lu-
nii legimus Petrum hunc Exorcistain, ut virlutem Christi
Arlemio prajfecto carceris ostendcret, e carcere vi divina,
solutis vinculis, egressum stetissesead mensam Artemii,
eiusque coniugis Candidie, et filiae Paulinae, quje pusside-
batiir a daemone, qui subito ad Petri priBsentiam fugiens,
exclamavit: Virtus Christi, qux est in te , o Pelre , me li-
gavit, meque expellit; ita ut Paulina plane libera el sana
Serpentem antiqdlm. j Quia diabolus ab olim in Pa-r' evaserit. Quocirca Arlemius cuin coniuge accedens ad pe^
radiso, per serpenlein primos homines veneno suie morti-
ficavit invidiffl, ait S. Leo.
Habe.ntem clavem abyssi. ) Puta inferni. Mysliee,
Ansbert. et Haymo per abyssum accipiunt mullitudinem
inipiorum, cui quasi alligatus est da^mon. Rursum Alca-
zar: In abysso , inquit, id est, in a;quissimo Dei iudicio
( iudicia eniin Dei abyssus mulla ) ligatus et reclusus est
daemon.
Seepentem antiqucm.) Quia diabolus ab olim in Pa-
radiso, pcr serpeutem primos homines veneno suae morli-
ficavit iuvidiae, ait S. Leo.
Et ligavit eum per annos mille) Arabicus, m a«-
nos mille. Quibus catenis ligeutur daemones dixi c. 9. -14.
Nota, hanc ligalionera daemonis per mille annos, quintu-
pliciter ab Interpretibus suppulari et explicari. Primo e-
nim, aliqui hos mille annos inchoant a passione Christi ,
et finiunt in Anlichristo.Secundo, alii eos inchoant aCon-
stanlino Imp. aul a morte luliani : lunc enim quasi siinul
des Petri, ChristianuselTeelus, aclandemcum iisdem Mar-
tyr evasit. Nam, ut ait S. August. 20. Civit. 8. Alligatio
diaboli non solum facta esl ex quo ccepit Ecclesia in na-
tiones dilatari, sed eliam nitnc fit, ei fiet usque ad termi-
num sxculi ; quia unicuique fidelium iste foriis tunc alli-
gatur, quando ab illo lamquam vas eripilur. Vide dicla
cap. 9. 14. Quocirca apposite S. Cyprianus tractat. de O-
pere et eleemos. diabolum ita Cbrislianis qui eius tenta-
talioni eonsenserunt, corara Christo iudiceinsultantem in-
ducit: Ego pro istis quos mecum vides , nec alapas acce-
pi, nec flagella susiinui , nec crucem pertuli , nec sangui-
nem fudi, nec familiam meam pretio passionis et cruoris
redemi ; sed nec regnum illis cseleste promitto, nec ad Pa-
radisum reslitula immorlalitate denuo revoco; et munera
mihi quam pretiosa, quam grandia, quam nimio et longo
labore quxsila, sumptuosissimis apparatibus comparant?
Tuos tales munerarios, Christe, demonstra pncceplis tuis
monilos ; et pro terrenis cielestia reeepluros illos divites ,
inleriil idololatria ; tertio, alii post Constantinura ; quar- ^illos eopiosius afjluentes, an in Ecclesia prsesidenle et spe-
to, alii a morte vel tempore Antichristi ; quinlo, alii eos
inchoant a die iudicii, et compleudos dicunt in regno cae-
lorum. Omitto sentenliara Prosperi in dimidio temporis
cap. 4. qui ab exordio 70. hebdomadum DanieIis,hos inille
annos orditur, quia haec eius unius singularis est opinio.
Primo, a passione Chrisli inchoant S. Gregor. Augiist.
Primas. Beda, Andreas, Viegas et Perer. lib. 15. in Da-
niel. Christus enim in criice ademit diabolo ius usurpa-
tum et potestatem in homines, eumque alligavit. Unde ait
ipsB : ISunc princeps huius mundi eiicietur foras; sed sub
Antichristo solvetur, viresque suas recipiet, easque exe-
ret per Anlichristuin. Itaque a Christo in cruce Satauas,
id cst dasmouum princeps ( uude in Graeco est articulus;
et S. Prosper in Dimidio temporis legit, draconem illuni
magnum, illum serpenlem anliquum) puta Lucifer, reali-
lcr et personaliter relegatus est ad infernum, ibique liga-
ciante te eiusmodi munus edant? inistismuneribus meisca-
ducis atque ierrenis nemo pascitur , nemo vesiiiur , nemo
cibi alicuius solatio sustiiietur; cuncta inler furorem eden-
tis, et spectanlis errorem, prodiga et stulla voiuplatum fru-
stranlium vanilate depereunl. Illic in pauperibus tuis iu
vestiris et pasceris, tu scternam vitam operantibus pollice-
ris, el vix tui meis pcrdentibus adsequanlur , qui a te divi-
nis mercedibus et prxmiis cxlestibus honoranlur. Quidad
hxc respondebimus, fratres charissimi ?
Porro mille hosce annos finiri in Antichristo, tumque
solvendum esse Satanam,diserte docet S. August. lib. ci-
tato cap. 7. S. Gregor. lib. 9. Moral. c. 1. el lib. 33. 20.
Primasius, Beda, et alii passim.
Secundo, a tempore Conslantini, qui publicum induxit
Cbristianisroi exercitium abolito gentiIismo,inchoat hos-
ce mille annos Ferdinandus Castiglius ia historia S. Do-
II.
Commenlaria in Apocalrpsin S. loannis. Cap. XX.
997
III.
minici part. 2. cnp. 1. el alii, eosque fiuit in exordio Im- . clas, mox in cjclum evolare : iade enim sequitur eas non
pcrii Ouomannici; lunc enim videtur solulus Salanas, A Jege
quandoOUoriiannu» faclusesl primus Turcaruin Impera
tor, qucin secuti sunt cius posleri usque in liunc diein.
Nain ab auuo Doinini 300. quo regnavil Conslantinus,us-
que ad annum Doniini 1300. quo ca'pil OtloinaQQUs, prie-
cise siint milli; anni.
Kursnni, Uberliniis de Casalis lifjalum ail Salanam sub
Conslantino, sed solulum sub loanne XXII. routif. qui
cocpit sedtre anno Doinini 1310. Huic eniin niinus .\Ieu-
dicantibus Oidinibus faventi olTensus Lbcrlinus , contra
eum slomaclialur, eumque vocat niysticum Anlichrislum.
Sed iniuria : bilis enim fecil eum liasce voces in Ponlifi-
cein legilimum e\oiiiere. .Merilo euiiu loannes Impurato-
rein Ecclesiaj l>ostein iudicavit , et sacris interdixil , eo
quod creasset retruiu Corharium .\nlipapam. Insuper .\l-
cazar bosce mille aonos inclioat a Conslantino qui Cbri-
slianisnium eve»il, eosque riuil in Antiulirislo. Veruiii hicc
accommodalilia siinl, uon geniiina, nec lilteralia, pricser- ...
lim cuin S. loannes Evaugelista cap. 12. 31. aliique E- \]rint mtlle anni , solvetur Salanas , el scducel Gcntcs/elc.
erc in lerra per niille aooos.
Secundo, ex iis qua: doceot uoam tantum esse proprie
dictain rcsurreclionem, scilicet corporum revivisceotium,
eamque futuram in fine muudi, puta in die iudicii : inde
euiin scquitur animas deinceps io mundo hoc ac lerra ooa
moraturas pcr mille annos. Tales Scriplurae sunt lob 19.
V. 23. //» novissimo die de lerra surrecturus sum. et in car-
ne mca videbo Deum sulvatorem meum. El Paulus 1. Cor.
15. o2. ait nos rcsurrecluros in momento . in ictu oculi,
in novissima tuba. Idem satis iusinual loaooes hoc cao. v.
12. ell3. '^
Tertio, cx iis quae docenl posl resurrcctioncm Boalos
non liabituros delieias carnales, sed spirilaks. ut .Matth.
22. 30. In rcsurrectione neque nubent, neque nubenlur.sed
crunt sicut anyeli Dei.
Ouarto, cx iis quae doccot in resurrectione nos obviain
rapiendos Cbristo in aera, ul dicitur 1. Thessal. 4. IG.
(Juinlo, quia hic v. 7. dicilur : Cum con^ummati fue-
II.
III.
?an{;elisl^, ul Matlh. cap. 12. 29. .Marc. c. 3. v. 27. Lii
CJB 11. V. 22. doceant a Christo vivenle et palienle liga-
tum esse Salanam: ergo a lempore Christi, nonCoaslaa-
tini, hi mille anoi arcesscndi sunl.
Tertio, post Coastantinum orditur hosce millc annos
Aureolus, geilicel a Calisto II. Ponlif. anno Domini 1122.
Ceoset eniiii hunc angelum esse Calisluin Ponlificem, qui
habet clavem ahyssi, id esl, poteslalem claudendi portas
inferni, et apericndi ianiias ca;li. Hic ligavil Salanam ;
quia susliilil Iiiiperalori ius invtstiendi Episcopos et .\b-
balcs, dando eis aunuluin el bacultim, quod a Carolo .Ma-
gno per 300. annos usurpaveranl. Qiiocirca sub Calislo
II. Uenricus V. Imperalor Romam venieus, liuic iuri rc-
nunliavit aiino Domini 1122. cuiu idipsum anlea tcnlas-
seat Gregorius VU. Viclor, Urbanus et Puschaiis Ponli-
fices, sed perficere nequivissent. Calislus crgo ligavil Sa-
tanain ad mille annos, id est, in perpctuum quamdiu Ec
Gog et Mugog Hi autem erunt duces ct exercilus .\nli-
chrisli, qui veniet ante finem mundi, et aiile rcsurreclio-
neiii. Ergo hi niille auni non sequuatur, sed pra?cedunt
Antichristum, fincmqne inundi. Ergo sunt aani huiusvi-
la: et s;eculi, non resurreclionis.
Deniquc posteriores Patres, el Eeclcsiae sensns hanc sca-
tcntiam reprubavit: unde illa iam evanuisse vidclur.
.\il Chiliaslesex parle accedit sealcalia Abbatis loachi- >'f>v»f>pi.
mi, Pannoni, Seraphini et Bullingeri, qui censenl lam ma- °'° V"'
gnifica Christi de pace et felicitale Ecclesia; proniissa nec-
duin esse implela, sed implcnda fore post Antichrisluin.
Tunc ergo in Ecclesia uullam fore haeresin, aut hostcin,
qui eani afTligal, aul perlurbet, ipsosquc fidilcs fore san-
clos , ita ut non indigeant inoi'uiii coriettione aut refor-
maliouc : fore enim oinoesdortos a Domino, tuncqiie fore
in lerris speciineu caelestis monarchiae. (Juocirca doceot
ipsi ex Sibylla , post nioriem Elia; et Ucnoch superfore
clesia durabit. Verum hoc quoqiie est accommodalio pro- ^ 330. annos usquo ad diem iudicii, de quo vide Langiuin
pheliae gravissima! ad rein pra; ea minulam et e.tilem. *-• ia luslinuin tomo secundo fol. 72. Ubcrtinus vcro hos an-
Quarlo, ab .Vnlichristi iiiorte nrdiunlur hosce mille an-
Cbilia- nos, Primo, Chiliasla;, sive Millenarii, qiiorum dux fuiC
turuui. Papias discipulus S. loaouis .\postoli. quein seculus est
Cherinlhus hacrelicus , cl c Cathulicis IrenaMis , Tertull.
Lactant. Vicloriniis, Apollinari.<<, Severus, Iiislinus et a-
lii. Putarunt enim hi ca qiix' a Chrislo pndicla et pro-
inissa sunt dc pace el feliiilalc Ecclesiae, necdum imple-
ta csse, sed implenda forc posl .\iilichristum, quando eo
dcviclo iusli resui gcnt, et ciim Clirislo in terris i cgnabunt
mille annis: quocirca illis ligaiidum essc Salanam. Ila-
quc docebaut post sex millia annorum , quibus slabit hic
mundus , seculuruin sabbaliim, «ive seplimuin miilena-
rium annorum, in quo Sancli cum Chrislo in terris regna-
bunt in summis deliciis, vel corporalibiis gula; ct luxuria;,
uti volebal impuriis Chcrinlhiis, vil potiiis spiritalibus, ut
Toluit lrcna'us el alii : idquc placuit aiiqiiando S .\ugu-
stino, ut ipse refert libr. 20. Civit. 7. Hanc crgo aiebant
nos duplical, aitque fore 700. Verura ha;c gratis ct sine
fundaincnto dicuotur.occ consentiunt cuin Scriplura.quae
docet .\ulichristum in fine mundi ventiirum, ac non mul-
to post .\ntichristum foie exlreinuni iudicium ct rcsurre-
ctiuncm , uti el salis insinuat hic S. loannes , cum post
slragcm Gog, .Magog et excrcilus .\Htichrisli, moi v. 11.
trausit ad dlcm iudicii. Quocirra Horlulaniis in Canlica
ful. 38G. ubi eamdem cuni loachimo docet senlentiam, ut
has diiricultalesevadat, asseril Iws inille fclicilatis Eccle-
six annos, non post, sed ante .\nlirhristum fuliiros. Ve-
rum hoc quoqtic coinmcntilium est , praesertim cuni ad
ha;c usque tempora , quae sensim accedunt ad .Vntichri-
stum, niilluin unquam fucrit saeculum sine Iwresi, hoste
et pcrturbatione Ecclcsia;, qiiale ip>e pcr mille annos fore
anle .\ntirhrisliim opinatur, a;que ac opinatus csl Q. lu-
liiis Hilarion. lib. de Durat. mundi, t.7. Kiblioth. Ss.Patr.
\d horuin upinionem acredit PetrusCialatinus hic, quein
esse resurrertionem primam.dc quahicagit luannes: posl Q maniiscriptum legi in Biblioth. Valicana.qui Ixis millc an-
ReMli-
ur.
1.
quam ail secuturam secundam, in qua srilicct e terra ia
caclum transferenlur , qiii erat ocla>tis millcnariiis frlici-
tatis el a!lcrnilatis. Undc et capiit seqiiens accipiunt de
hac prima restirreclionc: hanc enim aiebant csse novain
lerusalcm c ra;li9 desrendenleni in terras. In hunc erro-
rern induxit cos hic locus Apoc. qui id videtur assercrc.
Quocirra alii ex diornrlro his adversi , ut hune crrorein
ronvellrrent, rrspuebnnt .\poral\psin,eamqiic tribuebant
Cherintlio ha^rrliro, qiii fuil e primis Chiliastis.
Hic ilnqiic rsl rnor Millrnariornni : hairesin dircrc non
Dudeo, (|iiia aperlas Scriptiirns aut Conrilioriim Decrela,
quibus liajc srnlrnlin qiiasi li.Trclira damneliir, noii ha-
beo. Uiiile et S. .\tigiisliiiiis, Inco citalo.enm dnmnare iion
est aiisiis. Salis laiiirn illa erroris convinriliir, et nh Ec-
clesia dnmnari possrt iil ha'rrlira ( uli nostrr P. Snlas ct
nlii eoin damnnnl. ) Priino ex illis Script. et Decrrlis Pon-
tilicura, qux docenl auiiuas puras ct sanctas liac vilafua-
nos ligalionisSalana; numerat a lemporeC'hristi, scdprae-
cipuain eoriiin jMirlem fore asserit a;tate Pastoris ^Pouti-
ficis] angrliri , qiii adiniraudae humililatis, sapientia; ct
sanctitatis crit , habebilque duodecim .\iKislolos instar
Christi , cum quibus reformabil, et primo sub .\posloIi9
splrndori rcstiturt Errlesiom : post qiiein scquetur .\nti-
cliristus, qiii omnia subverlet, ac tiiin solvelur Salnnas
antra lignliis. Hunc Pastorem angelieiim promitliint S.
Catharina Srnriisis apiid .\inbros. t^atharin. lib. 3. Vilae
eius c. 3. et Urvrlaliones B. .\madiei, ex iisque cum mu-
tiiatus videttir tiaialiniis, et alii niulti qui euiii expectant.
An recte cl \err, postcroruin a;las docebit. Mihi rrrtiini
est cum hic a S. Iuaune non describi , ru'c promitti. In
orariilo S. .\lalnrlii», qiiod rerilal .\rni>Idus \Vioii lib. 2.
Ligiii ^ilaernj) 10. in linr, Paslor angelicus inserir Pon-
tilirum fiilurorum.poiiilur sextus a fine, sivc scxlus a Pc-
tro Uomauo, qui ultimus Puutifcx pouitur.
ggg Commentaria i'n Apocalypsin S. loannis. Cop. XX
Ouinto hoscc mille aiinos a die iudicii exlremi orditur * deles everso papalu et Turcismo (quod, inquit, propediem
piionsus a Castro lib. 3. Contra haeres. verbo Beatil u- eipeclamus ) regnabuut cum Chrislo in Ecclesia ; qui-
AIphon=..o --. . 1 . •
do.hsares. 2. ubi pcr hosce mille annos docel dcnolari a
ternitatem Bealorum in gaudio ct gloria ea;le8li. Sic et S
lustinus I. dc veritate Chrislianae religionis, asserit loan-
ncm in Apocal. agere de mille annis, et lignum vit»esse
illosmet millc annos. Aitenim: In hisverbis, secundum
dies ligni vilx dies populi mei erunt. etc. mitle annos tn
mysterio arcanc dcsignari intelligimus. Ul enim Adx di-
ctum est, quo die de ligno vitx edisset , csse moriturum,
scimus illum mille annos non implevisse. Novimus etiam
illud: Dies Domini ut mille anni, huc pertincre. Huc ex
purle accedit Viegas scribcns ad v. 4. ut ibi dicam.
Porro quod dicilur post mille annos solvendum Sata-
Dam, sic esplicant, q. d. Beatis mille annis, id est, in aj-
ternum, ligalum esse Satanam, et tamen iis qui in mun-
do sunt adhuc solutum manere; sive cum pie morieutium
inchoatur beatitudo, tunc aliorum nasccnlium et viven-
lium bellum inchoari. Verum liaec violcnta et conlorta est
bus expletis solvetur seccundo Salanas , et seduceut Gog
et Magog.
Ita ipse, sed haec ex diametro pugnant cum verbis et
mente S. loannis, seque ac cuin rerum eventu,et eum fide
orlhodoxa.Nam Primo,S.loannesasseritliosee milleannos
esse resurrectionis primae , in qua Marlyrum aniinse re-
gnaut cum Christo in cailo, wque ac Christiani cum Chri-
sli Vicario Ponlilice Homano in Ecelesia; ac proinde iis-
dcm ligatum esse Satanam , sed illis cxplctis solvendum
ul seducat Gog et Magog. Ui ergo mille anni simplices
sunt el iidem, non dupliccs et divcrsi : puta suiit anni re-
gni Christi in cajlo, seque ac in Ecclesia, iisque expletis
seinel tanturn solvelurSalanas, non bis, uti docethic loan-
nes. Secundo.quomodo potcst annus 1300. vocari resur-
reclio prinia ob paucos Wiclefitas, eum potius vocandug
sit mors 8ecunda,obOttomannorum,qui tunc grassari coe-
perunt, persecutiones et strages? Adde, ante Oltomannos
explicalio Nam ul alia taceam, post millc hosce annos as- IJ a tempore Mahometi, qui vixit anno Christi 600. ipsum et
serit loannes solvendum esse Satanam, qui Gog et Magog nn«iPm« Pii,« «Pmnnr affli.ic.n l.>Mp=i„m iHn„p .,r„«iipr
congregabit in prslium, illisque cassis fore ludicium et re-
surrectionem , ut palet v. 7. 11. et 12. indeque Sancto-
rum gloriam in ckIo describil cap. 21. et22. eaque clau-
dit Apocalypsin. Ergo inille hi anni non sequenlur, sed
pra2cedentiudicium,resurrectionemelgloriamBealorum.
Priraa ergo expositio , uti plurimos et gravissimos ha-
bet auctores, ita maxime genuina ac vera videtur.
Denique eenset nosler Turrianus lib. de Eucharist. c.
31. et Alcazar, S. loannem hic alludere ad Isaise cap. 24.
V. 21. et 22. ubi dicitur: In die illa visitabit Uominus su-
per militiam cscli in exceUo, el super reges terrx qui sunl
super terram; ct congregabuntur in lacum , ct claudentur
ibi in carcere , ct post muUos dies visitabuntur . Reges e-
uim aiunt esse dacinones, quos Paulus vocat mundi recto-
res. Verum licet in verbis uonnulla videatur esse allusio
posieroseius semper afflixisse Ecclesiam, idque graviter.
Tertio, divinat ipse Turcaj imperium, seque ac papatuni,
noa duraturum nisi septem annos. At divinavit et scripsit
hoc anno Uomiiii lCOi). (eo enim liber impressum se te-
statur ) iara autem agitur annus Domini 1620. hoc est
duodecimus post hauc eius diviuationem , quopapatus,
asque ac Turcismus, consistit. Ergo errat et fallitur, ac
fallit pseudopropheta, cum post septimum eius annum,
quo desituros eos prxdixit, per quiuque annos perdurent,
ncc ullum interitus eorum signum vel inilium appareat.
Quarto, mille anni regni Christi non sequuntur mille
annos quibus ligatus estSatanas, sed eum illisiidem sunt:
regnura enim Christi est ligalio Satanae. Christus enim
regnans ligavit Satanam: sicut ex adverso solutio Satanae
sub Antichristo erit depressio, et pene eversio, regni Chri-
sti, pula Ecclesiae.
Deuique stabit Ecclesia Orthodoxa et Romana, stabit
et similitudo; tamen alia prorsus Isaiae est mens et sen- _
tenlia, uti ibidem docui, alia loanuis. p ponlihcatus usque ad finem mundi, uti promisit primo
Anglo-Calvinista hosce mille annos numerat ab anno '-* Pontifici Petjio Christus Matth^ 16. 18. Tu es Petrus, et
Domini 300. qiio regnavit Constanlinus Christianus: ita-
que ligatus est Satanas , eosque terminat anno Domini
1300. tunc enim solutum esse Satanam; quia tunc coepit
imperiumTurcicum,putaOltomannicum,quodEcclesiarn
Dei vastavit et vastat. Additque interim hisce mille annis
super hanc Petram xdificabo Ecclesiam meam , et portx
inferi non prxvalebunt adversus eam. Et passim alibi di-
citur quod regnum Ciiristi, id est Ecclesia, erit aelernum.
Desinanl ergo haerelici sperare vicinam eius eversionera,
_ quasi post illam ipsi mille annos regnaturi sint usque ad
lideles sccreto regnare, id est", veram fidem sequi, esto do- tempora Gog et Magog. Novantes enim ut amantes sibi
minetur bestia, id est, Antichristus, puta Ponlifex Roma
nus. At quomodo hisce mille annis ligalus est Satanas,
eum, ut ipse asserit, regnet iisdem in Ecclesia beslia , id
est, Antichristus? Quae maior libertas erit Salanae, quod
maius reguum eius, quara teinpore Antichristi, in quo o-
perabitur et dominabitur Satanas totis viribus in omni
virtute et seductione, uti ait S. Paulus 2. Tlie,«al. 2. 10?
Porro ridicula sunt a-qu» ac stolida, quaj addit et divinaf,
irao delirat haereticus , scilicet Primo , Turcae imperiura
duraturum modico tempore, ut ait hic loannes, scilicet
tantum ad horam, diem, mensem et annum, id est. trecen-
sorania fioguut, dum pontificatus ruiuam. quam adeo o-
plant, imminere augurantur. Didicerunt id a parente suo
Lulhero, cuius hoc oraculura fuit, aeque ac votura:
Pestis eram vivem ; moriens ero mors tua , Papa.
Verutnfalsusest,elfefellil impostor.Iam pridemenira mor-
tuus estLutherus.et tamen vivit,vivetque Papa: sed nimi-
rum eura dementaverat,et cerebro orbaverat amorhaeresia
et liberlatis, indeque consequens odium Papae et papatus.
Et siGNATiT SUPER iLLinu.] Diabolura seilicet, ut pa-Ver«.3.
tet ex genere Graeco quod est masculinum : signavit, in-
qiiam, abyssura, id est, iiifernum firmissime clausit Lu-
tosnonaginta annos. Si lulianorum annorum rationem se- Dcifero, ne ipse inde egredi possit; idque fecit potestate et
quamur, iiiquit, non prorogabitur impium regnum ultra
septemannos amplius: tunc prorsus extinguendum, ne vel
ullo nominis vesligio superstite.
Secundo, asseril resurreclionem priraam factam esse a
loaune Wiclef,et similibus,qiii pariter Anglus anno Domini
1300. (sed errat: Wielef enim coepit anno 1352.) papatui
se opposuit, et veram fidera Ecclesiae restituit. Iiane Calvi-
nist» transformant se in Hussitas elWiclefilas? Prorsus:
nescientcs enim et iiiviti hic veriim dicunt.Nam si conferas
arliculos Wiclef, quos recitat Prateolus lib. lO.Waldens.
et alii, cum articulis Lutheri et Calvini ; clare videbis hos
ab illo heereses suas eraendicasse, adeoque lulheranisraum
et calvinismiim non esse aliud, qiiam antecedentium ha;-
resum.in Coiiciliis Romano etConslantiensi damnatarum,
redulcerationem ct rcstitutionem.
Tertio addit. post liosoe mille annos, qui finiuntur an-
no Domini 1300. seeuturos alios mille annos , quibus fi-
auclorilate regia, scilicet divina, sicut Daniel cap. 14. v.
1.3. ait fanum Belis signatum fuisse annulo regis. Est ca-
tachresis; nee enira angelus proprie signavit, id est, si-
gillura aliquod impressit inferno ; ct licet impressisset, dia-
bolus, qui spiritus est,facileillud illaesum, uti et alia qux-
vis corpora, carceres et clausuras penetraret: frustra er-
go hoc sigillum diabolo poneretur. Ergo per signaculum
hoc syinbolice tantura significatur firma alligatio ac con-
clusioLuciferi in inferno per auctoritatemet vim divinam,
usque ad mille annos iam dictos, ut iis exactis solvatur
modico tcmpore.sciiicet per tres annos cum dimidio qui-
bus regnabit Antichristus, idqiie ad hoc, ait S. Augusti-
nus lib.22. deCivit. cap.8. (ubi fuse hunclocum tractat.
sed miilla ex eo myslice) ut eius maligna potentia, etsan-
cla3 civitatis fidelissima palientia probetur, ac vicissim o-
stendaturDei benigna, utilisque elcautaperraissio in laa-
ta tentatione Sanctorum.
Commenlaria in Apocolypsin S. Ioai)nis. Cap. XX.
999
vers. 4. Et VIDI 8EDBS ( maguificas el aiigustas : has eniin si- ^ silm Iesu, bt bbopter vebbcm Dei et QLI >05 ado
5f.?.?L'" gnilicat Gracca vox j(ivyoi; ET sedebl.it slpeb eas, et bavebljit bkstiam, elc. et vixebl:«t, et begxave
lUDiciLM DATtM EST ILLIS J \kaia, p. r ift/c. has ai.ci- BtNT CLM CuBiSTo M1LL8 AN.-<is ) S\rus:' EC rerjnaverunt
dicuoi
cjua: ?
1.
Eipoii-
tio.
]).
Jll.
JV.
pitpublicam Episcopoium,eipiu.ci()iie Uu.iianoruniJ'oii- cum Chnslo iuo ftn mille annis. iixerunt id est quasi
llficum, aueloritateir et maiestalein , et poteslalem ludi- resurrexerunt, Iraiiseuntes ad vilam bcalam el inimorta-
eiariam, quam adepti sunt niox, ut sub Conslaulino uidu- lem. Lnde de rcprobis subdil: Culeri morluorum non vi
clum est piiblicum lidei Christianac exercitium, itaijuc li- ' '■ '
gatus cst Salanas, eiiisqiie cultus in idolis. Quociita se-
dentes in hisce thronis censct essc eosdem cum vijjinli
quatuor senioribus, sedcntibiis in Ihrunis cap. 4. ^'eruin
quia sequitur: Et animas decotlatoium, elc. Lt qui non a-
doravcrunt bestiam, liqiiel hns scdes ad aliud sxculuiii et
ad lenipora Antichrisli pertincre.
Secuiido, Aurcoliis iiiore suo accommodat lias sedesOr-
diiiibus Praenionstralensi et Cislercicnsi , qui sub S. Bcr-
nardo rellorescere coeperunt aiino Doinini 1135. In hisce
enim duabus Kcligioiiibus, qiiasi sedibus, mulli «iri reli-
giosi scderunt, quicsceiilcs per contemplationcm, conipo-
sitioncm airectuum, nc niultiplicein perfcctioiiein
xerunt, id cst, uon resurrexerunt ad vitam beatam.
lam prwno, Alcazar vilam et rcsurrcctionem hanc my-
sticam actipit, q. d. Animje .Martvrum decollatoru.n re
surrexerunt,non in sc.sed in iulide'libus,qui eorum ciem-
plo et inartyrio ad Christi fidein sunl conversi . aut in ea
conlirmati. .Nam spiritus, religio et sanctitas .Martvrum
resurgit in corum lide qui ad Christum couvertuutuV , ac
consequcnter ia liomana: Ecclesia,- gloria et splendore.
Kursuin, ipsse anima; .Martvrum in se quasi resurfiint :
quiacoluntur in terris, celebrantur ct suspiciuntur publi-
ce a teinpore Constantini, quo facta est publica rcligionis
thrisliano! profcssio. Pari modo explicat id quod sequilur
quasi per anlithcsiu: Cxleri mortuorum non vixerunt do-
Harlyrfs
reiiuauc
mille an-
Dis, qui-
bus»
r.
Seuieo-
Tcrtio, \ legns rcfcrt hasce scdcs ad diem ludicii , de I) ncc consummentur miUe anni. iQMtis en\m e<ii inmiii ii
,:i ri,,;„i..„ »:i a ..„,.i,.i;o Klniil..,.; 10 f .)U <i«,l„l,i. ,.»-,nr „ ,i t :_!• .. . ■■ v-'»-, ■"huh jii
quibus Chrislus ail Aposlolis, .Mallhaci 19. v. -28. Sedebi-
tis cl vos su) er sedcs duodecim iudicantes duodecim Iribus
Jsracl. Vcriiin hae scdes dicuntur fore in mille annis pa-
cis, qua fiuctiir Ecclesia ante resurrcclioncin sccundain,
quae erit corporuni in die iudicii ; unde subdil; Uxc csl re-
surrectio priiiia.
Quarlo ergo ct genuine: sedes hae sunt Ihroiii, in qui-
bus iam per inillc pacis Ecclesix annos, resident aniinie
dccollatorum propler lesum, el qiii non adoravcrunl bc-
stiam. Sunt eniiii ipsaj in ca;lo rcgcs ct principcs, Deo qua-
eazar, q. d. Tyranni aliique rcprobi iam mortui non ._
surrexcrunt, id cst, non fuerunt in orbe celcbres et illu-
slres, sed post inille anuos, cum scilicet solvelur Sotonas
tempore Autichristi, tunc rcsurgent, id est, erunt famosi
etcelebrcs. Ncro enim, Dioclelianus , aliique reprobi re-
surgent quasi in Antichristo, eiusque asscclis, qui lauda-
bunt, imilabuntur, imo supcrabunt Neronis, etc. iinpic-
lalcm et persecutionem in Chrislianos.
Secundo, Aureolus pulat pcr animas dceollatorum si-
gnilicari maximam persccutioaem Sdladini. qui aslii oc-
dalum est illis, quia a Deo crcati et dcslinati suiit iudi-
ces, ut cum Christo in die iudicii iudicent uibcii). Habent
crgo nunc potestatem iudiciariain quasi in actu priino, sed
eius usum ct aclum sccunduin cxerccbunt in die iudicii.
Est hypcrbaton. Sic eniin vcrba ordinanda sunt; Et vidi
sedes el animas decollalorum, et scderunt, scilicet ha; ani
si assidcntes, ciusque visione fruentcs. Hiuc el iudicium cupans rcgnum ^ligvpti anno Christi 118". plurimos Chri-
''"' '"" ""'" ' '^ " ■' ■'-■'■""■ "•■•-' •■'■ slianorum occidit, eisque lerosoh mam et lerram sanctam
^quamChristiani duccGodcfrido Bullonio reciiperaverant,
el lam tenuerant per 80. annos) ademii. Pcr eos qui non
odoraveruut imagiuem bestia;, inlclligil regcs Francia» ,
Augliaj et Siciliaj, qui anno Christi 1191. retepcruut Ac-
conem, et anno Christi 1-217. Damialain. Hi cnim non a-
inaj supereas scdes: postponit eniin loannes t'> ct animasQ doraverunt bestiam, id est, Saladinum; nec imaginem c-
-/—„11.., _ .:_ j- ::- ..i..-_ — . ,i:_. 1.... j jyg^ scilicct ilahomctem ; nec acceperunt characterem e-
ius, scilicet circumcisionem. Tunc crgo Pala;sliiii, qui sub
Saladiuo vidcbantur in Palajstina esse niortui, qua:.! re-
vixcrunl, et rcguarunt euin Christo mille annis, regnuiii
scilicet Christianitalis monutcneudo usqucad lcinpus Aii-
tichrisli, sed uoii in Palajstina. Nain inde iain diu eipul-
si sunt Clirisliani.
Rursum, .Vureolus hosce inille annos inchoal a S. S\l-
decoUatorum, qiiia dc iis plura erat dicturus,scilicet quod
decollata; esscnt propter teslimoniuin Icsu.et proplcrver-
bum Dei, uli dccollatus fuit S. Paulus, S. lacubus, aliique
Apostuli et .Marlyres. Uursum, hiscc animabus dccollalis
adiungit eos, qui in fine inuiidi uon adorabunl bestiam,
id est, Antichristum , ncc recipicnt characlcreni eius. II-
triquc cnim sunt tcsles lesu , ct utriquc partiiu iani se-
dcnt, partim in fine mnudi morientes scdcbunt, in hisce
sedibus. Est hcbraismus : ponitur enim rclalivum anto vestro Ponlif. qui scdit anuo Christi 316. inde, aitip«e,
suum antecedens. usque ad pra;senlem auuum quo haec scribo, qui cst 1319!
Siiiiilig esl Numer. 24. v. 17. ubi ail Balaam : Yidebo sunt inille et trcs auni. lam crgo tribus annis deberct na-
euin , sed non tiiodo, ac qucm sit visurus explicat, duin tus esse Anlichrislus. Sed quia hic necduin coinparct ,
subdil: Oriclur slcllaex lucob , ct consurget virija delsrael, propterca certiludo istiiis nuincri dcbet Spirilui sanclo rc-
q. d.Chrisluscrit illequcm visurum inedixi. Siniilia siint servari. Ita ipse iam a trcccutis annis falctur se falsuni
olibi. Paulo alitcr Ribera ha;c ordinat et expliral.q. d. Vi- in nuincro. Adde,trecenlos posl ipsum iam clapsos.ct plu-
diauimasBcatuium inscdibus,<'t pcculiaritcraniinas>Iar- res qui elabeutur usquc ad .'ViUichristiim ; ac ipsa expe-
tyrum ; qiiomodo dicitur .Marci cap. ult. v. 7. Dicile aisci- rientia cognosces ipsuin valdc iu hoc suo computu el con-
puliseius.cl /*<7/-o,q.d. Dicitcdiscipiilis.ct moximcPctro. ,. ieclionc a vero aberrasse.
Mvstice, S. Aiigustinus lib. 22. Civit 9. ct ci eo licda, *^' Tertio, Vicgas pcr hosce mille annos v. 4. orcipit .Tlcr-
Itupertuti el Ansbertus, hx-caccipiunt de iudicionon exlrc
ino , scd pra;scnti, quo pra-lnli iii Ecclcsia a Chrislo ha-
bcnt ct excrcont potestalcm ligandi ct solvcndi : hinc be-
stiam oiunt cssc iiun Antichristum , scd populuin ialide-
lium , iinagineiii veio bestio; esse simulationcm coriiin ,
qui cuin lidcm pronteantur , ialidcliler tamen vivunt.
Huc myslicuin cst. Nam ad liltcram ostcasa cst loanni
obitcr hic, uti el cap. 7. v. 9. bcotitudo Sanctoruin, prae-
scrtiin coriim qiii rcsislcnt Anlichrislo; hi enim scdcliunl
iudiccs cuin Christo, et Antichristianos cum co damiia-
bunt; iit niinirum hac rntioue et suos lidclcs sub Domi-
ti.mo, Traiouo ctc. et poslcros, prajsertim futuros sub An-
tirhristo, hac spc gloriac c.x>lcstis animet ad potientiam ct
forliludincin,ut gcncrose slent uaquc nd mortcm proChri*
sto, oc rcsislaat lyrnaais ct Anlichrislo.
£t VIDI ANIMaS DBCOLLATOBUn PBOPTBB TBSTIMO-
nitatcm, per quom Soucli post iudicium cum Christo rc-
gnabuat ia ca-lo. Uoc caiiu vidctur hic dicerc loanncs,
diim ait : Et scdcrunl. cl iudicium daluiii cst illis ; ct pou-
lo post : El vixerunl , cl rctjnaveruiU inillc aiinis , scilicct
post diem iudicii, de quo cgi in fine capitis prxccdcatis.
Vcrum obslot quod, post hos mille onnos, dicitur, solvcn-
dus Salonas, qui congrcgnbil Gog et .Mngog, ut pro An-
tichristo pugacnt coalra Christuai ctChrisiinnos. Respon-
dct \'icj;ns,olios hoc vcrsu csse iiiille onnos ob illis r. 2.
ct 7. oc S. loanncm ludcrc in laille naiiis, sicut Daniel
ludit in voce tciiipus. Donicl 7. v. 12. Vcrum hoc impli-
cotius est ct obscurius, nlque hunc lorum valdc intricot:
ncc S. Scripturn solet in ccrliscl definitis numcrisila lii-
dcre ct .Tquivocarc, pr.rscrtim ciim iis pricligitur ariiru-
lus, uti utroque in loco hisce millc annis idcm ortic ulu»
prxijgilur. Addc, coulcxtus ipse lolius capilis plane iu-
III.
1000
Commenfaria in Aporalypsin S. loannis. Cap. XX.
niiit, de iisdem milie annis hic agi. Dcnique S. loannes ^ Deniqiic nonnulli suspicanturperonnosmille, quoshic
vocat haac resurrcctioncin primam: crgo erit anle resur- ■ ■ . • -. . ^ ,■
reclioncm secundam, qiiaj liet in cxtremo iudicio. Ad ar-
gumeutum Viegas rcspondeo, dici dc animabus iiisce, Se-
derunt, scilicct quasi principes et triumphatores; adde:
el quasi iudiccs, non prKscnlcs, scd fuluri. Unde datum
est illis iucliciuni, id cst, potestas iudiciaria, ut scilicet iu-
dicent cuin Christo, quando ipse venict iudicalurus orbem,
q. d. Illaj auimaj hic despecliE, capite minula3, et quasi
sepulla; ac oblivioni iraditae, coram Dco vivunt et reguant
luille anuis, ideoqiio sedent in Ihronis rej^alibus, in iisque
iudicalurae sunt suos hosles. Solct eniin loannes .Marlyres
et (idcles in perseciitione consolari, refricaodo eis memo-
riam et spem iudicii , in quo ipsi qui iniuste hic iudicati
sunt , suos itidices et proesidcs a quibus damnati sunt,
iudicabunt. Rursum, occurrit loannes tacitaj obicctioni ;
dicet euim qiiis: Si Sancli hic occisi demum apparebunt
et iiidicabunl in (iue mundi, ergone usquc ad linem mun-
di mortui sunt, aut dormiunt, et in sepulcris antrisve suis
prfecise ossij^nat S. loanoes et sexies iterat, symbolice no-
tari millc annos quibus duratura esl secta, regnum et per-
secutio Mahoinelis, puta Saracenorum etTurcarum. Hajc
cnim secta diulissime duravil,et gravissiine afllixit Eccle-
siam,fuilque lypusel prscambula Anlichristi: uudectpost
cain extirpatam, et aliquantam EcclesiEe pacem et florem
seqiicntur prodromi Antichrisli, ipseque Antichrislus.Ita-
que hunc loeum sic explicant: Angelus, inquiunt, Sata-
nam,qui anlea grassabatur per Simonianos, Arrianos,Ne-
sloriaiios, Eulychianos, Pclagianos, aliosque plurimos et
potenlissimos haereticos, ligavit sub anniim Uomini C30.
in aliysso, id cst iii sccla .Mahoinctis; quac estabyssuset
vorap;o erroruin, llbidiiium ct scclerum. 1'ost Mahometein
enim non lol fueriinl ha!rescs et hsrelici, quot anle ; quia
Satanas ad eam sectam quasi religatus videtur, iaeaque
occupatus omnos suas vires exeril. Post hos mille annos,
pula extirpata senta .Mahomclis solvetur Satanas, nova-
que et plurima hajresiiin, hserelicoruni et persecutoruin
UI...V«.l.*ll'Ut>.,..uvu^.>>...u..«,^... ....»{'- -_.J<.uv^v|.... .....u..>^lv..I..(.,, .■ujl^Vi.>...UI>. \^l. J7V.>o.-» "*".«..
delilescunt? Rcspoiidet loanncs, miuime gentium. Nam U nionslra producct, uli fecit ante Mahometem. Unde v. 4
vivunt haj anim» et regnant in cajlis, etiamsi a nobis non
vidcantur. Adde loanncm hic Prophelam agere, ideoque
spiritu prophetico misccre lcmpora distincta et remola,
nimirum miscere inille annos cuin die iudicii. Hic enim
est mos Prophetarum, qiii proinde saepe ab uno tempore
volanl ad aliud, et mox revolant: hinc et habent sua hy-
perbala et hysterologias, uli hic v. 3. et 7. nianifesla est
hyslerologia, et anaccphalaeosis , sive recapilulatio, uti
faletur ipse Viegas.
Pro responsione ergo, nota, solere Hebraeos dicla sua
ssepe noii ad proxime praeccdenlia, sed ad remoliora, quae
auterius prKcesserunt, referre. llaquc quod hic dicitur de
his animabus: Vixerunt, et regnaverunt tnille annis, non
tam ad Confessores et Martyres, qui besliam, id est An-
lichrislum, adorare noluerunt, quod proxime praeeessit,
quain ad aniiiias dccollalorum, scilicet temp re S. loan-
nis sub Domitiano, alisqiie lyrannis Romanis referendura
vidit loannes animas dccollatorum ; plurimi eniin fldeles
a Saracenis et Tiircis occisi et decollati sunt, eo quod no-
luerinl adorare bestiam, id est colcre Mahometem, qui
carnalem et beslialem Icgein instituit: qui hisce mille aa-
nis quibus durabit secta Mahomelis, regnabunl cum Chri-
sto in caelis. Porro cxteri morluorum non vixerunt, clonee
consummenlur mille anni. q. d. Saraceni, Turcae, caeleri-
que inndcles, qui per Mahomelismum, iufidelilatem, alia-
qiie scelera quoad aniinam spirilaliter coram Deo sunt
morlui, destinatique ad mortem aeternam, hi hisce mille
annis sectae Mahometis non vixerunt; sed iis explelis vi-
veut, quia convertentur ad Christum, viventque vila gra-
tiae et gloriaj. Haec esl resurrectio prima, qua maior pars
mundi a morle infidelitalis et peccati resurget ad vitam
Gdei et iuslitiae: his obtinget resurreetio seeunda, qua re-
surgentes ibunt iu vitam bealam, et regnabunt cum Chri-
sto mille annis, id est per totain aeteruilatem. Et cum coa*
cst. Sensus ergo est, q. d. Aniinaj horum Martyrum de- Q^ gummati fuerint millo priores anni, qui antecedunl resur-
collalorum, licel mortus et annihilatx videanlur impiis,
in ckIo tamcn vivunt et rcgnant ctim Chrislo inille annis
iam riiclis, id est, lola serie temporis hiiius saeculi, quod
fluet a Christo usque ad Anlichristum et diem iudicii; iu
qiia qiia> priusdecollatacsunt pluribus, quae posterius pau-
cioribus aiinis vixerunt et regnarunt, ac viveut et regna-
bunl usque ad finem miindi, quando in corpore glorioso
resurgent, ut plane pleneque beatae regnent in aelernum:
ita Primasius, Richardus, Aretas, Ambrosius, Reda et alii
passim. Idein ergo hic sunt tnille anni cum illis v. 2. 3.
et 7. millenarius enim, ut dixi, sigoificat temporis multi-
tudinem et universitatem.
Porro hi milie anni , cum agitur de ligatione Salanae,
iisque dicilur post mille annos solvendus, praecise fioiun-
tur in initio regni Antichrisli : tuni enim solvetur Sata-
nas. Cum vero iidem inille anni tribuuntur Sanctis, di-
cilurqiie quod eorum animae per mille annos in resurre
rectionem priinam iain diclam, solvetur Satanas : quia
post extinctam seclam Mahomelis Satanas excitabit Gog
et Magog prodromos Antichristi, ipsumque tandem Aa-
lichristum.
Confirmant hanc suam eentcntiam et explicationera,
Primo, qiiod S. loannes cum in Apocalypsi conscribat ma-
gis notabiles et illustres Ecclesiae persecutiones, non vi-
deatur omisisse maximam et longissimam, qualis est Ma-
hometis et Saracenorum; quin potius eam prae reliquis
indicari, sed prophetice, id est, ajnigmatice et obscure.
Secundo, quod hic agal de temporibiis novissimis, eiug-
que praeludiis et lypis, qualis est secta Mahomelis. Unde
et cap. 6. 8. seclam Mahometis designavit per equum pal-
lidum cui insidebat mors, ac mox post eam transit ad tera-
pora novissima Anlichrisli, quasi post eain baec brevi se-
cutiira sint.
Tertio, quod mille annos loties praecise hoc capite assi-
ctione prima regnabunt cum Christo; tunc hi mille anni, tn gnet et iterel. .Mille autem nusquam invenire possiimus,
qviibus durat regnum hoc animarum, et earum resiirre
ctio prima.porrigitur usque ad resurrcctionemsecundam,
pula corporum, quae fiet ia die iudicii. Alioqui enim esset
implicalio manifesla, asserere regnum hoc animarum per
miile annos fiilurum esse ante solutum Satanam, et si-
miil dicere regnum hoc fore praemium eorum , qui post
solutiouem Satanie aut oppugnati, aut capite mulctati
siuit: eo quod noliierint adorare Salanae besliam, id est
Anlichrisliim. Utruinque vero hoc iuodo recle conciliabis,
si dicas inille annos hosce, quateniis respiciunlligationem
Satanae, prajcisc lerminari in Anlichristo; qiiateniis vero
respiciiint regnum et gloriam aiiimaruin, ulterius porri-
gi usque ad diem viciniim iudicii, in quo aetprnum et ple-
num undequaque rcgnum nanciscenlur. Regnum eniin
quodsemelinrhoaruntnonamittent,sedsemiplenum quod
adepta: sunt oblinebunt, donec plenum in die iudicii adi-
piscantur.
nisi in secta .Mahometis. Ipse enim Mahomet sive a Deo,
sive a diaholo inspiratus, praedixit suam sectam etreguum
duraturum per mille annos. Idem praedixerunt alii, adeo-
que haec communis Saracenorum et Christianorum est vox
et sentcnlia, qiiain Mahometani pro indubitata et certis-
sima habent.
Quarto, ex rei evenlu. Videinus enim iara mille annis
mahometismi pcne explelis, hanc sectara eiusque impe-
rium valde nutare et inclinare Turcae enim deficiunt ani-
mis, viribus, unione (dum inler se rebelliones et schisma-
ta internecina concilant) mililia, ducibus, pecunia, re-
busque CKleris, quibus Cliristiani Iinperalores, Reges et
Priiicipes aorrescunt et assiirgunt. Sane Deus Serenissi-
mum Imperalorem Ferdinandum, utpote fidelem , pium,
clemenlem, iiistiim pree multis, tot prosporis successibus,
victoriis et beneficiis cumulat, ut eum Deo curae et cordi
eese uon lam oculis cernamus, quam manibus palpeinus.
Commenlaria in Aporalypsin S. loannis. Cap. XX.
1001
Idem dico dc cateris Prinoipibus orlhodoxis. Atque iit a- a Aureoius per hosce mortuos accipit Fredericum II. Im-
i:-- . o :.-: ii i_..: u:~..™.. ,..) ,.„ III pgp ^^^ suis, qiil s (jregorjo IX. Fonlifice excommuni-
lios laceam, Sereoissimus Foloniac rei Sijjismundiis III.
elusqiio proccrcs. oiiiio Doininl 1021. iliuslrcm illaiii de
Turcis limifjtil Di;i dono roiulerc vicloriam, qua eos pcne
proliivoriiiil ; prolrituri plane, si cam prosecutl fuisscDt.
Ille cniin anniis Doinini 1G2I. praccise fuit inillesimus ab
nnno Domini 021, n quo Tiircaj .Mahoincds suacquc scctBB
Bnnos niiinerant. Illo enim anno asserunt .Maliomctein
iura ct lcj^cs darc coepisse: a quo proinde suam a?ram,
quam ipsi llrfjiram vo'-Bnt, ordiuntur, sicut Christiani
siiain aM-ain ordiiinlur a iialivilalc ('hristi: ila (jcnebrar-
dus in Chrouol. aiino Chrisli 021. Vcrum Chrisliani or-
dlimtiir annos srcl^c ct rrfjiii .Mahomclis ob auno t^hristi
630. Illo i-iilm fundala csl hrc seria ct regnum, illoque
pariler niortiiusest .M.ihoinel. Ila Theophanes, (Adieuus,
Baroniiis, Bfllnrm. Gordnniis, Bzovius, Spondanus, el a-
lil in Chronol. Qnare ctim iiislnnle iain annoChristi 1030.
explcndus sil millcsiiniis a Mahomclc annus, circa illuin
inagnam Impcrii Tiircici ct scclas Mahomctan.T; inclina-
tatiis csi in Concilio Laleranensi : unde vidclur hoc schis-
ma Frcderici diiraturum mille annis,scilicct usqiie ad An-
lichristum. Sed ct hic fallit prophelia , nut potius conic-
ctalio .\urPoli : nam hoc schisma iam diu evanuit. .Male
coinpiitavit Aureolus c\ co, quod nplnalus sit statim post
sua tempora venlurum .Vntichristuin. .Nam hisloriam Ec-
clcsiasticam ab initio prosequilur,et pcrducit usque ad sua
tcmpora, cainqiic pcr parles ita adaptat Apocalypsi.ut iu
sua ietate finiat . ab caque mox salial ad Antichristum .
nimlrum fuit ipse hisloricus , noii Prophela : scivit quid
ante se f.iclum cssot, nescivit qiiid posise futurum esset.
Uiide llquet , Apocalypseos explicalioncm quam ipse tra-
dit, tantuin applicationein csse,et adaplatioocm nd histo-
riam Ecclcsiaslicam a Chrisio ad sua u«que lcmpora Ve-
rein aliud, ct alia posl Aureolum tempora spcctavil csle-
stis ha;c aquila, pula S. loannes, ac novissima muodi tI-
dit ct prxdixit, u(i mox patcbit.
•■•"&"" - ... ,..w , w „. ,,....v......
tionem, vcl ruinnin, aut ruina> cxordiiim expcctanl. (Juod U Simili ratione permotus S. Norbertus, Ordinis Pra^mon-
ipsiim ita rcvcrn f irc, iionniilli viri sanrtitatis et prophe
tlie fama rclchrcs in li.ilin. (■crmnnia, Hispania, ctc. pra:
dixcriint. Idein viri sapienlcs ct sagnces cx variistum pra!-
teritls, liim prKsenlihiis cvcntibiis solcrler conicclanl, di-
etitanlqui- fincm el tcrininiim bclli contra ha.>rcticos, quein
propcdicm spcrant , forc princi|iiuiii brlli conlra Ttircas
et Sarnconos, nisi Christianoriim vcl xinulationcs et dis-
sidia, vel socordla et torpor, vcl graviora scelera impe-
diant. Ad hoc enim miiltis marrnisqiic volunlatis sux iu-
iJiciis eos invilare ct vorare videlur Dciis.
Accedit congrucniia lypi cum antitypo Liberalio cnim
Hebra;orum a 1'haraonc ct .F^vpto typiis fuit liberationis
Chrislianoruin e potcitntc inlidditim, pt;cscrliiii Turca-
rum. Atqiii 1(>30. circitcr anni fliucruiit a scrvitiitc He-
bra^oriim iii 7lC;j\ pto iisi]uc ad plcnnni coium libcratiunein
faclam pcr (^.hnstiiin. Krgo tolidiMn anni (liieDt a (Jhrislo
iisque ad plcnam (Jhristianoruin liberalinncm ab iiilidcli-
biis, pricscrtiiii Tiircis: illa crp;o lict sub anniim ChristiP
1030. Idqiic nliqiialcntis aduinbravit (^.hristus a^l.nlc siia:
uain anno trif^ciimo coppit pr.Tdicarc ct fiindare Christia-
nismiim. Oiintlo .\strologos, qui ex aslrorum concursu
sub anniim iniii dicluin f.itiiro idrin diviiinnt , atqiic hnc
de re libros cdidcrunt. Hxc enim divinatiu pariiin lula ,
incerla et infida cst.
Ila Auclorcs iioiiniilli.myslicc potiiis qiiain litlcraliler.
Verum qiiam vcra sit coruiii ha!c vcl sentcnlia »el suspi-
cio, brevi cvcntus .Tinsquc dorcbiint.
CsTBRi MORTioniM, pula iin|irobi et rcprobi omnes,
ROM viXRRLMT. scilicct viln bcatn; scd ivcriiiit in ii'or-
lcni primaiii, id cst. iii dninniitiniicin aniniac iii g.-hcnnn,
D01KC COnStMMEIITUR HiLLE A!(NI ) HuillS SiECilli in hac
»ita tcmpoinli, iit cn linila por rcsiirrcriionem caiit in
morlem scciindain. Oppnnil cniin pios iinpiis, clcctos re-
probis pcr huscc mille untios, qiiod nimiriiiii pii el ilccti
vivant in resiirrcrtione priina, id cst, qiioad aniniain sint
beati, rcgnentqiic ctiin Christo, donec hi millc aniii con-
slratcnsis fundator, vir Apostolicus ct prophclico pollcns
spiritu, sub anniini Doinioi 1100. Antichristi advcntum
immincre cxistimavit ; dc quo ila scribit uculatus el auri-
tus tcstis S. Bcrnard. Ep. oG Quod a me de D. Fiorberto
sriacilamini. si videlicet iluriis si( lerosohjinam, ego nescio.
Kam cuin anle hos paucos dies eius facicm viderc , et de
cxlesli fiHula, ore videlicel ipsius plurima haurire merue-
rim , hoc tamen ab ipso non audivi. Verum de Anlichristo
cum inqiiirerein quid senliret. duranle adhuc ea qux nunc
rst gencratione revelandum illum rsse , certissime se scire
proteslalus est. At cum eamdem cerlitudinem unde haberet,
scisrilanli mihi exponere vellet. audilo quod respondit, non
tnr illiid pro certo credere dcbere pitlavi. AJ suinmain ta-
mcn hoc asseruit . non visurum se mortcm . nisi prins vi-
dfiil r/enrralem in Ecclesia persecutionem. Nolavit forte
schisma, quod patiln post fccit Pclrus Leonis contra la-
nnccntiiim II. Pontificcm.
Svmholicc nolant aliqtii.rcpcli hic et nominari bis mil- Chrisii
lc annos. qtiibiis rcgnabiint .\lartyrrs et Sancti cum Chri-j''* '*'"*■
sto , ut dcnolelur bis niille annos duraturam Ecclesiam , „,i|e a,^
et regnuni Christi in lioc s.tcuIo , ac posl illos fore linein m-, iduo-
iniindi, ct rcgnuin gloriosum ajtcrnumqiie Christi ac San-''"' "^*
cloriiiii iii ciclo. (^cnscnt cnim, nut polius coniiciuiil iiiul-
ti, mundiim duratiirum pcr scx niillia annoruin, scilicct
qiintuor millibtis aiilc Cht istum, et bis millibus post (^hri-
stiim, non praecise, scd circiler, sive plus iniiris. Nuini-
nnntur crgo liic mille anni a Chrislo usqiic ad fincm mun-
di : qtiia vcrc iiiillc erunt, non simpliecs, sed rcpriiii sive
diipiircs, hor csl bis iiiilli". Iiiio \'ic;;as ct aliqui nlii pii-
Innl S. lonnncm bis millc nnnos aiiinerare, qiiia priores
crant divcrsi n postcrioribus, itaqiie loaancm prscise nu-
mcrare bis millr annos pnst Chrislum.
.\d id aslrurniltiiii conj^iiias ralioncs plures afTi-runt. Probac.
Priinu cst. quia scx dicbiis rondiltis est miiiidiis: ergo to- I.
tidcin, puln sc\ millibns annoruin, consislcl. .Millccniia
anni siinl npud Dciiin sicut dics unus.ut ait S.PetrusEp.
, . ..,, , .. .. ., „, ^.. _ „ ..„.. »,,.,. c ,...« ., -..,..» «... , -. --^.
snmmentiir, ut (iinc transeant ad rcsurrectioncm sccun- '•' 2. ca|) 3.8. cl Ps. 89. 1. Undc licn. v. 1. quo describitur
dam, sinlqiic brati ct (^loriosi in anima ct rniporc: iinpii
vcro ct rcprobi duin iiioriiinliir, Iranscnnl iii iiiortcm pri-
mam,id csl, in punilioncin nnima< iii infcrno; ut ronsiiin-
inalis inillc nnnis hiiitis vit.T , in dic iiidicii rcsiirgcntcs
transcant in morlcm scciindam, id est, punitlonem iotcr-
liain aniiiiEP cl cnrporis.
Alliidil lolo lior loro Inanncs nd Isni.T rap.2G. 11. nbi
prinio, dc iniprobis moricntihus ait Isaias: Morirnlrs non
vivant. gigantrs non rrsurgnnl : proplrrea vi.^iilasli et con-
trivi'li ros. rt prrdiiliili oiiinrm mrmoriam roruin. Dcindc
T. 19. dc piis moricntibus pcr antithrsln siihdit : Virrnl
mnrtui lui. inlrrfrcli tnri rruirgrnt. El v. 20. \ iidr pnpu-
luf inrus. inlra in rubirula tun.claudr u^tia lua snprr te :
absronderr inodiruin ad momrntum . doncc prrlninsent
indignalio. id cst, persccutio Antichristi, inqiiit Alcazar.
Vidc ibi dirla.
VoL X.
crcalio cl fnbriia niiindi, rcpcriuntiir sci alcph : alrph au-
lciii Hcbr.Tcis arithinclice dcnotnt mille, q. d. Crcavit Deus
ta?lum et tcrrnm nd scx Alcph, id cst. iit durct scx millia
nnnnnim. (^Dnlirmnliir id primo, qtiia dies srplima, piila
sabbnltim. qtio qtiicvit Dcus ab opcrc crcationis, signili-
cal dicin brat.T qiiictis Sanrloiiim post rcsiirreclioncin
commiinciii in c.Tlo.uti doccnl l'atrcs, piitaseptimum mil-
lcnnrium irtcrnilatis : crgo proporlioiinltlcr ct conscqiicn-
lcr, scx pra'ccdcnlcs dics crcntionis miindi rcpr.\"scnlaut
scx inillcnnrins lcmporis ct sa<ruli hiiius.post qiiod imme-
dinlr srqiirtiir snbbnliiin, id csl, scpliniiis millcnnriiis iC-
tcrniUiis. 1'iidc S. (^yprinntis tract. dc Exhurt. mnrtjrii,
rnp. 11. Piiini. iiupiit, in dtspn^ilionc divina feplrin dics
annoruin srplrm inillia continrnlrs: sccundo. scx [irimi pa-
rcnlcs orbis, srilirct .\dam, Sclh. Enos.Cainau, Mnl.tlccl,
larcd, iiiortiiisunl;scplimusHenoch vivus inc.Tlitiii trans-
l-2ij
1002
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XX.
lalus est: qiiia posl millcnarios sex qiiibus labor et mors J^ vissimum, ct a S. loanne Ep 1. cap. 2. v. 18. novissima
Tigiierit, initlum erit quieta; ct imrnorlalis vita;, ail Isido
rus citatus a Glossa in cap. 5 Gen. Tertio, (jcn. 6. v. 3
liominum vilre et aevo slatuilur mcnsiira 120. annorum ,
quos syrnbolici symbnlice accipiunt, nimirum ut hi sint
anni magni et Mosaici, puta iubiloci.ila ut quilibet corn-
plcctalur quinqiia^inla annos : quo fil, iil hi 120. anni Mo-
saici conriciaiit sex millia annorum vulfjariuni, quibus du-
rabit miindus, et hominum gcneralio. Multiplica enim
120. per quinquaginta, inveuies sex millia. Quarlo, quia
loannes consignans hic ajtalem et (inem mundi , sexics
nominat inillc annos, qiiasi InDuens scx millibiis annorum
duraturum munduin; primo, enim ait v. 2. Ligavil ciim
per annos mille; seciindo v. 3. Donec consummcnlur mil-
le anni ; terlio, v. 4. Eegnavcrunl cum Chrislo millc an-
9iw;quarto, v. 5. Doncc consummcntur milkanni; quin-
to, V. 6. Rcgnabimt cum illo mille annis ; sexto, v. 7. Cum
consummali fuerint mille anni.\}\. quid cnim praecise repe-
tit sexies to mille an?i« sine necessitatc.illudqiiesexies ile-
rat el inculeat,ni->i iit innuat post scx millc aniios fore con-
summalionem mundi, Apocalypscos, rerumque omnium.
Confirmatur, quia hac de causa S. loauncs cap. 6. a
quarlo sigillo cqui pallidi, qui rcprKseiilat Malioinetein
et Saracenos, per quintum sigillum quo prodeunl animae
Marlyrum ab iis occisorum petentes vindictani, slatim
in sexlo sigillo v. 12. transit ad teinpora orbis novissima,
videtque solem obscurari, lunam rubesoere, slellas de cfe-
lo cadere, elc. utsignificct quod post Saracenismum pro-
xime sequetur finis mundi. Ipse ergo est ullinia piiblica
et generalisEcclesia» persecutio : ac proindeipsius et mun-
di finis in hoc scxlo eius annorum millenario appropin-
quat. lam enim saraccnismus duravit millc annos, et ad
finem vergit. Quin et Mahometani iactant oraculum,suam
sectam et regnuiii duralura mille annis : estque hoc in ore
eorum frequens et celebre ; nimirum post mille annosilla
declioatura, iit sensim secla deficiat et eat iu ruiuam.
Seciinda ralio, est a pari vel siniili. Tres in mundo suc
hora; et a Paiilo \. Corinth. 10. 11. finis sxculorum : un-
de ct S. Petrus Ep. 1 . c. 4. 7. Omnium, ait, finis appropin-
quavil; et S. lacob 5. 8. Adventus Domini appropinquavit.
Terlia ralio est, quia miindiis iam videlur sencscere,
ac tendcre ad occasum elinlcritum. Nunc enim longo ve-
riiis est id, qiiod de siio a;vo dixit S. Cyprianus ad licme-
Irianum : Scirc dcbcs senuisse iam inundum , non iltis vi-
ribus slare quibus prins steterat, ncc vignrc el robore eo va-
lcre quo anlca prxvulebat. Hoc mtindus ipse iam loquitur,
et occasum sui rerum labentium probalione iestatur: non
hicme nutriendis seminibus tanta imbrium copia; non fru-
gibus xslale torrendis solita flagranlia est, nec sic verna
de temperie sua Ixla sunt ; ncc adco arboreis fcetibus au-
tumna facunda sunt. Minus de cffossis et fatigatis monli-
bus cruuntur marmorum crustx, minus argenli et auri o-
2XS suggerunt exhausla iam metalla. Dcficit in agris agri-
cola, in mari nauta , miles in castris , innocenlia in foro ,
„ iustitia in iudicio, in amiciliis concordia, in artibus peri-
>' tia, in moribus disciplina. Minuatur necesse est, quidquid
fxnc iam proximo in occidua el extrema devergit. Et mox:
Hxc sentcntia mundo dala est, hscc Dei lex esl, ul omnia
orlaoccidant, cl aucta senescanl, cl ivfirmcntur fortia, ct
magna minuantur, et cum infirmala ct diminuta fuerint,
finiantur. Cum olim ullra 800 et 900 annos vita hominum
longxva procederet . vix nunc polest ad cenlenarixim nu-
merum pervenire. Canos videmus in pueris , capilli defi-
ciunt anlequam crescant,nec xtas in senectute desinit,sed
incipit a senectule. Sic in ortu adhuc suo ad finem nalivi-
tas properat, sic quodcumque nunc nascitur, mundi ipsius
senectute degcnerat ; ut nemo mirari debeat singula in mun-
do ccepisse deficere, quando lotus ipse iam mundus in de-
fectione sit et in finc. Unde sub finem concludit : Quia iain
mundi finis inproximiO est,adDeum mcntes vestras Dei ti-
morc convertile. Putavitenim, licet falso ex falsa Chrono-
logia S. Cypr. iam elapsa esse sex annorum millia, miiQ-
di diirationi a Deo prsslituta. Hoc enim est,quod ait ipsc
cessive fiierunl leges el slatiis, nimirum lex natura;, lex P ad Fortiinatum dc Exhort. mart. Sex millia annorum iain
Mosis, lex Christi. Atqui tempus legis nalurae, quod fuit
ab Adam usqiie ad Abiaham (qui circumcisionem,qua; in-
jliiim fuit et tessera legis Mosaicae, a Deo accepit et in-
stituit) duravil pene per bis mille annos. Uursiim, lem-
pus legis Mosaicse, sive circumcisionis, pariler duravit bis
mille annos : tot enim siint pra;cise ab Abraham usque ad
iialivilatcm Christi, utpatet exTabuIaChronoiogica,quain
Genesi prajfixi. Ergo pariler terlia lex et slatus mundi,
puta lex gralia; et Christi, durabit lolidem, id est, bis iiiil-
le annis circiter; ita ut triplcx hoc triplicis legis leinpiis,
qute totius mundi est Klas, simiil iunclum conficial , du-
relque per sex millia annorum. Unde in huiiis rei symbo-
lum et typum iussit Deus losiie , ut in Iransilu lordanis
arca Dei distaret bis mille cubitis a populo, losue 3. v. 4.
ut significarelur, duobus millibiis annorum lempiis illiid
describenduin, quo sacer lordanis huiiis baptismiis, caele-
riqiie Sacramenla vigeant; quo nou nisi procul arcam, et
qua! in ea condila sunt inyslcria , in «nigmate, inquam,
pene complcntur ,ex quo hominem diabulus impugnat. Idein
de scnesccnle mundo , aeque ac de adventante eiiis fine,
censuit S. Ambros. lib.10. in Lucam.Hilar. in Constau-
lium, S. Greg. hoin. 1. in Evang. el S. Chrys. hoin. 3.3.
in loannem: ISon, aW., longe a fine absumus, sed iam mun-
dus properat: hoc bclla, hoc afflictiones , hoc terrx motus.
hoc extincta charitas significat.
Confirmalur primo, quia videmus Romannin Imperiuin
valde declinarc, el ad inlerilum vergere. Hoc auleiii du-
rablt usqiie ad Antichrlstum et fiiiein muiidl, ut patct Du-
nicl. 2. V. 43 et 4i. ergo mundi fiuis appropinquat. Rur-
suin videmus Evangelium pra;dicari in China, lapone, In-
diis, et incognilis hactenus provinclis, adcoque totum or-
bem pervasisse. Ergo finis muiidi advenlat. Nain Chrlsli
vox est : Prxdicabitur hoc Evangelium regni in universo
orbe. in teslimonium omnibus genlibus ; el tunc veniet con-
summalio, iMallh. 24. 14.
Quarta raiio est ab auctoritale et traditione. Ila enira
et quasi per speculum, arcain, id esl humanitatem Chri- IJ in hanc senleutiain conspirant Chrisliani, Hebrsei, Genti
sti, et latentem in ea divinitatem, quse iam pcr niille sex-
centos annos antecessit, videamus; eam, prope, id est fa-
cie ad faciem , conteinplaturi in terra promissa, id cst in
caelo, explelis bls mille anuis, inquit ibidem noster Sera-
rius qusest. 8. in fine. Unde sequitur,ab hoc lempore us-
que ad Antichristum, diem iudicii, rcsurrectionis et glo-
riae Realorum, superesse quadringenlos annos, non pra;-
cise, sed indefiuile, iiti mox dicam , quibus adhuc piiTdi-
candum est Evangelium in Sina, Tartaria , aliisque inco-
gnitis Indorum regionibus, ibique fundandae sunt Eccle-
sia;, et stabilienda Chrlsti religio : ac deinde iis exaclis ve-
niet finis mundi, rcrumqiie omnium, ibique termlnabitur
Apocalypsis , omniaque eius mysleria , uti hic innult S.
loannes. Porro tempus legis Chrlsti non fore maius, aut
non multo, tcmpore legis naturce et Mosaicae , colligilur
ex eo quod tempus legis Chrisli a Prophelis vocetur no-
Ics, Grajci et Latini, ul videatur esse vetus eommunisqne
traditio. Itn S. August. libr. 20. de Civit. cap. 7. expli-
cans hosce inille Apocalypseos annos : Mille, iuquit, cmni
duobus modis possunt intelligi; aut quia in ultimis mille
annis ista res agilur, id est sexto unnorum millenario,tam-
quam sexlo die, cuius nunc spatio posleriora volvuntur ;
scculuro deJnde sabbato,quod non habet vesperam, requie
sciliccl Sanclorum qux non habet finem : ul huius mille-
narii tamquam novissimam ].urtem, qux remanebit usque
ad lerminum sxculi, mille annos appellaverit, eo loquen-
di modo quo pars significcdur a toto ; aut cerle mille annos
pro annis omnibus huius sxculi posuit, ut perfecto nume-
ro notarctur ipsa temporis plenitudo.
S. Hieron. in epistolari explicatione Psal. 89. ad Cy-
prian. ex illo eius versiculo: Quoniam mille anni ante ocu-
los iuos tamquam dies hesterna qux prxteriit, deducit,
III.
IV.
Commenlaria in Aporalypsln S. loannfs. Cap. XX.
1003
omncm prascnlis sasculi durolioncm forc scx millium an- a Hkc senlcnlia ( non definiendo cerlum diem, nec on
norum. Hgo, inquit, urbtlrur ex hoc loco millc aiinos [iro nu ' '
m j uli cominunis, ita probubilis est cuiiicLtura ; nibil
enim ccrli hac iu re dcGuire possumus, ulpoie quac pon-
dcl a secrcto Dci decrclo, ne audiamus illud Cliristi: ^on
est veslrum nosse tempore vel momenta, qux Pater posuit
in sua poteslate , Aclor. 1. Et hoc tanlum vidcnlur velle
S. Aug. In l'sal. 89. 4. Btda lib. de Rationc Temp. cap.
05. Pcrerius in Gen. c. 2. i. Frauc. Suarez 3.p.disp. 53.
sccl. i. loscphus Acosla lib. 1. de Tenip. no»issira. rap.
2. et aliqui alli , qui liunc coinputuin sex millium anno-
riim mundi respuunt, nimirum si dcfiuile et praccise ia-
lus Scnensis lib. 5. Hibliolh. aiinot. 190. liccl cniiii ali- tellifjalur. Inde euim scqucrelur, uli n-cle ipsi arf umen-
_..: ._ i:- <•_:... ,-i :,: i_- „„:..:„ j„ tau lu T, Hos pussc sci fc cl indicarc prscisc auuuin ct dicm
consuniinaliouis mundi , et extreini iudicii , scilicct diem
iudicii fore «nno mundi primo post sexiirs millrsimum ,
eiusquc priino dic. Illu ciiim piiecisc (iniuntur scx millia
annorum, quibus dicilur duraturus mundus. Hoc autcm
repufjnat Christo dicenti: iJc die autem illo vel hora neno
scil, ncque angeliin cxlo, .Marci 13. 32. Idlpsum autein
Rursum, idcm diseite asserit S. Gaudcnlius Brixianus u non scqiiilur,si hunc nuiiicrum sex millium aniiorum iloa
una die solitos appelluri , ut scilicet quia muiidus in sex
diehus fabricatus. sex millibus lanluin annorum cicdulur
subsislerc, cl poslca venire seplenarium et oclonarium nu-
tiierum, in quo vcrus excrcealur sabbalismus: undc et oclo
beatitudinibus bonorum operum prxmia promiltunlur. 1-
dcin innuil scrihens in capul 4. .Michsae. Idein cxpressc
doccnt Vicioriuus liic, S. Iiislin. qii. 71. ad Gcnles, Ire-
nxus Ilb. 5. cap. ult. Lactaiilius lib. 7. c. 14. fusc , lii-
larius Canon. 17. in Matiha.>um, quonim vcrba cilat Six-
qui cx his fuerint Cliiliasla', lixc lamcn eorum opinio dc
se.x niillibus annorum mundi , ad cnorcm Cliiliaslaruni
imperlincns csl. Idcm censcnl Rabanus in Dcutcr. lib. 1.
cap. 11. Q. lulius Hilariou lib. de Mundl duralione, qui
c.\tat loinu 7. Ss. Palrum. lix Elhnicis idcin tradidcrunt
Hydaspcs, Mcrcurius Trismcgistus cl Sibjlla}, testc La-
clanlio ct Si.xto Sencnsi.
tracl. 10. Expeclamus, inquit, illuin vere sanclum sepli
mi millesiini anni diein , qui adveniet posl islos sex dies,
sex viillium videlicct annorum sxculi , quibus compklis
requics erit vcrx sanclilali, cl fideliler crcdenlibus in re-
surrectione Ckrisli. iMam nulla eril ibi puyna conlra dia-
bolum , qui lunc utiquc dctinebilur suppliciis relcgutus.
Idcin ducet S. Gcriiianus Conslanlin. Palriarcha e.x au-
ctoritalc illiislrium (jroicia; Palruin, S. Cyrllli, Hippolyli,
ctc. Iib. dc Thcoria rcrum Ecclcsiasl. ubi cau.saiii iiuitii-
rit, cur Poiilifcx pdpiilobciicdircns, dlf^ltosattollatad siip-
putatiiincm nuincri GoOO. accoinmodalos? «c rcspundcl:
qiiod Ponlifc.x obsignet popuhim, id siiblndicat, advcnliim
(Jhrisll nd iiidiciiiin forc aiino mundi 0300.
Idcin doccnt Isldoriis, et noster Scrariiis, iiuos pnulo
antc cilavi, Abbas loachim hic, Bcllariii. lib. 3. de Kom.
1'ontif. cap. 3. Fevardcntius in Iren. libr. 5. cap. iilliiii.
(jcnebrardus Iibr. 1. Chioiiolofj. pap;. 2. loan. Plciis .Mi-
randul. libr. 5. cap. 10. in .Xslrolot^. ubi ab aiino Di)ini-
arilhinetice et prajcise, sed jjcouiclric et moralitcr occi-
pias, nimirum hoc scnsu, quod inundus duralui us sit lan-
luin sc.x millcnarios annorum, non pliircs.ac proinde noa
pcrvenlurus sit ad scplics millesiinuin, scd ante eum dc-
sinct: an nulcm, et quot anni, vel s mpliccs, vcl dcni, vel
eliam centcni, post sexics millcsimum futuri sint, ct evcur-
suri vcrsus scptics millcsimum, usqiie ad fincm mundi ,
hoc ijjnoianius: sullicil nosse nos vcrsari in ultiino mille-
nario annorum inundi : an quid ei dcfuturum sit, an su-
pcrfuliinim, nos lalct.
Ek diclis liqiict nos valde acccdcre ad fincm mundi,
etimqiie non lonjje abessc; cuius rei miilla siinl sijna :
priiniim, quod vidcamus EvBnp;eliuiii iain pciie totu orbc
pracdiiatuin, adcoqiic ad extreiiios Sinas pcnclrassc; se-
cundum, quod S. Vinccnliiis Fcrerius, qui nuper vixil,
moiluus est cnim anno l'il8. assevcranler idipsuin pra:-
dixerit et pra;dicarit, idquc lussu Chiisti, ut liabcl Vila
^ eliis lib. 2. cap. 4. el 5. Icrtiuin, qiiod apiid Turcasron-
ni 1480. quo ipse htec scribebat, nuineral aniios quln(jcn- L. stans sit oraculum , .Mahomelis seclain duraluram inille
lusctquatuordeciin , cl dies vif^inti quinquc(scd hoc nimis
est niinutum cl prsecisum ) usquc nd consiiinmnlioncni
6a;culi. Adde,annis Domini 1485. fiiliirosadhuc qiiinf^cn-
tos qiiatuordccini.habcbis bis millc aniios posl Chrisliim.
Idcm doccl Petrus Bonf^iis tracl. dc Niimcr. niystcriis,
in scxics millcsinio, ubi pro eadcni senlcntia cilnt Anasla-
siuin Sinnilam, loanncin Lucidiim, Nicolaum Cusantim,
S. Cyrillum el Chrys. Ex Hcbracis ila censent Moses (ie-
rundeusis , maf^na; auclorilatis npud Hcbra?os , K. Isnac
in (ienes. e. 1. R. Elias, cuius hoc quasi oraculum ccle-
bratur a ludxis in Talinud tom. 4. tract. 4. qui inscri-
bilur Sanedrim, id esl iudicium : Scx viillia annorum erit
inundus , et ilcrum destruelur ; duo miilia fuerunt inani'
tatis ( legis natura; ), duo millia lcrjis lUosaicx, duo millia
crunl dieruin ilessix.
Porro S. Ambrosius caelcris Palribus, et hnic corum
scnlcnlio; advcrsatiir libr. 7. in I.urnm, scd fulsa nililur
annos. Ui autcm aniii iam qiiasi c.xpleli sunt: hiiius eniin
secla; videtiir ullima fore conlra Ecclcsiam pcrsccutio :
qiiartiim, cst prophclia sanrtl .Mulachiae .Vrchicp. Hiber-
iiioD , ciiiiis vilam scripsit S. Bcrnnrd. qii.-e exlat aptid Ar-
noldum AVion in Chronicis Ordinis S. Bcncdicti, sivc in
Lif^no viu-e lib. 2. cap. 40. in fine; in qna S. .Mnlachias
oinncs Koinanos Pontificcs a suo a;vo usqiie ad lincm mun-
di futuros, ordine per symbola el cmblcmala dcpinfjit :
quJB symbola cxplicuit, cl siufjiilis Piintificibiis usqiie ad
Clciiiciilcin \TII. apposile ndnpla\il .Mfonsiis Ciacconius.
In hac cnlm prophclia post Grtfjorium XV. qiii modo
pracsldct Ecclcsi.-c, numeranlur tantum Irijjinla duo Pon-
liliccs Hoinani, ultiiniisque dicilur forc Pdrus Iloinanus.
Si eiiiiii hicc prophctia vcra cst, lanliiiDqiic snpcrsunt 32.
Pontiliccs lldiiiani; erjjo supcrsunt diiccnti circiler anni
usque ad fincm miindi ; qiiolibct cnim nnnoriim centena-
io facilc nuiiicrniiliir scxdcciiii,iino pltircs Poiilifices: un-
ratione et siippiilntionc: (Juia, inqiilt, ad lia;c usquc mca jjdc a S. Pc-lro liiic iisquc, id csl, ad niinum Domini 1023
teiiiporn plusqiiain scx annoruin niillia a coudito muiido
clapsa siint. Hoc eniin ex vern chruiiolofjia liquel csse fal-
suiii. Eadcm rntio, idcmqiic cumpiitus iii cumdcmcrrorcrn
duxil Phllippum SulilHriuni ( qiicin cdldil noslcr lacub
PoiilaiMis ) lib. 3. Dloplra; cnp. 8 |iiilavil cnlm ipsc stio
u<vu iaiii cxacta cssc scx nnnoruin millia ab urbc coiidito.
Vixil cnim ct scripsil aiino 10. Alcxii Cumneni Iinp. ( uti
ipse ait ibideni ] qui fiiit nnnus post Christum 1 105. atqiic
uiimeral ab exuidiomundi usqucadChristum nniius5500.
uiide scqiiitur, nnno (!oinncni 10. (|ui fuit Chrisli 1105.
elapsDS fuissc annos 0(>05. ab orbe condito. (Jiiod innni-
fcstc est fulsum : (3hristuseniin iintus cst annu inundi 3!)50.
uti ostcndi iii tnbula Chronolu|j. (icncsi pra;iixa, ac coii-
seqiiciiler hucnnnoChi isti 102().aj;itur aiinus mundi5570.
Ucslniit er{;o ndliiic 430. nnni ad cxplciidiim uumeruni sex
inillium auuuruni, quibus durabil muudus:
uuuicranlur Puiitiliccs 238. quus si per annos Domiui iam
dictos distribuas, ubvcnieiil cuiquc Pontilici anni fcre se-
plcni. Tot assi{;iia cuilibct tri;;inla duorum ndliuc futuro-
ruin, cl iiivcnifiis tulniii corum succcssioiiem ct durntlo-
iiciii cxplcnd.iin aiinis 22t. Si ciiiqiie dccein dcs annos ,
cxplcndi rcslnliiinl aiini 320. siii scptcnariis des frre du-
pliim, expli-iidi cruiil aiiui pcuc lulldcm pr>x'cise, quot re-
slnnl ad cxplcndinn sextum mundi millonariiim, niiniruni
430. Addil Christianiis Druthmnrus in cap. 10. S. .Matth.
Muiorcs. ait . wntri scripluin reliquere, quod octavo C.al.
,\prilis {25Marlii) mundus fuclusest, Doininus concrplus,
el passus ; cl similiter mundus dcslruendus crit. Scd lioc
iiircrtiini cst. Hnjc cogitenius, cl ad dicni Domini qiiasi
inslunlcm nos comparcmiis: cor torrae non niri;;ainiis, iiun
studcamus hic familjis ct palatiis, utpotc vi\ diiccnlos an-
uosduraturis,crigcndis; scddoinos in cadispcrpetuas per
lOOi
Commenlaria in Apocalypsin S. loaiwiis. Cap. XX.
Mornl.de
llXll.Ji
iiiMiectu-
oleeinosynariiin aliarumque virtuturn opcra , fubricemus. J^ ribus Ordintiin, aliisque Ecclesia: reformatoribus adaples.
Totam mcntem ad fulurura sevum iransferamus; sludea- '^ ""■' '^ *"" '""-'■ "■' "-;■"»"'.' - -- •
iDUS, pinfjainus, vivainus ailernitali. Erfyo
Moralitcr disne hic mundum, ulpolo senescentem el oc-
cidentcin, contcinnere: ciiin illo enim cl tu, cl oinnia qiiaj
in eo siinl, brevi senescanl ct occidanl oportcl. Hoc cst
qiiod inculcat S. lonii. Epist. 1. cap. 2. v. 15. Notile di-
liqeic mu7iduin. nrque cu quie in mundo sunt. Si quis di-
ligit niiindum , non esl chnrilas Palris in co ; quoniain o-
mne quod esf in mundo. concupi.icentia carnis est, et coii-
cupiscentia oculorum.et superbia vitw. Et mundus Irans-
il , et concupisccnlia eius. Quiautem facilvolunlalem Dci,
manel in xternum. Filioli, novissima hora est. Et S. l*c-
tni.s Epist. 2. cap. 3. v 8 Vnnm vcrohoc non lalcul ros,
charissimi, quia unus dies apud Dominum nicut niille aii-
«/, et mille anni sicut dies unus. Adveniet aulem dies Do-
vtini ul fur, in quo cscli magno impetu Iransicnl, elemen-
ta vero calore solventur , tcrra autem el qux in ijjsa sunt
opera, exurentur. Cum igilur hxc omnia dissolvcnda sinl, el decus sacerdoltini ; beatiludo vcio propria estiustorum
vos essc in sanctis conversationibus et picla- u cu ' '
Syinbol. S. Aug. Mors, ait, priina est mois corporis ;
secunda, est dainnalio. Atidi eum in Senlent. n. 147. De
prima corporis inorle dici polest, quod bonis bona sit, ma-
lis mala: secunda vero sinc dubio, sicut nutlorum bonorum
est. ila nulli bona.
Bbatus, et sanctus, QUI BABET PARTBU IN RESUR-^'6" 6.
BECTlOfilC pbima: IN IIIS SECU^DA MOBS ^ON UABBT po-
TESTATEM ; SED EBUNT SACEIlDOTUS DeI ET CliBISTI ;
(Saiicti quliljcl liic, ull cl cup. 1. 6. vocaiilur saccrdoles
niyslici, quiascilicet oirfrunl Uco sacrificiu jaiidis.fjnitia-
ruin aclionis el oiiinis obseqiiii; et begnabunt cum ii.lo
MILLE ANNis ) De quibtis dixi V.2. scilicet usqiie ad rcsur-
rcclioiioin scciindam, id cst corporum, qijcE iiet in die iti-
dicii. Nola proporlioncin, et relationem qiise est inter bea-
tus et sanctus , atquc iiiler sacerdolcs el regnabunt. Nain
vox sanclus respoudet voci saccrdolcs : et vox heatus re-
spoiidel verbo regnubunt. Sanclilas eniiii propria est dos
quales oporlet vos esse in sanctis conversationiOus ei pi
tibus, expectantes et properantes in advcnlum diei Domi
ni? novos vero cxlos, el novam lerram secundum promissa
ipsius expeclamus, in quibus iuslilia habitat. Praeclare S.
Gregor. lib. 8. Moral. cap. 28. in nova vero edilione c.
24. iVewo valct mobilia diligere, et ipse immobilis slare. Et
hoin. 36. in Evang;.S;7 res tcmporalis in usu, xlerna in de-
siderio: illa in ilinere , hscc in pervenlione. Et lib. C. Ep.
26. exliorlans Andrcam ad conlcmplum inuudi: Cur, in-
quit , magnipce (ili , non considerns quia mundus in fine
est ? omnia urgcnlur quolidie, ad reddendas raliones xlcr-
no et tremendo iudici ducimur. Quid ergo aliiid nisi de
advenlu illius cogilare dcbewus? vila enim nostra navi-
ganti est similis. ts namque qui navigat, stat, sedet, iacel,
vadit ; quia impulsu navis ducilur. lla ergo ct nos suiiius,
gui sive vigilantes, sive dormientes, sive lacenlcs, sive lo-
quenles , sive ambulunles, sive volenles, sive nolenles per
momenla lemporum quotidie ad fineiii tendimus. Cum igi-
m Chrislo regnantium: ita Alcazar
Deniqtie nolat S. Augiist. hisce verbis, Erunl sacerdo-
tes Dei el Christi, contia Arrianos deiiotnri Chiistum qiio-
qtie esse Deuin. Nain illi ipsi, qtii Dci Patris, eliaiii Chri-
sti saccrdoles appcllautur; soli eniin Deo , uti altaria et
leiiipla, ila et sacerdotes consectanlur; sacerdolis eniin
est ofTcrre sacriticiuin , qiiod nulli nisi Deo ofTerri polest.
