Skip to main content

Full text of "Commentarii de bellis Gallico et civili, aliorum de bellis Alexandrino, Africano et Hispaniensi. Annotatione critica instruxit F. Dübner"

See other formats 


SE  VEiND  A  PAKIS 


CHKZ 


HENRI    PLON,   lMPUJMi:i  H-EDITEUK, 


lUlE  GARANCIERE,    N°   10. 


C.  JULIl  CESARIS 


COMMENTARII. 


TOMUS  SECLNDUS. 


PAH    OIM)I^E    DE   LEAFPEnEFR, 
M.    BAHOCHE 

ETANT  i;arde  des  sc.ealx.   ministbe  de  l\  iustice  et  des  crLTES; 

PAR  LES  SOINS 

DE    M.    AN8ELME    PETETIA. 

COKSEILLER    D'ETAT, 
DIRECTEIR   DE   l,'l JIPRIMERIE  IMPERIAI.E. 


c.  Ji  Lii  f;*:sAiiis 


C  0  M  M  E  IN  T  A  R  I  I 


j)K  bi:mjs  (.almco  i:t  civili. 


AIJOHl  M 


1)1-:  lir<l>IJS  ALEXANDlSirVO.  AFUrCANO  liT  iirsr^ANrKNsi. 


AINNOTATIO^E    CKITICA    INSTRUXIT 


F.   DUBNER. 


TOMUS  S^^CU^PUS 


PARISIIS, 


E\    TYPOGHAPHEO    IMPERIALF. 


M   DCCC  LXVll. 


Vl 


iai 


858074 


C.  JULII  C^SARIS 


COMMENTARII 


DE   BELLO   CIVILL 


/ 


LIBER  I. 


J.  ***  Litteris  ab  eo  C.  Caesaris  consulibus  redditis,  aegre 
nb  his  iinpetratum  est  summa  tribunorum  plebis  contentione. 
iil  in  senatu  recitarentur;  ut  vero  ex  litteris  ad  senatum  refer- 
retur,  iinpetrari  non  potuit.  Relerunt  consules  de  republica  [in 
civitatel.  Lucius  Lentulus  consul  senatui  reique  publicse  se  non  5 


I.  —  1 .  LiUeris  a  Fabio  C.  [cs.  F  a  pr. 
m. )  Ccesaris  cockl. ,  praeter  T,  qni  ciim  Cw- 
sare .  L  a  Fabio  Ciesare.  Sed  per  C.  Cnrio- 
iieiit  iitteras  illas  a  Cassare  niissas  fuisse 
consensu  testanlur  onnies.  Qui  retididil 
('onsuliljus .  ul  ex  iis  ad  senatuni  referreul . 
ipsis  icaiendis  januariis  :  quare  aljrupfuni 
lioc  initiuni  Conmientarioruin  delielio  Ci- 
vili.  tanquam  aunalium.  genuinuni  esse 
statuerunt  piurnni.  Quod  nec  per  se  pro- 
l)aljiie  est.  et  rectissirae  Eni.  tioffmannus 
disputat  eliam  ex  nomine  Fahii  ah  his 
reljus  prorsus  aiieno  elfici  eadem  lacuua 
et  extrenia  H irtii  et  prima  Beiii Civiiis fiiisse 
aijsorpta.  Mirum  enim  ni  Caesar  dixeril  : 
Lilteris  ab  f.o  C.  Cwsaris  consnlilms  red- 


dilis,  videlicet  Curione.  quem  modo  no- 
minaveral.  Qiiod  cum  in  ipso  initio  ferri 
uon  posset,  pro  iapsu  veteris  iibrarii  iia- 
i)itum  ABEO  vertehatur  in  a  {fa)bio,  tpiod 
erat  proxinuun.  Alii  critici  deient  duo  \o- 
cahula,  quorum  nulia  causa  erat  addendi. 
—  3-h.  refertur  TL.  —  4-5.  Verba  in  ci- 
vitale  delevit  Scaliger;  »/*^H//ecorrexerunl 
Ciacconius  et  Hotomannus,  nam  (verl)is 
Ceiiii  XIV,  7)  referri  oportere  aut  i^fiisitk 
de  repiiblica ,  aut  de  singulis  rebus  fnite. 
Quod  a  lectore  in  margine  adscriptum  nec 
intellecluni  iiljrariis  iila  verl)a  peperisse 
videtur.  —  5.  reip.  se  TUFl^  (sine  que) . 
auoruni  in  L  omissum  senatui  a  correctore 
super  rei.  p.  positum  esl. 


:>  C.   Jl  Lll   CKSAniS 

(lcriiliirim)  pollicfhir.  si  andacloi'  ac  lorliU')'  sonlcntias  dicere 
vejini;  "-sin  (jsesareni  respiciaiil  al(|ii('  cjiis  jjraliaiii  se^jnan- 
liir,  iil  siiperiorihns  recei'inl  leni|)oi'ibns,  se  silji  consiliiini  ca- 
pliiriiin  iie(|n('  senalns  aiiclonlali  ol)lemj)eralnriini  :  lia])ere  sc 
T)  (|iio(|ii('  ad  (l;esaris  ijraliam  al(|ne  anucitiam  rece[)liim.  ••  lii 
eandem  sentenliam  lofjiiiliii"  Sci[)io  :  "Pompeio  esse  in  aniino 
ivi|)iil»lica'  non  decsse.  si  senaliis  s('(|iialiif:  si  cimclcliir  ahiiic 
ajjal  lenms,  iie(|nic(|iiam  e|iis  aii\iliiini.  si  poslea  velil.  scna- 
limi  iin|)l()ralnriim.  - 

10  II.  Hnpc  Sci|)i()nis  oratio.  (jiiod  senaliis  iii  l  rbe  liahehaliir 
IN)m|)eins(|ne  al)(n'al,  e\  ipsins  ore  Pompeii  intlii  videbaliir. 
I)i\eral  ali(|iiis  lenioiM^m  senlenliam.  nl  primo  \J.  Alarcellns. 
iiifjressns  iii  eani  oralionem.  "  noii  oporlere  ante  de  ea  re  ad 
senalnm  relerri,  (|nam  delcclus  lola  Italia  liahili  el  exercilus 

if)  conscripli  essenl.  (|iio  pra^sidio  Inlo  el  libere  senatns.  (jine 
vellet,  decernere  anderel : -'  ul  M.  (ialidius.  (|iii  censehal  iit 
l*()in|)('ins  in  siias  provincias  proliciscerelnr.  iic  (jna  essel  ar- 
moriiin  caiisa  :  ••  liinere  (]a'sarem  .  ereplis  al)  eo  dnahus  lepioni- 
l)iis.  ne  ad  ejns  periciiliim  reservare  el  rclinere  eas  ad  l  rhcni 

■H)  IN)iii|)eius  viderelur;  •■  iil  M.  ruirns.  qui  senlenliam  (ialidii .  paii- 
cis  fere  mulatis  rel)us.  serjnehaliir.  Ili  oniiies  comicio  F..  Len- 
liili  consiilis  c()rrej)li  e\a.<'jilal)aiilur.  Lcnlnliis  senlenliam  La- 


1 .  (I 


(lcfensurum  V  (  \  iiulol).  \].  —  (uil 
Jorl.  TLll).  (luo  postreini  ar  ;i  icc.  m. : 
iiliuniqiie  fiul  f.  omiseral  V  pr.  —  .">.  Qr- 
■saris  nliena  manu  illalum  esse  censel.  Tli. 
Vlonimseii.  mo\  respcctuiii  corrijj^i  debere 
llellerus;  sed  niliil  movendum  esse  osfen- 
(lil  Endlicherus.  —  recepturiiin  T\A .  — 
7.  ciiuclclur  mil  D. 

II.  —  1  I .  aderal  codd. .  aucnil  cod.  Mii- 


reli  :  iilirrdl  \icloriiis.  t|uod  \riiiiii  esse 
ostendit  Fr.  Ilolmannus.  De  origiue  lielli 
civilis  (j;es.  p.  1  1."!.  —  i  o.  ralioiicui  \. 
—  lA.  (Iilcchis  iKislri  oclo  propc  conslaii- 


ler.  I^eta\ .  —  ct  om.  F. 


llCffUC  csscl 


nostri  omiies;  uc(iiic  (irniornm  esscl  \  .  — 
1  S.  corrcjilis  codd.  pra^er  iiuum  receuleni . 
<[ui  abrcj)lis.  Correxit  .\ij)j)erdeius;  erra- 
liini  in  c  el  c.  —  ■y.o..  coiisulis  oni.  L\  . 


DE   BELLO    ClVILl   LIIL    I. 


Iidii  proniinliaturiim  se  oninino  negavit.  Marcellus  perterritus 
conviciis  a  sua  sententia  cliscessit.  Sic  vocihus  consulis,  terrore 
praisentis  exercitus.  niinis  amicoruni  Pompeii  plerique  com- 
|)ulsi.  inviti  et  coacti,  Scipionis  sentenliam  sequuntur  :  ^Mili 
ante  certam  diem  Caesar  exercilum  dimittat;  si  non  lacial.  eum 
adversus  rem[jublicani  tacturum  videri."  Intercedit  M,  Anto- 
nius,  ().  Gassius,  Irihuni  [)leljis.  Referlur  confestim  de  inter- 
cessione  lri])unorum.  Dicuntur  sententiap  graves;  ut  quisquc 


acerljissime  crudelissime([ue  tlivil,  ila  [([uani 
niicis  Cfpsaris  collaudatur. 


niaxime 


ab  ini 


10 


IIJ.  Misso  ad  vesperum  senatu,  omnes  qui  sunt  ejus  ordinis 
a  Pompeio  evocantur.  Laudat  Pompeius  atque  in  [)Osterum  con- 
tirmal.  se^jniores  castigat  atf[iie  incitat.  Multi  undique  e\  vete- 
ribus  Pompeii  exercitibus  spe  pra^iniorum  atque  ordinum  e\o- 
cantur,  multi  e\  duabus  legionibus  quae  sunt  tradita?  a  Ca^sare  1.) 
arcessuntur.  Com[)letiir  l  rbs  et  i[)Siini  comitium  tribunis,  cen- 
turionibus,  evocatis.  Onines  amici  consulum,  necessarii  Pom- 
|)eii  atque  eorum  qui  veteres  inimicitias  cum  Ca?sare  gerebanl , 
in  senatum  coguntur;  ([uorum  vocibus  et  concursu  terrentiir 
intirmiores,  dubii  confirmantur,  plerisque  vero  libere  decer-  -20 


'4.  iiiiilli  rl  t  II,  iiiiilti  et  Lov. ,  amhi- 
giium  iu  F.  —  secuntur  Tt^.  —  6.  rei  p. 
FU.  sed  H  H.  P.  —  ().  fiiiam  ejicien<luui 
esse  observavit  Kindsolierus.  —  10.  coii- 
Ifiud.  nostri  praeler  I). 

III.  —  1?.  Lauflfit  pvfmptos  Pantaga- 
llnis.  —  i3.  seuiores  TLLFD.  I^etav.. 
Lov. :  segnifjres  \  et  S  (Dresd.  recentior). 
—  iS-iT).  Iriiflitfc  ficesciuutur  F  pi. :  fir- 
cers.  Tt  ;  tircessiunlur  T  a  sec. .  L.  — 
1  6.  urhs  pI  jus  coiiiiliiiiii  cu(\{\.  auti(|uiores 


|)i  ailer  D .  (|ui  iidjiis ,  ut  §  et  recentes  alii : 
(iljus  Lov.;  comittuiii  T,  comitum  F.  pr..  \ . 
Lov.  Uecepi  leneni  correctionem  Hugii. 
([uamquam  probabilior  Heileri  Urhs,  c[fim- 
pus  Mfir\tius,  comitium.  Alii  militihus  inse- 
ruiit  post  Urbs  vel  post  comitium.  —  i(i- 
17.  tr.  (tr"'  UL)  pl.  centurio  evocat  codd. 
antiquiores  consensu  et  nonnulli  rec. ,  cor- 
reclum  a  Lipsio  et  Oudendorpio;  trilmnos 
plebis  C.  Curio  evocfit  D  correctus.  S  e(  alii 
recentes.  —  18.  fimicitias  L. 


I  . 


^  C.  JULII   (M^]S\RIS 

iicndi  |)ol(!slas  eri|)ilm'.  Polliccliir  L.  Miso  consor  sese  iliiriiiii 
;hI  (wesarem,  item  L.  Uosciiis  pnetor,  (|iii  (lc  liis  rehiis  eiiiii 
tloceant  :  se\  dies  aJ  cum  rem  coiiiiciendam  spalii  poslulaiil. 
Dicunlur  eliaiii  al)  nonnullis  senlenlia^  ul  lepati  ad  Cmsarem 
h  millanliir.  (|iii  \oliinlalem  senatiis  ei  proj)onant. 

I\  .  Omnihus  liis  resisliliir.  omnibus(|m'  oratio  consulis.  Sci- 
|)ionis,  (jatonis  opponilur.  (latonem  veteres  immicitise  (^cTsaris 
incitant  et  dolor  repulsa\  Lenlulus  aeris  alieni  magnitudine  el 
spe  exercitus  ac  provinciarum  et  re^um  a])|)ellandorum  larp^i- 

1(1  lionil)us  inovetur.  seqne  alterum  fore  Sullaiii  inler  suos  jjlo- 
riatur,  ad  quem  summa  imperii  redeat.  Scipionem  eadem  spes 
provinciae  atqne  exercituum  imj)ellit,  quos  se  pro  necessitudine 
parliturum  cum  Pompeio  arliilralialur,  simul  judiciorum  metus. 
adulatio  atque  ostentatio  sui  el  potentium,  qui  in  repuhlica 

15  judiciisque  lum  plurimum  pollehant.  Tpse  Pompeius,  ab  ini- 
micis  Caesaris  incitatus  el  quod  neminem  dig-nitate  secum  ex- 
a'quari  volebat,  totum  se  ab  ejus  amicitia  averterat  et  cum  com- 
munibus  inimicis  in  g-ratiam  redierat,  quorum  ipse  maximam 
partem  illo  aftinitatis  tempore  injunxeral  (j.-Esari;  simul  infa- 

20  mia  duarum  le^^^ionum  permotus,  quas  al)  itmere  AsicP  Syrice- 
([ue  ad  suam  potentiam  dominatumqiie  converterat.  rem  ad 
arma  deduci  studebat. 


.").  postnldbanl  V.  —  /i.  (//  Irgdli  ad  Qes.  liir  D  coiT. .  §  e(  alii  rec.  —  i  o.  .S/y//.  T\  . 

in  11  a  sec.   iii.  siibslitutuni  verhis   pri-  Sill.  UFLI)  fei-e  coustanter.  —   i8.  nrhi- 

iiiuni  scriptis  oinnihusqm  orntio,  iii  T  aii-  Irntur  codd.  |)raeter  unum  t..  —  ih.  oh- 

lein  initio  cap.  iv  pro  voce  oimtio  sjjatiuni  lostntio  L.  —  potenlum  L.  —  in  rehiis  TL. 

vacuum  decem  ferme  litterarum  :  iit  liic  —   iG.  .sman  (liffnitnlr   L.  —    h).  nd- 

\n  archetypo  alitpiid  furbatum  fuisse  aj)-  junxernt  1)  a  correctore.  S  et  alii  rec.  — 

pareat.  Cwsnri  \W ;  reliqui  codd.  injun.rernt.  Cjesnr 

IV.  —  ().  onniihus  or.  W.  —  ornlin  om.  sinml ,  sic  distincta.  —  •>  i .  (Imninntinnfjiir 

T  in  lacuna.  L  sine  lacuna.  ■ —  -.  npponi-  L  iii  ras.  alins  vf»cabu!i. 


DE  BELLO   CIVILI    LIR.   T.  5 

V.  His  de  causis  aguntiir  omnia  raptim  atque  turhate.  Nec 
docencli  Caesaris  pro|)in([uis  ejus  spatium  datur,  nec  tribunis 
plebis  siii  periculi  deprecaudi  neque  etiam  extremi  juris  inter- 
cessione  retinendi,  quod  L.  Sulla  reliquerat,  facultas  tribuiliir, 
sed  de  sua  salute  septimo  die  cogitare  coguutur,  quod  illi  tur-  5 
ludenlissimi  superioribus  temporibiis  tribuni  plebis  duodecimo 
denique  mense  suarum  actionum  respicere  ac  timere  consue- 
rant.  Decurritur  ad  illud  extremum  atque  ultimum  senatus- 
consultum,  quo  nisi  pffiue  in  ipso  urbis  incendio  atque  in 
desperatione  omnium  salutis  *illata  scele''ratorum  audacia  ki 
nunquam  ante  descensum  est  :  -Dent  operam  consules,  prse- 
tores,  tribuni  plebis  quique  pro  consulibus  sint  ad  urbem,  ne 
({uid  respublica  detrimenti  capiat.  -i  Haec  senatusconsulto  per- 
scribunlur  a.  d.  vii  idus  Januar.  Itacjue  v  primis  diebus,  quibus 
haberi  senatus  potuit,  qua  ex  die  consulatum  iniit  Lentulus.  I5 
hidiio  excepto  comitiali,  et  de  imperio  Gaesaris  et  de  amplissi- 
niis  viris,  tribunis  plebis,  gravissime  acerbissimeque  decerni- 
tur.  Profugiunt  statim  ex  urbe  tribuni  plebis  seseque  ad  Ca^sa- 
rem  conferunt.  Is  eo  tempore  eratRavennai  exspectabatque  suis 


V.  —  I .  ruf)iiin  (-0(1(1. .  rdjiliiii  Aklns. 
—  -2.  cjiis  fjin.  L.  —  •i.  jiiriim  FI.  —  4. 
Verlja  qiiod  L.  Siilla  reliq.  ex  interpola- 
tione  esse  censet  Kiiidsclier.  —  aUrihnihir 
D  et  recentes.  —  (J-7.  oclo  denique  menses 
mriaruiii  act.  codd.;  iii  D  corrector  sua- 
ruin.  f[iio(l  est  iii  §  et  ;iliis  rec. :  octavo 
corrector  V.  Auctorilius  Ciacconio  et  Vos- 
sio  dedi  duodecimo,  scil.  \  II  |ii'n  JI\ .  Tli. 
Vlomniseni  ingenio  digna  coiTectio  est  toto 
deniquf  emcnso  sputio  suarum  act. ;  propius 
ad  tradilos  ditcliis  accedens  emensa  via 
suar.  Kindsclierus.  iieulriim  salis  ex  con- 
sueliidine  lof]uendi.  ]>tiam  sequeutia  sana 
siuit.  —  7-8.  consuerat  TUV.  consueverat 


—  ().  jiciie  TLI^.  —  9-1  u.  (ilque  desp.  V. 

—  10.  salutis  latorum  codd.  omnes,  quae 
Kocliius  recle  integravisse  videtur;  illata 
inalorum  maleliat  Kindscherus.  Unus  cod. 
ap.  Ciacc.  latronum.  Fr.  Hofmannus  pa- 
trum  audacia.  —  11.  discessum  est  codd. ; 
descensum  Kolilius.  —  1  1-1  -^.  pr. .  tr.  (vel 
tr"')  pl.  TUF  el  alii:  P.  {jtopuli  V)  R.  tr. 
pl.  LHVD.  liic  iii  marg'.  :  rv\.  prwtores.r 

—  1  -3 .  quique  cons.  ad  TL .  consules  H\  : 
cons.  s.  ( i.  e.  sunt)  LF;  consules  sunt  D§ 
et  alii  rec.  Sed  res  poscil/jro  cons.  etoratio 
siiit.  In  tot  compendiis  unum  poterat  ne- 
gligi.  —  ili.  VIII  D  a  pr.  m. ,  Carrar.  et 
duo  rec.  ap.  Oud.  —  1  9.  expectahat  V  (ir. 


C.   JllJI    CESMIIS 


lonissimis  |)oshihilis  ros|»()iisa.  si  (|ii;i   lioiiiiiiiiiii  a'f|iiil;il('  rcs 
ad  oliiini  (lcdiici  posscl. 


M.   I 


roxiinis  (lichns  liul)clnre\lni  (  rhciii  senalns.  Poinpcins 


eadciii  illa,  (|na»  pei"  Sci|)H)neni  oslcndcral,  apil:  scnalns  mi- 

:>  Inleni  conslanliam(|ne  collandal:  co|)ias  snas  cxponil  :  "  lcfjio- 
nes  liabere  sese  paratas  \;  pra'lerea  cop;nilnni  c()niperliiin(|iie 
sihi  alieno  esse  aniiiio  in  Ca^sarcni  inililes,  nc(pic  iis  posse  pcr- 
snaderi  nti  enni  dcrcndanl  anl  sc(piaiilnr  salleni."  J)c  rcli(piis 
rebns  ad  senatnin   rcrerlni'  :    ^  lota   llalia   (bdectns  liahcalnr; 

10  Fanslns  Snlla  [)ropcre  in  Alanritaniani  inillatnr;  pecnnia  iiti 
e\  serario  Poinpeio  detnr.  "  liefertnr  etiani  de  rege  Jnha.  nt  so- 
cins  sit  atque  amicns;  Marcellns  vero  passnrnm  in  priesentia 
negat,  De  Fansto  impedit  Pliili[)[)us,  tribnnns  plebis.  De  reb- 
([uis  rebns  senatnsconsulta  perscribnntnr.   Pro^incia»   [)rivatis 

15  deeernnntur,  duae  consulares,  reliqufe  prcetoria^.  Scipioni  ol)- 
venitSyria,  L.  Domitio  Gallia;  Philippns  et  Cotta  privato  con- 
silio  [)r{eterenntur,  neque  eoruin  sorles  dcjiciuntnr.  In  reli- 
f[nas  provincias  pra?tores  mittnntur.  Neque  e\spectant,  qnod 
superioribns  annis  acciderat,  ut  de  eoruin  imperio  ad  po[)nbiiii 

■_)(»  leratur,  paludaliqne  votis  nuucupatis  exeniil.  Consuies,  ([iiod 


1 .  levissiiiiis  noslri  [jroeler  L.  qui  recte 
Ifu. ,  cum  Petav. 

\  I.  —  li.  ostendcrat  om.  I^.  —  6.  sese 
lidh.  L.  —  deceiii  D  iu  ras. ,  omisso  prw- 
terea.  —  7.  his  codd.  —  S.  seqiiaiitvr: 
statim  de  F,  signo  ad  marginem  remiltens. 
nl)i  niliil;  sallcin  om.  D§:  rc/  statiin  sal- 
tiiH  V.  —  c).  Iiaheliir  L  ante  correclorem : 
hahcaiitur  Lov. ,  Dorv.  —  10.  niittilnr 
nostri  et  rrpleriqupT)  Oud.  Maiirit.  F  lioc 
loco,  qui  alibi  conslanter  Manrct.  —  1:2. 
non  (h)  passurum  antiquiores  consensu; 


rero  («)  corrector  D .  §  et  recentes.  —  1  '1 . 
pnescrih.  ttl).  —  iC».  Pliilippiis  omnes. 
non  Pliilippo,  ul  ap.  Oud.  —  Marcelliix 
(pro  (lotla  )  conrctor  D  in  ras.  angiistiore. 
Paullus  et  Marcellus  Terpstra ;  Philippus  el 
MarcelUniis  collega  Ziunptius  et  Kind- 
sclier. ;  consulcs  prir.  IVipperdeiiis;  prio- 
ris  anni  coimiles  Hugius.  Tradita  nomina 
luelur  ¥.  Hofmannus.  —  18.  pnetorii 
Pigliius.  —  9.0.  exeanl  consules  cod.  l  r- 
sini  (non  noster  U).  Eodeni  modo  distiii- 
guunl  ceteri. 


DE   BELLO   CIVILI   L1I5.    I.  7 

ante  icl  tempiis  accldil  niinr|nani,  clam  e\  urbe  proficiscnntnr. 
lictoresqne  haljent  in  IJrbe  et  (lapitolio  |)i'ivati  contra  oinnia 
vetustatis  exempla.  Tota  Italia  Jelectus  liabentur,  arma  impe- 
rantur:  j)ecuniap  a  municipiis  exigunlur,  e  fanis  toHuntur  : 
omnia  divina  huniana<|ue  jura  [lermiscentur.  5 


VII.  Quibus  rebus  cognitis,  Ca^sar  apinl  niibtes  conciouatur. 
Oiiinium  lemjiornm  iujurias  inimicorum  in  se  coinmemorat;  a 
([uibus  fleductum  ac  depravatum  Pompeium  queritur  in^idia 
alque  obtrectatione  laudis  suse,  cujus  ipse  honori  et  dignitati 
semper  laveril  adjntorque  fuerit.  Novum  in  re|)u]jlica  intro-  lO 
ductuin  exem[)lnm  ([ueritiir,  nt  trihunicia  intercessio  armis 
nolaretur  atque  opprimeretur  [,  quce  siiperioribus  annis  arniis 
esset  restituta|.  "Sullam.  nudata  omnibus  rebus  tribunicia  [)o- 
lestate.  tamen  intercessionem  liberam  reliquisse;  Pompeium. 
([ui  amissa  reslituisse  videatur  bona,  etiam  qua^  anle  habiie-  i;-) 
riiit  ademisse.  (Juotiescum([ue  sit  decretum ,  darcnt  operani 
niagislratus,  nc  qmd  iri>jml)hca  detrimcnti  caperet  (qua  voce  et 
([110  seiiatnsconsiillo  [)(q)iilus  Momanus  ad  arma  sit  vocatus). 


1 .  (iccidei-al  correcloi-  I).  —  clam  oin. 
codcl.;  nocessarioni  voceni  |)rcTece(lentes  lit- 
tera;  ahsorpseranl,  addiderunt  Hellerus 
et  kindscher.  —  -i.  lictores  V.  —  e.v  Capi- 
tolio  pricaiim  codd.;  ct  (lap.  F.  Manutins. 
/>(7(v(// Sleplianus;  atque  ct  in  co<l.  aliquo 
IJrsini,  deinde  ac  anleprirali  in  eodeni  et 
aliquo  Ciacconii  legi  ferlui'.  —  .'].  ilclccl. 
Iiic  legitur  in  LH. 

VII.  —  0.  coiilinn.  HLl).  —  H.  scdii- 
ctuiii  L.  —  dcpriraltiiii  T;  alquc  priratuiii 
I)  a  pr.  —  f).  nhtracl.  I).  —  lo.  rempuhl. 
1'etav.  —  \-?..  atcpie  potc.slius  npjiriincrclur 
Itellerns.  —  i  •?-i  3.  Lncis  inclusa  (^a:!sai'is 
consilio  nnniine  resj)onderen(,  elianisi  res 


liquida  esset.  (Juare  Aipperdeius  et  alii 
critici  n-a  magistro  ad  ornandani  anti- 
lliesi  orationenin  illata  esse  judicarunl. 
Minus  proljaltiliter  Eni.  Hon"niannus  f.x 
armis  restilula;  in  trihus  recentihus  op. 
Oud.  ct  armis.  Conferuntur  Ii.ec  Velleii 
Pal.  II,  3o  :  JIoc  consulatu  Pompeius  tri- 
huniciam  poleslatem  restiluil ,  cujus  Sulla 
imaginem  siiie  rc  relifpicral.  —  i3.  nu- 
datu  L.  non  dala  V.  —  lo.  doiia  codd.. 
quod  ferri  non  [)olcst;  hona  Victorius  el 
Hellerus ;  dono  ( tanqtiam  donum )  F.  Hof- 
inannus.  —  cliain  oni.  V.  —  1 5-i  G  hahue- 
ral  1)  corr. ,  ?.  —  iG  amis.se  U  ante  cor- 
reclionem  ejusdein  ni.;  aiiiisisse  Lov. 


C.   JLLII   C.I^SAKIS 


racUiin  iii  perniciosis  le<>iljus.  iti  \i  Irihnnicia.  in  secessione 
nonuli.  lemplis  locisfjne  ediliorihus  occupalis:  ••  al(|ue  lifTRC  su- 
|)(n'ioris  aelatis  exempla  expiala  SaLurnini  aUpie  (jracclioruni 
casil)us  (locel;  quaruni  reruin  illo  lempore  niliil  ractum.  neco- 

5  p;italum  (|ui(lem  |:  nulla  le\  promulj;ala,  non  cum  populo  af^i 
coeptum,  nullasecessio  faclaj.  jlorlalur,  cujus  imperaloris  duciu 
novem  annis  rempublicam  felicissime  [jesserint  plurimarpie 
prcelia  secunda  fecerint,  omnem  (jalliain  (iermaniamfjue  pa- 
caverint,  ut  ejus   existimationem   tli^nitaleimpie  alj   inimicis 

10  (lefendant.  Conclamant  legionisMii,  quaeaderat,  milites  (hanc 
enim  initio  tumultus  evocaverat:  relicjuae  nondum  convene- 
rantj  :  r^sese  paratos  esse  imperatoris  sui  Iriljunorumque  ple- 
l)is  injurias  defendere.  r 


Vlil.  Cognita  militum  voluntate,  Ariminum  cum  ea  legione 
if)  proficiscitur,  ibique  tribunos  plebis,  qui  ad  eum  confugeranl. 
convenit;  reliquas  lejjiones  e\  hibernisevocat  etsubsequi  jubel. 
1^0  L.  Ga^sar  aclolescens  venit,  cujus  pater  Cffisaris  eratlegatus. 
Is  reliquo  sermone  confecto,  cujus  rei  causa  venerat.  habere 
se  a  Poinpeio  ad  eum  privati  otlicii  mandata  demonstrat:  r  velle 
>o  Pompeium  se  Caesari  purgatum,  ne  ea  quae  reipublicrP  causa 
egerit  in  suam  contumeliam  vertat.  Semperse  reipublicae  com- 
inoda  privatis  necessitudinibus  habuisse  potiora.  Ctnesarem  quo- 


I .  in  ])i'inium  oni.  F.  —  3.  eieinplis 
TL.  —  h-h.  ne  cog.  T.  Cuj..  Pel.;  cetei"i 
lei^e  nec.  —  G.  successio  L,  cessio  H,  se- 
cessione  D  corr. .  Dorv.  Manifestum  eni- 
Meina  critici  plures  agnoverunt.  —  7. 
17///  codd.  praeter  ununi  rec.  qui  VJII. 
—  8.  nnnieni(jite  D  et  pauci  rec.  —  9. 
ojiis  oni.  F.  —  11.  enini  om.  \'.  §  iii  spatio 


vacuo;  etiavi  1).  —  1  i-i>.  reneront  TL. 
Cuj..  Pelav. 

VHI.  —  19.  se  oni.  VD.  — privalim 
ad  eum  L.  iilud  etiam  TH,  Petav..  Lov  ; 
ad  cum  D  inler  versus  ante  pric.  —  officii 
T  in  ras.  ialiore.  —  •>  1 .  oirenit  et  convei- 
lal  L.  —  '19.  ncccssilatihus  1)  in  niarg. . 
§  et  alii  rec. 


IJE   DELLU    CIMLI    IJII.    I.  0 

que  pro  sua  (li[»iiitale  debeie  el  sludiuiii  el  iracuiKliaiu  suaiii 
reipuhlicfe  dimitlere  ueque  adeo  graviter  irasci  inimicis.  iil . 
cuiii  illis  nocere  se  speret,  reipublicw  noceat.-  Pauca  ejusdcm 
^eueris  addit  cuui  excusatione  Pompeii  coiipincla.  Kadem  lere 
al([ue  eisdem  verbis  prtetor  Uoscius  agit  cum  C^gesare,  sibupie  5 
Pomj)eiuni  commemorasse  demonstrat. 

I\.  i)[iiv  res  etsi  uibil  ad  bnandas  injurias  pertinere  Nidi^- 
baiitur.  tamen  idoneos  nactus  bomines.  per  ([uos  ea  ([U(e  veib'l 
ad  euiii  perlerrentur,  [)etit  al)  ulroque.  ([uoiiiam  Poni[)eii  maii- 
data  ad  se  detulerint,  ne  ^ravenlur  sua  quoque  ad  eum  postu-  lo 
lata  delerre,  si  parvo  labore  majjnas  controversias  tollere  atque 
omnem  Italiam  nietu  liberare  possint.  '?  Sibi  semper  priniam 
rei|)ul)licffi  fuisse  dignitatem  vitaque  potiorem.  Doluisse  se, 
([uod  |)o|)uii  [{oiiiani  benelicium  sibi  per  contumeliam  ab  ini- 
micis  extonjueretur.  erepto([ue  semestri  imperio  in  Lrbem  re-  15 
traberetur,  cujus  absentis  rationem  Iiaberi  proximis  comitiis 
populus  jussisset.  Tamen  lianc  jacturam  bonoris  sui  reipublic«e 
causa  a^quo  animo  tulisse;  cum  litleras  ad  senatum  miserit.  iif 
omnes  ab  exercitibus  discederent,  ne  id  (juidein  impetravisse. 
Tota  Italia  delectus  liaberi;  retineri  legiones  11,  ([u^e  ab  se  si-  20 
mulatione  l\artbici  belli  sint  abductje;  civitatem  esse  in  armis. 
(}uonani  luec  omnia  nisi  ad  suam  perniciem  pertinere?  Sed 


■>..  iil  oiii.  UFV,  Lov.:  ne  DS  eL  alii  rec. 
—  IL  spernret  (sine  se)  f..  —  o.  rcbus 
codd.:  cerhis  Clarkiiis. 

IX.  —  [).  ail  cinii  0111.  F.  —  12-1 3.  R. 
P.  jniimim  Cuj.;  priinum  fuisse  P.  B.  L. 
P.  R.  reli(jiii  antiquiores  praeter  LFV,  qui 
P.  R.  oniitluni.  1)  corr. ,  §  et  alii  rec.  rei- 
jmblica'.  —  ik.   (jiioil  pio  beneficio  iiostn 


onnies  e(  OikI.  prfeter  iiiiuiu  (aijac.  — 
■'iibi  conlximelia  DS  et  alii  rec.  —  ih-\i>. 
ab  inim.  oni.  I^.  —  i5.  semenslri  ncstri 
[ira»ler  §.  —  iG.  sibi  (  pro  cujns)  L.  — 
1  7.  proprii  honoris  r.  L.  —  iH.  iniscral  T 
a  pi'.  —    19.  iinpetrurisset  nostri  pr.eler 

D§.  —  •2o-.i  1 .  ad  se addiicla'  D  cl 

duo  Oud. 


10  C.   .lULII   C  ESAIUS 

laiiKMi  ad  oninia  sc  (loscxMidc^ro,  j)araliini  al(|iio  (Miiiiia  |»ali  ici- 
|)iil)lic8e  cansa.  Pioliciscaliii'  Moinpciiis  iii  siias  proMncias.  ipsi 
(;\(MTilns  (liiiiillaiil .  (Iisccdanl  iii  llalia  oiiiiics  al)  aniiis.  mclus 
e  civitate  lollalnr.  Iilicra  coniitia.  al(|nc  oinnis  i'es|)iil)lica  sena- 
f)  Ini  |)()|)nl()(|nc  Jioinano  pcinnllahir.  Ihcc  (jiio  lacilins  ccrlisijnc 
condilionilnis  lianl  el  jnrcjniando  sancianlni'.  anl  i|)sc  propins 
accedal  antse  paliatni'  acccdere  :  lore  nli  |)er  coll()([nia  onines 
conlroversiae  coinponanlnr. " 

X.  Acceptis  niandalis  Itoscinsa  (i{esare(]apnam  pervenil .  ihi- 
Hi  (jue  consnles  Ponipeinni([ne  invenil;  [loslnlala  (la^saris  rennn- 
tiat.  Illi  deliberala  re  r(*s[)oiidenl,  scripta([ue  ad  enni  niandata 
pereosreniittnnl:  ([iiorinn  liaec  erat  sumnia  :  "(lcTsar  in  Galliani 
reverteretur,  Ariinino  excederet,  exercitus  dimittert^t;  quge  si 
lecissel,  Pom|)einni  iii  Hispanias  iturnni.  Interea,  (juoad  fides 
15  esset  data  Ca^sarem  tactnrnm  quae  polliceretur,  non  intermis- 
snros  consules  Ponqieiumqne  delectus. -^ 


XI.  Erat  iniqua  conditio  [lostnlare  nt  Caesar  Ariinino  exce- 
deret  atque  in  provinciam  reverteretur,  ipsum  el  provincias  el 
lcpionesalienas  tenere;exercitnm  (iffisaris  velle  dnnitli,  delectus 
■io  liabere;  polliceri  se  in  provinciam  itnruni.  iieqne  ante  queni 
dieni  iturus  sit  detinire,  ut,  si  peracto  consnlatu  Cffisaris  non 
iirolectns  esset,  nnlla  lanieii  mendacii  relij]ione  obstrictus  vide- 


8.  omnes  iii  llnlia  IJF.  —  '\.  a  cir.  I)§ 
el  quatluor  Oud.  —  lolldnliir  I..  —  0. 
saiictintur  TLV. 

X.  —  f).  Roscins  ciim  (jpsare  VFl  .  Iiic 
A.  iulei"  versus  recenli  ni. ;  ciim  L.  Qes. 
I)  corr. .  §  el  aiii  rec.  —  lo-ii .  enuncial 
L.  nmlial  \.  —  i  i.  re  om.  codd. ,  suj)- 
|»levil  rirulerus.  —   i  i-i9.  niaiulala  per- 


inilliuil    TL.    Scal. .    Pelav.    —     ili.    di- 
lecliiin  \j. 

XL  —  17.  lni(jU(i  conditione  jiost.  Lov. 
sine  eral.  —  Ariininio  IJ  pr.  Posl  Cwsar 
in  T  vacmiin  spatiuiii  se\  lifl.  —  •2i-3>?. 
si  peracto  cons.  [cos.  V)  Crrsaris  cons.  pra'- 
fectus  essel  Tt.FV.  ('UJ..  Petav..  qui  duo 
prof.:  denique  fjui  cons.  iion  pra>f.   FH; 


DE   BELLO    ClVILl    Lll].   L 


IJ 


relur;  leiiipus  \ero  coll()([uio  uon  dare  ne(|ue  accessurum  pol- 
liceri  nia^inani  [)acis  desperationeni  alFerebaL  lta(|ue  ah  Ari- 
uiino  M.  Antonium  cuin  coliortibus  v  Arretium  mittit;  ipse 
Arimini  cum  duabus  |  lepjionibus  |  subsistit ,  il>ique  deleclum  lia- 
bere  instituit;  Pisaurum,  Fanum,  Anconam  singulis  coliorti- .) 
biis  occu[)al. 

\11.  luterea  certior  factus  Iginium  Tliermum  prcetorem  co- 
lioiiibus  \  tenere,  oppidum  munire,  omniumque  esse  l|]uvino- 
rum  o|)fimani  ei'f>a  se  voluntatem,  Cnrionem  cuni  tribus  colior- 
tibus,  ([uas  Pisauri  et  Arimini  liabebal,  mittit.  Cujus  adventii  lo 
cognito,  dillisus  munici[)ii  \oluiitati  Tliermus  cohortes  e\  urhe 
reducit  et  prolugit.  Milites  in  itinere  ab  eo  discedunt  ac  doinuin 
revertuntur.  Curio  summa  omnium  \olunlate  Iguvium  reci[)il. 
(Juibus  rehus  cognitis,  conlisus  niunicipiorum  voluntatihus 
Csesar  coliorles  legionis  \iii  e\  [)ra?sidiis  deducit  Au\imuin(jue  ir, 
proficiscitur;  quod  0[)pi(luin  Atlius  coliortil)us  introductis  tene- 
bat  delectumque  loto  Piceno  circummissis  senatorihus  liahehat. 


jiriaclo  (jesKris  consulatu  Poiiijjenis  itio- 
feclus  iion  [profeclus  I)  |)i'.  )  essel  \)  in  i-as. . 
S  et  itlii  Oudeiulorpii ,  qiii  ita  edifleril . 
luec  iiiodo  aiiiiotans  :  ndwsar  esf  in  \  oss. 
pro  Poiiijjeius  iii  Petav. ,  L,  (Jiij..  \  oss. 
cons.  deest  iii  Lov. ,  non  in  Ciij. ,  Pelav. . 
Lov.'^  Glandorpius  proconsiilatu.  Eni.  HoH- 
mammH  peracto  postiilalu  (kesarprof.,  He!- 
\erus  protracto  consulalu  Cjcsaris  nonprof. ; 
(■oll.  Cic.  ad  Attic.  VIl,  9.  Sed  stare  potest 
hyperbole  peracto  consuialu  ,  de  quo  a])te 
ut  de  re  certa  lo(juitur.  —  3.  Arrenlium  V . 
Arct.  M):  cohortibus  diarretiuin  L.  litteris 
dia  in  ras.  —  h.  legionibus  delenduni  esse 
vidil  Davisiiis.  —  ronsislil  \  :  substitil 
Lov. .  h  el  alii  rcc 


\II. 


Tipuiuiii  et  iiiov  Ti/niiiioruiti 


antiijuiores  oiiines:  Lov.  Iliguuin .  Iligu- 
norum  ap.  Oud. .  Itigiiium,  Tigiiiriiiorum 
ap.  Faiiric, ;  alius  Inguinum ,  I)  Tiginum. 
Lorrexit  Steuchus  Euguhiuus.  —  ()-io. 
tribus  legionibns  L.  —  lo.  Ariinino  nostri 
veteres  et  rfduon  Oud. ;  Ariinini  D  et  rec. 

—  11.  muuicipum  Petav. ,  sed  de  Cujac. 
et  Scal.  duhites.  —  roluntatis  aiiti([uiores 
consensu;  roluntate  I)S  et  alii  rec.  —  1  3. 
Tiguum  Li",  Tigiuvi  TL\  .  Tiguinum  Cu\. . 
Tiginum  D,  Igium  Lov.  —  i5.  leg.  iii  II. 

—  deduci  UH  et  a  pi .  111.  F.  —  Auxi- 
miumque  L  et  inox  it(^.runi.  —  1  G.  Atlius 
LF,  Aclius  vel  Accius  in  ceteris,  sed  cap. 
se(|.  plures.  eliaiii  T.  Attius. 


lt>  C.   JIJIJI    CESAHIS 

\III.  \(lvonlu  (Ijpsarls  cofi^nilo.  (l('ciirion<'S  \ii\inii  ad  Alliiini 
VaiMini  rf(X[n(Hil(^s  convcninnl  :  doccnl  sni  indicii  iciii  iioii  cssc: 
"  nc([n('  sc  nc(|nc  rcli(|iios  iniinici|)('s  |);ili  possc  i\.  (ifcsarciii  ini- 
|)ei'aloreni.   bcnc  dr   rc[)nl)lica   inci'iliini.   lanlis  relins  [yestis. 

:,  o|)i)i(lo  nio'nil)ns([n('  |)!'oliil)ci'i  :  [)i'oin(le  liaheal  ralioncni  [)()- 
sl('i'ilaris  cl  [)ci'icnli  sni."  (}iioi-iiin  oi'alionc  |)ci'iiioliis  \ai"iis 
[)i';t^si(liiini .  ([iiod  inlrodnxeral .  cx  ()|)[)i(lo  cdncil  ac  |)r()fiip,il. 
Iliinc  c\  |)i-iino  oi'diiie  [)aiici  (la^saris  consecnli  inilites  consislci-c 
(•()cc'ci'nnl.  (lonnnisso  [)i'o'lio  (lcseritnr  a  snis  Vaiiis;  nonnnlla 

10  |)ars  niililnin  doinnin  discedil:  i'eli([ni  ad  (ia3sareni  perveninnl. 
al(jne  nna  cnni  iis  (lc[)rensiis  L.  I*ii[)iiis.  |)i'iini  [)ili  ('(Milnrio. 
addnciinr,  ([ui  linnc  enndeni  ordiiKMii  in  excrciln  (In.  Ponipeii 
aiilea  dnxeral.  \t  Ca^sar  milites  Attianos  collandal.  Pn^iinin  di- 
niitlil.    \nxiniatil)ns  aj»il  ji^ralias,  se([ne  cornni  lacti   inenioreni 

15  lorc  [)ollicetiir. 


XIV.  (hiilins  i'cl)ns  iloniani  minliatis  lantiis  re[)(Mile  lei'i'oi' 
invasil.  nl,  cnm  Lenhilns  consnl  ad  a[)eriendiiiii  a^i'ariiini  ve- 
nissetad  [lecnniam  Pom[)ei()  ex  S(matnsconsiillo  [)rofcrendam. 
|)rotiniis  a[ierlo  sancliorc  an-ario  ex  Lrbe  |irorn{;ercl.  (^a^sar 
•_>()  cniiii  adventare  [aiii  jaiii(|n(^  el  adesse  ejus  eqiiites  talso  niinlia- 
hanlur.  Hunc  Vlarccllus  collejja  et  ])leri([nc  iiia(pstratus  con- 
secuti  sunt.  (.n.  Poiii[)eius  [iridie  ejus  diei  ex  Lrhc  [irofeclus  ilei' 
ad  lcc;iones  lialiehat.  ([iias  a  (la^sarc  acce|)las  in   \|)iilia  liilier- 


XIII.  —  1--3.  Atu-iiitii  ii(lliiiiliiiniiii  L. 
iiiediis  ad  inserente  coiTeclore:  iri iiiiii  \ 
—  •?..  Bnrum  T;  Viii-niiii  I).  sed  niox 
recle.  —  G.  Vdrrxia  \,.  el  iii  seqq.  — 
II.  /(/*  LH.  —  deprehemus  VHDS.  — 
.S7.  ( indicato  in  /compendio)  Pupius  an- 
li(jnioi'es  consensu,  etiani  1).  V  sequenle 
s|)€)li()  vncuo.  ut  fere  solel  |^osl   conipeii- 


i\\ii :  liii/>iii.s  iniiiii  \\.  —  I-).  (ii)Pi  \l).  el 
;ilil)i.  —  t.').  (iiilr  (iildii.r.  \.  —  i  'i.  Aiiri- 
iiinhiis  Tl  FV.  Aii.rimahiis  L. 

XIV.  —  1  ().  Bomne  \  .  —  i  (S.  (id  pecii- 
iiinmciiie  Pompeii  I  F.  —  H).  iirofuiiit  I). 
—  -20.  ci  oiii  \  I).  —  •?o--j>i.  nuniiahn- 
iur  F.  —  ■>.  !-•>•>.  (■()ii.'iriiiiiili  V.  (|no  iiiodo 
is  conslanter. 


IJE   BELLO    CIVILI   LIB.   I.  i  ;i 

noriiiii  caiisa  disposiierat.Delectiiscirca  Urbem  interniittiintiii'; 
iiiliil  citra  Capnani  tiitiiin  esse  omnilius  vith^tiir.  (lapiia'  pri- 
iniim  sese  confirmant  et  collignnt,  deieclumque  colonornm,  ([iii 
lege  Jiilia  Ca|)nam  dedncti  erant.  Iial)ere  institunnt:  gladiato- 
resque,  quos  ibi  Cgesar  in  ludo  habebat.  ad  torum  prodnctos 
i^entnlus  spe  libertatis  contirmat  at(|ue  his  equos  attribnit  et  se 
seqiii  jnssit;  quos  postea  monitus  ab  suis.  quod  ea  res  oninium 
jiidicio  re[)reliendebatur,  circnm  familias  conventus  (lanij^ania^ 
ciistodne  causa  distribuit. 


XV.   An.vimo  Ca^sar  |)rogressus  omiiem  agrum  l^icennm  |)er-  lo 
ciirrit.  Cunctse  eariim  regionnm  praefecturae  libentissimis  ani- 
inis  euni  recipiunt,  exercitnnKjue  ejus  omnibus  rebiis  jnvaiiL 
Kliain  Cingulo.  qiiod  oppidiim  Latiienus  constitiierat  suaijiic 
pecunia  exaedificaverat,  ad  eum  legati  veniunt  quaeque  inipe- 
raverit  se  cupidissime  facturos  pollicenlur.  Milites  imperat   :  i.) 
mittiint.  Interea  legio  xii  Caesarem  conseqiiitnr.  (Uim  his  dual)ns 
Asculum   Picenum   proficisciLur.  Id  oppiduin  Lentnlus   S])in- 
tlier  X  cohortibus  tenebat:  qui  Cffisaris  adventu  cognito  profngil 
ex  oppido,  cohorles(|ue  secum  abducere  conatus,  niagiia  |)arle 
inilitum  deseritiir.   Ixelictus  in   itinere  cum    paucis  incidil    in  -20 
Vibullium  Riifiim,  inissum  a  Pompeio  in  agrnm  Picenum  con- 


1.  conlra  Urhpin  <iiili({uiores  oniiies. 
etiam  Lov. ;  intra  1)§  el  alii  rec. ;  circa 
Nipperdeius.  jniii  olini  facfa  einemlatione. 
iil  apparet  ex  sequente  var.  II.  —  inler- 
niithtur  D.  —  -2.  )tiliil  cin-ii  iiihcin  (jiji.  II. 
—  -1-3.  priinuin  es,ie  TLUFD.  (liij.  et 
■■([uinfpK"-  Oiul..  (jiiofl  e\  \  non  enota- 
luni.  —  h.  Cjipua  V  solus.  —  5.  de- 
dnctoN  TL,  Petav.  —  0.  Lentuhs  /iher- 
latis  TFVH.  Cuj..  Petav..  Lov.,  sefl  L 
liherlati ,  ut  D  el  alii:  in  /ihciialcin  L.  Moiii 


afldito  spc  restituit  Nip|)erdeius.  —  ^•./"- 
nii/iares  coiivenlus  c(M.:  faini/iii-s  liulx^- 
nius. 

XV.  —  1  o.  Ma.x'iiii(>  (jesar  piv^pessii 
aiitifjuiores  onines.  etiani  D,  cujus  cor- 
veciov  Anxiino  (dpsar  progiessus .  ileiii  § 
et  haud  duine  aiii  rec.  —  Picenaliiiin  \ 
[ir.  —  17-18.  Pisllier  L.  —  i().  adi/nccir 
TLVD.  Petav. ,  rrtres-  Oud.  — •ii.  Ilihal- 
liuin  plej'if[ue  codd. ,  liic  et  iiinx ;  Buhillniin 
liic  l  FH ;  luhuliuin  D  corr.  et  §. 


u 


(;.  .11  iJi  c.ESAnis 


finiiaiKloriuri  lioiiiiinini  causa.  A  ([iio  lactliis  Nihiilliiis  coi-lior. 
<|iia'  rcs  III  Piceno  [jererciiliir.  inililcs  al)  eo  accipil.  ipsiiin 
(liinillil.  Ilcin  c\  rmiliinis  rcjponihiis  (|uas  polcsl  conlraliil 
cohoiies  ex  delectiljus  Poinpeianis;  in  liis  (ianierino  riij)ienlcni 

.")  Lnciliuin  llirriim  cuin  S(;\  coliorlijjus.  (|iias  ihi  in  pra^sidio  lia- 
bucral,  excipil;  (|Uiljus  coactis,  xiii  ellicil.  (^iini  liis  ad  Donii- 
liuin  Alicnobarbum  (iorlinimn  magnis  ilineribus  pervenil.  (/,v- 
saremque  adesse  cuin  le«|ioiiibus  diiabns  nunlial.  Domilius  per 
se  circiler  xx  cobortes  Alba,  ex  Marsis  et  PelijJiiis,  linilimis  ab 

10  reg^ionibiis  coegerat. 

\\1.  liecepto  Firmo  expulsoqueLenlulo  (Uesar  con([uiri  nii- 
lites,  qui  ab  eo  discesseranl .  delectunKjnc  inslilui  jubel :  i|)se 
uniiin  diem  ibi  rei  rrumentari.T  causa  moratus  Corfiniuiu  con- 
tcndil.  Eo  cum  venisset,  cobortes  \  prsemissrje  a  Domitio  ex 
15  oppido  pontem  fluminis  inlerrumpebanl,  (pii  cral  al)  oppido 
millia  passuum  circiter  iii.  Ibi  cum  antecursoribus  Caesaris 
proelio  commisso,  celeriter  Domitiani  a  ponle  repulsi  sc  in  op- 
pidum  receperunt.  Cfpsar  legionibus  transductis  ad  oppidum 
constitit  juxtaque  murum  castra  posuil. 


'*•  fiilj'ic>'l''  iHisdi  |)rastei'  D.  —  ^.  Ucil- 
/uiH  iinliqiiiores  consensu ;  Ulcillem  cor- 
rector  D .  §  et  alii  rec. ;  ]  filum  \  oss. ;  Lvci- 
linm  Glandorpius.  —  tbjiiiim  l  et  siin.  T ; 
Hijrrunciim  F;  Iliicum  I..  —  cum  (lelevil 
corrector  D.  —  7.  Acheiioh.  TFL  V;  Alien. . 
Aen. ,  Hen. ,  En.  nlii ;  Ahenohardum  LH.  — 
Cohortiniuin  TLUV  ;  Cohorlhinium  F;  Co- 
horfin.  Petav.  sec.  Oud. .  Corfin.  ap.  Fnlir. . 
ut  postea  omnes.  —  7-8.  Cicmrem  quoquc 
I^.  —  ().  Allxim  Goelerus. 

\\  I.  —  11.  Firmo  corld.  prtPler  L  isiiii 
tpiendain.   unde  oppido  aHerlnr.  (jiiod   F 


a  sec.  in.  in  inary.  hahet.  Edilnr  A-sculo. 
fjuod  prajcedentia  postuiant.  At  illud  signi- 
(icare  videtur  Lenluluni  concessisse  Fir- 
nuuii .  (juod  nonien  tuenlur  haec  Ciceronis 
ad  Poinpeiuni  (  Atl.  \  111.  i-i  V>  i  :  }iim  illn 
causa,  (jiiiuii  iiiihi  Vibullius  scribit ,  leris 
est  :  le  proptcrea  moratum  esse ,  quod  audie- 
ris  Cwsarciii  Fiiiiio  progressiiiii  iii  ciistriini 
Truentiiium  ceiiisse.  Em.  Lloirmaimus  con- 
jecit  reccpto  Firmo  ex  itinere  pulsoque  L. 
—  1  ■i.juhel  post  discesserant  in  L.  —  1 .'!. 
commoratus  L.  —  \k-i^.  cx  oppido  oiii. 
t>ov.  —   i(S.  iccipiunt  L.  —  tiiiductis  L. 


DE  BELLO   CIVILI   LIB.    L  15 

XVII.  He  cognita  Domiliiis  ad  Poni|)eiiim  in  Apiiliam  peritos 
regioiuim.  magiio  jiroposilo  pra^iiio,  ciim  litteris  mittit,  qni 
petanl  al(|iie  orent  nt  si])i  subveniat:  f'(^a?sarem  dnol)us  exerci- 
tibus  et  iocorum  angustiis  facile  intercludi  posse  frnmentoque 
j)i'obiberi.  (jiiod  nisi  fecerit,  se  cobortesque  amplius  x\\  ma-  5 
Pjnnmque  numerum  senatorum  atque  equitum  Romanornm  in 
periculum  esse  ventnrum.'^  Interim  suos  cobortatus  torinenta 
in  mnris  disponil,  certasqne  cuique  partes  ad  cnstodiam  nrbis 
attribnit;  militibus  in  concione  agros  e\  suis  possessionibus 
|)onicelur.  ([uaterna  in  sin^j^ub^s  pigera  et  pro  rata  parte  cen-  i<» 
Inrionibus  evocatisque. 

WIII.  Interim  Cjgesari  nuntiatur  Sulmonenses,  qnod  oppi- 
dum  a  Cortinio  vii  millinm  intervallo  abest,  cnpere  ea  facere 
([uae  vellet,  sed  a  (j.  Lucretio  senatore  et  Attio  Peligno  prohi- 
beri.  qui  id  oppidum  vii  cobortium  praesidio  tenebant.  Mittit  15 
eo  M.  Antonium  cum  legionis  xiii  coborlibns  v.  Sulmonenses. 
simul  atque  signa  nostra  viderunt,  portas  aperuerunt,  univer- 
sique,  etoppidani  et  milites,  obviam  gratnlantes  Antonio  exie- 
rimt.  Lncretius  et  Attius  de  mnro  se  dejecernnt.  Atlius.  ad  Aii- 
tonium  dednctus,  petit  ut  ad  Ca^sarem  mitteretur.  Antoniiis  io 
cum  coborti])us  et  Attio.  eodem  die  quo  profectus  erat,  rever- 
titur.  (laesar  eas  cobortes  cum  exercitu  suo  conjunxil  Attinmque 
incoiumem  dimisit.  (]aesar  priinis  diebus  castra  magnis  operi- 

XVII. —  i .  Domi(i((iiiis\.  —  Appul.F.  mo\  e(  c.    .')i.  —    i().    lefj:   iiii  TL;   /e- 

sed  postea   aliter.  —   5.  cohortes  L.  —  gione  viii  l]F .  Petnv. :  legioniljKs  ]iii\\)h 

7.   iJiissKiiiiii   L.   —   8.   (lisposiiil    L.    —  etrecentiuinplnres;  v///einen(latio Vossii. 

10.  XL  in  codd.;  (piaterna  Glareaniis.  —  18.  et  iiiil.  et  opp.  L  —  •?  i .  c(j(lein  in 

XVIII.  —  ik.  scqne  a  Lucr.  L.  —  Iai--  (lie  V.  —  -i-i.  Atlium  V.  —  93.   Qvsar  a 

cterio  I)  iii  litnrn.  et  infra  Lucterius ;  §  el  trihus  primis  F,  nl)i  a  (tenni  lineola  dele- 

alii  rec.   Luctelius.    Luctarius.  —   Altio  tnni )  intei[)olationem  prodere  ad  B.  (i. 

TUFV; /tc^«V)  fere  ceteri,   Imo  Petav.  Item  ohservatnm;    in   H  ante  priinis  spatinni 


I(i  C.   .11  Lll    C  KS\J5IS 

l)iis  iiiiiiiii'('  oi  e\  fiiiiliiiiis  miiiiicipiis  rriiiiKMilmii  coiMporlarc 
i'('li(|iias(|ii('  c()|)ias  oxspeclan'  iiisliliiil.  I']()  Iridiio  le};io  mii  m\ 
('iiiii  \('iiil,  coliorles(|ii(' e.\  iioms  (iallia;  tlelecljljus  wii  ('(|iiil('s- 
(|ii('  al)  re^e  Norico  circiter  ccc.  (Juoi'iini  a(l\enlu  allera  caslra 
.)  in\  alleraiu  o|)|)i(li  parleni  |)ouil  :  lus  caslris(jirioueui  i^ra-fecil. 
UelujLiis  diebus  oppiduui  \allo  caslellis(jU(,'  circuuneuire  lusli- 
liiil.  Ciijiis  operis  maxima  parle  edecla.  eodem  iere  teuiporc 
missi  a  Pompeio  reveiiiiuliir. 

\1A.   Litteris  |)erlectis.  Doiuitius  dissimulaus  in  consilio  pro- 

Hi  iiiiuliat  Pompeium   celeriler  subsidio  veutiirum,  liortatur^pic 

eos,  ue  auiuio  deficiaut,qu8e(|ueusui  ad  dereudendum  oppidum 

sint  parent.  Ipse  arcano  ciim  paucis  familiaribus  suis  colloqui- 

tur  cousiliumque  lugaB  capere  constituit.  (iuuj  vultus  Domitii 

cum  oratioue  uou  couseutiret  atque  omuia  trepidaulius  tijjjj- 

!.')  diusque  ageret,  quam  superioribus  diebus  consuesset,  mul- 

tumque  cum  suis  consiliandi  causa  secj^eto  piveter  consuetii- 

dinem  coiloqueretur,  concilia  conventusque  bominum  fugeret, 

j'es  diutius  tegi  dissimularique  non  potuit.  Pompeius  enim  re- 

scrjpsej'at  :  "sese  rem  in  suiujiium  pei^iculum  deducturum  iion 

•20  esse,  ue([ue  suo  consilio  aut  \oluutate  Domitium  se  in  oppi- 

dum  Gorlinium  contulisse  :  proinde,  si  qua  fuisset  facultas. 

ad  se  cum  omuibus  copiis  veniret.  "  Id  ne  fieiM  [)osset,  obsidioue 

atque  oppidi  circummunitione  fiebat. 


vacuuin ;  niarg.  U  m.  sec.  trihus ,  ad  pri- 
inis  relatuni  ;  tribm  primis  Aldina.  — 
■2.  Eodciii  T  a  pr.  —  vii  \\.  —  (>.  cir- 
cuminunire  l^etav.  sec.  Fabr. .  Bong.  o.  — 
8.  nd  Pompcium  F  pr. ,  UVD  et  recentiores 
()uciendor|)ii ;  ^ra  Pompeio  (jUJ..  sed  dele- 
tum.55  Fal)r. 


XIX.  —  (j.  simulaits  correclor  D .  S  el 
aiii  rec.  —  coiicilio  e\  nostris  L  solus,  a|). 
Oud.  rrpjerique.-  —  12.  arcane  D  corr. . 
h.  —  suisfam.  \  ;  suis  oni.  Cuj..  Pet.  — 
i3.  iiistiluit  F.  I{eg.  Lond.  —  roltus  U. 
volnntas  F  a  correclore.  —  lO.  secrelo  \. 


m  marg.  a  sec. 


DE   BELLO   CIVILI   LIB.   I.  17 

X\.  Divul[j;ato  Donutii  consilio.  milites  (jui  erant  Gorfinii 
jjriina  vesperi  secessioneni  faciunt,  atque  ita  inter  se  per  tril)u- 
nos  mililum  centurionesque  atque  lionestissinios  sui  f»eneris 
coiioquuntur  :  -'obsideri  se  a  Casare,  opera  miinitionesque 
prope  esse  pertectas;  ducem  suum  Domitium.  cujus  spe  alque  5 
tidiicia  permanserint,  projectis  omnibus,  tuga^  consilium  ca- 
pere  :  rlebere  se  suse  saiutis  rationem  habere.  ^^  Ab  his  primo 
iVJarsi  dissentire  incipiunt,  eam(|ue  oppidi  partem,  qute  muni- 
tissima  videretui',  occupant,  tantaque  inter  eos  dissensio  exsi- 
stit,  utmanum  conserere  atque  armis  dimicare  conentur:  posl  lo 
paiiiotamen,  internunliis  ultro  citro(|ue  inissis.  quae  ignora- 
baiil  de  L.  Domitii  luga  cognoscunt.  Itaque  omnes  uno  consi- 
lio  Domitium  productum  in  publicum  circumsistunt  et  custo- 
diunt,  iegatosque  ex  suo  numero  ad  (kesarem  mittunt  :  rrsese 
paratos  esse  portas  aperire,  qutPque  im[)era\eril  tacere  el  15 
L.  Domitium  viviim  ejus  potestati  tradere,  •? 

XXI.  Quibus  rebus  cognitis  Ciesar,  etsi  magni  mteresse  arbi- 
Irabatur  quam  primum  oppido  potiri  cohortesque  ad  se  in  ca- 
stra  traducere,  ne  ([ua  autiargitioni])iisaut  animi  confirmatione 
aut  falsis  nuntiis  cominulalio  lieret  voiuntatis,  ([iiod  sappe  in  20 
beljo  [)arvis  momentis  magni  casus  intercederent,  tamen  veri- 
tus  ne  miiitum  introitu  et  nocturni  temporis  licentia  op[)idum 
diriperetur,  eos  qui  venerant  collaudat  atque  in  oppidum  di- 
mittit.  [)()rtas  miirosque  adservari  [ubet.  Ipse  in  iis  operibus, 


\\.  —  -y..  priiiio  \.  —  itii  L  iiiter  ver-  D  corr. .  §.  —  lO.  iii  rjus  polestatem  UFD 

sus;  ila  celper  se  re/(lioc  inter  versus)  \  .  et  recentiores  Oucl. 

—  ?)-li .   trihmmii  TLUF\  .  Lov. .  Petav.  XXI.  —  9  1 .  intercidereiit  L.  —  -i  h .  por- 

—  '1.  coUocuntur  L.  —  9-10.  extilit  LD.  liisque  et  muros  L.  —  in  liis  e\  uno  H  <il- 

—  10.  atqve  cormis  F  |)r.  —  conarentiir  (■(•rlur; /i/s  reliqui,  sine  praep. ; /Vs  Bong.  ."5. 

11.  ■^ 


18 


C.    .11  IJI    C  KSAMIS 


(Hia'  raccrc  iiisliliieinl .  inililes  dis|)()!ii!  iioii  ccrlis  spatlis  iiilci'- 
missis.  iil  cral  siiperioriiiii  (Ik.tuiii  (*oiisiielii<lo.  sed  perpehiis 
vigiliis  stalioiiibusque,  ul  coiilineanl  inlei'  se  atcjue  oiniieiii  iiiu- 
niti(^iieiu  expleant:  trihunos  inililuin  el  praelectos  circuniinittil 

.')  ahpie  liorlaliir.  noii  soluiii  al)  eni|)lioiiil)us  caveant,  sed  eliaiii 
sin<>uloruni  lioniinuni  occullos  exitusadsei'vent.  Nequevero  tani 
reniisso  ac  lanjniido  aniino  ([uisquani  oinniuni  fuil.  qui  en  nocte 
coiKpiieverit.  Tanta  eral  siiinnia?  i'erum  exspectatio.  ul  aliiis 
111  aliani  pai'tem  mente  alipie  animo  trali(M'eliir.  quid  ipsis  (loi- 

10  tiniensibus.  quid  noniilio.  (piid  Lenliilo.  (piid  relupiis  accide- 
r(4.  ([ui  qu()S([ue  eventus  exciperent. 


A\ll.  (Juarla  vijO^ilia  cii'citei',  Lentulus  S|)iiitlier  de  niuro 
cum  vipjiliis  custodibus([ue  nostris  collo([Uitiir  :  -velle,  si  sibi 
tiat  potestas,  Gsesarem  convenire. -^  Facta  potestate,  ex  o[)[)id() 

15  mittitur,  neqiie  ab  eo  |)rius  Domitiani  inililes  discedunt,  qnam 
iii  conspectum  Ciiesaris  deducatui'.  Cuni  eo  de  salute  sua*ajjil''. 
orat  alque  obsecrat  ul  sibi  [larcat,  vetei'emque  amiciliaiii 
commemoral,  Ciffisarisque  in  se  beneticia  evponit,  qutP  erant 
maxima:  -([uod  pereum  in  collefjium  [lontiticum  venei'at.  ([uod 

■20  proviiiciam  His[)aniam  ex  pra^lura  lialiuei-at,  quod  in  petitione 
consulatus  ei'at  sublevatus.  ^-  (iiijus  orationem  Cffisar  mlerpel- 
lat  :  "  se  non  malefi(Mi  caiisa  e\  pi*ovincia  eg^ressum,  sed  iiti  se 


3.   rigiliis  o[   (jue   oiii.    F.  —  sc  a'(/iic 
IJF\  ,  -sc  cie(fue  Imv.  —  omnem  oiii.  I''.  — 

l\.  trih jmifcct.  TUl^  et  alii  coiiipen- 

(lio.  uikU^  siiigiilaris  iii  H.  Petav.  —  (it(jvc 
jir.  L.  —  ().  obsercent  UF  et  duo  rec.  a[). 
()u(l.  —  \effve  eo  cotld. ;  vero  Faernus  ne 
vet.  lihro. '^  —  H.  stimnia  codd.;  suuimce 
Lipsius.  —  ul   nullus  in  marg.  I),  S  et 


alii  rec.  —  lo-i  i.  accidci-it  T  a  |ir. .  I). 
XXll.  —  1-2.  circiter  vig.  L.  —  j/j. 
fjoteslatis  T  a  pi'. :  fiot.  fiat  L.  —  iC).  con- 
spectu  TL,  Scal. .  I^ov.  —  Cnm  cum  \  .  — 
stin  (sm/D)  orat  codd. ;  agit  aptissinie  suj)- 
plevit  Thoni.  Bentleius.  —  -20.  c.r  fmc- 
fectvrn  L,  Lov. .  et  coinpendio  T.  —  •>  1 . 
suhliinatus  L.  —  •?-3.  e.itrn  fmivinciani  1). 


DE   BELLO   CIVILI   LIH.   L 


19 


M  coiiliiineliis  iriiniicoriim  delenderel,  ut  Irihunos  plehis  in  ea 
!'('  e\  civilate  e\pulsos  in  suam  dij>nltatem  restitueret.  ut  se  el 
|)opulum  Uomanum  ractione  paucorum  oppressum  in  liherta- 
leni  vindicaret.  •"  (lujus  oratmne  confirmalus  Lentulus.  nl  iii 
oppidum  reverti  liceat,  petit  :  "quod  de  sua  salute  mipetrave-  5 
rit,  lore  etiam  reliquis  ad  suam  spem  soiatio;  adeo  esse  per- 
territos  nonnullos,  ut  suffi  vitw  durius  consulere  co^o^antur.  " 
Facla  potestate  discedil. 

XXIll.  Caesar.  ul)i  luxit.  omnes  senatores  senatorumque 
liheros.  tiMhunos  mililum  e([uiles(|ue  Homanos  ad  se  produci  lo 
juhet.  Erant  quiiKjue  ordinis  ''senatorii"^,  L.  Domitius,  P.  Len- 
tiilus  Spinther,  L.  Cwcilius  Rufus,  Sex.  (Juintilius  Varus 
(picPstor,  L.  Ruhrius;  praeterea  tilius  Domitii  alii(|ue  complures 
adolescentes  et  magnus  numerus  equitum  Uomanorum  et  de- 
curionum.  quos  e\  municipns  Domituis  evocaverat.  Hos  omnes  15 
productos  a  contumeliis  militum  conviciis(|ue  proliihet;  pauca 
apud  eos  locpiitui',  (|uod  sihi  a  parte  eorum  pratia  relata  non 
sit  pro  suis  in  eos  maximis  heneficns;  dimillil  omnes  inco- 
himes.  HS  L\,  quod  advexerat  Domitius  at(|ue  in  pul)lico  de- 


1.  ///  cniit.  U.  ead.  m.  coiTecLuiii.  — 
.).  poclionc  FU,  non  H.  —  3-4.  HberUiti 
mnd.  D  pr.  et  tres  rec. 

XXIII.  —  f).  illHxit  D.  §  et  alii  rec.  — 
senatorum  L.  —  i  i .  Eraul  i.  \  el  (jninqua- 
giutn  ordines  cockl. ;  c{uod  correxit  Davi- 
sius;  et  sec|uunlur  iiomina  cjuincjue.  Eni. 
Hoirmannus  nialel)at  :  Erantquiuqungintu 
[  scil.  universi)  :  ordinis  senatorii  L.  Ihm. 
— P.  om.  UF. —  1  9.  Spiulhei-  (vel  Spiiiler). 
L.  Cecilins  [Celic.  H)  Spiulhcr.  Hufiis  Sex- 
lus  [Sextius  V ).  Quint.  codices.  Post  Sca- 
ligerum   legehalui'    /..   ]  ibvu.iis  Bu/us , 


(jueni  non  iuisse  senatorii  ordinis  ohser- 
vavit  Mommsen.  Quintus  (non  L.)  C(ecilius 
Q.  F.  (sine  cognomine)  inter  senatores 
Cagsari  adversantes  legitur  in  senatus- 
consulto  fjuod  relert  Cicero  \d  fam.  VIII. 
8.  —  i3.  qunm  plures  L.  iion  T.  —  ij. 
sibi  aperte  TFHD  §  et  alii  lec.  —  i  (j.  h. 
I-  ■!.  T-Ji  LX  UF;  hoc  hc  H:  lx  V.  Scal.; 
r(HS  Lx  vel  H  Lx  Cuj.,  Lov.,  Petav.. 
Voss.  i^  Oud.  Est  seslertiuin  scTagies.  Pro 
liis  ]j  peculium,  sujirascripto  ead.  m.  vel 
stipeudiiiin :  D  in  ras. .  S  et  alii  rec.  Au- 
riiiii.  —  adduxeral  L. 

3. 


■20 


C.    .11  IJI    C/KSAHIS 


posiicriil .  Mlhiiiiiii  (1(1  s(>  ;il)  iliiiiiiiMris  (iOi  rniK^iisiJjiis  Doinilio 
rcddil.  11(3  conliiuMilior  iii  mUi  lioiiiiiiiiiii  (|iiani  iii  pccniiia 
liiissc  \i(lealiir,  clsi  cani  pcciiniani  puhlirani  csse  conslahal 
dalani(|uc  a  Ponipcio  iii  sli|K'iidiiini.  Mililcs  Doniilianos  sa- 
."i  (•rainciiliini  a|)iid  sc  diccrc  jiihcl  alque  eo  die  caslra  mo\cl 
|iisliiin(|iic  ilci"  conlicil,  vii  oninino  dics  ad  CvOi'liniuni  coni- 
iiiocaliis.  cl  |)cr  lincs  Marriicinoriini .  rrcnlanoniin .  Lariiia- 
liiini  in  Apiiliani  |)ci'\cuil. 

XXIV.  Poni[)ciiis,  liisrcluis  cojjnilis  (|iia'  cranl  ad  (^orliiiiiiiii 
10  {J^estse,  Luceria  |)roticiscilur  (iauusiuni  al(|iic  inde  Hruudisiiini. 
CiOpias  iindi(|uc  oinues  e\  novis  d(dcctil)us  ad  se  co^i  jiibcl: 
servos,  |)astor(?s  armat  alque  iis  cijuos  allrihiiil  :  cx  his  circilcr 
ccc  equites  coulicil.  L.  Manliiis  pnFtor  Alha  ciim  cohorlil)ns  sc\ 
prolujjil.  Puililiiis  Lupus  prfBtorTarracina  ciiin  Irihus:  ipia'  pro- 
15  cui  equilatum  (Ifesaris  conspicatie,  cui  pneerat  Vibius  (iUrius. 
relicto  prgetorc,  signa  ad  Curium  transferuul  ahpic  ad  cuiii 
Iranseunt.  Item  rchquis  itineril)us  nonniinaM-ohortes  in  agnicn 
Cijesaris.  alue  in  cquites  luciduiil.  hcducitur  ad  eum  dcprcnsiis 
ex  itinereN.  Magius  Cremona,  |)i'tpt*ectiis  rahriim  (In.  I\)uipcii. 


1  iih  n.s  vel  lii.s  Piri.s  codd.;  ii  bi.s  iHrt,s 
(iiij.  spc.  Vossiuni;  n  ii  rlrl.s  \ldus.  — 
•?.  reddldll  \j.  —  .">.  o.ssc  j)ithlicam  l];fui,sse 
L.  —  (j.  iijjiid  (1.  L.  —  7.  Marrnciii.  \  . 
Marnicaiior.  1)  corr.  —  FreiitraHoruiii  \' . 
Fereniiuoriiiii  I).  Lov.  (  qiii  Verreiit.) .  §  cl 
ciiii  rec. 

XXIV.  —  10.  Ihuiidii.sliim  LVD;  alte- 
rniii  ex  uno  Petav.  atJert  Oud.  —  11.  dl- 
lectis  F.  —  1-?.  atcive  ii,s  U,  liil.s  TL,  kis 
KVD  el  alii.  —  1?).  Maiiiliu.s  L  corr. ; 
\Udllus  [^ov.  —  Alhain  iiosfri  e(  rplej'i- 
<|U(' '•  Oiid.;   iii   F  lineola  su|)ei'  d  erasa 


—  1  '1.  Rululiu.s  \\  —  Tarracliliia  TLUF. 
Pelav.,  Lov. ;  Tarrarliiani  DSet  alii  rec.  — 
iiuir  0111.  nostri  piveter  LD;  est  a  sec.  in 
luarg.  U  et  inter  versus  F.  —  1,1.  Hiuiu.s 
c  dd.;  nisi  quod  I^  Bnulii.s :  correxil  (ilaii- 
(lor|t.  —  i.)-i().  (]iiirni>>  V.  his;  Curius 
jjriclor  L.  —  17.  iioii  iinllr  roli.  LD.  — 
I  8.  aliain  TUF\  ,  allas  D,  Voss.;  alic  L  a 
corr. .  L.  S  el  non  noniinafi  o]).  Oud.:  alil 
corrficior  F.  —  ilejjrcheiisus  LF  (  non  l  H  I 
I).- —  I  9.  Cii.  vel  (in.  Mag.  codd. ;  Y.  1  \m- 
inerlu.s)  Perizonius.  e\  Epistolis  (iic.  — 
Crciiioiia'  TL,  Scal..  Petav. 


DE   BELLO   CIVILl    LIB.    I.  21 

(jueiii  (]{psar  ad  (Huii  remittit  cum  maudatis  :  "quouiam  ad  ifl 
tempus  facultas  colloqiieudi  uon  luerit,  atque  ipse  Bruudisiuui 
sit  veuturus,  luteresse  reipnblica'  et  commuuis  salutis  se  cuui 
Pouipeio  colloqui:  ueque  vero  idem  profici  lougo  itineris  spa- 
tio,  cuui  per  alios  couditiones  ferautur,  ac  si  coram  de  omnibus  5 
conditionibus  disceptetur. " 


\XV.  His  datis  maudatis,  Bruudisium  cum  lejjionilms  \i 
pervenit,  veterauis  ni,  ac  reliquis  quas  ex  novo  delectu  coufe- 
cerat  atque  iu  itinere  compleverat :  Domitianas  enim  cohortes 
protinus  a  Corfinio  in  Siciliam  miserat.  l\e])perit  consules  D\r-  n» 
rhachium  profectos  cum  magna  parte  exercitus,  l^oinpeium  re- 
manere  Bruudisii  cum  cohortibus  viginti:  (neque  certum  inve- 
uiri  poterat,  obtinendiiu'  Bruudisii  causa  ibi  remansisset,  quo 
facilius  omne  Hadnaticuni  mare  extremis  llalice  partibus  re- 
giouibusque  (irti^ciaeiu  potestate  haberetatque  exutraque  parte  i5 
belluui  adininistrare  posset,  an  iuo[)ia  ua\ium  ibi  restitisset: ) 
veritusque  ne  ille  Italiam  (hmitlendam  non  existimaret ,  exitus 
administratiouesque  Brundismi  portus  impedire  instituit.  Quo- 
rum  operuin  hsecerat  ratio  :  qua  fauceserantangustissimcepoi- 
tus,  moles  atque  aggerem  al)  utraque  parte  littorisjaciebat ,  quod  l>o 
his  h^cis  erat  vadosum  mare.  Longius  progressus,  cum  aggei" 
altiore  aqua  contineri  non  posset,  rates  duplices  quoque  versus 
|)e(lum  x\\  e  regione  inolis  colloca])at.  Has  quaternis  ancoris 


•i.  atqtic  (1(1  -vr  codd. ;  ipsc  (liacconius. 
—  Ehrundeaidium  tiFtl.  Eliam  D  m  his 
Hriiiidis.  —  ?t.  iit  connn.  TI^tJFV  .  Lov. 

\XV.  —  H.  ///  m  rel.  UFH,  Voss.; 
///  ///  TL\  :  ;//  el  IVtav. :  ///  iic  Bonp;.  3; 
////  (il  ( (ic  §)  D§:  /1  ciini  Lo\ .  —  ]o. 
Hepperit  coth\.  —  lo-i  i.  Dijrracli.  TUF\ 
et  alii,  fere  constanter.  —  i  .'5.  ohtinendwne 


caiisa Brundusii \  .  —  \h.  Adr.  U  (eraso H ) 
lA  .  —  1  6-1  5.  reg.  oni.  L. —  i  5.  potestate 
etiani  T.  —  iT).  reniansisset  l)  corr. ,  8  et 
alii  rec.  —  17.  estimarct  F.  —  18.  adinin. 
om.  L  pr.  —  -^o.  niolem  LV  —  -2 '2.  quo- 
quoversus  codd. ;  cori-exil  Nipperdeius.  — 
•j3.  lxxx  F,  Scal.  et  Petav..  qnod.  vei 
certe    xxxx,    necessarium    esse    censet 


•)■) 


C.   .11  Lll    C/ESAIiiS 


ex  i\  an/Tulis  (lesliiitiltiil .  iic  niiciihiis  iMoverciiliir.  Ilis  perleetis 
collocatisqiie  alias  deiiire|)S  pan  iiiajpiiliKliiie  rates  juiijjebal. 
Ilas  terra  at<|iie  ajj'^er(!  inl(!j|cljat.  ne  adilus  ahjiie  incursiis  ad 
(lerendendnni  Inipediretur;  a  IVontc  al((iie  al>  iilro(jiie  latere 
5  cratibus  ac  pliiteis  protepjehal:  in  (piarla  (pnupie  earuni  turres 
hinorum  tahulatorum  excitaJjat.  (|Uo  commodius  ab  impelu 
naviuni  incendiis([iie  delenderet. 


XXVI.  Gonlra  hgec  Pom[)eius  na\cs  nia(>nas  onerarias,  (juas 
In  |)ortu  Brundisino  deprehenderal.  adornabat.  Ibi  tnrres  ciini 

10  ternis  tabulatis  erioebal,  eas(pie  multis  tormenlis  et  omni  g(^- 
nere  teiorum  completas  ad  opera  Ga?saris  appellebat.  ut  rates 
perrumperet  at(|ue  opera  disturbaret.  Sic  (piotidie  utrim([ue 
eminus  liindis,  sa^jittis  reli(|uis([ue  telis  pug^nabatur.  Atque  haec 
Gflesar  ita  administrabat,  ut  conditiones  pacis  dimiltendas  non 

i.T  existimaret;  ac  tametsi  majynopere  admirabatur  Mag^ium .  queni 
ad  l^mpeium  cum  inandatis  miserat.  ad  se  non  remitti.  atque 
ea  res  ssepe  tentata  etsi  impetusejusconsiliaque  tardabat,  tamen 
omnil)us  rebus  in  eo  perseverandum  putabat.  Itaque  Ganinium 
Uebilum  legatum,  familiarem  necessariumque  Scribonii  Libo- 

20  nis,  mittit  ad  eum  colioquii  causa;  mandat  ut  Libonem  de  con- 
ciiianda  pace  hortetur;  inprimis,  ut  ipse  cum  Pompeio  colio- 
queretur.  postuiat:  magnopere  sese  confidere  demonstrat.  si 


(loelerus.  et  Iriginla  eis  quce  dicenlur  vix 
sulliciuDt;  pedum  in  plerisque  conipen- 
i\k)  ]>..  oniittunt  FH.  —  i.  distiudhot  ve- 
tustiores  consensu,  eliam  13;  dcstimhat  S. 
—  3.  contpgehat  D  corr. .  S.  —  ne  oni. 
TUFV.  D  pr. .  Scal.;  ut  aditiis  L,  D  corr. . 
S;  ne  aditiis  et  reditus  Dorv. .  Lov.  — 
~.  dejenderenf  V. 


XWI.  —  10.  denis  tah.  I,.  —  e.r  anini 
]..  —  11.  ajipeUahal  THD.  —  i-i.  pne- 
runip.  L.  —  1  (>.  rererti  L.  —  17.  teniplata 
codd. .  ul  soleiit.  —  1  8.  (jorhiiini  Caninium 
tres  recentissinii.  —  1  9.  Rehilium  L\T). 
—  legat.  t  H  et  F  a  pr.  —  necessarium 
uostri  ouines  et  rrquinque''  OuH.  —  90. 
mandat  ¥  a  sec.  inter  versus. 


DE   BELLO   CIVILI    LIB.    I.  23 

ejus  rei  sit  potestas  facta,  fore  ut  seqiiis  conclitionibus  ab  arniis 
tbscedatur;  cujus  rei  niajinani  parteni  laudis  atque  existima- 
tionis  ad  Libonem  perventuram,  si  ilio  auctoi'e  atque  agente  ab 
armis  sit  discessum.  Liljo  a  coUoquio  Caninii  digressus  ad  Pom- 
peium  proficiscitur.  Paulo  post  renuntiat.  quod  consules  absint.  5 
sine  illis  non  posse  agi  de  composilione.  Ita  s?epius  rem  Irustra 
tentatain  (la^sar  aliquando  dimittendam  sibi  judicat  et  de  bello 
af>endum, 

XXVIL  Prope  dimidia  parte  operis  a  Caesare  effecta,  diebus- 
que  in  ea  re  consumptis  i\,  naves  a  consullbus  Dyrrbachio  re-  10 
inisste,  qutie  priorem  partem  exercitus  eo  deportaverant,  Brun- 
disiuin  revertuntur.  Ponq^eius  sive  operibus  Caesaris  permotus. 
sive  etiam  quod  al)  initio  Itaiia  excedere  constituerat.  adventu 
navium  profectionem  parare  incipit,  et  quo  iacilius  impetum 
Csesaris  tardaret,  ne  sub  ipsa  profectione  inilites  oj)piduin  ir-  15 
ruinperent,  portas  o])struit,  vicos  plateasque  iutiBdilicat,  fossas 
Iransversas  viis  pra^ducit  atque  ibi  sudes  stipitesque  prteacutos 
defi^T^it.  Hfpc  levibus  cratibus  terraque  iufequat:  aditus  autem 
alque  itinera  duo,([UtT3  extra  murum  ad  portum  ferebant.  maxi- 
inis  defixis  trabibus  atque  eis  pra^acutis  prtiesepit.  His  paratis  io 
rebus,  miiitessiientio  naves  conscendere  jubet,  expeditos  autem 
e\  evocatis,  sagittariis  funditoribusque  raros  in  muro  turribus- 
que  disponit.  Hos  certo  signo  revocare  constituit,  cum  onmes 
milites  naves  conscendissent.  atque  iis  expedito  loco  actuaria 
navigia  relinquit.  25 


k.  ad  conbcptio.  T  i\\n'.  fo,s,s.    L).    Pelav.    et  recentes,  quoruiii 

XXVII.  —  ['.).   (le  Ihtl.  V,  et  iii  tl  ilr  dno  iiKcdificaUis  foss.  —  •20.   His  pcrac- 

erasuni  anle  ah.  —  iiisliluerat  F.  —  i(i.  tis  H,  pio  varia  lect.  —    ('i.  Iiis  cofld. . 

ac  fossus  nostn  consensu  ( ac  tramversas  liiis  L. 


i>/j  C.   .11  Lll    C^SAUIS 

XWIII.  I)niii(lisiiii.  P(>iiij)(>iaiioniin  iiiililiiiii  iiijiinis  al(|ii(> 
i|»siiis  Poiii]>eii  conliiiiioliis  ponnoli ,  CfPsans  rolius  ra\(>l)ant.  Ila- 
(iiio  c()[>nila  IN)in|j('ii  |)r()l(H'lioii(>.  conciirsantilnis  illis  al(|ii('  iii 
ca  ro  occupalis.  vnl^jo  ex  leclis  siPiiificabanl.  INt  (pios  rc  co- 
5  gnita  (itpsar  scalas  [larari  niilitos([iic  ariiian  jiilx'!.  iic  (|naiii  rci 
p^erondffi  lacultateni  (liiiuttat.  Poinpeins  sul)  nocleni  iia\es  sol- 
vit.  Qui  erant  in  niuro  custodiae  causa  collocali.  co  sifjno. 
([iiod  convenerat,  revocantnr,  notisqne  itineril)us  ad  naves  de- 
curnint.  Milites  positis  scalis  iiuiros  ascendunl,  s(mI  uionili  a 
10  Bnindisinis,  ut  vallum  csecum  fossas([ue  caveant,  siiljsistniil . 
et  long"o  itinere  ab  liis  circumducti  ad  portum  perveniiinl. 
duasque  naves  cum  militibus,  qua?  ad  moies  Gaesaris  adhjje- 
serant,  scapliis  lintrilmsquc  re[)rehendunt .  reprehensas  exci- 
1)11111 1. 

15  XXIX.  Gfesar,  etsi  ad  spem  conficiendi  negotii  maxime  pro- 
baliat  coactis  navibus  mare  transire  et  Pompeium  se([iii.  prius- 
quam  ilie  sese  transmarinis  auxiiiis  confirmaret,  tamen  ejus 
rei  moram  temporisque  longinquitatem  timebat,  qiiod  omnibiis 
coactis  navibus  Pompeius  praesentem  lacuitatom  inse([uendi  siii 

20  ademerat.  Relinquebatur  utex  longinquioribus  regiouibns  Gal- 
ii.T  Picenique  et  a  freto  naves  essent  exspectandae.  Id  propt(>r 
auni  tempus  longuin  atque  impeditum  videbatur.  Interea  vete- 
rem  exercitnm,  duas  Hispanias  coniirmari.  quarum  erat  altera 


XXVIII. —  -2.  Ccesaris  pnrtihus  h.  —  XXIX.  —    i5.   ad  oiii.    L.  —   la-iO. 

'i.  ignilms  signif.  Carrar.  et  tres  alii  rec.  probal  \  .  —  17.  illir  T  corr. ,  L,  qui  se 

—  5-6.  ncgne  rei...  (limitlant  J)  ,  Lov. ,  §  illic,  oniisso  sese .  pro  qiio  essc  T\,  0111. 

et  aiii  rec.  —  8.  noctisfjtie  TUFV.  Petav.  Lov.  —  -20.  longincjuis  L.  —  •>  1 .  adessenl 

et  nonnulli  rec.  —  10.  rallcni  cccnni  fos-  L.  r/f/ expungens.  —  -i-i.  inipeditmn  nlqiic 

■sisfjiic  TL.  —    1^^.  dcjyrehcndiinl .  dcprch.  longiini.  t^.  —  ->.'?>.  crat  nllcr  (  conij)enHi<) 

I)§  el  alii  rec.  scriptnm)  TL. 


DE   BELLO   CIVILI   LIB.   I. 


25 


maximisbeneficiis  Pompeu  Jevincta,  auxilia,  equilatum  parari , 
(jalliam  Italiamque  tentari  se  absente  nolebat. 


XXX.   Itaque  in  prsesentia  Ponq^eii  sequendl  rationem  omit- 
tit,  in  Hispaniam  proficisci  constituit;  duumviris  municipiorum 
omnium  imperat,  ut  naves  conquirant  Brundisiumque  dedu-  5 
cendas  curent.  Mittit  in  Sardiniam  cum  legione  una  Valerium 
ieg^atum,  in  Siciliam  Curionem  pro  praetore  cum  iegionibus  ii; 
eundem,  cum  Siciiiam  recepisset,  protinus  in  AiVicam  trans- 
ducere  exercitum  jubet.  Sardiniam  obtinebat  M.  Gotta,  Siciiiam 
M.  Gato;  Africam  sorte  Tubero  obtinere  debebat.  Garalitani,  lo 
simui  ad  se  Vaierium  mitti  audierunt,  nonduin  prolecto  ex  Ita- 
iia,  sua  sponte  Cottam  ex  oppido  ejiciunt.  liie  perterritus,  quod 
omnem    provinciam   consentire    inteiiigebat,   ex   Sardinia    in 
AiVicam  proiugit.  Gato  in  Siciiia  naves  iongas  veteres  reficiebat, 
novas  civitatibus  iinperal)at.    Haec   magno   studio   agebat.   In  15 
Lucanis  Bruttiisque  per  legatos  suos  civium  Romanorum  de- 
iectus  iiabebat,  equilum  peditumque  certuin  luimerum  a  ci- 
vitatibus  Siciiiae  exigebat.  Quibus  rebus  pffine  perfectis ,   ad- 
ventu  Gurionis  cognito,  queritur  in  concione  sese  projectum 
ac  proditum   a  Gn.  Pompeio,   qui  omnibus  rebus  imparatis-  -H) 
simis  non  necessariuni  beiium  suscepisset,  et  ab  se  reliquisque 
in  senatu  interrogatus   omnia  sibi  esse   ad   Ijeiium   apta  ac 


Callarilmii  D  cori".  —  i3.  intelligit  Lov., 
§  et  alii  rec.  —  i5.  Hoc  L.  —  16.  Bru- 
tuaq.  TL,  Brutiisq.  LV.  Bruc.  F.  —  18. 
Siciliw  L  inter  versus.  —  20.  Gneo  D.  — 
9  0-2  1.  impcratissiniis  nosfri  (conipendio 
praepositionis  yer,  ut  aliquoties  in  parte) 
praster  L,  qui  inpar. ;  F  imperitissimus  a 
correctore,  impar((tissinrus  Pelav.  —  -21. 
bclf.  intuUsset  D,  Voss. 


—  0.  inquirant  \  .  —  6.  cunmt 
F.  —  legione  i  UF.  — -  7.  p7'op.  B.  TL, 
pro  PB.  UF,  Palal. ;  pro  jmetore  Petav. ; 
pro  populo  Bomuno  V,  pnetorem  cum  lega- 
tis  Lov.  —  legionibus  vel  leg.  iii  vel  tiihns 
codd. ;  //  veruni  esse  ostendit  Em.  Hoff- 
inann. ,  et  terliuni  ductiiin  ex  casus  no- 
latione//',  noii  raio  addita,  orliiin  videri. 
—  10.  (Attto  L,  et  infra.  —  Caralat((ni\. 


■2i\ 


C.   JLLII    (;  KSAHIS 


parala   (•oiiliniiavissel.    Ila'c   iii   (•oiicioiic  (jiicsliis  cx   provmcia 


I  "{',''• 


\\\l.  Nacli  vacuas  ah  iiiijxjriis  Saidiiiiaiii  Valcniis.  (^ui-io 
Siciliaiii,  ciiiii  (^\('i'cilil)iis  eo  [jerveiiiuiiL  Tuhcro,  ciiiii  iii  \li'i- 

.")  cam  vcnisscl.  luvciiil  iii  proviiicia  cimi  mi|K'rio  \llmiii  \ariim: 
(|iii  ad  \ii\imiiiii ,  iil  sii|»ra  (lcmoiistravimus,  amissis  coliorlihus. 
proliims  ((\  ru}]a  iii  AlVicam  pcrvencrai  atijiic  (nnii  sua  sponlc 
\acuam  occupavcrat.  (lclcctiKpic  liahito  duas  lcjJioncs  efleccrat. 
Iiominiim  et  locorum  nolilia  vA  iisu  cjus  |)roMncia^  iiaclus  adilus 

i(»  ad  ca  conanda.  (|uo(l  paucis  ante  aniiis  e\  pra^tura  cam  pro- 
vinciam  ohliimcrat.  Hic  venientem  Lticam  iiavihusTuljcroncm 
portu  alipic  oppido  prolnl)et,  ne(|ue  airectum  valetudine  tilium 
e\ponere  in  lerram  patiliir.  sed  siihlalis  aiicoris  excedere  eo 

loco  COJJlt. 


15  \XX11.  His  rchus  conrectis  (^fesar.  ul  rcli(pmm  lcin|)us  a 
iaborc  inlermittcretur,  mililes  in  j)r()\iina  iiiimici|)ia  deducit: 
ipse  ad  llrbem  proficiscitur.  (loacto  senatu,  injurias  inimicoriim 
commemoral.  Docet  se  nullum  e\traordinarium  lionorem  ap- 
[)etisse,  '^sed  ('\s[)ectato  iegitimo  tem[)ore  consulatus  eo  luisse 

lmi  contenlum,  ([iiod  omnihus  civihus  pateret.  Latuiii  ah\  trihiinis 
plchis,  contradicentihiis  inimicis,  (latoue  vero  acerrime  repu- 
}»nante  et  pristina  coiisueiiidine  diccndi  mora  dies  exirahenle. 


•>.  profiigit  D  el  (tiio  cec. 

\XXI.  —  ?K  cdcuoH  proviiiciii-s  I)  coi  r.. 
S .  Lov.  el  alii  rec. ;  (juaiii  vocein  L  posl 
iinperiis  habel.  omiltens  Sordiii..  <t  corr. 
addituiii  —  T).  ciini  iinj).  oiii  L.  (|iii 
Actuanwaruin.  —  <S.  ejf'ecer/il  oiii.  \  .  — 
I).  iiotitiinn  el  ii.sum  L.  —  i  o.  el  prict. 
iioslri   |)r.i'l<T  D  coit.  e(  §.  —  i-?.   rahl. 


codd.  —  1-).  Icrni  iioslri  [iivelei'  !)§. 
Deiiide  poiiiliir  T  pr. .  ead.  iii.  coire- 
ctiis. 

XXXil.  —  1 .").  II  oiii.  \ .  —  1  - .  Kl  iiclo 
TL,  Scal.  —  -iu-y.  I .  iih  oclrihus  plehis  TL : 
.r  Irih :  pplis  V.  —  -i  \  -ii.  Catonem. . .  re- 
piip-nantein.  .  e.rtrahenteni  iiostri  oiiines  el 
recenles  Oiidciidorpii. 


I)E    HKLLO   (;i\  ILI    IJ15.    I.  27 

iil  siii  latio  iihsentis  liaberetur,  ipso  consule  Pom|)eio;  qui  si 
improhasset,  ('iir  (erri  passus  esset?  si  prohassel,  (*ui'seuti  po- 
puli  heiielicio  proliihuissel?^  Patientiam  propouil  siiam,  cum 
(le  exercitibus  (limittendis  ultro  postiilavisset;  iti  (|iio  jactii- 
ram  (lignilatis  abpie  lionoris  ipse  lacturus  esset.  Acerbitatem  ') 
inimicorum  flocel,  (pii.  (piod  ab  altero  postularent,  lu  se  re- 
ciisarentatque  omiiia  [)ermisceri  mallent  (piam  imperiiim  e\er- 
ciliisfpie  diinillere.  Injuriam  in  eripieudis  legionibus  pranlical. 
criidelitatem  et  insolentiam  lu  circumscribendis  tribuuis  plelds; 
condiliones  a  se  latas,  expetita  colloquia  et  denegata  conjme-  i(f 
morat.  Pro  quibus  reljus  horlatur  ac  posliilal  iil  reuquihlicam 
suscipiant  alque  una  secum  administrent.  fSin  timore  delu- 
giant,  dlis  se  oneri  uon  fiiturum  et  per  se  rempuhlicam  adini- 
nistraturum.  Legatos  ad  Pompeiuin  de  compositione  mitti  o[)or- 
tere;  neque  se  rerormidare,  quod  in  senatu  l^ompeius  paulo  la 
aute  dixisset,  ad  quos  legati  mitterentur,  his  auctoritatem 
atlribui  timorem((ue  eorum  qui  mitterent  ^igiidicari.  Tennis 
atque  infirmi  hffic  aiumi  videri.  Se  vero,  ut  operibus  anteire 
studuerit,  sic  justitia  et  fequitate  velle  superare.  -- 

XXXI II.    Probat  rem  senatus  de  mittendis  legatis;  sed  ([iii  -Ji» 
mitterentur  non  reperiebantur,  maximeque  limoris  causa  pro 


•i.  cur  Jieri  LI)  (iioii  S)  et  Ires  rec.  —  1).  —    lo.  ct  e.vp.  I)  corr  ;  crpedilti  l.\  ; 

l)(is.i'  et  si  T;  passus  esset ,  el  si  UF;  siu  iinpeditii  Lov.  —  i  i-i-?.  reiii  susc.  V.  — 

IJioh.   Pelav. .  (luo  rec   — cmsu  uti  TiiV  \l].  il/i  se  oueri  uon  defutiirui/il)  el  a\u[Ho\ 

pr. ;  cur  suo  I)  corr. .  §  et  duo  rec. ,  prse-  i'Oc.  —  17.  attrihnit  TLUFV.  —  signifi- 

lerea  populum  corrector  D.   —  h.   ultrn  c(ire\n\em.  —  18.  iSm'c/-o  iiclein.  —  opihn.s 

TUUV.  ultro  F.  —  5.  et  lion.  LV.  —  6.  nnteiri  iidem.  Haec  omnia  ut  edita  sunt 

(fuid  quod   nh  nlterorum  (nllero  non  UF)  leguntui'  in  I)  (nisi  quod  nnteiri) .  Liijac. 

j)Ost.ul.  TLUF,  in  (\\\o  d  eraso,  rjui  eovvec-  et  Petav.  —  iq.  ntque  teqit.  L. 
luiii.  —  j.rel/entW  —  H.  /egibus  (iod<].\  XXXIII.     —     •?  1 .     rrpper.     TUF.    — 

/egionibvs  Aldus.  — jiidiciit  var.  in  marg.  iiing.riineque  F. 

'1. 


L>8 


C.   JULII   C/ESARIS 


se  qiiisfjiK'  id  riuiriiis  lcvralionis  reciisabaL  Pompoius  eniiii  dis- 
cedens  al)  [  rbe  in  senatu  dixerat  eodem  se  liabiliiruni  loeo  (jui 
l»omffi  i'(!niansissent  el  (|iii  iii  caslris  Ca?saris  riiissenl.  Sic  tri- 
diium  dispulalioniluis  e\cusationibiis(|ue  extraliitur.  Subjicilur 
5  etiani  L.  AbMelliis,  triluinus  plebis,  ab  iniinicis  CsBsaris,  (|iii 
lianc  rem  distraliat  reli(|iiasque  res,  quasciiiiKjiie  agere  insti- 
Ineril.  iin|)e([iat.  Ciijus  cognilo  consilio  CtL'sar,  Irustra  dicbus 
aliquol  coiisumptis,  ne  reli(jiium  lempiis  amillal.  iiirectis  iis 
quae  agere  destinaverat,  ab  Lrbe  proficiscitur  al([iie  in  L  Iterio- 
10  rem  Galliam  pervenit. 

XXXIV.  Quo  cum  venisset,  cognoscit  missum  a  Pompeio 
VibuHium  Rufum,  quem  pancis  ante  diebus  Corfinio  captum 
ipse  dimiserat;  profectum  item  Domilium  ad  occupandam  Mas- 
siliain  navibus  actuariis  septem,  quas  Igili  et  in  Cosano  a  pri- 

lo  vatis  coactas  servis,  libertis,  coionis  suis  compleverat;  praemis- 
sos  etiam  legatos  Massilienses  domum,  nobiles  adolescentes, 
quos  ab  Lrbe  discedens  Pompeius  erat  adbortatus,  ne  nova 
Csesaris  officia  veterum  suorum  beneficiorum  in  eos  memoriam 
expellerent.  (]uibus  mandatis  acceptis,  Massilienses  portas  Cae- 

jo  sari  clauserant;  Albicos,  barbaros  homines,  qui  in  eorum  fide 


h.  e.rciisati  oiniubusqucW  ;  oiniiibusqiu' 
solum  L.  —  8.  mittnt  TLCF,  Pet. .  Lov. : 
omiltat  D§  et  non  noniinali  ap.  Oud. : 
nmittat  Nipperdeius.  —  8.  /s  T;  hiis  LF; 
his  UVD.  —  9.  el  in  L. 

KXXIV.  —  !  1 .  pervenisset  L.  —  inis- 
suin  in  Hispaniam  editur  post  Aldum . 
(juorum  in  notis  codd.  vestigium  nulluni. 
—  la.  VibelUum  vel  luhellium  codd. . 
illud  distincte  in  antiquioiibus.  qui  aliter 
c.  38.  —  Corjlnii  cod.  (piidam  Ursini.  — 


1 ;! .  dimiscral  prcefectum ;  item  TF  et  fort.  ti ; 
altera  distinctione  item  pnefectum  LD  S  et 
"pleric[ue"  Oud. ;  ex  V  non  enotatum. — 
occupandum  D  et  non  nominati  Oud.  — 
i/j.  Sigili  [Siffilli  L,  Sigitii  Lov.)  et  in 
Casono  codd.  antiquiores,  Casano  L. 
Petav. ;  Cosano  cod.  quidam  Ursini ;  qum 
Sicilia  et  Sardinia  1)  (  ultimum  in  ras.j. 
S;  Sicilice  et  Sardiniw  Leid.  -i ,  Bong.  3. 
—  -y.o.  clauserunt  D.  —  .ilbiccos  TUV  : 
Albiceos  D.  —  homines  om.  F. 


DE  BELLO   CIVILI   LIB.   L 


29 


antiquitus  erant  montesque  supra  Massiiiam  incolebant,  ad  se 
vocaverant;  frumentum  ex  finitimis  regionil)us  aUjue  ex  omni- 
Ijus  castellis  in  urbem  convexerant;  armorum  oilicinas  in  urbe 
instituerant;  muros,  portas,  ciassem  reficiebant. 

XXX\ .   Evocat  acl  se  Ca^sar  lAlassiiia  xv  primos.  Cum   bis    5 
agit,  "  ne  initium  inferendi  belli  ab  Massiliensibus  oriatur  : 
debere  eos  Italiee  totius  auctoritatem  sequi  potius,  quam  unius 
hominis  voluntati  obtemperare.  ^^  ReliquaqUtB  ad  eorum  sanan- 
das  mentes  pertinere  arbitrabatur  commemorat.  Gujus  oratio- 
nem  legati  domum  referunt  atque  ex  auctoritate  haec  Caesari  lo 
renuntiant:  rintelligere  se  divisum  esse  populum  Ilomanum  in 
partes  duas;  neque  sui  judicii  neque  suarum  esse  viriuni  dis- 
cernere  utra  pars  justiorem  habeat  causam.  Principes  vero  esse 
earum  partium  Cn.  Pompeium  et  C.  Ctesarem,  patronos  civi- 
tatis;  quorum  alter  agros  Volcarum  Arecomicorum  et  Helvio-  i5 
rum  publice  iis  concesserit,  alter  bello  victos  Sallvas  attribuerit 
vectigaliaque  auxerit.  (Juare  paribus  eorum  beneficiis  parem  se 
<{uoque  voluntateni  tribuere  debere,  et  neutrum  eorum  contra 
alterum  juvare  aut  urbe  aut  portibus  recipere.  t 


•i.  (itque  in  omn.  TLLV;  atxpw  ex  oinn. 
I)  [\n  qiio  ex  erasuni )  §  et  non  nonii- 
nati  ap.  Oud.;  atque  oinn.  F. —  3.  evexe- 
rant  T,  ead.  ni.  correctuni.  —  It.  clausem 
(pro  class. )  TU ;  clansu ,  ut  videtur,  F  pr. . 
f^sem  corrector;  claitsim  Lo\.\  claustris 
L ;  et  classem  D  a  sec. .  S. 

XXXV.  —  5.  Massiliam  TLUF;  Massi- 
lia  VDS  et  alii  rec. ;  Massilice  Lov.  —  Cum 
(juis  V  ;  is  T.  iis  U ,  hiis  L.  —  G.  ne  bellvm 
(ib  [j  pr. .  initium  belii  covvectov;  iniciendi 
\ .  —  9.  pertinere  om.  F.  —  11.  esse  pop. 
inter  versus  in  F,  esse  in  L.  —  Romanum 


abest  a  nostris  oninihus  et  frsexr,  Oud. .  ni 
qudnis  Petav.  —  12.  paties  iluas  UFVS 
et  non  nominati  ap.  Fabr. ,  ceteri  duas 
partes.  —  i>2-i3.  discere  V;  decernere 
Gronovius.  —  ih.  illarum  L,  sine  esse. 
—  i5.  Volgarum  codd. ,  Vulg.  U.  —  i5- 
i().  Iluorum  codd.  plurinii.  Hil.  L.  Iluio- 
rum  T,  Illiorum  V  ;  Ilelviorum  Lipsius.  — 
16.  /«  T ;  ceteri  fere  his.  —  victas  Gallia.f 
codd.  plerique,  quod  correxit  Glandor- 
pius;  victas  G(dliccT\  .  G((llie  L.  —  17.  ai(- 
serit  UH.  —  19.  iuhare  T.  —  an portibxis  F : 
an  porticus  T ;  autportu  L ;  portubus  unus  D. 


:i()  C.   JLLII    C/ESAUIS 

XXXVI.  HcTC  (liiiii  inler  eos  a^jiiiiliii'.  Doiiiiliiis  naviljLis  Mas- 
siliaiii  norvenil  al(|ii('.  al>  iis  rcccpliis.  iiihi  pra-ricihii'  :  siiiiiiiia 
ci  l)clli  adminislraiidi  |K'riiiilli[nr.  Ljns  inj|)ci'n)  classcni  (|n(j- 
(jnoversus  (liniillnnl;   (nicrarias  naves.  (jnas  iil)i(|iic  possunl. 

-)  (lcprelicndnnt  al(|nein  porlnin  dcdncunl,  paruni  clavis  aut  ma- 
teria  al({nc  ariiiamentis  instructis  ad  i'eli(|uas  ainiandas  refi- 
ciendasqiie  utnntnr;  rrnmenli  quod  inventum  est  in  piihliciini 
confernnt;  reliquas  merces  commeatns(jiic  ad  ohsidioneni  iirbis. 
si  accidat,  reservant.  (Juil)us  injuriis  permotus  Cffisar  legiones 

1(1  tres  Massiliam  adducil:  lurres  vineasqiie  ad  oppiiji^nationem 
urhis  agere,  naves  longas  Arelate  numero  xii  facere  instituil. 
(Juibus  eiTectis  armatisque  diebus  \.\\,  a  qua  die  materia  cgesa 
est.  adductisque  Massiliam.  his  D.  Brutum  praeficit,  G.  Trebo- 
ninni  legatum  ad  oppu{>nationem  Massili.Tp  rclin({iiil. 

i.T  XXXVII.  Dum  haec  parat  atque  administrat,  G.  Pahium  le- 
gatum  cum  legionihus  iii.  ({uas  Narbone  circum({uc  ea  loca 
hieinandi  causa  disposuerat,  in  Hispaniam  praemittit.  celeri- 
terque  saltus  Pyrena^os  occupari  jubet.  qui  eo  tempore  ab 
L.  Afraniolegato  prsesidiis  tenebantur.  Reliquas  legiones,  quae 

•20  longius  hiemabant,  suljseqni  jubet.  Fabius,  ut  erat  imperatum. 
adhibita  celeritate  pra^sidinm  e\  saltu  dejecit.  ma^ynisque  iti- 
neribus  ad  exercitum  Afranii  contendit. 

XXXVI.  —  1 .  intcr  eos  dum  L.  —  -J.  iis  tisquc  dichus  el  (i  oiii.  UI*\  Quilnis  aniKili-s 

IJ.  ceteri  nostri  liis ,  ut  Lov.  —  3.  hella  ejfectisque  ri.i""'  die  L.  —  i3.  /).  oni.  H. 

adiiiiHistrandnT  \)r.  —  Ejus  quoque  classeiii  Margo  f)  :   rral.  deiuuiii.-  - —  prafecit  I) 

iinperio  versus  \j;  classeiii  imperio  {sed  or-  corr. .  .S  et  alii  rec  —  i/i.   leliquit  LD. 

(line  sig-nis  correcto)  quoquorersus  T.  ul  (lujac. .  et  recenles. 

ceteri.  —  li.  ubiposs.TL.  —  ('}.  instructas  XXXVII.  —    17.  Iiieinaiidi  causa  .  vid. 

L  a  pr.  —  8-9.  urbis  nccidant  TLIIFV:  si  F.  Hofmann.  p.  76. —  18.  saltus .  «■!.  mon- 

nccidat  I)  (sefl  s/inter  versus  )  S.  —  9.  re-  tes-^  F  inter  versus  a  sec.  —  Pyrenos  LD. 

fertintur.  Quibus  imperi.s  L  —  \-2.  ariiia-  —  1  9.  leg.  oni.  F.  —  •?  i .  dejecit  e.r  ■mltu  F 


DE   BELLO    CIVILl   LII5.    I. 


31 


XXXVIII.  Adventii  L.  \  iljullii  Riifi,  qiieiii  a  PoJiipeio  iiiis- 
smii  iii  Hispaniani  denionstratum  est,  Afranius  et  Petreius  et 
Varro,  legati  Ponipeii,  quoruin  unus  HispaniamCiteriorem"'  tri- 
Ijus  legionibus,  alter  Lilteriorem*  asaltu  Castulonensi  ad  Anam 
«luahus  legionibus,  tertius  ab  Ana  Vettonum  agrum  Lusitaniam-  5 
que  pari  numero  legionum  obtinebat,  officia  inter  se  partiun- 
tur,  uti  Petreius  ex  Lusitania  per  Vettones,  cum  omnibus  copiis. 
ad  Afranium  proficiscatur,  Varro  cum  iis  quas  habebat  legio- 
iiibiisomnem  Ulteriorem  Hispaniam  tueatur.  His  rebus  consti- 
tutis,  equites  auxiliaque  toti  Lusitaniae  a  Petreio,  Geltiberise.  lo 
Cantabris,  barbarisque  omnibus  qui  ad  Oceanum  pertinent. 
ab  Afranio  imperantur.  Quibus  coactis,  celeriter  Petreius  per 
Vettones  ad  Alranium  pervenit,  constituuntque  communi  con- 
silio  bellum  ad  llerdam  propter  ipsius  loci  opportunitatem 
gerere.  15 


XXXIX.  Erant,  ut  supra  demonstratum  est,  legiones  Alra- 
nii  tres,  Petreii  dua?,  prwterea  scutata?  [citerioris  provincia?]  et 
cetrat»  [ulterioris  Hispania?]  cobortes  circiter  lxxx  ecjuitum- 
rpie  |utriusque  provincia?]  circiter  v  millia.  Cwsar  legiones  in 


XXX\  III.  —  1 .  hbun  TUF.  Inbuli  L 
( qiii  sine  L. ),  1«^?//«  V,  Iiibilii  D.  alii 
(rBibidi,  Mbellii  ( sic  Petav.),  Vibili.n 
0,1,1.  —  .j.  Hispmiid  TUFV,  Scal.  —  ?,. 
uiiius  V.  —  in  Hisp.  Petov. ,  qui  om.  citer. 
Hiatuni  orationis  explevit  iXipperdeius. — 
.").  (ih  oni.  L,  Scal.  —  Beltonum  UF.  Be- 
lomnn  TLV.  sed  iidem  niox  lettones ,  LV 
I  eclones ,  eadenique  in  ceteris  varietas  ap. 
Oud.  Beretonuin  D.  Betiolonuin  S,  sed  po- 
stea  Vettones.  Petav.  constanter  Betones. 
—  ri.  Diisitnn.  F.  —  8.  hiis  L,  his  ce- 
leri  nostri.  —  lo.  lotiiis  vel  tocius  codd. : 


toti  Stephanus.  —  i  ?).  nil  eniriuni  vel 
lerarium  TLV .  —  ih.  iidigerdnm  T  et 
inai-go  F;  adgertain  U  pr. ,  sec.  ud  Iler- 
lain ,  tert.  ad  Ikrdam.  F  adiertain .  L 
adierdam.  V  Ylerdam  sec.  mann  illatuni. 
Illerd.  D.  Sed  in  sequentibus  non  aber- 
rant  a  rectn  fornia  nominis. 

XXXIX.  —  17-if).  Verha  cilerioris 
provincice ,  mox  ulterioris  Hisp.  et  utrius- 
que  provincicc  insitilia  esse  disputavit  Mip- 
perdeius,  p.  i38;  cujus  uncos  retinui. 
etsi  reni  nondum  pro  certa  et  explorata 
haliens.  —  18.  equitatuiiujue  U\  . 


:]'2 


C    JITJI   C.^SAIUS 


llispaniMiii  |>r;i'iiiis('ra(  m,  auxilia  |m>(IiIiiiii  \  iiiillia.  (J(|(iiliiiii  iii 
iiiillia,  (jiia'  oiiiiiihiis  superiorihiis  bollis  liahiicral,  ct  parem  ex 
(iallia  iuinicrmii.  (|ii('ni  i|)se  paraveraf,  noniinalim  ex  oinnilms 
(Mvitalil)iis  iioljilissimo  (|uo(|(ie  evocato,  liuc  optimi  generis  lio- 
5  minum  e\  Af[nilanis  montanisrjue,  qiii  Galliam  provincinm  at- 
lin(]unl.  ^uljeceral.  **'^'^  audierat  Pompeium  per  Maurilaniam 
cum  le^ioiiibus  iter  in  llisjjaniam  lacere  confestinKjue  esse 
venturum.  Simul  a  tribunis  militum  centurionibus(jue  miituas 
j^ecunias  sumj)sit;  has  exercitui  clistribuit.  (Jiio  laclo  diias  res 
1(1  consecutus  est,  quod  jjignore  animos  centurionum  devinxit  et 
largitione  militum  voluntates  redemit. 

XL.    Fabius  linitimarum  civitatum  animos  litleris  nunliisque 

tentabat.  In  Sicore  flumine  j)ontes  effecerat  duos.  distantes  inter 

se  millia  jjassuum  iv.  His  jjontibus  jjabulalum  mittebat,  quod 

iT)  ea  quae  citra  flumen  fuerant  superioribus  diebus  consumpseral. 


1.  jmemisornt  (firfPtermiscrot  F)  od  r/ 
(vel  se.x)  inilia  mtxilia  codd. ,  sed  U  sine 
ihilia.  Erant  legiones  vi.  Em.  Hoirniannus 
conjecit  vi.  Ad  illa  auxilia.  —  pediluiii 
imlla  nostri  onines ,  et  octo  ap.  Oud. ,  qiio- 
luin  nonnulli ,  ut  videtur,  iitilia  milla.  JNip- 
|)erdeiusy;«///(////  v  iuilia  ,  coll.  Cie.  Ad  Atl. 
IX,  10.  —  •?..  f/iup  oiniubus  unus  Cujac. , 
relicpii  oin.  (ju(P.  —  3.  (juain  {(junincjuain 
TV)  ipse  pncaverat  [pnccav.  F)  antiquiores 
consensu,  nempe  Galliam  excepta  Provin- 
cia,  fjuo  servato  Hellerus  ejfecerat  inse- 
ruit  post  evocato.  Quod  editur  cjuem  ipse 
jMiraverdt  D  et  recentiores  Oud. ;  pelivcrat 
S  et  cod.  IJranl.  —  4.  nohilissimo  et  for- 
lissiino  recentiores  Oudendorpii  et  lort. 
Cujac;  fort.  et  (haec  in  marg.)  nob.  D; 
iiob.  (juo(jue  et  fort.  §.  —  huic  noslri  omnes 
praeter  L,  qui  hinc  cum  rec  :  huic  etiam 


Scal.  et  Lov.;  huc  codex  Ach.  Statii.  — 
optiino  V.  —  .5.  inontnnis  D,  Voss.  —  iii 
anle  Gnll.  expunctum  in  L.  —  6.  addide- 
rat  sive  adjecernt  suppleverunt  critici.  a 
quo  vocahulo  lihrarius.  ut  iit,  ad  simile 
audiernt  properatione  delatus  est.  Helleri 
conjectura  est :  adjecerat  [qunlt^ior  millin  : 
quos  omnes  nut  prcpmittendos  nut  secuvi  du- 
cendos  stntuil ,  qaod]  nudierat. . .  \  erum 
recle  ohservasse  videntur  critici  cum  per- 
ditis  vocibus  excidisse  nomen  ducis  Pom- 
peiani .  velut  Afranius ;  eorum  enim  qu« 
sequuntur  de  Ca?sare,  narrante  ipso,  pro- 
Ijahile  esse  nihil.  Conf.  c.  6o.  —  Mauret. 
F  constanter.  —  8.  tribus  militum  cenlurio- 
iiibus  V,  Lov. 

XL.  —  i3.  ejfecit  L.  —  distnides  a  se 
L .  Pet.  —  1 4.  pnssus  \  fere  constanter  pro 
genit. — Ispoiit. T. —  i  h.diebus om.  TUFV . 


DK   BELLO   CIVILI   LIIL    I.  33 

Moc  ideiii  lero  atijiic  cadein  de  causa  Pompciaiii  exercitiis  diices 

lacicljaiil,  creljroque  interse  equestribus  prodiis  conteudebant. 

Huc  ciini  quotidiana  consuetudine  egressae  pabulatoribus  prtP- 

sidio  [propiore  *ponte*]  legiones  FabiaucF  duw  flumen  Iransis- 

sent,  impedimenlaque  et  omnis  equitatus  sequeretur,  subilo  \i  5 

ventorum  et  aquap  magnitudine  pons  est  inlerruptus  et  reliqua 

miillitudo  (^(piitiim  interclusa.  (^uo  cognito  a  Petreio  et  Afranio 

('\  aggere  atque  cratibus  qua^  flumine  ferebantiir,  celeriter  suo 

ponte  Afranius,  (piem  oppido  castrisque  coujiiiiclum  liabebat. 

legiones  iv  equitatuni([ue  omnem  trajecit.  diiabuscpie  Fabianis  lo 

occurrit  legionibus.  CiUJus  advenlu   uiintiato  L.  Plancus.  qui 

legionibus  pnperat,  necessaria  re  coactus  lociim  capit  superio- 

rem  diversamqiie  aciem  in  diias  partes  constitiiit,  ne  ab  equi- 

tatu  circumveniri  posset.  Ita  congressus  impari  nuinero  magnos 

impetus  legionum  ecpiitatusque  sustinet.  Comnnsso  ab  eqiiiti-  lo 

bus  proelio,  signa  legionum  duarum  procul  ab  utrisque  cons[)i- 

ciiintiir.  quas  (1.  Fabiiis  iilteriore  ponte  subsidio  nostris  inise- 

ral,  suspicatus  fore  id  (piod  acculit ,  iit   diices  adversariorum 

occasione  et  beneiicio  fortunge  ad  nostros  ()|)primendos  ute- 

rentur.  Quarum  advenlu  proelium  dirimitur.  ac  suas  uterque  -Jo 

lepiones  reducit  in  caslra. 
o 


•). .  inter  se  oni.  V.  —  3.  (jiiii  colliil.  L. 
(jiiii  in  ras.  posilo ,  sine  liuc.  —  coiigrenstr 
rodd.;  egreme  Jnrinio  auctore  Nipper- 
(leius:  congressin  F.  Holmannus;  aptins 
essel  egressis.  —  k.  proprio  codd.  pra-- 
ter  T.  qui  proprio  relegiones ,  syllaba  re 
punctis  subnotata ;  unde  propiore  ponte 
scripsit  Nipperdeius.  Ego  uncis  tisec  in- 
clusi,  qui  propiores  olim  exaratuin  et  hoc 
interpolatoris  esse  censeam ,  (|ni  lias  le- 
giones  ab  alleris  duabus  distinguere  vellel . 
(lo  (|uilius  ino\  narraliir.  panllo  longiiis. 
II . 


iit  putabal .  a  llnininis  ripa  tendenlibus. 

—  ,1-6.  siibito  iwnentorum  codd. ;  iiiment. 
It;  iinus  Norvicensis  vi  ventonim,  jam  in 
primis  (^dd.  i-educlum  ex  ipso  Cassare, 
(pii  c.  '\  I  .  pons  tempestute  interruptus.  — 
6.  intetTUtus  U.  —  8.  et  crat.  Petav..  h  el 
multi  rec.  —  suos  F.  - —  i  o.  /;/  eq.  TL. — 
(huihiis  T  pr. .  V  pr    —   i  'i.  inpari  TUF. 

—  i.i.  legiones  \.  ead.  m.  /  superposito; 
legimem  T :  legionunupie  Pet.  —  i  5-i  6.  ah 
eijuiUitihus  U.  (ih  ('(piitatn  \.  —  \H.  id 
(im.  li. 


:\'\ 


c.  JiiLii  (;/ESAi;is 


\LI.  Ko  l)i(lii()  (ia'sar  cniii  ('(|iiilil)iis  dcccc.  t|ii()s  sil)i  pra-si- 
(lio  r('!i(|iicral.  iii  caslra  |)('rv('iiil.  Pons.  (|ui  riicrai  tempislalc 
iiilcrriiphis,  paMic  cral  rclccriis  :  liiiiic  iioclii  |)cr(ici  jiissil.  Ipsc. 
(•o.<niila  iocoriiiii  iialiira.  poiili  caslris(|iic  praisidio  S(.'\  coliortes 
li(|iiil  al(|iic  oiniiia  inipcdiiiieiila.  cl  postero  dic  oiiinihns  co- 
iis  tri|)lici  inslriicla  acie  ad  llcrdani  prolicisciliir  et  siil)  castris 
\rraiiii  coiisliril.  cl  il)i  |)anlis[)('r  siil)  arniis  moralns  facil  anjuo 
loco  |)iij»nan(li  poleslatcni.  Potestate  (acta,  \franiiis  copias  cdn- 
cil  cl  in  iiicdio  collc  siih  caslris  consliliiil.  (la^sar.  iil)i  cojjnoNit 

10  pcr  \rraiiinni  stare  (pioniiniis  jjro^lio  diinicaretur,  alj  inliinis  ra- 
(licil)iis  montis.  inlermissis  circiter  passihiis  crrc,  castra  facere 
conslitnil.  el  iic  iii  opere  laciundo  milites  rcj^enlino  hostium 
incnrsu  exlerrerentur  atque  opere  proliiljerentiir,  \allo  muniri 
vetuil.  (luod  eminere  et  prociil  videri  necesse  erat,  sed  a  fronte 

1.)  contra  liostem  pedum  w  fossam  (ieri  jussit.  Prima  et  secunda 
acies  in  armis,  ul  al)  initio  constilula  eral.  permanehat:  post 
lios  opus  in  occulto  a  iii  acie  fiebat.  Sic  omne  prius  est  per- 
rectuni  (piam  intellipjeretur  ah  Afranio  castra  muniri.  vSuh 
vesperum  Csesar  intra  hanc  lossam  legiones  reihicit  atxpic  ihi 

•20  siil)  armis  proxima  nocte  con([mescit. 


XLII.    l^)stero  die  omiieni  exercitum  intra  fossam  contmet 


\]j\.  —  1.  il)i  coflfi.  |)ra4er  I).  (ort. 
fliani  \  .  —  H.  i)V(('rupii(.s  \  .  —  nocte  Tl.. 
Se.al.  —  'i.  er  cohmiis'  TIJFV,  Petav. ; 
\  cohortis  L\  cohortes  t).  qni  in  niai',f>'.  : 
'ral.  e.v  cohortihiis  .-^  et  sir  Lov. .  §  et  alii 
rec.  —  o.  reli(j(iit  Tt.V  et  rrfluo-  Ond.  : 
ceteri  reliiKpiit.  —  cun)  nmnibus  L.  —  i  o. 
j)er  oni.  noslri  omnes  et  Oudenflorpii  prap- 
ler  fluos.  iit  vifletnr.  —  i  a.  focieiKh  nnus 
h.- —  I  3-1  /i.  iDKniri {tm(nire\)inetuitT\j\ . 


—  1  .T.  (•(istrii  (  nislri  \  pr. :  cdstroiiiDi  citvv. 
\))  cDutrii  codd. ;  CKslra  ejecit  Aldus  -quod 
verbo  iiiuniri  in  marf}.  adjectnm  linc  aher- 
raveril.i  Forcliliamin.  — pedes  F.  —  i  -. 
hoc  opus  nostri ,  Cnj. .  Pel.  et  alii  a|).  Oufl.. 
(jui  niliil  fle  Scai.  trlios  videlur  inilio  luisse 
iii  Bong.  S.-'  Fa])ric.  —  r/7/  (sine  u) 
iicie  TL :  (icies  terti((  fnciehat  D  corr. .  § . 
l^on^.  3  a  sec  —  onine  opus  prius  \  .  — 
1  ().  ileducit  D  corr.  et  §. 


i)K  inaLo  civiij  Lii;.  i 


35 


el.  (|U()(I  l()ii}»iiis  eral  afrjver  |)el('ii(lus,  iu  pneseiilia  siniileiii 
laliouem  operis  luslituil,  siu^»ula(|ue  latera  caslroruui  siupulis 
attrihiiit  lej»i()uiljus  iiuiuieiula,  lossasque  ad  eaudem  uiaguitii- 
(liiiem  perfici  jubet;  i'eli([uas  le^^ioues  lu  armis  expeditas  coii- 
Ira  liostem  coustituit.  Arrauius  Petreius(|ue  terreudi  caiisaal(|ue  5 
operis  impedieudi  copias  suas  ad  iiilimas  uioutis  radices  pro- 
diicunl.  et  preelio  lacessuut;  ue(jue  idcirco  (uesar  0|)us  luler- 
iiiiltil,  coulisiis  pra^sidio  le^iouum  Iriiiiu  el  munitioue  lossa^. 
Ilii  uon  diu  commorati,  nec  1()iij)ius  al)  lulimo  colie  pro[»ressi. 
copias  III  castra  reducunt.  Tertio  die  (la'sar  vallo  castra  com-  i<t 
miiiiil;  r(di(|uas  coliortes,  (pias  iii  superioribus  castris  reii(ju(^- 
ral.  impedimentaqiie  ad  se  Iradiici  juhel. 


\Liil.  Eral  luler  oppidum  llerdam  el  |)io.\imum  collem, 
iil)i  castra  I^^treius  atqiie  Alranius  liabeljaul,  piauities  circiler 
passuum  ccc,  at(pie  lu  lioc  lere  medio  Sj^atio  tuiniilus  eral  paiilo  \:> 
edilior;  (|uem  si  occupavisset  Csesar  et  communisset,  ab  oppido 
el  poute  et  commeatu  omui.  ([uein  iu  ()p[)idum  contuieranl.  se 
inlerclusiirum  adversarios  conlidebat.  Hoc  s[)eraus  legiones  iii 
ex  castris  etliicit,  acieque  lu  iocis  idoneis  instrucla,  unius  le- 
^ionis  antesi[rnanos  [)rocurrere  atque  eum  tumuiiim  occupare  jo 
pibel.  (Jua  re  cof|nita,  ceieriter  ([iia'  in  stalione  [^ro  caslris 
eranl  Alrauii   coliortes  brcMore  itiuere   ad   eundem   occupaii- 


\L[I.  —  1  .  pr{(:sfiili<iiii  LFL.  Sciii.  — 
.").  lerendi  T.  —  (i.  sikis  eop.  L.  —  7-8. 
inlermisit  T.  Scal. ,  Peta\ . .  sed  T  Iransverso 
(liiclu  iinposito  lilterain  /  iii  t  vertere  vo- 
kiisse  videtur.  —  1  0-1 1 .  eommonuit  F.  — 
1  1 .  <iiiii.s  oin.  V.  a  sec.  haljet  L. 

\Llll.  —  I  3.  inojjjiido  I lerda  et pro.riiiio 
nille  fodd. :  iiil<-r  ojipiilinn  lli<-i<limi  <'l  iiro.ri- 


iiiniii  colli'111 .  [)i'iiiuiin  a  \  ascosauo  edi- 
(uiu,  e\  alujuo  codice  Ursiui  allertur.  — 
i'4.  Franim  TUF.  —  planieia  TUF.  — 
i5.  passuiuii  0111.  TV.  Bon^".  3;  pediim  L. 

—  ]  ().  coiiiiiniiiivisselTLF.  Lov. ,  Bong.  3. 

—  17.  contnleral  TLF.  —  1  y.  strucla 
TUF\,  l'elav. :  coiislriicla  Lov. .  h  el  aiii 
i'('ceiil. 


:ui  c.  JUMi  c  Ksvnis 

(liiin  lociiin  inillimliir.  ('onlciKliliii'  piwlio.  <'l  (|iio(l  priiis  in  lii- 
iiiiiliiin  Vlranniiii  \onor:inl.  iiostn  r<>|)('lliinliii'  ;il(|n('  iiliissiiin- 
inissis  siil)si(liis  lor<>a  vciiciw'  scmjiic  jid  sijjna  l('}>i()iiiiiii  i'('ci|K'r(' 
co[>'nnliir. 

5  XLT\ .  (iciiiis  (3ral  |)iij'jiia'  niililiiin  illoriini.  iil  ina^jno  iiii- 
|)clii  |)riin()  |)r()ciii'r('i'onl,  aiidaclcr  locnni  ca|)ci'('iil.  ordines 
siios  non  inajjnopcrc  scrvaronl.  rari  dis|)crsi(|nc  piiPjnarcnl :  si 
prcinercnlur,  |)edein  rclerrc  el  loco  e\ce(l(M'c  iioii  liirpe  cxisli- 
inarent,  cuin  Lnsiianis  i'cli(|iiis(nie  l)arl)aris  "harbaro'^  jjcnere 

1(1  (|nodain  i^ufpue  assuelacli:  (jiiod  fere  lil.  (|nil)iis  (jnis(|iic  iii 
locis  iiiiles  inveteraveril,  iil  iniilliiin  earuin  rcfJioiiiiin  ('onsiic- 
liidine  moveatur.  HtTc  luui  ratio  nostros  perturbavit  lusuelos 
liujus  geueris  iju^j-UcP  :  circuuiiri  euim  sese  al)  aperto  latere  pro- 
curreutiLus  siugulis  ar[)itral)aulur;   i|)si    auteiu  suos   ordiues 

15  servare  ue(|ue  al)  sipuis  discedere  ikmjuc  siue  [^ravi  causa  eum 
locum,  ([uem  ceperaut.  diiuitti  ceusueraut  oporterc.  Itaijiic 
perturhatis  autesijjuanis.  legio  ([lue  lu  eo  cornu  (-onstiteral 
locum  iion  tenuil  al(|iie  in  pro\imiiiii  collein  sese  recepit. 

XLA'.    (jsesar.  pfeuc  omni  acie  perterrita,  ([uod  j)i';eter  o[)i- 

■->(»  iiiouem  cousuetudiuem([uc  accideral,  coliortatus  suos  lepioueui 

iionaiu  suljsidio  diicit:  liostem  insoleuter  atque  acriter  uostros 


i-->.  priii.i  Afvanii  in  liiniiiliiin  vcn.  L. 
. —  pellunlur  L.  —  ■).-'.].  suminis  T\A)  a  pr. 
—  3.  pra'sidiis  D  corr. .  §  el  alii  rec. 

XIJV.  —  6.  concurrerent  UF.  —  7. 
niagno  opere  UF.  —  9.  reliqnis  L.  — 
hnrharo  inseruit  F.  Hofniamius.  —  10. 
ad  su(p  facti  F.  —  quihus  oni.  F  pr.  —  /// 
oni.  fj  rorreclus ;  a  pr.  (piisfjve  oniissuni 
eral.  —  11.  uti  ninlliini  1)5 .  iil  niililiiin  I>. 


—  i-K  liiin  cliani  \.  —  i.").  i>riicris  oni. 
L.  —  ili.  ordine  LF,  ordinem  H.  —  i(). 
consiicranl  T)§.  cl  lorl.  \.  —  lla  L.  — 
I  S.  Inciini  conliiiiiil  nosli'i  onnies.  quod  e\ 
Scal.  et  recentibus  niodo  menioral  Oud. : 
sese  contiiiuit  Petav.  —  rccipil  \  . 

\\j\  .  —  •),  1 .  noii  eani  F  pr. .  iiocani  \ . 
Petav. .  duo  Oiid.  —  siihdiicil  L  pi. .  suh 
dio  diicit  correclor. 


T)K   HKLLO   CIVILl   LIB.    I. 


37 


iiiseqiieiiteiiisiij)priiiiit.  i'iirsiisqiie  ter^ja  vertere  se(|ue  ad  oppi- 
(liini  llerdaiii  recipere  et  siil)  iiiiiro  ronsistere  cogit.  Sed  non;e 
legionis  inilites  elati  stiulio,  diin^  sarcire  acceptnni  detriinen- 
Inni  volnnt.  teniere  insecnti  longius  Ingientes,  in  locuni  ini- 
(pium  progredinntur  et  su]j  monteni.  in  quo  erat  oppidum  po-  5 
situm  Ilerda,  succedunl.  Hinc  se  recipere  cum  vellent.  rnrsus 
illi  e\  loco  superiore  nostros  premebant.  Pra^ruptus  locus  erat, 
iilraque  e\  parte  directus,  ac  tanlum  in  latiludinem  pateljat.  ut 
tres  instriicta^  coliortes  eum  locum  explerent,  utne(|ue  subsidia 
ab  lateribus  sul)initti  neque  equites  laborantibus  usui  esse  pos-  ki 
sent.  \b  oppido  autem  declivis  locus  tenui  fastigio  \ergebal 
iii  longitudinem  passuum  circiter  ccc(,.  Hac  nostris  erat  re- 
ceptns,  quod  eo  incitati  studio  inconsultius  processerant:  lioc 
pugnabatur  loco  et  [)ropter  angustias  iiiiquo.  et  qnod  sub  ipsis 
radicibus  montis  constiterant.  ut  nullum  frustra  teluin  iii  eos  15 
inilteretur.  Tamen  virtute  et  patientia  nitebantiir  atque  omnia 
vulnera  sustinebant.  Angebatur  illis  copia.  atqiie  ex  castris 
cobortes  per  oppidum  crebro  submittebantur,  ut  integri  defessis 
succederent.  Hoc  idem  Cfesar  facere  cogeliatur.  ut  suminissis 
in  eundein  locuiu  coliortibus  delessos  reciperet.  -H) 

\LV1.   Hoc  cum  esset  inodo  pugnatuni   continenter  lioris 
(piinque.  nostri([ue  gravius  a  multitudine  premerentur,  con- 


■i.  mvie  T\§,  Petav..  duo  Uud.  — 
h.  iii.seciiti  /rgiones  fug.  D.  (iarr. ,  Voss. ; 
'insecunUir  fiigientes  et  in  § .  et  sine  fu- 
gientes  I.,ov.  —  5.  inonte  TLUFV,  Scal., 
Pelav. ,  Lov.  —  ().  Ilerdani  TV.  —  7.  e.r 
loco  siiperinre  fergo  codex  nou  noniinatns 
a|).  Fahric. .  novo  exeniplo  alterrans  ad 
eadeni  verba  (juae  versus  finem  cap.  \i.\n 
dernuni  lej|untur.  —  cS.  t/intain  IJ  a  pr. 


—  11.  editus  Inciis  L  in  ras.  paulo  la- 
tiore.  §  et  alii  rec. ;  deditus  D,  Voss.  — 
i-i.  longitudine  IJF.  —  cccc  circiter  T.  — 
i5.  in  eos  ieluin  L.  —  17.  Augebanlur 
illis  (illic  h)  copice  UFD§  et  rec.  Ond.  — 
1 8.  crebro  per  opp.  mli.  L.  —  1  9.  submiss. 
T  sec. .  L.  —  -'.0.  siiis  cidi.  tres  rec. 

XLVI.  —  -M .   Unc  loco  cuni   §  et  alii 
rec.  (nec  abest  inodn). 


:]H 


C.    .11  IJI    C  KSMilS 


siiiii|)lis  oiiiiiilnis  lclis.  j>la(liis  (lcslriclis  iinpcliiiii  advorsiis  iiioii- 
li'iii  III  (■(ilioflcs  lacimil.  |)aiicis(|iic  (lc|cclis.  rc|i(|iios  sese  con- 
\(M'lere  coijiinl.  Siiininolis  siil)  iniiniin  coliorlibiis  ac  nonniilla 
parlc  j)roj)ter  lerrorcin  in  o|»|)i(liiiii  coinpiilsis.  lacilisesl  noslris 
.")  rccc|)lus  (lalns.  K(|iiilaliis  anlcni  iioslcr  al)  iilid(|iic  lalcre.  elsi 
(lcj(?clis  at(jiic  inrerioribus  locis  conslilcral.  lainen  snininiiiii  iii 
|ii<';uin  \irlule  coniiililiir.  al(|iic  inler  duas  acies  |)ere((uilans 
coininodiorcin  ac  luliorciii  iioslris  rcccpliiin  dal.  Ila  \ario  ccr- 
laininc  pujjnalimi  est.  :\oslri  iii  priino  coiipressu  circiler  i.w 
io  ceciderunl.  iii  liis  (J*.  Fiilpinius  c\  priino  iiaslalo  lcjnouis  \i\. 
(|iii  |)ropter  cMiiiiain  \irlulcin  c\  inreriorihus  ordinihiis  in  cuiii 
locuni  pervenerat:  viilneraiilur  ainpliiis  dc.  E\  Alranianis  in- 
lcrliciiinlur  T.  (la'cilius.  priini  [uli  ccnlurio.  cl  |)ra'lcr  cuiii 
cenliinoucs  i\.  inililes  ainplius  cc. 

15  \L\1[.  Sed  lia^c  (^jus  diei  prtereiiiir  opinio.  iil  se  ulri(jue 
superiores  discessisse  e\istiniarcnl  :  \rraiiiaiii.  (juod,  cuin  esse 
oinnium  judicio  inferiores  viderentur,  coniininus  tam  diu  ste- 
lissent  et  nostrorum  impetum  sustinuissent  et  initio  lociiin  tu- 
miilunu|uc  tenuissenl,  (lua^  causa  pu{;nandi  luerat,  et  nostros 

■jo  priino  congressu  terga  vertere  coegissent;  nostri  autem.  (piod 
iiiKpio  loco  at(pie  iinpari  conjjressi  niimero  (jiiiiKpie  lioris  [^rce- 


1 .  destrlctis  F  |)i-. .  cori-eclor  dislr. .  iil 
celeri  anliquiores,  eliani  1). —  ().  diieclis 
T\  ;  disjcctis  tJ,  diject.  FH.  —  conslite- 
nt  D  coiT. .  5  et  alii  rec.  —  summiiin 
I  siiio  III )  TLLFV  ;  suiniHuin  in  1).  duo  aj). 
OimI.:  suii,ina  in  Forchhaninierus  (sed  in 
il  sHiiiiiiitiii  iiiaiius  casu  alierrans,  in  T  li- 
ijiiidn  sininiiinii',.  —  -.  conililur  eixki.: 
conicitur  \  .  —  duiis  leffiones  L  ante  cf)r- 
icctioneni.  —  <).  in  (nii.  L  —  lo.  hisque 


Fulg.  l  .  F  |)r.  —  hiislalo  oin.  V,  reliclo 
vacuo  spatio.  —  i  •?.  rulncratur  TLV.  quo- 
rum  soliis  \  aliler  distinguit.  —  Afraniis 
L,  el  in  seqq.  —  i  )L  (!.  ( pro  7'.)  II  a 
sec. 

\L\  II.  —  i()-i".  oiiniiuni  essc  L.  — 
I  <S.  sustinuissent  quw  inediis  oniissis  LFH. 
—  •?  I .  nuniero  (jvod  (juinque  LF.  (jarr. . 
Voss. ;  congressi  essent  quod  (fuinque  i  sine 
iniiiiero )  \)h  o!  ,'ilii  rcc. 


DK    MKLLO    CIVILI    LII5.    I. 


:i\) 


liiiiii  sustinuissenl .  (|iio(l  ni(^nfeni.  [^latliis  destrictis,  ascendis- 
sent.  (|ii(jd  ex  loco  superiore  terga  vertere  adversarios  coep^issent 
atque  in  oppiduni  compulissent.  llli  eum  tumulum.  piv)  (pni 
piionatum  esl,  magnis  operiluis  muniverunt  pra^sidiumque  il)i 
posueriml. 


\1.\III.  Accidit  etiam  repentinum  incommodum  liiduo  (pio 
haec  gesta  siint.  Tanta  enim  tempestas  cooritur.  ut  miuKpiam 
illis  locis  majores  acjuas  luisse  constaret.  Tum  autem  ex  omni- 
bus  montihus  nives  proluit  ac  snmmas  ripas  fluminis  superavit 
pontesque  ambo.  quos  G.  Faliius  fecerat,  uno  die  inlerrupil.  lo 
Quffi  res  magnas  diflicultates  exercitui  Csesaris  attulil.  Castra 
enim,  iit  supra  demonsti'atum  est,  cum  essent  inter  flumina 
duo,  Sicorim  et  C^ingam ,  spatio  millium  xxx,  neutruin  liorum 
transiri  poteral.  necessarioque  omnes  his  angustus  conlineban- 
tur.  Neque  civitates,  quae  ad  Gaesaris  amicitiam  accesserant.  if) 
frumentum  supporlare;  neque  ii  qui  pal)ulatum  longius  pro- 
gressi  eranl,  Interclusi  lliiminibus,  reverti:  ne({ue  maximi  com- 
meatus,  qui  ex  Italia  Galliaque  veniebant,  in  castra  pervenire 
poterant.  Tempus  erat  autem  difricilliinum,  quo  neque  Iru- 
menta  in  acervis  erant  neque  multum  a  matiiritate  aberant;  ac  -li) 


I .  (lestrictis  TF,  Petav. ;  ceteri  fere  distr. 
—  d.  mmnrerunt  TUF  (munuer.  H), 
Tjuattuor'"  Oiid.  ( non  L);  reliqui  munie- 
niiil.  — pnesidiinn  Tti\  .  D  a  sec. .  Petav. ; 
rt  prcesidium  Lov. ,  S  et  alii  rec. 

XLVIII.  —  7.  (jiiooritiir  T.  colioritur 
UF.  —  8.  majoris  TUF.  —  9.  iiiris  LD, 
sefl  §  nires ,  aiii  rec.  nir.  —  proliiittir 
Scal.;  pluit  L:  projluif  V.  —  10.  (inihos  F 
a  sec. ,  VD.  —  i3.  Sicorrm  F.  Sicoriiin 
UD8  et  alii  rec.  —  niille  V.  —  \  It.  truns- 
ferri  L.  —  his  anguslids  V.  —  i().  siip- 


portarent  quod  lii  vel  ii  TLA  .  —  iy-18. 
comitatus  codd. ;  commeatus  Beroaldus. — 
19.  autem  erat  UFL  et  nonnulli  Oud. : 
vulgo  anni  additur  ex  fr  codice  Ursini  - 
(non  U).  —  -30.  in  hibernis  codd.  (hijh. 
T).  quod  al)  re  alienum  est;  e.x  hihernis 
erant  noraqiie  multum  Eni.  HolTniannus: 
in  acerris  F.  IIofninnn.collatoOoluMiella  II . 
■y.\  :  Messis  facienda  est ,  ut  potiiis  in  area 
ct  in  acervo  quamin  agro  grandcscant  fru- 
menta.  Ut  quas  fum  in  agris  erant  fru- 
menta  nec  cibo  hona  essenl  nec  pabulo. 


hO  (1.   .11  Lll    C/KSAIilS 

ciMlates  eMiiaiiila'.  (|ii()(l  AfrHimis  paMic  oiiiiic  Iriiiiiciitiiiii  aiilc 
Ca?sans  a(l\('iihiiii  llcrdaiii  coiiM-xcral .  i'cli(|iii  si  (|iii(l  liicral. 
(^itPsar  sii|)crioriljus  (IicIjus  coiisiiMipscral;  pccora.  (|iio(i  secuii- 
(liiiii  polcral  cssc  iiio|)icr  siiIiskIiiiiii  .  propler  bclliiiii  (iiiiliiiifp 
.")  civitalcs  loii<>ius  reiuoxcraiiL  (Jui  eraiit  [)aljulaudi  aul  rriiuieii- 
Iniidi  (•iiiis;i  |)ro|T[Tessi.  lios  lcvis  ariualui\T  [jisitaiii  j)erili(|iic 
eariiiu  rc.oiouuiii  cctrati  (literioris  llispaiiiae  conseclahaiiliir: 
(|uil)us  eral  |jrocli\e  trauarc  lluiueu,  (|uod  consuetudo  eoruiii 
omuiuui  csl .  ul  siuc  ulriluis  ad  cxcrciliini  uou  caut. 

10  \LI\.  \l  cvercilus  Alraiiii  oinniuni  reruui  aljuiidabat  copia. 
\lu1iuui  cral  rrumciiluin  provisiim  ct  convectuni  sujierioriljus 
lcinporiluis.  iiiulliiiii  c\  omni  provincia  comporlaljatur;  majJiia 
copia  paluili  suppeteljat.  Haruin  omniuin  rerum  lacultates  sinc 
iillo  [icriciilo  pous  IlerdtT  [iradicbat  et  loca  Irans  fliimen  inte- 

1.^  jjra.  (pio  oiuuino  (lcesaradire  iion  pot(M'al. 

J..  Hae  permaiiscriint  a([uae  dies  complures.  Conatus  csl 
(ia^sar  reficere  pontes;  sed  necma(piitudo  lluminis  permitlchal . 
neque  ad  ri[)am  dis[)ositpe  coliortes  adversariorum  perfici  pa- 
ti(djauliir:  ([uod  illis  [)roliiljere  erat  facilc  cum  ipsius  niiminis 
20  nalura  ahpie  aqua^  magniludinc.  lum  ([uod  e\  lolis  ripis  iii 
iiiiiiin  al([iic  anguslum  lociim  l(da  jacicljaulur;  atqiie  eral  dil- 


i .  H  (■/nl(ilr'\'\  :  nl [(ir  \\  ;>  ^tv.)  (■iritatc-s  .siiie  uti'is(iu€  iioslri  el   ■•  se\  -   Oud. .   sed 

l  FD,  Voss. ;  rl  rir.  L;  ar  oin.  l\'l.  :  riri-  .siiir  utribvs  L. 

/^?/e.?  c//mo/T«  posci  observal  Goelerus. —  XLIX. —  \'^.  Haruiii  onniiniii  faculta- 

•■>..  iclKjuis  U;  re/i(juiiii/  V.  —  3-6.  secuii-  Irs  j).   /■rruii/    ilhilo  ;iii(e  oiiiiiiui/i.  —  i.k 

ihiii/  (piod  L.  —   h.   csse   in  opcre  iioslri  (jikc  L. 

oniiies  el   fr  sex  ^-   Oud.:   iii  iiiio  L  inopic.  L.  —  iG.  Har  T  a  pr. ;  Hnc  D  in  ras. 

—  7.  ceutrali  LII ;  rciilrali  D:  centimiti  h  —   ir).  luin  ips.  D§  el  olii  ver.  —  00. 

el  |);mfi  OikI.  —  8.   carui//   T   pr.  —   9.  Inin  0111.  TLW  t.ov. :  cl  h. 


DK   BELLO    CIVILI    LIB.    I. 


/il 


ficile  eodem  lemporo  rapidissimo  lliimiiie  opera  perficere  el 
iela  vitare. 

LI.  Nuiitiatur  Arrauio  maguos  couimealus,  (|ui  iler  liabe- 
haiil  ad  (icesarem,  ad  tluuieu  coustitisse.  Venerauteo  sagittarii 
ex  Rutenis,  equites  ex  (lallia  cum  uiullis  carris  maguisque  iiu-  5 
pedimentis,  ut  tert  gallica  cousuetudo.  Erant  praeterea  cujus- 
(pie  generis  homiuum  millia  circiter  vi  cum  servis  liherisque: 
sed  uullus  ordo,  uuiium  imperium  certum.  cum  suo  quisqiie 
consilio  iiteretur,  atijue  omues  siue  timore  iter  facerent,  usi 
superiorum  lemporiim  atqiie  itiuerum  licentia.  Eraut  complii-  10 
res  lionesti  adolescentes,  senatoriim  iilii  et  ordinis  equestris; 
erant  legationes  civitatiim;  erant  iegati  Cfesaris.  Hos  omnes 
llumiua  contiuebaut.  Ad  lios  opprimeudos  cum  omni  equitalii 
Iribusijue  legionibus  Afrauius  de  uocte  prollciscilur,  iiuprii- 
(lentes(|ue  ante  missis  e(|uitibus  aggreditur.  Celeriler  sese  lo 
tamen  (ialii  e([uites  expediunt  prceiiumque  committuut.  ji, 
dum  pari  certamine  res  geri  potuit.  maguuiu  liostium  uume- 
rum  pauci  sustinuere;  sed,  ubi  sigua  legiouum  appropinquare 
coeperuut,  paucis  amissis,  sese  lu  proximos  montes  conferuul. 
Hoc  puguffi  teinpus  magnum  attulit  nostris  ad  salutem  uu)-  20 
menlum  :  nacti  enim  spaliiim  se  in  loca  superiora  receperunl. 
Desiderati  siint  eo  die  sagiitarii  circitercc,  equites  pauci,  ca- 
lonum  atque  impedimentorum  uou  magnus  uumerus. 


Ll.  —  3.  ]\untiaiiliii-  T  jjr.  —  coiiii- 
lalus  codd.,  lalso.  ut  cap.  /i8.  —  o-h.  ha- 
heaiit  LF,  Voss.  —  5.  Ruptenis  L.  —  9. 
judicio  L,  supraposilo  consilio.  —  usu  an- 
iiquiores  consensu ;  in  D  correctuni  puncto 
sub  extrema  parte  litteras  u  posito ;  usi  § 
et  aiii  rec.  —   19.  Ilos  L   inlor  versus. 


—  ili.  et  trihus  L.  —  de  noclu  l)  con. ; 
die  nocluque  §  et  alii  rec.  —  16.  equiles 
om.  L.  —  16-17.  ^^  ^^""'  itnliquiores 
omnes ,  S  et  pars  recenliutii ,  praster  L ,  qui 
Hii  dum,  idemque  D  a  pr.  ni.  —  19.  se 
(non  sese)  post  inontes  in  L.  —  91.  siqje- 
norii  /ora  L. 


II. 


^l'_> 


C.  JLLII  (;ks\ris 


Lll.  Ilis  lamen  oninilms  nnnoim  crcvil:  (|ii;i'  l<'r(,*  ics  iioii 
soliini  iiio|)ia  j>r8esentis,  scd  oliaiii  riiliiri  lcmporis  tiniorc  iii- 
gravescere  consiievil.  .Iaiii(|iic  ad  denarios  l  in  sinjj-iilos  modios 
annona  |)crvcncraL  (^l  mililiim  \ircs  ino|)ia  Inimciili  dcminiic- 

.-)  ral.  al(jiic  incommoda  in  dics  aii}>(d»anliir  :  cl  lam  jiaiicis 
dicbiis  mapna  cral  rcrniii  lacta  commiilalio  ac  sc  forliiiia  iii- 
cliiiavcral .  iil  iioslri  majj^na  ino|)ia  nccessanariim  rcriim  coii- 
lliclarcnliir.  illi  omnihns  almndarcnl  rclms  superiores(|iic 
liahcrcnlnr.  (ijesar  iis  civitatibns.  f[nae  ad  ejus  amicitiam  ac- 

10  cesseranl.  (niod  miiior  cral  rriimenli  copia.  |)C(;us  imperabat: 
calones  ad  lonjoinipiiorcs  civitales  dimilLdial:  ipse  pr.TRsenlcm 
inopiam  (piilms  potcral  siibsidiis  tutabatur. 


IJII.  Haec  Alranius  Petreius([ue  el  eorum  aniici  pbMiiora 
(^liam  al([uc  iiberiora  Homam  ad   suos  perscribebanl.   Vlulta 

lo  riiinor  adfingebat,  ut  \nvnQ  bellum  confectum  \ideretur.  ()ui- 
bus  litteris  nuntiisque  liomam  perlatis  ma.o^ni  domum  concur- 
siis  ad  Afraniiim  magnaBfjue  <>ratiilationes  fiebant:  mulli  e\ 
llalia  ad  Ln.  Pompeium  proficiscebantur.  alii,  ut  principes 
taieni  nnnfium  attulisse,  afii  ne  eventum  1)(dfi  exspectasse  aul 

•20  e\  omnilms  novissimi  venisse  viderentur. 


Lll.  —  o.  (id  .\L  codd..  T  (-11111  (I  stiper 
i  |)osito.  Quo  deiwrios  indicari  vidit  Aldus. 

—  h-f>.  dimhmerat  D§  el  ceteri  recentes. 

—  o.  et  recte  seclusit  F.  Itofmannus.  — 
(■).  iiiiitfitio.  Hfic  se  L;  Hfic  otiam  TV.  — 
(S.  (tiiiniiim  et  srtperioribus  (ut  videtur)  F 
;i  |)i .  III.  —  9.  habereiitur  Ccesaris  civi- 
latibvs  TLV,  distinctione  post  accesserant 
(leiinmi  jwsita.  —  iis  om.  H  (in  vacuo 
spatio),  §  et  alii  rec;  his  D.  —  10.  f/?/o 
sive  fiuo  miiior  codd. ;  correxit  Stej)lianus. 

—  i!>.  subsidiiim  tiitabaiitur  T  a  pr. ,  sub- 


sidium  etiam  L  a  pr.  111.  Quod  depravali 
verbi  correctionein  sul^ministratre  polest. 
■s' u bsidiis  m itiija bat. 

LIII.  —  i'i-i.^.  Multaruni  rumorc  oral 
(oraTh)  fingehaut  TL;  muha  rumorcs  [ru- 
inorc  V)  fingcbanl  Scal. .  V  ;  mulla  ruiiior 
jingebat  UFDS  iiec  pauci  ap.  Oud.;  recle 
Ste])lianus  afJfniffchat .  quo  diicit  scri|)lm'a 
TL.  —  10.  bellum  jMcnc  II :  phinc  D  corr. 

—  1  7.  magnfe  D  corr..  §  et  uon  nominati 
Oud.  —  gratuhitionis  T  pr.  —  1  9.  tak  L. 

—  ut  ex  UFV,  Lov.;  vel  ex  H  a  sec. 


DE   BELLO   CIVHJ   LIH.    I 


43 


Ll\.  Cliih  m  liis  an^iistus  res  esset,  alque  oiiiiies  viae  ab 
Arraniaiiis  militibus  equitibusque  obsiderentur.  necponles  per- 
fici  possent,  iniperat  militibus  (^tPsar,  ul  naves  laciant.  cujus 
generis  euni  superioribus  annis  ustis  Britannise  docueral.  Ca- 
rinae  ac  primastatumina  ex  levi  materia  [iebant;  reliqunm  cor-  5 
pus  navium.  viminibus  conlextum,  coriis  integebatur.  Has  per- 
tectas  carris  junctis  clevebit  noctu  millia  passuum  a  castris  wii, 
miJitesque  his  navibus  llumen  transportat.  continentemque 
ri|»a*  collem  improviso  occupat.  Hunc  celeriter,  priusquam  ab 
adversariis  sentiatur,  communit.  Huc  legionem  postea  trajecil.  i<> 
atque  ex  utraque  parte  pontem  instituit,  biduo  perbcit.  Ita 
commeatus  et  qui  frumenti  causa  processerant  tuto  ad  se  recipil 
et  rem  frumentariam  expedire  incipil. 

LV.   Eodem  die  equitum  magnam  parleni  flumen  trajecit. 
(hii  inopinantes  pabubilores  et  sine  ullo  dissipatos  tiniore  ag-  15 
gressi  magnuin  numerum  jumentorum  at([ue  bominum  inler- 
cipiunt,  cobortibusque  celratis  subsidio  inissis,  scienter  in  (bias 
partes  sese  distribuunl,  aiii  ut  praedae  pra^sidio  sint,  abi  iil 


LIV.  —  1.  Dum  1).  —  -2.  AJvanul . 
(liiiT. ;  Afrnmi  serri.s  mi/.  I).  Voss.  —  6. 
Britl.  TVH.  —  docuerml  UFD.  nimiriiiii 
post  cnrime  (listing-uentes.  —  5.  ac  primu 
ve\  primum  codd.,  quod  correxil  Nipper- 
deius.  —  slramine  ( pro  stut.)  corrector  D . 
S  nec  pauci  rec.  —  ex  levi  TVL ,  de  quo 
errat  Oud. ,  ut  Scal. .  Cuj. ,  Petav.  quoque 
ex  habere  videantur,  de  quibus  niliii  in 
nostro  exenipl.  Fahr. ;  el  levi  a  mat.  UF; 
et  levi  m.  D§.  Lov.  — fuciehant  T  a  pr. 
—  (').  intexlum  L.  —  7.  mille  passibus  V. 
iit  in  his  solet;  mil.  pass.  UF.  —  8.  iis 
UF.  — Jlitmine  T  a   pr.  —  10.  transiccit 


UFVS.  Lov. ;  Iransie  .c.  alquc  T;  tran- 
sirc  .C.  atque  (hoc  iii  uiarg. )  L\  Irnjecil 
D;  trnjicit  j)iures ,  ut  videtur.  Ouden- 
dorpii.  —  11.  ((h  idr.  L.  —  inslitutum 
UFVDS.  —  1-2.  comilntus  Scal. — fru- 
menlu  T;  frumeiitnndi  Fetav. 

LV.  —  16.  Irnnsjecil  V  et  rr  Ires  «  ap. 
Fahr.  —  li).  jnm  mngnum  TL§.  Scal.. 
Petav..  Lov. ;  qunui  mngnuui  UFD  el  plu- 
res  Oud. ;  ex  V  nihil  enotatuin  Particidani 
recte  ejecit  INipperdeius.  fort.  e\  dittog-ra- 
|)hia  ortaiii.  nggressi  imn  magn. —  |-. 
cohortibus  T.  —  centuriatis  codd.,  cor- 
i'cxil  P.  Vlanuliiis:  coiil".  cap.  'i(S. 

(). 


Vi  C.   .iriJI    C/ESAHIS 


vcniciililjus  iMJsistaiil  alque  eos  pro|j('llaiil.  uuaiiKjue  coliorlLMn. 
(jiia'  lcniere  anle  ceteras  exlra  acienj  prociirreral .  seelnsam  alt 
i'eli((uis  ('ircuinveninnl  al(|iie  interficiuni.  incolnines(|iie  ciiiii 
iiiajjna  |)r;e(la  eodeni  |Jonte  in  caslra  re\erluiitur. 


fi  \j\\.  DimiluEcad  llerdain  >rerniilnr.  Alassilienses.  iisi  L.  Do- 
iiiilii  consilio,  naves  lonj>as  expedinnl  nnineio  wii.  (jnarnni 
erant  \i  tectffi.  Mulla  liiic  ininora  navijii-ia  addiinl.  iil  ipsa  mnl- 
liludine  iiostra  classis  lerrealur.  Mapriiim  iinmei'uin  sajJitlario- 
ruin,  inagnum  Alljico]'um,  de  (|uiljiis  sn|)ra  demonslratuni  esl. 

10  iniponunt,  atque  hos  jjraMuiis  pollicilalioiiiliuscjue  incilanl. 
(lertas  silji  deposcit  naves  J^oniitius  al(|iie  lias  colonis  paslori- 
l)us((ue,  quos  secum  adduxerat,  coiii()lel.  Sic  omniljus  re])ns 
instructa  classe.  niagna  llducia  ad  noslras  naves  procedunl. 
((uiljus  praeeral   D.   Brnlus.  Ha^  ad   insulam.  ((uae  est  ('ontra 

15  Massiliam,  staliones  olitmehant. 

LYIT.  Erat  nndto  mferior  iinniei'0  iia\iuiii  Rrutus;  sed  ele- 
ctos  ex  omnihus  legionihus  lortissimos  viros,  antesignanos.  cen- 
Inriones,  Cffisar  ei  classi' attrihnerat,  ((ui  sil)i  id  muneris  de- 
poposcerant.  Hi  manus  lerreas  atque  har[)a[j[ones  ()aravei'ant. 
■20  ma^J^noqiie  numero  piloruin.  trajjulariim  r(diquorumque  telo- 
riim  se  mstruxerant.  Ila  cognito  hostinm  ad\entu.  suas  iiaves 
e\  (jortu  edmnint,  cum  Massiliensihus  conl1ij)unl.  Pu<>naluiii 
est  iitrimque  rortissime  atque  acerrime:  neque  multiim   \lhici 


•i.  cwlenin  F.  • —  1-2.  (•(lii.rcrat  1).  Voss. ;  (iddu.fh  h  e(  aiii 

LVI.  —  5.  !/.s/  0111.  Petav.  —  0.  //«-  rec.  —  \h.  Hec  U.  Hcec  F.  D  pr. .  Lov. 

ri.s  TF  in  liis  locis  fere  constanler.  iiave.s  LVII.  —  i().  iioviutn  tnonero  \j.  —  i  (i- 

L.  —  7.  hinc  D§  et  alii  rec.  —  (j.  mon-  1  7.  dclcclo.s  D.  — -20.  muiiero  oin.  T,  ante 

.stratmn  L.  —   10.    et  pollicitotionihiis  L.  verhiiin ///s/r».».  ponit  L. ?."L   l/A/en  T. 


DE   BELLO   CIVILI    LIIL   I. 


/i5 


nostris  virtute  cedeljanl,  lioniines  asperi  et  montani,  exercitati 
in  arniis;  atijne  lii  niodo  digressi  a  Massiliensibns  recentem 
eornni  pollicilationem  animis  continebant,  pastoresqne  Do- 
mitii,  spe  lil)ertatis  excitati,  sub  oculis  domini  suam  probai'e 
operam  studebant.  5 

LV[11.  Ipsi  Massilienses  et  celeritate  navium  et  scientia  gn- 
bernatorum  confisi  nostros  eludebant,  im|)etus({ue  eorum  non 
excipiebant  et,  quoad  licebat  latiore  uti  spatio.  prodncta  lon- 
gius  acie  circumvenire  nostros,  aut  pluribus  navibus  adoriri 
singulas,  aut  remos  transcurrentes  detergere,  si  possent,  con-  10 
tendebant;  cum  propius  erat  necessario  ventum,  ab  scientia 
gubernatorum  atque  artificiis  ad  virtutem  montanorum  confn- 
giebant.  "^Nostri"^  cum  minus  exercitatis  remigibus  minusque 
peritis  gubernatoribus  utebantur,  (|ui  repente  ex  onerariis  na- 
vibus  erant  producti,  neque  dum  etiam  vocabulis  armamento-  15 
i'uni  cognitis,  tum  etiam  tardilate  et  gravitate  navium  impe- 


I .  (ilqiic  iiioHl.  Velax.  —  rl  e.verc. 
nostri  consensii ,  Pelav. ,  rfquatUiorii  Oud. 
—  2.  degresst  UFLV,  rrquattuori  Outl.; 
II  oniiftunt  omnes.  —  3.  eodem  TLUFV  S 
et  tfquattuori'  Oud.;  eoriim  D  et  correclo- 
res  UF;  eurumdem  Sca!..  Petav. ,  Lov.  et 
n(»nmxlli  rec.  —  3-A.  pasloresqve  iiidomili 
codd. ;  imo  Ihmilii ,  quod  ubi  scripseram. 
suavissimo  colloquio  (Johetus  se  quoque 
coiijecisse  narravit.  —  h.  dm  L;  dominis 
UF;  Domitii  D  corr. ,  S  et  alii  rec. 

LVHI.  —  7.  deliidebonl  I)  a  |)r.  —  7-<S. 
eoriim  excipiehnnl  codd. ;  »7  addidit  Kra- 
nerus,  quod  etiam  in  o|)timis  libris  B.  G. 
bis  (erve  excidit.  Em.  Honniannns  con- 
jecit  excichanl ;  cod.  I)usli(l.  ap.  Fabr. 
e.xihanl.  —  8.  fjvod  inius  Ursini.  —  iil 


spatio  codd.  plerique,  iit  om.  DS  et  non- 
nulli  rec,  aiil  sp.  Voss.  et  Ursini  unus: 
iiti  restituit  Vossius.  —  1  0.  discurrentes  D. 
—  rfeterrere  antiquiores  omnes,  etiam  S, 
deterere  Scal. ,  Petav.,  nisi  indiligenter 
lectum;  detergere  D.  antiquus  correclor 
et  mar<>o  U.  —  i-j.  artificis  codd..  in  T 
eadem  m.  correctum;  artificum  V.  —  i'j- 
i3.  coiifiig.  om.  t^  pr.  —  i3.  Nostri  ad- 
jecit  Aldus,  quod  ob  mirum  compendium 
saepe  nihil  lectum  in  li.  G.  quoque  bonis 
codd.  omitti  vidimus.  —  quo  minus  TLVDS 
et  alii;  ipii  iniiius  UF,  Pelav. ,  Voss.  et 
alii  duo  rec. ;  quo  ex  qiiom  ortuni  esse 
vidit  Ell)ei'lin{i.  —  1  3-i  f\.  miniis peritisque 
F  pr.  —  I  5.  neqiie  etiam  dum  D.  —  1  0-1  (1. 
iirmentorum  UFD  pr. ;  armatoriim  L. 


^iT,  C.   .111.11    CyESAKIS 

(liel)aiiliii'  :  lacla'  eiiiiii  sliIjiIo  (.'\  liiiiiii(la  iiialeria  uuu  eLURlein 
iisuiii  celerilatls  liabchaiit.  Itaqiie,  (liiiii  lociis  comrniniis  [)ii- 
^'Maiidi  (larelur,  ;e(|uo  aiiliiio  siii};ulas  liiiiis  iiavihus  objicie- 
bant  al(|ue  iiijecla  uiaiiii  ferrea  el  i'eteiita  iili'a(|ue  nave  diversi 
.",  pii^onnabant ,  alque  iii  liosliuin  naves  Iranscendebant.  et  niaj^no 
niiinero  Albicorum  el  iiasloriim  inlerleclo.  partem  na\ium  de- 
jirimiint,  nonnullas  ciim  liominibus  capiunl.  relujuas  in  |)oi- 
liiin  compellunt.  Ko  die  iiaves  Massiliensmm  cum  iis.  (|iia' 
siinl  ca|)t?R,  intereiinl  i\. 

10  LIX.  Hoc  primum  (;a'sari  ad  llerdam  nunliatur;  siiniil  per- 
Fecto  ponte  celeriler  lortuna  mutatur.  Illi  perterriti  virtute  eipii- 
luin  ininus  libere,  minus  audacter  vagabantur,  alias  non  lon^o^o 
a  castris  progressi  spatio,  ut  celerem  receptum  haberent,  an- 
jJiistius  pal)ulabanlur,  alias  lon^jiore  circuitu  custodias  statio- 

lo  iies(pie  eijuitum  vitabant,  aiit  alupio  acce[)to  detrimento  aut 
prociil  equitatu  viso,  ex  medio  itinere  projectis  sarcinis  fugie- 
bant.  l^ostremo  et  plures  intermittere  dies  et  praeter  consuetu- 
dinem  omnium  noctii  constituerant  pabiilari. 

LX.   Tnterim  Oscenses  et  Calagurritani,  ipii  (u^ant  cum  Os- 
■20  censilius  conlributi,  mittunt  ad  eum  legatos  seseque  imperata 


1.  mihilo  0111.  Ij.  —  -1.  Iiolnicrrivl  iioslri 
consensu  prfieter  L,  qui  luibiienmt.  Oufl. 
habebant  ut  ex  suis  praetei'  rfquinque.  ^  — 
coiHDimns  item  omnes  nostri ;  commiinia 
Oud.  sine  var.  —  h.  nave  om.  L.  —  5. 
alqnc  nostri  naves  D ;  in  hosl.  om.  Voss.  — 
(').  partim  UF,  et  in  illius  margine  Purtim 
naviniii  .  iil  memoraljiie.  —  8.  Iiis  codd., 

Iiiis   \j. 

IJ\.  —  1  ().  primum  cum  Cccsari  I)  (qui 


forl.  Iiim  i\  |)r. )  5  el  alii  rec.  —  19.  alii 
non  D  corr. ,  §  et  alii  rec.  —  longe  TLLFN  . 
Pel.  —  i3.  a  om.  L.  —  ik.  pabulantur 
nostri  onmes  |)railer  D.  —  alii  D  corr. .  % 
et  alii  roc.  —  1  5.  ut  aliqtio  D  corr. ,  §.  — 
17.  coinpliircs  1).  Voss.  —  17-18.  consue- 
tudincs  T  a  pr.  —  1  8.  constiterant  1). 

LX.  —  19.  Obscenscs  L.  rrquidaiii 
mss.5:  Oudendorpii.  —  (]alogurr.Ve\n\.. 
Bong.  3. 


DE   BELLO   CIVILI   LIB.   L  Ul 

lacturos  jjollicoiiliir.  Hos  Tarraconenses  etlacetani  et  Ausetani 
et  paucis  post  diebus  lllurp^avonenses.  qui  flumen  Hiberuni  al- 
tingunt,  insequuntui'.  Petit  ab  bis  oniiiibus,  ut  se  Iruniento 
juvent.  Pollicentur  alque  oinnibus  undique  conquisitis  junien- 
tis  in  castra  deportant.  Transit  etiani  cobors  Tllur(>^avonensis  ad  5 
euni,  cognito  civitatis  consilio,  et  signa  e\  statione  transferl. 
Magna  celeriter  conimutatio  reruiii.  Perfecto  ponte,  magriis 
((iiinque  civitatibus  ad  amicitiani  adjunctis,  expedita  re  frii- 
mentaria,  exstinctis  rumoribus  de  auxiliis  legiouum.  (jua^  cuni 
Pompeio  per  Mauritaniam  venire  dicebantur,  multa>  lon«jin-  lu 
quiores  civitates  ab  Afranio  desciscunt  et  (laesaris  amicitiam 
seqiiuntur. 

LXI.  Quibus  rebus  perterritis animis  adversariorum ,  (ia^sar. 
ne  semper  mafj^no  circuitu  per  pontem  equilatus  esset  mitten- 
dus,  nactus  idoneum  locum  fossas  peduiii  xxx  in  latitudinem  15 
complures  facere  instituit,  quibus  partem  aliquam  Sicoris  aver- 
teret  vadumque  in  eo  flumine  efficeret.  His  pfene  effectis,  ma- 
(juum  in  timorem  Afranius  Petreiusque  perveniunt,  ne  omnino 
frumento  pabuloque  intercluderentur,  quod  niultum  (ifesar  equi- 
tatu  valebat.  Itaque  constituunt  ipsi  locis  excedere  et  in  Celti-  io 
beriam  bellum  transferre.  Huic  consilio  sutTragabatur  etiam  illa 
res,  quod  ex  duobus  contrariis  generibus  qua'  superiore  bello 
cuin  Sertorio  steterant  civitates,  victa^  noinen  atque  imperium 

1.  Teirac.  UFL.  —  Aiiscitoiii  Scal.  —  —  16.  Sicoros  T,  Sicnros  L.  —  ij.  odi- 

3.  lllurguann.  F.  altem  u  suj)Pr  an  posito.  luiiuivv  in  D  coit.  .  §  et  (hio  alii  rec.  — 

—  3.  his  ah  D:  ninnihiis  his  L.  —  A.  con-  ig-ao.  oqnitalu  Qcsar  L  —  21.  subfrag. 

<luisiliisT.  —  5.  Lurgar.  nostri  pra^ler  V,  TUF.  —  etiani   oni.   V.  —   a3.  cuin  L. 

sed  modo  iidem  ///.  —  iq.  secuntur  I^U.  Sert.  codd.  praeter  D,   qni  a  pr.  m.  cuin 

hic  siipra.  I.  .'5.  insequuntur,  n\)\  TL  iiise-  Sert. .  et  L,  qui  cuin  Sestorio ,  hoc  etiani 

cuntur.  T  a  pi'.  ni..  V  et  Pet. ,  Se.rt.  1).  Praeno- 

LXI.  —  1.1.  jiede.s  V.  —  altiludinrin  L.  nien  iile  hahebat  Ouintns. 


'i8 


C.   .IIIJI    CKSAHIS 


ahseiilis  IV)iii[)('ii  liiij('l)aiil.  (iiia'  iii  aiiuciLia  iiianseraiil  iiia^ins 
an'(H-la'  l)(^ii(!liciis  ('iiiii  (lilijjchaiil:  (ia^saris  aiilem  crat  in  har- 
haris  iioinen  ohscnriiis.  llic  inajjnos  ('(|iiilaliis  ina})na(jue  an\i- 
lia  exspeclaljanl  cL  snis  locis  Ijelluni  iii  liicineui  dncere  co^ita- 
:,  haiil.  Iloc  inilo  consilio,  lolo  lluniine  llilxTo  naves  conqniicic 
et  Ocloj^csani  addnci  jnbeul.  Id  eral  o|)|)i(lniii  positnin  ad  lli- 
l)ernni,  inilliacjue  passuuin  a  caslris  aberat  x.\.  Ad  eum  locum 
niiminis  uavihns  jnnctis  pontem  imperant  fieri,  legionesque 
diias  nninen  Sicorim  Iradncnnl .  caslra  mnninnt  vallo  pedum  \n. 

10  LXII.  (]na  re  per  exploratores  co^^nita,  siimmo  laltore  niili- 
liiin  (la^sar  continuato  diein  noctemfpie  opere  in  lliiiniue  aver- 
lendo  huc  jam  reduxerat  rem,  ut  e(juites,  etsi  dillicnlter  atque 
fpf>-re  fiebat,  possent  tamen  atque  auderent  niimen  transire. 
pedites  vero  tantuiiimodo  humeris  ac  sumino  pectore  exstare, 

15  et  cum  allitudine  aquffi,  tum  etiam  rapiditate  numiuis  ad  trans- 
enndum  impedirentnr.  Sed  tamen  eodeiii  lere  tempore  pous 
in  Hibero  prope  elTectus  nuntiahatur,  et  in  Sicori  vadum  repe- 
riehalnr. 


1.  Pompeii  codd.  post  mansernnl  de- 
luitin  ponunt .  quod  re  poscente  in  hoc 
iiicinhiiini  retraxil  Davisius.  Olini  oniis- 
siiiii.  iit  videtur,  de  niargine  loco  noii 
siio  illaluin.  —  niansermH  F,  D  pr. ,  Voss. 

—  '.].  Iliiic  1)  et  non  noininali  ap.  Ond. 

—  magiut  uux.  L.  —  5-().  conquircrc  To- 
lofresma  TLtlFV,  L^etav. ;  ()ctoi>essam  vel 
(klogcsam  h.  Palat. ,  l)ong-.  .'5;  cl  Oclo- 
>>Tsain  D.  —  7.  /////.  [inillc  V  )  i  (lioc  v 
iii  L  e\[)unctuni)  pass.  [passibns  V,  pas- 
suuin  TD )  a  cnstris  aheral  x.x  nostri  con- 
sensii,  ut  Oud.  erraverit  ex  suis  omniLius 
ahcral  a  castris  relerens.  Ediluni  milliiKjnc 
jiiiss.  e\  nullo  suoruni  aHerl  Ond.  (lople- 


rus  aberat  4,1.1  posci  annotat,  xxv  est  in 
cod.  Ruslid..  ap.  Fahr.  F.  Holhiannus 
conjecil  :  oppidum  positum  ah  llihcro  mil- 
lia  V  passuum  ,  a  castris  ahcrat  xx ,  de 
qua  scriptura  per  se  proljahili  regionis 
indagatione  decernenduni.  —  9.  Sicoruni 
LLI ,  in  Cjuo  in superum  ni.  sec.  —  transduc. 
onines  nostri.  —  castraquc  \DS.  —  nni- 
niunlur  TIIFV. 

L\LI.  —  11.  dasar  in  L  post  cognita. 

—  1  /1-1 5.  exstarent,  tuin  I.,;  et  (ut  e  corr. 
D)  tum  DS  el  alii  rec. ,  quoruni  pars  ut. 

—  1 5.  tarditalc  (pro  rapid.)  V.  —  16.  non 
iiiiped.  codd.  prteler  t)  ((pii  ul  in  inarg. 
liahel  ).  Voss. .  Leid.  2. 


DE   HELLO   ClVILf   LIR.   L 


A9 


LXJIJ.  Jam  vero  eo  iiiagis  illi  iiialuraiidum  iler  existimahanL 
Itaque  duabus  auxiiiariJjus  coliortibus  Uerda^  praesidio  relictis, 
()uinil)us  copiis  Sicorim  transeunt  et  cum  dualjus  legionibus. 
(pias  superioribus  diebus  Iradu.verant,  castra  jungunl.  Jlelin- 
(piebalur  C.a^san  niliil  nisi  uti  equitatu  ap^men  adversariorum  5 
male  haberet  et  carperet.  Pons  enim  ipsius  maj>uum  circuitum 
babebal,  ut  nrulto  breviore  itinere  illi  ad  J^iberum  pervenire 
possent.  Equites  ab  eo  missi  flumen  transeunt,  et  cum  de  tertia 
\if>ilia  Petreius  atque  Afranius  castra  movissent,  repente  sese 
ad  novissimum  agmen  ostendunt,  et  magna  mulliludine  cii-  lo 
cumiusa  morari  atxpie  iter  impedii-e  incipiunt. 

I^XJ\  .  J^rima  luce  ex  superioribus  locis,  (pia?  Ca^saris  castris 
erant  conjuncta,  cernebatur  equitatus  nostri  proelio  novissimos 
illorum  premi  vehementer,  ac  nonnumquam  sustinere  extremum 
agmen  atque  interrumpi,  alias  interri  signa  et  universarum  co-  15 
hortium  impetu  nostros  propelli,  dein  rursus  conversos  insequi. 
Totis  vero  castris  miiites  circulari  et  dolere  hostem  ex  manibus 
dimitti.  bellum  necessario  longius  duci;  centuriones  tribunos- 
(pie  mdjtum  adire  atque  obsecrare,  ut  per  eos  Ca^sai'  certior 


LXIII.  —  ■>.  (iK.viliariis  \  .  —  3.  Sico- 
iKiiii  T;  Sirori  iiiiii  V;  Sicoruin  L.  —  6. 
tritduxernnt  TLFV,  I)  |jr. ,  \  oss. ,  Petav. 
—  cnnjungunt  UFVD  §  et  noii  noiuinati 
Oiid.  —  5.  ni  uti  V.  —  (i.  ul  cnpeiet  t)S 
pt  alii  rec.  —  Post  eiiiin  iioslri  consensu; 
Pons  sine  var.  Oiul. 

\W\  .  —  i':2.  qiue  oui.  T  et  ante  cor- 
rectionem  I.,.  —  i.3.  cemebantur  ULDS  et 
(Juo  alii  rec. —  xh.  nunijitfini  LDIJ ,  Lov. ; 
niiiic  quain  \]¥ .  —  i5.  (tlque  iter  iiilci- 
rumpi  Forchhanuuerus.  — ferri  TLUFV 
(•(  rli-esT)  Oud..  eliaui  D.  sedead..  iil  vi- 


detur.  mauu  iu  addiliini;  interruinpi  (iu- 
tcrrupti  h  )  a/as,  iiijcrri  h  el  quattuor  rec. 
—  i(j.  inipetum  TUF\  §,  Lov.  —  conrer.so 
nostri  onines  et  potiores  Oud. ,  D  sequenle 
vaciio  spatioio;  F  (con)verso  habet  in  ras. 
tolideui  litterariim  quarum  prima  fuit  -v.- 
unus  L  convcrsos.  —  17.  ciicuinvallari  \  : 
covturbari  Leid.  9.  —  dolore  HD§.  —  18. 
domitti  F,  ut  dolore  uiinime  recens  esse 
correctio  videaliir.  —  uon  uecess.  D  et  tres 
recentes .  belliini(jue  alii  diio .  uiide  S  bellum 
nonque  necess.  —  centuriouesquc  UFf^V,  D 
a  iir. 


11. 


50 


C.   .llJLfl   C.ESARIS 


(icicl.  iK'  lahori  suo  ikmi  [xM-iculo  parcerel  :  "  paralos  esse  sese. 
possc  cl  aiidore  ea  Iraiisire  llninon.  r[na  traflnctns  ossot  oqni- 
jalns."  (jnoi-nni  stndio  et  vocibus  oxcitatus  (Iffisar,  etsi  tiuiol)al 
lanla>  inajjuitudiiii  iluuiiuis  oxorcitum  objicere,  conandmu  ta- 

.-,  inon  al(|uo  experiondnni  judicat.  Itarjno  infirmiores  milites  ex 
oiunihns  coulnriis  doli/;i  jnl)ol.  quoruui  aiit  animus  aul  vires 
vidohantnr  sustinoro  uou  |)osso.  llos  ('um  lo^jiono  una  pra-sidio 
caslris  rolinquil;  roliquas  lofriones  expodilas  oducil,  ma^j^noqno 
iinmoro  jnmoutornm  in   llnmiuo  sn|)ra  al(|iio  iiilVa  conslilulo 

10  li-adncil  overcitum.  Pauci  ox  his  militihns  ahlati  nnmino  ah 
oqnilatn  (^xcipiuntnr  ac  snhlovantur ;  interii  tamen  nouu). 
Traducto  iucolnnji  exercitn.  copias  inslruit  triplicemque  aciem 
(lucoi'o  iucipit.  Vc  laniuui  iiiit  in  inilitihus  studii,  ut  millium 
sex  ad  ter  addito  [ad  vadum]  circuitn  ,  maji^naque  iluminis  mora 

I.-,  inlerposita,  eos,  quide  tortia  vigiiia  e.xissent,  ante  horam  diei 
i\  consequerentur. 


LXV-   Qiws   ubi    Afranins  |)rocul   visos   cum   Petreio   con- 

spexit,  nova  re  perterritus  locis  suporioribus  constitit  aciomquo 

instruit.  Caesar  in  campis  exercitum  roficit,  ne  defessum  proe- 

(I  lio  objiciat;  rursus  conantos  progredi  inseqnitur  ot  moratur. 


1 .  srac  pssP  F.  —  9.  ea  D  in  ras. .  oiii. 
§:  eo  L.  —  h.  mngniludinis  Jluminis  UFSD, 
hic  extremo  s  dchlo  Jlnmini.  — -  5.  judicn- 
hdt  T>.  —  8.  rplifjvii  Petav..  D§  et  rrquat- 
h\ovr>  rec.  Oud.  —  9.  in  oni.  F.  —  10. 
Poucis  p.r  liis  mililibus  nrma  in  Jluminp  nh 
codd.  plerique:  Pnuci  D  ex  coir. ,  deinde 
nrrppfi  (ead.  ni.  in  ras.)  in  Jl.  ideni ;  in 
jlumiup  nrrppti  ah  §,  Pal.,  Bong'.  .') ;  unde 
vi  fluminis  nhrepti  Aidus,  quod  editur. 
quamquani  auctoritate  nulla.  INisi  post 
flrmfl  exciderunt  quaedam ,  ARMAFex  aki.ati 


oi'tum  esse  videtur.  —  11.  inlei-iil  nostro- 
rum  unus  L.  Oudendorpii  numero  plures. 
—  i3-i  '1.  mil.  VI  vel  se.r  TLUFD;  milin 
■le.r  V ;  sej;  aditernlo  ad  corrector  D.  —  1 4. 
\  erba  nd  mdum  (et  vndutn  V)  in  Scal. 
ante  fluminis  posita  giossatoris  esse  \idil 
Forchliammerus.  —  16.  viiii  vel  nonnm 
cod. ;  IV  (loelerus. 

LXV.  —  17.  uhi  vidit  Afr.  1^,  expun- 
gens  verbum.  —  19.  refecit  tiostri  prtetei' 
unum  L.  ex  triltus  modo  recentibus  alTert 
Oiid.  —  -lo.  conantisQ.oA(\.  —  proficisciX^. 


DE   BELLO   CIVHJ   LIB.    f. 


51 


llli  necessario  maturius  quaui  conslitueraut  castra  ponuuL  Suh- 
erant  enini  niontes,  atque  a  miilibus  passuum  v  ilinera  diOi- 
cilia  atque  anjj^usta  excipiebant.  Hos  montes  intrare  cupiebanl . 
ut  equitatum  eflugerent  Caesaris  prsesidiisque  in  angustiis  col- 
locatis  exercitum  itinere  prohiberent,  ipsi  sine  periculo  ac  ti-  :j 
more  Hiberum  copias  traducerent.  Quod  tuil  iliis  conanduni 
atque  omni  ratione  etriciendum;  sed  totius  diei  pugna  atque 
itineris  iabore  defessi  rem  in  posterum  diem  distuierunt.  (Isesar 
quo(|ue  in  provimo  colie  castra  ponit. 

LXVl.   Media  circiler  nocle  iis,  (jui  adaquandi  causa  \o\\-  lo 
f^ius  a  castris  processerant,  ab  equitibus  correptis,  fit  ab  liis 
certior  Caesar  duces  adversariorum  siientio  copias  castris  edu- 
cere.  Quo  cogiiito,  signum  dari  jubel  et  vasa  mililari  more 
conciamari.  lili,  exaudito  ciamore,  verili  ne  noctu  impediti  sub 
onere  conlligere  cogerentui'.  aut  ne  ab  e(|uitatu  Cffisaris  in  an-  i:> 
gustiis  tenerentur,  itei'  supj)riniunt  copiasque  in  caslris  conti- 
uenl.    Postero  die  l^etreius  cum  paucis  equitibus  occuile  ad 
expioranda  loca   proficiscitur.  Hoc  idem  fit  ex  caslris  Caesa- 
ris.  Mittitur  L.  Decidius  Saxa  cum  paucis.  ([ui  ioci   naturam 
perspiciat.  Uterque  idein  suis   renuntiat  :  -v  miiiia  j^assuum  -Jd 
proxima  intercedere   itineris   campestris,    inde  excipere   loca 


3.  montes  intra  se  recipiehant  codd. ; 
intrarc  ntpiehnnt  Nipperdeius ;  inlrasse 
Kiii.  tloninann.  —  5.  in  itinere  U,  expun- 
gens  in.  —  5-6.  sine  tim.  ac  peric.  L.  — 
7.  sed  UF,  Scal. ;  reliqui  et.  —  pugnam  F. 
—  9.  projcinnun  colleni  L. 