Quocirca hfec quatuor inlerse connexaetcorr('Ialivasunt. correl.i-
Sacerdos euiiii est sacrificii saccrdos : et vicissiin sacrifi- liva junt
ciuin est sacerdotis sacrifiuiuin. Kursuin sacerdos el sq. *•"'«"'"'
crificium csl altaris et leinpli sacerdos et sucriliciiiin : ac ncium,
vicissiin allare et templum est sacerdotis et sacrificii alta- aitare et
re et tcinnluin. Ctii ereo unum ex liis debetur, illi deben- ''','"'
,' . I- r» pliina.
tur el rclitiua, piita soli Deo. *^
Et cum consummati fuebint mille anni ( lempore ^^,5 .
Anlichrisli ) solvetur SataNas ( (jiaece 0 i;«rc(»«c, ptita
Liicifcr) ET exibit, et seducet Gentes qvm sunt su-
PEB QUATUOR ANGULOS (id est, plagas) TEKByG, GoG ET Go?
tur finis noslri dies advcneril , ubi nobis erit omne quod {"] Wagog.) q. d. Sediicel omnes gentes, quiu ctiain Gog et"^",°
Rpsurre
ciio pii-
isa ijuac!
viocio cum tanla cura quxritur, cl cuin soHiciludine con-
grcgatur? Unde inferl: Non ergo honor , non divilix qux-
rendxsunt, qux dimillunlur. Sed si bona quxrimus, illa
diligamus quie sine finc hubcbimus. Si aulem malapeiii-
mescimus,illa liineamusqux a rcprobis .sine fine loleraiilur.
Hjec est besubrectio prima.) Priina rcsurreclio, ait
,S. .\ugust. lib. 20. Civit. cap. 6. et 7. cst ea qua aniiiia
a peccalo resurgit pergratiam: secunda, qua a morle re-
siirgit pcr gloriam. Verum hic sensus est tropologicus.
Nain addil loannes : In his secunda mor.s non habet pote-
slalein. Mors aulem secunda cst Belerna damnalio aniina»
et corporis. Priina ergo rcsurrcctio csl beatiludo solius a-
nima?, qua anima sola per mortern transil in vilam et re-
gnum caeleste. Ha;c dicitur restirreclio : quia Sancli cuin
positis hic corporibus inoriunlur.eo quod in vilain novam,
eamque feliciorein evadunt ct transinigrant , quodainnio-
do resurgere videntur. Animacnim inorienle corpore, vi-
Magog. Nec eniin Gog et Magog sparsi sunt per quatuor '
angulos lcrrae, sed erunt certae genles suuin habentes re-
geiii sivc principem, ut ait Ezechiel cap. 38. 2. Idem in-
dicanl hic Graeca tov rwy /ai tov iMaywy. Qiiocirca videlur
quod hic caruin rex sivc princops, erit unus ex decein re-
gibus qtii teinpore Anlichristi duminabunlur in orbe, uli
dixi cap. 17. v. 3. et 12. Unus,inquain, prje cseteris fertis,
triix, barbariis et bellicosus. Ideo euiin hic prae ca;teiis no-
ininanlur Gog et Magog: quia videnlur fore gentes feraj
et crudeles, qtiae pro .\niichristo conlra Christiiin et Chri-
slianos pugnabunl; unde mulli pulantcas fore Arabes,
aut Scylhas, vel Tarlaros. Hinc et Sibjlla lib. 3. Oraciil.
sic ait: Vx libi, regio Gog el Magog , qux medium es JE-
thiopum fluviorum, id esl, quK cingeris fluviis jliithiopiae.
Ubi forte, inquit Alcazar, maris brachia nomine fluvio-
ruin appcllanlur. Arabia enim intcr sinum Persiciim et
Arabicuin sita est. Sicut ergo Mahnmet per Arabes, Tam-
detur pariler raori corpori, sicut corptis moritur anima; , |v berlanes per Scythas etTartaros ad imperium evectusest;
atqiie per hanc mortein Iransire in vitam ca;Iestein. Se- *- ila per eosdein, aut siniiles, evehetur Antichristus. Vide
cunda resurrectio est plena bealitudo , qua anima cum
corpore in finc mundi plene in eamdem vitam beatam re-
surget. Pari ergo modo ex adverso inors prima reprobo-
nim, cst damnatio solius animae : mors secunda, esl dam-
natio aniinae et corporis resurgentiuin , et rursiim unito-
ruin , quod fiet in iudicio imiversali : ila Ribera, Viegas
et Pererius lib. 8. in Daniel.
Alcazar per primain rcsurrcctionem accipit aureum Con-
Etanlini sEcuIum , qiio Chrisliana Ecclesia ante oppressa
pt qiiasi cinortua reviviscere, imo dominari coepit toto or-
be. Hoc myslicuin est.
Aureolus primam resurrectionem adaplat institulioni
Ordinis S. Francisci et S. Doniinici , sub Frederico linp.
el lunocent. III. Pont. Horiim eniin doctrina et sanclae
Tita)exempIo,videturquasi totaChrislianilas resurrexisse,
ul in novitate vitae ainbularet. Pari modo id aliis fundalo-
dicta Ezechiel. 38. inilio capitis. Qiiin et M. Pauliis Ve-
netus lib. 1. de Rebiis Orient. cap. 64. scribit, in Tarta-
ria, in provincia Teuduch , regiones esse Gog et Magog,
quas Tartari, inqtiit, nominant Lug et Mungug.
Perperam ergo censenl Novantes, Tremellius etlunius,
Gog dici n Gyge, qui Candaule rege Lydorum per doluni
occiso, rcgnum eius occiipavit; quasi inde Asia iniuor di-
cla sitGog; sicuti postea Croeso propaganle regni fines
in Syriam,iirbsquaedan) vocata fuit Gygarta.pro eoquod
est Gog Karla, id est urbs Gogi. Unde eo tempore.quo haec
de Gog prophetavit Ezechiel, vel Halyaltes, vel Croesus,
ulrique nepoles Gygis, in Asia ininori regnabant. Veruin
nihil Gygi cum Gog, pra>sertim quiaGog latissime domi-
nabitur, uti docet hic Ezechiel : Gyges autein soli Lydiae
irnperavit; eius vero nepos Croesus tanlum usque ab Ha-
]ym fluvium dominalus est, teste Herodoto in Clio. Adde,
Commenlaria io Apocalypsiii S. luannis. Cap. XS.
lOOo
Gyges a bis inillc annis Iransiit el evanuiljGog vcrofutu- a lcanl ac resurgant, ludaei el Gcntes coDvcrtaiitur, omnis
cuiii iiullu G^sfis ent iiieinoria. quc hrael salvus lial. 1'
rus esl in liiie iniindi, cuiii iiullu U>g
Et ASCE^DEBUNT SUPEB LATITUDISBM TEBK.B.) q. d.
Lalus terruruiii ct re{;ionijin cuinpos guiscopiis, cquis,
curribiis, elc coinplcbuiii, »icut Xcrses suo cxercitu stru-
vit inurc ct tcrriiiii.
Et ciBci;iEBtiiT C4STBA SANCTOBLM. ) Caslra vocat lo-
ca et lauliiilu iii qua; tiirinatii.i coiilluciit Clirisliani, fu-
gicntcs prrscculionciii Aiiticlirisli, uti fccei uiit ludx'i leiii-
jiore .Murli,ib.x'(>riiiii,fii{jicntcscrudclitatciii Anlioclii Epi-
phaiiis, i. .Macliab. 2. v. 1. ct 28. Ncc cuiiii vcrisimilc cst
Cliristianos lciiiporc Anticbrisli. nlpole potcnUssiiiii, a ty-
ranno opprcssos costra hubituros , ut coliulis sifjnis cuiu
Aiilichristo, ol eiiis rcfjibiis ct fjcntibiis conlligant.
Et ciTiTATiiM DiLKCTAM. ) Id cst Roiiiaiii , inqoit AI-
cazar.Vcrum Uoina paulo iinlc vocatacsl Bubjloii.caquc
a dcccni regibiis iaiii onlccrit cversa,ut pulct c.\ c. 17. I8.
Er(jo civilus lia.'c dilccla, cst lcrusulciii , qiiaiii Ezcihicl
cap. 38. V. 12. vocal uinbilicuin tcna; (ciut cniin sitn iu
quc Isracl salvus liat. l'urro pcr pscudoprophelain, noo-
nulii accipiuol .Malioinetcni auctorcin niuhuinelismi : Ge-
ncbrar. in Chron. lib. 4. ad auuuiii Duinini 1302. accipit
Otloinannum , ciusque stir|>ein cl iniperiuiii Oltomanni-
cuiii; hoc cnim cssc prodiomuiii .\ulichristo, ct forte us-
quc ad illuin duralurum. Veruin quis sil hic pseudopro-
pliela dixi cap. 13. v. 11.
UiE AC NOCTB ) Id cst, semper. Damaalis enim io ge-v*'* lO.
hcnna nunquain cst dics, scd iiox perpetua. Aiiter Alca-
zar; ipsc ciiim dicin rcferl ad Bcaloruin claritatem, no-
cteni ad infcroruin teuebras : ex utroque cnim gravissi-
niuin torincntum ad damnalos rcduudal. Ncquc enim eos
soliiin torquct propria; sortis miscrae etinflicis obscuri-
tas ; scd eliaiii roliics ac furor cx suoruiii adversariorum
clanlatc ct filicilalc conciplus
Et vidi thbomu hag:iim candidlm , id est , 8oIe-Vcr<. ii.
inncm, Ixtuui el glorlosuin : cundor cuiin cst vcstis Bea-
torum, el synibolum glorix : bt SEDE?item SLPEB Eca,
iiicdio lcrra; oliin habilatu; ). Licct cniin lcrusalcm futiira U Christum iiidiccin ; transit ciiiin hic luauius nd d:cin 1u-
sit rcgin .\iiliclirisli , tanicn in ca miilll hubitabunt Cliri-
sliani.iilpiilc icrrn sancia, in qua habllavit (^hristus. ()iio-
circa siiMil «liin Kiiinani notiibs ct mutroiix. iiti S. Puiil.i,
Klclania, .Marcclla, etc. cniii S. Hicroii. Uoina iiiij;rarunt
iu Palicsliiinm , ila ct in iinc iniindi, cuiii lcrusalcm, a:-
queac Kuina . riMlorcsci-t. Bursuin multi Christiani, itcin
Genlilcs"el |ijd.ci, pnrtim conversi ad Christuin, parliin
convcrlcndi, coiillucnt Icrusalcm, ul ibi audiant pr.rdi-
cantes Elium cl IJcnoch. II i ciilm in lcrusalcin conciuna-
biiiilur ciinliu j'uiliclirisliiin, ibiqiic ab co occidcnliir, iili
dixit cu|i. 11.8. DriiiqiicS. Augiisliii. pcrcivitalcm d;Ic-
ctain acclpit Ecclcsiain lolo oibe diirusain : hanc ciiiiii u-
biquc pciscquctiir .Vntlclii istus.
£t uescendit ig.ms de cjslo, et devoravit eos. )
Alcazar hiiiic igncin nijslico ucciplt. I(;nis, inquil. dc cx-
lo, est ardor ca'lestis cl divinus, quu Ellas cl Uciioch tiiin
iii vila, tuin potius post inortcni, taiii suain, quam Anli-
dicii; A cuiLS conspbctu flgit tkbba et cellm.] Id
cst pristina specics, slatus cl forinu tcrix ct ca.Ii: quia vi-
dcliccl iii aliaiii pulchriorciii commutabuutur, ail Primas.
Aiiibr. Bcda, .\rctas ct Viegas.
Myslice .\lcazur (llcet ipsc piitet esse Iitterale) : Pcr cx-
los, ail, syiiibulicc slgnilicalur tnm Sanclorum inlerccs-
sio, luiii sacerdulum potcstas dimiltcndi peccota ptT Sa-
crainenta : pcr terraiu signiriratur niisci icordia, qua sc-
cunduin buinana; naturx condltiuncin langi dcbcrci paler
ia filii a.'ruinna, uiur iii viri, fralcr in fralris, q. d. Tanla
crit Christi iudicis intcgritas, tanla iuris et a-quilatis ra-
tio, ut uullus ibi sit mysticorum cxlorum, pula Saiiclo-
ruin et sacerdutum, fuvur anl auxiliuiii, nullu terra: my-
slica; iain dlctsu cominiseratio [ncc cnini patcr lilii, nec u-
lor inariti, ncc fralcr fraliis miscrcbilur ; ) sed solum ius
atque a?quitas , ul unusquisque sccuadum prupria ipsius
opcra iudicetur.
chrisli, per suos pra^concs, aeqnc ac per prcccs, acccndcnt p Et vidi mortl'09. qui ante mortui erant, iam autein ^-p,, ,o
oinncs gciitcs, convertcndo eas ad Christuiii, iili fcccrunt . l. . : i: j: ,-i,.:,,„ ...,i:
Aposloli rcccpto ijjnc Splriliis soncti in Pcnlccostc. Ila-c
ciiim cst vindictu iiiaudila dlgna Dco. El tunc oiiinis Is-
racl salvus fict, ut pra'di.\it .\puslolus Bom. 11. 20.
Uuc accedit S. Augustin. lib. 20. CiNit. 12. liciic, ait,
tnlcllifjilur i$le iynis de culo, clc finiiilate Sancluruw. Fir-
inawenlum tniin csl c:rluin : cuius (innilale cruciubunlur
pcccalores ardenlissiino zelo , quoniam non potuerunl ut-
Irahere sunclos Chrisli in parles Anlichrisli. Aut si appel-
lavil iijnetn ipsani plaijam, qua pcrculiendi sunt in licvle-
iiu peccdloies vrnicnle iam Chrislo ; ii neinpe quos vivcnles
invenict supcr lcirain, quundo inlcificict Anlichrisluni spi-
rilu oris sui ; non csl hoc ullimum eoruin suppticiuin.
Verum vcrba S. Scriptura.' Iiic vindiclam ct punitioncin
propric dicloiii soiianl, scilicct qiiod Gog ct Maf^Dg, to-
tusque Anlichrisli excrcitus igiie dc cxlo inisso uinnhitur
et concrcinabilur. Subdit cnim de ipso eius diice : IJ. dia-
bolus qui scducebat eos, viissus est in staynum iynis et sul-
resurrcxcrant, slabanlquc iudicandi corain ("hrislo iudice :
MAGNOS ET plsillos. ) Hinc aliqui probant infanles af-
fore in iudicio, ibique iudicandos esse. Vcrum pro pusil-
los, Gra;ce est ■j.uovj;, id est parvos, tuin a.'tate ct slalu-
ra, uti sunt pucri dccein vel qiiatuordccim annoruin ; luin
potiiis dignllale ct gradu, id est vilcs ct abiccti , iiti sunt
servi, rusiici , ancillaj, etc. Sic cniin cap. 19 v. 18. iu-
vitans avcs ad voranduin rarues libcroruin ct scrvorura ,
addil: Pusillurum et magnorum, q. d. Plcbeioriim et no-
biliuiii sive principuiii. Nam mox hoc codcm vcrsu subdit,
pusillos hos, sque ac magnos, iudlcandos cssc sccundum
opcra cuiusqiic: crgo non loquitur dc inrantlbiis.
Et LIBRI APEBTI StST: ET ALUS LIBEB APEBTIS EST LiUri a-
011 EST VIT.B. ) S. Augustiii. 20. Civil. li bgil: r//;f I»""!'''-
uniuscuiusque; iindc libcr, inquit, vita: est, qui cuiusque^^ '-^.
vitain cl aclioncs conlinct. Fulurum cniin cst. ul pcr i)e«„„f^"
polcnliain. cuiusque opera mira cclerilale a quolibel con-
piciantur. Porro libri aperli sunt Sancti.quia iu illis cla-
,... — , ..„„ _. „j, .j — .,^... „. . .„..„..„....^ , ^
phuris ; ubi et bestia [ Antichrislus ) el ( cius ) pscudopro- 1» ruin evadcl, qua; pra;cepta Dcus,ct qiiam sevcre sanxent
phcla cruciabunlur dic ac nocte in siccuia swculorum- Quas
vcrbn proprie essc accipicnda liquet , ct oiniics , ipscquo
Alca/.ur, asscvciant : esto Kibcra, qui ct cilat .\iiibrosluin
et .\ugustinuiii, ccnscut in hiscc vcrbis cssc anlitipntio-
ncm; co quod dlnboliis iion sit dclurbandiis in iiifcinuiii,
qiiaindiii Ecclcsio; militia dural; duinbit autcm usqiii' ad
finciii inundi. Eigii et pust Anlichrlsli ncccm , dlubuliis
sincliir tcnliirc lidclcs nsqnc ad dicin iiidicii. ^crum rc-
spondcu, S iiinnncm hiiiic lincin miindi hlc siiiiul cuiiiplc-
cti ct cuinuhcic ('11111 sliujjc .\ntichris(i , ciiisqiic cxcici-
tiis, nc ciim dcturbntiunc dinboli : post cam ciiim mu\ sc-
qiicliir. riulc V. scq. trnnsit loaniics od cxlrcinum iudi-
riuni. .\d(Ic, prubnbib; cst dinboluin ciim .\nticlirlsto dc-
liirbnndiim in Inrlnrn, iit panlo antc lincm miiiidi plcnn
dctur orbi ct Erclcsia* pa\ post Inm iminnncm , camqiic
cxtrcmain Autichristi pcrsccutiunem; ut in ca Inpsi pa^ui-
Vcruin ha;c lcctio niendosa cst : omnes eniin rodiccs lcgunt
tibcr vilx , itnquc Icgcnduin cssc patcbit v. 27 Porro quod
Sancti \occntur libri, aut myslicum cst , aul violcntum.
Sccuudo, S. Ilicron. in Danid 7. docet iu iudicioduos
npericndos esse libros: unum Dci, qui contincl bona cu-
iusquc opcra ; altcruin da;monls, qui rontinct mala. Dcus
crgo hubct libriim vila-, diabolus librum mortis. \'eruin
S. lonnncs libros lios manifcstc dislinguit a libro vits. Ait
cnim : Ft alius libcr apcrlus est qui c.^t ii/.r.
Tcrlio, Vicgas: Libcr, inquit, vilaj unus cst; quiapau-
cos continct clcclos ctsahandus : libri vero qui dicuntur
aperli. reprnborum sunl, idcuque multi. quia mulli sunl
damnandi. Vcruin hi Iibri suut uuivcrsalcs ctcominuncs,
lum bonis, qiiam nialis.
Uuarto, Bcda ct Alcnfnr libros hos ccnscnl cssc S. Srri-
pluiain, qua: cunlinet lcjjcs et prccccpta Dei, cx quorum
III.
lOOG
Commentaria in Apocolypsin S. loannis. Cop. XX.
obscrvatioiie liomincs indipandi sunt. Idcirco Deiiler. 33. A Dcniqiie more suo S. loanncs Iiic alludit ad Daniel c.
V. 2. Dcus forens Ipgcin ita dcscribilur : Dominus de Si- "^ ^" i. .,;.-...•,..., .-.w.i .,1 /,/.,■,• «^»../; o„„/ it,; „„;.„ n.„;„i
na vcnil, el de Seir orlus est nobis ; in dexlera eius ignea
lex. Ubi pro Dominus, hebraico csl Elohim, id est iudcx,
ul si(^nificclur Dcuin sub fornia iudicis venisse, ct quasi
solcm splciididissiinum por Seir et Sina monlcs Uebrxis
ortum fuisse. I'orro igiicam lcgcm gestabal dextcra, quod
Caictanus ila explicat, ut non Dcus ipse legem porlet, scd
ad inaiorcni poinpam, portarelur a minislris prope dexte-
rarn cius liber Icgis, el ignis, quo significabalur eum per
legcm iudicaturum, et perignem punituruin. Addiint ali-
qui, cadcm de causa initio (icnesis diclum esse: Iii prin-
cipio crcavit Dcus cxlum el terrnm, ubi rursum pro Deus
hebraice est lUohim , id cst iudex vcl iudices; ut signili-
cctur a Deo iudire cocptam Scripturam, pula Gencsiin, iit
Icgps et iura Iioniinibus tradat, quibus cos iii line inundi
iudicaturus est.
Vcruin diro.hos libros csse iilos, in quibus cuiusque 0-
genuina pcra.lam bona, qiiam iiinla roiisrri|)la suiit, utexiis quis
10. ludicium sedit, et libri aperlisunt. ibi enim Daniel
describil cxcidium quatuor iiionarchiorum,ac rcgni Anli-
christi, illique siiccessurum ait regnum Christi et Sancto-
ruin, quod diirabit ia xternuin. Idein hisce capitibus di-
cit et docct S. loannes.
Et AIIUS LIBEB APERTUS EST QUI EST VIT.K.) S. Au- Liber vi-
gusl. 20. Civit. 14. per libros qui apcili sunt, intelligit '* t"'*'
Saiictoriim corda et nientcs, in quibus Dei lex et volunlas
scripta sunt : per libruin autcm \\lx, inlclligit iiicmoriarn
Sauctorum oinuiuin,qua! pcr vimdivinam cognoscet quid-
quid in vita bene aul male gcssit. S. Ansclmus in Eluci-
dario ait llbrum vitae esse vilam Icsu, quse oinnibus debet
esse uorma vivendi, per quain, et iuxta quam oinnes sunt
iudicandi. ^'erum dico , liber vil£E est liber pra?destinatio-
nis Dei, in quo omnes ct soli conscripli sunt ii, qui dcsti-
nati et elecli sunt ad vitam aelernain, idqiie eflicaciler, ut-
pole iam vila peracta, et operibus cuiusque per mortem
consuinmalis. 1'orro libri vilaj inducitur hic mentio: lum
que iudicctur. De iis eniui subdil: ladicali sunl mortui ex uquia hie est liber Dei , qiii componendus est et coaequan-
his qux scripta erant in libris , secundum opera ipsorum
Ncc enim in S. Scriptura , aut in Decalogo , legeque Dei
legi possunl cuiusque opcra.quomodo scilicel quisque caui
adimplevcrit. Libri crgo hi sunt couscicnlia! et memoriae
singulorum , iii quibus quasi iu libris descripta sunl cu-
iusquc faela, laiii bona, qiiam inala.
Rursum, liret hi libri in se interirent, puta memoria;
hoiiiiuuiii obliviscerentur suorum facinorum, iidem tamen
servanlur in divina scienlia et inenioria, iu qua similiter
tain opcra , quain conscicnlia; siiigulorum consignala; et
dcscriptx sunl. Hi ergo libri in honiinibus sunl couscicn-
tise, in Dco est scientia el cognitio faclorum cuiusqiie.Hoc
cst quod ail Apostolus Roin. 2. v. 13. Gentes quK carent
lege Dci scriplu, ostendunt opus lcgis scriplum in cordibus
suis, teslimonium reddenle illis conscientia ipsoriim, et in-
ier se invicem cogitalionibus accusantibus , aut eliam de-
fendcntibus. in die, cum iudicabit Dcus occulla hominum.
dus cum libris apertis singnlurum, id est, cuin conscien-
liis hominum : tum quia propler clcclos, qui iu libro vit^
scripti sunt, maxime fiet indiciuin;nt niinirum illi a Deo
glorificentur, eoruinque labores et dolores pro meritis iu-
slutn accipiant praemium. Vnltenini loanncs hic animare
fideles el Marljres, dura palicnlessub Domitiano, etdu-
riora passuros deinccps, pra'sertim sub .-Vntichristo^ut for-
titer martjria et mortein subcant, cogitantes se per illam
transituros ad vitam beatam, ad quam a Deo conscripti
sunt in libro vitae.
Alcazar opinatur, librum vitae bic, non tantum coraple-
tuin accipi, sed et inchoatuin, hoc est,in eo scriptos esse
non lanlum eos.qui in gratia mortui, salvandi siint; sed
ctiam eos , qiii baptizati et gralia Dei donati, ad salutem
deslinati sunl, etiamsi ex eo ob sua llagitia dcleanlur, ac
inoricntes in finali impcenitentia reiiciaoturet damnentur.
Quod nou est improbabile; sed tunc libcr hic magna ex
Ila passim Inlcrpreles, el Franciscus Suarez 3. p. q. 59. n partcidein cstciimlibrisaperlis.quatenus hi libri suntDei,
orl. 6. disp. 57. sect. 9. uon ronscientia? hoinioum, uli paulo anle dixi.
iii die Porro, aperietDeusindieiudicii hoscelibros, tum singu-
iudicii lis suos proprios, scilicet conscienlice et ineinoria; cuius-
«■uiusquel"" obiiciendo sua facta : luin omnibus apcriet aliornin o-
facia vi- mnium libros et conscieutias, sive per locutioncin menta-
debit, lem, nimirum per divinam reveIationem,exsuaomniscien-
iiuomo- [jjj Qujqyg jndendo et suggerendo qnidqnid alius quisque
fecerit, quoinodo Prophels per Dei revclationem et inspi-
ralionciii futura praeviderunt : sive Deo siinul et seinel e-
levanle omnium hominum phantasiain et intcllcctum, il-
lisqiie vires cl lumen supernaturale prtTbente ac coneur-
rente supernaturaliter cuin quocumque, iit videat facta
cuiusque in alterius conscienlia el memoria quasi descri-
pta. Siinile enini esl in angclis, et aniinabus scparatis.
Durn enini hi sibi inviccm loquuDtur, faciunl naturaliter,
ul is cui loqiiunlur, vidcal cogitata ct vulita sna, Iioc ipso
quo volunt illiiin ea seire. Hoc eniin ipso fil i[)soruin con-
ceptns el cogilatio, alias secreta, obiectum proportiona-
SECU.NDUiM OPERA iPSOBUM. ) Agitur ergo hic lantum vers. 13.
de adullis, quoruin opera examinantur et iudicantur; non
de parvulis, qui operari,et mereri vel demereri nequeunt.
Parvuli enim morlui cuin baplismo, hoc ipso adiudicantur
caelo; sine baplismo, inferno, id est, limbo. Alcazar la-
ineu ex S. Aug. censet etiam parvulos hic comprehendi:
quia parviili non baplizati iudicantur secundum opus et
peccalum originale Ada; : hoc eniin eis iinpiitatur, imo in-
haeret; baptizati vero iudicanlur secundum opera et me-
rila Christi, quae eis in baptismo applicanlur. Veruin hoc
sublilius est quaiii solidiiis.
Et dedit marb mortlos, qui in eo brant : bt mors
ET infernus dbderunt mortuos suos, qui in ipsis b-
Bant.) S. August. Ticonius, Hayino et Anselm. per mor-Moriui
tuos mortis et inferni accipiunt vere mortuos; per mor- f"?''''' «'
■ ■ . . . r,i • , inferni
tuos vero maris, eos qui vivi invenientur, cum CnristuSqyj»
veniet ad iudicium. Sic eniin ait August. Hos ergo morluos |.
tuin inlcllectui audienlis, ut naluraliter ab eo senliri et D exhibuil mare , id est , hoc sxeulum cxhibuit homines ^utBxposit
cognosci possit. Sic ergo Dous per hanc menlis cuiusquo
■clevaliunem fnciel, ut polentia inlelleclus cuiusque pro-
portionala sit,et sufficieus ad omnia illa obiecla, puland
facta sin,gtiloruin hoininuin , saltem successivo tempore,
sed brevissiino cognoscenda; quotnodo Elisaeiis, aliique
Sancti elevati a Deo viderunt absentia; et S. Bi nedictus,
spiritu elevatus, vidit totum mundum qnasi in globu in
radiis solaribus collectum, tcste S. Gregor. lib. 2. Dialog.
cap. 33. Quod cniin hsec particularis cuiusque in die iu-
dicii exatninatio nou sit futiira per vocalem loculionem,
palel, quia hac ralione cuiusque facta successive edicenda
et pronualianda forent, itaquo iudicium ad mullos inen-
ses vel annos protrahendum esset, cum tot raillionum ho-
ininiim facla sigillalim , ordine qua;que suo ore tenus e-
nuntianda forent. Qum sane inultos menses, imo annos
sibi deposcerent.
nondum obierant ; et sicul invenli sunt, itaa/fuerunt.Mors
vero et infernus dederunt corpora , quoniam vitx revoca-
runl. Et forlasse non satis fuit dieere, 7nors aut infernus;
sed mors, propter bonos ; infernus, propter malos.
Secuudo, .\mbrosius : Mortui, ait, maris, id est, baptis-
mi , erunt baptizati et electi. Deinde mors dabil corpora
impiorum, infernus animas.
Tertio, Aretas: Qiiodqiie, ait, elementnm reddetquid-
quid corporum humanorum ad se pervenit: mare ergo
dabit humorcin, qui ad se pervenerat; mors ( id est ter-
ra) pulveretn ; infernus (id cst, aer el ignis) id quod in au-
ras evanuit et resolutum est.
Quarlo, Vicgas et Delrio adagio 197. loco 64. .Mare,
inquiunt, dabil corpora in co submersa, aut devoraia a pi-
scibus : niors dabit corpora in terris hiimata : iofernus ve-
ro dabit auiraas. llaque luors hic ab infurno el mari divi-
II.
III.
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XX.
1007
dllur, ad danda Tidelicel corpora quse in lcrra pericrunt. ^ omues moricnlcs compieclitur.inslar abyssi horribilis: El
V.
gCDulni
Hjec enim censeiilur csse in vealre morlis, morsqiie oa
revomet in die iudicii iil resurgnnl. Huc acccdit Hibera;
sed in eo dilTerl.quod inferni mortuos vocari censeat eos,
qui vivi a lcrra absorpli, cum corporc cl aiiima desccndc-
runl in infernum, qunk-s fucrunl Core, Uatlian ct Abiron.
Sed hi crunt pcrpauci. .Vddc, mo\ dc inorlc cl inferiio di-
ci, quod missi slnt in stagnum ifjiiis: ubi Kibera ct Vic-
gas alilcrcofjuntur accipcrc iiifernum ct mortcm .sciliccl ut
signiriccnl diabolum.Qiiod loincn duruiii cslct vinlenturn.
Dico crgo, mclius ct maf;is coiisi'i)uenter .\lcazar ccn-
set mortcm clinfcrnnm hic ct alibi induci, simulqiic iiin-
gi quasi duas pcisoiins Iraj^icns, truccs ct immaiies, qu»
abysiu.s, inqiiii, et infernus proiecli sunl in slarjnuw irjnis
plenuin sulp/iure.
Et QUI :iO^ nVBHTLS BST IX LIBRO TIT^ SCBIPTLS, Vers i:
MiSSts EST i.N stagjcum IGJIIS.) q. d. Saiicli cl clccli qui
scripii sunt in libro \ila; , ibuut iii ca-liim ad gloriam a;-
tcriiam, uli cxponam cap. scqucnti: improbi vcroqui non
suut scripti in libro Dci et viix-. scd diaboli et inorlis, hi
ibunl in ignem gchcnna; aclcrnum.
Obiicics : Parvuli morienlcs sine baplismo in peccato
originali, non sunt scripti in libro vilaj, ct lamco non i-
buut in stagnuiii ignis ; quia habcnt pocnam damni, id cst,
carcnliaiii gluria;, non scnsus, uti habet commuuis Thco-
semper associanlur. N.im quos mors occidil, cosdcm iu- lofjoriiin sculCQtia. Resp. S. loanncs hic loquitur taulum
fcrnus scpelirect dcvorarc dicilur. Non crgo mortui quos dc aduliis, non de parviilis, ut patet e.x v. 12. luilicali .
inors occidit, ab inferni mortiiis divcrsi, scd iidcm planc
sunt. Mors enim est quasi lictor et carnifcx, qui rcos mor-
tis occidil, ct Iransiiiittit in infiTniim, qui quasi niorluo-
rum locus , sinu suo cos cxcipil , absorbet ct dcvoial. id
mox clarius palcbil. l'orro addit tcrtiaiii pcrsonam, a?qiie
horribilem , scillcet mare quod quosi lco ru(^it ct sajvit,
navesquc inlcj^ras, xquc ac hoiiiincs absorbct, ct in sc i-
pso scpclit. Qiiocirca lictio mortuorum mortis ct iufcriii
non extcnditiir ad cos qiios dcvorat marc. Hiiic cl loan
iiquit, sunl mortui cx his qux scripta. crant in l.Oris . se-
cundum opera ipsorum. Suli aiilem adulti iudicantur sc-
cunduiii opcra sua, non parvuli Idcin palet cn cap. scq.
V. 8. .\liicr rcspoiidel S. \ii^,. I. G. conlra lulianum c. i.
li ct cx co Hcllarm. lib.G. dc Ainiss. gratia: et stalu pcccati
cap. 0. scilicct parvulos iudicari secundum opcra. quas
scilicct per Adaiiium, cl in Adaiiio gcsscrunt ct pcccavc-
runt: ac idco mittcndos cssc in stognum ignis. id cst, ia
laciiiii ubi cst ignis ; uec lanicn innanimandos illo igne aiit
nes moi luos qiios possidebat mnre, maiiifcsle dislinguit cruciaudos,vcl qiiod siiit in parlcalliorc eius loci, vcl quod
Inrernus
cl niois
quiT
0 morluis quos possidcbant niors ct infcrnus, dum ait
Dedit mare inortuos , qui in co eranl: ct mors ct infcrnus
dederunt mortuos suo^. .Mors cnim suoruni niorluoruin si-
luul cst quosi mors cl infcrniis.
L"T I>FER>LS BT MORS MISSI SLNT IN STAG5LM ICSIS.
HiEC EST UORS SECLNDA.] l'rimo, S. August. IMmasius,
Ticonius, \"ii-gas el Ilibcra, pcr infcrnum ct niorlcm ine-
gnis habcal vim eos dctincndi, non lamcn urcndi.
Porro slagiiuin hoc plcnum cst ignc ct sulphurc, ul ha-
bct Arnbicus, ac discrtc asserit S. lonn. cap. 21. v. 8. ct
Isaias cnp. 30. 33. Ignis crgo gcheniia; cst sulphurcus:
unde eiiis Ivpus ct pra;aiiibuluin fuit ignis sulphurcus qui»
conflngravit Sodoma ct (ioiiiorrha, (jcncs 19. dc quibus
proinde ait S. ludus, qiiod ic/nis xterni panam suslincntes
tonymicc accipiiint diabolum , qui cst priiiccps morlis et facli sint excmplum orbi. Hic ciiim igiiis aptissiiiius cst
infcrni: hic cnim cum siiis asscdis adiudicabitur ct mit- punitioni impiorum: 1'iiuio, quia ardenlissimus est: siil-
lctur in slagnum ignis, ut sint perpctiii incola; mortis ct phur cnim cum sit igiica; naturx, si igncm coiicipiat, ve-
inferni. Vcrum sic diccndum fuisset, .Missus cst, scilicct henienter cxardcscit. Sccundo, quia bic ignis odorciii ha-
diabolus , non Missi sunl. Uursum , plauc vidctur eodcm bct tetcrrimum cl accrrimum, qiii foelori pcccatoruiii pu-
niodo hic accipi.mors et infcrnus quo paulo anle, cum de Q nicndo congruit.Tcrtio, quia siilTiiui in cxpiaiionibus do-
iisdcm dixit : Mors et infernus dederunt vwrtuos suos. Ibi moruin sulpbur adhiberi solct. tesle Plinio lib. 35. c. 15.
autcm inors ct infcrnus non significat diabohim , uti pa- Conlaiiiiiiarunl iinpiidoinos suas.piita aiiimaiii rtcarncm.
tet , el ipsi auclorcs huius cxplicalionis futcnlur. Eadcin
dc causa minus reclc alii pcr infernum da;moncs.pcr mor-
tem pcciias qiiaslibct accipiiint : a;i]iie ac alii, qui per in-
fcrnuiii daiiiiiatos qiii in infcrno antca cruciabanlur , in-
telliguiit, q. d. lilos post iudiciuin ad infcrnum , cx quo
prodicrunt, rcdituros, ct alii, ut Maldon. in notis inanu-
scriptis, qiias Iloma; vidi.q.d. .Mors ct infcrniis non eriint
ultra.id csl.ncmo ultrainoriclur.uut in infcrnum mitlctiir.
Aptius crgOjConformius ct clcgantius .Mcazar, lam hic,
quam paiilo antc, morlcm cl infcrnum induci ccnsct quasi
diias tragicns pcrsonas, qiiarum muniisest, nt altcra vi-
lam mortalibus aufcrat; altcra dcglutiat, et sublcrraiieis
scpulcris ct spccubus viiiclos dctiiical. Pcrclcgnntcr crgo
linguntur ho; diiic pcrsona; hurribilcs, qiia; cxultubunl in
mundo, ac tiiiiinphabunt , post univcrsalc iudicium, una
pcccatis giil;!", Iiixiirioc.ira;, etc. par crgo cst ut Dlmis has-
cc doinos ignc siilpiiurco lustrct cl quosi expict. Snppli-
ciuin cnim pcccalorum cst gcnus qiioddnm c.xp .itioins ct
purgalionis Uac de cuusa immcnsa vis sulphuris partiiii
ardciitis, partiin non ardentis sub lerra latct, ut liquet cx
thcrmis ct moiitibiis ardcntibiis, qui pcr orbcm pluriini
sunt: nam ct tlicrma; siilpliiirolcnl, et igncs montiuiii sul-
pliiirci suiit. Ipsn quoquc fiiliiiina . qua; ira; divina; siiiit
symbola, ignc sulphurco constant, ct sulphur olcnl, I.a-
quc loluin gchcnn.i; stagniim cuiii oinnibus corporibus da-
mnatorum in cum inicctis, horrcndc ardcbit, eritquc lo-
ta illa iniqiioruni congcrics ardcns qiiasi viclima Dco, ct
holocaiislum pro pcccalo: qiiod sacrilicium nunquom coin-
plcbilur, scd scmpcr pcra.gctur coram Dominn cl omuibus
Sanclis. sicut ipsiim pcccatiim scmpcr cxpinbitur, el nun-
cum damnntis ad ignitiim infcrorum stagnum dcsccnsu- . quain eril cxpiatum. Hinc non soluin ip,nis foris applica-
ra;. Non aiilcm lit mcntio hclliionis nllcrius , ncmpc ina- '' bitur corporibiis iil suo conlactu crucict , scd ipsa clinm
I is: quia itliid diciiur ampliiis non forc, ad mystcrium.dc
quo c. scqiicnti v. 1. Du;c igitur pcrson.c rcliqua;, id cst,
iiiors ct infcrniis, congriicutcr eo mittiiiUur , iibi pcr o-
inncm sa;culoriim a;lcrnilalcin scsc in ipsis damnalis pa-
scaiil ; ita iit non solum vcrcdici |iossil: ,)Iors dcpascct cos;
sed ctinin: Infcrnus dcpascel cos. Ncc vcro contcnti crunt
iiiors ct infcrniis misciorum c.xdc ac dcvoratione , sicut
anlca solcbniit: scd mors scmpcrcos occidcl,infcrnusscin-
pcr nbsrondct oc dcvorabil. Ncc mors unqiiam illus inlcr-
liccrc dcsinct; qiiia iufcrnus cos scinpcr vivos asscrvabil,
quo jintiantur scmpcr ac moriantiir. Atqiie Iktc cst inurs
sccunda.qtium damnatis mors ct inf.Tniis paritcr infcrcnt.
Itnquc infcrnus ct mors in stngnum ignis miltuntur, nou
iit patianlur ab ignc; scd ut in a;tcrnum Dcl iniinicos cx-
crucicnl. Huc usquc .Mraznr. Arabicus pro mors , vcrtil
abi/ssus, quia mors vastissiinuiu habcl os cl vcutrcm,quo
corpora ardcbiint iugitcr, sicul in holoraiisto licri solct.
Ad h.TC impii.pi;cscrlim qiii grnvitcr pcccnvcriinl, uti .\n-
i.ichristus. in piofundum huiussta,gni prniicicntur ct qua-
si scpclicnlur: sic divcs Epiilo dicitiir scpultus in infcrno,
Luca; IG. ila ut oulluin cis possit cxtrinscrus ncccderc rc-
frigcrium , ncc rcspirarc aul clamarc possint : clamor e-
nim in magnis tormcntis huius «ila;, sulct oliquod dolo-
loris nlTcrrc lcvamcn.\'cruin ncc hic conccdctiir Anlichri-
slo ct sociis cius in gchcnna , qiio (ict ut dolor comprcs-
sus, intus arcrrimc dcs.Tvial. .Mil cnim qiii copitc saltciii
cxlabunt, clainnrc potcrunt, qualoscrunt qui minus pcc-
carunt : scd ct horiiin rlnmorcs voccsquc crunt lamcuta-
bilcs, qiiibussc sociusqiic oflligcnt. Nam cx lantis ct inc-
vitabilibus 3;lcrnisquc pocnis scquclur dcspciatio, furor
ct mnlcdictio, qiia ct scipsos, qiiod sibi (antorum suppli-
cioruin causa fucriut , ct Dcum qui ipsos condidil , ct pa-
1008 Commcntarfa fn Apocalypsin S. loannfs. Cap. XXI.
ronles qui {jonucrunt, et dajmones qui seduxonint, el so- ^ {jitationcs nc intentiones menlis. Si enim nos ipaos diiudi-
cios qiii nllexoriinl, ot oinnein crcaturain quse iiiis vel ad caremus , non nlique iudicaremur, 1. Corintli. 11. y. 31.
culpaiii , vcl nd pa-iiam servivit, aiit scrvil, inalcdicenl : Et: Vivus cst senno Dei el ejficux , et pcnetrabilior omni
ila l'. I.cssius lili. 13. de 1'erfcct. divinis cap. 24. qui et gladio ancipiti , el pertingeiis usque ad divisionem animx
cap. 20. ct 30. inuitiplices dainnatoruin poenas , ac quo- ac spiriius, compagum quoque ac medullarum, et diseretor
inodo ignis corporeus in aniinas et dxinones agere , eas- cogilationum et intentionum cordis. El non esl ulla crea-
que crucinre possit, erudite explicat. Vure 1'sultes Ps 89. tura invisibilis in conspcctu eius: omnia aulem nuda et
Quis novit polestulem irx lux , et prx limore iram tuam operla sunt oculis eius. Viderunt hoc eininus Gcnlilcs. Se-
(o Doiiiiiic) dinumerare? ncca lib. 3. de Ira: Animus, inquit, quolidie ad rationcm
Mor.M de Mornlitcr. Hsec lege, relege, rumina et pondera quoti- reddendam. est vocandus.Hoc faciebat Sexlius, utconsum-
esamine jj^^ g ('hrisliauB. Vide quid in libris liiscc luis conscribas, mnto die, cum se ad nncturnam quietem recepisset.inlerro-
"""^"' qiii in dic iudicii coram toto inundo pandentur et lcgen- garet animum suum: Quod hodie malum tuum sanasti ? cui
lur, qiiando, ut ait Anseluius lib. de Siinilitiidin. a dex- vilio obslilisti? qua parle melicir es? desinet ira , vel mo-
fris erunl prccala accusanlia, a sinistris infinila dxmonia, dcrulior eril.qiise scicl sibi quotiilic ad iudiccm veniendum.
sublus horrcndum chaos infcrni , desuper iudrx iratus, fo- Scribit 1'lularclius do Livio DrusoTriliuiio plobis,qiiod,
ris mundus ardens, intus conscientia urens. Ibi vix iustus ciiin sodcs eius muitis locis paterent vicinorum oculis, et
.mlvabilur. IJcu miser peccalor sic dcprchenstts , quo fU' opifex quidain eas se mercede quinque lalontorum oslen-
gies? lalcreenim erit impossibile, apparcre inlolerabile. lu derct aversurum, et mutaturum: Dccem, inquit, dabo, $i
hisce libris , in hac luce Chrisli revelabuntur oiiiiies vul- tolam domum meam conspicuam cfjeceris ; quo cives omnes
piiiai conscienlise , omnia consilia cordiuin, oinnes fuci nqualem vitaminstituam.conlemplcntur.Vininnun s\t \.Gm'
nientiuin, oninia occulta tenebrarum. Hoc cogitans, hoc perans et rnoderatus. lla vive, ul meiiiineris semper, imo
metuens Hiigo Victor. libr. 1. de Anima c. 15. hauc hu- optes et gaudeas, te tuaque intima videri a Deo, te noteri
inilem de se confessionein instituit, ut veniam impetrel: ab an.^jclis, a dajmonibus, ab hominibiis: Speclaculum e-
Sub ovina, inquit, })e(le vulpinam conscientiam abscomle- nim ficli sumus mundo, angelis et hominibus. O quain sa-
bam; vulpina plane conscienlia , tepida conversatio , ani- pit, qiii iugiter aninio versat ullimuin et censoriuin huius
nialis cogitatio, ficla confessio, brevis et rara compunctio ; inundi diein, qui erit horizon seternitalis beatae el miserae,
obcdienlia sine devolione, oralio sine inlentione, lcctio sine ac bcalos a dainnatis, superos ab inferis, angelos a dae-
xdificatione , sermo sine circumspeclione. O quam dura monibiis, caeluin a gehenna in omnes aBternilates dister-
sunl ista qux loquor, quoniam meipsum loquendo ferio ! niinabit! O quam sapit, cui iugiler hic lituus insoaat:
Vis consilium? vis reinediuin? Accipe a S. Paulo: co- Surgile, mortui , venile ad iudiciumf 0 quam sapit, qui
{jita, libra, disciite, compone ad noriiiam divinic legis et ita actus singulos agit ac disponit , prout oplabit eos e-
voluulatis singulas tuas, non taaluin aclioues, scd et co- gisse et disposuisse io die iudicii 1
GAPUT VlCESIMUMPJilMUiVl.
SYNOPSISCAPITIS.
S. loanvcs videl el dcsiTibil ccctesien) lenisalem . nimirum eius opes , splendorem et gloriam. Secundo , v. 42.
cius inuriim el porlas duodeciin. Terlio, v. 16. eius allitudinem, longiiudinem, et taliludinem. Quarto, v. 19.
eius duodecim fundainenta facia e lotidem gemmis. Quinlo, v. 22. eius clarilalein el felicitalem.
1. •M-^1' vidi caelum novum el lerram novam. Primum enim cailum et prima terra abiit , et mare iam non est.
H^ 2. Et ego loaiines vidi saiiclam clvitalem lerusalem novam descendentem de CceIo a Deo, paratam sicut
,H-Jsponsam ornatam viro suo. 3. Et audi\i vocein magnam de llirono dicentem : Ecce tuburnaculum l)ei cum
hominibus. et habilabit eum eis. Et ipsi populus eius erunt, et ipse Deus cum eis erit eorum Deus; 4. Et abster-
get Deus omnem lacrymam ab oculis eorum : et mors ultra non eril, neque luctus, neque damor , neque dolor e-
rit iiltra, quia prima abierunt. 5. Et dixil qui sedebat in throno: Ecce nova facio omnia. FJt dixit mihi : Scribe,
quia ha.'c verba fidelissima sunt, et vera. (). El dixit mihi: Factiim est. Ego sum A et fl, initium et finis. Ego si-
tienti dabo de fonte aquas vitae, gratis. 7. Qui vicerit, pos«idebil li.Tec, et ero ilii Deus, et ilie eril mihi Qlius. 8.
Timidis autem, et increduiis, et esecralis, et homicidis, et fornicatoribus, et veneficis, et idololatris, et omnibus
mendacibus, pars illorum erit in slagno ardenti igne et sulphure: qaod est mors secunda. 9. Et venit unus de se-
ptem angelis liabentibus phiaias pleiias septem plaj^is novissimis, el locutus est inecuiii, diceiis: Veni, et oslendarn
libi spOMsam, uxorem Agni. 10. El sustulit me in spiritu in montem magnum et altuin, el oslendit mihi civita-
lcin sanctam lerusalem descendentem de caelo a Dco, 11. Habentem claritatem Dei : et lumeii eius simile lapidi
pretioso tamquam lapidi iaspidis, sicut cryslallum. 12. Et iiabcbal munnu magnum ct altuin, habentem purlas duo-
decim: et in portis angelos duodecim , et nomina inscripta, quae sunt iiomiiia duodecim tribuum filiorum Israel.
13. Ab oriente portas tres, et ab aquilone porta; tres, et ab austro portae tres, et ab occasu portiE ires. 14. Et mu-
rus civilalis habens fundamenla duodecim , et in ipsis duodocim nomina diiodecim aposlolorum Agni. 15. Et qui
loquebatur mecum, habebat mensuram arundineam auream, ut metiretur eivitatem, et portas eius, et murura; 16.
Et civitas in qiiadro posila est, et longitudo eius tanta est quanta et iatitudo; et meiisiis e<it civilalem de arundi-
ne aurea per stadia duodccim millia: et longiludo, et altiludo, el lalitudo eius, a^quiilia sunl. 17. Et mensus est
murum eius ceiitum quadraginla quatuor cubilorum, niensiiru hoininis, quae esl angeli. 18. Kt erat structura mu-
ri eius ex lupide iaspide: ipsa veio civitas, aurum mundum siinile vitro mundo. I9. Et fundumenla muri civita-
tis, omni iapide pretioso ornala. Fundamenlum prinium , ia^pis: secundum , sapphirus: tertium , chalcedonius:
quartum, sm.iragdus: 20. Quintum, sardonyx: sextum, sardius; seplimum, chrysolilhus: octavum, beryllus : no-
num , topatius: decimum, chrysoprasus: undecimum , hyaciiilhus : duodccimum , amethystus. 21. El duodecim
porta?, duodecim margaritSB sunt per singuias: et singuiae portaj erant ex singulis marguritis: et platea civitatis
uurum mundum , tamquam vitrum perlucidum. 22. £t templum non vidi in ea Dominus cnim Deus omnipotens
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXF. 1009
tcmphim illius e?l, ct Agnus. 23. Et ci^ilas non egel solc, ncquc iuna, ut luccant in ea ; nam claritas Dei iilumi-
iiavil cjm, ct luccrna eius cst Agnus. 24. Et ambulubunl genies in luraine eius : et reges lerrs alTerent gloriam
suam cl liDiiorcm iii illaiii 25. El porla; ciiis non claudentur per diem : no.v ciiiin non erit illic. 2G. Et afferent
{iloriiim el boiiorcin genlium iii illam. 27. Noii inliabit in eain aliquoJ coinquinatum, uut ubomiiiationem faciciis
ft mi-iidiii iuin, iiisi iiui scripli sunt in Ibro vilae Agiii.
TjLTABt^T aliqui, hoc capitc et sequeiili, ad IHlcram de- ^ C't"''i S. Sleplionus lapides, S. Scbaslianus saglllas, S.
srrjbi fclicitaiCMi Ecclcsia;, tain niilitaiitis in liac vila, J'aulii9 [;ludiuiii, etc. (Juja scilicet hisce iostrumenlis ot)-
Agiiur
liic ilc
Bccleiia
caelesd.
Prohat.
I.
III.
quain trliiinphantls iu raclo, pra;serlini qua; crit posl Au
tlchristuiii , qiiando erit guinma Lcclcsia; inllilaiitls pax,
a-qiic oc !iaiiciiias, cruiilque (^hrisliani pcrfecli, ac hcroes
Tirliilibus illustrcs. Ila Scrupliinus, Uberlinus, Hortula-
nu9 et loailiiiii, qiios ciiavi cnp. pra;ccd. v. 2. ct 4. Ceii-
Kciit ciiim ipsi hos fuie millo aiiiios fclicitatis Kcclcsia; mi-
litantis ibi a loannc pra-diclos. His accedit noslcr Turria-
i|ii6 lib. di; Kiicliarisiia, qui cciisct hic a{;i dc ca;lcsti Ec-
elfsia cuin iiiilitanln coptiluta; lianc cnim dcnolari hisce
wrbi>;: Vitli lerunalein nocam , elc. desccndcntem de cx-
lo Et liisci;: Eccc labernaculum Pci cum /lominiOus.
Alii ccnsuerunt hic dcscribi cloriam Ecclesia! Komanaj
wib Cnnstantinu, et deinceps. l)e liac enim recte dicilur:
AmbulabuHl (icnles in luminc eius; et dc hac Isaias, Ezc-
ciilcl et nlii Pruphcla; , slmilia, imo maiora pra;dixerunt,
quaiii liic dc siia Icnisali-m dicat loanncs.
\'eruMi ccrluin csl, ad litteram dircctc hic lantum de- B
pingi Ecclesiam ca^lestem et Iriumphantem. Ita diserle
dorel S. Aii{;uslinus ii. Civ.27. Hiec, inquit, de isto tem-
pore accipcre impudcntia nimia Cst ; quiu illa , Absterget
J)eus omnem lacnjmam , tanta luce dicta sunt de sxculo
fiiluro , el immortulitale , alque dc xlcrnitale Sanclorum,
vl nulla dcbcamus in Littcris sacris quu:rere vet litjere ma-
ttifcsla. si h:cc pulumus obscurn. Aiigiisl. sequniitur pas-
8im liilerprclcs , quiii rt Alcnzar, qui laincM liacc oiiiiiia
Roiiiana; Ecclesiie adoptat, quasi cius triumphus iu ca'lis
hic dcscribniiir: Quia, iiii|uit, illa qiiasi capul et malrix,
elef los uinnrs coniplcclilur. Quod veruin est.
Id probatur primo , quia hoc exigit Apocalypseos aco-
Iiitliia. (^uiii eiiim cap. praicedcnti egeril de strage Anli-
ehrisli, (iog et -Mnfjnjj, deque rcsurrcclione et dc iudicio;
ordo postulal iil hic agat de gloria Beatorum, eaqiie clau-
dat Apocalypsln.
lerunt inortem et niarlyriuin, quo gloriam illain beatain
ineriti et asseculi sunl: ita Alcazar.
Accipe summatim et ordine dotes udmirabiles, quas cs-
lesli lerusalcin hic S. loaoncs attribuil. l'riina esl v. 1.
et 2. quod sit lerusalein nova in ca-lo novo et terra nova.
Secunda, v. 2. quod slt descendcns de ca;lo a Ueo, pa-
rala sicut sponsa ornata viro suo.
Tertla, v. 3. quod ipsa sit tabernaculum Dei cum ho-
minibus, et quod in ea Deus habilabit cum eis: et ipsi
populus eius erunt, et ipsc Ueus cum eis erit eorura Deus.
Quarta, v. 4. qiiod Deus abstergd omncra lacrjinain
ab oculis eorum : et mors ullra non crit, oeque luctus,
nequc claraor, neque dolor eril ullra, quia prinia abierunt.
Quinla, ?. o. ibi dicel electis Dcus scdens in tliroiio:
Ecce nova facio omniu; dicel et faciet: Dci cuim diccie
esl ellicax, ac pruiude eius diceie esl fucere.
Sexta, V. 11. lerusalem lia;c ca-leslis habet claritatem
Dei ; et lumeu eius simile lapidi laspidis sicut crystallum,
id est, simlle lapidl crystallizanti ; undc ibi uuuquam est
nox, scd dies una et pt;rpctua : nec eget sole aut luna;
quia clarltas Dci illuminat eain.et lucerna eius est .Xgiius,
V. 23. Ha;c lux et claritas, I'riino, symboliiin est iiiiraB
gloria;, nimirum diviuae, uipole a Deo derivala; el parli-
clpalae. Secuiido, crystallus innuii linnc gloriam non csse
uinbralicam el tiansiloriam.scdstabilem cl solidam,cam-
que variain , prout in crystullo ex rcllcxioiie vuria >ariaB
appareiit spucies. Tertio, eam iiulla adversiialis, liinons
aiit trislitiie nocle, aut nubc et ncbula fuscari, vcl obscu-
rari. Qiiarlo, Bcatos perpeluo frui pra;seolia, aspcctii et
coiisoi lio fjloria; Dei ct Chrlsti.
Spplima, V. 12 ct 17. hnbet inurum ex iaspidc magnuni,
et allum lii.cubilos. Hic inurus signilicat Cielitum et ca;
I-TUSJ-
lem c*-
lesiis do*
lei 19.
lestis lerusalcMi robur, munimeii et securitalem, ut nul-
Seciindo, idipsiim rlare evlncunt verba v. 7. et 8. ubi ,-. lam diemonum alionimve hostium vim timeat.
■onas licaloium upponlt poeiiis daranaloruMi : Qui , in- ^ Oclava, v. 12. et 21. habet portas 12. scilicet tres ad
singiilas orbis |)la<;as, qiia; nunquam cluuduntur, ea;que
coro
qiiil, viccrit . possidcbil lucc ; timidis uuiem ct incredu-
lis, etc. pars illorum crit in statjno urdenli iijnc el sulpliu-
re : quod cst mors secunda.
Tcrtio, qiiia rivilus (|uara depingit Ezerhiel e. 48. [ ad
qiiam hic nlludit lonnncs) qua; symbulum est Ecclesiie mi-
litantis, iit iniilti \oliint, in quadrum p.itct tantum cula-
inis 4.)00. id est stndils 4o. Hiec vero lonnnis in quadnim
proiciidllur ud diiodccim millia sladiorum. Ergo luiijje
cam siipiTnl.nc proinde est cicleslis.Lbl nola: S. loanoes
hlc plnne imilnliir Ezcchiclcra; nnm a'qiie ut Ezecliiel,
post cnnrrnlam sliaii^cm (injj el .Mnjju;;, .\iiliclii isli , clc.
Apocalyp>in sunm claiidit descriptiuiie nuva; lerusalem,
id est Ecclcsia;, qiiaj ud liltcram apud Ezechielem est ler-
restrisel mililnns; apiid lunnnem liic esl ciplestis et Irium-
]>liaiis. Hinc cl niivium hiiius urbis consitiim arboribus vi-
ta; , dc quo cnp. scqiiciili v. 1. ab Ezcchielo c. 47. s. o.
inulunlus e«t S. lunnncs.
Qunrtu, illu vcrbn : Trmplum nnn vidi in ca : ipsa civi-
tas iiurum munilum . muri cx insplde, fiindnmcntiim et
Inpidibus prcliusis. Et : i)lors ultra non enl, ncquc dolor.
iV'(« inlrabit in ctun uliquid ciiinquinalum. Cluritas l)ci
tlluminarit enm, cl lucerna eius csl Aijnus, etc. non iiisi
Ecrlcsia» ra^le^li convcniiint.
1'nlcur tniiieii qiia>dnm hic diri qiio! EcclcsiaB militanti
ronvcniunl.iit qunil dicilur dc 12. fundnmrnlis, id rsl .\-
puslulis , coi'iiiiM|iic pra-dicntiiinc : quin niinlruin illi Er-
el''<i'im (lcdiivcninl ct pinvcxcnint in c.Tlum. riiiji- Ec-
clcsin ca>lcslis d tniiiniiliniis siia slcininnln cl in<i[;nin sii-
niit nb Ecclcsln niililnnlc Hiiic S. Lniircnliiis. iniii bcn-
lus liecl. pru stcmmatc habet eraticulain, cuiii caquc piu-
VoL \.
sinjjulifi ex sin^jiihs fucla; sunt margaritis. Ha; purla; si-
gnilicant, iindique et ex omni plaga el gente, iiislis et san-
clls in eamdcm aditum quolibct tempore, horo el moinen-
to patcre; atque per eas oon iulrare oJsl puros, prxstan-
tes et gcmniios
Nona, V. IS). habel fundanicnla duodecim cx tolldem
gcmmis prclioslssimis. Ha-c 12. fundainenta signilicaot
urbcm hnnc fundnlam essc in sauctitate, doctrina ct sjin-
bulo diiodccim .VpDSloloniMi.
Dciiiiia, V. IG. civitus liiec in quadro poslia; et longi-
ludo eiiis tnnln cst, qiianla ct lalitudo el allitudo. Hxc o-
ninla signHicniit exaclain et pcrfeclam huius urbis archi-
tecturam ct fubricara, olque civium iiilrom intersc unio-
ncra et consocialionem.
Undccinio, v. 10. ci\itas orapla est et vastn : nain cum
[)slt iii qiiudro, qiiodlibet qiiadri, si\e qiiadrali latus in lon-
giludinciii procurrlt nd diindccim slailiurum inillia, id esl,
ud millc qiiingcnla milliario Ilulirn. IIa>c urbis amplitu-
du iiolat ciiis Min;;nifn'eiitiam . capacilntem, et ingcntcm
riviuni, Id cst Itcnlunnn, niiiiicruni. Nulla cnim cst urbs,
qiia; vcl iinibrnm Iniila; rnpnciintis hnbcnt. Rnb\Uin cnim,
qiia< n cnpncilnlc rclcbiatur, in tolo siio umbilu ct qiio-
drnliirn tnnlum ronlinebnt 120 slndia : hicc vero in uno
qiinilrl Intcrc linbct diiudcrim inillia stadiorum. Qiioclrca
iiniim qiinilri Intiis cxccdit loii;;iludiiicra Unbylonis ccn-
lies, nc cuiiscqiicnlcr luln cnpucitas huius urbis cnpncitn-
lcm Itnbyliinis siipcrnl decies inillics: ita .Mcnznr. \'cruin
vcriiis csl, nun iiiium lolus. scd oinnia simul, putn tulum
rivitotis liuius ambiltim inensurarl, curadiriliir: Et men-
127
1010
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXF.
susesCcivila/emperstadiaduodccimmillia.xilidicavnvAd. J^ Quocirca terlio, alii passim haec accipiunt de malerial
Duodecima.v. 18. ipsa civitas ( id cst piatcse civitalis
aurum est mundum, similc vilro inundo. Id desifjnat o-
mnia in c»lo csse prcliosa et prseslnntissima, ac rursum
omnia Boalis esse conspicua cl pcivia, pcrinde ac si auro
vilreo, id esl, instar vitri pelluccnlc, in cajlis omnia con-
starcnt, ac ronscqiientcr 3in{!;ulosBnulosper mutiiam clia-
ritatem, oinniiim niioriim gloria, bonisque omnibus per-
frui : licBC enim omnia eis siint conspiciia.
Decima terlia, v. 22. Templum non vidi in ea: Domi-
nus enim Deus omnipotens (emplum illius est , et Arjnus.
Semper enim tuentur et inluenlur, colunt, adorant el lau-
dant Deum el Ag;num.
Decima quarla, v.24. Ambulabunt gentesin lumineeius,
el rcgcs lerrx a/fnrcnt gloriam suam el honorem in illam.
In ckIo eigo ndiinabitur omniiim Regum, Principum, Im-
pcratorum, Pontiiicuin, Rcginarum ct Ducissarum pom-
pa et gloria
caelo ct lerra. Hscc enim secundum qualitalcs, et ul ali-
qui volunt, secundum subslnnliam, id est formam sub-
slanlinlcm, immutnnda sunt in resurrectionc ac innovan-
da. Dc liis cnim ait S. Pctrus Epist. 2. cap. 3. v. 13. No-
vos calns el novatn lcrram sccundum promissa ipsius ex-
pccfamus. Vidc dicla Isaioc 24, 19. et cap. 34. 4
PllIMUM ENIM CiELUM, ET PRIMA TEBRA ABIIT.) ErgO An mare
cadiim inin cst noviim et lerra nova, uli dixi. pi^ribit
Et mare iam non est.) .\rabicus , blnonmareullra\^i^^\\,
(est). Beda liic et clarius scribens in Epist. 2. Pelri c. 3.
ccnset inare, post dicm iudicii, omnino siccandum esse et
abolendum ; pari modo et ignem periturum ; quia S. loaa-
nes Innlum nominat hie ca^lum, id est,aerem, et terram,
quasi lia!c duo ex elcmentis sola sint mansura et renovnn-
da. Idem dieunt, sed diibilanler, ,\ndreas Caesar. Aretas,
Haymo, Anselm. Rupert. quin et S. Augiist. lib. 20. Ci-
vit. IG. Ubi explicans hxc verba : Mare iam non est , sic
Deciina quinta, oap. 22. v. 1. fliivius vitas et vitalis tne- „ ait : Vtrum maximo illo ardore ( condagrationis mundi )
t 1' siccetur, an el ipsum vcrlalur in mclius, non facile dixe-
diam urbcm inlerliiil. Hic fluviiis significnt sapienliae e
voliiplatum omnium copiam el alHueoliam.
Decima se.xtn, eap. 22. 2. ad iilrnmque ripam fluminis
arbores sunt pulcherrimao et saluliferae: ibi eslet lignum
vitae, praeslnntius eo quod ernt in tcrrestri pnrndiso. Hoc
lignuin symbolum est immorlalitalis et aeternilalis.
Decima scptiina, cap. 22. 3. Omne malediclum non eril
amplius, q. d. In caelo nulla erit culpa aut poena.
Decima octnva c. 22. v. 4. Videbunl faciem eius, el no-
men eius in frontibus eorum ; el regnabunl in siccula sxcu-
lorum ; quia nimirum iiigiter visione Dei fruunliir, quasi
eius intimi et familiarissimi, non lanlutn famuli, sed et
principes et rcges.
Denique huic urbi nihil pulchri, nihil preliosi, nihil iu-
cundi, nihil honorifici dcest; nihil turpe, vile, aul triste
adest; sed omnes eius cives sunt beati et gloriosi, ac re-
gnabunl in sajcula sfeculorum.
T^T VIDI CiELUM NOVUM , ET TERRAM NOVAM, etc. ET
rim : forlasse tamcn maris nomine intelligitur hoc ssecu'
lum turbulenlum et procellosum.
Verum ciim mare sit qunrtum elementum, ad perfeclio-
nem universi necessariuin, quod piscium, avium, aoiman-
tium, oinniumque generabilium, quin et aeriset caelorum,
uti miilli volunt, est matrix et origo, quodque lerram u-
nil et conservat ; terra enim, nisi aqua et inari rigaretur,
finderelur et fatisceret; hinc longe verius videtur, inare,
feque ac terrain et aerem, quoad substanliam post resur-
rectionem mansurum. Dicitur lainen hic , ]Son est, id est,
non erit, scilicet tale quale fuit vetiis illud et pristiaum,
nimirum crassum, roislum et turbidum, procellosum, per-
petuis agilatum fluctibus, aestuans iiigi suo fluxu et rcfluxu;
haec eniin est maris naliira et conditio, quam significat
ipsum maris nomen ; sed erit aliud et novum, aeque ac cae-
lum et terra : cum illis eniin innovnbitiir, fielque subtile,
purum, pellucidum, quietum, sereniim, fulgidum, ut iain
MARE lAM NON EST.) Ionchim,et alii, qui haec accipiunt Q non videatur esse mare, sed crystallus; pellucebit eniin
de felicitale Efclesiae militantis, uti dixi initio capitis, per
caeluin novum accipiunt illiistres Sanctos, quorum cum
Paulo conversatio in caelis est; per terram novam, caete-
ros fideles, in baplismo per graliam ot vitam Christianain
innovalos; per mare, Genliles, qui fliiclus perscculionum
contra Ecclesinm concitnbnnt, q. d. Mare non esl, id est,
Gentiles ampiius non perscquiinliir Ecclesiam ; imo nec
sunt, quia conversi sunt ad Christum factique Christinni.
Veruin iam docui hcEc nd Ecclesiam in cselis triumphan-
tem, qiiae erit post diem iudicii et post communem rcsur-
rectionem, pcrlinere.
Secundo, .\lcazar caelum, terram et mare mystica ac-
cipit, sed alio sensu. Homo, inqiiit, ex anima et corpore
constat, cumque corpus sit terrcna inhabitatio animae, a-
nima vero caelestis sit spirilus, ideo congruc per terrain
significalur hominis corpus, per caelum anima. Prioriim
ergo caelorum qualitates eraot hae, in salutem animarum
incuiiibere, Sacrnmenla fidclibus administrare, preces ad
et splendebit instarcrystalli.Demari ergo Hebraieaphrasi
dicitur ^JJ^^JT veenennu , id est, non est ; quia in aliam
formam et decorem rommutabitur. Sicut ergo ex eo qiiod
hic dicitur, Cxlum abiit , non licet ( ut plerique docent )
colligere : Ergo caelum quoad substantiam , materiain et
formam abibit et interibit ; sed tantum licet colligere : Er-
go caelum quond qiialilates et conditiones praesentes peri-
bit, novasque et meliores acquiret; ita pariter et de inari
hic colligas et concludas. Porro inaris meminit prie aliia
elementis, qiiia mare synibolum est fluctuum, procella-
rum, turbinum et tempestatum, qiiibus hiciactantur Saa-
cli et electi , q. d. Cuin mari cessabit omnis Sanctorum
persecutio, tentalio et turbo.
VlDI SANCTAM CIVITATEM IeBUSALEM NOVAM.) Sicut ci- Ver.-. 2,
vitas nunc ipsos cives, nunc ipsam eivitatem, piita locum,
plateas, domos, turres et muros signifirat; ita et lerusa- lerma-
lem ha;c ca;lestis est duplex, scilicet primo, est ipsa Ec- '"■"/■"■
clesia, sive coctiis et congregatio Bealorum, puta ipsi Beali .^ijj' '^'
Deiim pro peccaloribiis fundere, a pcccatis absolvere, do- l<collecli et adunati; hajc eniin proprie hic vocatur sponsa,
cere, concionari, el quasi cjelestis doclrina? pliivinm in ter- et v. 9. nxor Christi
ram emillere. Haec in restirrectione tollentur, et fient ckH
novi; quia pro laboribus iaindiclissticcedetmerceset prae-
inium, scilieet aeterna quies, visio ct friitio Dei, ac gloria
aeterna. Pari inodo prioris terra; conditiones erant hae :
proximorum vices dolere et commiscrari, moleslias et an-
gores pali, voliinlariam tnacerationcm et castigalionem
suscipere. Pro his in resurrectione succedet nova tcrra ;
quia in corpore pro tot passionibus succcdet impassibili-
tas, pro tot doloribiis et mortibus immortalilas , caeterae-
que corporis gloriosi dotes. Et mare iam non est , id est,
impiis, in infernum detrusis, nullus erit perseculor, nul-
lus metus, iiusquam formidines, nusquam pericula, nulli
fluctus, nulli amplius pisces maiores devorabunt minores,
nullus eril nanfragii limor. Verum hajc niystica sunt, ut
ipse Alcazar fatetur, non litteralia.
Secundo, est ipsa civilas et locus Beatorum, puta ipsum
caelum empyretim. Huic eniin primo et proprie competil,
quod sit civitas et taberoaculum Dei : quod sitlonga, la-
la, alla ; quod extendntur ad duodecim millia stadiorum,
etc. Secundario lamcn haec ipsa etiam ipsi Ecclesia;, sire
coetui Beatorum oonveniunt. Haec eniin est civitas et ta-
bernaculum Dei aple dimensiim; quia in ea singulari mo-
do, ordine et proportione inhabilat Deus; ideoqtie est et
dicilur sancta , a;que ac bcata et gloriosa. loannes hasce
duas civitales commiscet, nuocque de una, nunc de alle-
ra mislim loquitiir; quaedam enim dicit quae magis uni ,
quaedam qtiae magis alteri conveniant; omnia tamen ulri-
que suo modo conveniunt, vel primo et per se, vel analo-
gice, lerusalem ergo caelestis est caelum empyreum cuin
suis incolis, puta cura coelu Beatorum. Describit enim
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXI.
1011
loannes directe lerusalem quasicivitatemBealorum, quo- \ doclrina cl vila drsursum est, id esl, de cjeIo desceodit.
ad tiiuros, portas, fundamcDla, elc. Itaque proprie locum
jpsum dcscribit ; sed quia hic locus est bealiludiiiis cl I5ea-
torum, binc consequculer ipsam bealiludincin el Bcato-
rum gloriain describit. Quocirca csto in hac civitate de-
terniiDate, et in singulari non videril ipsos Bcalos; nec
enim ullos nominal aut describit; tainen indirccle ct in
geiicrc satis eos depingit, cuin dieit, quod ipii poputus e-
ius erunl, el abiterget Deus omncm tacnjmam ab oculis
eorum : quod reyes lerrx afferenl (jloriam suum et honorem
in iltam ; quod servient illi et vidcbunt faciem eius, et no-
men eius in fronlibus eorum; quod Domtnus Deus omni-
potcns templum iliius est, et Agnus. Ubi cnim cst Agnus,
ibi sunl ct Af^ni asscclae, fidcles et Beati : ubi Deus cst,
ibi sunl et Angeli, ilidem et Beati; sicut ubi esl rex , ibi
est et aula el aulici.
NovAM. ) Quia vetus el ludaica lerusalem anafjogice
sip^nilicabat hanc novam, sciliccl Ecclesiain, non militaii-
tem, ut vult 1'rimas. el Beda; sed triumphantem, ut palct
Vcrum in (ira;co est y.aT«Siivou7a/,idcst, qna; iain in pis-
senti dcscendit, uon autcin qux iani aute lciiipore pisle-
rito desccndcrat.
Dico crgo, figurate hic dici lerusalem caleslem desccn-
dcre de cxlo, ut clectos ad se assumal. Fiiigitur cuiin hic
ca?lum empyrcum, ct Ecclesia , sive coctus Beatorum, in
tcrram dcsccndere , ut hoinines tcrrestres , ac prscsertiin
eos qui cuiii tyrannis ct Aiitichristo Idiilo agoue et sudo-
re ccrtabunt, sibi cives couplet, quod lu re oihil aliud est
diccre, quam quod cxlestis gloria el beatiludo hoiiiinibus
terreslribus obtingat caelitus, per Dei liberalitalcin el gra-
tiam ; est enim coileslis el divina. Unde S. .\ug. Iib. 20.
Civit. 17. De cxlo, inquit, dicilur desccndere, quia cjcle-
stis gratia est, quia Dcus eam fecil; et de cxlo quidem ab
inilio iui descendit, Spiritu tancto misbO de cu:lo. Idcm in
ScDtenl. numer. 31. Ad cxlatis, ait, krusalcm non ascen-
dunt consortium, nisi qui toto corde prufitenlur, nun pro-
prii operis, sed divini esse muneris quod ascendunt. Olim
ICIII, UilUlllillllUa. I.I.UCUU, 31.U HIUIII|/llU.lV\^HI,UV|'m..» __^... v^i^. wv , wi,«. h.v.... w..w« ...n..v. .»1^.«^^.« »./.V'.vi*.... v...
ex scquenlibus. Triumphans ergo dicitur nova, ob iiovuin u Moses, lege accepla e ca;Io, dicebat Hebra;is Deuler. 30
glorix slatuin. Secundo, Alcozar ha.'C accipil dc novilale,
aiquc ac sauctilate el cxlcsti spiritu, quae Chrislianae Ec-
clesix incrant, priusquam ad gloriosissimum csclestis pa-
tria>triumplium consccndcrel; qui triumphiis innuitur ver-
bis illis: Paratam sicul sponsam ornatam virosuo. Addit-
que hanc .Vgni sponsam, novamque Icrusalem esse Eccle-
siam Romanam , qua; malri Sioni, id cst, vctcri Synago-
gae , succcssit, sicut primogenitus Hlius hxrcditario iurc
succcdit patri. Quod eatcnus verum esl, quatcnus Roma-
na Ecclesia cxlcras oinnes quasi inatcr et caput, conti-
net et compleclitur, uli superius dixi. Vcriim luanncs a-
git hic dc Ecclesia triumphanlc, non mililanle. uti dixi.
I>ulchrc Pannouius lerusalem hanc per antilheses op-
ponit Babyloni, cuius sordcs ct cladcs audivimiiscap. 18.
lerusalcm cniin est urbs Christi sancta, nova, desrendcns
de cxlo, gloriosa, parala el ornala sponso suo: Rabylon
est urbs diaboli, impura, vetustate marrida, ascendens e
11. Mandatum hoc, quod eyo pntcipio tibi hodie, non su-
pra te cst, ncque procul positum. nec in cnlo silum, ul
possis dicere: Quis nostrum vatet ad cxlum ascendere, ut
deferat iltud ad nos? Simili modo hic, ncChristianus cau-
sclur, dicatqiie: Quomodo cgo hoino terrenus et carncus
conscendam ad lerusalcm cxleslcm? hac de causa vidct
hic loannes lerusalem ipsam de cielo ad lioinines dcseen-
dere , ul cos ad sc accipiat ctsuslollat; ut significctur ,
per Dei gratiam nos inlirmos el carnales ad viiam caele-
stem, ipsosque cxlos sustolli. lerusalcm crgo ha-c cst.ma-
nctque iii caelo, ct tamen per sui comniuiiicalionem de-
scendit in terrain. Simile est in sole , qui esl in cxlo, el
simul in terra; in ccelo per siibslautiam, in tcrra per r«-
dios quos eo dilFundit. Et in fonte, qui est in summo, el
simul in imo: in summo pcr originem; scaluril enim in
monle : in imo per rivulos; ex monle enini mauat, inde-
que emanal et dilltiit in vallcs. Talis cst hx-c lerusalcm :
tartaro, infamis , parata el conspurcala a carodsmone , (] ito Abbas loachim. Sic vicissim nostra convcrsatio cuni
libidinibus totius mundi pollula, blaspheiniis notala, ciim
quafornicati sunt reges terrae. Sed audi Pannonium: llta,
inqiiit, Babylon, hxc lerusalcm. Scimus Jiabijloncm in-
terprctari confusionem , lerusalcm pacis visioticm ; qiiale-
nus cerlo cerlius teneremus omnes in confusionem abilu-
ros , quicumque carni serviunt ; ad pacis autcm supernx
visionem pervcnluros omnes , quicumque legi spirilus se
sulidunt. llta merctrix supcr bcsliam culilur: in isla Deus
adoratur. Meretrix non dat . nisi abominationes spurcitix
tux, quas visa est porrigere in aureo calice , quo polal u-
niversam terram, et inebriat eam : Ecclesia charismatum
dona distribuit, el ornamenla virtutum. Pfova hxe, velus
itla et slrigosa, qux florem iuventulis sux profligavit cum
amatoribus lerrx. Speciosa virgo est Ecclesia. sponsapu-
dica a Dro e cselis dciccndcns , in omni ornalu virlulum
spirilualium decora , idcoque parala : cuius odor inxsli-
mabilis niniis in t^eslilu eius , quam circumdanl flores ro-
sarum , cl lilia convallium , de qua summx adiniralionis
S. Paulo in cxlis cst ; quia corporc in lcrra. iuente el vita
conversamur in cxlo. Prxclare S. Aiig. in Sententiis, senl.
221. Duas, ait, in tolo mundo civitales faciunl duo amo-
res : lorusatcm facit amor Dei, Babijluniam facit amor
sxculi.Interroget ergo se quisque.et inveniel tinde sit civis.
Cicero de Petit. consul narrat sibi consulatum petenti
siiggcslum fuisse a Q.Ciceronc, ut qiiotidic ferc ad forum
desccndens, hoc ruminarct: Aorus sum, consulafum pelo
Eoma est. Quanto magis quisquc iugiter sibi dical: ?iovus
es, in solo, non in sole, nalus : Gloriam xlernam ambis ;
cxlum est, quod vim palilur , nec nisi a violenlis rapilur.
Excre ergo vires omncs, ut lanlam gloriam promcreare,
ul ca?luin'cxpugnes et occupcs. Rursum, lioc civitalis de-
scensu symbolice significatur, Deum iii cx-Icslis huius pa-
latii descriplionc, non uli conccptibus CDDleslibus, angeli-
cis et divinis; ncc cam planc dcscribore uti in se est ;sic
enim nobis incomprchcnsibilis ct inexplicabilis cst; . sed ad
noslram iiifanliain. nostrnsqiic teniics conceptus descen-
tlla vox Canlici est: Qux csl isla qux ascendit per descr- L' dcrc, iit illaiii oliquo riidi modo nobis oslcndat et rcpra;
tum, sicul vinjula fumi ex aromalibus tnijrrhx et Ihuris,
et universi pulveris pigmenlarii? Cant. 3. De cuius pul-
ehritudine in cadcm Scriplura luquitiir sponsus Chrisliis:
Quam pulchra cs. amica mca. quam pulchra rs.' oculi tui
ctilumbarum, absque co quotl inlrinsecus lalel, cap. -i. Et
iterttm- Tola pulchra es. ainira tnea. et macuta tion cst in
tt. Cbi eadcm liorlus conclusus, ob varielatctn fructuum
bonorutn : el fons signatus . ob ubertalem graliarvm i/e.«rri-
bitur; cuius einissiones paradisus sunt, et sutnmx volupla-
tes tnalorum punieorum.
DbSCBNDENTEM db c«lo 1 Srilicel ad iiidicium, ut ciiin
Christo in valle losopliol iiidicct orbcin, oit .Moldon. iii c.
25. S. Malthxi. >'eruiii iiidiriiim iain peracluin audivi-
mus in fiuc ropitis prxccdeulis.
Sccundo, Alca/or hoc refcrt od stalum qiiem habuil Ko
scnlet. Hac de causa eius piilchritudincin pcr aurein, cry-
stalliiin , gemiiias. ctr. dcscribit ; quia nos iu lcrra his
prctiosiora non novimus, ncc lidinius
Tropolrtg. oniina sanclo csl lerusalem caclcslis. ipsum-Amm»
qiicDei rainm. Audi S. Bernardi.iii serm. 27. in Cant. '^^^J"'^^,
Ego pulo oiiincm aniinam talem sonclain). iion i/iorfo car- lum.
leslem essr propler originem . sed cl cxluin ipsum proptcr
imitalionem. Et tunc liquido oslcndit. quia vere origa ip-
sius dc c:iiis cil. cum convrrsatio eius in c.rlis est. Est ergo
cxlum tancla iitiqua anima. habens solrm inlflleclum. lu-
nam fidem . nslra virtutes. qux maxime in nocle, id est, in
adversis . emicanl. Ergo virtus cst sidus , el homo virluluin
esl c.rlutn. Vide cTtcra.
Hanc bcnedictionem (^hristus asrendcns in cxluin iinmi-
it in lerrom . ut scilicet ipsa terra conNersalione ca-lesli
clesia bcata, duin adhuc inililarcl iu hac vita ; huius cuiin pobsil lieri cxlum, uli docct Clemcns Alcxaud. in sua lior
1012
Commcnlaria in Apocalypsiii S. lounnis. Cap. XXI.
laloria; respiciens enim ad illud Luoa; 24. 50. Bcnedixil \exc\lealur ad gioria; huius ardens desiderium et prosecu-
eis etfcrebalurincxlum. 'ferram, inquil, mutal in cwluin lioneni, per opera sancta et divina, eaque ardua. Vox e-
' ' - . — > .' I — -- „j,n^ Mingna , iiiuiiit rei vocalaj et proclamatai inagnuin
Deiagricola.dcxtra significans.populos ad bona opera ex
citans , ac cxlesli doctrina hominem Deum faciens. Ua;c
scilicet est causa iiuius divina) melainorplioscos , quud
Christus in terris docuerit hoiMiueni vivere iuxta ca;li iior-
Miiis, uti in tcrris vivens liomo inslar ca;li essct. Itaque per
hunc eius doclrinaiii , et iiiugis per Eucharistiani , tcrra
nuiiquain est sine lioniine Deo; sic ut Chrislianus vivcns
iuxla doctrinaiii Chrisli, et in Eucharistia corpus Chrisli
nianducans, flat qiiasi homo Dcus, et secundaiii quasi u-
niouem hyposlalicain cum Chrislo suscipial et induat.Hoc
est quod ait S. August. serm. 61. de verbis Doniini secun-
duin loanncm: Nos omnes cum capile nostro Cliristo Chri-
slussumus. Et S. Chrysost. serm. de expulsione sua: Lc-
clesiam, ait, vincere nulla vis potest. Deus est Ecclesia, qui
fortior omnibus est. Naiu, ut ait S. Bernard. serm. 27. in
Cant. Unus idemque Dominus et spotisus in capite esl, el
poiidus ci iiioiiientuin. Exit de throno, id esl, a Dco, quia
Dcus solus liKc boiia suis sanctis pra;paravit, omnibusque
ea oflcrt et proponit.
Cailestis erjjo lia-c vox, qua; per quinque sequcntcs ver- c.i lum
sus enarraliir , proclamat hanc ca;lesleiii lerusalem cssC^»' '■i"'-
civilatem illaii) forliiiiii, vicloriiuiet lriuniphnntium,qiiaMi Jr'^^^"'''
Deus clectis suis furlitcr conlra inundum, carnein, d*-
Mioneiii, ac pra;sertiMi contra Anlichi isluiii cei tantibus ct
vincentibus pra;paravit; sicut cx advcrso liinidis^carnali-
bus et iiiipiis a;tcrnos paravit geliciuia! igiies; iit horuin
metu, illiusspe ct desiderio acuatur oinnium aninius,niens
et industria ad heroicos agoncs obcundos , qulbus el ge-
licnna! igncs evadant, ct cailcsli lerusalcin quasi cives
perpetui adscribantur. Hinc apud loannem Moschiim ia
i'rato spirit. lcgimus.niouachuiii qucmdani, cuin in visio-
sponsa in corpore. Quociica qui contra Ecclesiam, vel vi- ne paradisum vidcret, velletque in euin ingrcdi, audiisse
ruiu sanclum pugnat, pugnat coulra Deuin ; ac proinde Uab angclo: ^c;«o
fruslra contra slimulum calcitrat. Id promisit Christus
Mattha;i 28. Ecce ego vobiscum sum , tum per providen-
tiam , tum per realem inviscerationcm in Eucharislia ,
cuius proprium est deificare homines, usque ad consum-
malionem sxculi.
Symbolice, vidit S. loannes lerusalem descendentem,
quain slantem simul videre non poluit, cum tamen simul
revera staret. Descendebat enim in angelis ministranti-
bus, stabat autein in eisdem intuenlibus divinain essen-
tiain ; iiiobilcs nempe nobis sunt, immobiles Deo. Nam hoc
eodeiii capite loannes et dcscendentein vidit, et in quadro
positam ; forraa vero quadrata immobililatis et conslantia;
est symbolum. Ita S. Bernardus serm. 5. de dedicatione
Ecclesiai, et ex eo Anlon. Fernan. visione 13. secl. 7.
A Deo.) Usec verba non refcruntur ad ■zaparalam, quod {^rit, quod salvus sit?
piger hac ingreditur ; ite , certule . con-
temnile vunilules sxculi. Ila B. Nilus , vir iiiirae sanctila-
tis, ct mullorum Ueligiosorum pater,cuius scpulcrum vidi
in monaslerio Crypla; Ferrals, iiixla Tusculum, cuin an-
Do Domini 976. ad eum venisset Lco Coincs Constantini
linperat. aliique primores, dixit ad eos : Intelligile guia
nisi virlule prxditi fuerilis. et magna etiam virtute prxdi-
ti, nullus vos liberabit apcenis inferni. Addidilquc, ex de-
cem millibus hominum vix unum salvari ; idque assercre
S. Basiliuiii, Chrysostomum , Ephicin et alios. Ila habet
eius Vita a discipulo eius conscripta , et ex illa Baroniiis
tonio 10. anno Domini 97G. Ubi el addit, eum, cuin roga-
retur au Salomon salvus esset, nec ne, rcspondisse : ISihil
in sacra Scriptura legimus, quod post peccatum pcxniten-
tiam eger/t, sicul Manasses. Quis ergo de illo dicere pote-
sequitur; sed ad descendentem , quod pra;cedit. Ita patet
ex lextu tirajco, qui habet , y.aTaSaivouaav «tto to-j Qioxj i\
oujoavoj, id est, descendentem a Deo de cielo.
Pabatam, sicut sponsam or.natam viRO SLO.) Para-
tnm , id esl comptam , adornatam, tantaque gloria, pul-
chritudine, felicilatc et inaieslale instructam, quantade-
cetsponsam cselesti Aguo iani nuptam, perinde ut spou-
sa regis pulcherrimis et pretiosissimis vcslibus, gemiiiis
ac nionilibus se vestit, parat el adornat, ciiin in Ihala-
inuni regis sponsi sui deducenda est. Nota : To viro suo ,
quadruplicitcr accipi potest: Primo, q. d. Digne viro suo.
Secundo, sicut sponsam ornutam viro suo, q. d. Sicut il-
lam sponsam, quam Deus Paler Chrislo fiiio suo unigeni-
to lauto decore adornavit, ad Christi sui decus et gloriam;
omnis enim Ecclcsia! decor Chrislo, Christique meritis Iri-
buendus est. Tertio , viro suo , id est a viro suo , puta a
Christo, ornatam. Quarto, ornatam viro suo, id est, cuius
ornamentum est vir suus, puta Christus cui nupsit: Quia
clarilas Dei illuminavit eam , et lucerna eius est Agnus :
ila Alcazar. Duae tameu priniK explicationes, uti simpli-
ciores, ila magis genuinae sunt
EccE tabeknaculum Dei cum hominibus. ) Citat E-
zcch. 37. 27. ut ibidein dixi.
Nola: Ca;liim vocatur hic labernaculum Dei, Primo, vocatur
quia passiiii loannes hic in Apoc. alludit ad vetus laber-iaber-
naculuiii ct teiiiplum ; hoc enim erat typus et figura-cieli. q^*^"},"™
Seciiiido, potius vocatur tabernaculum quam teinplum.ut i„or ana-
cogitciiiiis ca;liiin empyreum, licet splendidum ct augu- lnijias.
stuin, niinus taincn esse maieslate Dei , eiusque non tam
esse palatiiim , quam tabernaculum et tentorium , utpote
qui in se ipso, suaque imineusa essentia gloriosissinie ct
immensc habilat. Pari inodo io Beatis non tam habct do-
mum , quam labernaculum; quia eius maiestas a Bealis
non capitur, sed ipse Deus per mirain dignationem eis a-
liquatenus se communicat, et praesentem exhibet. Terlio,
Vicgas in voce tabernaculi censet alludi ad Ecclesiam mi-
lltantem, quae nunc in labernaculis militaribus, quasi in
campo et acie degit, q. d. Ne vobis grave sit, o Chrisliani,
modo ad modicum leiiipus in castris et tabernaculis mo-
rari,pati famcm.frigora eta;stus,cum dKinone, carneet
Antichristo confligere;quia moxhaec tabernacula etcastra
mutabuntur in tabernaculum eaeleste.gloriosuni et magni-
Nota haec utrique lerusalem de qua iam dixi, magis ta- D ficum, in quo posilis arinis et laboribus, viclisque hostibus
men priori, id est Ecclesiaj et Beatis, quain posteriori, id
est ipsi loco, puta caelo empyreo, convenire.
Et audivi tocem magnam de throno dicentem. )
De Ihrono, non Christi iudicis in vatle losaphat, de quo
actuin est in Gne capitis praeced. sed de throno Dei et A-
gni in ipsa ca;lesli Icrusalcm. Hanc enim , eiusque Ihro-
num, porlas, murum et fundamenta hic describit. Unde
de hoc Ihrono, puta de sede Dei et Agni, vidit loannes c.
22. 1. fluvium aqux vilx procedere ; et v. 3. ait: Sedes
Dei et Agni in illa ( caelesti lerusalem ) erunl. Videtur hic
thronus esse idem cum throno Dei, corain quo astare visi
sunt cuin Agno, qualuor animalia, et 24. seuiores e. 4. 2.
Porro ha;c vox, magna, significat Primo, magnitudinem
gloriae casleslis, ac cousequenler bouitatis et misericordife
divinae erga suos electos et beatos. Secundo, Deum velle
ul kaec vos ab omnibus audiatur, utque onines hac Toce
in perpetua pace, gaudio et gloria triumphabitis.Agite er-
go, tolerale, durate, cerlate, viucite, Iriumphate. Quarto,
Alcazar pulat per tabernaculum significari summain Bea-
torum unionem el coiumunionem, quod non in doino laxa
et capaci, sed in tabernaculo degant, in quo unus ab alio
abstrahi aut caelari nequit, sed omnes sese invicem per-
vident, et perfruuutur, atque caelestem Uegem inler ipsos
placidissime degentem, ipsosque beantcm, et omnibus bo-
nis donisque cumulantem praesentem habent. Uode scqui-
tur : El ipse Deus cum eis eril eorum Deus.
Pie S. Bern. serm. 6. ad milites templi, salulans hanc
lerusalem : Salve , inquit, civitas sancta, quam ipse san-
ctificavit sibi tabernaculum suum Altissimus, quo tanta in
te et per te generatio salvarctur. Salve, civilas Regis ma-
gni, ex qua nova et iucunda mundo miracula nullis tem-
poribus defuere ab inilio. Salve, domina genlium, princeps
Commeotaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXI.
1013
provinciarum, Palriarcharum possessio, Prophctarumma- ^ Syrus verlil: El deficicl omni^ lacryma ab oculis eorum.
ler el Aposlolurum, iuitiatnj. jiilei, gloi ia populi ChriUia- Alludit ad Isaiae 2o. 8. 1'rxcipitabil mortem in seinpiler-
ni , quuin Deus semper a priiuipio pus us esi oppuynari; num , et auferel Doininus Deus lucnjmam ab omni facie.
ut viris fortibus sicut virtutis , ita foret et occasio sulutis. Pie S. Beruardus in DLtlaiiinlionibus : reliccs. iiiquil, /a-
Salce, terra promissivnis, qux oliin (luens lac et mel tuis cnjmx, quas beniyna manus condiioris absteryct : et beuti
dumtaxat hubitatoribus, nunc universo orbi remedia salu- oculi, qui in talibus liqw.fieri flstibus ekgcrunt , quain e-
tis,vitx porriyii, ulimenta. Terra.inquam, bona et opliiua, levari in superbia, quam oinne subliine videre, quam ava-
qux in fua uiidissiino ilio sinu tuo. ex arca patcrnt lordis ritix et petulantix fumulnri. Kl Tcrluil. libr. du Kesur.
cxleste yranum suscipiens, taiitas ex supcrno scinine 3lar- cariiis c. 08. D.lcbit, iuquil, Deus omnem tacnjmam ab
lijrum .•.cyeti.s protuliUi, el nihilominus ex omni reliquo (i- oculis corum : utique ex lisdcm oculis qui retro /leverunt.
delium ycncrc fructum, fertilis gleba, lrigesiinum,et sexa- quiquc adhuc flcre putuissent, si non oinnein lacnjmx im-
gesimum,ct centcsimum super omnem lerram multipliciter brem indulgenlia divina siccarct.
procrcasti. UnUe et dc muyna mullitudine dulcedinis tux Et mobs lxtba ho.i erit, seqle lictis, nEQCE cla-
iucundissime sutiati,el opulaitissiine suyinati ; mcmoriain mor. ) .Marljruin cirrudjjloruin a Doiniliaiio el aiiis ly-
abundantix suuvitutis lux ubiquc cructant qui te vidcrunl, raiiuis, ipsoque Anliclii isto. Sccuudo, non eril clamor pau-
et usque ad cj.treniuin terrx muynifuenliai/i glorix tux lo- pei uiu o(jpressoruiii a polculioribus, prse iuiuriae, oc labo-
quuntureis qui te non vidcrunt, ct enarranl mirabilia qux runictdoloruiii ina^jniludinesuspirautiuinctclainautiuui.
in Iv (iunt. Gluriusu dictu sunt dc te civitas Dci. De co ciiiin dicitur Exodi 3. v. 'J. Ctamur filiorum Israel
Et IPSI POPtLUS EiLS EBLNT. ) q. d. Ikati nullius e- vcnit ad me, vidiqiie alfliclioncm coruin quu ub .Ejyptiit
ruiil, ulsi Dci ; neinincin duiiiiuuin agnosceut, noa regcin, B opprimunlur. Teilio , non erit clainor , quo Sniicli lilc'ia
Doii Ca'saieiii, nisi Dcuin; nciiiiuein colenl vcl adorabunt, colica, calculo , aliisquc inorbis ; iteiii iii pauperlate, iu-
Disi Dcuiii , (|ueiii unuin , ul suuiii Krgciii , Dcuni et Do-
niiiiuni siiininc vcuerabunlur, aniabuut, laudubuut: ciquc
pcr oiiiiiiu ubedicnl, scrvicul, scque el ouiuia sua subii-
cicnl dcdtnlquc.
Et ipse Dels clm eis. ) q. d. Sicul rex iugiter est cuin
populo, patcrcuiii liliis, iiiagister cuni discipulis: ita Dcus
iujjltcr eril cuiii Keatis iu cu;lo, cos recrcans, pasceiis, ob-
lectaus ct bcuns: crit, iuquuni, cuiii cis per iu};ciii pia;-
seiitiuiii, qui in liac vita vidcbulur ab eis abscns vcl ubs-
couditiis. lu cu.'lu cniiii vidcbuiil Dcuiii pra.'scnlem , faeic
ad fuiieiii, ciiin euque orc ad os colluquLiilur, qui cos iu-
elTabiii tousolallonc iiiulccbit, ct incnubillbus gaudiis pcr-
fundct. Lril ciiiiii corum Deus, q. d. Dcus Bcutis cril Dcus,
id cst puter, cuialor, prolcctor, pio»isor, gloiilicalor, o-
iiiniuiii suoruiu boiioruiii coiiiuiunicalur ct ctVusor, isquc
oiiiniputcus, oiiiniscius.optiiiius ct llberalissiiiius.idquc iit
a'leriiuiii. Ua'c ciiiiii sigiiKical Eluliim, id est, Deus.
Sccuudo, eril cis Dcus. id esl, erit eis oiiiuis voluptus,
oiiinis Ixtitia, oiiiuis liouor, oiiiucs opcs, oiiinis supieiilia,
oniuis virlus ct ouiuc buuuin, utei Keati dicantcuni Psal-
tc : Quid cnim niihi cst in cxlo , et a te quid vului super
tcrrainY Dcus cordis viei , ct pars mea Deus in xternum.
Et cuiii S. Franci>co: Deus vicus , amur tncus, el oinnia.
Hoc esl quod optabal Moses Exodi 33. v. 18. diceiis: Os-
tende mihi ytoriain tuam. Cui rcspoudil Doiuiuus: Eyo os-
tcndain oinnc bunuin tibi.
Tcrtio, erit curum Dcus ; quia Deiis singulis licalis crit
prupriiis.ac qiiasi pcculiuin cl possessio iuciiudissiiiia cui-
qiic piupria; ila ciiiiii crit siii;;uloruiii, salinus coriiin de-
slderia, sicul cst oiiiiiluni; adco ut slngiili ila Dco frulluri
sint, euiiiqiic possessuri, ac si soli in suliduin co frucrcu-
tur, cuiiiquc possidcrcut, ut iiirc dicaiil: Dnminus pars
hureditulis mcx ct culicis mci. tu cs qui rcstituisti h.vrcdi-
tutem meain mihi, Et : Tu, Doiniuc, cs purtiu mca in tcrrii
furtunils, iuiuriis, caiuiiinlis , et qiiibusvls a^ruiiiuis gc-
iiiunt et claiiiuut ad Dcuin. Unde scquitur:
Qlia ( ila lejjciiduin cuiii Kuinanls ct (iraecis, non qux)
PBIUA ABiERUiNT. ) q. d. 1'riur vila uoii uialis, sed iiior-
talis, qux pulius inurs fuit quain vila, cuiii suis niiscrlis
iununieris iaiii Iransiit. Dcinccps uou crit laboruin et x-
ruiiinaruin tciiipus: priina illu iiillitla: uc laburuiu teinpe-
stas ubiit : quo dciuccps scquetur in oiiiiic ajviiin, tempus
crit pacis.lietitio! ct Irluiiiphi. Cuiuscousain subdildiceus:
EccE NOVA FACio OM.MA ) .Viubicus: Ecce cyo faciam sct: j.
illa nova omniu. Citat Isaia; 43. l'J. ct 2. Cor. 5. 17. q. d.
Prinia illa,vctcia ct iniscra.cum niisero el vclcii iioininc,
vita el iiiuudo ablcrunl. laiu fuciu ct crcu ca-luin nuvuiii,
tcrraui nuvaiii,vitain novaiii, liuininciii iiuvuni.()uarc ini-
ruiii uon csl iuin nullas essc lacryuias, uulluin luctuiii,
nulliiin luburciii cl dulurem iu scrvis iiieis vidcri. Ha;c ve-
ricris vilx fucrunt, uuuc autciu oiuuia inuo\autur. Ecce
cniin nova facio ouinia.
Factum BST.) Lcgit lotcrprcs '/r/ovj; iam Icguntyf/ovaygfj g_
To A xai w, id est, eyo fui,\e\ sum a ct u. Eactum ergo est,
q. d. lain fluita suiit, iaiii perdiicta suut ud romplcineu-
tum, quxcuinqiic Dcus dc inuudo, dc elcclis. dc rcprobis
ab xtcruo saplciitisslnicdispusiicrat : iaiii factuiiiest.quid-
quid in viia liumiuuni niurlali fucicndiim crat: iainfactuiii
est, qiiidquid ud fjiuriain ct fclicitaloin Sanctorum pcrti-
ncns,cis danduin cl facicndum cral; iaiii factuin est.quid-
quid (iet pcr oiiincni xtcrnilutcm. Tam ciiiiii Soiicli siiain
gluriam, quani damnali siiaiii pa?nam rccipicut iii dic iii-
dicii, quo.' iii ulrisqnc durubit iii ailcruuin, itu ut uil ua-
quaiii uuvi cls niccdut.
EgO SLM a ET tj , IMTILM BT FI!«IS. ) EgO SUm qui
rcbus omuibus cl liomiuibus, iiiaiimc ctcctis, suuin do
priucipium ct lincm ; qiii rcm qnamquc cl qiiemlibct clc-
clum nd suiini rinem poiduco: cgo suin qui Ecrlcsise ct
lcrusulcinca;lcsli priuclpiiim dcdi ;cj;o suiii qtii paritcrda-
viventium. Slcul cnim rcx in llirono regoli ronspicuus, x- ,x lcrusulcin ca;lcsli priuclpiiim dcdi ;cj;o suiii qtii par
quc cst in ociilis Kinf;uluruiii, ac umniuin astuntiuiii ; slii- '■' bo cl rnicin.srllicct jjloriam ietcruam. \'idc dicta c. l.c. 8.
Ego sitibnti, Dcum ct ca'Ieslia, id cst iuslo, Dabo DE
FONTB AQL.E yiTM GRATis. ) Siticulcs , inquit Kibera,
vocat iustos qui uii iiisi Dcuiii cupiunt, idquc vchementcr
ct ordciitcr iuslar silicntium, alque eo frui in hac vila noQ
guli ciiiin loiii pcrfccle rcgcm vidciit, coquc sc pascunl,
ac omncs; pcrlndc oc si slnguli soli rcgciii, id est , rcgis
spccicin ct cirigicm , linbercnl in oculis suis : sic ct Dcus
quosisol iinmciisus visusoltcotis,rosqucsua visionebeaus,
hoc est, pussidcns cl posscssus, ito iiiiplct mcntcs siiigu-
loruin . olqiic oiiinium, ul singuli dlcniit ci ciim Psollc:
Dcus vieus es tu :cl cum S. Tlioiiia: Duminus vicus , cl
Dcus mcus. Kiirsum, sicut inusica caduin sluf;ulorum nu
possiint, idcoque sciiipcr cuin sitiunt; qualis crat David
Psal. 11. dicciis: Qucmadmodiim dcsitkral crrvus ad fon-
tcs aquarum , ita dcsiderat anima mca ad te , Dcus. Pcc-
catorcs cuim fruiinlur coucupitis, qiii nil nisi tcrrenuin
dicnliiim aurcsimpIct,pascitcloblcrtal,a*qiicacoiiiiiiiim; conciipiscunt, idquc iiiox asscqiii pussunl. lusli vcro sein-
■■'■"■ pcr sitiuut; qiiia clsi linustiis quosdam illius fontis vivi
dcgiistanl, sicul ("hristus ail lunu. 7. 5i quis .<iitit, veniat
ad vic et bibat : llli taincn silim non scdant. scd augent,
ut ait Ecclcs. c. 21. Qui bibunt vie adhuc siticnt.
CiRATis.) (Jiilo , licei iiisti suis bonls upcribiis inercan-
lur vilniii xlcriiam, ha>c lamcn dicilur cl rcvcra esl gra-
lia: priino, respcctu laboris eoruin, qui in sc ciiguus est
ita cl Dcus siiij;(ilus licalos scipso, oiiinibusquc siiis dcli
ciis ct bouis implebil, (lascet el incbrinbit.a-qiic ar onincs.
O tcrquc quntcrqiic benli, qiiurum sors, pnrs, hunnr, vo-
luptns, t;lorin nou cril nlin, qiinin Dciis opl. iiinx.
Et absterget Dels ummem lacrvmah ab ocllis eo-
RllH. ) Slcul iiiutrcs dulcisslma* n pnrtulis suis Incrymii-
las abstcrguut, cisquc blandiuutur, osculautur et luulccut.
1014
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXI.
nec dignus lanlo praemio : Non enim sunl condignx passio- ^ qiie animo concidunt, el ab hosle obleruntur et opprimun-
nes huius temporis ad futuram gloriam. Secundo, respe-
ctu primee graliaj cx qua profluunt boua opera : haec eoim
omnino gralis datur.
Qui vicERiT possiDEBiT H^c. ) Ne, ex eo quod dixil se
gralis daturum sitienti aquam vitae, quis segnis et socors
liat, omnemque salutis et felicitatis suae curam depouat,
camque in Deum resignet, addit uon nisi certantibus et
yincentibus hanc aquam esse dandam. lla loquitur, ut ad
pugoam excitet fideles, maxime eos qui erunt lempore An-
tichrisli, q. d. Cicnerosos el strenuos decet, seque ac ma-
net heec gloria et fflicitas, qui contra Domitianum et An-
tichristum dimicare, quique el confertissimos hostium glo-
bos intrepide scse inferre, et ardua quaeque capessere au-
deant. Nam timidos aha et adversa mauet sors in stagno
ignis, ut sequitur. Dum ergo , o miles Chrisli, tenlaris a
carne, dum luctaris cum mundo et daemone, dum perse-
quitur te cognatorum lurba, dum morbus, infamia, pau-
perlas te impetunt, dum curii adversis acrem agoneni et
lur. Hinc in vitis Martyrum passim lcgimus eos ingentem
habuisse in Deum fiduciam, eaque ac iuge oralioue el Dei
invocalione omuia lormenta superasse.
Idcm viderunt Gentiles, sed per umbram : Quisque, ait
Livius, sibi credi vult, el qui fidem dicenti adkibet, fidem
eius sibi obligul. Hoc si verum apud liomincs, quaoto ve-
rius apud Deum, qui est prima fides, aeque ac prima ve-
ritas? Ex adverso, turpe et iiifame est apud omues, audi-
re illud Nasonis: Ambigua dasque negasque fide. Porro
Principum verbum simplex lanlum valere debit adfidem.
quantum privalorum hominum iusiurandum, uti dicere so-
lebal Alfonsus.Xragon. rex, lesle Panorra. lib.l.de gestis
eius: Deus autcm est Rex regum, et Principum priuceps.
Amissa classe, Carthaginenses postularunt pacem a Ro-
manis. Hamilcar cum se Romam iturum negaret, timeDs
ne Romani sibi facerent, quod Poeni perfide fccerautCor-
nelio Asinae Consuli Romano, quem contra ius gentiuin
catenis vinxerant; Hanno fidein Roin. considerans, pro-
quasi duellum subis, auimos cape, suscipe cxluin, sic itur l-» fectus est , cumque in senalu llberius legationis suae ra-
vers, 8
T
«1
ad astra. Dicito tibi :
Maqnum iter ascendo, sed dai mihi gloria vires,
iSon venit e facili lecta corona iugo.
Virtutum gaudia vulnus habent, ail S. Prosper epigram.
87. Per laborcs et pugnas via est ad triumphos. Ardua
virtutem proferl via. Et, ut ait Silius lib. 3.
Explorant adversa viros, perque aspera duro
ISitilur ad laudem virlus inlcrrita clivo.
Dionysius ille qui magnis mullisque praeliis accisam sub-
iugavit Indiam, pro trophaeo templum habuit magnificum,
ul ex eo coniici potesl, quod 365. gradus ex sapphiro pur-
pureo contineret, uti refert Epiphan. lib. de i2. Gemmis
c. 5. Quod sive verum est, sive fictum et symbolicum, aple
significat eum, et quemvis heroem, per totidem virtutuin
et heroicorum facinorum gradus ad gloriae culmen, et ad
caeleste regnum conscendisse. Hac proceres abiere pii.
TiiHiDis AUTEU. ) Graece Sid.an, id est, ignavis. Timi-
Tioiidi dos ergo vocat, Primo, eos qui timore deficiunt in perse- ("■ poni obruiqiie permittit
1"'' cutionibus, et non valentes sustinere crucialus , lyrannis E: ^
tiones exposuissel, a Tribuno audivit, illi posse accidere,
qiiod acciderat Cornelio Cousuli. Verum uterque Coosul
Tribunum compescuit, dixitqiie: Hanno, isto metu lefides
nostrx civitatis liberal. Dux quidam cum teneret rupem
inexpugnabilem,semet Alexandro Magno dedidit. At Ale-
xander non solum eiusdilionisprincipemesseiussil,verum
etiam addidit, dicens : Hichomo mihi videtur sapere. qui
se maluit bono viro, quam loco munito concredere. Et sic
fidem hosti sanctissime servavit: ita Plutarchus iu Apo-
phtheg. regum. Haoc fidem, imo longe maiorem a nobis
exposcit Deus, quia loiige magis fideliusque eam praestat,
quam Alexander et Romani. Impossibile enim est, ut eos
qui sibi credunt fallat, aut qui in suani confiigiuut fidem
deserat; quin polius eos quasi fidei suae obsides luetur et
propugnat acerrime. Quocirca incredulos qui sibi diffi-
dunt, quasi fidei siiae infidos et iniurios odit etexecratur,
ac mille vitae et salutis praesentis et aeternae periculis ex-
cedunt et consentiunt.Secundo, qui vim sibi, suisque cou-
nipiscenliis et carni iuferre reformidanl. Tortio, qui Sa-
tanae tentaliones et impetus perhorrescunt. Hunc enim
horrorem in eis gignit , non tam rei asperitas et horror,
quarn mentis pusillanimitas et timor. Vere Scneca: Non
quia difficiUa sunt non audemus , sed quia non audemus
difficilia sunl. AfTcrt simile de umbris et phantasmatibus,
quse sua specie el larva aspicienlibus terrorem incutiunt,
sed si eas tangas, vides esse spectra; si insequaris, aufu-
giunt ; unde de iis vere dixit Poeta : Terribiles visu for-
mx, visu , non reipsa. lis ergo audacter obviam eundum
et obluctandum, iuxta illud Poetae:
Tu ne cede malis, sed conira audentior ilo.
Et : Audentes forluna ( Deus qui est forluna fortunans,sor-
tesque hominum gubernans) iuvat. Nil eniin tam arduum,
quod mens generosa cuin Dei gratia non superet, uti pa-
tuit in Apostolis, Martyribus, Anachoretis, Virginibus, o-
mnibiisque Sanctis, in diesqiie patet.
Perpcram Tertull. lib. de Fuga in persecul. cap. 9. per
timidos accipit fideles qui in persecutione fugiunt, et se
abscoiidunt, ideoque ex hoc loco probare coiitendit , non
Jicere Christiano fiigere persccutionem. Dnde ait: Porro
quis fugiet persccutionem , nisi qui timebit? quis timebit,
nisi qui non amavit? Verum hic est eius error: Christus
enim discipiilis suis hanc fugam suasit, imo iussitMatlh.
10. v- 23. Cum , inquit, persequentur vos in civitate isla,
fugite in aliam. Neque hoc est timidi , sed prudentis et
forlis. Sane S..\thau. contra totum pene orbem Anianuin
per 46.annos assidue decertans.fortissimum fuit,et taineu
vila eius non fuit aliud, quam continua fuga et lalebra.
Et incbedulis, ) Qui videliret fidem firmain et fortem
non habcnt divinis promissionibus, sed in persecutione et
tenlalionedespondenl animum non credentes, nec confi-
dentes Dei opein afl^uturam , et vires suggesturam, ideo-
Execratis.) Execratos vocat execrabiles, qui execran-
da, el a moribus vilaque Chrislianorum abhorrenlia sce-
lera commiltunt, ac more idololatrarura vivunt : idolola-
tria enim in S. Scriptura vocatur abominalio.
Et nOUICIDIS , ET FOBMCATOBIBUS , ET VEKEFICIS. )
Respicit maxime teinpora Anlichrisli: tunc enim multi
impii iustos interficienl, et libidinibus vacabunt, ac vene-
ficiis, id esl, niagiae, incantalionibus et maleficiis, uti lem-
pore S. loannis iisdem vacavit Nero, Simon Magus, Apol-
lonius Tyanaeiis, eorumque assecl».
Et omnibus mendacibus.) Beda accipitmeudacium quoiHenda-
in religionein peccalur, v. g. quo fingent et dicent se esse c'"™
asseclas Antichristi, cuin io corde siot Christiani, quales '*''
hodie multi siint in Anglia. Secundo, alia quoque tunc
vigebuut mendacia elfraudes, ut in contractibus, in pro-
inissis,in amicilia el fide ; qui enim fidem Deo non servat,
quomodo eam servabit hoinini? omne ergo perniciosum
mendacium hic intelligit S. loaunes.Tertio, Alcazar: Men-
\j daces, ait, in Scriptura vocantur omnes qui mandata Dei
violant et frangunt; ac prjEsertim qui iniuriam alteri ir-
rogant : hi enim non verbo, sed opere sunt mendaces ; fa-
ciunt eniin mendacium praclicum, id est peccatum, quod
est fraus vel iniuria Dei, vel proximi, vel ulriusque. Hos
omnes adversa et misera maoet pars, id est, sors et quasi
haereditas ( hanc enim significat Hebr. p^^n ehelek ] \n
slagno igni.
Et venit unus de septem angelis.) Vnus, idest, yers.g.
primus, ait Alcazar. Quocirca pulaL ipse hunc augelum
fuisse S. Pauliiin, qiii quasi fundator Romanae Ecclesiaj,
eius qiiusi spousae Christi, gloriam et nuptias in caelo hic
loanni ostendat, uti easdem descripsit 1. Corinlh. 15. ubi
toto capite agit de gloria rcsurrectionis el Beaiorum re-
surgeniiuin, sive Ecclesiae triumphautis, quae est spousa
gloriosa Christi.
V'erum ostendi cap. 16. 1. hosce septem angelos seplein
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXF.
101;
Sponsa
Agoi ia
leruta-
lem, ia
eiui Ci-
phialarum, Tcros ct proprios esse onfjelos. Hiccrgo iinus .
ex iis fuit, qui uti curti aliis phialoni suain et plapjaiii iii "
impios cfTudit cap. 10 ila aple inojt post plafjns illas oo-
Tissimas, S. loanni liic prsmia Sanclorum oslendil.
Et OSTeRDAJf TIBI SPONSAH , IXOREM IGNI. j DiceS :
lain T. 1. et deinccps vidcral loanncs liaiic sponsam, quo-
inodo er{jo hic illa ipsi ostcnditur? Rcspond. Primo .\lca-
zar seusum cssc , q. d. Oslcndam libi per partes, dislin-
clecl clare relicitalcm Ecclcsia; triumphanlis ct Bcatorum,
quam iam v. 1. confusc tanlum ct summaliin vidisli.
Secundo, sponsa ha!C esl Icrusalcm caclcstis, quae niinc
ipsuni lociim et civitalcm, iiunc ciiis iocolas, scilicct liva-
los, sifjnificat. Vidit crfjo loannes in confuso eius incolas
T. 1. 3. 4. hic vero vidct cl describil ipsam corum civila-
lem. Sensus erfjo cst, q. d. Ostcndam libi urbein novam
de caelo dcsccndentcm, cx cuius diviliis et dccore utcum-
quc intelligas, qualis sil fiitura Christi sponsa , eiusque
beatiludo in hoc eius palatio. Sicut enim is qui alicui pe-
regrino ostendit rcjjis vestcs, stipnlorcs, currus, cqiiilcs
el pompam, hoc ipso ei rep;em oslcndcre dicitiir : ila an- Q
gclus liic caclum cacliquc opes osteiidcns loanni, sponsam,
id cst, Ecclesiam ct i^luin ipsum Bcatorum, cidcin oslcn-
dit. Proprie ergo et pcr se , angclus in sequentibus lan-
tum loaniii oslcndit ipsain civitatem cacleslcm , elusque
partcs cl dimcnsiuncs; iion aulcm ipsos incolas, scilicel
Bealos. Unde proprie ct pcr se non oslcndil ei sponsain
Ajjni, scd civitatcm et palatiuin sponsx; scd ex eo, eius-
que piilchritudinc, fdicilate et (^loria colligcndum relin-
quit, quanla sit sponsx, id esl Bcatoruin, bealitudo, fcli-
citas cl {^loria.
Et SISTILIT HB M SPIBITC !> MONTKM MAGMM ET
ALTLM, BT OSTENDIT MIIII CITITATEM SA^CTAM ] Allu-
dit ad Isaia; 2. 2. Erit in novissimis diebus pixparatus
motis doiitus Domini in verlice monlium. Mons hic non e-
rat exlra civitalcm , quasi co ductus sit loanncs , iit emi-
nuscx eo conspicerct civitalcm; sed fuil mons ipse civi-
talis, sive in quo aodinrala crat hacc civitas. INam ad ipsam
civitalem in spiritu ductus fuit loanncs ab anf^jclo, ut co- p
miniis carn, ciusquc muros, platens ct fabricain inlucrc- *-■
tur. Id ila csse patcl cx co, qiiod nngclus corani loanne
colamo dimcnsus cst lotam urbcm, ciusque murum. Por-
ro mons hic in cacuminc ubi eral civitas, plauus erat ct
squalis. Nain de civiiate ipsa dicitur t. 16. Longiludo. el
allitudo. el lalitudn ciiis xqualia sunt.
Tropolofjice, nions hic sif^iiifical, conanti, el tcndcnti
ad bcatitudincin caclcslcm, in alla cl ardua enilcnduin cs-
8c,ut incntem ct animum ab irna lerra rcbusqiic tcrrcnis
in sublime ad Dciim attollat, nd cumqiic mcntis et afTectus
passibus consccndal, catquc de virtute in virtulem, doiiec
vidcal Dcum dcoriini in Sion. Huiiis cnim rei syinliolo,
arx Sion ct lcinplum vctns in montc collocala sunt. Quo-
rirca canil Psaltcs Ps. 23. v. 3. Quis ascendet in monlcin
Domini? aut quis stubit in loco sancloeiusF Innocensma-
nibus et mundo corde. elc.
Ilursiim, via iii htinc montcm esl incntis dcscensus, dc-
missio ct hiiinililos. Vis asccnderc iii cajlum? dcscendc,
deprime lc in abyssiiiii ; qiio iii«{^is dcprcsscris, co allius F)
asccndes , co subliiiiius cvchcris in ca-lo , ul eonlif^it S.
Francisco. Huiiis rci syiiibnlo, sicut civitas, ila et coiisc-
qiicnlcr muns ipsc in qiin siln rrnl civilas, visus cst loaii-
iii dc caclo dcsccndcrc, ut scilicct hiimilos suscipcrct cl c-
lcvarcl in inonlcm. Iiisupcr assiimilur S. loanncs in mon-
tcm allum, ut indc consldcrct sanrtam civilatcm Icrusa-
lem dcsccndciilcm dc c.tIo: mons riiim sij^nifical siiblinii-
lateiii pro|)hcli.T, nil S. Hicron. ad .Mf^osiam quiesl. \. iit,
siciit spiritii crij^iliir vntcs ad vidcndns rcs mn;;nns ct cx-
lcstcs, iln cliniii locn clcvctur , ul cxleriorn inlcrioribus
congrnnnl. liinc Balnam vaticinatunis in montcm coii-
scendil Niim. 23. 9. Dc summis. nit, silicibus vidrbo cum,
scilicct popiiliiin Isrncl ciii bcncdiro. Hinc ct ('hristiis do-
cturus .Xposlolds culmcn pcrfcclionis Kvnnfjclica; , con-
Bccndit iii moiilciii, Multh. 5. v. 1. ul ibidcm aanolaruDt
Patrcs ct Inlerprclcs.
HaBE>TEM CLABITATEM DBI.jGriCe rr.-j 90=17 roj 0iO>, Verj. II.
id ust ;;luriaiii Dci; scd gloria hic significat luccm et cla- Gloria
rilalcm, iil patet ei sequenlibus, prwserlim v. 23. ubi di- •*' <^'*"-
citur: Cicitas non eget sole. neque luna, ul luceanl in ea ; '*"''
nam ctarilas ( Grajce oofa ) Dei illuminavil eam. Porro to
Dei. significat hanc clarilatem csse cximiam el admirabi-
lcm, ulpolc divinain, qualis nimirum dccel Dcum, Deique
palalium f;loriosum ct beatificum , quod insatinbilcm co-
loniin varictatcm ct pulchriiudinem speclanlium, pula
Bcnlorum, oculis obiicil, qualis fuil iu corpore Clirisli ia
Iransfigiiralionc , cuius uinbra cst in vilro cryslallino
Irinngiilari, qiiod lucem excipicns, a;que ac species cam-
porum, domorum, ctc. mirain colorum variclalem ac pul-
chritudiiicin oculo ciii opponilur exhibel; undc seqnilur:
Et llmen eils similb lapidi pbetioso ) Griece n-
fii'jTaTc,j, id cst prctiosissiino. Pro luinen, Gra;ce csl ou7es,
id cst, luminare, quod illuminabat illam civilalem caele-
slein, quod est ipse Dciis, ut dicit v. 23.
Nota : Hoc luininare non cst inslar facis, scd instar sn-
lis, quia illumiuat civilatcm ingenlcm, qua? cxlenditur
ad mille qiiingcnla milliaria. Rursum, hoe luminare, .-c- •
qtie ac fiuvitis aquae viva;, dc quo cap. 22. 1. p.ocedunl
a Deo, ac conscquenler a Ihrono Dei : ergo cum liic thro-
nus visiis sit loanni . non supra in aelhere , aut in ca-lo,
sed in ip«a civilate desccndcnte de ca-lo, piita in mcdio
civitalis, loco taincn ciniucnliori, sequitur ibidcm quoquc
visum fiiisse lioc luminare. Eral cnim proprium et ada;-
qualtim ipsum civitati, nec foras exlra eam lucera suain
spargcbat.
TaMQLAM LAPIDI IASPIDIS, SICLT CBYSTALLIM. Dixc-
rat liimiuarc hoc siinile essc lapidi prclioso; iam nc qua;-
rcretur cui lapidi, addit : Tamquam lapidi iaspidii. Ve-
nim quia ia^pides sunt varii et voriorum colorum [alii e-
nim virent ut sinaragdus, alii pelluccnt ut crystallus, te-
sle Plinio lib. 37. c. 8. ) hinc, ut hanc aiiibigiiilatem lol-
lat, addit : Sicul cnjstallum, Graecc u; )ejM ia7:7c?t /ovra*-
/i?ovTi ; Tamquam lapidi iaspidi cryslallizanli, id csi, pla-
nc pcrspicuo el splendenli inslar cryslalli. Arabiclis ver-
lit, simile lapidi onychino , vel chrysolilho, cryslallo . be-
ryllo : hxc cniin oinnia significat vox .\rabica. .Narral Pli-
nius lib. 30. cap. 22. mirum quid de Forliina; templo, cx
lapidc phcngile, sivc sphcngile pcllucido construclo. AV- sphenpi-
rone, ait, principe irpertus est lapis in Cappadocia duri-^'- iM'*
tie marmoris, alque Iranslucens, eliain qua parte fulvx in- ^l^,''
cidcranl vcnx, ex argumcnto sphengites appcllalus : hoc
construxil xdem Fortunx a Scrvio regc sacratam . aurea
domo complexus. Quare eliam foribus clausis inlcrdiu eta-
rilas ibi diurna cral, haud alio quam specularium modo ,
tamquam inclusa luce . non Iransiiiis.ia. Dc eudcm lapide
et Sveloniiis in Domiliano cap. 14. Domilianus, nit, aii-
xiiis ct sollicitus, ne illorum quos siia crudelilalc ofTondc-
rat, coniurnlionc oppriincrctnr, porlicuuin, in quibus spa-
liariconsucvcral. paricles sphcngile dislinxit, ul eius splen-
dore per imagines, quidquid a lergo pcrrt, providerel. Ta-
lcs sphengilcs, iino longc clariorcs habcnt Bcali in caclo,
ubi omnia oinnibiis siinl Irnn^lucidn ct clara.imo fulgida.
Nolat Alcazar huncDci Ihroiiuincssc illuiii ipsum qiiciu
vidil loaniics c. l. iibi dc co dicittir v. 3 Et qui sedcbat.
similis eral aspcctui lnpidis ia^pidis et i^ardinis: quocirca
luminnrc hoc visum fuissc spargi c\ in^^iiidc cl sardio. qui
vcslicbant, cl qtiasi corpiis facicbant Dco. laspis csl gein-
ina viridis ct lirma : liinc signilicat Dciiin siia luce cl cln-
ra visionc rccrcnrc, el connriiiarc oculos ct mcnlcs Bcalo-
ruiii, idque conslanlcr ct iugitcr in a-lcrnum. laspis hic
pcllucct intlar crvslnlli. ul significct intiiiiam Dci esscn-
tiam n Bcnlis pcrvidcri ct pinclrari. \'idc dicla c. 1. v. 3.
Et iiabebat MiBi m mag;«im et altlm. ) Hic murus vcrj. m.
signilicnt firmilnlciii instipcrabilcm nlcslis lcnisnlcm.
IIaBE^ITEM POBTAS DIODECIM . KT >OMI>'A INSCBIPTA, Duodr-
Qt.S Sl!»T M0MI5A DLODECIM TBIBlta FILIORLM ISBAEL ) f'" P<"';
Ut sciliccl pcr cas intrciu oiimcs Tribus, prognala; cx** *''*'
duodccim filiis Isrncl, id cst , lacobi. Ha; enim Iribus si-
gairicaal uuivcrsitatcinSanctorumctEcclcsiaitriumphaQ-
1016
Commenlarfa in Aporalypsin S. loanni?. Cap. XXI.
tis; idqiic qijia ip5a olim adiimbrata est ct significata in ^ clorcs et rcceplores Sanctorum. Ita angeli animam Laza-
hctlesin vclcri duodecim Tril)uiiin Isracl. Sensum huius ri, S. Marliiii, S. Servuli, S. Pauli priini Ereniilse, S. Be-
rei injslicuii) dcdi iNuiiicr. 2
Porro Salincron in prolcj^onienis traet.20.et Villalpan-
do loin.3. in Ezecliicl. cl Adricliomius in cliorographia le-
rosolymae , censent hin alliidi ad porlas lcrusalem lerre-
stris: liasce enim fuisse tcmporc Davidis etSalomonis duo-
decim. Veriim Arias Monlanus, Alcazar el alii, quin et i-
pse Salineron traclat. 42. tanliim novem porlas lerosoly-
ina; numcranl. Adde lcrosolymam ad Auslrum uuilam ha-
buissc porliim, iili doccl Viiiulpaiido.
PoLiiis eig;o alludil liic loanues ad castra duodecirn Tri-
buiim Nuiii. 2. Iiaec eniin in quadrum erant disposila, ita
ut siiig;ula qiiadrilalera tres continercnl Tribus , qiiarum
siiigiilie singulas vidcntur babiiissc portas. Ad Orienlein
enim crant tribus luda,lssarhar ct Zabulon. Ad Meridiem
Uuben, Siiiieon el liad. Ad Occideulein Ephraiin, Manas-
se el neniamin. Ad Scptemtrionein Dan, Aser et Nephtha-
li. Itursuin, alludit ad lerusalcm descriptam ab Ezechie-
nedicti et aliorum, in cxlum defcrre sunt visi.
Ab Oriente toRTJE TRES.) Hacc civiias ad qnnmlibet ^-p,, i5_
muiidi pla^ain habet portas Ires, ut significelur quod ab
oninibus mundi plagis turmatim et frequentes, inagna co-
pia venient clecli vocati ad ca?luni.
Et MURUS C1V1T4TIS HABE>S FUNDAMENTA DUODECIM, Vers. U.
ET IN IFSIS DUODECIM NOMINA DUODECIU APOSTOLOBUU
Agni.) 1'robabile est quod censet Alcazar ha;c 12 funda-
nieiila non divisisse muri parles, ila ut niuro in duode-
riiii pnrtes divit^o, in priiiia iina fundamenti parte essct
f indainenliiiii ex iaspidc.in secunda iina parle essetfonda-
nientiiin e.\ sapphiro, et ita conscquenter;sed quod unuin
fuiidaiiienluiii fueril alteri iinposiiumin sinj^ulismuri par-
libus, ita ul in qualibct mun parle in imo fiindainenti la-
pide cssct iaspis, deinde ci imposilus sapphirus, huic chal-
cedoniiis, ct ita deinceps. Hoc enim videnlur enigere ver-
ba V. 19. cum ait: Et fundamenta muri civilalh omni la-
le cap. 48. v. 31. ubi dicitiir: Portx civitatis ex nomini- u pidc pretioso ornala. Vundamentumpriinumiaspis.secun
bus tribuum Israel ;ac deiudc adsingulasorbis plagas Ircs
tribus, et cuique suain porlain assignat. Porrocenset Al-
cazar, loco tribiis et poi tK Dan, qiiam recenset Ezechiel,
loannem hic substituere tribum et portain Manasse, eo
quod tiibus Daii ab co cap. 7. v. 5. e.vclusa sit ex nume-
ro tribuuin signataruin, et electarum ad ciEleslem lerusa-
lem. Verum ha'c ralio non concludit. Nam cnp. 7. egit
de solis ludaeis convertendis ad Chrisliiin in fiue mundi,
ideoqiie excludit tribnni Dau, ex qua putalur nasciturus
Anliclirislus. Hic vero omnes Iribus (iliorura lacob coin-
piectilur, iit significel omiics oinnium gentium fidelcs et
Sanctos, qui suiit spirilales lilii lacob el Abrahae, ex qua-
tuor muudi plagis undequaqucadca;lcstemlerusalemcon-
fluxiiros, tam paupcres, quam diviles ; tain plcbeios, quain
nobilcs; tain barbaros, quam IJiKcos et Romanos. Nulli
enini fideli ct Sancto adilus pra?cludetur, iuxtailludChri-
sli Maltli. 8. V. 11. Mulii ab Oricnle et Occidentevenienl,
et recumbent cum Abraham, el Lsaac, et lacob in regno cx-
lorum. Quocirca alludit ad Nuiner. cap. 2. v. 25. ac E-
zecli. 48. V. 32. ubi Daii, a;que ac alia; tribus, in numero
12. tribuuin Israel reccnsetiir: oiniies euim omnino tri-
bus el gentes, a Deo adcseleslem bealitudincm vocantur.
Denique cuin quodlibet qiiadri, sivc inurorum huius ci-
vitatis, lauis contineret duodecim inillia stadiorum, id est,
mille quingenta milliaria Italica ; hinc sequitiir ingentem
fuisse portae unius ab alia distanliam, scilicet quingento-
rum milliariiim, inquil Atcazar. Verum v. 16. ostendain
quodlibet lalus, ac conseqnenter distantiam porla! uuius
ab alia, fuisse quadruplo minorein, scilicet fuisse tanlum
123 milliarium.
Mystice, S. Hieroa. in cap. 48. Ezechiel. August. et
Rupertus per duodecim portas accipiuot 12. Apostolos.
Hi enim sunt Palriarchae, duces et capita 12. tribuum I-
srael, id est omniiim fideliuin el Sanctoruni, qui eos sua
prtedicatione et labore ad Ecclesiam primo mililantem,
deindetriuinphantein vocarunt eladduxerunt: qua de cau-
sa 12. tantuin sunt portae, quia 12. tantiim fuerunt Apo-
sloli Christi, aeque ac Palriarchae filii lacob, a quibus duo-
decim Tribus prognatfe sunt.Porrocustodesportarum cae-
lestis lenisalem sunt angeli, quos neino indignus fullere
aut corrunipere polest, ut sese iis insciis per fraudem, aut
conseiis et corruplis per iniinera in urbem insinuet, et
inlrudat.
Aliter loachim Abbas, qiii per 12 portas accipit 12. A-
postolos, quos ipse in fine inundi censet a Deo mittendos,
iustnr 12. qiii olim inissi sunt a Christo. Riirsum, 12. por-
tas fore 12. Religiones instituendas a Deo hac ratione, nt
qusqne pcculiari ratione nomen et tribuin Israel quam
rcspicit,referat et repraesentet Verum ha>c sunt coniecta-
meula, aut cominenla, ne dicam cerebri figinenta.
Et in PoiiTis ANGELOS) lla lege cum Romanis acGrse-
cis, Qon anfjulos: singiilae ergo portae siium habent an-
geiura cuslodein. Angeli enira sunt cuslodcs, socii , du-
dum snpphirux, tertium chalcedonius , etc. Nola to omni,
q. d. Fundamenla civitatis undequaqiie non habent unuin
lapidem prcliosiim, sed singula, omnes pula duodccim.
Rtirsum censet Alcazar haec fiindamenla non lautum
fuisse niuri, sed et lolius civitatis. Tota enim civilas in vi-
vo lapide crat adificata: quocirca viri hi lapides el gein-
ma; iiiuri pervadebant tolam civilatein, uti fit in vivo la-
pide, qui totiim montis cacnmen occupal. Veruin hoc in-
certum est, praesertim quia loannes civitatem a inuro di-
stinguit, dicens : Et nrat structura mari eius ex lapide ia-
spide; ipsa verocivitas aurum mundum simite vilromundo.
lam cerliim est apud oinnes haec duodecim fundamen-
la significare diiodecim Apostolos: ipsorum eniin hume-
ris , qiiasi innixus Ecclcsiae murus recumbit. Ideo enim
eoriim noinina fundaincntis inscripta siint, ut significelur
ipsos esse fundamenta et fundatores ( haec enim duo eo-
dem rccidiinl) Ecclesiae.
Q Pra;clare S. August. in illiid Psal. 86. Fundamen'a eius
(Sionis, id est, Ecclesise) in montibus sanclis. Quare, ait,
sunl fundamenla Aposloti et Prophetx? quia eorum au-
ctorilas portat infirmitatem noslram. Quare sunt portm?
quia per ipsos intramus ad regnum Dei. Prxdicanl enim
nobis. Et cum per ipsos intranius, per Chrislum intramus:
ipse cnim esl tanua. Et cum dicunlur duodecim portie le-
rusalem, et una porta Christus, et duodccim porlx Chri-
stus ; quia in duodecim porlis Christus.
Porro qiiis sit ordo Apostolorum, el quae gemma cui-
que Apostolo assignanda sit, obscurum et dubiuin est :
probabilc est quod censet Ribera, servandum esse ordi-
uem Aposloloriim illum, quo eos ponit et recensetS. Mat-
thjeus cap. 10. 2. Hic enim iuter Evangelistas exaclissi-
mus est hisloricus, et ordinis ac temporis cuslos. Unde
sic eos ordine inchoat et recenset: Duodecim. inquit, .4-
poslolorum nomina sunt hsec . Primus. Simon. qui dicilur
Petrus. et .Andreas frater eius: lacobus Zebedici, et loan-
j^nes frater eius: Philippus. et Barlhotomxus: Thomas, et
tJ Mallhxus puhlicanus: lacobus Alphasi, et Thaddxus: Si-
mon Chananxm, et ludas Iscariotes , qui fuit proditor;
iinde in eius locum suffectus est Matthias. Eodein ergo or-
dine videtiir S. loanncs hic cis fundamenta et geinmas as-
signare: nisi quod in combinalione S. Matlhaei, commu-
tandus sit ordoThoinae etMallh.-ei; praeponendus esleuim
Mailhaeus Thomae, uti alii Evangelislae praeponunt: quia
ipse humilitatis causa se Thomae poslposuit, ait S. Hie-
roiiym lain geminac h<B singula; mitanl singulas virlutes
et dotfs quibus singiili Aposloli prae caeteris eliixeriint.
Non plaret hoc Alcazaro, tum quia iisdem virtiilibus
eluxpriiiit plures, imo oinnes Apostoli; tum quia ordo A-
posloloriim incertus est : in eoenim variant Evangelistaj,
isqiie qiiater ab eis, et seniper aliterel aliter rcceiisctur.
Quocirca ccnsct ipse in his 12. fundainentis et geinmis
plaiie respici ad duodeciin articulos fidei, qiiibus conslal
Syniboluni quod Apostoli condidcrunt, et Iradiderunt Eo
Commenlaria in Apocolyp?in S. loannls. Cap. XXf.
1017
Duode-
cim ^'-'11
ma; sum
duode-
■im ar-
liculi
Sjiubol.
clesise. Notus enim csl et cerlus diiodcnarius liic oriiculo- a
•runi Syriiboli nurncrus: notuin parller el cerliirn esl essc
duodeiinrliiin, cx eo qiiod diiodenuiliisfucril Apostolorum,
qui illud coiiipusucriinl, niiiiierus. Hi eoiin 12. arliculi
8unt siiiiiiiia fidei Clirislianx, ideoquc sunl 12. fundariien-
ta Ecclesia,' tniii inllltontls, quain triumplianlis. Qiiapro-
pter, iuqult ipsc, asscrendum censco, Apostolos ideo Ec-
clesia! fundalures dici, qiila adrnlrabileni illarii lidei suin-
inain edidcrunt, et eirusi cruoris tcsliinonium , ncc nou
prxdlcalliinc alqiie nilraculls In hominiiin animls Inserue-
runt; alquc Idclrco tribullur .\postulis duodi;ciin [jeinina-
tum syriibolum : qula {^cmiiise eiusmodisyinbolireligurant
■»eritales diiodcciin Symboll ab Ipsis composili. Ha;c vide-
tur esse scnicnlia S. Aupfiisl. qiii lib. 3. de Symbolo ad
Catecliuin. tom. 9. Piuvcrilis, ait, Syuibolum hoc csse fun-
damcnlum , siiper quod wdificium surrexit tcctcsiie ; at-
que idciii cst dlcere hnrnm vcrilnlum fidem esse funda-
tnenla, nil loquilur S. Clcincns Episl. 1. ad lacobiim fra-
trcin Domlni. Huc spcctat lllud Itunini llbro dc Symbolo,
ea qiia; contincntur Syrnbolo csse monumcnta fidel, cx la- 1)
pidibus \ivis, et marjjaritis Dorninicls ab Aposlolls a;di-
iicata. Ad liaec Conclliiim Trldcnt. scss. 3. in Dccreto dc
Syinbolo, .\poslollcuin Symbuluin vocal firinum atque u-
nicuiii fiiiulamcnturii , coiitra qiiod porla: infcri nou prai-
valcbunt. Idcrn dlcurit alln Concilia ct Palres. Denique S.
Hieron. Iri PsnlSG 1' nudmnrnla eius in montibus sunclis,
afririMniit fiindamcnla csse SS. Trlnitalis inysleria, quaj
totoSyiiibolocxplicantur. Al(|uc tule fundamentum aPau-
lu fuisse iactiim, de qiio all 1. Curinlh. 3. v. 10. Vl, sa-
picns architectus fundanicntum posui: .^postolos ilem vo-
carl fiindniiienta, qula hanc ipsam (ideni disseinluaruPOt:
iln S. Hlcronymus.
Porro paruin rcferre vidcliir, nosse qua?nain scntenliaj
ctartlculin quo Aposlolo sinl compositi : licet enlin omnes
pariter .\postnli nd ciiiuslibet nrliciili coinposltioneni ct
ordlnatloncin corilluxisscnl, nlhllornluiis qula ipsi erant
duodecim, liinc ronjjruc tolidcin sentcnlia; et articulico-
rum Symbolo, piita siuf^iilis sinfjuli, atlribiiuntiir. Porrop
omnes Aposloli onincs Symboli sententias probaruut, et
in Symboluiii rcdc[^criint. Qiiocirca cuiusvis nrliciili au-
ctorllas eadcm est, qiia; totiiis collegfli Apostollci. Hoc c-
niiii toluiii probavit, ordinavlt, com|iosult, et conllavit
Symbuluin illiid , sivc qulsqiie suuiii arllculiim cdl\eril,
slve niiiiics arllculi ab oinnlbus siiniil. vel a variis proini-
8cue fuerlnl dlcli el cuniposili. Hoc eniin paruin ad pro-
posituin fncit.
Hx'C scnlcntia [jravis est el solida.certoqiic nilitiir fun-
dainenlo; Hibcra? laincn cxplicatlo non cst rciirienda.qiiia
diserle Apostolis siiij^ulls, non aiilcni arliciills fidci hos
Inpidcs nssi;;nnl loniincs, feque ac Moscs in Katlonall sin-
pulls Patriarrbis sln[;iilns [^cminas assignavit Exodi 28.
V. 17. qiio liic alliidil loanncs.
Qiinre ulraqiic scnlcnlin ul probnbilis ct vcra ndmltli
polcsl: unn cnlin nllcri coniiinclu it subordinntn cst, iiiia
ollcram cxplet cl pcrficit : diiudcciin cnim {jcrnma; ct fun-
dainenla sl{;ni(icanl diiodceini .'\poslolos, qiiia ipsi 12. fi-
dei arliculos EccIcsI.t, qiiasi fiindninenln Irndidcnint. D
ET IIABEDAT HKNSltRA» ARU!«UINEAM ) Id csl, incnsu-
ram qua' ;iriiiulo, sl>e culniiiiis dlcllnr: (ira?cc cniin esl,
xa>«j/o,-, conllnclquc scx cubltus ct palmurn, iit patct E/c-
chicl 10 5. Cnlninu cr(;o hoc incnsus esl nn;];elus ca.>lc-
slcm lcriisalcin : undc aiirciis est, el (^lorlaj mensurnin
R<i;nllirnt. Pulal .Mcnznr ciibitiim non cssc qiiarlain liii-
iiiarKT slnturm parlcrn, scd scxlnm, ac proindc cHlamiiin
lanliini cssc qiinntn est hoininis lun[];lludo, quic tcrnpore
Ezechiclis ct prisco maior erat qiiam iam sil, ct habel so
nd modcrnnin slriit (|ulnque nd qiintuor. \'eruin hoc est
priptcr commiincm iiplnloncin, qmo cubltum ncripil n flcxu
brarhll nd cvticrnuin dl;;lll lon[;lsslml , ut slt (|iinrtn ho-
iiilnis slaturir pnrs, non niitcm a llcxu brachii ad inanum
tnnliim, qiin rnlionc riibiliis csl scxla hoininis Blaturo)
pnrs, qiia de re dixi rnp. 11.1.
Et portas Biis ) Er(jo el has calamo mcnsus csl an-
VOL. X.
[jelus, ctsi id nonexprimat loanncs. Sed cur id tacel? Re-
spondet .Mcazar, quia portae cajlestis lerusalem sunt au-
{juslo!, iu\la illud.Malth. 7. v. 13. Intrale per angustam
portam. Et: Quam anrjusta porta, ct arcla via est qux du-
cit ad vitainf Tacet crgo has augustias , quia hae non fa-
ciunl ad magnitudinem urbis, quain hic depin{jere inlen-
dlt loannes. Porro llcet porla; an{;uslae slnt, sunt lamcn
pretlosa; cl miri decoris, ncc ila an{;usla', quin horrio cuin
suis {jcinmis el oplbus per illos in{jredi possit; curribus
cnim, equls el brutis per illas in caLluin non est aditus.
Et CIVITAS IM QLADRO POSITA EST.l Crajce XiTC.rj-^ti;
tTi, id est, quadran;;ula est ( unde Arubicus veriil : tt
civilas habcbit quatuor angulos), sive sit omnibus parli-
bus aequalis, idcoque quadrotum {jeoinetrlcum ; slve alle-
ra parte malor, puto lou{;lor quain lalior, quale proprie
quadran{;uluin vocant (ieometrx'. Vcruin hoc quadrum
fuisse quadratuin, ul vcrtll Syrus, non quadran{;uluin, li-
quet ex eo quod subdil: Longitudo cius tanta csl, quanta
et lalitudo. Vitruvius lib. 1. cap. o non probat quadra-
tam figuram in urblbus, eo quod procurrentibus an{julis
hostcs sesc occullare possinl. Sed urbs ha;c ca;lestis nul-
los tiinct hoslcs.
Alludil ad civitatem lerusalein ab Ezechiele descriplain
cap. 48. IG. qua; ad uiiincs inundi plogas a:quilatera erat,
et quadrala, sed illo liabcbat subiirbia continentia utrin-
que calainus 2o0. cum suburbiis careat ha;ccivltas loan-
iiis. llursum lon;;ltudo (aeque ac latlludo, utpote lon[jltu-
dini par) civitatis Ezecbiclls continet ealamos 1500. adde
calainos suburbioruin , habebis calanios universim oOOO.
id est , novcin niilliaria Italica. Calamus enliii continet
novem pcdcs ; qulnquc autcin pedcs faciiirit pnssurn: mil-
linrc vcro rontinct passus rnillc. Vcrurn loannis urbs loii-
{;a cst stadla diiudeciin mlllia, id csl, millluila mille quin-
{jcnla; er^jo liOl. milliaribiis superat civilntein Ezechie-
iis. Ait er{;o de cojlesli lerusalem TiT/ia-/!uvo; srt , id est,
quadran<;ula est, non rolunda, non pentagona, uun alte-
rius fi^jiira;.
Aliqiii cx hoc loco opinali sunt ca;Ium cmpyreurn non
csse rolundiim, scd quadran;juluin, saUcrn quoad supcr-
ficiein elus convcxnm , sive extimam ; ila S. Chrysosl. et
Theoph. in Uebr. 8. 2. Liidovicus .Mullna troclat. de 0-
pere scx dlerurn disp. 3. ubi et cilal Athanasiurn ac Hasi-
lium , Conimbrlccnses lib. 2. de c»lo ca|). 3. q. 1. a. 2.
Qiiin et S. Clemens lib. 7. Constit. Aposlol. cap. 3fi. ait:
Civlum factum cst in modum camcrx, instar quadrali la-
pidis stubile. Idcrn docel auoriymus (iraccus Auctor libri
qui inscribilur Christianorum liber , expositio octatcuchi,
scriptusquc csl sub lustlno Irnpcrat. et extal in Blbliothe-
ca Vulicana, cuinque citat 1'hoilus. 1'orro auctor hic id-
ipsuin probat ilcruin cx Ps. 103. v. 3. pro co enlm quod
nos ibidcin lc{jimus: Extendcns cxlum sicut peltcin. Se-
ptua,'j. vcrluiil,.viVM< camcram. Sed hoc ar^jumentuin non
urgct. Cnmcrn eniin non sl^jnificat hic cubiculum , quod
qundrntum esse solet ; scd furnicem qua; roltinda esse so-
Ict, viilfjoqiie dicilur concnmcratlo: Lalini cnim, a;que ac
(irajri , fornicein vocanl cameram. .\dduiit ct rnliunein ,
sive corigrueiiliam,quod li;jura quadiata quicti cl habila-
tloni sit rnn{;is acromodata.
\'cruin melius ina;;lsque (jenuine hoc qimdruni, uti et
dlia hlc, symbolice aecipias. Qiii eniin ha;c civltas a sin-
{julis qunluor pnrtibus, siveplafjis, dicitiir habcrc Ircs
portns, hinc nd mninrcin lirmilnlcm et ornntum qiiadrota
dcsrribitiir. 1'rbcs enlin qujdrot.T, prirno, cornrnodiorcs;
sccundo,piilchrlorcs ct |icrfcctiorcs siinl: hlncoinnoin per-
fcclam orcliilecturam vidciniis in quadruin confnrmntain ;
tertio forllores sunt: blni cnlm slu;;uli an[;ull e qualuor,
isibi iitrin(|uc oppositi rcspondenl, scque inuluo tucri, et
lioslcm vulldiiis c\ ulroqiie siiiiul propulsare possiint. Hi
erf;o nn;;iili noii dnnl Inlcbrns hosll, uli rensuit Vitruvius,
scd cuin rivibiis tiim in eodcm , lum iu advcrso angulo
coDsistcntlbiis fcrlondum cxponunl.
Myslire, hoc quadralum sl{;nlfical civitatem hanc, ut-
pote ruilibet plu;;* obversam, ct patcutcin per tres por-
128
An c-T-
lum fm-
pvreum
?ll lOIUQ-
tlum, <a
i|uadr*-
lum.
1018
Commentaria in Apocalypsin S. roannis, Cap. XXI.
las, tain palere Occidenlalibus quam Orienlalibus, lam ^ est eius laliludo. Immanis est haec ciTilas , quse lol pro-
Australibus quaiii Aquilonaribus. Rursum, eam rcgi et
beari qualernis Uei atlributis, scilicet sapienlia, bonitalc,
iuslitia et polunLia. Caret suburbiis, id est, imperfcctis: o-
jnniaciiim in ea pcrfucla el conspicua, imo gloriosa sunt.
Tropologice, Hajmo, Ansbcrtus et 1'anuonius: Eccle-
sia, inquiunl, iii quadro posila essc mcmoialur , quiu csl
robusta pcr fideiii, longanimis per spem, ampla per cltari-
ialem, elJicajc per operalionem. Hubenleliam singuli (ide-
lium fidein, qua crcdunl, qux videre non possunl : Ueuin
sciliccl Irinum in personis , et unum in maieslate. Hubcnl
el spem . quia speranl se posse pertingere ad illud , quod
necdum videnl. Habent quoque charitatem , id est, Dci ct
proximi dilectionem. Quibus virtulibus, ut pcrfccta sit vita
tUorum, adiunyitur opcratio , sine qua fidcs iiiorluu est.
Unde lacobus Apostolus Epist. cap. 2. ail: Fidcs sine ope-
ribus mortua est. Bursum pcr quatuor lulcra civilalis pos-
sumus inlelligere quatuor virlutespriiicipalcs,prudentiam,
iempcrautiain , furtitudinem atque iustitiam. Qux ita de
vinciarum spaliuin ambitu suo compiectitur. Quocirca qui
haec ad litteram, uli sonantaccipiunl,dicunt tantum pror-
sus esse spatium civilatis, sive loci Bcatoruni, queiu ipsi
inter se per varias slaliones dislributi occupant in caelo
empyreo (nec eiiim tolum cmpjreum occupare possunt ;
cssenl enim inler se niiiiis disiuncli. lilud eoini vastissi-
niuiii esl, el terra; lotius globum, nun millies, nec cenlies
millies, sed plus quain dccies cenlies millies conlinel, ut
colligere est ex iis quae dorui de calorum magniludine,
el terra; parvitate, Genes. 1. v. 7.) Sicut ergoex cap. 14.
20. censent ioferni capacitatem quaquaversuin exlendi ad
IGOO. stadia, id est, ad milliaria Italica duceuta; ita pa-
riterdocenllocum Bealoriim in cieloempjreoexlendi qua-
quaversum ad 373. milliaria Ilalica. Longe ergo maior est
locus Bealorum loco damnatorum , pracsertim cum Beali
sint pauci, damnati plurimi.
Auget hoc spatium in quadruplum Alcazar. Censet e-
nim ipse angelum hic ineliri civilalem , id est, civitatis
, ^w, vv.v..^..., ,^. ....^.^.,,1,,.. 1«,.^,«^ bi,..;i.(..v.(>.. v^, «.^ ..«, «^ II ii II 11 i^sc: uu^ciuiii liiu iiiciiii uiviiuiciii , lu c»i, uiviiail!
bent esse in electis, ut una altcri quadret, prudentia quip- "longitudinem tantum. Civitas enim , inquit ipse, mensu
JLongilu
do et la-
tiiudo
faeleslis
pe scientia esl in appetcndis bonis, cl vitandis rnulis ; cui
connectitur temperantiu: quia non csl perfecla prudentiu,
nisi adsil et tcmperantia , quutenus temperel sibi a noxiis
huius sxculi voluplatibus. Quod dum fccerit, magna ani-
mi fortitudine ulatur oporlet, qua vencrem dcpcllal, tem-
perantix virtute fortitcr resistens. Ad Itxc iuslitia accedat
oportet,ne plus qaum opoiiel sapiat .sapiulaulem adsobrie-
iatein. Sic ergo cicilas in quadro posita esse memoratur ,
qux plucet Dco in quatuor mundi purtibus congregala.con-
sentiens fidc, spe, charitute et opcrutionibus qux muiuo sese
ia quoUbel fideli cumplectuntur: eslque quasi monolessa-
ron , e pretiosis quatuor virtutibus aeqtiabili mensura,
pulchra liarinonia, el velut musico couccntu compositis.
LONGITUDO EIDS TANTA EST QUANTA ET LATITLDO. )
q. d. Non lanlum est quadrangula, sed el quadrata , sive
aequilalera. Longitudo symbolice significat visionem, con-
templaliunem, et ascensionem inlellcctus in Deuin : lali
rari dicilur, cum eius longiludo ab una porla ad aliani op-
positam rnensuratur. Ergo longitudo huius civitatis egt
duodecim mille stadiorum inlcgrorum, id est, loOO. mil-
liarum Italicorum. Eadem est eius latitudo. Tain ergo lon-
ga est haec civitas. quam longa est via et dislantia ab ur-
be Hispali usque Neapolim. Beati enim in caelo vim visi-
vam habcnt acutissimam, ut ea quae hoc spatio fiunt, lam
comraode et clare videant, quam nos videmus ea quae ia
uno cubiculo fiunt. Hoc est quod aitBaruch cap. 3. v.2i.
0 Israel, quam magna est domus Dei, et ingens locus pos-
sessionis eius !
Verum passiin Inlerpreteshajc duodecim stadiorum rail-
lia uti et alia hic, mystice accipiunt, ut designent ingcn-
tem capacitatem huiuscivitatis, adaequatam mensurae et
numero 12. Apostolorum, qui eius sunt quasi fundatores
et parentes. Natn et caetera de pavimenlo aureo, dc fun-
damentis gemmeis, elc. mystice accipienda videntur. Haec
lem quK' ludo (Jenolat cliarilatem : quia , quantum Beati vident (] civitalis eapacitas significat ingentem , et quasi innume
Deum, tanluin el diligunt; ita Gagneius. Secundo etap
tius : longiludo esl ailernilas, laliludo est extensio gau-
diorum, id esL, obieclorum de quibus gaudent, uti nios
patebil: ila Ribera.
Et MENSUS EST CIVITATEM DE ARUNDINE (id est, CUm
arundine, [ler arundincm : est hcbraisnius, \t2 min poni-
lur pro 3) aurea per stadia duodecim juillia.) Civi-
iatem intellige tolain , ptiLa toluin eius ambilum et qiia-
dratuin: eo eoiiii dimenso, ceoselur lola civilas dimensa.
Alludit S. loanucs ad urbis lerosolymae ambitum: hic e-
iiim coiiipleclebatur quinquagiiiln sladia, quae si in qua-
tuor partes cL laLera dividas, liabebis pro quolibeL lalere
duodecim sladiacumdimidio.Hunc numerum loanues per
iiiille mulliplicavit; ait enim quodlibet civitaLis huius cac-
lesLis latus conlinere duodecim inillia sLadia, ut osLendc-
ret Ecclesiam Clirisli, prtesertim Iriumphanlem.longe su-
perure veterem lerusalem Ila ex loseplio et Hccalso Vil-
lalpando in Apparatu urbis cL templi part. 1. lib. 2. cap. ..
20. Cuiii ergo civilas haec duodecim in sui anibitu habe- 1'
ret portas, sequiLur ab una porta usque ad aliain fuisse
spatium mille stadioriim : ita eniiii ex spaLio duodecim
portarum counabis duodecim niillia stadiorum aiiibitus
urbis. Est hic ambitus ingens, ul designet iugcnLem eae-
leslis lerusalem capacitalem, quae capiet loL milliones ho-
miouin , quol conllabunLur ex omnibus elecLis, qui quo-
vis saeculo ab Adain usque ad fineiii muudi fueruut, sunt
vel erunL in qualibet orbis plaga. OcLo stadia faciunt niil-
liarc Ilalicuiii: aiiibiLus ergo civitalis conlincns duodeciin
milliastatliorum.conliueLioOO.milliariallalica.Iaiii cuin
qiiadrata et eequilaLera siL haeccivitas, sequiLur quodlibet
eius lutus lain longiLudinis, quam laLitudinis, habuisse
quartam huius numeri et horum milliarium ISOO.parLem,
nimirum 375. Ergo ha3c civilas longa eraL 373. niilliaria
llalica, et totidem lala. Esl ilaque Lain longa, quam lon-
gum est iter et distantia Neapoli Mediolauum circiter; par
ram fore BeaLorum multitudioem, uLi ait loannes Apocal.
7. O.Quocirca Alcazar : Ad urbein, inquit, tanlae magni-
tudinis, quanla hic describilur caelestis lerusalem, inco-
lendain , requiri videtur maior civium muUiludo, quain
qua! occupare possit vicies centena millia urbium, Uispa-
lin magnitiidine adaequantium. Innumeri enim parvuli,
etiam inter hajreticos et schismaticos, salvantur: alque ex
adultis plures quam multi opinantur. Curat enim Chri- Muliitu-
stus , qui suum sanguinem pro aniinahus fudit, ut illoe , ''" "'"
quas tanlopere amat, salvenlur, ne sanguis pro eis incas- rum °
sum sit cffusus. Quocirca, si inundus slaret per sex mil-quania?
lia annorum,uli inulti opinali sunt (licet plura fore opine-
tur Alcazar) quibuslibet inille annis tot salvarentur, quot
incolcre posscnt Irecenla triginta Iria inillia urbium Hi-
spalin ada;quantiuin: quolibet vero anno salvarenlur tot,
quoL posseot iucolere trecentas trigiiita tres urbes Hispa-
lin aedajquantes ; quolibet vero die pene tot (anuus enim
pene toLidcm, scilicet paulo plures, continet dies, nimi-
riim 363. ) salvarentur, quot incolere possent Hispalin :
incolere dico, non tantum quoad aedes, sed etiam quoad
pra;dia, Iiortos et viridaria, quae utililati aeque ac oblecta-
tioni incolarum serviunl; ob utramque enim causam ci-
ves, praesertim divites, prajter aedes solent habere suos
hortos el praedia. Ingens enim Catholicorum toLo orbe nu-
merus, per millc scxcenlos annos semper fuit,eterit usque
ad finem miindi, Calholicorum autem longe maiorparssal-
valur, tuin quia plerique peneque omues moriluri susci-
piunl Sacramcnla, qua; ex altrito faciunt contritum : at-
que islo articulo peccalores deserunt concubinas, aliasque
peccati illecebras ex tiiiiore gehennae, et ad baalam vilain
toto animo se comparant.Tum quia tertia, vel quarla pars
hominum inoritur in infantia, vel innoccntia baplismali.
riiirimi eniin moriuntur pueri, iino plusquam raedia pars
hominuin moritur ante annum aetatis vigesimum : plures
cnirn vidernus ante deficere quam superare aunos viginli.
Commenlaria Fn Aporalypsin S. loannis. Cap. XXI.
1019
Tum quia plcriqiie educanlur benc in fide et limorc Dei a A bitus lolius ciTilalis, qui conlinfbal dunderim mijlia sta
paronlibus, vel prapccploribus : illa autem prinia seinina
pueris impressa , hx-rent in cis per omneni vilam. Nam
quo fewelest imbuta recens, servabil oelorem lesta diu. Ab
oducatione cr{jo, ct a consortio , pendet vila et salus, vcl
damnatio cuiusqiie , sicut ostiurn pendet a cardine. Ado-
lesceiiies cnim in bivio versanliir, eoqiio lubrico. Si in so-
cios, ramiilos, amicos incidant pcrvcrsos, perverluntur et
ipsi: si in probos , probi liunl et ipsi. Qiiocirca parentes ,
Ptprincipes, ac Pra-lali nianime aiivij^iiare debcnt circa
iuventiilis instruclionem ct cducationcui. Vidit hoc S. P.
N Ifjnalius, qui in socielale {^ymnasia omniuin classium
et facullatum, ac extra eam scholas piicrorum ac puella-
rum passim inslilui ciiravil mn{^no Ueipiibl. etanimnrum
bono, ut iam longe plurcs salvcntur qiiani ante. Ila unus
Tir ciclitum nuincrum valdc adauxit, cailoqiic cives dcdit
permultos, qiii alioqui civcs (jelicnnae evasissent. Tacco
in{jentcm Rclifjiosorum et Virginum mulliludincm , qiiaj
in monasteriis et collcfjiis vitain aj^it snnclnm.imo ca'le
dioriim. Mirum hoc videliir: sed caeleslis esl h.-pr civilas,
et symbolica. Adde, forlc in altitudinc hac urbiscompre-
hendil loanues altitudinem montis, in quo sita erat urbs.
Symbolice , Pelrus Bonjjus libro de Numer. mystcriis,
diicet tribus millibus in S Scriptura sif^nificari perfectio-
nem virlutis et fortitudinis. Tres enim sunt casiitatis, et
Snnetorun. gradus, scilicel roniu|^es,contincntes. virginos
qiii ad sacrae ct immensa; Trinilalis consorlium et fruitio-
ncm asccndunt. Aut ccrte hacc non de urbe, sed de sin-
piilis doniibus intellif^it ( altiliido cnim civilalis consistit
in allitudine domorum et turrium. Nam de iniiris el moe-
nibus mox aget.) q. d. Singula? huius urbis domus erant
«•quc aIla?,lon{ja; et lalae.Hoc enim miram proporlionemet
piilchritudinem urbi alTerre solet.uli vidcreesl Antuerpiae.
Hoc quoad fundameuliim el verilalem parnbolx. lam
qiioad sifjnificationem et sensum, longiludo signilicat ae-
lernitatem {yaiidiorum ca^loslium , latitudo pnrumdom p«-
tensionem ad omnia di-lertabilia, alliludo tiim siiblimila-
stem, idque quovis sa'culo, et iibivis terrarum. Tacco Sa- I' tem, tuin inlensionem eoriimdem. Ha;c arqiinlin sunt : qui
rerdotum, Praelalorum elClericorum pie viventium coelus
plurimos. Taceo Marlyrum et Anachorelarum cxnmina.
Taceo Confessorum, viduarum, conii){^um proborum tiir-
hnin innumcram (quam vidil S. loannes Apocal. 7. v. 9 )
Oui e Christianis damnantiir, vel carucrunt inslruclione,
ct ob i{^noranliam rcriiin crcdcndarum vel o{jendarum pe-
reunt: vel usuris, simonia, iniuslis conlractibus, fraiidi-
bus, ctc. 8C suosque dilarunl, ncc in mortc ea volunt re-
stituerc, ne prolcs depaiiprrent: vcl odio et vindicln per-
tinaci labornnl: vel in bcllo, rixa, aliove casu subiloocci-
dunlur, etc. Scd bi ca^leroriiin coinpnralione pauci siint.
Scio S. Chrys. hoinil. 40. ad pop. Aiitioclicn. contrarium
sentire. Ait enim: Quot cnim e.sse pu/alis in civilalenoslra
qui salvi fianl Y infeslum quidem esl quod dicam : dicam
iamcn : Aon possunl in tol inillibus centum inveniri , qui
talvenlur ; quin et de /tis dubito. Quanla enim in iuveni-
bus. quxso, malitia? qiianlus in senibus torpor?
aequo tenore semper. piita in slcrnum, durant.
Nota. Sub altitudinc complccliliir eliam profiindilntem,
quam addit S. Pauliis Ephes. 3. 18. .Mtiludo er{jo qiia al-
liludo signifirat sublimilatem fclicitatis ct visinnis beati-
fira;: qiia vero altitudo profunditalem compleclilur. si{jni-
lirat intentionem, et iminersionem Sanclorum in abyssum
divinorum bonorum, piita sapientia;, bcatiliidinis et gaii-
diorum coelestiiim. Sic fere et Vie{jns: Lon.tjitiido. ini;uit,
est spternitas, de qiia 1'salm. 9-2. o. Domuin tuam decet
sancliludo, Domine , in longitudinem dierum. Hnir acqua-
lis est aliitiido, idest, visio beatilica, qua qunsi profun-
dilas et altitiido divinx sapienli^ prnelraliir./Kqualis ot-
iam est Intitndo, id est, fruilio, quae cum summa dele-
clalione coniuncta est, per qunin capacitas anima> prnpler
nia{jniliidinem {jaudii qiinsi dilnlntur. ./l^qunlis crf^o est
lon{jitudo, laliludo et alliliidn: qnia omnia hir lon{;ilu-
dinem aeternitalis adaeqiinbiint. .-Mliidit S. Inannes ad E-
Uiirsum, noiiicn stadii, inquit Haymo, indical cursumr phes. 3. 18. Vl possilis comprrtifndere cum omnibus snn-
---'"- ■ ■ .■■• ■< clis, qux sil laliludo, et lonf/iludo.rl suf)limilas,rt profun'
dum. Addit Alrazar, an^yrlum himc.qui haec4oanni osten-
dit et dimelitur,esse S. Paiiliim. ^criim hoc refutavi c.l7.
Tropnl. Haymo. Ansberlus el l'nnnon.7"rtn/rt lonqitudo,
quanla et latiludo: quia quanla est fides . lanla esl spes ,
tanla charitas , tanta operalio. Quanlum cnim crcdimus,
tanlum amamus: et quanlum amamus, tanlum speramus:
et quantum speramus, tanlum pcr dilectioncm erga Deum
et proximum exlendimur. Similitcr unusquisque . tanlum
prudrns. qunntum lemperans. forlis ct iuslus: lanluni tem-
perans, qunnluin prudcns. fortis ct iuslus: lantum fortis,
quanlum prudens.letnperanset iustus:tanlumiuslut quan-
tum prudcns, tnnperans et forlis crit. El quia sequali men-
sura. civitas h:cc donec in terris ajil. merilorum qunqua-
vcrsum slat firma et .■^labilis : xquali mensura et pr.rmia
glorix. quacumque orbis in partc ra prxdiclis virtutibus
tncrueril, recipict. Eodem modo in Ezechicle quoque tem-
plum situatum describitur: quatenus insinuelur. qiiia, siC'
ct certamen ; quibus opus esl currere et cerlarc qiiolidie,
iit in illam civitatem prnelrcmns. Unde Paiiliis l.Corinlh.
9. V. 24. Ncscitis, inquil, quod ii qui in sladio currunt, o-
tnnes quidcm currunt, sed unus accipit bravium?
LoriGITlDO, ET ALTITUDO, BT LATITIDO EIIS .EOIA-
LIA SUNT.) .T.quaUa, id csl. acqiiabilia siinl, inqiiit .\lra-
zar ; nani alioqui, si nlliliido cssct duodecim niilliiini sto-
dinruni , aque ac Ion{jiliido ct latiludo, vix lola civilntis
arca fiindamentis et bnsi, quxad turres tantae allitiidinis
sustincndas requiritur, siiniceret. Adde,allitiidincm muri
inox dici tantum cssc 144. cubilorum. qux snne exilis cs-
sct et inipro|)ortionnta, si altiludo domorum esset duode-
ciin millium stadiorum. Ilnqiie nnn comparatiir hic alti-
ludo cuin lon{;itiidine et laiitiidiDC , scd quaelibct cx his
mcnsiiris insc considernta, dicitur esse rccta et ppqiinlis:
seriig cst in plcrisqiic iirbibiis, quac quia in solo inaequali
acdlficautur , inaequales, id cst, ina>quabilcs, sunt, iil hic
assur{;ant, ibi depriinantur ct desrendnnt. Porro h.rc mu
roruni cl domorum xquabilitas sl{jninrat cnncnrdinin et 13 ut quadrala firmilas stabilis est . ut nrquaquam ventorum
socirtalein liealorum, poruinque maximam faiiiiliarilalcm
ct admirnbilcm proportioncm. Ha!c sentcntin est plnna
el (iTobabilis : licet (jrajcum (ira ma(jis si^jniHcet acqiialia
quam a-qiinbilia.
Sccuiido, Hiipertiis ccnset hece de muro urbis, non de
iirbe, ciusqiic diimibiis diri.Vcrum Gra>cuni «uti;;. id est,
eius, iirbcni rcfert, nnn iniiruni. Adde, de murn inox sub-
dit, qiiod hnbcat 144. cubitos allitiidinis : in lnn(jiludlno
nnim et latitiidinc hnbct trio millia sladin : tolidrin enim
sunt in sin<;ulis qiiatiior latcribiis, qiio; faciunt lun{;itiidi-
nem nt Intitiidincm. Nam iinivcrsiiii in oinnibus latcribus
simul, sunt diindccim iniliin stndia.
Tertio cr{yo. Hibcrn ct \'ic{;ns ccnscnl loii(;itudinem, nl-
titudinem cl Inlitiidinein urbis propric csse a^qunlin, sci-
licct 8in(jiiln hnbcre Iria millia stadinriim, id cst. 3~o. mil-
liaria llalica ; haoc enitn cst quarla pars quadrali, sivc ain-
impulsibus, aut incursibus fluminum ereriatur, sic gloria
civilalis huius c supernis drscendentis prrennis sil.
ET MBNStS BST BIl'Rl>H EIIS CBWTC!! OlADRAGISTl Vcr». 17.
QUATlOn CIBITORLM MENSURA HOMI"ll» QL.E BST ATIOB-
LI ) Dlensus rsl, sciliccl niiiniin qiKiad alliludinem. Nam
iii lon{jiliidinc. itqiie nc iii Intiludinc, habiiissc illiim tria
inillin stadioriiiii. |intrt exdictis v.lO. Ibi enim dixil.lotum
miiri ct iirbis nnibilum continere diiodrrim millia stadio-
ruin, nc insupcr rivitalem esse qiindralnm. habcntcm qua-
tiior Intcra a>qiinlin. Kx his cnim duobiis sequitur, qiiod-
qiiii civilnti>i Inliis. Inm Ion(jituilinis. qunin latitiidiuis, ha-
bcrc Irin niillin sindioriim. Itn Hnbylonis miiri in alliludi-
nc hnbrhnnt diirrntos rubilos, uli srribunl historici.
Nola Pcr iniiriim nmbicntcm urbem symbolirc si{jni-
firaliir diviiia protcctio, qii.T (jlorinm Bentnrum in oinnmi
letornitaleni tucbilur , de qua ait Isoias cap. CO. 18- Oc-
1020
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXI.
cupabil salus muros tuos, el portas luas laudatio. Munis ^ mot; sccundo, eiusdem dclicias, amccnilatcm el recrea
ergo allusestlM. cubitos, idest, undequaque altissimus '' '-'=- -"— ' '--=■-• — .j.i-- —a-.
et nrmissirnus est. Duodenarius cnini signifirat nniversi-
tatem et perfeclionem, maxime si sit quadialiis, id est, si
in seipsum diicatur et multiplicetur, ut hic fit: duodecies
euim duodccim faciunt 144. ita Aretas.
Alii per muruin accipiunt angclnrum custodiam ,alii A-
postolos, Doclores, !*ra!lalos; alii Martyres; S. regorius
accipit Christuin ipsuni; Rupertus asserit Eucharistiain
esse murum Ecclesije : ad quem acccdit Alcazar, qiii pcr
eum accipit sacerdotesEcclesiae. Hi enim sacrificium Eu-
rharistiae olTiMuntjSuntque 24. seniores.de quibus e. 4.Un-
dc adaequantur hic numero 144. quia singuli 24. scniorcs
senos haben t cubitos stalurse humana; (de ea cniin niox siib-
ditur: Mensura hominis, qux est angelij iam niulliplica sex
per 24.habebis 144. Signifioatur ergo sacerdotum inunus
esse.ut se muruni proEccIesia opponant.ideoque congrue
tribuuntur muro 24. humanae slaturaj dimensiones, qua-
si sacerdotes omnes coniuncti inter se sint ad onerendurn
tionem ; tertio, eiusdem claritolem. Adde quarto, credi-
tum esse ab anliquis iaspidem fugare dsemoncs: hos enim
Deus arc(!l o ca'lo. Scriptiira cnim in synibolis sese accom-
modat subinde communi hominum sensui ctopinioni,esto
ea in rc nou subsislot, nec sit vera.
IpSA TERO CIVITAS AUKUIU HUMDLM, SIMILE TITRO HtJN-
DO.) Aliqiii piilaiit in ca.'Iesti lcrusolcm nullas esse doinos:
quia in ca oninia sunt coinmunia el clara ; unde nec loan-
nes ullas liic doiiios rcccnsel. Voruin conlrarium docel hic
locus: civilas enim non vocantiir horti, aiit I'arad'isi. scd
domus civium; hinc et Chrislus ait ioannis 14. v. 2. In
clomo Patris mci mansiones mullx sunt. Domus ergo h»
non sunt ut nostra; , lapideee ad civiuin defensionem , se-
cretas acliones, etc. sed vitrea; et pellucida), ad pulchritii-
dincm, voluptatcm, proportionem, et ad significandam e-
liam meritoruni dislinctioncm.
lain civitas ha;c est ex auro, sed quod vitro sit siinile : Annim
quia ouro nostro nihil deest nisi vitii perspicuitas, uti vi- viireum.
Ecclesiaj sacrificium, et ad Ecclesiam ea ralione commu- D tro nihil deest nisi aiiri firmitas. Utrunique crgo habet ca
niendam. Huc usque Alcazar.Verum haec partim mystica
et tropologica, partim niinus probabilia et vera sunt: cu-
bitus enim ex communi sententia, est quarta pars statu-
rse humana;, oon sexta.
Mensura bouinis , Qvx EST ANGELi. ) q. d. Angelus
usus est mensura tali, quali communiter uti solent homi-
nes , sive hi 144. eubiti dimeusi sunt humana mensura,
quajn angelus in manu habebat, idque ne putemus aliain
spiritalem, vel angelicam hic intelligi mensuram: ita Ri-
bera, et Gabriel Vasquez 1. part. q. 129. cap. 1. Mensu-
ra, ait, hominis qux est angeli, q. d. Licet ha;c mensura
videretur esse hominis, revera tamen eratangeli, qui sub
specie hominis nietientis civitatein , illam non mensura
spiriluali et intellectuali , sed humana, qu» est calarao-
rum et cubitoruin, dimensus est.