LXVI.  —  10.  ////  L,  hi  h  cl  nonniilli 
i-ec. .  his  in  plerisque  —  adqnandi  F.  — 
1  1 .  correpti  TLV  5  el  alii  rec. ,  correpti 
■siinl  Lov.  — fit  Cwsar  L,  postea  oni.  — 


ig.  castris  oin.  L.  —  i3.  ntilitaria  morr 
omnes  ul  videtur  codd. ,  niore  L  inler 
versus.  Iii  paucioriljus,  III,  38.  vanelas 
siinilis.  —  ih.  conclainajidi  proferunt  cov- 
rectus  D,  S,  Lov.  (qui  proferre). —  i.S. 
ne  expungit  D,  om.  §  et  alii  rec.  —  19. 
Decidms L ,  Decidims  vel  -diuus  F.  —  Saao 
D  corr. .  S.  —  •}.o.  perspiciantDl  et  aiii 
rec.  —  viii  inilia  Petav.  —  •?  1 .  interciderr 
nostri  omnes  et  [)ars  Oud. 


r)^2  C.   ,11  Ml    C  KSMUS 

;is|)('i';i  cl   moiiluosa:  (|iii   jtnor  lias  aiiPjiislias  occiipaxerit.  ab 
lioc  lioslcin  proliilxTi  iiiliil  cssc  iicpjOlii.  •- 

LWII.    Dispiilaliir  III  coiisilio  al)   Pclrcio  al(|uc  Alraiiio  el 
lciiipiis  proreclloiiis  quaBriliii'.  Plcri(|ii('  (•ensohaiil  iil  noctn  ilcr 

5  laceront  :  "  posse  |)rius  ad  anj»uslias  \enlri  (juani  sentirelur.  •• 
Alii,  (|uo(l  |)ri(lie  iioctu  coiiclaiiialiim  essel  iii  Cffisaris  castris. 
aroiimeiili  siiniebanl  loco  non  posse  clam  exiri.  "Circnmfiindi 
noctu  e([uilaluin  CtTfisaris,  al(|ue  omnia  loca  atcjue  ilinera  ohsi- 
(lere:  nocturna(jue  prcelia  esse  \itan(la.  ([uod  perlerritus  mdes 

10  in  civili  dissensione  limori  inap;is  (|uam  relio;'ioni  consnlere 
consueril.  At  lucem  mullum  per  se  pudorem  onjiiium  oculis. 
uuiltum  etiam  tribunorujn  mihtum  et  centurionum  praesentiauj 
allerre;  quibiis  i'ebus  coerceri  milites  et  In  otlicio  contineri 
soleanl.  (hiai*e   omni   ralione   esse  inteixliu  peiTumpendum  : 

15  etsi  ali(|uo  accepto  detriniento,  tamen  summa  exercitus  salva, 
locum,  quem  petant,  capi  posse.  ^^  Hoec  vincit  in  consilio  sen- 
lentia,  et  priiiia  luce  postridie  constituuul  proticisci. 

LWllI.    CfPsar,  exploratis  rejoionibus,  aibente  cffilo  omnes 
copias  castris  educit,   inaj'jn()(|ue  cjrcuitn  1111^0  certo   itinere 

o,.  prohiberv  codd.  prselec  L  ;i  yv.  iii. .  nl  iil  |»liiriiiioruia  scriptiira  eiTaliiiii  ;i|). 

\oss.  ol  t)  coirectuni.  Oud. ;  est  iii   P;il..  Vm\^.  3.  —     \(l  luc 

lAVtl.  —  .').  a  P.  VD.   - —   .").  .s7'/(//-  codd.  ;  luceiii  \..  \\\  riis  — posse  {\)Vi)  per 

yfiH/Mc  codd.  |>ra9ler  Scal.,  Leid.  •> .  C.aiT. :  -sc  )  Kindscherus  conjicit  [irobalMJiter.  in 

senttrent  §.  —  0.  hi  om.  codd.  anliquio-  ceteris  errans   —  i).  jinvsentiuin  TC\|) 

res;  o  D  corr. .  §  et  alii  rec.  —  cnslrii  T  pr.   et   rrduoi^  Oud.   —   i 'i.  esse  oni.    L. 

a  pi'.  —  7.  e.rirc  V  pr.  —  (S.  efjuitalu  L.  —   1  5.  alicjvnndo    acccptum    1     aH(juaiito 

—  at([uc  il.  \j  in  niarp;.  —  H-f).  ohsideri  C.   —    16.  (piein  pnrernnt  V  (^coinjiendio 

D§  et  recenliores  (3ud.  —  (j.  nocturna  D  pra^positionis).  —  ermc/V  TLUFVD;  rincit 

pc   —  10.  iu  .   .    cirili  Ji.  quiiKpic  lill.  t^ov..  correctores  codicuni  H  et  D ;  cricit 

erasis.  —  linioris  T  pr.  —  11.  consnerit  Scal. .  ricit  S. 
nostri  praeterT.  qui  consueverit.  De  consue-  t^WIll.  - —  1  ().  in  circ.  Scal. 


DE   BELLO   CIVILI   LIH.    L  53 

exercitum  diicit.  Nain  qiiffi  itinera  ad  Hiljeruni  at(|ue  Octo^jesani 
pertinebant  castris  liostiiim  o|)positis  tenel)antur.  Ipsi  erant 
transcendenda*  valles  ma\ima3  ac  dillicillimae;  saxa  multis  locis 
prserupta  iter  impediebant,  ut  arma  per  manus  necessario  tra- 
derentur,  militesque  inermi  subievatique  alii  ab  aliis  majinam  b 
partem  itineris  conficerent.  Sed  hunc  laborem  recusabat  nemo. 
quod  eum  omniun]  laborum  iinem  lore  existimabant,  si  lioslem 
Hibero  interciudere  et  frumento  prohibere  potuissent. 

LXIX.  Ac  priino  Atraniani  milites  \isendi  causa  Iffiti  ex  ca- 
stris  procurrebant  contumeliosisque  vocibus  prosequebantur  lo 
nostros  :  '^necessarii  victus  inopia  coactos  fugere  atque  ad  ller- 
dam  reverti.  ^  Eratenimiter  a  [)roposito  diversum,  contrariam- 
que  in  partem  iri  videbatur.  Duces  vero  eorum  consiiium  suum 
laudibus  lerebant,  quod  se  castris  tenuissent;  multumque  eo^ 
rum  oj)inionem  adjuvabat.  ([uod  sine  jumentis  impedimentis-  15 
que  ad  iter  profectos  videbant,  ut  non  posse  inopiam  diutius 
sustinere  confidei'ent.  Sed,  ubi  pauiatim  retorqueri  aginen 
ad  dextrain  conspexerunt,  jamque  primos  superare  re^f^ionem 
castrorum  animum  adverterunt,  iiemo  erat  adeo  tardus  aul 


1 .  edticit  coild.,  correxit  Aldus.  —  \(im- 
,liu'  h.  TUVD .  sed  FL  qun'.  —  Olog.  TUF, 
l^etav.  —  -3-.'].  Ipsaerant  transcciulemhD 
corr. ,  §  et  alii  rec.  —  3.  diMcilUma  saxa 


1)  corr. ,  S  et  alii  rec.  —  k.  iit  oni.  imilli 
Oud.  el  nostri  praeler  I)  corr. .  §  el  Palat. 

—  li-rt.  tralicrciiliir  V  a  sec. .  Lov.  —  f). 
iiiermis  TL  ;  iiierines  VD  corr..  S.  —  y.  la- 
boriiin  omiiiiiinfiiicin  existimahaul  V  (oniisso 

Jorc).  —  8.  frnmciititm   codd.   pneter  D 
et  Voss. 

LXIX.  —  (j.  Afranii  L  et  hoc  loco  F. 

—  raiisa  loci  DS  et  rfcpiinque'-   Oud.  — 


10.  pcrseq.  \.  —  11.  nos  iicr  iicrrssarni 
IJ  |)r. .  necessarit  sec. ;  nec  necessarii  (sine 
nos]  TLFHV,  (iuj. ;  ncc  iinn  neccss.  Petav. : 
nosnccess.  DS  et  niulti  rec;  nostros  Mo- 
rus.  —  ad  oni.  LD.  —  1  3.  ///  orn.  TL\  ; 
iri  in  partcm  U.  —  iri  oni.  I);  iniiri  S. 
t.,ov. ;  intri  Dorv.  —  consilio  siio  T  pr.  — 
ik.  sc  oni.  TLV  et  nonnnlli  rec.  —  to-i  G. 
iinpedimcntis  jnmentisque  L.  —  16.  pro- 
fectis  T  pr.  —  ridehatur  F  [)i'.  —  possent 
TLV  el  :rduo'i  rec.  Oud  ,  in  \j  nt  expuncta. 
- —  18.  dciteram  TLV  ;  de.rtras  D.  Voss. 
—  1  ().  aiiimailr.  \   solns  Moslroruni. 


5^ 


c.  .nLii  (:/^:sARis 


riipiciis  laJjorJs,  (|iiiii  slaliiii  caslris  cxcuihIlijh  al(|ii(j  uccurren- 
(lum  |)ulai(3l.  (iouclainalur  ad  arina,  al(|ue  onines  cojiia',  |)aii- 
cis  |)ra'si(lio  reliclis  coliorlihiis,  exeuiil  rechxjiie  ad  llil)eruni 
iliiiere  coiileiiduul. 


5  L\X.  Erat  in  celeritale  oiiine  |josiluin  cerlainen,  utn  |)i'ius 
;iii<>iistias  montescjue  occuparenl ;  sed  exercitum  Cyesaris  viarum 
dillicultates  tardal)ant,  Afranii  cojjias  eqnitatns  Cgesaris  inse- 
(juens  moraljatiir.  Ues  tameii  ah  Alranianis  liuc  erat  necessario 
dediicta,  ut  si  priores  montes,  tjuos  petel)ant,  atli^jissent,  ipsi 

Mi  j)ericuhim  vitarent,  impedimenta  totius  e\ercitus  cohortesque 
in  castris  relictas  servare  non  possent;  qniljus  interclusis  exer- 
citu  (jsesaris  auxilium  lerri  nulla  ratione  poterat.  Confecit  prior 
iter  Ca^sar  atque  ex  magnis  rupibus  nactus  planitiem  in  Iiac 
coiilra  hostem  aciem  instruit.  Afranius,  cum  ah  equitatu  uo- 

if)  vissiinum  agmen  premeretur.  ante  se  hostem  videret,  collein 
qiiendam  nactus  ihi  constitit.  Ex  eo  loco  iv  cetratorum  cohortes 
in  montem,  (jui  erat  in  conspectu  omnium  excelsissimus,  mit- 
tit.  Hunc  magno  cursu  concitatos  juhet  occupare,  eo  consilio, 
iiti  ipse  eodem  omnihus  coj)iis  contenderet  et  mulato  itinere 

20  jugis  Octogesam  perveniret.  Hunc  cum  ol)li(juo  itinere  cetrati 
jjeterent,  conspicatus  equitatus  Cffisaris  in  cohortes  imj)elum 
facit;  nec  minimam  j)artem  temporis  equitum  vim  cetrati  sus- 


'2. putarenth])r.  —  3-/i.  hiiicmjur  rerlo 
lul  Uih.  cnnt.  L. 

lAX.  —  5.  ntri  TUFV;  celf^ri  iil  (L, 
Pptav.)  vol  ////  —  8.  AfranisTFU;  A/ra- 
niis  LD.  —  y.  ducta  TL.  I*et.  —  montis 
TI>F,  Voss..  montesque  I.  G  iideni .  qiiBe 
esl  iii  liis  vel  optinioruiii  inconstantia.  — ■ 
H).  roli.  0111.  L. —  11.  relicta  LHl .  iioii 
annolatnni  ex  l'.  —    i.').  ///  ///////■  codd.: 


Iiac  Bong.  3  et  Ste|iiiaiius.  —  \k.  ab  om. 
L.  —  i5.  et  aiite  I)§,  (3nd.  sine  var.  — 
iC).  cretrat.  F  lere  constanter.  —  ordines 
II  pr. .  coliortes  a  sec.  —  i  7.  excellentissi- 
nius  L.  —  18.  Hiic  W.  —  -3  0.  Octogen- 
sani  TLUV,  Otogens.  ¥.  Otoges.  Petav. — 
•i-2.facit  UFD  et  non  nominati  ap.  Oud  ; 
fecit  L§.  Dorv. ,  Pal. ;  0111.  TV.  —  nec  11  i- 
niiaiii  T\  .  —  cetrali  0111.  L. 


DE   BELLO   CTVILI   LIB.   I. 


55 


tinere  potuerunt,  omnesque  ab  eis  circumvenli  in  conspectu 
iitriusque  exercitus  interficiuntur. 

LXXI.  Erat  occasio  bene  gerendfe  rei.  Meque  vero  id  Csesa- 
rem  fujT^iebat,  tanto  sub  oculis  accepto  detnmento  perterritum 
exercitum  sustinere  non  posse,  pra^sertim  circunulatum  undi-  5 
(jue  equitatu,  cum   in   loco  cPquo  alque  aperto  confligeretur; 
idque  ex  omnibus  partibus  ab  eo  llagitabatur.  Concurrebant 
legati,  centuriones  tribunique  militum:  rMie  dulutaret  prceliiim 
committere.  Omnium  esse  militum  paratissmios  animos.  Afra- 
nianos  contra  multis  rebus  sui  timoris  signa  misisse  :   quod  ki 
suis  non  subvenissent,  quod  de  colle  non  decederent,  quod  vix 
equitum  incursussustinerent,  collatisque  in  unum  locum  signis 
conferti  neque  ordines  neque  signa  servarent.  (Juod  si  iniqui- 
tatem  ioci  timeret,  datum  iri  tamen  alio  loco  pugnandi  faciil- 
tatem,  quod  certe  inde  decedendum  esset  Afranio.  nec  sine  aqua  15 
permanere  posset. " 

LXXIl.  Caesar  in  eam  spem  venerat,  se  sine  pugna  et  sine 
vulnere  suorum  rem  conficere  posse,  quod  re  frumentaria  ad- 
versarios  interckisisset.  r^Cur  etiam  secundo  prcelio  aliquos  ex 
siiis  amitteret?  cur  vulnerari  pateretur  optime  meritos  de  se  20 


LXXI.  —  ;!.  idem  Cces.  TLIJFD,  Petav. 

—  ■").  p.rercitum  orn.  L.  — prmcrtim  cnm 
D  corr. ,  §  et  alii  rec.  —  6.  eqnitatum  VDS  . 
T  fort.  a  sec  m.  —  tum  DS  el  alii  rec.  — 
7.  e.T  om.  UF.  —  8  duhitarent  L.  —  9- 
1  o.  Afrnnios  TL.  —  10.  misis.  sed  quod  T ; 
missis  qnod  F.  ila  iit  librarius  extremum 
■s-  in  q  converteref ;  misisse  scilicet  L.  — 
11.  reced.  nuilti  Oud.  et  uostri  prseter 
D   corr.    e(    S.  —  quod  cis  UF.  —    i3. 


Idem  (compendio)  si  U,  non  FH.  —  \h. 
dnlum  ire  nostri  omnes  et  rrquinque-  Oufl. 
—  aliquo  loco  codd.  prffiter  unum  Xorvi- 
censem.  —  i5.  inde  cedendum  V,  disced. 
Bong.  ?). 

LXXII.  —  1  ().  Quur  UF  et  mox  bis.  — 
19— jo.  de  suis  L.  —  20.  mitteret  Petav. 
et  nostri  praeter  D  corr.  et  §.  —  morito.s 
de  se  nostri  praeter  TL,  in  quibus  iioc 
membrum  omissum.  Vulj^o  de  se  meritos. 


56 


C.   .HLII   C/lvSAHIS 


inililcs?  cui"  (l('iii(|in!  roilmiaiii  jxMiciilarelur?  |)riL'S(.'rliiii  (11111 
iioii  iiiinus  esset  imperaloris  consilio  sujjerare  (|iiaHi  pjadio.- 
Movel)alur  eriain  inisericoi'(lia  ciMum.  ([uos  inlcrliciciKlos  m- 
(lel)al;  (luihus  salvis  aUjue  lucolumiljus  rem  oljUnere  maleJjal. 

h  Hoc  consiliiim  (lc-esaris  plerisque  non  probaljatur:  milites  vei^o 
j)alam  inter  se  lo(|U('l)antur,  (|uoniaiii  lalis  occasio  victoria'  di- 
mitteretur,  etiam  cum  vellet  Caisar.  sese  iion  esse  pujjnaturos. 
flle  iu  siia  sententia  [)erseverat  et  paulum  ex  eo  loco  dejj^redi- 
tur,   iil   limorem  adversariis  miniial.   Pelreiiis  al([ue  Alranius 

10  oljlata  lacullale  iu  castra  sese  i-ererunl.  Ctesar,  pra'sidiis  111 
montiljus  dispositis  omni  ad  Hiherum  intercluso  itinere.  quam 
j)ro\ime  potest  hostium  castris  castra  communit. 


LXXIJI.  Postero  di(^  duces  adversariorum  perliirhali.  f[uod 
omnem  rei   rriimeularue  flumiuisqiie  Hiheri  s[)em  dimiseranl. 

ifi  de  reli(piis  rehus  consullahaut.  Erat  iinum  iter,  llerdam  si  re- 
verli  vellent;  alterum,  si  Tari\iconem  peterent.  Haec  consilian- 
tihiis  eis  nuntiantur  aquatores  ah  equitatu  premi  nostro.  Qua 
re  cognita,  cix^hras  stationes  disponunt  equitum  et  cohortium 
alariarum,  legionariasque  interjiciunl  cohorles,  vallumque  ex 

•jo  castris  ad  aquam  ducere  inci[>iunt,  ul  intra  munitionem  el 
sine  timore  et  sine  stationihus  aqnari  [)0ssent.  Id  opus  inter  se 
Petreius  atque  Afranins  [)arliiintur.  i[)si([ue  pei'flciundi  o[)ei*is 
causa  longius  proarediuntur 


•?.  qud  pI.  F.  —  5.  r/  plcr.  t)  coit.  .  §. 
—  ().  coll(iq)icl)iinlnr  L.  —  y.  cl  ciiiii  L.  — 
(S.  jMululuiu  D§  et  aiii  rec.  —  H-().  digrc- 
dilur  D  (non  §)  et  alii  rec.  —  9.  iiniiml  T 
et  F  a  pi'. ,  1)  a  sec.  —  10.  nhlala  D 
corr.  —  iii  ignoranl  cofld.  [ti-iclci-  Lovaii. 
et  Rep-.    Lond. 


I  I 


iiilerclusos  FD  § 


Voss..  L  a  cori'ecl(»i'c    qni  c(  oinnes. 


LWIII.  —  ifi-17.  coii.sulliiiililjiis  I) 
cori'. .  S  el  alii  rec.  —  17.  iiiiiilialur  1)5  el 
pars  Oud.  —  1 9.  iiiterficiiint  L ;  iiiterjaciunt 
Lov. ;  intermilluut  D  corr. .  5  et  rrquinqueTi 
Oud.  —  cohortibus  L.  —  •u)-n .  iil  iiitra 
luuiiilioueiii  ut  siiic  T ;  et  oni.  L.  —  -^-i.  per- 
JiciuudiTVV.  reliqui  et  Oud.  sine  \ar.  per- 
ficieiidi. 


I)E   BELLO   CIVILI    LIIL    I. 


57 


LX\I\  .    (Hioruiii  (lisccssLi  lil)eraiii  iiacti  miliiesculloquioruin 
facultateni  vulgo  procediint,  et  queni  (juisque  in  castris  notuiii 
aut  municipem  lia])ehat  con([uirit  at(]ue  evocat.  Primiim  apuiil 
gratias  omnes  omniljus,  quocl  sibi  perterritis  pridie  pepercis- 
sent  :  f' eorum  se  beneficio  vivere.r  Deinde  imperatoris  fidein  5 
(jUferunt,  rectene  se  illi  sint  commissnri,  et,   quod   non   ab 
inilio   fecerint  armaque   cum   hominibus   necessariis  et  con- 
sanguineis  contulerint,  queruntur.  His  provocati  sermonibus 
li(b^m  ab  imperatore  de  Petreii  atque  Alranii  vila  petunl,  iie 
(piod  in  se  scelus  concepisse  neu  suos  prodidisse  videantur.  iit 
()uibus  confirmatis  rebus  se  statim  signa  translaturos  confir- 
iiiant,    legatosque   de   pace    primorum    ordinum    centuriones 
ad    Ctesarem   niittunt.    interim   alii   suos  in   castra   invitan(b 
causa  adducunt,  alii  ab  suis  abducuntur,  adeo  ut  una  castra 
jaiii  lacta  ex  binis  viderentur;  conipluresque  tribuni  milituni  15 
etcentiirionesad  Ctesarem  veniuntseque  ei  commendant.  Idem 
hoc  fit  a  principibus  HispaniaB,  quos  illi  evocaverant  et  secum 
in  castris  liabebant  oljsiduni  loco.  Hi  suos  notos  bospitesque 
(|Ucerebant,  ])er  quem  quisque  eorum  aditum  commendationis 
balieret  ad  Cffisarem.  Atranii  etiani  lilius  adolescens  de  sua  ac  io 
parentis  sui  salute  cuni  Ctesare  per  Sulpicium  legatum  agebat. 
Krant  plena  betitia  et  gratulalione  omnia,  eoruin   (]ui  taiila 


LXXiV.  —  3.  Primum  igitur  D  corr. . 
§  et  alii  rec.  —  5.  eornmqtie  1'etav.  — 
{].  rectene  sint  (duae  tresve  litt.  erasas)  //// 
romm.  D,  §  sine  ras. ;  se  oin.  ffquattuori 
rec.  Oud.  —  7.  arma  qui  cum  TI>;  arma  i 
(vel  /)  quocl  cum  U  (cum  signo  duliitatio- 
nis  aut  defectus  ante  quod,  et  in  marg. 
quwre) ;  arma.  Ili  quod  cum  H ;  arina.  Quod 
rum  V.  Pelav.  el  var.  in  \oss.;  arma  enim 
(id  est  Lov. )  qudd  ritiii  \)h  et  alii  rec. . 
n. 


qiiociim  I)ong.  3,  t^ai.;  arnia  ritiii  \.- — 
7-8.  consanguineos  V.  —  iS.  prowcatis 
tJFV.  —  i"i.  logatos  L.  —  16.  causa  ah- 
ducunl  \  .  —  suis  adducunlur  TLt  F.  — 
t5.  jam  Jiicta  oin.  L.  —  coinplurrs  DS  el 
alii  rec.  —  iG.  e/  oni.  nosfri  pra?ter  D  e\ 
corr.  et  §.  —  17.  //// oin.  TL.  Petav.  sive 
Palat. —  18.  /ocM  suos  F  (•uiii  spatiolo.  u 
in  0  verso  relicta  lineola.  li  ijD,  Hii  LV.  — 
•:•  1 .  .s(//  oni   L.  —  '2  9.  Erant  planc  T  a  pr. 

8 


r,S  C.   .11  T.II    CKSARIS 

|)('j'iciil;i  Nilassc,  cA  ('oniiii  (|tii  siiic  miIiicic  laiilas  rcs  ('onlc- 
cissc  \i(lcl)antiii'.  iMa}>iiiiiii(|iic  rnicliiiii  siia*  pnsliiia'  lciiilalis 
oiiiiiiiiin  iikIicio  (wcsai-  lcrcl)al.  ('onsilinni([iic  cjns  a  ('iinclis 
|>i'ol)al)alnr. 

5  LXX\  .  Onihns  rehns  minlialis  ^lVamo.  al)  inslilnlo  opcic 
(lisccdil  sc(jnc  iii  caslia  iccipil,  sic  paralus,  nl  vidcbalui'.  ul 
(|uicmn(Hic  accidissel  casns.  Iiimc  (juieto  el  a'([uo  animo  rcrrel. 
Pelreius  vero  iioii  deserit  sese.  Aniial  laimliani  :  cnni  liac  el 
|)ia'lona  colioj'le  ('(MraLoruui  harljarisc|ue  e([uilibus  [jaucis.  be- 

10  neliciariis  suis,  ([uos  sua?  custodiae  causa  liahere  consneral. 
ini[jroviso  ad  vallnm  advolal.  coll()([iiia  inilitnni  mterruiii|)il. 
nostros  repellil  a  castris,  quos  deprendil  interticil.  lieli([m 
coeiint  inter  se  el  re[)entino  periculo  exterriti  sinistras  sa^is  in- 
voJvimt,  }^la(lios((ne  destrmjjnnl  al([ne  ita  se  a  cetratis  e([mli- 

15  L)us(|ne  dereudmil.  castrormn  propin([uitate  confisi,  seque  in 
casira  r(M'i|)imil  et  ah  iis  coliortijjus.  (jua^  erant  m  statione  ad 
porlas,  defendimtnr. 

LXXVI.    (Juil)us   rehus  conlectis,   llens   Petreius  niam[)nlos 

circuinil  iiiililcs([n(^  a|)pcliat.  nen  se  neu  [Ponipeimn  |  iin|)era- 

20  toreni  snmn   adversariis  ad  supplicimn  tradant   ohsecrat.  Fit 

celeriter  concnrsns   in   pra^iorinm.    Posinlat   nt  jurent   omnes 

se  e\ercitmn  dncesque  non  desertnros  ne([ue  [)ro(lituros  ne([ne 


■>..  j)ristiii<r  u\\\.  L.  —  '.\.  fcce.ial  H.  LXXVt.  —   m».    rircuit  IJ).    —   Pdin- 

|^\XV.  —  ().  jHwloririiH  cohorlciii  TIA)  peiuin  TL.  PeUi\.  .  reiiqui   Poinpciiun  iil>- 

et  qiiattinti'  rec.  —  lo.  c(tii.sucrcrat  niiiis  scntcni.  Qua-  al)  iiisipido  fijossntore  illafa 

V. —  1 -i.  (leprendit  TVV.  ceiev\  deprclicn-  esse   critici    inonueriint.    —   i\.    Posiii- 

(ljt_  —  ]/|.  distriiig.  LVU  et  rec.  —  i(i.  lant  codd. ;  Postulnt  corrector  D  et  prinias 

his  codd.   plerique;  //*■  Bon^-.   .'!.  —  xla~  e(U\.   —    nt   rciiircnt   TL\    ef    iiiiiis   Oii- 

tioncs  T\jF\  .  ?e\.        •  (|eii(|()i|). 


DE   BELLO   CIVILI   LIB.    [. 


59 


sihi  separatiiij  a  reli(|iiis  ('oiisiliiiiii  capluros.  Princeps  m  ha^c 
verba  jiirat  ipse;  ideni  jusjuranduni  adigit  Afraniuin:  suhse- 
([uuntur  Irihuni  inililnm  centurionesque;  centuriatim  producti 
milites  idem  jurant.  EdicunL  penes  quem  quis(|ue  sit  (ja;saris. 
miles,  iit  ])ro(lucat;  j)roductos  palam  in  praetorio  interficiunt.  5 
Sed  pleros(pie  ii  (pii  receperant  celant  noctuque  per  \alluni 
emittunt.  Sic  terrore  oblato  a  ducibus,  crudeiitas  in  supplicio, 
nova  religio  jurisjurandi  spem  pra?sentis  deditionis  sustulit 
inentes(|ue  inilitum  converlit .  et  rem  ad  pristinam  Ixdli  ratio- 


nem  redegit. 


LXWII.  Ca^sar.  (pii  inilites  adversarioruin  in  cast]'a  per 
leinpus  collo(piii  venerant,  sumnui  diligentia  conquiri  et  re- 
initti  jubet.  Sed  ex  numero  tribiinorum  militum  centurionum- 
que  nonnulli  sua  voluntate  apud  eum  remanserunt.  (juos  ille 
jjostea  mapjno  in  lionore  liabuil;  centuriones  in  priores  ordi-  I5 
nes.  fMpiites  Homanos  in  tribumcmin  restitiiit  lionoreiu. 

LXXVIII.    Premebnntur  AlVaniani  [)abulatione.  aquabaiitiir 
a3gre.  rrumenti  copiam  legionarii  nonnullnm  lial)ebant.  (piod 


•^.  JKial :  ip.sc  ideiu  (tistingiiuiit  TLUFI) 
( in  (juo  ideiii  mlev  versus).  iideinque 
( praeler  FI^ )  (idigil  :  AJrnnium  subs.  — 
—  ndiil  F.  —  -3-3.  suhsecuntur  UFLI).  ikhi 
T.  —  Post  producli  (listin,<pul  L.  —  h.  sil 
om.  L.  —  Ccesar  F.  —  5.  jirodiinil  TLUFV 
cl  iiieliores  oinnes  ap.  OiuL .  (|uonun 
Petav.  oni.  «/ ,  ead.  in.  illatiini  liabet  F. 
Viilgo  prndiicfitur,  ut  DS.  —  in  pnet.  oni. 
\  .  —  ().  j)leros(juc  I.  (sive  L.)  (jui  UFH : 
lii  T.  Petav..  Scal. .  /;//  L;  plrr(js([uc  quos 
I)  corr. .  S  et  alii  rec. .  ([uoriim  nonnulli 
pfei^i(fuc  (jiios.  —  7 .  (ihliilo  L.  —  M .  distulit  L. 


LXXVIi.  —  II.  (jcsor  inililcs  iidr.  (jiii 
UF',  I)  antecorrectionern  ~i  5.  cenlnrioncs 
(iinpliorcs  (  hoc  in  mai'g.  L)  ordincs  codd. 
antiquiores;  uinplioris  (nonnulli  (implio- 
ris(fuc)  (u-dinis  D  (•orr. .  S  et  alii  rec;  //* 
priores  ordincs  Ciacconius;  (inijjliori  ordiiii 
Li[)sius.  Quye  se(|uuntur  compendio  scii|»la 
iii  TUF  :  e^j.  H.  In  \  cijuilnni  ronianoruni . 
L  e(juituni  sine  Pioni.  D  correctus  et  S  Et 
Ir.  in  trih. .  iinde  Vossiiis  :  trihunos  in. 

LXXV  III.  —  ]  8.  copia  UF.  —  lcgioniiri 
TUFV.  — nonnuUi  codd..  (juod  correxit 
(iry[»hius. 

8. 


60 


C.  .11  Lll  c  Ks\nis 


(liciiiiii  wii  al)  llcrda  rnimciiliiiii  jussi  craul  clleriL',  ccliali 
aii\iliarcs(|iic  uullaiu .  (|ii()niin  cranl  d  raciillalos  nd  paraudiim 
('\i.oiia'  et  corpora  insu(3la  ad  oiicra  porlaiida.  Ila(|ii('  luapuiis 
conim  (|U()Lidic  uuiucrus  ad  Csesarciii  jjcrriijpchal.  lii  liis  cral 

.3  aii.<'usliis  res.  Sod  e\  |vropositis  consiliis  diiolms  expliciliiis 
\i(l('l)aliir  llcrdaiu  rcNcrli.  (jiiod  il)i  pauliim  rriiiiienti  relicpic- 
raiil.  Il)i  sc  rcli(j,uuui  cousiliuiii  c\plicaturos  courulchanl.  Tar- 
raco  aberal  lonjj^ius:  (pio  spatio  pliires  reni  posse  casiis  recipere 
iiilcllijoehanl.   Iloc  prohalo  consilio  e\   castris  j)roiiciscunlur. 

10  (ia^sar,  equitalu  pr;L'misso,  (jui  uovissinjuiu  ajpneii  (^arperet  at- 
(jiie  Ini])edircl.  ipse  ciiiu  lc^T^ionihiis  subsefjuitnr.  Nutlum  lutcr- 
cedchal  leinpus,  qiiin  exlremi  ciiiu  c(juilil)us  j)r(eliarentur. 


LXXIX.  (jeniis  (^ral  lioc  j)iifJiiae  :  expedila'  coliorles  novissi- 
liiiiiii  ap;men  claiidcbaul  |)lurcs(jiie  iii  locis  cainjiestribiis  subsis- 

15  lebant.  Si  mons  erat  ascendendns,  facile  ipsa  loci  iiatura  peri- 
culiim  repellebat.  quod  ex  locis  superioribus  (jiii  antecesserant 
siios  ascendentes  protejjcbaut:  cum  vallis  ant  locus  declivis  sub- 
crat,  neque  ii  qui  antecesserant  morantibiis  ojiem  ferre  po- 
lerant.  eqnites  vero  ex  loco  siiperiore  in  aversos  tela  conjicie- 

•20  bant.  tum  magno  eral  iii  j^criculo  res.  heliiKjuebatiir  ut.  cum 


•2.  auxilialorcsque  \..  —  uulhnii  oiii.  \)h 
el  rr(juinf|iien  rec.  Oud.  —  ad  praudinm 
(•(((1(1.  Corrector  \) parandiaiu  .  oblitus  puii- 
clujii  sub  i  ponendum.  —  .'i.  explicilus 
TIXIFV,  Petav. :  e.jcplicitis  DS  ei  alii  rec. ; 
e.rpedilins  var.  in  Scal.  —  7-8.  Torrn  cjuo 
TLV.  Terraco  UF.  —  10.  cirperel  Vt). 
•■cluon  Oucl.  —  ii-i-i.  intercid.  l^. 

LXXIX.  —  1  4.  agmen  om.  F.  —  plu- 
riltnsque  conj.  (j(]elerus.  —  17.  desnper 
suos  D  corr. .  §  et  alii  rec. .  (|ii()niiii  iioii- 


milli  -s^os-  oiii.  —  iiS.  /«' TUFVI).  0111.  L. 
—  i().  iii  (ideersos  codd.  plericjiie;  adrer- 
■siirids  Ul),  ille  ead.  111.  udrersos  iiiter  ver- 
sus,  liic,  n\  niddrersus ,v  (juod  liabel  S; 
(irersos  Palal.  cl  Ursiims.  —  •hk  ciiiii 
inagno  1)  corr. .  5  et  fr(jiuiltuor-  Oud.  — 
Bei  iuqnirebfitur  TUFV  ( in  U  notatuiii  ei 
qucere  iii  iiiarfj. );  Heliuquirebantur  L;  Rc- 
qiiirehalnr  Petav. ;  Tnm  iuquirehatur  Scal. . 
I)  ( in  cjuo  jirima  liltera  lorl.  C  fuin  §. 
( lorrexit  Oudendorj)ius. 


[)E  BELLO   CIVILI    LIB.    I.  61 

ejusmodi  locis  esset  appropliiquatuni,  legioauiu  si^Jiia  cou- 
sistere  juberent  mag^iiofjue  impetu  efpiitatum  repellerent,  eo 
siimmoto  repente  incitati  cursu  sese  in  valles  universi  demit- 
terent  alfjue  ita  transgressi  rursus  in  locis  superioribus  coii- 
sist(?rent.  Nam  tantum  ab  equitum  suorum  auxiliis  aberant.  :> 
quorum  numerum  liabebant  magnum,  ut  eos  superioribus 
|)erterritos  proeliis  in  medium  reciperent  agmen  iiltroque  eos 
tuerentiir;  quoriim  nulli  e\  itinere  excedere  licebat,  quin  ab 
e(juitatii  CiiPsaris  e\ciperetur. 

LXXX.    Tali    dum    pugnatur  modo,    lente  atque   paulatim  lo 
proceditur,  crebroque.  ut  sint  au\ilio  suis,  subsistiinl;  ut  tum 
accidit.  Millia  einm  progressi  iv  vehementiusque  peragitati  ab 
equitatu.  montem  e\celsum  capiunt,  ibique  una  Ironte  contra 
lioslem  castra  muniunt  neque  jumentis  onera  deponiint.  Ubi 
(;resaris  castra  posita   tabernacubujue   constituta   et   dimissos  15 
equites  |)al)iilandi  causa  animiim  adverterunt,  sesesubito  pro- 
ripiiint  liora  circiter  sexta  ejusdem  diei.  et  spem  nacti  inorse 
discessii  nostroriim  (^quitum  iter  facere  incipiunt.  Qua  re  ani- 
mum  aflversa  Ca3sar  relectis  iegionibus  subsequitur,  prtPsidio 
impedimentis  paucas  cohortes  relinquit.  Hora  \  subsequi  pa-  20 
biilatores  equitesque  revocari  jubet.  (kleriter  equitatus  ad  quo- 


I.  Iiiijiisni.  S.  — -  -y..  ('(jiiitatii  UF.  —  3  ciiiii  criticis  plurilius,  quain(ju;un  i<l  (liri 

nilloui\j.  —  i)-^.  f//w/?/.  noslri  el  alioriiiii  res   non   adnioflum  postulabat.   Faernus 

[)l('iique.  —  y.  iitroqiie  V.  —  ().   excipi'-  rductis ,    Nipperdeius    cxpedilis.    F.   Hof- 

lenluvLW.  11(111  nominati  aj).  Oud.  mannus  edidil  reliclis  impedimentis  snh- 

f.,XX\.  —  11.  progreditur  L.  —  ut  cuiii  ■scquilur,  prtesidio  (sc.  castris)  paucas  co- 

FH.  —    1^1.  Ulnque  Vj   pr.  —    i6.  aiii-  hortes  relinquit,   sententia  ojilima.  Saspe 

iimkert.   V§.   Lov.  —    17.    inore  TLI);  voces  omissae  de  margine  non  suo  loco 

discessu  inore  nostr.  V.  —  18-1  9.  animadr.  reslitutae;  liic  delectum  post  relictis  orliim 

VDS.  —  19.  (jvsar  relictis  codd. ,  relictas  T  de  suo  sarserit  lihrarius.  —  ao.  reliqiiit  I,. 

;i  pi . :  (juod  j)roxime  ^icccdit  refectis  dedi  — -^  1 .  cquites  F.  —  Celeriterqiir  L. 


62 


c.  irrji  c  Ks\iiis 


li(liaiiiiiii  ilmeris  oiiiciina  i'(n('i-Liiiir.  Piifjiiaiiii'  aci-iiur  ad  iio- 
vissiimim  a^jiiKMi,  adco  iil  |)a!n('  icrpa  (•(nivcrlaiil.  (•oin|>liir<3s- 
(jiic  miiiics,  eliam  nonniilli  cciilm-ioncs.  inlcrricmnliir.  Iiislahal 
ajniicn  (!ia\saris  al(|iic  mii\ci'smn  imimnchal. 


.')  LXWI.  Tiim  \ci'o  iic(|iic  ad  c\|»loraii(lmii  idoncmn  locmn 
casiris  nc(jne  ad  proj^rediendmn  dala  iaculiaie,  consisinni  nc- 
cessario  cl  procnl  ah  a(|iia  cl  nainra  ini(|iio  loco  castra  pomini. 
Sed  iisdem  dc  causis  Ca^sar,  (jua^  supra  suiil  dcmonslrala'.  jjra:'- 
Jm  non  lacessit  et  eo  dic  iabernacula  siaim  passus  non  esi, 

10  ([uo  |)aratIores  essent  ad  insef|uendum  omnes.  sive  noclii  sivc 
interdiii  crumperent.  Illi  cnim,  animadverso  vitio  casirorum. 
lota  nocte  munitiones  proicrunt  casira([uc  casiris  converiunl. 
Hoc  idem  postero  die  a  prima  Incc  faciunt  totnmque  in  ea  rc 
diem   consumunt.   Sed  ([iianium  opere  processerant  et  castra 

).)  protulerant,  tanto  aijerani  ah  aqua  iongms,  ei  praesenii  maio 
aliis  malis  remedia  dabantur.  Prima  noct(^  aqnandi  causa  nemo 
egrediliir  e\  castris;  proximo  die,  prsesidio  in  castris  reliclo. 
universas  ad  aquam  copias  cducuni,  [)al)ulaium  emiiliiur  iiemo. 
His  eos  su[)plices  malis  liabere  Cfesar  et  necessanam  snl)ire 

■20  deditionem  qnam   prrelio  decertare  maichat.  (iOnatnr  lamen 


3.  centvr.  oiii.  I..  —  h.  (jrsdii  V .  — 
(ilijHo  T  iii  ivis.  iioveni  iiUeraiHiiii. 

LXXXI.  —  7.  notura  nm.  I^.  —  iiuco 
D.  _  8.  hisdciii  U.  mleni  TF\  el  nlii: 
fisdein  I).  (Jiii  liiiic  altera  manu  snppletus, 
ut  prinia  caiiite  lxxxii  demnm  redeat.  uhi 
i^adem  verha  :  Sed  eideni  de  causis.  Am- 
|j]iorem  etiam  (^x  bfxoioTe^^^svry  hialum 
niirati  sumus  cap.  xla  .  —  8-9.  proelin 
amplius  DS  et  rrquinque^  rec.  Oud. . 
iidemque  cum  ho\.  e.r  eo  die:  utrumque 
rei   convenire   ohservat   Gfelerus.  —  11. 


1'iiiin  aiiiinadrrr.st)  UFtt ;  enini  adreiso  TL. 
Scal. ;  de  ceteris  suis  nihil  Oud.  iicc  Fahr. : 
aniinadrersn  (sine  eniin)  \DS.  —  indirio 
(  |)ro /v7/o )  H.  —  1-2.  pferunt  V  anihigue. 
—  comeneruiil  1)5  et  alii  rec.  —  17.  jio- 
stero  die  Petav.  —  18.  inittitur  \)o  d  ahi 
rec.  —  19.  eiiim  (pro  ens)  D§  el  iiailli 
rec. —  suppliccs  [suppliciis  \i)  inale  liaheri 
TI^UF\ ,  Petav.  et  cum  hahere  Sca!..  Uiij. 
In  DS  Jiis  eniin  supplices  mnlis  Cwsar  iie- 
cess.  —  (livsor  nec.  U .  (Aesareni  nec.  W . 
Cfrsari  iiec.  F.  Fov.  —  -20.  inalehout  T  pr. 


1)K    MELLO    CIVILI    LIIL    I. 


63 


eos  vallu  rossa(|ue  ('ircuniiiiunirc,  til  quani  jnaxiujL'  repeiiU- 
nas  eoruni  eruptiones  demoretur.  (|uo  neeessario  clescensuros 
existimabat.  llli,  et  inopia  pabuli  a(blucli  el.  (puj  essenl  ad  id 
expeditiores,  oinnia  sarcinaria  jumenla  interfici  jubenl. 

LWXII.    fn  his  operibus  consiliis(|ue  bi(biuin  consuniilur:  f) 
lerlio  die  niaf5na  jam  pars  operis  CcEsaris  processerat.  llli  im- 
|)ed!(Midge  reliqua^  inunitionis  causa  hora  circiter  ix.  sipuo  dato. 
Ie()i()nes  educunt,  aciemfjue  sub  castris  instruunt.   Capsar  ab 
opere  legiones  revocat,   equitatum   omnem   convenire  jubet. 
aciem  instruit  :  contra   opinionem  eniin   militum   famamque  i" 
omnium  videri  prcelium  defugisse  inaj]nuin  detrimentum  affe- 
rebat.  Sed  eisdem  de  causis,  quge  sunt  cognitse,   quo  minus 
dimicare  vellet.  movebatur,  at(pie  hocetiam  magis.  quod  spatii 
brevitas.  etiain  in  liijjam   conjectis  adversariis,  non  multum 
ad  suinmam  victoriffi  juvare  poterat.   Non   enim  ampbus  pe-  15 
dum  millibus  (luobiis  ab  castris  castra  distabant  :  hinc  duas 
partes  acies  occupabanl  duae;  tertia  vacabat  ad  incursum  atque 
imjietum  militum  relicta.  Si  pnplium  committeretur,  |)ropin- 
(piilas  castroriim  celei"ein  superatis  e\  luga   receptum   dabal. 
Hac  de  causa  constitueral  signa  inlerentibus  resistere,  prior  2(1 
prcelio  non  lacessere. 


LWMI.  —  ('..  Iprtiii   \\)l  p|   ;tlii   i-ec, 

—  jiiiii  iiiiigiiii  L.  —  ('>-y.  unpedientc  T 
pr. :  iinpeiliiiieiiti  L.  —  y.  rei  (fuw  anli- 
({iiinrps  oiiines.  —  iiiiinitiones  T  pr..  L.  — 
jiehiil  eiiiisii  TL\  :  ciniaa  fiehat  UF.  ffcuncli- 
OikI  et  erld.  priniae;  nihil  nisi  rei  muni- 
liiiiii-s  eiiii.sii  iii  ])S  et  dnolms  rec.  a[).  Ond. 
Veinin  reslitnisse  videlnr  Forchhamme- 
nis  :  iinpedieiiilir  nEi.niii/j-:  munitionis  causa. 

—  iiiii.  vel    /1.  vel  iioiiii  iiosln  (iiiines. 


■'(|ninqne^  Oiidendorpii .  qni  ii.r  tenuil. 

—  8.  ducunt  codd. .  correxit  Steplianus. 

—  10.  iustruuiil  T\  .  Lov.  —  11.  prcelio 
dijfuffisse  ro(\{].-  pioelium  dcfug.  Hotoman- 
nus.  —  I  '1.  coniuctis  vel  conuictis  T.  — 
1  7.  vagalmtur  UFDS  et  sec.  Fabr.  Cnjac. 
Pelav.  a  j)r.  iii..  (jni  dno  sec.  Oud.  voca- 
hatiir  cum  Lov.  el  rqnaltnor^  r(^c.  —  in- 
cursus  corrector  I);  occursum  L.  —  •io. 
desistere  nostri  et  rrplei-ique^  Ond. 


(•,/(  C.   .KLII    (;ES\f{IS 

LXWIJI.  Acies  oral  Vrraiiiaiia  (liiplcx  l('/;i()iiiiiii  \:  U;rliiiiii 
iii  siil)si(liis  lofiiin  alaria*  cohortes  oljlineliaiil  :  (^fesaris  Iri- 
plex;  sed  priniani  acieiii  (|iiaterna'  coliorles  ex  \  l('.';ioiiil)ns 
lenehanl.   has  suhsidiaria'  lerna'  el   rnrsus  alne  lolidem  sua- 

5  cnjus(|ne  lepjionis  sul)seqnel)anlur:  sa{;illarii  rnndiloresqne 
inedia  conlinehantur  acie,  equilatus  lalera  cinjjehal.  Tali  iii- 
slrucla  acie  lenere  nlenjue  propositnm  videhatur  :  Catisar,  ne 
nisi  coactus  proolium  comniitteret;  ille,  ut  opera  Coesaris  im- 
pediret.  Producilur  luni  res,  aciesqne  ad  solis  occasum  con- 

10  tinentur;  inde  utriqne  in  castra  discedunt.  Postero  die  niu- 
nitiones  inslitutas  Csesar  parat  perficere;  illi  vadum  fluminis 
Sicoris  tentare,  si  transire  possent.  Qua  re  animadversa.  Cc'Esar 
Germanos  levis  armatura^  oquitumque  partem  (lumen  Irajicil 
crehras(pie  in  ripis  custodias  disponit. 

15  LXXXIV.  Tandem  omnihus  rehus  ohsessi,  quartum  jam 
diem  sine  pahulo  retentis  jumentis,  aqnee,  lignorum,  frumenti 
inopia  collo(|uium  petnnt,  et  id,  si  fieri  possit,  semoto  a  mili- 
tihus  loco.  Uhi  id  a  Csesare  negatum  et  palam  si  coiloqui  vel- 
lent  concessurn  est,  datur  oLsidis  loco  Ca^sari  filius  Afranii. 

20  Venitur  in  enm  locum,  quem  Cfesar  delegit.  Audiente  nlro- 
que  exercitu  loquitur  Afranius  :  rrnon  esse  aut  ipsis  aut  mili- 


LXXXIII.  —  1 .  /e^T.TFD.  hic  leg.  ?  (pro 
V),  ciini  Pal.  et  Dorv. ;  §  et  alii  rec.  legio 
iprcifi.  —  teriia  vel  te}'cia  codd. ;  lertiimi 
Ciacconius.  —  ^i.  (ilia'  coh.  D  in  ras.,  S. 
Dorv. ,  secl  de  Pelav.  et  Lov.  prravitOud. 

—  cohortiii  ohtinebat  UFH.  • —  h.  et  lernw 
\  .  —  et  rnrsiis  alue  om.  TLV  .  —  5.  lcgioh 
T;  legionum  L,  Scal.;  legionihns  Petav  , 
D  corr. .  §  et  alii  rec.  —  6.  cingehant  L. 

—  7-8.  (Iwsar  nisi  c.  pr.  commitlere  codd. , 


non  comm.  UF,  vett.  edd. .  c[iiae  committe- 
ret,  et  inilio  nt  nisi  cum  Bong'.  3.  liecte 
ne  nisi  Nipperdeius.  —  9.  tam  vel  lamen 
codd. ;  (iim  ideiii  criticus  scripsit.  —  9-1  <•• 
conlineliir  I)  corr.  —  10.  in  caslra  om.  L. 
—  13.  animnin  adi\  Petav.  —  il]. Jlnmini 
T  |)r.  —  Irajccit  Petav. 

LXXXIV.  —  16.  recentis  F.  —  ligni 
UFD  pr.  —  17.  colloqnia  TLA  .  colloquio 
Scal.  —  pos.tet  L.  —   18.  si  qtiid  loqni  L. 


DE   BELLO   CIVILI  LIB.   L  65 

libiis  succenseiidum,  quod  (idcm  erga  imperaiorem  suum  (ai. 
IV)mpeiunj  conservare  voluerint.  Sed  satis  jam  fecisse  oflicio 
satisque  supplicii  tulisse.  Perpessos  omuium  rerum  inopiam: 
nunc  vero  psene  ut  feras  circummunitos  proliiberi  aqua,  pio- 
hiberi  iugressu,  neque  corpore  dolorem  neque  animo  ignomi-  f) 
niam  ferre  posse.  Itaque  se  victos  confiteri;  orare  atque  obse- 
crare,  si  qui  locus  misericordiae  relinquatur,  ne.ad  ultimum 
suppiicium  progredi  necesse  habeant.  '^  HaRC  quam  potest  de- 
mississime  et  subjectissime  exponit. 

LXXXV.   Ad  ea  Ca^sar  respondit  :  ^Miulli  omnium  has  par-  lo 
tes  vel  querimoniae  vel  miserationis  minus  conveuisse.  Reli- 
(juos  euim  omnes  ollicium  suuui  prajsiiiisse  :  se,  qui  etiam 
bona  conditione,  et  loco  et  tempore  cEquo,  confligere  nolue- 
rit,  ut  quam  integerrima  essent  ad  pacem  omnia;  exercitum 
suum,  qui  injuria  etiam  accepta  suisque  inlerfeciis,  quos  in  15 
sua  potestate  habuerit,   conservarit  et  texerit;  illius  denique 
exercitus  miliies,  (jui  per  se  de  concibauda  pace  egerint;  (jua 
in  re  omnium  suorum  vitffi  consulendum  puiarint.  Sic  omnium 
ordinum  partes  in  misericordia  constitisse  :  ipsos  duces  a  pace 
abhorruisse;  eos  neqiie  colloquii  neque  induciarnm  jura  sei-  l>(i 
vasse,  et  homines  imperiios  ei  per  colloquium  deceptos  crude- 
lissime  inierfecisse.  Accidisse  igitur  his,  ([uod  plerumque  ho- 
minuin  nimia  pertinacia  atque  arrogantia  accidere  soleat  :  uti 

1.  siiscens.  UF,  T  a  sec.  —  -2.  vohiernnl  LXXX\  .  —  lo.  hominwn  L.  —  13.  se 

cockl. ;  coluerint  correctoi'  D.  —  h.  nl/e-  addidit  Aldiis.  —  i3.  condilione  ne  el  T. 

m/Hff.5  codd. ;  /^rrt.s  Vossius,   rrquod  inale  —   et  loco  om.   L    —    i3-i/i.   noluerinl 

\eciv\m  feias  {jemiit  illud. n  Oud.  —  ().  Ita  codd.  pleiique:  noluerunt  h  et  aiii  rec.  — 

L.  —  7.  si  (juis  FD,  uterque  a  sec.  —  i5.  qui  vi  L;  qui  erasum  in  D,  oin.  S, 

reliquerelur  L.  —  8.  haheat  UF  et  pars  Lov.  —  17-18.  quain  iure  ornniuni  V.  — 

recenlium.  —  8-9.  demisissinie  codd.  —  20.  induciasum  U.  —  21.   et  (ante  per) 

9.  atque  suhj.  DS  et  quinque  fere  Oud.  oiii.  L.  —  -j-i-^S.  hominibus  D  S  et  alii  rec. 


n. 


i]G 


C.  JULH   C/ESARIS 


eo  reeiiiTaiil  (;!  i<l  eupidissiiiie  peLant,  qiiod  |)aiil()  aiile  eon- 
lempserinl.  Ne(|ii('  iiiinc  se  illornin  liiiniilitale  ne(]ne  aliqna 
leniporis  opporlnnitate  postiilar(!,  (|nil)ns  rel)ns  opes  aii}';ean- 
tnr  sna';  sed  eos  exercilus,  (juos  conlra  se  inullos  jani  annos 

5  aliierinl,  velle  diinitli.  Ne(|ne  enim  sex  legiones  alia  de  causa 
inissas  iii  nispaniain  seplinjain(|ne  ibi  consci'iptani ,  neque  lol 
lanlasque  classes  paralas,  n^Mjue  snbinissos  duces  rei  niilitaris 
peritos.  Niliil  lioruni  ad  pacandas  Hispanias,  niliil  ad  nsuni 
Provincia^  provisum,  (pup  proplei-  dinlnrnilalein  pacis  niilliim 

10  anxilinm  desiderarit.  Omnia  hpec  jam  pridem  contra  se  parari  : 
in  se  novi  generis  imperia  constitui,  ut  idem  ad  portas  urba- 
nis  praesideat  rebns  et  dnas  bellicosissimas  provincias  absens 
lot  annis  obtineat;  in  se  jnra  magistratuum  comnHitai'i.  ne  ex 
piv-etura  et  consulatn,  ut  sem|)er,  sed  per  paucos  probati  el 

15  electi  in  provincias  mlttantnr;  in  se  etiam  aetatis  excusationem 
nihil  valere,  cum  superioribus  bellis  probati  ad  oblinendos 
exercitus  evocentur;  in  se  uno  non  servari  quod  sit  omnibus 
datnm  semper  imperatoribns,  ut  rebus  feliciler  gestis  aut  cum 
lionore  aliquo,  aut  certe  sine  ignominia,  domuin  revertantnr 

20  exercitnmque  dimittant.  Onae  tanien  omnia  et  se  tnlisse  pa^ 
tienter  et  esse  laturnm;  neque  nunc  id  agere,  ut  ab  illis  ab- 
ductum  exercitnm  teneat  ipse,  qnod  tamen  sibi  diHlcile  non 
sit,  sed  ne  illi  babeant  qno  contra  se  uti  possint.  Proinde.  nl 


•1.  humanitate  codd. ;  hnmititate  Aldiis. 
—  5.  dimitlere  D  corr. ,  §  et  rrqiiinqiie'i 
rec.  —  alias  F.  —  G.  missas  an  (vel  ah) 
Hisp.  F.  —  conscriptum  U.  —  7.  classis 
codd.  praeter  recentes.  Sed  classes  Joqin'  in 
hac  re  Caesarem  non  potuisse  ostendit  Nip- 
})erdeius .  ut  ornaturi  orationem  magistri 
esse  videantur  pro  taiibus  :  tot  tantaque 
auxilia  parala,  de  quibus  c.  89;  II,  t8. 


—  summissos  L.  —  8.  JSihil  quorum  TL 
et  duo  rec.  —  i-i.  prcesidia  codd. ,  pne- 
sideat  Aldus.  —  12-1 3.  ab  se  tot  D  corr. . 
S  et  rrtres»  rec. —  1  3.  annos  UFD§ .  plures 
Oud.  —  i4.  semper  fit  per  codd.  pleri- 
que;  sit  UF;  sic  (?)  duo  Oud. ;  sed  Aldus. 

—  ]5.  etiam  TL,  Petav. ;  om.  UFVDS. 
plures  Oud. —  16.  quod  sup.  codd.;  quom 
Nipperdeius.  —  2 3.  habeanl  qu  (sic)  L. 


DE  BELLO   ClVILf   LIB.    I.  67 

esset  dictiini ,  proviiiciis  e.vcedereiit  exercitiiinqiie  dimitterent; 
si  id  sit  factum,  se  nocitnrum  nemini.  Hanc  unam  atque  ex- 
Iremam  esse  pacis  conditionem.  ?? 

LXXXVI.  1(1  vero  militibus  fuit  pergratum  et  jucundum,  ut 
ex  ipsa  significatione  cognosci  potuit,  ut,  qui  aliquid  jiisti  in-  .'> 
commodi  exspectavissent,  ultro  prsemium  missionis  ferrent.  Nani 
r-um  de  loco  et  de  tempore  ejus  rei  controversia  inferretur,  et 
voce  et  manibus  universi  ex  vallo,  ubi  constiterant,  significare 
cceperunt,  ut  slatim  dimitterentur,  neque  omni  mterposita  fide 
firmum  esse  posse,  si  in  aliud  tempus  difierretur.  Paucis  cum  lo 
esset  in  utramque  partem  verbis  disputatum,  res  buc  deduci- 
lur,  ut  ei,  qui  babeant  domicilium  aut  possessionem  in  Hispa- 
nia,  statim,  rellqui  ad  Varum  flumen  dimittantur;  ne  quid  eis 
noceatur,  neu  quis  invitus  sacramentum  dicere  copj-atur.  a  (.fe- 
sare  cavetur.  1.5 


LXXXVII.  Cffisar  ex  eo  tempore,  dum  ad  flumen  Varuni 
veniatur,  se  frumentum  daturum  pollicetur.  x4ddit  etiam  ul, 
quod  quisque  eorum  in  bello  amiserit,  qua?  sint  penes  milites 
suos,  iis  qui  amiserantrestituatur;  mditibus  a?qua  facta  aeslinui- 
tione  pecuniam  pro  his  rebus  dissolvit.  Quascumque  poslea  con-  20 
Iroversias  inter  se  milites  habuerunt,  sua  sponte  ad  Gaesarem  in 


1.  exercitnm  F.  —  2.  sed  (vel  S;)  si 
id  codd.;  sed  id  si  faclum  (inter  versns 
fuerit  a  sec.  m.)  V.  Aldns  delevit  ser/.  — 
nnciturum  se  S ,  Aldus. 

LXXXVI.  —  5.  aliqvi  TLUFV,  rrtres^- 
Ond.  —  5-6.  victiinc.  UFDS  et  rec.  Oud. 
—  j.  et  de  temp.  TF8  (ex  UH  non  eno- 
tatum);  ceteri  et  temp.  —  19.  ei  om.  D. 
Voss. ;  ilti  V,  hi  §.  —  1  9-1  3.  Hispaniam 


TLUFV.  —  1.3-1  h.  ne  cui  de  his  noc.  DS. 
—  ik.  sacramento  UF. 

LXXXVII.  —  17.  et  addil  ctiam  L.  —  ul 
(luidcoAA..  correxit  Nipperdeius.  —  1 9.  /(/,s- 
codd.  —  amiserint  V.  —  restituat  codd. ; 
restitiiaturSle]A\amis.  —  1  9-20.  exislimat. 
L.  —  20.  soloit  D.  —  9. 1  et  1 .  p.  68.  intu^s 
adier.  codd. .  jtistius  ad.  L;  in  jus  CtniVwl- 
mus ;  introduxeruntD  in  ras.,  nec  panci  rec. 

9- 


(18  C.  .1.  C/ESAISIS    l)K    HKLLO    CIVILI    LIH.    1. 

iiis  n(li(Miiiil.  Pclrcins  ahjnc  MrMnins  cnni  slipcnflinni  al)  lc- 
.oionihns  j)<cnc  seditionc  racla  llajjilai-cnlni'.  cnjns  lili  diciii 
ii(>ii(lnin  vcnissc  dicerent,  (IsBsaf  iil  coj)nos(.'crct,  j)()stnlaliiiii 
cst,  corine  niri(jnc,  (|nod  slatnil,  contcnti  Incriiiil.  Partc  cir- 
5  cilcr  lertia  e\ercitus  eo  hidno  diinissa,  duas  legiones  suas  anlc- 
ccdcrc,  i'cli(|nas  snl)sc(jni  |nssil.  nl  noii  lon^o  intcr  sc  S|)alio 
caslra  laccrent,  ci(|nc  nc{>()lio  ().  Knlinni  ('ialcnnin  lcjjalniii 
|)r8elicit.  Hoc  ejus  praescripto  ex  llispania  ad  Varum  llunien 
est  itcr  ractnm,  atipic  il)i  reli(pia  [)ars  exercitns  dimissa  cst. 

1.  Pcl rc/Ks  (iittcnt  Isolus.  —  •>..  flngiui-  siiii ;  ht.siiini\);  Fusciuiii  \('\  Fufieutiii  (  sic 

icliir  ciiAA.;  fl(i{>il(iTentur  k\(\us.  —  'i.  di-  Petav.,  S.   IJoiig.   3)    tmielioresr)    Oiul.; 

ccrcliir  T,  tM(l.  III.  correcluni,  —  h.  cst  oiii.  Fusemm  L.  —  Cul.  om.  V'.  —  Sul)Scri|)lio 

T.  Lov.  —  eo  (juod  utr.  H.  —  contcpli  V.  UF  :  Eircii  Pansce  helli  civilis  Gai  {(L  K) 

—  7.  Fufeiuni  TUF;  Fvjiuni  \.  iniiis  Hr-  (jesaris  lih.  primtts  explicit  feliciter. 


DE  BELLO   CIVILI 


LIBER   II. 


I.  Duni  haec  in  Hispania  geruntur,  C.  Trebonius  legatus. 
qui  ad  oppug-nationem  Massiiia^  relictus  erat,  duabus  ex  par- 
tibus  af^gerem,  vineas  turresque  ad  oppidum  agere  instituit. 
Una  erat  proxima  portui  navalibusque,  altera  ad  partem ,  qua 
est  aditus  ex  Galiia  atque  Hispania  ad  id  mare,  quod  adjacet  5 
ad  ostium  Rhodani.  Massiiia  enim  fere  tribus  ex  oppidi  partibus 
mari  ailuitur;  reliqua  quarta  est,  quse  aditum  habeat  ab  terra. 
Hujus  quoque  spatii  pars  ea,  quae  ad  arcem  pertinet,  ioci 
natura  et  valle  altissima  munita  longam  et  difficiiem  habet  op- 
pugnationem.  Ad  ea  perticienda  opera  C.  Trebonius  niagnam  lo 
jumentorum  atque  hominum  multitudinem  ex  omni  Pro- 
vincia  vocat;  vimina  materiamque  comportari  jubet.  Qui- 
bus  comparatis  rebus,  aggerem  in  aititudinem  pedum  lxxx 
exstruit. 


I.  —  1.  legalns  oin.  Scal.  —  h.  poriu  quod  in  archetypo  adicet  exaratnni  riieril 

TLV. —  ex parte  L.  —  qmc  est  TUV,  sed  cuni  levi  errore.  —  6.  ad  oni.  Petav.  — 

FL  qua.  —  B.  adiliisad  (inras.T))  Galliam  Rod.  t>.  —  tribas  ex  T  cum  reliquis.  — 

atque  Hispaniam  D§  et  alii  rec.  —  quod  7.  ad  terram  D  corr. .  §  et  alii  rec.   — 

adigit  codd.,  agit  T,  inserto  ead.  ni.  di.  1-2.   evocat   Ciacconius;   vocat  in  L  post 

H  attigit  ffin  litura.n  Nipperdeius  adjacet,  multitndinem. 


70  C.   nUA\   C^SAT^TS 

II.  SeJ  laiiti  LTaiiL  aiili(|iiiliis  in  ()|)j)i(lu  oiiimiiiii  rcruiii  ad 
hclliiiii  apparatus,  tanla(|ii(' inultiludo  lorinonlonini .  iil  (.'oriini 
Min  niilhr  contexla^  Minimlnis  vinea'  snslincre  possent.  Asseres 
cnini  peduin  xji  cuspidiLius  prajli.x.!,  at(jue  lii  inaxiinis  balislis 
,')  inissi,  |)ci(|iiattiiorordines  craliiini  in  terra  defi(]^ebanlur.  Ttaque 
|)C(lalil)iis  lipiiis  conjiinclis  iiiter  se  porticus  inlcjjchantur.  atrjue 
liac  agger  inler  inanus  proferebatur.  Anlecedebat  tesludo  pe- 
(bim  Lx  cTRCfuandi  b)ci  causa  factaitem  e\  fortissimis  lignis.  con- 
vobita  oinnibus  rebus,  quibus  ignis  jaclns  el  bi|)ides  dcb'ii(li 

10  [)ossent.  Sed  magnitudo  operum,  aUitndo  mnri  alqne  turrium. 
mubilu(b)  lormentorum  omncm  administrationem  tardabat. 
(]rebrae  etiam  per  Albicos  eruptiones  tieliant  ex  oppido,  i^nes- 
que  aggeri  et  turribus  inler(^bantur;  qnae  facile  nostri  mili- 
ies  repellebant,   mag-nisque  ultro  iUatis  detrimcntis  eos  qui 

15  eruptionem  fecerant  in  op[)idiim  rejiciebant. 

IIL  Interim  L.  Nasidius  ab  Cn.  Pompeio  cum  classe  navium 
\vi,  in  qiiibus  paucae  erant  aeratse,  L.  Domitio  Massibensibus- 
que  snbsidio  missus,  freto  Sicilise,  imprudente  atque  inopi- 
nante  Curione,  pervehilur,  appulsisque  Messanam  navibns, 
20  atque  inde  pro[)ter  repentinum  terrorem  princi[)um  ac  senatus 
fiiga  facta ,  unam  ex  navali])us  eorum  deducit.  Hac  adjuncta  ad 
reiiquas  naves,  cursum  Massiliam  versus  perficit,  praemissaque 
clam  navicula  Domitium  Massibensesque  de  suo  adventu  cer- 


II.  —  l\.  balist.  codd.  —  b.terram  FH,  —    19.  ad  Mess.  Scnl.  —  navibus  I)  iii 

Petav. ,  D  corr. .  §  et  alii  rec.  —  7.  ha  niarg. .  in  serie  appvlsusque  a  sec. :  nur. 

I  sic)  F,  hnc  D§.  —  8-9.  evoluta  UFDS.  oni.  §. —  21.  navem  ex  cod.  Scai.  —  e.i 

—  ii.  lardabant])^.  —  i 'i .  Crehrie  tamen  navibus  D.  Carr. .  edd.  primse.  —  nnam 

codd. ,  qui  in  compendio  errarnnt;  etiam  deducit  D  corr. .  §.  Carr. ;  deducit  navem 

Nipperdeius.  —  t3.  quosfac.  Buslid.  Petav..   !\orvic. ;   deducit  reliqui.  —   -2 2, 


III.  —  16.  Gneio  V .  —  18.  missis  \..        permissaqve  T. 


DE  BELLO   CIVILI   LIB.  IL 


tiores  facit,  eosqiie  magoopere  liortatur  ut  rursus  cuni  Bruti 


classe  additis  suis  auxiliis  conlligant. 


IV.  Massilienses,  post  superius  incommodum,  veteres  ad  eun- 
dem  numerum  ex  navalibus  productas  naves  refecerant  sum- 
maque  industria  armaverant  (remigum,  gubernatorum  magna  5 
copia  suppetebat),  piscatoriasque  adjecerant  atque  contexerant. 
ut  essent  ab  ictu  telorum  remiges  tuti;  has  sagittariis  tormen- 
tisque  compleverunt.  Tali  modo  instructa  classe,  omnium  se- 
niorum,  matrum  familiae,  virginum  precibus  et  fletu  excitati. 
"cxtremo  tempore  civitati  subvenirent. -^  non  minore  animo  ac  lo 
fiducia^quam  antedimicaverant,  naves  conscendunt.  Communi 
enim  fit  vitio  naturae,  ut  inusitatis  atque  incognitis  rebus  magis 
confidamus  vehementiusque  exterreamur;  ut  tum  accidit.  Ad- 
ventus  enim  L.  Nasidii  summa  spe  et  voluntate  civitatem  com- 
pleverat.  Nacti  idoneum  ventum  ex  portu  exeunt  et  Tauroenla,  15 
(juod  est  castellum  Massiliensium,  ad  Nasidium  perveniunt, 
il)ique  naves  expediunl  rursusque  se  ad  confligendum  animo 
confirmant  et  consilia  communicant.  Dextra  pars  attribuitur 
Massiliensibus,  sinlstra  Nasidio. 


V.   Eodem  Brutus  contendit  aucto  navium  numero.  Nam  ad  20 
eas,  quffi  factae  erant  Arelate  per  Caesarem,  captivae  Massillen- 
sium  accesserant  sex.  Has  superioribus  diebus  refecerat  atque 
omnibus  rebus  instruxerat.  Itaque  suos  cohortatus,  quos  inte- 

IV.  —   5.  iruherriatorunKjne  D  corr. ,  sitatis  cum  <,o\ila\'ar'Maletiwisitatis.Freu- 

5  el  alii  rec.  —  7.  hasque  D,  Voss.  —  denljergius  improvisis.   D,    §  et  alii  rec. 

8.  compJevernnt  D  et  aliquot  Oud.  —  19.  invisis ,  latitantihus.  —  i?>.  ut  cum  F.  — 

enim  UF8  et  major  numerus  Oud. ;  etiam  18.  atrih.  T. 

TLVD ,  Scal.  —  ut  invisis  latitatis  TLUFV,  V.  —  21  -9  2 .  a  Massiliensihus  D  corr. , 

Pelav..  Lov. ,  in  quo  agnosco  vocem  inu-  S  et  alii  rec.  —  22.  vi  quas  sup.  V. 


72 


C.   JLLII   C.^:SAHIS 


IjTos  su|>(jravisseiiL  uL  mcLos  coiiLeiiiiiereiil,  pleiiiis  spei  Ijouie 
afqiio  aniiiil  adversus  eos  proficiscitiir.  Facile  eral  ex  castris 
C  Trehoiiii  al(|ue  oiiiiiihiis  su|)enoi'il)iis  locis  prospicere  ii) 
uijjeiii,  uL  oiiiuis  juventus,  (|ua'  iii  oppiclo  reinanserat,  onines- 

5  (pie  superioris  aetatis  cum  liheris  atfjue  uxorijjus  [piiblicis  cii- 
sto(liis((ue  |aut  in  muro  ad  cn;luin  nianus  txmderent,  aut  templa 
deorum  immortalium  adirent,  et  ante  siinulacra  pi'ojecti  victo- 
riain  ali  diis  exposcerent.  Neque  erat  quisquam  omnium.  qiiin 
iu  ejus  diei  casu  suariim  omnium  rortunariim  eventum  con- 

10  sistere  exislimaret.  Nam  et  lionesti  ex  juventute  et  cujusque 
aetatis  amplissimi  nominatim  evocati  atque  obseci^ati  naves 
conscenderant,  ut,  si  quid  adversi  accidisset,  ne  ad  conandum 
quidem  sibi  quicquam  reliqui  tbre  viderent;  si  superavissent. 
\el  domesticis  opibus  vel  externis  auxiliis  de  salute  urbis  con- 

15  tiderent. 

VI.  Commisso  proelio  Massiliensibus  res  nulla  ad  virtutem  de- 
fuit;  sed  inemores  eoi^um  praeceptorum.  quae  paulo  ante  ab 
suis  accepei^anl,  boc  animo  decertabant,  ut  nulhim  aiiud  tem- 
pusad  conandum  habitiiri  viderentiir,  et  quibus  in  puj^^na  vita? 


1.  itt  ]j  in  niarg'. .  nm.  S  oi  Dorv.  — 
■1.  eas  UI^l)  et  rrtresi^  Oud.  —  3.  G.  Tre- 
honeijY.  —  5.  superiores  UF;  senioris 
wtatis  cuni  Kindscliero  corrigendurn  vide- 
tur.  —  .o-G.  ex  publicis  custodiis  qme  vel 
custodiisque  aut  muro  codd.  "plerique'- 
Oud.  et  noslri,  quoruin  in  nullo  tainen 
legitur  cx.  In  aut  muro  particula  punctis 
subnotata  et  ead.  m.  de  correcluni  in  V. 
Eni.  Hoflmannus  ea  verba  supra  inseruil  : 
juventus  qucc  publicis  custodiis  in  oppido 
remanserat.  Quod  ipsum  voluit  qui  haec 
verba  addenda  esse  judicavit.  sed  de  mar- 


gine  esse  illata  prodit  locus  alienus.  ul 
alias  passim  glossas .  (juee  hos  libros  con- 
taminant.  —  6.  aut  muro  codd. ;  F.  Hol- 
manni  est  omendalio .  adhibenda  eadeni . 
I).  G.  \  III .  A3,  ly  nnnisque  disponunt.  — 
manus  om.  TL,  in  quo  ad  telum.  —  8.  ab 
dis  vel  diis  TLFVDS,  unus  L  ab  liii.^ . 
(juod  ex  rrmss.  ^  aflert  Oud.  —  8  ().  quiv 
ejus  Scal.  et  noslri;  in  Ires  recentes  Oud.: 
qui  non  D.  —  9-10.  suslinere  existima- 
renl  L.  —  11.  amplissima  LF.  —  12. 
conscenderint  V  a  pr.  —  1  '4 .  extraneis  I) 
sec. .  §  et  alii  rec. 


DE   BELLO   CIVILI  LIB.  II.  i:\ 

|jericiiliini  accideret,  non  ita  multose  reliqiioriiin  civinni  raluin 
antecedere  existimarent ,  (|uibus  urbe  capta  eadeni  esset  belli 
rorliina  patienda.  Diductisque  nostris  paulatim  navibus  arti- 
ficio  jyubernatorum  et  mobilitati  naviuin  locus  dal)atur  et,  si 
(juando  nostri  lacultatem  nacti  ferreis  maiubus  injectis  navein  5 
relijraverant,  undi(|ue  suis  laborantibus  succurrebant.  Necjue 
vero  conjuncti  Albici  coniniinus  pugnando  deficiebant.  ne(pi(^ 
multum  cedebant  virtute  nostris.  Simui  ex  minorilius  navibus 
niagna  vis  eminus  missa  telorum  multa  nostris  de  improviso 
imprudeiitibus  atque  impeditis  vulnera  inferebant.  Conspica-  lo 
lte(pie  naves  triremes  dua?  navem  D.  Bruti,  (pue  ex  insigni  fa- 
cile  agnosci  poterat,  duabus  ex  partibus  sese  in  eam  incitave- 
rant.  Sed  tantum  re  provisa  Brutus  celeritate  navis  enisus  est, 
ut  parvo  momento  antecederet.  Illae  adeo  graviter  inter  se  in- 
citatif  conflixerunt.  ut  veliementissime  iitraque  ex  conciirsu  i:) 
laborarent,  aitera  vero  prwfracto  rostro  tota  collabefieret.  (Jiia 
re  animadversa,  ([ua?  proximae  ei  ioco  ex  Bruti  ciasse  naves 
erant,  in  eas  impeditas  impetum  faciunt  celeriterque  aUibas 
deprimunt. 

\  If.   Sed  Nasidiana^  naves  nuiio  usui  fuerunt  ceieriter^pic  jo 
pugna  excesserunt  :  non  enini  iias  aut  conspectus  patria^  aiil 


\l.  —  1.  accidemt  TLUFVD,  Petav.. 
alii  Oiul.  fsic  sive  accederit;v  §  accideret. 
—  se  oni.  L.  —  3.  Dediictisque  U  (iion  F) 
VD §.  —  3-6.  navibus  et  artif.  cofkl.  piaeter 
LS  .  Lov.  el  Dorv.  —  /j.  gitbematovmn  mob. 
cndd. ;  et  inseriiit  Eni.  Hoirmannus,  quod 
loco  moluni  erat.  —  5.  navim  TL\ .  na- 
vem  UF.  —  7.  Albicis  codd.:  Albici  Hel- 
lerus.  — pugna  def.  UFDS  et  Tquinque^ 
(Jud.  —  8.  nostris  rirtute  L.  —  11.  naris 

M. 


triremis  UF.  —  ex  igni  TL1F\ .  Scal.. 
Petav. ,  igne  H .  Cuj. ;  ex  signis  L;  eoc  iii- 
signi  DS.  Palat..  Dorv.  —  \-2.  agiiosceir 
T\  —  i3.  tanla  D  corr.  et  nomndli  vrc 
—  prcevisa  unus  rec.  —  denisus  TL.  — 
16-1 5.  concitata'  L.  —  i5.  utrmjuc  I) 
corr. ,  S  et  pars  Ond.  —  1  G.  imefracto  UF. 
Petav. ,  D  cori'. ,  §  et  alii  rec. ;  priefacfo  L . 
r  a  sec.  inserto ;  prafccto  T.  jmesecto  \  . 
prcerupto  D    —    1 


animum  iidr.   Pchix . 
1  0 


7/i  C.   .IIILII   C  ESAUIS 

propiuqiioniiii  pravcpfn  nd  ('\tremiirn  vit;«'  |)cnciiliiiii  Milirc 
(•ojj^^^hfiiil.  Il;i(|ii('  ('\  co  niim(!ro  navinnj  nnlhi  (lcsKlcratn  (^sl: 
(^'X  Massilicnsinm  classe  v  sniit  dcpressa',  iv  capta',  nna  cum 
Masi(lianis  prornCjil:  (jinc  omm^s  (lilcnorcm  Hispaniam  pclivc- 
5  ninl.  \l  c\  rcli(|nis  nna  j)raMmssa  Massiliam  liiipis  nnntii  per- 
fcrenfli  fp'atia  cum  |am  ap|)ropin(jnarct  nrhi,  omnis  sese  innl- 
IiIikIo  cHikIiI,  el  re  coj^^nila  lantiis  Inclns  cxccpil,  nl  in"l)s  ah 
liostihns  capla  codem  vestijJio  vidcrf^tur.  Massilienses  tamen 
iiiliilo  sccius  ad  delcnsK^n^Mn  ni'i)is  rclKpia  aj)parare  coej^ei-nnl. 

10  VIIl.  Kst  animadversum  ab  le/jionariis,  (jui  (le\tram  parlem 
o|)ci-is  adnnnislrabant.  ex  crebris  liostium  enij)lionibus  magno 
sibi  esse  pra^sidio  j)()sse,  si  ibi  pro  castello  ae  receptaciilo  lur- 
nm  c\  latere  sub  muro  recissenf.  (Juam  primo  ad  repentinos 
incnrsns   hnmilem    j)arvanKjne   lecerunt     IIuc   sc  referebanl: 

15  hinc.  si  qna  major  oj)j)resserat  vis.  j)ropuguabant:  hinc  ad  re- 
j)ellcndum  et  j)rosecjuendum  hostem  j^rocurrebant.  Patebat  haec 
(juoque  versiis  j)edes  \\x,  sed  j)arietum  crassitndo  pedes  v. 
Postea  vcro,  iit  est  rerum  omninm  mafyister  usus,  hominnm 
adhibifa  sollertia  inventum  esf  ma['jno  esse  usui  posse.  si  ha?c 

20  csset  in  altifudinem  turris  elala.  Id  hac  ratione  perfectum  est. 

IX.    Ibi   fiirris  altitndo   perducta  est  ad  contabnlafionem. 


\lj.  —  o-i).  jjcrfrr.  1..  inlei  versus.  —  pluies  Oufl.  —  ih.  refevant  l  F.  —   17. 

().   w  L.  —   7.   (ul  cognosccnduni  effudit  tpioqiie    UF.    I)   pr.    {  qnocpio    a    sec. )    S: 

IJFDS  et  codd.  Oud.  prceter  L.  Scai.  —  (juaqua  alii  rec. ;  oni.  TLV.  — pedum  r 

().  .legnius  L.  Scal..  \  a  sec. .  Leid.  •?.  —  I),  ped.  oni.  §.  I^ov..  Pal. —  i<).  diligen- 

jiirrdre  L.  lia  L,  supra  posito  sollert. 

VIII.  —    \-2.   cssc  oni.   UF.  —  possc  IX.  —  •).  1 .  L^^/ TUF.  ceteri  //»/.  —  per- 

u\u.  D  corr. ,  §.  nec  pauci  rec.  Oud. ;  pe-  fecta  U.  ead.  m.  correctuni.  —  ut  conta- 

riciili)  [  ^ro  prces.)  h.  —  //»/  oin.  UFDS  et  A?//fli/o«/«  cy/m,9m //;  ywr.  codd.  prope  onines : 


DE   BELLO    CIVILI    LIB.   JL 


75 


eaiii  iii  [)arietes  instruxei^unt,  ita  ut  capita  lijjnoi-iini  exti'enia 
parietiiin  structura  tegerentur,   ne  quid   emineret.   ul)i  i^nis 
liostiuin  adli;ei'esceret.  Hanc  super  contignationein.  (juantiiin 
tectuni  plutei  ac  vinearuni  passum  est,  latericulo  adstruxerunt. 
supra([ue  euni  locum  ii  ti[>na  Iransversa  injecerunt  non  longe  5 
al)  extremis  parietibus.  ([uibus  suspenderent  eam  conti[>natio- 
neiu.  quie  lurri  tegimento  esset  liitura,  supraque  ea  iigna  di- 
recto  transversas  trabes  injecerunt  easque  axibus  religaverunt 
( lias  paulo  longiores  atque  eminentiores,  quam  extremi  parie-     . 
tes  erant,  ellecerant,  ut  esset  ubi  tegimenta  praependere  [)os-  in 
sent  ad  defendendos  ictus  ac  repellendos,  cum  inter  eam  con- 
tijriiationem  [)arietes  exstruerentur),  eainque  contabiilationem 
summain  lateribus  lutoque  constraverunt,  ne  quid  ignis  ho- 
stium  nocere  posset,  centonesque  insuper  injecerunt ,  ne  aut  tela 
tormentis  immissa  tabulaiionem  pertringerent,  auisaxa  ex  ca-  if) 
lapultis  laiericium  discutereni.  Siorias  autem  ex  runibus  anco- 
rariis  tres  in  longitudinem  parieium  turris  latas  iv  pedes  fece- 
riini.   easque  ex   tribiis  [)artibus.  quae  ad  hosies  veiyebanl. 


el  ront.  i^;  Id  c.  1)  iii  las. ,  l*a!..  Hong. 
3:  liic  c.  §;  (id  c.  ffreliquifl  Oud. ,  haud 
dubie  receutes ,  nullus  ap.  Fabric. ;  id 
cimldbulalionilms  eain  I^uslid.;  tid  conUibu- 
Inlionem  eam  editt.  ab  Aldo.  —  in  oni  I^. 
—  I .  inslruxerant  UF,  Peta\ .  —  e.iHremd 
oinnes  nostri.  —  3.  insuper  codd. ,  cor- 
rexit  Nipperdeius.  —  h.  tectmn  oni.  L  — 
latericulo  codd. ,  om.  V.  —  astrur.  F§. 
nstrin.r.  L.  construx.  I),  Voss.  —  5.  tiipia 
II  ('UJ. .  t.  diio  et  tr.  Palaf.  —  injecerunt  ut 
iKin  codd.  prope  onines,  ii  Scal.  pro  ut 
quod  inter  versus  est  in  D,  nec  liabere 
videnlur  duo  tresve  Oud.  Deievit  Steplia- 
uus.  —  G.  suspenderunt  TLV.  Scal.  - —  7. 
tegum.  F  liic.  .'ilibi  tegim.  —  7-8.  dereclo 


\L\.  Lov.t  deiecta  UF.  —  8.  c/isf/ur  T, 
(jujac;  eatjue  ceteri  no.stri  et  longe  plii- 
ruiii  Oud..  qui  :  fftani  eniui  tigna  quam 
frabes  axibus  relig^ata  fuisse  credibile  est.  r 

—  assibus  D,  Pal. ,  Dorv. ;  asseribus  h  et 
alii  rec.  —  9.  Iias  liabes  panlo  UFVDS  et 
rec.  Oud.  —  1  o.  (ffecerunt  UFVDS  et  rec. 
Oud.  —  11.  interea  TliUFV.  —  i3.  luto 
lateribusfjue  L.  —  castrfiverunt  TLV  .  Scal. . 
Iiic  pro  var.  calcacerunt.  —  \'\.  cenlonrs 
L.  —  10.  missa  UFD§  el  alii  rec.  —  Iribul. 
TV.  —  16.  deicerent  Lo\.  —  17,  ////  /// 
D.  —  latfis  L  in  mai-g-.  —  1  8.  eosfjue  TI  . 

—  f/uii  liostes  jwnirguebant  T.  compendio 
/jer  expuncto;  (/uii  liostes  periirgebanl  L. 
urgebiinl  V  :  f/ua  ad  hostes  perurg.  Scal. 


10. 


7(i 


C.   .IILII    C  KSAFUS 


('miin'iilil)iis  lr;iltil)iis  ('ircuiii  liiriiiii  |)ra'|)(Mi(l(!iil('s  r(;lijja\«^- 
niiil :  (|ii()(l  iimiiii  jjcmis  k^jriincntl  aliis  locis  erant  exporli  iiiillo 
jclo  ii('(|ii('  lorinento  Irajici  |)osse.  l  l)i  vero  (^a  jtars  tnrris.  (|iia' 
eral  peiTecta,  tecta  akpie  iminila  esl  al)  oimii  ictu  liostinni. 
:>  pliiteos  ad  alia  opera  alxliixerunt :  tnrris  tectuni  per  se  i|)snni 
pi'essionil)US  e\  contienatione  j)rinia  snspendere  ac  lollere  c(e- 
pcniiil.  I  l)i.  (piaiitiiiii  sloriaiiiiii  (leimssio  patiebatur.  tantmii 
elevarant.  inlra  Inec  lej^^inienta  ahditi  at(pie  ninnifi  |)arietes 
lateribus  exstruebant,   rnrsns(pie  alia  pressione  ad  {edilican- 

10  (Imii  sibi  locuni  expediebant.  l  bi  leiiij)us  alterius  conlabula- 
tionis  vi(l(d)atur,  tip^na  iteni  ul  priino  tecta  extremis  lateribus 
instruebant,  exque  ea  continiiatione  rursus  smnmani  contabn- 
lalionem  storiasque  elevabant.  Jta  tuto  ac  sine  ullo  vulnere  ac 
periculo  se\  tabulata  exstruxerunt.  fenestrasqne  quibus  in  locis 

i:>  \isum  est  ad  tormenta  inittenda  iii  struendo  reliquerunt. 

\.    llbi  ex  ea  turri  quse  circum  essent  opera  tueri  se  posse 

sunt  conlisi.  musculum  pedes  l\  b)ngum  ex  materia  bipedali. 

(piem  a  turri  latericia  ad  liostium  turrim  murumque  perduce- 

rent,  facere  instituerunt.  (lujus  musculi  lioec  erat  forma  :  duap 

-jo  priinum  trabes  in  solo  aeque  long*,  distantes  inter  se  pedesiv. 


1.  innnucnlihm  UF.  ■ —  UiiiPiit  tK.  el 
jilihi.  sp(l  tiiiriiu  iifleni  a^^).  H.  —  -i.  (fuod 
11(1  inniiii  TL.  Scal.  —  .^.  c1  (ilin  ojxtii 
(iddu,T.  \).  —  0.  prensionibus  \]F\) .  \a)\.\ 
Jinvonibus  §.  —  8.  elerdbdnt  codd. ;  elevu- 
niiit  F.  Hofninnnus.  cujiis  est  nova  di- 
stinctio  ioci.  —  c).  prensione  codd..  /^ens. 
L:   (ilidin  preiisimem  D§  et  alii  m'.  — 

I  1 .  prlina  F.  —  cei^ta  e.xtr.  Lov.  —  i  ■?. 
sumind  LF.  —  1  3.  sine  vnlnere  nllo  L  — 

I.").  niittenda  instruendd  TI.,VD  pr. 


X.  — -  ly.  .sunt  confisi  nostri  pragler  D. 
(nii  nin.  minl .  et  V.  qni  stdtiiii  coiij.  • — 
ped.  coinpendio  TUF';  peduni  L\  et  aiii: 
pedem  Lov. ;  pedes  §  ef  dno  rec. .  plures 
pedihus.  —  \L  \i|)perdeius.  xx  Goelerus: 
Lx  tuetur  et  e.xplicat  H.  Sclineideriis  . 
Di.ssert.  inaug.  Vratisl.  1809.  —  pip''- 
ddli  T.  —  18.  fptce  a  TFV.  -(juattuor- 
Oud.  —  -u).  longe  codd.  praeter  T;  wfpia 
lege  I)  niai';;. .  S  et  alii  rec.  —  pedvm 
LVI). 


DK  BELLO   CTVILI  LIR.  IL 


/  y 


collociiiitur,  iiiquL'  ejs  coluniellae  pecluni  in  altitudineni  v  deti- 
guntnr.  Has  inter  se  capreolls  molli  fastigio  conjungunt,  ubi 
tigna,  quaemuscnli  tegendi  causa  ponanl,  coUocentur.  Eo  super 
tigna  bipedalia  injiciunt,  ea(|ue  laminis  clavisque  reUgant.  Ad 
extremum  musculi  tectum  trabesque  extremas  quadratas  regu-  .') 
las  IV  patentes  digitos  detigunt,  qmv.  lateres,  qui  super  mu- 
sculo  struanlur,  contineant.  Itatastigateatque  ordinatim  structo 
""tecto*.  ut  tral)es  erant  in  capreolis  coilocatee,  lateribus  et  luto 
inusculus,  ut  ab  igni,  qni  ex  mnro  jaceretur,  tutus  esset,  con- 
tegitui'.  Super  lateres  coria  inducuntur,  ne  canalibus  aqna  im-  lo 
missa  lateres  diluere  posset.  Coria  autem.  ne  rursus  igni  ac  la- 
pidibus  corrumpantur,  centonibns  conteguntur.  Hocopns  omne 
tectum  vineis  ad  ipsam  turrim  perficiunt,  snbitoqne  inopinan- 
libus  liostibus  macliinatione  navali,  plialangis  subjeclis.  ad 
turrim  bostium  admovent,  nt  a^dificio  jungatur.  15 

\1.  (Juo  malo  perterriti  subito  oppidani  saxa  qnam  maxima 
possuntvectibus  promovent,  pra^cipitataqne  muro  in  musculum 
devolvunt.  lctnm  firmitas  materiae  sustinet,  et  qnicquid  incidit 
lastigio  inusculi  elabitur.  Id  ubi  vnlent,  mutant  consilium  :  cu- 
pas  ta^da  ac  pice  refertas  incendunt,  easque  de  muro  in  muscu-  i>o 


I .  (■iduinpnellc  L;  columnel/fe  V  et  pauci 
lec.  —  1.  campolis  L.  —  3.  Eos  L.  — 
h.  inittunt,  ea  Inm.  L:  immitlunl  I*al.. 
Dorv.  —  5.  tecliqup  TLV,  tecti  Scal.  — 
Irahes  TLD,  Scal.  —  6-7.  musculos  corld. . 
correctum  a  P.  Manutio.  .Judice  Ni])perdeio 
deleta  glossa  scriljeuduni  superstruanluv. 
—  7.  construnntur  L.  —  Itaque  D.  — fa- 
stigato  codd. .  faslijjiato  LD  pr.  Sed  ad- 
verhiuni  Ca-saris  esse  a  criticis  ohserva- 
\ur.  —  8.   tecto   addidil    Oudendorpius. 


ut  0111.  I)   i)r. .    V 


oss. 


r)usi 


qua' 


erant  D§  et  rrfpiattuor''  Oud.  —  campoUs 
L.  —  in  latcribus  htto  codd.  prieter  D. 
qui  sirte  in,  nec  enotatur  ex  V  [iraspositio. 
nuile  repetita  post  in  capreolis.  Deinde  et 
luto  D  corr. ,  §  et  qualtuor  alii  rec. ;  nullus 
lutoque.  —  9.  musculis  VT,  hic  0  super  / 
posito.  —  11.  possit  L.  —  i3.  pcrducunt 
Scal.  pro  var.  lect.  —  sibique  (pro  stib.) 
V.  —  1^4.  sithjectis  phal.  L.  —  10  con- 
jungatur  I^. 

XI.  —  17.  permovent  L.  —  itj    dela- 
hitur  D.  Voss.  et  duo  alii  rec. 


78 


C.   .HLII    C/lvSAIUS 


liiiii  (l('\()l\iiiil.  Iinoliila'  l;il)iintiii'.  (I('l;i|)s;i'  ah  hilcrihiis  lon- 
j>-iiriis  rurcis^nic  mI)  opciH^  rcnioveulur.  Iiilcniii  siil»  iinisciilo 
mililes  voclihiis  iiirnii;i  s;i\;i  liirns  liosliiiin .  (|iiil)iis  liiii(l;iiiicnla 
continchanlur,  conveliunt.  Muscuius  c\  luiri  i;ilcricia  a  nostris 
f)  lclis  tormentis(|M(^  (^lefenditur;  hostes  e\  mrin)  ac  liirrihiis  sub- 
movenliir  :  noii  (hiliir  iihcr;i  iiiiiri  (lclcndcndi  hiculUis.  (loni- 
pluril)us  jam  lapidii)us  c\  ilia,  (jUcC  siil)cr;il.  lurri  suhductis, 
repentina  ruina  pars  ejus  turris  concidiL  pars  reliqua  conse- 
(jinms  procuml)('i)al  :  ciini  hostes  iirhis  direplionc  pcrternli 
10  inermes  cum  iniulis  se  porl;i  loras  uiiiv(M'si  proripiiinl,  ;id  le- 
gatos  atr[ue  exercitum  supplices  maniis  tendiint. 

\ll.  (Jua  iiova  re  ohlata,  omnis  a(lininislr;ilio  l)elli  consislil, 
inilitesque  aversi  a  proplio  ad  studiiim  aiidicndi  et  co^pioscendi 
rerunlur.  Uhi  hostes  ad  legatos  exercilumque  perveneriinl.  uni- 

15  versi  se  ad  pedes  proji(Munl;  oraiil  ut  adventus  Cffisaris  e\- 
spectetur  :  r«-captam  snam  urbem  videre:  opera  perlecta,  tur- 
rim  su])rutam  :  itaqne  ;il)  defensione  desistere.  Nullam  exoriri 
moram  posse,  quo  minus,  cnm  venisset,  si  imperata  non  face- 
rent  ad  nntnm.  e  vestigio  diriperenliii'.  "  Docent.  si  omnino  tiir- 

20  ris  concidisset,  non  posse  milites  contineri,  quin  s|)e  pivTeda» 
in  urbem  irrumperent  urhemque  delerenl.  Hsec  at(|ue  ejusdcm 


1 .  (I  T\j.  ceteri  nostri  nh.  —  ().'  liherti 
oni.  li.  —  dcfomlundi  UF.  rrNon  lihera.' 
observante  Hellero,  quippe  nulla  jani  in 
muro  stanrli  lacultate.  —  6-7.  Cuiii  pliir. 
nostri  praeter  I^,  qui  ttim  ]wojfnii  — 


i\r 


illn  nosl!'i  [traeter  ununi  § ,  qui  en  ,  ut  \  ulgo. 

—  quw  suhostnt  H.  —  subductis  om.  FH  et 
liaud  (luliie  U  quoque. —  8.  cnnciditnr  F. 

—  9.  tum  h.  I)§  et  alii  rec.  — hostes  tnrris 
repenlinn  ruinn  comnioli .    iiinpmntn   iiinlo 


tuihnti .  deorum  irn  prrciilsi .  iirhis  dir. 
margo  1).  §  el  alii  rec.  —  10.  infuhisse 
porln  TV . 

XH.  —  iC).  cnptnnt  TLV.  —  17.  suh- 
ruptnni  \A).  —  nd  dejensioncin  \i.  —  18- 
1  ()./«ccre^  TV. —  -2  0.  posset  UFV.  pos- 
senl  t'et.  —  (piin  [(pii  in  V)  se  plurimi 
Oud.  el  nosfii  onmes  [)ra3ter  U  a  sec. 
m.  et  H.  (jui  spe.  F  autem  sic  :  ipiin  se 
jnucdir  111   urheiii  spe  irrunip. 


\)K   BELLO   CIVILI  LIH.  II. 


79 


generis  coiiipliiia  iil  ali  lioniiiiilMis  (loctis  mapjna  cimi  iniseri- 
cordia  flelii(|iie  pronnntiantnr. 

\iJI.  (Jiiil)us  rebns  commoti  legati  milites  ex  opere  dedii- 
cunt.  Oj)piignatione  desistnnt;  operibus  custodias  relinqnnnt. 
Induciarum  quodam  ^'^^enere  misericordia  facto,  adventus  (lap-  o 
saris  exspectatur.  Nulliim  ex  muro,  nulluni  a  nostris  mittitur 
lelum  :  iit  re  confecta,  oniiies  cnram  et  di!i^>entiani  remittunt. 
(itTsar  enlm  per  litteras  Trebonio  magnopere  mandaverat,  ne 
per  viiii  o[)piduin  expugnari  pateretur,  iie  gravius  permoti  iiii- 
lites  et  defectionis  odio  et  contemptione  sui  et  diutino  labore  lo 
omnes  puberes  interficerent:  (juod  se  lacturos  minabantur. 
aegreque  tuiic  sniit  retenti,  quin  oppidum  irrumperent;  {^ravi- 
terque  eam  rem  tulernnt,  qiiod  stetisse  per  Trebonium.  quo 
niiniis  oppido  potirentiir,  videbatur. 

\IV.  At  liostes  sine  fide  tempus  atqne  occasionem  fraudis  I5 
ac  doli  qiia^rnnt,  interjectisqne  afiquot  diebus,  nostris  lanjj-uen- 
tibus  atqne  animo  remissis,  snbito  meridiaiio  tempore,  cuin 
aliiis  discessisset,  aiins  ex  diiitino  iabore  in  ipsis  operibus 
([uieti  se  dedisset,  arnia  vero  omiiia  re[)osita  contectaque  es- 
sent,  portis  se  foras  erumpunt,  secundo  magiioque  vento  ignem  2(i 
o|)eribus  inferunt.  Hunc  sic  distulit  ventus,  uti  uno  tempore 
agger,  plutei,  testndo,  tiirris,  tormenta  Oamniam  conciperent, 
et  prius  ba3c  oninia  (ionsnmerentur,  quani,  quemadmodum  ac- 


1 .  (pKim  pliiru  l)§. 

\lll.  —  3.  nb  op.  L.  —  o-h.  diiluciiiil 
l*etav.  el  nostri  piieler  1) §.  —  ^.  operis TL . 
I^etav.  —  T).  miser icordi(P  ])  corr.  et  pauci 
lec.  —  I  ().  contenlione  codd.  —  1 1 .  qxue  se 
V.  —  I  ?).  (jiKCstet.  \  .  —  \k.  ridehantiirTX . 


XI\  .  —  1  f).  se  0111.  TV.  In  1)  post  (juieti 
ei'as«  litterge  qualtuor.  —  •?o.  rumpuiil 
(runp.  F)  omnes  nostri.  Petav.  et  alii: 
erump.  pauci  noii  nominati  ap.  Oud.  — 
rentoque  miigno  V.  —  ■i-?..Jlamma  {]¥;Jla- 
mine  D  corr. ,  S. 


80 


C.   .11  [Jl   C/ESAHIS 


('idissci,  ;iniina(lv(M'li  possot.  Nosli'i  i('|)('nliiia  rorluna  pciinoli 
arma  (lua'  possunl  ariipiiml:  alii  cx  caslris  sese  mcilanl.  Iil 
in  liosl(^s  inipelus  |  eoruin  :  sed  dc  iniiro  saj'jillis  lormenlis(|n(' 
ru.<>ienles  persequi  proliibenlni'.  llli  snl)  murum  se  reci|uiiiil, 
5  il)i(|ue  musculum  lurrim(|ue  lalericiain  liherc  mcendunl.  Ila 
miillorum  mensium  ialior  lioslinm  pcilidia  cl  m  lcmpcslalis 
pniicto  temporis  iuleriil.  Tentaverunl  lioc  idem  Massilienses 
postero  die.  Eandem  uacti  tem[)eslalcm  inajore  cum  fiducia  ad 
alteram  tiirrim  agjTereuKjue  eruptione  pn[>naveruiil .  iniillnm- 
10  (pic  ignem  intulerimt.  Sed  ul  superioris  tcuiporis  coutenlioncm 
nostri  omnem  remiserant,  ita  proximi  diei  casu  admoniti  omnia 
ad  defensionem  paraverant.  Itacpie  miillis  interfectis.  ndi^juos 
inlecta  re  in  oppidum  repulerunt.  ' 


XV.  Treljonius  ea  qua^  sunt  amissa  inullo  niajore  miiitum 
15  stiidio  administrare  et  reficere  instituit.  Nam  ui)i  tanlos  siios 
lai)ores  et  apparatus  male  cecidisse  viderunt,  induciisque  per 
sceius  violatis  suam  virtutem  irrisui  fore  perdoluerunt,  quod, 
imde  agger  omnino  comportari  posset.  niiiil  erat  reli(|iium. 
omniijus  arijoriijus  ionge  lateque  in  (iniljus  Massiiiensium  e\- 
20  cisis  et  convectis,  aggerem  novi  generis  atque  inaudilum  e\  ia- 
lericiis  duoljus  miiris  seniim  pedum  crassitudine  at(|ue  eoriiin 
miirorum  contignatione  facere  instituerunt  a^qiia  W^n'  altitii- 


I.  adrerli  L ;  aniiniuii  luh.  Petav. — 
•)..  capiunt  (pro  arr.)  \j.  —  ?>.  eorum  de- 
levil  Stepliamis.  —  sed  ninro  codd.;  de 
addidit  Em.  Hollmannus  —  6.  inensum 
UF  (non  enotatum  ex  H).  ut  Ijis  oplimi 
B.  Ci. ;  inensuuin  I).  —  ().  lurrem  LFI) , 
supra  1.  5  lidem  Inrriiwjiie ,  H  tuirium- 
(jue.  —  10.  eontemptionein  UFD.  - —  ii. 
remanserant  F.  —  ]3.  rejipul.  TUP\ 


XV.  —  16-17.  /""''  ■'>'''^'^"''''  '-•  —  ■•^*'- 
nori  rete  (qua-  delela )  generis  T.  —  -^  1  . 
peduiii  ri  [  litlera  imperfecta ,  deinde  dua- 
rum  lilterarum  s|)atium  vacuum  )  assitu- 
dine  F,  (iross.  I)  el  rec. ,  cross.  §.  — 
'11.  contignationeni  codd..  correxit  Nip- 
perdeius.  —  eijue  vel  (pque  T\  .  —  ':?•>, 
el  1  |).  Mi.  lalitudiiie  codd..  inagnitudine 
Ueid.  '3  ;  altitudine  \  ascosanus. 


DE   BELLO   CIVFLI   LIB.   11. 


8i 


(iiiie  atque  ille  congesticius  e\  niateria  fuerat  agger.  Ihi  aut 
spaliiini  intor  niufos  aut  imljeciUitas  materia^  postulare  \ide- 
retur,  pilae  interponuntur,  traversaria  tigna  injiciuntui',  qiia' 
firinamento  esse  possint,  et  quicquid  est  contignatum  cratibus 
consternitur,  crates  luto  integuntur.  Siibtecto  miles,  dextra  ac  5 
sinistra  muro  tectus,  adversus  plutei  objectu  operi  quaecumque 
siintusui  sine  periculo  supportat.  Celeriter  res  adininistratiir  : 
diuturni  laboris  detriinentum  soUertia  et  virlnte  mibliini 
brevi  reconcibatur.  Porta^  (|uibus  locis  videtur  eruptionis 
caiisa  in  miiro  relinquuntur.  lo 


XVI.  (Juod  ubi  bostes  viderunt,  ea  quae  (bu  longoque  spatio 
refici  non  posse  sperassent,  paucorum  dierum  opera  (4  la- 
bore  ita  relecta,  ut  nullus  perfiduT  ne(jue  eruptioni  locus 
esset,  nec  quicquam  omnino  relinqueretur,  (pia  aut  telis  mi- 
litibus  aut  igni  operibus  noceri  posset,  eodem(|ue  exemplo  I5 
sentiunt  totam  urbem,  qua  sit  aditus  ab  terra,  muro  turri- 
busque  circummuniri  posse,  sic  iit  ipsis  consistendi  iii  suis 
munilionibus  locus  non  esset,  cum  pa^ne  ina^dificata  in  inuris 
ab  exercitu  nostro  nKPiiia  viderentur  ac  telum  manu  conji- 
ceretur,    suorumque  tormentorum   usuin.  quibus  ipsi  magna  jo 


?>.  traiisvers.  \)h.  Oiul.  sine  var.  —  tt. 
/jfmenl  L;  possunt  V.  —  ut  (juicq.  TLV  : 
til  ;ili(juot  rec.  Oiul.  —  r>.  cratesque  5  et 
;ilii  lec.  —  lutof/ue  LIF.  D  correctus.  — 
lexlo  UF  el  a  sec.  H .  D  a  pr. .  Petav..  Voss. 

—  dextera  TL.  —  6.  textiis  IJF.  —  ohjecto 
codd.  Dostri  et  frquinquen  Oud. ;  objectu  Al- 
dus — 8.  detrimento  UF. —  ij.reconliatur], . 
c«  superne  inserlo;  reconcinnatur  Aidus. 

XVI.  —  1  3.  ita  om.  L.  —  nullius  codd. 
[^raetei-  h  et  non  nominatos  quosdam  Oud. 

—  erujjtionis  \)h  et  alii  rec.  —  \k-\  h.  aul 

M. 


eis  inil.  TLUFV  ;  aiil  iili  eis  Scal..  IVta\. ; 
iiiit  ris  niil.  aiit  ignis  I)S  et  alii  rec. .  quo- 
riim  D,  Voss.  et  alii  duo  nocere.  Sed  ant 
eis  ortuiii  esse  ex  aut  telis  ostendit  Forcli- 
hamnierus.  Vulg^o   aut  ri  niil..  ut  Palal. 

—  17.  circumiri  codd.:  circmnmuuiri  Ai- 
cardus.  —  istis  cons.  l  a  pr  111.  —  18. 
a^dif.  Do  et  alii  rec.  —  19.  media  (pro 
mam.)  h.  —  tela  D  corr. .  h  et  alii  rec.  — 
\fy-io.  coicrentur  V  pr.  (post  teliim). 
D  et  rec.  —  -y.Q.  suorum  L.  —  usu  IJF. 

—  mag-na  vi  (a  corr.  D). 


82 


C.   .11  Lll    C  KSAIIIS 


sj)('i';i\  issciil .  s|);ili(>  |)i'()|)iii(|iiitalis  iiilcrirc.  paiKjiic  coikIiIioiic 
e\  iiiiiro  ac  liiri'il)us  hcHaiidi  dala.  sc  viiliib;  iiosti'JS  ada*- 
(|iiai'c  iioii  |)()ssc  iiilclliPiiiil .  ad  casdeiii  dcHlilioiiis  (•oiidjlioiics 
rcciii'1'iiiil. 

5  Wll.  \l.  Varro  iii  ll|lcrioi'c  llispania  inilio.  cojjiiitis  iis  i-c- 
l)iis  (|iia'  siiiil  m  llalia  j>('sla'.  dillidciis  Pompciaiiis  i'(d)us.  ami- 
Cissime  de  (itKsaic  lo^juchatur  :  "  j)i'ceoccu|)aliiiii  sese  legatioiie 
al)  i]\\.  P()m|)(^io.  leneri  ohslrictum  (ide;  ueccssiliidiucm  (|iii- 
dcm  sil)i   iiiliilo   miiiorcm   ciim   (ia^sarc  lulercederc;  iie(jue  se 

10  iJ);rioi'are.  (jiiod  csset  ollicium  le«>ali.  (|ui  rKliiciariam  o|)ci'am 
obtiiH^rel.  (jua^  vires  sii.e.  (jua*  \oluiilas  erjja  (l;esarem  to- 
liiis  j)i'()vincia'.  "  Ihec  omnihus  terchal  scrmoniljiis.  nc(jiic  se 
111  ullaiii  |)arlem  movehat.  Fostea  vero,  ciim  (j^esar^uii  ad  Mas- 
siliam  dcliiicri  copuovit,  cojjias  Petivii  ciim  exercitu  AtVanii 

15  esse  c()ii|unctas,  niaj»na  aiixilia  convenissc,  majjiia  csse  iii  sjie 

•v  .  .  .  .  .  . 

al(|iic  e\sj)ectai'i ,  etconsentire  omnem  citeriorem  j)rovinciam. 
(juaTjue  |)ostea  accideranl.  dc  aii.n^ustiis  ad  llerdam  rei  friinien- 
larue.  accej)il.  at(|ue  luec  ad  eiim  latius  at(jue  intlaliusArranius 
jjerscnbehat.  se  ([iio(|U('  ad  inotus  tortunfp  movere  c(e|)il. 


20  Wlll.  Delectum  liahiiit  lola  jjrovincia.  Icpjionihus  c()in|j|e- 
lis  dnahus  coliortes  circitei'  \xx  aiarias  addidit.  Fruiiieiiti 
majJiium   numerum   cocgit,   ([uod    Massiliensihus.    iteni   (juod 


1.  .suijeraviiisent  DS  el  alii  rec.  —  ."{. 
iiifellwiiiil  iiic  oiiines  iiostri.  noii  iiitellr- 


guiil. 


W  II.  —  r>.  (  lleriori  l,\  .  ol  end.  iii.  / 
sii|)eV  e  |)osiliiMi  in  T.  —  liii.s  TL.  Iii.s 
liF\  I). —  (').  Ihinpe.uiiuisT .  qutis]  Pninpei 
riini.s.  —  -.  legationeni  T  pr..  F.  —  H.  Ir- 
iiere  \  .  —  ohstricto  F.  —  ().  iiildlo  iniiiiis 


\j;  ininoriiin  \.  —  i  o.  lejiato  l  .  e;i(l.  iii. 
correctniii.  —  ii.  nhlineret.  ne^jue  (scil. 
ignorare  se)  (pne  . . .  (•(iiij(Y'liiriiiii  iiiiiiimc 
(^sse  necessariani  moiuiil  Hclleriis.  —  i ;}. 
niillain  II.  Lov. .  si  riH^tc  lecli.  —  i  (')  e.r- 
pectare  F.  —  i8.  ail  eiiin  liwe  \.  —  i  (j. 
priescrih.  TLF\  . 

Wlll,  —  -n.   11.  nm.  IJ. 


DE   RELLO   CIVILI   LIB.  II. 


83 


Ariaiiio  PetreiO(|ue  oiitleret.  Naves  longas  \  (laditanis  iit  la- 
cereni  imperavit.  coniplnres  praeterea  Hispali  faciendas  cura- 
vit.  Pecuniam  omnem  omniacjue  ornamenta  ex  lano  Herculis 
m  oppidiim  (iades  contulit;  eo  sex  cohortes  praesidii  causa  ex 
provincia  misil,  (iaiuuKjue  (iallonium,  e(piitem  Romanuin,  fa-  5 
miliarem  Domitii,  (pii  eo  procuranda?  hereditatis  causa  vene- 
ral  inissus  a  Domitio,  oppido  (iadibus  prapfecit:  arma  omnia 
privata  ac  pul)lica  in  domum  (iailonii  contulit.  Ipse  hahuit 
[jraves  in  (]cTsarem  conciones.  S;^pe  ex  trihunali  praedicavit 
adversa  (KTesarem  prtplia  fecisse,  magnum  numerum  ah  eo  10 
militiim  ad  Atranium  perlu(jisse  :  ^  liaec  se  certis  iiuntiis,  cer- 
tis  auctorihiis  comperisse.  ^^  (Juihus  rehus  perterritos  cives  Ro- 
manos  ejus  provinciae  sihi  ad  rempuhlicam  administrandam 
HS  cLxxv  et  arg-enti  pondo  \\  millia,  tritici  inodios  cxx  millia 
|)olliceri  coegit.  (hias  Caesari  esse  amicas  civitates  arhitrahatiir,  15 
his  jjraviora  onera  injun^^ehat,  proesidiacpie  eo  dediicehal  et 
jiidicia  III  privatos  reddebat:  qui  verha  at(|ue  orationem  ad- 
versus  rempuhlicam  hahiiissent,  eorum  hona  in  |)ublicuin  ad- 
dicehat.  Provinciam  omnem  in  siia  et  Pompeii  verba  jusju- 
randum  adipjebat.  Cognitis  us  rebus ,  (|UtT  sunt  gestse  m  l>() 
Citeriore   Hispania.  bellum    parahat.    ilatio  autem   haec   erat 


1 .  Poinpeioque  noslvi  oinnes  ei  ffseptemw 
Oiid.  —  2.  in  lli.spdli  codd.;  praepositio- 
iiciii  delevit  P.  Mamitius.  —  li.  Gades  no- 
slri  iiic  Gtidis  aliquoties  in  seqq  —  eo 
v.r  F.  —  5.  Gaium  Call.  L.  etiani  infra 
(,all.  — -  9.  contentioups  \ .  —  11.  profu- 
gisse  VD.  —  liar  secretis  LF,  D  a  pr. ; 
certis  oni.  V.  —  i  -i-iS.  perterritos  {-tus 
F)  ciin  UF;  perterritus  cicis  1,;  perterritis 
cicis  T,  cirihus  Petav.  Omnes  Roth.  —  16. 
CH [cro  Pet.)  cLxxx  noslii  (prffiter  D.  qui 


ii.i  I  r),  Scal.,  Petav.  tLov.,  t)orv.  et  alii. 
In  quoruni  nuiltis  niale  coliortes  lxxx  vel 
coliortes  clxxx  (§)  scrihiliir. "  Oud.  — 
pondo  D  ;  ceteri  nostri  .p.  —  niilia  his 
om.  U,  IjOv.  —  i5.  CVm^m  TLV.  Scal., 
Petav.  —  17.  qui  vero  cerho  D  corr. .  S 
et  alii  rec.  —  oraliones  L.  - —  18-iq. 
adicichal  L.  —  -20.  hns  L.  celeri  liis , 
Bong.  3  iis.  —  -2  1.  enim  liac  LV.  Scal. ; 
hfec  eniin  T.  quod  etiam  [)r.  m.  L  vo- 
lelial. 

1 1  . 


M  C.   .11  l.ll   CESARIS 

1)olli.  iil  so  ('iiiii  II  lc^poiiihus  (jades  ('oiilcrrcl .  ii;i\('s  Iriiiiicii- 
liiinque  ojiinc  ll)i  (*oiitin(3rel  :  provinciani  enini  oiniKMn  (ia-sa- 
ris  ichiis  lavere  cojij^novcral.  In  iiisiila  Irimiciilo  navil)iis(|iie 
coni|)aralis  hclliiiii  diici  iioii  (liHicilc  c\isliiiial)al.  (la-sar,  clsi 
5  innllis  necessai'iis(jiic  rchus  iii  llaliaiii  rcNocahaliir.  laiiicii 
coiisliluerat  niillani  parlciii  hclli  in  llis|)aniis  rclin(|uci'c.  (|uo(l 
inaj'na  esse  l^oinpcii  hciiclicia  el  inafpias  clicntclas  iii  cilcriore 
provincia  sciebal. 

VJX.    Itaque  (lual)us  iej>ioiiil)iis  inissis  in  l  llcriorcin  His|)a- 

10  niain  cum  Q.  (lassio,   Irihuno  plebis.    ipse  cuiii   dc  e(|uilil)iis 

magiiis  itiiieril)us  prop^reditur  edictuiiKjuc  |)iveinittit.  ad  (jinim 

diem   inagistratus    j)riiicij)es(jue    omniuin   ciVitalum   sihi   esse 

jjraesto  Corduhfi?  vellet.  (juo  edicto  tota  j)rovincia  pervuifj^^ato. 

nulla  luitcivitas,  (juiii  ad  id  tenijms  jiarlem  seiiatus  Ciorduham 

1.^  milteret,  non  civis  Romanus  j^aulo  nolior.  (jiiin  ad  diem  con- 

veniret.  Simul  ipse  (iordubae  conventus  per  se  porlas  Varroni 

clausit.  custodias  vifjilias(jue  iii   turribiis  muroque  disj)osuit. 

coliorles  duas,  qu.e  ColoniCfe  apj)ellabaiitur.  cuni  eo  casii  \e- 

nissent,  tuendi  oj^pidi  causa  apud  se  retinuit.  lisdem  diebus 

•20  Carmonenses.  quie  est  longe  firmissima  totius  provinciae  civi- 

las.   deductis   tribiis    iii   arcem    oj)j)i(li    cohortibus  a  Varrone 

prcesidio,  per  se  cohortes  ejecit  portasfjiic  |)r;eclusit. 


1.  scrniii  II  lcgi(iiics  \)h  et  alii  rec.  — 
(kiiHs  co(I(I.  —  ,5.  Italii  TUFVI)  el  pai-s 
fecentiuiii.  —  6.  Hispnnis  F.  Ifisjjnnin 
IVtav. 

XIX. —  Jo.  cnmjue  (].  V. —  chiii  anle 
nc  oni.  TLV.  —  11.  pnegreditur  LUFD. 
\  oss.  —  cdictuiii  jir.  L. —  1-2.  ciritdtuuiii 
y.  —  1  3.  proinulgato  L.  duo  rec.  —  i  'i. 
fjuie  iion   ad  D.  Voss.   —   Cordulxc    inill. 


noslri  onmes  et  ineliores  Oucl.  —  i."). 
dieni  staluluin  D  corr. .  §  ct  niulli  rcc.  — 
iC).  conc.  Cord.  L.  —  i~.  iii  niuro  lurri- 
busque  L.  —  i8.  cuin  liortis  duas  [,  [if. 
—  (ippelliinlur  L  a  pr.  —  i().  Hisdein 
TLV,  Isd.  UF.  —  -io.  lotius  oppidi  pro- 
vincia'  TL.  —  -li .  diductis  L.  —  oppidi 
oni.  TLV.  ut  pote  modo  non  suo  loco  iii- 
sertnni.  —  ■i-i.  injecit  nostri  et  nieliores 


DE  BELLO   crVILl   LIB.  11. 


85 


XX.  Hoc  vero  iiiapis  properare  Varro.  ut  ciim  legioiiihiis 
(|iiain  priinum  (lades  conlenderet,  ne  itinere  aut  trajectu  in- 
tercluderetur  :  tanta  ac  tam  secunda  in  Caesarem  voluntas  pro- 
vinciae  reperiehatur.  Projj^resso  ei  paulo  iongius  iitterae  Gadl- 
bus  redduntur  :  -simul  atque  sit  cognitum  de  edicto  Caesaris,  5 
consensisse  Gaditanos  principes  cum  tribunis  coliortium,  quai 
essent  ibi  in  prsesidio,  ut  Gaiionium  e\  oj)pido  expeilerenl, 
urbem  insuiamque  Caesari  servarent.  Hoc  inito  consilio  denun- 
tiavisse  Gallonio.  ut  sua  sponte.  dum  sine  periculo  liceret, 
excederet  Gadibus;  si  id  non  fecisset,  sibi  consiiium  capturos.  lo 
Hoc  timore  adductum  Gallonium  Gadibus  excessisse.  -•  His  co- 
gnitis  i'ebus.  altera  ex  duabus  legionibus.  quae  Vernacula  aj)- 
peilabatur,  ex  castris  Varronis  adstante  et  inspectante  ipso 
signa  sustulit  seseque  Hispalim  recepit,  atque  in  foro  et  porti- 
cibus  sine  maieficio  consedit.  (Juod  factum  adeo  ejus  conven-  I5 
tus  cives  liomani  comj^robaverunl.  ut  domum  ad  se  quisque 
hospitio  cupidissime  reciperet.  Quibus  rebus  perterritusAarro. 
ciim  itinere  converso  sese  Italicam  venturum  praemisisset.  cer- 
tior  ab  suis  factus  est  praeclusas  esse  portas.  Tum  vero  omni 
interclusiis  itinere  ad  Csesarem  mittit.  "paratum  se  esse  iegio-  20 
uein.  cui  jusserit,  tradere. -o  Ille  ad  eum  Sextum  Csesarem  mit- 


Oud. :  ejccit  I)  corr. .  cl  §;  traiicit.  ul  vi- 
cletur.  Petav.  a  |)r. 

W.  —  ■?.  ur  in  it.  U  (non  FH  ).  — 
/i.  repperiatur  T.  —  eo  paulo  D  corr. .  S, 
Leid.  -i:  enim  p.  1),  Voss.  —  k-h.  ei  a 
(iad.  L .  in  quo  etiam  ei  prius ;  a  Gad.  VI) 
correcli.  h  et  alii  rec.  —  .t.  fit  cog». 
TLVD  |)r.  —  7.  ip.si  in  §;  in  oni.  L.  — 
8-9.  denuncia.sse  I..  —  <).  sua  -sponte  omnes 
prffiter  T.  qui  sp.  sua.  —  10.  e.rcedere 
et  G.  UF:  Gad.  exc.  L.  —  ilncons.  TLUF. 
—  1  •>-!  o.  appellatur  L  e(  a  pi'.  U.  —  i3. 


ipse  T\  .  —  1  '1.  setpte  L.  —  Hispali  noslri 
onines.  Hispalim  Petav.  —  16-1  5.  porti- 
cuhus  D.  Voss,  —  i5.facinus  H.  —  16. 
cum  probar.  UF.  —  a  se  q.Xj.  —  1  S.  Ila- 
liani  codd. .  ItaltamT.  in  Italiam D.  Buslid. ; 
Italicain  Faernus.  —  venturum  esse  L.  — 
proinisisset  codd. .  correctum  a  doclo  ano- 
nymo  ap.  Oudendorp. ,  a  Lipsio  ap.  FaLr. 
—  9  0.  sese  esse  T  (qui  se  a  pr. .  altero  se 
ead.  m.  addito )  \.  Petav.  —  -j  1 .  rujns 
erit  trad.  TL ;  cui  erit  V.  a  sec.  m.  cui 
pricerat. 


80 


c.  .11  Lii  (:^:sAnis 


tit  atque  liiiic  Iradi  jiilx'!.  Tradita  lc'{|i(jri('.  Narro  (loi-diikiiii 
ad  Ca^sarom  veiiil;  r(datis  ad  ('iiiii  |nil»licis  cimi  lidc  lalioni- 
Imis,  (luod  pcnes  ourn  est  peciinia'  Iradil  d  .  (|ui(l  iihKjiic  lia- 
heat  {Vunicnli  ac  iia\iiiiii.  oslendil. 


5  \X1.  ('ia3sar  coiicione  liahita  Gordubffi  oninibiis  pcner^atini 
^Ji-atias  aj^it  :  civibus  honianis.  (|uo(l  oppidiini  in  sua  poleslate 
studuisseiit  habere;  llispanis,  (|uod  |>ra'si(lia  expulissenl :  Tia- 
ditariis,  (juod  conatus  adversarioruni  inlrejjissent  sese(|ii('  m 
libertatem  vindicassent;  tribiinis  militum  centurionibusque  qui 

10  eo  prtEsidii  causa  veneranl.  (|iiod  eorum  consilia  siia  virtnte 
confirmassent.  Pecunias,  quaserantin  publicum  \arroni  cives 
Romani  polliciti,  remittit;  bona  restituit  iis  quos  liberius  lo- 
cutos  hanc  poenam  tulisse  cognoverat.  Tributis  quibusdam  pii- 
l)licis  privatisque  pra^^miis  reliquos  in  posteriim  bona  spe  com- 

15  plet,  l)iduumque  Cordubae  commoratus  Gades  prohciscitur; 
pecunias  inonimentaque,  quae  ex  fano  Herculis  collata  erant 
in  privatain  domum,  referri  in  tern[)lum  jubet.  Provinciw 
().  Gassium  prseficit;  huic  iv  legiones  attribuit.  Ipse  iis  navi- 
bus,  quas  M.  Yarro  quascpie  (laditani  jussu  Varronis  fecerant, 

20  Tarraconem  paucis  diebiis  pervenit.  Ibi  totius  fere  citerroris 


I .  Iradere  t..  —  -2.  reUclif!  U  ,  sed  a  <';i(l. 
111.  i'eposiUini.  —  3.  trndidil  V.  —  h.  cl 
nnv.  Tt.V. 

XXI.  —  (i.  ijrnli.s  F.  —  ngi  .C.  cirihus 
TI^V.  in  liis  duobus  a  sec.  in.  correctuni. 
—  7.  Hispaniis  L\  ;  Hispalis  Scal..  I) 
corr. ,  §  et  niulti  rec.  Deinde  V  (jvia .  ileiii 
pro  insequentibus  fjuod,  et  alihi  frequen- 
tissime.  —  8.  iii  oin.  T.  —  9.  vindica- 
msseiil  F.  - —  11.  confirmarissent  t.FH.  — 
quce  erant  D  §  et  alii  rec.  —  11-1-2.  etiaiii 
(pro  cires)  Roiii.  D;  a  cicibns  R.  §  et  alii 


rec. ;  civium  Voss.  —  12.  pollicitw  D,  cor- 
rectum  pollicitus  ( S  j .  et  tioc  vei  illud  mulli 
rec.  —  reinitti  T\  et  L  a  pr.  —  his  codd. . 
/s  UF.  —  i3.  hnc  poenatn  D,  correctus  nc 
cum  §  et  aliis  rec.  —  cognorit  L.  —  1  3- 
1  '1.  jiopvlis  (pro  publ.)  UF,  poplicis  codex 
Acliillis  Statii.  —  1  ( k  inonini.  cod(L  — 
17-18.  ProriiiriiVijuc  Cnss.  TLtFV.  Pe- 
tav..  Lov. ;  Proriiiciavpie  Q.  Cass.  Pal., 
Bong.  3.  — -  18.  his  codd..  hiis  L.  — 
•?o.  Tarrncoiiain  TLV,  Scal.  —  0.0.  fere 
om.  I^. 


DE   HELLO   CIVILI   LIB.  IL 


87 


pruviiicia^  legatioiies  Ca^saris  ailveiilum  exspectabaiit.  Eadeui 
ratione  privatim  ac  puljlice  quibusdam  cixitatibus  liaLitis  lio- 
iiorihiis.  Tarracone  discedit  pedibus(|ue  Narbonem  atque  mde 
Massiiiam  pervenit.  Ibi  legem  de  dictatore  latam  seseque 
dictatorem  dictum  a  M.  Lepido  prwtore  cojT^noscit.  5 


XXIl.  Massdienses  omnibus  delessi  malis,  rei  irumentarue 
ad  summam  inopiam  adducti .  I)is  proeiio  navaii  superati , 
crebris  eruptionibus  lusi,  gravi  etiani  pestilentia  conllictati  ex 
(hiitina  concbiSHjne  et  mutatione  victus  ( panico  enmi  vetere 
atque  liordeo  corrupto  omnes  alebantur.  qiiod  ad  bujusmodi  lo 
casus  antiquitus  paratiim  m  pubbcum  contuierant),  dejecta 
turn,  labefacta  ma^na  parte  muri,  auxiiiis  provmciarum  et 
exercitnum  desperatis,  quos  m  Cfesaris  poteslatem  venisse  co- 
gnoverant,  sese  dedere  sine  IVaude  constituunt.  Sed  |)aucisanle 
diebus  L.  IJomitius,  cojj^nita  Massiliensium  voluntate,  navibus  I5 
III  comparatis,  ex  quibus  duas  rainilianbus  suis  attrij)uerat. 
iiiuini  ipse  conscenderat,  nactus  turliulam  tempestatem  pro- 
fectiis  est.  Hunc  conspicata^  naves  (pia^  missu  Bruti  consuetu- 
diiie  (piotidiana  ad  j)ortum  excubabant.  subiatis  ancons  sequi 
cwperunl.  Ex  liis  unum  ipsiiis  navi^jium  contendit  et  fugere  -20. 
perseveravit.  auxilioque  tempestatis  ex  conspectu  al)iit.  duo 
|)erleri'ita  conciirsu  nostrarum  navmm  sese  in  portiim  recepe- 


•?.  (Hiihns  fiiueddin  TLUtVD.  \oss. ; 
ijiiibiisque '^QiA. .  Petnv.;  (fuihiisdiint  h.  — 
civiUiti  I).  —  .'5.  \(trl>(»i(irii  Ll)§  el  alii 
rfc.  —  'i.  lc/jcni  dfdtctiDiiis  l\  ,  ille  (jui- 
(leiii  o;(/.s-  iii  rasura  oclo  lilleraruni ;  dcdi- 
lionis  L.  Scal.  —  i).  Lcpido  P.  R.  vel  pr. 
aiili(|ui<)res. 

WII.  —  (').  .]J(issili  ,i.sihiisTL[V.  — 


dfifpssis  TL  ( iiiiii  LIF 


mva 


It  proclio 


uiius  T.  —  8-9.  ct  diut.  L.  —  10.  Iiordeo 
TUF,  ceteri  ord.  —  ad  (jiii.  LF.  —  12. 
nifignn  oni.  L.  —  i.L  potcslate  T.  —  i5. 
Mdssiliciisibus  TV .  —  16.  clmtlms  F.  — 
17-18.  est  prof.  I)  et  unus  alterve  Oud. ; 
csl  0111.  IIF.  — jussu  I)§  et  rec.  Oud.  — 
•?  1 .  lcinpeslatis  0111.  Tt>\  .  —  dhil  UFLD.  — 
■2i--2'2.  duK  pneterita-  1)  corr. .  §  et  rec. 
—  'i  -j .  concursu  tcnipestalis  nostrarum  \  . 


88  C.   JULll   C.ESAUIS 

ruiil.  Massilienses  arrna  lornienlaqiie  ex  oppido,  ul  esl  inj()>'- 
ralunj,  jjrolerunl,  naves  ex  porlu  navalibusque  educunL  pecu- 
niain  e\  publico  Iradunl.  (Juibus  rebus  confV'clis.  Cccsar  ma[i^is 
eos  pro  noniine  et  veluslale  (|iianj  pro  niei'itis  in  se  civitatis 
5  conservans,  duas  ibi  le^jiones  pra^sidio  rehnquil,  ceteras  in  lla- 
ham  mittil:  ipse  ad  Urbem  proficiscitur. 


WlJl.  lisdem  temporibus  (1.  (-urio  in  AtVicam  proCectus  ex 
Sicilia,  et  jam  ab  initio  copias  W  Attii  Vari  despiciens.  (bias 
lejpones  ex  iv,  quas  acceperat  a  Caesare,  d  equiles  transpor- 

10  labat,  biduoque  et  noctibus  lril)us  navigatione  consum|)tis, 
appellit  ad  eum  locum  qui  appellatu^  Anquillaria.  Hic  locus 
abest  a  Clupeis  passuum  xxn  millia ,  babetque  non  incommodam 
«state  stationem  et  duobus  eminentibus  promontoriis  contine- 
tur.  Hujus  adventum  L.  Ca^sar  filius  cum  x  longis  navibus  ad 

1.^  Clupeam  prcBstolans,  quas  naves  Utica?  ex  prcedonum  beHo 
subductas  P.  Attius  reficiendas  hujus  belli  causa  curaverat, 
veritus  navium  multitudinem,  ex  alto  refugerat,  appulsaque 
ad  proximum  hlus  trireme  constrata  et  in  litore  relicta.  pedi- 
bus  Adrumetum  perfugerat.  hl  oppiduui  C.  Considius  Lon^us 

'20  unius  lep^ionis  praesidio  tuebatur.  Rehqufe  Cwsaris  naves  ejus 


2-3.  pecunia  UF.  —  3.  coiifectis  rebus 
]j.  - —  0.  rclifjuit  LV, 

WIIl.  —  7.  C.  centiiiio  TL,  Scal.  — 
8.  Accii  l^etav. ,  al.  Actii.  —  Vorri  codd. 
praeler  UFD,  Atlicarri  L.  —  9.  ;;;/  accc- 
perat  quas  a  (Acsare  TLV ;  quas  accep.  a  C. 
UF;  vulgo  qiias  n  C.  acc.  —  i  1.  apjjiilit 
\)a  el  alii  rec.  —  Aquillaria  L;  Anguil- 
laria  tJ  iii  var.  \\n  serie  Acquilar.),  h  et 
nuilti  rec.  —  \-i.  pass.  TUFD;  passus  L 
et  duo  rec. ;  pas.sibus  \  .  —  mil.  codd. . 
oni.  ut  solet  U.  cuni  ductu  super  numero. 


i^. 


—  incommoda  Ti.FV.  —  i3.  iiiowunctoi 
TV,  promi.nt.  U.  proinunlvr.  F.  - 
Cimir  Jiliruin  i  T;  filcuni  1  \  :  siUiuin  .1 
L. ;  fll.  cinn  longis  .1  I).  —  10.  Cliipea 
Uft,  I^etav. ;  Clipca  ¥\  :  Clippeaih  T.  — 
iG.  P.  Attimrrus  L.  —  17.  verilusqve 
codd.  pra^ter  (jarrarieuseni .  qui  sine  que. 

—  refugeret  UF.  —  repulsaque  Petav.  — 
1 8.  litus  el  littore  T.  —  18-19.  '''  ^^'"-  ^^ 
et  alii  rec. ;  iidem  pedibusque  —  19.  Ha- 
drnmetum  UF,  Petav..  et  niox.  —  pfofuff- 
D  et  pars  Oud. 


DK   BELLO   CIVILI   LIH.  II. 


89 


fiipfi  se  Adiuiiielurn  recej^erunl.  Hunc  secutus  Marcius  Rufus 
quffistor  navibus  xii,  quas  praesidio  onerariis  navibus  Gurio  e\ 
Sicilia  eduxerat,  postqiiam  Iii  litore  relictani  navem  conspexit, 
hanc  remulco  abslraxit;  ipse  ad  (iUrionem  cuns  classe  redit. 

X\l\.    C^urio  Mnrcinm  IJticam  navibiis  pra^mittit;  ipse  eo-  .-) 
dem  cum  exercilu  proficiscitur,  biduique  iter  progressus  ad 
llumen  Bagradam  pervenil.  Ibi  (].  Caninium  Hebilum  legatum 
cum  leg^ionibus  reliquit:  ipse  cum  eqnitatu  antecedit  ad  castra 
exploranda  Corneliana,  (juod  is  locus  peridoneiis  castris  hci- 
bebatur.  Id  autem  est  ju^J^um  directum  eminens  in  mare,  utra-  lo 
que  ex  parte  pra!ruptum  atque  asperum,  sed  tamen  paulo  le- 
niore  fastigio  ab  ea  parte,  qua'  ad  l  ticam  verpjit.  Abest  directo 
itinere  ab  Utica  paulo  amphus  passus  mille.  Sed  Iioc  itinere 
est  fons,  quo  mare  succedit  longius.  lateque  is  locus  restagnat; 
quem  si  qui  vitare  voluerit,  sex  milliuin  circuitu  in  oppidum  15 
pervenit. 

\X\  .  Hoc  expiorato  loco.  Curio  castra  Yari  conspicit  muro 
oppidoqne  conjuncta,  ad  portam  qua^  appellatur  Bellica,  ad- 
modum  munita  naturti  loci,  una  e\  parte  ipso  oppido  Itica. 


1 .  covsccHlus  L.  —  M.  Ihijiis  cudd. ,  V 
(11111  vacuo  post  M.  spatio;  Marcius  est 
|)aalo  pnst.  Rnjlus  Pet.  —  9,.  xxii  H.  — 
'i.  rriiiul^o  UFLV,  Pelav.;  reiiiUgo  T.  — 
ijise  Cur.  T;  nd  C.  Cnr.  UFV,  Scal. ,  Petav. 
et  alii. 

XXIV.  —  5.  Marcium  UFD,  ceteri  fere 
Martiiim ,  L  Marcnm.  —  7.  Hragadain  L. 

—  9.   Coriielia  D.  Voss. ,  Ciacc. ;   Cain- 
ilitnia  T,  Canidiana  V.  Scal.,  Candiana  L. 

—  Iiis  T\  .  —  1  o.  derecluiii  TF\  .  —  11- 


II. 


1  -3.  leriore  TL\  D.  —  1-2.  derecto  TL UFV. 
Pet.  —  i3.  pass.  inil.  TLUF,  Pet. ;  pa.t- 
suuin  alius  Ursiui,  Palat.  —  inilia  L.  — 
\h.  fjuod  (\  quia )  codd.  plerique;  (juo 
Voss.  (non  D);  qui  Petav. ,  Bong.  3.  — 
longe  D  corr.  —  1  5.  (juem  sibi  rit.  TL\  : 
si  quis  D  corr. ,  §  et  alii  rec.  —  voluerunt 
TLUFV,  D  a  pr.,  Petav.  —  iG.  j^erveiiit 
iidem  praeler  UF.  qui  peireniunt  ciiin 
Petav..  Voss. 

XX\  .  —  17.  ]  nnl  V\  .  T  a  pr. 

1  y. 


!)0 


c.  .lULii  (:j^:sAnis 


alteni  a  Ihealro.  (|iio(l  <'sl  aiilc  oppidimi.  siilislniclioiiihns  (■jiis 
operis  maximis  adihi  ad  caslra  diHicili  el  aii};iislo.  Siiiiiil  aiii- 
madverlil  miilla  iiiidi(jiie  porlari  al(|u<'  iifr\  plenissimis  \iis. 
(lUiP  repenlini  liimnltns  timorc  ex  a^ris  in  nrbcm  conlcraiilnr. 

.-)  Iliic  e(|iiilaliim  iiiiHil.  nl  diripcret  al([ne  liaberel  loco  |)ra'da': 
codenKine  lempore  liis  rebns  snbsidio  ix:  <'(|iiiles  \iimida'  c\ 
o|)pido  p(^dit(^S(jue  (-ccc  millnntnr  a  \aro.  (pios  aii\ilii  caiisa 
rex  .Inba  pancis  diebns  ante  l  licam  miseral.  Iliiic  et  |)aternnm 
hospilinm  cnm  l\)mpei()  el  simnllascnm  (Inrione  inlercedcbal . 

10  (piod  Iribnnns  |)lebis  legem  promulgaverat,  ([ua  le^e  rej;iiiim 
Jnba'  |)nb1ica\erat.  (loncnrrnnt  eqnites  inter  se:  ne([ue  \ero 
priinnm  impelum  nostrorum  i\umid;e  lerre  |)otueriinL  sed  in- 
terfectis  circiter  cxx,  reliqui  se  in  castra  ad  ()[)pidnin  rece[)e- 
runl.   Interim  advenlu   lonfjarum   navinm   (^iUrio    pronuntiare 

15  onerariis  navibus  jubel,  quae  stabant  ad  l  ticam  numero  circi- 
ler  cc,  se  in  bostinm  babiturum  U^co,  qui  non  ex  vestigio  ad 
castra  CiOrneiiana  tradnxissel.  (Jna  pronnnlialione  lacta  leni- 
poris  puncto  snbb^tis  ancoris,  omnes  llticam  relinqunnt  et  qiio 
im[)eratum  est  transeunt.  (bifp  res  omninm  rernm  (!0[)ia  com- 

•20  pievit  exercitum. 

XXVI.  Ifis  rebns  ^estis  Cairio  se  in  castra  ad  Ba^radam  re- 
cipit  atqne  universi  exercitus  conclamatione  imperator  appei- 
latur,  postero([ue  die  exercitum  liticam  ducit  et  prope  oppidnm 


1.  subslrationibns  TL,  Scal. ,  Petav.; 
.subslrfirt.  l)FM)§  <4  rrtresr'  Oml.  —  a. 
dimitlil  L.  —  locum  H.  —  (i.  \uuiidur 
T\  .  —  7.  1  arrn  T\  .  —  10.  <iuia  tr.  \  .  — 
jmimul^niriit  H ,  (Juo  rec.  —  11.  (loncurril 
T  a  |)r.  —  1  h.  prounnliin I  militis.  — 
17.  Ciorn.  tiiidu.ri.s.setT\j\  .  Scal.;  C.  vela 


duxissel  UFDS.  rfqHattuor"  Oud.:  vela 
direxi.ssel  Sfe|)lianus.  —  iH.  reliqiierinil 
TLA  .  —  ig.  reruin  oin.  \.  Lov.  —  1  ()- 
:^o.  rejilrril  ].. 

X\\  I.  —  •21--2-?..  recepil  LDS  et  |jluies 
()u(l.  —  -iS.  Ulicain  exercitum  LFDS  et 


aiii  rec. 


I)K   HELLO   CfVILI   LIB.   II. 


91 


castra  poiiiL  \on(luirj  opere  castroruio  perlecto.  equites  ex 
statione  nunhanl  niagna  auxilia  equituni  peditumque  ab  rege 
inissa  llticani  venire;  eodenique  tenipore  vis  magna  pulveris 
cernebatur.  et  vestigio  teniporis  primum  agnieii  erat  in  con- 
spectu.  Novitate  rei  Gurio  permotus  praMnittit  equites,  qui  pri-  5 
muin  impetum  sustineant  ac  morentur;  ipse  celeriter  ab  opere 
deductislegionibus  aciem  instruit.  Equitesque  committunt  prce- 
liiim  et.  prius(piam  plane  legiones  explicari  et  consistere  pos- 
sent,  tota  auxilia  regis  impedita  ac  perturbata,  quod  nulb» 
ordine  et  sine  timore  iter  fecerant,  in  fugam  conjiciunl.  equi-  lo 
tatuque  omni  fere  incolumi.  quod  se  per  litora  celeriter  in 
oppidum  recepit,  magnum  peditum  numerum  interficiunt. 


XXVJI.  Proxima  nocte  centiiriones  Marsi  duo  ex  castris  Cu- 
rionis  cnm  manipularibus  suis  xxii  ad  Attium  \  aruin  perlugiunl, 
Hi,  sive  vere  quam  babuerant  opinionem  ad  euin  perferunt,  i.) 
sive  etiam  auribus  Vari  serviunt  (nam,  quae  volumus,  et  cre- 
dimus  iibenter,  et  qua?  sentimus  ipsi.  reliquos  sentire  spera- 
musj,  conlirmant  quidem  certe  totius  exercitus  animos  alienos 
esse  aCnrione,  maximeque  opus  esse  in  conspectum  exercitum 
venire  et  coiloquendi  dare  facultatem.  Qua  opinione  adductus  20 
Varus  postero  die  mane  legiones  ex  castris  educit.  Facit  idem 
Curio  ,  atqne  una  valle  non  magna  interjecta  suas  uterqiie 
c()j)ias  instruit. 


3.  pervenire.  Eodem  L.  —  8.  legiones 
voceni  ahesse  malit  iNipperdeius.  —  e.r- 
plicdrrt  iii  cotisist.  Lov.  —  9.  (jno  L.  — 
1(1.  el  sine  tim.  L  in  marg.  additnm  ha- 
l)et.  —  conicinnt  sive  coicinnt  se  TL^ . 
Palat. ;  se  coic.  UFDS  et  major  numerns 
Oud.;  se  pjecit  Elherlingius.  —  w.  fere 
otnni  L.  —  fiuod  seniper  litlo?-ii  TLF.  — 


i'3.  recipit  TLUV  :  recepi  FHDS  et  Oud. 
sine  varietate. 

XXVH.  —   10-1/4.  centitrionis  TLUF. 

—  16.  Atlicum  TL.  — P>^^f"g-  F.  —  16. 
namque  vol.  T\.  —  18.  (piidam  TL\  .  — 
certe  om.  L.  —  19.  couspectu  codd..  L 
erasa  super  u  iineola.  —  -^o.  et  om.  TLV. 

—  -ii.  posterii  TLLFVD.  —  legionem  L. 


1  2 


92 


C.   JULII   C/KSAHIS 


\\\  III.  Ki';il  in  ('\(M'('ilii  \;\r\  S(^\lus  (hiiiililiiis  \  ;inis.  (jiipiii 
f"iiiss(^  Ciorlinii  siipra  (loinoiislraUiiu  esl.  Hir  (Imiissiis  a  (ia^saie 
iii  ^lricain  Ncueral,  lejjionesque  eas  traduxeral  Ciiirio.  (juas 
superiorihus  loni|)oril)us  CiOrfinio  rereperat  Cfpsar.  adeo  iil  |>aii- 
5  (*is  inulalis  ('enliirionihus  iidem  ordines  inani|)iili(|iie  consta- 
rent.  Ilanc  uaclus  a|j|)ellalionis  causaiu  (Juinlilius  circuiuire 
aciem  CiUrionis  ahjiie  ohsecrare  niilites  c(epil .  ne  |)riniani  sa- 
cramenli.  (juod  apud  Domilium  aUjueapiid  se  (jua^storem  (li\is- 
seul,  meuioriam  dejjonerent  iieu  conlra  eos  ariua  lerrent.  (jui 

10  eadem  essent  usi  fortiina  eademque  in  ohsidioue  j)erj)essi.  neii 
j)ro  liis  j)U[>^nareiil.  a  (juilius  contuinelia  j)erru[>{e  aj)j)ellarenlur. 
lluc  jjauca  ad  sjjem  largitionis  addidil,  qua?  ab  sua  liberalilale, 
si  se  alque  Attium  secuti  essent,  exsj)ectare  deberent.  Hac  lia- 
bita  oratione  iiullam  m  jjartem  ab  exercitu  Ciirionis  fil  sipjnili- 

15  catio,  alque  ita  suas  uterque  cojjias  reducil. 

XXIX.   At  in  castris  Gurioiiis  magnus  omniuin  incessil  tinior 

animis.  Is  varus  hominum  sermonibus  celeriter  augetur.  l  uus- 

quisque  enim  opiniones  fingebat  et  ad  id.  (juod  ab  alio  audie- 

rat,  sui  aliqui(t  timoris  addebat.  Hoc  uhi  imo  auctore  ad  j)lu- 

•20  res  permanaverat,  atque  alius  alii  tradideral.  plures  auctores 


\X\II1.  —  2.  dcmiiii.slroriiiius  \,.  — 
.!.  h-msdu.r.  TLUF\  :  trnd.  I).  Fetav.  — 
(juiui  [qu(i.s  T)  (yurio  antiqui(ii"es  cdiiseiisii ; 
(jirio  oiii.  I)S  et  cetei-i  recentiores.  —  5. 
rciil.  pr/iiii  ord.  \  .  —  (i.  circumtrc  I  F  el 
pliifes  Oiul. .  circnirc  reliqui  iioslri.  —  7. 
jiriiiiii^WW.  Lo\ ..  Pal.  (  sic  Fabr. :  «•  Peta\ .  ^ 
Oufl.),  I)  corr..  §;  priini  L  el  cod.  (juidaiii 
Lrsini;  priiiiaiii  \  .  I)  |)r. .  \  oss.  —  11.  /// 
coutuincliain  §  el  alii  rec. .  ad  cont.  Lov. — 
I  -2.  His  D  §  et  alii  rec. 


WIX.  — -  i(i.  \lijiic  codd.  (  iioii  ciio- 
(atuni  ex  \  );  1/  Paiilus  Maiiutiiis.  —  \  (i- 
1  y.  /////(//•  .•  ///////  is  codd. .  ii.s  \jVh.  hi.s  '\\  . 
Vossius  tiiiior  aiiiiiiis.  I.s.  (hiiP  (ain  certa 
scriptura  est.  ut  docta  correclio  H.  Sclinei- 
deri  :  ordiuuni  (  pro  oiiiiiiiiiii) .  locuni  lia- 
bere  non  possit.  —  17.  raru.s  1  sic  c!  T\  ) 
oninium  hominuni  I)  iii  ras.  —  i  <».  Ilar 
/////'  V  a  sec.  —  -Jo.  a/iia  alii  F:  i/li.s  alii 
tradideranl  Voss.,  D  ( (jiii  -rat).  —  aiicto- 
res  oni.  F. 


Dl<    BELLO   CIVILI    LIH.  II. 


98 


ejus  rei  videbantur.  (avile  belluni:  jjenus  boniinuni.  «juod  li- 
cerel.  libere  fecere  et  sequi  quod  vellet:  legiones  et-P.  quae 
j)aub)  aule  apud  adversarios  liierant  (  nani  etiani  Caesaris  bene- 
ficium  mutaverat  consuetudo,  qua  oflerrentur ''  munera  *):  mu- 
nicipia  etiam  diversis  parlibus  conjuncta  (fequeenim  e\  Marsis  5 
Peli<^nisque  veniebant.  ut  qui  siqjeriore  nocte  *  perbigerant  *). 
In  coniiilierniis  centuriones  militesque  nonnulli  graviora  *  |)ro- 
rerebant":  sermones  militum  dubii  diirius  accipiebantur.  non- 
riiilli  etiam  ab  iis.  qiii  diligentiores  videri  volebant,  finge- 
bantiir.  10 


XX\.    (Jiiibus  de  caiisis  coiisilio  convocato,  (b^  summa  rerum 


1.  Eral  c/ri/c  Iwll.  Ki;iiit'fiis.  iJiiic  (jti.r 
secjuuutur  ad  (iiieni  capilis  lacunis  (arlii- 
tror)  potius  quani  forruplelis  lalioraul ; 
vix  usquain  aiileni  (lassarianoruni  codicuni 
lilirarii  eoruni  qua'  iii  arclietypo  lejii  iion 
poterant  indicia  reliquerunt  spatia  vaciia  , 
sed  continua  scriptura  dereclns  celave- 
riiiit.  (Juare  in  lioc  cajiite  oralio  iiiipedita. 
sentenlia  incerta.  scriptnra  incertior.  — 
1-9:  (jvid  lic.  V;  (jvi  I.  I);  ciii  lic.  Ouden- 
dorpius;  //(v'?'f  rV.  Pal.  —  i.  lihcrdve  f(ic. 
V.  —  ct  .vc  (inic(jiii(l  rel  {  hoc  etiain  TL  et 
Lov.)  V  ;  rcHciil  l)  ( lort.  a  sec.  ) .  S  et  it- 
centes  Oud.  ^  Ikc  codd.  pliirinii.  Iicc  \X). 
oiii.  §.  Pal.  —  .")-'i.  hciicjiciiiii  V :  hciicfi- 
c.ium  C(P,s-.  1).  —  6.  ojfcreutur  F  pr.,  Pelav.. 
Pal..  Hoiifj.  ."> :  iiiiuicrii  inseruil  OKlileriis. 
t.111.  Hoirmannus  scripsil;  iiiiilnccriit  iiiii- 
iicriiiii  cinisuetudo  ,  (juie  offerrenlur.  —  5. 
(idrersis  cod.  Carrar. .  (piod  dedit  Nipper- 
deius;  sed  diversis pdrlihus  alisoiiilos  al)la- 
tivos  esse  posse  oslendit  Ivvan  Miillerus. 
—  Neqne  ciiiiii  codd.  sine  sensu;  pleriijnc 
eniiii  H.  Sclineiderus;  u'(jue  eniiii  Mipper- 
deius  et  Miillerus;  iidiiKjue  er  et  mo\  /( 


(  pro  iil )  (jui  Terpslra  el  Kni.  Hofrniaiiii. 

—  (').  uimelmil  V .  —  jjcifugerdnl  addide- 
ruiit  critici  plures;  nd  Vornm  pcrf.  INipper- 
deius.  —  7.  cdntnhernii.H  coiiiiiiilitcsijiic 
[coniii.  t  F  )  codd..  cuni  iiiil.  ali(|uot  rec. ; 
(■ciiliiriones  inililes(]uc  H.  Sclineiderus ;  coju- 
|)eudio  auleni  sciilii  iii  liis  quii([ue  codd. 
solitam  esse  voceiii  priorem  ostendil  iioii 
infrequens  varietas  Curio  =ccnlurio.  Aliani 
viaiu  ingressus  hv.  Midleriis  hffic  ita  con- 
stituit :  (('(juc  ....  rcnichdnl  dUjuc  iis  siijic- 
rioris  ncccssiludo  conliihcrnii  cuiii  iiiilili- 
hus(jue  nonnu/lis  gracior  criil  .  iii  lihio 
annali  Eos .  I.  p.  68  seqq.  — grdriores 
I)  corr. ,  §  et  alii  rec.  —  7-8.  profcrchdiil 
addidit  Hellerus.  ■ —  8.  duhia  cndd.  pijrler 
Petav. .  Norvic,  t)  corr.  et  §.  qui  duhii . 
F  a  |)r.  (hihius.  —  durih  L  pr. .  h  in  coiii- 
pendiiim  iis  niiitans.  II.  Schneiderus  etiani 
hoc  proponil  :  .  .  iionnuUi  griirioru  (scil. 
djferehdnt  sive  jdcliihant )  :  seriimics  niili- 
luiii  :  diihid  durius  dcci/iichdiilur.  uoiiniillii 
etidiii ,  elc.  —  9.  Iiis  codd. 

\X\.  —  11.  Qiiihiis  rclnis  de  cdusis  L. 

—  rocdlo  l\j. 


9A 


C.   JLLII   C.ESAniS 


(leliLcraro  iiici[>il.  Kiaiil  scnleritici'.  (|iia'  coriandiiiii  oiiinihiis 
ino(liscastra(|ii('  Van  oppiijjrianda  censeiTiil .  (|iio(l  in  liiijiisrnodi 
iniliLmn  consiliis  oliuin  inaxinic  conlrariiiin  essc  arliitrarenlur: 
|)ostreino  pnfistare  dicebanl  pcr  \irliit('iii  in  ininna  belli  fortii- 

.")  nani  experiri,  (|iiain  desertos  et  circninventos  ah  suis  j^^ravissi- 
iiiiiin  sii|)[)]iciiini  |»er[)eli.  Krant  (|iii  censerent  de  tertia  vigilia 
iii  castra  (^ornelia  recedendurn.  iil  inajore  spatio  temporis  in- 
terjecto  inililmn  inenles  sanarenlur,  siniiil.  si  ([iiid  praviiis 
accidisset,  inagna  mullitndine  naMiirn  et  tutiiis  et  facilius  in 

K»  Siciliam  rece[)tns  darelnr. 

WXl.  Curio  utruiiK|ue  iinprohaiis  consi^liuni.  (|uaiilum  ai- 
teri  sententia^'  deesset  animi,  tantum  alteri  siiperesse  dicebat  : 
"hos  turpissinue  fuga?  rationem  hahere.  illos  etiam  iniqiio  loco 
dimicanduin  putare.  ^'Quaenim,-  uKjuit,  "  liducia  et  opere  et 

i.T  -'iiatur*a  loci  munitissima  castra  expugnari  posse  confidimus? 
•'Aut  vero  (juid  |)roficiinus.  si  accepto  magno  detrimento  aJ) 
•Mjppugnatione  castrorum  discedimus?  Quasi  noii  felicitas  re- 
■Murn  gestarum  exercitiis  henevohMitiam  imperatoribiis  et  res 
"adversfe  odia  colHgant!  (iastrorum  autem  mutatio  (|uid  hahet 

•20  •'  nisi  turpem  fugam  et  desperationem  omniuin  et  ahenationem 
'«■exercitiis?  Nam  neque  pTidentes  suspicari  oportet  sihi  pariim 


c(inniii(hiiii  F  pi'.  —  •>..  Aitle  cdSliuKj. 


erasuin  in  ( ut  videtur )    m  F. 


(iKod 


'I 


{quia  V)  liiij.  codd.;  in  siipplevit  Claikiiij;. 
—  3.  niilitnni  iuter  versus  F;  consiliis  nii- 
lituni  D  coiT. ,  §,  Lov.  —  6.  sujypliciuni 
proiecerant  qui  UH ,  Lov.,  snppl.  p...  proiec. 
F.  tribus  iitteris  erasis.  cum  notn  cor- 
y\i\)ie\ad -^pati Ij  in  mnrg.  a  sec. ;  snppl.pa'i. 
Porro  eraut  fpii  l)§  et  nlii  roc.  —  7. 
(jorneliaiKi  iiullu^'   iiostroruiu.   —   S.  si- 


niiil  fjuicquid  1.  siqira  posito  si  ead.  ni.  — 
().  et  ocius  Lov. 

XXXL  —  11-1-2.  alteri  om.  T V ;  uui  L. 

—  16.  \ul  iios  fj.  Lov.  —  ly.  non  et  fel. 
TLU  (non  F);  e/  non  felicitatis  V.  —  18. 
iinperatori  Scal.;  iniperatoris  \ ,  Leid.   :i. 

—  19.  colligent  '\\  :  concilient  UFDS  et 
alii  rec.  —  21.  prudentis  IJFLV ;  prudentes 
pliirimi  ;  pvdentes  nnns  Ursini  .  Keg. 
Lond. ,  Palat.  —  oportet  om.  \. 


I)E   BELLO    CIVILI   LI13.  II. 


95 


-•'crefli.  neqiie  improl^os  scire  sese  timeri,  quod  illis  iicentiaiii 
-'  timoraug^eat  noster,  his  studia  deminuat.  (]uod  si  jam ,  -^  inquil . 
''haK'  explorata  halieamus,  quse  de  exercitus  alienatione  dicun- 
"tur,  qu8B  quidem  e^o  aut  omnino  falsa  aut  certe  minora  opi- 
"  nione  esse  con(i(h),  qiianto  h;ec  dissimiilareet  oc(Miltari,  quani  o 
"per  nos  confirniari  pra^stet?  An  non.  iiti  corporis  vulnera.  Ita 
'•exercitus  incomnKxhi  siinl  tepjenda.  ne  spem  adversariis  au- 
"^■eamus?  \!  etiam,  ut  media  noct(^  proficiscamur,  addunt. 
'-quo  majorem,  credo,  licenliam  haheant  qui  peccare  coneii- 
"tiir.  ^amque  hujusmoih  res  aul  |)iidore  aiit  melu  temMiliir:  in 
"(pnhiis  rel)us  nox  maxinie  adversaria  est.  (Jiiare  neque  lanli 
"sum  animi,  ut  sine  Sj)e  castra  oppu^nanda  censeam,  neque 
(rtanti  tmioris,  ut  q)se  (hdiciam.  alqiie  omnia  priiis  experiemhi 
"arhitror  maj^na(|ue  ex  parte  |ain  ine  mia  vohiscum  de  re  jiuh- 
fCium  lactiirum  confido."  15 

XWll.  Dimisso  consilio.  conclonem  advocal  militiim.  (",om- 
memorat  ipio  sit  eoruni  iisiis  studio  ad  (lorfinium  Cicesar.  ul 
majjnam  partem  llalia'  hcneficio  at^jiic  aiictoritate  eoriim  siiam 
fecerit.  "Vosenim  vestriinupie  factiim  omnia,  '^  inquit.  "deiricej)s 
"municipia  siiiit  secuta,  necjiie  sine  causa  et  (Ifesar  amicissime  -jo 
"devoI)is(^t  illi  jjravissinK^  judicaverunt.  Pompeius  eiiim  iiiillo 
"pradio  pulsiis.  vestri  facti  j^raqiidicio  demotus.  Italia  excessit: 


■2.  <infreb<il  F  [)i'.  —  uostrin  liis  l  .  I';il. : 
nostris  (siiie  his)  V.  —  diiiiiinrU  codil. 
prfeler  Ut^S.  Boiig.  o.  —  h.  Iior  L.  — 
(lissiinulari  V  pr. .  (pialluor  ivr.  —  ornil- 
liirr  1)3.  —  ().  Ah  rrro  I)  eorr. .  S.  —  7. 
sunt  agenda  DS  et  diio  nlii  rec.  —  ^.  Aut 
codd..  .4/ Aldus.  —  ul  om.  V§.  iir  I).  sed 
expunclum.  —  <).  y"'"  '"«/■  I'  pr..  ijua  coi- 


rectus  el  l.  - —  inajorr  I,.  —  i .").  operienda 
V.  —  1  'i.  iiiagnn  r.r  I)§  e(  T(|uin{|ue7; 
OikI.  .  iii  quibus  Pelnv. 

XXXII.  —  i().  iiKjuil  oiiinia  codd.  piav 
ler  ri-.  Petav.  —  ■>.(.).  secuta  F,  et  snpr,'i 
r-l.  (juuta-^  ffiquali  niaiiii.  ut  constaiiler 
scriliil.  —  9.1.  garisissiine  TIA .  —  99.. 
nostri  D§.  —  demotutiis  L. 


96  (1.   .IIJLII    C.t:SAI{IS 

"Cj.Hsarmo,  qiiemsihi  carissiinmn  liiilxiil.  [)r()virifiani  Siciliaiii 
"aique  Africam,  siiiecjiiihiis  l  rhem  al<|ii('  llaliam  tiieri  iioii  |m)- 
"  iesL,  vestra'  fidei  commisil.  Adsiiiil  (|iii  \os  liorteiiliir  iil  a  iiohis 
"desciscalis.  (Hiid  enim  esl  illis  ()|)lalins.  (|iiam  nno  lempore  el 

5  f' nos  circiimvenire  d  vos  nerario  scelere  ohslrinj^cre?  anl  (jnid 
"irali  pravius  de  vohis  senlire  possnnt,  (|uam  ut  eos  prodatis. 
-Mini  se  vol)is  omnia  debere  |iidicaiil.  in  eoriim  poleslalem  vc- 
•'iiiatis,  (jui  se  per  vos  perisse  exislimanl?  An  vero  in  His[)ania 
"  res  jj^estas  Ciffisaris  non  audistis?  Duos  puisos  exercilus.  dnos 

10  -snperatos  duces,  dnas  rece[)tas  [^rovincias?  Ha'C  acla  dichiis 
"\L,  quihus  in  cons[)ectum  adversariorum  venerit  (^aesar?  An. 
•Mjui  incolumes  resistere  non  potueruni,  pei'diti  resistant?  \  os 
"autem  incerta  vicioria  Cfesarem  seciiti,  dijudicata  jam  hclli 
'f  foriuna  victum  sequamini,  cum  vesiri  oiFicii  praemia  percipere 

15  "deljeatis?  Desertos  enim  se  ac  proditos  a  vobis  dicunt  et  prio- 
^ris  sacramenii  meniionem  faciunt.  Vosne  vero  L.  Domilinm, 
•'an  vos  Doiniiius  deseruit?  Nonne  extremam  paii  fortunam 
rr  [jaraios  projecit  ille?  nonne  sibi  clam  vobis  salutem  {'u^i\  [leti- 
-rvit?  nonne  prodiii  |)er  iHiim  (unesaris  beneficio  estis  conser- 

20  "vati?  Sacramentoquidem  vos  tenere  qui  potuit.  cum  projectis 
•'fascibus  et  deposiio  imperio  privaius  et  captus  ipse  in  alienam 
"venissei  potestatem    Relinquitur  nova  rehpjio.  iit  eo  nefrlecio 


1 .  provincimmjve  1)  et  pars  Oiid.  — 
1-2.  Afric.  (tUpic  Sic.  Petav.  —  •>.  iirlj.s  csl 
TL.  —  3.  imtrfi'  D.  —  A.s.siiiit  IJ)§.  Ad.s. 
nobis  qni'[lj\.  —  6.  discedatis  L.  —  (>. 
dr  rerhis  V.  — -8.  qui semper  V.  —  Hispn- 
iiiaiii  LV.  —  11.  conspectu  TLF.  —  i-2. 
rrsistent  Pelnv.  —  1 3.  iiutem  [aut  V  )  certa 
cofld.,  au  d  (e\|nincluin)  certa  h-,  iiicerta 
.Mdus.  —  .sequi  (  erfisuin )  sequuti  F.  — 
1  k.  sequemini  D  corr. .  sequiinini  § .  rrquiii- 


que'^  rec.  Oiid.  —  nostii  HDS.  --  i(). 
faciinus  V.  —  ]  os  (delelo  iie  in  T|  rero 
T.  Pelav..  Vos  L.  L.  —  iS.  iwn  sihi  UFt) 
et  nonnulli  Oud.;  nonne  nui.  §.  —  rlain 
iion  robis  I)  in  var. .  § .  (jualluor  rec.  Oud. 
—  iQ.  non  proditi  UF  et  pars  Oud. ;  nam 
jirod.  D  coir. ,  o  et  alii  rec.  —  19-ao.  re- 
srrrati  L.  —  Sacr.  rero  ros  Pet.  —  quis 
V  corr.  —  ■i-'>..  religio  oni.  TL,  Scal.;  se 
legio  F  ()r.  —  eo  L  inter  versus. 


DE  BELLO   CIVILI   LIB.  11. 


97 


"sacramenlo.  (juo  tenemini,  res[)iciatis  illud,  quod  deditione 
t'ducis  et  capitis  deminutione  suhlaUim  est.  At,  credo,  si  (iSB- 
-'sarem  prohatis,  in  me  olFenditis.  Qui  de  meis  in  vos  meritis 
••  praHlicaturus  lu^u  sum,  quee  sunt  adluic  et  mea  voluntate  et 
fvestra  exspectatione  leviora;  sed  tamen  sui  lahoris  milites  5 
•«•semper  eventu  helli  praemia  petiverunt,  qui  qualis  sit  iuturus, 
'•  ne  vos  quidem  dubitatis  :  diligentiam  quidem  nostram  aut, 
•rquem  ad  finem  adhuc  res  processit,  fortunam  cur  prceteream? 
"  An  pcenitet  vos,  quod  salvum  atque  incolumem  exercitum. 
"Uiilhi  oiunino  nave  desiderata,  traduxerim?  quod  classem  lo 
"  liostium  primo  impetu  adveniens  profligaverim?  (juod  his  per 
"hidiium  equestri  proelio  superaverim?  quod  ex  portu  sinuque 
•-adversariorum  cc  naves  oneratas  adduxerim,  eoque  illos  com- 
"pulerim,  ut  neque  pedestri  itinere  neque  navihus  commeatu 
"  juvari  possint?  Hac  vos  fortuna  at([ue  his  (hicihus  repudiatis.  I5 
"Corfiniensem  ignominiam,  Itaiiae  iugam,  Hispaniarum  dedi- 
"lionem,  Africi  helli  pra^judicia  sequimini!  Equidem  me 
"Cffisaris  miiitem  dici  volui,  vos  me  imperatoris  nomine  a[)- 
••  pellavistis.  Cujus  si  vos  poenitet,  vestrum  vohis  heneflcium 


1 .  (11(0  tenetniiu  .sdciiiiiieiito  F.  —  de 
(ledit.  I)  coir.  —  ^.  j(ini  iiie  codd.  pifeter 
Petaviamini;  nie  (sine  particuJa)  unus 
Lrsini.  —  de  ejus  l)  in  vai".  et  ti'es  rec. 
Oml.  —  !i.  jmejiidicaturns  noslri  onines. 
Scal..  Petav.  et  (juattuor  rec.  ap.  Oud. ; 
jmvdicdtintis  Sle|5lianus.  —  5.  nn.stra  Dtl. 
—  7.  rnstram  D  corr. :  restram  Pelav.  el 
(juaftuor  rec.  Outl.  Addunt  D  corr. .  §  et 
Ires  rec.  :  nn  pcenitet  cos.  —  8.  res  oni. 
UF.  Petav. .  in  c[mhus  processit  fortuna.  — 
().  (juia  V  pro  rfiiod,  ul  solet.  —  11.  adve- 
niens  om.  L.  ante  primo  tiabet  H.  —  1)^. 
(mcrarias  L  solus  nostroium;  de  suis  non 
refert  Oud  —  eaque  F  [)r.  —  1 .").  iuhari 
11. 


U.  —  pos.sent  L .  Pet.  —  ductihus  F  j)r.  — 
trepidatis?  L.  —  16.  in  Italicpfuga  {  fagam 
¥)  an[inh)  Hisp.  codd.  nostri.  nullusffn 
//(  Hisp. .  ut  frplerique"  Oud.,  Pal.  etBong. 
.■)  aj).  Falir.  .qui  addil  :  frLov.  j»im  (/;*  ( ler 
repetito)  semper  in  legit  et  omittityi/^rt, 
in  alio  quoque  omissum.  ^  —  16-17.  ^''^^^'" 
tionem  in  Africi  TUF ,  Scal. .  Petav. ,  D§  et 
alii  rec. ;  deditione  et  in  Africe  L;  deditio- 
iiem  in  Africa  \  :  an  in  Afr.  h.  prcejudicio 
nonnulli  Oud. —  17.  hclhim  TL.  Particu- 
las,  quarum  origo  in  his  facile  explicatur. 
Ciacconius  et  Scaliger  expunxerunt.  ma- 
gno  periodi  comraodo.  ^ervalis  sequemini ? 
scripsit  Em.  HolTmannus. 


98 


(;.  .i(  Lii  cESMns 


••  rciiiillo.    milii   iiiciim   restiLuiU^   iioiihmi.   iic  juI   (•oiiIiiiiicIijimi 
-  lioiionMii  dcdissc  vKleaniini." 

\\\ill.  ^)ii;i  oiJilioiic  |»ci'iiioli  iiiililes  crcliio  cIkiiii  iiiIci- 
oellnltMiil .  iil  iiiajjiio  ('iiiii  dolore  inlidclitatis  siispieionein  siis- 

5  tinere  viderenliir.  discedentem  vero  ex  concione  iiniversi  colior- 
tjiiiliir.  "iiia.ono  sil  aiiiiiio.  ncciilii  diilnlcl  prodiiim  committere 
et  suani  tidcm  virliiteiiKjiie  evperiri."  tjiio  lacto  commiilata 
omniiim  et  \oluntate  et  opinione.  consensu  siimnio  constitiiil 
(liirio.  (•iiiii  priimim  sil  dala  potestas.  prcelio  reni  (•ommittere, 

1(1  |)ostero(jue  die  prodiictos  eodem  loco.  (pio  siipcrioriluis  dichiis 
constiterat.  iii  acie  collocat.  \e  Aariis  (luidem  Attins  diilnlat 
co])ias  producere.  sive  sollicitandi  niilites  sive  ^pquo  loco  dimi- 
caiidi  detur  occasio.  nc  facullalcni  prjptermittal. 

XX\n  .  Erat  \allis  inter  dnas  acies.  ut  sujira  denKUistraliim 
15  est.  noii  ita  magna.  al  diftlcili  et  arduo  ascensu.  Hanc  uteripic 
si  adversarioriim  copia^  transire  conarentur  exspectabat.  quo 
;e(|uiore  loco  proelium  committeret.  Sinuil  al)  sinistro  cornii 
P.  Attii  equitatus  omnis  et  iina  levis  arniatura'  interjecti  coni- 
plures.  cum  se  in  vallem  demitterent.  cernebantur.  Ad  eos 
■20  Ciirio  e(piilaliini  et  duas  Alarrucinoriim  coliortes  mittit:  quoruiii 


1 .  noineii  restiluite  T\j\ . 

XXXIII.  —  H.  Qua  or.  usqiie  ad  ri- 
dereiitur  (1.  oi  non  lej;imtiir  in  t  F.  — 
etiani  dicentem  int.  codd.  |)r9eter  TI^.  Pe- 
tav. .  Lov.  —  3-6.  iiiteryellant  h  et  alii  rec. 
—  6.  ne  uhi  l  H .  sed  F  uhi  inter  versus 
ead.  ni.;  nec  ihi  V:  ne  diih.  D.  rorrectus 
»6«,  ut  8  et  alii  rec.  —  dubitent  L.  —  8. 
omnium  vol.  L.  —  consensu  sno  codd., 
suonim  cod.  Faerni  et  Pal.:  summo  Hoto- 


niannus.  —  lo.  postero  L.  —  i  i.  \cr 
TLV.  —  ]-3.  sire  soll.  mil  oni.  UF.  — 
militis  TLV.  Scal. 

XXXIV.  —  10.  mngiio  aut  dijf.  codd.: 
inagna,  at  d.  Giacconius;  at  cod.  Voss. — 
aut  ard.  D.  Petav.  —  Hac  \  .  —  i  8.  ar- 
matura  et  int.  codd..  al)  Aldo  cnrrectnin: 
interjeclin  TL,  Scai.  —  '8-19.  (juanijjlures 
F.  —  ]().  dimitterenl  codd.  —  cernehatur 
TL.  Scal. 


DE  BELLO   CIVILI    LID.  11.  99 

pniiiiiiii  iiiipeluiii  equiles  hosljuiu  uou  tuleruul,  sed  admissis 
ecjuis  ad  suos  relugerunt;  relicti  ah  liis  qui  uua  procurreraul 
levis  aruiaturee  circumveuiebautur  atque  lulerticieljautur  al) 
iioslris.  Huc  tota  Vari  conversa  acies  suos  lugere  et  coiicidi 
videbat.  Tunc  Rebilus,  legatus  Caesaris,  quem  (iurio  secum  ex  5 
Sicilia  duxerat,  quod  maguum  habere  usum  in  re  militari 
sciebat,  crPerterritum.  ••'  inquit,  r  hostem  vides,  Curio  :  quid  du- 
"bitas  uti  temporis  opportunitale?^'  Ille  unum  elocutus,  iit  me- 
inoria  tenerent  milites  ea  quae  pridie  sibi  contirmasseut,  sequi 
sese  jubet  et  pra^currit  ante  omnes.  Adeoque  erat  impedita  vallis,  jo 
ut  in  ascensu  nisi  subievati  a  suisprimi  non  facile  eniterentur. 
Sed  prffioccu[)atus  animus  Attianorum  militum  timore  et  tuf>a 
et  cfede  suorum  iuhil  de  resistendo  cogilabat,  omnesque  se 
jam  ab  equitatu  circuinveniri  arbitrabantur.  ftaque  priusquam 
telum  abjici  posset.  aut  nostri  propius  accederent,  ouinis  Vari  15 
acies  terga  vertit  seque  in  castra  recepit. 

XXXV .  Qua  in  fuga  Fabius  Peliguus  quidam  ex  infimis  ordi- 
iiibus  de  exercitu  Guriouis,  primum  agmen  fugientium  conse- 
cutus,  magna  voce  Varum  nomine  appellans  requirebat,  uti 
iiuus  esse  ex  ejus  militibus  et  monere  ali(juid  velle  ac  dicere  'jo 
videretur.  Lbi  ille  sa?pius  appellatus  aspexit  ac  restitit.  et  quis 
esset  aut  quid  vellet  quaesivit,  humerum  apertum  gladio  appe- 

1.  eqnites  L  inter  versus  et  hostes  a  pi'.  ceteri  iioslri  teiiqmn' ,  et  frqiuittuori-  Oiid. 

111.  —  (unissis  toAi\.  praeter  Voss. .  Faei-ni  D  in  serie  :  liiiiorc  ,  teinpore  uc  fuga.  — 

cod.  el  (brt.  V.  —   -i.  refiigieniiit  L.  —  10.  cogitabnid\)h. —  ih.jani  om.  Lijani 

vi.  rfrw«/u?rt  poliores  Oud.,  nostri  j)ra3ler  se  (IFt)§.  Oud.  sine  var.   —    in.  adici 

\)l.  —  5.  Tum  UFDS    —  7.  videns  TL.  [adjici  vel  adigi)  unus  Ursini. 
—  8.  utipoteris  opp.  V.  —  9.  sibi  om.  TL:  XXXV.  —  17.  Plignus  L.  —  -jo.  esse 

sibi  pridie  h.  —  10.  se  jub.  FL ,  Petav. .  ex  UF ;  ceteri  esset  ex.  —  et  monerc  et  rel/e 

fpleriquei  Oud.  —  Adeo  L.  —  11.  ab  L,    sed  alteruni  et  puncto  siihnotaliun  ; 

siii.s  L.  —  i>rimis  U  j)r.  —  1  k  timore  UF.  rellct  T  pr. .  D  a  sec. :  rclle  aliqnid  \'L. 

i3. 


100  c.  .11  Lii  (;  ESAins 

tit,  pauliinKjiio  arnil  (|iiiii  \anirii  iiilci  liccicl ;  (|ii()(l  illc  pcficn- 
luiii  snhlalo  ad  (^jns  coiialnni  sculo  vilavil.  Kahins  a  |)i'()\iiiiis 
inilililuis  circumveiilns  iiilcrlicilni'.  II ac  rn.'>icnlinin  mnllilii(liiic 
ac  tnrha    porla'  caslrornni    occu[)aiilnr  aUjuc   itcr  injpcditnr. 

5  [)luros(jne  in  eo  loco  siiic  vnlnere  (juaiii  iii  j^rcelio  aiit  liijja 
iulereniit,  ne(|ne  innltnni  atnil  (jiiiii  cliaiii  caslris  expellereu- 
liir.  ac  nonnnlli  |»i'otiniis  codcin  cursu  iii  oppiduin  contcude- 
rnut.  Scd  cuiii  loci  iiatura  el  niuuilio  caslroruni  adilnui  pro- 
hiljehaiit.  luin  (|uo(l   ad   [)i'odiuiu   ej';ressi  (airionis  inilites  iis 

10  rebus  indigehaut.  (|iue  ad  oppnjj^uationeui  castrornui  crant  iisiii. 
Ita([ue  Gurio  exercilnni  iu  castra  redncit,  suis  ouiuihns  [jiwter 
Fal)inni  iiicolniuihns,  ex  iiniuero  adversarioruni  circiter  ix; 
interfectis  ac  inille  vnlueratis;  ([iii  oinnes  discessu  Cnrionis. 
ninlti([ue  [)neterea  pev  sininlationein  vulncrnni.  ex  castris  iii 

15  o[)[)i(lum  [)ro[)ter  timorem  sese  recipinnt.  (Jua  re  animadversa 
Varns,  et  terrore  exercitus  cojj^nito,  huciiiatore  in  castris  el  |)au- 
cis  ad  S[jeciein  tal)ernacuiis  relictis,  de  tertia  vipjilia  silcutio 
exercitum  in  o[j[jiduni  redncit. 


1  iiimhduiiujuc  \.  Lov.  —  afuil  V. 
(([fuit  F.  ceteri  dhfuit ,  TL  fidt.  —  3.  Ar 
TLFV.  —  (■).  rfuit  TUV,  affuit  F,  ceteri 
iilf. —  8-().  iidiri  tunc  ffuod  TLUFV,  Cuj.. 
Scal.,  Voss. ;  tuiii  pro  tunc  nonnulli  Oud.; 
adiri  tunc  non  pos-fet  Peta\ . ,  tunc  nonpoterat 
Lov. .  §. ;  adiluiii  jirohihebdut ,  tuiii  (om.D) 
iiuodl)  et  quinque  recentes  Oud.  consensn. 
Onod  adeo  necessariuni  esl,  nt  in  arche- 
ty|)o  librai'ius  ah  adi  ai)errasse  videatur 
ad  alteruni  tum  et  nota  ad  marg-ineni  re- 
niittens,  sae|)e  ea  similis  compendio  quo 
SYilai)ce  /■  liabentes  supra  uotantur.  pe- 
perisse  istud  ri.  Minus  ajiparet  omissionis 
causa  in  Em.  Holliuanni  scriptui'a  :  Sed 
cum   loci   iiatiira    tvm    munitio    cnstronnn 


adiri  tuiic  prohihehat ,  (fuod.  —  ()  hi,i 
cofld. —  1  1 .  educd  T.  —  i  .'L  ac  rulnerati.s 
codd.  quoruiu  in  U  ead.  manus  inter  ver- 
sus  posuit  oc.  in  F  autem  devulneratis  a 
pr. .  antiqna  ni.  in  cc  rulii.  mnlatuin. 
idemque  alTertur  ex  Paris.  SytiS.  Inde 
niluiii  (u: ,  quod  prifibent  tlD,  falso.  iiam 
Appianus  &xi  ■zsXsioiis  (  s^oLxocricov ).  (Juare 
iiiulti.s  sup|ilevil  Fm.  Hoiriuannus.  sed 
miile  o\  antiquiore  fonte  derivatum  esse 
videlur  et  accipiendum  circitcr  iiiille.  — 
lA.  ejc  simulatione  vuhierum  in  castris  iu 
L,  sefl  //(  prius  initio  versus  ])osterius 
sujipieti.  —  i().  ex  terr.  ])h  et  "tresii 
Oud.  —  castri.s  paucisque  L.  —  i  y.  taher- 
naculi  uostri  omnes  et  rrpieriqueTi  Oiid. 


DE   BELLO   CIVILI   LdL  II. 


101 


\XX\I.  Postero  die  (iiirio  ohsidere  Lticam  valloque  cir- 
ciiniinunire  instituit.  Erat  in  oppido  multitudo  insolens  belli 
diuturnitate  otii,  Uticenses  [)ro  quibusdam  Csesaris  in  se  be- 
neficiis  illi  amicissimi,  conventus  is.  qui  e\  variis  generibus 
constaret,  terror  e\  superioribus  proeliis  magnus.  Itaque  de  3 
deihtione  omnes  pabim  bxjuebantur  et  cum  P.  Attio  agebant, 
ne  sua  pertinacia  omnium  fortunas  perturbari  vellet.  Ha^c 
cnm  agerentur,  nuntii  pra^missi  al)  rege  Juba  venerunt,  qui 
iUum  adesse  cum  magnis  copiis  dicerent  et  de  cuslodia  ac  de- 
lensione  urbis  bortarentur.  Qiue  res  eorum  perterritos  ani-  lo 
mos  confii'mavit. 

XXXVII.  Xuntiabantur  ba^c  eadem  Curioni,  sed  aliquamdiii 
fides  fieri  non  poterat  :  tantam  babebal  suarum  reriim  fidu- 
ciam.  Jamque  CtPsaris  in  Hispania  res  secundoe  in  Africam 
nuntiis  ac  litteris  perferebantur.  Quibus  omnibus  rebus  subbi-  lo 
tiis  nibil  contra  se  regem  nisurum  existiinabat.  Sed  ubi  certis 
aiictoribus  comperit  miniis  v  et  xx  millibus  longe  ab  Utica 
ejus  copias  abesse,  rebctis  munitionibus  sese  in  castra  Corne- 
ba  recepit.  Huc  frumentum  comportare,  castra  munire.  mate- 
i'iam  conferrecoepit,  statimque  in  Siciliam  misit,  uti  dua»  legio-  ^d 
nes  reiiquusque  equitatus  ad  se  mitteretur.  Castra  erant  ad 


XXXVI.  —  I .  vallofjue  nosti'i  consensu. 
p\  'ftritmsTi  inodo  rec.  aimotatuni  a|). 
Oud. ,  qui  ct  rnllo.  —  i-a.  circummnuiri 
L;  circumvenireDh.  —  -i.  oppidiim  TLUF. 
Petav.,  Lov.  —  iusollers  L.  —  /4.  coiwen- 
liis  si  (jiii  antiquiores  onines.  Voss.,  Lov.; 
el  si  qui  H;  is  (jiii  (irulerus:  //  (/m/  Cuja- 
cius  (utvidetur).  iii  cujus  codice  et  Lov. 
constarcni.  DS  et  alii  rec.  amicissiini  erant 
ciim  etinm  e.r.  —  G.  oinnes  in  palnm  anti- 


quiores  consensu ,  etiam  pars  recentiuni : 
pauci ,  ut  D  S.  sine  in.  —  omnes  ( bis)  et  ciiiii 
t)  corr. .  §.  —  8.  Iiina  U.  —  q.  ar  dr  \. 
XXXVII.  —  \Z-\h.  reriim  hnbiiiidnn' 
tinm  T,  ead.  ni.  correctuin.  —  \?i.  et  litt. 
TL.  —  rehiis  omnibus  TL.  —  1  G.  nusiirum 
D.  Voss.  — 17.  V.  Jx.x  TL,  /pro  compendio 
et.  —  18-19.  sese  castris  Cornelianis  Lov. 
—  •io.  prcecepitY.  —  -j  1 .  reliquisque  T  {is 
ex  u  factum ) :  reliqimpie  L .  et  mitterentur. 


]  ()•_> 


C.  JLiLII    Ci^^SAHIS 


belkiiii  (IiiccikIiiih  aptisslina  nalura  loci  cl  innnitione  el  niai'is 
j)r()|)in(|iiilale  el  a(|iKe  et  salis  co|)ia.  ciiiiis  inapna  \is  jain  cx 
j)ro\iniis  eratsalinis  eo  con^j^esta.  Non  inateria  inultiliidine  ar- 
l)oruin.  non  rrumentnnK  cujus  eranl  plenissimi  ajj^ri.  deticere 
5  polerat.  Ila([ue  oinniiim  suoruin  consensii  (iUrio  reli(juas  copias 
exspectare  et  Ijeiluin  ducere  [^arahal. 

XX\\  III.  Hisconstilulis  rehus  proljalis(jue  consiliis,  ex  per- 
fugis  quiljusdain  opj)idanis  audit  .liihani  revocaluin  rinitimo 
l)ello  et  controversiis  Leptilanornm  restilisse  in  regno,  Sabur- 

10  rani,  ejus  pi\Tt"ectnin.  cum  mediocrihus  copiis  missum  Lticce 
appropin(piare.  His  auctoribns  temere  credens  consilium  com- 
mntat  et  proclio  rem  committere  constituit.  Multuni  ad  lianc 
rem  probandam  adjnvat  adolescentia,  magnitudo  animi.  supe- 
rioris  temporis  proventus,  tiducia  rei  hene  gerendse.  His  rehus 

1.0  impulsus  eqnilatnm  omnem  prima  nocte  ad  castra  hostium 
niittit  ad  flumen  Bagradam ,  quihus  praeerat  Sahurra,  de 
(|uo  ante  erat  audituin;  sed  rex  cum  omnihus  copiis  inseque- 
hatur  et  sex  millium  passuum  intervallo  a  Saburra  consederat. 
Equites  missi  nocte  iter  conficiunt,  inqirudentesque  atque  ino- 

20  pinantes  hostes  aggredinntur.  Numidae  eniin  quadam  harhara 
consuetudine  nuUis  ordinihns  passim  consederant.  Hos  oppres- 


1 .  et  loci  tnun.  codtl. ;  correxil  Markliiii- 
(lus.  —  i/iulationc  T  (ead.  m.  correctus)  S. 

—  .").  co  0111.  o ,  Pclav. ;  salinis.  Ea  coii^-. 
non  TL\  .  —  inatcria  nou  L. 

XXX \  111.  —  ^-H.  profugis  LV.  —  8. 
ali'juibus  D,  Voss.  —   11-12.   miitat    L. 

—  i3-i6.  iiiagnitudo  superioris  aiiinii . 
lcinporis  pror.  nostri  consensu ,  Petav. . 
IjO\.  ;  corrector  D  aniini  ante  supcr.  po- 
nendiun  significal.  et  sic  S.  —  iG.  Bra- 


gailain  T  |)r. ,  L.  sed  nilra  recte.  —  17. 
cuni  om.  TL\ ,  Scal.  —  18.  passus  TLFX  . 
passuuni  ])h.  ceteri  fere  compendio.  — 
ab  S.  L.  —  ig-ao.  prudcntisque  ad  ino- 
pinantis  hostcs  TLV.  Scal. ,  Lov. ;  prudcntes 
atquc  inop.  LLl ;  et  prvdeiitis  atquc  inop. 
D,  cujus  corrector  iniprud.:  FS,  Pal., 
Bong.  3  iniprudenlcsquc  alquc  inop.  Sic 
etiam  Petav.  ap.  Fabr.  —  -20.  Numidic 
autcin  T\j\  . 


DE  BELLO   ClVILl   LIH.   II.  lo;', 

sos  soiiiiio  el  (lispersos  atlorti  magniim  eonini  nnmerum  intei- 
tlcinnt;  mnlti  perterriti  profng-innt.  Qno  lacto  ad  Cnrionem 
eijnites  revertnntnr  captivosqne  ad  enm  redncnnt. 

XXXIX.  Cnrio  cum  omnibns  copiis  quarta  vigilia  exierat. 
cohorti])ns  \  castris  prgesidio  relictis.  Progressns  millia  passnnm  5 
VI.  equites  convenit,  rem  gestam  cognovit;  e  captivis  qna^rit. 
<(uis  castris  ad  Bagradam  pra^sit;  respondent  Sabnrram.  Reb- 
([ua  studio  itineris  conficiendi  qua^rere  praetermittit.  proxima- 
qnerespiciens  signa,  -- Videtisne,  -  inqnit,  -milites.  captivorum 
"  orationem  cnm  |)erfugis  convenire?  abesse  regem.  exiguas  esse  lo 
r'Copias  missas,  qua^  pancis  equitibns  pares  esse  non  potnerint? 
^-Proinde  ad  prsdam,  ad  gloriam  properate,  ut  jam  de  pra?- 
-miis  vestrisetdereferenda  gratia  cogitare  incipiamus.  ••  Erant 
per  se  magna  qn^e  gesserant  equites,  praesertim  cnm  eornm 
exignus  numerus  cum  tanta  multitndine  Numidarnm  confer-  15 
reinr.  Hfec  tamen  ab  ipsis  inllatins  commemora1)antnr.  nt  de 
suis  homines  laudil)ns  lil)enter  pnedicant.  \lulta  pra^terea  spo- 
lia  prgpferebantnr.  capti  homines  equique  prodncebantnr.  nt. 
qnic(^[nid  intercederet  tempons.  hoc  omne  victoriam  morari  vi- 
deretni'.  Ita  spei  Curionis  militum  stndia  non  deerant.  Equites  20 
sequi  jubet  sese  iterque  accelerat.  ut  qnam  maxime  ex  fuga 
perterritos  adoriri  posset.  At  illi  itinere  totius  noctis  confecti 
snhsequi  non  poterant.  atqne  alii  alio  loco  resistel)ant.  Ne 
Inec  qnidem  res  Curionem  ad  spem  morabatnr. 