Addit Villalpaodo in Apparatu urbis et templi tomo 3.
part. 2. de Hebr. mensuris lib. 3. c. 15. hanc mensurani
cubiti vocari hominis, eo quod ex hominis cubito desum- r-
pta primum fuerit. Cum vero addit : Quse est angeli, eum-
dem cubitum humanae illi figurae, quam gercbat angelus,
convenire indicat,q. d. Cubito metiebatur angelus sub hu-
mana specie mensuruus, qui proprio eius cubito aequalis
erat: in quo homines priores iinitabatur, qui ad iiiensu-
randas rerum longitudines, cubiti proprii longitudinem
pro mensura delegeruut. Unde Arabicus vertit: Statura
hominis, qui est longitudinis angeli, qui est lam longus
quam erat hic angelus. Hac mensura hominis quae est an-
geli, significatur Primo, homines sanctos in ca;Io ad men-
suram gloriae angeloruni pervenire. Succedunt enim in lo-
cum eorum qui inde prolapsi sunt, factique daemones. Se-
cundo,eadein mensurametiendaraesse tamhominis,quam
angeli beatitudinem etcoronam, puta pro magnitudine
gratiae et bonorum actuum,tam homiui,quain angelo dan-
dam esse maiorcm vel miuorem gloriam.
Addit tertio, Haymo, tot bomines gloriam consecutu-
ros, quot angeli ceciderint: itaquequoad numerum eam
lestis lerusalein, scilicet aurum et vitrum. Eius enim au-
rum perspicuum est ut vitrum : riirsum, vilrum hoc so-
lidiim est et praestans ut auruin. Kst ergo instar rhryso-
lithi, qui synibolum est perfectissimae gloriae Christi , a
qua Reatoruin gloria promanat, de quo in seplimo funda-
mento : ita Alcazar.
Quocirca S. Ca;cilia apparitoribus flentibus, quod tam
locuples et nobilis sapieusque puella alacris properarct ad
mortein, respondit: Hoc non est iuventutem perdere , sed
rnutare ; hoc est dare lutum, et accipere aurum : dare ha-
bilaculum vile et parvum, et uccipere palalium amplissi'
mum ex lapidibus pretiosis et auro construclum : dare angw
lum brevein et obscurum, et accipere forum tucidum mar-
garitis cxlestibus coruscans : dare rem perituram, et acci'
pere rem qux finem nescit , et mortem ignorat : dare lapi-
dem vilem qui pedibus conculcalur , et accipere lapidem
pretiosum qui in diademate regio vibranli resplendel aspe-
ctu : ila habent eius Acta.
lam civitas aurum est , id est aurea est. Hebraei enim
*)>£D sappir, id est, aurum, vocant aureum : nec eniin
habcut concretum auri. Civitas ergo aurum est, quia ra-
dial prcliosissimis opibus: aurum, inquam, non opacum,
sed siinile vitro; quia tota pellucet cognitione et conJem-
platione tum Dei, tum aliorum Sanctorum et angelorum,
tum rerum oinnium. Graeca quaedam habent, optoio;, id est
similis vitro, scilicet erat civitas:ita Vatablus, sed eodein
redit sensus.
Rursum, per vitrum significatur tum claritas, tum pu-
ritas cordis Beatorum , quae cuique alteri beato patebit.
Quidquid enim cogitabit aut volet unus, id protinus vide-
bit alter, ila ut Reati sibi invicem futuri sint quasi quae-
dam specula vitrea lucidissima. Nara, ut ait S. Gregor.
18. Moral. 27. Ibi uniuscuiusque mentem ab allerius ocu-
lis membrorum corpulentia non abscondet, sed patebit ani-
mus : patebit corporalibus oculis ipm etiam corporis har-
monia, sicque unusquisque tunc erit conspicabilis alteri
dem esse angeli et hominis, id est.angelorum et hominum D sicut nunc esse non potest conspicabilis sibi. Sic Philoso-
mensuram. Una enim civilas, una fclicitas, una Ecclesia,
ac consequenter una eius mensura utrosque copit.
Aliter Alcazar; sic enim explicat, q. d. Usns est ange-
lus calamo, qui est sex cubitorum quro est mensurae sta-
turae hominis. Quisque enim homo longus est sex cubitos
suos, sumendo cubitum a flexu brachii usque ad initium
manus. Addit hanc esse mensuram primi hominis Adae,
et priscorum; quae maior fuit moderna, et ad eam se ha-
bet ut qiiinque ad quatuor. Veruin communis sententia
est, cubitiim esse quartara partem statura hominis, non
sexlam, uti iam dixi. Vide dicta cap. li. v. 1.
Vers. 18. Et ERAT STBUCTURA MURI EIUS EX LAPIDE lASPIDE.)
Alludit ad Isaiae 34. v. 12. Ponam iaspidem propugnacu-
la tua. laspis firmissimus est, virens et pellucidus, ut do-
cet Plinius lib. 37. cap. 8. Hinc significat, primo, Dei for-
tiludinem,quae CcDlestera lerusalem tuetur, prolegit et fir-
phus iile optabat ut in hoc mundo corda hominum essent
vitrea, ut fundus eorum perspici posset, ne qui in illo doli
Tcl fraudes residerent, et celarenlur. Eadem de causa Mo-
mus apud Lucianum in Hermotimo, reprehendit Vulca-
Dum, quod homini non dederit pectus fenestratum, idest
perspicuum.
Simile qiiiddam in natura videmus, quae producit ge-
nus quoddam marmoris flavi (quod alias communiler du-
rum est et opacum) quod iransparet et pellucet, ut docet
Plinius, et ex eo Ansel. Boetius 1. 2. de Lapidibus c. 280.
Marinor hoc vocaturphengites,id estsplendens, quod in-
terdum venis flavescit, de quo dixi superius v. 11. Spe-
ctatur Romae in templo S. Maria; in porticu, ex hoc niar-
moris genere columna dimidiata ad summum altare, co-
lore flavo, parietis rimam obstruens, ac externam lucem
solisque radios, instar vitii splendeutis intromitlens. E-
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXI. lOil
qiiidcm ut primum tidi rairatussum, crjstallumque pu- ^ Verum simplicius videlur cl concinnius , si dicainua
singula fundamenta singulis dumlasal gemmis conslilis
tavi , doncc pcnitus iDtrospicieus inarmor esse perspexi
Dimiruin phcn.^jitcm.
Denique vilruin notal virginilatem Bealorum , et nito-
rem omnis labis cxperlcm. Vilrum enim ab ludrargvro
iiilaclum, est virj^o a pcrcaii noxa immunis. Nain, uldo-
cet S. Isidor. lih.Ui c. 18. hydrargjros, id cst aigintum
Tiviim, niirum, aifjcnluni, ses , aliaque nielalla pcrfurat ,
\itrum nuli'111 iion Ixdit.
Lsl vilrum virrjo, lubes hijdrargijros xvi-
Extat hai,- dc k doctuin carmen Nicul. Causini libr. 11.
Parab. Hist. cap. 63.
Talcm, tam augiistam, lam splcndidam, tam pretiosam
ei auro et argcuto, hanc civilatcm caelesteiii conspexil,
co post morlcm rapliis S. Salvius Episcopus. Uude iussu
Dei rediens ad vitam, exclamavit: Audile. o dileclissiini.
et inlelligite, quia nihil est qaod cernitis in hoc mundo ,
sed sunl iuxta id quod Salomon Prophela cccinil . oinnia
se, ila ut oninia siinul juncla esseot omni prelioso lapide
( id est, liisce duodecim pretiosissimis gemmis ) ornata ;
nam non ait, fuiidamcotum , sed fundamenta, scilicet o-
ninia collective sive copulalim sumpta. Unde id mcmbra-
lim explicans subdit: Fundainenlum primum iaspis , 56-
cundum sapphirus, tertiuin chulcedonius , etc. q. d. Uaec
fundamenta erant omni prelioso lapide ornala ; quia pri-
mum fuudamentum erat iaspis, secundum sa|)phirus, ler-
lium chalcedonius, elc. Addit Alcazar, ornata idem esse
quod pulchro ordine disposita. Gracum enim i-.ixv^, noa
tantum significal ornare,sed et ordinare,distribuere,com-
ponere, priBScrtim ubi e\ ipsa disposilione decor el pul-
chritiido consurgit, uli fil in fabricis. itaque fiindamcnta
dicunturomni lapide pretioso ornata. quia visa sunt loan-
ni gemmarum sequeutium ordiue disposila, admirabilem
pulchritudinis speciein oculis subiicere. Ornala ergo , id
vanitas. Felix esl enim, qui ea arjere potesl in sxculo , ut est, iis omnibus {jemniis qu^e sequuntur, collucentm.
gloriam Dei mcreatur cernere in cxlo. Cumque adstantcs u Nota: Calestis lerusalein fundamenta , spcciein et de
rogarcnl nbinam fuissel, quidnam vidisset, ail: Cuwj f//e
ante hos qnatuor dies contrcmiscente cellula exanimem vi-
distis.apprrhensusaduobus unijelis in cielorum cxclsa sub-
latus sum, ita ut non solum hoc squalidum sxculum. ve-
rum etiam solrm ac lunam , nubcs et sidera sub pedibus
habere pularem ; deinde per portam luce ista clariorcm in-
iroductus suin in illud habilaculum. in quo omne puvi-
menlum eral quasi aurum arrjcnluinque reiiitens, lux inef-
fabilis, ampliludo inenarrabitis : quam ila multitudo pro-
miscui srjus obtcxeral , ut lonijiludo ac lalitudo calervx
prorsus pervideri non posscl. Cuinque nobis via inter com-
primcntes, ab his qui prwcedebant angelis pararelur, per-
veniinus ad locum quem iam de longinquo contemplaba-
mur , in quo supcrpendebal nubes omni luce lucidior , in
quo non sol, non luna, non astruin ceini poteral, sed super
his omnibus naturali tuce splendidius effulgebat. Subdit
deinde de loci sono, fragraniia, lurba et voce : Et vox pro
corcm S. loanncs dcscribil pergemmas. Primo, quia iaf.mii-
terra niliil gemmis est pulrhrius aul praestanlius. Sicut e- o"" '
nim in caelo emicant stellae, sic in terra gemmae , ul yi. 8""""=*'
deanlur esse stellae terrestres, ac stcllarum caeleslem lu-
cem, levitalein et vim participare. Docenl euiin Physici
gemmas ex peculiari caeli et stellarum inQuxu, in terrs
visceribus gigni et formari.
Secundo, quia geinmae npud antiquos erant hierogly- cemmi
phica reriim caelestium, ac diviaarum. qimi
Tertio, quia gemmae in terris prelio, splcndore, firmi- 8^'"°>**
tate et eneigia caeleris rebus anlestant. Lude .Vndrcas",^' "^
Bacci tract. de hisce 12. geminis,docct geinmas dici quasi caeli.
gemroeas.quodinstargummi arborumsint lucidaeel Iraiis-
parenles.aequc ac parvie, idcoque vocari lapillos pretiosos.
Sunt enim quasi gullae et slilla; cili inslar crjstalli.
Quarto, quia in caelis videntur verx fore gcmmae, noa in
terrestres, sed ca;Iestes, et lonfre hisce noslris prsslantio-"*'
,„„ IJ .„ii:_;i.._ n_: c i ' u: : _-1 : i-.-Sec
cedebat de nube, lamquam vox aquurum viuUarum. Ibi e- Qres. Id colligitur Primo,ex S luannc hic.qui eas se vidissc
lo
Ullt
moix.
iiam me peccatorem humililer salulubanl viri in veste sa
cerdolali ac s:cculari , quos mihi qui prxcedebanl enarra-
verunt esse Marhjres ac Confcssores . quos hic summo ex-
colimus famulalu Slans igitur in loco, in quo iussussum,
operuit me odor nimi:c suavilalis , ita ut ab hac sunvitate
refectus.nulluin udhuc cibum potumque dcsiderem. F.lau-
divi vocem dicenlem : Urvcrtatur hic in sxculum, quoniam
necessarius esl Ecclesiis nostris. Vox eniin audicbalur: nam
gut loquerelur. pcnitus cerni non polerat. Et ego proslra-
ius super paviiiicntum cum flvlu dicebam: Heu, heu. Do-
mine. cur mihi h:er oslcndisti, si ab his fruslrandus erum ?
Ecce hodie ciicis me a fucie tua, ut reverlar ad sxculuin
fragile, rt huc ultra redire non valcam. Ae quxso, Doiiii-
ne. auferas miscricordiam luam a mc ; scd dcprecor ulper-
millas me hic habitare , ne iltuc dccidens percam. El ail
vox qux loqucbatur mihi : Vade in pace, ego enim sum cu-
slos tuus, doncc reducam te in hunc locum. Tunc rclictus
a comitibus incis. desccndens cum fletu per porlam qua in- „
gressus fueram . huc sum regressus. Quociica faclus Epi- U
scopus Albigcnsis, vitam cgit ca;!cslem ct nngclicaiii, nt-
quc suos oinncs hortabaliir orationi incumberc, ac vigi-
liis instanlcr insisterc, cl bona scmpcr tnm in opcribus,
quam in rogilntione vcrsarc, diccns: Iloc agilc, ut .u vos
Deus de hoc mundo migrare volucrit, non in iudicium..^cd
in rcquicm inlrarc possitis. Uxc omnia B. Grcgorius u-
roncns. qui illo se ab ciusdcin S. Salvii orc ncccpisse iii-
ratus assevcrat lib. 7. Histor. cap. 1. uhi ct fcliccm cius
ad l)i)niiniim trniisidiin cnarrat, qui ronligil nnno Domi-
ni 58(). riiisi|uc iiii-ninriani qiiulannis rccolit Ecclesia in
Marljrol. dic 10. Sfplcmbris.
Et Fl^tDAMKMTA MIBI CITITATIS 0SI5I LAIMDK PRE-
TIOSO OBNATA.) Qiim licct Kinjjula fuiiilnincnla cssciit cx
singiilis gcminis, crniit tnmcn vcslila nliis iiiulcciin; ut
signilicarclur .Xposlolos, licct iina virtutc cxrcllcrcnl, a-
lias tainen alloruin cis nou dcfuissc, iuquit llibcra.
in caelo asseverat, atque exTob. cap. 13. 21. Portx leru-
salem ex sapphiroel smaragdo xdijicabunlur : et ex lapi-
de prelioso omnis circuitus murorum eius. Ex lapidc can-
dido et mundo omnes platex eius sternentur , cl p<:r vicos
eius alleluia canlabitur : ad quae vcrba hic alludit S. loan-
nes ; verba enim Scriptiira; proprie ut sonanl accipicnda
sunt, ait S. August. nisi qiiid absurdi ingerant.
Secundo, quia corpora et oculi Sanctorum suas habe-
buntopes, ct obiecta pulcherrima et prsstanlissima, qui-
bus se pascant ct oblcctent Oculi aulcm uon sola lucc pa-
Bcuntur, sed et varictate colorum, ul virore vario cainpo-
rum, arborum, (lorum, fructuum; itcm fluviis et fontibus
pcllucidis instar vitri, ac pra;scrlim gemmis fulgentibus.
Ergo in cxlis ha3c cis non dcerunt : alioqui fcliciures fuis-
sent in tcrra, quam erunt in ca>lo.
Terlio, quia S. Agnes, lcste S. Ambros. alia<que Tirgi-
ncs bcatac apparuerunt vcslilae cjciadibus aureis et gem-
mcis; vide eumdcm serm. 90.
Dcnique in cxlis varias Beatorum forc mansiones, et
palatia pulcherrima ex margaritis et gcinmis conslructa;
itcm prata, ncinora, hortos aliaquc anioenissima, dorct S.
\nsclin. libr. de Siinilit. cap. \\. D. Soto, Fcrdinandus
Percz, quoscitnt et scquitur Barrndius lom. 3. lib. 10. c.
3. Dcqua rc plura dicain rap. 22. v. 2 in fine.
Huc spcclat illn Socrntis npiid Plaloncm in Phxdone
Bub fincm , narratio dc duodecim pulrhcrrimis roloribus
supcrioribus lcrra?, ct quod nostra? gcmma;, ut iaspis, sap-
pliirus, corbunrulus, sinl pnrlirulx' ct rameuta qua;dam
inontium nr f^cinmarum lcrra; siipcrioris. Videlur id Plnto
hausissc ex ^Iosc, iiti cl alia : undc ipsc vocatur .Moses .\t-
lirus. Moses cnim Eiod. 28. 17. in Rationnli posuit duo-
dccim gcmnins, quasi duodcrim signn Zudinri: Rnlionale
cnim ra;Ii crnt Ijpus, eiusquc spccicm el figuram repra3-
scninbnt.
FinDi]iE:«Ti')t PBijiLii, lASPlS.] Nola primo, ci S. Hic-
1022
Commenlarla in Apocalypsin S. loannls. Cap. XXI.
ron. in 28. Ezech. alludil S. loaunes ad Exodi 28.17. Ubi A bus quasi conlusus, fraclus el disseclus videlur. Porro
...;j __:i:__«,l I~_: ;_r: '*•- -__fii : i:-___i_: ;J_T_.: --!.:_
cajdem sunt gemniae et tolidcm, scilicet diiodecim, infisae
Ralionali Pontificis, quarum cuique inscriplum erat no-
men iinius Palriarchse, qui capul ct parens erat uuius tri-
bus e duodccim. Ralionale eiiim formam gercbat caeii :
duodecim Patriarchse allcgnrice rcpraesentabant duodecim
Aposlolos: Aposloli enim sunt Palriarchae duodccim Iri-
buum, id est, oriinium fidelium, Sanctorum et Beatorum
novi Testamenti : duodccim ergo gcmmaj, vel rundamcnta
gemmala sunt duodccim Aposloli, idque eo ordine quem
assignat S. Malthaeus cap. 10. v. 2. uti ostendi v. 14.
Porro novem gemmae hic plane eaedem siint ciim novem
gcmmis Rationalis, licet alio ordine ponantur hie, alin in
Mationali: sardouix enim, qiii liic ponilur, est specics o-
nychls, qui ponitur in Ralionali. Tres vero reliqiia; viden-
tur diversae. I^am pro chalcedonio hic, in Rationali poni-
tur carbunculus, pro hyacinllio ligurius, pro chrysopra-
so achales. De quibus iii singiilis dlccndum erit,ostenden-
dumque qiia ralione convcniant.
Gerama; Nota sccundo. In gcmmis nonntillis valde discrepant
mutats. novi scriplorcs, Nilus, Anastasiuset alii ab anliquis, pu-
ta a Theophraslo, et a Plinlo, quem sequilur Solinus, I-
sidorus et alii ; sive quia nomina gemmarum quandoque
Tariala et mutala sunl; sive qiiod gemm» veteres nonnul-
lae inlerierint , et novaj earum species subnatae,aut a gein-
mariis subslitutae sint, uti praeslanles gemmarii, quibus-
cum Roma; egi, mihi fassi sunt, ipseque ego singulas eo-
rum gemmas perlustrans, et manu ociilisque pertractans,
easqiie confL^rens cum illis quae de iisdem scribit Plinius,
rcipsa deprehendi. Vidi enim sardium olim opacum, nunn
esse pellucidum: topazium olim aureum etporraceura,
nunc tantiim esse aureum et fiilviim : sapphirum olim cae-
■ riileum,aureis punctis collucenlem, et opacum; nunc esse
Tiolaceum, sine punctis et pellucidum : beryllum olim vi-
ridem dilutum,nunc albicare ut vitrum, imo a gemmariis
Tocari vitrum: hyacinthum olim caeruleum et violaceum,
nunc melleum,elc. Quocirca Anselm. Boetius 1.2. de Gem-
iaspe Hcbraicus aliiis est a iaspidc Lntino^ubi gcmmaqua
nunc a gemmariis vocalur lopazius, alia est a lopazio La-
tino Pliiiii ct vcterum. Sic sus hebraice significat equum,
laline porcum.
Porro iaspis a Plinio, Epiphanio, S. Hieron. Isidoro, t,npiclis
Dioscoride el aliis passim , Iradilur esse viridis; csto in-doies do-
veniantur et iaspides alii caerulei, alii caiididi, alii riibri: ''*°''
optimus est viridis,cui nlba linca transversacsl,qui gram-
malias vocaliir, unde de eo hic est sermo.
Sccundo, iaspis firmissimus est.
Tertio, creditiim est iaspidem fugare phanlasmata , et
psse amiileliim rontra venena et veneficia. Unde Dioscor.
lib. 5. cap. 160. Omnes iwpides nmutela esse traduntur.
El S. Hieron. in IsaiaeSi. laspis, inqult, esismaragdiha-
bens similitudinem , quo omnia phantasmala fugari autU'
manl, vocatur grammdtias. Id sumpsil S. Hieron. ex Pli-
nio. Ridel hoc Isidoriis, aitque esse superstitionem, talis-
qiie csse videtur, sed orla ex vero priocipio, scilicet quod
Ijiaspis confortcl stomachum ( uti docet Galeuus lib. 9. )
simplicium : langucntes enim slomacho sxpe putant se
phillris aul veneficiis in eum languorem esse coniectos.
Qiiarto,pr«slantissimus cst iaspis viridis habens macu-
las rubeas sive sanguineas, ait Albertus Magnus. Unde
et Plinius: Optima, inquit, est , qux purpurx quidquam
habct, secunda quae rosx, tertia qux smaragdi.
Quinto, iaspis non simpliciter et uniformiter viridis est,
sed maculosiis, sive venulosus: ut enim sit iaspis, requi-
rilur in virore varietas. Nam, ut ait Tlieophraslus, iaspis
similis smaragdo, verus fieret smaragdus, si maturesce-
rct ; idque probat ex ipsa smaragdi raatrice, ia qua varis
sunt viridis coloris species et gradus.
Hinc sexto, iaspis videtur dici ex lai-i;, id est, salus, et
o-ttAo;, id est, macula, quod ipsius maculae salutares sint
et medicae. Porro Anselmus Boetius, insignis gemmarius
lib. 2. de Gemmis c. 100. laspis, ait, ab achate non dif-
fert, nisi quod mollior sit. et proplerea non ila exacte po-
mis cap. 30. Plinii, ait, hijacinthus, hodie inter anielhg-C liri possit ut achates: neque tam per.^picua quam achates.
sti genera ponitur ; quemadmodum amethjstus veterum ,
nunc granati nomen oblinet. /Etas, ac gemmariorum impe-
ritia gemmarum nomina ita confundil. ut vix aliquid cer-
ii hnc in re statui possit. Quare praestat hic antiquos se-
qui, ut Thoophrastum, qui paulo anle Septuaginta Inter-
pretes vixit, et Plinium ac Solinum ; tum quia hi S. loan-
ni fuerunt coaevi, praesertim cum Plinius diligenler ac fu-
se loto lib. 47. de singulis gemmis pertractel; unde pla-
ne ad cum respicere et se remittere videlur hie S. loan-
nes: liim quia S. Hieron. auclor noslrae vcrsionis Lati-
nae, fatelur se sequi Plinium, eiusqiie fidem et studium in
hisce gemmis commendat. Id fiise et docle docet Alcazar
hic notalione sexla, qui et deinceps exacte et ample per
50. paginas de hisce 12. gemmis disserit
■ut plurimum viridis. Quo smaragdo vicinior , eo nobilior.
Sep[irno,iaspis est gemma antiquissima. Unde Plinius:
EtiamH victus a multis, anliquitatis tamengloriamretinet.
laspis enim in ipsa terr» superficie invenitur, cum reli-
quas gemmas in terrae visceribus natura abdiderit: rur-
sum, in multis regionibus invenitur.
Oclavo, iaspis sistit (luxurn sanguinis, et foeminarum
menstrua. Ita Albertus Magnus, cuius rei miras el ma-
gnas experientias recenset oculatiis teslis Anselmus Boe-
tiiis lib. 2. de Gemmis cap. 102. addilque: Viridis collo
appensa, ita ut circa ventriculi oripcium pendeat, stoma-
chum firmare, nauseam vomitumque prohibere, ac calcu-
los urinamque pellere traditur. laspis omnis conceptum
firmat , partumque femori alligata promovet. Gestata fe-
bres et hijdropes, qux vel a debili coneoctione. vel a san-
Duode- Nota lertio. Duodecim liaec fundamenta significant lum
*'"p"J'duodeeim Aposlolos, tum duodecim articulos Symboli ab guinis nimio fluxu oriuntur, corroborando ventriculum, el
duodecin.Pis compositi. Hi enim continent veritales fundamentales sanguinem sistendo, prohibet. ISonus Medicus etiam epile-
Aposioii , fidei, et Ecclesiae tam triuniphantis, quam milltaotis; un- psiam viridem iaspidem arcere afpnnal ; idque et nunc a
^j'i'^"g^f"de el sunt duodecim , ul ipse numerus nos commonefa-U multis asseritur,qu3e si circa ensi formemcartilaginetn per
ticuli ceret de Apostoiorum duodecim auctorilale eis cominuni- diem et noctem ab epileptico gesletur, aiunt, si sudore cor-
Symboli cata, deqiie ipsius doclrina? arliculis hisce contentae con-
cordia el iinilale. De duodecim Apostolis explicant Ribe-
ra, Vicgas el alii: de duodecim articulis Symboli cxpli-
cant Glossa et Alcazar: nlramque expositionem afierara;
utraque enim eodem tendit.
Iaspis.) Pro iaspis Exodi 28. t. 18. Hebr. est, Ql^yn*
iahalom, quod AriasetRabbinizantesvertunladamanlem :
tum quia radix C'?!^ halam significat ferire el frangere;
adamas aiitein sil infractus, et malleos quibus lunditur,
frangat: tum quia n2ti>' iaspe , hebraice videtur idem
esse qiii latine dicitur iaspis, esto Nosler Exodi 28. v. 20.
Terterit heryllus. Verum Septuag. Noster, Ibsephus, A-
qiiila el Theodotion, qui fuerunl doclissimi Hebraei.ipsum-
qiie Rationale, eiiisque geminas viderunt, inhatom , ver-
tunl iaspidem, eo quod maculas quasi plagas habeat, qui-
ripiatur, liberari a paroxismo ; sin minus , emori : idque
multoties fuisse probatum. Yires has omnes augeri putant,
si argento inctudatur. Cogitationum etiam tumultum el
inconstantiam , qux ex sanguinis impetu oritur, prohibet.
Calculi etiam generationem, siportetur. omninoarcere vul-
go creditur. laspis grammatias, aut polggrammas appel-
lata , quseque virens smaragdo persimilis esf, ad venena
pro amuleto gestatur. Denique cap. 103. et in Epist. de-
dicaloria, narrat Rudolphum II. Imper. mensam e gem-
mis, prajserlim iaspidibus, extrui iussisse, qiiam ipse oc-
tavum mundi miraculum appellat, et cum Dlanae Ephe-
siae templo comparal, utpole in qua fabricanda pliirimis
annis niaximisque expensis desudaliim est, quieque tanto
nrtificio elaborala est, ut gemraae sibi invicem commissu-
ris, quae conspectum fugitint, unitae, silvas, arbores, flui
Commcnlaria in Aporolyfisin S. loannfs. Cap. XXI.
1023
mlDa, flores, nubcs, anlmalia, Tariasqiie rcrum piilclior-^ Orlavo, sislit «an.-jiinem el mcn^^lrua, id csl, impurns
rimarutn formas ila rcferanl.ul dcpicla; ad vivum vidcun
lur, ac simile opus in Iblo oilic rcpcrire non possit.
Nono, iaspis suliinde opacus csl, subinde peilucidus.
Rursum, cum vanis fjcmniis miscelur. Nani a com»i/4//o-
7iC cum achale, vocatur iaspackatcs; cum onychc illa qux
nivem imitalur, ac cn/sluUo sivulis cst Cqucm hodic chal-
cedonium vccanlj iasponijj: a Vlhiio appillatur : quic cum
tarda miscetur. sardoiaspis dici polcst. llabco unam rjux
cl carnales acliunei ac desidcria. Huc facit quod leccn-
tiurcs, ut Bida, Ruaeus ct alii, penes quos sit fides . tra-
dunl iaspidem venereas cogilationes et appetiliones rcfrae-
nare, oculos purfjare et acucre. Hinc rursum iaspis dictus
{jrammatias, linea alba inlerstiiin;uitiir , quae sjiiibolum
csl innoccntia; piiraeque vil.-c, quam poslulat Crealoris
mundi debita scrvilus el culius.
Nono, esl opacus, qiiia obscurus Pajjanis et infidclibus ;
amelhtjslum, sardum, chalcedonium distinclis locis in se sed Iranslucidus ercdenlibus, quos eiiani per puritatem
habel, oit Boetius cap. 101.
liipiscM lam primus in fundamcnlis iaspis si{jnificat S. Petrum,
(^^''."'"'Principcm A|ioslolorum etEcilcsiae: uude super hanc pe-
tram Chrislus proinisit se .x-dificaturum Eeclcsiam. llinc
viret, sempcrque vijjct cius auclorilas, vigcbilque iu suis
Bucccssoribus cius dignilasPotili(icia usqucad finemtiiun-
di, imo in xternum.
Secundo, 1'elriis poslqiiam posl Christi resurrcclionpra
ab eo crcatus cst ronlifcx, firniissinius fuit in fide, ita ut
conlra eum eiusque Ecclcsiani occ honiines, ncc portae
iiiorum, omneiiiqiie virlutein, in (jraliam et lucein diviui
convcrs.ilionis Iransforinat : ila Alcazar.
fcECUWDtM, S.iPPiii8US.; In hac {jeinina omnes coiiscn-s»cu«Ja
tiunt. .Naiii Uebr. vo.aliir sapphir . indcqiie {jra;ce el la- f"'"!»-
tine vocatur sapphirus. lam sapphirus Priino, cseruleus '"''""
est, ait 1'liDius et alii passim. f.^ph'
Sccundo, aureis puuctis quasi slcllis pellucet et scinlil- '"«
lal, ait Plinius et Isidorus; unde a Theopbiaslo vocolur, ,^'"'Jf '
"^i, x.'^'^"",'«T''>.'<J cst,auro distinctus, indeque Hcbr. ^'£D p"ra'.'
iu- 1) saphir, dicitur, id est, pulchcr, ail S. Hieronj inus a radi-
feri, id cst, oinnis da>monuiii vis unquain pra-valere pos- ce *12ii) sciaphar, id esl, pulchcr fiiit, vel sappir, a "I^D
sit. Ipse cst eniin cui Christus oves suas iu{;iler comtuisit,
dicens: Pasce ovcs mcas. Et: Confirma fratres tuos.
Terlio, Petrus, eiusqiie succcssores Pontificcs, oinnia
terroruin ct eiroriitn [iluinla^mala fu{janlct propulsanlab
Ecclesia. Eslo enim iaspis revera noii fu{jel vcneficio, suf-
scpher, id esl, numerus, ob punclorum, qiiasi stcllaruni
quae in co visunlur, numerum, ait .\lcazar.
Tertio, cacli spcciem prae se ferl.ait e.\ Plinio S. Hicro-
nyinus ; iindc ct Exodi 2i. 10. visio Dei i|iia apparuil Mosi
et senioribus, fuit quasi opus lapidis sapphirini, el qiinu
ficit lamen ad symbolicain hane significalionctn cl repra;- c.clum cum screnum csl ; indeque a {jeinniariis sapphirus
sentatioDcni cotnmunis orbis opiaio, quae id pulavit et
credidit,
Quarlo, Pctrus Iiabet maculassanrjuineas,quia san{jui-
nesuoubsi{jnavit el purpuravilsuamfidciiicl ponlificalum.
Quinlo, Pclrus iu{jibiis lacrymis qiiolidie ad cantuin
{jalli dcdcns suuin pcccalum ncgiitionis CbriEti, niaculo-
sus fuit, pceniteiis cl atralus: indeqiie
Sexto, a Dcu {jraliain mcdeudi lulo orbe omnibus oni-
iiii inurbis accc(iit.
Scplimu,Pctri di{jnitascst priinacl anliquissima; qiiiaab
vocatur {jcinma sacra. Ex hoc loeo palct sapphiruin ila
esse ca;ruleum, sicut est ca;lum serenuin, ciim nimiruin
speciem hahel eacrulei purissimi ullrainanui, qii.Tli> cst in
lupidc Lazulo; ca;luin erjjo videlur essc primusel prima-
rius sapphirus, a quo {jcmiua sapphirus suum colorem et
stcllas acccpit.
Quarlo, sapphinis velcrum opacus fuit lcste Plinio, ct
aliis; sic eiiim habct commiinis veraque leclio Pliuii, lib.
37. cap. 9. Optimx apud Mcdos, nusguam tamen perluci-
d:c; licet unus codcx mauuscriptiis, quem cilal Dalcrain-
ipsoChristo consi{jnata,ctloli orbi proinul{jala occo{jnita. , pius, habcal: ISusquam enim sic pcrlucidx. Qiiarc qiii ho-
Octavo, Petnis stitit in Romanis, aliisque {jcnlibus flu-t^ dic sapphiri voeonlur et pelluecnt , potius hyncinthi sunt
xum carnalium cii|iidilatutn. In Ralionali Aoronis iaspis
iusculptam sibi habclint tribijin Gad : hacc cnim crol tri-
buum firmissiiiia el forlissinia.
Nono, Pctrus opncus fuit pcr spei oc fiduriae in Dco so-
liditutcm: fuilcl pclliicidus per vitx puritalem,ct per con-
tcmplnlionciii : imu in sc hohuit conimistioncm omuiuin
virtutum : uiiines cnitn habuil in {jradu hcroico.
lasplicsi Nula secundu. Priiniis iu fundamcnlo Ecclesiao iaspis,
primui dcnotnt primum Syinboli ariiciiliim : Credo in Dcum Pa-
Symboii' ''^'^"' <i>n>iip<Jlfnlci'i, crcatorcm cxli et (errx.Uic rectecoin-
cur* ' poralur iaspidi, Primn, qiiia si{jnificntDci virorem, id est,
rubur et [Mtcnliam, qua hanc iiiundi machinain cx nihi-
lo crruvit.
.'■ecundo, firmitatcin in cius conservalione et {jubernn-
tione ilcrna.
Terlio, hic ni liculus de uno Dco crcalorc, fu{jul omnia
deoruin ct iduloruin phnnlnsmala
quam snppliiri velcrum. Qiiocirca Alcaznr, ct .\nsclmijs
Boctius lib, 2. dc ('icmmis cap 1 19. ccnseiit Plinii el \cic-
rum sapphirum cssc speciein quoiMdain illius, qiii nunc
vocatur lapis Ln/iili , id est, qui iiec venns. nec auieiiiii
pulvcrciii, sed seinlillas, scu guttas ex auro in Cirnilca
planilie h.ibel; ac nobiliorem esse qui racli sprcuicolorcni,
obsquc ullu violacci admistione, ma{jis refcrt. Hinccl E-
piphanius cyanc;um (qui idein cst cum lupide Lazuli, vcl
eius specics) niiincral inlcr spccics sappliiri. Et Dalccnm-
piiis, in Pliiiiiiin commcnlans, ait ca qua; Pliniiis scribit
dc sapphiro, noii sn|)phiro nostro, scd cynnco conM-nirc
Cyancovcro incdici ntlribuiint virliilem corrobornndi ror,
pcllcndi mclaiiclioliam, miillnsque nlias inn{jiias cl iniras.
Qiiinlo, de vctcrum sapphiro ait Pieriiis, Hicrojjlyph.
il. Sapphirus apud vclcres magna srmpcr in vcncraliune
fuit: siquidcm pcrciim iwperium ct summum saccrdotiuin
siijnificari manifcstum rst. El RiiaMis: Siiprcmam, inquit.
Qunrlo, pro ciiis verilale ct lide Marlyrcs san^juincm [) olim sapphirmn apud homincs auctorilalem habuisse , rt
suuiu profuderuut, eu(|iie niaculnli, imo purpiirati suiit:
aut viridis colnr spem iniiiiil ct praMiiin, qua; Deus cren-
tur 8uis enlloribiis proini.si! : saii{jiiinciis iiiinas el (uriiicn-
to, qua; iucrcdulis ct iiiDbcdictitbus cominiualiir,
Quinlo,est vnriusct ninculosiis; quia Deiis crcolor vnrias
ct mulliplices od universi perficlioncm crcovil creuturas.
Sextu, incdctur piisilluniinitati , diflidcntia;, omiiibiis-
quc infirmitutibus hiuiiinum
Scpliiiio,cst niilii|iiissiiiius; qiiin elioin Philosophi, qiii
non co{jiiovcrunt SS, Trinilatcm , co{jiiovcruiit loiiien ii-
num Dcuin niiiiidi opificcm. Naiii, ut nit .Apostoliis Ilum.
1. 19. Quod noluin csl Dci, manifcsluin csl in illis. Dcus
cnim iltis manifcslavit: ila ul sini inexcusaliilcs, quia cum
coijnovissent Dcum , von sicui Dcum ijlorificavcrunl. Rur-
8US creotio atlribuilur Pnlri, qua; ori(jine pritna ct anli-
qiiissima cst persona in divinis.
opud divos graliam, ipsa perhibet iinliquilns, iil tunc illis
iiicunduin cl {jralum cssel sncrifiriiim, qiiando olTcrchalur
in snpphiio, id csl, patiiio s.-ipphirina , vd ccrte qiianda
socerdos in annulo {jeslnbnt snpphirum. £l .\bulensis in
Ex. 21. 10 .ipud (ientilium dcos . inqiiit, in maijna fiiil
sapphirus rcvercnlia, quod sinc eo respon.^ia non dabantur.
El in cop. 28. 18. oit oliin snpphirum {jcinmnm {jcmma-
riim nppcllnri solittim. Hincclioinnuiii Punlilicibus ctCor-
(linnliliiis roii{jruunl snpphiri, ct Pontifcx rcccns crealo
('nrdinnli inillil sap|iliiriim, iiti E|)iscopo datiir onnuliis;
licct eiiim nostri sapphiri potius sint hyacinlhi, tainen in
vcleriim sapphiroruin locutn successerunl. Nnin velercs
.l"{jyplioriiin suinmi iudices, qui cronl Ponlifices, e collo
(jcslab.-inl snpphiriim, ciii insculpto erat vcritas, teste .E-
lionnlib. 11, v. 3t.
Scxto,8Bpphirus visuni ocuit,ait Nysscn.or.il in Cant.
1034
Comracntaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXI.
Soplimo, Galenus ct Dioscoridcs lias virlules danl sap- j^ 7?</« cnarraiKY ?esl enitn inscrutabiliset impcrTesligabilis
phiro : Pcrcussis a xcorpione hnttslum prodcsse , el conlra
inlcstinas exulcerationcs bibi; cl ruptas mcmbranas eogc-
re, et excrcscentia in oculis ac puslulas inhibcre. Addit Ai-
bertus Mog;nus lil). 2. de Minernl. valere contra melan-
choliam, quarlanam, et melancholicos huinores. Vide quas
de sapphiro dixi Exodi 24. 10. cl Exodi 28. 18. Addunt
aliqui, pciics quos sil fides, sapphiruin hojiines ad pieta-
lcm, conslanliam, pacem, et cupidilatum refrxnationem
iuclinarc, ideoquc esse gemmam Pontificum.
lam sapphirus iu Ralionaii inscriptum habcbat Neph-
thali : liic vero congruit S. Paulo, qui alter est et secun-
dus a S. Pctro Aposloliis ac Ecclesiae fundalor: ita An-
drcas ct Aretas. Vcrum quio S. Paulus non fuit intcr duo-
dcGim Aposlolos, a Christo vivcnte vocatos, et recensilos
a S. Matthffo cap. 10. 2. aliisqiie Evangelistis; sed citra
iiuracrum et ordinem voeatus est a Christo e cselo post
rcsurreclioncm. Kursum, quia Paulus Petro et in aposto-
latu, et in morte, et in imnginihus, et iu officio Ecclesia
Uursum , quia deitas eius in densa humauitate opacalur
ct absconditur.
Qiiinlo, est Chrislus, id est, unclus in regem et Ponli-
ficcm ailernum: in regem, inquam, et monarcham orbis.
Sexlo, cst luz mundi, loaon. 1. v. 9. atquc eos qui e-
ius cuiilemplatione se pascunt , mira luce ct voluptale
perfundit.
Scptimo , omnes morbos et moerores corporis et ani-
rai sanat.
Tropolog. sapphirus est, qiii menle in caelis versalur, Tropol.
qniqiic, ait S. Hieron. cajlo similis factus, solcm suis pe-
dibus suppositum iiiliietur: cl, ut ait Nysseii. loco citnto,
cuiiis eor ea quae sursum siint vult ac rcspicit, et istic
oculos oblectat, sequens illud Apostoli: Qux sursum sunt
quxrite, non qux super terram. Hic aureis puuctis, id est,
charilatis actibus collucet; scalpi non potest, id est, ia-
victuset infractus cst.
Kursum, in sapphiro, qui est caeli imago, et quasi cae-
stico, et in festo lam lloma!, qiiam alibi per totain Eccle- li lum in terra.docemur qualis debeat in Praelato etin priQ'
siam semper assoeiatur, idcoqiie ei hic paritcr iu iaspide
iungendus videtiir : Quia illos cl eleclio pares , el labor
similes, cl finis fccil icquales , ait S. Leo serm. 1. de S.
Petro et Paulo ; hinc melius loachim , Uibcra et Viegas
ConTuii P^"" sapphirum accipiunt S. Andream fiatrem S. Petri.
s. An- Hic fiiit cajruleiis, puta caelcstis coloiis, id est, profundae
dreae. Jucis et sapientiae , quam hansil a sole iustitiae Christo,
quando a S. loanne Baplisla amandatus adChristum,loan.
1. 36. biduo apud eum mansit, et secrcta eius doctrinae
et vilae perspexit et imbihit. Caruleus enim color quem
in cffilo vidcmus, nil cst nliud, nisi maxima altissiniiE lu-
cis profunditas; qua; qiiia nullo colore miscetur, nullum-
que habet terminum , hiuc oculiim absorbct, perstringit
et hcbelat, ut videatur esse ca;ruleiis oculo , cuius acies
infiriiia in eo perspiciendo succumbit, idcoque cespitat,
Ft quasi obtundiiur et obscuratur, uti cxperiinur in nobis
fieri , cum fulgentes solis radios advcrsis oculis per con-
spicilia, vel mcdium aliquod instruiiientuin intuemur.
Sccuudo, aureis stellls, id est, ardenlis charitatis radiis
cfTiilsit, qiiando a sole ignco, puta a Christo, aillatus et
quasi sideraliis, lotiis in eius ainorem exarsit.
Terlio, cili speciem habuit, quia terrena omnia, pro-
spera et advcrsa calcavit, animo in caelo defixus.
Qiiarlo, opacus fuit etdensus, id est, fortis et solidus;
Andreas enim fuit av-^o , id est vir, et virili animo ac ro-
bore, praesertim in niorte et martyrio.
Qiiinto, fciit sacerdos et Ponlifex.
Sexlo, Achaicnsium, et aliorum Gentilium caecos ocu-
los luce et fide Christi illuminavit et acuit.
Seplimo, melancholiam , aliosque morbos a se suisque
discipulis fugavit, quando laetus et alacer crucem biduo
in ea pendens, sustinuit, eamque salutavit dicens: 0 bo-
na crux, qux decorem ex membris Domini suscepisti, diu
desidcrala, sollicite amata, sine inlermissione quxsila, et
aliquando cupienli animo prxparata! .Accipe me ab homi-
nibus , et redde me magistro meo , ut per te me recipiat,
qui per le me redemit.
Et se- Secundo, sapphirus congruit secundo symboli articulo:
cundoar- Et in lesum Christum Filium eitis utiicum Dominum no-
«"^"'h *''■""*• Christus enim instar sapphiri caeruleus est, quia
*"" " ■ immensum incomprehensibilis lucis est pelagus , ut in e-
ius contemplatione mens hurnana evanescat. Est enim
Verbum Patris, Deus de Deo, lumen increalum lucis in
cipe (cuius symbolura est sapphirus) esse animi celsitudo,
vitae perfectio, mentis el frontis serenitas, ut iure Serenis-
siinus vocari possit, habens semper et cum omnibus spe-
ciem et faciein cacli sereni : ita ut Deum et Chrislum stu-
deat imitari , ct cum cajruleo colore , id est , cuin divinae
gloriae zelo.aurcis virlutum radiis collucens,omnibu8 mun-
di pompis, aeque ac turbinibus sit superior.
Tertiuh, CHALceDONitJS. ) Pro chalcedonio in Ratio-Tenia
nali crat carbunculus, eique inscriptus erat Dan : quocir- (ifininQa
ca Isidorus.Bcda ct Aretas asseverant, chalcedonium esse j^^|j^^,*'
carbiinculum aut carbunculi speciem, tum quia chalcedo-qui»?
nii alterius veteres non meminerunt, tum quia non vide-
lur loannes carbiinculuni prjcleriisse.quae una erat e prae-
cipiiis gemmis Rationalis. Dicitur chaleedonius, quia, ut
notat .\retas, prope Chalcedonem urbem (quae.Constanti-
nopoli ex altera Bosphori parle obiacet , in qiia celebra-
tum estConcilium Chalcedonense) in litlorum saxis et sco-
p pulis innascitur gemma habens speciem et colorem car-
bunculi. Suspicalur Gesoerus pro chalcedooio legendnm
Carchedonius, id est, Carthaginensis ( Kap/.)iowv enim est
Charlago); itaque Plinius in lib. 37. cap. 7. carbunculos
Carthagine allatos vocatCarchedonios. Sic enira ait: Prin-
cipatum habent carbunculi a simililudine ignium appella-
ii. cum ipsi non senliant iqnes, ob id a quibusdam apyroti
vocali. Horum genera Indici et Garamantici; quos et Car-
chedonios vocavere propter opulenliam Carthaginis ma-
gnx. Sicut ergo idein sunt belial et beliar, sic idein vide-
turesse chalcedoniiis et carchedonius : plane enim ad Pli-
nianas, utpote siio aevo notissimas, gemmas respicere vi-
dctur loannes.Porro vocatur carbuiiculus,quia habet spe-
ciem carbonis ardentis : quare et pyropus dicitur, qiiasi
77jpo; u-noi , id esl, ignis faciem ct speciem habeos. Unde
Poeta: Flammasque imitante pyropo. Dicitur et apyrau-
sta, qiiod igne non la?datur.
Alii chalcedonium censent esse genus ambr.TB, aut cer-
te lapidis duri et candicanlis: dicunt enim euni similem
D esse pallenti lucernae, et fiilgere magis sub dio quain sub
teclo: et, si sole aut frictu incalescat, paleas ad se attra-
here. Tales enim sunt globuli lapidis duri et candicantis,
quem vocant vulgo chalcedonium , etiam gemmarii , es
qiiibusfiunt rosaria. Unde.\nselm. Boetius lib.2.deGera-
mis cap. 87. Chalcedonius , ait, gemma esl quse per nu-
bem vel nutlo, vel levi aliquo colore tinctam, iotumque cor-
creatae : caeruleus ergo color sappliiri significat divinita- pus occupanlem semiperspicua , scalplurx propter duri-
tom , divinanique gencrationeni Christi , qua procedit ut
Verbum et imago Patris.
Seoundo,aureis punclis collucet,quia est increata cha-
ritas, et amor originalis, quo cum Palre spirat Spiritum
sanclum, qui est amor notionalis Palris et Filii.
Tertio , caelestis est natura , habitatione, aeternitate,
beatitudine ; undc ait Apostolus : Primus homo de terra ,
ierrenus ; secundus homo de cxlo, cxleslis, 1. Cor. 15 47.
Quarto , opacus est et densus , quia generationem eius
tiem contumax. Olim sub onyche comprehensa. cuius spe-
cies est. appellabatur onyx candida. Nam candicans vele-
rum onifx. sivc transluceat . sive non. nunc chaicedonii no-
men npud Europx pnpulos retinet. Quales multis iu locis
in Germania, ct in Belgio circa Lovanium in agro Heve-
rensi, et prope Bruxellam ipse se reperisse testalurc. 88.
Ubi et addit: Eoc lempore eiiam pocuia , efligies princi-
pum. coronx pensiles, aliaque infinila ex chalcedoniofiunl.
Prxcipuus usus est ad siyilla, quia cera illi non adhxret.
Commcntaria in Aporolypsfn S. loannis. Cap. XXI.
1025
Verum hic clinkedonius qiiasi vilis f;cmma , et potius la- » scat. Primum candicat. deinde paulatim malurescens ru-
pis viiljjaris, a IMiciio ornitlilur el lacelur. Plinius eniin, Ijorem conlrahit. Hinc fit quod atbi el albicantes qui non-
ut fatetur Boi-tius, per clialcedoniiim accipit {jraiialum 0- dum tnaluri sunl reperianlur. ISascilur plerumque in ea-
rientnlrin, qiii osl spccies carbuuculi : clialccdonium vero dem fodina ubi sapp/iiri reperiunlur. Si alimentum varium
moderiiiiiM sub oiijcbe comprebcndit: on\x euim, sardo- fucrit el non omnino idoneum . niisli cotoris inveniunlur,
nyx, et fbalcedonius, vcl Idem sunt, vcl polius specics in- newpe partim albicanles, partim rubentes;aut media par-
vicein adiiics et cognala;. Unde apud veleres oinnes pro te rubini. mcdia sapphiri, quos Indi Piilacandi, quasi sap-
onjche babebantur, ait Boctiiis lib. 2. cop. 92. ubi et ad- phiro rubinos appellant.
dit : T(inl;e inlerdum magniludinis esl omjx, ut columnu- lam chalcedonius, sive carbunculus, reprxseotal laco- Carbun-
Lae inde firri posiint. Homx enim in basilica S. Pctri , sex buin fratrein loannis : Primo, quia ardens fuit Christi a- '^"''" *"
columnulx omjchinx conspiciuntur. more instar carbonis ardeutis, aut iris candentis el flam- bj,'Yrjl
Ontce- Ergo verius esl vctprum cbalcednnium esse carbuncu-
OoDim liim, aiit carbiinculi speciem : carbunculus cniin erat iii
^' "'" Kationnli.a qiio bascc geiiimas inutunturS.loannes.Porro
lui. " carbuncuius Graccc dicitur av3/va|, id cst , pruua ignita:
talis cniin esse videliir. Hioc i{jiic non calescit, in teiiebris
lainen lucct, et splcndescit ma[jis interius quam exlcrius.
Ito S. Aiifjustinus lib. 2. de Doctrina Christiana cap. 16.
et Isiduriis lib. 16 cop. 13. Carbunculi , inquit, fulgur ,
bj» fra-
S.
Sccundo, siciit carbunculus nascilur in montibus apud^""^"'
Pia.mmonas, uti incotx putant . imbrc divino , ut ait Pli.*^"''
nius libr. 37. c. 7. ita lacobus et loannes a Christo facti
et vocati siint Boanerges, id est, filii csleslis iinbris et to-
nitrui. Hiiic vox eorum et concio erat enicax, quasi loni-
Iru et fulmen.
Tertio, carbunculi sole aut manibus calefacli attrahnnt
nec nocle vincitur , colore ignilus ut carbo lucct in lene- U pnleas; italacobus pcr se,perque suosdiscipulos et pasto-
bris. Scilicet niodica liire in se roliecta, non autcin foras
eraicanlc, uti (^cinmarii experti doceut,ac nominatiin Au-
sclmus Boetiiis lib. 2. de tiemmis cap. 8. Uinc carbuncu-
lus rubct, Indeqiie rubinus dicitiir. Alrazar lamen censet
carbunciilos siibinde randere, esscque odamontcs: carbo-
nes enim nimis ardeiites non rubenl, sed candcnl, uti ap-
porel in cnndenti ferro, qiiod ubi niaximc ijjnitum est, fa-
bri fcriarii appellant arfjentiim, qiiia perfccle candidum
e»l. Hinc in sacra Scriplura nnn noininariadomantes,quia
roinprehciidit eos Srriptura nomine carbunculorum : quo-
circa g;emma qiiam Isaias cnp. 6. v. 6. calciilum et car-
bunculum nomiiiat, loannos Aporalypscos cap. 2 v. 17.
Tocat calciiliiin randiduin. Itaqtie cbnlcedoniuin esse ada-
inanlom. qui inlcr carbiinculos esl pra.'slaiilissimus. Pro-
bat id primo, qiiia Pliniiis ait odainanlem Cypriuni in %•
reum coloreni vergcre : ergo is erit chaloedonius oia rou
XoA-^tj;, id est, ab a?re. Secundo, yxi;/.'i^ saepc ab Homero
res nttraxit ludxorum el Hispanoriim corda ad Christum.
Quarto.si credimus S. Au^uslino etlsidoro.carbiincu-
lus in tcncbris lucct. Audivi a Lusilanis viris (^ravibus
regcm Lusitonia: in festo Corporis Domini , pra;ferre in
fronle eqiii rarbunculum tantum, et tam fulfjidum, ut pla-
teain illustrare videatur. In ioter ludaeos et Gentes cluxit
lacobus, omncsque sua sapienlia et sanctilate illuminnvit.
Qiiinto, carbiinculi in acetum acre iniecti splcndescunt
nia<^is, el aquis perfusi inardescunl, ait Plinius: ita laco-
bus in perscciilionibus mafjis ohnritatcCbristi exarsit,id-
eoque priinus intcr Apostolos .Martyr occubiiit,oc Hermo-
{^cneni niaf^um, et losiam necis sure auotorcm sua oha-
rilatc ct oscuio complexus convertit, ut dc eo mcrito dici
possit iilud Cant. 8. 6. Lampades eius, lampades ignis at-
que (lammarum : aqux mullx nnn potuerunt cxtinguere
chdrilutcm, nec flumina obruent illam.
Rursiim.tertia! huic gemma; respondot tertius Symboli Ei lor-
el aliis, sumitur pro ferro et chnlybe: nobiliorcs autem ad- p nrtioiihis : Qui conceptus cst de Spirilu sanclo , natus exiHi*S;iu-
amantes sunt, qiii colore chalybea specula iinilantur,quos ' Maria Virgine. Mysterium enim inrarnationis aple roprae- licuius
Plioius vocat sidrrites, et forrei splendoris. Tcrtio, cbal- scnlalur rnrbunoulo: Primo, quia fiiit opus ardcntissima; cur?
cedonii nomen dcnotot lapidem bunc a>s, rhalybem, alia- cbaritatis Cbristi. Ilursum, sicut in carbunculo est quasi
ignis iu {jcmma, hajcque duo ita uniuntur, ul i{;nis vidon-
lur osse fjcmnia, ct {jeinma esse ignis, ajqiie ac lil in fcrro
caiidonti : itn iii inoarnntione Deus humnnitali pcr unio-
nein byposlaticnm ita est uiiitus, ut Dcus sit bomo, et ho-
mo Dcus; ac omnia attributa Dei tribuantiir homiiii, et
vicissim oiniiia attributa hominis Iribiiantiir Dco et \'crbo.
Hinc idein myslerium ropr.Tescntatiim fuil Mosi , dum vl-
dit ijjnem in riibo , Exodi 3. 2. uti ibi dixi, ct dncct .Na-
zianzcnus ad Chilunium, dinIon;ii 1. Ita pariter ^'crbum
incarnatiini carboni i;;nito conforiint S.Cyrillus lib.dc In-
carnatione >'crbi, liislinus qu. II. ad Orthodnxos et nlii.
Porro carbunoulus liic vocatiir ohnlcedonius, ut innuerc-
tur in iirbo Clialocdono, oolebrandum mn;;niim illiid Con-
riliiim Cbalcodonensc , qiio vcritns buiiis nrticiili , piita
Vorbi incarnatio, manontibus diiabus nntiiris inlcjjris in
que inctalla dornare ct pcrfrinfjore : lalis aiilcm est ada-
inas, quo [^cinniarii clinhboin doinant no puliunt. Vcruiu
lia>c dcsiiltoria vidotiir levitns, niininquc inetnmorphosis,
fidolicet chnloodoniiim in oarbiinoiilum , et carbunciilurn
in odnmantcm transfdrmarc; ciini lolo [^cnere dissidcant
carbunculus el adninas : adnmns cnim cnndidiis est et pcl-
lucidiis, oarbunculus rubeus et opacus , curn [jcnuinus ct
pcrfcotiis cst.
Qiiare verior videtiir prior Arcta; et alioruin sentcnlia,
chalccdoniuin csso carbunciiliim , qui spcciorn bnbot /i>-
xou;, id osl, a?ris candontls. Alliidit cnim ad auriohaloum,
bItc chalculiboniim , dc qiio dixil c. 1. v. 15. qiind t'hri.
sti pedcs pssent similcs uurichnUo sicut in camiiio arden-
ii; talc enim aurichnlcum ardcns sirnilc cst carbuoculo,
sivc prunie ii^nita;: iinde ct cbnlcitcs {;;einina ost iroi co-
loris opud Pliniiirn libr. 37. cnp. 11. ac forte cndcrn cum H cndoin porsonn Vorbi, tolius orbis consensu sancireturet
cbolocdonio. Kt chaloitis voontiir Inpis cx qiio ipsiim ees
coquitiir, lcsle Plinio libr 31. c. 12. siciit cx nibrica co-
qiilliir ferriim : nnin ferri rubrica piircnf. Alludil qiioque
ad Conoilinm ('haloodoncnsc . ut inox dicnin in sif^nifica-
tiono chalocdnnii. Porro do onrbimciilo iln soribit .\nsel-
iniis Boelius libr. 2. de Gcminis cap. 13. ISobiliores rubi-
ni in insula Zcilan naicunlur. Atii cl minnres in C.aria,
C.nlecut , Camlmia et liisnaga : optimi in /luinine Pegu ,
quos incol.v orc et lingua explnrant. !Sam frigidiorcs ct du-
riorrs meliores arbilrantur. Illnrum colorrm ignc in quo
coquunt augcrr dicunlur. ISnsri solrnt in quadain lapidra
vtalrice ro^ri coloris. quam aliqui. si pcrspicua fucril. Ila-
lassium nibinum vorant. AViw si Iranspiirrns . grinm.rqua
tmtar non sil . ab omnibus inalrr . aut malrix ruhinnriim
appellatur.Pioplrrraqiiod ( ul iiifans inulrio mnlrrno san-
guine nutrilurj in hac rubinus formctur , alalur ct cxcre-
VOL .\.
coufirninrotur ronlra Eulyoholein, qiii unain in Christo
natiirnm, wqiie no unniii porsonnm; ct conlrn Ncstorium,
qui duns in Chrislo porsonas, a-qiic ac nnturos posiicrunt.
Sccnndo.uli carbunoulus,ila ma<;isChristus conrcptug
fuil virtiitc r.Tlosti ox Spiritii sanoto.
Torlio, Christiis ut oarbimoulus pcr sc, ct per Aposto-
los lolum miindiiin nd so Iraiit.
Quarlo, iiti carbunoulus, iia ma(;is Christus est /u.r,
qiii» 1« lenebris lurrt.rt itluminal nmncm hominem venicn-
lem in hunr mundum. lonn. 1. 9.
Qiiinln, Cbristi obnrilas inn{;is aquis tribulationum ex-
arsil, siirnmo(|iio onilnit in rnroo, qiiando crucinxoribus
veiiiain ct i;raliain a Doo poliil ot iiiipctravit.
1'orro .Xloa/nr, qiii ronsol cnrbu culum hunc fiiisso nd-
omnnloin, nilninnnlis ronditioncs incarnationi ('bristi no-
cuniinodat. Pnmo, sicut odainaa cst fortissimiis. ita opus
12'J
1026 Commcntaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXI.
incarnalionis fuit opus summao forlitudinis ct potenlia) di- ^ huic fundamcnto smarag;dino respondcl, est : Passus sub Et quar-
vinaj.qua virtule Spiritus suncli.deilas iuncta csl hoinini, Pontio Pilalo, crucifixus, morluus el sepuUus.ln hoc Chri- lo S>m-
" sli et Dei amor fuit 6are/te<, id est, cfTuJgurans; quia in-!'-'''','''
slarfiiijyurishomincsetanijulosperstrinxit.afnavit, rapuit.
Secundo, in cruce viruit sliipcnda Chrisli constantia,
Qiiarta
smarag.
iloies
qilinqiic
ctcaelum lerrs; ac maler Christi iliihatn virgo permansit:
undc canit B. Virfjo: Fecil potentiam in brachio suo. Se-
cundo, adainas hircino san{];uiiie ruinpitiir, ac in minimas
partes dividitur; ila pro pcccatoribus criicififji se, cl quasi
disrumpi permisit amor ct adamas nostcrCliristus.Tcrlio,
adamas in mcdicinis cnicacissimiis cst: vencna irrita fa-
cit, lymphationcs abigit, melusque vanos expellit a mcn-
tc, ait Plinius. Idem in animabus fucil Christiis.
OuARTUM, SMABAGDUS. ) Hcbraicc rip13 barcket, id
csl fulgiirans, sivc ceraunius; cl gra;cc smarajjdus ( ila
'Nostcr et Septuaginta; perperam erj^o Pafjninus verlit
chrysolitum ; quia hic magis, inquit, habct spcciem ful-
fjuris) dicitur quasi smarajjdiis a splcndore, ait Athi;na;u3
lib. 8. c. 3. aiit polius smaragdus dicitiir ab Arabico za-
marrul, ait Ansclmus Boetiiis lib. 2. de Gcmmis cap. 52.
nut certc ab Hcbraco bareket ; sa-pe cnim b in m , et k in
(j liquescit. Undo liquct velerum smanifjdos fulpfcntiores
ct otcnm miscricordia;, ut verc de co dicatur, Canlic. 1 .
Olium c/fusum nomen luum. Hic ctiam viret spes ct riilu-
cia (idelium , ut omnes peccalorcs sperent per Christutn
{;;raliarn, miscricordiam , salutem et jjloriam a-ternam,
siciil cx vircnti scjjcte spcramus messem.
Tcrtio, passio et cnix Chrisli fuit clarissimiim specn-
liim divinae sapicntife, iuslilia;, charilalis omniumque vir-
lutum : unde viri spiritualcs hoc speculum iufjitcr contcm-
plantur, ex eoque discunt Deum, Deiqiic attributa, veram
sapientiam, omncmque virtulem ct perfectioncm. Crux e-
nim Chrisli lucidissimum est speculuin fcEdilatis peccati,
piilchritudinis virtutum, charitatis Dei, mafjniludinis glo-
riaj cailestis, seque ac poena; damnalorum, Ad haec, sicut
smaragdus suo virore refringit colorcm carnis sibi vicinie,
fiiisse nostris, ac habuissc spcciem fulguris. Id patet ex i> ul videalur pallescere: ila nihil adeo refringit carnales ap-
hisloria qiiam refc/t Plinius lib. 37. c. 5. Verunl in Cij-
pro tumulo rcgis Herniix , marmoreo lconi fuiase inditos
oculos ex smarufjdis , ita radiantibus eliam in rjurgilem,
ut tcrriti instruwenla rcfugerenl thijnni , diu mirantibus
novitatem piscatoribus , doncc mutavcre oculis (jemmas.
Hinc ct Liiciet. I. 4. Grandes viridi cum luee smaragdi.
Secundo, smaragdi viriditale superant herbas , imo et
aerem rcsquc alias sibi vicinas suo virore iinbuunl. Unde
soli genimarum contuilu ociilos impl(;nt,ncc saliant. Hinc
mire visum recreant, ideoque gommaiii eos elaborabant
concavos ul visum colligerenl, ail Plinius. Porro viror hie
sniaragdi refurt colorem olei purissimi, ait loachim.
Terlio,ex smaragdo ficbant specula: unde Nero pugnam
gladialorum speclabat smaragdo.
Quarlo, smaragdi aeri suiil aflines, duriquc et invulne-
rabiles : unde iu aereis fodinis reperiri soleut. Denique
smaragdi sapor est amarus et acerbus, ait Epiphanius.
pelitus, ac meditatio passionis Chrisli. Sed sicut smaragdi
in profundo latent, el profundo cfTudiendi sunt; ila et pro-
fuude mcdilanda est Christi passio, ul hunc fructum col-
ligamus.
Quarlo, Knea fuit Christi in cruce paticntia ; clavi eniin
et llagella quaj Christi carnein laccrarunt, menlis eius pa-
lienliam, et invictum robur vulnerare nequiverunl: hinc
repraesentatus fiiit aeneo serpenle Num. 21.9. Quocirca cx
Christi fortitudinc, quasi ex fonle,manavit mira illa et va-
ria fortitudo oinnium Martyrum.
Quinlo, ex smaragdis fiunt amuleta conlra venena: et
passio Christi est aatidotum contra oinnes daemonis sug-
gestiones.
Sexto, scribit Theophraslus viridem iaspidcm esse sma-
ragdi matrem: ita Christus per passionem reparavit quos
per crealionem condiderat. Creatio euim fuit redeniptio-
nis quasi matrix et fundamentiim.
Con- lain qiioad significalioiicm, smaragdo in Ralionali in- ("' Denique scribunt Alberlus Magnus.Abulensis, Bcrcho
uunis scriptus eral ludas, Patriarcharum el tribuum forlissiinus,
°^""'' qui viridi semper et percnne habuit sceplrum et rcgnuni
nsqiie ad Chrisliim, iuxta Piophetiam lacobi, Genes. 49.
■V. 40. Hic vero smaragdus notal loanncm; loannes eniin
in ordine Aposlolorum est quartiis, Mallha;i 10. 2. loan-
iies priino, est barcket, id est, fulgiirans, qiiia est boaner-
ges , id cst , filius tonilrui, id esl fiiimen. Ergo sicut fue-
riint duo fulmina belli Scipiadae, ila ct Zebediada;, puta
lacobus et loannes, in acic Chrisli. Tale fulmen fuit cum
jnlonuit: In principio erat Verbum, etc.
Secuudo, seinper viruit, quia permansit virgo ; unde
Chrislo fuit charissiinus, et diiitissime viguit, et vixit iis-
qiie ad annum Christi 101. Rursum, habet colorem olei,
quia spiriluali charitatis oleo resplenduit; unde eius per-
pctua vox el concio ha;c erat: Filioli, diligite invicem ; et
qiiia in fervenlis olei dolium Romae missus est a Domitia-
Bo, sed illaesus, magisque virens el vegctus, quia virgo
inde exivit
rius et alii , sniaragdo elTici vcrba persuasoria , opes ac-
quiri,da;mones et venereas cogilationesfugari ; imosicon-
iux geslet annulum ex smaragdo in eopula marilali, euiu
confringi , quae facile est adaptare cruci Christi. Sed fri-
vola sunt , uti ipsajmet malronae coniugatae asseveraiit,
Esto Albertus Magnus scribat regem Hungaria;, post no-
cturnam pollutionem, invenisse mane smaragdiim, qiie.n
in anniilo digiti gestabat, in Ires partes disscctiim. Vere
et solide Anselinus Boetius Riidoiphi II Iinperaloris me-
dicus lib. 1. dcGemmis cap. ult. GcMwas, inquit, a ca«-Fabuli>-
sis agenlibus qux rcales nonsunt.aliquid patiposse,ul sma- ^^ k'^"-
ragclum ab ictu aduiterii, el turcoidem a casu, non quate- ^f,' "."j
nus concutilur, sed qualenus nocere casus potuil gestanti,
disrumpi plusquam absurdum est. Furtasse a nimia cale-
faclione qux coitu excitatur, excalefacta gemma subitoque
hiemali tempore frigori exposila . rumpi posset. Sed hoc
propter adullerium non fit. Turcois , quia mollis propter
annuli concussionem, a casu rumpi pos.^et. Sed hsec ruplu-
Tertio , S. loannes fuit speculum caslitatis, sanctilalis *■* ra non fit , ut homo a casu illxsus pjermaneat, sed a con
et charilatis.
Quarto, S. loannes fuit aeneus in oleo bullicnte et mar-
lyrio , in persecutionibus , laboribus et aerumnis, pcr lot
annos usque ad decrepitam senectutem pro Christo tole-
ratis ; ut vere oi et fratri eius lacobo dixeril Christus : Ca-
licem meum bibelis, quasi niei cognali, mihique dilectissi-
Jni. Sumrais enim suis amicis Christus dat suinmam cru-
cein, tamquam summum et preliosissimum donum. Ba-
clriani Eihesiis flanlibus colliguut smaragdos ex comrais-
suris saxoriiin, ait Pliniuslib. 37. cap.5. el Tlieophrastus
lib. de Lapidibus. Ila aspirante Dei favore omnis non tan-
tum terrena,sed et caeleslis in loanncm, similesque heroes
influxit opulenlia; alque ex ipsis rcrum asperitalibiis et
perseculionibus summae gloriae suavilas decerpitur. O fa-
ciles dare summa deos, ait Lucan. lib. 1.
Rursura , inter arliculos Symboli quartus , qui quarto
cussione. Quarc pliira olim supersliliose de gemmis fuisse
credita ex quihiisdam eventis, per daemonem ad supersti-
tioncm hanc inducendam faclis, multa etiamniim super-
stitiose credi et fieri, docet idem Anselmus libl.cap. ult.
Sane fabulosum ct superstitiosum est,qiiod scribit Carail-
lus Leonardus Pisaurensis medicus in Speculo lapidum ,
gemmam quai dicitiirHeliotropia (quod inslar herbae,qiiae
dicitur hcliolropium, soli se conformet) facere eum a quo
gestalnr invisibilem ; achatem tempestates avertere, el si-
stcrc fulmina; adamantem indomilas bestias humiliare et
subiicerc ; dajmoniiim (nomen hoc est gemmae^gesfantem,
ab hoslibus eum tutum et victorera reddere ; topazium di-
vitias nugerc, et subilaneam mortem avertere, ac princi-
pum graliam conciliare ; turcoidem facere ut equus nun-
quam seissorem fatiget. Porro quae de lapidum sculplu-
ris ct imaginibus subdit,plane superslitiosa et magica
Comraenlaria in Aporalypsin S. loannis. Cap. XXI.
1027
sunt.ul, si nsini itnagochrysolilo insculpla invcniatur, fa- \ chispar?, piilo rubensguprrficies.significolChrislum cha
cere {jcslanlem fulurorum prscsciuni : arielis figuraiii in
sapphiro sculplain viiii hobcrc liberandi a cnrcere, confe-
rcndi lionorcs, dignilales ct rcfjnum : upupa.' Hguram , si
curn dracoiilca hcrba anle se rcpcrialur in berjllo , vim
haberc morluos nolos ad sc cvocandi, ob ci<i|ue rcsponsa
od quacsila accipieudi: hoiniiiis iinai^incni cum dcxtra nia-
nu erccla in raelum, si in chaiccdunio reperiolur, dare vi-
cloriain in cousis cl lilibus furcnsibus , ac iii ilincribus a
Idli: ct saiig;iine purpiiratuni; iimcs, si>c circiiiiis cnn-
didus, qui qiiasi cin^ulum eilimoiii supcrliiicin rubcam
ainbit, signiHcat patrcs in limbo Chrislum expectanles,
et a Clirislu liberalos; linics enim hic, sive ora etcircu-
lus, csl quasi linibus sive ainbitus ; ima pars nigra sigui-
licat daninatos in gehenua, quos Chrislus suo descensu
ad inferos perculil, et qi;asi prolligaTil.
Secundo, hic descensus fuil quosi sigillum, quo Chri-
noiiis pra-scrvare: crucem sculplain in lapide viridi libe- stus obsignavit et confiimavit suain pnssionem, morlein
rare gcstantcm o submcrsionc nqtia; : ccrvi iiiiagincm in et rcsurrcctioncm opiid palrcs iii liinbo. Si'd nihil ei ce-
onyche sculptam venlos no.xios coinpescere, el dajmoncs rx, id est, faccis cariica? passionis, mortis aut corriiptioois
Ver«. *(
Qni„u
Kcmnia
sariJo
njx
fugaie: lf'p«ris imagiucm in sardio facerc, ne ab ulio dae-
nione aut spirilu la.'di possis: hominis arinati , cnscinque
manu Inicntis in sardio, dare bonain mcmoriam, ac sa-
picnlcm rfliccre, pluriiiiaqiic lalia.
QiisTUM, SARDOjiix ) Sardouix cst prjcstantissima spc-
cics onychis, id est, gcinma; qua; liabcl spcciem imgiiis
humani ; nam intcrius habct spccicm carnis, cxterius un-
adhasil ; quinimo tamquam viclor et iriumphalor dcscen-
dil, caplurusquasi dominium el pussessioncm inferni: un-
dc non tonlum palrcs, sed el da-moiKS a. dnmnali eum
iit doiniuum rc\criti sunt, iit in noiiiine km omne genu
flcctalur, cuiestium, lerrcstrium el infenioium , et omnis
iiiigua confileatur, quia Dominuf lesus Christus in tjloria
est Dei Vutris. Hoc descensu Christus fasinm da^momun
guis carnem tcgonlis: Vclul carnibus unijue hoininis im-o hiimiliavit el comprcssil; patrcs vero l«tificaut ct exlu
posito , el ulroquc translucido, oit riiniiis lib. 37. cop. G.
Jnde dictus est sardonyx, quod rubcscat ut sardius, can-
descal ut onyx. Hic vclerum fuil sardonyx ; poslcn eniin
sardonychcs vocavcruut gcmmas quibus siipcrior uiigiiis
rubebat inslar minii. lla Plinius,qiii et nddil, sardonuhes
candenli linca distingui etcingi. Hodic onyx ctsardonyx
a gcmmariis Nicolaus vucalur, ait Boclius lib. 2 cap. 8i.
Itursum, sardonyx tripliccm habet colorem in triplici
quasi circulo; nain in iiifima partc cst niger, in mcdia al-
bus, iu suinma riilicr : ita riinius, Soliniis, Isidonis el .\1-
cazor. Habcl circulum candidum, el in eo quanidam cuie-
stis arcus [ iridis) xmulalioncm, oit Plinius. Itomani ea in
aniiulis ad sigilla ulcboiilur, eo qtiod solo propc gcinma-
ruiii sciilpto, ob dtirilicm ccraiii iion aufcrat: primus qiii
ca usus est fuit Africanus Sciiior, ait 1'liuius.
Addil Ruaius ca rcpriinl aniiiii tumorcm et faslum; a-
lii, ea coociliari Ixtiliam ct hilarilatem. Denique iMatea-
Iit. Dcnique siciit in sardoiiyche esl iridis [qua; pacis esl
symboliiin, qiiod scilicct ampliiis non crit diliniiim , (jen.
0. 13.) anhclalio, sive aiinulatio; ila Chrislus descensii
siio ad infcros iuslos focit securos, qiiod iain iiiibres Iri-
stitiK ct laboruin abiissent, nec unquam in posleium es-
sent rcdiliiri : ila Alcazar.
Sextum, sabdius.) Sardius, vel sardiniis , est is quem Setia
1'Iinius, Soliiiiis et alii sardain vocant, qui olim maiori in *''"j|'['*
pretio fuit qiiam niinc sit: iindc fuil prima in Rationoli. q,,xV
iMudatissimus in Sardinia invcnilur, alt .\iisclm. Boelius,
lib. 2. dc (■cmmis cnp. 81. Undc forte iiomcn sardii ac-
ccpil; licct alii n sarda piscc, cuius rolorcm rcfei I, diclum
piitent. (^olorc similis est carni pcrspicua; ac pellucidx,
ita ut caro humana in gemmaiii pellucidam pt s|ilendcn-
lcm vidi-atiir convcrsa, ait Plinius libr. 37. cap. G. fndc
vulgo ^«//1^//««, ct corruple eornerina dicitur: ct Hcbr.
dicitur mx odem. id csl, rubcus, ct habcns siinilitudi-
rius eelcbris medicus,et ex eo AndrcasBocci iracl. de 12. p ncm Adum, id csl, homiuis cl humonx carnis. Nonnulli
fl« .«:„ C«..:..i ,1 1 1 «: 1:., _,l ..._ _ ^ ..i l„,l;„: „i .„1.1.. r.i 1. ,.._ :.. :
r.ongruii
S Pliilip-
Kt quin-
lo Syin-
boli.
Geinmis Script. doccnt onyrhem, si oculis odmovcalur, e-
ducerc malos hiimores, ct visiim confirmarc.
lam quintus sardonyx significal Philippum, qui in or-
diue Aposlolorum est qiiiotus. Sardonix notat candorem,
qui in PhiIi|ipo pra; nleris Apostolis cluxil; iindc (jcnti-
les, loan. 12. v. 21 . fidenler ail cum acccsscriint dicentes :
Domine, volumus lesiim videre. El ipse candidc ad Chri-
sliiin : Dominc , ostende tiobis Palrem , el sufficit nobis ,
loannis M. 8.
Kursiiin, notat cTlcslem Philippi spiritum. Sardonyx e-
nim constat Iribus cnloribus, iiifcrius iiigro, inedio can-
dido, supcrius miniato: ha-c sola in signanilo nihil cera;
evellit, ait Isidoriis lib. IG. Origin. cap. 8. Notat ergo
illustrcs aniinos, qui, cum odha^rcscanl corpori, nihil ta-
inen ex co lcrrena; labis contrahiinl, sed puriim servant
aithcrcum igncm. Quocirca infra pcdcs res humanos ha-
bcnl, puro virlutum candore colliicentcs; in apicc vero
niinioli, lioc est , primis futura* gloria; radiis iain ofllati ,
ignco charilatis rubore piirpurnsrunt.
Friijida curarum fomcnta relinquere posses ,
Quo te cxlestis sapicntia ducerct, ires.
Iloc npus, hnc studium.
ait Horoliiis lib. 1. Kp. 3.
liiiic in Rnlionoli sardonychi inscriptus crat Monosscs,
ct ipse condidiis.
Sccundo, sardonyx cum candore h.abel riibcdincm : ito
et PhilippuR candori sorinvil charitalem , idqiie suxit a
Chrislo, ciii fiiil pcrfnmiliaris, de quo ait sponso Cont. 5.
10. Dilcclus mcus candidus ct rubicundus.
Tcrtio.rubor notat sniigiiincm.in qiio vila consislil:hinc
significat pinni elcxcilnlnm alacrilatcm ct vigorcm Phi-
lippi, qiinlcm nntiirnlilcr linbcnt il qui sunt complcxionis
sanguincc ; hi euiin siiiit la>ti ct ioiialcg.
Uurstim, qiiintu sardnnychi rcspondct quinlus Symboli
arliculus: Desccndil ad infcros. Superior cniin sardouy-
ut indici et mares, valdc fulgcnl: gcncranlur in saxi cor-
dc. Niillam habciit maculam, aul vaporcm. uli olia> gcm-
iiuT, qui ipsius splendoieni hcbctct aut oiriiscct. .\ddil Al-
cnzar.sardium cssc malrcm nmclhysti; undc in iionnullis
gcminis uno parte sardius, allera aiiiclliysliis rernitur.
Virtiilcs ha; siint: Primo, vulneiihus fcrro innictis cl
liimoribus mcdeliir, ail Epiphauius lib. dr licminis. Rur-
siim, sniigiiineni undecuiii(|uc niicnlcm mirabililer sistit,
nil Boclius. Sccundo , gaudiuin acccndil , ail .Vbiilcnsis.
Tcrtio, fcris tcrroreni incutil, ail .\rclas in cap. 4. .\poc.
Porro stiiltum cst cuin Cardano asscrcrc, qnod liliganles
viclorcs, cl geslaiilcs divitcs fociot, ait Bocliiis cnp. 82.
lam sardius iii Ilalionnli inscriptuni habcbot Rubea : Congruii
hic vcro icprascntol S. Bnrlholoma^um, qui sordii hnbuit *• ""•
specicm, ciim cxcoriolus fuit pro Chrisio; lunc cnim tolOpj,^'
cius caro nibca appnruil, idcoqoc fciis, id rsl da;moni-
biis, tcrriliilis cvtilit. Inusciiiiis, Riipcrliiscl nlii censcnt,
BartholouKTum essc Nnlhnnncl , qiii nd ('.hrislum a Phi-
D lippo addiiclus aiidi\it nb co; hrcc verc Isradila in quo
dolus non cst . loannis 1. -^7. Fiiil crgo ipsc sordius, qui
nullnin liahcl maculninaut vnporcin. Qiiorirca conversus
ad Chrisliim, gnudi.'ns ct cvullaus, ait: Habbi, tu cs Filius
Dci..tu cs Itcj- Israrl, ibidcm v. 4'J
Hinc Iropol. snrdiiis sniiguinei ciJoris Marlyres,coruin-
qiie Iriuniphos ropr.Tscnlnl. Nam
Sanqiiiuc fundala rsl Fcrlesia. .^anguine catpil,
Sanguine succrcvil. sangiiine (inis eril.
Hinc S. .\gncs impio Pra-sidi gcncroso respondit: San-
gitis Christi spnnsi tnei tinxit ct ornnvit genas tneas. Al-
qiic fortis S. ('.Tcilia; vox in agonc : .Viseria moritur, non
homo. Similis vox niilici, cxhorlnnlis Annniom prjr scnio
Ircpidnnlcm, ad niarlyrium : Paulisprr. pie .^enex, occlu-
de oculos,cl virililcrage; tion enim multo posl luccm xter-
tiam clari conspcclu Dei intucbcrc. H;rc sunt cycn.Ta car-
inina olhlolorum Christi; uimirum dc cycno cnnit Pocta;
1028
Communlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXI.
Tempora fatalis quando sic limilis itis.
Trislia concenlu funera solor, olor.
Tales fuit S. Simeoois: Nunc dimillis servum tuum, Doini-
ne , secundum verbum tuum inpace. Pax enim bello pa-
ratur, vita niorle, caDlutn rnarlyrio. Hinc illiid Conslanlii
Imperatoris symbolum : Virlus, dum palilur, vincil.
Ei sexio Rursum, sardius respondet ct rcpiaisenlat scxluin sym-
«fiiculo boli articuliiin: liesurredil a morluis. Hic cniin noii iun-
Symboli g-endus est quinlo qui pra;ccssit: Dcsccndit ad ivferos ;
sed ab eo scparandus; nam resurreclio a dcscensu plune
dislincta et disparala est, ait Alcazar. Hic aplc respondct
sardio. Clirislus cniin a morte resur{yens babuit spccicm
carnls liumana;, vivae, luccntis elgloriosa;, in qua appa-
rens discipulis miro eos {jaudio perfudit ; foris vero , id
est, dajmonibus , et mililibus sepulcrum custodieotibus,
fuit formidabilis. Sicut ergo carbunculus, qui babet spc-
ciem pruna; ignila», Deum corne indutum ; ita sardius ba-
bens specieni carnis translucida;, Cbristum a morle susci-
tatum, et rursum in carne redivivum ac gloriosum signi-
^ aurea, id cst regia, Iribus rcgni Israel: hic vero notal S. Congmit
Matlbajum ex ordine Apostolorum, qui assignatur Matlh. S.Uaiib.
10. V. 2. Matiha?us euim fuit Tharsis, id est poenitens, el
aidcns aiiiore Cliristi: unde scripsit pra; cielcris Evangc-
lislis, fiise pt exacle Christi Evangeliiim, quo quasi ignea
fux noctcm liiiius saeculi ct Ecclesix illiiminat.
Uursum , clirysolilhus rcpra'seiilal scptimiim fidoi ar- Et «c-
liculum ; Asceudit ad aelos, sedel ad dcxteram Patris. Nain P'""»
rrimo, siciit albus color sanctitalis, et cajnileus ca;lestiss.„|ij„|j_
vita;, ita aurciis syinboluin est rcgia; maicslatis, Iriuiii-
plii ct gloria; Clirisli , qtiam adeptus cst , cuiii asccndcns
iti cadum, gloi ia et hoiiore coronalus esl, scdclque ad dcx-
teram Dci, quasi consors regni diviiii et ajterni. Unde Pli- Aiirisym-
nius lib. 9. 3G. vocat aurum triumpbale, eo quod trium-'*"'^'
phantcs aiircis vcslibiis ainicirenlur. Rursum, aurum sym-
boluin cst perfccta; fclicilatis, puriiatls, abundaoliie, et
a;lernitatis , quaru Christus ascendens in ca;lum a Pa-
tre acccpit.
Secundo, chrysollllius est auruin, non npacum, sed pel-
VU^.^..., V-.. . ....JU... ... ..«. ..., .V-V... «.- [j.«. .«.,«... -.t,... ., , X,... j„„ „ ...j. „„.„..., ..„.. .,,,„ , — ,,.,.
flcat. Insuper, sicut sardius in Kationali datur primoge- Ijlucidtim : ita Chrisli glorla in cxlis pellucet, ttansfundit
nito lacobi, scilicet Rtiben ; ita hic datur Chrislo qui fuit
primogenitus mortuorum , id cst, a morte resurgenlium.
Tertio, sicut sardius intra saxum generatur; ita Christus
in lapideo sepulcro resurrexit, el quasi regeneratus est.
Quarlo, sardius vulneribus et tumoribus medetur, ila re-
surrectio omnes Cbristi livores et vulnera persauavit. De-
nique, sicut in sardio nulla est macula, ita in Chrislo iatn
resuscitato nullus est dolor, nulla tristilia, quae eius gau-
dium et gloriatu hebelare et fuscare possit. Ita Alcazar.qui
luultis probat sexluin articulum esse: Resurrexit a morluis.
Septimum, chbysolithus. ) Chrysolithus aureo colore
translucet, eoqtie ita ardente, ut auruin cum eo collalum
thur° albicare videatur,ait Plinius. Chrysolithi ergo nomine sub-
inde comprehenduntur topazii, el hyaclnthi , qui et Ipsi
aureo sunt colore. Censet Alcazar,chrysoIlthum non aliuin
quain aureum habere colorein. Verum eum non tanluin
aurei, sed et marini esse coloris, patel; quia Hebr. vocn-
Scptima
gemma
et comitiunical se omnibus Bcalis.
Tertio, sicut chrysolithus dispelllt pusillanimilatem et
melancholiatn , ita et ascensio et sessio Clirisli ad dextc-
ram Palris: sedet eniin ibi, tit agat noslriim advocattim
apud Patrem, utque peccatoribus et scelerum conscientia
oppressis, iteiii timidis el scrupiilosis spem, robur veniam
ac gratlam impetret; llli ergo omnem tiietutn, oinnesqiie
scrupulos hlc in sinu Cbristj ponant. Hoc esl quod ait S<
loannes Epist. 1. cap. 2. I. Sed et si quis pcccai-erit, ad-
vocatum habemus apud Patrem, lesum Chrislum iusturn.
OcTATUM , BEBTLLUS.) Berylltis colore est puri inaris, Ociata
ait Soliniis, puta viridi diluto, hoc est habenle perspicui- j^'''"??''
latem vergeiitem in caeruletim ; qui glaucus,si dllutior ; et
caisius , si salurior sit, dicitur, qualis est oleaj et oliva-
rum. Unde Anselmus Boetius lib. 2. de Gemmis cap. 69.