\\\l\.  —  ,").   iniHc  [itii/.  TF  )  passu.s  iresscravt  iiiililes  TL. —  17.  iiiso/enter  f/ui- 

TLF\  .  poss.  U  .  Pel.  —  H.  conficiiindi  i'  dein  ,.sed /i/^enterDmarg..h  etnmltirec. — 

(non  H).  Lov.  —  10.  profugis  L\ . —  i  S.  equite.<i(jiie  codd.:  equiqneCiacc. —  iq- 

I  1 .  paucis  die/nis  equiti/ms  TL .  Scal. ;  in  F  ■io.  /loc  omni  (/lomini  UFD)  victoria  morari 

ante  equit.  (Iu<tp  litterae  erasae.  —  potne-  M/ere^MrTLUFVD.  —  -3.3. /VecTLV.  —  0^1. 

nmt  LD§,  parsOiul.  —  i  h.  gesserunt  F;  res  om.  TLV.  Scal.  —  inorabantur  L,  Sc. 


IO'i  C.   .11  LII   C/KSAUIS 

XL.  Jiiba  cerlior  raclus  a  Sahnrni  dc  iiocliirno  pnflio.  ii  mil- 
lia  llispanoriiiTi  et  Gallornin  (M|iiiliiin.  (jnos  siia*  cuslodiae 
causa  circum  se  liabere  consuerat,  el  pediluin  earn  |>arleni,cui 
maxinie  confidehat,  Snhnrra^  summisit;  ipse  cum  reliquis  co- 

5  piis  ele[dianlis(|ne  lx  lenlius  sul)se(|uilur.  Siispicaliis  pra^missis 
equilibus  ipsum  allore  Curionem  Sahurra  copias  etjuitum  [)edi- 
tunique  instruit,  atque  liis  im|)eral  ut  siniulnlionc  limons  [)an- 
lalim  cedant  ac  pedem  referant  :  ''sese,  cum  o[)usesset,  sijjnuin 
[)rttdii  daturum  et  qiiod  rem  postulare  cognovissel  im[)eralu- 

10  inm."  Cnrio.  ad  su[)eriorem  spem  addila  [)nesentis  temporis 
opinione,  hostes  fugere  arl)ilratus.  copias  e\  locis  snperiori- 
hus  in  campnm  deducil.  , 

XLl.  Quihus  ex  lociscum  longius  esset  progressus,  confecto 
jam  lahore  exercitu,  xvi  millium  spatio  coustitit.  Dat  suis  signum 

15  Sahurra,  aciem  constituit  et  circumire  ordines  atque  hortari 
incipit;  sed  peditatu  duntaxat  procul  ad  speciem  utitur,  equi- 
tes  in  aciem  mitlit.  Non  deest  negotio  Curio,  suosque  hortatnr 
ut  spem  omnem  in  virtute  reponant.  Ne  mililil)us  quidem  ut 
defessis  neque  equitihus  ut  paiicis  et  lahore  confectis  studium 

-Mi  rid  pugnandiim  virtusque  deerat;  sed  hi  erant  numero  cc,  reli- 
quiin  itinere  suhstiterant.  Hi,  quamcumquein  |)artemiinpetum 
fecerant.  hostes  loco  cedere  cogehant,  sed  neque  longius  fu- 

XL.  —  !-•?.  mWln  oni.  IJ.  sed  cum  li-  \\\.  —  \h.  exenitvm  H\ .  —  coiisti' 

iieola  super   ii;    Lovaii.  i.   —  '3.    (/noil  liiit\.  — 15.  f/rcM/re  recenles. — \&.pedi- 

TH  ;  qiKP  (ex  qtii  factuni  \  idelur)  V  ;  (piot-  tatum  L.  —  17.  miuit  T  a  pr.  (  sed  ?  ead. 

qiiot  D.  Voss.,  Bong.  3.  —  h.  ■summittit  m.  illato).  L:  immittit  celeri  nostri,  qiiani- 

UF.  Petav..  D  corr. ,  §  et  alii  rec.  —  6.  (juani  e\  frtrihus^  modo  suis  affert  Oud. 

afore  T.  ndjore  LF.  —  8.  seseqne  cum  \.  —  >9-  <"'  ^^^-  TL\ .  —  •20.  erant  om.  L 

—  cum  copiis  T  a  pr.  m..  qute  et  cor-  pr. —  91.  suhstitcrant  .1.  Iii  \e\  /»V  TL.  Iii 

rexit.  —  ().  quod  postulare  tempus  L.  —  V  post  Hi  spatiuni   vacuum,  ul)i  duceuti 

i-i.  duri  TL.  scripsit  m.  sec. 


DE   BELLO   CIVILI   LIB.   11.  105 

gienies  proseqiii  iier  veliementiiis  equos  incitare  poternnL  \l 
ecjmtalus  liostmin  ah  iitroque  cornu  circumire  aciem  nostrani 
el  aversos  proterere  mcjpit.  (kim  coliortes  ex  acie  procuciir- 
rissent.  Numiflap  integri  celeritate  impetum  nostronim  efTu^ie- 
haiit.  riirsusque  ad  ordines  suos  se  recipientes  circumihant  el  :> 
ab  acie  exchnlebanl.  Sic  neque  in  loco  manere  ordinesc[ne 
servare  neque  procurrere  et  casiim  suhire  tutiim  videhatur. 
Hostmm  copiap  suminissis  ab  rege  anxiliis  crebro  augehantiir; 
iiostros  vires  lassitudine  deficiel)ant.  simul  ii  ([ui  viilnera  acce- 
perant  neque  acie  excedere  neqiie  in  locum  lutiini  referri  po-  lo 
teranl.  (piod  lola  acies  equitatu  hostiiim  circumdata  teneluiliii'. 
Hj  de  siia  salute  despei^antes,  ut  extremo  vitae  tempore  homi- 
nes  lacere  consuerunt,  aul  suam  morlem  misei'ahanliii'  aiil 
parentes  suos  commendabant .  si  quos  ex  eo  periciilo  lorliiiia 
servare  potuisset.  F^lena  erant  oinnia  limoris  et  liictus.  if) 

XI Jl.  (liirio.  iihi  perterritis  omnihus  neque  cohortatio- 
nes  suas  neque  preces  audiri  inteHigit,  iinam  iit  in  miseris 
rehus  spein  reliquam  salutis  esse  arbitratus,  proximos  colles 
capere  nniversos  atque  eo  signa  inferri  jubet.  Hos  quoque 
prffioccupat  missus  a  Sahurra  equitatus.  Tum  vero  ad  siim-  20 
mam  des|)ei*ationem  nostri  perveniunt  et  partim  rugienles  ah 
equitatu  inlerliciuntur.   partiin  integri  procumhunt.  Horfatiii' 


1.  iicc  oiii.  TFU,  in  qiio  ead.  111.  siip- 
pletuni.  —  jjohierunt  L.  —  -2.  circuire 
codd.  preeter  tH^  et  fort.  Petav.  —  3.  adver- 
siis  T  (  sed  eraso  d)  VDS.  —  3-'i.  procurr. 
\j  e(  recentes.  —  5.  circuibant  codd.  pra^- 
ter  IL:  circuiebfint  F.  —  G.  Sic  \j,  addens 
inter  versus  ut.  —  7.  servarent.  Quieproc. 
rL\ .  Iiic  a  sec.  iiiiiiin ,  litteris  nt  expunctis. 
—  riilebdntur  TL.  —  9.  nostris  TL .  D  coi'r.. 
11. 


S  et  alii  rec.  Post  nostros  F  t>ero  intei'  versus. 
—  ///'  ijiii  codd.  —  10.  neque  e.r  ticir  L. 
praepositioneni  expnngens.  —  i3  miserc- 
bnnliir  I^.  —  16.  e.v  suo  TL\  . 

XLIl.  —  i(j.  perterritvsl. —  18.  iilrr- 
liquani  T.  scripturus  aliquam  (quod  ex  uno 
non  noniinato  ailatiuu  ap.  Fabr. ) .  deinde 
^'/expnngens:  ad  reliqua  L.  —  -i-i.  parteiu 
inl.  T. 


lOG  C.   JULII    C  KSAHIS 

Curionem  Cn.  Doniilius,  praefectus  eqniluni.  cuni  |)aucis  e(jui- 
lihns  circumsistens.  ut  ru^j-a  salutem  petat  al(|iit'  iii  castra  con- 
lendat,  et  se  ab  eo  iion  discessurum  pollicetur.  At  Cuno  nuiii- 
(|iiam   se  amisso  exercitu,  (juem  a  Caesare  firlei  (.'Onmiissum 

5  acceperit,  iii  ejns  c()ns|)(!ctum  j'eversunim  conlirmal,  al(|ue  ila 
pr(jelians  interlicitur.  Equites  e.\  prcelio  perpauci  se  recipiunt; 
sed  ii ,  (juos  ad  novissimnm  aji;men  equorum  reficiendorum 
causa  suhstitisse  demonstratum  est,  lujja  totius  ex(;rcitus  pro- 
cul   animadversa,  sese  incolumes  in  castra  conlerunt.  Mililes 

10  ad  unum  omnes  interficiuntur. 

\LI11.  liis  rebus  co^nitis  Marcius  Rulus,  quasstor,  in  castns 
relictns  a  Curione,  cohortatur  suos,  ne  animo  deficiant.  Illi 
orant  atqne  obsecrant,  ut  in  Siciliam  navi])us  reportentnr. 
Pollicetur,  magistnsque  imperat  navium ,  ut  pnmo  vespere  om- 

1.5  nes  scaphas  ad  litus  appulsas  habeant.  Sed  tantus  fuit  omnium 
terror.  ut  alii  adesse  copias  .luba^  dicerent,  alii  cum  le|];ionibus 
instare  Varum.  jamque  se  pulverem  venientium  cernere  (qua- 
nini  rerum  nihil  omnino  acciderat),  alii  classem  hostinm  cele- 
riter  advolaturam   sus|)]carentur.  Itaque  perterntis  omnibus. 

20  sibi  quisque  consulebat.  Qui  in  classe  erant,  proficisci  prope- 
ral)ant.  Horum  fuga  navium  onerariarum  maj?[^istros  incitabat: 
pauci  lenunculi  ad  ofllcium  imperiiimque  conveniebant.  Sed 
tanta  erat  completis   litoribus   (.'.ontentio,  (jui   potissimum   ex 

1.  pii.  eque  vel  leque  anliquiores  codd..  TLV. —  i3.  deport.  L.  —  19.  advolanshi- 

equ.  Cuj. ,  eq.  Pet. ;  populus  Romanus  cequc  rum  T.  ns  erasis.  —  •)  \ .  magistratos  U. 

V:  pr.  hnncquel).  \ oss. ;  pi'cefectus  equi-  tra  expunctis;    inagistratus   Pal.   —   'i'!. 

lum  S  el,  alii  rec.  —  5.  acceperat  Ll  (/ead.  imperium  T.  —  •}'^.  complela  U.   supra- 

111   supraposilo)  D^  et  frtresri  Oud.  —  7.  posito  is  ead.  ni.;  post  eam  vocem  tres 

lii  codd.  iilteree  eras*  in  T,  spatiuni  vacuiim  litte- 

\LIII.    —    11.    Martias    antiquiores,  rarum  sex  vel  septeni  iu  F.  —  liltorilms- 

ul  supra ,   fort.  prajter   U.   —   in  castra  que\. 


DE   BELLO    CIVILl   LIB.    II.  107 

magno  niimero  conscenderent ,  ut  multitudine  atque  onere 
nonnuHi  deprnnerentur,  reli([ui  hoc  timore  propius  adire  tar- 
darentur. 

XLIV.   Quibus  rebus  accidit  ut  pauci  miiites  patresque  fa- 
niiliae,   qui  aut  ^ratia  aut  misericordia  valerent,   aut  naves  5 
adnare  possent.  recepti  in  Siciliam  incolumes  pervenirent.  Re- 
liquae  copiae,  missis  ad  Varum  noctu  le^atorum  numero  centu- 
rioniljus,  sese  ei  dediderunt.  (Juarum  cohortium  milites  postero 
die  ante  oppidum  Juba  conspicatus,  suam  esse  praedicans  pra^- 
dam.  magnam  partem  eorum  interfici  jussit.  paucos  electos  lo 
m  regnum  remisit,  cum  Varus  suam  fidem  ab  eo  la^di  quere- 
retur  neque  resistere  auderet.  Ipse  equo  in  oppidum  vectus. 
prosequentibus  com|)hiribus  senatoribus,  quo  in  numero  erat 
Ser.  Sulpicius  et  Licinius  Damasippus.  paucis  [diebus],  quae 
fieri  veilet,  Ltica?  constituit  atque  imperavit,  diebusque  post  15 
paucis  se  in  regnum  cum  omnibus  copiis  recepit. 


■2    reliqui  ob  limorem  UF.  —  2-3.  /«?-  iinhtum  UFD  S  et  alii  rec.    —    9.  sua  \  . 

darent  L.  —  9~io.  prmle  T,  prwdfv  V.  —  1  /1.  Ser. 

XL1\ .  —  h.  relnis  om.  TL.  —  palris-  0111.  V.  —  dielms  ex  errore  ortum  ;uic- 

que  TULV.   F  j)r.  —  6.   adiuuare  V.  —  tore  Jurinio  seclusit  INipperdeius.  —  i5. 

8.  se  F.  Petav. .  Lov.  —  Q^iarum  cohor-  diehusque  editum  ex  aliquo  codice  Ursini; 

tium  (cohorles  TV)  milites  militum  TLV,  noster  U    ciuii    reliqiiis  diehus    eque    vei 

Scal.;  Quorum  (quarumh.  Dorv.)  cohortes  wque. 


1  'I . 


DE  BELLO   CIVILI 


LIBEH   111. 


1.  Diclatore  liabeiite  comitia  Caesare  consules  creantiir  Julius 
Caesar  et  P.  Servilius  :  is  enim  erat  annus,  quo  per  leges  ei 
consuiem  fieri  liceret.  His  rebus  confectis,  cum  fides  tota  Italia 
esset  angustior  neque  credita?  pecunite  solverentur,  constituit 
ut  arbitrl  darentur;  per  eos  fierent  festimationes  possessionum  5 
et  rerum,  quanti  qua?que  earum  ante  Ijelium  fuisset,  atque 
lia^  creditoribus  traderentur.  Hoc  et  ad  timorem  novarum  ta- 
bularum  toliendum  minuendumque,  qui  fere  bella  et  civiles 
dissensiones  seqiii  consuevit,  et  ad  debitorum  tuendam  existi- 
inationem  esse  aptissimum  existimavit.  Itemque  praetoribus  lo 
trlbunisque  plebis  rogationes  ad  populum  ferentibus,  nonnul- 
los  ambitus  Pompeia  lege  damnatos  illis  temporiLus,  (juibus 
in  Urbe  praesidia  legionum  Pompeius  habuerat,  (quffi  judicia 
aliis,  audientibus  judicibus,  aliis  sententiam  ferentibus  singubs 
diebus  erant  perfecta,)  in  integrum  restituit;  qui  se  illi  initio  15 

[.  __  .3.  enm  L.  —  3.   lolam  Italiam  xi.PH.  vel  P.  fi  Irih.  TLUFV.—  i3.  Ur- 

TV.  —  7.  hece  (non  hcec)  T,  hee  L,  aee  ImnlLV^ .  —  lc/rionem\.  --  i5.  iUi  {illis 

U,  e(B  F,  hec  V,  en  Petav. ,  D§  et  alii  rec.  F  pr.)  in  otio  vel  ocio  coild. ;  illi  correclor 

—  8.  muniend.  t>.  Malis  minuendumve.  —  D  iii  odio  mutal,  duo  rec.  odio  in  otio ,  alii 

ferre  TUF.  —  10.  ablissimum  U.  —  10-  illi  odio.  Recte  Stepliauus  iuitio. 


110 


C.   JUIJI    CyESAHIS 


civilis  l)('lli  oblulerani,  si  sua  opera  iri  bello  iili  Nfllct.  prointle 
a'sLinians,  ac  si  usus  esset,  quoniani  sui  fecissent  potestatenri. 
Statuerat  enim  prius  hos  judicio  popiili  debere  restiliii.  (piani 
suo  beneficio  vitleri  receptos,  ne  aul  in{|ralus  in  relerenda 
5  P^ratia  aut  arroj^^ans  in  pra^ripiendo  populi  henelicio  videretur. 


II.  His  rebus  et  feriis  Latinis  comitiisque  omnibus  perfi- 
ciendis  xi  dies  tribuit,  dictaluraque  se  abdicat  et  ab  llrbe  pro- 
liciscitur.  Brundisiumque  pervenit.  Ko  legiones  xii.  ecpiitalum 
omnem  venire  jusserat.  Sed  tantum  navium  repperit.  ut  an- 

10  guste  XV  millia  legionariorum  militum,  dc  equites  transportare 
possent.  Hoc  unum  [inopia  navium  |  (icTsari  ad  celeritatem 
conficiendi  belli  defuit.  Atque  hae  ipsse  copige  hoc  infrequen- 
liores  imponunlur.  quod  multi  gallicis  tot  bellis  defecerant. 
longumque  iter  ex  Hispania  magnum  numerum  deniinuerat. 

15  et  gravis  autumnus  in  Apulia  circumque  Brundisium  ex  salu- 
berrimis  Galline  et  HispanitP  regionibus  omnem  exercitum  vale- 
ludine  tentaverat. 


I,  si  qun  D  a  pr.  —  a.  .«/  ejvs  esset, 
cjuando  L.  —  sujfecissent  codd. .  subf.  UF, 
feciss.  D;  suifecissent  Beroaldus.  —  3.  hos 
jud.  UHD  a  pr. ;  hoc  reliqui.  —  h.  re- 
ceptas  UF.  —  5.  in  henefcio  jmeripiendo 
(prarip.  V)  popult  TL\  ;  prirrapiendo  H. 
prcecipiendo  F. 

II.  —  G.  comitiis  L.  —  6-7.  perficiun- 
dis  U  (non  H).  rrPetav..  Pa!..  Bong.  ?).y 
Fabr. ;  perfaciendis  TLV  .  —  7.  sese  L.  — 
8.  Brund.  om.  V,  spalio  reliclo;  Brundtt- 
■sium  constanter  LD.  —  eqnitatumque  L. 
—  9.  repperit  codd.  —  10.  milihus  D. 
om.  U.  —  legionarium  TLV,  Lov. ;  anguste 
IX  cohortes  leg.  scribit  Nipperdeius.  cujus 
legenda  disputatio  p.  1  53  seqq.  —  n  mi- 


lites  codd..  rret  Petav..  ad  oram  tamen 
puto  [posito?]  equites.ri  Fabr. ;  corrector  D 
et  aliquot  recentes  Oud.  (non^)  equiles, 
quod  necessarium  est;  nc  Ciacconius,  Ap- 
piano  et  Plutarcho  auctoribus  —  11.  ino- 
pia  nnvium  de  marcj-ine  in  seriem  ingruisse 
jam  olim  admonuit  Hotomanuus.  —  a 
celeritatc  L.  —  1-2.  ew  UF,  hece  TLV.  kce 
H ,  I)  in  ras.  —  copiie  vox  post  infrequen- 
tiores  repetita  in  onmilnis  nostris  praeter 
§;  quoquc  ejus  loco  Voss.  —  i  3.  Galli 
codd.;  Gullicis  prima?  edd.  —  li.  dimi- 
nuernt  codd.  prgeter  UF,  Petav.  —  1 5- 
iT).  et  saluh.  TL.  —  16.  omnem  Galliam 
exercitum  T.  media  voce  deleta.  —  1  fi- 
17.  rnlit.  codd.  constanter. 


DE   BELLO    CIVILI   LIB.  III.  111 

in.  Ponipeiiis  aiiiuiiiiii  spatiuni  ad  conipai'andas  copias 
nactus,  (|uod  vacuuni  a  hello  atque  al)  lioste  otiosum  fuerat. 
magnani  ex  Asia  Cycladibusque  insulis,  Corcyra,  Athenis, 
Ponto,  Bithynia,  Syria,  Cilicia,  Pho^nice,  ^Egypto  classem  coe- 
gerat,  magnam  omnibus  locis  a?dificandam  curaverat;  magnain  5 
iinperatam  Asia?,  Syrife  regibusque  oninibus  et  dynastis  et  te- 
trarchis  et  bberis  Achaire  popuHs  pecuniam  exegerat,  magnam 
societates  earum  provinciarum,  quasipse  obtinebat,  sibi  nume- 
rare  coegeral. 

TV.   Legiones  effecerat  civium  Romanorum  ix  :  (|uinque  ex  lo 
Italia,  quas  traduxerat;  unam  ex  Cilicia  veteranam,  quam  fa- 
ctam  ex  duabus  Gemellain  a|)pellabat;  unam  ex  Creta  et  Ma- 
cedonia  ex  veteranis  militibus,  qui  dimissi  a  superioribus  im- 
peratoribus  in  his  provinciis  consederant;  duas  ex  Asia,  quas 
Lentulus  consul  conscribendas  curaverat.  Praeterea  niagnum  15 
numerum  ex  Thessalia,  Boeotia.  Achaia  Epiroque  supplementi 
nomine  in  legiones  distribuerat;  his  Antonianos  milites  admi- 
scuerat.  Prffiterhasexspectabatcum  Scipione  ex  Syria  leglones  11. 
Sajjittarios  (a-eta,  Laceda*mone,  ex  Ponto  atque  Syria  reliquis- 
que  civitatibus  111  millia  numero  habebat,  funditorum  cohortes  20 
sexcenarias  11,  equitum  vir  milHa.  Ex  quibus  dc  Gallos  Deio- 


ill.  —  I.  anm  sjj.  I),  rrtresi  rec.  Oud.  ex)  nostri  onines  praeter  1).  qui  ea:  acta. 

—  •!.  a  hello  et  lioste  L.  —  d.  Cyltcia  T.  —  Lacedomone  L,  Laccdemonia  V.  —  at- 
Sicilia  L  —  6.  regibus  L.  —  7.  magnas  que  ex  S.  U.  —  90.  tnilia  oni.  TLUFVS. 
codd. ;  cnrrexit  Aidus.  —  8.  ohtinuerat  L.  piures  nuniero  superposita  iineola.  —  hti~ 

IV.  —  \  \.  ex  Sicilia  codd.;  Cilic.  Giacc.  hehal,  atque  etiamf.  D  marg. .  S  et  aiii  rec. 

—  I  3.  missi  L.  —  1  A.  his  regionihuji  L.  —  21 .  sex  et  delectorum  [elect.  Pal. )  e(pii- 

—  16.  Boetia  codd. ,  ut  soienl.  —  Epiros-  tum  D  in  ras.,  S  et  aiii  rec.  —  E,r  quihus  om. 
que  TLtlF,  Pelav. .  Lov.  —  plcmenti  TL.  L,  inter  versus  habet  F.  —  de  L .  sed  in 
romplein.  Leid  •>.  —  1  7-1  S.  «;«h»'«c.  L.  ilio  correctum  ead.  m  oc.  Dinras.  etBong. 
Petav..  (jui  ila  soiet. —  19.  Creta  (sine  'i  duos  mille  {mil.]^)  Dejot.  »ine  Callos. 


112  C.   .11  IJI   C/ESARIS 

larus  adduxcrat,  D  Ariol)nrzjiries  e\  Ca|»|»a(l()('ia  :  ad  cuihIciii 
iiuiiierum  CiOtys  ex  Thracia  dederat  et  Sadalaiii  liliuiii  miscrat: 
ex  Macedonia  cc  eranl.  (|uil)us  lihascy[)olis  |»ra'(M'al.  excellciiti 
\irtute:    d   ex    (labiiiiaiiis   Mexandria.    (iallos   (ieriiian()S(|ue. 

5  (juos  ibi  A.  (ial)inius  j^ra^sidii  cansa  apiid  rejjcm  IMolenuenm 
reliqueral.  Pomj)eins  lilius  cuni  classe  addiixerat;  dccc  ex  servis 
suis  pasloruinqne  suornm  "^  iiumero  cix^fjerat;  ccc  Tarconda- 
rius  (jastor  el  Donilans  ex  (lallogrfficia  dederant  (liorum  aller 
nna  venerat,  alter  lilinm  miserat);  cc  ex  Syria  a  (iomnia.^reno 

10  Antiocho,  cni  magna  Pompeius  pramiia  Iriluiit,  missi  eranl. 
in  his  pleriqne  lii|)poto\otfB.  Huc  Dardanos,  Bessos  parlim  iner- 
cenarios,  partim  imperio  anl  [jratia  comparatos,  item  iMacedo- 
nes,  Thessalos  ac  reliquarum  gentium  et  civitatum  adjecerat 
atque  eum,  quem  supra  demonstravimus.  nnmerum  expleverat. 

I 

1.")  V.  Frumenti  vim  maximam  ex  Thessalia,  Asia.  iE^^ypto, 
(]reta,  Cyrenis  reliqnisqne  regionibns  comparaverat.  Hiemare 
Dyrrhachii,  Apolloniae  omnibusque  oppidis  maritimis  consti- 


1.  Ariobarthauc.s  i>.  Appiano  est  Arin- 
ratlies.  —  9.  Cotus  vei  Cottvs  codd.  — 
Trachia  TLUD.  Thrach.  F.  —  Sasalam 
codd..  SasaUcm  liono".  ^! ,  nnus  V  Sada- 
hnn.  —  '^.  erant  om.  I^VI).  —  Rascipolis 
codd. ,  -liis  Pai. ,  -lus  \ .  —  h.  Galinianis 
T.  Scai.;  Galicnanis  L.  Gallianis\. — 
i).  illi  (pro  ibi)  S.  —  Agabinitts  TFV, 
Ambianus  L.  —  Ptolow.  codd..  Tholoni. 
L.  —  ().  cam  serris  \  :  (jnos  c,r  I)  a  cor- 
rectore.  —  7.  suariim  \jJ.  liic  n  ead.  m. 
in  0  mntato.  —  nnniero  sup])levit  Em. 
lioffmanmis:  ex  servis  pastoribvMjue  suis 
suorumque  Nipperdeius  ,  quoniodo  etiam 
Lipsius. —  Tarcerd.  L.  TarcondarusF. — 
—  8.   Domnilaus  TLUV  et  aiicjuot  i-ec. . 


Domil.  F.  Donnil.  Pet.  —  cx  Gallocausa- 
grecia  UF.  in  hoc  causa  deleluni ;  Gal- 
lognecis  D  corr. .  §.  —  lantiindem-  ([)ro 
dederant)  D  in  ras.  §.  Lov.  —  9.  Com- 
magno  U.  inter  gn  addito  /;  F  Comma- 
gino,  H  Conimagmo.  —  10.  AnthiolL. 
Anthiochi\.  qui  oni.  cui ,  in  marg.  addit 
illis  ante  prwmia  inserendnm.  —  Irihint. 
M issi  erant  in  distmgmmi  nosli'i.  —  11. 
Beissos  TL\  .  —  11-1-2.  mercennarios 
TLUV^  —  1 3.  civilotium  T. 

V.  —  16.  reliquis  F.  —  17.  Dijrrachiuni 
TLUFVD.  Petav.;  Dyrrachio  D  a  sec.  S. 
Lov.  et  ffceteri  cuncti^  Ond.;  Dijrrhachii 
Steplianus.  —  Apollonia  antiqniores.  non 
'fcuncti.'"  nam  \polloniw  l)S. 


DE  BELLO   CIVILI  LIB.   III. 


113 


liierat,  ul  mare  transire  Gaesarem  prolilberet,  ejiisqiie  rei  causa 
omni  ora  maritima  classem  disposuerat.  Pra^erat  /Egyptiis  na- 
vibus  Pompeius  fiiius,  Asiaticis  D.  Lseiius  et  C.  Triarius,  Syria- 
cis  C.  Cassius,  Rbodiis  C.  Marcellus  cum  C.  Coponio,  Libur- 
nicse  atque  AchaictP  ciassi  Scribonius  Libo  et  M.  Octavius.  Toti  5 
tamen  ofiicio  maritimo  M.  Bibulus  pnepositus  cuncta  admi- 
nistrabat  :  ad  bunc  summa  imperii  respiciebat. 

VL  Caesar,  ut  Brundisium  venit,  concionatus  apud  miiites, 
-quoniam  prope  ad  finem  laborum  ac  pericuiorum  esset  per- 
ventum,  ffiquo  animo  mancipia  atque  impedimenta  in  Italia  lu 
reiinquerent,  ipsi  expediti  naves  conscenderent,  quo  major 
numerus  miiitum  posset  imponi,  omniaque  e\  victoria  et  ex  sua 
liberalitate  sperarent;??  conclamantibus  omnibus,  rrimperaret 
quod  vellet;  quodcumque  imperavisset,  se  cequo  animo  esse 
facturos.  t  ii  non.  Jan.  naves  solvit.  Imposita»,  ut  supra  demon-  15 
stralum  est,  lep^iones  vii.  Postridie  terrain  attigit  "^  Germinio- 
rum.  Saxa  inter  et  alia  loca  periculosa  quietam  nactus  sta- 
tionem   et  portus  omnes  timens,  quod  teneri  ab  adversariis 


:].  D.  Lebus  UH,  D.  Selriiis  L,  D.  La- 
heltvs  D  [La  in  ras.).  S  et  rrtresii  Oiul. 

—  G.  quatei"  pro  C.  V.  —  Trianns  TLV. 
Traiarius  F,  Triarius  D  in  ras.  latiore.  — 
li.  Celins  Cass.  D.  —  M.  Marc.  D  in  ras. 

—  Pomponio  TI^FV,  U  a  sec.  Pompeio  a 
pr. .  efsic  DS  et  alii  rec.  Coponio  restiluit 
Ursinus.  —  h-h.  L^ibricinc  [j.  pr. ,  a  cori-. 
Libnrnide  —  5.  Atticce  D  S  et  duo  rec. — 
ckssis  T]j;  cUissis  crib.  UF. — Tribon.  DS. 

VI.  —  8.  perrenit  L.  —  9.  ad  om.  L. 

—  laboreni  U.  —  12.  e/  sua  L.  —  ih. 
esse  oni.  l^,  Lov,  —  i5.  //  oni.  Scal.  — 
solmint  TIj,  Scal.,  Pel.  —  Lnposilis  .  .  . 


legionibiis  correctoi'  I),  S  el  alii  rec.  — 
i(j.  j 7  jNipperdeius. —  Postpridie  omnes 
iiostri  et  tres  ap.  Oud. ;  Pridie  Cujac.  — 
1  ()-i  7.  Gerininiorum  TV,  Cuj. ,  Scal. .  Lo\ . 
et  alii;  Germinorum  L,  Germaniorum  UF. 
Petav. ,  Voss. ;  Grecornm  D  in  lata  i-as. .  h 
et  alii  rec.  Verum  videtur  Chinuerinorum , 
Cjuod  restituit  Kiepertus ;  Cerauniorum  olini 
Petr.  Victorius.  Em.  Hollinannus  :  attigit. 
Inter  Cerauniorxm  saxa  et  alia  l. ;  nam  Ce- 
raunios  montes  in  ea  re  memorant  ceteri 
scriplores. —  17.  e/  .  .  .  alia  D,  (piattuor 
litt.  erasis.  —  18.  tiinentes  TL,  fortasse 
ol>  arbitrabantiir  active  acceptum. 


II. 


lU 


C.   JULII    CyESARKS 


arl)Ilral);niliir,  ad  euni  locmn.  (|iii  a|)|)('lla!)aliir  Pala^slc,  oiii- 
nihiis  navibus  ad  unam  iricolumiJjus  mililes  exjjosuil. 

\  II.  Krant  Orici  Lucrelius  Vespillo  et  Minuciiis  liuriis  cuin 
Asiaticis  uaMlms  wiii,  (|uil)us  jussu  I).  La'lii  [)ra'erant,  M.  \V\- 

5  liiiliis  cum  navibiis  r\  (jorcvrtB.  Sed  nerrue  illi  silii  confisi  e\ 
|)orlu  |)ro(lire  sunl  ausi,  cuin  Cffisar  omnino  xii  naves  lon^j^as 
[jraesitlio  duxisset,  in  (jiiibus  erant  constrata'  i\,  neque  l)ibiilus 
iin[jedilis  navibus  (lis[)ersisque  remigibiis  satis  mature  occiir- 
lil,  ([uod  [jriiis  ad  continentem  visus  esl  Ca^sar,  (|iiam  de  ejus 

10  adventu  tama  omnino  in  eas  regiones  [jerlerretui'. 


Vlll.  E\[jositis  mililibus.  naves  eadein  nocte  nrundisium  a 
Caesare  remittuntui',  ut  reliqurP  le{>iones  equitatusque  trans- 
[jorlari  [jossent.  Huic  officio  [)rfe[jositus  erat  1'ufius  (ialenus 
legatus,  qui  celeritatem  in  trans[)ortandis  legionibus  adliibe- 
15  ret.  Sed  serius  aterra  [jrovecta^  naves  neque  usa^  nocturna  aura 
in  redeundo  olFenderiint.  Biljulus  enim  Corcvra"  certior  faclus 
de  adventu  Ca^saris,  s|)eraus  alicui  se  [jarti  onustarum  naviiim 
occurrere  posse,  inaiiibus  occurrit  et  nactus  circiter  xxx  in  eas 


1 .  nrbilrahnlur  .  .  .  appellatur  f)  §  el 
iiiulli  recenles.  I^osf  apjiell.  in  H  lacuna 
lere  i3  iilleiviruni. —  Pharsalia  coflfl.; 
Palfeste  Glandoipius,  cjuod  iii  anlicpio  li- 
bro  Phal.  scripUun  fuerit. 

VII.  —  3.  Erant  T  {n  expungens)  L; 
ceteri  Erat.  —  Bispillo  anticjui,  Bispilo 
(aijac. .  Vispillo  V,  Hisp.  f)  corr. .  §,  Bong. 
3.  Vespilio  filandorpius.  —  6.  prceerat 
codd.,  correxit  P.  Vlanutius.  —  5.  neque 
iiii  (plerique  or  super|)osito)  codd..  finat- 
tuor  UF.  Petav.;  nequf  hi  I)  corr. ,  S  et 
tres  recentes  ap.  Oud.:  ////  Jurinius.  — 


0  longas  oni.  V.  —  7.  erant  constrnctu' 
ille  '\1A.  iUw  Cuj. .  illi  UF,  Scal. .  Petav. : 
constrata'  iiii  Ursinus;  erat  etiam  ipse  illi 
I)  in  ras. ,  Lov. .  S  et  ceteri  fere  rec.  — 
S.  impedimentis  nar.  T\  .  —  sature  malure 
U,  sec.  ni.  satis.  —  9.  nsiis  est  TU  FV. 
Pelav.;  nisus  f)  §.  Oud.  sine  var.  —  de 
ciijns  F  pr.  —  1  o.  oinnino  oni.  \  ;  Jinna  iii 
L  post  regiones. 

VIII.  —  i3,  Fusius  Lnostroruni  solus, 
Pefav.;  Fnins  F  pr. —  i5.  prqfectfe  L.  — 
ime  oni.  \  .  —  auia  L.  —  1 G.  enini  oni.  V. 
— 17.  alifiuoi  Bong.  3. — parcionistfirum  L. 


DE  BELLO   CIVILI  LIB.   IIL 


115 


jndilijjentiae  su9e  ac  doloris  iracnndiam  erupit,  oiunesque  in- 
cendil,  eodemque  igne  nautas  dominosque  navium  interfecit, 
magnitudine  poenae  reliquos  terreri  sperans.  Hoc  coniecto  ne- 
gotio,  a  Salonis  ad  Oricum  portus,  stationes  litoraque  omriia 
longe  lateijue  classibus  occupavit ;  custodiisque  diligentius  5 
dispositis,  ipse  gravissima  hieme  iu  navibus  excubans  neque 
uHum  laborem  aut  munus  despiciens,  ne  quod  suljsidium 
exspectanti  Gfesari  in  conspectum  \enii'e  posset 


■  'i»  '!• 


IX.  Discessu  Liburnarum  e\  Illyrico  M.  Octavius  cum  iis, 
quas  habidjat,  navibus  Salonas  pervenil.  Ibi  concitatis  Oahuatis  10 
reliquisque  harbaris,  Issam  a  Gffisaris  amicitia  avertit;  conven- 
tum  Saionis  cum  neque  poiiicitationibus  neque  denuntiatione 
pericuii  permovere  posset,  oppidum  oppugnare  instituit.  Est 
autem  oppi(ium  et  ioci  natura  et  coile  munitum.  Sed  ceieriter 
cives  Romani,  iigneis  efiectis  turribus,  his  sese  munierunt  et,  15 
cum  essent  infirmi  ad  resistendum  propter  paucitatem  homi- 
num,  crebris  confecti  vuineribus,  ad  extremum  auxilium  de- 


I.  diligentice  codd.  (etiam  l')  prfeter 
iiimni  Ursini  a  Vossio  visum.  —  iracuii- 
di(t  codd. ;  irncundiam  Faernus.  — •  2.  in- 
lcrjicil  HD,  Scal.,  et  diio  rec.  —  .3.  rr- 
liquos  delcrrere  UFDS  et  pars  Oud. , 
deterreri  Scal.  —  h.  Sasonis  anliquiores 
consensu .  Salonis  D  et  rec. ,  ui  infra  eliani 
anticjiii.  —  ad  Corici  [Coryci  U.  Corcrjti 
\.]portum  TLUFVD,  Scal.,  Cuj.,  Petav.; 
OnV/ correcior  D ,  S  ei  alii  rec.  Sequentia 
posiulani  quod  Ni[)perdeius  scri|)sii  a  Sa- 
lonis  ad  Oricum  portus .  stat.  —  6.  e.2-cu- 
huhat  \'oss.  .  non  D.  —  7.  illmn  L.  — 
tuinus  h.  —  7-8.  ncque  suhsidiuin  [suh- 
diiiin  V)  exspectans  si  in  Ccesaris  coniplexuni 
co(U\..,  conspectum  in  solis  Palat.  el  Bong-. 


3;  nc  quod  subs.  Oudendorpii,  e.Tspectanti 
Ctvsari  in  conspectum  Ni])perdeii  emendatio. 
—  8.  veniret  \ ,  omisso  posset.  D  a  cor- 
rectore  veniret ,  sedpost  discessum,  ut  S  et 
alii  rec;  frposset.  Post  discessu  esse  videtur 
in  Scal.i  Oud.  Sed  partem  narrationis  pe- 
riisse,  M.  Octavii  et  Scribonii  Libonis  res 
iii  C.  Anionium  Marcifrairem  gestas  com- 
plexum,  demonstrarunt  criiici ,  prassertini 
Nipperdeius  p    160  seqq. 

IX.  —  9.  his  codd.  —  10.  Dalmanis  \. 
Dalmaliis  § ,  duo  Oud.  —  11.  barharn- 
rum  \ .  — -  flissam  codd. ,  Bissum  D.  — 
!•>.  denunciationihus  UF.  —  i3.  ohpiduni 
oppugn.  U.  —  i5.  hiis  L;  expungil  cor- 
rcctor  I). 

i5. 


k; 


C.  JULII   Ci^SAHIS 


scenderiiiit  servosque  omnes  piiLeres  liheraverunt,  et  prtesectis 
onniiiini  iiiulierum  cnnihiis  lonnenla  ellecerunl.  (jiioniin  co- 
<)iiila  senlentia,  Octaviiis  (juinis  caslns  o[)|)i(lum  circunuJe(Jil 
al(|ne  uno  tempore  oljsidione  et  oppupnationibns  eos  j)renH'r(' 

5  ('(Dpil.  Illi  omnia  |)erpeti  parati  maxime  a  re  frumentaria  la- 
l)()i'al)aiil.  (liii  i'(M  inissis  ad  (la^sarem  legatis,  aii\iliiim  ah  co 
peteljant;  reliqua,  ut  poteranl,  incommoda  per  se  sustinehanl. 
Et  longo  interposito  spatio  cnm  dintnrnitas  oppu[^nali()nis  ne- 
[jlijjenliores  Octavianos  elTecisset,  nacti  occasionem  inendiani 

10  temporis,  discessu  eorum  pueris  mulieribusque  in  muro  dispo- 
sitis,  ne  (juid  (piotidiauce  consuetndinis  desiderarelur.  ipsi 
manu  lacta  cum  us ,  quos  nuper  inaxime  liberaverant.  in 
proxima  Octavii  castra  irruperunt.  His  expugnatis,  eodem  im- 
petu  altera  sunt  adorti,  inde  tertia  et  quarta  et  deinceps  reli- 

I5qua,  omnibusque  eos  castris  expuierunt,  et  magno  numero 
interfecto,  reliquos  atque  ipsum  Octavium  in  naves  confugere 
coegerunt.  [Hic  fuit  oppugnationis  exitus.]  Jamque  hiems  ap- 
propinquabat,  et  tantis  detrimentis  receptis  Octavius,  desperala 
oppugnatione  oppidi,  DYrrhachium  sese  ad  Pompeium  recepit. 

20       \.   Demonstravimus  L.  Vibullium   iiufum .    Pompeii    prie- 


I.  buberes  TL.  —  k.  atqtte  enn  (dele- 
tuiii)  iino  T.  —  eos  ante  et  ponit  V.  post 
premere  F.  —  5.  Omnia  illi  Petav.  —  6. 
Qui  remissis  codd. ;  Cui  rei  missis  JNipper- 
deiiis;  ctijus  rei  m.  Lov.  etljraiitii  cod.  — 
mnliis  (pro  leg.)  D.  —  7.  per  se  incoiii- 
iiioda  unus  D,  Oud.  sine  var.  —  8.  diu- 
turnitatc  F.  —  10-11.  dcpositis  TU.  I^i- 
dere  si  velis,  ap.  Dionem  Cass.  XLII.  1 1 , 
legas  prodigiosam  fahulam  e\  liis  male 
intellectis  nalam.  —    12.  his  codd.  — 


mciximi  codd.  antiquiores;  ma.riinc  \  a 
sec.  m.  et  Lov. ;  seclusit  Nipperdeius.  nn- 
perrimc  OElderus;  mammissos  D  a  coi- 
rectore,  §  et  alii  rec.  —  \h.  adorati  V. 
—  i5.  omnibus  L.  —  17.  Uoc  t  a  \\v. 
Non  agnoscunt  ea  verlia  quattuor  h . 
Lov. ,  Dorv.  et  edd.  vett. .  et  aiiena  esse 
monuit  Forcldiammerus,  de  margine  il- 
lala.  —  hiemps  codd.  — -  1 8.  acceplis  UH  . 
accepistis  F.  —  19.  recipit  TUV. 

X.  _  :jo.  L  Bihikm  TLUFVD.  Pe- 


DE  BELLO   CIVILl  LIB.   III. 


117 


fectiim,  bis  in  potestatem  perveiiisse  Caesaris  atqiie  ab  eo  esse 
climissum,  semel  ad  Gorfinium,  iterum  in  Hispania.  Hunc  pro 
suis  beneliciis  Ccesai*  itloneumjudicaverat,  quem  cum  mandatis 
ad  Cn.  Pompeium  mitteret,  eundemque  apud  Gn.  I^ompeium 
auctoritatem  babere  intelligebat.  Erat  autem  haec  summa  5 
mandatorum  :  '^debere  utrumque  pertinaciee  linem  facere  et 
ab  armis  discedere,  neque  amplius  fortunam  periclitari.  Satis 
esse  magna  utrimque  incommoda  accepta,  qufe  pro  discipiina 
et  praeceptis  habere  possent,  ut  reliquos  casus  timerent  :  ilium 
Italia  expulsum,  amissa  Sicilia  et  Sardinia  duabusque  Hispa-  lo 
niis  et  cohortibus  in  Italia  atque  Hispania  civium  Romanoruuj 
centum  atque  xxx;  se  morte  Gurionis  et  detrimento  Africani 
exercitus  tanto  militumque  deditione  ad  Gurictam.  Proinde  sibi 
ac  reipublicjp  parcerent,  *  cum  *  quantum  in  bello  fortuna 
posset,  jam  ipsi  incommodis  suis  satis  essent  documento.  Hoc  15 
unum  esse  tempus  de  pace  agendi,  dum  sibi  uterqiie  confide- 
ret  et  pares  ambo  viderentur;  si  vero  alteri  paulum  modo  tri- 
buisset  fortuna,  non  esse  usurum  conditionibus  pacis  eum  qui 
superior  videretur,  neque  fore  aequa  parte  contentum,  qui 
se  omnia  hal)iturum  confideret.  Gonditiones  pacis,  quoniam  20 
antea  convenire  non  potuissent,  Uonia'  ab  senatu  et  a  populo 


tav. ;  ffhoc  vel  Jnbilium,  Bihul/itm  (  Lov. ). 
Bihulium  ( Bong.  .3 )  niss.  liic  et  infra.  ■« 
Oucl.  —  2  0  pag.  1  ifi.  Pompeiu  ]j.  —  i. 
venisse  Scal.  et  nonnulli  rec.  —  3.  judi- 
cavit  L.  —  (').  utrumquc  dch.  L.  —  6-7. 
fincm  ponere  ntquc  armi.s  L.  —  9.  possiul 
TLV.  Petav.  —  10.  Cilicia  U  a  [)r.  — 
1  1 .  in  addituni  a  Vascosano.  —  1-2.  .1.1  I). 
—  se  moric  Scal.;  a  mortc  TL,  Voss. 
(  non  D);  morte  reliqui.  —  Africani  anti- 
(juiores.  quorum  in  U  haec  vel  varietas 


vel  correctio  ah  ead.  ni.  :  ^f.  Afnniiaui.- 
Quod  exliibenl  F.  Petav..  §  ct  alii  rec. . 
Afranii  D ,  Palat.  —  1 .3.  exercitus,  Antonii 
H<///ZM)H^McKranerus.quodCtesarscripsisse 
videtui'.  —  Corcyram  codd. ;  Curictam 
fnisse  intellexit  Monnnsen.  —  1  A.  (iiiom 
i"ecte  supplevit  Nipperdeius.  —  lO. 
agenda  T  pi'.  —  17.  pavlulum  D  §  et  alii 
rec.  —  ig.  ca  parlc  I)  corr. .  §  et  alii 
rec.  —  9.1.  antc  L.  —  uon  oni.  Lov.  — 
ah  pop.  L. 


JIS 


C.   JULfl   C/ESAHIS 


peli  (lchere.  Interea  et  reipiiblica'  el  ipsis  |)lacere  oportere,  si 
nterqiie  iri  concione  statini  juravisset  se  triduo  proximo  exerci- 
hiin  «liniissurum.  Depositis  arinis  auxiliisfpic.  (piihiis  niiii<- 
conrnlerenl ,  necessario  po[Mili  senatustpie  judicio  lore  utruin- 
5  que  conlentuni.  [Haec  quo  lacilius  Ponipeio  j^rohari  possent . 
oinnes  siias  lerrestres  naviuiiKpie  copias  diniissuriiin.  -  | 

\l.  \  ihullius,  his  expositis  Corcyra^,  non  ininus  necessariuni 
esse  exisiimavit  de  repenlino  adventu  Caesaris  l*oinj)eiuin  fieri 
certiorem,  uti  ad  id  consilium  capere  posset,  antequam  de 

10  mandatis  a^i  inciperetur,  atque  ideo  conlmuato  nocte  ac  die 
itinere,  atque  omnibus  o|)pidis  mutatis  ad  coleritatem  jumentis, 
ad  Pompeium  contendit  et  adesse  Caesarem  nuntiat.  Pompeius 
erat  eo  tempore  in  (landavia,  iterque  ex  Macedonia  in  hiherna 
Apolloniam  Dvrrhachiumque  hahehat.  Sed  re  nova  [)erturhatus 

15  majorihus  itinerihus  Apolloniain  petere  coepit,  ne  Csesar  orae 
maritimge  civitates  occuparet.  At  ille,  e>Lpositis  militihus,  eodem 


'i.  iiccc-ss.  oni.  L.  —  ().  iiyhiuiufjiir  corld.. 
copids  urbiumque  D  .  iiiillo  simisu.  Inio  to- 
Inin  sententiam.  qnnlis  lunic  leyitm\  non 
nptain  esse  snperioribns  nec  proferri  a 
(jassare  poluisse  ostendit  Hugius.  Snpe- 
resse  e\  ampliHcntione  a  magistro  com- 
posita  arbitror.  et  seclndere  non  dnbitnvi. 
Amplificationem  non  valde  dissimileiii 
habes  in  varietate  extremi  capitis  \i  libii 
II.  et  in  nliis  qnoque  orationibus  hoinm 
librornm  additamenta  ejiciendn  ernnl.  — 
flimissiiriis  TL\  . 

\I.  —  7.  Bibulus  codd. ,  nnus  Bihul/us . 
nb  Aldo  correctum.  —  8-Q.facere  cert.  l  , 
ead.  ut  videtur  m.  superposito^*e/v.  —  9. 
nti  nddit  T :  utiet  coiis.  I^ov.  —  1  o.ogcre  D , 
\oss.  —  iiiri/jcret  codd.,  corre\it  Mpper- 


deius.  —  atque  eidem  codd. ,  D  eidem  in  ra- 
sura  quinque  litteraruni ;  ideo  vett.  eihtio- 
nes  consensu.  —  ct  die  D.  —  11.  atque 
omnibus  copiis  mutalis  codd. .  quaj  .4ldus 
inlra  posuit  :  adesse  Qcsarem  omnibus  co- 
})i's  nuntiat,  nt  suppleta  nd  marginem  in 
alienum  locnin  ingruerint.  \  erisimihor 
visa  est  correctio  Lipsii  omnihus  oppidis. 
—  celchr.  T  n  pr.  —  1  ■?.  c/  TLUF.  in  hoc 
supraposito  ?/?  ead.  m. :  ut  VD§  et  pie- 
rique  Ond.  —  nuntiaret  codd. ;  nuntiacil 
Nipperdeius;  nunliat  huic  loco  aptuni  esse 
jiidicnvi.  quod  apice  modo  diffei*t  a  nun- 
tiarct.  —  i3.  Candania  L.  —  itque  T.  at- 
que  L.  Scal..  Petav.;  in  L  iter  ante  habe- 
hat  additum  a  correctore.  —  16  et  1 
p.  119.  codem  dic  oni.  L;  eadein  dic  \  . 


DE  BELLO   CIVILI   LIB.    III. 


119 


die  Oricuni  proficiscitiir.  ()iio  ciim  venisset ,  I..  Torquatus. 
qui  jussu  Ponipeii  oppido  |)raeerat  prcTsidiumque  ihi  Partliino- 
?*um  liabehat,  conatus  portis  clausis  oppidum  delendere,  cum 
(iraecos  murum  ascendere  atque  arma  capere  juberet.  iHi 
autem  se  contra  imperium  j)opuli  lioinani  pugnaturos  ne-  5 
garent.  oppidani  autem  etiam  sua  sponte  (^aesarem  recipere 
conarenlur.  desperatis  omnibus  auxiliis,  portas  aperuit  et  se 
atque  oppi<bim  Cffisari  dedidit.  incolumisque  ab  eo  conserva- 
tus  est. 


XII.  Piecepto  (kesar  (Jrico.  nulbi  iiilerposita  inora.  Apoi-  lo 
loniam  proficiscitur.  (iUjus  adventu  audito,  L.  Staberius,  qui 
ibi  praeerat.  aquam  comportare  in  arcem  atque  eam  munire 
obsidesque  ab  Apolloniatibus  exigere  ccepit.  \\\\  vero  daluros 
se  negare,  neque  portas  consuli  pReclusuros.  neque  sibi  jucb- 
cium  sumpturos  contra  atque  omnis  Italia  populusque  Hoina-  15 
nus  judicavisset.  (Juorum  cognita  voluntate  clam  proiugit  A[)ol- 
ionia  Slaberius.  lili  ad  Gaesarem  iegatos  mitliint.  oppidoque 
recipiunt.  Hos  sequunlur  Buihdenses,  Amantini  et  reliqua? 
linitima?  civitates  totaque  Epiros,  et  legatisad  Cresarein  missis. 
quae  imperaret,  facturos  poilicentur.  20 


1 .  Orscum  UF.  —  -i.  ibi om.  Ij.  —  -2-'^. 
Pnrtinorum  codd.  —  'rLil'\  —  3.  cum  er.-i- 
sum  in  D,  qui  deinde/w^p/. —  h.  JK.m.ssel 
L.  jussit  5  et  alii  rec.  —  .5.  se  oni.  T.  ante 
pugnaturos  liabet  L;  ruin  (pro  se)  D  iii 
ras. ,  S.  —  jyngnaturos  esse  recentes  el 
edd.,  esse  om.  TLUFVD. —  G.  autem  om. 
Tionnulli  rec.  ap.  Oud. ;  ///  oppiduni  elinin  D 
corr. ,  §  et  tres  rec. ;  etiam  om.  L,  inler 
versus  habet  F.  —  sua  oni.  D  in  ras. .  h. 
—  8.  dedit  D§. 

XII. —  10.  Orisco  F  corr. —  i  i.  Ejus 


adr.  aud.  LVD§.  alii  Oiid. ;  Ejus  audito 
odr.  F:  cognito  L.  —  Staherius  L  a  pr. 
Iiic  et  in'ra.  a  correctore  Straberius .  nl 
reliqui.  —  i  2.  arce  TL.  —  i  .5.  /'.  /i.  sive 
populus  Homanus  sine  que  codd.  nostri  el 
ffmulli"  Oud.  —  iG-iy.  ab  Ap.  multi 
rec.  —  i8.  Hor  Tl  \  .  —  secuntur  nostri 
prfeter  L  F.  —  HiHidenses  codd.  plerique. 
Byll.  l  §,  Lov..  /)V//.  F  pr..  D  et  pauci 
aiii. —  Amatltini ,  TD.  Pelav.  et  alii,  Ainat- 
tliini  UF,  Amatini  L\  et  alii.  - 
Epyros  TLV. 


'9 


l!>() 


C.  .lULJl    C/ESAUIS 


\lll.  \l  Poiupeius,  cofjriilis  liis  rcbiis  (|ii8b  eraiil  Onci  al- 
que  Aj)oJlonia'  gest;e,  I)\  nliachio  Iiiikmis,  (liiiniis  (^o  iiocliir- 
nisrrue  itineribus  contendit.  Siniiil  C,T'sai'  a[)|)ro|)inf|iiare  (lic(^- 
haliii',  lanliis(jiie  lerror  iiickIiI  ejus  exercilm.  (|no(l  propcrans 

.")  nocteni  fliei  conjnn\(Tat  ne([ue  iter  interniiserat,  ut  [)a^neonines 
e\  Vj]V\r()  liniliniiscjue  repjioiiiluis  sirjna  relinquerent,  coiiipliires 
arina  projicerent  ac  liiga?  siniile  iter  vi(Jeretur.  Sed  cuni  [)ro|)(' 
Dvrrliachiuin  Ponipeius  constitisset  castra([ue  nietari  jnssisset. 
])(!rlerrito  etiam  tuni  exercitu,  prince[)sLabieiius  [^rocedil  jural- 

10  (jiie  se  euin  non  desertnriiin  enndenujue  casuui  suhituriiin. 
(|uerncumque  ei  fortuna  tribuisset.  Hoc  idem  reli([ui  jiirant  h^- 
^ati ;  hos  tribnni  militum  centurionesque  sequunlnr,  al(|ue  idem 
omnis  exercitus  jurat.  Caesar,  pra30CCupato  itinere  ad  Dyrrha- 
chium,  linem  properandi  facit,  castraque  ad  llumen  Apsum 

15  [)onit  in  linibus  ApoUoniatinm,  ut  castellis  vij]iliisque  bene 
meritsB  civitates  tutae  essent  [piwsidioj,  ibiqne  reliquarnm  e\ 
Italia  legionum  adventum  e\spectare  et  sub  pellibus  hiemare 
constituit.  Hoc  idem  Pompeius  fecit,  et  trans  flumen  \psuiii 
positis  castris,  eo  copias  oinnes  auxiliaque  conduxil. 


XIII.  —  2.  Apollonica'  T  e\  corr.  — 
/rcsta  TLUFV;  gcstce  D§  et  noii  nominati 
np.  Oud.  —  Dijrrachium  D  corr.,  §.  —  co 
UFDa,  oni.  V,  Scal.  —  9.-3.  scu  noci.  TL. 
Iiic  que  omitlens.  —  3.  Sin/iil  ac  codd. . 
cl  quatt.  rec;  copulani  ejecit  Oudendor- 
])iiis,  et  al)esse  a  Torrentii  codice  annola- 
vit  t^abr.  —  'i.  taiitiis  m  nullo  nostrorum 
neque  ex  suoriuii  aliquo  ailert  Oiid.  — 
ci  II.  —  cxcrcitus  TLUFV  pr. ,  Petav. , 
Lov. :  exercitu  V  sec. ,  e.iercitui  D§.  —  (i. 
in  Epijro  vel  Epiro  codd. ;  cx  Epiio  Jnri- 
iiius.  —  8.  constituissel  T.  —  lo.  non 
oiii.  L.  —  11.  et  (pro  ci)  UF.  om.  tres 


rec.  —  1'^.  hos  om.  TI.,V.  —   i3.  jme- 

fecto  occupato  it.  codd. .  quorum  profecto 

HD§  et  alii ,  nonnulli  pcrf. ,  Petav.  prwfaio 

ilincrc  occupato.  Aldus  nepos  prwocciipato . 

ffet  sic  Scal..  si  excerptis  fides  Iiahenda.r 

Ond.  —    i4-i5.  Jhinien  Hahiis  siipponit 

vel    siihponit  TLUFVD,   rrvel    Ahus,   alii 

Tapsum  (Lov.)  vel  Thapsum .  ut  el  mox.r? 

Oud.  Apsum  jam  Aldus  restituit.  —  i  o.  ut 

fin.  TL.  —  Apollinatum   L.  —  i6.   pra-- 

sidio   ejecit   Paiilus    Manutius;  prcesidio- 

que  ihi  H,  uon  U.  —  iH.  fecit  trans  T; 

fccit  inter  versiis  L.  —  Thapsum  codd. . 

Taps.  VD. 


DE   BELLO   CIVILI   LIB.  III. 


ll>i 


XIV.  Calenus,  legionibus  e(|uitiljusque  Brundisii  in  naves 
impositis,  ut  erat  praeceptum  a  Gaesare,  quantum  navium  ta- 
cultatem  hahebat,  naves  solvit,  paulumque  a  portu  progressus 
litteras  a  (laesare  accipit,  quihus  est  certior  factus  portus  lito- 
raque  omnia  classibus  adversariorum  teneri.  Quo  co^jnito,  se  5 
in  portum  recipit  navesque  omnes  revocat.  Llna  e\  his,  f[UcP 
perseveravit  neque  imperio  Caleni  obtemperavit,  quod  erat 
sine  militibus  privatoque  consilio  administrabatur,  delata  Ori- 
cum  atque  a  Ribuk)  expugnata  est,  qui  de  servis  liberisque 
omnibus  ad  impuberes  supplicium  sumit  et  ad  uiium  interli-  io 
ciL  lla  exiguo  tempore  magnoque  casu  totius  exercitus  sahis 
constitit. 

XV.  Bibulus,  iit  supra  demonslratum  est,  ei'at  cum  classe 
ad  Oricum  et,  sicuti  mari  portibusque  Cai^sarem  prohibebal, 
ita  ipse  omni  terra  earurn  regionum  prohibebalur  :  prsesidiis  15 
enim  dispositis  omnia  litora  a  Cfesare  tenebantur,  neque  li- 
gnandi  atque  a([uan(li,  neque  naves  ad  terram  religandi,  pote- 
stas  fiebat.  Erat  res  in  magna  diHicultate,  summisque  angustiis 
rerum  necessariarum  premebantur,  adeo  ut  cogerentur  sicuti 
reliquum  commeatum  ita  ligna  at([ue  aquam  Gorcyra  navil)us  20 
onerariis  supportare,  atque  etiam  uno  tempore  accidit,  ut  dil- 
ficilioribus  usi  tempestatibus  ex  peflibus,  quibus  erant  tectae 
naves,  nocturnum  excipere  rorem  cogerentur;  quas  tamen  dil- 


XIV.  —  -2.  (jii(ii/i  tviii  Palat.  —  h.  ac- 
rcpit  F.  —  e.st  om.  L.  —  portum  TLV. 
Petav.  —  6.  recepit  LVI).  —  onines  om.  L. 
- —  8.  (le/etn  TL  et  rorrectoc  I).  —  8-9. 
Orcmi  T  pr.  —  10.  fissimiit  et  ad  ummi 
omnes  int.  L.  —  11.  Itaqite  i(letii :  Ita  iii 
V.  Lov. .  Pal..  Rong.  ?,. 


X\  .  —  10.  ierat  F;  erat  cuin  om.  TL, 
ciiin  om.  etiam  ceteri  0111  nes ;  in  duo  rec. 

—  1/1  porlibus  F.  —  17.  ncque  aq.  FD8. 
aut  aq.  tres  rec.  —  -io.  atque  etiain  aq.  V. 

—  Corcyram  TUFD,  Scnl..  Petav.  e( 
ffquattuorii  rec.  —  j  1 .  (lejtortaic  I..  — 
ctiaiii  0111.  Lov.  et  cluo  rec. 


Il>2 


C.   JILIJ   CESAUIS 


licullalcs  |)ali(M)lei'  al(|ii('  aMjiio  fiiiiiiio  fcToliaiil .  iiefjiic  sil)i 
iiii(laii(Ja  lilora  oA  rcli(jii(!n(l()S  porlus  cxisliiiiabanl.  Scd  (11111 
csscnl  in  (|iiil)iis  d^mionslravi  anji^nsliis,  ac  sc  Liho  ('iini  Uihiilo 
conjiinxisscj  .  I()(|iiiiiilur  aiiiho  c\   navibus   cuiu  i\J  .  Acilio  et 

0  Slatio  AJuico  lejialis;  (|U()runi  ailer  oppidi  iiiuris,  alter  jirfesi- 
diis  tcrrcslribus  pivccrat  :  -velle  se  dc  niaxiinis  rcbus  cuni  (lap- 
sare  lo(|ni,  si  sibi  racultas  dclur.  -  JJucaddunl  panca  rei  confir- 
iiianda'  caiisa,  ut  dc  coiiipositione  acliiri  \i(lcrcntur.  Inlerini 
postulanl   ul  siiit  indiicia',  aique  ab  iis  iinpctrant.   AJa};niini 

10  eniiii.  (piod  a(T(M'cbaiil.  vidcbatur,  et  (Ifcsarem  id  summe  scie- 
l)ant  cupcrc,  et  profcctuin  ali(]ui(l  Vibullii  mandatis  existima- 
batur.  ' 


\\I.  (iccsar  eo  tempore  cum  legiouc  nna  j)rofectus  ad  reci- 
|)iendas  ulteriorescivitates  et  rem  frumcnlariam  cvpediendam. 

15  (lua  an^justc  utel)alur,  crat  ad  Butlirotum.  opposituin  Corcyne. 
Il)i  certior  ab  Acilio  et  Murco  per  litteras  factus  de  [)()stulatis 
Libonis  et  Bibuli.  Icgionem  rclin^piil:  ipse  Oricum  revertilur. 
Lo  cum  venisset,  evocantur  illi  ad  collo(|uium.  Prodit  J^ibo 
atque  excusat  Bibulum,  (juod  is  iracundia  summa  eral  inimi- 

•20  citiasque  habebat  etiam  j)rivatas  ciiin  Cfcsare  e\  jcdilitate  et 
pra^tura  conccptas  :  "obeam  causam  colloquiiim  vitasse.  neres 


•3.  Illorn  porhisfjur  rchini.  L. —  'i.  cnii- 
jinir.risscl .  loriiiiliir  ¥.  lioc  el  K.  —  M. 
(•orld..  Mocilio  UF.  .1/.  Arllirin  Tl..  -  .5. 
Statilio  V.  —  7.  .si  sibi  rjus  fac.  IIP'D, 
Petav.  ( qiii  sihi  eis  sec.  Fabric. ) ;  rjus  om. 
§  et  quattuor  rec. ;  si  ei  f.  TL;  si  fac.  \  . 

—  8.   \nte  actiiri  111  T  deletuiu  cau.  —  9. 
his  codd.  —  1  o.  fjiiod  asserehaiil  1).  Voss. 

—  11.  ali(juo(l  IfF.  ali(jiieiH  L.  —  liihuli 
codd.  —  1  1-i-J.  exislintahaiit  L. 

XVI.  —   1  B.  liurloluni  TL\  ;  Uutrotuiu 


ceteri.  —  oppidum  Corc.  codd..  e(i;iiii  L. 
in  qiio  Oiid.  -Mli,serte  inveiiit-^  opposiluni , 
quod  lort.  est  in  Leid.  •? ;  iii  iiiaig-ine  ha- 
bel  Vascosanus.  Scal.  om.  (rpp.  —  1  G.  ihi 
TLV.  —  Acilicio  L.  —  1 7.  legionum  UH  . 
F  a  pr.  —  rclifjvil  FLJ).  Pelav.  —  19. 
iie(juc  crcusal  codd.  prceter  uiiiiiii  I,.  in 
quo  al(ivc  a  sec.  m.  antiqua.  —  his  F, 
s|jatiuni  vac.  iii  o.  —  ■>()-•).  1 .  (vdililalc  con- 
ceptas  el  prfeterea  V .  —  •?  1 .  eaiit  reiii 
nullus  nostroruin. 


DE   BELLO   CIVILI   LIH.    III. 


123 


niavinicP  spei  maximaHjiie  iitilitatis  ejiis  iracuri(lia  impedireri- 
lur.  Summam  *  suam '"  esse  ac  tuisse  seinper  voluntatem,  ut 
componerelur  at(|ue  al>  armis  discederetur,  sed  |)otestatem  ejus 
rei  nuliam  habei^e,  pr'opterea  (juod  de  consilii  sententia  sum- 
mam  heiii  rerum([ue  omnrum  Pompero  permrserint.  Sed  po-  5 
stuiatis  (IfPsaris  cognrtis  missuros  ad  Pompenrm,  at(|ue  illum 
reiupia  per  se  actur'um  liortantibus  ipsis.  Interea  manerent 
inducia^.  dum  al)  liio  rediri  posset,  neve  alter  aiteri  noceret.  - 
Huc  addit  pauca  de  causa  et  de  copirs  au\jliiS(pie  suis. 


WII.  (Juiijus  reiius  ne(|ue  tum  respondendum  CifPsar  existi-  lo 
mavit,  ne(jue  nunc,  ut  memoiMcP  prodantur.  satis  caus<T  pula- 
mus.  Postulaijat  Cfpsar.  ut  legatos  sihi  ad  Pompeium  sine 
pericuio  mittere  iicer-et,  id(jue  ipsi  iore  i'eciper^ent  aut  acceptos 
per  se  ad  eum  perducerent.  r(Jiuod  ad  inducias  pertineret,  src 
helii  r^ationein  esse  divisam.  utilli  ciasse  naves  auxiiiacjue  sua  15 
inipedir'ent.  ipse  ut  a(jua  terracjue  eos  proliiheret.  Si  hoc  sihi 
remitti  veiient,  remitterent  ipsi  de  niaritimis  custodus;  si  iilud 
tenerent,  se  cjuoque  id  retenturum.  Nihiio  minus  tamen  i\p-\ 
posse  de  compositione,  iit  Iupc  nori  reniitterentur,  ne(jue  hanc 
rem  esse  impedimenti  loco. '^  llle  ne(jue  iegatos  CtPsar^is  r^ecr-  :>o 


1.  ^speique  T,  sed  tiue  expuiiclimi  vi- 
iletur.  —  '2.  Poitipei  sniiiiiKnn  esse  codfl. ; 
sed  ineptani  liic  esse  Pouipeii  nientioneni 
(locuil  Elherlinjjius;  Suam  scripsit  Forch- 
liiiiiiiMPrus;  quod  alisorptuni  esse  voce 
suiiiiiiiiiii  lectins  statuit  F.  Hofniannus,  nt 
jaiii  iiesciretur  cujus  ea  fuerit  voiuntas. 
iiikIc  supplenientuni  incongruuni.  —  8. 
conipoiiereiitur  codd.  prfeter  I),  Pal.,  Bong. 
3.  sed  I)  di-scederenlur.  iit  L  a  pr.  —  h. 
se  nullnm  l\'il..  Honj;.  3.  —  luihere  .«'  I). 
—  ''i-5.  sumiiiii  V\)h  et  fMjuinqueT?  (^ud. 


—  8.  ne  rel  allvr  TL.  —  y.  el  oni.  L. 
XVIl.  —  ti.  prodntvr  codd.  pnBter 
Petav.  ;  memorin  y  sic )  oniissuni  in  niai|| . 
post  pw/ffto'  liahet  L.  —  i5.  lUic  T.  — 
clnssem  TLVl).  Scal.  —  i  0.  Et  -s/  LJF.  — 
silii  oin.  L.  —  I  ".  mnrtnis  \ .  —  i  8.  agtt 
Ftl  —  t>o.  rem  illis  esse  codd. .  illil)  i\  \)v. . 
Voss. .  scil.  conipositioni.  Sed  necessariuni 
subjectum  cuni  desideretur  sequentis  pe- 
riodi,  .4ldus  ////,  rectius  Ilte  Stepliaiiiis 
voci  !\efpie  addideriiiit,  qiiff>  in  codd.  cxci- 
pit  voceni  loco. 

i6. 


I2/|  C.  JLLII    C  ESARIS 

pere  ikmiik'  jxticijIiiiii  |HM'slare  (M)riim,  sod  lolam  reiii  ad  Poiii- 
peium  rejicerc:  iiiiiiiii  mstare  de  induciis  veliementissimeque 
contendcrc.  (Micm  ul)i  (la^sar  mlellexit  pnescrilis  periciili  ahpic 
iiiopiaMitanda'causaomnem  oratioiiem  insliliiisse.  mMpic  ullaiii 
.5  spein  aut  condilionem  j)acis  aHerre,  ad  reli(|iiam  co^ptationem 
liclli  sese  recepit. 

X\lll.  I)il)iilus  iiiullos  dies  terra  |)roliil)iliis  el  j>raviore 
morl)o  e\  Frigore  ac  labore  implicilus.  cum  necjue  curari 
j)osset  neijue  susceplum  onicium  deserere  vellet,  vim   iiiorbi 

10  suslinere  non  potuit.  Eo  inorluo.  ad  neininem  unuiii  suiiima 
imperii  redit,  sed  se|)aratim  suam  quisrjue  classem  ad  aihi- 
Irium  suuin  adminislrahat.  \ibullius.  sedato  tumiillu  (juem 
rej)eiitinus  adventus  Cfpsaris  concitaverat,  ubi  priinum  e  re  vi- 
sum  est,  adhibito  Libone  et  L.  Lucceio  et  Tbeophane,  quibiis- 

1.5  ciim  communicare  de  maximis  rebus  Pompeius  consueverat, 
de  mandatis  Caesaris  agere  instituit.  ()uem  ingressum  in  sermo- 
iiem  Pompeius  mterpellavit  el  loqui  j)lura  prohihuit.  ^-Quid 
^-mihi,  -  mquit.  "aut  vita  aut  civitate  opus  est.  quam  beneficio 
'fCfesaris  habere  videbor?  Cujus  rei  opinio  lolli  non   j)oterit. 

•20  ffcum  in  Itabam.  ex  qua  protectus  sum,  reductus  existimabor.  " 
Rello  j^erleclo.  ab  iis  Caesar  ha?c  facta  co^^^novit,  (jui  sermoni 


•?.  niMin  sUivc  TL.  —  ."!.  (Jiuc  codd. 
Ijiffiter  D,  Voss. .  Boiig.  '?>.  —  'i.  raUonem 
U  pr. .  \  D.  —  stdtuissc  D. 

XVIII.—  «.  rtlnb.  FL.  Pelav.  —  12. 
VibuUhis  liic  onuies  nosli'i.  Bibulliiis  IV- 
l.'iv..  Bibulus  Bong'.  ?>.  —  ]3-i  ^i.  prirnmn 
rursus  ftdhih.  codd..  nisi  quod  Branlii  et 
Lov.  priiiuiiii  irrersus  e  (esl)  adh.  prae- 
bent;  primum  e  /-e  ^iisusi  auctore  Elbei- 
lingio  editiir.  (jiioil  nmissn  piwp.  p  facile 


iii  rursuH  de|)ravfiii  poteral.  —  1  '1.  udhi- 
bitnquc  I^;  adhihito  (j.  T,  Q.  \  .  —  lAbrone 
TUF.  —  Luceio  TLUFV.  —  1  'i-i  .5.  (juibvs 
comm.  codd. ;   quibusciim   Fr.  (nonovius. 

—  10.  Pompeidus  (sic  conipendio)  T: 
nonien  in  niarg.  liabet  I).  —  consuerat  FH. 

—  19.  ridear\ .  —  -lo.  uisi  cum  D§  et  rec. 
Oud.  —  -y.o-i  1 .  exislimabor  bello  perfeclo. 
Ah  distinguunt  codd.  —  21.  his  codd. 
prff-ler  Pela\ .  —  hcec  dicta  D  a  correclore. 


DE  BELLO   CIVILI  LIB.   III.  1_)5 

intertaeruni;  conatns  tamen  niliilo  minus  est  aliis  rationibus 
[per  coUoquia]  de  pace  a(jere. 

XIX.  Inter  bina  castra  Pompeii  atijue  Cffisaris  unum  flumen 
[tantum]  intererat  Apsus,  crebraque  inter  se  coUoquia  milites 
babebant,  neque  uUum  interim  telum  per  pactiones  io([uen-  :> 
tium  trajiciebatur.  Mittit  P.  \  atinium  legatum  ad  ripam  ipsam 
lluminis,  qui  ea  quae  maxime  ad  pacem  pertinere  viderentui' 
ageret  et  crebro  magna  voce  pronuntiaret,  -liceretne  civibus 
ad  cives  [de  pace  duo]  lej^atos  mittere,  quod  etiam  fugitivis  ab 
saltu  Pyrenaeo  praedonibusque  licuisset,  praesertim  cum  id  age-  id 
rent,  ne  cives  cum  civibus  armis  decertarent?-  Multa  suppli- 
citer  locuius  est,  ut  de  sua  atque  omnium  salute  debebat, 
silentioque  ab  utrisque  militibus  auditus.  Responsum  est  ab 
altera  parte  Aulum  Varronem  profiteri  se  altera  die  ad  collo- 
([uium  veniurum  ,  atque  eundem  visurum,  quemadmodum  luto  I5 
lejiati  venire  et  quae  vellent  exponere  possent;  certumque  ei 
rei  tempus  constituitur.  Quo  cunj  esset  postero  die  ventum, 
rnagna  utrimque  muliitudo  convenit,  magnaque  erai  exspe- 
clatio  ejus  rei,  atque  oninium  animi  intenti  esse  ad  pacem  \i- 


1 .  csf  [)ns(  rat.  in  V.  —  -2.  qui  per  I) 
.'I  (;orrecloi"e .  (jui  voluerif  quam.  In  \ 
le/jitiu'  aliis  rat.  nichilominus  per  coll.  Se(^l 
insititiuni  esse  per  colloquia  Nipperdeius 
recte  judicavit. 

XIX.  —  3.  Ut  inter  codd..  in  L  ut  ead. 
m.  inler  versus  posituni;  sed  in  I)  Inter, 
eraso  ul,  quod  abest  a  §  et  recentibus 
Oud.  — -  cl  Qps.  V.  — Jlumen  unum  1).  — 
li.  tnntum  auctore  F.  Hofmanno  seclusi- 
iinis.  interpretationem  vocis  unum.  — 
Tli(tjmis  vel  Tapsus  codd.  —  milites  colloq. 
\..  —   (j.  jaciebatur  l)  mai};. .  tres  rec. ; 


mittebatur  §.  —  lcgatitm  oiii.  L  .  (jiii  Ipsam 
rip.  —  7.  ea  om.  F.  —  9.  (htos  FLV.  Pe- 
tav. ,  D§  et  alii  rec. ,  duo  TU.  Jam  Aldus 
ejecit ,  nec  de  pace  hujus  loci  esse  F.  Hol- 
inannus  monuit.  —  10.  Pireno  prwdoni- 
bus  L.  —  10-11.  ageret  L.  —  1  -3 .  est  oni. 
codd.  praster  Norvicensem.  Erat  loculusl. 
—  1  3.  auditum  D§ ,  Voss.  —  10.  atque  una 
ris  {ubi  Petav.  e  corr.  )  utrumque  admodiim 
tuto  codd. .  U  cuin  quwre  in  niarg. ;  visurum 
quemadinodum  Eibeilingius-  pro  atque  una 
Nipperdeius  iatqueumr)  atque  eundem . 
una  litlera  mulata.  —   uj.  esse  om.  L. 


120 


C.   .IMLII    CyESAHIS 


(lehantiii-.  (jiia  <'\  fnMiucnlia  Titiis  Labieniis  prodil.  |  siiinniissa 
oratione]  lo(|iii  cle  pace  atcfne  altereari  eiini  \atiiiio  iiieipil. 
Ononini  incdiani  oralioneni  inl('rniiii|)iinl  siihilo  iin(li(|in'  lola 
iininissa;  (jna>  ille  olitectns  armis  nnliliiin  \ila\il  :  \  iilneranliir 
5  tanien  complnres,  in  liisCornelins  iJallins.  M.  IMoliiis.  L.Tilnir- 
lins.  centnriones  niilites([ne  nonnnlli.  Tnm  Laltieniis  :  ••  Desinile 
"erjj^o  de  composilione  lo(|ni  :  nani  nohis  nisi  (la'saris  capite 
•-relato  pax  esse  nnlla  potest.- 


XX.  lisdeni  lemporihns  M.  (iffilins  lUilns  pra»lor.  cansa  dc- 
10  hitornm  suscepta.  initioniagistratns  trihnnal  snnni  jnxta  C.Tre- 
honii,  pnetoris  nrhani,  sellam  collocavit  et,  si  quis  appella- 
visset  de  aestimatione  el  de  solntionihus,  (pia?  per  arhitrum 
lierent.  ut  Caesar  pra^sens  constituerat.  fore  auxilio  polliceha- 
tur.  Sed  fiehat  sequitate  decreti  et  hnmanilate  Trehonii.  qni  liis 
1.^  temporihus  clementer  et  moderate  jus  dicen^him  existimahat. 
nt  reperiri  non  possent  a  (piihus  initinm  ajqiellandi  nasceretnr. 
Nam  fortasse  inopiam  excusare  et  calamitatem  aut  propriam 
snam  ant  temporum  cpieri  et  difficultates  anctionandi  propo- 
nere  etiam  metliocris  est  animi:  integras  vero  tenere  possessio- 


1-2.  siiliDi.  T^onfj'.  3;  mmmissiiiKi  D. 
.Voss. ;  siimina  Leid.  -i.  Verlifi  loijm  dc 
pace  omissa  in  niarg.  supplet  L.  loqiii  et 
atqne  oni.  Lov. ;  iinde  ()u<len(Iorpii  sed 
omissa  hnissa  Terpstra)  oralioiie  de  pace , 
alterc.  Ego  uncis  circumdedi,  (pii  luec  e.\ 
proxime  sequentihus  media  oratione  ( ut 
IIF^  et  (tela)  iinmissa  per  aliquas  turbas 
orta  puteni.  —  •>.  VatiolW ,  ead.  m.  (or- 
rectus  uterque.  —  ."L  iiiedia  oralione  IIF. 

—  h.  intectus  L.  —  ').   Plociiis  FL.   Pe- 
tav. .  Pollius  Lov.  —  (').  centurionesfjiie  L. 

—  -.  iuquit  (pro  ergo)  ij.  —  a  (lirsaris 


T.  a  Cccsare  L.  —  8.  delato  {)  corr. .  h  *'\ 
alii  rec.  —  essr  iioii  potest  D  ct  "(piidani 
niss.  n  Oud. 

XX.  —  ().  prwtor  oiii.  \  .  —  10.  arlii- 
trinm  DS  et  i-ecentes  (Jud.  —  i  3-i  /i.  pol- 
licetahutur  t  pr.  —  \h.  jiehat  celerilati 
decr.  L.  —  Trchani  TLF\  .  L  a  pr.  — 
his  om.  nostii  omnes.  Petav.  et  imilti 
Oud.  —  10.  moderata  cjus  TLLF\  .  eis 
Petav.  —  jus  hoc  D  corr.  et  alii  rec.  — 
iC).  possel  codd. .  possit  I^;  correxil  Ste- 
plianus  —  17.  propriam  (nn.  L.  —  18. 
actionamli.  l  F. 


DE   BELLO   CIVILI  LIB.   III.  \'21 

nes,  qui  sc  debere  fateaiitur,  cujus  aninii  aut  cujus  uupudentia' 
est?  Itaque,  hoc  qui  postularet,  reperiel^atur  nemo.  At(]ue 
i])Sis,  ad  quorum  commodum  pertinebat,  durior  inventus  esl 
Coelius.  Sed  ab  boc  proiectus  initio.  ne  frustra  iiqj'i'essus  tur- 
pem  causam  videretur,  legem  promul|javit,  Lit  sexenni  die  sine  5 
usiiris  credita*  pecunia?  solvantur. 

\\I.  Cum  resisteretServiliiisconsiil  relicjuique  majjistratus. 
et  niinus  opinione  sua  etliceret,  ad  boininum  excitanda  studia 
sublata  priore  lege  duas  promulgaYit  :  unam,  qua  mercedes 
babitationum  aiinuas  conductoribus  donavit.  aliam  tabubiruni  lo 
novarum.  impetuque  multitudinis  iii  C.  Trebonium  facto  et 
nonnulbs  vulneratis,  eum  de  tribiinali  deturbavit.  De  (]uil)iis 
rebus  Servilius  consul  ad  seiiatum  r(?tulit,  senalusque  Ccelium 
ab  repubbca  removendum  censuit.  Hoc  decreto  euin  consul  se- 
iiatu  proliibuit  et  concionari  conantem  de  rostris  deduxit.  llle  15 
ipiiominia  et  dolore  permotus  palam  se  proficisci  ad  CcTesarem 
simulavit;  clani  nuntiis  ad  Milonem  missis,  qui  Clodio  inter- 
lecto  eo  noinine  erat  damnatiis,  atque  eo  in  Italiam  evocato, 
(piod  inapiiis  muMeribus  datis  jj-ladiatoria?  familne  reli(|uias 
habebat,  sibi  conjunxit  atque  eum  in  Thurinum  ad  soilicitandos  i>o 
pastores  pra^misit.  Ipse  ciim  Casiliniim  venisset.  unoque  tem- 
pore  sipua  ejus  militaria  at(pie  arma  Capufe  essent  comprensa 


'].  esl  iiwentu-s  ra/  L  pr. .  delens  alte-  pvolurb.  Lov.  —  i'i-i."^.  nb  seiiohi  \  :  iri 

miii.  —  h.  El  ab  codd.  ;  Sed  Ciaccoiiius.  L  n  aiilc  conantem  erasuni.  ■ —  i(i.  ac  ilol. 

—  0.  sexies  {e.r  liis  ])  mavg. ,  h)  seiii  dies  \.  —  iH.  ejus  iioinine  codd.;  eo  n.  Sca- 

codd. ,   paucis   rec.    leviter  aberranlihus ;  liger.   —    kj.  jiladiatoribus  T,  sed  ead. 

sexeuni  die  V.   Vlanutius;  semisse  iii  dies  iii.    vorvectus ;  ffladtatores  L.  —  re/i/juas 

Lipsius.  TLF,  Petav.  —  -20.  Tur.  I*et.  —  ji.  uiio 

\XI.  —  8.  ejicere  TLUF,  1*^1.  —  i-j.  quotjue  D  cnrr..  S,  Lov.  —  22.  compressa 

e.vturbavii   U    pr. .  eadeiii   ni.    correctus  ;  UFL  et  a  pr. .  ul  videlur.  D. 


28 


C.  JILII   CyESAlilS 


q[  farriilin  N(';ij)()li  luissn.  (|ii;i'  prodilioneni  ()|)|)hIi  appararcl . 
paleiaclis  consiliis  exclusus  Capua  cl  pciiculuni  verilus,  cjuud 
convenius  arma  ce[)orat  at(|uo  cum  lioslis  loco  liahcndnm  cxlsli- 
mahal,  consilio  dcslilil  al(|iic  co  ilincre  sese  avertil. 

5  XAII.  Jnlci"ini  \lilo  dimissis  circum  municipia  liltcris.  ca 
(jUfC  facer(!l  jussu  atque  imperio  facere  Pompeii,  ([iia'  mandata 
ad  se  per  \  iluillinm  delala  essent,  (|uos  ex  aere  alieno  lahorai-e 
arbitraljatnr  sollicitabat.  A[jud  ([uos  ciim  [jroticerc  iiiliil  posset, 
([ujbnsdam  solntis  ergaslnhsCosam  in  agro  Tburino  o[)[)Upnaie 

10  coepit.  Eo  cum  a  Q.  Pedio  [)ra'tore  cnm  legione  *''^'^^  la[)i(le 
ictns  ex  muro  periit.  Et  Coelius  profectus,  ut  dictitabat,  ad  Cif- 
sarem  pervenit  Tburios.  Ubi  cum  quosdam  ejus  municipii  sol- 
licitaret  equitdjusque  Caesaris  Galhs  atque  Hispanis,  qui  eo 
praesidii  causa  missi  erant,  pecuniam  [)oiliceretur,  ab  bis  esl 

15  interfectus.  Ita  mag-narum  initia  rernm,  quae  occupalione  ma- 
gistraluum  et  tenqjorum  soiiicilam  Ilaliam  bal)ebant,  ceierem 
et  facilem  exitum  babuerunt. 

XXIII.   Libo  profectus  ab  Orico  cum  ciasse,  cui  praeerat. 


1 .  Neopoli  insaque  proditione  oppidi  ap- 
y/rt/we  codd.  antiquiores,  visa  et  Scal.;  vis 
{visa  D)  atcpic  proditio  D  corr.  et  quattuor 
rec. ;  proditione  vici  Lov.  Krancrus  risa 
proditionem  opp.  apparare.  Conunodissi- 
muni  visuni  estliocF.  Holmanni  :  Neapoli 
iiiissa ,  ipue  proditionein  oppidi  appararet. 

XXII.  —  5.  diinissus  II  pr.  —  (>.  Poiii- 
peique  m.  TL.  —  7.  BihuUiuin  TUFV,  Pe- 
lav. ,  Bibrihim  h  et  alii.  -  data  delata  T. 
|)riore  deleto.  —  9.  Conipsain  in  agro  Hir- 
pino  conjecit  F.  Hofmannus.  si  audiendus 
Velleius  II,  68.    —    expugnare   Petav. , 


Bonj]'.  ?).  —  1  o.  Eo  tiiin  Pet.  arpie  Ped. 
TL.  —  pneditorc  L  (non  H).  —  Lacunaiu 
notavit  Scali<Tcr.  frAn  Eo  ciiin  Q.  Pedio 
prwtoie  inissa  legione  lap.^^v  F.  Hofmann. 
- —  11.  pei  it  codd.  |)ra?ter  D  corr.  et  non 
nominalos  Oud.  —  i-i.  Thnrios.  Dio  Cass. 
XLII .  -ih  ,  BpeTT/av,  Bruttitmi.  —  1  j-i  ."L 
cu7n  canstantiussoHic.  D  coi-r..  §  et  aiii  rec. ; 
cuni  Cosam  soU.  Lovan.  —  1  3.  ab  eo  Lov. 
et  duo  rec.  - —  16.  pnedandi  cansa  codd. ; 
prwsidiiV.  Manulius.  —  17.  habebanl  T 
pr. .  correctus  hahuerant ,  iit  L. 
XXIII.  —   18.  cum  prof.  L. 


DE   BELLO   CIVILI   LIB.   IIL  129 

naviuni  l,  Brnndisium  venit,  insulnmqu(?  qutP  contra  portiim 
Brundisinum  est  occupavit,  quod  pra^stare  arbitrabatnr  unum 
iocum,  qua  necessarius  nostris  erat  egressus,  quam  omnia  li- 
tora  ac  portus  custo(]ia  clausos  teneri.  Ilic  repentino  adventu 
naves  onerarias  quasdam  nactus  incendit  et  unam  frumento  5 
onustam  abduxit,  majj^numque  nostris  terrorem  injecit  et  noclu 
militibus  ac  sa.<>ittariis  in  terram  expositis  prsesidium  equitum 
dejecit,  et  adeo  loci  opportunitate  profecit,  uti  ad  Pompeium 
iitteras  mitteret,  rnaves  reliquas,  si  veilet,  subduci  et  refici 
juberet  :  sua  ciasse  auxiba  sese  Gaesaris  probibiturum.  -  lo 

XXI\ .  Erat  eo  tempore  Antonius  Brundisii.  Is  virtute  mili- 
tum  confisus  scapbas  navium  magnarum  circiter  lx  cratibus 
|)luteisque  contexit,  eoque  miiites  deiectos  im[)osuit,  atque  eas 
in  iilore  pluribus  locis  separatim  disposuit,  navesque  triremes 
duas,  quas  Brundisii  faciendas  curaverat ,  per  causam  exercen-  iri 
dorum  remigum  ad  fauces  portus  prodire  jussit.  Has  cum 
audacius  progressas  Libo  vidisset,  sperans  intercipi  posse,  qua- 
driremes  v  ad  eas  misit.  Qua^  cum  navibus  nostris  appropln- 
(|uassent,  nostri  veterani  in  portum  refu[][iebant;  iili  studio  in- 
citali  incaulius  sequebantur.  Jam  e\  omnibus  partibus  subito  -20 
Antonianae  scapha?  signo  dato  se  in  hostes  incilaverunt,  pri- 
moque  impetu  unam  ex  his  quadriremem  cum  remigibus  de- 

•2.  Ihundisiniti ,  sed  Bnindusimmi  affer-  XXIV.  —  1 1 .  /s  addidit  Forcldianime- 

tur  ex  Cujcic.  et  Pelav. ,   iilrumque  vero  rus.  —  *•?>/«;«  noslrorum  mdlus.  —  1-2. 

per  {  TLF.  —  3.  omnium  codd.,  omnia  cirium  circiter  T.  priorc  voc.  deleto.  — 

Ciacconius.  —  h.  teiieri  D§,  Pal.,  Bong-.  crateis  U,  sec.  m.  correclum.  —  i3.  de- 

3;  tucri  auliquiores.  in  L  bis  scripfum.  lectos  om.  L.  —  ik.pl.  in  locis  disposiiil 

—  6.  abdiicit  F.  —  7.  iii  terrii  TLFV.  L.  —  i8-\  ^.  propinrfuassent  codd.;  aprop. 

Petav.  —  8.  ut  F.  —  9.  ac  ref.  V.  —  1  0.  (sic)  corrector  D.  —   ig.  refugerunt  I) 

sese  auxilia  L;  auxilia  esse seseT :  Ca'saris  corr. ,  §.  —  20.   Ante  incaut.  du;e  litt. 

se.<te  auxilio  \  .  erasff?  in  T. 

II.  17 


ao 


C.  JULIl   CtESAJUS 


[ens()ril)usque  suis  C(q)eruril,  reli<juas  turpiler  refu};ere  coe<|e- 
ruul.  Ad  hoc  delriiueutum  accessil,  ut  e([uilil)us  pei-  oraiii 
uiaritimam  al)  Aiilouio  disposilis  a(|uaii  |)i'oliil)(!reutiir.  (Jiia 
iiecessilal(!  et  iguouiiiiia  |)eriu()tiis  Liiio  discessit  a  IJriiiidisio 
h  ()l)session(>mque  nostrorum  omisit. 

XXV.  Multi  jam  menses  erant  et  hiems  pra^cipitaveral. 
iieque  Bruudisio  naves  legionesque  ad  (^iesarem  veni(d)aul.  Ac 
uounulltV  ejus  rei  prsetermissa?  occasiones  Gffisari  videbanlur. 
(|uo(l  certe  sa^pe  llaverant  venli ,  (|iiil)us  necessario  conimillen- 

10  duiu  existimabat.  (]uanto(pie  ejus  ampliusprocesserat  temporis. 
tanto  erant  alacriores  ad  custodias  qiii  chissihus  pneerant. 
majoremque  flduciam  prohihendi  haljebant,  et  crebris  Pompeii 
litteris  castifi^abautur,  (juoniam  primo  venienlem  (Uesarem  iion 
prohihuissent,  ut  reliquos  ejus  exercitus  impedirent;  durius- 

iT)  (pie  (pioti(Ue  tempus  ad  transportandum,  leniorihus  ventis.  e\- 
spectabant.  ()uihus  rel)us  permotus  Cfesar  Brundisiiim  ad 
suos  severius  scripsit,  ^^  nacti  idoueum  ventum  ne  occasionem 
navigandi  dimilterent.  sive  ad  iitora  Apolloniatium  "sive  ad 
Labeatium*  cursum  diripere  atque  eo  naves  ejicere  possent.  •• 

•20  Htec  a  custodiis  classium  loca  maxime  vacabanl,  (piod  se  loii- 
gius  a  portibus  committere  non  auderent. 


0..  dclriiitcHlo  t  i\  [»r.  —  •!-'•].  jjcr  orii 
iiinrkimii  TliLFV,  Petav. ,  quoruiii  L  et 
([uatluoi-  lec.  omittunt  per :  \)  et  alii  rec. 
(ul  oram  marilimam.  —  .5.  nhsidioncmque 
I).  qui  cimi  Voss.  oiii.  nostroniiii. 

XXV.  —  6.  menses  transierant  t)  cori'. . 
S  et  multi  rec.  —  i  o.  processeranth.  —  1 1 . 
custodiam  L.  -  ih.  prohiberent  {\)vo  iiiipcd. ) 
L.  —  \  k-\  h.  c?c^v»//(/s//»ecoiTexitKranerus. 
Sed  diirivs  infeilige  Csesariaiiis  traiismis- 


sm'\i^[con\'.  temporc  coiiiiHiilalo,  c.  ay).  el 
ahsolutus  casus  est  lenioribvs  ventis.  — 
i8.  ApoUinat.  L.  Defectum  voce  sive  indi- 
catum  feliciter  sanavit  F.  Hofmannus  ad- 
ditis  verbis  in  easdem  litferas  desinenti- 
l)us.  —  1  f).  elicere  LD  et  tres  rec. ;  cligerc 
TUFV.  Petav.  et  alii;  digere  ( quod  est 
idem)  Cuj.;  dicere  S,  Pal.  — -jo.  custodi- 
bus  codd.;  custodiis  Ciacconius.  —  -Ji.  a 
insernit  Vossius.  —  audehanl  V. 


DE  BELLO   CIVILI  LIB.   IIL  181 

XXVI.  llli  adliibita  aiidacia  et  virtiite,  administrantibiis 
,M.  Antonio  et  Fufio  Caleno,  nHillom  ipsis  militibus  hortantibus 
neque  ullum  periculum  pro  salute  Cffisaris  recusantibus,  nacti 
austrum  naves  solvunt  atque  altero  die  Apolloniam  [Dyrrha- 
chium]  prfTtervehuntur.  (^ui  cum  essent  ex  continenti  visi,  Go-  5 
ponius,  qui  Dyrrhachii  classi  Iihodia*  pra^erat.  naves  ex  portu 
educit,  et  cum  jam  nostris  remissiore  vento  appropinquasset, 
idem  auster  increbuit  nostrisque  pra?sidio  fuit.  Neque  vero  ille 
ob  eam  causam  conatu  desistebat,  sed  labore  et  perseverantia 
nautarum  [et]  vim  tempestatis  superari  posse  sperabat,  prae-  lo 
tervectosque  Dyrrhachium  magna  vi  venti  uihih^  secius  seque- 
batur.  Nostri  usi  fortuna^  beneficio  tamen  impetum  ciassis  ti- 
mebant,  si  forte  ventus  remisisset.  Nacti  portum.  (jui  appellatur 
Nympha^um,  ultra  Lissum  millia  [)assuum  iii,  eo  naves  intro- 
duxerunt  (qui  portus  ab  Africo  tegebatur,  ab  austro  non  erat  15 
tutus),  leviusque  tempestatis  quam  classis  periculum  a^stima- 
veruiiL  (Jiio  simulatque  intro  esf  itum,  incredibili  felicitate 
auster,  qui  per  biduum  ilaverat,  iu  Africum  se  vertit. 

XXVII.   Hic  subitam  commutationem  fortuna'  videre  licuil. 
(Jui  modo  sibi  timuerant,  hos  tutissimus  portus  recipiebat;  qui  20 


—  -2.  Fusio  L  e(  foil.  F.  — 
iidhorl.  L.  —  k.  nltero  die  om.  Sool.  — 
Aimlliam  TL.  —  6-5.  inde  Dyrrhachium 
Lov.;  Di/rrhachiumque  eild.  vott.  Insili- 
tium  esse  indicavit  Elherliiio'.  —  5.  pne- 
ferveuntur  F.  —  in  cont.  L.  —  5-6.  Q.  Co- 
ponius  UfjD  et  non  nominati  Oud. ;  M.  Cop. 
IjOV.  —  G.  Pihodiw  D  in  ras. ,  die  Voss.  — 
7.  nostri  codd.  plurimi,  nostris  Cuj.,  F  a 
sec.  Petav..  D  pr. ,  Voss. .  Lov.  —  ap- 
propinquassent  codd..  -arisscnt  Petav.  — 


8.  increbruit  FLV,  Pet.  —  10.  se  (pro  et) 
viin  D  et  alii  rec. ,  tpii  mo\  supcrarc  et 
sperahant.  Seclusi  et.  —  1 1 .  magna  vi  U 
in  niarg.  : —  segnius  D ,  Voss.  —  1  •:> .  usu 
F.  —  lA.  millepassus\.  —  16.  levisquc 
temp.  causa  classis  D  con'. ,  S  et  alii  rec. 
—  ifi-iy.  periculum  metuehant  L,  inler 
versus  posito  (estimavcrunt ,  quod  a  sec. 
suppletum  in  F.  —  17.  intus  D,  ambi- 
guo  compendio  L.  —  18.  per  om.  L. 
XXVII.  —  1  9.  Iluic  TL.  —  90.  portus 


18-2  C.   JULII   CyESAIUS 

noslris  iiavihus  poriciiliiin  inlnioranl,  do  siio  liinore  cofj^ehan- 
Lur.  lLa(|no  Loniporo  coininulato  tempeslas  oL  noslros  loxil  cl 
naves  Rliodias  alllixiL,  ila  nl  ad  iinain  omnos,  conslraho  nii- 
inoro  XVI,  olidoronLiir  ol  nanrrapio  inlorironl,  et  ex  mafjno  ro- 
5  mignm  [)ro|)U[>nalornin(juo  nnmoro  pars  ad  scoj)nlos  allisa 
inlorficorolnr,  parsal)  noslris  dolraliorolnr;  (|uos()mnos  consor- 
vatos  (ia*sar  domnm  romisil. 


XXVifT.  Nostrffi  naves  dna»  tardiiis  cursii  conroclo  in  noclcm 
conjoctcP,  cnm  ijjnorarent  ({uem  locum  roli((Ufe  copissent.  con- 

1(1  Ira  Lissiim  in  ancoris  constiterunL.  Ilas  sf^aphis  ininoril)us(jne 
navigiis  comj)lnribus  summissis  OLacilius  (Irassus,  (jui  Lissi 
jjrogeraL,  oxj3U{jnaro  j^arabaL;  simul  de  dediLione  oorum  a^i^^ehal 
et  incolumitalem  doditis  jiollicobatur.  Harnm  altera  navis  ccxx 
e  legione   tironum   sustulerat,  alLora   ex  volerana  j)anlo  mi- 

1.^  nns  cc.  Hic  cojj^nosci  licuiL  quantum  esset  hominibus  jira^sidii 
in  aninii  rirmiLiidino.  Tirones  oniin  mulLitudine  navium  j)ertor- 
Mti  et  salo  nauseaquo  conrocli,  jurojurando  accej)to,  nihil  lis 
nocituros  hostes,  se  Olacilio  dedidorunt;  qui  omnes  ad  enm 
jjerducti    contra    religionem    jurisjurandi    in   c^us    consj)ecLu 


II 
rii 


reidebat  TLUFVl).  Pefav..  Voss.  Inter 
versus  L  ;i  sec.  :  ^fV  recipieb(il.r>  Hoc  S. 
BoMg.  3  eJLcipiebat.  —  2.  coiitinuatn  V  j)r. 

—  nostras  \ .  —  3.  contractw  L)  corr..  §, 
Pal.;  confroctie  Bong.  3.  —  h.  cxiu  Lov. 

—  G.  distraheretur  codd.  praBler  §,  Ursini 
quendain  (non  U),  Lov. ,  Pal.,  Dorv.  — 
7.  redit  remisitT,  priore  delelo;  dimisit  V. 

XXVIII.  —  10.  Lysiim  et  Lisum  TFU, 
sed  U  mox  duplici  -is ,  nt  I^,  c.  ho  F;  t) 
constanter  simplici.  —   11.  iwrigibus  L. 

—  comphir.  om.  V.  — summisso  Tacilius 
T,  L  a  pr. ;  siimjAis  D  (et  alii  rec. ) .  su)ri- 


missis  in  var.  /'.  Acilius  \.  Constanter 
OclaciHus  UF.  Pefav.  etalii.  Octaliciits  L. 
Otacilicius  Lov.  —  i-?..  erpugnare  .\.  pa- 
rabat  TL.  Scal.  —  1  3.  llorum  TL.  — 
i.'!-i  h.  naris  e  (hoc  expunctum)  ccc.i.v.r 
e  L.  —  1  /i.  veteranis  L.  —  1 .5.  ccc  L.  — 
His  codd. ,   Hic   \ldns.  —  cognoscere  L. 

—  lO.  fortitudine  LD  et  duo  rec.  —  17. 
salona  nsiaque  TLUF.  —  hia  codd.  — 
i(S.  Ocl.  an[i(juioi'es,  ctiam  infra.  —  (jut 
L  a  sec.  inter  versus.  —  i  ().  producli 
TLUFV,  Petav.  et  tres  rec. ;  perditcti  I). 

—  conspeclum  TUFVD.  Sca!..  Petav. 


DE  BELLO   CIVILl   Lir..   III. 


133 


eriKlelissiine  interficiiintur.  At  veterana^  legionis  milites,  iteni 
conllictati  et  tem])estatis  et  sentina^  vitiis,  neque  ex  pristina 
virtute  remittendum  aliquid  putaverunt,  sed  tractanctis  condi- 
tionil)us  et  sirnulatione  deditionis  extracto  primo  noctis  teni- 
pore.  ^juhernatorem  in  terram  navem  ejicere  cogunt.  ipsi  ido-  5 
neum  locum  nacti  reliquam  noctis  partem  ibi  confecerunt.  et 
luce  prima  missis  ad  eos  ab  Otacilio  e({uitibus,  qui  eam 
parlem  ora^  maritiniff'  asservabant.  circiter  cccc.  quique  eos 
armati  ex  pra?sidio  secuti  sunt.  se  delenderunt  et,  nonnullis 
eorum  mterfectjs.  incolumes  se  ad  nostros  receperunL  lo 


(Juo  raclo  conventus  ci\iuni  Homanoium,  qui  Lis- 
sum  obtinebant,  quod  oppidum  iis  antea  Capsar  attribuerat 
munienduuKpie  curaverat,  Antonnim  recipit  omnibusque  re- 
bus  juvit.  Otacilius  sibi  timens  oppido  fugit  et  ad  Pompeium 
pervenit.  Expositis  omnibus  copiis  Antonius.  qnarum  erat  15 
summa  veteranarum  trium  legionum  uniusque  tironum  et 
(^([uitum  Dccc,  plerasque  naves  in  Italiam  i'emittit  ad  reli(juos 
milites  eqiiitesque  transportandos.  pontones  (quod  est  genus 
navium  gallicarum)  Lissi  relinquit.  hoc  consilio,  ut  si  forte 
Poin|)eius  vacuam  existimans  Italiam  eo  trajecisset  exercitum,  20 
(pne  opiuio  erat  edila  iii  vulgus.  aliquam  (ia^sar  ad  insequen- 
dum  taciiltatem  habereU  nuntios([ue  ad  eum  celeriter  mittil. 


1 .  idem  TLUF.  Scal. ,  Petav. .  ef  fres 
rec. ;  item  VD.  —  3.  et  tract.  Morus.  — 
5.  gvbernatoruin  T.  gubernatore  U.  —  na- 
vem  in  trrram  U;  eicere  nnvem  L.  —  7. 
adeo  ab  Octalicio  nuntiis  L.  —  8.  obserr. 

—  qui  eos  L. 

11-12.  (fui  L.  olit.  0111.  V. 
—  i-:*.  is  TU.  hiis  L.  his  ceteri.  —   i3. 


fj. .  Bong.  3. 


recepit  V  unus  nosfroriim.  —  1  h.  Iiiit  TL. 
\\\Q  juvit  infer  versus;  U  pr.  iuit,  iiise- 
rens  n.  H  innuit  (?).  —  i5.  E.x  omnihus 
cofM.;  E.rpositis  onmibus  Achilles  Statius. 

—  i().  veteraiiorum  I)  a  pr. .  H.  —  19. 
reUquit  F.  —  ■',  1 .    rra(    iiicdila   rulgo  I). 

—  iJ-3.  celcrilrr  ad  eos  L;  ens  eliam  Lov.. 
Ueid.  •!. 


13/i  C.   JULll   C/ESAHIS 

(iiiil)iis  rop;i()iiil)us  exercitum  exposuisset  el  quid  iiiililiiiii  Irans- 
vexissel. 

XXX.  H(ec  eodem  fere  lempore  Caesar  atque  Pompeius  co- 
ffuoscunl.  XampraBlervectasApolloniam  Dyrrliacliiiimque  naves 

5  videranl,  ipsi  iter  secunduin  eas  leria  direxerant,  sed  ipio  es- 
sent  e{je  delatae,  primis  diebus  ignorahanl.  CojjnilaciiK'  re  di- 
versa  sibi  ambo  consilia  capiunt  :  C<Tsar,  ut  (juain  primum  se 
cum  Antonio  conjungerel;  l^ompeius,  ut  venientibus  in  ilinere 
se  opponeret,  si  imprudentes  ex  insidiis  adoriri  posset,  eodem- 

10  (jne  die  uterque  eorum  ex  castris  stativis  a  lliimine  Apso  exer- 
citum  educunt;  Pompeius  clam  et  noctu,  'Caesar  palam  atque 
interdiu.  Sed  Csesari  circuilu  majore  iter  erat  longius,  adverso 
Ibimine,  ul  vado  transire  posset;  Pompeius,  quia  expedito  iti- 
nere  Humen  ei  transeundum  non  eral,  magnis  itineribus  ad 

15  Antonium  contendit,  atque  eum  ubi  aj)|)ro})inquare  cognovit. 
idoneum  locum  nactus,  ibi  copias  (^ollocavit  suosque  omnes 
in  castris  continuit,  ignesque  fieri  probiljuit,  quo  occullior 
esset  ejus«adventus.  Ha^c  ad  Antonium  statim  per  Ciraecos 
deferunlur.  llle  missis  ad  Caesarem  nunliis  unum  diem  sese 

20  castris  tenuit;  altero  die  ad  eum  pervenit  Caesar.  Cujus  ad- 
ventu  copuito  Pompeius,  ne  duobus  circumciuderetur  exerciti- 


1 .  el  qiii  iiiil.  [L\  . 

XXX.  —  A.  imctermissns  \  ■  —  5.  Inler 
.secundum  eas  F  ad  inter  versus  a  sec.  — 
terras  codd.  prseter  unum  Ursini  (non  tl). 
—  dii.rennil  D§,  rrpleriqueTi  Oud.  ((|ui 
terras  inlelligebat,  non  verbnm).  —  6. 
hece  T,  liec  LDH ,  ke  Petav. ,  §  et  alii  rec. . 
om.  \.  —  6-7.  dircrsa  T,  non  dirisa.  — 
7.  amho  om.  A  .  —  consiliiim  U  pr.  — 
9.  et  .ii  codd. ,  et  sic  D;  et  delevit  Lipsius. 


—  possit  T  pr.  —  10.  slatutis  TL,  Scal. 

—  Tliapso  codd.  —  11.  palaiii  et  J^.  — 
1-3.  a  Oesare  D  corr. .  S  et  alii  rec.  — 
i3.  Pompeiusqrie  cxp.  \j.  —  lii.  iiln  eum 
UFD.  —  lO.  siln  TV.  —  copias  om.  V. 

—  17.  in  castris  soli  praebent  TL,  reliqui 
prsepositionem  omittunt;  caslris  etiam  V. 

—  ohtinuit  T  pr. ,  ead.  manu  correctum. 

—  18.  ad  om.  TV.  hic  exhibens  Antonio. 

—  1 9.  dcferunt  T. 


DE   BELLO   CIVILI   LIB.    III.  135 

bus,  exeoloco  (iiscedii,  omnibus([ue  copiis  ad  Asparagiuiii  Dyr- 
i'hachinorum  pervenit;  atque  ibi  idoneo  loco  castra  ponil. 


XXXJ.   His  temporibus  Scipio  detrimentis  quibusdam  circa 
monlem  Amanum  acceptis  imperatorem  se  appellaveral.  (Juo 
lacto  civitatibus  tyrannisque  magnas  imperaverat  pecunias,  item  5 
H  publicanis  sua>  provincia*  debitam  biennii  pecuniam  exegerat 
et  ab  iisdem  insequentis  anni  mutuam  pra^ceperat,  equitesque 
toti  provincicP  imperaverat.  ()uibus  coactis,  [initimis  hostibus 
Parthis  post  se  relictis,  qui  paub)  ante  M.  Crassum  imperato- 
rem  interfecerant  et  j\l.  l^ibuhim  in  obsidiode  habuerant,  1e-  lo 
giones  equilesque  ex  Syria  deduxerat.  Summamque  in  sollici- 
tiidinem  ac  timorem  Parthici  belli  provincia  cum  venisset.  ac 
nonnulla*  militum  voces  cuin  aiidirentur,  sese,  contra  hostem 
si  ducerentur,  ituros,  contra  civem  et  consulem  arma  non  la- 
tiiros,  deductis  Pergamum  atque  in  lociipletissimas  iirbes  in  I5 
hiberna  legionibiis,  maximas  largitiones  fecit  et  contirmamh)- 
rum  militum  causa  diripiendas  liis  civitates  dedit. 


XXXII.    Interim  acerbissimc  imperata^  pecunige  tota  pro\iii- 
cia  exigebantur.  Multa  pneterea  generatim  ad  avaritiam  exco- 
gitabantui'.  In  capita  singubi  servoriim  ac  libei'orum  tribiitiim  2(i 
!mponel)atiir:  columnaria ,  osliana,  frumentiim  .  imlites.  arma , 


1.  discessil  U  pr. .  ea<l.  iii.  coiTectiini. 
—  Sparfifjium  l).\oss.;  Harasparngium 
\a)\. —  1--2.  Duracliiorum  L.  —  •>.  ibi- 
que  L. 

XXXI.  —  3.  Ilisdcm  tcmp.  \  .  —  5.  unp. 
ropias  D.  Voss.  —  (>.  ad  ptihlicanis  T.  — 
7 .  isdem  TL ,  Pelav. ;  kisdem  l  F.  —  perccp. 
LD.  —  9.  Parlis  UV.  —  11.  r.r  Sijr.  orii. 
V.  —    11-1-2.  Summatjue  in  solliciludine 


(solilndinc   D)   ac  timore   codd. ;   acciisa- 


tivos  |)osiiit  Elberliiig. 


-  12.  promnciam 
1  k.  circm  .  iiilei' 


TL;  in  provincia  D. 

versus  cives  D.  —  17.  civitntilms  L .  I^  a 

pr. ,    (jiii   his   ciritates    (sec.)   diripiendas 

dedit. 

XXXII.  —  18.  accrrimc  lolaprov.  imp. 
pcc.  L.  —  -20.  sinffuloram  lih.  ac  serv.  L. 
—  ■>  1 .  cohimpnaria  TL. 


i3G 


C.   JULII   CESARIS 


i-eiiii[j;es,  loniieiila,  vecliir<e  iiii[)eral)anliii';  ciijiis  iiiodo  rei 
iiomeii  i-eperin  poleral,  lioc  salis  esse  ad  co{i^eii(las  [)eciinias 
videbaiiir.  Non  soliiiii  iirbihns,  sed  [)a3ne  vicis  caslellisque 
siiipiili  ciiMi  im[)erio  |)ra'liciel)aiiliir.  (jiii  lionim  (|iiid  acerbis- 

5  sime  cnidelissimecjiie  fecerat,  is  el,  vir  el  civis  ()[)limiis  liabe- 
batiir.  Krat  [)lena  liclonim  et  im[ierioriim  [^rovincia.  diHerla 
[)ra^l'ectis  atqne  exactoribns;  qni  [)ra'ler  im[)eralas  [jecnnias 
suo  (iliam  privato  compendio  serviebant  :  (liclilal)aiil  eiiim  se 
domo  [)atria([ue  expnlsos  omnibus  necessariis  egere  rebiis,  ul 

10  lionesta  praescriptione  rem  lurpissimam  le^jerent.  Accedebanl 
ad  Inec  gravissinici?  usur^e,  quod  in  bello  [)lerumqne  accidere 
consuevit,  universis  imperatis  pecnniis;  quibus  in  rebus  prola- 
tionem  diei  donationem  esse  dicebant.  Itaque  aes  alienum  [)ro- 
vinciffi  eo   biennio  mnltiplicatum  est.  Neque  minus  ob  eam 

15  causam  civibns  liomanis  ejus  provincia?,  sed  in  singulos  con- 
ventus  singnlasque  civitales  certa^  pecnniae  imperabantnr,  mu- 
tuasque  illas  ex  senainsconsulto  exigi  diciitabant;  publicanis, 
iit  in  Svria  leceranl,  inse^jueniis  anni  vecligal  [)romutuum. 

XXXIll.    Pneterea  l'q)liesi  a  fano  Diana»  depositas  anli([iiitus 
20  [)ecunias  Scipio  iolli  jubel)ai.  Gertaque  ejiis  rei  die  consliiuta 


1 .  mpts  modi  rei  codd. ;  modi  om.  I'e- 
tav..  Bong.  3;  cnjns  modo  r.  Aldus.  — 
•2.  cognosccnddsT,  expnnctis  nosc  liUeris ; 
ngendas  D ,  Voss. ;  cogendas  copias  I>.  — 
/i.  singnlis  codd. ,  singuli  OEhlerns.  — 
A-o.  Qnid  hor.  (pd  accrh.  faceret  et  crudc- 
lissiine ,  is  L.  —  (].  plane  lict.  TL.  —  ini- 
periorunKjue  V ;  et  apparitoruni  scrihil 
Forchliannnerns.  —  conferta  D  corr. ,  S, 
et  alii  rec.  —  7 .  prceceptis  codd. ;  jmefectis 
Aldns.  —  exattct.  F.  —  8.  consilio  com- 
pendio  T).  altero  e.xpnncto  :  in  niarg'.  var. 


imperio ,  et  sic  §  aliiqne  rec.  —  sceviehant 
V.  —  dictahant  Voss. .  D,  qni  om.  enim. 
—  i3.  esse  dic.  donat.  L.  —  16-17.  "'"" 
tnasfjne  ejc  illo  se  consulto  codd. ,  qnod  Al- 
dns  correxit.  —  17.  pnhlic.  om.  Petav.  — 
18.  nt  in  sorte  codd. ,  ntforte  pauci  rec. ; 
in  Syria  Stephanns;  conf.  c.  3i.  — •  mu- 
tuum  Gujac.  sec.  Fahr.  ;promotnni  tres  rec. 
XXXlll.  —  19.  phann  UF.  et  niox. — 
9  0.  tolli  et  quffi  sequuntur  usque  ad  repe- 
titam  vocem  Scipio  omissa  in  TLV.  — 
Ceteraque  ejus  diei  conslituta  codd..  qnod 


DE   BELLO   ClVILl   Lill   lll. 


13' 


ciim  III  raiimn  ventuin  esset,  tKlliiljitis  coni])luriIjus  ordinis 
senalorii,  quos  advocaverat  Scipio,  litterae  ei  redduntur  a  Poni- 
peio,  'f  mare  transisse  cum  legionibus  Caesarem  :  properaret 
ad  se  cum  exercitu  venire  omniaque  posthaberet.  r  His  lil- 
teris  acceptis,  quos  advocaverat  dimittit;  ipse  iter  m  Mace-  5 
doniam  parare  incipit,  paucisque  post  diebus  est  profectus. 
Hfpc  res  Ephesifp  pecunife  sabitem  atlulit. 


\XXIV.  Ca^sar.  Antonii  e\ercilu  conjuncto,  deducta  Orico 
legione,  quam  tuenda*  one  maritima'  causa  posuerat,  tentan- 
das  silji  [)rovincias  longiusfjue  procedendum  existiinal)al.  el  lo 
ciim  ad  eum  e\  Thessalia  yEtoliaque  legali  venissent,  qui  pne- 
sidio  misso  pollicerentur  earum  gentiuni  civitates  imperata 
tacturas.  L.  Cassium  Longinum  cum  legione  tironum,  ([UcT 
ap[)ellabatur  xwii,  at([ue  equitibus  cc  in  Thessaliam,  C.  Cal- 
visium  Sabinum  cum  cohortibus  v  paucisque  e([uitibus  in  ./Etc-  15 
liam  misit;  inaxime  eos.  quod  erant  propinqu;e  regiones,  de 
re  fruinentaria  ut  [)roviderent,  hortalus  est.  CiU.  Domitiiim 
Calvinum  cum  legionibus  duabus,  xi  et  xii,  et  equitibus  d  in 
Macedoniam  prohcisci  jussit;  cujus  provincia^  ab  ea  [)arte. 
([U{e  libera  ap[)ellabatur,  Menedemus.  [)rinceps  earum  regio-  -io 


l  risimis  correxit.  lUislid.  aelrdsqm;  l)S 
c>Heivs(jue  (ceteras  §)  ejus  dei  [diei  §)  sta- 
liKis.  —  1  -9 .  ordiriis  senntorii  UFD  § .  vulgo 
seii.  o/y/.  —  -i.  Scipiorii  ei  litt.  redd.  D.  — 
Iraduntiir  V.  —  3.  transire  V.  —  k.  oiniiia- 
(fue  post  ea  quw  hnberet  codtl.  antiquiores ; 
posthaheret  Aklus;  onininxjue  qiue  hnberet 
Voss..  oinnihuscjue  (juce  hah.  I)  coi  r. .  §  et 
alii  rec.  —  //*  U.  Hiis  I  .  —  0.  jnirare  di- 
inillil ,  eoque  deleto  incipit  T.  —  poskpie 
jtauiis  d.  L;  post  ¥  inler  versus. 

XXXIV.  —  8.  Origo  TU.  —  ().  (■au.'ia 


oui  V.  —  \-2.  regionuin  cir.  U.  —  i3. 
Cassuni  T.  —  i/i.  iu  Thess(duni  irc  Tl  F\ 
Fetav.  (qui  ubique  Thesal.)\  in  Thessaliani 
ire  V,  Scal..  Voss. ;  omissa  hcec  iii  U;  /// 
77/.  jiihel  iie  l.ov..  ///  77/.  niaiidal  I)  iii 
rns..  §  et  alii  rec. ;  ire  delevil  Aidus.  — 
(l.  om.  L.  —  i6-i5.  Calarisiuni  D  corr. . 
Cnbavisiuin  ^.  Cahasium  Lov.,  sedsequeuti 
cap.  ut  S.  —  iG.  en  quod  DS.  Voss.  — 
i8.  duahus  om.  V.  —  el  om.  L.  —  i  (). 
juhet  LD§  et  aiii  rec.  —  -20.  appellaliir  I) 
correclns. 

18 


38 


C.   JULII   CKSAIUS 


iiiiiii.  imssiis  lcfJHliis  oiiiiiiiiiii  siioruiii  fxcclhMis  sIikIiiiiii  nro- 
lilehultii'. 

XXW.  E\  his  Calvisiiis  pnino  advciilii  siiiiiiiui  oiiiniiim 
/Etolormii  ri'CL'pLus  volunlate,  a  pnesidiis  adversai*ioiuiii  (^a- 

5  lydone  et  Naupacto  relictis.  omni  ;Etolia  potitus  est.  Cassius 
in  Thessaliam  cum  h'j^ione  [)ervenil.  Ilic  ciim  essent  lactioiies 
dua?,  varia  voiuntate  civitatum  utehalur  :  Heg-esarelos,  veteris 
homo  potentiae,  Pompeianis  rehus  studebat;  Petnpus.  summae 
nohililalis  adolescens,  suis  ac  suoruiii  opihiis  Ca^sarem  enixe 

10  juvahal. 

\XX\  I.  Eodemque  tempore  Doimlius  in  Macedoniam  venit; 
el  cum  ad  eum  irequentes  civitatum  legationes  convenire  coe- 
pissent,  nuntiatum  est  adesse  Scipionem  cum  le[]'ionihus  ma- 
gna  opinione  et  fama  omnium  :  iiam  plerumque  in  novitate 
io  fama  rem  antecedit.  Hic  nullo  iii  loco  Macedonia^  inoratus 
map^no  impelu  tetendit  ad  Domitium  et,  cum  ah  eo  millia  pas- 
suum  \\  afiiisset,  suhito  se  ad  Cassium  Lonj]inum  in  Thessa- 
liam  convertit.  Hoc  adeo  celeriter  fecit,  ut  simul  adesse  et 
venire  niintiaretur,  et  quo  iter  expeditius  faceret.  M.  Pavonium 


XXX \  .  —  l\.  a  inseruilMppmleius. 
sc.  Cidijdoiie  Pt  Nnupocto  reUctis  ii  pnesi- 
ilrts  iidr.  —  5.  \iiiij).  dejectis  cofl.  Ciacc. ; 
receplis  I.ov.  —  (5.  Thessiiliii  L.  —  -.  ci- 
ritatium  TU  (iiou  F)  LV,  iidemque  cap. 
seq.  pi-aster  L.  —  Hipges.  vel  Hages.  ^rple- 
rique:5  Oud. ;  Eges.  UFI^,  I^elav. ;  Hag. 
I).  Lov.  Pal.  —  (S.  Petreius  codd. .  /V- 
ireiis  cod.  Ciacc.  Aliorum  quoque  Thessa- 
loruni  uomeu  ilsTparo».  —  (j.  ohni.re  L. 

XXXVI.  —  1  •?.  legiones  TU.  —  i  ."L  le- 
giime  codd.;  legionilnis  Glareanus.  —  i."). 


faiiiii  aiilecedil  codd..  \m])te ;  fimii  rein  vel 
reiii  faiiiii  e.vcedit  \ip|)ei'deius.  sed  antece- 
ilit  recte  dicitur.  —  in  L  infer  versus.  — 
1  ().  tefendit  l  F.  Luj.,  Petav. ;  ceteri  fendil, 
I)  coiitendit.  —  iG-iy.  iitille  passus  VD. 
ille  lere  coustanter.  —  ^~-  cff-  TLF.  abf. 
V.  —  iid  caslra  Loiig.  TL .  hic  Lougini  ex 
corr. ;  caslonginuin  V.  —  1 8.  Hoc  ideo 
cofld.  prseter  S.  qTii  adeo.  —  iit  om. 
TLUF.  —  i(j  renisse  1)§  et  alii  rec. — 
in  (pro  M.)  TU.  —  Fabon.  codd.  pleri- 
(jue.  Faron.  T  infra.    UF  in  line  capitis. 


DE   BELLO   CIVILI   LIB.   III. 


i:i9 


ad  lliunen  Aliacmonem.  (juod  Macedoniam  a  Thessalia  divi- 
dit,  cum  cohoiiibus  viii  praesidio  impedimentis  legionum  reli- 
(]uit,  castellunKjue  ihi  muniri  jussit.  Eodein  tempore  efjuitatus 
regis  Cotvis  ad  caslra  Cassii  advolavit,  qui  circum  Thessaliam 
esse  consuerat.  Tum  timore  perterritus  Cassius,  cognito  Sci- 5 
pionis  adventu  visis([ue  etjuitibus,  (juos  Scipionis  esse  arbitra- 
batur,  ad  montes  se  convertit,  (pii  Thessaiiam  cingunt,  atque 
ex  his  locis  Ambraciam  versus  iter  facere  ccepit.  At  Scipionem 
properantem  sequi  littertF  sunt  consecutse  a  M.  Favonio,  Do- 
mitium  cum  legionibus  adesse,  neque  se  praesidium.  ubl  con-  io 
stiliitus  esset,  sine  auxilio  Scipionis  tenere  posse.  Ouibus  iitte- 
ris  acceptis  consilium  Scipio  iterque  commulat;  (jassium  sequi 
desistit,  Favonio  auxilium  ferre  contendit.  Itaque  die  ac  nocte 
continuato  itinere  ad  eum  pervenit,  tam  opportuno  tempore. 
ut  simui  Domitiani  exercitus  pui\is  cerneretur,  et  primi  ante-  if) 
cursores  Scipionis  viderentur.  Ita  Cassio  industria  Domitii, 
Favonio  Scipionis  celerilas  salutem  attulil. 

XXXVII.   Scipio  biduum  in  castris  stativis  moratus  ad  11  u- 
men.  quod  inter  eum  et  Domitii  castra  fluebat,  Aliacmonem . 
lertio  die  prima  luce  exercitum  vado  traducit,  et  castris  posi-  -x» 
tis  postero  die  mane  copias  ante  frontern  castrorum  instruil. 


1.  Alcmonem  TLFNS.  Alcinonem  L. 
Petav. .  Lov. ;  Ualcmonem  Cuj..  Alemon. 
Pa]. .  Ahneonem  D;  Haliacmonem  Aidus, 
secl  etiam  sequenle  cap. ,  ubi  corruptiones 
alia? .  sine  aspiralione.  —  Macedmnam  et 
Thessaliam  L;  amaced.  U.  —  -2.  legionis 
codd. ;  legionnm  Clareajius.  —  4.  Cottis 
TLUFV  D .  Petav. ;  a!ii  Oud.  Cottrjs ,  Cotijs . 
i'ecenles  Cotti,  Cocti.  —  evolaiil  L.  — 
5.  Cum  TLV.  —  8.  Ad  T  pr. ,  L.  —  g. 


se(j II i  om.  L.  Lov.  —  1-2.  committavit  L. 
—  1  /i .  ad  eum  ilinere  D.  —  1 5.  Domicii  L. 
XXXVII.  —  18.  m  oni.  codd.  iioli.  lia- 
henL  vett.  edd.  — stattitis  TL.  Scal. —  1  (). 
Alisacam  TLFVD  pr. ,  Petav. .  Aliasacam 
Cnj. ,  Alisaicatn  U .  Alisafam  II,  Alisicam 
D  corr. .  5.  et  alii  rec;  Haliacmonem  Al- 
dus.  —  -20.  tertia  Petav.  et  (res  rec.  — 
vadum  coirector  D.  —  21.  struit  codd. 
[)rteter  unuin  Ursini  (non  U)  et  Leid.  •:?•. 

18. 


/iO 


C.   JLILII   (1  ESAUIS 


Doinilius  liiiii  (|ii(>(|ii<'  si])i  (lii])ilati(1iiiii  iioii  |hiIm\iI.  <|iiiii  |)I'()- 
(liiclis  legioni])iis  piwiio  decertaret.  Sed  fiiiii  ('sscl  inlei'  ])ina 
caslra  cainniis  circiler  iiiilliiiin  j)assniini  m.  Doiiiilins  castris 
Scipionis  acieni  snani  siihjecjt;  i]]e  a  vallo  non  discedere  j)ei-- 

5  severavit.  Ac  tanien  a>j>Te  relentis  Domilianis  inHilihiis  csl 
racliiin.  ne  pr^elio  conlenderetnr.  et  niaxmie.  fjiiod  rivus  dilli- 
cililnis  ri|)is  snhjeclns  castris  Scipionis  |)rop,ressns  noslrornm 
im])edie])al.  (jnornin  slii(]iniii  a]acrilalem([ue  pujjnandi  (11111 
copnovissel  Scipio.  snsj)icatiis  lore  nl  postero  dic  anl   iiimIiis 

10  dimicare  cogeretnr  aiit  magna  cnm  infamia  castris  se  contine- 
rel.  (jui  magna  exspectatione  venisset,  teniere  projrressus  tnr- 
pem  liabuit  exituin  et  iioctu.  ne  conclamaiis  (piidem  vasis.  11 11- 
men  transit  atque  in  eandem  partem.  ex  (|ua  venerat.  redil. 
ibique  prope  fliimen  edito  natura  loco  caslra   posuit.  Paucis 

\h  diebus  interpositis.  noclii  insidias  equitum  co]]ocavit.  (jiio  in 
]oco  superiori])us  lere  diebus  nostri  pabulari  consueverant :  el 
cum  quotidiana  consuelu(]iiie  (].  \arus.  pr.Tefectus  eqnitum 
Domitii,  venisset,  subito  iili  ex  insidiis  consurrexerunt.  Sec] 
nostri  fortiter  impetum  eorum  tulerunt,  celeriterque  ad  suos 

•20  (piisque  ordines  redit.  atque  ultro  universi  in  ]iostes  im|)etum 
lecerunt;  ex  his  circiter  lwx  intertectis,  re]iquis  in  riigam  con- 
jectis.  (]uo])iis  amissis,  in  castra  se  receperunt. 

XXXVIH.    His  rel)us  gestis  Domitius.  S|)eraiis  Sci|)ionem  ad 


'.].  iiiille  passus  \.  ceteri  Fere  coiiipeii- 
(li(j.  —  //;  edd.  priiiia».  —  'i.  ille  vero 
I)  corr..  §  et  aiii  rec.  —  rnlle  TLUFD. 
Petav.  et  rrtresn  Oiul.  —  descendere  h  pr. . 
r^ov.  —  ,").  Attnmeu  codd.,  Ac  Inmen  Nip- 
perdeius.  —  12.  neqne  covcl.  codd.,  neque 
om.  §  :  iif  iinns  Bonf»".  •> :  rnnchniiniis  V  pr. 


—  i;>.  trnnsiit  LMII).  —  rediit  \  I).  — 
i(i.  consuernnt  T,  Scal. .  et  tort.  L.  — 
•20.  rediit  V.  —  nhro  ronrersi  D  corr. .  § 
et  duo  alii  rec. .  in  hosleni  unus.  —  21. 
i..rx.Y  interfciuhtur  Petav.  —  -^g.  sr  tn 
cnslrn  L.  in  cnstris  se  F. 


XXXVIit. 


•3.}.  re 


?lnis  roiifrrtis 


DE   BELLO   CIVILI   LIB.   III. 


1/il 


piipiiain  elici  posse,  simulavii  sese  aiigustiis  rei  frumeiitariae 
adductum  castra  movere,  vasisque  militari  more  conclamatis 
progressus  millia  passuum  iii ,  loco  idoneo  et  occulto  omnem 
exercitum  equitatumque  collocavit.  Scipio  ad  sequendum  pa- 
ratus  equitum  inagnam  partem  ad  explorandum  iter  Domitii  et  5 
cognoscendum  praemisit.  Oui  cuin  essent  progressi,  primseque 
turnuT  insidias  intravissent,  ex  fremitu  equorum  illata  suspi- 
cione,  ad  suos  se  recipere  coeperunt,  (juique  lios  sequebantur, 
celerem  eoruin  receptum  conspicati  restiterunt.  Nostri,  cogni- 
lis  |hostinm]  insidiis,  ne  trustra  reliquos  exspectarent,  duas  10 
iiacti  turinas  exceperunt"',  quarum  perpauci  fuga  se  ad  suos 
receperunf";  in  liis  fuitM.  Opimius,  prtefectus  equitum.  Reli- 
quos  omnes  earum  turmarum  aut  interfecerunt  aut  captos  ad 
Domitium  deduxerunt. 


XXXIX.  Deductis  orae  maritimae  pra?sidiis  Cyesar,  ut  supra  15 
denmnstratum  est,  iii  coliortes  Orici  oppidi  tuendi  causa  reli- 
quil,  iisdemque  custodiam  na\ium  longarum  tradidit,  quas 
e\  llalia  Iraduxerat.  Huic  oflicio  oppidoque  Alanius  Acilius  le- 
f^atus  prfeerat.  Is  naves  nostras  interiorem  in  portum  post  op- 
pidum  reduxit  et  ad  terram  deligavit,  faucibusque  portus  na-  -20 
vem  onerariam  submersam  objecit  et  huic  alteram  conjun\it: 


1.  tnaiigv-st.  tJF.  —  -i.  militarthus  TIj  , 
Scal..  sed  in  T  h;  expunctuni.  —  5.  equita- 
liuii  iitaffimtmptc  partein  cotld..  ntaguain  \ , 
fqutlunt  Nipperdeiiis.  —  7.  lurhiv  TIA. 
Scal.  —  incussa  susp.  Lov.  —  8.  in  suos  L. 

—  ().  releritor  L.  —  recejjtuin  conspectum 
conspicatiL.  rnedia  vox  ead.  ni.  in  niarffine 
contiiuiato  versu. —  10.  /(os^/wm  insititiuni 
esse  inonuit  Oudendorj)ius  :  rrsupple  suis.  1 

—  1  t-)'i.  e.rceperuiit ,  in  his  codd.;  defe- 


ctuin  agnovit  et  niaxima  cuin  probahilitate 
supplevit  Freudenbergius. —  19.  Opiinins 
p.  r.  eq.  vele^.  TLUF,  pr.  eques  DS,  Lov. ; 
eques  romaims  \  .  —  1  /i .  perduxenint  Peta v. 
XXXIX.  —  1  8.  transdu.r.  codd.  —  Ca- 
ninianus  leg.  codd..  Canianus  L.  Caninius 
S  et  alii  rec. ;  quod  ex  Manius  Acilius 
depravatuin  jani  Faernus  observavit.  — 
1  9.  itostri  TLV.  —  in  partem  codd. ;  poi- 
lum  (Jiacconius.  —  -n .  suininers.  Petav. 


W2 


C.   .11  Lll    C.^SARIS 


siiixT  (luas  tuiTein  ('Hcclaui  ad  ipsiim  iiilroituui  poiius  oppo- 
suit  t't  uiilllihus  ('ouipKml .  UK'U(laui(jue  ad  omnes  repentiuos 
casiis  li'a(li(lil. 

XL.    (juiljus  co{»uitis  reljus  Cn.   Pompeius  tilius,  (jui  (lassi 

5  EgyptitTp  praeeral,  ad  Oricum  veuil  siil)mersam([iie  navem  re- 
mulco  mullis(|ue  contendens  runibus  adduxit.  at(|ue  alleram 
navem,  (jufe  erat  ad  custodiam  ab  Acilio  posila,  pliiriljus  ag- 
gressus  navibus,  in  (juibns  ad  librani  ("ecerat  turres,  ul  ex  su- 
periori  pupjnans  loco  inlegros(pie  semper  detagitatis  sunimil- 

10  tens,  et  reli(|uis  partiJ)us  siniul  ex  terra  scalis  el  classe  moeuia 
oppidi  tentans.  nti  adversariorum  manus  (liduceret,  labore  et 
multiludine  lelorum  uostros  vicit,  dejectis(|ue  delensoribiis, 
(pii  omnes  scapliis  excepli  refugerant,  eam  navem  expug-navit. 
eodeiiKpie  tempore  ex  altera  parte  molem  tenuit  naturalem 

ir>  objectam,  cjucB  paeue  insularn  oppidum  elFecerat,  iv  biremes. 
subjectis  scululis,  impulsas  vectibus  in  interiorem  portum  tra- 
duxit.  Ita  ex  utra^pie  parte  naves  lon[>as  ag-gressus,  (jugp  erant 
deligat;!'  ad  terram  at(jue  inanes,  iv  ex  bis  al)duxit,  reliquas 
incendit.  Hoc  conlecto  negotio  D.  L?elium  ab  Asiatica  classe 

:>o  al)ductum  reliquit.  qui  commeatus  Bullide  atqiie  Ainantia  im- 


1 .  tm-itiit  T.  —  nd  ipaius  L. 

\L.  —  h.  Poiirpcii  S  el  alii  i"ec.  \  Jiliiis 
oni.  D,  Voss, —  5-G.  renmlgo  Pet. —  7. 
posita  L  intcr  versus  a  sec.  —  mtiltis  figgr. 
F.  —  8-9.  supcriori  codd. ;  ew  a  sec.  m. 
addilum  in  L.  —  9.  defclig.  t.ov.  —  10. 
ex  classe  D§.  —  u .  (leduc.  \D§.  —  1-2. 
defectisque  codd. .  correxit  Aldus.  —  10. 
omnibns  L  pr.  —  cliaiii  itarem  FD  et  pauci 
rec,  ec  n.  H,  eamtjue  itariiiiii  h.  —  ik.  cl 
ah.    TFI^.   hic   temporc   iiiolc   et ,    media 


voce  expuncta.  —  10.  ohjcclaiiapie  pene 
codd. .  objechctpie  D.  —  coiiira  oppiduiii  D 
corr. .  S  e(  aiii  rec.  —  16.  partcm  codd.. 
porliiiii  torcldiammerus.  - —  17.  Ila  ui 
LD.  —  18.  delicattc  L,  delcg.  TL.  ilelalw 
§.  Pal.  —  alque  itarcs  1111  D§.  \  oss.  - — 
abdtixit  L  (cjui  ea'  liiis  inter  versus)  \  ; 
addiixit  TUF  et  ceteri.  rrse.\n  Oud.  — 
•20.  adduclum  LD  §  et  alii  rec.  —  Uihiidc 
(^vel  Bijblide)  atqtie  Mantinea  codd. ;  Bul- 
lidc  atquc  A  maiitia  \  ascosanus.  Conf.  c.  1  -J . 


DE  BELLO   CIVILI   LIB.   IIL  U3 

poi'tari  lii  <)[)|H(lum  proliibebat.  Ipse  Llssum  profectus  naves 
onerarias  x\x  a  M.  Antonio  relicLas  intra  porlum  aggressus  om- 
nes  incendit;  Lissum  expujrnare  conatus,  (lefendentibus  civi- 
bus  Pvomanis,  (pii  ejus  conventus  erant,  militibusrpie,  quos 
prsesidii  causa  miserat  G;psar,  tridunm  moratus,  paucis  in  5 
oppujT^natione  amissis,  re  infecta  inde  discessit. 

XLL  Gaesar,  postcjuam  Pompeium  ad  Aspara|jium  esse  co- 
^novit,  eodem  cum  exercitu  profectus,  expuf^nato  in  itinere  op- 
pido  Parthinorum,  in  quo  Pompeius  pra^sidium  habebat,  tertio 
dje  [in  Macedoniam]  ad  Pompeium  pervenit,  juxtaque  eum  ca-  lo 
stra  posuit  et  postridie,  eductis  omnibus  copiis,  acie  instructa. 
decernendi  potestatem  Pompeio  fecit.  Lbi  iilum  suis  iocis  se 
tenere  animum  advertil,  reducto  in  castra  exercitu,  aliud  sibi 
consilium  capiendum  existimavit.  [ta(|ue  poslero  die  omnibus 
copiis  ma^T^no  circuitu ,  difficiii  angustocjue  itinere .  Dvrrhachium  15 
profectus  est,  sperans  Pompeium  aul  !)\rrhachium  compelli 
aut  ab  eo  interciudi  posse,  quod  oninem  commeatum  totiusque 
belli  apparatumeo  contulisset;  ut  accidit.  Pompeius  enim  primo 
jfj-norans  ejus  consiljum.  (juod  diverso  ab  ea  j'egione  itinere 
j)j'ofectum  videbal,  angustiis  i^ei  Irumenlari^v  cojnpulsujji  dis-  Jo 
cessisse  existimabat;  postea  per  expbjj^atores  certior  factus  , 
postero  die  casti^a  movit,  bi'evioi'e  itinere  se  occuri^ei^e  ei  posse 


1.    prolubcdt    .Mpperdeiiis ;   proliibercl  imiiii.    Eli.iiii    Macedoniam    expellendiini 

cod.  VindoJj.  Miscella!  n.  43a.  —  '-]-h.  de-  esse  ostendit  Forclihanimerus,  coll.  c.  1 1 

fendcntibus  euin  Roin.  T  et  L  ii  [))•. .  ;i  sec,  et  c  79  —  1  1  •  poslera  (-ro  F)  die  F  pr. , 

C.  /?. .  U  cio.   R.  —  .5.  prcesidio  miseral  Pelav.  —  instituta  L.  —  10.  animiim  ad- 

l.ov.  —  ( Aesar  om.  V.  rertit  TUF\  Lov. .  ceteri  animadv.  —  \k. 

XIJ.  —  8.   in  oni.  TF.   IVtav.  —  (j,  capiundum  corrector  F.  Lov. —  ij.  ut  ab 

Partin.  codd.  pra^ter  V  et  cap.  k-i  F.  —  TVH,  non  U.  —    17-1 8    belliquc   (sine 

10.  in  oni.  codd.  pra?(er  iinum  receiilissi-  totiiis)  Petav.  —  -29.  sese  L  pr. 


\\'i 


c.  .11  Lii  (;/h:sAiiis 


speraiis.  (Jiiod  lore  siispicaliis  C.Tsar  iiiililesqiio  adliorlaliis.  iil 
mmo  aiiiiiio  lahoroin  roi'ro!il,  parva  |)arlo  iioclis  iliiioro  iiilor- 
rnisso,  mane  l)\r!'liaclniini  vonit,  oiini  |)riinnni  ajjnu-n  Poinpoii 
prociil  cornorelnr,  al(|no  ihi  caslra  posnil. 

5  XLII.  Poinpeins  interclusus  Dyrrliacliio,  nhi  pro|»ositnni  to- 
nere  non  potuit,  seciindo  usus  consilio,  edito  loco.  (|iii  app(d- 
latur  Polra  adilunKpio  liabet  riavibns  rnodiocrom  ahpio  oas  a 
((uil)us(lamprologitvontis,  castr^a  communit.  Eo  partem  navinrn 
longarum  convenii^e,  rrumontum  commeatnnKjne  ab  Asia  aUpie 

10  omnibus  r'ogionibus,  ((uas  ten^djat,  comportari  imporat.  Caesar 
longius  l)olluni  diictum  iri  existimans  ot  de  Italicis  commeati- 
bus  desper-ans,  ((uod  tanta  diligentia  omnia  litora  a  Pom()eia- 
uis  tenebantur,  classesque  ipsius,  quas  biemo  in  Sicilia,  (ial- 
lia,  Italia  fecorat,  morabantur,    In  Epir^um   rei  IVumontarMae 

ifi  causa  Q.  Tilliiim  et  L.  Ganuieium  legatum  misit,  ((iiodquo  life 
rogiones  abei*ant  longius,  locis  certis  Irorr^ea  constituit  vectu- 
rasque  frnmenti  frnitimis  civitatibus  desciMpsit.  Iteni  Eisso  Par- 
tbinisque  et  omnibus  castellis  quod  esset  IVumenli  coiKjuiri 
jussit.  Id  erat  perexiguum  cum  ipsius  agri  natura,  quod  sunt 

20  loca  aspera  ac  montuosa,  ac  plerumque  frumento  utuntur  im- 
portato,  tnm  ((uod  Pompeius  bnec  providorat  et  superiorilius 
diebus  prffidfe  loco  Partbinos  babu(M'at,  frumentumque  omno 


XLIJ.  —  "-8.  alqiie  eas  (t  (iiiiljiisdmii 
rentis  coinintinitL,»  sec.  addilis  vocalnilis 
ouiissis;  protegit  etiain  a  V  ahest.  - —  lo. 
(ih  oniii.  L.  —  II.  (Iiiclii  Tt  F;  chictiinini 
exist.  diio  rec.  —  i  h.  feceront  Xh.  Pel.  — 
Epyrum  codd..  -ro  V;  Egijjiluin  H.  — 
i5.  Tulliuni  [j,  Titiuni  Cuj..  Tilliiin  Lo\ . 
—  legatos  V.  —  eu'  IvOvau   —  i  6.  certis 


locis  L.  —  ly.  sciipsil  \j.  Jinitiinis  iiiipe- 
idvit  cicitalibus  V.  —  i^-if)-  con(jniri 
jiissit  F  receiili  nianu  jiosituin  in  rasura 
spatii  paene  triplicis  —  -lu.  ar  inoiil.  nostn 
anliquiores.  Petav..  Lov.;  atfjue  h;  etl). 
Pal. ,  edd.  —  -20— m.  inportnlu  (juodTL; 
tiiin  0111.  \  .  —  i  1  .  procidehat  codd. .  cor- 
re\il    \ldi!s. 


DE   BELLO   CIVILI   LIB.   III.  145 

coiiquisituiii  spoliatis  ofTossisque  eoruni  (loiiiilnis  per  equites 
comportarat. 

\IJI1.   Quibus  rebus  cog"nitis  Caesar  consilium  capit  ex  loci 
iialura.  Erant  eiiim  circum  castra  Pompeii  permulti  editiatque 
asperi   colles.   Hos   primum   praesidiis  tenuit,   castellaque  ibi  5 
comniiiiiil.  Inde,  ut  ioci  cujusque  natura  ferebat,  ex  castello 
iii  castellum  perducta  munitione  circumvallare  Poinpeium  in- 
slituit,  iuec  spectans,  (juod  angusta  re  rrumentaria  utebatur. 
((uod(jue  Pompeius  multitudine  equitum  valebat.  quo  ininore 
pericido  undi(|ue  rrumentum   commeatuiiKpie   exercitui  sup-  10 
portare  posset;  siinul,  uti  pabulatione  Pompeium  prohiberel 
(MpiitatiinKpie  ejus  ad  rem  gerendam   inutilem  etliceret;  ter- 
lio.  ut  auctoritatem,  qua  ilie  maxime  apud  exteras  nationes 
iiiti  videbatur,  minueret,  cuin  {ama  per  orbem  terrarum  per- 
crebuisset .    iiluin   a    Caesare   obsideri   neque   audere    proelio  if) 
diinicare. 

XLIV.    Pompeius   iieque  a   mari    Dyrrliacbio(|ue  discedere 
volebat,  ([uod  omnem  apparaluin  belli,  tela,  arina,  tormenta 
ibi  collocaverat  Irumentumque  exercitui  navibus  supportabat, 
iieque  munitiones  Cmsaris  prohibere  poterat,  nisi  prcelio  decer-  20 
tare   vellel;  (piod  eo   tempore  slatuerat  non  esse  faciendum. 


1  — j .  ijcr  cqiiitefi  in  porla  [  iiiiporUi  T ) 
coiiiporldral  TUV:  in  petra  (scil.  Petra) 
roiiipoiiarat  Lovan. ,  bona  sed  inutili  coi- 
i-ectione.  cnni  tlitlographia  ex  antiqua  va- 
1'ietate  esse  videatur. 

Xi^III.  —  li.  iiatura  {atqiic  asperi  col.) 
cranl  T  [>r..  deinde  deleta.  —  G.  coiimii- 
iiiil  \.  —  -.  rallarcV.  —  8.   c.r.speclans 

II. 


codd. ;  speclans  Stephanus.  Hnic  lacuna  in 
Lov.  usque  ad  iinem  cap.  48.  —  lo-i  i. 
exercilui  possct  LV,  a  sec.  ni.  insei'tis  illi 
supportarc ,  huic  portare.  —  i3.  nationes 
nti  D.  Petav..  S  el  nonnulli  rec.  — 
i/i-i5.  percrcbr.  LV. 

XLIV.  —  'i\ .  tciHporc  Jacicnduin  noii 
csse  slatucrot  hV . 

Ml 


l/iO 


C.   JULII    (1  KSAHIS 


ru'liii(|iieljaliir  iil  cxlremain  ]'atiun(^]ii  helli  se(jiieiis  (jiiani  |)lii- 
]'imos  colles  occupai-el  el  (jiiaiii  lalissinias  i'e(>i()nes  j)nesidiis 
lcnei^et,  (uTsaris(|ne  cojjias  quam  niaxime  j)()ssel  (lisliiieicl ; 
idijue  accidil.  Ciastellis  enini  \\i\  (dlectis  x\  niillia  j)assuiiin  cii- 

5  ciiilu  amj)lexus,  lioc  sj)atio  j)al)ulal»alur:  ]]iiilta(jiie  ei'a]il  iiilia 
eum  locnu)  mann  sata,  (juil)us  i]itei'im  jumenta  j)ascei'et.  At(jue 
iit  nostri  j)ei'j)etna  munilione  j)i'()vi(lel)anl  |  |»er(lucta  excastellis 
lu  j)roxiina  castellaj.  ne  (jiio  loco  eruinj)erent  Poinjjeiani  ac 
nostros  post  ter[>^iini  adoriivntur  |limel»anl|.  ila  illi  iiileriorc 

10  sj)atio  j)erj)etnas  mnnitiones  etliciebant .  ne  (jiieiii  lociim  noslri 
inlrare  atijue  ij^sos  a  terjjo  circumvenire  j)ossent.  Sed  illi  oj»e- 
ribus  vincel)ant.  (jiiod  el  numero  militnm  j)ra'stabant  et  inte- 
riore  sj)atio  minorem  circuitum  habebanl.  (jiue  cum  erant  b)ca 
GcEsari  cajjienda,  etsi  j)robibere  Pomj^eius  totis  coj)iis  et  dimi- 

15  care  non  constitnerat,  tamen  suis  locis  sapjittarios  fnnditores- 
(jue  mittel)at,  (jiiorum  majjnum  baljebat  numerum.  inultKjne 
ex  nostris  vulnei'a1)antur,  maj>nus(jue  iiicesserat  timor  sagitta- 
rum.  atijue  omnes  fere  milites  ant  e\  coactis  aut  ex  centoni- 


2.  occupnre  Tf>.  —  '■].  Icnerc  L.  —  3-'i. 
destinaret :  (jiiod  nccidit  V;  /d  (jiind  ncc. 
Petav.,  Norvic.  —  'j-o.  circuiti  I).  —  0. 
riiDi  locnni  T.  vaciio  |)os(  iitriiiiir|ii('  voc. 
spatio  relicto.  —  nimms  ntcjue  (nt ,  su|)er 
/  |)Osito  ?/,  U;  nt  U)  n  (jiiihiis  TUUV;  inn- 
iiiisntn  (jnibus  U;  inniiiifnctn  ijiiihii.s  |)§, 
\  oss.  —  pascerent  I).  Scri!..  Voss.  —  y. 
pcrpelnns  mnnitiones  ridebnnt  jxTdiictns 
coild.;  hnbebnnt  ex  Hotoniainii  cod.  pro- 
latiiiii  (ledit  ':^ci\\'\\'icv .  jnngehnnt  Faerinis. 
alia  alii.  Oinniiiiii  \erisiniiHiina  correclio 
kocliii  :  ut  nostri  perpetiin  iniiiiitione  pro- 
ridebnnt ,  ne ,  xerha  perductns. .  .  cnstelln 
H  cap.  63  illata  censentis,  ubi  de  eadein 
i'e  :  e.r  rnslello  iii  cnslelhnn  perdiirln  iniiiii- 


tiove .  (|iiaiii  hoc  hico  siillici(?l)a(  voce  y>H- 
petua  indicasse.  —  S.  necpie  loco  TtjUF\  . 
—  8-().  et  no.str.  I)S  el  pliires  Oud.  —  (). 
ndorerenliir  UH  .  noii  F'.  —  timehnnt  jjlos- 
satoris  esse  jani  Faernus  significavit.  Eni. 
Hoffmannns  supra  (iiioi)  ne  (pio  . . .  j^ropo- 
nehat.  —  ^*"'*'-  '^''  '"  lnnore  spei-niite.s 
pcrpet.  1)§  iiec  paiici  rec.  —  lo.  ejficie- 
hniiliir  \  pr.  —  iicipic  Incuni  TUF^V.  Pe- 
iav. ;  nc  qun  hco  l)§ .  iioii  iioniinati  Oud.  — 
1-2-1.").  ct  III  tiinorc  spernntcs  niin.  var.  iii 
I).  §  el  alii  rec.  —  i  ."i.  Imn  crniit  1)  corr.  e( 
duo  rec.  Oiiarc  ciiin  Terpstra.  —  i  .).  fuii- 
ditores  UFL,  Pe(av.  —  i8.  nut  e.r  subnctis 
1)  corr. .  S  e(  alii  i'f>c. ;  niit  i  an(e  (piod  / 
expiiiiclniii  )  cr  conclis  centonihus  \j. 


DE   BELLO   CIVILI    LliJ.   III. 


lA' 


biis,  ciiil  e\  coriis  liiiiicas  aul  Ipgimeiita  feceraiil.  (|ml)iis  tela 
\ilareiit. 

\L\  .    Iii  occiiparulis  prsesidiis  magna  vi  iiterque  iiitebatiir  : 
(ifesar,  ut  quam  aiigustissime  Pompeiumcontineret;  Pompeius. 
iil  (|iiam   plurimos  colles   (piam  maxinu)   circuitu   occuparet:  ^ 
crebraque  ol)  eam  causam  prcelia  Fiebant.  In  his  cum  legio  Cse- 
saris  nona  prcPsidium  ([uoddam  occupavisset  et  munire  coepis- 
set,   buic  loco  propin^pium  et   contrarium   collem  Pompeius 
occupavil.  nostrosque  opere  proliibere  coepit  et.  cum  una  ex 
parte  prope  aeqiium  aditum  liaberet,  primum  sagittariis  Fun-  lo 
ditoribusqiu^  circunijectjs,  poslea  levis  armaturse  magiia  nuil- 
litudine  missa  tormentisque  prolatis,  munitiones  impediebat; 
net[ue   erat    lacile   nostris   uno    tempore  propugnare  et  mu- 
nire.  Cgesar,  cum  suos  e\  omnibus  parlii)us  vulnerari  videret, 
recipere  se  jussit  et  ioco  excedere.  Erat  per  declive  receptus.  i.j 
llli  aiitem  hoc  acrius  instabant  neque  regredi  nostros  [)atie- 
l)anlur.  ([uod  limore  adducli  locum  relinquere  videbantur.  Di- 
citur  eo  tem[)ore  glorians  a[)ud  suos  Pompeius  dixisse  :  ccuon 
recusare  se,  quin  nullius  usus  imperator  existimaretur.  si  sine 
maximo   detrimento  legiones  Caesaris  sese  recepissenl  inde,  -io 
(|U()  temere  essent  progresScT.  - 


\L\].   Caesar  receptui  suoruin  tiinens  crates  ad  extremum 


1 .  legtmientn  L. 

XL\.  —   ?).  mdebalur  TLUF\  ;  niteb. 
( liij. .  Petav. ,  Rong.  3 ;  uteb.  D S  et  aiii  rec. 

—  o.  maxime  circ.  'IL.  —  7.  nova  D§. 

—  M.  e  cniitrario  collem  V.  —  10.  sc 
.slaluil  1)  corr. .  §  et  alii  rec.  —  recepliim 
oiiines  nostri.  Petav. .   frquattuorn   Oud. 

—  17.  nbdiicli  L.  ([ui  (jiinil . .    videbanlnr 


in  niarg.  —  -jo-tii.  legionum  L.  Ciacco- 
iiius  legio  nona  ,  de  (|ua  loquilur  Poni- 
peius.  Eo  auclore  in  nuperis  editt.  legi- 
tur  :  legio  Qesaris  se  recepisset  inde,  quo 
lemei'e  esset  progressa.  Sed  sexcenties  in 
ejtisniodi  dictis  nec  sine  vi  ad  pluraleni 
fransimus.  ef  ex  lot  codiouni  iiil(M-|)olal(i- 
ribus  nenio  non  sensil. 


M)' 


/i8 


c.  JLLii  (:j<:sy\Ris 


liiinuluin  conlra  liosl<^m  prorerri  cl  ndversas  loeari.  iiilra  lias 
inetliocri  laliLudinc  iossani  teclis  niiliLiljus  oljduci  jussit,locuni- 
([iie  in  oinnos  parles  rjnain  niaxime  impediii.  Ipse  idoneis  locis 
rimdiLores  insLruxiL,  iil  jiiVTsidio  noslris  se  recipienlihus  essenL. 

5  llis  rehus  coinparaLis  legionem  reduci  jussil.  J^ompeiani  lioc 
insolenLius  ahjiie  audaciiis  noslros  premere 'eL  insLare  cnepe- 
lunl,  cralesque  pro  munihone  ol)|eclas  proj)iilernnl ,  ut  Ibssas 
Lranscenderenl.  (Juod  ciiin  animadverlisset  d.T^sai',  veriLus  ne 
non  reducti,  sed  rejecti  viderenlnr,  majnsque  delrimentum  ca- 

10  peretur,  a  medio  (ere  spatio  suos  per  Antonium.  (pii  ei  lejjioni 
praeeral,  coliortatus  tuha  siennin  dari  at(pie  m  hosles  impeliim 
fleri  jussit.  Milites  legionis  [i\|  siibito  conspirali  pila  conjece- 
riint,  et  ex  inleriore  loco  adversus  clivum  incitati  cursu  jimeci- 
pites  Pompeianos  eg^erunt  et  lerga  vertere  coegerunl;  (jnihus 

15  ad  recipiendum  crates  disjectae  longuriifjne  objecti  et  institutap 
fossge  ma[];no  impediinento  fuerunt.  ^ostri  vero.  (jui  satis  ha- 
bebant  sine  delrimenlo  discedere,  complurihns  interfectis, 
v  omnino  suorum  amissis,  se  quietissime  recej)erunt,  j)auloque 


XfiVI.  —  ) .  adversd  W.  —  .'!  inipedirr 
T  ;i  pr. ,  L.  —  idnneos  T  a  pr.  —  ^.  roni- 
pletis  codd. ;  comparalis  Ei)i.  Hofininnnus. 
— -  kffiones  codd. ;  leifinneni  Faei'i)us.  — 
7.  pepulcrnnt  V.  Lekl.  •!.  —  9.  noe  red. 
T  a  p)-. ;  dejecti  no.sli-i  omnes,  Pelav. 
et  Ires  rec.  ap.  Ond. ,  (pii  de  cetei*is  siiis 
non  diserte  teslatur.  —  10.  ei  legionein 
T.  —  i-2.  conspicali  LD  §  e(  alii  )'ec. . 
coinplicati  Pa].  Seclusi  |  m  ]  auctore  Gru- 
tero,  cujus,  ut  credibile  est,  haec  sunt  i)) 
exempl.  Fabric.  :  rriljud  nome  plane  est 
otiosu)n.  i)nino  |)utidui)i.  cum  de  alia  le- 
gione  haec  ))on  posshit  accipi.  No))an) 
superius  noininaverat;  de  eadem  pergit 
narrai'e  :  . .  .  per  Antoniuin ,  ffui  ei  Irfrioni 


jirirenil ,  respiciens  totam  nai'i'ationeni  cpia* 
incipit  :  In  his  cuin  legio  Cwsaris  nonn. . . 
Ouis  ergo  ferre  posset  statini  iiullo  prope 
verhorum  intervallo.  oscitanter  inculcari  : 
iiiihlcs  legionis  nonre?  Quin,  si  ohscumm 
id  tuisset.  alteris  illis  proxiniis  verhis 
dixissel  oninino:  tpii  noiiir  legioiii  prfpcral. 
Lihrarius  fucuDi  iecit  -  —  i3.  adrcrsiis 
piliiin  codd.,  rlirnni  P.  Manutiiis.  —  1 '1. 
gernnt  [\)V0  cg.\  TliUF;  et  . . .  coegemnl 
011).  I)S.  —  if).  derecl(P  TIAIF.  Petav.: 
directa>  V  et  ceteri;  disjectfc  restituil  F. 
Hofmamius.  —  obtecti  TUFV.  non  U.  — 
iH.  recep.  (sine  se)  TliUFD.  in  quo  se  a 
correctore.  Cum  Pelav.  dedi  sr  quietis- 
■finie  rerep. 


DE   BELLO    CIVILI   LIR.  IIL  I/i9 

citra  euni  lociim  aliis  coniprehensis  colli])ns.  mnnitiones  per- 
recei'unt. 

XLVIl.   Erat  nova  et  inusitata  belli  ratio  cum  totcastellornm 
iiumero  tantoque  spatio  et  tantis  mnnitionihns  et  toto  ohsidio- 
uis  genere,  tnm  etiam  reliquis  rehus.  iNam  quicumqne  alteruuj  o 
ohsidere  conati  sunt,  perculsos  atque  infirmos  hostes  adorli 
aut  proelio  snperatos  aut  aliqua  olTensione  permotos  continue- 
runt,  cum  ipsi  numero  equitum  militumque  praestarenl;  causa 
autem  ohsidionis  haec  fere  esse  consuevit,  nt  frumento  hostes 
prohiherent.  At  tum  integras  atque  incolnmes  copias  Ca^^sar  lo 
inferiore  militum  numero  continehat,  cum  illi  omnium  rerum 
copia  ahnndarent  :   quotidie  enim  ma^nus  nndique   naviuni 
numerus  conveniehat,  quae  commeatum  supportarent ,  neque 
ullus  llare  ventus  poterat,  quin  aliqua  ex  parte  secundum  cur- 
sum  haherent.  Ipseantem,  consumptis  omnihus  longe  lateque  i.') 
frumentis,  summis  erat  in  angustiis.  Sed  tamen  haec  singulari 
patientia  milites  ferehant.  Recordahantur  enim  eadem  se  supe- 
riore  anno  in  Hispania  perpessos  lahore  et  patientia  maximum 
hellum  confecisse,  meminerant  ad  Alesiam  magnam  se  ino- 
piam   perpessos,  multo   etiam   majorem   ad   Avaricum  maxi-  2(» 
maiMim   se   gentium  victores  discessisse.   Non  ,   iilis  hordeum 


1 .  rih-o  Tl!LV,  IVt. ;  circo  V  a  pr.  (  sed  i*al.  el  alii  Ond.  —  6Vm<n  TIAIF.  iii  (jiio  / 

ead.   m.   correcliis) .  1)§  et   alii   rec.  —  expnnclum;  Cmarem  fort.  D  pr.  —  i  i. 

lociiin  morati  J)  niarjO'. .  S  et  alii  rec.  inferiorcs  TLUFD.   iuferior  is  Petav.   — 

XLVII.  —  h.  ct  taiilo  ohs.  D§,  rrtresn  milites  T  pr.  —  i5.  Iiaheret  codd.  prastei- 

Oud.  —  (].  periculosos  L  a  pr.  —  8.  iiiiJi-  L  et  Norvic.  - —  i  G.  snhmissis  T.  ead.  iii. 

tiiiiKjiie  om.  L;  pcdiliimqne  V;  inilitiim  nu-  in  suinmis  versuni ,  angustias  in  angusliis. 

mero  cqiiiluiiiijne  §   —  casus  D  corr. ,  S  et  —  17   caiuJem  TUF,  Petav. .  liic  cum  voce 

alii   rec. ,  deinde  hic  fere.  —  io.prohi-  inopiain  ante  pcrpcssos   ([uae  asec.WlalaF. 

hcantur  D  corr. .  §  et  alii  rec.  —  .lc  LUF.  —  17-1  (S.  supcriori  F.  —  •a  .  jrentiiim  se 

Petav.;  At  tatiien  D,  \'o.ss. ;  At  conlra  S,  D,  —  ordcum  codd. 


i:,o  c.  JiLii  C/i^:sAi{is 

cimi  (l;ti'eliir,  noii  lcjjiiiiiiiin  r('('iis;il);iMl ;  pecus  \er(j,  cujiis  rci 
summa  cial  c\  Kpiro  copla,  m;i{^no  in  lionore  lial)cl)anl. 

Xf.Vfll.  Esl  cliam  p^enus  r;i(licis  invcnlum  ;il)  iis  (|iii  fiic- 
ranl  *  valerifjus,  (juod  appcllalur  cliara,  (jnod  admixlnm  l;icli 
:>  multnni  inopiam  lcv;)l);il.  Id  ad  simililndincm  p;inis  c|]icicl);iiil. 
Ejus  erat  magua  coj)ia.  Ex  lioc  efreclos  paucs,  ciim  lu  collo- 
(jniis  Pompeiani  liimcm  nostris  oljjeclarcul,  vuljjo  in  eosjacic- 
haut,  II t  sj)cm  coriim  minuercnl. 

XLI\.  JanKjnc  rrnmcnt;)  maturescere  incipich^int,  ;il(jne 
10  ipsa  spes  inopiam  susteulafjat,  (juod  celeriter  se  liaf)itnros  co- 
j)iam  couridefjant ;  crebrae^jue  voces  militnm  lu  vi<>iliis  colfo- 
(juiiscjue  au(fi(djantur,  prius  se  cortice  ex  arfjoribus  victuros. 
(juam  l^omj)eium  e  mauibus  dimissnros.  Libeutcr  eliam  ex 
pcrtugis  cognoscebaut  equos  eorum  toferari,  refiqua  vero  ju- 
15  ineuta  iuterisse;  uti  autein  ipsos  vatetudine  uon  boiui  cum  au- 
gustiis  foci  et  odore  tctro  ex  multitudiue  cada\erum  et  quoti- 
dianis  laboribus  insuetos  operum,  tum  aqu;e  summa  inopia 
^ifTectos.  Oniuia  euim  flumiua  atque  omues  rivos.  qui  ad  mare 
pertiuebant,  Cfpsar  aut  averterat  aut  maguis  oj)erifjus  obslrnxe- 


XLVIll.  —  ?).  Esl  antnn  '\L\ .  —  lus 
codd.  —  ',)-k.  fiiiTant  rnlcribus  codi}.  anti- 
([uiores;  Valcrio  ciim  t),  pei'  signa  trans- 
[josiUim;  ciiiii  Valerio  §  et  recentes  j)ra'tei' 
Voss.  Desperatara  vocem  alii  aliter  tenta- 
iiiiit;  ceteris  praeferendae  videntur  coi- 
rectiones  Hellei'i :  qiii fiicranl  /v^/ctudiiiarii 
e\  vuIuen^Ms,  et  Kocliii  :  qui  fueraiit  ra- 
•  iii  ab  o])eribus.  —  li.  kara  V.  cata  t). 
cliati  S .  chata  Bong.  3 .  catlia  Pal.  Lapsaiia 
esl  ap.  Plinium  H.  l\.  \1X.  h\  exlr  .  qui 


conrerendus.  —  micctum  F  pr.  (ead.  iii. 
coii'ectus).  H.  —  lacte  LI^DS  et  non  iio- 
minati  Oud.  —  5.  Id  siin.  DS.  nec  pauci 
rec. ,  et  deinde  cfjiciehal.  —  6.  affcct.  T  pr., 
coiifectos  L. 

XLIX.  —  lo.  iiiopta  siistciitaliaiil  T  |)i-. 
—  12.  ct  arb.  F;  et  e.r  arb.  U  a  sec.  H, 
Petav.  —  i/i.  profiigis  L.  —  audicbant 
(pro  cogu.)  \.  —  tolcrarc  D.  Lov.  — 
1  0-1  6.  calitiidiiie  cadarcriini  T\A  .  omissis 
deceiii  vocihus  mediis. 


DE  BELLO   CIVILI    LIH.  III. 


151 


lal,  alqiie  ut  erant  loca  niontuosa  et  acl  specus  anfjustige  val- 
liuni ,  lias  sublicis  in  terrani  demissis  prsesepserat,  terramque 
adji^^esserat,  ut  aquam  contineret.  Itaque  jlli  necessario  loca 
sequi  demissa  ac  palustria  et  puteos  fodere  copjebantui'.  atque 
hunc  laborem  ad  (juotidiana  opera  addebant;  qui  tamen  fontes 
a  ([uibusdam  praesidiis  aberant  lonpjius  et  celeriter  ffistibus 
e\arescebanl.  At  (^aesaris  exercitus  optima  valetudine  summa- 
que  a(puT  copia  utebalur,  tum  commeatiis  oinni  g^enere  pr^e- 
ter  frumentum  abundabat;  quibus  quotidie  melius  succedere 
tempus  majorem(|ne  spem  maturitate  fi-nmentorum  proponi 
videbant. 


»S   5 


L.  In  novo  ^enere  belli  novee  ab  utrisque  beHandi  rationes 
rej)eriebantur.  Illi,  cum  animadvertissent  ex  ij>nibus  nocte 
cobortes  nostras  ad  munitiones  excubare,  silentio  ajjgressi  uni- 
versi  intra  multitudinem  sagittas  conjiciebant  et  se  confestim  15 
ad  suos  recipiebant.  Quibus  rebus  nostri  usn  docti  haec  repe- 
riebant  remedia,  ut  alio  loco  ignes  iacerent '***. 


I .  iil  0111.  UF,  Pelav.  —  loncd  T  pr.  — 
■y..  dimissis  codd.  praeler  1)  correctuni  et 
Palal.  —  .').  adjpcernl  TL.  —  continerriit 
UF.  iion  iioniinati  Ond.  —  Ita  TUFVI). 
'rdno^  Oud. ;  At  L;  Ita  nt  §;  Ih  Lov.  — 
/i.  demissn  F.  reiiqui  diniissa ,  §  reniissa. 
—  0.  rrant  I.  \j.  —  9.  nielius  suhterrere 
TLUF,  siibtererr\.  (lujac.  Lov. .  et  alii; 
Hiihterire  Pelav. .  succedere  1)  (a  pr.  suhc.) . 
S  et  alii  rec. ,  quo  sententia  utcuinque 
lestituitur.  praeserlini  si  cmjus  scribas 
cuni  F.  tlofniaiino  pro  f/iiihiis ,  sed  Caesa- 
ris  inaiins  adlinc  lalere  videtur.  Noii  salis 
convenit  suhgererr .  qnod  tentarunl  cri- 
lici  plnres. 

L.  —  I  i),  iiiiiniiiin  adr.  Uov.  —  1  ^i.  ad- 


rersi  TLVF .  (aij.  et  alii  antiqniores.  0111. 
V  ;  aggressi  niarjjo  U  a  sec.  ni. ,  Pelav. .  I) . 
Voss. ,  S  et  recentes.  Vox  sequens  erroieni 
pepererit.  —  1  /i- 1  5.  wiiversas  codd. ;  uni- 
vrrsam  in  iniilt.  §  et  alii  rec. ;  inter  innlt 
TLFV.  Cuj.,  Petav.;  intra  UD,  Bong.  ;i 
Ni[)perdeius  restituit  universi.  —  16.  rei- 
cichnnt  T.  - —  i  (>- 1  7.  repperiebantur  T ;  re- 
inedia  reperiehant  iit  L.  Seqnilur  lacuna 
niajor ;  excidit  narratio  oppu[[nationis  Dyi  - 
rliacliii  a  Cassare  tentatae  et  Caesaris  ca- 
strornni  a  Ponipeio  iiistituta!.  duni  Caesar 
aberat.  nbi  sexta^  legionis  coliors  (junttuor 
Pompeii  Irgwnrs  prr  aliquot  horns  susti- 
niiit  (Sueloii.  r.  (ift).  doncc  P.  Sulla  afl- 
veiiirel. 


]■)■} 


C.   JLLll   C.ESARIS 


Ll.  Iiil('i'iin  ccrlior  racliis  V.  Siilla.  (|ii<'iu  discedt^ns  caslris 
pra^feccral  Ca'sar,  aiixilio  cuiiurli  vcml  cuiu  lc^|iuiiiL)Us  (iiia- 
l)us;  cujus  adveulu  facilc  siint  ropnlsi  Ponipeiani.  Nc([iio  \cro 
conspectnm  aiil  iinpctnni  noslroriiin  liilcrunl,  priinis(pn'  (lc- 
5  jeclis  reli(|ni  se  verternnt  el  locu  cesserunt.  Scd  insequenles 
noslros,  ne  longius  prosequerentur,  Siilla  revocavit.  At  pleri(|ne 
existiinant,  si  acrins  inse(|ni  voluisset.  hclluin  co  dic  potuisse 
liniri.  Gujus  consiliuni  repreliendenduni  non  \i(lclur.  Aliae 
enim  sunt  legati  partes  at(|ue  imperaloris  :  altcr  omnia  agere 

1(1  ad  prtescriplnm,  aller  libere  ad  suminain  rerum  consulere 
debet.  Snlla  a  GtEsare  castris  pra^fectus,  liberatis  snis,  hoc  fnit 
contentus,  ne(|ue  proelio  decertare  volnit  (quae  res  tamen  for- 
lasse  aliquein  reciperet  casum).  ne  imperalorias  sibi  partes 
sumpsisse  viderelur.  Pompeianis  magnam  res  ad  receptnm  dif- 

la  ficultatem  afferebat.  Nam  e\  iniqno  progressi  loco  in  summo 
constiterant  :  si  per  declive  sese  reciperent,  noslros  e\  supe- 
riore  insequentes  loco  verebantur;  neque  multuni  ad  solis  oc- 
casum  temporis  supererat ;  spe  enim  conficiendi  neg-otii  pro|)e 
in  noctem  rem  dedn\erant.  Ita  necessario  atque  ex  tempore  caplo 

■2i)  consilio  Pompeius  Uimulum  quendam  occupavit,  qui  tantnni 
aberat  a  nostro  castello,  nt  telum  tormentnmve  missnm  adigi 
non  posset.  Hoc  consedit  loco  atque  eum  commnni\il.  omnes- 
que  ibi  copias  continuil. 


Ll.  —  1.  Sylla  TU,  SHIa  FLVD.  In 
I^  legilur  :  facerenl.  C.wsar  aiu  ilio  vciiit 
rohorli,  omissis  novein  vocahulis.  —  5. 
reliquos  everterunt  D,  Voss.  —  G.  Ac  Pe- 
lav. .  At(jue  D,  Voss.  —  7.  sequi  voluissent 
L.  —  S.  fiiiire  TIA .  —  noii  repreli.  rid. 
UF.  —  9.  partes,  alice  iinp.  Petav.,  INorvic. 
—  11.  reliclus  codd. ,  relictis  T  jtr. ;  pra'- 
fectus  Foixhhaminema .  quod  necessariuin. 


—  1  3.  iinpcidtoris  H.  —  \h.  iiiugiia  codd.. 
correxii  P.  Manutius.  —  iG.  recipere  TL. 

—  17-18.  ad  occasum  solis  L.  —  1  S.  teinp. 
oni.  V,  D  |ir. ;  siipcrcrat  tciiip.  F,  Pel.  — 
I  <).  dediwerant  TUFV,  celeri  dii.r.  —  cl 
e.r  U.  - —  !>  1 .  torineiiliiiii  T;  torinentoruiii 
L ;  torineiituinve  UFD  pr.  (cjuod  recle  Uietin' 
(Uid  );  tormentovc  Lov. ;  tor incnlo  \)  covv. . 
S  et  alii  rec.  —  •?.?>.  copias  ibi  U. 


DK    HELLO    CIVILI    Lll].    I!l. 


153 


Lll.  Eodeiu  lempore  diiobiis  prffiterea  locis  pugnaUini  est  : 
iiaiii  pliira  castella  Poiiipeius  pariter  tlistinendae  maniis  causa 
lentaverat,  ne  e\  proviniis  pra^sidiis  succurri  posset.  Uno  loco 
\  olcatius  Tullus  inipetuni  legionis  sustinuit  cohortibus  Irihus 
atque  eam  loco  depulit;  altero  Germani  muniliones  iiostras  5 
ej>ressi,  coni[)luril)iis  inlerfectis.  sese  ad  suos  incolumes  rece- 
perunt. 

Idll.  Ita  uno  die  \i  prceliis  laciis,  trijjus  ad  Dyrrljacliium . 
Irihus  ad  munitiones,  cnm  liorum  omnium  ratio  haberetiir,  ad 
duorum  millinm  numero  ex  Pompeianis  cecidisse  reperieba-  i(i 
mus,  evocatos  centurionesque  complures  (in  eo  tuit  numero 
Valerius  Flaccus,  L.  (iliiis  ejus  qni  pi'a3tor  Asiani  obtinuerat); 
signaque  sunt  militaria  sex  relata.  Nostri  noii  ainpliiis  xx  om- 
iiibus  sunt  prceiiis  desiderati.  Sed  in  castello  nemo  Fuit  omiiino 
militum  quin  vulneraretur,  (|uattuor(|ue  ex  una  cohorte  cen-  I5 
liiriones  oculos  ainiserunt.  Et  cum  lahoris  siii  periculique 
testimonium  allerre  vellent,  inillia  sagittarum  circiter  xxx 
in  castellum  conjecta  Ctesari  renuntiaveruni,  scutoque  ad  euni 
relato  Scaevse  centurionis  inventa  siint  in  eo  loramina  cxx. 
(Juem  Caesar,  ul  erat  de  se  meritus  et  de  republica,  donatum  •>() 


Lll.  —  .").  iii  loco  L.  —  h.  legioiiibiis 
I    ii  |»i'. 

Llll.  —  y"ic*-  "f^  iltionitii  {(liio  T  [)!'., 
riiiii  iiiler  versiis  ead.  iii. )  iiii/in  TLtJFD; 
tii!  II  iiiil'  IVtav.  •  (ul  (hio  iiiHki  \  S  .  rrple- 
i-iqii('r  Oiul.  —  10.  iiiiitiero  oin.  \.  — 
I  -i.  ]  (il.  codd.  —  1  ^i-i  5.  oiiiiiiuiti  itiililiiiii 
(jiii  iioii  \.  lioc  eliaiii  [).  \  oss. ;  fpri  L, 
Pela\. .  S.  —  1  5-1  (j.  r.r  iiiki  /egioiie  itiilites 
I).  \oss.  —  i(>.  .sui  periculi  aiiliijuiores 
ronsensu  ;  periculo  I),  Voss. ;  et  periciili  S  , 
Lov.:   pericvlupie  e(\(\.  et  iioii   noniinati 


Oud.  —  17.  Centvm  (ic  trigiiita  niillia  relleTt 
Snetoi).  c.  G8.  —  18.  castclla  T  pr. — 
coiitexta  TL.  Scal.  —  renumerarerunt  T. 
(jujac.  (tjui  duo  per  eiTorein  rettiun.). 
LLFVI)  pr. .  Petav. ,  nuitier.  I)  corr. .  o; 
renunciaverunt  rrqmdi^m^  Oud..  quod  so- 
ium  est  apluni.  —  ig.  Scene  L.  —  ccxx 
TLV,  Scal.,  §,  Lov.;  ccx.r.i  IJFI);  cxx 
Pal.,  Bong.  3  ex  ceteris  scriptoribus  qiii 
in  eo  nuniero  (liand  dubie  hinc  petito ) 
coiisentiunt  praeter  Plutarcliiiin  ,  qui  c\\\. 
—  '2  0  et  1.  p.  i54.  (lonaluin  tni/ilihus  TL; 

90 


.Vi 


C.   .11  Lll    C  KS  \IIIS 


inillihiis  cc  '^'^"'  al(|ii('  al>  oclavis  oidiiiihiis  ad  priiiiipiluiii  sp 
Iradiiccrc  promiiiliaMl  (('|iis  (>iiiiii  opcra  casl(dlimi  iiiajpia  (i\ 
parle  conscrvaluiii  (^ssc  conslahal),  colioi'lcni(nie  |)oslca  du|dici 
slipcndio.  rriiinciito,  \esle,  congiariis  niiliLarilms^iue  donis 
:>  aniplissinie  doiiaviL 

IJV.  Poiii[)eiiis,  nochi  inajjnis  addilis  iminilioiiiliiis,  reli(|iiis 
diehus  liirres  exslru\il,  (;l  iii  alliliidinein  jieduni  w  elleclis 
operibus,  vineis  eam  ])ai'tein  castrorum  ohtexit,  et  (juiiKpie 
intermissis  diebus,  alteram  iioctem  siibiiiibilam  iiacliis,  ob- 
()  structls  omnibus  castrorum  portis  et  ad  impediendum  objectis 
"ericiis",  lertia  inita  vigilia  silenlio  exercitum  eduxit  et  se  in 
antHpias  inunitioues  recepit. 

LV.    Etolia,  Acarnania,  Ampliilochis  per  Cassium  Loii/>i- 

num  et  Cialvisium  Sabinum.  iit  demonstravimus,  receptis,  ten- 

5  landam  sibi  Achaiam  ac  paulo  loii^ius  progrediendum  existi- 

mabal  Ca^sar.  Itaque  eo  ().  C^alenum  misit,  eique  Sabinum  et 


iinlihii-s  cflori ;  iliniiiril  We^.  liOnd.,  Leid.  -i ; 
donmiil.  numiiiii  iii.  Vaw.  Ilofrinniimis-,  «tm' 
l»j()  iiiijiir  liong'.  3  el  vetl.  edd.  rrSed  exci- 
disse  qufedam  videnlur,  \'c\\\[,  pro  concione 
Imulavil.-n  Elberlinjj'.  —  i .  octaci-s  inililihiis 
T,  sed  su|)rasci'ipto  oydinihii.s.  —  •>.  opc 
C.uj. ,  Petav.,  nostri  consensu  et  recentes 
pierique,  rrquinquoi  Oud.;  operc  Lov. . 
non  L.  —  .").  cssc  oui.  Ij.  —  k-h.  frninciilo 
respccitirii.f  vel  frnincnlove  specinriis  ( spcl. 
UF.  Pela\ . )  codd. ;  vesle ,  diariis  Victo- 
rius;  vestc ,  cihariis  Cujacius;  vcslc  cl  nliis 
niilitarihvs  Vossius;  vestc ,  congiariis  F. 
Hofniannus,  quod  liaud  dubie  veruni.  — 
militarilms  D  cori. ,  5  et  alii  rec  ;  inilili- 
biisfjiic  (sic  I)  pr  )  donis  aniplissimts  L. 


Ll\  .  —  M.  vincas  a  pr.  T  et  F.  —  ca- 
slrornin  oni.  F.  Petav.,  duo  rec.  —  ()- 
1  o.  ohstriixil  TS  ;  e.xtrnctis  UF,  D  a  pi'.  ni. 
( quee  exlrnctihits  oninihns)  et  non  nonii- 
iiati  ap.  Oud.  —  i  o.  oinnihns  oin.  Lov.  — 
I  I .  criciis  vocem  iiiseruit  Freudenbergius. 

LV.  Hoc  caput  posl  sequensL\  !  aplio- 
rein  locum  baberet. —  i3.  inipliilocis  IF 
el  noiinulli  alii.  —  i  'i.  ct  oni.  TL\  .  —  nl 
sitpra  dem.  L.  Miscos  iiiodo  in  illas  renio- 
iies  dixerat  c.  S/j.  —  lo.  Achaiani  crisli- 
iiiahal  L  et  niox  iterum  crislimahal .  iibi 
codd.  distinguunl  :  (M'sar  ilatptc. —  i(). 
coqitc  T  (in  quo  cpte  arrasuin)  UD.  \oss. ; 
co  0.  F^,  Pet..  Lov.;  omitlil  L.  —  ci 
Q.  Sah.  codd..  cirpie  Sah.  Cdaiidorpius. 


DE   BELLO   CIVILI   LI13.    U\. 


155 


Cassiiini  ciim  cohoiiihus  adjungit.  Ouoruni  cognito  adventu 
liiililius  Lupus,  (]ui  Achaiam  missus  a  I^ompeio  ohlinehat, 
Isthmnm  pra-munire  institnit.  ut  Achaia  Fufium  prohiheret. 
(ialenus  Delphos.  Thehas  et  Orchomenum,  voluntate  ipsarum 
civitatum  recej)it,  nonnullas  uihes  per  vmi  expugnavit,  reli-  .t 
quas  civitates  circummissis  legationihus  amicitia  Giesari  conci- 
liare  studehat.  In  his  rebus  fere  erat  Furius  occupatus. 

L\J.  Omnihus  deinceps  du-hus  Caesar  exercitum  ju  aciem 
flequum  in  locum  produxit,  si  Pompeius  proelio  decertare  vellet. 
ut  paene  castris  Poujpeii  legiones  sul)jicei'et:  tantunj([ue  a  vallo  lo 
ejus  prima  acies  aherat,  uli  ne  telo  tormentove  adjici  posset. 
Pompeius  autem,  ut  famam  opinionemque  hominum  teneret, 
sic  pro  castris  exercitum  constituel)at.  iit  tertia  acies  vallum 
contingeret,  omnis  quidem  instructus  exercitus  telis  ex  vallo 
ahjectis  protegi  posset.  it) 

LVJI.  Jia?c  cum  in  Achaia  atque  apud  Dvrrhachium  gere- 
rentur,  Scipionemque  in  Macedoniam  venisse  constaret.  non 
ohlitus  pristini  instituti  Caesar  mittit  ad  eum  A.  (nodium, 
suum  atque  illius  familiarem,  quem  ab  ilJo  traditunj  initio  et 


3.  Slhumttm  TLV,  Stumiim  UF.  Pelav. . 
Lti\..  S  el  rec. .  Stmjmnm  D.  — fluvinm 
TL.  Scal.  —  h.  Orcomeneum  codd. ,  Oi- 
comoneum  L ,  Orcomeum  U  pr. ,  Orcovien- 
lum  I).  —  de  col.  I)  et  nonmdli  rec.  — 
5.  cuitdtium  UF\  .  T  a  corr.  —  recipit  \j 
pr.  —  6.  amicitKP  V.  non  L.  —  Qesnris 
codd.  praeler  Peta\ .  —  7.  Fusius  TL. 

L\  I.  —  8.  Omnium  deinceps  Ca'sar 
e.vercituum  aciem  DS  et  alii  rec.  —  10.  et 
p.  D  corr. .  Lov. ,  S  et  alii  rec. :  pocne  U. 


—  suhicere  TLUFD;  subiere  S,  Lov. .  Pal. 

—  1  I .  (//  iii  eam  telo  DS  et  siniiliter  alii 
rec;  telum  tormento  Bong.  3.  —  ndigi 
codd. ,  sed  poscitur  adici .  iiisi  cuni  Ste- 
phano  legas  telum  tormentumvc.  Litjra- 
rius  J^  hinc  ad  posset  in  fine  capitis  aber- 
ravit.  —  i3.  si  pro  TUF;  sed  I)  a  pr. . 
\  oss.  —  ih.  ut  omnis  D  corr. .  S  —  1  .t. 
projectis  T  solus. 

I^VIl.  —  18.  eum   Qodium  codd. ;   A. 
sup|)levit  Marklandus. 

90. 


150  C:.   .11  IJI    CiESAUIS 

cornmeiHljiimii  iii  siioniiii  iu>cessarioi'imi  iiiiniero  IialKTc  in- 
sliLucral.  Unic  dal  lillcras  inandala(|iic  ad  ('iiiii:  (|iiai'nin  lia^c 
cral  snninia  :  -^o^o  omnia  (l(^  paco  (npcrliim  iiiliil  adlinc  arhi- 
Irari  vilio  raclnm  conim  (|iios  csse  auclores  ejus  rei  voluissel, 

5  (|uo(l  sua  mandala  perlerre  non  opporliino  lemporc  ad  Pom- 
neinm  vererentnr.  Scipionem  ea  esse  aiiclorilalc.  iit  iioii  s(j- 
liini  lilxM-e  (|iue  probassei  exponere,  sed  etiam  e\  ma};iia  parte 
compellere  atque  erranlcm  re^^^ere  posset;  [)ra'esse  antem  sno 
nomine  exercitni.  nl  i^raeter  auctoritalem  vircs  (pi()(|ue  ad  coer- 

10  cendum  lial)eret.  Qnod  si  fecisset,  (juielem  llalia;,  paceiii  j^io- 
vinciarum,  salutem  imperii  uni  omnes  acceptam  relatnros.  - 
Hffic  ad  eum  mandata  (llodins  relerl .  ac  primis  diehus. 
ut  videl)alur,  libenter  auditus,  reli(|nis  ad  colloquium  non 
admittitnr,    casti{]ato    Scipione    a    Favonio.    ut    poslea    con- 

15  lecto  bello  reperiel)amus ,  inlectaque  re  sese  ad  Ca^sarem 
recepit. 


LYTII.  (ifesar,  quo  lacilius  (Hpiitalnm  Pompeianum  ad  l)\r- 
rliachium  contineret  el  pal)ulatione  proliiberet,  aditns  duos, 
(juos  esse  an^ustos  demonstravimus,  maf>nis  operibus  prannii- 
•20  nivit,  castellaqne  his  locis  posnit.  Poinpeius.  ubi  niliil  pro- 
lici  ecpiitatn  cognovit,  paucis  intermissis  diebiis,  rursum  eum 
navibus  ad  sc  intra  muniliones  recipit.  Erat  summa  inopia 


■T..  el  luniidiiUi  V.  —  qiianuii  IFI)§. 
Petav.,  Lov.,  ul  alibi  (jossar  loqiiitur;  qiio- 
rum  ceteri  et  edd.  —  o.  e.vperta  Tl.tJF\  . 
Petav.  —  7.  ex  mngna  nostri  omnes;  in  L 
e.f  eo  loco  inter  versus ;  iiiafpm  e.r  Oud. 
(estans  suos .  ap.  Faln\  Pel. .  Pal. .  t^ong. 
?).  —  8.  eompellare  TUF.  Pelav.  .  rduo-- 
Oiid.  —  erriiiileiii  rorrigere  \  .  —  11.  ini- 
jieiii)  iioslri  oinnes,   -fdnci  inodo  Oud. ; 


iiiiperii  Sle|diaims.  —  relaUnne  T.  i'ad.  111. 
(:oi'rectus. 

LVIH.  —  H).  (jiiDs  aiiffiislis.siiiiiis  L. 
Respiciiiiiliii-  (|ii;i'  i;i|).  .10  exciderunl. — 
i<)-20.  j)i'riiiiiii.  I).  —  -io.  iiiiposuil  1).  — 
iil  iiili.  a  pr.  III.  L  exhihuisse  videtnr.  — - 
■3  0-2  1.  proficere  equilatuiii  1)  corr. .  S  el 
alii  rec.  —  -2 1 .  rursus  1)§.  —  ■?•?.  rerejiil 
U  ( iion  FIl  )  et  -r[uidani-  Oiid. 


DE   BELLO   ClVILl   LIH.   IIL 


157 


pabuli,  adeo  ul  foliis  ex  arboribus  strictis  et  teneris  arundinuiii 
radicibus  contusis  equos  alerent  (rrumenta  euini,  quce  fuerant 
intra  muniliones  sata,  consumpserant);  cogebantur  C^orcyra 
atque  Acarnania,  lon[)'o  inteijecto  navif^ationis  spatio,  pabu- 
him  supportare,  ([uodque  erat  ejus  rei  minor  copia,  hordeo  :> 
adaugere  atque  his  rationibus  equitatum  tolerare.  Sed  post- 
(piam  non  modo  hordcum  paljuiumque  omnibus  locis  herbae- 
((ue  desectse,  sed  etiam  Irons  ex  arboribus  deficiebat,  corruptis 
equis  macie,  conandum  sibi  aliquid  Pompeius  de  eruptione 
existimavit.  lo 

LIX.  Erant  apud  Csesarem  equitum  nnmero  Aih)broges  ii 
fratres,  Raucillus  et  Egus,  Adbucilli  filii.  qui  principatum  in 
civitate  mullis  annis  obtinuerat,  singidari  virtute  homines. 
(pujrum  opera  Caesar  omnibus  (lallicis  beilis  optima  lorlissi- 
maque  erat  usns.  His  domi  ob  has  causas  amplissimos  magi-  15 
stratus  mandaverat  atque  eos  extra  ordiuem  in  senatum  legen- 
dos  curaverat,  a^jrosque  in  (jrallia  ex  hostibus  captos  praemiaque 
rei  pecuniarup  magna  tribuerat.  locupletesque  ex  egentibus 
fecerat.  Hi  pro|)ter  virtutem  non  solum  apud  (jsesarem  iii  ho- 


1.  ex  foUis  L,  ead.  \n.  mutatiini.  — 
iirboris  Lifnhis  arhoris  cl  teii.  \a)\'.  —  te- 
iierii  TL.  —  -i.  eo  expiinctum  in  L  ante 
iilereiit.  —  ."!.  et  cog.  D  corr. .  §  et  recentes 
Oud.  —  a  (lorc.  {..  —  5.  quofiuc  codd. 
praeter  unum  Leid.  9.  —  hord.  in  his 
TIJF.  hic  ordcuin  I.  7.  —  (j.  odiiingere 
T.  sed  iin  suprascripto  —  8.  fructus  ex 
codd. ,  dc  arboribus  fructus  h\froiis  ((piod 
anliqui  exarahant//'MHs)  Cellarins.  —  de- 
Jiciehant  L.  I^etav. .  Voss.  et  aiii  rec.  ap. 
Oud..  non  DS.  In  L  herhwque  deficiebant , 
mediis  omissis.  notalo  defectn. 


LIX.  —  11.  e.r  erjuitum  UF  et  non  no- 
minati  ap.  Ond. ;  cqiiituui  ( sine  cr)  TL. 
Scal.;  iii  equilatuin  (^expunclo  ta)  iiuincro 
V;  Qesaris  cquitatum  D  corr. ,  Lov. ,  S. — 
i-j.  Houcillus  UF§,  Petav. ,  Lov. ,  Pal.; 
Rusciliis  I).  —  Adbuci  TL.  Alhucilli  \  . 
Ahducili  §,  Ahucilli  Pal.:  siniilia  et  Ah- 
dual/i  alii  recentes  ap.  Cud.  —  1  3.  cicita- 
tem  TLF,  Scal.,  Pel.  —  oblinuerant  L  el 
duo  rec.  —  1  'i.  Ga/lis  TUFD .  Scal. ;  />^//m- 
om.   F.  —    1!).  ordinis  T  a  i)r. .  deinde 


-ncs   (  ut  L).    demque  -nein. 
Iiost.  TL. 


ct 


15S  C.   .11  Lll    (i.KS  \|{IS 

iiore  eranl,  sed  cliaiii  apiid  exerfiliiiii  cari  liahchaiiliir.  Scd 
IVeli  ainicilia  (laisaris  el  sliilla  ac  ljarl)ara  arrojjanlia  (lali  de- 
s|)iciel)anl  siios,  slipendniiiKjiic  e(|iiiliini  rraiidal)aiil  (!t  praidani 
onineni  doninm  averl(d)anl.  (Jnihiis  illi  rebns  pernioli  nniversi 
5  (^iSesarem  adieriinl,  palaiiKjne  de  eornin  inpiriis  suiil  (|uesli . 
cl  ad  celera  atldidernnt  lalsum  al)  liis  e(piiliini  nnineriiin  de- 
lerri.  qiiornm  slipendium  averterent. 

\X.  Ca*sar  neque  tempus  illiid  animadversionis  esse  existi- 
inans,  el  mnlta  virtuti  eorum  concedens,  rem  totam  dislulil: 

10  illos  secreto  castig^avil,  quod  (|uaislui  eijuiles  liabereul,  nio- 
nnitque  ut  e\  sua  amicitia  omnia  exspectarent  et  ex.  praeteritis 
siiis  olliciis  reliqua  sperarent.  Magnain  tamen  haec  res  illis  ol- 
lensionem  et  contemptionem  ad  omnes  attulit,  idqiie  ita  esse 
cum  ex  aliorum  ohjectationibus,  tum  eliam  e\  domestico  jii- 

15  dicio  atque  animi  conscieutia  intelli^ij^ehant.  (Juo  pudore  ad- 
ducti  et  iorlasse  non  se  hberari,  sed  in  aliud  tempus  reservari 
arhitrali,  discedere  a  nobis  et  novam  tentare  fortunam  novas- 
que  amicitias  e\periri  constiluernnt.  Et  cnm  paucis  collocuti 
clientibus  suis,  quihus  lanlum  iacmus  committere  audehanl. 

20  primum  conati  siint  prapfectum  (Mpiituin  C.  Volusenum  inler- 
ficere,  ut  postea  bello  confecto  cog-uitum  est,  ut  cuui  munere 
ali(pi()  [jerfugisse  ad  Pompeium  viderentur;  [)ost(|uam  id  tlil- 
licilius  visum  est,    neque   iacultas  perficiendi   dabatur,  quas 


•i.   cldli  0111.   F.   Ijiislld.  —   o.   stipcii-  (tb  Hub.   \  D.   —    18.   coUocutix   T.    coUo- 

(limiqric  snnrum  fr.  V.  —  h.  adrert.  F.  (luuti  \jV ,   liic  posl  stiis.  —  -i-i.  prnfug. 

LX.  —  8.  odrersiouis  TV,  Scal.  —  10.  I).  —  a-j-aS.  id  fucUius  TL.  Scal.  a  pr. : 

qwestu  h  —  iH.  iutulit  F  |)i'.  —  li^.  tum  id  facinus  UFJ).   \  oss. .  Pelav. .  Norvic: 

er  al.  FI.J) ,   frlresn  Oud. —  liiiu  aiil  e.v  id  dij/icilius  V   iii  ras.    a    pr.    ni  .    §     t) 

dmu.  \j.  ■ncWiceiaiitcui. —  iG.  liberare  TL;  niarg.  et   noii  noiuinaJi  ap.  Oud.  —  -30 

sn  F  iuter  versus.  —  17.  aibitraii  Th  —  e[  1  |).   i,")().  fpii  iiia.iiiuas  V. 


DE  BELLO   ClVILl   LIB.   IIL 


59 


maximas  potiienint  pecunias  miitnati,  proinde  ac  snis  satis- 
lacere  et  frandata  reslilnere  vellent,  mnltis  coemptis  eqnis  ad 
Pompeinm  transiernnt  cnm  iis,  qnos  sni  consiiii  [)ai*ticipes 
Iialje])anL 

LXI.    (hios  Pompems,  (juod  erant  lionesto  loco  nati  et  in-  5 
striicti  iiheraliler,  magnoqne  comitatu  et  multis  jumentis  vene- 
i'anl.  viri([ne  fortes  liabebantnr  el  in  iionore  apnd  Ggesarem 
luernnt,  qnodque  novum  et  praeter  consuetudinem  acciderat, 
omnia  sua  pra^sidia  circumduxit  atque  ostentavit.  Nam  ante 
id  tempus  neino  aut  miies  aut  eques  a  Caesare  ad  l^ompeium  ki 
transieral,  cuni  [jeene  ([uotidie  a  Pompeio  ad  Cffisarem  perlii- 
gerent,  vu]('j0  vero  universi  in  Epiro  atque  yEtoiia  conscri[)ti 
milites  earunu[ne  refj^ionum  omninm,  qutP  a  C«Tsare  leneban- 
tur.  Sed  hi,  cognitis  omnibus  rebns,  seu  qnid  in  mnnitionihns 
perfeclnm  non  erat,  sen  qnid  a  peritioribns  rei  militaris  de-  I5 
siderari  vi(hd)atur,  temporibusqne  rerum  et  spatiis  tocornm, 
custodiarum    varia    diiigentia   animadversa,    pront    cnjns([ne 
eornm  qni  negotiis  praeerant  ant  natura  ant  studiuin  ferei)at. 
haec  ad  Pompeinm  oinnia  detnierunt. 

LXII.   Ouihns   iiie   cognitis  ernptionisque  jam  anle  ca[)t()  •20 


•}..  e.xemphs  D .  Voss. ;  oinplis  §  .  I^ov.  — 
;').  his  codd.  —  sHi  oni  \  . 

LXI.  —  H.  fiirnml  nostri  onnies.  IV- 
liiv. .  ''quatlnorii  Oud.,  necvideo  niutandi 
causani;  xulgo  fiierdnl.  —  to.  (iiit  eijiies 
iiiil  iniles  V.  —  1 ').  eariiin  L.  —  i  'i.  Sed 
liic  \j.  —  17.  in  nistodinriun  iiiria  (sic 
enim  potius  quani  niria)  T,  niria  Scal. 
(luj  .  \  oss. ;  iuri  vi^l  iiiii  adili/r.  L:  ririani 
dili/iriiliani  \  V.   \u  (|iio   liiieola  sii|)er  ul- 


limo  a  erasa ;  varia  VI)§ et  "reliqui  ■  ( )ud. ; 
vera  Lov. ;  ririhus  ac  dil.  Petav. .  Norvic. 
Initio  ei  cusl.  IVlav..  S  el  alii  rec.  Jii 
ex  prsecedente  m  ortum  videlur;  quo  ser- 
vnto  Forclihamnierus  scribenduni  existi- 
mavit  aniniadrersis.  —  i  q.  detulcranl  codd. 
praeter  S  ef  iiiium  allerumve  recentem 
Oud. 

LXII.  —   •?o.   ri-iiplinnis    \.     fpir  iiiler 
versus  posilo. 


no 


c.  .11  Lii  c/i<:s\iiis 


consilio,  iil  (lciiioiislraliini  osl,  lojjnnonla  fy;ilois  niililes  o\  m- 
iniiiihiis  lucc.TO  al(|iio  a[»}joroin  juhol  c()in|K»it;iro.  Ilis  paratis 
rol)iis,  niajj-nnin  niiinonini  lovis  arinatui-a»  et  sapillariorurn  ajj- 
jO^eremque  omnem  noctu  inscaplias  et  naves  aclnarias  imponil. 

f)  ot  (lo  motlia  nocto  coliort(!S  l\  o\  iiia\i]nis  caslris  [)ra;si(liis(|uo 
(loductas  acl  oam  parlem  munilioniim  (liicil,  (|ua'  portinolianl 
ad  inaro  longissime(|ue  a  maximis  caslris  Ca^saris  aberanl.  Eo- 
dom  naves,  ({iias  demonstravimus  aggero  ot  levis  armatura' 
militibus  com[)lotas,  (juascpie  ad   Dyrrhaclilum   naves  longas 

10  haliobat,  mittit  et  ([iiid  a  (juo([uo  liori  \olil  [jrax'ipit.  Ad  eas 
munitiones  Gaesar  Lentulum  iMarcellinum  ([uaestorem  cuin  lo- 
pione  IX  positum  lialiebat.  Huic,  ([uod  valetudine  minus  com- 
moda  iitobatur,  Fulvium  Postumum  adjutorem  summiserat. 


LXill.  Erat  eo  loco  fossa  pedum  xv  et  vallum  contra  hostem 
if)  in  altitudinom  peduni  x,  tantumdonKjuo  ojus  valli  aggerin  lali- 
ludinem  patebat  :  ab  eo  intermisso  spatio  pedum  dc  alter  con- 
versus  in  contrariam  partem  erat  vallus  humilioi'e  |)aulo  mu- 
nitioue.  Hoc  onim  superioribus  di(dius  timens  Caesar,  ne  navibus 
nostri  circumveuirentur,  duplicem  eo  loco  fecerat  vallum,  ut, 
•20  si  aucipiti  pradio  dimicaretur,  posset  resisti.  Sed  operum  ma- 
gnitudo  ot  contineus  omnium  dierum  labor,  (juod  millia  pas- 
suum  iii  circuitu  wii  |  munitionesj  erat  complexus,  perflciendi 


2.  fitqite  L  iji  ras.  — coinparatis  L;  per- 
(iclis  D  et  aliquot  roc.  —  5.  ct  iimx.  T. 
—  f).  deduclt  D  corr..  §  et  alius  rec.  — 
pertinebatJ)h .  Pal.  —  lo.  hahchat  \j  ante 
iiaves.  —  iniltil  et  (lioc  inter  versusi  (ptid 
(itijiw  f.  L  —  rellet  f.VT.  sed  liic  supra- 
|)Osilo  /  —  jirwccpit  TIj\  .  —  11.  M(ir- 
cellum  TL,  Scal.  - —  11-12.  legiones  T. 
sed  s  posterius  addilo;  legionihtts  L ,  Lov.. 


(piuriiiii  lilo  I /// .  iion  17///.  —  i-j.  pru'- 
posttiiiii  Scal.  —  i3.  Postitiiiiitiii  \DS  ol 
rrquidanin  Oud. 

LXIIt.  —  xk.  pedes  TLUIA.  —  1.1. 
pedes  V  unus.  —  1  5-i  ().  altiliidiitem  nostri 
consensu  ;  o\  Iritjus  modo  meinoral  Oud. . 
in  qiiibus  Pelav.  —  17.  conlrariitm  T  jir. 
—  paiilitlitm  L.  —  1  9.  nostris  T.  —  -J  1 . 
ffuot  LF.  i/iKJ  Iros  roc.  —  ">■?..  .wii  vel  .1 


])]■:   UEhU)   CIVILI   LIB.    III. 


161 


spaliiiiii  iion  (lal)al.  llaqiie  coiitra  mare  transversMin  vallum, 
(jiii  has  (luas  muniliones  conjungeret,  nondum  perfeceral.  ()uiv 
res  iiola  eral  t^ompeio.  delala  [)er  Allobrogas  perfugas,  ma- 
pniim(|ue  nostris  attulerat  incommodum.  Nam  ut  ad  mare  dua^ 
cohorles  nonae  iegionis  excubuerant,  accessere  suIjiIo  prima  5 
luce  l^ompeiani  [exercitus  adventus  extititj;  simul  iiaMbus  cir- 
cumvecti  milites  in  exteriorem  vallum  tela  jaciebant,  fossae^jue 
aggere  complebantur,  et  legionarii  interioris  muiiilionis  de- 
lensores,  scalis  admotis,  tormentis  cujusque  generis  telisque 
lerrebant,  magna(|ue  multitudo  sagittariorum  ab  utraque  parte  10 
circumliindeljatur.  Multum  autem  ab  ictu  lapidum,  (juod  unum 
nostris  erat  tehim,  viminea  tegimenta  galeis  imposita  defen- 
debant.  Itaque  cum  onjni])us  rebus  nostri  premerentur  atque 
a^gre  resisterent,  animadversum  est  \iliiim  muiiitioins,  quod 
supra  demonstratum  esl,  atque  inter  duos  \allos,  (pia  per-  1,^ 
tectum  opus  non  erat.  [  |)er  niare]  navil)us  expositi  in  aversos 


li  \ii  niunitioiies  TLUVD;  aviii  FII§: 
rpleriquen  Oiid.  inuiiilioncs  1 1 //.  (llarkius 
inuiiilione,  yed  ejicienduni  esse  vidit  Ou- 
dendorpius.  —  9,'2  p.  iGo.  erant  F.  — 
•i .  conliiigciel  codd. ,  conjungeret  ( liacco- 
nius.  conlirinatuni  Vindohonensi  codice 
Hist.  Miscell.  n.  M]-?..  —  ?).  Allobrogeslj. 
■ —  k-ri.  noslra'  cohorles  codd.  praeter  D. 
\  oss.  et  Oiacc.  cjui  inter  coli..  et  Scal.. 
(jui  n  coli.;  sed  nunieruni  desiderari  jani 
Oudendorp.  observaverat ,  et  duos  luisse 
prohabile  reddil  Forchhamnierus  p.  ()(3 
seq.;  quod  //  pro  conipendio  »  hahituni 
est.  Gonf.  var.  cap.  66,  I.  13.  —  5.  iioiia 
(nomeD)  legiones  TLD;  /1""  leg.  L.  non 
leg.  F.  nona  legione  Y.  nova  legc  § . 
Lov.  —  qtia'  exc.  Petr. ;  e.rciibavcranl  L. 
Lo\ .  —  6.  exercitus  adventus  extitil  an- 


titpiiores  consensn  .  (pi;e  posl  accessere 
seclusit  iNipperdeius.  servare  i^ltero  verho 
daninalo  nialuit  Em.  Hoirmannus.  Sed  ai-- 
pumentuni  olim  in  margine  positum ,  velul 
Poinpciani  excrcitus  adveiilus,  iuec  quocjue 
turhaverit.  In  D§  et  recentihus  Oud.  : 
exercitus  novnsque  eoruin  (hasc  duo  D  in 
niarg. )  advenlus  (adductus  h)  extitil.  — 
6-7.  clrcuniventi  L.  1)  corr. .  §  et  rrtresi' 
Oud.  —  7.  ///  inlcriorcni  tlFl)  pr..  Petav.. 
et  dno  rec.  —  1  ^i.  rcsistere  Tl^.  —  esl  om. 
LH.  Petav.;  post  esl  in  L  0  expunctum. 
—  i5.  qua  L  inter  versus;  quoh.  rrtres^ 
rec.  Oud.  —  16.  expositis  noslri  omnes 
et  rrquidam-^  Oud.  Heldi(»  auctore  per 
iiiare  seclusimus.  quap  glossa  est.  —  ad- 
vcrsos  codd..  adversarios  duo  rec. ;  aver- 
sos  Faernus. 


|(i_)  C.   .IILII    C  KSAIIIS 

n()sli'()S  iiii|)(Miim  lecoiMiiil  ;il(|ii('  cx  iilra(|ii('  iiiimilKjne  (lcjcclos 
loi'pa  vcrlerc  coc/^cniiil. 

L\l\  .  Iloc  liiimillii  iiiiiilialo.  Marccllimis  coli()i'lcs  siil)si(lio 
iioslris  laljoranlihiis  submiUil  c\  caslris;  quaj  rii^icules  con- 
5  spicata^  nc(|iic  illos  suo  advcntn  coiifirmarc  poliicnint.  ncqiic 
ipsa^  lioslinm  iiii|>(Miiin  liilcninl.  Ila(|iic  fjiiodcniiHjiie  addebatui' 
subsidio,  id  corruptum  limorc  iujjientium  tei'rorem  el  pericu- 
liim  auj>el)at  :  hominiim  enim  mnllitudine  receptus  impedieba- 
lur.  Jn  eo  pradio  cum  }>ravi  \iilnere  esset  alTecliis  afpiililei'  el 

10  a  viribus  deiiceretur,  conspicatus  equites  nostros,  •-IJanc  ejjo.- 
imniit.  -et  vivus  mullos  per  annos  ma,f?;'na  dilipjCntia  dcfendi 
-el  luinc  moriens  eadem  fide  Ca^sari  restituo.  Nolite,  obsecro. 
-coinmittere,  quod  ante  in  exercitu  Caesaris  noii  accidil,  iil 
rcrei  inilitaris  dedecus  admittatur.  incolumemque  ad  eum  de- 

15  cfferte. -^  Hoc  casu  a((uila  conservatur,  omnibus  prima^  coliortis 
centurioiiibus  interfectis  pra^ter  principem  priorem. 

I.W.  .JaiiKjuc  JN)inpeiaiii  iiia^na  Ctede  nostrorum  castris 
AJarcellini  appropinquabant.  non  mediocri  terrore  illato  reJi- 
(|uis  cohorlibus,  et  M.  \ntonius.  qui  proxinium  locum  praesi- 
•20  diorum  tenebat,  ea  re  nunliala.  cum  cohorlibus  \ii  descendens 
ex  loco  superiore  cernel)atur.  Cujiis  adventus  J^ompeianos 
compressit  nostrosque  firmavit.  iit  se  ex  inaximo  limore  colli- 


I .  iiostri  li ,  Scal. .  Lo\ .  —  (lciectoN  \\ .  i )ii(l.  —  'i-.x  cotispicati  L.  —  .k  pol.  L  iiiter 

Lov.;  (Io!rlo.s  Th.  versus.  —  (j.  ipsi  IIF.  —  8.  addu/rcbtil  l) 

IjXIV.    —    3.   Marcelli(-s    TLD.    Scal.  (  prseceder\[iUns  nddebdtur ...  peric((h(iii  m 

Deiiide  nunieius  coliortiuiii  excidisse  vi-  iiiai-jjine  scripti.s) :  et  peric.   L.  iii  inarg. 

(letur.  —  h.  submisil  \  :  subinitlil :  c.r  co-  —  lo.  n  oni.  Petav.  —  i  'i- 1  ,i.  rcferte  L. 

■strisque  co(\i\..  cnstris\  a\\v.n\:rjuc  (fjua')  —  i.ViC».  boiiiiidbus  priiiifr  coh.  cculuiii 

ea-  cnslris  fug.  D  corr. ,  S  et  non  noininati  ////.  D  corr. .  5;  cenlur   Petav. 


DE   BELLO    CIVILI   Lll{.    III. 


1G3 


jjerent.  Neqiie  inullo  post  CjEsar  sipnificatione  per  castella  funio 
tacta,  ut  erat  superioris  temporis  consuetudo,  deductis  ([uibus- 
dani  cohortihus  e\  praesidiis  eodeni  venit.  (Jui  co.onito  delri- 
inento  cuni  aniniadvertisset  Pompeium  extra  muniliones  ejj^i'es- 
suni  secundum  mare,  iit  iibere  pabiilari  posset  nec  minus  5 
adilnm  navibus  hal)eret,  commutata  ratione  belli,  (|uoniaiii 
pi'opositum  non  tenuerat ,  castra  jiixta  Pompeiiim  munire 
jussit. 

[.XVI.    (kia  pertecta  mnnitione  animadversnm  est  a  specu- 
latoribus  Cffisaris  cohorU^s  quasdam,  <piod  instar  le[>ionis  viile-  lo 
retur,  esse  postsiKam  et  in  vetera  castra  duci.  (iastrorum  hic 
situs  erat.  Superioribus  diebus  nona  Gsesaris  legio,  cum  se  ob- 
jecisset  Pompeianis  copiis  atque  opere,  ut  demonslraviinus, 
circummuniret,   castra   eo  loco  posnit.   H^ec  silvam  quandam 
contingebant  neque  longius  a  mari  passibus  ccc  aberant.  Post  iri 
mutato  consilio  quibusdam  de  causis  Csesar  paiilo  iillra  eum 
locum  castra  transtulit,   paucis(|ue  intermissis  diebus  eadem 
Pompeius  occupaverat,  et,  quod  eo  loco  plnres  erat  legiones 
habiturus.  reliclo  interiore  vallo  majorem  adjecerat  munitio- 
nem.  Ita  minora  castrainclusa  majoribus  castelli  at(piearcis  lo-  i>o 
ciim  obtinebant.  Item  ab  ani^^ulo  castrorum  sinistro  miinitio- 


\A\  .  —  /i-5.  imiiiilioiie-s  (  L  cs  in  ros.  ) 
cgressiiin  castra  secundiini  iiiiire  codil. 
pi-feter  V.  qui  omitlit  cfistrii ,  qiiod  vocabu- 
luiii  Em.  HonniLinnus  et  Forclilianuuerus 
recte  posuerunt  inlerius  auiejualo.  Onod 
condrmat  codex  Hisl.  Miscellfp  \indol». 
II.  63t?.  —  h.  fdhnlnri  TLUF;  populiiri 
Pelav.  —  -.  leiiuernl ,  jii.rta  codd. 

LW  I.  —  9-10.  nh  spec.  L  .  Lov.;  ndT 
eraso  d.  —    10-11.  legionis  vnleretiir  T. 


rnlereiil  L.  Posl  esse  distingiiit  V.  —  11. 
reduci  L.  —  1  •> .  iioii  T.  n  L  [ir. .  a  sec 
ni.  //"  (sccunda);  U  /1".  —  legio  T  inter 
versus. —  i3.  opern  U  pr. .  UFl),  Voss. , 
Petav.  et  duo  rec.  —  i4.  circiimvemret 
D§  et  alii  rec.  —  1  5.  cccc  DS  et  non 
nominati  Oud.  —  lO.  Cfcsar  oiii.  TL\  . 
—  17.  eadeiii  hwc  U1^D§.  Petav.,  rmiss.i 
Oud  —  18.  eraiitl.  —  19.  ohjec.  F  pr., 
1).  Voss   —  -10.  cnslellis  TLU. 


2 1 


Ki^i  C.  .11  Lll   C  KS  \i;is 

iicm  ;i(l  llmiien  perdnxoral  ('ircilcr  passiis  cccc,  (|m)  IiIxtiiis  a 
|)('ri('nl()  mililcs  a(|iiar(Miliir.  Scd  is  (jii()(|ii('  miilalo  (-oiisilio 
(|ml)iis(laiii  (lc  ('ausis,  (juas  ('ommcmoran  iK^cesse  iioii  (!sl,  co 
loco  excesseral.  Ila  complurcs  dies  manseraul  castra:  numilio- 
^  iics  (|iiidcm  omncs  inlc.«'jra'  cranl. 

LWII.  Eo  sij>iia  lc<>ioiiis  illala  s|)cciilalores  (uTesari  rciiuii- 
liarunt.  lloc  ideni  visum  ex  su[)crioriI)iis  (|iiihusdaiii  castellis 
confirmaverunt.  Is  locus  alierat  a  iiovis  Pompeii  castris  circi- 
ter  passus  (|uiii<'jCiitos.  Ilanc  legionem  s|)erans  Cia'sar  se  op- 

lu  priniere  posse,  et  cupiens  ejus  diei  detrimenlnm  sarcire,  relicjuil 
111  opcrc  coliortes  diias.  (jua'  specieni  munitionis  pneherent: 
ipse  diverso  itinere  ([uain  potuil  occultissime  rehquas  colujrtes, 
nunicro  xwiii.  iii  (juihus  erat  lejpo  iiona  multis  amissis  cen- 
turionihus  deminuto(|ue  mihtuni  numcro,  ad  leg^ionem  Poni- 

15  peii  castraque  minora  (lu[)lici  acic  edu\it.  Neque  eum  prima 
opinio  reiellit.  Nam  et  pervenit  priusquani  Pompeius  sentire 
posset,  et  tametsi  erant  munitiones  casfrorum  iiiagna'.  tainen 
sinistro  coriui,  ul)i  erat  ipse.  celeriter  ajigressus  Pompeianos 
ex  vallo  dcturhavit.  Erat  ohjeclus  portis  ericuis.  Hic  paulisper 

•20  est  [)up;natum.  cum  irrumperc  nosfri  conarentur,  illi  castra 
defenderent,  fortissime  Tito   Piilion^^  cujus  opera  prodifum 


1  —},.  lihcri  Scai.  ;  /ihrriii.s  ar  s/iip  pcii-  i  d.  rrsiiirirc  L   —  i  -i.  (jiki  pnt.  L.  —  i  .'L 

cnlo  LFDS  el   non  nominati  Ond.  —  -i.  \  \iii  l>nn<j.  '■).  —  i.")-i  '\.  Icffio  iioii  iiiiillis 

liis  (jiioqiic  T.  hocquc  L  in  ras.  —  .").  coiii-  iiiii.   cciitiiin  TL\  .   —    i'i.    (liiiiiii.    rodd. 

iiiciiiorare  D  coit.  .  §,  Lov.  pnRlei-  F.  —  i.").  raslra  L.  —  i  G.  priii.s 


IjXVH.  —  (i.  Eo  signo  leginiii.s  illato  \e\  priiisijiiaiii   \.  - —   17.  ctiaiii  ctsi  "W  .  aiil 

/«/flfo  codd. .  illata  nnn.s  H;  sigim  lefrioiiis  rlsi  L.  —  18.  ///  siii.  \.  —  h).  rallc  L. 

illala  (liacconius.  —  Cicsaris  T  pr..  S.  —  —  criris  D  coir. .  §.   liOV.  —  •}.o.  iioslri 

<S.  cniijiriiiarcraiil  codd.  prseter  V.  —  His  nislra  roii.  \.  —  -i  i .  /brtissiiiiccfiie  nostri 

TLLF  S.   —    a  oni.   nostri    |)rffter  S   et  oinnes  praeter  I)  pr. ;  ex  uno  Lov.  alVerl 

rrtresr  Oud.  —  ().  pa.ssiis  clD;  n\  .  —  Oiid. — Piilcioiicl  V\  h   Vetn\ ..  Piih.])  \n\ 


DE  BELLO    CIVILI   LIB.    III.  IG5 

e^erciUini  Ci.  Antoniidemonstravimus,  e  loco  pro[)ngnante.  Sed 
tamen  nostri  virtute  vicerunt,  excisoque  ericio  primo  in  majora 
caslra.  posl  etiam  in  castellum.  quod  erat  mclusum  majoribus 
castris,  ii-ruperunt  et,  ([uod  eo  pulsa  leg-io  sese  receperat.  non- 
nullos  ibi  repugnantes  intei-lecerunt.  5 

LXMII.  Sed  rortuna,  quw  plurimum  potest  cum  in  reliqujs 
rebus  tum  pra^cipue  in  bello,  parvis  momentis  majjnas  rerum 
commutationes  ellicit;  ut  tum  accidit.  Munitionem,  quam 
pertinere  a  castris  ad  (lunien  supra  demonstravimus,  dextri 
(iaesaris  cornus  cobortes  i[>norantia  loci  sunt  secutae,  cum  por-  ic 
tani  qua^rerent  castrorumque  eam  nmnitionem  esse  arbitra- 
rentur.  (^uod  cum  esset  animadversum  conjunctam  esse  flu- 
mini,  prorutis  munitn^mlnis,  defend(Mite  nuUo,  Iranscenderunt, 
omnisque  noster  equitatus  eas  cobortes  est  secutus. 

IAT\.  Inlerim  Pompeius,  hac  satis  lon^^a  int(M'jecta  mora  I5 
et  re  nuntiala.  v  lep,iones  ab  opere  deductas  subsidio  suis 
(bixit.  eodemque  tenipore  eqnilatus  ejus  nostris  equitibus  ap- 
pro[)in([uabat,  et  acies  instructa  a  noslris,  qui  castra  occupa- 
verant,  cernebatur,  omniaque  sunt  subito  mutata.  Legio  Pom- 
[)eiana    celeris   spe   snbsidii    confirmata    ab    decumana    [)orta  Jd 


1.  siijjrti  demonstruiHinus  L.  iii  iis  qu* 
|)osl  c.  8  exciclerunt  —  eo  loco  V,  Norvic. 
et  lec.  Oud. ;  et  l.  I)  pr. .  Pal.  —  'i.  el  oiii. 
iiostri  prieter  ])h.  —  ijno  jniha  I)  corr. . 
S,  Lov. ;  pnUo  F;  legio  oiii.  L.  - —  ii.  sihi 
lep.  FDS,  frquidnnii  Oud. ;  /jiifiiKiiite-s  L. 

LXVIII.  —  (].  Iiiiii  iii  L.  —  8.  nt  diiiii 
T\  .  —  ryw«.'  Tl  F.  ijiiii  L.  —  9  pertiiigeir 
l  FI)§.  —  de.Ttriiiii  I)S.  Lov.  et  tres  rec. 
—  10.  coriiii  codd.  pr.Tter  UF.  —  i  o-i  i . 


(jnasi  porl .  I).  —  i  i.  cnslroriiiii  L.  viistro- 
riiin  (jiiia  t),  r.  (jiiod  S  et  alii  rec.  —  1-2. 
conjiiiicla  TLl  F\  .  Pel.  —  10.  proiil  lii.s 
[is  U)  codd..  prorutis  Qi\dLCQ,omm\  posilis 
1)  a  corr. .  S    Lov. ;  liis  soluni  Petav. 

LXIX.  ~  lO.  v'"  legioH"  TL\  :  .  vel 
]"""  le.o-ioneiii  UFDS-  ceteri  r  Irf'-.:  deindc 
dediicla  TL\  ,  Scai. .  dediiclaiii  LFD§  et  noii 
noiiiinali  Oud.;  legioiies. . .  deductas 'Sip- 
perdeius. —  1  <)-<o.  Poiiipeinna  legio  l  FD . 


KiO 


C.   JLIJI    CyESAIUS 


rosislere  (•oiialtaim'  al([ii('  iillro  iii  iioslros  iiii|)(3liiiii  taciehal. 
IV|iiilaLus  Caesaris,  quod  anjjuslo  itiiiere  per  aj;}n'res  asceude- 
hal,  recepliii  suo  liniens  initiuui  Cujja'  racieljal.  Dexlrum  cornu, 
(|iio(l  eral  a  siiiislro  secliisiini,  lerrore  e(jiiiliiui  aiiiinadverso, 

.')  ne  intra  inunitioneni  opprinieretur,  ea  parle,  (juain  pi-orueral, 
scse  recipiebat,  ac  pleri([ue  e\  his.  ne  in  an.f^iislias  iiicidcrenl, 
e\  X  peduin  niunilione  se  in  lossas  praeci|»ilal)anl,  [)riinis([ue 
oppressis  reli([ui  per  lioruni  corpora  saluteni  sihi  al([ue  exi- 
tum  pai'iebant.  Sinislro  cornu  niililes.  cum  e\  vallo  l\)m[)eiiini 

1(1  adesse  et  suos  lugere  cernerenl,  veriti  ne  an<»usliis  interclude- 
rentiir,  cum  extra  el  intus  liosleu)  liaberent,  eodem,  ([iio  \e- 
m^rant,  receptu  sibi  consulebant,  omnia([ue  erant  liimullus. 
timoris,  tugae  plena,  adeo  ut,  cum  (jaesar  sigria  rugienlium 
manu  prenderet  et  consistere  juberet,  alii  demissis  signis  eun- 

ir.  dem  cursum  conficerenl,  alii  e\  metu  etiam  signa  dimilterent. 
neque  ([iiisquam  omnino  consisteret. 

L\\.    His  tantis  malis  luec  subsidia  succurrebant .  ([uo  mi- 
nus  omnis  deleretur  e\ercitus,  quod  Pompeius  insidias  tiinens. 


ciijus  corrector  enim  iaseruit,  el  sic  S  el 
rec.  Oud.  —  ao  p.  i65.  ce/eii  codd.. 
celeris  Foernus,  —  i .  conatur  codd. .  conti- 
hutur  Steplianus.  —  idlra  T.  —  h.  ani- 
inadversu  T  a  pr. .  aniinadrersi  L.  —  5.  cx 
parte  qua  proruehal  codd. .  sed  UFI)  (juain  ; 
fjov.  om.  ex.  Nipperdeius  ea  parte ,  (juain 
proruernt.  —  7.  v  codd. ;  e.i-  addidil  idem 
criticus,  de  OEhlerus.  —  nmnilionesse  T, 
|)riori  e  superposito  /;,  ceteri  niunilionis  se . 
falsa  correctione.  —  prwcipitaid  codd. ; 
pnecipitabant  P.  Manulius.  —  9.  Sinistri 
\  .  —  11.  ct  oni.  T.  iiiter  versus  L.  — 
19..  recepiui  codd. .  correxit  Vascosanus. 
—  i3.  fufra' ,    limoris  F.  —  plenu   Tll. 


—  1^-1.5.  ilimissis  cquis  eundem  cursum 
confugerent  codd.  ;  eodein  cursiin  conf. 
Lov.  Sed  iii  fii,o-a  neiiio  diniillit  eqiios. 
et  equites  in  dextro  erant  cornu  posili . 
idque  a  sinistro  seclusuni.  Hauplius  alii 
MniLo  SEQUics  eundein ,  iiiide  exorti  sinl 
illi  equi.  Veruni  puto  OLhleri  demissis  si- 
gnis ,  videlicet  ne  cernerenlur;  edd.  vell. 
conficerent ,  pro  quo  f"oi'lasse  olim  exara- 
tiim  roiijucerent  et  male  correctum.  — 
iT).  etiani  om.  L  —  amitterent  D.  —  1  (>. 
iiiT  L.  —  consistere  T.  liov. .  L.  iii  (|no  / 
m.  sec.  atldidit. 

L\X. 
Poiiip.  l)  corr. .  §  et  alii  rec 


17.  nec  subsidia  et   iiio\  svv/ 


DE  BELLO    CIVILI   LII}.    IIJ. 


07 


credo,  qiiotl  luTec  praeter  spem  acciderant  ejus,  qui  |)aulo  ante 
ex  castrls  fugientes  suos  conspexerat,  munilionibus  appropin- 
(|uai'e  aliquamdiu  non  audel)al.  equitesque  ejus  anjj^usliis 
portis]  atque  liis  ab  Ciaesaris  militibus  occupatis  ad  insequen- 
duin  tardabantur.  Ita  parvae  res  magnum  in  utram([ue  partem 
momentum  babuerunt.  Munitiones  enim  a  castris  ad  llumen 
perductae,  expugnatis  jam  castris  Pompeii.  [)ropriam  expedi- 
tamque  Caesaris  victoriam  inter[)ellaverunt.  eadem  res  celeri- 
tate  insequentmm  tardata  nostris  salutem  attulit. 


LX\I.  Duobus  his  unius  diei  proeliis  Caesar  desideravit  mi-  lo 
lites  DCCccLx  et  equites"  Tuticanum  Callum,  senatoris  filium. 
notos  equites  Romanos  C.  Fle^inatem  Placentia,  A.  Granium 
Puteolis,  M.  Sacrativirum  Capua.  tribunos  militum  et  centu- 
riones  xxxii;  sed  horum  omnium  pars  magna  in  fossis  munitio- 
nibiisque  et  fluminis  ripis  oppressa  suorum  in  terrore  ac  fu.o^a  i.-, 


o.  aUqudmliu  cockl.  —  ''-'i.  (mguslis 
porlis  cotld. .  sed  porlas  non  esse  hujiis 
loci  ostendit  Ni))|)erdeius  et  recte  ab  Aido 
(iiifiiisliis  scri])luni  esse.  —  h.  ad  C.  T.  a 
C.  LV\  .  —  orcupntis ntiliL  L.  —  .5.  utnuiiie 
parte  L.  —  7.  perduclis  F  pr. ;  prodiiclie 
D§  et  alii  rec  —  7-8.  propriam  e.rpeditaiii 
UFVD,  I'etav..  Lov.:  prope  jam  e.tp. 
Norvic. 

LWi.  —  I  u.  Cfesaris  codd.  praeler  \  . 
D  corr.  et  S.  —  11.  et  iiotos  equiles  h. 
[romnnos  V  sec. )  codd. ,  et  noti  equites  B. 
S  cuni  aliis  rec. .  qui  Desiderati  siint  ( sed 
§  Desideravit ).  In  D  dcccc.'  et  cccc  ( haec 
duo  iu  ras. )  notos  e(j. .  S  et  noti  eq.  B. 
cccc ,  cuni  aliis  rec. .  et  sequentia  uonii- 
nalivo.  Desideraforuni  equiluni  nunierns 
('\cidit;  equiles  Bomanos ,  dignitatis  ap- 
|)»'iialioneni.  el  nolos  paulo  post  noinini- 


hus  propriis  apposuit  Nipperdeius.  —  ci 
Tutic.\)h\  Fkgmatem  Tut.  TLF.  Flecm. 
\  .  Flecmatem  (sWe Flecin.)  Tuti.  CaiiuniL. 
—  1  i-i-2.  filium  C.  codd.  —  12.  F/ecm. 
r\  .  Flefrm.  L(  F.  —  l.oraniiim  codd.  — 
1.').  Sacrati.  virum  L.  Sacralor.  H.  — 
/'/  (  pro  trih. )  m.  L.  In  recentihus  varie 
lurl)alum  :  D  sic  :  c  [u  corr.  )  Fleginatem 
et  a  ( in  ras. )  Placentia  Centum  et  Puteol  s 
( sequentia  omnia  in  ras.)  C.  id  est  Capua. 
.1.  sacrali  rirum  et  A.  Ir.  militum.  In  l 
Jiliiis  el  Placentia  c ,  et  Puteolis  c .  a  Ca- 
piia  .X  sacrati  riri  et  x  tr.  mil.  —  1  /i.  \.\  1 
D.  eraso  //.  \p.  Orosiuiii  \i.  1 .5 .  iia- 
hentur  centuriones  viginti  cl  diio:  ideiii 
praeterea  refert  rpiatluor  niil/ia  militum  Cie- 
saris ,  Plutarchus  duo  millia.  —  /i(jruin 
pars  majcima  (qiiod  deleto  positnni  om- 
nium)  magna  foss.  L. 


KiS 


c.  .11  iJi  c/Esvnis 


sinc  iillo  Milncrc  iiilcriil:  sipjiHUjiie  siinl  inililariii  jiiimssji  \\\ii. 
Poinpoiiis  ('()  |)r(i'li()  iiii|)('r;il()r  (^sl  ;i|)|)('llaliis.  Iloc  iioincii  ol)- 
tinnil  alfiiic  ilaseposlcu  saliilari  passiis,  nc(|ii('  iii  lilleris,  ([iias 
scribere  esl  soliliis,  iic(|ue  in  rascibns  insifjnia  laiirca'  prjclii- 
0  lit.  Al  L;il)iciius,  cuni  ;il)  eo  iinpelravisset  iit  sihi  ea[)li\os  trjuli 
juberel,  oinncs  [jroductos  oslentationis.  iil  Mdebalur.  caiisa. 
([uo  inajor  [)crru^J^a>  lides  baberetur,  coininilitoues  a|)[)cUans  el 
inagua  verboruni  contuinelia  interrojjaus,  solcrenlne  \etcr;iiii 
inilites  fu^erc.  iu  oinninin  C()ns[)cctii  interlecit. 


10  LXXII.  His  rebiis  lantiini  tiducia'  ac  s[)irilus  Poui[jei;inis 
accessit,  ul  iiou  dc  ratione  belli  cogitarent.  sed  vicisse  jam  sibi 
viderentur.  Non  illi  [)ancitateui  uoslroriim  miHtum.  non  iui([ui- 
latcni  loci  at([uc  angustias  [jrteoccu[)atis  castris,  et  auci[)itcm 
terrorem   inlra  extra([ue  munitiones,    non   aljscisiim    iii    diuis 

15  [jartes  exercitum,  cum  altera  alteri  auxilium  ferre  non  [josset, 
causic  fuisse  cogitabaut.  Non  ad  btec  addebanl  non  ex  concursu 
acri  facto,  non  [)r(pHo  dimicatum.  sibique  i[JSOs  multitudinc 
atque  angustiis  majus  attulisse  delrimentum,  quani  al)  boste 
acce[jissent.  Xon  denique  communes  belli  casus  recordabantur. 

■20  quam   [^arviilae  Sffi^je  causoe  vel  falsoe  susjjicionis  vel  terroris 


1 .  interit  TFU .  in  quo  spalioluiii  va- 
ciiuiii  j)Ost  vulncrc.  —  .i.i.i ;/ ,  duo  cl  tri- 
ginta,  sed  Appiauus  B.  C.  II.  62  .  duode- 
triginta ,  oktw  koli  shioai.  —  3.  postino- 
dmn  t^.  — passiis ,  sed  in  uoslri  et  quos 
vidit  Otid. ;  neque  Nipperdeius.  quod  sub- 
audiri  uon  polest.  —  li.  ncque  fasc.  V. 
—  5.  Ad  Lahienum  TLUFV.  - —  Itab  co  T. 
h  expuncto.  —  eo  pctcret  nt  s.  capt.  reddi 
L.  —  6.  onines  rcductos  codd. .  oninesque 
red.  tiong-.  3 :  in  D  re  eriisuni .  oinncsqiic 
ductos  IjOV.  .  §  ol  alii  rec. ;  prcduclos  Ste- 


phanus.  —  causn  L  inter  versus.  —  7. 
jjr<)fuga'  (juj.  —  8.  so/crctnc  T. 

LXXIl.  —  1  o.  Poinp.  oni.  F.  —  11. 
sibi  oni.  iT>V.  —  i3.  atque  in  ang.  TL\  . 
Scal.  —  10.  altcr  alteri  codd.  praeler  Pe- 
tav..  Norvic. .  Lov.  —  i(3.  fuissc  oin.  L. 

—  ahdch.  U  pr.  —  non  cxcursu  U.  con 
inter  versus  addito  ead.  m. ;  cx  delehal 
Morus. —  17.  agrilLVW) .  IVtav..  Lov. 

—  i(S.  angustis  U.  —  K).  coinniuncs 
UFVD.  coniinuni  TL.  ceteri  conimunis.  — 
recordahanl  Tt  . 


DE   HELLO   CiMLI    LIH.   III.  KV.) 

repenliiu  \el  oljjecta?  religionis  niajjna  detrimenta  mlulissenl. 
(juolies  vel  ducjs  vitio  vel  cuipa  Irilnini  in  exercilu  esset  ollen- 
suni;  sed  proinde  ac  si  Mrtute  vicissent,  nec[ue  ulla  coniniu- 
tatio  rerum  posset  accidere,  per  orhem  terrarum  tama  ac  lil- 
teris  victoriam  ejus  diei  concelebraljant.  5 

LXXllI.  Caesar,  a  superioribus  consiliis  de[)ulsus,  omnemsibl 
conimutandam  belli  rationem  existimavit.  Itaque  uno  tempore 
praesidiis  omnibus  deductis  et  oppugnatione  dimissa,  coactocpie 
in  iinum  locum  exercitu,  concionem  apud  nulites  habuit,  lior- 
tatusque  est  ne  ea,  qUcB  accidissent,  graviter  ferrent,  neve  his  ki 
rebus  terrerentur,  multisijue  secundis  proellis  unnm  adversum. 
etid  mediocre.  opponerent.  "  Habendam  tortuute  {]ratiam,  quod 
Italiam  sine  ali(|:Uo  vulnere  cepissent,  (piod  duas  nis[)aiuas 
bellicosissimoruni  homiiiiiin  peritissimis  atque  exercitatissimis 
ducibus  pacavissent,  quod  linitimas  Irumentaiiasque  provin-  1.') 
cias  in  potestatem  i^edegissent;  dennpie  i^ecordari  debeiT,  qiia 
telicitate  inter  medias  hostiuin  classes,  oppletis  non  solum 
|)ortibus,  sed  etiaiii  litoiibus,  omnes  incolumes  essent  trans- 
portati.  Si  non  omiiia  caderent  secunda,  tortunam  esse  in- 
diistria  snblevandain.  (Juod  esset  acceptum  detrimenti.  cujus- -jd 
vis  potius  qiiam  suae  culpae  debere  tiMbui.  Locum  se  a?quiiin  ad 


•?..  cel  cutjjd  tiib.  ccl  vitio  duci.s  D  solus;  ijciit.  et  cdcrc.  L.  —  \-j .Jhcilitatc  v.irielas 

cel  culpa  ducis  vel  trib.   ritio  Oud.  sine  in  U  ead.  m.  inter  versus  scripla  et  iri 

vai .  —  e.rerciluin  antiquiores  consensu.  inarg.  a  sec.  in. ;  in  serie  FD§.  Hong.  ."> 

- —  h-b.  litieris  ac  faiiia  L.  —  o.  coiicele-  et  alii  rec.  —    iH.  sed  aul   L.  (jiii  oiii. 

hraut  V  (ir.  (t\'i(l.   in.  correclus)    \D§et  essent.  —    '8-19.   traiisportatis  iu  oiiniia 

alii  rec.  TUF,  sed  LV  transportati  Sin..  Pelav.  Y/ 

LXXIll.  —  ().  absujj.  UF,  Petav.,  Lov.  oinnia.  —  1  y.  secunda  fortuna  TIXF.  Pe- 

—  H.  cduclis  \.  —  10.  (icciderant  L.  —  tav.,  Lov.  et  duo  rec. .  iidenique  pra^ter 
neuve  L.  —   i3.  alio  T.  ijv  inter  versus.  [jF  sublevanda.  —  ig— io.  industriam  IF 

—  rcccpisseiit  F.   —    i'i.  hoinininii  alfjuo  el  iion  noniinatns  ap.  Falir.  —  01.  secuiii 

n.  9.-1 


170  c.  .iiiJi  (:ks\i;is 

diuiicaiiclam  dodissc,  poliluiii  esse  liosliiiin  casiris,  expulisse 
ac  superasse  pup;nantes.  Sed  sive  ipsoruin  perlurhalio,  sive  ei- 
lor  ali([uis,  sive  eliani  Forluna  parlain  jani  pra^senLenique 
\icloriani  inlerj)ellavisset,  dandani  oinniljiis  operarn,  utaccep- 
5  Imn  incommodum  vii'lule  sai'ciretiir.  (Juod  si  essel  facluni, 
■rore*  ut  delrimenlum  in  homiin  verlerc^l ,  uti  ad  (ieqroviani 
accidisset,  at(|ue  ei,  (pii  ante  dimicarc  timuissent.  iillro  .se 
prcplio  ofTerrent.  r 

LXXI\  .  Ilac  liahita  concione  noiinullos  signiferos  iguominia 
i(t  iiotavitac  loco  inovit.  Exercitui  (juidem  omni  tantiis  incessit  ex 
incominodo  dolor  tantiim(|ue  studium  inrainia^  sarciendtT.  ul 
nemo  aut  Irihuni  aut  centuriouis  imperium  desideraret,  et  sibi 
quisque  etiain  p^jenae  loco  graviores  imponeret  labores,  simul- 
que  omnes  arderent  cupiditate  pu.<>nandi,  cum  superiorisetiam 
15  ordinis  nonnuUi  ratione  jiermoti  manendum  eo  loco  et  rem 
prc^lio  committendam  existimarent.  Gontra  ea  Caesar  neque 
satis  militibus  perterritis  conlidebat,  spatiumque  interponen- 
dum  ad  recreandos  animos  putabat.  et  relictis  munitionibus 
ma^nopere  rei  Irumeutaria^  timebat. 


(iil  codd.  ;iii(i(piiore8;  secundum  nd  D. 
Voss. ;  scmrnm  ad  S  p|  alii  rec. ;  ,se  eis  iid 
\  ;  se  (pcum  Vict  rius,  i.  e.  mjuum.  — 
I.  potitum  se  csse  Tf^UFVD,  quod  sine 
causa  edilores  deseruisse  videnlur;  sc  oni. 
S,  Pal.  et  duo  rec.  Oud.;  politos  Lov.  — 
;').  ali(jui  U,  Scal.  —  sive  a.ut  Jbrt.  L.  — 
j)iirtcm  (sic  etiam  V  )jam  vna  T.  tertia  voce 
deleta ;  jmrtam  jam  oui.  L.  —  .i-().  Jactum 
iitdetr.  codd.  nostri,  nisi  quod  1)  iit  a  cor- 
rectore  Iiabet,  quod  in  paucis  suis  esse 
viv  recte  dicit  Oud.  Aptissinic  yo/r  ad- 
dituni  a  Vossio.  —  6-7.  verterelur  Ll). 


—  (icrgoniam  L ,  Gorgor.  D§.  In  \  Iioc  or- 
dine  :  factum  uti  ad  (lerg.  contigisset .  ut 
detr.  in  h.  rerteret.  —  ■].  ci  TLt  F,  Petav. . 
f)  |)r. ,  correctus  //.•  S  et  alii  rec.  /// ; 
Bong.  3  is ,  Lov.  eis. 

LXXIV.  —  ().  oratione  Upr.  —  10.  hco 
monuit  TL.  —  10-1  1.  ex  inc.  (quod  oni. 
Lov. )  et  studium  L  inter  versus.  —  11. 
ignominice^ .  —  la.  centuriones  TF.  L  pr. 

—  1 .").  quisfjue  aul penc  f..  —  \h.  in  cujxd. 
TLV.  —  (lulem  (pro  etiam)  f..  —  18.  ct 
posl  pulabat  addiluni  a  Jurinio.  relicti.s- 
quc  edd. 


DE   BELLO   ClVILl   LIB.   III.  171 

LXXV.  Itaqup  nulla  interposita  mora,  sauciorum  modo  cl 
{fgrorum  liabita  ratione,  impechmenta  omnia  silentio  prima 
nocte  ex  castris  Apolloniam  praemisit,  ac  conquiescere  antc 
iter  confectum  vetuit.  His  una  legio  missa  praesidio  est.  His 
explieitis  rebus,  duas  in  castris  legiones  retinuit,  reiiquas  de  5 
quai'ta  vigilia  compluribus  portis  eductas  eodem  itinere  prae- 
misit.  parvoque  spatio  intermisso,  ut  et  militare  mstitutum 
servaretur.  etquam  serissime  ejus  proiectio  cognosceretur.  con- 
clamari  jussit,  statiinque  egressus  et  novissimum  agmen  con- 
secutus.  ceieriter  ex  conspectu  castrorum  discessit.  iNeque  vero  lo 
l\)mpeius.  cognito  consilio  ejus,  moram  iillam  ad  insequen- 
(iiim  intiiiit:  sed  eodem  spectans,  si  itinere  impeciitos  perter- 
ritos  deprehendere  posset,  exercitum  e  castris  eduxit  equita- 
tiimque  praemisit  ad  novissimum  agmen  demorandum,  neque 
consequi  potuit.  quod  muitum  expedito  itinere  antecesserat  i.j 
CfEsar.  Sed  cum  ventum  esset  ad  ilumen  (ienusuin.  quod  ripis 
erat  impeditis,  consecutus  equitatus  novissimos  proelio  deti- 
nebat.  Huic  suos  Caesar  equites  opposuit  evpeditosque  ante- 
signanos  admiscuit  cccc;  qui  tantum  profecerunt,  ut  equestri 
proeiio  commisso  j)elierent  omnes  compluresque  interficerent .  20 
ipsiqiie  incoiumes  se  ad  agmen  reciperent. 

LXXVI.    (ionfecto  justo  itinere  ejus  diei  qiiod  proposiieral 


LXXV.  —  -3.  iinpedimenta  iii  luillo 
H\stat  antiquiorum.  in  niarg.  additum 
liahet  I).  in  serie  S;  de  suis  rec  non  re- 
fert  Oud  —  nmni  UF,  Pefav. ,  D  pr. .  Voss. 
—  3.  tioctis  U  a  pr. .  qnse  et  correxit.  — 
nc  UFD;  ceferi  Hfec ,  L  Hec  ead.  m.  in  Nec 
mnlatum.  (|uod  liahet  §;  —  6.  ejfectnm 
V.  —  8.  (pifim  snetissime  codd. .  citissime 
I)  corr. .  §.  Pal. .  I^eid.  -i:  serissime  Scn- 


ligei".  —  y- 1  o.  secntus  L.  —  1  o.  i-onsij.  ml- 
versariorum  F.  quo  deleto  corrigens  castror. 

—  i'2.  eadem  codd. .  eodem  F.  Hofman- 
nus,  sc.  Apolloniam.  —  e.xpectans ,  si  m 
(hoc  expunctum)  itinere  L.  —  i3.  e.r  c. 
L;  e  om.  Pel.  —  1 .5.  erpedimentn  Tt .  — 
ly.  novissimos  T  expuncto  s:  L  norif,si)no. 

—  1  9.  ammisc.  LD .  Peta\ .  —  01.  ipsi  Ij. 

—  sese  y. 


172 


C.   .IIILII    C/KSAMIS 


Cflosar.  Iradiictoqno  exercilii  niiiiicii  (icmisuiii.  vclorihiis  siiis 
iii  caslris  conlra  Vs|)ara/>iiiiii  coiiscdil,  iiiililosquc  oiiiiics  iiilra 
\alliiiii  caslroriiui  coiiliuuil ,  o(juilaliiui(|iio  por  causaui  pahii- 
landi  oniissuni  confostiin  (lociimana  porla  in  castra  se  recipero 

.1  iiissil.  Simili  raliouo  Pompoiiis,  couroclo  ojus  dioi  iliuorc',  in 
suis  veteribus  castris  ad  \spara[jium  consedil.  Ejiis  milites. 
(iiiod  al)  opere.  inlop;ris  munilionibus.  ^acahanl .  alii  li.OjUandi 
pal)iilaii(li([ue  caiisa  lon^i^ius  j^rojjrodiohaiiliir.  alii,  (juod  suljito 
consiliiim  profectionis  ceperanl .  maona  parte  impodimontorum 

10  ot  sarcinanim  relicta,  ad  liaec  rep(4onda  in\ilati  propimpiilate 
aiperioriim  castrorum.  depositis  in  coiituljornio  armis,  vallum 
•olinfpi(d)ant.  Ouibiis  ad  sequendiim  impeditis  Caesar.  (fiiod 
fore  providerat,  meridiano  fere  tempore.  sijyno  profectionis 
dato,  exercitum  oducit,  dnplicatoipio  ejus  diei  itinere,  viii  mil- 

1.^  lia  passuum  e\  oo  loco  procedit:  (jnod  facere Pompeius  discessu 
militum  non  |)otuit. 


si 
r( 


LXXYII.  Postoro  die  (igesar.  simililer  pr.iemissis  prima  nocte 
impedimentis.  de  quarta  vigiiia  ipse  ogreditnr,  ut.  si  qua  esset 
imposila  dimicandi  necessitas,  subitum  casum  expedito  exorcitn 
■20  snbiret.  Hoc  idem  reliquis  fecit  diebus.  (hiibus  robiis  por- 
fectum  est  ut  altissimis  fluininibus  atque  impeditissimis  itine- 
ribus  nulluin  acciperet  incommodum.  Pompeius.  primi  diei 


I.XXVl.  —  1 .  tradiictique  \ .  —  9.  in  otn. 
TI>§  et  nonnulli  i'ec.  —  -i-?).  iiitro  vnlliim 
nistronun  UFVI);  valhim  oni.  T.  castrn- 
rnm  oni.  §;  intra  eristroriim  mtwitionem  L. 
Scal.  a  pr.  ni..  sed  in  L  rastra  ni.  \w. 
scripsit.  castroriiin  correxil  ni.  aiiquanto 
i-ecentioi\  ut  miinitionem  vocis  rnllum  ex- 
positioneni  aut  suppiementum  esse  appa- 
reat.  —  'i.  (leciii.  T.  —  .").  ejimlem  D  et 


pars  ()u(l.  —  ().  Ejiisqiio  S  et  rec.  Oud.; 
Cujiis  f).  —  ~ .  operiljus  L.  —  H.  alifjiiod 
\]¥,  aliquid  L.  alirjitot  \.  —  9.  consiliuin 
L  post  ceperant.  —  in  parte  T  pr. 

LXXVII.  —  17.  Postera  L.  —  prcpter- 
missis  U  pr.  —  19.  suhito  casum  erpedilu 
( in  o  mutatum  l  e.rercitus  L .  postremum 
etiam  T.  —  -31 -2  9.  ripis  ( pro  itin.)  \. 
—  -Ti-y..  Pomp.  enim  l  FDS    (^url.  sine  var. 


DE  BELLO   CIVILl   LIIJ.  III.  17:^ 

inora  illala  et  reli([uoi'uni  dieruui  frusira  labore  suscepto. 
cum  se  inagnis  itineribus  ex^tenderet  et  praegressos  consequi 
cuperet,  quarto  die  finem  sequendi  fecit,  atque  aliud  sibi  con- 
siliuiii  capiendum  existimavit. 

LXXVIII.   Cffisari  ad  saucios  deponendos,  stipendium  exer-  5 
cilui  dandum,  socios  confirmandos,  praesidium  ur1)iljus  relin- 
([uendiim  necesse  erat  adire  Apolloniam.  Sed  liis  rebus  tantum 
temporis  tribuit,  quantum  erat  properanti  necesse;  timens  I)o- 
mitio,  ne  adventu  Pompeii  prffioccuparetur,  ad  eum  omni  ce- 
leritate  et  studio  incitatus  ferebatur.  Totius  autem  rei  consilium  id 
his  rationibus  explicabat,  ut,  si  Pompeius  eodem  contenderet. 
abductum  illum  a  inari  atque  ab  iis  copiis,  quas  Dyrrhacbii 
comparaverat,  frumento  ac  commeatu  abstractuin  pari  condi- 
tione  belli  secum  decertare  cogeret;  si  in  Italiam  transiret,  con- 
juncto  exercitu  cum  Domitio  per  Illyricum  Italifp  subsidio  pro-  i5 
ficisceretur;  si  Apolloniam  Oricumque  oppugnare  et  se  omni 
maritima  ora  excludere  conaretur,  obsesso  Scipione  necessario 
illiim  suis  auxilium  ferre  cof^^eret.  Itaque  prsemissis  nnntiis  ad 
Ciii.  Domitium  Cfesar  ei  scripsit  et  quid  fieri  vellet  ostendil. 
prsesidioque  Apolloniae  cohortibus  iv.  Lissi  una,  iii  Orici  re- iii 
lictis  qiiique  erant  ex  vulnerilms  a?gri  depositis,  per  Epirum 
atque  Acarnaniam   iter  facere   coepit.   Pompeius   quoque,  de 

1 .  ct  rplifpiis  dichns  L.  —  2.  progressos  comm.  T.  —  i  A.  transire  TI>UFV.  —  i  h. 

iinus   nostroruin   I)    a   ])r.    m..   coiiseqiii  IJlicum  U.  —   i().  e.rpngnnre  LV;  oppu- 

pgressos  F,  p  cum  duplici  compendio  pro  gnaret  D  corr. .  l .  I.ov.  —  et  si  TUFVD. 

el  pne.  —  8.  fpiartn  nostri  et  rpleriqne"  Petav. ,  §    et  aliquof  rec. .  in  L  sed  potius 

Oudendorpii.  quam  si.  —  oi  L.  o  puncto  notans ,   ul 

LXXVIII.  —  7.  ire  LV  et  ad  supra-  esset  in.  —  if).  CcesnrHh;  Ccesnr  ei  V: 

scripto  TD.  —  iis  U.  —  8.  timensque  D  ceteri  Crrsar.  —  -20.   cohortiuni  Tlil  FV, 

corr. ,  S  et  alii  rec.  —  9.  oinne  T.  —  10.  Pet.  —  Orici  trihus  L.  —  522.  Atliainn- 

iiicit.  nm.  Ij.  —  19.  his  codd. —  i  3.  n  ninin  Drumannus.  quam  valde  incertam 


17^1 


C.   .KIJI    C  KSMilS 


(la'saris  consilio  coiijcclura  jii(licaiis.  ad  Sci|)ioii('in  [jrojjcran- 
(liim  sil)i  oxisliniahai  :  si  (ia'sar  ilcr  illo  lialx-rcl .  iil  snlisidiiini 
S('i|»ioni  fcrrchsi  al)  ora  niarilnna  Oricia^jiio  disccdere  nollel . 
(piod  lc.Ojioncs  e(|nilalnin(fnc  c\  llalia  cxspeclarel,  ipse  nt  oni- 
iiihns  co|)iis  Doinilinni  ajj^jjrederelnr. 


[.XXIX.  His  de  cansis  nierqnc  cornrn  celcrilali  slndelial.  d 
snis  nt  esset  anxilio,  et  ad  ojipiMmcndos  advcrsarios  ne  occa- 
sioni  temporis  dcesset.  Sed  (ifesarem  Apollonia  a  directo  iti- 
nere  averterat;  l\)m|)eins  per  (jandaviam  iter  in  Macedoniam 

10  expeditnm  lialjehat.  Accessit  etiam  e\  impro\iso  alind  iiicom- 
modnm.  (piod  Domitius,  qni  dies  complnres  castris  Scipionis 
castra  collata  hal)uisset,  rei  frnmentarhT  causa  ab  eo  discesse- 
rat  et  Heracliam  [Senticam].  (\\uv  est  snhjecta  (^andavi»,  iter 
fecerat,  ut  ipsa  fortnna  illnm  ohjicere  Pompeio  videretnr.  Haec 

1.5  ad  id  tempns  Ca^sar  ignorabat.  Simnl  a  Pompeio  litteris  per 
omnes  provincias  civitatesqne  dimissjs  proelio  ad  Dyrrhachinm 
facto,  latius  inflatiusque  mnlto,  quam  res  erat  gesta,  fama  per- 
crebuerat  :   '^pnlsnm    fugere  (j?esarem  paene  omnibus  copiis 


csse  correctionem  ostenclit  H.  Schneiciei'. 
Diss.  inaug-.  p.  68.  —  9.  ■tifn  om.  U.  — 
!)-3.  ul  Snpiojii  auxiliumf.  L.  — .').  Coricia- 
(jue  antif|iiiores  consensu ;  Oriciafpie  I)  pr. 
el  Vind.  9.  ap.  Sclmeid.  <ul  !>.  0.  VII.  ,t()  . 
qiii  expHcat  Orici  regione.  Op<x('a  ap. 
Steph.  Bvz.  Orirciafjiie  Voss. ;  Corcijraijue 
I)  corr. ,  S  et  alii  rec.  —  h.  legioiieni  H. 
Schneidorns  |).  C)->..  —  spectarct  TLl  F\ , 
Pet.  —  5.  Doin.  in  niarg.  L. 

liXXIX.  —  7.  ad  (sine  et)  onmes  no- 
slri  ( post  adversarios  distinfj^uentes  )  el 
n-quinquei  Oud.  —  7-8.  occasioni  l'FV. 
celeri  anliqniores  nccasione;  T)  corr. .  ^ 
et  alii  rec.  occasio.  —  8.   Ajiolloniatn  TL 


et  ffcliio"  Oucl.  —  derecto  TLl  (non  F). 
(jUJ.;  recto  Lov. .  Pal.  —  (j.  adcerteral  I  . 
—  Pompeiiis  Candaniam  (sic  et  infra ) 
intcr  in  Ma-ced.  iter  e.ip.  L.  —  10.  aiitein 
e.r  TL,  Scal.  —  aliiit  T.  —  11.  (/iii  om. 
noslri  antiquiores,  Pelav. ,   IjOv.  ,   \  oss  : 


hahent  f)  corr..   §  et  rec. 


1.) 


.    Era- 


cleain  L.  —  et  Sent.  V.  Senticain ,  icl  esl 
Sintirain ,  ab  interpolatore  illatum  esse 
oslendit  (iellarius.  necpie  lialiet  cod.  Vin- 
doh.  Miscellte  a  Vielhabero  excussus.  — 
1  h.  fortuna  ohicereeuin  L ;  ipsum  Petav.  — 
1  ().  deinissis  TFI).  missis  L,  qui  cit'.  inter 
versus.  —  ili-i^.  j)reeliiiin  .  .  .  factinn  L: 
de  prcelio  Scalifj^er.  ^17-1  H.  percrebr.  F\  . 


II  .) 


DE   BELLO   CIVILI   LllL   IIL  175 

aiiiissis.  ^i  HaBc  itinera  iiiiesta  reddiderat,  lia-c  civitates  iiomiiil- 
las  ab  ejus  amicitia  avertebal.  (Juibus  accidit  rebus,  ut  pluri- 
bus  dimissi  itiueribus  a  Cfpsare  ad  Domitium  et  a  Domitio  nd 
Ca3sarem  nulla  ratione  iter  conficere  possent.  Sed  Alb)bro[jes, 
liaucilli  atque  Egi  famibai'es,  quos  perfugisse  ad  Pompeiuni 
demonstravimus,  conspicati  in  itinere  exploratores  Domitij. 
seu  pristina  sua  consuetudine,  ({uod  una  in  Gallia  bella  gesse- 
rant,  seu  [jloria  ebiti,  cuncta,  ut  erant  acta,  exposuerunt  et 
Ca3saris  profectionem,  adventum  Pompeii  docuerunt.  A  quibus 
Domitius  certior  factus,  vix  iv  borarum  spatio  antecedens.  lo 
bostium  beneficio  periculum  vitavit  et  ad  /Eginium,  quod  est 
objectum  |oppositumque|  Tbessaba?,  Caesari  venienti  occurrit. 


LXXX.  Conjuncto  exercitu  Caesar  Gompbos  pervenit,  quod 
estoppidum  primum  Tbessab®  venientibus  ab  Epiro;  quce  gens 
paucis  ante  mensibus  ultro  ad  CtEsarem  legatos  miserat,  iil  i5 
suis  omni])us  lacultatjbus  uteiTtur,  pnesidiumcjue  ab  eo  mlli- 
tujii  petierat.  Sed  eo  fama  jam  pr^ecurrerat,  quam  supra  do- 
cuimus,  de  pi^oelio  Dyrrhacbino,  quod  niultis  auxei*at  partibus. 
Ita(jue  Androstbenes,  pra^tor  Thessalis.  cum  se  victorire  Pom- 
peii  comitem  esse  mallet  quain  socium  Caesai'is  in  rebus  adver-  -20 


I.  Hwc  vp-s  \j)\.   —  reddchant  S,  l*al. 

—  -2.  avertebanl  \)h.  —  rebm  tii phir.  T. 

—  9.-?).  plurimis  t)  cori'. ,  S  ei  alii  rec.  — 
3.  ditiiissis  codd.,  correxit  Stepliamis,  — 
5.  Rouici  iiostri  praeter  V.  qiu  Rogilli, 
Petav.  RoucilU ,  ut  c.  5(j.  —  et  li.  —  Eci 
vei  jEci  TLD.  %  F,  fe^f/Scal.,  %/ L\ . 
l^etav. ;  eoruin  f)  corr. ,  §  et  alii  rec.  —  (j. 
in  0111.  TLUF\  ,  Petav. .  S  el  alii  rec.  — 
specutatores  (\}V0  crplor.)  V.  —  <).  prof. 
Cws.  F.  —  ((drentiiin  TUFD,  Scal.;  el  adr. 
celeri.  —  10.  1/.   1.  ////  lior.  T,  r.  x.  iiii 


lior.  L.  —  11.  Eginiuin  codd..  Egiiiiiin  \  . 
—  i-j.  oppositunupie  critici  deleiil.  cx 
g-lossa  aut  antiqua  varietale  ualuni;  pro- 
pos.  I^ong.  ?>. 

LXXX.  —  1  3.  (ionphosTLljF;  Gijmphos 
Lov." —  16-17.  inilitum  acceperat  L  —  17. 
eofortunapnec.  F,  non  deleto  superposi- 
iuiw  fama.  — prvecucurr.  FV,  U  a  sec. ,  iit 
videtur.  Deiude  de  piwl.  Diirach.,  /piiiin 
supra  etc.  in  L  inaJe  traiisposila.  —  iS. 
auxerant  Scal. .  noslri  pnEter  TL.  —  U). 
Androslenes  codd.  —  dnm  se  L. 


17G 


C.   .11  IJI    C/ESA1{IS 


sis,  oiiiiieiii  (ix  a^ris  iimlliliKliiiciii  servoniiii  ac  lihci-oriiiii  iii 
o|)ni(hirii  cojjil  porlascjuc  pra^ciiidil,  el  ad  Scipioiiciii  Poiii- 
neiiiiii(|ii('  imulios  iiiillil.  iil  sihi  siihsidio  veuiaiit  :  -se  couti- 
dere  mLinitionil)uso|»|)idi,  si  celeriter  siicciirraliir;  loiijjiiKjuani 

5  oi)|)UPnatioiieni  sustinere  non  [)osse. -^  Scipio,  discessu  exerci- 
tuuin  al)  Dyrrliacliio  cognilo,  Larisani  lerjiones  adduxerat; 
Poinpeius  nondum  Thessalia'  appropiiKjiiahat.  (lcesar,  caslris 
iimnitis,  scalas  musculosque  ad  repenlinam  oj)pu{jnatioiieiii 
lieri  et  crates  parari  jussit.  (Juihus  rehus  ellectis,  coliortatus 

10  milites  docuit  quantum  usum  haherel  ad  sublevandani  omniuiii 
rerum  inopiam  potiri  oppido  pieno  atcjue  opuiento,  siinui  re- 
li(juis  civitatibus  hujiis  urhis  exemplo  inferre  terrorem.  el  id 
tieri  celeriter,  priusijuam  auxilia  concurrerenl.  Itaque  usus 
sinp-uiari  militum  studio,  eodeni  quo  venerat  die  post  lioram 

15  nonain  ojipidum  altissimis  moenibus  ojipugnareaggressus,  ante 
solis  occasum  expu^jnavit  et  ad  diripieiidum  miiitihus  conces- 
sit.  statimque  ab  oj)j)ido  castra  movit  et  Metropolim  venil,  sic 
iit  nuntios  expugnati  oppidi  famaiiKjue  antecederet. 

LXXXI.   Metropolita?   j)rinium  eodem   usi  consiiio,   iisdeni 

20  permoti  rumoribus,  portas  clauserunt  murosque  armatis  com- 

pleverunl:   sed   postea   casu  civitatis  (jomj)hensis  cognito   e\ 

captivis,  quos  Caesar  ad  muriini  producendos  curaverat.  j)ortas 


•2 .  portas  \  .  —  k.  longuujrKntKjne  T .  —  5 . 
e.rpugn.  l^.  - —  5-().  exercihnii  TLL ,  iuvcr- 
cihisFDd,  Scal.,  Petav.,  Lov.  —  6.  ad 
Eirrachio  TL  (seci  liic  -cliiuin),  \D  nb , 
UF  a.  —  Larisam  codd.  pra^ter  L\ .  — 
1  0.  suhleranduiii  \  .  —  i3.  auxilio  \ .  — 
i5.  miiris  L.  —  i8.  ituidius  TLLFV  ;  sic 
cuiii  nuidius.  . .  faiiuujue  D  corr. .  l^ov..  S 


et  alii  rec.  —  e.rpuiinanU  T,  n  t'\|tuiicto: 
crpu.fpiandi  L .  crpugnando  t) .  \  oss.  — 
oppiduin  L.  — famam  \ .  —  aidecedere  TL. 
LXXXI.  —  i(j.  jjriiiio  T  <i  pr.  —  -2  1. 
compressis  TUF.  compreLensis  D§.  e(  sic 
velcowjoreHs/scodd.  Oud.;  compretme Lo\., 
compressw  cicitatis  L\  ;  Gomphensis  Ciac- 
conius. 


DE  BELLO   CIVILI   LIB.   III. 


177 


aperueruiit.  Quibus  diljgentissime  conservatis,  collata  fortuna 
Metropolitum  cum  casu  Gomphensium,  nulla  Tliessaiia^  fuil 
civitas  praeter  Lariseeos,  qui  magnis  exercitibus  Scipionis  tene- 
bantur,  quin  Caesari  parerent  atque  imperata  facerent.  llle 
idoneum  iocum  in  agris  nactus  *plenis  frumentorum",  quce  5 
|n'ope  jam  matura  erant,  ibi  adventum  exspectare  Pompeii 
eoque  omnem  belli  rationem  conferre  constifuil. 

LXWll.  Pompeius  paucis  post  diebus  in  Thessaiiam  perve- 
nit,  concionatusque  apnd  cunctum  exercitum  suis  agit  gratias, 
Scipionis  miiites  cohortatui',  ut  parta  jam  victoria  pra^dte  ac  lo 
preemiorum  veiint  esse  participes,  receptisque  omnibus  in  una 
castra  iegionibus,  suum  cum  Scipione  honorem  partitur,  clas- 
sicumque  apud  eum  cani  etalterum  illi  jubet  praetorium  tendi. 
Auctis  copiis  Pompeii  duobusque  magnis  exercitibus  conjun- 
ctis,   pristina  omnium   confirmatur   opinio,   et  spes  victoria^  i-^ 
augetur,  adeo  ut,  quicquid  intercederet  temporis,  id  morari 
reditum  in  Itaiiam  videretur,  et  si  quando  quid  Pompeius  tar- 
dius  aut  consideratius  faceret,  unius  esse  negotium  diei,  sed 
illum  delectari  imperio  et  consuiares  pnetorios(jue  servorum 
habere  numero  dicerent.  Jamque  inter  se  palam  de  proemiis  20 
ac  de  sacerdotiis  contendebant,  in  annosque  considaluin  defi- 


•2.  Goi/ifcitsiiiiii  [Gonf.  L,  Gijiiipli.  Lov.) 
venit.  JSulla  TL,  Scal.  —  3.  Larisa  eos 
TLF,  Lmissam  eosque  L.  —  inagnis  vox 
valde  duhia,  de  exercitu  uno  Scipionis; 
fortasse  derivata  ex  liis  c.  89  ,  duobus  nia- 
gtiis  exercitibus  conjunctis.  —  5.  nactus 
qna;  codd. ;  supplenientuni  quod  dedinius 
est  Kergelii.  Eni.  HolTniannus  scripsit  : 
nactus  QiiiA  prope  jum  matura  frvmenta 
erant.  Corrector  D  locum  segetis  in ,  S  et 
n. 


alii  rec.  segetis  idoneum.   —   6.  craiil  U 
expuncto  n,  erat  F. 

LXXXn.  —  9.  suis  oni.  L.  —  11.  re- 
ceptis  V.  —  ih.  Poinpeii  0111.  I>.  —  17. 
fjuid  in  V  post  tardius.  —  18.  unius  omne 
1).  et  iii  marg.  :  rral.  es.se.i  —  -20. palain 
oin.  L ,  sed  totus  versus  usque  ad  in  ann. . 
a  sec.  m.  adjectus.  —  -i  1.  ac  sac.  L§,  U 
a  pr. .  quae  ipsa  de  supplevit,  et  sic  ce- 
leri  consensu. 

23 


78 


C.  .11  TJI  c  K.s\ni.s 


iijeljaiil,  alii  (loiiios  hoiitKjue  corimi,  (jui  iii  casliis  craiil  (1;f- 
saris,  jx^^lohaul :  uiajr^uaquo  lutoroos  lu  rousilio  fuil  coutrover- 
sia.  o|)orlei'otuo  Liu^ilii  Hirri,  (jiiod  is  a  i^^mpeio  ad  Paillios 
iiiissus  esset.  proxiinis  couiiliis  pra^loriis  ahseutis  ralioiiem 
•">  liaheri:  cuui  eiiis  necessarii  tidem  implorareiil  Pompoii  :  -■  pive- 
starel  (jiiod  proficisceuli  rece|)isset,  ue  per  ojiis  aiictoritalem 
deceptus  videretiir.  ^^  relujni.  lu  lahoro  pari  ac  poriciilo  ue  iiuus 
omuos  anlecederol.  recusareiil. 

lAWIII.   Jam  de  sacerdotio  Ciaesaris  Domilius,  Sci])io,  S|)in- 

1(1  tlier([ue    Lenlulus  ([uolidiauis  conleiiliomKiis  ad    j>!'avissiuias 

verhorum  conlumelias  [)alam  descendoruut,  cum  Leululiis  aeta- 

tis  honorem  osleutaret,  Domitius  iirhauam  Pjratiam   dijjnita- 

tem([ue  jactaret,  Scipio  atliuitato  Pompe/i  conrideret.  Poslii- 

lavit  etiam   L.    Vfranium  proditionis   oxercitus  Acutius  liiiius 

io  a[)ud  Pom[)eium.  ([uod  gestum  lu  Hispania  diceret.  Et  L.  l)o- 

mitius  iu  consiiio  dixit  placere  sihi  helio  conlecto  ternas  tahel- 

ias  dari  ad  jiidicandum  iisqiii  ordiuis  essent  seuatorii  i)ello([ue 

iiua  cum  ipsis  lutertiiissent.  seutentias([ue  de  siujjulis  ferrent. 

qui  Roiuff'  remansissenl  ([uiqiio  iutra  [)npsidia  Pompeii  luis- 

20  sent  neque  ()[)eram  in  re  miiilari  [)ra'stitissenl  :  unam  lore  ta- 

hellaui,  ([iii  liherandos  omiii  [)ericulo  ceusereut:  altorain.  (jui 


1.  y«/ oiii.  I-  —  •>.  ptitchant  T.  —  •'). 
Luci  codd..  L.  V;  Liirllii  rpslituil  JNipper- 
deius.  —  Hijrri  V;  ////r// Scal. ;  Hirrii  vel 
Hirtii  ])r>  el  •Ires"  vpc.  Oud. ;  Lnrridii 
Lov.  —  (id  Arthos  Tl  F.  Scal..  I*etav.. 
A.fllm  fi.  —  h.  riijii-s  iirr.  D.  Voss. ;  quojm 
tJong'.  3.  —  ().  quod  fijus  pdcm  proficisr. 
L.  niediis  expunclis.  —  prcpcepissct  \1): 
jrromisisset  Lov.  —  7.  hounro  pnri  L: 
fitrpir  prrtr.  \  . 


JvXXXfll.  —  ()-io.  Spiuther.  (}.  Lriil. 
codd.  ])leriqiie:  et  Q.  Leut.  h.  et  Lenl.  V  ; 
Spiutherrjue  Aldus.  —  1  .'5.  prnferret  fpro 
jficl.)  \.  —  iidfiiiiUilrm  T  pr. :  iij/iuittiti  \  . 
—  1  'j.  fintem  L.  L.  — -  .[rtiua  t'Ff)S  f  |)lc- 
riqvier)  Oud.  praater  Scal.  —  \i\-\-j.  tn- 
hulas  L  —  1  7.  /.s  T.  iis  L .  hiis  \j.  celeri 
lere  his.  —  18.  ciim  ijisis  iiuti  V.  —  uou 
iulrrf.  I)  corr. .  S  et  alii  rec.  —  •?  1 .  iii  lih. 
FH  (U).  ui  lih.  Petav..  ^lup  tpii. 


DE   BELLU   CIVILI    Lll].   111. 


179 


capilis  dtiiniiarent;  terliaiu,  ((iii  pecuuia  multareut.  Postreuio 
ouiues  aiit  Je  liouoriJjus  suis  aut  de  prsemiis  pecuuia?  aut  de 
perse({ueudis  iuiuiicitiis  agebaut,  nec  quihus  ratiouibus  su- 
perare  possent,  sed  ([uemadmodum  nti  victoria  debereut, 
cogitabaut. 


L\\\[\  .    Re  rrumentaria  pi'a3parata  coufiruiatis(|ue  iniliti- 
biis  et  satis  lougo  spatio  temporis  a  Djrrhachiuis  pradiis  inter- 
misso,fpio  satis  perspectuui  habere  militum  auimiiin  videretur, 
leutaudiim   Cffisar  existimavit,  (piidnam   IMmpeius  [)ropositI 
aul  \oUintatis  ad  dimicandum  haberet.  Ila([ue  ex  castris  exer-  lo 
cituiu  eduxit  aciemque  instruxil,  primuui  siiis  locis  [)auloque 
a  castris  Pompeii  lougius,  coutinentibus  vero  diebus,  ut  pro- 
grederetur  a  castris  suis  collil)usque  Pompeianis  aciem  subji- 
ceret.  QutTe  res  in  dies  courirmaliorem  ejus  exercitum  elhciebat. 
Superius  tauieii  iustitutum  in  eqiiitibus,  ([uod  demoustraviinus,  15 
servabat,  ut,  quouiam  uumero  multis  parlibus  esset  inferior, 
adolesceutes  atque  expeditos  e\  autesiguauis  electis  [mililes 
ad  peruicitatem  armis  inter  equites  proeliari  juberet,  qui  quo- 
tidiana  cousuetudine   usum  ([uoque   ejus   generis  pradiorum 
[lerciperent.  His  erat  rebus  ellectum  iit  e([iiitiim  luille  etiaiii  -io 
a|)ertioribus  iocis  vii  millium  P()in[)eiauorum  impetum,  cuni 


I .  jiccumiiiii  L.  a  [)]•.  TFD.  —  .3.  iiaiiuci.s 
LD  S  et  p.-irs  Oud.  —  ne  TUF,  Pet. .  D  corr. 

LXXXIV.  —  6.  comparala  L.  —  7. 
iJurachionis  L.  —  7-8.  intermissi  T.  — 
8.  perspectis  T,  supraposito  tiiii.  V  per- 
fectum.  —  animum  om.  TLLFVDet  rrduon 
Oud..  liahentCuj.  et  Petav. ;  militum{\vw- 
que  oni.  F§;  militem  V.  —  g.  tciiiptaii- 
fluiiupie  V.  —  Qesar  oni  TLUFV,  Petav., 
Lo\ .  —  10.  ad  (liiiiic.   L  post  Pompcius. 


—  1).  educit  L.  —  jjiiinus  UF\D  pi. . 
Voss.;  primum  L§  et  plures  Oud. ;  primo 
T,  Scal. ,  Petav.  —  ih.  confirmationis  TL. 


—  i5. 


in  eq. 


a  sec.  iiiter  v6rsus.  —  17. 


ex  oni.  L.  —  eleclos  D  corr. ,  §  et  alii  rec. 
—  milites  iuterpolatoris  esse  vidit  i\ipper- 
deius.  —  18.  armis  oni.  §  vacuo  spatio.  — 
juhel  TLV,  rrtresn  Oud.  et  1)  corr.  —  -20. 
ejfectns  L.  —  equites  D.  —  a  1 .  vii  inillc 
UF.  inilia  T.  cetcri  compendio;  viii  Lov. 

•33. 


180 


C.   .11  LII    (:yI^:SAFUS 


adesset  usiis,  siislinere  auderent  neqne  niajj^nopere  (M)i'iini  mnl- 
iitnrline  terrerentiir.  Nainqne  eliain  |»er  eos  (lies  j>r(i'liiiin  se- 
(•nndiiin  (Mjnestre  feeil  ahjue  ununi  Allohrojroin  ex  duobus, 
quos  jierl"ii{i;isse  ad  Poinpeiuin  supra  (locuiinus,cun)  (juil)iis(lain 
5  interfecit. 

LXXXV.  Ponij)eins,  (jui  castra  in  colle  liahebat.  ad  in(i- 
inas  radices  montis  aciem  instruel)at,  semper,  ut  videbatur,  ex- 
spectans.  si  iniquis  locis  Caesar  se  subjiceret.  C^psar,  nulla  ra- 
tione  ad  puji^nam  elici  posse  Pomj)eium  (^xistimans,  hanc  sibi 

10  coinmodissimam  belli  rationem  judicavit,  iiti  castra  ex  eo  loco 
moveret  semperque  esset  in  itineribns.  bfec  spectans.  ut  mo- 
vendis  castris  plnribusque  adenndis  locis  coinmodiore  re  fru- 
mentaria  uteretur.  simulque  in  itinere  ut  aliquam  occasionem 
dimicandi  nancisceretur  et  insolitum  ad  laborem  Poinj)eii  (^xer- 

15  citnm  quotidianis  itineribus  delatip;aret.  His  constitutis  rebus. 
signo  jam  j)rofectionis  dato  tabernaculisque  detensis,  aniinad- 
versum  est  paulo  ante  extra  quotidianam  consuetudinem  lon- 
^ius  a  vallo  esse  aciem  Pomj)eii  j)rogressain.  ut  non  iniquo 
loco  posse  dimicari  videretur.  Tunc  Caesar  aj)U(l  suos,  cum  jam 


1 .  eornm  diii.  I>.  —  3.  eqiiestre  oin.  V. 

—  ntfjiie  unevm  All.  TUF,  nnicnm  W\) . 
Vnss.;   iinuni  L  iH  alii  OikI.;    E<j;um   vel 

Egum  V.  Petav..  Norvic. 

IjXXXV.  —  G.  Pompeiimi  11  pi-.  —  iu 
monte  Ij.  —  8.  iuiqiiis  se  locis  C.  se  L; 
Cfcsnr  post  suhir.  liabot  1).  oni.  Petav.  — 
Cfpsnr  alleriim  oin.  TLUFV ;  qiii  Petav.  — 
().  eliffi  T.  —  Pompeius  V.  —  1 1 .  spernns 
codd.,  sepnrnns  Pal.;  spectnns  Stephanus. 

—  1  '2-1  o.  coinmodiore frumentnrin7'el]¥V , 
i)iu\.  sine  var.  ex  snis  nieliorihiis:  frn- 
mentnriw  (sine  re)  T:  commodo  rei  fru- 


mentnriiv  L ;  commodiore  con.iilio  pnssim  re 
frmn.  D  in  niarg. .  §  et  alii  rec.  —  i3.  ut 
in  itinere  nliq.  L.  —  lA.  dimicnndi  oni. 
L.  —  i5  ,f«^ig-  t^-  —  '^>-  Ante  dnto 
tres  littera^  erasae  in  T.  —  detentis  L  . 
supraposito  .s  a  pr.  ni.  el  in  inarg.  de- 
tensis  a  sec. ;  decensis  H ;  incensis  corre- 
ctor  D  et  nonnulli  recentiiini.  —  iG-i-. 
nnimnm  ndcersum  TU.  —  17.  pnulo  lon- 
gius  L,  niediis  omissis ,  defectn  nofato.  — 
extrn  conditionem  (supraposito  consuetu- 
dinem)  cotidinnnm  long.  T.  —  i  <).  dimicnre 
T  pr.  —  Tiiin  V. 


DE  BELLO   CIVILI   LIB.   III.  181 

esset  agmen  in  portis,  ^'Difrerendum  est,  r  inquit,  -iter  in  prae- 
"sentia  nobis  et  de  proelio  cogitandum,  sicut  semper  depo- 
rrposcimus.  Animo  simus  ad  dimicandum  parati  :  non  facile 
rroccasionem  postea  reperiemus; '^  confestimque  expeditas  co- 
pias  educit.  5 

LXXXVl.  Pompeius  quoque,  ut  postea  cognitum  est,  suo- 
rum  omnium  liortatu  statuerat  proelio  decertare.  Namque  etiani 
in  consilio  superioribus  diebus  dixerat,  priusquam  concurre- 
rent  acies,  fore  uti  exercitus  Caesaris  pelleretur.  Id  cum  essent 
plerique  admirati,  rrScio  me,-  inquit,  ^  pgene  incredibilem  10 
rr  rem  polliceri;  sed  rationem  consilii  mei  accipite,  quo  firmiore 
ranimo  in  proelium  prodeatis.  Persuasi  equitibus  nostris  (id- 
rrque  mihi  facturos  confirmaverunt),  ut,  cum  propius  sit  ac- 
'fcessum,  dextrum  Caesaris  cornu  ab  latere  aperto  ag-grederen- 
rrtur,  et  circumventa  ab  tergo  acie  prius  perturbatum  exercitum  is 
rrpellerent,  quam  a  nobis  telum  in  hostem  jaceretur.  Ita  sine 
rrpericulo  legionum  et  pgene  sine  vulnere  bellum  conficiemus. 
''Id  autem  dilTicile  non  est,  cum  tantum  equitatu  valeamus.  r 
Simul  denuntiavit,  ut  essent  animo  parati  in  posterum  et,  quo- 
niam  fieret  dimicandi  potestas,  ut  saepe  cogitavissent,  ne  usu  •}{) 
manuque  reliquorum  opinionem  fallerent. 


■?-.">.    si  nt  scmp.   dep..    animo   sumiis  —    1 2-1.3.    idrpie    inihi   TIv,    id  quod   D 

codd.;  sicul  . . .  simus  S.  ul  Aldus.  —  4.  coiT. .  S  el  alii  rec,  vei  quoque.  —  i.3. 

repper.  codd.  niihi  se  fact.  D  corr. ,  S  et  alii  rec.  — 

LXXXVI.  —  6.  compertum  est  L.  —  7.  facturi  Lov.  —  1 ,5.  ut  circ.  D  corr. .  §  et 

otiam  oin.  V,  autcm  L.  —  8.  dichus  om.  alii   rec.  —  exturhatum  S   et  duo   rec. ; 

L.  —  ().  pelleretur  UF,  DS,  et  non  no-  exercilum  om.  D,  Voss. —  iq   impost.  D. 

niinati   Oud. ;  polliceretur  H;  om.  TLV;  —  19-90.  el  quando  L.  —  9.0.  fein  V.  — 

e.rpugnarctur  ?>cs\.  —  in.  miratiY  pr.  —  sepe  TV.  semper  L.  —  91.  manu  TLUVD 

pwue    L    inter  versus.    —    19.    in   om.  pr. ,  /««»?«  F  ab  antiquo  correctore.  ma~ 

TLUFV;  fjuoruni  UF  proelio  cum  Petav.  nmnnCupc. 


I8_>  C.   .H  Lll    C/ESAins 

LWXMI.  Iliiiic  Lahienns  e\ce|)il  d,  cimi  Ctesaris  copias  (lc- 
spicerel,  Pompei]  coiisiliiim  siimmis  laii(iii)iis  (.'HtMi-el,  ".Noli,- 
iiKjiiil,  rexistimare,  Vom[)ei,  liiinc  esse  exercilum.  (jiii  (lalliam 
"(jermaiiiam(|iie  cleviceril.  Omnihiis  inlerrui  pra^liis  ne(|ue  le- 

5  'f  mere  incognilam  rem  j)roiiiiiiUo.  Perexi^ua  pars  illius  exerci- 
f^lus  snperesl;  ma|»na  pars  depernl,  (|uocl  acciclere  toi  j)rcelns 
'-riiit  necesse,  mnltos  autumni  peslilenlia  iii  Italia  consiimj)sil, 
■'iniilli  (lomuin  discesserunt,  multi  sunt  reiicti  in  continenli. 
"An  non  audistis  ex  iis  C|ui  per  causam  valetudinis  remanse- 

10  "runt,  coliortes  esse  Briindisii  factas?  HtT  copise,  quas  vide- 
"tis,  ex  deleclibus  liorum  annorum  iii  (iileriore  Gallia  sunl 
"refeclae,  et  plericjue  sunt  ex  coloniis  Transpadanis.  Ac  tainen 
"(jiiod  t\iit  roJjoris,  duojjus  proeliis  Dyrrliacliinis  interiit.  •• 
Haec  cum  dixisset,  juravit  se  nisi  victorem  m  castra  non  rever- 

15  surum,  reiiquosc|ue,  ut  idem  facerenl,  liorlalus  esl.  Hoc  lau- 
dans  Pompeius  idem  juravit;  nec  \ero  ex  reiicjuis  tuit  quis- 
(juam,  qui  jurare  dubitaret.  H;ec  cum  facta  sunt  in  consilio, 
inagna  spe  et  Igetitia  omnium  discessum  est;  ac  jam  animo 
victoriam  praecipiebant,  quod  de  re  tanta  et  a  tam  perito  im- 

•20  peratore  nihil  frustra  confirmari  videbatur. 

LXXXVin.  CcPsar,  cum  Pompeii  castris  appropinquasset ,  ad 
liiiiic  modum  aciem  ejus  instructam  animadvertit.  Erant  in  si- 

LXXXVil.  —  9.  ejfeii  I)  corr..  S.  Lov.  —  i3.  Drirachrnis  L.  —  ih.  non  oiu.  L. 

—  b.  pfOMiucidtio  LL.  —  8.  coiilinentiii  —  la.  colioii.  H.  —  i5-iG.  Hoc  idein 
TLV. —  f).  exaudistis  CJL'  noslri  (etiaiu  V)  Poinj).  laiidans  (lioc  inter  versns)  jur.  \j. 
praeler  Utl ,  et  potiores  Oiul.  —  his  codtl.  —  1 8.  omniiim  om.  L.  —  Ac  etiam  F  j)i'. : 

—  qnippe  caus.  L.  —  y-io.  valitudine  his  Et  jam  D§.  frtresi5  Oud.  —  ic).  prcecie- 
rein.  U  et  a  pr.  F. —  i  i .  delectis  vel  dilectis  hant  L  pr..  percipicbant  a  correctore.  — 
TUF\D,  deleclu  Scal..  S  el  aiii  rec. .  di-  20.  et  nihilT. 

/ec//A?/s  L ,  Lov. ,  Bong.  3.  —  19.  coionis  LXXX\  ill.  —  •2:>.  animnm  adr.  TUF, 

TUFD,  Petav.  —  At  tamen  U  a  sec. ,  D§.         Petav. ,  Norvic. 


DE   BELLO   CIVILl    LIB.    III.  183 

iiistro  coriiii  legiones  (luffi  traditoe  a  Caesare  initio  dissensionis 
ex  senalusconsulto;  quaruni  una  prima,  altera  lertia  appella- 
batur.  In  eoloco  ipse  erat  Pompeius.  Mediam  aciem  Scipio  cuni 
lejiionibus  Syriacis  tenebat.  Ciliciensis  legio  conjuncla  cum 
cohortibus  Hispanis,  quas  traductas  ab  Afranio  docuimus,  in  •"> 
dextro  cornu  erant  collocata?.  Has  firmissimas  se  habere  Pom- 
peius  existimabat.  Reliquas  inter  aciem  mediam  cornuaque 
interjecerat,  numeroque  cohortes  cx  expleverat.  Haec  erant 
inillia  xlv,  evocatorum  circiter  duo,  quse  ex  beneficiariis  supe- 
riorum  exercituuin  ad  eum  converterant;  qu.ne  tota  acie  dispei-  lo 
serat.  Rebquas  cohortes  vii  castris  propin(juisque  castelbs  pree- 
sidio  disposuerat.  Dextrum  cornii  ejus  rivus  quidam  impeditls 
ripis  muniebat;  quam  ob  causam  cunctum  equitatum.  sap^it- 
tarios  funditorescpie  omnes  sinistro  cornu  obj(3ceral. 


LWXIX.    Caesar  superius  institutum  servans  x  legionem  in  15 
dextro  cornu,  nonam  in  sinistro  collocaverat,  tametsi  erat  l)vr- 
rhachinis  proeliis  vehementer  attenuata,  et  huic  sic  adjunxit 
octavam  .  iit  pjpne  unam  ex  duabiis  efTiceret.  atque  alteram  alteri 


"2.  iiiKi  om.  IV  (  liic  cuiii  nota  vilii); 
jiriiiiii  i/iiiinim  II.  —  6.  C///m(s/sTl>UFI)S. 
'flresn  Oiul..  Cirilinisis  \.  —  f[-i).  cmn 
roli.  om.  1'!^^,  Petav.  —  ,5.  (juiis  Irnd.  om. 
]j.  —  iiO  Ae7'omo  Tl^,  AErmiio  vel  Ermiio 
IJFD  (hic  E  \n  ras.  diiarmii  litt. )  §. 
Petav. ,  rrquinquei  Ourl.;  Efranio  Lov. ; 
E.ronio  Scal.  a  pr. ,  Petrnnio  a  sec.  Deest 
fih  Afr.  in  V.  —  (3.  His  T.  —  ~.  acies  TV. 
Lov.  —  medias  V.  —  8.  inleijeceranl  TL. 
—  ,tc  Ciacconius.  secutus  Orosiuni  VI. 
10.  ({11  i  e\  Livio  :  Pompeins  orloginla  el 
orlo  rokoiies  triplici  ordine  locavil.  —  fj. 
nnmero  milia  UF.  Orosius  :  Enermit  aulem 
pedilum  (piadrafrinlii  iiiil/iii .   eijnilrs  in  si- 


nislro  cornu  sexcenli ,  in  dextro^piingenli . . . 
(il)sque  levium  armaturarvm  magiia  cojiiii. 

—  evocatorutmiue  \.  —  (jui  e.r  I).  corr. . 
tres  rec.  —  lo.  conrerteranl  TLt  FVD  el 
frtres'5  Oud. ;  convenerant celer\ .  —  i  o-i  i . 
dispersa'  ernnt  1).  Voss.  et  alii  rec.  —  ii . 
Beli(juas(jue  L.  —  vm  \mv.  —  in  caslris 
TL,  Scal.  —  i-j.  ejiis  om.  L.  —  V^irus 
quidam ,  Enipeus. 

Lxxxix.  —  iC).  110)1  iiiiii  ri..  n  l  . 

nonam  F.  —  iG-i^.  eral  ...  iillenuatii 
UFD.  Scal. ,  Petav..  Voss.,  Bonj»-.  o  ;  ccferi 
eranl  ...  atlenuata'.  —  ly.  el  om.  Cnj.  e( 
tres  rec.  —   ly-iS.  sir  lul  orlnrnni  TU\  . 

—  I  9i.  iniain  om.  (;F. 


184  C.   ilU\   CMSAIUS 

preesidio  esse  jusseral.  Coliortes  iii  acie  l\\\  coiislitulas  liabe- 
bat,  quae  suiiinia  eral  iriillium  wii;  cohortes  ii  caslris  pra^sidio 
relicjueral.  Siuislro  cornu  Aiitoiiiuiii,  dextro  P.  Sullaiii,  inedia 
acie  Cn.  Doinitiuni  pra^posuerat.  Ipse  contra  Poinpeiuin  con- 

5  stitit.  Simul  liis  rebus  animadversis,  quas  demonstravimus,  ti- 
mens  ne  a  inulliludine  e(juiluin  de\liuiu  coriiu  circumvenire- 
tur,  celeriler  ex  tertia  acie  sin^ulas  cohorles  detraxit  atque  e\ 
his  quartam  instituit  equitatuique  opposuit,  et  quid  fieri  vellet 
ostendit,  monuitque  ejus  diei  victoriam  lu  earuin  cohorlium 

10  virtute  constare.  Siinul  tertise  aciei  totique  exercitui  imperavit, 
ne  injussu  suo  concurreret  :  ffse,  cum  id  fieri  vellet,  vexillo 
signum  daturum.  t 

XC.  Exercitum  cum  militari  more  ad  pugnam  cohortaretur 
suaque  in  eum  perpetui  teinporis  oflicia  prffidicaret,  inprimis 

15  commemoravit :  rrtestibus  se  militibus  uti  posse,  quanto  sludio 
pacem  petisset;  quae  perYatinium  in  colloquiis,  qu;e  per  Auium 
Clodiuin  cum  Sciplone  egisset,  quibus  modis  ad  Oricum  cum 
Libone  de  mittendis  iegatis  contendisset.  Neque  se  umquani 
abuti  militum  sanguine  neque  rempublicam  allerutro  exercitu 

20  privare  voiuisse.  ^^  Hac  habita  oratione  exposcentibus  militibus 
et  studio  pugnee  ardentibus  tuba  signum  dedit. 


1.  LAX  U;  covstitutas  in  acie  lxxx  L.  h.  Gn.  M)  §.  Hinc  usque  ad  alteraui  vo- 

—  2.  (jiiavt  si  eiiiiua  ( compendiis )  eratL;  ceni  acie ,  I.  7,  defectus  iu  Tl^.  —  5.  ani- 

erat  oni.  FH.  — hoiiiinum  inil.  §;  milia  madversis  rcbus  "h  — (i-j .  circumreniretar 

LD,  mil.  TUF.  Idem  numems  apud  ajios,  unaquaque  ucie  D,  \  oss.;  circ.  celeriler  ex 

sed  Orosius  :   Qrsari  fuenint  .\uy  ininus  ternn  LF.  —    10.  coiis istere  \  ,Lo\.  — 

quam  triginta  millia  pcdituin,  equitcs  mille,  1  1 .  injusso  L.  —  concurrerent  h. 

sed  vetustus  cod.  Paris.  et  tres  Medicei  XC. —  i k. perpetuum  IL.iWe  \\\o\ojffi- 

non  babent  non.  —  cohortes  vii  Helle-  ciuin  a  pr.  m.  —   17.   Claudiuin  codd., 

rus.  \ia-^CAiov?  to\)s  'zrrartj  yspovzas  Ap-  Clod.  Stephanus.  —  18.  unq.  l  ;  uiikj.  se 

pianus  B.  C.  II ,  70.  —  3.  in  media  D.  —  L.  —  21.  jnigiue  (ini.  I). 


DE   BELLO   CrVILr   UW.   III. 


J85 


\C].  Erat  Craslmus  evocatus  lu  exercitu  Csesaris,  qui  supe- 
i'i()re  auno  apud  euni  [jriniuni  piliiiu  iu  legioue  \  duveral.  vii- 
siu^>ulari  virtute.  Hic  signo  dato,  <"Sequiiuini  me.^'  in(|uit. 
•'Uianipulares  mei  ([ui  fuistis,  et  vestro  imperatori  (juaiu  coii- 
-' stituistis  operam  date.  l  num  hoc  prtrlium  superest;  quo  con-  :> 
"tecto  et  ille  suam  di|3;nitatem  et  nos  nostram  iibertatem  recu- 
''perabimus.  ■"  Simul  respiciens  Caesarein,  ''Faciam,-  in(|uil, 
"hodie,  imperator,  ut  aut  vivo  mihi  aut  mortuo  gratias  agas.  -^ 
Ha'c  cum  dixisset,  priinus  ex  dextro  cornu  procucurrit,  atquc 
euni  electi  milites  circiter  cxx  voluutarii  ejusdem  centuriff'  suul  lo 
prosecuti. 

XCII.  Inter  duas  acies  tantum  erat  relictum  spatii,  ul  salis 
esset  ad  concursuin  utriusque  evercitus.  Sed  Pompeius  suis 
pnedixerat,  ut  Caesaris  impetum  exciperent  neve  se  loco  ukj- 
\erent.  aciemque  ejus  distrahi  jjaterenlur;  id(jue  admonitu  15 
(].  Triarii  fecisse  dicebatur.  ul  primus  excursus  vis(pie  militum 
iufringeretur.  aciesque  distenderetur,  atque  in  suis  ordinibus 
dispositi  dispersos  adorirentur;  le\ius((ue  casura  pila  sperabal 
iii  loco  retentis  militibus,  qiiam  si  ipsi  imiuissis  telis  occurris- 
sent;  simul  fore  ut  duplicato  cursu  Csesaris  milites  exanima-  2(i 
rentur  et  lassitudine  conficerenlur.  (juod  iiobis  ([iiideni  nulia 


\(]1.  —  1.  m  ea:eic.  C.  evoctitus  L.  — 
1—2.  supetiorl  V.  —  /i.  nostro  \\.  —  (jtieiii 
\  .  —  (i-y.  ?rcij).  nuiliis.  —  q.  procnrrit 
\)h.  —  10.  milites  electi  V.  —  lolunturitv 
UF.  Bong.  3. 

XCII.  —  1  3.  utrisque  T.  —  ih.  ne  Qrs. 
LF.  Cuj..  Pe(;iv..  §:  neu  I).  Bong.  3.  — 
neque  se  UF.  —  i5.  ejus  oiii.  H.  —  tlistnii 
F.  —  \ii.  fecisse  videbatur  UF,  Petav.  — 
jS.  di.s}jositi.s  T  pr.  —  dispersos  oiii    U. 


—  adorerentur  U.  F  \)v.  —  pila.s  (pila  L) 
parehat  TL.  —  19-20.  occucurrissent  T 
uiius.  —  -io— 21.  existimarenlur  (jiiod  ct 
codd. .  cxistimarent  (ptod  et  F;  111  Scal.  sii- 
pra  scriptuni  e.xwstaarcnt ;  Petav.  leslua- 
rent,  recentissinii  Leid.  •<  et  Bong.  3  a  sec 
exinanirentur ,  .\ldiis  e.i-animarenliir.  In 
coiiipendiis  eiTaluiii .  (piod  aut  harbare  ad- 
diluiii  aut  ortum  ex  q  (qmere) ,  quod  saepe 
iii  niargiue  veteiuiii  codicum  locis  depra- 

2/1 


8(i 


C.   .11  Lll    CKSAHIS 


i-;ilioiio  r;i('liiiii  ;i  P()iii|)('i()  vkIcIiii',  pioplcra  (|ii()(l  csl  (|iia'(l;iiii 
Miiiini  iiicilatio  al(|iic  alacritas  iiahiralilci'  iiiiiala  oiniiihus. 
(iiia'  shidio  ])iij^iuc  ii)ccii(liliir.  Ilaiic  iioii  rcpriiiHMH' ,  scd  aii- 
jjcrc  iiii|)cral()i'cs  (lcl)cnl;  ne(|uc  Iruslra  aiili(]iiiliis  insliliiliiiii 
5  cst  iil  sij>na  iiii(li(jiic  (•onciii(»reiil .  clainorcnKiiic  nniversi  lol- 
lcreiil;  (juil)us  rchiis  el  lioslcs  lci'rcri  el  siios  incilan  cxistinia- 
vcriinl. 

\(llll.  Sed  iiostri  inilitcs  daio  sijjiio  ciiin  inrcstis  pilis  pro- 
cucnrrissent  atcjuc  aniinuin  advertissent  iion  concurri  a  Poiii- 

10  peianis,  usu  pcriti  ac  superiorihiis  pu<)nis  exercitati  sua  s|)ontc 
cnrsuni  represserunt  et  ad  nicdiiiin  lcrc  spatiiim  constiterunt. 
ne  consuniptis  virihus  appropin(|uarciit .  parvo(]ue  interinisso 
leni|)oris  spatio  ac  rursus  renovato  cursu  pila  iniserunt.  celeri- 
lerque,  ut  erat  prfPcepluni  a  Gaesare,  j^^ladios  strinxerunt.  Ne- 

15  (|ue  vero  l^onipeiani  liuic  rei  defuerunt.  Nani  et  tela  niissa  exce- 
|)erunt  et  iinpetuin  legionuni  tulerunt  et  ordines  conservarunt . 
pilisque  niissis  ad  gladios  rcdierunt.  Eodcni  teinpore  equites 
ab  sinistro  Poinpeii  coriiu ,  ul  crat  iniperatuni,  universi  pro- 
cucurrerunt.  oinnisque  multitudo  sagittarioriim  se  j)rot'udif: 

■li)  (|uoruin  iinpetum  noster  e(|uitatus  non  tulit,  sed  paulatim  loco 
motus  cessit;  equitesque  Poinj)eii  lioc  acrius  instare  et  se  tur- 
malim  explicarc.  aciemquc  nostram  a  latere  aperto  circumirc 


\;ilis  itdscripUiiii .  luiic  ipsi  loco  iii  U  a 
sec.  m.  —  ).  mderctur  TLV.  —  -i.  Incit. 
iiniiiii  L.  —  3.  incenduntur  I)  corr.  et  niulli 
iw. ,  quoruni  pars  qui. 

XGlll.  —  «S.  pilis  oni.  tJF ;  .signis  Petav. 
—  H-g.  procurr.  FIJ)  §.  —  9.  animadv. 
FLDS.  Oiid.  sine  var.  —  i-?.  ut  non(\ivct 
ne)  I)  et  qualtuoi-  rec.  —  10.  tvla  mis.  L. 


—  1  5.  defuerant  Tl^\  .  —  1  0.  ordiim  f<uo,'< 
rons.  UF,   Petav.  —    17.  equite.^i  oiii.   L. 

—  1^-19-  procuir.  FLDS.  eodeiuque 
luodo  iidem  infra.  —  19.  \  ox  arma  aute 
.mgitt.  expuncta  in  \j.  —  ■?().  /jau/um 
codd. ,  paulo  T  a  pr. .  paulo  do  I.  L:  pau- 
latiin  unus  Lovanensis.  —  '>.•?..  rirrumve- 
nire  \j.  Bong.  3. 


Dl'    BELLO   CIVILI    LIB.    III. 


187 


coeperiinl.  Qiiod  uhi  (laesar  animiiiu  advertil,  (jua!'Le  aciei, 
quam  instituerat  ex  cohortium  numero,  dedit  signum.  lllae  ce- 
leriter  procucurrerunt  intestisque  signis  tanta  vi  in  Pompeii 
equites  impetum  tecerunt,  ut  eorum  neujo  consisteret,  om- 
nesque  conversi  non  solum  loco  excederent,  sed  protinus  in-  5 
cilati  luga  montes  altissimos  peterent.  Ouibus  summotis  omnes 
sagittarii  funditoresque  destituti,  iiu^rmes,  sine  pi'cesidio  inter- 
lecti  sunt.  Eodem  impetu  cohortes  sinistrum  cornu,  pugnan- 
lihus  etiam  tum  ac  resistentibus  in  acie  Pompeianis.  circumie- 
runt  eosque  a  tergo  sunt  adorti.  10 


XCIV.  Eodem  tempore  tertiam  aciem  Ca?sai',  quje  quieta 
fuerat  et  se  ad  id  tempus  loco  tenuerat,  procurrere  jussit.  lla 
cum  recentes  atque  integri  defessis  successissent,  alii  autem  a 
tergo  adorirentur,  sustinere  Pompeiani  non  potuerunt,  atque 
universi  terga  verterunt.  Neque  vero  Caesarem  felellit,  quin  ab  15 
iis  cohortibus,  qua^  contra  equitatum  in  quarta  acie  collocatae 
essent,  initium  victoria'  oriretur,  ut  ipse  in  cohortaiidis  mili- 
tibus  pronuntiaverat.  Ab  his  enim  piimum  equitatus  est  pul- 
sus.  ab  iisdem  factas  csedes  sagittariorum  ac  funditorum.  ab 
iisdem  acies  Pompeiana  a  sinistra  parte  [erat|  circumita  atqiic  -2(1 


1.  (ininiodc.  I^DS  el  Oiuleiidorpiani 
|H'feler  Petav.  —  9.  instiUimit  e.r  colior- 
tihiis  TLV,  Scal.;  ex  coliortiuin  nvmero 
LFDS  et  codd.  Oud.  prceterL,  Scal.;  sex 
roliorlium  Faernus  et  editores  plerique, 
<|iiod  quani  incertum  sit  ostendit  H.  Schnei- 
der.  Diss.  inaug.  p.  69  seqq.  —  Ille  vel 
Illfp  antiquiores  consensu;  Illa  D  a  pr.. 
////  corr. ;  Illa  cel.  procurrit  S  et  alii  rec. 
Utnulla  auctoritate  nitatur  ////.  —  5.  citoti 
(pro  conversi)  F  a  pr.  —  6.  subinotis  TV  . 
—  8.  roli.  oin.  \  .  —  sinistrn  vel  .sinistro 


U  pr. ,  ead.  nianu  in  /7  iiiiilaliirM;  sinislro 
l)§  et  alii  rec.  —  H-().  iinpii/riuintilnis 
TL\l).  in  postreino  ini  erasuin.  —  9.  nii 
( aiitem)  tum  L. 

XGI\  .  —  19.  pnecucurrere  TUF\  .  /mc- 
currere  LDS  et  frcpiattuoin  Oiid.;  pror. 
edd.  prinue.  —  ih.  iidorerentur  FH.  noii 
U.  —  16.  his  codd..  iis  Bong.  ?>.  —  17. 
oreretur  U.  F  pr.  —  19.  isdein  anti- 
(|uiores,  hisd.  V. —  90.  eriil  valde  iiiroiii- 
nioduni.  omissuni  iii  Pu^g.  Loiid.  ,  (pii  rii- 
cumrenlii  cuiii  I). 

2/1. 


188  C.   JLi|>ll    CKSVniS 

iniliiini  {'nf/iv  rjiclimi.  Scd  IN)mpoiiis.  iil  ('(jnilMliim  siiiim  |)iil- 
siim  \i(lil  ;il(jii('  cam  parlciii.  cni  maxinic  conlidcbal,  |jci'l<:'r- 
ritam  anininm  adverlil,  aliis  (|ii()(|nc  dillisns  acie  excessil.  pro- 
linnsffnc  sc  in  caslra  c([no  conlnlil.  cl  iis  cciiliirionihiis.  ([iios 
5  in  staLionc  ad  [)ra»loriain  |)ortam  [)osneral,  clarc,  nt  milites 
cxaudii-enl,  "Tnemini,-  iii(|nil.  "Casli'a  cl  defcndilc  dilijnMi- 
-•tcr.  si  ([iiid  dnrins  accidcril.  Vjyo  rclif[nas  |)ortas  circiimeo 
"cl  caslrornm  |)ra'si(lia  conlirino.'^   Ha'c  cnm   (lixiss(M  .  se  in 

I 

|)rffitorinm    coiitnlil   snmnne   rei    dillidens  et  taincn   cvcnlnm 
10  exs[)ectans. 

XCV.  C*sar,  Poin[)eianis  ex  rnj;a  iiitra  vallnni  com[)nlsis. 
nullum  s[)atinm  [)erterritis  darc  ()|)ortere  e\istimans.  milites 
coliortatns  est,  nt  beneficio  lortnna'  nterentur  castraqne  ()[)[)ii- 
puarenl.  Oni.  etsi  maf^^no  fpstn   (  nani  ad  meridiem  res  erat 

15  [)erdncta),  tamen  ad  omnem  laborem  aiiimo  [jarati  im[)erio 
paruerunt.  Castra  a  coliortibns.  (\\uv  ibi  [^rt^sidio  eranl  relictap. 
indnstrie  derendebanlnr,  niulto  etiam  acrius  a  Tliracibns  bar- 
l)arisf[ne  anxiliis.  Nam  ([ui  acie  reru^erant  milites,  et  aiiimo 
[)erterriti  ei  lassitudinc  conrecti.  missis  [jleri([ue  armis  si^nis- 

■2{\  ([iie  militaribns.  magis  de  reli([na  liiPa  ([uam  de  castrorum 
defensione  cogitabant.  Neque  vero  diutius,  qni  in  vallo  coiisti- 
terant.  mnllitndinem  telornm  snstinere  potnernnt,  sed  conlecti 


■i.  nUjUc  iii((,riiii(iiti  /xirlriii  (■iiiJUlebtil  \  ; 
lidebnt  oham  L.  —  o.  luiiiiKiflr.  LDS  et 
Oiiil.  pra^tei-  Petav.  —  (iHisfjiw  diff.  TL\  D 
I  liic  riiiii  nliisque),  Scai.,  Lov. ;  nliisqite 
[nliis  l)  fjiiain  infi.riine  (lijf.  UF§  et  rrsex« 
Oud.;  n'liis  (jimiue  Nipperdeius;  iu  simi- 
libus  couipeudiis  y«c ,  «/"o  ,  (inntii  postquaui 
enatuui  orat.  iiifi.riine  aliquiscorrector  ad- 
jecit.  Autc  ficie  dua?  tresve  litt.  erasae  in  L. 


—  '.\-^x.  proliiiiis  li.  —  6.  Iiis  codd.  —  o. 
11(1  jmetoriiiiii  posuernt  TIj\  ,  Scal. 

XCV.  —  ,  , .  iiitpr  TF\  D.  Scal.  —  i  -j. 
oportere  oni.  L.  —  i  6.  (csiu  nnti  [se(\  ti  ex- 
punctis.  H?/ ead.  ui.  )  nd  tl;  uude  ortuni 
esl  (pstu  pttignli,  iintii  iii  FDS  el  iiiss. 
Oud.  pra^ler  duos.  —  i(l.  erniit  pra-s  \  : 
relicla'  erant  F.  —  17.  nutcm  acr.  L.  — 
18.  ex  acie  Stephanus.  — fitgernnt  \. 


DE   BELLO   CIVILl  LIB.    III. 


89 


vuliieribus  locuni  reliquerunt.  protmustjue  omnes.  ducibiis  usi 
centurionibus  tribunisque  niilituni.  m  altissmios  montes.  qui 
ad  castra  pertinebant.  confugerunt. 


\C\I.  Iii  castris  Pompeii  videre  licuif  trichdas  structas. 
maf>num  arjjenti  pondus  expositum,  recentibus  cespitil)us  5 
tabernacula  constrata,  Lucu  etiam  Lentuli  et  nonnullorum 
tabernacubi  protecta  hedera,  multaque  prfleterea  qiiae  nimiani 
kixuriam  et  victorise  fiduciam  designarent.  ut  facile  existiman 
posset  nihii  eos  de  eventu  ejus  diei  timuisse.  qui  non  neces- 
sarias  conquirerent  voluptates.  At  hi  miserrimo  ac  patientis-  lo 
simo  e\ercitui  (irTsaris  luxuriem  objiciebant.  cui  sempei"  om- 
nia  ad  necessarium  usum  defuissent.  Pompeius.  jam  cum  mtra 
valhim  nostri  versarentur.  equum  nactus,  detractis  insignibus 
imperaloris,  decuinana  porta  se  ex  castris  ejecit  [)rotinusque 
equo  citato  Larisam  contendit.  Neque  ibi  constitit,  sed  eadem  I5 
celeritate,  paucos  suos  ex  fuga  nactus,  nocturno  itinere  non  in- 
terinisso,  comitatu  equitum  xx\  ad  mare  pervenit.  naveinque 
frumentariam  conscendit,  sfppe,  ut  dicebatur.  querens  tantuni 
se  opinionem  fefellisse.  ut,  a  quo  genere  hominum  victoriam 
sperasset.  al)  eo  initio  fuga*  facto  pa3ne  proditus  videretur. 


•20 


1 .  umiiilms  ducihus  \  . 

XCVI.  —  Oniissiiin  hoccapul  in  Lov, . 
spalio  vncuo  reliclo.  —  h.  slratos  cofld. . 
slriictns  Salniasius.  —  o.   ninjrntis   F   pr. 

—  ().  L.  autcin  \j.  —  - .  cdcrn  codfl.  pra^- 
[cv  Petav.  —  prwl.  oni.  L.  —  8.  lestiinnri 
noslroruni   unus  L.   qualtuor  lere  Oud. 

—  ().  eos  oin.  L.  —  ndventn  DS  et  "qual- 
tuoi'^  rec.  OikI.  —  910.  cjitin  ncc.  DS. 
Voss.  —  10-11.  nc  jintentissimt}  cocld. . 
linticntissiino  Alflus.  —  11.  exercitu  codd. . 


/  a  correctore  in  1).  —  \h.  imperntoriis  D 
corr. .  S  et  alii  rec.  —  decumann  T  in  ras. 
—  dejecit  V,  eicit  H.  —  1 5.  Lnrissnm 
TLV.  iidenique  c.  97.  —  16-17.  '"'^''- 
ini.sso  equitatu  .r.i  .r  L ;  cquitcttn  cfjnitum 
r.rr  V,  D  a  pr.  —  i^-'!)-  '""^  tantuin  Pe- 
lav. ;  tantuiii  sunm  opinionem  D  a  pi'. , 
tnntnm  eum  ideni  correctus  et  Voss. :  suam 
cuin  S  et  alii  recentes.  —  90.  speraret  e( 
initiii  T  a  j)r. .  initium  etiani  L.  se(\  facto 
utmjiie. 


100 


C.   .IILII    C/I-SAHIS 


XCVII.  (vR'sar,  cuslris  poliliis.  n  iiiililihiis  (•oiilciKlil  ric  iri 
|»ra'(la  occupati  reli([iii  ii(u>olii  jj^^rcndi  raciillalcin  (liiinllciM^Ml. 
(hia  re  iiiipelrala,  nioiileni  o|)er*e  cii-cnrnninnin»  insliliiil.  Porn- 
peiani,  ([iiod  is  inons  erat  sine  a(|ii;i,  dillisi  ei  loco.  reliclo 
5  nionte,  universi  jnjjis  (?is  [jarisani  vei'sus  se  recipere  coepernnl. 
(hia  ]'(}  animadversa,  Ca^sar  co[)ias  suas  divisil,  parlenKjue 
le|>ionuinin  castris  l^ompeii  reinanere  jiissil,  parlern  in  siia 
casti^a  remisit,  iv  secum  legiones  duxit,  commodioreque  ilinere 
Pompeianis  occurrere  coepit,  et  progr^essus  millia  [)assiiuni  \i 

10  aciem  instruvit.  Qvm  re  animadversa,  Pompeiani  in  qiiodam 
monte  constiterunt.  Hunc  moiitem  tluinen  suljluehat.  (ia?sar 
inililes  coliortatus,  etsi  totius  diei  continenti  lajjore  eranl  con- 
lecti,  noxque  jam  suberat,  tamen  munitione  llumen  a  monle 
seclusit,   iie   noctu   aquari   Pompeiani  [)ossenl.   (]uo  perfecto 

ifj  opere,  illi  de  deditione  missis  legatis  agere  ccjeperunt.  Pauci 
ordinis  senatoru,  qiii  se  cum  iis  con[iiri\erant,  nocle  tu.oa 
salutem  petiverunt. 

XCVIII.   CtBsar  prima  luce  omneseos,  qui  iri  moiite  consede- 

rant,  ex  superioribus  locis  in  planitiem  descendere  atque  arma 

•20  projicere  jussit.  Quod  uhi  sine  recusatione  fecerunt  passisque 

|)almis  projecti   ad  terram  flentes  ah  eo  salutem  petiverunt, 


XCVII.  —  1.  Ii>  om.   L.  —  /..  his  U. 

—  eo  l.L.  —  5  iuris  ejus  codd. ,  uires  vel 
iures  ejus  L ,  uiris  ejus  Lov. ,  un  . . .  (ras. ) 
D.  ■•iiinul  Lar.  correclor.  S  et  alii  rec. ; 
jugis  VVassiiis,  eis  Clarkiiis.  —  se  otii. 
nostri  prffiter  D  a  sec.  et  S ,  et  pars  Oiul. 

—  6.  Qua  spe  codd.  prastei'  uniiin  Carrar., 
(|ni  re.  —  9.  uiil.  passus  L,  ceteri  fere 
conipendio. —  12.  cohortatiis  esl  codd. ; 
est  delevil  Slepliaiuis.  —  ul  si  L.  —  laborc 


suo  T  a  pr. .  -luo  erasuni.  —  1  .'5.  iiiuui- 
lione  T;  nmnitione  se  Jl.  V.  —  1  A.  sedu.vil 
\).  —  confecto  L  ,  non  FH.  —  i5.  ////  de- 
ditionein  DS  et  rrquinque''  Oud.  —  coepe- 
rant  TUFV,  Pet.  —  1  (').  his  Pet. .  nostri 
pra?ter  V§    —  17.  pelierunt  unus  L. 

XCVIII.  —  18-19.  (pti  wontein  conscen- 
dcraid  D  et  fort.  Voss.  —  9.0.  Quod  i/li 
sine  D ,  Lov.  —  91.  in  teir.  L.  —  sa/utein 
a/)  eo  \.  —  petierunt  V. 


I)E   BELLO   CIVlLf  LTH.   III. 


191 


cuiisolatus  consurgere  jussit  et  pauca  apud  eos  de  ieuilate  sua 
locutus.  quo  niinore  essenl  tiniore,  omnes  conservavil,  niilili- 
l)usque  suis  commendavit,  ne  qui  eorum  violaretur,  neu  quirl 
sui  desiderarent.  Hac  adhibita  ddigentia,  ex  castris  sibi  legio- 
nes  alias  occurrere  et  eas,  quas  secum  duxerat,  in  viceui  re-  .') 
([uiescere  atque  in  castra  reverti  jussil.  eodemque  die  Larisam 
pervenit. 

XCIX.  In  eo  prcelio  non  amplius  cc  miiites  desideravil.  sed 
centuriones,  lortes  viros,  circiter  xxx  amisit.  Interfectus  est 
etiam  fortissime  pugnans  Crastinus,  cujus  mentionem  supra  lo 
fecinius.  ^jiadio  in  os  adversum  conjecto.  Neque  id  fuil  faisum, 
([uod  iiie  in  pup,nam  proiiciseens  dixerat.  Sic  enini  Ca^sar  exi- 
stimal)at  eo  prceiio  exceiientissimam  virtutem  Crastini  fuisse. 
o|)timeque  eum  de  se  merituni  judical)at.  [\\  l^ompeiano  exei- 
citu  circiter  miiiia  xv  cecidisse  videl^antur,  sed  in  deditionem  lo 
veuerunt  amplius  nnllia  xxiv  (namque  etiam  coliortes,  qu;e 
pra^sidio  lu  castellis  iuerant,  sese  SuiitB  dedideruntj.  muiti 
pra^terea  in  tinitimas  civitates  refugerunt;  si,«]na(|ue  miiitaria 
ex  prceiio  ad  Caesarem  sunt  reiata  clxxx  et  aquilce  ix.  L.  J)o- 


1 .  siirgcre  L.  —  de  imnsuetudiiic  I)  iii 
var. ,  S,  I^ov.  et  duo  alii  rec. ;  iiam  levitalr 
( til  est  in  D)  illi  invenerant.  —  -j-S.  iiii/i- 
lilms  L.  —  .'L  coHserdaril  T  [)r..  sii[)ra  ser 
posilo  meii.  Var.  iii  ])  jiissil,  nt  h  et  alii 
rec.  —  lic  (juis  L,  1)  a  correctore,  fMpiin- 
([uer  Oufl.  —  violarentur  Guj.,  Petav., 
Voss.  —  '>)-!\.  iieu  rpiis  [fjuid  Lov.)  coruin 
desidmiretur  D  in  var. ,  Lov. ,  §  el  alii  rec. 
—  'i.  Ihic  liahiiii  L.  Lov.  —  ,5.  secutn  ha- 
hebal  L;  .v.  du.i-il  V.  —  in  vicein  oin.  L. 

\(jlX.  —  Qesar  inserenduni  censel 
Forchhaninierus.   \|)|)ianus  II .  H)  :  \t:s- 


Oavov  ...  OTrArrai  htiHdcriot,  rj  ws  irs- 
pots  hoKSt,  xD^ioi  Hixi  htaxdatot.  Unde  va- 
riani  liic  luisse  scripturaniniininie  ellicitur. 
—  10.  auteni  forl.  L.  —  \l\.  obl.  V.  — 
cuin  oni.  L.  —  Margo  D  :  Mendaciuin  Ca-- 
saris,  secundum  Asinium  Pollionem  \|)- 
piano  memoratuni.  Orosius  :  Cwsa  sunl  in 
eo  proelio  Ponipcianormn  quindccim  inillia  . 
ceiituriones  triginta  et  tres  (^xxxiii  vetus 
cod.  Paris.)  —  lO.  xiiii  Buslid.  ap. 
Kahr.  —  nainque  autem  quce  (hoc  expun- 
ctuni )  L.  —  i8.  rcfiigicrunt  L.  —  i  q. 
iiqnila'  iix  Buslid. 


i<)L>  C.   .ILLII    C/lvSAHIS 

niilius  e\  casli'is  iii  iiioiilcin  i'('i'u{|RMis,  ciiiii  mtcs  ('iiiii  lassilii- 
(line  fletecissenl.  al)  e(|iiililjus  esl  iiilerreclus. 

(1.  I']()(lem  leiii|)ore  I).  lia'lius  ciiiii  classe  ad  l)iiin(lisiiiiii  \('- 
nil,  ('a(l('nH[ue  ralione,  (jiia  racliini  a  Lihone  anlea  (leinonslra- 
.5  Minus.  insulam  objeclani  |)oi'liii  iJiiindisino  lenuit.  Simililer 
Valinius,  (jiii  l)run(lisi()  [jra^eral.  leclis  insli'uclis(jue  scajjliis 
(dicuit  naves  La'lianas,  alcjue  ex  liis  lonpjius  j^roductam  unain 
(jiiiiKjueremem  et  minores  duas  in  anjjustiis  j)orlus  cej)il.  ilem- 
(jiie  j3er  equites  dispositos  aqua  jjroliihere  classiarios  iustiliiil. 

10  Sed  La^lius,  temj)ore  anni  commodiore  usus  ad  navi[>^anduin . 
onerariis  na\ibus  Gorcyra  Dvrrliacliio(jne  acjuain  suis  suj)j)()r- 
tabaU  neque  a  j)rojjosito  deterrebatur  neijue  anle  j)ra'iium  inl 
Thessalia  lactum  cognitum  aut  ignominia  amissariim  naviuni. 
aiil  necessariarum  reruin  inopia.  e\  portu  insulaque  expeiii 

i:>  |)oliiil. 

(A.  Iisdein  fere  teinporii)us  Cassius  cum  ciasse  Syrorum  el 
Phoenicum  et  Giiicum  in  Siciliam  venit,  et  cum  esset  Gsesaris 
classis  divisa  in  duas  partes.  dimidicT  parti  pi\Tesset  l^.  Suij)i- 
cius  praetor  Vibone  ad  fretum,  dimidiae  M.  Pomj)onius  ad  Mes- 
•20  sanain,  prius  G^assius  ad  Messanam  navibus  advolavil.  (juam 
Pomponius  de  ejus  adventu  cognosceret,  perturbalunujne  eum 

I.  tih  castrts  H  a  |»r.  — fiigieti.s  \j  —  (leinde  ^h«*«  suis portnhot  L.  —  i.').  iguo- 

i^ircs  e.i  V.    I)  corr. .   §  fl  aiii   rec. ,   ejvs  niiiii/i\JF.  —  i^i.  e.r  (ui\.  \  :  n  porln  Lo\. 

Bong.  1]  §  e[  ,'ilii  rec. 

(',.  —  ?).  Brundusio  (sine  ad)  Pelav. .  I)  (\\.  —  lO.  I.sd.  codd.  — Siirioruui  \\)h 

§.  —  0.  Brundusii  I)  corr. .  §  el  n-fres-  et  aJii  rec.  —  17.  Siciliain  T  in  ras.  — 

rec.  Oud.  —  8.  quinquerentem  el  hirenies  1  ().  Vihoneni  T  (  qiii  luh.  ul  videtur )  LLF\  . 

min.  corrector  D  et  noniiiilli  rec. .  quorinn  Cuj.  et  antiquiores  Oud. :  Lihoque  D  corr.. 

alii  plura  lurhanl.  - —  <).  dispositis  T  pr. .  5  et  alii  rec.  —  -20.  priiis  (jas.s.  ad  Mess. 

oni.   L.   —   tiquas   L.   —    11.   oiierarias .  (ini.  TLN. 


DE  BELLO   CIVILF   LIB.    III.  193 

iiaclus,  uullis  custodus  ue(|ue  urdiuiJjus  cerlis,  mti[>uo  veulo 
e'l  secuudo  completas  onerarias  uaves  taeda  et  pice  et  stupa  re- 
lupiisque  rebus,  qiiae  suut  ad  iuceudia,  iu  Pompouiauam  clas- 
sem  immisit  atque  omues  uaves  luceudil  xxxv,  e  quibus  eraut 
\x  coustratse.  Tautusque  eo  facto  timor  incessit,  ut,  cum  esset  5 
legio  praesidio  Messanae,  vix  oppidum  defeuderetur,  et  nisi  eo 
ipso  tempore  quidam  uuntii  de  Cwsaris  Mctoria  per  dispositos 
ecjuites  essent  allati,  existimabant  plerique  futurum  fuisse  uli 
amilteretur.  Sed  opportunissime  nuntiis  allatis  oppidum  est 
defensum,  Cassiusque  ad  Sulpiciauam  iude  classem  profectus  ki 
estVibonem,  ajjplicatisque  uostris  ad  terram  navibus  propter 
eundem  timorem,  pari  at([ue  antea  ratioue  [eg-erunt.  CassiusJ, 
secundum  uactus  veutum,  onerarias  uaves  [  circiter  xl]  pra»- 
paratas  ad  incendium  immisit,  et  flamma  ab  ulroque  coruu 
comprensa  naves  sunt  combusta^  quinque.  Cunujue  i(»nis  ma-  15 
jjniludiue  venti  hitius  serperet,  milites,  qui  ex  veteribus  legio- 
uibus  erant  relicti  [)ra^sidio   uavibus   ex    numero   segrorum. 


•i.  alque  sec.  \.  —  coiitplelis  L  pr.  — 
.).  sinit  (ipta  ad  LFI),  non  apt(e ,  ut  m-e- 
liqiii"  Oiitl.  pi'fieter  L  et  Ires  rec.  — Pom- 
jjeianaiii  plurirni  codd. ;  PoiiipoinanaiiiD , 
in  (juo  oi  corrector  ex  ei  ellin\it  tenni 
ductu;  Poiiiponiain  L§.  —  5.  nginti  V; 
x.ix  Bonj]'.  3;  XX  rost  [rosl'  II,  i.  e. 
rostris)  constrat(e  TL;  .i.r  rostratw  V,  D§. 
Voss. ,  Petav.,  et  duo  rec.  —  7.  ipso  oni. 
F.  —  de  om.  L.  —  S.  futurum  esse  LDS 
(3l  noinudli  rec.  Nimiruni  setpientis  vocis 
fiiit  correctio  niale  Inic  relata.  —  9.  oppi- 
duinf uit  codd.;  est  critici.  —  10.  inde  ad 
Sulp.  L.  —  est  oni.  V.  —  11.  uib.  an  iub. 
fere  anceps  in  nostris ;  hibonam  D ,  Voss. ; 
et  Libonem  0  et  alii  rec.  —  la.  timore 
I).  —  egerunt.  Cassins  noslri  consensu ; 
II. 


ut  de  Petav.  quotjue  el  Scal.  lalli  videalur 
Oud. ;  Cassinsqxie  l ,  Lov.  et  duo  rec. ;  efiil 
coireclor  D,  ipiod  ex  ffUrsini  codicei^ 
aliquo  posuit  Scalig-er,  in  (juo  Cass.  oniis- 
suni  lerlur.  Nihilonnnus  verba  egerunt 
Ca.ssivs  insititia  esse  firniis  arguinentis 
Nippcrdeii  concedendum  est.  Ideni  verba 
circiter  xl  posl  navibns  posuit,  sed  glos- 
satoris  esse  ab  aliis  statuitur  rectius,  qui 
de  rrdimidia  partei  Sulpiciana  desiderarel 
illud  quod  de  Pomponiana  Ciesar  dixeral, 
fuisse  xxxv  navium.  —  10.  compressa 
TLLFV,  Petav.;  comprensa  Dorv. ;  coiii- 
prchensa  \)h  et  pars  Ond.  —  sunt  0111. 
TLV  et  tres  rec.  —  iG.  serperent  F;  ser- 
perent  ignes,  qni  Pet.  (omissa  haud  dubie 
voce  ignis).  —  17.  navibns  V  pr.  oiii. 


9  0 


19/1  C.   .11  LM    C  KSMIIS 

ifiiomiiiliim  iioii  liilcnniL,  scti  siia  spoiilc  iia\cs  coiiscciitlcruiil 
el  a  leria  solvcniiil,  iiii|)clii(|iie  laclo  iii  CiassiaMain  classem  (jiiiri- 
(Jiieremes  diias,  iii  (|iianiiii  allera  eral  (lassiiis,  cepenmt;  sed 
Cassius  e\C(!|)lus  sca|)lia  reliijjil;  |)ra'lerea  diia'  suiiL  depress9B 
.')  Lrireiiies.  Ne(|iie  miillo  |)osl  de  prodio  lacLo  iu  Tliessalia  cogni- 
Lum  esL,  iil  ipsis  Pompeiaiiis  lides  fiereL  :  iiam  aiile  id  lempus 
fiiigi  a  lepjaLis  aiiiicis(jue  (Ifesaris  arhiLrahaiiLiir.  (Juihus  rebus 
copjiiiLis.  (i\  liis  locis  Cassiiis  ciim  classe  discessiL. 

Cll.    Ca'sar,  oninilnis  rebus  relictis,  |jersequeiidum  sibi  INjin- 

10  peium  exisLimaviL,  (piascumrpie  in  jjarles  se  e\  fuo^a  recepisseL. 

ne  riirsus  copias  coniparare  aJias  eL  beHiim  renovare  jiosset.  et 

(piaiiLuiiicunKjue  iLineris  efjniLaLu  efficere  poleral  quoLidie  pro- 

gre([ie])aLur;  lej^^^ionemcjne  unani  minorilius  itineribus  subse(jui 

jussiL.  KraL  (Hliclum  Pompeii  iiomine  Amjihijioli  projiosiLum, 

15  uLi  omnes   ejus  j)rovincia*   juniores,  (jroeci   civesque  Romani 

jurandi  causa  convenirenL.  Sed  ulriiin  averLenda'  siispicionis 

causa  l^oinj)eius   j)roposuisseL,   iil   (jiiam    diuLissime   lonpjioris 

riig^a^  consilium  occullareL,  an  novis  delecLihus,  si  nemo  pre- 

inereL,  Macedoniam  Lenere  conaretur,  exisLimari  non  poteraL. 

-Mi  |j)se  ad  ancoram  una  nocte  consLiLit,  et  vocatis  ad  se  Amj)liipoli 

liospitibus  etpecunia  ad  necessarios  sumptus  corrogata,cogniL() 

C;psaris  adventu,  ex  eo  loco  discessit  et  Mvtilenas  i)aucis  diebns 

■2-'^.  quiiKjuercmiii  codd.  —  ."5.  (l.  (  prn  1 1».  (jiKiciinifjiir  iii  jjiirtr  LV.  —  sr  oiii.  I 

(ms.s  )  V    —  L  refiigiit  TLUF.  (|Uoruiii  II.  ileiii  I)  cl  \  oss.  (jiii  rlfiigcre  ccepissol : 

TL  refiipiiL  Pirrleriil  {Prcelereriil  L)  ducv  K  inter  vei-sns  addil  anle  recej).  —  \h. 

de  preseiite  triremes  (Ujrones  L).   Sed  UV  I  w/>////o/jo//Tli,  Scal.,  etiam  inlrn  —  ili. 

deprensa' ,  FD  et  omiies  Ond.  dejyrehrnsw .  ciiusci  oni.  V.  —  i  8.  dilecl.  codd.  prasler 

Lov. ,  S  elalii  rec.  rrtywte.  Vlargo  Varicosaiii  I).  —  •>.  i .  conroff.    L  F\  .   —  cogniUnjitc 

depressce.  —  o.   de  om.  V.  —  G.  fierel  codd.;  cjue  delevit  Aldus.  —  -i-i.  Mithiltis 

fides  V.  —  7.  iirbitrahatur  T.  nostri  el  Oud.  velnstiores;   Mithilenns  I) 

(dl.  —  9.  rchus  a  soc.  l^  additum.  —  cinr. .  Mitijlennsh .  Mijtil.  Pal..  Bonf}-.  o. 


DE   BELLO    CIVILI    LIH.   III. 


195 


veiiil.  IJiduiiin  lenipestalc  i'etentus,  navil)iis(|ne  aliis  addilis 
aetuariis,  in  Ciliciam  atque  indeCypruin  pervenil.  Il»i  cog-noscil 
consensu  omniuin  Antiocliensium  civiumque  Romanomm.  qui 
iUic  negotiarentur,  arcem  captam  esse  excludendi  sui  causa, 
iiuntiosque  dimissos  ad  eos  ((ui  se  ex  tuga  in  finitimas  civitates  n 
recepisse  dicerentur,  ne  Anliocliiam  adirent  :  ^' id  si  lecissent, 
magno  eorum  capilis  periculo  iuturum.'^  Idem  lioc  L.  Lenluio, 
(jui  superiore  aniio  consul  tuerat,  et  P.  Lentulo  consnlari  ac 
nonnullis  aliis  acciderat  Rliodi;  qui  cuni  ex  fug^a  Pompeiuiii 
sequerentur  atqiie  in  insulam  venissent,  oppido  ac  |)ortu  re-  lo 
cepti  non  erant,  missisque  ad  eos  nuntiis.  ^ex  liis  locis  disce- 
derent."  contra  voluntatem  suam  naves  solverunl.  Jamque  de 
Ceesaris  adventu  iania  ad  civitates  perierebatur. 

CIIL  (Juibus  cofjnitis  rebus  Pompeius,  deposilo  adeund;e 
Syria^  consilio,  pecunia  societatis  sublata  et  a  quibusdam  pri-  15 
vatis  sumpta  et  ;pris  magno  pondere  ad  militarem  usum  in 
naves  imposito,  diiobusque  miUibus  liominum  armatis,  parfim 
quos  ex  tamiliis  societatuin  delegerat,  partim  a  negotiatoribus 
coegerat,  quosque  ex  suis  quisque  ad  hanc  rem  idoneos  exi- 
stimabat,  Pelusium  pervenil.  Ibi  casu  i"ex  erat  Ploleiiueus,  puer  2(t 


1.  advenit  V.  —  udduclis  f^.  —  •2.  Si- 
cilidiu  T  a  pr.  —  .'}.  Antiocens.  codtl.  — 
k.  firum  capt.  TULD,  ('iij.,  Scal..  fiOv. ; 
arcem  arom  D ,  Voss. ;  urceiu  F.  l^eta\ . .  f ) 
coiT. .  §  et  alii  rec.  —  5.  dimis.si,s  Tl  . 
uterque  correctus  eatfeui  in.  —  civitute-s 
om.  TtJFVD,  Voss.,  Lov.,  Iial^et  L.  —  6. 
viderentur  \j.  —  si  id  L;  ipsi  si  Lf*';  id 
ipsi  si  Petav.  —  7.  adful.  T.  ajfut.  L.  — 
lioc  oui.  L.  —  9.  Rhodi  ( Wiodii  V )  (piicun- 
ffue  vel  (juicuuifiue  codd.  praeter  rfUrsiui 


cocficeui^  [  uou  U  ).  —  11.«/  e.r  liis  vulgo; 
H/ uon  aguoscuut  TfiUF,  Lov..  Iiic  pra»- 
heus  ex  ipsis  locis  discedcre.  —  \-2.  suus 
TUFV.  —  solvcrunl  tlF,  Petav.;  solverenl 
ceteri  antiquiores.  sidverc  jnhchnnhir  re- 
cenles. 

(Ifff.  —   1/1-10.  Sijriir  iideiindfv  L.  — 

\i).  II  o\\\.    rLVI).  —    16.  nmgnopere   T. 

pondcrc  supra  posito.  —   17.   dcposih)  \. 

—    '10.   eriit  om.    \ .  —   Ptholoiii.    sive 

Ptoloin.  codd.  couslaiiler. 


lOG 


(;.  Ji  Lii  (:/Es\nis 


fPlalc,  maj^-Dis  copiis  ciim  sororc  (lleopalra  hclliim  pcrciis.  (|iia]ii 
|)aiiris  aiilo  mciisil^iis  per  siios  propiiKjuos  akjue  amicos  rejjiio 
expuleral;  caslra(|ue  ('Jeo|)alr;p  uoii  lou[>()  s|)alio  ah  cjus  ca- 
slris  <lislal)aiil.  A<l  eiim  Pompeiiis  misil.  iil  pro  liospilio  alijiic 
5  amicilia  j)alris  Alexaudria  reciperelur  ahjiie  illius  oj)il)us  iii 
calamilale  le<]^eretur.  Sed  (jiii  ah  eo  iiiissi  eraul.  confecto  lej';a- 
liouis  ofllcio,  liheriiis  cuiii  mililihiis  re^^^is  colloqui  cu'peruul 
eos(jiie  liorlari,  iil  suiim  ollicium  Poiupeio  j)nfislareut  ueve 
ejiis  forluuam  (lespicereut.  In  hoc  eranl  uuiiiero  complures 
10  Pomj)eii  milites,  quos  ex  ejus  exercitu  accej)[os  lu  Su-ia  Tiahi- 
iiius  Alexaiulriam  traduxerat,  belloqiie  confecto  aj)M(l  Ptole- 
iiUBum,  patrem  pueri.  reli(jii(U'al. 

i]\\ .  TTis  luuc  cogniiis  rehus.  amici  re[»is,  (jiii  propter  a^ta- 
lem  ejus  in  procuratione  eraut  re^i^ni,  sive  timore  adducti.  iil 

15  postea  praedicahant,  sollicitato  exercitu  regio  ue  Pompeius 
Alexandriam  Egyptumque  occuj)aret,  sive  despecta  ejus  lor- 
tuna.  iit  j)leriim(jiie  iu  calamilate  ex  amicis  inimici  exsistunt. 
Iiis  qui  erant  ab  eo  missi  palam  liheraliter  responderunt,  euiii- 
(jue  ad  rejjeiu  venire  jusseruut;  ipsi  clam  consilio  inito  Achil- 

t20  lain,  prcEfeclum  regiuin,  siugulari  hominem  audacia,  et  L.  Se- 
j)timium,  trihiinum  inilitum.  ad  inlerficiendum  Pompeium 
miserunt.  Ab  liis  liheralil(M'  ipse  appellatus  et  quadam  notitia 
Septimii  prodiiclus.  (juod  liello  pra^donum  aj)ud  eum  ordiiieiu 


•2.  reguQ  0111.  V  —  'i.  pro  ejus  hosp.  DS 
et  rffjiiinqiio'-  Ond.  —  o.  operihus  TL.  — 
(').  fhernnl  L.  —  (S.  vl  si  niiii  T.  —  8-9. 
prrestnret  ...  despicerel  TLl  FVT)  ]ir.  . 
Scal..  IVfav.  —  10.  Sijridin  TLUF\  . 
Pptav. —  10-1  1 .  Gdvin.  anliquiores.  Gru- 
hiii.  f)  corr.  et  rec. 


("T\  .  —  I  '1.  ciirdlioiieT]..  Scal.  —  i5. 
iir  soll.  e.v.  regioneni  Poinp.  \)h  ot  -(jnin- 
qwn  Ond. ;  regioiie  Ponipeii  Pelav.  —  1  (|- 
•20  Achillnin  iii  prcpf  TLt  F\  ,  —  -7.0.  re- 
giuin  siiigiiini  [sigiiiiim  T  pr.  i  singulnri 
TLUFV,  IjOv.  .  anticjni  librnrii  lapsus.  — 
99.  Inter  Hh.  et  ipse  quiiKjne  lilt.  erasff  T. 


DE   RELLO   CIVILf   LTR.    IIL 


197 


(liixeral.  naviciilam  parviilam  conscendit  cum  paiicis  snis  :  ibi 
ab  Achilla  et  Septimio  interficitnr.  Item  L.  Lentulns  compre- 
henditur  ab  rege  et  in  cnstodia  necatur. 

CV.  Ccfisar,  cum  in  Asiam  venisset,  reperiebat  Titum  Am- 
pium  conatnm  esse  pecunias  tollere  Epheso  ex  fano  Dianae,  5 
ejusque  rei  cansa  senatores  omnes  e\  provincia  evocasse,  nt 
his  testibus  in  snmma  pecuniae  uteretur,  sed  interpellatum 
adventu  CfBsaris  profugisse.  Ita  duo])us  temporibus  Ephesia:' 
pecuniae  CfBsar  auxilinm  tnlit.  '^*'^'^  Item  constabat  Elide  in 
templo  Minervse,  repetitis  atqne  enumeratis  diebns,  qno  die  lo 
pradinm  secnndum  (i.nesar  fecisset.  simulacrum  Victorioe.  (piod 
ante  ipsam  Alinervam  collocatnm  esset  et  ante  ad  simulacrnm 
Minervffi  spectavisset,  ad  valvas  se  templi  limenqne  convertisse. 
Eodemque  die  Anliochiae  in  Syria  l)is  tantus  exercitus  clamor 
et  si<3^norum  sonus  e.xanditus  est,  ut  in  muris  armata  civitas  I5 
discnrreret.  Hoc  idem  Ptolemaide  accidit.  Peqramiqne  in  oc- 
cultis  ac  reconditis  templi,  quo  pra^ter  sacerdotes  adire  fas  non 
est,  qine  Grseci  ciSyTOi  appellant,  tympana  sonuerunt.  Item 
Tral]il)us  in  templo  Victoria^.  n])i  (icTsaris  statuam  consecra- 


1  .  jxirriiDi  iiscriidlt  l>.  —  ihi  oii).  I)S 
<■(  nlii  rec. ,  qiioruni  nonmilli  et.  —  g.  L. 
prasiim  in  L.  —  -j-o.  coiiiprenditvr  F. 

CV.  —  /i-5.  Apiiim  TLVS,  Appiiim  t)  et 
aiii.  —  5.  phano  IIF.  Pet.  —  G.  evocn- 
visse  FH,  Scal.  —  7.  ea  (pro  iu)  D  corr. . 
§.  —  smmnam  IIF,  Pet.  —  9  Cces.  I>  ante 
Eph.  —  tiilit.  Item  codd.  I^acunam  indica- 
vit  Otto.  Nam  resplane  diversaB  traduntur. 
qaas  vocaliulo  Item  conjungi  non  pote- 
rant.  Excidit  initiiim  narrationis  de  pro- 
dig^iis.  —  19.  mile sim.  L.  —  1  ().  Plhnhm. 


vel  Ptolnm.  codd.  —  Pergami  quod  edilur 
in  nullo  nostrorum,  in  duol)us  niodo  Iri- 
busve  rec.  Oud. ;  vel  recentissimus  Bong. 
8  Pergnmiffue.  —  17.  reconditis  UFD. 
Petav. ,  Voss.  et  duo  rec. ;  recognitis  TLV; 
conditis  Cuj.  et  duo  alii:  remotis  §  et  alii 
rec.  —  templis  codd.  praeter  §  et  quat- 
tuor  rec.  Oud. —  1  8.  adita  codd.  antiquio- 
res,  ahdita  DS  —  ig.  in  Tr.  U;  Trai- 
lihiis  TfiUFV.  —  statuas  T  pr. .  eadem 
m.  correctus;  ante  lianc  vocem  victor  ex- 
punctuni  in  L. 


<.)8 


C.    .IIIJI    C  KS  \|{1S 


\('i';iiil,  j)aliiia  [)('r  i'()S  (li(js  |  iii  lccld  |  iiikT  (•uajjiiiciila  lapidiiiM 
(n  i^aMMicnlo  cxslilissc  oslciKlchatur. 

(^\1.  (^tcsar  paucos  dies  lu  Asia  uiuralus,  cuiii  audisscl  Puiii- 
|)(^iuni  ('\[)yi  visiini,  conjeclans  enm  7K[>v|)tnm  ilci"liabere  pro- 
.")  |)lcr  necessitudincs  rej>'ni  rcli(|nas(juc  ejus  loci  o|)|)urliiiiilales, 
cuni  legione  una,(]nani  se  ex  Thessaiia  se(|ui  jusseral,  cl  allcra, 
([iiam  ex  Acliaia  a  O.Fufio  lejjalo  evocaverat,  e([uilil)usqnei)(:(:(:. 
et  naviljiis  longis  Hliodiis  x  et  Asiaticis  [laucis,  Alexandriam 
[jervenit.  In  his  erant  legionihus  liominum  millia  liia  cc;  rc- 

10  liqui  vulneribus  e\  proeliis  et  labore  ac  mag^nitndine  ilineris 
conrccli  conse([ui  non  potnerant.  Sed  Ca?sar,  confisus  fama 
rerum  gestarum,  inlirmis  au.xiliis  proticisci  iion  dnbitaverat, 
feque  omnem  sibi  locnm  tutnm  fore  exislimans.  Alexandria^  do 
Poiii[)cii  morle  cognoscit  alquc  ibi  primiim  v  nave  egrediens 

15  clainorem  mililnm  audit,  (juos  rex  in  oppido  pra^sidii  cansa 
reliquerat.  et  concnrsum  ad  se  fieri  videt,  qnod  fasces  antefer- 
rcntur.  In  lioc  oiiinis  multitudo  majestatem  rcgiani  niinui  pra?- 
dicabat.  Hoc  sedato  tumultu,  crebrge  continuis  diebus  e\  con- 
cursu  multitudinis  coiicitationes  fiebant.  compluresque  milites 

^o  hii|iis  url)is  omnibus  parlibiis  interficiebanlur. 


i]\\\.   ( )iiil)us  rebus  animadvcrsis,  lep^iones  sibi  alias  e\  Asia 


1  jiri-  cohnn  tlics  D .  ros  lion  corrector. 
—  \ eibit  ///  tecto  nala  esse  ex  errore  ve- 
teris  librarii  se(|uentes  lilteras  bis  scri- 
benlis  (iit  uiodo  singinm  cap.  lo/i  )  osten- 
(lit  k.  F.  llernianiius.  —  jjc)-  codjjin.  \  . 

(]M.  —  3.  est  cuni  L.  —  '.\-h.  Pomp. 
oiii.  F.  —  .").  cjusdcm  l.  L.  —  -.  Achdio 
[Achid  V]  atrjiic  Fusio    tiFI)  jir. .    \  oss. , 


'eliiv. ; 


1(7/. 


(jlUC 


Fiisio  \  ;    Fiisio  eliain 


ceteri  nosiri  et  pars  Oud.  —  8.  i  oni.  I.. 
Mo\  Aicviindccnm  ali(|nolies  V.  —  (j.  trin 
ccc  f) .  I)or\ . .  sed  Petav.  cc  ap.  Fabr.  — 
11.  jHitcrmit  I..  potncnnit  T).  ^  oss.  — 
lo.  alcjiic  omncni  codd..  icijiic  onincm 
eleganter  Nipperdeius;  atqiie  oiii.  l.,ov.. 
h  et  alii  rec.  — forc  om.  F\  .  —  existi- 
mabiit  Fl)  cl  nonnulli  Oiid.  —  i'i.  dc 
iiarc  L.  —  i8.  coiilni.  dicli.  oiii.  I>. 


HE   \IK\AA)  CIVILI   LU\.    III. 


99 


H(l(lii('i  jiissil,  ([luis  ex  l\)iii|)eianis  militibus  eoiirecerat.  Ipse 
enini  necessario  etesiis  tenebatiir.  (iiii  navif^anlilius  Alexandria 
suiit  adversissimi  venti.  Interiin  controversias  reg-uni  ad  popu- 
lum  liomanuin  et  ad  se,  quod  esset  consul,  pertinere  existi- 
inans,  atque  eo  niag^is  officio  suo  convenire,  (^[uod  superiore  5 
consulalu  cum  palre  PtoiemcEo  el  lege  et  senatusconsulto  so- 
cietas  eratfacta,  ostendit  sibi  placere  regem  Ptolema-uni  at([ue 
ejussororem  Cleopatram  exercitus  ([uos  halierent  dimiltere.  el 
de  controversiis  jure  apud  se  potins  ([uain  inter  se  armis  dis- 
ceptare.  lo 

CIVIII.  Erat  in  procuratione  rep;ni  |)ro|)ler  ;Btatem  |)ueri 
nutricius  ejus,  eunuchus  noinine  Pothinus.  Is  primum  inter 
suos  queri  atque  indi[]'nari  ccppit,  re^j-em  ad  causam  dicendam 
evocari;  deinde  adjutores  quosdam  consilii  sui  nactus  ex  regis 
amicis  exercitum  a  Pelusio  clam  Alexandriam  evocavit,  atque  i") 
eundem  Achillam,  cujus  supra  meminimus,  omnibus  copiis 
prjiefecit.  Hunc  incitatum  suis  et  regis  innatuin  pollicilationi- 
l)us,  qme  lieri  vellet.  litleris  nuntiisque  edocuil.  In  testamento 
Plolema^i  patris  heredes  erant  scripti  ex  duobus  filiis  major  et 
e\  duabus  niialms  ea  quae  aetate  antecedebat.  Haec  uti  fierent.  io 


(]\ll.  —  •>..  ethes.  cocld..  uikIp  iii  qui- 
l)us(lani  rec. ,  etiani  Lov. .  et  hcsitatione 
teiieh.  —  morahatuy  V  |)i'. ,  cad.  ii).  cor- 
rectum.  —  .'k  fiunt  adiK  TlJFVS  pt  alii 
rec  —  9"i"-  (lecepiare  11. 

CVIII.  —  10..  Photimis  TL  et  r-rejiqui'^ 
Oud.  [irffiter  (iuj. 
—  1  -2-1  3.  inter  se  et  siios  L. 


His  Pal..  Bong.  .'5. 


1 6 .  conscii 

siii  LTV,  qui  duo  suis ,  Lov.  consciis  suis. 
Vicardus  et  Lipsiu.s  consilii  siii.  LFD  i'l 
plerique,  ut  videtur.  Oiid.  conscios  sui , 
niii.  §.  —  p.r  oni.  L.  qiii  nio\  ex  e.verci- 


liiin.  —  1 .").  Pidesio  TUFV.  —  ly.  jine- 
jicit  TV.  —  Incitatnin  aiit  ])io  varietale 
hahendum  aut  nmnendum  cum  seqiienti 
participio  inflatiiin,  iif  a|Hid  Hirtium  R. 
(i.  VIII,  1-2,  inflantiir  ct  incitanlur  hoslium 
(iniini.  Forclihanimerus  inflatum  seclusit, 
quod  non  agnoscit  I),  paullo  recentiore 
m.  in  margine  suppletum.  —  et  suis  et 
L,  [iriore  et  ex[>uiicto.  —  19.  scriptis 
IF. —  -K).  iluabus  fiUabus  unus  L.  reliqiii 
non  agnoscunt  vocem  Jiliahus.  —  aiate 
om    \j. 


'200  C.   .IIMI   C/ESAIUS 

pcM'  oimius  dfos  [)ci(|ut'  rcudera,  nuaj  lioiiiyL'  lecissel,  codciu 
tesLameiilo  Plolenueiis  popiiliim  Romanuni  obtestabatur.  Ta- 
bulae  teslamenli  iiiue  per  lenalos  ejiis  l«omam  eraiil  jilhtla'.  iil 
in  ccrai'io  ponerentur  (lia;,  cum  propter  piiJjlicas  occupalioncs 
i)  |)oni  non  potuissent,  apiid  Pompeium  sunl  deposita}),  altera' 
eodem  exempio  relictie  alque  ohsi^jnatae  Alexandria'  [^rolerc- 
bantur. 

CJX.  I)e  liis  rebus  cum  Ji^erelur  apud  Ca^sarem,  isijue 
maxime  vellet  pro  comniuni  aniico  atque  arbilro  conlrovej- 

10  sias  reg-um  componere,  subito  exercitus  regius  equitatusque 
omnis  venire  Aiexandriam  nuntiatui'.  Cffisariscopite  nequaquam 
erant  tantte,  ut  eis  extra  oppidum,  si  esset  dimicandum,  conli- 
deret.  Ileiinquebatur  ut  se  suis  iocis  oppido  teneret  consiiium- 
qiie  Achiiise  cognosceret.  Miiites  tanien  omnes  iii  armis  esse 

15  jussit,  regemque  bortatus  est  ut  ex  suis  necessariis  quos  habe- 
ret  maximae  auctoritatis  iejj-atos  ad  Achiliam  mitteret  et  quid 
esset  sua?  voiuntatis  ostenderet.  A  quo  missi  Dioscorides  et 
Serapiou ,  qui  ambo  legati  Rointf  fuerant  magnamque  apud 
patrem  l^toiemaeum  auctoritatem  habuerant,  ad  Achiiiam  per- 

20  venerunt.  Qiios  iiie,  cum  in  conspectum  ejus  venissent,  prius- 
quam  audiret  aut  cujus  rei  causa  missi  essent  cognosceret, 
corripi   atque  interfici  jussit;   quorum  aiter  accepto  vuinere 

x.per  qu(e f.  UV.  —  •a.  Plolommis paier  drla  vemre  nnnt.  V.  —  i3.  snisqiie  loc.  l 

obt.  D,  Petav.,  ortum  e\  compendiu  /J7-.  pr.  —  \h-ih.  jmsit  essc  U.  —  lo-iG.  c.j- 

vel  p.  r.  in  VWh  et  aliis.  —  3.  nna  [L  om.  \  ;  nt  cjns  nccessarios  ...  auctoritalis 

et  ffduon  Oud.  —  Boince  vel  rome  noslri  niinisiros  ad  Lov..  S  ot  alii  rec.  —   i8. 

consensu  et  potiores  omnes  Oud.  —  /i.  Sarapion\).     -  -lo.  conspcctn  TL\)  einm\[\ 

hec  F.  rec.  —  'i  i.  adiret  TU\  I);  om.  F  cum  nota 

CIX.  —  8.  rebns  om.  L.  —  hisqve  vel  defeclus.  —  cui  rei  LH.  —  recognosccrcl 

his  quce  L.  —  f).  arbitrio  L,  T  pr.  —  i  o-  Pot. .  D  et  tres  rec  —  •2'2.  accepto  . . .  alter 

I  1 .  re^'msposto?«M/sPelav.  —  i\.Alexan-  (i,  p.  -ioijom.  TLV. 


DE    HELLO   CIViLl    LIIL    III. 


201 


occupatus  [)er  suos  [)i'o  occiso  siiblatus,  alter  iutei-lectus  esl. 
(hio  tacto  regeiii  ut  in  sua  potestate  lialjeret,  Ca^sar  elllcit. 
luajjnam  regiuni  nomen  apucl  suos  auctoritatem  hahere  existi- 
mans,  et  ut  potius  privato  paucorum  et  lationum.  ([uam  re^^io 
consilio  susceptum  hellum  viJeretur. 


C\.  Erant  cum  Achilla  copia^.  ut  neque  numero  neque  ge- 
nere  hominum  ne([ue  usu  rei  militans  contemnendae  videren- 
tur.  Millia  enim  \\  in  armis  habehat.  Htjec  constabant  ex  Ga- 
hinianis  militihus,  ([ui  jam  in  consuetudinem  Alexandriufe 
vitie  ac  licenliye  venerant,  et  nomen  disciplinamque  populi  lo 
liomani  dedidicerant,  uxoresque  duxeranl,  ex  quibus  pleri- 
que  liberos  habebant.  Huc  accedebant  collecti  ex  prsedonibus 
latronibusque  Syriie  (iiliciffique  provinciae  finitimarumque  re- 
fponum.  Multi  [^rseterea  capitis  damiuiti  exulesque  convene- 
rant  :  ruyitivis  omnibus  imstris  certus  erat  Alevandriae  rece-  I5 
ptus  certaque  vita3  conditio,  ut  dato  nomine  militum  essent 
numero;  si  quis  a  clomino  prehendei-etur,  consensu  militum 
eripiebatur,  ([ui  vim  suorum,  quod  in  simiii  culpa  versahantur, 
ipsi  pro  suo  [)ericulo  defendebant.  Hi  regum  amicos  ad  mor- 
lem  deposcere,  hi  bona  locupletum  diri[)ere.  sli[)endii  augendi  -'o 


).    luagnainque   coad.    |)rtBiei'  riegiiiiii 


[•ocIlI.  |)rtBlei'  tiegiiii 
Loiid. ;  (jiie  Vascosanus  delevil.  —  3.  (iticl. 
luih.  oin.  L.  (|iiasi  inagnum  praecessissel. 
(A.  —  0.  (■iini  Acliilla'  UtlV.  ,sed  F 
[cliJllii.  —  8.  Ihic  I)  \n\  ;  ///  o  et  alii  rec. 
—  8-9  Gabiaiiift  L.  —  10.  cita;  ac  con- 
siietudine  T  pr  .  correctiini  tvVff  «  liceiitiii : 
deinde  ideni  reiierant  a.  iii  et  iniitalnin. 
]j  ac  licenlia.  —  1  i .  didiccranl  codd. ,  dedi- 
cerant  D .  dedidicennit  Aldns. —  1 3- 1  /| .  fmi- 
liiniiruin  regionunujue  T.  —  1  '1.  Miiltimw. 
\r.   inulti.   Pneterea   disliiijjuit  F.  —   1  (i- 


I  7.  es.^et  ri>Vt).  Petav. .  §  et  alii  rec.  ( iioii 
dislingnentes  posl  niimero);  esse  UF.  — 
1  7.  (luorum  si  UFDS  et  non  noininati  Dud. 
—  prender.  L.  conijrreli.  \.  coinprehende- 
bulur  L  V. .  Vi\\. ,  D  ( c[ni  preh. )  \  oni  S.  — 
concursu  Aidns.  —  18.  (juod  om.  V  :  </»/  iu 
l)h  el  fflresT  Oud. —  18-1  9.  c(//yj«  oni.L. 
et  ijisi  pro  siio  inter  versus.  —  19.  rerum 
TLLFV,  l^et  ,  duoOud.  —  1  ^--^u.  admo- 
rem  iideiii  praiter  L,  qui  ud  bona  dep.  — 
■}.o.  ii  (  pro  hi )  UF.  —  stipemlia  UFD,  I^et.. 
h  el  iiiajor  pars  Oiid.  —  augeiidi  o\n.  L. 

3() 


i>n-) 


C.   JlJLll    C/lvSAHIS 


(•;msa  regis  (lomiiiii  ohsKlcrc  rcpiio  ('\|)(^ll('r('.  alios  iirccsscrc 
velere  ([uodam  \lc\aii(lriiii  (.'xei'ciiiis  iiisliliilo  ('onsii(M'aiil. 
Kraiil  pra^lerea  e(|Milmii  iiiillia  diio.  liiNcteraverant  lii  omnes 
(•om|)liiril)iis  Alexamlria'  hcllis:  IMolcma^um  palrciii  iii  rcjjniim 
5  reduxerant,  Bil)iili  lilios  diios  inlerreceranl .  hclla  cuin  Egvptiis 
Pjesseranl.  lliinc  usiim  r(M  militaris  lial)('l)aul. 

(Al.  His  copiis  fidens  Acliillas  paiicitalemque  militum  C;p- 
saris  despiciens  occu|)abat  Alexandriam  pnBler  eam  oppidi 
partem,   quam  Ca?sar  cum   militibiis  tenebat,   primo  impcLu 

10  doniiim  ejiis  irrumpere  conatus;  sed  (ia?sar  dispositis  per  vias 
cobortibus  inij^etum  ejus  sustinuil.  Eodemque  tempore  pugiia- 
tiiui  est  ad  portum,  ac  longe  maximani  ea  res  attulit  dimica- 
tionem.  Simul  enim  diductis  copiis  pluribus  viis  pugnabatiir. 
ct  magna  multiludine  naves  longas  occupare  bostes  conaban- 

15  lur;  quariim  erant  l  auxilio  missaead  Pompeium  proelio(jue  in 
Thessalia  lacto  domum  redierant,  illae  triremes  omnes  et  quin- 
(pieremes  apl;e  instructaeque  oinuibus  rebus  ad  navifjandum: 
pi\Tter  has  xxii,  qua3  praesidii  causa  Alexandri»  esse  consue- 
rant.  constratap  omnes;  quas  si  occupavissent,  classe  Caesari 

•20  erepta,  portum  ac  mare  totum  in  sua  potestate  haberent.  com- 
meatu  auxiliisque  Cresarem  proliibereut.  Itaquc  tanta  est  cou- 


I .  alins  nlqve  alios  nir. .  iil  vidolnr.  I)  ;i 
[>r. ;  expellere  alios ,  alios  arc.  coiTectus .  o 
et  plurcs  mimero  Oud.  —  acrrsire  I..  — 
?K  Eraiii  nm.  UFD  [>r. ,  Voss..  l*elav.  — 
duo  (jui  irritarerant.  Hi  D  (qiii  irrit.  in 
ras.) .  S.  rqualtnor''  Otul.  —  hojniiies  (  pro 
lii  oiiin. )  TI^.  Scal.  —  'i.  cani  plur.  V .  — 
ilexandrew  U,  alibi  matatiiiii. 

(AI.  —  8.  prceleren  opp.  codd.  [jraMer 
RejO-.  Uond.  et  Voss.  Clarkii.  —   lo.  co- 


iinliis  esl  ])h  cl  |»ars  Oud  —  rinnt  Pc- 
lav.  et  Ires  Oud.  —  ii.  n  cnhort.  l  .  n 
inter  versus  F.  —  Eodeni  \.  —  i'!-!."). 
conali.  Iiosles  L.  —  \~.  et  instriicln'  U.  — 
1  S.  rr/.r  U.  xii  Lov.  Deinde  erant  (jiue  I) 
corr. .  §  et  alii  rec.  — -  19.  coiisfruct(e  F 
|»r. .  rniitrncUe  I)  a  jir.  m. .  roslrnlw  cor- 
recliis,  §,  et  sex  aj).  Oud.  —  Qpsaris 
nostri  et  ffjileriqueii  Oudendorjiii.  —  -ko. 
tutmn  Petav. 


DE   BELLO    CfVILF   LIB.    IIL 


203 


tenLioiie  acluiii,  ([iiaiita  aj;i  (lelniit,  ciiin  illi  celereni  in  ea  re 
victoriain,  hi  salutem  suain  consistere  viderent.  Sed  rein  obti- 
nuit  (Itesar,  onines(|ne  eas  naves  et  reli(juas,  (jua^  erant  in  nava- 
libus,  incendit,  ([uod  tain  lale  liieri  parva  maiiu  non  [)oterat. 
confeslinK^ne  ad  Pliarum  navibus  mililes  ex[josnit.  5 

(^AIl.  Pbarus  estin  insula  lurris  ma(>na  altiiudine,  miritlcis 
0[3eribus  exstructa;  ([uae  nonien  ab  insiila  acce[)it.  Haec  insula 
objecta  Alexandriae  [:)ortum  etlicit;  sed  a  su[)erioribns  re(>ioni- 
bns  in  loiigitudinem  [jassnnm  dcccc  in  mare  jactis  molibus 
angusto  itinere  et  [jonte  cuni  o[)[)id()  conjungitur.  In  bac  sunl  lo 
insula  domiciiia  /Egyptiorum  et  vicus  op[)i(li  magniludine; 
qua^que  ibi  cumque  naves  imprudentia  aut  tempestate  pauluin 
suo  cursu  decesserunt,  bas  more  pra^donum  diripere  consue- 
runt.  lis  autem  invitis,  a  ([uibus  Pbarus  tenetur,  non  potesl 
esse  propter  an^yustias  navibus  introilus  in  portum.  Hoc  tum  if) 
veritus  Ctesar,  bostibus  in  |)U[j^na  occupatis,  militibus  expo- 
sitis  Pbarum  [)reliendit  al([ue  ibi  [)ivTsidium  posuit.  (Juibus 
est  rebus  ellectum  uti  tuto  rrumentum  auxiliaque  navibus  ad 
enm  supportari  [)ossent.  nimisit  eniin  circum  onines  propin- 


1.  ////  \.  i'eli(jiii  ille.  —  -i.  li  -sal.  l  F. 
iii  v.  V.  —  [\.  jwtueffil  T)S.  Voss. 

(All.  —  (j.  est  cniiii  iii  \. —  7  insiihi 
roepit  liFV.  —  8-9.  supeiioribus  re^ribns 
I)  a  |ir. ,  Voss.  —  Vf.  piiss.  noiigentos  lVta\ . 
—  vo.  ponte  cingitiir  L.  iii  iiiarg.  siipplelis 
cum  oppido.  —  litic  iina  sunt  t),  Voss. 
et  noiinulii  rec.  —  1  -j.  qmeque  [quce  qni  T. 
(juce  §)  ubique  naves  TUFV  §  et  pars  OikL. 
qua'  ffncnmqtie  L,  i  e.  (jufindocimique  I^eid. 
•2  quie  quaqiinm  ibique;  Voss. ,  D  pr.  et 
Boiig'.  T)  0111.  iibiquc;  tluo  rec.  ([UiCfpic  ubi. 
Mpjierdeius  qu(efjnc  ibi  ciiniquc,    poslre- 


iiuiiii  lenui  aiictorital<\  iil  iiialiiii  qiifcqiir 
ibi  narcs ,  delelo  qiic,  (juod  ikiii  r;irn  le- 
iiiere  illatuni  vidinius.  —  si  impr.  I)  corr.. 
§  et  duo  rec.  — paulo  TL.  —  i.").  fleccs- 
,rrint  L.  -  i/i.  Is  TUV,  Hiis  L,  His  FDS 
—  Pliaras  U,  Petav.  —  i5.  anguslias 
portus.  Hoc  L.  —  i().  uiilitibiisqiic  rodd. . 
(/(/(' delevit  Scaliger.  —  ly.  Pluiron  UF. 
Pelav.,  Lov.  —  comprehendit  D,  Voss.  et 
duo  rec. ;  apprch.  5.  j^ov  —  18.  navibus 
0111.  F,  Pet.  —  i(j.  Dcauxil  TLUFV, 
Scal. ;  Defiuxit  ulque  misit  Cuj. ,  Petav. .  e.\ 
varietate  in  archetyjio  annotala ;  Deditxil 

9.1:,. 


■lOfi 


(;.   .1.    C/ESARIS    I)K   WVAAJ)    C.IVIM   Lll!.   III. 


([iias  |)i()\iiicias  al(|ii('  mdc*  auxilia  (,'\o(:a\iL  IIl'Ii(|iii>  ()j)|)kIi 
partihus  sic  est  |Jii(>natiini.  ul  a'([uo  prnplio  fliscodr^retur.  cl 
neulri  ixdlercnliir  ( id  cllicieliant  anjpislue  loci),  [)aucis(|uc 
utriiii([ue  interfectis,  Gaesar  loca  maxinie  necessaria  coin[)lexus 
.')  noctu  |:)iMGmnniit.  Nec  tractus  o|^|ii(li  pars  erat  re^ia  exi^ua.  in 
([uam  i[)se  liabitandi  causa  iiiilio  cral  indiiclus,  et  tlieatrum 
coiijunctum  doiiiiii  |  (piod  ]  arcis  teiieljal  locum,  aditus([ue  lia- 
bebat  ad  [lortum  el  ad  reliqiia  navalia.  Has  munitiones  inse- 
([uentibus  auxit  diebus,  ut  [)ro  muro  objectas  baberet  neu  di- 

10  micare  invitus  cogeretur.  Interim  liiia  iiiinor  l^tolenitBi  regis. 
vacuam  possessionem  regni  sperans,  ad  Acbillam  sese  ex  regia 
trajecit,  unaque  liellum  administrare  coepit.  Sed  celeriter  est 
inter  eos  de  principatu  controversia  orta;  qua^  res  apud  milites 
largitiones  auxit  :  magnis  enim  jacturis  sil)i  quisque  eorum 

15  animos  conciliabat.  Ha^c  duin  apud  bostes  geruntur,  Potbinus 

nutricius  pueri  et  procurator  regni,  m  |)arte  CsesarisJ  cum  ad 

AcbiUam  nuntios  mitteret  bortareturque,  ne  negotio  desiste- 

ret  neve  animo  deficeret,  indicatis  de[)rebensisque  internun- 

tiis,  a  Ccesare  est  interfectus.  [  Ikec  iiiitia  belli   Alexandrini 

•20  fuerunt. 


D§  p|  |)iuiiiiii  lec:  Dlmisil  Scaiigem  aii- 
cloro  eflitnr.  —  p.  -lo^ .  \  19  et  p.  •loh  . 
I.  1 .  pyopiufjufis  regioncs  fort.  Cuj.  et  IjO\  . ; 
propinqvas  oui.  Petav,  —  .3.  repcll.  V.  — 
!i.  (imphxus  F.  Pet.  —  rt.  prffmuinli  T. 
prrpmuniri  L.  iiortc  uiuiiili  V.  reteri  uoctu 
prcemunil  {-nirit  Paiat.);  sed  aliufl  quifl 
latere  vicletur.  —  trnctii  cofld. ;  troctus 
Em.  Hoirniannus.  Turbate  Lo\ .  et  §  : 
Notium  prfpmunitum  ncc  tritum  oppifla  rc- 
gionis  pars  cral ,  iu  fpinm.  —  regin  D  el 
rrtres'-  ypc.  Oud..  iidemqne  in  cjua :  anti- 


cfiiiores  oiiines  rcgifP.  —  7.  (lomin  crnl  Ires 
\-oc.  —  fpiofl  insititiniu  esse  observavit 
Eni.  Hodmannus.  —  11.  ad  om.  UF ; 
AcliiUiiu  \  .  e[  iiifra.  —  la.  Plnlf)  Pntlii- 
iius  T.  priore  voc.  eraso.  (Jeteri  praHer 
UF  Plintiiiifs.  Interpolationem  e\  c  i  oS 
duclam  agnovit  F.  Holhiannus. —  1  ('). pm- 
tcin  TI^;  pnrtes  U.  expuncto  s.  —  17. 
nunlians  T  a  pr.  —  iH.  ct  ind.  TLV.  in- 
(licntius  L.  —  i().  Hfpc  etc.  oni.  D§  et 
nnilti  rec. .  in  \  rubricata  veiiit  litulus 
liliri  sequentis.  Editoris  esse  apparet. 


AULI  HIRTII 


BELLIM   ALEXANDRINIM 


[.  Bello  Alexandrino  conflalo,  Ga^sar  Hliodo  atque  ex  Syria 
(iiliciaque  omnem  classem  arcessit;  Greta  sagittarios,  equites 
al)  rege  Nabata?orum  Malclio  evocat;  tormenta  undique  con- 
quiri  et  frumentuin  mitti,  auxilia  adduci  jul)et.  Interim  muni- 
tiones  quotidie  operiljus  augentur,  atque  omnes  oppidi  partes.  :> 
qufe  minus  esse  firmrP  videntur,  testudini])us  ac  musculis  ten- 
lantur;  ex  gedificiis  autem  per  foramina  in  proxima  gedificia 
arietes  immittuntui",  (juantumque  aut  ruinis  dejicitur  aut  per 
vim  recipitur  loci.  in  tantum  munitiones  proferuntur.  Nam  in- 
cendio  fere  tuta  est  Alexandria,  quod  sine  contignatione  ac  lo 
nuiteria  sunt  a^diiicia  et  structuris  ac  forniciljus  continentur, 
lectaque  sunt  rudere  aut  pavimentis.  Gaesar  maxime  studebat, 
iil.  quam  angustissimam  partem  oppidi  palus  a  meridie  inter- 
jecta   etficiebat,  lianc  operibus  vineisque  agendis  ab  reliqua 


[.  —  -2.  arcerstt\'.  —  3.  Nmtat.  rodd.  iiialel);il  Em.  Hoiriiiiiiiiius.  —  7.  per  0111. 

\)\ev\({ue\Nauata{NnuretnL,  Novate¥^r.)  T[>V,  Lov.  —  1  1 .  e/  instnicturis  L.  —  el 

foruin  UFLVD  pr.  —  MaJcn  iiostri  praeter  forn.  IIF.  —  1  ??.  et  tecta  \,  pi-. .  tectaque  a 

[..  —  4.  auxiliaque  \j.  —  (i-y.  aptantur  corr.  —  ac  par.  [..  —  1;?.  f/iiam  D  in  ras. 

VA)dd.;temptantur  ^ip^erdews;  appetiiiiliir  —  parlein  0111.   [..  —  lA.  relupits  F  pr. 


i>or) 


ALIJ    IIIKTII 


hark'  urhJs  e\cludL'ivl,  illud  spcclaus,  priiuuui  ul.  cmu  \\\ 
duas  parles  essot  url)is  divisa  acies,  uuo  cousilio  at(jue  imperio 
aduiiuislraretur;  deiude  iil  lahorauliluis  succurri  al(|ue  e\  al- 
tera  o[)|)idi  parle  auxiliuui  lerri  posset;  iupriuiis  vero,  ut  a([iia 
5  |)al)ulo(|ue  al)iiudarel.  (|uaruui  allerius  rei  copiam  e.\i[Juaiu  . 
alterius  uullaiii  omiiiiio  racultalem  liahehal;  (piod  ulriiiu(|U(' 
large  palus  pra^bere  poleral. 

II.  Neque  vero  Ale\audriuis  iu  gerendis  iicpjOliis  cuuclalio 
ulla  aut  mora  inlerebatur.  Nam  iu  omiies  parles,  per  quas 

10  tlnes  iE(>ypti  regniimqne  pertinet,  le^atos  cou(piisitores(pie 
delectus  lialieudi  causa  miserant,  niaj;num([ue  numerum  iii 
oppidum  telorum  atque  tormentorum  conve\erant  et  inuumera- 
bilem  multitudinem  addu\erant.  Nec  minus  in  urbe  ma\imffi 
armorum   eraut  institutffi   oflicinae.   Servos  prffiterea  puberes 

15  armaverant;  quibus  domini  locupletiores  victum  (|uolidia- 
iium  stipendiumque  prtpbebant.  Hac  niulliludine  disposita 
munitiones  semolarum  parliuni  tuebantur;  veteranas  cobortes 
vacuas  in  celeberrimis  urbis  locis  liabebanl,  iit,  ([uacumque 
repione   pugnaretur,   integris  viribus  ad  au\iliuin  ferenduni 

•i(i  opponi  possent.  Ouiiiibus  \iis  atque  angiportis  triplicem  val- 
luin  obduxerant  (erat  autem  quadrato  exstruclus  saxo  neque 
ininus  \l  pedes  altitudinis  babcdjatj,  quaeque  partes  iirbis  in- 
feriores  erant,  has  altissimis  turribus  denorum  tabulatorum 
munierant.    Prteterea    alias    ambulatorias    totidem    tabulato- 


I.  expcctaus  vel  cjspcct.  codd..  spcctans 
\  iiscosanus.  —  -2.  urbs  codd.  praeter  L ,  qui 
omilliL;  tuiis  V,  Lov. ,  Palal.  et  corrector 
L  —  5.  abundarent  I).  —  exlg.  L  in  niarg. , 
c.ximtnm  F  pr.  —  (>.  iiiriiiHjue  corrector  D. 

II.  —  (j-i  o.  (pias  Egipti  regimiit  pcrl.  L. 


I  1 .  dilcctas  codd. 


1  I   1  -i .  111  nrbciii 


D  niarg. .  in  serie  cuni  Lov.  oniitlens  verba 
magnuitujue . . .  conveocera n I .  —  17.  seiiut- 
torwn  Tl]F\  .  —  -20.  opportiini  (sic)  essent 
D  corr. .  S  el  alii  rcc.  —  •?•?.  peduin  \i.  L. 
—  o.h.  coiiiiiiiniicrant  L. 


2U/ 


BELLUM   ALEXANDRINUM. 

iMiiii  ('oiifi\erant,  subjectisque  eas  rotis,  ruuihus  juiiientisrjue 
()l)jectis,  dii'ectis  plateis  in  (|uamcum([ue  erat  visum  partem 
movebant. 


III.  Lrl)s  fertilissima  et  copiosissima  omnium  rerum  appa- 
ralus  sugpjere])at.  Ipsi  homines  iugeniosi  atque  acutissimi,  qnae  ii 
a  uostris  fieri  viderant,  ea  sollertia  eiliciebant,  nt  nostri  illo- 
riiin  o])era  imitati  viderentiir,  et  sna  sponte  niulta  reperiebant. 
unoque  tempore  et  nostras  munitiones  intestabant  et  snas  de- 
lendebant.   Atque   luec  principes  iii  consiliis  concionibusque 
ag"itabant  :   frpopnlum  Romaunm  panlatiu)  iu  consnetndinem  lo 
ejus   re^jni  occupandi  venire.  Pancis   annis  antea   (jabinium 
cum  exercitu  fuisse  in  .Egypto;  Pom[)einm  se  ex  fuga  eodem 
recepisse;  Caesarem  venisse  cnm  copiis,  neque  morte  Pompeii 
(juic([uam  profectum,  ([uo  minus  apud  se  Caesar  comn)oraretnr. 
Quem  si  non  e\[)ulissent,  fnturam  ex  reg^no  provinciam;  id([ue  15 
a(]endum   mature  :   namque  eum  interclusum    tempestatibus 
propter  anni  tempus  recipere  transmarina  anxilia  uon  posse. " 

IV.  lntei'im  dissensione  orta   inter  Achillan,  qni  veterano 
exercitui  praeerat,  et  Arsinoen,  reg;is  Ptolemaei  minorem  filiani, 

iit  supra  demonstratun)  est,  cum  uterque  ntrique  insidiai^etui-  jo 


I.  roiif<'rrr(i)il  L.  —  9.  derectis  TFV. 
—  plfillieis  UF ;  plutpis  D  rorr. .  §  p(  alii 
i-ec.  —  crat  tisus  duo  rec. 