Bcryllus, ait, (jemma est qux aqux marinx colorem refert
ex viridi cxruleum : Ilalis a colore, aqua marina vocalur.
tur IiJ>1iJin tharscis, id est, marinus: unde Ezech. I.IG. P Dum bcrylll aureos radios habent, aut ex auro scintillant,
iibi Noster vertit, Quasi visiomaris, Hebr. est, Quasivi
sio Tliarscis. Hinc Isidorus: Chri/solilhus, \nqu\l,auro si-
milis esl, cum marini coloris similitudine. Alludit eniin co-
lor chrysolitbi hic, ad id quod ioannes de c^elcsli liac le-
rusaleni dixit v. 18. Ipsa vero civilas aurum mundum si-
viile vitro : et v. 21. Platea civitatis aurum mundum, lam-
quam vitrum perlucidum. Pari enim modo chrysolilhus et
aurei, et vitrei, id est , marini est coloris; quia enim au-
reus color in eo uon opacatur, sed pellucet ; hinc quasi vi-
treus est et marious. Quocirca opinantur multi cbrysoli-
thuin esse illum , qui vulgo a gcmmariis vocatur chryso-
lica, cuius color est viridis dilutus, et multis angulis levi-
gari et poliri solet, ut escitatius fulgeat. Verum in hac
gemma vix apparet aureus color: adde, viridis color non
est mariniis. Quapropter Anselin. Boetius lib. 2. de Gem-
niis cap. 65. Chrysolitus, inqtiit, aureum habet colorem,
etaquam rheubarbaro vel croco tinctam referl. Orientales
purissimi auri inslar rutilant : Europxi crystalli inslar
cbrysoberyiji nppellantur. Porro berylli puliuntur omnes
sexunc/uia fonna artificum ingeniis : quoniam hebescunl ,
ni color surdus repercussu angulorum excitetur , ait Pli-
nius lib. 37. 5. Addit Solinus: Indicireges hoc genusgem-
niarum in longissimos cylindros amant fingere. Hinc Cur-
lius lib. 9. scribit sceptrum aureum, quod Alexandro ob-
tullt Sophites, bcryllis fuisse distinctum.
Rursiim, caetera; gemmse venustiores sunt vestila? au-
ro: beryllus vero sine auro, et nudus pulchrior est. Unde
Plinius : Solos gemmarum esse prxdicant, qui carere au-
ro malunt.
Tertio, beryllum tradunt pugnautes excitare et anima-
re ad pugnam. Rursum, inhibere catarrhos qtii ad oculos
et guttur fluunt: plures eius vires recenset Anseliuus Boe-
tius lib. 2. de Gemmis cap. 71.
Beryllo in Rationali iosculplus erat Beniamin : hic de-ConKmit
nolat S. Thomam , qui berjlli oenlos, id est glaucos et*
perspicuos, accepit, cuni Christura post resurreclionem,
Tho-
■ inae.
molles, cum aureo colore vel tnultum velparum nigricant. U eiusqiie vulnera vidil et palpavit, ideoque audivit a Chri
luter hos nonnulli parum flavedinishabent, ut nisi nigre- "
dine a crystallis distinguerentur , ab iis secerni non possent.
Chrysolitbi dotessunt: valetcontra aslhma et pectoris
angustias,ac contra pusillanimitatem, melancholiam,.mo-
lesllasettimoresnocturnos,utise expertumscribitRuaeus,
Cardanus, et ex eo Anselmus Boetius cap. 66. Addit Abti-
lens. in Exod. 28. 20. valere conlra daeraones, quia scili-
cet valet contra melancholiam , per quam operari et ten-
tare homines solent daemones.Denique Isidorus et Abulen-
sis asserunt chrysolitbum de die videri aureum , de nocte
igueuin. Slc de cbrysolampi gemma scribit Plinius lib. 37.
cap. 10. Chrijsolampis in jElluopia nascitur, pallidi coto-
ris die, noctu ignei. Denique Boetius loco citalo: Chryso-
lilhus, ait, est naturx solaris, cuius speciem aureo suo co-
lore refert.
lam chrysolilho in Rationali insculpla eratEphraira,
slo : Quia vidisti me, Thoma, credidisli ; sexangulus et-
iain fiiit, id est, inultis tenlationibus et adversitalibus
expolitus, furtior et glorlosior in fide evasit.
Rursuin, beryllus denotat octavum Symboli arliculum: Et octa-
Inde venturus est iudicare vivos et mortuos. Idque priino, *" Y'
quia beryllus est colore maris puri ; unde signilical purum Symboli.
et limpldum Christi iudiciura, nullo favore aut passione
fuscandum. Idem significat berylli perspicuitas, qua pel-
lucet; ita enini in iudicio intima conscientiae toti mundo
patebunt: ac nuditas, qua auriim respuit, et se solo sua-
que nuditate fulget. Sic Christus nulla admiltet inunera
auri vel argenli, et nuda opera secundum nierlta cuius-
que iudicabit, et praemiabitur vel puniet.
Secundo, glaucus berylli color signlficat terrorem dlei
iudicii : glauci enim oculi, Ilcet speciosi, terrorem tamen
incutere soleut; nam tales sunt oculi dracoaum, leonum
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXI.
1029
el aquilarom : lales eliam fuerunl Neronis, et Pailadis ^ Anselmus Boelius lib. 2. cap 63. Olim (opazius fuit pre
Rnn.i (0
D uu».
bellorum praesidis. Unde -/^.xvxixv ideui estquod horribili
bus oculis aliquem iulueri.
Tertio.siciilberyllus pugnanlium industrion) etanimos
acuit; ila iiiediiatio iudicii oiiuiein scguiliein discutit, et
aniinos ad uiiinia conira dxuionem el caruciii cerlaiiii-
na acceiidil.
(Juarlo, b<-'ryllus sanal siccalquc catarrhos: ila cogila-
tio iudicii desiccal app<:litus carnules. Seiii|ier er^o liiis,
sqiie oc S. Hlcronyiiii auribus liic liluus iusouel: SuryUe,
morliii, vcHitc ail iudicium.
NonuM, TOPATius.) Topulius feleram partim aiirei co-
loris erat, partim viridis, pula poriacei , sive quulis cst
foliorum porri, ait Alcazar : quare nioderni lopazii , qui
toti sunt aurei elfuWi, o priscis veleruiii diversi suiil.
Dua; eius spccles recensciitur a Plinio; uiia dicilur prusoi-
dcs, quod plus porri viridis quam auri spccieiii rcferrcl :
altcra chrysopasiiis, quod plus fulgcnlis auri quani porri
colorem exhibcret. Translucidum esse Iradit Strabo et a-
tiosissiinus, et rcgibus in deliciis. Deoiqne S. Anibros. Jo-
co citalo, ait topaziiim, 41 eutn polire el levigare velis, as'
perari mafji.i , cum ipse nalura suu sil eutjlijphus , id est
opliina; formse, bonesculplus et scalplus.
lu Kaliouali topazio insculptus erat Simeon : hic verocorg-uit
eodcin signiricatur lacobus fialcr Domini, aurea sanctita-S '"••>•
le a Chrislo irradiatus, imo Christuin ipsuin vitaet vultu {!° "'"^"
referens, adco ut qui ipsum vidcrel, Christum ipsum sibi
videre videretur. Qua de causa mulli krosoljmam cob-
fluebant, uli in ipso Chrisluin ccrnerent.
Sccundo,siinilis fuil porro, quia austeram clacremegil
»ilam ia magna abstineniia el poenilenlia, viuo el carne
abstlnens, pane et aqua vivens, illique lacrymas miscens,
nudis inceilciis [K.dibus. lu oralione assiduus, adoo ut ge-
Bua ex geuullexionc eallosa haberet instar camcli: quare
creatus priinus Episcopus lerosolyraorum, mullos iuda;03
ad Christum convertil.
Terlio, corpus ct alTcctus animi mortificatos ct edomi-
^viuivii' ^a,«.M.^i *-*. « . «..J....-.W.-.-. ^w«« ....... w..— .«» ... -. ^^M^wv, ,.,xi|juo .-t U11V.VI.UE, aillllll IIIUI llilutliUS VI CUOIItl*
lii. Audi Anselinuin Boclium lib. 2. de (jeniinis cap. 62. 1j los habuit ; hinc cognuininalioncm lusti est sortitus eliam
Topazius, inquit, velerum fuil gemmu ciridis ac diupha-
na: si aureo quodam fuiyore splendebul, chri/sopatiu^ ap-
pellabatur. Piunc ulruque a gemmuriis chrysoliihi noincn
oblinct. Topazius seu chrysolilhus vulyaris smararjdo est
eolore dHulior, cui nonniUil jlavedinis adicclum vidctur.
Huic, dum viror aureus est, ilirijsopatii nomen tribuitur ,
et smaraijili malcr pulatur. Plinius mulla de chnjsopatiis,
chrrjsoUthis el chrijsoprasis tradit ; sed omnes istas f/cm-
was ila confundil . ut nihil indc ecrti colligi possil. Chri/-
sopalius noii absurde hodie a tjemmariis chnjsolithus ap-
pellari pote.sl , f/uod rcvcra aureus color per viridem in
tllo fulijeul. Qai si noctu ifjne admolo veheinenter splen-
deat, chnjsolampis Plinii est. A nonnullis hxc gcmmacutn
chnjsopraso confundilur , quia parum inter se differunl (et
eapite scqucnti: Chnjsopasium, vel chnjsopatium a chrij-
sopraso differre nonpulo.) Topazius, tesle PLinio, a luba
Maurilaniw rege. qui eum in insula Chiti Arabiie , maris
apud luda'os: quia vil» adeo saiicta; fuil, ut viderclur es-
sc imago vita; caeleslis.adeo utlosephus, licel ludaeus lib.
20. .\nliquit.cap.8. hanc unain excidii lerosolynia; pcrTi-
lum causam alTerat, quod lacobum hunc iusluin occidcril.
Denique scripsit Epislolain oinuigena; perfectionis, qua
Cbristianos ad tenlaliotium el tribulalioiiuiii oiiiniiini to-
leranliain , opuiii conteinplum, charilalein , niisericor-
diain, onincmque virtutcm iunammat.
Rursum lopalius nolat nonum Symboli articulum: Cre-
do in Spiritum sanclum. Spiritus saoctus eniin esi quasi
radius a sole, id est a Palre et Filio. proeedens; topaziua
enim radio solis cst similliinus, ait Slrobo.
Kursum est aureus in auis doiiis. llli enim allribuitur bi nono
sanclificalio , illuininalio , rerum ilernaruin ainor, lem- »ii.ui.>
poralium contcinplus, alacrilas et geuerosilas aninii ad *>'"'*''■
heroica opcra, visquc hoinincs ad Christum attrahcndi.
Secundo, comparatur porro : quia poi ri dotcs suul sa-
que rubri primum iiwenit , rtomen accepil. Dicitur topa- Q nare tusses, dislillationcs, aliaque vitia pcclor is et pulmo-
zius, id est qua;situ3, ait IMinius: qiiia iiivcnicbalur in To- ' '
paziu ir>sula , qiia; qiiia ncbuluso, o naiilis quxrebalur.
Nam Trojjlodytoniin lingua, topazin idcin est qiiod qua;-
rere. ('ira;ce xor.oilu-*, est in loco collocare, aut conieclare
et suspicari. Aliq>ii tamcn suspicantur topaziiim dici ab
Uebra-o t5 pnz . id csl, Auruiii , et aurca gciiiina : inde
Scpluag. Psal. 118. v. 127. el ulibi, paz verliinl lojia-
ziuiii.qiiasi priniitus topaziiis diclus sit to paz, vel (ira;co
To Tra^iov, quod pnstcft inscitia librarioruin iii unaiii dirtiu-
iiein cooliiit, indcqiie vocotur tottx^iov. Aliud elyiiion dat
S. Gregoriiis lib. 18. Morol. cap. 27. e.xplii(ans illud lob
cop. 28. /VoH adicquabilur ei lopazius de .FJhiopia: To-
pazius , inqiiit, pretiusus lapis est , el quia Gncca lingua
pan omne tlicilur, pro co quoil omni colore resplcndct. to-
pazium qufisi topandium vocalur: .Elhiopia est genlililos,
quaiChrislo oda-quori ncquit, q. d. iSultus Sanclorum qui-
buslibet virlutibus plenus. ex istii tamen nigredine mundi
eoUectus, xquari ei polest, dc quo scriptum esl: Qitod na-
icelur ex te Sanctum, vocabitur Filius Iki.
Est geminaruin mnxiina: nam invciili sunl lopazii qiin-
liior ciibiliMiiin, c\ quilius fnrla csl slotuo .\rsin0a3, Plo-
tema;i Philudclplii uxori, ail Pliniiis.
Kiirsuin cst delicalissimo, quia sola nobiliiim geinma-
rum liinnin scnlil, ct iisii otteritur, ail Plinius. Insiiper
est inirc splendens et fulgido, pra!scrliin riiin solis radiis
Terberntiir. Iln S. Ainbrosius in illo vcrbn Psnl. 118. Su-
per aurum ct topazion. Trudunt Abulcnsis, llcrchuriiis,
Vinccntiitn, cl cx iis .Mcnzar, topnzium roiiipriinerc pns-
siuncs oniina*, oc noiiiiiinliin pnssionem liinnlicnin, jilirc-
ncsiiii, irnin, tristitiain, liuiirioin. .\dilit Kiktiw eiiin co-
hibcre nqiinin nc igiic clTervcscol.ct cbullint: iiiio Uu.eiis
ait, si quis onniiluiii ex (upnzio gcstct, posse ctiiii intra
fervcnlis oqiia' lclirtcin sccnre inoniim iinmillcre ; quod
toinen crcdcre ninllin ()iiain cxperiri. .Mcrilohascc degcin-
marum viribus opiuioues ridet, el cx cxpcricutia confuiat
nis : itein serpentum et scorpiooum morsus, hjdropcni ,
icteroo, et renuin dolores. Ita vitia morbosque aniini cu-
rat Spiritus sanctus pcr poenilcntiani ct inorlificationem :
hydrops enim syinboliim cst avaritia;, ietcros pravi cxcin-
pli, renum morbus libidinis. Kursuin de porro ail Plinius:
Voci, fccundituli, somnoque mullum confcrt : uiidc Nero
slatis diebus non nisi porio vesccbatui : erat eniin voci»
canorte avidissiinus; ct .\ristoleles scribil pcrdices adco
esse argulos et canuras, quod purri sinl cdaoissima;. Ila
vocem et linguas igneos .Vposlolis dcdil et dot Spirilus
sanctus, quibus f<rcundam sobolcin Ecelesia; procrecnt.
Dat et soninum, id est, qtiielcm iiicnti : quia facit ul sit
addicta divinaruin rcruiii iiiedilationi, cl rontcniplotioni.
Ad ha;c Plinus lib. 19. v. 6. asseril de |)orro : Lo bauslo
tnortem sine ullo cruciatu pcrfcrri ; aflcrt cxemplum de
Mela, qui eum esscl reus ex procuralione, Tiberio princi-
pe, succo porri ad trium dcmriorum pondus hauslo. sine
ullo crueiatu expiravil Quis .Mortyres in summis tormen-
IJ tis alacres, validos, et quasi iuscnsibiles fccit, uisi Spiri-
tus sonctiis?
Tcrtio, sicut chrysoHlhus oiirco colore symbolum cst
ttsccnsiouis Christi , ila ei vicinus lopazius aurco colorc,
Ecd pclluccnle, symbolum est commuuiratiouis Spiritus
soncli, quo glorin el rcgnuin Chrisli elurcscil. Ideo euim
Chrislus asccndit in cxluin, ut inde inillerclSpiritum sau-
rtiiin qiii, post (^hristuin, csl lu\ muiidl.
(Jiinrli), topnzius facilius nuctu qiiain dic inveuitur, ait
Strobo: ita Spiiitiis sanctus facilius io advcrsis, quam in
prospcris ocquiriliir.
()uinlo, iil lo|ia/iu3, ita longc magis Spiritus sanclus
frxnal irani, libidineni,elc. oninesque aniini inotus pari-
ficat et componil, ut iutcr inedios mundi fluctus ct lurbi-
ncs Ironquilli simus.
Sexlo, Spiritus sauclus inslar topazii, esl donum <iplen-
didissiuiuniipreliosissiuiuni el rcgale, quod oplat Psalies
1030
Commcnlaiia in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXI.
Psalm. 50. diccns : Spirilu principali ( regio , principe ) ^ hnbitisse Iradilur achatem, in qua novem Musx. el Apollo
confinna me.
SrpliinOjlopazius studiose vcsligandus csl ; ita de Spiri-
tu sanclo ait(ihrislus: Quxrite, et iiivcnietis; el: Dabitspi-
ritum bonum petentibus se , Luc. 11. 9. Rursum , eodcin
studio custodiendus est: cst eoim instar topazii delicatus.
Decima Decimum, chrysoprasus ) Chrysoprasus, teste Plinio,
cliryso- est triplcx : scilicet primus cst species topozii, secundus
prasus ijci-jiii jijj pellucent), lerliiis Indiciis: is esl opacus, de eo
Iiicagitur; nam de topazio et beryllo iam ante audivi-
inus. Hic viret, sed aureis guttis esl inspersus. Unde Pli-
nius lib. 37. cap. 8 ail quod callais, qua) geinina est vi-
ridis et pallens, sit alTmis chrysopraso. Hic crjjo colore
refert succuin porri: inde chrysoprasus dicitur; ymzti c-
nira est aurum , TrpaTov porrum : inde prasinus color, id
est porraceus. Quocirca in chrysopraso quasi copulantur
chrysolithus, qui aureo; el topnzius, qui porraceo estcolo-
re. Chrysoprasus enim porraceuin habet cum aureo splen-
dore, eumque per tcnebras niagis ostcnlat. Rursum, An-
snlinus Boet. Iib. 2. dc gemmis cap. 36. tres chrysoprasi
colores et species assi^nat : Priina, inquit, continenlur ,
gui cxacte viridis porri colorcin xmulantur. Secunda, qui
inulluin flavedinis habent, uc sil/cis arcscentis fere colo-
rem referunt. Hi, si aurei sint splendoris, chnjsoptcri ve-
ierum sunt. Tertia. qui exiguaviridilate, maiorique flave-
dine laclescunt. Has Ires species oinnes apud ine reservo.
Traduut chrysoprasum sanare infirmilalem aciei ociilo-
runi,ut (iriniter in rem obiectam fi^i possit. Adduut alii,
ingenerare aniino opum conlempUim et libeialilatem. Di-
lalat enim spiritus, cosquc cxhiUrat, idcoque ex arcto ct
avaro facit libcralem el iovialein.
In Rationali pro chrysopruso erat achales, illique in-
scriptus erat Issachar. Ha; sohe duse {jemmae inter se di-
Tcrssc siint: quamquam corallacIiali.quK estspeeies acha-
lis, adiiiis sit chrysoprasus, ut dixi Exodi 28. v. 19.
Contrruii Chrysoprasus est ludas Thada;us, aurea sapicnlia acer
S. Tha- in hajreticos, ut patet ex lota eius Epistola eeqiie ac au-
citharam tenens spectarentur, non arle, scd sponle nalurx
ita discurrentibus maculis . ul Musis quoque sinrjulis sua
reddercntur insignia. Similem achalcm se habere asserit
Anselmus Boelius lib. 2. de Geminis cap. 9.^. in quo sci-
licet visatur iinngo Episcopi cum mitra, aliseque plures.
Quocircaapteachates sifjnificabat Synag;o{jam,quiaow7i»rt
in figura contingebant illis, 1. Corinlh. 10. 11.
UrtDECiMUM, HYACINTHLS.) Hyacinlhus vetcrum fiiit idem Undeci-
qiii nuiic a gemniariis vocatur Sapphirtis, inquit Riiaeus, "^* [!>''■
(jeorgiiis Agricola.ct Alcazar: licel Anselm. Boetius lib.2.
de Geininis cap. 30. putet fuisse amethysti specicm ; no-
strum vero sapphirum a 1'linio lib. 37. cap. 9. vocari cya-
num. Ibi cnim Plinius cyanum docet esse cajruleum, com-
paralque ac dislinguit cum a suo sapphiro, dicens : Inest
(cyano) aiiquando et aureus pulvis, non qualis in sapphi-
rinis. Sapphirus enim el aureis punclis coUucet. Verum
auctorcs iam dicti censent,hyacinthuin olim fuisse moder-
niim sapphirum, fierique potest ut idcin alio nomiae di-
r^clus sit cyanus (quamquam quis sit Plinii cyanus obscu-
rum sil : nam aureus pulvis quem ei tribuit, non cernilur
in nostro sapphiro:) hyacinthus enim oliin, a;que ac no-
sler sapphirus, fuit cairuleo colore, qui modice violaceo
diluebatur, uti docent Plioius, S. Hieron. Nyssenus, Gre-
gor. Map;nus, et Eucherius. Porro cajrulens color in eo
ila sublilis et delicatus, Ul evanescal antequain saliet,ad-
eoque non imptet, ut pene non attingal , ait Plinius. Mo-
derni ergo hyacinthi, cum sinl coloris aurei et mellei,
chrysolithi sunt ( quod etiam docet Anselm. Boet. lib. 2.
deGemmis cap.29.) quodque illi nunc vocentur hyacinthi,
receus inventum est, ex eo ortum, quod olim vocati sint
hyaciuthi sapphirini. Ita ex Alberto Magno Alcazar. Nam
Tulgus nomen prius hyacinthi retinuit, postcrius sapphi-
rini subticuit.
Hyacinthus veterura cuin caelo colorem mutare videba-
tiir. Caelo enim nubilo videbatur obnubllari, et qiiasi ex-
stingui, idque qiiia color tener erat et delicatus: ita Soli
reo charitalis, suavitalis, oinniumque virtutum fulgore, (] nus. Secundo, durus erat, adamanle laraen vincebaturet
fidelibus ajque ac Christo amabilis. Unde et LcbbKus , id scalpebalur
Kt (Jcci
Dio ar-
ticulo
SvnjLol
rst corculiim, est appellatus. Quocirca loan. 14. 21. cu
Chrislus dixisset: Qui diligil me , diligelur a Patre mco,
ct cgo diligain euin, et manifcstabo ei meipsum ; ludas iii-
terrogavit, dicens: Doinine, quid factuin est , quia inani-
feslaturus cs nobis teipsum, ct non nnindo? liespondit le-
sus , el dixil ei : Si quis iUligit ine , sermoncm meuin ser-
vabit, el Paler rneus diliget euin, el ad eum veniemus, el
viansionem apud eum faciemus.
lain cluysoprasus notat inSymbolo dccimum articulum:
Sunclain Ecclesiam Calholicam, Sniiclorum communio-
nem. P. iino, quia chrysoprasiis paulum declinat a topazio
in aurum. Topazius ergo vividior masculi, id esl Spiritus
sancti, chrysoprasus foemina;, id est Ecclesite, quae spon-
sa esl Spiritus sancti, symbolum est: hinc ab eo sancto
fit sancta, nec quis sanclus esse polest, nisi in sancla et
per sanctain Ecclesiam. Topazius est pclhicidus, chryso-
prasiis est opacus; qiiia Spiritiis sanctus illuiiiinat opaca
hominuin terrestriuin, qui iii Ecclcsia sunt, corda.
Secundo, in chrysopraso, id est Ecclesia, copiilniitur
quasi chrysolilus et topnziiis, id est Christus et Spiriliis
sanclus : hi enim regunt Ecclesiam. Unde qui Ecclesiae re-
sistit, Chrislo et Spiritui saiiclo resistit.
Terlio, aureus color in chrysopraso charitalis, viridis
spei est symbolum. Speramiis eniin in Ecclesia a Christo
et Spiritu sanctobona aeterna,cuius spei pignus nobis de-
dit Chrislus in Eiicharislia.
Quarto, chrysoprasus sanat infirmitatem oculorum, ita
Ecclesia erroriim el haeresum ; magisque se in tenebris ,
id est in adversis, oslenlat,alque animum ab opibus ter-
renis ad ca;lcsles iransfert. Porro aple in Rationali pro
chrysopraso posilus fuit achatcs, ciiius gloria el splendor
est in reproesenlalione earum rerum, qua; in ipsomet figii-
rantur. Naluraliler enim varias et miras variarum rerum
figuras exhibet. Ita Pyrrhus rex, ait Pliuius lib. 37. 1.
Terlio, difficile incalescebat , el in os missus frigesce-
bat, inquit Solinus et Isidorus.
Qiiarto, medebatur. Hinc pesti et Yenenatis morbis me-
dici potionein cx hyacinthis prsescribebaut, ideoque hya-
cinllius e collo suspcndi solebat e regione cordis, inquit
Rua>us.
Quiulo, hyacinthiis dicitur corpus roborare, somnum et
laetitiam conciliare. Denique quae receutiores sapphiris tri-
buiinl, ea priscis hyacinlhis conveniunt. Ea sunt, robora-
re visum , pcllere vciiena et tumorem, vinctos e carcere
solvere, tollere invidiam, facere Tictorein,ainorem castiim
inserere, (luxum sanguinis sistere, inordinatas animi af-
fectiones frajnarc, pacem conciliare. Hsec vulgo etiam a
doctis credita; e quibus inulta vel per auxesin dicla, vel
fabulosa arbitror.
Pro hyacintho in Ralionali ponitur ligurius, quem AI-
l-. cazar censet esse genus succini, vel electri, coloris ignei,
L^ct adeo durura, ut possit scatpi , ideoque a priscis Tocari
gemmam. Dici aulem ligurium a provincia Ligurise, quae
hoc siiccino abundaril, sive ibi inare illud ad lilluseiece-
rit, sive Liguria; foeminse fucrint eiiis sludiosissimae , ut
tradil Plinius. Verum probabilius est liguriiim euradera
esse ctim hyacinlho, ul mullis ostendi Exodi 28. 19.
Ligiirio, sive hyacinlho in Rationali insculptus erat A-Congruit
ser: hic vero repraesentat Sinioncin Cbananxum, qui cae-*: *''"°'
rulcus cl violaceus, id est csleslis fuit coloris, inslar sap- ^30x0.
phiri moderni, et inslar floris, qui exinde pariter vocatur
byacinlhiis: est eniin illi conrolor; caclestis,inqiiam,tam ia
vitaet siiavissimis moribus.quam in ardeuti praedicatione:
unde Hcbr. cognominatus cst Chananaeus, id est, zelotes.
Iii Syinbolo hyaciolhus repra^scnlat undecimum arlicu-Et unde-
luin, scilicet Hemissionem peccatorum: per hanc cnim fi-cimoar-
niiis qnasi hyacinlhi , id est cfelesles, iuxta illud Coloss. ^^^^^^y^
1.13. Translulit nos in regnum filii dilectionis suoe, in quo
Commcnlaria in Apocalyp-in S. loaniiis. Cap. XXI.
1031
habcmus redempdonem per sanguinem eius , remiisionem \
peccalorum. Nam sicut in topatio rcsplendct color porri , '
in chrysolitho auri, in rarLunciilo carbonis, sive prunx i-
{jnila!; ita in hjaciullio n-fulgcl color lloris , qui dicitur
lijacinlhus. Huic autcni (lori ha; dua; iillcraj A. 1. ita dii-
currentibus vcnis, oit I'linius, vcl maculosis nolis, ait Da-
lccanipius, lc{;untijr iusrript.e, qua; iuncla; fariunt Al, quaj
est \ox et inlcricctio dolcnlis, p.cnitcnlis, et suspiranlis
od ca;lum ct vitom cajlcstcm. Ex hac lloris inscriplione
Poclo; (inxcrunt fnbulam de hjai-intho piiero ab Apollinc
dilecto, quem cuni ipsc iiiiprudcns disco occidisset, in flo-
rem convrrlil, insrriplis liis liltcris .\1, qua- csl vox dol 'n-
lis. UiideOvidius lib.G Melamorph. ita .\poIlineni loqucn-
lcm iiiducil:
llosque novus scriplo gcmilus imilabere nostros:
Et mox :
Jpse suos rjemilus foliis inscribit, et ai ai !
llos habel inscriptum , funcslaque littcra dicta est.
Rursum llos hic ninllis el lcncr sjmbolum cst comnii-
seralionis, quam luibct Christus cr{;a pcccalorcs. Eadein
da caiisa in |p{;c vclcri pontifcx {jcslabal lunicam hjaciu-
thinam, qua> eiim sui aspeclu iu{;itcr monercl, cl misere-
ri , et inli-rpfllarc p#o pcecaloribus. Insiiper in flore hoc
ca:rulcus culor iiiistus cst miniato, qiii saiifjiiiiiis cst instar
qiicm Chrisliis [iro pcrrnloribus cx iinmciisa miscratione
rffudit. Ad ha;c, dc llore Iioc ait 1'liiiius lib.2l. 2C. Tor-
ininibus et arancarum morsibus resistit, ct contra serpentes
el scorpiones, worbuwquc rcfjium semen eius cum abrota-
no dutur. Idcm facit Christiis cl Ecclesia per Sacramea-
tum pocnilcnlla;, quo reinilliintur pcccala.
Sccundo, {jemmo hyncinthi sudo ca;lo quasi hilarescit
ct splcndcscit , niibilo fuscatur, ct qunsi lu{;ct et mocrct.
Quid apllus ad (lcmcntiam et iiiiscricordiaiii rcpra;scn-
tandam?
Tcrlio, cordi modctur : sic pocnitenlia et absoliilin mcnli.
Qiiarlo , ca'li fuimina lia;c {;ciiima ovcrtit, oit Rua!us:
sic vcuia et condonalio pcccatorum Dci iras cl fulmiun a-
moliiur.
Duolcci- DtODECiMUM, AMETIIY9TUS.) Hic violaccus cst, purpu-
nia ami- rcus cl rosciis, sriil|)tura fucilis, Icniterqticnainmulas fun-
ihyMiu jji fjpjg Plinius lib. 37. cap. 9. Yiolaceo colore pcrlucct.
El infcrius: Pncccllens dcbel esse in suspectu, velut ex
carbunciiit refulycns quidam in purpttra lcvitcr roscus ni-
ior. El riirsum : Amrlhijstum usquc ud vini colorem acce-
dere.sed in violam dcsincre.ct fulgorem qucmdam purpu-
rx in illa ccrni. non ex loto igncum, scd in vini colorcm
deficientcm. Hinc ila oculis {jratus est, ut Pliiiiiis cum vo-
cet gemmam Veneris. Dictus cst aviclhijstus, id rst non e-
brius, co quod vini colorem non inlr{;rc ocripiat, scd in
violom dcsinal: aut, ut olii, awdhi/slus, id cst, cbrirloti
rcsistcns: fnOj^y.^u cnim idrm ost (lund inebrior: ilo Uua>us,
qui ct citot Arislot. licct 1'linius ciriutarchus idipsiim iic-
{;cnt,et ridcant cos qiii diciint ainrlhystum cbrirloli rcsi-
slcrc: ut ut cst,nmcthystus syniliiiluiii cst sobriclutis. A-
mclhystus eniiii, imo omncs {jrmina! sicca; siint cl fiijjida-,
ait Aiisrlm. Docl. lib. 2. de (■cinmis cnp. GG.
In Rationali amcthysto inscriplus cral Zabulon. Hic no- ConRruii
tat Maltliiom humilcin qui ultimus in locum luda; sorte' Mai-
elcctus sucecssit. Unde .Slalthios Hrbr. significat donum"''^"
Dei : humiliias euiin est gcmma \'i'ncris vel {jialiarum,
qiia; Di;i ct hominum aiiimos sibi concilial, quacque vcre
cbriclali, id cst supcrbiae, resistit, ar quielein et felicila-
tem, gloriamque pcrennem cl a;lernnm parit. Ila haec sin-
gulis Aposlolis ad.iptanl loarhim, Ilibcra et Viegas. Tro-
pol. amethyslus purpureus notal inodcsliam.quaB esl /)«r-
pura virtutum, ul ail S. Ambros. nam quasi purpura eas
te{;it, vrslil et ornat.
lu syiiibolo amrthystus repra;scntal duodecirnum articu- Ei duo-
luiii: Carnis rcsurrectionem , et vitam atcrnam. Haec e-Jfcmio
nim duo cum codcm sprclcnl iun{;rnda videntur. Nam Pri- V^V'?-
mo, vini color nolat Bialorum la'liliam, dc quo Psaltes:
Torrente culuplalis tux polabiseos. Hoc vinum ca.kste o-
nimuiii .id se rapit, avocatque o viuo hoc lcrreuo corpus
et mcnlciii inebrionte. Undc S. Hieron. ad Eustochiura:
Quoticscumque sxculi te vana dclcctabit ambilio. quotief-
\>camque aliquid videris gloriosum, ad l'uradisum menle
iran.^grcderc.
Seciindo, hnbetcolorem Ti(ila;,qua; refrijjrrat; idcoque,
ut ait Pliniiis lib. 21. 19. crapulam et gravedincs capilis
impositis coronis. olfactuve discutit. Siiiiili rniiii modo vi-
ta; a;tern» co{;italio arcet cupidinem, et gravediucm gu-
la; et luxuria;.
Tertio, in huius vilK laboribus el ajriimnis hominesad
6C trahit. Iiisiiprr linbel coloreiii piiriiura;, iit nolet Bca-
tos in ca'lo esse triiimphatores, ilem prinripcs ct rcges pur-
puratos, iilpote filios et ha;redcs rrgni Dei. Porro rcguin
puipuro laiira esl, brcvis ct evanida; haec vero genimea,
sulida, splcndidn ct a;lcrna.
Rursum piirpiira crat sacerdotiim ; unde Ephod pontifici
ernl ex purpura: itn Snncli in ca;lo eriiiit saccrdoles Dti.
Qiiarlo, in caclo omnrs sua sorlc sunt cuntcnti, qiiia cu-
iusque bcati cajiacilatcm el desiderium Drus adiinplei; ac
pra;scrlim huinilcs, qiialis fuit S. .Mallhias, exallat.
(2 Quinlo, sardius csl niatcr amclhysli; ito rcsurrcclio
Christi est causa et ori{;o nostra; rcsurrectionis et gloria;:
unde siciit snrdius, ita ct amethyslus iu corde saxi gcne-
ralur; qiiia tam Christus, quarn noa , e saxeis sepulcris
resurgcmus.
Dcniquc hcec vila et gloria facil nos vigilantcs ct so-
brios, iiislnr uiiiclliysli. Hoc euiin cst quod nobis inlonat
8. Pelrus: Fralres, sobrii cstote et vigilate, quia adversa-
rius vcster diabolus lamquam leo rugiens circuit, quxrens
qucm devoret, iit nos hac vila aclcrna privct , ct in mor-
trm igncniqiicgchciHKTsccumperlrohat. Ila siuguIosSym-
boli orticiilns singulis gcminis odnptot Alcnzar, qui dcin-
de notat. 30. eosdcm coinbiiiat cum duodcciin Palrinrcliis,
qiii iisdeni geminis inscripti ernnl in Rntionali. Vcrum
ipsc inter Pntriarchns geiiimis inscriplos nunicrol Levi,
qiicin non cssc nunierandum dorui Exodi 28. 17.
Qiiorc eo oiiiisso, illi ulriiKjuc sic npposile combinondi PTallcla
vidrnlur. Inspis, qui hic csl priinus, iii Ratiouali inscri-J* ***'
pluni habcbat (iad , qui ito diclus cst o roborc ct turmo rnmcun
• ■ _.__.-. _,..,.. , „.., ..,,. ,.,.„ , ,^„. ,^„ „,v.„o low .. .uuu... V. .u,i..u riimcum
Plutorchus lib. dc .\udicndo iioetirn , oit omelhyRliim I ' mililari. (iod crgo oplc rrpia-scnlat S Pelruin, qui est pc- *i- *po-
tra Ecclcsia;: a;iiucori)riinumarliculiimcrcalionis:crca-^"''"'
lio cnim opiis fiiit forliliKlinis ct omnipolcnli.i; Dci. s Poiri,».
Srriindus, snpphirus c.Trulrus, in U.itiiinnli iiiscriptuin Si-ptiiiu.
hobcbnt .Nrphihnli , qiii hobr. idciii rst quod coUuctaos, li c>i s.
compnrnlus , n'qiiiparatiis , consimilis. Hic rcpriPscnlnt *"'*'''"•
.•Vndrcnm , qiii frnlri siio Pctro fuit ronsimilis; a;quc ac
scciindiim nrliriiliim, qiii csl dc gcncrnlione \'crbi. Vcr-
buin rnim rsl iiirnti p.ilcrn.f consimilr rt co.vqiinle. Riir-
sum .Nrphlhnli bcncdicrus Inrob (icn. lO.v.^I. ail: ^cph-
thali ccrruscmissus. dans cloquia pulrhriludinis. Ita Fi-
liiis Dci fiiit V'crbum nb co cmis.««jin dnnscloquio pulrhri-
tiidinis. \'crbum ciiim cloquilur oinncm Patris rerumque
divinnriim pulrhriliidinrm.
Tcrtius, rnrbiinciilus igneus, in Uationali iiiscriptiim J*-'" "»
hnbcbnt Dnii,qui i{;nilus fuil in Snmsonis ex co prognnli{,„,'JJj.
zdo. Uic signiiicat locobum fralrein loonnis, amure Chri- lor.
habcrc vim nttrnhrndi sibi viciiin. .\lriatus tradit in r^iii-
blcm. colorcm ianthiniim, id csl violnrciim [({ui rsl uiiie-
tliysti J rsse sjiiibuliim ciiis iiui cst surlc siiu contciilus.
Alt cnim :
Quisquis sorle sua conlentus, ianlhina gestct.
.Siipcrius in sardio dixi sordiuin cssc amcthysti inatrem.
Scrlbit .\nsrlni. Itorliiis lib, i. dr (■rmmis cnp. 32 nmr-
Ihystiim Oricnlnlrin iislionc drnlbnri ct (|uosi in odninnn-
tcm vcrti posse, iln iit prrili gsmmarii cum a vcru odn-
iiiante sccrriirrc vix ipicont.
Dcni(|uc Uua^us nit nmrlhystum fnrcrc prospcros cl fc-
liccs, item vi{;ilnnlrs; forlc cx ro qiioil Hcbr. vocclur a-
chlama, o rod. D"??! chalam. id csl sonininvit, pcr nnli-
phrosin : licrt ct Itnbbini et Pognin. itn dici vclint, co quod
qiii eum defcrl digilo sciiipcr vidcat somnia; scd hoc fri-
vulum cst.
1032
Commcntaria in ApocaTypsin S. loannis. Cap. XXI.
sli ardcotem; asqiie ac lertium articulum, qui est de Ver- A tnonlem. Ibi immolahunt victimas iustitix, quia inunda
Iud35 CSl
8 loaii-
oei>.
Mnnas5Ps
esiS Phi-
lt|>pus
bi incnrnnlioiic. Haec oniin fuit opiis ignea! ch.iritalis Dei,
fuitqiic aduiiibraia iii Dan, cui lacob bcnediccns dixil Gcn.
49. 18. Salulwe iuum ( id est Christum incarnatum ) ex-
spcclabo, Dominc.
Qiiartus, sinarafjdus viridis,in Rationali inscriplum ha-
bebat liidnin, viribus virenlem et pollentem. Hic adum-
brabat S. loannem, virjyinitale virenlem et potentem; oc-
que ac quartuin articulum , qui est de passionc et morle
Christi, In ea omnes vircs suas exeruil Christus, quibus
pecratiiin, iiiortein el diaboluiii debcllavit. Crux enim est
fortitiido Chrisli, el {^ladius quo hostes prolligavit.
Qiiinlu?, oiiyx in Kationali inscriptum habcbat Manas-
sein, qui, ulpole primo{;cnitiis, reprsesentat patrem suuni
loseph, innoccnlem etcandiduin. loscph ergo apte repra-
eentat Philippum pariter candidiim ; aeque ac quintum ar-
liculum, qui est de descensu Christi ad iuferos. Sicul eniiii
losepli a fralribiis niissiisestin cisternain,etab hcroin car-
cereni ; ila Christus missus est in infernum. Rursuiii, siciit
lionem muris quasi lac sugent, ct thesauros absconditos a-
renarum. Aposloli ergo sunt gemmanlcs, imo geminc»
stellae: quia gemmae sunt lerrae, et stellaj caeli.
DuODECin POBT£ DUODECIM MABGABIT£ StJNT , rEKVers. 21.
sjNGULAS.) Frimo, Ansbertus et Ribera exponunt , q. d. P'"^'*'**
Quaelibcl porta facta quidcin erat ex solida una margari-[.^^'|'|iise"
ta, ut seqiiitur, habebat tamen alias duodecim margari-cx inar-
tas sibi alltxas et adpaclas ad oraatum, iit significetur, o- ganiii.
mnes gratias et dona quas habenl duodecim Apostoli, eas-
dcm haberc et singiilus eorum.
Secundo , et genuine, Ticon. i\retas , Beda et Viegas
volunt hic significari, non qiiod in singulis porlis fuerint
duodccim inargarita;, scd qiiod siugulaj portae fuerint fa«
cta: CK singulis margariiis, ideoqiie fuerint singtilae mar-
garila:: ro enim per singulas, idem est quod singulx ex
singulis. Ita eniiii mox se explicat S. loannes dicens: Et
singulx porlx eranl ex singulis margarilis. lam portae hae
uon fuerunt forainina margaritarum : liaec enim exilia sunt,
_ — , — — — „. „ , — -_ — ^,. ...... — — „ ^„. — _ — „,_ — ,
loseph dixit fialribus: Ego sum loseph fraler vesler ; ita tJet minora quam sitforamen acus, sed fierunt inslarpor-
Ephraim
esi S.
Uauh.
Chrislus dixit Adx et Patribug iu liiiibo: Ego sum fitius
et redcmptor vester.
Scxlus, sardiiis, in Ralionali inscriptum habebat Ru-
ben, rubenlem ainore losephi, ul eum e manibus fratrum
liberaret, Gen. 37. 21. Hic repra;senlat S. Bartholomaeuin
qiii pro Chrislo excoriatus, tolus fuit sangiiioeus et ru-
beus ; aeque ac sextum articuluni, qiii est de resurreelio-
ne Cbristi. In hac enim Christus carnem in morte exsuc-
cam et pallidain,rursus rubeam et saoguineam instar sar-
dii clTecit, cuin redivivus el gloriosus e scpulcro surrexit.
Septimiis, chrysolilhiis auieus, in Ralionali inscriptum
habebat Ephraim, qui aiireum Israelis scpptriim obtinuit.
Hic figurat S. Malthaeiim, ex publicano Apostolum, et Eo-
clesioe ac Evangelii principem; aeqiie ac sepliniuin articu-
lum, qui est de ascensu Christi in cslum, eiusque sessio-
ne ad dexterainPatris. Hic enim nolat regalem Chrisli di-
gnilatein, aureamque cius gloriam et maiestalem
tariiin urbis ; per eas enim homines et reges ingressi sunt,
suasque opes secum in urbem intulerunt. Alcazar tamea
ceuset has portas visas loaniii, arclas valde fiiisse; arcta
enim est via salutis, et porla aditusque in caelum; ita ta-
men, ut peream ingredi posset homo.
Ad haec singula; portae faclae erant ex una margarita in-
tegra, noa dissecta, nec ex variis partibus conQata. Eraat
ergo ingentes hae margaritae , ulpote ex quibus erigere-
tur iogens et magnifica porta, lantae civilati proporliona-
ta, cuni suis postibus ac liminibus, sicut Romae videmug
portam templi quod Panlheon olim dicebatur, ex una £-
ris lamina conslare.
Insuper margarita? a Latinis vocaatur uniones, eo quod
nullae dua; reperiantur in conchis indiscretae, vel sots, sed
singulae aliis siint unilx, connexa;, et quasi adpactae. U-
niones nulli duo reperiunlur indiscreti : unde nomen unio-
num Bomanx scilicet imposuere delicise, ait Plinius libr.
Benia- Oclavus, berylliis, in Rationali inscriptum habebat Be- Q9.35.ubi et addit,illas pretio siiperare aliasgemmas. Por-
■" "' -■■-=" -j ■ '^■: ■ TT-. n . Ti _..: ro per porlas intelliguntur Apostoli et viri Apostolici. Ho-
rum vita et doclrina est margarita.quia inire praestauB et
pretiosa.alque instar unionis surame interseunita etcon-
sentiens. Ut enim Religiosi et Clerici, qui sunt praedica-
tores zelosi , portae caelesles fiant , raultosque ia caeluia
traiismittant, debeut esse inter se et cum capite suo unio-
nis nexu copulali, adeoque instar primorum Christiano-
rum, esse cor unum et anima una. Talis est et visio bea-
tifica, gloria et fruitio Aposlolorum et Bealorum in caelis.
Unde Christiis Matth. 13. regniim caelorum comparat ho-
inini quaerenli bonas margarilas. Rursum , ut e margari-
tis fiant aptae et concinnae portae, oporlet ut multis tun-
sionibus et matlealionibus feriantur et poliantur: ita et
poliri dcbent magna corporis maceralione,et sensuum ca-
stigatione, ac varia mortificatione lam sponte assumpla.
S. Tho-
luas.
Simeon
csi S. la
cobiis
niinor.
Ijsacliar
esiS.Tha
(l£US.
Aacr est
fi. SimoQ
Zabulon
e.iS.Ui
lUia>,
niainin, id csl filium dexlerae. Hic figurat Thomam , qtii
fiiit filius dcxleraj Christi, cum novissimus inter Aposlo-
los Chrisluin resurgontcm vidit, ilaqiie ei credidil. Rtir-
suin figurat octaviim aiticiiliim, qiii est de iiidicio Chri-
sli: quia eniin Christus est Beniamin, id est filius dexte-
rae Dei, hinc venturus est iudicare vivos et morttios.
Nonus, lopazitis aureus et caeriileus, in Ralionali inscri-
ptum habebat Simeoncm, interritum et audacem. Hic fi-
giirat lacobum Alphaei, qui apiid ludajos, Christi parrici-
das, interrite Christum praedicavit, ideoque ab eis pariler
occisus est. Rursuiii notat nonum articulum, qui est de
Spirilu sancto, qui Aposlolos et Martyres fecit interritos,
deditque eis vires et animos quibus orbein Chrislo sub-
igerent. Adde,Sirneon hebr. idem est quod exauditio: ita
Deus Paler exaudivit preces Chrisli et Aposlolorum, dum
misit eis Spiritum sanclum in Pentecosle.
Decimus, achates, in Ralionali inscripttim habebat Is-
quam ab aliisillata, qui aliis portae caeli fieri cupiunt.
Symbolice, inargaritje apte repraesenlant viros Aposto- 1(3^,3^;.
sachar, qui iater Genliles habilans, fidelis el sanctus ex- . licos et Religiosos. Nam Primo, Plinius lib. 9. 33. scribiti^ sunt
slitit. Hic nolat ludam Thadaeum , cuius saaclitas et ze- II cerlo anni tempore conchas luxuriare, ac maritimum ro- '''^'iR.io»'
rem veliit marilum sitire, ciiiiis desiderio hiant, et cumjj^^j,".
maxime lunares liquantur aspergines,oscilalione quadam logia».
haurire humorem cupitum : sic concipere gravidasque fie- 1.
ri ex ca?li rore, idcoque pliis cKli quam maris habere, ac
caeli colorem, luceni et speciem prae se ferre. Huius rei fi-
des sit penes Pliniuin. Nam negat idipsum Anselm. Boe-
tius libr. 2. de Gemmis cap. 37. ubi asserit se exemisse
compliires inargarilas ex conchis, ac deprehendisse eas ia
concliae corpore nasei ex eo humore, ex quo testa conchae
excrescit, non secus qtiam in fellis vesicula , et urinae ve-
sictila lapides generanlur: quo etiam modo lapis Bezoar
in capris Indicis mullis ctiticulis generatur. Vertim es
sentenlia Plinii, sicut iinio e caeli rore gignitur, ita vita
Aposlolica el religiosa cslestis est, et e ca;Io ad homines
delapsa : ac cuiiisqiie vocatio ad slatiim lam eximium, o-
pus est peculiaris favoris et gratiae Dei. Sicut ergo mar-
lus palent in eius epistola; aeque ac decimum articulum,
qtii est de S. Ecclesia, et Sanctorum communione.
Undecimus, hyacinthus, in Rationali inscriptum habe-
bat Aser, qui hebr. idem est qiiod Bealus. Hic notat Si-
monem Chananaeum,qui beatus fuit,qtiia zelotes.Rursum
nolat uiidecimum arliculum, qui est de remissione pecca-
torum. Scriptum est enim-.Beati quorum remissse sunt in-
iquilales, ct quorum tecta sunl peccata. Beatus vir , cui
non impulnvit Dominus pcccalum. Ps. 31. 1.
Duodeciinus, amethystus, in Ralionali inscriptum ha-
bcbat Zabulon, qtii hebr. significat habitactilum. Hic no-
tat S. Matlhiain, aeque ac duodccimum articiilum, qiii est
de ca;lo et vita aeterna; hoc enim est habilactilum felix ,
dives et a;ternum, quod Deus MaUhi?e, id est humilibus,
praeparavit; unde Moses benedicens Zabulon Deuter. 33.
18. ait: Lxtare, Zabulonel Jssachar,populos vocabunt ad
Comraenlaria in Apocalypiiin S. loannis. Cap. XXI.
1033
]|.
111.
IV.
garitte causa efTiciens, cslluraen eacli, sive lunae : matcria ^ ria virf^inca et rore Spirilus sancti conceptus;sammecan
aeminalis, est humor roscidus: malcr et matrix, conclm
virgiuca ; nnn ciiim coeunl conchae, nec per commistionem
gencrant: forma constat magnitudioe et candorc, ut mox
«licam; (inis cst ornamcnlum hominum, maxime rpf;um
et principiim fccminarum. lla ha;c omnia sesc analoKicc
liabent in vila rclifjiosa , cui cuivis facile est ca adapta-
rc. losiipcr nnnnulli iinioncs in conchis ficri Iradunt e\
rore et fuleore. Kos enim allambentis fulfjuris vi non mo-
didiis per vilae innoccnliam ; lucidus pcr sapientiaio ; ro-
tundiis per omnis perfectionem ; hnheus pondus coostan-
lia;; lajvorcm mililatis et iii{;enii tractabilis; preliurn di-
landi hic homines, et ornandi Ecclesiam lam praesentem,
quam futuram. Kursum, instar Christi omnes hascc gem-
mas rcfert, licet in una exccllat. Ipse est enim carbuiicu-
lus, quia cst lux mundi : est fortis, ut adamas; delectans
vistim, ut smarajjdus; fjaudium gcnr-rans ct timorcm ex-
do concrescit in unionem, sed et ipse unio cclcrins love pellcns, ut sardius; lepram peccati ct vulnera sanans, ut
lonante parilur, ait ytlian. Iib. 10. cap. 13. liccl Plinius
lib. 9. cap. 33. asserat.si fulgiiret.coiiiprimi conrhas. Id
S. Grc(;orius Tliaumatur{;us de Incarnalione Clirisli ex-
pricat: fiilfjiir cniin cssc virtutem Spiritus sancli, rorem
jiurissimum sanfjuinem Deiparae Virginis; uQiouem, cor-
pus Christi. Unde Scdul. lib. 2.
Uerumque pucllx
Sicleream tnox implet onus, rerumque Crealor
riascendi sub lerje fuil : stupet innuba lensos
Virrjo sinus, (jaudetque suum paritura parenlem.
SirtHIi modo efTulfjurante in menle Spiritu sanclo, ros, id
est, pia ct ca;lcslis cogilatio, coalescit in uoionem vilo; ct
virtutis relijjiosa;.
Secundo, margafita; multiplici ciile constant, .Tqiie ac
cwlum vnriis orbibus, planctis et circulis, atque cxtimum
enipyrciiin omnibus ciiiinet, omncsque ambit et coiUinet.
Ila rclifjiosa vita omnibus statibuseminet, eorumquc vir-
tutes ct dotcs in sc complcctitur.
Terlio, principium ct culmen omnium rerum pretii mar-
garitx tenent, ail Plinius. Ila religiosa vita niliil pretiosiiis
et prxstanliiis; quare prudi-ns negotiator vcndtl oinnia
qux habel, cl emil cam. .Mnlih. 13. v. -46. Cleopalrn duos
iiniones linbiiit,i|ui vnlrbnnl sexccnlies sesleriiuin, id est,
dnodecics centcnn millia ITiilippicorum, lesle Pliiiio I 9.
V. 35. ubi ct ornalum Lollia; 1'aulina; marf^nrilis rouslan-
teni, qundrinfjcnlies scslcrtiiiin, id esl, oclinfjpiilis milli-
bus IMiilippicoruin .'csliiMat. Hac a;talc prctioet tTeslimnlio
ne priiiins Irni-t ndainns, seciindns rubiniis, tcrtias iinio, Q varietale
chrysoprasus; iuvat nd partum bonorum operura cden-
dum , ut iaspis; bcllum movel in vilia et in daemones ad
ea sollicilanles , ut onychinus; inrjeniiim et prudentiari
acuit, ut berjllus: limam passionum sustiupt, ct lluxuin
sanguinis peccati restringit, ut topazius; tristitiam ma-
losque spiritus fugat, ul chrysolitus; paleas inconstan-
tiuin hominum traliit ad se, ut igne charitatis comburat,
tamquam chalcedonius ; abortivum peccati per confessio-
nem expellit, ut achates; resistit soinno et ebrietnti, ut
iJamcthyslus; imbccillitatem animi fii<jat , ut hyacinthiis;
gaudium spirituale {^ijjnit, ul sardonyx; ca;lestis est colo-
ris, ct ca;lestia spirat corde, et ore, et operc, ut sapphirus.
Scxto, margarila; rore suavilcr et modcste nutriuniur
et crescunt, alioqui si tonuerit, abortiiint conchse spcciom
inflatam sine corpore, quam vocant physemmala. ait 1'li-
nius. Ita Kcli{!;iosus oratione nutrial spirituin oportet, n-
lioqui si melu lantuin agalur^cxtcrnam dumtaxat speciem
ct jarvain Keligionis habebit, non internara formain ct
speriein.
Kursum.pro qualitate roris.qui concha concipitur, mu-
tatur margarita , atquc puro rore candidior, turbido ob-
scnrior producitur, ait Plinius. ita pro gralia; et vocatio-
num discriminc, varia, ac magis minusve perfecta vita rc-
ligiosa pcrspicitiir. Hine alii, IJeo impellcntc, vacant quicti
ct <iilcnliu, alii opcribus rliaritatis in hospilalibus. alii do-
clrin.-c ct pndicationi, alii conlemplnlioni, etc. Est enim
Ecclcsia sponsa Chrisli , in vestilu deaurato circumdata
qiiartas snpphinis: cgo lamcn hiiic opalum pra-ferri de
b.erc exisliiiio, ail .\nsclin. Koet. lib. 2. dc Gcmmis c. 44
Quarlo, micnjarila xlernx prope posscssionis est , ait
Pliniiis: et vila rt-ligiosa xternx omnino posse.ssionis est.
Kuisiim Origones tract. 13. in Matth. et Plinius lib. 9.
enp. 35. duccnt intcr conchylia essc unum maxiroum, et
pulchritiidiiic margariti-c inlra sc rccondita; venuslissi-
iiiam, quod qiiasi diiccin alia conchylia turmatim sequun-
tur. Hoc urinatorcs pra; ca;tcris venantur ; co cniin capto,
facilc rcliqiium agmen, omnesquc margarilas co incliisas
capiunt. Ila viri Apostolici et Keligiosi Christum, Christi-
qoe vicarium, puta suum Superiorein, quasi ducem pcr
uiiinia scqiiunlur.
(Juinlo, margaritarum omnis dos in canclore , maijnilu-
(line , orbe , Ixvore , pondcre , ait Pliniiis: ilacandcnl, ut
nullnm hnbcnnt maciilnm, nullam labcm. Tulis est nngc-
lica Ucligiosoruin piiritns et caslitas. Mngniludo nolat n-
iiimi magnitiidincm, qua omnia tcrrcna, ut vilia ct exilin
despiciunl , ac ciclcslia ct divina spcctaiit. Orbis , id est, ••' quod ul cavcntiir, rcnovatione frcqucnti opus cst, ul quis-
orbiculala ct rotunda ligiirn facilc in omncin partem mo-
bilis , symbolum est obcdicntia;, qua sc ad nuliiin Dei ct
Superioris gyrari siiiunt nil oinnein locum, oHicium, cx-
crcitium. Cuin orhc iiinrln rst niidilas, id cst, pniipcrlas.
La;vor est politurn nbsqiie iilln tumore aiit srabritic. llx'C
notat mors pcr omnia ad rcgiilnin ct disciplinain rninpn-
sitos, ut iiiliil sit in iis cxccdcns aut dcncicns, nihil qiiod
olios olTijndcrc, oiil a (|iini]imin ciilpari possit. Poiulcrosio-
rcs margnril.T,i]imlcs siiiilOccidcnlnles, prclinsinrcssiint;
ita gravilos, iiioilcslin ct priidcntin llcligiosonim qiio inn-
ior cst, eo prcliosior. Addit Plinius, non promptis rebut,
q.d. Non fnrilc cst Ii.tc niiinin simul in iinionibus rcpcri-
re : ila non facilc cst hnscc oinncs dotcs siniul in unn Kc-
liginsn invcniic, scd iii qiioriiinquc invcniunliir , hic vir
ranis est cl cximiiis. Vir crgo .\pnsloliciis ct Kcligiosns
rcfort Cbristiim, qui cst priinn ct prclioslssinm margarila,
cuius deilas in roncha Luiiiauilatis contiuctur; cx niatc-
VOL. X.
VI.
Septimo, solid.-c siint, et nullo lapsu franguntur , ait VII.
Pliniiis. Ita solidi siint Ascclae per omnia probati, et ten-
tati, iit nulla tcnlatione nut persecutione frangantur, sed
stent iminobilcs qiinsi marpesia cautes.
Oclavo, usu atlcri non dubium est, coloremque indili- VIII
genlia mulari: sole rubescunl candoremque perdunt. ait
Pliniiis. lla Kcli;Ti'>si nimia conversatione cuin sseculari-
bus atlcriinlur. Si ad Episcopatus et Praelaluras evehan-
tur, coiidorcm pcrdunt.
Nono, accli aspcritas visque margaritas in tn'.cm rrsol-
vit , ila aceto siiuin unionein liquavit Cleopatra, el absor-
psit. Pori modo rancoris, ir.T ct invidije osperilns omnem
Kcligiouis formain tnbcfncit in eo quem infeceril ct cor-
ruperit.
Deciino, /lavescunt in senecla margarilx. rugisque tor-
prscunl : nec nisi iuvenla constat ille qui qii irilur vigor,
ait Pliiiius. Ila sencsccnlibus Kcligionibus nil Kcligiosis,
lorpcscit, el pcnc cvnncscit priinus illc vigor ct spiritus
IX.
quc cum S. Francisco iam cmoricnte gestial ad oovilia-
lus, humilitatis et fcrvoris rcdirc primordia. Siniili cnim
modo nd pristinum colorem , ct quasi iuvcnlam rcdcunt
margarita;, nimirum, tit srribit .Vnsclmus Boctius lib. 2.
dc C.cmmis rap. 38. Dempta culicula superiori. Demitur
aulrm spiritu vifrioti, alias pulvcre alabaslri . cl corallii
albi. Idcin (il. si columbis dermandx pncbcanlur: aut si
oriza et sale diu fricenlur. Maculx aboleiUur rore .Vaii,
qui foliis lartucx insidel, siper diem illi iininorentur, aut
co perlincantur.
Undccimo, singularis gralia est margaritam clara luee
iUustriilam inlus rubcsccrc . ac vrlul animam habere san-
guineam. Id liccl non hnbcnt Pliniiis.in modcrnis lanicn,
pr.Tscrlim Orridcnlolibus, idipsum vidcre cst. Ila Kcligiosi
anima. csl pn^isio rt sangiiis (^hristi, ut cum S. Paulo di-
rnl : Mhi nbiit gloriari nisi in cruce Domini noslri Irsu
Chrisli, pcr queia mihi mundus crucifixus est. ct rgo mun-
130
XI.
1034
Commenlaria i'n Apocalypsin S. loannis. Cap. XXI.
XI).
do. Unde Rcligiosi a Cassiano, et aliis Palribus vocanlur A cardiacos el inclancholicos affeclus . el syncopen lollunt
crucinxi. r....... y-i . ...-,,,,,
Duodccimo, unionis gralia ct splendor in unitatc consi-
slit. Si enim scces ct dividas, perit. Hinc et unio dicilur,
quia in singulis conchis singulae, vcl, si plures sint, uni-
tjB et indivisse ropcriuntur; licet Ansclm. Boctius libr. 2.
de Gemmis c. 37. Marjnx , inquit, wargaritx nnioties vo-
canlur, quod raro sibi xqualem magniludinc habeani. Ila
religiosaj vitaj dccus et fulgor in concordia et charitale fi a-
tcrnaconsislit: sieapercal.perit Religionis species etsan-
ctitas. Qtiocirca sicut uniones singuli singulis colore, ro-
lundilate.pondcrc, aliisque dolibus simillimi.et quasi fra-
tres sunl: ila el Religiosi parem et communem agere de-
bent vilam , ac in religiosaj disciplina; observalione csse
pares et simillimi. Qui enim singulares esse volunt et ex-
empli, sibi odium, aliis scandalum creant. Roma) a Docto-
re medico, qui pluribus monaslcriis per raultos annos o-
perara navavit, audivi sc continua expericntia didicisse,
eos qui in victu , aliisque rebus singulares esse volunt in spirituum ; in cingulo, pe
ilorium lam anima;, quam IJ su, per modestiam elsancl
Xill.
raonasteriis, iugc habere purgal
corporis : qui hoc evadere vellt, ac iucunde et religiose vi
vere, dcbere agere vitam communcm. Atque hanc singu-
larilatcm sa»pe nnn ex infirmilate vcl necessitale, sed ex
occulta siiperbia, qua cwleris eminere volunt, proficisci :
siculi vilae communis amor nascilur ex humililale; qua,
esto sis egiegius, vis csse quasi unus a grege. Radix ergo
religiosaj vila>, pacis , quielis , sauclitalis. est humilitas;
ex qua scquilur communilatis amor, et mulua unio, quaj
omniura congrcgationuin est viuculum, imo spiritus et a-
nima. Qiiocirca Cassian. lib. 5. de Inslitut. Renunt. c.23.
3ta sancit : Eligendus estcibus, elc. qui sil conversationi
fratrum usuique cojnmunis. Quidquid enim extra consue-
iudinem prxsuwilur usumque commzmem, ut vanx glorix
atque osienlationis tnorbo pollutuw, antiquissiina Putrum
iraditio nolat. Aeriler vcro S. Bernardus ser. 30. in Cant.
hosce singiilare, velut perlurbalores unionis et disciplina;
religiosaj, oequc ac propriae quielis, insectans ob quatuor
mala quaj singularitas parit: Parce, ait, obsecro primum ( fraterna, tola aurea et fervida charitate, aeque ac lucida,
Phthisicis, marasmo febreque ardente aut pestilente corrc-
plis ob id utilissimx sunt. Valent contra sanguinis alvique
profluvia, ccrebrum nervosque roborant , et oculorum ia-
crymas cxsiccant. Ita Religio mentem , spiritum , omnes-
que polenlias roboral, sanat, cxliilarat, conservat. Porro
quaj hic dixi de gratia el vila Apoalolica preesculis vita>,
pari, iiiio maiori iure compolunt gloria» eiusdem in ca'lf-
sti Icrusalem : de hac eiiim ad lilluram hic agit lounnes,
cuin porlas eiiis ait conslruclas cx margarilis. Quae ergo
de gratia et virtutibus dixi, eadem glorix el felicitatis do-
tibus adaptanda sunt. Hasce ergo Christi margaritas, hu-
mililale parvas, valorc pretiosas, porlatu faciles, gcslemus
in capite nostro, ad ornamentum ; in fronle, per confessio-
nera fidci ; in auribus, per disciplinam et obedientiam Dco
et Superioribus dcbitam; in collo et pcctore, per amoreiii
et guslum; in brachio et armillis, per bonoruin operum
exercitium; in digilis et annulis, per donura discretionis
rcaslilatem; in veslilu et inces-
lara externa; vitaj moderationem,
qiiaalios ad honcstalem el virtutem, Christiqiic imitatio-
nem et sequelam pelliciamus; ita in caelesti lerusalem fie-
mus porlae ex margaritis, ac rum aliis qiios eo inducemus,
fulgebimus instar unionum in perpetuasaeternilates. Am. m
Et PLATEA CITITATIS AUSUH MUNDUIU, TAMQUAH Tl- plntea; et
TRUM PELLUCIDIM ) Plalca , id est, plateae; nam civitasiiofnu» io
duodeciin millium sladiorum necesse est ut plurimas ha-g*,'" *",.
beat plaleas. Rursum plateae, id est, pavimentum platea-iucido,
rura. Sicut enira v. 16. dixit ipsam civitatem, id est, do-cur?
raoscivitatis, esse ex auro pellucido: ita hic idem dicit de
plateis. Platea ergo hic non est foruin civitatis, ut aliqui
putarunt. Itaque sensus est, q. d. Plateaj oranes, aeque ac
domus eis utrinque adiacentes, aureae sunt et pellucentcs.
Qua re et symbolo significatur latitudo ( platea enim grae-
ce idera est quod lala ) charitalis, aeque ac clarilalis Bea-
torura; scilicet quod eoriim omnium coraraunicatio, licet
inter se raeritis, et gloria impares et inaequales sint, sit
quieti tux ; parce deinde labori minislrantium ; parce gra-
vamini domus ; parce conscientix; conscientix dico. non
lux.sed alterius. Eosdera perslringit S. Basilius in Rrgiil.
brevior. interrog. 129. 131. 132. Idem Constit. Monast.
c. 19. vila; ca?nobilicae decus et gloriam in eo consislerc
docet , quod in ca , inquit , sint omnia communia, animi,
mentes, corpora. eaque quibus necessario ad cultum et vi-
ctum utimur. Cowmunis Deus, communis pictatis merca-
tura , communis salus, communia certamina, communes
labores , et communia prxmia et certaminum coronx, ubi
7nuUi unus, e/ vnus non solus, sed in pluribus. El S. Chry-
sostom. homil. 58. ad popul. loqiiens de Rcligiosis: Vna
mensa , inquit, et ministrantibus , et iis quibus ministra-
tur , eadem fercula , eadem indumenta , habitacula ea-
dem , eadem vila. Parvus non dolet . quasi contemnalur,
nec ullus est qui contemnat. Qiiocirca incrito David inler
alia mirabilia Dei opera, hoc eliam commendat his verbis:
Qui habitare facit unius moris in domo, id esl ita coneor.
sincera et clara instar vitri. Sancti enira invicem alii alio-
rum gloriam clare intuentur, eaquegaudent et fruunlur:
nam per coraraunionem charilalis, mutuo sibi earadera fe-
licilalem , quasi radium pellucidissimum transmiltunt.
Porro Alcazar, per domos accipit Beatos, qiii gratia et
gloria erainent ; per plateara, Beatos communes et vulga-
res, V. g. qui iu infantia, vel in coniugio vixerunt et obie-
runt, qiiorum ingens est numerus; uode recte plateae lalaj
et longae comparantur; omniiim enim gloria ingens est,
praestans et clara instar auri pellucidi, licet istorum raaior
sit quam horura. Hocaurum participanta Christo, qui in
caelo fulget et radiat ut chrysolithus, qui est instar auri
fulgidi et pelluccnlis ; unde et Beati idipsum a Chrislo par-
ticipant, fiuntque et ipsi chrysolithi, iuxla illud Pbilip. 3.
v. 21. lieformabit corpus humilitatis nostrx configuratum
corpori claritalis sux.
Denique chrysolithus, sive aurum pellucidum aplum
est symbolum felicitatis Beatorum: aiirura enim charita-
des, aequales et similes, ac si multi uniis essent. Et Soph. 1' tem,vitrum pellucens claram Dei visionera et fruitionem,
cap. 3. 9. Reddaw populis labium electum, ut invocent o- qiiae eos beat, significat
mnes in nomine Domini, et serviant ei humero uno. Hacc
est resp. beala cuius ideara descripsit Plalo, sed reipsa
expriinere non potuit, in qiia omnia sunt cominunia et aj-
qualia: in qua Religiosi qiiasi raililes, hac communione
qunsi lestudine caslrensi, ita se iiniunt et rauniiinl, ut o-
innium hnslium lelis sint impenetrabiles , ait S. Basilius
cap. 19. citalo, irno omnia hostiiim castra expiignent et
prosternant. Vide P. Alfonsum Rodriguez de Perfectione
tom. 3. tract. 5. de obedientia cap. 16. et seq,
Deciino tcrlio , uniones ut usui esse possint, perforan-
tur. Ila Rcligiosus, ul Ecclesije prosil, fiatque doctor, con-
cionator, etc. priiis eius fides et virtus perspicicnda est, ut
conslet eam esse solidaj et probata» doctrinfe, a>qiie ac vir-
tutis. Denique Ansclm. Boelius loco antecitalo: Margaritx,
inquit, cor spirititsque vilalcs roborant ; proinde ct venenis
omnibus, pesti et putredini resistunt, animum exhilarant.
Et TEMPLUM NON VIDI IN EA : DoMINUS ENIM DeUS Vers. 22.
OMMPOTENS TEMPLUM ILLIUS EST , ET ACNUS. ) Syrus :
Ipse enim Dowinus , ille omnipotens templum eius est , et
ille Agnus. Porro in cjelo nou est templum , Primo, quia Calitem-
in hac raortali vita lantum est locus oblationis, sacrificii P'"™ "'
et orationis et per consequens templorum, quae ad hoc so- £,,,? '
lura destinantur. In caelo autem post plenam resurreclio-
nem, locus est facialis praesentiae et fruitionis Dei, ubi vi-
delicet Sancti Dominum facie ad faciem semper contem-
plantur, adorant et laudant, atque in ipso, quasi in templo
divino et iucreato, divinam et beatara obtineut mansio-
nem : ita ut Deus eis sit templum, et prajses templi, et o-
mnia in omnibus, ait Richardus et Primasius.
Secundo, Deus ibi non indiget leinplo, acconsequenler
nec Beati; qiiia ipsemet sibi est templum. Nam et in se-
ipso videtur a Beatis, et ia se ipso niaieslatem omnera tem-
Commenlarla in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXI.
1035
pliconlinet, eamqiie quas\ omnipoicns lolam Bealis fruen-^
dam et possidcndain conimunicat. Hoc euiin csl upus o-
iniiipolciitlac Ori; nusquam cdIiii iiia^is quam in cxlo,
Dcus suam omnipolenliam inanifoslat.
Pari modo, Agnus est lemplum Bcatorum : lurn quia
Christus qiia Vcrbum esl Deus, Dcoquc !'atri acqiialis;
tum qiiia qua homo , sua gloria aniniac ct corporis rnire
recreat IJeafos, ab cisque qiiasi saUalor et rcdcniptor co-
litur et adoratur. Alcazar Chrisluin lioniiDCin coinparat
Sanclo, Dcurn vcro Sanctu sanclorum. Supcrvacaneum er-
go in caclo esl tcmplum, ubi Dci el Cbrisli claritas iinmen-
8a Bcalos lenct in sui conleinplatione defixos. Quare per-
peram Aup;. Marloratus huiic locum obiicit Calholicis, ut
probct iii Kcdcsia nou dcbere csse lcinpla ad ofTi-rendum
Dco sacriiiciuin , cuin illud in lc£;c no^a nultum sit, nisi
sacrifiriuiii Chrisli in crucc. Uaec cst cniin haercsis , quaj
U9U totius anliquitalis rcfclliliir. Porro fruslra hunc lo-
cum citat : loanncs enim hic non agit de Ecclesia niili-
tante, scd de Iriuinphante.
Et civiTAS son eget solb, nbqcb lusa; nam cla- I>
BITAS Dei illuuinavit bas ) \'idit liic loanncs, acquc ac
cap. 4. Dcuiii in incdio huius civilalis, thron<> subliiniel
glorioso residenlcm, indcquc iustar sulis radios quaqua-
versum spargcnlcin, iisquc totam civitateiii illuiiiiuanlem,
exhilarantcin, ct f;loiiosam rcddenteiii. Claritai cigo Dci,
Primo, accipi potcsl lumcn {^loriae, qiiod incntcs Bcalorum
itluslrat, ct elcvat ad vidcndiiin Dcuin. Dicilur l)ci, quia
est donuni Dci : naiii ab cius luininc inacccssibili Bcali vel-
ut mutualiiin luinen accipiuot, ait liabricl Vasquez 1. p.
disp. 4*2. nuiii. G. Qiii lanien ibidcni addit c.\ hoc loco non
posse clare e\inci conlra rcfraclariiiin, hoc liiinen gloriiD
esse habitualc. Nam ipsa quoqiic visio cl illustralio reclc
Tocatur lumcn ct clarilas. Sic et Ludov. Mullna 1. port.
quxst. 12. art. 5. disp. l. Sccundo, clarilas De/ est ipse
Deus, qui cst increata claritas, et sol radiantissiinus cx-
Icslis Icrusalcm. Idquc optius, quia hanc clarilalcin oppo-
nit liicernx Ag;ni, dc qua inox, ita ul clarilas Dci sit ipsc
sol divinitalis , cx qua lucerna humaiiilatis Christi suuin p
lumen muluatur. Tcrtio, et aptissime, iitruiiiqiic iiingen-^
do, clarilas Dci cst ipse Dcus clarisslmus , qui suam cla-
ritalem, pula luincn gloriae, Bealis cominunirat. Dc hac
dixit V. 11. Hl tumcn eius similc lapidi prelioso tamquam
lapidi iaspidis, sicut cnjstallum.
Et llcebna Eius est .Vous.) Lucerna, id cst fax, slcl-
la , vcl lux oculos corporcos Bcalorum illuininans et re-
creans, est splcndidissinia ct ^luriosissiina Chrisli huina-
nilas, qiix instar liinae fiil^^idissima; luinen per cxluin ein-
pyreuin dilTundil, iit videliecl ociili Sanctorum per illiid
inlucndo humanitalcm Chrisli ^loriosam , aliosquc San-
ctos , omniaqiic qiiac in cxlo crunt, ct suam clarilatcin
scnsibilcin , cl recrcationciii ac iucunditalein inaxiniain
habcanl. Sicut cniin clarilas Dci est sol, sic clarilas .^{jni
esl quasi liinacacli cinpyrci. Pro /uccrnd, (ira^cc cst/j/»o;.;
spccies auleiii rarbiinculi cst quic dicilur lychoilcs. Ergo
vidctiir qiiod Christi humanitas inslar ij^nei carbunciili et
lychnitis, iino lonjje mo[yis, rcfiil(;cl ct radiat iii ca-lo. Nain
cadcin coiiiparata cst chnlccdonio, id cst carbuneulo, ut 0
dixi V. 11). ita .Mea/ar liic ail v. 11. Hinc pic et pulclirc
S. .Vuf^. in hyinno dc (^loria paradisi, llb. .Vcdltaliouuiii
cip. 2(). ita iubilat :
Son alternal luna viccs, sol. vcl cursus siderum,
.ifjnui cst fclicis urbis lumen inocciduum.
, Et ahbulabl':«t gentes in llhime eius 1 Id cst, ad
liimon cius (civilatls scllicct, piila CTleslis lcriisalem, non
niitcin A{;ni, ul patctcx pronoininctirxcorucminiiio «jTr;),
q. d. (iciitcs viso cius luininc, non in sc, scd qiiasi rcllc-
xo, ita cius aniorc ct stiidio iiicilabuntiir, ut omnibus vi-
ribus co contcndant ; to cniin ambulabunt vialoruiii chI ,
non coniprchcnsorum. Licct cniin clarilas Dei laiitiim i-
p«am civitatcin ciusqiic civcs illiistrct ; taincii, qiila taiita
RSt et tain abundans, hiiic «part;it ex sc miruin fiilf;orcni
circuinqiiaqiic, iiiii cininiis n viaturibus visus ita cosalli-
rit.utoinni conolu co prnfiriscanliir; slcut sol ontcqunm
orialiir,spar{;it radlus quusdam aurcos aurorR),qui uiiines
rccreant excilanlque, iit ad solis orlum el conspeclum an-
lielcnt. Porro fulgor ille clarltatis ca-lcstis , qucm in hac
vita viatores conspicimus , est veritas ct cugnitio glorix
cxlestis, quac nobis a S. Scrlptura, Patribus, Doctoribus
ct Coocionaloribus proponitur et explicatur, ac interius a
Dco menli obiicltur et reiclatur. Haec ciiim cxteriusper fi-
dem el spem pcrccpta ct praeccpta, aninios nostros In sui
dcsidcriuiii rapit, ut ad cius assccutioncmaspiremus, puta
ad ipsum lumco gluria; bcaiificura, ipsuinque Dcuin, qui
est lumen increalum, beans ct clarlfirans suos eleclos.
Alludil ad Isaiae GO. v. 3. Awbutabunt Gentes in lumine
luo, et retjes in splendore ortus tui. Ubi licet proxime lo-
quatur Isaias de luininc Efclcsiae millianlls, laincn con-
sequeuter el de lumine triumphantls luquilur. Uuc enim
ducit ct duclal nos inililaus, quasi ad sui lliicin, coinple-
nieiitiini ct bcalitiidinein.
Et BEGES TEBB^ AFFEBENT GLOBIAM SIAM BT HO-
NOBEM IN iLLAM.j Nou laiii ul eain glorilicenlur ct hono-
rent, quam ul ab ca honorcntur et glorificcntur.Oinniee-
nlni rcguin honor ct gluria fucalaest ctcvanida, oisi a cae-
lcsti summi Iinper. Dci aula robur, confirniationcin ct per-
feclioncm, pula gloriam ca;lestein, acciplat.
Priino ergo, ambulabunt (jentes et rcges in lumine eiut,
id est, ad cius lucem et splcndorcm inefTubilem conten-
denl; ideoque afferenl rjloriam suam et honorem in illam,
id cst, opes suas oinncs cl honorcs, ac regna et iniperia
huc dirlgcnt, ut sc ct suos siibdltos ad beat.iin hane civi-
tatein ducanl ; quin imo opcs cl glorlain oinnein rcgaleni
ct lemporalcin prae aeterna parvi pendcnt, iniilli ctlain, ut
losapliatapiid Daiiiasccnuiii,Carlomaniuis, Carultis (Juin-
tus, ctc. deponcnt, ul cxpedilius ad caelesleiii contcndant,
quain oinnibus volls ambient.
Secundn, oir.nem gloriam ethonorem. id est, oniuia he-
roica et gloriosa facla, ac merlta alTerenl in ca-liim ; pri-
mo, ut Deum laudcnt, eiqiie qiiasi aucturi et dalori gra-
tias agaiit; secundu , ut eoruin pracmiuiii consequaiitur:
tcr.io, ut alios Beatos laUlficcnl.
Dcnlquc quidquid {jloriosuni ct inagnum crit iu Genti-
bus, rcges scilicet el prineipcs, «apicules itein ct opuleuti,
infcrcnlur in caclcstcin lerusalcin, ac ipsimct In eam suas
virlutes onincs, suam saplcntiain, siiiiin ingeniiim, siias
doles oinnes inferent: ita Priiiiasius Hiiperlus, Vlegaset
alil. Slgnlficalur enlm hlscc vcrbis ca-lcslis Icrusolcin fre-
queulla. uobilllas el opulcnlia, qiiasi ibi fiiiuruin sitem-
poriuin el commereiuin rcruin ct bonoruin unmluni. Allu-
dit cniiii ad Isaiae 60. v. 1 1. .i/ferclur ad li' firliludo Gen-
tium , ct rcf/es earum adduccnlur tibi. Gtoria Libani ad
te veniet. Siiges lac Gentium. et mamilla rcjum Inclaberis.
lortitudo Gcntium vcnict tibi, aurum ct thus de Suba. .4r-
gcntum eorum , et aurum eorum cum cis. Sicul dc facto
lia;c ipsa a prlnclpibus ct pupulls piclalis causa, iindcqiia-
que KoniaiM deferri vidcinus. Loquilur cniin l-o>asad lit-
tcram de Eeclcsia inilllaotc, cuius caput cst Ecclesia Ko-
mana; anagogicc dc triuinpliantc. luauncs vcro ad litle-
rani hic loqtiitur dc triuinpliante.
Addit Alcazar aliuni sensuin, q. d. Mulli cliam rcgcs ia
ca'luin siias upes alTcrcnl, duin cas (iru ("Jirislo despicieol
cl in poiipercs cro;',abunl, aiit cliaiii In dlviiii cultus obse-
quluiii iin|iendcnt. Ea cnim rationc iniindi opcs in ca:lum
traiij^fci rl, cl «'lcrnilalc donnri poss.inl.
Et HOBT^B BKS NON CLALDENTIB PBB DIEM: NOX E- Ver», 23.
NiM NON ebit illic ) Dixeral Is.ilas cnp. ()0 V. 11. dc
Eerlcsia inilitiinlc, lanlain furc eius p.nciii ct seruritalem,
iil porta' ciiis dic ct iioctc non claudniilur, uli hic KomaB
seinpcr apcrlas vidcmus; loannes vcro nlt, in ca;lc8tl ie-
rusalcm rwn claudcntur per diem ' nox enim non erit illic,
q. d. Cuin claiisiira> portanim niemini, mcmini dici lan-
tiim, non noctls; qula ibi nox non crll: ila .Mcazar. Se-
ciindo ct magls genuinc, q. d. Purla- ciiis non claiidcntur
per diem , id cst in fine dici, imniincntc iam nocte ct tc-
ncbrls; tunc cniin mclii hoslliim claiidi solenl porls: sed
in ra^lo non rlaudcntiir, quia ibi nulla crlt noi, acquc ac
nulliis hostis, nullus mctus, scd summa pnx ct scciiritas.
Itaquc To fMpxi quod Noslcr verlit pcr dictn, idem est
1036
Corattienlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXII.
qiiod, |)cr sinf^ulos dles noctu, ut fieri solet quod Hebra;!
dicuQt iaV3 DV "12T f/ciar (o;rt ie/o»«o,id est reni diei
in die sun, id esl, quolibel die stnlo lciiipore. Rursum liac
percuni porlnruin apcrlura sifjnificat, oinuibus gealibus
et regibus iu[];itcr in cain patere adituin.
Nox EMM NON EBIT ILLIC.) q. d. Ne quis cx eo quod
v.33.1uccrna! inenlioncin fcci, suspirctur in caeloaliquain
fore noclciM, qii;E liiceina iliuminanda sit, assero ibi iiul-
lani foro noclem.scd iinum pcrenneniqiicsternilatis dieni,
cuni in ea perpcUio sol diviuilatis, ct liiccrna, id est fax
et luna liuinanilalis Chrisli fuifjeal. Pulclire S. Augiist. in
Sentent. nuni. 37. JElcnue civilulis, ait, xlcrna siinl rjau-
dia, ct ilanlium dienim perpeluilas infinila nec variabi-
iur, nec labetur ; quia incommutabili pacc poticntur, r/iio-
rum eril omnium bonum, ctiam qux fiunl sinfjulorum.
Vers,26. Et AFFERENT GLORIAM ET nONOHEM GENTIUM IN IL-
LAM.) Quod V. 24. dixit de regibus, ideni hic dicil de gen-
tibus , quod scilicet omnes suas dotes , arles , ingenium ,
scientias, prudentiam, etc. iteni oinnia sua virtutum ope-
ra et nierita afferent in ca;liiTn.
Vers. 27. NON INTRABIT IN EAM ALIQUOD COINQUINATUM.) Dixe-
rat gentes gloriam suani in illam illaturas, nunc ne quis
id de omnibus oninino accipial, ctiam infidelibus, pra-
vis et infectis, subdit se dc lidelibus tantum loqui, puris
et sanctis. Porro aliquod coinquinatum , id est, aliquis
coiaquinatus. Utitur genere neutro per grsecismum. (ira-
cura cnim Eflvij, id est gens, est neutrius generis. Unde
Arabicus Terlit : Non intrabit in eam mcndax, practice,
hoc est impius, iniustus. Alludit ad Isaia; GO. v. 21. Po-
pulus tuus omnes iusti. Et cap. 52. v. 1. ISon adiiciel ut
pertranseat per te incircumeisus. Unde subdit: Tiisi, id est,
sed tantum illi, qui seripti sunl in libro vitx Agni, de quo
dixi cap. 3. v. 5. etalibi.
Moraliter disce hic,quam puritali studere oporteat.cum
nullus impurus, inio nullus sanctus habcns inaculam,et-
iam niinimam in caelum admittattir: quod exemplis noa
semel testatuni fecit Deus. Nani S. Auno Archiepiscopus
^ Colon. in visione conspexil S. Hubertum, Arnulfum, Bar-
donem, aliosqiie Episeopos in gloria, ac inlcr eos solium
augustuni sibi paralum ; cumque illud conscendere cona-
rclur, proliibiiit eum Arniilfus, dicens eum non posee ia
gloriosum hiinc consessum admitti, eo quod vestera eius
lurpis inacula foedaret. Macula ha;c crat ineinoria iniurisB
sibi illala? a civibiis Colonionsibus , qui eiim Colonia es-
piilcranl. Evigilans crgo posnitiiit, ci\csque a se cxcom-
iniinicalos bonisqiie spolialos ahsulvit, boiiisque restituit.
Ila Laniberlus Srhafnabiirgcnsis in Histor. Gerraaa. ad
anniiin Domini 1073.
S. Gertrudis vidil animain sororis suw defunctae Chri-
slo assistere, scii siiblrislcm, et demisso vultu, oransque
pro ea audivit a Chrislo causam , scilicet maculam, quae
abcaexpianda forct, ilaexigcnle Dei iustitia, addiditque
Christus: In hoc sponsa mca libentissime consentit iustilise
mem, qux cum plcne purrjata fuerit, gloria divinitatis mem
iucundissime perfruclur: ad qua: veiba Domini illa beni-
goo vultii anniiit. Alio tempore vidit aniinam Religiosae
ij cuiiisdam subducenlem scse revercnler a Christo, licet
eain iiivilante. Ciimque Gerlrudis ab ea qiiaereret: Curle
subducis amplexibus sponsitam rt»)a6/fc.'Respondit: Quia
nondum purgata sum, sed adhuc maculx aliqux me in-
composilam rcddunt. Etiamsi omnino liber ad cxlum aC'
ccssus mihi patercl, ego tamen fdictante iustitia ) meinel-
ip^am sponte subtraherem , cum sciam me tam glorioso
sponso nondum convcnire. Ita narrat Ludovicus Blosius
Abbas Laet. in Monili spirit. cap. 13.
S. Gernianus, Capuanus Episcopus, vidit iu Ihermis Pu-
teolanis lorqueri, ct purgari a maculis animani Paschasii
Diaconi Apostolici, ab eaque requirens causam, audivit:
Pro nulla alia causa in hoc poenali loco deputatus sum ,
nisi quia in tempore schismatis Laurentii contra Sijmma-
chuin Papam sensi. Ita S. Greg. lib. 4. Dialog. cap. 40.
Qui et cap. 53. narrat auimam iusti, monachi sui , per
triginla dies in Purgatorio expiasse maculam propriela-
tis, qua sibi secreto tres solidos in vila asservarat.
CAPUT VICESIMUMSECUNDUM.
SYNOPSIS CAPITFS.
Deseribit S. loannes cap. 21. ccclestis lerusalem ambitum, murum, plaleas, fandamenla , porlas: hic eius flu-
vinm et ex ulraque flavii parte arbores vitcc describit. Secundo, v. 8. volens adorare angelwn hoec nunliantem,
ab eo prohibetur dicente: Conservus tuus sum,elc. Terlio, v. 12. adhortatur omnes ad huius civilalis deside-
rittm, vlque per fugam peccalorum et sanclam vilam eamdem ineaiU. Quarlo, v. 18. graves paenas commina-
tur ei qui addit , vel delrahil aliquid huic prophetice. Denique ad ccelum el Chrislum suspirans: Veni, inquit,
Domitie lesu.
1. M iT oslendit mihi fluvium aquse vitse, splendidum tamquam crystalium, procedentem de sede Dei et Agni.
2. In medio plateae eius, et es utraque parte fluminis lignum vitae, afferens fructus duodecim, per men-
ses singulos reddens fructnm suum, et folia ligni ad sanilatem genlium. 3. Et omne maiediclum non erit
£
amplius : sed sedes Dei et Agni in illa erunt, et servi eius servient illi. 4. Et videbunt faciem eius ; et nomeii
eius in frontibus eorum. 5. Et nox ultra non erit: et non egebuut lumine lucernas, neque lumine solis, quoniam
Dominus Deus illuminabit illos, et regnabunt in sfecula saeculorum. 6. Et dixit mihi : Haec verba fidelissima sunt,
et vera. Et Dominus Deus spirituum prophetarum misit angelum suum ostendere servis suis quee oporlet fieri cito.
7. Et ecce venio velociter. Beatus qui custodit verba prophetiae libri huius. 8. Et ego loannes, qui audivi et vidi
hEec. Et postquam audissem et vidissem, cecidi ut adorarem ante pedes angeli qui mihi hfec ostendebat : 9. Et di-
xit mihi : Vide nefeceris: conservus enim tuus sum, et fratrura tuorum prophetarum, et corum qui servant ver-
ba piophetise libri huius : Deum adora. 10. Et dirit mihi : Ne signaveris verba prophetiee libri huius : tempus e-
nim prope est. 1 1. Qui nocet, noceat adhuc : et qui in sordibus est, sordescat adhuc: el qui iuslus est, iustificetur
adhuc: et sanclus, sanctificetur adhuc. 12. Ecce venio cito, et merces mea mecum est, reddere unicuique secunduin
opera sua. 13. Egosum A et ii, primus et novissimus, principium et finis. 14. Beati qui lavant stolas suas in san-
guine Agni: ut sit poteslas eorum in ligno vitae, et per portas intrent in civitatem. 15. Foris canes, et veneQci, et
iinpudici, et homicidoe, et idolis servienles, et omnis qui amat,et facit mendacium. 16. Ego lesus misi angelum
meum, teslificari vobis haec in ecclesiis. Ego sum radix et genus David, stella splendida et malutina. 17. Et spi-
rilus et sponsa dicuiit : Veni. Et qui audil dicat : Veni. Et qui sitit, veniat : et qui vult, accipiat aquam vitcB gra-
tis. 18. Contestor enim omni andienti verba prophetioe libri huius: Si qui apposuerit ad hic, apponet Deus super
illum plagas scriptas in libro isto. 19. Et si quis diminuerit de verbis libri prophetiae huius,auferet Deus parlem
eius de libro \Uee, et de civilate sancta, et dc his quse scripta sunt libro isto. 20. Dicit qui testimonium perhibet
istorum; Etiam venio cilo. Amen Veni Domine lesu. 2 1 .Gratia Doraini noslri lesu Christi cum omnibus vobis. Amen.
Commentaria in Apocalypsiii S. loanni?. Cap. XXI!.
1037
E
T OSTESDIT SIHI FLCTiiii iQVS YiTS {SjTus, aqua- \ Dlces , Tisio bcalifica est sol huius urbis, pnta clarifas
Dei urbcm iiluminaas,uti dictuin cst cap 2l.v. 23. Ergo
cadcmncquit essenijvius urbis. Uespond. ^'•.'^ocoDacqiieD-
tiam. lu visionibus cnim synbullcis et aeiiigiiiaticls, ea-
dcm rcs per dlvcrsn symboia cl xni^mala reprisentatur,
pra?scrtim cum res ipsa varias liabeal dotcs.qua; per uiiuni
symbolum adxquate lifjurari ct e.\prinii uequeunt. I.a hic
vlsloDei comparatur soli caclestls lcrusalciii.qui caiii lllu-
ininat et {jlorilicat. Eadein vislo comparatur lluvlo urbis,
quia omnem sitim, omncque desidcriuin Beatorum explet
et saliat, eosque inelTabili voluptatc perfundit et incbriat.
Quocirca .Mcazaream compnrat nuvlu,queni Mardorlisus
in somuis vidit in solem couvertl, Esilicr 10. G. Parvus,
inquit, fona crevit in fluvium , et in luccin folemque con-
ver.uts esl, cl in aquas pluriinas redumlavit. Porro hic fons
rcpra;scntabat Lsther.quam rex accepit ujorein,el voluit
esse refjinam. Ita parller inysllce sapieiilia.quam spirituali
connubio oinncs Beati sibi copulant. pergolein et per flu-
rum viven'inm/ gPLEMDiDL'» TAUQCAU CBY3talli:m,
PBOCBDB^TEU DB 9KDB Dei et Aciti. } .Xroblcus vei tit :
Et ostendit iniht fluvium aqux vilx prucedenlem de sede
Dei et Arjni, in medio plalcarum eius: cl mare ex hinc, ct
illinc ( ex utrnquc parle) et lignum vitx proferem duode-
cim fruclus sccundum numerum mensium. Fliivium hunc
ca;lcslcm vocal mare.qiiia iiin;enseratctampli)s iustnnna-
ris. Pro intclllf^cntla huius visionis ci syinbnli, nota, S.
loanncin vidissc thronum Dci et A{jni in medio urbis, ol-
to loco posiluin, olqiic cx hoc throno prodire lliivium, qui
pcr sln(;ulns iirbls plolcas deciirrlt, tuin ad voluptalein :
tum od utllltatein civluin, eoinqiic dupliccm, scillcct l'ri-
nio, ut siiienlibus dct potuin . iit dicitur v. 17. Sccundo,
ut esuricntibus dct cibnin. Habct eniin nlilqtic utrlnque
arbores piilchcrriinas , ferentes poma ct fruclus pra;slaii-
tissiinos, iuslar parodisi dlvlni : quocirca ct lluvius, et ar-
borcs, et poma , omniaquc ca;tera hic divina sunt. Voca
tur hic fliivius vita>, id est, vitalis, vivas scnipcrque sca- -, viuin adumbratur. Hinc eiiis aqua voratur vitx, quomodo
turientes dans aquas , per quas sitientlbus ct polantibus " Itoll viuiim dlstlllutuin vocant ni|iiani vilx , qiiia est qua-
Tilain pcrpetuom ct bentain confcrt.
Quajres , qtiisnam hic lluvius vila;? Primo, Richnrdus
Cl loachiin respondent csse {;ratiam Spiritus sancll. Sc-
cundo, Riipertus ait esse ipsumnict Spirltum sanctum.qui
proccdit a 1'atrc et Fillo, sicut fluvius hic a tlirono Dci et
Agni emnnnre dicltnr: Spirltiis sancttis cnim uti {];ralia;,
ita et {jloriK, felicilotis ct voltiptatis fons cst iibcrrlmiis,
qui elcclls ctBeatis su{;{;crit iu{jitcr omnia od voliiplalem
oppnrtuna, ut pcr sin{;ulos menscs ctdlcs anui ajternita-
tis pascnnlur frnelibiis snavissimis. Slc et S. .\mb. lib. 3.
de Spirilu soiicto cop. 21. Ilic , inquit, est ulique fluvius
de Dei sede pmcedcns, is est Spiritus sanctus. qucm bibit.
^ui crcdit in Christum, sicut ipse ail: QuisUil, veniat ad
me el bibat: Qui crcdit in me. sicul dicit Scriplura, flu-
mina de ventre cius fluenl aqux vivx. Uoc aulem diccbat
de Spirilu. ILrqo flumcn est Spiritus. Hic irjHur est in Dei
»c</e. Terlio, Havino el Ansbcrt. fliivium hunc aiunt esse
si spiritus vltolis vini ; qiii spiritus nniinales vitoinquc bi-
benti su!;{jorit ct instillat: aut viln liic signilicat fellclla-
lein, quin vlla in Scriptura s.Tpc idcm cst quod beatltudo.
Quare lliivltis nqiia; vita; perlndc eril atqueflut ius bcatus,
seu poliiis heatllicaus. Simili scusu vocatur li{;num sive
arbor vitne. Ha;c Aleazar.
Hiiic fluvlo vltali slmilis est fons Virginis balsamum ve-
gctaus. Burchardus enlin qiii ante trccentos annos lustra-
vit tcrrom sanctorn, in elus descrlp. cap. penult. ct ex co
Thomas Boziiis dc Si^nis Ecclesia; lib. 2. cap. 7. norrat
se vidissc in /Kfjypto liorlum balsami, qiii ex sc non da-
bat fructuin, nlsl irrigarctur fiiuie viclno, in quo B. Vlr-
go sa;piiis puerum lesum lavit; alque Sarncenos experlos
tcstarl, fi iislra illum allis aquis irrignrl, (|iiainobrem du-
xissc in illum fontcm alitindc aqtinm , iit Tlrtulem divi-
nain inde hauriens, abunde sufliccrcl ad irri{jationem. Ita
tropolo{;ice, omnla noslra cofjitnlafactatiue tamquam ste-
prtrdicotioncm Evan{;elii, qua; instor lluvii oinnes {^entes .-, riles planta; inarcescunt, nisl illa aqua \lta; irrigeiitur. <>
pervosit. V^crum S. loannes a{;lt hic de Bcatis,et de bca- '-• sola inter virgines mater, et iivler malrcs Virj^o: sola filii
Kst tUio
bcaliiica.
titudinc, non dc conversionc {^cntium.
Itaquc dico cum olludcre hlc ad parodisum terrestrem,
ciusquc fontcm ct lijjnum vila!, dc quo (.icncsis 2. Fliivius
cr{jo hic sif^nificat cxuberantiam donorum et vnltiptatum
n Dco et Chrislo in Beatos elTusam. Dicllur /?My/».s aqux
vitx. vcl, ut alii le{;unt, vivx , qiii scilicet seinper ex se ,
quasi ex vitali cordc aiit hcpnte, elTundit nqiiain, sive qui
scnipcr fluit, et nunqiiom arcscit out deficit: qui si iirbein
permcet, mn{;nam illi nmrcnilnlcm et utllitatem olTert. Un-
dc dicllur Psol. ho. 5. Fluminis impetus Ixlificnt cirila-
lem Dci. Talis cr{;o lluvius in ca;lo, est visio Dei bcatlfica;
per qtiam Deus sc siiaquc omnia bona Snnctis commiini-
cat, siiaqiie {^aiidla in eos clTtinillt,adeo co|)losc, iit dc ils
dicotur Psalin. 35. v. 9. Incbriabuntur ab ubertale domus
tux.et lorrcnlc voluplalis tux polabis cos. Et Isnia" ()().12.
DecUnabo super cam quasi fturiiim pacis, ct quasi lorrcn-
tcm inundautcm yloriam. Quocirra iiie ct vcre S. Bern.
tiii inatcr et filia, libl, tuoque Icsii coinpetil lioc lenima:
Crescit quodcumque rigas. lla NicoIausCausin. lib. 1. Pa-
rabol. Histor. cap. G3.
Adde fltivltim hunc easc inslar solis, quia pcllucidu* est
inslarcryslalli, qua re si{jiilficatur puritas et sanclilas vo-
liiptatis, qtiam hauriuiit Bcati ex sapientia spirituali, et
visione beatllica, cuin dc sapicntia rarnali ct voluptatibiis
carnolibus dlcat lereinias cap. 2. v. 18. Quid tibi vis in
via Airjijpli. ul bibas aquam lurbidam ? Porrocomites sunt
et soria; lndlvidua!,lux et vila spirilalis.nc sociata; uberri-
nios danl clarissimarum virtiitiim fniclus. Qiiocirca eas
sociarc solet Scripturn. iil Psal. 3a 10. \p>id tc est fons
vilx, ct in luminc tuo vidchimus luihcn. Et loan. 1. -i. /«
ipso vila crat. ct vila erat lux himinum. Putant nonnulli
tiuvitim hlc compnrari ciystallo.eo qtiod nqua sit matcrla
cryslalli, ac {jlaclcs diu in fri{;idlssiiiils montibus servata,
tandem in crystallum ronvertntur.Wruin id rcfutat Anscl-
dcrni. 1. dc diversis , Inhorrs et poenas liiiius vita> ciiiii |) nius Boclius llb.2.dc ("leminls e. 73. ^unquam.tiW.aquain
hoc voluptnlum ca;lrs!iiim fluvio coinparans : Gutlalim,
inqult, p(cna bibilur.liquando sumilur, pcr minutias Irans-
tt: nain in rcmuncrationc torrcns cst voluplalis, ct flumi-
nis impctus, torrcns inundans i;elili,r, fliimen glorix, et
flumcnpacis. Vlumcn plane est, scd quodn/Puat. non quotl
fluat vrl cfJJiial. Flumcn vocalur , non quod transcat vel
pcrlransrnl, scd quod aliundel.
Hiinr lliiviiiin anai^oj^irn ndiimbravit niiviils ille templi
Ezechiclis c. i7. 1 . rl 5. inqnlt S. Hlcr. Illc cniin Ezechie-
lis esl Kcclcsi.x' milllnnlis, hir vcro loannes est Iriumphan-
tis : niivlo cniin docli iiiiu rt snpicntin} mililanlls llcclrsio;,
rospondrt lltiviiis snplcnti.T ca-lrstis ct visioiiis hentilica*.
Quoclrcn ile hnc snpicntia dicitiir Eccl. 21. v. 40. Fgo sa-
picntin cffudi llumina : cijo qunsi fliivii diorijx ( id csl a-
qiio) ducliis: iiiide cxplicnns siibditj el sicut aqu,v ductus
cxivi dc Paradiso. Itigabo hortum mcum plantaliunum. el
incbriabo prali mei fructum.
crijstallum mulari polcst , absquc tamcn aqua non gcnera-
tur : solvi cnim lerrx tenuissima portio ab aqua debel, aut
illi aliunde tnis.ia commisccri , qux rcccdcnle aqua tunc
primum in cnjstallum concrescit. Si cnjstallus ex aqua
congelala constaret, igne solverclur (qux e.nim frigore con-
crcscunt.calore .wlvunlurj ac aqux parlcs ignc solvercnlur,
quod non fit cxpericnli. Ignc cniin crcmatus calccm . scu
terram.et sal.cuius spiritus bcnefirio coaquLilus fuit.oslcn-
dil. Vera cr{;ocausn, cur liic fltivius compnrclur cryslal-
lo, cst ca qiiam dedi, scilicct quod liinpidiis cssel, et ful-
{^idus instar crystalli. Uiidc ait , Splcndiduin tamquain
cnjstallum. Sic ranit Poeta:
Fotis crat illitnis , nilidis argcnlcus undis.
Ita Romani (irntilcs censcbnnt suoruin aniinas post mor-
lem trnnsferri in csliiin nd circuliim lacteuin ( slvc C,a\a-
xinin) (|ui Tidetur cssc qimsi nuvliis nqii.T. iino Inctis can-
dlcaulis el spleudculis : ibi euiui habiiare auiuias lierouin
1038
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXII.
ob similem vilac candorem, puta innocenliam, purilatem, ^ iu co duos Quvios labi, altcrum To1uplati9,aUerum IrlslJ
sonclitalcm , uti relert Cicero iu Somnio Scipionis. Undo
Manilius lib. 1. causam assignans , cur circulus lacleus
nitescal crasso lumine, ila cauil :
Anfortes animx, dUjnataque nomina cxlo,
Curporibus resoluta suis, lerrxque remissa,
Hucmiijrant ex orbe, suumque habitantiacxlum,
Jillicreosvivunl annos, mundoque fruunlur?
Atque hxc /Eacidas, hic et veneramur Atndas.
Huc allusit Virjjil. Eclog. 5. ubi celebrans apotbeosim
lulii Cicsaris quem Daphuidem vocat (eo quod corona lau-
rea caput rediniere soleret loco dladematis : Aa}<vrj enim
Ciraecis est laurus) ita canit:
Candidus insuetum mirutur limen ( alii legunt lumcu )
Oli/mpi ,
Sub pcdibusque videt nubes, ct sidera Daphnis.
In MEDIO PLATEJE EIUS, ET EX UTRAQUE PAKTE FLU-
UINIS LIGNUM VITJE, AFFERENS FRtCTUS DUODECIM, PER
UESSES SINGULOS REDDENS FRUCTUM SUUM , ET FOLIA
LIGNI AD SANiTATEM Gentium) Utjnum, id cst, ligna , LJ
hoc est arborcs vitales : nec euim una eademque arbor pot-
cst esse ab utraque fluminis ripa Alludil tum ad lignum
viljB, quod erat in paradiso terrestri, de quo dixi Geues.2.
V. 8. cl 9. lum ad Ezech. 47. v. 7. Ecce ia ripa lorrenlis
ligna mutla nimis. Et v. 12. In ripis eius ex ulraque par-
te omne licjnum pomiferum : non de/luel fulium ex eo , el
non deficict fruclus eius ; per sinjulos menses a/feret pri-
nntiva. Ubi uola : In paradiso terrestri variae erant arbo-
rum species , e quibus una vocabatur arbor vitae ; in cae-
lesti vero paradiso omnes arborum species sunt vita3 , id
est,vitain et immortalitalem iucundam et beatam alle-
renles, q. d. Plane immortales sunt Beati, eorumque gau-
dia et felicitas ; quia quocumque se vertant , per vias o-
ranes vitales hae arbores eis duplici ordine dispositae oc-
curruut, quarum fructibus assidue pascuutur et fruuotur.
Hinc arbori vitae similis est palma : Qux ad sinrjulos lu-
nx orlus, singulos etiam ramos procreat, ita ut duodeeiin
tio!, ct ad utrumque arbores sitas esse, magnitudiue pla-
tani, Quae ad flumen tristitiaj sunt , talcs fructus produ-
cere, iit , si quis iis vescanlur, assidue et ubertim lacry-
metur per omnem vitam, ac lletibus luctibusque diflluat,
et sic vilam finiat. Alleras vero qux fluvio voluplatis ad-
nascuntur , fructum contrariumproducere. Qui enim eum
gustat , ab omnibus pristinis cupiditatibus abducitur , et
si quem amavit, eius obliviscitur , scnsinique fit iunior ,
ac trausactam aetalem retroagitet resumit, ut cx sencctu-
le ad vigorem et florem aetaiis revertatur. Utique talis
esl hic Quvius paradisi caelestis,talessunt arbures et fru-
ctus, imo longe praestantiores.
Quare perperam Beza pro platea verlit forura, quasi in
solo foro fuerit haec arbor et fructus. Arbores enim hae e-
rant ex utraque ripa fluminis, flumen autem hoc non so-
lum foruiit,sed totam urbem perluebal, laelificabat,alebat,
per suos fruetus, ut eos ad iiianum et in oculis iugiter ci-
ves haberent. Sic Venetiariim plateac pene omnes rivis ir-
rigantur. Denique Graecuin 7r>aT£tc< plaleam , non forum
significat : plateam, inquam, iuslgnem, longam et latani,
quae tantam urbem decet. Unde Syrus et Arabicus ver-
tuiit plaleam.
Quaeres, quaenam sunt ha3 arbores vitae ? Primo , Ti-
couiiis hic homll. 18. putat esse crucem : Lignum, Inquit,
iuxla fluvium crux esl , qux per totum mundum non so-
lum omnibus mensibus , sed eliam omnibus diebus in his
qui baplizantur exhibet fructum Deo. NuUum esl lignum
quod oinni teinpore fruclificet, nisi crux Chrisli quam ge-
slant fideles, qui rigantur aqua Ecclesiastici fluminis , et
reddxml fruclum perpetuum omni tempore.
Veruui hae arbores a loanne visae sunt in par^adiso cae-
lesti : crux autem est in terra et Ecclesia miiilante. Er-
go arbores hae non sunt crux, nisi quis dicat crucemChri-
sti et Sanctorum quoque fore io cselo , ad trophaeum et
triumphum aeteruum: quia crux quam hic perpessi sunt,
pariet eis gaudium et gloriam perennera ; uude vel ipsa
ramorum produciione annus explealur. Quocirca jEgij-Q iu se , vel eius imago et syrabolum in Beatis remanebit
Arbores
vjtie in
CKJO
qua?
I.
G^posil.
ptii annum indicanles pingebcmt palmam , inquit Horus
Apollo in Hierogl. cap. 3.
Ila in Vita S. Onuphrii legimus eura fugientem in ere-
iiuim consedisse iuxta fontem , et palmam , quae singulis
mensibus fructum, puta dactylos ei proferebat: Per sin-
gulos menses, inquit, a/fert mihi unum botrijonem dactij-
lorum, qui mihi sufficit triginta diebus , et posl hunc ma-
turalur aller: ita Vitae Patr. I. 6. libello 3. u. 11.
In Italia quoque videmus ficus blfcras , id est , bis in
anno danles fructus, in lunio sclllcet, et Septembri ; rur-
sum arbores melangulorum, sive inalorum aureorum, ci-
triorum, etc. quae toto anno vireut, fructusque gestant,
alios maturos et croceos, vel aureos, alios virldes et ma-
tureseentes. Celebrat et Homerus ac Poetae Alcinoi hor-
los, quod sint biferi, semperque viridantibus foliis pree-
diti , quod S. lustinus adinonit. ad Gentes , Uomerum a
Mose sumpsisse docet (fuit enimHomerusMose longe po-
sterior; sed Ezechlele, ad quem hic alludit ioanues,prior
Sicut eniin Christus ia caelo retinet cicatrices vulnerum ,
sed gloriosasiam et miragloria fulgentes; ita viiletur quod
sirniles retinebunt Martyres, aliique Sancti. Quin et exte-
riiis iu caelo apparebit criix Christi , qiiasi victoriae tro-
phaeum. Hoc est enim quod ait Christus Malth. 24. 30.
El tunc parebit signum fitii hominis in cxlo. Unde et Ec-
clesia canit: Hoc signum crucis erit in cxlo , cum Domi-
nus ad iudicandum venerit. Et Sybilla lib.6. Carminum:
0 lignum felix, in quo Deus ipse pependil !
Ncc te lerra cnpit, sed cxli tecla videOis,
Cum renovala Dei facies ignita micabit.
Secundo aliqui, ut Viegas, censent esse ipsos Sanctos et
Beatos : hi enim arboii comporantur Psal. 1. 3. Et erit,
inquit, tamquam tignum quod plantalum est secus decur'
sus aquarum , quod fruclum suum dabit in tempore suo ,
et folium eiusnon de/luet.et omnia quxcumque facietpros-i
perabuntur. Veruni liae arbores vitae sunt cibus Beatorum,
qui eis coofert vitam iminortalem ; ergo non sunt ipsi
et antiquior) uec alios esse Alcinoi hortos , quum paradi- U fieati ; unde cap. 2. 7. dixit: Vincenti dabo edere de ligno
sum terrestrem. At hae S. loauuis arbores, fruetus uovos,
eosqiie vltales alTerunt per siogulos inenses;etfolia sem-
per virentia , ac sanitatem cooferentia gestant. Audi S,
lustiuum versus Uomeri recitantcm : Homerus paradisi
imuginem descripsit in hortis Alcinoi, quos sempcr virere
dicit.plcnos continuaiis fructibus. Sic enimcanitOdyss,7.
Ibi magnx creverunl arbores, longx
Piri, et punicx, et mali fructuosx,
Ficusque dulces, et olivx longx :
Quarum nunquam fructus perit, nec intermittil ,
Hieme, ncc xstate, percnnans ; quin semper aura
Zephijria flans alia gignit, aliu coquil,
Pirum post pirumsenescit, et malumpost malutn,
El uva post uvam, et ficus poH ficum.
Narrat iEllanus lib.3,c.l8. hlstoriam, vel potlus fabulam
(certe apologus est Stygis infernalis, et fluvii huius caele-
stis) inliuibusMeropum lacum esse «vo7Tov,irreraeabilcro;
vitx, quod est in paradiso Dei mei.
Tertio , Beda , Kupert. Ansbertus , Ribera et alli , per
ligoum vitEe iulelliguut Christum Dominum , qui sui vi-
sione et fruitione dat Beatis vitam immortalem , sicut li-
gniiin vitae dabat Adamo in paradiso, Lignum hoc fert
duodecim fructus per duodecim inenses, hoc est perpetuo
Beatis fructurn suuin in cibum et voluptatem recentem ,
ac slne ullo fastidio, imo cum nova seinper aviditate sup-
peditat. Folia llgni sunl verba Chrlsli.quibus ipse Beatos
oiiiniiiin genlium mulcebit.et consolabitur. Undeadeum
dixit Petrus: Domine.quoibimus F verba vitx xternx habes.
Quarto , magis apposite ct genuine Alcazar censet sa-
pientiam divinam.sive visionem beatificam hic repraesen-
tari per duo symbola ; scilicet per fliivium aquae vltae , et
per llgnum vitae. Dicitur enim ipsa fluvius aquaj vitae ,
quia Sanclorum sitiin et vota omuia satiat , eosquesum-
nia voluptote inebriat. Eadem dicitur llgaum vitae , quia
III.
Commenlarla in Apocalypsin S. loannis. Cap. XX(I.
1039
eius adinstar Bcalis confert immortolilatem Nam visio- ^ Suarez 3. p. tom. 2. disp. 47. sectione ulliroa, el loanncs
nem bcatificam (qua! ncrffclissiriius C9l sapicnlise nrius) Salasl.2
(qua! |ic
nccessario coiiscquilur suiniiia vuluplas, nec iion iinnior-
lalilas. Atqui liacc duooptissiinc pcr polum vitseetcibuin
vilae fif^iiranlur: qiiia c.x polu ct cilio, potus aptior vide-
lur ad voluplatcin indicaiidain; cibus nutcin ad vilajsus-
teotationeiii.Nain in polu inaior voluplas, in nclu robu-
stior alimoiiia rcpcritur. l'orro quod li;c arborcs singulis
niensibus novos profcrant fnii.liis, sij^nifical in Benlis iii-
fjem esse iminorlaliiotis ct bcatiludinis rcnovationcm ,
camquc novani seinpcr coinplclam ct pcifcclain: adco ut
q. o. art. 5. tracl. 2. disp 14. scct 14. Hoc
csl quod Psalles suspirabal: Credo videre bona Dominiin
tcrra fivcntium. Quocirca fluvius hic, arborcs el potr.a ad
litlcram, uli sonanl , accipi possunt. Quid enim obstal .^'
nam si liis in paradiso tcrrestri fruiius est Adam , inulto
inafjis iisdcm frucntur Beali in paradiso calcsti ; huius e-
nim spccinicn cl iniapo fuit terrcslris. Quocirca vcras et
nnluialcs nquas cssc supra raclos, ex Mose , cl e» rom-
muni PatrumscntcnliadocuiGincs 1. G. Sed pcr baec inv-
sliccct syinbolicedotes bcatifica; iam dicla.ocbonorum et
sinRulis mcnsibus , dcbus el horis , itu eis nova , snpida {jaudioruin afnucnlia significalur et rcpraesenlatur.
et iucunda sil visio Dci cl fruitin, ac fnil primo dic quo il- Has paradisi ca;lestis aquas et dclicias siiicns S. Doro-
la frui rcppcrunl ; niinquam cniin , nc qiiidem jiosl inille ttica ^'irgo et Martyr, ciim in cculco gravitcr torquerctur,
inillioiics annoriiin, obrcpct illis ulliini vclustalis, faslidii dixil tyranno man^ua coiistanlia el sorcnilate: Qiiid mo-
aut salictalis vcstigium. Tcrlio, fnlia ciu.i su7>l ad sanila- raris? cxcrce in me omnia tua tormcnla: fac illico quod
iem gcntium , non iiislaiirandam ct curaiidnin: hoc enim facere co/jitas, ut per ea perveniam ad sponsum mcum.pro
fieri ncqiiit , cum ibi nulli sint morbi , niilliis virium de- cuius amore non timeo le.imo desidero tua tormenta. Spon-
fectus,sed conscrvandani ct prorojjandnin in omne avum, sus enim meus me invitat: imus cnim per ha.^ce poenas bre-
Addc folia ha;c sanarc oinncs inorbos ct infiriiiilatcs cor- li ves et exiles ad paradisum dcliciurum. ubi sunl powa mi-
poris ct unima;, quibiis sancli Inborarunl in hac vita; eas
crgo sauant nio.\ ut quis ca.'luin ingrcditur,ac dcinde eas-
dem sanas conscrvant in oinnia sa.'Ciila. Porro folia hacc
signilicnnl dolcs nccidcntnlcs visionis benlifica;, qua;cam
condccoraiil,nti folin niborcm,qiiales siint in niiiniasum-
nia dclectntio, fruilio, coinprchcnsio suiniiii boni ; in cor-
porc plcna sanilas, vigor, robur ; ilcm agililas, clarilas,
sublilitas.impassibililas. Adiungit Alcnzar,folin ha;c csse
sanctas cacrcmonias ac pia verba, itcm Sacramcnla, qui-
bns Catholica Ecclcsia dccoratur; liiscc cnim ctiainnuin
gaudcnt et dclectantur Beati , praeserlim cum vidcnt se
per cn ad bcatiliidincin pcrvcnisse. Ha;c cuim sunl folia
arboris Ezcchielis 47. 7. nd quae hic anagogice alluditS.
Inanncs; Ezcchiclis cnim niivius,ct arbor vila; eslEccle-
sia; militantis, lonnnis vcro fliivius liic, ct nrbor vita; est
Ecclesiac triuiiipbnntis. Summn , haec folia syinbolice si-
gnificnnt in caelcsti gloria ct visiune bcalifica nihil,quan-
rx pukhritudinis, rosx, lilia. et flores innumeri. qui nun-
quam marcescunt. ubi sunt fontes aqux vivx, qui nunquam
siccantur, quibus animx Sanclorum fruuntur. ct exullant
in Chrislo. f^umqueTlieophilus assessor Pra;sidis irridcos
(erat cnim liieins, pula 6. Februarii ] diccret: Milte mihi
poma e paradiso sponsi tui.cum eo perveneris. Faciain. in-
qiiit illa; idquc pra;stitit.Misil cnim ad cum angeliiin puc-
ri clcgantissiini spi'cie,cum pomis cl rosis speciosissimis.
Quo miraculo conversus Thcophilus.Christum confessus,
marlyrii Iniirenm pariler adeptus est. Vcrc crgo fuit Ooro-
tliea 'jojcjv Gioj, id esl donum Dci,iili noininc, ila rcipsa.
Tropol. lignum vita; cst sancta pcrfeclio, in cordibus
iustoruni planlata iuxla Hucnla gralia;. Radix esl limor
Dei, Eccli.l. IG. Rami sunl omnes virtulcs, quae n Dci li-
inore ct ainore proccdunl,de quibus Ecrli. c. 1. 23. /i'a//ii
cius lonyxvi. Folia sunt praeccpta divina, quia lignum i-
stud prolcgunt et ornant, quibus gcntcs a morbis pccca-
tumvis exiguum, csse, quod non mire Dcatos rccreet, vi- /■• torum liberantur, et salutem iustilia; adipiscuntur. Fru
la cclo
ctl «eiu)
flu«iU9 CI
poma.
Tificct, vegelct el bcet. Hiinc vila; fontem cuin suis orbo
ribus ct gcinmis ila depiugit S. August. lib. Medilalio-
num rap. 20. tom. 9.
Ad pcrennis vitx fontcm niens filivil arida .
Claustra carnis prxsto frangi clausa quxril anima.
llbi vivis tnargnrilis surgunt xdificia.
Auro cclsa micanl lccta. radianl triclinia.
Auro mundo tamquum vitro urbis via sternilur.
Abest limus, dcest fimus, liies nulla cernilur.
Hiems horrens, xstas lorrens , illicnunquam sxviunt.
Et riirsum :
Flos prrpctuus rosarum ver agil pcrpetuum.
Candrnt lilia, rubcsril crocus, sudal haliamum,
Virrnl prata, vernant .<iala, riii tncllis iiifluunl.
Pigmcnlorum spirat odor, liquor et aromatum :
Pendenl poma floridorum non lapsura ncmorum:
Inhiantcs scmpcr cdiint, cl cdcnlrs inhianl.
Quibus vcrbis signllirat fore ibi rcs jloridas , odorifcras ,
ctus duodccim sunt: primus, purilas mcnlium; secundus,
nbiectio lcmporalium; tcrtius, quics appcliliium; quar-
liis, circiiinspcctio vcrborum; qiiintus, nnjnditin cogila-
tionum; scxlus, impaticnlia dcsideriorum ra^lcslinm ; se-
ptimus, siilliciludo virluliim; ortavus, pulchriludo ope-
ruin : noniis.sustincntia adversitalum; dccimus. cnllcctio
inlernarum viriiim; undccimus, concordia voliintalum;
duodccimiis, trnnsformnlio in l)ciim,quos rcrcnscl cl fu-
se proscqiiilur noslcr Incobiis .Mvnrcz dc Pnz lib. 3 dc Na-
tura pcrfcct. parlc 2 cnp. 13. et scq.
Et OMNR MALEDICTIU >0N EBIT AMPLRS.] q d. NilVo;
dignum mnlcdiclionc , piila niillum pccratiim , crit ain-
plius; hoc cnim signifiral y:27i/23-;M3t. Riirsiim inclonynii-
cp.nullum malcdiclum.id csl.nullus malcdirti,sivc pcccnli
clTcclus ct poena, piila nulliis morbus, niillus dolor, nulla
miscria crit ibi. Tollctur crgn c c.tIo omnc malcdictum,
id csf, pcccnliim ciiiii siin prolc, piitn omnis rulpa cl prr-
na : nc in coruin lociim siicccdct omiiis bcncdictin, id cst.
omccnas, qua; visum, odoratnin.nliosqiic ecnsiis pasrnnt, l) oninis gralin cl gloria, omnc boniiin, omnis fi'lirilas ; in-
ct inira voliiptatc pcrfundanl. Idcin docct S. AnKclmus
lib. dc Similitudinib. cop. 57. Oculi, ait, aurcs.tiarcs. os.
tnanus, gullur, icrur, pulmo. nssa, mcdullx, ctr. Urulo-
rum tnirabili dclrclationis ct dulcedinis srnsurrplcbunlur.
Idcni asscril It. Laiircnl. Iiistininn. dc Discipl. inonast.
convcrs. cap. 23. Idem liquat cx visionc qiiain reccnscl S.
Grcgor. lib. 4. Dinlog. rnp. 3G. Erunl cniin Rcali in caj-
lo cmpyrco , qiinsi in a?thcrc Riinvissimo ct fclicissinui ,
quciii |)roiiulc iiislnr ncris noslri findi cl srinili possc (ni;
Bcnli iii 00 qiinsj jn miiro compncti sint] doccl I). Tlioin.
in 2. d. q 2. nrl. 2. Kichnrdus in 4 d. 41). q. 3. nrl. 4.
imo S. Ilnsil. Ambros. Dnmnsccn. quos cilavi ticncs. 1.
v. G. ct Scbnsliaii. Rnrrnd. toiii. 3. lib 10. rnp. 3.ctnlii.
Dcniqiic omncs scnsusRcnli>riiiii proprins cl mirifirnsvo-
liiplnlcs , cl siia oblcctnincnln qu;v ncc nciiliis vidil , ncc
niiris niidivil, in c.tIo Iribiliiros, doccnt D. Tliom. Scotiis,
D. Soto, licuricus, Muiurul olii quos citont ctscqiiuntur
tcr qua; priina cril, qiiod iiigiler hnbcbiint antc sc thro-
num Dci ct .\gni, ac ciim iitroqiic familiaritcr ogent, u-
Irumquc \idcbtinl, utroqiic frucntiir, nb ulroqiie colcn-
lur, rccrcnbiintiir cl bcnbuntur; unde siibdil : Scdes Dfi
cl Agni cruiil in illa, ct ipsi qunsi .<:ervi cius servicnl illi.
Servirc cnim Dco, pra;scrtiin ia ca;lo, rcgQorccsl: El t'i-
debiint furictn eius.
Et !»ombn Eiis iN FnosTiBis EoniM. ) q. d. Pnlam\
prolilcbtinliir cl ;;loriabuiiliir sc cssc scrvos l)ci,oc si rio-
incn ciiis pnlnm fronlibiis insrriptiim gcrcrcnt. Esl cnim
mclnlcpsis. II.tc Inmcii servitiis iioii Inm scrvitiis crit,qiiaiii
rcgnli' impcriuiiKcriint cnim omncs Rcati rcgcs ct prinri-
pcs; iinilc siibditv o. Fl rcgnnbunt in s.rcula s.rculorum.
.Mliidil ad Inminnm pnnlificis.cui inscriptum crat, San-
ctum Dominn , Exndi 28. 3G. sicut cnim li.Tc Inmina; in-
scriplio si^^nificnbnt ciiin cssc ministrninclpontifircinsnn-
cli Dci ; ilo ia cxlis omacs ognosccnt a frontcct vultii Bca-
1040
Commenlaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXII.
torum, eos csse servos et sacerdotcs bcati Dci , ac proin- ^ libet non immunda, sed munda voluptas, torrenle volupfa
de (addit Alcazar ) cos cssc advocatos conini qui in liac
morlali vila moranlur, el ad hanc rem Aarone potentio-
res essc. Hoc posterius vcrum est, scd non ad rem ; nam
post resurreclionem, et diem iudicii,ac gloriam Bcatorum
de quibus liic ajjilur, nulli erunt in terra homincs, pro
quibus lieati in caelo Deum interpellent.
Et nox ultra non ebit.) Repetit et inculcat ea quse
dixit cap. 21. 23.
Bic (initur liypotyposis et dcscriptio caeleslis lerusalem
quam S. loan. inchoavil cap.2l.l. el huc usque perduxit.
Similern ex lioc loco fere petitam habet S. Vigilantius in
Vila S. Aslionis, qua; exlat in Vilis Pnt.P.Heriberti.Cum
enim Aslion martyrio laureatus csset, in somnis apparuit
Vigilantio, rogans eum ut adiret parentcs suos, eosque
adhuc Genliles ad Christum converleret, ac eis suam mor-
tem et niartyriurn dcxtere nunliaret. Paruit Vigilanlius,
ac ut pareuluni dolorcm de fdii morle leuirct, inilio rem
dissimulavit, dixitquc Astionem adhuc vivcre. Roganti
lis lux potabit eos Deus. Si sapicntia, ipsa Dei sapientia
oslendet eis scipsam. Si amicilia, diligent Deum plus quam
sei/jsos, et invicem tamquam seipsos, et Deus illos plusquam
ilii seipsos, quia illi illum, et se, ct invicem per illum, et
ille sc, et illos per scipsum. Si concordia, omnibus illis e-
rit una voluntas; quia nulla illis eril nisi sola Dci volun-
ias. Si poiestas, omnipolentes erunt sux voluntatis, ut Deus
sux. Nam sicut poterit Deus quod volet, per seipsum , ita
po/erunt iili quod volent , per ilium ; quia sicut ilii non
aiiud voienl. quam quod ilie ; ita ilie volet quidquid ilii
voient, ct quod ilic voiel non polerit non esse. Si honor et
divilix, Di:us servos suos bonos el fideles supra multa con-
stituet. imo filii Dei el dii vocabunlur ; et ubi erit Fiiius
eius, ibi ertint et ilii, /ixredes quidcm Dei,cohxredes autem
CliriM. Si vera securilas, cerle iln certi erunt nunquam
et nuliatenus isla, vel polius islud bonum sibi defuturum,
sicut certi erunt sc non sua sponte iiiud amissuros, nec di'
lcctorem Deum iliud dilecloribus suis invitis ablaturum ,
matri in qua refjione et uibe , qua ralione et modo vivc- ij nee aiiquid Dco potentius invitos Deum et ilios separatu
Cscli tic- '^^'' respondil: Regio robuslorum scu fortiutn virorum est.
scripiio. Plures ibi et valde nobiles dcrjutit, quorum possessio para-
distis dicilur, quorum labcrnacuia ex iumine sunl constru-
cta, quorum vita Deus est , el conversatio immortalis exi-
slit; quorum vesles sanquine sunt respersx, et in capite co-
ronx cx auro purissimo cum qemmis variis fabricalx. Bex
eorum potentissimus, cuius nomen Deus deorum, et Domi-
nus dominantium : cuius nunlii angeli dicuntnr iusiitix ,
quorum vestis una est omnibus, et tactus eorum iyni assi-
vdlatur urenli. Senatus huius Imperatoris vaide clarus ha-
betur: media pars Proplietx nuncupalur , aiii vero Apo-
stoii pronuntiantur. Civitas vaide prxciara, nomenque eius
Chrislicolis [(\nas'\Cbc\stum colcns, nisi legendum sitChri-
stipolis, quasi Christi urbs) cuius mnrus ex auro purissi-
mo, habens portas duodecim, et in ipsis singuix dependent
margarilx, alquc singuli ex Senatoribus per singulas se-
rum. Gaudium vero quale, aut quantum est, ubi tale aut
tantum bonum cst? Cor humanum , cor indigem, cor ex-
pcrlum xrumnas , imo obrutum xrumnis, quanlum gau-
deres, si his omnibus abundares!
S. Greg. in Iine7. Psal. Poenit. Ibi, ait, est lux sine de-
fectu, gaudium sine gemitu, desiderium sine pcena, amor
sine tristilia, satietas sine fastidio, sospilas sine vitio, vita
sine morle, salus sine languore. Ibi sancti et humiies cor-
de, ibi spiritus et aniinx iustorum, ibi cuncli cxleslis pa-
trix cives, el bcalorum spiriluum ordines licgcm in deco-
re suo videnles, el in gloria virtutis eius exuilantes. Per-
fecta viget in omnibus chnritas, una omnium Ixtitia, una
iucundilas. Bone lcsu, Verbum Pnlris , spiendor paternx
glnriic, in quem desiderant anqcli prospicere, doce me fa-
cere voiunlatem luam. ul a spirilu tuo bono deduclus. ad
bealam ilinm perveniam civi/atem, nbi est dies xlernus ,
dent. Prima porta dicitur Petri, secunda Pauli, tertia An- ^ et unus omnium spirilus : uin est certu securitas , et secu
drex, quarta loannis, quinta lacobi, sexta Phiiippi, septi-
ma Barlholomxi, oclava Thomx, nona Matthxi, clecima
Tluidxi, undecima Simonis, duodecima Mallhix. Pergit
teniplum eius describere. Sed et tempium mirificum est in
ea, habens Sancta sanclorum, et allare aureum , ante cu-
ius conspectum vir quidam adstat mirificus, tenens dccern
chordarum psailerium, ac iugiler ibidem degenles ad iau-
dem regis iliius cohorlalur, dicens . Laudate Dominum de
cxlis; iaudale eum omnes angeii eius ; iaudale eum , o-
mnes virtutes eius. Huius itaquc nomen David,p,iius lesse
pronunliatur. Scd el piatex huius civilatis ex auropuris-
simo siuit stralx: cuius fluvius vilam xlernam emanat,
cuius pomifera per singuios menses reddunt fructus suos,
et foiia eorum ad mcdicamentum procedunt animarum;
cuius lumen inenarrabiie esl ; el portx nunquam ciuudun-
tur, eo quod nunquum ibi nox erit, ncc ullx tenebrx; sed
sempcr gaudium el pcrpetua ixlitia ibidem commoratur.
Prseclare qiioque S. Ansel. in Prosologio cap. 25. cae-
lestein felicitatem ita piugit: Qui hoc bono fruelur , qiiicl
a xternilas, xlerna tranquiiiitas , et tranquilia felicilas,
felix sunvilas, el suavis iucundiias: ubi lu Deus cum Pa-
tre et Spirilu sancto vivis et regnasper infinila sxculorum
sxcuia. Amen.
Et DIXIT MIHI: H.IC VERBA FIDBLISSIMA SUNT.) Di-Vers. «.
xit, supple angclus qui loanni cap. 21. 1. ostendit leru-
salem ca>leslem, ct huc usque cius bona et gaiidia ei ex-
plicavit.Porro renset.Mcazar,angelumhiiucfuisseS. Pau-
lum, qiii loanni oslendit gloriam quam Uomana Ecelesia,
id esl, Pontifices, Martyres, aliique fideles Komani, mox
post mortem in caelo consecuturi erant; ideoque eum di-
cere: Uxc verba fidelissima sunt et vera, q. d. Brevi fide-
liler et vere coniplebuntur. Verum superius dixi hunc an-
geliim fiiisse verum el proprie dictum, qui lolain Apoca-
iypsin coneludit lemporibus novissimis, pula revelatione
iudicii, resiirreclionis et gloriaj Beatoriim.
Et Dominls Deus spiritium Pbopdetarim, q. d.
Doinimis Deus, qui Prophetis, ac consequcnler el milii,
dedit spirilum propheticum, misitangelum suim ostex-
iili erit? et qiiid illi non erit? Certe quidquid volct, eril; V dere sebvis siiis , mihi loanni, et per me aliis Christi
et quod nolct, non erit. Ibi quippe crunt bona corporis ct
animx, qucdia nec oculus vidit, nec auris audivit, nec cor
hominis cogilavit. Cur ergo per mulia vagaris, homuncio,
quxrendo bona animx tux et corporistui? Ama urium bo-
tium, in quosunl omnia bona, et sufficit. Desidera simpiex
bonum , quod est omne bonum , el satis est. Quid enim a-
mas , caro mea? qiiid desideras , anima mea? Ibi est , ibi
est quidquid amatis, quidquid desideratis. Si deiectai pul-
chritud^, fulqcbunl iusti sicut soi. Si velocitas, aut forti-
tudo, au/ libertas corporis cui nihii obsislere possit, erunl
simiies angclis Dei ; quia seminatur corpus animaie,et sur-
get corpus spirituale, potesiate utique, non natura. Si ion-
ga et salubris vila, ibi sana est xlernilas , et xterna sani-
tas; quia ius/i in pcrpetuum vivent , et salus iustorum a
Domino. Sisalietas, sa/iabunturcum apparueritgloria Dei.
Si ebrietas. inebriabuntur ab ul/ertale domus Dei. Si me-
lodia, ibi angelorum chori concinunt sinefine Deo. Siqux-
servis cl fidelibiis, qvm opobtet fieri cito. ) Quia re-
spectu .Blernilalis omnia lemporalia cito allluiint, aeque
ac cffluiint. Adde, qiia;dam huius .-Vpocalypseos cilo post
loanncin faela esse, uti sunt ea quaj primis capilibus prae-
dixil scptem .\siaB Episcopis.
Et ecce vemo velociter ) Sunt verba, nou angcli , Ver3.7.
sed Domini Dei spiriUiinii Piophelarum, de quo v. prae-
ced. loquebaliir angeliis. q. d. .Agile, Chrisliani, conslau-
tes eslole, stale in fide inca conlra Domilianum, Traia-
num. Decium, etc. ego eniin Deus el Dominus vesler bre-
vi veniam , vosqne a}lernn folicitate, qiiain per angcluin
descripsi, remiiiicrabor : lyi annos vero el pcrseciilores ve-
stros ad a>lcrnas poen;is damnabo; unde et subdil: Bea-
tus qiii cuslndit rcrtm prnphetix iibris huius.
Et ego Ioa^nes [iciliret suii), vcl lcslor iiie esse eum) vers. S.
Qii AUDivi et vidi n.«c ) H;ec esl quasi subscriplio qiia
loaaucs, velut scriba et uolarius, subscribit huic iibro et
Commentaria in ApocaTypsiD S. loaDnis. Cap. XXII.'
lOil
prophelias Apocalypseos, eaqnc confirmat ac vera csse le- * uim hic impiorum graduscomparalel opponitduobus gra
^" ' 's dibus piorum. Prioresl: Qui nocel el iniurius est proxi
statur, ut omnes sciant hanc Apocaiypsin essc S. loanuis
Apostoli, quam ipse a Deo per reveiationem accepit, prae-
Bcrtim accedente testimouioEcclesiK^quajdocethancesse
»eram et cerlam , non supposililiam S. loaunis subscri-
ptionem, sine quo testimonio subscriptio ha;c plcnam au-
cloritatcm et fidem non haberet. .Multa enim scripta, imo
et Evangelia, nomine Apostolorum inscripta sunt, quae
constat essc apocrypha.
Et DICIT MIHI: Ne SIG5AVERIS YBBBA PROPHETia LI-
Vers. JO. jg, mjnjg. XEJIPLS E5IM PROPB EST.) q. d. >e obsigna-
veris, ue clauscris, ne celaveris hsc oracula, sed potius
ea scribe et expone omnibus legenda, quia omnibus pro-
futura sunt. Solet Deus, ut patct Danielis 8. 20. et c. 12.
4. Prophelis iuberc utobsignent Prophetias suas, quando
eae speclant remota tempoia , tamquam iam legi non de-
beant, aut parvo sensu et fructu legenda) essent. At vero
cum iIIk sunt de tcmporibus propinquis, iubet ne signen-
tur, uii hic fit. Mulla enim, praesertim qua: spectaut per-
secutiones tyrannorum et haereticorum, langebant lempo- u
ra S. loannis. Et hoc est quod ait : Tempus (quo haec pro-
phetia impleuda est) prope est ; et cap. 1. i. Apocali/psis,
inquit, lesit Christi , quam dcdit illi Deus palam facere
servis suis , qux oporlet fieri cito. Addc, otnnia haec spe-
Ctabant ad Cdeies eo lenipore in perseculione animandos,
praeserlim ca quae dicuntur de Dei erga suos providentia,
et in hoslcs viodicta, de inipiorum damnatione, piorum
et conslanlium gloria et felicilalc. quje hisce capilibus de-
scripsil, el idcntidem inculcavit; unde v. 12. ait : Ecce ve-
nio cilo, ct merces nica mecum esl , reddere unicuique se-
cundum opera sua. Scriptura enira iubet subinde signari
prophetias ; cum eaj, licet noii adeo sint rcmola!, tamen
praesenti lempore parum alToiunt fnictus, sed in futuro,
cum implebuntur, afTi-rcnl. At vero vetat signari eas, quas
licet po.al iniiltum lcinnus futura; sint, tamcu ei nuuc ma-
gnam fidclibus afTerunt ulilitatcm: quia eos animant ad
coostantiam in lide et cultu Dci. Talis cst hxc, ac proin-
de eam signari vetat: ita Alcazar.
veri. II. Q"' "OCBT, SOCEAT ADnLC (Arabicus: Qui opprimit
' (ye\ calumnidliirj oiipriinal cliamj : ET QLi ln SORDIBLS
EST, SORDESCAT ADHCC ; ET QI}1 IIJSTLS BST, ILSTIFICE-
TLR ADULC ( Svrus : lustitiam faciat adliucj ; et SAN-
CTLS, SANCTIFICETLR ADHLt. ) Siguificat S. loauncs ad-
huc spalium cl teinpus superesse, antcquam haec omnia
compleantur, ae praeserlim aote iudicium generale, eoque
teinpore queinlibet a Deo sux libertati permitti, ut bene
agat vel male. Itaque priora verba sunt permittentis, q. d.
Permitto iam nocenti ut noceat, sordidu ut sordescat ma-
gis , sed suo temporc eumdem puniam. Unde est tacita i-
ronia, a;que ac Eccl. 11 . 9. ubi dicitur : Lxtare ergo iuvenis
in adotescentia tua , el ambula in viis cordis lui , etc. el
tcito quod pro omnibus liis adducet te Dcus in iudicium.
Quae Tero sequunlur : Qui iustus est , iustificelur adliuc ,
etc. serio moncutis et adliortanlis suut: ita Viegas cl lli-
bera. Uiac patet contra hoireticos iusliiiam ct iuiuslitiam
in omnibus non csse aiqualem, nec coasisterc in indivisi-
mo, Doceat adhuc; huic oppunit' Qui iustus est , iustifi-
ceturadhuc. Posteriorest: Qui, licet nulli sitiniurius, si-
bi ipsi tamen est iotemperans, et sordibus in gula, vene-
re, etc. sordescat adhuc ; huic oppooit : Et sanctus sancli-
ficetur adhuc , per maiorem in dies abstioenliam, conli-
nentiam, orationem, etc. Vere S. August. Epist. 137. ad
plebem Hippon. Sicut, ait, di/ficile experlus tum meliO'
res, quam qui in monasterio profecerunt : ita nonsum de-
ieriores expertus, quam qui in monasterio defecerunt, ita
ut hinc arbilrer in .ipoc. cap. 22. scriptum: iustus iustior
fiat, et sordidus sordescat adhuc. Hoc idem recte dicas de
primitiva Ecclesia,de qua maxime hic loquilurS. loannes.
Sensus ergo est, q. d. Quisque pius accumulet merita, uti,
et ubi impii accumulant demerila.
PrjEcIare Fauslus Khegicnsis Episc. Instrucl. ad Mooa- ^^r»] de
chos, quas habetur in appendice Bibliothec. Ss. Patrum: prof.-cm
riullum, inquit, fincm sibi faciat proficicndi , nullum ter-"' ""■
minum constitual acquirendi, cum sibi dici audial: Cara'^'^^^''
in exitu opcra tua; el iterum : Fion verearis usque ad mor-
tem iustificari; et iterum : Sapienlia in exitu canitur. Quan-
to ergo plus proficimus, tantoplus humiliemur ; quia quan-
to plus hui/iiliati fuerimus, lanto amplius proficimus. Au/-
lus illi [ Deo et Superiori suo) senior tam indoctus appa-
reat, ul pulet quod eum non deceat obedientia, qux Deum
decuit. Humilitas enim atque obedicntia in iunioribus ad-
huc necessilas, in senioribus iam dignitas est. Ille beneprofi-
cit, ille bene consummat , qui quolidie sic arjit, quasi scmper
incipiat. Quamobrem augmenta meritorum incitamenla es-
se perfeclorum, Scriptura pronuntiat. Et post uonouUa :
Simus itaque in opere Dei indeficientes propte/' xternam re-
tribulionem, et quotidie ad meliora tcndamus. Ipsa cnin
apprchcndcndi aviditas, ipsa consuctudo proficiendi, sem-
pcr nos ad maiora provocel ; ei ubi videril Deus devotio-
nem anim.e , ardenliorem insinualiii affcctum; et quanlo
nos arserimus ad studium, tanto ille apponel adiulorium :
C quanto nos apposuerimus ad diligentiam , tanto ille addet
' udglorinm. Qui habet, dabitur iUi, ct superabundabit ; et
alio loco diclt: Posui adiutorium super polenlem. Gratia
ergo de gratid nascitur, et profcclus profeclibus serviunt ,
lucra lucris , et merila merilis tocum faciunt , ui quanto
plus quis acquirere cceperil, tanto ptus conctur acquirere:
et quanlo avidius de sapienlix bonis hauseril . tanto plus
haurire desideret; sicut ipsa de sc loquitur sapicnlia: Qui
eduni me, adhuc esurient. Vrgcamus cursum no4rum, ut
crcscai in novissimo viianostra. Quxramus usque in finem,
unde sine fine gaudere mereamur. Scd cslo non pussimus
exercere corporis labores. conferamus nos ad spirilualium
bonorum desidcrium, ad compunctionis et charilatis aug-
mentum. Si quotidie in cordibus nostris disponamus ascen-
sus, nulla infirmitate, nulta xtale lassari possunl mentes,
ut spiritualibus quibusdam gradibus asccndere mereamur
ad promi<sa Domini nostri lcsu Christi. Egrcgie S. Bern.
Epist. -253. ad Guorinum , urgct singulos ad progressura
n via Dei : Quia, inquit, nolle proDcere, est delicere; noo
bili, sed posse crcscerc et augeri per o{)era bona el mala. Ilprogrcdi, est regrcdi. Vide eum.
Nam qui magis sordcsciint, ccrte pcr mala opcra ct nova
peccala sordescunl : crgo et qui magis iustiUcantur , per
uuva bona opera magis iuslificantur.
Secuodo. pressius ct uervosius .Mcazar censct hxc ver-
ba csse comparaliva, q. d. Sicut ille qiii nocct noccre pcr-
gil, sic qui sanctus est sanclificari pergot. Aliquando c-
nim imperalivus non prxripic-nlisest , sed comparaalis.
Sensus ergo est: quando advcrsarius et perseculor dctc-
rius se et immanius gcrit, tunc iustus in sanctilale ma-
gis crescere el iiiimincrc studrat. Hor enim pacto tiim per-
sccutoruin siipplicium, tum praimium iuslorum ad suuin
tandcin cuinulum pervcnict Siccnim in Provcrbiis.singu-
lis scpc heinistichiis cupiila ct est comparontis, ncc tan-
tum cnpulal, sed cl roinpnrat poslcrius Iieinislirhiiim cum
priori; ul Prov. i'6. 23. Vcntus aquilo dissipal plurias, ei
(id est, sic et) facics iristis linguum dciruhcntcm. Duos c-
Voi.. X.
ECCE VE:SI0 CITO, ET MERCES MBA MBCLM BST.) HoCvcrs 13
cst, iu proinplu et quasi in manibus mois est, ut statim
tam cuiqiie pro incritis reddain ; idquc probat ex co quod
subdit : Ego sum a ct u, primus ct novissimus, principium
ct finis, q. d. Ergo meum est cuiquc suum fincm ct prje-
nuiiin . vel bcaium , vcl miscrum pro merilis assignare.
Uursuin, q.d. Ergo nieuiii est Ecclosia» et iustis laborum
ct persecutionum finem dare, uti cisdcin principium de-
di. Statc ergo, o fidelcs mci, in Iribulatiunibus; dabil Deus
his quoque fincin, ct celerem finein, cum praemio ct coro-
na a?lcrna. Vide dicla c. 1.8. lla S. Furseus audivit an-
gelo^ concinenlcs: Sullus labur durus videri debei. nul-
/'41/1 longus tcmpus, quo gloria xlcrnitatis acquiritur , ul
referl V. Bcda lib. 3. Hislor. Angl cap. 19.
Symholice, Tertull. libr. dc .Monogamia cap. 5. Sic ct
duas, luiiuit, <ir.tcix litteras, summam ct ullivitim sibi in-
131
1042
Commentaria in Apocalypsin S. loannis. Cap. XXII.
duil Dominus , initii d finis concurrcntium in se (iguras, J^ stinclum, quasi filius et hxrcs susrilabo, raagisqtie glo
uti quemadmodum «ad a usque volcilur, et ritrsus uad <x
replicatur . ila ostenderct in se esse et inilii dccursuin ad
fincm, el finis rccursum ad initium. ut omnis dispositio in
eum dcsinens pcrqucm ccrpla esl. pcr sermonem scilicet Dei
qui caro fnclHs rsl, proinde dcsinal quemadmodum et fce-
pit. El ttdco in Christo omnia rcvocuntur ad initiuin, nt et
fides reversa sit a circumcisione ad integritatem carnis il-
lius, sicut ab inilio fuit ; et libertas ciborum, et sanguinis
solius abstinentia, sicut ab inilio fuit; et matrimonii indi-
vidiiitas, sicut ab initio fuit ; ct repudii cohibitio, quod ab
initio non fuit ; el postremo tolus homo in paradisum revo-
catur, ubiab initio fuit. Sed deinde Terlull. hnnc seiit. ni-
mis extendit,ex enque probarc contendit^secundas nuplias
Christiano esse illicilas.quia csc non fuerunt in paradiso,
<jui cst eius crror, quein hoc libro persuaderc conalur.
Vers H. BeaTI QUI LAVINT STOLAS SUAS IN SASGUINE AGNI.)
Aliqui codices carent hac sentcnlia: inde putarunt Lova-
nicnses cam ej cap. 7. 14. huc esse Iranslata.Ti. Verum
riosum et spiritale cfriciam ia Ecclesia lum mililantc, tuin
potius triuinphanle.
Stella SPLENDIDA ET MATUTINA. ) Arabicus : Stella
qux oritur in manc ; Sjrus: Sicut illa stella illuslris, illa
viatutina. de qua dixi cap. 2. 28. q. d. Ego sum Lucifer
pracnuutius instnnlis solis, id nst, utae et gloriae bealae.
Agitc ergo, diirale, conslaiiles cslote in persecutionibus:
indico cnim vobis adveotare solem vcslrae gloria;, et diei
a3lcrnilatis. Undc S. Gregor. 29. Mora!. 17. Chrislus aii:
Vivus apparens post mortem, matulina nobis stella factus
est ; quia dum in seinetipso exemplum nobis resurrectionis
prxbuit, qux lux sequatur, indicavit.
Tropol. Stclloe sunt Aposloli et Doctores, ae qnibus aii- fropol.
di S. Chrysost. liomil. 1. de Penlecost. sub finem tom. 3 sielte
Qux, ait, sunt tales stellx sicut Apostoli? stellx in cxlo,^""'' .!*"
Apostoli super cxlos. Qux sursum svnt, inquit Apostolus, jociores.
sapite, ubi Christus est in dextcra Patris sedcns. Slellx de .
igne [ ex senteutia Platonicorum, iuxta quam Poela : Vos
Romana, aliaque Biblia coniplura eam legiiuf, et to beati '• xlerni ignes) insensibili; Apostoli de igne intelHgibili.Stel
non habctur cap. 7. -14. Rursum pro tt/jvovt;; ra; ro),?:;
auTwv , id est , qui lavant stolas suas , GraBci codices quos
sequitur S. Cyprianiis et Areliis legunl, ;:oiouvT:i tk; evto-
>■>;? ajTou, id cst , qui faciunt mandata eius. Verum prior
leclio cst communior et verior, cuius hic cstsensus: Slo-
la, sive vestis candida anima;, est purilas, innoceutia et
sanctitas animae; ha;c nsevis venialibus subinde inacula-
lur; lavanda crgo est poenilentia in sanguine Agui , si
Sanguis beali esse velimus, Dbi nota : Sanguis Agni est quasi sa-
Agui e.i po^ quo maculoe peccalorum ex anima cluuntur: per me-
°^°' rila enim passionis Chrisli, et per fidem, qua per eadem
iiicrila vcoiam pcccatorum etgraliam a Deo nos oblentu-
ros crcdimtis, speramus et obsccramus, Deus nobis ve-
niain hanc el gratiam elargilur.
Ut sit potestas (EfouTia, id est ius, facuUas) eorum
IN LIGNO VIT^ ) Ut frui possint fructu arboris vitae, sci-
licet visionc Doi bealifica, uti dixi v. 2. Nota : Prius est
Ix in nocte luccnt, in die obscurantur : Apostoli in die et
in nocle suis radiis, hoc est virtutibus, effulgent. Steltx or-
to sole obscurantur: Apostoli , sole iustilix resplendente ,
sua claritate lueescunt. Slellx in resurrectione cadent sicuC
folia : Apostoli in resurreclione rapientur in aera nubibus.
Et in ilHs quidem sideribusalius .inlifer, alius Lucifer ap'
pellatur : in Apostolis autem nullus Anlifer est, omnes Lu-
ciferi ; et ideo stellis maiores Apostoli. Et quicumque eos
luminaria vocaverit mundi, nonpeccabit: non solum dum
essent in corpore , sed etiam magis nunc quando de vita
migrarunt. Vide dicta Danielis 12. 3.
Et Spiritus et sponsa dicust: Veni.) Spirilus, sci-vers, n.
licet sanctus: et sponsa, id est, Ecclesia, dieunt , id est,
dicere, desiderare et orare uos docent advenlum Christi,
ut dicamus: Veni , scilicet Domine lesu ad iudicium, in
quo nos cura tua sponsa matre nostra, id est, Ecclesia, ia
thalainum caelestem inducas. Quare perperam haec divel-
habere ius ad lignuin vitae, quam actu per portas ingredi (^lit Arabicus, sicque dispungit: Ego radix etgenus David,
in civitatem, ut seqiiitur.
Et per portas intrent in civitatem ) Caelestera.
Hioc patet angclos, uli custodes a Deo apposili fuerunt et
excubariint ad paradisum tcrrestrem, ne Adam, vcl quis
horainiim post pcccatiim Ada; co ingrcderetur, Gen.3 24.
lla parilcr eosdeiii iussu Dei cuslodire porlas paradisi cae-
lcstis, ne qiiis eo ingrediatur, nisi slolain et vestein ha-
beat plene lolain et caiididam. Idem clare patet ex cap.
praec. v. 12. Et inportis angelos duodecim.
Veu. 13. FoBis, scilicet extra civitatem ca;Iestem , in gehennam
pollautur et eanl canes.) Id esl, persecutores, qui instar
cnnuin rabidoium corpora Sanclorum, aut famain el no-
inen dilaccrant, qiiales nuilli eranl tempore S, loaunis, et
plures eriint teinpore Antichristi; unde .^retas per canes
iiitclligit ludaeos, haerelicos, aliosque infideles fidelium ho-
stes, Hos enim caucs vocat Pauliis Philip, 3. 2.
Venefici, malcfici et inagi : kt omnis qui facit men-
OACI
periu
et stella qux oritur in mane, et spirituSj et sponsa; et di-
cetur: Veni.
Et QUI audit in se hanc vocem , et hunc instincluin
Spiritus; idipsum dicat, scilicet vewi.) Domine lesii.
Et qui sitit iustitiam et vitam aeternam, veniat: et
QUI idipsum vuLT, ACCIPIAT AQUAU VIT.B (Syriis, oquam
vivam) gratis.) De qua dixi v, 1. q. d. Dum Christo dici-
mus: Veni; nos vicissim spiritualibus gressibus illi obviam
procedere debemus, atque lianc eius sitim in nobis acue-
re , ut vitae et glorite beatae siti et desiderio accensi, ad
eam anhelemus, dicamusque: Quemadmodum desiderat
cervus ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te,
Deus. Huic enim ila sitienti et anhelanli haec aqua vitae
obtinget: Dcus cnim ita munificus est, ut magnos laborcs
non requirat, sed tantum sitiri appetat, ait Nazian, Nihil
ergo superest, nisi ut sitientes ad aquam vitae festinemus.
Quocirca pie et sapienter S. Eugenius Toletanus Ar-
UM. ) Perniciosum, uti dixi cap. 21. 8. hoc est omnis ,. chiepisc. antecessor S. lldcphonsi anno Domino 636. ila
jrus, veleralor, calumniator, falsus testis, etc. Heec " orare solet:
scclera abiindarunt tempore S. loannis , et magis abuo-
dabunt leinpdre Autichristi , de quo maxime passiin hic
loquilur S, loannes.
Ego Iesus MISI angelum meum testificari vobis hjbc
IN Ecclesiis. ) q.d.Ego Christus per angoluin hanc Apo-
lalypsin, eius.iuc oracula.ac proescrtim h;ec uUima de iiia-
gnitudiui! civilatis et gloria? ca-Ieslis, aeque ac civitalis et
poen» infernalis, revelavi loanui, utille eadem praedicarct
el scriberel toti Ecclesiae ut oinnes fideles iis excilentur
ad curam sahitis siire, ad conslanliam in fide, et marty-
riuin pro illa .si opus sil, obeundum.
Vers. 16. Ego siji eadix et genus David, ) Ego sum orlusex
stirpe, radice cl gcnere Davidis,Vide dicta cap, 5. 5. q. d.
Ego sum Messias, sive Christus Davidi promissus, qui haec
edico, praedico el promillo; ac consequenler reipsa prae-
stabo. Ego sura qui Davidis gloriosum regnum pcne ex-
Eex Deus immensi quo constat machina mundi,
Te mea mcns siliat, sermo canat, actio promat.
Integram eius orationem carmine expressam recitat no-
ster Browerus, in calce poematum Venantii Fortunati.
CoNTESTOR enim) E«m, id est, autem, q. d. Enira ve-vers. is.
ro contestor: nam yap, id est, enim, apud Grajcos saepeest
encliticuin , et redundat. Alcazar tamen to enim proprie
accipit ut causale, huncqiie dat sensuin. Quae disi de si-
tientibus, dcque danda eis aqua vilae, adeoque toto hoc li-
bro, cerlissiiiia sunt, ilaque vera, utde iis verissime pro-
nuntietur Va? adversuseura, qui eius verbis aliquid aut
addere, aut delrahere ausit.
Est hoc quasi sigillum libri, qno gravi asseveralione et
comminatioue conlestatur loannes, baecomnia et singiiia
esse Deo accepla, csseque Dei oracula.
Si Quis AProsuERiT AD u^c ) Significat fore haereti-
Comrrenfana in Apocalvpsi
cosqiii Apocalypsin, el S. Scripturam, cuius Apocalypsis «
cst qiiasi finis ct clausuia, aduiterarcDt vcl addcndo, vel
minuendo, uti fccit Marciou , quem idco Tcrluli. lib. de
Carne Christi cap. 4. Comeslorem, Bi?e tnnrem l'onlicum
oppcllal (fuit enini oriundus ex Ponto ) lla Ticonius, Beda
et alil. Non ergo loannes carpil hic ligcs hurnanas, Apo-
stojiras, vcl Eoclesiasticas, qua; addunlur divinis, ipsique
Evan{j<;lio: non cnim addunlur ut legps vil Scripturadivi-
na;,scd ulhumanaeejdivinisdrducla?. Vide dictaUcut.4.2.
VeM. 20. I>'CIT, non loannes, ut volunt .Vretas ct Kibcra,sed
Christus, Qti TBSTiHOMUU PERDiBBT iSTOBHi loanni.
Chiisliis, inquain, dicil, lum id quod praccssit: Si quis
apposueril, ei.c. tum id quod sequitur: Etum vemo cito
(.Arabicus vertit, et venit. id est venicl, cilo). Ames.) q. d.
Ego Christus cerlissimo et citissime veniain, ut eos qui
mihi fidcles el conslantcs sunt praeinieni ; inlidelcs vero,
inconslanles et deficicnles puniani : obscrvate ergo lisec
mea monita ct praccpta. Porro Chrislo rcspondet S. loan-
ncs iam scncx , siliens aqiiain vita; ca;lestem, optansque
Christo frui : Amen, id esl fial ; veni, vcl , ut (jra;cc cst, |{
»ai ep;(Oj, id cst , etiam veni, Djminc Icsu ; obsecro veni,
omnino veni, amor rai, gaudium mcum, desiderium mcum,
idemquc nos dicere el dcsiderare, tacite suo exemplo mo-
nel. Hoc eniui csl quod expressit v. 17. Qui auUil, dicat:
Veni. Ita Hupert. Ansbcrt. Hayinoct Vicgas. Undc .Vra-
bicus vertil: Veni, Domine lesu Christe, ad oinnes sanctos
in sxculum sicculorum. Amen. Qui cnim csi pura; conscien-
• lia; , purcque cl intcnse ainat lesuin , dcsiderat dissolvi,
et esse cum Chrislo. Ipse cnim Icsus,qui dulcis est in voce,
dulcis in facic, dulcis in nomine, dulcis in opcre, dulcior
apparebit in dcitalis visione, ait S. Bernard. (vcl quisquis
est auctor) serm. de cocna Domini pag. 301.
Quidain vir doctus apiid Salmeron. prolegom. 7. p. 97.
Amen, oit, dictio familiaris loanni, qua pra; caeteris in E-
vang. csl usus, eo quod illud iain scnio confcctus scripse-
rit. Nam liltcrje Aur.v sifjnificant 99. ut eliain Gratiauus
tradil dist. 83. c. QuaUler vcro. Siquidcm alpha in Aj.t,v
denolat I. mi vero 40. cla 8. ni bO. qui numeri collccti /-
fociunl 99. quot annos fcrtur vixisse S. loauues. Verum
ha;c lcvicula sunt ct incerta.
Vocaiijd Narrol S. Grcgor. lib. 1. Dialog. c. 8. S. Anastasium
rilutn. simili voce ca;lilus lopsa: Veni, Anaslasi, vocatum esse od
ui"'" mortem, imo od immorlalitatem ; undc mox aniinain Dco
reddcns , od illam cvolavil. Tropol. idera Greg. hom. 14.
in Ezceh. Qui audit, ait, dicat : Vcni. Cui enim iam vox
vocanlis Dci cffivilur in cordc , ncccsse cst ut proximo pcr
prxdicalionis officium erumpat in vocc; et idcirco^alios VO'
cet, quia iam ipse vocatusest. Idein lib.4. Dialog. 13. nar-
ral dc S. Galia, quod o S. Pctro vocata sit in cxlum. Cuin
cnim eum vidcns cxultaret, rofjarctque: Quid cst, Domi-
ne mi, dtmissa sunt mihi peccata mca ? ab eo audivit: Di-
tnissa, vcni.
Idem ibidcm cap. 12. narral S. Probum Realis Episco-
pum, a S. luvcuali ct Eleullicriu Martyribus vocalum in
cxlum. Ideiii cap. 14. norral S. Scrvulum porolyticum,
qui studcbat scmper in dolorc gratias ugcre , hijmnis Deo
et laudibus dicbus ac noctibus vacare , angclorum cantu D
od a;tcriiam gloriom invilatum. Et cap. 15. rcfcrt S.Ro-
mulam iu paralysi iiiiro palienlcm, a duabus suis discipu-
iis hac vocc: Matcr, veni; malcr, veni, cvocatam, ac duo-
bus ca'lituiii psallcnliuin churis in cielum dcduclam, nii-
ra post se oduris frajjrantia rcliclo.
Et cop. lU. norrat S. Tuisillam, amitam siiam, a S. Fc-
licc Pout. olovo suo, ostcndcule oi inonsionem peipctua)
claritolis, accersilain liac voce: IVhi, quia in huc lc lucis
tnansione rccipiam. Qiinrc fcbri coricplo , Bursiiin rcspi-
ciens, lcsuiu vcnicntcm vidit, cocpitquc clomorc dicons :
Beceditc, rcccdite. lcsus vcnit. Ctimqiic in cum intondcrcl
qucm videbnt, saucta illa onimo corpurc rsl cgrcsio. Duin
vcro corpus eius Iovarc(iir, luugK orotionis usu in cubi-
tis eius el gonibus, camclurum mure Inveuta cst ulidura-
ta culis cxcrcvissc.
El cap. 17. iiarrat Mus.nin pucllam a R. Virgine inw-
n S. loannis. Cip. XXII.
1043
talam od suuin virginum rcBtum , mox puerileB mores ia
8i'nilcs roiiimuinssc, oc Irigesimo posl die, cum plane a
B, Virgine cvocoretur, depressis rcverentcr oculis opcrla
voce clamassc: Ecce, domina, venio; ecce, domina, venio.
In qua voce spiritum tradidit, et ex virgineo corpore ha<
bilalura cum sanclis virginibus excessit.
Ita ad Christum transire anhelabat S. Maria Oigniacea-
SiS. Nam, iit in eius Vita scribit Cardin do Vilriaco lib.2.
rap. 10. ullimo vita; sua; anno propinquaole, iam se ain-
plius continere non valcns aohelabat, suspirabat, prae de-
sidorio clamabat, quasi morae impalioos, rum Dominum
[Chrislum , ciim quo familiariler versabatur) amplcxare-'
lur: iVoto, Domine. ut sine me recedas: non cupio hic mo-
rari amplius. domum ire volo. Et paulo post ciim narras-
set illi revelatum suum Iransiium in c«luni : .Von poluil,
inquil, tunc prx spiritus ebrietate tavere, sed clamans di-
ccbat: Audivi a Domino me ituiam in Sancla sundorum.
0 dulcissimum vocabvluiu! Dic mihi, mea Clemenlia (sic
eniin eius anciltu vocabatwj. quid esl Sancla sancloriHn ?
Lx famula votebal scire quid ex dicliones signipcarent ,
cum neutra id scirel ; sed , ut dixi, spiritu ebria id facie-
but. Et mox : Audicbat ctiam vocem Domini vocantis., et
dicentis: Veni, amica mea, .sponsa mea, columba rnea; iain
coronaberis. lustante vero morte, ut idcm Card. scribilc.
1 1. et seq. Coepit ctara voce el alla canlare , nec ce^savil
spalio dicrum trium el noclium laudare Dcum, hymni car-
iniua suggcrcnle ci ongelo Serapliino ; adtenlantc autem
hora ultiiiia canebat: Quam pulihercs, rex nosler Domi-
ne! Alletuia. lla Sancti vilaui habent io palientia ; inor-
tem, inio immortalilatcm, io desidcrio: quia ad Chrislum
ainorcm suum suspirant. L'nde S. Bcruard. in Form. ho-
iiest. vilae : Sit libi Icsus. inquit, semper in corde, el nun-
quam imago cruci^xi ab animo luo recedat : Htc tibi sit
cibus et potus, dulcedo et consotalio tua : met luum ct de-
sidcrium tuum ; dulccdo et meditulio tua- oralio et con-
templatio tua ; vita et murs. ct resurrcctio tua.
Lege suspiria S. .\ugust. onholanlis od lacluin, iu lib.
.Mi.-dilalionum ct Suliloqtiiorum lom. 9. lege ct iiiiitaresu-
spiria S. Beruordi ad lcsum iu lubilo, ubi lutcr cu.'teia ait:
0 ksu mi dulcissime
Spes suspirantis animx,
Te quxrunt pix lacryme,
Te vluwor tiienlis intimx.
lesu dulcedo cordium,
Fons vivus, lutticn vicnlium,
Excedens omnc gaudium
El omne desiderium.
Quundo cornoslrum visilas,
Tunc lucet eivcritas,
Mundi vilescit vanitas,
El intus fervet charitas.
Icsu mi bone, scntiam
Amoris tui copiam,
Dii tnihi pcr pnrsentiam,
Tuain vidcre gloriam.
Qucm luus amor cbriat,
I^ovit quid Icsus sapiat
Quam fctix esl quem satial!
Son esl ultra quod cupiai.
Ifsu, dccus untjeticum,
In aurc dutre canlicum
In ore mel mirificum,
In cordc ncclar valicum.
Dcsidcro U millics
Mi Icsu, quando venies?
Mc Ixluin qiiundo favies?
Me de te quundo salies?
lam quod qux>ii-i video,
Quod voncupivi teneo.
Ainore lesu tangueo,
El coidc lolus aidco.
O beatuin intendium,
El ardens desiderium!
0 dulce rvfrigrriutn,
Aiiiore Dei filiuiii!
Tu meiUis detcclatio
Amoris consuwmulio.
Tu mea glorialio,
lesu mundi salvatio.
Tu rerum culigaudium,
Ivsu cordis Iripudium,
Toltens omne fastidium,
Mct .ntclar ,mclos ,suavium.
Icsu, corona Martyrum,
El fl'js pcrennis virginum ,
Tu vasli cordi> tiUuui,
Tu dccertanlis prxmium.
Exaudi pteces supplicum,
l^il cxtra le quxiciitium.
Gratia Domim nostbi Iesu CniiSTi ctii om^iibus ^o f^r^ ,|_
BlS ^Syrus, cum oiiiiiibus sancti>\ Ambx ) ,\poslolira> Iillc-
ra; solenl incipcrc el tcrminori ia opprcrolioor galia)
Chrisli. Ilo liic AporaUpsin ( qua; iiistar Epislulsc esl :
undc iuilio soptom Epislulas ad scptom .\siac Episcopos
coutiiict, atqiic hir in ruic tcriiiiaatur instar Epislolx) S.
loauoes eiusduiu opprecatioue coucludii.
1044
CHRONOTAXIS ET ORDO APOCALYPSEOS.
In Apo-
cal. qua'
ter tan-
tum est
ordo in-
versus.
Series
Apocal,
1.
]ll.
SicUTi ProphetfB varias, eliam dc eadem re, vario lem- ^
porc habucruiit revelationes, ac pcr cousequens non ser-
vant scnipnr ordinem lemporis, scd prius futura posterius
enarrant , et vicc versa : ila facit et hic subinde S. loan-
ncs ; verum paicius ci rarius. Magis enim connexa, con-
sequcns ct ordiuala est Apocalypsis quam sit prophelia
Isaise, lercmia; et aliorum Prophelarum. Cuius ratioest,
quod Apocalypsis tola versetur circa hbrum signatum ,
quem vidit loannes cap. 5. ciusque sigilla. Quocirca mi-
EI19 recte nonnulli censent ordinem in Apocalypsi valde
esse confusum et perturbatum: quorum sententia permo-
vit Alcazarum, ut novam comminisceretur interpretatio-
nem, in qua ordinem ct acoluthiam S. loanuis exacte ser-
varet et tueretur, nimirum explicando omuia mystice et
symbolice. Ego utrumque hoc exlremum minus verum, et
cavendum, mediaque via incedendum censeo, ut nimirum
ordo servetur quantura fieri polcst, nec series textus in-
vertatur, nisi necessitas, aut evidcns ratio cogal: ubi ta-
men illa cogit, hysterologiam et inversum esse ordinera
uon invitus admiltam. Hoc aulem raro admodum Ceri, ex JJ
ipsa chronotaxi mox patebit, nimirum tantum in quatuor,
scilicet primo, in septimo angclo, et luba seplinii sigilli,
de quo cap. 11. 13. qui libro signato non praeponendus,
uti reliqua sigilla, sed poslponendus est, idque ex nulura
rei, puta consummationis mundi quam adducit ; unde pro-
prie in eo non est hysterologia, sed recta rerum gerenda-
rura series et ordo. Secundo, in ligatione Satanee a Chri-
sto facta, quaeponenda fuisset iuitio Apocalypsis: et eius-
dem solutione tempore Anlichristi, quae poneuda fuisset
initio capitis undecimi: hic autero ponitur c. 20. ob cau-
sam quam ibi dedi. Tertio, in narratione mortis, resurre-
clionis et ascensionis in caelum Eliae et Henoch ; haec enim
vitaj eorum attexitur c. 11. v.7. cum recto ordine ponen-
da sit c. 19. ante v. 11. Quarto, in visionibus nonnullis,
quae hinc inde identidem interiiciuntur de gloria caelesti
Beatorum, deque iudicio et poeuis inferni reproborum, ut
patet c. 7. V. 15. c. 14. v. 14. c. 15. v, 2. Haec euim pro-
prio ordine , ad finem Apocalypseos spectant; saepius ta-
jncn parliin in sigiUis, partim in libro signato commemo- P
rantur et refricantur: quia scopus Apocalypseos est, per
haec et similia aniraare fideles, tum praesentes, tum futuros
ad tolerantiam et constaDliam in persecutionibus; nihil
autem ita eos animat, atque spes et consideratio gloriae et
coronas cailestis. Rursum, perterrefacere et percellere pec-
catores, tum praesentes, tum fuluros, maxime lempore
Antichristi, cum refrigescetcharitas, et abundabit iniqui-
tas, per coraminationem divini iudicii et pcenaruni infer-
ui. Horum enim consideratio seria et altenla.roaxime abs-
terret et cohibet impios a peccatis. Accipe ergo totius A-
pocalypsis chronotaxin.
Prifflo, tribus primis capitibus recensentur septem epi-
stolae et monita Christi ad septem Episcopos et Ecclesias
Asiae rainoris.
Secundo, cap. 4. et 5. S. loannes per visionera videt li-
brum signatum septera sigillis, in quo descripta vel con-
signata erant ea quae a tempore S. loannis usque ad finem
inundi eventura sunt, et maxirae quae futura sunt sub tem-
pora Anlichristi: nara septem sigilla contiuent ea quae fu- n
tura sunt partim complele, partim inchoate ante Anti-
christum; ipse vero liber signatus continetfuturalempore
Antichristi.Porro sigilla aperiri incipiuut c.Getfiniunlur
c. 10. 8. ibi enim aperlis iam sigillis reseratur liber :quo-
circa a c. 11. usque ad fiuem Apocalypsis, recensentur ea
qiiae in libro signato conscripta, vel repraesentata erant.
Tertio, cap. 6. in primo sigillo, per equum album si-
gnificatur victoria Aposlolorum , et pra;dicatorum Evan-
gelii de gentilismo et gentibus Christo subactis et subi-
gendis. Secundo sigillo, per equum rufum signiCcantur
decem persecutiones fidelium, per decem Imperatores Ro-
manos usque ad Constaatinum. Tertio sigillo, per equum
nigrum significatur arrianismus et hajreses, quae posl per-
seculiones Imperatorum , sub Constantino Magno coepe-
runt Ecclcsiam oppugnare. Quarlo sigillo, per equum
pallidum significatur Muhomet et saraconismus, qui elia-
mnuin Ecclcsiaui pciseqiiitur. Quinlo sigillo, prodeunt a-
niiiite Sanctorum .Martyrum , pftlentes persecutionum fi-
nem et ^indictam. Sixlo sigillo , transit loaunes ad lera-
pora novissima : unde vidct solem obscurari, lunam rubo-
scere , stellas de calo cadere, elc. Quocirca deiuccps us-
que ad finem libri agil de temporibus novissimis, puta de
tempore Anlichristi ut cap. 11. ct deinceps, aut de annis
illis contiguis, illudiiuc proxime praecedentibus, uli facit
ab lioc loco sexli sigilli usque ad c. 11.
Quarto, cap. 7. signantur electi ludaei et Gentiles, ne IV.
plagis Dei eiusque septem angelorum, iam iam in orbera,
id est in irapios,imniittcndis,tangantur. Haecsignatioper-
linet ad sextum sigillum, de quo c. 6. 12. praecedit enim
plagas , quae septimo sigillo coutinentur ; ac consequenter
praecedet Antichristum ; intellige inchoale : ludasi eniniin-
cipient convcrti et signari ante Antichristum ; sed pleue et
universim convertenturetsignabuntur post Antichristura.
Quinto, cap. 8. et 9. apcritur septimum sigillum, pro- V.
deunlque septem angeli septem plagas immiltentes in or-
bem , id esl impios non signatos. Has plagas in genere
et breviter Chrislus pradixit Matth. 24. v. 29. Marci 13.
V. 24. Lucffi 21. v. 25. sed loannes hic parliculatira el si-
gillalim eas enarrat. Huc etiam speclare excidium Raby-
lonis, de qiio c. 17. et 18. censet Ribera. Verum cap, 17.
V. 16. et 17. ostendi illud suo loco et ordine posilura esse,
nec ad sigilla, sed ad librum signatum speclare.
Sexto, cap. 10. S. loannes videt angelum glorioso ha- vi,
bitu, iurantem quod amplius non erit terapus, id est, quod
instet finis mundi: raox reboanf et consonant eidem se-
plem tonitrua.