III.  —  5.  ingeniosi  Hostri  ef  "quin- 
qupi  Ond.  (iiani  L  in  liis  numeris  uhique 
deducendus);  vuljfjo  ingrniosisslini ,  iil  no- 
liis  videtur,  sine  causa  idonea.  —  (j.  o 
nohis  codd.;  nostris  Nipperdeius.  —  7. 
inirnri  L;  iinitm-i  l)h  et  alii  rec.  —  8-9. 
suasquc  D  niarg'. .  Lo\ . .  §  et  alii  rec. ;  tcin- 


jiorc  rt  su/is  invn.  (Icfcndcbfint  ct  noslnis 
infrst(ih(int\j  —  Vf.  princeps  D  pr. .  §.  — 
concil.  in  nullo  nostroruni.  —  ih.  per- 
frclum  L.  —  \h.  futurain  dicehant  Lov. . 
S  et  alii  rec.  —  c,v  oni.  V.  — -  1(1.  nain 
cuin  int.  T,  et  (juc  inter  versus. 

IV.  —  18.  Acliillan  nostroruni  TUF. 
Oiid.  sine  var. ;  alii  Achilla.  —  19.  Asir- 
noen  UF.  —  Ptoloni.  codd.  —  -i,o.  demon- 
straviinus  L. 


•208 


\l  Ll    IIIHTII 


el  siiiiiinain  ini|H'ni  i|»s(!  obhiKirL'  ncIIljI,  j)ia'uccii|jal  ArsiiioL' 
|K'i' (jaiiyiiiedeM  euniicliiini .  mitficiuiii  siiiiin.  al(|ii('  Vcliillaii 
interncil.  Hoc  occiso.  sine  iillo  socio  cl  ciislode  i|)sa  oiiiiic  iiii- 
j)criiini  ohliiieljat;  exercitus  (jauyincdi  Iraditur.  Is  suscepto 
f)  ollicio  larjjilioncui  iii  inililes  aiijjcl  cl  i'cli(|iia  pari  (Iili};cntia 
adiniiiistrat. 

\.  Alexandria  est  fere  tota  suOossa,  specuscjuc  liahcl  ad  \i- 
liini  pertinentes.  ([uihus  a(|ua  in  privalas  donios  iiiducitiir.  (jiiae 
paulatim  spatio  tem[)oris  li(|uescit  ac  subsidit.  Ilac  uli  (loniini 

10  {edificioruin  at(jue  eoruin  ramilite  consuerunt :  nam  (|ua'  llu- 
mine  Nilo  fertur  adeo  est  iiinosa  ac  turhida,  ul  multos  \arios- 
(jue  morbos  elliciat;  sed  ea  plebes  ac  multitudo  contenta  est 
necessario,  quod  fons  urbe  tota  nullus  est.  Hoc  tamen  flumen 
in  ea  parte  erat  urbis,  qujp  ab  Alexandrinis  tenel)atur.  (Juo 

ir,  facto  est  admonitus  (ianymedes  posse  nostros  aqua  intercludi; 
qui,  distributi  munitionum  tuendarum  causa  vicatim,  ex  pri- 
vatis  aedificiis  specubus  ac  puteis  extracta  aqua  utebantur. 

VI.  Hoc  probato  consilio,  magnum  ac  dilficile  opus  a[^{'^re- 
ditur.  Interseptis  enim   specnbns  atijue  oiitnibus  urbis   |)arli- 


1.  ijtse  oiii.  L.  sv  Ihislid.  —  Arsiim'ii 
].. —  -2.  (riinim.  cocld.  constanter.  -iiieden 
Tl  F.  -deiii  ceteii.  —  3.  inlerfecit  T\ .  — 
h.  His  T.  —  T).  iiiilileiii  LV,  Sca!..  Lov.. 
S  el  alii  rec.  —  et  nostri  pra^ter  ))§.  ali 
OiuL  e\  tmo  L  allatnm. 

\.  —  7.  pene  lota  1>.  —  sn^osu  L. 
snjfussd  F.  —  7-<S.  (1  \ilo  TLV.  —  H.  (I 
quiius  L.  —  9.  lirjuescil .  Ikic  siihsidit 
(subc.  pr. )  V;  subsidel  F.  l)  corr. .  §  et 
rtjiiattuor^  Ou<l.        \h.  erat  a  correclore 


post  iirbis  liahel  L.  —  10.  iiiiiiiiiuiitus  L. 
qiii  |)ieniniqiie  eodeiii  iiiodo  iii  simili- 
l»us.  aiiiiiiiror.  ainininistro ,  et  aiiis.  —  i  (1. 
dislribuendi  T.  ead.  m.  correctus.  —  iiiu- 
nilioneiii  T.  iiiuiiitueiidariiiii  \  .  —  racii- 
liiii  T.  ni  e\[)Uiig'ens :  racali  L.  —  17. 
sjjecibus  Tt  \F.  iii  (pio  u  supra|iositmii 
anliqua  111.  —  excastra  L  pr..  ead.  m. 
correctus. 

\  I.  —  I  ().  specibus  TLiF\  .  \lo\  T  ///- 
biis .  supraposito  /. 


BELLUM    ALEXVNDRINUM.  209 

bus  excliisis,  qiia?  ab  ipso  tenebantur,  aquaR  magnam  vim  e\ 
mari  rotis  ac  machinationibus  expriinere  contendit:  hanc  locis 
superioribus  tundere  in  parlem  Caesaris  non  intermittebat. 
(Juam  ob  causam  salsior  paulo  praeter  consuetudinem  aqua 
h-ahebatur  ex  [)roximis  aedificiis,  magnamque  hominibus  admi-  o 
rationem  pra^bebat,  quam  ob  rem  id  accidisset;  nec  satis  sibi 
ipsi  credebant,  cum  se  inferiores  ejusdem  {jeneris  ac  saporis 
aqua  dicerenl  uli  atque  ante  consuessent,  vulgoque  inter  se 
conferebant  et  degustando,  quantum  interse  diiferrent  aqutP, 
cognoscebant.  Parvo  vero  temporis  spatio  hspc  propior  bibi  lo 
omnino  non  poteral,  illa  inferior  corru[)tior  jam  salsiorque 
reperiebatur. 

VII.  Quo  facto  dubitatione  sublata,  lanlus  incessit  timor, 
ut  ad  extremum  casum  periculi  omnes  deducti  viderentur,  at- 
que  alii  morari  Cffisarem  dicerent,  qui  non  na\es  conscendere  15 
juberet,  alii  multo  gravius  extimescerent  [casuni],  ([uod  neque 
celari  Alexandrini  possent  in  apparanda  fuga,  cum  tam  parvo 
spatio  distarent  ab  ipsis,  neque  illis  imminentibus  atque  inse- 
quentibus  ullus  in  naves  receptus  daretur.  Erat  autem  magna 
miiltitudo  oppidanorum   in    parte   Caesaris,    quam   domiciiiis  20 


2.  mare  V.  —  5.  hhcbatw'  (sic)  F. 
—  ct  p)'<),r.  ]j.  —  5-(J.  e.xhibehat  ad- 
inirutionem  V.  —  G.  cau,sam  F.  supra- 
posito  rem.  —  6-7.  ipsi  sibi  D.  —  8.  di- 
gcrent  TV.  digererent  L;  aqiia'  digere  Lov. 
;i|).  Fal:i'.  — ■  anlea  L.  —  consnesceut  T 
pr. .  consucsceranl  D,  consiierant  Lnv.  et 
alii  rec.  —  9.  different  T\  .  —  10.  vero 
0)1).  {]¥,  autem  I.,ov.  —  1  i.  jant  am.  L. 

VIL  —  i5.  quin  nares  codd.;  opor- 
tebat  fjuiii  (non) ,  sive  ciini  Foi'cliliaiii- 
n. 


niero  qui  n.  c.  non  juberet.  —  i&.  jnberent 
TV,  Bong.  3.  (pii  siipra  iiihil  niorari  a 
correctore.  —  Post  exlimesc.  lilterae  j  7 
erasse  in  T.  Vocem  casnm  delendam  esse 
vidit  Hauptius;  ut  1.  16  ad  eatremum  pc- 
riculi  in  archetypo  iiiisse  suspiceiis.  et  ca- 
sum  in  marg.  suppielum.  —  17.  Alexan- 
drini  TLV,  D  pr. .  Scal.,  Voss. ;  ceteri 
Alexandrinis.  — possint  T,  possunt  L,  — 
apparendaTLV .  —  1  8.  ob  his  D  et  Biislid. 
—  illi  TV.  —  9.0.  domiciliiis  TL^  . 

^7 


•210 


AiiLi  iiiirni 


insonmi  iioii  iiiovprnl.  (jiiod  cji  se  rKlclciii  |i;ilaiii  iioslri^  essc 
siiinilal)al  cl  (lcscivissc  a  siiis  vidcl^ahir  :  |  iil  iiiilii  dcrcndcndi 
cssciil  Alcxaiidrini  iic(|nc  lallaccs  cssc  n(^(|nc  lcnicrarii.  niiil- 
Uunic  oratio  rnislra  ahsiiincrcliir;  ciiiii  \cro  iino  lcnijxirc  cl 
:.  iialio  conini  cl  naliira  cop;noscatur,  aplissinuini  essc  lioc  jnMiiis 
ad  |)i-oditioneni  dul)ilarc  ncino  polcsl.  | 

VIII.  Cffisar  snoniin  timorcni  consolatione  et  rationc  nii- 
michal.  Nain  pnteis  fossis  acjuani  diilcem  reperiri  posse  afTir- 
inahal  :  ''Oninia  cniin  litora  naturalitcr  a([iiaMlulcis  venas  ha- 

10  l)crc.  Quod  si  alia  esset  litoris  iEji^yptii  natura  atque  omnium 
rcliquorum.  tanien,  (juoniam  marc  libere  tenerent,  ncque 
liostes  classem  liaUercnt,  proliiberi  sese  non  posse,  quo  minus 
(piotidie  navibus  aquam  petercnt  vel  a  sinistra  parte  a  Para^to- 
nio  vel  dextra  ab  insiila;  quae  diverstV  navi^j^ationes  nuin(|uam 

15  iino  tcmporc  adversis  ventis  praecluderentur.  Fu^ja'  vcro  rml- 
liim  essc  consilium  non  solum  iis  (pii  primam  dignitatem  ba- 
bercnt,  sed  ne  iis  (piidem  qui  nihil  pnetcrquam  (\c.  vita  cogi- 


I  .  norpnit  TL.  —  •2.  ut.  (fuod  milti  Iioiijj-. 
?) ;  ut  tuiii  iiiihi  primaB  ediU.  Debebnnt 
certe  ut  tum  dejhicL,  sine  iiiihi.  Sed  rrglos- 
sema'1  in  his  ineptiis  jam  Grulerus  agno- 
vit,  Kranerus  rfaut  graviter  corrupta,  aul 
iili  rlietore  aliqiio  vel  declainatore  mai'- 
gini  ascripta  .  r,  statuit  i-ectissime.  —  ^l  iip- 
(juc  fdcilpn  L.  —  (^sseut  codd.,  quod  cor- 
rexit  ]Nip|)erdeias.  —  .")-'».  iiiidtnqitp  codd. 
consensu.  —  '4.  iissuineretur  L.  —  (>. 
iipmo  dubitiire  1./D. 

\III.  —  -.  couldtioue  T.  colldtioiie  L. 
Scal.  — -  ordtioue  1).  —  8.  puleus  T  —  9. 
Omuid  euim  Oud.  sive  vai'. .  nostri  pra^tei' 
Tl>.  «jiii  sine  euim.  —  litlord  F  con- 
stanter.  —  1  0.  Mgypti  TLUF\  S  et  rMjui- 


dainn  Oud.  —  11.  Post  (juoiiium  lillera^ 
(juinque  erasse  in  T.  —  i  -i.  hdhereut  oni. 
L .  cldssem  tenerent  T  iapsu.  —  prohibere 
antiquiores  omnes;  prohiberi  D  corr. .  S  el 
pauci  Oud.;  neque  liostes  clnssem  prohi- 
bere  posseut  L.  niediis  omissis.  Etiam 
TllFVD  j)r. .  Petav. .  Lov.  possent.  Margf» 
l  :  qucere.  —  1.').  jietere  codd.  praeter 
UFD  et  non  nominatos  Oud.  —  10-ii. 
Pardlouio  codd. ,  uisi  <[uod  ex  Scal.  Para- 
tonis  alTertnr;  L  Iiabet  nperdronis  sive 
dpnr..  coinpendio  ambigno.  —  16.  rel 
dextrd  TUF\  D.  Pet..  \'oss.;  cel  d  d.  hh 
et  plures,  ut  videtur.  Oudendorpii.  — 
i(i.  his  vel  hiis  uostri  praHer  UF.  —  17. 
his  codd.  jirfeter  U.  —  r/M?  oni.  T\  . 


BELLUM   ALEXANDRINUM.  _>  I  I 

tareiit.  Magno  negotio  impetus  hostiuni  adversos  niunitionibiis 
snstinere;  quihns  relictis  nec  ioco  nec  numero  pares  esse  posse. 
Magnam  autem  moram  et  (liiricultatem  ascensum  in  naves  ha- 
here,  praesertim  ex  scaphis  :  summam  esse  contra  in  Alexan- 
(h^inis  veh)citatem  h)corum(|ue  et  aedificiorum  iiotitiam.  Hos  5 
pra^cipue  in  victoria  iiisohMites  prpecursuros  et  loca  excelsiora 
at(pie  tedificia  occu[)aturos;  ita  fuga  na\ilnis(pje  nostros  pro- 
hihitnros.  [^'oinde  ejus  consihi  ol)liviscerentur  at([ue  omni  ra- 
lione  esse  vincemhim  cogitarent. -^ 

l\.    Hac  oratione  a[)iid  siios  hahita  at([ue  omniiim  mentihus  i(» 
excitatis.  (hit  centiirionihus  negotium,  ul  r('h([iiis  o[)eriijus  m- 
termissis  ad  fodiendos  puteos  animuni  conlerant,  neve  quain 
[)artem  noctiirni  tem[)oris  intermittant.  Qiio  suscepto  negotio 
Ml([ue  omnium  animis  ad  hihorem  incitatis,  ma{j;iia  iina  nocte 
vis  aquee  dulcis  inventa  est.  Ita  operosis  Alexandrinorum  ma-  K) 
chinationihus  maximisque  conatlhus  non  h)ngi  temporis  labore 
occursiim  est.  Eo  hi(hio  legio  xxxvii  ex  dediticiis  Pompeianis 
militihus  cum  h'umento,  armis,  telis,   tormentis  imposita  in 
naves  a  Domitio  Calvino,  ad  Htora  AfriccP  paiilo  siipra  Alexan- 
(h'iam  delata  est.  H;p  naves  euro,  qui  niiillos  dies  continenter  20 
ilahat,  portuni  capere   [)roliibehantur,   sed   loca  sunt  egregia 
omni  illa  regione  ad  tenendas  ancoras.  Hi  ciim  diii  retineren- 
tur  atqne  aquae   inopia  premerentur.   navigio  actiiario  Ca^sa- 
rem  iaciunt  certiorem. 


1.  Sine  magno  Scal.  —  inipehiin  i^.  —  —  e/crsiar<i  l    jn'.  —  7.  iln  lainen  f.  TL. 

ndversos  ex  codd. ,  et  e.r  H;  ndrersus  T,  — J'ng('i  TLIV^  sed  F  erasa  iineola. 
ndoersis  L ,  uterque  sine  e.r.  —  -i.  snslineri  IX.  —  1  o.  apud  eos  L.  —  18.  lonnen- 

vodd. ;  .snstinerenl  correcior]),]M\. ;  susli-  lisque  \m\v\   ivc.  —    19.    (lalcilio  L.   — 

ncrc  ]Ni[)perdeius.  —  l\.  conlra  efise  L.  —  supra   om.    TL,    Scal.    —   •?.'2.   anclioras 

;y.  wdijicationnin  L.  —  ().  jiiiecurrituros  \j.  codd.  coiislaiiliM'. 


212  AILI    IIIKTII 

\.  (ijfsar,  uL  per  se  coiisihuju  caperel,  quid  racieiiduiii  m- 
(lerelur,  iiaveni  conscenflil  atqiie  omneni  dasseni  se  seqiii  jiissil 
iiiillis  noslris  iiiililihiis  iiii|)osilis,  (jikxL  ciiiii  Ioiipiiis  |>aulo 
(liscederet,  niunitiones  iiudare  noieljal.  Cujnijue  ad  euni  locuni 
5  accessissel,  qni  ap|)ellatur  Chersonesus,  aqiiandique  causa  re- 
iiiij'('s  in  leri^ani  exj^osuisset,  nonniilli  ex  eo  numero.  (11111  loii- 
^ius  a  navihus  |)i'a'datum  processissenl,  ab  eqiiililuis  liosliiim 
siint  excepli.  E\  liis  cognoveriint  (iffisarein  ipsum  in  classe  ve- 
nisse  nec  iillos  mililes  111  navihus  liabere.  (Jiia  re  coni[)erla. 

10  magnain  sibi  racultatem  fortunam  oblulisse  bene  ()^erend;e  rei 
crediderunt.  Ttaque  naves  omnes,  quas  paj"atas  habuerant  ad 
navipjandujii.  pi'opUj<]natoi'ibus  instru\erunt.  (la'sariqne  j'e- 
deunti  cum  classe  occurrerunt.  (Jui  duabus  de  cansis  eo  die  di- 
micare  nolebat.  quod  et  nullos  milites  in  navibus  habebat.  et 

15  post  horam  x  diej  res  agehatui';  nox  aulem  allatnra  videhalur 
majorem  riduciam  illis,  qui  locorum  notitia  conlidebant;  sihi 
etiam  liortandi  suos  auxihum  deluturum.  (piod  nnlla  satis  ido- 
nea  esset  hortatio,  quae  neqne  virtntem  posset  iiotare  iieque 
inertiam.  (Juilins  de  causis  naves  quas  poluit  (.a'sar  ad  terram 

•20  detrahit,  ([ueni  in  locum  illos  successuros  non  existimal)at. 

Xl.    Krat  una   iia\is  Kliodia  in  dextro  Cfjesaris  cornu  longc 
ah  reliquis  collocata.   Hanc  conspicati  liostes  non  tenuernnt 


X.  —  ■>.  (nmiei/i  iiiiittiliidinem  L.  ex- 
puiicto  superpositiini  cldsseiii.  —  3.  jxinh 
\j  inter  versus.  —  h.  nudari  l.F,  (^iij. . 
Petav.  —  5-6.  accessissent . . .  e.xposuissent 
iioslri  et  prope  oniiies  Oud. ;  coi'rexit  Al- 
dus.  —  5.  Chersonensns  nostri.  Scal. . 
I'clav.:  -iicnsis  L.  -nessus  Bong.  3.  — 
().  necjnf  iiullus  codex.  —   i-j.   instrnc.ie- 


riint  F,  iiec  riiro  aliiii  siniililer.  —  i3. 
occurrerant  TV.  —  i  /i.  (juod  nnUos  \..  — 
i4-i5.  Iiabebat,  post  T\  ,  Pal.  —  i().  no- 
ticinm  UF.  —  17.  </«o  nulla  T\A  - —  iJS. 
gnod  neqiie  U  pr.  —  1 1).  Qnihus  de  aquis 
Lov.  —  -io.  succensuros  T  pr. ,  corrector 
succensorfis ,  ut  V  et  Scal. 

\l.    —    -^-J.    teruiit  T.    tniiiiit    F    pr.. 


BELLUM   ALEXANDRINUM. 


•213 


sese,  magnoqiie  impelu  iv  ad  eam  constraljp  naves  et  compln- 
res  apertffi  conteiulerunl.  Cui  coactus  est  Cagsar  ferre  subsi- 
(lium,  ne  turpem  in  conspectu  contumeliam  acciperet,  quam- 
({uam ,  si  quid  gravius  illis  accidisset,  merito  casurum  judicabat. 
Prcplium  commissiim  est;  magna  contentio  Rhodiorum:  qui  5 
cum  in  omnil)us  dimicationibiis  et  scientia  et  virtute  praesti- 
tissent,  tum  maxime  illo  tempore  toLum  onus  sustinere  non 
recusabant,  ne  quod  suorum  culpa  detrimentum  acceptum  vi- 
deretur.  Ita  prceHum  secundissimum  est  lactum.  Ciapta  est  una 
hostium  quadriremis,  depressa  est  altera,  dua»  omnibus  epi-  lu 
batis  nudatff";  manna  prffiterea  niultitudo  in  reliquis  navibus 
[)ropuguatorum  est  interfecta.  ()uod  nisi  nox  proelium  diremis- 
set,  tota  classe  hostium  Gaesar  potitus  esset.  Hac  calamitate 
|)erterritis  hostibus,  adverso  vento  leniter  flante,  naves  one- 
rarias  Caesar  renudco  victricibus  suis  navibus  Alexandriam  I5 
deducit. 

XII.  Eo  detrimento  adeo  sunt  fracti  Alexandrini,  cum  jam 
non  virtute  proj)ugnatorum,  sed  scientia  cbissiariorum  se  vi- 
ctos  viderent.  (piibus****  et  superioribus  h)cis  sublevabantur. 
ut  ex  sedificiis  defendi  possent.  et  materiam  cuuctam  objicerent,  ^o 


ead.  m.  er  iuserto;  lenur\},  terler  \  ;  rer- 
lerunt  L  sine  non;  junrerunt  Lov..  Pal.. 
S  I)  coir. .  cujus  ;i  pr.  ni.  tenuerunl  fuisse 
videtur.  —  i .  rostrota'  D§  el  iiuiiti  rec. 
—  ?).  turpeT;  turpiter  \  coir.  —  6.  i/li 
I.,ov. .  Bong.,  Pal.  —  cnsum  L.  —  ").  con- 
lentio  nostri  prietei'  S.  Scal.,  IVtav. .  Vos.s. 
Vulgo  contentionc.  Aliter  distinguenduni 
erat.  ut  racturn  in  F.  —  .5-0.  (jui  tum  L; 
Rhodinrvm  ,  el  cuiti  l.o\.  —  7.  111  illo  L, 
iii  quideu)  iii   ras.  duariiiii   liiiiinve  lilt. 


—  8.  culjja  II,  F  |>r.  —    10.  esl  oiii.  L. 

—  altera.  Deinde  ( A  Itera  d.  D )  omnibus 
codd. ;  altera,  duce  omn.  Turiiebus.  Lov., 
S  et  alii  rec.  ap.  Oud.  :  altera ,  alleraque 
perturhata  (perforata  Fr.  Gronov. ) ;  deindp 
oiiines  epih.  In  nudata'  nullus  variat.  — 
1  1.  inagncc  TLV.  —  1  5.  remulgo  codd.; 


remigio  §.  Lov. 


XII.  —  iS.  pugnatorum  L. —  et  class. 
(class.  et  Bong.)  navigntorum  D,  Bong.  3. 
—  i().  Lacuiiam  Nipperdeius  notavit. 


2  I  ^i 


ALLI    IIMITII 


([uod  iiusliu'  classis  o[)pujjiialioiR'iii  cluiiii  acl  lcriaiii  mtc- 
hniiliii'.  Idcm.  posfcnquani  (iMuvmcdcs  in  concilio  confinuaMl 
sese  et  eas,  qua?  essenl  amissa\  resliluluriim  cl  iiiiiiiei'uui  ad- 
auctuiiim,  lua^jua  S[)e  el  liducia  \elei'es  iclicerc  uaves  accii- 
,j  ratius(fne  hiiic  rci  stiidcrc  at([uc  inscrviiv  instituci^unl.  \c 
lamelsi  am[)lius  c.\  naviljus  ioii[>'is  in  |)OiHu  iiavalil)us(|u<'  anii- 
sei'anl,  non  lamen  i'e[)aiunda'  classis  coj^ilalionem  de[)osue- 
nint.  Yidebant  enini  non  anxilia  (^Tsai^i,  uon  commealus  su|j- 
|)Oi"tai*i  [)osse,  si  classe  i[)si  valei^ent;  [)i\Ttcrea  nautici  liomines. 
i(»  iirjjis  et  regionis  nuirilima',  quolidiaiioque  usu  a  [)ueris  exer- 
citati,  ad  naturale  ac  domesticum  bonum  rcfugere  cu[)iebanl: 
el  quantum  [)ai"vulis  navigiis  [^i-ofccissent,  sentiel)anl  :  il;i(|U(' 
omni  studio  ad  [jai'andam  classem  incnbuerunt, 

\I11.  Ei"ant  omnibus  osliis  Nili  custodia'  exigendi  |)ortoni 
i.j  causa  dis[)ositte.  Naves  veteres  erant  in  occnltis  regia?  navali- 
bus,  quibus  multis  annis  ad  uaviganduiu  iion  ci^fint  usi.  Has 
reficiebant,  illas  Alc\andriam  i*evocabant.  Deerant  remi  :  [)0i'- 
t.icus,  gymnasia,  [)iiblica  a'dilicia  detegebant;  asseres  remo- 
rum  usum  obtinebant;  aliud  natui^alis  sollertia.  aliud  uid)is 
■20  co[)ia    subminislrabat.    PostiTino    non    longain    uaMgalionem 


1.  classcs  \.  —  •-'..  Itcnt  coireclor  D. 
—  firmavit  TV.  - —  3.  iil  cas  ri.,V.  — 
.■)-'(.  addctiinun  TV.  —  o-().  Ac  tain  (a  sec. 
in  tum  niulatnm)  etsi  T.  —  (').  amplius 
cx  nac.  cofld.;  c\  Aldns.  —  O-y.  niisc- 
raiit  noslri  et  rrqiiinqnoi  Oud. ,  qni  cnni 
\ldo  aniiseranl.  —  7.  non  tanien  LLD 
(iii  quo  non  e.xpnnclnm)  et  Oudendoi- 
piani  praeter  rrtresn  recentes  qui  taincn . 
nt  ceteri  noslri  el  prima*  edil.  —  7-<S.  ilc/jo- 
siicrant  TL,  (piorum  iii  illo  111.  sec.  inler 


versus.  in  lioc  eadeiii  111.  iii  niaryine  non 
veibo  preeposuit.  Lov.,  l*al..  §  kabiiernnf. 

—  8.  Ccpsaris  codd. ;  (jrsari  Steplianns. 

—  10.  religionis  LF,  li0\ .  —  11.  natiiralc 
r\  .  —  i  ?) .  paranda  T :  rejiarandani  L. 


\lll. 


1^4.  porlaiii  T  pr.,  et  "qui- 


dani'^  Ond.;  portunni  (  noii  portus)  Lo\. 
—  iH.  gyniiiasia  studia  1).  —  i{).  usu  L; 
usuni  tciicliaiil  T.  ead.  111.  correctns.  Ideni 
aliiit .  mo\  aliiid.  —  -ut.  minislralial  L. 
siiniiiiiiiislr.  IVtav. .  iit  solet. 


BELLl  \1    \LEXA\DRINUM.  1)15 

|)Mi'abant,  sod  praesentis  temporis  necessitati  serviebant  et  iii 
i|)S()  portii  ('oiit1if]enfliini  M(lebant,  Itaque  pancis  diebus  contra 
oninium  opiiiionem  quadriremes  wii,  quiiiqueremes  v  conle- 
cernnt:  ad  lias  minores  apertasqne  complures  adjecernnt  et 
III  ])ortn  [)ericbtati  remigio.  ([uid  quanjue  earum  efficere  pos-  :> 
set.  idoneos  milites  imposnerunt.  seque  ad  confligendum  om- 
iiibus  rebiis  paraverunl.  Ca^sar  Piliodias  naves  i\  lia])ebat  (nam 
decem  niissis  una  in  ciirsu  litore  iEgvptio  defecerat),  Pon- 
ticas  VIII.  L\cias  v,  e\  Asia  \ii.  E\  bis  erant  qiunqueremes  el 
(piadrireines  \,  reliqua^  iiilra  banc  ma|>nitiidinein  et  plei'a?que  i(i 
apertfe,  Tamen  virtnte  militum  confisns.  cof'jnitis  liostium  co- 
piis,  se  ad  dimicandnm  |)aral>at. 

XIV.  Posbpiam  eo  ventum  est,  ut  sibi  uterque  eoruni  con- 
(ideret.  Ca^sar  Pbaron  classe  circumveliitur  adversasque  na- 
\es  bostibus  constituil  :  in  de\tro  cormi  Pbodias  collocat.  in  i") 
sinistro  Ponticas.  Inter  bas  spatium  cax  passuum  relinquit. 
(piod  satis  esse  ad  explicandas  naAcs  videbatur,  Post  bunc 
ordinem  reliqnas  naves  subsidio  distribiiil:  qua^  quainque  ea- 
rnin  se(]uatur  et  cui  subveniat,  constituil  atque  imperat.  Non 
dubilanter  Alexandrini  classem  producunt  atque  instruunt  :  -li) 
in  Ironle  collocant  wii.  reiiquas  subsidiarias  in  secundo  or- 
dine  constituunt.  Magnum  prffiterea  nuinerum  minoriim  na- 


.").    1/;  Pnlaf.  —  h.  rjuam  ptuvps  L.  —  lios  etiarn  E.   Alia  ratio  esl  infra  c.   i  (5 . 

.•).  quod  \.  —  j.  17//  TL.  celeri  viiii.   I  iilii    posf  ufirr.s  Flhodins  infortnr  :  Susli- 

/i""'.   —  8.   uno  iiirui-su  ]..   —     Eifipto  nrnt  illi.  —  local  L.  ■ — i(3.  //V*  (supra[jo- 

TL.  —  ().  Lirifis  TL.  Potav.  —  rrant  oiii.  sito  o)  ispatiuin  T.  —  peduni  Lov.  et  aiius 

(Injac.  Oucl.  —  reliquilTh.  "tresT:  Oud.  —  i  8. 

\[V.  —  \'.\.  roruin   iiiii.  TL\  .  —  \h.  (juce  (piam  quisqur  D  corr..  S.  Lov.  et  aiii 

classilWW^  .  —  1  .-i-i  (■).  Bliodios. . .  Pon-  rec. ,  noinnilli  sine  (pup.  —  i  8-i  9.  earum 

ticos.  Intrr  lios  TIJFND  j)!..   I*cla\..  Lo\.:  L  inter  versns.  —  20.  atque  insliluunl  \. 


1>  I  (i 


\i  Li  iiiirrii 


\ipiormii  ct  sca|)liai'iim  |U'(>(lii('iiiil  (•iiiii  iiiallcolis  ifjiiihiis^iiK,', 
si  (|ul(l  i|)sa  imilliliido  cl  clariioi'  (*l  llaiiiiiia  noslris  tcrroris 
alFerre  posseiil.  {{raiil  iiiler  diias  classes  vada  Iraiisilii  aiijjiislo. 
([LKc  [)crliiiciil  ad  icjjionciii  Alrica3  (sic  cmin  [ircjedicanl .  [)ar- 
5  tem  essc  Ale\aiidria>  diimdiain  Africse),  satisqne  diii  inlcr 
i[jsos  est  exs[)eclalnin ,  ab  nlris  Iransenndi  licrel  imliiim  . 
[)ro[)terea  qnod  ci  (jm  intrassent,  et  ad  e\[)licandain  classcin 
ct  ad  rece[jtiini,  si  dnrior  accidisset  casus,  iin[)cdilioi'es  forc 
videbaiilur. 


10  XV.  Hbodiis  navibns  [jraeerat  Eu[jbranor,  animi  mag^nitii- 
dinc  ac  virtute  magis  cum  nostris  bominibus  ([uani  cuin  Gr^e- 
cis  com[jarandns.  Hic,  ob  nolissimam  scientiani  at([nc  aiiiini 
magnitudinem,  delectus  est  ab  libodns,  ([ui  iin[)cnnm  classis 
obtineret.  Qui  ubi  cessari  animuin  advertit,  rrVideris  mibi,- 

1.)  in([uil,  rrCaesar,  vereri,  si  ba^c  vada  |jrimis  na\ibus  intraris. 
^'ne  [jrius  diinicare  cogaris,  quam  reUquam  classem  [jotueris 
^'expiicare.  Nobis  rem  committe  :  nos  [)r(pliuin  snstinebimiis 
'"(neque  tuum  jndicium  iallemusj,  dum  reliqui  subsequanlnr. 
''•Hos  quidem  diutius  in  nostro  conspectu  gloriari  magno  no- 

20  rrbis  et  dedecori  et  dolori  est.^'  (ia?sar  illum  adhortalus  at(jue 
omnibus  iaudibus  prosecutus  dal   si|jnuin  pugUte.  l^rogressas 


1.  scttpltaiwH  A  h  el  alii  rec. ;  miphtis  \ 
Lov. ,  Riislid.  —  5-6.  inUT  ipsn  se  cxspcct. 
T.  —  6.  ficrel  imiiscuntli  TL.  —  7.  e/  an- 
ti(juicires  consensu,  et  V  ;  eis  D  et  recentes. 
—  8.  ea-jmliliores  TljtJV,  CuJ. ,  Lov  ;  ex- 
pedissorcs  F,  impctliliorcs  D5. 

X\ .  —  i-j.  oIj  Udissimiit/i  T,  no  iiiter 
versus.  —  1/1.  Qesdris  (tnimiim  adrertit 
codd. ,  quod  non  recte  dici  mullis  ostendit 
Forchliannnerus,  el  vel  tluhittilionem  ad- 


denduin  vel  tluhittirc  Ctrstircin  esse  corri- 
genduin.  Ilecepi  optiinnin  einendationeiii 
Kraneri.  — •  i5.  intrtircris  D  corr. .  S  pf 
pais  Oud.  —  16.  piitfireris  \.  —  1  y. 
Hostcs  fftiilem  D  corr. .  §  et  alii  rec.  —  -n  . 
pugiifi  L  cuni  sequentihus  jiingens.  et 
V,  cujus  corrector  puijnundi.  —  Pro^irrc.s- 
sis  T  |ir. ,  IjLFV.  Peta\..  Lov.  \eiuni 
reliqu.T  iiaves  postea  deniiiin  siihsecutaB 
sunt. 


BELLUM   ALEXANDHINLiyL 


217 


ultra  vadum  iv  llhodias  naves  circumsistunt  Alexandrini,  atque 
in  eas  impetum  laciunt.  Sustinent  illi  atque  arle  sollertiaque 
se  explicant;  ac  tantiim  doctrina  potuit,  ut  in  dispari  numero 
nulla  transversa  hosti  objiceretur,  nullius  remi  detergerentur, 
sed  semper  venientibus  adversse  occurrerenl.  Interim  sunt  reli-  5 
quae  subsecuta^.  Tum  necessario  discessum  ab  arte  est  propter 
angustias  ioci,  atqiie  omne  certamen  in  virtule  constitit.  Neque 
vero  Alexandria^  fuit  (piisquam  aut  nostrorum  aut  oppidano- 
rum.  [qui  aut  in  opere  aut  in  pugna  occupatum  animum  ha~ 
berent.]  quin  altissima  tecla  peterel,  atque  e\  omni  prospectn  i<> 
locum  spectaculo  ca[)eret,  precibusque  et  votis  victoriam  suis 
ab  diis  immorlahbus  exposceret. 


XVI.   Minime  autem  par  erat  proelii  certamen.  Nostris  enim 


vic 


tis]. 


oin- 


piilsis  neque  terra  necpie  mari  etlugium  (Uibatur 
niaque  victoribus  eranl  fulura  iu  incerto  :  ilh,  si  superassenl  15 
navibus,  omnia  tenereut;  si  inferiores  fuissent,  reliquam  la- 
men  fortunam  perichtarentur.  Simul  illiid  grave  ac  miserum 
\idebatur,  perpaucos  de  summa  rerum  ac  de  salute  omnium 
decertare;  (piorum  si  qui  aut  animo  aut  virtute  cessisset,  reli- 


•>.  rdte  soli.  TI^V.  —  3.  (toclrina  (sic)  T. 
—  h .  imllcpque  rcmis  deler^rerentur  IJong. 
'.\.  —  7.  consli . . .  T,  ciim  ras.  —  ().  /// 
oppiqpiatione  occup.  o  et  alii  rec.  —  y-i  o. 
haberet  IjDS.  Indicnvi  oni!)leina.  —  10. 
pelerel  L  inter  versus.  —  10-11.  oiniii 
prospectando  loco  (hoc  inter  versiis  addi- 
(uni  in  D)  spectacalmn  cnp.  DS  et  alii 
rec. ;  spectaculoque  T,  sed  que  expunclinn  ; 
peteret  (pro  cap.)  \.  idenique  Pal.  ])ro 
exposceret.  —  11-19.  siiis  ohditis  T  jir. 

XVI.  —   li).   Miiiiinr  euiin  D  et  tres 


II. 


rec.  —  jHirehat  prcel.  L.  —  1  /i.  dahatur  al- 
liim,  omn.  I)  corr. ,  h  el  alii  rec.  Voceni 
rictis  recte  seclusit  Forcliliainmerus.  — 
iG-17.  reliquuin  futiirum  qiiod  pcricl.  D 
corr. .  h  el  alii  rec.  —  18.  perpaucos  ac 
de  sunima  salute  omn.  TL  ;  perp.  de  summa 
ac  dc  sal.  omnium  (dominium  F  conipen- 
dio)  LF\  D„  Pelav. ,  l.,ov.;  rerum  liabel  c> 
el  haud  dubie  alii  rec.  —  19.  si  quis  D§ 
el  alii  rec;  quoniam  si  ipsi  ...  cessissent 
Kranerus.  —  aul  (ante  animo)  om.  U  pr. . 
ead.  111.  su[)pletum    —  cessissent  D  [ir. 


21 S 


AllJ    IIIMTII 


(jiiis  elijim  (^ssol  (*;hIoii(Iiiiii  .  (|iiil)iis  |)i'()  se  |)ii}'jii;iii(li  IhcmIIus 
iioii  riiisscl.  Ila'c  sM|)(M'i(jril)iis  (li(3l)MS  sn'|)(Miiiiii(3r()  (^<i3sar  siiis 
(^xposiK^rHl ,  mL  lioc  nijij()r(i  animo  coiilciuhirciil ,  (piod  oiiiiiimiii 
salMlcm    sil)i    comiiicii(lalam   vidcrciil.    Kadcm   suiiiii    (jiiis(|mc 

.')  coiiliil)ci'iial(Mn.  amiciim.  iioliim  |)I'os(m|mciis  eral  ohh^slaliis. 
iic  siiam  al(|Mc  oiiiiiiMiii  rallci'(;l  opiiiioiK^ni ,  (|ii()riini  judicio 
delccliis  ad  |)iij''iiam  proliciscerelMr.  Ila(|uc  lioc  aniiiio  esl  de- 
cerlaliim.  iil  iie(]iic  marilimis  naMlicis(|Mc  sollerlia  ahjiic  ars 
|)i'cesidiiiin  fcrrel.  ne(|iie  iiMin(.M'o  naviiim   pra^slanlihiis  iniilli- 

K)  ludo  [)rodessct,  iieijue  elecli  ad  \ii'lulem  e  laiila  mulliliidiiie  \ii'i 
virliiti  nostrorum  |)0SS(Mit  adaMjuare.  riapitur  lioc  pr^elio  (|iii!i- 
(piereniis  iina  el  hircmis  cuni  derensorihiis  r(MnijJil)iis(jue.  cl 
depriniuiitur  tres.  nostris  incoliimiljus  omniljus.  lieiKpia'  pro- 
pin(|iiani    tugam   ad   o|)pidiini   capiunl;   (pias   protexerunl    e\ 

15  moliljiis  at(|Me  a'diliciis  immiiienli!)Ms  et  nostros  adire  [iropins 
|jr()liil)iiei'iint. 

Wll.    Iloc   ne   sihi  sa^pius   accidere    posset.    omiii    ralione 

Cwesar   coiiteiideiidum    existiinavit ,   ut  iiisulam   inolenKjue  ad 

insulain  [jertinentem  in  siiam  redigeret  [)otestatein.  Periectis 

20  eniiii  ma.^J^na  e\  parle  iiiunitioiiil)iis  iii  ()|)[)i(l(),  etiam  illa  iirljem 


I  .  (■(ircHduiii  codd..  cddendiiiii  P(I(I.  cdiri 
Aido,  qiiod  iioii  salisriii-it.  ProhnhiiiUM' 
\  iHlli;d»i'i'iis  ilia  dr  siiiiiiiki  leriiin  iii  iiiar- 
gine  nrclietypi  scripta .  |)osteii  iiliciio  ioco 
resiitula  m  serieni  statiiit.  ita  sci-iJiens  : 
perpduros  de  siiluie  oinnium  decerUire .  (jui 
si  (iniino  nut  virtute  cessissent ,  reli(juis  etiiini 
csset  de  sunimii  reruni  cdvenduin.  —  -.  esl 
nniino  \,.  —  8.  neijuenauticis  Ij.  —  ().  1111- 
ineruin  V.  —  10.  u erj  11  e  Jlecti  codd.  anti- 
quiores;  neijue  Jlexi  D§  et  alii  rec. ;  elecli 


(iiacconiiis  et  l)a\isiiis.  ut  Beji.  cix.  lil. 
(SA  ,  elccti  ii.ililes  nd  jicrnicitdtein.  —  11. 
virlule  r  |)r.  —  ddierjudre  LFL!)  pr. :  iid- 
lequnreiil  TV.  Scal.  ;  (idieijuari  §  el  iion 
noniiiiati  Oiid.  —  1  2.  et  x  hiremes  S.  Lov.. 
Pa!..  I)ong. .  eliani  alia  liic  iiiterpolantes. 
—  defeiis.  siiis  D.  \  oss. 

XVII.  —  I  7.  sihi  oiii.  L.  —  •}.{}.  in  op- 
pido  el  illa  iii  urhcm  [  urhe  UF  j  antiquioi"es 
oiiines;  el  o/ijjidum  eturheni  recenles;  etiam 
illd  iirhein  \ip|)erdeius. 


WVAAAM   ALEXANDHINLM. 


219 


inio  tciiipore  lentai'i  [msse  confideljat.  Qno  capto  consilio  co- 
liortes  \  et  levis  armatnrce  electos,  (jnosqne  idoneos  e\  equi- 
tihus  Gailis  arliitraljatnr,  in  navigia  minora  scapliasque  impo- 
nit:  alteram  insnlae  partem  distinendse  manus  causa  constratis 
navibus  aggreditnr.  pra>miis  inagnis  propositis.  qui  primus  .1 
insulam  ce|)isset.  Ac  primo  impetum  nostrornm  pariter  susti- 
nuernnt.  l  no  enini  tempore  et  e\  tectis  ^pdificiornm  propugna- 
liant  et  litora  armati  defendebant,  quo  |)ropter  asperitatem 
loci  non  facilis  nostris  aditns  dabatur.  et  scapliis  navibusque 
longis  qulnque  mobiliter  et  scienter  angustias  loci  tuebantur.  10 
Sed  ubi  primum  .  locis  cognitis  vadisque  pertentatis,  [)auci 
nostri  in  litore  constiternnt.  atque  lios  siint  alii  subsecuti  con- 
stanterqne  in  eos,  qiii  in  litore  a^qiio  institcrant .  impetum  fe- 
(•ernnt,  omnes  Pharitee  terga  verterunt.  His  pnlsis,  custodia' 
portus  relicti  naves  ad  litora  et  vicuin  applicarnnt.  seque  e\  15 
navibus  ad  tnciKhi  a'(hlicia  ejecernnt. 

\\  III.  \eqne  vei"o  dmtius  ea  miinitione  se  continere  potue- 
iniit.  etsi  eral  iioii  (lissiinile  atqne  Alexandria?  genus  eedificio- 
nini.  nt  niinora  majoi-lbus  conferantui',  tnrresque  editae  et 
(•onjunctff'  niuri  locnm  obtinebant.  neque  nostri  aut  scalis  aut  20 


1.  iino  temptari  (sine  lempore)  TI.  — - 
•3.  (juos  idoneos  codd. .  qvosqne  Ijipsius.  — 
'4.  //(  (i/lcrain  codd.  anli(|uiores  (  eliani  1)  i 
prasfer  Petas . .  qui  indc  all.  Hecenlitnn 
pars  inquc  all.  IVfepoiitioneni  ejecit  Nip- 
])er(leius.  —  dcslinendw  TV.  Lo\ .  —  con- 
slractis  T,  V  et  D  a  pi'..  rontraclis  \  sec. . 
I\il.  —  .0.  prcemiisqne  nostri  onnies.  — 
0.  priiniini  TL.  —  y.  wdif.  oni.  L.  —  i-i. 
conshteranl  L.  —  i-2-i.').  constantcqnc 
rV.  constanter  L.  —  i3.  conslilminl  PL. 


Petav.  —  \l\.  Ili  pulsi  D  et  Ires  rec.  — 
1  6-1 5.  custodia  porlus  relicta  codd..  quod 
correxit  Jurinius.  —  i5.  naves  on\.  L.  — 
applicaverunt  L .  applicuertint  S ,  Lo\ . .  ap- 
plicanl  I)  pr. 

WHI.  —  ly.  ex  munitione  co(\d . .  mu- 
nitionibus  l  pr. ;  ea  niuiiitione  Davisius: 
ipsi  e.T  III.  I)  con'..  5  cf  alii  rec.  —  i8. 
etsi  diss.  lain  eral  \.  —  i<j.  miiiora  ini- 
imibus  TLV.  Lo\ .  —  circumferanlurL  — 
•u).  munild'  L  [ir. .  suprascripto  conjuncta'. 

28. 


2-20  \i  1^1  iiiirni 

cralilms  n\i\  rclifjiiis  i'(>l)iis  |>ai'ati  vciicraiil  ad  (►|)|)ii}»iiaii(liiiii. 
8(^(1  lerror  lioiiiiiiihus  iiienloiii  (^onsiliuiiHjiie  (!ripil  el  nieiiihra 
(lel)ililal,  iil  liiiii  accidil.  (}iii  se  iii  a'(|uo  loco  ac  j^laiio  |)ai'(*s 
esse  confideliaiil ,  iiihun  |)erlerrili  lujja  siioriiiii  el  cajde  [lau- 
5  coriim,  \\\  |)ediiiii  alliludiiie  iii  a'(lificiis  consislere  ausi  non 
suni  se(|iie  jier  moleni  iii  mare  |)ra'ci|)itaverunt  et  dccc  |)as- 
suuiii  inlervaHum  ad  o|)|)iduiii  eiialaverunl.  Mulli  laiiien  e\ 
liis  capli  inl('rrecti(jue  sunt:  sed  nuinerus  ca|)tivorum  oinnino 
fuit  sexcenti. 

10  W\.  (!.'esar,  |)i'aMla  militihus  c()nc(3ssa,  ;pdilicia  diri[)i  jus- 
sit  castellunHjue  ad  ponlem,  (jui  |)r()|)ior  erat  Pliaro,  cominii- 
iii\il.  al(jue  ihi  prfesidium  |)osuil.  Ilunc  luga  PJiarila'  reli- 
(jiierant;  certiorem  illum  proj^ioreuKjue  ()j)|)i(lo  Alexandrini 
luel)anlui'.    Sed   eum   postero    die  simili   ratione  agjjredilur. 

15  (juod  liis  ohtentis  duobus  omneiii  navigiorum  excursuin  et 
i'ej)entina  latrocinia  sublatum  iri  videbat.  .lauKjue  eos.  (jni 
j)npsidio  euiii  locum  tenebant,  tormentis  ex  navibus  sagitlis- 
(jne  dejiuleral  al(jne  iii  oj)j)i(lum  r^^de^^eral,  (^t  cobo]'tiuin  trium 
inslar  in  terrani  exposuerat  ( non  enini  plures  consistere  aii- 

10  ijuslia'  loci  jiatiebantur );  reii(jme  copne  in  navibus  stationem 
oblineliant.  ()uo  laclo  imj)erat  j)ontein  adversus  bost^m  pi'<e- 


.').   hiiii  TliFV;  iii  (••Heris  tniic.  —  i.  pro .   cyi\m    vestigidiii  (•erniliii':  piiiyr  F. 

iileiii  (•(xlfl.  —  .S.  iii  all.  iii  L.  —  conMarc  —    i  i-)->.    coininiiiiil   L    —   i-i.    pi(i'.si- 

t^ov.  ( iion  L).  —  S-C).  Hoii  .sunl  autii  I..  diuin  ihi  V.  —  Phar.  fuga  F.  —  i3.  /«;•- 

—  G.  ml  per  Scjil.  —  dcccc  1).  Nuliiis  liirein  LFI)  el  iion  noniinati  Oiid. — pro- 
noslroniin  iiilcrriillo.  —  ~.  ad  opp.  oiii.  jiiiKiuiorcinijuc  l).  Voss.  —  i5.  quod  oni. 
L.  —  ().  /)(;  vel  sexcenti  edd.  prinici'.  co-  TLV  ;  ijui  I);  —  iis  LF;  Hisque  ohl.  S. 
(licuni  iiuilus.  qni  r/ (  L  K/)  vei  littens  sra-  Lov  —  i().  cilehanlur  coAA. .  iiisi  (|uo(i 
/////.  (Cuj.).  -s-pj;  //;?■//«  (Petav. ).  indehalur  est  iu   LF;   videhat   Th.    Uenl- 

\l.\.  —  \  o.  iiiililihus  pneda  b  [nonV  ).  leius.  —    i()-io.  loci  angust.  L.  —  -2  1. 

—  11.   qui  ...  pior  L.  eraso  compeiulio  lioslciii  advcisiis  V. 


BELLLM   ALEXANDHINLM.  22"1 

vallari  et.  qiia  exitus  navibus  erat,  toruice  exstruclo,  (juo  pons 
sustinebatur.  lapidibus  oppleri  al(|ue  obstrui.  Quoruni  altero 
opere  efFecto,  ul  nulla  oninino  scapba  egredi  posset,  altero 
instiluto.  omnes  Alexandrinoruni  copiffi  ex.  oppido  se  ejecerunl 
el  conlra  munitiones  [)onlis  latiore  loco  conslilerunl,  eodem([ue  5 
tempore.  (jUcf  consueverant  navigia  per  pontes  ad  incendia 
onerariarum  (unitlere.  ad  molem  constitu(M'unt.  Pu^jnabatur  a 
iiosti'is  e\  ponte,  e\  niole;  ab  illis  ex  area.  (jua?  erat  adver- 
sus  pontem,  et  ex  navibus  contra  molem. 

XX.  In  liis  rebus  occupato  Caesare  militesque  liortante.  lo 
remigum  nia[^nus  numerus  et  classiariorum  ex  longis  uavibus 
nostris  in  moleni  se  ejecit.  I^irs  eorum  studio  spectandi  lere- 
batur,  pars  etiam  cupiditate  pugnandi.  Hi  j)rimum  navigia 
liostium  lapidibus  ac  tundis  a  mole  lepeliebant  ac  muiliim 
proficere  multitudine  teiorum  videbantur.  Sed  postqnam  uilra  15 
eum  iocum  ab  lalere  eorum  aperto  ausi  sunt  egredi  ex  navi- 
bus  Alexandrini  pauci,  ut  sine  signis  certisque  ordinibus.  sine 
ratione  prodieranl,  sic  temere  in  naves  retugere  cceperunl. 
(juorum  luga  incitati  Alexandrini  plures  ex  navibus  egredie- 
baiitur  uostrosque  acrius  perturbatos  inseqnebantur.  Simui.  20 
qui  in  navibus  loiigis  remanserant,  scaias  rapere  navesque 
a  terra  re[)eilere  properabant.  ne  bostes  navibus  potirentur. 
(};iiljus  omnibus  rebus  perturbati  miiites  nostri  coliortium 
Irium.  qn;e  iii  [)onle  ac  [^rima  moi(»  constiteraut.  cum  post  se 
clamorem  exaudirenl.  tugam   suorum  viderent.  magnam  vim  -25 


1.  )i(icihii.s  ejcilus  Pelci\.  —  inslruclo  L.  X\.  —  i  i.  remijyium  T,   1)   cuii-. .  l. 

—  h-().  Eodem  fempore  V,  sectione  lacl;!.  —  i  H.fagere  TL.  prqfugere  V;  femere  *," 

—  5.  coHsueranf  D.  —  7-H.  a  iiobis  eodd  :  iii  iioves  receperunt  S  el  tilii  rec.  —  -io. 
iioslris  edd.  velt.  —  8.  e.r  iiicliii  L.  perturhanfes  TLV. 


'2'2'2  \(  i.i  iiiirrii 

Leloniiu  advcrsi  sLisliiiereiil,  \erili  iic  ;il)  Ujifjo  {•irciiiinfm- 
reiilur  et  (liscessii  naviiiin  oinriiiio  redilii  inleiTluderenlur. 
munitionern  in  ponle  inslilulain  r(di(|uerunl  el  niap|no  cursu 
incitati  ad  naves  contenderunl.  (Juoruin  |)ars  |)ro\inias  nacla 
5  naves  niulliludine  lioniiniini  at(|ue  onere  depressa  est.  pars 
resistens  et  duljilans,  (juid  essel  ca|)iendum  consilii.  ah 
Alexaiidrinis  interfecta  est;  nonnulli  ieliciore  e\ilu  e\[)editas 
ad  ancoram  naves  conseciili  incoluines  discesserunt.  [)auci 
allevatis  scutis  et  animo  ad  conanduni  nisi  ad  ju-oxima  na- 
10  vigia  adnatarunt. 

XXI.  Csesar  quoad  [)otuil  coliortando  suos  ad  [)ontein  ac 
munitiones  continere,  eodem  in  [lericulo  versatus  est;  posl- 
([uam  universos  ce(^lere  animadvertit,  in  suum  navigium  se 
recepit.  Quo  multiludo  lioniinum  insecuta   ciim   irrum[)eret. 

15  neque  adininistrandi  neque  repellendi  a  terra  facultas  daretur. 
fore  quod  accidit  suspicatus,  sese  e\  navigio  ejecit  atque  ad 
eas,  qua^  longius  constiterant,  naves  adnatavit.  Hinc  siiis  la- 
horantiltus  subsidio  scaphas  mittens  nonnullos  conservavil. 
Navigium  qiiidem  ejus   miiltitudine  depressum   militum   una 

20  cum  liominihus  interiit.  Hoc  proelio  desiderati  sunt  ev  numero 
legioiiarioruin  militum  circiter  cccc  et  paulo  ultra  eum  nu- 
menim  classiarii  et   remiges.   Alevandrini   eo  loco  castellum 

1.   /'  Ifffio  L.  —  -i.  redltu  niii    L.  —  cedere  \.  sectione  ad  Pnatquain   ('acla.  — 

.").   in  jKiiileiri  fodd.  [irffiler  Boiif;.  .') .  qiii  lo.    <i   tcrrn  L   inler  versiis.   iteiii  iiare-s 

iii  j/oiite.  —  8.  paucis  U,  expuiiclo  s.  — -  I.   17  .  suhsidio  I.  18.  —  19—20.  uiia  cuiii 

().  fillevati  l)  (1  recentes  Ond.  —  nisi  oni.  Iioiii.  oni.  I> :  una  F  in  niarg-.  —  -2  1 .  rcci: 

§  et  alii  rcc..  delet  rorreclor  l).  —  10.  linea   superducla    antiquiores.   —  paulo 

adiiatareruiil  \j.  eu:it  codd.    antiqui ,    F   cuni    iiola    vilii  : 

\\I.  —  1  ■>.  ii.uititione  L.  —  roiiteiulere  prope  euiii   l^etav.  et  Norvic. :  paulo  post 

codd.;   coiiliiiere   Lipsius  et   .Jurinius.   Iii  c?iw  §.  I^ov.  et  alii  rec. :  «//r» .  a  Beroaldo 

archelv[)0  coiiteiieie  fuerif.  —  i.").  Qrsar  inserluni.  (ni-l.  est  111  (aijac. 


BKLLLM    ALEXANDRINLM. 


2n 


magnis  munitionibus  rniiltisqiie  tormentis  confirmarunt  atque. 
epestis  ex  mari  lapidihns.  libere  sunl  nsi  postea  ad  mittenda 
navigia. 


WTI.  Hoc  deti-imento  mililes  nostri  tantnm  afnerunt  ut 
perturbarentur.  ut  incensi  atque  incitati  mafjnas  accessiones  5 
fecerint  in  o])eribus  liostium  expugnandis.  in  proeliis  quotidia- 
nis,  quandocumque  fors  obtulerat.  procurrentibus  et  erum- 
j)entibus  Alexandrinis  manuni  **"  compreliendi  mnltum  operi- 
bus  ***  et  ardentibus  stiidiis  militum,  nec  divulg^ata  Caesaris 
liortatio  subseqiii  legionum  aut  laborem  aut  pupjiiandi  poterat  lo 
cupiditatem,  ut  mafj^is  deterrendi  et  continendi  a  pericuiosis- 
simis  essent  dimicationibus  qnam  incitandi  ad  pugnandum. 

XXIIl.    Alexandriiii,  cuni  Roinanos  et  secundis  rebus  con- 
lirmari  et  adversis  incitari  viderent,  neque  ullnm  belli  tertium 
casum  nossent.  (juo  |)ossent  esse  firmiores,  ut  conjectnra  con-  15 
se(|ni  [)ossumus.  aut  admoniti  a  regis  amicis.  qui  in  Cgesaris 
erant  praesidiis.  ant  suo  prioi'e  consilio   j)er  occultos  nuntios 


1.  tonnenUsque  nmlti-s  V.  Pekiv. 

XXII.  _  k.  faemnl  TLV,  ^cu\.;  nffuer. 
IJF.  ahf.  pars  Oud.;  tantunmndo  mnt  per- 
liirhiili .  sed  inc.  I)  iii  ras.,  §  el  alii  i'Oc. — 
5.  incessi  L.  —  accensiones  F.  - —  (y.fecerunt 
Petav.  — prwliisque  D  coir. .  S .  Iieg.  Loiid. 
—  8.  comprehendendi  Buslid.  —  niilituin 
op.  L.  Lacunas  aliis  reclius  iudicavil  Ni|)- 
perdeius  .  rem  sic  expoiiens  :  r?  Miininn  su- 
perioriljus  adjungere  licel ,  uf  deiiide  ex- 
cidisse  statuaiiius  ronserentcs  vcl  siiuile 
quid.  \erlja  coinprehendi  inulliiiii  ojn:rilnis 
reli({uia^  sunt  liujtisniodi  sciileiilia^.  Caj- 
sarem  comprehendi  iiiulliiiii  operihus  no- 
luisse.  id  quod,  cum  inilites  Alexandriiios 


premerent  et  repellerent,  necessario  con- 
sequebatur.  Proxima  et  ardentihus  studiis 
militiiin  extrema  fuerunt  de[)erditi  enun- 
tiati  :  nam  nec  cum  superioribus  coha'- 
rent,  et  a  sequentibus  nec  divulgata  no- 
vum  enuutiatum  incipit,  quod  superiori 
illi  conjunctumfiiit.T)  —  10.  exhortacio  \  . 
XXIII.  —  1  3.  cum  om.  T.  —  1  /1-1  b  ca 
suni  tertium  L;  tunc  uim  (lioc  expunctum) 
casum  D,  et  frquidamTi  Oud.  qui  tunc  c. 
Bong.  inde  c.  —  i .").  noscerentV^ .  l^etav.. 
tres  rec.  —  qni  poss.  TLF\  ,  Scal.  —  lO. 
incilati  a  Pet. .  Xorvic.  —  17.  erant  ante 
in  L.  deiude  aut  priore  cons.  suo  per  occ. 
regis  nuiit. 


•)9/i 


AiJLi  iinnii 

i'L'fn  |)i"ol)al(),  lc!P;iil()s  m\  (iU^sarcjn  iiiiscniiil ,  iil  (liiiiillcrcl  rc- 
^rem  lraiisiro(jii('  ad  siios  paloreliir  :  paralaiii  cmiiii  oiiirH^in 
miilliliHliiiom  osse,  confoclam  tcpdio  |)iiollrt'.  (idiiciario  rojrno. 
dominaliono  crodelissima  (iaiiMiiodis,  lacere  id  (|iiod  \'('\  mi- 
0  perasset;  qiio  si  auctore  iii  (la'saris  fidom  amicilianKHio  von- 
tnri  essent,  millins  pericnli  timorem  miilliliidini  loro  iinpodi- 
monlo,  (jiio  miiius  so  doderent. 


XXIV.  CtBsar,  otsi  fallacem  gentem  semperquo  alia  cojji- 
lantcm,  alia  simnlantem,  bene  co^j-nitam  habebal,  tainon  [)e- 

10  tentiliiis  dare  veniam  utile  esse  statuil,  quod ,  si  (|iio  [)aclo 
sentirent  ea  qufe  [)ostularent,  mansurnm  in  fide  dimissum 
regem  credebat;  sin,  id  quod  magis  lilorum  natura?  convonie- 
})at,  ducem  ad  bellum  [yerendum  regem  liabere  vellent,  S[)len- 
didins  atquo  bonestius  se  contra  regem  qiiam  contra  convo- 

15  iiarum  ac  fugitivorum  manum  bollum  esso  gesturum.  lla([ue 
rogem  coliortatus,  ut  consuleret  rogno  [laterno,  [larceret  [^rae- 
clarissima?  [^atriae ,  (|ua?  Iur[)il)us  incendiis  ot  ruinis  esset  de- 
formata,  cives  suos  [)rimum  ad  sauitalem  revocaret,  deinde 
conservaret,    fidem    po[)ulo  Romano  sibique   praestaret,   cum 

■20  ![)se  tantum  ei  crederet,  ut  ad  bostes  armatos  eum  mitteret. 
dextra  dextram  tonens  dimittore  ccepit  adulta  jam  a?tate  pue- 
rum.  At  regius  animus  disciplinis  fallacissimis  oruditus,  ne  a 


1.  rcgis  codil.;  legi  aut  Scal.  cod.  aul 
I  psini  unus.  —  mitlinil  ]j.  —  -2.  oinnciii 
oni.  TL.  —  ;]-/i.  fiiUiciario  doiniiuilioiic 
TL  ,  Scal. ,  jiduciarin  Nipperdeius ;  Jidii- 
ciaiio  rcgno ,  doinin.  ceteri  codd.  et  edd. . 
quod  aique  verum  nec  mutanduni  esse  aj)- 
|)aret  ex  cap.  33.  —  5.  alquc  ainiciliniii 
L.  —  5-G.  ccnlura  T  nr. 


\XIV.  —  S.  si  (non  elsi)  T.  —  lo. 
conslilnil  I)  et  quattuor  rec,  —  lo-ii. 
(ino  faclo  senlirel  codd. .  correxit  V.  Ma- 
nutius.  —  11.  postnliirct  Fl)h  et  alii  rec. 
—  \-2.  ijuod  inagis  credcbat  (spat.  vacuuni 
cjuiuque  iitteraruni)  convenicbiil  L.  —  lo. 
cssc  oni.  V.  —  i().  parccret  el  TJil  F\  . 
Petav.  —  -y.-j.  regis  I)  cl  ti'es  rec. 


IU:LLI  M    ALEXANDRINLM. 


225 


geiitis  siicP  inorihiis  degenerarel,  llens  orare  coiilra  Gtesareni 
coepil.  no  se  (liniilleret  :  rr  non  enim  sil)i  rej)iuini  ipsiini  con- 
spectu  Ciesaris  esse  jucundius. -^  Coni[)ressis  pneri  lacrimis, 
CfPsar  ipse  commotus,  celeriter,  si  illa  sentiret.  fore  enm  secum 
atlirmans.  ad  suos  dimisil.  Ilie,  ut  e\  carcerihus  in  liberum  .5 
ciirsum  emissus,  adeo  conlra  CcPsarem  acriter  betlum  geren^ 
coe|)it.  ut  lacrimas,  (juas  in  collo([uio  j^rojecerat ,  (J^audio  vi- 
deretnr  proludisse.  Accidisse  hoc  com[)kires  Cfpsaris  le^^^ali , 
amici,  centuriones  militesque  l;elahantur,  quod  nimia  honilas 
ejiis  lallaciis  pueri  elusa  esset.  Quasi  vero  id  Csesar  bouitale  ni 
laiilum  addiiclus  ac  non  [irudenlissimo  consilio  lecisset. 


\X\.  Cnni  duce  assumpto  Ale\andrini  nihilo  se  tirmiores 
1'actos  aut  languidiores  Komanos  aiiimadverterent,  eludenti- 
huscjue  mililihus  rej^^is  getatem  atque  inrirmilalem,  magnuin 
dolorem  acciperent  necjiie  se  (juicquam  prolicere  viderent,  ru-  iT) 
moresque  exsistereut.  niap^na  Caesari  prtesidia  lerrestri  itinere, 
Syria  Cilicia([ue,  addiici,  quod  nondum  auditum  Caesari  erat, 
commealum.  (jui  inari  nostris  supporlahalur,  intercipere  sta- 
luerunt.  Ila([ue  expeditis  navigiis  locis  idoneis,  ad  Canopum  in 
slatione  dis[)ositis  |  navihus].  insidiahantur  nostris  commeati-  21» 
hus.  Quod  uhi  Ccesari  nuntiatuin  est,  suam  classem  juhet  expe- 
diri  atque  instrui.  Praeficit  liuic  Tiherium  Neronem.  Proficiscun- 


•2.  sibi  om.  V.  —  ?).juc.  codd.  —  7. 
r<il/.  TL.  conl.  IJF.  —  10.  essel  e/us(t 
1'elav. 

X\\  .  —  i3.  (idrertereiil  TIj.  Scal.  — 
16.  Cwsar  TLVF,  iii  qiio  e\|ninctnm.  — 
1  7.  Cij/i(i(]iie  T.  —  18.  comtiicKtiiitKjiic  (jiii 
\  .  —  tiiari  oni.  Pet.  —  20-2  1 .  cotiiiticatu 
jiuliquiores,  cotnmeatmi\),\o^v,.;  coiiimen- 
I1//11S   S    el    receiiles   Oud.  :    coitimeatuqve 


iNipperdeius.  (jiiod  iion  satisfacere  Viellia- 
berus  oslendit.  Duni  res  restiluatur,  reliqui 
coitiitiedtibiis ,  seclusi  naribiis,  nam  arclic- 
typi  librarius  a  (/isjwsilis  aberrare  poteral 
ad  ea-peditis  et  iiacib'  per  errorem  scri- 
ptum.  ul  fit,  11011  delebat.  —  21.  est  oiii. 
F.. —  unam  c/assem  codd.  prseter  recen- 
tissimos.  (jiii  iinatn  omittunt;  suaiti  c/. 
Ni[)per(leius.  —  •?•->.  7///'.  r\ . 

29 


■22(i 


AULI    IIIIITII 


lur  iii  oi\  flassc  lUiodijp  iiavos  aUjiic  iii  liis  hjipliraiior.  siih' 
(iiio  iiiilla  iiiii(|iiaiii  (liiiiK-alio  iiiariliiiia.  iiiilla  (>liaiii  paniin 
rclicilcr  ('oiirccta  cral.  \l  rorliina,  ([iia'  |)lcriiin(|iic  cos.  qnos 
|>liii'iiiiis  hcncficiis  ornavil ,  ad  (liinorcin  casuin  rcsisrval,  sii- 
5  |)(»rionim  lcmjioiMiin  dissimilis,  Eupliranorcm  proscijuchalur. 
Nam  cuiii  ad  ('iaiiopiim  vciilum  (»sscl,  iiislnicla(|uc  iilnm(|UP 
classis  conllixisset,  et  sua  coiisucliidinc  Kiipliranor  |)niiius 
|)ra?lium  cominisissel  et  (juadnreinem  lioslium  perlorasscl  ac 
dcmersisset,  |)ro\imam  lon^ius  inscculus.  paniin  cclcrilci-  iii- 
10  se([uentil)us  relKjuis,  circimiventus  ali  \lc\aiidrinis  csl.  (iiii 
sulisidium  nemo  tulil,  sive  ([uod  iii  Ipso  satis  praesidii  [iro  vir- 
lute  ac  lelicitatc  cjiis  |)utarent  esse,  sive  ([iiod  ipsi  silii  liiiic- 
hanl.  Ila  ([ui  uniis  ex  omniljus  eo  [iradio  beiie  rem  jjessil .  solus 
cuni  sua  ([uadrircmi  victrice  periit. 

15  XXVI.  Sul)  ideiii  tempiis  Mitliridales  Pcrj'jainenus,  ma(>iue 
iiobilitatis  domi  scientiffique  in  hello  et  virtutis,  fidei  difjnila- 
tisque  in  amicitia  C;i?saris,  missus  in  Syriam  ('iiliciamqiie  initio 
belli  Alexandrini  ad  auxilia  arcessenda.  cuiii  mapjiiis  copiis. 
quas  celeriter  et  propensissiina  civitatum  voliintate  et  sua  di- 

•20  ligentia  contecerat,  itinere  pedestri,  quo  conjiin|>ilur  Kfjy|)tus 
Svria\  l^dusium  addiicil.  id(|ue  ()[)[)i(luiii  firmo  [)rfesidio  oc- 


•y. .  iiKiniiii 


1 .  III  lii.s  L  iiiliM'  vorsiis. 
L.  —  h.  /)liiriinos  T  pr.  —  .k  perseqtie- 
Ixiliir  L\  §.  Scal.  el  nlii  uonnulli  Oud.  — 
-.  cld.sse  \j.  —  H.  el  illi  liireinem  nostri, 
( luj. ,  Peta\ .  el  alii :  pauci  rec.  illic.  Scripsi 
el  iiii  remem  (i  e.  fjuadrireinein) .  ul  saepe 
codd.  y  remeni.  (lap.  i .')  i  i7/  fiuadriremes 
Alexaudriiiomiii  nieiiioraulur.  —  8-9. 
j)erf(>rassent  ac  flemersisscnl  codd.  jirffiter 
iinuin  Leid.  -2. .  |)ropter  praecedens  illi.  — 


10.  esl  0111.  Tl.tJK.  —  I.').  lliKjiii'  codd.: 
lla  fjtii  Hauplius.  —  i'i.  jieril  Petav.  el 
noshi  prfeter  Lo.  rpii  iicriil  cuiii  pluribus. 
ut  videtur.  Oiid. 

XXVI.  —  1.3.  Milrifl.  codd.  piope  con- 
stantei'.  —  17.  missis  TL\  .  IVl.  —  initia 
T  pr. ;  iiiiti  Ij.  —  1  ()  iiiipeiis.  ]).  —  cici- 
taliiim  TIIF,  Scal.  —  m).  .Egiiptos  IjF. 
et  ciiin  T  mox  1.  •). .  p.  -i-i-j .  —  -i  1 .  ad- 
renil  Davisius. 


BELLUM   ALEXANDRINUM. 


227 


cupatum  AcliilltP  propler  opportiinital(3ni  loci  (^namque  tota 
lEp^yptus  maritimo  accessu  Pliaro,  pedestri  Pelusio  velut  clau- 
stris  munita  existimatiir).  rejiente  magnis  circumdatum  copiis, 
multiplici  pra^sidio  pertinaciter  propufi^nanlil)us  et  copiarum 
mapuitudine.  (pias  inlegras  vulneratis  del"essis(|ue  subjiciebat,  5 
et  perseverantia  constantiacjue  oppugnandi.  (juo  die  est  ap^- 
gressus,  in  suam  redegil  potestatem,  praesidiunKjue  ibi  suum 
collocavit.  Imle  re  bene  gesta  Alexandriam  ad  Gaesarem  con- 
tendil.  omnesque  eas  regiones,  per  ([uas  iter  faciebat,  auctori- 
tate  ea,  qute  plerumque  adest  victori .  pacarat  atque  in  ami-  lo 
citiam  Ca^saris  redegerat. 


\XVI1.  Locus  est  tere  regionum  illarum  nobilissimus  non 
ita  longe  ab  Alexandria,  (|ui  nominatur  Delta;  quod  nomen  a 
simiiitudine  litterte  accepit  :  nam  pars  qutedam  fluminis  Nili 
derivata  [inter  se]  duobus  itineribus  paulatim  medium  inter  15 
se  spatium  relin([uens  di^ersissimo  ad  litus  intervallo  mari 
conjungitur.  Cui  loco  cum  appropin([uare  Milliridaten  rex  co- 
gnovisset  et  transeundum  ei  flumen  sciret,  magnas  adversus 
eum  copias  misit,  quibus  vel  superari  deleri([ue  Mithridaten 
vel  sine  dubio  retineri  posse  credebat.  Quemadmodum  autem  20 
optabat  eum  vinci.  sic  satis  habebat  interclusum  a  Gsesare 
a  se  retineri.  Quae  prima?  copitT  flumen  a  Delta   transire  et 


1.  Acldlhe  TUF.  Achille  Petav.;  ab 
Achillfi  D  coiT.  .  §.  —  -i.  iiKirituinos  T 
pr. ;  marilima  L  a  sec.  —  3.  mogiiis  om. 
L.  —  li.  perlinaciter  (a  correctore  inter 
versus)  piignantibus  \j.  —  G.  piignandi  I>. 
—  G-y.  egressus  D.  —  8.  Alejcandreum 
T,  Scal.  Item  c.  seq.  —  lo.  ea  om.  V. 
in  L  inter  versiis  ante  unct.  —  placarat 
cod(J.  praetcr  1)  et  Voss. 


XXVII.  —  i3.  ita  oni.  L.  —  \h.  ac- 
cepit  TL.  liOV. ;  cepit  celeri ,  ccepitlj.  — 
i5.  mirc  deriv.  in  nullo  noslrorum,  esse 
in  Iribus  suis  rret  aliis''  refert  Oud.  Quod 
sec[uitur  inter  se  casu  repelitum  et  delen- 
dum  esse  censeo.  —  i6.  «  mari  codd. 
preeter  L  et  Norvic. ,  qai  sine  a.  —  17. 
rex  Milr.  L.  —  ai-a^.  se  (sine  a)  V,  et 
sc  §.  —  '2-2.  primo  DS.  —  ad  ^  delta  V. 

•29. 


-2-28  \(  l\    IIM5TII 

Milliridali  occiiiTcrc  pohicriiiil.  |H(i'liiiiii  c((imiiisci'iiiil .  Icsli- 
nanlcs  nraM^incrc  siil)sc(jiicnlil)iis  vi('loi'Ktt  socielalcin.  (jiioiiiiii 
iiii|)(>liiin  Milliridalcs  niaj);na  ciiiii  priKJcnlia  |  conslaiilia(|iic 
virlnliiin  cl  Alc\aii(lriiioriiin  iiii|)rii(lciilia  |  consucliKliiic  iioslra 

.")  caslris  vallalis  siisiinnil  :  ciiin  \cro  incaiilc  al(|iic  insolcnlcr 
siiccederc  eos  iiiiinilionihns  vidcrel,  crnplionc  mKli(|iic  lacla 
iiiapiniin  nmncrmn  cornin  iiilerrccil.  (jiiod  msi  locormn  iioli- 
lia  rcli<|iii  se  lexisscnl  |)arliiiK|iie  iii  na\cs.  (juihiis  llmiien 
Iransieranl.  recepissent ,  rmidiliis  deleti  esseiil.  (jm  iil  paiilmn 

U)  al)  illo  liniorc  se  recrearmil.  adjmicli  liis  (|m  siil)S(H{uel)antur 
riirsus  ()|)|)U}»iiare  Mitbridalen  c(e|)eriiiil. 

XXVlll.  Mittilur  a  Milliridate  iimilius  Ciesarl,  qui  reni  j;e- 
stam  nerlerret.  fiOPnoscit  cx  siiis  ea(l(Mn  Iht^c  accidisse  rex.  Ita 
pa^ne  siih  idem  tempus  et  rex  ad   opprimendmn  Milliridaten 

15  proliciscitui- et  (^iflesar  ad  re(M])ien(lmn.  Celeriore  tluininis  i\ili 
navigatione  rex  esl  iisiis,  iii  ([iio  map;nain  el  |)aratain  classem 
liahehal.  CcTRsar  eodem  itinere  uli  iioluit,  ne  navihus  in  llumine 
dimicarcl,  sed  circumvectiis  est  co  mari,  (|uod  Alrica^  partis 
esse  dicitur.  sicnti  supra  demonstravimus;  prius  tamen  rep;is 

20  copiis  occurril,  (juaiii  is  Milhridaten  a<>'j;redi  possel ,  ennKjiie 
ad    se   \icloreni    iiic()lumi    exercilii    recepit.    Consederat    ciim 


;').   niiii  polriiliii   T.  sn|)i-asci'ii)lo  jiniil.  Iinii  l)§.  —   i  o.  iidjiinclis  lls  U.  adjmctk 

—  IJncis  inchisa  ahsinil  a  |ii'iiiiis  cdill.  el  lils  V\)l   —  nccjHpJmiilin-  L. 
rrCorL  a  Lov. .  nti  el  codicitms  a  \  ascosano  WVill.  —  i  •").  Ikvc  ciidcm  tJF.  Petav. ; 

inspectis."  Oiid.  —  'i.  iiillllinii  \  |)ro  rlrln-  liwc  oni.   L.  —  Umjuc  I..   —  iC).   ///  ////// 

Itim)  cod.  (.liaccon.  itirtii  esse  poterit  vo  Jiiiliipiiores  conscnsu:  /'//  r////)  I)  corr. .  l  et 

caiHiinin  coiistantlarjiie ,  cetera  ingruennil  alii  rec.  —   17.   noliiil  T  pr.  —  18.  cii- 

cx  argnniento  in  inarji^ine  posilo  liiijns-  ninircntiis  i)  pr. .  S.  IVtl.:  circiini   rrectm 

niodi  :   Vlrlulcs  Mlthrldalls.  Alc.raiidrliio-  Lov.  —  est  oni     FV.  —    \[).   refrils  D. 


ruin  hnprudenlla.  —  o.  cantc  TLV.  —  ct         Voss..    Bong.   •").  —  -n  .   rccliilt  l^et.  — 
If^gnl  V.  —  6.  rldcrat  F  pi'.  —  \).  paulii-         ('.on.sldcrat  TFVi)!..  liic  snpraposilo  c. 


HELLl  M    ALEXANDRINUM. 


•)-)q 


copiis  rc^x  loco  iialiirn  niiiiiilo,  (|iio(l  (^ral  ij)se  excelsior  planilie 
ex  omnibus  |)arlll)us  suhjecta;  li'ibiis  aiitem  ex  lateriljus  varii 
jieneris  inunitioiiil)us  tegebaliir  :  iiiiiini  bitiis  erat  adj^^ctuni 
llumini  Nilo.  alleruni  editissimo  loco  ducliim .  iil  parhMn 
castrorum  ol)tineret.  tertium  jialude  cin[>ebatiir. 


\\l\.  Inter  castra  el  (^a^saris  iter  tlumeii  intercedebal  an- 
jj^ustum  altissimis  ripis.  quod  in  JXilnm  influebat;  aberat  auteni 
al)  regis  castris  millia  passuum  circiter  vii.  Rex  cum  hocitinere 
\enire  Ca?sarem  comperisset,  equitatum  omnein  expeditosque 
delectos  pedites  ad  id  fliimen  misit,  qui  transitu  Capsarem  pro-  in 
liiberent  et  eniinus  e\  ripis  |)r(Ldium  im|)ar  inirent  :  niilluin 
enim  processum  virtus  liabebal,  aul  periculum  ignavia  subibat. 
()u8e  res  incendit  dobjre  milites  eqiiitesque  nostros,  quod  tani 
diu  pari  |)rodio  cum  Alexandrinis  certaretur.  Itaque  eodeni 
tempore  equites  (lermani  dispersi  vada  [lluminnm  |  qua^rentes  15 
parlini  demissioril)us  ripis  llumen  Irauarunt.  et  le^<yionarii.  ina- 
^nis  arboribus  excisis.  quff»  lon^ptudine  utramqiie  ripam  con- 
lingerenl,  projectis  iis  repentinoqiie  ag[>ere  injecto,  nnineii 
transierunl.  (jiiorum  im])etum  adeo  [)erlimiierunt  bostes,  ul 
in  fiqja  spem  saliitis  collocarent,   sed   id  frustra  :  naimpie  ex  21 


1.  coi^iis  .1.  c.rTlA.  1)  |)i'. ;  cnpufi  ex 
I  F.  I)  corr.  —  jdanilHP  T,  planilia  tiPV, 
(iiii.  L.  cujus  correcior  planilir  intulit  ante 
c.r  Inlerih.  —  -t.-I].  cariiti  /rcnerum  codd. 
praeler  recentissimos  quosd.ini,  qui  ge- 
nere,  ut  S;  (JElilerus  varii  gcneris.  —  3. 
ohjectum  D  et  aliquot  rec.  —  li-o.  in  par- 
lem  c.  nhlinebat  D  corr. ,  S  et  alii  rec.  Sed 
est  i.  ([.  tueretur. 

\\l\.  —  8.  icgiis  1).  Voss.;  a  caslris 
rcgis  Petav. .  S  et  duo  rec.  ap.  Fahr. .  iion 


rrplerique.'-  ut  Oud.  —  ciiiii  f  inter  ver- 
SHS.  —  i3.  nostros  om.  L.  —  i ').  certa- 
renturT  (n  expuncto)  UV;  certarent  FDS 
et  alii  rec;  decerlarent  L.  —  Ilac/ue  om. 
V.  —  i5.  jluminis  nostj-orum  unus  S. 
Secluserunt  critici.  —  i  (>.  transnarunl  D. 
Iransnatarunt  Lov.,  S.  —  i  8.  et  projectis 
repentino  S  et  alii  rec. .  unus  V  projecto.  A 
iXipperdeio  insertum  est  iis ,  cujus  omissio 
ipsine  scriptori  an  lihrariis  tribuenda  sil 


amlHjOnium. 


L>30 


Al  \A   Hlinil 


ca  fiij^a  paiici  ad  rfjjuiii  i'cl"ii{»ei'LiMl .  |)aMK'  oiiiiii  rulKjua  imilli- 
lii(liii('  iiilcrlccla. 


\X\.    Ca'sar  \t  |)nL'clarissiiiic  ^jcsla,  cuiu  siihiliiiii  advciihmi 
suum   jiidicarcl   iiia^juuni   terrorem  Alexandrinis  injcclurum. 

.■)  |)rolinus  viclor  ad  caslra  rep;is  perlciidil.  Ihcc  ciim  cl  ()|)cie 
magno  vallala  el  loci  iialura  inunila  animad\erlcrel ,  coiircr- 
lamijue  armatorum  multitudinem  collocatam  in  vallo  vidcrel, 
lassos  itinere  ac  pneliando  miiites  ad  o|)|)U[',nanda  caslra  suc- 
cedere  noluil.  lUujue  noii  inagno  inlervallo   relicto  ah  liosle 

10  castra  posnit.  Postero  dic  castellnm.  (|iiod  re\  in  proximo 
\ico  non  longe  a  suis  castris  munierat  bracliiisqnc  cum  opcre 
castroruin  conjunxerat  \ici  obtinendi  causa,  Caesar  aggressus 
ouinibus  copiis  expugnat,  non  quo  id  ininore  numero  mililum 
conse([ui  dillicile  factu  putaret,  sed  ut  ab  ea  victoria  perter- 

!;■)  ritis  Aiexandrinis  protinus  castra  regis  oppugnarel.  Itaque  eo 
cursu,  quo  refugientes  Alexandrinos  ex  castelio  in  caslra  suiil 
milites  insecuti,  munitionibus  successerunt  acerriineque  emi- 
nusprceiiaricoeperunt.  Duabus  ex  partibus  aditus  oppugnatio- 
nis  nostris  dabatur  :  una,  quam  iiberum  accessum  babere  de- 

•20  monstravi;  ailera,  qute  mediocre  intervaiium  inter  caslra  et 
llumen  Niiuni  liabebat.  Maxima  et  eiectissima  miilliludo  Alexan- 
drinorum  defendebat  eam  partem,  quse  faciliimum  aditum  ba- 


1 .  pmici  equitcs  Lipsius. 

XXX.  —  3.  pnpclarissima  re  gesta 
[JF,  Pctnv.  —  6.  animum  ado.  Sca!..  ad- 
rerterct  L.  —  G-y.  consertamq.  V.  —  8. 
ac  proel.  om.  L.  —  lo.  Poslero  vero  die 
FV  et  foil.  t)  ])r.  —  1 1.  suis  L  inter  ver- 
sus  post  castris.  —  hracchiisq.  T,  brchiisq. 
(sic)  F.  —  12.  commiseral  Bong'.  3.  — 
i3.   uon  quod  TL;  non  quo  F  et  secun- 


dum  Oud.  Pelav. .  qiieni  omittere  ulrani- 
que  voceni  relert  i"'al)r. ;  non  quo  id  l  \  , 
recte ;  non  quod  id  I) .  sed  id  ev  a  lacluni 
videtur;  §  quod  ad ,  lapsu :  rquod  vel 
quod  id  mei  mss.i  Oud.  —  ih.  faciuvi  L. 
—  i5.  regis  castra  \  .  —  17-18.  eminus 
L  inter  versus.  —  21.  multitudo  a  sec.  m. 
addituni  in  L.  Tota  periodus  iii  hahcbai 
desinens  abest  ali  L. 


BKLLIM    ALEXANDRINUM. 


23 


bebal:  pliiriinnm  proficiebanl  in  repelb^ndis  vnlnerandisqne 
nostris  qni  regione  flnniinis  \\\\  propnjiiiabanl ;  diversis  eniin 
lelis  noslri  tig-el^anlnr,  adversi  e\  vallo  castrornni,  aversi  ex 
nnniine.  in  qno  mnlta^  naves  inslrncta^  Fnndiloribns  el  sa^it- 
lariis  nostros  inipn[>nabanl. 


XXXI.  Cfesai',  cnin  videret  niililes  acrins  [)r(jeliari  non  posse. 
nec  tainen  ninltuni  j)rofici  pi'opter  locoruni  dilTicnltatem,  cum- 
(jue  animum  adverteret  excelsissimnm  bjcum  castrornm  reli- 
ctum  esse  ab  Alexandrinis.  quod  et  per  se  munitns  esset,  el 
sludio  parlim  pu[>nandi  partim  spectandi  decncurrissent  in  ni 
eum  locnm  .  in  quo  pugnabatur.  cobortes  illo  circnmire  castra 
et  snminum  locum  aggredi  jussit,  iisque  Carfulenuiii  prtefecil. 
et  animi  magnitudine  et  rei  militaris  scienlia  virnm  pra^stan- 
tem.  (}no  ut  ventum  est,  paucis  defendentibus  munitionem. 
nostris  contra  militibus  acerrime  pugnantibus,  diverso  clamore  15 
et  proelio  perterriti  Alexandrini  trepidantes  in  omnes  partes 
castrornm  discurrere  c(Kpernnt.  (Juornm  perturbalione  nostro- 
rnni  aninii  adeo  sunt  incitati,  ut  pa?ne  eodem  tempore  e\  om- 
nibns  partibus,  primi  tanieii  editissimum  castrorum  locnm 
caperent;  ex  qno  (b^currentes  magnam  mnlliludinem  boslinm  -Mi 
iii  castris  interlecerunt.  (Juod  periculum  plerique  Aiexandrini 
rngientes  acervatim  se  de  vallo  prcTecipitarnnt  in  eam  partem. 


!.  j)hnii)i)nn  tnilriii  I)S  et  alii  rec.  — 
■?.  Mli  L  inler  versiis.  —  3-'i.  iirersi  e.r 
Jlitm.  uniis  cod.  IJranlii ;  mersi  e.v  Jl. 
TIjFVI);  et  (intei-  versns)  e.r  Jl.  L  siiic 
participio;  mersiqiie  jluiu.  (jnjac. .  Pal..  § 
sine  prspositione;  mersique  in  fh  I^elav. . 
Bonf}.  3;  "mersi  vel  mersiqiie  Jlum .  niei 
iiiss.-  OikI. 

—  7.  tdiiieii  oiii.  L.  —  (S.  inniiio 


correclor  T;  /niimiidr.  LV.  Petav.  et  (ino 
aliiOufl.  —  e.vcellentissimuin  L,  1)  pr.  — 
().  el  ipse  iiiini.  \.  — •  lo.  (leeiirr.  I)S  ct 
alii  rec.  —  ii.  rircuire  LVDS.  —  i-». 
isqiie  TUFV ;  hisqne  LD§ ;  iisque  Petav.  — 
(jirfunelum  V.  —  i  8.  adeo  oni.  \ .  — 
1  9.  locum  castroriim  UF.  et  eo  loco  L  cn- 
stroriim  inter  versus.  —  -n.  Mexnndri- 
iioriim  L. 


232 


\(  Ll    IIIHTII 


(iiia'  niiiiiiiii  cral  a(l|iiii('la.  Iloniiii  |)niiiis  iti  i|)sa  lossa  iiiiiiiitio- 
iiis  iiia}'jiia  niiiia  o|)|)i'essis,  celen  racili()]'eiii  riiPjaiii  liahiieninl. 
(ionslal  riij»isse  e\  caslns  re/jciii  ipsiiin.  receplmiKjiic  iii  iia- 
\em  iiiiillilii(line  eoniin,  (jiii  ad  |)i'o\iiiias  iiaxes  adnalakiiil . 
5  denierso  navijjio  |)ei'isse. 

\y\XII.  Iie  relicissune  ce[erniiie(|iie  jfjCsla.  (l;jesar  inaeiice 
vicioria'  fidncia,  proximo  lerresln  ilinere,  Alexandriani  ciiin 
e([iiilil)ns  contendil  al(|ue  ea  parle  oppidi  viclor  inlroiil.  ine 
pra?sidio  lioshnin   lenel^alur.   \e(pie  euin  consiliiiin   siuini   le- 

II)  rellil.  ([iiin  Iiosles  eo  proelio  andilo  nihil  jani  de  hello  essenl 
co^jitaturi.  Dignum  adveniens  Iructum  virlutis  et  animi  ma- 
^^nitudinis  tulit.  Omnis  enini  mullitudo  oppidanorum.  armis 
|)rojectis  munitionibusque  suis  relictis,  veste  ea  sumpta,  qua 
su[)[)lices  dominantes  de[)recari  consuerunt,  sacrisqueoinnihus 

i.)  [)rolatis,  quoruni  religione  precari  ollensos  iratosque  animos 
re^ouni  erant  soliti.  advenienti  C;psai'i  occurrernnt  seque  ei 
dediderunl.  Caesar  iii  fidem  receptos  consolatus.  [ler  liosliuni 
munitiones  in  suam  partem  oppidi  ma^na  gratulatione  venil 
siiornm;  qui  non  tantiim  bellnm  ipsum  ac  dimicationem.  sed 

20  eliam  talem  adventnm  ejus  felicem  luisse  la?tabantur. 

XXXIII.  Caesar  ^Egypto  atque  Alexandria  potitns  reges  con- 
stituil.  qiios  PtolemfPus  testamento  scripserat  atque  obteslatiis 


5.  diuierso  \  ,  iit  lei-e  solel  iii  liis. 

XXXH.  —  6.  celeriterqiie  L.  —  7.  viclo- 
riivque  T.  (jne  eraso.  VaMe  prohahiliter 
iiiiigiin  ricloriw  fiducia  Ciaccoiiius.  — 
Alevandream  liic  TF,  Scal.  —  8.  introit 
LIF.  Petav.;  intrat  L,  Bong.  3.  —  10. 
luidilii   \.   —    11-1-).    aninii  inullitudinis 


TL.  Scal.  —  i4.  doiiitnationes  L.  —  sa- 
rris  I^.  —  1.).  prwlatis  IJiislid.  —  rrlr- 
jitoiic  l  .  —  -lo.  eis  fel.  1). 

XXXtll.  — •ai-a-j.  constiliiil  iit  auli- 
quiores  omnes  et  pars  recenliuin :  sine 
particula  DS  l*al..  P)on^.  o  et  liaud  dnhie 
Leitl.  •?. 


BELLIj^I   ALi:\ANDRLNUiM. 


233 


ei'ci(  populum  llomauum,  uo  mutarentur.  Nam  majore  e\  duo- 
l)us  pueris,  i'e{>e,  auiisso,  miiiori  tradidil  rejjuum  majorique 
e\  dualjus  iiliis,  Cleopatr;e,  quae  mauseral  iii  fide  preesidiisque 
ejus;  minorem,  Arsinoeu,  cujus  nomine  diu  regnasse  impoten- 
ter  (laiiymeden  docuimus,  deducere  ex  regiio  sfaluit,  ne  qua  5 
rursus  nova  dissensio,  priusquam  diuturnitate  confirmareutur 
re^jihus  imperia,  per  liomiues  seditiosos  nasceretur.  Legiones 
ihi.  veteraiia  se\ta  secum  reducta,  ceteras  reliquit,  quo  flr- 
mius  esset  eorum  rej>um  imperium,  qui  ne(|ue  ainorem  suo- 
ruiii  liabere  poterant,  (piod  fideliter  permanserant  in  (joesaris  lo 
amicilia,  necjue  vetustatis  aiictoritatem  paiicis  diebus  reges 
constituti.  Simul  ad  imperii  nostri  dijjniialem  ulilitateuu|ue 
|)ul)licain  j)ertinere  existimahat,  si  permauerent  lu  fide  reges, 
pi^esidiis  eos  nostris  esse  tutos;  si  essent  ingrati,  posse  iisdem 
praesidiis  coerceri.  Sic  rebus  omnibus  confectis  et  coUocatis  15 
ipse    itinere  terrestri  |  j)rofectus  est  in  Svriam. 


XXXIV.   Diiin  litfic  in  yEgvpto  |j'eruntur,  rex  Dejotarus  ad 
Domitium  Galvinum.  cui  Cf3esar  Asiani  finitimasque  provincias 


1.  Ofil  fr    r  (;oiii[)endio;  /xilcr  L.  — 
.").  lilidlnis   L\  .  t5oii<j'. .  IVlav.  a  soc.  iii. 

—  ().  diiituriiildles  T  jjr. ,  l  l^^V  ;  (liuliiriii- 
lali-s  I)  pr. .  \  oss.  —  conjli-m.  oiii.  V.  — 

7.  regi  Tt^V,  Lov.;  regis  LFD,  fetav. ; 
regiiiiiiih,  I^ilal.;  rej>iiiii  Slepliaiius;  re- 
gibii.s  Kraiierus.  —  imperio  LF.  —  7-8. 
Legiones  ibi  sive  Legione  sibi  TLV,  Lov. 
et  [)ai's  recenliiiiii .  qiii  el  Legioiies  sibi. 
Setl  LFD,  Letav.,  Voss.  Legione  ibi  — 

8.  veleraniis  T  (eraso  s)  V  et  [jars  receii- 
tiiini.  —  (jiiod  f.  TL.  —  9.  eoruin  esset  V  . 

—  regninn  iiiij).  T :  regnum  el  imperium  1) 

■(('■sidiis  co.s  itoslris 


a  sec,  Pal. 
11. 


I  '1.  prir 


esset  Ht  lios  ,  si  TUF\  ,  iteni  L  [jr. .  «jiii 
a  correclore  piwsidio  eis  noslros  esse  vl 
lios  .s/  L :  'ressenl  lios  si  essent  Pefav.  TjFabr.. 
sec.  Oiul.  esse  ul  lios  si  Petav.  et  Lov., 
esse  lutos  rt  hos  Scal.  D  iii  ras.,  5,  Pal. . 
Bong.  3  :  pnesidiis  (fuo(pie  nostris  fore  eos 
(oni.  Boiig. )  tulos,  cl  (0111.  B.  )  si  esseiil. 
Vulgo  lutos ,  et  lios ,  quoruni  kos  servat 
Lni.  HofrniaMnus.  —  isdem  TL,  liisdein 
FVI),  eisdem  L.  —  ili.  ilinere  pedestri 
D.  Voss.  .4  crilicis  [jluribas  notata  esl 
luec  inlerpolalio,  nani  cliissc  in  Syriani 
venisse  Ciesareni  Hirtius  ipse  auctor  esl 
inlra  c.  GO. 

3o 


•23^1  \l  l.i    IIII5TII 

ji<liiiliiislrniiflas  Iradidcral.  xciiil  oraliiiii .  \\r  Viiiiciiiain  iiiiiio- 
rciii.  rc.oniiiii  sinim.  iieNc  (la|)|)a(lo('iaiM .  r(.'j)iniiii  Anoliar/anis, 
possideri  vaslari(|iic  palcrcliii-  a  Pliarnacc:  "(ino  iniilo  iiisi  li- 
hcrarciiliir.   iiiipcrala  sc  laccrc  |)cciiiiiaiii(|iic  proiiiissain  (^a^- 

.-)  sari  iioii  possc  persolvcrc. '^  Doiniliiis  iioii  lanlnni  ad  cxpli- 
(•aiidos  sninpliis  rci  inililaris  ('uin  pecnmain  necessariain  esse 
Midicarcl.  scd  cliam  liirjic  |)o|»iilo  Itomano  cl  ('-.  (j<esari  viclori 
sil)i(|nc  inramc  esse  stalnercl  repna  sociornm  al(|iic  amicoriim 
alj  exlerno  rcpe    occnpari.   nnnlios  conreslim   ad    Pliarnacen 

1(1  iiiisil,  -  Armcnia  (la|)|)a(locia(|uc  decedereL  iievc  occupalionc 
helli  civilis  |)0|)uli  iiomani  jiis  inajeslalem([ue  tenLarct."  Ilaiic 
deiiunlialioncm  cnm  majorcm  wwi  liahiliirani  exislimarel .  si 
l^ropius  eas  rejiioues  cniu  cxerciln  accessissel.  ad  lcf»i()nes 
|)i'orectus  uuam  e\  Irihiis  xxxvi  secniu  diicil.  diias  in  .Ep;\ptuni 

ifi  ad  (iapsareni  iniltil.  litlcris  ejus  evocalas;  (|iiarnui  altcra  iii 
l)(dlo  Alcxaudriuo  uou  occurrit.  (|iiod  ilinerc  lerreslri  pcr  S\- 
riaiii  cral  inissa.  \djiiup;il  Domilius  legioui  wxm  diias  ah 
Dejolaro,  (juas  ille  discipiina  ak|uc  armalura  iioslra  compliires 
aunos  conslilnlas  lialjclial.  cijuilcsijue  c.   loti(lcm(|uc  al)  Ario- 

-Mi  iiarzaue  suinil.  Millil  V.  Sesliuiii  ad  i].  l^lgelorium  ([ua^storein. 
iil  le['iouem  adduceret.  (\inv  ex  tuimiltuariis  imlitiluis  in  Poiilo 
conrccla  crat.  (juinliiiiKjnc  Patisiniii  in  (uliciam  ad  aiixilia 
arcesseuda.  (jiue  copia'  ceieriter  oiiincs  jiissii  Domilii  ('-oiiiana 
couveneruut. 

\X\IV.  —   i-i.  iiiiimiriit  \.   iii   iiuirjO-.  L'»\.  —    17.  (ji.    hiiiiiiliiis  (•(((M..    ii.  \) . 

—  •}..  \iihiii:.  L.  s('(l  iiiri-ii  ivclt'.  —  Vdss.  Sefl  |)rainoinen  iiec  snpi-ci  addihiiii . 
'1.  proiiii.s.siiiii  oin.  I..  —  .">.  pimrl  conN^-  iiec  iiilrii.  —  h/j.  Tt.l  I^D.  lc!>ii)iii:s  \.  — 
clor  iii   r.  —  7.  •v«/  cl  I.  L;  liirpc  jTi'-  T\  .  -u).   Millitqiie   I..  —  Se.iliiiiii  Tl>.    \  oss. : 

—  (S.  .staliierat  L  .  lioii'.  —  ().  Pliariiiiren  Fesliinii  V.  celeri  Se.rlinni.  —  Plrliir.  corkl. 
t  iioslroruin  solns .  pliires  inlj';i  c.  ().").  —  x-i.  (Jiiiiicliiiinjue  V.  .Mannlins  -— Pa- 
(iq.  —  I  h.  trihiis  et  h.  Lo\ .  —  111/  ])r).  cisiuni  S.  Paiisiiiin  D.  Piiiisiiiiii  lioiifr.  — 
ilem   inox.  —    j3.  ailroc   \) .  rncalas  h.  (jlicicifini  F.  Siliciaiii  \. 


HELLl  \l    ALEXANDRINLM. 


235 


\\X\  .  liilpriMi  Ip^^hIi  a  IMiarnace  responsa  i-efennil:  "(la]»- 
padocia  se  decessisse,  AriTieiiiaiii  niiiiorein  recepisse,  qiiam  pa- 
lerno  noiniiic  jiii-e  ohlinere  deberet.  Deniqne  ejus  regni  cansa 
inlegra  Ca^sari  servareinr  :  paratum  enim  se  facere  qnod  is 
slatuissel.  -  Doinilius,  cnm  animadxerteret  enm  Cappadocia  de-  5 
cessisse  non  xolnntate  adductum,  sed  necessilate,  quod  tacilins 
Armemam  defendere  posset  sulqeclam  suo  rep^no.  (piain  (lap- 
j)adociam  longius  remotam,  (piod(jne  omnes  Ires  leg-iones  ad- 
dncliirum  Domitium  pulasset,  e\  ([uiIjus  cum  dnasad  (iaesarem 
missas  audisset.  audacins  in  Armenia  siibstitisse,  perseverare  lo 
ccjepil.  iil  eo  (|uo(|ne  re[jno  decederet  :  •■  ne(jue  enim  aliiid 
jus  esse  (iaj)|)a(locia?  at(|ue  Armenite,  nec  jusle  enm  postuiare, 
iil  in  (icTsaris  adventum  res  intepjra  diHerretur  :  id  enim  esse 
iniegriiin.  (juod  iia  esset,  ut  iuisset.  ^•'  His  responsis  datis,  cnm 
iiscopiis,  qnas  supra  scri|)si,  profectus  esi  iii  Armeniam,  locis-  15 
que  snperiorihiis  iler  lacere  instiluii  :  nain  ex  Ponto  a  Coma- 
nis  jugum  edituin  silvestre  est  pertinens  in  Armeniam  mino- 
rein.  (juo  Cap[)adocia  finiiur  ab  Armenia  :  cnjus  itineris  lias 
esse  certas  o[)portnniiates  ^vidit"',  (juod  iii  locis  superiorihus 
iiullus  iin|)etus  repentinus  accidere  liostinm  poteral,  et  ([uod  20 


\XX\  .  —   1.  resjjousd  0111.   L  [)!'    — 
'.\.  Jiirf  LintPi'  versus.  —  'A-k.  jiinso  liil.  F. 

—  ^i.  scrvarclur  L  iii  iiiarg. —  5.  p;  Doii,i- 
tiusT:  P.  Dom.  UFVetalii;  Cn.  Dum.  I) 
in  ras. ;  G.  '6.  (].  \  uss.  Sine  prasnoniine 
L.^  (iilverlcrct  L.  - —  (jipadocie  L.  —  5- 
6.  disccssisse  TL.  t)  pr.  —  0.  iibdiiriiun 
TM)§.  i.ov.  —  quo  fiic.  D§  ot  alii  rec. 

—  reiriio  suo  'TL\  .  —  8.  ///  t  .  Iris  Rong-. 

—  ().  pularisset  L.  —  lo-ii.  subslilis- 
scl  el  perser.  TL\  et  (piattnoi-  rec. .  sine 
el  LFI)  et  alii  rec. ;  .subslilissc ,  perser. 
Tlioni.    Bentleins.  —    1.3.   defcrr.   L.   — 


i.'i-i^i.  csscl  iiilcijruiii  L. —  10.  /«//>•  C0(  1(1. 

—  suprii  cli  (vei  di )  \i  scripsi  F.  ancipili 
(liictii.  tt  saepe  (i(.  iioii  (lelevi(  di.ri  ox 
enore  naliiin,  (pianupiani  sul)jec(a  voce 
Ij-enuiiKi.  —  I  0  \-.  ex  Coin.  T,  sed  a  su- 
|)raposi(uiii. —  i  7.  silrestrc  TUFV  eterasa 
iineola  J.,  unde  est  Aldus;  sikestre  ceteri. 

—  18.  ipia  Cajip.  D.  —  18-19.  A<p  eraiit 
ccrttc  ojip. .  ipiod  0  et  edd.  prinia\  Nani 
indnitivus  iion  es(  linjus  loci;  unde  |iosl 
opportuiiilates  in  IJonj;-.  3  addiluni  coiislal . 
a  Forchtianiniei'o  ridit ,  quod  verJmin 
etiani  c.  Oo  excidisse  videbatnr  Aido. 

3o. 


•236 


ALLI   IIIIITII 


Cappaflorin  liis  iiip,'is  siihjfcJM  ma.'»iinin  ('oiimicaliis  (•opiaiii  cial 
suhmiiiisirahiia. 

XXXVI.    ('ompIiii'(^s  inloniii  lcpalioiics  Pliariiaccs  ad  Domi- 
tiiim   millil.   (pia»  (\o   \)i\('v,  afjcrcnl  rc«>ia(|iic  miiiicra  Domilio 

5  ferreMl.  Ka  (^oiislaiilcr  omiiia  aspcniabaliir,  nec  silii  (piicquam 
fore  antiquius  ([uaiii  (lij»;iiilalcm  pojuili  Ijomaiii  c!  rcjpia  socio- 
rum  recuperare  lej>alis  rcspoiidchal.  Ma}>iiis  cl  (•onlinuis  iline- 
rilms  conlectis  cum  adventaret  ad  Xicopolim.  quod  o|)pi(luiii 
posituni  in  Armenia  ininore  esl  plano  ipsiini  loco.  moiililms 

1(1  lamen  altis  ab  duobiis  iateribus  objectis,  satismagno  inter\allo 
ab  oppido  remotis,  castra  posuit  b)n()e  a  Nicopoli  circitei"  mil- 
lia  passuum  vii.  (biibus  cx  castris  cum  locus  angustus  alqiie 
impeditus  essel  Iranseundus,  Pbarnaces  in  insidiis  delectos 
pedites   omnesqu(^    pcPiic    dis|)osuil    ccpiiles,   map;nam    aiilcm 

ir,  multiliidinem  pecoris  inlra  eas  lauces  dissipari  jussit,  j^ajjanos- 
que  et  oppidanos  in  bis  locis  obversan  :  iil.  sive  amicus  sive 
inimicus  Domitius  eas  angustias  Iransiret.  nibil  de  iiisidiis 
suspicarelur.  cum  in  a,<»ris  et  pecora  et  bomines  animadvcr- 
leret  versari  tauKpiam  aimcorum  advenlu;  sin  ul  iii  bosliiim 

•20  tines  veniret,  pnieda  dinj)ienda  milites  dissiparenlur  dispersi- 
que  caMlerentur. 


1 .  Cfippfi(locifini  . .  .  siihjiTldiii  L.  III  sp- 
quentilnis  nihil  mutaus. 

XXXVL  —  B-i.  fid  Ihmirniiii  V.  —  .i. 
tleferrent  K.  Pet.  —  nniiiin  coiisldnlei-  TL. 

—  7.  recipernre  Tt  L.  retvy^or  Seal.  —  11. 
excastra  TV,  extra  casira  L.  17  castra  D. 

—  19.  passns  V.  ul  solet.  —  1  '1.  flipnsuil 
L.  —  i.T.  intra  lias  L.  —  1  (5.  nbserrari 
TLV.  Rong.  —  iTi-iy.  Verha  sive  iniitii- 
ciis  ejOregii  ciitici   eonlrn   menlem  Hirtii 


videnliir  ;iui  prorsus  ejecisse  ;iii(  iiirr;i 
posuisse  1.19:  sire  ininiici  iil  in  liosl.  Sta- 
lini  oslendil  scriplor  iii  uli'aiii(|ue  parleni 
vahnsse  consilium  Phaiu;icis.  ueque  coii- 
(radiclio  iii  sequentihns.  —  1  S.  iniiiniiin 
atlr.  TLL.  Lov.  —  i(j.  adrcntiis  iil  iii 
TLtlFV.  T)  \)v. .  Scnl. .  \  oss. ;  advenlns  er- 
pectareliii .  si  iit  in  Pet. ;  adrentus .  sin  rern 
in  T)  corr. ,  §  et  mulli  rec. ;  adrentu  .  sin  ul 
Em.  Tloirm..  sire  ul  Forchhnmmerus. 


BELLIM    VLEXANDRINUM.  237 

XXWll.  llaec  ciim  adniinistraret,  ininu|iiam  tamen  inter- 
niittel)at  le^jatos  de  pace  atqne  amicitia  mittere  ad  Domitmni, 
cnm  hoc  ipso  crederet  facilins  enm  decipi  posse.  At  contra  spes 
pacis  Domitio  in  eisdem  castris  morandi  attnlit  cansam.  Tta 
Pliarnaces,  amissa  proximi  temporis  occasione,  cnm  vereretni'  :, 
ne  cognoscerenlnr  insidise,  snos  in  caslra  revocavit.  Doinitins 
postero  die  propins  Nicopolim  accessit  castraqne  oppido  con- 
InliL  ()me  dnm  mnniunt  nostri,  Pharnaces  aciem  instrnvit  sno 
more  alque  inslitnlo.  Tn  fronte  enim  siinplici  directa  acie  cor- 
nua  trinis  firmaliantur  snl)sidiis  :  eadem  ratione  hrec  media  ki 
collocahanlur  acie,  dnobns  ilextra  sinistraque  intervallis  sim- 
plicihns  ordinihns  instrnctis.  Perfecit  inceptnm  castrornm  opns 
Domitins  parte  copiarnm  pro  vallo  constitnta. 

XXXVTTT.  T^oxima  nocle  T^harnaces  interceptis  tahellai'iis. 
([iii  de  Alexandrinis  rebns  litteras  ad  Domitium  ferebant.  co-  i.i 
p;noscit  Ca^sarem  magno  iii  pericnlo  versari.  flagitariqne  ah 
Domilio.  ut  qnam  primnm  Cresari  snlisidia  mitteret.  projuns- 
qiie  i[)se  Alexandriam  per  S\riam  accederet.  (]na  copiiita  re 
Pharnaces  viclorice  loco  dncehat,  si  trahere  tenipns  posseL 
cnm  discedendnm  Domilio  celeriter  pntaret.  Ttaqne  ab  oppido.  -mi 


XXXVII.  —  , .  inw  n  TV.  —  3.  ipse  V. 

—  5.  citiii  [c)  oni.  codil.  piveter  S  et  Lov. 

—  rererettir  Scal.  et  nostri  prastcr  LFD. 
(|iM  rrritiis ,  quod  dedit  Oud.  non  nonii- 
natis  auctorihus.  Margo  U  :  qmere.  — 
-.  iii  Dpjiido  F.  —  7-8.  coiitiiJit  rex.  Quw 
T\  .  1)  pr..  L.  \\\  rpio  re.K  a  sec.  inter 
versus:  roiitii/il.  Ber  f/iKC  LF;  conlulit  rc.s 
\  oss.  et  ("ort  I)  pi'.  \  oceni  non  r-ut  post 
Pli(irnaces  olini  insertani.i  sed  ex  argii- 
inento  niarginali  {Bcx  nciem  instruit)  reli- 
quam  esse  pulo.   —  (S.   noslris  TV.  — 


9.  drrertd  TLLF,  IVt.  —  i-:>.  iii-^^triictis 
perferit.  hicept.  T.  —  1  3.  iiistituta  codd. : 
constituta  INipperdeius;  iiistructa  vett.  edd. 
XXXVni.  —  lO.  Jlnfritarr  nullus  110- 
stroruni.  —  1  G-i  7.  rt  Doin.  L.  —  17.  Cm'- 
sari  nostri  prseter  D.  (pii  sihi .  iit  Oiid. . 
illud  ex  Pelav. .  Pal.  et  Lov.  inodo  alle- 
rens.  qiios  I"abr.  retuleral.  —  su/idin  L. 
—  19.  diicere  L  pr. .  ead.  ni.  correctus. 
Inter  tra/iere  et  teinpus  qiiattnor  litt.  de- 
letae  in  T.  —  -20.  Doinitiiiin  D.  disres.su- 
riiin  Doiuiliuin  §.  Hong. 


•_>:^s 


\i  ij  iiiirni 


([iia  rjicilliiiiiiiii  accossiini  i'l  aH|iiiss!iiiiiiii  ad  iliiiii(-aii(liiiii  lu»- 
slris  \i(l('l)al,  lossas  diias  diroelas,  iioii  ila  iiia}»ii()  iiicdio  iiilcr- 
vallo  rcliclo,  \  |)cdiiiii  alliliidiiiis  iii  ctiiii  lociiiii  dcdii\il,  (hio 
lon^^-iiis  consliliicral  siiam  iion  jirodiiccrc  acicm.  Tnlcr  lias 
•>  lossas  acieiii  sein|)cr  inslriiebat,  ecjiiilaliini  aiilcin  onineni  al) 
lalerilnis  c\lra  rossain  collocahal.  (|iii  iief|iie  aliler  iililis  essc 
|)otei-aL  el  iniilliiin  nnincro  aiilcilial  iioslriiin  c(|iiilaliiin. 

\\\l\.  Doiniliiis  anlein,cuin  Ciiesaris  niaj»is  pericnlo  (|iiain 
siio  commovereliir,  ne(|Lie  se  liito  discessnrnm  arhilrarcliir,  si 

10  condilioiies,  (juas  rejecerat,  rursus  aj)j)elerel,  aiil  sine  causa 
discederel,  e\  proj^incjiiis  castris  in  aciem  exercituni  edii\il: 
wwi  legionem  in  dextro  cornii  collocavit.  Ponticam  in  sini- 
stro,  Dejotari  iegionesin  inediaiii  aciein  conliilil,  (jnibns  tainen 
an^uslissimum  intervallum  rroiilis  reJi(|uit,  reli(|uis  coliorliljus 

1.^  in  siibsidiis  collocalis.  Sic  iilriin(|iie  acie  inslriicla  j)rocessiim 
esl  ad  dimicandum. 

\L.    Sip^no  sub  idc-m   tempiis  ab  iilro(|ue  dalo  concurritur: 

acriter  varieijue  j)ugnatur.   Nain  wwi  le<>io,  cum  exlra   los- 

sam  in  efjuites  regis  impetiim  lecisset,  adeo  secundum  pr(je- 

20  liiim  recit,iil  inoenibus  oj)[)idi  succederet  lossamque  transirel. 

aversos(jiic  liostes  aggrederetur.  At  Pontica  e\  altera  parte  le- 


1 .  fdllniniiiti  (icc.  L  |)r. .  eadeiii  ni.  corr. 
—  ■3.  derectas  TLUFV,  Petav. ;  vectas  L 
|)i'.  —  -i-l].  iiilervnUo  medio  L.  —  .'?.  //// 
*  j)ed'  L.  —  5.  seiiiper  (iclein  Ij. 

XXXIX.  —  8-9.  iiKigis  quaiH  svo  peric. 
L.  —  10.  Siiie  causa,  ul  quideni  J  liar- 
iiaci  \  ideri  debebat,  queni  (];esaris  i'e- 
iiuii  ijJiiaruni  esse  credidil  Doinitius.  Qua- 
lis  (liscessus  paratissinuun  l^harnacen  ad 


i[)suin  persecjuenduin  exciturus  eral. — 
i3.  lefr.  L.  iKin  legioiiein. —  iT).  iii  iiisi- 
diis  IIFLS  et  D  correctus;  iiisidlis  T\I) 
pr. ;  alteruni  ulinni  '-onines^  ap.  Fabr. 
etUud..non  distincte  referentes;  iii  subsi- 
dlis  unns  Norvic. 

XI.. —  19.  eqiiltaiiiiii  nostroruni  unus 
5.  —  -J!  1 .  adiers(jsqiie  et  nio\  adcersa  D 
S  .  cuni  aliis  rec. 


HELLLM   ALLXANDHINUM.  •231) 

}j'io,  cuiii  pinilmu  iiversa  liostihus  cessisset,  rossain  auleiii  cii- 
cuiiiire  ac  transceudere  conata  esset,  ul  aperto  lalere  ap;.f>'re(le- 
relur  liosteni.  iii  ipso  transitu  lossie  conlixa  el  oppressa  esl. 
Dejotari  vero  le^o^^iones  vi\  iui|)eluni  siistinuerunl.  Ila  victrices 
rejjue  copue  cornii  siio  <l(;\lro  ineduujiie  acie  converterunt  se  5 
ad  \\\M  le[>iouein.  (Jua3  lainen  lortiter  \incentiuni  iinpeluiii 
sustinuil.  uiagnis  copiis  liostiuni  circuindata.  pneseutissinio 
aniino  juijonans  in  orbeiii  se  recepit  ad  radices  nionliuni:  (|uo 
Pliaruaces  luseijui  propter  ini([uitaleni  loci  noluil.  Ita  Ponlica 
legioue  pauie  lola  aniissa,  magna  parle  Dejotari  iiiililuni  iu-  lo 
feiiecta,  wwi  legio  iii  loca  se  superiora  coululil.  noii  aiiiplius 
ccL  (h^sideratis.  (^.^cideruut  ('o  |U'adio  s|)len(li(li  atque  illuslres 
viri  iioiiuulli,  e(piiles  iloiuaui.  (jiio  laiiien  inconiinodo  Doiiii- 
lius  accepto  reli(piias  exercitus  dissipati  colJej>il,  iliueril)iis(|ue 
tiitis  |)er  (lappadociain  se  iii  Asiani  recepit.  15 

\LI.  Pliarnaces  rebus  secnndis  elatus.  cuiii  de  ('ia'sare  en 
(pue  oplaljat  sperarel.  Poiituin  oinnihiis  copiis  occupavil.  ihi- 
(pie  el  \ictor  el  crudelissimus  re\ .  cuin  sihi  rorluiiaiii  [)ater- 
uam  leliciore  evenlii  destinarel.  iniilla  o[)pi(la  e\[)u<>iia\il. 
hoiia  civiiim  liomanoriim  Ponticoruin([ue  diripuit.  su|)|)licia  l>(i 
coiisliluil  111  eos  ([111  aliqiiam  loriiKe  atqiie  a^^tatis  commeiida- 
lioiieiu  liahehant  ea  ([uee  morle  essenl   miseriora.  PontiiiiK^iie 

1.  iKiiihnii  cliiiiii  T:  jj/ii(hih(iii  )"ecente8.  D  |»r..  Voss.   el   <lii(j  ;ilii  rcc.  —  .">.  i-r^<n',s 

—   ]-•>.  (■/iridtiii-c  ( itiT((ii-e  L.  c(tci(}i(V('-  iii  iiiillo  noslrortiiii.  —  ~ .  jyfasenlisiiiitiotjdt; 

iilre  D)   (icie-s  secKnih   cokoIk   codd.;   ac-  I)  con-. .  S  el   <ilii  rec.  —  8.  ((rhciii  L.  \ 

rcssd  .'icc((ii(lo  Eni.  ilon'nianmis;  kc  Irau-  pr.,  T.i  correclore. —  11 . /^j^'7ooiii.  TIJ"  \ 

sccndere  Nipjierfleins  ( (jnod  lere  necessa-  D  pr. .  Lov.  —  1;").  in  As.  se  Lel. 
rinni    esl    ob    sc(|(ienlia    in   ipso   Iraiisild  \LI. —  t-.  (ihlahalTljV.  —    17-iM.c/ 

Josstf):,  i(ri.'  c.)ceileii(h}  OLhleriis;  consiho  ihi  ncl.  V:  cl  oiii.  L.  —  •!().  siipjihriatiKc 

seciinfh)  \  ielliaheriis  coll.  B.  (].  III ,  'i-;>.  —  Scal.  —  -n  .  alfpa'  T  iiilcr  \crsns.  —  :>.-2. 

3.  ho-slriK  L  iiilcr  vcrsns.  —  cl  ojii/r.  oiii.  e.s::cnl  iiioiic  L. 


!)/,()  AIILI    IIIP.TII 

iiiillo   (lcrciKlciilr.    |);il('rmiiii    i'C|^)nnrii    jrlopians   sc   rece|)iss(*. 
ohliiiehal. 

XLJI.    Siil)   idciii   teni|)iis  in   lll\i'ico  csl    inconjiiiodiiin   ac- 
cepUiin;    (|iia'   provincia  snperiorilius   nicnsiljus   relenla   non 

.-)  lanUini  sine  i^nominia,  sed  eliani  (11111  laiidc  eral.  ^;ini([ne  eo 
missus  seslate  cum  duabus  legioiiilnis  (].  (iorniricius,  (]a?saris 
(ju.Tstor,  pro  prffitore.  (|iiaiii(|uam  cral  provincia  ininime  co- 
piosa  ad  e\ercitus  alendos,  el  linilimo  hcllo  ac  dissensionihus 
confecta  et  vastata,  tamen  [)rudentia  ac  dili[jentia  sua.  ([uod 

1(1  iiia(;iiam  curam  suscipit^bat,  ne  ([uo  temere  progrederetur.  et 
recepit  et  deCendit.  jNamque  et  castella  com[)lura  locis  editis 
posita,  quorum  opportunitas  castellanos  impellebat  ad  decur- 
sioiies  faciendas  et  belluin  inferendum,  e\pugnavit,  eaque 
pra^da  milites  donavit,  qu.e  etsi  erat  tenuis,  tameii  iii  lanta 

15  provincite  desperatione  erat  grata,  pnpsertim  virlulc  [)arta: 
et  ciim  Octavius  e.\  fuga  Pharsalici  pradii  magna  classe  in  il- 
lum  se  sinum  contulisset,  paucis  navibus  ladertinorum,  quo- 
rnm  semper  in  rem[)ublicam  singulare  constiterat  oflicium. 
dispersis  Octavianis  navibus  erat  potitus,  ut  vel  classe  dimicare 

■n)  posset,  adjunctis  captivis  navibus  sociorum.  (lum  diversis- 
sima  parte  orbis  terrarum  Cn.  Pompeinm  Ca^sar  victor  se([ue- 
retur,  compluresque  adversarios  iii  [ll\ricum  |)roptcr  Mace- 
doniie  propinquilatem  se  reliquiis  ex  fuga  coUcctis  contulisse 


1.  detendenle  T.  conlcndeule  Scal.  pro  —  16.  Pluirsulki  helli  Dh.  \  oss.  —  17. 

var.  lect. ,  decedente  L.  hideslinornm   codd. .    Uidd.    (iiij.  —   18. 

XJJl.  —  ;].  ////,..  fodd.  constantcr.  —  rej).  LF,  repiiblica  1).  \  oss.  —  19-ao.  tellc 

k.  retenta  om.  \.  —  8.  e.rercilinn  alendos  diniicare   classc  posset  L.  —  90.  possct 

TL  (non  F)   V,  alcndiiin  I>ov.  —  9.  siia  oin.  V.  —  iNuiius  noslroriun  et  ciiin.  — 

om.  L.  —  10.  iiefjiic  rcio  lein.  TL\  .  Scal.  -n .    (iii.  \t).  Lov..   etiani  aiibi.  —  -J-^. 

(compendiis  iicij:  a). —  i5.  parte  T\J¥\.  coniplurcs  L.  —  -2'^.   rcliqiiis  noslri  con- 


BELLIJM    ALEXANDHLNUM.  2/il 

aii(lii'el,  litteras  ad  (lahiniiim  niittit,  iiti  ciim  lej]ionibiis  tiro- 
num,  qiitP  iiuper  erant  conscripta^,  [jroficisceretiir  iii  lllyri- 
cum,  conjunctisque  copiis  cum  i).  Corniticio,  si  quocl  pericu- 
lum  provinciae  inlerretur,  depelleret;  sin  ea  non  magnis  copiis 
tuta  esse  posset,  in  Macedoniam  legiones  adduceret  :  omiiem  j 
enim  illam  [)artem  rep^ionem{|ue  vivo  (In.  Pomj)eio  hellum 
instauratiiram  esse  credebal. 

\IJII.   Galjinius.  ut   iii  lllyricum   venil.   liiberno  tempore 
anni  ac  dillicili,  sive  copiosiorem  provinciam  existimans,  sive 
multiim  lortunge  victoris  (iaesaris  tribuens,  sive  virtute  et  scien-  lo 
tia  sua  confisus,  qua  swpe  in  bellis  periclitalus  magnas  res 
et  secundas  ductu  auspicio<|ue  suo  gesserat .  neque  provincise 
lacultatibus  sublevabatiir,  ([use  partim  erat  exinanita,  partim 
intidelis,  neque  navibus  intercluso  mari  lem[)estatibus  com- 
meatus  supportari  poterat,   magnisque  dillicultatibus  coactus  I5 
noii  iil  volebat,  sed  ut  necesse  erat  belluin  gerebat.  Ita  cum 
durissimis  tempestatibus  propter  ino[)iam  castella  aul  o[)[)ida 
e\[>ugnare  cogeretur,  crebro  incommoda  accipiebat,  adeoque 
est  a  barbaris  contemptus,  ut  Salonam  se  recipiens,  in  op[)i(lum 
maritimum,  quod  cives  Homani  tortissimi  lidelissimi([ue  inco-  -20 
lebant,   in  aginine  dimicare  sit  coactiis.  (juo  proelio  duobus 
millibus  militum  am[)liiis  amissis,  centurionibus  xxxviii,  tri- 


sensii ,    ;i|).    Outl.    rredd.    qaaedam.~    —  [»■..])  a  sec;  (/iiihiis  h.  Ia)\  .  —  t-2.  duciu 

[).  •),/!(».  1.  •>.•].  conpvlisse  vel  coinpulissc  ausuquc  coM.  (■conHianlerri  [Oiid.);  auspi- 

iioslri  pneter  I^,  et  ceteri  ut  videlur  prae-  cioriue  Lipsius,  (juod  confirnianl  TLV,  qui 

ter  Bong'.  3.  —  -2.  erant  conscisceyetnr  iii  ausiorjuc.  Sic  iideni  prredio ,  subdia ,  pro 

F  pr.  —  !2-.').  YUir.  U.  et  c.  hh.  —  /i-o.  pvwsidio ,  subsidia.  —  if).  suppoiiarc  ^ip- 

.sv'  in  ea  inaffiiis  c.  t.  esse  non  poss.  L.  perdeius.  —  17.  ntfpic  opp.  Petav.  —  18. 

XLIII.  —  8.  ut  om.  L.  —  9.  dijicillinio  crcbrii  DS  el  alii  rec.  —  1  9.  contentus  TL. 

L.  —  1  o.  rictoris  oni.  L.  —  1  i .  (juw  l    a  —  iii  oni.  Scal.  —  -n  .  Oiiod  TKV. 


ji. 


3i 


242 


W  \A    IIIMTII 


hiiiiis  IV.  nirn  rcliriiiis  fopiis  Salonnin  sc  i-('cc|nl.  siiiimi;i(|ii(' 
ibi  (lilliciillalc  i'(3rnm  oiniimin  |)r(?ssiis  paiicis  incnsihiis  inorlx» 
ueriit.  (iUjns  cl  iiilclicilas  vivi  cl  siihila  iiiors  iii  inajj^nani  s|)cni 
Octavinin  addnxil  provincia*  |)oliiiii(la':  (|iicin  laiiicn  (liiilms 
5  in  rclnis  secnndis  cl  rortnna.  (jiia'  pliirmmin  iii  hcllis  polcsl. 
diligentiaijiic  ('iornilicii  et  \irlns  \alinii  versari  passa  non  est. 

XLI\  .  \aliiiiiis  l)iiindlsii  cnin  esset.  cojj^nitis  re])ns  (|uae 
pestfe  eranl  in  lllvrico,  cum  crebris  litteris  (iornilicii  ad  anxi- 
liimi    |)j'ovincia'    rercndimi   evocai'(»tiir.  el   \l.  ()cla\miii   aiidi- 

10  i'el  cimi  l)ar])aris  f^edera  |)ercussisse,  coni|)]iii'il)ns(|ne  locis 
nostrornni  inilitnin  oppupjUare  pra^sidia  partmi  classe  per  se. 
partitn  |)edestri])ns  copiis  per  barbaros,  etsi  {jravi  vab^tiidme 
atFectusvix  corporis  viribus  anmmui  se([ue])atur.  tauKMi  virtule 
vicit  inconmiodum  natura?  dillicullales^pie  et  hiemis  et  subitfe 

15  pnpparationis.  Nam  ciim  ipse  paucas  in  porlii  naves  ^on^as 
haberel.  litteras  in  \cliaiam  ad  (}.  (lalenum  misit.  uti  sibi  clas- 
seni  mitteret.  (jnod  cuin  lardius  fieret  rjuam  pericufum  no- 
strorimi  llaeilahat,  (jui  siisfinere  impetum  Octavii  non  pot(»- 
rant.  navibus  actuariis.  qiiarum  numerus  erat   salis  inajpms. 

20  inagnitudiue  quamquam  non  satis  justa  ad  j)r(e]ian(]iim  .  rosti'a 
imposuit.  His  adjunctis  navil)us  tongis  et  nnmero  c]assis  ancto. 


1 .  Siilnnein  T\  hoc  loco.  Saloinnii  iji-sr  ]). 
se  ipse  correclor.  —  receperit  1\\]¥\\).  ni- 
iniruni  p  per  erroreni  lineoia  trajecto.  — 
1--3.  sraiimani  ilii  (lijfictdlatem  omn.  rer.  L. 

—  •>..  passvs  TIjV.  —  6.  addncit]) .  \  o.ss. 

—  5.  fjnfe  plernmqne  plurimnm  F.  —  ().  rt 
(  ac  D)  flilifrentio  D.  Voss. 

XIT\  .  —  -j.  Vatiinis  \jh  {'eiv  constan- 
ler,  c.  A5  etiani  I).  sed  iideni  ]  atininni. 

—  Brnndis.  Tt  F\     per  n  LD  el  rec.  — 


S.  Illirinim  codd..  lUyrico  Steplianus.  — 
().  Octariiiinim  \  . —  i  i.  classnm  TUFVD. 
—  1.').  siihsefpiehiitar  ]).  —  i 'i.  et  (  ante 
hiem.)  oni.  nostroruin  unus  ]>.  —  i .").  lon- 
fTfis  naves  F,  —  i  G.  m  Irhanim  atipie  (jil. 
IIFDS  et  alii  rec:  nd  ().  Cal  in  Acliaiain 
l>.  Caelemnn  T.  —  ///  TLM).  —  17.  prri- 
ciili  T  pr.  —  i().  eriil  niimerus  F.  - — 
•u).  fiiiam  1).  oni,  Lov.  —  non  oni.  TLV8. 
Scai.  - — ju.rta  TL\  ;  mafrna  §,  —  •?  1 .  Htis 


r.ELLL,\l    ALEXAISDRLNUiM.  2/i8 

imlililjus  veteranis  impositls.  {|iioriim  ma^r-nam  copiam  habe- 
l)at  e\  omiiiLiis  legionibus,  qui  numero  aetJrorum  relicti  erant 
Hrunilisii ,  cum  exercitus  in  (irfficuim  transportaretur,  [)ro- 
fectus  est  in  lll^ricum,  maritimas  nonnullas  civitates.  (juae  tle- 
fecerant  Octavu)(|ue  se  tradiderant ,  |jartim  recipiebat,  |)artim  .) 
remanentes  in  siio  consilio  prtPtervehebatur.  iiec  sibi  ullius  rei 
moram  uecessitatem(|ue  injuuf^jebat,  (juin  (juam  celerrime  pos- 
sel  ij)sum  Octavium  persetjueretur.  Hunc  o|)|)Uf>uant(Mn  Ejji- 
(laiirun)  leira  marRjiie.  ubi  nostrum  erat  jircesidium,  adventii 
suo  discedere  ab  o|)|)uj|natione  coepjit,  jjrsesidiumque  uostrum  lo 
rece|)it. 


\L\  .  Octa\ius,  ciim  Natinmm  classem  majjiia  e.v  jjarte  con- 
fectam  ex  naviculis  actuariis  liabere  co^j-nosset,  confisus  sua 
dasse  substitit  ad  iiisulani  Tauri(l(Mu:  (jua  repjione  Vatinius 
insequens  iiaM[jal)at ,  noii  (juo  OctaMum  ibi  restitisse  sciret.  15 
sed  (juod  eiiin  lonpjius  progressum  ins(M|iii  decreverat.  Cum 
|)roj)ius  Taiiridem  accessisset  distentis  suis  navibus,  quod  et 
tenipestas  erat  turbulenta  et  nulla  susjjicio  bostis,  rejjente  ad- 
versain  ad  se  v(Miienteni  navem  antemnis  ad  niedium  malum 
demissis  instructam  proj^u^^jUatoribus  animiim  advertit.  Quod  20 
ubi  consjjexit,  celeriter  vela  sul)l)uci  tlemittique  antemnas 
jiissit  et  milites  armari.  et  vexillo  siiblato.  quo  jjugiiandi  dabat 


(uljKiicUtfi  (-(uld..  tiiiiis  T  ///.v.  \  ascosiiniis 
adjimclis.  —  k.  Il/irico  T.  —  y.  qufiin  tuiii 
cel.  D. 

\f.,\ .  —  13.  puin  Idl.  T.  —  cldsse 
T\  .  —  iiKigiviiii  V.  t^et.  —  I.'].  cofpioas'- 
.sel  L§;  cofJiiosceiel  D,  Voss.  —  lo.  (/uo 
Tf.V  (tiic  ibi  Ocl.).  Scal.;  quod  UFD  et 
ceteri.  —  17.  dislersis  TLV,  Scal. :  disleii- 
sLs  IJFf)  et  [iliiros  Oiid..  discensis  l\  dis- 


leiilis  Eiii.  Hoirmannus;  dispersis  Aip- 
[Kn'deius.  —  iy-i<j.  i'f'p-  ceiiienlein  ad  se 
(tdversain  L ;  adv.  oni.  I).  —  19.  ttnlenipnis 
L.  ([ui  ita  solet.  —  -20.  diniissis  l)o  et  i-ec. 
—  (iniinuin  advertit  TUF,  Noivic. ;  adverlil 
L.  Letav.;  ceteri  aniniadv.  —  -ix.  dintill. 
(M(Ul.  iiostri  el  Oud.  rrijlerique."  —  '29.. 
/iissit  noslri  |)r<eter  h  et  rf pleiique ^-  Oud. 

VulgO  /(//>('/. 

3i. 


'llxh 


AIM    IIIMTII 


sip^mini.  (|ii;i'  nriiiia'  iia\('s  siil)S(M|ii('l»anliir.  kIciii  iiI  laccrciil . 
sij>iii(i('al>al.  Marahaiil  sc  \aliniaiii  i-c|)cnlc  opjn-essi;  parali 
(leinccns  Oclaviani  c\  |)()i'lii  proccdcbaiil.  Iiislniiliii'  iili'iiii(|ii(' 
acics.  ordiiic  disnosila  inap^is  ()cla\iaiia.  paralior  iiiililiiiii  aiii- 
5  iiiis  \  aliniana. 


\L\I.    \aliiiiiis.  ciiiii   aiiiiiiiini  a(l\ci'lcrcl    iic(|!ic  iia\iiiiii  se 

inaj»iiilii(liiic  ii(M|iic  miincro   |)ar('in   cssc .   lorlmla'  diimcaliom 

rorlniue     i'(^ni  coinimtten^  iiolml.  Ila(|iic  priimis  sna  (|mii(jnc- 

j'eini  III   (|iiadrii'ejijein  ijisiiis  ()cta\ii  iiii|)cliiiii  lccil.  (lclcrrime 

10  rortissiniefjiic  contra  illo  remiPjante.  iia\cs  advei'sa'  rosti'is  con- 
cmTerimt  a(l(M)  ^elicmenlcr.  iil  iiaMs  Octaviaua.  roslro  dis- 
ciisso.  lifJiio  c()iitiiiei'etiir.  (iOimmttitnr  acritei'  i'(di(|ms  locis 
prcelimii.  c()ncm'nlm'(|n(^  ad  diiccs  inaxime  :  iiaiii  cmn  siio 
(jnis(jiie  aiixilimii  lerret.  maj»niini  coimmnus  iii  aii»*iist()  iiiari 

15  |)r(jelimn  ractiuji  cst.  ()naiito(|iie  coiijuiictis  inajns  iiaMlius  coii- 
llijjendi  |)ot(^stas  dalialur.  laiito  supenores  erant  \atiiiiaiii:  (|ui 
admii^anda  virliite  ex  suis  navilms  iii  liostiuni  naves  transilire 
noii  (lubital)anl  cl  diiiiicatioiie  a'(|uala  Ioii^m'  su[)ei'ioi'cs  vii'lutc 
reni    teliciter   pjereliant.   ])e|)i'imitui'    i|)siiis   Octavii   (|ua(lrire- 

20  mis.  imilta'  pr^eterea  capiuntiii'  aiil  rostris  perlorata'  merjjun- 


1.    M\  idcin   L.  —   •>.  siiiiiilicdhiiiil    \\. 
—  3 .  (le  portn  V . 

XLVI.  —  (').  (iiiiniiidrcilciTt  \  l)§.  — 
8.  fortvike  (limicationi  [(liinicdtionin  ¥ 
cuni  nota  vilii  .  Petav. .  j\nrv. ,  forl.  \ 
a  ('orrectore )  forlnnd'  reni  coniinilt.  inii- 
liiit  UFVDa.  Petav..  Norvic.  De  snis  niliii 
Ou(t.  Contra  TL.  Sca\.  fortiuKr  rciii  (res 
L,  ead.  m.  correctuni)  coniin.  noluil ,  po- 
strenium  eliani  Ursini  qnideTni.  (juod  est 
Hirtii.  Seclusi  warietatem  fortund'.  —  8-(). 


(juisiinc  reiiii  L.  —  ().  i.ssiii.s  Ocl.  W  .  — 
()-!().  cclcrniiicijiic  firli.s.fiiiic  \.  —  mi. 
illiiin  \.  I)  corr. .  §  et  alii  )'(^c.  —  rcnii- 
gdiiteiii   TLU\  .    Lov. .    sed    FD  rciiiiiniiitc. 

—  lo-ii.  occKrreruiil  L.  ciiciirrcrinil 
\oss.,  coiicurriint  D3  et  alii  rec.  - —  i  .'L 
iniiriine  iiduluiii  .suo  TL\  .  in  t^  (Inol)us 
jmnctis  siiptM-  u  ( iii  iidii )  positis,  sed  niliil 
in  niai';; .  —  i  'i .  iii  angu.stiori  loco  V.  cjuo 
e.xpiincto  qiiod    iiunc  leg-itur   reposilnin. 

—  1  {').  eruiil  (»ni.  TL\  . 


HELLl  M    \LEXANr)RINLl 


2/i5 


liir:  |)ro|)ii}niat()i'Ps  OclaMaiii  partiin  tn  iiavihiis  jiiPiilaiitiir. 
partiiii  in  inarc  piwcipilantiir.  Ipsc  Ortaviiis  sc  in  sca|)liani 
confert;  in  qnain  pliircs  ciiin  conriigerpnt,  depressa  scaplia 
Milneratns  taiiien  ;i(liialal  ad  sniiin  mvoparoneni.  Eo  receptus. 
cnni  [)rcpliiiin  no\  diriinerel.  leinpestate  niafjna  velis  profngit.  5 
Se(piiintiir  Iinnc  sn;t^  iiaves  nonnnllap,  (juas  casus  ab  illo  pe- 
ricnlo  \  indicaral. 

XL\  II.  Vt  \atinins.  re  l)eii(^  {lesta,  receptni  cecinit,  suisque 
oinnihus  incoluniiljus.  iii  euni  se  porlum  victor  recepit,  qiio 
(^x  portu  classis  Octavii  ad  diinicanduni  processerat.  Capit  ex  lo 
eo  proelio  penlerem  uiiaiii.  trirenies  duas.  dicrotas  viii.  com- 
pluresque  remiges  Ociavianos,  postero^pie  ibi  die,  dum  suas 
ca[)tivasque  naves  reficeret,  "  consuinpt()'\  post  diem  lertium 
contendil  iii  insiilam  Issain,  (piod  eo  se  rece|)isse  ex  fuga 
credebat  Octavium.  Krat  in  ea  nobilissimum  regionum  earuin  15 
op])iduin  conjunctissiinuiiKpie  Octavio.  ()uo  ut  venit.  oppidani 
snpplices  se  Yatinio  de(li(l(M'iinl .  com[)eril(|ue  i[)sum  Octavium 
|)arvis  [)ancisque  navigiis  vento  secundo  regionem  riraecife  [)e- 
lisse,  indi^  ut  Siciliam,  deind(^  Africam  ca[)eret.  Ita  brevi  spa- 
lio.  re  [^neclarissime  gesta.  [)rovincia  recepta  et  Corniiicio  y(H\-  i>(i 


I.  Orliirii  L.  —  'i.  iiiiiiiitiil  L:  ml  siiinii 
iidndtdl  V .  Petav.  —  5.  velis  (nii.  1)  |ii'. . 
vir  §.  —  (').  Secuiitiir  LVl).  —  7.  ivii~ 
dicaveriit  L. 

\f.VII.  —  cS.  Viiiiis  r  |)r. .  l  iitiiis  corr. 
—  10.  f.i"  oiii.  I>.  —  11.  periculn  ( pro 
jn-oplio)  U.  —  peutereiii  Scal.  el  Leid.  -2; 
jtentereineiu  UFV  et  (res  ap.  OikI,;  peuti- 
remeui  PLDS  et  alii  Oii(i.  —  trirenes  T. 
— -  dierotiis  h  .  dirotiis  Voss.  —  1  -i .  ihi  0111. 
L.  —   1  3.  eonsuuipto  l^etav.  et  Norvic. . 


0111.  reliqiii.  —  \h.  ].ssaiu  L. —  ex  fugii 
oiii.  L.  —  i5.  iu  eu  TUF\ ,  meuui  Scal. . 
Mitiiiu  Norvic.  et  edit.  princeps.  tam- 
quain  nonien  oppidi  (igaoluni ),  sed  ihi 
desideraretur ;  in  e:i  LD§ .  Voss.  et  alii 
rec. .  in  eiiiu  Lov.  Oppiduin  quoque  erat 
Jssii.  —  i().  eoujunctissimuui  D.  Voss.  — 
17.  comperit  l^.  —  Octavinnos  U  pr.. 
ead.  ni.  anos  in  um  niutalo  —  i  ().  Ad  ca- 
jierel  I)  inler  versus  :  rV  peteret.r  —  hre- 
rissiiuo  TI>. 


2/iO 


A[!LI    IMIiTII 


(lilji.  cIhssc  ;i(l\(M's;in()nmi   cx   illo  lolo  siiiii  cxpiilsji.    Mclorsc 
Hi'iiM(lisiiini  mcoliiiiii  cxcrcilii  cl  classc  rccc|)il. 


\L\III.  iis  Miilcm  lciii|)oril)iis.  (|iiil)iis  (Im-sjii'  jkI  l)\rrli;i- 
cliiiim   l*om[)cmm  ol)si(lcl»;il   cl   P;il;i'j)li;irs;ili   rciii   lclicilcr  j^e- 

.")  rcl);jl.  Alc\;m(lri;iM|iic  ciim  pcriciilo  majjiio  liim  cluim  m;ijore 
|)(^riciili  r;iiii;i  (limic;il);il .  (}.  (l;issiiis  Loii};iiiiis  iii  llis|);iiii;i  pro 
ora^torc  |)i'o\iiiriR'  iillerioris  ol)tiiicii(l;«'  c^iiisa  relicliis.  si\c 
consuetiidiiie  natiir;e  siia».  sive  odio  (jiiod  iii  ilhim  |)ro\inciain 
siiscc|)cr;)t  (jii;est()r  c\  insidiis  il)i  \  iiliicr;ilus.   m;ij>n;is  odii  siii 

10  t'ecer;il  accessi(^nes ,  (ju(jd  vel  e\  conscientia  sua ,  cuni  de  se 
miituo  senlirc  provinciam  crederet.  vel  miiltis  si[>iiis  et  testiino- 
iiiis  coriiin.  (|iii  diniculter  odia  dissimulant,  aniniiim  ^uUcrtcrc 
i)oterat,  et  compensare  offensioneni  provincice  exercitus  amore 
cii|)iel)at.  Il;i(|iic.  ciiin  primiim  in  umim  locum  evercitum  coii- 

I5dii\it.  sestertios  ceiitenos  militihus  est  pollicitus,  nec  inulto 
post,  cum  iii  Lusitania  Medohrejjam  oppidum  montemque 
Herminium  e\|)U[>'nasset,  (juo  Medohrefj^enses  conrii^^crant .  ihi- 
(iiic  imperntor  esset  appellatus.  sestertiis  centenis  milites  do- 


1 .  ilhi  T  |)i'. 

\LVIII.  —  -6.  h  T\  .  Hiis  L.  His  V\)>>. 
—  h.  Ptiipjjltarfdli  T.  tii  l"  S  posiUiiii 
siiper  P.  —  <i.  Qiife  (jass.  T\  ( sic  nia- 
jiisc).  Scal.  —  j.  ojji.  TtiF\ .  (iht.  \j.  — 
lo.  accessiones  K,  n  posito  super  .v.s-.  — 
ijiii)  rel  nostri  consensu  et  (rquinque'" 
niid.  —  er  om.  J>. —  ii.  miitis  F  pr. . 
(liijac;  iniituis  l)  covr. .  d.  [ ov.  —  i->. 
dissiimilabant  vuigo  recepluni  e\  Scal., 
Reg.  I.ond.  et  Dorv..  sed  de  genere  homi- 
num  loquitnr.  (|uibus  nalura  dillicile  esl 
dissimulare  odia.  —  aniinum  arerterc 
(  non  ndr. .  ut  F  )  TUL\  ,  I^ov. ;  animadver- 
terr  I)§.  —   lo.    se.   (T  se . . .  erasis    iil 


videtiir  .Si'  )  H.  (].  ni',1.  TJ..  Scal.;  sester.  .d. 
UF,  unde  lilirariiis  \  :  ninduxisset  ronia- 
nus  Cassius  inil.  Iii  D.  \  oss.  sestertiuiii 
centies,  ^.  Lov.  .<iesterliii  .(].  (loiif.   c.  oo. 

—  esl  oiii.  I^.  —  i(").  jji).slquaiii  in  codd.. 
ortum  e\  ijiinin.  —  illusil  anianiedobreg-aiii 
TUFV.  sed  edituni  habent  U  et  m.  sec 
U.  Medobrigam  §  et  quattuor  rec  Oud.. 
iit  mo\  ipsi  optimi  —  i(j.  Hermeniuin 
I)§.  —  17.  Medohrig.  noslri  consensii  . 
noii  per  e.  —   18.  esset  om.  TL^ .   Lov. 

—  iippellalus .  ilis.  c.  TLF  ( hic  cum  nola  i. 
ilir.  c.  L\  .  hic  pro  c.  ultinio  Cesar.  Omisil 
I).  (pii  III  marg.  itervm  sestertiis  centum, 
iit  o  et  alii  n'C 


HELLU^J    \LE\\M)lilNrM. 


•l!xl 


iiMMt.  MiilUi  |)];i'tprea  et  niajjria  prrTmia  sinj]iilis  coiicedehat : 
(jiife  speciosuiii  redfb^haiit  |)r;esenleiii  exercitus  amoreiii.  pau- 
laliiii  lamen  et  occulte  inililarem  (lisciplinain  se\eritatem(pie 
miuiiehanl. 

XLIX.    Cassiiis.  lej]ionil)us  iii  lnherna  dispositis.  ad  jus  di-  5 
ceiidum  (iordiiliam  se  recepil.  contractumque  in  ea  tes  alieniim 
p,ravissimis  oneril)us  [)rovincite  constitiiit  exsolvere:  et  ut  larpi- 
tionis  postulai  consuetudo.  j)er  causain  liljeralitatis  speciosam 
pliira    larj>itori    (puerehantur.    PecuniHP    locupletihus   impera- 
hantiir.  (pias  liOiiMinus  sihi  expensas  ferri  noii  tantum  patieha-  lo 
tiir.  sed   etiam   co^r-ehat:   in   ^jre^em  locnpletiiim.  simiiltatium 
causa,  tennes  conjiciebantur.  neque  ullnm  genus  (jUtestus  aul 
lua^jm  et  evidentis,  aut   niinimi  et  sordidi.  j^raMermittehatur. 
quodoniiis  et  trihunal  imperatoris  vacaret.  Xemo  erat.  (pii  inodo 
ali(piani  jacluram  facere  posset.  ((uiii  aul  \adiinonio  teneretur.  lo 
aiil   III   reos  relerretur.    Ila   ma^|ua   etiam   sollicitiido  periciilo- 
rum  ad  jacturas  et  detnmenta  rei  ramiliaris  adjungehatiir. 

L.    (Juil)us  de  causis  accidit  ut .    cum   Lonjjinus   imperator 
eadem   tacerei  qute   lecerat  ([Utestor.  similia  riirsus  de  morte 
ejiis  |)r()\inciales  consiiia  inirent.   Horiim  odiuni  contirmahant  Jo 
nonnulli  (annhares  ejus:  qui.  cum  in  illa  societate  versarentiir 


1 .  Iiiler  mdgiin  et  prwinui  iii  T  erasuiii 
iicrii.  —  h.  minuebnt  noslri  et  fquinque'^ 
Oiid.  I  iii  quiluis  I'etav..  Lov  )  sed  supra 
oiiines  icddebiiiil. 

XLIX.  —  :>.  hihpriiin  T\  .  Lnv.  —  7-H. 
iil  ct  larg.  TL.  —  ().  pluiiiiKi  \j  —  Inrgi- 
lorum  I)  pr.  —  i  i .  lonipleliim  I)§  et  alii 
rec.  —  ■siimi/lfDiliiim  F,  simultatum  I^DS 
el  alii  rec.  —  la.  cau.sn  TL\  .  Lov. :  vau.sc 


vel  causie  ceteri.  —  coic.  ri>tJF\  .  — 
quwstius  TV.  pro  qiuestuis.  —  i  .'>.  aul 
evid.  TL.  Scal. .  Lov.  l^ost  eridentis  Uv» 
litf.  erasas  in  T.  —  prietermittebnnliir  TL. 
—  i'i.  nl  Irib.  T  a  jir. ;  nut  trib.  Scal.. 
I'et.  —  1.").  ijui  niU  iiostri  prceter  §.  — 
1  0.  inler  reos  h. 

L.  —   19.  similia.   HmsusW —  -u)- 
■21.  conjirmahaiit.   ^onnulli   \. 


l)/i8 


\l  !J    IIIHTII 


i'ji|)iiiai'iiiii .  iiiliilo  iiiimis  (xlcraril  cmij  (•ii|iis  iioiiiiiic  |M'cc;il)aiil. 
sil)i(|iic  (iiKxl  ra|)uci'aiil  ac(*c|)liim  i'crci'cl)aMl .  (jiiod  iiilcici(lci-;il 
aiil  ci'al  iiilci'|)cll;iliiiM  (lassio  assip;M;il);iiil.  (Jmiihiiii  lcjjioMCMi 
novaMi  rons(*ril)il.  Aiijjcliir  odiiim  cl  i|)so  (lclcrlii  cl  siiiii|)tii 
5  additae  lcjnoiiis.  (iOMiplciiliii'  c(|mliiiii  iii  iiiilli;i  iii;i\iiiiis(|iic 
oniaMLiii'  impensis;  iicc  [)ro\incia?  (hiliir  iill;i  i'(;(|ui(!s. 

fj.  Inlcrim  litteras  accepit  a  Capsare,  iil  iii  Ari'ic;iiM  e\erci- 
tiiin  trajiceret  perf[Me  Maiiritani;im  ;i(l  lines  \Miiii(li;e  pcrveni- 
ret,  ([iiod  ma[^na  Cn.  lV)ni[)cio  JmI);i  miseral  ;ui\ili;i  m;i|or;i(|iic 

10  missiirus  existimaljatiir.  (JiiihMs  litleris  acce[)tis  iMsolciili  \o- 
lM|)tate  circrcljatiir,  ([iiod  sihi  novarum  [)i'oviiiciaruin  et  terlilis- 
simi  iTgni  taiila  oblata  esset  FacMllas.  Ita([Me  ipse  iii  Lusitaniam 
proficiscitMr  ad  legioMes  arcesseiufas  aM\ilia((Mc  addiiccMda ; 
certis  fiominibus  (fat  iiegotiMin.  iit  trumeiitum  navesque  c  [)r9P- 

ir.  pararentnr.  |)ecnnia3([Me  (fescrifierentur  ;il([iie  iin[)er;irciilui'. 
iie  ([ua  res,  cuni  recfisset,  inoraretur.  fl(Mfiliis  (^jus  tiiit  ceferior 
omnium  o[)iiiioiie  :  iion  enim  tabor  aut  vi^]ilanti;i  cu[)iciili  [^rae- 
sertim  ali([Mi(l  (lassio  deerat. 

LU.   Exercitu  coacto  in  ununi  locum,  castris  a(f  Corduljam 
•20  [)()sitis,  pro  comciomc  militibus  c\p()iiil,  (|u;is  rcs  (Uesaris  jussu 


o.  Qmrlam  I),  Voss.  —  h.  adscribit  T, 
supraposiU)  con  ead.  ni. :  scribil  V.  Omnes 
novam  conscribit,  qui  ortlo  signis  indica- 
liis  in  T.  cujus  pr.  in.  conscr.  novam ,  ul 
\j.  —  cl  ipso  noslri  consensu,  el  quatluor 
rec.  ap.  Oud.;  vulgo  et  e.r  ipso  ;  sed  prap- 
positionis  non  ulla  refertnr  auctoritas.  — 
(lileclo  L  pr.  —  5.  Icgiones  coniplentiir  TV. 
—  6.  ornantnr  L  a  sec.  inter  versus.  — 
dabatur  L. 


]A.  —  y.  i:t  id  Afr.  T.  —  (S.  diicenl 
[\)vu  Iriiic.)  \j.  —  Nnniedia'  T  pr.  — 
().  iniilnriKjiic  TL\  .  inature(jiie  I.ov.  — 
lo-ii.  ciiliiiitalc  codd.;   rolii/)latc   Aldus. 

—  1-^.  Lusilunia  TLV.  Lov.  —  i /i  - 
ifj.  compararentur  L  sine  centum .  quod 
etiani  Lov.  oinittit.  —  i  B.  discribcrenlur  V . 
- —  i6.  niorarcntur  l'.  sed  e.xpuncluni  //. 

—  i8.  de  ea  ( pro  dccriit)  TLV,  de  e/.s 
Lov. 


HELLLM   ALE\Al\DR[NUM. 


2A9 


gerere  tleberet,  poUiceturqne  iis,  ciiin  in  MauritanLam  traje- 
cisset,  sestertios  centenos  se  dahirurn;  quinlani  tore  in  Hispania 
legionem.  E\  concione  se  Cordubam  recepit,  eoqne  ipso  die 
tempore  postmeridiano,  cum  in  basiiicam  iret.  quidam  Minii- 
cius  Silo,  cliens  j^.  liacibi,  bbelbim,  ([uasi  ab(piid  ab  eo  postu-  5 
bu*et,  ut  miles  ei  lijuhdit,  demde  post  Racibiini  (  nam  is  latus 
Cassii  tegebal).  (piasi  responsum  petei'et,  celeriter  dalo  loco, 
ciiiii  se  insiniiasset,  sinislra  corripit  versum  dextraque  bis  leril 
pugione.  Clamore  siiblalo  til  a  conjuralis  impetiis  universis. 
Munatius  Placcus  proximnm  gladio  trapcit  liclorein ;  iioc  inter-  lo 
tecto,  Q.  Cassiiim  legatum  vulnerat.  Ibi  T.  Vasiiis  et  L.  Mergi- 
lio  simili  coiilidcnlia  Flaccum,  municipem  suum .  adiuvant  : 
erant  enim  omnes  Italicenses.  Ad  ipsum  Longinum  L.  Liciniiis 
S([iiillus  involat  jacentem([ue  levibus  sauciat  plagis. 

LIll.  Concurritur  ad  Cassiiim  detendendum  :  semper  eniin  15 
Berones  compluresqiie  evocatos  cum  telis  secnm  liabere  con- 
suerat.  A  (|uibiis  ceteri  interclnduntur,  qui  ad  ca'dein  laciendani 
subsequebantur;  ([uo  in  numero  tuit  Calpurnius  Salvianus  el 
Manilius  Tusculus.  Minncius  inter  sa\a,  qutE  jacebant  in  iti- 
nere,   fugiens  oppriniitur  et,   relab)  domum  Cassio.  ad   eiim  -20 


Lll.  —  1.  4T,j.s-  Ll.  is  V.  his  FLDS. 

—  -2.  .sestertioruiii  se  T,  sestertior  se  l^. 
seslercios  *e  LfFV,  Scal..  (iiij.  ((|iioin  liis 
citat  Fal}r. .  semel  ciini  c. ) .  sestercia  ccii- 
luiii  se  Petav.  et  frtjuidaiiii  Oiid.;  .scster- 
tia  sc  DS.  ConL  c.  l\H.  —  Hispnniaiii 
TL  V.  —  h.  postiiicridiaiiaiii  T.  —  6-5.  Mi- 
iiutiiis  coclcl. .  Miniitiiriis  an  -tiuus  L  ani- 
higuun).  —  5.  L.  oni.  \  .  —  6  Irailit  LF 
et  non  noininati  ap.  Oiid.  —  8.  cuiii  sc 
iii  siiiistraiii  partem  insinuasset  corripit  L. 

—  venso  U.  usiiin  V.  euiii  I)  cdri'. .  §.  — 


II. 


().  unwersus  TL\ .  —  i  i.  Tuasius  TL ,  tu. 
asius  \.  —  11-12  Mergercio  (sic  Fabi'.) 
I^ov. .  sed  Merffelio  c.  55;  Mergcrin  duo 
cec.  Oud.  —  li).  iiisuin  (iin.  ^.  —  !■")- 
i6.  L.  Lucinius  (juihus  V.  —  ik.  phigi.s 
saiiciiit  L. 

LIIL  —  iG.  hc.ncs  F  et  ro  inter  versus. 

—  coniphircs  V.  —  conlelius  L  (pro  cnin 
teUs).  —  iG-iy.  consuererat  FIJ).  —  17. 
ceteris  T,   (^e.s-a.ris  L.  —  19.  Manlins  D. 

—  Tucuhis  V.  Tiscubis  Lov.  —  ao.  refu- 
giens  TLV. 

32 


L>50  AILI    llinTII 

deduciUir.  Ilanliiis  iii  |)i'o\iiiiaiii  sc  (loiiiiiiii  raiiiiliaris  siii  coii- 
l(Mi,  (luni  ('(Miiiui  cojjiioscei-cl,  courccliisiic  (lassius  esset.  1..  La- 
lcrcnsis.  cuiii  icl  uou  tluJjilareU  accurriL  lajlus  iii  caslra  JiiiJili- 
l)us([uc  vernaculis  ct  sccuuda»  lepjionis.  ([iiihus  odio  scielial 
3  |)raH*i[)U(i  (lassiiiiu  esse.  J>i'aliilalui':  lolliliii'  a  uiiilliludiiic  in 
lciljuuaJ.  |)ra'l()r  a|)|)cllalur.  ^enio  ciiini  aul  iii  [)ro\iucia  nalus, 
iil  vernaciila'  Jej>iouis  luiJiles.  aiil  diiiliirnilate  jam  facliis  pro- 
vincialis.  (|ii()  lii  iiuni(M'o  ei'al  seciinda  IcPjIo.  iioii  ciiiii  onini 
[iroMiicia  consenseral  in  odio  (lassii  :  nani  lejj-jones  wx  <i  wi 
10  |)aucis  inensihiis  in  llalia  sci'i|)las  (Ifesar  alli'iJ)iieral  LonjJ^ino. 
([iiinla  lepjio  nii[)er  ihi  eral  conlccbi. 

\A\  .  luleniii  iiiiiilialiir  ]^fitcr(Misi  \nere  (iassiiiui.  (Jiio  niinlio 
dolore  uiaejis  [lerniotus  ([iiain  aniino  [)erliirJ)alus  i'elicit  se  cele- 
riler  et  ad  (lassiuni  \isen(Jiiiii  [^ioliciscilur.  I»c  coj>nita,  \\x  lejjio 

15  sifjna  (lorduhani  inrerl  ad  au.viliuni  ferendiiin  iiii|)eralori  siio. 
hacit  Jioc  ideni  \\i.  Suhs(M[uitur  Jias  \.  (juiii  dua^  icpiones  reli- 
([lue  esseiil  iii  caslris.  secundaiii  verili  ne  soli  relin([iiereiitur. 
al([ue  e\  eo.  (|iii(l  sensissenl.  [udicar  iiir.  seculi  sunt  ractuni 
su[jerioruni.  IV^rniansit  iii   sententia   Jcjjio  vernacula  nec  uIJo 

L>()  liuiore  de  gradii  dejecta  est. 

LA  .    Cassius  eos.  ([ui    uoiiiiuali   eraiit  conscii  cfedis.  juliet 

i-j.  .SY' cinle  con/crt  w^whi  \.  —  •>..  L.  pcnlciiis  mi/cs  servare  iioii   (leiiebaL  — 

0111.  aiitiquiores,  lort.  prajter  1'etav. ;   iii  ().  /('fiionciii  L\'\  —  i  o.  coii-sci-ipid.s  (',.  at- 

I)   inter  vorsiis.  - —   .")-'i.    a    iiii/ili/ni,s(jiic  lii/cial  \,. —  ii .  rrr// //»/ TL. 

'^Lt'  fpie  iiiter  versusj  TLLF  ct  alii.  siiic  \A\  .  —  i-j.  lnlcriui  oiii.  \.   —  Lale- 

rt  VD,Scal.  —   7.  (iiitverii.coM..  iil  rcrn.  rcihsis  t   pr.  —    i  .'!    iiiix/i.s  T  |)r. .   iiidgi.s 

Aipperdeius.  —  /eg ioiics  nostii  ^iVivXev  ^ .  corr.  —  i(i.   (jiiintn  I).  —  ilJ-iy.  (V'//(/. 

iii  (jiio  /eij.  —  mi/ilen  iiostri  conseiisu  el  (  sic  )  T.  —  i  S.  ini/icarrinr  TL  F\  §  el  eild. : 

r-(|uattuori^  Oud. ;  iiii/e-s  edd.  prinuc .  e.\  jik/.  Lt)  et  •-nonnuili-  Oud. —  i().  iK^qiie 

vitiosa  scripluia  ««/,.  (jua  correcta  .\ip-  iiullus.  —  -(o.  ejccta  F. 


BELLIM    \LI-:XANDR[NIJM. 


25 


(' 


(*()i]i|)i'elien(li ;  iegioneni  v  in  castra  remillil.  colioiiihus  \\\  re- 
tentis.  Indicio  Miniicii  cognoscit  L.  Hacilinni  et  L.  Laterensem 
I  Annium  Scapulam.  ma\inia>  (lignilatis  et  pji'ati(P  provincia- 
lem  hominem,  sibiqne  tam  tamiliarem  (|nam  Laterensem  el 
Maciliiim.  in  (^adeni  fiiisse  conjnralione;  iiec  diii  moratiir  dolo-  T) 
rem  siium,  (|iiiii  eos  inlerlici  jiibeat.  Minncnim  libertis  tradit 
excriiciandum,  item  (ialpurniiim  Salvianum;  (jiii  |)rotiteliir  in- 
dicium  conjiiratorum([ue  numerum  aiiget,  vere,  ut  rjuidam 
existimant;  nt  nonnulli  queruntiir,  coactiis.  lisdeni  cruciatihiis 
atrectus  L.  Mergilio  "*"  S([uillus  nominal  |)lures;  quos  Gassius  lo 
intertici  jiihet,  e\ceplis  iis  qui  se  [^ecunia  redemerunt.  Nam 
|)alam  ns  l\  cum  (ialpurnio  paciscitiir  et  ciiin  i).  Sestio  l.  (Jui 
si  ma\ime  nocentes  suiit  mullati,  tanien  [)ericiilum  \itge  dolor- 
([iie  vulneriim  [)ecuniae  remissus  crudehlatem  cum  avaritia  cer- 
tasse  significahal.  15 


LVL  Aliquot  [)osl  diehus  htteras  a  Cfpsare  missas  accipit, 
([iiihiis  cognoscit  Poni|)eiuni  111  acie  victiim,  amissis  copus, 
higisse.  ()ua  re  cognita  niivtam  dolore  volu[)talem  capiehat. 
Aictoria?  nuntius  hTtitiam  exprimehat;  confectum  helluni  iicen- 


LV.  -^  1.  leglon.  T,  leii-.  L.  legiones 
FV,  Lov.  —  2.  MmicilS .  —  0.  Minic. 
T.  Munitium  UFV.  —  trddidil  I).  —  7. 
ad  crucinndum  V.  —  Cnlfurii.  !)§.  —  7- 
H.  indiclum  TLUFV.  Pelnv.,  Lov.  —  (). 
coactus  ideni  TJv,  hic  idcni  iii  iiiarj»'. ;  Isdem 
UFV.  —  to.  ndfecit  UF.  ajjecitl).  Petav., 
Ciacc.  et  pro  var.  lect.  Lujac  —  Mercelio 
TLUF.  Petav.  et  alii ,  Mercellio  V .  Mer- 
ffellio  t).  -gelio  §;  Mercilio  friimlti"  Oud. 
—  Scuilhis  TV.  I^acunani  notavi  auctore 
.\i|j|jerdeio;  sicvtille  OElilerus.  —  11.  Iiis 
codd..  ilUs  D  —  1-1.  shi  .x.  IhWV.  oni.  V 


relicto  spatio.  I)S  el  rrpleriquen  Oiid.  se- 
stcrtiis  X  vel  deceni.  (lorrectuni  ex  Valerio 
VIa\.  IX,  ''i ,  .*^  -}.  :  Qilpirrnium  .  .  scragies 
seslertium  jjnctiis  dimisit.  Ideni  quinquagies 
jjKctum  11011  Sestium  refert.  sed  Silwm  , 
ut  lia!c  excerpens  Sestium  cum  Squillo 
confudisse  videatur,  qui  Scillus  sciiptus 
abierit  in  Silius. —  cum  (alterum)  L  inter 
versus.  —  Se,rtio  1)  et  alii  rec. ;  Lov.  et 
rrquidamT)  Oud.  Sentio.  —  i4.  pecunia  D 
corr. ,  o ,  et  alii  rec. 

LVL  —   16.  poslea  L.  —   18.  dolori 
UFD  et  pauci  Oud. 

32. 


1)5-2  AULi  niirni 

liaiii  l(Mii|)oniiii  iiilorriii(l('l»al.  Sic  (M\'iI  (liilmis  nmiiii .  iilriim 
iiiliil  lim(M'e  an  omma  ii(*<M'('  mallcl.  Saiialis  miIii(M'iI)iis,  arces- 
sil  omiics  (|iiL  sil)i  jjecumas  expensas  luieianl,  acc('|)las(|U('  (3as 
jiii)el  r^^ferri:  (|iiihus  pariim  vi(lel)aliir  imposiiisse  oncris.  am- 

.)  piiorem  |)('cuiiiaiii  imperal.  I'](|iiilum  aiilcm  luunaiioruni  di^- 
iecliim  insliluil ;  (jiios  c\  omnihiis  c()n\(Milii)us  coloniis^jue 
coiis(M'i|)los  Iransmariiia  mililia  |)erl(MM*ilos  ad  sacranicnli  \'('- 
(i('iiij)li()iiem  vocai)at.  Ma}>iiiiiii  lioc  luil  veclieal.  majiis  lamen 
creai)al  odium.   llis  rehiis  coiireclis,  loliiin  e\er(Mliiin   luslrat: 

10  legiones,  qnas  in  Africam  (iiicliiriis  (M'al.  el  aii\ilia  mittil  ad 
Irajcclum.  Ipse  ciassem  ([uam  parahal  :il  iiispiceret ,  llispaiim 
accedit  iiji(|ue  moratiii'.  [)i'oj)lerea  ([uod  edictum  lota  [)i'ovincia 
|)ro[)osuerat :  'Mjniims  [)e(Minias  imperasset ,  ne(|ue  contnlissent , 
se  adirenl.'^  i)\\iP  evocatio  veiiementer  omnes  turbavit. 

15  iAII.  Inlerim  L.  Titiiis,  ([iii  eo  tem[)ore  lri])iimis  mililum 
in  lep^ione  vernacnia  liierat.  niintial  cam  a  iejJione  xxx,  ([uaiii 
i).  Cassius  lep^atus  simiil  ducehai.  (Mim   ad   o[)[)iduin   Leplim 


1.  iniiiiHs  T,  iiiiiiuus  ceteri;  nnimi  Sca- 
Jiger  'r('\  siKi.  iil  vidotiir.  coflicen  el  oHfl. 
nrinia^  —  •>.  liiiiriel  hV\A  .  Scal.  —  •">. 
pec.  sihi  L.  —  .").  Aiqiie  (eqiKC  \  )  auUtin 
noslri  antiquioros .  Sca!..  (liij..  Petav. . 
Voss. ,  Lov. :  ()uein  mitem  1)  in  ras. ,  S  el 
aiii  rec. ;  c^  L,  solitnni  conipendiuni  vocis 
equiliim .  plene  scriplaj  in  cod.  (ioduini  el 
Taiiisii  ap.  (Jlark.  —  Homi  T,  Uoiii.  L. 
Ptomw  UFV,  Petav.,  Do  et  alii;  Romtiiio- 
iiim  (luj..  Scal.,codd.  IJranl.  et  (lodnini. 
—  b-i).  dilectum  L\  et  rroptinn-  Oud.; 
ilel.  TUF.  —  (").  roiireiiientibu.s  F.  —  ro- 
lonisque  nostri  pra>ler  J).  —  7.  ronscripti-s 
L.  —  sacramrula  T  pr.  - —  7-M.  rel/.<)/onrm 
correclor  D.  —  S.  fuil  lior  L.  —  ().  crcde- 


hiil  F\  .  Petav..  Voss. :  cre.icehal  I)  (;ori'. . 
r)  ol  alii  rec.  —  noluin  e.Terc.  nostri  pra-- 
lcr  §.  (pii  lotuin  cum  correclore  D  et  non- 
nullis  Oud.;  iioruin  F,  Petav.  —  10. 
Africa  TULV  el  rrfresi^  Oud.  —  rt  ml 
( lioc  T  inter  versus )  an.rilium  TLV.  Iiic 
iiu.riHa  :  VV\)  et  celeri  rt  nd  au.rilia.  — 
I  ■>.  iilqiir  ibilj.  —  1  '.).  ul  quibiis  codd.  |)ra;- 
ler  TU\  .  Scal. .  o  et  diios  alios  ivc. .  (jui 
sine  ut.  —  1  A.  srd  ad.  T.  —  roratio  T  pr. 
U\  II.  —  I  (L  iiuntiat  faina  legione  codd. 
( iiltinia  voce  iii  L  duohiis  punctis  no- 
lata).  legioncm  F\  l)§  d  pars  Oud. :  ram 
a  legionc  Jurinius.  —  \.\v'  T.  —  quam 
oin.  Tf. .  V  iiiler  versus  (^ad.  in.  —  17. 
Lepum  L. 


RELLCM    VLE\ANDRL\UM. 


'I06 


castra  haherel,  seJjlione  iacta.  ceiitanonibiis  ali(|iiot  occisis, 
([111  sij>na  lolli  non  patiebantiir.  discessisse  et  ad  secundani 
lejiioneni  conl(Midisse.  ([iia'  ad  IVetiiin  alio  itinere  dacel)atiir. 
Cognita  re  noctu  cuin  \  coliortihus  unetMcesinianoruin  e^jre- 
ditur.  niane  [)erveiiit.  Ibi  (Mini  diein.  iit  ([uid  ageretiir  |)ers[)i-  5 
ceret,  moratus.  Carnioneni  contendit.  Hic  ciiiii  legio  \\x  et  xxi  et 
coliortes  i\  e\  \  lenioiie  lotus(|ue  convenisset  equitatus,  audit  i\ 
cohortes  a  vernaculis  O[0[)ressas  ad  Obuculam  cuni  his  ad  secuii- 
daiii  [)ervenisse,  omnesque  ibi  se  conjunxisse  et  M.  Thoriuni 
Italicensem  ducem  delegisse.  Celeriter  habito  coiisilio,  M.  Mar-  lo 
celluin  quaestorem  Cordubam.  ut  eain  in  |)otestate  retineret . 
(J.  Cassiiim  legatum  His[:)alim  mitlit.  l^iiicis  ei  (li(d)iis  aHertur 
conventum  CiOrdubeiisem  ab  eo  delecisse  Marcellumque  aut 
voliintale  aiit  necessitate  abduchim  {  namque  id  varie  nuntia- 
balur )  consentire  cum  Cordiibensibus;  diias  cohorles  legionis  v.  15 
quse  iuerant  CordubcP  iii  [)ra'si(lio.  ideni  lacere.  Cassius  his 
re1)us  incensus  movet  caslra  et  [lostero  die  Segoviam  ad  niiinen 


•2.  iioii  0111.  TL ,  Scal.  —  ■!-'.].  el  al- 
leram  leg.  \j.  —  3.  deducebntnr  TV.  — 
h.  midertce-siiiuiiioiimi  codd. .  iinde  vincen- 
siiii.  T\ ,  iiiietvieesiinanoruiH  Lipsins.  — 
5.  iiiniiiis  jierr.  I)  corr. .  §  et  alii  rec.  — 
Noctu  iljiTF\  ;  iioclii.  Ihi  LD.  Voss.  Ileni 
U.  cnjns  non  indicatur  distinctio.  — 
.T-().  pimpic.  D,  Voss.  —  ().  inorntiir  t  . 

—  Cnrbonem  TUFVD.  Pelav  :  Nnrbonem 
L.  Cnrbonnin  §.  Lov.  Tria  indistincte  e\ 
snis    Oud.    —   7.    cohortium   Tl>.   !)[»'. 

—  el  V  \j ;  c.i:  11  D  corr. .  5  qunluor  ex 
fiuintn  legione  Petav.  —  lotus  V .  —  8.  Obu- 
culum  TL,  Scal.,  Voss.  —  8.  cum  is  Tl  F. 

—  r).  se  oin.  Tfi.  —  el  inloriuin  TU' \  . 
uitorium  L.  nithoriuin  H.  i.  e.  M.  Torium  . 
qnod  e\  Liij.  el  \()ss.  aflertur.  T.  Toriiim 


Do  el  "[)leri(|ue-  Oiid.;  siiie  [ircenoinine 
Petav.  Recentes  esse  istos  fr[)lerosquer  ol 
M.  scribi  debere  a[)[3arel.  Sequenti  ca|). 
l)oni  libri  constanter  Thorius.  —  1  o.  Itnli 
censum  T\  .  —  1  u-i  1  consilio ,  Mnrcelliim- 
y*u' 6'or</.  TLUFV  et  rrduo'-  Oud..iii  (|iii- 
hns  Lov. ;  ceteri  Mnrcellum.  Parlicnlain  cv 
voce  (jmestor  sa;[)e  com^^endiose  scri|)t;i 
sii[)eresse  et  [)raenomen  M.  addi  debere 
ostenditForchhammerns.  coll.  Dione  Cass. 
\Lii.  I .").  —  II.  enn  i^sic)  in  jiolestalem  (,. 
—  I-).  (j.  (  aiite  Cnss.)  T  su[)ra[)()sito  e 
(  i.  e.  qua'].  eodemqne  inodo  L.  iii  ([uo  e 
erasum.  —  Pnucisque  ei  diebus  ul  nj/'erlur 
I)  coir..  h  et  alii  yec.:  diebiis  ei  L. 


i'i. 


iiluiinrie  iiuiil.    \.   —    ly.  Segoiiifiin 


Scal. 


•254  AULI    IIIIITII 

Sicilieiisc  \t'iiil.  Il)i  lial)ilii  (•oiicioiic  inililiiin  lcnlal  aiiiino.s; 
([nos  cojjiioscil  iioii  siia,  sod  Caesai-is  aijscnlis  caiisa  siln  lidis- 
sinios  cssf  iiiilliiiii(|ii('  |)('riciiliiin  (l('|H'ccaliiros,  (liiiii  jxt  cos 
(icesari  |H'OMncia  rcsliliicrcUir. 

.0  L\lll.  Inlci-iin  Tliorius  ad  (iordiihain  \cleres  icjjioiies  ad- 
duciL,  ac  nc  dissensionis  iniUuin  iialuiu  scdiliosa  iiiililuiu  sua- 
(|iic  uatura  vidcrclnr.  siniul  ut  contra  Q.  Cassiuni,  qui  Cfpsaris 
nomine  nia|()ril)us  \iril)iis  iiU  videhaUir.  a>(jue  polenteni  o|»|»o- 
neret  di[>nitatein,  Cu.  Poni|)eio  se  jjrovinciani  reeuj)erare  velie 

10  palani  dictitabat.  Et  forsitan  etiam  hoc  fecerit  odio  Caesaris  et 
ainore  l^juijjeii,  cujus  nomen  mullum  jjoterat  ajmd  eas  le^io- 
nes,  (juas  M.  Varro  oljtinuerat.  Sed  id  (jua  mente,  communis 
erat  conjectura  :  certe  lioc  jirae  se  Thorius  ferebat;  milites  adeo 
fatebantur,  ut  Cn.  Pomj)eii  nomen  in  sciitis  inscrijjtum  lialje- 

15  rent.  Frequens  legujuibus  couventus  obviam  jjrodil  neque  laii- 
tiim  virorum,  sed  etiam  matrum  familias  ac  j^rcTtextatoruni . 
dejirecaUirque  ne  hoslili  adventu  Cordubam  dirijiereul  :  nam 
se  conlra  Cassium  sentire  cum  omnibus;  contra  Cccsarem  iie 
facere  cogerentur,  orare. 


20       [.l\.   Tanla^  mulliludiiiis  j)recibus  el  lacrimis  e\ercitus  com- 


1.  Siliciensc  D.  \oss.;  Siiigi/icDse  INiji- 
perdeiiis  el,  Kiepertus.  de  Singuli  fluinine 
n  Corduba  non  longe  renioto.  adjectivum 
de  Singili  oppido  testatum.  —  -2.  atqur 
ropii.  I>.  —  3.  deprecfituros  T  j)r. 

L\lll.  —  5.  Tnr.  L.  —  vcterem  lef>. 
TV,  Lov. .  vetermids  L.  —  f^.  viribiis  in  Y 
post  ridebatur.  —  (j.  reciperarc  antiquiores 
praster  L.  —  i  o.forsan  hoc  L ;  etiaiu  D  qno- 
(jue  el  \  oss.  omillunl  — i-i.  Durum  {fua 
iiiciitc ,  sine  verho.  Ah  interpoiatore  esse 


tolum  enuntialuiu .  Sed . . .  conjectura,  cen- 
set  Vielhaberus:  milii  non  minus  suspecla 
suiit  illa  1.  10.  El  forsilaii  ...  Poinpeii , 
quibus  sublatis  recle  jungitur  dictitabat , 
ciijiis  nonicn...  —  i  .3.  prirsentorius  fer.  1>. 
—  i6.  scripliini  \\)n.  —  \- .  deprecatur 
fjucp  T\ .  deprccabatuiyucL  —  iS.coiiscn- 
tire  nostri  onines  .  Petav.  .  \  oss.  —  19. 
facercnt  (facerentvr  T)  orare  Th.  Scal. 
LI\.  —  •20.  Taiitu  r  pp.  —  -20  ef  1. 
j).  9  55.  commeatvs  l   pr. 


BELLLM   ALEXANDRINLM.  l>:)5 

iiioliis  cmii  M(lerel  ad  Cassiuiii  [)erse((U('n(liiiii  iiiliil  upiis  essc 
(iU.  Poni|)('ii  noininc  et  ineinoria.  Iani([ue  oiniiihus  Ccesarianis 
([uani  Poin[)eianis  Lonj^inuin  esse  in  odio,  ne([ue  s(^  conveii- 
liiin  neque  M.  Marcellum  contra  CtEsaris  causani  [iosse  [^erdii- 
cere.  iionien  Poni[)eii  e\  scutis  detraxerunt.  Marcellum.  ([iii  5 
se  Ca^saris  causam  defensurum  protitehatur.  duceiii  adsci^c- 
ruiil  j)iu'toreiii([ue  a[j[iellarunt  etcon\entum  sihi  adjuii\erunl. 
castraqne  ad  Corduliam  [>osuerunt.  Cassius  eo  liiduo  circiler 
IV  niillia  [)assuuni  a  Cordiiha  cilra  tlumen  Ba^tim  in  o[)|)idi 
cons[jectu  loco  excelso  facit  castra;  litteras  ad  re^em  Bogudein  lo 
in  Mauritaniam  et  M.  Le[jiduni  [)roconsulem  in  His[)aniam  Ci- 
leriorein  inillit.  "subsidio  sibi  [^rovinciffc^ue  Caesaris  cansa 
((uam  [)riinuni  veniret.  -  I[)se  liostili  modo  Cordubensium  ajjros 
vastat.  tedificia  incendit. 

L\.  (iUJus  rei  derormitate  atque  indignitale  legiones.  ([Ute  i.j 
Marcellum  sil)i  ducein  ceperant.  ad  eum  concurrerunt .  iit  in 
aciem  educerentur,  |)riusque  conflijnMidi  sibi  (lotestas  fierel . 
((uaiii  cuin  taiita  contunielia  nobilissinitTe  carissimoeque  ()osses- 
siones  (iordubensium  iii  cons[)ectn  siio  ra[)inis.  lerro  flamma- 
que  consumerentur.  Marcellus.  cum  conflioere  miserrimum  jo 
()iilaret.  ((uod  et  victoris  et  victi  d(^trinientuni  ad  eundeni  C<e- 
sarem  esset  redundaturum,  neque  su^e  (lotestatis  esset.  legio- 
nes  BtTtiin  traducit  aciem({ue  instriiil.  (]um  Cassius  contra  |)ro 


I.  fs-sct  TLK.  —  -2.  UiiiK/iKOit  TL\  .  —  roiiciiniiiit  D.  —   i~.  cdiiccrciiliir  oninl   I) 

3.  m  om.  L.  —  0.  cdusn  F.  —  ()--.  (iscic.  corr. ,  S  e(  alii  rec.  —  cotilni  bcUaiidi  sihi 

L.  —  -.  appeUdvcrniit  \j.  —  cl  oiii.  \.  —  1),  \  oss.  —  17-18.  karissiiiuecfiie  T.  cl  ii 

9.    Hcliiii   TLM);    Ihvliii   F  cap.  seq    —  pr.    ni.  possestatcs.  —  -ii.  cictorcs     \\. 

1  u.  liofrtidcn  U.  —  i>.  procinciaqnc  T\ .  —  -y.-i.  potesl.    esse  L.  —    ■«.').    (,'a.ssiiiiii 

—  \  L  caslala '[\ .  rastans  Ij.  codd.  praeter  L    et   Regium    Loinl..    ({iii 


L\.  —   i().  diicciii  sibi  feceraiil  L.  —         Cassius. 


L>r)(; 


\i  Li  iiiirriF 


siiis  caslns  aciciii  iiislniMsscl  loco  siihcnorc.  caiisa  iiilcrhosila  . 
(|ii()(l  is  III  a'(|iiiiiM  iioii  (lcsccii(lci'cl.  Mai'cclliis  iiiililihiis  |)cr- 
siiadci,  iil  sc  rccipiaiil  iii  caslra.  Ila(|iic  copias  icdiiccre  ca*j)il. 
Cwissiiis  (|iio  l)oiio  \alcl)al  \Jarc(dliiin(|iic  iiiriniiiiiii  cssc  sci(d)al. 

5  ajjjjrcssus  e(|iiilalii  lcj>ioiiai"i()S  s(!  rcci])i(Mil(!s,  coiiipliircs  iiovis- 
siinos  III  lliiiniius  i'i|)is  inlcrfccil.  (Inin  lioc  dclniiicnlo.  ([uid 
Iransiliis  lliiinmis  \ilii  (lilliciillalis(|iic  lialjcrcl.  cojjniliiin  csscl, 
(Vlarcellus  caslra  Ha^lini  Iransrerl,  crehro(|iie  ulei'(jiic  lc{>iones 
III  acicin  cducit;  iieque  lanieii  conlli^jiliir  |)i'o[)Lei'  locorum  dil- 

10  liciillales, 

L\l.  Kral  co|)iis  [jedeslrihus  multo  firmior  Marcelliis  :  lia- 
hcbal  cnim  veleraiias  multis([uc  [)r(jeliis  e\[)ertas  legiones.  (ias- 
sius  fldci  ma[>is  ([uam  virluti  lej>ionum  confidehal.  Ita([ue,  ciim 
castra  castris  collata  essent.  et  iMarcellus  lociim  idoueum  ca- 
15  stello  ce[)isset,  ([iio  |»roliibere  a([ua  Cassianos  [josset,  Loii[>inus, 
veritus  ne  genere  ([uodam  ohsidionis  clauderetur  in  regionibus 
aluMiis  sibi([uc  intestis,  noctu  silentio  e\  castris  [)roficiscitur. 
celeri([ue  itinere  lliam  contendit,  ([uod  sibi  iidele  esse  0[)[)i- 
diini   credebat.   Ibi  adeo  coii]uncta  [)onit  nKjenibus  caslra.   iil 


1 .  insiiuaissp  codcl. .  inslruaisscl  Rejj'. 
et  |)i'ini(e  edd. .  iii  (juibus  elidiii  (Jissins. 
Post  superiorc  correclor  D  iiiseruil  ridci-cl . 
e(  sic  §  Aldusque,  el  edd.  inde  onines; 
coiispiceret  Norvic.  Siniilis  omissio  supra 
c.  .')5,  sed  jani  codev  U  rein  diriniit.  \iUi\m 
Fahricius  Qissius.  .  instruaissel  ex  ali([uo 
codice  l>i|)sii  annotavi(  —  9.  Iiis  T.  — 
iii  ccpiuiii  TI)§.  \j  ead.  111.  in  niarg'.  — 
iiiilil.  Miirc.  \j.  —  .").  recipcrciit  TL.  Scal. 
—  Ilii  L.  —  h.  iiifiruie  (lioc  etiain  F  ciini 
iio(a)  cc  LJ ,  et  snper  liac  voce  ead.  111.  eii. 
Etiani  I)  cinii  a  pr.  111.  j)i'o  cssc.  —  G.  ijiii 


UFD,  (pml  V.  —  7.  ////  TLU\.  ciii  III 
Scal.  suprascriptuin  litatis ,  Cujac.  in  serie 
iitilitalis.  F  iisii  iiti ;  I^etav. .  D  pr. .  Voss. 
usus.  }{ecen'es  vitii.  —  dijfmiltalcsque 
TUUFV.  —  9.  acic  V .  —  diicii  V.  — 

ucc  U. 

lAI.  —  I  I  firiiiiores  U  pr.  —  1  '1.  cdu- 
locata  vel  collncata  codd.;  collata  Steplia- 
nus.  —  i(5.  iiiiiHldaiii  T.  et  in  claiid.  puii- 
ctis  notatuni  a  .  iit  esset  cludcretur.  —  1  j. 
infcctis  T  pr.  —  ca-  silcutio  ex  U ,  priore 
expuncto.  —  iS.  Ullaiu ,  Ulla  etc.  codices 
constaiiter.  —  csse  oni.  L. 


BELLUM   ALEXANDRINUM. 


257 


cl  loci  natuia  (iianKjiie  Ijlia  in  edito  monte  posita  est)  et  ipsa  mu- 
nitione  nrbis  un([i([ue  ab  oppugnatione  tutus  esset.  Hunc  Mai- 
cellus  insequitur  et  (piam  proxime  potest  Lliam  castra  castris 
confert,  locorumque  cognita  natura,  quo  maxmie  rem  deducere 
voiebat,  necessitate  est  deductus,  ut  ne(|ue  confligeret  (cujus  si  5 
rei  facultas  esset,  resistere  incitatis  militiJjus  non  poterat)  neque 
vagari  Cassium  latius  pateretur.  ne  |)lures  civitates  ea  pateren- 
liir.  ([uaB  passi  erant  Cordubenses.  Castellis  idoneis  locis  collo- 
catis  operibusque  in  circuilu  op[)idi  continuatis,  Uliam  Cas- 
siumque  munitionibus  clausit.  Qua^  priusquam  perficerentur,  lo 
Lon[jinus  omnem  suum  e([uitalum  emisit;  quem  sibi  usui  fore 
credebat,  si  |)abubuM  frnmentarique  Marcellum  non  pateretur, 
inagno  autem  fore  unpedimento,  si  clausus  obsidione  et  inutibs 
necessarium  consumeret  frumentum. 

JjXIL  J^Tucis  (beJjus  Cassii  Jitteris  acce[)tis  rex  Bogud  cuiu  15 
copiis  venit,  adjunpit([ue  el  Jegionl ,  qiiam  secum  adduxe- 
rat,  complures  coJiortes  aiixiJiarias  Hispanorum.  Namque,  ut 
in  civiJiJ)us  (bssensIoniJ)us  accldere  consuevit,  ita  temporlbus 
illis  in  Hlspanla  nonnnJlte  civitates  rebus  Cassii  studebant, 
[)Jiires  MarceJJum  foveJ)ant.  Accedlt  cum  copiis  Bogud  ad  exte-  20 


1 .  est  loci  codd.  (eti.un  T ) .  loci  est  \  ;  et 
loci  [>ov.  el  Aldus.  —  iit  ipsa  oodd..  et 
ipsa  Aldus.  —  -2.  ad  TV,  sed  liic  solus  op- 
piignatioiieii/.  —  k.  loconiiii  cognitaque  I>, 

—  .5.  ralehat  L.  —  edoctiis  TV,  Scal.,  do- 
ctiis  L.  ediictus  liFS,  Lov.  et  fort.  D,  qui 
p\  coiT.  addnctiis.  INipperdeius  dednctiis. 

—  confligcre  TV.  D  corr. ,  Lov.  et  rfduon 
Oud. ;  confiigcre  L.  —  7.  latins  om.  I^.  — 
7-8.  ea  palerentur  ciintates  UF.  Petav.  — 
S.  pass(e  TFV,  Lov.  —  9.  Ante  in  quin- 
que  litt.  in  T  erasae,  quarum  ullima  r. 


\Ji\l.  —  i5.  Paucisqiie  TLV  el  rrduo" 
Oud.  —  diehiisqne  Cass.  U,  Lov. ;  Q.  Cassii 
F,  Petav.  —  Bogns  codd.  liic  et  infra; 
Bcgliiis ,  et  Boghvs  D.  —  16-17.  ^^§"'^~ 
nein  [leg.  L)  ..  complurcsque  codd. ,  le- 
gioni  ..  coinplures  Jurinius.  —  17.  aucci- 
liariis  noslri  anti({uioros;  auxiliarias  cor- 
rector  I)  et  §.  De  suis  tacent  Fabr.  et 
Oud.  —  19.  in  Hisp.  L  inter  versus  post 
cic.  —  -io.  coinplurcsJ).  —  Marccllo  fa- 
vebant  UFD  et  non  nominati  Oud.  — 
Accidit  T  |)r. 

33 


•258  \l  M    llll'.TII 

r'i()res  Mar(M.'IIi  miiiiitioiics.  Pii<i;nalii!' iili'iiii([ii(^  ncrilcr.  ci'<'l)i'()- 
(iiic  i(l  accidil  forliina  sa>|)c  ad  iili'iiiii(|iic  viclonaiii  li'aiisl(^- 
iciile;  iicc  laiucii  iiiii(]Maiii  alj  upciiljus  d(^|)(dlilui'  Mai'('(dliis. 

lAIII.    Iiilcriiii  Lcpidiis  e.\  cileriorc  jjroviucia  ciiui  coliorli- 

5  l)us  legioiiariis  xxw  uiapiio^juc  uiiiuero  c(jiiiliiiii  cl  rcli(|uoriiiii 
aiixilioniui  vcuil  ea  meute  l  liam.  ut  sinc  iillo  sliidio  couleu- 
lioiies  (lassii  Marcelliijue  coiupoiieret.  lliiic  vcuicuti  siuc  du- 
bilatioue  jMarcellus  se  credil  at(|ue  oHert;  C.assius  contra  suis 
sc  teuct  [irfesidiis,  sive  eo,  (juod  pliis  sihi  juris  deberi  (juaiu 

10  Marccllo  c\isliiiiabat,  sive  eo,  (jiiod  ue  j)neoccu|)atus  auiuius 
Lepidi  esset  obsequio  adversarii  verebatur.  Poiiit  ad  l  iiaiu 
castra  Lejjidus  ue(jue  liabet  a  Marcello  (juicquam  divisi.  Ne 
|)unnetui',  intcrdicit;  ad  exeundiim  (lassium  iuvitat  rideiiKjuc 
suaiu  iii  re  omui  inlerponit.  (.luiu  diu  dubitasset  Cassius.  (juid 

15  sibi  1"aci(Mi(!um  (juidvc  Lej)ido  esset  credendum,  ueque  ulluiu 
(>\ituiii  consilii  siii  i'cj>eriret.  si  jjermaneret  iu  seuteutia,  j)o- 
stulatuti  munitiones  disjicereutur,  sibiqueliber  exitus  daretur. 
Non  tantuni  iuduciis  factis,  sed  jjrojje  jani  *jjace*  constituta. 
()j)ci'a  *cum"  comj)lanareut,  cnslodifieque  uiuuitiouuni   esseut 

20  dcduclaf,  au\ilia  regis  lu  id  castellum  MarccUi,  (juod  jjroxi- 
luum  erat  repjis  castris,  ncqne  opiuantibus  oiunibus  (si  tauieu 
iii   oiunibus    liiit   (lassius  :  iiaui   de  liujus  conscientia  diibita- 


1.  MdneUi  oiii.  Tl>.  - —  I-!.  (irnlfr 
rrchrnfjiic.  Id  K;  *//  iicr.  1).  —  -i.  iiil 
iitriiiHjiir  T\  .  —  -^-^.  Iriinsferenlciii  TUV. 

—  ;').  iicc  iinKpKiiii  tniiien  '\\r.  iiiKjniiinhoc 
locn  L  .  alilii  umij. 

1^X111.  —  ^4-5.  coliortibus  legnmibm  \  . 

—  9.  .sr  recepit  tenetqne  prces.  T,  Scal.  — 
jiiris;  F  iiitPi'  versus.  —    1  o.  nec  pr.   tlF. 

—  I  I.  Lipidi  T.  —    \->..   qnicjiKiin  L.  — 


1.").  xibi  oiii.  \  .  —  qiiid  rel  F.  —  Lipodo 
r.  —  ly.  ili,ssicerenliir  TLLI''§.  <'iij.. 
l.,ov.;  discisserentiir  I);  disicerentnr  \. 
disjicerentur  Petav.  —  1  cS- 1  (j.pnre  i  ile  (|iio 
jom  Lipsiuni  cooilavisse  relerl  e.vempl. 
Faln-ic. )  inseruit  INippei-deius.  cuin  W- 
(Ins.  Vlar};o  U  ter  siglis  :  qmere.  —  1  (). 
ruin  plaiKireul  Petav. —  ■>•?  el  1.  |).  -i^^. 
diibiliilur  L. 


BELLLIVl   ALLXANDRINLM. 


259 


hfiliir)  inipptiim  fecerunt,  comphiresque  ihi  miiites  oppresse- 
riinl.  (jnod  iiisi  celeriter  indi^^natione  et  auxilio  Lepi(h  proe- 
hum  esset  diremptum,  major  calamilas  esset  accepta. 


LXIV.    Cum   iter  Cassio  patefactum  esset,  castra  Marcelhis 
cum  Lepido  coujungit.  Lepidus  eodem  tempore  Marcellusque  5 
Ciorduham    cum  suis,   Cassius  proticiscitur   Carmonam.    Sul) 
idem  tempus  Trehonius  pi'oconsul  ad  provinciam  ohtinendam 
venil.   I)e  cujus  adventu  ut  cognovit  Ciassius,  legiones,  ijiias 
secum  hahuerat,  equitatumque  in  hiherna  distrihuit;  ipse  om- 
nihus  suis  rehus  celeriter  correptis  Matacam  coutendit,  ihi-  10 
(|ue  advei'so  tempore  navigandi  naves  conscencht,  ut  ipse  pra:'- 
dicahat,  ne  se  Lepido  et  Trehonio  et  Marcello  committeret; 
iit  amici  ejus  dictitahant,  ne  per  eam  provinciain  minore  cum 
dignilate  iter  faceret,  cujns  magna  pars  ah  eo  defecerat;  iit 
ceteri  existimahant,  ne  pecunia  illa  e\  infinitis  rapinis  con-  \h 
fecta  in  potestatem  cujusquam  veniret.  Progressus  secunda  11 1 
hiherna  tempestate  cum  in  Hi])erum  llumen  noctis  vilandff' 
causa  se  contulisset,  inde  paiilo  vehementiore  tempestate  ni- 
liilo  periculosins  se  navigaturum  credens  profectus,  adversis 
lliictihus  occurrentihus  oslio  lluminis  in  ipsis  faucihus,  cum  -jo 
neque  Hectere  navem   propter  vim   iluminis  neque  directam 
tantis  ilnctihus  tenere  posset,  demersa  nave  periit. 


1 .  iiiilites  ihi  Ij  ,  cijnites  ibi  D  .  \  oss.  — 
3.  (lireptuiii  L. 

LXIV.  —  ().  Cassivs  ciiin  suis  Scal. 
—  Nai-homiiii  TLU.  rrvetustiores"  Oud. . 
Nnrhoiiciii  FVD§  et  alii  rec. ;  Qirinonain 
(TJandor|)ius.  —  7.  optincndam  proc.  V.  — 
8.  venit  L,  U  inter  versus,  S;  omittunl 
TIJFV,  cum  vitii  defectusve  nota  U.  - — 
1  1.  imris  codd.  —    i3.   ejus  iiiii.  \ .  — 


I  h.  pars  iiKigna  et  paulo  posl  confcctn  rii- 
pinis  in  U  signis  transposita ,  mar-g.  qucere. 

—  I  5.  //(  (pro  nc)  pec.  L.  —  injinitiinis  T. 

—  16.  (//  expungit  correclor  I),  om.  S. 
Lov.  et  frcjuidami  Oud.  —  17.  ///  oni. 
FLV,  Scal.  —  18-19.  //////7  nostri  praeter 
8.  Eliam  Petav.  nihilo.  —  1  g.  adrcrsus  F 
pi-.  —  -21.  nfivem  UF,  ceteri  fere  niiriin. 
- —  derectam  TLUF.  direptain  D,  Voss. 

3.3 


i)60  AULI    lllliTII 

LA\  .  (iiiiii  iii  Syriain  CM^sar  e\  E^o^vpto  venissol .  nlqiif  al> 
iis  (jiii  lioiiiJi  v(!rioi'aiil  ad  ('iiiii  cojjnoscen^t  littcirisqiie  iirhaiiis 
aiiimadverteret  iiiiilla  IJoiiia'  iiiaie  et  iimtiliter  adininislrari. 
ne([iie  iillain  partem  reipiiMica'  salis  coininode  fj-eri .  rpiod  cl 
5  contenlionihiis  Inhiiniciis  perniciosa^  seditiones  orerentur,  el 
ainbitione  at(pie  indiiljicnlia  Iriljiinorinn  iiiililiini  et  qni  legio- 
iiil)iis  pneerant  iniilta  conlra  inonMii  consiieliiduKMiupie  inilita- 
rein  fierent,  (jiue  dissolvendfe  disciplina'  severitatis([ue  essenl, 
eaque  oinnia  llagilare  adNcnluin  suuiii  viderel,  tainen  [)ra'fe- 

10  renduni  existimavil,  ([uas  m  provincias  rej^^ionesque  venissel. 
eas  ita  ndiin^uere  constiliitas.  ul  domesticis  (lissensionil)us 
liberarentur,  jura  legesque  acci[)erent,  externorum  liostium 
metum  deponereut.  HaM*  in  Syria,  C.ilicia,  Asia  celeriier  se 
conlecturum  speral)al.  (piod  lue  [)rovinci£e  iiiillo  l)ello  preme- 

15  bantur;  in  J^itlijnia  ac  Ponto  |)lus  oneris  videbat  sibi  impen- 
dere.  Non  excessisse  enim  Ponto  Pharnacen  aiidiebat.  neque 
e\cessurum  putabat,  cuni  secundo  [)ro'lio  vebementer  esset 
iiillaUis,  quod  contra  Domitium  Calvinum  fecerat.  Commora- 
tns  fere  in  omnibus  civitatibiis,  qua^  inajore  sunl  di^nitate. 

•20  pra^mia  bene  meritis  et  viritim  et  pul)lic(*  tribuit,  de  contro- 
versiis  veteribus  cognoscit  ac  staluit;  reges,  tyrannos.  dynastas 
[^rovinciae  finitimos,  qui  omnes  ad  eum  concurrerant,  receptos 
iii  fidem  conditionibus  impositis  [^rovincia?  tuendae  ac  defen- 
denda?  dimittil  el  sibi  et  |)0[)iilo  liomano  amicissimos. 


LXV. —  -2. /(/.v  codd.  —  'r Litteria  urb((-  \k.  jKcluri(iii  l>.  —  /(rm'  U     Ikuc    V.  — 

ids ,  imo  nrbfdiorum."  tiipsius  in  exeinpi.  i .).  plx.'^  om.    TL.   Seal.   —     i6.    \(ii/( 

Fabric.  —  4.   re  .p.  TLi ;    /i.    P.    L.  —  e.rc.  euiiu  tJ.  —  PIku-ikiccii  Ij  .  celeri  -ce. 

cotnnwda  egeri  TIM.  —  5.  orirentur  F  ;i  —  i8.  Qdriiiinin  L.  —  19.  ludjore  enint 

sec. ,  I^VD  el  rec.  —  ().  ((tcp/e  indiligentid  l>.  —  -i-i.  finitiinosqi(e  codd..  particulani 

codd.  praeter  L.  —  et  0111.  Petav.  —  --<S.  delendani  esse  nionuit  Oudendorpins.  — 


iiiorein  inilitarem  con-sKetudineinqne  L.  —         concurrerent  L. 


HELLLM   ALEXANDRJNLM. 


•JGJ 


LX\I.  Paiicis  (liel)us  in  ea  [jrovincia  corisuiii|)Jis.  Sextuiii 
CfEsarem,  aniicum  et  necessarium  suum.  legionibus  Svria^(jue 
pnefecit;  ipse  eadem  chisse,  ([ua  venerat,  proficiscitur  in  Cili- 
ciam.  Cujus  provincwT  civitates  omnes  evocat  Tarsum.  ([uod 
()|)|)idum  fere  totius  Ciiicia?  nobilissimum  fortissimum(|ue  esL  ") 
11)1  rebus  omnibus  [jroviucite  et  (initimarum  civitatum  consti- 
liilis.  cu[iiditate  [jroficiscendi  ad  belhim  gerendum  non  diii- 
lius  moratur.  magnisqne  itinerilius  per  Cappadociam  confectis. 
I)i(hiuni  i\hizacae  coinmoratus,  (lomana  venit,  vetustissimum  et 
sanctissimum  in  Cappadocia  Be]]ona>  tenip]um.  ([iiod  tanta  io 
re]i^j;i()ne  colitur.  ut  sacerdos  ejus  de^e  majestate.  imperio. 
[lotentia  secundus  a  rege  consensu  ^oentis  ilhus  lialieatur.  hl 
]iomiui  ii()])ihssimo  LyconK^di  Bit]ivno  adjiidicavit:  qui  ve^rw 
Cappadocum  genere  ortus  [iropter  adversam  fortunam  majo- 
nim  suoriim  mutationemque  g^eneris  jure  minime  dubio.  iT) 
\etuslate  tameii  inlermisso,  sacerdotium  id  re[)ete]jat.  Kratri 
aiitem  Ario])arzanis  Ariarathi.  cum  ]jene  meritus  uter([ue  eo- 
rum  (lc  rcpublica  esset,  ne  aut  regni  liereditas  Ariaratlieii 
sollicitaret .  aiit  lieres  regni  terreret  Ariobarzanen .  allribiiit 
([ui  siib  ejus  im[)('ri()  ac  ditione  essent.  Ipse  iter  inceptum  si-  io 
1111  h  \e]()cilate  conficere  coepit. 


IA\  I.  —  .).  cnl  fcfe  \  .  —  (i.  fnulniKi- 
rinii  regioniim  L,  ciintntiuin  UF.  —  9.  Ma- 
lacc  L.  —  Coiiiiiiand  T.  Vel.  —  renit . 
(jnod  altpst  ah  finlitjuiorihus  lihris.  ante 
retust.  [josuit  Nipperdeius ,  ulti  excidisse 
(tstendit  varietas  §:  renit  Coinana  D  corr.. 
§  et  alii  rec.  —  9-1  o.  tutissiinuin  et  scitis- 
siinuin  §.  —  11.  cjiis  (tm.  V.  —  dccr  niagis 
iiiipcrio  uoslri,  Scal.,  Petav. .  IjOv.  ,  etc. ; 
inajestate  e\  nuil(t  uoniinatini  alFertur.  — 
i3.  hoinini  o}\\.  L. —  Licoiii.  I^  et  rec. . 
Yicoinedi  I)  el   |triinaj  edd..  quod  eliaui 


a|t.  Ap|tianuin  Miflirid.  c.  1 -n  olini  lege- 
hatur.  —  Bijthiiio  U,  Bithino  F,  Petav. . 
Lov. .  Hithijuo  Voss. .  ceteri  Bilhinio. — 
judic.  L.  —  1 '1.  Cappadociie  Lo\ . .  Tpi. . 
cuin  suprascripto.  —  1 0.  interinisso  sa- 
cerdolio  FD.  Pctav..  Voss.  —  18.  her. 
TUF,  non  hcer.  —  19.  komines  (conipen- 
(lio  pro  heres  )  L.  —  terrcret,  Arioharzani 
(idtrih.  (TU)  vel  attrih.  codd. :  teii-erct 
A riobarzanen ,  attrib.  .furinius.  —  jo.  (.s- 
set  codd. ;  essent  Vaw.  tloiriiiaiiuus.  —  ilcr 
ceptuin  TL. 


2fi2  AIJLI    lllltTII 

LWII.  (liiiii  |)i'()|)iiis  Ponlimi  lincsfjne  (iailojjnfcia'  acces- 
sisset,  l)('|olarns.  lotrarclics  (iall()j>ra'cia'  liini  (jiikIciii  pa^iic 
lolins,  (|ii()(l  ci  ncijnc  lcjjihns  n('(|nc  nionhns  concessnni  (,'ssc 
('clcri   tctrarclup  contcndehant ,  sine  diihio  antern   rc\  Arrnc- 

5  nifF  iniiioris  al)  scnatn  appcllalns,  (leposilrs  rejjiis  insijjnihns 
iic(|nc  lanlnni  privalo  vcslitn,  scd  etiani  reornni  liabrtu  snp- 
[)le\  ad  (]fTPsar'ern  venil  oratnrn  nt  sihi  ip;noscer'et,  quod  in  ea 
|)arlc  |)ositiis  terrarrrni,  (]na>  nnlla  [)r'a'si(lia  (uTsaris  liahnrs- 
sct,  e\crtus  rnr[jer'irs  rn  Cn.  Pomperr  castrrs  Inisset  :  neque  crrini 

10  se  debuisse  judicem  esse  controversiarum  [)()[)irli  Rornani.  sed 
parerT  praesentil)us  imperiis. 

LXVlll.  (^iOnlra  ((ucm  (^.apsar  cum  plurrma  sna  conrmemo- 
rasset  ollrcra,  qua^  consul  ei  decretis  [)ul)licis  trihuisset,  cum- 
(|ue  derensioncrir  ejns  nnllam  posse  excusatronem  cjus  impru- 

!5  dentifp  recipere  coarguisset,  quod  Iromo  tanta?  prudentiae  ac 
dili^^l^entrfie  scire  potrrisset,  quis  L!r*bem  [talianr(jirc  tener^et.  iihr 
senatus  populusqire  Romanns,  nlir  respnblrca  esset,  qur  denr- 
que  post  L.  Lentulum,  C.  Marcellnm  consules,  tamen  se  con- 
cedere  id  factum  superioribus  suis  beneficris,  veteri   hosprtro 

•20  atque  amrcitue,  dignitati  tTetatiqne  hominis,  pr'ecibus  eorum 
([iii  ri'C([uentes  concurr'issent  hospites  atqne  amici  Dcjotari  ad 


IjX\  tl.  —  1 .  ponte  T  |)r.  —  •.)..  Iclrinr-  LXVtll.  —  i  /i.  dcfectioneiii  I)  inler  vei- 

rlies  T.  lellmrce.s  UF.  ileni  mo\;  lliclnir-  sus.  Ires  rec.  ap.  Oud.  —  ih.  cognorisset 

clics  L.  —  /»wMiostri  praeter  §.  qui  /H»r .  L.  —    17.    (jiii  TLV.   qtiis   UFDS,   Oucl. 

i|iio(l  edilur.  —    '1.   inilein  om.  Pel.  - —  sine  vai'. —  17-18.  (leinde  codd. .  denicjtie 

regis  TLU.  a  pr.  FI);  regilnis   \.  —  (>.  INipperdeius.  —  18.  coh^m/^'*  nostri ,  l.,ov.. 

liniln  nostri  praeter  DS.  —  7.  eii  in  D. —  rrcpiattuom  Oud.,  ([Ui  retiniiit  consul  es- 

S.  parle  oni.  V.  —  (jnn  t>.  —  y.  exerciti-  set,  quod  est  in  F.  —  sese  tanien  se  1). 

Inis  inijjcriisijne  codd.;  ca-ciliisqiic  iinperiis  corr.   scd.  —    19.   id  fnctuni  oni.  L.  — 

Marklandus.  sed   (inc   adjectum  est  posl  heiieficiis  .siiis    F.    —    •>  1 .  fre(]uciilcr   \. 

connnissMiu  errorein. —  10.  essc  om.  F.  ho\. 


BiaLL.M    ALE\\\LIRL\LM. 


•263 


(leprecaiKluiii.  de  controversiis  letrarcliaruni  postea  se  co^o^ni- 
lui-uni  esse  dixit.  regiuni  vestituni  ei  restituil.  LePioneiii  aii- 
leni  eani,  (|uani  e\  genere  civiuni  suoruin  De|olarus  arniatura 
disci|)lina([ue  nostra  constitutani  habebat.  eqnitatniiKjue  oin- 
neni  ad  Ijelluni  gerenduni  adducere  jussil.  5 

L\l\.  (iuni  in  Pontum  venisset  copiasque  onines  in  unuin 
locuiii  coegisset,  (jua'  nuinero  atque  exercitatione  belloruni 
mediocres  erant  (excepta  enim  legione  sexta.  quam  secum  ad- 
(luxerat  Alexandria  veteranam  multis  laboribus  periculisque 
runctam,  multisque  militil)us  parlim  diiTicultate  itinerum  ac  i<i 
navigationum.  partini  crebritate  bellorum  adeo  deminutam. 
ut  minns  mille  liominibus  in  ea  esset.  reliqucP  eraiit  tres  le- 
giones,  una  l)(^jotari.  dua^  qua^  in  eo  proelio.  (piod  CjIi.  Do- 
iiiitium  fecisse  cuin  Pharnace  scripsinius,  t'iierant].  legali  a 
Pliarnace  inissi  GcBsarem  adeunt  at(pie  inprimis  deprecaiitur.  in 
ne  ejiis  adventus  hostilis  esset  :  lacturum  enim  oniiiia  Pliarna- 
cen  quae  imperata  essent.  Maximeque  coinmemorabant  nulla 
PhaiMiacen  auxilia  contra  Gffisarem  Pompeio  dare  voluisse. 
cuni  Dejolarus.  (pii  dedisset.  taiiien  ei  satistecisset. 

L\\.    Gaesar  respondil   se   lore   cequissimum    Pliarnaci.   si  -Mi 
qucP    polliceretur   reprcFsentaturus    esset.    Moiiiiil    auteiii.    iil 


.').  f((m  0111.  L.  —  ii(((tur((  T\  .  Scal.: 
((((!((!■((  UF  et  ceten  ;  ((riii((l(ir((  ('jujacmn. 

L\l\.  —  H.  u  IIV.  —  <S-9.  ((hduxe- 
r(()(l  \lc.]C((nilr((t(((  \  .  ((Ixliwcrat  UF,  Lov. 
Vlai-u^d  L  :  (/(((frc.  —  lo.  (UJficulUde  hello- 
ruiK .  iliK.  i^.  —  II.  celehrit((tc  F  pr.  — 
(lcitiiii.  TU\ .  (liiii.  ceteri  el  'rplerique'^ 
niid.  —  i-j.  iiiiiiu.s  cu  hoininihufi  TLF\ . 
Ciij. .  Lov.  ((jiii  inimi.s  oniitlere  vicletur); 


|H'o  cuin  Scal. .  Letav.  cii.  L  c:  D  coir. 
iiiillc .  §  u.  Sive  (,■/;*,  iiiide  cih  —  li). 
(fuds  F\.  —  1 '4.  Fftrn.  T  hic.  —  i'!-!.!. 
(di  Pl(.  I).  \  oss. ;  (((I  Pl(((rn((ce  l  .  F  pr. 
—  1.").  ((d  C(i'ft.  I).  (id  expuncto.  —  i(l. 
(idrentu.s'  ej((,s  \.  —  nS.  Pl(((ri(((cci(  liic 
(juoque  TUL\ . 

L\X.    —    -20.    rcspoiid  T    coiiipeiKlio 
ainbiguo.  —  se  (imicuin  Jore  Pl>.  L. 


2(i'i 


AULI    lllltTII 


solol)al.  iiiilihiis  vorhis  l(;^alos.  iic  aiil  Dcjolarmii  silii  olijice- 
rciil,  aiil  niiiiis  eo  ['■loriarciiliir  hciiclicio.  (|iio(l  aii\ilia  Pofn- 
|)cio  iioii  iiiisissciil.  '' ^aiii  sc  iic(|iic  lihciiluis  laccrc  (|iiic(|iiam 
(juam  sii|)|)licibiis  igiioscere,  iie(|iie  |)rovincianiiii  piihlicas  iii- 

.1  |iirias  coridoiiare  iis  jiosse,  (|iii  liiisseiil  iti  se  olliciosi.  (jiiiii 
1(1  ipsiiiii,  (jriod  coiiiiiicmorarenl,  oHicium  riiisse  ulilius  Pliai- 
iiaci ,  (jui  providissel  ne  vincereliir.  (jiiani  sibi,  ciii  dii  immoi- 
lales  victoriam  Iribuissent.  lla(|iie  se  ma^<jnas  et  graves  mjiirias 
civiuni  iiomanorum,  ([ui  in  Poiito  ne[jotiati  esscnt.  (jiioniam 

10  in  inte^rum  restituere  non  posset,  concedere  Pbarnaci.  \am 
neque  interlectis  amissam  vitain  ne(|ue  exsectis  \ii'ilitalem 
restituere  posse;  (juod  (juidein  sup[)licium  gravius  inortecnes 
llomani  subissent.  Ponto  \ero  decederet  confestim,  lamilias- 
(jue  publicanorum  remitteret,  ceteraque  restitiieret  sociis  civi- 

iT)  busque  Uomanis,  quje  penes  eum  essent.  Si  lecisset,  jam 
liinc  sibi  mitteret  munera  ac  dona,  qufe  bene  rebus  gestis 
imperatores  ab  ainicis  accipere  consuessent.  -  Miserat  enim 
Pliarnaces  coronam  aureain.  His  responsis  datis,  legatos  re- 
misit. 

■20  LXXI.  At  Pbarnaces  liberaliter  oinnia  j)ollicitiis,  ciim  festi- 
nantein  ac  jinecurrentem  Ccesarem   speraret  litientius  etiam 


1.  iinlitibus  T  |)r.,  niililihus  uihis  I..  — 
•3.  eo  U  a  sec.  ni.  — glorientur  TLV,  Lov. 
—  3.  liheratius  quicq.  f((c.  F.  —  .5.  iis  U. 
ceteri  his,  oiii.  L.  —  qui  noii  codd.;  iion 
delevit  Vascosanus.  —  Quain  TUFVD ,  qili 
(quoniani)  L,  Scal.,  om.  S  et  alii  rec; 
quod  id  Petav.  Qnin  Nipperdeins.  —  6. 
nd  ips.  D.  —  coinineinorassent  L5  et  rec. 
Oud.  —  S.  se  oni.  TLV.  —  i  o.  in  integr. 
oni.  L.  —  11.  e.veclis  U,  F  \)v.  —  12. 


restituere  non  posset  U  .  t  expuncto  ;  posset 
etiam  V,  et  non  inter  versus  ead.  111.  — 
\%-\h.  fandlias  L.  —  1/4-10.  cirihus  V. 

—  1  (k  nunc  iiiilt.  sihi  \  .  — gestis  reh.  I.. 

—  17.  eniin  ei  UF. 

IjXXI.  —  ii.  ac  piwcuiieiitem  codd. . 
procurr.  cod.  Victor. ;  properantem  Davi- 
sius,  percurrentein  Kranerus.  prafestinan- 
leni  ac  cmrentein  Nipperdeius;  ac  in  pro- 
rinciani  recurrenteni  Ein.  Hoirmannus;  ac 


BELLLilVI    ALEXAADRI^UM. 


265 


freditiiriim  siiis  promissis,  quam  res  [)atereUir,  (jiio  celerius 
lionestiiisque  ad  res  magis  necessarias  prolicisceretur  (nemiiii 
fMiim  erat  i^jiiotiim  plurimis  de  causis  ad  l  rhem  Ckesarem  re- 
vocari),  leulius  agere,  decedeiidi  diem  postulare  loii[»iorem. 
pactioiies  inter[)Ouere,  m  siimma  triistrari  coe[)it.  Ctesar,  co-  :> 
jJiiita  calliditate  liommis,  ([uod  alus  tein[)orilKis  nalura  facere 
coiisuerat,  tiinc  necessitate  lecit  addiictus,  ut  celerius  omnium 
o[)inione  manum  consereret. 

I^WII.  Zela  est  oppidum  in  Ponlo,  [)ositu  ipso  ut  m 
plano  loco  satis  munitum  :  lumulus  enini  naturalis  \eliiti  lo 
inaiiu  lactus  excelsiore  undique  faslij>i()  sustmet  muruin.  (lir- 
cumposili  suiit  liuic  oppido  ma^jni  multi([ue  mtercisi  vallihus 
colles;  (|uorum  editissimns  unus,  qui  [)ropter  victoriam  Alitliri- 
datis  et  infelicitatem  Triarii  delriinentuin([ue  exercitus  nostri 
inagnam  in  illis  partibus  liabet  nobilitatem,  superioribus  locis  15 
al([ue  itinerihus  pjene  conjunctus  esl  oppido,  nec  muUo  lon- 
^ius  millihus  [)assuuni  m  abest  ab  Zela.  Hunc  lociim  Phar- 
naces,  veteribus  paternorum  feiicium  caslrorum  refectis  ope- 
rihiis,  copiis  suis  omnihus  occupavit. 


jmeteirolauteiii  Vielliaberus.  qui  prwler- 
citrreuteiii  respuerit,  iit  (jafirto  (leiiuiiii 
sHBCulo  lestatuni.  —  p.  2(i/i,  I.  -n .  .spe- 
rasset  L.  —  2.  prnficiscereltir  e.ristimab{it 
l  Fll .  \  oss.,  D,  in  (pio  corrector  expungil. 
—  .").  plurihns  D.  —  de  rehiis  \  —  4.  dies 
j).  loiigiores  F.  —  7.  consuevit  L.  —  H. 
iim  S  relicto  spatio  lato.  —  confererel  § , 
conferret  L,  Lov. ,  el  (luo  alii  Oud. 

LWII.   —   9.  Zella  D,   niarg.  :   rfal. 

lela  .-n  et  sic  S.  —  posituin  (liic  distinguit 

T  ) .   ipsunt  codd  ;  posilti  ipso  Aldus.   — 

10.  reht  UF.  —  \'2.  hoc  opp.  nostri  anti- 

11 


(piiores,  Pet.,  Lov.;  hiiic  I)S,  et  non  no- 
nnnati  Oud.  —  i3.  cdlles  L  ante  iiiter- 
cisi.  —  i/i.  Traiari  \,  et  lort.  D  a  pr. , 
capite  seq.  ipsi  LfF.  —  i/i-iO.  iioslri ,  sii- 
perioribus  locis  atqiie  itinerihus  pene  con- 
junctvs  oppido  inagnain  iii  illis  partihii.s 
hahet  nobilitatein ,  itec  iinilto  codd.  et  edd. 
Temere  turhatuiii  ordineni  restituil  Viel- 
haljerus.  —  16.  est  eodein  auctore  addi- 
tuni.  - —  oppida  U  pr.  —  17.  «  frquidam^- 
Oud. ,  oui.  V.  —  18.  r(fec  I)  et  tim  iii 
ras.  septeni  octove  litterariim;  refecttini  h . 
duo  rec.  Oiid. 


i>(iG  ALiJ  iiiirni 

LWIII.  (iasnr  ciini  ;jI)  lioslc  iiiillin  passiimii  v  caslrn  po- 
sulssol  M(l('r<'l(|iie  eas  vallcs.  (|iiil)iis  rc/jia  caslra  imiiiirciiliif. 
codciii  iiil('i\all()  siia  caslra  iiimiiliiras,  si  inoclo  ea  loca  hostes 
priorcs  noii  cepisscnl.  (|iia^  niiillo  crant  propiora  i-ejps  castris. 

5  af5J'jerein  coinportari  pihel  inlra  nninilioiics.  (jiio  celeriler  col- 
lalo,  proxiina  nocte,  vijpiia  (juarla  lejpomhiis  oinnijjus  (?xpe- 
(lilis  iinp('(liinenlis(pic  iii  caslris  rcliclis.  priina  liicc  iierpie 
opinanlihns  liostihns  cmn  ipsmn  locmn  cepil.  in  (juo  Milliri- 
(lales  secuii(liiin  prn'liiiin  a(hersus  Triariuni  feceral.  fluc  oin- 

10  iiein  coinportalum  ajjjicrcni  ex  castris  servitia  a^erenl  jiissil. 
iic  (jiiis  alj  opere  niiies  discederet,  cuni  spatio  iion  ainpliiis 
passumn  imll(^  mlercisa  valles  caslra  lioslinin  divideret  ah 
opere  inceplo    Cia^saris  castrormn  |. 

L\\i\.  IMiarnaces,  cuin  id  repente  priina  luce  aminadver- 
!5  tissel,  co|)ias  suas  oinnes  pro  caslris  instrnxil.  (Juas,  inlerposita 
laiila  locoruni  i!ii(|nitate.  consnetudine  ma^jis  pervnlgata  iniii- 
tari  credehat  instrm  (iiesar  vel  ad  opus  suum  tardandum.  (juo 
pinres  in  arinis  tenerentur.  vel  ad  oslentationem  regiae  fidu- 
cia^,  ne  munitione  maj>is  fjuam  inanu  defendere  locum  Pliar- 
H)  iiaces  videretur.  Ilacjiie  d(^territus  non  est  quo  minus.  j)riina 
acie  pro  vallo  instrncta.  reli(jna  jjars  exercitus  opus  laceret.  Al 


lAXlll.    —   .").   cixlfiii   III    ral/i)   I,.    —  j)ii.s.siiiii    \\.  piisaiiuiii    U§.    Scal.    i'l    liirl. 

iiiiiiiihnii.s  T\.\  [\]'\c  iiiiiiilliir  ti  pr.  ).  I.ov. :  \  oss. ;  /xi.s.s.   F  (ciim   (lefeclus  nohi )  D. 

iiiiiiiihini   l)S  ct   rrfres'^  Oinl.  —  '.]-h.  m  pii.s.s.  iii  L.  iimis  §  i'ec(e />rt«s?n//«  (T)  ( sive 

[iiiorfs  loca  liosl.  K,  fr.  Iiosl.  eliam  V.  —  cio].  —  nilles  etiani  I)  pr. .  rdllis  \.  — 

'i.  iioii  oni.  TIj^  ,  <lnj.  et  iiinis  Onrl. —  i3.  iiiccrlo  T\  .  Sequenlia   rccle  seclusil 

.")-().  roiil.  LV.  collocalo  D  coir. .  h.  rrtresT^  Kranerus. 

()u(l.  —  H.  ciiiii  ij/s.  li.  —  ().  Traiariiiiii  LWIV.  —  j8.  ieiicreiiliir.  id  lieri  cre- 

LFV,   D  |)r.  —   Hoc   LF.   I)   |M. .    Lov..  ^/cA«/  LFH  .  qna'  inh^rpolatio  aliunde  non 

Haiic  1>.  —    lo.   agerenhir  codd.   praeter  atiertnr.   —    -u).    riilerehir   ul  jieri    rrms. 

uijum    Petav.    Alargo  (    :  ijiKere.  —    i-i.  Lrsini.-  non  L.  —  -j  i .  opiis  oiu.  \. 


BELLUM   ALEXANDrUNLM. 


'2(\- 


Pliariiaces  impiilsiis  sive  loci  felicitate,  sive  aiispiciis  et  reli- 
gi(»iiil)iis  indiictiis,  qiiibus  oljlemperasse  eum  postea  autlieba- 
mus,  sive  paucilale  nostroruui.  (pii  m  armis  erant,  comperla. 
cum  nmre  operis  quotidiani  magnam  illam  servorum  multitu- 
dinem,  qua^  aggerem  portabat,  militum  esse  credidisset.  sive  5 
(iiam  liducia  veterani  exercitus  siii,  quem  xxii  in  acie  coii- 
nivisse  et  vicisse  iegati  ejus  gloriabantur.  siniul  contemptu 
exercitus  nostri,  quem  pulsum  a  se  Domitio  duce  sciebat,  inilo 
consilio  dimicandi  descendei'e  praerupla  valle  caqDit.  (lujiis 
aiiqiiaindiu  Caesar  iri'idebat  inanem  ostentalionein  et  eo  loco  ni 
militum  coartationem.  quem  in  iocum  nemo  sanus  liostis  sub- 
iturus  esset  :  cum  inlerim  Pharnaces  eodem  gradu.  ([iio  in 
proclivem  descenderat  valiem ,  ascendere  adversiis  ardiium 
coliem  instructis  copiis  coepit. 

LXX\ .  Caesar  incredibili  ejus  vel  teineritate  vel  fiducia  I5 
commotus,  neque  opinans  imparatusque  oppressus,  eodeni 
tempore  milites  ab  opere  vocat,  arma  capere  jubet,  legiones 
opponit  aciemque  instruit;  cujus  rei  siibita  frepidatio  ma- 
gnum  terrorem  attulit  nostris.  Nondum  ordinilius  instructis. 
falcatfP  regifie  quadriga^  permixtos   milites   perturbant;  qucP  -'<> 


1.  Farii.  Ij. —  5.  iiiiUtcs  \a)\..  §  et 
iilii  rec.  —  6.  vcternna  codd..  velerani 
Slephanus.  —  (luem  xxn  11 N .  Scal. . 
I.nv. ,  quod  Scaliger  intellexil  esse  vicies 
l)i.^.  In  ceteris  interpolalinu  cum  legione 
quem  xxii  UPH,  quem  cum  legione  xxii  in 
reliqiiis.  —  8.  a  se  oni.  L.  —  i  i  cohor- 
lalionem  codd..  coorlal.  F.  coartationem 
Hrulns.  —  loco  Tl  FV  ;  quo  in  loco  Lov. 
—  11.  hoslc  D.  —  11-1-2.  essct  subiturns 
V.  —  19-10.  quo  in  proelium  dctc.  JLri , 
ffpleriqnei'  Oufl.;  quo  in  beUum  dcsc.  V; 


quo  pneruptain  iii  pradiuiii  desc.  UFH , 
Petav  .  Lov. .  voce  corrupla  proeUuin  e\ 
superioribus  correcta.  qnod  in(elle\if  li- 
brarius  I).  qni  sic  :  quo  iii  prernptani 
desc. ,  expulsa  \oce  prosUum.  In  U  vaUem 
descenderat .  altero  ordine  signis  reducto. 
Hirtii  niannni .  prnrUvcni .  .Vipperdeins 
restituit. 

L\\\  .  - —  i().  opprcssos  ULI)  pi. .  Pc- 
tav..  Voss.  —  17.  operihus  FVDS.  Oud. 
sine  var.  —  19-9.0.  nostris  nondum  ord. 
instructis.  Falcatw  disfinguunt  TL. 

3i. 


L)(;8  \l  \A    IIIHTII 

Uimen  c.elcrilci'  iiiiilliliKlinc  lclormn  ()|)|)riiminliir.  liis<M|iiiliir 
lias  acios  hoslimn,  cl  clainore  snMato  conllifjihir.  mnllmn 
adjinanle  nalni'a  loci.  piiirinimn  deormn  jnimortaliuiii  Ijeiii- 
p;iiilale  ;  (|ni  cnin  omnihiis  casil)iis  helli  intersmil.  tiim  pra'ci- 
.")  piie  eis  (piil)iis  nihil  ralionc  polml  a(lminislrai"i. 

LXXVl.  AJajino  ahpie  acri  [^nelio  comminns  facto.  dcxlro 
cornii.  (pio  \eleraiia  le[>i()  sexta  cral  collocala.  imliiim  Niclo- 
ri;e  iialum  est.  AIj  ea  parte  cum  iii  proclivi  detruderenlur 
liostes.  iiiulto  tardiiis.   sed   tamen   eisdem  diis  adjiivantibiis. 

10  sinislro  cornii  mediafjiie  acie  ioUv  prollij]aiitur  copue  repis. 
(JucK  (piam  iacile  subierant  iuiquum  iocum.  tam  celeriter 
jp'adn  puisa'  premel)antiir  ioci  iiii^iiiitate.  Ita^pie  multis  miii- 
tii)us  partim  interlectis,  j)artiin  suorum  ruiiia  oppressis.  (pii 
velocitate   eiru(»('re    poterant,    armis    lamcii    projectis   vaiiem 

15  traus^r(^ssi,  uihil  e\  loco  superiore  inermi  proficere  poterant. 
At  nostri  victoria  elati  suhire  ini(piuin  iocum  munitionesfjue 
aggredi  non  diihitaruiit.  iJerendentiijus  autem  lis  coiiortihus 
castra,  (pias  I^liarnaces  prfrsidio  reiifjuerat,  ceieriter  castris 
liostium   sunt  potiti.  Interlecta  mullitiidinc  omni  suorum   aut 

•_>o  ca])ta,  Piiarnaccs  cuni  paucis  e(juitil)us  prolugit;  cui  nisi  ca- 
strorum  oj)j)u«>natio  lacultatem  attuiisset  iiherius  ])rol\i,(Tiendi. 
vivus  in  (jjx?saris  potestat(uii  adductus  esset. 

L\X\II.    Tali    victoria    totics    victor   ('Hesar   incredihiii    cst 


■2.  (■oiijli^jil  iiostri  et  f^luor  Oinl. —  \w.  —    ii.   iiiinuii   l).   —  )5.   Iraiwsjm)- 

k.  hplli-s  codd..    hclli  P.    \fnniUius.   hrl-  gressi  \ .  —  /«mHes  con-eclores  F  el  L  fl 

liris  Sl,o|)li,'iiius.  —   '4-0.  iiitersint,  liniicii  D.  —  17.  his  rodd.  —  18.  castris  quns  T. 

pr.  \j.  —  iS.  cis  oni.  TtA',  eins  UH.  (jiiiis  caslris  L.  —   -m.   (iHiilissel  oni.    T. 

LXXA  I.  —  H.  faclinii  csl  [j.  —  iii  0111.  atlrihui.s.scl  \  .  dedissel  L. 

Tf>V.  —  ilccliri\j.  —  10.  iiicdirijHr  \  .  V  LXWIL- — ■i'ie.i\\).-2{H).la'tilia  estV\j. 


HELLUM    ALEXANDHLNLJM.  269 

•leetitia  adcftus,  (|ii()(l  niaxinuiiii  Ix^limii  lanta  celcnlatc^  coii- 
fecerat.  (|MO(l([iie  suhili  periciili  recordatione  Iffitior  victoria 
lacilis  ex  (.litricillmus  rehus  acciderat.  Ponto  rece|)l(),  pne(^la 
oinni  re^fT"ia  inilitihus  condonala.  |)ostero  die  cuin  expeditis 
e(juitil)us  jj)se  |)roliciscilur,  legionein  sextain  decedere  ad  [)ne- 
inia  at([ue  lionores  acci[)iend()s  m  Italiam  |ul)el,  auxilia  l)e- 
jolari  doinum  r(Mnittit:  duas  le^iones  cum  (^oelio  \  iniciaiio  in 
Ponto  reli(|uit. 


LXXVIII.  lla  j)er  (jallojjra'ciam  l)itli\ niain([ue  in  Asiam 
iter  facit.  ()mnium([ue  earum  [)roMnciarum  de  controversiis  lo 
coji^noscit  et  statuit;  jura  in  tetrarclias,  rejros,  civilates  distri- 
l)iiit.  Mitliridaten  Perj]amenuin,  a  ([uo  rem  reliciler  celerilcr- 
((iie  ^^•estam  in  /E[j;^y[)to  su[)ra  scri[)simus,  re^io  <»(Miere  oi'lum. 
(Iisci[)linis  etiam  rejJiis  ediicatuin  ( nam  eiim  Mitliridates,  re\ 
Asia?  lotius,  [)ro[)ler  nohilitatem  Pergamo  [)arMiliiin  secum  I5 
as[)ortaverat  in  castra  multos([ue  retinueral  annos).  repem 
hos[)ori  constituit.  ({uoad  sul)  iin[3erio  Pliarnacis  fuerat.  [^ro- 
vinciasque  [)0[)uli  Uoinani  a  harharis  at(|ue  inimicis  reeiluis 
inter[)osito  amicissimo  rege  munivil.  Eidem  tetrarcluan  |  le^i- 
l)us]  (jallo^^rcecorum   [ure  {jentis  et   co^uationis   adjudicavit .  -io 


•i.  hclior,  ijiiod  riclonii  ('(idd. ;  iinod  ;iddi- 
htiiiiii  el  deleiidum  esse  vidit  Em.  JlolT- 
maiuius.  —  .').  rcceptii ,  pr.  L.  —  ri-O.  iid 
priiiiinii  Scal.  —  7.  Vinil.  TL§;  Miimtio 
I)  iii  ras.  ct  duo  rec.  —  H.  rctinqiiit  V. 
l^orvic. ,  Voss.  Clarkii. 

f.XXVIfl.  —  (j.  Itiiiiiic  L.  —  M,  iic 
sliil.  1)§,  rrl]'esr  Oud.  —  iiiter  tclrarclins 
\j.  —  ciritntcs  oui.  F.  —  i'2.  cpio  codd. . 
II  ipio  Slepiianiis.  —  1  -j.-io.  cclcritcr  fcli- 
citcrque  \j.  —  1  '1.  iiiiiii  ciiin  M.  nostri  con- 
sensu  ,  eliani  {'(Ul.  aiite  Oiidend. .  (}iio  iii- 


\  ilo  ciiin  cxcidisse  videUir.  —  1  5.  ■sccniii 
ixirciiluin  TL.  —  1 5.  rcliiiiicriil  iiostri 
(etiani  T)  Pelav..  I^ov.,  Voss. ;  uiiii.s  l 
lciiiicriil.  —  17.  /jo.sy>/ton  TI^UF.  /jo.s/!  \ 
ct  alii.  —  (jiiod  sul)  codd. .  ipii  siih  \  iiidoli. 
•;. ;  ipiii  Lipsius  ;  iiiioiid  OEIilerus.  \  id. 
Stral).  \l.  -i .  .*^  II.  |).  V).").  Kraiieiiis 
coii|.  iiiii  iiil  iil.  —  ic).  iiitcrponilii  I  .  — 
inuiiic.riil  l*etav. .  iioslri  pr;eter§.  qiii  iniiiii- 
cil  cum  non  nominatis  Oud.  —  lctriircliiiin 
rV,  ceteri  -id.  —  \()-io.  Ici>ihus y.wn  olim 
secluserunl  Ciacconins  et  .los.  Scalijtjer. 


•2-i)  \[\A    lllirni    UKLLl  M    ALKX.WDinMM. 

()C(Mi|»Mlam  ni  possessani  paiicis  aiil<' amiis  Dcjolaro.  N<'(|ii<"  la- 
iiKMi  iis<|iiaiii  <liiiliiis  inoi-aliis  esl  ((uani  n<'<'<'ssitas  iirhanai  iiiii 
s.Mlilioinmi  |)ali  M(l<'l.aliir.  I«<'Ihis  r<'!i(MSsini<^  (M'l(^!Tini<H|ii.'  .-oii- 
fectis.  in  llaliam  (M^I(M'ius  omniiim  opiniono  \.'nil. 

1.  I,  Driol.  LS;  siii.'  |>ra'pos.  colpri  ii<»slri.  IN'la\.  —  '■).  ndrrrhir  L. 


L\CEUT1    AliCTORIS 


BELLl  M   AKUICANl  M. 


I.  C.cesar  iliiK^iihiis  justis  (•oiifectis,  iiiillo  (li(^  iiitoi-misso. 
a.  (I.  \i\  kai.  Jan.  f.ilylja^um  |)er\(Miil,  statiiiKiue  ostendit  sese 
iia\('s  \('lle  coiiscendere,  cum  non  ain[)lius  legionem  tiromim 
IuiIktcI  iinani,  e([uites  vi\  dc.  Taljernaciilum  secundum  iilus 
i|)sum  coustitiiit.  iil  prope  niiclus  v(M'l)eraret.  Hoc  eo  consilio  5 
lecit,  iie  ([uis  sibi  inora»  ([uic([uam  lore  s|)eraret,  et  ul  omnes  in 
dies  lioras(|ue  [jarati  esscnt.  lucidil  [jer  id  teni[)us.  ut  tem[jesta- 
les  ad  iiavij'^tin(lum  idoneas  iion  hal)eret.  Niliilo  tameii  ininns 
in  iiavilms  rcmiijes  milites([ue  contiuere  el  iiullam  pra^tcrmil- 
tere  occasiomuii  [)rofectionis  :  cum  prfesertim  ah  incolis  ejus  id 
|)r()vincia'  mmtiarentur  adversariorum  co[)ia'.  e(|uitalus  iiiti- 
iiiliis.  lejpones  regia'  iv,  l(nis  armaliirfe  inagiia  vis,  Sci|)ioiiis 
legioiies  x,  ele[)lianli  cw,  classes([ue  esse  com[)lures:  lanicii 
iioii  (h^terrehatnr.  aiiiin()([ue  et  s[)e  contidehat.  Interim  in  dies 
cl   ua\cs  loiiPja'  a(laiij|eri,  cl  oiierarne  coin[)lures  eodem  con-  15 

I.  —  ■)..  11(1  Miii  (•0(1(1.,  iit  solenl;  \iii         oiii.  I)S  et  alii  i-ec.  —  •)-'<>.  prwtcnnil- 


•efrioms   111 


1);   (i<l  oiii.    L.  —   Lilihciiiii  codd.  —  'i.  (crpl   Tt^\  .   —    i-^.   /cfriones   r 

(■(pic  ri.r  V,  cfpiile.Sfpie  ri.i-  V.  —   6.  ferc  iiiiiis  Li[)sii;  Ires  \oss..  iii  D  pr.  Iiic  vei- 

( |)i'o  Jorc)   T  |ir. .   fcrre   nniis   Lipsii    iii  siis  omissns. —  i3.  \i  V  pr. .  eraso /.  — - 

e\(Mii|)l.   I''al)i"ic. .  oiiiillil  L.  —  8.  tmncii  c.hsc  om.  LF.  —  i.").  codeiK  oiii.  L. 


■21 -2 


i\cpjrri  ACCTonis 


(MiiTorc.  cl    lcpioiics  liroiiiiiii   (•oiinciiiiv'.  iii  liis  Nclcraii;!    Icc/io 


o 


o 


(|iiiiiici.  c(|iiiliiiii   ad    II   iiiillia. 


II.  Lc^poiiiliiis  (-ollcclis  M  cl  c(|iiilii!ii  II  iiiillihiis.  iil  (|iia'(|uc 
|)i'iiiia  lc[Jio  vciK^rat,  iii  iia\cs  loiijjas  iiiipoiichaliir.  c(|iiil(^s 
5  aiilciii  iii  oiicrarias.  \U\  ma)()r(;ii)  partcin  iiaMimi  aiilcccdere 
jiissil  cl  insiilain  petere  Aponianani .  ([inc  alicsl  a  Lil\l)a'o 
coninioratiis  hona  paucoriini  pnhlicc  vendit,  deinde  Alieno 
prrelori.  (|iii  Siciliain  ohtinchat,  de  oinnihns  rebus  praMMpil  cl 
de  reliqno  evercitu  celeril(M'  iinponcndo.   Datis  mandatis   ipse 

10  navein  conscendil  a.  d.  \i  kal.  Jan.  et  reli([uas  naves  statim  est 
conseculus.  [ta  vento  cerlo  celerKjue  navijjio  veclus  [)ost  (li(^m 
([iiartiim  (miiu  lon^jis  [)aucis  navibus  iii  conspectum  Alrica' 
venit  :  uanKjue  onerari^p  reli^juff'  |)i'a'ter  [)aucas  vento  dispersfe 
at([ue  errahiinda'  diversa  loca  [)ctierunt.  Clu[)eam  classe  [)r8p- 

i.)  tcrveliitur,  dein  Neapolim;  com[)lura  [)rceterea  castella  et  op- 
|)i(la  iioii  longe  a  mari  reli([uit. 


•1.  eqvitnm  oiii.  L.  eqnhalus  UF,  Pet.  In 
IJF  .Ti.  siiip  niil.  Atque  ita  solet  coflex  U. 

11—8.  ml.  FLV  et  alii.  milin  T.  — 
?t-h.  ut/jiic  jir.  [j.  —  6.  Apononiam  L.  — 
qiid'  non  l)  corr. ,  h  et  alii  rec.  —  (lOe.st  F  a 
spc.  inlei' versiis.  —  a  Lilyben  UF.  ille  ciini 
liofa  vitii,  uterque  iii  niarg-.  :  qiuere.  T  lj~ 
lihreo ,  cui  in  ultra  evtremuni  versuni  ad- 
jecliun;  lilihi  eo  \.  Inde  Eo  coinmor.  D 
corr. ,  §,  IjOV.  (luni  eoque ,  ul  a|).  Oucl.). 
Mensurain  distanti*  excidisse  apparet.  L 
(1  Lihyco.  Bonii  pduc,  omisso  roinm.  Sup- 
pletum  in  cod.  Norvic.  :  Ipsc  pnnim  com- 
nior..  quod  edehatur.  —  7.  Alieno  codd., 
iiliriKi  l) ;  Allieno  Ursinus.  —  8.  rehus  scri- 
hll  L.  —  9.  Dfitis  oni.  L  et  (jtij. ;  Ihitas  Pe- 
lav.  (qiii  iiiox  ufires).  —  nuniflfitis  supple- 
liini  a  correctoic  I)  iii  recentihus  modo 


legitur.  Iii  U  nota  vitii  defectusve.  —  ipse 
oni.  Cuj.  —  1  o.  ufives  consc.  TLFV .  Petav. : 
nni.  D  pr. ,  Voss  —  11.  secutus  L.  —  1  .'>. 
feliciler  venit  D  corr. ,  S  et  alii  rec. ,  cele- 
riter  Voss. ,  Iiaud  duliie  a  sec.  Deinde  one- 
rrt/7rt'seclusit  Kranerus,  hoc  eiftwter  pnu- 
ccis  Vielhaherus;  servatis  relitpifCfpie  e<\idii 
Nipperdeius.  Sed  scriptoris  potius  quani 
lihrariorum  iiidiligentiam  hic  deprehendi 
assentimur  Em.  Hon'manno.  I  ectiis  autem 
rento  certo  de  fausto  initio  prolectionis  et 
majore  parte  itineris  lausta  intelligenduin 
est  nec  ininus  recte  dicitur  quani  dicere- 
tiir  jirofectus  rento  certo.  —  i3.  disperso 
L.  —  ik.  petiverunt.  Cliippefini  I^.  — 
i'i-i.^.  prwterreitur  F.  el  aliquoties  iii 
similihus.  —  i5.  fleiiifle  \)h.  —  i().  re- 
linfpiit  FV. 


BELLLM   AFJIICANIJM. 


273 


III.  Poshjuain  AdiMinieliini  accessit,  iiln  |)i;i'si(liiiiii  (Mat  ad- 
versariorum,  cui  prcPerat  C  CiOnsidiiis,  et  a  Gliipeis  secuii- 
(liiin  orain  inanliinain  ciiin  eqinlalu  [Adruinetuin  Cn.  Piso, 
ciiin  Maurorum  cnTiter  triljus  inillibus,  aj)[)aniil ,  il)i  paulis- 
per  C^esar  ante  portum  commoratus,  dum  relifjua^  naves  con-  5 
venirent,  e\|)onit  exercitum,  cujus  numerus  in  pra^sentia  riiil 
peditum  III  millia,  e(piites  (-l,  castris(jue  ante  oppidum  positis, 
sine  injuria  cujusfjiiam  consedit  cohiljet(pie  omnes  a  prffida. 
Op[)i(lani  interim  inuros  armatis  coinj)lent,  ante  portam  fre- 
quentes  considunt  ad  [se]  delendendum;  (juoruin  nuinerus  lo 
diiariim  lepjionum  instar  erat.  Ca:>sar  circum  opj)idiiin  vectus. 
iiatura  loci  perspecta,  rediit  in  castra.  Nonnemo  culpae  ejiis 
imprudentia^que  assi^nabat,  quod  neque  certum  locum  guber- 
natoriljus  praefectisque ,  quem  peterent,  prfeceperat,  neqiie, 
iil  nios  ipsius  consuetudo(jue  superiorihiis  temporiljus  fuerat,  I5 
lahellas  sipiiatas  dederat,  ut  in  tempore  Ins  perlectis  locum  cer- 
tiim  [)eterent  universi.  Quod  ininime  CtPsarem  fefellerat.  Nam- 
que  nulluni  portum  terra'  Afric;e,  (juo  classes  decurrerent,  pro 


lli.  —  ].  Adrumcntum  rrniss.  pleriqup 
seinperi  Oud. ,  nostri  D§,  Lov.  In  reliquo 
o(>ere  Ij  saepe  Adrijmetum  vel  cuni  F  Adri- 
iuclum .  iidein  capite  G-2  cuni  ipso  T  his 
llddrimetnm,  L  Hadrimetium.  —  -2.  C.  C((S- 
sidiu.^i  L.  —  Clupea  §  et  pauci  rec.  —  3. 
Adrumetum  in  iiiargine  annotaluni  fuisse 
xidetur  et  nierito  seclusum  esl  ab  Eni. 
Hoirinanno.  Adrnmetino  conj.  Oudendorp. 
—  k.  Mauro  TV,  Mauri  U  cuni  nota  vitii, 
in  inarg.  (jua^re  etaliquid  erasum;  Mauris 
F  et  reliqui,  froinnes'i  Oud.;  Maurorum 
Scaliger.  —  tria  milin  V.  —  7.  erjuitum 
L ,  I)  corr. ,  h  et  alii  rec. ;  cl  in  DS  et  aliis 
rec.  pro  d  acceplum,  d  exliibentihus.  — 
II. 


9.  porlum  codd.  pragter  unum  Ciacconii. 
aliuni  Lipsii.  —  10.  consident  TLFV  , 
Scal.  —  sese  trtresi-  Oud.  Ex  interpola- 
lione  esse  se  observavit  Forclihammerus , 
nec  iegitur  in  V.  —  11.  intus  erat  codd. . 
litterae  ns  e  I)  in  rasura;  /«s/wr  Walcbiiis. 

—  i3.  circum  [circa  \  )  loca  codd. ,  cer- 
him  locum  Aldus.  —  i4.  quid  pel.  codd. , 
(juem  p.  Stepbanus.  —  i5.  more  ipsius 
consuetudo  sup.  codd. ,  etiam  Ij  more  (noii 
mos ) .  quod  vel  in  lioc  scriptore  non  feren- 
duiii ;  Vascosanus  mos  ipsius  consuetudoque. 

—  superioribus  oni.  F,  iiiter  versus  D.  — 
1  6.  dediderat  T\  ,  Petav.  —  iis  U.  —  pre- 
lectis  D,  petfectisV.  —  t8.  Afr.  terra;  L. 

35 


•27/1  INCRRTf   AUCTOniS 

certo  tiitiiiii  nl)  liosliiim  prasidio  101-0  snspicabaliir.  sod  rorliiilo 
ol)lalaiii  occasioiioni  o<'^rossiis  aiiciipabaliir. 

IV.  L.  Planciis  intoriin  lojjatns  potil  a  ("-a'saro.  iili  sihi  darol 
potostaloni  cnni  (lonsidio  agendi.  si  possot  ali([ua  rationo  por- 

5  duci  ad  sanilatoin.  Ila(|uo  dala  racultalo  litteras  conscrihit  ol 
eas  captivo  dat  porforondas  in  oppidiiin  ad  CiOiisidiiiin.  (hio 
simiilal(|iio  ca|)tivus  cuni  pervenisset  litlorasquo,  ul  erat  nian- 
datuni,  (lonsidio  porrigere  coe])isset,  j)rius(|uam  acciperet  ille. 
•'Unde,-  inqiiit.  "istas"N^  Tum  captiviis  :  ■-lm])oraloro  a  Oiv- 

10  <"  sare.  ^  Tunc  Considius,  ^^  Unus  est,  -^  nKjiiit,  ^  Scipio  imj^orator 
"  lioc  tem|)oro  j)opuli  Roniani:^^  doind(»  m  conspoctii  siio  staliin 
captivum  inl(M'fici  jul)et,  litterasijiie  nondum  j)erloctas,  sicut 
erant  signatap.  dat  homini  corto  ad  Scij)ionem  j^erlorondas. 

V.  Postrjnam    una    iioclo    et   dio    ad    oj)pidiiin    consumj^la 
]5  neque  rosponsiiin  iiliuni  a  Considio  dabatur,  iieque  ei  reliquap 

copi^P  succurrehant.  neque  oquitatu  al)undal)at.  et  ad  oj)pidiim 
o])j)iignandum  non  satis  copiariim  liabebat  et  oas  tironum . 
iK^ijuo  j)rimo  adventu  conviilnerari  exercltum  volebat,  ol  oj)pi(li 
egregia  munitio  et  dillicilis  ad  oppugnandum  orat  accessus. 
20  et    nuntial)atur    aiixilia    mao;na  oquitatus  oppidanis  snpj^^^ias 


i .  forluito  T\]¥,  'Scal.,  fortnilo  cd.sii  \r.  Fahric.   annotatmii    ailsori])t()    rrrirnterus 

forlii itn  cetevl.  et  Husiid. n   —    lo.    Tiim   UFL.   —    ii. 

IV. —  ?}.  petiit  ^ :  interim  lefraliifi  petit  hoc  tenip.  oni.  \.  noii  L.  —   i-i.   intetf. 

interim  L.  priore  iuterim  deleto.  —  iit  FD  ciij:l.  L. 

et  rec.  —  h .  fmndtolem  nostroruni  nnus  §.  V.  —  i  ^i.  et  dic  om.  \  .  - —  i  5.  rehfnd' 

—  7.  cnin  F  inter  versus,  om.  Petav. —  ei  V.  —  i().  ecjnitatnfi  l)§.   rrires"  Oud. 

atqve  litteras  V.  —  9.  et  seq.  inqnid  T\  ,  —  17.  crpngnandnni  L    —  19.  pnfjn.  L. 

non  IJF.  —  /»«w;o  ^/ codd. , ///«0  nonnulli;  —  erat  post  difficilis  iii    \.  —  ascensns 

Venio  0   D  corr. .   §   et   alii   rec. ;  Casj).  I).  Lov.  nec  pauci  rec. —  ^o.  nnntiaban 

Barthius  iinpeialore  a,  etiani  in  e.vempi.  /«/•  FD. 


BELLLM   AFRICANUM. 


275 


\('iiii'('.  iioii  pst  visa  ratio  ad  0[)[)uj>naiKliim  o[)[jidiini  coiiinio- 
randi.  iic,  diim  in  ea  re  GtPsar  esset  occu[)atus,  circumvenlus 
a  tergo  ab  ecjuitatu  liostium  laboraret. 

\1.  lta([ue  castra  cum  movere  vellet,  subito  ex  o[)[)i(lo  eru- 
|)it  muitiludo,  at([ue  e([uitatus  subsidio  uno  teni[jore  eis  casii  5 
succurrit,  ([ui  erat  missus  a  Juba  ad  sti[)endium  acci[jieiiduni. 
castra([ue,  unde  Ga3sar  egressus  iter  facere  cffi[)erat,  occu[jant. 
et  ejus  apiiien  extremum  inse([ui  coe[)erunt.  Quie  res  cum  aiii- 
madversa  esset,  subito  legionarii  consistunl,  et  e([uites,  quam- 
([iiani  erant  [)auci,  tamen  contra  tantam  multitudiuem  audacis-  lo 
siine  concurrunt.  Accidit  res  incre(bbilis,  ut  e([uites  ininus  xxx 
Galli  Maurorum  equitum  ii  inillia  loco  [jellerent  rugarent([ue 
111  o|)|)idum.  Postquam  re[)ulsi  et  conjecti  erant  intra  inuni- 
tiones,  G;esar  iter  constitutum  ire  contendit.  Quod  cuni  Stt^^jius 
tacerent  et  modo  inse([uerentur,  niodo  rursus  ab  equitibus  in  15 
o|)|)i(lum  re[)ellerentur,  cobortibus  [laucis  ex  veteranis,  quas 
secum  babeJjat,  in  extremo  agnune  collocatis  et  [jarte  equita- 
liis,  iter  leniter  cum  reliquis  facere  coe[jit.  Ita  quanto  longius 
ab  o|)|)ido  discedebatur,  tanto  tardiores  ad  insequendum  erant 
^iiimida'.   Inlerim   iii  itinere  ex  o[)[)idis  et  castellis  legationes  20 


•2.  m  (sine  re)  TL.  —  c.sl  occ.  TLV  § 
(hic  esl.  C. ),  Lov.,  Dorv 

VI.  —  5-G.  eis  CassiiL,  qiii  deinde  emt 
intei'  versus.  Post  succurril  spatiuni  va- 
ciuiin  10  fere  litt.  in  F.  —  7.  et  iter 
TLV5.  l)  a  sec,  Lov.  —  occupnt  TVS, 
oni.  L.  —  11.  coiicurrerunt  L.  —  luiuus 
cc  Nipperdeius,  coll.  c.  3,  ahi  efiuites  a; 
quorinn  x.yx  Gnlli  fugag  bostilis  auclores 
fuisse  poterant.  —  \^i.  fugerentque  TV. 
cod.    Victor.,    Lov.    (sec.    Vixhv.);  fuga- 


leuturque  Cuj.;  reftigereiitquc  D.  V  oss. . 
Lov.  (sec.  Oud.);  urgerentque  UF,  Petav. 
(orluni  postquain  littern  f  a  r  prascedenle 
aitsorpta  eral).  —  1 3.  coiijecti  eraiit  ot 
repulsi  F,  Petav.  —  16.  et  (L  in  ras)  re- 
terauis  TI^ ;  paucis  quas  secuui  liohehat  e.i- 
vet.  Petav.  —  17.  e.rparle\.  —  18.  iler 
leniter  agere  cuin  leliqvis  ccepil  L.  —  1  ()- 
'20.  erant  Nuinidia'  inlerini  TV .  Nuinidc  iii- 
teriin  e.r  opp.  \,.  el  ///  iliii.  a  sec.  in.  iiilcr 
versus. 

3.-). 


•_)7(;  INCEM Tl    \l  CTOniS 

\onii'p  cl  polliccn  IViiinciiliim  pnratoscjiic  cssc  (jiia'  ini|M'rass('l 
lacere.  Jla(|iic  co  dic  caslra  posiiil  ad  ()|)|>i(liiiii  l»iis|)i!iani .  kal. 
.laniianis. 

\ll.  Iiidc  iiiomI  cI  |)ci'vciiiI  ad  oppidiiin  Lcptini.  lilxTani 
.")  civitatcin  cl  iniinnncni.  Lcp^ati  c\  oppido  ohviam  veniiinl .  Iihcii- 
ler  sc  oinnia  lactnros  ([iia'  xellct  polliccnliir.  Ila(|iic  ccnliino- 
iiihiis  ad  j)oi'las  o|)|)idi  cl  ciistodns  ini|)Ositis,  ne  (|nis  niiles  in 
()p|)i(liini  introiret  aiit  in|iii'iain  laceret  ciiipiani  iiicola'.  non 
loiijje  al)  o|)|)ido  sccniidiiin  liliis  racil  castra.   Kodeiiu|iic  iiavcs 

1(1  onerana'  el  lonj»a'  nonmilla'  casii  adveneriint;  reli(|iia'.  iil  (^sl 
ci  mintialiim.  incerta^  locorum  l  ticam  versus  petere  visae  sunt. 
Inlcrim  (la^sar  a  inari  iion  digredi  iKNpie  mediterranea  jxMerc 
propter  navinm  errorem,  e(|uitatiiin(pi('  iii  navihiis  oinnem 
continere,  iit  arhilror,  ne  ap^ri  vastarentur;   arjuain   in   naves 

1,-)  pihel  comportari.  {{emiges  inlcrim,  (pii  a(piatuni  e  navihus 
(^xierant,  siiliito  c^piites  Mauri  ne(|ue  opinantibus  ('icesanams 
adorti,  niultos  piculis  convuliierarunt,  nounullos  interre^^eriint. 
Latent  enim  in  insidiis  ciiin  equis  iiiter  couvalles  cl  siihito 
exsistunt.  noii  iil  iii  cainpo  comminus  (le[)ugneiil  "'"''. 

•20  V  lll.  (la'sar  interim  in  Sardiniam  niintios  cuni  lillens  (^l  iii 
reliqiias  provincias  timlimas  dimisil.  iit  sihi  aiixilia,  coinmea- 

1.    r/  oiii.   KDS.    Petav.  el   porfs  Oud.  —    i.').  i\r  nar.  I..  —    ij.  (dI  ora  niiillds 

—  frmnentuiiiqne  jHirdtosque  \) ;  pnratns  Y  V.  —  i8.  in  (iiii.  L  —  in  ronnilles  T. 
((|iii  jxirndi  i\  \n\)  IjV.  —  -^.  llsurpinniii  in  ronraUihiis  L.  —  kj.  r.rriiiil  I)  (•(irr. . 
(•(jikl.  onines,  sed  recle  c    9  et  seqq.  §    —  ilcpugnant  1).  Finein   eiuintiali  pe- 

VII.  —  h.  Leplin  fort.  V  .  T  TI>UP\  iiii  riisse  indicavit  i\i|)|)enleius.  Sed  lortassc 

|)S.  —  ,T.  ohriani  oiu.  \j.  rrniiinl  ohrinin  uiliil  periit.  qnff'  est  Ein.  Hon'iiianni  seii- 

D.  Ond.  sine  var.  —  0.  rrllel  oni.    iL.  leiitia.    corrijjentis    iil    siihilo    r.rsislanl , 

Scal.  —  pollicerelur  TL.  —  ]  t .  ei  0111.  L.  non  ut .  etc. 

—  ir).  ad  (sic)  niari  L.  —  lA.  ilerasl.  V.  VIII.  —  -20.  aiin  liti.  F  iuler  versus. 


BELLLM   AFRICANUM. 


/  y 


tiis,  friinientiiiii .  siniulatqne  litteras  lef^issent,  mittenda  cnra- 
i'ent,  exoneratisqne  parhni  navibns  lon^is  Rahirinni  Postnnuun 
in  Sicilnuii  ad  secnndnm  coninieatnni  arcessendnni  nuttit;  "^  ' 
interim  cnm  \  navibns  longis  ad  reliqnas  naves  onerarias  con- 
(jnirendas,  qnae  deerrassent,  et  simul  mare  tuendnm  ab  bosti-  .) 
bns  jnbet  prolicisci.  Item  C.  Sallnstium  (Irispum  prtPtorem 
ad  Cercinam  insnlam  versns ,  quam  adversarii  tenebant.  cnm 
parte  navinm  ire  jnbet,  quod  ibi  magnum  numernm  frumenti 
esse  audiebat.  H^ec  ita  imperabat  uiucuiqne,  ita  praM-ipiebat. 
uti  fieri  possent  nec  locum  excnsatio  nlluin  bal)eret,  nec  moraiii  lo 
tergiversatio.  Ipse  interea  e\  perfu{]is  et  incolis  cop^nitis  condi- 
tionibus  Scipionis  et  qui  cum  eo  l)elbim  contra  se  ^jerebant. 
miserari  (regiuni  enim  eqnitatum  Scipio  e\  [irovincia  Alrica 
alebat)  tanta  bomines  esse  dementia,  ut  malint  regis  esse 
vecti^jales,  ([uam  cum  civibus  in  patria  in  suis  fortnnis  esse  ir^ 
incolumes. 

I\.    Citi^sar  a.  d.   lu  non.  Jan.  castra  inovet;   Lepti  se\  co- 


1 .  fiHiiiciiluni  iiiitliivenl.  (Jui  aiiiiul  lill.  I>. 

—  -i.  (>x  (iiievfiriis  parlim  [>.  —  Postu- 
inuin  VWh,  celeri  fere  PosUimium.  —  h. 
Ante  interim  excidisse  nomen  Iiominis  ad 
naves  conquirendas  missi  slatuit  Nipper- 
deius.  interiin  depi"avalum  esse  e.v  Vali- 
iiiuni  Davisius;  posse  (|uidem  liajc  omnia 
ad  Ral)irium  referii  demonstranti  Emm. 
HolTmaimo  uec  orationis  formam  favere 
ob.servat  Krauerus  et  ob.stai'e  cjuod  est  in- 
fra  :  fftec  ita  iinperabal  unicuique.  — 
h-h.  irquirendas  L.  —  (>.  Snliist.  Fi^VD. 

—  7.  Cerinain  Tfd' \  .  Caeriiiam  IJ.  Cer- 
niam  l^etav..  CeUenniiin  I).  Ccleriuain  Lov.. 
Celerimam  l.  Similia  in  niss.  Oud. ,  ap. 
(juem  Cerviain  lv[)()runi  mendum  pro  Cer- 


nium.  Aliter  variant  c.  oh.  —  H.  fruineu- 
tum  T.  —  9.  ita  (alterum)  om.  V.  —  ki. 
ul  .$«  D  corr.,  S  et  aiii  rec.  —  posset  iiecnc 
codd.  iiefjue  D  corr. ,  § ,  neve  Norvic.  Inter 
iie  et  nec  variatum  fuisse  videtur.  mikIc 
iiecne.  —  nulluni  antiquiores  onuies;  ullum 
D  (eraso  quideui  n  vel  ii)  S.  Lov. .  Dorv. 
—  11.  profugis  FL.  —  !•?.  luter  se  et 
gerehant  in  U  nota  vitii  vel  defectus.  — 
i3.  Scipio  L  inter  versus  aule  alehal.  — 
et  prov.  F.  —  1  A.  csse  regis  FV  ;  csse  om. 
Lov. ,  delet  corrector  D.  —  i.5.  in  palvia 
suis  forlnniis  L. 

IX.  - —  I  (1.  inovct  f.cplim  codd. ;  Lcjjlini- 
(pie  uonnulli  Oudendorpiauorum.  millus 
noslrorum. 


278 


INCERTI    ALCTOPJS 


liortiiim  prfFsiflio  riini  Saserna  roliflo,  ipso  riirsus,  unde  pri- 
(lic  veneral,  lUiS|)inam  (-11111  rclKjiiis  copiis  converlit,  il)i(|ii(' 
sarcims  exercjlns  reliciis,  i|)S(;  cum  ev[)(Mlila  inanii  prolicis- 
ciliir  circnm  Mllas  rriinieiilaliim.  o|)|)i(lanis(jiie  imperat  iil 
,-)  ploslra  |ninenla(|ii('  omnia  se([nanlnr.  Ila(|ii('  majjno  num(!ro 
Irumenli  invenlo  lluspinam  redil.  Iluc  eum  idcirco  evislimo 
recepisse,  ul  marilima  oppida  post  se  ne  vaciia  relinfjuerel . 
pra*si(lio(|ue  lirmata  ad  classim  rece[)lacula  inunir(!t. 

X.    Ita([ue  ilji  relicto   V.  Saserna,  Iratre  ejus.  (juem  Le|jti 

10  [)r()ximo    o[)[)i(l()    reli([uerat,   cum    legioue  jiihet  corn[)orlari 

lif^na   in   oppidnm   ([uamplnrima ;    ipse   ciini    coliortibus  vii, 

([UcP  (?\  veteranis  le[>ionil)us  in  classe  cum  Sulpicio  et  Valinio 

.  rem  gesserant,   ex  o[)[)ido  Ilus[)ina  egressus  proficiscitur  ad 

[)ortum,  (|ui  abest  ab  oppido  millia  passuum  diio,  il)i([ue  clas- 

15  sem  sub  ves[)erum  cum  ea  copia  conscendit.  Omnibus  in  exer- 

ciln    insciis  et  re([uirentibus   im[)eratoris  consilium ,   magno 

inetu  ac  tristimonia  sollicitabantur.  Parva  enim  cum  copia  et 

ea   tironum,   neque  omni   exposita  in  Africa.  contra  magnas 

copias  et  insidiosa?  nationis  equitatnnK[ue  innumerabilem  se 

20  e\[)ositos  videbant,  neque  ([uicqiiam  solatii  in  prgesentia  nepe- 

([ue  auxiliiim  in  siiorum  consiho  animuin  advertebant  nisi  in 


.).  ('.i'erciiui  TIjFV  ,  Voss.  (noii  D).  — 
/i.  i'iill.(i.s  U  pr. — frumentatuiiKjiieT  ,fni- 
iiiciiluniquc  L\  .  —  ()j)jji(l(uitf>  Ll  ,  liic  (jUe 
siippleiis  ead.  iii.  —  5.  plosini  TF\  ,  U 
\n\.  plduslrn  ceteri.  —  5.  Rupinoni  T\  . 
—  floc  cofld.,  Huc  Davisiiis.  —  'j.  fecisse 
f)  ('(iri-.  el  recentes,  sed  §  recepi,s.<ie.  —  ne 
ninrit.  UFI)  et  non  noniinati  Oud.,  oniisso 
iie  (piod  niox  sequilur.  —  8.  clnssim  TL. 
Scai.,  Voss.;  clnsseni  V,  clnssi  tJ,  classis 


FDS  et  aiii  rec,  quoruiii   I^ov.   et   duo 
nr  clnssis. 

X.  —  ().  SeseriKi  TLII\.  I^ov.  — 
fr.  suo  L.  —  Lep l7  eodd.  —  lo.  rclinque- 
rnl  t  .  —  i/i.  mil.  pnss.  TLUF,  pnssus  \. 
Lov.  —  17.  trislicia  UF,  fetav.;  Irisli 
Voss. ,  D,  in  (pio  nionia  inter  versus  po- 
siluni.  —  -^o.  solnlium  TUFV,  Scal.,  Pel. 
—  -jo-a  1 .  iiec  nu.rilii  L.  —  o.\.  niiimud- 
rerl.  VDS. 


BELLLM    AFIUCANUM.  JT!» 

ipsiiis  imperaloris  vultu,  vi.oore  mirabili([ue  hilaritate  :  ani- 
mum  eniui  altum  et  erectum  prae  se  gereliat.  Huic  acquiesce- 
bant  homines,  et  in  ejus  scientia  et  consilio  omnia  sibi  pro- 
clivia  omnes  ("ore  sperabant. 

\l.    (l.psar.    una    nocte   in   navil)us  consumpta.  jam   ccelo  5 
albente  cum  prohcisci  conaretur,  subito  naviuin  pars.  de  (|ua 
timebat,  ex  errore  eodem  conferebatur.  Hac  re  cog-nita.  Ca^sar 
celeriter  de  navibus  imperat  omnes  egredi  atque  In  litore  ar- 
matos    reliquos    advenientes    milites   exspectare.   Itaque   sine 
mora  navibus  eis  in  portum  receptis  et  advectis  militum  equi-  lo 
tiimque  copiis,  rursus  ad  oppidum  Kuspinam  redit,  atque  ibi 
castris  constitutis  ipse  cum  cohortibus  expeditis  xxx  frumenta- 
tum  est  profectus.  Ex  eo  est  cognitum  CuTPsaris  consilium,  illum 
cum  classe  iiavibus  onerariis,  (phT  deerrassent,  subsidio  ire 
clam   hostibus   voluisse,   ne  casu  iinprudentes  suse  naves  in  15 
classem  adversariorum  inciderent.  neque  eam  rem  eos  voluisse 
scire,  qui  in  praesidiis  relicti  sui  miiites  fuissent.  ne  hi  propter 
suoruin  paucitatem  et  hostium  multitudinem  metu  deficerenl. 

\IT.   Iiiterim  cum  jam  (itesar  pro|>r(^ssus  esset  a  castris  cir- 
citer  millia  passum  111,  per  speculatores  et  antecessores  equites  jo 
nunfiatur  ei  co|)ias  hostium  haud  longe  ab  sese  visas.  Et  her- 


I.  niljni  T.  inllus  ]j.  —  •?.  prwsiige-  iis  oni.  I).  rduoT  Oiul.  —  ]h.  oiierarian 

rebai  l>.  —  tlir  TliV.  Scal. .  Lov.  —  ''>.  T  pr.  —   iT).  Iinstilms  oni.  L.  —  iG.  co 

ornnes  el]j\  .  —  ?)-h  proclira  ]a)\'..  h  et  i\\\\  rol.  U.    —    17.  f/ui  oni.  T\  ,  iii  jfiwsiilii,'^ 

recenles.  (jui  L.  — fuisscnt.  niliil  TL\  .  Scal. :  '(/( 

XI.  —  ().  albcscente  V.  —  sibiln  T.  —  niliil  UFI).  Cuj. .  Petav. .  Vos.s. ;  iic  h  ;  iie 

().  milites om.  DS  .  rrfhio'^  Oiul.  —  1  0-1  1 .  ///  restituit  Ni|)|)erdeius. 

eqidtatumqne  LV,  equitatuumque  FD§.  oni.  XII.  —  1  ().  Cwsar  jam  LD.  —  !?o.  -7'/- 

Lov.  —  11.  nppidmnom.  L.  —  1  -2.  expcdi-  ciil.  L.  —  -j  1 .  Iiaiit  T.  aiil  \  . 


•J<S() 


INCEUTI    \l  CTOIIIS 


r-iilc  (-11111  <M)  iiiiiilio  |)iiIms  iii|J('iis  ('orispici  co^pliis  csl.  Ilac  nt 
coPiiila,  (liesar  cclerilcr  jiihcl  c(|iiilaliiiii  iiiincrsiiin.  ciijus  co- 
()iain  lialjiiil  iii  piwsontia  non  ma.<>nain,  cl  sa^jillarios,  <|iioniin 
|)arviis  iiiiincrus,  ex  caslris  areessiri  aUjiic  ordinalini  sij^na  sc 
5  leniler  conse^jiii:  ij)se  anlecetlere  cuni  paucis  arnialis.  JaiiKjue 
ciini  j)r()cul  lioslis  consj^ici  j)0sset,  mililes  in  cam|)o  |iil)et  ^a- 
leari  et  ad  eam  j)npjnam  parari;  ((iioriiin  oinnino  niimcrus 
fiiil  \\\  coliortiiim  cum  e((uilil)us  cccc.  sajjiltariis  cr. 

Alll.  llostes  mlerjin.  (jiiorum  (lu\  eral  Lahjcnus  el  diio 
10  Pacidii,  aciem  diri|»unl  mii*a])ilem  Jii  lon[>itudinem  non  jjedi- 
tum,  sed  equilum  conlertam,  et  inter  eos  levjs  armatuiw  Nii- 
inidas  et  sagjttarjos  j)edites  mterposuej^aiit  et  jla  condensa- 
verant,  ut  procul  Ccesai^jani  j)edestres  copias  arjjjtrarentur: 
dextinmi  ac  sinistruin  cornu  inagnis  equituuj  co[)iis  lirmave- 
5  ranl.  Inlerjm  Caesar  aciem  dji'igit  simplicem,  ut  poterat  propter 
j)aucitatem:  sagittarios  aute  aciem  constituit,  equites  (lexti'o 
sinistroque  cornu  opponit  et  ita  praecipit,  ut  providerent  ne 
mullitudine  equitatus  hostium  circumvenirentur  :  existimabat 
enim  se  acie  instructa  cum  pedestribus  copiis  diiujcaturiim. 


'.].  non  mngnain  om  1^;  nnn  (n  |>r  iii. 
U  suppjeluni)  mngtmm  U,  D  pr.,  Lov.  —  6 . 
pnrvus  ex  cnstris  numerus  nrc.  V ;  pnrvus 
er  caslris  eaiernl  nnmenis  arc.  UFD^;  nr- 
cessi  UF,  Pet..  I^ov. .  nrcessil  D  corr.  (pr. 
-iri ]  S.  —  8.  cuni  noslroruni  unus  lialjet 
h.  —  eijiiihim  D  corr. ,  §.  —  sagiUariis  el 
liostis  TL ,  Voss. ;  sagittnriis  et  hostibns 
VF\  ;  et  sagiltnrioriim  el  liosles  h  ,  Lov.  et 
nlii  rec;  el  sag.  oni  1),  qui  a  |)r.  hostibiis. 
Cod.  Scal.  ei  liostes.  Nunierum  probajjili- 
ler  posuit  Oudendorpius,  de  varietate 
suorum  in  voce  host.  refen-e  oblitiis. 


\lll  —  9.  Hostes.  Iii  iiac  voce  qno- 
modo  turbatum  fuerit  in  parle  codicum. 
referendum  erat  in  iiota  prascedente.  — 
10.  Pncidei  codd. ,  U  ciim  nota  vitii  el 
qucere  iii  mai'g'. ;  F  et  Petav.  Pnncidei.  — 
mirnbilem  UFV,  D  pr.,  Voss. ;  om.  TL. 
Scal.,  ceteri  inimbili :  prsepositionem  /// 
addidit  Forcliliammerus.  —  longitudine  T 
(sed  liic  liiieola  puncto  notala)  L,  Scal  ; 
ceteri  longiludine.  —  11.  consertniii  L.  — • 
\-i.  inlerjiosueriint  D  corr. .  §.  Lov.  — 
1^1.  equitaluiii  TLUF.  equitnluuin  I).  \oss. 
—  17.  nc  sinisl.ro  D. 


BELLUM   AFRIGANUM. 


281 


\IV.  Cum  ulrimqiie  exspectatio  fieret,  neque  Gsesar  sese 
moveret  et  cum  suorum  paucitate  contra  magnam  vim  liostium 
artificio  magis  quam  virihus  decernenclum  videret,  suhito  ad- 
versariorum  equitatus  sese  extendere  et  in  latitudinem  pro- 
movere  collesque  complecti  et  Caesaris  equitatum  extenuare,  .5 
simulque  ad  circumeundum  comparare  se  coeperunt.  Caesa- 
riani  equites  eoriim  nnillitudinem  eegre  sustinebant.  Acies  in- 
terim  niedia?  ciini  concurrere  conarentui',  subito  ex  condensis 
turmis  pedites  Numidae  levis  armaturae  cum  equitibus  procur- 
runt  et  inter  ie^^iouarios  [pedites]  jacula  conjiciunt.  Hic  cuni  lo 
Csesariani  in  eos  impetum  fecissent,  iilorum  equites  refugie- 
Jjant;  pedites  inlerini  resistebant,  dum  equites  rursus  cursu 
renovato  peditibus  suis  succurrerent. 

XV.  Caesar  novo  genere  pugna^  oblato,  cum  animum  adver- 
teret  ordines  suorum  in  procurrendo  turbari  (pedites  enim ,  i5 
dum  equites  longius  al)  signis  persequuntur,  latere  nudato  a 
proximis  Numidis  jaculis  vulnerabantur;  equites  autem  ho- 
stium  piium  miiitis  cursu  lacile  vitabant),  edicit  per  ordines, 
ne  quis  miies  ab  signis  iv  pedes  longius  procederet.  Equitatus 
interim  Labieni,  suorum  multitudine  contisus,  C^t^saris  pau-  2(i 
citatem  circuire  non  ujoratur;  equites  Juliani  pauci,  multitu- 


\I\  .  —  1-1.  .se  rcmoveret  codd. ,  aesc 
mov.  Lipsius.  —  /i.  eqtnlalum  UF,  cquites 
T  pr. .  Petav. ,  et  hic  rursus  1.  5.  —  5. 
e.xtenuari  nostri  et  rrquatluorT  Oud.  — 
<).  circumveniendum  h.  —  se  oiii.  J^.  — 
cceperunl  unus  L;  ccepcrant  reliqui.  —  9. 
turmis  castris  ped.  V.  —  Numidiw  T.  — 
cum  equitatu  UF,  Pet.  —  9-10.  procurrc- 
runl  ]j ,  concurnmt  V,  Lov.  —  10.  pedites  de 
glossa  esse  nionuit  Oud. ;  milites  Norvic. 
11. 


XV.  —  ih.  imgnw  gen.  L.  —  1/1-10. 
animad.  VD§.  —  iG.  perscc.  TD.  prose- 
cuntur  L.  —  18.  palam  milites  nostri 
prffiter  UF.  — facili  V.  —  -21.  non  cona- 
tur  TLV,  Scal. ,  Lov. ,  § ;  conatur  UF.  D  pr. 
et  alii;  non  moratur  Nipperdeius,  ut  varia- 
tum  B.  G.  VUI,  34. —  qui  equites  codd. . 
et  eq.  Leid.  2  ;  qui  ejecit  Aldus ,  equites 
Juliani  Forcblumunerus  tanquani  explica- 
tionem.  —  Mauri  (])ro  pauci)  D. 

36 


•282 


INCEUTI    AUCTOinS 


(line  lioslium  (Jelessi ,  eqiiis  convulneratis  paiilatini  rviU^j-i'; 
hostis  nitip^is  nnipisqne  inshire,  Ita  puncto  teniporis  oniniluis 
legionariis  alj  hostiuni  erjuitalii  circuinventis  Cffisansfjue  copiis 
iii  orbem  compuisis,  inlra  (•ancellos  onines  conjecli   |)ii.'pinre 


5  cojjchantur 


XVf.  Labienus  in  e(|uo  capite  nudo  versari  in  prima  acie; 
siniul  suos  cohortari ,  nonnuni(|uam  lep^ionarios  Caesaris  ila 
aj)pellare  :  ''Quid  tii,--  incpiit,  ^'miles  tiro?  tam  ferocuius  es? 
^cVos  qno(pie  iste  verbis  infatuavit?  In  magnum  mebercule  vos 

K»  '•  pericuhim  impulit.  Misereor  vestri.  -  Tum  miies,  ''Non  sum .  - 
inquit,  -tiro,  Labiene,  sed  de  legione  \  veteranus.  ••  Tum  La- 
bienus,  rcNon  agnosco,-^  inquit,  ^'signa  decumanorum.  •^  Tum 
ait  miles  :  rrJam  me,  ([ui  sim,  inleliiges;^^  siinul  cassidem  de 
capite  dejecit,  ut  cognosci  al)  eo  posset,  atque  ita  pilum  ^iri- 

15  bus  contortuin.  dum  in  Labienum  mittere  contendit,  equi  gra- 
viter  adverso  pectori  affixit  et  ait :  rcLabiene,  decumanum  mi- 
wlitem,  (|ui  te  petit,  scito  esse.  r  Omnium  tamen  animi  in 
terrorem  conjecti  et  inaxime  tironum  :  circumspicere  enim 
Caesarem  neque  amplius  facere  nisi  hostium  jacula  vitare. 


•20       XVII.    (;a3sar  interim,  consilio  hosliiim  cognito,  jubet  aciem 
in  longitudinem  quam  maximam  porrigi ,  et  alternis  conversis 


1.  drfessis  1..  —  ■?.  indgis  ac  magis 
j.ov.  —  leiiipoiis  liorce  iioslri  pra^ter  §. 
qui  sine  hone ,  quod  iii  rrL  et  Voss.^ 
nioclo  vidit  Oiul. —  k.  inter  V.  iVIargo  U  ; 
Inlra  cancellos.  Insoleiitissiiiia  acliiiodiiiii 
/actantia  Lahieni. 

XVI.  —  S.  fero.x'  1)  pr. .  \' oss. :  ferns 
oculis  L.  —  9.  Nos  Lov.  —  verbis  isle  F. 
—  meherculem  TL.  —   1  o.  nostri  L.  — 


13. 


I  1.  .1  et  vet.  \.  —  1-2.  deciiii.  L. 
ail  oni.  unus  nostrorum  D:  Iiabent  ntres'5 
()u(I  —  (juis  ,sim  nostri  praeter  D .  (ini 
rrquattuori-  Oud.  —  intellige  L.  —  i/i. 
ejecit  L.  —  16.  et  ait  oni.  Scal.  —  de- 
cuiiinm  TUFVDS.  Petav.;  decimum  L. 
eadeni  ni.  coirigente  decimanum .  ut  Lov. 
XVII.  —  21.  longitwline  (juam  maxima 
TLUFV  (hic-ttm).Lov. 


BELLUM   AFIUCANUM. 


288 


('oliortibiis,  ut  iina  post,  altera  ante  sipjtta  tenderet,  ita  coro- 
nam  hostium(le\lro  sinistroque  cornu  mediam  dividit,  et  unani 
|)artem  ab  altera  eKclusam  e({uitiJjus  intrinsecus  adortus  cuni 
peditatu  teiis  conjectis  in  fugam  vertit,  neque  longius  progres- 
sus,  veritus  insidias,  se  ad  suos  recipit.  Idem  altera  pars  equi- 
tum  peditum([ue  GiTesaris  lecit.  His  rebus  gestis  ac  procul  bo- 
stibus  repulsis  convulneratisque,  ad  sna  j^raesidia  sese,  sicut 
erat  iiistiMictus,  recipere  ccepit. 


XVIII.  Interiin  JVl.  F^etreius  et  Cn.  Piso  cum  e([uilibus  Nu- 
inidis  \iD(;  electis  peditatuque  ejusdem  generis  satis  p-randi  e\  k» 
itinere  recta  subsidio  suis  occurrunt.  Atque  hostes,  suis  ex  ter- 
rore  tirmatis  rursus([ue  renovatis  animis.  iegionarios  conversis 
equitibus  recipientes  novissimos  adoriri  et  impedire  ccieperunt. 
quo  minus  in  castra  se  reciperent.  Hac  re  animadversa,  Ceesar 
jubet  signa  converti  et  medio  campo  redintegrari  prcplium.  15 
Cum  ab  hostibus  eodeni  modo  pugnaretur  nec  comminus 
ad  manus  rediretur,  Cffisarisque  e([uites  jumenta  ex  nausea 
recenti ,   siti,  languore,    paucitate,   vnlneribus  defatigata   ad 


1.  jM).sl  altiiraiii  codd..  L  ('11111  teniii 
puncto  siil)  in ,  incertum  consulto  an 
casii;  post ,  altera  Ablancourt.  —  i-'3.  co- 
iDiia  T\S.  t.ov.  —  9.  DiediaiH  diniiiliaiti 
D.  —  ?>.  e(piite.s  iiUr.  UF,  erpiitesque  D. 
Voss. .  Leid.  -i. .  —  adortalus  T.  —  h.  coii- 
tectts  L  pr.  —  converlit  Ij.  —  5.  recepil 
LVD.  —  Ita  alt.  L.  —  6.  fecit  iiostri 
consensu,  tres  inodo  ap.  Oud. ;  a  pleris- 
qne  facit  editur.  quod  iion  posliilat  pras- 
cedens  recipit.  —  8.  iiistitiitiiin  D  corr. , 
Buslid. 

WIII.  —  9.  el  M.  Pi.so  L.  —  10. 
ci:c  rfoinnes"  Oud.  et  noslri  prffiter  IIF 
<pii  cc  c.  i.  e.   ci;)a,  sive  mc,  ut  Aldus. 


Infra  c.  19  suiil  mdc  sine  varietate,  (piare 
cerlior  numerus  liic  quocjue  ])ositus.  INii- 
merum  om.  Scal..  'rnonnullir.  Otid.  inter 
cum  equit.  ponunt.  —  electis  et  eju.sd.  ge- 
neris  om.  L.  —  11.  reclo  nostri  prseter  LF 
et  D  pr. ,  qui  recta ,  item  nonnuHi  Oud.. 
qui  alterum  ex   rfCjunK|uen   suis  allerat. 

—  suhsidin  UF.  —  nccurrerunt  LD .  pro- 
currunt  V.  —  At  cohortes  .suis  TLV.  — 
iQ-i3.   conversis  equis  D  corr. ,  S,    Lov. 

—  i3.  adorti  et  L.  —  cwperaut  F,  U  pr. 

—  i5.  retntegr.  D§.  —  ly.  nausias  TV, 
nausia  UFLD  pr.  et  rfplurimi"  Oud.  — 
18.  recentis  (sic  V)  sitis  D  corr. .  §  el  ;ilii 
rec.  —  langore  TUF. 

3fi. 


28/t 


INCKKTf   AUCTORIS 


iiisequondnin  liosleiu  persoNorandiiinqiie  cursnni  lardiora  Iih- 
berent,  dieique  pars  exi^^-na  jain  reli(|iia  esset,  coiiorlihus  (mjui- 
tibus  circuindatis,  cohortalur  iil  iiiio  icln  coiitenderenl  necjue 
remitterent,  donec  ultra  ultinios  colles  liostes  repulissent  atcjue 

5  eoruni  essent  potili.  Ila(|iie  sinno  dalo  in  liostes,  lanjjnide  tela 
neplip-enterque  inittenles,  sul)ito  iininiltil  coliortes  turmasque 
suoriim;  alque  puncto  temporis  lioslil)iis  nullo  ne^jolio  campo 
puisis,  post  colle  (lejectis,  nacti  locum  at(jue  ihi  paulisper 
cominorati,  ita  uti  erant  instructi,  leniter  se  ad  siias  recipiunl 

10  miinitiones.  Itemque  adversarii  male  accepti  turn  demum  se  ad 
sua  pra^sidia  contulerunt. 


XIX.  Interim  ea  re  [jesta  et  pivielio  direm|)to  ex  adversariis 
l^erfugere  piures  ex  omni  genere  liominuin,  et  pnpterea  inter- 
cepti  [iiostiiim]  complures  e(|uiles  peditesque.  Ex  quii)us  co- 
15  gnitum  est  consiiiiiin  iiostiuni ,  eos  iiac  mente  et  conatu  venisse. 
uti  novo  atqiie  inusitato  genere  proeiii  tirones  legionarii  pau- 
cique  perturbati.  (Uirionis  exempio  al>  equitatu  circumvenli 
opprimerentur.  et  ita  Jubani  dixisse  pro  concione,  tantam  se 


1.  ttirdinra  tlFf).  Voss. ,  rffnrL  Petnv., 
Scal.,  Lov.;i->  tardiorem  TL  et  alii,  tar- 
dinre  V.  —  -2-3  eijuitihusque  coHrl. ,  eqiii- 
tatihusqurh  .  Lov. .  equitatihns]);  equitihus 
Alrlus.  —  3.  cnliortatiis  TIIF;  cohortatus 
impernt  Petav. ;  imperat  D  ( sine  cnh.).  — 
///  L  iiiter  versus.  —  h.  remitterent  helliim 
L.  —  reppvl.  TU.  non  F.  —  5.  eis  esseiit 
V,  I^eid.  2.  —  iam  hostes  TL  (liic  hoste) 
V,  Petav. ,  Lov. ;  cum  iain  h.  UFDS.  — 
tnle  UF.  —  ().  mittendi  TV.  Scal.,  Lov.. 
remittente  L,  re  expuncto ;  mitterent  UFDS ; 
in  liostes...  mittentis  sive  mittentes  Lipsius 
ap.  Fabr.  et  iNipperdeius.  —  turmas  TL. 
lurma  V.  sine  que.  —  8.  colle  T\ .  rollem 


L,  Scal.,  Lov. ;  collemque  UFD  et  alii.  — 
r).  leniler  V  pr. .  que  ead.  ut  videtiu'  ni. 
addito.  —   i().  nialo  accepto  L. 

XIX.  —  1  ?>.  jierfugn'  vel  perfuge  codd.  ; 
perfugere  Gudius  ap.  Fahr.  —  ef  omniVe- 
tav. ,  nostri  praeler  ununi  L,  (pii  c.r.  et 
post  omui  erasum  hns .  iit  videtur:  et  nm- 
iiis generis  Lov. ,  S.  —  et  (ante pra'l.)  om. 
L.  —  i'i.  hostium  proscripsit  Oudendor- 
pius.  (Juod  mo\  sequitur  hostium  oraitlit 
Muslid.  —  1 5.  eos  oni.  V.  —  i  (5.  ut  FLVD. 

—  legioniariique  I).  Voss.  ( et  paucique). 

—  iy.  curiones  T  pr.  —  circumdati  TL. 

—  1  8.  opprimehnntur  \  .  —  .luham  codd. . 
de  (pio  vnlde  disceptatum  est.  sed  genui- 


BELLUM   AFRICANUM.  285 

iiiiiititiidinem  aiixilioriim  adversariis  Caesaris  subministratn- 
riim,  nt  etiam  csedendo  in  ipsa  victoria  defatigati  vincerentur 
atc[ue  a  suis  superarentur.  quippe  qui  sine  illornm  ''ope*  sil)i 
confideret.  primum,  quod  audierat  Romae  legiones  veteranas 
dissentire  neqne  in  Africam  velle  transire;  deinde,  (juod  trien-  5 
nio  in  Africa  suos  milites  consuetudine  retentos  fideles  sibi  jam 
effecisset,  maxima  autem  auxilia  haberet  Numidarnm  equitnm 
levisque  armatnra^.  Prffiterea  e\  Inga  [)i'(ielioque  Pompeiano 
[^aliienns  [quos]  secum  a  Brundisio  trans|)ortaverat  equites 
Germanos  (iallosqne,  ibiqiie  postea  e\  hibridis,  iibertinis  ser-  10 
visque  conscripserat,  armaverat  "([ui  '  uti  IVenato  condidice- 
rant  :   [  prfieterea   regia  auxilia.    eleplianti    cxx   equitatusque 


iiiiiii  videiui';  Ldlnenion  iiinltas  edcl.  posl 
Venetam  1  682.  —  p.  -28/1 .1.  18.  sese  110- 
stroruni  nnns  V.  —  1 .  Ccesaris  TI^UFVD, 
Vnss. ,  ceteri  oin.  —  9.  cedendo  nostri 
omiies.  —  3.  sepernrenttir  D.  —  (/iilppe 
(juis  in  illorwn  TIjUFDV,  liic  in  omitlens; 
((iii  Cnjnr. ;  fiiiippe  nnn  illnrum  corrector 
D .  § ;  (jiiippe  qnis  nnn  Norvic. ,  qidppe  qui 
non  IjOv.  .  Dorv. ,  (jiiippe  qiii  in  niilln  illnriini 
Leifl.  -2,  rriionnnlli^  (jlark.  —  o-i.  sihi 
(■(nifiderel  Tl  F\l)§.  qnil)ns  fide  praspo- 
iiit  L.  postponunt  ninllitndine  Scal.  .  Cnj. ; 
Petav..  Norvic.  Oudendorpins  interpola- 
tionem  libri  L  secntus  qiii  sine  illorumjide 
sibi  cnnfuleret ,  codicnm  vestigia  (  illorop  ) 
Forchhamraerus  :  r/w/  sine  illorum  ope  sibi 
confideret,  Pompeianornni.  nt  Scipionis. 
Nipperdeins  conjiciehat  qui  in  illa  re  sibi 
cnnfid. .  Fni.  HolVinannus  qui  in  illo  rumore 
c(mf.  1'ejecto  sibi)  Vielhalierns  qtii  sncces- 
surum  sibi  conf.  —  h.  audierat  ac  E.  TV. 
—  ().  retenturos  V  pr..  ead.  m  correctnni ; 
inarjfo  :  (pucre.  Proliahililor  Kranerus  re- 
tenlns  cnnsuetiidine  fid.  —  7.  autem  oni. 
I)§.  Lov.  —  liahere  L.  —  7-8.  ecpintiimijue 


levis  Cnjac.  sec.  Oud. ,  levisque  equitum  sec. 
Fabr.  ()ua?  sequitur  copiarum  cpias  Labie- 
nns  ducebat  ai^ajcsi^aXa/wfTf»  multiplici 
interpolatione  tnrbata  probahiliter  in  inte- 
^nim  restitui  non  potest.  —  9.  Labienns 
delevit  Aldus ,  Ni|)perdeius  et  alii  secluse- 
rnnt.  —  quos  om.  Buslid..  jam  in  primis 
edd.  ejectuni:  interpositum  ab  iis  fuisse 
observat  V  ielhalierus,  qui  cuni  pra^^ce- 
dentibus  inncta  ab  haberet  pendere  pu- 
larent.  Idem  seclusit  verba  a  Brundisin , 
sed  in  eo  portu  Labienus  navium  nunie- 
rum  suiTicientem  ad  trajiciendos  milites 
poterat  sibi  coni|)aravisse.  —  milites  (  pro 
eq.)  Lov.  —  1  o.  ibi  T  et  qve  inter  versus. 
—  11.  (/»/ addidit  Em.  HofTmannus.  — 
e(pinqiie  iiti  I)  corr. .  §  et  alii  rec.  —  11- 
\-?..  condidicerant ,  quod  scripsit  Hon'm.. 
prcebebat  F  n  ex|)uncto;  ceteri  antiquiores 
condidicerat .  D  corr. .  §.  Lov.  et  alii  rec. 
condocuerat .  qua?  fortasse  vera  est  hornm 
verbornm  correctio.  —  ii.  elephantis 
codd. ,  eleplianti  L ,  elephantos  Scal. ,  Petav. 
Vulgatum  praebet  iinus  nostrornm  §,  cjui 
elefantes  x\. 


1>8G 


INCEHTI    AUCTOP.IS 


iiiininieral)ilis,  (leinde  lepjiones  conscri|)la'  <'\  (•ii|us(|iiejn()(li 
j>eneris  ani|»liiis  \ii  millihiis.  ]  Hac  spe  alque  ea  audacia  m- 
llammatus  Laliienus  cum  e(|uiUljiis  (jallis  Germanisqu(-'  mdc, 
Nuinidarum  sine  frenis  vii  millihus,  pra^terea  Petreiauo  au\i- 

0  lio  adliihilo  e(|iiitil)us  aidc  .  pedilimi  ac  leMs  armalune  (|uater 
tanto,  sagittariis  ac  tunditoriljus  lii[)|)ok)\otis(|ue  complurihus  : 
his  copiis  pridie  non.  Jan.  postdiem  vi.  (|uam  Alricam  atti^it: 
in  campis  planissimis  [)urissimisque  ab  hora  diei  quinta  usque 
ad  solis  occasuin  est  decertatum.  In  eo  [^rudio  Petreius  [Jravi- 

0  ter  ictus  e\  acie  recessit. 

\\.  (uesar  interim  castra  munire  diii^entius,  [)riesidia  (ir- 
mare  copiis  majoribns  vallumque  ab  oppido  Puispina  usque 
ad  mare  ducere  et  a  caslris  allerum  eodem,  ([iio  lutius  ultro 
citroque  coinmeare  auxiliaque  sine  periculo  sibi  succurrere 
lo  possent,  tela  tormentaque  e\  navibus  in  castra  comportare, 
reinigum  partem  e\  classe,  (lalloruin,  lUiodiorum,  epibata- 
runique  armare  et  in  castra  evocare.  uti,  si  posset,  eadem 
ratione.  qua  adversarii,  levis  armatura  inlerjecta  inter  equites 


1.  el  aij.  D  coiT. ,  §,  Lov.  —  1-2.  gc- 
iiere  V,  Pelav.,  Norvic.  —  •>..  mil.  codd., 
iiiilia  V.  In  his  quoque  tfUii  struclurn 
quam  res  indicat  inter[jolationeni,  partiui 
e\  ca[».  1  ductam,  quod  monuit  Vielha- 
l)erus.  Manifesta  fiet  inter[3olatio  conipa- 
ranti  Appian.  B.  Civ.  II .  96.  —  ea  m\.  LS . 
rrduoi  rec.  Oud.  —  3.  co.  (i.  e.  cc  vel 
ci:))  i>c  TV.  ceteri  nostri  cum  Cuj.,  Petav. 
if/jc.  ut  erraverit  Oud.  in  liis  :  rroccc 
Mss  et  vett.  edd.  :  mdccc  ins.  Ciacc.  1 
—  6.  VII  TLV,  Scai.;  viii  UFD5.  —  W- 
liiihHs  T\  a  [)r. .  uterque  e\[)imcto  ti.  — 
5.  co.Dc  TV,  ceteii  mdc.  —  (juartum  Tli 


—  6.  lantia  D  corr. .  S  et  alii  rec.  — 
hippotaxolisq.  TL.  —  7.  pridie  codd. 
praeter  T  qui  .ii.d,  et  qui  11  IJL.  —  diem 
tertium  sive  iii  codd. :  diem  vi  Ciacconius. 
quae  res  ecal.  —  8.  pluriinisque  TL\ . 
plurissimisque  VD  pr.,  Scal.  —  10.  Iiictvs 
UF.  Valde  diversa  narrat  Appianus  B. 
Ci\.  II,  95. 

XX.  —  i-\.  ralliim  V.  —  i3.  deducere 
D  § .  Oud.  sine  var.  —  quotiniis  T,  quotius 
L.  —  \k.  commealus  aux.  UFD.  (aij.. 
Petav..  (luo  lec.  —  10.  comportari  L.  — 
17.  si  oni.  L.  —  18.  armatime  iuterjecti 
L:  illud  D  corr. .  §  et  alii  rec. 


RELLUM   AFRICANUM.  -287 

suos  interponereiur,  sa{.>iitariisque  ex  omnil)us  navibus  Ityreis. 
Syris  ei  cujusque  ^o^eneris  ductis  in  castra  conipluribus  fre- 
([uentabat  suas  copias  (audiebat  enim  Scipionem  post  dieni 
iei-tiiim  ejus  diei,  quo  proelium  factum  erat,  a[)|)ropinquare, 
co[)ias  suas  cum  La1)ieno  ei  Petreu)  conjuugere:  cujus  copue  5 
leg-ionum  vrii  et  equitum  iii  inillium  esse  nunliabantur),  offici- 
nas  ferrarias  instruere,  sagittas  telaque  uti  tierent  complura 
curare,  glandes  fundere,  sudes  com[)arare,  iitieras  in  Siciliam 
uiintios([ue  mittere,  ut  sibi  crates  mater]em([ue  congererent 
ad  arietes,  cujus  inopui  m  Africa  esset,  pneterea  ferrum .  i(i 
[)liimbum  iniiieretur.  Etiam  animum  advertebat  frumento  se 
in  Africa  nisi  importato  uti  uon  [)osse  :  priore  anno  enim 
propter  adversariorum  delectus,  (juod  stq^endiarii  aratores 
mibtes  esseni  facti,  inessem  non  esse  faciam;  praeierea  ex 
omni  Africa  frumenium  adversarios  in  pauca  op[)ida  et  bene  15 
inunita  comportasse  omnemque  regionein  Africa?  exinanisse 
friimento:  o[)pida  pragier  ea  [)auca,  qufe  ipsi  suis  praesidiis 
iiieri  [)oterant,  reliqua  dirui  ac  deleri  et  eorum  incolas  inira 
sua  praesidia  coegisse  commigrare,  agros  deserios  ac  vastatos 
esse.  20 

\\1.   Hac  necessitate  Ccesar  coactus  privatos  ambiendo  et 
blande  appellando  aliquantum  numerum  frumenti  in  sua  pivne- 

1.  interponerentiir  TLV.  I>ov.  —  .sagit-  Voss. ,  (tniniadv.  LVD;  Et  nd  nininm  etimn 

tariiqve  nostri  oinnes  et  tres  rec.  Oud. —  animum  adv.  UF.  —  i->..  inportato  TLD. 

Itir.  TLV,  Jthiriris  I).  —  5.  quorum  cop.  quod  fortasse  correctoris  esl;  inportaticio 

TV,  Scal.,  D  corr. ,  S,  I.jOV.  ;  eorum  L  —  reliqui.  —  enim  nnno  TL.  —  i3.  stipen- 

6.  uii'"  D,  Voss. ;  tria  milin\ .  —  g.  mate-  dii  TL,  Scal.  —  i  5.  intra  (ut  videlur )  I) 

riamrjne  S ,  non  l>.  —  confreri  Scal. ,  t^etav. ,  pr.  —  t  7.  ipsis  UF.  —  18.  dirui  ac  (non 

nostri  |)ra;ter  §.  —  11.  plumhnmque  D§  ritqve)  nostri  praater  §;  Lov.  atriue  deseri. 

et  aiii  rec. ;  pluriinmn  ferrum  adduceretur  —  19.  vacuatos  D,  Voss. .  Busl. 
Uusiid.  —  Etiam  animum  adv.  T,  Petav. .  XXI.  —  •2-)..  numeruin  L  inter  versus. 


'288 


INCKMTI    \LCT0H1S 


sidin  congessonil  ct  eo  |)ai'ce  iil<'ljaliir.  ()j)era  iiilei'irii  ipse  (|uo- 
lidie  circuire  el  ad  ternas  coliorLes  in  sLalione  liahere  propler 
liosliiini  niiilliludineni.  Lahienus  saucios  suos,  (juoruin  nia\i- 
niiis  niiinerus  riiil  .  |ul)el  in  ploslris  delifjalos  Adrunietiiin 
5  (lej)ortari.  Naves  inleriin  (i9L'saris  oneraria'  erralnindce  iiiale 
vajjaliantur  incerlfP  locoruin  alijue  castroruni  siioruni;  (|uas 
singulas  scaphfe  adversarioriiin  coinpiures  adorla'  incende- 
hant  at^iue  expuonabant.  Hac  re  nunliata,  (ItTesar  classes  cir- 
ciiin  insulas  portus(|ue  disposuit,  (pio  liitius  coninieatus  sup- 
10  porlari  posset. 

XXII.  M.  (^ato  interini,  (pii  Lticte  [)raeerat,  Cn.  Pompeiuni 
filiuni  niultis  verbis  assidueque  objurg^are  non  desistebat. 
^•Tuus."  inc|uit,  ^'pater  istuc  aetatis  cum  esset  et  animadver- 
rtisset  rempublicam  ab  perditis  sceieratis(|ue  civibus  oppres- 

15  rrsam,  bonos(|ue  aut  interfectos  aut  exilio  inultatos  patria  civi- 
f^tateque  carere,  gloria  et  animi  inagnitudine  eiatus,  jjrivatus 
^ratque  adoiescentuius  paterni  exercitus  reiiquiis  coiiectis  pa?ne 
••'oppressam  funditus  et  deletam  Itaiiam  urbemque  Romanam 
^'in  iibertatein  vindicavit,  ideinque  Siciiiam,  Airicam,  Nunii- 

20  rfdiam,  Mauritaniam  mirabiii  ceieritate  armis  recepit.  (Juibiis 


2.  et  (dlcras  codd. ,  (i/tenuis  L.  ad  Iras 
vel  Iraiis  Lov. ;  ad  tern<is  Lip.sius.  —  /i. 
plaustris  DS.  —  dclegatos  tJFD.  dUegatos 
Petav.  —  5-6.  vacabantur  TV.  vacabant 
Lov. ,  non  L.  —  7.  singuke  TTj\,  Lov.  , 
et  a  pr.  m.  F.  —  7-8.  incenderant  iiostri 
et  alioriim:  incendebant  Petav. ,  Lov. ,  Nor- 
vic.  et  Ursini  unus.  —  8.  Cccsari  codd. 
nostri  et  plerique.  oni.  D  pr. ,  Ccesar 
Scal..  Lov.  (Euslid.  ap.  Fabr.)  et  ffaiii'i 
Oud.  —  9.  disponit  L.  —  9-10.  compor- 
tari  possit  L. 


XXll.  —  i3.  istius  V.  —  i3-i/i.  ani- 
mum  adv.  nulius.  —  1  h.  ah  uarduis  Tl  F. 
Scal.,  narduis  L,  (>uj.,  Pet. .  Lov..  Busl.. 
Norv.,  arduis  D  S ,  \  oss.  et  alii  rec. :  perditis 
Davisius ,  nefuriis  Eni.  LIolTmannus.  nl  iii 
re  desperata.  —  hominibus  L.  inter  ver- 
sus  ffl'  civibus.r.  —  10.  senatoresque  (pro 
hon.)  L.  —  16-17.  p^if^ctusiiue  adol.  L.  D 
coiT. .  o.  —  17.  jjoene  Ll.  —  iS.  funditus 
del.  TL,  Scal.,  deletamque  0.  Lov. .  et  de- 
lctam  UFD.  —  Romam  L.  —  20.  recepil 
L  in  margine. 


BELLUM   AFRTCANUM.  289 

rre\  rebiis  sibl  eani  (lij>nitatem,  qiiae  est  per  gentes  clarissima 
fnotissimaque,  conciiiavit,  adolescentiilusque  atque  eques  Ro- 
^'manus  triumphavil.  Atque  ille  non  ila  amplis  rebus  patris 
'^gestis,  neque  tam  excellenti  dignitate  majorum  parta,  neque 
"tantis  clientelis  nominisque  claritate  prgeditus  in  rempubli-  5 
'^cam  est  ingressus.  Tu  contra  et  patris  nobilitate  et  dignitate 
rf  et  per  te  ipse  satis  animi  magnitudine  diligentiaque  praeditus 
rrnonne  eniteris  et  proficisceris  ad  paternas  clientelas  auxilium 
•' tibi  reique  publicffi  atque  optimo  cuique  ecflagitatum?" 

XXIII.   His  verbis  hominis  gravissimi  incilatus  adolescen-  10 
luius   cum   navicuiis  cujusquemodi  generis  xxx,  inibi  paucis 
rostratis,  profectus  ajj  Ltica  in  Mauritaniam  regnumque  Bo- 
gudis  est  ingressus,  expeditoque  exercitu  numero  servorum, 
iiberorum  11  miiiium,  cujus  partem  inermem,  partem  armatam 
liabuerat,  ad  oppidum  Ascurum  accedere  coepil;  in  quo  oppido  15 
praesidium  fuit  regium,  Pompeio  adveniente  op[)idani  usque 
eo  passi  propius  accedere,  donec  ad  ipsas  portas  ac  murum  a|  - 
propinquaret.  subito  eruptione  facta  prostratos  perterritosque 
Pompeianos  in  mare  navesque  passim  compulerunt.  Ita  re  male 
gesta  Gneus  Ponqjeius  fiiius  naves  inde  avertit  neque  postea  20 
Htus  attigit,  ciassemque  ad  insuias  Baieares  versus  convertit. 

1.  e.r  0111.  L.  —  -j.  adolcscenluhts  L.  WIIl.  —  11.  navibm  D  corr. ,  §  et  alii 

—  3.   ille  non  L  inter  versus.  —   0-/1.  rec.  — cujvsmodi  L.  cujttsquc  modo  Scal. 

gestis  patris  D.  —    h.    ncf/ur  lanlis  TL,  —  12.  rastratis  VjF. —  t2-i3  Bogude  D. 

Scal..   oinissis    nie.liis    vocihns    scx.  —  Voss. —  i3.  numerum  Tl\\'D  pv  ,  nume- 

dignitate  majorum  UFV5,  maj.  dign.  D.  rorutn  F  pv..  dclcns  or ;  ttd  numerum  Pe- 

ut  vulgo.  —  •].  parte  V,  D  pr.  —  ipse  om.  tav. ;  numero  Lh.  —  suoram  VS.  —  id. 

]).  —  H.  et  att.c.  §  alii(jue  rec.  ;   auxi-  milia  V.  —  16-1  5.  hah.  arm.  F.  —  i5. 

litiiiiffuc  D  a  sec.  —  9.    et  Jlag.  TIJFV,  Ascaurum  L.  —  16.  fuil  prcBs.  V.  —  17. 

cjlag.    L.  Recentiun»   lihrariorinii   nuilli  eMw*  acc.  D  corr. ,  §  et  pauci  rec.  —  90. 

crreres  in  Iiac  voce.  Jiliiis  om.  L.  —  -21.  Bakrias  U  pr. 

11.  37 


•290  INCKirn    \l  CTOItl.S 

« 

Xy\IV.  S(,'i|)i()  iiilcriiii  (miiii  lis  co^^iis,  (|nas  |);miI()  aiilc  <l("- 
moiislrnviiims.  llira'  {'jiaiidi  |)ra'si(li()  rcliclo.  prolcctns  pri- 
iiiiiiii  \(lrniiicli  casira  poiiiL  (lciiidc  il)i  pancos  dics  coni- 
11101'aliis,  nocln  ilincrc  laclo  ciiiii  Lahicni  et  Petrcii  coj)iis  sc 
0  coiiiniij»il .  al(|nc  nnis  castris  laclis  iii  inillia  j)assnnin  lonne 
considnnl.  K(|nilalns  inicrini  corniii  circnni  (iaBsaris  mnnitio- 
ncs  vajjari  al(|iic  eos,  (jni  |)al)nlandi  ant  a([iiandi  jj^ralia  cxtra 
vallnm  prop^rcssi  essent,  excipere;  ita  onnies  adversanos  intra 
mnnitioncs  conlincrc.   (Jna    re  Ca^sariani    ^raM   annona  snnl 

!(t  conllictati.  idco  (jiiod  nondnm  nefjiie  ab  SiciJia  neqne  al)  Sar- 
dinia  coniniealns  snpportalns  erat,  nec  per  aiiiii  tcmj^ns  in 
niari  classes  sine  pericnlo  va|';ari  poterani;  iic(|nc  amplius 
inillia  passnum  vi  lemTe  Africa'  (pnxpioversns  tenehant.  pabn- 
lique  inopia  prcmebantiir.  (Jna  necessitate  coacti  veterani  mi- 

i^)  liies  equitesqne,  (|ui  inulta  terra  niarique  hella  conrecissent 
et  periciilis  ino])iaqne  tali  sa^pe  essent  conniclali,  al^a  e  litore 
collecla  et  aqua  dulci  elnta,  et  ita  jninentis  esurientibns  daia. 
vilain  eoruni  prodncebanl. 

XXV.    (Inm  liaBC  ita  fierent.  rex  Jnba.  copiiitis  Csesaris  diili- 

o 

•20  cultatibus  co[)iaruiiiqne  [)ancitate,  non  est  visnin  dari  spaiiuni 
convalescendi  an[»en(larnni([ne  (i^jus  o[)uin.   Itaqiie  coni[)aratis 


XXIV.  —  1.  his  codd.  —  .').  {(Irii- 
ijielici  T.  —  /i.  cihslris  [  pro  cdj).  )  L.  —  -sy' 
oii).  iiostri  et  aiioriini  prteter  V  ;  "(jnidjim 
.se  ;inte  coinis  ponunl.'  Oud.;  ropias  a7/«.s- 
I)  corr. .  h ,  Lo\  —  ('».  Cmari  IJ.  —  7.  luj. 
cau.su  L.  —  9.  oblinere  V.  —  10.  iiri/iir 
( prius)  oni.  L.  —  a  Sic.  UF.  —  11.  iiniiir 
per  nullus.  —  1 .").  siiinUii  pass.  T.  —  iii 
IL  alteruni  /  expunfjens;  se..r  unus  ap. 
Fnbr.   —  ipiaqiiarersiis  Buslid..   ipKxpir- 


rersiis  Nipperdeiiis.  —  ii>-i'j.  lenrhal . .  . 
preiiiehatiir  TL\§.  Sc;il. .  l>ov.  —  i.t. 
irivlli  T\  .  Lov.  —  I  (').  coiijUgali  I  pr. 
—  aliraiii  T  pr. .  t  P\  :  ali>-e  L  sine  e.  — 
17.  collectam  UF.  —  elola  D  corr. .  §  et 
cilii  rec.  —  dataiii  \.  dala  jii^is  |)  pr. . 
\ Oss.  —  I  iS.  eiliicehaiit  T  pr. .  eadeni 
nicinu  correcluni. 

XW.  —    i().    Dinii   codil.   viliose.  — 
5  1 .  Jla  F  i)r. 


HELLUM   AFHICAAUM. 


29 


ef[uitiini  niagnis  peditnni(]iip  copiis  subsidio  suis  egressus. 
e  regno  ire  contendit.  W  Sittius  interim  et  rex  Rocchus  con- 
junctis  suis  copiis,  co^jriito  regis  Julife  egressu,  propius  ejus 
regnuni  copias  suas  adinovere,  Cirtamcjue,  oppidum  opuleii- 
tissiniiim  ejus  regni,  adortus  paucis  diebus  [)ugnando  capit  et  ■> 
prffiterea  duo  oppida  (ira?tulorum ;  quibiis  cum  conditionem 
lerret,  ut  op|jido  excederent  idque  sibi  vacuum  traderent, 
couditioneuKpie  re|)udiassent,  [)ostea  al)  eo  ca[)ti  interlecti- 
qne  siiiii  omnes.  Inde  [)rog"ressus  agros  ()[)pidaque  vexare  non 
destilit.  Ouiluis  rehns  coj^nitis  Juba,  ciim  lam  non  lonffe  ab  lo 
Scipione  atque  e[us  ducibus  al)esset,  capit  consilium,  satius 
esse  sibi  suoque  regno  subsidio  ire.  ([iiam.  duin  alios  adjiitu- 
rus  [iroticisceretur,  ipse  suo  regno  e\[)ulsus  lorsitan  iitraque  re 
ex.pelleretnr.  [ta([ue  rursus  se  recipere.  atque  auxilia  etiam  ab 
Scipione  abduxit,  sibi  suisque  rebus  timens,  elepbaiitis([ue  xx\  i.-) 
relictis.  suis  tinibns  o[)pidisque  suppetias  prolectus  est. 

\X\  I.  (^apsar  interim,  cum  de  suo  ad\entn  diibitalio  in 
provincia  esset,  ne([ue  ([uisquam  crederet  i[)sum.  sed  ali([uem 
legatum  in  Airicam  cnm  copiis  venisse,  conscri[)tis  litteris  cir- 
cuin  [)rovinciam  omnes  civitates  facit  de  siio  advenlii  certiores.  20 


1 .  siii.s  oin.  L.  —  •?.  Sitins  codcl. ,  Siciu.s 
D.  sed  Sittivs  oiinies  c.  3fi.  —  Baclins 
TLUFI),  Petav.  —  •2-',].  coujimciis  siiis  cop. 
0111.  LF,  post  cgrcssu  habet  Pelav.  aiit 
Lov.  a(i.  Fal)!'.  suis  copiis  conj.  —  3.  co- 
ffiiitos . .  .  egressus  T  pr.  —  Ix.  isquc  Cir- 
Inm  Eni.  HolTmaiinus.  —  5.  ndorti .  . 
cnpimit  t)  corr. .  §  el  alii  rec  —  6.  con- 
(litione  U.  —  7.  offerrel  L.  feircnt  t)S  el 
pars  Otul  —  oppidn  T  \\r  —  sibi  om.  V. 
Hiislid.  —  S.  nh  liis  \)  u  sec. .  S :  nh  eis  re- 


centes  Oud.  —  inlerfecti  L.  —  9.  pro- 
gressi  I)  corr. .  §  et  alii  rec.  —  10.  ilc- 
siilYoss.,  I)  pr. .  correcliis  desistiinl .  11 1 
S  et  ceteri  rec.  —  1  -j.  suosqite  tJ  pr.  —  1 JU 
pulsus  Vj.  —  \k.  riirsHS  reciperc  TLUFV  i) 
|)r. .  Voss. ,  Lov. .  tiL  aliLi  loquitiir  liic 
scriptor;  hoc  (piideni  loco  .sr  facillime  po- 
teral  excidere ;  recepit  I)  corr. .  S  el  alii 
rec. 

XXVI.  —   iH.   csscl   iii    F    posl  dulii- 
Intio  posiluni.  —  i  (j.  renisse  cmn  coji.  L, 


••'7 


292 


INCERTI    AUCTORIS 


Inlerlni  nohiles  honiines  ex  suis  oppldls  j)rol'n};ere  el  iii  cMstrH 
CrTsaris  flevenire  et  tle  adversariorum  ejus  crudelitate  acei'l)i- 
lal(Mjue  coniineniorare  ccepernnt.  ()uornin  lacriinis  (juerelisque 
(lcesar  coinmohis.    cum    antea    constitnisset   e  slativis  castris 

5  aestate  inila  cnnctis  copiis  auxiliisqiie  accilis  helluin  cum  snis 
adversariis  perere,  *  jam  nunc  ^erere  '  insLituil,  litteris  celei'i- 
ler  in  Siciliam  ad  Alienum  et  Rabirinm  Postnmiim  conscriptis 
et  per  calascopum  missis.  ut  sine  mora  ac  nulla  excusatione 
hiemis  ventorunKjue  (juam  celerrime  exercitus  sihi  Iranspor- 

10  laretur:  ''Africam  provinciam  perire  fundilusque  everti  ab  suis 
inimicis;  (juod  nisi  celeriter  sociis  foret  suhventum,  praeter 
ipsam  Afi'icam  lerram  niliil,  ne  tectum  qnidein,  quo  se  recipe- 
rent,  ab  illorum  scelere  insidiisque  reliqunm  futurnni."  Atque 
ipse  in  tanta  erat  festinatione  et  exspectatione.  ut  poslero  die, 

15  (juam  inisisset  litleras  nuntinmque,  classem  exercitumque  mo- 
rari  diceret,  dies  noctesque  oculos  mentemque  ad  mare  dis- 
positos  directosque  haberet.  Nec  mirum.  Animadvertebat  enim 


1.  fiigevc  L.  —  'i.  (intea  alare  consli- 
tiiisset  D  coiT.,  §.  Bnslid.;  inillus  nnslrn- 
iiiin  ronstitisset ,  neque  ex  frPetav. .  t.ov.'^ 
iuinolatuni  in  nostro  exempl.  Faljr.  — 
e  stntivis  TLU  .  Scai. .  restotis  V.  stntiins  F8 , 
liov. ;  in  stat .  t)  et  plures  Oud.  —  n.  inen 
U  pi'.  —  agitis  TUFV,  Scal.  et  si  qni 
alii  integri.  U  cum  nota  corru[)tionis  et 
quwre  in  marg. ;  accitis  restiluit  Scaliger; 
aggeratis  (sic)  L .  actis  Pelav.,  Lov..  §  et  alii 
rec. ,  cogitatis  Voss. .  D  pr. .  coactis  a  corr. 
—  (i.  jnm  nuuc  gercre  inseruit  Em.  HoO- 
inannus.  aliis  aliter  de  inanifesta  lacuna 
statuentibus;  nani  litlerisque  codd.  omnes, 
litteris  Hoirni.;  lioc  recepi  potius  quam 
inlra  mittit .  quod  coi-rectoris  esse  videtur. 
quaniquau)  similis  slructnra  redit  c.  3-2 


exlrenio.  —  7.  Siciliani  niissis  TL.  Scal.. 
quod  in  niargine  annotatum  fuisse  oslen- 
dit  varietas  in  versu  8.  ^Missis  fortasse 
reliquum  ex  vei'Ijis  ejnsmodi :  omissis  oni- 
nibus  rebus  ante  instituit.  r  V  ielhaber.  — 
Allien.  hic  nostri  praiter  DS.  —  et  ad  Ila- 
Inerum  L.  —  8.  et  per  onnies.  —  catosco- 
puni  L.  —  inillit  TL.  Scal..  celeri  onmes 
niissis.  —  c/  nulla  L.  aul  ulla  D  corr. .  § 
et  alii  rec.  —  9.  cclerri  T.  celeriter  .sihi 
exerc.  L.  —  1  o.  //;  A/)-.  L;  Africcni  T  pr. 
—  funditus  L.  —  11  fn-c  L  pi-.  —  \'.\. 
relicuum  T.  —  iT).  niiiitiiunijiic  in  Siciliain 
codd.  pra?ter  TL.  qui  non  agnoscunt  vo- 
ces supervacuas,  —  1  G- 1  7.  dcpositos  codd. 
pr*ter  D  ef  recentes  Oud. .  dipositos  §.  — 
1  7.  Aniinnni  adr.  UF. 


BELLIIM   AFRICANUM.  293 

villas  e\iiri.  agros  vastan,  ])ecus  diripi,  IriiCKlari,  oppiila 
castellaque  dirui  deserique,  princi[)es  civitatum  aut  iuterfici 
aut  in  catenis  teneri.  liberos  eoruni  obsidiini  nomine  in  ser- 
vitutem  abripi;  iis  se  in  miseriis  suamque  fidem  imploranti- 
bus  anxilio  propter  copiarum  paucitatem  esse  non  posse.  Mi-  5 
lites  interim  in  opere  exercere  atque  castra  munire.  tnrres, 
castella  facere  molesque  jacere  m  mare  non  intermittere. 

XXVII.  Scipio  interim  elephantos  hoc  modo  condocetacere 
instituit  :  duas  instruxit  acies,  unam  iunditorum  contra  ele- 
|)hantos.  quae  quasi  adversariorum  h)cum  o])tineret  et  contra  10 
eorum  IVontem  adversam  lapilhjs  minutos  mitteret:  deinde  in 
ordinem  elephantos  constituit;  |)ost  illos  autem  suam  aciem 
instruxit,  ut,  cum  ab  adversariis  lapides  mitti  Ciepissent,  et 
elephanti  perterriti  se  ad  suos  convertissent,  rursus  ab  sua 
acie  lapidibus  missis  eos  converterent  adversus  hostem;  (piod  15 
ap^re  tardeque  fiebat.  Rudes  enim  elephanli.  multoruni  anno- 
rum  doctrina  usuqne  vetusto  vix  edocti,  tamen  communi  peri- 
cuh)  in  aciem  producuntur. 

XWIIL    Dum  haec  ad  I)US|)inan)  ah  ntriscjue  diicibus  admi- 


] .  hoDiincs  Inicidari  Petav.  —  -2.  jjriii- 
cipes  ffpliirinii^  Oud. .  uostri  11F§.  ceteri 
principesque.  —  ciritfitinin  UF.  —  3.  iii 
(  prius)  om.  D  pr.  —  h.  ohripnisse  iii  iiiis. 
rVl)  (liic  ohripisse).  Lov. ;  ohripi  WV. 
i*et. ;  iiiis  ii.  Jiis  V.  —  .5.  sese  (pi'o  e.^se) 
TV  § .  Lov. ;  se  esse  \J) ,  \  oss.  —  iion  pos  T, 
postmil.  V.  —  ().  eniiii  (pro  iiiierim)  UF. 
enim  interini  Petav.  —  e.rerceri  i:i  op.  L. 

XX\  II.  —  8.  hoc  iiiodo  F  inler  versus 
a  sec.  —  coiidocere  fncere  TV  .  conducere 


1)§  et  fftresn  ve^.  Oud.  —  \-j..  ordine 
Lov.  et  nostri  pr«terD§.  —  insliluit  L. 
liOV. —  aciem  suam  V.  —  10.  adcersarias 
T  |)r.  —  1  '1.  ad  suos  recepissent  L.  — 
a  sua  L.  —  1  5.  hosles  T.  ead.  ni.  coi- 
rectuin.  —  i().  Rudes  TL.  Luj. .  Scal., 
Pelav. ,  Norvic;    Aiidere   UFDS   el    alii ; 


Audes  \ .   ]jOv..  var.  iii    D. 
coinniuni  preelio  \i. 


17-18. 


XXVIII. 
nam  l). 


M).  (jiiin  \  . 


III 


Hiisni- 


-_>9^i 


INCKIiTI    ALCTOIUS 


nislraiiliir,  (1.  Xirjjilius  pi-frloriiis.  (|iii  'riia[)sl.  ()|»|)i(lo  iiitiri- 
limo,  |)ra'('ral,  ('iiiii  aiiiiiiiiiii  adxcrlisscl  iiaves  siiijjiilas  cmii 
cxcrcilii  (ia^sans  iiiccrlas  locoriiin  al(|iic  caslroriiiii  siioriiiii 
va^ari,  occasioncm  iiactus,  navein  (jiiani  ihi  lialjuit  acluanam 
o  complcl  iijililil)us  cl  sa<>illariis,  et  eisdem  sca|jhas  de  naxihus 
adjiinjjit  ac  sinyulas  na\(!s  (ijpsarianas  conscclari  c(i'|)il.  El 
ciim  plures  adortus  esset,  pulsiis  ruj»al!iS(jU('  iiide  discessisset 
nec  tamen  desisteret  periclilari.  lorle  incidit  in  iia\ein.  in  (|iia 
crant  duo  Titii,  llispani  adolescentes,  Irilumi  legionis  v,  (|uo- 

10  riim  patrem  Caesar  in  senatum  legerat,  el  cum  liis  Titus  Sa- 
lienus,  centurio  lefj^ionis  cjusdcm,  (|ui  M.  Messalam  lep;atuin 
obsederat  Messana?,  seditiosissima  oratione  apud  cum  iisus. 
idem(|ue  pecuniam  ct  ornamenta  Iriumjjlii  (Ifesaris  retinenda 
el    custodienda    ciirarat,  et   oh   lias  causas   sihi    limeljat.    Hic 

1.)  |)ro|)lcr  conscienliam  |)eccatoriim  suoriim  persuasil  adolescen- 
liluis,  ne  repujynarcnt  seseque  ^  irgili(j  traderenl.  lta([ue  de- 
diicti  a  \iq>ili()  ad  Sci[)ionem  cuslodihiis  sunt  Iradili  et  posl 
(licm  tcrtium  interlecti.  (Jui  cum  ducei-entur  ad  necem,  petisse 
dicilur   inajor  Titius   a   centurioniljus,   uli   se  priorem  ([uam 

•->o  IValrem  interlicerent,  i(l(]ue  ab  eis  lacile  impcti^asse.  at(jue  ita 
esse  intei'l*ectos. 


1.  \  criflL  LiF.  rr(|lii(|;ill|-  ()U(I.,  ]  irj>\ 
rL\  ciiin  receiilihiis.  —  Petronivs  (jiu 
Tluip.sn  I)  a  correctore.  —  i— ^.  iiiinuiluinn 
\.  —  ■).  luiiiimni  (idrertissel  (JF.  (Uiiinad- 
rertisset  ceteri  praeter  T  (qui  luiiiiiiun  ndrer- 
terei )  L  et  ScaL  .  ([ui  animailverterel.  —  h. 
el  eidein  codd.  praeter  L ,  qni  ois .  T  eisdein. 
aiterum  utruni  Scal.  —  6.  (Amu-ianas 
iiares  LF.  Pelav.  —  y.  conipbires  U.  qiii 
adorsiis  a  pr. ;  id  adorliis  T.  —  y-(S.  dis- 
cessil  sed  iiec  laineii  T\  :  discessit.  Sed  cniii 


iiec  sic  laineii  1...  —  ().  lili  codd.  pra^ter 
Petav.  et  Norvic.  —  i  o-i  i .  Sallieniis  Scal.. 
Petav.,  nostri  pra;ter  LD  et  fort.  L.  —  i  i . 
ejiis  .(/".  T\  .  —  Messaleni  Tt^\  .  Scal.  — 
1-2.  et  sedil.  codd.;  particulaui  delevit  Da- 
visius.  —  c.s7  asiis  1)  corr. .  §  et  aiii  rec. 

—  1  'i.  Iias  oni.  T\  .  —  ij.  Scipioinun  T. 

—  sunt  tradili  TL;  sine  suiil  reliqui.  trn' 
ilitis  IIF\  .  lorl.  ortuni  e,\  s  conipendio.  — 
1  8.  suiil  interfecli cndd.  prfeter  TL .  Lov. — 
1  9.  Titiiis  T\  .  Pel. .  ,\orvic. .  Tilus  reli(pii. 


HELLUM   AFRICANUiVL  20r> 

\\l\.  Tiinna»  interim  eqnitnni.  qnfP  pro  vallo  in  statio- 
nil)ns  esse  solel)ant  |  ah  nlris(|ue  (Incil)ns].  (jnotidie  niinutis 
prfpliis  inler  se  flej^UjCrnare  non  interinittunt ;  nonnnnnjnani 
etiani  (lermani  (ialli(]ne  Lahieniani  enm  CcPsaris  e([uiljl)ns, 
flde  data.  inler  se  eolloqnehantur.  Laljn^nns  interim  cum  parte  :> 
equitatns  Leptim  oppidnm.  cui  |)i\Terat  Saserna  cnm  coliorti- 
bus  VI.  oppugnare  ac  vi  ii-rninpere  conabatnr:  quod  al)  defen- 
sorihus  propter  e{]regiam  mnnitionem  oppidi  et  multilndinem 
lormentorum  facile  et  sine  pericnlo  derendehatur.  Onod  nhi 
ScP|Mns  (^jus  equitatus  lacere  non  intermittehal .  cum  forte  anle  i(i 
portam  tnrma  densa  adstilissel.  scorpionc^  accnratius  inisso 
al(jiie  eornin  decnrione  |)ercnsso  et  ad  e([num  defi\o,  relitjni 
perterriti  fiiga  se  in  castra  recipiuiil.  (hio  facto  postea  siint 
deterriti  oj)|)idnm  lentare. 


XX\.  Scij)io  int(^rim  fere  quotidie  noii  longe  a  snis  castris.  i,t 
[)assihus  ccc,  instruere  aciem  ac  majore  [)arle  diei  consumj)ta 
riirsus  in  castra  se  reci[)ere.  (hiod  cnm  sa^pius  (ieret,  neqne 
ex  Cffisaris  castris  qnisquam  prodiret  neqiie  [)ro[)ius  ejus  co- 
|)ias  accederet,  despecta  patientia  CiU^saris  exercitusqiie  ejus 
[Jnha].    universis  copiis    prodnctis  elcj)lianlis(jne  tnrritis  \\\  ^o 


—  1— «.  ,st(itioni'  V.  —  -2.  nlru 
V  n  |)r.  III.  Has  voces  casu  aJiqiio  luic  de- 
lalas  e\  iiiilio  rapitis  prajcedeiitis  censel 
i\ip|)ei*<leins.  —  coitidie  iuvitis  L.  cujtis 
cori'ector  ah  prascedens  in  cuiii  verlere  ne- 
{jlexerit.  —  3.  intermittcrent  L.  —  h.  La- 
bienmii  noslri  et  frpieriqneTi  Oiid.  —  7. 
///  cndd.  antiqniores.  ////  \)h  et  alii  rec. . 
eliaiii  or  supraposito;  vi  dictum  c.  y.  el 
litterarum  v  cnni  /7  freqnens  conrusio.  — 
atque  ri  §.  —  -j-H.  11  (hf.  L.  —  10.  etlim 
■sa-fm-s  I).  —  .store  \  profac.)  D  corr. .  S. 


Lov.  —  el  cinii  codd..  et  delevil  Jurinius. 
—  11.  ohstitissel  L.  —  i-?.  (id  decuma 
'W  h.  ad  decumam  Lov. ,  ab  decuma  tJ  (  hic 
(11111  nota )  F.  Petav. ,  Norvic. ;  a  decinia 
Scal. .  de  dccnnia  L.  Voss.,  ad  terrain  I) 
corr.,  Buslid.  et  nonnulli  rec. ;  ad  ecnni 
I  eqiinm  )  Dashniiis.  ad  liiiinuin  Mpsins.  — 
1  h.  tctare  liic  T. 

\XX.  —  \h.  fere  0111.  L.  —  ltin<iius 
Davisius.  —  castra  T  pr.  —  lO.  jjassus 
TV.  ceteri  pass.  —  cccc  Leid.  -i.  —  iiisti- 
tnere  F.  —  1  7.  -sy'  0111.  L.  —  u).  .luha'  Pe- 


290 


INCEirn   AUCTOIIIS 


finle  aci(Mii  iiisiiMictis,  (|uaiM  lalissime  pohiil  [xjrrecla  e(jiiitiini 
i)(Mliliini(|iie  iijiillllii(liiie.  iiiio  leiiipore  pro^ressiis  liaiid  ila 
loii|]e  a  (^tesaris  castris  consliLil  in  canipo. 


XXXI.   ()iiil)us  rebus  coj^nilis  (ia?sar  jiiljel  niilites,  (jui  extra 

,j  niunitiones  processeranl  [(jUKjueJ  pabulandi  aul  lignandi  aut 

etiam  muniendi  gratia  vallum  petierant  qua3(|ne  ad  eam  rem 

o|)us   erant,  omnes   intra  munitiones  minutalim  modestefjue 

sine  lumullii  aul  terrore  se  recipere  atque  in  opere  consistere. 

Equilibus  aulem,  qui  in  statione  fuerant.  prgecipit  ut  usque 

10  (^o  locum  obtinerent,  in  quo  paulo  anle  conslitissent,  donec 

ab  boste  telum  missum  ad  se  perveniret;  quod  si  propius  ac- 

cederetur,  quam  honestissime  se  intra  munitiones  reciperent. 

Alii  quoque  equitatui  edicit,  uti  suo  quisque  loco  paratus  ar- 

matusque  prsesto  esset.  At  ba!C  non  ipse  per  se  coram,  cum 

1.)  de  valb)  prospecularetur,  sed  mirabili  peritus  scientia  bellandi 

in  praetorio  sedens  per  speculatores  et  nunlios  imperabat  (juae 

fieri  volebat.  Animadvertebat  enim,  quanujuam  magnis  essent 

copiis  adversarii  freti,  tamen  saepe  a  se  fugatis,  pulsis  perter- 


lav..  qiiod  Oiulendorpius  post  elepliou- 
lisriite  ponendiini  censebat  foll.  c.  -jS. 
Ilecte  Aklus  Jubo  delevit.  natuni  loiiasse 
in  turbatis  conipeudiis  vocuni  eivs  unib.  — 
p.  295.  1.  '2  0.  perterritis  xxx  \. 

XXXI.  —  5.  processerant  (piiqne  puh. 
codd.  omnes;  non  tolerari  j)0sse  quifpte 
ostenditiXipperdeius,  ac  videlur  archelypi 
librarius  ad  sequens  petierant  aberrasse. 
deinde  teniere  scriptuni  qnique ,  ut  fit.  noii 
delevisse.  Forcbhanuuerus  quiqne  inseruit 
post  gratid ;  Nipperdeius  processerant  pa- 
Intlandi  aut  lignandi  caisa  ant  etiam  mu- 
niendi  gratia  vallum  petieranl  qnceque .  etc. 


In  tradita  scriptm^a  semel  positum  gratia 
in  arcle  junctis  membris  simiiibus  vix  of- 
fenderil  vel  in  meliore  quam  liic  est  scrip- 
tore.  —  pab.  lignandique  Lov.  et  duo  rec. 
Oud. ,  in  S  onussa  cjuas  sunt  inler  duas 
voces  munitiones  (1-7).  —  6.  mutuendi 
(sic)  gr.  V.  —  vallem  petierttnl .  quique 
codd..  quae  Aldus  correxit.  —  rem  om.  I,. 

—  8.  et  terr.  D.  Voss.  —  se  om.  D.  — 
dcsistere  V.  presist.  D.  —  9.  pnecepit  VD. 

—  11.   ini.ssuni  trluiii  nullus  noslrorum. 

—  1-2.  in  inunil.  T.  —  i3.  in  suo  unus 
quisrpte  V.  —  \h.  Ad  1L\  D  S.  —  18.  /)'- 
gatGS  T  pr. 


BELLUM    AFRICArvUM.  297 

riliscjLie  el  concessam  vitam  et  i^nota  peccata;  quihiis  reliiis 
numqiiam  tanta  siippeteret  ex  ipsorum  inertia  conscientiaqiie 
animi  victorife  fiducia,  ut  castra  sua  adoriri  auderent.  Pra?terea 
ipsius  nomen  auctoritasque  magna  ex  parte  eorum  exercitus 
minuehat  audaciam.  Tum  e^^^regiae  munitiones  castrorum  at-  .5 
que  valli  tossaruuKjue  altitiido  et  extra  vallum  stili  caeci  mira- 
bileni  in  modum  consiti  vel  sine  detensoriijus  adituni  adver- 
sariis  proliibebant;  scorpioniim,  cata|)ultarum  ceteroi-iimque 
telorum,  (\mii  ad  delendendiim  sident  [)arari,  magnam  co|)iam 
liabebal.  Atque  luec  propter  exercitus  sui  praesentis  paiicita-  lo 
tem  et  tirocinium  praeparaverat,  non  hostium  vi  et  metu  coin- 
motus  patientem  se  timidumque  hostium  opinioni  praebe])at. 
Neque  idcirco  copias,  (juamquam  erant  |)aucte  tironumque, 
non  educebat  in  aciem,  quod  victorice  suoruni  diffideret;  sed 
reterre  arbitral)atur.  cujusmodi  victoria  esset  lutura  :  turpe  15 
enim  sibi  existimabat,  tot  rebus  jjestis  tantisque  exercitibus  de- 
victis,  tot  tam  claris  victoriis  |)artis,  ab  reliquis  copiis  adversa- 
riorum  suorum  ex  fuga  collectis  se  cruentam  adeptum  exisli- 
mari  victoriam.  Itaque  constituerat  gloriam  exsultationemque 
eoruiii  pati,  donec  sibi  veteranariim  lefponum  |)ars  aliqiia  111  •_>() 
secundo  commeatu  occurrisset. 

XXXIl.   Scipio  interim  paiilisper.  iit  antea  dix.i,  in  eo  ioco 


1.   el  (pnus)  ojii.  \.  —  peccii  L.  —  //?//  ricl.  TV,  {jiiia  r.  I)§.  I^ov.  —  siue  D 

/i.  iiiagiincjue  auctoriUis  V.  —  5.    Tanien  corr. ,  §,  Lov.  —  conjid.  I),  Vo.ss.  —  ifi- 

egr.  h.  —  eormn  castr.  \.  —  y.  consili  i().  lurbie  eiiim  sibi  eaisliinabant  TV.  — 

qua  sine  1)  corr. ,  §  el  alii  rec.  —  9.  (jua'  i(j.  regbusT .  g  eraso.  —  17.  pai-lis  0111. 

om.  TV.  —   10.  Iiabcbant  L.  —  Al  luvc  \j.  —   19.  consliluebal  V.  —    !20.  rotcra- 

D.  Voss.  —  11.  el  inelu  oni.  L.  —  19.  noruni  T  pr. ,  deinde  sibi  post  prtrs  repe- 

sapieiitem  se  codd.;  patientem  Ciacconius.  liliiiii  et  expunctuni. 

—  pnemebat  TV.  —  \k.  deducebal  L.  —  XXXII.  —  -3 2.  anlc  I)  el  j)lures  Uud. 


11. 


38 


298 


INCKKTI    ALiGTOinS 


(•oiniii()i"alus.  iil  qiiasi  dospexisse  CcBsareni  \i(lei'etiir.  paiilalim 
icdiiril  suas  copias  in  (^astra.  et  concione  advocata  (l«;  terrore 
suo  (l(!Sj)eralion(Mjue  exercilus  (jffisaris  lacil  Ncrha.  cl  colior- 
latus  suos  victoriani  propriani  se  eis  brevi  daturum  pollicetur. 

5  (ItTsar  juhcl  mililes  rursus  ad  opus  redire  el  pei'  causam  mu- 

nitionum  lirones  in  lahore  delatigare  non  intermillil.  Inleiim 

Numidae]   ri8Rtuli   (lin'up;ere  ([uotidie  e\   castris  Scipionis   et 

parlim  in  repjmim  se  conterre.  |)artiin.  (piod  ipsi  majoresque 

eorum  beneticio  C.  Marii  usi  luissent  (^tKsarenique  ejus  allinem 

10  esse  audiehanl.  in  ejus  castra  p(MTu[iere  catervatim  non  inler- 
initlunl.  (^norum  ex.  numero  electis  lioniinihus  illustrioril)us. 
[Gaetulos]  el  litteris  ad  suos  cives  datis  cohortatus,  uti  manu 
facta  se  suosque  defenderent.  ne  suis  inimicis  adversariisque 
dicto  audientes  essenl.  miltit. 


IT)  XWIII.  Dum  hcec  ad  Kuspinam  fiunt.  legati  e\  Acilla.  ci- 
vilale  lihera  et  ipsa  immunique,  ad  (jcesarem  veniunl.  seque 
paralo.  (jua^cumque  imperasset,  et  libenti  animo  facturos  pol- 
licentur  :  -tantum  orare  et  j)etere  ah  eo,  ut  sihi  pra^sidium 
daret.  quo  tutius  id  et  sine  periculo  facere  possent:  se  et  tru- 

20  menlum  et  (jua^cum(|ue  res  eis  suppeteret  communis  salutis 


.")-'i.  coliorldiiiy  \j.  —  a.  rii)\siis  iinhles 
V.  ■ — -  (1(1  opcras  D.  —  ~.  (irliili  codd.  ul 
videtiir  onines ;  \  ulgo  (i^etulirpie.  Seclusi 
Nnmidce  anclore  Davisio.  coll.  c.  .'5 5.  - — 
(Irfiig.  D.  —  iS.  paruiii  iii  T.  —  sc  iii  regn. 
\j.  —  ().  Cj.  Mdrtii  \j.  —  iisi  oiii.  T\  .  Lov. 
—  10.  /)roJ'iig.  D.  —  i-i.  (ielulis  Pelav.. 
(ielulus  \ .  Kjecil  Alorus  glossam  vecboruni 
(1(1  suos  cives.  —  e?ex|)ungit  corr.  D.  om. 
§.  —  lo.  et  iie  nulliis  nostrorum. 

WXIII.  —  i5.  Acliilla  Let  Aculla  l 
constanler.  iit  inlVa  F.  *|ui  InV   \rilla.  — 


if)-!!).  i'.r  rinl.  iiostri  prsler  LD§:  e\ 
suis  niiiil  Oud.  et  Fahr.  —  i6.  lihera 
ptiam  (vel  etjani)  undiqiie  ad  co(h\.:  lihcra 
ct  iiiiiiiiini  1'iuhenius.  (juod  in  illa  ahii-p  iioii 
poteral:  quare  scrijisi  lihern  et  ipsa  iiiiiini- 
iiiijiic .  eeque  ac  Ruspina.  —  17.  /jaratos 
codd. .  /Kiralo  Davisius.  —  icS.  ah  eo  om. 
L.  —  iil  si  /nivdiiiiii  \  .  si  etiam  Scal.. 
Lov.  el  inter  versus  \  .  —  1  ().  el  ( |)ost  id  1 
0111.  l  pr. .  \.  —  •>.o.  ci  supp.  Tl  F\  . 
Lov. :  cis  \j  inter  versns.  DfV  In  his  dn- 
sinit  Lov. 


BELLLIM   AFRICANLM.  299 

gratia  subnjinislraturos.  ^^  Quibus  rebus  ['acile  a  CtTsare  im- 
petratis  [^ra^sidioque  dato,  C.  Messium,  sedilicia  tunctum  po- 
testate,  Acillani  jubet  proilcisci.  Quibus  rebus  cognitis  Consi- 
dius  Longus,  qui  Adrumeti  cum  duabus  legionibus  et  equitibus 
Dcc  praeerat,  celeriter,  ibi  parte  pnesidii  reiicta,  cum  viii  co-  ■') 
liortibus  ad  Acillam  ire  contendit.  Messius  celerius  itinere  con- 
Incto  prior  Aciiiam  cuni  cobortibus  pervenit.  Considius  inte- 
rim,  cum  ad  urbem  cum  copiis  accessisset  et  animadvertisset 
jirffisidium  C^aesaris  ibi  esse,  non  aiisus  pericuium  suoruni 
lacere.  nuila  re  gesta  pro  niultitudme  iiominum,  riirsus  se  lo 
Adrunietiim  recepit;  deinde  paucis  post  diebus  equestribus 
copiis  a  Laljieno  adductis,  rursus  Aciiiitanos  castris  positis 
obsidere  coepit. 


XXXIA  .  Per  id  tempus  C.  Saiiustius  Crispus,  (|uem  paucis 
ante  diebus  missum  a  Caisare  cum  ciasse  demonstravimus.  15" 
Cercinam  pervenit.  Ciiijus  adventu  C.  Deciinius  quaestorius, 
(|ui  ibi  cum  grandi  lamiiiae  sua?  pnEsidio  praeerat  commeatui , 
jiarvuium  navigium  nactus  conscendit  ac  se  fuga»  commendat. 
Saliustius  interim  pnetor  a  Cercinitanis  receptus,  niagno 
numero  Irumenti  invento,  naves  onerarias,  quariim  ibi  satis  20 


•2.  6.  0111.  V.  —  /1.  Adriin.  TU.  Addriiit. 
F.  —  5.  ihi  orii.  L.  —  parle  T.  —  rc- 
lictd  V.  —  6.  ad  Cillam  V.  —  cekriter 
LV.  —  7.  Ach.  liic  T.  —  8.  arcess.  TV, 
access.  cum  copiis  L.  —  g-i  o.  periciito  suo- 
rum  reiiif.  UF,  periculo  suo  reiii  f.  I)  — 
1  0.  pra'  iiiult.  D  pr.  —  se  oni.  I^.  —  11. 
recipit  l^etav.  —  paucos  posl  dies  \  ;  post  T 
iiiter  versus .  oni.  D  pr.  —  i^i.  a  Lah.  TUF, 
ah  L  et  ffmelioresn  Oiid.,  ab  Alieiio  V. 
—  Acliillistanos  T,  ad  (jjlilanos  V. 


XXXIV.  —  ik.  idem  FL.  —  Salust. 
FI>VD.  —  1  6.  Cerninam  Scal.  et  noslri 
onines.  —  Decumius  L.  Deciinus  \'DS  et 
rfiionnuliii  Oud.  —  quiestor  \j.  —  17-/''- 
milia  (familia'  T)  prceerat  pnesidio  comm. 
TI^  soii,  reliqui  ut  edinuis.  —  18.  ac  se 
f.  comiii.  L  orn.  in  (ine  pagiuae.  —  ig. 
C.  Sal.  I).  —  Ceroiiitanis  TL\  ,  Scal. ,  Cer- 
cinitanis  F,  Cercinnil.  Petav. ,  Cerciniavis 
U ,  Cercinatibvs  D  corr. ,  S  et  alii  rec.  — 
•20.,  oneratas  'TF\ . 

38. 


300 


IXCKHTI   Al  CTOins 


maj^na  copia  luil.  romplet  atf|iip  in  caslra  ad  (Ijesarem  millil. 
\li('iiiis  inlcnm  proconsul  fjijyijfjuo  in  naves  onerai'ias  im|)onil 
legiones  \in  et  xiv  et  equites  (iallos  dccc,  runditorum  saj>illa- 
rioruinfpie  milie.  ac  socundum  commeatum  in  Vfricam  millil 
5  ad  Cffisarem.  ()ua^  naves  venlum  siM-undum  nacta'  (piarto  die 
in  poiium  ad  lUispiiiam.  ul)i  CitRsar  castra  lial)uerat.  incolu- 
mes  pervenerunl.  Ila  (^fHsar  duplici  hetitia  ac  Noliiptatc  iino 
lempore  auctus,  Irumento  au\iliis(pie,  landem  suis  liilaratis 
annonaque  levata  soUiciludinem  deponit,  legiones  equitesque 
10  e\  navil)us  e^^ressos  jul)et  ex  lanj>-uore  naiiseaque  reficere.  di- 
missos  in  castella  miinitionesque  disponil. 

XXXV.  (Juil)us  rehus  Sci|)io  quique  cum  eo  essent  comites 
mirari  et  requirere  :  (].  (laesarem.  (jui  iillro  consuesset  bellum 
inlerre  ac  lacessere   proelio,    subito    conimutatum    non    sine 

15  magno  consilio  suspicabantur.  Itaque  ex  ejus  patientia  in 
magnum  timorem  conjecti,  ex  rjfetulis  duos,  (juos  arbitrabaii- 
lur  suis  rebus  aniicissimos,  inagnis  prtemiis  pollicitationibus- 
que  propositis  pro  perfugis  specuiandi  gratia  in  castra  CfT^saris 
mittunt.  (]ui  siinul  ad  eum  suntdeducti,  petierunt  ut  sibi  lice- 

•20  ret  verba  sine  periculo  proloqui.  Potestate  facta,  "Saepenu- 
frmero."  in([uiunl.  "imperator,  complures  (iffituli,  qui  sumiis 


•i.  AU.  F.  —  e  Lil.  IFVS  ( iiiiniruiii  pr» 
coHsule  Lih)\  1)  a  Lil.  —  '?>.  Ingionem 
rVD.  —  ei  (alterum)  oni.  L.  —  6.  millc 
uni.  V,  siglo  oc  UF,  M  D.  eosque  L.  nialc 
accepto  co  (i.  e.  cio )  in  T.  —  8.  Idlaratus 
LiFD§  et  alii  rec.  —  9.  an  non  eumque  T, 
ac  non  eunujue  V.  anintorum(jue  Cuj..  ami. 
rumqvc  Scal..  animum  \j.  animo  §,  anno- 
naquc  \jV\) .  Petav..  rtm/o««(/Me  Davisius. 
—  solliciludine  cod(J.  prseter  Morvic.  et  §. 


—  10.  egressis  T.  Scal..  egressus  \.  — 
langore  UFVD.  —  nausie  aqvc  L.  —  1  o- 
1  1 .  (lirisos  Nipperdeius .  sed  alferuni  luiic 
scriptori  concedendum. 

XXX\  .  —    1  !i .    erant  L  2    —  comites 
oiii.  Ruslid..  delent  Kreyssig.  et  Kraner. 

—  1.').  mirati^Xh^ ,  demirari  Busl.  —  ifi. 
e.r  Getulia  F.  —  18.  prospere  fugisse  spec. 
TV,  specie  Jugie  sp.  L.  —  Qesaris  castra 
V.  —  -n .  inquil  nostri  praeter  LS. 


HKLLUM    \FRICANUM.  301 

frclientes  C.  Marii.  e\  propemodiim  oinnos  cives  Romani,  qui 
rrsuntin  logiono  iv  et  vi.  ad  te  volnimus  in   luaque  pnesidia 
''Confugere;  sed  custodiis  equituin  Numidarnni.  (juo  id  sine 
frpericulo  minus  faceremus.  impediebamur.  Nunc  data  facul- 
^'tate  pro  speculatoribus  missi  ab  Scipione  ad  (e  cupidissiine  5 
rvenimus,  ut  perspiceremus.  num  ([uae  fossae  aut  insidi^e  eie- 
^'phantis  ante  castra  portasque  valli   facta?  essent,  simubjue 
''consilia   vestra    contra    easdem    bestias    cOmparationemque 
rpugnge  cognosceremus  atque  iis  renuntiaremus.  -  Oui  collau- 
dati  a  Ctesare  sti[)endioque  donati  ad  reliquos  perfugas  de-  lo 
dncuntur.  Ouoruni   orationem  celeriter  veritas  comprobavit  : 
namque  postero  die  e\  lef»ionibns  his,  quas  Gaetuli  nomina- 
runt,  miiites  iegionarii  complures  ab  Scipione  in  castra  Cte- 
saris  perfn^jerunt. 

XXXVl.  Duin  ha'c  ad  liuspinam  jjeruntur,  M.  Cato.  qui  lo 
Uticae  praeerat,  delectus  quotidie  lii)ertinorum.  Afrorum.  ser- 
vorum  denique  et  cujusquemodi  generis  hominum,  qui  modo 
per  aetatem  arma  ferre  poterant.  habere  atque  sub  manum  Sci- 
pioni  in  castra  suminittere  non  intermittit.  Legati  interim  ex 
oppido  Thisdrae,  in  quod  tritici  modium  millia  ccc  comporlata  -Jo 
fuerant  a  negotiatoribus  Itaiicis  aratoribusque,  ad  (^fesarem 
venere,  quantaque  copia  frumenti  apud  se  sit,  docent,  simui- 

a.  ;/;  et  L.  —  tini  I..   I)  pr.  —  pne-         iioslri  et  Oiicl.  "oniiies  .  vel  Thmhre  (sic 
T  pr.  —  ;].  (jHod  id  TL\  .  —  .5.  ab  Sc.         L) ;  ^  Thysdre.  U  .  Thisore  V.  —   in  qund 


sima 


iioslri  prseter  D§.  —  f).  eis  nostri  prastei-  Pelav.  et  nostri  praeler  TL.  in  qnibus  //( 

TL.  qui  his. —  lo.  (i  oni.  TV.  —  i'!.  r/*/o .  uterraverit  Oudendorp.  sic  referens  : 

profufr.  LS.  ••/'/  (jiio  niss.  niei  et  edd.  onines.'-  —  mo- 

XXXM.  —  i.x  (ipvd  H.  V  \)v.  —  i8.  dia  V.  —  ////7.  F.  omissum  in  U  indical 

jKment  L.  —  suminaiiuin   TV.   .siimmam  linea  numero  superducta.  —  comportatiL 

manum  L.  —   18-19.  Scipioui  TLV.  ed.  a  correctore.  —  a-i.  venirePelax.  etnostri 

Vascos.,  ceteri  Scipionis.  —  -io.    Thisdrc  prseterLt)^. 


:m 


l.\Ci:UTI    AICTOHIS 


(jiicoi-aiil  ut  sibi  j)ra;si(liiiiii  niillal.  (|uo  laciliiis  cl  Irunieuluiii 
cl  ('opia'  sua'  conservenhir.  (juil)us  (ia^sar  iii  piwsenlia  jO^ra- 
lias  ejjil  [)rtesi(ljiiin([ue  brevi  lejn[)ore  se  niissuruni  cli\il.  colioi- 
lalus(jiie  acl  suos  cives  jubet  [)roficisci.  W  Sillius  inlerini  cuni 
Ti  co[)iis  ^uniidia'  liiies  iufjressus  cashilluin  in  inonlis  loco  niunito 
locatuni,  ju  (juocl  Jiiha  belh  ijerencii  fjralia  et  rj'uiuentum  el 
res  ceteras,  cjua?  acl  belluni  usui  solent  esse,  coinjjorlaveral . 
vi  expugnanclo  esl  j)otitus. 

XXXVIJ.    Ggesai',   [jostc|uajn    legionilnis   veteranis  cUiabus. 

10  e(]uitatu  levic|ue  arinatura  copias  suas  ex  secundo  comineatu 
auxerat,  naves  [\ij  onerarias  statim  jubet  Lilyba^um  ad  reli- 
([iiuni  exercitum  tr^ansportandum  pi^oficisci;  ipse  vi  kal.  Kebi". 
circiter  vigilia  pj'ima  ijnperat,  speculatores  apparitoresc[ue  om- 
jies  ut  sibi  praesto  essent.  Itacjue  omnibus  insciis  neque  suspi- 

15  cantilnis  vigiiia  tertia  jubet  omnes  legiones  extra  castra  educi 
atcpie  se  consecjui  ad  oppidum  l\uspiiiani  versus,  iii  ([uo  ipse 
praesidium  habuit,  et  quod  primum  ad  amicitiam  ejus  acces- 
sit.  Inde  parvulam  pi'oclivitatem  degressus  sinistra  parte  campi 
[)ropter  mare  legiones  ducit.  Hic  campus  inirabili  planitie  pa- 

•20  tet  miilia  passuum  xii;  quein  jugum  cingens  a  mari  ortum 


].  quo  feliciufi  V  \)V.  —  k.  sms  y>/-o/; 
juhet  L,  sine  cives.  —  5.  Numidu'  tJV.  — 
montes  UFVDS;  monte  nulliis;  castello  .  . 
locfito  I)  corr. .  §.  —  6.  hclligenindi  L. 
■ —  8.  ri  oiii.  1). 

XXXVII.  —  11.  V!  TLU.  sex  FV  el 
alii.  Quein  numerum  noii  suflicere  ;k1  duas 
legiones  (c.  53)  Iransportandas  observat 
Ni|)perdeius  et  vi  ex  prascedenli  navis  or- 
(uin  esse  conjicit.  —  ii-i-j.  Lilibc  dum 
jyrof.  L  pr. .  niediis  in  marg'.  |)0silis  sine 


rehquum.  —  i-.x.  iii  \,  seato  F.  —  lo. 
imperal  om.  \  .  —  \?)-\h.  spec.  omnes  app. 
L.  —  \Q.  e.x  caslra  T .  D  pr. .  extra  castra 
UF.  Pelav..  Leid.  •2.  reiiqui  ex  castri.s. 
—  i(3.  sese  L.  —  17.  illius  \.  —  18. 
digressns  codd. ,  degr.  Kreyssigius  — 
campi  L  inler  versus.  —  -20.  xii  TL\ . 
Scal. ;  pass.  vi  (erasum)  w  F:  rv  Ul)5 
et  plnres  Oud.  —  f/uod  Jug.  D  corr. .  §  et 
alii  rec.  —  ingens  cudd..  cingens  Aipper- 
deiiis. 


BKLLUM   AFRICANUM. 


30)] 


iieqiie  ita  pnpaltiiin  velul  tlieatri  etlicit  specieni.  In  lioc  jn«j() 
colles  snnt  excelsi  panci,  iii  (|nihiis  singnla?  tni-res  specnlae- 
que  singula^  perveteres  erant  collocatoe,  quarum  apud  ultimani 
pra^sirlinm  et  statio  fnit  Scipionis. 

XXXVIII.    Postqnam  (^.psar  ad  jngum  de  qno  docui  *  per-  5 
venit'',  ascendit  [atque|  in  unnmquemque  collem,  turres  spe- 
cnlasque  [facere]  cepit,  at([ue  ea  niinus  semiliora  efficit.  Posl- 
quam  non  ita  longe  ab  ultimo  colle  tnrrique  fuit,  qufe  proxima 
fuit  castris  adversariorum,  in  (jua  docni  esse  prsesidium  sta- 
tionemque  Nnmidarum.  Caesar  panlisper  commoratus  perspe-  id 
ctaqne  natura  loci,  equilatn  in  statione  disposito,  legionibns 
opus  attribuit,  bracbiumque  medio  jnj^o  ab  eo  loco,  ad  qiiem 
perveneral,  ns((ue  ad  eum,  unde  egressus  erat,  jubet  dirigi  ac 
muiiiri.  (]uod  postquam  Scipio  Labienusque  animadverterant. 
equitatu   omni  e\  castris   edncto   acieque   equestri   inslrncta.  I5 
a  snis  innnilionibns  circiter  passus  mille   progrediuntui'  pe- 
destremqne  copiam  in  secunda  acie  minus  passus  cccc  a  caslris 
suis  conslituunt. 


1 .  jirivldhim  \)h.  —  cjjecit  U  |)r.  —  i- 
■!.  /H//0  fi  inter  versus.  iteni  nio\  snijpiUe 
.'ilternni.  —  ?y.  r/^rt/T  ff/>w/ TLUPV  et  fort. 
f )  pr. ;  (jiion  (ipud  f)  <"orr. .  h .  f)or\ .  — 
nllinidm  TLIFV,  ;i  pr.  L  (>t  I),  (jui  ci  sec. 
iillimHHi,  ut  §,  Buslid.  et  alii  rec. 

XXWIfl.  —  .1.  Post  TLV.  Scal..  ce- 
leri  Pnstqxmm. —  .")-6.  pcrvenil  m  turhato 
loco  inserui  auctore  Vielhabero.  qui  |)er- 
^"•il  :  III  iiiiiiiiKjuemque  cnllem  (iscendit  nlqnc 
turrcs.  —  (>.  nscendil  ai^ine  codd.  — 
tiirrcm  Petav.  et  nostri  pra^ter  § .  qui  lurres. 
ut  Oud..  illnd  ex  uno  L  referens ;  singu- 
larem  librai-io  sufjgerehant  jirascedentia. 
—  ()-y .  castelhifjue  facerc  cepit  vel  coepit 


codd.  ;  sed  casteUa  non  sunt  luijus  loci; 
sjicculasqiic  restituit  V  ielhaberus ;  /«mc 
prorsus  alienum  esse  Eni.  flotTmannus 
docuil.  qui  (inspccturus  ...  iter)  facere 
conjiciehat.  —  7.  atque  e'o  TLV.  Scal.  — 
cjfecit  Lh  soh.  ([uamquam  Oud.  "omnesr 
loquitur.  —  7-S.  El  pnslq.  YjV  (hic  Et  in 
marg. )  I)  et  non  nominati  Oud.  —  8. 
cnlli  Ffj.  —  iu  prnj'.  T.  ^  9.  dncuisse 
prws.  TA  .  —  10.  Ccesar  oni.  UFD,  Petav. 

—  i^.fnerat  V.  (nmliens  jubet  — deriffi 
Tl  .  F  pr.  —  I  '1.  animadvcrlerunt  luuis  §. 

—  i().  cn  T^  .  co  UF.  ut  solent.  —  1  0- 
1  7.  pcdeslrcin  f..  (pte  inler  versus. —  1  7. 
cccc  pass.  Tf.1.  ({ui  om.  a  castris  suis. 


:5()/( 


INCEUTI    Al  CTOIilS 


XXXI\.  (l;i'sar  iii  opci-c  imlilcs  adhorlari  ii('(|ii('  adversa- 
rioriim  ('ojjjis  iMOvcri.  .lain  (-11111  iioii  aiiiplius  passiis  md  iiit(*r 
liosliiiiii  acicin  siias(jiic  niiinilioncs  cssc  aniiiia(l\crlissel.  intei- 
lexisset(|nc  ad  ini|)(!di(Midos  niilites  suos  el  ali  opere  de|)ellen- 
5  dos  li()sl(!in  pr()j)iiis  accedere,  ne(*ess(!que  liaheret  lepjiones  a 
niuiiitionihns  deducere,  iinpcrat  lurnne  Mispanoruin.  ad  pro\i- 
inuin  collem  propere  occurrerent  pr^BsidiuiiKpic  iiidc  delur- 
liarent  locum([ue  caperent,  eodeiiKpie  juhct  levis  armalura' 
paucos  consequi  suljsidio.  (Jiii  inissi  celeriter  Numidas  adorti 

10  partim  vivos  capiiint.  nonnullos  e^piitcs  rujjientes  convulne- 
raverunt,  locoque  sunt  potiti.  Postquam  id  Lahienus  ani- 
madvertit,  quo  celerius  iis  auxilium  lerret,  ex  acie  instrucla 
equitatus  sui  prope  totuni  dcxtrum  cornu  avertit,  atque  suis 
lu.oiciitihus  sup[)etias  irc  contendit.  (Juod  ubi  (^fesar  conspexit, 

ij  Labienuni  ab  suis  copiis  iongiusjam  abscessisse,  equitatus  sui 
alam  sinistram  ad  intercludendos  bostes  iinmisit. 

XL.  Erat  m  eo  campo,  ubi  ea  res  gerebalur,  villa  per- 
ma^na  turribus  iv  exstructa;  quae  Labieni  prospectum  inipe- 
diebat,  ne  posset  animuni  advertere  ab  equitatu  (i.Tsaris  se 
•20  intercludi.  Itaquc  iioii  prius  vidit  turmas  Julianas,  quani  suos 
Cfedi  a  tergo  seiitit.  Ex  qua  rc  subito  in  terrorem  converso 
equitatu  Nnmidarum,  recta  in  castra  fugere  contendit.  Gaili 


XXXIX.  —  1.  adorlan  TIJF.  —  •>.. 
(}iim  jam  L.  —  pass.  <iiili(jui.  passKs  \  . 
pnssuiim  D§.  —  M  \el  niitle  h.  Buslid.  el 
nlii  rec.  —  5.  neces.^r  TLV.  —  6.  iil 
turma  §.  Doiv.,  et  verlia  nuiiiero  singu- 
lari ;  ul  turmxe  Biislifl.  —  (J-y  vl  ad  pror. 
FD.  —  -.  acciirr.  IJFD.  setl  S  occ.  cuiu 
(•eteris  —  7-8.  lurharent  TL.  —  S.  eodeni 
F.   —   10-11.  eonniiiirlarerinit  ]).  —    11. 


lociimquc  T,  Scai.  a  \)v.  —  \-2.  Iiis  codd. . 
is  U.  —  10.  ndeertit  L.  —  1  S.jnm  om.  \  , 
ante  nh  siris  hahet  L. 

XL.  —  17.  ngebatur  L.  —  18.  instructa 
V,  ([uod  edidit  Em.  Hoirniannus.  —  19. 
avcriere  T.  —  91.  sentit  nostri  consensu. 
n-(|uattuor'-  modo  Oud..  (\yn  sensit ,  sed 
|)ra}sens  scriptorem  consulto  posuisse  ap- 
parel. 


BELLUM   AFRICANUM. 


305 


Germaiiiqae,  (|iii  restiterant,  ex  superiore  loco  et  post  tergum 
circumventi,  fortiterque  restantes,  conciduntur  universi.  Ouod 
ubi  legiones  Scipionis,  quae  pro  castris  erant  instructse,  ani- 
mum  adverterunt,  metu  ac  terrore  obcaecatge  omnibus  portis 
in  sua  castra  tugere  coeperunt.  Postcjuam  Scipione  ejusque  5 
copiis  campo  coilibuscjue  exturbatis  atque  in  castra  compulsis 
cum  receptui  Csesar  cani  jussisset  equitatumque  omnem  intra 
suas  munitiones  recepisset,  campo  purgato  animadvertit  mi- 
rifica  corpora  Gallorum  Germanorumque;  qui  partim  ejus 
auctoritatem  erant  e\  Gallia  secuti ,  partim  pretio  pollicita-  lo 
tionibusque  adducti  ad  eum  se  contulerant,  nonnuili,  qui  ex 
Curionis  proeiio  capti  conservatique  parefu  gratiam  in  fide 
pariter  tuenda  praestare  voluerant.  Horum  corpora  mirifica 
specie  amplitudineque  c«sa  toto  cam|)o  ac  prostrata  diverse 
jacebant.  15 

XLI.  His  rebus  gestis  Gaesar  postero  die  ex  omnibus  prsesi- 
diis  cohortes  deduxit  atque  omnes  suas  copias  in  carnpo  in- 
struxit.  Scipio.  suis  maie  acceptis,  occisis  convulneratisque, 
intra  suas  continere  se  munitiones  coepit.  Gaesar  instructa  acie 
secundum  infimas  jugi  radices  propius  munitiones  leniter  ac-  20 
cessit.  Jamque  minus  milie  passuum  ab  oppido  Uzitta,  quod 


•2.  resislentes  LFD§  et  plures  Oud.  — 
'1.  adverteretit  T.  —  ohcec.  aiiliqui.  —  0. 
fegere  T.  —  Post  (juce  Lipsius.  Sed  con- 
((?r  cap.  5o,  I.  11.  —  suisqueD.  Leid.  -2. 
—  9.  ejus,  id  est  Labieni.  —  \o.  ex 
(t.  eraut  L,  expuncto  verbo.  - —  10-11. 
pollicitatiouibus  TUFV  et  liaud  dubie  Pe- 
tav. ,  qui  pretio  oniiUal.  —  19-18.  //V/e 
peruenta  T,  supraseripto  parlienda ,  quod 
\'(^\ parcienda  prfebent  ceteri ;  servanda  !\  i[)- 


II. 


perdeius  proljatus  a  Kranero ,  sed  multo 
prasstat  et  proxime  ad  codicum  vestig-ia 
accedit  pariter  tuenda,  ab  Eni.  HofTmanno 
restitutum.  —  i3.  noheraut  L. 

XLL  —  17.  ediiJiit  UFD,  Scal.,  Petav. 

—  18.  male  acceptis  suis  \.  —  19.  suas 
iitun.  se  cont.  L.  —  iiistructam  aciem  TL\  . 

—  20-9  1 .  accessit  leniter  TL.  —  91.  pass. 
codd.,  passus  V,  passuum  §  et  \ulgo.  — 
Uzylta  T.  sed  alibi  per  /;  Uzita  L.  Ex 

39 


:m 


INCERTI   AUGTORIS 


S('ij)i()  lenebat,  al)erant  le|poiies  Juliansrv  ('uni  Scipio.  verllus 
ne  ()|)|)i(luni  aniitteret,  un(J(;  a(juari  reli(|uis(]ue  rehus  suMevari 
ejus  exercitus  consuerat,  eductis  oninibus  copiis,  quadruplici 
acie  instructa  ex  instituto  suo,  |)riina  e(|uestri  turmatim  directa . 

5  elepliantis(|ue  turritis  interpositis  arn)atis(pie,  suppetias  ire 
contendit.  Quod  iibi  Gaesar  aniinadvertit,  arbitratus  Scipioneni 
ad  dimicandum  paratum  ad  se  certo  animo  venire  in  eo  loco. 
(juo  paulo  aiite  commemoravi,  ante  oppidum  conslitit  **** 
suamque  aciem  mediani  eo  op|)ido  texit;  dextrum  sinistrum- 

10  (|ue  cornu,  ubi  elephanti  erant,  in  conspectu  patenti  adversa- 
riorum  constituit. 


iied 


XLll.  Gum  jain  prope  solis  occasum  C;esar  exspectavisset 
(jue  ex  eo  loco,  quo  constiterat.  Scipionem  pro^p-edi  propius 
se  animadvertisset,  locoque  se  magis  defendere,  si  res  coegis- 
15  set,  quam  in  campo  comminiis  consistere  audere,  non  est  visa 
ratio  pro|)ius  accedendi  eo  die  ad  oppi(bim.  quoniam  ibi  pne- 
sidium  grande  Numidarum  esse  cognoverat  bostesque  mediam 
aciem  suam  oppido  texisse.  et  sibi  difTicile  factu  esse  intellexil 
simul  et  oppidum  uno  tempore  oppugnare  et  in  acie  in  cornu 
•20  dextro  ac  sinistro  ex  iniquiore  loco  j)ugiiare,  praesertim  cum 


l*eUi\.  |)i()|)f  uhitjue  l  :,ut(i  aHertur.  (juod 
in  anliquiorihus  ab  Uzitta  aRgredistiufjnas. 
—  9.  adaqmri  I)  corr. ,  S.  Buslid.  et  alii 
rec.  —  '4.  {lerecta  UFL,  ejecta  V.  —  .1. 
iupositis  h.  —  7.  jjarato  T  pr.  —  rerluni 
TL,  Scal.  —  (jui  in  UF.  —  8.  con.stilil 
D  inter  versus.  Lacunam  recte  iudicavil 
Nijjperdeius.  nam  sequentium  non  Ccesar, 
sed  Scipio  subjectum  esl  :  quod  sensit  cor- 
rector  archetypi  codicum  UF.  prascedenti 
versu  (jvi  in  eo  loco  scribens.  —  9~'0- 
(leatrumque  sinistrnm(jue  T\  .  —  10.  cor- 


nuin  Scal.  —  conspectu  UF.  —  pacienti 
TV,  pacienlia  U,  exfremo  a  exj)uncto. 
jxitienti  F.  ulerque  cum  nota  \itii;  oiu. 
Petav. 

XLH.  —   i-i.  jdiii  oin.  \.  —  \h.  se 
om.  L.  —  loco  (juo  se  def.  V.  siiie  iiiagis. 

—  defenderet  F  pr.  —  1  .k  auderet  T  pr. 

—  est  L  inter  versus.  —  17.  Nuinidaruin- 
que  U  pr.  —  1 8.  texissent  sihi  codd.: 
lexisse.  Sihi  corrector  D ;  et  sibi  \ipper- 
deius;  sihique  h  et  alii  rec.  —  factmn  TL. 
Scal.  —  19.  erpugnare  \ . 


RELLUM   AFRICANUM.  307 

milites  a  mane  diei  jejuni  suh  armis  stetissent  [cletatigati]. 
Itaque  rechictis  suis  copiis  in  castra,  postero  die  propius  eorum 
aciem  instituit  exporri^^ere  munitiones. 

XLTIT.  Tnterim  Considius,  c[ui  Aciilam  "^**  et  viii  cohortibus 
stipendiariis  Numidis  Ga^tuliscjue  obsidehat,  uhi  G.  Messius  5 
[c|ui  cohortibusj  praeerat,  (hu  muitumc|ue  expertus  magnisque 
operibus  Stepe  admotis  et  his  ab  oppidanis  incensis  cum  pro- 
iiceret  nihit,  subito  nuntio  de  equestri  proelio  atlato  commotus. 
triimento,  cujus  in  castris  coj)iam  habuerat,  incenso,  vino. 
oteo  ceterisque  rebus  quce  ad  victum  parari  solent  corruptis.  lo 
Acittam  quam  ohsidehat  deseruit,  atqne  itinere  per  regnuni 
Juhse  facto,  copias  cum  Scipione  partitus  Adrumetum  se  recepit. 

XLTV.   Tnterea  ex  secundo  commeatu,  quem  a  Sicilia  mise- 
rat  Aiienus,  navis  una,  in  qua  fuerat  Q.  Gominius  et  L.  Ticida, 
eques  I\omanus,  ab  residua  ctasse  cum   erravisset  detatacjiie  15 
esset  vento  ad  Thapson,  aVirgilio  scaphis  navicutisque  actua- 


1 .  def.  stetisseiil  L ;  defatigiiti  ejiciendum 
censenl  plures  critici.  —  2.  siiis  L  inter 
versus  post  cop.  —  in  ciistra  om.  V. 


\L1 


U.Ai 


■hyllmii  U ,  et  per  i  TLF^  . 
J.,acuua  ante  et  notata  a  Nipperdeio,  nam 
cum  equcstribvs  copiis  ab  Labieno  adductis 
CiOnsidius  Aciilam  redierat  (c.  38),  qua- 
runi  mentio  excidit.  —  et  om.  Pet.,  Norv. , 
hahent  nostri.  —  viiif"'  T.  viiii  L,  Scal. ; 
////  \  ;  viii  UFDS,  Pet.  el  plures  Oud. , 
ut  est  c  33;  sed  nihil  impedit  quin  nunc 
/r  duxerit.  —  li-b.  cnhortes  stipendiarias 
codd.  praeter  Petav.  el  Norvic. ,  qui  ahla- 
tivo.  —  5-6.  Messitis  qui  codd. .  in  D  qui 
inter  versus  ead.  m.;  qui  (^ecit  Aldus. 
Morus   etiam    cohortibns ,   quae  correctio 


esse  videtui'pra;cedentis  cohortcs ,  de  iiiar- 
gine  huc  intrusa;  aut  numeriim  cohor- 
tium  in  qui  iatere  statuendum  erit  cum 
Oudendorpio.  Petav.  et  Norv.  Messius  a 
parte  Ceesaris  cohortibus  prceerat  prwsidio 
tiiissis,  ex  .scholio.  —  7.  seepe  om.  \ .  — 
iiHotis  (sic)  T.  —  7-8.  profcisceretur  TV. 
profcerctur  Sca\.  —  11.  Agill.  UF\  .  — 
19.  Adrym.  U.  per  /  TV.  per  11  FL.  — 
recipit  TF. 

XIJV.  —  t3.  ad  Siciliant  L.  —  1/1. 
All.  F.  —  Commius  L.  —  Ticide  L,  Titida 
D§  et  alii  rec.  In  TV  vocales  coaluerunt 
Ticidivq.  —  i.S.  erravissent  T,  Scal.,  ei- 
rasset  L.  —  1  (').  iih  U  pr.  —  Thiihson  TLV, 
Tiibsii  I)  pr.  —  \erg.  T.  Virg.  ceteri. 

3q. 