Deinde v. 8. apertis iam seplera sigillis, iubetur librum
ante signatum nunc apertum devorare. Quocirca hic fi-
niuntur sigilla, et prior pars Apocalypsis, conlinens ea
quae praevia erunt Anlichristo, incipitque secunda, quae
est ipse liber, sive niateria libri: ergo
Seplimo, cap. 11. recenset ea quae libro contineban- \'|i_
tur, quae omnia ad tempus Antichristi pertinent. Itaque
cap. 11. praedicit magnam Ecclesiae et Cdeliura partem
tradendara Anlichristo, ac contra eum cerlaturos Eliam
et Henoch. Hi enim erunt duo capita et principes fidelium
resistentium Antichristo, ac consequenter erunt quasi du-
cesbelli sacricontraAntichrislum,quodsequentibus capi-
tibus describit. Porro quia hoc capile loannes coepit histo-
riara Eliae et Henoch,ne deiis in sequentibus cogatur rur-
suin meutioneni facere;hinceara hoc locopertexit,agilque
de eorum morte , martyrio , resurreelione, asceusione ad
caelum, qua; oniuia posterius contingent, quorum proprius
locus videtur esse, ut ponantur c. 19. ante v. 11. nimirum
ante praelium quod Ghristusgesturus est contraGogelMa-
gog, et Anlichristum. Naro paulo ante eorum stragem oc-
cidentur Elias et Heuoch, resurgent, et ascendent in cae-
lum. Hic etiam, puta t. 15. c. 11. intexit seplimam tu-
bam septimi angeli et septimi sigilli. Haec enim sola inter
sigilla non praeibit tempora Antichristi, sed potius conse-
quetur: comitabitur enira mortem, resurrectionera et a-
scensionem Eliae et Henoch: quocirca illa, aeque ac mors,
resurrectio et ascensio Eliae et Henoch, recto ordine po-
nenda videtur c. 19. ante v. 11. praeit enim Christi victo-
riam et iudicium.
Octavo, describit bellum daemonis cum fidelibus et Ec- vill.
clesia per Antichristum, toto cap. 12.
Nono, cap. 13. describit .\ntichristum, eiusque mores, jx,
praecursorem, sub specie et symbolo duarura bestiarum.
Decimo, c. 14. describit gloriam virginum, qui generose x.
resistent Antichristo. Deinde ea occasione diem iudicii, et
poanas reproborum in gehenna summatim perstringit.
XI.
XII
Cndecimo, c. IS.ellG.Sescribilseptem plagas noTissimas,
Duodecimo, post has sequetur cxcidiuni Babjlonis, de
quo aj^it cap. 17. et 18. indeque iubiliis ct exultalio San-
ctorum, de quo agit inilio c. 19. Dcinde enarrarc incipil
prxlium ChiisU extrcfnum coDlra Antichristum , Gog et
Wa;jo}j, ciusque narrationcm pcrficit c. 20. Ubi altius hu-
iusbelii orif^incm rcpetit, ct orditura lifjatione Salanac iam
anlc millc aniios facla a (Jhristo, qiii solretur inilio rcfjni
ADlichristi, sed inagis in cius liae, cum ad cum Go[; ct
1043
A Magogaliagquegenles adducet.Moi post horum slragem,
describit Christum Tcnientem ad iudicium cxtremum.
Denique c. 21. et 22. gloriam caDlcslis lerusalem, .Mar- xill.
lyribus ct Sanctis gencrooe certanlibus pra?paratam, quam
instar bravii accipient a Cbristo in die iudicii, fuse el gra-
phice depingit.
Ex diclis facile est videre quam recta el exacla sit S.
loanuis acoluthia, ct rerum tcmporisque ordo, quamque
rara; el pauca» ia Apocalypsi sint hysterologise.
lESU CIIRISTO REGl SiECULORmi, DICTATORI APOCALYPSEOS,
A ET Q.
IIYM.NUS EX EIUSDEM SY.NOPSt.
CONriTEMni Domino,quODiambonu8: quoniam in saecu-
lum iiiisericordia eius.
Dicant qui rcdcinpti sunt a Domino: quoniam in sxcu-
lum miscricordia eius.
Dicat nunc Isracl: Quoniam in a;lernum miscricordia eius.
Gaudcns gaudebu in Domioo : et exultabo in Deo ic-
eu meo.
Cap. 1. Apocalypsis Icsu Chrisli: Gratia Tobis et pax ab co qui
est, ct qiii cral, el qui vcnturus cst.
Et a lesu Chrislo, qui est lestis fidelis , primogeuilus
mortuorum, et princeps reguni terra;: qui dilexit nos, et
lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo.
Et fecit nos rcgnum, et saccrdoles Dco el Palri suo:
ipsi gloria el iinperium in sxcula SKCuloruin. Amen.
Ecre vcuit cum uubibus: et vidcbit eum omnis oculus,
et qui eum pupugcrunt.
£t plangeut sc super eiim omnes Iribus terra!:ctiam,Am,
Ego sum u el <,}, priocipium et finis, dicil Duminus Deus,
qui est, et qiii erat, ct qui venturus cst, omnipotens.
Ilgo loanncs frater vester,ct particeps in tribulatione,et
regno.cl paticiilia inChristolcsu, fui in insula qua; appel-
lalur Patlimos: propter vcrbum Dci, et tcstimonium lesu.
Vidi seplcm candelabra aurca, cl io medio seplem can-
delabrorum aurcorum similem filio hominis vestilum po-
dere, ct prxcinctum ad mamillas zona aurea.
Et habcbal in dcxtcra sua slcllas septem, etde ore eius
gladius utraque parle acutus exibat: ct facies cius sicut
aol lucet in virtutc sua.
Et ciim vidis^ciu cum , cecidi ad pcdcs eius tamquam
mortuus. Et posuit dcxtcram siiam super nic, diccus:
Pioli timcre, cgo sum primus et novissimus.
El fui mortiius, ct ecce sum vivcns in ssecula sxculo-
rum : ct habco clavcs morlis cl infurni.
Scribe crgo quaj vidisti, et qua; sunt, el quse oporlet
fieri post ha;c.
Cap. 2. Angi-lo Ephcsi Ecclcsio; scribc : Scio opera tua, et la-
borcm ct palicnliam.
Scd habco adversum tc, quod cbaritatem tuam priraam
reliquisti.
Mcmor eslo il.ique unde excidcris : el age pocnitentiam,
et prima opcra fuc.
Vinccnti dabo cdcrc dc ligno vila;, quod est in paradi-
80 Dci mci.
Et angclo Smyrna; scribe: Scio tribulationem tuam ct
paupcrlalcm, scd divcs cs.
Ilabcbis Iribulnlioncm dicbus dccem : esto Gdclis usque
ad rnortcm, ct dnbo tibi roronnm vil».
Et aiigflo Pcrgami scribc: Scio ubi hnbitns, ubi scdcs
est Salan.T;, ct lencs nomen mcurn : scd habco advcrsus
lc paiicn, quia hobcg lcncntcs doctrinam Nicoloilaruni.
Simililcr picnilcnlinm ngo: si qiio ininus , vcniain libi
cilo, ct piigiuibo ciiin illis in glndiu oris rnci.
Qiii Ii.ibct niircin, uiidinl qiiid Spiritus dicnt Ecclosiis :
Vinccnti dabo inanna abscoiulituiii, ct dnbo illi cnlcnliini
cnndidiim; cl in calculo nomcn scriplum quud ncmuscit,
nisi qui accipit.
Cap. 3. El ungclo Thyatira! scribc: Novi opcra tuo novissiina,
plura prioribiis.
Scd habco adTcrsus te pauca, quia pcrmiltis mulicrcui
lczabel, quse se dicit prophetcn, doccre, et seducere ser-
Tos meos, fornicari, et manducare de idololh\(is.
Ecce miltam eam in lcctuin, ct qui moDchantur cum ca,
in tribulalione maxiina erunt; vobis autem dico: Id qifod
habctis, lcncte donec rcniam.
Et qiii yicerit, et custodierit usque in finem opero mea:
dabo illi potcstatem siiper (jcntes.
Sicut ct cgo accepi a Patre meo: ct dabo illi stellam
matutinam.
Et angclo Sardis scribe : Habcs nomen quod viTas , et
morluus cs.
Esto vigilans el confirma ca;tcra qua; moritura eraiit:
non cnim invenio opcra tun plcna coram Deo mco.
Alioqiii vcniarn ad te tamquam fur: et oescies qua hi>-
ra vcniam ad tc.
Qui viceril.sic Tcslictur Testimentis albis,et non delebo
nomcn eius dc libro Titse : ctconfitebor norocn eius coram
Palre meo, et coram angclis cius.
Et augclo rhiladclphia! scribe : H»c dicit Sanctus ct
Vcrus, qui habet claveni David: Scio quia modicam ha-
bes virlutcm.
Quoniara scrTasti vcrbum paticntia; mea; : etego serva-
bo tc ob hora tcntalionis, qua; vcnturaest in orberu uni-
Tersum, tcntare habitantes in lcrra.
Ecce Tcnio cito: tene quod habes, ut nemo accipiat co-
ronam tuam.
. Qui Ticcrit, faciam illum columnam in templo Dei mei:
et foras non egredietur amplius, et scribam super eum no-
men Dci mei, el nomcn civitalis Oci mci nova; lerusalem,
qua; dcscenditde ca;)o, a l)co mooelnomcn mcum novum.
Et angclo Laodicia; scribe: Hxc dicit Amcn, utioani
frigidus csscs, aut colidus ! scd quia tepidus cs , et nec fri-
gidiis, nec calidus, incipiam te cvomcre ex ore meo.
Quia dicis, Quod divessum, et locuplctalus, et nullius
egco : et ncscis qiiia tu es miscr, el miscrabilis, ct paupcr,
etca;eus,el nudus; su.ndco tibi cmcrca inc niiriiin ignilum.
Ego quos amo, arguo, ct castigo: a;uiuiarc crgo.ct poe-
nitcnliam age.
Qui viccrit, dabo ei sedcre mccum in throno meo: sicut
ego Tici, et sedi cum Patrc mco in throno eius.
Confiteantur Doinino misericordia; cius: et mirabilia e-
ius filiis hominum.
Ecce sedcs posita crat in ca;Io; ct qiii scdcbal similise-Cap. 4,
rat aspcctui Inpidis i.ispidis, ct sardinis : ct iris crat io
circuitu scdis, similis visioui smnrogdina;.
Et in circuitu scdis viginli quatuor scniores, amicti tc-
stibus ulbis et coronis aurcis.
Et iii conspcctu scdis marc Titrcum : el quatuor anima-
lia plcna oculis antc ct rctro.
Aniinal primum similc Iconi, sccundum Titulo, tertiuin
bomiiii, (pinrtiim nqiiila^: singiila hnbi'bant scnasoln-i, ct
rcquicm non hnbcbanf dic ac noctc , diccnlia: Sanctus,
sanclus, sonctiis, Dominus Dcus omnipotcns.
Et viginti qiialuor scniorcs procidcbant, ct mitfcbanl
coronas su.is an(c throniiin, diccntcs: Diginis cs , Dunii-
nc, accipcrc gloriain , et honorciu, et virtutcm; quia tu
crcasti omnin.
El vidi in deitcra scdcntis siiprn thronum, librum scri-Cap. 5.
pluiu iutus cl foris: sigualuiu sigillis soptciu.
1056
Et ego flebam muUum : quoniam iiemo dignus inventus
est apcrire librum, nec videre eum.
Et unus de senioribus dixit miiii: Ne Heveris; ecce vi-
cil leo de tribu luda, radix David, aperire librum, el sol-
vere septem signacula eius.
Et ecce Agnum slantcm, lamquam occisum, habenlem
cornua seplem, ct oculos seplcm: et venit, el accepil de
dexlera scdentis in ihrono librum.
Et cum aperuisset librura ; quatuor animalia et viginti
quatuor seniores cantabaul canlicura novum, diceutes:
Dignus es, Domine, accipere librum.et aperire signacu-
la eius : quoniam occisus es, el redemisti nos Deo in san-
guine tuo, ex omni tribu, et lingua, et populo, et natione.
Et vidi, et audivi vocem angelorura mullonini iu circui-
tu throni, et animalium et seniorum : et eiat numerus eo-
rum millia milliura.
Dicentium vocc magna: Dignus est Agnus qui occisus
est accipere virtulem,et divinitalem, et sapitntiam, ct for-
litudinem, cl honorem, et gluriam, et benediclionem.
Cap. G. Et cum aperuisset Agous sigillum primum, ecce equus
albus, et qui sedebat super illum, habebat arcum, el da-
ta est ei corona, et exivit vinccns ul vinceret.
Cum secundum, exivit alius equus rufus, et qui sedebat
super illum , datum est ei ut sun.eret pacem de terra , et
ut invicem se interficiant, et datus esl ei gladius magnus.
Cum lertium , ecce equus niger , et qui sedcbat super
illum, habebat slalerara in manu sua.
Cum quartum, ecce equus pallidus, et qui sedebat su-
per eum, nomen illi mors, el infernus sequebatur eura.
Cum quinlum, vidi subtus altare anin>as interfectorura
propler verbum Dei, clamantes : Usquequo, Doraine, noa
vindieas sanguinera noslrum.
Et dataj siint illis singulis slolaj albae, et dictum est il-
lis ut requicscereut adhuc tempus modicura : donec com-
pleanlur conservi eorura, et fratres eorum, qui iuterficien-
di sunt sicut et illi-
Cum sextum, ecce terrje molus magnus factus est, et
sol factus est niger tamquam saccus cilicinus , et luna
tola facta est sicut sanguis.
Et stcUse de ca;Io ceciderunl, et cselum recessit sicut li-
ber involutus: et rcges.et principes.el diviles,el forles abs-
conderunl se in speluncis, et in petris montium dicenles :
Cadilc super nos, et abscoudite nos ab ira Agni; quis
euiin poterit slare?
Confitebor tibi, Domine, in toto corde meo: in coneilio
iustorum et congregatione.
Magna opera Domini : exquisila in omnes Toliinlates eius.
Confessio et magnificentia opus eius: etiustilia eiusma-
net in saeeuluin saculi.
Cap. 7. Et vidi angelum abortu solisclamanlem : Nolile uoce-
re lerrae et inari, neque arboribus, quoadusque signemus
servos Dei nostii in frontibus eorum.
Et audivi numerum signalorum: centum quadraginta
qiiatuor millia signati ex omni tribu filiorum Israel.
Post haec vidi turbam magnain , quara dinumerare ne-
nio polerat, ex omnibus gentibus, el tribubus, et populis,
el linguis, slanlcs anle throuum, et in conspeclu Agni,a-
niicti slolis aibis, et palmae in manibus eorum.
Et dixil inihi angelus : Hi sunt qui venerunt de tribula-
lione inagiia; ct laverunt stolas suas, et dealbaverunt eas
in sanguine agui.
Ideo suntante thronum Dei, et serviiint ei die ac nocte
intemplo eius : et quisedet in throno.habitabitsuperillos.
QuDuiam Agnus qui in medio throni est, regel illos, et
deducet eos ad vila; fonles aquarum : et abslerget Deus o-
mem lacrymam ab oeulis eorum.
Cap. 8. Et cum aperuissrl sigilliira seplimum, factum est silen-
tium io caelo, quasi inedia bora.
Et vidi septein angilos stantes in conspectu Dei; et da-
tae sunl illis septpm lubae.
El facla sunt Lonilrua et voces, et fulgura, et terrae mo-
tus magnus.
El primus angelus tuba cecinit, et facta est grando et
iguis, raista io sanguiue, et missus est in terram, et ter-
lia pars lerrje combusla cst, et terlia pars arborum con-
cremata est, et omne focnum viride combuslum est.
Etsccundus angelu8cccinit,et tamqiiam inons magnus
missus est in mare; et facla est tertia pars maris san-
guis, et tertia pars piscium et naviuin inlcriit.
£l tertius cecinit , et cecidit slella ardcns , cui nomen
Absyntbiura in tertiara partera fluminuin, eamque vertit
in absynthium, indeque multi hominuir. niortui sunt.
Et quartus cecinit, et percussa est tcrtia pars solis, lu-
nae et stellarura.
Domine Dominus nosler, quam admirabile est nomen
tuum iu universa terro!
Magnus Dominus el laudabilis uimis, qui dominatur ter-
rae, inari et oranibus abyssis : quoniara elevata est mogni-
ficentia tua super caclos.
£t audivi vocem aquila: volontis per racdium cxli : Vae,
vae, va;, habilantibus in terra I
£t quinlus cecinit, et slella cadens aperuil puteum a-Cap. 9.
byssi, el exierunl locustaj, ul cruciarent eos, qui Donha-
bcnt signura Dei in frontibus.
In diebus illis quaerent boraines mortem,et Don iDTcnieQt.
Locuslae similes erant equis paralis in praelium, habe-
bant facies horainum, coronas aureas in capite, capillos
mulierum, dentes leonum, loricas ferreas, caudas scorpio-
num; et super se regem abyssi, nomine Aboddon.
Et sextus cecioit, et soluti sunt quatuor angeli ligati ia
Euphrate, ut occiderent terliam partera homiuum.
Etnuinerus equestrisexercitus, vicies millies dena raillia.
Et vidi equos,et equites qui babebant loricas igneas,hya-
cinlhinas et sulphureas. Et capita equorura quasi capita
leouum ; et de ore eorum procedit iguis,fumus et sulphur.
Misericordiam et iudicium cantabo tibi, Domine: Quo*
niam Dominus excelsus, terribilis, rex inagnus super o-
mnem terram.
Qui fecit magnalia ia jEgyplo, mirabilia in terra Cham,
terribilia in mari Rubro.
Et vidi alium angelum fortem, descendcntem de caelo, Cap.lO.
amictum nube, et iris ia capite eius : et facies eius erat ut
sol, et pedes eius tamquam columna ignis.
Et iuravil per viventem ia saecula saeculorum : quia tem-
pus non eril amplius.
Et dixit mihi : Accipe librum et devora ; et accepi, et de-
voravi, et erat in ore meo tamquam mel dulce, sedaina-
ricatus est venter meus.
Dictuin est mihi : Metire templum, non atrium quodcap.ll.
foris est; quia datum esl Gentibus, et calcabunt sanctam
civitatem mensibus quadraginla duobus.
El dabu duobus teslibus meis: et prophetabunt diebus
mille diicenlis sexaginla, amicti saccis.
Hi sunt duK olivce.et duo candelabra: inconspectu Do-
mini terraj stantes.
Et si quis voluerit eos nocere,ignis exiel de ore eorum,
et devorabit inimicos eorum: et si quis voluerit eos laede-
re, sic oportet eum occidi.
Etcuinfinierint lestimonium,bestia occidet eos: et post
tres dies intravit spiritus vitae in eos, et resurrexerunt.
Et audiverunt vocem raagnara de caelo, dicentera eis :
Aseendite hue ; et ascenderunt in caelum in nube, et vide-
runt illos inimici eorum.
Et factus est terrae inotus magnus : et tertio pars civi-
latis cecidit, et occisa sunl septem hominum millia.
Et septimus angelus tuba cecinit; et factae sunt voces
magnae in ca;Io, dicentes :
Factum estregnum huius mundi, Doraini nostrietChri-
sti eius; et rcguabit in saccula saeculorura. Amen.
Et apertum est lemplum Dei in caelo, et visa est arca
teslaraenti eius in lemplo eius: et facta sunt fulgura, et
voces, et terr» motus, etgrando magaa.
Laetamini in Doraino, el exullate iusti: et gloriamini o-
mnes recii corde.
Quis loquctur poteutias Domini, audilas faciet omncs
laiides eius?
Beali qui custodiunt iudicium, et faciunt iuslitiam in
omni teiiipore.
Cap.l2. Et signum mafjnum opparuit in csclo: mulier amicla so-
le, et luDO 8iib pidibus eius, ct in capite eius corona sicl-
larum duodeciiii.
Et ecce diaro mofjnus rufus, habens capila seplem , et
rornua decem, et coiido lrali(bat lorlioin parlem «lclia-
rum, stetil iil devoruret filium qwein parilura erat niulier:
et peperil, et roplus cst liliijs eius ad Dcuin.
Et faclum est pralium mai^num iu ca-lo : Michacl cl an-
geli eius pra-liabanlur ciim dracone, el draco piignabal ,
ct angcli eiiis, cl uon valuerunt, neque locus iu?entu8 est
eorum ampliiis in rx'lo.
Proplerca laetamini cili, et qui habilalis in eis.
Va; lerra; ct mari ! qnia dcsrcndil diubolus ad vos, ha-
bcns iram inofjnain, scicns quod modiriiin lcnipus habet.
Et dota; suiit mulieri ala; duaj aquiliD, ut fugeret io so-
liludinero.
Et misit serprns ex ore siio post miiliercm, aquam lam-
qnain (liimen: ut cam facerct Irahi a flumine.
El adiiivit lerra miilicrem , et aperuil os suum : et ab-
sorbiiit fliimcn, quod misit draco dc ore siio
Et vidi de niari besiiam ascendrnlcni, liabcntcm capila
seplcm, ct cornuo dccem : super cornua eius decein dia-
demata, et supcr ropila cius nomina llasphemiae.
Cap.13. Et vidi unum de copilibus suis qiiaSi occisum in mor-
tom : ct plaga inorlis eius curato cst. Et adinirala est u-
niversa lerra posl bcsliam.
Et cst datiim illi bcllum facere cum sanclis, et Tincere
oos: et dala est illi potcslas in omncm tribum , et popu-
lum, et linguam, cl gcntem.
Et vidi uliom bcstiain asccndenlem de lerra: el habe-
bat coroua duo, similia Agni, el loqiicbatur sicut draco.
Et fecil signa magno: ut etiain igncm faccrct de ca;Io
descendcrc iu tcrram, iii conspcclu hoininum.
Et facict ne quis possit cinere aut venderc; nisi qui ha-
bet characlcrcin, aut Doinen brslia;, aul numerum nomi-
nis cius, cl nuincrus eius sexcenti scxaginla sex.
Cap.14. Et vidi.cteccc Agnusstabalsupramontem Sion: ctcum
co ceutum quadraginla quatuor inillia ; habentcs noniea
cius, et nomen Patris eius scriplumin frontibussuis.
Et canlabanl quosi canticuiii novum onte sedcin , et
nnle quatuor animolia et seniores: el ncino poleral dice-
rc canlicum , nisi illo cenlum quadragiula quatuor niil-
lia, qui cinpli sunt dc lcrra.
Hi siinl qiii ciim mulieribus non sunt coinquinatl, vir-
giiies cniin sunt : lii scquiiutur Agnum quocunique ieril;
lii empli sunl cx hominibus priiniliai Dco et Agno.
Et in orc coruin non cst invcntum mcndacium : sine
niacula enim sunt anle thronum Dci.
Et vidi altcriiin nngclum clamantcm : Timctc Domi-
num, ct dalc illi hnnorem, qiiio vcnil liora iudicii cius.
Adoratc cuin qui fccil railiim , ct terram , niare, et o-
mnia qiin; in ris suul, ct funlos ot|uorum.
Si quis adoravcrit bcsliam, rriiriabilur igne ct sulphu-
re in conspcclii ongclorum sonrloriiin: ctfunius lornicu-
torum coriiin asccndct in saicula saceulorum.
El audivi vuccin dc cado, dirriitcm mihi : Scribc: Bcati
morliii qiii in Dnmiiio inuriuntiir.
Amodo iam dicil Spiritiis , ul requicscant a laboribus
suis : oprra eniin illorum srquiinlur illos.
Et misit anp;cliis falrciu siioin nrutom in lcrram:cl vin-
dcmiavit viiicom lcrra',et misil in lariiiii iraj Dci magiuim.
Et calcotus cst lociis citra civilatrin : ct cxivit saii-
guis do lacu usquo ad fricnos cquorum pcr stadia mille
Kcxcenta.
Exurgat Drus , rl dissipcnlur inimici cius , ct fugiant
qiii odrriint cum n focieeiiis.
Et vidi loinqiioiii iiiare vitrcum mistum ignc , ct cos
qui viccrunl bcsliam ct imoj;incin cius , ct numerum
uomiuis eius stanlcs siipcr uiaro vilrcum , habcntes cl-
tliaras Dci.
Et canlantrs c.inticum Mosi «rrvi Dri.el ranlicum .Vgni,
diccnlc8:MHi;iin ct iiiirabilin siinl oprrn liin.Dominc.Dcus
omuipolens; iuslne ct vrra> sunt via' lua?, llcx s.Tjciilorum.
(> lis Dou tiuicbit le , Domiuc , ct maguificabit uoiuca
Cap.lS
1047
tuum ? quia solus pius cs.
Quoniam omneg gentes venient , et sdorabunt io con-
spectu tuo; qiioniom iudicia tua manifesla sunt.
Et aiidivi vorcm magnam dc lcinplo diccnlcm sfpteni Cap. 16.
angelis: lte,cl clTiinditescptera phialasira:Dri in Irrram.
El abiit priinus, et rfrudil phialam siiom in lcrrain: et
facliiin cst vuliius sxvum el pessimum in homiiics qui ha-
bebant characterem bcstix , et io eos qui adoraveruut i-
mofjinem eiiis.
Et secuodus angelus c fTudil phialam suam in marc; et
factiis csl sangiiis tamquam mortui; ct omnis aniina vi-
vens, inorlua rsl in maris.
El tcrtiiis tlTudit pliialam suam siipcr flumina , et su-
per fonles aquariim ; ct farlus esl sangiiis.
Et audivi angclum aqnarum dircniem : lustuses, Do-
miiie, qui es, ct qui eras sanctus, quia hi-c iudirasti.
El quartiis angclus rfTudit phialain suam in solcm , et
datum est illi a-stii aflligcre homines, et igni.
Elqiiinlus angelus effudit phialam suam siipcr scde«»n
bcslia;: el factum cst rcgnum cius lencbrosum , et com-
mandiiravcrunt linfjuas siias pra: duloie.
Et sextiis angrlus elTudit phialam suam i/i flumen illud
magnum Euphratem ; et siccavil aquam cius , ut pra?pa-
rarctur via regibus ab ortu solis.
Et scplimus ongrlus rlTudit phialam suam in aerem; ct
cxivit vox ina<jna de lcmplo a throno.dicrns: Faclum cst.
Et graudo ma.^jna sicut talentum desccndii dc caelo in
bomines : et blasplicmaverunl Deura.
lubilale Dro, oninis lerra, psalraum dicite nomini eius:
date gloriain Iaudi*cius.
Dicile Deo : Qiiam terribilia sunt opcra tua , Domine !
omnis tcrra odorct te.
Venite et videte opera Dei ; terribilis ia coasiliis super
Clios hominum.
Et abstulit me in spirilu in desertum, et vidi muliercm Cap. 1 7.
scdentem super bcsliam coccineam , plcnam nominibus
blasphcmia;, habcnlcm capita septem,ct cornua drccm.
El in fronle eius nomcn scriptum, myslerium; Bab\lua
magna, malcr foruicalionum cl abominationum tcrr.Te.
Et vidi inulicrem ebriain dc sanguine Sanclorum, elde
sanguinc Marlyrum lesu ; et mirolus sum , cum vidisscm
illom, admiralione magna.
Et hic cst sensus, qiii habct sapienliam ; sepicin rapi-
ta, seplcm monles sunt , super quos mulier scdel , et re-
ges scptcm siinl.
Quinqiie ceridcrunt , uniisesl, ct alius nondum vcnit ;
et cum vcncrit, oportct illum brevc tempus inancre.
Et dcccm cornua qiia; vidisti , decein regcs suot , qui
rernum nonduin nccrprrunl ; sed poteslatcin tamquaui
regcs una hora accipirnt posl brstiam.
Hi cuin .\gno pugnabunl, et .Vgniis vincet illos ; qiio-
niam Doniiniis dominorum rst, cl Hci rcgum,etqui cuin
illo sunt, vocati, clccti, ct fidclcs.
El vidi aliiim angrlum clainanlrm; Cccidil, cocidil Ca-Cap.l8.
bylon magna, cl farta est habiiatio dajinoniorum , ct cu-
stodia oiiinis spiritus immundi , et custodia omois volu-
cris immunda» cl odibilis.
Quoniniii pcrvcncrunl prccala eiiis usquc ad cslum.ct
rccordnlua csl Deus iniqiiilalum eiiis.
Qdanlum glorilicavit sr, et in drliriis fuit, tnnlum da-
tc illi torinciitiiin cl hirtum ; qiiia in rordr suo diril:Se-
dco rrgina, ct vidua non siiin, ct luctum non vidcbo.
Ideo in unn die Tcnirnl plog.t! rius, mors, cl luclus, et
famcs, cl igni coinburctur ; quia forlis est Dcus , qui iu-
dicabit illom.
Exulln supcr cam, c.Tlum, cl sancti .Vposloli cl Prophe-
la>; quoninin itidicavit Dcus iiidirium vcslrum dc illn.
El oudivi vorcin turb.-p mogn.T diccnlis : AIIrluia.(iaii-Cap.l9.
deainus ct cxultcmus,ct dcmus glorinm ci; quia vcucrunt
iiiipli.x» .\gni, ct uxorcius pra;parnvil se.
El doliim cst illi ul cooperiat sc byssino splcndcnti ct
randido; byssiniim enim iuslifirotioncs sunt saiiclorum.
Et dixil : Srribc : Hcnli qiii ad cccnom niipliarum .Vgni
Tocali sunt; ct dicil luihi: Hxc vcrba Dci vcra suut.
ms
Et cecidi ante pedes cius, ut adorarera eum. Et dicit
mihi : Vide ne feceris , conservus tuus suni , et fratrum
tuoruin babenliurn testimouium lesu : Dcura adora. Te-
stinionium enim Iesu,est spiritus prophetiae.
Et vidi caelum apertum , et ecce equus albus; et qui
sedebat super eum , vocabalur Fidelis et Verax ; et cura
iustilia iudicat et pugnat.
Oculi eius sicut tlarama ignis; vestitus erat vesteasper-
sa sanguine.
Et exercilus qui sunt in crelo sequebantur eura in equis
albis, vestiti byssino : et de ore eius procedil gladius ex u-
traque parte aculus. Et ipse reget genlesin virga ferrea.
Et habet iu vestiniento et in femore suo scriptura: Rex
regum, et Dominus dominantium.
Can.20. ^' ^'"^' angelum clamantem avibus: Venite ad ccenam
magnam, ut manducetis carnes regura, liberorum et ser-
vorum.
Etapprehensa esl bestia, et pseudoprophela; vivi mis-
si sunt hi duo in stagnum ignis ardentis sulphure. Et cae-
teri occisi sunt in gladio.
Deus ultionum Uominus: Deus ullionum libere egit.
Exaltare qui iudicas terram ; redde retributionem su-
perbis.
Et vidi angelum, qui ligavit Satanam per mille annos.
Et vidi aninias decollalorum proptcr testimonium lesu,
et regnaverunt cum Christo mille annis : Haec est resur-
rectio prima.
Et cum consummati fuerint mille anni, solvetur Sata-
nas de carcere suo ; et exibit, et seducet Gentes, quae sunt
super quatuor angulos terra?, Gog et IMagog.
Et congregabit eos in prajliuni ; quorura nuraerus est
sicut arena maris.
Et descendit ignis a Deo de ca;lo ; et devoravit eos.
Et vidi thronum magnum candidura , et sedentem su-
per eum; a cuius conspeclu fugit terra, et caelum, et lo-
cus non est invenlus eis.
Et vidi raortuos, magnos et pusilios, stantes in conspe-
ctu throni : et libri aperti sunt.
Et alius liber aperlus est, qui est vitae ; et iudicati sunt
mortui es his quae scripta erant in libris secundum ope-
ra ipsorum.
Et qui non invenlus est in libro vilae scriptus, raissus
est in stagnum ignis.
Haec dies quara fecit Dorainus: exultemus, et laete-
mur in ea.
Cap.2l. Et ego loannes vidi sanctam civitatem lerusalem no-
vam , descendentera de caelo a Deo ; paratara sicutsponsara
ornalam viro suo.
Et audivi vocem magnam de throno dicentem : Ecce la-
bernaculum Dei cum hominibus, et habitabit cum eis.
Et ipsi populus eius erunt; et ipse Deus cura eis erit
eorum Deus.
Et absterget Deus omnem lacrymam ab oculis eorura,
et mors ultra non erit, neque luctus, neque claraor, ne-
que dolor erit ultra, quia prima abierunt.
Qui vicerit, possidebit haec; et ero illi Deus, el illeerit
niihi filius.
Timidis autera , et incredulis, et execratis, et homici-
dis,et fornicatoribus,et veneficis,et idololatris, et omnibus
mendacibus; pars illorum erit in stagno ardenti igne et
Bulphure; quod est niors secunda.
Et civilas habebat murum raagnum, et altum, haben-
lem portas duodecim, et nomina ioscripta; quae sunt no-
luina duodecim tribuum filiorum Israel.
Ab Oriente portae tres, et ab Aquilone portae Ires; et ab
Austro portae tres, et ab Occasu porta2 tres.
Et murus civitatis habens fundamenta duodecim ; et in
ipsis duodecim uomina duodecim Apostolorum Agoi.
Civitas in quadro posita est; longitudo, et latiludo, et
altitudo eius squalia sunt.
Et erat structura muri eius ex lapide iaspide; ipsa ve-
ro civifas aurum mundum, simile vilro mundo.
Et fundamenta rauricivitalis omni lapide pretioso orna-
ta; fundamentum primum iaspis; secundum, sapphirus;
tertium, chalcedonius; quartum, smaragdus; quinlura,'
sardonyx; scxtum, sardius; septimura, chrysolithus; o-
ctavum, beryllus ; nonum, topazius ; decimum, chrysopra-
sus; undecimum, hyacinthus; duodecimum, ametbyslus.
Et templura non vidi in ea : Dominus enira Deus omui-
potens templura illius est, et Agnus.
Et civitas non eget sole, neque luna, ut luceant in ea;
nam claritas Dei illuminavit eam.
Et ambulabunt gentes in lumine eius; et reges terrae
afTerent gloriam suam et honoreni in illam.
Non intrabit in eam aliquod coinquinatiim, aut aborai-
nationem faciens et mendacium ; nisi qui scripti sunt ia
libro vitaj Agni.
Bcati qui habitant in domo tua,Doraine : in saecula saecu-
lorum laudabunt te.
Et ostendit mihi fluvium aquae vitae , splendidum tam-
quam chrystallura; procedenlem de sede Dei et Agni.
Et in medio plateae eius, et ex utraque parte fluminis li-Cap.2J.
gnum vitae, afTerens fructus duodecim ; per menses siogu-
los reddens fructum suura , et folia ligni ad sauitalem
gentium.
Et omne maledictum non eritamplius; et sedes Dei et
Agni in illa erunt, et servi eius servient illi.
Et videbunt faclera eius, et nornen eius in frontibus eo-
rura, el regnabunt in saecula saeculorura.
Qui nocet, noceat adhuc ; et qui in sordibus est, sorde-
scat adhuc: et qui iustus est , iustificetur adhuc; et san-
ctus santiQcetur adhuc.
Ecce venio cito; et raerces mea mecura est, reddere u-
nicuique secundum opera sua,
Ego sum aet<.j:priinusetnovissimus, principiumet Gnis.
Beati qui lavant stolas suas, ut sit poteslas eoruin in li-
gno vitae, et per portas intrent in civitatem.
Ego lesus roisi angelum meum testificari vobis haec in
Ecclesiis: Ego sum radix et genus David, stella splendi-
da et matutina.
Et spiritus et sponsa dicunt: Veni; et qui audit, dicat:
Veui. El qui sitit, veniat. £t qui vult, accipiat aquam vi-
tae gratis.
Dicit qui testinionium perhibet islorura: Etiam venio
cito. Amen.
Veni, Domine lesu, veni et deduc nos a mundi turbini-
bus.a mari hoc procelloso.in quo tot lantiqueuaufragium
faciunt,in portura salutis.Veoi, DomineIesu,et traduc nos
a saeculo hoc neqiiara in regnum tuum caeleste; traducnos
a vita hac mortali, imo a morte vitali, in qua filii Adaj
continue morimur, gemimus et suspiramus gemitibus ine-
narrabilibus, in paradisum tuura, in quo, et ad quem pri-
mitus condidisti nos. Veni, Domine, veni lesu , transfer
noa ab exilio hoc in patriam , a terra in caelum , a morte
in vilam, a tempore in aeternitatera, a raortalitatein bea-
tam immortalilalem, ut cautet tibi gloria raea : Conscidi-
sti saecum meum, et circumdedisti me Ixtilia. Veni , mi
lesu ; veni, salus et redemplio nostra ; veui, amor noster,
gaudium nostrura , spiritus oria nostri, luraen oculorum
nostrorum. Trahe nos post te, curremus in odorera un-
guentorum tuoriim, ut in caelesti lerusalem conscribamur
cives sanctoruni, domestici Dei, filii et haeredes tui. Ad hoc
enim nos ab aeterno ante tempora saecularia praedestina-
sti : ad hoc nos in tempore a te constituto creasti , rede-
misti, vocasli et iustificasti, ut post hocce tempus in tuo
regno, in tua sancta civitate, in omnia saecula nos magni-
ficares et glorificares. Veni ergo, veni, ostende nobis fa-
ciem tuani : sequamur te quocumque ieris, fruamur te iu-
giter, qui mundo frui nec possumus, nec volumus; quia
tu es pars hajreditatis nostriE, et calicis nostri. Eia, Do-
mine, aspiret dies tua, et inclinentur umbrae. Quid enitn
mihi est in ca;lo, et a le quid volui super lerram, Deus cor-
dis mei, et pais mea Deus iu aternum? veni, desiderium
collium aeternorum; veni, exullalio et iubilus cordis no-
stri. 0 vera charilas. chara sanctitas , sancta felicitas,
felix Kternilas noslra! Amen.
mm\ lOCORlM SACR/E SCRIPTIB^
Q D ^
IN COMMENT. ACT. APOST. EXPLICiNTUR , VEL ELUCIDANTUR
Prior numcrus paginam, secundus rolumiiam desi[^nal: lilerae addilae eas, quK
columnis intcriecta aunt denotant.
EX CENESr.
CiP.12.v.l .Exi de terra lua, ct de coenalione tua. 120 a 2
M.23.AGiosublegmini3 usque ad corrigiam.18 I b 2
49. S.Vasa ioiquitatis bcllaDtia. H9b2
EX EXODO.
Cap. 7.T. l.Ecce coDstilui le Deum Piiaraonis. 199 a 1
22.28. Diis non delrahes. 245 bl
33.19. Ostcndam libi omne bnuum. 249 b 1
EX LEVITICO.
Cap.l3.v. 1 l.Contaminaliit cum sacerdos. 162 d 2
EX DEUTERONOMIO.
Csp.l8v.15.Ego ultor exislam. 87 a I
23.l7.N(in erit merelrix de filiabus Israel. 109 b 1
31. 2,NoM possuni ultra egredi et ingredi. 52 c 1
33. 3.Qiii appropinqiiant ppdilius eius, accipieDt.262 a I
EX LIBRO lUDlCUM.
Cap.H.v. C.Irruit Spiriliis Domini in Samson. 90 d l
EX LIBRO II. REGU.W.
Cap.ll.v, 2.E.\ceplo sprmonc Uriae Ileth.i;!. I92d2
EX LIBRO III. REGU.\I.
Cap.l7.v. 1 .Vivit Dominus in cuiiis conspectu sum. 71 bl
EX LIBRO II. PARALIPO.MENON.
Csp.l. v.lO.Ut ingrpdiar el egrediar corampopulo tuo. 52 c 1
EX LIBRO II. ESDR.-E.
Cap.ll.v.22.Episcopus Leviiariim. 52 b 1
EX LIBRO TOBI^E.
C8p.l2.v. t9.Videbar quidem vohiscum niaDducare' 39 d 3
EX PSALMIS.
P»al.2. V. (.Quare fremuerunt Gentes , et populi. 92 a 2
Convenerunlinuuumadversiis Domiaum. 92 b 2
7.Filiu$ meiis es tii, ego bodle geoui te. 193 d 1
4. r.Quis ostendet nohls bona ? 151 al
7. M.Et in eo paravjt vasa morti«. 149b2
15. S.Qiinniam a dextris est mihi ne commovear. 71 c 1
lO.Qiioniam non derelinqncs animam meam. 7l a 2
Jiid Notas mihi fecisti vias ^ilae. 72 al
Ibid. Adimplelils mc Islitla cum vultu tuo. 72 a 2
17. 5.Clrcumd(dcriint nie diilorcs mortis. 70 c 2
59. S.Osteod stl popiilo liio dura. 151 a 1
67.32-^"lhlopja pra;veniel manus eiiis Deo. 141 b 2
70.20. Quantas osleadisli mibl Irbiilatlones. 151 al
EX NOV
EX S. MATTII.F.O.
Cap.l. T.!5.Non cognosceliat eani , donec peperit. 73 b 2
3. 15.Sic enim decct nos implere omnem. 249 b i
IG.Vidit Spiritiim DpI desccndcntem sicut. CO c 1
6. I3.EI ne nos Inducas in tenlalloncm. 103bl
9. 8. Tlmupnint turlia:. 76 b 2
lO.IG.Estole siinplices slcut coIumbaE. 78 d 2
1 l.23.Forle manslssent usque in biinc dlem. 140 d I
16.23.Vade po«t me, Satana. 103 dl
26. 8.Discipuli jndignali «unt, diceutei. 122 d 1
EX S. LUCA.
Cip.2- v.22.Poslquam inipleli sunt dies purgatiODls. 56 a 1
6. 26.AppreliPndit oiiincs stiipor. 76 b 2
7. SS.Slans retro secus pcdes ciiis. 148 a2
24.50.EIevatis maniluis siiis bpnedixit eii. 44 a I
F.X S. lOANNE.
Cap.l. v.M.VIdimui gluriam eius quasi unigcnili. 60 b I
2I.EIIas es tu? 73 c I
4. 20.Palrps nostri in monte lioc aduraverunt. 142 a I
(. 70 Ex voliis iiniis diulioliis est. 191 b2
14.l6.Ego rogalio Patreni, Pt al iiin Paraclltum. 40 d 2
23.Mansionem apiid cum racicmui. 63 a I
17. 3.ilxc est autciu vita xtcrna.ut cpgnoicaat. 195 a 2
VOL. X.
296 a 1
91 d 1-206 a 2
191 c2
137 c2
4;'d 1
5Sb I
iliidem
108. G.Conslitue super eum peccalorem. SldJ
/bid. Diaholiis sui adeMrlseius.cimi iudicatur. 52 t 1
109. I.Dixlt DoniiausDoniioomeo: Sedeadeiiris. 73 dl
Ibid. Dooec ponam inim:cos luos scabellum. 73 a 2
III. 9.1usiilia eius manel m sjBCulum saeciili. I65b2
1 1 7.22.Lapidcm quem reprobaverunl aedificaoies. 90 c 2
118.74.Qiii timent le,vldebunt nie, et la;iabuntur. 82 d l
l09.Aulnia mea in manihus meis semper. 207 d 2
124. In tuls iustificatiouilius doce me. 92 a 1
128. 1 .Sspe expugnaverunt me a iuventule mea. 1 53 d 1
131. 2.Si inlroicro in laliernaciilum domus me* 123 d 2
EX LIBRO PROVERBIORUM.
Cap.3. V. 9.nonora Deum de lua suhsiantia.
18. lO.Turris fortisslma nomen Domioi.
EX ECCLE.SIASTE.
Cap.l2.v.l3.Hoc est enlm omuis hnmo.
Ex LiBRo sapientij:.
Cap.8. v.l2.Manus ori siio impooeot.
1 1 .23.Momeotum staierx.
EX ECCLESIASTICO.
Cap.l7.v.24.Sla in sorte proposifonis el orationis.
Ibid. lu partes vade secuII sancti.
20. SO.Qui operaliir iiKtiiiam , ipse exallabilur. iGo c 2
49. 18.0ssa ipilus visitatasuot, et posl mortem. 5! a t
EX ISAIA.
Cap.l8.v.2.!le, aogell veloces, ad genlem convuliam.lSl c I
49. 3. Servus meus, es tu, Israel. 131 c 2
6. Posiii le in Iiicem Genliuro. 194 d 2
53. 7. In hiim:lltale ludiclum elus siiblatuni est. 51 a t
55. Miserlcordias Davld Gdeles. 194 b I
66. 1 . Quis est iste lopiis quiptls meac ? 124 c 1
EX lEREMIA.
Cap.25.v. l2.Cuin impleti riiprlni spplnag'ota anoi. 56 a 1
EX EZECIIIELE.
Cap.34.v.23.Suscitabo snper eos serviim mcum David 13 1 c 2
EX DANIELE.
Cap.3. v.44 Conruadantur omuesquiostenduut servis. 151 al
EX AMOS.
Cap.6. v. 5.Putaveruot se hahere vasa cantici. 149 bl
EX ZACMARIA.
Cap.3. v. l.Salan stabat a dextns eius, ut adversar 103 c 1
0 TESTAIVJENTO
EX EPISTOLA AD ROMANOS.
Cap.l5.v. S.Christus est minisler circnnicisionii. 87 c I
EX I. AD CORI.NTIll S.
Cap. lO.v. 1 7.Qiioniam uuiis panls, uuum corpus niuili. 75 b 2
13.15. Malor aulem horum est chariias. 2 75 c 2
15 52. Si seciindum hnniincm ad heslias Epbesi. i 73 a 2
16. 8. Permauoho Eplipsl iisqiiP ad Pt'olecoslen.239 c l
EX II. AD CORINTIIIOS.
Cap.3. V. 9.Si ministralio damnat:oois gloria est. llSbl
EX EPISTOLA AD PIIILIPPENSES
Cap.2. V. l7.Sed ctsi imninlor siiper sacnficium. 30 a 2
EX I. AD TIMOTIIEUM.
Cap.4. V. M.Qua; dala est tihi pcr imposilionem. 202 d I
EX EPISTOLA AD IIEBR.tOS
Cap.l l.v.33.Sancli prr fidein operati suut luilitiam. 165 c 2
ll.37.Sprti tiini. tpniati siinl. 250 a I
EX EPIST. CATIIOLICA S. lACOBI.
Cap. l.v. 2.Cuni in varias Ipnlationes incideritii. ibidera
EX I. EPIST. S. PETRI.
Cap 5. V. 5.0mnps invioom biimililaiem insiouate. 2l5dl
EX EPISTOLV I, S lOANNlS.
Cap.3. v.l5.0moii bomicida non hiiliel vitamxternam. 195 b 2
EX APOCALYPSI.
Cap.3. V. 4.II«bct pauca uomioa iD Sardit 49 d 2
I N D E X
RERilU ET VERBOUUIH MEMORABILIUM
QVm m COMMEOTARU ACT. APOST. CONTINENTUR.
AARON viiulum aureum fieri permittens an excu-
sari valeat. 123 a 2
Abraham quomodo in Chanaan non passum pe-
(lis possedisse dicatur, cum tamen baberel
ibi sepulcrum. 120 b 2
A quo sepulcrum emerit , an a filiis Hemor , an ab
Ephroa. 121 a 2
Abrahmius Eremita patieutia sua Paganos convertit. 201 a 2
Qua industria neptemadmelioremtrugera reduxerit.215 c 1
Abyssini in templis nunquam sedent. 80 c 2
Quotidie in Missa commuuicant. 76 a 1
Eorum Antistites cum cruce vas cinerum praeferri
curant. IG2 a 1
Accipiter est Dei symbolum. 223 c 2
Acilius Glabrio cousul Romse martyrio afficitur. 12 b I
Actioues (ad omnes) Deus concurrit. 228 a I
)n actionibus oportet esse providum. 183 b 2
Actorum (libri) Apostolicorum quod sit argumentum :
est Evangelium Spiritus sancti. 32 a I cl seqq.
Eius nomen est actus. 32 a 2
Quot annorum gesta contineat. 32 c 2
Duae eius partes. ibidem et seqq.
Eius interpretes. 33 a 1 et seqq.
Eius scopus et Dnis. 33 b 1
Docet prae caeteris Christi noslramque resurrectio-
ueni. 33 b 2
Acta sub quibus Imperatoribus contigerint. t74b2
Aclum (an cimi Deus praescit) futurura , necessario ille
Ceri debeat. C9b2
Actus liber speclatur ut est in fieri et ut in facto esse. 69 c 2
Adolescentia quot annos comprehendat. 1 28 d 2
Adoratio varios actus et species complectitur- 274 c 1
Adoratio civilis et religiosa inquoconsislat. 164 d I et seqq.
Adria mare unde dictum, et quod sit- 29| c l
Adrumetum urbs est in Africa. 287 b 1
Adulatio quam frequens in aulis, et quantum malum. I8B d 1
,Edes iquas) Diana; effingeret Demelrius argcntarius. 243 b I
/Egyptii imposlura celebres. 261 d I
/Elamitae sunt duplices. 66 c I
ffiqualitas origo est concordia: 1 13 a I
jEris Coriulhii prsstanlia. 82 a 1
ffiiatis cuique tempus est a Dco assignatum. 224 c I
.ffilhiopia a quo ad fidem Christi conversa. 141 d2
;Elhiopes magnara habebant cum luda;is fainiliarilatem,
el in religione consensionem. 141 b .
Olim regebantur a fceminis. 1 4 1 c *
Africa civitas dedit nomeu provincis toli. 66 a 2
Africusquis sit ventus. -^^^ '^ '
Unde dictus. ibidem
Est procellosus. , 288 a 2
Agabus Propheta relatiis inter Sanclos; unde nomen id
derivetur. I74b2
An Paulo, an sibi pedes et manus alligarit. 257 d 1
Agape eral niensa sacra, quomodo. U 4 d 1
Celebrabatur post Eucharistiam. /5 c 2
Agaiha (S.| cur sil patrona Melitensium. 194 dl
Ager e luda; argeuieis emplus cur dictus sit sanguinis. 5 1 c 2
Agni occisi nomine cur intelligalur Chnstus. 87 c 2
Agones capitoliui quando nuraerari coepti. 1 1 c2
Agrippa vox uude formata , el qui dicti Agrippas.
280 a 2 et seqq.
Agrippa rex. yide Herodes.
Agrippae (M.) morbi et invaletudo. 280 b 2
Agrippina quando Coloniam in Ubios duxerit. 7 c 2
Eius mors. 9 b 1
Alexander Alabarcha Alexaudrinus quis. 90 a I
Alexander Carbonarius factus est Episcopus et Marlyr. 26 a 1
Alexander adversus quem Epbesi tumultuantes clama-
runt, quis fuerit. 244 c 2
Alexandri Magni symholum fulgur est. 28 c l
Alexandrinae Ecclesia: Catechistx qui. 26 c 2
Alfonsus Aragouum rex astrologos cur detestaretur. 242 a 2
In Alvarum Lunam ingratum ciir beneficus esset. 264 a I
Aloysius (B.) Gonzaga vultu et moribus erat Angelicus. 1 1 8 d 2
Amantes habent unura cor et aoimam. 94 b 1 et seqq.
Ambitio est fons haereseos. 252 a 2
Arabrosii (S.) facilitas iu aliorum rebus audieudis. 270 d 2
Amor in Christum commendatur. 85 b 2
Amoris divini ebrietas. 67 b I et seqq.
Eius effectus. 17 a 2-17 c 2
Amor a rebus terrenis avocandus. 77 d 1
Amphipolis quae sit civitas. 214 bl
Ampbitheatrum Titi Romae etiamoum superest. 1 1 b 2
Ampullachrismatis ab angelis, nefraogeretur, excepla
fuit. I38b2
Anabaptislarum error circa bonorum possessionem. 95 b 1
Hi quomodo in Moravia iu coramuni agant. 76 d 2
Anachoretx in deserto similes fuere Silenis, cur. 267 c 1
\vix-/.pfjw est verbiim forense. 185 d 2
Ananias baptizans Paulum quis fuerit: eius martyrium. 148 c 3
Cur manus Paulo imposuerit. 151 a 2
Cur cum eo vincto Caesaream venerit. 272 a 2
Ananias et Sapphira, quid propriae vox sonet. 100 a I
An fecerint votura paupertatis. 100 b l
Quomodo fraudariot de prelio agri.lOOa 1 etseqq.-l02 d 2
Mentiuntur Spiritui sancto. I03a2-I04al
Vendiderunt agrum aute voturn. 103 c 2
Eorum peccatum erat sacrilegium. 104 a 1
Quomodo sint mortui. 104 c 1
An sint damnati, et cur occisi. 104 d 1
Auanias pontifex quis sit, a quo Paulus iussus percuti.266 a 2
Cur ille eum percuti iusserit. 266 b 2
Cur vocetur paries dealbalus. 266 c 2
Cur perculsus tacuerit. 267 a 2
Erat Sadduca;us. 268 d 1
Ananus cur Pontificalu ab Agrippa rege sit privatus. 266 a 2
Ancona urbs ubi sita et quomodo. 1 28 b 2
Andreas (S.) quando sit mortuus. 9 d 1
Andreae (P.) Oviedi in ;Ethiopia pauperlas. 23 b 2
Androchus conditor Ephesi, Codri filius fuil. 239 a 1
Angelus corporaliter visus est Cornelio Centiir. quatuor
de causis. 160 c 2
Angelus quare subito Philippum ab Eunucbo ra-
puorit. 143 a 1
Aogelus quis Petrum e carcere liberavil, et quomodo.
t06d2-l80 d2
Qiiando is eiim carcere eductnm dereliqiierit. 183 c 1
Angelum custodem habet quilibet homo. 184 d 2
Eius officia. 160 c 2
Angeli occurreruot Chrislo caelos penetranti. 44 a 2
Peraguut parliculare iudicium. 129b 1
Tribus de causis apparenl Apostolis posl Christi a-
scensioneni. 47 c I et seqq.
Saepe induunt speciem et personam clientum. 185 a 1
Per eos Deus suos a periculis liberal, 183 a 2
Angelorum dispositio qua; fuerit in danda lege,
124 c 2 et seqq.
Angiilu'! in Scriptura est symbolum principis et regni. 9i b I
-^nias hebraice quid sooet". 155 cl
Index Berom Uemorablllam lo Act. Apost.
iDiffla Cbriiti qna ratione eum reinicitarlt. 37 c 2
Aaima et vita nottra docet not Deum eite. 226 c I
Eiusorigo cxleitls eit. 229 d I
Eam Tertuli. censet esie corpoream. 269 a 2
Ipsa Id fruitioDe visioDii beatilica: ao active, ao vero
mere passive se balieat. 227 d 2
Aoimx au ca:io et iDferDO egredi qiieaot. 86 b 2
Et quare, el quaodo. ibidem
Aaimalia immuoda eraot pleraque io vaie el lioleo S.
Pelri. 162 bl
Quid ea deoolareot. ibidem
Eraot vera auimalia, dou expicta. 162 d 1
Sub Messia oulla eraut aaimalia immuoda. 162 c 2
Aooxus (L.) Seoeca fuit prxceptor Neronii. 233 d l
Ad is S. Paulo scripserit. 234 b 1
NoD fuit CbrisiiaDus. ibldem
Addss quaodo esset poDtifex. 89 c 2
Omoes Gllos vldit pootlfices. 89 d 2
Aduus coDversioDls S. Pauli. 1S2 a 2 et seqq.
Aodo quoto Chrlsli Coroelius CeDturio lit coDversus. 1 68 d 2
Aaai CCCCL. quibus Hebrsis facta promissio de terra
CbaDaao possideoda , quomodo computandi. 192 c 2
AoDOs quadriDgentos servilulli et peregrlDationii
Hebraiorum quomodo supputet S. Stepbaous, cum
fuerlDt pliires. t2l a I
AoDi gestorum Apostolicorum subducuotur. S a I et seqq.
AoDlsduodecim post Cbrlsti asceosiooem Apostoli ia
lerusalem ooo maDseruot. 43 b 2
Aotbropomorpbilx putaruot Deum esse corporeum. 269 b 2
Aaticbristus ao io moate Oliveti cxlos volet asceodere. 4 7 c 2
ADtiloglx sepiem S. Stepbaol et Mosis qiioad prlscas bl-
storlas. 120 a 1
AotlocheDa Catbedra et Ecclesia a S. Petro quando fuo-
data. ISS a I-I69 a 1
Ciiis sedls dlgnitas. 169 b I et seqq.
Aoliochla Syrix dicitur absolute Aotiochia, reliqux cum
addlto. 23€ a 1
Antiocbis varix suat civitates. 1 88 a 1
AQtiochus rex cur Soler sit cogDomioatus. 107 c 2
Aolipai(S.| quaado martyrium sublerlt. 12 b I
Aatlpairls urbs ubi slta, eius descnplio. 27] b 2
Aotoaia arx Uierosolymx erat RomaDorum prxsidium.
89 a 1-261 a I
AotoDii (S.) vitx lectiooc quam mulli siot cooversl. 142 d 1
Ipie Ideotidem ca-lum aspiciebat. 46 d 2
Eratdux anacboretarum. 96 b 1
Aotooio (S.) de Padiia morlenti apparuitChrlslus. 129 a 2
A variis aatioDlbus iolellectus est io uua liugua lo-
quens. 64^2
Ezclml tyraoni munera reieclt suo bono. 2So a 2
Cur sit dlctus arca testamenti. 1 SO c 1
Aperire sua Superiori, oplima teotatiooume vmceoda-
rum ralio est. 24 l b 2 et leqq.
Aperire os diclmus , dum rem gravem et sublimem
dicere volumus. 142 b 2
AfoaiiyiD varix slgDinoatlunis est. 194 a 2
Apocalypsis S. loanois qiiid Iraclet, et quis eius scopus. 1 2 d I
Apolllnaris (S.) quaodo sit martyrlo affi^ctui. 1 1 c I
Apollmarlstx Cbrlsto homiai meatem el aoimam adi-
mcbaot. 227 d 2
Apollo allus est ab Apclle : elus eloqueotia et doctriaa.236 b 1
Uuaodo et a quo baplizalus. 236 c I
Eius humllitai. 236 b 2
Apollo dous cur olim diclus Pytbiui. 2 1 2 c l
Apolloalx plures urbet vocatx luot. 2 1 4 b 2
ApollnDiui Tyaaa:us quaodo Romain venerit. 1 0 d I
Eiiis gesta. 1 1 d 2
V dlt abseos oeccm Domitiaoi. 1 2 c 2
Bius mors. 13 d I
Habnitscbulam magicam Epheii. 239 c 1-242 It I
Eiiis prxttigiav lOi' d I
ApostDlatus cur dicatur sori. SO c 1
Apostoli quales virtutum cultores fucnot. 14 b 1 et leqq.
Eorum mors beroica. 14 b 2
Suot dlgnlorei bcroibui. 14 c 2
Suot velut cxli. 'tbidcm
Titx eorum typus et deicriptio. 19 c I
Euruai paupertai. 23 a 1
in
33 cl
34 bl
26 b I
32 1 2
33 c2
Pedites obibaol pagoi et iirbef.
Carne et vloo abitlaebaot.
IgDl comparaoiur.
Sunt latores xteriiitatis.
Eorum gesta plunma loterciderunt.
Eos Cbnstus assumpsit iostioclu Spiritui iincti
36 d 2 tl leqq.
Quomodo eos Spirilui ■aociiii auctoraveril. ibidem
Cur eum respeciare iuboaotor. 40 c 2
A quo slnl bapiizaii. 41 c 1
Expeciabant resiiiutionem temporalem regol Itrael. 4? a l
SuDt testes Chrisli. n c 1-52 d 1
Eonim eocomia. .43 d |.5g t j
Quibus Tirlullbus sese adveotumSpiritus sanctidii-
posueriot. 48 d 2
Omues fuere ludxi, nulli Ceotiles. S3 b I
OraruDt aotequam Matthiam 10 Aposlolum aisume-
„ fe"'- S3 c l
Cur et quomodo sortibus usi ia hac electione. 54 c I elseqq.
Id feceruDt lu instlnctu divino. S4 a2
Suot velut stellx. S7 d 2
OraruDtcum venltSpiritus laoctui. S9 a 1 et seqq.
Habuere donum llnguarum, etquomodo. 59 1 2
Quidoam per Splritum saactum acceperiot.
59 a 2 et seqq.-60 a 2 et seqq.
Quomodosuper eos liogux sedlsse dicantur. 61 d l
Ao eos Spiriius saactui creant Episcopos. 61 a 2
Ao ab eo iD gratia siDl confirmali. 6 1 b 2
Eo pleni, staiim cxperuot loqui variis lioguii, et quo-
modo id Geret. 64 b 1 el seqq.
An omolum llDguarum totiui orbls cogollioDem ha-
buerint. 64 b 2
Eorum ebrietas spirltualli. 67 b I
Habebaot potestatem permaneotem faciendi mira-
cula. f^hi
NoD teaebaotur obedire synagogx. 97 b l
Paupertatis volum fecerunt. 100 b 2
Maiora miracula feceruut quam Christum. 105 d 2
Venere io suspicioaem tectx Galilxonim, et cur. 109 d I
lussere suos pnncipibus obedire, eiiam ioGdelibus. 199 a 2
Fupruot a ludxis nagellati. 1 10 b 1
Quaodo ad Geutes imt profecti. III a 2 et teqq.
132 d I etseqq -168 d 1 et seqq -W; d I
Quaodo septem diacooos elegeriut. 1 12 a t
Post dispersioncm Cbristiaoorum factaro lerosoly-
mx, maoseruot io ludxa. 13? c 2
Curaruut et sepil.eruDt corpus S Stepbani.
132 d 2-133 d I et seqq.
An coiinrmarint chrismate , vel tola raaous imposi-
tione. 137 b 2
Erant catechistx. 142 cl
Ut plunmiim per alios baptlzabaot. 168 a 1
Nuo slmul omues in provmcias suas abiere, sed ple-
rl(]ue, et alieroative. 1 78 d l-l 76 b 2
Eoruin cbronotaxis. S c I et seqq.-l 78 d 2
Eonim calcei quales essent. 182 a 1
Au exira ludxam gestannt calceos pleoos. ibidem et seqq.
Ilonons dlvinl zelosi eraot. ;oo c 1
Ad niortem B. VirgiDis omoes cooveaere , etsi toto
orbe dispersi esscDt. 2.S8 c t
Eorum aaiiui celaitudo. 2b7 d 1
Subdebaut se priDCipibus Gentilibui , etsi ad id noo
tcDoreDlur. 279 a 2
Apostoli quiuam loterfueriol pnmo Coocilio Hlero-
solyiiiitano. 204 b 2
Apostolici viri siot monbiis et vita angeli. 198 b 2
Vitam parvi faciaot, sed prodigant. 251 b 1
Appii fonim tirbs uode dicta, et quantiim Romrdiitel.299 b I
Apronianiis (S.) CoDGrmaiiooii Sacremeolo accepio for-
titcr martyniim subiit. 138a2
Aquila Scrlpturarum loterprei cur ab Ecclesia eiectus. 242 c 1
Aqu.la PoDiicus, Pauli adiiitor eral id arte iceooftcto-
na ciim uxore Pnscilla. 2.12 h 1
Arator carmiue Acta Aposlolorum reddidit. 3.* b I
Aratus quis poeta ruenl, el quz tcnpserit. 228 c 1
Qiiomodo ex eitn icriptis lua dogmata cooGrmani
Aposloliis. ibidcm e( <«qq.
Arbore (equa) ludai i« luipeoderil. si c l el seiiq.
IV
Arcbidiaconi qiii dicerentur RomrE. 1 15 a I
Arcbiepiscoporum pallium qiiid designet. 251 d 2
Archiepiscopaliis qiiatiior suat in Caluhria. 298 a I
Areopagus quis locus AUienis, ct unde dictus. 2l9 a2
Unde ibi tribuual, et a quo institutiim. ibidem et seqq.
Eius iudices quani integri et sinceri. 219 b 2
Argenlei ludae cur vocenlur merces iniquilatis. 51 b I
Aristarchus Thessaloniccnsiura Episcopus fuit. 2'i<l d I
Aristidis pauperlas. 97 a 1
Armaiiienta navis qua) dicanlur. 290 a 2
Armuzia per pueros maxime conversa est. 26 d 2
Arnulpho (S ) morieuti varii sancti apparuerunt. 129 a 2
Arrius in latriuis anlmam efTudit. 51 d 1
Arlenion in navi dicitur parvum velum. 291 b 2
Ascensionis Christi prodigia. 44 b 2-47 a 2-6G c 2
Eius riiodus et forma. 43 c 2
Christiis ascensurus cur Apostolos iu DiODletn Oliveti
duxerii. 45 a 1 et seqq.
Fide lesus Christus.
Asceti qui dicerenlur. 274 a 2
Asia jiD) cur Paulus vetetur a Deo praedicare. 209 a 2
Asia minor quse dicalur. 210 a 1
Asia quse in Actis in'ell gatur per eam,e qua dicuntur
ludaei venisse lerusalem. 66 d 1
Asiae partis orbis tertiae descriplio. ibidem
Aspectus Sanctorum adniodum salutaris est. 82 d 1
Aspiratiouem Graecam Latini vertunt iu litteram S. 39 b I
Asson urbs in /Eolide est. 248 d 1
Aslionis parentes qua ratione ad Chrislum siat con-
versi. 2 1 5 c 1
Astrologia iudiciaria explodilur. 242 c 1 et seqq.
Asyli ius quoad templa est novum, et olim non usurpa-
tum. 260 c 2
Atbanasius (S ) omnem pene vitam Id exilio egit. 19a2-247 a 1
Atheismus Philosophorum. 218 c2
Huic Calvinus viam siernit. 7l b2
Alhenae erant scholae eloquentiae et sapientiae. 2 I 7 d 1
Earum elogium. 217 a2
Atheniensium ingratitudo erga suos duces. 263 c 2 et seqq.
Mire fuerunt novorum avidi. 220 b 1
Atrii ludaiorum in templo descriptio. 84 a 2
.4trii gentium descriptio. 84 b 2
Cur dicatur porticus Salomonis. 84 c 2
Attalia locus est in Pamphylia. 202 c 2
Allalicae vestes quae dicerentur. ibidem
Attritio anle baptismum necessaria. 74 c 1
Aiictor libri de Spiritu et anima an slt S. Augustinus.226 d 2
Auditores pauci suut inslar multoruni. 164 b t
Augustiui (S.) frugalltas in mensa. 24 c 1
Videre tria in vita oplavit. 282 a 2
Deplorat quod iuvenis frequenlarit nialos. 75 b 1
Augustum proprie quidsit. 281 c 2 et seqq.
Augustus Imp. oculos habuit claros ac nitidos. 266 a I
Aurorae amoenltas. 107 bl
Azymorum dies qui dlcerentur. 1 79 c 1
B
Babylonlca captivitas quando finita. 56 a 1
Balaam oracula siia pretio vendens -. item benedictio-
nes et maledlcliones suas ; slmonlacus fiiit. 139 a 1
Baptlsmiim et baptismus dicltur. 166 d I
In baptismo allquando visibiljter datus est Spirllus
sanctus. 137 d 1
Per eum semper datur eius gratia. 167 b 2 et seqq.
Baptismi vis. 106 b 2
Quando sit institutus, et obligare CGeperit. 41 c I
Trlplex est baptismus. 41 c 2
Bapiismus non signlficat doctrlnam. 238 c 1
Requirit in adultls attrltionem. 74 c 1
Baptismus in nomine solo Christi an valeat 74 d I
Baptismus loannis fuil diversus a bapllsmo Christl.
238 d I et seqq.
Huius forma. 238 b 2
Baptismus Spiritus sancti vocatur eius effusio in Pen-
tecoste, et diflerl a baptismo aquae. 4 I d I
iiarbaram (S.) ad marlyrlum Christus aniraavit. 129 c 1
Index Rerum Memorabilium in Act. Apost.
Bariesu quisnam imposlor esset , unde hoc sibi nomen
arrogaret. 190 a 2
Barlaam (S) Martyr in tormeulls prae mentis iubilo ce--
cinit. 110 a2
Barlaam (S ) Ercmlta quo schemate losapbatum con-
verlerlt. 215 c 1
Barnabas (S.) pradil venditi prelium ad pedes Aposto-
lorum posuit. 98 c I
Diclus est et loseph. ibidem
Cur dicius filiiis consolationis. • 98 d 1
Nominls Burnab» elyinon. 98 a 2 et seqq.
Fuit Levlies. 99 a 1
An fuerlt Cyprius. ibidem
Eliis prosapia. 99 b 1
Paulum (S.) ad Apostolos introduxit, eum ut suspe-
ctum habentes. 153 c 2
Eius eloglum. 172 c 1 et 6eqq.-189 d l
Fiiit condlsclpulus S. Pauli. 1 72 c I
Latuit in perseciiilone Uerodls. 187 c 2
An fiierit Episcopus. 189 c 2
Cur a S. Paulo discesserit, an in Italiam venerit : in
Cypro pro Chrislo Marlyr occubuit. 208 b 2
Cur a Lycaonlis vocelur luplter. 1 98 c 2
Barsabas quid proprle signiOcet. 52 b 2
Lnde vox formetur. ibidem
Ab inslgni vitae sanctitale et iustitia , aeque ac frater
elus, vocatiis est luslus. 52 c 2
Bartholomaeus (S.) quando sit occisus. 1 1 b 1
Bartimaeus idem est quod filius Tima;i. 52 b 2
Basilius (S ) S. Ephraemo llngua: GraecaBCognitioDemioi-
pelravit. 64 d 2
Vultu siio angellco Valentem Imp. terrult. 118 a 2
Basillus (S.) Seleticlensis S. Theclae vitam conscripsit. 197 d 1
Beati in ca:lo nulla veste, sed gloria soia vestluntur. 46 d 1
Beda (Ven.) qiiando et quomodo sit mortuus in festo
Ascensiouis Domini. 39 c 2
Benedicere Dei seinper est efficax et eximiiim. 87 c 1
Benedictlo omnis In Ecclesia sit per signum crucis. 44 b 1
Benedictus (S.) suos defendit ab incursu LoDgobardo-
rum. 291 a 1
Quomodo fit inter orandum mortuus. 18 c I
Benefacere divlnum est. 198 c 2
Benefacta calumniari et sinistre interpretari ludaicum
est. 90 a 2
Benefactor summus cst Christus. 166 a 2
Beueficla a;qualiter danda tam gratis quam ingratis.
ibidem et seqq.
Beneficiis beatior est beneficiuni accipiente. 254 b 1 et seqq.
Varia beneficorum apophthegmata. 254 c 2
Bernardini (S.)sermones ubi asserventur manu ipsius
scrlpti. 59 c 2
Elus adhiic iuvenis sanctitas quanta esset. 55 b 2
Munera ducis IVIediolanensis sibi missa in pauperes
dlslrlbuit. 253 b 2
Bernardus (S.) cum Deo in nube versabatur et habita-
bat. 18 c 1
Sedensconlemptationi vacare solebat. 59 a 1
Bernice plures illustres foeminae fuerunt, uti uxor Ptole-
ma;i Lagi regis jEgypti, el alia, filia Ptolemaei Phi-
ladelphi. 280 d 2
Sic quoqiie vocata muller quae Christo eunti ad cru-
cem sudariuni dedil ad sudorem extergendum,allo
nomine Veronica dicta. 281 a 1
Vox Bernice iinde fornietur. 281 c 1
Bernice Herodis Agrippa; senioris filia, fratris sui fuit
concublna. 281 a 1
Nupsit Polenioni regi Ciiicias , postea quoque nupsit
Tito Impcratori. 281 b 1
Beroca iirbs cst MacedonlK. 2l6d2
Bestlis vere Paiilus Aposlolus in Ephesina urbe obiectus
fuit. 245 c 2 et seqq.
Bet contactus omnibus verbis coutactum signlficantibus
addunt Helira;i. 105 c 2
Biennium praefecturae Felicis quomodo computandum.
277 b 2-287 d2
niandina (S.) quam CJiristiano nomine gloriaretur- 1 74 a 1
Blasphemia proprie quld sit. 1 1 7 d 1
Ea audita ludaji vestes scindebant. 200 b 1
lodex Bcrum Memorabilium in Acl. Apost.
Boelbii Severiui elogium : inique necari iussus a rege
Tbcodorico. 231 b 1
Bolis naulica qnaesit. 291 d 1
BonoruiTi commiinio. Tfrfe Communio, Religiosa.
Bos symliolum S. Lucae. 38 c I
Bos luca iinde dicaiur elephas. 34 c I et seqq.
Bubo berodi Agrippe scniori mortem portendit. 3^ d 1
Bulas lairo faraosissiraus quid Severo Imperalori re-
spouderit. 216 a 1
Cabala litterarum nominis Adam. <3bl
Cadavera olim extra urbes exporlabaulur , ct in agris
sepeliebanlur, ne eas contaminarent. 201 d 1
Cadavcr ligneum cur >Egvptii in convivium circum-
ferrcnt. " 200 a 2
Cadunl pocnitcntes et sanctipcaudi in faciem , impoeni-
tentes io dorsum. H&b2
Caecilia |S.| fuit angelis famibaris, hinc puritatem el vj-
tam angclicain didicit. 118 a2
Caecilas Elyma: magi au perpelua , an temporaria fue-
rit. ' ° 192 al
Caecitas in Paulo unde orta, et quamdiu durarit.
H8c2-I5l d 2
Quomodo sit curata.
Caelum quantum distet a terra.
id senipcr iutiientur Sancti, et cur.
Ad illiid as|iirare idcDtideiu dcbemus.
Item id aspicere.
Eiuscogilalio animat fideles ad hcroica opera.
Eiiis typus est lerusalem terrestns.
Id nobis lalioribus mercandiim est.
Christus id capit eoqiie capilur, quo sensu.
In caelo empyreovidit Siephanus lesum.
Cxli aperti Christo, diiin baptizarelur.
Et quomodo id faclum sit. ibidem et scqq.
Caesores unde dicti, el undc vox Ca-sar derivelur. 2 78 b 2
Primus diclus Caesar cst avus lulii Caesaris. 2?9 a I
Cxiar (C.) Imperator prodigium fuit naturx : eius vi-
ctoria; varia:, celerilas , triuropbi : prinius Roma-
norum fuil monarcha. ibideni et seqq.
Caesar-Aiigustam sibi dcvotam fore prxdixit B. Virgo
adbuc vivens. 1 7G d l
Cxsarea Palestinae qua: sit urbs, diversaest a Caesarea
Philippi. M3a2
Qua: memoratu digna in ea conligerint. ibidein
Erat sedes Praisidis luda;a;. 2 70 a 2-272 a 1-278 b 1
Erat ainpla civiias, facla cst deinde Ecclcsiarum Pa-
lestiux Metropolis. 158 a 1
Caietanus libere vcrba tevtiis aliquando contorqiiet. 121 d 2
Caiphas mortem manu propria sibi conscivit. G b 1-89 c 2
Caius Imperntor iinde diclus Caligiila. 1 8 I c 2
Divinos ainbiit honores. |7<ct
iud.i,-os pcrsecutus est, el cur. C b 2
Eius ncx. 6 c 2
Calisa ciir vocctur calccus. 181 b 2 et seqq.
H8 a2
'iCb 1
125 a 2 et seqq.
4bl> I
■iC C 2 et seqq.
39 a I
-10^2
201 c2
86 c l
127d I
126 c2
181 c2
95 b I
70 a 1
71 b 2
68 d 2
91 c I
200 d 2
184 d 2
Unde vox dicatiir.
Calvlni crror circa possessioncm bonorum prlmorum
Cbristianoruin.
Quid dc pra'scirntia et pracdestiuationc Dci ceoieat.
Albcismu viam sternil.
Pacit Ueum pcccati auctorcro.
Eius supcrbia.
Eius liiipius pnralogisiniis.
Ncgnl huinlni cuilibcl aii^'clum dalum.
Ul blasphemus iusto Dci ludiciu cst a pcdiculi* con
sumptus. 186 d 2
Candaccs crat nnmcn reginanim jEtbiopia! , qua; post
Saba ro^inam exinde a focminis rcgebalur. Hl c 2
Candidn vcsiiserat nobiliiim olim,et magiatratum am-
biontium. 165 c I
Canoncs Apostolorum qunndo ab iis cditi. III b 2 el seqq.
Cuprea; animalin aciitisslinc vident. I.S5 c 2
Sunt symliuliiin ainoris et bcnevolcnlia;. 156 a I
Cnrablias qiiidaiu insnniis jii coiiiivdiain prodiirliis ab
Alcxnndrinis, llcrodcm Anrippam rc|>r,\'seulnvii ,
ul regcuj Uclitium, cum diadciuate papyracco, 1S7 a 2
Carcer Mameriinus Romi quis esset. 1 79 c 2
Carcor S. Pitri ierosolymae ubi silus. 182 c 2
Eius iaoua; ao revera aperla; Petro egrediente. 1 06 d 2
Cardiualium quis sit nuuierus et or do. 1 H d 2
Cardinalem diacooum suum qiiaeque regio urbisRo-
mana; babebal , qui sub se aljos baberet Diacouos. ibidem
Quod eorum esset munug. llSbl
Numeriis Cardinalium huiusmodi eral octodecim. 1 1 5 a t
Ad Cardinales solos speclal eleclio novi ^'ontiGcis. ibidem
Qiiis 1'onlifcx hoc decreium tulerit de non ebgendo
i'apa, nisi ex corpore Cardinalium. ibidem
Carolo V. Imp. fesium S. Maithiae erat ominosum et
felix. 53 g £
Carihago vox unde dicla. 100 a I
Caslitatem an voverint priml fideles abstineotes a con-
^ i"S'0- _. 101 b 1 et seqq.
Caslores qiii dicantur cl sint: sunt filii Ledae et lo\is :
vocanlur et Dioscuri. jgg [, ^
Ilabili cur siol dii maris. 296 c I
Quomodo pingcrenlur. jgg ^ ^
lo ca lo inler sidera relali sunt Gemini. !9g c l
Cateebismi commeudalio. 26 b 2 et seuu.
Eum docuere .Aposloli. H2 c 2
Calechumoni ciir olim hora nona baptizarenlur. 160 a 2
Catenas S. Pelri quomodo honoravit Deus et Ecclesia.
180 b I el seqq.
Eariim inventio per Eudociam Auguslam , uxorem
Theodosii iiinioris, miracula in iis palrata. 180 c i et seqq
In carum honorom Honiae basilicam extruxit Eudoxia,
qua; etiamnum Romae superest. ' ibideiii
Ilassancti Palrcs miris laudibus exlulerunt.lSO b 1 et se(|q.
Eariim limatura solcbat a summis Ponlificibus dono
ad rcgcs ct principes niilti, ac per eam Deus mul-
ta miracula edebat. I80b2
CalbariOE (S. ) Senensis eleemosynam ralam habuil
Chrislus. 156c I
Ilinc ab eo tempore quo tunicam pauperi dedit, nun-
quam frigus sensit. ibidem
Cathedi-am Aniioch'a; S. Petrus quand^fixerit , et quo-
modo hoc sit inleiligendum. 165 a 1-169 a I
Romanam calbedrair. quando S. relrus eonstitueril. 6 d 2
Catilinp (L.) in coniiiralione sua pra;fideotia. 2? j c I
Caio de qiubus tribus dolcret. 292 a I
Caula vel Gaulos qui sil iosula iuxla Melitam. 289 c 2
Celeriui confessoris elogia. 269 b t
Cenchra; erat porliis Corinthi. 235 b 2
Censu (in) apud liidxos Iria Gebant. 109 a i
Cenluria quot mililes coolinoret. 169 b 1
Cerei accendi solent io fuuereChrislianorum. 133 d 2 el seqq.
CervKdifRciliimc pariunt. 29 b t
Charitas rratcroa iulcr Cbristianos diu vigint. 94 3 2
Est citbara. 236 a 2
Fovclur vilae commuoione- 77 c t
Chariias el aflcctui lo operibus singubs a;stimanda
sunt. IG4 c I
Charilas S. Slephani erga lapidanles. 1 30 b 1
Cheriolhus pugnabal proludaismo et lece Mosis.
170 a 1-204 a I et seijq.
Qiinndo hxroses spargere cocperit. 1 1 b I
Chcriibini fiierc lypus Aposlulorum. 60 li 2
Chiluucm ciiius roi picniioret. 2 74 d 2
Chium vinuin pr.i-stans erat. 248 a 2
Chrisma adbibebant apostuli in Confirmalione. 137 b 2 et seqq.
Chrlsliani primi votum feccruut paupcrtalis. 100 b I
itom ca.^^titatis. 101 b i
llcm obodionti.w 101 a 2
inraiiliiiiii sangiiinem bibcre insimulali sunt ab cib-
nicis. 207 b 1
Eorum amor et unio. 94 c 1 ct scqq.
Se nppollabant miituo fratres.
Abdicabant rorum proprietalem el dominium.
Ciir paupcrlaloin ainploctoronlur.
Etiam hnbuoruut donuin linguarum.
Bona oninin babobant communia,
Relgios.T; vit,i; iecoriiul fuudamcntum.
Ciir siia vonilorcnt.
Fonim cniidiiim iindc orirctur. 7i
Noctu orabaai vigiluulcs.
94 a2
95 a 1
95 b 1
64 c2
77 a 1
ibidem
77 c 2
Cl seqq.
213 a 1
TI
Index Rerura Memorabilium fn Acl. Apost.
Eorum tria erant exercitia. 7S d 2 ct seqq.
Cur conveDtus agereDt. 76 a 2
Vetabaotur Deum in imagine colere, et cur. 223 c 1
Eorum zelus el fervor. 33 b l
ChristiaDi uode dicti sint fideles, et quaDdo. 1 72 c I et seqq.
Geatilibus perperam dicebantur CbrisliaDi. 1 72 a 2
Quam DomeD Cbristiaoi sit bonoriGcum. 172 c 2
Vivaot digui suo nomine. 1 72 d 2 et seqq.
Eorum ollicia, elogia, et axiomata varia. 173 b I et seqq.
Cur dicaotur Sancti. ISSbl
Cur dicti sint discipuli. 155 c 2
SiDt magDaaimi. 22 c 2
DicuDtur tilii oovi Testamenti, el cur ? 87 b I
Chrisliani lerosolymis aute cladem eicessere. 10 d 1
Ab exteris iuvabaDtur eleemosyuis , quas exteri iis
mittebant. 174 c 2
Es iis plures occisi una cum S. Stephano lerosoly-
mis. 131 a 1-132 a 1
Christianismus cur dicatur sors. 50 c l et seqq ■
Eiusquanta sit dignitas. 195 c 2
Eius voluptas in quibus sita esset. 78 d I
Eius elogia et officia. 1 02 b 2
ChrisliaDa (S.) mirabilis cur ad vitam iam defuncta re-
dire voluerit. 157 a I
Christus. Fide lesus Christus.
ChronicoD Lucii Dextri. Fide Lucius Dexter.
CbroDolaxisgestorum Aposlolicorum. 5 a I et seqq.
Chymia vocatur ars curiosa. 242 c 1
Cibus a Chrisio post resurrectionem sumptus , non fuit
ab eo digestus, et in alinientum conversus. 40 a 1
Cicadae an obmutueriul Paulo praedicante Rhegii. 298 c 2
Cilices habebant lerosolymis suam synagogam. 1 1 7 c 1
Cingari apud Italosqui vocenlur. 261 d I
Cingi, succiDgi, praecingi, acciogi , quomodo differaut. 181 d 1
Circulus esl symbolum perfeclioDis et eeterDitatis Dei. 226 b t
Circumcisio est condilio foederis ioter Deum et Abraham
iDiti. '21 bl
Pro tola lege Mosis capitur. 1 6 7 d 2
Ipsa professio erat iudaismi. 204 b 1
Eam aliquando Paului probavit , aliquando impro-
bavit.
Civilitas est ius civitatis.
CiviumRomanorum sex iura.
Civitalis cailestis ius quaoti ducendum.
Clara (S.) quam esset erga paupertaiem afrecta
Claudicatio mvstica quae el qualis sil.
Claudius lmpe'rator quando ad Iinperium assumpt^us
Eiusmors.
209 b l
264 d 2
ibidem
265 b l
96 c 2
83 c 2
6c2
8 c 1-174 b 2
Ad solum nomen novi regis percellebatur. 216 b 2-232 c
Eiusmores. 232 c 1
Claudium cur primo S. Petrus sanavent
Is quare eum teneat.
Is au uoa cum Pelro incarceralus sit.
Quamdiu fuerit claudus.
Cleanlhes spoole el volenter mortiius est
83b2
84 cl
90 h l
93 c 1
218 c l
t3a2
ClemeDs (S.) Pontifex precibus fontem elicuit agno m-
dicante.
Eius martyrium , et miracuUim annuum m retroces-
sione maris iisque ad eius sepulcrum. P "^ «
Eius liber recoguitionum inter apoiryphos est relatus. 1 85 a 2
ClemeDtis Alexandrini libri vitiati suul ab ha;reticis.
1/7 d I el seqq.
Cleopatrae regins ab aspide inleritus. ^295 b 2
Clerici nnde et qui dicanlur. ^^ * -"^'* y ^
Cletus (S.) quando martyrio sit coronatus. 12 M
Coccei Nervae Imperatoris bonitas. '" j *
Eius mors. 13 Q I
Coenaculum Christi quale fuerit , et qu« in eo fecerit ,
etcuiusidfuerit. 48 c 1 et seqq.
Coeuacula baliebant Hebraei in superiore domus parte. ibidem
Coenobicrum atnor et concordia. 94 c 2
yide Religiosus.
Cohors quot mililes contineret. 159 c 1
Cohors Augusta qiia; dicatur. 287 b I
Colentesqui dicantur. 215 b 2
CollactaDeus quis dicatur. 189 a I
Colonia Agrippina cur in fide prisca perseveret. 294 a 2
ColoQiarum origo el causa : qui dicti coloai. 2 1 1 b 2
Colossus solis Rhodi. J57 a (
An inde dicii Rhodii Colossenses. ibidem
Columbanus (S.) munera regis impii «prerit. 253 d l
ColumDa Rbegiensis quo miraculo celebris reddita.
298 a 2 et seqq.
Comam alere signum erat Nazaraei. 235 b 1 et seqq.
Comestio Christi post resurrectionem fuit vera. 39 d 2
Fuit animae sentientis, non vegetantis. 40 b l
Communio rerum quanta bona adferat. 77 c t
Fuit ea in primisChristianis. 97 b 2
Communis dicitur a ludaeis cibus immundus. 162 b 2
Comparativus elegaoler ponitur pro superlalivo. 2 75 c 2
Concilia Generalia quiuqiie quando celebrala. 205 c l
Concilia quatuor lerosolym» Apostoli an celebrarint. 258 a 2
Concilium lerosolymitanum a quibus celebratum. 205 c l
Etqiioanno. ibidera
Concio olim hahebatur peracla lectione S. Scripturae. 192 c l
Conciooes Apostolorum erant catecheses. 142 c 2
Concionatores acriter viiia coarguant. 124 a 2
Oreut anteomnia. Il5bl
Cervis parturientibus comparantur. 29 b t
Seria et utilia doceaut. 250 b l
Munera respuunt. 253 d I
Ferant infirmilates auditorum suorum. 253 d 2
Saepe se Deo commendent pro bono rerum lucctssu.^^O c 1
Plus efliciunt terrendo quam blandiendo. ibidera
CoDcordia facit cor unum, cur. 94 b 1 et seq*}.
Eius duo media. 94 c 2
Conductum siibstantive capitur pro domo conducta. 300 c 1
Confessio diaboli vires frangit ; id probatur exempli».
241 a 2 et seqq.
Confessio particularis adstruitur et sacramentalis.
2 4 1 a 1 et seqq.
ConOrmatione (in) datur Spiritus sanctus. 74 c 2-137 d i
Est Sacramentum : eiiis minister est Episcopus. 1 3 1 a 2
An ad eam chrisma requiratur. 137 b 2 et «eqq.
In ea datur pleuitudo gratiae in baptismo acceplae.
138 b I et seqq.
Eius vis. I06b2
Confusio multitudinis ludaeorum, audita voce Apostolo-
rum, quomodo intelligatur. 66 b l
Congregatione (in omui) bonorum est aliquis ludas. 50 b 2
Consanguinitaiis non est habenda ratio in electiooe ad
offlcia Ecclesiaslica. 54 c 2
Consecraliones obscoenae ludaeis erant vetita. 109 c t
Cooscientia purae quanta sit cura habenda. 2*4 c 2
Consolalio Spiritus sancti quae dicatur, et qiianta sit. 1 54 h 2
Consortium malorum fugiendum. 75 a 1
Coustantinopolis capta est a Turcis in Pentecoste , cur. 57 c 1
Contraclus verba construunt Hebraei in ablalivo cum in. 1 53 d 2
Contradictio signum est Christi et Christiaoismi. 300 a l
Contradictio quam utilis sit eam palientibus. 198 a 1
Coutritio anle bapiismum non requiritur. 74 c I
Ipsaincludil votum haptismi ante eum. 167 c 2
Cooventus forenses quos scriba Ephesius intelligat.
245 b 1 et seqq.
Conversionis S. Pauli festum ob tres causas celebrat
Ecclesia. 146 c 2
Corde (ponere in) qnid sit. 103 d 2
Cordis forma symbolice exponitur. 161 c i
Coriarii extra urbem cur habitent. 1 57 a 2
Corinthus Metropolis Achaiae phllosophis abundabat. 232 a l
Corneliorum faniilia et gens Romae oobihssima fuit ;
mulli Cornelii illustres referuntur. 158 a 1
Cornelius CeDlurio qualis esset. 159 b 1
An fuerit iustificatus antequam Petrura accerseret.
159 c i et leqq.
Cur ergo ad eum missus S. Petrus. 159 b 2 et seqq.
Eiusquatuor virtutes. 160 a 1
Vidit visionem angeli corporalem. 160 d 1
Servabat statula orandi tempora. 160 b 2
Eius frequentia ieiunia. 160d2
Eius commendatio a ludaeis. 163 c 1
Adorat S. Petrum , et quomodo. 164 a 2
Quomodo in eum et domesticos ceciderit Spiritus
sanctus. 167 b 2
An dein creatus Episcopus Caesariensis. ]68 b 1
Eius domus esi iu Ecclesiam conversa. ibideuk
Index Berum Memorabilium in Act. Apost.
An ipte primut ex Gentibus >it cooversus. 1C8 c I et seqq.
Quoto anno Christi sil conversus. 168 d 2 et seqq.
Coroelius (C ) Centuno Capharnauniensis an fuerit His-
pauus, et ilispauis praedicarit. 168 d 1
Corneiius Musius Martyr illustris io Hollandia pro Mar-
tyrio Deum rogavil. IS8 b 2-159 a I
Coroeiius (S.) Papa quare cum cornu pingatur. 158 a 3
Corn. Tacili error. 1 70 d 2
Cornu symbolum fortitudinis ct regni. 158 a 2
Coroois redimebantur victimx , iiem sacrificantes et
praesenles omnes.- I99b2
Olim lovi et diis dabantiir. 199 c 2
Corpus hoc noslnim arguit esse Deum. 224 c 2
Corpiis Christi non esl ubique. 86 c |
Id in iriduo morlis eius non fuit corruptum. 7l c2
Corus qiiis sit ventus. 288 dl
Cous iusiila est una e Cycladibus. 356 b I
Crateris Thebani paupertas. 97 a I
Creatio et opincium mundi Ueum creatorem indicat. 322 d 2
Crealurae deinonstrant Deum. 324 b 2
Credere signiGcat cootactum spiritualem Hebrxis. 105 c 2
Credere qux oporteal ad digoe baptismuin suscipien-
dum. H2d2
Crispus Arcbisynagogus ludsorum Corinlbi a S. Paulo
conversus'. 233 a 2
CruciGxus Dcus an ab Alheniensibus sit adoratiis.
221 c i et seqq.
Criix via est ad cxlum. 201 b 2
Ea parit gloriam. 301 b 2
Percriicis signuin Chrisliis siios benedixit. ■44 b I
Cultiis disparitas est liMpedinieulum niatrimODii con-
trahendi. 209 a 1
Curare funus qiiid significet et includat. 132 d 2
Ctirliicus Maues Paracleliim nominavit. 58 d I
Curioioriim sectatores Ephesi qiii essent. 242 a I et seqq.
Curiosi taxanlur : et ad curiosos acuta responsa. 220 b 1
Custos carceris Pbilippensis qua occasione ad Gdem sit
conversus. 213 d 1
Custodes carceris Petri,e quo ipse liberatus,aD occisi. 1 85 d 2
Custodix capitur pro vinctis.
Etiam pro custodilms el apparitoribus.
Cypriani (S.) error de rebapiizandis hsreticis.
Cyprii oliiii graece loquebantur.
Cyreneusis Synagoga quse esset lerosolyrais.
Cyrene duplex regio.
287 a I
ibidem
338 b I
191 b I
Il6d2
C6 a2
Dsmon vento typhoni bene assimilalur. 289 b 1 et seqq.
Eius tentationes variae. 289 b l el seqq.-^SO b 2
Dxmon vox qiiid proprie significel. 2l9 c 1
Eius dc Apostolis testiinoniiini. 212 a 2
Cur Paiiliiiii laiidarit jier os energimicns. 2l2 d I
Simi> est Cbristi. 136 c I
Eius potentia in aniMinm peccalnris. 106 a 2
Pcllitur per CooGrmationis Sacrameulum. 106 b 2
Dcmonis ctyniou. 219 cl
Dsniones ipiare immundi dicantur. 106 d I
Qiiare coriiora possidennt. 106 a 2
Eos eiicieiidi potcsins nnta eminens est EcclesiE. ibidem
Apparcnt in forma aniiiiallum iminundorum. lOG d I
Contilibiis orant ilii minnrcs. 2 19 c 1
Dxnioniaci qiiare plurcs tempore Evangelii qunm lepis.
106 d I et seqq.
Damaris non fuit iixor S. Dionysii Areopagita:. 23 1 a 2
Damascl siiiis : habrbat siium rcgcm : ludxi lamen ibi
siiis iiis diccbant. 144 b 2
llluc ciir fiigerinl Christinoi liidxi in dispersione. 144 c 2
< iir iiixla cam Puiiliis perciissus cn^cilate. 145 b 1
Locus convcrsionis ciiis ibi quam sit cclelirls. ibidem
I)aiiinati an nliqiiandu infcriin cgrcdlantiir. 86 b 2
Damnntlonis pcnculiim qui scmel cvasit mortuus , illtid
deniin non subit, vit;u inm rcstitutus. 156 c 3
Dare bcatiii.s csl ipinm nci-lpcrc. 354 b 1 et seqq.
Diivld esl auctor psaliiii CIX. non nlliis, 73 a 2
Quando icnipll fubricnni \ovcril, ct cur. 133 d 2 ct_seqq.
Ctiin Cbristo in corporo rcsiirrcxil. 73 b 2
342 c2
I23b I
61 a2
239 d 2
6? a 1 et seqq.
223 d l
1231.2
1 18 c 1
130 a l
323 a2
323b2
ibidem
Dccalogum et pricepta moralia et naturalia legis Cbri-
slus non abolevit. 206 a 1
Decembri (in) cur perlculosa navigatio. 387 c 2
DeciiMi mensis ieiunium quare et quando instilulum. 28 7 b 2
Decrevii Deus passionem, non actionem , necis Christi. 93 a 1
Aii(Tid:tific-jioi quale sit vjtium. 120 a 2
Demetrius argeoianus Epheslnus quis esset. 243 b 1
Denarius qiianti slt prelii.
Descendere qiiomodo dicatiir Deus.
Desperalioois mala.
Despicere sigmGcat deorsum aspicere.
Detis de facto habiiat 10 anima lusli.
Ciirvento comparetur.
Permiitit peccala, noo Id ea jmpellit,
Siios liicidos facit.
Eius gloria.
Omniuin enllum est causa.
Est sol iinmensus et bencCcentissimus.
Cur dicatur multiinaiuraeus.
Est omnia 223 d 2 et seqq.
Clare a nobis in boc mundo cognosci nequil. 224 d 1
Non looge est a singulis nostrum, el quomodo. 224 d 2
Lbique praesens est. 225 b i
lu eo qtiomodo ipsi slmus. 225 d 1 ei seqq.
Creaturis est palcr ei mater. 329 a 1"
Adest in rebus desperatls. 107 a 1
Omnia creata conservat. 225 d I
Est locus locorum. 225 a 2
Eius immensiiasdescribitur. ibidem
Ipse nos totos permeat. 225 b 2 et seqq.
Si ipse non esset in Ioco,dos in eo esse non possemus.225 d 2
Est quasl atira qua resplramus. 226 a 1
Sub eius dominio et iurisdiclione vivimus. 226 b l
Esl Dostra vita et anlma. 226 c 1
Ab eo pendet quidquid babemus et speramus. 226 a 2
Eius providenlia erga res bumanas. 226 b 2
tbiqueest. 227 a 1 et seqq.
Sancte In eo quasi in ipsa sanctitate vlvenduni. 337 b 2
In eo vivimus non formaliter, sed elTeclive. 227 d 2
Gentis lllliis sumus. 228 c I
Quomodo oiiinla suo numine , substantia et operalio-
necompleat. 228 b 2
Ab eo semperpendemus. 328 c 2
Eo omnes indigemus. 228 d 2
Ipse loco et templis non continelur. 223 a 1
Cur sanctos et amicos suos nonnunquani deseral.
232c2etseqq.
Eius essentiam nemo vlvens vidit. 60 b t
iniiina quaeque pervidet.
Pernovit et perspicit corda hominum.
Est absconditus et inaccessus.
Eius natura et proprieiates describuntur.
Eius incomprcbensibibtas ct niaieslas.
Eius bonilas in vocandis peccatonbus ad se.
Palitur cum suis patienlibus
275b 1
53 d I
321 d t
ibldem et seqq.
322 c I
144 a2
I26a2
Malorum ct peccati non est auctor, ull vult Calvjous. 68 d 2
Eius consiliiim In Paiiliim Romnm nilttendo. 380 b I
Detis io carne appnnliinisaD abAihcnieDsibuscultus.322 a I
Dei cst benefacere ot dare. 254 b 1 et se<]q.
Eius maiestas qiianta sil. 147 cl
Kiiis essontinm an vidcrit Stepbnnus. 125 c 2 ei seqq.
Eum qiialom spirlliimGngercul Stolci. 218 a I et soqq.
Deus in Cbristo tripliciier est. I6fid2
Qiia" Dei dicuntur, iu suo gcncrc ejiiinia suut. 1 22 c 2
Diis gentilium lalia miuistena exbibebantur, qualia do-
minis a famtilis. 223 d I
lli erant nicra vanilas et inania. 220 d 2
Dii oliin in piippi plngebantiir. 296 c I
Diacoualus an sil Sacramonliim. 1 13 a 2 el seqq.
An a Christo sit jnstiiuiiis. 1 14 c l
Diaconi qunndo ab Apostulis creati. 1 12 a 1
Cur sinl crcati seiiiem. Il3ci
Cur plenl Spirilu sanclo. 1 13 d I
Fuerc sacri ministri. Il3a2
Eortim ollicia. Ibidem
Diaconl qiinmodo ordincnttir. 1 14 a l
Sape Ecclesi« exempla Odei et coDBlaDtix dedenint 1 1 4 1> 1
Cur creati. ii4 c l ct seqq.
YIII
Index Rcrum Memorabilium i'n Acl. Apost.
Ijs commissa cura rerum Ecclesiaa. 1 14 d 2
Diaconi pririii cur cssent Grffici. llSdl
Qiiibus irituis pracviis sint ordinati. 1 16 c l
Diaconi Cardinales Roma; qui et quot essenl ; quod
eorum munus. 1 14 d 2
Diaconia; Romana; quales essent olim, et niodo siut. ibidem
Diaconissarum iria erant munia. 1 16 a 2
A/a;UapTup£u) est verhum forense. l41 c 1
Diana uode dicta; cst luua ; eadem est Lucina ct luno;
243b2
243 c2
iliidem
6Gb 2
107 c t
et seqq.
1 1 c 1
12 a 2
129d 1
fuit
eius arnia, forma.
Curdicta aprijJ-ii.
Dicta Opis.
Aiajropeu) niulta significat.
Dies cuin oratione inchoandus et finiendus.
Quo die Chrislus in ca^los ascenderit. 48 a
Dies certa dandi Spiritum sanctum cur a Chrislo non
indicata. ■* I d 2
Diodorus prae pudore subito obiit. 104 c 1
Diogenes iunior Phdosophvs ob malediceutiam a Ves
pasiano Imp. capiie e^ mulctatus.
Dionysii (S.) Areopagitae de sua morte revelalio.
Eiini Chi-istus ad instans marlj rium animavlt.
Qualis fueril ; quid scripserit ; eius saplenlia
Episcopus Athenanmi.
Conversionis eius occasio et annus.
Synopsis vits eius, et martyrlum.
AioTreres quid sit.
Discere volentium exempla.
Discipuli stanl, magistri sedent.
Discretionis (donuiiil spirltuum multi Sancti halmere. 198 d
Dispersio pnmoruiii Chrislianorum in lerusalem quan-
do et qua occasione facta sit.
Dispositione angelorum quomodo lata sit lex.
Dissensio inlerSanctos potest esse sine peccalo.
Divlnitas effigiari et repra-sentari uequit.
Divinltatem ambieoles phthiriasi consumpti.
Divltiarum inala.
Docens prius faclal quam doceat.
Dolores inferni, a quibus lilieratus Christus , qiii sint
Dolores Hebrai cur vocent funes.
Dominico diecur fiat sacerdotum ordinatio.
Dominium Chrisli in oinnes hoinines.
Dominus tituliis erat Cssarum.
Domitlanus quando ad imperium evectus.
Varia elus gesta.
Eiiis perseciitio in Christlanos.
luhet interfici omnes de stirpe David
Eius mors vinlenta.
Dooiitllla (S. Fl.) vlrgo a Domitiuno in iusiilam relega-
tur: eius martyiium. I 2 b 2
Domua |S.) Mariyr qua occasione conversa. 98 c l
Domus S. Pauli Ronia! in Ecclesiam inutata est. 291 b 1
Donec alio sensu in Scriptura accipitur. i3 a2
Donls (in Del) acceptis comniuuicandis simus liberales. 83 c 1
Donum Spiritus sancli accipere quid sit. 1 4 b 2
Dorcadis dicta Tabithae, quinque dotes. 1 55 d 2
Ad vliam revocatur. ibidem et seqq.
Certa fuit de salute. ibidein
Dorcades. nde Caprea?.
Dorotheam (S.) hicme rosas Theophilo e caelo allulit. 184 a 2
Drusiana Ephesina cur a S. loanne ad vltam revocata. 1 56 b I
Drusilla filla .Xgrippa; regis senioris, cuius fuerit neplis
2%^ c2
230 d 2
531 a 1
245 a I
236 b2
262 a 1
132 d 1
124 c2
208 c l
229 b 2
186d2
95 a 2
36 d 1
70 c I
ihidem
190b 1
73 a2
282 b2
11 c2
It d2
12 a 1
1 1 d 2 et seqq.
12 c2
trium regum fuit sponsa,
Facta est delnde Gentilis.
DuellumChristi cum Paulo.
276a 1
2 76 C 1 et seqq.
147d2
E
Ebion hseresiarcha adversariiis S. Pauli. 205 a 1
Quando hffireses sparserit. 1 1 b 1
Ebrieias splritualis alia est a corporali. 67 b 1 et seqq.
Utriiisque analogia: et eiTectiis. ibidem et seqq.
Ecclesia cur dlcatur vas lineum omnigena auimalia
continens. 161 b 2
Crevit perseciitionibus. 1 12 b 1
Cur vocetur regnum cslorum. 195 h 2
Est regnuin Dei in terra. 38 b 2
Viti comparatur, cur. 187 a2
E cido descendil, et coducit. 163 a I
Ecclesia llcite possidet opes et prxdia. 83 a t
Semper orat pro Summo 1'ontiGce. 179 c 2
Ecclesia pauper coruscabat oiiraculis , iam opibus
tuetiir auLtoritateni. 83 a l
EcclesiiE lerosolymitanae dispersio quanta fiierit. 132 c 1
Ecclesiastica Immunitas a iurisdictione civili quando in-
trodiicta. 279 d 1
Ecnephlas quis sit ventus, et unde dictus. 289 a 1
Eius pra;sagium. 289 b l
Ecstasis mentis capitur eliam pro admlratione. 84 c l
In ecstasl qiialis audiri vox soleat. 162 c l
Edinundiis Campianus inortl adiudlcatus ceclnlt. 1 10 b 2
Eius III opprobrils constantia. 22 d 2-273 a 2
Eduardus (S.) qiieindam pedibusclaudum saoitati re-
stltuit. 83 b 2
r'X'jo) et E/X-J05 quid siguificet. 191 c l
Electio eflicax hominuin ad gloriam an facta sit a libe-
ra el luera Del voluntate , autc operuiii pr«visio-
nem. 194 d 2
Electlonis vas quomodo fuerit Paulus. 149 c 2
Eleeniosyna oiir dicatur iustitla. 165 b 2
Elcemosyoas suorum famulorum ratas habet Christus.
156 b 1 et seqq.
Ilas etiam paiipercs erogare possunt, et quomodo. 1 57 b 2
Eleemosynas fidelium Dlaconi curabant, 1 14 d l
Elephas ciir dlcatur bos luca. 34 c I
Eligio (S.) morienii appanilt Christus visibilis. 129 a 2
Elisalieths (S.) apparuit Christiis visilnll specic. 129 d l
Elyinas, id est magus, a qua radice formetur. 190 b 2 ct seqq.
Au sit vox Ilebi-a-a. 190 c 2 et seqq.
Videlur nomen Cypriura significaus magum. 191 b l
An resipuerlt. 192 a l
Euallage modi Hebraeis frequens est. 267 a l
E|iaminond£ erga suos ingratos gralitudo. 263 c 2
Elus paupertas. 97*1
Ephesi celebrltas : ihi plerumque babitavit S. loanncs.
235 b 2-239 b l
Ephialtis paupertas. 97 c l
Ephrem (S) cousolatione cslesti abundabat. 18 b 1
Fult vir compunctlonis et lacrymariim. 249 d 2
Ephronis paler fuit binomius. 122 b 1
Epicurus quis, eius dogmata et axiomata. 2l7 c 2 et seqq.
Eiiis vita, inors. ibidem
Eirie/xs/a varia slgnificat. 2 73 b 1
Episcopalis cura a Spiritu sancto instiluta. 251 d l
Er/(j-/.o7ro; quid proprie significet. 52 b I
E|iiscopi bahent ius suffragii in Conciliis. 204 c 2
Sint hospitales. 212 b 1
Quare vocanliir Prophetae. 188 a l
Crebro vlsltent suas Parochias. 154 d 2 et seqq.208 b 1
Non curent lemporalia , sed Ecclesiam. 1 13 b 1
Horum solum est conferre Sacramentum ConCrma-
tionis. 137 a 2
lllos conslituit Christus in Apostolis. 61 a 2
Olim allum invisentes,ad verhum divinum facieudum
invitabantiir. 192 d 1
Episcopi cur constitiierentur, quos populus elegisset. 49 c 2
Episcopos Ephesum curS. Paulus evocarit. 252 a t
Episcopi prlml Siciliae. 296 c 2
Episcopicuiusdamsimoniacipunitio etiam In hac vita.l40 b 1
Epislolam secundam ad Tiraolheum e secundis vinculis
Paiilus scnpsit. 248 b 2
Epislola ad Pliilemonem quando scripta. 9 a 1
Epistola ad Thessalonicenses omnium Epistolanim
eius prlma fuit. 232 a 1
Epistolx Senecx et S. Pauli an sint genuins. 234 b 1
Eqties an Paulus Damascuiu ierit, an pedes. 145 b 2
Erasmus arrianizat. 252 b 1
Era,stus qu*stor , quis fuerit : Episcopus dein creatus.243 a 1
Epfi->]5 Mercurius unde dicatur.
Essenorum vlta dcscribitur
Eoruin nomen quod sit.
Eonim stiidia et mores.
Fuere quasi Rellglosi.
Eiicharistiae vis et effectus.
Cur ollm domi privatim suoieretur , et cur vocetur
panis
199 a 1
01 d 1-101 c 2 et seqq.
I02b 1
ibidem
ibideiQ
75 d 2 et seqq.
'6ft2
Index Berum Memorabilium in Act. Apost.
IX
Designala est per panes proposilionis. "G a 2
Cur vucettir comriiiiDio. 75 a 2
Eius veritas adstruilur. 86 c I
Olim vespere post exbortalioncm administrabatur. 2-48 a t
Eudocia Augusta vincula S. Celri exallavit. ISO a 2
In S. Stepbaoum bcoe alTecta ac pia fuit. 134 b 2
Eudoxia uxor Archadii Imp. S. Cbrvsostomum perse-
cula esl. ' 180 c 1
Eunice. mater Timolbci, erat luda-a. 20a a 1
Euoucbus Caodacis regiose ao esselGcntilis , ao prose-
Ijius. Hlc2
Eius pietas. ibidem
Baplizatur a Philippo. 143 a I
Suos ytibiopes converllt, el Marlyr occubuit. H3 b 1
Eunucbiis capitur pro pnnceps. H I c 2
Eurypus synibolum est iucoustantia:. 84 b I
Eiiroclvdon vcl Aijuilo quis sit veutus. 288 b 2
Cur'ila tocelur. 288 c 2
Quls ventus Euro notus. 288 d 2
EQiyebianiis (S.) Pootlfex uiullos Martyres manibus pro-
prlis sepelivit. 133 b 1
Eutfchus a S. Paiilo vitx restilutus factus cst deiode in
Ulspania Martyr. 248 c 1
ETaugelii S. loannis scribendi occasio, prxslanlia eius
et prsparatio. 13 b I et seqq.
Evangelmm S. Matthxi quo tempore scriptum.6 d I etseqq.
Id scripsil pra-cipieutibus Apostolis. G a 2
S. Lucas quando suuni conscripserit. 8 d 2
Evangelium cur vocetur verbum gratix. 198 b I
Eraogelistx oon omnia Cbrisli gesta scripserunt. 35 a 2
Evsngclistx grxce scribentes niultas Latioas voces
Dsurpant qiiasi Grxcas. 52 c 2
Evodius primus postS. Petrumfiiit Anllochix Episcopus. C d 2
Excommunicatlo reprxsentala est m repentina morte
.\oanlx et Sappbirx. 104 c I et seqq.
Ezousatloniim squamx tolleudx sunt. 152 a 1
Exorciitx Epbesini cur in uomioe iesu quem Paulus
prxdicabat dxmonem eilcere tentarent. 239 c 2 el seqq.
A dxmone corrlpiiintur. 240 a 1-240 d 1 et seqq.
Exurcistas habeliant ludxi ante Cbristiim. 239 c2
Expugnasse quomodo lideles dicatur Paulus. 153 d 1
Exsequmrum primnrum Cbristianorum ritus. 133 C 2 et scqq.
Exuperii (S.) Episcopi cbaritas erga proxiraum. 29 c 2
Fabianus (S.) illapsu columbx crealus est Pontifex. 53 d 2
Facies |)icirum serena est, iniploruni nlgra. 1 18 c 1
Famem cur prxdici a Cbristianis voliierlt Deus »ub
Claudio. l74 c l
Cur ea orbi immisso. 1 74 a 2
Uuando ea facta. ibidcm
Fameii adducit pestem. ibidem
Faoiillx sub Cornelia plures Romx censcbantur.
138 a I ct soqq.
Faro(S,) Fplscopus pueriim cscum cooGrmansillunii-
nnvlt. 138b2
Fatiim Slolcorum quam violentum. 218 a 1 ct seqq.
Id refulatur. 42 a 2
Fatum Calvini tollitiir. 69 d I ct scqq.-70 a l
Fel amariludinis Sinionis Magi qiiod dicattir. 140 b 2
Fol pcccaii qiuid sit , ct quare Uoiiiioo Iiidxi fol io
cnicc propinnrint. 140 c 2
Felix quaoccationc prafeclus ludxx factus fucril.
271 b 1-274 b I
Eiu» gesia in pMefuctura. 2 72 a I et seqq.
Kitis nomina. 2 73 b I
Fuiladultcr. 276 e l
llom loiiistus. 2 76 d t
Itcllqiiit l>. Pauliim vinctum qui nomain est niissus
a Fosto tiiccessore. 276 b 1-277 d 2
Femuraliliiis non utcbantiir vetcrcsGrxci et Itoniaoi. 181 »2
Fostom duas balicbai vespcra». 248 a I
Festiim S. Slepbani sancitum ab Apostolis. 130 d 2
Ftsium corporis Chnsti (|iiare insiitiituni |K)sl ocla-
vam Pentecosles fcria qiiinta. 75 o 2
I:i fcsio Cooversionis S. Pauli ualorum taliva scr-
Vofc.X.
pentum morsibus an mcdeatur. 146 c 3
In festls maioribus cur bomines deteriorcs sint. 179 d I
Festus Prxses liidxx menlitur in causa Pauli.28l c 1-281 a 2
Ciir eiiis appellationem approbaret. 280 a 1
Fideles omnes non sunt prxdestinati, quia fides accepla
seniel, polest amilti. 195 b2
Eoriim spes unica est Cbrislus. 299 c 2
Fideles pnmi iinam babebaol aoimara et cor. 94 b 1
yide Chrlsliani.
Fides videt el vldetur. 16 d I
Eius robur. I6 a 2
Ei qiiomodo tribuantur miraciila. 85 c 1
Ad eani non requirilur iniellectus. 1 1 6 b 2
Fides Christlana qux credeuda prxscribat. 2l3 a 2
Fides explicita Cbnsti oecessaria esl ad Ealiitem.
91 d 1 et seqq.
Fidei heroicx qiianta sit virtus. 85 a 2
Ea in diacoms sextuplex eral. 1 15 a 2
Filix qiialuor Phillppi erant virgines et propbetissse. 25? c 1
An fiierinl inoniales. ibidem
Filitis Dei est pniiium unicomque DeiVerbum. 193 d 1
Flavius Clemens quando et qiiare martyrio afTecIus. 12 b 2
Focdiis olim Romani sanciebaut mutiium sanguiuem po-
tando. 207 bl
Fons .Etbiopis qiiis sit lociis. 142 c 2
Fons elicltus iii carcere Itomano precibus S. Pelri ad
bapllzandumProcessumelMariiDianum,qui etiam-
num superest. |79 c 2
Forle usurpant Lalini in rebiis qiix eveoerunt, sed in-
ceria de causa. 140 a 2
Foro (in) concionantur zclosi coucionatores. 2l 7 b 2
Foriini Appii urbs iindedicla, eius descriptio. 299 b 1
Plures urbes dict* siinl foriim. ibidem
Fractlo paois intell gluir in Actis de Eucharistia. 75 c 2
Franclscauis eqni inierdicuulur. 23 c 1 et seqq.
Franciscus (S.) in eleeinosynas elTusus fuit. 156 c I
Eius aspectus intiieotes conipungebat. 82 a 2
E soloDeibencplacito ad tantum sanctilatis fastigium
est exaltatiis. 54 d 2
Eius humilitas qiiomodo sit exallala. 45 c I
Assidue cxliim speclabat. 47 a I
Eius vita et morcs ca lestes. 25 a 2
Erga sacram synaxin valde llagrabat 78 c 1
Absens appariiit Fratribus in ciirru Igneo. ISa b I
Voluit suos habcre pauperes domos. 232 c 2
Franc. Sfortla Diix aslrologos seniper coniemptui ba-
biiit vel odio. 242 a 2
Fraociscus (S.) Xaverius visiooe cxlesli vocalus esl ad
labores Indicns. 151 d 1-210 d 1
nabtilt donum linguarum. 64 a 2
Qua iuduslria concubiDas a concubinariis avelleret. 215 c l'
196 a2
241i2
25 a 2
26 d 2
J7d2
J92 8 2
I9b2
151 b2
49d I
50 a I
Cur Malacx pulverem de calceis excusserit.
Mulieres fugiebat.
Eitis viia cxlesiis.
Per pueros mira prxstitit.
Eiiis prudcnlia.
Eius uliedicntia, et in pericuiis securilas
Ilem eius ardur paliendi.
Fratres olim se vocaliani Christiaoi.
Fralres llebrxis sunt cognati.
Fratres qiiare Petriis vocet Apostolos.
Frons S. Cbrysostomi erat callosa ex assidua oratiooe.25.S d 1
Frugalilas voleruni. ^9 c 1
Fiiga in perseciilionc licita est. _ Jii a2
Foigor faciei Sancloriim unde orlum habeat. 1 1 7 d 2 et seqq.
Fuuebris pompa in qtiiluis cousisterel. 133 d 1
Fuous uode nomeo accepent. ibidem
Callm Imp. brerc habuit impcrium. 10 c 2
GalU.rut qiiid proprie sonct : Caliljei erant »tup di.ied
piignantes et bcllicosi. 46 b 2-66 c I
Gablxoruni secta qux eiset.
Eoriim pervicicia.
Diii ea intcr ludxoi vigiiit.
Callicaous Consul Cbristi cmsa paupcr factus cst
b
I09d I
ilmtem
109 A 2
96 c 1
X Indes Rerum Memorabiliurn in Act. Apost
Gainalel fiiil Pharisacus, fuitque Chrislianus; est inter
Saocins rclalus. 108 d 1
Eius coiisiliuni pium pro Apostolis. ibidem
Corpiis S. Sio|i|iain in villa sua sepcliri curavit. 133 a 1
Garniliia'! rnprclicnililiir. 60 c 1
tia^iparis (P.l Ii;ir/.ci aiiior erga socios omnes. 2i2 c 2
Gaiidiiim spiritus (|iiain sit siiave. 78 C I et seqq.
Gaiidiiiiii Sanclorum est Christus. H3 I) 1
Gaudium in inbulatione quani heroicum sit. 1 10 d I
Gaulus insiila quoniodo sita. 288 c 2
Eius nomina. 28!J c 2
Gaza urhs fuit duplex , una Iq Perside , altera in Pbili-
stsa. 141 d 1
Ha;c eversa, et altera nou procul inde a;diGcata. 141 a 2
quomodo concordet.
Gralia Pauli fiiit efficacissima.
Gregorii (S.) Magni celsiludo auimi.
Ecclesiae opibus pauperes per orbem iuvlt.
H
69 d 2
147 a2
21 c2
83 a 1
Geniini stclla cur a uautis observelur. 296 c l
Generatio Cbristi a;terna. 193 a 2 et seqq.
Genethliacorum quam frivola sit scientia. 243 c 1
rswau) el producere etgignere significat. 228 d I
Genles ludaeos ctir spernerent. 164 d 2
Eas quando et qiiomodo respicere lleus coeperit.
229 d 2 et seqq.
lis quotnodo Paulus loquerelur in lerusalem anle a-
pertum Genlibus ostiuni Evangelii per Petrum.
154 a I et seqq.
Ipse iam conversijB ad legem non tenebanlur. 259 d 2
Eas qiioinodo errare permiseril Deus. 200 c 2
Ad eas quando abierunt Apostoli. 1 78 b 1 et seqq.
Pulilice qiiando iis Apostoli prsdicare cocperint. 1 68 b 2
Gentiles ipsani resurrectionem non damnabant. 2/5 c2
Geuliles nonnulli aute Cornolium ad fidcm conversi
fuere. 1G8 c I et seqq.
Ipsi quani benigue a Christo vivente habiti. ibidem
Non suui ab Ecclesia reiiciendi. 205 b 2
Eorum nonnulli coluere Deum. 159 a 2
Gentiles etiam uonniilli paupertatis studiosi fiiere. 96 d 2
Hos ludaei vocabant Grscos. 1 12 a 2
Gentilis (F.) divinitus lingua: Arabics cognitionem ac-
cepit. 65 a 1
Genua saepe per diem flectebant prisci Christiani.
255 d 1 ct seqq.
Eaabuit S. lacobus callosa- ibidem
Genua respondeant genis. 255 a 2
Genus Dei qiiomodo simus. 228 c I et seqq.
Georgius (S.) Martyr Lyddse est sepullus, et ibi ei tem-
plum a^dificavit Imp. lustinianiis. 155 b 1
Gervasii (Ss.) et Protasii corpora detexil S. Paulus S.
Ambrosio apparens, 30 d 2
Gesta multa Pauii S. Lucas sileDtio iuvolvit , aut obiter
praelerit. 245 b 2
Gladio quaudo ludaei uli coeperint in poenis reorum. 1 76 a I
Gloriam Dei quam Stephauus viderit. 125 c 2 et seqq.
Glycae historici locus emendatur. 128 d I
Guidus urbs Asiae Cretae obiecta. 287 d 1
Gnostici docebaut soluin Paulura ex Aposloliscognovis-
se veritatem. 15 d 2
Godefridus Bullonius praesentem opem S. Slephani Hie-
rosolymis sensit. 135 a 1
Corgonia (S.) templum Spiritus sancti. 22 7 c 2
Grabalura quis sit lecliis. 105 d 2
Gradus non caduut siib meritura de condigno. 54 d 2
GrjBCus idem iudsis qucrd Geutilis. 154 b 1
Graeci dicebantur sapienies. 1 70 c 2
GrKci primuni fecere schisnia in Ecclesia. 112 a 2
Graeci negantes a Filio Spiritum sancluin procedere,
die terlia Peotecostes a Turcis eversi sunt. 57 b I
Graecistae quae dicanlur. 112 c 1-1 70 c 2
Abquando pro Gentilibus capiuntur. 1 12 a 2
Grscizantes qiios vocct Lucas. 154 a 1 et seqq.
Grammaiici qui dicerentur. 89 c 2
Graiia Spiritus sancli cur dicatur oleura et unctio. 166 a 2
Ingratiaancoufirmati AposloliacceptoSpiritusancto. 61 b 2
Gratia poientior ^piritus sancti , ad opera heroica
exsequenda requiritur. 90 d 1
Gratia cur dicatur verbum. 252 d 2 et seqq.
Per solaiu gratiam Christi fuere iustificati qui iusti-
ficati. 206 b 1
Gratiae Dei Evangelium quid sit. 251 c 1-352 d 2
Gratia efficax et prKdesiinalio cum libero arbitno
i/aceWama quid proprie sonet. 51 b 2
ilxreditas nostra Deus est. 253 b t
Hxreses propagatae per mulieres. 195 d 2 et seqq.
Sunt fel amaritudiuis. 140 b 2 et seqq.
Non sunt ad Scnpiiiram examinaudae. 2l7 c l
Haeresiarcba primus fuit Simon Magus. 136 a 1
Hoeresiarchae Episcopatu excidentes quem ambiebant,
nova dogmata adinvenere. 139 a 1
Onines haeresiarcha; fuere vel Epicurei, vel Sloici.
2 1 8 c 2 et seqq.
Haeretici lupi sunt ab octo analogias. 252 c I
Suut superbi. 252 a 2
Carnales sunt et mulierosi. 1 36 b 2
Eorum bellum pax est Ecclesiae. 268 b 2
Per tumiiltus rem agunt. 2l6dt
Ferro a magistratibus sunt succidendi. 1 10 a 1
Haran qiia; sit iirbs. 120 C l
Hehdomada iinde dicatur sabbatum. 247 b 2
Hebraei fiiere peregrini in Cbanaau et .ffigypto. 120 c 2
Post reditum e captiviiate semichaldaice loculisuDt. 51 b 2
Hebraei multi fiiere binoiiiii. 122 b 1
Hebrgjorum verba activa saepe non actionem, sed actio-
nis probationeni S'gnificant. I93d2
Verba realiasa^pe per mentalia exponunt. 189 a 2
HebroD (in) an sepulti sint Patriarchae, an in Sichem.
1 2 1 d 2 et teqq.
Helena Adiabenonim regina ab Apostolis couversa ,
quando Boruerit. 10 1 1
Heliopolitanum templiim ludaporura quando et quare a
Vespasiano demoliri iussum. 1 1 a 1
Hemor a quo emit Abrabam speluncam pro sepulcro
alius fuit ab eoaquo lacob emit agrum. 122 b 1 et «eqq.
Henricus H. Imp. quomodo ob simoniam castigatus. 139 d 1
Herculis duodecim labores. 29 a 1
Hermae liber dictus Pastoris est inter apocrypbos re-
latiis. 255 bl
Herodes fuere quatuor. 175 » 1-188 a 2
Fiiere omnes infesti Cbristo el Christianis. 280 d 2
Herodes Agrippa senior , cur rex ludxse fuerit factus ,
et qua occasione. 1 75 a I
Quain esset Caio Imp. carus. 1 75 b t
Fuit crudelis. ibidem
Quare lacobum Maiorem Apostolum occidi iusserit.
1(5 a 2 et seqq.
Quamdiu regnarit. I76c2
Quo anno ab augelo percussus sit. 1 76 d 2 et seqq.
Cur S. Petrum apprehendere voluerit. 178 d 2 etseqq.
Cur eura post Pascha distulerit necare. 1 79 c l
Ludos Caisaraeae pro salute Cjesaris celebrat. 18Ga I etseqq.
Eiiis fastiis et splendor e veste argentea. 186b 1
Percutilur ab angelo, et quo morbo. 186 a 2
Mortis eius praesagiuni. ibidem
Ciir ita sii punitus. ibidem et seqq.
Peccavit assensu ad blasphemara populi acclamatio-
nem. 186 c2
Eius mors ad longum narratur. 187 a l
Eius proles. 187 c 1
Quomodo eum Alexandrini in coroaedia repraesenta-
rint. ibidem et seqq.
Herodes Agrippa iunior, rex Chalcidis , fuit senioris fi-
lius; eius tetrarchia;ciirdictus ipse et paler Agrip-
pae : fratreni bubuit Drusum. 280 a 2 et seqq.
Eius soror et concubina fuit Bernice. 281 a I
Erat bonae indolis. 283 b I
An adchristianisinura inclinarit. 285 a 2 et seqq.
Herodes Antipas Lugduni nioerore contabuit, 6 d 1
Heroes diis siint maiores. 14 b 2
Uerostratus cur templum Dianae Ephesiae incenderit. 244 b l
Hiatus fieri potest iu suprema acris regioue. 127 a 1
Hibernia naturaliter venenatis carel. 295 a2
Qieronymi (S.| studium discendi. 23C c 3
Hierolbeus (S.) an ruerit Aiheuicnsis , an llispanus ;
quando ad Gdcm convcrsiis; eius clogiiim. 7 c 2
Ililarion (S.) ob ciirationes jpgrorom nihil donorum vo-
liiit accipcre. MO li I
Qiiam potestalcm advcrsus da-iiiones halieret. 240 d I
El quomodo nossct a quo quis vitioessct occupatus.
240 a 2 et seqq.
Hispani S. lacolium in praeliis invocant. 1 76 d I
Hispania S. lacoljo Aposlolo dehet (|iiod in fide orlho-
doxa |ierstet, et perstiteril bactenus. l76 a 2
riim S. Paiilus (iiioil adient. 301 a 1 el seqi).
Eiiis rci;i"< cur (iaiholici cognomincntiir. 1 76 a 2
Histona S. Liicx dc actis Aposlolicis quot annoruni ge
sia Cdntiiieat.
Hodie coiiipelil x'lernitati.
Hiilocaiistuiii c-iir heliraice vocetiir ula.
Homd qii.TiiJo operc Ueo sjt adstrictus.
Respeclii Dei ca'cus esi.
Homo al) hoiiiine edoceri debel.
Honorati daconi aniniositas.
Horarum Canonicannn origo el causa.
Horas diei qiiomodo liid.ei compiiiarent.
Hora meridici npud miillos mcditalioDis vocatur in
memoriam ascensionis Uomini. 3'J b 2
Hora Dooa ulim calechumeni haptizabantiir. 160 a 2
Horani laltoris compcnsat Deus die cousolationis. 38 d I
Horariim quadraginta oratio est in bonurem sepul-
tiir.T, Chnsti institiita. 1 7;i d 2
Hospiiahtas Rom. Ecclesis el urhis. 163 a 2
Hosiibus(pru) oratio qux funditur, eflicacissiina est.
130 c I et seqq.
Humanitati Cbristi debetur potestas iudiciaria ob uoio-
nem cum Verbo. 167 h 1
Hiimilis diicit se nihil esse et nullura. 136 c I
Uumilitas quanti sil merili. 46 c I
EviDcit adversariiim diirum. 249 a I
Plcna huniililas qiia; sit. 240 b I ct seqq.
Cur vocelur omnis iustitia. ibidein
In ea senipcr crescenduni. 2 49 c I et seqq.
HoDorahlis est. 249 a2
Ea siimma virtuliim est. ibideiu el seqq.
Et vcra aiiimi magmtiido. 21 a 2
Sicniim e«t dootons orthodoxi, 136 h I
Vinoit dialioli laqiieos. I36d I elseqq.
Iliiiiiilitas viri Apostolici quanta esse debeat.2 I h t et soq(|.
Hyhlxum mel et apcs llyhlea; undo dicaniur. 297 b 2
Hymnos canebant neochristiani posl cibum sumiilum. 79 a 2
llypocrisoos sqiiama; aufercuda; sunt. 1 52 a I
llypoorita; fellei sunl. 140 h 2
Siini scpulcra doalbata. 267 c I
Eorum emhlema et proprielas. 78 d 2 ct seqq.
I
lacohus (S ) Alpbxi quaodo creatus Episc. lerosoly-
morum. 5 a 2-1 12 a 1-128 c 1
Callosa habehat genua. 265 d I
Aii pr.rfiicnl concilio lerosolymilano : DCgatur. 206 c I
lliTil 111 cu senleiitiam post Petrnm. ihidem
Qu.indo et qiiaro de pionaculu tcmpli doieclus mar-
tyriiim ohierit. 9 d 1-258 a 2
lacobiis (S.) Maior qiiiindo ad Hispnnos ivcrit. 132 b 2 el sp(|q.
Qiiam paiicos in llispnnia converlerit. IC3 c2
Etim cur llcrodes pra,- citeris A|iostulis occiderit. 1 75 a 2
Eius gesla et ferviir in priedicuDdo. iliKtom
QiinnJo «it occisus. t75b2
Cur eius festiim oelobrclur XXV. lulii. 1 76 c 2
Ad uiortcm vadcns accusalurcm suum Christu lii-
crifecit. 1 7C a I
Varin ciiis privilegia. 176 h I ct soqq;
|76d I
176 n 2
I76h2
I7G c 2 ct soqq.
2 1 C h I
2l6 0 1
Index Berum Memorabiliam in Act. Apost. xi
An postea Episcopus Tarsensis fuerit. 2 1 6 c I
Eiiis virtus. 2 16 C 2
Idea; omoium Dostrum, iuxta qiiasconditi sumus, pro-
prie in Deo siini. 226 a 2
Idioli qiii propna; sint. 91 c 2
Idoloihyiis vesci vptituin Cbristianis.rOG C 2-206 d 2 et seqq.
leiiinare |quamdiu| bomo Daturaliter possit. 29l a 2
leiiiDiiim priidens esse debet. 23 d 2
leiiiDiiim qiiod intelligat Lucas septimi meosis aut
decimi, dum iucommodam fuissc tunc ait naviga-
tionem. 287 a 2 et seqq.
leiiinium olim ante sacram syoaxin prxmitlehaiur. 248 b 1
Ordiualioni sacerdotiim prxmiltitur. 189 c 2-202 b 2
lerosolymiiana Ecclesia quaodu facta patriarchulis. 1 70 b 2
32 b 2 et seqq. Icrosoliiii% cur datus Spiritus sanctus. 40 c I et seqq.
193 d 2 Ipsa lypiis est Eoclesiae. 40 h 2
160 d 2 lerosolyiiia 24. hahebat vicos celebriores. 181 c I
66 c 2 lerusalem erat sedes religionis. 1 iC d 2
224 b 2 Qiiando obsessa, capta, eversa sil. 10 b 2
1 18 d I llliic qiiare varii undii)ueGcntium ludxicooQuereot. 66 a 2
1 14 d 2 yide lero.solyma.
81 a I lesiis Anani filiiis, pleheius homo , quando clades prx-
C8 c 1
.S.Tpe llispanos in pr.Tlii» invil.
Au tcr:pierit epislolam Canonicam.
Alia eius gesta rpcenscniin .
Qiio anno (^hnsti sit occisiis.
lason Thessalonicensi* Pauli hospcs, qiiis fucril
Ao ideiii qui Mnason.
dixerit ludafx. 9 c 2
lesii nomen Panlo io deliciis crat. 18 a I
f^icle Nomen.
lesiis Chnsiijs qiio anno mundi et vitx sit mortuus. 5 a I
Prius feoii, deinde docuit 36 d I
Qiiomodo in c.i los ascenderit 37 d 1 et 8eqq.-43 c J-46 c l
Cur lam ojio eo ascendit. 37 d I et seqq.
Rcsiisoitatiis esi virliiie anim.v siix. 37 c 2
Rosiirrectione XL. diebus cum A|iostolis egit.38 b I et seqq.
Ilisce diehus ha-sil in parndiso. 38 a 2
Qu* docuent suos tunc lemporis. 38 b 2 et seqq.
Asceosiirus in cxlos cur cum Apostolis sit praosus. 39 a 2
Ascendit eo siib meridiein. 33 b 2
Qiiomodo se ad asceusiooem disposuerit, et suis va-
ledixerit. 43 c 2
Ascciisijs oiiis quomodo peraclus. 44 a l
Ascondil etiain qiia homo. 44 d l
Ei ascpndenii ooourreriint omncs aogeli. 44 a 2
Ciir asoenderii stalim a rcsiirreclione. 44 b 2
Au niidus asoonderit ot in veste rubra. 46 c I
Ciir n montc Olivcii ascendent. 47 c I el seqq.
Quo die passiis sil ot ascendent. 48 b t
Cur maireiii in tcrris relinqneret. 49 a I
Qiinmodo sit vir a Doo approbatus. 68 a 2
Libere et spoiile mortem subiit. 68 d 2
A diversis et divcrsimode morti traditus est. 70 b 1
An in infcrno dolores sit passus. 70 c 1 el seqq.
Nihil passiis cst post morlem. ihidein el^seqti.
Vere desceudil in infornum. H a 2
Non passus esi iu sepnlero corruptionein,et uode.
Fuil iu viia viaior et comprehcnsor.
Qiiomndu roslituerit rcgniini David.
Est Davidis Dominiis eiiam qiia homo.
Qiianto eiim amorc ot fide prosequi deheamiis.
Pusi ascensum in ca'lum subinde visibililer in terris
appariiit.
An aliqiiando modico tempnre caOiini reli<]iierit.
Euis bonitas in dos a poooalis libcraodo.
Qiiare et qualis dicatiir lapis.
Fiiii paiiper.
Ad fcccnt votiim pniiperlatis.
Eius natiiralis pulohriiiKto.
Aniouomastioe dicitur iiistus.
Cur in ctIo slet.
Cur ei in baptismo ca-li aperti.
Ciir vocct eum Siephanus Filiiim hominis
Au pcr se pcragat particulare iudiciiim.
129 a I el icqq.-t67 b i
Patiliir in fidplibiis. i4C b 1
Verba eiiis nd Paulum examinaotur. 146 c 1
Dtiin vixit benefpcit oinnibus. 166 a 2 ct seqq.
Eitis divimtas adstrtiitiir. 193 c 2
Qun hoino ent iiidox in fine miindi. 5^0 d 1
Somper podes per oppida evangelixavit. 249 d I
Eiiis humililas. 549 8 1 et <eqq.
Uiuuia cius dicla faclaque oon sunt conscripta. 361 a i
72 a 1
72 b I
72 d 2
73 d I
85 a2
86 d i
SG 12
87 c2
90 d 2 et seqq.
96 b I et seqq.
100 C 2
|22 d 2 ct seqq.
I24c2
126 b I et seqq.
126 C 2 et seqq.
I27cl
XII
liidex Rerum Memorabilium inAcf. Apost.
H2(l 1
157 a l
1)1 c I
47 a 1
292 d t
285 c2
2G1)1
el seqq.
60 a2
C0 1)2
Ksl spos Isrnel ct nostrn. 2!19 a 2 ct seqq.
Jcnaliiis (S.) Anlioclienus Episcopus niorluus &ub Tra-
■ I n il *)
lann. . " " '
Instimit ptaiiriodiam sacram. ibidem
Ij,'naliiis (S.; dc Loyoia vitas Sanctorum lcgens conver
Sll'! cst
Fius zcius in Dei iinnore adaugendo.
Eiiis iu criice gaudium.
Ca;liun cum laciymis aspeclabat.
Eius oiiedienlia.
Qiiam in vinculis exiiltaret.
Ignis imago est .\poslnioram.
An vere siiper Apostolos descenderit. GO b 1
Ignis syniiioliim esl Dei.
Per igncm auctorati sunt Prophelae.
Idem siguificat effeetus Spiritus sancti in animis fi-
deiiiim, ilem tribulationem et lumen lidei. 60 c 2
Ignis Sloicis pro Deo erat et spiritu. 218 a 2
Ignoranlia Iuda;orum Christum negantium an fuerit ex-
cusai) iis. 85 c 2
Ignolus Deus Athenis quis esset. 22 I b I et seqq.
An Deus verus. 221 d 1-222 c 2
llluslralionum divinarum sunt capaces ii qui carent
curis. 160 a 2
Imago est quid realc et stabile. 106 b 1
Eam eur initio Ecclesia; vetarenl Patres. 223 c I
In ea tamen Deiis polest coli. ibideni
Immensilalis Dei descriplio. 225 a 2 et seqq.
Immorlaiitatem animae negabant Epicurei. 2 1 7 c 2
Imnuinitas Ecclesiastica initio Ecciesiae nou erat intro-
ducta. 279 dl
Imperator Pioman. an legitimus iiidex Pauli. 2 79 a 2
Imperalores ciir cuni cruce in globo pingantur. 282 ii 2
liiip. Romaui cur censum provinciariim fieri iuberent. 109 a l
Impionini (per) conalus, qiiibus Dei opera impedire sa-
tagunt, ea promovet Deiis. 132 d I
Eoriim societas dissoivenda- 268 a 2 et seqq.
Impositio manus esl de essentia Ordinis. 1 16 c I
Per cam datur gratia. Il6dl
Ea in tribus Sacramentis adhibetur. 137 b 2
Per eam iinclio iutelligitiir. 137 c 2
Ea significat ordinationem. 189 b 2 et seqq.
Impossibilitas duplex est, una actum antecedens,alte-
ra consequens. 69 c 1
Impossibilia physice Deus non praecipil. 206 a 1
Imprecalio Pauli contra Ananiam Poutif. qualisfuerit.
266 a 2-266 d 2
In capitur ab Hebraeis pro rfe, itein pro sicul. 89 b 1
Item pro propter. 90 a 2
Incarnalionis et adventus Spiritus sancti anaiogia".
61 d 2 et seqq.
Incoguitus nobis cur sit Deus. 222 a 1
Incomprehensibililas Dei hominum et angeloruni aciem
iranscendit. 232 c I
Inconstantia et mutabiiilas sugillatur. 84 a 1
lodiae (in) Orientalis valie una, qiiam variae sintlinguae. 64 b 1
Infernum (ini Cbrisitis vere desceodit. 71 a 2
Inde anima nulla liberari potest , nisi speciali Dei
privilegio. 86 b 2 el seqq.
Infideles etiam Angelum ciistodem habent. 160 c 2
lufirniitalessuorum ferantconfessarii et concionatores.253 d 2
Infusio, diffusio el effusio Spiritus sancti quomudo dif-
ferant. 63 b 2
Ingredi et exire quemlibet actum significant Hebraeis.
52 c 1-154 a I
Inimici diligendi sunt. 30 c 1
Pro iis orandum. 130 c 1
Insiniiare proprie quid sit. 215 d I
Icannes Baptisla fuit angellcus. 1 18 a 2
Qiios baptizarit. 4 I b 1
Eius bumilitas. 193 b 1
Quare solos adiiilos baptizarit. 238 a 2
Baptismi eiiis forina. 238 b 2
loannes (S.) Apost. in oleum quando missus, et in Palh-
inon relegatiis. 1 1 d 2
Eins Apocaijpsis quid conlineat. 12 d 1
Pievertitur ab e^ilio. 12 d 2
Scripsit Evangelium, cur et quomodo. 13 b 1
Item epistoias. 13 c 1
Eius mors. 13 b 2
Diutiiis qiiam ca?teri Apostoli in ludaea mansit. 178 b 2
Qiio anno Christi sil morluiis. 1 76 b l
Non fundavii Ephesinam Ecciesiam. 239 d l
loannis (S.) Chrysostomi vocatio ad sacerdotiiim. 150 d 2
Eius corpus ex Orienle Rumam translatum , condi-
tum cst in Vaticano. 31 h t
loaunes Fischerus Episc. Roffensis diictus ad suppli-
cium cecinit. 110 5 2
loannes cognomento Marcus est alius a Marco Evange-
lista. 183 d 2
Quare a Paulo discesserit et Barnaba. 192 c l
Ioannes(P.)Nunniiisquoviso adSocietalem vocatus sit.2I0 d 1
loanni (F.) Parinensi Franciscano celebranti servi\it
angeliis. 185 b 1
lonathas Pontifex erat iqiius et dexter. 90 a 1
A Felice Praiside interfici iussus. 276 a2
loppe descriplio, unde dicatiir, quae ibi gesta. 155 b 2
Ibi lonas navem consceudit, cum a Doniiui facie fu-
gcret. ibidem
Hinc soivit Pauliis in Ilaiiam navigaturus. 287 c I
lordanes (S.) fliictibus mcrsus interiit. 292 d 2
loscionis (exore S.) mortui quinque enataesiint rosai. 184 b2
loseph Maria; filiiis, ct lacobi Alphaei frater , statuitur
quasi eiigendus io Aposloluin. 52 a 2
Factus postea Episcopus Eleulberopoleos. Ibidem
Eius cognomen fuit Barsabas. 52 b 2
Uude diclus sit lustus. 52 c 2
Cur non sit electiis iu Apostolum. 52 d 2
loseph historiciis prasdicit Vespasiano imperium. 10 c 2
Eius de Christo testimonium , qiiod luda;! deprava-
riiDt in sua trauslatione Hebrxa operum eius.
12 c I et seqq.
lovis vox unde derivetur. 198 d 2
Ira cos et acies virtutis est. 213 d2
Irae sedes et materia esi fel. 140 b 2
Iris unde dicatur nuntia deorum et pluvia. 199 a l
Isthmus sive dilbalassus qiiis sit. 291 c 2
Italica cohors quae diceretur. 159 c 1
ludaei quomodo mortuos plangerent. 133 c l
Pentecosles diem quomudo expectarent. 57 b 1
Nudipedes sacriGcia oliibant. 181 b 2
Cur in Pauliim piilverem iaclarint. 264 d l
Diem quomodo dividerent. 81 a t
Iq festis omnibus abstinebant cibo usque ad sextam. 68 d t
Cur in Stephanum frenduerint. 125 d I
Cur clamarint audilo Stephauo. 127 c2
Fiilgore faciei eius obduruere. 1 18 d i
Afflicii suni fama; qvis fuit sub Claudio Imper. 1 74 b 2
Eorum in Pauluni odiiim. 278 a l
Quare pra; caeleris familiae Lazari infensi fuerint. 132 b 1
Quare in varias orbis parte essent diffusi. 65 d 2
Erant in sacris suis superstitiosi. 84 b 2
Cur a Claudio Roma pulsi. 232 cl
Et qiiando. ibidem
Gentiles semper aversabantur, eliani Cbristiani.
164 d 2-170 a t-260 b 2
Ciir Geuliiim deos non irriderent. 245 b 1
Eraut oninibiis genlibiis invisi. 212 a 2
Ciir dicaniur Clii testamenli. 87 a I
lis facia promissio de Christo nascituro. 74 c 2
Non snli capaces eraut Messiae et Christianismi. 204 a I
Putabant Messiam sibi solis esse promissum. 168 a l
Ipsis anle omnia satisfecere Apostoli antequam ad
Gentes abierint. t 78 d I
.An ob necem S. lacobi ciadibus altriti. 9 d 1 et seqq.
Quomodo devoveriul se, nisi occiderunt Pauluni. 2 70 a 1
Quando Romanis rebellare coeperint. 10 d l
Quot eoruni a Tito necali et capti. 1 1 a l
liidaei qiiam contemplim Christum Dominum haheant:
duplicem fingiint Messiam. 215 a 2
.Adhuc eiim expectant. 299 ii 2
Eoruni durilies et pervicacia. 124 d 1 et seqq.
Hinc iis rebellibus aures amputari iussit Coustauti-
nus Imp. 124 b 2
Eorum fraus et imposlura. 12 c 1 el seqq.
ludxi Chrisliaai dissidebant a Geatibus Christiaais
Indcx Rerum Memorabilium in Act. Apost.
XIU
quoail «orvauJa lcgalia. 101 a 1-708 a I et ^o,\r].
Indas Barsalias qiiis fuerit. JO* a 2
liidas r.aliljMis quaiido Romanis rclicllarit. 108 d 2 et tcqq.
Iiidas (S ) Aposloliis lacolii fratcr, dicliis Tliuddxiit ct
l.cliliajiis : ct ciii» qni fralres. 48 e 2
Qiiando C|)istolam siiam scripscnt. 10 c I
ludas Jscarioles fuil inilin cx-leris Aposlolis ia dignita-
le, miraculis , niiuisterio par , sed postea facttis
est fiir. 50 a 2
Qiioniodo aprum dictiis sit possedisse. tO d 2
An praccipitio slt , an laqiico mortuus. bl I) I
An liiqueo siipervixcrit. 51 c I
Rins dfsperatio. 51 a 2
ludiccs olirii qiiamdiu prapfiierint Uraeli. rJ2 c 2
ludlces sint conlincnlcs. 2'6 d 1
Slnt Id iudicando acqui. J73 d 2 et seqq.
Iiidices Areopagila; qiiales. Fide Areopagus.
ludlcium particulare cuiusque quomodo peragat Chri-
stijs. 129 1> 1-167 b 1
ludicii cxlreml mentione terrcant coocionalorcs audi-
toriini QQitiios. 2i G d 2
De ilio cur apud Felicem agal Pauliis. 2 7G b 2 ot seqq.
tllud per se peragot Cliristiis. I2i) a 1 et scqq.
ludicia capitalia in Areopago exercebanlnr.2 19 b 2 el seqq.
loliauus Aposlata iovidil Cbnstiaais Cbrisli Donieucla-
lurarn. 1 7.1 b I
Quam csscl versatills. 84 a 1
Per maglam Imperuim cl »ilam amisit. 242 b I
lulius (C.) Ca;sar fuit prodigium naturac; eius gesla ,
elogium, mouarchia. 279 a 1
luoius (L.) Galllo procoosul Achaiaj fuit frater L. Se-
necae. 23,3 d 2
Seipsum occidlt a Nerone damoalus. 234 a I
Paulo (S.) aequus fiilt. ibidem et seqq.
lupiter cur corona olcagina coronarelur. 198 c 2 et seqq.
Cur dlcantur grajcc ^'eus. 200 b 2
iuramenlum Eiuscoporiiin dum ordinantur. 105 a I
liistincatio rcddlt Oeunt anlina; pra;seDlcm. 227 c l
Qiiain magnum Dei opus sit. 87 b 2
lutlinus (S.) fuit Sichiinita, quando Marlyr obierit. 121 c l
lustitia tripliciter in sacra Scripiara capitur. 165 b 2
Juslitia diversiinode accipitur. 191 b 2
Jiistitia imputaliva rcfutatur. 107 d 2
lustitia capitiir pro biimililatc. !<9 b I el seqq.
lustitla; virtutis descriplio et effigies. 295 a 1
lustus dictus esl losepb, Mariae filius. 52 a 2 et seqq.
iiistus dicllur Christus formaliler et causabter. 85 b I
iusti auima est ihronus, sedes et templum Del. 63 a I
Per gratiam lit Deus. 63 c I
Ilic a iiiortc nuni|uaiii occupatur. 293 a I
K
Kades el Krdesrn quid propric sigDlficct. 109 c 1
Aina vox iinde dodiicalur. 100 a I
Kwu/^uj cst \crbuni fiincralf. 132 d 2
KtuirocjJtDua i]uam varia sgiillicct. 273 a 1
Kosaki cur anlo piiguaiii se vino aduslo roploant. 07 a 2
KpaTi«5 epithctiim cst prjsidium cl pra;fectorum.
3G a 1-271 d 1
I.nc pro saiigiiine manavil e corvicc Pniili recisa. 10 a 2
La^tiliaspiriiualisslgnumosiinbaliitanlisSpintussaDCli. 78 c 1
Laicis siib iina spocio siidicit cominunicnre. 76 a 2
Koriim nnii ost ordinandis nianiis iiiiponcrc.202 c I ot iteqq.
Lancoani mil tos qui diccrenlur. 2 70 d I
LaodlcTa qiinndo teriM; molu conciderit. »d I
Lapidnntliiis (prn) qmd Slcphaniis orarit. !29 d 2 ct soqq.
Lapidatio sN|>pliciiiin lilnsphcmia-. 127 d 2
Lapis qiiaio dirntur Cbristu». UO c 2
Lapis nngiilans nii siiijiniiis nn inuis in fnbncn. 'Ji b I
Lapis S. Stophani Ancona' colitiir. 128 b ?
l-apsus eorum i)iii ui nllu suni gradii, quam gravis. 51 a 2
Lalina; vooos miilla; a (irxcis usiirpal.T. 2S9 b 2
l-airo iD eruco couvcrsus a Cbrislo , aa ab cius uDibra
Iniiri.liratiis essol. 106 a 1
LaiireDiiuin (S.) quomodo Christiani scpelierint. ]'-,3 h 2
Lazariis quatridiio morluus ciimis rei fuerit symbolum.198 a 2
Leclio pioruiii librorum qiiam uiilis sit. 142 c 1 et seqq.
Logalia lemiiore Paiill morliia erant, at dod mnrlifera.20y b I
Lcglo qiiot militos sub se conlineret. 159 b 1 et seqq.
Legiiiina Ecclcsia Ephesi qiiae dicalur. 245(1 1
Leoueia S.| Poutifice petita ratio inipositioDismanuiim.l 13 c 1
Levita; poterant huhere possesslones esira luda;am. 99 i l
Ilahcbaot toiiipli curam et cusiudiam. 88 a 1
Lex an sit prorsus servatii iinpossibilis. 206 a l
Quoiiiodo lata angclis dispoucalibus. 124 c 2 el seqq.
Lex erat triplex. 125 a l
Lex Mosls post Chrlstl nscensum ut houesla el reli-
giosa adhuc obscrvari poterat , non tamen obli-
gahat. 258 c 2
Fam cur Patilus dcprimeret. 258 d 2
Kiits qtiam grave sit onus. 209 b i
Kius aliolitionem fore an dixeril S. Siepbanus. II 7 b 2
Legis nova; aurcum sa;culuni. 230 h I
Lex nova por ignom dari cocpla. 60 a 2 et seqq.
Tota consistit In charilale. 94 a 2
Lex de sttlVocatis et sanguine tisu cst nbolita. 207 d I
Llheriatem acttis non tollit coniequeDs necessitas. 69 c I
Liberti erant hinomines. 273 1)1
Llberilni ludi'i qtti dicerenltir. Ii7 a I
Liberlinus (S.) Agrigentintis Episcopus quando viseril.296 d 2
Libri magici , lualbcmatici et bxretici comburendi
sunt. 242 c 2
Llbros sacros legere qiiam sit utile. 142 c l
Liber Pastorlscur inter apocryphos numcrettir. 255 c 1
Llniatiira caicnarum S. Peiri solebat pro iDgeDli dono
ad prlncipes a Rom. PontlGcibus niitli. 180 b 5
Lingua rcgontJa cst vlro perfeclo. 65 h I
Eitis coiniiioda et offcttus. 59 a 2 et seqq.-64 b 2 e t seqq.
Lingiia; dispcrlit* in donatione Spiritus wucti quo'
59 b 1 etse.pj.
5'J b t
59 8 2
ibidem et aeqq.
60 b l
60 d I
CO a 2 et seqq.
iiiodo intclliganlttr.
Cur ea; fuerint sectlles.
Lingtia est symboluni Spiritus sancli
Linguaruiti donum irla complectitur.
Lingua; an vcra; fueriul igncae.
Quare pyramidales.
Ctir ignea;.
Linguis variisetuon una Aposloli loquebantiir.64 b I el seqq-
Lioguarum variarumscientiara indilSpirilussancttis
viris Apostolicis. 64 b 2 et seqi.
Earum qitania sit in orbe varietas. ibidem et scqq.
Llntis (S.) quando slt martyrio alTectus. 1 1 d 1
Liquor medictis ex roliqiiiis S. Lucae scalurit, coque m-
dlce sttnl ropcrta;. ^; *■' "
Liitcrati tii pliirlmum sunt melanchcilici. 38Sh I
Liturgia cst Missa el sacrificium autouomastice. IS'J a i
Livia Drtisllla Augttsti uxor cur vocata Venus caleslis, _
cognomento Paulhea. *tii*'
Locus luda; proprlus quis dicatur, in quem abiil. 53 b I
lu locis excelsis orarunl Sancti, cur- 161 b I
Loctis e qtto Christus ca;los asccudit , niiuquam se _
patitur tegi. ■*'. '' '
Ao^s; varia slgnificat. '' " '
Loi)uiiiir quisque prout affcctus cst. 65 b I el seqq.
Luca; (S.) modestia et htiniilitas. ^i I* i
Est aitctor libri Aeltiiiin. ^- " 2
Est pictor Apostolonini. ^ o3d I
Eius elogiuiii •'•' e - et soqq
Fuit Evangelista , virgo , Pauli dtscipulus , ApostO'
Itis, etc.
Eiiis labores pro Evangolio.
Qtiid vox Lticas significot.
Fuil coguaiiis S. Paiili, et Mariyr.
Eius niirariila et reliipii.T.
An hystcrologia aliqunndo iilaliir.
Ubi adh.Tsorit Paiilo, ot au coDtinuc.
Qiiaudo a Piulo nlifuont.
Quando Evangolitim scripscril-
Qtiam Krntiis ossot Cr.rcis.
Molita; tros imngincs II. Virginis pinxit.
Qtiando ohierit.
Lucius CyrcDCusis quis essct.
34 « 1 cl seqq.
34 d I
3 ( a 2
ibidem
3<d2
178 c I
210 0 2
et seqq.
iliuleiii
24 7 [<>
294 a2
9bl
188 a2
2IOd
XJT
Index Rerum Memorabillum in Act. Apost.
Lucii DexlriCbronicon, el aiicloris de eo sententia.
13 d 2-48 b 1-16« c 2
Ludoviciis (S.) Episcopns Tolosanus morieus visus est
rosam ex ore cniitlere. 184 b 2
Luthenis habiiit da^moncin familiarem. 39 a 2-136 a 1
Da;njonem eliccre nou potuit, sed ab eo in summas
est rcdactus anguslias. lOG a 2-240 d 1
Lux denotat Dei gloriani. 126 al
Liix Paulum circumfulgens quare solera superaret. 145 c 1
Uude veniret. 14» c 1-148 c 2
Eaqualis esset. 284 d 1 et seqq.
Lux in carcere Uerodis an solum Petram circuinful-
serit. 180c2etseqq.
Lycia provincia varias regiones complectitur. 287 d l
Lyddaj urbis silus el nonieo. 155 b 1
l.jdi-i purpuraria qua;nam esset. 212 a l
'Unde tiinerel Deum. ibidem
M
Macedonia; elogium. 2 1 1 c 1
Magi erant sapientes Persarura. 190 d 2
Magi Ephesi eraut pljves. 242 b 1
Horum responsa sustulcre Apostoll. 242 d 2
Magia haereticis familiaris esi. 136 a 1
Eiiis insimulatus Christus et Cbristiani. 90 c 1
Eius arles discussit Chrislianus chrismate iunctus. 138 a2
Magistratus templi qui diceretur. 88 a 1
Magnalia Dei qua; loquerenlur Apostoli. 66 c 2
Magnanimus qiiaiii parvi temporalia ouiuia faciat.2 1 c 2 et seqq.
Maguanimilas S. Pauli. 232 c 2
Majjuiludo animi vera est humilitas. 21 a 2
Mala instanlia Deus Sanctis prajuualiet. 151 a l
Malachias quomodo diclus angelus. 1 1 8 a 2
Malediciioues ludje a Davide prsdictiE m persona Doeg. 5 1 d 2
Maluui cousorlium vitaudum. *5 a 1
Manahemi quis prophcta fuerit ?fuit llerodisTetrarchae
collactaneus. 188 a2
Mane pra;cipue Deus orandtis. 107 c 1
Manichaei insaoa ha;resis vocantis seSpiritum saoctum,
el eius mors. 58 c 1
Solis cultiim docuit. 44 c I
Manus Hebraeis qiiam varia signiGcet. 92 c 2
Manus instriiiuentum iniraculorum. 105 a 2
Capiiur pro causa iuedia et potentia. 123 c l
Manus in tribus sacraiiieutis impouitur. 137 a 2
Manus impositione sola an Apostoli ConGrmatiooem
contulerint. 137 b 2
Manuum impositio Episcoporum est , uoo laicorum.
202 c I et seqq.
Manus cur catechumenis imponantur. 151 b 2
MnDuni cur S. Paulus coram Agrippa rege perorans
extenderil. 283 a 1
Marciaaus (S.) an primas Episcopus Syracusarum.
296 d2 etseqq.
Mircus Arelhusias Marlyr irrisit tormenla. 1 1 0 c 2
Marcus (S.) quando Evangeliiim scripserit. 7 a 1
Quando et quare martyrio affectus. 9 b 2
Margareta (S.) Scotise regina quam essel in pauperes
effiisa. 156 a 1
Maria (S.) ^gyptiaca vitam duxit aogelicam. 118 c 2
Maria (S.) Magdalena quando cum sociis in exiliom pul-
sa, Massiliam appulerit: eius vita in B.iiiina.5 b 2-132 a 1
Quoiidie sepiies in ca;lum'toto corpore rapiebatur. 47 a 1
Fuit Apostola Massiliensiuii). 64 c 2
Mana (S.| Oiguiacensis cum angciis familiaritas. 47 a 1
Man.-e Salonies corpus au qaescat Veralis. 99 b 2-176 b I
132 d 2
111 c 2
ibidem
64 c2
161 d2
49 a I
49 b I
57d I
128 a 1
206 c 1
"Gd 1
Quando Venilas veiierit.
Maria (B.) Virgo docirix Apostolonim erat.
Eius memoria celeliris in llispania.
Accepii donum linguariim aSpiritn sanclo
Est vas intemeratum.
Eius hiiniiliias in oninibus.
Eins efRgies.
Acce|iit quoque Spirilum sanclum.
Orat pro S. Slephauo.
Resolvit qua-stionem legalium.
Ao vivens adhuc appariierit S. lacobo in Hispania
cvislenti. 1
Qnando mortua sit. 8 c2-9 b 1
yuo anno Christi et vita;. 258 a 1 et seqq.
Ei rnonenti an adfuit Pauliis. 258 c I
Ea sublata, ruit Ecclesia ludaica. 258 d 1
MarianinesIlerodcsAgrippy.iuniorisfilix intemperantia.28 I b 1 •
Marsi an per incautaiiones a serpeutibus illa;si sint. 295 c I
Marsilii de Padiia error de Episcopalii S. 1'auli. 300 b 2
Martba (S.) quoties perdiem et noclem gcnua flectere
soleret. 255 a 2
Martialis (S.) Episcopus quando sit mortuiis, et eius ba-
ciiliis miraculosus. 1 1 b I
Marlinus (S.) iugiler aspiciebat ca>lum. 46 d 2
Eius eleemosyoa quaniopere Cbrlslo placuerit. 156 b !
Qiia circumspectiiiiie in teinplo versaretur. 80 c 2
Martyres priiiu qui liiimi fueriut. 10 a 1
MaVtyres pro mariyno suinmas Deo gratias egerunt. 1 1 1 c I
Eoruiii cur|)ora decenter sepelienda sunt. U3 b l et seqq.
Eorum sangnis seiiien est Christianorom. 187 b 2
Marlyrcs varii qui in suppliciis gavisi suut. 1 10 d I et scqq.
Marlynbus mullis ora percussa. 266 b 2
Martyrcs varii suli Domitiano Imp. 12 a (
Martyruis (S.) Cbristum in paupere contexit. 156 c 1
Mussiliain quando appulerit Lazarusciim sororibug. 132 a'l
Maihcniaticoniiii i]iiorum ars sit vaoa et noxia. 242 d 1
li multis regibus invisi fiiere. ibidem et seqq.
Matriinonia (ludaiis) non eraut vetila cum GeolibDs. 209 a I
Matrimonia ciim Gentibns cor irrilet Ecclesia,at non
cum ha;reticis. ibidem
Mailh.-pus (S.| quando Evangeliom scripserit. 6 a 2
Qiianiae id sil aiictoritalis. ibidem
/Ethiopes convertitad (idem. 141 c 2
Matibias qiiid signiGcet , idein est qiil Matalbias , cui in
zelo fuit similis : au idem cum Zacba:o. 53 a 1
Quomodo sors siiper eum cecideni. 53 c 2 et seqq.
Tripliciler est electus. 55 a 2
Tres eius gnoinae. 55 b 2
Eiiu reliquiae sunt TreTcris. 55 a 2
Quando sit occisus. 10 a I
Quando sit in ludae Jocum sufTectos. 5 b 1
Matiitiuiim tempus idoneura ad recipiendos Dei illapsus. 68 d 1
Et alia eius commoda. ibidem et seqq.
Maiiritius (S.) quare Episcopatu relicto peregrinationem
siiscepent. 138 c 2
Maxima; res videotur incredibiles. 182 a 2
Mechtildis (S.) miriini siieutiiim. 1 18 d 2
Mel qiiare liida-i sacriGciis non adbiberent. 218 d 2 et seqq.
Melancholia laborant litterati. 285 b 1
Melania qiiam geaerose responderlt se oli aiirum incar-
cerantibus. 213 c 2
Melitae silus. 288 b 2
Ipsa viciniim babet istbmum. 291 c2
Eiiis ferliliias ct ager. 293 b l
Septciii ei privilegia a S Paulo collata. 294 a 1 et seqq.
Fuit ab eo conversa. ibidem
Eius antiqiiitates. 294 a l
Melita caret veuenatis. 294 c 1-295 c I
Eam S. Paiiliis protexit saepe. 294 c I
In Gde hactenus perseveral. 294 a2
Ante Paulum venenata habebat. 295 a 2
Illiic quando Paulus appulerit, et inde recesserit. 288 a 1
Melitae dua; siint insulae. 293 b 1
Me-./ ad saepe oruatiim iuiiio sermonis ponitur. 35 a l
Menna; IS) Mariyri in tornientis appaniit Christus. 129 c l
Mendicorum (oliinl statio Roma; in ponte erat. 84 d l
Mendici quare iara ad fores teinplorum sedeaut.
81 b 2 et seqq.
An hoc consultum , el ut in lemplis palam meodicent. 8 1 d 2
Siint ca;li lanitores. 81 d 2
Mensis ((niibu;.) miuislrarent vidiiae. 1 13 a t
Et Diaconi. 1 14 c 1
Meuse qiio Christus ascenderit, et qiioto eius die. 48 b l
Meiiiem Chrisio bomini demebant Apollioarista;. 227 d 2
Mentiri Spiritui sancto quid sit. 103 a 2-104 a 1
Mercurius quis Deus; «ndedictus. _ 199 a 1 et seqq.
Quibiis rebus praeesset. ' I99bi
Fius invenla. 199 c t
E us insigne ciir virga. 199 b I et seqq.
Eiiis fabula moralizata. ibidem etseqij.
Index Rerum Mcmorabilium in Acl. Apost.
XT
L'nde dctiii llermes. I99 a l
Mergisafer lociis cooversioDis S- Pauiidictus est; eias
celebnlas. HS |i 1
Merllum consislit nou in reiquantitate, sed qiialilate. 164 c I
Mesopotamia capilur pro omDi regione qux est trans
Euphralem. 120 cl
Hessaaa: an fuerit S. Pauliis. 297 d I
Messize tem|>iis instare luda-is omDihiis persuatiimerat. 108 c2
Messix numen nuni]uam per crasin cunirahiiur. 191 b 1
Kius leiiipore traduot Hubbiui ouinia animalia muu-
dafore. 162 c 2
MtTa au significet etiam priter. 109 a I
Uelempsychosim luda.M adiiiiliebant. '3 b 1
Melropolis fidem sequuoliir rcliqus urbes. 27 c l
Michacl{an S.) Petrum e carcere liberaverit. 106 c 2 et seqq.
Argonaiitas direxil el iiivit. 22 1 a 2-222 d 2
tur -S. l'clrum c carcere llerodis lil^erarit. 180 d 2
Decalogiim beioomiDe proclamavit. 125 b 1
Micbaelis .Mnrtyris laponici ardor. 1 1 1 d 1
Milelum urbs loula-. 248 b 2
Milliare quantum slt spatium. 47^2
Miraculum primum S. Petri extollilur. 84 b I
Mlraculiim m mari ad sepiilcriim S. Clemcntis. 13 c 2
Item lu sanguine S. Slephani Neapoli. 134 d 2
Miracula tna ascendeutis Domini m moote Oliveti. 47 3 2
Maiora patrarii S. Petrus quam Cbristus. lOS d 2
Miracula posccnda ab bxreticis. 76 b 2
Miracula qiiid sint. 68 b 2
Fiiint a Sanclis vel prece vel potestate. 86 b 2
Misericordiam abborrebaot Stoici. 2l8 c I
Missa: olim celebrabanlur ia Domioica. 247 c 2
Qaarc iiiane bora priina. 68 a 2
Cur Missa dica'.ur liturgla 189 a t
Miiitas magls verberat quam temeritas. 2 1 2 d 2
Momentum qiiid proprie soaet, et uode tok formetur. 42 c I
MoDacbi unde dicantur. 94 b 3
Qiiando pnmum cocperint. lOi b I
Moaasterioriim amor et coucordia. 94 c 2
MoDeiaDoctor Dodod. quibus verbis motas ad muDdam
desereniliim. 127 c 1
Monicx (S ) humilllas. 49 c 1
Moos Oliveii unde dictas ; cur ex eo Cbristus asceude-
rit lu ca-los. 47 c 1 et seqij.
Tria coDtinua miracula ia eo poithuac asceosum. 47 3 2
Eiusdistantia a lerusalem. 47^2
Morjendi recie modiis quis. 129 a 1
Morosi prxveniendo curandi. 263 d 2
Mors cur vocetur dolorosa. 70 d 2
Mors Chnsliauoriim veliit somuiis est. 130 c 2
Mortem qnomodo Christus dcviceril. 70 d 1 et seqq.
Mors ct infcrnusante Christum idera quiderat.ibidem etseqq.
Mortem sibi qiienique iuferrc posse ceoscbant Stoici.2l8 c 1
Morus arbor snplcDscur slt. 42 d 2
Musis elegautia et pulcbritudo oaturalis et «upefDatu-
ralis. 122d2
Fail babitiis ab cthnicis magus. 123 a 1
Movcamiir |i|uoniodu) lo Deo. 228 a 1
Muliens descnptio. I96d2
Muliercs quaiitopere pieiati vel ubctsc vcl prodeMc
posslnt. jbidein
Earum fiiKa siiadctur. 24 b 2
Mundus csi libcr Dci ct carmeu. ?23 b 2
Lst velut iiiapnum aunnal. 224 d 1
Eius regciicratiu fiet lo die iudicii. 86 d 2
Eum cssc anliiial auimaliim ceusebaDl Stoici. 218 b 2
Mimdiis virns saiictos pulal iusaoirc. 286 c I
Municipcs qui diccrontur. 26 1 b 2
Munera s|icrn<-uda coufessario ct prj-dlcntnri. 263 A I
Miirmuris v idunrum Gracariim qua; csset ongo. II 2 c 2
Miistuui fncile inclinat ct cerubruiu fenl. 66 d 2
Mysia iiude diotn, an diiplex. 210 b I
MvM qaaiii fueriDt vilvs. Ibidem
N
Nali lunt oinnos ox nno , cur.
Naviganluim pcriculn.
^avim accingere quid sit.
Navis Pauli cor pes^iim ierii, non bomiDes.?90 c 2 et S''q7.
Naiitarom Cbnstianoriim patroni qui siot. 29t<d I
N^znreatas votiim focit S. Paulus. 236 a 1 et seqq.
Quid ipsiim incloderet. ibidrm
Eratid conimune ludaeorumvotum deooo iDcipiebat.236 li I
Nazara;! bxretici qoinam essent. 236 a 2
>'jzareDus quid propne sit, et uode tit dietat Christus.
83 d 1-90 b 2
Nazareoi olim dtcebaotar Cbristiaoi. 2 73 a i
Neapolis urbseral id coDfiDibusTbraciX ac UacedoDis.2l I d t
Nebridii Rumani patncii elogium. 160 b l
Necessitas diiplex est , unaaclum aDtecedens , altera
consequeus. 69 c l
Necessitas prxscieDlix est aDtecedeos tempore, sed
consequens causalilate. 69 d 1
Nepoliani Clerici clogiura. 29 b 2
Nerio verbum Sahinum quid sigulGcet. 8 c 1
Nero qiio anno et quomodo ad impenom perveoerit. 7 c 2
Eios persecutio prima m Cbnstianos quaodo exciiata. 1 0 a 1
Roma: occidit varios Seoatores. 1 0 b' I
Ciir in Apostolos sitgrassatus- Ibidera et seqq.
Eius mors. 3ui a 2
Eius descripllo. J79d2
Ncsioriaaismus coDfutatDr. 3C d 2
Nicauor diacuaas fuit vir saoctas. 1 16 a I
Qtiando sit occisus. 131 al
Nicolaus (S ) absens appaniit oautis se iDvocanlibus. 186 b I
Nicolaus diacoDus au aactor et causa bxresis Nicolai-
tarum. 1 16 b 1
Cur .Martjtologio dod sit adscriptus. ibidem
Fult proselytus. ibidem
Nicolao (S. ) Tolenlinatl morlenti apparuil Chnstus. 129 b 2
Nili exundatio i£g\'ptura fecundat , seJ illa a Deo pro-
veoit. ' 201 a t
Nobilitas geaeris sa-pe dat Dobilltatem aDimi. 2i 7 a i
Noceo olim accusaodi casuui regebat. 233 d 2
Noctarni unde orti m oflicio Ecclesiaslico. 213 a t
Nomeo Dei capilur pro Den unminato. 206 a 2-91 d l
Nomen soli Petro ex Aposlobs cur Dominus mutarit. 1 76 b I
Nomen lesu qoam revereodum et ainabile. 9 1 a 2
Pellil da-niooes. 240 h I
Nomeu Chnsii diversiraode Paalus per orbem por-
tavit. I60c2
Nomen Spiritus saocti proferre oeqait simoulacus. ! 39 b 1
Nomeo Dei llebrxis erat ioeffabile. 22 1 d I
Nomioa generosoram ooa quadraat igoavjt.i 72 c 2 et seqq.
rfoaa bora quaodo lociperet Hehrxis. IGO a 2
Nooaa mater S. Gregorli NaziaozeDi quam csset io tem-
plomodesta. 80 b 2
Norimbergenses cur pra«;eptura coofessioDi* a Carolo
V. puhlico decreto sauciri vellent. 24 1 d 2
Novatiaous Antlpapa perdilor fuit animarum. 207 c 2
Novalus reiiciens ConCrmalioois Sacramentum fuit a
dxmoue corrcptus. 138 d l
Nuhes qoajet qualissusceperitCbristumiDCa;los asceo-
deoiem. 46c2elseqq.
Niidlpedos inccsscruDt veteres. I81 a2
JVtidiusquartus voi unde dicatur. 166 b I
Numen omne negabant Epicurei. 2 1 / c 2
Nunicros roliindos usurpat Scriptura. 121 a 1-192 c 2
JVuptix ^ijypti proverbialiier de Dupliis iofaustii di-
o
224 b 1
292 a I
290 a 1 el aeqq.
Obediendam Dcn potius qiiam bominibus.
Obedienlia: qiiauta sit vis.
flccosio cuiiimoda rci «genda? captanda csl.
Oclav la uxor Neronis quaudo ab ao uecari lasM
Oclavius iinde dictus Anguslus.
Prxsagia imperii cius.
Cur viican noliienl Dominus.
Ociilnrum vi> in dicendo quanla til
Oeuli uiide dicli.
Iis quania itisil vk aniniorum.
(ileu (e\) et lialsamo fit cbrisma
26ld 1
I07c2
29? d 1
42 b 2
9c2
J81 cl
ibidem
ibidem et seqq.
266 a I
ihidein
19i a 2
137 d 2
Oleumauietepulcra Hartyrum iDlychDitardcatmul-
tit talulare fuit. JJ9cl
XVI
Index Rerum Memorabilium in Act. Apost.
Oliva ct oleam quarum rernm sit symbolum.
47 cl-4' d 1 et seriq.
Olivcti (in) monto qux tniracuia coDtigeriiit asceuileQte
thnsto. 47 a 2
['ide Mons.
Omnia ad Deum referuntur. 224 a I
Oncsimus (S.) posl rimotheum factus Eplscopus Ephe-
sIdus. 9 a 1
Opcratio an Deo sit ratlo existeudl in rebus. 225 b I
Oppms((J.) Ceoturioan crediderit Christo morlenll in
criice. 168 d 1
0|)liiMi epilhetumquibuslribueretur. 3G b l-27i d I
Opiis suiJius Oei. 228 d t et seqq.
Upus iinum bonum viam sternit ad illad. 81 c 1
Opus maHuum eiiam viris splriiuulibus et Apostolis
comiuendatur. 23 a 2
0|iera virtulum berblca nobis patranda sunt. 45 d I
Opera omnia cum Oeo lucipienda et Onienda sunt. 8 1 a l
Operummerilum consistil m maguiludine charilalis.164 c 1
Orucula Genlilcs vocabanl sortes. b4 a 1
Orarunt (in exceisis iocis) Sancti. 161 b l
Orautium res Deus dirigii et secundat. 81 c 1 et seqq.
lis assistunt et apparent angeli. 157 b 2-160 a 2
Oruiionis lempora servauda. 160 a 2
Oralio Ecclesiae ludaica; pro S. Petro Yincto. 1 79 d 2
Oralionis cflectus. 76 c l
Repraeseniaiur per allare Ihymiamatis. 76 d 1
rrmianum munus viri Apostolici csl. 1 15 b 1
Ea m tempio niciior est quaiii alibi. 80 b 1
Adoratiouein laciendam uiedia nocte surgebant primi
Christiani. 213 a l
Abs(pie ca anima non proficit. 160 b 2
Oruiio pro hostibus est efficacisslm