308 


INCEHTI   AUCTORIS 


riis  (^xcenta  est  el  ;il)(1ii('ta.  ]\om  altern  navis  trieris  e\  eadem 
classe  ernihiiiHla  ac  tem|)estate  delata  ad  Ejjimiinini  a  chisse 
Vari  el  M.  Octavii  est  capta,  iii  (jua  mililes  veterani  cum  uno 
centurione  et  nonnnlli  tirones  fuernnt:  qnos  Vnrns  asservatos 

5  sine  conlumelia  deducendos  cnravit  ad  Sci|)ionem.  Oiii  posl- 
qnam  ad  eum  pervenerunl  et  anle  su[^(i^estnm  ejns  constite- 
rnnt,  ''\on  vestra,^  inqnit.  "Sponte  vos  cerlo  scio,  sed  illins 
^'scelerali  veslri  imperaloris  impulsn  el  imperio  coactos  cives 
"et  optimum  c[uem(]ue  nefarie  consectari.  (^nos  (pioniam  for- 

10  "tuna  in  nostram  detnlit  potestatem .  si.  id  ([iiod  facere  dehe- 
rtis.  rempnl)1icam  cnm  optimo  qnoqne  defendetis,  certum  est 
rvobis  vitam  et  pecuniam  donare.  Ouapropter,  quid  sentiatis. 
f'  proloquimini.  -^ 

\L\.  Hac  Iialjila  oratione  Scipio.  cum  e\istimasset  pro 
15  sno  l)eneficio  sine  dubio  al)  his  gratias  sibi  actnm  iri.  potesta- 
tem  iis  dicendi  fecit.  E\  eis  centurio  legionis  \iv.  "Pro  tuo,- 
inquit,  '-summo  beneficio,  Scipio,  tibi  g^ratias  ago  (non  enim 
fMmperatorem  te  appello).  quod  mihi  vitam  incolumitatem- 
'••((ue  belli  jure  capto  polliceris.  et  forsitan  islo  iiterer  bene- 
20  "ficio,  si  non  ei  summum  scelus  adjungeretur.  Egone  contra 
fCa^sarem.   imperatorem   menm  .  apud   qiiem  ordinem  du\i. 


] .  adducta  T\ .  Scal. .  abducta  L.  Ceteri 
iinstri  (ut  Petav.")  et  ad  Scipioncm  adducta, 
I)  ciim  var.  deducta ,  quod  in  plurilnis 
Oud.  esse  videtur.  —  triremis  S.  —  9. 
Egmnirum  L.  Mgimunmm  \  .  —  3.  vetevi 
T.  —  /j.  fuerunt  om.  IJF.  —  quas  T.  — 
adserv.  codd.  praeter  LD.  ohs.  \.  —  .t. 
deducendnsque  nostri  praeter  §.  —  6.  ej}is 
om.  TL,  Scal.  —  7.  vos  om.  \  .  —  rertn 
sed  (sine  scio)  TV.  cerno,  ■fed  L.  —  11. 


defenditisW).  —  i-?.  vohis  L  iii  marf(. — 
dare  [    |)r. .  donari  \ . 

XL\  .  —  \li.  (estim.  \  .  extim.  I).  —  1  ;">. 
gratias  suhaclvris  pot.  T.  Sca!..  suhactiiros 
L .  sihi  acluris  \  .  —  i  0.  is  T\  .  his  LI).  — 
dicundi  UF.  —  E.v  liis  L.  —  iS.  te  impe- 
ratorem  IFD.  —  \().  forsan  nosfrorum 
nullus.  —  ulerer  i.ttn  TL.  —  90.  Ergnae 
TL.  —  n .  nostrum  T.  sed  meum  siipra- 
scripto.  —  el  nrd.  \  . 


RELLUM   AFRlCANrM. 


309 


''ejusque  e\ercitnm,  pro  cnjiis  dipnitate  victoriaqiie  ampliiis 
r XXXVI  annis  depngnavi,  adversus  armatnsqne  consistam?  Ne- 
-que  ego  istud  ractnrus  snm,  et  te  ma^o^nopere,  ut  de  negotio 
'•desistas.  adhortor.  Contra  cnjns  enim  copias  contendas,  si 
'•-minus  antea  expertus  es,  licet  nnnc  cognoscas.  Elig-e  ex  tuis  5 
rcoliortem  nnam.  quam  putas  esse  firmissimam,  et  constitue 
rrcontra  me;  ego  antem  ex  meis  commilitonibns.  quos  nnnc 
rr in  tua  tenes  potestate,  non  amplins  x  sumam.  Tnm  ex  virtute 
^'uostra  intelliges  quid  ex  tuis  copiis  sperare  debeas.  ^^ 

XLVl.  Postquam  haec  centnrio  pra^sentl  animo  adversus  lo 
opinionem  ejus  est  locutus,  ira  percitns  Scipio  atque  animi 
dolore  incensus  annuit  centurionibns,  quid  fieri  vellet,  atque 
ante  pedes  centurionem  interfecit,  reHqnosqne  veteranos  a 
tironibus  jnbet  secerni.  ^'Abducite  istos,"  inquit.  ^Miefario  sce- 
"  lere  contaminatos  et  ca^de  civium  saginatos.  ^^  Sic  extra  vallnm  I5 
deducti  sunt  et  cruciabiliter  interfecti.  Tirones  antem  jubet 
inter  lefyn^nes  dispertin  et  Cominium  cnm  Ticida  in  conspe- 
cluiii  suuin  j)rohibet  adduci.  Ona  ex  re  Cfpsar  commotus  eos. 
quos  in  stationibns  cum  long-is  navil)us  apud  Thapsuin  custo- 


•i.  xxxvi  vitiosiim  esse  patef, .  sed 
emendatio  pi-orsns  incerta;  xvi  ex  Reg. 
Loiid.  et  rod.  Iiihl.  S.  Vicloris  aflerlm'. 
et  est  iii  marg.  Vascosani  ;  [jipsius  : 
ffcredo  xxvi.-^  Valde  probabiliter  Nipper- 
fleius  :  aiiip/ni.^i  tricic^  ariiu.s  dopugnttvi , 
(ojlato  simili  dicto  B.  Alex.  c.  'jk.  ul»i 
item  r.r//scriptiim  pro  numerali  adverhio. 
—  nnh  T.  Scal.,  (inni-^t  LD§  et  Oudendor- 
piaiii .  (innos  UF,  Norvic.  —  fifJvcrsinii  ( fid- 
rf>rsii.s  \  )  nrindlos  TUFV.  Scal..  (idrffr.tnni 
(iriniitiini  tj ;  aflrersiis  armfitiisqnc  DS  et 
recentes  Oud..  recte:  ac  particula  quo(pie 


carere  |)ossumus.  —   '.].  fle  neg.  om.  \ . 

—  ^.  sic  (pro  nunc)  L.  n  V.  —  {].  forti.s- 
simarii  L;  in  D  postfirinissiinam  octo  litt. 
erasae.  —  8.  potestate  tenes  TI>.  —  Tiinc 
iiullus  nostroruin.  —  8-f).  intelleges  ea- 
rirtute  nostra  Tli. 

XLVI.  —  10.  prcestantiDh  et  duoOud.. 
prcEConstanti  Ikisiid.  —   ii.  cst  om.  TL. 

—  12.  inniiif\.  qiiod  praetiilit  Em.  Hofl- 
maunus. —  relit  L.  —  i3.  intcrficit  VDS. 

—  \h.  inquid  istos  LF.  Oud.  nulla  allata 
varietate.  —  17.  dispart.  D,  Riislid.  — 
(hmiinu  L. 


;mo 


INCEirn    ALCTOIJIS 


<li8P  cansa  iii  salo  cssc  |ussei'at,  ut  suis  oneraiiis  lorijj-isciuc 
iiaMhiis  pivesidio  essenl,  ol)  nepjlif>eutiaui  i|jiiouiiuifP  eaiisa 
(liiiiitleudos  al)  (jxercilu  jjravissiiuuui(|ue  lu  eos  edicluiii  |>ro- 
j)oueuduiu  cu ravil. 

5  \i^\ll.  l*(;r  id  leui[)us  lere  (icesans  exercitui  res  accidit 
incredil)ilis  auditu.  NauKjue  verg-iliaruru  sijj-uo  coulecto  circi- 
ler  vipilia  secunda  noctis  ninibns  cum  saxea  [^-raudine  subito 
est  exortus  lugens.  Ad  hoc  auleni  lucoinuioduui  accesserat, 
([uod  C^esar  non  more  su[)eriorum  tem[)orum  lu  liibernis  exer- 

10  citimi  continel)at,  sed  in  tertio  quartoque  die  [)rocedendo  [)ro- 
[)iusque  hostem  accedendo  castra  communibat,  ()per'e([ue  la- 
ciendo  milites  se  circums[)iciendi  non  habebant  facultaiem. 
Praeterea  ita  ex  Sicilia  exercitum  lraus[)ortabat,  ul  [)raeter 
i[)sum  militem  et  arma  nec  vas  iiec  manci[)ium  ne([ue  ullam 

iT)  rem,  quffi  usui  militi  esse  consuevit,  in  naves  im[)oni  [jateretur. 
In  Africa  aiitem  non  inodo  sibi  qnic([uam  non  acquisierant  aut 
[)araverant,  sed  eliaiu  [)ro[)ler  annoufP  caritatem  ante  [)arta 
consum[)serant.  Quibus  rebus  attenuati  o[)[)ido  ([uain  [)aiici 
sub  [)ellibus  acquiescebaut;  reliqui  ex  vestimeutis  tentoriolis 

20  factis  atque  arundinibus  sco[)isque  contextis  [^ermanebant. 
Itaque   subito  imbre  grandiueque  consecuta  gravatis  [)ondere 


1.  Iii  fttilo  oiii.  [)S  et  iiuilti  rec.  —  9. 
iiegligenti(P  ignominifeqne  cmisam  L. 

XLVIl.  —  5.  ideni  L.  —  ().  AudiUi 
iKimqne  T.  Aditii  nmnqiie  L.  —  rigilimum 
VDS  et  alii  rec.  —  7.  rigilimn  secnndnm 
V  a  sec. ,  V.  —  g.  iiioRe  T.  —  imperato- 
rum  codd. .  temporum  Glandorpius.  — 
1  1.  communiehdt  unus  I).  —  19. .  circiim- 
spiciriido  nostri  praeter  L.  I)  corr.  et  S. 
—    1  ;^.    itn  oni.   TL\  .    —    trnitsportdrnt 


in  nuilo.  —  i5.  usus  LIF.  —  16.  Africmn 
TL,  Scal..  Petav.  et  noniiiilli  rec.  —  sihi 
oni.  L.  —  iioii  0111.  rL\  .  —  17.  pnratn 
LS.  —  18.  oppido  perquam  codd.  praeter 
iiiiiiMi  L,  qui  recte.  —  19.  reliquis  IIV, 
iiterque  expuncto  s.  —  ■■io.  hnrund. codd. 
—  copiisqve  TL^.  scopisqne  Scal. ,  coriisque 
LFI),  Leid.  2,  hnrundinum  copiis  co- 
riisque  §.  —  5!  1 .  grnrntn  TUFV,  Scal. . 
Leid.  •?  .  grnrnti  L.   I)§.  —  pendere  UF. 


BELLUM   AFHICANUM. 


311 


ieiitoriis  aqua^que  vi  subrutis  disjectisque,  uucte  iMtempesta 
ijj^nibus  exstinctis.  rebus  qu*  ad  victum  pertinent  omnibus 
corruptis,  per  castra  passim  vagabantur  scutisque  capila  con- 
tej^ebant.  Eadem  nocte  v  legionis  pdorum  cacumina  sua  s|)onte 
arserunt.  5 

XLVlll.  Piex  interim  Juba  de  equestri  prceho  Scipionis  cer- 
tior  factus  evocatusque  ab  eodem  litteris,  praefecto  Saburra 
cum  pai'le  e\ercitus  contra  Sittium  relicto,  ut  secum  ipse  ali- 
quid  auctoritatis  adderet  exercitui  Scipionis  ac  tei'rorem  Gaesa- 
ris,  cum  tribus  legionibus  ecpiitibusque  frenatis  dccc,  Numidis  lo 
sine  frenis  |>e(htibus(|ue  levis  armaturcP  grandi  numero  ele- 
phantisque  \x\  egressus  e  regno,  ad  Scipionem  est  profectus. 
Post(piam  ad  eiim  pervenit,  castris  regis  seorsum  positis  cum 
eis  copiis.  quas  commeinoravi,  haud  ita  bjnge  ab  Scipione 
consedil.  (Eratin  castris  Caesaris  superiore  tempore  magnus  15 
terror  et  exspectatio  copiarum  regiarum,  exercitusque  ejus 
niagls  suspensiore  animo  ante  adveiitum  Jubffi  commovebatur: 
postquam    \ero    castra  castris  conluhl,   despechs  ejus  copiis 


1 .  lenebris  codd. ,  leuehrnrmn  Leid.  2  ; 
gravalis  poudere   tentoriis  Oudendorpius. 

—  iKinTujiic  T\  ,  iiqiuKfiie  UFLDS;  aqwrque 
Nipperdeiiis,  aqvarumqve  Oudeiulorpius. 

—  De/ (coiiipendioscripluni,  quod  siniile 
voci  ut)  subruta  disjeetaque  codd. .  suhruli 
disjeclique  L  et  velt.  edd. ;  vi  suhrutis  dis- 
jectisijui'  Ondendorpiiis. —  -J.  rebusque  ad 
codd. .  sed  quie  \j.  Scal.  —  rictuui  partiin 
omnihus  TUF\  .  D  |)r  .  jjertinent  omnibus 
[j.  Scal. ,  pertiiientibus  I)  corr. .  §  el  alii 
rec.  —  3.  partim  V.  - —  k.  n  leg.  TLV. 

—  piliorum  T  pr. 

XLVIII.  —  -.  evocatoque  Husl.  —  Sa- 


burra'  vel  -rre  codd.  prfeter  Petav.  —  8. 
ipse  om.  Petav.  —  9.  haberet  exercittis  Sc. 
ac  teirore  codd.  ,  ad  terrorem  L ;  adderet 
exercitui  Sc.  ac  terrorem  Oudendorpins.  — 
10.  cum  iiii  D.  —  II.  ejus  arm.  codd. 
praster  Petav.  et  Norvic. .  tpii  levis.  — 
1  1-1-2.  elephantis  TLVS,  I)  corr.  —  i3. 
refriis  nullus  nostrorum.  —  \h.  ejus  cop. 
TliUFV.  —  16.  e.r  exspectatione  Scnl. — 
e.rercitus  codd. ,  e.tercitusquc  Oudendoip. 
et  Jurinius.  —  17.  magis  oni.  Petav. . 
Norvic.  —  suspensiore  animi  (sic)  ex  Cu- 
jac.  annotatuin  in  nostro  exenipi.  Fabr. . 
suspeimone  animi  h. 


:M2 


INCERTI    AUCTOUIS 


onincm  timorem  dopoiiil.  Ila  ({luim  anlea  absens  liabiieral 
auctoritatem ,  eam  omiiem  pr^esens  dimiserat. )  ()iio  lacto  ciii- 
vis  lacile  liiil  iiilellecUi  Scipioni  addiliim  animiim  lidiiciam- 
que  re^is  adveiitn.  Nam  poslero  die  iiniversas  siias  re[5"is([ne 
5  copias  cum  eiephantis  lx  productas  in  aciem  ({uam  speciosis- 
sime  {)otuit  inslru\it,  ac  {laulo  longius  pro^ressus  ab  suis  mu- 
nilionibus,  liaud  ita  diu  commoratus  se  reci{)it  in  castra. 

XLIX.  Gapsar,  post(juam  anima(hertit  Scipioni  anxilia  fere. 
quae  exspectasset,  omnia  convenisse  neque  moram  pufjnandi 

10  ullam  fore,  per  jugum  sunmium  cum  copiis  {)rogredi  coepit, 
et  brachia  protinus  ducere  et  caslella  munire,  propiusque 
Scipionem  capiendo  loca  excelsa  occupare  contendit,  ne  ad- 
versarii  mag-nitudine  co{uarum  confisi  proximum  collem  occu- 
parent  atque  ita  longius  sibi  progrediendi  eriperent  facuita- 

15  tem.  Ejusdem  collis  occupandi  [gratia]  Labienus  consiiium 
ceperat  et,  quo  propiore  loco  fuerat,  eo  celerius  occurrerat. 

L.  Erat  convaiiis  satis  magna  iatitudine,  aititudine  prae- 
rupta,  crebris  locis  s{)elunca^  in  moduni  subrutis,  qute  erat 
transgredienda  Cieesari,  antequam  ad  eum  coliem,  quem  ca- 


1 .  ante  L ,  absens  anlea  \  .  —  •i-'^.  cuhis 
TLV.  —  3.  mtellectum  L .  Ciij. .  Scal. ,  Pet. , 
inkctum  TV,  inlatum  IFDS.  —  6.  ad- 
ventu  TLF,  liic  erasa  lineola. —  Dlainl)  in 
ras.  10  litt.  — postera  \  —  5.  produclis 
V  pr.  —  in  cciem  L  inter  vcrsus.  —  7. 
(iut  ila  TLF,  bic  ciun  f-.  —  recepitBh. 

XLIX.  —  g.  pa^nandi  moram  \  .  — 
11.  deducere  D§  et  aiii  rec.  —  i-j-i3. 
contendit  [coepit  L).  Adrersarii  codd. ;  con- 
tendit,  ne  adv.  Nipperdeius,  frqua  parli- 


cula  extrita  ad  restituendani  orationis  for- 
raam  in  sequentibus  perfecta  sunt  posita.  ^ 


fi 


1  U.progr. 


—  1  3-1  4.  occuparerunt  codd. 
siIh  L.  —  eripuerunt  codd.  —  10.  gratia 
insitituini  esse  vidit  (]iarkius  —  i().  17"'« 
prop.  V  .  —  loco  renerat  1)  a  corr. 

L.  —  1 8- 1  g.  erant  transgrediemhe  codd. 
antiquiores ,  transgredienda  Scal. ,  Petav. , 
Reg'.  Goduini.  D  pr. .  trnn.seundn  \  oss. 
Ciarkii  ( e\  quo  solo  erat  allerlur  | .  S  et 
aiii  rec. 


BKLLUM   AFRICANUM.  313 

[)ere  volebat,  perveniretui',  nllraque  eam  convallem  olivetum 
vetus  crebris  arboribns  condensum.  Hic  cum  Labienus  anj- 
mailvertisset  Cgesarem,  si  vellet  eum  locum  occupare,  prius 
necesse  esse  convallem  olivetumque  transgredi,  eoruni  locorum 
peritus  iii  iusidiis  cum  parte  equitatus  levique  armatura  con-  o 
sedit  et  praeterea  post  montem  equites  in  occulto  coliocaverat. 
ut.  cum  ipse  e\  improviso  legionarios  adortus  esset,  e\  coib^ 
subilo  se  equitatus  ostenderet,  ut  re  duplici  perturbatus  Ctesar 
ejuscpie  exercitus  neque  retro  regrediundi  nequc*  ultra  proce- 
deiidi  obbita  lacultate  circumventus  concideretur.  Cwsar  post-  lo 
qiiam  e([uilatu  ante  pra^misso  inscius  insidiarum  cum  ad  eum 
bjcum  venisset,  ausi  sunt,  sive  obiiti  prteceptorum  Lal)ieni,  sive 
veriti  ne  in  fossa  al)  e(|uitibus  opprimerentui-,  rari  ac  singuh 
de  rupe  prodire  et  summa  petere  coliis.  (Juos  Caesaris  equites 
consecuti  partim   interfecerunt,   partim  vivorum   sunt   [)otiti;  !.■• 
(b^inde  prolinus  colb^m  petere  contenderunt  atque  eiim,  de- 
cusso  Labieni  pra^sidio,  ceieriter  occupaverunt.  Labienus  cum 
[)arte  equitum  \i\  fuga  sibi  [)eperit  salutem. 


LL    Hac  re  per  eqiiites  gesta  Ca^sar  b'gionibus  opera  distri- 
buit  at([ue  in  eo  colb'.  (juo  erat  potitus,  caslra  munivit.  Deinde  -20 


4.  esse  0111.  codd.  (etiam  i^).  iuldidil 
Ciacconiiis  .  habere  Glandorpius  ;  iJiins 
oporlere  Leid.  2.  —  5.  lerique  L  in  las. 
—  (i.  (//  iira-l.  I)  corr.  —  post  inoiitciii 
collescfue  { collcinque  S  .  Ijorv.  et  ve(  t.  edd. ) 
subito  se  Cicsari  ( TL  Ciesari  sc  \scsc  iit 
videlur  T  a  [)i'.  ]  subito)  oslenderat  et  eq. 
codd. ,  ostcndcret  eq.  TLV.  Quas  rfC  glossav 
fsse  jaui  oliiu  observavil  Gudius  ,  e  glossa 
niiniruni  et  varietate  ad  sequenteni  I.  <S 
adscri|)tu.  Quare  delevi.  —  7-8.  extollens 
se  §.   Inserui  subito  ex  superiore  varietate 


codicuni  oinniuni.  —  (S.  et  (pro  ut)  edi- 
tur  auctore  P.  Manutio.  quod  iion  ne- 
cessariuni.  —  9.  rctro  regi-edeundi  T,  rc- 
trogrcdcundi  L ;  r.  regrediendi  D  S  et  rec. 

—  uUro  L.  —  9-10.  progrcedendi  T, 
erasis  gr  litteris;  progrednindi  V.  —  10- 
1  1.  postquain  noslri  praeter  LS,  cpii  soli 
oniittuiit;  niliil  de  suis  Oud.  Geniina  slru- 
ctura  c.  Iio.  —  1-2.  abusi  sire  codd.,  abn- 
dve  \.  abusione  D;  abditi  iXipperdeius ; 
malui  ousi  sunt  (,?).  —  ih.  suininain  VS. 

—  18.  equitatus  L. 

Ixo 


31/j 


INCKHTI    \{  CTOUiS 


alj  siiis  iMiixiinis  cnslns  jxm"  iiHHlmni  (•hiii|)iiiii  c  icjjioiic  ohniili 
l'ziltic,  (|ii(kI  iiilcr  siia  caslra  cl  Scipioiiis  iii  planilic  posiliiin 
(.'1'al  l('iR'ljaliir(|ii('  a  Scipionc .  (iiio  bracliia  insLiluil  duci  cl  ila 
(liri^oere,  iif  ad  an[>uluni  dcxlrun»  siiiistriiin([U(»  cjiis  ()|)|)idi 
5  convenirenl.  Id  !iac  ralionc  opiis  iiistru(d)al.  iil.  cuin  proj^ius 
o|)j)i(luni  copias  adinoMsscl  o|)|)U{',iiarc(|uc  c(t'p]ssel,  lecla  la- 
lera  suis  nniiiitioniluis  lialicrel.  iic  a!)  equitatus  niultiludinc 
circuiineiiliis  al)  ()|)|)u/|nati()iie  deterreretnr.  [iiwterea.  (|uo 
lacilius  collo(|uia  tieri  [lossenl,  et  si  (jui  [jerlujjere  \ellenl.  id 

10  ((iiod  antea  StP[)e  accidelial  maf>iio  cuni  eoruni  [)ericiilo.  luni 
lacilc  et  sine  [jericulo  lieret.  Voluil  eliain  e\[)eriri.  cuiii  [iro- 
[Jiiis  hosteni  accessisset.  liaberelne  iii  aiiinio  dimicare.  Acce- 
delial  etiam  ad  relujuas  causas,  qnod  is  locus  depressus  erat. 
|)ulei([ue   il)i     nonniilli      lieri   coiiijiliires  |)()t(M'aiil  :  a([iiatione 

15  enim  longa  et  angusta  utebatur.  Dum  Inec  opera.  ([lue  aiile 
di\i.  fiebant  a  legionibus.  interim  pars  acie  ante  opns  in- 
strucla  sub  lioste  slabal:  c([uit(^s  liarbari  leMS([ii(*  armatnrff' 
|)r(^p|iis  niiiiiilis  comminus  dimicabaiit. 


Lll.    ('ia'sar  ab  eo  o[)(M"e  cuin  [ani  siib  Nesperiim   co[)ias   iii 


Ll.  —  I .  al)  liis  i'l  sui.s  iiialil   Mpper- 
(lciiis.  —  •).  pld inrir  WDstvi  piwlei'  I^ .  IV- 


la\. 


;;.  ah  Sc.  t  F.  —  /i. 


rri- 


jierc  codcl. .  dirigere  Lipsius.  —  siirislrni/i- 


(jiie  Tl]F\  .  cimhigiio  coiiiijeiulio  L  :  iil 
existimari  j}o.ssil  qute.-iilms  lioc  (iicendi 
geuus  et  varialioneui  ijisi  scriploi-i  pla- 
cuisse.  —  cjii.s  oui.  \  .  —  .").  coiirenirel 
TCFV.  Sequiliir  ./.  i  vel  ./,.  i  /.  hhic  (  vel 
Ihic  )  \n  TUF\  .  I)  |)r. .  .1.  /.  Scal. .  In  Ikic  L  . 
Hoc  Ihic  1)  corr.  h  el  alii  receiiles.  Iii 
t*ela\.  coiireiiiret  lntiis  iiiiiiin.  Hnc  rat. . 
niale.   Id  Ihh-  editl.  a  !{li(>llicaii(i.  —  in- 


slitiichiit  \  .  —  .)-(').  itrojniis  liostiinii  cop. 
L.  —  -.  siiiis  l  pr.  —  I  o.  iinle  i  sic  i  L 
iuter  versus.  —  acciderat  iiullus  iioslro- 
riim.  —  eoriiiii  ciiin  L.  —  i  i.  JOlml  an- 
teiii  e.rp.  L.  —  i  •}-!•].  Accedehal  ad  L. 
el  anteiii  inler  versus.  —  i  'i.  iidiihiiIIi 
om.  L.  IVla\..  Dorv.  ( lialiel  §).  |miiclis 
sulmotalum  esl  iii  D:  coniplures  jieri  L§ 
conijihires  oiii.  \  .  (i(iiil.  15.  His|).  c.  'lo. — 
1 .").  utehanlur  codd.  —  ante  oiii.  L.  — 
]().  legione  Petav.  el  iiostri  pr.eter  S.  Ief>. 
L.  loii/ie  1).  —  ly.  ho.s-tes  TL\  .  Scal.  — 
leris  \D. 


nELLUlVi   AFIUCANLiVI 


3 1 5 


caslra  rediicei-el.  magiio  inciirsn  cuni  oniiii  e(juitahi  levicjiie  ai- 
nialiii'a  Juha.  Sci|)io.  Lahienus  in  legionarios  impelum  Fecerunl. 
Kijuites  Caesariani  m  universfle  subitaeqiie  liostium  multiludinis 
jHilsi  parumper  abscesserunt.  Quae  res  aliler  adversariis  cecidit. 
\ani([ue  (laesar,  ex  medio  itinere  copiis  reductis.  e([uitil)iis  suis  5 
aiixilium  tulil;  e([uites  autem.  adventu  legioniim  animo  addito, 
conversis  ec[uis  in  Numidas  cu|)i(l(-  insequentes  dispersosque 
inipetiim  {"ecerunt.  al([ue  eos  convulneratos  us([ue  in  castra 
regia  repulerunt.  uiultos([ue  ex  iis  interfecerunt.  ()uod  nisi  in 
noctem  piwlium  esset  conjectum.  |)ulvisque  vento  natus  oni-  lo 
nium  prospectui  offecisset.  Juba  cum  Laljieno  ca[)ti  in  pote- 
statem  GaBsaris  venissent,  e([uitatusqiie  cum  levi  armatura  fun- 
(liliis  ad  internecionem  deletus  esset.  Interim  incredihiliter  e\ 
legioniljus  iv  et  vi  Scipionis  miiites  dilfup^ere  [)arlim  in  castra 
Ccesaris,  partim  in  ([uas  ([uisque  poterat  regiones  pervenire:  15 
itemque  e([uites  (iUrioniani  dilTisi  Scipioni  ejus([ue  copiis  com- 
plures  se  eodem  conferebant. 

Llll.    Dum  liiec  circuni  l  zittani  al)  ulris([U(^  diicihus  admi- 
nistrantur,  lef^^iones  duce.  \  et  ix,  ex  Siciiia  iiavihus  onerariis 
profecta*.  cum  jam  non  lonpje  a  portu  Huspinae  abessent.  con-  20 
S[)icati    naves   Caesarianas.    quce    m    statione    apiid    Tlia|)suni 


IjII.  —  1.  levisfi.  T  pr.  —  .'5.  Cwsaviaui 
M.  TL.  Petnv. .  ///  UF.  ex  li  S  et  duo 
rec,  vi  oiii.  1).  —  wiiienii  L.  - —  iiinlt. 
host.  \j.  —  i.  iiccesserunt  TLliF ,  Petav. , 
abcesseriint  \.  cesserunt  1)5  cl  erld.  —  6. 
detulit  IL,  Scal.  —  g.  repp.  rodd.  prcetei" 
L.  —  liis  codd.  —  occideriinl  1).  —  nisi 
TL\ .  ceteri  ni.  —  lo.  coiect.  lU.  —  i  i . 
Ijrospectii  codd.  prajter  V,  Petav. .  (jui 
prosprctvi ,  S  prospectihvs.  —  ejfccisset  T, 


infecisset  L.  —  i .'].  inlcrnit.  L,  —  \l\.  leg. 
UFLD.  legione  TV.  —  i  6.  Citriani  codd. . 
correxit  Lipsius.  —  Scipionis  TU.  —  i  (i- 
17.  quamplures  V . 

LIII.  _  ,8.  ad  Uz.  L,  —  Uzirtani  T. 
Cirtani  \  .  —  19.  ,1  et  1  iiii  TFV  et  U  .  qin' 
i.i"",  t)  ,r  rt  iiii ,  U  1  ct  17.  S  17///  et  T. 
iil  ()ud.  sine  var.  —  •Jo--.ii.  consjAcuti 
TUUF,  D  a  sec.  covspicatce  a  pr. .  V  et 
viilgo.  —  5  1.  Ca>sananas  naves  TI>. 


10 . 


316  INCKRTI    AllCTOHIS 

slnltanl,  vcnli  iic  iii  advcrsariormn  iil  iiisidiandi  [jratia  ihi  (•oni- 
nioranliiiin  classcni  mcKiorcnl ,  inipnidcnlcs  xcla  in  alliini  dc- 
deiMinl.  a('  diu  niiillinn(|iic  jactali  landcin  niiillis  |)osl  di(!l)ns 
siti  iii()|)ia((iic  coiilccli  ad  (IjRsarcn)  pervcniunl. 


5  jj|\.  ()uil)us  lcjponibus  c\|)()sitis.  nicnioi'  Jii  Italia  pristinap 
lic^entiae  militaris  ac  rapinarum  certoiuim  lioininum.  parvulam 
inodo  causulam  nactus  Caesar.  ([iiod  C.  Avienus.  Irihiinus  mi- 
lituju  \  legionis,  navem  commealus  familia  sua  al(|uc  ju- 
mentis  occupavisset  nc(jue  inilitem  unum  ab  Sicilia  sustulisset, 

10  j)()stero  die  de  sujjgcstu  convocatis  oininnm  lcjponum  trihunis 
centunonibusque ,  rMaxime  vellem,-  iiiquit.  ''homines  suie 
"petulantia'  nimia?que  libertatis  aliquando  linem  fecissent 
cfmca?(jue  lenitatis.  modcstiff'  j)atientiffiquc  rationem  liabuis- 
ffsent.  Sed  (juoniam   ipsi  sibi   ncque  inodum  ihhjuc  lci'miimin 

15  "  constituiint.  (juo  ceteri  dissiiniliter  se  gerant.  egomct  ij)se 
''documentum  more  militari  constituam.  (].  Vviene,  quod  in 
"Italia  mililcs  po[)uli  Komani  coiilra  iemj)ublicam  instigasti 
r  rapmasque  per  municij)ia  lecisti,  (juodtjiie  milii  rci(jue  j)n- 
ffblica?  inutibs  tuisti  el   pro  inililibus  luam   lamiliam  jumen- 

•20  tc  taquc  m  naves  imposnistj.  liiaquc  opera  militibus  teinpore 
r  necessario  respublica  carel.  ob  eas  res  ignominiff'  cansa  ab 


1 .  iil  (1111.  \  .  —  iiinKhimti  T. 

t>IV.  —  5.  iiieror  TLK\  ( iii  L  evaiii- 
(l(iiii).  iiiciiKir  l)§  el.  Oiid.  siiie  var. ;  Hiidi- 
liir  iiiPror  Pelav. .  nndil  (](i'S(ir  ossc  mero- 
rciii  Scal.  —  7.  cnsiilaiH  Scal..  cmtsnlani 
V.  ctiiisdiii  F.  Pelav.  —  iKictus  qnod  Qcsnr 
Avienus  cofkl..  ikicIiis  0111.  V;  iinctus  Ca"- 
sar,  quod  Aviemis  coiTector  D;  C  adjecit 
Stephanus.  —  8.  nnrem  commeatu  codd. ; 
c.r  coiiiiii.  Forclilinniiiieriis:  poteiat  etiain 


III  coiiiiii.:  sed  praestat  commentus  ab  Erii. 
HoHinanno  editiiin.  —  faiiii/inqtie])  corr.. 
S.  f'(lii()'i  Oud.  —  (►.  n  Sic.  KI).  - —  11. 
iiiqiiid  ccllciii  \.  —  i'i.  qiioiiinm  ii  UK. 
*/s/TL.  Scal..  illis  iisi\  ( iinde  illis  ahusi 
Hoffniannus ) ;  ipsi  \)h  et  iioii  iiominali 
Oud.  —  siiiit  (  pro  sihi)  L.  —  10.  ij>sc 
0111.  L.  —  iS.  iiKincijjiii  L.  —  qnodL.  — 
•20.  militihus  c/iiwTV.  militihiisqiic  UFDS  . 
duo  Oiid..  iiiililihiis  quihiis  L. 


RELLLIM   AFRICANLM.  317 

«exercilii  nieo  te  removeo.  Iioflieqiie  e\  Alrica  abesse  et  qiian- 
cc  luni  pote  |)roficisci  jiibeo.  llemqiie  te,  Anle  Fontei.  qiiod  tri- 
rhiimis  militum  sediliosiis  maliisque  civis  liiisti.  te  al)  exercitu 
c'dimitto.  Tite  Saliene,  M.  Tiro,  C.  Gliisinas,  cum  ordines  in 
'•  meo  exercitu  heneficio,  non  virlute  silis  consecuti.  itaque  vos  5 
r g^esseritis.  ut  neque  hello  Ibrles  neqiie  pace  honi  aut  iitiles 
•-rueritis.  et  magis  in  seditione  concitandisque  militihus  ad- 
''versum  vestrum  im|)eratorem  qiiam  pudoris  modestiaeque 
r  1'ueritis  stiidiosiores,  indignos  vos  esse  arbitror.  qiii  iii  meo 
wexercitu  ordines  ducatis,  missosqiie  lacio  et  quanlum  pote  id 
-■'ahesse  ex  Africa  jubeo.  ••  Tlaque  tradit  eos  centurionihus  et 
siu[»ulis  non  am])lius  sing-ulos  addilos  servos  in  navein  impo- 
iKMidos  separatim  ciiravil. 

LV.   (icetuli  inleriin  perfiqja».  ({uos  cuin  litteris  maudatis(|ue 
a  (^fesare  missos  supra  docuimus,  ad  suos  cives  perveniunl.  15 
(Jiiorum  auctoritate  facile  adducti  Caesarisqiie  nomine  persuasi 
a  rege  .liiha  desciscunt,  celeriterque  ciincti  ai^ma  capiunt  con- 
lra(pie  regem  lacere  non  dubitant.  (^uibus  rebus  cognitis  Juba. 


1 .  le  post  hodmjue  repetif,  L.  —  •?.  /yo- 
lest  VW ,  Cujitc. .  "  noii  etiaiii  Petav.  - 
(  Pal)i'. ),  (jui  polps  sec.  Oucl.,  ut  t)  cori-. . 
8;  pelo  T  (inter  versus)  LV  ;  pro  eo  (?) 
Scal. ;  pole  Oudendorpius.  —  Ale  UF. 
Auleo  L.  —  .3.  inolus  seditiosnsque  \j.  — 
h .  Tite IsalieneVlF.  om. Ij.  —  CAusianas UF. 
—  .T.  sitis  consecnti  woiiin  consensu .  Petav.. 
rrquatluor^  Oud.  ( vel  duo.  si  L  et  Pet. 
(•oin|irelieiidit).  Kditt.  vett.  sines?V?.v.  quod 
servare  inalui  scripfo  itaqne  vos .  nain 
prope  perpetua  in  liis  codd.  varietas  ad- 
diti  oniissive  (jne.  —  ita  vos  codd. ;  itaqne 
ros  Leid.  2.  —  7-8.  adversariorum  vestro- 


ruin  itiiperatoris  codd. .  nostroruin  1)  jir.  . 
quod  e\  suis  refert  Oud. .  vestr.  ex  solo 
Scal.;  adversvs  vestrnin  iinperatorem  Oiac- 
conius  et  cod.  Dorv.  —  9.  iu  (jin.  TUFt). 
Petav.  —  1  0.  potest  UP.  Cuj. .  Petav. .  peto 
TLV,  Scal..  potis  D  corr. .  potestis  §:  pote 
Oudendorpius.  —  11.  esse  [■imeab]  TD. 
utercjue  a  pr.  ni.  —  19.  nave  codd.  110- 
slri  et  Oud. ,  horuin  pars  uavi.  \'ind()l».  -i 
naves ,  Vascosanus  navem.  Sed  inalis  cuiii 
\  ielliahero  singulos  non  amplius  siugulis 
addilis  servis.  D  a  |tr.  in.  eral  additis, 
ut  videtur. 

LV.  —  i^).  perrrncriiiit  I). 


;:!I8  INCKIITI     \\  CTOIJIS 

(lislerilds  Inplici  hcllo  !i('cessjli»l('(|ii('  cojiclus,  dc  suis  copiis. 
(luas  coiilrci  (jfpsareiii  addiivcral,  scx  coliorles  iii  Hiies  rejJiii 
siii  iiiilliL  (|U(e  esseiil  pra.'Sidio  coiitra  (ia^lulos. 

L\  I.    (jfesar.   bracliiis  perfeclis  promolis^iiic  iis(jue  eo,  quo 

j  leluiii  c\  ojjpido  adjici  uoii  jjosset,  caslra  uiuiiil,  halislis  scoi- 

j)ioiiil)iis(|ue  crebris  aute  frouteui  caslroriim   conlra  o[)pi(luni 

collocatis,  delensores  muri  delerrere   uoii   iiileiiuiltil,  eocjuc 

(piiiKjue  lejjioues  e\  superiordjus  castris  deducit.  (Jiia  lacultate 

oMala  illustriores  notissimique  consj)ectum  amicoruni  propin- 

10  ([U()ruui(|ue  elllaj»ilaljaiil  at(pie   iiiter  se  collo^pieljaiitur.  i)uiP 

res  (piid  iirilitalis  haberet,  Cjesarem  uou  rallebat.  NanHjue  Gae- 

liili  ex  e(piitatu  regio  nobiliores  e([uitumqiie  prapfecti .  ([uoruni 

|>atres  cum  Mario  ante  merueraut,  ejus([ue  beneficio  agris  liui- 

bus([ue  douali  post  Sullte  victoriam  sub  IJiempsalis  regis  erant 

1.)  dati  potestatem,  occasione  ca|>ta  nocte,  jam  luminibus  accen- 

sis,  cum  equis  calonil)us([ue  suis  circiter  mille   |)eiTupjiuiil  iii 

(ifesaris  castra,  (jufp  eraiit  iii  canipo  jjroxime  [locum  |  l  zitta' 

locata. 

[.VII.    (Juod  postquam  Sci[jio  ([ui(|ue  cuiii  eo  craut  co^uove- 


1.  necr.ssiliiiv  \).  —  -2.  I  (  evpuiicUiiii )  Tl  F.  —  i6.  po.sl  .spillr  L.  —  ilicins.  no- 

pt  .17.  coh.  L.  stri  j)r;et('r  D.  Ilieni-s.  F.  —  lo.  potestole 

L\  I.  —  h.peniiolisq.  LJ).  —  ipio  Scal..  iioslri  prspler  FV.  —  nccepta  L.  ddln  Pc- 

VD§.  Voss. .   et  Reg.    (liarkii.    (!u(i   rec.  tav. .   Biisl.   —  i(i.  circitcr  .i.  TUFD.  m. 

Oiid.;  qvoil  UF.  Pet.iv.,   Norv.,  oiii.  TL.  LA  §.  —  17.  lonnn  Scirte  \.  lociini  u  L. 

—  ii.  ahiri  vel  ahjici  codd. ;  acljiciVasco-  zite  in  rns.  angnstiore.  t)udiini  crilici  se- 

sanns.  —  hiilist.  codd.  —  fi.  contraqne  clasernnt  voc.  loniin  nt  ex  sequente  verlio 

codd.  praeter  TL,  D  pr.  — 7.  eo.^qw>  TL.  ortuni.  Morus  etiain  IkiltiP;  sed  Uzittam 

oni.  V.  —  8.  cchirit.  Qiii  L.  —  11.  non  polius  scrihendum  curn  l.ipsio. 
/(icirbiil 'W  roininonrfacirhal  \' .  non  lalehal  LVII.  —  19.   Qiiodi   a  pr. .  sed  ead. 

L. —  1-?.  eqiiilnin  L.  —    1  ."k  partes  niin  111.  Qiios  correctuin.  iif  F.  Scal.  .  \  pr. 


HKLLL  \l    AFRICANUM. 


319 


iiiiil.  ('iiin  coinmoti  e\  tali  iiicoinmodo  osseiil.  lere  [ler  id  tem- 
pus  M.  A<|iiiiiiini  ciim  C  Saserna  collo([iientem  viderunt.  Sci[)i() 
miltit  ad  A([ninuin  :  ^Miihil  attinere  eum  cum  adversariis  collo- 
qiii.^-  (iUm  niliilo  iniiius '^'''^  e]us  sermonem  nuntius  ad  Sci[)io- 
nein  relerret :  rrsed  restare,  ut  reli([ua.  ([iia'  vellet.  perageret,??  5 
viator  prapterea  ab  Juba  ad  eum  est  inissiis,  ([ui  (bceret  audiente 
Saserna  :  f'\etat  te  re\  coJI()([ui.^^  Quo  niintio  [jerterritus  dis- 
cessit  et  dicto  audiens  luit  rep^i.  Lsii  venisse  hoc  civi  Romano. 
el  ei  (jui  ab  |)0[)ulo  Romano  bonores  accepisset,  iucoliimi  [)a- 
tria  rorliiniS([iie  omiiiljiis  .liiba'  harbaro  [lotius  obedienlem  lu 
luisse.  ([uam  aiif  Sci[)!onis  olitemperasse  iiunlio  aiitctesis  ejus- 
dem  [jartis  cixibus  incoluinein  reverti  mallel  Atqiie  etiam  su- 
[jerbius  .liiba'  ractuin  non  in  M.  Aquinum.  Iiominem  novum 
[jarviiiii(|iie  senatorem,  sed  lu  Sci[)ionem.  hominem  illa  lami- 
lia,  dig^nitale.  honoribus  [)ra'stauleiii.  Naimjue  cuin  Sci[)io  sa-  15 
>»ulo  |)iii|)ure()  ante  regis  adventum  iiti  soblus  esset,  dicitur 
.luba  ciiui  eo  ep^isse  «■Mion  ()[)orlere  illum  eodem  vestitu  iili 
al([iie  i[jse  uleretiir.  ••   [ta([iie  racluni   iil  Scqjio  ad  aibiiin   sese 


■i.  Aqiuiiiinii  codd.  iiic  el  iiili';i ;  .{(jiii- 
inim  lM[)perdeiiis  .  el  Aqmno  antiqniores 
iiostri  c.  89.  —  Afi.  rum  (  inter  versiis) 
roiiN.  Sits.  ]j.  —  .").  (hrrii.s  iiiliil  \  .  —  iiri- 
liiirir  riiiii  L.  —  'i.  (jiiiii  iiihilo  immis  ^rcinii 
Srtseriia  colloqiii  pergeret  Aquinus  el^  vel 
similia  evcidisse  jaiii  (liacconius  seiisil . 
explicuil  el  lacunaiii  indicaxit  Kraiieriis. 
—  /1-;).  ad  sr  rtH\(\..  iid  riiiii  Leid.  -i . 
Dorv. ;  ad  SC.  {Scipioiiriii)  Davisius.  — 
.").  .sr  rrslnre  di.i:il  l)  corr. .  h  et  alii  rec.  — 
(jiKV  si  vellei  iioslri  onines.  (^uj  .  I'etav. 
iiec  suoriun  Oud.  noniinat  (]ui  .sv  (»iiiiHat : 
(jiKe  ipsr  rellel  Leid.  -i .  edd.  vptl.  ah  \  as- 
COSiino.  —  ().  riiilor  prrlra    I  .  —   S.    Bo- 


iiKiiio  iiiiror  iiinis  iiostroruni  S.  —  (j.  a  L: 
(ih  rr  .p.  D.  —  10.  forluniisq.  L.  —  i  i. 
(lul  Cifcsari.s  codd.  onines,  eliani  L.  de 
(jiio  erral  Oiid.:  aut  cwsis  edd.  |)rima;:  se- 
quenlia  xciha  rjusilriii .  .  iiiallr  (Jiii.  (Juj. 
Scal.  —  ]-3-i3.  etuiin  cl  sujj.  TIjK\  .  Pc- 
tav.  Fortasse  ortum  e\  est  iii  niaij;.  [)o- 
sito.  —  siipcrins  LV.  - —  17.  eodcin  reslilu 
alquc  iiostri  oiniies.  n-ln^S'-  Oud.:  eodeiii 
uli  restilu  edilt..  sed  iili  [)osl  icslilii  jx)- 
liiis  excidil  ef  ilii  iiisei'eiidum  erat.  — 
i(S.  alquc  cliain  ipse  L.  —  Jacluin  csl 
uiius  S.  ceteri  noslri  sine  csl ;  Buslid. . 
Her.  p|  \  oss.  Llarkii.  Lcid.  -i  facluiii  rsl 
illico. 


320 


IXCKMTI   AUCTOins 


vestiliim  IraiisrciTcl  pI  JiiNa'.  Iioiniiii  siipcrhissiiuo  iMoiiissinio- 
(|ii('.  ol)l('iii[)('rarel. 

L\  III.  PosLero  (lic  iiiiiversas  oniniiiiii  copias  dc  rastris  oni- 
iiil)iis  ediiciinl,   cl   snpcrcilmni  (|ii()(l(lam  excelsiim  iiacli   noii 

5  lon^c  a  Ccesaris  caslris  aciem  constiluunL,  aL([nc  iIji  consisLunl. 
Ca^snr  ilcm  produciL  copias,  celeritcnjnc  iis  instructis,  anlc 
snas  mnnitiones  ([uw  erant  in  campo  consliLiiiL,  sine  dnbn)  e\i- 
sLimans  ulLro  ad\ersarios,  cum  Lam  majJius  copiis  an\jliisque 
regis  essenL  pra^diti  promptiuscjue  prosiluissent.  ante  se  con- 

10  cursui'os  propiusrjne  se  accessuros.  E(jiio  circumvectus  legio- 
nes(jue  coliortatus,  sigiio  daLo,  accessum  lioslium  aucupaljalur. 
Tpsc  enim  a  suis  mnniLionibns  longius  non  sine  ratione  non 
proced(^bat,  (jnod  iii  opj)i(lo  l  ziLLa\  (juod  Sci|)i()  lenebaL.  bo- 
slium  eranL  coborLes  arinaLie;  eidem  auLeni  oppido  ad  dextrum 

if)  latns  ejus  cornn  erat  oppositum ,  verebaturfjue  ne,  si  pi\Ttergres- 
sus  esset,  ex  oppido  erupLionc  facLa  ab  laLere  eum  adorLi  con- 
ciderenL.  PryeLerea  ba^c  (jiioqne  enm  causa  Larda\il,  quod  eiaL 
locus  (jnidam  perimpeditus  antc  acieni  Scipionis.  (pieni  snis 
impedimenLo  ad  nltra  occurrcndum  fore  e\isliinabaL. 


lAlll.  —  ."^  Poslcra  T.  —  lioiiiiinui/  D 
|)r..  nusl.  —  h.  (lediicmit  TVDS.  —  6.  pro- 
dmih  coplls  V.  —  liis  T  a  sec. .  LVDS.  — 
7.  consdiil  Slephaniis.  —  8.  (ulcersarias 
TV.  —  9.  essenl  [esse  al  L)  pretio  \o\ 
precio  TLV.  Scal.  —  jmjinpli  iis(pie  TL>. 
—  9-10.  (oilc  se  ciiiii  vel  secinii  concurs. 
TUF^'.  Scal.,  Petav..  (iule  eiiiii  ciirs.  L. 
iiiite  s-e  conc.  D§  et  rec.  ;  avtc  cas  secuiii 
conc.  Forchhaniiiiprus,  sed  pragstat  ante 
.se,  antecpiani  ipse  concurreret  et  adorire 
tur.  —  concvrsorcs  U,  a  pr.  ni.  FT,  deinde 
correcti.  —  \o.  propinscjnc  access.  L.  — 


I  1  .  aiiciipali.r  L.  occiipahnliir  I  F.  —  1  •).. 
non  (alteruni)  oni.  no.sli'i  el  rrpjericpic- 
Oud. ;  addidit  Aldiis.  Malini  procedere  no- 
lchiil.  —  i3.  CirUe  V,  ut  solef.  —  10. 
corniiiii  T,  Scal.  —  appos.  Lj.  —  rcrhr- 
ratiir  TV,  verehatur  Scal. ,  D  corr. .  5.  oiii. 
L;  verheralurque  UF,  verlebatimpie  D, 
prius  /  expungens.  —  i(),  corruplione 
TV  .  c.  orruptione  D  (3  lilt.  erasis).  ir- 
riiplionc  L.  —  a  lal.  L.  —  ciiiii  adoiiii  TL. 
cuiii  etiani  D,  —  17.  (jnocjae  cain  TVD; 
euin  om.  L.  —  sed  is  eral  L.  is  tenuis- 
siniis    |)unctis    suhnotato.   —    19.   allro 


BELLUM   AFRICANUM. 


8i) 


LIX.  NoM  arhilror  esso  pra^lermitteiKluiii,  quemadmodiim 
e\ercitus  utrjus<|ue  lueriut  in  aciem  mstructi.  Scipjo  lioc  modo 
aciem  dij'e\jt  :  coliocahat  in  trojite  suas  et  Juhse  legiones,  [)osl 
eas  autem  Numidas  lu  sul)si(tiaria  acie  ita  extenuatos  et  lu  loii- 
[jiludiiiem  directos,  ut  procul  simplex  esse  acies  media  ah  le-  5 
j»iojiai'iis  militihus  vi(lei*etur  iii  cornibus  aulem  diiplex  esse 
existimabatur|.  Klepliautos  de\tro  siiiistroque  cornu  colloca- 
verat  te([ualil)us  luter  eos  intervaliis  interjectis,  post  autem  eie- 
|)liaiitos  armaluras  leves  Numidas([ue  au\iliares  sul)stitueral. 
K(juitatum  Ireiiatum  universum  iii  suo  de\tro  corim  dis[)o-  i(» 
suerat  :  sinistruin  eniin  cornu  op[)ido  Lzitta  claudeljatiir,  iie- 
que  erat  s[)atiuni  equitatus  e\piicandi.  Prtneterea  Numidas  levis- 
que  aj'inatuiffi  infinitam  muititudinem  ad  dextj'ain  partem  suae 
aciei  opposuerat,  fere  inteijecto  noii  ininus  miile  passuum 
spatio,  et  ad  coiiis  radices  inagis  ap[)uleral  lou^jiusque  aL  ad-  if) 
versariorum  suisque  copus  promoveljat;  id  lioc  consilio,  iit, 
cum  acies  dua:^  inter  se  concucurrissent,  iuitio  certaminis 
paulo  iongius  e[us  e([uitatus  circumvectus  ex  improviso  clau- 
deret  muititudine  sua  exercitum  Csesaris,  atque  perturlja- 
tuin  jaciiiis  coniigeret.  Ha^c  iuit  ratio  Scipionis  eo  die  pro'-  20 
liandi. 


(•0(1(1.  praster  D.  (jiii  ^ikra,  qtiod  cle  siio 
edidit  iNipperdeitis. 

LIX.  —  1.  jjiwtereunduui  L.  —  o-4. 
posteu  codd.;  post  eas  Nipperdeius.  —  'i. 
subs.  parte  ita  L.  —  5.  derectos  UF.  — 
procul  rl  siinpl.  ]).  —  ntp.dm  oin.  L.  —  (i. 
autcni  oiii.  D.  Sed  iidjecta  liwc  esse  <i 
glossatore  perspexit  Nipperdeiiis.  ~  7.  in 
de.j:tro  medioque  L,  iit  niedia  iii  iiiarg. 
suppleliiiii  pro  correctioTie  acceplum 
luisse  appareat.  —  8.  injectis  L.  —  8-f). 
II. 


elephantes  L.  —  9.  armatura  UF,  ille  a  sec. 
in  marg.  au.xiliarios ,  ut  D  ino\  pro  aii.fi- 
liures.  —  subsfituere  TLS.  —  lo.  iiuir. 
freu.  L.  —  10-11.  disposuere  L.  —  11. 
autem  L\  .  —  cornum  LF.  —  1  3.  dcaieram 
h.  —  ik.  /hre  nou  minus  inl.  L.  —  i5. 
magis  oni.  V.  —  16.  id  (juod  cons.  T. 
Scal.,  id  (juidem  cons.  L.  —  17.  vitu- 
cucurr.  TV,  U  a  sec. .  ceteii  concurr.  — 
18.  circumcentu.s  a  [ir.  ni.  T  et  U.  —  90. 
eodem  die  L.  |)i'. 


;{22  INCKKTI    MCTOHIS 

L\.    (la^saris  anloni  acies  hoc  modo  riiil  ('ollocala.  iil  al)  si- 

iiislro  cjns  coitiii   onliar  |  (;l  ad  dcxlrnni  pervcniani]  :  lial)iiil 

l('[»ionem  x,  i\  iii  sinislro  cornn,  \\\,  \\\ni,  \iii,  \i\,  \\i\,  \\\j 

in  media  acie.  In  sno  antem  dextro  conin  e  secnnda  acie  vete- 

5  ranarnm  l(;^»iomim   parleni  coliorlinm  collocaveral .  prffilerea 

c\  liionnm   adjecerat  pancas.  Terliam  autem   aciem  in  sini- 

strnm   snnm  coriin  contnleral   et  tisqne  ad  aciei  sikt  mediam 

lejnonem  i)orrexeral   el.  ila  collocaverat.  uti  sinistrnm  sniini 
()  I 

coriin  lii|)lex  esset.  Id  eo  consilio  leceral,  (juod  suum  (le\trum 
10  latus  munitionibns  adjnvahatnr.  sinistriim  antem.  equilatns 
Iioslium  mnlliludmi  uti  resisti  possel.  lal)oral)at,  eodennjiie 
sunm  omnem  ecjuitatnm  contulerat  et,  (juod  ei  j^arum  confide- 
hal.  j)r{Psidio  liis  erjuitibus  legionem  v  pivpniiserat  levenujne 


lA.  — "  1  roiditlo  T.  (olldlo  L.  Sc.ii. 
—  1-'?.  n  .ilii.  \.  —  •?.  nrdiar  cl  nd  de.r- 
tnnii  pcirfiiidni.  Iliih.  IVl)  ( liic  i't  posl 
de.Ttr. ):  ordiiinrel  (ordiiuire  L  )  perDentiun. 
Ifiil).  TI.VDS  (sine  ad  de.xtr.);  ordinnrel  nd 
de.itrum  leg.  ( sine  perren.  Iinhuil )  §,  dnit 
rec.  iip.  ()u(l..  prima?  etld.  Voces  etperve- 
niam  haurl  duhie  coiTuptep ;  vitium  incrusta- 
vil  corrector  UF.  Interim  seclusi  verba.  ul 
nunc  leguiitur.  <il)sui'dn.  DiHicillimam  au- 
tem  de  hoc  [)r(t'iio  f|ua>stionem  dihoenlei' 
et  acute  traclavil  Aipperdcius.  ]).  -j  K) 
seqq. .  cujus  recensionem  llrmis  ar,oimieii- 
tis  stahiiilam  e\hii)emus  — ■  '.>.  legionem 
I ;;/; .  i ;/;  ri.\  .  Scal. ;  \  iiii  (  n  l  ]  et  ]  iii 
l  FDS,  Pelav.;  /.i ,  r;/  Alfhis.  - —  //(  dc.ilro 
iiiiilus  iiostroriim.  —  i.i  r  codd.,  FS  ad- 
dito "'""'.  iiiiiis  L  1.1,  \\.\yiii.  iiiire  1) 
roriiii  ivini".  (jui  oiii.  sequens  i.ir///  el 
\nn.  —  1117/;/  F§.  l  a  pr.  m.  .  ri/i 
Petav.;  ceteri  xxvni.  L  ri///.  altero  x 
iiiter  versiis  inserto.  —  h.  ncie,  ipsuin  nu- 
lein  de.rlrum  rornu  FFN  :  nriem  ferc  ip..s-iim 


(iittera  crasa  )  nutcni  dextruni  r.  T.  nric 
ferc  anle  ipsuin  d.  r.  F ;  acie ,  circn  (  D  inter 
versus)  ipsum  nulem  d.  r.  J)§  et  tres  rec. 
a[).  Oiid.  —  /i-.T.  sccundam  (secundum 
TLS)  aulem  (ante  L)  acicni  fere  iu  (om. 
L  )  earnm  legionum  parte  (partem  L)  codd. : 
vetcrnnaruin  ()iiden(ior|)ius.  —  .5.  ordinn- 
verat  L.  —  ().  pnucns  ndjec.  noslroriim 
iiiius  V.  ceteri  pnucns  (L  pavcos)  post  ver- 
i)iim.  Soli  TL  Paucns  (-os  L)  autem  ad 
lcrlinni  nc.  —  y .  contulernnt  nostri  pra^ter 
LDS. —  8.  conlocarat  LFD;  legioncni  col- 
locacernl  ( |)ro  porrear. )  et  itn  ordinarcrat 
L  — (S-().  uli sinistri sui cornu  (coruiisTX) 
Iriplcr  (sine  essel)  Petav.  el  iiostri  prjBler 
L.  ([III  ;;/;  sinislrnin  cornu  esset  Iriplcr. 
.Marg.  li  :  (puere.  —  ().  /;/  *;;/////  codd.. 
I)  ///  iii  ras.  latiore  ;  ipiod  vett.  edd.  —  i  o. 
ndjiirnrcl  Scal..  ndjuvaretur  D  corr. .  §  cl 
aiii  rec.  —  i  i .  ///  VD  —  lahoret  T  |)r. .  //;- 
horal  LUFV,  lahornhnt  Petav..  D§  et  aiii 
rec.  —  \-2.  piiruin  ei  L.  —  i  .1.  leg.  ininni 
prcriii.  L 


HELLUM   AFRICANUM.  3"23 

ariiiatiirani  iiiter  equites  iiiterposiieral.  Sagittarios  varie  pas- 
sjiiique  locis  certis  nuixinieque  in  cornibns  collocaverat. 

lAI.  Sic  ntrornmque  exercitus  instrncti  non  plns  passniiin 
ccc  interjecto  sjiatio,  <[uod  lorsitan  aute  id  teinpus  accideril 
nuinqnam,  (|uiu  dimicaretnr,  a  luane  nsque  ad  iiorani  x  diei  5 
perstiternut.  Jaiuque  (^aesar  cum  e\ercituiu  intra  muuitiones 
snas  reducere  coepisset,  suhito  universus  eqnitatus  uiterior  Nu- 
midarnm  (Tffitnlornmque  sine  Ireuis  ab  de\tra  parte  se  movere 
propiusque  Caesaris  castra,  qnae  erant  iu  colle,  se  conferre  coe- 
pit,  frenatns  aiitem  J^abieni  eques  lu  loco  permanere  lepjio-  i(i 
uesqne  detinere  :  cum  snbito  pars  equitatns  Caesaris  cnm  levi 
armatnra  contra  (itetnlos  injnssu  ac  teinere  iougins  progressi 
paludeuKjue  transgressi,  mnltitudiuem  hostinm  panci  snstinere 
non  potueruut,  levi([ue  armatnra  deserta,  pulsi  convnlnerati- 
que  nuo  equite  amisso,  mnltis  eqnis  sauciis,  levis  armatnrff'  I5 
XXVII  occisis,  ad  suos  refugernnt.  (^uo  secnudo  equestri  proelio 
facto  Scipio  betus  iu  castra  nocte  copias  reduxit.  Sed  pro- 
prium  gaudium  bellautibns  fortuna  tribnere  uou  decrevil. 
Namque  postero  die  Gtesar  cum  partem  eqnitatus  sui  Leptim 


1.  iidfic  oni.  L.  —  '3.  hcisqve  T  ])i'. , 
pussim  locisquc  certis  inaaiine  collocnverot 
(sine  in  corn.)  L;  col/ocarntJ). 

L\I.  —  3.  ahutrormnque  U  pr. ,  utro- 
que  L,  sed  in  iitura.  —  /i.  nnte  oin.  L. 
—  accidernt  \j.  —  5.  (lie  TV,  Scal.  — 
6.  duiit  codd.  —  7.  suns  om.  L.  —  8.  ad 
de.rtrain  [dexterain  TV)  partein  codd.,  a 
de.rtra  partc  ^ippei-deius.  —  10.  fre- 
nali .  .  .  equiles  D.  Leid.  -2  ,  non  §  —  11. 
destinere  T  pr. ,  (//.s7mfire  coireclus ,  UF  et 
Oud.  sine  var. ;  dcstiiiare  V,  destituere  L, 
detinere  DS.  —   1-2.  injussi  ct  tein.  pro- 


gressi  long.  V  —  i3. />ro^/CAA'/ ( ileruin  ) 
l^.  - —  ik.  deserti  ac  p.  codd.,  L  deserli  iii 
marg. ,  unus  T  desertn  a  pr.  m.:  sic 
Nipp.,  delelo  ac.  —   1 5.   inultisque  UF. 

—  levisque  D  corr.  —  16-17.  ^'scundo  pr. 
fncto  equestri  in  cnstra  Scipio  Uetus  L.  /// 

castra  IwtusT.—  17.  Quod  pr.  codd. ,  Sed 
Kranerus. —  18.  clnudiuin  T\j  (hic  cuni 
sifj-no  corruj)lionis ) ,  (iUJ.,  Scal..  clnu  F. 
cludium  L\ ;  gaudiuin  D5.  —  ly.  die  011 1. 
UF.  —  parle  codd.  praeter  S  et  tres  lec. 

—  Leptiin frumentandi  (fruinenti  Doi\ .  e( 
vetl.  edd.)  causa  D  corr. .  5  et  alii  rec. 

/n  . 


32/4 


INCEHTI    AllCTOms 


rnisisset,  in  ilincro  ])rcP(l;il<)i'os  cqiiilcs  \nnii<l;is  (ja'liil()S(|ii('  cx 
iinj)rovis()  ndorli  circitor  ('('11111111  parliin  occKlcrnnl.  parliin  vi- 
vorniii  |)()lili  sunl.  Ca'sar  interim  (juolidic  lc[jiones  111  canipnni 
(lcdiiccrc  aUjiic  opns  fjiccrc  vallnmfpic  ct  fossam  pcr  mcdinm 
5  campiim  ducere  adversarioriimqne  excnrsionihns  |iler|  ollicere 
non  intermittit.  Scipio  liem  munitiones  conlia  lacere  et,  ne 
Y^f^^o  a  Ca^sarc  cxcJiidcretur.  approperarc.  Tta  duccs  ntrirpic  et 
in  ()|)cril)us  occiipali  esse,  et  niliilo  miniis  eqneslrihus  proelns 
iiiter  sc  (|Uotidie  dimicahant. 


10  lAII.  Intcrim  Varus  (^lassem.  (|nain  antea  l  tica'  liiemis 
gratia  subduxerat,  cognito  legionis  xm  et  xiv  e\  Sicilia  adventu, 
celeriter  deducit  il)ique  GfBtnlis  remi^j-ihnsepibatisqne  complet. 
insidiandiqne  [>ralia  ah  Utica  progressns  Adrumetnm  cnm  lv 
navihus  pervenit.  Cnpis  adventus  inscius  (isesar  jjucinm  Cispinin 

15  cum  classe  xxvii  navinm  ad  Thapsum  versns  in  stationem  prap- 
sidii  gratia  commeatns  sni  mittit,  itemqne  ()iiintuni  \(piilain 
cum  xiii  navihus  longis  Adrumelum  eadem  de  caiisa  pi';emittit. 
Cispius  qno  erat  missiis  celeriter  pervenil.  V([uila  tempestate 
jactatns   promontorium   snperare   non    potnit   al(pie   anjj^^ulnm 


1.  iiilsit  (•(hU\..  0111.  I.,  mi-si.s-.set  Voss. 
(vlarkii. — pnedatDres ,  qui  eq.  Pet.  —  V?/- 
nirditis  T  |)i'.  —  3-5.  legiones  dedvcere  tid- 
rersiirinriiiiicjue  ( I.  5  )  L.  iiipdiis  oiiiissis. — 
5.  iler  ojf.  codd.,  iln  Oudeiidorpius.  dele- 
veral  Vascosamis. —  (').  aiitcm  V. —  coiitrii 
om.  L.  —  {)-'].  iic  juffo  T,  Guj.,  Pelav. , 
roptimi'-  Oiid. .  iic  iij.  ]j .  iiij.  UF\  ,  iiij.  § , 
iii  jugo  iic\).  —  7  .  (idj)erj)cr(ire  F,  njypararc 
L.  —  Ita  nt  d.  I)  corr. ,  S  et  alii  rec.  — 
S.  essent  codd.  iiostri ,  Scal.  a  pr.  ni..  el 
rec.  a|).  Oud..  erantwnm  F:  c.s\sc  ^'ipper- 
deius.  —  9.  diinicarent  ])  corr. .  §. 


LXII.  —  10.  rlassein  oiii.  L.  —  1  1. 
leffionis  1  //  i'l  viiii  TLV.  iii  ct  viii  UFDS; 
xiu  rt  xu  correxif  Nipperdeius.  —  1-2. 
ihi  I).  illaiiKjne  Pel. ,  ,\orvic.  —  i3.  iiisi- 
dianlicj.  T,  insidiandi  I).  —  ah  Utica  om. 
TL.  Petav.  —  cum  [C.  L)  i..y.  TLV.  — 
1  '4.  adrenlii  L.  —  i.t.  xxiiii  \  .  —  Thar- 
siini  L.  —  i.")-i("».  j)ra'si(liis  UF.  - —  i(j. 
(Jiiiiiliain  Petav.  et  iioslri  pr^eter  1)§.  — 
17.  Harimetiuin  et  infra  Harinietio  L.  qui 
supra  I.  i3  recte  Adrumctum.  —  deon\. 
L\  .  —  iS.  1/  Acjuila  UFD.  diio  receules 
ap.  Oud. 


BELLLIM    AFRICANUM. 


:m 


quendaiii  tiitiim  a  tempestate  iiactus  cum  classe  se  longius  a 
prospectu  removit.  ReJiqua  classis  in  salo  ad  Leplim.  (\f>'ressis 
remigibus  passimque  in  litore  vagantibus,  partim  in  oppidum 
victus  sui  mercandi  gratia  progressis,  vacua  a  defensoribus 
stal)at.  (}ui1)iis  rebns  Varus  e\  perfuga  cognitis,  occasionem  5 
nactus,  vigilia  secunda  x\drumeto  e\  cotbone  egressus,  cnm 
primo  mane  lieptim  universa  classe  vectus,  naves  onerarias, 
quae  longius  a  portu  in  salo  stabant,  incendit  et  penteres  dnas 
vacuas  a  defensoribus  nuUo  repiignante  cepit. 

lAITI.  Cfesar  interim  celeriter  per  nuntios  in  castris,  cum  ki 
opera  circumiret,  certior  factus,  (juse  aberanl  a  portii  millia 
passuum  vi,  equo  admisso.  omissis  omnibus  rebus,  celeriter 
pervenit  Ijeptim,  ibiqiie  bortatur.  omnes  nt  se  naves  conseque- 
renliir;  [postea]  ipse  parvnlum  navigioium  conscendit.  in  cursu 
Aquilam  inultitudine  navium  |)erterritum  atque  trepidantem  15 
nactus.  bostium  ciassem  se([ui  ca'pit,  Interim  Varus  ceieritate 
Ca?saris  audaciaque  commotus  cum  universa  ciasse  conversis 
iiav!t)us  Adrnmetum  versus  lugere  contendil.  ()uem  (uPsar  in 
millibns  passuum  iv  consecutus,  recnperata  ([iiinqneremi  cum 


1.  sr  oni.  TL.  —  -i.  conspectu  V.  — 
pgressi  TUF,  egressn  D.  —  3.  remigihiisqiie 
passim  I)  corr. ,  §.  —  littoris  TIJ  (non  F) 
■ —  piiriiiii  nosli'i  |)ra?tei'  IJ)S,  jxirvmque 
Pet.  —  ojjpitlo  codrl.  |)ra'ter  \j  et  (ort.  Leid. 
a .  —  ^i .  progressHS  TIJF.  I)  pr.  —  o.  iiper- 
fug((  L;  e.T  perfugis  unui^  S.  —  occnsiimc 
(  sine  uiictus)  h.  —  0.  coilione  codd. .  cmi- 
lione  \A) .  sed  c.  63  recte  cothoue.  —  H.poi'- 
tiim  salo  TUF  (\\\c porhi) ;  iid  pnrtnni  s.  V. 
—  penteremes  TUF.  Pet. .  pentiremes  LVI) 
et  rec. ;  penteres  Scalij|er.  —  9.  qiue  I.011- 
giiis  eriiul  cacuiis  I)  corr. .  §  et  alii  rec. 


lAlH.  —  II.  ciiTuiret  \  I).  —  1  i-i-?. 
mille  passns  L.  —  i.3.  oratur  UF,  in  hoc 
ead.  111.  correctnni:  moratur  DS,  moratus 
I*etav. ;  hortuhatur  L.  —  uaves  omnes  (  bis) 
L.  —  )/i.  postea  codd.  antiqui.  sed  T 
ainl)iguo  coinpendio  p.  a.  DS  el  alii  rec. 
priinum.  Ejiciendura  esse  signiticat  Mip- 
perdeins.  —  i5.  Aquilam  L  iii  ras.  —  ac 
trep.  L. —  16.  hostium  multiludinem  clas- 
scm  TL,  liic  classe.  —  19.  recip.  TLF: 
recuperatas  qtiiuqucremes  L ;  quinqueremi 
T  pr. .  cui  ges  in  extreino  versu  a  sec. 
ni.  appictuni. 


:i-2(] 


INCEKTI    ALCTOHIS 


siils  oiiiiiiljiis  e|)ibatis  at((ue  etiaiii  liosliimi  ciistodilxis  cxw  iii 
ea  nave  caplis,  Irireiiiem  liosliimi  |iro\iinam,  quw  in  i-epu- 
[j-nando  erat  commorata  ,  oiiustam  remi^jjUm  epijjatarumque 
ee|)it.  l\eli(|ua'  naves  hostiiim  promontorium  siiperarunt  atqiie 

5  Adrimielum  iii  collionem  se  universa»  contulerunl.  (lcBsar  eo- 
dem  vento  promontorium  superare  non  potuil,  atque  in  salo  iii 
ancoris  ea  nocte  commoratus,  prima  luce  Adrumetum  acce- 
dil  il)i(pie  navibus  onerariis,  quae  erant  extra  collionem,  incen- 
sis  omnibus([ue  reliquis  ab  iis  aut  subductis  aut  m  cotlionem 

10  compulsis,  paulisper  commoratus,  si  forte  vellent  classe  dinii- 
care,  rursus  se  recepit  in  castra. 

LXIV.  In  ea  nave  captus  est  P.  \estrius,  eques  Romanus,  et 
P.  Ligarius  Afranianus,  quem  Ca^sar  in  Hispania  cum  reliquis 
dimiserat,  et  postea  se  ad  Pompeium  contulerat,  inde  e\  prce- 

lo  lio  elTugerat  in  Africamque  ad  Yarum  venerat;  quem  ob  perju- 
rium  perfidiamque  Ca?sar  jussit  necari.  P.  \estrio  autem,  quod 
ejus  frater  Roma3  pecuniam  imperatam  numeraverat,  et  quod 
ipse  suam  causam  probaverat  Cffisari,  se  a  Nasidii  classe  ca- 
plum,  cum  ad  necem  duceretur,  beneficm  Vari  esse  servatum, 

20  postea  sibi  facuUatem  nullam  datam  Iranseundi,  ignovit. 


1 .  elidiu  0111.  \  .  —  c.r.1.1  an  cx.iv  iii  T 
arabiguuni.  —  2.  navcs  c.  tijrremem  T, 
lurrem  L.  —  5.  cliothonem  codd.,  clwto- 
ncm  UF,  liic  infia  bis  cotlionem.  —  ().  pro- 
invntorio  T  pr.  —  7.  eadem  nocte  Petav. 
et  nostri  prfeler  §,  cjui  ea.  L  eadem  die.  — 
7-8.  accidit  T.  —  ().  omnibus  I^D§.  —  aJi 
is  T,  ah  his  LV,  aliis  Vh  et  non  noniinati 
Oud. ,  oinittit  D. 

LXIV.  —  la.  Vistrivs  L,  et  mo.\.  — 
eq.  H.  oni.  L.  —  i3.  Ligcrius  AJfranius 
L,  Lignrius  Scal.  —  i/i-i5.  sc  ad  Pomp. 


conlulerat  in  Africam  ct  ad  Var.  L,  sec.  iii 
inarg.  ante  conlul.  inseruit  inde  ex  pnelio 
se.  —  i5-i6.  (juein  opperi  {operi\)  urfuin 
perfidiam  TV;  ob  perjurii  perjidiam  L§. 
Busl.  el  duo  rec.  Oud.  —  16.  Vestrio 
unus  D  a  pr.  ni. .  ex  alio  nullo  nominalini 
allafuni;  V estr ium  coAA.,  quod  corrigendi 
non  niagna  necessitas  erat. —  1 8.  Qesaris 
ea  Nas.  TLUFV,  sic  divisa;  sed  se  a  Nas. 
Ciij.;  sed  eum  Nas.  (sine  Qes.)  Petav  . 
Norvic;  a  0111.  DS;  navium  (pro  Nas.) 
classe  L.  —  20.  igiioravit  TLV. 


HELLUM   AFRICANUM.  327 

LXV.  Est  in  \rnca  consuetudo  incolarum,  u\  iii  agris  et  in 
oinnilnis  fere  villis  snb  lerra  specus  frumenti  condencli  gratia 
clam  habeanl,  atque  id  propter  bella  maxime  bostiumque  subi- 
tum  adventum  prnpparent.  Qua  de  re  Ca^sar  [)er  indicem  cer- 
tior  factus,  tertia  vif^^ilia  le^J^iones  duas  cum  equitatu  mittit  ab  "1 
castris  suis  milba  passuum  x,  atque  inde  magno  numero  fru- 
menti  onustos  recipit  in  castra.  Ouibus  rebus  cognitis  Labieniis 
progressus  a  suis  castris  milba  passuum  vii  per  jugum  et  col- 
lem,  per  quem  C;esar  j»ridie  iter  fecerat.  ibi  castra  duaruni 
legionum  facit,  atqu(^  ipse  quotidie  existimans  Ca?sarem  eadem  i<> 
sa^pe  frumentandi  }';ratia  commeaturum.  cum  magno  equitatii 
levique  armatura  insidialurus  locis  idoneis  considit. 

LXVL  CfPsar  interim  de  insidiis  Labieni  ex  perfugis  certior 
tactus.  paucos  dies  iHic  moratus,  dum  bostes  quotidiano 
instituto  sfepe  ideni  faciendo  in  negligentiam  adducerentur.  iy 
subito  mane  imperat  porta  decumana  legiones  se  viii  veteranas 
ciim  parte  equitalus  sequi,  atque  equitibus  pra^missis  neque 
opinantes  insidiatores  subito  in  convalbbus  latentes  ex  levi  ar- 
inatura  concidit  circiter  d,  reliquos  in  fugam  tiirpissimam  con- 
jecit.  Interim  F.alnenus  ciim  iiniverso  e((uitatu  fugientil)iis  suis  -20 
suppetias  occurril.  Ciijus  vim  mullitudinis  cum  equites  pauci 
Ca^sariani  jam  sustinerenon  possent.  Ca^sar  instructas  legiones 


LX\  .  —  3.  rloitt  0111.  \j\,fla  (sic)  T.  rotimoralnru.s  \  :  illlc  inorulm  OEhlerus. 

—  ().    1   T  iii  ras.  —  7.  omislis  T  pr. ,  —  hosiis  L.  —  1  5.  adducerelur  L.  —  iG. 

onuslo  L.  —  recepit  V.  —  8.  progressis  decitn.  L.  —  1///  UI^.  celeri  octo ;  111  cor- 

TV.  —    \  \ .  frutnenti  \) .  —  \-i.  considet  rigit   Nipperdeius    p.    -iit).  —    18.    levt 

TL.  Scal..  conscdil  ceteri  nostri ,  considil  codd. .  Icm}ue  Busl.;  ex  levi  Mpperdeius. 

Oadendorj)ius.  quem  v.   j).    -jai.    Prasterea    pro   .mbito 

LXVI.  —  i3.  interim  aiite  ceriwr  po-  exspectes    adortus.  —    -i-i.  jum  oiii.   L. 

iiiiiil  TL. —   \h.  ihi  rommorntus  codd. ,  cmjw  TV. 


3-28  INCEUTI   AUCTOHIS 

liosliuin  copiis  osleudil.  (Jiio  faclo  pciloiTilo  Lalji(Mio  ac  retar- 
(lato,  suos  oquitos  reccpil  iiH'oliiin(;s.  Postero  die  .liilja  \iiini- 
(laseos.  (jui  loco  ainisso  lu^ja  se  receperaiil  lu  caslra.  iii  crucc 
omnes  suflixit. 

5  lAMl.  Ca3sar  lulerjm,  quoniaui  iuo[)ia  irunieuti  prenieba- 
tur.  copias  omnes  in  castra  condncil  al(|U('  pra^sidio  Lepti  . 
Iiiispinae.  Acilla'  relicto,  Cis])io  Acjuiheque  classe  tradila.  ut 
alter  Adrumetum,  alter  Thapsum  mari  obsiderent,  ipse  casiris 
incensis  quarta  noctis  vigilia,  acie  instructa,  ini])edimentis  iii 

10  siuislra  parte  (*ollocatis,  ex  eo  loco  proliciscitur  et  pervenit  ad 
oppidum  Aggar;  quod  a  Gaetulis  siepe  antea  oppugnatum  sum- 
maque  vi  per  ipsos  oppidanos  eral  defensuin.  Ihi  in  campo 
castris  unis  positis  ipse  frumentatum  circum  villas  cum  parle 
exercitus  prolectus  magno  invento  hordei,  olei,  vini,  fici  nu- 

15  mero,  pauco  Iritici,  atque  recreato  exercitu  ,  redit  in  castra. 
Scipio  interim,  cognito  Caesaris  discessu,  cum  universis  co])iis 
per  jugum  Ca?sarem  subsequi  ccepit,  atque  ah  ejus  castris  mil- 
lia  passuum  vi  longe  trinis  castris  dis])ertitis  co])iis  consedit. 

L\\  III.   Oppidum  erat  Zeta,  quod  aherat  a  Scipione  millia 

20  passuum  x,  ad  ejus  regionem  et  partem  castrorum  collocatum. 

a  Cfesare  autem  diversum  ac  remotum,  quod  erat  ah  eo  longe 


III 


1.  contendil [^TO  ost. )  aiiliqiuis  coirec-  de  rrPelav. r  nihil  ap.  Falir.  —  i  a-i3 

(or  L.  sed  osnondeleto. —  i-'i.(it(jve  ret.  castro  iiiiis  caslris  L.  —  iS-ifi.  profectus 

t>.  —  -3.  III  cetra  T  pr.  cum  p.  exercitiis  F.  —  i  4.  iiiagno  iinnenln 

LWII.   —  .5-6.  premehanlur  TL.  —  Tl  FV. —  ordeilh.  —  \h.  paucvm  T\ . 

6.  concludit  D§  et  alii  rec.  —  Leplim  L.  I)  a  soc  parro  L.  —    17.  sequi  L.  — 

—  7.  Ackillw  codd. —  Cispo  noslri,  qui-  18.  dispart.  D. 

dani  Oud.  Crispo.  Sed  recte  c.  62  Cispiiiin.  LXMII.  —  1 9.  ZumiL:  it aiii  1  ap.  ( )ufl. 

—  8.  Tharsmn  L.  —  g.  instrncta  oni.  L.  Zctta.  —  ah  Sc.  L.  —  -i  1 .  dirisiim  L.  — 

—  11.  Agger  falso  Oud.  allfrt  e.\  L.  el  longe  oni.  L. 


BELLCM   AFRICANUM. 


329 


miHia  passiiiim  xtth.  HucScipio  lcgiones  duas  fnimentandi  gra- 
tia  misit.  ( hiod  postqiiam  Caesar  ex  perfuga  cognovit,  castris  e\ 
campo  in  collem  ac  tutiora  loca  collatis  atque  ibi  prsesidio  re- 
licto,  ipse  quarta  vigilia  egressus  praeter  hostium  castra  pro- 
ficiscitur  cum  copus  et  oppidum  potitur.  Legiones  Scipionis  5 
comperil  lougius  in  agris  frumentari  et,  cum  eo  contendere 
conaretur,  animadvertitcopias  hostium  his  legionibusoccurrere 
suppetias.  Qufp  res  ejus  impetum  retardavit.  Ita([ue  caplo 
C.  Minucio  Regino,  equite  Romano,  Scipionis  familiarissimo, 
qui  ei  oppido  praeerat,  et  P.  Atrio,  equite  Romano  de  conventu  ni 
(jticensi,  etcamelis  xxii  regis  abductis,  prrPsidio  ibi  cum  0[)pi() 
legato  relicto,  ipse  se  recipere  coepit  ad  castra. 


LXIX.  Cum  jain  uon  longe  a  castris  Sci[)ionis  abesset,  qufe 
eum  necesse  erat  pra^tergredi,  Laljienus  Afraniusque  cum  omni 
equilatu  leviqiie  armatura  e\  lusidus  adorti,  agmini  ejus  e\-  15 
Iremo  se  offeruntatque  e\  collibus  [)rimis  exsistunt.  Quod  post- 
([uam  Cffisar  animadvertit,  equilibus  suis  hostium  vi  oppositis, 
sarcinas  legionarios  in  acervum  jubet  comportare  atque  cele- 
riter  signa  hostibiis  inferre.  Quod  postquam  ca'[)tum  est  fieri. 
primo  impetu  legionum  equitatus  et  levis  armatura  hostium  20 


1.  11/;;  IIFVDS  et  plurimi ;  xviiii  T. 
Scal.;  iiin  \j.  qiiofl  veruin  judicat  Nip- 
penl.  p.  •2^li.  —  '.?.  perfugis  I)  corr. .  S  cl 
nlii  roc.  —  3.  conlocotis  vel  colloc.  codd. ; 
rnUntis  I.,i|)sius.  —  6-5.  castm  mvltiludi- 
nemprof.  Ij.  —  5.  oppido  codd.  praeter  TL , 
Scal.  —  6.  eoiis  F  (conipeiidio).  ut  eo 
usque  tentatuin  luisse  videatur.  —  7.  /*  T. 
—  8.  Ipse  cnpto  L.  —  9.  C.  liiocio  TV 
(liic  posl  Regiiio):,  Miiicio  L,  unde  Mi- 
wHao  Nipperdeius;  Mocio  Scal.,  Mucio  a 
sec.  in.;  Biocio  UFDS,  Petav.  —  eq.  rltb 
II. 


TUFV  (hic  ilerum  I.  10);  eq.  P.  It.  L. 
equite  Ro.  I)  corr.  —  11.  mlductis  codd. ; 
abductis  Jurinius  et  rr(j.  L.n  ap.  Fabric. 
—  cmn  oppido  codd..  sed  d  expuncto  U, 
Oppio  F.  —  i-?..  in  castra  L. 

LXIX.  —  i3-i/i.  qmcstum  T\ ,  qna' 
tuiic  L,  qua'  cum  UF.  —  17.  hostium  11 1 
TUF.  hi  duo  cuni  nota  depravationis ;  in 
LD  anceps  scriptura.  —  1 8.  legionarias 
L\ .  —  comportali  (sic)  L,  qui  om.  ce/e- 
riter.  —  1  y.  iiiferriTL.  —  90.  legion  TL. 
legiones  V.  —  hostium  ante  et  ler.  iii  L. 


'12 


P.30 


NCERTI    AHCTOIUS 


millo  iiOjOolio  looo  pulsa  et  dojocta  est  de  colle.  Ciim  jam  Cae- 
sar  existimasset  Jiostes  |»iilsos  deterritosque  (iiieiii  lacessendi 
tacturos,  et  iter  iiiceptum  pergere  cuqjisset,  iterum  celeriler  <.'\ 
|)roximis  collibiis  eriimpiiiit  at(|ue  eadem  ratione.  (|ua  ante 
5  (li\i,  in  CtTRsaris  lej>ioiiarios  imj)elum  faciuiit  \umida3  levisque 
armatura^  miraljili  velocitate  pra^diti,  (jui  iuter  equiles  pu^na- 
baut  el  una  pariterque  cum  e(piitil)us  accurrere  et  refiipere 
consueverant.  Cum  lioc  sa^pius  facerenl  el  |)roficiscentes  Julia- 
iios  iusequerentur,  refugerent  stantes,  propius  non  accederent 

10  el  singulari  genere  pu[>na^  ulerentur,  eosque  jaculis  convuln(i- 
rare  satis  esse  e\istimarent,  Cffisar  intellexil  niliil  aliiid  eos 
conari,  nisi  ut  se  cogerent  castra  eo  loco  ponere,  ubi  omnino 
aqiiiT  nihil  esset,  ut  exercitus  ejus  jejunus,  qui  a  quarla  vi- 
gilia  usque  ad  lioram  \  diei  niliil  gustasset,  ac  jumenta  siti 

15  perirent. 

LXX.  Cuni  jam  ad  solis  0(;casum  essel ,  et  non  totos  c  j)as- 
sus  in  lioram  esset  progressus,  equitatu  suo  propter  equoruin 
interitum  extremo  agmine  remoto,  legiones  in  vicem  ad  extre- 
iiium  agmen  evocabat.  Ita  vim  liostium  placide  leniterque 
■20  procedens  per  legionarium  militem  commodius  sustinebat.  In- 
terini  equitum  Niimidarum  copi.e  dextra  sinistraque  per  colles 
pra^currere  corona?que  in  modum  cingere  mullitudine  sua  Cae- 


1 .  defecta  TV.  —  o.  inceptim  ( |)ei'  «■ 
Pelav.)  nostri  praster  \j^ .  qui  ccpluin.  — 
'i.  (jiwin  L.  —  5.  Ircis  DS.  ilie  armatuvd. 
—  7.  pariter  cicni  L.  —  ().  fl  refiig.  uiiiis 
S.  —  .stantes  cockl. ;  instantes  Scalijjer  e\ 
siio  codice,  sed  illud  servari  poteral.  — 
10.  jacnlis  eos  F.  —  11.  satins  T.  — 
1  h.  ^■iislassent  l^. 


IjX\.  —  J  i).  rl  iienk)  c  I).  —  17.  Iiorinn 
ini  TL ,  Scai.:  Iinris  iiii  \]V\ .  Iinris  qiiat- 
tuoc  D§;  liorain  i  codd.  ('/iacconii.  Nunie- 
lus  littera?  m  dittograpbia.  —  1  8.  (-orri- 
jjenduni  videtur  erlremo  ab  agmine.  — 
19.  revoc.  D.  —  legitercjue  F  pr.  —  -21. 
coj).  !\nin.  L.  —  o,-2.  coronainquc  TLV. 
Scal.  —  siias  L. 


BELLUM   AFRICANUM. 


331 


saris  copias,  [)ars  agmen  extremiim  insequi.  Ca^saris  autem 
non  amplius  ni  aut  iv  milites  \eterani  si  se  convertissent  et 
pila  viribus  contorta  in  Numidas  inlestos  conjecissent,  amplius 
(luum  millium  nuinero  ad  unum  terga  verlebant,  ac  rursus  ad 
acieni  passim  con^ersis  equis  se  coliigebant,  atque  in  spatio  t 
consequebantur  et  jacula  in  legionarios  conjiciebant.  Ita  Gte- 
sar,  modo  procedendo  modo  resistendo  tardius  itinere  con- 
lecto,  noctis  hora  prima  omnes  suos  ad  nnum  in  castra  inco- 
luines,  sanciis  x  factis,  reduxit.  Labienus  circiter  ccc  amissis, 
muitis  vulneratis,  [ac]defessis  instando  omnibus  ad  suos  se  re-  lo 
cepit.  Scipio  interim  iegiones  productas  cuin  eiepbantis,  quas 
ante  castra  in  acie  terroris  gratia  in  conspectu  GaRsaris  colio- 
caverat,  reducit  in  castra. 

LXXI.  (^aesar  contra  ejusmodi  bostium  genera  copias  suas 
non  lU  imperator  evercitnm  veteranum  victoremque  maximis  I5 
j'ebus  gestis,  sed  ut  ianista  tirones  giadiatores  condocefacere; 
quo  pede  se  reciperent  ab  lioste  et  quemadmodum  obversi  ad- 
versariis  et  in  quantalo  spatio  resisterent,  niodo  procurreienl, 
modo  recederent  comminarenturque  impetuin,  ac  prope  quo 
ioco  et  quemadmoduin  teia  mitterent,  prsecipere.  Mirifice  enim  ^io 
hostium  levis  armatura  anxiuin  exercitum  nostrum  atque  soili- 


1.  exhemuin  agmen  FL.  —  Ccesaris  in- 
lerim  UFVDS  et  duo  rec.  Oiul.  —  •!.  cum 
(jiro  si)  Leid.  2  ,  (iiacc. .  tum  L.  radendo 
in  cum  versiun.  —  3.  infech.s  TL.  —  h. 
numerum  D ,  oin.  §  et  alii  rec.  —  ct  rurs. 
L.  —  5.  conversi  se  quisque  coll.  \  .  —  6. 
coic.  TLUF.  —  8.  costris  codd. ,  castra 
Vascosanus. —  10.  vulneratis  .C  defessis 
TLV  ;  ac  delevit  Forchhannneius.  —  11. 
qnos  codd. .  quus  IVipperdeiiis. 


I.  —  ih.  hostiuni  oin.  Scal.  — 
id.  condocefaceret  TLFVD.  —  17.  quod 
[quot  ¥et.)  pedcs  codd. .  qnod  ad  pedcs 
(sine  se)  L.  Marg.  I)  :  rral.  quo  pede,T) 
sic  S.  —  17-18.  adversarios  codd.  ut  vi- 
deturonines,  quaniquain  duos  inodo  re- 
ierl  Oud.  —  20.  prariperet  codd.  anti- 
cjuiores,  pnccipit  D§  et  alii  rec. ,  prmepii 
V,  pnecipere  unus  Reg.  Lond.  —  91.  nostr. 
eaerc.  L. 


332 


INCEUTI   AUCTOHIS 


citiim  lialjehal.  (|nia  ot  cqiiitos  (l(!terrebat  prwliuni  iiiire  pjo- 
|)ter  (H[U()rui)i  iuterjtiiiu  ,  (juod  eos  jaculis  ijit('i'(iciel)at,  etlejjio- 
uariuiu  jujlitejjj  delali^^abat  pj'0[jter  velocitatejji  :  jjj'avis  ejuju 
armatura?  miles  simulatrjuo  ab  liis  iusectatus  constiterat  in 
5  eos([iio  jiiJ[)oluju  fecej*at.  ilii  veloci  cuj'su  [)oi'icaluJu  (acile 
vitabant. 


LXXII.  (Jiiibus  ex  rebus  Ctesar  veboujeuter  couuiiovebatui', 
([uia,  c[Liodcujuque  pi'oeliujii  ([uoties  erat  coniinissum,  equi- 
tatu  suo  sine  legionario  uiilite  bostium  equitatui  levique  arnia- 

i<»  tura?  eoruiu  iiullo  luodo  par  esse  poterat.  Soliicitabatui"  autoju 
bis  j'ebus,  quod  nondum  legiones  bostiujn  cognovei'at  et  quo- 
nam  modo  sustinere  se  posset  ab  eoruui  equitatu  levique  ai*- 
matura,  quae  erat  miririca.  si  iegiones  quoque  accessissent. 
Accedebat  etiaiu  iuec  causa,  quod  eiepbantorum   maguitudo 

15  muititudoque  animos  miiitum  detinebat  in  teiTore.  Cui  uni 
i'ei  tanien  invenerat  remedium.  Namque  eiepbantos  ex  Itaiia 
transportari  jusserat,  quo  et  miles  noster  specieiuque  et  virtu- 
tem  bestias  cognosceret,  et  cui  [larti  corporis  ejus  teiuuj  facile 
adigi  posset,  ornatusque  ac  ioricatus  cum  esset  elepbans,  quae 

20  pars  corporis  ejus  sine  tegijuine  nuda  relinqueretur,  ut  eo  tela 


■?..  interfciebant  IA)§,  Busl.  o[  aliirec; 
L  hinc  aberrat  ad  propte?-  veloc.  —  3.  de- 
fatignbfint  imus  § ;  hostiiim  addebat  U  pr. 
—  h.  (irnidtuni  L.  —  iib  iis  TUF,  alins 
V.  —  insectatis  L  jjr. 

IjXXII.  —  7.  e.roiii.  I).  —  7-8.  Ccesar 
belhun  qmtiens  L  iiiediis  omissis.  —  7. 
comviotm  S.  Busl.  —  8.  f[uia  oni.  Scai. , 
Petav. ,  nostri  praeter  D  corr.  et  §.  —  8-g. 
equit.  sno  oni.  V.  —  9.  sine  (sive  L)  legio- 
narios  inilites  TL ,  sine  legionariis  militibns 
\  .  —  equitatu  L.  —  1-2.  sustinerc  non  pos- 


set  V  ;  possent  L.  —  et  leri  L.  —  1  .">.  erant 
TLUF.  —  16.  Acc.  antem  et  htec  L.  — 
10.  nni  oni.  UF,  Petav.  —  iG.  in  Ita- 
liiim  codd. .  ex  Italia  Ciacconius  ex  Dione 
(Jass.  XLIII,  li.  —  17.  qiios  (quofl  TL )  et 
iniles  nosset  codd. ,  nos  V  in  (ine  versus. 
noscet  S.  nosceret  Leid.  -2.  —  i<).  onera- 
tusque  codd.  prfeler  h,  qui  ornfitusq.  — 
elephfins  nostriomnes,  Cuj. .  Petav. ;  vulgo 
elciihfintus ,  D  corr.  et  Dorv.  elephas.  — 
•20.  legiinine  UF,  D  pr. .  tegmnine  T ,  Scai. . 
tegmine  L  et  ceteri. 


BELLUM   AFRICANUM. 


333 


conjicerentur;  prieterea,  ut  jumenta  bestiarum  odorem,  striclo- 
rem ,  speciem  consuetudine  capta  non  reforinidarenL  Ouibus 
ex  rebus  largiter  erat  consecutus.  Nam  et  milites  bestias  mani- 
bus  perlractabant  earum(|ue  tardilatem  cognoscebant,  equites- 
que  in  eos  pila  pr^epdata  conjicieljant,  atque  in  consuetudinem  5 
equos  patientia  bestiarum  adduxerat. 

LXXIII.  Ob  bas  causas,  quas  supra  commemoravi,  soHicita- 
batur  Ca?sar  tardiorque  et  consideratior  erat  factus,  et  ex  pri- 
stina  beilandi  consuetudine  celeritateque  excesserat.  Neque 
mirum.  Gopias  enim  habebat  in  Galiia  beiiare  consuetas  locis  lo 
campestribus  et  contra  Galios,  iiomines  apertos  minimeque 
insidiosos,  qui  per  virtutem,  non  per  doium  dimicare  consue- 
runt;  tum  autem  erat  ei  laborandum.  ut  consuefaceret  miiites 
hostium  doios,  insidias,  artificia  cognoscere,  et  quid  sequi, 
quid  vitare  conveniret.  Itaque,  quo  haec  ceierius  conciperent,  15 
dabat  o|)eram,  ut  iegiones  non  in  uno  ioco  contineret,  sed  per 
causam  frumentandi  huc  atque  iiiuc  raptaret,  ideo  quod  ho- 
stium  copias  ab  se  suoque  vestigio  uon  discessuras  existimabat. 
Atque  post  diem  tertium  productas  accuratius  suas  copias  sicut 


x.coic.  L.  —  1— >.  slridorciit  specicm 
iioslri  preeler  TI^,  qui  slridoremque.  — 
et  spec.  unus  Leid.  9.  —  -2.  consuelndincm 
DS.  consutune  (sic)  F.  —  captarum  T, 
sed  u  ead.  ni.  super  altei-o  a  posito;  captu- 
rum  UFV.  captirum  L,  captum  D  pr. .  Pe- 
tav. .  caplarum  S  et  rec. ;  cupta  unus  Nor- 
vic.  —  reformidare  nostri  pneter  D  corr. 
et  S.  —  3.  cx  om.  L.  —  erai  erat  U  ,  priore 
expuncto;  </merrt/Badenius.  —  h.  contra- 
ctahant  L.  —  5.  cotc.  codd.  —  m  oni.  TL. 

LXXUL  —  9.  Nec  TDS.  —  1/..  cog- 
noscerent  quid  [quod  \  )  TLV,  co^noscerel 


quid  U  .  cognoscere quid  FD § .  Petav.  —  \n. 
quod  vit.  TV.  —  quod  hwc  TLV.  —  1  (>. 
dabant  T.  —  non  uno  noslri  prteter  L§. 
qui  curn  Petav.  in  habent.  —  17.  rapsare 
ScaL  et  nostri  veteres,  U  et  F  curn  nota 
corruptionis ,  repsare  V,  laxare  Pet. ,  re- 
porlarct  D,  corrector  raptaret,  ut  S.  — 
1  8.  ses  suosque  T ,  duobus  .s-  erasis  :  suos- 
que  U.  —  discesseras  UF,  uterque  cuni 
nota.  —  e.ristimabant  TUF\  .  —  19.  Aqua 
U.  —  cop.  acc.  suns  L;  productis  acc.  suis 
copiis  Ciarkius;  sua  copia  Buslid. .  ipii 
fort.  producta. 


33/1 


INCEini    AUCTORIS 


iiislriiKcral ,  propler  liosliiiiii  caslra  prffitcrgressus,  aequo  loco 

iiivilat  ad  (limicaiid Posl([iiaui  ahliorrcre  eos  videl,  reducil 

siil»  \cs|)('niiii  lcjjioiics  lu  caslra. 

Ly\\l\  .  l^cj)ali  iiilcriui  c\  oppido  \a{»a,  (juod  fiuiliuiuui  fuil 
f)  ZcLt.  cujus  Ctcsarciu  poliluui  csse  dcuioiislravimus,  vcuiuul; 
pctiiul  ct  obsecraut,  ut  sihi  praesidium  uiillat  :  r-se  res  com- 
|)lures,  (|u;e  utilcs  l)cllo  siut,  admiuislraturos.  r  Pcr  idcm 
tcuipus  deorum  voUiutalc  studioque  crga  Cffisarem  transfiijja 
suos  civcs  facitcertiores  Jubam  regcm  cclcritcr  cum  copiis  suis. 
10  aule([uaui  Csesaris  [^rgesidium  eo  perveniret,  ad  op[)i(lum  accu- 
currissc  titque  advenientem  mullitudine  circumdata  eo  poli- 
tum,  omnibiisquc  cjus  oppidi  iucolis  ad  unum  intcrfcctis,  de- 
disse  oppidum  diripiendum  dclenduuKpie  mililii)us. 

LXXV.   CcPsar  interim,  lustrato  c\crcitu  a.  d.  \ii  kal.  A[)ril.. 

15  [)ostero  die  productis  universis  copiis  progressus,  ab  suis  ca- 
slris  millia  passuum  v,  a  Scipionis  circiter  duum  millium  iuter- 
jccto  spatio  in  acie  constilit.  Postquam  satis  diu([ue  adversarios 
ab  se  ad  dimicandum  invitatos  supersedere  pugna^  animad- 
vertit,  reducit  copias,  posteroque  die  castra  movet  atque  iter  ad 

20  o|)|)idum  Sarsuram,  ubi  Sci[)io  Numidarum  habueral  [^raesi- 


I.  proptrr  oin.  I)  coir..  §  et  alii  rec. ; 
proptcr  (idcin  T  pr. ,  supraposifo /ios/«»»«. 

LXXIV  .  —  h.  Vaca  Cuj..  Ucca  l.  —  5. 
Zcice  antiquiores  consensu .  non  voriantes 
c.  ()8.  rrZcye  Cuj.  et  Petav. ,  ad  orani 
tanien  credo  Zute.r'  Fabr.  Xam  Petav. 
constanter  Umta.  —  6.  pctmit,  obsecrant 
nostri  omnes  et  Petav.  —  7.  quce  Itaks  V. 
—  suhininistraturos  probabiliter  Krane- 
rus.  —  Pcr   i(l  TFD.   —   8.   transfugas 


TIj\  §.  D  corr.  —  10-1  1.  cucurrissc  \  l)S 
el  (luo  aiii  rec. ;  dccurrisse  L.  —  11.  adrc- 
niente  DS  et  pars  Oud. 

LXXV.  —  i5.  proccssus  codd.  prasler 
Norvic.  et  Voss.  ap.  Clark.  —  ifj-iC).  a 
(sic  LV)  suis  castris  om.  UF.  —  16-17. 
circuiiijccto  Scal.  et  omnes  nostri  pra^ler  §. 

—  18.  ab  se  om.  f>.  ad  se  D§.  Leid.  2. 

—  pugna  Davisius.  —  19.  posteraque  L. 

—  atfjue  ad  (sine  itcr)  TLS  et  duo  rec. 


BELLLM   AFRICANLM. 


335 


iliiiiii  friiineiitiinique  comportaYerat,  ire  contendit.  Qnod  iil>i 
Labienus  animadvertit,  cum  equitatu  levique  armatura  a^^^men 
ejus  extremum  carpere  coepit.  atque  ila  iixarurn  mercatorum- 
que,  qui  plostris  merces  portabant,  interceptis  sarcinis.  addilo 
animo  propius  audaciusque  accedit  ad  legiones,  (juod  existi-  ') 
mabat  milites  sub  onere  ac  sub  sarcinis  defatigatos  pugiiare 
non  posse.  Qua^  res  (itTsai'em  non  fefellerat  :  namque  expedi- 
tos  ex  sinp^ulis  lejj-ionibus  tricenos  milites  esse  jusserat.  Itaque 
eos  in  equitatum  Labieni  immissos  turmis  suoruin  suppetias 
mittit.  Tum  Labienus  conversis  equis,  signorum  conspectu  in 
pej*territus.  turpissime  fugere  contendiL  Multis  ejus  occisis. 
compluribus  vulneratis,  milites  legionarii  ad  sua  se  recipiuiit 
sipna  atque  iter  inceptum  ire  coRperunt.  Labienus  per  jugum 
summum  collis  dextrorsus  procul  subsequi  non  destitit. 

LXXVL  Post(piam  Cfiesar  ad  oppidum  Sarsuram  venil.  in-  I5 
spectantibns  adversariis  interfecto  pni^sidio  Scipionis,  cum  suis 
auxilium  ferre  non  auderent,  fortiter  repugnante  P.  Cornelio. 
evocato  Scipionis.  qui  ibi  praperat,  at([ue  a  multitudine  cir- 
cuinvento  interfectoque,  oppido  potitur,  atijue  ibi  frumenL) 
exercitui  dato  [)ostero  di(^  ad  oppidum  Tliisdram  pervenit:-2(i 
in  quo  Considius  per  id  teinpus  fuerat  cum  grandi  praesidio 
cohorteque  sua  frladiatoruin.  Caesar,  oppidi  natura  perspecta. 
aquffi  inopia  ab  o|)puj';natione  ejus  deterritus,   protinus  |)ro- 


3.  caperr  LD.  —  lir.  <inii(ih>riiiii(j.  t.. 
—  h.  plditslris  [)  corr. .  S  el  olii  roc.  — 
nc  snrcinis  interceptis  L.  —  7.  /''fcHit  L 
pr.  —  f).  inniissns  T  pr.  —  1  3.  .si/rnn  (lioc 
iuterversus)  ntqiie  interceptum  iter  ngere 
(hoc  iu  marg.)  cepermit  l>.  —  \h.  desti- 
tit  uostri   (cum   tVtav.  ct  Busl.")    prfeter 


IJ)§.  qui  (lesistit,  ut  Oud.  siue  varietate. 
[jXXVI.  —  1;^.  pervenit  \.  —  17. 
pugnnnte  L.  —  i{).  nt/pie  inteifcctn  \ . — 
•20.  nd  oui.  Mostri  |)rtr!ter  L.  D  corr.  et  S. 
—  Tliehennniu  l .  t^eid.  -3.  —  9.?)  nt^pie 
iiinpin  codd.,  nipKC  restituit  Ivipsius.  — 
(ih  cjiis  iinpngnntione  L. 


:>,3G  INCERTI    ALCTOIUS 

roctus  circiter  iiiillia  passiiiUM  iv,  ad  a(jiiaiii  lacil  castra  al(|ii(' 
incle  (lie  (juarto  egressus  redil  riirsiis  ad  ea  caslra,  (|ua'  ad 
Ap."ar  habuerat.  Idein  lacit  Scipio  atque  in  aiili(|iia  caslra  co- 
pias  redu cit. 

.■)  LXXVll.  Tliahenenses  interiin,  (pii  siij)  dilione  et  potestale 
,IuI);t3  esseconsuessent,  in  exlrema  ejus  reorii  re};ione  niaritima 
locati,  inlerfecto  regio  pnesidio,  legatos  ad  Cspsarem  niilliinl. 
rem  a  se  gestam  docent,  pelunt  oranlque,  ut  suis  lorliinis 
populus  Romanus,  (|uod  bene  merili  essent,  auxilium  lerret. 

10  Caesar,  eorum  consilio  probato,  Marciiim  Crispum  Iribunum 
cum  cohortibus  tribus  et  sagittariis  tormentisque  com[)luril)us 
pra3si(lio  Thabenam  mittit.  Eodem  lempore  ex  legionibus  om- 
nibus  milites,  qui  aut  morbo  impediti  aut  commeatu  dato  cum 
signis  non  potuerant  ante  transire  in  Africam,  ad   millia  iv, 

ir>  equites  cccc,  fnnditores  sagittariique  mille,  nno  commeatn 
Caesari  occurrerunt.  Itaque  cuni  his  copiis  omnibus  legioni- 
bus  eductis,  sicut  erat  instructus,  v  millibus  passuum  ab  suis 
castris,  ab  Scipionis  vero  ii  miUibus  passuiim  longe  constitit 
in  campo. 


2.  (lie  oni.  TL.  iiii  L;  (Jic  qmnta  U. 
Scal.;  quarl((  die  FVD,  hic  in  niarg. :  fral. 
rigilio ,  ■<■!  ut  S,  Bnsl.  et  alii  rec. ,  qmirto 
T.  —  c((stra  ilie  (jme  T,  ut  excidisse  post 
inde  et  in  marg.  adclitnm  fuisse  appareal. 

—  (ul  om.  D. 

LXXVII.  —  5.  Tah.  L.  Theh.  V  soius. 

—  G.  consuerissent  V.  —  7.  coUocati  L. 

—  8.  rem  niale  codd. ,  rem  a  se  Vasco- 
sanus.  —  fortuniis  L.  —  9.  «/Horf  oni. 
TLV.  Scal.  —  10.  proh.  cons.  L.  —  10. 
Irihunum  om.  TLV.  —  1  1 .  trihns  cum  colior- 
lihus  et  §;    ciim  cohorte   et   UFD  ct  pars 


Oud. ;  cum  cohortibus  trihus  et  TLV  (hic 
et  omittens).  — 12.  Tliehemim  UFD.  The- 
iiam  TA  .  —  ih.  in  om.  nostri  pra^ter  A  S. 
—  i5.  mille  UF  (niniirnm  cc);Din  ras. . 
S  et  alii  rec.  cc ,  Norvic.  ccc ,  T  (juo ,  L 
(jiii ,  V  cu. —  1 6.  occurrunt  D  §.  —  copiis  el 
omnihus  co(\d.;  et  delevit  Nipperdeius.  D: 
ciim  omnihiis  his  copiis  et  omnibus  leg.  — 
1  7.  vni  milihiis  codd. ,  vii  in.  L  .  1 7/;'"'  U. 
in  quihus  ///  e\  .1/  orlmii  et  v  scribendum 
esse  docet  idem  criticus.  —  18.  ah  Scip. 
rero  soli  nostrorum  hahent  DS,  nec  Oud. 
alios  ac  recentes  memorat.  —  vT  mil.  V . 


BELLUM   AFRICANUM.  337 

LXXVIll.  Erat  oppidum  irifra  castra  Sci[)ionis  nomine  Te- 
gea,  ubi  prtesitlium  erjuestre  circiterii  millium  numero  habere 
consuerat.  Eo  equitatu  dextra  sinistra  directo  ab  oppidi  lale- 
ribus,  ipse  legiones  e\  castris  eductas  atque  in  jngo  inferiore 
iustructas,  non  longius  fere  miHe  passus  ab  suis  munitionibus  5 
progressus,  iu  acie  constituit.  Postquam  diutius  in  uno  loco 
Scipio  commorabatur,  et  tempus  diei  in  otio  consumebatur, 
Cfesar  equitum  turmas  suorum  jubet  in  hostium  equitatum, 
qui  ad  oppidum  in  statione  erant,  facere  impressionem ,  levem- 
que  armaturam,  sagittarios  funditoresque  eodem  summittit.  lo 
Quod  ubi  caqjtum  est  fieri,  et  equis  concitatis  Juliani  impetum 
fecissent,  Pacidius  suos  equites  exporrigere  coepit  in  longitu- 
dinem,  ut  haberent  facultatem  turmas  Julianas  circumfundi, 
et  nihilo  minus  fortissime  acerrimeque  pugnare.  Quod  ubi 
Gaesar  animadvertit,  ccc,  quos  ex  legionibus  habere  expeditos  I5 
consuerat,  ex  proxima  legione,  quae  ei  proelio  in  acie  consti- 
terat,  jubet  equitatui  succurrere.  Labienus  interim  suis  equi- 
tibus  auxilia  equestria  summittere,  sauciisque  ac  defatigatis 
integros  recentioribusque  viribus  equites  subministrare.  Post- 
quam  equites  Juliani  cccc  vim  hostium  ad  iv  miilia  numero  sus-  20 
tinere  non  poterant  et  ab  levi  armatura  Numidarum  vulnera- 


cccc  inil.  F,  Cujac. ,  Pelav. ,  co  cb  n/il. 
TV,  c.  -v.  mil.  L,  cccc  mil.  Scal. ;  ////"' 
8,  D  in  ras.  el  edd.;  //  niil.  Mpperd. . 
quoniodo  accipienda  scriplura  F.  —  18 
p.  337.  conslitit.  In  campo  erat  opp.  TLV. 
LXXVlll.  —  1-9.  Thegea  t).  —  9. 
3CCC  tinm.  F,  (juj.  (qul  om.  nutn.),  Pe- 
tav. ;  MM  Scal. .  f  f  U ,  co.  TO.  TL ,  /  ( impo- 
sito  m)  miUtum  S,  Dorv.;  cv  vett.  edd.  — 
numerumlh.ova.  Cuj. —  3.  consuererat  F. 
—  sinislracjue  VS  soli.  —  (lerecto  T  pr. , 
UF;  dir.  ante  dextra  positum  L.  —  ab 


oppido  Scal.  el  noslri  praster  unum  §.  — 
/i-5.  educens  .  .  .  instrnens  Petav.  —  (i. 
consistit  codd.  prceter  LS,  qiii  conslitit; 
correxit  Oudendorpius.  —  7.  diei  om. 
Pel.  —  8.  C(esar  oni.  L.  —  9.  crat  D 
corr. .  §  et  alii  rec.  —  i3.  hab.  po  fac.  L  , 
expunctis  joo.  —  circumfundere  V.  —  i5. 
animum  adr.  T.  —  16.  consueverat  ¥\ . 
—  exprima  I)  S .  —  (pne  cxproelio  L ,  eipr(p- 
sidio  D  corr. .  S  et  alii  rec. ;  ex  leg. ,  ({V(e 
proxima  ei  prcel.  Morus.  —  90.  ccc  D, 
uno  c  eraso.  —  ii.abl.  UF.  ceteri  a. 

Z1.3 


338  INCEHTl   AUCTOIilS 

l)aiilur  iiiiniilalimqiio  ('odohanl,  Ca3sar  alteram  alam  mittil . 
qiii  sala[;;onlil)iis  coloriter  siiccurrerent.  (hio  lacto  sui  suljlati 
iinivorsi  in  liostos  improssiono  lacta  in  riijjam  advorsarios  de- 
dorunt:  multis  occisis,  compliirihiis  viilnoralis,  insocuti  per  iii 
5  millia  passuum.  iis(|uoad  collos  liostihus  adactis,  se  ad  suos  re- 
cipiunt.  Gaesar  in  liorani  \  commoratus,  sicut  orat  instructus. 
se  ad  sua  castra  recepit  omnihiis  incolumibiis.  Tn  (pio  proelio 
Pacidiiis  gravitor  pilo  per  cassidem  (^aput  ictus  compluresque 
ducos  ac  fortissimiis  fpiisqiio  interlecti  vulnorati([uo  sunt. 

1(1  LXXIX.  Postquam  nulla  conditiono  co[^ere  adversarios  po- 
terat,  ut  in  ffiquuni  locum  descenderent  legionumqne  peri- 
cuium  facerent.  nequo  ipse  propius  hostem  castra  ponero 
propter  aqucO  penuriam  se  posse  animadvertehat,  advorsarios 
non  virtuto  eorum  confidere,  sed  aquarum  iiiopia  fretos  despi- 

1.')  cere  se  intellexit,  ii  non.  Apr.  tertia  vi(]'ilia  egressus  ah  A^- 
gar,  xvi  millia  nocte  progressus,  ad  Thapsum  ,  iihi  Virgiliiis 
cum  grandi  praesidio  pra^erat,  castra  ponit  oppidumque  eo 
die  circummunire  coepit,  locaque  idonea  opjiortiinaque  com- 
plura  prsesidiis  occupare,  hostes  no  intrare  ad  se  ac  loca  inte- 

20  riora  capere  possent.  Scipio  intorim,  cognitis  ('anesaris  consiliis, 
ad  necessitateni  adductus  dimicandi  ne  per  suinmum  dede- 
cus  fidissinios  suis  rohiis  Thapsitanos  ot  Virgilium  amitteret, 

1.  mimatiinque  TV,    sine  tjiie  Seai.  —  et.  —  7.   -sua  rec.   cnstra  L.  —  8.  coiii- 

aedehantur  Scal.,  I)S  et  alii  rcc.  —  iin-  plures  D  con\  —  c).  fortissimi  quiqtie  \j  ei 

mitlil  L.  —  ■?.  occmrerent  co Ad. .  succurr.  duo  rec. 

INipperdeius.  —  facto  sniom.  \j, siii  on\.\)  I^XXIX.  —  10-11.  (ide.  cog.  potuil  L. 

pr.  —  h.  conseciiti.  V.  —  .^.  usque  colleni  —  11.  m-uni  T.  —  1  h.  pridie  Non.  FDS, 

UF;  colteni  etiam  leliqiii  uostri;  colles  ex  Oud.  sine  var.  —  16.  Thnbs.  T  coustan- 

iino  Pelav.  noniiiiatim  afTertur.  —  6.  de-  ter.  —  Verg.  hinc  nostri  prceterLDS.  — 

ciinam  VI) §.  —  Post  erat  in  T  qualluor  17.  magno  pries.Y. —  -th  .ductusU  \w..\. 

lill.  1'iasav  (piarum  extrenia  fompendium  — 2-j.  Thapsianos  D§  et  alii  rec. .  et  infra. 


BELLUM   AFRICAWUM. 


339 


contestioi  Cffisarem  per  superiora  loca  consecutiis  niillia  pas- 
siiuni  VIII  a  Tliapso  binis  castris  consedit. 


LXXX.  Ei'at  stagnum  salinarum,  inter  quod  et  mare  angu- 
stiae  quaedam  non  amplius  mille  et  d  passus  intererant;  quas 
Scipio  intrare  et  Thapsitanis  auxilium  lerre  conabatur.  (Juod  5 
ruturum  Gflesarem  non  refellerat.  Namque  pridie  in  eo  loco 
castelio  munito  ibique  iii  "*  prsesidio  relicto,  ipse  cum  reb- 
quis  copiis  lunatis  castris  Thapsum  operibus  circummunivil. 
Scipio  interim  exclusus  ab  incepto  itinere,  supra  stagnuin  po- 
stero  die  et  nocte  confecto,  cseio  aibente  non  longe  a  castris  lo 
prflesidioque ,  quod  supra  commemoravi,  vid  passibus  ad  mare 
versus  consedit  et  castra  munire  ccepit.  (^uod  postquam  Gtesari 
nuntiatum  est,  miiite  ab  opere  deducto,  castris  prffisidio  As- 
prenate  proconsule  cum  iegionibus  duabus  relicto,  ipse  cum 
expedita  copia  in  eum  locuin  citatim  contendit ,  classisque  I5 
parte  ad  Thapsum  relicta,  reliquas  naves  jubet  post  hostium 
terguin  quam  maxime  ad  litus  appelli  signumque  suum  obser- 
vare,  quo  signo  dato,  subito  clamore  facto,  ex  improviso  bosti- 
bus  aversis  incuterent  terrorem ,  ut  |)erturbati  ac  perterrili 
respicere  post  terga  cogerentur.  20 


•?..  ab  Th.  L. 

LXXX.  —  3-/i.  anguslue  quwdam  om. 
Petav.  ~  /4.  cc  UF.  ^  TV,  cc  L.  — 
el  oni.  h.  i —  7.  muniti  TV.  —  ///  prws. 
TUF,  Scal.;  tercio  V.  cohortilms  tribits  L, 
inde  D,  sed  expunctiini;  maguo  §  et  alii 
rec. ;  Irino  vett.  edfl.;  nlegiomwi  suppjevit 
iNipperdeius,  quod  niniiuni  videtur,  L  co- 
hortibus ,  quod  paruin ;  fort.  nunierus  cor- 
ruptus,  vei  satis  est  prcesidio  relicto.  -o 
Kraner. ;  tertia  parte  Eni.  Hoirinannus. 
—  9.  super  L.  —  II.  co  passibus  TLV; 


oc  6  passibus  UF,  md  D  el  edd.  velt. ;  w  et 
Y  S.  Mvc  Leid.  •>. ;  mc  Oud.  sine  varietate 
ex  suis.  Numeri  md  praevalere  vidotur  au- 
ctoritas.  —  la.  consedit  om.  V,  coutend.it 
Pet.  et  Busl.  ap.  Fabr.  —  i3.  mifite.  .  . 
deducto  IJF,  D  pr. .  Petav. ,  Norvic. ,  Re}; . 
Lond. ;  milites  ...  dediictos  TL§.  1)  coi'r., 
et  plures  Oud. ,  milites  ah  opere  de  castris 
V.  — pra'sidio  om.  L,  qui  Aspernate.  — 
1^1.  legione  ii  T,  leg.  u  L.  —  19.  adver- 
sis  nostri  omnes.  rrquattuori?  Oud.  — 
tergii  L. 

63. 


3/(0 


liNCKUTI   ALICTOUIS 


JjXXXI.  Qiio  |)()sl(|uam  Cffisar  pciNciiil  cl  anmiadverlitacuMii 
pro  vallo  Scipioiils  coiilra  clcpliaiilos  (lcvtro  sinisti()(jue  cornii 
collocatis  ct  niliilo  ininiis  partcin  niilitiiin  caslra  non  iPnaNilcr 
niunirc,  ipsc  acic  triplici  collocata,  ^.'(jione  x  xiiique   dcxtro 

5  cornu,  xiv  ct  ix  sinistro  opposilis,  v  lc^fjione  in  quarta  acie  ad 
i|)sa  cornua  (juinis  coliortihus  conlra  hcstias  collocalis,  sagit- 
tariis,  tunditorihiis  iii  utrisqiic  cornihus  dlspositis  lcvique  ar- 
inaliira  intcr  equites  interjecta,  i|)se  pedibus  circuin  niilites 
concursans  virtutesque  veteranorimi  prodiaqiic  supcriora  coiii- 

10  nicinorans  hlandcqiie  appellans  aniinos  eoruin  cxcilabat.  Ti- 
rones  auteni,  qui  nuinqiiani  in  acie  dimicassent,  hortabatur 
ut  veteranoruni  virtutcm  semularentur  eorumque  lamani .  lo- 
cum,  noincii  victoria  parta  cupcrcnt  possidere. 


LXXXII.    Ita(juc  III  circumcundo  exercitu  aniniadvcrtit  lio- 

15  stes  circa  valluin  trepidarc  atquc  ultro  citroque  pavidos  con- 

cursare  et  inodo  sc  intra  portas   recipere,  modo  inconstan- 


LXXXl.  —  -2-1].  clrphaiUos . . .  coidocatis 
TUFV;  clephantosque  [-toque  (aij. ).  .  .  col- 
locatos  Ciij. ,  Scal.,  I'ef. ;  elephantis  .  .  .  si- 
nistroque  collocalis  L,  aLJdilis  iiiter  versus 
conti'a  el  cornu;  D§  collocatuiu ,  Biisl.  col- 
locatuin.  Qua'  Nipperdeius,  accurale  de 
liac  pugna  ageiis  p.  9-20  seqq.,  esse  de- 
Jenda  censet,  'ra  niagistro  ascripta  infe- 
riorilius  a<l  ipsa  cornaa  quinis  cohortibus 
contra  bestias  collocatis  ,\\i  ea  vel  expiicaret 
vel  iinmutaret,  deiiide  ex  inargine  iii  alie- 
iiuni  locuni  translala.ri  Adverlenda  autein 
in  hoc  altero  loco.  I.  0,  lilei-ula  a  in  TLV, 
iionnunquani  vocalmloruni  de  niargine 
petitoruin  index,  quod  posl  Frigelliuiii 
exeniplis  aliis  ostendere  poteranius.  — 
3.  nihil  iniiius  nostri  iiraiter  D  corr. .  §.  — 


tnililum  contra  Scal.  et  nostri  omnes ;  contra 
se  D  corr. .  §  etalii  rec.  —  h.  trijjlicitrr 
D  corr. ,  h  el  aiii  rec.  —  legione  .x  [decinia 
VD)  secundaque  codd. ;  x  xiiique  ^ipper- 
deius.  —  5.  viii  et  viiii  {ixU )  codd. ;  xiiii 
et  VIII I  iNipp.  —  I  [  quinqiie  FV)  legiones 
codd.  anliqui:  v  legionibus  D§,  Oud.  sine 
var. ;  V  legione  iNipp.  —  .S-O.  acie.  Atipsa 
Ul*\  —  (')  a  quinis  TLV.  —  u>.  incitabal 
VD.  —  I  1-i'i.  Iiortatur  eet.  V  (sine  ul). 

—  1-2-1  'i.  faninin ,  nomen  locorumque  i)S. 
ultimum  iile  in  ras.  angusliore.  —  i3. 
victoriam  partam  Petav. ,  nostri  praeter  F. 

—  cupiaiit  \  . 

LXXXlt.  —  i'i.  exercitum  LVD,  — 
1.").  contra  rall.  nostri  piVTter  D  corr. .  §. 
et  lec.  Uud. 


BELLUM   AFRICANUM. 


U\ 


ler  iiiiiiiod(»rateque  prodire.  Cum  ideni  a  pluribus  animadverti 
coeptum  esset,  subito  legati  evocatique  obsecrare  Ca^sarem,  ne 
dubitaret  signum  dare  :  ^victoriam  sibi  propriam  a  diis  im- 
mortalibus  portendi.  ^  Dubitante  Ca^sare  atque  eorum  studio 
cupiditatique  resistente,  sibique  eruptione  pugnari  non  placere  5 
ciamitante  et  etiam  atqiie  etiam  acieni  sustentante ,  subito 
dextro  cornu  injussu  Caesaris  tubicen  a  militibus  coactus  canere 
coepit.  (Juo  facto  alj  universis  cobortibus  sig-na  in  bostem  ca^- 
pere  inferri,  cum  centuriones  [)ectore  adverso  resisterent  \iqiie 
continerent  milites,  ne  injussu  imperatoris  concurrerent,  nec  lo 
(juicquam  proficerent. 

LVXXIIl.  (Juod  postquam  Ctesar  inteliexit  incitatis  militum 
animis  resisti  nulio  modo  posse,  signo  Felicitatis  dato,  equo 
admisso  in  bostem  contra  principes  ire  contendit.  A  devtro  iu- 
terim  cornu  funditores  sagittariique  concita  tela  in  elephantos  15 
frequentes  injiciunt.  (Juo  lacto  bestiae  stridore  fundarum  lapi- 
dum(|ue  perterritae  sese  convertere  et  suos  post  se  frequentes 
stipatosque  proterere  et  in  portas  vaili  semifactas  ruere  conten- 
dunt.  Item  Mauri  equites,  qui  in  eodem  cornu  cum  eiepbantis 
erant.  pra^sidio  deserti  principes  fugiunt.  Ita  ceieriter  ])estiis  ■20 
circumitis,  legiones  vailo  liostium  sunt  potitae,  et  paucis  acri- 


1 .  Cum  id.  I..  —  ;•).  dis  TUF.  —  /1.  Du- 
hilanli  {-ndi  a  pr. )  (J(esarc  T,  Dnhilanh 
(kesari  L  (sed  resistente);  Dubitans  Ccesar 
V  el  iiiox  resistens.  —  5.  sihi  f>. —  0.  cla- 
tnitat  et  ctiam  rUV,  chimitat  ante  etiam  U; 
et  om.  F.  I)  {)!•..  Pel.  — sustentantcm  TJ^. 
—  -j .  tubicinamil.  TLU\  ,  tubiccna  F.  sine 
a  I)§  el  alii  rec.  —  10-11.  iiccpiicq.  U§. 

LXXXIII.  —  1/1-1.').  contcndit  a  dc.i'tro. 
Interiin  TL.  —  liy.Jrequenter  Thy ,  Scal. 


—  16-17.  /«P^^^^ww^we  urius  nostronira  L . 
lapidum  ceteri  et  Petav. ,  saxorum  plum- 
hique  S,  Busl.  —  1  7.  convertere  U.  —  1  8. 
irccont.  L.  —  i  (j.  Idem^WA).  —  cuin  anle 
clcphantis  nullus  nostrorum  (quod  neces- 
snriuiM  esse  Kranerus  ostendit ) ,  ut  falso 
Oud.  in  solo  Dorv.  abesse  refei'at.  —  -^o. 
principesquc  I)  corr. ,  §  et  alii  rec.  —  cclc- 
ritcr  prwsidiis  D.  —  -j  1 .  circumitis  Sca!.. 
1'elav.,  circuitis  nostri. 


3/i2  INCEIITI    ALCTOKIS 

ter  repii^jnaiililiiis  inlcrfectisqiie,  reli(|iii  (•oiK-ilali  in   castra . 
iin(l(!  pridio  erant  egressi,  conl'ii<jiiinl. 

LXXXIV.  Non  videtnr  esse  pneternuttencluin  (1(!  virtute  rni- 
litis  veterani  v  legionis.  Nam  cnm  in  sinistro  cornu  elephans 

5  vulnere  ictus  et  dolore  concitatus  in  iixam  inerniein  impeluni 
fecisset  eumque  sub  pedem  suhditnm,  dein  genu  irmixus  pon- 
dere  suo  proboscide  erecta  vibrantique  stridore  maximo  pre- 
nieret  atque  enecaret,  miles  bic  noii  potuit  pati,  quin  se  arma- 
tus  bestia?  olTerret.  Quem  postquam  elephans  ad  se  telo  infesto 

10  venire  animadvertit,  relicto  cadavere,  militem  proboscide  cir- 
cumdat  atque  in  sublime  ex.tollit  armatum.  Qui  in  ejusmodi 
periculo  cum  constanter  agendum  sibi  videret,  gladio  probo- 
scidem,  qua  erat  circumdatus,  csedere  quantum  viribus  poterat 
non  destitit.  Quo   dolore  adductus  elephans,  milite  abjecto, 

15  maximo  cum  stridore  cursuque  conversus  ad  reliquas  bestias 
se  recepit. 

LXXXV.    Interim    Thapso   qui   erant   praesidio    ex   oppido 

eruptionem  porta  maritima  laciunt  et,  sive  ut  suis  subsidi(> 

occurrerent,  sive  ut  oppido  deserto  fuga  salutem  sibi  parerent, 

•20  egrediuntur  atque  ita  per  mare  umbilici  fine  ingressi  terram 


1.  interfectts  nullus.  —  9.  progressi  L. 

LXXXIV.  —  3.  prcetereunduin  L.  —  /i. 
in  om.  Petav.  et  nostri  praeter  D  coir. .  §. 
—  elephas  D ,  et  sic  Pelav.  infra  bis.  — 
6.  subd.  sub  ped.  L;  pede  unus  §.  —  7. 
promusc.  Petav. ,  D  pr. ,  promosc.  corr. . 
Scal.  corr. ,  §.  Itera  inlra.  —  8-g.  arma- 
tum  unus  §.  —  11.  armalum  unus  L. 
quod  prffferendum ;  cetori  et  rec.  ap. 
Oud.  extoUit.  Armatus.  —  Armatus  (juid 


V.  —  i-j.  cum  oni.  noslri  omnes  (ap. 
Oud.  ffLeidd.n  modo)  prasler  S.  In  V  cum 
ante  rideret  positum,  idemque  agendum 
esset.  —  i3.  quo  codd. ,  qua  Morus.  — 
ih.  desistit  1).  —  if).  reliquas  copias  D 
pr   —  i&.  se  convertitH'  pr. 

LXXXV.  —  17.  Thapso  hic  T,  non  b; 
Tapsi  V.  —  iS.  etom.  L.  —  18-19.  *"'*' 
succurrerent  L.  —  ig.  parent  T.  Scal.; 
pararent  UFV ,  parerent  LDS. 


RELLUM   AFRICANUM. 


341 


petebant.  Oiii  a  servitiis  pnerisque,  qui  in  castris  erant,  lapicli- 
bus  pilisque  proliibiti  terram  attingere,  rursus  se  in  oppidnm 
receperunt.  Interim  Scipionis  copiis  prostratis  passimque  toto 
campo  fugientibus,  confestim  Caesaris  tegiones  consequi  spa- 
tiumque  se  non  flare  colligeii(b.  Qui  postquam  ad  ea  castra,  5 
quee  petebant,  perfugerunt,  ut  refectis  castris  rursus  sese  de- 
fenderent,  ducemque  aliquem  requirerent,  quem  respicerent, 
cujus  auctoritate  imperioque  rem  gererent,  [qui]  postquam 
animadverterunt  neminem  ibi  esse  praesidio,  protinus  armis 
abjectis  in  regia  castra  fugere  contendunt.  Quo  postquam  per-  in 
venerunt,  ea  quoque  ab  Julianis  teneri  vident.  Desperata  sa- 
lute,  in  quodam  colle  consistunt  atque  armis  demissis  saluta- 
tionem  more  militari  faciunt.  Ouibus  miseris  ea  res  parvo 
luit  pnesidio.  Namqiie  milites  veterani  ira  et  dolore  incensi 
non  modo,  ut  parcerent  liosti,  non  poterant  adduci,  sed  etiam  15 
ex  suo  exercitu  illustres  urbanos.  quos  auctores  appellabant. 
complures  aut  vulnenirunt  aut  interfecerunt;  in  quo  numero 
fuit  Tullius  lUifus  quaestorius,  ([ui  pilo  trajectus  consulto  a  mi- 
lite  interiit:  item  Pompeius  Rufus  brachium  gladio  percussus. 


1  petelxait ,  a  qua  neri).  V.  —  a.  in 
opjj.  se  T  unus.  —  d.recipiunt  L.  —  3-4. 
copias  proslratas  passinique  iu  campo  fu- 
gientes  Cws.  \  .  —  5.  mn  T  inter  versns; 
se  coUigendi  non  dare  V.  —  (>.  patehant 
L.  —  refectis  cofld. ,  refecti  Dashnius.  — 
■ve  L  (sed  erasis  lilt.  dnabns  trihusve) 
DS.  —  7.  ducem  unus  S.  requirunt  nul- 
Ins.  —  M.  imperio  auctoritateque  L.  — 
8-9.  qui  delenduni  esse  ohservavit  (luden- 
dorpins.  prwsidio  etiani  \ipperdeius,  sed 
hoc  argnnienlis  (netur  Vielhaherus,  qni 
disjecta  qua?videntur  inembra  periodi  sic 
ordinat  :  dvcemque  aliquem  requirerenl , 
quern  respicerent ;  postquam  animadverte- 


runt  prcesidio  [suo pulso  Julianos  castra  te- 
nere ,  j  neininem  esse  cujm  auctoritate  impe- 
rioque  rem  gererent ,  protinus...  —  g  ihi 
om.  Vindoh.  9.  —  10.  contenderunt  L.  — 
11.  quoque  ipsi  S,  Voss.  Clarkii  et  alii 
rec.  —  Juhanis  L.  —  12.  dimissis  codd. . 
rnissis  (ut  videtur)  L  in  marg.  ead.  m. ,  ad- 
tnissis  S. —  1  -3-1  3.  solute  conctionem  D.  — 
1  ?).  Qui  T  ead.  m.  correctus.  —  miseriis 
Pet.  et  nostri  praeter  S.  —  1  '4.  Sic  nostri 
consensn ,  non  priesidio  fuit.  —  i.5.  sed 
aut  l>.  —  16.  illustres  viros  qnos  urhanos 
appellant  L;  actores  S,  Busl.  etalii  rec.  — 
1  7.  vulneraverunt  h.  —  1 S.  fuit  om.  V  .  — 
Tillius\.  TuliusD.  —  19.  interim  P.  TL. 


3/i4  INCERTI   AUCTOIIIS 

nisi  celoriter  ad  Cffisarem  acciicurrisset.  interrectus  esset.  Quo 
("acto  complures  equites  Ijomani  senalores(|ue  perterrili  ex 
nro^lio  se  receperiinl,  nc  a  inilitibus,  (|iii  ex  tanla  \ictoria 
licenliam  sihi  assumpsissent  immoderate  [^eccandi  iinpuni- 
5  latis  propler  maximas  res  gestas  spe,  ipsi  (pio([iie  inlerfice- 
rentiir.  llaqiie  ii  omnes  Scipionis  mililes,  cuin  lidem  (ifesans 
im|)lorarent,  inspectante  ipso  CaBsare  et  a  militibiis  depre- 
cante,  uti  eis  parcerent,  ad  unum  sunt  interfecti. 


LXXXVI.    Caesar    trinis   castris  potitus   occisisque   hoslium 

10  L  millibus  fugatisque  compluribus,  se  recepit  l  militibus  amis- 

sis,  paucis  sauciis,  in  castra,  ac  statini  ex  itinere  ante  oppidum 

Thapsum  constitit,  elephantosque  lxiv  ornatosarmatosqiie  [cuni 

turribus  ornamentisque  capit  |  captos  ante  op|.idum  instructos 

constituit,  id  hoc  consilio,  si  posset  \irgilius  quique  cum  eo 

15  obsidebantur  rei  male  gesta^  suorum  indicio  a  pertinacia  de- 

duci.  Deinde  ipse  Virgdium  appellavit  invitavitque  ad  deditio- 

nem  suamque  lenitatem  et  clementiam  commemoravit.  Quem 

postquam  animadvertit  responsum  sibi  non  dare,  ab  oppido 

discessit.  Postero  die  di^ina  re  facta,   concione  advocata.  in 

20  conspectu  oppidanorum  niilites  collaudat,  totumque  exercitum 


1.  accnrr.  L,  occurr.  I).  —  H.  )ie  iinl. 
nostri  omnes.  frduo"  Oucl.  —  Z-k.  p.v 
ma.rma  D.  —  li.  Uccntia  TF.  —  impu- 
iiitatis  spe  Fetav..  Norvic.  —  ^.  gestas 
ah  ipsis  codd. ;  gestas  spe,  ipsi  Oudendor- 
pius.  —  6.  Ita  I).  —  ./.  T.  primi\ \  ii  F. 
hi  D.  oni.  L  §.  —  7.  iniplorassent  \ .  — 
8.  uti  eis  nostri.  eis  uti  nescio  unde  vujgo. 

LXXXVI.  —  10.  j  TL.  X  vel  (lecem 
iiiiUhus  ceteri.  ()\\o(\  vitiosum  esse  co- 
gnoscifur  Plutorchi  testimonio.  c.  53  : 
Hfxspas  §£  yni?  [lipsi  fxtxpip  TpicHv  crlpv- 


TOTiehcov  iyKp%lijs  ■^ejovws  Kii  tssvtol- 
xicrp.v piovs  T&Ji'  TSOAep.icov  ivrjpy^xfjo? 
oO§£  TrevlYiKOvra   twv  »§/&)!'   ahs^tXev. 

—  11.  cstatim  TL .  statiin  \' .  sine  ac.  — 
i'2.  Lxiiu  codd.  praeter  ummi  H.  ex  quo 
enotatum  lxxx.  —  12-10.  cmn  turr. 
ornamentisque  prascedentium  explicatio- 
nem  esse  intellexit  Kranerus.  jam  oiim 
capit  ejectum  a  Glandorpio.  nec  legilur 
in  D.  —  \h.  Verg.  codd.  praeter   LDS. 

—  1  (').    ipsuin  L.   —   iiicitacttfjue    L.   — 


1  ~ .  .tuani  L. 


BELLUM   AFRICANUM. 


3/i5 


veteranuni  donavit,  |)ra?mia  tortissimo  cui(|iie  ac  bene  merenti 
pro  suggestu  tribuil,  ac  statim  inde  digressus  Hebilo  procon- 
sule  cum  Jii  legionibus  ad  Thapsum  et  Cn.  Domitio  cum  dua- 
bus  Tliisdroe,  ubi  Considius  prgeerat,  ad  obsidendum  relictis. 
M.  Messala  Uticam  ante  praemisso  cum  e(|uitatu,  ipse  eodem  5 
iter  lacere  contendil, 

LXXXVII.  E([uites  interim  Scipionis,  ([ui  ex  proelio  lugerant, 
cum  Lticam  versus  iter  facerent,  perveniunt  ad  oppidum  Pa- 
rada?.  Ubi  cum  ab  incolis  non  reciperentur,  ideo  quod  fama 
de  victoria  Caesaris  [^raecucurrisset.  vi  oppido  potiti  in  medio  lo 
loro  iignis  coacervatis    omnibusque   rebus  eorum   congestis , 
ignem  subjiciunt   atque  ejus  oppidi  incolas  cujusque  generis 
8etatis([ue  vivos  coiistriclos([ue  in  tLammam  conjiciunt,  atque  ita 
acerbissimo  atliciunt  siippJicio;  deinde  protinus  Uticain  perve- 
niunt.  Su[)eriore  tem[)ore  M.  Cato,  quod  in  Uticensibus  propter  I5 
beneticiuni  legis  Julur  parum  suis  parlil)us  prtiesidii  esse  exis- 
timaverat,   pleljem  inermem  oppido  (^jecerat  et  ante  portam 
bellicam  castris  fossaque  parvula  duntaxat  muniverat,  ibique 
ciistodiis  circumdatis  babitare  coegerat;  senatiim  autem  oppidi 
custodia  tenebat.  Eorum  castra  bi  equites  adorli  evpugnare  C(p-  -20 
perunt,  ideo  quod  eos  CtTsaris  parlibus  favisse  sciebant,  ut  eis 


1 .  veteranorum  D  §  ot  alii  i'ec.  —  dona- 
viljmemiis  V,  D  corr. ,  5  ;  pnemia  ac  uniis 
llrsini,  non  U.  —  ab  benc  L.  —  9.  Rehilo 
nostri,  Rehillo  D.  : —  3.  citm  iii  ad  codd. 
anliqiii.  cuui  iii  cohoriihus  ad  L.  c.  iii 
legioiiihus  ad  D§.  Vulgo  c.  iii  ad  Tliapsum 
legionihus  ,  quod  post  numeri  notani.  non 
ante  excidisse  jam  ali(juolies  de|)relien- 
dimus. 

LKXXVII.   —  8.  jjerrcncrmU  V,  ilem 


I.  1  6-1 5 ,  et  c.  88.  —  8-£).  Parade  vel  Pa- 
radce  codd..  Paradam  nullus.  —  9.  cum  aco- 
lis  T  pr.  —  10.  imecurr.  LD^.  —  lo-iO. 
quod  JJtic. .  .  parinn  in  siiis  codd. ,  quod  in 
Utic.  .  /wrHJH  sm/s  Faernus  et  Lipsius. — 
16-17.  c-^istiniarat  D. —  18.  castris  oin. 
Cuj.  — fossis(jue  Th ,  ^cal.  ^fossa  Cuj. — 
inunierat  LD  S.  —  20. ./.  vel  l  eqnites  codd. : 
//  P.  Manutius,  hi  Nipperdeius.  —  adhorli 
TUFV. 

Ulx 


3/iG  INCERTl   AUCTOUIS 

iiilcrrectis  eonmi  j)ei'ni<*ie  (lulorein  siiiiin  iilciscerentiir.  l  li- 
ceiises  aninio  addilo  e\  (iH-saris  vicloiia  la|ndil)iis  riislil)iis(|ii(' 
equites  r(>|)nleriinl.  Ila(|iie  |)oslea(|iiain  castra  iioii  |)olneraiil 
|)()lii'i.  l  ticani  se  iii  oppidnni  c()ii|ecernnl  al(|ne  ihi  iniillos  l  li- 
-j  censes  interleceriinl .  (loinos(|iie  eornni  (^\[)n}'jnavernnl  ac  diri- 
pnernnl.  (jiiilnis  cnin  (iato  persnadere  niilla  ralione  (|nirel.  nl 
secnin  o|)|)idnin  der(^iid(;rent  el  ca'de  ra|)inis(|iie  desisterenl .  d 
(jiiid  sil)i  vell(Mit  scirel.  sedanda'  eoriini  iinporliinitalis  jjralia 
siiipiilis  c  divisit.  Idein  Snlla  l^anstus  lecit  ac  de  siia  |)ecnnia 
!o  larjjitus  esl ,  ninnjne  ciiin  iis  al)  l  tica  proficiscilnr  al(|ne  iii 
regiuun  ire  iiilendil. 

LXXXMIl.  (iOin|)lnres  inleriin  e\  luga  Uticani  perveiiiunt. 
(Juos  onines  Cato  convocatos  una  ciuii  trecentis,  (|ni  |)ecuniani 
Sci|)ioni  ad  Ijelluin  racienduin  coiitulerant.  Iiortatur,  ut  ser\itia 

15  nianninitterent  o|)j)idnin(|ne  delender(Mil.  (Juoruni  cuin  j)artein 
adsentire,  j)arteni  aiunium  nienleiiKjiK^  jierterritani  atqiie  in 
lu['jaiii  destinatain  liahere  intelle.vissel .  anq^lius  de  ea  re  a^^ere 
destitit  naves(|ue  us  attrilnul,  ut  in  (jnas  (juis(jue  j)artes  vellet 
j)roiicisceretiu'.  Jj)se  onuuhus  rehus  dilq>entissune  constitiilis. 

00  liberis  suis  Lucio  (jffisari,  (|ui  luin  ei  [)ro  ([inestore  tuerat.  coin- 
mendatis,  et  sine  suspicione.  vultii  at(ju(^  s(M^mone.  quo  supe- 
riore  tempore  nsns  tiierat,  cum  dornutum  isset,  terruni  inlro 
clain  iii  cnhicnlnm   Inlit  at(jne  ita  se  Irajecil.  (Jiu  ciim  aiiinia 

;').    rc/tjj.  TIj.  —  caMris   D  corr.    —  Tt.F.    ivIkjiii  ti.s^cnl.  —    i"/-/»!!'"  I'-  — 

/i.  copere  (\wo  potiri)  l^iisi.  —  (i.  nilioiic  18.  unrciiif/iic  Petav.  et  nostri  praeter  D 

y^o.s.sp/  ]j.  jiohnsset  \.  —  7.  rapinaquc  \).  corr. ,  §.  —  is  T.  his\'J) ,hiis\.. —  18-19. 

—  <).  c  sestertia  l^elav.  Sed  eraiit  seslerlii.  iii  fjiiasciiiu/iiepartes  vellent projiciscereiilur 

—  1  ().  his  VI).  eis  L.  —  11.  regiiuiii  .Juhir  l)S  e(  alii  rec.  —  -10.  tirm  ihi  D  corr. . 
I^.  —  coiitciiflit  iimis  §.  §,  Leid.  -i.  —  -28.  intulit  L.  —  tlum  codd. . 

LXXWIll.   —    \k.  hortatus  TLV.  —         cum   Aldus.  —  -jS  et   1    p.  '^h'] .  aniiiiaiu 
serritiu   L    iiiler    versiis.    —    iG.   aflsent.         n.  e.r/jiratani  F\)h. 


BELLliM   AF1{IGA.\UM. 


3/47 


noiuluin  exjjirata  concidisset,  o\  im[jetu  facto  in  cut)iculnm  e\ 
sus|jicione  medicus  lamiliaresque  continere  at([ue  vulnus  obli- 
gare  coe[jissenl,  i[)se  suis  manijjus  vuliius  crudelissime  divellit 
atque  aninio  [)ra?senti  se  interemit.  (hiem  llticenses.  quam- 
([uam  oderant  |)artiuiu  gratia.  tamen  |)ro[jter  ejus  sin[i^ulareiu  5 
integritatem  et  ([uod  dissimillimus  reliqiiorum  ducum  fuerat, 
quodque  Uticam  miriticis  o[)eriljus  munieratturresque  auxerat, 
se|)ultura  alliciunt.  (Juo  inl(M*l"ecto,  L.  Ctnesar  aliquid  sibi  ex  ea 
re  auxilu  ratus,  convocato  [)0[Julo,  concione  liabita  cohortatur 
omnes.  ut  [jortae  aperirentur  :  ^rse  in  C.  Cffisaris  clementia  ma-  10 
gnaiu  s[jem  tiabere.  ^^  lla([ue  [jortis  [jatefactis,  Utica  egressus. 
Cffisari  im[)eratori  obviam  [jroficiscitur.  Messala,  ut  erat  im[je- 
ratum,  Uticam  pervenit  omnibusque  [)ortis  custodias  ponit. 

LX\XI\.  (^aesar  interim  ab  Tliapso  [)rogressus  Ussetam 
[)ervenit.  ubi  Scipio  magnum  frumenti  numerum,  armorum .  15 
telorum  ceterarumque  rerum  cum  parvo  prtTsidio  habuerat. 
Id  adveniens  [)otitur;  deinde  Adrumetum  pervenit.  (Juo  cum 
sine  mora  introisset,  armis.  frumento  pecuniaque  considerata, 
(J.  Ligario.  C  Considio  filio,  ([ui  tum  ibi  fuerant,  vitam  con- 
cessit.  Deinde  eodem  die  Adrumeto  egressus,  Livineio  Regulo  i>() 


1.  ei  0111.  nostri  et  --plerique»  OikI. — 
e.jc  .wspirntione  Biisl.  —  3.  deveUit  noslri, 
Petav. ,  duo  rec.  Oufl.;  div.  unus  Ij.  (jui 
f/»\  miln.  (a  sec.  transposituni )  crvd.  — 
'i.  intfriiiiit  V.  —  H.  nt  iiliqiiid  l)§.  — 
()  mi.xiliiiret  TL.  ini.riliaretiir  \§.  Scal.; 
im.xilii  rnret  UF,  unde  fort.  auxilii  pnrn- 
ret  Scaliger  ut  rrex  veteri  Ursini  codice;n 
nu.xilium  pnrnret  D.  Leid.  9;  sibi  ea  vel 
luec  res  nu.rilinretur  §  et  alii  rec. ;  nliquid 
sihi  niixilii  e.x  ea  re  rntus  conv.  I^etav. ; 
unde  Oudendorpius  aujciliirntus.  —  conc. 


facld  \^.  —  coliortntus  nosfri  {^raeter  D§. 
—  i3.  omnibusqiie  potitis  D. 

LXXXIX.  —  iL  n  Th.  Th.dcD.— 
U.setnin  L,  Usetum  Busi. ,  Uzetam  Petav., 
ut  Zetnm  §:  haec  et  Uscetnm  codices  Oud., 
Lussernm  D.  —  18-19.  ^onsiderat.  AQ. 
Lig.  T.  con.sidernt.  Ac  Q.  Lig.  L,  iteni  \  . 
sed  /1.  Haec  ut  edita  sunt  prfebent  UF. 
Cuj.  et  Petav.  —  19.  Ligurio  U  pr.  — 
Considii  et  fuerat  unus  S.  —  20.  die 
om.  L.  —  Humello  (pro  Livineio)  D§  el 
aiii  rec. 


3/i8  INCERTl   AUCTOniS 

cuiii  logioue  ihi  rolicto,  IJticani  ire  contendit.  (iiii  iii  ilincre 
(it  ()l)vins  L.  Cfpsar  et  snbito  se  ad  genna  projecit  \itani(|ue  sil)i 
ne(|ue  ainplins  (juic(|uani  (lepi'ecatui'.  (lui  Caesar  lacile  el  pi'o 
natnra  sna  (^l  ])ro  institnlo  concessit,  item  CaM-injp,  (ieteio. 
5  P.  Atrio,  L.  Cella»  patri  et  filio,  JVL  Lpj)io,  M.  A(|uino,  Catonis 
tilio  Daniasippitjne  iiberis  e\  sua  consuetudine  tribuit.  cii'citej- 
(jne  Inniinibus  accensis  llticani  pervenil  ahjue  extra  oj)pidnm 
ea  nocte  mansit. 

XC.   Postero  di(^  inane  in  oppidnm  introiit,  concionecjue  ad- 

10  vocata  Uticenses  incolas  cohortatus,  gratias  pro  eornm   erga 

se  studio  agit,  cives  autem  Romanos  negotiatores  et  eos,  qui 

inter  ccc  pecunias  contulerant  Varo  et  Scipioni ,  multis  verbis 

'   accusatos,  et  de  eorum  sceleribus  longiore  habita  oratione,  ad 

extremnm,  ut  sine  metu  prodirent,  edicit  :  f^se  eis  dnntaxat 

15  vitam  concessurum;  bona  rjnidem  eorum  se  venditurum,  ita 

tamen,  qui  eorum  ipse  sua  bona  redemisset.  se  bonorum  ven- 

ditionem  inductnrum  et  pecnniam  multap  nomine  reiaturum, 

nt  incolnmitatem  retinere  posset.  •?  Onibus  metn  exsanguibus 

de  vitaque  ex  suo  promerUo  desperantibns  subito  oblata  salnte 


1.  cuiii  .  .  .  kg.  D,  IriJjus  fere  ducUhus 
erasis.  —  •?..  icnna  proicit  T,  proicil  etiaui 
ceteri  pra^tei'  Ll)  § .  prfemisso  ejus  \  .  — 
/i.  et  inst.  [sine pro)  TDS,  et  \,  qui  co;/- 
slit.  —  Cneteio  U .  Cceteis  F,  Cet.  reliqui ; 
C.  Ateio  Ciacconius.  —  o.  Patrio  codd. , 
patri  D  corr. .  §;  rPctreio,  Pntricio ,  P. 
Atio  mss.  rec»  Oud.;  Catricio  Busl.  — 
Celle  codd.  —  Opim  I^etav. ,  Epio  D . 
Apio  fral.^  ap.  Oud.  —  .1/.  om.  TL.  — 
Aquiiiio  D§  et  alii  rec.  —  (3.  Damasippi 
(jui  TL\ .  —  6-7.  circumque  luminihus , 
Cuj.;  circiterque  noctem  lum.  DS  et  alii 


rec.  —  (S.  nocte  om.  \ .  ut  ea  sit  pi'o  ad- 
verbio. 

XC.  —  10.  cohorlatur  L.  —  11.  egit 
TLV.  —  negot.  0111.  L.  —  i3.  scel.  eor. 
V .  —  ]  -'1 .  si  eis  TV.  —  1  (3.  ut  qui  D  corr. , 
S  et  aiii  rec.  —  ipsa  sita  codd. ,  ipse  Clar- 
kius.  quod  e\  Busl.  affert  Fabric.  —  1  (>- 
17.  cendil.  honor.  L.  —  17.  iudicturuin  D 
corr. ,  §  et  alii  rec.  —  18.  exsaiiguinibus 
T\ .  —  19.  vita  quoque  L.  —  ex  corrector 
D  expungit.  —  merito  soli  nostroruni  I^S. 
ap.  Oud.  rr  plerique.  r,  —  oblatam  salu- 
tem  L. 


BELLLM  AFRICANUM. 


3/1 9 


libentes  ciipidiqiie  conditioneni  acceperunl,  petieruntque  a 
Cffisare.  ut  universis  ccc  uno  noniine  pecuniam  imperaret.  Ita- 
que  Lis  millies  sestertio  his  imposito,  ut  per  triennium  sex 
pensionibus  populo  Romano  solverent,  nullo  eorum  recu- 
sante .  ac  se  eo  di(»  demum  natos  priEdicantes,  laeti  gratias  5 
agunt  Caesari. 

XCI.    Ilex  interim  Juba,  ut  e\  proeiio  fugerat,  una  cum  Pe- 
t)'eio  interdiu  in  villis  latitando,  tandem  nocturnis  itineribus 
confectis,  in  regnum  pervenit  atque  ad  oppidum  Zamam ,  ul)i 
ipse  domicilium ,  conjuj^^es  liberosque  habebat,  quo  ex  cuncto  lo 
regnoomnem  pecuniam  carissimas(jueres  comportaverat,quod- 
({ue  inito  l)elio  operibus  maximis  muniverat,  accedit.  Quem 
antea  oppidani,  rumore  exoptato  de  Coesaris  victoria  audito . 
ob  has  causas  oppido  pi'ohibuerunt,  quod  bello  contra  po[)u- 
lum  Bomanum  suscepto  in  oppido  Zamae  iignis  congestis  maxi-  15 
mam  in  medio  foro  pyram  construxerat,  ut,  si  forte  bello  foret 
superatus,  omnibus  rebus  eo  coacervatis,  dein  civibus  cunctis 
interfectis  eodemque  projectis  igne  subjecto ,  tum  demum  se 
ipse  insuper  interficeret,  atque  una  cum  liberis ,  conjugibus, 
civibus  cunctaque  gaza  regia  cremaretur.  Postquani  Juba  ante  20 
portas  diu  multumque  primo  minis  pro  imperio  egisset  cum 


1.  ciipidi  Ubentcsquo  L.  —  -i.  iiiio  (im. 
L.  —  i)nper(i.sf;cl  tJ.  —  3.  his  niiUes  codd. 
pragter  TL,  Sc/tl.,  qui  sine  bis,  T  miUens, 
L  iniUa ,  Busl.  nidle,  sine  bis ,  quod  ex  se- 
quente  his  nasci  poluisse  obser\  at  Krane- 
rus.  —  sestertiiiin  codd. ,  scstertiis  §  et 
duo  rec.  —  is  T,  iis  DF,  his  celeri.  — 
iinpositiim  est  \  ;  impositis  D  corr. ,  S  et  duo 
rec.  —  5.  eodem  die  codd. ,  eo  Stephanus. 

XCI.  —  7-8.  una  cum  Petr.  oin.  F,  sed 


cuni  nota  vitii.  —  9.  ad  (non  atqiie)  oui. 
L;  ad  oppiduinquc  Busl.  (sine  atque).  — 
1  1-12.  qiiod  inito  L,  quoque  iiiilo  TV.  — 
1  -2.  munierat  LDS,  ante  operibus  posituin 
in  L.  —  \k.  beUa  T  pr.  —  1  i-i  5.  contia 
rein  .p.  D.  —  1  5.  .Z.  a.  ine.  T.  —  con- 
jcctis  L.  —  17.  conrccrvatis  T  pr.  — de- 
hinc  unus  §.  —  18.  subjectis  F  pr.  — 
18-19.  ipse  se  TL.  —  19.  conjugihus ,  li- 
hcris  D.  —  -J!  1 .  priinum  L. 


;^r)0  INCKHTl   AUCToniS 

Zamonsibiis,  dcin,  cnni  se  |)arnni  |)i'()ficei-e  inleliexisset .  pre- 
cibns  orassel,  nti  se  ad  snos  deos  j)enates  adinilterenl .  iil)i  eos 
nerslare  in  senlentia  aniinad\erlil,  nec  jninis  iiec  [)recibns  snis 
nu3veri,  (|no  ma[;is  se  reciperent,  terlio  pelil  ah  eis.  nt  sibi 
5  conjn^^cs  lit)eros(jne  redderenl,  nt  secnm  eos  as[)orlaret.  Post- 
qnam  sibi  nibil  omnino  o[)[)idanos  responsi  re<bb'i'e  iiniinad- 
vertit,  n\i]\i\  re  al)  bis  impeti\Tta,  ab  Zama  discedit  ntqne  ad 
viHam   snam  se  cnm   M.   F^eti-eio  [)ancis([iie  e([nitibiis  conlerl. 

XGII.   Zainenses  intei^im  lejjatos  de  bis  rebns  ad  (la^sai-em 

10  Uticam  mittnnt,  [)elnnt([ne  ab  eo,  nti,  ante([nam  i^ex  inannin 

colligeret  seseque  oppnp,nai'et ,  sibi  anxilinm  mitteret  :  rse  ta- 

men  paratos  esse  sibi,  ([noad  vita  suppeteret,  ()[)pi(lnm  se([ne 

ei  i^eservare.  ^?  Legatos  collandatos  (uTsar  domnni  jubet  antece- 

dere  ac  snnm  adventnm   [)nBnuntiare.  I[)se  postero  die  Utica 

15  e[jressns  cnm  eqnilatn  in  i^egnum  ire  contendit.  Inlerim  in  ili- 

nere   ex   regiis  copiis  duces  com[)lnres  ad  Ca?sarem  veninnt 

orantqne,  ul  sibi  ignoscat.  (Juibus  snpplicil)us  venia  data.  Za- 

mam  pervenit.  RuiriOi*e  interim   peidato  de  ejus  lenitate  cle- 

mentiaque.  [)ro[)emodum  omnes  re[J^ni  equites  Zamam  perve- 

20  niunt  ad  Ca^sarem,  ab  eoque  snnt  metu  [)ericnloque  liberati. 

XCin.   Dum  ba^c  uti'obique  geruntur,  Considius,  qni  Tbis- 

1.  deinde  I^DS.  —  sc  om.  I>.  —  i-a.    ••    ef/nifil>nsconfertT\jF\\Y)  \w. .Veiav.;e^tii- 

prcecihnsfjne  ^ ,  milliis  fpiofpie.  —  -s.  deos  iibus  (hoc   inler  versus)  iter  confecil  L; 

L  inter  versus.  —  paenfitis  IJ .  pemuitis  \  eq.  sc  confert  D  corr. .  §  et  rec. 
pr.  —  3.  persistere  L.  —  /i.  lertiim  D  pi'.  XCII.  —  f).  fle  his  r.  leg.  L.  —  la. 

—  5.  ftiisport.  V.  —  6.  responsuni  Petav.  oppidunupiv  se  ci  TU,  D  pr. ,  non  F;  se  op- 
et  nostri  omnes  praeter  §,  qui  respondi  pidiinupic  L.  —  i/i.  pronnntifire  TL. — 
(sic).  —  7.  re  om.  UF.  — tlescendit  UF.  UticfiniTL. —  1(3.  rc^/^/sUF.Pet. —  i8.j)er- 

—  8.  .sufim  se  V.  siifini  ceteri.  —  cmn  veniunt  codd.;pervenif  inrimns.  — 18-19. 
Petr.  T,  et  in  an*asum  ;  M.  om.  LV .  —  clenientia  lenitateqtie  L.  —  19.  ZnmaF. 


BELLLM  AFlllCANLAL 


351 


dviXi  ciim  laiiiilia  siia ,  ^jiadiatoria  manii,  Gsetiilisqiie  prseerat, 
cognita  CtPcle  suorum  Domitiiqne  et  legionum  advenlu  perter- 
ritus.  desperata  salute,  op|)idum  deserit  seque  clam  cum  paucis 
Larbaris  j)ecunia  onustus  subducit  atque  in  repjiium  lugere 
contendit.  (Juem  (la^tuh,  sui  comites,  in  itinere  pneda»  cupidi  5 
concidunt  seque  m  quascum(|ue  potuere  partes  conterunt. 
C.  interim  Virgiiius,  postquain  terra  marique  clausus,  se  nihil 
proficere  inteHexit  suoscjiie  intertectos  aut  higalos,  Marcum 
(latonem  iJtica^  sibi  ipsum  iiiauus  attuhsse,  regem  vagum  ab 
suisque  desertum  ab  omnibiis  aspernari .  Saburrain  ejusque  lo 
copias  ab  Sitlio  esse  deletas,  Ljtica?  Caesarem  sine  mora  rece- 
|)liim,  de  tanto  exercitu  rehquias  esse  nullas,  [qua?]  sibi  suisque 
liberis  a  (ianinio  proconsule,  (jui  eum  obsidebat.  fide  accepta. 
se([ue  et  sua  omnia  et  oppi(him  proconsuh  tradit. 

ACI\.    I{e\  interim  ab  omuibus  civitatibus  exciusus,  despe-  15 
rata  saiute,  cum  iaute  co^natus  esset  cum  Petreio.  ut  cum  vir- 
tute  interfecti  esse  viderentur,  ferro  inter  se  depugnaut,  atque 
lirmior  imi)eciiliorem  ,lui)a  iVtreium  laciie  [terro]  consumpsit. 
Deinde  ipse  sibi  cum  conaretur  giadio  trajicere  pectus  neqiie 


\LIII.  —  \ .  jinvcidl  \\\  \  i\\\lc  f>/<i(l. 
|josituiii.  —  6.  oiiii.sl.  jiec.  \j.  —  .x  coiiii- 
lc-s  {coiiimilitcs-  V)  itiii.  (sinf  in)  TLV.  — 
(').  ///  (jiKi-s  (jiii^jiic  jiot.  iiiisl..  quod  valdc 
iiotaiKliiiii.  —  jiotneruul  L.  —  7.  (jIuii 
iutcriiii  t)§,  (J,a'ti(ir  int.  \.  —  S.  mit  111- 
lerf.  (uil  I)  rnrr. .  §.  J)orv.  —  t).  -sil^i  ip.si 
LS.  — iiKiiiiiiii  iiihilisse  Ij.  inl.  etiaiii  S. 
—  i(.  niiUn.s  0111.  Scal.  —  ({ui  sihi  D  a 
sec. .  S;  ipse  sibi  L;  (/11(8  e\cludeii<tuni  esse 
iiioiiiiit  ^ipperdeiiis.  —  1  -j-i  3.  }jro(k.^senl 
|)ost  sibi  vel  liberis  adduiit  D  corr. ,  §  et 
alii   rec. .  atqiie   lioc   vel   essoui  ('(iaiii   iii 


iVtav.  Ie<)i  videtur.  qui  liberis  tutnndis 
pneiieal.  —  i3.  (ir  (jininio  ((yinmo  V) 
UFV ,  liic  proconsul.,  ceteri  procons.  — 
(jui  luni  TUFV  ,  li  a  pr. ,  eum  corr.  —  e.v- 
ciyita  Scai..  Petav.  et  uostri  proeter  LS. 

\Li\.  —  1  ().  cuin  J(ini  connlns  codd. ; 
cceudlus  oliiii  (Iriiteriis  et  alii;  luute  Viel- 
liaiieriis  (iiaiii  ^r in/ignijice  epubitus  esl,r, 
ul  t^lorus  scrii)it),  (reqiientissiiiia  in  ius 
liiiris  conriisio  iitteranini  /  et  /.  —  1  O-i  y. 
per  rirlvteni  unus  §.  —  i^.Jerro  om.  UF. 
—  i().  Dein  cuin  ipse  sibi  cum  conar.  L, 
el  \  siii(>  altero  cum.  —  uec  iiiiiis  §. 


352 


INCERTI  ALCTOIUS 


posset,  |)recil)us  a  servo  siio  iinpeli-avil .  Lit  se  inleriicerel  |i(l- 
Cjue  ohliuuilj. 


XCV.  V.  Sittius  interiui.  pulso  e\ercilu  Sabiirra'.  pra^lecti 
.luba^,  ij)sof|ue  inlerfecto.  cuui  ilvv  ciiui  paiicis  per  jMaiirita- 

5  niam  ad  Caesarem  faceret.  forte  iiiciclit  in  Fauslum  Afrauium- 
cjue,  qui  eam  manum  liaLebant  quae  llticam  diripuerat.  itei-- 
que  in  Hispauiam  intendebant  et  erant  numero  circiter  mille. 
Itaque  celeriter  nocturuo  tempore  insidiis  dispositis,  cum  prima 
luce  adortus  praeter  paucos  equites,  qui  ex  primo  agmine  h\^e- 

10  rant,  reliquos  aut  interilcit  aut  in  deditionem  accipit.  Alra- 
nium  et  Faustum  cum  conjuge  et  liberis  vivos  capit.  Paucis 
post  diebus  dissensione  in  exercitu  orta .  Faustus  et  Afranius 
interficiuutur;  Pomj)eia^  cum  Fausti  liberis  Cgesar  incolumi- 
tatem  suaque  omnia  concessit. 


15  XCVI.  Scipio  interim  cum  Damasippo  et  Torquato  et  Plae- 
torio  Uustiano  navibus  longis  diu  multumque  jactati,  cum  Hi- 
spaniam  peterent,  ad  Hipponem  regium  deferuntur:  ubi  classis 
P.  Sittii  ad  id  tempus  erat.  A  qua  pauciora  ab  amplioribus 


1—^.  Extrema  verlja  recte  proscripsit 
Oudenclorpius,  quorum  absurditas  speci- 
men  praebef  malesanse  liceiiliae.  qua  bos 
libros  passim  interpolarunt  ludimagistri. 

XCV.  —  3.  Item  liilerpubo  U,  D  pr, , 
interimlso  F  (cum  nota  vitii)  TLV,  mterlin 
piilso  §  et  (falii'?  ap.  Oud.,  inlerlm  om. 
Scal. ,  Pet.  —  6.  qul  ea  T.  —  (jua  ilicnm  dl- 
rlpuerant  codd. ;  qiue  Ll.  dirlpuerat  Morus. 
Quffi  sequunlur,  iterqne  In  H.  Intendehnnt , 
om.  TL.  —  7.  clrciter  co  T\  ,  M  L.  Scal. , 
00  6  UF.  1/z)  DS  et  recentes  Oud.  — 
8.  cum  prlma  TL\ ,  eos  prima  ceteri.  — 


9.  ex  proximo  V  (cum  nota  vitii )  I  .  qiii 
ead.  m.  in  marg.  ffvel  yw/wo.'-  —  10.  ///- 
terfecit  nostri  praster  TD§;  Interficlt  Oud. . 
qui  perfectum  ex  frtribus'"  modo  nflfert. 
in  quilnis  L.  —  accepit  nostri  omnes 
praefer  L  ;  ncclplt  e\  suis  Oud.  prapter 
ffduos.-  —  11.  conjugibus  D  corr. .  §  ef 
alii  rec.  —  i3.  liho)}  {\  .  —  i'i.  omnin 
om.  F. 

XCA  I. —  lO.  Rusclano  LF.  —  17.  ad 
[ah  Scai. )  Hippone  TL\.  Scal..  Ippone 
FL.  —  18.  ad  id  UFD.  Pelav.  Leid.  -a ; 
id  (sine  praepos. )  TL\  §. 


BELLUM   AFRICANUM. 


353 


circumvenla  navigia  (lcpriniiintiir.  il)ique  Scij)io  cum  iis  quos 
paulo  ante  nominavi  interiit. 

XCMf.  Caesar  interim,  Zamoe  auctione  regia  facta  bonisque 
eorum  venditis.  qui  cives  llomani  contra  populum  Romanum 
arma  tulerant,  pra^miisque  Zamensibus,  qui  de  rege  exclu-  5 
(lendo  consilium  ceperant,  tributis  vectigalibusque  regiis  ero- 
gatis  ex  regnoque  provincia  lacta  atque  ibi  Sallustio  pro  con- 
sule  cum  imperio  relicto,  ipse  Zama  egressus  Uticam  se  recepit. 
Ibi  bonis  venditis  eorum  qui  sub  Juba  Petreioque  ordines  duxe- 
rant.  Tbapsitanis  HS  xx,  conventui  eorum  HS  xxx,  itemque  ^o 
Adrumetinis  HS  xxx ,  conventui  eoruni  HS  l  multae  nomine 
imponit;  civitates  bonaque  eorum  ab  omni  injuria  rapinisque 
detendit.  Leptitanos,  quorum  superioribus  annis  bona  Juba 
diripuerat,  et  ad  senatum  questi  per  iegatos  atque  arbitris  a 
senatu  datis  sua  receperant.  xxx  centenis  millibus  pondo  olei  15 


] .  cum  quos  Petav.  et  nostri  praeter  V, 
(|ui  ann  illis  (jiuis  (sic),  vett.  edd.  cum 
iis  quos.  F^also  ex  L  refertur  cmn  qnibus; 
iiitidissimum  ii)i  quos.  —  ^.pavlo  om.  TL. 

XCVIL  —  5.  prmniis  L.  —  6.  tribu- 
lisque  vectigalilmsque  L;  vectigalibtts  D.  — 
(7-7.  regiis  togatis  TLFV,  I)  pr. ,  Petav. , 
Cujac.  in  quo  adscriptum  :  fral.  donatis;-n 
Scal.,  D  corr. ,  §  et  aiii  rec.  irrogatis,  L 
erogatis.  —  7.  Sahist.  L\  ;  Q.  Sall.  UF, 
Petav. ;  Crispo  S.  D  in  ras.  trium  iitt.  — 
ra.  T,  p.  r.  V,  i.  e.  populi  Rovuini ,  ut  edd. 
primas;  in  V  spalium  vacuum  inter  p.  r. 
et  consul  sub  (sic)  imp.  —  8.  Zame  LV. 
—  cj.  ordinem  Pet.  —  9-10.  duxervtnt , 
ilenique  codd.  anlicpiiores  consensu ; //(?;/«- 
qiie  om.h.  Heg.  Lond. ,  Voss.  Ciarlvii  ef 
ed.  princ.  nec  est  hujus  ioci.  quare  infe- 
i'ius.    anle   Adrumctiiiis ,    posuit   ^ipper- 


II. 


deius;  nisi  lacunam  hic  habenms.  quod 
statuunt  Clarkius  et  Oudendorp.  —  10. 
Thabs.  L.  —  Sestertia  (sic  h)  quater  co- 
dices  nostri  et  aliorum  litteris  Sh  indicanl . 
shij  V,  nujneralibus  nolis  numeros  sic  ie- 
gendos  :  vicesies,  Iricesies .  quinquagesies. 

—  r.r  UF,  jfiA  TLVDS.  Petav..  ita  ut 
.r.r.r  potius  quani  .i.r  Thapsitanis  impo- 
situm  fuerit.  —  conventiti  L,  et  mox  ite- 
rum.  —  itemque  addidit  Nipp.,  in  Adr.  D. 

—  11.  Hadrimetenis  TUFV,  Petav.  — 
eomm  om.  TLV.  —  1/1-1 5.  arbitros  a  se- 
iialn  datos  codd.  praeter  S  et  Dorv. ,  qui 
arbitris  ab  sen.  datis ,  et  Cujac  arbitrio  a 
sen.  dato.  L  a  sen.  inter  versus.  —  10. 
militihiis  T\  .  —  ponderis  nostri  prster  §. 
qui  pondcribus ,  ut  pars  codd.  Oud. ;  in  T 
a  pi'.  erat  pondei'um ;  Glandorpius  pondo, 
ut  postulat  usus.  —  oleum  L. 

45 


354 


ii\ci:nTi  AicTonis  wkua  m  afiuca.m  m. 


iri  nrinos  sirij»iil()s  rinrllnl.  ideo  (jiiod  rriilio  per  disseiisioiKMii 
|)riri('i|)iiiii  so(.'ietatorii  ('(iiii  .liiha  iiiicraiit  eiiiiKpic  aniiis.  iiiili- 
tibiis,  |)eciinia  juveranl.  Tliisdnlanos  pioplcr  liiiinililalciii  ci- 
vitatis  certo  minicro  rrnincnti  imillal. 

5  \CV11J.  llis  rcljiis  jjjCstis,  idihiis  .Inniis  Ltica.'  classein  coii- 
s(X'ndit  et  |)Ost  dieni  tertimn  (laralis  iii  Sardimain  pervcnil.  Il)i 
Snlcilanos,  quod  Nasidimn  (^jusfjU(^  classeni  receperanl  copiis- 
(jiie  juverant,  HS  c  inultat  cl  pro  dccmnis  oclavas  pendcre 
jubet,  bonaque  paucorum  vendit  et  ante  dieni  iv  kal.  Onintil. 

10  naves  conscendit  et  a  (iaralibns  secunduni  terrain  provectus 
duodetricesinu)  dic.  ideo  quod  tenipestatibns  iii  |)orlibus  co- 
hibebatur,  ad  urbein  Roinam  venit. 


1.  (Uiiio  TUFV.  —  id  (juod  L.  —  a. 
fjiimipiuin  V  pi'.  —  8.  Tliys(lr.l]\',ceter\ 
Tliisdr. 

XCVlll.  —  5.  Jimiis  UFV,  ceteri  Juu. 
—  6.  ac  post  LV.  —  a  Cavalis  (sivo  po- 
tius  Acaralis ,  ul  urbis  nonien  ex  1.  lo 
(ictuni)  UF,  Petav. ,  JNorv.;  in  F  ultinia 
sy]|.  conipendio.  Est  accusativus.  1)  cori". 
et  §  Calariin ,  sed  infra  a  Calarihus.  —  -. 


suscepeiaiil  L.  —  8.  Sh  codd.  —  decumis 
nostri  prastei'  t^DS;  rrdeciinis  inss.n  Oud. 
—  (j.  diein  iiii  noslri  praeter  S,  qui  /// .  ut 
recentes  nonnulli  Oud. .  et  V,  qui  depra- 
vate  dicin  quinlum  iiarcs.  —  1 1 .  duodetri- 
censimo  F,  duodetricentesiino  T.  —  diei  [die 
L)  de  eo  codd.  antiquiores;  diei  quod  V. 
die  ideo  D  corr.  (ad  ut  videtur  a  pr. ).  §. 
'rduon  Oud.  — portuhiis  I).  pars  Oud. 


BELLl  M  HISPANIEIVSE. 


I.  [Pliarnace  superato,  Africa  i-ecepta.]  qiii  e\  his  proeliis 
ciim  adolescente  Cn.  Pompeio  prorugissent,  ***  cum  et  ulterio- 
i'is  Hispaniffi  potitus  esset,  dum  CtPsar  muneribus  dandis  in  Italia 
detinetur"'"*.  Quo  lacilius  praesidia  contra  compararet  Pompeius 
in  lidem  uniuscujusque  civitatis  confugere  coepit.  Ita  partim  5 
precihus,  [)artim  vi,  hene  magna  comparata  manu  provinciam 
vastare.  Quibus  in  rebus  nonnullse  civitates  sua  sponte  auxilia 
inittebant,  item  nonnullai  portas  contra  chidebant.  Ex  (pii])us 
si  (pia  oppida  vi  ceperat,  cum  aliquis  ex  ea  civitate  optime 
I  de  Cin,  Pompeio]  meritus  civis  esset,  |)ropter  pecuniae  magni-  lo 


I.  —  1 .  Phnrnace  regc  \  .  uims  L  Sci- 
pione  ( ornatissima  piclura).  quod  rrad 
connexionem  rerum  aptius.n  Oud.  Qua- 
i'nm  narrationem  hal)es  ap.  Dionem  (lass. 
XLIIL  9.()  seqq.  Libro  dxs(piXcA}  al>  in- 
docUt  homine  inepta  hasc  Pharnace  su- 
pernlo ,  Africa  recepta ,  assuta  fuisse  cen- 
seo .  quemadmoduni  ille  Fabius  initio 
Iruncato  Belli  Civilis.  —  receptnin  T.  — 
niiii  imiJti  (prn  qni)  e.v  margo  Petav. 
—  -1.  adulescenle  V,  adu/escentes  T,  ado- 
lescentules  V.  —  Lacunam  post  prqfugis- 
sent  indicandam  esse  putavi,  quod  Kra- 
nerum  quoque  fecisse  video ,  haec  ita 
scripta  fuisse  conjiciens  :   .  .  .   profiigis- 


sent ,  \in  Hispnniaiii  se  contulernnt  ;\  cuiii 
ndolescens  Cn.  Poinpeius  [eodein  fugissel  ] 
et  nlterioris  Hisp.  etc.  —  A.  delineretur 
L.  Post  hanc  vocem  lacunam  manifestam 
plures  notarunt.  —  conpararararet  U  pr. , 
contra  pararet  L  et  tres  rec. ,  quod  rece- 
pit  Schneiderus.  Post  hoc  verbum  distin- 
guunt  TLD.  —  B.  civ.  om.  V.  —  Itaque  V . 

—  6.  pene  magna  D  corr. ,  §  el  multi  rec. 

—  -j.  vastare  cepil  D  corr. ,  §  et  raidli 
rec.  —  8.  clamlehanl  VD  el  rec  —  g. 
oppida  .111.  rep.  TV. — cuin  aliis  TUFVI). 
c.  alias  Petav.  —  e-r  ea  om.  V.  —  ohtiine 
T.  —  i8.  de  C.  Ccesare  correxit  Oud.. 
inepta  verba  seclusil  Nipperdeius. 

45. 


356 


IGiNOTl   AUCTORIS 


hidinoiu  ali(jii;i  ci  iiirorebtdur  caiisa.  iil  co  (If  iikmIk»  siiblalo 
ex  ejus  ])ecunia  lalroniiiii  lar[',ilio  fierel.  Ila  t  |>acis  coiiiinoda 
hoste  liorialo  majores  augebantur  copia-.  Uoc  crebriub  iiunliis 
in  Itabain  niissis  civilates  contraria^  Ponipeio  auxilia  si])i  de- 
)  posliilabanl. 

II.   (ifesar  dictator  tertio,  consul  desi[]natus  rjuarto.  miil- 
tis  t  iterante  diebus  conjectis  ciiin  cebM'i  reslinationc»  *  ad  "^  bel- 


1 .  (ilia  qiM  ei  UF,  D  pr.  —  eodem  odio 
T  pr.  —  snhhta  nostri  veteres  (etiani  D 
pr.).  praster  I^.  —  -i.  ex  eo  pec.  TLF.  — 
pecumam  V.  —  lavfj.  latr.  L.  —  paucis 
T.  u  expunclo:  pacis  D,  w  [Waio ;  paucis 
etiam  in  Cnj.  et  Scal.  esse  videtur;  pacis 
nostri  pi-aeter  §.  In  optimis  quoqiie  codd. 
Belli  Gall.  inter/)«c.  et  pauc.  aliquoties  va- 
riari  vidinius.  —  commodo  Pet. ,  commodis 
D  corr. .  §.  —  horlaln  hoste  Voss.  Clarkii. 
VuJgo  mii]e  paacis  commodis  hoste  hortato, 
nam  de  hoste  hic  sermo  esse  non  potest : 
/irtM^/(quod  etiam  Morns) paucis  commodo 
oblalo  conj.  Kranerus.  Hariolabar  :  Jtn 
partitis  sive  nactis  (latronibus  illis)  com~ 
moda ,  hortim  tanto  majores  augebantur  co- 
pia' ;  poterat  certe  ex  hortdlo  a  librariisqui 
non  intelligerent  fingi  hoste  et  hortato.  — 
cogehantur  Davisiiis.  Sed  in  aliis  quoque 
i/^h)viiei  liic  scriptor.  quare  Cujacius  suo 
codici  adscripsit  :  rrLiber  corruptissinuis 
et  ex  graeca  lingua  translatus.  ui  vide- 
tur.  -  —  Ob  hoc  Petav.  —  crebr is  codd. . 
crebrius  correxit  .Nipperdeius. 

II.  —  ().  Gaius  Cces.  L,  G.  Cees.  8,  ce- 
teri  nostri  C.  Cces.,  prceter  V  pr. .  D.  — 
dictator  tertio  designatus  dictator  quarto 
vel  ///i'°  codd.  praeter  UF,  qui  verba  ter- 
cio  (sic)  designatus  dictator  infra  exlii- 
bent  post  vocem  conjectis,  quomodo  Pe- 


tav.  (|uo(]iie.  iif  vidclur.  queni  oniillerc 
terlio  dcsign.  annolalum  ap.  Fabr. :  hor 
loco  tres  illi  dictator  iiii"  multis.  In  D  al- 
terum  dictator  inter  versus.  Oudendorpius 
dictator  tertio ,  designatus  cnnsul  (juarto . 
quod  prffibet  Vindob.  9;  consul  des.  Nip- 
perdeius.  —  multis  om.  L.  —  7.  item 
ante  D  corr. .  ^  et  multi  rec. :  multis  item 
ante  cnnfectis  Schneiderus.  tritem  scilicel 
praster  boc  quod  confecerat  ut  consul  de- 
signaretur.  i^  Male  vuigo  multis  itineribus 
ante  confectis.  His  verbis  disjectis,  mancis 
et  depra  vatis .  narratum  fuisse  puto  de  ante 
missis  in  Hispaniam  contra  Pompeium 
navibus  copiiscpie.  eadem  fere  qua?  apud 
Dionem  XLIII .  98,  ita  leguntur  :  Kaj» 
TOVTw  i(iiv6oLr'£  (lev  Tsiwft  kix6'  sxtl^ttov 
wv  b  Uo(j.TT-)ji05  sv  Tj;  I§>7pia  STVoiet  ■  oO 
lisvTot  Kai  hvaviKriTOv  aOTor  sivxi  vo- 
[t.iiwv,  ■srpoTspov  (xsv  to  va.rjTi)cdv  sk  Tf}> 
^OLphovs  sii  axjTov  i-rtecrlsiXsv,  iKrlepov 
hs  KXi  Ta  cr7paT5v,'jiaTa  Ta  sx  KaTxXojvj 

STTSlJLlpeV,   C0>   Kxi    hl'    eTepCitJV    hlXTTOASjXIJ- 

(T(i)v.  Eirei  hs  -^adsTO  SKSivdv  ts  sivi  (xsyx 
TspoyjMpoxiVTX  Kxi  Tous  ■zsep.^^devroLS  oiiy^ 
iKXVoxjs  ivTiTvoXeueiv  xi/Tw  dvrxs ,  ovtoj 
§))  xxi  axjTOs  e^efylpiTSvae ,  tyjv  'ZsoXtv 
Tco  Astt/So.'  Kxi  ■zso}Axv6p.ois  Ttaiv  .  .  . 
STTtTpeypxs.  —  confectis  nullus  nostrorum. 
—  cum   ceteris  festinalionem    antiquiores 


BELLUM   HISPAMENSE. 


357 


lum  conficiendiim  in  Hispaniani  cum  venisset,  legaticjue  Cor- 
(luhenses,  qiii  a  Cn.  I^ompeio  discessissent,  Caesari  obviam 
venissenL,  a  quiljus  nuntuihatur  nocturno  tempore  op[)idum 
Cordul)am  capi  posse,  quod  necopiiuuitibus  adversariis  ejus 
provinci^e  potitus  esset.  siinul(|ue  quod  tabellariis,  qui  a  Cn.  3 
Pompeio  dispositi  omnibus  locis  essent,  qui  certiorem  Cn. 
Pompeium  de  Cgesaris  adventu  facerent  ^"^**.  Multa  prgeterea 
verisimiiia  proponebant.  ()uibus  rebus  adductus,  quos  legatos 
ante  exercitui  praefecerat,  Q.  Pedium  et  ().  Fabium  Maximum 
de  suo  adventu  facit  certiores,  utque  sibi  equitatus,  qui  ex  pro-  lo 
vincia  fuisset,  j^riesidio  esset.  Ad  quos  celerius,  quam  ipsi  opi- 
nati  suut,  appropiuquavit,  neque,  u\  ipse  voluit,  equitatum 
sibi  praesidio  babuit. 


III.   Erat  idem   temporis   Sex.    Pompeius    frater,  qui   cuin 


consensu.  etiam  1)  pr. ,  nisi  quod  \j  fcsli- 
natione;  e\  Petav.  unum  celeriter  affertur; 
cuni  celeri  festinalione  D  corr. .  S  et  multi 
rec;  conf.  c.  .'^H.  Quod  vel  incertis  ceteris 
recipieuflum  erat.  —  ad  hellum  Aldus  et 
lortasse  |jars  recentium  Oud.;  heUi  cnii- 
fciendi  \  indoh.  3  et  h.  fort.  Busl.:  heHitin 
ronfcieiiili  Schneiderus.  —  i .  Hispania 
l)§  pt  nlii  rec.  —  convenisset  D  corr. ,  S  et 
alii  rec.  —  legati  D  corr. .  §  et  multi  rec. 

—  I--3.  Conluhensilnis  D.  —  -2.  discesse- 
raiil  D  corr.  et  recentes,  non  §.  —  obuc- 
iiiiiiii  L  pr.  —  ?).  venisseiit ,  nunciaverunt 
Petav..  omisso  a  quihus.  —  h.  nec  oppi- 
danis  adr.  V.  —  ;">.  siinulijuc  lahellarii.f 
(scil.  potitus  esset)  nielius  scrihatur  de- 
leto  quod,  sed  etiam  hoc  tolerari  potest. 

—  tahcllarii  Scal. .  D  pr. .  §  et  alii  rec. , 
(piorum  pars  capli  addit:  simulque  tahel- 
larii  capti  essent  Pclav. ,  Norv.  —  qui  on\. 
S  et  alii  recentissimi .  quod  verum  esse 


disputat  Schneiderus.  —  6.  eranl  Petav., 
INorvic. ,  sequente  ut  cert. .  pro  qui.  —  quod 
cert.  Scal.  —  -]  .facerenl  oni.  V.  Deinde  la- 
cuna  a  jNipperdeio  notata;  nam  per  ana- 
coluthiam  haec  explicari  non  possunl;  sed 
paucula  exciderint.  —  8.  prcepon.  T  pr.  - — 
().  e.rercitui  aiile  \j.  —  i  o.facit  oni.  I^.  — 
ut  quein  TVD.  —  equitatuin  noslri  prfeter 
§,  qui  equitatus  cum  aliis  rec. ;  cuin  equitalu 
Pet. ,  Norvic.  —  qui  om.  D,  Dorv.  —  i  i. 
fuissel  oui.  \j.fecissel  UH,  isset  ¥ .  fecis- 
seiit  D  et  non  nominati  Oud.  —  essel 
TL\  § ,  Scal. ,  Leid.  -2  ;  essent  Petav. ,  ]Nor- 
vic;  misissent  UFtl,  mitterent  Dm  ras.  el 
vett.  edd.  ah  Aldo;  de  suis  nihil  Oud.  In- 
terpolarunt  quihus  durior  videhatiir  elli- 
pticiis  seruio  militaris.  —  i-^.  atque  ul 
nulhis  nostrorum.  —  equitatu  L,  et  voluit 
in  marg".  —  i  3.  esset  ante  liahuit  delevit  T. 
III.  —  ik.  temporis  om.  V,  tempusSca\.. 
D§.  eodem  tempore  Petav. 


358 


IGNOTI    ALCTOIilS 


jjra!si(lio  (lordiihjiiii  lciichal.  ((iiod  ('jiis  proviriciie  caput  esse 
exisliinalialiir;  I|)S('  aiilein  Cn.  Pompeiiis  adolescens  iJliam  ojj- 
|)iduin  o|)|nij>jiial)al  el  lere  jam  ali(juol  mensiljus  ibi  deline- 
halur.  (Jiio  e\  o|)])ido,  co[>nilo  (^a^saris  advenlii.  Icpali  clam 

5  pnTBsidia  (iii.  Pompeii  (Iffisarem  cuni  adissenl,  pelere  coeperunl 
II li  sil)i  priino  (}uo(|iie  iein|)ore  suhsidium  millereL  (jicsar  : 
rream  civiiaiem  omni  iempore  optime  de  popiilo  IU)mano  me- 
riiam  esse.  -i  (^jeleriter  sex  cohortes  secunda  vi^ilia  juhel  pro- 
ficisci,  pari  equites  numero.   (Juihus  [^ra^lecit  liominem  ejus 

10  provincife  noiiim  ei  non  parum  scientem,  L.  \'ihium  Paciae- 
cum.  Qui  cum  ad  (In.  Pompeii  proesidia  venisset,  incidit  idem 
temporis,  ut  tempestate  adversa  vehemenli(|iie  venio  alllicla- 
i'etur;  quae  vis  tempesiatis  ita  obscurabai.  ut  vix  proximum 
agnoscere   possent.   (]ujus   incommodum   summam   uiiliiatem 

15  i|)sis  praebebai.  lia  cum  ad  eum  veneruni,  jubei  Ijinos  equites 
conscendere,  et  recta  per  adversariorum  praesidia  ad  oppidum 
contendunt.   Mediisque  eorum  prffisidiis  cum  esseni'^'^'^  unus 


•j.  Gneiiis  V.  ul  solet.  —  Ullinii  codd. 
ubique.  —  9-3.  expiignahdt  oppidiim  V .  — 
/i.  kgatl  l)  inter  versus.  —  i-5.  clain  pra'- 
terprces.  Gujac. ,  unus  Ursini,  tres  (joduini 
et  multi  rec.  —  5.  prwsidio  Pet. ,  Norv.  — 
ad  ante  C(esarem  expunctuni  in  I^.  —  7. 
cum  eam  Scal. .  ciiin  ea  cintas  Petav.  Se- 
(juor  distinctionem  Schneideri.  —  de  p.  r. 
optime  U,  sed  signis  Iransposita.  —  7-8. 
merita  essel  Petav. ;  meritam  esse  sciens  D 
corr. ,  §  et  plurimi  rec.  —  8.  r;  (sine  ce- 
leriter)  in  uno  Ursini;  vi  coli.  celeriter  L; 
sew  s  cohortis  T.  idemque  addilo  Pom- 
peins  V.  —  \o.  L.  uivium  U  (a  pr.  uiuie) 
F,  uininm  H,  innium  T,  iniuuin  sive  miunm 
L,  nivium  D,  iuuiiim  V§,  Petav. ,  alii  Ju- 
mnm  quod  edebatur.  Verum  esse  Vihium 
Forchhammerus  |).  1  1  k  ostendit.  —  1  o- 


1  1 .  Paticecum  T.  Patie  L ,  Pacuequum  UF, 
Pet.,  Patienum  D  corr.,  S  et  multirec.  —  1  1 . 
Pompen  F,  om.  L.  —  1  'i-i^.  afjlictarentur 
I)  nec  pauci  rec.  —  i3.  qxtem  vis  noslii. 
(kij. ,  Scal. ,  Pet. ;  aditusque  ris  D  corr. ,  §  el 
alii  rec;  qua-vis  I)  pr. .  Vindoh.  -i .  Paris. 
5768,  cpia  Dorv. ,  adeoque  lUisl.  —  \k. 
adnosc.  UF;  cognoscere  D  pr. ,  agnosci 
corr. ,  S  et  alii  rec.  —  posset  codd. ,  /jos- 
sent  Nipperdeius.  —  i5.  Ita  om.  \  .  — 
eum  locum  nullus  nostrorum.  —  eqaos 
Nipperdeius,  equuin  Heinsius.  (Juod  dici 
posse  binos  equites  conscendere ,  per  graeci 
moris  projepsin,  annotavit  Schneiderus. 
equite  peditem  in  equum  suum  recipienle . 
unde  equites  hini.  —  16.  per  hostium  pras. 
Petav.  —  17.  contendermit  Scal. ,  conten- 
dit  V.  —  Mediis  L.  —  cum  quareretur  qui 


BliLLLM   IIISPAMEi\SE. 


359 


ex.  nostns  respontlit,  nt  sileat  verhuni  lacere  :  "nani  id  lem- 
poris  conari  ad  niurum  accedere,  ut  oppidum  capianl ;  ^  el 
partim  tem[)estate  impediti  vigiles  non  poterant  diligentiam 
prrestare,  partim  dlo  responso  deterrebantur.  Cum  ad  portam 
appropinquassent,  sipno  dato  ab  op[)Hlanis  sunt  recepti,  et  3 
pedites  [equites  clamore  tactoj  disposili  partim  ibi  reman- 
serunt,  equites  clamore  facto  eruptionem  in  adversariorum 
castra  fecerunt.  Sic  in  illo  facto,  cum  inscientibus  accidisset, 
existimabant  prope  magna  pars  liommuni,  qui  m  his  castris 
fiiissent,  se  prope  ca[)tos  esse.  lo 


l\  .    Hoc  misso  ad  Lliam  prcEsidio  Ca?sar,  ut  Pom[)eium  ab  ea 
()[)pugnatione  de(hiceret,  ad  Gordubam  contendit,  exque  itinere 


essent  D  corr. ,  S  et  alii  rec.  Serl  excidisse 
qua^dam  apertuni  est,  nisi  reapondil  cuin 
Sclineidero  inlerpretari  velis  :  effalus  est,. 
dixit ,  (jiii  confert  c.  ^  -2  /effalorum  responsa , 
jtro  :  dicta.  —  i .  nt  sihi  liceat  correxit  an- 
ti(}ua  in.  sec.  in  ¥.  atque  ita  Pet. ,  Norv. ; 
sileant  D§  et  alii  rec.  Sed  vigiluni  ei  qui 
|)rimus  obviani  lactus  erat  lioc  dictuni 
est.  Iliijusmodi  auteni  abundantiae  exein- 
|)la  non  rara  in  sermone  vul<;ari  et  quoti- 
dinno.  —  3.  partein  T.  —  4.  i/luni  T  pr. . 
L.  —  responsnm  TIA  F,  responsu  V.  — 
5-7.  et  (erasuni  in  D,  om.  §  et  alii  rec. ) 
pedites  efjuites  [equitesque  L)  c/ainorcfacto 
dispositis  ( dispositi  L )  partini  i/>i  rcinanse- 
runl  { i/)i  partiin  reinansere  Scal. )  equites 
c/amore  faclo  ( tria  verba  oin.  Scal.,  D§) 
erupt.  TLUF,  Scal.,  I)  pr. .  V  qiii  disposi- 
tis .  .  .  facto  in  ima  pagina  ead.  m.  sup- 
|)let,  eadem  omissa  nec  supplela  in  H,  et 
in  Ciij.,  qui  ante  erupt.  babenle;  et  qui 
ibi  remanserunt  equites  c/aniore  facto  erupt. 
Petav.,  ceteris  omissis;  qui  anle  reinan- 
serunl  D  corr.  et  pauci  rec.   Buslid.   iii 


nostro  exemplo  Fabr.  :  recepti  iiocle,  sed 
dispositis  parti/jus  oppidaiii  et  pedites  el 
eqnites  c/ainore  fticlo  erupt.  Verba  repetila 
equites  c/aniore  ficto  priore  Joco  seclusil 
JNipperdeius ,  allero  Schneiderus,  media 
scribens  dispositis  partiin  ibi ,  qiii  reinaii- 
serniit.  —  7.  irupl.  IJ  pr.  —  8.  castris 
noslri  consensu  preeter  S  et  recentium  co- 
])iani  ap.  Scbneid.  :  nibil  e\  suis  Oud. 
et  Fabr.  —  in  oni.  L,  Cuj.,  Petav.  — 
i//ud  facluin  D  corr. .  S  et  niulti  rec.  — 
accidisse  nostri  praeler  S.  —  y.  r.risli- 
iiiiinl  iioslri  prajterDS,  qui  e.xisliina/iaiit 
cum  aliis  rec. ;  e.xistiinant .  Prope.  T.  \d- 
verbium  recte  secludere  videtur  krane- 
rus,  ex  se(|uentibus  huc  delatiim.  Schnei- 
derus  comparabat  p'ope  omnes  ap.  Horat. 
II  Sat.  iii,  oi>, ,  (Tcpiod  item  ut  ax.^hdv. 
dum  miniiere  videtur,  auget.  -n  —  10.  fuis- 
set  Tl  V.  —  esse  existiinaroiil  L.  raptiuii 
e.sse  existiinaril  Petav. 

IV.  —  13.  ex  iliii.  1)  [»r. ,  quo  inter 
versus  posito;  e.r  qiio  ordiiie  itinere  (vel 
-eris)  §. 


3G0 


IGNOTI   AIJCTOUIS 


loricatos  viros  fortes  cuiri  e(|nilalii  aulo  pramiisil;  (|iii  simiil 
in  conspocliiJii  o[)|)i(li  so  (lodorHnl,  o(jnis  roci|)iiiiiliir.  Iloc 
a  (lor(liil)onsil)US  no(|iia(|iiaiii  |)()l(,'ral  aiiiiiiiiMi  adverti.  A[)- 
])ropiii(|uaiilil)us  o\  op})ido  bene  niaj<>ria  miillitiido  ad  (M|uita- 

5  lum  concidondiim  cum  exissonl,  loricati.  iil  supra  scripsimns. 
ex  equis  doscondorunt  ol  ma(juum  prtelium  focerunt,  sic  uli 
ex  infinita  hominiim  multiludiuo  pauci  iu  op|)idiim  so  roci  - 
perent.  Hoc  timoro  adductus  Sex.  l\)mpoius  liltoras  tValri  luisit 
ut  celeritor  sibi  subsidio  vonirot,  no  prius  Ca^sar  Cordubam  ca- 

10  poret,  quam  ipse  illo  venisset.  Itaquo  facit :  IJlia  prope  capta  lit- 
teris  fratris  excitus  cum  copiis  ad  Cordubam  itor  facore  caq)il. 

V.   Cgesar,  cum  ad  flumen  Baptim  venisset  neque  propter 

altitudinem  fluminis  transire  |)Osset,  la|)idibus  corbes  plenos 

demisit  :  ita  insu|)or  [)onte   facto  copias  [ad  castra]  tripartito 

15  transduxit.  Tendobat  adversum  oppidum  e  regionet  ponit  tra- 

bes,  ut  supra  scripsimus,  bipartito.  Hnc  cum  Pompoius  cnm 


1 .  foriis  T  pr. ,  UF.  —  2.  oppidi  sede- 
riint  TV  §  el  alii  rec ,  var.  \n  D ;  oppidi  cum 
eqiiis ,  omissis  se  dedernnt  L.  —  cmn  ecpiis 
niiliquiores  consensu ,  etiam  Busl. ;  non  rec. 
^  et  alii  rec. ;  e(pns  Oiidendorpius,  id  est  : 
iu  equos. —  ?i-h.  Adpr.  UFV.  —  h.exsis- 
sentT.  —  7-8.  se  in  opp.  rec.  U  ;  recepenmt 
D  pr.  —  10.  illo ipseD.  —  Ita  Pet.  — fa- 
cil  ut  Ulla  TLVD,  Scal. ,  nt  delevit  Nipper- 
deius,  in  e(  mutabat  Weissenborn.  Itaqv£ 
GN.  Pompcius  lilla  UFS  et  recentes  Oud. 
praeter  Dorv.  —  \\.  ad  om.  U  pr. ,  V. 

V.  —  19.  Betim  codd.  —  1 3.  ahitudinis 
L.  —  ire  TL\  .  —  potuisset  \  .  —  \  li.  dinii- 
sit  codd.,  praster  V.  —  ad  castra  secUisit 
Kranerus;  namtrajecturus  Cassar  nondum 
babobat  castra.  —  tripert.  TtlFV.  cnmpen- 


dio  iii  litora  p.  —  16.  transdn.rit  nostri , 
non  trad.  —  Tenebat  codd. .  Tendehal  Ste- 
plianus  et  Clandorp.  —  adcersum  nostri, 
non  adversns.  —  e  regione  ponit  trabes 
nostri  consensii  pra?ter  § ,  i^nipontis ,  quod 
nulla  indicata  varietate  legitur  a|).  Oud. 
et  ceteros.  Haec  ad  insuper  ponte  facto  per- 
tinere  sensit  Kranerus .  sed  series  vel  glos- 
semalis  vel  aiio  inodo  turbata.  Male  Clar- 
kius  castrn  pro  trabes.  —  bipertito  codd. 
compendio ;  tripertito  babet  \  et  ex  uno 
frTbuaneo5i  (nonT)  aflertur;  quod  tani 
duliio  Joco  recipiendum  non  erat.  Marg. 
U  :  qnwre.  Tota  periodus  Tenebat  .  .  .  bip. 
abest  a  codd.  Petav.,  Norv.  et  Reg.  Lond. 
—  iG.  f/oc  TUF,  D  pr.  —  cnm  ( alfe- 
riim)  om.  nostri  praster  Ll. 


BELLLJM   HISPANIENSE. 


:}6 


suis  copiis  venisset,  ex  adverso  pari  ratione  castra  ponit.  Gae- 
sar,  ut  eum  ab  oppido  conuneatuque  excluderet,  brachium  ad 
ponlem  ducere  ca?pit.  Pari  idem  conditione  Pompeius.  Hic  in- 
lei'  duces  duos  fit  contentio,  uter  prius  pontem  occuparet;  ex 
(|ua  contentione  quotidiana  minuta  proelia  liebant,  ut  modo  hi.  5 
nonnumquam  illi  superiores  discederent.  Qu;ie  res  cum  ad  majo- 
rem  contentionem  venisset,  ab  utrisque  comminus  pup;na  inita; 
dum  cupidius  locum  student  tenere,  propter  pontem  coangu- 
stabantur  fluminis  ripas  a[)propinquantes,  coangustati  praecipi- 
iabantur.  Hic  alternis  non  solum  morti  mortem  exaggerabant.  if) 
sed  tumuios  tumulis  excpquabant.  Ita  diebus  compluribus  cu- 
|)iebat  Ca^sar,  si  qua  conditione  posset,  adversarios  in  ffiquum 
h)cum  deducere  et  primo  quoque  tempore  de  beiio  decernere. 

VI.   Itt  cum  animadverteret  adversarios  niinime  veiie,  quo 
eos,  quomodo  ab  Ulia  retraxerat,  in  a^quum  deduceret,  copiis  I5 
nuniinetra(bictis  noctu  jubet  ignes  fieri  magnos  :  ita,  lirniissi- 


1 .  copiis  siiis  r>.  —  3.  Pmi  dcin  T,  (lciii 
L.  denique  §.  oiii.  V,  l)usl.  —  Ponipeiiis 
facil  D  cori'. ,  S.  —  Hic  oni.  §.  —  7.  pu- 
giia  iniqua  codd. ,  p.  fiehal  iiiiqun  Petav. . 
fi.  iiiita  Voss.  Clnrkii,  Biislid. .  quod  ve- 
ruin,  pro  inica  acccplum,  tjuomodo  ad- 
jectivum  cap.  ai  scriplum,  et  alibi  sa^pe. 

—  8-9.  coagulabant  codd..  coangustahant 
Leid.  9,  coanguslabantur  l) ,  Dorv.  - —  (j. 
ripa'  Scal .  —  ac  prop.  si ve  ac  prop  TLU  F  V , 
Scal.,  Pet. ;  et  prop.  D  corr. ,  §  et  alii  rec. 

—  10.  aJterius  TLtlFV,  alteri  allerius  vel 
alteris  recentes ;  alternis  Scal. .  Pet.  —  nwr- 
tem  morti  unus  D;  mortihus  inortes  Busi. 
e.ragerab.  T.  —   i  i.  plurihus  T  pr. ,  L. 

—  1.3.  dc  oin.  Scal.  —  i3.  deceitare  L 
nr. .  ead.  m.  correctus. 


VI.  —  i6-i5,  quos  qiii  (sic  TLUFV) 
sive  qnoniam  codd.;  quo  eos ,  quoinodo  Nip- 
perdeius,  quod  rarius  quidein,  sed  non- 
nunquain  eodem  iilo  compendio  qm  scri- 
l)eljalur.  —  i  5.  a  via  vel  aeia  codd.,  a 
villa  §,  ah  Ulia  Ciacconius.  —  nt  iu  codd. 
praster  L  et  Dorv. ,  qui  ul  omittunt  el 
Nipperdeius  delevit,  quamquam  in  lioc 
scriptore  qiios ,  quoinodo  ab  Ulia  relraxe- 
rat ,  ul  in  wquiim  dediiceret,  ferri  posse  vel 
debere  nemini  erit  dubium.  —  \6.  Jlu-r 
men  nullus  noslrorum.  —  itaque  L.  — 
iG  et  1.  [K  'did'2.  Jirinissiino  ejiis  prcesi- 
dio  ad  teguam  V.  In  proxinie  sequen- 
tibus  inlaclam  reliqui  scripluram  opti- 
morum  codicnm.  nondum  j^robabiiiler 
correclam. 

4« 


3()2 


IGNOTl   AUCTOIUS 


iniim  ejiis  prflRsiclimn .  Ato[juain  proiiciscllur.  Id  cum  Pompeius 
ex  perrujjjis  rescisscl  (pia  t  dic  lacullalem  el  aMP,uslias  cai'ra 
compliira  inultos  lanislos  retra\it  et  ad  (iordiiliam  se  r(icepil. 
(la^sar  miinitionihus  Ate^i^uam   oppujrnare  et  hracliia  circuin- 

5  ducere  ccDpil.  (jiii  |de]  Pompeio  cuin  nuntiiis  essel  allalus,  eo 
die  proficiscitur.  (liijus  iii  adventum  [)ra'sidii  causa  CtPsar  cum 
compiura  castella  occiipassel,  parlim  nlti  e(piilatus  parlim 
iihi  |)edestris  copia  in  statione  et  in  excul)ilu  castris  pnesidio 
esse  possent,  liic  in  adventu  Pompeii  incidit  ut  matutino  tem- 

10  pore  nehula  esset  crassissima.  Ita  illa  ol)scuratione  cum  ali- 
(juol  coliortihus  et  e(piilum  lurmis  circumcliidunt  Ca'saris 
equites  el  concidunt,  sic  ut  vl\  in  ea  ca^de  pauci  eflugerenl. 


'3.  rescls-sel ,  per  liafnin  (lij/icvlleiii  Aor- 
vic. ,  cujiisniodi  alicjuid  scriptum  fuisse 
videtur  et  excidisse  verhuni  veiut  elapsus. 
D  corr. .  §  et  linud  dul)ie  i-ecentes  Oud.  : 
en  (lic  jier  ridriiiii  aiigiisl.  Schneiderus 
lacunam  notavit  posl  facnUatem,  Eni. 
Hoflniannus  post  angustias.  Nipperdeins 
tentaliat  :  nactiis  per  conval/ein  el  angii- 
stias.  —  c(i(rra)  D  in  ras.  —  '.].  iinillos(jiie 
IJFVDS  et  non  nominati  Ond.  —  lanistos 
TFD  pr. .  loiiijstos  U.  in  marg.  hn  ead. 
m..  /onislros  \.  lanislas  L,  Scal..  D  corr.. 
S  et  plures  Oud. ;  iiniltosque  li.ras  Lipsius 
(quod  ceteris  verisimilius),  muhasquc  /la- 
/istns  Scaliger,  iinilos  onuslos  Nipperdeius, 
mulosqiie  canistris  onustos  Em.  H(jfl"man- 
nus.  —  rela.rit  T.  —  /i.  inunilioni/nis  an- 
tequain  codd.  antiquiores;  Ateguain  Aldus: 
munitiones  anliquas  D  corr. .  §,  Dorv.  — 
oppiignaret  br.  IjFLV.  Pelav. ,  sed  T  oppu- 
gna,  deinde  rasura  quattuor  vel  quinque 
litt. ,  snprascripto  ret  ead.  m.  —  'i-.^.  re- 
(/ucere  L.  —  5.  Cui  ciiin  (/e  Pomp.  nuiil. 
TL ;  (}ui  (/e  Pomp.  cuin  nunt.  LFVD.  IV- 
tav. ,  S  et  alii  rec. .  quare  dedi  Qui  Pom- 


peii)  cuin  |)otius  cpiam  Qiii  cuiii  Poiiip. . 
nt  Nipperdeius.  cujus  emendatio  esl  Qui : 
quo  in  Cui  depravato,  librarii  (/e  inse- 
reliant.  Edebatur  Cujus  rei  Pompeio  cum 
post  Stephanum.  —  nuntialum  esset  {  ul- 
timis  expunctis  ead.  iii.  nunlius  corre- 
ctum)  a/latus  esset  L;  nuntiatum  error  jam 
iii  T.  —  .')-6.  eo  (/ie  om.  L;  eo(/em  Rusl. 
—  ().  Cujus  adventu  h.  in  a(/ventu  D§. — 
C(i'S(ir  om.  F.  —  ^'>-7-  ^''""  plura  I^S. 
Scal. ,  Petav. .  comp/ura  ceteri .  cui  cum  ad- 
rlidit  Nipperdeius.  —  -.  occuparit  nul- 
Jus  nostrorum.  —  j-H  partim  ubi  equita- 
tus ,  partim  ubi  pe(/estris  copia  L  pr.  (a 
sec.  copnce).  Scal. .  (iiacc. ,  Voss.  Clarkii. 
i\orv. ,  Reg.  Lond..  Petav..  sed  \m  pe(/e- 
stres  copiir.  (]eterorum  T  partim  sub  cqui- 
tatus ,  U  V 1)  §  sub  e^iuitatu  .  et  F  correctus . 
subsequitatu  a  pr. ;  pedestris  copias  TUI^V. 
pedeslres  copia'  D  corr. ,  §.  —  8.  statioiies 
in  TL  (hic  oni.  in)  LFV,  sine  et .  quod 
Schneiderus  delendum  judicavit;  stationes 
et  e.rc.  D  §.  —  9.  /linc  L.  —  in  ar/rentu  Ceesa- 
ris  incidit  Ponipeio  D  corr. .  §  et  alii  rec.  — 
10.  in  i//a  nullus  nostrorum ,  nec  Itaquc. 


KELLLM   lilSPAIVIENSE.  3G3 

Vl[.  loseqiienli  nocte  castra  siia  incendil  Pompeius  et  trans 
Ihinien  Salsnm  [)er  convalies  castra  inter  dno  op[)ida  Ateguam 
et  Lcubim  in  monte  constituit.  Cffisar,  [in]  munitionibus  ce- 
terisque,  qua^  ad  *  oppugnandum*  oppidum  opus  fuerunt , 
*perfectis*,  aggerem  vineasque  agere  instituit.  Haec  loca  sunL  5 
montuosa  et  natura  edita  ad  rem  miiitarem;  quji?  pianitie  di- 
viduntur,  Salso  llumine,  proxime  tamen  Ateguam  ut  flumen 
sit,  circiter  passuum  duo  millia.  Ex  ea  regione  o[)pidi  in  mon- 
tibus  castra  hal)uit  [)osita  Pom[)euis  m  conspectu  utrorum([ue 
oppidorum,  neque  suis  ausus  est  subsidio  venire.  Aquilas  el  lo 
signa  habuil  xur  legionum.  Sed  ex  quibns  ali([uid  tirmamenli 
se  existimabat  habere,  duffi  fuerunt  vernaculfe,  ([ute  a  Trebo- 
nio  transfugerant;  una  facta  ex  coloniis,  qua^  fuerunt  in  his 
regionibus;  quarta  fuit  Afraniana  ex  Africa,  quam  secum  ad- 
duxerat.  lieliquffi  ex  fugitivis  [auxiliares]  consistebant.  Nam  lo 
de  levi  armatura  et  equitatu  longe  et  virtute  et  numero  noslri 
erant  superiores. 

Vlll.    Accidebat  hoc,  ut  longius  belhim  duceret  Pompeius, 


VIL  —  1.  caslra  sua  oni.  L.  —  Pom- 
pciusqvc  Irans  S.  —  9.  Ategiia  \.  —  3. 
Lcuhi  TLV,  Ucumbi  D§,  male  acceplo  hi, 
ut  F.  —  Ante  consiiluit  in  L  pos  expun- 
cluni  —  3-/i.  in  munitionihus  ceterisquc 
qucE  codd. .  ubi  in  (om.  Norv.)  sequentis  m , 
que  sequentis  qua'  (litlograpliiam  judicat 
Nipperdeius ,  alteruni  sine  necessitate ,  sed 
verbum  velni pcifectis  vel  directis  excidisse 
recte  conjecit.  Yox  oppugnandum  jam  olim 
suppleta  in  Busl.  Kranerus  ad  oppugnan- 
duin ,  sine  oppidum.  —  6.  agg.  vineasquc 
bis  in  T.  —  6.  planiliw  TL.  Deinde  fort. 
cl  Salso.  De  cadeni  re  nudlo  pluribus 
dictuni  in  secj.  capite.  —  7.  proxima  S, 


proximo  alii  rec.  —  Allcg.  TV.  —  8.  pas- 
sus  TUFV,  pass.  L.  —  11.  triginld  legio- 
num  V;  legionis  §  et  alii  rec.  —  i-i.  sc 
om.  L.  —  a  om.  D,  qui  Trebonio  in  ras. 

—  i3.  colonis  VDS,  sed  quce,  Dorv.  qui. 

—  ik.  Afrania  L.  —  i.5.  au.Tiliares  el 
re  et  constructione  incommodum  seclusil 
Kranerus,  de  margine  siquidem  illatum. 
fort.  ex  cap.  3o,  uhi  in  copiis  Pompeii 
plus  decem  millia  auxiliarium  memoran- 
tur.  —  i(j.  Anle  numero  in  L  animo  ex- 
[)nnctum. 

VTII.  —  18.  Accedebal  codd. .  correvil 
Nipperdeius.  —  lioc  TLLFD  pr. ,  Pet. ;  /luc 
V§,  Oud.  sine  var.  —  bellum  long.  \j. 

/16. 


30^1  IGNOTI    AICTOIIIS 

(iiiod  loca  sntil  (^dita  ot  afl  castroniiii  miinitiones  noii  pafuni 
idonca.  iNain  \'eve  loliiis  nllcrioiMS  Hispaniap  re{;io  |)i"o|)ter 
terra»  lecnndilateni  t  ino[)(!ni  diHicileiiKjiK!  Iial)(!t  opi^njjiiatio- 
neni  et   non  jninns  copiosain  a(|nationein.  liic  etiam  j)ropte)' 

5  barbarornm  crebras  excnrsiones  omnia  loca,  (jnae  sunt  ab  oj)- 
pidis  remota,  tnrril)ns  et  mnnitioiiibus  retini^ntnr;  sicut  in 
Africa,  rndere,  non  legulis  tefrnntur  :  simulque  in  bis  babenl 
specuias  et  propter  allitudinem  lon[>e  lateque  pros|)iciunl. 
Ttem  oppidorum  magna  pars  ejus  provincije  montibns  lerc!  mn- 

10  nita  et  natura  excellentibus  locis  est  constituta,  ut  simul  adi- 
lus  ascensusque  babeat  diiriciles.  Ita  ab  oppugnationibus  na- 
tura  loci  distinentur,  ut  civitates  Hispaniae  non  facile  ab  lioste 
capiantur.  Id  ([uod  in  hoc  contigit  bello.  Nam  cum  inter  Ate- 
guamet  Ucubim,  qua!  oppida  supra  snnt  scripta,  Pompeius  lia- 

15  buit  castra  constituta  in  conspectu  duorum  oppidorum,  ab 
suis  castris  circiter  millia  passuum  iv  grumus  est  excellens 
natura,  qni  appellatur  castra  Postumiana  :  ibi  pra?sidii  causa 
castellum  (^a^sar  liabuit  constitutuin. 


IX.    Quod  Pompeius  quod  eodem  jugo  tegebatur  loci   na- 


1 .  fedita  U,  (Irdita  V.  —  3.  iiifecnnditn- 
teiH  Biisi.,  tlislincle  indicaluni  in  noslro 
exeniplo  Fal)ric.  Sequentia  iiiepla ,  tur- 
l)ala  aut  nianca,  ila  conslituil  Nippei- 
(leius  :  .  .  .  proptev  terrce  fecunditatem  el 
non  nnnns  vnpiosani  aquationeni  longani 
(codd.  inopeni)  difficilenujue  liabet  oppu- 
gnationein;  nani  rrlerra;  fecunditate  et  co- 
piosa  aquatione  efliciel)atur  ut  ol)sessi  ne- 
que  fanie  neque  sili  facite  ad  dedilioneni 
coinpetierenlur.  T)  —  h.  non  1)  inter  ver- 
sus;  non  niinis  conj.  Li|)sius;  non  niinns 
oB  cop.  Kranerus.  —  eqnitationeni  V.  — 
Eic  auteni  L.  —  ,").  qufP  L  inter  versus.  — 


^-C).  ad  oppidis  T.  ah  oppidi  V.  —  8.  spe- 
cula  TUFV;  speciilas  L  ot  sequens  et  inter 
versus.  —  late  longcque  UF.  —  respiciunt 
L.  —  9.  Ideni  T,  Id  esl  V.  —  in  niont.  L. 

—  1 -^  destinentur  L\ .  detinentur  D§.  In- 
ter  voces  natiira  loci  duff!  litt.  erasie  in  T. 

—  1-^-1 3.  et  cir.   .  .  .  capiunlur  §,  Dorv. 

—  i3.  Id  oni.  Ul*';  Idciue  in  Norv.  — 
1  ^i-i  5.  Pompeiiis  ut  liahmt  TUl^D ,  Petav. ; 
Poinp.  Iiahuissei  V,  liahiiit  Pomp.  L.  — 
i().  castris  nrille  passiis  V  sine  circitcr.  In 
L  pass  a  III  vel  ani  pro  iiii ,  deinde  e.st 
a  sec.  in.  illafnni.  —  iH.  Ca-s.  cast.  L. 

IX.  —  i().  (jiii  rod.   1)  corr. .  §  el   nlii 


BELLUiM   HISPANIENSE.  365 

liira,  et  reiiiotuiu  erat  a  castris  Cgesaris,  animadvertebat  loci 
(lidiciiltate,  et  qiiia  lliiiniiie  Salso  interchulebatui',  non  esse 
coinniissnruni  Ca^sai'eni,  ut  in  tanta  loci  difficultate  ad  sub- 
sidium  mittendum  se  committeret  :  ista  fretus  opinione  terlia 
vip^ilia  profectus  castellum  oppupjUare  coepit.  Cum  appropin-  5 
(pjassent,  clamore  repentino  telorumque  multitudine  jactus 
facere  co^perunt,  uti  magnam  partem  hominnm  vulneribus 
alficerent.  (^uo  peracto  cum  ex  castello  repugnare  ca^pissent, 
majoribusque  castris  Caesari  nuntius  esset  allatus,  cum  in  le- 
^ionibus  est  profectus,  ut  laborantibus  succurreret  nostris;  et  id 
cum  ad  eos  appropinquassel,  fujoa  perterrili  multi  sunt  inter- 
fecti,  complures  capti,  in  quibus  duo  "'cenluriones*;  multi  prae- 
terea  armis  exuti  fugerunt,  qnorum  scuta  sunt  relata  lxxx. 

X.   Insequenti  iuce  Arguetius  e\  Italia  cum  equitatu  \enit. 
[s  signa    Saguntinorum   retulit  quinque,   qua^    ab   oppidanis  15 


rer.  Alteruni  r/Hor/  est  pro  quin ,  contorla 
([nideni.  sed  recta  structnra.  —  i.  rciiio- 
tus  eriil  I)  corr. ,  §,  Leid  -2.  Est  ciistcllinii 
niodo  dicluin,  (juani  voceni  addidit  Eiii. 
Iloirmannus,  iit  conrerenduin  sil  initiuni 
c.  •.).().  —  (jces.  ciistr.  L.  Cwsaris  oin.  F.  — 
•)..  difficullnteni  codd.,  correxit  Eni.  HofT- 
luannus.  —  Salsone  T.  —  3.  permissurum 
Pet.  —  diff.  loci  ideiii.  —  ?)-h .  ah  suhsidium 
TLiE,  hujus  corrector  ad.  —  committendum 
se  initlerel  codd.,  suhmittcndinn  iiuus  tlr- 
sini;  sc  mitteret  committendum  S ;  mittenduiii 
sc  committeret  Nipperdeius:  nd  suhsidium 
rcniret  Pet. ,  Norv.  —  ^.  iln  codd. ,  istu  A\- 
dus. —  5-G.  ciepil,  ut  lahornntihus  succur- 
rcret.  Nostri  cuin  adprop.  codd.  Sed  verba 
nt  .  .  .  Nostri  non  esse  hujus  loci  ostendil 
-Xippeideius  p.  -i^i-i  et  inserenda  esse  iii- 
(ra  1. 1  1 .  uhi  sequuntur  eadeni  verba  :  Cuin 


ad  cos  appropinqnasset.  De  niargine  ha'c 
iion  suo  loco  fuisse  reddita.  sed  simili. 
inanifestum  est.  —  7.  pnrt.  inafi-u.  Petav. 
—  8.  adfic.  TUF.  —  Quo  pncto  noslri 
pivTler  D§,  Petav.  et  duos  Oud.  —  cn- 
stcllis  Vei.  —  9.  Ccesaris  U,  Leid.  a.  — 
trilms  V."  —  10.  prof.  est  L. ;  profectus  cl 
cum  codd. ;  supra  I.  0  posita  inseruif  Nip- 
perd. ,  Noslri  verso  in  nostris.  —  13.  fjnaui 
plurcs  V.  —  in  quihns  oni.  Pet. ,  Norv.  — 
duo  om.  D§;  post  duo  in  L  lacuna  duarum 
Iriumve  syllabaruni;  UF  in  marg".  qtucre. 
()udendor|)ium  recte  supplevisse  ee»»/Mr«o- 
ncs  ((piod  inverso  0  scribebatur)  docuit 
IL  Schneiderus  Diss.  inaug.  p.  53.  —  1 :2. 
inulti  ( iii  ras. )  inilitcs  D. 

X.  —  1  k.  Vcrgnntcins  Busl.  ap.  Fahr. , 
ibidemcp^ie  A .  Vetlins  ut  Lipsii  conjectura : 
Arfpiitius  conj.  Nipperdeius  coll.  c.  9  3. — 


:m 


IGNOTI   ALCTOHIS 


('e|)lL  Suo  loco  pra't(M'iUiiii  csl,  (juod  (Mniiles  e\  Italia  ciiiii 
Asprenate  ad  CiPsarem  venissenL  Ka  nocle  Pompeius  caslra 
siia  inceiulit  el  ad  Cordiihaiii  \ersus  iler  lacere  ca^pit.  lJe\ 
noiiiine  [ndo.  (|iii  cuiii  (Hjiiitalu  siias  co[)ias  adduxerat,  diim 
f)  cu|)idius  agineii  adversarioriim  inse(|uilur,  a  vernaculis  legio- 
iiariis  evceptus  esl  et  iiilerrectus. 

XI.  Postero  die  eqiiites  iioslri  lonjjiiis  ad  Cordubam  versus 
prosecuti  sunt  eos  (jui  commeatus  ad  caslra  Pomj)eii  ex  oppido 
portabant.  E\  liis  ca[)li  l  cuin  juinentis  ad  nostra  adducti  sunt 

10  castra.  Eodem  die  (}.  Marcius,  Iriluiiius  inilitiim  ([ui  fuisset 
Pompeii,  ad  iios  transtugit;  et  noctis  tertia  vigilia  in  oppido 
acerrime  [)ug^iiatuin  est,  ignemque  inultum  iniserunt,  sicut 
omne  genus  (juibus  ignis  per  jactus  solitus  est  mitti.  Hoc  pne- 
terito  tempore  Gaius  Fundanius,   eques  Homanus,  e\  caslris 

15  adversariorum  ad  nos  transtu^jit. 

XII.  Postero  die  ex  legione  vernacula  milites  sunt  capti 
ab  equitibus  nostris  ii,  qui  di\erunt  se  servos  esse.  Cum  ve- 
nirent,  coguiti  sunt  a  milililius,  qui  antea  cum  Fabio  et  Pedio 
fuerant  et  Trebonio  [transliigerant].  Eis  ad  ignoscendum  nulla 


1 .  prceteritus  TULV,  Vnl. ,  correxit  Da- 
visius;  pneterritus  L ,  perterrilus  ceteri. — 
9.  Aspernate  L,  et  ad  Cws.  iiiter  versus. 
—  h.  VidoL,  Nido  Vet.  —  5-G.  legioii  T. 
legionibus  L. 

XI.  —  8.  sunt  om.  D.  —  ex  opp.  ad 
c.  Ponip.  L.  —  9.  adducta  T  pr.  —  10. 
Eo  TUFV.  Petav. ;  Eoque  D.  —  dieque  M. 
U.  —  1  3.  quibus  om.  TL,  Scal. ,  ffenus  hu- 
benles  quibus  D  corr. ,  S.  Est  anteceden- 
tiuni  verborum  explicatio.  quam  seclusit 


E.  lioirm.  —  niilti ,c.vercerclurVei..  Norv.. 
oh  prscedens  sic  ut.  —  \h.  confugit  TL. 
XII.  —  17.  ;/  T  iiiter  versus.  —  18. 
cuin  Babio  T.  Pet. ,  unus  Lrsini,  Bauio  V, 
Badio  L.  Babibio  LK,  Bobilio  Leid.  -2, 
Ilnbio  I)  corr. ,  S.  Fabio  Giandorpius.  — 
Podio  L.  —  19.  Trebonio  TLFV,  D  pr. . 
Petav. ;  cuin  Treb.  L .  a  Treb.  recentes  : 
sed  verbuni  quod  sequitur  mala  interpo- 
latione  ex  c.  7  buc  Iranslatum  et  delen- 
dum  esse.  docuit  Nippcrdeius. 


BELLUM   HISPANIENSE.  1^67 

facullas  est  daia,  el  a  iiiililibus  nostris  iuterfecti  sunt.  [(leni 
lemporis  capti  taljellarii,  (|ui  a  Gorduba  ad  Ponipeium  missi 
erant  perperamque  ad  nostra  castra  pervenerant,  pra^cisis  jua- 
nibus  missi  sunt  facti,  Pari  consuetudine  vi<i;ilia  secunda  ex 
oppido  ip^nem  multum  lelorunupie  multitudinem  jactando  bene  5 
magnum  tempus  consumpserunt,  compluresque  vulneribus 
atrecerunt.  Pra^terito  noctis  tempore  eruptionem  ad  le}^>ionem 
VI  fecerunt,  cum  in  opere  nostri  distenti  essent,  acriterque 
pugnare  coeperunl;  quorum  vis  repressa  a  nostris,  etsi  oppi- 
dani  superiore  loco  defendebantur.  Hi  cum  eruptionem  facere  lo 
coepissent,  tamen  virtute  militum  nostrorum,  [quij  etsi  infe- 
riore  loco  premebantur,  [  tamen  ]  repulsi  adversarii  bene  mul- 
tis  vulneribus  aflfecti  in  oppidum  se  contulerunt. 


XIII.  Postero  die  Pompeius  e\  castris  suis  bracbium  coepit 
ad  flumen  Salsum;  et  cum  nostri  equites  pauci  in  statione  15 
fuissent  a  pluribus  reperli,  de  statione  sunt  dejecti  el  occisi 
tres.  Eo  die  Aulus  Valgius,  senatoris  tilius,  cujus  frater  in 
castris  Pompeii  fuisset,  omnibus  suis  rebus  relictis  equum 
conscendit  et  fugit.  Speculator  de  legione  secunda  Pompeiana 
captus  a  militibus  et  inlerfeclus  est;  idemque  temporis  glans  -iu 
missa  est  inscripta  :  'mjuo  die  ad  oppidum  capiendum  acce- 


5.  ignein  mult.  L  a  sec.  inter  versus. 
- —  ().  (/nainplures  V.  —  7.  lomporc  noctis 
TL.  —  in  leg.  iiullus  nostroruni.  —  8. 
feceriinl.  (jun  Ji.  —  acriter  \i.  —  (j.  a 
nohifi  V.  —  10.  defendchanl  1)  corr. .  S. 
—  L.  sive  ./.  nostri  et  Oud.  consensn  |)ro 
Hi,  Norv.  //.  Rusl.  fjHinfjuaginta.  —  ii. 
inilitum  oni.  L.  —  f/ai  post  Sciilijjernni 
secluseruiil  critici,  laincn  fjuocjue  Krane- 
rus  post  Olierliiinin.  (|no(i  iion  lejjitiir  in 


L.  Bis  idem  dici  observa  a  nialo  scriptore. 
in  quo  equideni  prius  tamen  deleani ,  non 
alternni,  et  rjui  ferendnni  esse  puto.  — 
1-2.  i-epulsis  advcrsariis  h ,  advers.  0111.  1). 
\TfL  —  i'i.  hracchinmF.  hiachium  ex 
siiis  castris  \j. —  i5.  Salsuin  duccre  Pet. , 
'Soi'\ .  \  facere  addebant  vett.  edd.  —  17. 
Tres  co  L.  —  -10.  cst  oni.  TLFV.  —  Per 
idein  teinp.  Petav.  apud  tabric.  —  -21. 
capiunduin  F. 


3()8 


GNOTI    ALJCTOHIS 


(lciciil,  se  sculiiin  osse  posiliinmi.  ^^  (}ua  spe  noiiiiiilli  .  (luni 
sine  periculo  inuruui  ascenden'  el  ()|)|)i(l()  poliri  posse  se  s|)(^- 
j'anl,  poslero  die  ad  iniiriini  opus  lacere  c(<'[)erunt  el  l^eiic 
niaj;na  |)rioris  niiiri  parle  dejecla"'^*'^.  (hio  Faclo  al)  oppidanis, 
5  ac  sj  suarum  parliiini  essenl,  conservati  nussos  lacei'e  lori- 
calos,  (jui  pra^^sidji  causa  pj'a'posili  oppido  a  Pojiipeio  essenl, 
ora])ant.  (Juibus  respondit  (^a^sar  :  ^- se  conditiones  dare.  noii 
accipere  consuevisse.  ^'  Ibi  cuin  iii  oppiduin  leverlisseiil,  re- 
lato  responso,  claniore  sublato,  omni  (j;enere  teloruni  einisso, 

10  |)u,o'nare  pro  muro  toto  cceperunl;  propler  (juod  lej-e  maj«jiia 
pars  liominum,  ((ui  in  castris  nosti'is  essent,  noii  dubilarunl 
(|UJii  eruptionem  eo  die  essent  lacturi.  Ita  corona  circumdala 
pugnatum  est  ali(|uandiu  vebementissime,  simubjue  balista 
missa  a  nostris  lurrem  dejecit,  qua  adversaj'ioj'um,  (|ui  in  ea 

15  turre  fuei'ant,  quinque  dejecti  sunt  et  |Hier,  qui  l)aiistam  so- 
Iitus  erat  observare. 

XIV.  Ejus  prffiteriti  temporis  Pompeius  trans  ilumeii  Sal- 
sum  castelium  constituit  neque  a  nostris  probibitus  faisaque 
ilia  opinione  gioriatus  esl.  (|uod  prope  in  nostris  partibus  io- 


] .  sesc  f)  cori'. ,  §  el  rec.  (Jud.  —  a-B. 
sjjeraljanl  F,  Pet.  —  "d.  facere  L  inter  ver- 
sns.  —  3-A.  pene  et  muri  pars  D  corr. ,  §. 
—  k.  Eo  Petav.  Exciderunt  verba  (|uil»ns 
narrabatnr  quomodo  ilii  niilites  Caesaiuani , 
([ui  |)arleni  nnn'i  dejecerant,  in  potestatem 
n|)pidanornin  pervenerint.  —  5.  conser- 
vati  \inissiquo  siinl  facli]  scripluni  fnisse 
conjicit  Nipperdeins,  unde  librarius  ad 
seqnentia  aberraverit.  —  6.  (jiiiqne  im\- 
lus  nostrornm.  —  Pompciano  l.  —  8. 
consiiesse  D.  —  Illi  cnm  t),  Pet.,  Leid.  -a 
el  major  pars.  nt  videtui',  Schneideriano- 


rum;  Qni  ciun  S  et  non  uoniinali  Oud. 
lo.  niagna  fere  L.  —  i3.  aliquaniliii  au- 
tiqui  nosti'i  consensu.  —  balista  onnies. 
—  i6.  crat  om.  L,  sed  inter  versus  est. 
XIV.  —  17.  Eo  pneterito  tempore  D 
corr. ,  r)  et  recentes  Ond.  el  Sclnieideri: 
Ejus  ilici  praieritd  lcinporc  (ut  c.  )5, 
ejus  diei  inseqncnli  tempore)  Nipperdeius. 
Sed  vide  an  non  hic  quoque  hellenismum 
captaverit  auctor.  —  18.  falsa  Pelav.. 
Noi'v. ,  melins ,  et  in  tanta  circa  lianc  par- 
ticuiam  inconstantia  codicum  tnlo  poteral 
recipi.  —  ly.  illa  om.  L. 


HELLUM   HlSPAxMEiNSK.  369 

cum  tenuisset.  Iteiii  inseqiienti  die  eadem  consnetudine  dum 
longius  prosequilur,  quo  loco  equites  nostri  stationem  liabue- 
rant,  aliquot  turmse  cum  levi  armatura,  impetu  facto,  loco 
sunt  dejecti  et  propter  paucitatem  noslrorum  equitum  simul 
cum  levi  armatura  inter  turmas  adversariorum  protriti.  Hoc  5 
in  conspectu  ulrorumque  castrorum  gerebatur,  et  majore  Pom- 
peiani  exultabant  gloria,  longius  quod  nostris  cedentibus  pro- 
sequi  coepissent.  Qui  cum  aliquo  loco  a  nostris  excepti  essent, 
ut  consuessent,  e\  simili  virlute  clamore  facto  aversati  sunt 
pro^lium  facere.  lo 

W .  Fere  apud  exercitus  btec  est  equeslris  proelii  consue- 
tudo  :  cum  eques  ad  dimicandum  [dimisso  equo]  cum  pedite 
congTeditur,  nequa(|uam  par  babetur.  bl  quod  in  lioc  accidit 
prcelio.  Gum  pedites  levi  armatura  lecti  ad  pugnam  equitibus 
nostris  necopinantibus  venissent,  idque  in  proeiio  animadver-  15 
sum  esset,  complures  ex  equis  descenderunt.  Ita  exiguo  tem- 
pore  eques  pedestre  [pedes  equestre]  prceiium  facere  coepit, 
usque  eo  ut  caedem   proxime  a  vallo  fecerint.  In  quo  proelio 


1.  seqiienfl  L  et  diim  post  dic.  —  •:>.  in 
ntntioiicin  L.  —  3-/i.  sitnt  dejecti  loco  L. 
li.  siiimlque  FLVDS,  I\Hav.  —  5.  advers. 
iiiter  versus  L.  —  perteriti  LD.  —  6-7. 
Pomp.  leticifi  exultabant  L.  —  7.  longins 
quod  uniis  nostrorum  D,  celei-i  et  Petav. 
longiusque  (per  erroreni .  ut  virlelur,  non 
enotatum  ex  tJ.  neque  modo  simiilque). 
—  7-8.  perseqni  D  corr.  —  8.  coeperunt 
L,  ceperant  Petav.  —  cim  cequo  loco  cor- 
rigebat  Llpsius,  sed  ironicnm  sermonem 
decet  vox  aliqiio.  —  reccpti  codd.;  c.rcepti 
(ilandorpius,  nam  illud  ne  liic  qiiidem 
auctor  scripserit.  —  9.  consuessent  depra- 


ji. 


vatum  puto  ex  consuerani;  lacile  librarius 
aberrabat  ob  prsecedens  cssent,  nisi  forle 
ss  et  r  confudil,  ut  c.  1 6  in  V  scriptum  ad 
foras  \)ro  fossas.  —  aclversati  DS  et  alii 
rec. 

XV.  —  12.  dimisso  equo  interpolatio- 
nem  ex  sequenlibus  male  acceptis  ductam 
seclusit  Nipperdeius;  admisso  equo  Weis- 
senbornius.  —  1 3.  qiiod  lum  Busl.  —  1  3- 
i4.  accidit  certamine  nullus  nostrorum. 
—  1  h.  electi  §,  Busl.  —  1 6.  Itaqiie  L.  — 
17.  eques  pedestres  TV.  —  pedes  equcstrc 
om.  L,  absurdum  et  recte  ejectum  a  Nip- 
perdeio.  —  i8./<?cerMHi  TLD. 

Z.7 


370  IGNOTI   AUCTOHIS 

aclversarioriiin  cociflerunt  cxxiii,  compluresqiie  arniis  exufi. 
rnulli  viilnerihus  alTecli  in  caslra  siinl  redacli.  ^ostri  cecide- 
runl  iii;  saucii  \ii  pediles  el  (Mjuiles  v.  Ejus  diei  inse(juenli 
tempore  pnstina  consuetiidine  pro  muro  pujjnari  cn^ptiim  esl. 
5  Cum  bene  mapiiam  mulliludmem  lidorum  ignemque  noslris 
delendentibus  injecissenl,  nelamhim  crudelissimumque  racinus 
sunt  ajjp^ressi  in  cons])ectuque  nostro  bospites.  (pii  in  op|)ido 
erant,  jugulare  et  de  miiro  pr;eci])ites  mittere  caq)erunl,  sic- 
uti  apud  barbaros;  (]uod  ])ost  liominum  memoriam  numquam 
10  est  factuin. 

XVI.  Hujus  diei  extremo  tempore  a  F^ompeianis  ciam  |  ad  | 
nostros  tabeilarius  est  missus,  ut  ea  nocte  turres  aggeremque 
incenderent  et  tertia  vigilia  eruj)tionem  lacerent.  Ita  igne  te- 
iorumque  muititudine  jacta  cum  bene  magnani  ])artem  tem- 

15  poris  consum])sissent,  portam,  quae  e  reg^ione  et  in  conspectu 
Pompeii  castrorum  tuerat.  aj)eruerunt,  co])iffique  tota^  eru])lio- 
nem  fecerunt  secumque  extuierunt  virguita,  crates  ad  tossas 
complendas  et  harpagones  ad  casas,  qua^  stramenticiae  ab 
nostris  bibernoruin  causa  sedificatse  erant ,  diriiendas  et  incen- 

•20  dendas,   praeterea  argentum,  vestimenta,    ut.  dum   nostri  in 


•2.  reducii  L.  —  -j-H.  cecideninl  iiii"  1). 
—  3.  smicidti  V.  —  et  oni.  L.  —  equites 
V  T  superposilo  /'.  quasi  quattnor  xoluis- 
set;  quinque  F.  —  k.  prn  prist.  I>.  —  o. 
telorum  oni.  ]j.  —  7.  adgr.  UV.  —  roii- 
spectu  T,  que  inter  versus.  —  8.  cceperiiiit 
post  jugulare  in  L. 

XVI.  —  11.  ad  doletuin  a  criticis  sei'- 
vat  Schneider.  —  1/1-1 5.  pnrtcm  muri 
codd.,  quod  certe  valhmi  dici  debe]>at; 
partem  temporis  Nipperdeius.  litteris  tem 


seniel  sci'iptis  corruptuin.  deinde  inale 
correctuni.  —  ifi.  erat  L.  —  17.  e.rtule 
runt  cultates  T  pr.  ( sequente  triinn  lilt. 
spalio  vacuo),  corr.  cultatas  cuni  I>A . 
Scal.  (^t  aiiis  Oud. .  culcatas  tlF.  D  pr. . 
corr.  calcatas ,  iit  §  et  alii  rec. ;  virgulta , 
crates  correxit  INipperdeius,  postremuni 
iii  rrplerisque  exeniplarihusi-  inargini  ad- 
scriptum  legi  narrat  (llandorp.  —  ndfo- 
rns  V.  —  18.  stramentiw  T,  stramentis  L. 
stramiue  Scal.  —    1^-19-  '^d  nostris  \  . 


BELLLM   HJSPANIENSE.  .    371 

prtTda  tletinentur.  illi,  caede  facta,  ad  pra?sidia  Pompeii  se  re- 
ciperent  :  nam  (piod  existimabat  eos  posse  conalum  efficere, 
nocle  tota  ultra  ihai  llnnien  Salsum  in  acie.  (Jnod  tactum  licet 
necopinantil)us  nostris  esset  gestum,  tamen  virtute  ireti  re- 
pulsos  multisqne  vulneribus  aflectos  oppido  rej)resserunt,  prsp-  5 
dam  armaque  eorum  suni  potiti  vivosque  aliquos  ceperuni, 
qni  postero  die  sunt  interfecti.  Eodemque  tempore  transfuga 
nnntiavit  ex  oppido  .Innium,  qui  in  cuniculo  fuisset,  jugula- 
iione  oppidanorum  facta,  clamasse  facinus  se  nefandum  et 
scelus  fecisse :  rmam  eos  nihil  meruisse,  quare  tali  poena  affi-  lo 
cerentur,  qui  eos  ad  aras  et  focos  suos  recepissent,  eosque 
liospitium  scelere  coniaminasse;  multa  pra^terea  dixisse;  qua 
oratione  deterritos  amplius  jugulationem  non  fecisse.  ^? 

XVII.  Ita  postero  die  TuHius  legatus  cum  Catone  Lusitano 
venit  et  apud  Ceesarem  verba  fecit :  rrUtinam  quidem  dii  im-  15 
"  moriales  fecissent,  ut  tnus  ])otius  miles  quam  Cn.  Pompeii 
^^lactus  essem  et  lianc  virtutis  constantiam  in  tua  \icioria,  non 
crin  illius  calamiiate  praestarem.  Cujus  funestae  laudes  quo- 
rrniam  ad  hanc  foriunam  reciderunt,  ut  cives  Piomani  indi- 
'■rgentes  prsesidii****  et  propter  pairise  luctuosam  perniciem  20 


1 .  delinerentur  ex  noslris  L  8 ;  serva- 
vit  Sclineider.  —  -2.  conatu  nostri  con- 
sensu,  Scal. ;  conatn  Petav. .  qnae  fortasse 
i-ectior  emendatio  quam  conalum.  —  3. 
toto  U.  —  faclum  et  nostri  praeter  D,  qui 
licet  in  ras. ;  sic  S  et  alii  rec. ;  et  si  Petav. 
—  5-6.  prmla  armisqae  antiquus  cor- 
rector,  fort.  eadem  maiuis  in  F,  sic  Pe- 
tav..  D  corr. ,  §  et  alii  rec.  —  6.  cwp. 
U  non  raro.  —  8.  Luuiuni  L.  Viniiim 
Leid.  •>..  —  11.  quo .  .  .  D  pr. ,  dualjus 
litt.  erasis,  et  mox  eos  in  ras.  —  i3.  de- 


territus  TLUF,  1)  pr. ,  perterrilus  V,  deter- 
ritum  Petav. 

XVII.  —  lA.  TiiUiu.s  Cato  leg.  L.  — 
cum  C.  Antonio  D  et  \indob.  2  ;  quod  scri- 
bendum  pioposueraf  (ilandorpius  ob  ea 
quae  sequente  cap.  narrantur;  sed  ibi  po- 
tius  Calo  corrigendum  (juod  legitur  C.  An- 
/oj(<W  judicavit  Kranerus  —  i5.  dii  qui- 
dcm  V.  —  19.  in  (pro  ut)  V;  ut  .CR. 
TUF\§,  coHsules  B.  D.  —  -lo.  Postjo/YP- 
sidii  Ni])perdeius  lacunam  notavit,  quam 
structura  nionstrat. 

67. 


372 


1G1\0TJ   AUCTORIS 


fcdodiiiiiir  hosliiiin  niim(;ro,  qui  neque  in  illius  prospera  acie 
"nriniain  rorlnnain,  n(;(|n('  in  adversa  secnndani  ohlinniniiis 
f' I  vicloriain  1.  (Kii  lejjiomim  lol  impclns  sustenlanLes,  nocLur- 
ccnis  dinrnisqne  o|)eribns  jjjiadiorum  icLus  Lelornmque  missns 
5  r expectanles,  relicLi  eL  deserli  a  Poin[)eio,  Lua  virLuLe  su|)e 
"rati,  saluLem  a  Lua  clementia  dejjoscimus,  petimus,  uL  qua- 
«iem  ****  penLibus  me  pra^stiti,  similem  in  civium  deditiom^ 
f'  |)raesLabo.  n 

XVIll.    llemissis  legaLis,  cum  ad  porLam  venisseni  t  Til)(^- 

10  rius  Tullins   et  cum  introeuntem  G.  Antonius  insecutus  non 

esset,  revertit  ad  portam  et  hominem  apprebendit.  Quod  Ti- 

berius  cum  fieri  animadverlit.  simul  |)ugionem  eduxit  et  ina- 


1.  profiiwrc  l),  oiii.  §  <'l  filii  rec.  —  -i. 
jiriiiKi  V.  —  3.  vktoriam  delendiini  esse 
vidit  Nipperdeius.  —  h.  (liiirnisqnc  tciii- 
poribus  correxit  ideiii  criliciis,  f|uod  nii- 
nus  necessariuni.  —  o.  victi  ct  codd. . 
qtiod  sequentia  non  patiunliir;  relictiKv^- 
perdeius,  rejccti  Kranerus.  —  6.  posci- 
mns  U.  —  {^--j .pctimusquc  et  (juolein  li F ;  ct 
(pro  ut)  m  D  expunctnni.  —  l^ost  qualem 
finis  orationis  Tullii  excidit  et  initiuni  eo- 
rum  qua3  Caesar  respondit.  liaiid  dubie 
ol)  vocabula  siinilia.  —  7.  qudlcvi  genti- 
bus  tc  pricstitisti  L;  pra'stilisti  eliani  \  ; 
quiilem  te  (boc  I)  in  ras.  latiore,  scii.  vocis 
mc)  gentibus  prmtitisti  5,  sed  prcestiti  in 
f)  relictuin.  —  8.  prcestdri  \j,  prcestes  D 
cori'. .  l  et  alii  rec.  In  Pelav. ,  Norvic.  el 
Heg'.  Lond.  hax'  ita  adornata  :  oramusquc 
(iion  anertur  ex  N. )  utclementiam  quam 
cictis  gcntibus  prcebuisti .  calamitosis  civibus 
tuis  non  deneges.  Cui  Ca'sar.  se  non  acer- 
biorem  in  cives  futurum  { fugatis  N. ,  R.  qui 
hic  (lesiiiunt)  rpiam  in  liosles  venia  dona- 


tosjucrit ,  rcspondit.  Schneiderus  servavil 
hanc  vuljjalain  :  ut ,  qualem  te  gentibus 
prcestitLfti ,  similem  in  civium  deditionc  prce- 
slcs.  Et  qualem  ,  ait ,  gentibus  mc  prcestiti , 
similem  in  civium  deditione  prcestabo.  Ouod 
vel  hoc  scriptore  indignnni. 

XVJLL.  —  f).  Remissis  itacpie  Pet.  —  ()- 
10.  Tib.  nm.  Tibcr.  V,  Pet.  Post  Tibe- 
rius  lacuna?  signuni  posuit  Schneiderus. 
Kranerus  post  Tullius ,  excidisse  prior  in- 
travit  vel  ejusniodi  aliquid  conjiciens.  — 
10.  fi/  oili.  §,  eum  intr.  U.  sed  cum  jiotius 
est  in  F;  cum  eum  D.  —  10-11.  Anto- 
iiiiim  iiisccutus  ( sec.  P. )  noii  cssct  Pet. . 
Norv. ;  nou  oin.  I^eg.  Ijond.  Coto  insecutus 
scribit  Kranerus.  —  11.  rercrtilur  \  :  rc- 
versus  est  D  corr. ,  §  et  ahi  rec.  —  •Posl 
apprchendil  excidernnt  (pxsedani.  (juibiis 
auxiliuin  venisse  Catoni  signidcabalur : 
quo  spectant  ({uod  Tib.  cum  Jieri  aniinad- 
vertit.-n  Kranei'.  \el  sic  res  inanel  incerta 
et  obscnra;  quare  nihil  letigiinus.  —  \-i. 
semcl  nostri  praiter  D§.  qui  siniul .  ([iiod 


BELLIjM   HISPANIENSE.  373 

nuni  ejus  incidit.  Ita  refugerunt  ad  Coesarein.  Eodemque  tem- 
pore  signifer  de  legione  prima  transfuf^^it  et  nuntiavit,  '•u|uo 
die  equestre  proelium  factuni  esset,  suo  si.ono  perisse  lio- 
niines  xxxv,  neque  iicere  castris  Cn.  Pompeii  nuntiare  neque 
dicere  perisse  quemquam.-  Servus,  cujus  dominus  in  Csesaris  5 
castris  fuisset  (uxorem  et  filios  in  oppido  reliquerat),  douji- 
iium  jugulavit  et  ita  clain  a  Cffisaris  pra^sidiis  in  Pompeii 
castra  discessit  et  indicium  pjlande  scriptum  misit,  per  quod 
certior  fieret  Ca^sar,  (jua^  in  oppido  ad  defendendum  coinpa- 
rarentur.  Ita  litteris  acceptis,  cum  in  oppidum  revertisset,  ([iii  ki 
mittere  giandem  inscriptam  soiebat***".  Insequenti  tempore 
duo  Lusitani  fratres  transfuga?  nuntiarunl,  (juam  Pompeius 
concionem  lial^uisset  :  ''quoniam  oppido  subsidio  non  posset 
venire,  noctu  ex  adversariorum  conspectu  se  deducerent  ad 
mare  versump'  unuin  respondisse,  -^ut  potius  ad  dimicandum  15 
descenderent,  qiiam  signum  fug-fe  ostenderent ;  -  eum  ,  qui 
ita  iocutus  esset,  jugiiiatum.  Eodem  tempore  tal)eliarii  ejus 
deprehensi,  (|ui  ad  oppulum  veniebant;  quorum  litteras  Caesar 
oppidanis  abjecit  etqui  vitam  sibi  peteret  jussit  turrem  iigneam 


(le  suis  |jrfeler  L  lestaltir  Oiid. ;  sinu  Ve- 
tav.,  Noi'v.  —  eduxit  man.  TL,  echi-visset 
in.  UV,  eduxisse  (edu.rit  corrector  anti- 
qims)  et  in.  F.  —  i .  refugit  Morus.  — 
Eodein  )jV.  —  ■>..  kuinne  secunda  L  pr. 

—  et  noii  timuit  codd. ,  ot  iiuntiavit  Aldus. 

—  .").  signu  T  pr. ;  e  suo  signo  Morus.  — 
'i.  liceret  IJFV.  —  4-5.  mmtiari  ueque  di- 
crri  T)  cori'. ,  dici  S  et  Oud.  sine  var.  — 
.).  (/uainfjuain  TLU,  Quamquain  servus 
Pet. ;  qiKKjuain  \  .  quainque  F.  —  Servos 
TIjVDS.  —  cjuoruin  doin.  V,  D  corr. ,  S. 

—  dominis  T.  —  (>.  castris  oin.  F.  — 
u.Jcoremque  nulhis.  — fdiuin  UFV.  —  op- 


pidii  TL.  —  (J-j.  doiniciiiin  L.  —  7.  a  oiii. 
L.  Busl.  —  10.  rerertisset  etiain 


rc- 


vertissent  Scal.  —  11.  g/and.  inilt.  L.  — 
solehant  codd. ,  solchat  Nipperdeiiis,  qui 
lacunam  notavil.  —  1-2.  nuntiarunt  cjuie 
vel  nuntiaruntqiic  Poinpeiuin  TLUFV,  in  L 
duae  litt.  post  q  erasae;  nuntiare  .Q.  Poin- 
pciuin  I) :  niintiarunt  Poinpeiuin  Petav. . 
Norvic. ,  Reg.  Lond.  —  1 .'!.  Iiahuis.se  iidem 
et  nostri  prieter  ununi  S  el  quosdam  iioii 
nominatos  Oud.  —  quod  opp.  D.  — posse 
L.  —  1  G.  descenderet . . .  ostenderet  Petav. . 
Norvic.  —  i().  ohjecit  nullus  nostroriini. 
—  petereiit  L. 


37/1 


IGNOTI   AUCTORIS 


()|)|)i(lanoruiii  inccnderc;  n\  si  recisset,  ei  proniisit  oninui  coii- 
cessni'um.  (hiod  (lillicile  crat  faclu.  iil  eaiii  lurreni  sine  j)e- 
riculo  (iiiis  incenderel.  lla  Iniie  crure  deligato  cnin  propins 
accessisset,  ab  oj)[)i(lanis  est  occisns.  Eadem  uocte  trausrujja 
5  nuntiavil   Pompeium  et  Lahienum  de  jujjiilalione  o|)[)idano- 


riim  indijjnaios  esse. 


XIX.  Vigilia  secunda  jjropter  multiliidinem  ielorum  tiirris 
lipjUea,  (jua^  nosira  fuissei,  alj  imo  vitium  lecit  usque  ad  talin- 
iatum  secundum  et  teriium.  Eodem  iem[)ore  pro  muro  pugiia- 

10  runt  acerrime  et  tnrrim  nosiram  ut  su[)erioreiii  incenderunl. 
idcirco  quod  veutum  oppidani  secunduin  liabuerunt.  Inse- 
quenli  luce  materfamilias  de  inuro  se  dejecit  et  ad  nos  tran- 
siliii,  dixitque  se  cum  familia  conslituium  habuisse,  ut  una 
iransfugerent  ad  (jgesarem  :  illam  oppressam  et  jugulatam. 

lo  Hoc  prffiterea  iempore  tabella^  de  muro  snni  dejectse,  in  qui- 
bus  scriptum  est  inventum  :  ^^L.  Munalius  Cfesari.  Si  mihi 
rrviiam  tribues,  quoniam  al)  (lu.  Pompeio  sum  desertus,  qua- 
"lem  me  illi  pra^stiti,  tali  viriute  et  constaniia  [futnrum]  me 
-^in  te  pra3stabo.-  Eodem  tempore  oppidani  legati,  qui  antea 


1 .  oppid.  F  inter  versus.  —  fecissent 
\j.  —  eis  L,  ei  T,  ei  se  UFVS,  niarg.  D. 
—  i-'j.  promisit  ofmsit  coiicess.  F.  —  3 
fime  crnre  de  Ugiio  codtl. ,  U  cum  nota  vitii 
et  qiuere  in  marg.  ^facturiis  crnre  D  in  ras. , 
rrnre  om.  § ;  dcligato  cum  Godaino  Sclinei- 
derus;  cui  conjectura-  in  nostro  exempl. 
Fabriciano  adscriptum  :  rfsic  Petav.''  — 
h.  nd  oppidanis  T.  —  occisis  U  pr. 

XIX.  —  8.  ab  nno  T.  —  initiuin  L.  — 
()-io.  pugnanint  et  mox  incenderiint  D  ul- 
timis  syllahis  in  ras.  —  io.  et  om.  TLV. 
inter  versus  i).  —  incenderent  T  pr. .  ead. 


m.  correctus,  LV.  —  ii.  rpio  D  pr.  — 
oppid.  om.  \.  Busl..  iu  L  ]k)sI  secnnduni. 
—  12.  die  ( pro  luce )  Pet .  —  iimteriain  illain 
de  TLV.  —  et  om.  Ti^V.  —  i  a-i  3.  trnnsi- 
lit  TL.  —  1  h.pnvterito  probabililer  coi'rigi( 
Nipperdeius ,  vocera  omittit  V. — i  6 .  inv.  est 
L.  _  Miinntius  TUF,  Pet. ,  ut  Dio  XLIII . 
33  extr. ,  MotirdtTJor  <I>AaKHOv.  L  Minatius , 
V  Manutins ,  D  Mvcius  in  ras.  iatiore,  et 
sic  ivc.  —  17.  tribueres  L.  —  d  Gneio  \  . 
Gn.  liic  etiam  T.  —  1 S.  futnrnm  Glandor- 
pius  deievit.  —  19.  ^e  esse  codd.  praelei' 
L,  qui  om.  esse.  —  oppidanoruw  nullns. 


BELLUM   HISPANIENSE.  375 

exierant,  Gaisarem  adieriint  :  ''si  sibi  vitam  concederet,  sese 
insequenti  hice  oj^pidum  esse  dedituros.  -  (Juibus  respondit  : 
rrse  Gaesarem  esse  fidemque  prffistaturum.-  Ita  ante  diem  \i 
kal.  Mart.  oppido  potltus,  imperator  est  appellatus. 

XX.  (Juod  Pompeius  e\  pertug^is  cum  deditionem  oppidi  5 
tactam  esse  scisset,  castra  movit  lcubim  versus  ei  circum  ea 
loca  castelb»  disposuit  el  munitionibus  se  continere  caqjit. 
Gaesar  movit  et  propius  castra  castris  contulit.  Eodem  tempore 
mane  loricatus  unus  ex  legione  vernacula  ad  nos  transfugit  et 
nuntiavit  J^ompeium  oppidanos  Ucubenses  convocasse  eisque  i^ 
ila  imperavisse,  ut  diligentia  adhibita  perquirerent  qui  essent 
suarum  partium,  itemque  adversariorum  victorige  hiutores. 
Hoc  prteterito  tempore  in  oppido,  quod  luitcaptum,  servus 
est  prensus  in  cunicuio,  queni  supra  demonstravimus  dominuu] 
jug^ulasse;  is  vivus  est  combustus.  Idemque  temporis  centu-  iT) 
riones  b)ricati  viii  ad  Gsesarem  transfugerunt  ex  legione  ver- 
nacula,  et  equites  nostri  cum  adversariorum  equitibus  con- 
g^ressi  sunt,  et  saucii  ahquot  occiderunt  levi  armatura.  Ea  nocte 
specuiatores  prensi  servi  iii  et  unus  ex  iej^ione  vernacuia. 
Servi  sunt  in  crucem  sublati,  militi  cervices  abscisa^.  20 

XXI.  Postcro   die  equites  cum  ievi  armatura  ex  adversa- 
riorum  castris  ad  nos  transiiq»erunt.  Et  eo  tempore  circitei- 

1 .  sibi  si  V.  —  ;*).  imestiluruiii  F.  Pel. .  dita  L.  —  1  /i.  est positus  D  [)r. .  corr.  pic- 

prwhiturum  L.  —  diem  om.  V.  —  l\.  ihr  hensus ,  ut  §  et  rec.  —  dominam  TIjUFV  . 

UF';  miiB.  \  ;  maliC.  T;  Martii  D§.  Pet.  —  ifi.  Iraitsfugerant  TLV. —  de  leg. 

XX.  —  5.  Q.  Pomp.  Pei.  —  6.  sed  L.  —  18.  (:eciderunl  D.  —  ex  /mmillus. 

circum  codd.  praster  L  et  Norv.  —  7.  dis-  —  20.  cruce  U.  —  militilms  anliquiores 

jionit  V.  —  8.  etiam  Cwsar  Em.  HolTman-  consensu;  rniliti  DS  et  plerique  rec. .  f[uo- 

nus,  ob  prfficedens  Quod.  —  10.  nunciat  rum  par.s  ahscissic ,  L  abcise. 
L.  —  eoqite  T  pr.  —  11.  adibila  U,  ad-  XXI.  —  -2^.  Et  om.  L§. 


;^7(; 


IGAOTI   AUCTOIUS 


XL  equites  ad  a(|ualores  nostros  excucurrerunl,  nonniillos  iii- 
terfecerunl,  ilcni  alios  vivos  abduxerunl:  e  (|uil)iis  capli  snnl 
('(|uiles  VIII.  Inse(|nenti  die  Poin[)eius  secmi  |)ercussil  lioinines 
Lxxiv,  qiii  dicehanliir  esse  tautores  Caesaris  victoria^:  reliquos 
.")  versum  0])[)iduni  jussil  deduci;  ex  quiLus  ellujjerunt  c\x  et  ad 
Caesareni  veneriinl. 

XXII.  Hoc  praeterito  tenipore,  qni  in  oppido  Atejjua  L  rsa- 
vonenses  ca[)ti  sunt,  legati  protecti  sunt  cum  noslris,  uli  rein 
gestam  Ursavonensibus  referrent,  quid  sperarent  de  Gn.  Pom- 

10  peio,  cum  \iderent  hospites  jugulari,  pneterea  multa  scelera 
ab  iis  fieri,  qui  praesidii  causa  ab  bis  reciperentur.  Qui  cum 
ad  oppidum  venissent,  nostri,  qui  fuissent  equites  Romani  et 
senatores.  non  sunt  ausi  introire  in  oppiduin,  praeterquam 
(jui  ejus  civitalis   fuissent.   Qnorum  responsis   ultro   citroque 

lo  acceptis  et  redditis  cum  ad  nostros  se  reciperent,  qui  extra 
oppidum  fuissenl,  iili  praesidio  insecuti  ex  aversione  legatos 
jugularnnt.  Duo  reliqui  ex  eis  fugerunt,  Ga^sari  rem   gestam 


1.  ,17  codd. ,  sefl  in  \  diserte  sci'ip(nm 
i/.  i.  e.  AL.  quod  posuif  Nipperd.:  i;/ 
DS.  Dorv.  —  excurr.  I)§,  f  plerique  r 
Oud.  —  -1.  addiurerunl  rrplui-inii^^  Oud. 
et  nostri  [)raeter  \  .  —  3.  cquitibus  UFV; 
e.r  eq.  D,  de  eq.  5,  Dorv.  —  l\.  lxxxiui 
\i.  Lxxxiii  D.  — fauloros  T.  —  5.  op- 
pidos  T  pr.  — fugerunl  TL .  e.rfug.  V .  — 
ct  oni.  V . 

XXII.  —  7.  jmrterito  oni.  L.  —  Arti- 


7-8.   Bur- 


cuhi  codd. ,  Ategua  Aidus. 
savonenses  codd..  -omenses  §.  -onientes 
Dorv.,  Ursavonenses  Giandorpius,  et  se- 
qiienti  versu.  quo  ducunt  codices  infra 
c.  26,  28.  61.  ubi  iideni  vel  oppiduni 
eoruni  meniorantur.  et  marmora.  —  8. 


prosecuti  svnt  ]j. —  9.  Bursaronensibus  TL 
et  ceteri,  Bursavolensihus  UF\  .  —  \  i .  oh 
his  fieri  codd.,  is  T.  —  11-12.  Qui  ad 
codd..  qui  ad\)h.  ante  Aos/r/ disiinguen- 
tes;  cum  addunt  vett.  edd.  —  1  k.  Quorum 
usque  ad  alterum/M^^seH/  1.  16  omissa  in 
L.  —  citro  T\  .  —  1 5.  recepissenl  \  .  — 

16.  adversione  codd.,  aversione  Aidus.  — 

17.  icliqui fugerunt  T.  et  eis  inter  versus; 
eisfug.  UFV.  cujus  corrector  addidit  ex, 
quo  sine  etiam  DS;  e.r  eis  unus  L.  Lege- 
batm'  reliqui  qui  ex ,  ad  quae  Oud.  :  ^qui 
deest  in  mss.n,  de  voce  e.x-  niliil  refereus. 
—  el  Cws.  D  corr. .  S  et  alii  rec.  —  Mo\ 
iacunam  notavit  Nipperdeius.  Excidil  tr- 
savonensium  mentio.- 


BELLUM   HLSPANIENSE.  377 

(letiilennit  "''"*"  et  speciilatores  ad  oppidum  Ateguam  miserunt. 
Qui  cum  certum  comperissent  iegatorum  responsa  Ua  esse 
l^l^esta,  quemadmodum  illi  retuiissent,  ab  oppidanis  concursu 
facto  eum,  qui  iegatos  jugulasset,  iapidare  et  ei  manus  inten- 
tare  cceperunt  :  rriilius  opera  se  perisse.  -^  Ita  \i\  pericuio  libe-  5 
ratus  petiit  ab  oppidanis,  ut  ei  liceret  legatum  ad  Caesarem 
j)roficisci  :  cf  illi  se  satisfacturum.  ^^  Potestate  data  cum  inde  es- 
set  profectus,  pntsidio  comparato,  cum  bene  magnam  manum 
fecisset  et  nocturno  tempore  per  fallaciam  in  oppidum  esset 
receptus,  jugulationem  magnam  facit,  principibusque  qui  sibi  ki 
contrarii  fuissent  interfectis,  oppidum  in  suam  potestatem  re- 
cipit.  Hoc  prseterito  tempore  servi  transfugae  nuntiaverunt  op- 
j)idanorum  bona  venire,  nec  cui  extra  vallum  licere  exire  nisi 
discinctum;  idcirco  ([uod,  ex  quo  die  o[)pidum  Ategua  esset 
captunj,  metu  conterritos  compiures  profugere  in  Baeturiam;  i.t 
ueque  sibi  uilam  spem  victoriae  propositam  habere,  el  si  ([ui 
e\  nostris  transfugerit.  in  levem  armaturam  conjici  eumque 
iion  ampiius  wii  accipere. 


1.  amisemnl  U,  a  expiingens.  —  o. 
c(eper.  V .  —  6.  ei  om.  L.  —  7.  deindc  I). 

—  7-8.  esset  el prof.  L ,  et  ead.  m.  (Hldito. 

—  ().  et  om.  nostri  praster  §;  in  L  spa- 
tioluni,  ubi  erasuni  videtur.  —  lo. /ecif 
L.  —  principihus  F.  principibus  iii'""  qui 
V;  principibusque  .111.  sibi  T.  —  1  1-1 2. 
oppido  (superposilo  ?7)  in  suam  poteslatc 
recepit  L,  postremum  V   —  12.  Eopr.  D. 


nuncinrunt  L. 


10. 


vendere  codd 


antiquiores;  vendi  correctoi-  D,  Petav. 
i\orv.  et  recenles;  venire  Lipsius.  —  ne 
cui  nostri  consensu,  non  cui  Busl.,  nec  cui 
edd.  prinue,  quod  in  hoc  scriptore  feren- 
dum;  neque  .  .  .  licere  Nipperdeius.  —  //- 


ceret  codd.  pra?ter  Dorv.  —  1/1.  dislin- 
ctum  TUV.  —  ex  qua  Pet. ,  ex  die  quo  L. 
die  om.  S.  —  i.5.  quainplures  L.  —  con- 
fu^rere  T  pr. .  Petav.;  profugisse  D  corr. . 
S.  —  Betur.  codd.,  Bethur.  UF.  —  16. 
ut  si  codd..  et  si  unus  Voss.  Clarkii.  — 
1  7.  transfuger  TLFY ,  id  est  transfugerunt, 
quod  prasbet  L,  -gere  D,  -gerent  §,  frple- 
riquei  Oud.;  -gerunt  vel  -gerint  (quod 
in  nullo  noslrorum)  tenet  Schneiderus. 
vulgo  -rit .  quod  poscit  sequens  eumque.  — 
in  oni.  I^.  —  euni  qme  T.  —  18.  mvii 
TLVD§  et  duo  rec,  Scal.;  sedecim  UF, 
ille  cum  nota  et  quwre  in  marg.  —  acci- 
pere  se  §. 

i8 


378 


I(;N0T1   AUCTORIS 


XXIII.  Iiisequenti  tempore  (iciesar  rastris  castra  corilnlil  el 
bracliimii  ad  lluiiicii  Salsimi  diicere  coej)il.  llic  ciiiii  in  ()|)(m-(' 
nostri  distenli  essent,  coniplures  ex  superion;  loco  adversa- 
riorum  decucuri'ernnl  nec  detinentibus  nostris.  multis  lelis 
5  jnjeclis  ('oniplures  vnlneriluis  adecere.  Hic  tum,  ut  ait  Kn- 
nius,  noslri  cessere  parunipe}'.  Ila«jue  praeter  consuetudinem  cum 
nostros  animadversum  esset  cedere,  centuriones  e\  legione  v 
ilnmen  transgressi  duo  restituerunt  aciem,  acriterque  eximia 
virtute  plures  cum  ag^erent,  e\  superiore  loco  multiludine  te- 

10  lorum  alter  eorum  concidit.  Ita  cum  ejus  compar  pra^liiim 
facere  coepisset,  cum  undique  se  circumveniri  animum  adver- 
tisset,  ingressus  pedem  olTendit.  Hujns  concidentis  i  temporis 
aquari  forlis  insignia  cum  complures  adversariorum  concursum 
facerent,  equites  nostri   transgressi  inferiore  loco  adversarios 

15  ad  vallnm  agere  ca*perunt.  Ita  cupidius  duni  intra  ])raesidia 
illorum    student   caedem   facere ,   a  turmis  et    levi    armatura 


Wlll.  —  I.  caslnt  cnstrls  \.  Pet.  — 
•2.  Hic  dum  corl(i..  cum  JNipperdeius.  — 
8.  superiori  T,  adv.  e.x  loco  srip.  L.  —  h. 
deciitr.  V,  D§.  "fliici  Oud.  —  (JcJhuJen- 
tihus  conj.  Lipsius  ap.  Fahi'. .  reiriteiitibus 
Tli.  Bentleius.  desinentihus  Voss.  Clarkii. 
—  nostros  TLLl^V.  Scal..  Petav. .  (piod 
lenel  Sclineiderus.  —  ."i-6.  Hic  duiti  codd. . 
lum  Clandorpius;  dum  oni.  Vel.  —  ut  ad- 
tennius  TUF.  ille  cum  nota  el  quarc  in 
niarg. ;  admnius  (vuj.,  attennius  L,  altcn- 
cius  [sme  ul)  V,  oni.  Petav.,  nt  haclcnus 
S  et  alii  rec;  in  D  versus  omissus.  —  (). 
nostris  codd.  nostri  praiter  § ;  nostri  ex 
(iUJ.,  Pet.  et  L  per  erroreni  allerl  Oiid.: 
nostris  resistentihus  cederent par.  V.  —  cum 
om.  V.  —  6.  a  nostris  codd. ;  nostros 
(ilandorpius;  nostris  \ipperdeius,  cuui 
verbo  accidere.  —  7.  credero  TU.  hic  ex- 


-    11-12. 

1  -3 .  regressus 


puncto  /•,  om.  \.  —  10.  cum  eis  TL  § 
et  duo  rec.  Oud.;  cmn  is  UF,  ciim  his  D 
et  non  nominati  Oud.  —  par  L,  compeii- 
dio  com  inter  versus  addito;  ejus  coinpar 
impar  Nipperdeius,  quorura  postremum 
non  omnino  necessarium  cum  Kranero  ne- 
glexi.  —  11.  circumvenire  U 
animadr.  D  corr.  et  i'ec.  - 
Lipsius,  valde  probabiliter. —  1  2-1  3.  con- 
cidenlis  temporis  aquari  forlis  nostri  aiiti- 
(juiores,  Scal.,  Petav.  ((\[\\  fortes).  D  iii 
ras. ,  S  et  rec.  conc.  riri  casu  passim  mi- 
dito ,  cum  coiiipL.  (jiiod  misere  interpola- 
tum  editui".  Mpperdeii  correctio  esl  :  /// 
hujus  concidenlis ,  centurionis  ac  riri  for- 
lis ,  insignia.  —  1  '1.  inlcriori  codd. .  pras- 
misso  e.K  D  corr. .  §  et  alii  rec. :  inferiorc 
Heinsius.  —  \b.  ad  vallum  F  inter  versiis. 
—  16.  coruin  Petav. 


IJELLUM    HKSPAiMENSE.  379 

siiiit  interclusi.  Oiiorum  nisi  siimnia  virtus  fuisset,  vivi  capti 
essent.  Nam  et  munitione  pra?sidii  ita  coan^uslaljantur,  ut  eques 
spatio  intercluso  vix  se  defendere  posset.  Ex  utroque  genere 
pugnae  complures  sunt  vulneribus  affecti,  in  quis  etiam  Clodius 
Arquitius;  inter  quos  ita  comminus  est  pugnatum,  ut  ex  nostris  5 
prseter  duos  centuriones  sit  nemo  desideratus,  gloria  se  elTe- 
rentes. 


XXI\ .  Postero  die  ad  Soriciam  utrorumque  convenere  co- 
piae.  Nostri  bracliia  ducere  cceperunt.  Pompeius  cum  animad- 
verteret  castello  se  excludi  Aspavia,  ([uod  est  ab  Lciibi  millia  lo 
passuum  v,  heec  res  necessario  devocabat,  ut  ad  dimicandum 
descenderet;  neque  tamen  aequo  loco  sui  potestatem  faciebat, 
sed  ex  grumo****  excelsum  tumulum  capiebant,  usque  eo  ut 
necessario  cogeretur  iniquum  locum  subire.  Quo  de  facto  cum 
utrorumque  copiae  tumulum  exceilentem  petissent,  prohibiti  15 
a  nostris  sunt,  dejecti  pianitie.  Qua?  res  secundum  nostris  ef- 
ficiebat  |)radium.  Undique  cedentibus  adversariis  non  parum 
magna  in  ca^de  versabantur.  (hiibus  mons.  non  virtus  sahiti 
fuit  subsidio.  (}uod  nisi  advesperasset,  a   paucioribus  nostris 


1.  ritiulifi  \.  —  2.  fuisseiil  \.  —  cl 
om.  L.  —  3.  E.r  liis  nlroque  U  (noii  F). 
—  5.  Arquivs  T  pr. ,  Arfjuicius  V,  Pet., 
Arquilimis  Scal.,  I.iei(l.  -2. 

X\l\  .  —  8.  oh  Soricaria  codd. .  Sco- 
ric.  L.  Sorcc.\.  ad  Glandorpius,  Soricia 
aulem  vei  simililer  scril)itur  caj).  37.  — 
convenire  TL.  —  10.  Aspauia  \j.  Dnrv. 
- —  Ucilii  T ,  Uculio  \  .  —  11.  derocahat 
w/TUF,  D  cum  ut  inter  versus,  ut  ad 
L  S ,  Oud.  sine  var. :  dev.  eum  ad  dimican- 
dum  ut  desc.  V.  quem  seqnitur  Em.  tloff- 
mannus.  —  descenderent  TL.  —  i3.  t^osl 
grumo  lacunam  iiotavit  Nipperdeius,  rrin 


qua  ha3C  lere  declarata  :  iiiter  uframque 
aciem  excelsum  tumulum  luisse;  uter  euni 
cepisset,eum  adversarios  inicpium  locum 
subire  coacturum  fuisse.r  —  excelsium 
Pet.  —  capiebant  FIjV  et  T  cui  u  ead.  m. 
inter  versus  illatum;  quod  recepi,  nam 
de  Cassarianis  dictum  videtur,  cogeretur  de 
Pompeio;  celeri  et  edd.  capiebat.  —  1/4. 
inicum  T.  —  de  om.  D  corr. ,  §  et  alii  rec. 

—  16.  diectiL;  dejectique  iiullus.  Planitie 
daliviis  esf .  —  Quoruin  secuiidum  TV .  Quoil 
sec.  L.  —  1  7.  nostri  11011  panitn  malil  ()u- 
dendorpius.  Aiite  Nou  parum  distinguil  L. 

—  i^.  fuit.  Qiio  snhsidio  iiostri  et  n-pleri- 

/48. 


380 


ir.NOTI    AUCTOniS 


omni  auxillo  privtiti  essent.  Nam  ceciderunt  e\  levi  armnturn 
cccxxiv,  ex  le['i()uariis  cxxxviii.  pra^tercjiiam  (juoniui  arma  el 
s|)olia  suut  allata.  Ita  pruJie  duorum  ceiituriouum  iuteritio  liac 
adversariorum  po^ua  esl  litata. 

5  XXV.  Insequeuti  die  pai-i  cousu(.'ludiue  <ijm  ad  euiidem 
locum  ejus  praesidium  venisset,  pristiuo  illo  suo  utebautui- 
iustituto  :  uam  pra^ter  equites  uulli  loco  a^quo  se  committere 
audebant.  Cum  Jiostri  iu  opere  essent,  equilum  co|)ia^  con- 
cursus  facere  coeperunt,  simulque  vociferantibus  legionariis. 

10  cum  locum  eflla[i;itarent  ut  consueti  iusequi,  existimare  posses 
paratissimos  esse  ad  dimicandiim.  Nostri  ex  bumili  convalb» 
bene  longe  sunt  e^ressi  et  planitie  iniquiore  b)co  constiterunt. 
Ilb  tamen  |)rocul  du])io  ad  congrediendum  in  tequun)  lociim 
non  sunt  ausi  descendere  praeter  uuum  Antistium  Turpujuem; 

15  qui  fidens  viribus  ex  adversariis  sibi  parem  esse  ueminem 
aj)itare  coepit.  Hic,  ut  fertur  AcbiHis  Memnonisque  cou<jressus, 
Q.  Pompeius  Niger,  eques  Homanus  Italicensis,  ex  acie  nostra 
ad  congrediendum  progressus  est.  Quoniam  ferocitas  Antistii 


qiiei  OikI.,  (juod  subs.  iinus  T ;  Jkit  siih- 
sidio.  Quod  iiisi  correxit  •Nipperdeius  coll. 
c.  /to  :  QiKC  res  eoriim  ritce  fuil  subsidio. 

—  subsidio  ut  uisi  UF,  I)  pr. ;  Qui  suhiio 
nisi  Reg.  el  Voss.  (]larkii.  —  i .  oviui(juc 
uniis  Pet.  - —  •?,.  cccxxiu"  (sic)  1)§,  quasi 
duo  voluissent.  —  r;i  r.vi  ////  \  .  —  o.  al- 
1(1  t(i  sunt  TL.  (ihldta  D^.  —  pridem  LI)§. 

—  internicioh,  rraliifl  Oufl. 

\XV.  —  7 .  jnvjjter  Scal.  —  uiiUo  codd. , 
hm//«  Morus ,  noniinativo.  —  lo.  consuete 
T  pr.  ;  ex  consuctudinc  insecjuenti  I)  ut 
var. ,  S  et  duo  rec.  Oud.  Krauerus  explicat 
fquasi  consuevissent;'-   Nipperdeius  de- 


pravala  judical .  ad  (iaBsariaiios  JKec  refie- 
rens.  —  lo-ii.  posse  speratissiinos  anti- 
quiores  ;  posses  (sic  in  nostro  exempl. 
Fabr. )  parutissimos  Petav. ,  j)osse  par.  DS . 
Dorv.  —  11.  esse  om.  I.^.  —  i-j.  imrjuiori 
TLUF;  //(  inifjuiore  V,  iniffuo  Pet..  in 
(e(juo  §.  —  1  5.  esse  om.  L,  ncm.  essc  \ . 
—  i().  cogitarc  D§.  rec.  —  Mennouiscj. 
TFVDS.  Vermoniscjue  L.  —  17.  (juce  vel 
(jue  Pomp.  TLUF,  qu£  P.  V,  conlra  quem 
P.  Petav.  —  Italiccnses  U  pr.  —  iH.  ad 
rongred.  om.  L.  —  congressus  \  .  —  e.fl 
om.  nostri  praeter  D  corr. .  S.  —  Post  An- 
tisti  [sic  codd.)  Schneiderus  inserenda  pu- 


BELLUM   HISPANIENSE. 


381 


oiiiiiiiini  iijeiiLes  converierat  ab  opere  ad  spectandiim,  acies 
sunt  dispositse,  Nam  inter  bellatores  principes  diibia  erat  posita 
victoria,  ut  prope  \ideretur  finem  bellandi  duorum  dirimere 
pli[5^na.  Ita  avidi  cupidique  suarum  fpiisque  t  ex  partium  viro- 
i"um  fautorumque  voiuntas  liabebatur.  Quorum  viriute  alacri.  5 
cum  ad  dimicandum  in  planitiem  se  contulissent,  t  scuto- 
rumque  laudis  insignia  prffifulgens  opus  caelaium**'^"'  quorum 
pugna  esset  prope  profecio  dirempia,  nisi  propter  equitum 
congressum,  ut  supra  demonsiravimus,  levem  armaturam 
prsesidii  causa  non  longe  ab  opere '^''''*  castra  constituit.  It  lo 
nostros  equites  in  receptu.  dum  ad  castra  redeunt,  adversarii 
cupidius  sunt  insecuti,  universi  clamore  tacto  impetum  dede- 
runt.  lia  metu  perterriii,  cum  in  lujj-a  essent.  muliis  amissis 
in  castra  se  recij)iunt. 


XXVI.   Cccsar  ob  virluiem  iurmae  Cassianae  donavit  millia  15 
\iii  et  pra^fecto  torques  aureos  v  et  levi  aruuiturcP  miliia  xii. 


lat  verba  I.  6-7  :  sculorumque  laudis  insi- 
gnia  prcefulgens  opns  cwhtum .  nulla  veri 
siiiiilitudine.  —  1 .  acie  T  pr. .  \  .  —  -:>. .  et 
principes  L ,  principesque  celeri  nostri  con- 
sensu ,  nisi  quod  ex  U  non  enotatum ;  ex 
(luobus  modo  recentissiniis  alTerl  Oud.  — 
h.  suorum  D.  —  quisque  om.  L,  de  Petav. 
incerlum.  —  ex  inter  versus  F  et  L,  om. 
V  §  et  non  nominati  Oud. ;  etD  a  corr.  — 
partium  expertorum  virorum  Oud. ,  qui  ex- 
pertorum  in  duobus  modo  deesse  dicit. —  5. 
factorum  L ,  et  que  inter  versus ;  fatuorum- 
que  (sic  in  nostro  exempl.  Fabr.)  voluutate 
Norv. ,  Petav.  Suaruni  quisque  partium  vi- 
rum  sanum  esse  videtur,  et  sequentium 
haec  sententia  :  favore  sunimnque  volun- 
tate  prosequebatur.  —  Qun  L,  et  rnm 
inter  versus.   —  rirtule  TUF. 


/• 


ce- 


latum  UFL ;  opponerent  addunt  D  corr. . 
S ,  Pieg.  el  Voss.  Clarkii.  Lacunam  notavit 
Nipperdeius;  nani  certaminis  singularis 
descriptio  et  ipsa  constructio  verborum 
alirupta.  —  Eorum  D  corr. .  §;  Horuni 
Leid.  -2 .  —  8.  direpta  nostri  praeter  D  § .  di- 
recta  Pet. ,  Norv.  —  9.  concessum  codd  . 
consessum  D  corr. .  concursum  Vindob.  ."): 
cnngressum  Nipperdeius  p.  -ikx.  —  ni. 
constituisset  Petav. .  in  quo  Ut  deletum 
videtur:  constituissent  duo  rec.  Oud.  — 
1  1 .  uostri  codd. ,  ff  quod  recipiendum 
et  hic  quocpie  defectus  notandus  videri 
potest.i  Nipperd. ;  nostros  edd.  vett.  — 
i!^-i3.  dederant  nostri  consensu.  Petav. 
et  alii. 

XXVI.  —  1.5.  mil.  F.  mille  V.  —  16. 
V  levi  L.  —  milia  vel  mil.  o-cci .  TLUFV 


:m  IGNOTI    MCTOUIS 

Hoc  (lic  A.  RtPl)iiis  ol  C.  Flaviiis  el  A.  Tichcllius.  ('(juiles  i^o- 
maiii  Astcuses,  arfr^eiilo  prope  lecli  e(|uis  ad  (la'sareni  traiis- 
ruj';eninl;  qui  niiiiLiaverunl  eijuiles  Koinanos  conjurasse  oni- 
nes,  (|ui   in  castns  Poinpeii  esseiil,  iil  Iransilioneui  lacerent  : 

5  "servi  indicio  oinnes  in  ciistodiain  esse  conjectos.  e  (juibiis 
occasione  ca|)ta  se  transfugisse.  ^  Iteiii  lioc  die  lilterie  sunt  de- 
prensa^,  qiias  mill(d)at  Ursaonem  Cn.  Pompeius  :  ^-S.V.  (].  \i.\  . 
■•  Klsi,  prout  nostra  felicitas,ex  sententia  adversarios  adliuc  pro- 
cc  piilsos**"^*  qiii  si  a?([uo  loco  sui  |)oteslatem  lacerent,  celerius. 

10  ^cquam  vestra  opinio  fert,  belliim  confecissein.  Sed  exercituni 
'ctironem  non  audent  in  campum  deducere,  nostrisque  adliuc 
rli\i  pra^sidiis  bellum  ducunl.  Nam  sin[>ulas  civitates  circumse- 
'r  derunt :  inde  sibi  commeatus  capiunt.  ( juare  et  civitates  nostra- 
"  nim  parlium  conservabo  etbellum  primo  qiioque  tempore  con- 

15  -^ficiam.  Cobortes  animo  liabeo  ad  vos  mittere.  I^rofecto  nostro 
commeatu  privati  necessario  ad  dimicandum  descendent.  ^ 


"  c 


XXVll.   Insequenti   tempore  cum  noslri   in   opere    distenti 
essenl  ,    e(|uites   iii   oliveto ,   dum    lignantur,    interfecti    sunt 


(de  (jiio  orral  Schneid.).  Petav.  (^sec. 
Fahr. );  iii.  xci  Scal.;  tn.  ir  D§  et  alii 
i'ec. ;  X  Altlus,  aii  Nipperdeius.  —  \ .  ol 
ConfJarivs  L.  C.  Flaccus  corrector  D.  — 
■?.  [faslenses  codd.  pra^ter  V  §.  —  equiles 
codd. ;  equis  (ilaudorpius;  equos  Scluieide- 
rus.  ut  Norvic.  —  5-3.  refugenmth.  — 
.">.  »/(pro  conjiir.)  V.  —  3-/i.  omnis  UF. 
—  /4.  *(/  oni.  V.  —  iS.  fncta  l*et.  —  6-7. 
deprehenswWii).  —  7.  quibus  \j.  —  iiiil- 
lebatur  Saonem  TL  (hic  Sasonem)  UD  pr. ; 
imltchat  Saonem  F  et  (qui  Salonem)  Pet. , 
inisit  Saonem  V.  —  S.  U  (non  A)  T. 
fu  D  B.  pro  G.  —  8.   adrersar.   om.   L. 


—  8-9.  propulsos  liabeinus ,  tamen  vulgo  et 
Schneiderus:  (juod  est  in  recentibus  Oud.; 
in  nostro  §  haheinus  ante  adlnic ,  in  D  ibi- 
deni  ras.  noveni  litteraruni,  et  lainen  ante 
qui  a  sec.  illatuni.  —  10.  opinioferre  est 
TL,fere  •/.  V  {nonfert);fereestF\D. 
Petav. ,  est  fere  h.  fert  Norv.  —  conficis- 
sem  T.  confccluin  V. —  11.  ducere  TL. — 
19.  frcli  pra's.  codd.  pneter  TL,  (|ui 
fixi.  —  \?)-\h.  circuindederunl ,  unde  L. 

—  16.  conservabant  \ .  —  10.  in  aiiiino 
Ciacc. .  PiejO .  et  Voss.  fJarkii ,  Leid.  •> .  — 
vestro  Pef. 

XXVIL  —  iH.  equltcs  essent  V. 


BELLUM   HLSPANIENSE. 


383 


aliquot.  Servi  transfuj^erunt,  qui  nuntiaveruut,  a.  d.  iii  nou. 
Mart.  proelium  ad  Soriciani  quod  factuui  est.  ex  eo  tempore 
metum  esse  magnum,  et  Attium  Varum  circum  castella  prae- 
esse.  Eo  die  Pompeius  castra  movit  el  coulra  Hispalim  in  oli- 
veto  constituit.  Cfesar  priusquam  eodem  est  profectus,  luua  5 
liora  circiter  sexta  visa  est.  Ita  castris  motis  Lcubim  Pompeius 
praesidium  quod  reliquit,  jussit  ut  incenderent  et  deusto  op- 
|)ido  in  castra  majora  se  reciperent.  lusequenti  tempore  \en- 
tiponem  oppidum  cum  oppugnare  coepisset,  deditione  facta 
iter  fecit  in  Carrucam,  contra  Pompeium  castra  posuit.  Poin-  id 
|)eius  oppidum,  quod  contra  sua  praesidia  [)ortas  clausisset. 
incendit;  milesque,  qui  fratrem  suum  in  castris  jugulasset.  in- 
terceptus  est  a  nostris  et  fusti  percussus.  Hinc  itinere  facto  in 
campum  Mundensem  ('iim  esset  ventum,  castra  contra  Poui- 
peiiim  constiluil.  '5 

XXVIII.  Se(|uenti  die  cum  iter  facere  (iaesar  cum  copiis 
vellet,  renuntiatum  est  a  speculatoribus  Pompeium  de  tertia 
vigilia  in  acie  stetisse.  Hoc  nuntio  allato  vexillum  proposuit. 
Idcirco   enim  copias  eduxerat ,   quod  Ursaonensium   civitati . 


1.  (iU(jni  \j.  In  TLI)  flislinguiUir  siint. 
Aliqml  servi.  —  2.  Mr  Lf,  Marr  TF , 
Mar  V.  —  Siticiam  nii  Siriciain  tinibi- 
gunni  in  T,  Stiricaiti  L.  Siricam  Scal., 
Soriciam  ceteri  nostri  et  Petav. ;  pralium 
ajore  D  corr. .  §  et  alii  rec.  —  3.  Alium 
L.  Acium  V.  —  h.  Spalim  TUF,  Sparim 
V.  —  5.  eo  L.  —  ().  Arcubim  TLUF.  Au- 
cubim  V,  Acub.  DS.  —  7.  i(t  in  solis  TL; 
inceiidere  V,  incendi  S  et  alii  rec.  —  8.  re- 
rejterunt  D.  —  8-9.  Ventipnnte  codd. .  Ven- 
tiponli 'Scal. ,  Ventiponto  Hnsl..  PoniiPeL; 
Ventiponein   Nipperdeius.  (jiiod  in  nnniis 


cusum.  —  10.  interfecit  TLUF.  —  con- 
traque  T)  corr. ,  S  et  alii  rec.  —  i-3-i."). 
interemptus  est  noslri  praeter  D§.  —  i3. 
fuste  V,  fiistibus  D  corr. ,  §.  —  percessus 
F  pr.  —  \h.  campo  T  pr.  —  Undensein 
TUFVL,  liic  omittens  cum. 

XXVHI.  —  1  0.  Sequentique  UFD§.  Pe- 
lav.  —  1  7.  ah  spec.  UF.  —  1 8.  constitisse 
L.  —  1  ().  Versaonensium  TLD,  Versoe- 
nensium  UF,  Versonensium  V;  Lrsaonen- 
sium  filandorpius .  Bursavonensium  Sclinei- 
der.  cuin  Vindob.  5.  correctio  ex  cap.  -2 9 
(inilio)  ducta. 


88^  IGNOTl   ALCTORIS 

*(|ui  siii  *  fuissent  fautores,  antea  litteras  miserat,  Caesareni 
nolle  in  convallom  tlescendere,  quod  majorem  partem  exercitus 
tironeni  liaheret.  HiP  litterffi  veliementer  confirmabanl  meiites 
oj)|)i(lanornm.  Ila  liac  opinione  fretus,  iuto  se  facere  posse 
5  exislimaJjal.  Etenini  et  nalura  loci  def(;n(l('l)alur  et  ipsius 
o|)[)idi  munitione,  ubi  castra  liahiiit  conslilula.  Namque  ul 
superius  demonstravimus  loca  excellentia  tumiilis  conli- 
neri,  t  interim  nullam  planilie  dividif^"'^'^  id  quod  eo  mcidil 
tempore. 

10  XXIX.  Planities  inter  utraque  castra  intercedebat  circiter 
millia  passuum  v,  ut  praesidia  Pompeii  duabus  defenderentur 
rebus,  oppido  et  excelsi  loci  natura.  Hinc  dirigens  proxima 
planities  aequabatur.  Cujus  decursum  antecedebat  rivus.  qui 
ad  eorum  accessum  summam  efficiebat  loci  iniquitatem  :  nam 

15  palustri  et  voraginoso  solo  currens  erat  ad  dextram.  Itaque 
Caesar,  cum  aciem  directam  vidisset,  non  haljuit  (hibium  quin 


1.  (jiii  siii  sapplevit  Mppenleiiis.  — 
fautores  finss.  liit.  anten  I..  —  .3.  tironmn 
FDS  et  rec.  —  aninios  S.  —  'i.  lotos  fac. 
codd.  antiquiores  ;  totum  se  D§  et  rec. ; 
luto  se  Lipsius  ap.  Fabric. ;  totos  facere 
j)osse  suos  existimabat  Petav.  —  5.  defen- 
dchantiir  noslri  praeter  DS.  —  6.  Iiabuit 
oiu.  TL\ .  —  ut  delet  Nipperdeius  sine 
necessitate.  —  7.  superiorihus  T,  Scal.  — 
7-8.  tumulns  conlinetJ)  corr. .  §,  unus  Ur- 
sini,  Doi'v.  —  8.  intcrim  nulla  planitie 
dividit  codd. .  nulla  h .  unus  Ursini,  Dorv. ; 
in  illa  L .  planitice  T,  planicia  Urs. ,  dimdi 
Petav. ;  intervallo  planitie  dividi  edidit  Nip- 
perd. ,  nulla  pi-obabiiitate.  Vulgo  interim 
nulla  planitia  dividit.  Sed  ratione  nulla  plu- 
cuitlaceri  id  quod  eo ,  etc. ,  quod  in  recen- 


fissimo  Leid.  -i  legitur.  —  .d.  TL.  ./.  \ 
])ro  id.  Excidisse  aliqiiid  apparet.  —  8-(). 
eo  temp.  inc.  L. 

XXIX.  —  10.  utrumque  T\ \  utrorum- 
que  L,  qui  in  luarg.  habet  castra  et  circi- 
ter.  —  11.  aua-ilia  codd. .  prcesidia  Xip- 
perdeius,  rrquemadnioduia  cap.  3o  aciem 
Cajsaris  prcesidia  nostra  appellavit.  r,  Inler 
easdem  voces  varialum  c.  89.  —  1-2.  op- 
pidi  excelsi  et  loci  codd. ,  quod  vel  huic 
scriptori  non  potest  tribui;  oppido  (quod 
vaide  munitum )  et  excelsi  loci  natura  Nip- 
perdeius.  —  i5.  currens  craiit  TLUF. 
errtf  V,  Petav.  (sec.  Fabric.)  et  rromnes') 
Oud. ;  currebat  antem  ad  dext.  D  corr. .  S. 
—  deo'teram  T.  su{)ra{)Osito  trum,  eldex- 
tmm  codd.  omnes.  —  1 5-i  6.  Id  cpiod  Ca- 


HELLLM   IIISPANIENSE. 


38; 


niedia  planitie  in  tequum  ad  dimicanduni  adversarii  proce- 
derenl.  Hoc  eral  in  oinnium  conspectu.  Huc  accedebaUit  locns 
illa  planitie  equitalum  evocaret  et  diei  solisque  serenitate,  ul 
mirillcnm.  ut  o[)lan(lum  tenipus  prope  ab  diis  immortalibus 
ilbid  Iributum  esset  ad  proelium  committendum.  Nostri  iwtari.  5 
nonnulli  etiam   timere,  (juod  in  eum  iocum  res  lortuuaecjue 
omnium  deducerentur,  ut,  ([uicquid  post  horam  casus  Iribuis- 
set,  in    dubio   [)oneretnr.  Itaque  noslri  ad  dimicandum  pro- 
cedunt,  id  quod  adversarios  existimabamus  esse  iacturos;  ([ui 
tamen  a  munitione  oppidi  iongius  non  audebant  procedere,  lu 
t  in  quo  sibi  [)rope  murum  adversariis  constituebant.  Itaque 
nostri  procedunt.    Interdum  tequitas  loci  adversarios  elllagi- 
tabat.   ut   lali   conditione  contenderent  ad  victoriam;    neque 
tamen  ilii  a  sua  consueludine  discedebant,  ut  aut  ab  excelso 
ioco  aul  ab   oppido  discederenl.  Nostri  [)e(le  [)resso  propius  15 
rivum  cum  appropinquassent,  adversarii  i^alrociiiari  loco  ini- 
([uo  non  desinniit. 

\\\.    Kral  acies  \iii  a(|uilis  conslilula.  qute  lateribus  e([ui- 


sar  rodd.;  Itdtjtic  M[)pei-(lpiiis .  (Juuil  C. 
Ki-iiiicriis.  1(1  (juod  ciiiH  (jfcsfir  iiciem  TL, 
liic  quod  oniitteiis.  —  dcreclam  UF.  — 
1.  iii  fefiiium  L  inter  versus.  —  9.  Hoc 
ficcidebfit  codd. .  iiccedebfil  \j.  —  3.  plfiii. 
illii  cfjuitfitem  L,  iinde  .Xij)[)erdeius  «></»/- 
tiiteiii.  —  ornfirct  codd. .  evocfiret  Kranerus. 

—  serenilfitem  codd. ;  screnitas  Aldus.  — 
;'-/).  )//  mirificmii ,  ul  opt.  nostri  consensu; 
duos  niodo  nieniorat  Oud.;  vulgo  el  opt. 

—  6.  autem  tim.  L.  —  7-8.  cfistrilniisset 
LF,  ille  cuin  nota  et  in  marg.  ead.  ni. 
cras  et  (pifcrc :  D  et  Pefav.  cras  Irib.. 
L  curiis ,  Scal.  causas ,  su[)ra  casns.  Var. 

II. 


iii  1)  ca.^itris  jicrct,  iil  h.  —  10.  tiimeii 
mille  passibus  D  corr. .  2.  —  oppido  T. 
Scal.  —  11.  fiflrersarii  proclifniiluin  cou- 
stituebiint  Pel.  ((|iii  ii(bersariis  ?,ec,.Oy\(\.) . 
.\orv. ;  imde  kranerus  ne(pie  sibi  prope 
iiiuruiii  ciiiii  adrersfiriis  prcelianflum  cfnisl. 


1  -i 


-i3.  flejlagilabal ,  ne  D. 


16.  de 


cedcbant  Reg.  Lond.  et  fort.  aliqui  e\  re- 
centibus  Schneideri.  —  i5.  aut  oppitlo 
iiostri  [)ra3fer  F.  —  iG.  cuiii  accessisscnl 
L.  qui  deiiide  inifpio  kicit.  —  17.  dcscrunl 
LFVD,  Hiisl. 

XX\.  —  i8..i7;//D.  —  iHet  1  p.  :58(). 
efpiitatiF;  efpiitalu  \  ;  efpiitatum  tegcbal  L. 


:i86 


GiNoTI    AUCTOUIS 


Latu  tejjebaliii'  ciiim  lovi  cjrniatura  niillihiis  sex,  prfeteren  aiixi- 
liares  accedehanl  prope  jillermu  lanlnni:  nostra  prffisidia  l\\\ 
coiiorliljus  et  i\  niilliljus  eijuitunj.  lla  cuni  in  exlrenia  j)l;i- 
nitie  inir|nuin  in  locuni  noslri  appi^opinquassent,  paratus  lio- 
5  stis  eral  snperior,  ul  li'ansenn(luin  superius  iter  velienienlcr 
esset  periculosuni.  Quod  cuni  a  Ga'sare  esset  animadversuin. 
ne  (juid  temere  culpa  secus  adniitteretur,  eum  locum  definire 
c(X'pit.  (Juod  cum  liominum  auribus  essel  ol)|eclum.  moleste 
et  acerbe  accipiebant  impediri  qno  minus  pnelium  conlicere 

10  possent.  Hciec  mora  adversarios  alacriores  elficiebat :  (cCaesaris 
copias  timore  impediri  nd  committendum  preelium."  Ita  se 
efferentes  iniquo  loco  sui  potestatem  etliciebant,  ut  magiio  la- 
inen  periculo  accessus  eorum  haberetur.  Hic  decumani  sunm 
locum,  coruu  dextrum,  tenebant,  sinistrum  tertia  et  quinta 

15  legio,  itemque  et  cetera  auxilia  et  equitatus.  Pr(]elium  clamore 
iacto  committitnr. 

XXXI.   Hic  etsi  virtute  nostri  antecedebant ,  adversarii  loco 

snperiore  se  defendebant  acerrime,  et  vehemens  fiebat  ab  utris- 

(jue  clamor  telornnnpie  missu  concursus,  sic  ut  prope  nostri 

i>o  diffiderent  victoria?.  Congressus  enim  et  clanior.  quibus  rebus 


1.  inilitibii.s  TUVF,  iii  quo  disliiiclurii 
Sex  pvtei.  —  ■:>..  prope  ad  h.  —  '^.  el  om. 
FLV.  Pel.  et  rec.  Oud.  —  viii  L,  octo  V, 
Mu  I).  —  inilia  VS  et  quattuor  rec.  ii|). 
ScliTieider. ;  T  et  celeri  conipendio  mil. . 
U  vTni.  —  equitatiim  U  pr.  —  h.  iniciim 
T.  —  in  om.  ti.  —  adpr.  UF.  —  7.  limere 
T  pr. ,  V.  —  ciilpa  .siia  iidin.  D  corr.  — 
(S.  abjecluin  L.  —  9.  A-e  impediri  UFD§, 
Oud.  sine  var.  —  1-2.  ut  iniqiio .  .  .  ejjice- 
rent  V.  NaWm  faciebant.  —  i3.  Ante  eo- 
rum  duff'  litt.  erasae  in  h.  - —  \k.  cornum 


UF,  cornmiin  \.  —  10.  /egio  oni.  nostri 
praster  S.  in  D  a  sec.  additum.  —  nu.ri- 
lia  eipiitatus  (^sine  et)  nostri  etomnes.  ul 
videlur. 

WXI.  —  1  8.  .superiore  defend.  cofld. . 
■S7'  iii  I^et. .  ^orv. ,  Vindob.  -i  post  adcer- 
mrii  legitur,  sed  post  superiore  facilius 
excidebat,  i]»i(juo  posuit  Nipperdeius.  — 
19.  telorum  L.  —  missus  UF,  Pet.  — 
conciirsu  V.  —  nostri  om.  L.  —  90.  diffe- 
rent  TU,  dijferrenl  FL.  deferuvt  V.  — 
victoriam  D  corr. 


BELLIJM   HISPA.MENSE. 


387 


uiaMine  liostis  conterretiir,  in  coUatu  pari  erant  conditione. 
Ila  e\  utro(|ne  ^^[■enere  puj»ncF  cum  pareni  virtutem  ad  bellan- 
(lum  contulissent,  pilorum  missu  (ixa  cumnlatur  et  concidit 
adversariorum  mnltitudo.  Dextrum  ut  demonstravimus  decn- 
manos  cornu  tenuiss(%  qui  etsi  erant  |)anci,  tamen  propter  vir-  h 
tutem  magno  adversarios  timore  eoi'um  opera  afficiebant,  ([uod 
a  suo  loco  hostes  vehementer  premere  C(Pperunt,  ut  ad  sub- 
sidium,   ne  ab  latere  nostri  occuparent,   legio  adversariornm 
tradiu-i  cuepta  sit  a   dextro.  Quae  simul   est   mota,  equitatus 
riflesaris  sinistro  cornu  premere  ccepit  :  at  illi   eximia  virtule  lo 
proelium  facere    possent],  ut  locus  in  aciem  ad  subsidium  ve- 
niundi  non  darelur.  Ita  cum  clamor  esset  intermixtus  gemitu 
p;la(liorum(pie  crepitus  auribus  oblatus,  imperitorum  mentes 
timor  pnepediebat.  Hic,   ut  ail  Knnim,  pes  pede  premitur,  ar- 
mis  teruntur  arma,  adversariosque  vehementissime  pugnantes  i.^ 
nostri  agere  coeperunt;  quibus  oppidum  fuit  siibsidio.  Ita  ipsis 
Liberalibus  fusi  fngatique  non  superfiiissent,  nisi  in   eum  lo- 


1 .  conlatu  LIF,  coUata  \  .  —  parl  erat 
codd. ,  parverat  V,  erant  Aldus.  —  -i.  Ita 
iiostri  consensu  et  haud  dubie  Schneideri ; 
viilgo  Ilafjue.  —  pvgna-  oni.  TLUF\  ,  Pe- 
tav. .  Busl.;  servarunt  criLici.  sed  a  li- 
hrariis  suppleluin  esse  vix  diihito.  —  8. 
niissiis  iioslri  consensu  et  rrtresn  Oud.; 
in  Pet.  s  expiincluin.  — Jixus  V ,  fiworum 
I)  corr. ,  S  et  alii  rec.  —  /i.  ut  denion-^ilr. 
nostri  et  Schneideri  codd. .  Pet.  Teinere  ah 
editorihus  ejectum  ul,  hic  et  c.  -28  erat  ser- 
vanduni.  Satis  notus  liellenismus.  —  4-.^. 
rornu  decuni.  \i.  cornuin  \.  - —  6.  ejficie- 
haiil  L.  —  S.  nec  ah  TV.  —  occuparenlur 
h.  var.  in  1).  —  legi  TLV.  —  9.  creptw 
r.  cejile  LV.  —  ad  de.rtruin  codd.  ;  a 
dextro  (dandorpiiis.  —  iiiotiis  eij.  ^.  var. 


iii  I).  —  10.  sinistrum  codd. ;  preniere 
■siii.  c.  Petav. ;  sinistro  Nipperdeius.  — - 
coriiiiin  LIF.  —  ila  uli  eiimia  antiquio- 
res  consensu,  iii  quihus  ita  ex  pr«cedeiiti 
ccepit  ortuiii  esse  aniniadverlil  Nipper- 
deiiis;  al  lii  1)  corr. ,  ri,  quod  vel  at  ii  iii 
Oudeiidor[)ii  quoque  recentihus  erat;  at 
illi  \ipp.  —  11.  possunt  V,  incipiunt  S , 
luarg'.  t);  utruiiKpie  rra  g-lossa  esse^  suspi- 
cahatur  Oudendorpius.  —  lociim  TUF. 
Scal.  —  acie  nullus  nostroruiu.  —  1  1-1  •). 
reniendi\])o.  —  i  •}. .  geinitus  nostri  pra'- 
ter  V.  —  \?>.  gladiatque  LJ  pr.  — sirepilus 
L.  crepilu  \.  —  i/i.  limore  codd. ,  tinior 
Vascosanus.  —  i5.  feruntur  V.  —  1  5. 
iptsi  LJ\  .  Margo  V  :  qiKere ,  in  hunc  vel  sc- 
(juenlera  versum.  —  ij.  faligali(/ue  V. 


388 


IGNOTJ    ALCTORIS 


('iiiii  ('()nrii.<>isscnt ,  ox  quo  oraiil  (',<'i'('ssi.  Iii  (|ii(»  |H'(i'l!(i  ('ccide- 
nml  iiiillia  liominiiin  circilcr  xxx  el:  si  (|iii(l  ain|)liiis.  pra^lcrea 
J.ahicniis,  ALliiis  Nariis,  (jiiil)iis  occisis  uirisqnc  riiiius  csl  la- 
clnni,  ilcincjuc  cfjiiilcs  hoinani  |)arlini  cx  l  rl)c  j)arlini  e\  j)ro- 
f)  vincia  ad  niillia  iii.  \oslri  dcsidcrali  ad  lioininnin  inillc  j)arliiii 
('(jiiiluin  parliin  j)cdiluin;  saucii  ad  n.  A(l\crsarioiiiiii  a(jiiilce 


sunl  al)lat{P  xiii  ct  si«>na  el  fasces.  l*i'a'tcrca  lios  liahiiil 


'J^:i:ii::^ 


\Xy\II.  Ex  lujja  liac  qui  ojjj)iduin  iMundain  sibi  consLiluis- 
sent  jji^aesidiuni,  nosLi^i  cojjebantur  necessario  eos  circuinval- 
I  lare.  Ex  liosliuin  arinis  sciiLa  cL  j)ila  j)ro  vallo,  j)ro  cesjjile  ca- 
davera  collocabanLur,  insujjcr  |  occisi]  in  gladiorum  mucrone 
cajiiLa  liominum  ordinaLa  ad  ojjjMduin  convei^sa  universa  lio- 
sLiuin  Limorem***"  virLulis(juc  insi/jnia  j)ro|)osiLa  vidcrenL  el 
vallo  circumcluderenLur  adversarii,  iLa  (ialli  Lranulisjaculisque 


] .  de  qiio  L.  —  ?).  Acliis  V.  Accius  Pel. 
—  Varrii-s  L.  —  h.  ilem  \j.  —  i^t.nmil'  in 
L.  ml  111  iiiilia  V.  —  cc  TUF,  m  V.  In 
Jj  •.!■  —  ().  eijiiiliini  pediUniique  D§.  — 
saiicii  ad  n  UFD  et  IiaufJ  (luljio  Pelav. ; 
])  oin.  h;  fid  n  0111.  TJ. .  Loid.  •)..  Jii  V  lo- 
jjilur  saiicii  prirler  adversarioruin  niaculas 
saiil  ablala  xiii  si^nia  —  7.  I* osi  fasce.f 
dislinjouuni  TIvV,  posl  praierea  Vl . 
Si-liiioi(lor.  —  Praierea  om.  L.  hos  liiihuil 
0111.  §.  —  (juos  liahuil  Pelav.,  duo  (io- 
duini;  hos  (fasces)  liahuil  xvii  Sclinei- 
denis.  E  codice  nullo  airenintur  Iia-c 
(jua^  ex  veterilms  edd.  ducla  iii  vulgalis 
leguntur  :  praierea  duces  helli  (IicTC  soia  D 
iii  ras. ,  S)  \vu  cajili  suiit.  Ilos  hahiiil  res 
e.xilus.  Probabiliter  Kraiierus  Preelerea  **" 
hos  liahuil  ***. 

XXXII.  - —  8.  Iiiic  0111.  \  . CUIU  opp. 

I)  ciirr.  —  ().   uoslriipie  codd.   pra-ler  \ 


pr.,  D§  ol  recentes  Oud.  et  Scliiieid.  — 
10-11.  armis  pro  cespite  cadavcra  collo- 
cahantur  [conl.  UF),  scula  [scutuni  UFV^ 
sculih)  et  pilnpro  rallo  insuper  codd. ,  quae 
iii  jiisluin  ordineni  redegit  Nipperdeius. 
ot  optinia  correctione  sequentibus  lucein 
dedit.  Occisiex  argiiinento  niarginali  illa- 
luin  fuorit,  quaiia  codici  U  appicla  siint. 
—  1  1  - 1  'i .  occisi  el  ijladio  ( glndia  U  a  sec. , 
V.  ijladios  V)  ut  mucro  (mucronem  V)  et 
cap.  TUJ^^V  ;  in  gladio  ul  iu  veru  et  cap.  L ; 
el  gladii  cl  {  11 1  D)  mucrones  el  cap.  I)§;  /// 
mucro  el  ila  hom.  Pelav.  —  i-x.  univer- 
sas  TL.  Sed  dolenduni  vidolui'  iiuirersa, 
qiiod  ex  jiivecodonli  [oppid)iiin  couversii 
ortuni  duxisso  puto;  noii  raii  oiiiiii  er- 
rores  in  conipendiis  siiiiilibiis  con  ot  us 
comniissi.  —  i  ."L  Lacunani  indicat  stni- 
ctura  abrupta.  —  i  A .  tracuUs  U  pr. .  tra- 


piiis  y . 


BELLUM    IIISPA.MENSE. 


381) 


() 


1111 
c 


|)|)l(lum  ex  hoslium  cadaveribus  [sunt]  circumplexi  oppu- 
n-uare  C(ieperuni.  E\  Iioc  pnrlio  \alerius  adolescens  Corduham 
cum  paucis  e(juilibus  lu^^il,  Sex.  Pompeio,  qui  (iOrduba^  luis- 
set,  rem  geslam  retert.  Co(]nito  hoc  ne^jotio,  quos  equites  secum 
liabuit.  ([uod  [^ecunia?  secum  habuit,  eis  distribuit  et  oppida-  5 
uis  dixit  se  de  pace  ad  Ciesarem  proiicisci,  eL  secunda  vi^^ilia 
ab  oppido  discessit.  Cn.  Pompeius  cum  equitibus  paucis  non- 
llisque  peditiljus  ad  navale  prsesidium  [)ar(e  altera  Carteiam 
•ontendil,  quod  oppidum  abest  a  CiOrduba  millia  passuiiin 
cLxx.  Ouo  cum  ad  octavum  miliarium  venisset,  P.  Caucilius.  lo 
qui  castrls  antea  Pompeii  proepositus  essel,  ejus  verbis  nun- 
tium  mitlit,  eum  minus  belle  habere  :  r  ut  mitterent  lecticam. 
qua  in  oppidum  deferri  possit.  ^'  fjlteris  missis  Pompeius 
Carleiam  defertur.  (Jiii  illarum  |)arlium  fautores  essent,  coii- 
veniunt  in  domum,  quo  erat  delatus  (([ui  arbitrati  sunt  clan-  15 
culum  venisse),  ut  ab  eo,  quve  vellent,  de  bello  requirerent. 
Cum  i"re([uentia  convenisset,  de  lectica  Ponipeius  eoruni  iu 
lidem  confu^it. 


XXXIII.  (jjBsar,  ex  prcebo  inunitione  circumdata,  Cordiibani 


].  (thjiiiliiiii  U.    —  snnl  0111.  l*el. ,  (lele- 
vil  Selnieider.  —  x-i.  cl  oppngii.  D  corr. 

—  •!.  Fakrius  Petav. ,  rrniss."  Oud.  et  iio- 
stri  praBter  V.  —  3.  Se.xlo  V.  —  h.  hahiil 
om.  Ij ;  ejuilc-s  quos  Itabiiil  pecumc  secniii 
dislrih.  I)  corr.  —  quot  T§. ;  his  quod  Pet. , 
Norv.  —  eis  oiii.  I),  l^et. .  Norv.  —  7.  (lii. 
TV.  —  7-8.  cumpaucis  nonnullis  eqnilibiis 
iid  L.  —  anacale  V.  —  8.  parte  (larleiain 
altera  U .  par  Carteiam  D  S ;  (krt.  oni.  TU  V . 

—  c).  nd  (jord.  U.  —  millc  passus  V,  pas';. 
niille  D  coiT.  —  1  o.  octaviuin  TV.  —  pcr- 
renisscl  L. —  Pompeius  Caucili  V.  —  (]aucth 


TIXF.  Cacilil.  (jiucilius  Scal.  CalviliusX) 
et  e(l<t.  —  11.  Pompeii  antea  \j.  —  rerbis 
ejus  UF.  —  1  •!.  eum  LD§ .  duo  rec.  Oud. ; 
cuvt  TUFV.  —  niniuis  (sic)  hellum  V,  mu- 
niis  helli  Leid.  2.  —  haberc  TV  et  iideni 
qni  ciim  [)r;i'l)iieniiit;  liahcrcl  F,  haberc- 
tur  U,  Pel.  —  mitleret  TV.  —  i3.  in 
oni.  V.  —  pnssit  codd. ,  quod  rocte  tenet 
Sehneider.  —  \h.  Certciam  TUF,  cerle  iam 
L.  Certeigmn  V  .  —  1  '1-1 .-).  cum  reniunl  V. 
—  1.^.  in  quam  (vel  (pia)  cral  L.  —  dila- 
lus  noslri  piveler  D§.  —  lO.  qui  vcllcnt 
TL.  —  conquir.  V. 


:m  IGNOTI    AIJCTORIS 

veiiil.  Ou\  ex  Ccede  eo  refujjeranl,  porilein  occiipaniiil.  (^11111 
eo  veiiluiii  esset,  conviciari  co^perunl  :  -  nos  ex  prcerio  pancos 
sni)eresse;  (jiio  lu^jereuins?"  Ila  pnjjuare  c(i'peinul  de  poule. 
(ifpsar  llnnien   Irajecil   et  castra  j)osnit.   Scapnla.   lolins  sedi- 

5  lionis,  familife  el  lilieiiinornni  caput,  e\  prodio  (lordnl)aiu 
cnm  venissel,  ("auiiliaiu  el  libertos  convocavit,  p\rani  sibi  e\- 
slrnxit,  coenam  airen'i  f|uam  optimam  im|K'i'avil.  ilem  0|)llmis 
insternendum  vestimentis:  [)ecniiiam  et  arpjCnliim  in  pra^sentia 
familiap  douavit.  Ipse  de  tempore  c(jenare,  resiuam  et  uardnm 

10  identidem  sibi  infnndit.  Ita  novissimo  tempore  servum  jussit 
et  libertnm.  ([ui  fnisset  ejus  coucnbinns.  alternm  se  jn};iilare. 
allerum  [jvram  iuceudere. 

XXXIV.  ()[)[)idani  auleui,  simul  (^cesar  castra  contra  o[)pi- 
(liim  [)osnll,  discordare  coeperunt,  usqne  eo  nt  clamor  in  castra 
i.-i  uostra  perveniret  fere  iuter  Cgesarianos  el  inter  Pompeianos. 
Rrant  hic  legioues,  quse  ex  perfugis  conscri[)tcT[^  [)artim  o[)[»i- 
dauornm  servi,  ([ui  erant  a  Pompeio  Se\lo  manumissi;  qni  in 
(iaesaris  adventum  descendere  cce|)ernnt.  Legio  \hi  oppidanos 


XXXIII.  —  1.  eo  F  intpi'  versns;  eo- 
rum  \ .  —  rpfitgerant  T  pr. .  L  § :  refuge- 
rniit  T  eoi'c. .  UF^VD.  IVtav.  —  oceupace- 
riintF. —  1-2.  Eocniii  ventum  I).  Viiifloi».  7; 
(]iim  eo  circuineentum  celeri.  circumrenti 
essenl  1^:  vitiuni  notat  U  in  circuin.  —  -j. 
conviciare  sive  convitiare  codd. .  eorr.  Al- 
diis.  —  'd.quosfug  TL\  .  —  4-o.  seseditio- 
iii.s  T ,  reditionis  Biisl.  —  fi.  capitd  U ,  apnd 
TLVDa  —  ().  liherosT\..T)  pr.,  libertas\\ 
lihertinos  Pet.  —  7.  cenam  IJF,  et  mox 
ceiiare.  —  8.  insternitnr  D§.  —  9.  c<e- 
iiarit  viiiuiii  I)  in  ras.  —  silam  [sicaiii  L. 
Sc. )  et  iiorduiii  TLI  F\  .  Scal..  (injac. .  hic 


ad  priinani  voceni  :  (ral'.  resinam  .-^  (piod 
recepit  Ond.  e\  Petav. .  sed  probaliilins  ipse 
conjiciens  stactam.  §  sitim.  —  10.  infudil 
L.  —  11.  liherum  TL.  —  ejus  oni.  TL\  . 
—  1-2.  pylam  T. 

XXXIV.  —  i3-i  h.  coiilra  ad  opp.  W  . 
id  D.  —  iF).  inter  (alternni )  oni.  Pet.  Post 
c/Y/»Mlislinonnnt  T\  .  —  \~.  a  Poinpeio 
Se.i'to  TUFV,  Pomp.  om.  D.  Se.rlo  om.  S. 
\  idgo  a  Sexto  Pomp.  — ■  inissi  \  .  —  1  iS. 
descendere  codd. :  discordare  Nipperdeins; 
eo  sensu  fortasse  in  C.  adventu  (Dorv. ) 
discedere  (scil.  al»  oppidaiiis)  in  hoc  scri- 
[»t(ire  (hclnm  r-\n\.  iil  discessio  jpgiiiir  de 


BELLIJM   HISPAMENSE. 


39 


(letendere  cttipil  :  ciini  jam  depugnarent,  tiirres  e\  parte  et 
niunini  occuparunt.  Denuo  le«jatos  ad  Cgesarem  mittunt.  iil 
sibilegiones  subsidio  intromitteret.  Hoc  cum  animadverterent 
homines  fuj'jitivi,  oppidum  incendere  co^perunt.  (Jui  superati 
a  nostris  sunt  interfecti,  bominum  millia  \\ii,  pra?terquanj  5 
e\tra  niurum  qui  periernnt.  Jta  Gaesar  oppido  potitur.  Dum 
liic  detinetur,  e\  proelio  quos  circummunitos  superius  de- 
monstravimus,  eruptionem  fecerunt  et  bene  multis  interfectis 
in  oppidum  sunt  redactj. 


\\\\.   Ga^sar   Hjspalinj    cum  contendisset.    le^^ah   depiT-  10 
catunj  venerunt.  Ita  cum  ad  oppidiim  esset  ventum,  Ganiniuuj 
cjjuj  prsesidio  legatum  intromittit;  ipse  castra  ad  oppidum  po- 
njt.  Erat  bene  jjjag^na  ujanus  intra  Pojupeianai^um  partium. 
qiuv  pivesidiuju  receptum  indignaretur.  Glam  (juendam  Phi- 


|}arliliiis  iii  civilale.  Exempl.  Fabric.  dif- 
Jidere  alTerl  ut  ex  Busl.,  sed  haud  dul^ie 
est  correctio  T^ipsii,  quae  simillima  nota 
ibi  indicantur.  —  p.  ?>()o ,  I.  18.  et  1.  i. 
(ippiilum  defendere  cwpii.  Vo/;  vel  ccepit , 
iKJH  nostri  pra?ter  unum  ]j.  cjui  ccepit  : 
nam  riiin.  In  S  cnin  non  jam.  Petav.  nn- 
slri.  Niillus  enim  hic  est  particula3  iwn 
locus.  quare  ex  correctione  vocis  oppidiim 
(nnos)  ortam  esse  conjeci  et  in  loco  de- 
sperato  audacter  posui  oppulnnos ,  quos 
oppidiim  capturi  (^ffisariani  revera  defen- 
debaiil.  Nisi  aliqua  exciderunt.  ad  qua* 
Deniio  I.  -i  referendum.  —  1.  repugna- 
renlnr  res  TUVD.  repiignarenl  turres  F§. 
Oud. ;  repu/riiarctnr  cis  L.  Ac  malim  re- 
pugnarclur,  et  de  legione  xiii  intelligam, 
occuparunt  de  Pompeianis  legionibus.  init- 
tunl  (le  oppidanis.  —  er  parte  parlem  el 
\;  et  \j  inter  versus.  —  -2.  occnparent  T 
pr. :  D  rent  \n  ras.  septem  litterarum.  — 


Deniqiie  Nipperfleius.  —  0.  initteret  L.  — 
k.  nomine  fug.  Petav.  et  nostri  prseter  D§. 
oni.  Dorv.  —  G.  extrn  D  in  ras.  septem 
litt.  —  potitus  codd.  praeter  L.  —  7.  e.x 
om.  L,  ex  prccl.  om.  Pet.  — 8.  multi  in- 
leifecti  noslri  onines,  eliani  L. 

XXXV.  —  10.  Hi.^pali  TUFV.  —  de- 
scendi.sset  \ .  —  11.  oppidum  sese  tuendvin 
codd. ,  sine  sesc  Pet. ,  esset  ventxim  Nij)- 
jjerdeius.  Cuin  oppidum  sese  tueri  di.visset 
'6  et  Ald. .  quod  servavit  Schneider.  — 
11-1-^.  Caninium  cuin  prwsidio  legatum 
nostri  praeter  S.  quod  reducendum  erat; 
Can.  leg.  cum  prces.  vulgo.  —  i-j.  inter- 
mittit  TS  (comjjendio).  —  i3.  inagnum 
codd. .  inagna  multitudo  Pet. ,  Xorv. .  ma- 
gna  manus  Ciacconius.  —  Pompeianorum 
F  S .  om.  L.  —  I  3- 1  /| .  parliuin  quo'  UF,  Pe- 
lav. .  Xorv.;  partiumque  ceteri.  —  ih  eA 
I.  1.  |).  39-2.  CAain  quodain  Philone  illo 
Pet. .  Norv. .  illuc  L. 


392 


IGiXOTI    AUCTOIIIS 


loiieni,  llliim.  (iiii  P(>iii|»('ian;iriim  parliiiin  (iiisscl  (lclcnsor 
acorrinnis  (is  lola  Ijisilania  nolissimiis  cral)  —  lii{M-laiii  praj- 
sidia  Ijisilaniam  prolicisciliir  cl  (]a'cilinin  Nijjrnm,  lioniiiicm 
harharnm,  ad  Lciininm  convcnil.  (|iii  hciic  inaj»iiain  inannni 
T)  Lusilanornin  liahcrcl.  Iiiirsns  llispalim  o|)|)idiiiii  dcniio  noclii 
j)cr  miiriim  rccipilnr  :  pra/sjdjujii,  \i{>ilcs  jup,ulanl,  [)ortas 
|)ra'(diidniil .  dc  inlcoro  |)ii«>iiarc  ccrpernul. 

XXXVI.  Dnin  lucc  (^cruiilur,  legati  (larleicnscs  i*enuntia- 
\eruul,   (|iiod  Pompeium   in   potestate  lialjei-enl.   Ouod    anlc 

10  Cc«sai-i  portas  praeclusissent,  illo  Ijcneficio  suum  malelicium 
cxislimabant  sc  liici'i  lacei-e.  Lusitani  Hispali  pugnare  nullo 
lempore  desislebant.  (Jnod  C^t^sar  cnm  aniinadvertei'el ,  si  o[)- 
pidiim  capere  contenderet,  ut  homiues  perditi  inceuderent  el 
nia'nia  delerenl.  ila  cousilio  hahilo  noctu  jjalitur  Lusilanos 

if)  eruptionem  facere;  id  (juod  consulto  non  e\islimal)ant  fieri. 
Ila  erumpendo  naves,  quffi  ad  BcPtim  nninen  fuissent.  incen- 
dunl.  Nostri,  dum  incendio  delinentur*'*"  illi  pi'ol'ugiunt  et  ah 


.,-:'.. 


0..  Liishaun  \  .  —  fnrriil  I  - 
prasidio  V  0!  cndd.  Clarkii.  —  .").  in  Ln- 
sit.  codex  uullus.  —  3-6.  noniinr  hitihfi- 
niiii  codd.,  Imrbdro  Tt^;  honiiiicm  barhii- 
riiiii  (ilandorpius.  Eadpm  deprovnlio  c.  '.]^ 
exiremo.  —  5.  cuiii  hnhcrct  iii  Lspiili  ojiji. 
V.  —  Hispiiliiii  codd. ,  iii  addidii  Ondeii- 
dorpius,  uou  obsequeute  Schneidero.  — 
(').  rigilcsquc  U  a  sec. .  ul  videtur. 

XXXVI.  —  8.  Cnrlclemes  11.  Ciirrr- 
Irusrs  T\  .  Ciircol.  Rusl..  (^firceienses  Pet. . 
Ir<r.  Cini.inn.  U.  lu  voce /eg-«<Mlesinil  an- 
iitpia  niauus  in  F;  (]n;e  seqniniini'  lecenli 
sup[)leta.  prope  ad  lectiouein  codicis  T 
accedentia.  Mox  iu  voce  habercHt  desinit 
loliiini  110.  quod  nltimuui  esl  codicis  U, 


rcceutissima  mann  suppleti  ex  aliquo  uo- 
vilio,  non.  nt  K,  e\  anlicjniore  familia. 
Ihidem  in  Havniensi  iucipit  rrlacuna.T^  ul 
ullima  pariler  ac  F  liabere  videatur.  Ha-c 
su[)pleuienta  deinceps  lilteris  (p  (F)  el  p 
(U)  desigiio.  —  8-C).  iiiiiitiarrriiiit  D.  — 
q.  poicstatc  codd.  [)i"etei'  0.  —  liahcnt 
TL.  —  11.  sr  U  inter  versus.  —  Lustani 
T.  —  11-1-?.  Ipali  iiullo  tcih^).  pugiiarr 
V,  llispali  L,  llispaliin  oppugnare  Sp.  — 
i3.  contendil  p.  —  ail  hoiii.  J(^.  liiiiuit  iic 
hoin.  V,  cl  hoiii.  p,  (//  0111.  Pet.  —  incen- 
dcr"y .  i.  e.  iiiceiuleruiit.  \  iiiciiia  (nt  T)  iii- 
cciidcrciit  el  dclereiit.  —  16.  inrunipciido 
sive  irruinpcnilo  codd.  [)r;eter  L.  —  Bchin 
codd..  Uiiiiiii  \. —  17.   \ostriduin  vuloo. 


BELLUM   HISPANIENSE.  393 

equitibns  concidiintur.  Ouo  facto  oppiflo  recuperato,  Astani 
iter  facere  ccepit;  ex  qua  civitale  legali  ad  deditioneni  vene- 
runl.  Mundensesque,  qui  e\  pradio  m  o])pidum  confugerant, 
cuni  diutius  circunisiderentur,  bene  multi  deditionem  faciunt. 
et  cum  essent  in  legionem  (bstributi,  conjurant  inter  sese,  ut  3 
noctu  signo  dato,  qui  in  oppido  fuissent,  eruptionem  facerent, 
illi  caedem  in  castris  administrarent.  Hac  re  cognita,  insequenti 
nocte  vigilia  tertia  tessera  data,  extra  vallum  omnessuntconcisi. 

XXXVlf.  Cvarteienses,  dum  Ca^sar  in  itinere  reliqua  oppida 
oppugnat,  propter  Pompeium  dissentire  coeperunt.  Parserat,  lo 
quge  legatos  ad  Caesarem  miserat,  pars  erat,  qui  l^jmpeia- 
narum  partium  fautores  essent.  Seditione  concitata  portas  oc- 
cupant;  csedes  fit  magna;  saucius  Pompeius  naves  xx  occupat 
longas  et  profngit.  Didius.  qui  Cadibus  classi  proefuisset,  si- 
mulatque  nuntius  allatus  est,  confestiu]  sequi  coepit;  partim  15 
pedibus  [et  equitatus]  ad  persequendum  celeriter  iter  facie- 


sed  recte  dislinxit  Nippeideius ,  liaec  ex- 
cidisse  videri  annolaiis  :  dciincnlnv  [illi, 
oppido  polimtur ;\  illi,  etc.  Alia  et  plura 
j)eriisse  suspicatur  Kranerus  ob  sequenlia 
oppido  rccuperato.  —  i .  Uastmn  codd.  — 
9.  interimfnc.  TLVi^.  —  legati  ojii.  V.  — 
3.  Mundensosque  L.  —  qui  om.  TL\  .  —  6 . 
circumsed.  T\.(p.  —  pene  p.  —  5.  ul  om. 
p.  —  7.  aniinin.  V.  Pet.  —  lessara  LV. 

XXX  Vll.  —  ().  Qirtecienenses  duces 
(cum  con cisi  junclum).  Qesar  TL  (sed  hic 
ante  Cart.  distingueiis)  V^,  Qirtcienses 
Pet. ,  Quielcnses  D,  castricnses  §;  Mun- 
denses  p,  Paris.  5768,  var.  in  D;  onuies 
duces  (uhhna  vox  paginse  in  T);  duces 
Qesar  duni  L,  duces  duni  Pet.,  Tluianeus 
Cioduini,  dum  (sine  duces)  Norvic. 


10. 


quw  propter  DSp.  —  coeperant  p  et  lorl. 
Pet.  —  11.  erat  qucp  TL,  Leid.  9. ,  qua  (p. 
Pet. ,  Sdineid.,  quaniX)l,  in  qua  Doit.  . 
cpd  V,  <]uod  genuinum.  —  1  -J!.  Sedit.facla 
(lioc  deletuni)  concit.  L.  —  partes  codd. , 
portas  Vascosamis.  —  i3.  vigintiY;  xjv 
p,  r.o'"  D.  —  ih-io.  Didius  qiii  Gadis 
(s  D  in  ras.  trium  litt. ,  cadis  TV)  classi 
[classis  T)  prcefuissct  ad  queni  simul  nunc. 
codd. ,  inverse  simuladque  Glandorpius; 
Gadibus  manu  pr.  boni  codicis  D  moii- 
stratum;  ad  Gades  Em.  Hoiriiiannus.  — 
iG.  pediles  V.  —  ad  eq.  h,  var.  in  1), 
equitatn  Pel.  ^t Pedibus  est  terrestri  itinere, 
quod  etiam  equites  faciebant.  .lam  cum 
sequentis  cap.  imtio  equites  et  coliortcs  ad 
persequendum  Pompeium  missas  esse  le- 


00 


39/1  IGNOTI   AUCTORIS 

banl,  ilem  conreslim  conse([uenIes.  Quarlo  tlie  navijjationis. 
quod  iiu|)ai'ali  a  (lart(Ma  profecli  sine  a(|ua  fuissenl.  ad  lerram 
ap[)licaiil.  Duui  a(|uaului',  Didius  classe  accurril,  naves  incen- 
dil.  nouiiullas  ca[)il. 


5  XXXVJll.  Poni[)(;ius  cum  [)aucis  |)rofup;iI  et  locum  quen- 
daiii  iiiunilum  nalura  occu[>al.  Kquiles  el  cohortes,  ([Ufr  ad 
persequendum  niissae  essenl,  speculalorihus  anlemissis  cer- 
liores  fuml;  diem  el  noctem  iter  faciunl.  Pompeius  humero 
et   sinislro    crure   vehemenler   erat   saucius.    Huc    accedel>at 

10  ut  etiam  lahim  iutorsisset;  qua3  res  maxiine  im[)ediehal.  Ila 
ieclica  ad  lurrem  cuni  esset  allatus,  in  ea  tenehatur.  Lusita- 
nus  more  militari,  cum  a  Gaesaris  praesidio  fuisset  conspectus, 
celeriler  equilalu  cohorlihusque  circumcludilur.  Erat  accessus 
loci  diiUcultas.  t  Nam   idcirco  propter  suo  praesidio   fuisset 

15  conspectus  celeriler  ad  munitum  locum  natura  ceperat  sihi 
Pompeius  quamvis  magna  multitudine  deducli  homiues  ex  su- 
periore  loco  delendere  possunt  suheunt  in  adventu  nos  depel- 


gissel  niagister,  iiuperile  liic  equitotuin 
adjicienduin  pulabat.  r,  Nipperd.  —  i .  itcni 
(hein  L)  fjiiarto  die  nnvignlioiie  [luwign- 
tionem  LV,  nnvigntores  p)  confestiin  consc- 
qiicntes  [seqncntcs  V),  (jr?/o(/ codices,  na~ 
vigntionc  confectn  insecuntiir  D  corr. ,  con- 
scquuntur  Pet.  Leni  transpositione  enien- 
davit  Nipperdeius.  Aliani  viam  iniit  Eni. 
Hofrmannus  :  pnrtiin  pedituni  et  equilntus 
ad  persequenduin  celcritcr  terrestre  fncic- 
haut  itcr  nnrigntionem  corfestim  inseciuentes . 
Qunrto  dic  nnr.  —  •?..  Crntein  Pet. ,  Crnlcln 
profectis  in  ea  qna  TLV<^p.  —  nd  terrnin 
oni.  L.  —  3.  clnssi  L  in  mai'g.  —  oc- 
curril  DSp.  —  iinrcsquc  p. 

XXXVm.  —  6.  qui  D.  —  7.  wm/TVD 
<pp.  —  9.    Hoc  TLVD.  —    11.  n   tnrre 


TI^^.  D  a  pr.  (non  sec.)  —  quein  T.  qunni 
V^,  //(  qiinin  D  corr. ,  §p,  cuiii  L,  (piod 
quom  scripluni  illa  pepereril.  —  ahlntus 
TLV  § ,  allntus  p  et  vulgo.  — -  fcrehatnr 
codd.,  tenehntur  Nipperdeius.  In  Pel.  et 
Norv.  niliii  nisi  :  Ita  in  lectica  ferehntur. 
—  1-2.  n  om.  TLV<p,  Pet.  —  i.3.  eqnitntu 
usque  ad  ccleriter  (1  5)  om.  L.  —  ili.  diffi- 
cilis  V,  Norv.  Sequentia  vehementer  tur- 
bata.  —  idcirco  nt  D  corr. .  § ;  idcirco  quod 
vett.  edd.  —  suos  a  prws.  p;  suuin  prwsi- 
diuin  V,  Petav. ,  D  corr. ,  §  et  Schneide- 
riani.  —  i5.  nd  TL(p,  D  pr. ,  nt  Pet. ; 
ceteri  om.  nd.  Quajdam  manifesto  ex  ante- 
cedentibus  repetita  expulisse  videntur  ge- 
nuina.  —  (piein  ccpcrat  L.  —  16.  quetn 
vi.r  inagna  vett.  edd. ,  Schneid.  —  17.  pos- 


BELLUM   HISPANIENSE. 


395 


hinl  (iiii  telis.  Quibiis  cedentibiis  ciipidms  inseqiiebantnr  ad- 
versarii  et  confestini  tardabant  ab  accessu.  Hoc  ScPpius  faclo. 
aniniadvertebatur  nostro  nia[jno  id  lleri  periculo.  Opere  cir- 
cummunire  inslituunt;  pari  autem  et  celeri  festmatione  circum 
munitiones  jngo  dirigunt,  ut  aequo  pede  cum  adversariis  con-  5 
gredi  possent,  A  quibus  cum  animadversum  esset,  fuga  sibi 
pra?sidium  capiunt. 

XXXIX.  Pompeius,  ut  supra  demonstravimus,  saucius  et 
intorto  lalo  idcirco  tardabatur  ad  fugiendum,  ilemque  propter 
loci  dilHcultatem  neque  equo  neque  vehiculo  saluti  sufe  pra^-  lo 
sidmm  parare  poterat.  Gaedes  a  nostris  undique  administra- 
batur.  Conclusa  munitione  amissisque  auxiliis,  ad  convallem 
exesumque  locum  in  speluncam  Pompeius  se  occultare  coepil, 
ut  a  nostris  non  facile  inveniretur  nisi  captivorum  indicio. 
Ita  ibi  interficitur.  Cum  Caesar  Gadibus  fuisset,  Hispalim  i^ 
II  id.  A[)ril.  caput  allatum  et  populo  datum  est  in  conspeclum. 

XL.   Interfecto  Gn.  Pompeio  adolescente  Didius,  quem  su- 
pra  demonstravimus,  illa  affectus  Iffititia  proximo  se  i-ecepit 


mnl  TIjVD^S,  posseiU  viilgo:  qiutnivi.s 
magna  uiiillitiidiiie  perpaiici  homincs  cx 
sup.  l.  def.  possent  conj.  Nippeitleiiis.  — 
adi>entti.m  V.  —  i.  qui  om.  D§,  Oiid. 
sine  var.  Schneiderus  :  Subeunt  in  adventu 
nostri ,  depelluntur  lelis ,  q\  Vindob.  3.  — 
cedentes  ]j.  —  9.  ah  oni.  D  corr. ,  §.  — 
factu  T,  factii  LV,  Pet.  —  3.  animum 
advert.  TV.  —  Caiita  loca  opere  Pet. ,  Norv. 
—  /4.  instituii  codd.  ,  institnunt  Nipper- 
deius.  —  ex  cc/eri  TLV(p.  —  4-5.  cir- 
cunimittones  TV,  circummultones  ex  Pet. 
aflert  noster  Fabr.  —  5.  juguin  L  a  sec. 


inter  versus.  — dirigit  <p,  Busl.  —  <>.  ani- 
madvertis.sel  T  ])r. 

XXXIX.  —  8.  saucio  nostri  et  Pet. ; 
saucius  edd.  et  Schneid.  —  9-10.  per 
loci  <p,  Busi.  —  10.  salutis  TL.  —  11- 
11.  amministrabantur  L.  —  i-i.  Exclusa 
codd. ,  Conclusa  Nipperdeius.  —  ainissisgue 
prwsidiis  V.  —  1  3.  ex  se  sumaque  TLVD 
(p;  exesumque  Scal.,  Pet.  —  in  LD§,  ut 
TV^ , Scal.  —  specula .se Poinp.  V.  —  t  f\.  a 
om.  V.  —  1  G.  pridie  idus  Apr.  VDS ,  Pel. 
—  datum  e,<it.  In  con.spectu  interfccto  L. 

XL.  —  1  8.  proximus  L ,  priino  (p .  Scal. 


396  IGNOTI   AUCTOUIS 

caslollo,  noninillas(|ii('  naves  ad  r^^ficiendnm  subduxlt  (;l. 
(inanivis****  essenl.  hracliiiiin****  Liisilani.  (|iii  ex  |)iij;iia  sii- 
perriicniiit,  ad  sipniiin  so  reco[)(3niiil  ol  hoiio  niajjna  iiiaiiii 
(Miniparala  ad  Didiiiin  so  roporlanl.  Iliiic  olsi  iion  ahoral  dili- 

f)  genlia  ad  naves  tnondas,  lainon  nonnnnKpiain  o\  caslollo  pro- 
ptor  eoriini  crobras  oxciirsionos  eliciobatur  ot  [)ropo  ([iiolidia- 
nis  [)ii<>;nis  ****  insidias  [)onnnt  ol  Iriparlilo  si«;iia  distribnunt. 
Krant  |)arali  ([iii  navos  incondorent,  incensis([uo  t  ([iii  siibsi- 
diiiin  ropotoront  :  lii  sic  disposili  oranl,  iil  a  nuUo  ^^^**  con- 

10  spoctn  oniniuni  ad  [)iij';nani  conlondiml.  Ila  ciiin  ex  castello 
Didius  ad  [)ro|)ellouduni  procossisset  cum  copiis,  sifjnuin  a  Lu- 
sitanis  tollitur,  naves  incendunlur,  simulqne.  ([ui  ex  castello 
ad  pugnam  processerant.  oodem  signo,  fugiontes  latronos  duin 
persoijunntnr,  a  torgo  insidipe  clamore  sublato  circumveniunl. 

15  Didius  magna  cum  virtute  cuin  coinpluribns  ''[)ugiians'  inter- 
ficitur;  nonnulli  oa  pugna  scapbas,  {[uve  ad  litus  fuerunt,  oc- 
cupanl,  item  [nonnuUi  |  complures  nando  ad  navos,  ([ua3  in  salo 
fuerunt,  se  recipiunt,  ancoris  sublatis   pelagus  reniis  petere 


1.  siihdii.rit  ndrcficiendiimV. —  i-Q.  et 
qudmvis  [ffiotvisY^essent  Imichium  TIiV<^. 
oni.  D§,  Oud.,  Sclmeider.  t^acunas  bene 
nolavit  Nipperdeius  hac  sententia  :  r-Di- 
dius,  quamvis  naves  satis  tuto  vel  satis 
})ro|)inquo  loco  coilocatag  essent ,  brachuim 
a  castello  ad  eum  perduxit.i  —  Ix.  Dium 
se  TLV,  diverse  <p.  —  6.  eiciebatur  codd. , 
eliciebdtur  Giandorpius.  —  el  si  prope  Pet. . 
D  pr. ;  et  sic  propc  Oud. ,  Schneid.  —  7. 
I'ost  pugnis  lacima  ab  iNipperdeio  notata 
et  explicata.  —  proponuut  D.  prsep.  ex- 
pinicta.  —  tripert.  TL.  —  8.  inceusisfpic 
usque  ad  repeterent  om.  (p.  —  rpii  om. 
Pet.  —  8-9.  prcpsidium  V,  Schneid.  — 
9.  pelerent  D;  rcpellercnt  (jlandorpius.  — 


hii  sic  TL ,  hi  sic  V,  Pet. ,  hi  hic  § .  hic  ii  t) . 
ii  sic  Scluieid.  —  Lacunam  indicavit  Nip- 
perdeius  et  sic  explet  :  a  nullo  [conspici 
poteranl,  relifpii  in]  ronspcctu.  —  10.  con- 
tcnflercnl  D  corr. .  §  el  alii  rec.  —  c,v  ca- 
stcUo  cum  V.  —  M  .  pellenilum  D.  —  1  -i. 
iittol/itur  L.  —  succenflunt  S  et  alii  rec.  — 
in  caslello  codd. ,  ex  cast.  Norvic.  et  Ste- 
plianus.  —  ik.  persecuntur  TL,  sequuntur 
I).  proscfj.  §.  —  i5.  pluribus  L.  Deinde 
pufinans  inseruit  Kranerus.  —  16.  non- 
nnlli  ex  pugna  idem  corrigendum  pulat. 

—  fueruiit    TIj\  (^  .   fucrant    recenles. 

—  17.  noiinulli  TL(^.  in  ceteris  omissum 
delevit  Aldus.  —  18.  sc  \j  a  sec.  iiiler 
vei'sus. 


BELLLIM   HISPANIENSE. 


397 


c(fiperiinl;  (|UfP  res  eorum  viUfi  fuit  suhsidio.  Lusitaui   praRcla 
poliuntur.  (Uesar  (ladibus  rursus  ad  Hispalini  )-ecurrit. 


XLI.  Fabius  Maximus.  (juem  ad  Mundam  i  prffisidium  op- 
[)ugnan(him  ndi^pierat,  operibus  assi(hiis  i"  lurnis(jue  circum 
se  interclusi  inter  se  decernere  facta  ca^de  bene  magna  iaciunt.  5 
Nostri  ad  o|)pidum  recuperandum  occasionem  non  prffitermit- 
tunt****  et  reh([uos  vivos  capiunt,  xiv  milha.  Ursaonem  pro- 
ficiscuntur;  (juod  oppidum  magna  munitione  continebatur, 
sic  ut  ipse  locus  non  solum  opere,  sed  etiam  natura  aditus  ad 
()[)pugnandum  hostem  appeteret.  Huc  accedebat  ut  aqua  prrP-  lO 
tercjuam  in  ipso  oppido  [namj  circumcirca  nuscjuam  reperi- 
retur  propius  millia  passuum  vni;  quae  res  magno  erat  adju- 
mento  oppidanis.  Tum  pra?terea  accedebat,  ut  aggerem '"*'"* 
materiesque,  un(h^  sohti  sunt  turres  t  agi,  propius  milha  pas- 


1.  suhsidio  fitit  VF,  cujus  codicis  anti- 
qua  manus  in  liis  verbis  redit.  —  -2.  ad  L 
inter  versus. 

XLI.  —  3.  ad  Mwiam  T,  Scal.,  nna 
ad  Petav. .  una  (sine  ad)  F,  ipse  ad  (sine 
Mvnd.)  D  corr. ,  § ;  ad  Mnndam  opjmgnan- 
dam  Kranerus,  pnesidiuin  ex  initio  cap.  32 
illatuni  censens.  —  /i.  adsid.  F.  Sequentia 
nianca  et  depravata.  —  birnis  TL,  iurnis 
F,  lurnisf/ue  L,  Scal. ,  diurnis  Pet. ,  et  diur- 
nis  V,  quod  haud  dubie  inest;  liostes  D 
corr. ,  Dorv. ,  hostesqve  S  et  alii  rec. ;  lio- 
stes  circumsepsit.  //i(erc/H.9«  Schneiderus  ex 
Viudob.  5.  —  5.  scse  FDS,  Pet.  —  in- 
terciusis  L,  Scal.,  Pet.  —  discernere  L 
(hic  disting^uens  etfaciunt  Ho.s^r*  jungens) , 
dccernnnt\  indoh.  ii.  —  magna  eruptioncm 
faciiint  \  indob.  h  et  edd.  vett.  —  7.  La- 
cunam  notavit  Kranerus.  —  viros  FV.  — 
inilia ,  ac  deinde  Urs.  Leid.  2  ,  Schiieid.  — 


g.  ut  est  in  T.  —  locus  si  soluni  V.  —  edi- 
tus  nullus  nostrorum:  nalirrali  situ  pro- 
bahililer  Kranerus.  —  1  0.  appareret  V, 
peteret  Busl.;  ab  oppugnando  lioste  ahster- 
reret  vel  arerterct  Scaliner  et  Kranerus.  — 
Hoc  accederet  TFLVD,  accidcrel  Scal. ,  ac- 
cederat  S,  Huc  accedcbat  Petav.  —  aquam 
TVD,  Scal.  —  II.  oppido.  \am  T,  oppido 
una  F;  nain  om.  Pet. ,  Norv.  —  12.  inille 
passus  V.  In  D  correcto  et  §  hasc  ita  scripta  : 
ut  aquam,  prwter  quam  in  ipso  oppido  ha- 
hchanl ,  non  invenirent.  Nain  circuincirca 
rirus  nusquam  rcperiehatur.  SimiHter  ahi 
rec.  etedd.  vett.  —  i3.  Ciim  V.  —  acce- 
dehant  F,  accidchat  TLD.  —  «gl^iPr  nullus. 
Lacunam  indicavit  Nipperdeius.  —  \h. 
solnti  sunt  TLFV,  solitie  sunl  D§  et  rec. 
—  turris  TFV.  —  et  L,  Scal.  pro  agi , 
verbo  absurdo.  Kranerus  ;  undc  soliti  sunt 
lnrres  \et  vineas  facerej ,  prop. 


398 


IGNOTI   AUCTOUIS 


suiiiii  VI  iion  reperiebalur.  t  Ac  Ponipeius  nd  ()j)|>i(luiii  opjmjj- 
nalioneni  tnliorem  elliceret,  omnein  materieni  circuni  o|)- 
j>idiini  succisani  intro  con^essit.  Jla  necessario  diducebantur 
nostri ,  iit  a  Munda.  (jiiod  j)ro\ime  ceperant.  materiem  illo 
5  deporlarenl. 


XiJI.  niim  litEC  ad  Miindam  geruntur  et  Ursaonem,  Cffisar, 
ad  llispalim  cum  Gadibus  se  recepisset,  insequenli  die  con- 
cione  advocata  commemorat :  crinitio  (|ua?stura3  sua^  eam  pro- 
vinciam  ex  omnibus  provinciis  pecuHarem  sibi  constituisse  et, 

10  (jUte  potuisset  eo  tenipore,  beneficia  largitum  esse:  inse(juente 
prsetura  ainj)lialo  lionore  vectigalia,  (juffi  Metellus  imposuisset, 
a  senatu  petisse  et  ea  pecunia  provinciam  liberasse,  simiil- 
(Tue  patrocinio  suscepto  multis  legalionibus  ab  se  in  senatum 
inductis  simul  publicis  privatisque  causis  multorum  inimici- 

15  tiis  susceptis  defendisse ;  suo  item  in  consulatu  absentem , 
(luffi  potuisset,  commoda  provinciae  trdjuisse  :  eorum  omnium 
commodorum  et  immemores  et  ingratos  in  se  et  in  popu- 
lum    Romanum    hoc   bello    et    pr^terito    tempore    cognosse. 


1 .  rcperiehanhir  codd.  praeler  TF.  Pel. 

—  Hac  TFV.  Ac  plerique,  Vt  D  corr. ,  §; 
Poiiipcivs  nl  oppidi  edd.  vetl.:  vt  ad  opp. 
Pel. .  oppn[rii.  ad  opp.  L.  —  -2.  lentiorem 
coiij.  (Jberliiius.  —  circum  opp.  L  a  sec. 
inter  versus.  Nipperdeius  :  Nain  Poinpeius, 
ut  oppidum  ad  oppugnationem  httius  cjfice- 
ret.  —  3.  iiitra  L.  — dcdiic.  VD§,  Ciacc. 

—  /i.  quod  iioslri  consensu  et  liaud  dubie 
Schneideriani ;  (juain  vulgo.  —  lUa ,  ul 
videtur,  L. 

XLII.  —  7.  ah  Hispali  {-li'  V)  ctiiii 
Gadihiis  TLl^^V.  ad  Hispalim  c.  G.  D;  cuin 
Hispaliin  a  Gad.  Pet.  —  8.  comincmorat 
om.  TLFV,  itaque  a  librariis  suppletuni ; 


eaplicuit  quo  pacto  iiiitio  Petav.  —  9.  sibi 
peculiareni  sihi  T,  sihi  pec.  L.  —  consti- 
tuisset  et  TLFV,  Pet.  —  11.  pireturia  L. 
—  12.  petisset  et  eius  pecuiiia  TLF\  .  Pet. . 
ea  pec.  D§  et  alii  rec.  —  1 3.  legionihus  F. 
legihus  D  corr.  —  ah  senatum  F.  in  sc  in- 
ter  versus;  ad  senatum  §.  —  \h.  puhlicas 
privatasque  causas  P.  iManutius.  —  i5. 
defcndisset  F.  —  vcro  (pro  item)  D.  —  in 
interversus  T,  oin.  L.  Scal. —  17.  cliam 
memores  TFV;  ctiam  inim.  LD;  esse  imm. 
§.  —  ingratos  T,  ead.  ni.  illalo  te,  ut  in 
te  gratos  esset;  iiigratos  eos  Voss.  Clarkii; 
ee  (esse)  m  F  erasum  videlur.  —  et  an 
pop.  L.  —  1  8.  /(/*•  nosse  §. 


BELLUM   HISPANIENSE. 


399 


cr  Vos  jiire  gentium  civiiim([ue  Roiuauorum  lustitutis  co^nitis, 
^f  more  barbarorum  populi  Romani  magistratibus  sacrosanctis 
rr  manus  semel  et  sfepius  attulistis  et  luce  ciara  Cassium  in  medio 
^r  foro  nefarie  interPicere  voiuistis.  Yos  ita  pacem  semper  odistis. 
cf  ut  nulio  tempore  legiones  desitag  popuii  Romani  in  hac  pro-  r> 
rvincia  haberi.  Apud  vos  beneficiapro  maieficiis,  malehcia  pro 
« beneficiis  habentur.  Ita  neque  in  otio  concordiam  neque  in 
<:f  beiio  virtutem  uilo  tempore  retinere  potuistis.  Privatus  ex 
rfuga  Gn.  Pompeius  adolescens  a  vobis  receptus  fasces  impe- 
^'riumque  sibi  arripuit,  muitis  interfectis  civibus  auxilia  con-  lo 
^•tra  popuium  Romanum  comparavit,  agros  provinciamque 
rvestro  impuisu  depopuiavit.  In  quo  vos  victores  existimaba- 
cftis?  An  me  deieto  non  animum  advertebatis  [decemj  iiabere 
<■' iegiones  populum  Romanum,  qua?  non  soium  vobis  obsi- 
rstere,  sed  etiam  caeium  diruere  possent?  Quarum  iaudibus  15 
rcet  virtute"^"" '■71 


1 .  Vos  in  rcgeiithim  et  cwiumqiie  F.  et  ci- 
viiimrjue  etiani  T  et  fort.  L.  —  2-3.  Romniii 
nuigna  traiisero  (transore  F,  Pet. ;  trausfere 
•S)  sanctis  romamis  {romanis  D§,  Pet. ;  in 
L  vox  prorsus  detrita)  semel  codd.  nostri ; 
mngisiratus  sacrosanctis  romanis  Cujac. ; 
maffislrntibus  sncrosanctis  manus  P.  Ma- 
nutius.  —  3.  attiilissclis  TLF,  Pelav. , 
Scal.  a  pr. ;  attulistis  et  nmss.-n  Oud.;  attu- 
lissel  liis  D  cori'. ,  S ;  retidisset  V,  in  hoc 
verl)o  desinens.  —  cnptum  codd. ,  Cassium 
P.  Manutius.  —  /i.  nefar.  L  a  sec.  inter  ver- 


sus.  —  h-B.  pace  L.  et  mox  vestigia  parti- 
culae  ita  pro  ut.  —  5.  In  voce  teiupore  de- 
sinit  antiqua  manus  L,  reliqua  saecuio  w 
suppleta.  —  7.  initioT,  inicio  F,  ead.  m. 
o  imposito  secundo  /  expuncto.  —  8. 
Privatis  T.  —  9-10-  imperium  TFD.  — 
1-3.  quo  vos  TF,  non  rpios.  —  c.rtabatisT, 
Pet. ,  ercitabatis  F,  Busl. :  existiinabatis  Ai- 
dus. —  i3.  animum  adr.  TF,  Pet. ,  Norv. ; 
animadv.  vuljjo.  — •  decem  maluni  addi- 
tamentum  seclusit  Nipperdeius.  —  10. 
ccelum  terrilare  Busl.  —  (Jiruui  Pet. 


EXPLICIT   TOMUS  SECUNDUS    ET   ULTIMUS. 


ADDENDA   ET  GORRIGENDA. 


IN   VOLUMINE  I. 

Historm  C.  Julii  Cwsaris  \o\um'me  altero ,  quo  bellum  Gailicum  narratur. 
non  contigit  uti  nobis  in  illa  parte  editionis  jam  exscripta  typis  immutabi- 
libus.  Pauca  inde  deiibare  et  aiia  sero  animadversa  vei  comraunicata  in 
hac  ultima  charta  subjicere  Hceat. 

B.  G.  I,  c.  viir.  i.  ih,  a  lacu  Lemanno,  qm  in  Jlumen  Rliodanum  inJJuit, 
codicum  omnium  scripturam,  integerrimam  esse  nec  qua  corrigendum, 
optime  demonstravit  Hellerus  in  Philologo  t.  XIX,  p.  /i86  seq. —  1, 
c.  xxxvni,  i.  12  quod  legitur  :  rebquum  spatmm ,  quod  est  non  amplius 
pedum  sexcentorum  (vel  /)C),  non  respondere  situi  iocorum  observavit  auctor 
Historice  Ccesaris  t.  II,  p.  80,  respondere  autem  peduni  MDC,  ut  M  iitte- 
ram  a  librariis  neglectam  esse  appareat,  quod  in  optimis  codd.  omnibus 
factum  11,  c.  XIII,  1.  22 ,  nec  raro  alibi.  —  I,  c.  xxxix,  I.  i^y  ,  et  magnitudi- 
nem  (cum  copula)  praeferendum  esse  ostendit  Hellerus  1.  c.  p.  609.  — 
I,  c.  xLi,  1.  22  et  seq.  De  his  videnda  Hist.  Cws,  t.  II,  p.  Sk.  —  I ,  c.  lih, 

I.  19.  Scripturam  millia  passuum.  qvinquaginta  novis  argumentis  confirmat 
Hist.  Cccs.  i.  II,  p.  98.  In  eodem  capite  I.  1 /1  videbat  praeferendum  erat 
ei  quod  dedimus  viderat. 

Lil).  II,  c.  VIII,  1.  10,  m  fronte  (non  in  frontem)  edere  deiiebamus.  — 

II,  c.  XV,  1.  3.  Nunc  pcenitet  me  reduxisse  verba  ad  luxuriam  pertinentmm. 
—  II,  c.  XXX,  1.  i5,  vallo  pedum  XU  iii  circuitu  quindecim  millium,  haec  ita 
versa  sunt  in  Hist.  Cces.  t.  II,  p.  117  :  r.d'une  ligne  de  circonvallation  de 
iQ  pieds  de  hauteur  siir  un  developpement  de  i5,ooo  pieds.v  Sed  tanto  in  nu- 
mero  non  pedes  sed  passus  computaiilur  a  scriptoribus,  et  de  passibus 
semper  intelligitur  millia  simpliciter  positum.  Deinde  fortasse  quaeri  potcst 
an  vallum  in  circuitu  trium  millium  passuum  sullicere  potuerit  circummu- 

11.  5i 


m  ADDENUA    ET   COliUIGEND A. 

niendo  oppido  (juod  capiel)al ,  praeter  occisorum  millia  cpialtiior,  LIll  millia 
capitum  quae  venierunl.  Ejeclo  numero  XII,  quem  ex  tot  codicihus  quat- 
tuor  modo  interpolati  agnoscunl,  communis  usus  poslu]a])at  passuum  pro 
voce  pedwn;  quod  cum  aliis  posui  f';  verissimum  75  esse  dicens,  ol)  similli- 
mum  Jocum  lib.  V,  c.  xlh,  1.  2  :  minus  tribus  lioris  millium  passuum  XV 
in  arcuitu  munilionem  perjhcerunt.  Eo  quoque  loco  auctor  Hist.  Cws.  p.  yio, 
pedum,  nonpassuum,  scril)cndum  esse  censuit  :  '^parce  quilestpeucroyahle 
que  les  Gaulots  eussmt  faU,  en  trois  heiires  de  temps,  une  circonvallation  de 
plus  de  2-2  kdonietres.-)i  Nec  credibilius  ejusdem  mensurai  ciicuiluu)  valli 
necessarium  judicatum  esse  ad  circummuniendum  oppidum  Aduatucorum. 
Sed  utroque  ]oco  sic  scriptum  est  sine  orationis  vitio;  et  XIl  numerus  ab 
iis  illatus  esse  videtur,  qui  pedum  quindecim  millia  in  locis  viisque  metiendis 
non  diri  scirent.  —  II,  c.  xxxv,  1.  3  et  /i,  vulgo  legebatur  :  Andes  Turo- 
nesque,  quce  civitates  propniquw  his  locis  erant,  ubi  bellum  gesserat.  Quod  cum 
verum  non  sit  minimeque  illae  civitates  dici  possint  propinijuae ,  auctor  Hist. 
Cces.  t.  II,  p.  118,  correxit  ubi  Crassvs  bellum  gesscrat. 

Lib.  III,  c.  VII,  1.  5  :  r.  Terrasidius  missus  iti  Esuvios  :  sic  codd.  praster 
Tbuaneum,  qui  in  Unellos,  praelatum  in  Hist.  Cces.  t.  II,  |).  1  21  :  ^parce 
que  la  position  gSograpliique  du  pays  des  Unelles  repond  mieux  au  recit  de  hi 
campagne.  v 

Lib.  IV,  c.  I ,  l.  /4,  cui  Rlienus  Se\  tl.  —  IV,  c.  111.  I.  1  i,  vagari  sinere 
agros  cod.  Riccard.  —  IV,  c.  xxii,  I.  2.  Codicum  scripturam  contractisqve 
QVOD  satis  non  fuisse  attingendam  docuit  Hellerus  Philologo  t.  XIX, 
p.  /190  seqq.  Eam  igitur  ocius  apud  nos  restitue. 

Lib.  V,  c.  XII,  \.  I  6.  Verba  ac  belli  inferendi  ex  interpolatione  esse  et  se- 
ciudenda  vel  ejicienda  ostendit  Hellerus  ibid.  p.  5o2.  —  V,  c.  xlii,  1.  2. 
Conl.  ad  II,  c.  xxx. 

L.ib.  VII,  c.  XLvi,  1.  5.  Scribendum  eral  :  quidquid  uvc  circuitus,  cum 
Nipperdeio,  non  huic.  —  VH,  c.  xlvii,  1.  18.  Meraoranda  erat  Helleri 
correctio  :  legionisque  decimce ,  quacum  erat,  clivvm  nactvs  signa  constituit.  — 
VII,  c.  XLix,  1.  10.  Verba  cum  legione  progressus  rei  qua;  gerebatur  non 
convenire,  sed  corrigendum  esse  regisessus,  cum  Goelero  ,  observavit  auclor 
Hist.  Cws.  t.  II,  p.  279.  —  Gapitibus  lviii  ,  lx  et  l\i,  non  poteram  nisi 
Metiosedum  scribere,  quo  ducunt  codices  via  et  ratione  tractati,  sed  ca- 
pite  Lviii,  I.  8,  reducenda  est  scriptura  ipsi  profecti  a  palude.  Conf.  Hist. 
Cces.  p.  286.  —  VII,  c.  Lxxiii,  1.  5,  p.  268,  varietatem  dolabratis,  c^amin- 
cies?5  recipiendam  esse,  prae  -dhevd  delibratis ,  «ecorcees?)  non  ferenda,  ob- 


ADDENDA   ET   CORRIGENDA.  /103 

servatuiii  in  Hist.  Cm.  t.  II,  p.  3oo.  Qiiae  videnda  p.  3o5  de  copiis  ca- 
pite  Lxxv  enumeratis.  —  VII,  c.  lxxxviii,  I.  3  appropinquant  (praesenti) 
edenduni  erat  ex  altera  classe  codicum,  non  appropmquabant. 

Lib.  VIII.  —  Codicis  Vindobonensis  primi  varietateiu  nuper  nobis- 
cum  communicavit  Em.  Hoflmannus,  cujus  eximiam  benevolentiam  ssepe 
experti  sumus.  Liber  est  ex  eorum  numero  quos  Sex  A  appellamus,  pe- 
culiaria  autem  haec  commemoranda  esse  videbantur  :  c.  vi  extremo  babet 
inpingebat,  ut  Scal.;  c.  vn,  L  i3,  A  ulercos  (^non  Aulurc);  c.  xv,  L  i5,  dis- 
cedere  a  loco;  c.  xvi,  L  i3,  pr^ocessit;  c.  xxiii,  L  2,  ceterarum;  c.  xxviii, 
L  i  6  ,  fert  (^non  ferunt) ;  c.  xxx,  L  5,  C  Antonius;  c.  xxxviii,  L  3 ,  i/.  Gu- 
truatum;  1.  8,  accepto;  c.  xl,  1.  1  2 ,  depressis  leuari  (^sic)  posset.  Erat  ennn 
opp.  Et  sub  {{nem  fons  sine  voce  aquce;  c.  xlv,  L  20,  permansH;  c.  xlix, 
1.  i3,  civiiatem.  —  VIII,  c.  xl  extremo,  falso  iegi  pedum  trecentorum,  cum 
loci  illius  natura  et  situs  poscat  passuum,  exposuit  auctor  Hist.  Cces.  t.  II, 
p.  3/i/i.  Utrumque  eodem  compendio  .p.  indicabatur. —  VIII, c.  xlui,!.  8, 
edendum  erat  in  murisque  disponunt  cum  Forcbhammero. 


IN  VOLUMINE  IL 

Ejusdem  viri  dilectissimi  amicitia  septem  praeterea  codices  recentes  Vin- 
doboncnsis  bibliothecae  Caesareae  excutiendi  laborem  et  taedium  non  refor- 
midavit,  ut  de  his  quoque  nobis  liquido  constaret.  Ejus  generis  notilia  in 
hac  parte  Commentariorum  ex  Oudendorpio  petenda  erat  et  nostro  S\  nunc 
Em.  Hofliuanni,  Schneiderianam  diligentiam  continuantis,  bona  opera  fit 
ut  clarius  et  plenius  intelligatur  quomodo  in  his  saeculi  xv  codicibus  nu- 
per  excogitata  sive  potius  errata  cum  antiquis  et  sinceris  commixta  sint. 
Haec  igitur  accipito  de  primo  libro  Belli  Civilis  selecta  specimina  septem  codi- 
cum  Vindobonensium,  quos  numeris  indico  Schneideri  btteris  b  cd  e  fg  li 
respondentibus. 

P.  9,1.  i  aut  unus  2.  —  'y  aut  k,  G.  —  18  abreptis  3,  6,  7  et  a  sec. 
8.  —  21  mutatis  vcrbis  h.  —  P.  3,  1.  16  adjusse^iem,  comitiorum  quin- 
que.  —  P.  4,  L  12  necessitate  2,8.  —  16  Cmsari  6,  7,  8.  —  19  con- 
junxerat  3,  6,  8.  —  P.  5,  L  1  raptim,  quod  ex  nullo  codice  proferebatur, 
praebent  2,0,6,7,  8.  —  ^  supremo  (pro  sept.j  2.  —  7  suorum  3.  — 
10  latronum  3;  locorum  h;  viroriim  6,  7.  —  12  sunt  omnes.  —  P.  6,  I.  8 

5i . 


/jO/i  ADIJKNDA    ET   CORIUGKNDA. 

saltem  sex  oniiltunl;  unus  8  ut  V.  i .  —  9  habeantur  3.  —  1  '?  tion  •? ,  8 , 
qui  cluo  plorumque  relerunt  antiquiores;  vero  ceteri ,  qui  deinde  j)ronomen 
se  variis  locis  adjiciunt.  —  16  Mnrcellus  /1,5,6,7.  —  P.  7,  I.  2  prwall 
unus  7.  —  8  atfjiie  privatum  3.  —   10  rempubl.  3.  —   1  3  et  armis  6,7. 

—  i5  nedum  amissis  3,  6,  7.  —  P.  8,  I.  7  F///  5,  6,  7.  —  'J2  ne- 
cessitalihns  /1,6,7.  —  P.  9,  1.  y  //e  (pro  ut)  omnes.  —  19  possent 
quinque.  —  16  .si7'<  contumelia  omnes,  —  P.  1  0,  I.  /1,  r<  cwitate  omnes.  — 

9  cum  L.  Cwsare  sex.  —  22  consulatu  prof.  esset  2,8;  tron.s-.  Pompems proj. 
non  esset  quinque.  —  P.  1  1 ,  1.  k  suhstitit  quin(|ue.  —  omnmm  summa 
quinque.  —  P.  12,  I.  9  Conimissoque  (juatluor.  —  1  1  iSL  2,  8,  ut  anti- 
qui.  —  20  ei  om.  omnes.  —  P.  i3,  1.  6  Leutulus  hhertati  omnes.  —  10 
Auximo  C.  progressus  quinque.  —  i'^  ex  Cingulo  (|uinque.  —  1  6  legio  XUI 
5,6,7.  —  19  a  magna  quattuor.  —  P.  1/1,  1.  5  ualJem  artica  6,7.  Ce- 
teri  ad  similem  nostris  modum  aberrant.  —  11  Asculo  3,  5,  6.  d  in 
ras.  8.  —  P.  i5,  i.  1  4  et  19  Lucetius  h.  Lucretms  6.  7.  —  P.  16,  1.  8 
(I  Pompeio  unus  8.  —  P.   17,  1.  3  trihunum  (juinque.  —  9  ejctttit  quuKjue. 

—  ik  ex  suo  numero  om.  quattuor.  —  16  m  ejus potestatem  se\.  —  P.  18, 
].  8  ut  nullus  quinque.  —  P,  19,  1.  3  paucorum  factione  (juatluor.  —  h 
lihertati  vind.  2  ,  8  et  tresalii.  —  9  illuxit  omnes.  —  1  1  Erat  senatorii  ordi- 
nis  L.  k.  —  19  Aurum  omnes  prseter  2  et  pr.  m.  8.  —  P.  20,  1.  7  Fer- 
rent  tres.  —  P,  32  , 1,  /i  nobilissimo  etfortissimo  in  uno  h.  Deinde  huic  2,5, 
8,  —  P.  3/1,1,  /i  cohortes  quinque  sine  sex,  quod  liabet  /i.  —  17  Hos 
idem  h.  —  P.  3^,  I.  19  aulem.  om.  2,8.  —  P.  /i3,  1.  /1  docuerant  2,8, 
distinguentes  ut  UF.  —  5  stramine  quinque;  et  levi  materia  sex,  quorum  3 
et  lex  leui m.  —  P.  /i5,  I.  1  montani ,  exerc.  (sine  et)  /i,  6,  7.  - —  20  Massil. 
unus  praebet  /i.  —  3  eorumdem  (juatliior.  —  8  ut  a,  om.  (|ualtuor:  aut 
spat.  3,  8.  —  1  3  qui  minus  quin^pie.  —  P.  /18  ,  L  9  castraque  omiies  praeter 
3.  —  P.  /iq,  I.  17  conturhari  (pro  circul.)  quinque,  quorum  8  in  ras.  — 
V.  bo,\.  d  magiiiludinis  jluminis  unus  5,  magnitudinis  Jlumiin  quin(|ue.  — 

10  in  jlumine  arrepti  5,  6,  7;  ahrepti  3,  /i,  el  in  ras.  8.  —  P.  52,  I.  5 
sentireutur  2,  /i,  8.  —  1  1  consuevi t  uimH  k.  —  16  evicitiYQs,  vicit  h,  5.  — 
P.  53, 1.  5  iiiermes  quin^jiie.  —  >>  frumento  •>.,  3,  8.  —  P.  5/i,  1.  \k  quom 
ab  3.  —  1  5  (?/  aiile  (juinque.  —  -22  facit  (juin(jue.  —  P.  55,  I.  3  idem  2, 
8,  ceteri  id.  —  P.  58.  I.  21  Postulat  h.  —  P.  60,  I.  5  explicitius  T^r?e\M 
k.  —  20  Tuminquirehant  quattuor.  —  P.  61.  I.  1  hujusmodi  quattuor.  — 
P,  62  ,  I.  I  9  hahere  om,  /1 ,  5  ,  6  ,  7,  (?/  om.  onmes ;  Ccesari  2,8.  —  P.  63  . 
1,  11  prwlio  defugisse   2,  —  P.   65.  I.   10  hoininum  se\.  —  P.  67,  I.   i3 


ADDENDA   ET   CORRIGENDA.  A05 

seq.  omnes  ut  D<^,  itein  omnes  sorrnmeiitn.  —  i  9  nrmscrmt  [\.  —  20  solvd 
sex. 

De  loco  capitis  liv,  1.  5,  ubi  naviuni  constructio  (lescriJ)itur,  in  litteris 
ad  me  datis  HofTmannus  observat  non  intolligi  quo  modo  prima  statumiiia 
abire  poluerit  in  primtim  statumina,  deinde  hanc  ipsam  vocem  ita  sim- 
pliciter  dici  de  alveo  navis  insolentissimum  esse,  imo  vi\  satis  intelligi. 
denicjue  levi  superfluum  et  inutile  dictu  esse.  Quibus  recte  animadversiscor- 
rectionem  profert,  ut  nobis  videtur,  certissimam  :  Carinw  ( Carina  .?)  ac  pri- 
mum  STATUMEN  ALVEi  materui  Jiehaiit. 

Ejusdem  libri  cap.  lxxxi  extremo  quae  ieguntur  omnia  sarcinaria  jnmenta 
interf ci  jidieiit,  sic  refert  sclioliastes  Lucuni  IV,  26 9:  mactarunt  jumenta  sar- 
cinaria,  et  non  omnia,  sed  pro  necessitate.  Simili  modo  codicuin  correctores 
multi  suam  o])inionem  Caesari  inferebant. 

Lib.  III,  c.  VI,  1.  i5,  ubi  est  hnpositw  {navibus)  legiones  vii.  Schol.  Lu- 
cani  V,  hh^  :  Celsus  dicit  quod  Cwsar  in  xii  navibus  posuit  vii  legiones ,  et 
cuin  fipplicuisscl,  remisit...  Navium  numerus  in  nullo,  quem  norim,  Caesa- 
ris  codice  legitur.  —  III,  c.  viii.  Ex  longiore  lacuna,  quae  hoc  caput  exci- 
pit,  petita  sunt  quae  attulit  scholiastes  Lucani  IV,  /igq,  cujus  antiqiiiores 
partes  a  Vacca,  qui  sexto  saeculo  vixit,  adornatas  esse  censet  Weberus.  Sic 
autem  ille,  .Julium  Celsum  auctorem  citans  :  Ad  Illyricum  (Csesiw^  iniserat 
duces  Aiitoniuni  et  Basiluin,  ad  occupandas  fauces  maris  Adriatict;  et  semotim 
castra  metati  suiit  Antonuis  iit  lllijricum  (sic)  et  Basdus  prope  Jadrani.  Octa- 
vius,  pirata  Cili.r,  deinctus  olim  a  Pompeio,  venit  ad  lias  partes  cum  maxima 
classe,  et  dlos  dedu.vit  ad  magnam  e.xlremitatem,  et  potissmie  Antoviuui. 

Similiter  ac  capite  vi  interpolatae  narrationis  rerum  cap.  xliii  et  xliv 
relatarum  vestigia  liabes  ap.  eundem  schol.  VI,  33  :  Ccesar  fecit  xxxii 
bastitas  (scil.  castella ;  numerum  iion  habet  Caesar,  nisi  de  Porapeii  xxiv 
castellisy  Et  iste  circuitus  durant  xx  mdiardms,  et  hodie  sunt  adliiic  vestigia; 
et  fuerunt  hcec  perfecta  xl  die.  —  III,  c.  liii,  I.  1.  Idem  schol.  VI,  2  55  : 
Cwsar  remuneravit  Sccevam  quingentis  aureis.  —  Memorabile  est  initio 
capitis  Lxxi  scholiasten  cum  Orosio  facere  et  citare  Caesarem,  non  illum. 
scholio  ad  VI,  296  :  Dicit  Celsus  quod  quattuor  millia  militum  Ccesans 
hic  Irucidali  snnt,  iiiter  qnos  xxii  centuriones  et  plures  nobiles;  ex  parte 
Pom,peii  quasi  nullus  mortuus  fuit.  Verum  in  iis  quae  cap.  lxxxix  et  xciii  nar- 
rantur,  neque  Caesarem  neque  Orosium  expressum  vides  in  scholio  ad  VII. 
365  :  Celsus  dicit  :  Pompeius  cogitavit  intercludere  exercitum  Cwsaris  cum 
equitatu.  Sed  Ccesar  lioc  prwcogitnvd  et  evdavit;  nam  posud  Cermanos.  pedites 


406  ADDENDA    ET   GOHUKiENDA. 

maffnos  et  velodssmws  in  niedio  niter  e(jmtatvm  smm  et  aciem  mihtvm;  et  hi 
Jherunt  causa  vietoria'.  —  lll,  cxcix.  Schol.  Lucjini  VII,  791^  :  Dicit  Julius 
Celsus  quod  ex  parte  Cwsaris  ducenti  mortui  sunt  et  xxx  forUssimi  centurio- 
nes;  ex  parte  vero  Pompeii  xv  millia  et  xxiv  millia  capta.  Ita  Caesaris  cjuofjue 
codices. 


BINDING  SECT.  JUL  3  0  »65 


PA  Caesar,  C.   Julius 

6235  Commentarii  de  bellis  Gallico 

A2  et  civili 

1867 

t.2 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY